# HG changeset patch # User Josef Willenborg # Date 1320848866 -3600 # Node ID dc5e9fcb3fdcd3461235a09f4b0dbf7aa6b74558 # Parent 7e883ce72fec81f90fe211711f7c00152605bb07 Erstellung diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/.DS_Store Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/.DS_Store has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/.classpath --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/.classpath Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,9 @@ + + + + + + + + + diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/.externalToolBuilders/New_Builder (1).launch --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/.externalToolBuilders/New_Builder (1).launch Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,12 @@ + + + + + + + + + + + + diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/.project --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/.project Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,27 @@ + + + mpiwg-mpdl-xml + + + + + + org.eclipse.jdt.core.javabuilder + + + + + org.eclipse.ui.externaltools.ExternalToolBuilder + full,incremental, + + + LaunchConfigHandle + <project>/.externalToolBuilders/New_Builder (1).launch + + + + + + org.eclipse.jdt.core.javanature + + diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/.settings/org.eclipse.core.resources.prefs --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/.settings/org.eclipse.core.resources.prefs Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,3 @@ +#Mon Nov 07 15:08:16 CET 2011 +eclipse.preferences.version=1 +encoding//src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/test/TestLocal.java=UTF-8 diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/.DS_Store Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/.DS_Store has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/build.xml --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/build.xml Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,41 @@ + + + mpiwg-mpdl-xml + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + \ No newline at end of file diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/constants.properties --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/constants.properties Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,1 @@ +docDir=/Users/jwillenborg/mpdl/data/xml/documents \ No newline at end of file diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/exception/ApplicationException.class Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/exception/ApplicationException.class has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/util/FileUtil.class Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/util/FileUtil.class has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/util/Util.class Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/util/Util.class has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/exception/ApplicationException.class Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/exception/ApplicationException.class has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/general/Constants.class Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/general/Constants.class has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/test/TestLocal.class Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/test/TestLocal.class has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/tmp/GetFragmentContentHandler.class Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/tmp/GetFragmentContentHandler.class has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/tmp/XmlExamples.class Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/tmp/XmlExamples.class has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/BasicTransformer.class Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/BasicTransformer.class has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/FragmentTransformer.class Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/FragmentTransformer.class has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/MpdlTransformer.class Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/MpdlTransformer.class has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/getFragment.xsl --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/getFragment.xsl Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,58 @@ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/getFragmentSaxonFast.xsl --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/getFragmentSaxonFast.xsl Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,70 @@ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/xquery/XQueryEvaluator.class Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/build/classes/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/xquery/XQueryEvaluator.class has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/dist/mpiwg-mpdl-xml.jar Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/dist/mpiwg-mpdl-xml.jar has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/examples/Aristoteles_1585_XSY685ZD-Ids.xml --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/examples/Aristoteles_1585_XSY685ZD-Ids.xml Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,1299 @@ + + + + ECHO:XSY685ZD.xml + Aristoteles + Leonicus Thomaeus, Nicolaus + Quaestiones Mechanicae + 1585 + lat + open access + http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/policy/oa_basics/declaration + free + + +
+ +
+
+ ARISTOTELIS + STAGIRITAE, PERIPATETICORVM + PRINCIPIS, + Quæſtiones Mechanicæ, Nicolao Leonico Thomæo interprete. + Quæ ſit artis Mechanicæ facultas. +

+ MIraculo ſune ea quidem, quæ natura contingunt, quorum ignorantur cau ſæ: + illa uerò, quæ pręter naturam, quæcunque ad hominum vtilitatem arte fiunt. + In multis. + n. + natura ei. + nobis uſui eſſe poteſt, contrarium facit: + natura etenim eundem ſemper habet modum, & + ſimpli citer: + vtile autem multifariam commutat̃. + Quan doigitur quippiam præter naturam oportuerit facere, difficultate ſua hæſitationem praſtat, ar-teq́ indiget: + quam ob rem eam artis partẽ, quæ huiuſmodi ſuccurrit difficulcatibus, Mechanicã appellamus. + Quemad modum enim Antipho ſcri bit poeta, ſic ſe res habet: + arte enim ſuperamus da, à quibus natura uincimur. + Huiuſmodi autem ſunt, in quibus & + minora ſuperant maiora: + & + quæcunq; + momentum paruum habẽtia, magna + +mouent pondera: + & + omnia ferè illa, quæ mecha nica nuncupamus, & + problemata. + Sunt autem, hæc neque naturalibus omnino quæſtionibus eadem, neque ſeiugata valde: + verùm mathema-ticarũ contemplationũ naturaliumq́; + cõmunia. + +

+
+
+ De dignitatiòus, admirandis̈ Circuli proprietatibus. +

+ DEnumeto autem eorum, quæ hoc in gene-re dubitantur, illa eſſe dicuntur, quæ circæ vectem fiunt. + Abſurdum enim eſſe videtur, ma-gnum moueri pondus ab exigua virtute, cũ plu-ri præſertim pondere. + quod. + n. + una vecte quiſpiã mouere nõ poteſt, idipſum ponderis citius mo-uet, uectis ad illud pondus adiungens. + Oĩum ãt huiuſmodi cauſæ principiũ habet circulus, Iſtud verò ratione contingit; + ex ad mirabili etem̄ mi-randum accidere quippiam, non eſt ab ſurdum. + +

+

+ Maximè autem eſt admirãdum ſimul contra-ria fieri. + Circulus vero ex huiuſmodi eſt conſtitu tus: + ſtatim enim ex commoto effectus eſt, & + nente, quorũ natura ad ſe inuicem eſt cõtraria. + quamobrẽ iſthæc cernentes minus admirari cõ-uenit contingentes in illo contrarietas. + In pri-mis enim lineæ illi, quæ circuli orbem amplecti tur, nullam habenti latitudinem, contraria quo-dammodo ineſſe apparent, concauum ſcilicet, & + curuum. + hæc aũt eo à ſeinuicem diſtant mõ, quo magnum & + paruum, illorũ etenim medium eſt æquale: + horum verò rectũ quapropter cùm, ad ſeinuicem cõmutantur, illa quidem prius æ-qualia fieri neceſſe eſt, quàm extremorum vtrũ-libet: + lineam verò rectam, qñ eſt curua concaua, ut ex huiu ſmoài rurſum curua fit, & + circularis + +Vnum quidem igitur iſtuc abſurdum ineſt circti lo. + Alterum autem, ꝙ ſimul contrarijs mouetur motionibus: + ſimul enim ad anteriorem mouetur locum, & + ad poſteriorem. + Et ea, quæ circulũ de-ſcribit, linea eodem ſe habet modo: + ex quo. + n. + in cipit loco illius extremum, ad eundem rurlus re dit: + illa. + n. + continuò commota, extremum rurſus efficitur primum. + quamobrem manifeſtum, ꝙ in de mutatnm eſt. + quapropter (vt dictum eſt prius) non eſt incõueniens ipſum miracolorum oĩum eſſe principlum. + Ea igi ur, quæ circa libram fiũt, ad circulum referuntur: + quæ vero circa vectem, ad ipſam librã: + alia autem ferè omnia, quæ circa męchanicas ſunt motiones, ad vectern. + Prætereà etiã, quoniam vnica exiſtente, quæ ex cehtro eſt, linea, nullum aliud alij, quæ in illa ſunt puncto-rum æqua velocitate feratur; + ſed cirius ſemper quod à manente termino eſt remo ius, pleraque miraculorum accidũt in circuli motionibus: + de quibus in ijs, quæ poſthac addacentur, quęſtioni bus erit manifeſtum. + Quoniam autem ſecundũ contrarias fimul motiones mouetur circulus: + & + alterũ quidem diametri extremum vbi A, in an-tè mouetur, alterum verò vbi B. + ad retro; + effi-ciunt nonnulli, vt ab vnica motione multi cõtra rio ſimul moueantur circuli: + quemadmodum, ſunt illi, quos in locis proponũt ſacris, æneos, & + ferreos, fabricantes orbiculos. + Si enim A B circu lum alter contigerit circulus in quo CD. + mota circuli in quo A B, diametro in antè, mouebitur C D ad retro, diametro circuli vbi eſt A, circa idẽ mota. + In contrarium igitur mouebitur circulus vbi CD, ad illum ubi AB. + & + rurſus ipſe conti-guum ubi EF, in contrarium ſibijpſi mouebitur propter eandem cauſam. + Eodem ẽt modo ſi plu- + +res fuerint, idẽ facient, uno ſolo commoto. + Hane igitur in circulo exiſtentem animaduertens na-turam architecti, in ſtrumentũ fabricant, celãtes principium, vt machinæ ſolum manifeftum ſit il lud, quod admirationẽ pręſtat, cauſa verò lateat. + +

+

+ In primis igitur, quæ accidunt circa librã, du-bitare faciunt, quamnàm ob cauſam exactiores minoribus maiores ſunt libræ. + huius autem rei principium eſt, quamobrem in ipſo circulo, quæ plus à centro diſter linea, eadẽ ui cõmota citius fertur, quàm illa, quæ minus diſtar. + Citius enim bifariam dicitur: + ſiue enim in minori tempore zqualem pertranſi@ locũ, citius feciſſe dicimus: + ſeu in æquali maiorem. + Maior autem in æquali tempore maiorem deſcribit circulum: + qui enim extra eſt, maior eo qui intus eft. + Horum autẽ cau fa, qm̄ duas fertur lationesea, quæ circulum de-ſcribit, linea. + Quandoquidem igitur in propor-tione fertur aliqua id, quod fertur, ſuper rectam ferri neceſſe: + & + hæc diameter efficitur figuræ, quam faciunt illæ, quæ in huiuſmodi proportio ne coaptant̃, lineę. + Sit enim proportio ſecũdum quam latum fertur, quam habet A B ad AC: + & + A quidem fertur verſus B, A B uerò ſubterferatur verſus M C: + latum autem ſit A quidem ad D. + ubi autem eſt A B, uerſus E: + quoniã igitur la@ionis erat proportio, quam A B habet ad A C, neceſſe eſt & + A D ad A E hanc habere proportionem. + Si-mile igitur eſt proportione paruum quadrilate-rum maiori; + quamobrẽ & + eadẽ illorum eſt dia-meter: + & + A erit ad F. + Eodem etiam oſtendet̃ mo-do, vbicunq; + latio deprehendatur; + ſemper enim ſupra diametrum erit. + Manifeſtum igitur, quòd id, quod ſecundum diametrum duabus fertur la tionibus, neceſſariò ſecundum laterum propor- + +tionem fertur. + Sienim ſecundum aliam quam-piam, nõ fertur ẜ m dia metrum. + Si autem in nul la fertur proportione ſecundum duas lationes nullo in tempore, rectã eſſe lationem eſt impoſ-ſibile. + Sit enim recta. + Poſita igitur hac pro diame tro, & + circum reple is lateribus, illud quod fer-tur, ſecundum laterum pro portionem ferri ne-ceſſe eſt: + hoc enim demonſtratum eſt prius. + non igitur rectam efficiet id, quod ſecundùm nullam proportionem in nullo fertur tempore. + Siautẽ ẜm quam piam feratur proportionem, & + in tem pore quopiam hoc neceſſe eſt tem pus rectam eſ ſe lationem, per ea, quæ retro ſunt dicta. + Quam-obrem circulare eſtid, quod ſecundũ nullam, proportionem nullo in tempore duas fertur la-tiones Quòd quidem igitur ea, quæ circulum do ſcribir, duas ſimul feratur lationes, manifeſtum eſt cùm ex iſtis, tum quia ẜ m rectum lata, aſt ꝑ. + pendiculum peruenit, vt ſit rurſus ipſa à centro perpendiculum. + Sit circulas A B C D: + extremum autem vbi eſt B, feratur ad ipſum D: + peruenit ſa hè aliquando ad ipſum C. + Si quidẽ igitur in pro portione feratur, quam haber BE, EC fertur vti que ſecundùm diametrum vbi BC. + nunc autem quoniam in nulla propor: + ione, in circunferen-tia certè fertur vbi B E C. + Si autem duobus ab eadem potemtia latis, hoc quidem plus ræpella-tur, illud verò minus, rationi conſentaneum eſt tardius moueri id, quod plus repellitur, eo qùod repellitur minus: + quod videtur accidere maiori & + minori illarum, q́uæ ex centro circulos deſcri bunt. + quoniam enim proprius eſt manenti, eius quæ minor eſt, extrem um, quàm id quod eſt ma oris, veluti retractum in contrariũ ad medium, ardius fertur minoris extremũ. + Omni quidem + +igitur circulum deſcribenti iſtuc accidit: + fertur-q́ue eam quæ ẜm naturam eſt lationem, ſecun-dum circunferentiam: + illam verò quę pręter na turam, in tranſuerſum, & + ſecundùm centrum. + maiorem autẽ ſemper eam, quæ præter naturã eſt, ipſa minor fertur: + quia enim centro eſt vici-nior, quod trahit, vincitur magis: + Quòd autem- magis quod præter natuiã eſt mouetur ipſa mi-nor, quàm maior illarũ, quæ ex centro circulos deſcribũt ex ijs eſt manifeſtum. + Sit circulus vbi B C D E & + alter in hoc minorvbi M N O P, circa idem centrum A & + proijciantur diametri in ma gno quidem, in quibus CD, BE, in minori ve-10 ipſæ MO, N P: + & + altera parie longius quadra tum ſuppleatur DKRC: + ſi quidem AB circu-lum deſcribẽs ad id perueniet, vnde eſt egreſſa; + manifeſtum eſt quod ad ipſam fertur A B. + Simi literetiam A M ad ipſam A M perueniet. + Tar-dius autem fertur A M, quàru A B quemadmo-dum dictum eſt: + quia maior fit repulſio & + magis rerrahitur A M. + Ducatur igitur ipſa A L F, & + ab ipſo L perpendiculum ad ip ſam A B, ipſa L Q in minore circulo: + & + rurſum ab L ducatur iuxta A B L S, & + S T ad ipſam A B perpendiculum, & + ip. + fa F X: + ipſæ igitur ubi ſunt S T, & + L Q, æquales: + ipſa ergo B T minor eſt, quàm M Q. + æquales enim rectæ lineæ in æqualibus coniectæ circulis perpẽdiculares a diametro, minorẽ diametri re-fecant ſectionẽ in maioribus circulis, eſt autem ipſa S T æqualis ipſi L Q. + In quanto autem tema pore ipſa A L ipſam M L lata eſt, in tanto tem@ poris ſpatio in maiori circulo maiorem, quàm fit B S, latum erit extremum ipſius B A. + Latio quidem igitur ſecundùm naturam æqualis: + ea autem quæ præter naturam eſt minor, videlices + +B T, quàm M Q. + Oportet autem proportionabi-liter eſſe, ſicut quod eſt ſecundũ naturã, ita quod eſt pręter naturam, ad id quod eſt pręter naturã; + maiorem igituĩ circunferentiam pertranſiuit, ꝗ̃ ſit ipſa S B. + Neceſſe autem eſt ipſam F B in hoc rẽpore pertran ſiſſe: + hic. + n. + erit, quando proportio nabiliter vtrinq; + accidit, quod eſt præter naturã, ad id quod eſt ſecundùm naturam. + Si igitur ma-ius eſt, quod ſecundum naturam in maiori, & + quod eſt præter naturam. + magis vtique hic coin cidit vno modo: + ita quod B ſit latum per ipſam B F in tanto tempore, in quo M punctum per ipſam M L. + hic enim ſecundùm naturam quidẽ figno B fit X F: + eſt enim ab ipſo F perpendiculũ: + præter naturam verò ad ipſam X B. + Eſt autem quemadmodum F X ad X B, ſic L Q. + ad M Q. + ma nifeſtum autem, ſi coniunguntur abipſa B M, ad F L. + Si autem minor, aut maior quàm ſit F B, erit illa quam latum eſt B, non ſimiliter erit, ne-que proportionale in vtriſque quod eſt ſecundũ naturam, ad id quod eſt præter naturam. + Quam igicur ob cauſam ab eadem potentia celerius fe@ tur id quod plus à centro diſtat punctum, ex ijs, quæ dicta ſunt, eſt manifeſtum. + +

+
+
+ Quæſtiones. +

+ C V R aũt maiores libræ exactiores + +ſunt minotib9. + palã eſt ex ijs. + Spar tum. + n fit centrũ: + id pãq; + manet. + quod aũt libræ vtrinq; + eſt, exeun tes à centro. + Ab eodẽ igit̃ põdere citius moueri neceſſe eſt extre-mũ libræ, quo plus à ſparto diſceſſerit. + Et nõnul la quidẽ in paruis libris impoſita nõ manifeſta + +fenſui ſunt pondera: + in magis aũt maniſeſta: + ni hil enim prohibet minorem moueri magnitudi nem, ꝗ̃ vt viſioni ſit maniſeſta. + In magna aũt li-bra idem pondus viſibile efficit magnitudo. + Quę dam verò manifeſta quidem ſunt in vtriſq; + , ſed multo magis in maioribus, qm̄ multo maior in clinationis fit magnitudo ab eodem ꝑondere in maioribus. + Quamobrem machinanturij, qui purpuram vendunt, vt pendendo defraudent, tũ ad medium ſpartum non ponentes: + tum plum-bum in alteraruram libræ partem infundentes: + aut ligni gđ ad radicẽ vergebat, in eam quam de ferri volant, partem conſtituentes; + aut ſi nodum habuerit: + ligni enim grauior illa eſt pars, in qua eſt radix, nodus vero radix quædam eſt. + +

+
+ 1 +
+

+ Cut ſiquidẽ ſurſum ſuerit ſpartũ, qñ deorsũ lato + +põdere, quiſpiã id admouet, rurſum aſcendit li-bra: + ſi autem deorſum conſtitutum ſuerit, non aſcendit, ſed manet? + An quia ſurſum quidẽ ſpar to exiſtente, plus libræ extra perpendiculum fit: + ſpartum enim eſt perpendiculum: + quare neceſſe eſt deorſum ferri id quod plus eſt, donec aſcen-dat quæ bifariam libram diuidit, ad ipſum per-pendiculũ, cùm onus incumbat ad libræ partem furſum raptam. + Sit libra recta vbi B C, ſpartum autem A D. + hoc igitur deorſum proiecto perpen diculum erit vbi A D M. + Si igitur in ipſo B pona tur onus, B quidem erit vbi E, C, autem vbi H. + quamobrem ea quæ bifariam libram ſecat, pri-mo quidem erit D M ipſius perpendiculi: + incum bente autẽ onere erit D G. + quare libra ipſius vbi E H, quod extra perpendiculum eſt A M, vbi eſt P Q, maius eſt dimidio. + Si igitur amoueatur onus abipſo E, neceſſe eſt deorſum ferri H, mi-@@s enim eſt ipſum E. + Si quidem igitur ſurſum + +habuerit ſpartum, rurſum propter hoc aſcendit libta. + Si autẽ deorſum fuerit, id, quod ſubſtat, cõ trarium facit: + plus enim dimidio fit libræ, quæ deorſum eſt pars, quàm quod perpendiculum ſe cet, quapropter nõ aſcẽdit: + eleuata enim pars le uior eſt. + Sit libra recta vbi N O, perpendiculum autem K L M bifariã igitur ſecatu@ K G. + Impo-ſito autem onere in ipſo N, erit quidẽ N vbi O, ipſum autem G vbi R, K L autem vbi L P. + quare maius eſt K O, quàm L R, ipſo P K L. + Et ablato igitur onere, neceſſe eſt manere: + in cumbit enim ceu onus exceſſus medietatis eius vbi eſt F. + +

+
+ 2 +
+

+ Cur exiguę vires (quem admodum à principio + +dictum eſt) vecte magna mouent pondera, vecis inſuper onus accipien tis? + cùm ſacilius ſit mino-grem mouere grauitatem: + minor autẽ eſt ſine ve-cte. + An quoniã ipſe vectis eſt in cauſa hbra exi-ſtens, ſpartũ infernè habens, in inæqualia diui-ſa. + hypomochlion enim eſt ſpartum. + a mbo nan que ſtamt, vt centrum. + quoniam autem ab ęqua-ſi pondere celerius mouetur maior earum, q̃ à centro ſunt: + duo verò pondera, quod mouet, & + quod mouetur: + quod igitur motum pondus ad-mouens, longitudo patitur ad longitudinẽ. + ſem per autem quanto ab hy pomochlio diſtabit ma gis, tanto facilius mouebit. + Cauſa autem eſt, quę retro cõmemorata eſt: + quoniam quę plus à cen-@ro diſtat, maiorem deſcribit circuium: + quare ab eadem potentia plus ſeparabitur mouens illud, quod plus ab hypomochlio diſtabit. + Sit uectis vbi A B, pondus vbi C, quod mouet autẽvbi D, hy pomochlion vbi E. + quod autem vbi eſt D mo uens, vbi F. + motum autem vbi C. + pondus, vbi G. + +

+
+ 3 +
+

+ Cur ij, qui in nauis medio ſunt remiges, maxi + +me nauem mouent? + An quia remus vectis eſt: + hy + +pomochlion auteni fit ſcalmus, ſtat enim ille ẜ pondus verò mare eſt, quod propellit remus: + ve-ctem autem mouens ipſe eſt remex. + Semper aũt plus mouet ponderis, quanto magis ab hypomo chlio diſtabit, quicunque id mouet. + maior enim ita fit, quæ ex centro. + ſcalmus autem hypomo-chlion exiſtens, centrum eſt. + In medio autem na uis plurimum remi intus eſt: + ilia enim parte la-tiſſima eſt nauis: + quare maior vtrinq; + remi pars vtrorunq; + nauis parietum intrin ſecus eſt. + Moue-tur autem nauis, quoniam appellente ad mare remo, extremum illius quod intus eſt, in ante prom ouctur. + nauem verò ſcalmo alligatam ſi-mul promoueri contingit, quo remi extremum. + vbi enim plurimum maris diuidit remus, eò ma-ximè propelli neceſſe eſt. + plurimum autem di@i dit, vbi pars plurima remia ſcalmo eſt. + Et eam cauſam remiges, qui in media ſunt naui, mouent illam maximè. + maxima enim remi pars à ſcalmo in nauis medio intus eſt. + +

+
+ 4 +
+

+ Cur paruum exiſtens gubernaculum, & + in ex- + +tremo nauigio tantas habet vires, vt ab exiguo temone, & + ab hominis vnius viribus alioqùin modicè vtentis, magnę nauigiorum moueantur moles? + An quoniam gubernaculum vectis eſt: + o-@us autem mare: + gubernator verò mouens eſt. + Non autem ſecundum latitudinẽ, veluti remus, mare accipit gubernaculum: + non enim in antè nauigium mouet, ſed ipſum commotum mare accipiens inclinat obliquè: + quoniam enim pon-dus eſt mare, contrario innixum modo nauem inclinat. + hypomochlion enim in contrarium verſatur: + mare vero interius, ſi illud exterius. + illud autem ſequitur nauis, quoniam illi eſt aili-@ata. + Et remus quidem ſecundùm latitudinem + +onus propellens, & + ab eodem repulſus, in rectũ propellit: + gubernaculum autem, ut obliquum ia cet, hinc inde in obliquum motionē facit. + In ex tremo autē, & + non in medio iacet, quoniam mo uenti facilimū eſt ab extremo motum mouere. + Prim a enim pars celerimè fertur; + quoniã quem adm odum in ijs quæ feruntur, in fine deficit la-tio, ſic ipſius cōtinui in fine imbeciliſſima eſt la-tio. + imbeciliſſima autem ad expellendum eſt fa cilis. + Propter hæcigitur in puppi gubernaculum ponitur. + Nec minus, quoniā parua ibi motione ſacta, multò maius interuallum fit in ultimo: + ꝗa æqualis angulus ſemper maiorem ſpectat: + tan-toq́ue magis. + quanto maiores fuerint illæ, quæ con@inẽt. + Ex ijs etiam manifeſtum eſt, quam ob cauſſam magis in contrarium procedit nauigiũ, quàm remi ipſius palmula. + eadem enim magni tudoijſdem mota uiribus, in aete plus, quàm in aqua progreditur. + Si enim A B remus, Guerò ſcalmus: + A autem in nauigio ſit remi principiũ, B uerò in mari palmula. + Si igitur A ubi D tranſ. + latum eſt, non erit B ubi E: + æqualis enim B E ipſi A C. + æquale igitur tranſlatū erit, ſed minus. + erit igitur ubi eſt F. + minor enim C F, ipſa A D. + quare ipſa G F, ipſa D F. + ſimiles enim ſunt trianguli. + Stans autem erit medium, ubi eſt C. + in contrariũ enim ipſi, quod in mari eſt, extremo uidelicet B procedit, ubi extremum in nauigio eſt A. + Non procedere autēubi eſt D. + niſi commouere@ur na uigium, & + eo transferretur, ubi remi eſt princi-plum Idipſnm etiam facit gubernaculam, niſi ꝙ (ut dictum eſt terro) nihil nauigio ad id, quod-antè eſt, confert, ſed ſolùm puppim in obliquũ pell@t, ubicunq; + fuerit in con@rariū enim eo mo do uergit prora. + Vbi igitur applicatum eſt gu- + +bernaculum, id oporter rei motæ, ceu quoddam intelligere medium: + & + quemadmodũ ſcalmus remo. + Medium autem procedit ſecundùm quod gubernaculum trãsfertur. + ſi quidē introrſus agit, & + puppis eo transfertur. + prora verò ad contra-rium vergit. + in eodem enim exiſtente prora, to-tum transfertur nauigium. + +

+
+ 5 +
+

+ Cur quando antenna ſublimior fuerit, ijſdem + +uelis, & + uento eodẽ celerius ferũtur nauigia? + An quia malus quidem fit uectis: + hypomochlion ue rò mali ſedes, in qua collocatur: + pondus autem, quod moueri debet, ipſum nauigium: + mou@s ve ro is, qui vela tendit, ſpiri@us. + Si igitur quanto re motius fuerit hypomochion, facilius eadem po-tentia, & + citius idem mouet pondus, altius cer-tè ſublata antenna, velum à mali ſede, quæ hypo mochlion eſt, remo@ius faciens, id efficie@. + +

+
+ 6 +
+

+ Cur quando ex puppi nauigare voluerint, non + +flante ex puppi vento, veli quidem partem, quæ ad gubernatorem vergit, conſtringunt: + illam ve-rò quæ proram verſus eſt, pedem facientes rela xant? + An quia retrahere quidem multo exiſten tevento gubernaculum non poteſt: + pauco autẽ poteſt, quem conſtringunt. + Propellit quidem igi tur ipſe ventus: + in puppim vero illum cōſtituit, gubernaculum retrahens, & + mare compellẽs: + ſi-mul & + nautæ ipſi cum vento contendunt: + in cõ-trariam enim ſe reclinant partem. + +

+
+ 7 +
+

+ Cur ex figurarum genere, q̃cunq; + rotũdę ſunt + +& + circinatæ, facilius mouentur? + Trifariam autẽ circulum rotari contingit. + aut enim @m abſidem centro ſimul moto, quemadmodum paluſtriver titur rota: + aut circa manens centrū, veluti tro-chleæ ſtante centro: + autin pauimento manente @ẽtro, ſicut figuli rota conuertitur. + An celer@ima + +quidem huiuſmodi ſunt, quoniam parua ſuipa@ te planum contingunt, veluti circulas ſecūdum punctum: + & + quoniam non offenſant: + à terra em̄ ſemotus eſt angulus. + Pręterea etiam cui obuiam fiunt corpori, id rurſum ſecundùm puſillam tan gunt. + ſi autem rectilineum eſſet, rectitudine ſua multum plani contingeret. + Ad hæc quò mutat pondus, eo motor mouet. + cùm igitur ad rectum ſuper plano circuli fuerit diameter, planū ſecun dùm punctum, contingēte circulo æquale vtriu-que pondus difterminat diameter. + cùm autē mo uetur, plus illico, ad quòd mouetur, ceui@de nu tans. + ab impellẽre facilius in ante mouetur: + quò enim vnumquodque vergit, mouetur ex facili: + ſi quidem difficulter ad cōtrarium nutus ſui mo uetur modum. + Præterea nonnulli autumn@nt ꝙ circuli linea in perpeti verſatur motu, quemad-modum manentia propter contrarium nixũ ma nent: + ſicur maioribus contingit circulis ad mino res. + Celerius enim ab æquali mouentur potentia maiores circuli, mouentq́ue onera, quoniam cir culi maioris angulus ad minoris angulum cir-culi nutum habet quendam: + & + ſicut diameter ad diametrum, ita maior circulus ad minorem. + it fi niti autem ſunt minores. + Si autem ad alte@um nutum habet circulus, ſimiliter eſt bene mobi-lis. + Et aliam ſanè habet inclinationem circulus, & + ea quæ à circulo mouentur, licèt planitiẽ abſi-de non contingat, ſed aut iuxta planitiẽ, aut velu tì trocleæ. + etenim hoc ſe habentes modo facilli-me mouentur, & + onera commouent. + An nõ quia parua ſui portione cùm tangit, tum offenſat cir-culus, ſed aliam ob cauſam. + ea autem eſt, quæ di cta eſt prius, quod circulus ſcilicet ex duabus ef-fectus eſt lationibus: + quam ob rem illarum alte- + +ram pro nutu ſemper habet, & + veluti continuo motum illum mòuent, quicunq; + mouent, quan-do ſecundùm circun ferentiam illum mouerint: + latam enim ipſam mouent. + Eam quidem igitur, quæ in obliquum eſt, motionem ipſum impellit mouens: + ſecundum vero illam, quæ ſuper diame trum eſt, ſeipſum mouet circulus. + +

+
+ 8 +
+

+ Cur ea, quæ per maiores circulos tolluntur & + + +trahuntur, facilius & + ci@ius moueri contingit, ve lu@i maioribus trochleis quàm minoribus, & + fcytalis ſimiliter? + An quoniã, qnanto maior fue-ri@@illa quæ à centro eſt, in ęquali tempore maius mouetur ſpatium. + Quam ob rem æquali inexiſtẽ te onere, idem faciet: + quemadmodum diximus, & + maiores libras minoribus exactiores eſſe. + ſpar tum enim in illis centrum eſt: + libræ autem vtrin que partes, quæ ex centro ſunt, exiſtunt. + +

+
+ 9 +
+

+ Cur facilius quando ſine pondere eſt, moue- + +tur libra, quàm cum pondus habet? + Similiq́ mo do rota, & + huiuſmodi quippiam, quod grauius quidem eſt, maius autem minore & + leuiore? + An quia non ſolùm in contrarium quod graue eſt, ſed in obliquum etiam difficulter mouetur. + In contrarium enim ei, ad quod vergit onus, moue-re difficile eſt: + quò autem vergit, eſt facilè. + in obli quum autem haudquaquam vergit. + +

+
+ 10 +
+

+ Cur ſuper ſcytalas facilius portantur onera, + +quã ſ@per currus, cùm tamẽ ij magnas habeant rotas, illæ verò puſillas? + An qui in ſcytalis nulla eſt offen ſatio, in curribus autem axis eſt, ad quẽ offenſant. + deſuper enim illum premunt, & + late-ribus. + quod autem eſt in ſcycalis, ad iſthæc duo mouetur, & + inſernè ſubſtrato ſpatio, & + onere ſu per impoſito. + in vtriſque enim ijs reuoluitur lo-cis circulus, & + motus impellitur. + +

+
+ 11 +
+ +

+ Curlongius feruntur miſſilia funda, quàm ma + +numiſſa, cùm alioquin proiector mann magis pondus comprehendat, quàm cùmillud ſuſpen-dit? + Præterea ſic quidem duo mouet pondera, fundæ videlicet, & + miſſilis: + illo aũt modo ſolum miſſile. + An quia in funda quidem commotum miſſile funditur, proijcit: + fundam enim circulo ſubinde rotans, id iaculatur: + ex manu autem à quiete eſt initium: + omnia autem cùm in motu ſunt, quàm cùm quieſcunt, facilius mouẽtur. + An & + eam ob cauſam e@t, ſed nec minus etiam, quia in fundæ vſu manus quidem fit centrum: + ſunda vero, quod à centro exit. + quanto aũt productius ſueritid, quod à cētro eſt, tanto citius mouetur. + iactus aūt qui māu fit, fundę reſpectu breuis eſt. + +

+
+ 12 +
+

+ Cur circa idem iugum maiores collopes faci- + +lius, quàm minores mouentur? + & + item ſuculæ, quæ graciliores ſunt, ab eadẽ viꝗ̃ craſſiores? + An quía ſecula quidem, & + iugum cētrum eſt: + pro-minentes autem longitudines eæ, quæ ſunt à cē-tro. + Celerius autem & + plus mouentur quæ maio rum ſunt circulorum ab eadem vi, quàm quę mi norum. + ab eadem enim vi plus transfertur id extremum, quod longius à centro diſtat. + Quam ob rem ad iugum quidem inſtrumenta faciunt collopas, quibus facilius verſant: + in gracilibus autem ſuculis plus fit id, quod extra lignum e@@. + hoc autem id efficitur, quod à centro exit. + +

+
+ 13 +
+

+ Cur eiuſdem magnitudinis lignum facilius + +genus frangitur, ſi quiſpiam æquì diductis mani bus extrema comprehendens fregerit, quàm ſi iuxta genu: + & + ſi terræ illud applicans pede ſu-perimpoſito manu longè diducta confregerit, ꝗ̃ prope? + An quiaibi quidem genu centrũ eſt, hic vero ipſe pes. + quanto autem remotius à centro + +ſuerit, faciliùs mouetur quodcunq; + . moueriau-tem quod frangitur, neceſſe eſt. + +

+
+ 14 +
+

+ Cur eæ quæ circa littora appellantur Crocæ, + +rotunda ſunt figura, cùm alioquin à principio ex magnis ſint lapidibus, oſtreiſve? + An quia ea, q̃ plus recedunt à medio in motionibus, feruntur celeriùs. + medium enim fit centrum: + intcruallũ verò ea, quæ à centro. + Sem per autem maior ab æquali motione maiorem deſcribit circulum. + quod autem maius in æquali pertranſit tẽpore, celerius fertur: + quæ autem celeriùs ex ę quali fe runtur ſpatio, uehementiùs im petunt: + quę autẽ magis impetunt impetuntur & + magis. + quam ob rem ea quæ plus à medio diſtant, cōfringi neceſ ſe eſt, id autem cùm patiantur, rotunda fieri eſt neceſſarium. + Crocis autem propter maris mo-tum, quoniam ſimul cum illo agitantur, in perpe tua eſſe accidit motione, eoq́; + verſatas mō ſem per offenſare. + id autem ipſis maximè extremis contingere partibus eſt neceſſe. + +

+
+ 15 +
+

+ Cur quanto longiora ſuntligna, tanto imbe- + +cilliora fiunt: + & + ſi tollantur, in flectuntur magis: + tametſi quod breue quidem eſt, ceu bicubitum, fuerit tenue: + quod verò cubitorum centum, craſ ſum? + An ꝗa & + vectis, & + onus, & + hypomochlion in leuando ipſa fit ligni proceritas: + prior nanq; + illius pars ceu hypomochlion fit, quod verò in extremo eſt, pōdus. + quam ob rem quanto exten. + ſius fuerit id, quod ab hypocomochlio eſt, tanto inflecti neceſſe ẽ magis. + quo enim plus ab hypo-mochlio diſtat, eo magis incuruari neceſſe eſt. + neceſſario igitur extrema vectis eleuantur. + Siigi tur flexilis fuerit vectis, ipſum inflecti magis cùm extollitur neceſſe eſt: + quod lõgis accidit li gnis. + in breuibus autem quod vltimũ eſt, quie- + +ſcenti hy pomochlio deprope ſit. + +

+
+ 16 +
+

+ Cur a paruo exift@nte cuneo magna ſcindun-tur pondera, & + corporum moles, validaque fit impreſſio? + An quia cuneus duo ſunt vectes ſibi inuicem contrarij: + vterque autem & + pondus ha b@t, & + hypomochlion, quod diuellit, & + compri-mit. + Plagæ quinetiam ipſius latio pondus, quod percutit & + mouet, magnum facit: + & + quoniā mo tum mouet, pſa celeritate valentius fit. + paruo au tem exiſtente vecte, magnæ illum conſequuntur vires: + quam ob rem vltra magnitndinis decentiã later mouens, Sit cuneus vbi A B C, quod verò cuneo ſcinditur, D E F G. + vectis igitur ſit ipſa A B, pondus verò ipſius B inferior pars, hypomo chlion autem D G, huic autem contrarius vect is B C. + percuſſa igitur A C, vtroque illorum vtitur vecte: + ſcindit enim ipſum B. + +

+

+ Cur ſi quiſpiam trochleas componens duas in + +tignis duobus ad ſe inuicem inuctis cõtrario ad trochleas modo circulo funem circunduxerit, cuius alterum quidem caput tigonrum appenda tur alteri, alterum varò troclheis ſit innixum, & + à funis initio trahere coeperit, magna trahit pon dera, licet imbecillium fuerit virium? + An quia idem põdus à minori potentia ſi mouetur, vecte medio trãsfertur magis, quàm à manu: + trochlea autem idem vecti facit. + quam ob rem ſi vna faci-lius traher, & + ab vnico tractu multò grauius tra-het, quàm facere poſſit manus, idip ſum duæ tro-chleæ plus quàm in dupla velocitate leuabunt. + Minus enim altera trahit, quàm ſi ip ſa per ſeip-ſam traheret, quando circa alteram iniectus ſue rit funis: + illa nanque minus etiam pondus effe-cit. + Pariq́; + modo ſi ad plures iniectus fuerit funis in paucis trochleis, multa ſit differentia. + quã ob + +rem à prima pondere quat@or minas trahente, ab vl im a trahi multò minus. + Et in re ædifica-toria faciliter magn@ a mouen@ pondera, traducũt enim ab una trochlea ad aliam, & + rurſus ab illa ad ſuculas, & + vectes. + hoc autem idem eſt, ac ſi multas facerent trochleas. + +

+
+ 18 +
+

+ Cur ſi quis ſuper lignum magnã imponat ſe- + +carim, deſuperq; + illi magnum adijciat pondus, ligni quippiam quod curandum ſit, non diuidit: + ſiverò ſecurim extoll@s percutiat, illud ſcindit, cùm alioquin multò minus habeat ponderis id quod percutit, quàm id quod ſuperiacet, & + pre-mit? + An quia omnia cum motu fiunt: + & + graue ipſum grauitatis magis aſſumit motum dũ mo-uetur, ꝗ̃ dum quieſcit Incumbensigitur conua-tum graui motionem non mouetur, motum ve-rò & + ſecundum hanc mouetur, & + ſecundùm eã quæ eſt percutientis. + Pręterea ſecuris ipſa effici-tur cuneus: + paruus autẽ exiſtens cuneus magna diuidit cum ex duobus ſit vectibus contrario ad ſeſe inuicem modo conſtitutis +

+
+ 19 +
+

+ Cur ſtatera, qua carnes ponderãtur, paruo ap- + +pendiculo magna trutinat onera, cùm alioquin tota dimidiata exiftar libra? + vbi enim onus impo-nitur, ſolùm ſuſpenditur lanx: + in altera verò par te, ſola eſt ſtatera. + An quia ſimul libram & + vectẽ ipſam contingit eſſe ſtateram. + libram quidem, vbi ſpartorum quodcunque ſtateræ fit centrum: + in altera enim parte lancem, in altera autem pro lance æquipondij appendiculum habet. + quod li-bre incumbit, ceu ſi quis alterain apponeret lan-cem, & + ilii pondus imponeret. + manifeſtũ enim, quòd tantundem tradit ponderis ei quod in alte raiacet lance. + Quemadmodum autem ſi vna li-bra multæ ſint libræ, ſic talia inſunt ſparta mul. + + +tain eiuſmodi libra: + quorum vniuſcuiuſq; + quod intrinſecus eſt ad appẽdiculum, ſtateræ eſt dimi-dium. + & + omnino iſtud libra eſt, vnam quidẽ ha-benslancem, in qua pondus appẽditur: + alteram verò, vbi in ſtatera æquipondium. + Quam ob rem appendiculum ad alteram ſui partem eſt ſtatera. + huiuſmodi autem exiſtēs multæ ſunt libræ, totq́; + quot fuerint ſparta. + Semper autem quod lanci propinquius eſt ſpartum, appenſoq́ue oneri, ma-ius trahit pōdus: + quoniam fit quidem omnis ſta-tera inuerſus vectis: + hypomochlion nãq; + vnum-quodque ſpartum ſuperne exiſtens: + pondus verũ id quod lanci ineſt. + Quanto autem productior ve ctis ſuerit longitudo ab ipfo hypomochlio, tãto ibi quidem faciliùs mouet: + hic autem æquilibri-brium facit, pondusq́ue ſtateræ trutinat, quod ad æquipondij vergit appendiculum. + +

+
+ 20 +
+

+ Cur medici ſacilius dentes extrahūt dentifor-cipis onere adiecto, quàm ſi ſola vtantur manu? + An quia ex manu magis quàm ex dentiforcipe lubricus elabitur dẽs? + An ferro id potius accidit quàm digitis, quoniam vndique dentem non cō-prehendunt: + quod mollis digitorum facit caro: + adhæret enim, & + cõplectitur magis. + An quia den @iſorceps duo contrarij vectes, vnicum habentes hypom ochlion, eius ſcilicet inſtrumenti conne-xionem. + Hoc igitur ad extractionem vtuntur or-gano, vt facilius moueant. + Sic dentiforcipis alte-rum quidem exrremum vbi eſt A: + alterum autẽ quod extrahit B. + vectis autem vbi A D F: + alterve rò vectis vbi B C E. + hypomochlion autẽ C G D: + connexio verò vbi G: + dẽs autem pondus. + Vtroq; + igitur B & + F ſimul comprehendentes mouent. + quando autem commotus fuerit, faciliùs manu trahitur, quàm inſtrumento. + +

+ +

+ Cur nuces abſque ictu facilè cõfrigun tinſtru-mẽtis, quæ ad eum fiunt vſum? + multumeinim au fertur virium, motionis ſcilicet, & + violẽ@iæ. + Prę-terea duro & + graui comprimens inſtrumento ci tiùs conſringet, quàm ligneo & + leui. + An quia ſic vtrinqne à duobus comprimitur vectibus ipſa nux: + a vecte autem facile diuelluntur onera. + id enim inſtrumẽtum ex duobus componitur vecti bus idem habentibus hypomochlion, connexio-nem videlicet @pſam vbi eſt A. + Quemadmodum igitur fuere diductę ſecundũ extrema motis C D ipſæ F E, ſic à parua faciliter potentia conducun tur. + Quod igitur cum percuſſione ſeciſſet põdus, id valentiores illa E C, & + F D vectes efficiunt. + ele uatione enim in contrarium ela@i & + comprimẽ-tes, frangunt vbi eſt K. + Hanc etiam ob cauſam quanto vicinius fuerit K ipſum A, confringitur celerius. + quanto enim ab hypomochlio plus di-ſtat vectis, facilius & + plus mouet ab eadẽ poten-tia. + Eſt igitur A quidem hypomochlion: + ipſa au-tem D A F vectis: + & + item ipia C A E. + Quanto igi-tur ipſum K vicinius ſuerit angulo ipſius A, tãto vicinius fit connexioni vbi eſt A. + hoc autem eſt hypomochlion. + Ab eadem igitur potentia appli-cante F E plus extolli neceſſe eſt. + Quam ob rem quoniã ex contrario eſt eleuatio, neceſſe eſt ma-gis com primi. + quod autem comprimitur magis, ci@ius frangitur. + +

+

+ Cur ſi duo extrema in rhombo puncta dua-bus ferantur lationibus, haudquaquam æquale vtrunque eorũ pertianſit rectam, ſed multò plus alterum ? + idem autem eſt ſermo, cur quod ſuper latus fertur, minus pertranſit, quàm ipſum latus. + illud enim diametrum minorẽ, hoc verò maius latus. + & + hoc quidem vnica, illud verò duabus ſer + +tur lationibus. + Feratur enim ex ipſa A B, A qui-dem ad ipſum B, B vero ad ipſum D eadem cele ritate. + feratur aurẽ & + ipſa A B in ipſa A C iuxta C D eadem celeritate cum illis. + neceſſe igitur eſt A quidem in ipſa A D diametro ferri, B verò in ipſa B C. + & + vtranq; + ſimul pertranſiſſe, & + ipſa@@ A B ipſum latus A C. + latum enim ſit ipſum A ip ſam A E, A B autem ipſam A E, & + proiecta ſit F G iuxta ipſum A B, & + ab ipſo E ſimiliter replea tur. + Simile igitur fit, quod repletum eſt ipſi toti. + æqualis igirur A F ipſi A E ipſa autem A B ipſam A F lata erit. + in diametro igitur erit ſecūdū K. + & + fem per neceſſe eſt ipſum ferri ſecundùm diame trum. + & + ſimul A B latus pertranfit latus A C, & + ipſum A diametrum pertranſit A D. + Similiter ẽt demon ſtrabitur & + ipſum B in ipſa B C diametro latum. + æqualis enim eſt ipſa B E ipſi B G Reple. + to igitur ab ipſo G. + quod intus eſt, toti eſt ſimi-le: + & + ipſum B in ipſa diame@ro erit ſecundùm la terum connexionem. + Et ſimul latus pertranſit latus, & + B ipſum B C diametrum. + Simuligitur A multo plus ipſa A B pertrāſit: + & + ipſum latus, mi-nus latus eadem lata celeritate: + & + ipſum latus maiorem, quàm B, pertranſiuit vna latum latio-ne. + Quanto enim acutior fuerit rhombus, diame ter quidem minor ſit. + A C autẽ maior: + latus ve-ro ipſius B C minus. + Abſurdū eſt enim (vt dictũ) id quod duabus fertur lationibus, aliquãdo ferri tardius illo. + quod fertur vnica: + & + vtriſq; + poſitis æquali velocitate punctis, alterū pertranſire ma iorem. + Cauſa autem eſt, quoniã ei quod ab obt@ ſo ſertur angulo ambæ ferè cōtrariæ fiunt latio-nes, & + illa ſecūdū quā ipſum fertur, & + illa ſecun dũ quã ipſum à latere defertur. + Ei autẽ quod ab @cuto fertur, accidit vt ad idē feratur, coadiuuat + +@nim quæ ipſius eſt lateris, illã quæ eſt ſuper dia-metrum. + & + quanto hunc quidem acutiorem fe-ceris, illum verò obtuſum magis: + hæc quidē tar-dior erit, illa verò celerior. + Hæ quidẽ igitur ma-gis contrariæ fiunt, qm̄ obtuſior fit angulus: + illæ verò ad idẽ magis, qm̄ lineæ coarctantur: + ipſum enim A ferè ad idem fertur ſecundum ambas la tiones. + Coadiuuatur igitur altera: + & + quanto ſanè acutior fuerit angulus, tanto magis ipſum A ad contrarium: + ipſum. + n. + ad B fertur: + latus autẽ de-fertipſum ad D. + Et quanto ſanè obtuſior fuerit angulus, magis contrariæ fiunt lationes: + rectior enim efficitur linea. + ſi autẽ omnino recta fieret, penitus vtique eſſent contrariæ latus verò ſecun dùm vnicam latuum lationem à nullo præpedi-tur: + rationabiliter igitur maiorem pertranſit. + +

+

+ Dubitatur quam ob cauſam maior circulus ę-qualem minori circulo conuoluitur lineam, qū circa idem centrum fuerint poſiti: + ſeorſum autẽ reuoluti, quemadmodum alterius magnitudo ad magnitudiuem ſe habet alterius, fic & + illorũ ad ſeinuicem fiunt lineæ. + Præterea vno et@ã & + eodē vtriſque exiſtente centro, aliquando quidem tan ta ſit linea, quam conuoluuntur, quantam minor per ſe conuoluitur circulus, quandoq; + verò quã-tam maior. + Quòd quidem igitur maiorem con uoluitur maior, manifeſtum eſt. + angulus enim ſen ſu videtur eſſe cuiuſque circunferentia pro-priæ diametri maioris circuli maior, minoris mi nor. + quam ob rem eandem habebunt propor-tionem ſecundùm ſenſum ad ſe lineæ. + ſecun-dùm quas fuerint conuoluti. + verùm enimuerò quòd etiam æqualem conuoluuntur, quando cir ta idem fuerint poſiti centrum, manifeſtũ eſt: + & + ſic fiunt aliquando quidē æquales lineæ, ſecun- + +dum quam maior conuoluitur circulus, aliquan do verò ſecundùm quam minor Sit enim circu-lus maior quidem vbi D F C. + minor verò vbi E C B: + vtriſq́; + autem centrum A. + Et quam qui-dem per ſe magnus conuoluitur, ſit vbi F I: + quã vero per ſe minor vbi GK, æqualis A. + Si igitur mi norem mouero, idem mouens centū vbi A, ma-ior autem ſit annexus. + qñ igitur A B fuerit recta ad ipſam G K, ſimul & + A C fit recta ad ipſam F I. + quam ob rem ęqualem ſemper tranſlata erit ip-ſam quidem G K, vbi eſt G B circunferentia: + ip-ſam verò FL, quæ eſt vbi F C. + Si aũt quarta pars æqualem conuoluitur, manifeſtum eſt, ꝙ totus circulus toti circulo æqualem conuoluetur. + qua re qñ B C, linea ad ipſum peruenerit K, & + ipſa F C circunferentia erit in ipſa C L: + & + vniuerſus crit conuolutus circulus. + Similiq́; + modo ſi ma-gnum mouero, illi paruuū annectens, eodem exi ftente cẽtro, ſimul cum A C ipſi A B perpendicu lum & + recta eri@: + hæc quidem ad ipſam F I, illa verò ad G M. + Quam ob rem quando hæc quidẽ æqualem ipſi G M pertrãſiuerit, illa verò ipſi F I, & + rurſum facta fuerit recta ipſa F A ad ipſam F L. + & + ipſa A C rurſum recta, velut à principio erant in ipſis M I. + Hoc autem neque aliqua in-tercedente mora maioris ad minorem, vt. + ſ. + per aliquod temporis ſpatium ſtaret in eodem pun-cto: + neque tranſiliente minore aliquod punctū, maiorem quidem æqualem minori pertranſire, hunc a@tem maiori, abſurdum eſt. + Præterea vni-ea etiam ſemper exiſtente motione, centrū mo-rum interdum quidem magnam, nonnunquàm verò minorem conuerti, admirandum eſt. + Idem enim celeritate eadem latus æqualẽ natum hoc eft pertranſire: + eadem autem celeritate vtroque + +modo æqualem licet mouere. + Principium autem ſumendum eſt circa iſtorum cauſam, ꝙ eadem potentia & + æqualis hanc quidem tardiùs mouet magnitudinem, illam verò celeriùs. + Si enim fue-rit quippiam, quod à ſeipſo moueri natũ non ſit, ſi ſimul & + illud mouerit, quod natũ eſt moueri. + tardius mouebitur, quàm ſi ipſum per ſe moue-retur. + Et ſi quidem natum fuerit moueri, non ſi-mul aũt moueatur, ſimiliter ſe habebit. + Et impoſ ſibile certè eſt plus moueri, quàm mouens: + non enim ſuam ipſius mouetur motionem. + Si igitur circulus maior vbi A, minor autem vbi B, ſi mi-nor maiorem impellet non reuolutum ex ſe, ma nifeſtum eſt, ꝙ tantum ipſius rectæ maior pertrã ſit, quantum eſt impulſus: + tantum aũt eſt impul-ſus, quantum paruus eſt motus: + æqualem igitur ipſius rectæ pertranſiuerunt. + Neceſſe igitur eſt ſi reuolutus minor maiorem impellet, reuol@i ſi mul cum impulſione: + tantum aūt quantum mi-nor reuolutus eſt, ſi nihil ipſe ſub ipſius motio-ne mouetur. + Qūo enim, & + quantum mouit, tan-tum motũ eſſe neceſſe eſt, quod mouetur ab ill@ ſed profectò paruus circulus tãtum ſeipſum cir-culariter mouit, quantum eſt pedalis quantitas: + (tantum enim ſit id quod motus eſt) & + magnus igitur tantum motus erit. + Similiq́; + modo ſi ma-gnus paruū mouebit, motus erit paruus, quēad-modum maior. + Per ſe aūt motus illorum vtrum-libet ſiue celeriter, ſeu tardè eadem velocitate, ſtatim quantum maior natus eſt circunſerri li-neam: + quod difficultatē facit, quod non ſimiliter ſaciunt, quando fuerint connexi. + hoc autem eſt, ſi alteri ab altero moueatur, non quã natus eſt, @eque peculiarem motionem. + Nihil enim referr citcũponere, & + annectere, aut cōiungere vtrum- + +liber alteri. + ſimiliter enim quando hic quidem mouer, ille vero mouetur ab iſto; + quantum vtiq; + mouerit alter, tantum alter mouebitur. + Quando quidem igitur adiacens mouerit, aut propenſus, non ſemper conueluitur: + quādo verò circa idem poſi@i fuerint cẽtrum, alterum ab altero ſemper conuolui neceſſe eſt. + Sed nihilominus non ſuam ipſius motionem mouetur alter, ſed veluti nullã haberet motionem: + & + ſi habuerit, illa autem nõ vtatur, tan@undem accidit. + Quandoquidem igi-tur màgnus moueri ſibi alligatum paruum, par-uus mouetur quãtum ille: + quādo autem paruus, rurſus magnus quantum iſte: + ſeparatus aũt vter-que ſeipſum mouet. + Quod autem eodem exiſten te centro, & + mouente eadem velocitate, accidit inæqualem illos pertrāſire lineam, paralogiſmo fophiſticę vtitur is, qui dubitat. + idem enim am-bobus eſt centrũ, verùm per accidens, velúti mu ſicum & + album. + eſſe enim vtriuſque circuli cen-tro nō eodem vtitur. + Quandoquidem igitur mo-uens fuerit paruus, vt illius centrum & + princi-pium: + quando verò magnus, vt illius. + non igitur idem ſim pliciter mouet, ſed eſt quomodo. + +

+

+ Cur lect@lorum ſpondas ſecūdum duplam fa- + +ciunt proportionem, hanc quidem ſex pedū vel paulo am pliorem, illam vero trium: + curve non ſecundùm diametrum illos reſtibus extendunt? + An tantos quidem magnitudine faciunt, vt cor-poribus ſint proportionem habẽtes: + fiunt enim ſic ſecundum ſpondas dupli, longitudine quidẽ cubitorum quatuor, latitudine vero duorũ. + Ex-tendunt autem illos nō ſecundùm diametrum, ſed ex oppoſito, vt & + ligna minus diſtra hantur. + celertrimè enim ſcindũtur ſecundum naturam diuiſa, & + eodem modo diſtenta laborant ma- + +@imè. + Amplius, quoniam opus eſt, vt reſtes pon-dus ferre poſſint, ſic certè pondere impoſito mi-nus laborabunt, ſi tranſuerſim, quàm ſi obliquè extendantur. + Præterea hoc etiam modo minus abſumitur reſtium. + Sit enim lectulus A F G K, & + bifariam diuidatur ipſa F G ſecundùm B, æqua-lia certè foramina ſunt in ipſa F B, & + in ipſa F A. + latera enim ſunt æqualia. + nam totum F G duplũ eſt. + Extendunt autem, vt deſcriptum eſt, ab ipſo A ad ipſum B ita vbi eſt C, ita vbi D: + ita vbi H, poſtea vbi E, & + eodem ſemper modo, donec ad angulum peruenerint alium. + Duo enim anguli reſtis habent capi a. + æquales autem ſunt reſtes ſecundum curuaturas, videlicet A B; + & + B C ipſis C D, & + D H. + & + aliæ ſimili ſe habet modo, quo-niam eadem demonſtratio. + ipſa enim AB æqua-lis eſt ipſi H E: + æqualia enim ſunt latera ſpatij B G, M A, & + foramina æquè diſtant, ipſa autem B G æquelis eſt ipſi M A: + angulus enim B æqua-lis eſt angulo G: + in æqualibus enim hic quidem intus, ille vero extra. + & + B quidem eſt ſemirectus: + eſt enim F B æqualis ipſi F A: + & + angulus vbi F, re ctus eſt. + B autẽ angulus æqualis ei vbi eſt G, quo-niam quadratum altera parte longius duplũ eſt: + & + ad medium eſt curuatura. + quamobrẽ A D ip-ſi E G eſt æqualis: + huic verò ipſa H M. + Similiq́ue modo demonſtrantur aliæ, quoniã æquales ſunt duæ, quæ ſecũdùm curuataras ſunt, duabus. + Qua re manifeſtum eſt, ꝙ tot ſunt reſtes in lectulo, quot ſunt quatuor, ſicut A B. + Quanta autem fora minũ eſt multirudo in ipſo F G latere, & + in eius dimidio F B eſt medietas. + Quamobrem in dimi-diato lectulo tantæ reſtium magnitudines erũt, quantum eſt A B: + multitudine verò tot, quot in B G ſunt foramina. + Hoc autem nihil refert dice + +re, quàm quot ſunt in ipſis A F & + B F ſimul ſumpris. + Si autem ſecundum diametrum exten-dantur reſtes, quemad modum ſe habet in lectu-lo A B C D, dimidia non tot ſunt, quot ambo-rum latera F A F G. + æqualia autem, quot in ip fis F B, F A, ſunt foramina: + maiores autem ſunt +

+
+ 25 +
+

+ ipſæ A F, B F, quæ exiſtentes, quàm A B, quare reſtis in tantum maior, quantum ambola @era diame@ro ſunt maiora. + +

+

+ Cur difficilius eſt longa ligna ab extremo ſu- + +per humeros ferre, quàm ſecundum medium, æ-quali exiſtente pondere? + An quia vibrato ligno ipſum extremum prohibet ferre vibratione ma-gis retrahens lationem? + An quoniam licèt nihil inflectatur, neque multam habeat longitudinẽ, difficilius tamen ad ferendum eſt ab extremo, quoniam faciliùs ex medio eleuatur, quàm ab extremo, & + ideo ſic ferre eſt facilius: + Cauſa aũt, qm̄ ſecundùm medium quidem eleuato ligno, ſemper ſeſe inuicem ſuſpendunt extrema, & + al-tera pars alteram bene ſubleuat medium enim veluti centrum fit, vbi habet is, qui eleuat, aut ſert. + Extremorũ igitur v@@rũq; + deorſum vergens, ſurſum ſuſpenditur. + ꝙ ſi ab extremo eleuetur, aut feratur, non ſanè facit: + ſed vniuerſum pon-dus ad vnum vergit medium, quò eleuatur, aut fertur. + Sit medium vbi A, extrema B C. + Eleuatio igitur aut portato ſecundùm A, ipſum q́uidem B deorſum @utans, ſurſum eleuat C: + ipſum autem C deorſum nutans, B ſurſum eleuat: + ambo au-tem ſurſum eleuata hoc fac@unt. + +

+
+ 26 +
+

+ Cur ſi valde procerum fuerit idẽ pondus diffi- + +cilius ſuper humeros geſtatur, etiam ſi medium quiſpiam illud ferat, quàm ſi breuius ſit? + Quod @nim dudum dictum eſt, cauſa nõ eſt: + ſed vibra- + +tio nunc eſt cauſa. + qñ. + n. + productius fuerit, vibran tur extrema: + quamobrem contingit portantem difficilius geſtare. + Vibrationis aũt cã eſt, quoniã ab eadẽ motione magis transferuntur extrema, quanto procerius fuerit lignũ. + Humerus quidẽ fit centrũ vbi A: + manet. + n. + is. + ipſæ aũt AB, AC, quę ſunt ex centro. + quanto aũt maius fuerit id quod ex centro eſt, ſiue A B, ſeu A C, plus transfertur ſpatij. + Demonſtratum autem eſt hoc prius. + +

+
+ 27 +
+

+ Cur iuxta puteos celonia faciunt eo qui viſun + +tur modo: + ligno. + n. + plumbi adiũgunt pondus: + alioquin vas ipſum & + plenum, & + vacuum pon-dus habeat? + An qm̄ duobus tem poribus hau@ien di, diuiſo opere, (intingere. + n. + oportet, & + id ſur-ſum trahere) continget demittere quidẽ vacuum faciliter, trahere vero plenum difficulter. + Cōmo-dum igitur eſt paulò tardius illud demittere, cū multò leuius effectum ſuſtolatur pondus. + id autẽ facit in extremo celonio adiunctum plumbum, aut lapis. + demittenti quidem maius ſit pondus, ꝗ fi ſolummodo vacuum oportet demittere: + cum verò plenum fuerit, ſurſum id rapit plumbum, aut quicquid ponderis inerit. + Quam ob rem faci liora hoc modo ambo ſunt, quàm illo. + +

+
+ 28 +
+

+ Cur qñ ſuper ligno, aut hmõi quopiam duo + +portauerint homines æquale pondus, non ſimili ter premuntur, ſi ad vnum non declinet pondus, ſeu magis, quanto vicinius fuerit geſtãtibus? + An quoniam vectis quidem lignum efficitur, põdus verò hypomochlion: + qui autem propior eſt pon-deri ex ijs, qui illud geſtant, id quod mouetur: + al ter verò portantiũ, quod mouet. + Quanto igitur plus diſtat à pondere, tanto facilius mouet, & + alerum premit magis inferius, veluti contrani-@te pondere impoſito, quod hypomochlion + +factum Eſt. + Si autem in medio inerit pondus, ni-hilo magis alter alteri fit pondus, aut mouet: + ſed eodem modo alteri alter fit pondus. + +

+
+ 29 +
+

+ Cur ſurgentes omnes, femori crus ad acutum + +cõſtituentes angulũ, & + thoraci ſimiliter femur, ſurgunt? + quod ſi non, haudquaquam ſurgere po-terunt. + An quia id quod æquale eſt, quietis vbiq; + eſt cauſa: + rectus autẽ angulus æqualitatis eſt, ſta-tionemq́; + facit: + quamobrẽ ad ſimiles fertur an-gulos ipſi terræ circumferentiæ: + non enim quod ad rectum eſt ipſi pauimento. + An q̇m̄ ſurgens fit rectus, ſtantẽ vero neceſſe eſt perpẽdiculum eſſe ad terram. + ſiquidẽ igitur ad rectũ debet eſſe, hoc aũt eſt caput ſecundũ pedes habere, & + fieri opor tet, cùm ſurgit. + Quandoquidem igitur fuerit @e dens, ſecundum parallelum pedes habet, & + ca-put, & + non in æquali. + Caput ſit A, thorax A B, fe-mur B C, crura C D. + ad rectum autem ſit & + tho-rãx vbi A B, ipſi femori, & + cruri ſemur ſic feden-te. + quamobrem eo ſe habẽtem modo ſurgere eſt impoſſibile. + neceſſe autem eſt crus reclinare, pe-desque conſtituere ſub capite. + hoc autem erit, ſi C D fiet, vbi C F, & + fimul ſurgere continget, & + in eadem ęquali habere caput & + pedes. + ipſa autem C F a cutum facit angulum ad ipſam B C. + +

+
+ 30 +
+

+ Cur facilius mouetur cõmotu, quàm manens? + + +veluti currus citiùs cõmotus agitant, quàm mo-ueri in cipientes. + An quia difficillimũ eſt pondus mouere, quod in cõtrariũ mouetur. + aufert enim quiddam ex motoris potentia, licèt multo fit ve-locior: + neceſſe nanque eſt tardiorẽ eſſe impulſio nem illius quod repellitur. + Secundo autẽloco ſi quieuerit: + reſiſtit enim ipſum quieſcẽs. + Quod aũt mouetur ad id ipſum ad quod impellitur, impel-lenti ſimile facit, ceu ſi quiſpiam mouẽtis poten + +tiam, & + celeritatem augeret. + quod enim ab illo pateretur, vtique ipſum tacit ex ſe commotum. + +

+
+ 31 +
+

+ Cur ea, quæ proijci@@ntur, ceſſant à latione? + An + +quia impellens deſinit potentia, v@l propter retra ctionem, vel propter rei proiectę inclinationem, quando ea valentior fuerit, quam proijcientis vi res. + Aut iſthæc ambigere, principium relinquen-tes, abſurdum eſt. + +

+
+ 32 +
+

+ Cur quippiam non pecularem ſibi fertur latio + +nem, impulfore alioquin non conſequente? + An videlicet quoniam primum id efficit, @@al@erum impellat: + illudque rurſum, v@ alterum? + Ceſſat au-tem quando non poteſt amplius facere primum impellens id quod fertur, vt impellat, & + qñ ip-ſius lati grauitas nut@ ſuo declinat magis, quàm impellentis in antè ſit potentia, +

+
+ 33 +
+

+ Cur neque parua valde, neque magna longè + +proijci queunt, ſed commẽſurationem quandã illa habere oportet ad id quod proijcit? + An quia neceſſe eſt quod proijcitur, & + impelli@@r, cõtra-ni i ei vnde impellitur? + quod autem magnitudi-ne ſua nihil cedit, aut imbellicitate nihil contra-nititur non efficit proiectionem, neque impulſio nem. + Quod enim multo impellentis excedit vi-res, haud quaquã cedit: + quod verò multo eſt im-berillius. + nihil contranititur. + An quia tãtum fer-tur id quod fertur, quantũ aeris mouerit ad pro-fundum: + quod autem non mouetur, neq; + moue bit quippiam accidit autem illis ambo iſthæc ha bere. + Valde enim magnum, & + valde paruum, ceù non mota exiſtunt: + alterum nanque nihil mouet alterum verò nihil mouetur. + +

+
+ 34 +
+

+ Cur ea quæ in vorticoſis feruntur aquis, ad + +medium tandem aguntur omnia? + An quia ma-gnitudinem habet quocunque ferrur: + quam + +ob rem illius extrema in duobus ſunt circulis, hoc quidem minori illo verò maiori: + quare ma-ior diſtrahit: + quoniã celerius fertur, & + tranſuer-ſum impellit illud ad minorem: + quoniam autem id quod ſertur, latitudinem habet, & + iſte rurſus idem eff@cit & + ad interiorem propellit, donec ad medium perueniat. + An quia quod fertur, ſimili ſe habet modo ad omnes circulos propter me-dium. + medium enim in vnoquoque circulo ęqua liter diſtat. + An quia quorum quidem circũauctæ quæ latio non ſuperior propter magnitudinem, ſed grauitate ſua circuli celeritatẽ excellunt, ea neceſſe eſt relinqui, & + tardiùs ferri, tardius aũt minor circulus fertur. + non idem enim in tempo-re æquali magnus cũ paruo reuoluitur circulus, quando circa idem ſuerint medium. + quamobrẽ in minori circulo relinqui eſt neceſſe, donec ad medium perueniant. + Quorum cunque autem ſu-perior à principio fuerit latio, ea finiensidem eſ ficiet. + oportet enim @ãc quidem ſtatim, alterum verò celeritate ſuperare grauitatem, quam obrẽ ad interiorẽ ſemper circulum relinquetur quod-cunque. + Neceſſe enim eſt, quod non ſuperatur, aut in exteriori, aut in interiori moueri: + in illo autem in quo eſt, impoſſibile eſt ferri, quod non ſuperatur adhuc vero minus in exteriori: + cele-rior enim exterioris circuli eſt latio: + reſtat igitur, vtid, quod non ſuperatur, ad interiorem tranſ-feratur. + ſemper autem vnumquodque proficit, vt non ſuperetur. + Quoniam verò peruenire ad me-dium, finem quidem efficit, vt quippiam nõ mo-ueatur, ſtat autem ſolummodo ipſum centrum: + ad hoc ſanè omnia congregari neceſſe eſt. + +

+
+ 35 +
+
+
+ Mechanicarum quæſtionum finis. +
+
+
\ No newline at end of file diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/examples/Aristoteles_1585_XSY685ZD.xml --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/examples/Aristoteles_1585_XSY685ZD.xml Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,1258 @@ + + + ECHO:XSY685ZD.xml + Aristoteles + Leonicus Thomaeus, Nicolaus + Quaestiones Mechanicae + 1585 + lat + open access + http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/policy/oa_basics/declaration + free + + +
+
+
+ARISTOTELIS +STAGIRITAE, PERIPATETICORVM +PRINCIPIS, +Quæſtiones Mechanicæ, Nicolao Leonico Thomæo interprete. +Quæ ſit artis Mechanicæ facultas. +

+ MIraculo ſune ea quidem, quæ natura contingunt, quorum ignorantur cau ſæ: + illa uerò, quæ pręter naturam, quæcunque ad hominum vtilitatem arte fiunt. + In multis. + n. + natura ei. + nobis uſui eſſe poteſt, contrarium facit: + natura etenim eundem ſemper habet modum, & + ſimpli citer: + vtile autem multifariam commutat̃. + Quan doigitur quippiam præter naturam oportuerit facere, difficultate ſua hæſitationem praſtat, ar-teq́ indiget: + quam ob rem eam artis partẽ, quæ huiuſmodi ſuccurrit difficulcatibus, Mechanicã appellamus. + Quemad modum enim Antipho ſcri bit poeta, ſic ſe res habet: + arte enim ſuperamus da, à quibus natura uincimur. + Huiuſmodi autem ſunt, in quibus & + minora ſuperant maiora: + & + quæcunq; + momentum paruum habẽtia, magna + +mouent pondera: + & + omnia ferè illa, quæ mecha nica nuncupamus, & + problemata. + Sunt autem, hæc neque naturalibus omnino quæſtionibus eadem, neque ſeiugata valde: + verùm mathema-ticarũ contemplationũ naturaliumq́; + cõmunia. + +

+
+
+De dignitatiòus, admirandis̈ Circuli proprietatibus. +

+ DEnumeto autem eorum, quæ hoc in gene-re dubitantur, illa eſſe dicuntur, quæ circæ vectem fiunt. + Abſurdum enim eſſe videtur, ma-gnum moueri pondus ab exigua virtute, cũ plu-ri præſertim pondere. + quod. + n. + una vecte quiſpiã mouere nõ poteſt, idipſum ponderis citius mo-uet, uectis ad illud pondus adiungens. + Oĩum ãt huiuſmodi cauſæ principiũ habet circulus, Iſtud verò ratione contingit; + ex ad mirabili etem̄ mi-randum accidere quippiam, non eſt ab ſurdum. + +

+

+ Maximè autem eſt admirãdum ſimul contra-ria fieri. + Circulus vero ex huiuſmodi eſt conſtitu tus: + ſtatim enim ex commoto effectus eſt, & + nente, quorũ natura ad ſe inuicem eſt cõtraria. + quamobrẽ iſthæc cernentes minus admirari cõ-uenit contingentes in illo contrarietas. + In pri-mis enim lineæ illi, quæ circuli orbem amplecti tur, nullam habenti latitudinem, contraria quo-dammodo ineſſe apparent, concauum ſcilicet, & + curuum. + hæc aũt eo à ſeinuicem diſtant mõ, quo magnum & + paruum, illorũ etenim medium eſt æquale: + horum verò rectũ quapropter cùm, ad ſeinuicem cõmutantur, illa quidem prius æ-qualia fieri neceſſe eſt, quàm extremorum vtrũ-libet: + lineam verò rectam, qñ eſt curua concaua, ut ex huiu ſmoài rurſum curua fit, & + circularis + +Vnum quidem igitur iſtuc abſurdum ineſt circti lo. + Alterum autem, ꝙ ſimul contrarijs mouetur motionibus: + ſimul enim ad anteriorem mouetur locum, & + ad poſteriorem. + Et ea, quæ circulũ de-ſcribit, linea eodem ſe habet modo: + ex quo. + n. + in cipit loco illius extremum, ad eundem rurlus re dit: + illa. + n. + continuò commota, extremum rurſus efficitur primum. + quamobrem manifeſtum, ꝙ in de mutatnm eſt. + quapropter (vt dictum eſt prius) non eſt incõueniens ipſum miracolorum oĩum eſſe principlum. + Ea igi ur, quæ circa libram fiũt, ad circulum referuntur: + quæ vero circa vectem, ad ipſam librã: + alia autem ferè omnia, quæ circa męchanicas ſunt motiones, ad vectern. + Prætereà etiã, quoniam vnica exiſtente, quæ ex cehtro eſt, linea, nullum aliud alij, quæ in illa ſunt puncto-rum æqua velocitate feratur; + ſed cirius ſemper quod à manente termino eſt remo ius, pleraque miraculorum accidũt in circuli motionibus: + de quibus in ijs, quæ poſthac addacentur, quęſtioni bus erit manifeſtum. + Quoniam autem ſecundũ contrarias fimul motiones mouetur circulus: + & + alterũ quidem diametri extremum vbi A, in an-tè mouetur, alterum verò vbi B. + ad retro; + effi-ciunt nonnulli, vt ab vnica motione multi cõtra rio ſimul moueantur circuli: + quemadmodum, ſunt illi, quos in locis proponũt ſacris, æneos, & + ferreos, fabricantes orbiculos. + Si enim A B circu lum alter contigerit circulus in quo CD. + mota circuli in quo A B, diametro in antè, mouebitur C D ad retro, diametro circuli vbi eſt A, circa idẽ mota. + In contrarium igitur mouebitur circulus vbi CD, ad illum ubi AB. + & + rurſus ipſe conti-guum ubi EF, in contrarium ſibijpſi mouebitur propter eandem cauſam. + Eodem ẽt modo ſi plu- + +res fuerint, idẽ facient, uno ſolo commoto. + Hane igitur in circulo exiſtentem animaduertens na-turam architecti, in ſtrumentũ fabricant, celãtes principium, vt machinæ ſolum manifeftum ſit il lud, quod admirationẽ pręſtat, cauſa verò lateat. + +

+

+ In primis igitur, quæ accidunt circa librã, du-bitare faciunt, quamnàm ob cauſam exactiores minoribus maiores ſunt libræ. + huius autem rei principium eſt, quamobrem in ipſo circulo, quæ plus à centro diſter linea, eadẽ ui cõmota citius fertur, quàm illa, quæ minus diſtar. + Citius enim bifariam dicitur: + ſiue enim in minori tempore zqualem pertranſi@ locũ, citius feciſſe dicimus: + ſeu in æquali maiorem. + Maior autem in æquali tempore maiorem deſcribit circulum: + qui enim extra eſt, maior eo qui intus eft. + Horum autẽ cau fa, qm̄ duas fertur lationesea, quæ circulum de-ſcribit, linea. + Quandoquidem igitur in propor-tione fertur aliqua id, quod fertur, ſuper rectam ferri neceſſe: + & + hæc diameter efficitur figuræ, quam faciunt illæ, quæ in huiuſmodi proportio ne coaptant̃, lineę. + Sit enim proportio ſecũdum quam latum fertur, quam habet A B ad AC: + & + A quidem fertur verſus B, A B uerò ſubterferatur verſus M C: + latum autem ſit A quidem ad D. + ubi autem eſt A B, uerſus E: + quoniã igitur la@ionis erat proportio, quam A B habet ad A C, neceſſe eſt & + A D ad A E hanc habere proportionem. + Si-mile igitur eſt proportione paruum quadrilate-rum maiori; + quamobrẽ & + eadẽ illorum eſt dia-meter: + & + A erit ad F. + Eodem etiam oſtendet̃ mo-do, vbicunq; + latio deprehendatur; + ſemper enim ſupra diametrum erit. + Manifeſtum igitur, quòd id, quod ſecundum diametrum duabus fertur la tionibus, neceſſariò ſecundum laterum propor- + +tionem fertur. + Sienim ſecundum aliam quam-piam, nõ fertur ẜ m dia metrum. + Si autem in nul la fertur proportione ſecundum duas lationes nullo in tempore, rectã eſſe lationem eſt impoſ-ſibile. + Sit enim recta. + Poſita igitur hac pro diame tro, & + circum reple is lateribus, illud quod fer-tur, ſecundum laterum pro portionem ferri ne-ceſſe eſt: + hoc enim demonſtratum eſt prius. + non igitur rectam efficiet id, quod ſecundùm nullam proportionem in nullo fertur tempore. + Siautẽ ẜm quam piam feratur proportionem, & + in tem pore quopiam hoc neceſſe eſt tem pus rectam eſ ſe lationem, per ea, quæ retro ſunt dicta. + Quam-obrem circulare eſtid, quod ſecundũ nullam, proportionem nullo in tempore duas fertur la-tiones Quòd quidem igitur ea, quæ circulum do ſcribir, duas ſimul feratur lationes, manifeſtum eſt cùm ex iſtis, tum quia ẜ m rectum lata, aſt ꝑ. + pendiculum peruenit, vt ſit rurſus ipſa à centro perpendiculum. + Sit circulas A B C D: + extremum autem vbi eſt B, feratur ad ipſum D: + peruenit ſa hè aliquando ad ipſum C. + Si quidẽ igitur in pro portione feratur, quam haber BE, EC fertur vti que ſecundùm diametrum vbi BC. + nunc autem quoniam in nulla propor: + ione, in circunferen-tia certè fertur vbi B E C. + Si autem duobus ab eadem potemtia latis, hoc quidem plus ræpella-tur, illud verò minus, rationi conſentaneum eſt tardius moueri id, quod plus repellitur, eo qùod repellitur minus: + quod videtur accidere maiori & + minori illarum, q́uæ ex centro circulos deſcri bunt. + quoniam enim proprius eſt manenti, eius quæ minor eſt, extrem um, quàm id quod eſt ma oris, veluti retractum in contrariũ ad medium, ardius fertur minoris extremũ. + Omni quidem + +igitur circulum deſcribenti iſtuc accidit: + fertur-q́ue eam quæ ẜm naturam eſt lationem, ſecun-dum circunferentiam: + illam verò quę pręter na turam, in tranſuerſum, & + ſecundùm centrum. + maiorem autẽ ſemper eam, quæ præter naturã eſt, ipſa minor fertur: + quia enim centro eſt vici-nior, quod trahit, vincitur magis: + Quòd autem- magis quod præter natuiã eſt mouetur ipſa mi-nor, quàm maior illarũ, quæ ex centro circulos deſcribũt ex ijs eſt manifeſtum. + Sit circulus vbi B C D E & + alter in hoc minorvbi M N O P, circa idem centrum A & + proijciantur diametri in ma gno quidem, in quibus CD, BE, in minori ve-10 ipſæ MO, N P: + & + altera parie longius quadra tum ſuppleatur DKRC: + ſi quidem AB circu-lum deſcribẽs ad id perueniet, vnde eſt egreſſa; + manifeſtum eſt quod ad ipſam fertur A B. + Simi literetiam A M ad ipſam A M perueniet. + Tar-dius autem fertur A M, quàru A B quemadmo-dum dictum eſt: + quia maior fit repulſio & + magis rerrahitur A M. + Ducatur igitur ipſa A L F, & + ab ipſo L perpendiculum ad ip ſam A B, ipſa L Q in minore circulo: + & + rurſum ab L ducatur iuxta A B L S, & + S T ad ipſam A B perpendiculum, & + ip. + fa F X: + ipſæ igitur ubi ſunt S T, & + L Q, æquales: + ipſa ergo B T minor eſt, quàm M Q. + æquales enim rectæ lineæ in æqualibus coniectæ circulis perpẽdiculares a diametro, minorẽ diametri re-fecant ſectionẽ in maioribus circulis, eſt autem ipſa S T æqualis ipſi L Q. + In quanto autem tema pore ipſa A L ipſam M L lata eſt, in tanto tem@ poris ſpatio in maiori circulo maiorem, quàm fit B S, latum erit extremum ipſius B A. + Latio quidem igitur ſecundùm naturam æqualis: + ea autem quæ præter naturam eſt minor, videlices + +B T, quàm M Q. + Oportet autem proportionabi-liter eſſe, ſicut quod eſt ſecundũ naturã, ita quod eſt pręter naturam, ad id quod eſt pręter naturã; + maiorem igituĩ circunferentiam pertranſiuit, ꝗ̃ ſit ipſa S B. + Neceſſe autem eſt ipſam F B in hoc rẽpore pertran ſiſſe: + hic. + n. + erit, quando proportio nabiliter vtrinq; + accidit, quod eſt præter naturã, ad id quod eſt ſecundùm naturam. + Si igitur ma-ius eſt, quod ſecundum naturam in maiori, & + quod eſt præter naturam. + magis vtique hic coin cidit vno modo: + ita quod B ſit latum per ipſam B F in tanto tempore, in quo M punctum per ipſam M L. + hic enim ſecundùm naturam quidẽ figno B fit X F: + eſt enim ab ipſo F perpendiculũ: + præter naturam verò ad ipſam X B. + Eſt autem quemadmodum F X ad X B, ſic L Q. + ad M Q. + ma nifeſtum autem, ſi coniunguntur abipſa B M, ad F L. + Si autem minor, aut maior quàm ſit F B, erit illa quam latum eſt B, non ſimiliter erit, ne-que proportionale in vtriſque quod eſt ſecundũ naturam, ad id quod eſt præter naturam. + Quam igicur ob cauſam ab eadem potentia celerius fe@ tur id quod plus à centro diſtat punctum, ex ijs, quæ dicta ſunt, eſt manifeſtum. + +

+
+
+Quæſtiones. +

+ C V R aũt maiores libræ exactiores + +ſunt minotib9. + palã eſt ex ijs. + Spar tum. + n fit centrũ: + id pãq; + manet. + quod aũt libræ vtrinq; + eſt, exeun tes à centro. + Ab eodẽ igit̃ põdere citius moueri neceſſe eſt extre-mũ libræ, quo plus à ſparto diſceſſerit. + Et nõnul la quidẽ in paruis libris impoſita nõ manifeſta + +fenſui ſunt pondera: + in magis aũt maniſeſta: + ni hil enim prohibet minorem moueri magnitudi nem, ꝗ̃ vt viſioni ſit maniſeſta. + In magna aũt li-bra idem pondus viſibile efficit magnitudo. + Quę dam verò manifeſta quidem ſunt in vtriſq; + , ſed multo magis in maioribus, qm̄ multo maior in clinationis fit magnitudo ab eodem ꝑondere in maioribus. + Quamobrem machinanturij, qui purpuram vendunt, vt pendendo defraudent, tũ ad medium ſpartum non ponentes: + tum plum-bum in alteraruram libræ partem infundentes: + aut ligni gđ ad radicẽ vergebat, in eam quam de ferri volant, partem conſtituentes; + aut ſi nodum habuerit: + ligni enim grauior illa eſt pars, in qua eſt radix, nodus vero radix quædam eſt. + +

+
+1 +
+

+ Cut ſiquidẽ ſurſum ſuerit ſpartũ, qñ deorsũ lato + +põdere, quiſpiã id admouet, rurſum aſcendit li-bra: + ſi autem deorſum conſtitutum ſuerit, non aſcendit, ſed manet? + An quia ſurſum quidẽ ſpar to exiſtente, plus libræ extra perpendiculum fit: + ſpartum enim eſt perpendiculum: + quare neceſſe eſt deorſum ferri id quod plus eſt, donec aſcen-dat quæ bifariam libram diuidit, ad ipſum per-pendiculũ, cùm onus incumbat ad libræ partem furſum raptam. + Sit libra recta vbi B C, ſpartum autem A D. + hoc igitur deorſum proiecto perpen diculum erit vbi A D M. + Si igitur in ipſo B pona tur onus, B quidem erit vbi E, C, autem vbi H. + quamobrem ea quæ bifariam libram ſecat, pri-mo quidem erit D M ipſius perpendiculi: + incum bente autẽ onere erit D G. + quare libra ipſius vbi E H, quod extra perpendiculum eſt A M, vbi eſt P Q, maius eſt dimidio. + Si igitur amoueatur onus abipſo E, neceſſe eſt deorſum ferri H, mi-@@s enim eſt ipſum E. + Si quidem igitur ſurſum + +habuerit ſpartum, rurſum propter hoc aſcendit libta. + Si autẽ deorſum fuerit, id, quod ſubſtat, cõ trarium facit: + plus enim dimidio fit libræ, quæ deorſum eſt pars, quàm quod perpendiculum ſe cet, quapropter nõ aſcẽdit: + eleuata enim pars le uior eſt. + Sit libra recta vbi N O, perpendiculum autem K L M bifariã igitur ſecatu@ K G. + Impo-ſito autem onere in ipſo N, erit quidẽ N vbi O, ipſum autem G vbi R, K L autem vbi L P. + quare maius eſt K O, quàm L R, ipſo P K L. + Et ablato igitur onere, neceſſe eſt manere: + in cumbit enim ceu onus exceſſus medietatis eius vbi eſt F. + +

+
+2 +
+

+ Cur exiguę vires (quem admodum à principio + +dictum eſt) vecte magna mouent pondera, vecis inſuper onus accipien tis? + cùm ſacilius ſit mino-grem mouere grauitatem: + minor autẽ eſt ſine ve-cte. + An quoniã ipſe vectis eſt in cauſa hbra exi-ſtens, ſpartũ infernè habens, in inæqualia diui-ſa. + hypomochlion enim eſt ſpartum. + a mbo nan que ſtamt, vt centrum. + quoniam autem ab ęqua-ſi pondere celerius mouetur maior earum, q̃ à centro ſunt: + duo verò pondera, quod mouet, & + quod mouetur: + quod igitur motum pondus ad-mouens, longitudo patitur ad longitudinẽ. + ſem per autem quanto ab hy pomochlio diſtabit ma gis, tanto facilius mouebit. + Cauſa autem eſt, quę retro cõmemorata eſt: + quoniam quę plus à cen-@ro diſtat, maiorem deſcribit circuium: + quare ab eadem potentia plus ſeparabitur mouens illud, quod plus ab hypomochlio diſtabit. + Sit uectis vbi A B, pondus vbi C, quod mouet autẽvbi D, hy pomochlion vbi E. + quod autem vbi eſt D mo uens, vbi F. + motum autem vbi C. + pondus, vbi G. + +

+
+3 +
+

+ Cur ij, qui in nauis medio ſunt remiges, maxi + +me nauem mouent? + An quia remus vectis eſt: + hy + +pomochlion auteni fit ſcalmus, ſtat enim ille ẜ pondus verò mare eſt, quod propellit remus: + ve-ctem autem mouens ipſe eſt remex. + Semper aũt plus mouet ponderis, quanto magis ab hypomo chlio diſtabit, quicunque id mouet. + maior enim ita fit, quæ ex centro. + ſcalmus autem hypomo-chlion exiſtens, centrum eſt. + In medio autem na uis plurimum remi intus eſt: + ilia enim parte la-tiſſima eſt nauis: + quare maior vtrinq; + remi pars vtrorunq; + nauis parietum intrin ſecus eſt. + Moue-tur autem nauis, quoniam appellente ad mare remo, extremum illius quod intus eſt, in ante prom ouctur. + nauem verò ſcalmo alligatam ſi-mul promoueri contingit, quo remi extremum. + vbi enim plurimum maris diuidit remus, eò ma-ximè propelli neceſſe eſt. + plurimum autem di@i dit, vbi pars plurima remia ſcalmo eſt. + Et eam cauſam remiges, qui in media ſunt naui, mouent illam maximè. + maxima enim remi pars à ſcalmo in nauis medio intus eſt. + +

+
+4 +
+

+ Cur paruum exiſtens gubernaculum, & + in ex- + +tremo nauigio tantas habet vires, vt ab exiguo temone, & + ab hominis vnius viribus alioqùin modicè vtentis, magnę nauigiorum moueantur moles? + An quoniam gubernaculum vectis eſt: + o-@us autem mare: + gubernator verò mouens eſt. + Non autem ſecundum latitudinẽ, veluti remus, mare accipit gubernaculum: + non enim in antè nauigium mouet, ſed ipſum commotum mare accipiens inclinat obliquè: + quoniam enim pon-dus eſt mare, contrario innixum modo nauem inclinat. + hypomochlion enim in contrarium verſatur: + mare vero interius, ſi illud exterius. + illud autem ſequitur nauis, quoniam illi eſt aili-@ata. + Et remus quidem ſecundùm latitudinem + +onus propellens, & + ab eodem repulſus, in rectũ propellit: + gubernaculum autem, ut obliquum ia cet, hinc inde in obliquum motionē facit. + In ex tremo autē, & + non in medio iacet, quoniam mo uenti facilimū eſt ab extremo motum mouere. + Prim a enim pars celerimè fertur; + quoniã quem adm odum in ijs quæ feruntur, in fine deficit la-tio, ſic ipſius cōtinui in fine imbeciliſſima eſt la-tio. + imbeciliſſima autem ad expellendum eſt fa cilis. + Propter hæcigitur in puppi gubernaculum ponitur. + Nec minus, quoniā parua ibi motione ſacta, multò maius interuallum fit in ultimo: + ꝗa æqualis angulus ſemper maiorem ſpectat: + tan-toq́ue magis. + quanto maiores fuerint illæ, quæ con@inẽt. + Ex ijs etiam manifeſtum eſt, quam ob cauſſam magis in contrarium procedit nauigiũ, quàm remi ipſius palmula. + eadem enim magni tudoijſdem mota uiribus, in aete plus, quàm in aqua progreditur. + Si enim A B remus, Guerò ſcalmus: + A autem in nauigio ſit remi principiũ, B uerò in mari palmula. + Si igitur A ubi D tranſ. + latum eſt, non erit B ubi E: + æqualis enim B E ipſi A C. + æquale igitur tranſlatū erit, ſed minus. + erit igitur ubi eſt F. + minor enim C F, ipſa A D. + quare ipſa G F, ipſa D F. + ſimiles enim ſunt trianguli. + Stans autem erit medium, ubi eſt C. + in contrariũ enim ipſi, quod in mari eſt, extremo uidelicet B procedit, ubi extremum in nauigio eſt A. + Non procedere autēubi eſt D. + niſi commouere@ur na uigium, & + eo transferretur, ubi remi eſt princi-plum Idipſnm etiam facit gubernaculam, niſi ꝙ (ut dictum eſt terro) nihil nauigio ad id, quod-antè eſt, confert, ſed ſolùm puppim in obliquũ pell@t, ubicunq; + fuerit in con@rariū enim eo mo do uergit prora. + Vbi igitur applicatum eſt gu- + +bernaculum, id oporter rei motæ, ceu quoddam intelligere medium: + & + quemadmodũ ſcalmus remo. + Medium autem procedit ſecundùm quod gubernaculum trãsfertur. + ſi quidē introrſus agit, & + puppis eo transfertur. + prora verò ad contra-rium vergit. + in eodem enim exiſtente prora, to-tum transfertur nauigium. + +

+
+5 +
+

+ Cur quando antenna ſublimior fuerit, ijſdem + +uelis, & + uento eodẽ celerius ferũtur nauigia? + An quia malus quidem fit uectis: + hypomochlion ue rò mali ſedes, in qua collocatur: + pondus autem, quod moueri debet, ipſum nauigium: + mou@s ve ro is, qui vela tendit, ſpiri@us. + Si igitur quanto re motius fuerit hypomochion, facilius eadem po-tentia, & + citius idem mouet pondus, altius cer-tè ſublata antenna, velum à mali ſede, quæ hypo mochlion eſt, remo@ius faciens, id efficie@. + +

+
+6 +
+

+ Cur quando ex puppi nauigare voluerint, non + +flante ex puppi vento, veli quidem partem, quæ ad gubernatorem vergit, conſtringunt: + illam ve-rò quæ proram verſus eſt, pedem facientes rela xant? + An quia retrahere quidem multo exiſten tevento gubernaculum non poteſt: + pauco autẽ poteſt, quem conſtringunt. + Propellit quidem igi tur ipſe ventus: + in puppim vero illum cōſtituit, gubernaculum retrahens, & + mare compellẽs: + ſi-mul & + nautæ ipſi cum vento contendunt: + in cõ-trariam enim ſe reclinant partem. + +

+
+7 +
+

+ Cur ex figurarum genere, q̃cunq; + rotũdę ſunt + +& + circinatæ, facilius mouentur? + Trifariam autẽ circulum rotari contingit. + aut enim @m abſidem centro ſimul moto, quemadmodum paluſtriver titur rota: + aut circa manens centrū, veluti tro-chleæ ſtante centro: + autin pauimento manente @ẽtro, ſicut figuli rota conuertitur. + An celer@ima + +quidem huiuſmodi ſunt, quoniam parua ſuipa@ te planum contingunt, veluti circulas ſecūdum punctum: + & + quoniam non offenſant: + à terra em̄ ſemotus eſt angulus. + Pręterea etiam cui obuiam fiunt corpori, id rurſum ſecundùm puſillam tan gunt. + ſi autem rectilineum eſſet, rectitudine ſua multum plani contingeret. + Ad hæc quò mutat pondus, eo motor mouet. + cùm igitur ad rectum ſuper plano circuli fuerit diameter, planū ſecun dùm punctum, contingēte circulo æquale vtriu-que pondus difterminat diameter. + cùm autē mo uetur, plus illico, ad quòd mouetur, ceui@de nu tans. + ab impellẽre facilius in ante mouetur: + quò enim vnumquodque vergit, mouetur ex facili: + ſi quidem difficulter ad cōtrarium nutus ſui mo uetur modum. + Præterea nonnulli autumn@nt ꝙ circuli linea in perpeti verſatur motu, quemad-modum manentia propter contrarium nixũ ma nent: + ſicur maioribus contingit circulis ad mino res. + Celerius enim ab æquali mouentur potentia maiores circuli, mouentq́ue onera, quoniam cir culi maioris angulus ad minoris angulum cir-culi nutum habet quendam: + & + ſicut diameter ad diametrum, ita maior circulus ad minorem. + it fi niti autem ſunt minores. + Si autem ad alte@um nutum habet circulus, ſimiliter eſt bene mobi-lis. + Et aliam ſanè habet inclinationem circulus, & + ea quæ à circulo mouentur, licèt planitiẽ abſi-de non contingat, ſed aut iuxta planitiẽ, aut velu tì trocleæ. + etenim hoc ſe habentes modo facilli-me mouentur, & + onera commouent. + An nõ quia parua ſui portione cùm tangit, tum offenſat cir-culus, ſed aliam ob cauſam. + ea autem eſt, quæ di cta eſt prius, quod circulus ſcilicet ex duabus ef-fectus eſt lationibus: + quam ob rem illarum alte- + +ram pro nutu ſemper habet, & + veluti continuo motum illum mòuent, quicunq; + mouent, quan-do ſecundùm circun ferentiam illum mouerint: + latam enim ipſam mouent. + Eam quidem igitur, quæ in obliquum eſt, motionem ipſum impellit mouens: + ſecundum vero illam, quæ ſuper diame trum eſt, ſeipſum mouet circulus. + +

+
+8 +
+

+ Cur ea, quæ per maiores circulos tolluntur & + + +trahuntur, facilius & + ci@ius moueri contingit, ve lu@i maioribus trochleis quàm minoribus, & + fcytalis ſimiliter? + An quoniã, qnanto maior fue-ri@@illa quæ à centro eſt, in ęquali tempore maius mouetur ſpatium. + Quam ob rem æquali inexiſtẽ te onere, idem faciet: + quemadmodum diximus, & + maiores libras minoribus exactiores eſſe. + ſpar tum enim in illis centrum eſt: + libræ autem vtrin que partes, quæ ex centro ſunt, exiſtunt. + +

+
+9 +
+

+ Cur facilius quando ſine pondere eſt, moue- + +tur libra, quàm cum pondus habet? + Similiq́ mo do rota, & + huiuſmodi quippiam, quod grauius quidem eſt, maius autem minore & + leuiore? + An quia non ſolùm in contrarium quod graue eſt, ſed in obliquum etiam difficulter mouetur. + In contrarium enim ei, ad quod vergit onus, moue-re difficile eſt: + quò autem vergit, eſt facilè. + in obli quum autem haudquaquam vergit. + +

+
+10 +
+

+ Cur ſuper ſcytalas facilius portantur onera, + +quã ſ@per currus, cùm tamẽ ij magnas habeant rotas, illæ verò puſillas? + An qui in ſcytalis nulla eſt offen ſatio, in curribus autem axis eſt, ad quẽ offenſant. + deſuper enim illum premunt, & + late-ribus. + quod autem eſt in ſcycalis, ad iſthæc duo mouetur, & + inſernè ſubſtrato ſpatio, & + onere ſu per impoſito. + in vtriſque enim ijs reuoluitur lo-cis circulus, & + motus impellitur. + +

+
+11 +
+ +

+ Curlongius feruntur miſſilia funda, quàm ma + +numiſſa, cùm alioquin proiector mann magis pondus comprehendat, quàm cùmillud ſuſpen-dit? + Præterea ſic quidem duo mouet pondera, fundæ videlicet, & + miſſilis: + illo aũt modo ſolum miſſile. + An quia in funda quidem commotum miſſile funditur, proijcit: + fundam enim circulo ſubinde rotans, id iaculatur: + ex manu autem à quiete eſt initium: + omnia autem cùm in motu ſunt, quàm cùm quieſcunt, facilius mouẽtur. + An & + eam ob cauſam e@t, ſed nec minus etiam, quia in fundæ vſu manus quidem fit centrum: + ſunda vero, quod à centro exit. + quanto aũt productius ſueritid, quod à cētro eſt, tanto citius mouetur. + iactus aūt qui māu fit, fundę reſpectu breuis eſt. + +

+
+12 +
+

+ Cur circa idem iugum maiores collopes faci- + +lius, quàm minores mouentur? + & + item ſuculæ, quæ graciliores ſunt, ab eadẽ viꝗ̃ craſſiores? + An quía ſecula quidem, & + iugum cētrum eſt: + pro-minentes autem longitudines eæ, quæ ſunt à cē-tro. + Celerius autem & + plus mouentur quæ maio rum ſunt circulorum ab eadem vi, quàm quę mi norum. + ab eadem enim vi plus transfertur id extremum, quod longius à centro diſtat. + Quam ob rem ad iugum quidem inſtrumenta faciunt collopas, quibus facilius verſant: + in gracilibus autem ſuculis plus fit id, quod extra lignum e@@. + hoc autem id efficitur, quod à centro exit. + +

+
+13 +
+

+ Cur eiuſdem magnitudinis lignum facilius + +genus frangitur, ſi quiſpiam æquì diductis mani bus extrema comprehendens fregerit, quàm ſi iuxta genu: + & + ſi terræ illud applicans pede ſu-perimpoſito manu longè diducta confregerit, ꝗ̃ prope? + An quiaibi quidem genu centrũ eſt, hic vero ipſe pes. + quanto autem remotius à centro + +ſuerit, faciliùs mouetur quodcunq; + . moueriau-tem quod frangitur, neceſſe eſt. + +

+
+14 +
+

+ Cur eæ quæ circa littora appellantur Crocæ, + +rotunda ſunt figura, cùm alioquin à principio ex magnis ſint lapidibus, oſtreiſve? + An quia ea, q̃ plus recedunt à medio in motionibus, feruntur celeriùs. + medium enim fit centrum: + intcruallũ verò ea, quæ à centro. + Sem per autem maior ab æquali motione maiorem deſcribit circulum. + quod autem maius in æquali pertranſit tẽpore, celerius fertur: + quæ autem celeriùs ex ę quali fe runtur ſpatio, uehementiùs im petunt: + quę autẽ magis impetunt impetuntur & + magis. + quam ob rem ea quæ plus à medio diſtant, cōfringi neceſ ſe eſt, id autem cùm patiantur, rotunda fieri eſt neceſſarium. + Crocis autem propter maris mo-tum, quoniam ſimul cum illo agitantur, in perpe tua eſſe accidit motione, eoq́; + verſatas mō ſem per offenſare. + id autem ipſis maximè extremis contingere partibus eſt neceſſe. + +

+
+15 +
+

+ Cur quanto longiora ſuntligna, tanto imbe- + +cilliora fiunt: + & + ſi tollantur, in flectuntur magis: + tametſi quod breue quidem eſt, ceu bicubitum, fuerit tenue: + quod verò cubitorum centum, craſ ſum? + An ꝗa & + vectis, & + onus, & + hypomochlion in leuando ipſa fit ligni proceritas: + prior nanq; + illius pars ceu hypomochlion fit, quod verò in extremo eſt, pōdus. + quam ob rem quanto exten. + ſius fuerit id, quod ab hypocomochlio eſt, tanto inflecti neceſſe ẽ magis. + quo enim plus ab hypo-mochlio diſtat, eo magis incuruari neceſſe eſt. + neceſſario igitur extrema vectis eleuantur. + Siigi tur flexilis fuerit vectis, ipſum inflecti magis cùm extollitur neceſſe eſt: + quod lõgis accidit li gnis. + in breuibus autem quod vltimũ eſt, quie- + +ſcenti hy pomochlio deprope ſit. + +

+
+16 +
+

+ Cur a paruo exift@nte cuneo magna ſcindun-tur pondera, & + corporum moles, validaque fit impreſſio? + An quia cuneus duo ſunt vectes ſibi inuicem contrarij: + vterque autem & + pondus ha b@t, & + hypomochlion, quod diuellit, & + compri-mit. + Plagæ quinetiam ipſius latio pondus, quod percutit & + mouet, magnum facit: + & + quoniā mo tum mouet, pſa celeritate valentius fit. + paruo au tem exiſtente vecte, magnæ illum conſequuntur vires: + quam ob rem vltra magnitndinis decentiã later mouens, Sit cuneus vbi A B C, quod verò cuneo ſcinditur, D E F G. + vectis igitur ſit ipſa A B, pondus verò ipſius B inferior pars, hypomo chlion autem D G, huic autem contrarius vect is B C. + percuſſa igitur A C, vtroque illorum vtitur vecte: + ſcindit enim ipſum B. + +

+

+ Cur ſi quiſpiam trochleas componens duas in + +tignis duobus ad ſe inuicem inuctis cõtrario ad trochleas modo circulo funem circunduxerit, cuius alterum quidem caput tigonrum appenda tur alteri, alterum varò troclheis ſit innixum, & + à funis initio trahere coeperit, magna trahit pon dera, licet imbecillium fuerit virium? + An quia idem põdus à minori potentia ſi mouetur, vecte medio trãsfertur magis, quàm à manu: + trochlea autem idem vecti facit. + quam ob rem ſi vna faci-lius traher, & + ab vnico tractu multò grauius tra-het, quàm facere poſſit manus, idip ſum duæ tro-chleæ plus quàm in dupla velocitate leuabunt. + Minus enim altera trahit, quàm ſi ip ſa per ſeip-ſam traheret, quando circa alteram iniectus ſue rit funis: + illa nanque minus etiam pondus effe-cit. + Pariq́; + modo ſi ad plures iniectus fuerit funis in paucis trochleis, multa ſit differentia. + quã ob + +rem à prima pondere quat@or minas trahente, ab vl im a trahi multò minus. + Et in re ædifica-toria faciliter magn@ a mouen@ pondera, traducũt enim ab una trochlea ad aliam, & + rurſus ab illa ad ſuculas, & + vectes. + hoc autem idem eſt, ac ſi multas facerent trochleas. + +

+
+18 +
+

+ Cur ſi quis ſuper lignum magnã imponat ſe- + +carim, deſuperq; + illi magnum adijciat pondus, ligni quippiam quod curandum ſit, non diuidit: + ſiverò ſecurim extoll@s percutiat, illud ſcindit, cùm alioquin multò minus habeat ponderis id quod percutit, quàm id quod ſuperiacet, & + pre-mit? + An quia omnia cum motu fiunt: + & + graue ipſum grauitatis magis aſſumit motum dũ mo-uetur, ꝗ̃ dum quieſcit Incumbensigitur conua-tum graui motionem non mouetur, motum ve-rò & + ſecundum hanc mouetur, & + ſecundùm eã quæ eſt percutientis. + Pręterea ſecuris ipſa effici-tur cuneus: + paruus autẽ exiſtens cuneus magna diuidit cum ex duobus ſit vectibus contrario ad ſeſe inuicem modo conſtitutis +

+
+19 +
+

+ Cur ſtatera, qua carnes ponderãtur, paruo ap- + +pendiculo magna trutinat onera, cùm alioquin tota dimidiata exiftar libra? + vbi enim onus impo-nitur, ſolùm ſuſpenditur lanx: + in altera verò par te, ſola eſt ſtatera. + An quia ſimul libram & + vectẽ ipſam contingit eſſe ſtateram. + libram quidem, vbi ſpartorum quodcunque ſtateræ fit centrum: + in altera enim parte lancem, in altera autem pro lance æquipondij appendiculum habet. + quod li-bre incumbit, ceu ſi quis alterain apponeret lan-cem, & + ilii pondus imponeret. + manifeſtũ enim, quòd tantundem tradit ponderis ei quod in alte raiacet lance. + Quemadmodum autem ſi vna li-bra multæ ſint libræ, ſic talia inſunt ſparta mul. + + +tain eiuſmodi libra: + quorum vniuſcuiuſq; + quod intrinſecus eſt ad appẽdiculum, ſtateræ eſt dimi-dium. + & + omnino iſtud libra eſt, vnam quidẽ ha-benslancem, in qua pondus appẽditur: + alteram verò, vbi in ſtatera æquipondium. + Quam ob rem appendiculum ad alteram ſui partem eſt ſtatera. + huiuſmodi autem exiſtēs multæ ſunt libræ, totq́; + quot fuerint ſparta. + Semper autem quod lanci propinquius eſt ſpartum, appenſoq́ue oneri, ma-ius trahit pōdus: + quoniam fit quidem omnis ſta-tera inuerſus vectis: + hypomochlion nãq; + vnum-quodque ſpartum ſuperne exiſtens: + pondus verũ id quod lanci ineſt. + Quanto autem productior ve ctis ſuerit longitudo ab ipfo hypomochlio, tãto ibi quidem faciliùs mouet: + hic autem æquilibri-brium facit, pondusq́ue ſtateræ trutinat, quod ad æquipondij vergit appendiculum. + +

+
+20 +
+

+ Cur medici ſacilius dentes extrahūt dentifor-cipis onere adiecto, quàm ſi ſola vtantur manu? + An quia ex manu magis quàm ex dentiforcipe lubricus elabitur dẽs? + An ferro id potius accidit quàm digitis, quoniam vndique dentem non cō-prehendunt: + quod mollis digitorum facit caro: + adhæret enim, & + cõplectitur magis. + An quia den @iſorceps duo contrarij vectes, vnicum habentes hypom ochlion, eius ſcilicet inſtrumenti conne-xionem. + Hoc igitur ad extractionem vtuntur or-gano, vt facilius moueant. + Sic dentiforcipis alte-rum quidem exrremum vbi eſt A: + alterum autẽ quod extrahit B. + vectis autem vbi A D F: + alterve rò vectis vbi B C E. + hypomochlion autẽ C G D: + connexio verò vbi G: + dẽs autem pondus. + Vtroq; + igitur B & + F ſimul comprehendentes mouent. + quando autem commotus fuerit, faciliùs manu trahitur, quàm inſtrumento. + +

+ +

+ Cur nuces abſque ictu facilè cõfrigun tinſtru-mẽtis, quæ ad eum fiunt vſum? + multumeinim au fertur virium, motionis ſcilicet, & + violẽ@iæ. + Prę-terea duro & + graui comprimens inſtrumento ci tiùs conſringet, quàm ligneo & + leui. + An quia ſic vtrinqne à duobus comprimitur vectibus ipſa nux: + a vecte autem facile diuelluntur onera. + id enim inſtrumẽtum ex duobus componitur vecti bus idem habentibus hypomochlion, connexio-nem videlicet @pſam vbi eſt A. + Quemadmodum igitur fuere diductę ſecundũ extrema motis C D ipſæ F E, ſic à parua faciliter potentia conducun tur. + Quod igitur cum percuſſione ſeciſſet põdus, id valentiores illa E C, & + F D vectes efficiunt. + ele uatione enim in contrarium ela@i & + comprimẽ-tes, frangunt vbi eſt K. + Hanc etiam ob cauſam quanto vicinius fuerit K ipſum A, confringitur celerius. + quanto enim ab hypomochlio plus di-ſtat vectis, facilius & + plus mouet ab eadẽ poten-tia. + Eſt igitur A quidem hypomochlion: + ipſa au-tem D A F vectis: + & + item ipia C A E. + Quanto igi-tur ipſum K vicinius ſuerit angulo ipſius A, tãto vicinius fit connexioni vbi eſt A. + hoc autem eſt hypomochlion. + Ab eadem igitur potentia appli-cante F E plus extolli neceſſe eſt. + Quam ob rem quoniã ex contrario eſt eleuatio, neceſſe eſt ma-gis com primi. + quod autem comprimitur magis, ci@ius frangitur. + +

+

+ Cur ſi duo extrema in rhombo puncta dua-bus ferantur lationibus, haudquaquam æquale vtrunque eorũ pertianſit rectam, ſed multò plus alterum ? + idem autem eſt ſermo, cur quod ſuper latus fertur, minus pertranſit, quàm ipſum latus. + illud enim diametrum minorẽ, hoc verò maius latus. + & + hoc quidem vnica, illud verò duabus ſer + +tur lationibus. + Feratur enim ex ipſa A B, A qui-dem ad ipſum B, B vero ad ipſum D eadem cele ritate. + feratur aurẽ & + ipſa A B in ipſa A C iuxta C D eadem celeritate cum illis. + neceſſe igitur eſt A quidem in ipſa A D diametro ferri, B verò in ipſa B C. + & + vtranq; + ſimul pertranſiſſe, & + ipſa@@ A B ipſum latus A C. + latum enim ſit ipſum A ip ſam A E, A B autem ipſam A E, & + proiecta ſit F G iuxta ipſum A B, & + ab ipſo E ſimiliter replea tur. + Simile igitur fit, quod repletum eſt ipſi toti. + æqualis igirur A F ipſi A E ipſa autem A B ipſam A F lata erit. + in diametro igitur erit ſecūdū K. + & + fem per neceſſe eſt ipſum ferri ſecundùm diame trum. + & + ſimul A B latus pertranfit latus A C, & + ipſum A diametrum pertranſit A D. + Similiter ẽt demon ſtrabitur & + ipſum B in ipſa B C diametro latum. + æqualis enim eſt ipſa B E ipſi B G Reple. + to igitur ab ipſo G. + quod intus eſt, toti eſt ſimi-le: + & + ipſum B in ipſa diame@ro erit ſecundùm la terum connexionem. + Et ſimul latus pertranſit latus, & + B ipſum B C diametrum. + Simuligitur A multo plus ipſa A B pertrāſit: + & + ipſum latus, mi-nus latus eadem lata celeritate: + & + ipſum latus maiorem, quàm B, pertranſiuit vna latum latio-ne. + Quanto enim acutior fuerit rhombus, diame ter quidem minor ſit. + A C autẽ maior: + latus ve-ro ipſius B C minus. + Abſurdū eſt enim (vt dictũ) id quod duabus fertur lationibus, aliquãdo ferri tardius illo. + quod fertur vnica: + & + vtriſq; + poſitis æquali velocitate punctis, alterū pertranſire ma iorem. + Cauſa autem eſt, quoniã ei quod ab obt@ ſo ſertur angulo ambæ ferè cōtrariæ fiunt latio-nes, & + illa ſecūdū quā ipſum fertur, & + illa ſecun dũ quã ipſum à latere defertur. + Ei autẽ quod ab @cuto fertur, accidit vt ad idē feratur, coadiuuat + +@nim quæ ipſius eſt lateris, illã quæ eſt ſuper dia-metrum. + & + quanto hunc quidem acutiorem fe-ceris, illum verò obtuſum magis: + hæc quidē tar-dior erit, illa verò celerior. + Hæ quidẽ igitur ma-gis contrariæ fiunt, qm̄ obtuſior fit angulus: + illæ verò ad idẽ magis, qm̄ lineæ coarctantur: + ipſum enim A ferè ad idem fertur ſecundum ambas la tiones. + Coadiuuatur igitur altera: + & + quanto ſanè acutior fuerit angulus, tanto magis ipſum A ad contrarium: + ipſum. + n. + ad B fertur: + latus autẽ de-fertipſum ad D. + Et quanto ſanè obtuſior fuerit angulus, magis contrariæ fiunt lationes: + rectior enim efficitur linea. + ſi autẽ omnino recta fieret, penitus vtique eſſent contrariæ latus verò ſecun dùm vnicam latuum lationem à nullo præpedi-tur: + rationabiliter igitur maiorem pertranſit. + +

+

+ Dubitatur quam ob cauſam maior circulus ę-qualem minori circulo conuoluitur lineam, qū circa idem centrum fuerint poſiti: + ſeorſum autẽ reuoluti, quemadmodum alterius magnitudo ad magnitudiuem ſe habet alterius, fic & + illorũ ad ſeinuicem fiunt lineæ. + Præterea vno et@ã & + eodē vtriſque exiſtente centro, aliquando quidem tan ta ſit linea, quam conuoluuntur, quantam minor per ſe conuoluitur circulus, quandoq; + verò quã-tam maior. + Quòd quidem igitur maiorem con uoluitur maior, manifeſtum eſt. + angulus enim ſen ſu videtur eſſe cuiuſque circunferentia pro-priæ diametri maioris circuli maior, minoris mi nor. + quam ob rem eandem habebunt propor-tionem ſecundùm ſenſum ad ſe lineæ. + ſecun-dùm quas fuerint conuoluti. + verùm enimuerò quòd etiam æqualem conuoluuntur, quando cir ta idem fuerint poſiti centrum, manifeſtũ eſt: + & + ſic fiunt aliquando quidē æquales lineæ, ſecun- + +dum quam maior conuoluitur circulus, aliquan do verò ſecundùm quam minor Sit enim circu-lus maior quidem vbi D F C. + minor verò vbi E C B: + vtriſq́; + autem centrum A. + Et quam qui-dem per ſe magnus conuoluitur, ſit vbi F I: + quã vero per ſe minor vbi GK, æqualis A. + Si igitur mi norem mouero, idem mouens centū vbi A, ma-ior autem ſit annexus. + qñ igitur A B fuerit recta ad ipſam G K, ſimul & + A C fit recta ad ipſam F I. + quam ob rem ęqualem ſemper tranſlata erit ip-ſam quidem G K, vbi eſt G B circunferentia: + ip-ſam verò FL, quæ eſt vbi F C. + Si aũt quarta pars æqualem conuoluitur, manifeſtum eſt, ꝙ totus circulus toti circulo æqualem conuoluetur. + qua re qñ B C, linea ad ipſum peruenerit K, & + ipſa F C circunferentia erit in ipſa C L: + & + vniuerſus crit conuolutus circulus. + Similiq́; + modo ſi ma-gnum mouero, illi paruuū annectens, eodem exi ftente cẽtro, ſimul cum A C ipſi A B perpendicu lum & + recta eri@: + hæc quidem ad ipſam F I, illa verò ad G M. + Quam ob rem quando hæc quidẽ æqualem ipſi G M pertrãſiuerit, illa verò ipſi F I, & + rurſum facta fuerit recta ipſa F A ad ipſam F L. + & + ipſa A C rurſum recta, velut à principio erant in ipſis M I. + Hoc autem neque aliqua in-tercedente mora maioris ad minorem, vt. + ſ. + per aliquod temporis ſpatium ſtaret in eodem pun-cto: + neque tranſiliente minore aliquod punctū, maiorem quidem æqualem minori pertranſire, hunc a@tem maiori, abſurdum eſt. + Præterea vni-ea etiam ſemper exiſtente motione, centrū mo-rum interdum quidem magnam, nonnunquàm verò minorem conuerti, admirandum eſt. + Idem enim celeritate eadem latus æqualẽ natum hoc eft pertranſire: + eadem autem celeritate vtroque + +modo æqualem licet mouere. + Principium autem ſumendum eſt circa iſtorum cauſam, ꝙ eadem potentia & + æqualis hanc quidem tardiùs mouet magnitudinem, illam verò celeriùs. + Si enim fue-rit quippiam, quod à ſeipſo moueri natũ non ſit, ſi ſimul & + illud mouerit, quod natũ eſt moueri. + tardius mouebitur, quàm ſi ipſum per ſe moue-retur. + Et ſi quidem natum fuerit moueri, non ſi-mul aũt moueatur, ſimiliter ſe habebit. + Et impoſ ſibile certè eſt plus moueri, quàm mouens: + non enim ſuam ipſius mouetur motionem. + Si igitur circulus maior vbi A, minor autem vbi B, ſi mi-nor maiorem impellet non reuolutum ex ſe, ma nifeſtum eſt, ꝙ tantum ipſius rectæ maior pertrã ſit, quantum eſt impulſus: + tantum aũt eſt impul-ſus, quantum paruus eſt motus: + æqualem igitur ipſius rectæ pertranſiuerunt. + Neceſſe igitur eſt ſi reuolutus minor maiorem impellet, reuol@i ſi mul cum impulſione: + tantum aūt quantum mi-nor reuolutus eſt, ſi nihil ipſe ſub ipſius motio-ne mouetur. + Qūo enim, & + quantum mouit, tan-tum motũ eſſe neceſſe eſt, quod mouetur ab ill@ ſed profectò paruus circulus tãtum ſeipſum cir-culariter mouit, quantum eſt pedalis quantitas: + (tantum enim ſit id quod motus eſt) & + magnus igitur tantum motus erit. + Similiq́; + modo ſi ma-gnus paruū mouebit, motus erit paruus, quēad-modum maior. + Per ſe aūt motus illorum vtrum-libet ſiue celeriter, ſeu tardè eadem velocitate, ſtatim quantum maior natus eſt circunſerri li-neam: + quod difficultatē facit, quod non ſimiliter ſaciunt, quando fuerint connexi. + hoc autem eſt, ſi alteri ab altero moueatur, non quã natus eſt, @eque peculiarem motionem. + Nihil enim referr citcũponere, & + annectere, aut cōiungere vtrum- + +liber alteri. + ſimiliter enim quando hic quidem mouer, ille vero mouetur ab iſto; + quantum vtiq; + mouerit alter, tantum alter mouebitur. + Quando quidem igitur adiacens mouerit, aut propenſus, non ſemper conueluitur: + quādo verò circa idem poſi@i fuerint cẽtrum, alterum ab altero ſemper conuolui neceſſe eſt. + Sed nihilominus non ſuam ipſius motionem mouetur alter, ſed veluti nullã haberet motionem: + & + ſi habuerit, illa autem nõ vtatur, tan@undem accidit. + Quandoquidem igi-tur màgnus moueri ſibi alligatum paruum, par-uus mouetur quãtum ille: + quādo autem paruus, rurſus magnus quantum iſte: + ſeparatus aũt vter-que ſeipſum mouet. + Quod autem eodem exiſten te centro, & + mouente eadem velocitate, accidit inæqualem illos pertrāſire lineam, paralogiſmo fophiſticę vtitur is, qui dubitat. + idem enim am-bobus eſt centrũ, verùm per accidens, velúti mu ſicum & + album. + eſſe enim vtriuſque circuli cen-tro nō eodem vtitur. + Quandoquidem igitur mo-uens fuerit paruus, vt illius centrum & + princi-pium: + quando verò magnus, vt illius. + non igitur idem ſim pliciter mouet, ſed eſt quomodo. + +

+

+ Cur lect@lorum ſpondas ſecūdum duplam fa- + +ciunt proportionem, hanc quidem ſex pedū vel paulo am pliorem, illam vero trium: + curve non ſecundùm diametrum illos reſtibus extendunt? + An tantos quidem magnitudine faciunt, vt cor-poribus ſint proportionem habẽtes: + fiunt enim ſic ſecundum ſpondas dupli, longitudine quidẽ cubitorum quatuor, latitudine vero duorũ. + Ex-tendunt autem illos nō ſecundùm diametrum, ſed ex oppoſito, vt & + ligna minus diſtra hantur. + celertrimè enim ſcindũtur ſecundum naturam diuiſa, & + eodem modo diſtenta laborant ma- + +@imè. + Amplius, quoniam opus eſt, vt reſtes pon-dus ferre poſſint, ſic certè pondere impoſito mi-nus laborabunt, ſi tranſuerſim, quàm ſi obliquè extendantur. + Præterea hoc etiam modo minus abſumitur reſtium. + Sit enim lectulus A F G K, & + bifariam diuidatur ipſa F G ſecundùm B, æqua-lia certè foramina ſunt in ipſa F B, & + in ipſa F A. + latera enim ſunt æqualia. + nam totum F G duplũ eſt. + Extendunt autem, vt deſcriptum eſt, ab ipſo A ad ipſum B ita vbi eſt C, ita vbi D: + ita vbi H, poſtea vbi E, & + eodem ſemper modo, donec ad angulum peruenerint alium. + Duo enim anguli reſtis habent capi a. + æquales autem ſunt reſtes ſecundum curuaturas, videlicet A B; + & + B C ipſis C D, & + D H. + & + aliæ ſimili ſe habet modo, quo-niam eadem demonſtratio. + ipſa enim AB æqua-lis eſt ipſi H E: + æqualia enim ſunt latera ſpatij B G, M A, & + foramina æquè diſtant, ipſa autem B G æquelis eſt ipſi M A: + angulus enim B æqua-lis eſt angulo G: + in æqualibus enim hic quidem intus, ille vero extra. + & + B quidem eſt ſemirectus: + eſt enim F B æqualis ipſi F A: + & + angulus vbi F, re ctus eſt. + B autẽ angulus æqualis ei vbi eſt G, quo-niam quadratum altera parte longius duplũ eſt: + & + ad medium eſt curuatura. + quamobrẽ A D ip-ſi E G eſt æqualis: + huic verò ipſa H M. + Similiq́ue modo demonſtrantur aliæ, quoniã æquales ſunt duæ, quæ ſecũdùm curuataras ſunt, duabus. + Qua re manifeſtum eſt, ꝙ tot ſunt reſtes in lectulo, quot ſunt quatuor, ſicut A B. + Quanta autem fora minũ eſt multirudo in ipſo F G latere, & + in eius dimidio F B eſt medietas. + Quamobrem in dimi-diato lectulo tantæ reſtium magnitudines erũt, quantum eſt A B: + multitudine verò tot, quot in B G ſunt foramina. + Hoc autem nihil refert dice + +re, quàm quot ſunt in ipſis A F & + B F ſimul ſumpris. + Si autem ſecundum diametrum exten-dantur reſtes, quemad modum ſe habet in lectu-lo A B C D, dimidia non tot ſunt, quot ambo-rum latera F A F G. + æqualia autem, quot in ip fis F B, F A, ſunt foramina: + maiores autem ſunt +

+
+25 +
+

+ ipſæ A F, B F, quæ exiſtentes, quàm A B, quare reſtis in tantum maior, quantum ambola @era diame@ro ſunt maiora. + +

+

+ Cur difficilius eſt longa ligna ab extremo ſu- + +per humeros ferre, quàm ſecundum medium, æ-quali exiſtente pondere? + An quia vibrato ligno ipſum extremum prohibet ferre vibratione ma-gis retrahens lationem? + An quoniam licèt nihil inflectatur, neque multam habeat longitudinẽ, difficilius tamen ad ferendum eſt ab extremo, quoniam faciliùs ex medio eleuatur, quàm ab extremo, & + ideo ſic ferre eſt facilius: + Cauſa aũt, qm̄ ſecundùm medium quidem eleuato ligno, ſemper ſeſe inuicem ſuſpendunt extrema, & + al-tera pars alteram bene ſubleuat medium enim veluti centrum fit, vbi habet is, qui eleuat, aut ſert. + Extremorũ igitur v@@rũq; + deorſum vergens, ſurſum ſuſpenditur. + ꝙ ſi ab extremo eleuetur, aut feratur, non ſanè facit: + ſed vniuerſum pon-dus ad vnum vergit medium, quò eleuatur, aut fertur. + Sit medium vbi A, extrema B C. + Eleuatio igitur aut portato ſecundùm A, ipſum q́uidem B deorſum @utans, ſurſum eleuat C: + ipſum autem C deorſum nutans, B ſurſum eleuat: + ambo au-tem ſurſum eleuata hoc fac@unt. + +

+
+26 +
+

+ Cur ſi valde procerum fuerit idẽ pondus diffi- + +cilius ſuper humeros geſtatur, etiam ſi medium quiſpiam illud ferat, quàm ſi breuius ſit? + Quod @nim dudum dictum eſt, cauſa nõ eſt: + ſed vibra- + +tio nunc eſt cauſa. + qñ. + n. + productius fuerit, vibran tur extrema: + quamobrem contingit portantem difficilius geſtare. + Vibrationis aũt cã eſt, quoniã ab eadẽ motione magis transferuntur extrema, quanto procerius fuerit lignũ. + Humerus quidẽ fit centrũ vbi A: + manet. + n. + is. + ipſæ aũt AB, AC, quę ſunt ex centro. + quanto aũt maius fuerit id quod ex centro eſt, ſiue A B, ſeu A C, plus transfertur ſpatij. + Demonſtratum autem eſt hoc prius. + +

+
+27 +
+

+ Cur iuxta puteos celonia faciunt eo qui viſun + +tur modo: + ligno. + n. + plumbi adiũgunt pondus: + alioquin vas ipſum & + plenum, & + vacuum pon-dus habeat? + An qm̄ duobus tem poribus hau@ien di, diuiſo opere, (intingere. + n. + oportet, & + id ſur-ſum trahere) continget demittere quidẽ vacuum faciliter, trahere vero plenum difficulter. + Cōmo-dum igitur eſt paulò tardius illud demittere, cū multò leuius effectum ſuſtolatur pondus. + id autẽ facit in extremo celonio adiunctum plumbum, aut lapis. + demittenti quidem maius ſit pondus, ꝗ fi ſolummodo vacuum oportet demittere: + cum verò plenum fuerit, ſurſum id rapit plumbum, aut quicquid ponderis inerit. + Quam ob rem faci liora hoc modo ambo ſunt, quàm illo. + +

+
+28 +
+

+ Cur qñ ſuper ligno, aut hmõi quopiam duo + +portauerint homines æquale pondus, non ſimili ter premuntur, ſi ad vnum non declinet pondus, ſeu magis, quanto vicinius fuerit geſtãtibus? + An quoniam vectis quidem lignum efficitur, põdus verò hypomochlion: + qui autem propior eſt pon-deri ex ijs, qui illud geſtant, id quod mouetur: + al ter verò portantiũ, quod mouet. + Quanto igitur plus diſtat à pondere, tanto facilius mouet, & + alerum premit magis inferius, veluti contrani-@te pondere impoſito, quod hypomochlion + +factum Eſt. + Si autem in medio inerit pondus, ni-hilo magis alter alteri fit pondus, aut mouet: + ſed eodem modo alteri alter fit pondus. + +

+
+29 +
+

+ Cur ſurgentes omnes, femori crus ad acutum + +cõſtituentes angulũ, & + thoraci ſimiliter femur, ſurgunt? + quod ſi non, haudquaquam ſurgere po-terunt. + An quia id quod æquale eſt, quietis vbiq; + eſt cauſa: + rectus autẽ angulus æqualitatis eſt, ſta-tionemq́; + facit: + quamobrẽ ad ſimiles fertur an-gulos ipſi terræ circumferentiæ: + non enim quod ad rectum eſt ipſi pauimento. + An q̇m̄ ſurgens fit rectus, ſtantẽ vero neceſſe eſt perpẽdiculum eſſe ad terram. + ſiquidẽ igitur ad rectũ debet eſſe, hoc aũt eſt caput ſecundũ pedes habere, & + fieri opor tet, cùm ſurgit. + Quandoquidem igitur fuerit @e dens, ſecundum parallelum pedes habet, & + ca-put, & + non in æquali. + Caput ſit A, thorax A B, fe-mur B C, crura C D. + ad rectum autem ſit & + tho-rãx vbi A B, ipſi femori, & + cruri ſemur ſic feden-te. + quamobrem eo ſe habẽtem modo ſurgere eſt impoſſibile. + neceſſe autem eſt crus reclinare, pe-desque conſtituere ſub capite. + hoc autem erit, ſi C D fiet, vbi C F, & + fimul ſurgere continget, & + in eadem ęquali habere caput & + pedes. + ipſa autem C F a cutum facit angulum ad ipſam B C. + +

+
+30 +
+

+ Cur facilius mouetur cõmotu, quàm manens? + + +veluti currus citiùs cõmotus agitant, quàm mo-ueri in cipientes. + An quia difficillimũ eſt pondus mouere, quod in cõtrariũ mouetur. + aufert enim quiddam ex motoris potentia, licèt multo fit ve-locior: + neceſſe nanque eſt tardiorẽ eſſe impulſio nem illius quod repellitur. + Secundo autẽloco ſi quieuerit: + reſiſtit enim ipſum quieſcẽs. + Quod aũt mouetur ad id ipſum ad quod impellitur, impel-lenti ſimile facit, ceu ſi quiſpiam mouẽtis poten + +tiam, & + celeritatem augeret. + quod enim ab illo pateretur, vtique ipſum tacit ex ſe commotum. + +

+
+31 +
+

+ Cur ea, quæ proijci@@ntur, ceſſant à latione? + An + +quia impellens deſinit potentia, v@l propter retra ctionem, vel propter rei proiectę inclinationem, quando ea valentior fuerit, quam proijcientis vi res. + Aut iſthæc ambigere, principium relinquen-tes, abſurdum eſt. + +

+
+32 +
+

+ Cur quippiam non pecularem ſibi fertur latio + +nem, impulfore alioquin non conſequente? + An videlicet quoniam primum id efficit, @@al@erum impellat: + illudque rurſum, v@ alterum? + Ceſſat au-tem quando non poteſt amplius facere primum impellens id quod fertur, vt impellat, & + qñ ip-ſius lati grauitas nut@ ſuo declinat magis, quàm impellentis in antè ſit potentia, +

+
+33 +
+

+ Cur neque parua valde, neque magna longè + +proijci queunt, ſed commẽſurationem quandã illa habere oportet ad id quod proijcit? + An quia neceſſe eſt quod proijcitur, & + impelli@@r, cõtra-ni i ei vnde impellitur? + quod autem magnitudi-ne ſua nihil cedit, aut imbellicitate nihil contra-nititur non efficit proiectionem, neque impulſio nem. + Quod enim multo impellentis excedit vi-res, haud quaquã cedit: + quod verò multo eſt im-berillius. + nihil contranititur. + An quia tãtum fer-tur id quod fertur, quantũ aeris mouerit ad pro-fundum: + quod autem non mouetur, neq; + moue bit quippiam accidit autem illis ambo iſthæc ha bere. + Valde enim magnum, & + valde paruum, ceù non mota exiſtunt: + alterum nanque nihil mouet alterum verò nihil mouetur. + +

+
+34 +
+

+ Cur ea quæ in vorticoſis feruntur aquis, ad + +medium tandem aguntur omnia? + An quia ma-gnitudinem habet quocunque ferrur: + quam + +ob rem illius extrema in duobus ſunt circulis, hoc quidem minori illo verò maiori: + quare ma-ior diſtrahit: + quoniã celerius fertur, & + tranſuer-ſum impellit illud ad minorem: + quoniam autem id quod ſertur, latitudinem habet, & + iſte rurſus idem eff@cit & + ad interiorem propellit, donec ad medium perueniat. + An quia quod fertur, ſimili ſe habet modo ad omnes circulos propter me-dium. + medium enim in vnoquoque circulo ęqua liter diſtat. + An quia quorum quidem circũauctæ quæ latio non ſuperior propter magnitudinem, ſed grauitate ſua circuli celeritatẽ excellunt, ea neceſſe eſt relinqui, & + tardiùs ferri, tardius aũt minor circulus fertur. + non idem enim in tempo-re æquali magnus cũ paruo reuoluitur circulus, quando circa idem ſuerint medium. + quamobrẽ in minori circulo relinqui eſt neceſſe, donec ad medium perueniant. + Quorum cunque autem ſu-perior à principio fuerit latio, ea finiensidem eſ ficiet. + oportet enim @ãc quidem ſtatim, alterum verò celeritate ſuperare grauitatem, quam obrẽ ad interiorẽ ſemper circulum relinquetur quod-cunque. + Neceſſe enim eſt, quod non ſuperatur, aut in exteriori, aut in interiori moueri: + in illo autem in quo eſt, impoſſibile eſt ferri, quod non ſuperatur adhuc vero minus in exteriori: + cele-rior enim exterioris circuli eſt latio: + reſtat igitur, vtid, quod non ſuperatur, ad interiorem tranſ-feratur. + ſemper autem vnumquodque proficit, vt non ſuperetur. + Quoniam verò peruenire ad me-dium, finem quidem efficit, vt quippiam nõ mo-ueatur, ſtat autem ſolummodo ipſum centrum: + ad hoc ſanè omnia congregari neceſſe eſt. + +

+
+35 +
+
+
+Mechanicarum quæſtionum finis. +
+
\ No newline at end of file diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/examples/Benedetti_1585-Ids.xml --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/examples/Benedetti_1585-Ids.xml Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,15419 @@ + + + ECHO:163127KK.xml + Benedetti, Giovanni Battista de + Diversarum Speculationum mathematicum, & physicarum liber + lat + 1585 + open access + http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/policy/oa_basics/declaration + free + echo.mpiwg-berlin.mpg.de?titleID=163127KK + + +
+
+ + + + + +
+
+ IO. BAPTISTAE BENEDICTI Patritij Veneti Philoſophi. + DIVERSARVM SPECVLATIONVM Mathematicarum, & Phyſicarum Liber. + Quarum ſeriem ſequens pagina indicabit. + AD SERENISSIMVM CAROLVM EMANVELEM ALLOBROGVM, ET SVBALPINORVM DVCEM INVICTISSIMVM. +
+ +
+ Tavrini, Apud Hæredem Nicolai Beuilaquæ, mdlxxxv. Superioribus permiſſum. + +
+
+ TRACTATVS QVI IN HOC volumine continentur. + Theoremata Arithmetica. + Derationibus operationum perſpectiuæ. + De Mechanicis. + Diſputationes de quibuſdam placitis Ariſt. + In quintum Euclidis librum. + Phyſica, & Mathematica reſponſa per Epiſtolas. + +
+
+ SERENISSIMO CAROLO EMANVELI Sabaudiæ Duci, &c. +

+ AGitvr nonusdecimus annus ex quo litte-ris Serenißimi patris tuæ Celſitudinis, ac-cerſitus ex vrbe Parmenſi in banc me ciui-tatem contuli. + Is aduenientem tam bumanè excepit, tanta deinde liberalitate fuit com-plexus ego vicißim ei deſeruiendi, tam vebe-menti cupiditate fui accenſus, vt ſub eius ditione quodſuper-eßet vitæ agere conſtituerem. + Cuius in me benignitas, mea in illum obſeruantia mirum in modum mutuo vſu, & conſue-tudine eſt adaucta, vt idem Dux me ſecum dum ruſticaretur eße vellet, ſæpè etiam ſecum pernoctare; + quo quidem tempo-re de Matbematicis ſcientijs mecum agebat, in quibus perdi-ſcendis mea opera vtebatur, quæſtiones, Arithmeticam, Geo­metriam, Opticen, Muſicam, aut Astrologiam ſpectantes proponens. + Cui vt quod in me eßet ſatisfacerem, acrius quàm anteainea studia (adquætamen ſemper fui propenſißi-mus) incubui. + Illiusq́ꝫ imitatione (vt ferècæteri Principum studiaimitantur) non pauci aut præſentes, aut per litter as me de his, atque illis Mathematicis quæstionibus conſuluerunt. + Cùmque ego nunquam laborem amicorum cauſa defugerim, euenit vt post tot annorum curricula, mea ſcrinia ſcrutatus, inuenerim tot abſolutas quæſtiones, vt ex eis corpus mediocre effici poſſe videretur. + Quas, cùm rationibus in epiſtola ſub-ſequenti allatis edere constituiſſem, non ſub cuiuſque alte-rius nomine, & auſpicijs quam tuæ Celſitudinis volui apparere; + tum quòd patri debitum libellum filio reddere par erat, tum + + quòd in tuæ Celſitudine paternam in me fouendo, & augendo benignit atem ineße ſemper ſum expertus, tum quòd tuæ Celſi-tudinis interrog ationibus excitatus non pauca quæ hoc volu-mine continentur, elucubraui. + Acceßit, quod ego ſemper in his dedic ationibus ſpectandum put aui, tuam Celſitudinem tan-tos progreßus in Mathematicis feciſſe, vt vel idonea æſtima-trix mearum vigiliarum eſſe poßit. + Quare, & veterum Per-ſarum Regum gloriam æquauit, & nos veluti in ſpem certam fælicitatis buius ſæculi induxit, ſi verum eſt Platonis va-ticinium, beat am eam futuram Rempublic am in qua Principes Philoſophentur. + Tua igitur celſi-tudo libellum tot ei nominibus debitum, ea qua ſolet bumanitate accipe-re nè grauetur. + Deus tuas omnes cogitationes, & conatus ad fœlicißi-mos ſemper exitus perducat, teq́ꝫ diutißimè ſer-uet incolu-mem. +

+ +
+
+ AD LECTOREM +

+ CVm Varijs temporibus permulta in diuerſis diſciplinis contemplatus ſim, partim à præ-ſtantibus viris patronis ac amicis meis exci-tatus, quiſuper eis ſententiam meam exquire-bant, partim, abingenito mihi deſiderio, ra-tionem, & cauſam eorum percipiendi, com-mittendum non putaui, quin qualiacunque meaſcripta in illis ſcientijs, ſtudioſis impartirer, non dubitans quin illis aliquid commodi atque vtilitatis allatura ſint, prę ſertim cum in eiuſmodi quæſtionibus inueſtigandis atque perpendendis, nemo ( quod ſciam ) hactenus elaborauerit. + Nihil enim his libris à me traditum eſt, quod aut legiſſe, aut ab alijs audiuiſſe meminerim, nam ſi aliena attigi, ea, aut cum aliqua differentia demonſtrationis, aut diluci-dius ſcripſi, quod ſi forte alius eadem tradidit, aut eius lucubrationes ad me non peruenerunt, aut earum perlectionis memoria excidit. + Vtenim etiam Ariſtoteles ipſe ſenſit facilè fieri poteſt, vt pluribus, eædem opinio-nes in mentem veniant. + Immo multa ſcribenti euenire poteſt, vt cum iamdiu aliquid ſcripſerit, iam oblitus, idem repetat, quod mihi etiam nonnunquam accidit. + In his autemlibris non ſuſcepi munus integræ ali cuius ſcientiæ tradendæ, ne, quæ abalijs iam tradita ſunt, ipſe inutiliter re peterem, mihiq́ue viderer exalienis laboribus laudem voluiſſe comparare. + Singularum enim ſcientiarum volumina, iam ab alijs collecta, at-que in ordinemſunt digeſta, & ſi pauciſſimi ſint libri quorum omnes ſententiæ, omniaq́ue inuenta vnius ſint authoris, excipio Archime-dis volumina. + Cumque multi ſint, qui vel vnam rem à ſe inuentam in publicum proferre non dubitent, multo magis mihi qui multa ex-cogitaui, & ſi inter ſe hætereogenea, atque vtcunque expreſſa, idem licere ſum arbitratus. + In his autem meditandis, ex Arithmeticis autho-ribus quos inſpexi, præcipuus fuit Nicolaus Tartalea, quippe quem fe-rè omnia ab alijs ſcripta collegiſſe conſtat, nec alios ex præcipuis, quos le-gere potui omittendos duxi, inter quos ſunt Hieronymus Cardanus, Mi-chael Stifelius, Gemma Friſius, Ioannes Nouiomagus, Cuthebertus Tonſtallus, cæteriq́; huiuſinodi. + Quorundam tamen volumina illorum qui à Tartalea citantur, vt Leonardi Piſani, Proſdocimi, Ioannis Infor-tunati, Fratris Lucæ, Petri Borgi, aliorumq́ue aliquot inſpiciendorum, + + facultas mihi non fuit. + Præterea, licet in his libris nonnullę inueniantur propoſitiones, quæ diſiunctam ab alijs habeant rationem, eæ non ſper-nendæ tamen ſunt, viam fortaſſe alicui aperient vlterius progrediendi. + Quemadmodum enim, exempli gratia, ex ſub contraria coni ſectione, ſumpta poſtea fuit diuina illa Planisferijdelineation, quæ ſub Ptolomæi no-mine legitur, & ſicuti ex penultima primi Euclidis, quam Pythagoras excogitauit propè innumeræ pulchræ conſequentiæ in Aſtronomia, in Architectura, in multisq́; alijs ſcientijs deſumptæ ſunt, immo quemad-modum ex ſingulis propoſitionibus à noſtris maioribus excogitatis mul-ta egregia ſunt deducta, ita fortaſſe continget, vt ex mearum muentio-num aliqua, nõnihil in poſterum vtilitatis deſumatur. + Si quid verò, hic in-ueneris, quod tuo genio non arrideat, illa prudentiſſimi hominis ſen-tentia in mentem veniat. + Quot capita, tot ſententiæ, ac per raro con-tingere, vt idem omnibus probari, atque placere queat, & perdifficulter inueniri hominem cui placeant omnia quæ alteri ſatisfaciunt. + Nec te mo ueat, quodhęc Theoremata ſiue excogitationes non videas ordine illo di-ſpoſitas, quo collocari debere exiſtimaueris, tum in Arithmeticis, tum in cæteris. + Cum enim in huiuſmodi rebus ordo non ſit neceſſarrus, vi-ſum eſt mihi poſſe me, ſine repræhenſione, illum negligere, cum ſpe-culationi, ſiue inuentioni preęcipuè adeo mihi incumbendum decreuerim vtin collocatione operam ponere, & tempus abſumere operæpretium non duxerim, quod idem in epiſtolarum collocatione feci, in quibus per-ſonarum ad quas ſcribo nullus ferè graduum ordo ſeruatus eſt, nec tem-poris, quo ſunt ſcriptæ, quæſitorum tantummodo ratione habita. + Nec admirari quenquam velim, quod in ſpeculandis numerorum paſſioni-bus, figuris vtar geometricis, ita enim in .2. libr. fecit Euclides, qui mo-dus, eo magis mihi arridet, quo minus eſt abſtractus, quoniam oportet in-telligentem phantaſmata ſpeculari, cum pręterea perſpicuum ſit, diſcretum omne, ex continui diuiſione aliquo modo oriri, ſiue actu, ſiue potentia. + Deinde ſi forte meis in deinonſtrationibus tibi videbor aliquando bre-uior, illud in cauſa fuiſſe ſcias, quod ibi ad viros ſcribebam in his diſcipli-nis exercitatos, quibus ſatis fuit rem ſignificare. + Libuit autem mihi om-nes voluminis Arithmetici propoſitiones potius vocabulo theorema-tum appellare, quam problematum, quia pars earum ſpeculatiua tan-tum mea eſt, & ſi ex varijs eiuſmodi propoſitionibus etiam operatiuam adinuenerim. + Quoniam verò multis in locis accidit, vt veritatis iudi-candæ cauſa neceſſe mihi fuerit quorundam ſententijs aduerſari nolim te + + hoc mihi vitio tribuere, meq́; hoc nomine carptorem maledicumq́; ha-bere quod alienos errores aperiam, cum potius habenda ſit mihi gratia, quod in ijs interdum laborans (quę Antiſthenes in diſciplinis magis ne-ceſſaria eſſe dixit, vt mala ſcilicet prius dediſcantur) falſas opiniones euel-lere ſtudeam, veritatemq́; oſtendere, quam omnis philoſophus, Ariſto-telis exemplo, pluris quam cuiuſuis hominis authoritatem, aut gratiam facere debet. + Cumq́ue in hoc volumine aliquid eiuſmodi legeris te oratum volo, vt in iudicando, affectum omnem exuas, Salluſtianum illud præ oculis habens. + Omnes qui dere-bus dubijs conſultant, ab odio amicitia, ira, atque miſericordia vacuos eſſe decet. + Hinc fiet, vt non perſonæ (vt multiſolent) ſed veritati, quę ſummo ſtudio di-gniſſima eſt, ſemper po tius faueas. + Vale noſtrisq́ue labo-ribus vtere, ſi quem inde fructum, ſicuti ſpero tuleris, illi præ-cipuè habeas gratiam à quo omnes fluunt ſcientiæ. +

+ + +
+
+
+
+ IO. BAPTISTAE BENEDICTI PATRITII VENETI SERENISS. CAR. EM. ALLOBROGVM DVCIS PHILOSOPHI. + Theoremata Arithmetica. +

+ PRaeclare multa veteres mathematici philoſophi de nu­meris eorumq́ue effectibus excogitata poſteris tradide-runt, quorum cum vix vllam rationem reddiderint, aut certè per exiguam, occaſione diuerſorum problematum mihi à Sereniſſimo Sabaudiæ Duce propoſitorum præbi-ta, de ijs quæ ab antiquis propoſita fuerunt contemplanda nonnulla occurrerunt, quæ poſteritati comendare non inutile arbitratus fum, ne hæ meæ cogitationes intercide-rent, & occaſionem præberem quamplurimis abſtruſa hęc indagandi, quæ problematibus & thæorematibus inuoluta, vix aliquem qui euol-ueret nacta funt. +

+

+ Inter cætera vero à me queſita, hoc fuit theorema. +

+
+ THEOREMA PRIMVM. +

+ INterrogavit me Sereniſſimus Dux Sabaudiæ, qua ratione cognoſci poſ-ſet ſcientificè & ſpeculatiue (vt dicitur) productum ex duobus fractis numeris, quolibet producentium minus eſſe. + Cui reſpondi, mente & cogitatione conci-piendum eſſe fractos producentes cum fractis productis, non vnius eiuſdemq́ue na-turæ eſſe, imò longè diuerfæ. +

+

+ Exempli gratia, fractis numeris propofitis .a.i. et .a.c. quorum integri ſint .a.b. et .a.d. qui tanquam lineæ cogitentur, apertum fanè eſſet productum .c.i. fu-perficiale futurum, quod nomen caperet à producto ſuperficiali .d.b. generato ex vno in aliud totorum linearium, nam ſi conſtitueretur .a.i. octauum ipſius .a.b. et .a.c. dimidium .a.d. multiplicato .a.i. cum .a.c. produceretur fextumdecimum ipſius .d.b. + Quare .d.b. eſſet totum relatiuũ ipſius .c.i. non aliquod totum producentium. + Mirum itaque non eſt ſi productum .c.i. minus videatur fuis producentibus, cum toto, diuerſæ naturæ à primis conferatur, fractum fiquidem ab integro eiuſdem naturæ, linearis, ſuperficialis, aut corporeæ denominatur. +

+

+ Quòd ſi amplioris cognitionis gratia ex ſcientiæ præceptis ſpeculari voluerit a@ + + quis, qua ratione fractus numerus .c.i. minor ſit in ſuo integro .d.b. fracto .a.i. in ſuo integro .a.b. aut fracto .a.c. in ſuo integro .a.d. conſideret is quo pacto pro-portio .c.i. ad .d.b. minor ſit proportione .a.i. ad .a.b. et .a.c. ad .a.d. hac ratione. + Ma-nifeſtum eſt ex prima ſexti de quantitate continua, aut .18. ſeptimi Euclidis de diſcre + + ta, proportionem ipſius .d.i. ad .d.b. eſſe ſi-cut .a.i. ad .a.b. & cum .c.i. minor ſit .d.i. velut pars ſuo toto, proportio, c.i. ad .d.b. minor erit proportione .d.i. ad .d.b. ex .8. quinti, + quare minor erit pariter proportio-ne .a.i. ad .a.b. ex .12. eiuſdẽ vnà etiam pro-portio .c.i. ad .d.b. minor erit .a.c. ad .a.d. ex eiſdem cauſis, medio .c.b. + Ex quibus pa-tet ratio, cur fracti diuerſarum denomina-tionum ad vnicam reducantur. + Cur etiam numeros integros in partes fractis ſimiles frangere liceat, quæ omnia ex ſubſequenti figura facilè cognoſci poſſunt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA II. +

+ QVae ſit ratio, cur hi, qui numeros, fractos diuerſarum denominationum col-ligere volunt, & in ſummam redigere, multiplicent vnum ex numerantibus per denominatorem alterius, & poſtmodum denominatores adinuicem, quorum vltimum productum, commune eſt denominans duorum priorum productorum, quæ collecta in ſummam efficiunt quod quærebatur. +

+

+ Qua in re ſciendum eſt, denominantes conſiderari tanquam partes vnius eiuſdẽ-q́ue magnitudinis quantitatis continuæ, linearum (verbigratia) a.b. et .a.d. æqualiũ in longitudine, quarũ .a.b. in quatuor partes diuidatur, et .a.d. in tres. + Quare ſi colli-gere voluerimus duo tertia cum tribus quartis, multiplicabimus .a.c. duo tertia, cum .a.b. diuiſa in 4. partes, produceturq́ue .c.b. octo partium ſuperficialium, de-hinc multiplicando .a.i. tres quartas cum .a.d. diuiſa in .3. partes producetur .i.d. pri mis ſingulis æqualis, nouem partium ſuper ficialium, multiplicata deinde a.b. diui- + + ſa in .4. partes per .a.d. in .3. diuiſa, produ-cetur quadratum .d.b. in continuo, in 12. partes diuiſum, quod erit totum commune ſingulis productis, quorum primum erat .c.b. + Quare .c.b. ita ſe habet ad totum .d.b. ſi-cut .a.c. ad .a.d. ex prima ſexti in continuis, aut .18. ſeptimi in diſcretis quantitatibus, et .d.i. ad .d.b. ſicut .a.i. ad .a.b. ex eiſdem propoſitionibus. + Collectis deinde parti-bus producti .c.b. cum partibus producti .d.i. manifeſtè depræhendetur eiuſmodi ſummam componi ex partibus vnius totius communis ſingulis earum. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA III. +

+ CVr reperturi qualis ſit fractus aliquis numerus reſpectu alterius; + multiplicare debeant numeratores adinuicem & ita etiam denominatores, ex quo produ-ctum ex numeratoribus nomen capiat à producto denominatorum. +

+

+ Huius ſi cauſam noſce vis, ſume .o.i. & .o.u. pro totis denominatoribus, tum .o.e. & .o.a. pro numeratoribus (exempli cauſa) ſit .o.i. ſenarius .o.u. quaternarius .o.e. quinarius .o.a. ternarius. + Si noſce vis quæ ſint tres quartę partes quinque ſextarum, patet ex regulis practicis oriri quindecim vigeſimaſquartas. + Id quomodo fiat, ex ſubſcripta ſigura depræhendetur, memores tamen eſſe oportet, quodlibet productũ conſiderari tanquã ſuperficiem, producentia autẽ tan-quam lineas. + In hac igitur ſigura productum ex totis + + linearibus eſt .u.i. aggregatum ex .24. partibus, & .u.e. productum aggregatum ex .20. + Quodita ſe habebit ad productum totale .u.i. ſicut .o.e. ad o.i. ex prima ſexti aut .18. ſeptimi, ita .u.e. erunt quinque ſextæ par tes .u.i. quarum in propoſito exemplo, tres quartæ quærũtur. + Si itaq; multiplicabitur .o.e. .o.a. orietur productum .a.e. ita proportionatũ ad .u.e. ſicut .o.a. ad o.u. reperitur, ex prædictis rationibus. + Quòd ſi ſtatutũ eſt .o.a. tres quartas partes eſſe ipſius .u.o. etiã .a.e. tres quartæ partes erũt .u.e. ſed .u.e. quinque ſextæ ſunt ip-ſius .u.i. ex quo ſequitur bonum eſſe huiuſmodi opus. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA IIII. +

+ CVr multiplicaturi fractos cum integris, rectè multiplicent numerantem fra-cti per numerum integrorum, partianturq́ue productum per denominantẽ fracti, ex quo numerus quæſitus colligitur. +

+

+ Propter quod mente concipiamus in ſubſequenti figura, numerum integrorum tanquam lineam .a.e. qui, verbigratia, ſit denarius, quorum vnuſquiſque ſit æqualis a.i. cogiteturq́ue productum ipſius .a.e. in .a.i. ſitq́ue .u.e. quod quidem erit dena-rius ſuperficialis, conſtituta prius .a.u. æqualis .a.i. & .a.o. ſint duæ tertiæ .a.u. quarũ duarum tertiarum productum in numerum .a.e. ſit .o.e. pariter .u.i. vnitas ſit ſuper-ficialis prout .a.i. vnitas eſt linearis, quam .u.i. reſpicere debet productum .o.e. ex quo integer ſuperficialis .u.i. erit tanquam ternarius, & productum .o.i. tanquam bi narius, & quia quælibet pars è viginti ipſius .o.e. æqualis eſt tertiæ parti .u.i. vnita-tis ſuperficialis; + ſi cupiamus ſcire quot integræ vnitates ſint in partibus .o.e. conſul-tum eſt eaſdem diuidere per denominantem .u.i. compoſitum ex tribus partibus ſu perficialibus, & cum tam linea u.a. quam ſuperficies .u.i. diuidatur in 3. partes ęqua­les noſce peroportunum eſt eiuſmodi partitionem numeri .o.e. fieri per numerum ipſius .u.i. non .u.a. ex prædictis cauſis. +

+
+ +
+ +
+
+ THEOREMA V. +

+ ALia quoque via prædicti effe + + ctus cauſa, ſpeculando inno-teſcere poteſt, cuius rei gratia for-metur ſequens figura .e.o.a.u.n. eiuſmodi, vt a.e. ſit numerus li-linearis integrorum, & o.e. produ-ctum numerantis ipſorum fractorũ in integris, ex quo .a.o. erunt duæ tertiæ, verbigratia, a.i. aut a.u. qua-rum linearũ ſingulę ſtatuuntur æqua les vnitati lineari, ſuperficies autem parallelogramma .u.n. conſtituatur æqualis magnitudinis ſuperficiei .o.e. ex quo .u.n. erit nobis cognita ſu-perficies. + Cognoſcetur pariter quan titas partium .a.u. quam in propoſi-to exemplo diximus eſſe trium par-tium. + ex regula igitur de tribus, di-cemus ſi .u.a. dat .a.e. ſine dubio .o.a. dabit .a.n. numerum linearem. quæ regula ex 15. ſexti in continuis, & ex 20. ſeptimi in diſcretis, depro-mitur. + rectè igitur multiplicãtur fra-cti numerantes cum integris, & productum diuiditur per denominantẽ fractorum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA VI. +

+ ITem & alia ſpeculatione cognoſci poteſt hoc rectè fieri, mul-tiplicantes enim has duas tertias per decem, debemus conſide- + + rare quantitatem duarum tertiarũ decies produci, ex quo oriuntur 20. tertia, quandoquidem ſingulæ vnitates, + tunc pro duobus ter-tijs ſumuntur, ſed cum quilibet integer tria fragmenta contineat, ideo ex ratione partiendi quoties ternarius ingrediatur viginti, ſtatim cognoſcemus quod optabamus. +

+
+
+ +
+
+

+ Id ipſum accideret ſi integri in eiuſmodi ſpecie fractorum diui-derentur. quo facto hi multiplicandi eſſent cum numerante propo ſito, & partiendũ productum per quadratum denominantis. +

+

+ Cuius rei hæc eſt ſpeculatio. + Sit linea .a.e. conſtans ex quinq; integris numeris, quorum vnuſquiſq; æqualis ſit .a.u. vel .a.i. & .a.o. ſint duo tertia vnitatis integræ linearis. + cogitemus nunc hos quinq; integros diuidi in ſua fragmẽta linearia, quę in propoſito exemplo erunt 15. multiplicatis iam 15. cum propoſitis, videlicet a.o. orie-tur productum .o.e. triginta fragmentorum ſuperficialium, quorũ in ſingulos integros ſuperficiales cadũt nouẽ in hoc exẽplo, & cum notauerimus quoties nouẽ ingrediatur triginta, propoſitum con-ſequemur. +

+ +
+
+ THEOREMA VII. +

+ CVr multiplicaturi integros numeros & fractos, cum integris & fractis, de-beant integros reducere ad ſpecies fractorum, eos colligendo cum fractis: + deinde multiplicare hos vltimos numerantes adinuicem & productum partiri per productum denominantium. +

+

+ Vt (exempli cauſa) ſi volumus multiplicare vnum & duo tertia, per duo & tria quarta, reducentur omnia in fractos, ex quo vna ex parte eſſent quinque ter-tia, multiplicanda cum vndecim quartis ex altera, quo facto oriretur productum quinquagintaquinque fractorum, quod diuiſum per productum ternarijin quaternarium, videlicet per duode cim, quatuor integri proferentur cum ſeptem duodeci-mis fractis vnius integri. +

+
+ +
+

+ Detur ſubſequens figura in qua linea a.i. æqualis ſit li-neæ .u.a. quarum vnaquæq; cõſideretur pro integro nume ro: + cogiteturq́; .a.i. valere quatuor in pręſenti exẽplo, & .a.u. tria: + detur deinde linea .a.o. æquipollens vni integro duobus tertijs, & a.e. æquipollens duobus integris & tri-bus quartis. + Iam ſi hæ duæ lineæ in ſuos fractos redu-cantur, multiplicata (vt in ſequenti figura apparet.) a.o. a.e. orietur productum o.e. fractorum ſuperficialium quinquagintaquinq;, quorum integer ſuperficialis va-let duodecim, ſcilicet .u.i. vt cuique manifeſtum eſt, ex quo, quærenti media partitione, quoties duodecim in-grediatur quinquagintaquinque, citra errorem, quæſitum occurret. +

+
+
+ THEOREMA VIII. +

+ ID ipsvm accideret ſi fractiad vnam eandemq́ue denominationem reduceren-tur, qui poſtmodum ſimul multiplicarentur, productumq́ue partiremur per qua-dratum denominantis communis. +

+

+ Exempli cauſa, ſint eadem quinque tertia, & vndecim quarta adinuicem multi-plicanda, quæ ſi reducantur ad vnam & eandem denominationem quinarius numerans vnius, multiplicabitur cum quaternario deno-minante alterius, & vndenarius ſecundi cum ternario de-nominante primi. ex quo vna ex parte eſſent viginti, ex + + altera 33. numerantia vnius cõmunis denominantis, quod eſſet productum ternarij in quaternarium, videlicet duo-decim, vt ex veteri regula patet. + Iam ſi multiplicentur vi ginti cum trigintatribus, dabuntur 660. fracti, quorum in-teger erit quadratum duodenarij, nempe 144. quibus qui-dem 660. diuiſis per 144. proferentur quatuor integri & ſeptem duodecimi. +

+
+
+ +
+
+

+ Cuius rei gratia ſit in ſubſcripta figura linea .a.i. & ei æqualis .a.u. pro integro lineari, quæ .a.i. diuidatur in qua-tuor partes, & .a.u. in tres, & linea .a.e. ſit vndecim partiũ talium qualium .a.i. eſt quatuor, & .a.o. ſit quinque pro-ut .a.u. eſt trium. + nunc multiplicato .a.o. & .a.i. orietur pro-ductum .o.i. viginti partium ſuperficialium. + tum multipli- + + cato .a.e. per .a.u. dabitur productum .u.e. trigintatriũ + + partium. + ad hæc quadratum .u.i. conſtabit ex duode-cim partibus eiuſdem rationis cum reliquis duobus productis, quod quadratum .u.i. vnitas eſt ſuperficia-lis, & communis denominans duorum productorum. + quod ſi in præſentiarum cogitabimus lineam .c.d. tri-gintatrium partium æqualium, et .c.t. duodecim ſimi-lium, et .c.f. viginti .c.n. duodecim, multiplicato .c.d. cum .c.f. dabitur ſuperficies .f.d. 660. fractorum ſuperficialium, quorum vnitas integra ſuperficialis erit quadratum .n.t. 144. partium cuiuſmodi .f.d. partes habet .660. diuiſo itaque .f.d. per .n.t. pro-poſitum conſequetur. + eo quòd eadem proportio erit + + producti .f.d. ad .n.t. quæ producti eius quòd fit ex .a.e. in .a.o. ad .u.i. nam proportio .c.d. ad .c.t. ea-dem eſt quæ .a.e. ad .a.i. & c.f. ad .c.n. vt .a.o. ad .a.u. ex prima ſexti vel 18. ſeptimi, ſed vt .f.d. ad id fit ex .f.c. in .c.t. eſt vt .c.d. ad .c.t. & vt eius fit ex f.c. in .c.t. ad .n.t. eſt vt .f.c. ad .c.n. ex dictis pro-poſitionibus + quare ex æqua proportionalitate, eodem modo diſcurrendo in figura .o.a.e. ita ſe habebit .f.d. ad .n.t. vt .o.e. ad .u.i. + Porrò ex ijs, quæ hactenus de fractorum multiplicatione conſiderata fuerunt, apertè ratio deprehenditur, cur productum, ſingulis producen tibus ſemper minus ſit, cum producta ſint ſuperficialia producentia verò ſemper linearia, omiſſis productis corporeis, quæ omnia ad ſuperficialia reducuntur. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA IX. +

+ IN Ipsa fractorum diuiſione, animaduertendum eſt, denominantes numeros ſemper æquales inuicem eſſe debere, vnius ſcilicet ſpeciei, quòd ſi æquales non fuerint, neceſſe eſt via multiplicationis ipſorum denominantium adinuicem effice-re æquales vt ſint, ex quo productum oritur eiuſmodi, vt aptum ſit habere partes fractorum, quæ deſiderabantur. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponerentur diuidenda ſeptem octaua per tria quarta præ-cipit antiquorum regula, vt ad vnam tantum denominationem reducantur. + quare multiplicant denominantes inuicem. + ex quo productum in materia propoſita ori-tur triginta duarum partium commune denominans, cuius duo numerantes ſunt vi-gintiquatuor & vigintiocto, producti ex multiplicatione vnius numerantis in deno minantem alterius, ex quo dantur vigintiquatuor tamquam tria quarta trigintaduo rum, & vigintiocto tanquam ſeptem octaua particularum vniformium, prout ope primæ ſexti aut decimæoctauæ ſeptimi in ſubſcripta figura cognoſci poteſt. +

+ +

+ Sit itaque linea .a.i. diuifa in partes octo, & ei æqualis in longitudine .a.u. in qua-tuor, productum verò vnius in alteram + + ſit .u.i. trigintaduarum particularum fuperficialium fimilium & æqualiũ ad-inuicem. + fit deinde .a.e. ſeptem partiũ lineæ .a.i. & .a.o. trium partium .a.u. + tunc productum .a.e. in .a.u. erit .u.e. particularum ſuperficialium vigintiocto & productum .a.o. in .a.i. erit .o.i. par ticularum ſuperficialiũ vigintiquatuor eiuſdem naturæ cum partibus triginta-duabus totius denominantis communis. + vnde diuifo numerante vigintiocto per-numerantem vigintiquatuor, dabitur vnum cum fexta parte illius vnius. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA X. +

+ PArtiri ſeu diuidere vno numero alium numerum, eſt etiam quodammodo eiuſmodi partem numeri diuifibilis inuenire refpectu totius numeri diuifibilis, cuiuſmodi eſt vnitas in diuidente refpectu totius diuidentis, partem inquam numeri diuiſibilis ſic ſe habentem ad totum numerum diuiſibilem ſicut vnitas ad totum di-uidentem, quod ſimiliter ex regula de tribus præſtamus dicentes, ſi tantus numerus diuidens dat vnitatẽ, quid dabit numerus diuifibilis, quemadmodum ex .15. ſexti ſeu .20. ſeptimi licet ſpeculari, Idcircò quotieſcunque minorem numerum per maiorem diuidimus, ſemper qui prouenit fractus eſt. +

+

+ Exempli gratia, ſi cogitaremus lineam .a.e. diuiſam in octo partes æquales, qua rum vna ſcilicet vnitas effet .a.i. & cupere-mus eam diuidere in nouem partes, ac ſcire + + quan a ſit nona illius pars; + manifeſtum eſſet, nonam partem ipſius .a.e. minorem futuram ipſa .a.i. cum .a.i. diminui debeat à ſua inte-gritate eadem proportione, qua .a.e. minor reperitur vna linea nouem partium æqualium fingularum .a.i. +

+
+
+ +
+
+

+ Quod vt dilucidè cuiuis innoteſcat, hoc etiam modo licebit videre ſitlinea .n.c. no-nupla ad .a.i. & parallela ad .a.e. dubium non eſt quin .n.c. maior futura ſit ipſa .a.e. iam ſi earum extrema congiungantur medijs duabus lineis .n.a. et .c.e. quæ ſimul concurrant in puncto .o. (quod eſt probatu facillimum) da-buntur certe duo trianguli fimiles .a.o.e. et .n.o.c. + Sit deinde .n.t. vna è partibus ipſius .n.c. quæ .n.t. æqualis erit .a.i. ex præſuppoſito. + ducatur deinde .o.t. quę interſecet .a.e. in puncto .x. dico .a.x. tanto minorem futuram .a.i. quanto .a.e. minor eſt .n.c. neque enim dubium eſſe poteſt quin proportiones .n.t. ad .a.x. et . + + n.c. ad .a.e. ſint æquales inuicem quandoqui- + + dem vnaquæque earum ex triangulorum ſimi litudine æqualis eſt proportioni .o.n. ad .o.a. + itaque .n.t. hoc eſt .a.i. tanto maior erit .a.x. quanto .n.c. maior eſt .a.e. vnde ficut .a.e. con-ſtat octo nonis ipſius .n.c. ita pars .a.x. ipſius .a.e. octo nonis conſtabit ipſius .a.i. +

+
+
+ +
+
+

+ Hinc patet ratio cur partituri numerum mino rem per maiorem collocent minorem fupra virgulam & maiorem infra & zerum ad læuã. +

+

+ Sciendum eſt præterea diuidere numerum per numerum: + eſſe inuenire alterũ latus à quo producitur, ſuppoſito ſemper quòd numerus diuifibilis ſuperſicialis ſit, & rectangulus. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponantur triginta diuidenda per quinarium, nihil aliud erit hæc diuiſio, quam inuentio alterius numeri, qui multiplicatus per quinarium produ-cat triginta ſuperficies rectangulas, huiuſmodi verò eſt ſenarius, cuius ſingulæ vnita-tes ſuperficiales erunt. +

+

+ Cuius rei gratia ſit ſubſcriptum rectangulum .a.e. triginta vnitatum ſuperſicialiũ, cuius latus .e.n. ſit quinque vnitatum. + hinc latus .a.n. erit ſex vnitatum; + ita diuiden-tes rectangulum .e.a. nihil a iud faciemus, quam vt inue- + + nia mus quantum valeat latus .a.n. quod erit ſex vnitatum. + Sin verò diuiſerimus per latus .a.n. quæremus latus .e.n. quinque vnitatum. + ex quo, proportio totius numeri diuifi-bilis ad numerum qui oritur, erit ſicut diuidentis ad vnita-tem, ex prima ſexti, aut .18. vel .19. ſeptimi, & permutatim ita ſe habebit diuiſibile ad diuidentem, ſicut numerus qui oritur ad vnitatem. +

+
+
+ +
+
+

+ Partiri igitur nihil aliud eſt, quam inuenire latus rectanguli, quod productum in diuidente, numerum diuiſibilem compl at, ex quo numerus diuiſibilis ſuperficialis eſt, diuidens autem, & qui oritur, numeri lineares & latera producentia huiuſcemodi numerum diuiſibilem. + nam multiplicare & diuidere opponuntur inuicem, cum au-tem ex multiplicatione laterum ſiue linearum generatur ſuperficies, ex diuiſione po-ſtea ipſius ſuperficiei inuenitur alterum latus. + quare mirum non eſt, ſi proueniens ex vna diuiſione (via fractorum) ſit ſemper maius numero diuiſibili. +

+

+ Exempli gratia, diuidendo dimidium per tertiam partem, reſultat vnus integer nu merus cum dimidio pro numero qui oritur. + Sit itaque dimidium ſuperſiciale diuiſi-bile .b.c. cuius totum ſit .b.p. quadratum. + tertium verò lineare diuidens, b.n. cuius to-tum lineare ſit .b.d. quærendum nobis eſt latus .b.s. quod cum latere .b.n. producat re ctangulum .n.s. æquale dimidio ſuperſiciali propoſito .b.c. quod ſi ſiat, ex .15. ſexti, aut .20. ſeptimi. erit eadem proportio .b.n. ad .b.q. quæ eſt .q.c. ad .b.s. dicemus itaque ſi .n.b. dat .b.q. quid dabit .q.c? + certè .b.s. ſed .n.b. eſt tertium lineare et .b.q. lineare in-tegrũ, & b.s. proueniens lineare. + & quia .b.c. dimidium ſuperficiale, producitur à .q.c. dimidio lineari in .q.b. integro lineari. + quare cum .n.s. ſit ęqualis .b.c. & productum ex .b.n. minori .q.c. neceſſe eſt, vt producatur in .b.s. maiore .q.b. quod .q.b. maius eſt .q.c. quod quidem .q.c. ita appellatur ſicut .b.c. + quare mirum non eſt ſi proueniens per fra-ctos numeros ex diuiſione, maior ſit numero diuiſibili. +

+ +

+ Hinc manifeſte patet quamlibet diuiſionẽ aut partitionem oriri ex regula de tri-bus, quandoquidem ſinguli diuidentes æquipollent vni integro, & loco illius ſu-muntur. + Perinde enim eſt diuidere centum per viginti, ac regulã obſeruare de tri-bus dicẽtes, ſi viginti æquipollent vni, quibus ęquiualebũt cẽtum? + Hoc autem ex ſub ſequenti figura facile deprehendetur, in qua linea .a.b. ſignificat viginti, et .a.o. vni-tatẽ linearẽ, et .a.c. vnitates lineares centũ: + o.c. verò centum vnitates ſuperficiales, et .a.d. quinq; vnitates lineares, et .d.b. centum vnitates ſuperficiales, ex quo manife-ftè deprehenditur quòd quemadmodum multiplicare, nihil aliud eſt, quam inueni re productũ ex duobus lateribus propoſitis, it a partiri nihil aliud eſt, quam da-to vno latere inuenire aliud latus producti propoſiti. +

+
+ +
+
+ +
+

+ Nam quotieſcunq; ratiocinãtes dicimus tantundem numeri, immediate produci mus ſuperficiem, mediãte vnitate in huiuſmodi numero, qui numerus antequã pro-ducatur in vnitatem, mente concipiendus eſt tanqua m linearis, tanquam linea in-quam diuiſa in totidem particulas lineares, ſingulas continuas & æquales vnitati propoſitæ. + verò productus fuerit numerus in vnitate ſuperficialis, erit ac ſi tot eſ-ſent vnitates quadratæ, quod ſi ita non eſſet, nulla mentio facienda eſſet quo-rumuis fractorũ. + Ex eadẽ regula de tribus reduci poteſtad praxim tertiũ theorema. +

+

+ Quare cupientes ſcire quæ ſint illæ partes, quæ ſunt tres quartę, ipſarum quin-que ſextarum, dicemus ſi quatuor dant tria, quid dabunt quinq; ſextæ? + dabunt .15. vigeſimas quartas, quæ quindecim ſunt tres quartæ ipſius .20. viginti autẽ quinq; ſex tæ vigintiquatuor, quandoquidem nos numerum quęrimus, cui ita proportionentur quinq; ſextæ alterius numeri, ſicut quatuor ad tria, vnde ſic ſe habent .20. ad .15. ſi-cut .4. ad .3. ipſe autem .20. quinq; ſextę partes ſunt vigintiquatuor, vt per ſe notũ eſt. +

+

+ Ex eadem regula de tribus, huiuſmodi quęſito reſponderi poteſt, ſi conſtituamus prædictas quinq; ſextas eſſe numerum, cuius tres quartæ quęrantur, dicentes, ſi vnus integer dat tres quartas, quid dabunt quinq; ſextæ? + quare ſequentes regulam de tribus, dabuntur quindecim vigeſimæ quartæ. + Valet eadem regula de tribus; + vt quis ſcire poſſit, quæ pars aut partes numeri propoſiti ſit aliquis numerus. +

+

+ Exempli gratia, ſcire cupienti, quæ pars aut partes ipſius vigintiquatuor ſint ſex-decim, conſtituentur .24. tanquam vnum totum, cuius pars aut partes ſint ſexdecim, dicemus igitur ſi .24. dant ſexdecim, quid dabit vnum? + ſexdecim videlicet vigeſi-masquartas, quæ cum ad primos numeros reductæ fuerint, erunt duæ tertiæ. + Eadem ratione qui ſcire uellet, quæ partes aut pars eſſent tres quartæ, octo no-narum, diceret, ſi octo nonæ danttres quartas, quid dabit vnum? + prouenient .27. trigeſimęſecundæ. +

+

+ Subſeruit pariter ad ſciendũ naturã partiũ numeri propoſiti. + Exempli cauſa, ſi quis quærat, cuius numeri, duodecim ſint duæ tertiæ partes. + Dicet ſi duo dant tria, quid + + dabunt duodecim? + nempe dabunt decemocto, numerum quæſitum ſcilicet, + Tunc autem nil aliud pręſtamus quam quòd quærimus numerum ad quem ita ſe habeant duodecim, ſicut duo ad tria. + Ita etiam ſi quis quærat, cuius numeri duo tertia ſint tres quintę, dicet, ſi tria dant quinq;, quid dabunt duo tertia? + nempe da-bunt integrum cum fracto nono. + Hoc erit itaq; quęrere numerum ad quem ſic ſe habeant duo tertia ſicut tria ad quinq;, quod manifeſtum eſt per ſe. +

+

+ Eadem ratione qui ſcire vellet, cuius numeri duæ ſeptimæ, eſſent octo integra-rum cum duabus quintis, diceret, ſi duo dant ſeptem quid dabunt octo integra cum duabus quintis? + nempe dabunt .29. integra cum duabus quintis numerum quæſi-tum. + Sic etiam qui transferre uellet fractum numerum in fractum, id perficeret ex regula de tribus. +

+

+ Exempli gratia ſi proponerentur vnde cim tertiædecimæ vnius totius, toto diui-ſo in .13. partes, deſideraremusq́; ſcire, quot partes totius eſsẽt vndecim tertiędeci-, toto in .4. partes diuiſo, diceremus ſi .13. dant .11. quid dabunt quatuor? + nem pe dabũt tres quartas quinq; tertijsdecimis unius quartæ, hoc verò nihil aliud eſt quam querere numerum, ad quem ſic ſe habeat totum in 4. partes diuiſum, ſicut idem totum diuiſum in tredecim ſe habet ad undecim tertiasdecimas, Porrò ad alia etiam multa hæc regula accommodata eſt. +

+

+ Hæc enim ſine propoſito dicta ſunt, ſed ut quiſq; videat cauſam ſimilium ope-rationum, quæ à practicis circa fractos numeros ſcriptæ ſunt, omnem à diuina illa regula de tribus originem trahere ut etiam in ſequentibus videbimus. +

+
+
+ THEOREMA XI. +

+ CVr productum ex eo quod oritur in diuidente, ſemper æquale eſt numero diuiſibili ſi queras ita accipe. +

+

+ Sit numerus diuiſibilis .b. quod oritur ſit .c. diuidens .d. & vnitas diuidentis .t. cum igitur, vt in præcedenti theoremate dictum fuit, eadem ſit proportio .b. ad .c. quæ eſt .d. + + ad .t. manifeſte deprehenditur ex .20. ſepti mi, productum ex .b. in .t. æquale eſſe pro-ducto .c. in d. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XII. +

+ ID ipſum alia ratione contemplari licet. +

+

+ Numerus diuiſibilis ſignificetur per lineam .n.e. diuidens verò per lineam .a.e. quod oritur linea .u.e. vnitas diuidentis .o.e. quã cogitamus eſſe vnitatem linearem; + ad hæc productum ex .u.e. in .a.e. ſit ſuperficies .u.a. + Dico ſuperficiem .u.a. componi ex tot vnitatibus ſuperficialibus quot linearibus conſtat linea .n.e. nam ex ijs quæ diuidendi ratione notauimus, cõſtituitur eandem proportionem eſſe .n.e. ad .u.e. + + quę eſt .a.e. ad .o.e. + At ex prima ſexti aut 18. ſeptimi ſic ſe habet totale productũ .u.a. ad partiale .u.o. ſicut .a.e. ad .o.e. + quare ſic ſe habebit .u.a. ad .u.o. ſicut .n.e. ad .u.e. ſed .u.e. et .u.o. numero non differunt, cum ſint vnius & eiuſdem ſpeciei, (ta-met ſi numerus .u.o. ſit ſuperficialis et .u.e. linearis). + Itaq; ex nona quinti numerus .u.a. æqualis erit numero .n.e. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA. XIII. +

+ CVr diuidentibus numerum diuiſibilem per proueniens, oritur numerus diui-dens? +

+

+ Sit ſubſcriptus rectangulus .o.e. numerus diuiſi + + bilis, qui producitur, tam ex .a.o. in .a.e. quám ex .a.e. in .a.o. + quare ſi .a.o. diuidens fuerit .a.e. proue-niens erit, ſi veró .a.e. diuidens extiterit, a.o. pro-ueniens erit futurum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA. XIIII. +

+ HOcipſum, alia quoq; uia licebit ſpeculari. +

+

+ Sit linea .a. denotãs numerum diuiſibilem, et .o. primi prouenientis linea .e. pri mi diuidentis .u. ſecundi prouenientis ideſt cum .o. pro diuidente ſumetur. + Iam ex indicata definitione diuiſionis nono theoremate huius libri, dabitur proportio .a. ad .o. prout datur .e. ad vnitatem ſignificatam li-nea .i. & permutatim .a. ad .e. ſicut .o. ad .i. ſed .a. + + ad .u. ſic ſe habet prout .o. ad .i. ex eadem definitio-ne diuiſionis, itaq; ſic ſe habebit .a. ad .u. ſicut .a. ad .e. vnde .u. æqualis erit .e. ex .9. quinti. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA. XV. +

+ VNde prouenit, vt qui velit cognoſcere cuius numeri quatuor quintæ par-tes, ſint duæ tertię, aut quid ſimile, cõſultiſſime faciat, ſi ad unam eandemq; denominationem reduxerit. +

+

+ Prout in propoſito exemplo, denominãs cõmunis ſit quindecim, cuius duæ ter tiæ ſunt decẽ, & quatuor quintæ duodecim, cõmunis autẽ denominans .15. multipli candus ſit per quatuor quintas, ſcilicet duodecim, & productum diuidendum per duas tertias, hoc eſt decem, ex quo oriantur decemocto quęſitus numerus? +

+

+ Quod ad reductionẽ numeratorũ ad vnam & eandem denominationem attinet, ea de cauſa fit quo uti poſſimus regula de tribus, quæ tribus tantummodo notis ter-minis indiget, quo quartus à prędictis dependens, inueniri poſſit, quandoquidem bini illi reſpectus, tribus terminis comprehendi poſsũt. + At quod ad multiplicatio-nem ſpectat denominantis cõmunis numerante denominantis in cogniti & diui-ſionem producti per numerantem cognitũ illę nihil aliud ſunt, quam quartũ terminũ inuenire, ita proportionatum tertio, vt ſecundus primo. +

+

+ Excmpli gratia, ſit .a. denotãs nume-rantem denominantis cogniti, qui ſigni + + ficetur linea .o. et .e. ſit denominantis in-cogniti numerans, denotati linea .u. imò verò & cogniti .o. nempe quatuor quintæ, Iam ſi .o. cum .e. multiplicemus, & productum per .a. diuidemus dabitur .u. ſic ſe habens ad .e. ſicut .o. ad .a. ex .20. ſeptimi. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA XVI. +

+ INuenire autem cupienti cuius numeri, duæ tertiæ, ſint quatuor quintę partes, mul­tiplicandę eſſent duæ tertiæ per denominantem communem, & productum diui-dendum per quatuor quintas ipſius de-nominantis. + Ac ſi quis diceret ſi .e. dat . + + o. quid dabit .a? + nempe dabit .u. nam in propoſito exemplo, terminus .a. loco .e. duos ſortietur denominantes, cognitum videlicet .o. et .u. incognitum quod po-ſtea cognitum oritur ex regula de tribus, vt dictum eſt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XVII. +

+ QVA ratione cognoſci poterit proportionem quantitatis cenſicæ cenſicæ ad ſimilem quantitatem quadruplam eſſe ad eam, quæ eſt ſuarum radicum; + pro-portionem autẽ primarum relatarum eſſe quintuplam, atq; ita deinceps? +

+

+ Cuiusrei gratia, ſciẽdus eſt modus ꝓductionis harũ dignitatũ qui oritur ex produ-ctione primæ radicis in ſeipſam, prout qui cubũ requirit, ducat radicé in ſuo quadra-to, & orietur cubus, hæc poſtea ducta in cubum, quantitatẽ cenſicam cenſicã, et in hanc, prædictam radicem, dabit quantitatem primam relatam. + Quod vbi ſciueri-mus, meminiſſe oportet Euclidem decimaoctaua ſexti aut .11. octaui docere, pro-portionem quadrati ad quadratũ, duplam eſſe proportioni ſuarum radicum, & .36. vndecimi aut .11. octaui, cubi ad cubũ triplam eſſe, ego verò nunc aſſero, cenſici cen ſici ad radicum proportionem quadruplam eſſe, primi verò relati ad primum re-latum quintuplam atq; ita gradatim. +

+

+ Cuius ſpeculationis gratia, detur linea .d. quæ cubum maiorem ſignificet. et .b. minorem .c. verò ſit radixipſius .d. et .e. ipſius .b. ita ordinate adinuicem, vt in ſub-ſcripta figura cernitur. + Iam .c. cum .d. producatur proueniatq́; .q. cenſicum cenſi-cum, tum producatur .e. cum .b. et dabitur .p. alterum cenſicum cenſicum. + Dico igitur proportionem .q. ad .p. quadruplam eſſe proportioni .c. ad .e. hac de cauſa quòd proportio .q. ad .p. compo-natur ex proportione .d. ad .b. et .c. ad .e. + + prout facile ex .24. ſexti, aut quinta octaui depręhenditur. + Quare proportio .d. ad .b. proportioni .c. ad .e. tripla ſit, patet pro-portionem .q. ad .p. quadruplam eſſe pro-portioni .c. ad .e. + Idem de cæteris dignitati bus dico, ſumptis ſemper .d et .b. pro duo-bus cenſibus cenſuum, aut duobus primis relatis, aut alio quouis axiomate. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA. XVIII. +

+ CVR diuidentibus nobis dignitatem, per dignitatem, radix prouenientis: + pro ueniens ſit diuiſionis vnius radicis per alteram? +

+

+ Sint exempli gratia duę lineæ .b.q. et .f.g. quæ ſignificent duas radices cuiuſuis dignitatis; + demusq́; eſſe radices duorum quadratorum, quadratumq́; ipſius b.q. per quadratum ipſius .f.g. diuidatur; + quadrataq́ue radix prouenientis ſit .d.q. vnitas verò linearis ſit .i.g. + Dico ipſam .d.q. eſſe proueniens ex diuiſione .b.q. per .f.g. + Patet enim ex definitione diuiſionis nono theoremate tradita quadra- + + tum ipſius .d.q. talem eſſe partem quadrati ipſius .b.q. qualis quadratum ipſius .g.i. eſt quadrati ipſius .f.g. + Scimus pręterea ex .19. ſexti, aut vndecima octaui, propor-tioné quadrati ipſius .b.q. ad quadratũ ipſius .d.q. duplam eſſe proportioni .b.q. ad .d.q. ſuarum radicum (cuborum enim tripla eſſet & cenſuum cenſuum, quadrupla, atq; ita deinceps ex præcedenti theoremate) Id ipſum dico de dignitatibus ipſius .f.g. et .i.g. reſpectu radicum .f.g. et .i.g. + Vnde cum proportio dignitatis ipſius .b.q. ad il-lam .d.q. ęqualis ſit proportioni dignitatis + + ipſius .f.g. ad illam .g.i. ex communi ſcien-tia apertè cognoſcemus ſimplices propor-tiones eſſe interſe æquales, nempe eam quę eſt .b.q. ad .d.q. æqualem eſſe ei, quæ eſt .f.g. ad .i.g. itaq; ſequitur ex definitione diuiſionis .d.q. eſſe proueniens ex diuiſione .b.q. per .f.g. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XVIIII. +

+ CVR productum ex duabus radicibus quadratis, eſt quadrata radix, producti ſuorum quadratorum ſimul? +

+

+ In cuius rei gratiam, ſint duo quadrata .d.a. et n.o. coniuncta ſimul, prout in ſub-ſcripta figura apparet, ita tamen vtangulus .a.n.u. ſitre ctus, + quare ex quartadecima primi, duo latera .n.c. et . + + n.a. directe coniũgentur adinuicem, prout etiam reli-qua duo latera .n.u. et .n.d. + Cogitato deinde .a.u. pro ducto ipſius .a.n. in .n.u. duarum videlicet radicum quadratarum ſimul, dabitur ex prima ſexti, aut de-cimaottaua ſeptimi, productum .a.u. medium propor tionale inter quadratum .a.d. et .u.c. quod ſi cogi-temus has tres ſuperficies, tres numeros eſſe, pate-bit ex vigeſimaprima ſeptimi productum .a.u. in ſe-ipſum, quadratum ſcilicet .a.u. æquale eſſe producto .a.d. in .u.c. ex quo propoſiti euidentia conſequetur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XX. +

+ QVA ratione id ipſum in cubis cognoſci poterit. + Sit cubus .l.b. & cubus .o.p. quorum productum ſit .u.g. quod aſſero eſle + + cubum, quamuis Eucli. idem probet in .4. noni. cuius radicem demonſtra-bo eſſe numeri æqualis numero .m.q. qui .m.q. productum eſt ipſius .m.e. in .e.q. radicum propoſitorum cuborum. + Pa-tet enim ex præcedenti theoremate .m. + + + q. radicem eſſe quadratam producti .l.e. in .e.p. quod productũ ſit quadratuni corporeum .c.g. cogitemus pariter duo quadrata .l.e. et .e.p. eſſe pariter corpo-rea, tantę profunditatis, quantam, vnitas linearis radicum .m.e. et .e.q. requirit. + Hæc duo corpora producentur à ſuperficie in vnitatem, vocenturq́; .l.x. et .x.p. quo facto, cogitemus corpus .a.g. tamquam productum cubi .l.b. in quadratum .e.p. + Vn-de ex decimaoctaua, aut decimanona ſeptimi, eadem erit proportio .a.g. ad .c.g. quæ eſt .l.b. ad .l.x. corporeum, ſed ex .25. vndecimi & prima ſexti, ita ſe habet .a.K. ad .K.c. vnitatem linearé ſicut .a.g. ad .c.g. & ex eiſdẽ ita ſe habebit .b.e. ad .e.x. vnita-tem linearem, ſicut .l.b. ad quadratum .l.x. corporeum. + Itaque ſic ſe habebit .b.e. ad vnitatem linearem .e.x. videlicet .K.c. ſicut .a.K. ad ipſam .K.c. + Vnde ex nona quinti .a.K. æqualis erit .e.b. & conſequenter æqualis .m.e. + Iam verò ſit .u.g. productum .l.b. cubi, in cubum .o.p. vt ſupra dictum eſt, Hinc patebit ex quauis duarum propoſitio-num, decimaoctaua, aut decimanona ſeptimi, eandem futuram proportionem .u.g. ad .a.g. quæ eſt .o.p. ad .x.p. quadratum corporeum. + Quare ex poſtremis, dictis ratio-nibus, eadem erit proportio .u.K. ad .a.K. quæ eſt .o.e. ad vnitatem linearem .e.x. at ex dictis decimaoctaua & decimanona ſeptimi, ita ſe habet numerꝰ .m.q. ad numerũ ſuperficialẽ .m.e. qui ꝓducitur à lineari .m.e. in vnitaté linearẽ ipſius .e.q. ſicut nume rus .q.e. ad ſuam vnitaté, ſed numerus .a.K. æqualis ſit numero .m.e. vt probatũ eſt erit ergo ex vndecima & nona quinti, numerus .u.K. æqualis numero .m.q. + At .f.g. pariter æqualis eſt numero .m.q. ex præcedenti theoremate, vnde .K.u. pariter æqua lis erit .f.g. + Itaque ſequitur .u.g. cubum eſſe, & f.g. radicem ipſius, æqualem numero .m.q. quod quærebatur. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+ +
+
+ +
+
+
+ THEOREMA XXI. +

+ VT autem in uniuerſum ſciri poſſit totum infinitũ dignitatum, hoc eſt radicem producti duarum dignitatum ſimilium, productum eſſe duarum radicum ea-rundem dignitatum. +

+

+ Ponamus, exempli gratia, duas radices quadratas .q.p. et .g.K. incognitas, quas qui velit adinuicem multiplicare, cogatur earum quadrata cognita .n. cum .i. multi-plicare, quorum productum ſit quadratum .m. radix cuius ſit .b.d. quam dico æqualé + + eſſe ꝓducto .q.p. in .g.k. autẽ ſit .o. + Patet enim proportionẽ .o. ad .q.p. eandẽ eſſe cum proportione .g.k. ad ſuam vnitatem linearem, ex decimaoctaua, aut decima-nona ſeptimi, hæc vero vnitas linearis ſit .t. cuius ſuperficialis ſit .u. vnitas ſcilicet to-ties in ſeipſam multiplicata quoties propoſita dignitas patitur, tametſi in præſen ti exemplo quadrata dignitas ſumatur. + Itaq; ex eiſdem propoſitionibus decimaocta ua aut decimanona, ſic ſe habet .m. ad .n. ſicut .i. ad .u. + Scimus pręterea proportionẽ .m. ad .n. (eo quod in propoſito exemplo ſint quadrata) duplam eſſe proportioni .b.d. ad .q.p. et ipſius .i. ad .u. pariter duplam proportioni .g.k. ad .t. iam autem dictum fuit ſic ſe habere .m. ad .n. ſicut .i. ad .u. + Itaq; .b.d. ſic ſe habebit ad .q.p. ſicut .g.k. ad .t. + + quandoquidem ſic ſe habeattotum ad to-, ſicut pars ad partẽ, ſimiles ſint, proba autẽ eſt ſuperius ita ſe habere .o. ad .q.p. ſicut .g.k. ad .t. itaq; .o. ſic ſe habebit ad .q.p. ſicut .b.d. ad .q.p. vnde .o. æqualis erit .b.d. Hocipſum cęteris dignitatibus conueniet, mutatis tantummodo proportionibus .m.n. ad proportionem .b.d: q.p. ſic propor-tionibus duarum dignitatum .i.u. ad pro-portionem ſuarum radicum .g.k.t. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXII. +

+ DOcent veteres, quòd ſi quilibet numerus in duas partes inæquales diuiſus fuerit, totumq́ diuiſum per vnã partium, & per eandem pars altera diuiſa fue-rit: + differentia prouenientium ſemper vnitas erit. + quodquidem veriſſimum eſt. +

+

+ Detur enim .b.d. propoſitus numerus in duas partes inæquales diuiſus .b.c. et .c.d. & in primis totũ .b.d. per .c.d. diuidatur, ex quo oriatur e.o. vnitas autem .ꝑ .i.o. ſigni-ficetur, tum pars ipſa .b.c. ꝑ. eãdem .c.d. diuidatur, ſitq́; proueniẽs .a. + Sanè ex defini-tione diuiſionis, eadem erit proportio .b.d. ad .e.o. quæ eſt .c.d. ad .i.o. et ita .b.c. ad .a. ſicut .c.d. ad .i.o. + Ex .19. autem quinti, ita ſe habet .b.c. ad .e.i. ſicut .b.d. ad .e.o. at .b.d. ad .e.o. ſic ſe habet ſicut .c.d. ad .i.o. hoc eſt ſicut .b.c. ad .a. + Quare ex .11. quinti ſic ſe habebit .b.c. ad .e.i. ſicut .ad .a. ex quo ex .9. prędi­cti .a. æqualis erit .e.i. ſed .e.i. minor eſt .e.o. + + per .i.o. + Quare ſequitur propoſitum verum eſ­ſe. + Quod ipſum pauciſſimis verbis ſic definiri poteſt, ſi dixerimus, eiuſmodi diuidens .in par-te diuiſibili, quã in toto, ſemel minus ingredi, quandoquidem altera pars eſt, ex qua totum integrum perficitur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXIII. +

+ HOcipſum alia ratione contemplari po­ + + terimus. +

+
+
+ +
+
+

+ Significetur enim totalis numerus per .a.e. in duas partes diuiſus .a.u. et .u.e. totius autem diuidens ſit .u.e. & partis alterius .a.u. totius verò proueniẽs ſit .a.c. partis autẽ, ſit proueniẽs .a.n. tum differentia ſit .n.c. vni + + tas vero cui differentiã .n.c. æquari dico, ſit .a.i. + Patet enim in primis, eandem propor tionem eſſe .a.e. ad .a.c. quæ eſt .u.e. ad .a.i. ex definitione diuiſionis, et eandem eſſe .a.u. ad .a.n. quæ eſt .u.e. ad .a.i. vnde ex .11. quinti ſic ſe habebit .a.e. ad .a.c. ſicut .a. + + u. ad .a.n. et ex .19. eiuſdem ſic ſe habe-bit .u.e. ad .n.c. ſicut .a.e. ad .a.c. ſed. ſic ſe habebat .u.e. ad .a.i. + Itaq; ex prædicta .11. quinti, ſic ſe habebit .u.e. ad .n.c. ſicut ad .a.i. + Quare ex .9. eiuſdem .n.c. æqualis erit .a.i. etidcirco .n.c. pariter vnitas erit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXIIII. +

+ CVr quibuslibet duobus numeris diuiſis adinuicem, multiplicatisq́ prouenien tibus ſimul, productum, ſemper eſt vnitas ſuperficialis? + Nempe ex .20. ſeptimi, quoniam vnitas linearis ſemper media proportionalis eſt inter bina prouenientia. + Quodita ſpecularilicet. +

+

+ Significẽtur duo propoſiti numeri per .b.p. et .b.d. mutuo diuiſi, proueniens au-tem .b.p. per .b.d. diuiſum ſit .b.n. tum proueniens .b.d. diuiſum per .b.p. ſit .b.a. et .b.t. ſit vnitas .b.p. et .b.e. vnitas .b.d. ex quo .b.t. æqualis erit .b.e. +

+

+ Iam ex definitio ne diuiſionis, dabitur eadem proportio .b.p. ad .b.n. quæ eſt .b.d. ad .b.e. et proportio .b.d. ad .b.a. quæ eſt .b.p. ad .b.t. + Sed cum ſic ſe habeat .b.p. ad .b.n. ſicut .b.d. ad .b.e. permutando ſic ſe habebit .b.p. ad .b.d. ſicut .b.n. ad .b.e. hoc eſt ad .b.t. et cum ſic ſe habeat .b.d. ad .b.a. ſicut .b.p. ad .b.t: permutando ſic ſe habebit .b.d. ad .b.p. ſicut .b.a. ad .b.t. + Quare euerſim ſic ſe habebit .b.p. ad . + + b.d. ſicut .b.t. ad .b.a. ſed .b.n. ad .b.t. ſic ſe habebat vt .b.p. ad .b.d. + Itaq; ex .11. quintiſic ſe habebit .b.n. ad .b.t. ſicut .b. + + e. ad .b.a. + Dictum autem eſt .b.e. et .b.t. idem omnino eſſe. + Quare ex .20. ſeptimi pro-poſiti veritas innoteſcet. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXV. +

+ IDipſum & hac altera uia patebit. +

+

+ Duo illi numeri per .o. et .u. ſignificentur mutuo diuiſi, proueniens autẽ .o. per .u. ſit .e. et proueniens .u. per .o. ſit .x. vnitas uerò per .i. ſignificetur, quas tamen quanti-tates ſubſcripto modo ad inuicem diſponi-to. + Itaq; ex definitione diuiſionis, eadem erit + + proportio .o. ad .e. quę eſt .u. ad .i. et .o. ad .i. quę eſt .u. ad .x. + Quare ex æqualitate proportionũ .c. ad .i. ſic ſe habebit ſicut .i. ad .x. erit enim .i. media proportionalis inter .e. et .x. ex .20. autẽ ſeptimi propoſitum concludetur. + Huiuſmodi rei cauſa etiam eſt, quod proueniens diuiſionis vnius eſt numerator æqualis denominatori diuiſionis alterius. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXVI. +

+ CVr duobus numeris mutuo diuiſis, sũptis deinde prouenientibus ſimul et adinui cem, & per hanc ſummam, diuiſa ſumma quadratorum dictorum propoſitorũ + + numerorum, proueniat numerus æqualis numero producti duorum primorum nu-m erorum ſimul. +

+

+ Sint exempli gratia propoſiti numeri .2. et .8. qui mutuo diuiſi in primis dent pro uenientia quatuor integra, tum quartam partem pro altero proueniente, hæc colle-cta dabunt ſummam quatuor integrorum et quartæ partis vnius, ſumma autem qua dratorum binarij & octonarij erit .68. qui quidem numerus per quatuor & quar tam partem vnius diuiſus dabit .16. pro proueniente, quæ .16. æqualia erunt pro ducto binarii in octonarium. +

+

+ Cuius rei hæc erit ſpeculatio, ſint duæ lineæ .o.e. et .o.n. quæ duos numeros pro-poſitos ſignificent, inuicem ad angulum rectum .o. coniunctæ, quarum quadrata ſint .o.a. et .o.p. ipſorum productum ſit .n.e. tum .o.t. ſit proueniens ex diuiſione .o.e. per .o.n. + Hęc ſingulatim conſideremus ( ſi in partibus ſimplicibus quod dicimus ac ciderit, id ipſum in compoſitis conſequenter eueniet) quamobrem ex definitione di uiſionis dabitur eadem proportio .o.e. ad .o.t. quæ eft .o.n. ad vnitatem, quæ ſit .o.x. + Nunc cogitemus ſuperficiẽ rectangulã .o.c. æqualẽ quadrato .o.a. + tunc numerus .c.t. proueniens erit, ut patet, ex diuiſione numeri quadrati .o.a. per numerũ .o.t. eritq́ eadẽ proportio .c.t. ad .o.e. quæ eſt .o.e. ad .o.t. ex ſecunda parte quintæ decimæ ſexti, aut .20. ſeptimi. + autẽ dictum eſt .o.e. ad .o.t. ſic ſe habere ſicut .o.n. ad .o.x. + Itaq; ex .11. quinti ſic ſe habebit .c.t. ad .o.e. ſicut .o.n. ad .o.x. + Sed ex prima ſexti, aut .18. vel .19. ſeptimi, ſic ſe habet ꝓductum .n.e. ad .e.x. ſicut .o.n. ad .o.x. + quare denuo ſic ſe ha-bebit numerus .c.t. ad numerum .o.e. ſicut nume-rus .n.e. ad numerum .x.e. + Sed numerus .o.e. cum + + numero .x.e. ſpecie idem eſt, igitur ex .9. quinti nu merus .c.t. numero .n.e. æqualis erit. +

+
+
+ +
+
+

+ Id ipſum de quadrato ipſius .o.n. videlicet .p.o. dico. + Nam ſi proueniens .o.n. diuiſo per .o.e. ideſt .o.i. proportionale reſpondens ad .o.t. cum .o.t. coniunctũ fuerit, et per hãc ſummam diuiſa ſumma quadratorum .o.a. et .o.p. patet per ſe proueniens futurum eiuſdem numeri .c.t. ipſumq́ .c.t. proue-niens ſemper ſuturum. +

+

+ Quo autem lucidius res hæc innoteſcat. + Cogi temus proueniens quadrati .o.p. diuiſi ab .o.i. re-ſpondentisq; .o.t. eſſe .i.u. quod via prædicta inue-nitur æqualis eſſe numero .n.e. ex quo conſe-quenter æquale .c.t: cogitato deinde rectangu-lo .o.u. æquali .o.p. coniuncto .o.c:totum .t.u. æqua-le erit compoſito duorum quadratorum .o.a. et .o.p. cum in nullo numerus .c.t. mutetur, tam ex com-poſito .t.u. quã ex ſimplici .o.c. ex quo propoſiti ſe ſe ueritas profert. +

+
+
+ THEOREMA XXVII. +

+ PRoposvervnt veteres nobile quidem problema, ſed quod tamen citra al-gebraticam effectionem, aut neſcierunt, aut noluerunt diſſoluere, quod nihi-lominus facillimum eſt. +

+ +

+ Proponunt hi numerum in binas eiuſmodi partes diuidendum, vt ſumma qua-dratorum dictarum partium, alteri numero poſsibili propoſito æqualis ſit, poſſi-bili inquam, etenim ſi eiuſmodi numerus propoſitus, minor eſſet producto totius primi in ſuum dimidium, eſſet huiuſmodi factum impoſſibile. + Quod nos exequi cupientes, ſumamus primum numerũ propoſitum, quem in ſe ipſum multiplice-mus. + ab hoc quadrato deducamus ſecundum numerum propoſitum, tum quod re-manſerit duplicemus, quod duplum denuo iubeo ex eodem primo quadrato detra-hi, accepta poſtea radice quadrata reſidui & dempta ex priori numero propoſito, + tunc dimidium reſidui vna pars erit ex duabus primi numeri quæſita. +

+

+ Exempli gratia proponantur .20. diuidenda in duas eiuſmodi partes, vt ſumma quadratorum ipſarum partium æqualis ſit .272. qui numerus maior eſt .200. maior inquam dimidio quadrati .400. ipſorum .20. hic autem numerus .272. è quadra-to .400. deducatur, remanebũt enim .128. quod duplicari iubeo, producẽtur ſiquidẽ .256. quæ pariter deducta è quadrato totali, remanebunt .144. cuius radicem ſumi volo, quæ erit .12. & dempta ex .20. priori numero dato remanebit .8. cuius di-midium erit .4: pars vna ex quæſitis, quæ ex primo numero propoſito .20. detra-hetur, remanebitq́ .16. pro altera parte. +

+

+ Cuius demonſtrationis cauſa, in primis cogitemus quadratum .a.c. cognitum nu-meri .a.b. primò propoſiti, qui cogitetur diuiſus in duo quadrata .d.e. et .e.b. duo- ſupplementa .a.e. et .e.c. numerus autem ſummæ duorum quadratorum .d.e.b. pro ſecundo propoſito datur; + ex quo, ſumma duorum ſupplementorum .a.e.c. conſequenter erit cognita, quę cum duplicata fuerit, & quatuor hæc ſupplementa cogitatione accommodata, prout in quadrato .f.g. apparet (quãuis idipſum + + proueniret ſi modo Eucl. octaua ſecũdi aptaretur) æquali quadrato .a.c. ita vt cogitatis quatuor ſupplementis numeri cogniti in quadrato .f.g. ex conſequen-ti cognoſcetur numerus quadrati partia lis .h.i. & vna etiam eius radix qua de-tracta ex numero .a.b. aut .f.n. (quod idem eſt) primo propoſiti, relinquetur numerus cognitus duplum .x.k.n. aut .t.b. pars vna totius .a.b. ex quo uerum erit hoc meum problema. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXVIII. +

+ SI quis & aliam rationem perficiendæ + + huius rei quærat, hoc præſtet inuen-to numero huius ſupplementi, cum in præcedenti theoremate dictum fuerit, qua ratione manifeſtetur duplum ſupple-menti ipſius. +

+
+
+ +
+
+

+ Cogitemus in ſubſcripta figura lineam .a.b. tanquam primum numerum propoſi-tum, & productum .a.e. ſupplemento .a.e. primæ præcedentis figuræ æquale ſit, ac deinde ordine ab antiquis tradito procedatur, ad quadratum reducto dimidio .a.b. videlicet .b.c. quod erit .b.d. ex quo detrahatur deinde .a.e. + quare remane- + + bit quadratum .e.d. cognitum, cuius radix æqualis erit .c.t. qua coniuncta dimi-dio .c.a. ex quinta ſecundi Eucli. dabit quod propoſitum erat. +

+
+
+ THEOREMA XXIX. +

+ QVid cauſæ eſt, cur ſubtracto duplo producti duorum numerorum ad inui-cem multiplicatorũ ex ſumma ſuorum quadratorum, ſemper quod ſuper eſt duorum numerorum quadratum differentiæ ſit? +

+

+ Exempli gratia ſi proponerentur duo numeri .16. et .4. duplum producti eorum eſſet .128. quò detracto ex ſumma ſuorum quadratorum, nempè ex .272. rema-neret .144. cuius quadrati radix eſſet .12. tanquam differentia inter .4. et .16. +

+

+ Id vtſciamus, duo numeri propoſiti, duabus lineis ſignificentur, maiore .q.g. et minore .g.p. directè coniunctis, ſuper quas, totale quadratum extruatur .a.p. in quo cogitetur diameter .a.p. et à puncto .g. ducatur parallela .g.n.c. et à pun-cto .n. parallela .n.s.r. ex quo duo producta dabũtur .q.n. et .n.u. ſingula æqualia pro-ducto .q.g. in g.p. et .a.n. et .n.p. duo quadrata dictorum numerorum propoſi-torum, quod ſatis ſuperq́ , probatur quarta ſecundi Eucli. + Cogitemus deinde .n.o. æqualem .n.p. et à puncto .o. ducatur .o.m.t. parallela .r.s. et .o.e. ad .n.c. + quare ex allatis ab Eucli. octaua ſecundi, dabi-tur quantitas .m.n. æqualis .q.n. producto .q.g. in + + g.p. et quantitas .o.c. minor ipſo producto, ex quantitate quadrati .n.p. ex quo quantitas .m.n.e. vna cum quadrato .n.p. æqualis erit duplo produ-cti .q.g. in .g.p. ſed hæ duæ quantitates, ſunt par-tes duorum quadratorum dictorum, & quæ ſuper eſt .m.e. quadratum differentiæ vnius numeri pro-poſiti ab altero, prout in ſubſcripta figura licebit cui libet conſiderare. + Itaque veritas hæc manifeſta erit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXX. +

+ CVr ij qui ex duobus numeris propoſitis maiorem per minorem diuidunt, ſi proueniens per maiorem numerum multiplicauerint, productum æquale erit prouenienti ex diuiſione quadrati maioris numeri per minorem? +

+

+ Exempli gratia ſi proponantur duo numeri .20. et .4. ipſeq́ .20. per .4. diui-datur, dabit quinque, tum .400. quadrato .20. diuiſo per prioré .4. dabit .100. quod proueniens, producto ex .20. in .5. primo prouenienti adæquatur. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, ſint duo numeri, qui lineis .x.u. et .x.s. maiore atq; mi-nore ſignificétur, tum .u.x. numerus per .s.x. di-uidatur, ſitq́ue proueniens .x.n. poſtmodum qua- + + dratum .u.x. ſit .x.o. et productum ex .n.x. in .u.x. ſit .x.e. quod æquale eſſe dico prouenienti ex diuiſione quadrati .o.x. per .s.x. quod ſit .m. + Patet enim ex definitione diuiſionis, talem futuram pro-portionem .u.x. ad .n.x. qualis eſt .s.x. ad vnitatem, & quadratum .o.x. ad rectangulum .e.x. ita ſe ha- + + biturum, ſicut .u.x. ad .n.x. ex prima ſexti aut .18. vel .19. ſeptimi, + quare ex 11. quinti ita ſe habebit .o.x. ad .e.x. ſicut .s.x. ad vnitatem; + ſed ſicut ſe habet .s.x. ad. vnitatem, ita ſe habet pariter .o.x. ad .m. + vnde ex .11. prædicta ita ſe habebit .o.x. ad .m. ſicut idipſum .o.x. ad .e.x. itaq́ue ex .9. prædicti quinti .m. æqualis erit .o.x. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXXI. +

+ CVR propoſito aliquo numero in duas partes inæquales diuiſo, ſi rurſus per quamlibet ipſarum diuidatur, prouenientia tantumdem coniuncta quantum multiplicata efficiant. +

+

+ Exempli gratia, ſit denarius prop oſitus numerus, per binarium & octonarium diuiſus, prouenientia erunt quinque & vnum cum quarta parte, quæ coniuncta crunt .6. cum quarta parte lineari, quæ ſi mul multiplicata, pariter erunt .6. cum quarta parte ſuperficiali. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, totalis numerns, linea .q.p. ſignificetur, eius duæ partes, per .k. maiorem et .u. minorem, ipſa vnitas per .t: proueniens ex diuiſio-ne .q.p. per .k. ſit .q.i. proueniens autem ipſius .q.p. per .u. ſit .q.f. + quare ex defini-tione diuiſionis ita ſe habebit .q.p. ad .q.i. ſicut .k. ad .t. et .q.p. ad .q.f. ſicut .u. ad .t. hoc eſt .q.f. ad .q.p. ſicut .t. ad .u. vnde ex æqualitate proportionũ ſic ſe habebit .q.f. ad .q.i. ſicut .k. ad .u. et conuerſim. + Ad hæc in linea .q.p. vnitas, per lineam .q.o. ſigni-ficetur, quo facto, dicamus, ſi .q.p. ad .q.i. ſic ſe habet vt .k. ad .q.o. itaque permu-tando, ſic ſe habebit .q.p. ad .k. ſicut .q.i. ad .q.o. hoc eſt .k.u. ad .k. ſicut .i.q.f. ad .q.f. (nam .k.u. partes ſunt integrales totius .q.p. et .k.u. ad .k. eſt ſicut .i.q.f. ad .q.f. ex .18. quinti) + Quare ita erit .i.q.f. ad .q.f. ſicut .q.i. ad vnitatem .q.o. ex .11. quinti Addatur deinde .q.i. ad .q.f. et .q.i. per .q.f. multiplicetur, cuius multiplicatio- + + nis productum, ſit .x.f. quod probabo æquale eſſe ſummæ .f.q. cum .q.i. + Sece-tur enim linea .q.x. in puncto .s. ita. vt .q.s. æqualis ſit .q.o. ſigneturq́ue pro-ductum .s.f. + quare eadẽ erit propor-tio quantitatis .x.f. ad .s.f. quæ eſt .q.x. ad .q.s. ex prima ſexti, aut .18. vel 19. ſeptimi, hoc eſt, ſicut .q.i. ad .q.o. et ex .11. quinti (vt dictum eſt) ſicut .i.q.f. ad .q.f. ſed numerus .s.f. fuperficia-lis tantus eſt, quantus linearis .q.f. + quare ex .9. quinti tantus erit (ſu-perficialiter) numerus .x.f. quantus (lineariter). f.q.i. quod erat pro-poſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA. XXXII. +

+ CVR numero aliquo in duas partes inæquales diuiſo, ſi rurſus diuidatur per ſingulas partes, ſumma duorum prouenientium per binarium, ſemper ma-ior ſit ſumma prouenientium ex diuiſione vnius partis per alteram. +

+

+ Exẽpli gratia, ſi proponeretur numerus .24. qui in duas partes inæquales diuide­ + + retur .20. ſcilicet et .4. certè .24. perſingulas partes diuiſo, daretur vnum proue-niens ſex integra, & alterum vnum & quinta pars, quorum ſumma eſſet ſeptem in-tegra cum quinta parte, tum altera parte per alteram diuiſa, daretur vnum proue-niens quinque integrorum & alterum vnius quinti tantum, quorum ſumma eſſet quinque integra, & vna quinta pars, minor prima reliquorum duorum prouenien-tium per binarium. +

+

+ Cuius conſiderationis cauſa, propoſitus numerus linea .q.p. ſignificetur, eius duę partes lineis .q.x. et .x.p. .q.f. ſit proueniens ex diuiſione totius .q.p. per .x.p. et .q.i. ſit proueniens ex diuiſione eiuſdem .q.p. per .q.x. adhæc .h.m. ſit proueniens, ex diuiſione .q.x. per x.p. et .h.k. proue-niensex diuiſione .p.x. per .q.x. patet igi- + + tur ex .22. theoremate huiuslibri proue-niés.h.m. minus eſſe proueniente .q.f. per vnitaté, & proueniens .h.k. minus proue-niente .q.i. per alteram vnitatem. + Itaque .f.q.i. maior erit .m.h.k. per numerum binarium, quoderat propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA. XXXIII. +

+ QVilibet numerus, medius eſt proportionalis inter numerum + + ſui quadrati & vnitatem. +

+
+
+ +
+
+

+ Detur enim numerus propoſitus, qui linea .a.u. ſignificetur, cuiusqua-dratum ſit .u.n. vnitas linearis ſit .i.a. et ſuperficialis .o. patebit ex .18. ſexti aut 11. octaui proportionem .u.n. ad .o. futuram duplam proportioni .u.a. ad .i.a. ſed .i.a. et.o. eadem (ſpecie) res sũt, tanta ſcilicet .a.i. quanta .o. vni + + tas eſt, Itaque proportio numeri .u.n. ad .u.a. æqualis erit proportioni .u.a. ad .i.a. + Quare numerus .u.a. inter nu-merum .u.n. & vnitatem, medius erit proportionalis. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXXIIII. +

+ HOc ipſum quod diximus & alia ratione ſpeculari licebit. +

+

+ Propoſitus numerus, nunc etiam per .a.u. ſignificetur, eius quadratum per .u.n. vnitas linearis per .a.i. productumq́; .a.u. in .a.i. terminetur, ſitq́; .n.i. + quare n.i. conſtabit numero íuperficiali æquali numero lineari .a.u. & ex prima fexti aut .18. vel .19. ſeptimi, eadem erit proportio .u.n. ad .i.n. quæ eſt .a.u. ad .a.i. ſed nu-merus .a.u. cum numero .n.i. idem ſpecie eſt. + Itaque medius eſt proportiona-lis inter .u.n. & vnitatem. +

+ +
+
+ THEOREMA XXXV. +

+ QVivis numerus per alterum multiplicatus, & diuiſus, medius eſt propor-tionalis inter productum multiplicationis, & proueniens diaiſionis. +

+

+ Exempli gratia, ſi .20. multiplicẽtur per quinque & inde per quinque diuidantur productum erit .100. proueniens .4. inter quos numeros .20. medius eſt propor-tionalis. +

+

+ Hoc vt ſpeculemur, proponatur numerus multiplicandus & diuidendus, qui ſi-gnificetur linea .u.e. multiplicans autem & diuidens linea .a.u. multiplicationis productum ſit .e.a. proueniens ex diuiſione ſit .o.e. + Nunc proueniens .e.o. per nu-merũ .a.u. diuidentem multiplicetur, cuius multiplicationis productum ſit .e.i. quare, eadem erit proportio numeri .a.e. ad numerum .e.i. quæ eſt numeri .u.e. ad + + numerum .e.o. ex prima ſextiaut .18. vel 19. ſeptimi. + Sed cum numerus .u.e. ex .11. theoremate præſentis libri, numero .e.i. æqualis ſit. + verum eſſe, quod propoſi-tum fuit conſequetur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXXVI. +

+ CVR ij, qui propoſitum numerum ita multiplicare & diuidere cupiunt, vt pro ductum multiplicationis, tam ſit multiplex prouenienti ex diuiſione, quam quæritur, rectè ſumant aliquem numerum pro multiplicante & diuidente, qui ſit ra dix quadrata denominantis quęſitę multiplicitatis. +

+

+ Exempli gratia, proponuntur .20. multiplicanda atque diuidenda, ita vt pro-ductum multiplicationis nonuplum ſit prouenienti ex diuiſione, nempè, vt pro-ueniens, nona pars ſit eiuſmodi producti, + quare quadratam radicem ipſorum no-uem, ideſt denominantis ſumunt, tria ſcilicet, multiplicant igitur & diuidunt data .20. ex quo productum erit .60. proueniens autem .6. cum duabus tertijs. + & propoſitum ſequitur. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, ſignificetur numerus propoſitus linea .u.e. multipli-cans autem & diuidens linea .u.a. productum ſit .e.a. proueniens .e.o. quadratum verò .a.u. ſit .x.a. erit igitur proportio .a.e. ad .e.o. dupla proportioni .a.e. ad nume rum .u.e. ex præcedenti theoremate: + Adhæc, cogitemus in linea .u.a. vnitatem .u.i. terminenturq́; duo producta .e.i. et .x.i. + quare eadem erit proportio .a.e. ad .e.i. quæ eſt .a.e. ad .u.e. numerus enim .e.i. (quamuis ſuperficialis) idem eſt cum nume-ro lineari .u.e. ſed .a.e. ad .e.i. ſic ſe habet ſicut .a.u. ad .u.i. ex prima ſexti aut .18. vel .19. ſeptimi, (quod ipſum dico de .a.x. ad .x.i.) + quare proportio .a.x. ad .x.i. hoc eſt .x.u. ęqualis erit ꝓportioni .a.e. ad .u.e. at trigeſimotertio & trigeſimoquarto theo remate probatum eſt proportionem numeri .a.x. ad vnitatem, duplam eſſe propor-tioni eiuſdem numeri .a.x. ad .u.x. ſequitur igitur cum dimidia ſint æqualia, tota etiam æqualia eſſe: + hoc eſt proportionem numeri . + + a.e. ad numerum .e.o. æqualem eſſe propor tioni numeri .a.x. ad vnitatem. + Itaque rectè ſumitur numerus .a.u. eiuſmodi vt quadratũ + + ipſius .a.x. tam ſit multiplex ad vnitatem, quam cupimus numerum .a.e. numero .e.o. multiplicem eſſe. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXXVII. +

+ CVR inuenire cupientes duos numeros, quorum quadrata in ſummam colle-cta, æqualia ſint numero propoſito, & ijſdem numeris multiplicatis ad-inuicem, productum alteri numero propoſito ſit æquale, rectè ſumant dimidium primi numeri propoſiti, cui ſumma quadratorum æquari debet, hocq́; dimidium in ſeipſum multiplicent, vnà etiam alterum numerum propoſitum in ſeipſum multiplicent, quod quadratum detrahunt de primo, & reſidui quadratam radicem, dimidio primi numeri propoſiti coniungunt, ex qua ſumma, quadratam radicem eruũt, quæ duobus quæſitis numeris maior erit, cuius quadrato de primo numero detracto, & exreliquo erutaradice quadrata, detur minor numerus, duorum quę-ſitorum. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponerentur .34. pro primo numero cui æquari de-beret ſumma duorum quadratorum, quorum radicum productum æquale eſſe de-beret alteri numero, verbi gratia .15. iubet antiquorum regula, dimidium primi numeri in ſeipſum multiplicari, cuius dimidij quadratum erit .289. è quo ſi detra-has quadratum ſecundi numeri, nempe .225. remanebit .64. atq; huius ſi quadra-tam radicem ſumas nempe .8. quam dimidio primi numeri, nempe .17. coniun-gas, dabitur duorum quadratorum numerorum quęſitorum maior numerus .25. hac deinde radice è dimidio detracta, minus quadratum dabitur .9. ſcilicet, quorum radices .5. et .3. eſſent ij numeri, qui quæruntur. +

+

+ Cuius ſpeculationis gratia, cogitemus primum numerum, cui quadratorum fum ma æquari debet, ſignificari linea .a.n. tum concipiamus quæſita quadrata ſignifi-cari, coniungiq́ modo ſubſcripto .t.b.k. ſecundum porrò numerum propoſitum, ſignificari producto .d.b. + Iam nil ſupereſt aliud quam vt quantitates .d.p. et .b.p. quæramus. +

+

+ Itaque cum in linea .a.n. ſummæ quadratorum numerus detur, quadratum di-midij .o.a. ſit .s.a. quod nobis erit cognitum; + ſit etiam .a.u. numerus quadrati ma ioris, et .u.n. minoris, et .a.z. productum vnius in alterum; + qui quidem numerus .a.z. æqualis erit quadrato nume + + ri .d.b. ex .19. theoremate hu-ius libri. + Itaq; a.z. cognitum erit, cum eius radix .d.b. ſit ſe-cũdus numerus propoſitus, quæ minor erit .a.s. ex quinta ſecundi, aut ſeptima conſequentia poſt .16. noni Eucli-dis. + Iam ſubtracta quantitate .z.a. è quadrato .a.s. cognoſcetur quadratum .t.x. cuius radix æqualis erit .o.u. ex poſtremo adductis, Itaque cognoſcemus .o.u. qui numerus coniunctus dimidio .o.a. cognito, dabit quadratum .a.u. cognitum, at-queita .u.n. pariter cognoſcetur, & eorum radices conſequenter. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Hoc ipſum & alia ratione perfici poteſt, nempe, iuncta ſumma .k.b: b.d: ec .b.t. alteri rectangulo æquali .b.d. quod ſit .b.c. ex quo totum quadratum lineæ .d.k. cognitum erit, atq; ita etiam conſequenter eius radicem .d.k. cognoſcemus, cuius ope ac producti .d.b. cognoſcemus .d.p. et .p.k. prout ex theoremate quadrageſi-moquinto huius libri patebit. +

+

+ Michael Stifelius, vndecimo cap. tertij libri, problema eiuſmodi proponit, quod tamen ipſe via algebræ diſsoluit. +

+
+ +
+
+
+ THEOREMA XXXVIII. +

+ CVR ij, qui duos numeros inuenire volunt, quorum productum alicui nu-mero propoſito æquetur, & quadratorum eorundem differentia alteri nu-mero propoſito æqualis ſir. + Rectè dimidium ſecundi numeri propoſiti in ſeipſum multiplicent, cui quidem numero differentia quadratorum æquari debet; + porrò huic quadrato primi propoſiti numeri, cui æquandum eſt productum numerorum quæſitorum, quadratum adiungant; + tum radicem quadratam huius ſummæ co-pulet dimidio ſecundi numeri propoſiti, ei inquam, cui differentia quadratorum æqualis eſſe debet, ex quo quadratum maius conſurgit, à quo, detracto ſecundo numero, ſupereſt quadratum minus. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponeretur primo loco numerus .8. cui æquandum eſt productum numerorum quæſitorum, tum proponeretur numerus .12. cui, detra-cto minore à maiore, differentia quadratorum vtriuſque quæſiti numeri æqualis eſſe debet, oportet huius vltimi numeri .12. dimidium in ſeipſum multiplicare, fiẽt-q́ue .36. quadratum dimidij, vnde in ſummam colligeremus quadratum primi numeri .8. quod eſſet .64. quæ cum .36. efficerent .100. cuius centenarij radice, nem pe .10. collecta in ſummam cum dimidio ſecundi numeri, nempe .6. daretur qua-dratum maius, nempe .16. ex quo, detracto ſecundo numero, nempe .12. rema-neret quadratum minus .4. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, maius quadratum + + incognitum ſignificetur linea .q.g. minus verò pariter incognitum linea .g.i. + quare .q.i. eorum differentia, tanquam data remanebit cognita, vnà etiam .b.i. et .q.b. ſua dimidia; + tunc cogite-tur quadratum .y.g. ſuper .b.g. et parallelogrã-mum rectangulum .g.r. deſignatum, & ita etiam gnomon .u.g.t. prout ſexta ſecundi Euclidis pro ponitur, ex quo quadratum .b.i. nempe .u.t. co-gnitum erit, ſed gnomon æqualis eſt rectangulo .g.r. ex prædicta, aut ex .8. poſt .16. + + noni, hocq́; rectangulum .g.r. quadratum eſt primi numeri propoſiti ex .19. theo-remate huius libri, itaq; cognitum erit. + vnà etiam gnomon .u.g.t. cognoſcetur, quare totum quadratum .g.y. eiusq́; radix .b.g. manifęſta erit, cui coniuncta .q.b. data, maius quadratum .q.g. cognoſcetur, ex qua .b.g. detracta .b.i. data, cogno-ſcetur .i.g. quadratum minus conſequenter, etiam eorum radices notæ erunt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXXIX. +

+ ALia etiam ratione idipſum definiri poteſt, prætermiſſa antiquorum via, nempe multiplicatis in ſemetipſis primo & ſecundo, numeris propoſitis, qua-druplicatoq́; quadrato primi, qua ſumma coniuncta cum quadrato ſecundi nume-ri, & ex hac altera ſumma eruta radice quadrata, ex qua detracto ſecundo nume-ro, & è reliquo ſumpto dimidio, quod erit quadratũ minus, quo detracto ex radi-ce poſtremo iuncta, ſupererit quadrarum maius. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponeretur numerus .8. cui productum duorum numerorum quæſitorum æquandum eſt, proponeretur idem .12. cui differentia quadratorum duorum numerorum æqualis eſſe debet. + Iubeo primum numerum, nempe .8. in ſe ipſum multiplicari, ex quo exurget .64. pro numero ſui quadrati, quod quadru-plicari volo, eritq́; productum .256. quod cenſeo coniũgendum cum quadrato ſe-cundi numeri propoſiti, nempe .144. eritq́; ſumma .400. ex quaſumetur radix, ſci licet .20. & ex hac detrahetur ſecundus numerus .12. reſiduiq́; dimidium, nempe .4. pro quadrato minore, quo in ſummam collecto cum, 12. dabit quadratum maius .16. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, quadratum maius per lineam .q.g. minus per .g.p. ſi-gnificetur: + ſuper integram autem .q.p. erigatur quadratum integrum .d.p. diuiſum, vt quadratum .f.g. vigeſimiſeptimi theorematis huius libri, (idipſum accideret di-uiſo quadrato modo octauæ ſecundi Euclidis) quæ quidem diuiſio, eſt via quatuor productorum .q.g. in .g.p. è quibus vnum ſit .g.r. quod erit cognitum ex .19. theore mate cum ſit quadratũ primi numeri ppoſiti, ex quo illa quatuor cognita erũt. + Iam verò ſi cogitemus .q.p. ſectam in puncto .t. ita vt .q.t. æqualis ſit .p.g. dabitur differen tia .t.g. cognita, vt radix quadrati .e.o. cum ex præſup-poſito .r.n. æqualis ſit .q.g. et .r.e: g.p. ex quo etiam .q.t. + + ita pariter .e.n.t.g. æqualis erit. + Collecto itaq; quadra to .e.o. ipſius .t.g. cum quadruplo .g.r: cognitum erit quadratum .d.p. ipſius .q.p. + quare cognoſcetur .q.p. de quo numero detracta differétia quadratorum cognita .t.g. ſupererit aggregatum .p.g. et .q.t. cognitum. + Qua-re ex conſequenti, dimidium aggregati, nempe .g.p. cognoſcetur, tanquam minus duorum quadratorum. + cui iuncta .g.t. aut detracta .p.g. ex .p.q. quadratum .q.g. maius cognitum remanebit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XL. +

+ CVR ijs, qui volunt duos eiuſmodi numeros inuenire, vt eorum maior mi-norem, numero propoſito ſuperet, & productum vnius in alterum, alteri nu-mero propoſito adęquetur, conſultiſsimum ſit dimidium primi numeri propoſiti, + + numerum inquam, cui differentia duorum quæſitorum æquanda eſt, in ſeipſum multiplicare, atque huic quadrato, ſecundum numerum propoſitum iungere, cui, productum numerorum quæſitorum æquale eſſe debet, & ex hac ſumma eruere qua dratam radicem, quæ coniuncta dimidio primi numeri propoſiti, dabit maiorem duorum numerorum & ex eadem radice detracto dimidio primi numeri, minorem numerum duorum quæſitorum. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponeretur .12. cui differentia vnius numeri ab altero æqua-ri deberet, tum proponeretur .64. cui productum multiplicationis duorum quæſi-torum ſimul æquãdum eſſet. + Dimidium primi numeri in ſeipſum multiplicaremus, proueniretq́; quadratũ .36. cui coniuncto ſecundo, nempe .64. totum eſſet .100. ex quo detracta quadrata radice .10. etipſi coniuncto ſenario, dimidio primi nume ri, & ex eadem detracto eodem dimidio .6. pro maiore numero proueniret .16. & pro minore .4. +

+

+ Cuius rei ſpeculatio hæc eſt. + Sit .e.o. differentia cognita duorum incognitorum numerorum .a.o. et .a.e. quorum productum datum ſiue cognitum ſit .a.s: conſide-remus nunc .e.i. dimidium .e.o. datæ differentiæ, & ex compoſito .a.i. imaginetur quadratum .a.x. in quo protracta ſit .t.u. æquidiſtans lateri .a.i. & tam ab ipſa .a.i. re mota, quam .x.i. ab .s.e. vnde .t.e. quadratum erit .e.i. dimidiæ ſcilicet differentiæ datæ .e.o. et .t.n. rectan- + + gulum æquale erit rectangulo .n.c. vt cuilibet licet per ſe conſiderare, vnde ſequitur gnomonem .e.r.t. æqualem eſſe producto .a.s. ideo cognitus, qui quidẽ gnomon, ſi coniunctus fuerit quadrato .e.t. cognito ex radice .e.i. cognita (vt dimidia toralis differentię .e.o. datæ) habebimus quadratum totale .a.x. cogni-tum, & ita eius radicem .a.i. cognitam & reliqua om nia conſequenter quæ quidem ſpeculatio eadem eſt quæ .6. ſecundi ſeu .8. noni Euclidis. +

+
+
+ +
+
+

+ Poteris tamen ex modo & rationibus præceden-ti theoremate allatis, hocipſum concludere. +

+
+
+ THEOREMA XLI. +

+ CVR ij, qui aliquo propoſito numero, inuenturi ſunt duos numeros inter ſe differentes, quorum quadratorum ſumma altero numero propoſito æqualis ſit, rectè primum numerum propoſitum in ſeipſum multiplicant, quod quadratum exſecundo numero detrahũt, & dimidium reſidui ſumunt, quod productum erit multiplicationis duorum numerorum interſe, in reliquis præcedentis theorematis ordinem ſequuntur. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponeretur .12. tanquam numerus, cui differentia duorum numerorum quæſitorum æquanda eſt, proponerentur præterea .272. quibus ſum-ma quadratorum duorum numerorum quæſitorum æquari deberet, oporteret ſanè primum numerum, nempe .12. in ſeipſum multiplicare, cuius quadratũ hoc loco eſſet .144. atque hoc detrahere ex ſecundo numero, ſupereſſet .128. ſumpto deinde dimidio huiuſce numeri, népe .64. producto in quam duorum numerorum quæſitorũ. + Cum hoc .64. proſtea et duodenario primo propoſito numero, præceden tis theorematis ordinem ſequeremur. +

+ +

+ Quod vt ſpeculemus, conſideremus ſubſcriptam figuram, vigefiminoni theore-matis figuræ ſimilem, in qua numeri quæſiti duabus lineis directè coniunctis .q.g. et .g.p. fignificentur, ho + + quadrata erũt .r.c. et .g.s. quorũ sũma iterũ propo nitur, quare etiam cognita. + Differẽtia autem duorũ numerorum primo propofita fit .q.i. eius verò qua-dratum .m.e. quod cognitum eſt ex ſua radice .q.i. + quare gnomon .e.n.m. ſimul cum quadrato minori .g.s. cognitus erit, quæ ſumma æqualis eſt duplo .g.r. producto datorum numerorum. + Itaque & ipſa .g.r. cognoſcetur, nunc ſi præcedentis theorematis ſpe-culationem in reliquis conſuluerimus propoſitum conſequemur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XLII. +

+ ADhuc etiam & alia ratione idipſum conſequi poſſemus, non conſulto qua-drageſimo theoremate. + Nam ſubtracto quadrato differentiæ, numeri primi (inquã) propoſiti, ex sũma duorum quadratorum, nempe ex ſecundo numero pro-poſito colligendum eſſet reſiduum in ſummam cum prædicto ſecundo numero, & ex ſumma hac deſumenda quadrata radix, quæ duorum numerorum ſumma erit, de qua detracto primo numero, remanebit duplum minoris numeri quæſiti, cuius dimidio addito primo numero propoſito, aut detracto minore inuento ex radice poſtremo inuenta, dabitur numerus maior, qui quæritur. +

+

+ Exempli gratia, cum ſuperfuerint .128. hæc ſi cum ſecundo numero nẽpe .272. iunxerimus, dabunt .400. quorum radix erit .20. de quo numero detracto primo propoſito, nempe .12. ſupererunt .8. quorum dimidiũ erit .4. quo ex .20. detracto aut coniuncto .12. maior numerus orietur. +

+

+ Cuius rei contemplatio, præcedenti figura aperitur. + Nam reſiduum detractionis quadrati .m.e. ex ſumma duorũ quadratorum .r.c. et .g.s. numerum præbet æqua-lem duobus ſupplementis .q.n. et .n.u. ex .8. ſecundi Euclidis. qui coniunctus duo-bus quadratis (quorum ſumma ſecundo propoſita fuit) cognitionem profert qua-drati .q.u. & eius radicis .q.p. de qua, detracto primo dato numero, ſcilicet .q.i. ſu-pereſt .i.p. cuius dimidium nempe .g.p. minor eſt numerus qui quęritur; + reſiduum verò totius .g.q. maior ſcilicet. +

+
+
+ THEOREMA XLIII. +

+ CVR ij, qui volunt duos numeros inuenire, quorum ſumma æqualis propo-fito alicui numero futura ſit, & ſumma quadratorum maior eorum produ-cto per quantitatem alterius propoſiti numeri, rectè dimidium primi dati numeri in ſeipſum multiplicant, quod quadratum ex ſecũdo dato numero detrahunt, ſumunt­q́ue tertię partis refidui quadratam radicem, quam dimidio primi numeri coniun-gunt, ex quo maior numerus duorũ quæſitorũ datur, quo ex toto primo detracto, ſu-pererit minor. +

+

+ Exempli gratia, propoſito numero .20. cui æquanda eſt ſumma duorum nume-rorum quæſitorum, datoq́; ſecundo numero .208. qui ſemper maior eſſe debet + + quadrato dimidij, prout ex ſpeculatione huiuſmodi operis cognoſcetur, cuiæquãda eſt differẽtia inter ſummã quadratorũ duorũ qui quærũtur numerorũ, ſimul pro ducto eorũ radicum. + Dimidium numeri .20. in ſeipſum multiplicandum eſſet, qua-dratumq́; detrahendum ex .208. vtremanerent .108. quorum .108. tertiæ partis qua drata radix eſſet .6. quæ ſi iuncta fuerit dimidio .20. nempe .10. daretur maior nu-merus quæſitus .16. quo detracto è .20. darentur .4. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, datus primus numerus ſignificetur linea .g.h. in qua maior numerus incognitus ſit .g.h. minor verò .b.h. quorum quadrata ſint .y.t. et .b.l. in quadrato maximo .g.p. tum productum .g.b. in .b.h. ſit .g.c. cogitenturq́; duo diametri .q.h. et .g.p. diuiſi per medium in puncto .o. per quod duę lineæ ducan-tur .f.d. et .k.m. parallelæ lateribus maximi quadrati. + Hæ dictum quadratum in quatuor quadrata æqualia diuident, quorum vnumquodq́;, æquale erit quadrato .g.f. dimidij ipſius .g.h. datę, + quare eorum vnumquodq́; cognitum erit. + Iterum co gitemus .s.x. per .e. parallelã .g.k. tantum diſtan-tem à .g.k. quantum .y.l. ab .g.h. diſtare inueni- + + tur. + Cogitetur pariter .z.i.a. per punctum .i. parallela .d.p. + quare .a.t. æqualis erit .f.c. et .y.x. æqualis .f.e. et .y.s: b.l. æqualis. + Ita ſubtractis è duobus quadratis ſuperius dictis .a.t.y.x. et .b.l. producto .y.b. æqualibus, ſupererunt .k.d. et .a.c.x. cognita, tanquam æqualia dato ſecundo nu-mero, ſed .k.d. quadratum eſt medietatis .g.f. cognitæ, cognoſcetur igitur reſiduum .a.c.x. vnà etiam ſingulæ tertiæ partes nempe quadrata .o.i.o.c. et .o.e. & radix .b.f. vel .f.s. ſingularum, qua coniuncta dimidio .g.f. rurfusq́; ab eodẽ de-tracta, propoſitum conſequemur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XLIIII. +

+ CVR ſi quis cupiat numerum propoſitum in duas eiuſmodi partes diuidere, vt quadratum maioris, quadratum minoris ſuperet quantitate alterius numeri propoſiti, rectè primum numerum in ſeipſum multiplicabit, & ab eodem ſecun-dum numerum detrahet, reſiduum verò per duplum primi diuidet, ex quo proue-niens primi pars minor erit, quæ ex illo primo detracta, partem maiorem proferet. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponantur .20. diuiſa in duas eiuſmodi partes, vt quadratũ maioris ſuperet quadratum minoris numero æquali ipſi .240. oportebit primum numerum, qui quadratus cum fuerit, erit .400. in ſeipſum multiplicare, & ex hoc quadrato ſecundum numerum nempe .240. detrahere, + tunc remanebunt .160. quę diuiſa per .40. numerũ duplũ primo, dabuntur quatuor pro minori numero, à reſi-duo verò .20. detractis quatuor, erunt .16. pro maiorinumero. +

+

+ Quod vt exactè conſideremus, primus numerus propoſitus ſignificetur linea .q.h. diuidendus in duas partes .q.p. et .p.h. tales quales quærimus. + Poſtmodum eriga r quadratum .q.e. diuiſum diametro .f.h. ductisq́; .p.o.t. et .a.o.c. parallelis lateri-bus quadrati, dabuntur imaginaria quadrata .c.t. et .p.a. duarum partium .q.p. et .p.h. incognitarum. + Ad hæc cogitemus quadratum .u.n. æquale quadrato .p.a. è quadra­ + + to maiore .c.t. extractum quare reſiduum qua- + + drati .c.p. cognitum erit, quam quantitatem co-gnitam, cum ſit ſecundo loco data, cogitemus detrahi è toto quadrato cognito .q.e. ex quo ſumma duorum ſupplementorum .q.o. et .o.e. cognoſcetur, vnà cum quadratis .u.n. et .p.a. du plo ſcilicet .q.a. quo diuiſo per duplum .q.h. aut ſimplex .q.a. per .q.h. ſimplicem, dabitur .a.h. nempe .p.h. minor numerus quæſitus. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XLV. +

+ CVR volentes diuidere numerum propoſitum in duas eiuſmodi partes, vt pro ductum vnius in alteram, alteri numero propoſito æquetur, rectè dimidium primi dati numeri in ſeipſum multiplicant, ex quo quadrato ſecundum datum nu-merum detrahunt, reſiduiq́; radicem ſumunt, qua coniuncta vni dimidio primi nu-meri, pars maior datur, ex altero verò dimidio detracta, minorem manifeſtabit. +

+

+ Exempli gratia, ſi numerus partiendus eſſet .34. alter verò numerus eſſet .64. cui productum vnius partis in alteram æquale eſſe deberet. + Dimidium primi numeri, in ſeipſum multiplicaremus, cuius quadratum eſſet .289. de quo detracto ſecundo nu-mero nempe .64. remaneret .225. cuius quadrata radix nempe .15. coniuncta .17. dimidio .34. proferet .32. maiorem partem, detractoq́; ex .17. ſupereſſet .2. pars inquam minor. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, primus numerus propoſitus ſignificetur linea .a.d. cu-ius dimidium .c.d. cognitum erit, vnà etiam eius quadratum .c.f. quo diuiſo per dia metrum .e.d. ſupponantur partes ignotæ + + ipſius .a.d. eſſe .a.b. et .b.d. & à puncto .b. duci lineam .b.h.g. parallelam .d.f. et .m.h.k. parallelam .d.a. extructa figura ſimi li figuræ quintæ ſecundi Eucli. + quare da bitur gnomõ .l.d.g. æqualis producto .b.k. & proinde cognitus, quo detracto è quadrato, c.f. remanebit quadratum .g.l. cuius radice æquali .c.b. coniuncta .a.c. & detracta ex .c.d. partes .a.b. et .b.d. quæſitæ dabuntur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XLVI. +

+ CVR propoſitis tribus numeris, quorum prior in duas eiuſmodi partes diui-dendus ſit, ut mutuò diuiſæ, & per ſummam prouenientium diuiſo ſecundo numero, proueniens vltimum ſit æquale tertio numerorum propoſitorum. + Conſul tiſsimum ſit ſecundum numerum per tertium diuidere, ex quo proueniens ſit ſum-ma prouenientium è duabus partibus mutuò diuiſis, quam ſummam ſi quis velit di-ſtinguere, rectè poſſit medio operationis pręcedẽtis theorematis sũpta vnitate ſuper ficiali pro ſecundo numero diſtinctis poſtmodum prouenientibus, rectè meo iudi-cio operabimur per regulã de tribus (quod fuit ab antiquis prætermiſſum) Si dixe- + + rimus, ſi ſumma vnius dictorum prouenientium cum vnitate dat primum numerum, quid ipſa eadem vnitas dabit? + ex quo propoſitum oriatur. +

+

+ Exempli gratia, proponuntur tres numeri, primus .20. ſecundus .34. tertius .8. Iam quærimus diuidere primum .20. in duas partes quæ mutuò diuiſæ prębeant duo prouenientia, quorum ſumma tanta ſit vt per eam diuiſo .34. proueniat numerus æqualis tertio numero .8. + Quod vt præſtemus iubet regula ſecundum .34. per tertiũ .8. diuidi, vnde proueniet .4. cum vna quarta parte, quod proueniens erit ſumma pro uenientium ex diuiſione duarum partium quæſitarum, quæ ſi diſtinguere volueri-mus, præcedentis theorematis methodum ſequemur, vnitate ſuperficiali pro ſecun do numero propoſito ſumpta, ac ſi diceremus, diuidatur .4. cum vna quarta parte in duas eiuſmodi partes, vt productum vnius in alteram ſit vnitas ſuperficialis, cer-tè fractis integris cum quarta parte coniungendis, darentur vnitatis decemſeptem quartæ lineares, verum cum neceſſe ſit, ex præcedenti theoremate, dimidium in ſeipſum multiplicare, eſſetq́; dimidium .8. quartarum partium cum octaua, com-modius totum conſtituetur .34. octauarum, quarum dimidium, nempe decemſep-tem octauæ, in ſeipſum multiplicatum erunt .289. ſexageſimæ quartæ vnius integri ſuperficialis, quandoquidem integrũ ſuperficiale, cuius vnitas linearis in .8. partes diuiditur eſt .64. vt ex primo theoremate huius libri depræhendi poteſt. + Nunc vni-tate hac ſuperficiali, nempe .64. ex .289. detracta, ſupererit .225. cuius radix qua-drata, ſcilicet .15. coniuncta dimidio dictorum prouenientium, nempe .17. dabit maius proueniens .32. detractaq́; ex altero dimidio, dabit proueniens minus .2. hoc eſt pro maiore proueniente .32. octauas, & pro minore duas, quatuor ſcilicet inte-gros pro maiore, & quartam partem vnius integri pro minore. + Nunc ſi ex regula de tribus dixerimus, ſi .4. iuncta vni, nempe .5. dant .20. primum numerum, quid dabunt .4. integra (proueniens inquam maius) dabũt certè .16. partem maiorem. + Tum ſi dixerimus, ſi quarta pars coniuncta vnitati dat .20: + quid dabit quarta illa pars (hoc eſt proueniens minus) dabit ꝓfectò quatuor ſcilicet minorẽ partem, quod ab antiquis certè ignoratum fuit, qui, inuentis prouenientibus quieuerunt, ne-ſcientes ijs vti ad inueniendas duas primi numeri partes. +

+

+ Cuius ſpeculationis gratia, demus primum numerum ſignificari linea .e.u. cuius partes .e.a. & a.u. ſint quæ quæruntur, alter verò numerus ſignificetur linea .b.d. tertius linea .g.f. proueniens aũt diuiſionis .e.a. per .a.u. ſit .n.t. diuiſionis aũt .a.u. per .a.e. ſit .t.o. ſumma erit .n.t.o. vnitas verò .n.i. et .o.i. + Iam ſi numerus .f.g. tertiò propoſitus ex diuiſione ſecundi per .o.t.n. proferri debet. + Ex .13. theoremate patet, quòd ſi .b.d. per .g.f. diuiſerimus, proferetur .o.t.n. qui cum fuerit inuentus, ſummã eſſe oportet duorũ prouenientiũ, ex diuiſione mutua duorũ numerorum, nempe .a.e. per .a.u. et .a.u. per .a.e. deinde manifeſtum eſt ex .24. aut .25. theoremate eorũ productum (multiplicatis prouenientibus adinuicem) vnitatem ſuperficialem futu ram eſſe. + Hactenus igitur, totum .o.n. ex doctrina præcedentis theorematis diui-ditur in puncto .t. ita vt productum .o.t. in .t.n. ſolam vnitatem ſuperficialem cõtineat, quo + + facto, ſi, vt antedictum eſt, cogitauerimus .n.t. proueniẽs eſſe ex diuiſione .e.a. per .a.u. et .t.o. proueniens ex diuiſione .a.u. per .a.e. pa-tebit ex definitione diuiſionis, quod eadem erit proportio .a.e. ad .n.t. quæ eſt .a.u. ad vni-tatem .n.i. et .a.u. ad .o.t. eadem quæ eſt .e.a. + + ad vnitatem .o.i. permutandoq́; .e.a. ad .a.u. ſicut .t.n. ad .n.i. & componendo .e.a.u. ad a.u. ſicut .t.n.i. ad .n.i: & euerſim .e.a.u. ad .e.a. vt .t.n.i. ad .t.n. + Quare, ex .20. ſepti mi, recte vtimur regula de tribus. + Idem & de altera parte dico, quamuis qui vnam teneat, alteram quo que habiturus ſit. + Non mirum tamen ſi huiuſmodi problema ab antiquis definitum non fuerit, qui hanc vltimam partem non cognouerunt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XLVII. +

+ CVR duobus numeris mutuó diuiſis, ſi per ſummam prouenientium, produ-ctum vnius in alterum multiplicetur, vltimum productum, ſummæ quadra-tnm duorum numerorum æquale futurum ſit. +

+

+ Exempli gratia, propoſitis .16. et .4. mutuò diuiſis, ſumma prouenientium erit .4. integrorum cum quarta parte, qua ſumma multiplicata cum producto primorũ numerorum, nempe .64. dabuntur .272. integri ſuperficiales, qui ſummæ quadra-torum duorum numerorum æquantur. +

+

+ Hoc vt conſideremus, duo numeri partibus .a.e. et .e.i. in linea .a.i. ſignificentur, quorum productum ſit .e.d. & quadratũ ipſius .a.e. ſit .e.p: ipſius verò .e.i. ſit .e.q. pro-ueniens aũt ex diuiſione .e.i. per .a.e. ſit .o.u. proueniens aũt .a.e. per .e.i. ſit .o.t. quo-rum ſumma ſit .o.u.t. tum productum .e.d: linea .u.n. ſignificetur ad angulum rectũ coniuncta in puncto .u. extremo ipſius .o.u.t. productum aũt .u.o.t. in .u.n. ſit .n.t. + Iam probandum nobis eſt .n.t. æqualem eſſe ſummæ duorum quadratorum .q.e.p. + Quod ſingillatim probo, & aſſero productum .o.n. æquale eſſe quadrato .q.e. & productũ .s.t. quadrato .e.p. + Nam ex .35. theoremate patet numerum .e.i. medium eſſe pro-portionalẽ inter .e.d. et .o.u: cum numerus .e.i. ex præſuppoſito ab .e.a. multiplicetur & diuidatur, cuius multiplicationis produ-ctum eſt .d.e: nempe .u.n. & proueniens ex + + diuiſione eſt .o.u: + quare ex dicto theorema-te .e.i. media proportionalis eſt inter .u.n. et .u.o. + Itaq; productum .o.n. æquale eſt qua-drato .e.q. ex .16. ſexti vel .20. ſeptimi. + Idem dico de producto .s.t. nẽpe æquale eſſe qua-drato .e.p. quandoquidem numerus .a.e. ab e.i. multiplicatur ac diuiditur, cuius multi-plicationis productum eſt .d.e. nempe o.s. & proueniens ex diuiſione .o.t: + inter quæ ex .35. theoremate .a.e. media proportionalis eſt. + Quare ex allatis propoſitionibus productũ .s.t. æquale eſt quadrato .e.p. ſed totũ productum .n.t. ſumma eſt duorum productorum .o.n. et .s.t. ex prima ſecundi Eucli. + Itaque verum eſſe quod dictum eſt, conſequitur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XLVIII. +

+ CVR ſi quis maiorem duorum numerorum ſola vnitate inter ſe differentium, per minorem diuidat, maioremq́; per proueniens multiplicet, productum, sũmæ ipſius maioris cum eodem proueniente æquale erit. +

+

+ Exempli gratia .10 per .9. diuiſo, datur vnum cum nona parte, quo multiplica-to per proueniens, ipſo nempe .10: + datur productum .11. cum nona parte, tantum ſci­ + + licet quanta ſumma eſt maioris cum proueniente. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, maior numerus ſignificetur .a.i. et minor linea .a.o. ex quo ex præſupoſito .o.i. vnitas erit. + Sit autem proueniens ex diuiſione .a.i. per .a.o.a.e: + quod .e.a. directè coniungatur ipſi .a.i. et productum .a.i. in .a.e. ſit .u.i. + Probabo numerum ſuperficialem .u.i. æqualem eſſe lineari .i.a.e. + quare meminiſſe oportet, decimotertio theoremate probatum fuiſſe, quod ſi numerus diuiſibilis per pro-ueniens diuidatur, proueniens futurus ſit numerus diuidens, + quare .a.o. erit pro-ueniens ex diuiſione .a.i. per .a.e. & ex deſinitione diuiſionis ita ſe habebit .e.a. ad .a.i. ſicut .o.i. ad .o.a. & componondo ita .e.i. ad .a.i. ſicut .i.a. ad .o.a. + quare .a.i. erit me-dia pportionalis inter .e.i. et .a.o. ſed .a.i. non modò diuiſa nũc cogitatur ab .e.a. ex quo ſit proueniens .a.o. ſed etiam per eandem .e.a. multiplicata, ex quo produ-ctum oriatur .u.i. + Itaq; ex .25. theobema-te .a.i. media eſt proportionalis inter .u. + + i. et .a.o. + Quare. ex .11. quinti. eadem erit proportio .u.i. ad .a.i. ſicut .e.i. ad eandem .a.i. + Igitur ex .9. prædicti numerus .u.i. æqualis erit numero .e.i. quod erat propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XLIX. +

+ IDipſtim etiam alia ratione conſiderari poteſt. +

+

+ Linea .u.a. ſecetur in puncto .t. ita vt .a.t. æqualis ſit vnitati .o.i. & media paral lela .t.n. terminetur productum .t.i. quod conſtabit æquali numero, quamuis ſuperfi-ciali, numero .a.i. tametſi lineari. + Tumparallela ducatur à puncto .o. ipſi .a.u. termi neturq́; productum .o.u. ex quo bina producta dabuntur .u.o. et .t.i. inter ſe æqualia ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi cum ita ſe habeat .a.i. ad .a.u. ſicut .a.o. ad .a.t. ſed .a.i. ad .a.o. permutando ſic ſe habet ſicut .a.u. ad .a.t. & ex prima ſexti aut .18. vel .19. ſepti-mi ſic ſe habet .u.i. ad .u.o. ſicut .a.i. ad .a. + + o. hoc eſt .u.i. ad .t.i. ope .11. quinti. + Iam ex definitione diuiſionis ita ſe habet .a.e. ad .a.i. ſicut .o.i. ad .o.a. & componendo .e.i. ad .a.i. ſicut .i.a. ad .o.a. + Itaque ex præ-dicta .11. ſic ſe habebit .e.i. ad .i.a. ſicut .u.i. ad .t.i. ſed .t.i. numero conſtat æquali .a.i. + quare ex .9. quinti numerus .u.i. numero .e.i. æqualis erit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA L. +

+ CVR diuidentes numerum propoſitum in duas eiuſmodi partes, vt productũ vnius in alteram cum i pſarum differentia in ſummam collectum, æquale ſit alicui alteri numero maiori primo. + Rectè primum ex ſecundo detrahunt, reſiduum verò conſeruant, tum ex primo ſemper binarium deſumunt, dimidiumq́; conſer-uant, alterum verò dimidium in ſeipſo multiplicant, & ex quadrato numerum con ſeruatum eruunt, reſiduiq́; radicem ex dimidio conſeruato, quod vltimum reſi-duum propoſiti numeri quæſita pars minor eſt. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponatur numerus .20. ita diuidẽdus, vt productũ vnius partis in alteram, cum partium differentia collectum in ſummam, æquale ſit propoſito + + numero, verbi gratia .92. præcepit regula detrahi primum numerum ex ſecundo, nempe .20. ex .92. cuius reſiduum, ſcilicet .72. conſeruetur, tum detrahi iubet bi narium ex primo, ſic in propoſito exemplo remanebunt .18. huius autem .18. dimi dium in ſeipſum multiplicari iubet, quod cum ſit .9. datur numerus .81. ex quo .81. primum numerum conſeruatum, nempe .72. vult regula detrahi, ſic remanebit .9. tum huius .9. quadrata radix detrahenda eſt ex dimidio ipſius .18. quod fuit ante qua dratum, ſic ſupererit .6. hoc eſt .9. excepta radice quadrata, qui .6. erit minor pars quæſita, maior verò .14. quarum productum .84. coniunctum cum partium differen tia præbet exactè .92. +

+

+ Cuius rei hæc eſt ſpeculatio. + Primus numerus minor, qui proponitur diuiſibilis ſignificetur linea .q.g. maior vero linea .x. tum cogitemus .q.g. diuiſam, cuius maior pars ſit .q.o. minor .o.g. differentia .q.p. ex quo .p.o. æqualis erit .o.g. ſit autem produ-ctum .b.o. + Oportet igitur, ut .b.o. ſimul cum differentia .q.p. æquale ſit numero .x. ſe-cundò propoſito, qui notus eſt, + quare etiam ſumma producti .b.o. cum differentia q.p. cognita erit, ex qua detracto primo numero .q.g. reſiduum cognitum erit, nunc igitur quodnam erit hoc reſiduum? + attendamus qua ratione ex ſumma .b.o. et .q.p. detrahenda ſit .q.g. + In primis ſi ſubtraxerimus ex dicta ſumma .q.p. quę pars eſt .q.g. ſupererit detrahenda .p.g. ex .b.o. pars inquam ipſius .q.g. quod fiet quotieſcunque cogitauerimus .q.o. duabus vnitatibus diminutam, et per .o.g. multiplicatam, ſit au-tem productum .b.e. nam cum .o.g. toties .b.o. ingrediatur, quot ſunt in .q.o. vnitates ex prima ſexti aut .18. vel .19. ſeptimi, detrahendaq́; ſit .p.g. ex .b.o. quæ .p.g. dupla eſt .o.g. patebit .o.c. æqualem eſſe .p.g. fu-pererit ita que .b.e. productum .q.e. in .e. + + i. cognitum, erutis autem ex .q.g. ijſdem duabus vnitatibus, remanebit .q.i. nobis nota, ex quo .e.i. æqualis erit .e.c. + Cum igitur productum .q.e. in .e.i. cognoſcamus ſimul cum .q.i: Sivoluerimus partes .q.e. et .e.i. cognoſcere, vtemur .45. theorema-te huius libri, & propoſitum obtinebimus, nam cognoſcemus .e.i. & ex conſequen-ti .o.g. eius æqualem. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LI. +

+ DIvidere numerum in duas eiuſmodi partes, quæ pro medio proportionali alterum numerum propoſitum recipiant, primi dimidio minorem, aliud ni hil eſt, quàm binas primi numeri partes inuenire, quæ inter ſe multiplicatæ quadra to ſecundi numeri numerum æqualem proferant, ex .16. ſexti aut .20. ſeptimi, quod tamen .45. theoremate fuit à nobis ſpeculatum. +

+
+
+ THEOREMA LII. +

+ CVR pro poſitis tribus numeris quibuſcunque, ſi productum primi in ſecun-dum per tertium multiplicetur, atque ſecundum hoc productum corporeũ, per primum numerum diuidatur, proueniens erit numerus æqualis producto ſe-cundi in tertium. +

+

+ Exempli cauſa, proponantur hi tres numeri .10. 11. 12. multiplicenturq́; .10. . + + 11. dabuntur .110. quo producto multiplicato cum .12. dabuntur .1320. hoc pro ueniens per primum nempe .10. diuiſum dabit .132. numerum æqualem producto ſecundi in tertium numerorum propoſitorum, ſcilicet .132. +

+

+ Hoc vt ſpeculemur, primus numerus ſignificetur line a.o.u. ſecundus .e.o. tertius .e.a. productum verò .o.u. in .o.e. ſit .o.i. ipſius ve .o.i. per .e.a. productũ corporeũ ſit .i.c. tum + + productũ .e.o. in .e.a. ſit .e.c. + Dico nũc quod di-uiſo numero corporeo .i.c. per primũ .o.u. ꝓue niens æquale erit numero producti .e.c. + Qua-re in primis cogitandum eſt, quod cum produ-ctum .i.c. ortum fuerit ex multiplicatione .o.i. in .e.a: dictum .o.i. toties ingredietur .i.c. quo-ties vnitas reperitur in .e.a. eadem ratione, to-ties .e.c. in .i.c. quot vnitates erunt in .o.u. + Itaq; ſequitur quòd diuiſo .i.c. per o.u. proueniens ſit e.c. corporeum, æquale nihilominus producto .e.c. ſuperficiali. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LIII. +

+ CVR diuidens propoſitum numerum in tres partes ſic ſe habentes vt produ-ctum primi in ſecundam, in tertia multiplicatũ, præbeat numerum alteri nu-mero propoſito æqualem. + Rectè ſecundum numerum per quemcunque alium mino rem primo diuidit, qui diuidens vna erit ex tribus partibus quæſitis, proueniens autem erit productum vnius in alteram reliquarum duarum, quarum ſumma cogni ta erit, detracto numero diuidente ex primo dato, quam quidem ſi diſtinguere quis voluerit, vtetur theoremate .45. +

+

+ Exempli gratia, proponitur numerus .20. in tres partes diuidendus, quæ ſic ſe habeant, ut productum primæ in ſecundam in tertia multiplicatum det .90. itaque ſumenda erit pro prima vna pars ipſius .20. quæcunque illa ſit, verbi gratia .2. qua ſecundus numerus, nempe .90. diuidatur, dabitur igitur .45. quod erit productum cæterarum partium inter ſe, quarum ſumma eſt .18. quam ſummam ſi diſtinguere volueris in cęteris duabus partibus ſeparatis, vteris .45. theoremate, vt quàm citiſ-ſimè quod cupis exequaris, erunt autem partes .3. et .15. +

+

+ In cuius ſpeculationis gratiam nihil aliud occurrit, quàm quod præcedenti theo-remate, & ſuperiore .45. allatum eſt. +

+
+
+ THEOREMA LIIII. +

+ DIvidere numerum in .3. eiuſmodi partes, vt quadratum vnius ſit æquale producto reliquarum duarum inter ſe, idem omnino eſt cum 51. theoremate. + Nam qui ſumet quamlibet partem propoſiti numeri, quæ tertia parte maior tamen non ſit, reſiduumq́ in duas tales partes diuiſerit, vt prima ſumpta, media proportio nalis ſit ex probatione .51. theoremate allata, propoſitum conſequetur. +

+
+
+ THEOREMA LV. +

+ ID ipſum alia ratione ab ea diuerſa quã .51. theoremate adduximus, ꝓfici poteſt. +

+ +

+ Sumantur enimtres numeri continui proportionales, cuiuſcunque denique pro portionalitatis, qui in ſummam colligantur, ac poſtmodum, regula de trib. dica-mus. + Si ſumma hæc primo numero propoſito in tres partes diuidendo reſpondet, cuireſpondebit vna ex tribus partibus huiuſcę sũmæ? + idem dereliquis duabus parti bus dico. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponatur numerus .57. diuidendus in tres continuas partes proportionales proportione ſeſquialtera, tres numeros in eiuſmodi proportio-nalitate diſtinctos ſumemus, vt potè .4. 6. 9. qui in ſummam collecti dabunt ſum- .19. dicemusq́; ſi .19. dant .4. quid dabũt .57? + vnde proueniens vnius partis erit .12. + Tum ſi dicamus, ſi .19. dat .6. quid dabit .57? + nempe dabit .18. + Poſtremò, ſi .19. dat .9. quid dabit .57? + nempe .26. atque ita dabitur .18. cuius quadratum æqua-bitur producto reliquarum duarum partium inter ſe. +

+

+ Quod vt ſciamus, numerus propoſitus in tres quaſlibet partes diuidendus ſi-gnificetur linea .a.d. tres autem numeri dictæ proportionalitatis, lineis .e.f: f.g. et .g.h. directè inter ſe coniunctis denotentur. + Cogitemus pariter lineam .d.a. in tres partes diuiſam .a.b: b.c. et .c.d. eadem cum cæteris proportionalitate, + tunc ea-dem erit proportio .a.d. ad quamlibet ſuarum partium, quæ eſt .e.h. ad reſponden tem ipſius in .a.d: Verbi gratia reſpondentem .a.b. ipſi .e.f. et .b.c: f.g. et .c.d: g.h. + Di co enim quòd ita ſe habebit .a.d. ad .c.d. ſicut .e.h. ad .g.h. + Nam cum ſic ſe habeat .a.b. ad .b.c. ſicut .e.f. ad .f.g. ex præſuppoſito, permutando ſic ſe habebit .a.b. ad .e.f. ſi-cut .b.c. ad .f.g. & eadem ratione ſic ſe habe-bit .c.d. ad .g.h. ſicut .b.c. ad .f.g. & cõſequen- + + ter ſicut .a.b. ad .e.f. ex quo ex .13. quinti ſic ſe habebit tota .a.d. ad totam .e.h. ſicut .c.d. ad .g.h. aut .b.c. ad .f.g. aut .a.b. ad .e.f. per-mutando itaque propoſitum manifeſtum erit, ipſum autem productum .a.b. in .c.b. æquale erit quadrato .b.c. ex .15. fexti aut .20. ſeptimi. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LVI. +

+ VEteres aliud quoque problema indeterminatum propoſuerunt, quod ex more ratione à me definietur, eſt autem eiuſmodi. +

+

+ Quomodo propoſitus numerus in tres eiuſmodi partes diuidatur, vt quadratũ vnius æquale fit fummæ quadratorum reliquarum duarum partium. +

+

+ Hoc vt efficiamus tria quadrata ſeparata ſumamus, quorũ vnũ æquale ſit reliquis duobus; + eorũ autẽ radices in ſummam ſimul colligantur, tum regulam de tribus ſe quemur, ratione præcedenti theoremate demonſtrata, & rectè vt infra docebimus, quod autem dico de quadratis, etiam de cubis, & quibuſuis dignitatibus aſſero. +

+

+ Exempli gratia, ſi numerus diuiſibilis proponatur .30. in tres eiuſmodi partes di uidendus, vt quadratum vnius æquale ſit ſummæ quadratorum reliquarum duarum partium, in primis radices trium quadratorum ſumemus, ſic quomodocunque ſe habentes, vt maius ipſorum æquale ſit ſummæ reliquorum duorum, verbi gratia .25. 16. et .9. nempe .5. 4. et .3. quæ ſi colligantur in ſummam efficiunt .12. + Tum ex regu-la de tribus dicemus, ſi .12. reſpondet .30: + cui, 5. radix maior reſpondebit? + nem-pe .12. cum dimidio. +

+

+ Deinde ſi dixerimus ſi .12. valet .30. quid valebit .4. radix media? + nempe vale-bit .10. tertia autem minor .7. cum dimidio. + Itaquetota ſumma erit .30. & quadra- + + tum .12. cum dimidio erit .155. quod æquale erit ſummæ quadratorum duarum par tium, nempe .100. cum .55. +

+

+ Hoc vt demõſtremus, numerus diuiſibilis propoſitus ſignificetur linea .a.d. & ſum ma radicum, noſtro modo ſumptarum, linea .e.h. quarum prima & maior ſit .e.f. ſe-cunda .f.g. tertia .g.h. cogitemus etiam lineam .a.d. ea ratione diuiſam eſſe qua .e.h. patebit cnim ex modo præcedentis theorematis vnamquanque partium .a.d. ita ſe habituram ad ſuum totum ſicut ſe habent ſingulæ .e.h. ad ſuum. + Quod ideo dico, vt intelligamus rectè nos dicere. + Si .e.h. dat .a.d. ergo .e.f. dabit .a.b. atq; ita de cæteris. + Quare permutando ſic ſe habebit .a.b. ad .b.c. ſicut .e.f. ad .f.g. idem dico de reliquis. + Igitur ex .18. ſexti aut .11. octaui, eadem erit proportio quadrati .a.b. ad quadratũ .b.c. quæ quadrati .e.f. ad quadratum .f.g. tota enim ſunt æqualia, cum eorum partes ſimiles inter ſe ſunt æquales. + Idem dico de proportione qu@drati .a.b. nempe ita ſe habere ad .c.d. ſicut quadratum .e.f. ad quadratum .g.h. ex quo ex .24. quinti pro-portio quadrati .a.b. ad ſummam quadratorum duarum partium .b.c. et .c.d. ſic ſe ha bebit ut quadrati .e.f. ad ſummam quadra-torum .f.g. et .g.h. + At quadratum .e.f. æquale + + eſt ſummæ quadratorum .f.g. et .g.h. igitur ſic etiam ſe habebit quadratum .a.b. nempe æquale quadratis .b.c. et .c.g. + Idipſum de cæ teris dignitatibus dices, vterisq́; .21. theoremate huius libri. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LVII. +

+ SImile quoque problema ab antiquis indeterminatum proponitur, quod eiuſ-modi eſt. +

+

+ An numerus aliquis in tres eiuſmodi partes di@idi poſſit, vt quadratum vnius æ-quale ſit ſummæ quadratorum cæterarum duarum partium ſimul cum producto vnius in alteram. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponatur numerus .50. vt iam dictum eſt diuidendus, repe riendus erit alius quilibet numerus, qui tamen ſumma ſit trium radicum ſic ſe ha-bentium, vt quadratum vnius æquale ſit ſummæ quadratorum duarum partium ſi-mul cum producto vnius in alteram, eum autem qui primò occurrit ſumamus, utpo tè .30. qui ſumma eſt numerorum .6. 10. 14. partium ſic ſe habentium, vt quadratum ipſius .14. æquale ſit ſummæ quadratorum cæterarum partium ſimul cum produ-cto vnius in alteram, agamusq́ue regula de tribus, ac dicamus, ſi .30. valet .50. quid valebit .14. nempe .23. cum tertia parte. + Idem efficiemus in cæte-ris partibus, quarum vna erit .16. cum duabus tertijs, altera verò .10. abſque @ractis, ex quo quadratum primæ erit .544. cum .4. nonis, ſecundæ .277. cum ſeptem nonis, tertiæ .100. & productum ſecundæ in tertiam .166. cum .6. nonis, quod productum, cum quadratis ſecundæ & tertiæ collectum erit .544. cum .4. nonis. +

+

+ Huius rei ſpeculatio eadem eſt, quę fuit præcedentis theorematis vſquequo no-ueris eandem proportionem eſſe quadrati .a.b. ad ſummam quadratorum .b.c. et .c.d. quæ quadrati .e.f. ad ſummam quadratorum .f.g. et .g.h. + Sed cum hic non demus quadratum .e.f. æquale ſummæ quadratorum .f.g. et .g.h. fed maius ex producto .g.h. in .f.g. aut quod idem eſt, è contrario, ſubſequentes figuræ cogitandæ erunt, qua-rum .i. ſit quadratum .a.b: l. ſit quadratum .e.f: x. quadratum .b.c: y. quadratum .f.g: p. quadratum .c.d: q. quadratum .g.h: k. ſit productum .b.c. in .c.d: m. ſit productum .f. + + g. in .g.h. + Nunc ex ſpeculatione præcedentis theorematis, eadem erit proportio .n.t. ad .o.u. quæ eſt .n.s. ad .o.r. + quare pro-ductum .k. ex definitione ſimile erit + + producto .m. cum vtraque ſint rectan-gula, vnde proportio .k. ad .m. ad pro-portionem .n.t. ad .o.u. ex .18. ſexti du-pla erit. + Igitur proportio .k. ad .m. æ-qualis erit proportioni .x. ad .y. et .p. ad .q. et .i. ad .l. & permutando ſic ſe ha-bebit .k. ad .i. ſicut .m. ad .l. ſed .x.p. ad .i. ſicſe habere probatum eſt vt .y.q. ad .l. + Quare ex eadem .24. quinti ſic ſe habe bit .x.p.k. ad .i. ſicut .y.q.m. ad .l. ſed .y.q.m. æqualis eſt .l. + Itaque .x.p.k. pariter .i. æqualis erit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LVIII. +

+ ALIVD quoque problema, nec tamen definitum, veteres propoſuerunt, nempe an aliquis numerus in .4. eiuſmodi partes diuidi poſſit, vt ſumma qua-dratorum duarum partium dupla ſit ſummæ quadratorum reliquarum duarum. +

+

+ Verum huius effectio & ſpeculatio non erit difficilis, ſit eadem quæ præmiſsis proximè duobus theorematibus allata fuit, ſumpta nempe ſumma radicum quarun cunque ſic ſe habentium, prout dictum fuit. + Verbigratia .44. cuius partes erunt. 16. 12. 14. 2. tũc progrediemur regula de tribus dicentes. + Si .44 numerum propoſi-tum valet, quid .16. pars maior? + nempe valebit partem maiorem numeri propoſi-ti reſpondentem .16. idem de cæteris dico. +

+

+ Porrò ſpeculatio eadem eſt cum ſuperioribus. +

+
+
+ THEOREMA LIX. +

+ CVR diuidens propoſitum numerum in duas eiuſmodi partes, vt productum radicum quadratarum ipſarum partium æquale ſit alteri numero propoſito, cuius tamẽ quadratum maius ſit quadrato dimidij primi numeri propoſiti. + Rectè ſecundum numerum propoſitum in ſeipſum multiplicat, & eundẽ ex quadrato di-midij primi detrahit, reſiduiq́; quadratam radicem ſubtrahit ex dimidio ipſius pri-mi, ex quo datur minor pars quæſita, quaipſi dimidio coniuncta, maior pars ha-betur. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponatur numerus, 20. propoſito modo, in duas partes eiuſmodi diuidendus, vt productum radicum æquale ſit (verbigratia) 8. + Dimi-dium priminumeri in ſeipſum multiplicabimus, cuius quadratum erit .100. ex quo quadratum ſecundi numeri, nempe .64. detrahemus, remanebitq́; .36. cuius radi ce quadrata coniuncta .10. dimidio inquam primi numeri propoſiti, dabitur nume rus .16. pars maior, & ſubtracta à dimidio, dabitur minor pars, nempe .4. +

+ +

+ Hoc vt demonſtremus, primus nu- + + merus linea .a.b. ſignificetur, quam di-uiſam cogitemus in puncto .c. in partes quæſitas, ex quo præſupponitur duas li-neas .a.c. et .c.b. duo quadrata eſſe, quæ in altera figura ſignificetur per .d. et .e. productum autem radicum cognitum .f. quandoquidem datum eſt, cuius qua-dratum æquale erit producto quadra-torum .d.e. adinuicem, nempe .b.c. in .a.c. ex .19. theoremate huius. + Quod verbi gratia ſit .x. itaq; cognitum, quo facto, doctrinam .45. theorematis libri huius ſecuti, propoſitum conſequemur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LX. +

+ CVR productum differentiæ duarum radicum in ſummam ipſarum, ſemper differentia ſit quadratorum ipſarum radicum. +

+

+ Exẽpli gratia, quoslibet duos numeros pro radicibus ſumpſerimus, vt potè .3. et .5. quorum differentia eſt .2. certè ſi differentiam hanc per ſummam radicum ſcili-cet .8. multiplicauerimus, dabitur numerus .16. quod productum differentia eſt ſuorum quadratorum, nempeinter .9. et .25. +

+

+ Hoc vt ſpeculemur, duæ radices in linea .n.i. ſignificentur, quarum vna ſit .n.c. & altera .c.i. ipſarum autem differentia .n.t. ex quo .t.c. æqualis erit .c.i. + Tum cogitato toto quadrato .d.i. + + cum diametro .d.i. ductaq́ parallela lateri .n.d. à puncto .c. & altera à puncto .t. & à puncto .o. tertia ipſi .n.i. & à puncto .a. quarta .x.a.e. parallela ipſi .o. inueniemus .b.n. productum eſſe differentiæ .n.t. in ſumma radicum .n.i. & cum .d.o. et .a.o. ſint quadrata radicum prædictarum: + b.e. æquale erit .n.u. cum vtrunque horum productorum æquale ſit .x.u. ex quo gnomon .e.d.u. æqualis erit producto .b.n. quod ſcire cupiebamus. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXI. +

+ CVR propoſitum aliquem numerum diuiſuri in duas eiuſmodi partes, vt diffe-rentia radicum quadratarum æqualis ſit alteri numero propoſito, cuius ta-men quadratum dimidij primi quadratum non excedat. + Rectè ſecundum numerum in ſeipſum multiplicant, productum verò ex primo numero detrahunt, rurſusq́; di midium reſidui quadrant, & quadratum hoc ex quadrato dimidij primi ſubtrahunt, atque ita radice quadrata reſidui, dimidio primi coniuncta, pars maior datur, qua ex ipſo dimidio detracta, pars minor relinquitur. +

+

+ Exempli gratia, propoſito numero .20. ita ut propoſitum eſt, diuidendo, nem-pe vt differentia radicum quadratarum dictarum partium æqualis ſit binario, bina-rium hocin ſeipſum multiplicabimus, cuius quadratum .4. è primo numero .20. de­ + + trahemus, ſupereritq́; numerus .16. cuius dimidium ſcilicet .8. in ſeipſum multipli-cabimus, dabiturq́; numerus .64. qui cum ex quadrato dimidij primi detractus fue-rit, nempe ex .100. & reſiduo .36. radix quadrata nempe .6. coniuncta denario, di-midio primi, dabit .16. partem maiorem, & ex denario detracta, partem minorem. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, primus numerus propoſitus ſigniſicetur linea .x.y. pro voto diui- + + ſa in puncto .c. et .x.t. productum ſit ipſius .x.c. in .c.y. pariter etiam .q.p. ſit ſumma radicum quadratarum, nempe .q.g. ipſius .t.c. et .g.p. ip-ſius .c.y. + Tum ſuper .q.p. extruatur & diuidatur quadratum .q.u. ea ratione qua .41. theoremate aut .29. diuiſimus, in quo ſanè quadrato, quadra tum ipſius .q.i. cernemus datæ differentiæ, & in eo collocata quadrata .x.c. et .c.y. ita etiam & rationem, qua cognoſcimus productum .g.r. (vſi modo .29. theorematis) cuius quidem .g.r. qua-dratum, ex .19. theoremate æquale erit produ-cto .x.t. ideo etiam cognitũ, ac proinde cum no uerimus .x.y. ſi rationem ſequemur .45. theore mate cognoſcemus non ſolum ratione .41. theoremate allata hocrectè perfici, ſed hac etiam alia ratione. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXII. +

+ CVR propoſitum numerum diuiſuri in duas eiuſmodi partes, vt differentia ſuarũ radicũ quadratarũ æqualis ſit alteri numero propoſito. + Cuius tamẽ qua-dratũ maius non ſit quadrato medietatis ipſius primi propoſiti numeri. + Rectè etiã quadratũ dimidij ſecundi numeri ex dimidio primi detrahũt, reſiduiq́; radicem per ſecundum multiplicant, & productum ex dimidio primi detrahunt, vt reſiduum pars quæſita minor ſit, & illud alterum totius reſiduum, pars maior. +

+

+ Exempli gratia, ſi numerus .50. in prædictas duas partes diuidendus pro- + + poneretur, & alter etiam .6. quadratum dimidij ſecundi numeri eſſet .9. eo detra cto ex dimidio primi, remaneret .16. cu ius radix .4. ſcilicet per totum ſecundum nempe .6. multiplicata, proferet .24. quo producto ex dimidio primi detra-cto, nempe .25. dabitur .1. pars minor, maior autẽ erit reſidũ .50. hoc eſt .49. radices autem erunt .1. et .7. differentes inter ſe, numero ſenario. +

+
+
+ +
+
+

+ Hocvt ſciamus, duo numeri lineis ſi-gnificẽtur, primus linea .b: ſecũdus linea .c. duæ autem partes .b. duobus quadra-tis .q.i. et .i.d. notentur, eorum verò radi-ces lineis .a.g. et .g.d. differentia porrò ip ſi .c. æqualis & co gnita ſit .a.h. ex quo .h. + + g. æqualis erit .g.d. tum productum .a.g. in .g.d. ſit .a.i. et .t.i. æqualis .a.i. et .l.i. pariter ſecetur æqualis .t.i. quæ omnia ex diametro .q.d. cogitari poſſunt: + erit igitur .u.i. æ-qualis .i.d. ſupereritq́; quadratum .q.u. differentiæ .a.h. cognitum, hoc verò cogi-temus diuiſum eſſe in .4. partes æquales medijs diametris .p.r. et .n.e. + quare vnaquæq; partium cognoſcetur, & quadratũ erit ipſius .a.K. aut ipſius .K.h. dimidij .a.h. + Quòd ſi aliquod iſtorum quadratorum detrahere voluerimus, nempe .n.r. ex dimidio ſum .b. duorum quadratorum .q.i. et .i.d. cognitæ, hac via procedemus, primum con ſiderabimus .t.r. coniunctam .t.i. quæ quantitates erunt ſumma dimidij duorũ qua-dratorum .q.i. et .i.d. quando quidem .t.r. dimidiũ eſt quadrati .t.l. et .t.i. dimidiũ + + gnomonis .t.i.l. coniunctum dimidio quadrati .i.d. ex quo .i.t.r. dimidium erit .b. ex qua quantitate .i.t.r. cogitare debe mus detrahi quadratum ipſius .K.h. nem pe .n.r: + quare quod ſupereſt cognitum erit nempe .y.s. cum .n.i. ſed .y.m. æqualis eſt .n.i. et .y.m. cum .y.s. conſtituunt qua-dratum .p.m. + Itaq; .p.m. quadratum & conſequenter .p.s. eius radix cognoſce-tur, ita etiam & productum huius .p.s. in .s.x. æqualis .c. nempe .p.x: eſtq́; produ-ctum huiuſmodi ſemper minus quantita te .r.t.i: per .u.i. æquale quadrato minori .i.d. + quare .i.d. cognoſcetur, conſequen-ter .i. @q. tanquam reſiduum ex .b. & eo-rum radices quadratæ cognoſcentur .a.g. et .g.d. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXIII. +

+ IDEM præſtari hac alia via, meo iudicio poteſt. + Secundus numerus in ſuũ dimi diũ multiplicetur, productũ autem ex dimidio primi detrahatur, ex quo re-manens erit productum vnius quadratæ radicis in alteram partium primi numeri quæſitarum, deinde productum hoc duplicetur, & primo numero dato coniunga-tur, ſicq́; huius ſummæ quadrata radix erit ſumma radicum quadratarum dictarum partium, cui iuncto producto ex quadrageſimoquinto theoremate ſingulæ radices proferentur. +

+

+ Exempli gratia, primus numerus diuiſibilis erat .50. alter verò .6. + Iam ſi multi-plicemus .6. per .3. nempe dimidium proferetur numerus .18. quo ex dimidio pri-mi, nempe .25. detracto, ſupererit .7. productum vnius radicis in alteram, quod du plicatum dabit .14. quo coniuncto cum primo numero .50. dabitur numerus .64. cuius quadrata radix ſcilicet .8. erit ſumma radicum duarum partium quæſitarum, qua & producto .7. ex quadrag eſimoquinto theoremate dictæ radices diſtinguen, tur, quarum vna erit .7. & altera .I. +

+

+ Vtautem hocſpeculemur, præcedenti figura vti poterimus, in qua patet .t.r. pro ductum eſſe ſecundi numeri .c. nempe .a.h. hoc eſt .t.u. in dimidio .a.e. ſcilicet .p.t. re-ſiduum autem dimidij primi .b. eſſe .t.i. nempe .a.i. productum radicum, quod ſupple­ + + mentum eſt quadrati .q.d. totalis. + Quare duplicato .a.i. & coniuncto .b. cognoſci-mustotum .q.d. & conſequenter .a.d. ſuam radicem, hoc eſt ſummam duarum radi cum .a.g. et .g.d. quæ medio .a.i. cognito, & quadrageſimoquinto theoremate ſingu-læ cognoſcuntur. +

+
+
+ THEOREMA LXIIII. +

+ CVR propoſitum aliquem num erum in duas eiuſmodi partes diuiſuri, vt ſum-ma radicum dictarum partium æqualis ſit alteri numero propoſito. + Rectè ſe-cundum numerum in ſeipſum multiplicant, ex quo quadrato, primum datum nu-merum detrahunt, rurſusq́; reſiduum in ſeipſum multiplicant, & ex eo quadrato quartam partem deſumunt, quã ex quadrato dimidij primi numeri detrahunt, radi-cemq́ue qua dratam reſidui cum iunxerint, & ex dimidio primi numeri detraxerint, partes quæſitæ proferuntur. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponeretur primus numerus .20. diuidendus et .6. ſecundus pro ſumma radicum, hunc ſecundum .6. in ſeipſum multiplicabimus, dabiturq́; nu-merus .36. ex quo quadrato primus numerus detrahetur, ſupereritq́; numerus .16. qui quadratus dabit .256. cuius numeri quarta pars ſumetur, nempe .64. quæ ex qua drato dimidij primi numeri detrahetur, nempe .100. ſupereritq́; .36. cuius radix qua drata .6. coniuncta & detracta ex .10. dabit .16. partem maiorem et .4. minorem. +

+

+ Cuius rei hæc ſpeculatio, primus numerus diuiſibilis ſignificetur linea .a.b. diui-ſa in puncto .e. in partes adhuc incognitas, et .a.c. ſit productum .a.e. in .e.b. item .q.p. ſecundum numerum ſignificet, æqualem ſummæ radicum, quæ puncto .n. diſtin-guantur. + Poſtmodum totum quadratum .p.d. erigatur (quod nobis eſt cognitum), in duo quadrata diuiſum .o.p. et .o.d. quorum ſumma .a.b. cum detur, cognita rema-net ſumma duorũ ſupplementorũ .o.u. et .o.q. qua quadrata fuerit dabit quadru plũ quadrati ſupplemẽti .o.q. nẽpe quadruplũ producti .a.c. etenim .a.c. ex .19. theo remate huius libri quadratum eft ipſius .q.o. ſicq́; poterant etiam veteres quadrare dimidium differentiæ .a.b. ab .p.d. nempe quadrato tantummodo ſupplemento .q.o. + Tunc habito .a.c. eius ope tanquam producti .a.e. in .e.b. ex .45. theoremate ſingu læ partes cognoſcentur. +

+

+ Quod alia etiam ratione præſtari poterat, nempe cognito ſupplemento .q.o. diſtinguendæ radices q.n. et .n.p. ex .45. theoremate, quibus cognitis, eorum etiam quadrata cognoſcuntur. +

+
+ +
+
+ +
+ +
+
+ THEOREMA LXV. +

+ CVR propoſito numero in tres qualeſcunque partes diuiſo, ſi prima in tertiam multiplicetur, & huic producto, ſecundæ in primam productum coniungatur, itemq́; ſecundæ in tertiam, hæc ſumma duplicata æqualis ſit ſummæ productorum ſingularum in cæteras duas. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponatur .20. diuiſus in tres partes nempe .12. 5. 3. multipli-cato primo .12. per .3. tertiam partem dabitur .36. ſecunda verò multiplicata per re liquas duas, hoc eſt .5. per .12. et .3. in primis dabitur .60. poſtea .15. quorũ triũ pro ductorum ſumma erit .111. quæ duplicata dabit .222. qui numerus æqualis eſſe di-citur ſummæ productorum ſingularum partium in reliquas duas, nempe ſummæ .60. 36. 60. 15. 36. 15. hoc eſt ipſis .222. +

+

+ Cuius rei per ſe patet ſpeculatio, cum in his ſex vltimis productis, ſingula tria prima duplicentur. +

+
+
+ THEOREMA LXVI. +

+ CVR propoſito numero in .3. qualeſcunque partes diuiſo, ſi in reliquas duas ſin-gulæ multiplicentur, & hæc producta cum ſumma ſuorum quadratorum con-iungantur, tota ſumma hæc vltima æqualis erit quadrato totali propoſiti numeri. +

+

+ Exempli gratia, ſi fuerit idem numerus .20. in .3. partes diuiſus .12. 5. 3. + Si .12. in 5. et .3. producatur, ſumma productorum erit .96. at .5. in .12. et .3. erit .75. poſtmo-dum .3. in .12. et .5. erit .51. nempe in vniuerſum .222. quadratorum porrò ſumma erit .178 quæ coniuncta .222. dabit .400. quadratum ipſius .20. +

+

+ Erit autem huiuſce rei facillima ſpeculatio, ſi ſequentem figuram mente conce-perimus, in qua .a.b. propoſitum numerum ſignificet, cuius partes diſtinctæ ſint me-dio .e. et .c. + Ip ſum autem .q.b. ſit quadratum totale parallelis .e.s. et .c.x. diuiſum, quæ qua + + dratum in triarectangula diuident, quorum primum erit .q.e. compoſitum ex producto .a.e. in ſemetipſam, nempe quadratum .o.e. & ex producto eiuſdem .a.e. in .e.b. quod erit re ctangulum .o.s. ex quo tria rectangula .o.s. et .n.x. et .t.u. tria producta erunt ſingularum par tium in cæteras duas, et .e.o: c.n: b.t. tria qua-drata erunt: + quibus ſex quantitatibus quadra tum totale .q.b. completur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXVII. +

+ VEteres aliud quoque problema indefinitum propoſuerunt, quod tamen à nobis determinabitur. +

+

+ Cur diuiſuri propoſitum numerum in duas eiuſmodi partes, vt mutuò diuiſis, & per ſummam prouenientium diuiſa ſumma qua dratorum partium, oriatur proue-niens alter numerus propoſitus. +

+

+ Propoſito deinde tertio quolibet numero diuidendo per ſingulas partes primi, + + ita vt ſimul prouenientibus in ſummam collectis huius fummæ ad primum nume-rum propoſitum proportio futura ſit ea quæ eſt tertij ad ſecundum. + Rectè dimidium primi numeri in ſeipſum multiplicant, ex quo quadrato ſecundum numerum detra hunt, tum reſidui radicem ſumunt, quam iungentes, & detrahentes ex dimidio primi, partes quæſitas habent, cætera ex neceſsitate ſubſequuntur, prout nunc a me docebitur. +

+

+ Exempli gratia, proponitur numerus .20. in duas partes diuidendus, quibus po ſtea mutuò diuiſis, & per ſummam prouenientium diuiſa ſumma quadratorum, dent ſecundũ numerum propoſitum .36. nam reliqua conſequuntur. + Itaque .10. dimidium primi in ſeipſum multiplicatur, & ex quadrato .100. eruitur numerus .36. nempe ſecundus propoſitus reſidui porrò .64. quadrata radix .8. fumitur, quam con iungimus & detrahimus ex dimidio primi ſcilicet .10. ex quo partes quæſitæ dabun tur .18. et .2. quæ mutuo diuiſæ dabunt ſuorum prouenientium ſummam .9. cum no-na parte, per quam diuidentes .328. ſummam quadratorum ipſarum partium, exactè dabitur numerus .36. qui fuit ſecundò propoſitus. + Tum ſi per ſingu-las iam inuentas partes quilibet numerus diuiſus fuerit, verbi gratia .72. ſumma pro uenientium erit .40. qui num@rus eandem proportionem cum primo nempe .20. ſer uabit, quam tertius propoſitus .72. cum ſecundo .36. +

+

+ Quod vt ſpeculemur, primus numerus ſignificetur linea .n.e. ita diuidendus à puncto .o. vt diuiſa parte .n.o. per .o.e. et .o.e. per .n.o. & per ſummam prouenien-tium diuiſa ſumma quadratorum .n.o. et .o.e. detur ſecundus numerus notatus linea .q.K. + Porrò meminiſſe oportet quòd .26. theoremate probatum fuit vltimum hoc proueniens æquale producto partium inter ſe futurum, nempe producto .n.o. in .o.e. quod ſignificetur rectangulo .n.e. + Itaque datis .n.e. et .q.K. ſi .45. theorema conſu-luerimus, partes .n.o. et .o.e. cognoſcemus. +

+

+ Proponitur deinde tertius quilibetnumerus, verbi gratia .x. diuidendus per .o.e. et .o.n. qui ſi diuidatur per .o.e. dabit pro ueniens .b.o. + Si verò per .n.o. proueniens + + erit .d.n. nunc aſſerimus ſummã duorum horum prouenientium, ſic primo nume-ro .n.e. dato proportionatam eſſe, ſicut tertius .x. ſecũdo .q.K. + Producatur enim li-nea .d.n. donec .n.q. æqualis ſit .o.b. ex quo .q.d. erit ſumma vltimò prouenien-tium: + item producatur .e.n. donec .n.u. æ-qualis ſit .o.e. termineturq́ rectangulum .q.u. quod tertio numero propoſito .x. vt patet, æquale erit, + quare ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi eadem erit proportio .d.n. ad n.q. quæ .u.n. nempe .o.e. ad .o.n. & com-ponendo .d.q. ad .q.n. ſicut .e.n. ad .n.o. & permutando .d.q. ad .e.n. quæ .q.n. hoc eſt .b.o. ad .o.n. nempe ſicut .b.e. ad .e.n. ſuperficialem, ex prima ſexti aut .18. vel .19. ſeptimi, ſed rectangulum .e.n. conſtitutum fuit æquale numero .q.K. + itaque verum eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA LXVIII. +

+ CVR numero per numerum diuiſo, productoq́; duorum numerorum per pro-ueniens multiplicato, quod vltimò productum eſt, diuiſi numeri ſemper qua dratum exiſtat. +

+

+ Exempli gratia, ſi diuidamus .10. per .2. proueniens erit .5. quo producto ex duo bus numeris multiplicato, nempe .20. habe bimus .100. quadratum numeri diuiſi. +

+
+ +
+

+ Cuius gratia duo numeri ſint .a. et .e. por .a. per .e. diuiſo detur .u. tum .o. produ-ctum .a. in .e. eſſe conſtituatur, quo per .u. multiplicato dabitur .x. quadratum .a. pro-ptereà quòd .a. medium eſt proportionale inter .o. et .u. ex .35. theoremate. + itaque ex .16. ſexti aut .20. ſeptimi, propoſiti veri-tas eluceſcet. +

+
+
+ THEOREMA LXIX. +

+ CVR numero aliquo per duos alios multiplicato & diuiſo, ſi per horum duo-rum productum, ſumma duorum primorum productorum diuiſa fuerit, vl-timum proueniens, ſummæ duorum primorum prouenientium æquale ſit. +

+

+ Exempli gratia, proponitur numerus .24. per .8. et .6. multiplicandus & diuiden dus ſumma productorum crit .336. prouenientium autem .7. ſi igitur ſummam .336. productorum per productum duorum ſecundorum numerorum nempe .48. diuiſe-rimus, proueniens pariter erit .7. +

+

+ In cuius gratiã primus numerus ſignificetur linea .q.b. multiplicandus & diuiden-dus numeris deſignatis per .k.m. et .y.m. productorum ſumma ſit .k.z. prouenien-tium autem .a.e: et .a.o. ex .k.m. et .o.e. ex .y.m: tum productum .k.m. in .m.y. ſit .f.m. + Dico quòd ſi .k.z. per .f.m. diuiſerimus proueni et .a.e. + Quod cum ſic fuerit, erit quoque verum quòd diuiſa .k.z. per .a.e. proueniet .f.m. numerus ſcilicet æqualis numero .f.m. ex .13. theoremate huius. + Itaque quotieſcunque probauero quòd di-uiſa .k.z. per .a.e. proueniat numerus æqualis ipſi .f.m. propoſitum verum eſſe con ſequetur. ex .13. theoremate. + Quòd ſi proueniens ex diuiſione .k.z. per .a.e. æqua le fuerit .f.m. patet ex .7. quinti quòd eadẽ erit proportio numeri .k.m.y. ad ipſum proueniens, quæ ad numerum .f.m. + Cogitemus itaq; .k.u. æqualem .a.e. ſuper quam mente concipiamus rectangulum .u.p. æqualem .k.z. ex quo eadem erit proportio .k.p. ad .k.y. quæ .g.k. ad .k.u. ex .15. ſexti, aut, 20. ſeptimi, numerus autem .k.p. erit proueniens, quod probandum eſt æquale eſſe .f.m. +

+

+ Probabitur autem ſic, ex .9. quinti, nempe demonſtrato quòd numerus .k.p. ean dem proportionem habeat ad numerum .k.y. quam habet numerus .f.m. ad eundem k.y. + Sed probatum eſt ſic ſe habere .k.g. ad .k.u. ſicut .k.p. ad .k.y. ſufficiet igitur pro-bare ſic ſe habere .k.g. ad .k.u. ſicut .f.m. ad .k.y. + Sed .k.g. dicitur æqualis eſſe .q.b: et .k. u; + a.e. ſatis erit igitur probare ita ſe habere .q.b. ad .a.e. ſicut .f.m. ad .k.y. + Scimus au-tem quòd eadem eſt proportio .q.b. ad .a.o. quæ .m.k. ad vnitatem, quæ ſit .x. & quod proportio .o.e. ad .q.b. eadem eſt, quæ .x. ad .m.y. ex definitione diuiſionis. + Quare ex æqualitate proportionum eadem erit proportio .k.m. ad .m.y. quæ .e.o. ad .o.a. & + + componendo ſic ſe habebit .k.y. ad .m.y. ſicut .e.a. ad .o.a. & permutando .k.y. ad .e.a. ſicut .m.y. ad .o.a. & ex .19. quinti ita .k.m. ad .e.o. ſicut .k.y. ad .e.a. & permutando .k.m. ad .k.y. ſicut .e.o. ad .e.a. + Nunc producatur .f.t. donec .t.i. æqualis ſit .k.y. produ-ctaq́; .m.t. done c.t.s. æqualis ſit vnitati .x. termineturq́; rectangulum .s.i. ex quo da-bitur proportio numeri .f.m. ad numerum .s.i. compoſita ex .m.t. ad .t.s. et .f.t. ad .t.i. ex .24. ſexti, aut quinta octaui, ſed ita etiam proportio .q.b. ad .a.e. componitur ex eiſdem proportionibus, nempe ex .q.b. ad .o.e. æquali .m.t. ad .t.s. & ex proportione .o.e. ad .a.e. æquali .f.t. ad .t.i. ita que proportio numeri .f.m. ad .s.i. hoc eſt ad numerũ ipſius .k.y. ęqualis eſt proportioni numeri .q.b. ad .a.e. nẽpe .k.g. ad .k.u. hoc eſt .k.p. ad x.y. ex quo ſequitur .k.p. conſtare numero ęquali .f.m. proueniens igitur ex diuiſione numeri .k.z. per .f.m. æquale eſt numero ipſius .a.e. +

+
+ +
+
+
+ THEOREMA LXX. +

+ HAEC porrò concluſio alia etiam via demonſtrari poteſt. +

+

+ Significetur numerus diuidendus atque multiplicandus linea .b.a. + Deinde diuidentes & multiplicãtes ſint .k.m. et .m.y. prouenientia ex diuiſione ſint .a.o. et .o.e. atque .a.o. ex .m.y: o.e. verò ex .k.m. proueniat, quorum ſumma ſit .a.e: productum autem .b.a. in .k.m. ſit .b.p. et .p.s. productum .b.a. in .m.y. ad hæc rectangulum .k.y. ſit productum .k.m. in .m.y: quo to-tum productum .a.s. diuidatur, pro + + ueniensq́; ſit .a.c. cui, a.c: productũ .a.s. eãdẽ proportionẽ ſeruabit, quã k.y. rectangulum ad vnitatem ex definitione diuiſionis, hoc autem proueniens .a.c. cõſtare numero æ-quali aſſero ſummæ .a.e. + Primum enim ex dicta definitione diuiſio-nis habemus eandem eſſe propor-tionem .b.a. ad .a.o. quæ .m.y. ad vnitatem, & quod ſic ſe habet .b.a. ad .o.e. ſicut .k.m. ad eandem vnita tem. + Itaque vnitas hæc linearis ſi-gnificetur per .m.x. in ſingulis late-ribus .k.m. et .m.y. producentibus rectangulum .k.y: ſuperficialis autem vnitas ſit. + + g.m. cogiteturq́; rectangulum .y.x. & rectangulum .k.x. + Itaque dabitur eadem pro portio .k.m. ad .m.x. nempe .k.x. rectanguli ad .m.g. quæ eſt .b.a. ad .o.e. et .y.x. ad .m.g. quæ .b.a. ad .a.o. ſed ex prima ſexti aut .18. vel .19. ſeptimi, ſic ſe habet rectangu-lum .k.y. ad .x.y. ſicut .k.m. ad .m.x. + quare ſicut .b.a. ad .o.e. ex .11. quinti, & eiuſdem rectanguli .k.y. ad rectangulum .k.x. ſicut .y.m. ad .x.m. nempe .b.a. ad .a.o. + Quare ex communi ſcientia, ſic ſe habebit duplum rectanguli .k.y. ad ſummam .y.x. cum .k.x. rectangulorum, ſicut duplum .b.a. ad ſummam .a.o.e. et proportio ſummæ re-ctangulorum .y.x. et .k.x. duplo .g.m. ſicut duplum .b.a. ad .a.o.e. + Igitur ſumma duo-rum rectangulorum .y.x. et .x.k. media proportionalis erit inter duplum rectanguli .k.y. & duplum vnitatis ſuperſicialis .g.m. + Nunc terminetur rectangulum .a.r. ex quo dabitur eadem proportio dupli .a.s. ad .a.r. ſicut dupli .b.a. ad .a.e. ex propoſitioni-bus notatis, ſexti aut ſeptimi. + Quare etiam ſicut dupli rectanguli .k.y. ad ſummã rectangulorum .y.x. et .k.x. + Iam verò ſi conſtituatur .e.c. pro vnitate lineari ipſius .e.r. certi erimus numerum .a.c. æqualem eſſe .a.e. & proportionem .r.e. ad .e.c. hoc eſt .a.r. ad .a.c. eandem quæ .y.x. et .x.k. rectangulorum ad .m.g. ex prædictis rationi-bus, & ex hypotheſi, nempe quòd .e.r. æqualis ſit numero .k.m.y. + + hoc eſt rectangulorum .y.x. et .x.k. + Quamobrem .a.r. ex communi ſcientia mediũ proportionale erit inter duplum .a.s. & duplum .a.c. ea­dẽq́; ꝓportio dupli prędicti .a.s. ad duplum .a.c. ex æqualitate propor-tionum ſimul collectarum, eadem erit qùæ proportio dupli rectangu-li .k.y. ad duplum .m.g. hoc eſt .a.s. ſimplicis ad ſimplicem .a.c. quæ ſim plicis rectanguli .k.y. ad ſimplicem vnitatem .g.m. ſic enim ſe habet ſim plex ad ſimplex, ſicut duplum ad duplum. + Sed pariter ita ſe habet .a.s. ad .a. c. cogitato .a.c. tamquam proueniente ex diuiſione .a.s. per rectangulum .k.y. vt conſtitutum eſt, ſicut .k.y. ad .m.g. ex defi-nitione diuiſionis vt iam dictum eſt, + quare numerus .a.c. æqualis erit numero .a.o.e. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXI. +

+ CVR propoſitis .4. numeris, duobus nempe diuidentibus ac duobus diuiden-dis, ſi adinuicẽ diuiſi fuerint, duoq́; proueniẽtia inuicẽ multiplicata quẽuis nu merum producant, qui ſeruetur, ſi deinde ijdem numeri verſa vice mutuo diuiſi fue rint, & inter ſe multiplicata prouenientia, productũ hoc, primo ſeruato numero æquale erit. +

+

+ Exempli gratia propoſitis his .4. numeris .20. 30. 5. 10. duo autem .20. ſcilicet et .30. ſint numeri diuidendi, porrò .5. et .10. numeri diuidentes, nẽpe vt primo .20 per .5. diuidatur, tum .30. per .10. producetur .4. et .3. qui ſimul multiplicati proferẽt .12. tum .20. per .10. d iuiſo et .30. per .5. prouenientia erunt .2. 6. quæ inter ſe multi-plicata producent etiam .12. +

+ +

+ Cuius rationem ſi quæris, ſignificentur .4. numeri lineis, a.e.o.u. diuidaturq́; .2. per .o. & oriat̃. s. & per .u. oriat̃ .y. et . + + e. diuiſo per .o. oriatur .z. & per .u. proueniat .f. tum .n. ſit productum .z. in .y. et .m. productum .s. in .f. + Dico n. futurum æquale .m. + Sit deinde .x. vnitas, quare ex definitione diui-ſionis eadem erit proportio .s. ad .a. et .z. ad .e. quæ .x. ad .o. + Sed ita ſe ha-bet .a. ad .y. et .e. ad .f. ſicut .u. ad .x. ex quo ſic ſe habebit .s. ad .a. ſicut .z. ad e. et .a. ad. y, ſicut .e. ad .f. + Itaque ex æqualitate proportionum ſic ſe ha-bebit s. ad .y. ſicut .z. ad .f. + Igitur ex 15. ſexti aut .20. ſeptimi productum .n. producto .m. æquale erit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXII. +

+ ALIVD quoque problema à me inuentum eſt, nempe vt proponantur .4. numeri qualeſcunque tandem, quorum duo diuiſibiles ſint, tertius diuiſor vnius è duobus pro libito, quæramusq́; alterius diuidentem, qui ſic ſe habeat vt pro ductum duorum prouenientium quarto numero propoſito ſit æquale. +

+

+ Exempli gratia, proponuntur .4. numeri .20. 48. 5. 12. porrò .20. et .48. numeri ſint diuiſibiles et .5. diuidẽs vnius, ut potè .20. + Quærẽdus nunc erit diuidens alterius nempe .48. eiuſmodi vt productum prouenientium æquale ſit .12. + Diuidam itaque .20. per .5. prouenietq́; 4. quem per .48. multiplicabo, nempe per alterum diuiſibi-lem, ſicq́; proueniet .192. quod productum per quartum numerum nempe .12. diui-fum dabit .16. qui erit diuidens quæſitus, quo diuiſo .48. proueniet .3. ſecundum ſci licet proueniens, quo per alterum hoc eſt .4. multiplicato producetur quartus nu-merus .12. +

+

+ Quod vt ſciamus, primus nume-rus diuiſibilis ſignificetur rectãgulo . + + a.i. ſecundus rectangulo .o.u. primus diuidens latere .a.e. quartum nume-rum rectangulo .i.o. primum proue-niens latere .e.i. ſecundus diuidens la tere .e.u. (hic autem eſt quem quæri-mus) tum alterum proueniens ſigni ficetur latere .e.o. + Iam eadẽ erit pro-portio .e.i. ad .e.u. quæ .o.i. ad .o.u. Sed cum cognitæ ſint tres quantita-tes .e.i: i.o: et .o.u. quarta quoque. e .u. exregula de tribus immediatè cognoſcetur, cætera in ſubſcripta figura facillimè patebunt. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA LXXIII. +

+ HOC etiam problema à me inuentum eſt, nempe ſi duæ radices quadratæ in ſummam collectæ fuerint, & ex dimidio eiuſmodi ſummæ detracta fuerit mi nor radix, reſiduiq́; quadratum duplicatum eiq́; ſummæ coniungatur du-plum producti ipſius reſidui in dimidium ſummæ radicum, atque huic ſummæ du-plum producti eiuſdem reſidui in radicem minorem coniunctum fuerit; + vltima hæc ſumma differentia erit duorum quadratorum propoſitorum. +

+

+ Exempli gratia duæ radices quadraræ ſint .5. et .11. harum ſumma erit .16. & dimi dium .8. differentia minoris ab ipſo dimidio erit .3: duplum quadrati huius differen tiæ erit .18: + duplum producti huius differentię in dimidium ſummę radicum erit .48. item & huius differentiæ duplum in minorem radicem erit .30. quarum omnium ſumma erit .96. tantaq́ue erit differentia ſuorum quadratorum, quorum vnum erit .25. alterum verò .121. +

+

+ Pro cuius rei ſcientia, duæ quadratæ radices ſint .h.o. et .o.d. directæ inter ſe con-iunctæ, quæ ſumma per medium in puncto .e. diuidatur, tum cogitetur .e.b. æqualis o.e. perpendicularis .h.d. ducanturq́; lineæ .b.h: b.o. et .b.d. + Iam ex .4. primi .b.h. æqua lis erit .b.d. & quadratum .b.h. æquale quadrato .h.o. & quadrato .o.b. ſimul cum du plo producti .o.e. in .o.h. ex .12. ſecundi Eucli. + Sed ex .13. eiuſdẽ quadratum .b.d. minus eſt quadrato .o.d. cum quadrato .o.b. ex duplo producti .o.e. in .o.d. at duplum eiuſmodi producti æquale eſt duplo qua-drati .o.e. & duplo producti .o.e. in .e.d. ex + + tertia eiuſdem, itaque duo quadrata ſcili-cet .o.b. et .o.d. maiora erunt duobus qua-dratis, nempe .o.b. et .o.h. collectis cum du plo producti .o.e. in .o.h. ex duplo quadrati o.e. vna duplo producti .o.e. in .e.d. + Qua re differẽtia ſummæ duorum quadratorum o.b. et .o.d. à ſumma duorum o.b. et .o.h. du plum erit quadrati .o.e. cum duplo produ-cti .o.e. in .e.d. & duplo producti .o.e. in .o.h. Quòd ſi ex ſingulis duabus ſummis quadratorum demptum fuerit quadratum .o.b. eadem producta & quadrata ipſius .o.e. remanebunt, tanquam differentia duorum quadratorum .o.u. et .h.c. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXIIII. +

+ CVR ſumma duorum extremorũ quatuor terminorum proportionaliũ arith-meticè, æqualis eſt ſummæ duorum mediorum, vbi nota hac in re neceſſa-rium non eſſe proportionalitatem continuam exiſtere. +

+

+ Exempli gratia, ſi darentur hi quatuor termini .20. 17. 9. 6. quorum proportio ea dem eſſet primi ad ſecundum quæ tertij ad quartum, ſumma primi cum quarto eſſet 26. tantaq́; ſecundi cum tertio. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, primus maiorq́; numerus ſignificetur linea .e.o. ſecun-dus .s.q. tertius .u.c. quartus .g.t. differentia porrò inter .e.o. et .s.q. ſit .i.o. quæ æqualis erit differentiæ .r.c. qua quartus à tertio ſuperatur ex hypotheſi. + Itaque aſſero ſum mam .e.o. cum .g.t. nempe .a.o. æqualem eſſe ſummę .q.s. et .u.c. ſitq́; .q.p. + Nam in .a.o. + + Secundus tertiusq́ue terminus reperiuntur, eſt + + enim ſecundus .e.i. tertius .i.o. et .e.a. quando-quidem ex præſuppoſito .e.i. æqualis eſt .s.q. et i.o. æqualis .r.c. et .a.e. cum ſit æqualis .g.t. cui pariter æqualis eſt .r.u. ex quo .a.e. æqualis eſt .u.r. + Itaque illud ſequitur .a.o. ipſi .q.p. æqualem eſſe. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXV. +

+ CVR ſumma duorum terminorum extremorum imparium arithmeticæ pro-portionalitatis ſemper duplo medij termini æqualis eſt. +

+

+ Exempli gratia, ſunt hitres termini proportionalitatis arithmeticæ .20. 15. 10 ſumma duorum extremorum erit .30. quæ duplum eſt medij termini .15. +

+

+ Quod vt ſpeculemur, tres termini, tribus lineis .b.d: n.u. et .q.p. ſignificẽtur. + Di-co nunc quòd ſumma .b.d. cum .q.p. nempe .h.d. ſemper duplo .n.u. ſcilicet .g.u. æqualis + + erit. + Tum differentia .b.d. ad .n.u. ſit .c.d. quæ æqualis erit .e.u. differentiæ inter n.u. et .q.p. patet enim in linea .h.d: b.c. æqualem eſſe .n.u. ſed .n.u. ex .n.e. componitur æquali .q.p. et ex .e.u. æquali .c.d. cum itaq; in .h.d. partem .h.b. reperiamus æqualem .n.e. gratia .q.p. & partem .c.d. æquale m.e.u. manifeſtum erit h.d. æqualem eſſe .g.u. +

+
+
+ +
+
+ BINA PROBLEMAT A EX DVOBVS PRAEDICTIS THEOREMATIBVS DEPENDENTIA. +

+ EX duobus prædictis theorematibus duo problemata oriuntur, quorũ primum eſt. + Datis tribus quantitatibus cognitis, ſi quis quartam inuenire voluerit, quæ eiuſmodi ſit reſpectu tertiæ, qualis eſt ſecunda reſpectu primæ, ſecunda cum tertia in ſummam colligenda erit, ex qua detracta prima, ſupererit quarta. +

+

+ Exempli gratia, cognitis tribus quantitatibus .20. 17. 9. ſi quartam inuenire vo luerimus eiuſmodi proportionem cum tertia arithmeticè ſeruantem, quam ſecunda cum prima, ſecundam cum tertia in ſummam colligemus, dabiturq́; ſumma .26. ex qua detracta prima quantitate, quarta relinquetur nempe .6. quod ex .74. theore-mate dependet. +

+

+ Idipſum tamen proueniret ſi quis ex tertio termino differentiam primi atque ſe-cundi detraheret; + hæc tamen via non tam vniuerſalis eſtqu àm illa. + N ſi quartus ter minus incognitus tertio maior eſſe deberet, dictam differentiam cum tertio termi-mino in ſummam colligere oporteret. +

+

+ Alterum problema eſt, quòd inuentis duobus terminis, ſi tertius requiratur, ſe-cundus duplicandus erit, ex qua ſumma detracto primo, ſtatim tertius proferetur, quod problema ex præcedenti theoremate dependet. +

+ +

+ Progredi nihilominus etiam hac in re poſſemus per differentiam primi & ſecun-di termini, eam detrahendo aut in ſummam cum ſecunda colligendo, attamen prior ratio magis latè patet, ideſt vniuerſalior eſt. +

+
+
+ THEOREMA LXXVI. +

+ CVR ſi quis cupiat ſecundum terminum inuenire, quatuor terminorum arith-meticè proportionalis continuæ, quorum nobis duo extrema proponantur. + Rectè primum duplicabit coniungetq́; vltimo termino, nempe quarto, ex qua ſum-ma tertiam partem deſumet, quæ erit ſecundus terminus quęſitus. +

+

+ Exempli gratia, ſi horum quatuor terminorum .12. 9. 6. 3. duo nobis extrema proponantur. + nempe .12. et .3. quorum ſecundus inueniendus ſit, ſumpto quolibet pro primo, ſit autem .3. primus numerus, quartus verò .12. + quare duplicato 3. vtpo tè primo, & coniuncto .12. quarto, ſumma erit .18. cuius eſt tertia pars .6. ſecundus numerus ſcilicet ſumpto principio à minimo. + Idipſum euenit ſumpto principio à maximo. + Nam ſi datur ſecundus à minimo aut à maximo, illico tertius datur diffe-rentia inter hunc & primum, ſecundo coniuncta, aut ex eodem detracta. +

+

+ Cuius ratio ſic demonſtratur, quatuor termini quatuor lineis .m.g: q.p: u.n: c.t. ſignificentur, quorum .m.g. et .c.t. tantummodo cognoſcantur. + ſitq́; .m.g. primus ac maior terminus: + k.g. verò ſit duplum primi .m.g: cui coniungatur .b.k. æqualis .c.t. Dico tertiam partem .b.g. quæ ſumma totalis eſt, æqualem eſſe .q.p. + In primis enim certi ſumus .m.f. in .m.g. reperiri æqualem .q.p. ſupereſtq́; .f.g. differentia inter .m.g. et .q.p. æqualis .e.p. differentiæ inter .q.p. et .u.n. & æqualis .o.n. differen-tiæ inter .u.n. et .c.t: ſimul etiam in .k.m. habemus .d.m. æqualem .m.f. + quare etiam .q.p. et .k.d. æqualem .f.g. nempe .e.p. aut .o.n: Hactenus in .k.g. reperimus duplum .q.p. ſimul cum .f.g. et .k.d. æqualibus .e.p. et .o.n. & quia .b.K. æqualis .c.t. fuit coniuncta. + conſiderandum eſt an hætres quantitates .f.g: K.d. et .b.K. ſimul æquales ſint .q.p. quod tamen per ſe manifeſtum eſt. + nam .q.p. ſuperat .u.n. per .e.p. et .u.n. ex-cedit .c.t. per .o.n. æqualem .e.p. + quare .q.p. per duplum differentię .f.g. ſuperat .c.t. ita que .f.g: k.d. et .K.b. ipſi .q.p. ſunt ę-quales, ex quo ſequitur .q.p. tertiã + + partem eſſe .b.g. Hæc quæ hacte-nus dicta fuerunt, in genere maio-ris inæqualitatis probata fuerunt. + At in genere minoris, ſumpto or-dinis principio à minimo termino rum, duplicetur .c.t. ſitq́; duplum hoc .K.t. cui .k.b. æqualis .m.g. con-iungatur, quæſumma ſit .b.t. + Di-co .u.n. tertiam eſſe partem ipſius. + Nam in primis in .b.t. datur termi nus .b.K. æqualis vltimo .m.g. in quo ſemel reperitur .u.n. vnà cum duabus differentijs, nempe .i.g. in ipſa autem .b.t: u.n. ſignificetur pri mo loco per .r.K. ex quo ſupererit .b.r. duabus differentijs prædictis æqualis, ſed ex præſuppoſito .u.n. componitur ex .o.u. æquali .c.t. et .o.n. ęquali vni differentiæ. + Itaq; + + cum in .b.t. præter .r.K. bis detur .c.t.K.t. et .b.r. duabus differentijs æquipol-lens, illud efficitur .u.n. pariter ipſius .b.t. eſſe tertiam partem, quod erat propoſitũ. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXVII. +

+ CVR ſi quis velit ſecundum quinque continuorum proportionalium termi-num inuenire, ſolis extremis cognitis. + Rectè vltimũ triplo primi coniunget, ex qua ſumma quartam partem detraher, quæ erit ſecundus terminus quæſitus. + Quod ipſum faciet qui inuenire vult ſecundum terminum ſenarij ſeptenarij, octo-narij aut alterius cuiuſcunque, creſcente tamen multiplicatione primi, vltimoq́; coniuncto. +

+

+ Exempli gratia, dantur duo extremi termini, horum quinque numerorum .18. 16. 14. 12. 10. nempe .18. et .10. ſi .18. primus erit, hoc eſt, ſi à genere maioris inæ-qualitatis progrediemur, triplicabimus terminum .18. dabunturq́; .54. cui numero coniuncto quinto termino .10. dabitur numerus .64. cuius quarta pars erit .16. vtpo tè ſecundus terminus gratia, aut ſecundi ſex terminorum, quadruplicandus eſſet pri mus .18. deinde adiuncto vltimo, quinta pars ſummæ eſſet ſecundus terminus, atq; ita deinceps. +

+

+ Cuius ſpeculationis gratia, dicti termini lineis .z.h: f.s: u.p: e.g. et .r.x. ſigniſicẽtur. + In primis ex genere maioris inæqualitatis, triplicabimus .z.h. ſitq́; triplum hoc .k.h. cuicõiungatur .b.k. ęqualis vltimo termino .r.x. + Dico .f.s. quartã partem eſſe ſum-.b.h. + Nam in .k.h. ſecundus terminus .f.s. ter cum tribus differentijs æqualibus .n.h. reperitur. + Probandum nunc eſt tres has differentias .n.h: a.c. et .d.k. ſimul cum .b.K. ęquales eſſe .f.s. + + quod in dubiũ re uocari poteſt, cum .f.s. ſuperet .r.x. per .o.s: t.p. et .i.g. + At in genere minoris inæquali tatis, triplum .r.x. ſit .x.a. et .a.b. ſit æqualis .z.h. & z.h. tribus differẽ tijs .n.h: o.s: t.p. ſu-peret .e.g. quæ in .a.b. ſint .b.K: K.d: d.c. ex quo .a.c. æqualis erit .e.g. et .a.x. cum .b.c. tripla .e.g. + Itaque tota ſumma .b.x. qua drupla erit .e.g. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXVIII. +

+ QVantitates quæ fuerint inuicem in proportionalitate arithmetica proportio-nales, permutan do quoque proportionales erunt. +

+ +

+ Sint exempli gratia .4. quantitates .a.b: c.d: e.f: et .g.h: inuicem proportionales in proportionalitate arithmetica. + Hoc eſt vt quæ proportio (licet impropriè dicta) eſt ipſius .a.b. ad .c.d. eadẽ ſit ipſius .e.f. ad .g.h. + Tunc permutando dico eandem pro portionem fore ipſius .a.b. ad .e.f. quæ ipſius .c.d. ad .g.h. +

+

+ Nam, ex hypotheſi, differentia qua .a.b. ſuperat .c.d. (quæ ſit .m.b.) æqualis eſt differentiæ qua .e.f. ſuperat .g.h. (quæ ſit .i.f.) vnde .a.m. reſiduum ex .a.b. æquale erit c.d. & reſiduum .e.i. æquale .g.h. + Sit igitur exempli gratia .c.d. maior .g.h. per .c.n. vnde .n.d. æqualis erit .g.h. + quare .a.m. maior erit .e.i. per .a.K. æqualem .c.n. ex com-muni ſcientia. + Vnde .K.m. æqualis erit .n.d. hoc eſt ipſi .g.h. hoc eſt ipſi e.i. + Quare ex communi conceptu .b.K. æqualis erit ipſi .f.e. ſed .n.d. æqualis eſt .g.h. vt dictum eſt. + Cum ergo .b.K. æqualis ſit .e.f. et .d.n. ipſi .g.h. et .a.b. maior ſit ipſa .K.b. per .a.K. æqua-lem ipſi .c.n. per quam c.n: d.c. maior eſt ipſa .d.n. ſequitur verum eſſe propoſitũ hoc eſt, quod eadem proportio ſit ipſius .a.b. ad .e.f. quæ .c.d. ad .g.h. arithmetice ſcilicet. +

+
+ +
+
+
+ THEOREMA LXXIX. +

+ CVR prouenientia duorum numerorum diuidentium eiuſdem numeri diuiſi-bilis, geometricè eandẽ inter ſe proportionẽ ſeruant, quã ipſimet diuidẽtes. +

+

+ Exempli gratia ſi per ſenarium & octonarium numerus vigintiquatuor diuida-tur, prouenientia erunt .4. et .3. eadem proportione, qua diuidentes. +

+

+ Cuius eſt ratio numerus diuiſibilis ſignificetur rectangulis .u.x. et .n.e. diuidentes autem ſint .u.o. et .e.o. + quare ex ijs, quæ .10. + + theoremate dicta fuerunt .u.x. per .u.o. diui-ſo dabit .x.o. & diuiſo .n.e. per .e.o. dabit .o.n. + Dicimus itaque eandẽ eſſe proportionẽ o.x. ad .o.n. quæ .e.o. ad .o.u. quod patet ſub ſcriptam figuram conſiderantibus, in qua, ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi, eadem propor-tio cernitur .o.x. ad .o.n. quæ .o.e. ad .o.u. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXX. +

+ CVR quauis quantitate, tribus + + aut quatuor aut etiam pro libi-to pluribus diuidentibus numeris di-uifa, prouenientia eandem prorſus inter ſe proportionem ſeruabunt, quam ipſi diuidentes habere compe riuntur. +

+
+
+ +
+
+

+ Exempli gratia, proponitur nu-merus .60. quinque numeris diuiden dus, vtpotè .30. 20. 15. 12. 10. pro-uenientia erunt .2. 3. 4. 5. 6. eadem + + proportione diuidentium, quamuis ex aduerſo. +

+

+ Cuius ratio ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi dependet. + prout in ſubſcripto ordine fa-cillimè deprehendi poteſt. +

+
+
+ THEOREMA LXXXI. +

+ CVR quantitate in tres continuas partes proportionales ſecta, & per ſingulas ipſarum diuiſa, ſumma trium prouenientium quadrato medij prouenientis æqualis eſt. +

+

+ Exempli gratia, proponitur .14. diuidendus in tres continuas partes proportio-nales, nempe .8. 4. 2. ipſeq́; numerus .14. per ſingulas diuiditur, ex quo tria proue-nientia oriuntur, nempe ex prima parte .8. proueniẽs erit .1. cum tribus quartis par tibus ex ſecunda .4. datur proueniens .3. cum dimidio vnius, & ex tertia .2. proue-nient .7. integri, qui in ſummam collecti dant .12. integros & vnam quartam par-tem tantumdem, videlicet quantum quadratum prouenientis medij, nempe .3. cum dimidio. +

+

+ Cuius ſpeculationis gratia, totalis numerus ſignificetur linea .n.c. qui in tres par-tes diuidatur .n.a: a.e. et .e.c. quæ ſint continuæ proportionales, quarum ſingulis, numerum .n.c. diuiſum eſſe cogitemus, proueniens autem ex diuiſione .n.c. per .n.a. ſit .i.d. quod verò prouenit ex diuiſione .n.c. per .a.e. ſit .d.u. proueniens quoque ex diuiſione .n.c. per .e.c. ſit .u.o. quorum ſumma ſit .i.o. quæ aſſeritur eſſe numeri æqua-lis numero quadrati .d.u. + Quod hac ratione probabo, producatur linea .i.o. donec .o.p. æqualis ſit .o.u. erigaturq́; .o.m. æqualis .d.i. perpendiculariter .o.p. in puncto .o. quæ producatur donec .o.q. vnitati ſit æqualis, terminenturq́; duo rectangula .m.p. et .q.i. ex quo habebimus rectangulum, aut productum .m.p. æquale quadrato .d.u. ex .16 ſexti aut .20. ſeptimi, quandoquidem tria prouenientia .o.u: u.d. et .d.i. ex pręcedenti theoremate ſunt inter ſe continua proportionalia, proportionalitate qua partes .n.c. + Iam verò ſi probauero .q.i. productum, producto .m.p. æquale eſſe, pro-poſitum quoque probatum erit. + Numerus enim producti .q.i. æqualis eſt numero. + ſummæ .i.o. + Habemus autem ex definitione diuiſionis ita ſe habere .n.c. ad .i.d. ſicut .n.a. ad .o.q. + Itaque permutando ſic ſe habebit .n.c. ad .n.a. ſicut .d.i. hoc eſt .m.o. ad .o.q. ſed ſicut ſe habet .n.c. ad .n.a. ita pariter ſe habet .i.o. ad .o.u. hoc eſt ad .o.p. + Ita-que .i.o. ad .o.p. ſic ſe habebit ſicut .m.o. ad .o.q. ex quo ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi .q.i. æqualis erit .m.p. & conſequenter quadrato .d.u. + Vt autem lector minori labo-re cognoſcere queat .i.o. ad .o.u. ſic ſe habere, vt .n.c. ad .n.a. ſciendum eſt quòd, ſic ſe habet .i.d. ad .d.u. ut .c.e. ad .e.a. ex quo componendo ſic ſe habebit .i.u. ad .d.u. ſi-cut .c.a. ad .a.e. & permutando ita .i.u. + + ad .c.a. vt .d.u. ad .e.a. ſed cum ex præ-cedẽti theoremate ſic ſe habeat .d.u. ad .u.o. ſicut .e.a. ad .a.n. permutando ſic ſe habebit .d.u. ad .a.e. ſicut .u.o. ad a.n. ex quo ex .11. quinti ſic ſe habe-bit .i.u. ad .c.a. prout .o.u. ad .a.n. per-mutandoq́ue .i.u. ad .u.o. vt .c.a. ad .a.n. & componendo, ita .i.o. ad .u.o. ſicut .c.n. ad .a.n. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA LXXXII. +

+ CVR quantitate aliqua in quatuor partes cõtinuas proportionales ſecta per-q́ue ſingulas diuiſa, ſumma quatuor prouenientium æqualis ſit producto ſe-cundi in tertium. +

+

+ Exempli gratia, ſi triginta in quatuor partes proportionales ſecetur, hoc eſt. 16. 8. 4. 2. perq́; harum ſingulas idem numerus .30. diuidatur, primum proueniens erit .1. cum ſeptem octauis partibus. + Secundum .3. cum tribus quartis, tertium .7. cum dimidio, quartum .15. integri, quorum ſumma erit .28. cum octaua parte, tan tumq́; erit productum ſecundi prouenientis in tertium. +

+

+ Quod vt ſciamus, quantitas .n.c. in partes continuas proportionales quatuor ſe-cetur .n.a: a.t: t.e. et .e.c. rurſusq́; per ſingulas partes illa ipſa diuiſa, prouenientia ſint .i.d: d.x: x.u: u.o. quorũ ſumma ſit .i.o. hanc ſummã dicimus æqualem eſſe nume-ro producti .d.x. in .x.u. +

+

+ Quod hac ratione probo, cogito productam eſſe lineam .i.o. quousq́; .o.p. æqua lis ſit .o.u. erectamq́; .m.o. æqualem .i.d. perpendiculariter .o.p. & productam donec .o.q. vnitati ſit æqualis. + Iam terminatis rectangulis .m.p. et .i.q. patebit ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi, productum .m.p. producto .d.x. in .x.u. æquale eſſe. + Ita quòd ſi pro-bauero productum .i.q. producto .m.p. æquale eſſe, facile patebit propoſitum. + Cuius gratia, ſequuti præcedentis theorematis ordinem, primum ex definitionẽ diuiſionis, eadem proportio erit .n.c. ad .i.d. quæ .n.a. ad .o.q. ex quo permutando .n.c. ad .n.a. ſic ſe habebit vt .i.d. hoc eſt .m.o. ad .o.q. & ſi progrediamur eodem ordine, quo præ-cedenti theoremate, ſumpto principio ab .i.d. et .e.c. verſus .d.x. et .e.t. gradatimq́ue permutando ac coniungendo, inue- + + niemus eandem proportionem eſſe c.n. ad .n.a. quæ .i.o. ad .o.u. nempe .o.p. ex quo ex .11 quinti, ita ſe habe bit .i.o. ad .o.p. vt .m.o. ad .o.q. + quare ex .15. ſextiaut .20. ſeptimi produ-ctũ .i.q. erit producto .m.p. æquale, ex quo etiam æquale erit producto .d.x. in .x.u. + Idem ordo in qualibet quantitate in quantaſuis partes diuiſa ſeruari poterit, cum huiuſmodi ſciẽtia in vni uerſum pateat. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXXIII. +

+ CVR termini medij cubus, trium continuè proportionalium, ſemper producto rectanguli compræhenſi à maximo & medio in minimo termino æqualis ſit. +

+

+ Exempli gratia, datis his tribus terminis continuis proportionalibus .9. 6. 4. ſi ſumpſerimus productum maximi in medium nempe .54. quod per minimũ .4. multi-plicemus, dabitur numerus .216. cubo medij .6. æqualis. +

+

+ In cuius gratiam tres numeri continui proportionales tribus lineis .a.e.i. ſignifi-cẽtur, cubus autem .e. ſignificetur figura .d.n. productumq́ .a. in .e. ſit .b.n. ipſius au-tẽmet in .i. ſit .p.o. ita quod .q.p. aut .b.o. cum ſint eiuſdẽ ſpeciei, æqualis erit .a: et .o.n. + + æqualis .e: et .q.n. æqualis .i. + Nunc co- + + gitemus abſolui corpus .n.h. ita ut .b.o.c.ſit vnica recta linea, ex quo ex .25. vndecimi proportio .n.h. ad .n.k. ea-dem eſt quæ .o.h. ad o.k. ſed ſic ſe ha-bet .o.h. ad .o.k. vt .h.b. ad .b.k. ex prima ſexti aut .18. vel .19. ſe-ptimi itaque .n.h. ad .n.k. ex .11. quinti ſic ſe habebit. vt .h.b. ad .b.k. ſed .n.h. ad .n.d. ex eiſdem ſic ſe habet ut .h.u. ad .d.u. et .h.u. ad .u.d. ita ut .h.b. ad .b.k. ex præſuppoſito. + Itaque ex 11. prædicta .n.h. ad .n.k. eadem erit proportio quæ .n.h. ad .n.d. + Quare ex .9. quinti .n.k. æqualis erit .n.d. Quod erat propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXXIIII. +

+ CVR quadrato vnius quantitatis radice proportionalis, per ſingulos tres termi nos diuiſo, prouenientia, ſingulis dictis terminis ſint æqualia. +

+

+ Exẽpli gratia, datis tribus terminis continuis proportionalibus .9. 6. 4. qua dratum medij erit .36. quod per .9. diuiſum dabit .4: per .6: 6. per .4: 9. +

+

+ Cuius gratia, ſint tres termini cõtinui ꝓportionales .a.o: o.c. et .c.q. quadratũ autẽ medij ſit .e.c. + Iam ſi applicetur rectangulũ .a.d. æquale quadrato .e.c. ipſi .a.o. & re-ctangulum .q.p. æquale eidem quadrato .e.c. ipſi .c.q. ſi quadratum .e.c. per .a.o. diui ſerimus, proueniens erit .o.d. diuiſoq́ per .c.q. proueniens erit .c.p. quod ſi per ſuam radicem .o.c. diuidatur, proueniens erit .o. + + e. quod ſine dubio æquale eſt .o.c. ſed dico .o.d. æqualem eſſe .c.q. + Nam ex .16. ſexti aut 20. ſeptimi eadem eſt proportio .a.o. ad .o.c. quę .o.e. ad .o.d. nempe .o.c. ad .o.d. itaque o.d. ex .9. quinti æqualis eſt .c.q. quandoqui dem ex .11. ſic ſe habet .o.c. ad .o.d. ſicut .o.c. ad .c.q. + Applicatis ijſdem rationibus ipſi .p.c. probabimus .c.p. æqualem eſſe .a.o. cum o.c. media ſit proportionalis, inter .c.p. et c.q. quam inter .a.o. et .c.q. itaque .c.p. æqua-lis eſt .a.o. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXXV. +

+ CVR propoſitis tribus quantitatibus continuis proportionalibus proportione aliarum duarum nobis datarum, multiplicata maiori poſtremarum dua-rum in ſummam mediæ cum minima trium primarum, productum æqua-le ſit producto minoris duarum in ſummam maximæ cum media trium. +

+

+ Exempli gratia proponuntur quantitates .9. 6. 4. proportione numerorum pro- + + poſitorum .3. et .2. multiplicato .3. per .10. ſummã .6. cum .4. dantur .30. quod pro-ductum æquale erit producto .2. per .15. nempe per ſummam 9. et .6. +

+

+ Quod vt cognoſcamus, tres quan + + titates continuæ proportionales ſint b.a.p. proportione .d.q. productum autem .d. in ſummam .a. cum .p. ſit .f.t. & productum .q. in ſummam .b.a. ſit .K.h. et .K.n. ſit æqualis .b. et .n.o. æqua lis .a. & ita etiam .o.u. eidem .a. et .u.t. æqualis .p. et .h.o. ipſi .q. et .f.o. ipſi .d. + quare ita ſe habebit .K.n. ad .n.o. ſicut o.u. ad .u.t. & componendo .K.o. ad .n.o. vt .o.t. ad .u.t. & permutando .K.o. ad .o.t. vt .n.o. hoc eſt .o.u. ad .u.t. & pariter .f.o. ad .o.h. vt .o.u. ad .u.t. + Ita-que ſicut .k.o. ad .o.t. ex quo ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi .K.h. æqualis erit .f.t. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXXVI. +

+ CVR multiplicatis ſingulis tribus quantitatibus continuis proportionalibus in reliquas duas, ſex producta æqualia ſint producto dupli ſummæ ipſarum trium in mediam proportionalem. +

+

+ Exempli gratia, proponuntur hitres termini continui proportionales .9. 6. 4. pro ductum .9. in .6. erit .54. at .9. in .4. erit .36. et .6. in .9: 54. et .6. in .4: 24. et .4. in .9: 36. et .4. in .6: 24. quæ producta ſimul collecta efficiunt numerum .228 ſed tantũ eſt pro-ductum dupli ſummæ trium terminorum in ſecundum nempe .38 in .6. +

+

+ Cuius intelligẽtiæ cauſa, tres termini cõtinui proportionales ſignificentur linea .b.e. nempe .b.d: d.c: c.e. cuius duplum ſit .u.e. et .b.f. æqualis ſit .b.d. et .f.n: d.c. et .n.u: c. e productum verò .u.e. in .d.c.ſit .u.s. cui dico æqualem eſſe ſummam productorum ſingulorum trium terminorum in reliquos duos. + Quamobrem ducantur perpendi-culares .c.g: d.o: b.i: f.a. et .n.p. inter .u.e. et .q.s. ex quo pro producto .c.e. in .c.d. ha-bebimus rectangulum .c.s. & rectan- + + gulum .d.g. pro producto .c.e. in .d.b. ex .16. ſexti aut .20. ſeptimi itemq́ue rectangulum .q.n. pro producto .d.c. in .c.e. & rectangulum .b.o. ex .d.c. in .b.d. & rectangulum .b.a. ex .b.d. in .d.c. et .p.f. ex .d.b. in .c.e. ex .16. aut .20. prędictas. + Quare ſex producta æquantur inter ſe, replentq́ productum .u.s. ex quo verum eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXXVII. +

+ QVA ratione cognoſci poſſit verũ eſſe proportionem ſummæ quatuor quan-titatum continuarum proportionalium ad ſummam ſecundæ & tertiæ, ean-dem eſſe, quæ ſummæ primæ & tertiæ ad ſecundam ſimplicem. +

+

+ Exempli gratia, ſi inue nirentur hæ quatuor quantitates continuæ proportiona-es .16. 8. 4. 2. earum ſumma erit .30. ſunima verò ſecundæ & tertiæ .12. tum ſumma + + primæ cum tertia .20. ex quo ſicſe habet .20. ad .8. nempe ad ſecundam, vt .30. ad .12. +

+

+ Quod vt ſciamus, quatuor prædictæ quantitates ſignificentur linea .a.e.i.o. pro-babo ita ſe habere .a.e.i.o. ad .e.i. vt .a.i. ad .e. + Nam cum ſic ſe habeat .a. ad .e. ut .e. ad .i. & vt .i. ad .o: ex æqualitate proportionum vel permutando ita ſe habebit .a. ad .i. vt .e. ad .o. & è conuerſo ita .o. ad .e. vt .i. ad .a. & cõponendo ita .o.e. ad e. vt .i.a. ad .a. permutandoq́ .o.e. ad .i.a. vt .e. ad .a. nempe .i. ad .e. & componendo ita .o.i.e.a. ad .i.a. vt .i.e. ad .e. & permutando ita .o.i.e.a. ad .i.e. vt .i.a. ad .e. quod erat propoſitum. + Ex quo patet error antiquorum quiidipſum, accidere arbitrati ſunt in quantitatibus diſcretæ proportionalitatis, quod tamen falſum eſt. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponantur .12. 6. 4. 2. proportio .12. ad .6. eadem eſt quæ .4. ad .2. + Sed à proportione .6. ad .4. frangitur, cum non ſit eadem quæ .12. ad .6. harum autem ſumma erit .24. & ſumma ſecundæ cum tertia .10. ſed primæ cum tertia erit 16. ex quo .16. ad .6. non ſic ſe habebit vt .24. ad .10. At in ſpeculatione quatuor quantitatum .a. + + e.i.o. ſi proportio .e. ad .i. non eſſet eadem quæ .a. ad .e. minimè licuiſſet dicere ita ſe habere .i. ad .e. vt .e. ad .a. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXXVIII. +

+ CVR extribus quantitatibus quibuſlibet, productum duarum in tertiam, vna ſemper eademq́; ſit quantitas. +

+

+ Exempli gratia, proponuntur .15. 8. 2. ſi multiplicauerimus .15. per .8. tum produ ctum per .2. tantum erit quantum ſi quis multiplicaret .8. per .2. & hoc per .15. et .15. per .2. rurſusq́; per .8. +

+

+ Quod ut pateat, tres quantitates tri- + + bus lineis ſignificentur .m.f: a. et .o. + Dico productum .m.f. in .a. multiplicatum. + per .o. æquale eſſe producto .a. in .o. mul-tiplicato per .m.f. aut producto .m.f. in .o. multiplicato per .a. + Sit enim corpus .d.u. rectãgulum, cuius latus .n.u. ſit æquale m.f. et .u.t: a: et .u.c: o. patebit manifeſtè n.t. eſſe productum .m.f. in .a. quod .n.t. multiplicatum in .u.c. æquali .o. producit corpus .d.u. ſed idipſum corpus .d.u. ex multiplicatione producti .c.t. in latus .n.u. æquale .m.f. oritur, & idipſum .d.u. ex multiplicatione .n.c. in latus .u.t. æquale .a. profertur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXXIX. +

+ CVR quarumcunque quatuor quantitatum, ſi prima in ſecundam multiplice-tur & hoc productum in tertiam, rurſusq́ hoc alterum in quartam, vltimum productum æquale ſit producto producti ſecundæ in tertiam, in productum primæ in quartam. +

+ +

+ Exempli gratia, caſu ſeſe offerunt hi quatuor numeri .8. 5. 3. 2. multiplicato .8. per .5. & hoc .40. per .3. rurſus hoc .120. per .2. vltimum productum eſſet .240. æqua le producto .15. (quod ex .5. in .3. oritur) in productum .16. quod ex .8. in .2. pro-fertur. +

+

+ Cuius ſpeculationis gratia, cogitemus quatuor numeros quatuor lineis .a.e.i.o. ſignifi cari, productum autem .e. in .i. eſſe .m.f. et .r.s. ſimiliter & productum .a. in .o. eſ-ſe .m.z: et .z.f. productum eſſe .m.f. in .m.z. cui productum .a. in .e. multiplicatum per i. & hoc tandem per .o. æquari debet. +

+

+ Sit itaque .u.y. productum .a. in .e. quod .u.y. per .i. multiplicatum proferat .u.s. hocq́ue .u.s. multiplicatum per .o. + Dico quod dabit numerum æqualem numero .f.z. Quamobrem .r.s. aut .m.f. quod idem eſt, in figura præcedentis theore matis ſigni-ficetur linea .n.u. & linea .r.u. hu-ius, nempe .a. ſignificetur per .u.t. + + præcedentis, ex quo numerus pro ducti .u.s. præſentis, in præcedenti ſignificabitur producto .n.t. quod ꝓductũ .u.s. pręsẽs præsẽs .o. mul­tiplicatum, quod erat in præceden ti .u.c. ſignificabitur per .d.u. præce dentis, quod non modo ex multi-plicatione .n.t. præcedentis, nempe .u.s. præſentis. in .u.c. præcedentis æquali .o. præ-ſentis oritur, ſed etiam ex .c.t. præcedentis æquali .m.z. præſentis in .n.u. præceden tis æquali .m.f. præſentis. + Itaque verum eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XC. +

+ CVR quibuſlibet & quantiſuis numeris in ſummam collectis, ſi ab vnitate in ſe-cunda ſpecie progreſſionis arithmeticę imparium numerorum progreſſi fue-rimus, eiuſmodi ſumma ſemper eſt quadratus numerus. +

+

+ Exempli gratia, ſi horum quatuor diſparium numerorum ſummã, in dicta pro-greſſione arithmetica quis ſumat, principio ab vnitate ſumpto, nempe .1. 3. 5. 7. ſum-ma erit .16. numerus quadratus inquam. + Idem de cæteris. +

+

+ Quamobrem animaduertendum eſt, vnitatem, tam ſumi pro ſui ipſius radicem, quam pro quadrato, cubo, cenſo cenſi, primo relato, & alia quauis dignitate. + Nunc autem pro quadrato ſumamus per .o. ſignificato, cogitemusq́ quadratum .o. includi quadrato vnitatem ſequenti, quod, vt patet, eſt quatuor vnitatum, ac pro-priè primum quadratum numerorum, ex quo etiam nomen accepit, vnde ex ſimi-litudine quam cætera quadrata cum hoc primo retinent, ex quaternario denomina-tionem acceperunt. + Hocitaq; ſit .o.u.c.e. ita ex communi ſcientia quadrato .o. iun-gitur gnomon .e.c.u. conſtans tribus vnitatibus, quare primus gnomon, numero im-pari conſtat. + Scimus etiam ex additione numeri binarij ad imparem, numeris di-ſparibus ſummam excreſcere, cum propius accedere quã binario nequeant, ex quo medio binario, ſibi inuicem ſuccedunt. + Dico igitur quòd quinario ternarium ſub ſequente, coniuncto quadrato .o.u.c.e. profertur quadratum, quod in numeris, bi-narij quadratum ſequitur, eritq́; ternarij, quodq́; ſignificetur per .o.f. patet enim pri mo non differre ab .o.c. præter quam gnomone .b.f.d. qui coniungitur quadrato .o.c. quique duabus vnitatibus maior eſt .e.c.u. + ſcimus gnomonem .e.o.u. æqualem + + eſſe gnomoni .e.c.u. itemq́; gnomonem .b.f.d. æqualem gnomoni .b.o.d. at hic gno-mon .b.o.d. ex præſuppoſito, maior eſt gnomone .e.o.u. duabus vnitatibus .b. et .d. Itaque etiam gnomon .b.f.d. duabus vnitatibus gnomonem .e.c.u. ſuperabit. + Qua-re .b.f.d. erit impar immediatè ſequens ternarium, qui coniunctus quadrato .o.c. quadratum ſubſequens componet. + Eadem ratione probabitur de quadrato .o.n. ſe quenti .o.f. & gnomone .i.n.a. cum hic ordo ſpeculationis ſit vniuerſalis. + In quo cernitur quemlibet gnomonem ſibi contiguũ inferiorem ſemper duabus vni-tat ibus excedere, cumque quadrata non niſi gnomonibus ſibi inuicem ſuccedant. + Sed primus .e.c.u. diſpar fuerit, ꝓculdubio etiã neceſſarioq́; cæteri diſpares erũt. + Ex qua ſpeculatione, oritur regula ab antiquis tradita inueniendi vltimi numeri diſparis cõcurrentis ad cõpo­ + + ſitionem alicuius quadrati. + Vt ſi quis ſeire deſideret nu-merum vltimum diſparem, quo mediante quadratum .o.n. conſtitutum fuit, quod aliud non eſt quam ſcire quantus ſit numerus vltimi gnomonis .i.n.a. æqualis gno moni .i.o.a. + Itaque vt ſciamus hunc gnomonem .i.o.a. patet duplicandam eſſe radicem .o.e.b.i. dabiturq́, .o.e.b.i. et .o.u.d.a. vbi bis reperitur .o. nos autem tantummo do quærimus ſcire gnomonem .i.b.e.o.u.d.a. + Itaque minor eſt vnitate duplo radicis, cum unitas .o. bis repe-tatur, quæ tamen in gnomone ſemel tantum ſumebatur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XCI. +

+ CVR ſumma quadratorum, quorum radices ſunt in proportione ſeſquitertia nempe .4. ad .3. quadrata ſit. +

+

+ Exempli gratia, ſumemus quadratum .3. ſcilicet 9. quod in ſummam cum qua-drato .4. colligemus, nempè .16. eritq́; quadratum .25. & ita quadratum .6. hoc eſt .36. collectum cum quadrato .8. nempè .64. efficiet quadratum .100. ita etiam qua-dratum .9. hoceſt .81. coniunctum quadrato .12. nempè .144. producet quadra-tum .225. +

+

+ In cuius gratiam ſint duo quadrata ſubſcripta .q.o. et .q.a. quorum radices ſint .q. + + g. et .q.p. hoc eſt .q.g. quatuor vnitatum, et .q.p. trium, ex quo .q.a. erit .16. vnitatum et .q.o. nouem. + Ad hæc cogitemus applicari quadra-to .q.a. gnomonem .f.s.h. tam amplum ſiue la-tum quã gnomon .b.a.g. nempè vt .h. ſit æqua lis .g: g. verò differentia ſit qua .q.g. maior eſt .q.p. huncq́; gnomonem .f.s.h. dico ęqualem eſ ſe quadrato .q.o. nam ex preſuppoſito .g. terra dicem .q.p. ingreditur, & quater .q.g. ex quo, tres partes .q.k.p. inter ſe æquales ſunt vnde etiam quadratum .q.o. nouem partibus ſuper-ficialibus quadratis conſtabit, quarum ſingula rum radix æqualis erit .g. cumque præcedenti theoremate didicerimus quemlibet gnomo-nem quadrati immediatè ſequentis æquę amplitudinis cum gnomone præcedentis, + + per duab. vnitatibus ſuperficialibus creſcere, quarũ ſingularũ radix æqualis eſt .g. ne ceſſariò ſequitur gnomonem .b.a.g. duabus partibus aut vnitatibus gnomonem .d.o.p. ſuperare, ita vt gnomon .b.a.g. ſeptem vnitatibus, aut partibus ſuperficialibus quadratis conſtet. + Quare eadem ratione gnomon .f.s.h. conſtabit nouem ſimilibus. + Itaque æqualis erit quadrato .q.o. + Quamobrem verum eſt, quòd quadrato .q.o. coniuncto quadrato .q.a. proueniet quadratum .q.s. cuius radix ita differet à .q.g. vt .q.g. à .q.p: ex quo tres radices arithmeticè inter ſe continuæ proportionales erunt. + Idipſum dico ſi .q.p. fuerit .6. et .q.g: 8: + tunc enim ſingulæ partes .q.k.p.g.h. æquipol lebunt duabus vnitatibus, quæ cogitabuntur + + in ſummam collectæ, ut cum patribus .q.k.p.g.h. integris contemplari liceat. + Idem acci-det fi .q.p. erit .9. et .q.g. 12. fingulæ enim par-tes .q.K.p.g.h. tripartitæ erunt. + Idcircò dixi gnomonem .f.s.h. tam amplum cogitari de-bere, quam gnomon .b.a.g. nempè ut .h. æqua lis ſit .g. + Idem occurret ſi .q.g. erit .12. et .q.p. quinque, quod cum fuerit patebitex præce-dentis theorematis ſpeculatione, gnomonem f.s.h: 25. vnitatibus conſtare, cogitatum am-plitudinis ſimplicis vnitatis denominatæ in .q.p. aut .q.g. non amplitudinis gnomonis .b.a.g. qui ſeptem vnitatibus latus eſſet. + Cum igitur .q.p. quinque vnitatibus linearibus conſtet ſcimus .q.o: 25. ſuperficialibus conſtare, collecto itaque in ſummam quadrato .q.o. cum quadrato .q.a. cognoſcetur quadra-tum .q.s. vnà etiam eius radix. + Eadem ratione, alia multa quadrata ſimilia contem-plari licebit. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XCII. +

+ CVR propoſito numero pari maiori binario, qui detrahi & in ſummam colli-gi debeat ex altero numero quærendo, vt tam reſiduum quam ſumma ſint quadrata numerorum integrornm. + Rectè dimidium propoſiti numeri in ſeipſum multiplicamus, & quadrato huic addimus vnitatem, eritq́; numerus quæfitus. +

+

+ Exempli gratia proponitur .12. numerus detrahendus, & coniungendus nume-ro inueſtigando, ut reſiduum detractionis, & ſumma ſint quadrati numeri. + Addi-ta vnitate ipſi .36. quadrato dimidij, dabitur .37. numerus quæſitus. +

+

+ Cuius ſpeculationis gratia, ſubſcripta quatuor quadrata cogitemus .g.p: u.i: t.c: n.K. cogitemusq́; quadratum .g.p. eſſe quadratum ſummæ, K.n. verò reſidui ſubtractio-nis: u.i. aũt numerum inueſtigãdũ, ex quo gnomon .u.d.i. cognoſcetur ita etiam et .n.o.K. qui inter ſe ſunt æquales. + Iam certi erimus .e.i. eſſe plus quam dimidium gno-monis .n.o.K. + Itaque cogitemus rectangulum .r.c. exactum dimidiũ eſſe gnomonis .n.o.K. ex unitatibus ſuperficialibus quarum una erit .m.a. +

+

+ Cuius numeri quadratum ſit .t.c. vnde etiam cognitum & cum .K.c. ex communi ſcientia ſit vnitas linearis, + propterea quod .m.a. eſt ſuperficialis hoc eſt quadrata, quæ detracta ex .q.c. dimidio gnomonis .n.o.K. (quamuis lineari) ſupererit .K.q. co gnita, numerorum integrorum (nota q.K.i. ſemper minor erit duabus vnitatibus li-nearibus & maior vna ex dictis vnitatibus, ut ex te ipſo contemplari potes) + quare . + + n.k. ipſius quadratum numerorum integrorum cognoſcetur, cui addito gnomone .n.o.K. cognoſcemus numerum .u.i. quæſitum. +

+

+ Sed cum nobis hæc via, tenenda propoſitum non fuit, hoc eſt primo loco inue niendi quadrati minoris .n.K. ideo ſupereſt probandum gnomonem .t.o.c. vnitati ę-qualem eſſe, nempe quadratulo .m.a. quod patebit, ſi conſideremus nos ſumpſiſſe rectangulum .r.c. pro dimidio gnomonis .n.o.K. + etenim ſi ſupplemento etiam .n.r. qua dratulum æquale .m.a. adderetur, pateret gnomonem .n.a.K. cum dicto quadratulo collectum, æqualem eſſe gnomoni .n.o.K: cum duo ſupplementa .m.t. et .m.c. inter ſe fint æqualia. + Quamobrem inuento quadrato .t.c. ex dimidio gnomonis cognito, additur vnitas, gnomon ſcilicet .t.o.c. ex quo cognoſcitur numerus .u.i. quæſitus. + Quod autem quadratum .g.p. numeris integris conſtet, hac ratione probatur viſum enim fuit ſupra quadratum .n.K. verè quadratum eſſe, & numeris integris conſtare, pariter etiam .t.c. ſeq́; mutuo conſequi (nam .K.c. eſt vnitas linearis) ex quo gnomon n.a.K. numero diſpari conſtabit, ex ijs quæ .90. theoremate probata fuerunt. + Itaq; ex eodem theoremate neceſſe eſt gnomonem .t.d.c. etiam numero diſpari conſtare, ita vt à numero .n.a.K. non niſi duabus vnitatibus differat, nempe vt .c.p. ſit vnitas li-nearis, ſed ita reuera eſt, numerus enim .u.d.i. ex præſuppoſito par eſt, + quare nume rus .t.d.c. diſpar erit, cum alterum vnitate ſuperet, videlicet gnomone .t.o.c. vnita ri æquali, tum .n.a.K. minor eſt .n.o.K. ex eodem gnomone .t.o.c. unitati æquali. + Ita que .n.a.K. minor erit .u.d.i. per vnitatem, & minor .t.d.c. per duas unitates, ex quo ſe-quitur .g.p. eſſe quadratum integrorũ ex dicto theoremate ac con ſequens quadrato t.c. + quare .c.p. vnitas erit, & radices .q.K. et .q.p. horum quadratorum numero bina-rio inter ſe different. + Vnà etiam ſcienda eſt cauſa, cur numerus propoſitus neceſſa + + riò binario maior eſſe debeat. + Etenim ipſe ſit futurus gnomon .n.o.K. nec poſſit minor eſſe numero ternario, vt patet ex .90. theoremate, idcirco ſequitur neceſſariò maiorem eſſe bina-rio debere. + Quòd ſi diſpar numerus propone-retur, nec forma operis nec ſpeculationis mutã-da eſſet. + Non erit tamen neceſſarium vt ipſa quadrata .n.K. et .g.p. numeris integris conſta-rent. + Sæpius enim fractis cõponerentur, quod ex .90. theoremate facile erit ſpeculari nihilo-minus fractis integris, ipſisq́; collectis cum ſuis fractis ſummæ eſſent quadratæ. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XCIII. +

+ CVR propoſitis duobus numeris altero pari, altero verò diſpari, duplo primi minore per vnitatem, ſi alium inuenire numerum voluerimus, cui alterum iſto rum coniunctum proferat quadratum, & altero detracto, quadratum ſuperſit. + Re-ctè datos numeros in ſummam colligemus, quam ſummam in duas quam maximas poterimus partes diuidemus, quarum vna pari, altera diſpari conſtet, tum vtran-que in ſeipſam multiplicabimus, & quadrato minori, duorum numerorum propo-ſitorum quemuis ademus, ex quo cupimus nobis quadratum minus ſupereſſe, & pro ueniet nobis numerum quæſitum. +

+

+ Exempli gtatia, proponuntur numeri .11. et .6. quorum alter alicui numero ad- + + dendus, alter ex eodem detrahendus ſit, ex quo proferri debeant bina qua-drata. + Itaq; numeri illi in ſummam collecti dabunt .17. differentiam minoris quadra ti & maioris. + I am ſi ex hoc .17. binas partes fecerimus, altera erit .8. altera .9. qui bus in ſeipſis multiplicatis alterum quadratum erit .64. alterum .81. addito itaq; ipſi. 64. 11. aut .6. pro libito, propoſitum numerum conſequemur. + cui addito .6. vel .11. dabit nobis .81. vel ex ipſo detracto .11. vel .6. relinquet nobis 64. in pręſenti autem exemplo talis numerus erit, aut .70. vel .75. + Huius autem theorematis ſpeculatio ex .90. dependet, quo demonſtratum fuit gnomonem proximè quadratum ſequen tem, vnitate duplo radicis minorem eſſe. +

+
+
+ THEOREMA XCIIII. +

+ CVR ſi quis cupiat ſummam progreſſionis arithmeticæ quam citiſſimè cogno ſcere. + Rectè coniunget vltimo termino vnitatem primum terminum, huius poſtea vltimi termini dimidium cum numero terminorum multiplicabit, ex quo multiplicationis productum, erit omnium propoſitorum terminorum ſumma, aut eundem vltimum terminum iunctum primo, per dimidium numeri terminorum multiplicabit. + Nam idipſum eueniet. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponerentur .17. termini in prima progreſſione arithmeti-ca naturali, vltimus eſſet .17. cui coniuncta vnitate primo termino ſumma erit .18. cuius dimidium cum numero terminorum, nempe .17. multiplicatum cum fuerit, oritur productum .153. + Idpſum eueniet, multiplicato dimidio numeri terminorũ per vltimum coniunctum vnitati primo termino. +

+

+ Quod vt ſciamus, cogitemus terminos progreſſionis collocari, vt in figura ſub-ſcripta .a.o.n. collocantur, tanquã per gradus, ſumpto principio ab vnitate .n. tum .u.t. atque ita gradatim. + Sic cogitato abſoluto parallelogrammo .q.o. ſciemus aper-tè ſummam progreſſionis tanto maiorem eſſe dimidio totius parallelogrãmi, quan tum dimidium numeri diametri .a.e.i.c.u.n. requirit. + Nam cum parallelogram-mum diuidatur à dlametro in tres partes, diameter vnam occupat, reliquæ verò duę ambientes diametrum inter ſe ſunt æquales. + Sumpto itaq; diametro cum altera di ctarum duarum partium, patet ſumi pluſquam dimidiũ totius parallelogrãmi. + pro tanta portione, quantum eſt dimidiam occupatam à diametro, qui ex diſcretis reſpondentibus numero terminorum componatur, conſtat numero æquali eſſe di-cto numero terminorum .o.n. + Iam ſi quis multiplicet .a.o. per dimidium .o.n. procul dubio, ex prima ſexti aut .18. ſeptimi, orietur dimidiũ numeri parallelogrãmi .q.o. quod minus erit ſumma progreſſionis dimidio numeri diametri, aut quod idem eſt dimidio .o.n. ſed hoc dimidium .o.n. æquale eſt producto dimidij vnitatis .n. in .o.n. ex .20. ſeptimi, cum dimidium .o.n. ſit eius productum in vnitatẽ. + Itaque multipli-cato .n.o. per dimidium .o.a. coniunctum dimidio vnitatis .n. oritur ſumma quæſita propoſitæ progreſſionis. + Idipſum accidet multiplicata ſumma .o.a. & vnitate .n. dimidium .o.n. ex .20. ſeptimi, cum proportio totius ad totum eadem ſit, quæ dimi dijad dimidium, ex cauſa permutationalitatis. + Patet etiam in progreſſionibus, quæ ab vnitate initium ducunt, ſi fiat aſcenſus per binarium ſumma vltimi termini cum primo ſemper duplam futuram eſſe numero terminorum, quod ſequentes figu­ + + ras confideranti ſpeculari licebit, Diametros harum figurarum notaui literis ſiue characteribus .a.e.i.c.u.n. +

+
+ +
+
+ +
+
+
+ THEOREMA XCV. +

+ IN progreſſionibus, quæ ab alio termino quam vnitate incohantur, idipſum vt monuimus accidit, hoc tamen notato, quòd ex conſequenti quælibet pars dia-metri parallelogrãmi, minimo termino æqualis erit, prout in progreſſionibus quæ ab vnitate originem ducunt, ſingulæ partes diametri, vnitati ſui primi termini æ-quales ſunt. + At in reliquis progreſſionibus, vt in figura patet, eadem eſt propor-tio totius diametri ad .o.n. quæ minimi termini ad vnitatem ex .13. quinti, nempe .a.o. ad .o.n. vt .n.n.n.n. ad .n. + In eiuſmodi progreſſionibus accidit quoque parallelo-grãmum à diametro in tres partes diuidi, quarum vnam ipſe occupat, reliquæ ve-ro inter ſe æquales ipſum ambiunt. + Ex quo illud etiam ſequitur, productum .a.o. in dimidium .o.n. æquale eſſe dimidio parallelogrãmi, quod minus eſt ſumma progreſ-ſionis dimidio diametri, quod dimidum ſi inuenire voluerimus, minimum terminũ .n.n.n.n. per dimidium .o.n. multiplicabimus, & ex .18. aut .19. ſeptimi ipſum habe-bimus, quandoquidẽ minimo termino per totum .o.n. multiplicato profertur integer diameter ex .20. prædicti. + Etenim vt diximus, eadem eſt proportio totius diame-tri ad .o.n. quæ minimi termini ad vnitatem. + Ita etiam dico ex dicta .20. ſeptimi. + idem dimidium diametri oriri, ſi quis dimidium minimi termini nempè .n.n. per to tum .o.n. multiplicauerit. + Quamobrem qui ſtatim ſummam propoſitæ progreſſionis cognoſcere voluerit, + + ſemper primum termi num .n.n.n.n. cum .a.o. coniunget, qua ſumma per dimidiũ .o.n. mul-tiplicata, aut .o.n. per dimidium dictæ ſum-mæ, ex prædictis rationibus propofitum conſequemur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XCVI. +

+ CVR ſi quis numerum terminorum inuenire velit, cognitis tantummodo pri mo atque vltimo, rectè vltimum per primum diuidet, ex quo proueniens + + numerus quæſitus erit. +

+

+ Quod intelligendum eſttamen quoties primus terminus differentia terminorũ eſt, nempe aſcendens ipſorum ter minorum. +

+

+ Cuius ratio manifeſtè ſpeculari poteſt in figura præcedentis theorematis. + Nam diuiſa .a.o. per .n.n.n.n. eadem proportio erit .a.o. ad proueniens, quæ. n .n.n.n. ad vnitatem .n. ex definitione diuiſionis. + At ſuperius dictum fuit ita ſe ha bere .a.o. ad .o.n. vt .n.n.n.n. ad .n. ex quo ſequitur ex .11. et .9. quinti pr oueniens eſſe nume-rum quæſitum .o.n. +

+
+
+ THEOREMA XCVII. +

+ VBI verò primus terminus, reliquorum non erit differentia. + Hac de caufa ne-ceſſe eſt detrahere primum ex vltimo, reſiduumq́; per numerum aſcenden-tem differentiam ſcilicet, partiri, proueniensq́; vnitati coniungere, quò numerum terminorum habere poſſimus. + Scimus etenim tam multas vnitates eſſe in vltimo terminorum quot in omnibus interuallis aut differentijs in ſummam collectis ſimul cum vnitatibus primi termini, totq́; funt termini, quot interualla ſimul cum pri-motermino. + Quare fi minimus terminus interuallo æqualis fuerit. + Vltimo per pri-mum diuiſo, ex a dductis præcedenti theoremate propofitum confequemur. + Itaq; primo termino ex vltimo detracto refiduoq́; per interuallum, hoc eft numerum dif-ferentiæ diuifo, proueniens erit numerus terminorum abſque primo quod vnus eft, coni uncto quoque dicto prouenienti propoſitum conſequemur. +

+
+
+ THEOREMA XCVIII. +

+ CVR fi quis arithmeticæ progreſſionis dato primo & vltimo fimul cum nume ro terminorum, afcendentem numerum cognofcere voluerit. + Rectè primuin ex vltimo detrahet, refiduumq́; per numerum terminorum excepto vno diuidet. +

+

+ Huius theorematis ſpeculatio ex .13. theoremate manifeſta crit, nam in præce-denti cap. numerus terminorum erat proueniens diuiſionis reſidui ſubtractionis pri-mi termini ex vltimo. +

+
+
+ THEOREMA XCIX. +

+ CVR ſi quis maximum omnium terminorum dictæ progreffionis cognofcere voluerit, dato primo vnà cum numero aſcendenti, numeroq́; terminorum. + Re-ctè numerum afcendentem cum numero terminorum excepto vno multiplicabit, productoq́; primum terminum coniunget. +

+

+ Cuius quidem theorematis tum ex vndecimo, tum ex ijs quæ præcedentibus ca-pitibus dicta fuerunt, aperta eſt ratio. +

+
+
+ THEOREMA C. +

+ CVR veteres cupientes obtinere ſummam progreffionis continuæ naturalis, quæab vnitate initium ducit, dato vltimo termino tantummodo. + Dimidium vltimi-termini toto fequente multiplicabant, productumq́; ſumma quæſita erat. +

+

+ Exempli gratia, ſi vltimus terminus eiuſmodi progreſſionis fuerit .7. multiplica- + + to dimidio ipſius nempe .3. & dimidio, cum numero ipſum terminum ſequẽti, nem pè .8. ſumma dictorum terminorum erit .28. +

+

+ Huius autem ſpeculatio ex .94. theoremate dependet, in quo facilè depræhen-dere licet ex figura continuæ progreſſionis naturalis, numerum terminorum maxi-mo termino ſemper æqualem eſſe; + ex quo tãtum eſt dimidium numeriterminorum, quantum maximi dimidium, tantusq́; eſt vltimus terminus vnitati coniunctus, quan tus numerus is, qui vltimum terminum conſequitur. +

+
+
+ THEOREMA CI. +

+ CVR antiqui idip fum, quod iam dictum eft, in ea progreſſione, cuius vltimus ter minus diſpar eſt ſcire cupientes, numerum integrorum proximè dimidium maximi ſequentem ſumebant, quem per maximum multiplicabant, ex quo ſumma quæſita oriebatur. +

+

+ Exempli gratia, ſi dimidium maximi fuiſſet .3. cum dimidio, fumebant quatuor, & per maximum .7. multiplicabant, ex quo pariter proferebatur ſumma .28. +

+

+ Cuius ratio ex .20. ſeptimi Euclidis oritur, cum eadem ſit proportio numeri fe-quentis ma ximum ad numerum dimidium maximi ſequentem; + quæ maximi ad fuũ dimidium, eſt enim dupla. +

+
+
+ THEOREMA CII. +

+ TRaditum eſt à nonnullis, à veteribus obſeruatam fuiſſe hancregulam, qua ſci-re poſſent ſummam alicuius progreſſionis arithmeticæ diſcontinuæ aut inter cifæ, quæ numero pari terminetur. + Multiplicabãt enim dimidiũ vltimi termini per pro ximum numerum dimidio dicto maiorem, ex quo inquiebãt ſemper productum ſummæ quæſitæ æquale eſſe, ſubijciuntq́; exemplum progreſſionis, quæ à binario in-choata crefcit per binarium. + In qua quidem progreſſione non per fe, fed per acci-dens regula vera eft. + Hoc eſt, non quia ex ſe vnus ex producentibus numeris dimi-dium termini maioris futurus ſit, alter uerò proximè ſequens dimidium, fed quia vt dictum eſt .95. theoremate, eadem eſt proportio maximi termini ad numerum terminorum, quæ minimi ad vnitatem. + Cumq́ue in præfenti exemplo minimum ſit duplum vnitati in eiuſmodi caſu, numerus terminorum, dimidio maximi termini æqualis eſt, qui terminorum numerus ex ſe, vt patet, vnus eſt ex producentibus, al-ter verò producens numerus, eſt proximè dimidium ſequens, non exſe, fed quia nu merus ſequens, dimidium eſt ſummæ maximi, & minimi, quæ per fe alter eſſe de-bet producens numerus. + In cæteris enim progreſſionibus, quæ binario non creſcút regulafalfa eſt, prout facilè patere poteſt ei, qui ex ſcientiæ legibus ope ſpeculatio-nis .95. theorematis ſpeculatus fuerit. +

+
+
+ THEOREMA CIII. +

+ ALIAM quoque tradunt regulam, qua veteres vſos fuiſſe dicunt, quo ſum-mam ſcire poſſent progreſſionis diſcontinuæ, quænumero diſpari abſolui-tur. + Ea autem eſt eiuſmodi. + Vltimum terminum in duas quam maximè poterant ma-ximas partes diuidebant, quarum vna ſemper altera maior erat, banc autem maio-rem in ſeipſam multiplicabant, at que quadratum hoc, ſummam progreffionis effe + + affirmabant. + Quæ ſanè regula, non ſemper, etſi interdum vera ſit. +

+

+ Sumebant hi exemplum progreſſionis, quæ ab vnitate incohata creſcit per bina rium, in qua per accidens euenit vt numerus dimidium vltimi termini proximè ſe-quens, nempe è duabus partibus vltimi termini maior, æqualis ſit numero termino rum, qui per ſe vnus è producentibus, ex ijs que .94. theoremate diximus, eſſe debet; + alter vero producens, qui per ſe dimidium ſummæ primi & vltimi eſſe debet, per accidens pars maior eſt duarum vltimi termini, & alteri producenti æqualis. +

+

+ Aut alio modo ratiocinemur, dicentes, in huiuſmodi progreſſione dimidium ſummæ vltimi termini cum primo, ſemper medium proportionale eſt inter eam ſummam & dimidium numeri terminorum, etenim huiuſmodi ſumma numero ter-minorum ſemper dupla eſt, prout .94. theoremate tradimus. + Itaque ex .20. ſeptimi, quadratum partis maioris, producto ſummæ dictæ in numerum dimidij terminorũ æquale erit, quod productum per ſe ſummæ progreſſionis eſt æquale. + At in cæte-ris eiuſmodi progreſſionibus fallit regula, vt ex ſupradictis facilè demonſtratur. +

+
+
+ THEOREMA CIIII. +

+ PErmultis terminis ad libitum propoſitis, diſpoſitis nihilominus progreſſio-ne, aut proportionalitate geometrica continua, ſi minimus ex maximo & exfe-quenti minimum detrahatur, reſiduum maximi, eam proportionem ad fum-mam reliquorum omnium terminorum retinebit, quam reſiduum ſecundi ad pri-mum. +

+

+ Proponuntur, exempli gratia, quatuor termini .3. 12. 48. 192. continui geome-tricè proportionales, ſi primum, hoc eſt minimum, ex ſecundo, & maximo detra has, exſecundo ſupererit .9. ex maximo .189. quod ſi minimum per reſiduum maxi mi multiplicaueris, hoc eſt .189. orietur .567. tum ſi huiuſmodi productum per .9. ( refiduum ſecundi ) diuiſeris, proueniet .63. quod proueniens æquale erit ſummæ reliquorum omnium terminorum, maximo excepto. + Ex quo inferre licet ex .20. ſe ptimi eandem proportionem eſſe .189. ad .63. quæ .9. ad .3. aut ſi reſiduum ſecundi per ſummam dictorum terminorum multiplicaueris produceturidem .567. + quare ex .20. ſeptimi & cætera. +

+

+ Quod vt ſciẽtificè poſſimus, & in vniuerſum ſpeculari. + Quatuor termini propo-ſiti, quatuor ſubſcriptis lineis ſignificẽtur .b.i: c.a: f.r: m.s. (quod aũt de his quatuor di co de centũmillibus, & eo amplius dicere poſſum.) + Nunc minimus terminus .m.s. ex maximo .b.i. detrahatur, ſuperſitq́; .n.i. idemq́; .m.s. ex ſecundo termino .f.r. ſubtra-hatur, ſuperſitq́; .o.r. + Dico proportionem .n.i. ad ſummam reliquorum omnium ter-minorum .c.a: f.r: m.s. eandem effe, quæ .o.r. ad .m.s. + Quamobrem ex tertio & quar-to ſecundus .f.r. detrahat̃, ex tertioq́; ſuperſit .t.a. & ex quarto .e.i. ita etiam tertius .c.a. ex quarto .b.i. ſuperſitq́; .d.i. ſanè + + ſic ſe habebit .c.a. ad .f.r. vt .c.t. ad .f.o. vt quisq; per ſe ſcire poteſt. + Quare ex 19. quinti ſic ſe habebit .a.t. ad .r.o. vt .c.a. ad .f.r. & permutando ita .a.t. ad .a.c. vt .o.r. ad .r.f. & ſeparando ſic .a.t. ad .a.c. (hoc eſt .f.r.) vt .r.o. ad .o.f. vide-licet .m.s. + Idẽ dico de .d.i. ad .a.c. nem-pe ſic ſe habebit .d.i. ad .a.c. vt .a.t. ad . + + r.f. hoc eſt .o.r. ad .m.s. ex .11. quinti. + Itaque ex communi ſcientia ſic ſe habe-bit .d.i. ad .d.b. vt .e.d. ad .e.b: cum .e.d. æqualis ſit .t.a. + Ita etiam vt .e.n. ad .n.b: cum .n.e. æqualis ſit .o.r. + Iam ſi ſic ſe habeat .d.i. ad .d.b. vt .d.e. ad .e.b. permutando quoq; ſic ſe habebit .d.i. ad .d.e. vt .d.b. ad .b.e. & compon endo ita .i.d.e. ad .e.d. vt .d.b.e. ad .e.b. & permutando ſic .i.d.e. ad .d.b.e. vt. de .a.d.e.b. nempe vt .e.n. ad .n.b. & permutan do ita .i.d.e. ad .e.n. vt .d.b.e. ad .b.n. & componendo ita .i.d.e.n. ad .n.e. vt .d.b.e. et .b.n. ad .b.n. & permutando ſic .i.d.e.n. ad .d.b.e. et .b.n. nempe ad .a.c: f.r: m.s: vt .e.n. ad .n.b. hoc eſt. ut .o.r. ad .m.s. quod erat propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CV. +

+ CVR deſideranti ſummam quorumcunque terminorum progreſſionis conti-nuæ geometricæ cognoſcere. + Rectè minimus terminus ex maximo detrahen dus eſt, reſiduumq́; per denominantem progreſſionis dempta vnitate diuidendum, prouenientiq́; maximum terminum addendum, ex quo oritur ſumma quæſita. +

+

+ Exempli gratia, ſi darentur quatuor termini continui proportionales .8. 12. 18. 27. primum hoc eſt minimum .8. ex vltimo .27. detraheremus: + remaneretq́; .19. qui per denominantem progreſſionis, dempta vnitate, diuideretur. + Quo loco animad uertendum eſt, quamlibet denominationẽ cuiuſcunque proportionis numerorum ſupra vnitatem fieri, nam de proportionibus multiplicibus dubitandum non eſt, & idipſum de ſuperparticularibus, & ſuperpartientibus eſt intelligendum, vt in præ-ſenti proportio ſeſquialtera inter duos terminos cogitanda eſt, nempe inter vnum & dimidium, atque vnum. + Seſquitertia autem inter vnum & tertiam partem, & vnum. + Seſquiquinta inter vnum cum quinta parte, & vnum. + De ſuperpartien tibus idem aſſero quod de proportione ſuperbipartiẽte tertias appellata, vt .5. ad .3. quæ cogitanda eſſet inter vnum duas tertias, & vnum, ſuperbipartiens quar-tas inter vnum tres quartas, & vnum, ita vt minor terminus, numerans ſcilicet, ſem per ſit vnitas, alter verò denominans. + Idem de cæteris. + Quare in præſenti exem plo, detracta vnitate ex denominante progreſſionis, ſupererit tantummodo dimi-dium, quo diuiſo .19. proueniet .38. qui numerus æqualis erit ſummæ reliquorũ omnium terminorum, cui coniuncto vltimo termino .27. dabitur ſumma quæſita .65. +

+

+ Pro cuius ſpeculatione, quatuor termini ſignificentur, quatuor lineis .m.s: f.r: c.a.b.i. primus autem terminus .m.s. ex vltimo .b.i. detrahatur, reſiduumq́; ſit .n.i. & ex ſecundo .f.r. cuius reſiduum ſit .o.r. proportio verò progreſſionis ea ſit, quæ .g.h. ad .y. quo vnitas repræſentatur (ex quo ſic ſe habebit .g.h. ad .y. vt .f.r. ad .m.s.) qua .y. de tracta ex .g.h. ſuperſit .h. + Tum erecta cogitetur linea .n.u.x. indefinita per + + pendicularis .b.i. à puncto .n. quę diui datur in puncto .x. ita vt .n.x. æqualis ſit vnitati .y. & in puncto .u. ita. vt .n.u. æqualis ſit .h. ex quo eadem erit proportio .n.u. ad .n.x. vt .h. ad .y. nẽ-pe .o.r. ad .m.s. + Nam cú ſic ſe habeat .f.r. ad .m.s. hoc eſt ad .f.o. vt .g.h. ad .y hoc eſt ad .g. permutando quoq; ſic ſe habebit .f.r. ad .g.h. vt .f.o. ad .g. + Ita que ex .19. quinti .o.r. ad .h. vt .f.r. ad .g.h. ex quo ex .11. eiuſdem .o.r. ad .h. vt .f.o. ad + + g. & permutando .o.r. ad .f.o. hoc eſt ad .m.s. vt .h. ad .g. hoc eſt .y. + Quamobrem ea-dem erit proportio .o.r. ad .m.s. quæ .n.u. ad .n.x. + Abfoluantur itaque duo rectangu la .x.i. et .u.z. ita tamen vt rectangulũ .u.z. cogitetur ęquale rectangulo .x.i. cuius .x.i. ſuperficialis numerus ex communi conceptione lineari .n.i. æqualis erit, + quare ex eadẽ communi conceptione, numerus ſuperficialis .u.z. lineari .n.i. æqualis erit, qui quidem numerus in figura rectangu-la ſuperficialis cognitandus erit, cum + + diuidendus ſit per .h. hoc eſt per .n.u. ex quo proueniens ex huiuſmodi di uiſione erit numerus .n.z. ex ijs quæ .10. theoremate dicta fuerunt. + Sed ex .15. fexti aut .20. ſepti-mi eadem eſt proportio .n.i. ad .n.z. quæ .n.u. ad .n.x. hoc eſt .o.r. ad .m.s. videlicet vt .n.i. ad aggregatum reli-quorum omnium terminorum .c.a: f.r: + m.s. ex præcedenti theoremate, & ex .11. quinti Euclidis. + Itaque ex .9. eiuf-dem numerus .n.z. æqualis erit ſummæ trium terminorum .c.a: f. num .s. cui coniuncto quarto termino .b.i. propoſitum obtinetur. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CVI. +

+ PRopoſuere veteres quæſita nonnulla de itineribus interq́; hoc vnum fuit. + Po-namus duos iter agere per eandem viam quorum alter quatuor milliaria ſin-gulis diebus conficiat, alter verò prima die milliare vnum, ſecunda duo, tertia tria, atque ita ſingulis diebus milliare addit; + quærimus quot dierum ſpacio ſocium con ſequetur. +

+

+ Quamobrem numerus milliarium primi viatoris duplicatur, ſic ſunt .8. milliaria. + ex quo ſemper vnitas detrahicur, quæ in præſenti exemplo erit .7. totq́; dies erunt quibus ſocius ſocium conſequetur, & milliarium numerum æqualem abſoluerit. +

+

+ Cuius rei facilis erit ſpeculatio, ſi ſubſcripta figura diligenter conſideretur, in qua primus viator, die prima, quatuor milliaria linea .q.d. ſignificata conficit, at-que illa ipſa die alter vnum tantum defignatum per .d. perficit, ita vt primus via-tor tribus milliaribus ſocium anteceſſerit, altera verò die fecundus uiator cum duo milliaria cõficiat, excedètur à primo duobus milliaribus tantummodo, quę cum tri-bus primæ diei quinque erunt; + tertia die ijſdem de cauſis primus ſex tantum millia-ribus à ſecundo diſtabit, cum verò quarta die tot ſecundus quot primus milliaria conficiat, primus à ſecundo amplius quam antea non diſtabit; + quinta verò cum ſe cundus vnum milliare amplius quam primus conficiat. + propius accedit ad primum vno ex ſex milliaribus, quibus anteà diſtabat, tum ſexta cum duobus primum ſupe-ret, detrahet ex ſex milliaribus præteritæ diſtantiæ tria, ſeptima tandem illa ſex detraxerit. + In quo conſiderandum eſt ſecundum viatorem iter agere progreſſio-ne arithmetica continua naturali .d.c.f. primum autem per rectangulum .q.f. quarũ duarum figurarum .d.o.p.f. pars cõmunis eſſe reperitur, quæ quantitates ſi inuicem æquales eſſe debent, neceſſe eſt ſeparatas partes .u.q.n. et .t.i.c. inter ſe æquales eſſe, & quoniam quarta die (hoc eſt die ſic diſtante à primo, nempè numero milliarium + + primi viatoris) tot milliaria abſoluat vnus + + quot alter abſque vlla differentia, quæ ſigni-ficetur per .o.s. neceſſe eſtitaque ex communi conceptione tot dies eſſe poſt .o.s. quotante-ceſſerant, vt exceſſus æqualis ſit defectui, qui ſimul collecti, iuncta etiam .o.s. duplum erunt d.s. dempta vnitate, prout facilè in ſubſcripta figura qui ſque per ſe ſcientificè poterit ſpecu lari. + Quamobrem conſultum erit duplicare numerum .o.s. & exduplo vnitatem detrahe-re, quandoquidem dies ſupra infraq́; .o.s. cum die .o.s. minores ſunt duplo numeri .d.s. aut .o.s. (quodidem eſt) vnitate. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CVII. +

+ QVod ſiſecũdus viator ordinẽ ſecũdæ progreſſionis arithmeticæ ſeruãsiter agat, nempe ea quæ ab vno per binarium aſcendit, ſemper numerus dierum æqualis erit numero milliarium diurnorum primi viatoris. +

+

+ In cuius gratiam animaduertendum eſt numerus ne milliarium diurnorum pri-mi viatoris par an impar ſit. + Etenim ſi par eſt, primus viator in fine ſingulorum die-rum primæ medietatis numeri omnium dierum ſecundum antecedet numero diſpa ri milliarium; + altero verò dimidio numero dierum, à ſecundo numero etiam diſpa ri præteribitur, vt in ſequenti figura patet. + Nam prima die, ſecundus ex primo milliare vnum ex numero pari, qui à primo conficitur detrahit; + ſecunda verò die idem ſecundus, duo ſubtrahit milliaria exdiſpari, qui primo reliquus fuerat, ſicq́; perpetuò diſpar remanet vſque ad vnitatem, ad quam cum peruenerint, nempe ad illius diei exitum, quo primus ſecundum vnitate tantummodò ſuperat, manifeſtè depræhendetur ſubſequente dieſecundum vnitate primum ſuperaturum, altera ve rò tribus vnitatibus, prout penultima die ſecundus à primo tribus vnitatibus ſupera batur. + Quare neceſſe erit, tot diebus ſecundum cum primo iter agere, inchoan-do ab ea die, qua fecundus primam ſuperabit, quot egerat dum à primo ſuperare-tur, vt ex communi conceptione, media figura .A. depræhendi poteſt. + Quod au-tem ſingula dimidia dierum, dimi- + + dia ſint numeri milliarium diurno-rum primi; + patebit exſequenti fi-gura, cogitato termino .u.n. vlti-mo progreſſionis ſuperatę à primo vſque ad vnitatem .e. quiterminus u.n. coniunctus primo .o. nempe .e. ſemper duplũ eſt numeritermino-rum .o.n. vt .94. theoremate circa finem dictum fuit. + Sed .u.n. cum .e. numero æquali conſtat numero milliarium diurnorum primi viatoris, ex quo ſequitur totum numerum dierum, quo rum .o.n. dimidium eſt, æqualem eſſe numero milliarium diuruorum primi via-toris. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA CVIII. +

+ AT ſi numerus milliarium primi viatoris diſpar fuerit, ſecundum numero pari ſemper ſuperabit, vt facile erit ſequentem figuram conſideranti intelligere, ex quo illud ſequetur, futuram quandam diem, qua paria milliaria conficient. + Sit-q́ue illa dies .u.n. ſequitur etiã tranſacta ea die, tot diebus vtrique ambulandum eſſe quot iter egere anteaquam ad diem .u.n. peruenirent, vt tanto numero primus à ſe- + + cundo ſuperetur, quãto ſecundum primus ſuperauerat, vnde totalis numerus .o.f. mi nor erit duplo .o.n. vnitate ex communi conceptione, ſed ita etiam ſe habet termi-nus .u.n. hoc eſt minor duplo .o.n. per .o. vt 94. theoremate dictum fuit, itaque .o.f. æ-qualis erit .u.n. quoderat propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CIX. +

+ SIN verò progreſſio ſecundi viatoris, non ab vnitate ſed à binario inchoata, per binarium quoque aſcenderet, numerusq́; milliarium diurnorum primi via toris par eſſet, abſque dubio quadam die paria milliaria vterq; conficeret, quę ſigni ficetur .u.n. qua tranſacta, tot diebus vtrique ambulãdum erit, quot fuerũt primus ſecundum ſuperaret, vt totidem alijs pri-mus à ſecundo ſuperetur, in qua tamen + + progreſſione terminus .u.n. ſemper duplus eſt numero terminorum .o.n. ex .95. theo-remate, totq́; ſunt infra .u.n. termini vſque ad .f. quot ſupra. + ex quo illud ſequitur om nesterminosaut dies .o.n.f. pauciores eſſe u.n. vnitate, atque ita præcipit, regula de-trahendam eſſe vnitatem ex numero mil-liarium diurnorum primi viatoris, ſi dierum numerum habere voluerimus. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CX. +

+ SED ſi in eiuſmodi progreſſione numerus milliarium diurnorum primi viato-ris diſpar fuerit, patet quòd primus ſecundum numero diſpari ſuperabit, do-necad vnitatem perueniatur vi- + + ciſſimq́; primum ſecundus, in-choando ab vnitate, + quare nul-la vnquã die paria milliaria vter-que conficiet, ſit itaque vltima dies, qua primus ſecundum vnita tem antecedit .u.n. qui terminus duplus eſt numero terminorum o.n. & cum illa die primus ſecun-dum milliario antecedat, ſequen­ + + te verò à ſecundo milliario vno primus antecedatur, ex communi ſcientia neceſſe eſt ſecundum tot diebus primo iter agere quot ſunt .o.n. qui ſimul æquales erunt .u.n. ſed .u.n. minor eft numero milliarium diurnorum primi vnitate .e. + Itaque rectè ſequemur regulam, quæ iubet ex numero milliarium vnitatem demere, quo nu merum dierum habere poſſimus. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXI. +

+ SI verò ſecundi viatoris progreſſio per ternarium aſcenderet, ſumpto initio ab ipſo ternario, animaduertendum eſt an numerus milliarium diurnorum primi, ternario menſuretur necne, etenim ſi menſuretur, tandem aliquando paria millia-ria conficient, quæ dies ſit .u.n. + quare ſub + + u.n. totidem quot ſupra termini erũt, & .o.n. tertia ſit pars .u.n. ex .95. theo-remate. + Itaque tota .o.f. minor erit duabus tertijs .u.n. vnitate, vtiam re-ctè ſumendæ ſint duæ tertiæ partes .u.n. ex quibus vnitas detrahatur ſuperſitq́ue numerus .o.f. dierum quæſitorum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXII. +

+ CVM verò milliarium numerus p rimi viatoris metirinon poterit à numero aſcendente ſecundi, patet nullam futuram diem qua pari milliaria conficient, + quare illa vltima qua primus ſecundum antecedet, vno aut duobus milliaribus an-tecedet in præſenti caſu. + Antecedat itaque duobus milliaribus, ſitq́; dies .u.n. & alte ra .t.i. ſecundus primum vno milliari ſuperabit, ita quod ſub .t.i. non poterunt plu-res integros dies iter agere, quam ambulauerunt ante diem .u.n. hoc eſt vſquequo ſecundtis iunctus ſit primo, qui numerus dierum, tertia parte .o.n. ipſius .u.n. vnitate minor erit, cum ex .95. theoremate .o.n. ſit tertia pars .u.n. ex quo numerus .o.f. ter-minorum aut dierum intergrorum cognitus erit, qui ſi cum numero alcendente cognoſcetur, ſtatim ex .99. theoremate deueniemus in cognitionem vltimi diei in tegri .s.f. atque ita etiam totius ſummæ progreſſionis ex .95. theoremate. + Iam verò cognito numero milliarium diurnorum primi, ſimul cum numero terminorum, aut dierum conſequenter nouerimus rectanguli ſummam, hoc eſt productum à primo viatore formatum, quarum duarum ſummarum in præſenti caſu ſemper ea, quæ huiuſmodi producti eſt, maior erit, cum conſtitutum fuerit ſecundum viatorem à primo ſuperari ipſa die .u.n. vno milliari amplius quam ſequente die .t.i. primus à ſe cundo ſuperatur, tum pari gradu iter egerunt ſub .t.i. quo ſupra .u.n. ambulauerant. + Hoc animaduertendo, quòd ſi ſumma progreſſionis maior eſſet rectangulo, ex ea ſumma neceſſe eſſet numerũ mil liarium vltimi termini in ſumma + + incluſi detrahere, & reſiduo ope-rari. + Nunc verò ſummam pro-greſſionis exſumma rectanguli à primo viatore facti ſubtrahi de-bet, reſiduumq́; ſeruari voceturq́; + + primũ reſiduũ. + Ad hæc numerũ milliariorũ, quæ ſecũdus viator die ſeqẽnti .s.f. confi ciet ſumat̃, ex quo numerus milliariũ diurnorũ primi detrahatur, reſiduũq́; pariter re ſeruetur, voceturq́; ſecundum reſiduum, poſtmodum numerum milliarium primi vnius diei multiplicetur per primum reſiduum ſeruatum, productumq́; per ſecundũ reſiduum diuidatur .a.c. proueniẽs ( erit iter primi in ſequenti die) iungatur reſi-ſiduo primo, tot enim erunt milliaria conficienda a ſecundo ſequenti die, vt ſeſe conſequantur. +

+
+
+ +
+
+

+ Vtautem ſciamus quantam partem diei ſeqẽntis, ſingulos itinere agere oporteat, proueniẽs per .24. horas multiplicetur (ſuppoſito quod ambulãtes nullã requiẽ nec die nec nocte capiãt), ꝓductũq́; numerũ milliariorum vuius diei primi viatoris di uidatur, ex quo dabitur quãtitas horarũ, & pars horæ, qua cuiq; illa die ambulandũ eſt. + Idem accideret ſi primum reſiduum reſeruatum cum proueniente in ſummam colligeretur, eaq́; ſumma per .24. horas multiplicaretur, productumq́; per nume- milliariorum ſequenti die à ſecundo conficiendorum diuideretur. + I dipſum quo-que eueniret multiplicato primo reſiduo per .24. & producto per ſecundum reſi-duum diuiſo. +

+

+ Exempli gratia, primus viator diurna milliaria vndecim conficit, ſecundus, pri-ma die tria, ſecunda .6. tertia .9. atq; ita deinceps, diuidatur ergo .11. per .3. vnde pro numero .o.n. dabitur .3. ſupereritq́; .2. + quare: u.n. ab .e.n. duobus milliaribus ſu-perabitur, et .i.t. dictum .e.n. vno milliario, ex quo ante diem .e.u.n. duobus diebus iter egerunt, totq́; diebus ambulandum erit poſt .t.i. hoceſt .6. in vniuerſum inte-gris. + Ad hęc multiplicato .o.f. hoc eſt .6. per .x.o. hoc eſt .3. habebimus .s.f. milliariorũ 18. cõiũcto .x.o. primo termino hoc eſt .3. .s.f. hoc eſt .18. vltimo termino, habe bimus .21. quo multiplicato dimidio .o.f. hoc eſt .3. habebimus totam ſummam progreſſionis .63. ſex dierum integrorum ex .94. theoremate, tum multiplicato .11. nempe numero milliariorũ diurnorum primi cum .6. hoc eſt cum .o.f. habebimus pa rallelogrammum à primo ſex diebus integris confectum milliariorum .66. ex quo detracta .63. ſumma inquam progreſſionis, ſupererit pro primo reſiduo .3. ſumptis poſtea milliaribus .21. pro itinere, quod ſecundus die ſequenti .s.f. conficeret, & ex ijs detracto numero milliariorũ diurnorum primi, nempe .11. ſecundum reſiduum erit 10. quod pro diuidenti ſeruabitur. + Iam multiplicato .11. cum primo reſiduo .3. dabitur .33. qui diuiſus per .10. ſecundum reſiduum profert .3. cum tribus decimis, eritq́ iter à primo viatore ſequenti die conficiendum, hoc etiam ipſum proueniens cum primo reſiduo .3. coniunctum, dat .6. cum tribus decimis, quod eſt iter ſecundi viatoris illa ſequenti die. + Ad inueniendam autem quantitatem diei, qua vtrique ambulandum eſt, perinde erit multiplicare proueniens .3. & tres decimas per .24. ho ras, & productum per .11. dimidium iter primi viatoris partiri, ac multiplicare ſum mam .6. & tres decimas cum .24. horis, productumq́ diuidere per .21. hoc eſt periter ſecundi viatoris ſequentis diei, vtrinque enim ſemper ſeptem horæcum .12. minu tis prouenient. + Idipſum accidet multiplicato per .24. horas primo reſiduo .3. pro-ductoq́; diuiſo per ſecundum reſiduum .10. +

+

+ Quarum ſpeculationum gratia, totum iter parallelogrammi primi viatoris die-rum integrorum fignificetur linea .n.e. ſumma verò progreſſionis ſecundi linea .f.m. parallela .n.e. eritq́; .f.m. minor .n.e. + Conſtituamus deinde à termino .f.n. (majoris intelligẽtię gratia) vtranque perpẽdiculariter duci, ꝓducatur deinde .n.e. donec .e.d. æqualis ſit itineri diurno primi viatoris, item etiam producatur .f.m. donec .m.K. æqualis ſit itineri à ſecundo confecto ſequenti die vltimum integrum progreſſio- + + nis, ex quo .m.k. prolixior erit .e.d. ex præſup poſito. + Poſtmodum .m.e. et .k.d. dua-bus lineis rectis coniungantur, quæ productæ concurrentin puncto .b. ducatur pari-ter .e.g. à puncto .e. parallela .b.k. et .m.a: e.h. et .b.q. parallelæ .f.n. ex quo .f.m. æqua-lis erit .n.a. et .m.h: a.e. et .h.q: e.o. et .g.k: e.d. et .f.q: n.o. ex .34. primi Eucli. + vnde pro portio .m.h. ad .h.q. erit vt .m.g. ad .g.k. quandoquidem vtraque æqualis eſt propor-tioni .m.e. ad .e.b. ex .2. ſexti, ſed cum .m.k. et .g.k. notæ ſint, pariter cognoſcetur .m.g. ſecundum reſiduum, cum etiam notæ ſint .n.e. et .n.a. + Itaque cognoſcemus .a.e. hoc eſt .m.h. cognitis verò .m.g: g.k. et .m.h. ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi cognoſcetur .h.q. erit igitur .a.e. aut quod idem eſt .m. hprimum reſiduum, et .m.g. ſecundum, et .h.q. aut .e.o. proueniens, et .n.o. et .f.q. itinera vtriuſque viatoris inter ſe æqualia. + Nec verò prætermittenda eſt ſpeculatio vltimæ rationis inueniendæ quantitatis diei, quæ conſtat ope diuiſionis producti .m.h. in .24. per .m.g. + Ea autem eiuſmodi eſt. + Probatum fuit ſic ſe habere .m.h. ad .h.q. ut .m.g. ad .g.k. + Itaque componendo ſic ſe habebit .m.q. ad .h.q. vt .m.k. ad .g.k. & permutando .m.q. ad .m.k. vt .h.q. ad .g.k. + Sed cum ſic ſe habeat .m.h. ad .h.q. vt .m.g. ad .g.k. permutando ſic ſe habebit .m.h. ad .m.g. vt .h.q. ad .g.k. itaque ex .11. quinti ita .m.h. ad .m.g. vt . + + m.q. ad .m.k. ex quo permutando m.h. ad .m.q. vt .m.g. ad .m.k. ſed .m.k. ſit motus toti diei reſpon dens, ſecurè dicere poterimus, ſi m.g. talis eſt reſpectu horarum .24. ſignificatarum per .m.k. qualis + + erit .m.h. & quo tæ parti dieire-ſpondens: + quæ poſtmodũ erit .m.q. quæ, vt di-ctũ fuit, talis eſt reſpectu .m.k. qualis .m.h. re-ſpectu .m.g. + Reli quę duæ ſpecula tiones priorum modorũ, vna & eadem eſt, facilisq́; per ſe mediocriter intelligenti. + Eodem modo reliquæ omnes progreſſiones ſecundi viatoris rectangulo primi conferri ex hoc theoremate poterunt. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXIII. +

+ PRoponitur & aliud, primum ſcilicet viatorem iter incipere diebus aliquot an-tè ſecundum, primum tamen lentius, quàm ſecundum ambulare, & utrunque eorum certa quædam milliaria conficere. + Iam ſiſcire voluerimus in quot diebus ſeſe conſequentur, uulgaris regula iubet, inſpici quot milliaria primus ſolus iter a-gens confecerit, tum animaduerti differentiam diurnam motus vnius ab altero, atq; milliarium numerum primi viatoris ſoli abundantis per hanc differentiã diuidi, pro ueniens autem erit numerus dierum quæſitus. +

+ +

+ Exempli gratia, ſi primus octo diebus antequam ſecundus iter arripuiſſet, con-feciſſetq́; fingulis diebus .20. milliaria, tum ſecundus .25. quotidie perfeciſſet, mul tiplicandus eſſet numerus .8. cum .20. ex quo darentur .160. milliaria à primo ſolo ambulãte confecta, quibus diuiſis per .5. differentiam motuum diurnorum, daretur .32. numerus quæſitus dierum. +

+

+ Cuius ratio apertiſſima eſt. + Sint enim duo rectanguli .a.n. et .u.i. æquales inter ſe, quibus motus itinerarium ſignificentur, quorum .a.n. ſit primi, et .u.i. ſecundi, præ tereà. a.c. numerum milliarium diurnorum primi .et .u.e. ſecundi, ex quo .a.c. minor erit .u.e. per .o.e. atque ita .o.e. co-gnoſcetur. + Tum .c.o. numerum dierũ + + primi ſoli iter agentis denotet, cũq; conſtituamus .a.n. æqualem eſſe .u.i.o.i. ęqualis erit .o.a. atque .o.a. cogni tus ex ſuis producentibus .a.c. et .c.o. itaque .o.i. etiam cognitus, qui diui-ſus per latus cognitum .o.e. dabit .e.i. cognitum numerum ſcilicet dierum, quibus ſecundo ambulandum eſt, vt primum conſequatur. +

+
+
+ +
+
+ APPENDIX THEOREM. CXIII. +

+ AB hoc theoremate ſumpſi ordinem illius operationis, numeris mediantibus, ad inueniendam exactam temporis quantitatem, ſeu interuallum, tranſit, vel in tercedit inter vnam mediocrem coniunctionem & aliam proximam ſequentẽ duo rum planetarum, vt patet in epiſtola noſtra ad Illuſtrem Bernardum Trottum con-tra Benedictum Altauillam repræhenſorem Ephemeridum. + Verum tamen eſt cum praxis huiuſmodi theorematis ſit multiplex, viſum fuit vnam proponere, quę non ita perſpicua ſit, ſed ſubobſcura, non quòd aliquid voluerim latere illum ami cum mihi dilectiſſimum, cui priuatim omnes modos prius oſtenderam, ſed vt cere-brum illius mei aduerſarij in laberintum conijcerem inextricabilem vt feci, quam-uis modus ille egregius etiam ſit, vt nunc oſtendam. +

+

+ In dicta epiſtola igitur mente cogitaui medium motum tardioris planetæ, pu-ta ſaturni, illius temporis quo velocior planeta, ſcilicet Iupiter, percurrit ſuo medio motu totum zodiacum, incipiendo ambo eodem temporis puncto, nec non ab vna eorum media coniunctione, hoc eſt ab eodem zodiaci puncto, in quo coniunctę fue runt eorum lineæ mediorum motuum, vbi inueni vi regulæ de tribus, quòd Satur nus ſpacio dierum vnius mediocris reuolutionis Iouis, qui ſunt .4328. progreditur medio motu gra .145. min .4. hoc eſt min .8704. pofito quòd ipſe Saturnus perficiat vnam mediam reuolutionem ſpacio dierum .10740. vt dixi. + Incipiendo igitur ite rum Iupiter aliam reuolutionem percurrere, reperto Saturno per min .8704. ante ipſum ſpacio .4328. dierum, certus eram hos dies ſignificatos eſſe à linea .a.u. vel .c.o. (æquales enim inuicem ſunt) in figura huiuſmodi theorematis, & quòd rectangu lum .a.o. præbebat ſummam graduum .145. min .4. hoc eſt min .8704. et quòd .a.c. vel .o.u. ſignificabat iter vnius diei ipſius Saturni, et .u.e. iter vnius diei Iouis. + Cogi-temus nunc .u.x. ſignificari dies .30. & à puncto .x. productam eſſe .x.f. parallelam ipſi u.o.e. vnde certi erimus rectangulum .e.x. ſignificare iter Ionis ſpacio temporis die-rum .30. rectangulum verò .o.x. iter Saturni eodem temporis interuallo, vnde rectan­ + + gulum .e.x. erit minutorum .149. & ſecundorum .43. et .o.x. minutorum .60. & ſecun. 20. vt in dicta epiſtola, vnde rectangulum .o.f. erit min .89. & ſecun .23. & quia re-ctangulum .o.i. æquale eſt rectangulo .a.o. ergo .o.i. ſimiliter continebit min .8704. Nunc quia .a.c. vel .o.u. denotat iter vnius diei Saturni et .u.e. vnius diei Iouis vt di-ximus ergo .u.o. erit minutorum .2. ſecun .o. & tertiarum .40. videlicet tertiarum .7240. ſuppoſito periodo totaliipſius Saturni dierum .10740. et .u.e. erit minutorũ. 4. ſecun .59. & ter .27. vel circa hoc eſt tertiarum .17967. vnde .o.e. erit tertiarum .10727. + Nuncſi dixerimus cum .o.e. tertiarum .10727. dat .o.u. vel .a.c. (nam tam vna quam altera eſt tertiarum .7240.) quid dabit .a.u. vel .o.c. (quia tam vna quam altera eſt partium .4328.) clarum erit quòd dabit .o.n. vel .u.t. uel .e.i. quia tam vna quam altera erit partium .2921. quæ partes coniunctæ cum fuerint cum partibus ip-ſius .a.u. dabunt totam .a.t. partiũ .7249. quæ erunt tot dies, hoc eſt periodus quæſita. +

+

+ Alia methodo ſimiliter poſſumus idem cognoſcere, ſcilicet dicendo ſi rectangu lum .f.o. quod eſt minutorum .89. & ſecun .23. hoc eſt ſecundorum .5363. dat rectan gulum .o.x. minutorum .60. & ſecun .20. hoc eſt ſecun .3620. quid dabit .a.u. partium 4328. vnde veniet .u.t. partium .2921. ſimiliter, eo quod eadem proportio eſt rectan guli .f.o. ad .o.x. quæ .e.o. ad .o.u. ex prima ſexti, vel .18. 19. ſeptimi ſeu .15. quinti. +

+

+ Poſſet etiam aliquis dicere ſi .f.o. dat .o.x. quid dabit .o.a. vnde veniet .o.t. quo diuiſo per .o.u. daret .u.t. quia ita ſe habet .a.o. + + ad .o.t. vt .a.u. ad .u.t. ex ſupra hic iam citatis. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed ego, in dicta epi-ſtola, aliam methodum obſeruaui, quæ eſt multi plicando minuta .8704. per .30. productumq́; di uiſi per min .5363. quaſi dicens. + Si .o.f. dat .o.i. quid dabit .e.f. + Vnde exiam ſupradictis propoſitionibus veniet .e.i. & quia permu-tando ita ſe habet .o.f. ad .e.f. vt .o.i. ad .e.i. ideo dixi, ſi min .89. cum ſecun .23. dat .30 quid dabit min .8704. +

+
+
+ THEOREMA CXIIII. +

+ PRoponunt veteres & quærunt aliud, nempe ſi duo iter agentes, eodem in-ſtanti diuerſis è locis proficiſcantur, ita vt vnus locum vnde alter profectus eſt petat, alterq́; altero velocior ſit, quo loco quãue die ſibi inuicem occurrent. +

+

+ Exempli gratia, Patauio profectus quidam Taurinum petit, eodem inſtanti al-ter Taurino Patauium, eſtq́; iter .400. milliarium, ille tamen vndecim diebus, hic 9. motu regulari & vniformi appellit. + Quærimus quot milliaria quiſque confece-rit, quotq́; diebus iter egerit, priuſquam ſibi occurrant. +

+

+ Iubent nos veteres dies vtriuſque inuicem inter ſe multiplicare, eritq́; produ-ctum .99. item etiam in ſummam colligere, eritq́; ſumma .20. per quam productũ. 99.@diuiſerimus dabuntur dies .4. cum .19. vigeſimis vnius diei. + At pro milliaribus vtriuſque, pro eo qui .11. diebus iter conficit, multiplicatis .400. per .4. et .19. vigeſi mis, tum diuiſo per .11. dabitur numerus .180. à Patauio Taurinum & è contra, qui + + Taurino Patauium .220. quæ quiſque confecerit. +

+

+ Dum autem hæc ſpecularer attentius, occurrit alius ſoluendi modus, quamuis pro lixior. + Is aũt eſt eiuſmodi. + Accipiat̃ medietas minoris numeri dierũ, nẽpe .4. dimi dio, & per .400. multiplicetur, productũq́; per maiorẽ numerum diuidemus ſcilicet 11. ex quo dabuntur .163. cum .7. vndecimis, quo proueniente è dimidio millia-riorũ itineris .200. detracto, & preſiduũ nẽpe .36. .4. vndecimis multiplicato pro ductoq́; diuiſo ſummã dimidij itineris .200. primo prouẽtu .163. et .7. vndecimis nẽpe .363. ct .7. vndecimas partes ꝓueniet .16. .4. vndecimis, quo cõiuncto pri mo ꝓueniẽti, primus .180. milliaria cõfecerit, quæ è .400. detracta ſupererunt .220. pro itinere ſecundi, qui .9. diebus iter abſoluit. + Ad hæc ſi tempus ſcire velimus eius, qui .11. diebus appellit, multiplicabimus .11. cum .180. productumq́; per .400. partiemur, prouenientq́; paulominus, quam quinque dies, nempe .4. cum .22. horis et .48. minutis, quod tempus vtrique viatori inſeruiet, quandoquidem idipſum pro uenit multiplicato .220. per .9. productoq́; per .400. diuiſo. +

+

+ Huius autem, qui à me pręſcribitur modi, ſpeculatio talis eſt. + Duo termini duabus rectis lineis æqualibus, & parallelis inter ſe .b.p. et .d.q. ſignificentur, quæ alijs dua-bus .b.d. et .q.p. coniungant̃, quę parallelæ & æquales erunt ex .33. primi, quibus ſigni ficentur duo itinera. + Viator primus quidem lentior à. b in .d. velocior à .q. in .p. + Iam ſumatur punctũ medium .q.p. ſitq́; .k. & ab ipſo ad .b.d. ducatur .k.i. parallela .d.q. aut b.p. quod idem eſt, ex quo .b.i. æqualis erit .p.k. ex .34. primi, hoc eſt .q.k. certiq́; eri-mus primum viatorem .q.p. in dimidio itineris .q.k. occurrere non potuiſſe viatori ip ſius .b.i. quandoquidem eo tempore, quo is, qui ipſius .q.p. mouetur per .q.k. (cum ſit altero velocior) qui per .b.d. nondum peruenerit ad .i: Sit itaque punctum .c. in quo lentior reperitur, dum velocior eſt in .k. ex quo certi erimus eos inter .c. et .i. ſibi in-uicem obuiaturos eſſe. + Cogito deinde rectam lineam ductam .k.c. & ut ſe habet .i.c. ad .c.b. ita cogito ſe habere. u .k. ad .k.q. & à puncto .u. ad .i. duco .u.i. quæ, vt manife ſtum eſt, lineam .k.c. in puncto .e. interſecabit, à quo cum fuerit ducta .e.o.n. parallela k.i. habebimus .o.n. ea ſcilicet puncta, quibus occurrunt ſibijpſis, nam cum ſic ſe ha beat .q.k. ad .k.u. vt .b.c. ad .c.i. et .k.u. ad .k.n. vt .c.i. ad .c.o. ex ſimilitudine manifeſta triangulorum, ex æqualitate proportionum ſic ſe habebit .q.k. ad .k.n. vt .b.c. ad .c.o. & permutando ita .k.q. ad .b.c. vt .k.n. ad .c.o. & cum .q.k. et .b.c. ſpatia ſint tempori-bus æqualibus confecta, itaque ſpatia .k.n. et .c.o. ex communi ſcientia temporibus æqualibus conficientur. +

+

+ Quare rectè dicimus, ſi tot diebus à .b. in .d. aliquis peruenit, quot milliaria in di midio temporis alterius viatoris idem conficiet? + ex quo ex regula de tribus quam primum iter .b.c. cognoſcitur, quo ex dimidio itineris detracto, remanet .c.i. cogni tus, ſed cum probauerimus .q.k. ad .k.n. hoc eſt .i.o. (cum ſint æquales inter ſe, ex .34 primi) ita ſe habere. vt .b.c. ad .c.o. permutando ſic ſe habebit .q.k. ad .b.c. vt .i.o. ad .o.c. & cõponendo .q.k. et .b.c. ad .b.c. vt .i.c. ad .c.o. + quare rectè dicimus ſi ſumma .q.k. cum .b.c. dat .b.c. quid dabit .i.c? + nempe dabit .c.o. quo coniuncto cum .b.c. cogno-ſcitur .b.o. quo .b.o. detracto ex .b.d. remanet cognitus .o.d. nempe .q.n. illi æqualis ex .34. prædicta. + Gratia verò tẽporis patet nos rectè dicere ſi .b.d. tot diebus abſolui tur, aut etiam .q.p: quo .b.o. aut .q.n. abſoluetur. +

+

+ Vt autem ad ſpeculationem regulæ antiquorum deueniamus, cogitemus pri-mum viatorem ipſius .q.p. velociorem eo, qui per .b.d. iter agit, tanto tempore præ tergredi .p. quanto alter .b.d. abſoluit. + Is autem ad .g. pertingat, ex quo eadem pro-portio ſpacij .q.g. ad .q.p. hoc eſt .b.d. dabitur, quæ temporis quo .b.d. abſoluitur ab + + eo qui per .b.d. ad tempus quo .q.p. ſolum, qui per .q.p. mouetur (mo-tus enim continui regulares & vniformes conſtituuntur) eadem ratione ita-que ea erit proportio .q.k. ad .b.c. quæ .q.g. ad .q.p. & cum probatum fuerit ita ſe habere .k.n. ad .c.o. vt .q.k. ad .b.c. itaque ſic ſe habebit .k.n. ad .c.o. ut .q.g. ad .q.p. probatum etiam fuit ita ſe habere .q.k. ad .k.n. vt .b.c. ad .c.o. ex quo componendo ſic ſe habebit .q.n. ad .n.k. vt .b.o. ad .o.c. & permutando ita .q.n. ad .b.o. vt .k.n. ad .c.o. hoc eſt .q.g. ad .q.p. nempe vt tempus lenti ad tempus velocis itine-rantis, & componendo ita .q.n. cum .o.b. hoc eſt .b.d. ad .b.o. vt ſumma dierũ vnius & alterius viatoris ad minorẽ numerũ dierũ velocioris. + Breuiter itaq; obtineremus in tentũ diceremus ſi ſumma dierum, quibus iter agitur à viatoribus talis eſt (20) re-ſpectu numeri dierum velocioris(9) qualis & cui reſpõdebit totum ſpacium .b.d? + vn-de dabitur ſpacium .b.o. vnde reliqua omnia nobis cognita emergent. +

+

+ Cum autem antiquorum regula iubeat numerum dierum vnius, cum numero die-rum alterius multiplicari, ac poſtmodum diuidi productum per ſummam omnium dierum, rectèid quidem fit. + Nam cum ſic ſe habeat .b.d. ad .b.o. vt ſumma omnium dierum ad minorem quantitatem dierum velocioris ſcilicet. + Ideo temporis propor tio à mobili per .b.d. abſumpti ad tempus mobilis per .b.o. eadem erit, quæ ſummæ omnium dierum ad namerum dierum velocioris. + Quarerectè dicemus, ſi eiuſmodi ſumma talem reſpectum habet ad minorem numerum dierum, quem numerum re-ſpiciet dies ipſius .b.d? + ex quo proferentur dies reſpondentes ipſi .b.o. cætera iam dicta fuerunt. +

+

+ Huiuſmodi verò ſpeculationis am- + + plitudo ad pauciſſima verba reduci poteft, in cuius gratiã ſit ſubſcripta figura pars inquã pręcedentis, in qua cõſtituamꝰ .o.n. locũ eſſe quo ſibi viatores obuient, ex quo ſpacium .q.n. à ſuo viatore conficietur, eo ipſo tempore, quo à ſuo ſpacium .b.o. ita que eadem erit proportio .q.n. ad .b. + + o. quæ .q.g. ad .b.d. eadem erit inquã proportio .d.o. ad .o.b. quæ numeri dierum eius, qui à .b. pergit in .d. ad numerum dierum alterius qui à .q. in p. proficiſcitur, & componendo eadẽ erit proportio .d.b. ad .b.o. quæ ſum-mæ dierum ad minorem numerum ipſorum, & eadem quæ dierum .b.d. ad dies ipſius .b.o. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXV. +

+ CIRCA hæc ipſa itinera aliud quæritur peruenuſtè, in quo quæſito illud con­ſtituitur cognitum eſſe, nempe interuallum inter duo diuerſa loca, è quibus duo viatores eodem inſtanti vt ſibi occurrant proficiſcuntur, certaq́; milliaria ſin-gulis diebus conficiant, ita tamen, ut unus ordinatè plura altero ambulet, quæritur deinde quoto die ſibi occurrent. + Hoc autem fit diuiſo toto interuallo locorum per ſummam milliariorum quam vterque quotidie abſoluit. +

+ +

+ Exempli gratia, diſtant loca .100. milliaribus à ſe inuicem; + vnus autem viator ſingulis diebus .15 milliaria, alter .10. conficit ſi ita que .15. cum .10. coniũgamus, ſumma erit .25. per quã diuiſis milliaribus .100. totius interualli proferetur .4. nume rus quæſitus dierum quo viatoribus iter agendum erit prius quam ſibi obuient. +

+

+ In cuius ſpeculationis gratiam totum iter ſignificetur linea .a.u: primi autem via-toris iter diurnum fit .a.e. & alterius .u.o: terminus verò .i. ſit occurſus ita vt eodem tempore, alter ſpacium .a.i. alter .u.i. confecerit, ſpacij autem .a.e. tempus per .b. ſignificetur & tempus ſpacij .u.o. per .c. quæ tempora erunt inter ſe æqualia, porrò ſpacij .a.i. tempus per .d. & ſpacij .u.i. per .f. denotetur, æquali bus inquam, ex quo eadem proportio erit .a.e. ad .a.i. quæ .b. ad .d. et .o.u. ad .u.i. quæ c. ad .f. vnde permutando eadem erit proportio itineris ipſius .b. ad iter ipſius .c. quæ itineris .d. ad iter ipſius .f. & componendo itinerum ipſius .b.c. ad iter .c. vt itinerum .d.f. ad iter .f. & permutando itinerum b.c. ad itinera .d.f. vt itineris .c. ad. iter + + ipſius .f. meritò itaque quęritur ſi itine ra .b.c. dat itinera .d.f. quid dabit tem-pus .c. nempe dabit tempus .f. ſed .c. ſignatum eſt pro vna die, + quare in pro poſito exemplo .f. ſignificabit 4: dies. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXVI. +

+ ANtiquorum monumentis traditum motum reperimus diuinandi numeri quem quis mente conceperit, quo iubemus eum qui numerum cogitauerit, dimi-dium cogitari numeri addere cogitato, atque huic ſummæ, rurſus eiuſdem ſummę dimidium adiungere, tum quærimus, quoties noueratius totam eam ſummam ingre diatur patefactis fractis ſi qui occurrant. +

+

+ Exempli gratia, ſi quis cogitaſſet numerum .12. iubebant huic dimidium addi, nempe .6. ex quo ſumma erat .18. iubebant, præterea dimidium huius ſummæ nem-pe .9. toti ſummæ adiungi, quæ fuiſſet .27. adhæc quærebant ſibi patefieri quoties .9. ſummam prædictam ingrederetur, & ſi in prima aut ſecunda diuiſione aut etiã vtraque, fracti reperirentur, ac quoties nouem vltimam ſummam ingrediebatur, toties .4. multiplicabant. + Quod ſi in prima diuiſione fracti erant, vltimo produ-cto addebant vnitatem; + ſin verò in ſecunda, binarium adiungebant, ex quo exa-ctus numerus quæſitus proferebatur. +

+

+ Pro cuius rei ratione ſit .a. numerus cogitatione compræhenſus et .e. ipſius .a. cum eiuſdem medietate ſumma et .i. ipſius .e. cum eiuſdem medietate itidem ſumma, vn de .i.e.a. tres numeri continui proportionales, in ſeſquialtera proportione euadent. + Sumantur nunc tres numeri .4. 6. 9. in eadem proportionalitate. + Vnde ratione ęqua litatis proportionum ita ſe habebit .i. ad .a. quẽadmodum .9. ad .4. & permutando .i. ad .9. quemadmodum .a. ad .4. & ob id .4. toties ingredietur .a. quoties .9. ipſam .i. + Sed quia ſępe contingit, vt in ſecunda diuiſione, aut in ambabus etiam diuiſionibus re periantur numeri fracti, anima duertendum eſt numerum animo compræhenſum .a. ſcilicet aut parem aut imparem ſemper futurum. + Si par eſt, aut multiplex erit ad .4. aut non. + Si priori modo ſe habebit in duabus diuiſionibus, nullus numerus fra-ctus admittetur, ſed ſi ad .4. multiplex non erit, à multiplicibus per duo ſemper dif feret, & ſi per medium diuidatur, eiuſdem medietas impar ſemper erit, vnde prior + + quoque ſumma par nunquam exiſtet, cuius medietatem aliquod medium ſemper ingredietur, & hanc ob cauſam poſterior ſumma cum fracto ſemper erit, & nume-rum deſumptum maiorem eſſe multiplici ad quatuor per duo ſignificabit. +

+

+ At verò ſi inter impares reponatur, aut eorum erit qui ſuperant multiplicem ipſius quatuor per vnum, ſeu per tria, quod hinc innoteſcet, nempe, quia ſi eorum erit qui dictum multiplicem per vnum tantum vincunt, ſua medietate ipſi numero addita, & præter hanc medietatem medio etiam integro adiuncto, tota hæc prior ſumma in numerum parem ſemper euadet, vnde in poſteriori ſumma nullus nume-rus fractus conſpicietur, & hanc ob causã multiplici ipſius .4. vnitas ſemper addetur. +

+

+ Sed ſi numerus deſumptus, in ſerie eorum, qui multiplicem ipſius .4. pertria ſu-perant, collocabitur, hinc compræhendetur, quia primæ ſummæ numerus cum media vnitate ſemper impar erit, vnde ſecunda ſumma præter integras cum me-dia vnitate nobis ſemper occur ret. +

+

+ Quod autem nobis prodere faciamus an in prima diuiſione, & ſecunda numerus aliquis fractus conſiſtat, eò tantum nobis inſeruit, quò deueniamus in cognitionem an numerus animo conceptus multiplicem ipſius .4. per vnum, per duo, aut tria ſupe ret. + Quòd etiam medias eas vnitates ad integros reducere faciamus, eò tantum re fertur, vt minori labore eum, qui numerum imaginatione compræhendit, onere-mus, quia reuera numerus impar nunquam mente concipi poteſt, quin aliquis fra-ctus in prima diuiſione, aut in ſecunda ſequatur: + vnde à numeris imparibus, qui mul tiplicem ipſius .4. unitatis tantum exceſſu ſuperãt, poſterior ſumma quarta parte vnitatis, præter integros numeros, & ab imparibus qui dictum multiplicem ipſius .4. per tria vincunt, cum tribus quartis vnius integri præter integras vnitates ; + & à numeris paribus, qui multiplicem ipſius .4. per duo cum medietate vnitatis præter integros ſemper procedit. + Ita cum is qui numerum ſecum conſiderat, ſi in nume- + + ris fractis verſatus eſſet, qui eum in-terrogat prudenter ſe gereret, ſi ſibi declarari curaret, quis nam ex fractis ſu per integros ſecũdæ sũmæ remane ret, quia quot quarta integros ſecũ- ſummæ ſuperaret, per totidẽ inte gros numerus mente conceptus multiplicem ipſius .4. ſuperaret. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXVII. +

+ VNDE fiat, vt ſi ali quis quemuis numerum animo compræhendat, eique numero alium etiam quemlibet numerum propoſitum addat, & à tertia par te huius ſummæ tertiam partem numeri imaginati detrah et, reſiduum ſecundi nu-meri adiuncti, ideſt propoſiti, tertia pars erit. +

+

+ Vt exempli gratia, ſi aliquis de numero denario cogitaſſet, huicq́; .24. adderet, vnde triginta quatuor efficerent, detra hendo nunc tertiam partem numeri de na-rij cogitatione concepti, ideſt .3. cum tertia parte vnius, à tertia parte huius ſum mæ ideſt ab vndecim & vna tertia parte remanerent .8. ideſt tertia pars numeri additi. + Id quod mihi inter iocos in honeſtorum hominum cætu in mentem venit. +

+

+ Pro cuius ratione, prior numerus ima + + ginatus mediante linea .a.b. et is, qui ad-ditus eſt intercedẽte linea .b.d. è directo + + coniunctis denotetur, et .b.e. ſit tertia pars ipſius .a.b. prioris numeri im aginati, et. b c. tertia pars ipſius, b.d. ſecundi numeri propoſiti, vnde coniunctum vnius harum ter tiarum partiũ alia ſit .e.c. quod quidem .e.c. eſſe tertiam partem ſummæ duorum primorum ideſt .a.d. aſſero. + Iam manifeſtum eſt ipſius .d.b. ad .b.c. eſſe quemadmo dum ipſius .a.b. ad .b.e. vnde viciſſim ipſius .d.b. ad .b.a. erit quemadmodum ipſius .b.c. ad .b.e. & coniunctim ipſius .d.a. ad .a.b. quemadmodum ipſius .c.e. ad .e.b. & viciſ-ſim ipſius .d.a. ad .c.e. quemadmodum ipſius .b.a. ad .b.e. ſed proportio ipſius .b.a. ad .b.e. eſt tripla, ergo ea quæ eſt ipſius .a.d. ad .e.c. erit quoque tripla; + vnde ſumendo .e.c. pro tertia parte ipſius .a.d. & ab ipſa .e.c. ſubtrahendo tertiam partem ipſius .a.b. tertia pars ipſius .b.d. remanebit .b.c. +

+
+
+ +
+
+

+ Aut alio hoc modo, ſupponendo .e.c. tertiam partem ipſius .a.d. et .e.b. ipſius .a.b. exiſter. + Dico .b.c. tertiam partem ipſius .b.d. futuram: + quia ſi totius .a.d. ad totum e.c. ita ſe habet, quemadmodum .a.b. à toto .a.d. diffecti atque diuulſi ad .e.b. à toto .e.c. diſractum, ergo ex .19. lib. quinti Eu- + + clid. reſidui .b.d. totius .a.d. ad reſiduum .b.c. totius .e.c. erit, vt totius .a.d. ad totũ .e.c. at-que hic quidem modus rem propoſitã ſpe-culandi mihi aptior & commodior eſſe videtur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXVIII. +

+ PErmulta ac varia problemata inuenerunt antiqui, longioribus verò vijs reſolu-ta, proptereà quòd ſemper nobis ſuccurrit breuiſſima in vnaquaque re ex-plicatio. + Vt exempli gratia, proponitur numerus .50. diuidendus in tres tales par-tes, quod ſecunda dupla ſit primę, & adhuc eam ſuperet tribus vnitatibus, tertia ve rò æqualis ſit aggregato primæ cum ſecunda, & amplius ipſum aggregatum ſuperet quinque vnitatibus. +

+

+ Ad hoc autem quæſitum ſoluendum antiqui vtebantur regula falſi, quod reuera breuiori modo poteſt ſolui, videlicet detra hendo illud ſecundum exceſſum, quin-que ſcilicet ex .50. ita vt nobis .45. remaneret, cui medietati hoc eſt .22. cum dimidia vnitate, ſi addiderimus illud quinque habebimus .27. cum dimidia vnitate pro ter-tia parte quæſita ipſius numeri .50. deinde ſi ab eodem numero .22. cum dimidia vnitate detractum fuerit illud .3. primus exceſſus datus, remanebit .19. cum dimi-dia vnitate, cuius tertia pars, hoc eſt .6. cum dimidia vnitate, prima pars, ex tri-bus quæſita erit, quæ quidem ſi detraxerimus ex .19. cum dimidia vnitate, reli-quum erit .13. cui additus fuerit primus exceſſus ideſt .3. + Iam propoſitum re-ſultabit nobis .16. pro ſecunda parte quæſita. +

+

+ Ratio verò huiuſmodi operationis talis eſt, ſit verbi gratia totalis numerus pro-poſitus ſignificatus per lineam .a.b. cuius ſecundæ partis numerus datus ſignificetur per lineam .g. & numerus tertiæ partis propoſitus per lineam .h. + Nunc dempta .h. ex a.b. nobis cognita, remanebit .f.a. qua quidẽ per æqualia imaginatione diuiſa in pun cto .e. & ipſi .e.f. addita .f.b. tota .e.b. nobis cognita erit, quæ quidem tertia pars quæſita ipſius .a.b. erit, proptereà quòd .a.e. (quæ æqualis eſt ipſi .e.f.) erit ſumma primæ, & ſecundæ partis. + Detrahatur poſteà. g. ex .e.a. & remanebit .d.a. cuius ter tia pars ſit .a.c. quæ quidem prima pars quæſita erit, & nunc cognita, & ita .c.d. cognita, cui cum addita fuerit .d.e. habebimus ſecundam partem quæſitam, quæ compo- + + componitur ex .d.c. dupla .ad .a.c. pri- + + mam partem, & ex .d.e. numero dato. + tertia verò pars .e.b. compoſita eſt ex .e.f. æquali .a.e. hoc eſt æquali compoſi-to ex prima, & ſe cunda parte, & ex .f.b. numero dato vt proponebatur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXIX. +

+ INter alia problemata ab antiquis inuenta, hoc etiam ponitur. + Aliquis inter-rogat quot ſint horæ, alius verò reſpondit tot eſſe, quot duæ tertiæ præteriti temporis ſimul iuncta cum tribus quintis futuri temporis totius dieri naturalis effi-ciunt. + Nunc quæritur quot ſint horę. +

+

+ Antiqui, hoc etiam problema ſoluebant mediante regula falſi, ſed mihi alio mo do ſoluendum eſſe dictum problema videtur. + Accipio enim ex quinque, tres vni-tates, pro parte futuri temporis, quas quidem in tres vnitates præteriti temporis duco, vnde proueniunt mihi nouem vnitates, quod productum coniungo quin-que futuri temporis, vnde veniunt .14. vnitates, ex regula poftea de tribus ita dico ſi ex .14. mihi prouenit .9. quid reſultabit ex .24. & prouenient mihi horæ .15. cum tribus ſeptimis vnius horæ, hoc eſt minuta ferè .26. +

+

+ Pro cuius ratione, quinque vnitates, feu partes temporis futuri ſignificentur à linea .e.u. quarum trium ſigniſicentur a linea .e.i. ſumpta deinde ſit linea .e.o. æqualis lineæ .e.i. et .e.a. tripla ſit ad .o.e. vel ad .e.i. quod idem eſt, vnde .a.e. compoſita erit ex .a.o. (hoc eſt ex duabus tertijs ip ſius .a.e.) & ex o.e. (hoc eſt ex. tribus quintis ip-ſius .e.u.) vnde .a.u. ad .a.e. eandem rationem obtinebit, quæ .14. ad .9. + propterea igi tur poſſumus recte ratiotinari + + fi .14. nobis dat .9. quid dabit .24. qui quidem .24. nobis dabit .15. cum min .26. quod rectè factum erit ex .20. ſeptimi Euclidis. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXX. +

+ SVpponunt etiam antiqui tres ſocios nummos habere, quorum ſumma primi & ſecundi cognita ſit, item ſumma primi & tertij cognita & ſumma ſecundi & tertij item cognita, at que ex huiuſmodi tribus aggregatis veniunt in cognitionem particularem vniuſcuiuſque illorum. +

+

+ Gemafriſius ſoluit hoc problema ex regula ſalſi. + At ego tali ordine progredior. + Sit verbi gratia, ſumma primi cum ſecundo .50. & ſecundi cum tertio .70. & primi cum tertio .60. harum trium ſummarum accipiantur duæ quæuis, vt puta .50. & .70 quæ coniunctæ ſimul dabunt .120. à qua ſumma detrahatur reliqua, ideſt .60. & reſtabit nobis .60. cuius medietas erit .30. hoc eſt numerus nummorum ſecundi ſocij quo numero detracto à .70. hoc eſt à ſumma ſecundi cum tertio remanebit .40. hoc eſt numerus tertij ſocij, & hic numerus deſumptus à .60. reſiduus erit nume-rus primi ſocij. +

+ +

+ Pro cuius ratione conſideremus triangulum hic ſubnotatum .a.b.c. cuius unumquodque latus ſignificet ſummam duorum ſociorum, vtputa latus .a.b. ſignifi-cet ſummam primi cum ſecundo, latus verò .b.c. ſummam ſecundi cum tertio, la-rus autem .a.c. ſummam primi cum tertio, et .a.e. ſeu .a.o. ſit numerus primi ſocij, et .e.b. vel .b.u. ſit ſecundi ſocij, et .c.u. ſeu .c.o. ſit tertij, cum autem .a.e. æqualis ſit .a.o. + + et .b.e:æ qualis .b.u. et .c.u. æqualis .c.o. ex ſuppoſito ſi dẽpta fuerit ſumma ſeu latus .a.c. datum ex aggregato laterum .a.b. cum .b.c. reliquarum ſummarum, re linquet nobis cognitum aggregatum ex .b.e. cum .b.u. + Quare & eius medic-tas .b.e. ſiue .b.u. nobis cognita erit, qua detracta exſumma .b.a. relinquetur no bis cognitus numerus .a.e. detracto ve-ro numero .a.e. hoc eſt .a.o. ex .a.c. ſum-ma, ſeu latus, aut .b.u. ex .b.c. remanebit o.c. ſeu .c.u. cognitus. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXI. +

+ HAC etiam methodo hoc facere poſſumus non ſolũ de tribus ſocijs, ſed etiã de omnibus quotquot volueris, vt exempli gratia, + + ſint ſex ſocij .a.b.c.d.e.f. quorum ſumma per binos co-gnita, vtputà ſumma numeri .a. cum .b. cognita nobis ſit, & ſumma numeri .b. cum .c. & ſumma .c. cum .d. & ſum-ma .d. cum .e. & ſumma .e. cum .f. neceſle eft etiam ſcire ſummam duorum vno relicto, vtputa ſummam .a. cum c. vt poſſimus triangulum .a.b.c. conſtituere. + Vnde ex præmiffa, cognitus numerus nobis erit vniuſcuiuſque .a.b.c. + Quapropter dempto numero .c. ex ſumma .c. cum d. & numero .d. ex ſumma .d. cum .e. & numero .e. ex ſum ma .e. cum .f. habebimus intentum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXII, +

+ CVM aliquando, illud quod Archimedes inuenit, vt furtum Regiab aurifa-bro in regia corona factum, quemadmodum ſcribit Vitruuius, proderet, con-templarer, mihi etiam viſum eſt, vt aliquem modum ſcientiſicum inueſtigarem, quo proportio auri ad argentum, quod in aliquo propoſito corpore exipſis miſto cogni ti ponderis cognoſci poſſet. + Et cum multos diuerſis temporibus excogitarim offi-cio meo deeſſe nolui in ijſdem literarum monumentis mandandis, quorum hic vnus erit: + propoſita nobis ſint tria corpora .A.M.V. æqualia inter ſe, ſed diuer-ſarum ſpecierum materiei, vtputa quod .A. ſit argenteum, & omogeneum .V. ve-rò aureum omogeneum, & M. mixtum exauro, & argento, ideſt heterogeneum, cupimusergo ſcire iuſtã quantitatem auri & argenti, quæ eſt in ipſo corpore .M. miſto. + Ita igitur faciamus. + Videamus primum quantum ſit pondus vniuſcuiuſque ipſorum corporum, ponamus autem pondus corporis .V. auri eſſe vt .234. pondus + + autem corporis .M. miſti .vt .216. argentei verò .A. vt .156. detrahatur nunc pon-dus .A. ex pondere .V. + Reliquum erit .78. quod vocetur prima differentia ſeruan-da, dematur etiam pondus .M. ex pondere .V. reliquum erit .18. pro ſecunda diffe-rentia, etiam ſeruanda, multiplicetur poſteà pondus .A. per ſecundam differen-tiam, productum verò diuidatur per primam differentiam. + Vnde in præſenti exem plo proueniet nobis .36. quiquidem prouentus erit quantitas argenti ipſius corpo-ris miſti .M. quo etiam detracto ex pondere totali ipſius .M. reliquum erit quanti-tas auri eius corporis, hoc eſt .180. +

+

+ In cuius operationis ſpeculatione, aliquid natura ſua prius cognitum præcedere oportet hoc eſt, quod omnia corpora omogenea eandem proportionem obtinent inter quantitates, quam inter pondera. + Quo ſuppoſito denotetur corpus .A. li-nea .o.a. corpus autem .V. linea .o.c. & corpus .M. linea .e.u: ſed .e.o. ſignificet par-tem argenti, et .o.u. partem auri in corpore miſto .M. vnde ex communi conceptu habebimus .o.e. æqualem .u.c. cum ex hypotheſi .e.u. æqualis ſit .o.c. et .a.o. ſimiliter. + Significetur poſteà pondus .a.o. ab .f. & pondus .e.u. ab .b.x. & pondus .o.c. ab .f.g. pon dus verò .o.e. ab .b. pondus autem .o.u. ab .x. pondus enim .u.c. ab .b.d. et .g. ſit diffe-rentia, qua .f.g. maior eſt .f: et .d. + + differentia qua .b.d. maior eſt .b. + Vnde ex ratione omogeneitatis ea dem proportio erit .a.o. ad .e.o. vt .f. ad .b. et .o.c. ad .u.c. quæ .x.b.d. ſeu f.g. (quodidem eſt) ad .b.d. + Quare ex .11. quinti eadẽ erit proportio .f. ad .b. vt .f.g. ad .b.d. & permutan-do ita erit .f. ad .f.g. vt .b. ad .b.d. & ſeparando ita .f. ad .g. vt .b. ad .d. + Sed .g. cognita nobis eſt, vt differentia in ter .f. g, et .f: cognita nobis eſt etiam .f: cognoſcimus itidem .d. vt differentiam inter .x.b.d. et .b.x. quapropter cognoſcemus .b. ex .20. ſeptimi Eucli. & ſic .x. reſiduum. + ex .b.x. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXIII. +

+ NVNC ex methodo præcedentis propoſiti deuenire poſſumus in cognitio-nem veræ quantitatis auri, & argenti confuſi in corona Hieronis conſtituen-do primum duo corpora ſimplicia æqualia inter ſe, & coronæ hoc modo videlicet, immergendo coronam, ſeu corpus miſtum in aliquod vas aqua plenum, & diligen-ter colligere aquam, quæ ex eo effundetur, poſteà verò oportet, aliud vas inuenire præciſæ capax illius a quæ collectæ, in quod demum infundatur tantum auri, & po-ſteà tantum argenti, quantum ſieri poteſt, vnde vnumquodque horum duorum cor porum ſimplicium æquale erit mixto, ſeu coronæ, & ſic quod dictum eſt in præce-cedenti theoremate exequemur. +

+
+
+ THEOREMA CXXIIII. +

+ SED vt breuiori methodo idem præſtemus, quod in antecedenti propoſito di-ctum eſt, quædam theoremata præmittenda ſunt, videlicet quòd quotíeſcunque fuerint tria corpora, quorum duo inuicem æqualia ſint in quantitate, ſed diuerſa- + + rum ſpecierum materiæ, tertium verò corpus maius, vel minus ſit in quantitate vtro-que illorum, ſed eiuſdem materiæ vnius quod vis illorum, ponderis verò alterius, sẽper eadem proportio erit inter pondera æqualium corporum, quæ inter quãtita-tem corporis inæqualis, & eam quæ vnius cuiuſuis æqualium. +

+

+ Exempli gratia, ſit .b. corpus aliquod aureum æquale corpori .u. argenteo, ſit etiam corpus .a. argenteum maius corpore .b. vel .u. ſed ponderis eiuſdem, quod au-ri .b. + Tunc dico eandem eſſe proportionem ponde- + + ris .b. ad pondus .u. quæ eſt magnitudinis .a. ad ma-gnitudinem .u. + Quod ratiocinemur hoc modo, nam cum proportio corporeitatis .a. ad corporeitatem .u. eadem ſit, quæ ponderis .a. ad pondus .u. ex ratione omogeneitatis, ponderis verò .b. ad pondus .u. ex .7. quinti, eadem quæ ponderis .a. ad pondus .u. ideo ex 11. eiuſdem proportio ponderis .b. ad pondus .u. eadem erit, quæ corporeitatis .a. ad corporeitatem .u. vel ad corporeitatem .b. quæ æqualis eſt alteri. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXV. +

+ QVotieſcunque nobis propoſita fuerint duo corpora cuiuſuis magnitudinis æ-que ponderantia, ſed diuerſarum ſpecierum materiæ, cum ſcire volueri-mus proportionem ponderum illarum ſpecierum inter ipſas hoc modo faciemus. +

+

+ Sint exempli gratia, duo nobis propoſita corpora .a. et .b. (vt dictum eſt) quæ ſi fuerint æqualium magnitudinum inter ſe, clarum erit quod quæritur, ſed inæqua-lia erunt, immergatur unumquodq; eorum in vas aqua plenum, & collecta ſit aqua effuſa ab vnoquoque illorum, + tunc vnaquæq; iſtarum aquarum æqualis magnitudi-nis erit ſui corporis impellentis, & proportio ponderoſitatis illarum eadem erit, quæ earum magnitudinum ex omogeneitate, quapropter ſi vnamquamque illarum ponderabimus, habebimus propoſitum ex præcedenti theoremate. +

+
+
+ THEOREMA CXXVI. +

+ SED cum ſcire voluerimus pondus alicuius magnitudinis aquæ æqualis alicui corpori ponderoſo, breuiſſimus modus erit ponderando ipſum corpus tam in ae-re, quàm in aqua, & quia ſemper leuius erit in aqua, + tunc differentia ponderum ip-ſius corporis, erit pondus quæſitum, hoc eſt vnius corporis aquei æqualis magnitu-dinis magnitudini corporis propoſiti ex .7. propoſitione lib. Archimedis de inſi-dentibus aquæ. +

+

+ Quare ex præmiſſis quotieſcunque immerſa fuerint in aquam dicti vaſis duo cor pora æquè ponderantia, ſed diuerſarum ſpecierum, vt dictum eſt, proportio pon-deris aquæ maioris ad pondus aquæ minoris magnitudinis eadem ſemper erit, quæ ponderis minoris corporis ad pondus alicuius corporis eidem æqualis, ſpeciei verò maioris, vel eadem proportio ponderis alicuius corporis æqualis maiori, ſpeciei ve rò minoris ad pondus ipſius maioris. +

+

+ Vt puta ſit corpus .a. argenteum æqualis ponderis corpori .b. aurei, & corpus .u. argenteum æqualis magnitudinis corpori .b. aurei, corpus verò .n. aureum æqualis magnitudinis corpori .a. argentei, corpus verò .f. aqueum æqualis magnitudinis cor- + + pori .a. argentei, corpus autem .e. aqueũ æqualis ma- + + gnitudinis corpori .b. aurei. + Tunc dico proportio-nem ponderis .f. ad pondus .e. eadem eſſe, quæ pon-deris .b. ad pondus .u. vt in præcedenti theoremate iam dictum eſt, vel quæ ponderis .n. ad pondus .a. ex 11. quinti Euclidis. + Proptereà quòe ponderis .n. ad pondus .a. eft vt poderis .b. ad pondus .u. eo quòd permutando ponderis .n. ad pondus .b. eſt vt ponderis .a. ad pondus .u. ex corporum omogenei-tate, & ex æqualitate magnitudinum corporum antecedentium & conſequentium. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXVII. +

+ SCire etiam nos oportet, quòd quotieſcumque fuerint duo corpora aquea, quo-rum vnum æqualis magnitudinis ſit alicui miſto, quod quidem miſtum graue ſit tam in aere, quàm in aqua, alterum verò corpus aquem æqualis ſit magnitudi-nis alicui corpoli ſimplici, quod quidem corpus ſimplex æqualis ponderis ſit dicto corpori miſto. + Tunc proportio ponderis aquei, cuius magnitudo æquatur magni tudini corporis miſti, ad pondus corporis aquei, cuius magnitudo æqualis eſt ma-gnitudini corporis ſimplicis, eadem erit, quæ proportio ponderis alicuius corpo-ris ſimplicis, cuius magnitudo æqualis ſit magnitudini corporis miſti ſuperius dicti, ſed ſpeciei corporis ſimplicis iam dicti, ad pondus dicti miſti. +

+

+ Exempli gratia, ſit corpus aqueum .e. magnitudinis æqualis corpori .m. mixto, corpus verò aqueum .i. æqualis magnitudinis ſit corpori ſimplici .a. quod quidem corpus .a. æqualis ponderis ſit cum corpore .m. & corpus .u. ſit æqualis magnitudinis cum corpore .m. ſed ſpeciei corporis .a. + Tunc dico proportionem ponderis .e. ad pondus .i. eãdem eſſe, quæ ponderis .u. ad pondus .m. primum nulli dubium eſt, quin eadem proportio ſit magnitudinis .e. ad magnitudinem .i. quæ magnitudinis .m. ad a. ſed .m. ad .a. eſt vt .u. ad .a. ex .7. quinti + quare ex .11. eiuſdem proportio .e. ad .i. erit vt .u. ad .a. + + de ipſius magnitudinibus loquendo, ſed propor-tio ponderis .u. ad pondus .a. eadem eſt, quæ ma gnitudinis .u. ad magnitudinem .a. ex omogenei-tate. + Idem dico de pondere .e. ad pondus .1. + Qua-re proportio ponderis .e. ad pondus .i. eadem erit quæ ponderis .u. ad pondus .a. + Sed ponderis .u. ad pondus .m. eadem eſt quæ ponderis .u. ad pondus .a. ex .7. quinti, ergò ex .11. eiuſdem proportio ponderis .e. ad pondus .i. eadem erit, quæ ponderis .u. ad pon-dus .m. quod eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXVIII. +

+ NVNC ad cognoſcendam proportionem duarum diuerſarum ſpecierum in corpore miſto propoſito, tribus corporibus aqueis mediantibus, quæ quidẽ corpora æqualium magnitudinum ſint alijs tribus corporibus vnius & eiuſdem pon deris, quorum vnum ſit mixtum, reliqua verò duo ſimplicia, ſed ſpecierum mixti, hoc ordine procedemus. +

+ +

+ Sint exempli gratia, tria corpora æquè ponderantia, & vnumquodque illorum ſitquinque librarum, quorum vnum ſit aureum, aliud argenteum, reliquum verò mixtum ex ijs duobus metallis, vnde corpus aureum ſimplex minus erit, & argen teum maius corpore mixto, quod nulli dubium eſt, ſit nunc pondus corporis aquei ęqualis corpori aureo, librarũ .3. aquei verò ęqualis miſto, ſit librarũ 3. quarta par te, aquei demum æqualisargenteo, librarum .4. cum dimidia, vnde exijs, quæ in præ cedenti theoremate, & in .126. theoremate diximus, ſi imaginatione concipiemus alia duo corpora ſimplicia, auri, & argenti, ſed æqualium magnitudinum mixto, habebimus proportionem ponderis aurei ad pondus corporis mixti vt triũ librarum cum quarta vnius ad .3. libras, & proportio ponderis mixti ad pondus argentei erit, vt proportio librarum .4. cum dimidia ad tres libras cum quarta parte vnius libræ, & proportio ponderis aurei ad pondus argentei vt librarum .4. cum dimidia ad li-bras .3: hoc eſt aurei ad mixtum, vt .13. ad .12. & mixti ad argenteum, vt .18. ad .13. & aurei ad argenteum, vt .3. ad .2. ideſt, vt .18. ad .12. +

+

+ Nunc inueniantur duo numeri ita inter ſe proportionati, vt .3. ad .2. habentes ta-men inter ipſos numerum ita proportionatum ad maximum, vt .12. ſe habet ad .13. & ita proportionatum ad minimum, vt ſe habet .18. ad .13. quod hoc modo in-ueniemus, multiplicabimus .18. per .12. & proueniet nobis .216. pro numero me-dio, poſteà multiplicabimus .18. per .13. & proueniet .234. pro maximo, demũ multi plicando .12. per .13. proueniet .156. pro minimo, ita quod .234. correſpondebit ponderi corporis aurei: + 216. verò ponderi mixti, et .156. ponderi argentei æqua-lium magnitudinum. +

+

+ Cum autem proportiones horum trium corporum inuenerimus, ſi ordinem theo rematis .122. ſequemur, habebimus quod quærebamus, & inueniemus in præſenti exemplo proportionem ponderis auri ad pondus argenti in corpore mixto eſſe, vt .180. ad .36. ſed quia ſuppoſitum fuit corpus mixtum eſſe quinque librarum, propte-reà dicemus. + Si .216. hoc eſt toti corpori mixto correſpondent quinque libræ tunc parti .180. hoc eſt auro in ipſo corpore mixto, correſpondent libræ .4. cum duabus vncijs, ex regula detribus, reſiduum verò quinque librarum, ideſt vnciæ decem, correſpondent parti .36. hoc eſt argento in dicto corpore mixto. +

+

+ Sed ſi tria corpora dicta fuiſſent inuicem ita proportionata, vt .40. 47. 60. + tunc proportio auri ad argentum in corpore mixto eſſet vt .13. ad .7. quapropter pon dus mixti fuiſſet .120. librarum, + tunc aurum ipſius eſſet librarum .78. argentum ve-rò librarum .42. ex eadem regula. +

+

+ Pro quarum rerum ſpeculatione nil aliud oportet nunc dicere cum ſatis dictum à no bis ſuperius fuerit, vno excepto, hoc eſt rationem reddere, qua motus fui ad inue niendos illos .3. numeros ita inter ſe diſpoſitos, vt dictum eſt, quæ quidem ratio fuit, vt haberemus .3. numeros ita inter ipſos ordinatè diſpoſitos, vt ſunt pondera trium illorum corporum æqualium magnitudinum. + Proptereà quòd quamuis inter pri-mos .3. numeros ponderum corporum aqueorum eædem fuerint proportiones pon derum corporum metallicorum, nihilominus medius numerus extra proprium lo-cum, & inordinatè inueniebatur, reſpectu extremorum, vnde medius numerus in ſuo vero ſitu inter .18. et .12. fuiſſent .16. .8. tertijs decimis, ſed vt fractorũ incom moditatem euitemus, præcepi, vt multiplicarentur extrema per .13. vnde produ-cti fuerunt numeri .234. et .156. in eadẽ proportione, quæ eſt .18. ad .12. ex .18. ſepti mi, iuſſi etiam multiplicari .18. per .12. vt nobis prodiret .216. ad quem numerum, numerus .234. ita ſe haberet, ut .13. ad .12. ex .19. ſeptimi, quod autem ita ſit propor­ + + tionatus .216. ad .156. vt .18. ad .13. maniteſtum eſt exijſdem, nam tam .18. quam .13. multiplicatus fuit per .12. +

+
+
+ THEOREMA CXXIX. +

+ ALIVD proponitur problema hoc modo: + ſupponitur obſidio alicuius loci, vbi alimento ad nutriendos .10000. homines ſufficiunt pro quinque menſibus tan-tum, ſed quia eum locum obſidione non liberari putatur niſi .18. menſibus exactis, quæritur, quot homines eo tempore illis alimentis nutriri poſſint, hoc eſt .18. menſibus. +

+

+ Præcipitregula, vt multiplicetur primus numerus, hoc eſt hominum .10000. cum ſecundo, hoc eſt menſium quinque, productum verò diuidatur per .18. hoc eſt men-ſium, + tunc proueniet .2777. cum .7. nonis. +

+

+ Cuius operationis ratio eſt hæc, ſint exempli gratia duo hic ſubſcripta producta ſuperficialia .a.n. et .o.u. inuicem æqualia, ſed tal@ figura delineata, vt proportio .u.x. ad .x.o. ſit, vt .10000. ad quinque, & proportio a.x. ad .x.o. ſit vt .18. ad quinque, ct .x.n. ſit nobis ignota, quæ quidem eſt illa, quæ indagatur, ita vnumquodque iſtorum productorum ſignificabit alimentum, et .u.x. ſignificabit numerum homi-num .10000. qui quidem homines comederent totum alimentum .u.o. ſpacio tem-poris .x.o. quinque menſium, proptereà quòd u.o. ſupponitur productum eſſe ab .u.x. in .x.o. + Deinde ſupponẽdo .a.x. tem + + pus eſſe .18. menſium, ergo .x.n. ſignifi-cabit numerum hominum, qui eo tem-poris ſpacio ali poſſunt, hoc eſt .x.a. ali-mento .n.a. eo quòd .a.n. producitur ex .n.x. in .a.x. vnde ex .15. ſexti, ſeu ex, 20. ſeptimi proportio .x.u. ad .x.n. eadẽ erit, quę .a.x. ad .x.o. quapropter rectè factum erit accipere productũ .u.o. quodidem eſt in quantitate, quod productum .2. n. & ipſum diuidere per .a.x. vnde nobis proueniat .n.x. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXX. +

+ QVotieſcunque nobis propoſitum fuerit inuenire tertium terminum, trium ter minorum continuè proportionalium armonicæ proportionalitatis, quo-tum duo nobis cogniti ſint, ita agemus. +

+

+ Sint, exempli gratia, tres termini .q.p: a.g. et .e.c. continuæ proportionalium at monicæ proportionalitatis, quorum .q.p. maior et .a.g. medius ſint nobis cogniti, cum ergo voluerimus tertium .e.c. cognitum nobis eſſe: + a.g. detra- + + hatur ex .q.p. differentia verò .d.p. addatur .q.p. quorum ſumma erit .q.o. cognita, qua mediante diuidatur productum, quod ex .a.g. in .d.p. exurgit, & proueniet no bis .n.g. hoc e@t minor differentia, eo quòd productum .q.o. in .n.g. æquale eſt pro- + + ducto .2. g. in .d.p. ex .20. ſeptimi, proptereà quòd proportio .q.o. ad .o.p. hoc eſt ad .d.p. eſt vt .a.g. ad .g.n. coniunctim cum diſiunctim it a ſit .q.p. ad .p.o. vt .a.n. ad .n.g. permutãdo eo quòd .q.p. ad .a.n. (ideſt ad .e.c.) ita ſe hẽt ut .p.o. (hoc eſt .d.p.) ad .n.g. ex cõditionibus armonicæ proportio nalitatis. + Deinde ſi detraxerimus .n.g. ex .a.g. remanebit .e.c. minor terminus. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed ſi .e.c. tertius terminus nobis propoſitus eſſet ſimul cum .a.g. medio, & volue rimus maiorem inuenire .q.p. ſcilicet, oportebit .e.c. ex .a.g. detrahere, differentiam verò .n.g. ſimiliter demeremus ex .e.c. unde remaneret nobis .e.t. + + cognitum, quo reſiduo .c.t. me-diante diuidemus productum, furgit ex .a.g. in .t.c. & prouentus .d.p. erit differentia maior, eo productũ quod ſit ex .e.t. in .d.p. æquale eſt producto quòd fit ex .a.g. in .t.c. per 20. ſeptimi Eucli. eo quòd .a.g. (id-eſt .q.d.) ad .d.p. eſt ut .e.t. ad .t.c. diſiunctim, cum coniunctim ita ſit .q.p. ad .d.p. vt .e.c. ad .t.c. permutando, quia .q.p. ad .e.c. eſt vt .d.p. ad .t.c. hoc eſt ad .n.g. ex legibus dictis. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXXI. +

+ ALIA etiam methodo hoc perfici poſſe comperi. + Propoſiti enim cum nobis fue rint duo termini .c.e. minimus et .g.a. medius, maximus verò quærendus ſit, de trahatur differentia .g.n. ex .e.c. & per reſiduum .e.t. diuidatur productum fit ex .a.g. in .e.c. prouentus quæ erit .q.p. terminus quæſitus. +

+

+ Pro cuius ratione, ponamus in eſſe terminum .q.p. + tunc ex forma huius proportio nalitatis nulli dubium erit quin .q.p. ad .e.c. fit vt .d.p. ad .n.g. hoc eft ad .t.c. vnde ex 19. quinti vel .12. ſeptimi ita eſſet .q.d. ad .e.t. vt .q.p. ad .e.c. + quare ex .20. @cptimi pro ductum naſcitur ex .p.d. (hoc eſt .a.g.) in .e.c. æquale eric producto .e.t. in .q.p. qua-propter ſi diuiſerimus id per .e.t. proueniet nobis .q.p. +

+

+ Sed nobis propoſiti fuerint duo termini .q.p. maximus, et .a.g. medius, ſi mini- .e.c. voluerimꝰ inuenire. + Termino .q.p. maximo, iũgat̃. p.o. ęqualis, p.d. differẽtię propoſitæ, diuidatur poſtea productum ex .q.p. in .a.g. generatur per .q.o. prouen tus autem ſit .e.c. qui quidem erit terminus quæſitus. +

+

+ Cuius operationis ſpeculutio hæc erit, ſupponatur terminum .e.c. inuentum eſſe vnde .n.g. differentia ſit inter .e.c. et .a.g. ex forma igitur armonicæ + + proportionalitis ita erit .q.p. ad .a.n. vt .p.o. ad .n.g. vnde ex .13. quin-ti. + Ita erit .q.o. ad .a.g. vt .q.p. ad .a.n. ergo productũ quòd fit ex .a.g. in .q.p. (ex .20. ſeptimi) æquale erit producto .q.o. in .a.n. + Quare ſi diuiſum fuerit tale productum per .q.o. proueniet no-bis .e.c. quòd querebamus. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA CXXXII. +

+ SED quia aliquis poſſet in dubium reuocare, an poſſibile ſit inuenire tertium terminum rationalem, ſeu communicantem duobus datis terminis inter ſe com municantibus in tali proportionalitate, hoc eſt harmonica. + Vthoc oſtendatur. +

+

+ Sint duo termini dati .a.o. et .a.e. inter ſe communicantes, tertius verò inuentus ſit .a.c. qui maximus, primò, ſit in ea proportionalitate, quem dico communicantem eſſe cum primis datis. +

+

+ Nam ex conditionibus huiuſmodi proportionalitatis, habebimus primum ean-dem proportionem eſſe .a.c. ad .a.o. quæ eſt .e.c. ad .e.o. vnde permutando ita erit .a.c. ad .e.c. vt .a.o. ad .o.e. & quia ex .9. decimi Euclid .a.o. communicat cum .o.e. + quare ex .10. eiuſdem .a.c. communicabit cum .e.c. & per .9. cum .a.e. et per .8. cum .a.o. quodeſt propoſitum. +

+

+ Sed ſi datus fuerit maximus .a.c. cum medio .a.e. interſe communicantes mini-mum verò .a.o. probabo cõmunicantem cum illis eſſe. + Cogitemus ergo .c.f. æqua-jem eſſe differentiæ .c.e. cognitæ, vnde habebimus proportionem, a.c. ad .c.f. vt .a.o. ad .o.e. & componendo .a.f. ad .f.c. vt .a.e. ad .e.o. & quia (ex ſuppoſito). a.c. commu-nicat cum .e.c. hoc eſt cum .c.f. + quare ex eadem .9. dicti decimi .a.f. et .f.c. erũt + + inter ſe communicantes, & per .10. a.e. communicabit cum .o.e. & per .9. a.e.municabit cum .a.o. vnde per .8. a.o. communicabit cum .a.c. ſimiliter. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXXIII. +

+ SED ſi nobis duo extremi termini propoſiti fuerint, & medium inuenire deſide remus in dicta proportionalitate, ita faciendum erit. +

+

+ Sint, exempli gratia, duo termini dati .q.b. et .b.r. minor .b.r. ex maiori .b.q. de-trahatur, reſiduum verò .q.x. multiplicetur per .b.r. productum poſteà diuidatur per q.r. vnde proueniet nobis .x.l. pro differentia minori, quæ addita cum .b.x. minimo termino, dabit nobis .b.l. mcdium terminum harmonicum. +

+

+ Pro cuius ratione cogitemus dictum medium terminum .b.l. iam inuentum eſſe, vnde ita erit proportio .q.l. ad .l.x. vt .q.b. ad .b.r. ex forma huius proportionalitatis, + quare coniunctim ita erit .q.r. ad .r.b. vt q.x. ad .x.l. & proptereà ex .20. ſeptimi + + productum, quod fit ex .q.r. in .x.l. æqua-le erit producto .q.x. in .b.r. + Rectè igitur fit cum diuiditur hoc productum per .q.r. vt proueniat nobis .x.l. differentia minor. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXXIIII. +

+ POſſumus etiam harmonicè diuidere vnam datam proportionem abſque aliqua diuiſione productorum, ne nobis fractiones proueniant, hoc modo videlicet. + Nobis propoſitum ſit diuidere harmonicè ſeſquialteram proportionẽ inuenian-tur primo minimi termini huius proportionis ut putà .3. et .2. quarum ſumma, hoc eſt quinque, multiplicetur per minorem ideſt .2. vnde proueniet nobis .10. qui qui-dem erit minor terminus trium quæſitorum, quorum maximus erit productum ſum­ + + mæ iam dictæ in maiorem eorum, hoc eſt quod fit ex quinque in .3. quod erit .15. + Vt autem medium terminum harmonicum inter iſtos habeamus, accipiatur duplũ pro-ducti, quod fit ex primis minimis terminis, quod erit .12. +

+

+ Cuius rei ſpeculatio eſt iſta: + ſignificentur duo termini datæ proportionis ab .q.b. et .b.r. quorum ſumma erit .q.r. cuius quadratum ſit .q.o. ſit etiam imaginata .b.e. parallela ad .o.r. + Sitq́; .b.x. æqualis .b.r. et .q.u. ſimiliter, & ducatur .x.y. parallela ad r.o. et .u.l. ad .q.x. + Tunc habebimus .b.o. æquale ei producto, quod fit ex .q.r. in .b.r. et .b.y. eidem etiam æquale, et .q.e. pro producto, quod fit ex .q.r. in .q.b. et .q.l. pro eo, quod fit ex .q.x. in .b.r. + Vnde .q.l. cum .b.y. æquale fiet duplo ei, quod fit ex .q.b. in .b.r. + Dico nunc .b.o. eſſe minimum terminum eorum, quos quærimus, et .y.b. cum .x.u. medium .q.e. verò maximum huiuſmodi proportionalitatis. +

+

+ Primum ergo certi ſcimus ex prima ſexti vel .18. ſeptimi eandem exiſtere pro-portionem .q.e. ad .b.o. ſeu ad .b.y. quæ .q.b. ad .b.r: ſed .u.y. ad .u.x. eſt vt .y.l. ad .l.x. hoc eſt vt .q.b. ad .b.r. ideſt vt .q.e. ad .b.o. & ſumma .u.y. cum .u.x. ideſt .q.y. minor eſt quam .q.e. maximus terminus per .b.y. minimum ter-minum. + & cõiunctim .q.y. ad .q.l. vt .y.x. ad .x.l. hoc eſt + + vt .q.r. ad .r.b. + Vnde ex ſpeculatione præcedẽtis theo rematis, ſequitur .u.y. eſſe differentiam inter maximũ & medium terminum, et .u.x. eſſe differentiam inter medium & minimum dictæ proportionalitatis. + Nam eadem proportio eſt .q.e. maximi termini ad .b.o. mi-nimi. quæ .u.y. (differentia inter .q.e. & gnomonem .u.b.y.) ad .u.x. (differentia inter dictum .u.b.y. et .b.y. minimum terminum, quia ſunt ambæ ut .q.b. ad .b.r. vt diximus. + Quare .b.y. coniunctũ cum .x.u. medius terminus erit, qui quidem (vt dictum eſt) duplus eſt ei quod fit ex .q.b. in .b.r. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXXV. +

+ ALIVM etiam modum ab antiquis traditum ad hoc problema perficiendum inueni, qui talis eſt. + Inueniatur primo inter datos terminos extremos, me-dius terminus in arithmetica proportione, per quẽ + + multiplicetur vnuſquiſque dictorum extremorum, deinde multiplicentur ipſi extremi interſe, vnde habebimus tria producta eadem proportione inui cem exiſtentia, vt quærebatur. +

+
+
+ +
+
+

+ Exempli gratia, ponamus duos propoſitos ter-minos eſſe .3. et .2. quorum medius arithmeticè eſſet .2. cum dimidia vnitate, per quem cum vnum quemque priorum multiplicauerimus, emergẽt no-bis duo producta, quorum primum ideſt maius eſſet 7. cum dimidia vnitate, reliquum verò eſſet quinque, productum poſteà quod ex ipſis extremis prouenit, erit .6. quod quidem eſt harmonicè collo catum inter .7. cum dimidia vnitate, & quinque. +

+

+ Cuius rei ſpeculatio omnis à præcedenti theore-mate dependet. + Sint exempli gratia, duo termini + + propoſiti .a.e. maior, et .e.o. minor, Sitq́; .o.k. medius arithmeticus inter dictos, vn-de clarè patebit .o.k. eſſe dimidium ſummæ dictorum terminorum ex .75. theorema te huius libri. + Sit ergo productum a.t. id quod fit ex .a.e. in .o.k. et .o.t. ſit productũ quod fit ex .e.o. in .o.k. et .n.m. ſit productum quod ſit ex .a.e. in .e.o. quorum vnum-quodque erit dimid ium vniuſcuiuſque producti præcedentis theorematis, ex .18. et .19. ſeptimi Eucli. vnumquodque ſui relatiui. + Quare argumentando per mutando à concluſionibus præcedentis theorematis ad has præſentis, habebimus productum. +

+
+
+ THEOREMA CXXXVI. +

+ MEDIVM autem contra harmonicũ inuenire cum quis voluesit inter duos propoſitos terminos, ita faciendum erit, hoc eſt per ſummam datorum ex tremorum diuidatur productum quod fit ex minimo termino in differẽtiam dato-rum, prouentus poſtea erit differentia inter maximum & medum quæſitum. +

+

+ Vt exempli gratia, ſi nobis propoſiti fuerint hi duo termini .3. et .2. ſumma eo-rum erit quinque, per quam cum diuiſerimus productum, quod naſcitur ex mini-mo .2. in differentiam eorum, quæ eſt vnum, quod quidem erit .2. + tunc duæ quintæ partes prouenient, quæ ſi demptæ fuerint ex maximo termino, reliquum erit .2. 3. quintis, hoc eſt medius terminus contta harmonicus. +

+

+ Pro cuius ratione cogitemus .u.d. et .x.c. eſſe duosterminosnobis propoſitos, in-ter quos deſideremus inuenire .o.s. medium ita illis relatũ, vt proportio exceſſus ip-ſius ſupra .x.c. (qui ſit .e.n.) ad exceſ-ſum .u.d. ſupra .o.s. (qui ſit .n.d.) ea- + + dem ſit quæ .u.d. ad .x.c. +

+
+
+ +
+
+

+ Cogitemus igitur .x.c. coniunctum eſſe cum .u.d. & hæcſumma vocetur .b.d. vnde habebimus proportionem .u.d. ad .u.b. vt .e.n. ad .n.d. + Quare cõ-ponendo ita erit .d.b. ad .u.b. ut .e.d. 3d.n.d. ſed quia .d.b: u.b. et .e.d. quantitates no-bis cognitę ſunt, ideò .d.n. ex .20. ſeptimi cognita nobis erit. +

+
+
+ THEOREMA CXXXVII. +

+ SVpponunt antiqui aliquot mercatores dantes pecunias lucro in diuerſis vnius anni temporibus, + tunc in fine anni ſumma torius lucri datur cognita, ſed quæ-ritur quantuni vnicuique illorum exipſa ſumma debeatur. +

+

+ Exempli gratia, primus in principio anni poſuit .100. aurcos, ſecundus verò .100 diebus poſt primum poſuit .50. aureos tertius autem .200. diebus poſt primum po-ſuit .25. aureos ſumma lucri poſtea in fine anni fuit aureorum .60. +

+

+ Nunc vt ſciamus quantum huius ſummæ vniduique illorum proueniat, præcipit regula, vt faciamus tria producta, quorum primum ſit ex numero dierum totius an-ni in numerum aureorum primi, vnde tale productum in præſenti caſu erit .36500. ſecundum verò ſit ex numero dierum à primo die in quo ipſe ſecundus poſuit uſque ad finem anni, in numerum ipſorum nummorum, quod erit .13250. tertium autem productum ex diebus tertij in numerum ſuorum aureorum, quod quidẽ erit .4125. quæ producta ſimul collecta faciunt .53875. deinde multiplicetur vnumquodque + + ipſorum prochictorum per ſummam lucri hoc eſt per .60. vnde multiplicatio primi producti erit .2190000. multiplicatio verò ſecundi producti erit .795000. tertij po ſtca erit .247500. quarum multiplicationum vnaquæque diuidatur per ſummam 53875. productorit, & proueniet ex prima diuiſione .40. fractis .35000. vnius in-tegri diuiſi in partes .53875. quod erit lucrum primi, prouentus autem ſecundæ di-uiſionis erit .14. cum fractis .41050. vnius integri diuiſi in partes .53875. lucrum ſecũ­di + prouentus verò quartæ diuiſionis erit .4. cum fractis .32000. vnius integri, vt ſu pra diuiſi in partes .53875. hoc eſt lucrum tertij. +

+

+ Cuius rei ſpeculatio ex ſe in ſub ſcripta figura patet, vbi .a.q. ſignificat numerum dierum totius anni pro primo mercatore .q.n. autem ſignificat numerum dierum ſe cundi mercatoris .e.q. poſteà ſignificat numerum dierum tertij ſit etiam .s.a. pro nu-mero denariorum primi, et .o.n. pro numero ſecundi, et .e.t. pro numero tertij, productum autem .q.s. ſignificet valorem primi lucri, et .q.o. ſecundi, et .q.t. tertij .x.y. autem ſignificet ſummam lucri omnium, et .x.i. ſignificet partem primi, et .i.p. ſecundi, et .p.y. tertij. + vnde clarè patebit ex communi ſcientia quòd eadem proportio erit .x.y. ad .x.i. quæ aggregati omnium producto-rum .q.s: q.o. et .q.t. ad .q.s. & ita .x.y. ad .i.p. vt aggregati dictiad .q.o. et .x.y. ad .p.y. vt dicti aggregati ad .q.t. + Rectè igitur ex regula de tribus multiplicatio .q.s. in .x.y. diuiditur per aggregatum omnium + + productorum, ita vt ſi aliquis dice-ret, ſi ex dicto aggregato, prouenit x.y. quid proueniet vnicuique illo- productorũ. + ſi numerus dena-riorum ſecũdi æqualis eſſet numero a.s. primi vt putà. n.b. + tunc eius lucrũ ſignificaretur à rectangulo .q.b. & ita de tertio dico ſignificaretur à re-ctãgulo .q.c. vel ſi ſiantibus ijſdẽ denariorũ quantitatibus .n.o. et .e.t. omnes ſuas pe-cunias eodem tempore poſuiſſent, + tunc rectangula ſignificantia eorum lucra eſlent q.s.q.d. et .q.f. ſed cum nec eodem tempore, nec eandem quantitatem poſueruntre ctè eorum lucra ſignificantur à rectangulis .q.s.q.o. et .q.t. ex prima .6. vel .18. aut .19. ſeptimi ratiocinando clarè patebit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXXVIII. +

+ NIcolaus Tartalea in primo libro vltimæ partis numerorum ad .35. quæſitum docet inuenire quantitatem laterum vnius propoſiti trianguli, cuius la-rerum proportio nobis data ſit ſimul cum area ſuperſiciali ipſius trianguli, ſed quia ipſe Tartalea vtiturregula algebræ, mihi viſum eſt breuiori methodo hoc idein fa cere, & etiam vniuerſaliori via. +

+

+ Supp onamus igitur duo triangula, quorum vnum .u.n.i. ſit nobis propoſitũ, & cognitæ ſuperficiei, proportiones ſimiliter laterum .i.n. ad .n.u: et .u.n. ad .u.i. ſint no bis datæ, alterũ verò triangulũ ſit .a.o.u. à nobis tamen ita confectũ, vlatera ſint in­er ſe proportionata eodem modo, quo latera prioris trianguli, ſed hæc nobis etiã cognita ſint, facillimum eſt. + Nunc vero ſi demptũ fuerit quadratũ .a.o. minimi lateris, ex quadrato .o.u. maximi, relinquet nobis duplum producti .o.u. in .u.e. per penultimã .2. Eucli. ſupponẽdo .a.e. perpendicularem ad .o.u. vnde tale productum quòd fit ex .o.u. in .u.e. conſequenter nobis cognitum erit, & quia .o.u. nobis cogni- + + tum eſt, ideo cognoſcemus .e.u. ſed .e.u. minor ſit .a.u. ex .18. & penultima primi, ſi demptũ fuerit quadratum .e.u. ex quadrato .a.u. remanebit nobis cognitũ quadra- .a.e. & ſic nota erit nobis perpendicularis .a.e. ex penultima primi, quæ quidem .a.e. ſi multiplicata fuerit in dimidium .o.u. dabit nobis ſuperficiẽ trianguli .a.o.u. ex 41. dicti libri. + Et quia proportio trianguli .a.o.u. ad triangulum .u.i.n. (propter ſimi litudinem) eſt vt quadrati .o.u. ad quadratum .n.i. ex communi ſcientia cum vna-quæque iſtarum proportionum dupla ſit proportioni .o.u. ad .n.i. ex .17. et .18. ſexti, deinde cum nobis cognitæ ſint tres iſtarum quatuor quantitatum hoc eſt ſuperficies trianguli .a.o.u. ſuperficies trianguli .u.n.i. & quadrati .o.u. + quare ex regula de tribus cognoſcemus etiam quadratum .n.i. & ſic .n.i. latus primi trianguli, vnde reliqua la tera illicò nobis innoteſcent exipſa regula de tribus, cum dixerimus, ſi .o.u. dat nobis u.a. + tunc .i.n. dabit .u.n. quòd etiam infero de .u.i. +

+

+ Poſſemus etiam ita hoc perficere, ſcilicet inuenire .x. quantitatem me- + + diam proportionalem inter duas ſu-perficies triangulorum, vnde ſuper-ficies trianguli .i.a.u.o. ad .x. ſe ha-beret ut .o.u. ad .i.n. & ita ex regula detribus cognoſcemus .i.n. + Multo tẽ pore poſtquàm hoc theorema conſtruxi, ipſum conſcriptum inueni in decimo ſecundi libri Ioannis de monte Regio, ſatis tamen obſcurè expreſſum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXXIX. +

+ IN eodem primo libro vltimæ partis numerorum, Tartalea probat, via algebrę quòd quælibet duo latera trianguli orthogonij, angulumrectum continentia, ſint tertio longiora per diame- + + trum circuli inſcriptibilis in ip-ſo triangulo. + ſed hoc breuius geometricè poteſt demõſtrari, quemadmodum in ſubſcripta hic figura videre eſt, proptereà quòd cum anguli .A.o.u. et .n. omnes ſint recti et .A.u. æqualis o.n. et .A.n. ęqualis .u.o. ipſæ .A.u. et .A.n. æquales erunt diame-tro ipſius circuli. + Sed eædem .A.u. et .A.n. ſunt ſuperfluum, quo .A.B. et .A.C. ſunt maiores .B.C. cum .B.u. et .C.n. ſint æquales .B.C. ex penultima tertij Eucli. +

+
+
+ +
+
+ THEO. SEQVENS THEO. CXXXIX. +

+ SImiliter in nono capite ſecundi libri nouæ ſcientiæ poterat ipſe Tartalea breuio ri methodo abſque vlla operatione ipſius Algebræ inuenire .A.H. reſpectu .A.E. eſſe vt .4. vno ſeptimo ad vnũ. + ipſe ſupponit .A.E. decimã partẽ eſſe ipſius + + A.I. vnde quadratum lineæ .A.I. erit .100. idem dico de quadrato lineæ .I.L. + quare ex penultima primi .A.L. erit radix quadrata quadrati .200. ideſt .14. cum vno ſepti-mo ferè. + quare .A.L. iuncta .A.O. erit .28. cum duobus ſeptimis. + ſed .L.O. ex ſuppoſi-to erit .20. eo quòd .L.I. ęquatur ipſi .A.I. ſimiliter et .I.O. vt ipſe etiam probauit. + qua dempta ex .L.A.O. relinquetur .H.A.M. (nam .L.H. cum .O.M. æquatur ipſi .L.O. ex .35. tertij ipſius Eucli. partium .8. duabus ſeptimis. cuius dimidiũ hoc eſt .A.H. erit 4. cum una ſeptima, quod eſt propoſitum. + Reſpice figuram ipſius Tartaleæ. +

+
+
+ THEOREMA CXL. +

+ QVadrageſimum nonum quæſitum ſimiliter poſſumus alio modo ſoluere, vt putà cum vnumquodque latus rhombi ſimul cum area cognitum, ſeu datum nobis ſit cognitũ ſimiliter nobis erit quadratum lateris .a.d. hoc eſt ſumma duorum quadratorum .a.o. et .o.d. ex penultima primi Euclid. + cúmque nobis cognita etiam ſit totalis ſuperficies rhombi, cognita etiam nobis erit eius medietas, hoc eſt produ-ctum .o.d. in .o.a. vnde ex methodo .37. Theorematis cognoſcemus .a.o. et .o.d. & ſic etiam eorum dupla, quod quærebatur. +

+
+ +
+
+
+ THEOREMA CXLI. +

+ PVlchrum quæſitum fuit id, quod Tartalea ponit pro .18. noni libri in quarto fo-lio, quod huiuſmodi eſt. + Aliquis habet dolium mero plenum, ex quo duas vrnas extrahit ipſius vini, ſed loco ipſius vini infundit duas vrnas aquæ. + Dein de poſt aliquot dies extrahit iterum alias duas vrnas illius miſti, & iterum infundit duas vrnas aquæ, & poſt alios aliquot dies idem facit, & hac vltima tertia vice in-uenit aquam tantam eſſe, quantum vinum. + Quæritur nunc quot vrnas capiat il-lud dolium. +

+

+ Solutio ipſius Tartaleæ bona eſt, cum ſupponat illas quatuor quantitates vini eſſe inuicem continuas proportionales, vt putà primò totum vinum merum, poſteà re-ſiduum pro ſecunda quantitate, deinde pro tertia in ſecunda, & pro quarta in ter-tia extractione, hoc eſt quòd proportio totius vini meri ad vinum in prima ſit, vt hu ius ad vinum in ſecunda, & vt huius ad vinum in tertia miſtione. + Sed quia ipſe non probat hanc continuam proportionalitatem ex methodo ſcientifica, mihi visũ eſt hoc loco illam deſcribere. +

+

+ Cogitemus igitur a.u. pro capacitate dolij, et .a.i. pro quantitate duarum vrna-rum. + Nunc uerò ſupponamus quamlibet partem huius miſti omogeneam eſſe ſuo toto, quapropter ſequetur eandem proportionem eſſe vini ad aquam in qualibet parte, quæ erit in toto, & ideò imaginemur .e.o. æqualem .a.i. + Sed in puncto .i. tali modo diuiſam, vt proportio .i.e. ad .i.o. eadem ſit quæ .i.a. ad .i.u. + Supponamus etiã + + e.o. eſſe duas primas vrnas vini miſti hoc eſt primæ miſtionis, vnde cum eadem pro portio ſit .a.i. ad .i.u. vt .e.i. ad .i.o. ita erit (ex .19. quinti). a.e. ad .o.u. ut .a.i. ad .i.u. & componẽdo ita erit .a.e. cum .o.u. hoc eſt .i.o.u. (proptereà quòd .i.o. æqualis eſt .a.e. vt reſidua totorum æqualium) ad .o.u. quemadmodum .a.i.u. ad .i.u. + Quare .i.u. erit media proportionalis inter .a.u. et .o.u. vnde proportio .a.u. ad .o.u. dupla erit pro portioni .i.u. ad .o.u. + Nunc autem cum extracta fuerit quantitas .e.o. ex primo mi-ſto, & poſteà infuſa aqua vſque ad plenitudinem dolij, proportio ingredientium huius ſecundi miſti erit ea, quæ eſt inter .o.u. et .o.a. eo quòd in prima miſtione pro-proportio ingredientium erat ea, quæ eſt inter .o.u. et .a.e. vel inter .a.e. et .o.u. vt demonſtrauimus. + Accipiamus ergo .t.m. huiuſmodi ſecundi mifti, magnitudi-nis .a.i. vel .e.o. ſignificantis duas vrnas, & permutemus eum in tantam aquam, ſitq́; punctum .o. quod nobis diuidat t.m. in .o.m. et, o.t. partes ſimplices, tali propor tione inuicem relatas, vt ſunt .o.u. et .o.a. vnde habebimus ex ſupradictis rationibus eandem proportionem ipſius .a.t. ad .m.u. vt .a.o. ad .o.u. & componendo .a.t. cum .m.u. hoc eſt .i.m.u. (eo quod cum .t.m. æqualis ſit .a.i. per conſequens .i.m. æqualis erit .a.t.) ad .m.u. vt .a.o.u. ad .o.u. ſed proportio .a.o.u. ad .o.u. dupla erat proportioni .i.o.u. ad .o.u. quemadmodum ſupra diximus. + Ergo proportio .i.m.u. ad .m.u. erit dupla ſimiliter proportioni .i.o.u. ad .o.u. quapropter .o.u. erit media pro­ + + portionalis inter .i.u. et .m.u. + Ec-ce igitur quomodo eadem eſt pro portio .a.u. ad .i.u. quæ .i.u. ad .o.u. & quæ .o.u. ad .m.u. qui quidem modus neceſſarius eſt vt intellectus acquieſcat, id quod experientia non facit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXLII. +

+ PRæcedens Tartaleæ quæſitum elegans quidem eſt, ſed pulchrum etiam vide-tur quærere proportionem ingredientium in ultima miſtione, cum cognita fue rit nobis proportio continentiæ dolij ad capacitatis vrnæ ſimul numero vitium extractionum & impletionum. +

+

+ Exempli gratia, ſi proportio .a.u. ad .a.i. cognita nobis fuerit, cognoſcemus etiam e.i. ex regula de tribus & per conſequens etiam .i.o. reſiduum ex .e.o. & ſimiliter ag-gregatum .a.i. cum .i.o. & ſic .o.u. reſiduum totius, et .o.t. ſimiliter, eo quòd .a.u. ad .a.o. eſt ut .t.m. ad .o.t. vnde cognoſcemus etiam .o.m. vt reſiduum .t.m. & ſimiliter ag-gregatum .a.o. cum .o.m. hoc eſt .a.m. & etiam .m.u. reſiduum totius. +

+

+ Cognoſcere autem proportionem totius dolij ad vrnam, vel ècontrà, cum cogni ta nobis fuerit proportio ingredientium in vltima miſtione ſimul cum numero vi-tium extractionum, & repletionum, quod ſcribit Tartalea, hoc etiam modo poſſumus. +

+

+ Exempli gratia, ſi proportio .m.u. ad .m.a. cognita nobis fuerit, illicò ſcie-mus proportionem .a.u. ad .m.u. & cum ſciuerimus numerum vitium extractionum, & impletionum illicò cognoſci-mus multiplicitatem proportio-nis .a.u. ad .m.u. ad proportionem . + + o.u. ad .m.u. quapropter propor-tio .o.u. ad .m.u. nobis cognita erit hoc eſt .a.u. ad .i.u. & ſimiliter ea, quæ eſt .a.u. ad .a.i. & è conuerſo ſimiliter. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Vnde cum aliquis diceret priori modo, dolium habeo vrnarum .400. vini, & per vices .25. extraxi & impleui ipſum, vt dictum eſt. + Nunc verò velim ſcire proportio-nem vini ad a quam hac vltima vice. + Nunc igitur ſi procedemus iuxta doctrinam primi exempli huius theorematis, obtinebimus quod quærebamus. +

+

+ Sed ſi diceret iuxta Tartaleæ quæſitum, hoc eſt dolium habeo, quod ignoro quot urnas contineat, volo tamen per .25. vices extrahere, & implere vt ſupradictũ eſt, ita vt vltima vice proportio vini ad aquam ſit ſeſquialtera. + Tunc ſi iuxta mo-dum ſecundi exempli huius theorematis procedemus habebimus quod cupimus. +

+

+ Alio etiam modo aliquis quærere poſſet, hoc eſt, habeo doliũ quod capit .400. vrnas. + Habeo etiam vas trium vrnarum, quo mediante me oportet extrahere, & implere. + Velim tamen ſcire quoties me hoc facere oporteat, ita vt poſtrema vi-ce vinum ſe habeat ad aquam in proportione ſeſquialtera, vnde multoties accidet vltimam extractionem, & impletionem mutilatam, ſeu imperfectam, euadere. +

+

+ Exempli gratia, ſi proportio vini ad aquam in vltima miſtione deberet eſſe vt .n.u. ad .n.a. ita vt extrema vice fuiſſet .t.m. quæ quidem .t.m. excederet terminum per .n.m. quæ .n.m. reuera eſſet nobis cognita, eò quòd ex priori modo hic ſupra dicto proportio .a.m. ad .m.u. nobis in-noteſceret, & proportio .n.a. ad .n.u. nobis data eſt ſimul cum quã­ + + titate .a.u. + quare quantitas .n.u. & m.u. nobis cognita, remanebit, et n.m. eorum differentia ſimiliter, etiam, et .t.n. reſiduum vaſis, quo metimur, vnde neceſſe erit, quod vltima vice vas contineret ſolum .t.n. reliqua uerò per ſe patent. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXLIII. +

+ HIeronymus Cardanus in lib. ſuæ arithmeticæ cap .66. quæſtione .56. quam Car­danicam vocat, ita inquit. +

+

+ Quidam perambulauit prima die certam quantitatem ſpatij, & ſecunda die, tã­ plus proportionaliter, quantò diameter eſt maior coſta, & tertia die tantò plus ſecunda, quantò proportionaliter portio lineæ diuiſæ ſecundum proportionem ha bentem medium, & duo extrema excedit minorem portionem, & quarta die in proportione ad tertiam vt ſecunda ad primam, & quinta die proportionaliter tan-tò plus quarta, quantò in tertia plus ſecunda, & ita alternatis vicibus in diebus no-uem peregit nouem milliaria. + Quæritur igitur quantum ambulauit die prima. +

+

+ Hoc autem nihil aliud eſt, quàm ſi aliquis diceret, propono tibi, exempli gratia, lineam .a.l. nouem partibus inuicem non æqualibus ita diuiſam .a.c: c.d: d.e: & cæte-ris, quarum partium proportiones tibi etiam do, vt putà. a.c. ad .c.d. et .c.d. ad .d.e. et .d.e. ad .e.f. & ſic de cæteris vſque ad poſtremam .k.l. quæ quidem proportiones ſint etiam inuicem diſſimiles, ſeu inæquales, do tibi etiam proportionẽ totius lineæ .a.l. ad .a.b. ſuam partem, quæ vt in propoſito exemplo nonupla eſt. +

+

+ Quæro nunc quam proportionem habebit .a.c. ad .a.b. & ſic de cæteris partibus eiuſdem ad eandem .a.b. +

+

+ Quod quidem facillimum erit ſpeculari, nec non operari vnicuique, qui omnino practicæ numerorum ignarus non fuerit, dum ab ordine ſcientifico non diſcedat. +

+

+ Cum enim cognoſcimus proportionem .a.c. ad .c.d. conſequenter cognoſcemus ctiam proportion em aggregati .a.c.d. ad .c.d. cum autem cognouerimus proportio- + + nem .c.d. ad .d.e. ſi .c.d. accipiemus, vt medium inter .a.d. et .d.e. cognoſcemus etiam proportionem .a.d. ad .d.e. + quare etiam eam quæ .a.e. ad .d.e. collocando poſteà. d.e. inter .e.f. et .a.e. innoteſcet ea, quæ eſt .a.e. ad .e.f. & ita gradatim accedenrus ad perfectam cognitionem proportionis totius .a.l. ad .k.l. + Nunc autem mediante .k.l. cognoſcemus proportionem totius .a.l. ad .i.k. & hac mediante, cam cognoſcemus, quæ totius .a.l. ad .g.h. & hac mediante eam quæ totius .a.l. ad .f.g. & ſic gradatim, co gnita nobis erit proportio totius lineæ .a.l. ad ſuam partem .a.c. be- + + neficio poſteà totius lineæ .a.l. co gnoſcemus proportionem a.c. ad a.b. & ſic aliarum reſpectu lineæ .a.b. vt quærebatur, quæ quidem propoſitio, etſi car danica uocetur leuiſſima tamen eſt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXLIIII. +

+ QVamuis multi de modo in ſumma colligendi, ſubtrahendi, multiplicãdi, & di uidendi proportiones ſcripſerint, nullus tamen (quod ſciam) perfectè, ac ſcientificè ſpeculatus eſt has operationes, quapropter hanc rem cum ſilentio tranſi re nolui, quin aliquid de ipſa conſcribam à ſumma dictarum proportionum in-cohando. +

+

+ Quotieſcunque igitur volunt duas proportiones inuicem aggregare, ſimul ea-rum antecedentia multiplicant, & ſimiliter earum conſequentia. + Tunc proportio terminata ab illis productis euadit in ſummam illarum duarum propoſitarum proportionum. +

+

+ Vt exempli gratia, ſi voluerimus colligere proportionem ſeſquialteram cum ſeſ-quitertia, multiplicando .3. cum .4. antecedentia ſcilicet, pro ductum erit .12. poſteà multiplicando .2. cum .3. conſequentia, tunc productum erit .6. + Proportio igitur, quæ inter .12. et .6. reperitur. (quæ dupla eſt) eſt ſumma propoſitarum proportionũ. +

+

+ Cuius rei ſpeculatio erit huiuſmodi ſint .x. et .u. duo antecedentia quarunruis proportionum .t. + + verò et. n ſint eorum conſequentia, productum autem antecedentium ſit .a.g. illud verò quod ſequentium ſit .d.a. vnde proportio .a.g. ad .a.d. compoſita erit ex proportione .x. ad .t. & ex ea, quæ eſt .u. ad .n. per .24. ſexti vel quintam octaui. + Patet igitur ratio rectè faciendi, vt ſuprà dictum eſt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXLV. +

+ QVotieſcunque deinde detrahere volunt vnam proportionem ex altera mul-tiplicant antecedens vnius cum conſequenti alterius. + Tunc proportio, quę inter talia duo producta incluſa reperitur, eſt reſiduum, ſeu differentia illarum dua-rum proportionum datarum. +

+

+ Vt exempli gratia, ſi aliquis vellet ex proportione dupla detrahere ſeſquialte-ram, multiplicaret .2. antecedens duplæ cum .2. conſequenti ſeſquialteræ, quorum productum eſſet .4. pro antecedenti reſiduę proportionis. + Deinde multiplicaret .3 antecedens ſeſquialteræ cum .1. conſequenti duplæ, & productum eſſet .3. pro cõ- + + ſequenti reſiduę proportionis; + quæ quidem reſidua proportio eſſet vt .4. ad .3. hoc eſt ſeſquitertia, & ſic de cæteris. +

+

+ Pro cuius ratione, ſit proportio .x. ad .n. ea quæ (exempli gratia) maior ſit, à qua volumus demere proportionem .t. ad .u. minorem ſcilicet. + Nunc autem productum .x. in .u. ſit .a.g. illud verò .t. in .n. ſit .a.d. + Tunc dico proportionem .a.g. ad .a. + + d. eſſe reſiduam quæſitam. + Sit .b.a. productum u. in .n. vnde eadem proportio erit producti .a.g. ad productum .a.b. quę .x. ad .n. et .a.d. ad a.b. quæ .t. ad .u. ex prima ſexti, ſeu .18. vel .19. ſe-ptimi, ſed proportio .a.g. ad .a.b. hoc eſt .x. ad .n. componitur ex ea, quæ eſt .a.g. ad .a.d. & ea, quæ eſt .a.d. ad .a.b. hoc eſt .t. ad .u. ergò ea, quę eſt .a.g. ad .a.d. erit quàm quærebamus. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXLVI. +

+ RATIO verò, quòd rectè fiat, quotieſcunque aliquam proportionem dupli-care volentes, quadramus terminos ipſius proportionis, vel ſi eam triplicare voluerimus, cubamus ipſos terminos, vel ſi eam quadruplicare voluerimus inuenimus cenſicos cenſicos terminorum ipſius proportionis, & ſic de ſingulis, in .17 Theo. huiuſmodi tractatus manifeſta eſt. +

+
+
+ THEOREMA CXLVII. +

+ QVotieſcunque nobis propoſiti fuerint duo numeri ad libitum, deſideraremus­q́ue duas proportiones tali relatione inuicem refertas, quali ſunt hi duo pro poſiti numeri inter ſe, ita faciendum erit. +

+

+ Sciendum primo eſt proportionem maioris numeri propoſiti ad minorem ſem-per eſſe alicuius ex quinque generum, hoc eſt aut erit generis multiplicis, aut ſu-perparticularis, aut multiplicis ſuperparticularis, aut ſuper partientis, aut multi-plicis ſuperpartientis. +

+

+ Nunc autem ſi erit ex genere multiplici, iam ab antiquis traditus eſt modus, quẽ ſequi debemus. + Cuius ſpeculatio à me inuenta patet .in .17. Theo. huius libri, vt in præcedenti dixi. +

+

+ Sed ſi talis proportio datorum numerorum erit alicuius aliorum generum, ita agemus, ſi fuerit ſuperparticularis. +

+

+ Sit exempli gratia, ſeſquialtera, tunc ſumantur duo numeri inuicem inæquales, quos à caſu volueris .o. et .c. qui quidem cubentur, & eorum cubi ſint .a. et .e. + Inuenia tur poſteà. u. ita proportionatus ad .o. vt .o. eſt ad .c. ex regula de tribus, hoc eſt diui-dendo quadratum ipſius .o. per .c. vnde nobis proueniat .u. & quia proportio .a. ad .e. tripla eſt proportioni .o. ad .c. & proportio .u. ad .c. dupla eſt eidẽ, quæ .o. ad .c. ideo proportio .a. ad .e. ſeſquialtera erit proportioni .u. ad .c. +

+

+ Sed ſi proportio numerorum propoſitorum fuerit ſeſquitertia, faciemus .a. et .e. eſſe cenſica cenſica ipſius .o. et .c. + tunc ſumemus .u. conſequentem ad .o. vt dictum eſt, deinde inueniremus .i. conſequens ad .u. ita ut .u. conſequens ipſius .o. + tunc habebi-mus proportionem .i. ad .c. triplam, & eam quæ eſt .a. ad .e. quadruplam proportio- + + ni .o. ad .c. + Idem dico de reliquis proportionibus ſuperparticularibus. +

+

+ Sed ſi data proportio numerorum fuerit ex ſuper partientibus, vt exempli gra-tia de quinque ad tria, efficiemus, vt .a. et .e. ſint prima relata ipſius .o. et .c. vnde proportio .a. ad .e. ita ſe habe-bit ad proportionem .o. ad .c. + + vt quinque ad vnũ & propor-tio .i. ad .c. ut tria ad vnũ. + Qua-re proportio .a. ad .e. ad pro-portionem .i. ad .c. ſe habebit, vt quinque ad tria, & ſic de reliquis. +

+
+
+ +
+
+

+ Pro alijs, eundem ordinem ſeruando, obtinebimus quod volumus. +

+
+
+ THEOREMA CXLVIII. +

+ QVamuis in .16. ſexti et .20. ſeptimi manifeſtè pateat ratio, quare rectè fiatac cipiendam radicem quadratam illius producti, quod fit ex duobus datis terminis, vt medium proportionale geometricè inter ipſos habeamus: + nihilomi-nus, quia per aliam methodum hoc idem ſcire poſſumus, inconueniens non erit a-liquid circa hoc dicere. +

+

+ Cogitemus igitur exempli gratia, tres numeros continuè proportionales geo-metricè .a.b: c.d. et .e.f. quorum .a.b. et .e.f. tantummodo nobis cogniti ſint, imagine-mur etiam .g.a. eſſe productum quod fit ex .a.b. in .e.f. et .d.k. quadratum .c.d. et .a.h. id quod fit ex .a.b. vnde eandem proportionem habebimus .a.h. ad .a.g. quæ eſt .h.b. ad .b.g. ex prima .6. aut .18. vel .19. ſepti-mi, ſed per .11. octaui ita eſt quadrati .a. + + h. ad quadratum .k.d. vt .a.b. ad .e.f. hoc eſt vt .h.b. ad .b.g. ergo per .11. quinti ita erit .a.h. ad .a.g. vt ad .k.d. vnde .a.g. æqua le erit .k.d. per .9. quinti. + Rectè ergo erit accipere radicem quadratam .a.g. pro .c.d. quod etiam eſt diuidere vnam datam proportionẽ per æqualia, hoc eſt in duas æquales partes, non dubito quin poſſer aliquis dicere non oportere vti poſteriori-bus Theorematibus ad demonſtrandum priora illis, ſed hoc .148. dictum ſit luden di loco. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXLIX. +

+ Vnde fiat ſi quis inuenire voluerit ſecundum terminum ex quatuor nume ris continuè, & geometricè proportionalibus, quorum duo extremi tantum-modo nobis cogniti ſint, rectè factum ſit quadrare primum eorum, & hoc quadra-tum poſteà per alium terminum cognitum multiplicare, cuius producti demum ac-cipere radicem cubam pro ſecundo termino quæſito, hocloco videbimus. +

+

+ Imaginemur quatuor terminos continuè proportionales, vt dictum eſt, eſſe. + + a.b: c.d: e.f. et .g.h. quorum .a.b. et .g.h. nobis tantummodo cogniti ſint, ſitq́ imagina tione deſcriptus cubus .a.q. primi termini, cubusq́ .d.k. ſecundi rermini, conſidere-mus etiam baſim .a.i. quadratam ipſius cubi .a.q. hoc eſt præcedentem dignitatem ip ſius cubi eiuſdem radicis, quæ quidem baſis .a.i. multiplicetur per quartum terminũ g.h. productum autem ſit .g.a. vnde eadem proportio erit .a.q. ad .a.g. quæ .b.q. ad .b.g. per .25. vndecimi, ſed per primam ſexti, vel .18. aut .19. ſeptimi ita eſt .q.i. ad .i.g. vt .b.q. ad .b.g. + quare per .11. quinti ita erit .a.q. ad .a.g. vt .q.i. ad .i.g. ideſt + + vt .a.b. ad .g.h. ſed vt eſt .a.b. ad .g.h. ſic eſt .a.q. ad .k.d. per .36. vndecimi, ſeu per .11. octaui, vnde per .11. quin ti ſic erit .a.q. ad .a.g. vt ad .k.d. + Qua-re per .9. eiuſdem .a.g. ęqualis erit .k.d. + Vnde rectè erit accipere radicem cubam .a.g. pro ſecũdo termino .c.d. id, quod nobis inſeruit ad inueniendam tertiam partem vnius propoſitæ propor-tionis. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CL. +

+ Sed vt ſpeculatio iſta ita vniuerſalis fiat vt ad oẽs dignitates applicari poſſit; + Supponamus .a.q. et .k.d. eſſe duas dignitates quas volueris vnius, ſed eiuſdem ſpeciei, et .a.i. dignitas præcedens dignitatem .a.q.a. cuius multiplicatione in .a.b. eius radix producitur dignitas .a.q. & ab ipſius .a.i. multiplicatione in .g.h. reſultet .a.g. vnde ex .18. vel .19. ſeptimi eadem proportio erit .a.q. ad .a.g. quæ .a.b. ad .g.h. ſed eadem etiam eſt .a.q. ad .k.d. ex ijs, quæ in .17. theoremare dixi, vnde ex .11. quinti, ita erit .a.q. ad .a.g. vt ad .k.d. + Quapropter .a.g. æqualis erit .k.d. & ideo cum inuenta fuerit radix huiuſmodi dignitatis ex quantitate .a.g. habebimus .c.d. ſecundum ter-minum quæſitum. +

+
+
+ THEOREMA CLI. +

+ Vnde verò fiat, quòd cum quis voluerit dimidium alicuius datæ proportio-nis inuenire, rectè faciat, ſi accipiat radices quadratas illorum datorum rer-minorum, etſi voluerit tertiam partem, accipiat radices cubas: + ſi autem quartam, accipereradices cenſicas cenſicas ipſorum, & ſic de ſingulis in .17. + Theoremate om-nia patent. +

+
+
+ THEOREMA CLII. +

+ Vnde autem fiat, vt cum quis voluerit multiplicare aliquam proportionem per fractos, rectè faciat prius multiplicando eam per numeratorem, dein-de productum diuiſerit per denominationem ipſorum fractorum. +

+

+ Vt exempli gratia, cum aliquis voluerit multiplicare proportionem ſeſquiquar-tam per duo tertia, multiplicabit prius ipſam proportionem per numeratorem .2. & productum, erit proportio .25. ad .16. qua poſtea diuiſa per .3. denominatorem, prouentus erit proportio radicis cubæ .25. ad radicem cubam .16. vel vt proportio. + + 25. ad radicem cubam .10000. quæ quidem proportiones æquales inuicem ſunt, cu tam vna, quàm alia, ſit tertia pars totius. +

+

+ Pro cuius ratione cogitem is .a.b. eſſe aliquod totum, quod multiplicare cupimus per duas tertias, quod quidẽ nihil aliud eſt, quàm accipere duas tertias partes vnius totius ſuperficialis, imaginemur igitur hoc totum .a.b. lineare diuiſum eſſe in tertias partes mediantibus .e. et .d. + & tunc multiplicando ipſum per 2. tertias lineares produ-ctum erit .a.c. ſex vnitatum ſuperficialium, quod quidem productum poſteà diuiſum per .3. dabit .d.c. hoc eſt duas tertias ſuperficiales (quæ eſt tertia pars ipſius .a.c.) & ęquales numero .c.b. duabus vnitatibus linearibus, ideſt duabus tertijs ipſius .a.b. + No tandum etiam eſt, quòd cum ferè omnia reducantur ad regulam de tribus, proptereà etiam multiplicatio alicuius quantitatis per aliam quantitatem, nihil aliud eſt quàm quædam operatio ipſius regulæ de tribus, vt eyempli gratia volo multiplicare .25. per 20. hoc nihil aliud eſt niſi quærere alium numerum ita proportionatum ad .25. vt 20. ſe habetad vnum, vnde multiplicando .25. cum .20. & productum diuidendo per vnum exregula de tribus, prouentus eſt idem numerus ipſius producti, & propte rea cum volumus multiplicare aliquem numerum per fractos hoc nihil aliud eſt quàm quærere aliquem numerum ita proportionatum ad ipſum numerum datum, vt ſe habet numerator ad denominatorem, exempli gratia ſi .24. aliquis voluerit mul tiplicare per duo tertia hoc idem eſt vt ſi quæreret numerum ad quem .24. ita ſe habeat, vt .3. ad .2. & idem dico de proportionibus, hoc eſt quod aliud non eſt mulri-plicare aliquam proportionem per fractos, quàm aliam proportionem quærere ad quã data ſe habeat, vt denominator ſe hẽt ad numeratorẽ; + & hoc exregula de tribus perficitur, cõſtituẽdo denominatorẽ in primo loco, quilocus eſt diuiſoris, numerato rẽ verò in ſecũdo loco, multiplicãdo poſteà pro portionem per numeratorẽ, & productũ diuidẽ + + do per denominatorem, prouentus demum erit proportio, ad quam data ſe habebit, vt denomi-nator ſe hẽt ad numeratorem ex ratione ipſius re gulę de tribus. + Ratio verò methodi diuidẽdi vnã datam proportionẽ per fractos, ex ſe ſatis patet, cum idem ſit modus diuidendi quemhbet nume rum integrum per fractos. + Quare, quæ vnius, & alterius eſt ratio. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CLIII. +

+ NIcolaus Tartalea in .3. lib. quintæ partis numerorum ſoluit .24. quæſitum ſi-bi propoſitum à Hieronymo Cardano, via particulari & non generali. + Quæ-ſitum autem tale eſt quamlibet propoſitam rectam lineam in duas partes ita diuide re via Euclidis, ut cubus totius lineæ ad cubos partium ſe habeat in proportione tripla. +

+

+ Tartalea igitur inquit quòd vt ſatisfiat ſpeculatiuis ingenijs ſoluendum ſit huiuſ-modi quæſitum, ſecando lineam propoſitam .a.b. in tres æquales partes, quarum vna fit .c.b. vnde problema ſolutum erit. +

+

+ Verum dicit, ſed hæc non eſt methodus generalis, proptereà, quod cum tale problema alterius fuiſlet proportionis quam triplæ, talis methodus nihil valeret. + + Quapropter non tacebo quod mihi in mentem venit circa hoc problema. +

+

+ Sit ergo linea .a.b. diuiſibilis in puncto .c. ita vt cubum totius dictæ .a.b. lineæ ad ſummam cuborum ſuarũ partium .a.c. et .c.b. oporteat eam proportionem habére, exempli gratia, vt .125. ad .65. vt vitemus fracta pro nunc, notantes talem propor-tionem quadrupla nunquam maiorem eſſe poſſe, vt quilibet ex ſe contemplari po-teſt, conſtituendo punctum .c. in medio loco inter .a. et .b. vnde proportio totalis cubi ad ſummam partialium eſſet omnium maxima quæ poſſint eſſe, collocando .c. vbi volueris in dicta linea .a.b. & hæc eſſet quadrupla. +

+

+ Sed vt ad propoſitum reuertamur, conſiderabimus cubum totalem ipſius .a.b. eſſe vt .125. & ſummam partialium vt .65. quam detrahemus ex cubo totali & nobis remanebit .60. pro ſumma trium ſolidorum inuicem æqualium, quorum longitu-do vniuſcuiuſque erit tota linea .a.b. nobis cognita vt radix dati cubi totalis, quæ erit in hoc exemplo quinque partium, latitudo verò vniuſcuiuſque dictorum ſolidorũ erit .a.c. pars maior ipſius .a.b. quæ quidem .a.c. adhuc nobis ignota eſt, profunditas ſeu altitudo vniuſcuiuſque illorum ſolidorum, erit .c.b. pars reliqua ipſius .a.b. & etiã nobis incognita, ſed quia ſumma horum trium ſolidorum nobis manifeſta ſuperius fuit, quæ erat .60. propterà nobis cognita erit quantitas vniuſcuiuſque illorum ſoli-dorum, vt tertia pars totius ſummæ ipſorum quæ erit .20. in propoſito exẽplo, dein de cum vnumquodque illorum ſolidorum producatur à ſuperficie contenta ſeu pro ducta ab .c.a. in .c.b. in tota linea .a.b. ſequitur quòd ſi diuiſerimus hoc ſolidum .20. per lineam .a.b. quinque partium proueniet nobis cognita ſuperficies producta ab .a.c. in .c.b. quatuor partium, ſed cum quadratum totius .a.b. nobis cognitum ſit, eo quod .a.b. vt eius latus etiam cognitum eſt. + Tunc dictum quadratum erit .25. quod quidem æquale eſt quadruplo illius quod fit ex .a.c. in .c.b. ſimul cum quadrato diffe rentiæ inter .a.c. et .c.b. per .8. ſecundi Eucli. + Vnde quia quadruplum illius quod fit ex .a.c. in .c.b. nobis cognitum eſt, vt 16. eo quod ſimplum quod eſt .4. + + inuentum fuit, ideo ſi hoc quadru-plum .16. demptum fuerit ex totali quadrato .25. reliquum erit .9. qua dratũ ſcilicet vnius partis .a.c. ipſius hoc eſt illius partis, quæ differentia eſt inter a.c. et .c.b. quæ quidem erit .3. partium quæ differentia cum ſub-tracta fuerit ex .a.b. reliquum erit du plum ipſius .c.b. duo ſcilicet. + Quare .c.b. erit vt .I. et .a.c. vt .4. & productum .a.c. in .c.b. erit .4. vnitatum ſuperficialium. + & c. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ APPENDIX + DE SPECVLATIONE REGVLAE FALSI. +

+ Nvnc idem ferè mihi accidit, quod & Michaeli Stifelio, à quo cum Petreius Tipographus nuper totam ſuam Arithmeticam re cepiſſet, mox poſteà per literas petijt explicationẽ regulæ falſi. +

+

+ Similiter poſt inciſas omnes ſuperiorum Theorematum figu-ras, opereq́; Typographo commiſſo, amicus quidam omnium ſcientiarum ornatiſſimus maxima neceſſitudine mecum coniun-ctus monuit me, vt aliquid de regula falſi ſcribere vellem, cuius ſuaſu hæc, quæ ſequuntur appendicis vice ponere libuit, nelector, quidpiam quod ad hancrem pertinet iure merito à nobis deſiderare poſſet; + vt autem ad ipſam re-gulã accedamus Ego ſicut, & in alijs multis, ita & in huiuſcæ regulę inuentione cum ipſo Stifelio maximè conuenio, putans regulam falſi, ſeu falſarum poſitionum in-uentam fuiſſe per paruos numeros in quæſtionibus facillimis & cognitis, eodem fer mè modo, quo ipſe monſtrat illis duobus exemplis, quæ quamuis ipſe appellet theo remata, nihilominus the oremata ego illa non vocarem, niſi adiuncta fuerit ſpecu-latio ab ipſo præterita, & non experientia tantummodo, vt ipſe fecit. + Primum eius exemplum eſt, quòd. +

+

+ Quorumcumque duorũ numerorum differentia, ſi fuerit multiplicata in aggre gatum eorum, producit ipſam differentiam, quæ eſt inter quadrata eorum. +

+

+ Secundum verò exemplum eſt, quod. +

+

+ Datis tribus numeris ſecundum progreſſionem arithmeticam diſpoſitis, facit mul tiplicatio medij in ſe, quãtum multiplicatio extremorum inter ſe cum multiplicatio ne differentiarum inter ſe. +

+

+ Talia enim exempla ipſe aliter non probat niſi experientia in aliquibus numeris, arbitratus ex eo inuentam eſſe regulam falſi, experientia tantummodo confirma-tam, quod quidem etiam & ego credo. + At experientia in philoſophia mathema-tica, aut nullã prorſus facit ſcientiã, aut omnino ſuperfluus fuit Euclides in multis ſuis propoſitionibus, & præcipuè in eius ſecundo libro, ſi ſufficeret experientia. + Id-circo quo magis ad euidentiam ipſius veritatis, quam profiteor, deuenire poſſim, accipiã primò primum exemplum ipſius Stifelij hic ſuperius citatum, & pro numero maiori, in prima hic + + ſubſcripta figura .AE. accipio .a.i. cuius quadratum ſit .a.c: pro minori vero numero capio .a.e. partẽ ipſius a.i. cuius quadratum fit .a.t. differen tia autem horum numerorum erit .e.i. reliqua pars ipſius .a.i: & differen tia ipſorum quadratorum erit gno-mon .e.c.o: Nunc autem protraho .i.c. latus quadrati maioris quouſque c.n. æqualis ſit .a.e. numero minori, perficioq́; rectangulum .e.n. quod + + producitur ex .i.e. differentia in .i.n. aggregatum amborum numerorum, ſed hoc pro ductum excedit productum e.c: partem gnomonis dicti per .u.n. quod quidem .u.n. æquatur ipſi .u.o. reliquæ ſcilicet parti ipſius gnomonis, .e.u. æqualis eft .i.c. qua re et .a.i. ſed .e.t. ęquatur .e.a. vnde .t.u. æqualis erit .e.i. + quare et .u.c: at cum .c.n. æqua lis ſit ipſi .a.e. erit etiam æqualis ipſi .o.t. + quare .u.n. æqualis erit ipſi .u.o. & tunc intellectus quieſcit, & abſq; + + aliqua alia experientia verè ſcientifi ceq́; dicere poteft, quòd. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Quorumcumque duorum nume-rorum differentia, fi fuerit multipli-cata in aggregatum eorum, producit ipſam differentiã, quæ eftinter qua-drata eorum. +

+

+ Hæcautem propoſitio à me ipſo etiam in .60. + Theoremate huius libri aliter demonftrata fuit. +

+

+ DE ſpeculatione autem, etſcientia ſecundi exempli, in ſecunda hic ſubſcripta figura .ω. cogitemus lineam .u.a. tribusin partibus arithmeticè diuiſam, qua rum maxima ſit .u.o. media. ſit .o.e. minima verò ſit .e.a. multiplicatio autem mediæ .o.e. in ſe ſit quadratum .o.t. abſcindatur deinde ex .o.e: e.i. æqualis .e.a. + tunc .o.i. erit differentia inter .o.e. et .e.a. & æqualis differentiæ inter .o.e. et .o.u. ex hypotefi, quæ quidem .o.i. in ſe ducta procreabit quadratum .o.c. quod erit productum ex differen tijs ipſarum partium, & erit pars quadrati .o.t. ſuperius dicti, vt exſe patet. + Nunc autem dico gnomonem .i.t.n. æqualem eſſe ei quod fit ex .a.e. in .o.u. + Producatur igi tur .e.t. quouſque .t.r. æqualis ſit ipſi .o.i. + tunc .e.r. erit æqualis .o.u. quod etiam clarum eſt. + Claudatur ergo rectangulum .i.r. quod erit æquale producto ipſius .e.a. in .o.u. Nam .e.i. ſumpta fuit æqualis .e.a. ſed ex ra + + tionibus in priori exẽ plo allatis, ꝓductum .i.r. æquale erit gno-moni .i.t.n. + Nuncau tem verè, ſcientifice-q́ue poſſumus affirma re, quòd. + Datis tribus numeris ſecundũ pro greffionem arithme-ticam diſpofitis, fa-cit multiplicatio me-dij in ſe quantum mul tiplicatio extremorum inter ſe, cum multiplicatione differentiarum inter ſe. +

+
+
+ +
+
+

+ Et ſic de alijs huiuſmodi inuentionibus infero. +

+

+ DIcturus igitur aliquid circa regulã falſi, videtur mihi nullam oportere facere mentionem de origine huiuſcæ regulæ, cum in hoc Stifelius ſatisfecerit, ſed + + potius veras rationes propriaq́; fundamenta huiuſmodi operationis oftendere, fu-mendo eadem exempla propoſita abipſis practicis, & maximè à Nicolao Tartalea viro accuratiffimo, qui vbicunque potuit ſpeculatus eſt cauiſas ipſarũ operationum, etſi de huiuſmodi falſi regula circa finem cap .8. lib. 17. promittat poſtea loqui, nub-libi tamen loquutus eft. + Monendum etiam cenſeo, me nihil de rationibus regulæ falſi ſimplicis dicturum, cum ex ſeipſis ſatis appareant, quod non ita eſt de poſitio-nibus duplis. + Incipiam ergo à primo problemate lib. 17. ipſius Tartaleæ, quo etiã ipſe vtitur pro exemplo docendi gratia, ipſam regulam duplæ poſitionis, quod qui dem problema aliter à me ſolutũ fuit in .118. + Theoremate huius mei lib. quod ſimi liter ob hanc demum occaſionem mihi oblatam, alia etiam via, ſpeculatus ſumidem poſſe fieri, quæ quidem via ſeu methodus generalis erit, & ita ſe habet. +

+

+ Accipio enim propoſitum numerum diuiſibilem, à quo detraho ſummam datorum numerorum, primo duplicato, eo quòd tam in ſecunda quam in tertia parte reperitur, vt in propofito exemplo, datus numerus eft, 50. à quo detraho ſummam dictorum numerorum, quæ eſt .11. nam tres, & tres, & quinque ſunt vndecim, eo quòd primus ingreditur in ſecunda, & in tertia parte, dempto igitur hoc numero .11. ex .50. remanet .39. qui quidem numerus intelligen-dus eſt pro ſumma trium partium ſimplicium adhuc incognitarum, à quo extrahen da eſt prima, eo modo quo nunc proponam exregula de tribus, hoc eſt aggregan do dictas partes ſimplices ſine aliqua additione vtcunque volueris (ſed commodius erit in minimis numeris) iuxta propoſitum, quod quidem propoſitum eſt, vt ſecun da pars dupla ſit primæ, tertia verò æqualis fit primæ & ſecundæ, quæ partes in di-ctis minimis numeris, ita diſpoſitæ erunt .1. 2. 3. quarum ſumma erit .6. + Nunc ſi ex regula de tribus dixerimus, cum hæc ſumma proueniat nobis ab vno, à quo proue-niet .39. et veniet nobis .6. cum dimidio pro prima parte quæfita in propoſito nume-ro .39. cum ergo habuerimus primam partẽ, reliquas poſteà illicò cognoſcemus. +

+

+ Huiuſmodi verò operationis ratio ex ſe manifeſta patet, eo quòd proportio ſum mæ partium in minimis numeris ad primam eorum partem eadem eſſe debet, quæ ipſius .39. ad primam partem quæſitam huiuſmodi aggregati partium ſimpliciũ, ſed quia nemo adhuc, quod ſciam, ſatis animaduertit rationem modorum, qui ab anti-quis obſeruati ſunt, qui quidem modi duo ſunt circa hoc Helcataym duplæ falſæ pofitionis, igitur non prætermittam aliquid de hacreſpeculari, & primo de pri-mo modo. +

+

+ In primis igitur ſciendũ eft, + + veritas ita inueniri poterit eo-rum modo, me diantibus ſimpli­cibus partibus, vt etiã median-tibꝰ cõpoſitis, ut in pręſenti exẽ plo pro primis pofitionibus ac-ceperunt .10. et .8. pro ſecundis verò compoſitis numero .3. inuenerũt .23. et .19. pro tertijs aũt cõpoſitis quinq;, notaue runt .38. et .32. vnde prima ſum marefultauit .71. ſecunda verò 59. ita primꝰ error remanebat 21. ſecũdꝰ aũt .9. vt in figura .A. +

+
+
+ + Compositorum +
+
+ +

+ SEDijdem errores proueniunt exſummis partium ſimplicium. +

+

+ Vtexempli gratia, in figura .B. ſumma propoſita partium ſimplicium eſt .39. vt diximus, eo quòd ab ipſo .50. detraxerimus .11. ſumma ſcilicet numerorum adij ciendorum ad efficiendas partes compofitas, ſumma poſteà fimplicium partium primæ poſitionis, erit .60. eo quòd prima pars erat .10. ſecunda autem ſimplex 20. tertia verò fimplex .30. iuxta ordinem propoſiti. + Summa deinde ſimplicium partiũ fecundæ poſitionis effet .48. quia prima eius pars erat .8. ſecunda verò ſimplex .16. tertia autem ſimplex .24. vnde prima ſumma excederet datam .39. per .21. differen-tiæ, ſecunda verò per .9. vt ſupra vidimus de ſummis compoſitis à dato .50. compo-fito, & hoc quidem mirandum non eft, quod ſcilicet tres ſummæ fimplicium par-tium ſintinuicem inæqua-les, ijſdem differentijs me- + + diantibus, quibus differũt dictæ tres ſummæ compofi tæ, cum ab vnaquaque poſitarũ ablatus fit nume-rus .11. æqualiter, vnde ex neceſſitate, permutando, earũ differentiæ relinquẽ dæ erant æquales inuicem ex .78. theoremate hu-ius noſtri lib. ſummæ enim compofitæ erant .71. 59. et 50. fimplices verò .60. 48. et .39. differentes à primis per .11. vt dictum eft, qua re veritas ita manabit à compofitis, quemadmodum à fimplicibus, ſed à fimplici-bus per ſe, & a compofitis per accidens vtiam iam videbimus. +

+
+
+ + Simpricium +
+
+

+ ANtiquorumigitur primus m odus vtitur regula detribus, hocordine, multi-plicando ſcilicet ſecundum errorem, qui eft .9. cum differentia primarum par tium pofitarum, quæ eft .2. & productum diuidendo per differentiam errorum, quæ eft .12. proueniens poftea quod eft .1. cum dimidio additur hoc loco primæ parti ſe-cundæ poſitionis. &c. quòd benè ſe habet. + Vbi animaduertendum eſt, quod ille numerus .12. non eft accipiendus per ſe vt differentia errorum hoc eft .21. et .9. nifi peràccidens, fed benè perfe, vt differẽtia inter .60. er .48. ſimplices ſummas, quem admodum .9. in hoc propoſito eft differentia per ſe inter .48. et .39 per accidens ve-ro inter .59. et .50. +

+

+ Cognoſcendum igitur eft mediante .24. quinti Eucli. quod eadem proportio eft primæ ſummæ (ſimplicium dico) ad ſuam primam partem, quæ ſecundæ ſum-mæ ad ſuam, & tertiæ ſummæ ad fuam fimiliter (vbi rectè etiam feciffent hoc in lo-co antiqui ſi multiplicauiffent tertiam ſummam fim plicem cum prima parte prioris fummæ fimplicis, & productum diuififfent per primam ſummam, vnde prima pars quæſita tertiæ ſummæ orta fuiffet, abſque ullo negotio ipfius plus velminus) + Quare habebimus tres terminos antecedentes ab vna parte, & tres terminos conſequen-tesab alia parte continentes vnam eandemq́; proportionem, vnde ex .19. quinti, vel .12. ſeptimi eorum differentiæ proportionales erunt, hoc eft, eadem propor­ + + tio erit eius differentiæ, quæ eſt inter primam & fecundam ſummam, ad differen-tiam quæ eſt inter primas earum partes, quæ illius differentiæ, quæ eſt inter ſecun-dam & tertiam ſummam, ad differentiam, quæ eft inter primas illarum partes, ſed harum .4. differentiarum, tres nobis cognitæ ſunt, ideft .12. 2. et .9. ergo ex regula de tribus ab Eucli. in .20. ſeptìmi ſpeculata inueniebatur quarta differentia, quæ eft .1. cum dimidio. +

+

+ A compofitis ſummis idem etiam proueniet, ſed non vt ex proprijs caufis, & per ſe, ſedper accidens. + Nam quamuis eadem differentia fit inter 71. et .59. quæ in-ter .60. et .48. & eadẽ inter .59. et .50. quæ inter .48. et .39. + Nihilominus non eft eadẽ proportio (propriè) ipſius .71. ad .59. quæ ipſius .60. ad .48. nec ea quæ ipſius .59. ad .50. eft quæ ipſius .48. ad .39: + Vnde non erit eadem proportio ipſius .71. ad .59. quæ ipfius .10. ad .8. ne@ea quæ eft ipfius .59. ad .50. quæ ipſius .8. ad .6. cum dimidio. + Sed minores illis. + Nam ex æqualibus additamentis diminuuntur proportiones maio-ris inęqualitatis. +

+

+ A fimplicibus igitur ſummis pendet ratio huiuſmodi effectus. +

+

+ Si vero prima pars fecundæ poſitionis effet .4. tunc ſecunda eius pars effet .8. & ter-tia .12. quarum ſumma effet .24. (harum fimplicium partium ſeilicet) & minor vera (39.) per .15. & differens à ſumma primarum. (60.) per .36. & differentia primarum partium effet .6. differentia vero primæpartis ſecundæ poſitionis, a prima parte quę fita effet .2. cum dimidio. + Vnde in huiuſmodi exemplo videre eft quare colligan-tur errores inuicem, quando alter eorum eccedit, reliquus vero deficit à numero pro pofito. + Quod quidem ob aliam caufam non fit, nifi vt cognoſcatur differentia .36. differentia ſcilicet ſimplicium ſummarum ipſarum poſitionum. +

+

+ Secundus autem modus ab antiquis magis exercitatus eſt, quod multiplicabant diametraliter errores cum primis partibus, hoc eſt primum errorem cum prima par te, hoc eſt cum numero ſecundæ poſitionis, ſecundum vero errorem cum prima parte, hoc eſt cum numero primæ poſitionis, differentiam poſteà vel aggregatum horum duorum productorum diuidebant per differentiam vel aggregatum dicto-rum errorum, proueniens poſteà erat prima pars quæſita numeri propoſiti. + Vn-de oriebantur tria producta, quorum tertiũ, hoc eſt differentia, ſeu aggregatum il-lorum conſtituebatur ex differentia feuaggregato errorum, & ex numero quæ-fito. +

+

+ Vtin præfenti exemplo, primus error eſt .21. qui multiplicatus cum prima par-te ſecundæ poſitionis, quæ eſt .8. producit .168. ſecũdus verò error eſt .9. qui multi-plicatus cum prima parte primę poſitionis producit .90. differentia autem horum productorum eſt .78. quæ diuifa per differentiam errorum, quæ eſt 12. dabit .6. di midio, pro prima parte quæſita dati numeri diuiſibilis, qui erat .50. +

+

+ Hæc omnia rectè ſe habent. + Sed, vt ſupra dixi diuiſor non eft per ſe differentia errorum, neque etiam differentia per ſe ſummarum compoſitarum, fed bene fim-plicium. +

+

+ Pro cuius rei ſpeculatione, accipiendæ ſunt ſummæ ſimplices, quarum differen-tiæ per ſe vtiles ſunt in huiuſmodi operatione; + & quia etiam rationes veritatis ex iſtis, & non ex illis fluunt; + quamuis tam vnæ, quam aliæ ſint eædem in quantitate, ideſt æquales. +

+ +

+ Diſponantur igitur huiuſmo- + + di numeri tali ordine, vt fim-plex ſumma, quæ ab vna reli-quarum ſuperatur, & aliam ſupe-rat, medium locum teneat; + @t in propoſito exemplo ſumma mediocris eft .48. quę à ſumma .60. ſuperatur, & ſuperat ſum-mam .39. locata igitur fit hęc .48. inter illas, ſuæ verò primæ partes fimiliter conftitutæ ſint ſupra di-ctas ſummas, cum ſuis differẽtijs, & tria producta iam dicta, vt in fi guris .C. et .D. arithmeticis clarè patet: + figura enim .C. eft pro exemplo ipſius plus ſimpli-citer: + figura verò .D. pro exem-plo ipſius plus, & minus. + Et fic + + in figura .C. habebimus tres numeros confequentes .60. 48. 39. & tres antecedentes .10. 8. 6. cum dimidio, vnam, & ean-dem proportionem terminantes, ex .24. quinti, vt diximus; + qua-re eorum differentiæ fimiliter proportionales erunt, quod etiam vidimus. + Supponamus nunc nos ignorare æqualitatem maximi producti cum reliquis duobus, accipiendo ſolum pro hypoteſi, quòd dicta producta oriantur ex lateribus iam dictis. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Demonſtrandum nobis nunc relinquetur, maximum productum æquale effere-liquis duobus; + hoc eſt productum .168. æquale effe productis .90. et .78. quorum duorum productorum alterum .90. ſcilicet, generatur à differentia .9. quæ eft ſe-cundę, & tertię ſummæ, in primum numerum antecedentem, qui eſt .10. alterum vc-ro productum .78. ſcilicet, generatur à differentia .12. quę eſt primę, & ſecundę, ſum mę in tertium numerum antecedentem, qui eſt .6. cum dimidio, maximum vero productum .168. ſcilicet generatur à differentia maxima .21. quę eft primę, & tertię ſummę (& ſemper ęqualis prioribus duabus differentijs .12. et .9.) in ſecundum nu-merum antecedentem, qui eſt .8. +

+

+ Conſtituantur igitur duo producta fimul iuncta ęqualia duobus .90. et .78. lateralibus ſupra vnam aliquam rectam lineam .q.p. fitq́; productum .f.g. ęquale .90. productum verò .g.n. ęquale .78. fit etiam baſis .g.p. vt .9. et .g.q. vt .12. vnde .g.i. vel .q.n. erit vt .6. cum dimidio .et .g.d. vel .p.f. vt .10. & ideo .i.d. differentia erit .3. + + cum dimidio, ut in figura .C. geometrica hic ſubſcripta videre licet, et .q.p. erit .21. Cogitemus nunc differentiam .d.i. diuiſam eſſe in puncto .e. ita vt eadem proportio ſit ipſius .d.e. ad .e.i. quæ ipſius .q.g. ad .g.p. hoc eſt vt .1 2. ad .9. quapropter .d.e. erit .2. et .e.i. erit .1. cum dimidio, vt in dicta figura .C. arithmetica reperiuntur eſſe dif-ferentiæ ipſorum antecedentium numerorum, deinde à puncto .e. ducatur imagina-tione .u.e.o. æ quidiſtans ipſi .q.p. & producatur .q.n. vſque ad .u. vnde ita ſe habebit u.e. ad .e.o. ut .q.g. ad g.p. + quare vt .d.e. ad .e.i. ideo ex .15. ſexti vel .20. ſeptimi .n.e. rectangulum æquale crit ipſi .e.f. qua propter rectang ulum .q.o. æquale erit duobus rectangulis .f.g. et .g.n: ſed cum .g.i. ſit vt .6. cum dimidio, et .i.e. vt .1. cum dimidio, er go .g.e. erit ut .8. qui quidem numerus multiplicatus cum .q.p. 21. producit .168. ve rum eſt igitur quod dictum fuit, hoc eſt maximum productum ęquale ſit reliquis duobus. +

+
+ +
+
+ +
+ +

+ DEmpto poſteà quo volueris horum altero productorum ex maximo, diuiſoq́; reliquo per differentiam conſequentium, ipſi diametraliter oppoſitam, pro ueniet tibi numerus antecedens correſpondensq́; illi. +

+

+ Animaduertendum tamen eſt, quòd ſi in figura à me ita ordinata, ſumma ſim-plex propoſita medium locum occuparet, vt in figura .D. arithmetica videri poteſt; + tunc vt habeatur eius productum, addenda ſimul erunt circunſtantia producta .eo eius ſecundum latus eſſet antecedens medio loco conſtitutum, & prima pars quę-ſita numeri propoſiti: + in qua figura .D. manifeſtè patet ratio, quare colligendi ſint tam errores, quam producta, dum eorum alterum eſt plus, reliquum verò minus. +

+

+ Speculatio figurę .D. arithmeticę videbitur in figura .D. geometrica, eodem fe rè modo quo fecimus in figuris .C. mutatis mutandis, reſpectu ipſius plus, & minus. +

+

+ Collectio namque errorũ ſimiliter accidentalis eſt, eo quod eſſentialis numerus diuiſor per ſe, eſt maxima differentia ſummarum ſimplicium, vt in dicta figura .D. cerni poteſt. +

+

+ Sed vt ſuperius dixi, nunc etiam repeto, quòd rectè hoc loco multiplicabatur ſumma ſimplex propoſita, cum prima par te primę poſitionis, vt productum diuide retur per primam ſimplicem ſummam, + + vnde proueniret nobis pars prima quęſi-ta noſtri numeri propoſiti, ex regula de tribus, vnica poſitione. +

+
+
+ +
+
+

+ Vt exempli gratia, datus numerus diui dendus ſit .100. in quinque partes, tales verò, ſecunda duplo maior ſit prima cum .2. ſimul, tertia autem æqualis ſit pri-mæ & ſecundæ cum .3. vnitatibus iunctis, quarta poſteà maior ſit prima ſecunda, & tertia per .4. vnitates, quinta demum ſu-peret reliquas omnes per quinque vnita tes, vt in figura .E. videre eſt, quæ quidem partes compoſitæ (ſumpta vnitate pro prima) ita diſpoſitæ erunt .1. 4. 8. 17. 35. quarum ſumma erit .65. ſimplices autem cum diſpoſitæ fuerint erunt .1. 2. 3. 6. 12. quarum ſumma erit .24. dempta igitur cum fuerit hæc ſimplex ſumma .24. à com poſita .65. reſiduum erit .41. hoc eſt ſum-ma numerorum propoſitorum cum ſuis iterationibus in ipſis partibus, quod cum per ſe clariſſimum ſit, ſuperſluum eſt ipsã ſummam annatomizare per ſingulas par-tes, niſi quis habuerit eius cerebrum à fi-gura Omega terminatũ, cui tamen poſ-ſemus dicere dictam ſummam .41. in .4. partes diuidi, cuius prima eſſet .2. pro ad ditione ad ſecũdam partem ſimplicium, + + ſecunda verò eſſet .5. pro additione ad tertiam partem ſimplicium, tertia autem eſ-ſet .11. pro additione ad quartam partem ſimplicium, quarta demum eſſet .23. pro additione quintæ partis ſimplicium, quarum partium .2. 5. 11. 23. ſumma eſt .41. vt diximus. + Hæc igitur ſumma .41. ſubducenda eſt à numero .100. propoſito, vnde re-linquetur .59. pro ſumma partium ſimplicium numeri propoſiti, quarum prima erit 2. cum vndecim vigeſimisquartis ex diuiſione huiuſmodi .59. per .24. ſummam par-tium ſimplicium ex viregulæ de tribus, dicendo ſi .24. prouenit nobis ab .1. prima partium ſimplicium, à quo proueniet nobis .59? + vnde proueniet à .2. cum vndecim vigeſimisquartis pro prima parte quæſita, ſecunda verò iuxta propoſitum, erit .6. cum .22. vigeſimisquartis, tertia autem .12. cum nouem vigeſimisquartis, quarta po­ſteà .25. cum .18. vigeſimisquartis, quinta demum erit .52. cum .12. vigeſimisquartis, quarum omnium ſumma erit .100. +

+

+ STifelius in primo exemplo regulæ falſi, ita inquit. +

+

+ Quæratur numerus, à cuius dimidio ſubtractæ partes tertia, & quarta relin-quatur .300. +

+

+ Ipſe enim ſupponit .300. pro reſiduo cognito alterius numeri incogniti, deinde accipit .24. pro prima poſitione numeri cogniti, à cuius medietate abſcindit tertiam & quartam partem ipſius medietatis, vnde remanet .5. qui quidem numerus .5. ex .22. quinti vel .15. ſeptimiſe ha-bebit ad .24. vt .300. ad numerũ + + quæſitum, + quare cum quis multi plicauerit .300. per .24. & produ-ctum diuiſerit per .5. proueniet .1440. numerus quæſitus, ex vi regulæ de tribus. +

+
+
+ +
+
+

+ Conſideremus igitur meã di-ſpoſitionem numerorum huiuſ-modi exempli, in figura hic ſup-poſita .F. in qua videre licebit quo pacto ipſe etiam Stifelius ac cipiat diuiſorem .5. vt differentiã errorum & non ut differentiam duorum conſequentium .5. et .10 ſicuti eſt re uera, ut diuiſor dico, ex rationibus à me hic ſupra ad-ductis, quamuis vna & eadem ſit quantitas neceſſariò ut patet. +

+

+ ACcipiamus adhuc aliud exemplum à Tartalea propoſitione .9. datũ, & oppoſitũ priori; + nam ſicut in illo numerus ſimplex habebatur per ſubtractionem ſum-mæ numerorum adijciendorum, in hoc fitèconuerſo, hoc eſt per additionem nu-merorum ſubtrahendorum. +

+

+ Problema igitur ita ſe habet. + Fuit quidam mercator qui habebat aliquot au-reos, cuius quantitas poſteà quærenda erit, hic enim fecit duo itinera, ut aliquod dictis aureis mediantibus lucrum faceret, in primo autem itinere duplicauit nume-rum ſuorum aureorum, ex quibus poſteà conſumpſit .4. pro aliquibus expenſis, in + + ſecundo itinere iterum duplicauit ſuos aureos, ex quibus etiam poſtea conſumpſit .8. numeratis poſteà pecunijs reperit tantummodo .24. aureos in eius marſupio, quę­ritur nunc quot habebat aureos in principio primi itineris. +

+

+ Intali caſu, cum ipſe quolibet itinere duplicabat eius pecuniam, nulli dubium eſt quòd in fine ſecundi itineris ipſe habuiſſet pecuniam ſuam quadruplicatam, ſi ex ipſa nihil detractum fuiſſet, ſed quia in fine primi itineris conſumpſit .4. aureos, quibus alios .4. lucratus eſſet in ſecundo itinere, poſteà conſumpſit iterum .8. aureos, ita ex quadruplo ſuæ primæ pecuniæ, rectè dici poteſt, quod conſum-pſerit .16. aureos; + qui quidem numerus ex communi conceptu erit differentia in-ter .24. & quadruplum prioris pecuniæ, cum qua profectus fuit in principio eius iti-neris; + quapropter ſi addiderimus .16. ipſi .24. habebimus .40. pro quadruplo eius prioris pecuniæ. + Rectè igitur dici poteſt, ſi .4. prouenit ab vno, à quo numero pro ueniet .40. +

+

+ Videamus igitur nunc quo pacto hoc reſpondeat cum methodo antiquorum. + Ego enim inueni duas poſitiones ſcriptas à Tartalea pro prima pecunia hoc eſt .12. et .14. ſed à .12. pro primo errore reperi .8. more antiquo à .14. verò pro ſecundo er-rore proueniebat .16. producta autem horum numerorum diametraliter, ſunt .112. et .192. quorum differentia eſt .80. pro tertio producto, quo diuiſo per differen-tiam errorũ .8. ſcilicet, præbetnobis .10. pro pecunia quæſita, vt etiam ego inueni. +

+

+ Sed hoc mihi viſum eſt ſubtilius examinare mea methodo mediante, vtin figu-ra .G. videre eſt, prius enim ſuo loco poſuitria producta dicta, deinde duas poſitio nes .12. et .14. & quia ſciebam productum .112. oriri à multiplicatione .14. cum .8. ideo poſui talem numerum .8. ſuo loco diametraliter oppoſito ei producto .112. & quia ſciebam etiam productum .192. naſci ex .12. et .16. ideo ſuo loco poſui hunc numerum .16. qui eſt maxima differentia inter duos conſequentes ( ita à me ſupra nominatos) à qua differentia dempta priori .8. iam inuenta, reliqua .8. mihi daba-tur, quã ſuo loco notaui, ſuo etiã loco ſcripſi .2. differentiam inter 12. et .14. antecedentium. + ſed + + quia ſciebam eandem proportio nem eſſe inter hanc differentiam & differentiã .8. huic ſuppoſitã, quæ reperitur inter .12. antecedẽ tem, & ſuũ conſequentem; + ideo poſui .48. pro dicto conſequenti, diuiſi poſtea productum .80. per .8. differentiam ei diametraliter oppoſitam, vnde prouenit mihi 10. cui ita proportionatus eſt ſuꝰ numerus conſequens .40. vt .48. ad .12. et .56. ad .14. exijſdem ra-tionibus à meſupra dictis. + In tali igitur figura videntur nu-merinaturaliter correſpondẽtes ipſis poſitionibus, & hac metho-do poſſumus inuenire tales numeros conſequentes in omnibus alijs exemplis à no-ſtris maioribus ſcriptis. +

+
+
+ +
+
+ +

+ PRoponitur etiam quoddam vas, cuius pes ſit quarta pars totius vaſis cum oper culo, pars autem media ſine operculo, ſit quinta pars ipſius pedis, operculum verò .18. libras pendeat. + quæritur nunc quantitas dicti pedis. +

+

+ Ex methodo enim antiquorum inuentus eſt pes .4. cum .14. decimisnonis ta-lium partium, ſeu librarum, qualium operculus eſt .18. + Videamus igitur & nos ex noſtra figura, quo pacto hoc reſpondeat veritati. +

+

+ Inuenta enim ſunt tria producta, orta ex dicta methodo .10. 100. 90. quæ ſuis locis notaui, vt in ſigura .H. ſubſcripſi etiam duas illorum poſitiones .5. et .10. cum ſua differentia .5. & cum productum .10. oriretur ab vno latere .10. reliquum erat .1. quod ſuo loco notaui, ſimiliter quia .100. productum, pro vno eius laterum erat .5. reliquum autem .20. ſuo loco poſui, & quia differentia inter .20. et .1. duo latera, quę eſt .19. æqualis eſt ei, quæ inter duo conſequentia duarum poſitionum, etiam ſuo loco ipſam conſtitui, ſed quia hæc differentia eſt vnum laterum producti .90. er go reliquum latus quæſitũ erit .4. cum .14. decimisnonis, rectè igitur operatur. + ſed cum eadem proportio ſit inter differentiam .5. ſuperiorem, et .19. inferiorem, quæ eſt vnius antecedẽtis ad ſuum conſequens, + quare .10. antecedẽs habebit pro ſuo conſequenti .38. + + et .5. habebit .19. et .4. cum .14. de-cimisnonis habebit .18. rectè igit̃ dictum fuiſſet ſi .19. prouenit .à .5. à quo proueniet .18? +

+
+
+ +
+
+

+ Huiuſmodi autem rei ratio ita ſe hẽt, eſto linea .a.e.u. cuius pars a. ſit quarta reliquarum .e.u. iuncta rum, ſed .e. ſit quinta ipſius .a. + Tunc clarum erit quod .e. erit vigeſima dictarum .e.u. + quare erit decima-nona ipſius .u. ſed u. sũpta ſit vt .18. rectè igitur dici poteſt, ſi .u: ut .19. prouenit ab .a. ut quinque, à quot ipſius .a. proueniet .u. ut .18. +

+

+ Quis enim non uidet quod diui ſa cum fuerit .u. in partes .19. quod quinque illarum æquabuntur ipſi .a. cum quælibet fuerit æqualis .e. quintæ parti ipſius .a. +

+

+ HAc igitur mea numerorum diſpoſitione mediante reperiuntur ipſi numeri in feriores naturaliter conſequentes, correſpondentesq́ue ipſis ſuperioribus an tecedentibus; + quamuis multoties cõtingere poſſit, ut generationes ſeu com-poſitiones ipſorum ignorentur: + & quia tam à differentijs errorum, quam ab illis, quę ſunt inter ueros conſequentes numeros ( propter eorum æqualitatem ) elicitur ipſa ueritas, proptereà rectè antiqui illis vſi ſunt, quamuis ſint potius ſenſum ſequuti, uel experientiam, quam rationem: + quæ quidem ratio pendet ab ipſis na-turalibus numeris conſequentibus ( ut ſupra uidimus ) etſi incognitis ut plurimum, quod ſi ipſos inuenire primò nobis datum fuiſſet, unica tantũmodo poſitio ſuffice- + + ret, mediante ipſa regula de tribus, vt ſępius dictũ eſt, quod etiã clarè patet ex di-uerſis problematibus .17. lib. ipſius Tartaleæ, vt ex primo, quod aſſumpſimus pro noſtro etiam primo exemplo, ex .9. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 27. 28. 29. 30. 33. & ex alijs multis, vbi facillimè inue nitur conſequens ipſius poſitionis, qui quidem nume-rus eſt diuiſor producti ipſius numeri propoſiti in numerum poſitionis, vnde poſteà prouenit ſecundũ latus huiuſmodi producti, hoc eſt numerus quæſitus, per regulã de tribus, vt dixi. +

+

+ Alia verò multa problemata inueniuntur, pro quorum re@olutione poſſumus ali qua methodo vti, in qua manifeſtè pateant eorũ rationes abſque regula falſi, cuius regulæ rationes non ita promptè ipſi intellectui ſe offerunt, vt ſupra vidimus. +

+

+ Accipiamus pro exemplo .21. problema ipſius Tartalæ in dicto .17. libr. vbi ſup-ponit vnum hædum diuiſum in .4. partes, quarum quælibet vendebatur eodem pre cio, interiora vero .6. denarijs minus quam quælibet dictarum partium, ſumma autem omnium iſtorum denariorum fuit .127. quæritur nunc precium cuiuſque partis. +

+

+ Tale enim problema hoc etiam alio breuiori modo poteſt ſolui, vt rationes ma-gis pateant, quam ex regula falſi. +

+

+ Nam ſi illi numero .127. denariorum, additus fuerit numerus .6. ſumma erit .133. qua diuiſa per quinque, illico proueniet .26. cum tribusquintis pro precio vniuſcu-iuſque quatuor partium, à quo .26. cum tribusquintis dempto .6. remanebit .20. cum tribusquintis pro precio interiorum. +

+

+ Simili modo in .24. problemate inquit. +

+

+ Duodecim pyra cum .28. pomis venduntur .36. denarijs, et .20. pyra. cum .200 po mis vẽduntur .44. denarijs, quærit̃ nunc, quod fuerit preciũ vniuſcuiuſq; illorum. +

+

+ Hoc etiam problema, hac alia methodo ſolui poteſt, dicendo exregula de tribus, ſi ex .20. vtrorunque qui ea vendit, vult .44. quid volet ex .12? + manifeſtũ erit quod volet .26. cum duobus quintis, + quare .12. pyra cum .12. pomis valebunt .26. cum duo bus quintis, ſed 12. cum .28. pomis valebant .36. ergo .16. poma ſola valebunt .9. cum tribus quintis, hoc enim clarè ex ſe patet; + quare cum dixerimus, ſi .16. poma ſo la valent .9. cum tribusquintis, vnum valebit .o. cum tribusquintis, ſed quemadmo-dum .20. pyra cum .20. pomis valent .44. vnum pyrum, cum vno pomo valebunt .2. cum quinta parte, à quo numero detractus cum fuerit .o. cum tribus quintis, precio ſcilicet vnius pomi, reliquum .1. cum tribusquintis, erit precium vnius pyri. +

+

+ Idem etiam dico de .28. problemate, vbi ſupponit quod quidam comparaſſet quatuor petias, vt vulgo dicitur, panni pro ducatis .96. quarum primæ precium ob-litus ſit, ſed memoria tenet pro ſecunda ſoluiſſe .6. plusquam pro prima, & pro ter-tia ſoluiſſe .8. plus quam pro ſecunda, & pro quarta ſoluiſſe .10. plus quam pro ter-tia, quæritur nunc quantum fuerit precium vniuſcuiuſque illarum. +

+

+ Quod quidẽ problema + + breuius eſſetita ſolui, vt in ſubſcripta figura .I. videri poteſt, addẽdo ſimul omnes exceſſus. + Nam exceſſus ſecũ dæ ſupra primam eſt .6. ſed cum exceſſus tertiæ ſupra ſe cundam ſit .8. ergo exceſſus tertiæ ſupra primam erit .14 + + ſed exceſſus quartæ ſupra tertiam eſt .10. vnde ſupra ſecundam erit .18. & ſupra pri-mam erit .24. quæ omnia ſimul addita erunt .44. & in qualibet harum trium remane-bit una pars æqualis primæ quantitati, + quare ſi ex .96. detractus fuerit numerus .44. reliquus 52. erit quadruplus primæ, + quare prima pars valebit .13. ſecunda .19. ter-tia .27. & quarta .37. quarum omnium ſumma eſt .96. +

+
+
+ +
+
+

+ EX poſitionibus autem Tartaleæ in noſtra figura .K. digeſtis, videre poſſumus quo pacto colligãtur huiuſ modi conſequẽtes numeri ſimpli-ces .36. et .52. more figuræ .E. quia + + colliguntur primò partes compoſi tæ .9. 15. 23. 33. ex quarum ſumma 80. ſubtrahitur .36. ſumma ſim-plex ex ſimplicibus partibus .9. 9. 9. 9. & reſiduũ quod eſt .44. ſubdu citur ex .96. ſumma compoſita & propoſita, vnde remanet .52. pro ſumma ſimplici, ex numero dato, cuius proportio ad .13. eadem eſt quæ .36 ad .9. & proptereà ſuper-flua eſt ſecunda poſitio, quãdo ſci mus inuenire tales duos numeros conſequentes, vt in hoc exemplo ſunt .36. et .52. quia ex regula de tribus poſteà elicitur veritas quæ-ſita. + Idẽ dico de 33. problemate. +

+
+
+ +
+
+

+ PRO quo .33. problemate acci piantur poſitiones primi exẽ pli Tonſtalli hoc eſt .33. et .31. vt in figuris hic ſubiectis .P.Q. facile quis poteſt vi-dere, vbi in figura P. videbit nume-ros compoſitos, in figura verò .Q. cer + + net numeros ſimplices, à quibus pro ueniunt rationes per ſe huiaſmodi operationis, in figura autem .R. vide bitur meus ordo, & iſtæ tres figuræ ſi miles erũt tribus illis primis .A.B.C. ita quòd cum quis illas intellexerit, il lico etiam iſtas cognoſcet, vbi etiã videbit quam confusè ratiocinẽtur ij qui ignorant hunc meum ordinem ſimplicium numerorũ, à quibus fluit tota ratio (vt ſupra dixi) huiuſcemo di operationis. +

+
+
+ +
+
+ +
+ +
+
+ +
+

+ I Dem etiam poteſt dici de .15. problemate (ſicut de alijs multis) vbi ponit tres homines habentes .40. aureos quorum primus habet duas quintas partes ſecun-di, ſecũdus verò quinq; octauas tertij, quærit̃ nũc quot ducatos habeat vnuſquiſque. +

+

+ Quis non videt quæſo, omnes partes erunt .15. quare cum dixerimus ſi .15. dat nobis .2. (pro prima portione primi hominis) quid dabit .40? + vnde nobis proueniet 5. cum tertia parte. +

+

+ Et de .29. ſimiliter aſſero, vbi ponit aliũ emiſſe tria fruſta panni pro ducatis .48. quarum ſecundam habuit pro dimidio precio primæ, tertiam autem pro quarta parte ipſius ſecundæ, + quare omnes partes erunt .13. quapropter precium tertiæ pe-tiæ erit tertiadecima pars ipſius .48. hoc eſt .3. cum .9. tertijs decimis. +

+

+ Adhuc duo exempla videtur mihi proponere, quorum primum eſt .38. eiuſdem lib. vbi ſupponitur operarium quendam velle perficere opus quoddam ſpacio die-rum .36. tali pacto, quod qualibet die, in qua ipſe operaturus ſit lucretur ſolidos .16. qualibet verò die, in qua nihil agat perdat ſolidos .24. + Tunc accidit, vt exacto termino perfectoq́; opere, tantum lucratus ſit, quantum perdiderit. + Quæritur nũc quot fuerint dies lucri, quotúe perditionis. +

+

+ Huiuſmodi problematis operatio breuiſſima abſque vlla falſa poſitione ita erit, hoc eſt diuidendo productum .36. in .24. per .40. ideſt per aggregatum ipſius .24. 16. & prouentus erit .21. cum tribus quintis pro diebus lucri, vnde reliquum ex .36. erit .14. cum duabus quintis pro diebus perditionis. +

+

+ Cuius operationis ratio ex ſe ſatis patet, cum duo producta, vnum lucri, alterum vero perditio-nis æqualia eſſe + + debeant, vnde ex duodecima, & vigeſimaſepti mi ex regula de tribus reperiun tur partes ipſius 36. eodem mo- + + do ſe inuicem habentes, vt .24. et .16. quæ ſunt .21. cum tribus quintis, et .14. dua bus quintis, ex quo ſequitur, vt quod fit ex .21. cum tribus quintis, in 16. ęquale ſit ei quod fit ex .14 cum duabus quintis, in .24. & ita reperiuntur duo producta æqualia, vnum lucri, reliquum vero perditionis, vt in figura .M. clarè videtur. +

+
+
+ +
+
+

+ A Liud verò exemplum eſt .39. quod quidem à ſuperiori non differt, niſi quod in fine operationis, operarius dictus lucratus eſt ſolidos .60: + quęritur nũc vt ſu-pra, quot fuerunt dies lucri, & quot perditionis. +

+

+ Hoc etiam abſque vlla falſa poſitione dicto citius poteſt ſolui, hoc modo, diuidẽ do ſcilicet illos .60 ſolidos per .40. ideſt per aggregatum .24. cum .16. proueniens autem, quod erit .1. cum dimidio, adde ad latus ſuperius inuentum, hoc eſt .21. cum tribus quintis, & ſunima erit .23. cum decima parte pro numero dierum lucri, dein-de idem prouentum deme ex alio latere ſuperius reperto .14. cum duabus quintis, & refiduum erit .12. cum nouem decimis, vnde habebis numerum dierum perdi-tionis. +

+

+ Pro cuius rei ſpeculatione cogitemus in figura .N. duo dicta producta inuicem æqualia .o.b. et .n.c. exiſtente latere .u.c. vt .24. u.o. ut .16: + b.u. vt .21. cum tribus quin tis, et .u.n. vt .14. cum duabus quintis. + Nunc verò ſi mente concepta fuerit recta .e.a.t. æquidiſtans .o.c. ita vt rectangulum .o.e. ſit .60. + tunc rectangulum, ſeu productum b.t. ſuperabit rectangulum ſeu productum .n.e. per idem .60. ex communi conceptu, eo quòd ex producto .n.c. ſublatum eſt productum .a.c. 24. & producto .o.b. additum eſt productum e.a. 16. rectè igitur feci cum diuiſerim .60 per .40. vnde prouenit mi hi .u.a. ideſt .1. cum dimidio, quod additum ipſi .b.u. compoſuit .b.a. & dempto ex .u.n. relinquit .a.n. pro lateribus duorum productorum .b.t. et .n.e. +

+

+ Sed ſi idem operator perdidiſſet .60. tunc cogitaremus parallelam dictam .e.a. t ſuperius ductam eſſe ita vt ſecaret .b.u. & non .u.n. vnde adderet .24. ipſi producto .n.c. & d@meret .16. à producto .b.o. +

+
+ +
+

+ CIRCA verò talia quæſita videtur mihi non inutile fore ſi aliquid notatu di-gnum aduerterim, hoc eſt quod ſæpe accidere poterit ut caſus impoſſibiles proponantur. + Quemadmodum ſi aliquis diceret, cupio mihi ueſtimentum con-ficere ex duobus pannis colore & pretio differentibus, quorum unus exempli gra- + + tia ſit albus, rubeus uerò alter, deinde albus ſit pretij .40. ſolidorum uniuſcuiuſ-que cubiti, rubeusuerò precij .50. uellemq́ue omnes cubitos eſſe .8. nec plus nec minus. + Vellem etiam ſoluere ſolidos 450. neque minus. +

+

+ Hic igitur caſus impoſſibilis eſt, eo quòd .8. cubiti totius rubei eſſent precij ſo-lidorum .400. tantummodo, unde ex alio panno albo minoris precij ſumere ali-quid non poſſumus. +

+

+ Idem etiam eueniret ſi uoluiſſet ſoluere ſolidos .320. neque plus, eo quòd .8. cu-biti illius minoris precij, hoc eſt .40. ſolidorum, eſsent ualoris .320. ſolidorum tan tummodo, quare pro alio panno nullus eſset locus. + Animaduertendum igitur erit quod numerus poſſibilis ad ſoluendum tale quæſitum erit inter .400. et .320. & non extra iſtos terminos, vt vnicuique patere poteſt. +

+

+ Similiter idem in hoc alio caſu accidere poterit, ut ſi quis diceret. +

+

+ Emi quinque petias panni pro aureis .55. pretium tamen primæ oblitus ſum, ſed memoria teneo, quòd ſecunda altioris pretij erat quam ipſa prima per .4. & ter-tia precioſior ſecunda per .7. et quarta carior tertia per .9. quinta verò ſuperabat quartam per .2. +

+

+ Hic etiam reperitur impoſſibilitas quædam, eo quòd aggregatum omnium ha-rum rerum, dato etiam quòd pro prima nihil ſolutum eſſet, ſuperat aureos .55 quòd quidem nullo pacto fieri poteſt, vt veri ſint ſupra dicti exceſsus, ſi verus eſt numerus totalis aureorum .55. + Nam .4. cum .7. faciunt .11. qui quidem .11. cum .9. efficiunt .20. & hic cum .2. facit .22. ſed .22. cum .20. et .11. et .4. dant .57. qui numerus maior eſt quam .55. +

+ FINIS THEOREM. ARIT. + +
+
+
+ DE RATIONIBVS OPERATIONVM PERSPECTIVAE. +
+ CAP.I. +

+ CVM nullus adhuc (quod ſciam) veras internasq́ cauſas operationis perſpectiuæ perſectè docuerit, operæpre-cium exiſtimaui aliquã de ijs diſputationem ſuſcipere. +

+

+ Multi enim eorũ, qui huiuſmodi operationis regulas præſcribunt, cum eius effectuum veras cauſas igno-rent, varios diuerſosq́; errores committunt, vt exempli gratia in ſubſcripta figura ſuperficiali .A. volentes degra dare (vt dicunt) rectangulum .q.a. in triangulo .i.d.q. du-cunt parallelã ipſi .q.d. à puncto .B. interſecationis lineæ-o.l. cum latere .i.d. trianguli, & (idem) indifferenter, ean-dem quoque à puncto .Z. interſecationis ipſius .o.l. cum perpendiculari .x.i. ducunt. + neſcientes hunc ſolum eſſe verum modum, n onitem alium, quia ſi alius, talis eſſet, hic, verus non exiſteret, nam ſi vellent ſeſe excuſ are, quòd ducendo dictam paralle-lam à puncto .B. hoc fiat præſupponendo planum ipſius .i.d.q. verſus rectangulum .q.a. orizontale inclinatum, ſecundum angulum .i.d.q. hæc excuſatio accipien-da non eſſet, quia horum conſenſu, præſupponendo planum .i.d.q. inclinatum, anguli inferiores rectanguli degradati, non tam acuti, quam ſunt duo .i.d.q. et .i.q.d. eſſe deberent, quod facilè eorum ratione innoteſcet, quæ de figura corporea .A. hîc ſubſcripta mox proponam, præter id, quòd volentes deinde aſpicere qua-dratum degradatum, oporteret huiuſmodi planum reſpectu oculi ita collocare, quemadmodum ſe habet linea .i.d. reſpectu .o. quod factu nimis arduum eſſet. +

+

+ Vera igitur ratio erit ducere parallelam .e.r. ad .q.d. à puncto .Z. communi ip-ſis .o.l. et .x.i. perpendiculari ipſi .l.p. +

+
+ +
+ +

+ Pro cuius rei ſpeculatione imaginemur in figura corporea .A: q.a. eſſe figuram re-ctangulam orizontalemq́; ad degradandam ſuper aliquod planum perpendiculare orizonti, & cum eo primum coniunctam in linea .q.d. cuius plani triangulum .i.q.d. pars erit, ſit autem oculus reſpicientis .o. cuius altitudo .o.p. ab orizonte, qui quidẽ conſpicit rectangulum dictum orizontale .q.a. in pyramide .o.q: o.u: o.a. et .o.d. terminata quatuor triangulis .o.q.u: o.u.a: o.a.d. et .o.d.q. ſit verò primum ita collocatus pes .p. eius qui reſpicit, vt linea .p.l. perpendicularis ipſi .u.a. lateri re-ctanguli, medio loco poſita ſit, inter .a.n. et .u.s. + Idq́; primum nobis erit exem-plum. +

+

+ Imaginemur nunc lineas .u.q. et .a.d. indefinitè productas eſſe, quæ in ſuperficie-bus duorum triangulorum .o.u.q. et .o.a.d. & rectanguli orizontalis .q.a. ex prima vndecimi Euclid. poſitæ erunt. + Imaginemur etiam lineam .p.s.n. perpendicula-rem ipſi .p.l. quæ etiam cum duabus .u.q.s. et .a.d.n. ex .34. primi Euclid. angulos rectos conſtituet, cum ex .28. duæ .u.q.s. et .a.d.n. ſint parallelæ ipſi .p.l. et .s.n. ipſi .u.a. & quia ſupponitur .o.p. perpendicularis plano orizontali, Angulus ergò .o.p.l. re-ctus erit ex ſecunda definitione .11. Euclid. + Imaginemur quoque ductas eſſe duas .o.s. et .o.n. vnde .l.p. ei ſuperficiei, in qua ſunt duæ lineæ .o.p. et .s.n. ex .4. 11. perpendicularis erit, & ſuperficies orizontalis .a.s. perpendicularis erit cum dicta o.s.n. ex .18. eiuſdem lib. vnde ex dicta definitione .o.s.u. et .o.n.a. erunt anguli recti et .o.s. et .o.n. ex communi ſcientia, in ſuperficiebus duorum triangulorum .o.u.q. et .o.a.d. erunt, ſi noluerimus cogere aduerſarium ad confitendum duas lineas rectas in-cludere ſuperficiem, quemadmodum cogere- + + tur facere, ſi opinaretur duas alias rectas per eadem puncta .o.s.n. tranſire, quæſunt in di-ctis ſuperficiebus. + Vnde .o.s. et .o.n. communes erunt ſectiones duarum dictarum ſuperficierũ cum ſuperficie .o.s.n. + Imaginemur nunc has duas ſuperficies .o.u. et .o.a. quarum commu-nis ſectio ſit .o.t. (quæ erit linea recta ex .3. lib. II.) quæ erunt perpendiculares ſuperficiei .o.s.n. ex .4. et .14. iam dictis. + & ex .19. eiuſdem o.t. perpendicularis eidem ſuperficiei .o.s.n. erit, & ex .6. eiuſdem hæc linea .o.t. duabus .u.q.s. et .a.d.n. parallela exiſter, & ex .9. eiuſdem hæc linea .o.t. duabus .u.q.s. et .a.d.n. parallela exiſtet, & ex eadem .9. erit parallela ipſi .p.l. Imaginemur nunc planum, ſuper quod deſide remus videre quadrangulum orizontale, quod planum, exempli gratia, ſit primo, vt iam dixi-mus, locatum in linea .q.d. ad angulos rectos cum plano orizontali, cuius communes ſectio nes cum ſuperficiebus .s.t. et .n.t. viſionis la-terum .u.q. et .a.d. ſint .i.q. et .i.d. & com-munis ſectio trianguli .o.u.a. ideſt viſionis lateris .a.u. cum dicto plano, ſit .r.e. + Vnde ex communi ſcientia rectangulum orizontale, oculo .o. ſeipſum patefaciet in plano .i.q.d. ſe- + + cundum figuram quadrilateram .q.d.r.e. + Communis autem ſectio ſuperficiei .p.t. cum dicto plano, ſit .i.x. quæ .i.x. perpendicularis erit .s.a. ſuperficiei orizontali ex 19. lib. 11. quia .p.t. eſt etiam orizonti perpendicularis ex .18. eiuſdem, cum .o.p. ei-dem perpendicularis exiſtat. + Vnde .i.x. erit altitudo trianguli .i.q.d. & æqualis ipſi .o.p. ex .34. primi. + Sit deinde .o.l. cõmunis ſectio ſuperficiei triangularis .o.a.u. ſuperficie .p.t. quæ .o.l. ſecando lineam .e.r. in puncto .Z. nobis oſtendet quantum di-ſtare ſeu eminens eſſe debeat latus .e.r. in plano ab .q.d. medio ipſius .z.x. + Et quia præſuppoſuimus .p.l. in eodem medio, inter .u.s. et .a.n. ideo .x.q. ęqualis erit .x.d. & ex .4. lib. primi .i.q. ipſi .i.d. et .e.r. parallela ipſi .q.d. ex .6. lib. 11. cum ipſa quoque ſit perpendicularis ſuperficiei .p.t. ex .19. eiuſdem. + Hucuſque igitur in figura cor-porea .A. prodeunt in lucem omnes cauſæ effectuum figuræ ſuperficialis .A. ideſt vn de fiat, vt in ipſa figura ſuperficiali, triangulum .o.p.l. tale conſurgat, & quid ſignifi-cet .o. et .o.p. et .p.l. et .o.l. & quam ob cauſam tale quoque formetur triangulum .i.q.d. atque in tantam altitudinem, quantam obtinet .o.p. & quid ſint latera .i.q. et .i.d. & quare erigatur .x.i. parallela ipſi .p.o. ab eadem .p.o. tanto ſpatio diſtans, & qua ratione producatur à puncto .Z. ipſa .Z.r.e. parallela ipſi .q.d. +

+
+
+ +
+
+

+ Nunc obſeruandum eſt, quòd ſi planum ipſius .i.q.d. in figura corporea aliquan-tulum inclinatum eſſet orizontem verſus, anguli .i.q.d. et .i.d.q. maiores exiſterent, quàm cum idem eſt ipſi orizonti perpendiculare, quemadmodum clarè demonſtra-tum fuit in .39. primi Vitelionis. +

+

+ Non igitur rectè fit ſi in figura ſuperficiali ducatur à puncto .B. parallela ipſi .q.d. abſque maiori apertura angulorum .i.q.d. et .i.d.q. +

+
+ + SVPERFICIALIS. +
+
+
+ CAP. II. +

+ CVM verò duæ præcedentes figuræ intellectæ erunt, facilè quoque erit intel-ligere duas ſubſequentes .B.B. in corporea quarum .p.l. extra lineas .u.s. et .a.n. reperitur, vbi enim aduertendum erit oportere ſumere ſemper .p.x. figuræ ſuperfi-cialis æqualem ei, quæ eſt corporeæ, & eidem ſuperficiali, adiungere .x.d. æqualem ei, quæ eſt corporeæ, & compoſito .p.d. ex dictis duabus lineis, in figura ſuperficiali, addere .d.q. æqualem ei, quæ eſt figuræ corporeæ, deinde accipere punctum .l. in fu-perficiali + + perficiali, ita diſtans à .p. vt in corporea reperitur. + Po- + + ſteà. x.i. erigetur æqualis lineæ .p.o. & ſuis terminis concludetur triangulum .i.q.d. & id quod remanet. + Vnde ſi longius diſerendo progrediare, patebit ex .4. primi .i.d. ſuperficialem, futuram æqualem .i.d. corporeæ. + Idem dico de .i.q. & de reliquis. +

+
+
+ + CORPOREA. +
+
+
+ + SVPERFICIALIS. +
+
+
+ CAP. III. +

+ MOdvs hic, proprius eſt, & vniuerſalis, licet in figura ſuperficiali .A. ſupe-rius poſita, ſecundum communem antiquorum conſuetudinem exemplum dederim, effectus enim idem eſt. + Sed ſi quis vellet conſiderare dictam figuram ſu-perficialem .A. ſecundum eum modum, quem de figura .B. ſuperficiali pręſcripſi, id poterit in ſubſcripta figura .C. ſpeculari in hunc modum. + Accipiet enim .p.x. ſuper ficialem, æqualem corporeæ, & quia in ipſa corporea .A. ſuppoſita fuit linea .p.l. ideſt punctum .x. inter duas .u.s. et .a.n. ſecabimus .p.x. ſuperficialem in puncto .d. ita, vt .d.x. ſuperficialis, æqualis ſit corporeæ, & ipſi ſuperficiali .p.x. addetur .x.q. æqualis corporeæ. + vnde .q.d. ſuperfi-cialis æqualis erit corporeę, + + et .p.x. ſuperficiali addetur .x.l. æqualis corporeæ. + De ijs poſtea quæ dicenda ſuper-ſunt, iam ſatis ſuperq́ue di-ximus. +

+
+
+ + SVPERFICIALIS. +
+
+

+ Quamobrem, punctum .x. aut intra, aut extra lineam .q.d. veniat, hunc modum ſe-quentes, in errorem non in-cidemus, imò efficietur qua -drilaterum .q.r. ſuperficiale, ſimile, & æquale corporeo. +

+
+
+ CAP. IIII. +

+ PVnctvm verò .i. (quod verum eſt punctum perſpectiuæ, vt practici dicere ſo lent) quid ſit, hac via & ratione ſub noſtram cognitionem cadit: + quòd nihil + + aliud eſt, quàm punctum, varijs ſectionibus commune, & huiuſmodi punctum, ocu lus non eſt, quemadmodum multi Pictores, Sculptores, Architecti, & Perſpectiui ignari, ipſum punctum, oculum appellando, falsò crediderunt, quaſi punctũ .i. per-ſpectiuæ oculus eſſet. +

+

+ In ſupradictis igitur figuris manifeſte eluceſcit cauſa diminutionis obiectorum, & altitudinis trianguli æqualis ei, quæ eſt oculi à plano orizontali, vt etiam diſtantię .p.l.p.x. & cuiuſuis tandem rei. + Sed vt huius effectus ſcientia magis in vniuerſum pa-retur. + Volo duas hic ſubſcriptas figuras .D. corpoream, & .D. ſuperficialem à vo-bis conſiderari, in quarum corporea, linea .p.l. ſit extra duas .u.s. et .a.n. vt in figu-ra .B. locata, ita tamen vt planum trianguli .i.q.d. diſiunctum ſit à rectangulo ſuper-ficiali, ideſt, vt ſeparatum exiſtat à linea .q.d. latere ipſius rectanguli, & ſit etiam obli quum, reſpectu ipſius rectanguli, ideſt vt communis ſectio dicti plani cum ſuperficie a.s. orizontalis ipſi .u.a. parallela non ſit, ſed ſit obliqua, ſi tamen idem planuni per-pendiculare dictæ ſuperficiei orizontali .a.s. erit: + & dicta communis ſectio exprima­tur characteribus .q.ω.α.d.x. nunc in figura corporea habebimus figuram .e.r.c.m. in plano, quod viſualem pyramidem ſecat, medio cuius figuræ .e.r.c.m. oculus po-ſitus in .o. rectangulum orizontale conſpicit. + Volentes vero nunc in figura .D. ſuper-ficiali eam deſcribere, faciem us .p.x. ſuperficialem, æqualem corporeæ, eiq́ue addemus .x.l. æqualem corporeæ, aut ſumemus .p.l. eidem corporeæ ęqua-lem, quam ſecabimus in puncto .x. eodem planè modo, quo corporea reperi-tur diuiſa; + erigemus deinde .p.o. et .x.i. æquales corporeis. + Secabimus deinde .x.q. æqualem corporeæ, & ducemus .q.i. et .l.o. vnde habebimus triangulos .o.p.l. et .i.x.q. ſimiles & æquales corporeis ex .4. primi Eucli. + Secabimus deinde .q.x. in pun-cto .d. eadem ratione, qua ſecta fuit corporea, & ducemus lineam .d.i. vnde habebi-mus triangulos .i.d.q. et .i.d.x. ſimiles corporeis. + & mediante triangulo .i.q.d. hu- + + cuſque habebimus ſitus duorum laterum figurę rectanguli degradati, ideſt ſitus ipſius .e.m. et .r.c. etiam ſi adhuc neſciatur in qua parte ipſius .i.q. & ipſius .i.d. eſſe debeãt. + Quod ſi ſcire volue rimus ſecabit̃. p.l. in pũcto .g. ſimilis corporeæ, ſi in ipſa tamen corporea prius protraxerimus lineam .q.d. latus rectanguli vſque ad .p.l. in pun cto .g. + Ducetur deinde linea .o.g. ſuperficialis, quæ ſecabit lineam .i.x. in puncto .f. linea vero .o.l. in puncto .z. punctis ſitis in .i.x. ſuperficiali, pręcisè vt in corporea, quemadmodũ quilibet ex ſe facilè cognoſcere poteſt. + Deinde in cor porea, in ſuperficie orizontali ducatur .p.q. et + + + .p.u. & imaginemur .o.q. in ſuperficie .t.s. vnde trianguli .o.p.q. et .o.p.u. erunt perpen diculares orizonti ex .18. lib. 11. et .ω.m. et. α. e. communes ſectiones dictorum duorũ triangulorum cum plano trianguli .i.q.x. ipſi quoque plano ex .19. eiuſdem lib. erunt perpendiculares. + Nuncautem ſecetur .q.x. ſuperficialis in punctis .ω. et .α. eadem ra-tione; + qua corporea ſecta ſuit à duabus .p.q. et .p.u. à quibus punctis .ω. et. α. ſuperficia libus ductæ ſint duæ ω.m. et .α.e. perpendiculares vſque ad latus .i.q. in punctis .m. et .e. quę ſitum habebunt in .i.q. ſuperficiali pręcisè, vt in corporea, ex .26. primi, du-cendo deinde in ſuperficiali duas .m.f. et .e.Z. eæ æquales erunt corporeis ex .4. pri-mi, & ſic anguli .i.e.z. et .i.m.f. & eę duę lineę .e.z. et .m.f. fectę erunt à linea .i.d. in duo + + bus punctis .r. et .c. vnde .e.r. et .m.c. æquales erunt corporeis ex .26. primi, ſed ita quo-que ſe habent duę .e.m. et .r.c. ſi verum eſt dif ferentię rerum æqualium ſint adinuicem etiam æquales. + Hac ratione igitur habebimus figu-ram quadrilateram .m.e.r.c. ſuperficialem om ninò ſinlilem, & ęqualem corporeæ. + Is tamen modus prolixus eſt, & arduus, quam ob cau-ſam neque ego vnquam viui accommo-darem, neque alijs, vt eodem vterentur ſua-derem. +

+
+
+ + CORPOREA. +
+
+ + SVPERFICIALIS. +
+
+ + CORPOREA. +
+
+
+ + SVPERFICIALIS. +
+
+
+ CAP.V. +

+ ESt igitur ſciendum, quòd qui ſciuerit vnum ſolum punctum locare in perſpe ctiua, eo modo quem nunc proponam, facilè quoque ſciet ſupra quoduis planũ (quod tamen ſit perpendiculare orizonti) quamlibet rem locare. + Quam ob cauſam imaginemur hic ſubſcriptas duas figuras .E. corporeã, & E. ſuperficialem, & in qua-drilatero rectangulo orizontali .a.u.q.d. imaginemur eſſe punctum .b. quodlibet col-locandum in aliquo plano perpendiculari orizonti locato, quemadmodum ſuppo-nebatur in figura .A. corporea. + Imaginemur ergo in ipſa figura .E. corporea radi-um viſualem .o.b. qui ſectus ſit à noſtro plano in .k. quod quidem .k. quærendum eſt in triangulo .i.q.d. ipſius plani. + Volo ob hanc igitur rem, vt à puncto .b. in figura .E. ſuperficiali ducatur .b.c. ad rectos .q.d. & à puncto .c. ad .i. ducatur linea .c.i. et .b.m. parallela ipſi .q.d. quę ab ipſa .x.l. in puncto .m. erit diuiſa, & hęc .x.m. è directo con-iuncta cum .p.x. ducatur .o.m. quæ ab .i.x. ſecta erit in puncto .f. à quo ducendo dein-de .f.g.h. parallela .q.d. ab .i.c. in puncto .K. erit diuiſa. + Atque id erit quod nobis inquirendum propoſueramus. +

+ +

+ Ad cuius rei ſpeculationẽ, imaginatione con + + cipiamus lineam .b.c. corpoream, protractam eſ ſe vſque ad .y. lineæ .s.n. & imaginatione ſit com præhẽſa linea .y.o. et .b. R. parallela eidem, ideo ob rationes iam dictas de figura .A. hæ tres li-neæ .o.y: i.c: et. + R .b. ſimul cum linea .o.b. erunt in vna eademq́ue ſuperficie plana, quam cha-racteribus .y. R. notemus .et .i.c. eius erit ſe-ctio communis cum plano, in quo quæritur pũ-ctum, et .f.k. ipſius plani cum triangulo .o.b.m. erit ſectio communis, & parallela ipſi .q.d. ex .6. lib. 11. quia .k.f. perpendicularis eſt ſuperfi-ciei .p.t. ex .19. eiuſdem cum triangulus .o.b.m. eidem ſuperficiei .p.t. ex .18. eiuſdem perpendicularis exiſtat. + Vnde perſpicuè pa-tet ratio quare protracta ſit parallela .b.c. et quare ducta ſit .i.c. et coniuncta .x.m. cum .x.p. directè, & quare ducta ſit .o.m. et .f.k. + Lau-do igitur vt ſemper præſupponatur .p.x. perpen dicularis baſi ipſius plani & præſupponatur, (vt rem totam vnò verbo complectar) ſuperficies .p.t. perpendicularis plano, & orizonti. + Quod reliquum eſt, neceſſarivm non eſt, niſi ad ſpe-culandum. + Neceſſariæ ergo non ſunt aliæli-neæ, quàm.p.x: p.o.x.i: b.c: et .x.m. è dire-cto coniuncta cum .p.x. (quæ .x.m. coniuncta + + + æqualis ſit ipſi .b.c.) + + o.m. etiam .i.c: et .f.k. vt in figura .F. cla riſſimè patet. + Alias autẽ multas lineas in alijs figuris non aliã ob cãm duxi, quã ad facilius eruẽdas è te-nebris ignorantiæ, & in cognitionis lucem proferendas horum effectuum cauſas, vt dixi. +

+
+
+ + CORPOREA. +
+
+ + SVPERFICIALIS. +
+
+ +
+
+
+
+ CAP. VI. +

+ SEd vtlocum altitudinis, in noſtro plano perpendiculari orizonti, & ita locatũ, vt poſtremo diximus, inueniamus; + duas hîc ſubſcriptas figuras conſiderabimus .G. corpoream, & G. ſuperficialem, ſimiles duabus .E.E. proximè præcedentibus, in quarum corporea ſit linea .b.M. altitudinis perpendicularis orizonti. + Quare ſi deſiderabis inuenire in noſtro plano ſitum puncti .M. ideſt punctum radij .o.M. vi-ſualis in quo ipſe radius à plano eſt diuiſus, quod ſit .R. quamuis extra triangulũ i.q.d. tibi imaginatione confige ductam eſſe lineam .p.b. quæ erit ſectio commu-nis orizontis cum ſuperficie .o.p.b.M. quæ ſuperficies erit perpendicularis ipſi ori-zonti ex .18. lib 11. + Quòd autemnon minus .o.p. quàm.M.b. ſit in vna eademq́ue ſuperficie dubitandum non eſt, quia ſi imaginabimur ductam eſſe lineam .p.M. ha bebimus triangulum .o.p.b. cum triangulo .M.b.p. communibus partibus in vna ea-demq́ue ſuperficie conſtantem, vt triangulum quoque .o.p.M. cum triangulo M.b. o & triangulum .o.p.b. cum triangulo .o.p.M. & triangulum .M.b.p. cum triangulo .M.b.o. + Vnde cum quilibet triangulus in vnica tantum ſuperficie ſit ex .2. lib. 11. ſe-quetur ſuperficiem .o.p.b.M. planam eſſe, & vnicam, cuius communis ſectio cum no-ſtro plano ſit. θ.K.R. quæ perpendicularis orizonti exiſtet ex .19. lib. 11. eritq́ue pa-rallela ipſi .i.x. ex .6. eiuſdem. + Imaginare nunc erectam eſſe .m.T. æqualem ipſi .b.M. orizonti perpendicularem, quæ extenſa erit in ſuperficie .p.t. quod ex ſe ad conſiderandum admodum facilè, clarumq́ue exiſtit, reducendo ad impoſſibilia quemlibet hæc negare volentem. + Imaginemur quoque ductam eſſe lineam .M.T. quæ .b.m. ex .33. primi erit parallela, quia .m.T. ęqualis .b.M. parallela eſt ipſi .b.M. ex .6. lib. 11. præter hæc .b.m. parallela eſt ipſi .q.d. quia ſic fuit ducta ſuperius, vnde .M.T. parallela erit ipſi .q.d. ex .9. vndecimi, & obid perpendi-cularis erit ſuperficiei .b.t. ex .8. eiuſdem. + Nunc ſit .R.V. communis ſectio trian-guli .o.M.T. cum noſtro plano, vnde .R.V. perpendicularis erit ſuperficiei .p.t. ex .19. lib. 11. quam ob cauſam parallela erit ipſi .q.d. ex .6. aut ex .9. eiuſdem quia ex .6. dicta, parallela eſt ipſi .M.T. + Atſi .R.V. parallela eſt ipſi .q.d. etiam .f.K. probatum iam fuit parallelam eſſe eidem, ergo .R.V. parallela erit ipſi .K.f. ex .30. primi, + Vnde ex .34. æqualis erit ipſi .K.f. + Accedamus nunc ad figurã .G. extructã ſupra figuram .E. ſuperficialem, & erigamus .m.T. perpendi-cularem ipſi .m.p. ſed æqualem perfectæ altitudini, & ducamus .T.o. vt ſecet li-neam .i.x. in puncto .V. ab ipſo ducentes .V.R. parallelam ipſi .q.d. ducendo de- + + inde .k.R. parallelam ipſi .i.a. habebimus altitudinem .k.R. quam quærebamus in noſtro plano. + Quod cum ſui natura clarum euadat, laborem ratiocinandi de eo, + + cuilibet vel mediocriter in præclariſſima hac ſcien-tia erudito relinquo. + ideſt, vt probetur .k.R. ſu-perficialẽ, æqualẽ eſſe corporeæ. + Sed tollẽdo ſuper-fluitatẽ linearum, & hoc accõmodantes vt in figura .F. diligenter conſideretur figura .H. +

+
+
+ + CORPOREA. +
+
+
+ + SVPERFICIALIS. +
+
+ + SVPERFICIALIS +
+ +
+
+ CAP. VII. +

+ ALiarn tamen inueni viam breuiorem vt in figura .H.H. in qua ſit punctus .b. perfecti, & .k. degradati plani. + Nunc ducatur .b.c.s. ad rectos cum .p.m. indefinitè, quæ quidem abſcindatur in puncto .s. ita quòd .c.s. æqualis ſit alti tudini perfectæ, deinde coniungatur rectà. s. cum .i. + Tunc ſi ab .k. vſque ad protractã i.s. ducta fuerit .k.R. parallela li- + + neę .c.s. hæc .R.k. erit altitudo quæſita ſeu degradata. +

+
+
+ +
+
+

+ Quod ita probo. + Iam nulli du bium eſt quin .f.V. ſit æqualis alti-tudini quęſitæ ſeu degradatę, quo tieſcunq; ergo ꝓbauerimus .k.R. æqualem eſſe lineæ .f.V. habebi-mus propoſitum. + Quare certum nobis erit eandem proportionem eſſe lineæ .c.s. ad .k.R. quam .c.i. ad k.i. et .c.i. ad .k.i. vt .x.i. ad .f.i. et .x.i. ad .f.i. vt .m.o. ad .f.o. et .m.o. ad .f.o. vt .m.T. ad .f.V. ex ſimilitudine triangulorum. + Ergo .m.T. ad .f.V. erit vt .c.s. ad .k.R. ex .11. quinti, ſed .c.s. ſumpta fuit æqualis .m.T. + quare .c.s. ad .f.V. erit, vt .m.T. ad eãdẽ .f.V. ex .7. ꝗnti, & ex .11. eiuſ-dem .c.s. ad .f.V. erit vt .c.s. ad .k.R. quapropter ex .9. eiuſdem .k.R. æqualis erit .f.V. +

+
+
+ CAP. VIII. +

+ MOdus ab antiquis philoſophis obſeruatus, eſt etiam vtilis, compendioſaq́; via progreditur, cuius ſpeculationem, in ſubſcripta figura, quadam ex parte ſecũ-dum morem antiquum, quadam etiam ex parte ſecundum ingenij mei vires cõſtru-cta, cognoſcemus. + In qua ego diuiſi .x.i. in puncto .s. ab .x. ita eleuato, quanta eſt + + + vera altitudo ipſius .M.T. et I.s. duxi ſupponendo eſſe .I. punctũ pſpectiuæ ſecundũ antiquos, ideſt angulum ſupremum trianguli antiquorum à punctoq́ue .k. meo duxi k.f. parallelam ipſi .c.m.p. vſque ad .i.x. in puncto .f. & à puncto à communi ipſis .k.f. et .i.x. vſque ad .I.s. duxi quoque .A.B. parallelam ipſi .i.x. atque hæc omnia ex more antiquo præſtiti. +

+
+
+ +
+
+

+ Nunc verò eum conſiderans modum, quem ego de figuris .G.H. antecedentibus præſcripſi, videndum eſt, an punctum .B. tribus lineis .A.B.I.s. et .R.V. quarum hęc vl tima à me iam ducta fuit, commune exiſtat, ideſt vtrum .A.B. æqualis exiſtat ipſi .K.R. quam ſecundum modum à me adinuentum, reuera ſcimus eſſe deſideratam altitu dinem in perſpectiua. + Quod tunc à nobis probatum erit, quando rationibus clarè patebit ipſam .A.B. æqualem eſſe ipſi .f.V. + Quamobrem ducamus .I.f. vſque ad .ω. lineæ .c.p. vnde ratione ſimilitudinis triangulorum manifeſtè intelligemus, eandem proportionem eſſe ipſius .m.T. ad .f.V. quæ eſt .m.o. ad .f.o. & eius, quæ eſt .m.o. ad .f.o. quæ eſt .ω.I. ad .f.I. & eius, quæ eſt .ω.I. ad .f.I. quæ eſt .x.I. ad .A.I. & eius, quæ eſt .x.I. ad .A.I. quæ eſt .x.s. ad .A.B. ideſt vt eius, quæ eſt .m.T. ad .A.B. ſed idem quoq; erat de .m.T. ad .f.V. + Vnde ſequitur .A.B. æqualem eſſe .f.V. ex .9. quinti Eucli. atq; etiam ipſi .k.R. quod à nobis propoſitum eſt inquirendum. +

+
+
+ CAP. IX. +
+ +
+

+ INstitvens etiam ſermonem de figuris ſu-perficialibus orizontalibus, ſeu de plantis, pulcherrimum quendam modum, quem ego ad locandum quodlibet punctum in perſpectiua, (degradatum cum fuerit parallelogrãmum quod dam rectangulum, in noſtro plano perpendicula ri orizonti, quemadmodum in ſuperioribus figu-ris .A. demonſtrauimus) conſideraui, ſilentio haud prætereundum eſſe. +

+

+ Sit igitur in ſubſcripta hîc figura .K. in paralle logrãmo perfecto pũctum .b. quod locari debeat in degradato .e.q.d.r. + Nunc à duobus quorumli-bet quatuor angulorum .q.u.a.d. ducuntur duæ li-neæ occultæ .q.g. et .u.f. per punctum .b. vſque ad latera .q.d. et .u.a. ita tamen vt eorum extremita-tes .g. et .f. intus cadant inter .q.d. et .u.a. ipſorum laterum, ideſt vt non ſecent duo latera .q.u. aut .d.a. + Deinde punctum .f. inter .q. et .d. cõiungatur oc-cultè cum angulo degradato .e. qui correſpõdet .u. perfecti, mediante linea .e.f. quæ erit .u.f. degra dita in noſtro plano. + Deinde ſumatur punctum .n. in linea .q.d. tam diſtans à .q. quàm.g. diſtat ab .u. ducaturq́ue linea .i.n. quæ lineam .e.r. in puncto c. diuidet, quod exijs, quæ ſuperius iam diximus ad ipſum .g. referetur. + Ducendo poſtea lineam oc cultam .q.c. patebit eam correſpondere lineæ .q.g. quæ ſecans lineam .e.f. in puncto .t. hoc, communi ſcientiæ ratione, reſpondebit ipſi .b. vt omnes cognoſcent. +

+ +

+ Sed ſi fortè punctum .b. eſſet in aliquo + + laterum, puta .q.u. volo vt in rectangulo per-fecto .q.d.a.u. ducta ſit vna diagonalis quam volueris puta .q.a. deinde à puncto .b. ad reli-quum angulum oppoſiti lateris ducta ſit recta .b.d. ita quod à diagonali ſecetur in puncto .ω. per quod punctum demum à reliquo angulo la teris .q.u. ducta ſit .u.ω. vſque ad latus .q.d. in cto .f. quo facto, ita faciendum erit in rectangu lo degradato, hoc eſt ducenda erit diagonalis .q.r. quę correſpondet diagonali .q.a. perfecti deinde .f.e. quæ correſpondet rectæ .f.u. perfe-cti, quæ etiam interſecabitur à diagonali .q.r. in puncto .o. correſpondens .ω. perfecti, per quẽ .o. à puncto .d. cum ducta fuerit .d.o. vſque ad .t. in latere .q.e. hoc punctũ .t. correſpondebit pun cto .b. perfecti. +

+
+
+ +
+
+

+ Idem eueniet ſi loco diametri .q.a. ſumpta fuerit diameter .u.d. & loco .b.d. protracta fue rit .b.a. deinde loco .u.ω.f. ducta fuerit .q.ω.f. vn-de punctum correſpondens ipſi .f. in figura de-gradata erit in latere ſupremo .e.r. correſpon-dens lateri .u.a. & ita ducenda erit diameter .d.e. correſpondens diametro .d.u. et .q.f. ſurſum verſus correſpondens .q.f. imum verſus deinde .r.o. reſpondens .a.ω. quæ terminabicur ab eodẽ-met puncto .t. vt prius. +

+
+
+ CAP.X. +

+ Ex mea figura .F. ſuperficiali perſpectiuæ facillimum modum locandi quoduis punctum in perſpectiua elicui. + Iuſſi enim vt aptaretur tabula quædam rectan-gula exactè plana, triplo aut quadruplo, aut quanto volueris maioris longitu-dinis, quàm latitudinis protenſa, quæ quidem latitudo erat ad duos circiter pedes deſignata ab .A.B.C.D. cuius duobus lateribus .A.B. et .B.C. iuſſi, vt duæ regulæ affi gerentur, quæ ſuperficiem eiuſdem tabulæ excederent, vt vnũ ex lateribus alicuius anguli recti materialis, qui appellat̃ norma (vt inferius dicam) ei adherere poſſit, cu-raui poſtea, ut iuxta angulum .D. in puncto .o. fixo mobilis regula .o.Q. affigeretur tantæ longitudinis, aut paulò minoris, quantam occupabat latus .D.A. quæ circum .o. volueretur, in rectitudine poſteà. o.i. parallela ipſi .D.A. in puncto .i. duobus pedi-bus longè à latere .A.B. aliam quoque mobilem appendere feci .i.M. in tantam ferè longitudinem extenſam, quanta conſtat .A.B. cõſtitui etiam, vt quoddã angulum re ctum materiale tantæ magnitudinis, quanta nobis vſui eſſe poterat ſuper eadem ta-bula; + necnon regula quædam materialis neceſſariæ longitudinis ſtatuerent̃, atq; hæc omnia tenuiſſima, vt fierent curaui. + Quandam deinde lineam ad .o.i. parallelam, ideſt .p.E. ſuper eadem tabula adeò diſtantem ab .o.i. vt inter .E.p. et .B.c. perfe-ctæ res, quæ degradari debebant, locari poſſent, ſignaui. + Hæc autem diſtantia, quæ + + inter .o.i. et .p.E. intercedebat, altitudinem oculi ab orizonte ſignificabat. + Signa-ui etiam lineam .i.G. perpendicularem lineæ .E.p. cui affigi poſſet non nihil chartæ quotieſcunque volebam in perſpectiua aliquid delineare. + Quod cum facere deſi-derabam, ponebam perfectum optimè affixum in quadrangulo .E.G: & in quadran gulo .E.i. aliquod folium papyri affigebam. + Ponamus nunc, me voluiſſe conſtitaere punctũ .b. ſumebã angulũ rectũ materialẽ, ſeu normã, & eius vnum latus, iuxta latus .B.c. ponebam, atque aliud per punctum .b. tranſire faciebam, & vbi hoc latus lineã E.p. diuidebat, punctum .c ſignabam per quod efficiebatur, vt regula .i.M. tranſiret, quieſceretq́ue aliquantulum aliquo modo in huiuſmodi ſitu, opera deinde circini interuallum .b.c. ſumebam, & in .p.E. à puncto .x. verſus .E. punctum .m. ſignabã: + per quod faciebam, vt tranſiret regula .o.Q. quæ lineam .x.i. in puncto .f. diuidebat. + Angulum deinderectum materialem accipiebam, cuius vnum latus .A.B. ponebam, aliud verò per punctum .f. tranſibat, quod quidem latus regulam .i.M. in puncto .k. (quod ſtatim ſuper folio papyri ſignabatur) interſecabat, atque hoc erat punctũ, quod quærebam, puncto .b. correſpondens. + Huiuſmodi effectus rationes ab ijs, quæ ſuperius dixi eliciuntur. + Atque hæc ad baſes rerum, vt in ſubſcripta figura eluceſcit, ſpectabant. +

+
+ +
+
+
+ CAP. XI. +

+ Ad degradandas deinde altitudines, vſus ſum mea figura tam .H. quã ẽt .H.H. vt milii ſeſe offerebat occaſio. + In primis ratione modi figuræ .H. curabã, vt + + vnum ex lateribus anguli recti, ſeu normæ regulæ .B.C. anniteretur, aliud verò per .m. in rectitudine cuius ſignabam m.T. interuallum æquale altitudini perfecti, ideſt punctum .T. æqualiter diſtans ab .m. tranſire faciebam, deinde regulam .o.Q. per punctum .T. tranſire quoque faciebam: + & notabam interſectionem ipſius cum linea .i.x. in puncto .V. efficiebam deinde vt vnum ex lateribus anguli recti, lateri ta-bulæ .B.C. anniteretur, aliudq́ue per punctum .k. tranſire faciebam, & in huiuſmodi rectitudine à puncto k. ſignabam quandam menſuram æ qualem lineæ .f.V. quę erat k.R. pro altitudine degradata. +

+ ALITER IDEM. +

+ MEdiante deinde figura .H.H. vnum ex lateribus anguli recti, lateri tabu-.B.C. vt anniteretur faciebam; + aliud verò per punctum .b. perfecti, ideſt ba ſis eiuſdem perfecti tranſire faciebam. + Et in huiuſmodi rectitudine ſignabam .c.s. æquale interuallum altitudini perfecti, ideſt punctum .s. ita diſtans à .c. efficiendo de inde, vt latus anguli recti, lateri .B.C. tabulæ anniteretur, aliudq́ue per punctum .k. tranſire faciens ſignabam .k.R. indeterminatam. + Faciens deinde tranſire regulam i.M. per punctum .s. notabam punctum .R. interſectionis eiuſdem cum linea .k.R. ducta. + Itaque altitudinem .k.R. degradatam habebam. + Hæc autem via aliquan-tulum breuior, expeditiorq́ue altera. +

+
+ +
+ +
+
+ JACOBO SOLDATO MEDIOLANENSI Serenißimi Ducis Sabaudiæ Architecto peritißimo. + CAP. VII. +

+ SVperioribvs diebus non diu poſtquam de perſpectiuis inter nos ſermonem habuimus, dum animus totus adhuc in his eſſet. + Illud in mentem venit quòd exi mius ille vir, & profundiſſimæ doctrinæ, nec vnquam ſatis laudatus Daniel Barba-rus ſe accepiſſe profitetur à Ioanne Zamberto patritio Veneto, qui ad verbum om nia deſumpſerat a Ioanne Cuſino Pariſienſe. + Nec parum mirabar peritiſſimum il-lum Cuſinum, quod in capite quarto ſecundæ partis perſpectiuæ, vt quodpiam pla-num quadrilaterum in quadratam figuram redigeret, ſuper vnam datam lineã qua-dratam compoſuiſſe. + Non animaduertens diſtantiam aut interuallum .b.c. degra-datum ín linea .b.f. (quod eſt .b.E.) ita eſſe poſſe latus parallelogrammi rectanguli magis longi quam lati, aut magis lati quam longi, vt etiam latus quadrati, quod be-neficio ſubſcriptæ hic figuræ facilè depræhendi poteſt. + Vbi .b.c. latitudo eſſe po-teſt, tam perfecti degradati in triangulo .b.n.m. aut in triangulo .b.q.t. quam in trian gulo .b.a.c. + Sed perfectum degradati in triangulo .b.n.m. magis longum quam latũ & perfectum degradatum in triangulo .b.q.t. magis latum quam longum, & perfe-ctum degradati in triangulo .b.a.c. quadratum erit quemadmodum à meis etiam fi-guris .A. ſcientificè intelligi poteſt. + Hinc, ad inueniendum perfectum alicuius pla-ni degradati, non ſufficere degradationem ſolum interualli inter duos terminos ſolos, ideſt .b.E. aſſignare, apertè patet, quia non omnia parallelogramma. perfecta ab vno tm̃ interuallo producuntur, eo non ſunt omnia quadrata. + Ad inquirendũ igitur perfectum alicuius plani parallelogrãmi, alicuius propoſiti degradati, oportet vniuerſam degradationem tam latitudinis, ꝗ̃ longitudinis, & folius longitudinis aſſignare; + Vt exẽpli gratia, in ſubſcripta hic figura, volẽdo inuenire perfectum paral lelogrammum degradati .b.h.l.m. dando diſtantiam orizontalem .b.d. à pede .d. ho- + + + minis vſque ad planiſitum in quo degradatio facta ſit: + ſtatim altitudo .A. oculi à pe de, quæ tanta ſemper eſſe debet quanta eſt altitudo trianguli .b.n.m. qui clauditur, protrahendo .m.l. et .b.h. vſque ad concurſum in .n. in lucem prodibit. + Oporter deinde erigere lineam .b.o. perpendicularem lineæ .d.b.m. & vſque ad eandem pro ducere lineam .l.h. in puncto .E. et à puncto .A. per .E. vſque ad .c. ipſius .d.b.m. produ ctæ ducere .A.E.c. atque deinde protrahere lineam .o.b. vſque ad .T. ita vt .b.T. ęqua lis ſit ipſi .b.c. & ad ipſam à puncto .m. ducere parallelam .m.R. & à puncto .T. ducere .T.R. parallelam ipſi .b.m. + Vnde ex .34. primi Eucli .m.R. æqualis erit ipſi .b.T. et .R.T. ipſi .m.b. & anguli in rectos euadent, atque hoc parallelo grammum rectangulum erit verum perfectum degradati .b.m.l.h. obrationes à me circa figurã .A. adductas. + + + Sed eſt hic quod magis nos commoueat, quia cum ex linea .b.c. quadratum .b.g. pro duxerit, vult eum poſtea degradare. + Quod vt faciat (hanc figuram videbis in cap .4. ſecundæ partis Danielis Barbari) oculum .A. in eadem ſuperficie extenſa, quadrati .b.g. collocat. + Quod rectè fieti non poteſt, quia oculum hoc mo-do locantes, viſualesq́ue radios beneficio vnius plani ſituati in .b.f. ſecantes in ipſo plano, nihil aliud quam dictã lineã .b.f. & nullã degradationẽ inueniẽt. + Id quod, & ſi natura ſua ſit omnibus notum, ponit id ipſum Vitelio pro quinta propoſitione quarti libri de perſpectiua. + Præter hæc, credit latera .b.d. et .c.e. quadrati degra-dati ſemper videri mediantibus angulis .b.A.c. et .f.A.g. quod fieri poteſt, quem-a dmodum ex mea figura corporea .A. facilè cognoſcere poſſumus, + propterea quòd latera .d.r. et .q.e. meæ figuræ, mediantibus angulis .d.o.r. et .q.o.e. qui extra ſuperfi-ciem .s.a. exiſtunt videntur, vnde ſi quis imaginaretur in puncto .p. oculum eſſe, & ab ipſo ad .u. et .q. duas lineas duceret, angulus .q.o.u. nunc maior, nunc minor eſſet angulo .q.p.u. aliquando etiam æqualis, quamuis rariſſime; + Sub diuerſis igitur an-gulis, pro maiori parte, deteguntur latera, à partibus quadrati tam degradati, quàm perfecti, quæ non ſunt anguli .b.A.c. et .f.A.G. + Quod vero idem poſtea dicat eam proportionem eſſe ab .b.E. ad .f.h. & ſimul ad .c.g. quæ eſt ab .a.g. ad .h.g. id tuo relin­ + + quam iudicio. + Tibi quoque conſiderandum relinquo; + cum rationabilis degrada-tio eſſe debeat, qua ratione neceſſarium ſit, vt diſtantiæ reſq́ue, in vna & eadẽ pro-portione cum altitudine oculi ad rem degradatam exiſtant? + Cum poſtea degrada-uerit quadratũ, is ſcriptor, in figura .d.b.c.e. eum bene & ex perſpectiuæ optimis legibus degradatum fuiſſe probare nititur; + ſolum probans .d.e. æqualem eſſe ipſi .E.h. .E.h. ſecundũ ipſum eſt degra datio lateris .c.g. & ſuperius dixerit, ſetria quadrati plana degradauiſſe, quia .b.E. degradat .b.c. et .E.h. degradat .c.g. et .f.h. degradat .f.g. nec quidem de lateribus .b.d. et .c.e. loquitur, quia ſi .c.g. perfecti, degradatum eſt in .E.h: et .d.e. rectè protracta exiſtit, cum ſit æqua-lis ipſi .E.h. cum etiam .b.d. et .c.e. rectè protractæ eſſe debeant: + qua de cau-ſa ipſis .b.E. et .f.h. quæ, ex ipſo, ſunt degradationes .b.c. et .f.g. æquales eſſe non de-bent? + Poſſet is mihi quidem reſpondere, hoc pacto nulla ſuperficies clauderetur. + Ergo tria latera .b.c: c.g. et .g.f. benè ſunt degradata, eiusq́; ꝓportionalitates ma lè intellectæ nil probant. + quia ſi dictæ proportionalitates, nobis tutò promitterent degradationes, ab eo primum effectas, in linea .b.f. eſſe bonas, ergo duæ .b.d. et .e.c. falſæ exiſterent, quarum quælibet maior eſt .b.E. et .f.h. ex .18. primi Eucli. + Omitta-mus etiam quod vbi is ſcribit eam eſſe rationem, aut comparationem ab .A.d. ad .b.E. quæ eſt ab .d.c. ad .b.c. eandemq́ue eſſe ab .E.h. ad .c.g. quæ eſt ab .A.E. ad .A.c. nil probet; + nec ſimilitudinem triangulorum, nec aliquam propoſitionem Eucli. citans. + In quo excuſari non poteſt, quòd non ſoleat Euclidem, aut alium quemuis autorem citare, cum vel in ipſo operis principio capite .3. primæ partis, A pollonium Pergeũ Euclidemq́;, & ſi etiam præter rem, citet. + Deinde quũ idem probare vult .d.e. æqua lem eſſe ipſi .E.h. eandem inquit eſſe proportionem .a.b. ad .a.d. quæ eſt ipſius .A.c. ad .A.E. quod & ſi verum ſit, hic tamen modus ratiocinandi nullo ordine nititur, quia rectius dixiſſet pro clariori intelligentia ipſius .a.c. ad .a.e. eandem proportio-nem eſſe, quæ eſt .A.c. ad .A.E. propter ſimilitudinem, quæ inter duos triangulos .A.c.a. et .E.c.e. intercedit, cum .E.e. ſupponatur parallela ipſi .A.a. quod etiam vt de-monſtraretur longiori oratione ei opus fuiſſet ſi voluiſſet intellectum eorum, qui pa rum ſunt exercitati, perduci ad cognoſcendũ idem planè futurum de .a.c. ad .a.e. vt eſt ipſius .A.c. ad .A.E. in hunc modum, ideſt probando primùm duos triangulos .A.c.a. et .E.c.e. æquiangulos eſſe, mediante .29. primi Eucli. cum .A.a. et .E.e. inuicem ſint parallelæ. + Vnde ex .4. ſexti. idem extitiſſet de .A.c. ad .E.c. vt .a.c. ad .e.c. et. ex 16. quinti idem de .A.c. ad .a.c. vt ipſius .E.c. ad .e.c. & ex .19. eiuſdem de .A.E. ad .a.e. vt ipſius .A.c. ad .a.c. & ex .16. iam dicta de .A.E. ad .A.c. vt ipſius .a.e. ad .a.c. ideſt ipſius .A.c. ad .A.E. vt eſt ipſius .a.c. ad .a.e: Aut hoc alio modo, qui breuior eſt pro-cedendum, incipiendo ſcilicet à ſecunda ſexti Eucli. dicendo exiſtente .E.e. paral lela ipſi .A.a: ex dicta .2. lib. 6. erit idem de .c.E. ad .E.A. vt de .c.e. ad .e.a. vnde ex .18. quinti innotuiſſet ſtatim quod de .c.A. ad .E.A. vt de .c.a. ad .e.a. extitiſſet. + Nunc mediantibus ſupradictis duabus propoſitionibus ideſt .29. primi, & 4. ſexti, cogno-ſcitur idem planè eſſe de .b.c. ad .d.e. quod ipſius .a.c. ad .a.e. & ex eiſdem idem eſſe de .c.g. ad .E.h. quod ipſius .A.c. ad .A.E. vnde ex .11. quinti bis repetita idem erit de b.c. ad .d.e. quod de .c.g. ad .E.h. ſed cum ex ſuppoſito .c.g. ſit æqualis ipſi .c.b. idem erit de .c.g. ad .e.d. quod ipſius .c.b. ad eandem ex .7. quinti, vnde ex .11. idem erit de c.g. ad .E.h. quod eiuſdem .c.g. ad .e.d. ex .9. igitur eiuſdem .d.e. æqualis erit ipſi .E.h. atque hic verus eſt modus ducendi intellectum parum exercitatum in cognicio-nis campum. + quem quidem mihi obſeruandum proponerem ſi onus ſcribendi ſu-ſciperem ijs, qui in ſcientijs parum verſati ſunt, quos tanquam puerulos manu du- + + cere oportet. + Ratio verò ab ipſo adducta propter quam .E. repreſentatur oculo al-tius quam .b. nempe eo quod .A. ſuperſtet ipſi .E. nihil valet, quia ſi inferius eſſet, idem contingeret, ſed hoc euenit eo quod .E. altius eſt ipſo .b. + Idem dico de .h. vbi ſimiliter decipitur. + Idem etiam in .7. cap. fallitur in ſecundo modo, quem oſten dit pro ſecundo quadrato aliquo degradato à parallelogrammo degradato magis longo quàm lato, cum ducat parallelam .l.m. ad .b.c. à puncto .l. interſection is ipſius .o.c. id, quod non rectè efficitur quemadmodum ex rationibus à me allegatis circa meas figuras .A.A. facilè innoteſcit. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Nono deinde cap. contrario planè ordine, quam oporteret proceſsit, quia angulus .2. trianguli perfecti magis diſtet à plano ſuper quod degradari debet triangulum, quàm latus .1. 3. oppoſitum dicto angulo .2. & per confequens longère motior ſit ab oculo, ipſe in degradato, magis propinquum eſſe facit, è con-tra eap .10. rectè fecit contra id, quod capite .9. tradiderat. +

+

+ Quod autem deinceps in prima parte .11. & vltimi capitis aſſerit eſt, admittendũ. + Quod verò in ſecunda parte ab eo traditur, ideſt alius quidam modus quem de trãſ ferendis punctis à perfecto in degradato proponit, non eſt modus vniuerſalis; + quia ſi altitudo .T.Q. oculi à plano orizontali, non eſſet æqualis medietati lateris .B.D. perfecti, interualla .a.b.c.d.e. lateris B.D. admittenda non eſſent. +

+

+ Pro cuius rei intelligentia ſit in ſubſcripta hic figura corporea .ω. parallelogram-mum rectangulum A.B.C.D. in plano orizontali, & linea .Q.H. illud per medium diuidat, quæ ſit parallela duobus lateribus .A.B. et .C.D. in cuius quolibet puncto .Q. ſit infimus terminus altitudinis oculi, & in . + + T. ad perpendiculum ipſius .Q. ſit verus ſitus eiuſdem, tantum eleuatus à .Q. quanta eſt medietas ipſius .D.B. ſitq́ue figura corpo-rea finita ſimilis meæ .A. vnde .Q.T. æqualis erit ipſi .Q.æ. & planum perpendiculare orizõ-ti, ſuper quod punctum .k. perfecti duci debet ſit .R.D.B. ſintq́ue ductæ per imaginationem lineæ .T.K: Q.K. et ſit .K.N. perpendicularis la-teri .C.D. à quo puncto .N. imaginatione ſit præhenſa linea .N.Q. at que hæ tres lineæ ſectæ ſint à plano in punctis .c.i. et .2. quorum punctũ. 2. erit quæſitum plani. + Imaginemur nunc duos triangulos .K.T.Q. et .N.Q.æ. qui ſecti erũt à plano .R.B.D. quorum communes ſectiones erunt .1. 2. et .D.c. & quia .N.K.D.i. et .æ.Q. inuicem ſunt parallelæ, ſequitur eandem pro-portionem futuram ipſius .Q.K. ad .K.i. quæ eſt ipſius .æ.N. ad .N.D. imaginatione concipien do a puncto .K. vſque ad .æ.Q. quandam paral-lelam ipſi .N.æ. quemadmo dum ex te ipſo intel ligere potes. + Sed ratione ſimilitudinis trian-gulorum ita ſe res habet de .æ.Q. ad .D.c. vt de .æ.N. ad .N.D. vt quoque de .T.Q. ad .2. 1. quemadmodum ipſius .Q.K. ad .K.i. vn-de ex .11. quinti, idem erit de .Q.T. ad .1. 2. quod de .Q.æ. ad .c.D. & ex .16. eiuſdem de .Q.T. ad .Q.æ. quod de .1. 2. ad .c.D. & exiſtente .æ.Q. ex ſuppoſito æquali ipſi. + + 1. 2. + Vnde huiuſmodi regula tunc bona redditur, quando T.Q. æqualis eſt ipſi .œ.Q. ideſt medietati ipſius .D.B. at verò ſi æqualis non eſſet hoc minime ſequeretur, vt facilè patet. + Quòd verò .2. R.Z. &. ſint benè diſpoſita, dubitandum non eſt, quia punctum .i. meæ hic ſubſcriptæ figuræ, quod coreſpondet K. eius ſiguræ adeò diſtat a medio .R.X. trianguli .R.B.D. vt .2. cum .1. 2. dicto medio .R.X. ex .6. + Vndecimi fit parallela. + Idem de reliquis dico. quod manifeſtè cognoſci poteſt, ab eo, quod in ſuperius poſitis figuris corporeis dixi. + Huiuſmodi modus ducendi res in perſpectiua, non ſolum à Gallis, ſed à Germanis etiam in vſum reducitur. + Sed quia ad hæc vſq; tempora eiuſdem perfectionis ratio, quam ego ſuperius propoſui, nõdum in lucem emerſit, factum fuit, vt errorũ laqueis irretirentur, ſumentes .T.Q. modo maiorem, modo minorem medietate lateris .D.B. + Cum hunc igitur modum hic Autor vniuerſalem eſſe putet, labitur in errorem, cum debuiſſet longitudinem ipſius .T.Q. debere eſſe æqualem medietati ipſius .D.B. proferre. + Aſſerit deinde diſtantiam ip-ſius .T.Q. à latere .B.D. æ qualem eſſe debere lateri .C.D. quod neceſſarium non eſt, quia in quibuslibet diſtantijs, iuſta operatio fieri poteſt, quemadmodum in ſubſcri-pta hîc figura facile patet, ideſt, quòd quibuſcunque modis .c.D. æqualis remaneat ipſi .1. 2. & ſic interualla, quæ tranſuerſum aguntur vſq; ad mediũ trianguli .D.R.B. Neque etiam probandus eſt auctor ille, cum pro oculo, ſuum .T. loco .Q. à me poſi-ti, ponit, cum is locus ſit verus ſitus pedis eius quireſpicit, & non oculi. + Quòd autẽ Auctor iſte, modo vniuerſali intelligat, vt iam diximus, cõſideretur figura tertij mo di primi cap. tertiæ partis, in qua ſuum oculum (vt ita dicam) ponit in .o. altius ſeu diſtans à rectitudine lateris .c.d. plus quam ſit totum latus .d.b. +

+
+
+ +
+
+
+
+ AD EVNDEM IACOBVM. CAP. XIII. +

+ TVas accepiliteras omnis humanitatis & officij plenas, in quibus requiris cau-ſam, quæ me in alijs meis literis impulit ad dicendũ, angulũ .q.o.u. modo ma-iorem, modo verò minorem futurum angulo .q.p.u. meæ figuræ corporeæ .A. hanc igitur ob cauſam imagineris in ſubſcripta hîc figura duo triangula .q.o.u. et .q.p.u. quorum .q.p.u. perpendiculariter ſit ſuper ſuperficie trianguli .q.o.p. collocatum, præcisè vt in mea figura corporea .A. ſuperficies verò trianguli .q.o.p. ſit exempli-gratia .V.M. & trian-guli .u.o.p. ſit .V.D. + + quarum cõmunis ſe-ctio ſit .V.p.o.x. non eſt enim dubitãdum quin triangulum .q.p.u. ſit perpendicula-re triangulo .q.o.p. hoc ex .18. lib. 11. Eucli. perpendicula-re ſit ſuperficiei .a.s. in qua reperitur triã-gulum .q.p.u. & hoc ex linea .o.p. perpendiculari dictæ ſuperficiei .a.s. + Nunc dico angulum .q.o.u. modo maiorem, modo minorem eſſe angulo .q.p.u. + Notiſſimum igitur primum nobis + + eſt angulum .p.q.u. obtuſum eſſe; + Imaginemur ergo circa triang ulum .p.q.u. circun-ſcriptum eſſe circulum, cuius portio .p.q.u. minor erit medietate eiuſdem medij cir-culi, vt iam ex 30. Eucli. lib. tertij nouiſti. + nunc imaginemur dictum circulum circum lineam .q.u. loco axis verſus .x. moueri, vnde girus eiuſdem, per quem tranſibat linea V.x. remouebitur ab eadem linea non nihil cum motus erit à primo ſitu vſquequò ad ſecandam dictam lineam .V.x. in alio quodam puncto inter .p. et .x. redibit; + quod quidem punctum ſi erit inter .o. et .x. angu + + lus .q.o.u. maior erit angulo .q.p.u. + Sed ſi idem punctũ erit in-ter .p. et .o. dictus an-gulus .q.o.u. minor erit .q.p.u. de qua ꝗ-dẽ re tu ipſe median-te .20. lib. 3. et .16. lib. primi certior fieri po-tes. + Valde miror hæc Ioannis Cuſini di cta ad hæc vſque tempora tanto in prætio ſint habita, vt ab excellentibus ſcriptori-bus quaſi ſi proprij eorum ingenij partus eſſent, de verboad verbum vt theſauros, in fuis ipſorũmet libris reſcripta fuerint, quemadmodum iam omnes admonui in mea gnomonica Orontium, Munſterum, aliosq́; permultos feciſſe. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ CAP. XIIII. +

+ Ex ijs, qu æ de nonnullis effectibus ducendo in perſpectiua tertíum corpus regu lare, octo triangulis æquilateribus eſt term inatum, ſcire deſideras, hoc vnũ eſt caput: + vnde fiat, aut quomodo probetur quaſlibet duas facies oppoſitas eiuſ-dem corporis octoaedri inuicẽ æquidiſtantes eſſe. + Quamobrem ſit hîc ſubſcriptũ octoaedrũ, cuius diameter vna ſit .b.q. et .b.p.l. vna ex faciebus, cui opponatur facies .q.k. + + d. quas adinuicẽ æquidiſtantes eſſe contendo ſint aliæ duæ facies, quæ inter has ponuntur .b.d.k. et .q.p.l. & à punctis extremis .b.q. dia-metri. ductæ ſint quatuor lineæ .b.a: b.u: q.a: q.u. ad puncta .a. et .u. diuidentia .k.d. et .l.p. per medium, vnde ex 4. primi Eucli. quatuor hæ lineæ adinuicem ęquales erunt ſumẽdo eas vt baſes triangulorũ .a.d.b: u.l.b: a.d.q. et .u.l.q. adinuicẽ quoq; æꝗdiſtabũt .a.b. ab .u.q. et .b.u. ab .q.a. ex .27. primi; + ꝗa ſi imaginabimur dia metrum .b.q. tunc ex .4. aut ex .8. eiuſdem lib. habebimus angulos .a.b.q. et .u.q.b. æquales inuicem; + ſed ob eaſdem rationes .p.l. paralle-la eſt ipſi .d.k. vnde ex 15. lib. 11. facies .b.p.l. parallela fit, aut æquidiſtans ipſi .q.d.k. ideſt primum propoſitum. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Ad habendam deinde quantitatem diſtantiæ, aut interualli ſimul cum ſitu, in fa-cie .q.d.k. quem latus .p.l. perpendiculariter reſpicit. + Imaginemur à puncto .u. ſuper q.a. cad ere lineam perpendicularem .u.o. quæ illico reperitur cum triangulum .a.u.q. ex lateribus datis & cognitis conſtet, quodquidẽ triangulum, medietas eſt qua-drilateri, ſeu. rumbi .q.a.b.u. cui vnaquæque dictarum quatuor facierum perpendi-cularis exiſtit ex .4. ct .18. lib. 11. & ob id linea .u.o. extenſa in ſuperficie dicti quadri-lateri, & perpendicularis lineæ .q.a. perpendicularis erit faciei .q.d.k. & ex .29. primi, angulus .b.u.o. rectus erit, ut etiã angulus .o.u.l. ex .2. definitione lib. 11. vnde ex .4. eiuſdem lib .o.u. perpendicularis erit faciei .b.p.l. + Ha bebimus ergo ſitum in fa-cie .q.d.k. qui reſpicietur ad angulos rectos à linea .p.l. quiquidem erit in perpendi-culari à puncto .o. ad .q.a. ducta. +

+

+ Quòd autem .a.o. ſit latus exagoni æquilateris circumſcrip tibilis ab eodem circu lo, qui vnam ex faciebus triangularibus æquilateribus propoſiti corporis circunſcri-bere pot eſt, ita oſtenditur. ſit cõprehenſum imaginatione, triangulum .a.q.u. ſepara tim, cuius latus .a.u. æquale eſt vni ex lateribus triangulorũ eiuſdem corporis ex .33. primi, quo dlibet verò aliorum duorum æquale perpendicularibus dictorum trian-gulorum, in quo triangulo .a.u.q. ducta ſit perpendicularis .u.o. ab vna extremitatũ lateris maioris, ad vnum ex minoribus lateribus, quę perpendicularis intra triangu-lum cadet, quia dictum triangulum oxigonium eſt. + quod autem attinet ad duos angu los .a. et .u. cum æquales ſint ex quinta lib. primi; + 17. nos certiores facit; + quod verò an­gulus .q. ſit etiã acutus: + 30. lib. tertii nos cer-tos reddit, ꝗa.a.u. minor eſt diametro ſphę­ + + ræ datum corpus circumſcribentis, cum .q. dictæ ſphęrę ſuperficiem tangat. +

+
+
+ +
+
+

+ Ad probandum .a.o. ęqualem eſſe lateri exagoni dicti, ſatis erit probare .a.q. ſeſqui alteram eſſe ad .a.o. quia ſi in ſubſcripto hîc circulo ducemus duas ſemidiametros .n.p. et .n.l. ad. angulos triãguli ęquilateri .p. et .l. & cum quodlibet laterum ipſius exago ni, ęquale ſit ſemidiametro circuli ex .15. lib. 4. habebimus ex .8. primi, angulum .n.p.l. æqualem angulo .q.p.l. + Vnde ex .4. eiuſ dem .o.n. ęqualiserit ipſi .o.q. ideſt .q.a. ſeſ quialtera erit ad .a.o. +

+

+ Ad probandum nunc in triangulo .a.q.u: a.q. ſeſquialteram eſſe ad .a.o. eſt quoq; ſciendum primò omne latus trianguli ęquilateri in potentia ſeſquitertium eſſe ad perpendicularem eiuſdem trianguli, quod vndecima lib. 14. Eucli. breuiter demon ſtratum eſt. +

+ +

+ Ponamus nunc quadratum lateris .a.u. eſſe .12. clarum erit quodlibet quadratum aliorum duorum laterum .a.q. et .u.q. futurum nouem, ex ijs quæ poſteriore loco dixi mus, & quia quadratum ipſius .q.a. eſt tantò minus aliorum duorum quadratorum ſumma, quantum eſt duplum producti ipſius .q.a. in .a.o. ex .13. ſecundi, ſed alia duo quadrata ſimul collecta faciunt .21. à quo numero ſubtrahendo quadratum ipſius .a.q. ideſt nouem, remanebit numerus .12. pro duplo producti ipſius .q.a. in .a.o. cuius dupli me- + + dia pars, id-eſt ſimplex productum ipſius .q.a. ĩ a.o. erit 6. Sed ꝗa qua dratum ip-ſius .q.a. eſt nouem, eius radix .q.a. crit .3. per quã di-uidendo .6. productum ipſius .q.a. in .a.o. pro latere .a.o. conſurgent duo, cum er go .a.o. ſint duo tertia ipſius .a.q. certi erimꝰ a.o. eſſe latus dicti exagoni. +

+
+
+ +
+
+
+
+ CAP. XV. +

+ DEſiderãtes ſcire deinde .l.k. in figura .M. quar + + ti cap. tertiæ partis perſpectiuę Danielis Barbari, ſeu Zamberti, eſſe veram altitudinẽ cor-poris octoaedri, primũ ſcire debemus exiſtẽte .b.h. vt etiã .b.l. tripla ad .b.k. vt ex ijs, quę ſuperius diximus, facile percipi poteſt; + ex penultima primi .b.l. in potentia, ſeſquioctaua erit ad .k.l. ipſa et .k.l. dupla inpotẽtia ad .h.k. & ob id ducta eſſet .h.l. exiſteret in potentia tripla ad .h.k. & ſeſquialtera ad .l.k. & ſeſquitertia ad .l.b. & ſic ad .h.b. vnde .l.h. æqualis eſſet vni ex lateribus triãguli ęquilateri di-cti corporis. + Ex rationibus igitur ſuperius hîc poſi-tis .l.k. erit altitudo dicta, id eſt diſtantia inter duas facies inuicem oppoſitas, octoaedri. +

+
+
+ +
+
+

+ Neq; volo te ignorare aliũ paruũ fuiſſe errorẽ illius Zamberti: + cum eodẽ capite affirmet angulos octoacdri rectos eſſe ſint acuti, vnuſquiſq; minor eſt angulo cubi ſolido. +

+ +
+
+
+ DE MECHANICIS. +

+ SCripservnt multi multa, & quidem ſcitißimè, de mechn-nicis, at cum natura vſusq; aliquid ſemper vel nouum, vel Latens in apertum emittere ſoleant, nec ingenui aut grati ſit animi, posteris inuidere, ſi quid ei contigerit comperuiße prius tenebris inuolutum: + cum tam multa ipſe ex aliorum diligentia ſit conſequut us. + Paucula quædã futùra, vt reor, non ingrata his qui in biſce mechanicis verſantur, nuſquam ante bac tentata, aut ſatis exastè explicata in medium proferre volui: + quo vel iuuandi deſiderium, vel ſaltem non ocioſi ingenioli argumentum aliquod exbiberem: + at que vel boc vno modo me inter bumanos vixiſſe testatum relinquerem. +

+
+ De differentia ſitus brachiorum libra. + CAP.I. +

+ OMne pondus poſitum in extremitate alicuius brachij libræ maiorem, aut mi- + + norem grauitatem habet, pro diuerſa ratione ſitus ipſius brachij. + ſit exempli gratia .B. centrum, aut, quod diuidit brachia alicuius libræ, & .A.B.Q. vertica-lis linea, aut, vt rectius dicam, axis orizontis, & .B.C. vnum brachium dictæ li-bræ, & in .C. ſit pondus, & .C.O. linea inclinationis, ſeuicineris .C. verſus cen-trum mundi, cum qua .B.C. angulum rectum conſtituat in puncto .C. + Exiſtente igitur in huiuſmodi ſitu brachio .B.C. dico pondus .C. grauius futurum, quam in alio quolibet ſitu. + quia ſupra centrum .B. omninò non quieſcet, quemadmodum in quouis alio ſitu faceret. + Ad quod intelligendum, ſit dictum brachium, in ſitu .B.F. cum eodem pondere in puncto .F. & linea itineris ſeu inclinationis dicti ponderis ſit .F.u.M. per quam lineam dictum pondus progredi non poteſt, niſi brachium .B.F. breuius redderetur. + Vnde clarum erit + + quòd pondus .F. aliquantulum ſupra cen trum .B. mediante brachio .B.F. nititur. + Eſt quidem verum, quòd pondus .C. nec ipſum etiam per lineam .C.O. proficiſce-tur, quia iter extremitatis brachij eſt cir-cularis, & .C.O. in vno quodã puncto eſt contingens. + Sit hociter .A.C.Q. + Opor-tet nunc præſupponere pondus extremi-tatis brachij deberetanto magis cẽtro .B. inniti, quanto magis linea ſuæ inclinatio-nis (ponamus .F.u.M.) propinqua erit di cto centro .B. quod ſequenti cap. proba-bo, vt exempli gratia, ſit .F. ſuper .u. pun-ctum medij ex æquo inter .C. et .B. qua-propter .u.B. æqualis erit .u.C. vndeſe- + + quetur dictum pondus grauius futurum pro parte .F.C. quam pro ea, quæ eſt .A.F. & minus ſupra centrum .B. pro dicta parte .F.C. quam pro parte .A.F. quieturum; + & dictum brachium quanto magis orizontale erit à ſitu .B.F. tantò minus-ſupra dictum centrum .B. quieſcet, & hac ratione grauius quoque erit, & quanto magis vicinum erit ipſi .A. à dicto .F. tantò magis ſuper centrum .B. quoque quieſcet, vnde tãtò quo-que leuius exiſtet. + Idem dico de omni ſitu brachij per girum inferiorem .C.Q. vbi pondus pendebit à centro .B. dictum centrum attrahendo, quemadmodum ſuperius illud impellebat. + Hæc verò omnia cap. ſequenti melius percipientur. +

+
+ +
+ +
+
+
+
+ De proportione ponderis extremitatis brachij libr & in diuerſo ſitu ab orizontali. + CAP. II. +

+ PRoportio ponderis in .C. ad idem pondus in F. erit quemadmodum totius brachij .B.C. ad partem .B.u. poſitam inter centrum & lineam .F.u.M. inclinatio-nis, quam pondus ab extremitate .F. liberum verſus mundi centrũ conficeret. + Quod vt facilius intelligamus imaginemur alterũ brachium libræ .B.D. & in extremo .D. locatum aliquod pondus minus pondere .C. vt .B.u. pars .B.C.m. nor eſt .B.D. cla-rè cognoſcetur ex .6. lib. primi de ponderibus Archimedis, quòd ſi in puncto .u. col-locatum erit pondus ipſius .C. libra nihil penitus à ſitu orizontali dimouebitur. + Sed perinde eſt quòd pondus .F. æquale .C. ſit in extremo .F. in ſitu brachij .B.F. quã vt ſit in puncto .u. in ſitu ipſius .B.u. orizontali. + Ad cuius rei euidentiam imaginemur filũ .F.u. perpendiculare, & in cuius extremo .u. pendere pondus, quod erat in .F. vnde cla rum erit quòd eundem effectum gignet, ac ſi fuiſſet in .F. quod, vt iam diximus re-manens affixum puncto .u. brachij .B.u. tantò minus graue eſt ſitu ipſius .C. quantò .u.B. minus eſt ipſo .B.C. + Idem aſſero ſi brachium eſſet in ſitu .e.B. quod facilè cogno-ſcere poterimus, ſi imaginemur filum appenſum ipſi .u. brachij .B.C. & vſque ad .e. perpendicularẽ, in quo extremo appensũ eſſet pondus æquale ponderi .C. & liberũ ab .e. brachij .B.e. vnde libra orizontalis manebit. + Sed ſi brachium .B.e. conſolida-tum fuiſſet in tali ſitu cum orizontali .B.D. + + & appẽſo põdere .C. in .e. libero à filo, nec aſcẽderet, neq; deſcenderet. + quia tantum eſt quod ipſum ſit appenſum filo, pendet ab .u. quantum quòd ab ipſo liberum appẽ nſum fuiſſet .e. brachij .B.e. & hoc procede ret ab eo quòd partim pendereta centro .B. & ſi brachiũ eſſet in ſitu .B.Q. totum dus centro .B. remaneret appenſum, quem-admodũ in ſitu .B.A. totũ dicto centro an-niteretur. + vnde fit vt hoc modo pondus magis aut minus ſit graue, quò magis aut minus à centro pendet, aut eidem niti-tur: + atq; hæc eſt cauſa proxima, & per ſe, + + qua fit vt vnum idemq; pondus in vno eo-demq́; medio magis aut minus graue exi- + + ſtat. + Et quamuis appellem latus .B.C. orizontale, ſupponens illud angulum rectum cum .C.O. facere, vnde angulus .C.B.Q. fit vt minor ſit recto, ob quantitatem vnius anguli ęqualis ei, quem duæ .C.O. et .B.Q. in centro regionis elemẽtaris conſtituũt, hoc tamen nihil refert, cum dictus angulus inſenſibilis ſit magnitudinis. + Ab iſtis au-tem rationibus elicere poſſumus, quod ſi punctus .u. erit ex æquo medius inter cen-trum .B. & extremum .C. pondus .F. aut .M. pendebit, aut nitetur pro medietate dicto centro .B. & ſi dictum .u. erit propius .B. quam puncto .C. pendebit ab ipſo, aut nitetur ipſi amplius quã exmedietate, & ſi magis verſus .C. minus quã ex medietate nitet̃. +

+
+
+ +
+ +
+
+
+ Quòd quantit as cuiuſlibet ponderis, aut uirtus mouens re-ſpectu alterius quantitatis cognoſcatur beneficio perpendicularium ductarum à centro libr & ad line am inclinationis. + CAP. III. +

+ EX ijs, quæ à nobis hucuſque ſunt dicta, facilè intelligi poteſt, quantitas .B.u. quæ ferè perpendicularis eſt à centro .B. ad lineam .F.u. inclinationis, ea eſt, + + quæ nos ducit in cognitionem quantitatis virtutis ipſius .F. in huiuſmodi ſitu, conſti tuens videlicet linea .F.u. cum brachio .F.B. angulum acutum .B.F.u. + Vt hoc tamen melius intelligamus, imaginemur libram .b.o.a. fixam in centro .o. ad. cuius etrema ſint appenſa duo pondera, aut duæ virtutes mouentes .e. et .c. ita tamen linea incli-nationis .e. ideſt .b.e. faciat angulum rectum cum .o.b. in puncto .b. linea verò inclina tionis .c. ideſt .a.c. faciat angulum acutum, aut obtuſum cum .o.a. in puncto .a. + Imagi-nemur ergo lineam .o.t. perpendicularem lineæ .c.a. inclinationis, vnde .o.t. minor erit .o.a. ex .18. primi Euclidis. ſecetur deinde imaginatione o.a. in puncto .i. ita ut o.i. æqualis. + ſit .o.t. & puncto .i. appenſum ſit pondus æquale ipſi .c. cuius inclinationis linea parallela ſit lineæ inclinationis ponderis .e. ſupponendo tamen pondus aut vir tutem .c. ea ratione maiorem eſſe ea, quæ eſt .e. qua .b.o. maior eſt .o.t. abſque dubio ex .6. lib. primi Archi. de ponderibus .b.o.i. non mouebitur ſitu, ſed ſi loco .o.i. imagi nabimur .o.t. conſolidatam cum .o.b. & per lineam .t.c. attractam virtute .c. ſimiliter quoque continget ut b.o. t; + communi quadam ſcientia, non moueatur ſi tu. + Eſt ergo + + quod propoſuimus verum quantitatem alicuius ponderis reſpectu ad eam, quæ eſt alterius debere depræhendi à perpendicularibus, quæ à centro libræ ad lineas incli nationis exiliunt. + Hinc autem innoteſcit facillimè, quantum vigoris, & vis pondus, aut virtus .c. ad angulum rectum cum .o.a. minimè trahens, amitttat. + Hinc quoque co rollarium quoddam ſequetur, quò d quantò propinquius erit centrum .o. libræ cen-tro regionis elementaris, tantò quo que minus erit graue. +

+
+ + +
+
+ +
+ +
+
+ Quemadmodum exſupradictis cauſis omnes staterarum & uectium cauſæ dependeant. + CAP. IIII. +

+ VIs brachij longioris alicuius ſtateræ, aut vectis, maior breuioris, ab ijs, quæ in ſu perioribus capitibus diximus, ideſt nitatur pendeatuẽ magis aut minus à centro pondus in extremitate brachij maioris poſitum, oboritur. + Quamobrem illud à nobis primò eſt cognoſcendum, ſtateras, aut vectes, puras mathematicas li-neas non eſſe, ſed naturales, hincque exiſtere corpora cum materia coniuncta. + Nunc igitur imaginemur .n.s. eam ſuperficiem eſſe, quæ ſecundum longitudinem axem ſta teræ ſcindit. + & ſupponamus ipſius centrum eſſe primum in .i. & maius brachium eſſe .i.u: minus autem .i.n. & lineam verticalem .i.o. quæ tanta ſit, quanta eſt ſpiſſitu-do, aut craſſities ipſius ſtateræ à ſuperiori latere ad inferius, ad faciliorem intelligen-tiam, ſupponendo .n.s. parallelogrãmam. + Poſitis igitur duobus ponderibus æquali- + + bus in extremitatibus brachiorum, experientia innoteſcit, pondus ad .u.s. appen-ſum, viol entiam faciet ponderi appenſo ad .n.x. ſed nos volumus inueſtigare causã huius effectus, quæ à nemine vnquam literarum monumentis, ſciam, conſignata + + fuit. + Iam diximus ſtateram, aut vectem materialem eſſe & .n.s. eius ſuperficiem me-diam, ſupponendo .i. eſſe centrum quo nititur dicta ſtatera aut vectis; + Cum hocer-go ita ſe habeat, ſint .u.s. et .n.x. lineæ inclinationum ponderum, & imaginemur, dicta pondera pendeant à punctis .u. et .n. vt reuera pendent, etiam ſi appenſa eſſent ſub .s. et .x. quia punctum .u. & punctum .n. ita coniuncta ſunt cum .s. et .x. ut qui vnũ trahit alterum quoque trahat. + Imaginemur quoque duas lineas .i.u: i.n. et .i.e. quę i.e. faciat angulum .o.i.e. æqualem angulo .o.i.n. + Hinc clarè nobis patebit, ſi quis ipſi e. pondus ipſius .u. ( æquale eſt ponderi .n.) appenderet, id eandem planè vim habe ret, quam pondus ipſius .n. habet, & ſtateram neque ſurſum, neque deorſum moue-ret, quia ambo pondera ad centrum .i. mediantibus lineis .e.i. et .n.i. exęquo annite-rentur, ſed dicto pondere poſito in .u: linea .u.i. per quam pondus centro annititur, magis orizontalis quam .e.i. fit, & linea .u.s. inclinationis longius diſtans à centro .i. + + quàm linea .e.t. vnde huiuſmodi pondus magis quoque liberum à centro .i. reſultat. + magisque ponderoſum, quam cum erat in .e. ratione eorum, quæ primo & ſecundo capitibus diximus, & ob hanc cauſam ſuperat pondus poſitum in .n. + Sed ſi centrum fuerit .in .o. imaginabimur duas lineas .o.s. et .o.x. & ſupponemus quòd pondera po-ſita ſint in .s. et .x. vnde exiſtente magis orizontali linea .o.s. quam erit .o.x. & linea u.s. inclinationis longius diſtante à centro .o. quàm linea .e.t. eius pondus erit quoq; + + + + grauius, quia tantò minus pendebit à centro .o. & ratiocinando, vt ſuperius dixi-mus, inueniemus eundem effectum verum eſſe. + In ſtateris, rectè & propriè appella ri poteſt .x.i.s. aut .n.o.u. orizontalis, ſed in omni vectium ſpecie, hoc tãtum per quan dam ſimilitudinem dicetur. + Idem contemplari licet ſupponendo centrum in medio inter .o. et .i. quod vnuſquiſque ex ſe abſque alterius auxilio facile præſtare poterit. +

+
+ + +
+ +
+ +
+ +
+
+
+
+ De quibuſdam rebus animaduerſione dignis. + CAP.V. +

+ NOn omittenda mihi vidẽtur quædam, quæ ad tractationẽ vectium admodum ſunt neceſſaria. + Quod autem quærimus, in eo conſiſtit, quòd aliqui vectes adhibeantur ad opus, quorum centrum, quod Græci hypomochliõ appellant vnum eſt ex extremis ipſius vectis, & pondus, quod ſurſum eleuari debet, inter ipſa-met extrema iacet, propinquum tamen hypomochlio, vt exempli gratia, ſi vectis eſſet infraſcripta figura .o.s.u.x. cuius hypomochlion eſſet in puncto .o. & pondus in puncto .n. clarum erit, cum eleuari debeat .n. oportebit quoque opera manus ele-uari .u. + Nunc conſiderandum eſt quomodo pondus .n. annitatur ad .u. + Hanc ob cau ſam imaginabimur rectas lineas .n.o: n.i: n.e: n.t. et .n.u. quarum .n.i. verſus mundi cen trum ſit poſita, et .n.t. faciat angulum .i.n.t. æqualem angulo .i.n.o. + Nunc ponendo ali quam virtutem in .i. æquali inclinatione ad ſuperius conſtante, vt .n. ad inferius (re-mota tamen grauitate materiæ vectis) huiuſmodi virtus, totum pondus ipſius .n. com muni quadam ſcientiæ notione ſuſtinebit. + & ſi põdus ipſius .n. eſſet in .x. è directo ſu-per .o. totum pondus ſuper hypomochlio ſe haberet, & tanta virtus ipſius hypomo-chlij ſufficeret ad reſiſtendum pro ſuſtinendo, quanta eſt grauitas ipſius ponderis, ſed ipſum iterum ponamus in .n. ibi clarum erit, quòd ſi alia virtus à parte inſeriori ad ſuperiorem vectis non opponitur, excepto tamen hypomochlio, oportebit virtu te cuiuſdam partis ponderis .n. (abſque conſideratione tamen, vt iam dixi, ponderis materiæ vectis) vt vectis à parte .s.u. deprimatur, & dixi vnius cuiuſdam partis pon-deris .n. quia alia eiuſdẽ ponderis pars annititur ipſi hypomochlio .o. mediãte linea o.n. quæ angulos rectos cum .o.x. non facit. + Si autem à puncto .t. opponet ſeſe huiuſ-modi reſiſtentia, vt vectis non deprimatur, clarum erit communi ſcientia, virtus ponderis .n. diuiſa erit per medium æqualiter, cuius vna medietas ſuper .o. quieſcet, & alia ſuper .t. mediantibus duabus lineis .n.o. et .n.t. + Imaginemur nunc reſiſtentiam t. ablatam eſſe, poſitamq; in .e. clarum quoque erit, maior pars ponderis .n. ipſi .e. annitetur beneficio lineæ .n.e. quàm ipſi .o. cum linea .n.i. inclinationis ipſi .e. ſit pro pinquior quam .o. quia omnis reſiſtentia aut in .i. aut in .e. aut in .t. aut in .u. eſt loco centri, quemadmodum eſt .o. & alter alterius opera iuuatur. + Si verò eadem reſiſten tia poſita erit in .u. clarum quoque erit, minor pars ponderis .n. annitetur ipſi .u. quã ipſi .o. cum dicta .n.i. à centro .u. longius quam à centro .o. diſter, & proportio partis ponderis .n. in .o. ad propor-tionem partis ponderis .n. in + + u. non erit ſecũdum propor tionem angulorum .u.n.i. et o.n.i. ſed ſecundum propor tionem .u.i. ad .i.o. quod cla rè compræhendi poteſt ab + + huius effectus conuerſo, ideſt, vt quemadmodum nunc ſupponuntur .o. et .u. eſſe duo centra quibus ſuſtinet̃ pondus .e. ipſius .n. imaginemur .n. eſſe quoddam centrum à quo pendeant duo pondera .o. et .u. ſic inuicem proportionata, ut ſunt .u.i. et .i.o. certe horum ponderum cauſa ſtatera .o.s. quam vectem appellabamus à nulla parte inclinabitur. + Redeuntes nunc ad propoſitum, dicemus annitente pondere ipſius .n. minus ad .u. quam ad .o. ideſt ad .t. minori vi opus erit in .u. quàm in .t. ad attollen-dum pondus ipſius .n. & ſic per conſequens quantò longius erit punctum .u. ab .t. tan tò minori quoque vi egebit, & conſequenter quando vis, aut reſiſtentia in .u. ita pro portionata erit illi, quæ eſt ipſius .o. vt eſt .o.i. ad .i.u. vectis non mouebitur. + Sed quan do erit proportio maior, reſiſtentiæ ipſius .u. ad eam, quæ eſt ipſius .o. ea, quæ eſt .o.i. ad .i.u. + tunc vectis à par-teipſius .u.s. eleuabitur, ſi + + vero proportio minor eſſet quàm.o.i. ad .i.u. + tunc ve-ctis ab eadem parte depri-metur. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ De ratione cuiuſdam uis adauctæ. + CAP. VI. +

+ QVibuſdam in locis vtuntur quidã quodã inſtrumẽto piſtorio ad ſubigẽdã pa-ſtam, vnius tantum hominis ui adhibita, quæ quidem machina cum mihi di-gna contemplatione eſſe videatur, eius aliquam rationem proponere volui, pro cu-ius deſcriptione imaginemur planum, in quo ſedet ille, qui voluit paſtam, & in quo ipſa paſta eſt repoſita .T.S.D. & triangulum .T.A.S. immobile perpendiculare-q́ue ſuperficiei dicti plani, angulo autem .A. coniunctum lignum .A.E. vt ſemidiame trum mobilem, & æqualem perpendiculari ipſius trianguli, + unde .A. loco centri erit et .D.O. ſit ſemidiameter, qui paſtam contundit, & ab eius extremo .O. (quod .O. quando .D.O. orizontalis eſt, in baſi dicti trianguli reperitur) veniat lignum .O.V. quod cum .A.V. ſit æquale perpendiculari imaginatæ ab angulo .A. baſi .T.S. deno-datũ utvulgo dicit̃ ſeu flexile in .O. & in .V. vt elleuare atq; deprimere ſemidiame trum .D.O. poſſit, et .V.O. ſit æqualis .A.V. et .V. medium ſit inter .A. et .E. vnde .A.V. cum .O.V. æquales erunt .A.E. ſunt deinde duo ligna perpẽdicularia ab .A. ad baſim fixa, & immobilia inter ſe adeò diſtantia, vt inter ipſa pertrãſeãt .O.V. et .D.O. ſupra & infra, ne deuiet ſemidiametrum .D.O. + In extremitate deinde ipſius .E. ſit lignum quoddam tenue, vt digitus polex, ad angulos rectos cum .A.E. quod ab aliquo, qui antedictam machinam ſtet, manibus teneatur, qui quidem homo idipſum lignum, ideſt ſemidiametrum .A.E. à ſuperficie trianguli dicti, ad ſe trahendo, & deinde ver ſus eundem triangulum impellendo, vim quandam maximam mediante ſemidia metro .D.O. ſuper paſtam excitat. +

+

+ Pro cuius rei contemplatione volo vt ſecundam hanc ſubſcriptam figuram .b.a.u.x. imaginemur, in qua .u. exprimat .A. primæ figuræ, & .a. denotet .O. & .o.V. & .x.E. imaginemur etiam .u.a. baſem trianguli .a.u.o. cui .o.t. perpendicularis dictæ baſi .u.a. addatur. + Hucuſq; igitur .u.o. æqualis erit .o.x. & ipſi .o.a. imaginemur etiam .a.o. vſque ad .b. ita productam vt .o.b. æqualis ſit .o.a. ponamus etiam pondus in .a. impel- + + lere verſus .u. vnde linea eius inclinationis ſit ſemper .a.u. ſupponamus etiam .a.o.b. eſſe librã, aut ſtateram, aut vectem, & .o. eius centrum, vnde vis, aut virtus ipſius .a. proportionalis erit ipſi .o.t. reſpectu virtutis, aut vis imaginatæ in .b. inclinationis perpendicularis ipſi .b.a. quæ quidem virtus, aut vis in .b. proportionalis erit ipſi .b.o. ex tertio capite huius tractatus; + Si ergo fuiſſet poſita in .b. virtus quædarn ad an-gulum rectum, trahens lineam .b.o. tam proportionatam virtuti perpendiculari ip-ſius .a. quam eſt .o.t. proportionata ipſi .o.b. ſtatera .b.o.a. non moueretur, ſed quæuis portio maior in .b. ſuperaret .a. cum autem fuerit .o.x. æqualis ipſi .o.b. idẽ planè eue- + + + niet, communi quadam ſcientia, ponen-do virtutem .b. in .x. + Quantitas ergo virtu tis in .x. quæ ſuperare debet reſiſtentiam in .a. quæ ipſi .u. contraponitur, debet ha-bere aliquantulum maioris proportionis ad reſiſtentiam, quæ in .a. angulum re-ctum efficeret cum .a.o. ea, quæ eſt .o.t. ad .o.x. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+ De quibuſdam erroribus Nicolai Tartaleæ circa pondera corporum & eorum motus, quorum aliqui deſumpti fuerunt à fordano ſcriptore quodam antiquo. + CAP. VII. +

+ CVm magis amici veritatis eſſe debeamus quàm cuiuſquam hominis, quemad-modum Ariſto. ſcribit, detegam hoc loco quoſdam errores Nicolai Tartaleę de ponderibus corporum, & velocitatibus motuum localium. + Et primum decipitur is in .8. lib. ſuarum diuerſarum inuentionum in ſecunda propoſitione, cum non ani-maduerterit quanti momenti ſint extrinſecæ reſiſtentiæ. +

+

+ Subiectum quoque tertiæ propoſitionis eſt malè demonſtratum, quia idem pla-nè ex eius demonſtratione iam dicta corporibus hætereogeneis, aut figura diuerſis contingeret, quod ad velocitates attinet. +

+

+ In quarta propoſitione, quod ad diſputãdũ proponit concludit melius. + autẽ id ab eo ſequit̃, quod Archimedes in .6. propoſitione lib. primi de põderibus ꝓbauit. +

+ +

+ Sed in ſecunda parte quintę propoſitionis non uidet uigore ſitus eo modo, quo ipſe diſputat, nulla elicitur ponderis differentia. + quia ſi corpus .B. deſcendere debet per arcum .i.l. corpus .A. aſcendere debet per arcum .u.s. æqualem, & ſimilem. eadem quoque ratione ſituatum, vt eſt arcus .i.l. vnde vt eſt facilè corpori .B. deſcendere per arcum .i.l. difficile ita erit corpori .A. aſcendere per arcum .u.s. + Hęc autem qnin ta propoſitio Tartaleæ eſt ſecuuda quæſtio à Iordano propoſita. +

+

+ Quòd autem ad primum corollarium dictæ propoſitionis attinet, verum ille qui dem ſcribit, eius tamen effectus cauſa & à Iordano prius, & ab ipſo poſtea citata, na-tura ſua vera non eſt. + quia vera cauſa per ſe ab eo oritur, à centro libræ dependeat vt primo cap. huius tractatus oſtendi. + Secundum verò corollarium falſum eſſe, ijs ra tionibus quas nunc ſubiungam, patebit. + Imaginemur .u. pro centro regionis ele-mentaris, & libram .b.o.a. obliquam reſpectu ad .u. & brachijs æqualibus conſtãtem, & pondera in .a. et in .b. etiam æqualia. + lineæ autem inclinationum ſint .a.u. et .b.u. imaginemur etiam lineam .o.u. & à centro .o. libræ duas .o.t. et .o.e. perpendiculares inclinationum lineis; + vnde pondus ipſius .a. in huiuſmodi ſitu tam erit proportiona tum ponderi .b. quam proportionata erit linea .o.t. lineæ .o.e. ex eo tertio cap. hu-iustractatus probaui, ſed linea .o.t. maior eſt linea .o.e. quod ſic probo. + Imaginemur triangulum .u.a.b. circunſcriptum eſſe à circulo .u.a.n.b. cuius .c. ſit centrum, erit extra lineam .u.o. cum ſupponatur .a.o.b. obliquam eſſe reſpectu ad .u.o. + Imagine-mur deinde à centro .c. lineam .c.o.s. vſque ad circunferentiam, quæ perpendicula-ris erit ipſi .a.b. ex tertia lib. 3. Eucli. + ſi poſteà imaginemur duas lineas .c.a. et .c.b. ha bebimus ex .8. lib. primi, angulum .a.c.o. æqualem angulo .b.c.o. + Vnde ex .25. lib. 3. arcus .a.s. æqualis erit arcui .b.s. ſed ſi imaginabimur .u.o. ad circunferentiam vſque productam, clarum erit arcum .s.b. ſecaret in puncto .n. vnde arcus .n.b. minor erit arcu .n.a. & ſic etiam angulus .n.u.b. minor erit angulo .n.u.a. ex ultima lib. 6. + Imagi-nemur nunc alium quendam circulum, cuius .o.u. ſit diameter, cuius circunferentia per duo puncta .e. et .t. prætergradiat̃, cum in ipſis ſint angulirecti, quod quilibet ex ſeratio cinando colligere poteſt, ſi .30. lib. 3. in mentem reuocauerit. + Sed cum angu-lus .o.u.t. ſit maior angulo .o.u.e. arcus .o.t. maior erit arcu .o.e. ex vltima .6. vnde cor da .o.t. maior erit corda ipſius .o.e. ex conuerſo .27. lib. 3. quod eſt propoſitum. + Pon- + + dusigitur ipſius .a. in huiuſmodi ſitu, pondere ipſius .b. grauius erit. + Quod è directo ijs repugnat quæ Tartalea in 2. parte quinræ propoſitionis ediſerit, & per conſequens 2. corollarij falſitatem oſtendit, vt eam quoque, quæ in 6. propoſitione latet. + quia + + proportio põderis .a. ad pon dusipſius .b. eadem ſit cum ea quę eſt .o.t. ad .o.e. ſub co gnitionẽ noſtram cadere po teſt, primum cognoſcendo angulos obliquitatis librę, ideſt angulos .b.o.u. et .a.o.u. quia oportet ſemper ſup- + + ponere ſitum aliquem no-tum. + Si nobis deinde co-gnita erit proportio ipſius .o.u. ad .o.b. et. ad .o.a. aſſe-quemur cognitionem angu li .b. et .o.a.u. & per conſe-quens ipſius .o.a.t. eius reſi-dui, vnde poſtea beneficio angulorum .e. et .t. rectorum & laterum .o.b. et .o.a. cogni torum in cognitionem .o.t. et .o.e. facile deueniemus. +

+
+ +
+ +
+
+
+
+ CAP. VIII. +

+ QVod autem idem Tartalea in .6. propoſitione, & Iordanus in ſecunda parte. + ſecundæ propoſitionis ſcribunt, maximum quoque errorem inſe continet. + Dicunt enim angulũ h.a.f. differentem ab angulo .d.b.f. alia ra-tione non eſſe quàm per angulum conta-ctus duorũ circulorũ, vt in ſua figura ſcribit Tartalea; + id quod fal-ſiſſimum eſt. + Quã ob cauſam in ſubſcripta figura ſit libra .B.A. + + & eius centrum. + C et .u. centrũ regionis ele mentaris, et .A.u. et .B.u. lineæ inclinationũ. + Imaginemur deinde lineam .B.K. parallelã ipſi .A.u. quæ gyrum .B.F.A. in puncto .K. communi ſcientiæ prę­cepto ſcindet, & habe bimus angulum .K.B.Z. æqualem angulo .H.A.F. ideſt .u.A.F. (quia .H.u. et .D. unũ ſunt) cum ex .29. libr. primi Euclidis angu- + + lus u.A.C. æqualis ſit angulo .K.B.T. & an-gulus .C.A.F. æqua-lis angulo .T.B.Z. nũc comparatio eſt inter angulum .D.B.F. & an gulum .K.B.Z. miſtili-neos, qui quidem duo anguli, cõmunem ha-bent angulum miſtili neum .K.B.F. quapro- + + pter ſi angulus .K.B.Z. miſtilineus maior eſt angulo .D.B.F. miſti-lineo per angulum .K.B.Z. contingentiæ, circulorum ergo angu lus miſtilineus com-munis .K.B.F. æqualis erit miſtilineo, angu-lo .D.B.F. pars vide-licet ſui toto. + Omnis autem error in quem Tartalea, Iordanusq; lapſi fuerunt ab eo, + + lineas inclinationum pro parallelis viciſſim ſumpſerunt, emana-uit. +

+
+
+ +
+
+ +
+ +
+

+ Septima propoſitio Tartaleæ, quæ eſt ꝗnta quæſtio Iordani mihi videt̃ excipien-da riſu, cum pondus ipſius .A. ponderi ipſius .B. exiſtens æquale, grauius ſit pondere eiuſdem .B. ratione minoris aperturæ anguli contingentiæ in .A. quam in .B. in quo idem error committitur, qui in præcedenti committebatur, cum ſcilicet ipſe putet lineas .A.E. et .B.D. figuræ ab eo confictæ ſibi inuicem eſſe parallelas, quæ etiam ſi æquidiſtantes eſſent (vnde angulus .E.A.G. minor eſſet angulo .D.B.F.) non eam ta men ob cauſam huiuſmodiangulorum differentia cauſa eſſet differentiæ grauitatũ ipſorum .A. et .B. ob ea quæ cap .4. huius tractatus poſui. +

+

+ Octaua autem propoſitio, quæ eſt .6. quæſtio Iordani Iongè melius demonſtratur ab Archi. in .6. lib. primi de ponderibus, cum nec à Iordano, nec à Tartalæa probata fuerit, cum ijdem non probauerint præcedentes, quas in dicta .8. + Tartalęa citat, qui neque etiam probat nonam .10. 11. 12. et .13. cum ad pręcedentes probandas mini mè acceſſerit. +

+

+ Quartadecima verò, quæ eſt .10. quęſtio Iordani, duas ob cauſas eſt falſa, quarum vna eſt, (ſupponendo .A.D.E.G.B. eſſe vnum brachium librę et .A. punctum cẽtri eiuſdem, et .D. pondus ęquale ponderi .E. & lineas inclinationum .D.K. et .E.M.) an guli .K.D.E. et .M.E.G. ſibi inuicẽ ſunt ęquales; + ille angulus ſit intrinſecus, hic verò extrinſecus & oppoſitus dicto intrinſeco vniꝰ triãguli terminati à. D.E. à .D.K. + + et .E.M. lineis productis vſque ad centrum regionis elementaris, vnde dictus angu-lus .M.E.G. maior eſt alio, ex .16 lib. primi Eucli. + Qua ratione fit, vt hanc ob cauſam E. grauius ſit ipſo .D. cum minus dependeat à centro .A. vt primo cap. huius tractatus iam dixi. + Alia quoque eſtratio, qua dictum .E. grauius fit ipſo .D. quę quidem eſt maior diſtantia à centro .A. libræ, per ſimiles rationes capit .4. huius tractatus ci-tatas. +

+

+ Decimaquinta quoq; nil penitus valet, quę eſt .11. quęſtio Iordani, cuius Autho-ris opuſculum opera Traiani Bibliopolę Venetijs è tenebris in lucem emerſit. +

+
+
+ Quòdſummaratione ſtateræper æqualia interualla ſint diuiſæ. + CAP. IX. +

+ MAgna cum ratione diuidũtur ſtateræ per interualla ęqualia, in libras, aut in vncias, aut quoquo alio modo. + Nam ſit ſtatera exempli gratia .a.b. & punctum, eam ſuſtinet ſit .c. & vas illud, continetid, quod ponderari debet f. + Imaginemur nunc quod pondus brachij .c.b. ab una parte, & pondus brachij .c.a. eo, eſt dicti vaſis .f. ab altera parte, ſint cauſę, quibus ſtatera .a.b.c. ſtet orizonta-lis. cui ſic orizontali manenti imaginemur ad punctum .a. adiunctum eſſe pondus, veluti vnius librę. & ad punctum .d. tam diſtanti à .c. ut eſt .a. ab ipſo .c. aliud quoque pondus vnius libræ additũ eſſe, vnde cõi quadã ſcientia ſtatera, non mouebitur ſitu. + ꝗa exiſtentibus duobus hiſce ponderibus æqualibus, altero in .d. & altero in .a. remo ta cum eſſent .d.b. et .f. abſque dubio .a.d. non mutaret ſitum, ſed .d.b. et, f. in ſitu, in quo reperiuntur, à centro paribus viribus prędita ſunt. + Addendo igitur .d.b. ipſi .d. et .f. ipſi .a: ſumma earum, æqualibus quoque viribus conſtabunt. ex communi ſen-tentia, quæ habet ſi ęqualibus addas ęqualia, tota quoque fient ęqualia. + Si verò ponderi ipſius .a. aliud adderetur eidem ęquale, haberemus in .a. duplum pon-dus ei eſt ipſius .d. ſed volentes vt ſolum cum pondere ipſius .d. ſtatera ſtet orizon talis, ſi dictum pondus ipſius .d. longè diſtabit à centro .c. per duplum ipſius .c.a. ideſt ipſius .c.d. id volumus aſſeque-mur, beneficio ſupradictarum ra + + tionum, adiuti opera ſextę lib. pri­mi de põderibus Archimedis. + Et ſi quis aliud quoq; pondus adiun geret ipſi .a. æquale illi priori, ad efficiẽdum, vt ſtatera ſemper ori zontalis maneret, oporteret, vt põdus ipſius .d. ab .c. longè diſtaret, ita vt huiuſmodi diſtantia tripla eſſet primæ, & ſic per quoſdam quaſi gradus interualla redderentur æqualia. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ Quòd line a circularis non habe at concauum cum con-uexo coniunctum, & quod Aristo. cir caproportio nes motuum aberrauerit. + CAP.X. +

+ ARiſtoteles in principio quæſtionum Mechanicarum ait lineam, quæ terminat + + circulum videtur conuexum habere coniunctum cum concauo, quod falſum eſt: + quia huiuſmodi linea partes nullas ſecundum latitudinem habet, (vt ipſe etiam confirmat) ſed eſt idem conuexum circuli: + linea verò quæ terminus eſt ſuperficiei ambientis, & amplectentis circulum eſt eadem concauitas dictæ ſuperficiei eun-dem circulum ambientis, quæ nullam conuexitatem habet. + & hæ duæ ſunt lineæ, quarum vna diuerſa eſt ab alia, neque altera alterius, quod ad conuexum, & ad con-cauum attinet. +

+
+ +
+

+ Sed illud, quod Ariſtoteles ſcribit de duplici reſpectu motus vnius puncti ſecun dum vnam datam pro portionem, non ſufficit, ille enim ſic ait. +

+

+ Sit proportio ſecundum quam latum fertur, quam habet .A.B. ad .A.C. et .A. qui dem feratur verſus .B: A.B. verò ſubterferatur verſus .M.C. latum autem ſit .A. quidẽ ad .D. vbi autem eſt .A.B. verſus .E. + Quoniam igitur lationis erat proportio, quam .A.B. habet ad .A.C. neceſſe eſt & .A.D. ad .A.E. hanc habere rationem. + Simile igi + + tur eſt pro portione paruum quadr ilaterum maiori. + Quamobrem etc. +

+
+ +
+

+ Cui reſpondeo, punctum .A. quod mouetur in linea .A.M. ab .A. verſus .M. vſque ad .F. non moueriab aliqua proportione determinata magis quàm ab alia: + vnde ſolum poſſumus imaginari dictum punctum .A. moueri ab .A. vſque ad .F. eiuſdem velocitatis ſub alia quadam proportione, ſed etiam ſub alia, quæ iam datæ contraria ſit, vt eſt proportio ipſius .A.C. ad .A.B. imaginãtes moueri .A. verſus .C. et .A.C. ver ſus .B.M. delatam. + Dico etiam idem .A. moueri vſque ad .F. ſecundum proportio-nem ipſius .A.O. ad .A.N. + Quamobrem imaginemur à puncto .F. lineam .F.H. cum linea .F.A. efficere angu-lum æqualem angulo .O.P.A. & à puncto .A. lineã + + A.H. linea .A.F. face-re angulũ æqualẽ angulo O.A.P. unde angulus .H. æqualis erit angulo .O. ex .32. libr. primi Eucl. + & triangulũ .A.H.F. ęqui angulum erit triangulo .A.O.P. + Quam ob causã eadẽ proportio erit ipſiꝰ A.H. ad .F.H. quę ẽipſius A.O. ad .O.P. punctum igitur .A. vſque ad .F. mouetur ſecundum proportionem etiam ipſius .A.O. ad .O.P. Huiuſmodi igitur conſideratio, ab Ariſtotele facta, nullius eſt momenti. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ Quod Aristo. in prima mechanicarum quæstionum eius quod inquir it, uer am cauſam non attulerit. + CAP. XI. +

+ QVærens Ariſtoteles vnde fiat, vt eæ libræ, quæ brachia habent alijs longiora, ſint exactiores cæteris, ait hoc euenire ratione maioris velocitatis extremo rum earundem. + Quod verum non eſt; + quia hîc effectus nil aliud eſt, quam clarius pro ponere ob omnium oculos obliquitatem brachiorum à linea orizontali, & oſtende-re etiam facilius à dicto orizontali ſitu exire brachia iam dicta. + Quæ quidem per ſe neque à velocitate, neque à tarditate motus, ſed à ratione vectis, & à ma-iori interuallo inter ſecundum ſitum extremorum à primo proficiſcuntur. + Vt exem-pli gratia, imaginemur magnam libram .A.B. orizontalem, cuius centrum ſit .E. et pondus .B. maius ſit pondere ipſius .A. vnde conceditur, quòd ob hanc rationem di-cta libra ſitum mutabit, qui ſecundus ſitus ſit in .H.F. + Imaginemur etiam paruã quã-dam libram .a.e.b. orizontalem, quæ pondera habeat .a. et .b. æqualia duobus ponde ribus alterius libræ & ſecundus ſitus ſit in .h.f. ita tamen vt anguli circa .e. æquales ſint ijs, qui ſunt circa .E. ideſt .b.e.f. ſit ęqualis .B.E.F. + Nunc dico ſitum .H.F. exa-ctiorẽ futurum & clariorem ſitu .h.e.f. ratione interualli .B.F. maioris, interuallo .b.f. quod .B.F. in eadem proportione maior eſt ipſo .b.f. in qua .B.E. maius eſt .b.e. quod autem interuallum .B.F. breuiori, aut longiori temporis ſpacio quam .b.f. ſit fa ctum, nil planè refert. + Ratione vectis deinde, dico ſi ſupponemus duas libras pa-res æqualesq́; in omni alio reſpectu, præter quàm in brachiorum longitudine, pon-dus .B. maiorem vim habebit ad deprimendum brachium .E.B. quàm pondus .b. quia libræ materiales, cum ſuſtineantur ab .E.e. & non à puncto mathematico, ſed à linea, aut ſuperficie naturali in materia exiſtente. + vnde aliqua reſiſtentia ipſi mo-tui brachiorum oritur, & hanc ob cauſam, ſupponendo hanc reſiſtentiam æqualem tam in .E. quàm in .e. clarum erit ob ea, quæ in cap .4. huius tractatus oſtendi .B. cum minus dependeat ab .E. aut minus quoque eidem .E. annitatur, ponderoſum magis futurum, quam .b. & hac de cauſa mouebit ad partem inferiorem, maiori cum agilita te, brachium .E.B. multo magis etiam illud ipſum deprimet, ideſt maiorem etiam an gulum .B.E.F. quàm erit angulus .b.e.f. faciet. +

+
+ +
+ +
+
+ De uer a cauſa ſecundæ, & tertiæ quæstionis mechanicæ ab Ariſtotele nonperſpecta. + CAP. XII. +

+ ARiſtoteles in ſecunda quæſtionum mechanicarum quærens illius rationem ſic ſcribit. +

+

+ Cur ſiquidem ſurſum fuerit ſpartum quando deorſum lato pondere quiſpiam id admouet rurſus aſcendit libra: + ſi autem deorſum conſtitutum fuerit non aſcendit, ſed manet? + an quia ſurſum quidem ſparto exiſtente plus libræ extra perpendiculum ſi (ſpartum enim eſt perpendiculum) quare neceſſe eſt deorſum ferriid, quod plus eſt, quare & cætera. +

+

+ Sed vera cauſa, vnde fiat, vt ſi ſpartum fuerit ſurſum, & brachium vnum ipfius libræ deprimendo, & idem liberum deinde permittendo, ad ſitum ori-zontalem redeat, non ſolum eſt maior quantitas ponderis brachiorum quæ iam præ tergreſſa eſt vltra verticalem lineam, ſed etiam eſt longitudo brachij eleuati, quæ vl tra verticalem lineam reperitur, vnde eius extremi pondus redditur grauius in pro-portione, quam in hoc exemplo proponam, ſit .A.B. libra in ſitu orizontali, cuius ſpartum ſit .E. ſuper ipſam. + & deprimentes brachium ipſius .A. vſque ad .F. eius ſitus ſit in .F.H. vnde medium pũctum .G. prætergreſſum erit lineam verticalem .V.Z. ver ſus .B. quæ .V.Z. ſecabit brachium .F.G. in puncto .D. vnde .D.H. longius erit ipſo .F.D. + Nunc nobis ſupponendum eſt id, quod veriſſimum exiſtit, dictam ſcilicet li + + bram in ſitu .F.H. etiã ſi ſuſtineatur à pun-cto .E. idem tamen futurum ac ſi ſuſtenta-retur in puncto .D. vnde ſequitur, quod pondus appenſum ex ipſa .H. ita grauius reddatur, ipſo .F. in eadem propor-tione, quæ maioreſt .D.H. ipſo .D.F. ob rationes quas in primis huius tractatus ca-pitibus poſui, vt etiam ſi .D.H. quodmate riale eſſe ſupponitur, nullam planſe4; + graui-tatem haberet, ſolustamẽ exceſſus vis pon deris in .H. poſiti, longè maior pondere in F. collocato pro maiorilongitudine ipſius D.H. ſufficiat. ad præſtandum vt libra ad ſitum orizontalem redeat. +

+
+
+ +
+
+

+ In ſecunda deinde huius quęſtionis par + + te, in qua ſcribit libram in ſitu, in quo poſi ta eſt, firmam manere, toto cęlo aberrat, quia neceſſariũ eſt, vt omninò cadat, eò uſq; quò ſpartum ſurſum remaneat: + ablato tamen omni impedimento, quod nulla eget probatione, cum natura ſua clariſſimè pateat. +

+
+ +
+

+ Cauſa, deinde, vera tertiæ quæſtionis non eſt ea, quam Ariſtoteles ponit, ſed hu-iuſmodi effectus ab eo, quod capitibus .4. et .5. huius tractatus propoſui originem habet. +

+ +
+
+ Quòd Ariſtotelisratio in 6. quæſtione poſit a non ſit admittenda. + CAP. XIII. +

+ VOlens Ariſtoteles rationem proponere, vnde fiat, vt nauis velocius moueatur cum antennam altiorem quàm cum depræſſiorem habet, id ad vectis ratio-nem refert, quod verum eſt. + Huiuſmodi enim ratione nauis tardius potius, quàm velocius ferri deberet, quia quantò altius eſt velum, vi venti impulſum, tãtò magis proram ipſius nauis in aquam demergit. + Sed huiuſmodi effectus à maiori potius quantitate venti quam recipit, quàm ab alia aliqua cauſa oritur, quia ventus liberius vehementiusq́; in altiore parte, quàm in depræſſione vagatur & perflat. +

+
+
+ Quòdrationes ab Ariſtotele de octaua quæstione confictæ ſufficient es non ſint. + CAP. XIIII. +

+ RAtiones etiam ab Ariſtotele propoſitæ pro indaganda octauæ quæſtionis ve-ritate, in qua quærit vnde fiat, vt corpora rotundæ figuræ, ad voluendũ ſint faciliora reliquis, quarum reuolutionum corporum tres ſpecies aſſignat, quarũ vna eſt, vt rotarum curruũ; + altera vt rotarum puteorum, aut trochlearum, quibus hauri-tur aqua; + & tertia, vt paruorum vaſorum a figulis fabricatorum, ſufficiẽtes ſunt. +

+

+ Incipiens autem à prima dico dubium non eſſe, quin tangente corpore aliquo ro tundo aliquod planum mediante ſolo quodam puncto contingat, quemadmodum probat Theodoſius in .3. lib. primi & Vitellio in .71. lib. primi, & ducẽdo per centrũ ſphæræ lineam vſque ad punctum contactus, ipſa erit perpendicularis plano contin-genti ſphęram dictam, vt probat idẽ Thęodoſius in .4. lib. primi Alhazẽ in .25. quar-ti, & Vitellio in .7. primi. + Verum etiam eſt omnem inclinationem ponderoſam huiuſ modi corporis homogęnei totam hanc lineam æqualiter omni ex parte circundare; + cuius quidem rei exemplum in carta deſcribere poſſumus mediante figura circulari hîc ſubſcripta .a.n.e.u. contigua lineæ rectæ .b.d. in puncto .a. vnde .e.o.a. perpendicu laris erit ipſi .b.d. ex .17. lib. 3. Eucli. & tantũ ponderis habebimus à parte .a.u.e. quan tum ab ipſa .a.n.e. + Nuncigitur ſi imaginabimur ductum eſſe centrum verſus .u. per lineam .o.u. parallelam ipſi .a.d. clarum nobis erit, abſq; vlla difficultate aut reſiſtentia idẽ + + ducemus, quia huiuſmodi centrum ab inferiori parte ad ſuperiorem, nunquam mutabit ſitum reſpectu diſtãtiæ ſeu interualli, quę inter ipſum lineamq́ue .a.d. intercedit, quidem centrum in ſe colligittotum pondus figurę .a.n.e.u. & be neficio lineæ .e.o.a. illud ipſum puncto .a. in li-nea .b.a.d. committit, productum .a. nil refert, vt magis, aut minus verſus ipſum .d. aut verſus b. dirigat̃; + ita vt non oporteat vt huius figuræ põdus, vna vice, magis eleuetur, quàm alia, ſed ſemper ęqualiter ſuper lineam .b.a.d. quieſcat. + + Sitq; ſemper diuiſum à linea .a.o.e. per medium, ſequitur communi quodam con-ceptu, nullam nobis difficultatem oborituram, dictum centrum ad quam volueri-mus partem ducendo, quemadmodum à qualibet alia figura, quæ perfectè rotunda non eſſet, emergeret; + Vt exẽpli gratia, ſi imaginabimur pentagonum .K.i.h.f.l. quie ſcere ſuꝑ eandẽ lineã .a.b.K. ita ut primũ totũ latus .i.K. in linea .b.K. extẽdat̃, ducẽ-do poſteà centrum .o. (ponamus.) verſus .l. dubium non eſt, quin oporteat, vt dictum centrum .o. à linea .b.d. eleuetur, ab eademq; magis diſtet, voluens ſe per arcũ vnum circuli, ſuo ſemidiametro habeat .o.K. quę maior eſt ipſa .o.a. ex .18. li. primi Eu cli. vnde ſi à puncto .K. imaginabimur lineam .K.c. reſpicientem centrum regionis elementaris, dubium non eſt, quin ſi velimus transferre cẽtrum hoc à priori ſitu vſq; ad dictam lineam, oporteat addere pondus parti ipſius .l. quæ à linea .K.c. fuit ſecta, aut aliquid de ipſo pondere partis centri detrahere. + quod quibuſuis modis fiat, ar-duum certè eſt ad efficiendum; + neque hoc etiam accidit figuræ perfectè rotundæ, cum cẽtrum perfectè in medio ipſius ponderis eſt, reperiatur ſemper in linea per-pendiculari ipſi plano, in quo animaduertendum eſt, etiam ſi ipſum planum ap-pellem; + pro plano tamen perfecto intelligi nolo, ſed pro ſuperficie perfectè ſphęri-ca circa centrum à corporibus grauibus expetitum; + nam ratione magnæ amplitudi-nis huiuſmodi ſuperficiei, nullam differentiam notatu dignam à perfecto aliquo pla no exigui interualli ad curuitatem eiuſdem ſuperficiei imaginari poterimus. + Sed ut redeamus ad ſermonem de reuolutione figuræ rotundæ ſuſceptum, clarũ igitur erit quamlibet minimam vim (vt ita dicam) quę trahat, aut impellat centrum .o. verſus .u. huiuſmodi figuram reuoluturam, cuius media pars ad trahendum, aut impellendum punctum .e. ſufficiere; + Imaginemur autem li nea .n.o.u. eſſet libra quędã in figura perfectè + + rotunda .a.n.e.u. poſita, & vis, quę trahere cen trum deberet, diuiſa eſſet per medium, cuius medietas appenſa eſſet extremitati .u. diame-tri .n.o.u. clarũ erit, abſque vlla difficultate reuolueret figuram ſuper lineam .b.a.d. verſus .d. quia huius vis, aut pondus nullũ contra pon dus haberet vltra centrum .o. uerſus .n. cen-trum .o. perpetuo quieſcit ſuꝑ. a. in linea .e.o.a. per medium diuidente ſemper totum pon-dus figurę ſuppoſitę. + Tantò facilius ergo tota dicta vis ap + + + plicata cen tro, ipsũ ver ſus .u. trahẽs per lineam parallelã ip ſi .a.d. dictã figuram re-uolueret. + Et ſi linea qua dictum cen trum trahi-tur ab ipſo + + b.a.d. non æquediſtaret, ſed ſurſum traheret ſuper .u. aut ſubter, aliquid de ſua vi vir tuteq́; amitteret, & tantò plus, quantò inclinata magis eſſet verſus .a.o.e. & tandem cum eſſet vnita cum .a.o.e. aut ad ſuperius, aut ad inferius quantalibet ui, etiam ſi in-finita, figuram extra ſitum primæ lineæ .a.o.e. non moueret, ſed ſi ſurſum traheret ſe iungeret eam à linea .b.a.d. non ob id tamen efficeret, ut centrum .o. exiret extra pri mam lineam .a.o.e. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Secunda verò ſpecies, tribus reuolutionum modis, abſque axis mutatione conſta re poteſt, ideſt modo, quo reuoluuntur trochleæ mediante fune, & quo reuoluuntur aliquæ rotæ, in quibus aliquod animal incedit; + & quo reuoluuntur illæ, quæ in homi nis manu circunuoluuntur medio alicuius manubrij inflexi. + Hi omnes modi cum circulari figura magis, quã cum alia quauis, faciliores euadunt. + Et primò ſi priorem modum conſiderabimus, vt mediante fune quælibet figura, quæ circularis non ſit, voluatur, ſupponamus exemplo debere reuolui pentagonum æquiangulum .a.e.i.o.u. circa centrum .c. mediante fune .q.u.a.e.i.p. neceſſariò occurrent (in hac figura an-gulorum, laterumq́; diſparium) plures inæqualitates, quæ reuolutionem eiuſdem fi-guræ irregularem efficient; + quarum vna erit, quod duæ partes funis, ideſt .u.q. et .i.p. non erunt in vna eademq́; inter ſe diſtantia ſemper, quod facile intellectu erit, ſi ima ginabimur ductas eſſe lineas .a.i: u.i: et .i.c.t. ſi funis duo pondera habebit alterum altero maius, ſuis extremis appenſa, vnde debeat figura virtute ponderis maioris cir cunuolui: + dictæ duæ partes .u.q. et .i.p. eiuſdem funis, mũdi centrum, dum firmæ ma nebunt, reſpicient; + ſed permittentes pondera libera; + maius, efficiens vt circunuolua-tur figura; + efficiet, vt aliquando vnum exlateribus, eiuſdem figuræ mundi quoq; cen trum reſpiciet, vt in + + figura .A. ſicq́; etiam linea .i.c.t. (pro exẽ-plo) erit menſura di-ſtantiæ funium inter ipſas, & deinde circũ uoluendo etiam di-ſtabuntinter ſe per li neã .i.a. aut .i.u. vt in figura .B. ĩnotuit exẽ plo, & ſic etiam ali-quando erunt magis diſtãtes, quàm linea t.i. & minus quàm.i.a: + nunquam tamen minus quam .t.i. neque magis quã i.a. aut .i.u. quæ ſunt æquales; + Quæ quidem varietas, + + in hanc, & in illam partem impellet partes penden-tes funis, vnde æqualiter non trahent. + Idem dico, ſi extrema .q. et .p. eſſent quoque ſemper in vna eadẽq́; diſtantia; + neque à corpore põderoſo eſſent attracta, quia aliæ partes ipſius .u.q. et .i.p. ex ſupradictis ratio-nibus vnam eademq́; diſtantiam ſemper ſeruarẽt. + vnde fieret vt cum diuerſis angulis tam .i.p. quã .u.q. traherẽt ſemidiametros .c.i: c.e: c.a: c.u. et .c.o. quia ſemper traherent ope ſeu virtute anguli æqualis ipſi .c.i.p. + Hæc autem inę qualitas communis eſt omnibus + + figuris rectilineis tam paris, quàm diſparis numeri. + Sed aliam quandam maiorem inęqualitatem habent hæ figuræ numeri diſparis, quæ eſt, quòd quãdo linea .t.i. tam .u.q. quàm ipſi .i.p. + + ꝑpẽdicularis fuerit, ideſt quãdo .t.i. cum dictis partibus funis angulos rectos con-ſtituerit, tũc ratione lõgitudinis ipſius .c.i. maioris quam .t.c. (quia cum ſit .c.i. ę-qualis ipſi .c.a. et .c.a. maior ipſa .c.t: c.i. etiam maior ſit ipſa .c.t.) pondus aut vis ipſius .p. ſuperabit quæ eſt ipſius .q. ſed quando .t. erit in oppoſita parte, et .i. in ea, quæ eſt ipſius .t: q. eãdem ob cauſam ſuperabit .p. & ſic mo + + tum faciet irregularem, & vniformem; + & obid etiam perarduum, præter ictus, quos infligunt an-guli in partem pendentem aſcendẽtem funis, quã-do vnum exlateribus vnitur cum fune. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Aliam inęqualitatem habent figuræ pares, quæ etiam in imparibus cernitur, etſi aliquantulum di-uerſa; + quæ ab eo oritur, quod funes ſit modò ma-gis, modo minus propinquę centro; + quæ inæqualis diſtantia, maiorem minoremq́; vim ſuper dictum centrum ob rationes in ſecunda parte cap. decimi huius tractatus propoſitas, gignit. + Nulla autem ex ijs inæqualitatibus circulari figuræ contingit. + Illud verò, quod de pentagonis fi-guris dixi, omnibus aliis figuris diſparibus accommodari poteſt. +

+

+ Secundus modus eſt earum rotarum, in quibus aliquod animal incedit, quæ ſi cir-culares non eſſent, tantò difficilius voluerentur, quantò pauciores angulos haberent. + quod cum per ſe pateat, non demonſtrabo. + Si ergo quantò plures angulos habebit dicta figura, tantò ad circunuoluendum hoc modo agilior erit. + Circularis igitur fi- + + gura, quæ ex infinitis angulis efficitur, omnium agillima erit. +

+
+ +
+

+ Tertius modus eſt earum rotarum, quæ manubrium habent, quæ etiam quantò pauciores angulos habebunt, tanto quoq; difficiliores reddentur, tam ratione inimi citiæ: + quam exercet cum vacuo natura, quàm violẽtię, quam anguli aeri faciunt, eum expellendo, vt ipſi occupent locum, quem ipſe aér implebat. + Quod nullo modo po teſt euenire circulari figuræ. +

+

+ Nunc nobis ad dicendum reſtat de ſpecie reuolutionis rotarum, quæ parallelæ ſunt orizonri, quibus accidit poſſe volui primo tertioq́; modo ſecundę ſpeciei, & ob id ſi circulares non erunt, eadem ſubibunt incommoda, de quibus in ſecunda illa ſpe cie loquuti ſumus. + ſed circulares rotæ huius tertiæ ſpeciei ad reuoluendum erunt re-liquis eò faciliores, vno ſolũ polo nituntur; + Quod alijs nequaquam conceditur. +

+ +

+ Super hac tertia ſpecie formari poteſt problema, vnde fiat, vt quieſcens huiuſ-modi rota parallela orizonti ſuper vnum punctum, & quantò fieri poteſt exiſtens ę-qualis, ſi eam circunuoluamus maiore qua poterimus ui, & eãdem poſtea dimitten-tes non perpetuò circunuoluatur. +

+

+ Hoc quidem, quatuor fit ob cauſas. quarum prima eſt, quia huiuſmodi motus, eius rotæ non ſit naturalis. + ſecunda eſt, quia etiamſi rota ſuper punctum mathematicum quieſceret, oporteret tamen vt ſuperius alterũ haberet polum, qui ipſam orizontalẽ teneret, qui quidem munimento aliquo corporeo indigeret; + vnde fricatio quędam conſequeretur, ex qua reſiſtentia prodiret. +

+

+ Tertia eſt, quia aer contiguus eam perpetuò aſtringit, hocq́; modo eius motui reſiſtit. +

+

+ Quarta eſt, quia quęlibet pars corporea, quę à ſe mouetur, impetu eidem à quali-bet extrinſeca virtute mouente impręſſo, habet naturalem inclinationem ad rectum iter, non autem curuum, vnde ſi à dicta rota particula aliqua ſuę circunferentiæ diſiũ geretur, abſque dubio per aliquod temporis ſpatium pars ſeparata recto itinere fer retur per aerem, vt exemplo à fundis, quibus iaciuntur lapides, ſumpto, cognoſce re poſsumus, in quibus, impetus motus impręſſus naturali quadam propenſione rectum iter peragit, cum euibratus lapis, per lineam rectam contiguam giro, quem primo faciebat, in puncto, in quo dimiſſus fuit, rectum iter inſtituat, vt rationi con-ſentaneum eſt. +

+

+ Eadem, quoque ratione fit, vt quantò maior eſt aliqua rota, tantò maiorem quo que impetum, & impreſſionem motus eius circunferentiæ partesrecipiant, vnde ſę­pe euenit, vt dum eam ſiſtere volumus, id labore & cum diſſicultate agamus ; + quia quantò maior eſt diameter vnius circuli, tantò minus curua eſt eiuſdem circunferen tia, & tantò propius accedit angulum eiuſdem circunferentiæ ad quantitatem duo-rum angulorum rectorum rectilineorum, ideſt circunferentia ad rectitudinem linea rem. + Vnde earundem partium dictæ circunferentiæ motus ad inclinationem ſibi à natura tributam, quæ eſt incedendi per lineam rectam, magis accedit. +

+
+
+ Quod Aristotelis ratio none queſtionis admittendanon ſit. + CAP. XV. +

+ VEra ratio nonæ quęſtionis à ſecunda parte decimi cap. huius tractatus, & non aliunde, accerſiri debet. +

+
+
+ Quod Aristotelis rationes de decima queſtione ſint reijciende. + CAP. XVI. +

+ ARiſtotelis rationes, vnde fiat, vt facilius moueantur libræ vacuæ, quàm plenè ad propoſitam diſputationem non pertinent; + quia ſemper ineunda eſt ratio proportionis virtutis mouentis ſuper mobile; + quod ipſe non fecit. +

+ +

+ Sit exempli gratia libra .a.i.e. quæ in vtraque extremitate vnciam vnam ſolum ponderis obtineat, & ſit libra .n.i.u. æqualis priori, quæ pro ſingula extremitate vnã + + ponderis libram habeat. + Ariſtoteles admiratur, quòd addendo ipſi .e. mediam pon deris vnciam, brachium .i.e. velocius cadat, quàm adijciẽdo ipsã mediã vnciã ipſi .u. brachij .i.u. + Quod à duabus cauſis proficiſcitur, quarum prior eſt, magna differentia proportionis vnius libræ ad medietatem vnius vnciæ, ad proportionem vnius vnciæ ad ipſam medietatem, quia ſi pondus adiectum extremo .u. dimidiæ eſſet libræ , & cum eadem tarditate brachium moueret, optimo iure in admirationem poſſet Ari-ſtoteles duci. + Sed hoc fieri non poſſet, quia ipſum deprimeret cum eadem quaſi ve locitate, qua media vncia brachium .i.e. + Dixi autem quaſi, quia nonnihil diſcrimi-nis intercederet, quod proficiſcitur à ſecunda ratione. + Et hæc, reſiſtentia eſt , quæ oritur à ſparto, quia quantò maius pondus continet libra, tantò magis præmit ſpar tum in loco, in quo ſuſtinetur; + vnde maior reſiſtentia in circunuolutione eiuſdẽ ſpar ti, in loco, in quo quieſcit, exoritur, quia ipſum eſt corpus materiale. + Si quis autem vellet, vt brachium .i.u. eadem agilitate, qua .i.e. deſcenderet, oporteret, vt propor-tio dimidiæ librę adiectæ ponderi ipſius .u. + + quod eſt vnius libræ, vim ſuam haberet, quæ excederet reſiſtentiam ſui ſparti (me-dio brachiorum maiorum ijs qui ſunt .a.i.e.) ita proportionatam, vt proportionata eſt vis dimidiæ vnciæ ipſi e. iunctæ, reſiſten tiæ ſui ſparti. + Huiuſmodi rationes cum ro-tis grauioribus leuioribusq;, & ijs, quę à cor poribus quibuſlibet grauibus impelluntur, accommodatæ fuerint, titubantem intel lectum confirmabunt. +

+
+ +
+ +
+
+
+
+ De uer a cauſa .12. questionis mechanice. + CAP. XVII. +

+ VEra ratio, cur multò longius corpus aliquod graue impellatur funda, quam manu, inde oritur, quòd circunuoluendo fundam, maior impræſſio impetus motus fit in corpore graui, quàm fieret manu, quod corpus liberatum deinde cum fuerit à funda, natura duce, iter fuũ à puncto, à quo proſilijt, per lineam contiguam giro, quem poſtremò faciebat, ſuſcipit. + Dubitandumq́ non eſt, quin dicta funda maior impetus motus dicto corpori imprimi poſſit, ex multis circumactibus, ma-ior ſemper impetus dicto corpori accedat. + Manus autem eiuſdem corporis motus, dum illud ipſum circunuoluitur (pace Ariſtotelis dixerim) centrum non eſt, neque funis eſt ſemidiameter. + Immo manus quam maximè fieri poteſt in orbem cietur; + qui quidem motus in orbem, vt circumagatur etiam ipſum corpus, cogit, quod qui-dem corpus, naturali quadam inclinatione, exiguo quodam impetu iam incępto, vellet recta iter peragere, vt in ſubſcripta figura patet, in qua .e. ſignificat manum .a. corpus .a.b. lineam rectam tangentem girum .a.a.a.a. quando corpus liberum rema-net. + Verum quidem eſt, impręſſum illum impetum, continuò paulatim decreſcere vnde ſtatim inclinatio grauitatis eiuſdem corporis ſubingreditur, quæ ſeſe miſcens cum impręſſione facta per vim, non permittit, vt linea .a.b. longo tempore recta per + + maneat, ſed citò fiat curua, cum dictum corpus .a. duabus virtutibus moueatur, qua-rum vna eſt, violentia impræſſa, & alia natura, contra opinionem Tartaleæ, qui ne-gat corpus aliquod motibus violen + + to & naturali ſimul & ſemel moueri poſſe. + Neq; eſt ſilẽtio prætereũdus hac in re ꝗdã notatu dignꝰ effectus, qui eiuſmodi eſt, quanto magis creſcit impetus in corpore .a. cauſa tus ab augumento velocitatis giri ipſius .e. tãtò magis oportet, vt ſen-tiat ſe trahi manus à dicto corpore a. mediante fune, quia quantò ma-ior impetus motus ipſi .a. eſt impręſ ſus, tantò magis dictum corpus .a. ad rectum iter peragendum incli-natur, vnde vt recta incedat, tantò maiore quoque vi trahit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ De decimatertia questione. + CAP. XVIII. +

+ DEcimatertia quæſtio ad vectem omnino eſt referenda. + Imaginari debemus axem cylindrici iugi, hypomochlion eſſe. + Quod reſtat, illud ipſum totum de pendet à .4. quintoq́; cap. huius tractatus. + Vna tamen differentia inter hanc machi-nam, vectemq́; reperitur, quæ eſt, iugum aliquam reſiſtentiam pro coniunctione calcata in loco, in quo voluitur, magis quàm hypomochlion vecti efficiat. +

+
+
+ De decimaquart a queſtione. + CAP. XIX. +

+ RAtiones etiam decimæquartæ quæſtionis dependent ab ijs, quæ ſunt vectis, vt exempli gratia ſit lignum .a.b.c.d. frang endum in medio, annitendo genibus in punctum .o. clariſſimè tunc videbimus, tenentes marlus longè à medio, in locis a. et .c. facilius minoriq́; cum labore illum frangemus, quàm ſi eaſdem vicinas me-dio eiuſdem ligni in locis .e. et .i. poneremus. + Cuius rei rationes eædẽ ſunt ijs, quæ primis huius tractatus capitibus propoſitæ fuerunt. + Imaginemur lineas rectas ductas à puncto .o. ad loca .a.e.i. et .c. hinc manifeſtè perſpiciemus eorum, quæ iam diximus ratione, loca .e. et .i. mediantibus duabus lineis .e.o. et .i.o. magis annitentur .o. cen tro, quàm loco .a. et .c. duarũ linearũ .a.o. et .c.o. beneficio; + vnde vim quoq; maiorem habebũt + + in .a. et .c. quàm in e. et .i. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ De uer a r atione .17. queſtionis. + CAP. XX. +

+ DEcimaſeptima quæſtio ab Ariſtotele haud benè percepta fuit, quia is non ac-commodat partes vectis ſuis locis. + Quamobrem imaginemur duos vectes .a.o.n. et .o.e.u. quorum centra, quæ hypomochlia appellantur ſint .o. & pondera, quæ ſunt attollenda ſint .a. et .e. inter ſe æqualia, & diſtantię ſint .a.o. et .e.o. ſibi inuicẽ æquales, ſed .o.n. æqualis ſit ipſi .o.u: clarum erit, ad eleuandum .a. oportebit depri mere .n. & ad eleuandum .e. oportebit attollere .u. + Et quia omnia ſupponuntur æ qua + + lia, clarum quoque erit, commu-ni ſcientia, tantam virtutem in + + n. quanta ſufficiet ad attollendũ a. in .u. quoq; ſuffecturam ad ele-uandum .e. quia æqualibus an gulis ijs, quibus duæ virtutes .a. et .n. annituntur .o. centro, ita .e. et .u. è contrario ſuo centro .o. an nituntur. + & omnes rationes pro vecte .a.o.n. quarto quintoq́; huius tracta- + + tus capitibus citatæ, vecti .o.e.u. vt ſatis ſu perq́; dixi in dicto capit .5. conuenire poſ-ſunt. +

+
+ +
+ +
+
+ +
+
+

+ Nunc ſit aliqua pars ligni cindenda ſe-cundum venulas ſuas .d.e.f.g. & ſit cuneus a.b.c. qui vi mallei .P. vſque ad .t.x. pene-trarit. + Hinc clarum erit, quòd apertura i.m.r. ligni, poſt quam infigitur cuneus ſe cundum venas, longíor erit parte .x.b.t. cu nei, quæ ingreſſa eſt. + Oportet nunc ima-ginari duos vectes ſimiles ſupradictæ .u.e.o. in hunc modum, vt puncta i.r. lìni ſint loco .u. extremi ipſiꝰ vectis, et .t.x. loco vir tutis applicatæ ipſi .u. & reſiſtentia circa punctum .m. loco ponderis .e. vectis .o.e.u. dicti, & pars .K. quaſi immediata poſt .m. verſus extremitatem .f.e. ligni, ſit loco hy-pomochlij .o. + Hinc fiet vt quanto longio res erunt lineæ .i.m.K. et .r.m.K. tantò quo que facilius virtutes .t.x. impellent .i.r. +

+ +
+
+ De uera & intrinſeca cauſa trocble arum. + CAP. XXI. +

+ PRo intelligenda vera, & intrinſeca ratione, vnde fiat ut multitudo rotularum in trochleis cauſa ſit, ut exigua vis ſurſum moueat, aut attollat põdera magna. + Ima ginemur duas hîc ſubſcriptas trochlæas explicatas tranſuerſaliter in hunc modum, ideſt ſit paruũ tignũ .a.b. fixum & parallelũ orizonti. cui ſint rotulæ appenſe ab infe riori parte ad ſuperiorem huicq́; è regione oppoſitꝰ ſit aliud tignũ .c.d. quod moueri poſſit ab imo ad ſumum, ſuper quod totidem ſint rotulæ aut radij, annexa poſtea fuerit funis puncto .b. fixo, eam faciendo pertranſire per rotulas tam à parte ſupe-riore, quam ab inferiore; + & appenſum deinde cum erit paruo illi tigno .c.d. mobili pondus .E. ducendo poſtmodum extremum .f. funis tranſeuntis per rotulas, idem pla nè fiet quod à trochlęis ſimul unitis fieri ſolet. + Cuius quidem effectus ratio ſub no-ſtram cognitionem cadet facilius in huiuſmodi figura. + Imaginemur ſeparatim ſta-teram .g.h. cuius cẽtrum ſit .K. ita ſitum, ut brachium .g.k. ſit duplum ad brachium .K.h. ſupponendo igitur in puncto .g. pondus, aut virtutem mouentem unius libræ, & in h. duarum librarum, abſq; dubio hæ duæ uirtutes in huiuſmodi diſtantijs à centro + + ęquales inuicẽ erũt, ob rationes prioribus capitibus iam allatas, & ſtatera orizontalis manebit. + Vnde clarum erit, quæuis etiam exigua virtus adiuncta ipſi .g. mouebit ſtateram extra orizontalem ſitum. + Nunc ſi puncto .i. ex æquo medio inter .g. et .K. applicata erit virtus ipſius .h. non amplius conſiderato brachio .K.h. inclinante uirtu-te ipſius .i. eandem partem verſus, in quam inclinabat, quando erat in .h. ſed uirtus ip ſius .g. inclinet contrario modo, diuerſoq́; ab eo, quo inclinabat prius; + clarum quoq; erit, communi conceptu, & ob ea, quæ cap .5. huius tractatus ſunt dicta .g.h. ſemper in eodem ſitu abſque motu manſuram, hancq́; ſtateram appellabimus mobilem, & primam. + Imaginemur nunc à puncto .e. fixo deſcendere funem .e.K. quæ fulciat pun ctum .K. extremum diametri .g.K. quam intelligo pro diametro vnius ex rotulis infe rioribus trochleæ; + & ſit .n.l.m. diameter vnius ex rotulis ſuperioribus alterius parui tigni defixi à parte inclinationis ipſius .g. & parallela diametro .g.K. cuius diametri centrum fixum ſit .l. & ſit coniunctum .g. punctum, à fune cum puncto .m. quæ per-pendicularis ſit primo diametro .g.i.K. quàm ſecundo .n.m. ideſt ita vt anguli .n.m.g. + + + et .m.g.k. ſint recti. + Imaginemur quoq; virtutem ipſius .g. applicatam eſſe extremo .n. cum inclinatione tamen contraria, ideſt ad inferiorem partem, quæ quidem virtus communi quodam conceptu eandem poſſidebit vim ſuſtentandi immobilem diame trum .g.i.k. quam habebat, erat in .g. cum inclinatione ad ſuperiorem partem, & ſic etiam diameter .n.l.m. non magis ab una, quàm ab alia parte declinabit, quia cum quædam virtus in .n. reperiatur æqualis medietati uirtutis ipſius .i. quæ uirtus ip ſius .i. uim habet deprimendi ipſum .g. ideſt .m. pro dimidia ſui ipſius parte, ſequitur .n.m. debere immobilem permanere. + Nunc ſi alia diameter rotulæ mobilis erit de-ſumpta, quæ ſit .p.q.o. cuius centrum ſit .q. in ſitu parallelo ipſi .n.l.m. & ſic collocata, vt coniungendo .o. cum .n. anguli .m.n.o. et .n.o.p. ſint recti: + ſi imaginati fuerimus trãſ latum eſſe pondusipſiꝰ .n. in .o. eadẽ inclinatione ad depræſſiorem partem, illud ip ſum, ac ſi eſſet in .n. communi conceptu, ſine alicuius diametri mutatione præſtabit. + Et ſi centrum .q. fixum eſſet, & extremo .p. appoſitum fuiſſet pondus ipſius .o. cum in clinatione ad ſuperiorem partem, idem etiam planè pręſtaret, etiam ſi nullum ullius diametri ſitum, communi ſcientia, mutaret, cum extremum .m. deorſum ſit ductum à. g. uirtute dimidiæ partis ipſius .i. & ab alia huic ſimili .m. quoque deorſum ſit tra-ctum ab .o: quod quidem .o. deorſum eſt alteratum, ob inclinationem ad ſuperius à uirtute poſita in .p. ſupponendo centrum .q. fixum. + Sed ſi loco centri fixi, imagina bimur in .q. pondus aliquod æquale ipſi .i. quod duplum erit in uirtute ad eam, quæ eſt ipſius .p. & ipſius quoque .g: ſequetur etiã eadem immobilitas horum trium dia-metrorum. + Quia cum ſit huiuſmodi pondus ſeu virtus in .q. cum inclinatione con-traria virtuti in .p. quæ æquipollet dimidiæ parti ipſius .q. & ſic ei quæ eſt ipſius .o. ſi-militer quia .o. tractum eſt ſupra ab .n. virtute ipſius .g. quod .m. deorſum trudit; + idcir co quanta erit vis quam habebit virtus in .q. ferendi deorſum diametrum .p.o. tanta quoque virtutes ipſorum .p. et .o. æquales, & æqualiter diſtantes à .q. ipſum ad ſupe-riorem partem inclinabunt. + Quamobrem nec aſcender, nec deſcendet, nec locum mutabit. + Supponamus nunc quartum diametrum rotulæ .s.t.r. quæ ſit ſecunda rotu larum fixarum, parallela ipſi .p.o. & in eo ſitu, quo coniungendo extrema .r.p. anguli o.p.r. et .p.r.s. ſint recti, & imaginemur virtutem ipſius .p. reperiri in .s. cum inclinatio ne tamen contraria, ideſt deorſum verſus, ex his idẽ quoque planè ſequetur, ideſt nulla harũ quatuor diametrorum mouebitur. + quia eundem effectũ inclinatione deorſum verſus efficeret dicta virtus in .s. quem in .p. cum inclinatione ſurſum verſus. + et iam dictum eſt virtutem ipſius .g. dimidium virtutis ipſius .i. trahere .m. quæ mediã + + te .n. attrahit .o. eodem robore, et .s. eadem vi trahit .p. medio ipſius .r. + Hucuſque ſciẽ-tificè nouimus pondus, aut virtutem ipſius .s. quæ eſt dimidium ipſiꝰ .i. ſuſtinere uim ipſorum .i. et .q. nam quater tantum, quanta ipſamet virtus ipſius .s. eſſe conſpicitur. + Et ſi adiunctę nobis eſſent duæ aliæ diametri cum ijſdem planè conditionibus ijſdẽ rationibus vtentes, cognoſceremus quod eadem medietas ipſius .i. ſexies tantum deris, quanta ipſa exiſteret, ſeſtineret. + Vnde manifeſtũ euadit, eidem medietati ipſius .i. in .s. nonnihil virtutis addendo, dictæ diametri, illicò mouerẽtur ſitu. + Et quia rotulæ in quolibet puncto, aliquam diametrum habent, neceſſariò ſequitur infe-riores ad ſuperiores accedere debeant. + Attamen ſi forte extremum immobile ip-ſius funis non pendet à puncto .e. trochleæ ſuperioris, ſed alligatum fuerit ad mediũ inferioris trochleæ ut ad punctum .i. ope unius trochleę ſuperioris immobilis vt in fi gura .A. videre licet, clarè patebit à tribus virtutibus æqualibus pondus in .i. poſitũ ſuſtinebitur: + hoc eſt à .g. ab .i. & ab .k. quarũ vnaquęque tertia pars erit ipſius .i. in con contrariam partẽ, hoc eſt tertia pars reſiſtentiæ. + propterea ex æquo inter ſe diſtãt. + + g.i. et .K: + Quà propter augebitur virtus per numeros impares, hoc modo; + Nam .g. eſſet tertia pars reſiſtentię, quemadmodum prius media erat. + Idem infero de .m.n.o.p.r. et .s. + Sed cum oporteat pondus .q. tantum eſſe vt ſuffieiãt reſiſtentiæ in .o. et .p. ipſum ſuſtinere, idcirco ipſum pondus .q. ſubſeſquialter erit põderi in .i. poſiti. + Qua-propter .s. quinta pars erit ponderum .i. et .q. + Deinde ſi adhuc. duo diametri vnus in-ferior, alter verò ſuperior additi fuerint cum pondere æquali .q. ad medium diame-tri inferioris, + tunc pondus .s. erit ſeptima pars trium ponderum .i.q. & tertij additi, ex + + ſupradictis rationibus. + Et quia virtus ſuſti + + nens totale pondus trochleæ inferiori ap-penſum in tot diuiditur partes æquales, quot ſunt diametri orbiculorum trochleæ inferioris, quando extremum immobile fu nis alligatum fuerit trochleę ſuperiori, vt puta in puncto .e. cum verò alligatum fue-rit trochleæ inferiori, virtus primi diame-tri .g.i.K. trochleæ inferioris ſemper ſeſqui altera erit vnicuique aliorum diametrorũ ideò virtus reſiſtentię alterius extremi mo bilis funis, puta .s. ſubmultiplex erit totalis ponderis, eo modo quo diximus, cuius vir tus, ſeu grauitas diuiditur ſeu diſtrubuitur diametris inferioris trochleæ vt dictum eſt. +

+
+ + +
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ Depropria cauſa .24. quæſtionis. + CAP. XXII. +

+ VEra cauſa effectus, qui vigeſimaquarta quæſtione exprimitur, adhuc à nemine (quod ſciam) animaduerſa fuit, licet non ſit admodum ardua vel obſcura. + Ima ginemur ergo duos circulos .c.f. et .b.g. concentricos, itaq; ſimul coniunctos, vt ſi ip ſorum vnus feratur in orbem, alius quoque circumagatur, eo modo, quo curruum ro tæ voluuntur. + Et imaginemur primò ſuper lineam .f.i. reuolui maiorem, & quando idem circulus erit in .l. dictam lineam .f.i. tangere circunferentiam eiuſdem in pun- + + cto .c. vnde linea .g.m. mediante .K. continget circunferentiam circuli minoris in pun cto .b: et .K.g. ex .34. primi Eucli. æqualis erit ipſi .f.l. quia ex .17. tertii, anguli .f. et .g. ſunt æquales, vnde ex .28. primi .f.l. et .g.K. ſunt parallelæ. + & ſic erunt .k.l. cum .f.g. ex eadem ſupradicta. + Ratio autem, qua arcus .g.b. tranſierit lineam .g.K. maiorem ipſa, eſt, quia dum mouetur, quodlibet punctum ipſius .g.b. virtute reuolutionis ipſius .f.c. omne punctum eiuſdem arcus .g.b. vlterius verſus .K. quam ſi moueretur virtute re-uolutionis ipſius .g.b. ſuper lineam .g.m. defertur. + vt exempli gratia, quando virtute reuolutionis maioris circuli, centrum .a. reperitur in ſitu lineæ .l.K. punctum .g. confe cerit iter .g.u. & punctum .b. iter .b.K. etiam reliqua omnia puncta inter .g.b. magna itinera egerint, cum à magno circulo ſint ante delata. + Imaginemur quoque hos cir culos eſſe delatos virtute reuolutionis circuli minoris, & partẽ .g.t. rectè .g.m. dimen-ſam fuiſſe ab arcu .g.b. + Quãdo ergo .b. erit in .t. factum erit iter .b.t. ab ipſo .b. et .g. fa-ciet iter .g.n. quę itinera alijs multò breuiora ſunt, quia breuioribus cruribus reuolu-ta ſunt dicta puncta; + & ſic dico de reliquis omnibus punctis inter .g. et .b. & in hoc ca ſu punctum .f. erit in .q. & punctum .c. erit in .e. + Quamobrem omnia puncta cõtingen-tiæ inter .f. et .c. non ſolum non erunt delata anteà, ſed potius à primo ſitu retrorſum erunt repulſa. + Vnde non eſt, quòd in tantam admirationem ducamur ſi dum reuol uitur circulus maior, arcus .g.b. circuli minoris, totam lineam .g.K. tranſire videtur, & dum reuoluitur minor, apparet arcum .f.c: maius iter quam ab .f. ad .e. non facere, cum maiore ſeſe in orbem ferente, quodlibet punctum arcus .g.b. ad vnam eandẽq; partem duos motus obtineat. + vt exempli gratia punctum .b. non ſolum mouetur ver ſus .m. quòd circa centrum .a. feratur, cum ipſum etiam centrum moueatur verſus .m. ſed quia pręter hoc deferantur quoque à circulo maiori verſus .m. vſque ad lineam .k.l. + Dum verò minor circulus in girum ducitur, habet quodlibet punctum arcus .f.c. duos motus contrarios, quorum alter verſus .i. virtute reuolutionis circuli minoris, & alter ex eo, dictus circulus maior circa centrum .a. voluatur, vnde omne punctũ contactus circuli maioris cum recta .f.i. tetrorſum pellitur verſus .x. +

+
+ +
+ +
+
+ De uer a cauſa .30. quæstionis. + CAP. XXIIII. +

+ VEra ratio, cur homo dum ſedet ( non tamen Turcarum more ) ſi velit ſeſe in pedes erigere, calcaneos retrahit, vt efficiat angulum acutum, cum fę-moribus coxis à parte inferiori, & ventrem inclinat, ad conſtituendum etiam angu lum acutum in ſuperiori parte, ea eſt; + vt totius corporis pondus, ex ęquo, ideſt ab oppoſitis partibus circundet lineam rectam, quæ tranſit per locum, in quo conquie ſcunt pedes verſus mundi centrum. + ideſt, ut edatur ęquilibrium ponderis ipſius cor-poris circum lineam illam, quę ſub pedibus inſeruit pro ſparto. + Vnde aperiendo, deinde dictos duos angulos circa dictam lineã, abſque vlla difficultate erigitur cor-pus, & abſque periculo in alterutram partem cadendi. +

+
+
+ Deratione .35. & ultimæ quæstionis. + CAP. XXV. +

+ VEra ratio, quare, quę reperiuntur in vorticibus aquarum, ſemper verſus medium ipſarum vertiginum vniuntur, inde promanat, quod media vertiginum ſemper depreſſiora ſunt. + vnde quòd dicta corpora ad medium acce-dant, nihil aliud eſt, quàm ipſa corpora ſuo pondere grauitateq́ue deſcendere, figu ra enim vorticibus eſt quaſi conica, & concaua cum angulo deorſum, & gyro baſis ſurſum. + Atque hæc vera eſt huius effectus cauſa, & non ea quam Ariſtoteles ponit, à quo aliarum omnium quæſtionum, quas ego omiſi rationes ſunt benè propoſitæ. +

+ +
+
+
+ DISPVTATIONES DE QVIBVSDAM PLACITIS ARISTOTELIS. +

+ TANTA A eſt certè Ariſtotelis amplitudo at que authoritas, vt dif-ficillimum ac periculoſum ſit quidpiam ſcribere contra quam ipſe docuerit, & mihi præſertim, cui ſemper viſa est viri illius ſapientia admirabilis. + Veruntamen studio veritatis im-pulſus, cuius ipſe amore in ſeipſum ſiviueret excitaretur, in me dium quædã proferre non dubitaui, in quibus me inconcußa mathematicæ philoſophiæ baſis, cui ſemper inſiſto, ab eo dißentire coegit. +

+
+ Qualiter & ubi Ariſtoteles de uelocitate motuum natura-lium localium aliter tractauerit quam nos ſentiamus. + CAP.I. +

+ VOlens Ariſtoreles probare vacuum non eſſe in rerum natura .8. cap. lib. 4. phy­ſicorum ait, idem corpus per varia diuerſaq́; media, vt per aerẽ, & per aquã ſi moueretur, proportionem velocitatis eiuſdem corporis per aerem, ei, quæ per aquam fit, vnam eandemq́; futuram cum ea, quæ eſt ſubtilitatis aereę ad ſubtilitatem aquæ. + In poſtrema autem parte eiuſdem capitis ſic ſcribit: + Nam cum ea quę ma-iorem vel ponderis velleuitatis pręſtantiam habent, ſi ſimili ſigura ſint, ſpaciũ par, & æquale, maiore celeritate conficere cernamus, ea quam magnitudines inter ſe ha bent, proportione: + profectò idem etiam perinane fieret. + Aliam quoque rationem proponit phyloſophus .2. cap. ſexti phyſicorum ſcribens eademmet proportione, qua tempus diuiditur, magnitudinem etiam diuidi. + Sexto autem cap. primi de cœ-lo ſcribit, tempora eandem proportionem habere, quam habentè conuerſo ponde-ra; + vt ſi media pars vnius ponderis, vnius horæ ſpatio moueretur, vniuerſum pondus in media hora moueretur. + Secundo cap. lib. 3. de cœlo duobus in locis apertè com­monſtrat velocitatem corporis minoris, maiori corpori comparatam, in eadem exi-ſtere proportione, in qua dicta corpora adinuicem relata exiſtunt. + Quinto cap. eiuſ­dem lib. idem affirmat, exemplo ab igne deſumpto. + Ex alijs etiam plurimis locis cognoſci poteſt, ſenſiſſe Ariſtotelem duo corpora eadem ſpecie, & figura prædita eandem planè proportionem in ſuorum motuum velocitatibus, quam in ſuis ma-gnitudinibus habent, retinere. + Alij quoque permulti eandem opinionem retinue runt, & omniũ poſtremus Nicolaus Tartalea, ſecunda propoſitione vigeſiminoni quæſiti octaui libri, vbi profitetur ſe demonſtratiuè probare hanc propoſitio-nem veram exiſtere; + neq; videt quàm magna reſiſtentiarum ſit differentia, quætam ex diuerſitate figurarum, quàm ex magnitudinum varietate exoriri poteſt; + quas qui dem diuerſitates ne conſiderat quidem. +

+ +
+
+ Quædam ſupponenda ut conſtet cur circa uelocit atem motuum natur alium localium ab Ariſtotelis placitis recedamus. + CAP. II. +

+ CVM ſuſceperimus prouinciam probandi quod Ariſtoteles circa motus locales naturales deceptus fuerit, ſunt quædam primo veriſſima & obie-cta intellectus perſe cognita pręſupponenda, ac primum quælibet duo corpora, grauia, aut leuia, area æquali, ſimiliq́ figura, ſed ex materia diuerſa conſtantia, eodẽ­q́ue modo ſitum habentia, eandem proportionem velocitatis inter ſuos motus loca les naturales, ut inter ſuamet pondera aut leuitates in vno eodemq́; medio, ſeruatu-ra. + Quod quidem natura ſua notiſſimum eſt ſi conſiderabimus non aliunde maio-rem tarditatem, aut velocitatem gigni, quàm à .4. cauſis (dummodo medium vnifor mè ſit & quietum) ideſt à maiori aut minori pondere aut leuitate; + à diuerſa figura; + à ſitu ciuſdem figuræ diuerſo, reſpectu lineę directionis, quæ recta inter mundi cen-trum, & circunferentiam extenditur; + & ab inæquali magnitudine. + Vnde patebit, quòd figuram non variando, nec in qualitate nec in quantitate, neque eiuſdem figu-ræ ſitum, motum fore proportionatum virtuti mouenti, quæ erit pondus aut leuitas. + Quod autem de qualitate, de quantitate & ſitu eiuſdem figuræ dico, reſpectu reſi-ftentiæ ipſius medii dico: + Quia diffimilitudo aut inęqualitas figurarum, aut ſitus di-uerſus non parũ alterat dictorum corporum motus, cum figura parua facilius diui-dat continuitatem medij, quam magna; + vt etiam cęlerius idem facit acuta, quàm ob tufa; + & illa quæ cum angulo, qui antecedat mouebitur velocius quàm illa, quæ ſecus. + Quotieſcunque igitur duo corpora vnam eandemq́; reſiſtentiam ipſorum ſuperfi-ciebus, aut habebunt aut recipient, eorum motus inter ſeipſos eodem planè modo proportionati conſurgent, quo erunt ipſorum virtutes mouentes: + & è conuerſo, quo tieſcunque duo corpora vnam eandemq́; grauitatem, aut leuitatem, & diuerſas reſi ſtentias habebunt, eorum motus inter ſeipſos eandem proportionẽ ſortientur, quã habebunteorum reſiſtentiæ conuerſo modo; + quæ quidem reſiſtentiæ inter ſeipſas, eandem proportionem quàm ipſarum ſuperficies habebunt, aut in qualitate ſola fi guræ, aut in quantitate ſola, aut in ſitu, aut in aliquibus ex dictis rebus, eo tamen mo do, quiſuperius poſitus fuit, vt ſcilicet corpus illud quod alteri comparatum, æqua-lis erit ponderis, aut leuitatis, ſed minoris reſiſtentiæ, exiſtet velocius altero, in eadẽ proportione, cuius ſuperficies reſiſtentiam ſuſcipit minorem ea quæ alterius eſt cor-poris, ratione facilioris diuiſionis continuitatis aeris, aut aquæ; + Vt exempli gratia, ſi proportio ſuperficiei corporis maioris ſuperficiei minoris ſeſquitertia eſſet, pro-portio velocitatis dicti corporis maioris, velocitati corporis minoris, eſſet ſubſeſqui tertia; + vnde velocitas minoris corporis, maior eſſet velocitate corporis maioris, quẽ admodum quaternarius numerus ternario maior exiſtit. +

+

+ Aliud quoque ſupponendum eſt, velocitatem ſcilicet motus naturalis alicuius corporis grauis, in diuerſis medijs, propor-tionatam eſſe ponderi eiuſdem corporis in ijſdem medijs; + Vt exempli gratia, ſi pondus + + totale alicuius corporis grauis ſignificatum crit ab .a.i. quo corpore poſito in aliquo me- + + dio minus denſo, quàm ipſum ſit, (quia in medio ſe denſiore ſi poner etur, non graue eet, ſed leue, quemadmodum Archimedes oſtendit) illud medium ſubtrahat par-tem .e.i. vnde pars .a.e. eiuſdem ponderis libera manear; + & poſito deinde eodem cor pore in aliquo alio medio denſiore, minus tamen denſo quam ipſum ſit corpus, hoc medium ſubtrahat partem .u.i. dicti ponderis, vnde pars .a.u. ei uſdem ponderis remanebit. + Dico proportionem velocitatis eiuſdem corporis per mediũ minus denſum, ad velocitatem eiuſdem per medium magis denſum futuram vt .a.e. ad .a.u. vt eſt etiam rationi conſonum, magis quàm ſi dicamus huiuſmodi velocitates eſſe, vt .u.i. ad .e.i. cum velocitates à virtutibus mouentibus ſolum (cum figura vna, eademq́; in qualitate, quantitate ſituq́ erit) proportionentur. + Quænenc diximus, planè ſimilia ſuntijs, quæ ſupra ſcripſimus, quia idem eſt dicere, proportionem velo citatum, duorum corporum hetereogeneorum, ſed ſimilium figura, & magnitudine æ qualium, in vno ſolo medio, æqualem eſſe proportioni ponderum ipſorum, vt ſi dicam? + proportionem velocitatum vnius ſolum cor- + + poris per diuerſa media eandem eſſe cum ea. quæ eſt ponderũ dicti corporis in iſidem medijs. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ Poſſe uelocitatem alicuius corporis proportionem contrariam in diuerſis medijs habere cum denſitate eorum. + CAP. III. +

+ POſſibile eſt in rerum natura corpus aliquod huiuſmodi denſitate præditum re-periri, vt velocitas eius motus naturalis per aerem, velocitati per aquamita pro portionata exiſtat, vt eſt dẽſitas aquæ denſitati aeris. + Denſitas aquæ notetur (exem-pli gratia) per .u.i. & ea, quæaeris eſt per .e.i. & pondus alicuius corporis in aere per e.a. & pondus eiuſdem corporis in aqua per .u.a. ita tamen, quod eadem proportio ſit .e.a. ad .u.a. vt .u.i. ad .e.i. vnde per vltimam ſuppoſitionem præcedẽtis capitis, pro portio velocitatis prædicti corporis per aerem, proportioni eiuſdem corporis per aquam erit, vt + + e.a. ad .u.a. ergo per .11. quinti, vt .u.i. ad .e.i. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Oſcitanter ab Ariſtotele nonnibil prolatum cap 8. lib. 4 Phyſicorum. + CAP. IIII. +

+ EX ſupradictis patet in vniuerſum non eſſe verum quod Ariſto .8. cap .4. lib. phy­ſicorum ſcribit, velocitates ſcilicet motuum alicuius corporis per diuerſa me-dia, proportionatas eſſe denſitatibus eorundem mediorum. + Quocirca, ſit propor-tio .u.i. ad .e.i. vt dẽſitatis aquę ad aereã dẽſitatem .et .e.a. ad .u.a. vt ponderis alicuius corporis in aere ad pondus eiuſdem in aqua, ita tamen vt maior aut minor propor-tio ſit .e.a. ad .u.a. quam .u.i. ad .e.i. vnde exiſtente proportione velocitatis per aerẽ + + ad velocitatem per aquam vt .e.a. ad .a.u. non erit ergo vt .u.i. ad .e.i. + Ob hanc igitur cauſam nimis diſſentaneum eſt rationi, opi-nari proportionem velocitatis omnium cor porum grauium per aerem vnam eandemq́; + + eſſe cum velocitate eorundem per aquam, quemadmodum Ariſtoteles ſenſit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Exempla dictorum. + CAP.V. +

+ POnamus, exempli gratia, aquam eſſe in denſitate dupla ad aerem, & aliquod graue corpus in aqua duplum ad denſitatem ipſius aquæ, vnde dictum corpus in denſitate ad aerem quadruplum erit; + quam ob cauſam, mediam ſui ponderis tota-lis partem in aqua, & in aere quartam partem, ex .7. lib. de inſidentibus aquæ ab Ar-chimede conſcripto, amitteret. + Moueretur igitur in aqua virtute illius mediæ partis põderis ſui, in aere aũt uirtute triũ quartarũ; + vnde proportio facultatis mouẽtis dicti corporis in aere ad facultatem mouentem eiuſde m in aqua ſeſquialtera erit. + hocq́; corpus appelletur .A. + Sit aliud quoque corpus, quod .B. nominetur, ſimile figura, & magnitudine corporea corpori .A. ſed dẽſitate, in proportione ſeſquialtera ad aquã, & denſius erit aere in proportione tripla. + quamobrem corpus .A. grauius erit cor-pore .B. in aere in proportione ſeſquialtera, vnde etiam velocius erit ipſo .B. in aere in eadem proportione, ſed corpus .B. in aere, duplo maius pondus habebit, quã in aqua, cum in aere remaneant ei duæ ponderis tertiæ partes, & in aqua vna tantum, ita vt Ariſtoteli concedam corpus .B. in aere, quam in aqua velocius futurum in ea-dem proportione, in qua, aqua eſt dẽſior aere, ex Euclidis vndecima propoſitione lib. quinti. + Sed præter hæc omnia, ſi corpus .A. eſſet etiam velocius in aere, quã in aqua, in eadem proportione, ſequeretur ex .16. dicti lib. quinti proportionem velo-citatis .A. in aqua ad velocitatẽ ipſius .B. in aqua etiam ſeſquialteram eſſe. + Sed cum corpus .A. in denſitate ad aquam duplũ ſit, & corpus .B. ſeſquialterũ ad ipſam aquã, ſequetur proportionẽ ponderis ipſius .A. ad põdus ipſius .B. in aqua eſſe in propor-tione dupla; + Vnde ex primo ſuppoſito capitis ſecundi proportio velocitatis .A. ad velocitatem .B. in aqua dupla erit, non ſeſquialtera. + Si ergo proportio velocitatis .A. ad eam quæ eſt .B. in aqua dupla eſt, & ea, quæeſt .B. in aere, ad eam, quæ eſt ipſius per aquam eſt etiam dupla (vnde ea quę eſt .A. per aquam ęqualis erit ei, quæ eſt .B. peraerem, ex .9. lib. quinti) & cum ea, quæ eſt .A. ſit ei, quæ eſt .B. per aerem ſeſqui-altera, erit ergo ea, quæ eſt .A. per aerem, ei, quæ eſt ſuimet ipſius per aquam ſeſqui altera, non autem dupla, ex .7. eiuſdem libr. quinti. + Hiſce rationibus accedimus ad confirmandam veritatem vltimi ſuppoſiti cap .2. proportionem videlicet velocita tis motꝰ naturalis in diuerſis medijs alicuiꝰ corporis põderoſi in ipſis medijs eſſe ean dem cum ea, quæeſt inter pondera + + dicti corporis in dictis medijs. de ijs tamen medijs intelligendo, quæ un-ctuoſa, aut pinguia non ſunt, ut ſunt oleum, lac, aut huiuſmodialia, quæà qualibet minima qualitate frigoris aut caloris alterantur, & impermea-biles fiunt. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ Quod proportiones ponderum eiuſdem corporis in diuerſis medijs pro portiones eorum mediorum denſit atum non ſeruant. Unde ne-ceßariò inæquales proportiones uelocitatum producuntur. + CAP. VI. +

+ OMne corpus graue variat proportionem ponderis per diuerſa media, vnde proportiones velocitatum inæquales exiſtunt. + Vt exempli gratia, ſi fue-rit corpus .A. cuius pondus totale ſit .o.a. quod in aqua diminutum ſit ratione partis .e.o. ita vt ei ſolum relinquatur pondus .a.e. & in aeie adempta ſit ei pars .i.o. vnde ſo lum remaneat pondus .a.i. + Supponamus aliud quoq; medium in eadem proportio-ne minus denſum, quàm aer, quemadmodum aer minus denſus eſt, aqua, in quo, cor pus .A. ammittat partem .t.o. ponderis ſui, vnde ex .7. lib. de inſidentibus aquæ Ar-chimedis, eadem proportio erit .e.o. ad .i.o. quæ eſt .i.o. ad .t.o. + Supponamus quoq; eandem proportionem eſſe .a.i. ad .a.e. eſt .e.o. ad .i.o. + tunc dico non futuram ean-dem proportionem .t.a. ad .a.i. quæ eſt .i.o. ad .t.o. + Cum ſit ergo proportio .a.i. ad .a.e. ut .e.o. ad .i.o. erit diſiunctim .e.i. ad .e.a. vt .e.i. ad .i.o. + Quare ex .9. libr. quin­ti erit .a.e. æqualis .i.o. ſed cum ita ſehabeat .e.o. ad .i.o. vt .i.o. ad .t.o. ita quoque ſe habebit, ex vndecima quinti .a.i. ad .e.a. ut .i.o. ad .t.o. + Cum autem (vt vidimus). a.e. ęqualis ſit ipſi .i.o. non poterit eſſe proportio .t.a. ad .i.a. vt eſt .o.i. ad .t.o. quia ſi hoc eſſet, eſſet etiam diſiunctim proportio .i.t. ad .i.a. vt eſt .i.t. ad .t.o. & ex ſupradicta 9. lib. quinti .a.i. æqualis eſſet .t.o. + Maximum autem inconueniens eſſet .t.o. minorem o.i. ideſt minorem .a.e. æqualem eſſe .a.i. quæ maior eſt .a.e. + Oſtenſiuè tamen idem hoc modo probari poteſt, vt exiſtente .i.o. ęquali ipſi .a.e. per conſequens quoq; erit minor ipſa .a.i. cum .a.e. pars ſit ipſius a.i. + Pereãdem tamen rationem .o.t. minoreſt .o.i. + Tanto magis igitur minor erit .t.o. ipſa .i.a. + Vnde ex .8. libri quinti maiorem pro portionem habebit .i.t. ad .t.o. quam ad .i.a. & ex .28. eiuſdẽ lib .i.o. ad t.o. maiorẽ proportio- + + nẽ habebit, quàm.t.a. ad .i.a. ex .12. igitur di-cti quinti maiorem pro portionem habebit .i.a. ad .e.a. quàm.t.a. ad .i.a. ita ergo ſe habebunt ipſorum velo-citates. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Corpora grauia aut leuia eiuſdem figur æ et materiæ ſed inæqualis magnitudinis, in ſuis motibus natur alibus uelocit atis, in eo dem medio, proportionem longè diuerſam ſeruatura eße quam Aristoteliuiſum fuerit. + CAP. VII. +

+ ESt mihi nunc probandum in uno eodemq́; mcdio duo corpora inæqualia, ſed ſimili figura & materia, mouebuntur naturali motu, diuerſa tamen ratione ab + + ea, quàm Ariſtoteles præſcripſit. +

+

+ Sintigitur corpora .a. et .o. inæqualia, eadẽtamen figura & materia prædita, quo-rum .a. maius ſit, & per conſequens in eadem quoque proportione grauius ipſo .o. in qua eſt maius, communi omnium ſententia. +

+

+ Scribit ergo Ariſtoteles proportionem velocitatis corporis .a. ad eam, quæ eſt corporis .o. (naturaliterſe vnoquoque mouente) eandem futuram, quæ eſt magnitu dinis, aut grauitatis corporis .a. ad magnitudinem, aut grauitatem corporis .o. + Ima-ginemur igitur corpus u. eadem magnitudine & figura, qua corpus .a. præditum eſt, ſed eandem grauitatem obtinere, quæ communicata eſt corpori .o. quod ex quauis materia conſter. + Hinc ex primo ſuppoſito ſecundi capitis certi erimus proportio-nem velocitatis corporis .a. ſi comparetur cum velocitate corporis .u. futuram, vt , quæ eſt ponderis corporis .a. ad pondus ipſius corporis .u. + Ex .9. igitur lib. quinti Eu-cli. cogitur fateri Ariſtoteles velocitatem corporis .o. eſſe vnam eandemq́; in ſpe-cie, quæ eſt corporis .u. + Quod primo ſuppoſito cap. ſecundi huius lib. planè repugna­ret. + Igitur hæc Ariſtotelis opinio falſa eſt. + Idem quoque probaretur mediante cor pore .i. æquali magnitudine, ſimiliq́; figura cum corpore .o. prædito, ſed, quòd ad quantitatem attinet, æquali corpori .a. vnde ex primo ſuppoſito cap. ſecundi huius li bri in eadem pro portione velociꝰ eſſet corpore .o. + + in qua grauius eſt. ex .9. igitur quin-ti cogitur Ariſto-teles affirmare velox eſſe corpus a. quã eſt corpus i. vnde idem pla-nè inconueniens emergit ex ſecundo ſuppoſito cap. ſecundi huius lib.. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Quod duo corpor a in æqualia eiuſdem materia in diuerſis medijs eandem uelocitatis proportionem retinebunt. + CAP. VIII. +

+ QVælibet duo corpora inæqualia ſimili tamen figura & eadem materia con-ſtantia, naturaliter ſe per diuerſa media mouentia, vnam eandemq́; ſem-per proportionem velocitatum ſeruant. +

+

+ Sint duo corpora .A. et .B. ſibi inuicem inæqualia quorum .A. ſit maius, ſed ſimile figura & idem materia, cuius pondus totaleſit . + + x.o. & pondus totaleip ſius .B. ſit .u.s. + Imagine-mur quoque corpus .A. poſitum in aqua amitte re partẽ .o.e. ponderis. + + o.x. et .B. quoque in eodem loco amittere .c.s. et .A. in aẽre partem .i.o. et .B. partem. .t.s. + Nunc quia corpus aqueum, cui correſpondet .e.o. æquale eſt ipſi .A. & corpus aqueum, cui correſpondet .c.s. æquale eſt i pſi .B. vt eſt ab Archimede probatũ: + com muni quadam ſcientiæ ratione, ſequitur eandem proportionem futuram .o.x. ad .e.o. quæ eſt .u.s. ad .c.s. ob eaſdemq́; rationes idem erit de .x.o. ad .i.o. ut .u.s. ad .t.s. & idẽ etiam erit de .o.x. ad .s.u. vt de .e.o. ad .c.s. vt etiam de .o.i. ad .s.t. + Vnde ex .19. lib. quintí erit de .x.i. ad .u.t. quemadmodum de .x.o. ad .u.s. idem dico de .x.e. ad .u.c. + Ex 11. igitur dicti lib. erit. de .x.i. ad .u.t. quemadmodum de .x.e. ad .u.c. ex quibus quidẽ proportionibus, ſi ſubtra + + hantur proportiones @reſi ſtẽtiarum extrinſecus ad-uenẽtium, proportiones quæ remanebunt, exter-tio communi axiomate ab Eucli. in principio pri­mi lib. poſito, ad inuicem erunt æquales, ſecundum quas eorundem corporum ſunt velocitates. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ Anrectè Aristoteles diſeruerit de proportionibus mo-tuum in uacuo. + CAP. IX. +

+ CVm verò Ariſtoteles circa finem cap .8. lib. 4. phyſicorum ſubiungit quod ea-dem proportione dicta corpora mouerentur in vacuo, vt in pleno, id pace eiꝰ dictũ ſit planè erroneũ eſt. + quia in pleno dictis corporibus ſubtrahitur proportio reſi ſtentiarum extrinſecarum à proportione ponderum, vt velocitatum proportio re-maneat, quę nulla eſſet, ſi dictarum reſiſtentiarum proportio, ponderum propor-tioni æqualis eſſet, & hanc ob cauſam diuerſam velocitatum proportionem in va-cuo haberent ab ea, quæ eſt in pleno. +

+
+
+ Quòd in uacuo corpor a eiuſdem materiæ æquali uelocita-te mouerentur. + CAP.X. +

+ QVòd ſupradicta corpora in vacuo naturaliter pari velocitate mouerentur, hac ratione aſſero. +

+

+ Sint enim duo corpora .o. et .g. omogenea, et .g. ſit dimidia pars ipſius .o. ſint alia quoque duo corpora .a. et .e. omogenea primis, quorum quodlibet æquale ſit ipſi .g. & imaginatione compręhendamus ambo poſita in extremitatibus alicuius lineæ, cu ius medium ſit .i. clarum erit, tantum pondus habiturum, punctum .i. quantum centrũ ipſius .o. quod .i. virtute corporis .a. et .e. in vacuo, + + eadem velocitate moueretur, quacentrum ipſius .o: + cum autem difiuncta eſſent dicta corpora .a. et .e. à dicta linea, non ideo aliquo modo ſuam velocita­ + + tem mutarent, quorum quodlibet eſſet quoque tam velox, quam eſt .g: igitur .g. tam velox eſſet quam .o. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Corpora licet inæqualia eiuſdem materiæ & figuræ, ſireſiſten-tias habuerint ponderibus proportionales æqualiter mouebuntur. + CAP. XI. +

+ EAdem ratione, quam cap. antecedente præſcripſimus, poſſet oſtendi, ſi duo cor-pora .o. et .g. ſuas reſiſtentias, ita ad inuicem proportionatas haberent, utſunt eorum pondera, in pleno pari velocitate prædita eſſe, quod in fine capitis noni leui ter attigi, quia punctum .i. tam velox eſſet, ut centrum ipſius .o. cum à tanto pondere i. motum eſſet; + quanto centrum ipſius .o. atquetan + + tam reſiſtentiam duo corpora .a. et .e. quãta ipſum o. ſolum haberet ex hypotheſi, dicta tamen corpo ra .a. et .e. tam ſeparata, quam coniuncta, eandem velocitatem retinerent .g. igitur tam velox eſſet, quam .o. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Maior hic demonſir atur eſſe proportio ponder is corpor is den ſioris ad pondus minus denſi in medijs dẽſioribus, quam ſit eorundem corporum in medio minus denſo, nec corporum ponder a ſeruare proportionem denſitatis mediorum. + CAP. XII. +

+ PRopoſita nobis cum fuerint duo corpora .A. et .B. area corporea æqualia, quo-rum .A. denſius ſit ipſo .B. probabo in medio magis denſo, maiorem proportio nem futuram ponderis ipſius .A. ad pondus .B. quàm in medio minus denſo. +

+

+ Sit igitur .p.g. pondus totale ipſius corporis .A. et .q.k. ipſius corporis .B. vnde .p.g. maius erit ipſo .q.k. + Sit quoque .o.g. pondus, quod medium magis denſum ſubtra-hit à pondere .p.g. et .n.k. ſit pondus, quod idem medium ſubtrahit à pondere .q.k. et f.g. ſit pondus, quod medium minus denſum ſubtrahit à .p.g. et .i.k. illud, quodid@m mediũ ſubtrahit ab .q.k. vnde .o.g. æquale erit .n.k. et .f.g. ipſi .i.k. quia quod ad areã attinet, corpora ſupponuntur æqualia, vnde proportio .p.f. ad .q.i. maior erit ea, quæ eſt .o.f. ad .n.i. communi + + ſcientiæ notione, quia ſi ſcinderet aliꝗs.p.f. in pun cto .c. ita. vt .c.f. æquale eſ-ſet ipſi .q.i. proportio .c.f. ad .q.i. eſſet vt ea, quæ eſt .o.f. ad .n.i. (hoc eſt nulla) + + ſed proportio .p.f. ad .q.i. maior eſſet ea, quæ eſt .c.f. ad .q.i. ex. octaua lib. quinti, vn-de ex .12. eiuſdem lib. maior eſſet .p.f. ad .q.i. quàm.o.f. ad .n.i. ex .33. igitur eiuſdem, maior erit proportio .p.o. ad .q.n. quàm.p.f. ad .q.i. + Sic quoque ſe habebunt ad inui cem velocitates, quod eſt propoſitum. + Cum autem proportio .p.o. ad .q.n. maior ſit, quàm.p.f. ad .q.i. permurando igitur maior erit proportio .p.o. ad .p.f. quam .q.n. ad .q.i. aut euerſim maior erit proportio .q.i. ad .q.n. quàm.p.f. ad .p.o. vnde ſi proportio p.f. ad .p.o. eſſet ac ea, quæ eſt .o.g. ad .f.g. non eſſet .q.i. ad .q.n. ut eſt .o.g. ad .f.g. aut vt .n.k. ad .i.k. quodidem eſt, de quibus quidem re- + + bus, exemplis propoſitis quinto capite mẽtionem feci. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Velocitatibus autem ſe-quentibus pondera, ſequi tur proportionem veloci-citatum duorum corporum hetereogeneorum eandem non eſſe per diuerſa media, contra id, quod ſequeretur ſi Ariſtotelis opinionem .8. cap. lib. 4. phyſicorum re-ciperemus. +

+
+
+ Longe aliter ueritatem ſe habere quam Aristoteles doceat in fine libri ſeptimi phyſicorum. + CAP. XIII. +

+ NOn tam facile eſt aſſignare proportionem velocitatum duorum corporum na turalium, quam Ariſtoteles vltimo cap. lib. 7. phyſicorum putauit. +

+

+ Quamobrem ſint duo corpora .B. et .D. materia magnitudineq́; diuerſa, pondere tamen, & figura ſimilia, & proportio reſiſtentiarum, quas recipiunt à medio mo-uentur, ſit. ut .o.i. ad .a.e. denotentur deinde velocitates totales abſque vlla reſiſten-tia ab .a.u. et .o.c. quæ æquales erunt ad inuicem per communem ſcientiam ex ſup-poſito, ſint alia deinde duo corpora .V. et .M. eodem modo ſe habentia ut prima .B. et .D. in eodem medio, ſed ex diuerſa materia ab ea, quæ eſt illorum duorum corpo rum, magnitudine tamen & figura ijſdem ſimilia: + ſignificentur quoque eo-rundem reſiſtentiæ per .t.s. et .n.r. & eorundem velocitates à nulla ex reſiſtentijs di-minutæ, per .n.x. et .t.g. vnde .n.r. æqualis erit .a.e. et .t.s. ipſi .o.i. et .n.x. ipſi .t.g: n.x. ta-men et .t.g. non erunt ęqualia .a.u. et .o.c. + Sed exempli gratia, ponamus ea eſſe mi-nora. + Supponamus nunc .e.u. velocitatem eſſe quæ remanet ipſi .B. cum applicata erit reſiſtentia .a.e. dicto corpori .B. quæ diminutam facit totam .a.u. per .a.e. ſitq́; .i.c. ea, quę remanet ipſi .o.c. corporis .D. et .r.x. ea, quæ remanet .n.x. corporis .V. et .s.g. ea, quæ eſt ex .t.g. corporis .M. + Vnde communi omnium cõſenſu aſſequemur .e.u. ma iorem futuram .r.x. et .i.c. ipſa .s.g. + Scindatur deinde .a.m. ad ęqualitatem .n.x. et .o.z. ipſius .t.g. vnde .a.m. ad .o.z. et .m.u. ad .z.c. æquales habebimus, ut quoque .e.m. ad .r.x. et .i.z. ad .s.g. quamobrem .e.m. maior erit ipſa .z.i. maior igitur erit proportio .z.c. ad .z.i. quàm.m.u. ad .m.e. (quia .z.c. ad .z.i. ita ſe habet vt .m.u. ad .i.z. ex .7. lib. quin-ti, ſed .m.u. ad .i.z. maior eſt quam ad .m.e. ex .8. dicti lib. vnde ex .12. eiuſdem .z.c. ad ad .z.i. maior erit, quàm.m.u. ad .m.e. + Ergo ex .28. maior proportio erit .c.i. ad .z.i. + + quam .u. ad .m.e. & ex .27. maior erit proportio .c.i. ad .u.e. quam .z.i. ad .e.m. ideſt .s. g ad .r.x. quod Ariſtoteli in mentem non venerat. + Alijs quoque modis idem proba-ri poteſt, vt ſi diceret aliquis, maiorem proportionem eſſe .e.m. ad .m.u. quam .i.z. ad z.c. (quia .e.m. ad .m.u. eadem eſt ratio vt ad .z.c. ex .7. quinti, ſed proportio .e.m. ad .z.c. maior eſt quam .i.z. ad .z.c. ex .8. eiuſdem, ergo ea, quæ eſt .e.m. ad .m.u. ex .12. ma for erit, quam .i.z. ad .z.c.) vnde componendo, ea quæ eſt .e.u. ad .m.u. maior erit illa, quæ eſt .i.c. ad .z.c. & permutãdo, quam ea, quæ eſt .e.u. ad .i.c. ea, quæ eſt .m.u. ad .z.c. & ex .33. quinti, ea, quæ eſt .e.m. ad .i.z. maior erit ea, quæ eſt .e.u. ad .i.c. +

+
+ +
+
+
+ Quid ſequatur ex ſupradistis. + CAP. XIIII. +

+ EX præcedenti capite manifeſtè depræhenditur, in vniuerſum Ariſtotelis opi-nionem veram non eſſe in prima parte vltimi capitis. lib. 7. phyſicorum; + quia in eo loco ſupponens ipſe corpus .B. pręcedentis capitis eſſe dimidiam partem ipſius D. quantum ad aream corpoream ſpectat (ſunt tamen pondere ad inuicem æqualia) ait .B. futurum duplo velocius ipſo .D. + Ego verò præcedenti capite accepi .e.u. pro velocitate reſidua corporis .B. (ſubtracta ea tamen parte, quam ei reſiſtentia adimit, quæ erat .e.a.) et .i.c. pro ea, quæ eſt corporis .D. et .r.x. pro ea, quæ eſt corporis .V. et .s.g. pro ea, quæ eſt corporis .M. + Dicat nunc Ariſtoteles, quę nam harum duarum pro portionum dupla erit? + quia ſi earum aliqua talis erit, alia nullo modo eſſe poterit, vt iam oſtendi, etiamſi duo corpora .V. et .M. eaſdem conditiones habeant, quas .B. et .D. + Ratio autem, quæ Ariſtotelem induxerit ad illud credendum, nulla alia eſſe potuit, quàm quod putarit reſiſtentias proportionatas eſſe magnitudinibus corpo-reis, ideſt quemadmodum .B. erat corporaliter dimidia pars ipſius .D. ſic etiam habe ret medietatem eius reſiſtentiæ, quam habuiſſet corpus .D. + Quod etſi verum eſſet, non tamen ſequeretur neceſſariò in quibuſlibet corporibus futuram velocitatum proportionem eandem, quæ reſiſtentiarum eſt, vt ſuperiore capite oſtendimus. +

+
+
+ Numrestè ſenſerit Philoſophus reſistentias proportionales eße cum corporibus mobilibus. + CAP. XV. +

+ QVòd Ariſtoteles crediderit reſiſtentias proportionatas eſſe corporibus, erra-uit. + Si ſuperficies ijſdem proportionatæ eſſent, dubium non eſt, quin reſiſtentiæ quoque ipſæ, ijſdem proportionatæ exiſterent, ſupponendo eas ſimiles ſitu, dum eadem corpora mouerentur. + Sed eadem proportio non eſt inter ſuperfi- + + cies, & quæ inter corpor a reperit̃: + Ariſtoteles igitur in eo defecit. + Quòd autẽ inter ſuperficies non eadem ſit proportio, quæ inter corpora extat, ſi primo ad ſphęricas mentem verterimus, intelligemus proportionem eam, quæ inter duas ſphæras repe ritur triplam ſemper exiſtere ei, quæ eſt inter ipſarum diametros ex vltima .12. libr. Euclid. + Eſt autem proportio, quæ eſt inter ſuperficies ſphęricas ęqualis ei, quæ eſt ipſorum circulorum maiorum ex .16. lib. quinti, cum ex .31. primi de ſphæra & cy-lindro Archimedis, omnis ſphærica ſuperficies quadrupla, ſit maiori circulo ipſius ſphęræ, ſed proportio, quæ eſt inter dictos circulos, eſt dupla ei, quæ eſt inter eorũ-dẽ diametros ex .2. lib. 12. Euc. + ergo ꝓportio, quæ eſt inter corpora, ſeſquialtera erit ei, quæ eſt ſuperficierum, & non æqualis, ut Ariſtoteles putauit. + Idem de corporibus ſimilibus à ſuperficiebus planis terminatis dico, ratiocinando mediante .36. lib. 11. et .18. ſexti, vnde cognoſcemus proportionem corporum, proportioni laterum, tri-plam futuram, & ſuperficierum proportionem, laterum proportioni duplam. + Quare corporum proportio, ei, quæ ſuperficierum eſt, ſeſquialtera erit, ita ut ſi velocitates extitiſſent ad inuicem proportionatæ, vt ſuperficies, proportio velocitatis corporis .B. ei, quæ eſt corporis .C. fuiſſet ſubſeſquialtera proportioni corporum, & non æqua lis eidem. +

+
+
+ Fdipſum aliter demonſtr atur. + CAP. XVI. +

+ ALio quoque modo probari poteſt non eſſe in vniuerſum verum id, quod Ari-ſtoteles in prima parte capitis vltimi lib. 7. phyſicorum ait, ſic ſcribens. +

+

+ Si .A. quidem ſit id quod mouet .B. verò id quod mouetur, et .C. ſit longitudo per quam, et .D. tempus in quo eſt motum, in tempore nimirum ęquali, potentia æqua-lis .A. dimidium ipſius .B. per duplum mouebit ipſius .C. per ipſum autem .C. in dimi dio temporis .D. ſic enim erit rationis ſimilitudo. +

+

+ Sit ergo corpus .o. ſeptimi capitis pondere æquali corpori .u. eiuſdem capitis, ſed area corporea minusipſo .u. pro medietate. + Simile tamen figura. + Imaginemur nũc tertium aliud corpus omogeneum ipſi .u. quod ſit .i. magnitudine & figura ſimile ipſi o. vnde minor erit ipſo .u. pro media parte, & hanc ob cauſam ipſum .u. erit duplo ma gis graue, quàm ipſum .i. & per conſequens ipſum quoque .o. duplo grauius erit quã ſit ipſum .i. ex .7. libr. quinti Euclidis. + Ipſum ergo corpus .o. duplo velocius erit, quàm ipſum .i. ex primo ſuppoſito cap .2. huius lib. + Vnde ex .9. quinti, velocitas ipſius i. æqualis eſſet ei, quæ eſt ipſius u. cum Ariſtoteles ſcribat .o. quoque futurum duplo velocius ipſo .u. cap .7. huius lib. falſum eſſe demonſtraui. +

+
+
+ De alio Aristo. lapſu. + CAP. XVII. +

+ SCribit Ariſtoteles in ultimo cap. lib. 7. phyſicorum in hunc modum. + Si duo quædam ſeorſum per tantum ſpatium tanto tempore duo ſeorſum pon dera mouent, & compoſita per longitudinem æqualem, ęqualiuẽ in tempore, com-poſitum ex ponderibus vtriſq; mouebunt, eſt enim in eis eadem ratio. +

+ +

+ Quod in vniuerſum nec etiam poteſt eſſe verum in pleno, quia cap .14. iam pro-baui, non eandem proportionem eſſe inter ſuperſicies corporum, & ipſa corpora. +

+
+
+ Quomodo dignoſcatur proportio uelocitatis duorum ſimilium corporum omogeniorum inaqualium. + CAP. XVIII. +

+ ETiam ſi reperire in qua proportione motus naturaliter moueantur duo corpo-ra, figura & materia ſimilia, inęqualia tamen ad inuicem, non facile ſit, oſten-dam tamen qua ratione id conſequi poſſimus. +

+

+ Proponantur nobis, exempli gratia, duo corpora .a. et .o. ſphęrica, inęqualia inui-cem, omogenea tamen materia, quorum .a. maius ſit; + ſi voluerimus inuenire in qua nam velocitatis proportione naturaliter mouerentur. + Volo vt inquiratur corpus .i. ſphęricum, alia tamen & diuerſa materia conſtans, ſed pondere ęquale corpori .o. & ſuperſicie tam proportionata ſuperficiei corp oris .a. quàm eſt ea, quæ eſt ſui ponde-ris ad pondus ipſius .a. + Hoc facto, indagetur, quænam erit proportio inter ſu-perficies corporum .i. et .o. quę ſemper dupla eſt, vel ſubdupla ei quæ eſt diametro-rum; + ut iam cap .15. dixi, & hęc proportio ſuperficierum ſphęricarum ipſiꝰ .o. et .i. ſub trahatur ab æqualitate, quod igitur remanebit, erit proportio velocitatũ inter duo corpora .o. et .i. ideſt inter .o. et .a. vt exempli gratia, ſi proportio ſuperficiei .o. ſuperfi ciei ipſius .i. ſeſquitertiα eſſet, ſub trahendo eam ab ęqualitate, rema- + + neret ꝓportio ſubſeſquitertia, vnde velocitas corporis maioris ( quod in pręſenti loco ſupponitur eſſe .o.) ei, quę eſt corporis minoris, quale eſt corpus .i. ſubſeſquitertia eſſet; + aut dicamus quòd .i. eſſet velocius ipſo o. in proportione ſeſquitertia ex ſe cundo ſuppoſito ſecundi capitis huius libri. + Sed .i. tam velox eſt quam ipſum .a. ex .11. cap. ergo proportio velocitatis ipſius .a. ſeſquitertia erit ei. quæ eſt ipſius .o. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Quam ſit inanis ab Ariſtotele ſuſcepta demonſtratio quod uacuum non detur. + CAP. XIX. +

+ EX ijs, quæ ſuperius demõſtrauimus facilè cognoſci poteſt irritam eſſc eam ratio nem, quam Ariſtoteles .8. cap. lib. 4. phyſicorum ad deſtruendum vacuum, finxit. + Vtigitur idem facilius oſtendamus, compræhendamus imaginatione infini-ta media corporea, quorum vnum altero rarius ſit, in qua placuerit nobis ex propor tionibus, incipiendo ab uno, imaginemur etiam corpus .Q. denſius primo medio, cu-ius corporis, totalis grauitas ſit .a.b. & poſitum in ipſo medio, amittat partem .e.b. ip-ſius grauitatis, & in ſecundo medio amittat .i.b. & ſic per gradus vnde nobis patebie + + dicto corpori .Q. + Nunquam remanſuram ſuam totalem grauitatem .a.b. in quolibet ex-dictis medijs. + Nunc ſi quærat à me Ariſtoteles proportionem velocitatis corpo-ris .Q. per vacuum ad velocitatem dicti corporis per plenum, ego ei proponam pro-portionem ipſius .a.b. ad .a.e. exempli gratia, dicens, quẽadmodum .a.b. maius eſt ip ſo .a.e. ſic etiam corpus .Q. velocius erit in vacuo, quàm in pleno, dicti autem ple-ni denſitatem appellabimus .e.b. + Ariſtoteles dicet nunc, aliud quoddam medium in eadem proportione ſubtilius ipſo .e.b. deſumatur; + quemadmodum .a.e. minus eſt ipſo .a.b. ſit ergo iſtud .i.b. in quo Ariſtoteles credit corpus Q. futurum tam velox ut in vacuo, in quo aberrat, ꝗa proportio velocitatis corporis .Q. in medio .i.b. ad velo citatem eiuſdem in medio e.b. ita ſe hàbebit, ut .i.a. ad + + e.a. ex ultimo ſuppoſito ca pit .2. huius libr. quæ minor eſſet ea, quæ eſt .a.b. ad .a.e. ex .8. lib. quinti Eucli. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Non ſatis dilucidè Ariſtotelem de loco ratiocinatum fuiße. + CAP. XX. +

+ QVæ Ariſtoteles de loco ſcribit multas in ſe continent difficultates. + Primum, cap .4. lib. 4. phyſicorum ait, omne corpus eſſe in ſuo proprio loco, ſupponen do vnum centrum pro loco grauium, et unam circunferentiam pro loco leuium cor porum. + Sed quomodo punctum poteſt eſſe locus ipſius corporis, cum omni dimen ſione capacitateq́; ſit denudatum? + vnde ſi centrũ locus eſſet corporum grauium, om nia dicta corpora grauia, extra proprium locum exiſterent, quia nullum ex iis eſt, ſit in centro. + Adde quod neque hoc cum loci definitione ab ipſo poſita conſentiret cum ipſe dicat in eodem cap. locum eſſe ſuperſiciem quandam, & non interuallum, licet huiuſmodi definitio falſa appareat primo ex incõuenienti falſo, quod ipſe hinc ſequuturum dicit, ideſt, quod ſi locus interuallum eſſet, infinita loca exiſterent, quod reuera nec ob hanc cauſam inconueniens exiſtit, quia eodem planè modo quo ali-quod corpus poteſt eſſe infinita corpora, (quod ipſe diceret in potentia) ſic etiam in teruallum aliquod poſſet eſſe infinita interualla. + Cum autem dicat ſuperficies cor-poris ambientis eſſe locum eius corporis, quod continetur, cogitur dicere lineam, quæ circundat ſuperficiem, ſuperficiei locum eſſe, & puncta ipſius lineæ, quod reue ra abſurdum eſt. + Locus corporis eſt interuallum illud eadem magnitudine & figu-ra, qua corpus ipſum pręditum eſt, quod ſi non eſſet, ſed eſſet ſuperficies, quemad-modum Ariſtoteles voluit, maximum inconueniens ſequeretur, ſcilicet æquales lo-cos capere inęqualia corpora, aut corpora æqualia, locos inęquales occupare, quod ſcitu facillimum eſt, cum Theon ſuper Ptolomęi Almageſtum iam probarit ſphæ-ricam ſuperficiem maius interuallum corporeum continere, quàm aliam quãuis ſu-perficiem dictæ ſphęricæ æqualem, vnde poſſent facilè reperiri duo loci, quorum al-ter millies altero maior eſſet, capaces tamen corporum æqualium, aut reperiri duo corpora, quorum alterum millies maius eſſet altero, quę tamen corpora apta eſſent ad occupandos locos ęquales, quamuis Ariſtoteles dicat, locum, neque maiorem ne que minorem eſſe debere locato. + Sed interualla corporea ęqualia à quauis figura terminata, continebunt ſemper corpora ęqualia. + Corporeum igitur interuallum eſt + + reuera locus corpori adęquatus, cum corpus in interuallum ſuperſiciale non intret, quam @is interuallum corporeum ingrediatur. + Et hoc modo nullũ eſt corpus, quod in m@ do aut extra mundum ( dicat autem Ariſtoteles quicquid voluerit ) locum ſuum non habeat. +

+
+
+ Vtrum bene Aristoteles ſenſerit de infinito. + CAP. XXI. +

+ TRactans Ariſtoteles in fine quinti cap. lib. 3. phyſicorum de infinito ait, impoſ­ſibile cum ſit inuenire locum infinitum, & omne corpus in loco cum ſit, impoſ ſibile quoque eſſe in rerum natura aliquod: + infinitum corpus reperiri. + Omittamus quòd cum Ariſtoteles debuerit beneficio loci deſtruere infinitum, ordine peruerſo de infinito prius, quàm de loco diſputationem inſtituat; + ſed dicamus ipſum intelli-gere de infinito corporeo, & cum probauerimus corporis locum eſſe corporeum in teruallum, non autem ſuperficiem, neque opus ſit in definitione interualli mentio nem aliquam facere terminorum, vnde ipſum infinitum eſſe poteſt, neque aliqua ra tione de hac re dubitari poteſt; + hoc modo nullum inconueniens ſequeretur, quòd extra cęlum reperiri poſſit corpus aliquod infinitum, quamuis, id ipſe nulla euiden-ti ratione inductus perneget. + Senſit quoque, abſque eo, aliquam rationem propo nat, aliquid extra cœlum reperiri quemadmodum apparet ex fine cap .9. lib. primi de cœlo, cum etiam ait cap .8. lib. 8. phyſicorum, infinitas partes alicuius continui eſ-ſe ſolum in potentia, non item in actu, hoc non eſt illico concedendum, quia ſi omne totum continuum, & re ipſa exiſtens, in actu eſt, omnis quoque eius pars erit in actu, quia ſtultum eſſet credere, ea quæ actu ſunt, ex ijs, quæ potentia exiſtunt, componi. + Neque etiam dicendum eſt continuationem earundem partium efficere, vt poten-tia ſint ipſæ partes, & omni actu priuatæ; + Sit exempli gratia linea recta .a.u. continua quæ deinde diuidatur in puncto .e. per æqualia, dubium non eſt, quin ante diuiſionẽ, medietas .a.e. tam in actu (licet coniuncta cum alia .e.u.) reperiretur, quàm totum .2. u. licet à ſenſu diſtincta non eſſet. + Idem affirmo de medietate .a.e. ideſt de quarta parte totius .a.u. & pariter de octaua, de milleſima, & de quauis, ita vt eſſentia actua lis infiniti hoc modo tutò concedi poſſit, ita ſit in natura. + Sed peius etiam ſenſit Ariſtoteles eodem loco capitis quinti lib. 3. phyſicorum, negando infinitum poſſe connumerari inter quantitates, dicens vnam aliquam quantitatem intelligi vt cubi tum, tricubitum, & cætera; + vbi non conſiderat eadem etiam ratione intelligi poſſe aliquam quantitatem infinitorũ cubitorum, & in quantitatis definitione nullam eſ-ſe neceſſitatem terminorum, vt exempli gratia in definitione numeri, non eſt neceſ ſitas alicuius determinati numeri, quia multitudo, non minus infinita, quàm finita, intelligi poteſt. + Vbi poſteà cap .8. libr .4. phyſicorum ait nullam eſſe differentiam inter infinitum, & vacuum, reuera nihil abſurdius hoc dicere fingereue poterat. +

+ +
+
+ Exagitatur ab Ariſtotele adductatemporis definitio. + CAP. XXII. +

+ CVM ſenſerit Ariſtoteles tẽpus abſque motu eſſe poſſe, ea tamen ab inui-cẽ ſeparans, volẽs definire tẽpus ait, ipsũ eſſe motꝰ menſurã numerũq́;. + Quæ quidem definitio, natura ſua non eſt bona, quia tempus, neque numerus eſt, neque etiã eſt mẽſura motus ſe, ſed tm̃ accidẽs, quia nihil eſt, numeret aut menſuret aliud, quod non ſit eiuſdẽ ſpeciei illo quod mẽſuratur, aut numero circunſcribit̃, vt exẽpli gratia, nulla vnquã ſuperficies ſe numerabit aut mẽſurabit lineã, aut cor-pus; + neclinea ſuperficiem aliquã, aut corpus: + nec corpus lineã aliquã aut ſuperfi-ciem; + Sed linea lineam menſurabit; + ſuperficies ſuperficiem; + & corpus corpus; + etiãſi tam vna ex iis quantitatibus quàm altera ſit continua. + Cum verò motus non ſit tem pus, neque tempus ſit motus, ſed inter ſe maximè differant, ſequetur ex iis, alterum nullo modo per ſe eſſe menſuram alterius, niſi per accidens. + Et ſi alicui videtur, ad ſignificandam aliquam quantitatem motus, dicere huiuſmodi operationem dua-rum horarum, aut duorum dierum, aut duorum annorum ſpatio completam eſſe, ſit ponere tantum tempus: + animaduertere debet hoc ſimpliciter non eſſe verum, quia horarum, dierum. + & annorum interualla, imaginatione concipiũtur vt motus corpo-rum cęleſtium, ſine quibus, neque anni, neque dies, neque horę exiſterent, etiã ſi om nis motus ſit (vt ita dicam) locatus in tempore, ut corpus in loco, vnde motus motu, & tempus tempore, non autem aliud ab alio menſuratur. + Tempus ex neceſſita-te (phyloſophicè tamen loquendo) res eſt æterna, motus non item, quia diuerſis mo dis terminari poteſt & ceſſare, & interim dum ceſſabit quieſcet corpus, quod primo mouebatur. + nihilominus tamen, tempus continuabit curſum ſuum. + Tempus igitur potius locus motus erit dicendum, quàm numerus aut menſura eius, & tale eſt, vt conſumatum uideatur à continuò quodam fluxu vnius inſtantis, quemadmodum iam dixi in .38. capite meę gnomonicæ, & cum dico ab vno inſtanti, vnum in ſpecie, & non in numero intelligo, quod à ſenſibus noſtris percipi non poteſt, neq; etiam notari, quia nouum ſemper inſtans nobis occurrit. + & ſi aliquis aliquod exemplũ (lar go modo) incompræhenſibilitatis ipſius inſtantis deſideraret, imaginetur rotam ali quam albam, in qua ſit nigrum aliquod punctum ſenſibile, aut è contra rotam nigrã imaginetur, in qua ſit punctum album, quæ rota velociſſimè moueatur; + huiuſmodi punctum, nullo modo aſſignari poterit, magis ab una parte quàm ab altera; + immo ſe ſe nobis offeret ſemper in forma lineæ circularis. + poſſumus aliquo modo etiam ſu-mere exemplum à ſono, quia omnis chorda cuiuſlibet inſtrumenti muſici, dum ſo-nus editur, tremit, unde huiuſmodi ſonus, appellari poteſt aggregatum aliquod ex innumerabilibus ſonis. + eodem modo ſe habet ſonus, quem ędunt campanę, & omnia inſtrumenta tam naturalia, quàm artificialia, quæ quantò velocius tremũt, tanto acu tiorẽ generant ſonum, & quantò tardius, tantò grauiorem. + Neque eſt quòd in ad-mirationem ducamur, quòd ſenſui unum aliquod continuum appareat id, quod di-ſcretorum eſt multitudo ( non putet tamen aliquis me negare continuitatem ſucceſ ſiuam ipſius temporis) quod clare cognoſci poteſt à niue, aut à chryſtallo, aut à vi-tro, aut à ſaccaro in minutiſſimas partes redacto, quæ continuam aliquam albedinẽ nobis ad inſpiciendum offerunt, quod nihil aliud eſt, quàm innumerabilis quædam multitudo minutorum reflexorum. + Idẽ dico de ſputo, & qualibet ſpuma, & quan- + + to minutiora ſunt corpuſcula à quibus vt à ſpeculis reflectitur lumen, tantò magis ag gregatũ illud albũ apparet. + Hæc autẽ exempla ſint, nec non largo modo ſumpta, mirũ non erit ſi claudicare videbũt̃. + Sed ut ad motũ, & tẽpus reuertamur ( quæ ſunt cõtinua ſucceſſiua) Ariſtoteles in definiendo tempore, non reduxit in mentem, quod ſcribit decimo metaphyſicę et .4. cap. ſecundo. libr. de cęlo, omnia videlicet, ab eo, quod minimum eſt in ſuo genere, menſurari, & ex ſeipſo in phyſicorum libris, tem-pus non eſt de genere motus; + ergo eius ipſius rationum ui, tempus non erit menſura motus, ſed motus quidem poteſt menſurare motum, videlicet velocior minus velo-cem, & breuior longiorem; + & numerꝰ menſurat̃ numero, & tempus tempore in quan tum longum eſt, aut breue, non in quantum velox, aut tardum; + Nullum autem in-conueniens ſequetur ſumendo tempus tam ptoportionale motui, quam locus cor-pori, quia motus decem milliarium, quæ aliquis vnius horæ ſpatio conficiat, erit pro portionalis corpori denſo, & motus vnius milliaris eadem hora peracti, proportiona lis erit corpori raro; + & quemadmodum corpus denſum occupat minus interuallum loci, contra quam fiat in corpore raro: + ſic etiam motus velox breuiori temporis ſpa-tio peragetur, quam tardus. +

+
+
+ Motum rectum eſſe continuum, uel dißentiente Ariſtotele. + CAP. XXIII. +

+ ARiſtoteles .8. capi .8. phyſicorum ait impoſſibile eſſe aliquid per lineã rectam nunc vno modo, nunc altero, ideſt eundo, & redeundo per dictam lineam in extremis abſque quiete moueri. + Id quod contrà poſſibile eſſe dico. + Pro ſpecula-tione cuius rei imaginemur circulum .u.a.n. motu continuo circa centrum .o. in quã libet partem, aut dextrã, aut ſiniſtrã ferri; + & imaginemur pũctum .b. extra ipſum, ubi magis nobis videbitur, à quo ducantur duæ lineæ recte .b.u. et .b.n. contiguæ ipſi cir-culo in punctis .u. et .n. + Imaginatione quoque inter has duas lineas, alteram quæ ſit .u.n. aut .c.d. aut .e.f. aut .g.h. conſtituamus in quali + + bet parte, ſumemus etiam punctum .a. circun-ferentiæ dicti circuli, à quo vſque ad .b. lineam .b.a. imaginemur fixã in .b. ſed quod remanat mo bile, ſecundum quod mouebitur punctum .a. vn-de aliquãdo hæc linea erit eadem cum .b.u. & ali quando cum .b.n. & aliquando ab .b.u. verſus .b.n. proficiſcetur, & aliquando ab .b.n. verſus .b.u. vt accidit lineæ directionis, & retrogradationis planetarum, vnde circulus .u.a.n. erit vt epiciclus et .b. vt terræ centrum. + Clarum nunc erit, quòd quando linea .b.a. eadem erit cum .b.u. aut cum b.n. non quieſcet, quia in inſtanti reuertetur, quia b.u. et .b.n. in puncto, dictũ circulum tangunt, & dicta .b.a. interſecabit ſemper aliquam ex dictis u.n. aut .c.d. aut .e.f. aut .g.h. quod interſectionis punctum ſit .t. + Imaginemur nunc quod ſecũdũ punctum .t. aliquid per aliquam ex dictis lineis + + moueatur, clarum erit quod tale aliquid, nunquam quieſcet, etiam ſi ſit in quouis ex tremo. + Ariſtotelis igitur opinio, tuta non eſt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Idem uir grauisſimus an bene ſenſerit de motibus corporum uiolentis & natur alibus. + CAP. XXIIII. +

+ ARiſtoteles in fine .8. phyſicorum ſentit corpus per vim motum, & ſeparatum à primo mouente, moueri, aut motum eſſe per aliquod tempus ab aere, aut ab aqua, quæ ipſum ſequũtur. quod fieri non poteſt; + quia imo aer, qui in locum defer-tum à corpore ſubintrat ad fugandum vacuum, non ſolum hoc corpus non impellit, ſed potius id cohibet à motu, quia aer per vim à corpore ducitur retrò, & diuiſus à parte anteriori à dicto corpore, reſiſtit ſimiliter, & quantum dictus aer in dicta parte condenſatur, tantum in poſteriori rarefit, vnde per vim ſeſe rarefaciens non permit-tit, vt dictum corpus cum ea velocitate fugiat, cum qua aufugeret, quia omne agens in agendo patitur. + Quamobrem cum aer à dicto corpore rapiatur, corpus quoque ipſum ab aere rapitur. + Huiuſmodi autem rarefactio aeris, naturalis non eſt, ſed vio lenta; + & hanc ob cauſam reſiſtit, & ad ſe trahit, ſed non ſufferente natura, vt inter vnũ & aliud ex dictis corporibus reperiatur vacuum; + iccirco funt hæc ſemper contigua, & mobile corpus aerem deſerere cum nequeat, eius velocitas impeditur. + Huiuſmo di igitur corporis ſeparatim à primo mouente velo citas oritur à quadam naturali im pręſſione, ex impetuofitate recepta à dicto mobili, quæ impręsſio & impetuoſitas, in motibus rectis naturalibus continuò creſcit, cum perpetuò inſe cauſam mouẽtẽ, ideſt propenſionem eundi ad locum ei à natura asſignatum habeat. + Ariſto .8. cap. primi lib. de cœlo, dicere non deberet quantò propius accedit corpus ad terminũ ad quem, tantò magis ſit velox; + ſed potius, quantò longius diſtat à termino à quò tantò velocius exiſtit. + quia tantò maior fit femper impræsfio, quantò magis moue-tur naturaliter corpus, & continuò nouum impetum recipit, cum in fe motus caufam contineat, quæ eſt inclinatio ad locum ſuum eundi, extra quem per vim confiftit. + Neque etiam rectè ſeripſit Ariſto .9. cap. lib. 8. phyficorum et .2. lib. primi de cœlo eſſe aliquem motum ex recto & circulari mixtum, omninò imposſibile eſt. +

+
+
+ Motum rectum & natur alem non eſſe primo & per ſe quicquid Ariſtoteli uiſum ſit. + CAP. XXV. +

+ MOtus rectus corporum naturalium ſurſum, aut dcorfum, non eft naturalis pri mò & per ſe, quia motus naturalis perpetuus eſt, aut vt melius dicam, inceſ-fabilis, & alius eſſe non poteft quàm circularis, nullaq́; pars cum fuo toto coniun-cta, alium motum naturalem habere poteft, quàm eum, qui eft totius. + fi autem à ſuo toto diuulfa atque difiuncta fit, libereq́; vagetur, ſpontè, & quàm breuisſima poteft via, ad locum, ſuitotiꝰ à natura ſtatutum proficiſcitur. + hic motus primò, & per fe di-cti corporis, naturalis non eft, cum à caufa naturæ fuæ contraria fit generatus, ideft, + + ab co quod fit extra ſuum locum, vbi contra naturam ſuam reperitur. + Vnde hu-iuſmodi motus, partim & non omninò, naturalis eft. + Is autem proprius eſt & natura lis motus, qui dicti corporis eſſentiam conſeruat. + hoc autem non præſtat hic rectus, cum deſtruat, ergò hic motus primò & per ſe naturalis non eft. +

+
+
+ Omne corpus eſſe in loco proprio graue, ut Aristoteli placuit, non eft admittendum. + CAP. XXVI. +

+ ARift .4. cap. lib. 4. de cęlo fic ſcribit. +

+

+ Suo enim in loco grauitatem habent omnia præter ignem, fignum cuius eft vtrem inflatum plus ponderis, quam vacuum habere, & c. +

+

+ Quo in loco, manifeftè indicat ſe caufam nec grauitatis, nec leuitatis corporum naturalium nofce, quæ eft denfitas auto raritas corporis grauis, aut leuis, maior denſi-tate, aut raritate medij permeabilis, in quo reperitur. +

+

+ Exemplum ipſe de vtre inflato proponit, debuiſſet ſaltem ei oculos ad verita-tem, quæ clarisſimè fulget, inſpiciendum aperire. + Verisſimum eſt, vtrem inflatum plus ponderis habere quàm vacuum, aut quando aer in eo non eft per vim inclufus. +

+

+ Ratio autem huius rei eft, quia quando inflatus eft, ea quantitas aeris, in eum per vim iniecti, minorem occupat locum, quàm ſi eidem liberè vagari permit-teretur, vnde violenter, quodam modo, con denfata eft, & quia corpus denfum in minus denfo, femper deſcendit, & minus denſum in magis denſo aſcendit. + Hanc ob caufam vter inflatus plenus corpore magis denſo, quàm eft medium quod eum cir-cundat, deſcendit, non quia aer inaere, aut aqua in aqua fit grauis. +

+
+
+ Haud admittendam opinionem Principis Peripateticorum de circulo, & ſpbæra. + CAP. XXVII. +

+ CVm Ariftoteles fenſerit circulum eſſe figurarum ſuperficialium primã, & ſphę­ eſſe primã corporearũ ꝑꝑ earũ periferias, decipitur. + Sunt enim vltimæ, non primæ. + Sunt quidem (in quò rectè ſentit) perfectè, licet rationem huius rei non nouerit. + Nam centrũ cuiuſlibet rei, eiuſdem rei principiũ eft, & eę figurę, quæ ipſum æqualiter circundant, poſſunt appellari perſectæ, ſiue ſint ſuperficiales, ſiue corpo-reæ, & ècontrà illæ, quæ contrario modo ſe habent, imperfectæ. + Quòd autem per-ſectum eſt, licet natura fit primum, eſt tamen vltimum generatione. + Sed quando Ariftoteles duas dictas figuras pronuntiauit primas, vt perfectas, prioritate ſcilicet ea, quæ oritur à perfectione, verum dixit; + fed quando de figuris ſuperficialibus lo-quens, vult circulum effe primum, quia ab vna tãtum linea terminetur; + minus pro circulo, quam pro oxigonia ſeu elipſi, aut cucurbitali, aut aliis multis figuris ab vna tantum linea terminatis concludit. + Neque etiam hæc ratio perfectionem circuli ſtrat, quia aliæ figuræ, à lineis curuis terminatę, eandem conditionem fortiuntur. + Circulus ſphęraq́;, non ex vno ſolo angulo recto conſtant, vt idem Ariftoteles putat + + cap .4. lib. 4. de cęlo, etiam fi triangulus ex duobus angulis rectis conſurgat, ſed ſunt figurę infinitorum angulorum rectorum, & hanc ob cauſam à me dicuntur vltimæ & perfectę, quia infinito nihil addi poteſt. + Numerus angulorum rectorum circuli, eft minor duplo infinito per duo infinita angulorum contingentiæ, quæ duo infinita mi nora funt quouis angulo acuto rectilineo, & numerus angulorum rectorum folidorũ ſphęræ, minor eft quadruplo infinito per .4. infinita angulorum ſolidorum cõtingen-tiæ, quæ .4. infinita, minora ſunt quouis angulo ſolido acuto terminato à tribus pla-nis. + Triangulus inter figuras planas ſuperſiciales eft primus, & circulus vltimus; + & pyramis quadrilatera, inter corpora eft prima, & ſphęra vltima. +

+
+
+ Occultam fuiße grauisſimo Stagirit & canſam ſcintilla-tionis ſtellarum. + CAP. XXVIII. +

+ VBi Ariſtoteles ait ſcintillationem ſtellarum ſieriratione aſpectus @oſtri ob, ma ximam diſtantiam, maximum errorem committit, vt etiam facid quum putat vifionem fieri extramittendo, contra id, quod alio loco, immo contra veritatem ip ſam afferuit. + Scintillatio ergo ſtellarum, neque aſpectus noſtri ratione, neque ali-cuius mutationis earundem ſtellarum, ſed ab inæqualitate motus corporum diapha norum mediorum naſcitur, quẽadmodum clarè cernitur, quòd fi inter aliquod obie ctum, & nos, aliquis ſumus, qui aſcendat, intercefferit, videbimus obiectum illud qua ſi tremere. + Hoc autem tantò magis fiet, quantò magis diſtabit obiectum ab ipſo fu mo; + vnde admirationi locus non erit, fi ftellas fixas magis ſcintillare, quam errantes cernamus. + Lumen ſtellæ ad oculum noſtrum accedens, perpetuò per diuerfas dia-phaneitates penetrat, medio continuorum motuum corporum mediorum, vnde continuò eorum lumen variatur, & hoc in lõginquis magis, quàm in propinquis ſtel lis apparet, quemadmodum ab exemplo de fumo allato, & etiam ab aliquibus vi-tris ex ſuperficie non plana, ſed irregulari conſtantibus, quilibet cognoſcere poteft. +

+
+
+ Daricontinuum infinitum motum ſuper rectam at que finitam lineam. + CAP. XXIX. +

+ OMnes hactenus ſenſerunt imposfibile eſſe dari per imaginationẽ motum con-tinuum & perpetuũ + + ſuper vnam lineam rectam finit: + in quo decipiuntur. + Imaginemur duas lineas parallelas .a.b. et .t.x. quarũ b.a. fit ĩfinita à qualibet par te, & in ea imaginemur pun ctum .a. moueri continuò ad quam voluerimus partem, & + + & in linea .t.x. imaginemur punctum fixu@, quod fit .c. imaginemur etiam inter .c. @. a. vnam lineam rectam .c.a. & inter duas parallelas dictas .r.x. fixam, & motus punct@i fit ab .b. verfus .a. ita ut .c.a. fecet .r.x. in puncto .i. quod interfectionis punctum mo-uebitur ab .r. verfus .x. continuò, in tempore infinito, neque vnquam idem erit cum puncto .x. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Non eſſe ſolis calorem à motu localι ipſius corporis ſolaris, ut Ariſtoteli placuit. + CAP. XXX. +

+ JD nullo planè modo eſt admittendum quod Ariftoteles credidit calorem folis à motu locali ipſiuſmet corporis folaris, & non à lumine, prouenire, quemadmo-dum manifeftè aſſerit primo metheororum cap .3. circa finem fic fcribens. +

+

+ Vtigitur repor gignatur atque calor, folis latio duntaxat, ſatis eſt eſſicere, & c. ſed cap .7. lib. 2. de cælo fic ſeribit, Caliditas autem ab ipſis, lumenq́; ideo fit, quia aer ab illorum motione fricatur. +

+

+ Vbi non folum oftendit fe opinari, quòd motus corporum cœleſtium fit caufa ca loris, ſed eriam luminis, paulò autem poſt dicit, ſuperiorum autem corporum vnum quodque fertur in ſphæra, vt ipſa quidem non igniantur. + Opinio profecto abfur-da. + Nam cùm corpus ſolate fixum fit in ſpisfitudine ſui orbis deferentis, fe-cundum communem opinionem, non mouetur per fe, ſed accidentaliter, cum ſei-licet fertur à dicto ſuo orbe, vnde fieri poteſt, vt in motu fui orbis, nullum ex orbibus fuorum deferentium augis fricet, fed fi fricaret, id faceret mediante vno fo lo puncto, vt cuilibet, aliquantulum in mathematicis verfato patet. + Quam ob cau ſam, rationi cõfentaneum non eſſet credere, quòd tantùm caloris gigneretur. + Quod tamen fi posſibile eſſet, quid ergo fricatio ſuperficierum orbis ſui, cum iis, quæ funt deferentium augis efficeret? + Quãdo tamen hoc fieret, vt ſcilicet à fricatione fuper ficierum procederet calor, nil planè diferiminis inter hyemen, & æftatem intercede ret, nec inter calorem diei, & noctis, nec inter unam horam, aut alteram; + fed fecun-dum Ariftotelis rationes, Venus, Mercuriusq́;, magis calefacere quam fol de berẽt, cum ita ſint veloces vt ipſe Sol, & eodem magis propinqua terræ. + Verum Ari-ſtotelis tẽporibus, nullũ aliũ planetã quam folem putabãt philofophi ſupra Lunã eſ-ſe. + Atque etiam cõtigeret menfe Decembri, quam Iunio, magis inualeſceret calor, cum huiuſmodi menſe ſolad nos propius accedat, quam menfe Iunii. per differen-tiam maiorem diametro regionis elementaris, (nam folaris eccentricitas maior eft ſemidiametro elemẽtaris regionis) non confiderans Ariftoteles differentiam ca-loris, quæ naſcitur ex eo, Sol aut altius ſupra orizontem excurrat, aut infra eundẽ feratur; + neque eam, quę à longitudine, aut breuitate diei proficiſcitur. + Sed quia Ari ſtoteles eodem cap tertio Metheororum intelligit de motu rapto, ideſt diurno, ſiue dicamus vniuerfali, hinc ſequi deberet, Sol maiorem caloris uim menſe Martij & Septembris, quàm aliis menfibus, profunderet, quia in iiſdem temporibus, ſol virtu te huiuſmodi motus velocior exiftat, quàm alio quolibet tempore anni, cum tunc per æquatorem circuũoluatur. + Multa quoque alia incommoda ſequerentur ſi Ari ſtorelis rationes admitteremus. + Sed clarè uidemus, mediante refl exione aut refra-ctione radiorum folarium, vniente ſeſe lumine, unitur quoque, & augetur calor, atque omnis res ad comburendum apta accenditur, & inflammatur. + In lumine igi- + + tur continetur calor, & non in motu ipſius ſolis, & ita in lumine ſedem habet, ut fi ſol quieſceret, neque in orbe ſuo circumager etur, infęliciſſima eſſet ea regio, in cuiu; + Zenith ipſe reperiretur. +

+
+
+ Vnde caloris ſolis prode at incrementum & state, et byeme decrementum. + CAP. XXXI. +

+ CVm capite ſuperiore oſtenderim calorem ſolis non aliunde, quàm à lumine prouenire, oſtendam nunc ex ordine, ex quot, quibusq́; cauſis oriatur magna differentia eius caloris æſtatis ad hyemem, quarum nonnullæ ab antiquis obſerua-tæ fuerunt, aliæ autem à nemine, quod ſciam. + Sunt autem quinque ad minus eæ cau ſæ, quarum vna eft diuturna folis mora, tempore æſtatis ſupra orizontem, quæ cau-ſa ab antiquis pofita, & citata fuit. + Aliam quoque huius rei cauſam iidem antiqui dicebant eſſe propinquitatem ſolis noftro Zenith, ſed hæc cauſa immediata non eſt, quia ab ea tres caufæ immediatæ naſcuntur; + quarum vna eft maior unio radij re flexi cum radio incidenti; + ſecunda maior quantitas luminis in ſuperficie terrę; + tertia, minor reſiſtẽtia vaporum ipſi radio luminoſo facta; + quarta verò eft impresfio caloris facta in terra, quæ cum aliis caufis coniuncta calorem adauget. quæ quidem caufæ nemini adhuc, quod fciam, in mentẽ venerunt. + Quòd autem attinet ad ma-iorem coniunctionem radii reſlexi cum incidente, quiſque, uel ſaltem mediocriter in cathoptricę cognitione verſatus hoc verum eſſe cognoſcet. + Vt hoc tamen in-noteſcat facilius. + Imaginemur .q.p. et .b.d. eſſe duas particulas ęquales ſuperficiei ipfius terræ, ſuper quas cadant duo radii luminofi ſolis .e.q. et .n.d. quorum .e.q. fit ad modum obliquus, et .n.d. quaſi perpendicularis, vnde radii reſlexi .p.a. et .b.u. aſcen dent cum angulis æqualibus eis, qui funt ſuorum cadentium, cum omnis angulus re-flexionis femper æqualis ſit angulo ſuæ incidentię, vt cuilibet in cathoptrica, vel me diocriter verfato pater. + Mixtio autem primorum obliquorum erit .q.o.p. & ea, quæ eft minus obliquorum .b.i.d. quorum duorum triangulorum nullus unquam erit, qui dubitare posfit .q.o.p. non eſſe minorem .b.i.d. cum anguli .q. et .p. trianguli .q.o.p. a-cutiores ſint angulis .b. et .d. trianguli .b.i.d. ex ſuppoſito. + Quòd uero attinet ad ma iorem quantitatem luminis ſuper terræ ſuperſiciem; + Imaginemur radium .a.q. cuius reſpectu etiam imagine mur duos ſuperficiei terræ ſitus, quorum vnus fit .q.o: cui di-ctus radius fit perpendicularis, & alter .q.p. cui radius .a.q. ex obliquo incidat. + Ima-ginemur ergo triangulum .q.o.p. cuius angulus .o. rectus eſt ex ſuppoſito, unde .q.o. minor erit .q.p. ex .18. primi Euclidis. + hinc fit, vt ſuper .q.o. cadat vniuerſum lumen, quod ſuper .q.p. diffunditur. + Sit .q.u. æqualis .q.o. & fit imaginatione protracta .u.n. æquidiftans .p.o.a. vnde .q.u. illuminata erit à radio .n.q. minore radio .a.q. ergo mi-nus calida erit ſuperficies .q.u. ipſius terræ, quàm.q.o. quia maius lumen in ſe maio-rem calorem includit: + quod manifeſtè apparet in radiorum vnione mediante refle-xione, aut refractione. + Sed quod attinet ad minorem refiſtentiam vaporum ad ip-ſum radium luminoſum, etfi primo capite meæ Gnomonicæ leuiter id attigerim, ni hilominus tamen, & idem ipſum hoc loco proponam. + Denotetur, exempli gratia, ſuperficies terræ ab .o.g. et ea, quæ eft vaporum ab .n.a. ſupponatur etiam ſol in fitu. + + q. qui ſit Zenith pũcti .o. & etiã in .p. ipſi orizõti propinquus, aut extra Zenith, cuius duos radios .q.o. et .p.o. + Imaginemur, quorum duæ partes .a.o. et .n.o. erunt aliquo modo ab ipſis vaporibus offuſcatæ, ſed .o.n. breuior eſt .o.a. ex .7. lib. 3. Eucli. + mino-rem ergo reſiſtentiam habebit à vaporibus ſol in Zenith, quàm extra cundem com -morans, & quantò longius erit idem ab ipſo Zenith, tanto maiorem reſiſtentiam à dictis vaporibus inferri ex eadem .7. lib. 3. Eucli. dicemus. +

+
+ +
+
+ +
+
+
+ Nullum corpus ſenſus expers à ſono offendi, præterquam Aristoteles crediderit. + CAP. XXXII. +

+ POſſe ſonum corpus aliquod, quod ſenſu ſit deſtitutum, vt Ariſtoteles .9. cap. li-br .2. de cælo putauit, offendere, eſt falſum. +

+

+ Corpus enim non niſi à corpore poteſt lædi, non ergo à ſono, cum ſonus corpus non ſit. + Sed aer, & ignis, cum è contra ſint corpora, hoc facilè præſtare poſſunt im-plendo aliquem locum velociter ad excludendum vacuum; + vnde generatur ſonus. + Quod hucuſque à nemine animaduerſum fuiſſe comperio. +

+ +
+
+ Pytagoreorum opinionem de ſonitu corporum cælestium non fuiſſe ab Aristotele ſublatam. + CAP. XXXIII. +

+ SEnſerunt Pythagorici orbes cæleſtes dum circunuoluuntur, non autem corpora ſtellarum ſolum, æd ere ſonu. + Quibus dum Ariſtoteles contradicere cogitat, maximè fauet. + Eatamen opinio è phyloſophorum ſcholis eſt explodenda, quia aut orbes ſunt ſibi ipſis contigui, aut inuicem diſtantes: + ſi ab inuicem diſtant (quod nemo adhuc conceſſit, quia hac ratione vacuum introduceretur) clarum eſt, quod cum ſe minime tangant, ſonum edere nequeunt: + Si verò eorum vnus alteri ſit conti guus, neq; etiam ab ipſis ſonus reſultare poterit, quia pro certo putandum eſt, ipſorũ ſuperficies tam politas eſſe, ac lenas, vt nihil omnino aſperitatis, aut inæqualitatis contineant. + Vt exempli gratia, ſi aliquis duo ſpecula plana inuicem confricaret, nul lum planè ſonum audiret, ſed ſi hoc faceret cum duabus ſuperficiebus a ſperis, ſonũ perſentiret, & tanto maiorem; + quantò aſperiores eſſent dictæ ſuperficies, & qui vult vtarcus lirę, ex corda ſonum eliciat, colophonia dictum arcum illinet, vt aſperiorem reddat. + Neceſſarium quoque eſt vt tremat ſiue trepidet corpus, quod ſonũ edere debet; + Neque etiam abſque aere ſonus efficipotelt, quia aer ſonat ingrediendo velociter ad implendum locum, vt non remaneat vacuus. + Sed ſupponendo in æche rea regione neque aerem eſſe, neque corpus aliquod fluidum, clarè patebit orbes cœleſtes ex ſeſe nullum emittere ſonum. + Idem affirmo de fricatione ſuperficiei con cauæ infimi orbis lunaris cum conuexa materiæ à dicto orbe contentæ, ſuperioribus rationibus fultus, vt etiam experientia à corpore aliquo fluido, quod in alio velociſ ſimè moueretur deſumpta fretus, cuius corporis ſuperficies tamen lenis eſſet, à quo ſonus non gigneretur. + Et non minus dicere poſſum, corpus fluidum moueri in con-tinente loco immobili, quam dictum corpus continens illud eſſe, quod moueretur, & non fluidum corpus. + Cuius rei poſſumus etiam exemplum habere à quouis corpore perfectè rotundo, quod circa ſuum axem velociſſimè moueatur, nullum ſo-num efficiet, quia nullam aeris partem extra ſuum locũ impellit dum mouetur non ſecundum totum, ſed ſecundum ſuas partes, quarum quælibet abſque reſiſtentia im-mediatè ſubintrat locum alterius, abſque temporis interpoſitione. + nec huiuſmodi locum aliquo modo eadem materia dicti corporis, quod circunuoluitur: + deſtitutum dimittat. + Sed ſi Pythagorici de alia quadam harmoniæ ſpecie ab ea, quæ eſt ſono-rum, vt à diuerſis velocitatibus motuum, aut à diuerſis magnitudinibus aut diſtantiis, aut ſtellarum influxibus intellexiſſent, rectè ſenſiſſent exparte, non autem omnino, quia ea harmoniam efficere nequeunt, quæ ad inuicẽ ſecundum interualla harmoni-ca proportionata non ſunt, vt ſunt dupla, ſeſquial tera, ſeſquitertia, ſeſquiquarta, ſeſ-quiquinta, ſupertripartientia quintas, ſuperbipartiẽtia tertias, & quę ab ijs dependẽt ideſt coniuncta ſunt cum duplis; + de conſonantijs loquendo. de diſſonantiis idem di co, quæ harmonicis inſeruiunt modulationibus, vt ſeſquioctauũ, ſeſquinonũ, ſeſqui quintũdecimũ, ſequiuigeſimũquartũ, ſeſquioctuogeſimũ, & ſuperbipartiens vigeſi masquintas. + Verũ quidem eſt nonnulla harmonica interualla in aſpectibus cõperta fuiſſe, vt Prolomeus oſtendit, & alii quoque aſſerunt. + ineſt tamen huic rei nonnihil difficultatis. + vt exempli gratia, ſi ſubtrahamus diateſſaron extra diapaſon, remanet diapente, & ſi à diapente ſubtrahamus ſemiditonum, remanet ditonum (quæ duæ + + conſonantiæ, eum habent reſpectum ad inuicem, quem habent diateſſaron, & dia pente, quia quemadmodum ſemiditonum, & ditonum ſimul coniuncta, compo nunt diapente, ſic diateſſaron, & diapente ſimul vnita componunt diapaſon; + & quẽ admodum terminus, qui diuidit diapaſon in diateſſarõ, & diapente, eſt mediator ha@ monicus inter extrema diapaſon diuiſi, ſic etiam terminus, qui diuidit diapẽte in ſe-miditonum, & ditonum, mediator eſt harmonicus inter extrema ipſius diapente diui ſi) ſubtrahendo deinde à diapaſon ſemiditonum remanet exachordum maius, & ab eodem diapaſon ſubtrahendo ditonum remanet exachordum minus, quę quidẽ accidunt aſpectuum circulo, quia ſubtrahendo aſpectum quadratum ab oppoſito, remanet aliud quadratum, & ſubtrahendo ſextilem à trino remanet quoque alius ſextilis. + Quòd autem attinet ad motus, ad magnitudines, ad diſtantias, & ad influ-xus, nihil eſt, quod hiſce proportionibus conueniat, ſed quia hæc omnia depẽdent ab ĩfinita, & diuina ꝓuidẽtia Dei, neceſſariò fit vt iſtæ velocitates, eæ magnitudines, diſtantiæ, & influxus, talem ordinem, & reſpectum inter ſeipſa, & vniuerſum habeãt, qualis perfectiſſimus ſit. +

+
+
+ Deraro et denſo nonnulla, minus diligenter à Peripateticis perpenſa. + CAP. XXXIIII. +

+ ANtiqui Peripatetici de videndo in hyeme animalium halitu. + Id, quod in æſta te non euenit, malè diſputauerunt, quia hoc naſciturà condenſatione hali tus, quę ab ambiente frigore fit. + quia halitus is abore, aut naſo animalis exiẽs non eſt purus aer attractus primò, ſed mixtus eſt cum quodam vapore excrementi-tio, & ſubtili, quo ſemper ab ea parte euacuat̃ corpus, qui ſtatim ab aere frigido cir-cundatur, & denſatur, quam ob cauſam ab ipſo ea luminis pars reflectitur, quæ eum penetrare non poteſt, quod in hypocauſtis, huiuſmodiq́; calidis locis non fit. + Idem exemplo ab aqua ſtatim à ciſternis, aut profundis puteis in hyeme extracta compro bari poteſt, quia tunc temporis, huiuſmodi aqua, cum magis calida ſit, quàm fri-gida, emittit vaporem, qui facillimè videtur, ob rationem iam dictam, quod in æſtate non cernitur in aqua, etſi ea magis calida eſſet, quam ea, quæ in hyeme hauritur. +

+

+ Ratio autem, quam ab antiperiſtaſi deſumptam citarunt iidem ad inquirendum, cur aqua ſubterranea magis calida, aut minus frigida, hyberno tempore, quàm ea, quæ eſt ſupra terram ſit, vana eſt, quia hoc non aliunde fit, quàm ab eo, terræ por-ri à frigoris ſiccitate ſint clauſi, vnde vapores & exalationes non tam facilè exire poſ ſunt. + quamobrem calefiunt ſubterraneæ partes. + Fimum, fœnum, frumentum hac in re ſunt nobis exemplo, in quibus ſępiſſimè viſum eſt ignem accendi. +

+

+ Priore illa quoque ratione de antiperiſtaſi dicta, volunt philoſophi maiorem ca-liditatem hyęme, quàm ęſtate in animalium ſtomacho contineri, non animaduerten tes ſiccitatem, frigiditatis partes ſuperficiales corporis, reſtringẽtem, ſanguinem ver ſus originem ſuam impellere, qui in eo loco copioſior cum ſit, eas partes tunc tem-poris calefacit magis. +

+

+ Neque etiam ijdem nouerunt cauſam, vnde fiat, ut in æſtate impleto vaſe vitreo, aut argenteo, aut ex materia non poroſa conſtante, aqua frigida, vas ſudet, quod + + tempore hyemis, non niſi in calidis locis euenit, quem ſudorem, dicebantipſi, eſſe eandem aquam, quæ per porros vaſis exiret, quod falſiſſimum eſt, quia ſi per porros aqua frigida exiret multò magis exiret calida, cum ſubtilior ſit, & ad penetrandum aptior. + Sed hoc non aliunde oritur, quàm à condenſatione aeris vas circundantis, cauſata à frigiditate vaſis refrigerati ab aqua, quemadmodum tempore hyberno clarè videmus mane ſuperficies interiores vitri feneſtrarum ſudare, quia extrinſecũ frigus refrigerando vitrum, intrinſecum aerem ſibi contiguum congelat. +

+

+ Neque ſilentio inuoluendum eſt, nec Ariſtotelem, neque alium ex ſuis fautoribus animaduertiſſe denſum, & rarum eſſe cauſam ventorum. + Rarũ autem & denſum, me diante calore & frigore fit, & ſi à partibus, in omogeneis, licet argumẽtari, de toto deducat conſequentiam qui velit, obſeruans in calidis æſtatis diebus, dum aliqua nu becula ad Solem cooperiendum incedit, ibi ſtatim agitationem aeris ſentiri; + ea verò nubecula prætergreſſa cum fuerit, & in ea parte, aer ad priſtinam raritatem cauſa-tam à calore Solis redierit, quieſcit; + huiuſmodi autem aeris agitatio, à nulla certè ex halatione proficiſcitur, ſed à motu ſolum locali, quem dum condenſatur, facit. + Om ne denſum natura ſua frigidum eſt; + omne rarum calidum, & è conuerſo. + Et frigida aura, quæ à flabellis cauſatur, non ſolum à nouo aere qui nos tangit, ſed etiam à den-ſo, quod in agitatione eiuſdem aeris fit, naſcitur. +

+

+ Cum autem de raritate & denſitate diſputationem ſuſceperim, non ſine ratione mihi videt̃ illorũ opinionẽ explodẽdã eſſe, qui Lunę maculas aliud eſſe dixerunt, quàm aliquas partes rariores aliis eiuſdem Lunæ partibus, non obſeruantes rarum, & denſum, proportionabilia lumini, quod ab huiuſmodi corporibus reflectitur, non eſ­ſe. + quia corpus aliquod rarum aliquando aptum erit ad reflectendum maius lumen, quàm corpus minus rarum ut manifeſtè apparet à nubibus reflecti lumen: + quod ab aere non fit. + Non defuerunt qui contrarium dixerunt, ideſt, eas Lunę partes, den ſiores eſſe; + neque unquam aliquis fuit qui de diaphano, aut opaco mentionem fece rit, quia melius eſt credere, eas partes diaphanas, ſiue perſpicuas magis eſſe, quàm a-lias, quę per aliquod ſpatium, ſolis radio ingreſſum permittant, & alię partes ſint opacæ ipſum à ſuperficie reflectant. + diuerſa tamen ratione à ſpeculo, cum in pleni-lunio tota ferè Lunę pars illuminata cernatur, quamuis dictum lumen extenſiuè & in tenſiuè ſit minus eo, quod ipſa in nouilunio recipit. + Indignum autem mihi videtur ijs reſpondere, qui dixerunt huiuſmodi maculas, terræ vmbras exiſtere, cum craſſiſſi-mæ ignorantiæ tenebris ſint circunfuſi, vt etiã fuit Cornelius Agrippa, qui primo de occulta philoſophia dicens ſe noſſe modum quendã naturalem à Pythagora inuen-tum, quo in Luna id totum, quod ipſe ſuper ſpeculum ſcripſiſſet, videretur. + oſtendit manifeſtè ſe ignorare luminum vmbrarumq́; naturam. + quia nulla vnquam vmbra ge nerari poteſt à corpore, quod aut opacum non ſit, aut officio opaci non fungatur, vt nunc dicemus de diaphaneitate aquæ. + Neque corpus opacum illuminatum adũ-brare poteſt, niſi opacum illud in linea recta ſitum obtineat, quæ inter lucidum & il luminatum extenditur. + Neque etiam reſpondebimus ijs, qui ſentiunt quotieſcun-que nulla eſſet terra, ſed totus hic globus eſſet aqua, toties non futuram eclipſim lu-narem, ratione diaphaneitatis aquæ. + Quod falſiſſimũ eſt, quia omne corpus ſphę-ricum quantumuis diaphanum ſit, dummodo ſit denſius aere, luminoſos radios re-frangit, & eos ad inuicem interſecare facit, qui deinde vltra interſectionis punctũ di-ſgregantur, ita vt amittant illuminationis actum. + Adde etſi huiuſmodi corpus aqueum, ſphęricum non eſſet, ſed cubicum, illud ſuper aliquã ex eius ſuperficiebus ad angulos rectos radius ſolaris percuteret, non eum tamen penetraret, quia dictus radius perpetuò debilitatur, & eò magis, quo maiorem profunditatem in diaphano + + eius corporis, quod ſit denſius aere acquirit, nec totus radius vnquam dictum corpus ingr editur, cum ab eius ſuperficie magna pars reflectatur. + Reſiſtit ergo huiuſmo-di corpus lumini, & quantò magis ſpiſſum aut profundum exiſtit, tantò, validius reſi ſtit. + Habemus huius rei teſtes, piſcatores vnionum, in ijs mundi partibus, quæ pau-cis ab hinc annis Hiſpanorum opera nobis innotuerunt, qui aſfirmanu ad maris vſq; fundum lumen Solis non peruenire. +

+

+ Immediata ratio, cur nebulę in ijs locis in quibus cõſpiciuntur permaneant, & uũc altiores, nunc vero depręſſiores cernantur, non ea eſt, quam Ariſtoteles cap .3. lib. 1. metheororum proponit, ſed inde oritur, quòd ſint eædem denſiores ea parte aeris, quæ ipſis ſupereminet, & rariores e a, quæ ijſdem ſubiacet. + Quòd autem alicuius cor poris denſitas maior ea, quæ eſt medij, in quo reperitur, cauſa ſit, vt ipſum corpus de ſcendat, & maior raritas eiuſdem corporis, ea, quæ eſt quoque me dij, efficiat, vt di-ctum corpus aſcendat, iam Archimedes in lib. de inſidentibus aquæ docuit. +

+

+ Rectiſſimẽ inſtituit natura, vt corpora denſiora verſus loca anguſtiora, & minora (intelligendo ea loca orbicularis figuræ) quæ ad centrum propius accedunt, & rario ra ad ampliora loca, & maius ſpatium occupantia, ſeſe reciperent. + tum quia eadem quantitas materiæ condenſatæ, eget minori loco quam rarefacta, etiani, quia corpus denſum non ita ad velocitatem motus localis, vt rarum, idoneum ſit, ad eas partes accedat, quæ motibus tardioribus magis ſunt aptæ, corpora autẽ rara ad eas, quæ velocioribus motibus ſunt aptiores ſeſe transferant. + præterquam reuera ap-pareat pro maiori parte, corpus magis denſum, minus diaphanum; + aut magis opacũ futurum, quàm rarum, licet ſæpiſſimè videamus contrarium, vt ſuperius innuimus. + eſt tamen naturale proportionatumq́; magis opacum denſo, & diaphanum raro, quàm è contra. + Quamobrem ſumma ratione inducta natura voluit, vt corpora ma gis opaca, aut minus diaphana, magis vicina centro colligantur, vt ſpatium, quòd re manet, abſque vllo impedimento à radijs ſolaribus penetrari poſſit. + Tres autem eæ cauſæ, quas hoc loco poſui, propriæ ſunt, immediatæ, & per ſe, ex quibus fit, vt corpo ra denſiora deſcendant, & rariora aſcendant in mediis minus denſis, aut minus raris dictorum corporum, quæ à nemine, ſciam, hucuſque propoſitæ fuerunt. +

+

+ Qui autem aſſerunt cucurbitæ, quam apponunt chirurgi, effectum ex eo naſci, calidi ſit attrahere, valdè aberrant à vero quia hoc, non niſi à raro, & à denſo imme-diatè, à calido & frigido cauſatis efficitur, quia aer in cucurbita rarefactus à calore & per conſequens dilatatus, ſtatim vt à dicto calore deſeritur, iterum condenſatur & tantò citius, quantò aer ambiens frigidior exiſtet, & quia eadem materia cum con-denſata fuerit minorem ſemper occupat locum, reſtringens igitur ſeſe in cucurbi-ta aer dum condenſatur, neceſſariò fit, ne ulla, ſcilicet pars vacua remaneat, cum alius aer ingredi cucurbitam nequeat aliud corpus ingrediatur. + Idem cum amphora in qua nullum aliud, quam aèreum ſit corpus experiri poſſumus, ſi ad ignem pri-mò calefactam, deinde ore in amplo aliquo cyatho, aut alio vaſe. + vino, aut aqua pleno vbi videbimus huiuſmodi liquorem ſtatim ſurſum ferri, quia dum calefit am-phora, rarefit quoque aer qui in ea continetur, & quia rateſcit dilaratur, & quia dilatatur, eget maiore loco; + & ideo magna pars eius foras exit; + Cum verò ea aeris portio, quæ intus remanſerit, iterum condenſatur ob defectum caloris, reſtringitur, minoriq́; indiget loco; + Quod cum ita ſe habeat, neceſſarium eſt, ne aliquis locus va cuus remaneat, vt aliud quoddam corpus ingrediatur, cum ad ingrediẽdum aeri non patuerit aditus. + quod ſi corpus admodum non erit fluxile, aut humidum, ita vt ingre di amphoram poſſit ita amphorę hærebit, vt non cito diuelli poſſit, & eo modo ſępe + + admiratione videmꝰ fragile vas vitreũ magnũ, & graue lapideũ corpus eleuare. + Sed vt ad denſum & ad rarum redeamus, mihi videtur frigidum eſſe conſequentem qualitatem denſi, & calidum rari, quia quæuis res dum calefit, rarefit, & quælibet materia dum refrigeratur, ſimul condenſatur. + Qua ratione fit, vt terra frigidior ſit aqua, & ignis calidior ſit aere. +

+

+ Nec propriè locutus eſt Ariſtoteles .9. & .10. capite primi lib. & ſecundo ſecundi metheororum cum dixerit calorẽ Solis eum eſſe, qui ſurſum humores, vaporesq́; eue hat, quia Sol nil aliud facit, quam calefacere, cuius caloris ratione, ea materia rarefit, & ob rarefactionem leuior facta aſcendit, non quia ſurſum à Sole feratur. +

+

+ Quę ſubſequuntur, cum raro ac denſo ſimbolum habere videntur. + cum raro, ſcili-cet calidum, humidum, leue, ſublime, diaphanum, lumen, clarum, lux, albũ, dies, mo-tus, velox, ſimplex, diſgregatum, molle, lene, acutum, ſubtile, coctum, ſpaciosũ, dulce, voluptas, audacia, lætitia, liberalitas, veritas, induſtria, amor, miſericordia, hu-manitas, ſanitas, vita, & iis ſimilia. + Cum denſo verò frigidum, ſiccum, graue, imum, opacum, vmbra, obſcurum, tenebræ, nigrum, nox, quies, tardum, mixtum, congrega tum, durum, aſperum, ob tuſum, craſſum, crudum, anguſtum, amarum, dolor, cimor, melãcholia, auaritia, mendacium, inertia, odium, crudelitas, feritas, infirmitas, mors, & ijs ſimilia. +

+

+ Verum eſt quod ea ratio, qua Ariſtoteles ait aerem humidum eſſe, parui eſt mo-menti, quia ſimiliter deigne inferri poſſet, qui facilius à termino alieno, quã aer, aut aqua terminari poteſt. +

+
+
+ Motum rectum curuo poſſe comparari etiam diſentiente Ariſtotele. + CAP. XXXV. +

+ SEd vt ad Ariſtotelẽ redeamus, rectè dicere non poteſt motum rectum ad curuũ comparabilem non eſſe .4. cap. lib. 7. phyſicorum, vbi errat quoque dicens repe riri non poſſe lineam aliquam rectam alicuius circuli circunferentiæ æqualem. + quia Archimedes iam probauit in lib. de quadratura circuli, triangulum illum orthogo-nium, cuius vnum ex lateribus circundantibus angulum rectum æquale eſſet ſemi-piametro alicuius circuli, & aliud circunferentiæ, æqualem futurum dicto circulo. + Il lud igitur triangulum orthogonium, quod æquale erit alicui circulo, & habebit ali-quod ex ſuis lateribus circundantibus angulum rectum æquale ſemidiametro dicti circuli, aliud quoque latus ipſum angulum rectum circundans, ex neceſſitate, circũ-ferentiæ dicti circuli habebit æquale. + Poteſt igitur dari vna quædam recta linea ę-qualis circulari contra Ariſtotelis opinionem, qui non benè reuocauit in mentem, quod ſcripſit de relatiuis, cum dixit quadraturam circuli poſſe quidem dari, etſi tũc tꝑis de ea haberet̃ ſcientia. + Si igit̃ dicta quadratura dari põt, poteſt etiã dari vna recta linea ęqualis circunferentiæ eiuſdẽ circuli, ob rationes dictas. + Sed ſi Ariſt. dixiſſet, circularem corporum cęleſtium motum, comparabilem non eſſerecto cor-porum elementarium, verum dixiſſet, non quia eorum alter circularis, alter ve-rò ſit rectus, ſed quia cœleſtis regularis ſit, neque modò tardus, modò velox, ſed vnam ſemper & eandem velocitatem retinens, motꝰ aũt, qui eſt corporũ elemen­ + + tarium è contrà ſe habeat, præter id, nunquam fuit neque ſit futurus aliquis horũ rectorum, qui naturales dicuntur, qui tam velociter moueatur, ut motus cœli, quia ſi voluerimus conſiderare motum diurnum .24. horarum, ſecundum opinionem com-munem, reperiemus calculando, Lunam in quadraturis cum Sole, dum inuenitur in æquatore, ſingulis horarum minutis moueri per .500. milliaria Italica vel circa, & in coniunctionibus, & oppoſitionibus ipſius Solis .1000. vel circa, & Solem tempore ę-quinoctiorũ .18000. & Saturnũ circa æquatoris ſitũ .260000. & ampliꝰ de ſtellis aũt fixis circa æquatorem poſitis quiuis cogitet; + quod reuera diffi cillimum quibuſdam videbitur, quod quidem non occurrit ſecũdum pulcherrimam Ariſtarchi ſamij opi-nionem, diuinitus à Nicolao Copernico expreſſam, contra quam nil planè valent rationes ab Ariſtotele; + neque etiam à Ptolomeo propoſitę. + Motu verò proprio, quo libet horę minuto, Sol mouet̃ per milliaria circa .48. + Luna quãdo cõiuncta eſt, aut op poſita reperitur Soli .36. milliaria, & in quadraturis .18. Saturnus .24. Iupiter .40: Mars .100: Venus .26: Mercur .5. + Sed Saturnus motu rapido, vno horæ minuto mo-uet̃ circa .260000. milliaria, vt diximus Iupiter circa .170000. Mars .75000. Venus. 10000, Mercurius .2000. corpus autẽ elementare, & ſi moueret̃ motu recto hoc , & velocius etiam corpore cęleſti, non obſeruans tamẽ uniformitatem, ut dictum cœ leſte facit, cum eodem nullo modo comparari poſſet, quia rectus dictus naturalis, ſuam ſemper velocitatem adauget, ob continuam impreſſionem, quam recipit à cau ſa perpetuò coniuncta cum ipſo corpore, quę eſt propenſio illa naturalis eundi bre-uiori quadam via ad locum ſuum, ita vt etiam ſi dictum corpus elementare à motu tardiore ad velociorem, ſuperare poſſet motũ alicuius corporis cęleſtis, ij duo motus interſecarent ſeſe in vno ſolo pũcto, quod diuidi diſtribuiq́; in partes nequiret, ideſt non niſi in vno ſolo temporis inſtanti redderentur æquales, vt ita dicam. + Neq; ſolũ loquor de circulari cœleſti cum recto elementari, ſed de qualibet alia motuum ſpe-cie, ſiue ſint ambo recti, ſiue ambo curui, quando aliquis eorum irregularis erit. +

+
+
+ Minus ſufficienter exploſam fuiſſe ab Ariſtotele opinionem cre-dentium plures mundos exiſtere. + CAP. XXXVI. +

+ MAior ratio, qua Ariſtoteles eorum opinionem, qui plures eſſe mundos dixe runt, refutare nititur, in eo conſiſtit, quod is credat partes terræ, quæ alijs mundis aſſignarentur, ad huius mundi centrum inclinationem habere, & ſic ignem illorum, propenſionem habiturum ad circunferentiam huius. +

+

+ Quæ certè ratio tam debilis eſt, vt per ſe cadat, non conſideransipſe, quòd ſi eſſent dicti mundi, eorum quilibet ſuum proprium centrum, ſuamq́; propriam cir-cunferentiam haberet, terrasq́; & ignes haberent inclinationem ad centra circunfe-rentiasq́; ſuorum mundorum, abſque eo, vna terra, alterius centrum appeteret; + vt exempli gratia, ſi doctiſſimi Ariſtarchi opinio eſt vera, rationi quoq; conſentaneum erit maximè, vt quod Lunæ contingit, cuilibet etiã ex aliis quinque planetis eue-niat, ideſt, vt quemadmodum Luna ſuorum epicyclorum ope circũ terram voluitur, quaſi per circunferentiam alterius cuiuſdam epicycli, in quo terra ſit inſtar centri naturalis (ideſt ſit in medio) delati ab orbe annuo circa Solem; + Sic etiam Saturnus, Iupiter, Mars, Venus, atque Mercurius, cir cum aliquod corpus in medio ſui epici- + + cli maioris, ſitum habens, voluantur; + quod quidem corpus, & aliquem quoque ha-beat motum circa ſuum axem, ſit opacum, ijs conditionibus, quæ terræ ſunt ſimi-les, præditum exiſtat, & in dicto epyciclo ſint res ſimiles iſtis lunaribus. +

+
+
+ Anrectè loquutus ſit Phyloſopbus de extenſione luminis per uacuum. + CAP. XXXVII. +

+ ARriſtoteles ſecundo lib. de anima ſentit per vacuum non extenderetur lu-mẽ, quod procederet à corpore lucido. + Quod veriſimile eſt; + ꝗa quẽadmo­dum quantò rarius eſt aliquod corpus, tanto aptius eſt vt diaphanum exiſtat; + & quã- rarius eſt dictum corpus, tantò minorem quantitatem materiæ contineat; + ſic quã tò magis diaphanum eſt, cum ex perexigua materia conſtet, tantò magis liber tran-ſitus luminis patet; + Vnde quantò minor quantitas materiæ erit in dicto ſpatio, tan tò nitidius pertranſibit lumen. + Sequitur ergo, quòd vbi nulla eſſet materia, totum lumen libere tranſiret. + Color cęruleus quem videmus in profunditate aquæ, & ae-ris, color eſt a quæ & aeris, qui denotat reſiſtentiam factam ab aere & ab aqua ipſi lu mini; + Quod quidem lumen ubi corpus aliquod non eſſet, minime reflecteretur, ſed abſque vllo impedimento rectà tranſiret. +

+
+
+ An rectè phyloſophiœ penus Ariſtoteles ſenſerit de loco im-pellendo à pyramide. + CAP. XXXVIII. +

+ ARiſtoteles .8. cap. lib. 3. de cœlo, diſputans contra antiquos de elementorum figuris, ait pyramidem implere poſſe locum corporeum. + quod verum non eſt. + Cubus quidem id facit ab .8. enim cubis perfectè impletur locus, ſed non item .12. pyramides, ut Ariſtoteles ſenſit (ideſt ſex ſuper aliquam exagonam figu-ram ſuperficialem & ſexſub eadem) id præſtant, cum potius maius vacuum rema-neatad quamlibet partium ſupra, & infra, quam plenum. + Rectius Ariſtoteles egiſſet, ſi probaſſet ratione immobilitatis conuenire pyramidem terræ, quam cu-bum. + quamuis, de horum corporum altero, ſit ſtultum hoc credere. + decepti tamen fuerunt antiqui, credentes cubum ad motum minus idoneum eſſe, quam reliqua quatuor corpora regularia (loquor autem habita volubilitatis ratione) quia pyra-midale eſt illud, quod ita ſe habet, vt multis rationibus probari poteſt, quarum vna hæc nobis ſufficiet. + Scimus iam ex communi conceptu corpus ſphęricum eſſe ma-gis volubile, inſtabileq́;, quàm alia ſint. + Illud ergo corpus, cuius figura ad ſphæri-cam magis accedet, ad uoluendum, & ad mouendum facilius erit quouis alio, quod æqualis ſit quantitatis, & ſibi omogeneum materia, vt exempli gratia corpus .20. ba ſium ad voluendum, & ad mouendum promptius erit eo, quod ex .12. conſtat, & id, quod eſt .12. eo, quod eſt .8. & id, quod eſt .8. eo, quod eſt .6. & id, quod eſt .6. vt cubus eſt, eo, quod eſt .4. cuiuſmodi eſt pyramidale. + Huc accedit, quòd pyrami-dale corpus aliam conditionem habet, quàm cubicum, cum in quauis facie inalte- + + rabile ſit, cubicum autem econtrà ſit alterabile vndequaque, ſuaq́; quadrata in rhũ-bos mutare poſſit, iiſdem exiſtentibus lateribus. +

+
+
+ Examinatur quam ualida ſit ratio Aristotelis de inalterabilitate Cœli. + CAP. XXXIX. +

+ ARriſtoteles textu .22. primi lib. de Cœlo ita inquit. +

+

+ Accidit autem, & hoc per ſenſum ſufficienter, quo ad humanam dixiſſe fi-dem, & omni pręterito tempore ſecundum traditam inuicem memoriam, nihil vi-detur tranſmutatum neque ſecundum totum vltimum cęlum, neque ſecundum par-tem ipſius propriam vllam. +

+

+ Hoc autem in loco Ariſto. non conſiderauit, ſimiliter de terra dici poſſet, quan do ipſa ita eminus proſpiceretur, imo abſque dubio putandum eſt, ſi terra luce So lis prædita eſſet, & aliquis ipſam ab octauo orbe vellet videre, nullo pacto cerne-ret, cum ſidera illa quæ primæ magnitudinis vocantur, & quæ pluſquam centies ma iora ipſa terra putantur non niſi vt puncta videantur. +

+ +
+
+
+ IN QVINTVM EVCLIDIS LIBRVM +

+ QVamuis omnia libri quinti Euclid. uerißima ſint. + Animaduertimus tamen permultos ſumma difficultate eorũ demonstr ationes percipere. + Prœ-cipuè ubi quint a, aut ſeptima deffinitiones eiuſ-dem libri neceſſariœ ſunt. + Illœ enim adeo obſcurœ uidentur, ut longè facilius admißuri ſint hœc no-ſtra poſtulat at anquam clarior a. + At que etiam tanquam intellectui commodiora, quam ſit illud quintum idemq́ꝫ ultimum postulatum eiuſdem in primo libro poſitum, de line a duas alias ſecante. + Quan-doquidem ijs noſtris postulatis admißis, ſequentia Theoremata per facillima reddentur. +

+
+
+ Horum autem primum est. +

+ Qvod tota compoſita ex æquali numero partium æqualium, ſunt inuicem æqualia. +

+

+ Vtſi quis diceret omnes proportiones quæ cõpoſitæ ſunt ex æquali numero alia-rum proportionum inuicem æqualium, ſunt etiam inuicem æquales, quod Eucli-des conatur demonſtrare in .22. et .23. quinti libri. +

+
+
+ SECVNDVM. +

+ Qvod ſi à totis æqualibus detractæ fuerint æquales partes, quæ remanent erunt partes inuicem æquales. +

+

+ Et è conuerſo ſi æqualibus æqualia addas compoſita erunt inuicem æqualia. +

+

+ Quod in ipſis proportionibus hoc loco ſemper intelligendum eſt. +

+
+
+ TERTIVM. + Quę est εuclidis ſeptima propoſitio. +

+ Qvod ſi fuerint plures termini æquales inuicem, ratio ſeu proportio vnius ip-ſorum ad alium tertium terminum maiorem, minoremúe, ſed eiuſdem generis, erit cadem quæ cuiuſuis alterius termini ad eundem tertium. + Et è conuerſo, quæ fuerit proportio tertij termini ad vnum prædictorum æqualium, eadem erit, ſpecie, cum alio eorundem terminorum. +

+ +
+
+ QVARTVM. + εuclidis uerò nona propoſitio. +

+ Qvotiescvnqve proportio vnius plurium terminorum collatorum cum ali quo tertio eiuſdem generis, eadem fuerit cum ea quæ eſt cuiuſuis alterius dictorum terminorum cum eodem tertio, aut proportio dicti tertij, cum aliquo dictorum, ea-dem fuerit cum ea quæ ipſius eſt ad aliquem alium eorundem terminorũ, tunc eiuſ-modi termini, æquales erunt inter ſe. +

+
+
+ QVINTVM. + Euclidis uerò octaua propoſitio. +

+ Qvoties plures erunt termini, quorum vnus fuerit maior altero, ſi compa-rentur alicui tertio eiuſdem generis, proportio maioris adtertium illum, maior erit ea, quæ eſt minoris ad prædictum tertium, & proportio illius tertij ad maiorem, mi-nor erit ea quæ eiuſdem tertij ad minorem terminum comparati. +

+
+
+ SEXTVM. + εuclidis uerò decima propoſitio. +

+ Qvoties proportio vnius, ex pluribus terminis comparatis ad aliquem ter-tium, maior fuerit proportione alicuius alterius dictorum cum eodem tertio, primus ille terminus, altero maior erit. + Et quoties proportio tertij termini ad vnum quã ad alterum terminum maior fuerit, eiuſmodi terminus altero minor erit. +

+
+
+ SEPTIMVM. + Euclidis uerò undecima propoſitio. +

+ Proportiones, quarum vnaquęque cum aliqua tertia æqualis eſt, ipſæ quo-que inter ſe ſunt æquales. + Vtillud, Quæ vni & eidem ſunt æqualia, ſibi inuicem ſunt æqualia. +

+
+
+ OCTAVVM. + εuclidis uerò duodecima propoſitio. +

+ Qvotiescvnqve proportio vnius ex pluribus antecedentibus cum ſuo ex pluribus conſequentibus, æqualis fuerit ei cuiuſuis alterius dictorum antecedentiũ, cum ſuo plurium cõſequentium, proportio totius aggregati antecedentium cum to-to aggregato conſequentium, dictæ primę proportioni ęqualis erit, nempe illius an tecedentis ad ſuum conſequens. +

+ +
+
+ NONVM. + Euclidis uero tertiadecima propoſitio. +

+ Qvotiescvnqve aliqua proportio plurium proportionum inuicem æqua-lium, tertia aliqua proportione, maior aut minor fuerit, quælibet prædictarum æqua lium inter ſe, tertia illa proportione maior aut minor pariter erit. +

+
+
+ DECIMVM. +

+ Qvotiescvnqve fuerint ex vna parte plurestermini (ſiue coniuncti ſiue di-ſiuncti ſint) æquales ſinguli vni tertio termino; + ex altera verò parte totidem fuerint alteri tertio termino æquales, proportio aggregati priorum terminorum ad ſuũ ter-tium, æqualis erit proportioni aggregati reliquorum terminorum ad ſuum tertium, & è conuerſo, ita ſe habebit primus tertius terminus ad ſuos multos terminos, ſicut ſe habet ſecundus tertius terminus ad ſuos ſimul ſumptos. +

+
+
+ VNDECIMVM. +

+ Aggregatum ex partibus proportiona litatis continuæ, quod inter maximum, & minimum terminum omnium terminorum proportionalium compræhenditur, ſem per multiplex eſt ad ſingulas partiales proportiones, ex quibus ipſum componitur. +

+
+
+ DVODECIMVM. +

+ Quæuis proportio quocunque modo diuiſa fuerit, ex iis partibus componitur, in quas diuiditur. +

+

+ Cum enim bæ præpoſitiones ſint ita conſpicuæ ipſi intellectui, ut abſq; dubio inter obie ct a ipſius intellectus connumerari poſſint, nullus ſanæ mentis eas negabit. +

+
+
+
+
+ THEOR.I. II. ET III. +

+ PRimum, ſecundum, & tertium theorema quinti Euclidis ab ipſo ſatis exactè de monſtratur, ſtudioſus itaque autorem conſulat. +

+
+
+ THEOREM. IIII. +

+ QVartum vero Theorema Eu- + + clidis ego ſic demonſtrarẽ. + ſit, verbi gratia, proportio .a. ad .b. quæ eſt .c. ad .d. ſumptis multiplici-bus .e. et .f. ad .a. et .c. æqualiter, item multiplicibus .g. et .h. ad .b. et .d. dico proportionem .e. ad .g. eſſe eandem quæ eſt .f. ad .h. + Habemus enim ex .10 poſtulato præmiſſo, eandem futuram proportionem .e. ad .a. quæ eſt .f. ad .c. & ita .b. ad .g. quæ eſt .d. ad .h. ex præ-ſuppoſito verò ſic ſe habeat .a. ad b. ſicut .c. ad .d. erit ex primo poſtula-to eadẽ proportio .e. ad .g. quæ eſt .f. ad .h. + Nam proportio .e. ad .g. compo nitur ex eis quæ ſunt .e. ad .a: et .a. ad . + + b. et .b. ad .g. & ſimiliter proportio .f. ad .h. cõponitur ex eis quæſunt .f. ad .c. et .c. ad .d. et .d. ad .h. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOR.V. ET VI. +

+ Circa 5. et .6. theorema nihil notandum occurrit. +

+
+
+ THEOR. VII. VIII. IX.X. XI. XII. XIII. +

+ THeoremata à .6. in .13. cum ſint de obiectis intelligibilibus, ſine vllo medio, ab intellectu cognitis, inter axiomata à me relata fuerunt .7. inquam quinti Euclid. fecimus tertium Poſtulatum, .8. quintum, .9. quartum, .10. ſextum, .11. ſepti­mum, .12. octauum, .13. nonum. +

+
+
+ THEOREM. XIIII. +

+ QVartumdecimum Theorema ex Euclide demonſtrabitur, mutatis tantum theorematibus ab interprete notatis, ita vt loco .7. 8. noni, & decimi citetur tertium .5. 4. et .6. poſtulatum à me propoſitum. +

+
+
+ THEOR. XV. +

+ QVintumdecimum Theorema ſic demonſtrabo; + Sit, exempli gratia, a. termi-nus antecedens. et .b. conſequens, qui-bus duo multiplices ſumantur .c. et .d. + Dico + + eandem proportionem habiturum .c. ad .d. quam .a. ad .b. habet. + In primis enim manife-ſtè patet quamlibet partem ipſius .c. habitu-ram eandem proportionem cum qualibet par te .d. quam habet .a. ad .b. quare ex .7. et .8. po ſtulato propoſitum eluceſcet. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREM. XVI. +

+ SExtumdecimum theorema ſic demonſtrabitur. + Sit, exempli cauſa, eadem pro portio .a. ad .b. quæ eſt .c. ad .d. + Dico ita ſe habebit .a. ad .c. ſicut .b. ad .d. + Cogi-temus itaque alterum iſtorum terminorum .c. aut .b. medium inter .a. et .d. + quare primum intelligamus .b. inter .a. et. d proportio ipſius .a. ad .d. componetur ex ea quę eſt .a. ad .b. & ea quæ eſt .b. ad .d. ex .12. poſtulato. + Et ex eodem, illa ipſa proportio .a. ad .d. pariter componetur ex ea quæ eſt .a. ad .c. & ea quæ eſt .c. ad .d. ſumpto .c. pro medio termino. + Ex quo ſequitur, aggregatum duarum proportionum, videlicet .a. ad .b. et .b. ad .d. æquale eſſe aggregato .a. ad .c. et .c. ad .d. ex quibus aggregatis æqua-libus ſi duas proportiones æquales ſubtraxerimus, eam videlicet quæ eſt .a. ad .b. & il lam quæ eſt .c. ad .d. ſupererunt duæ proportiones inter ſe æquales. + erit enim proportio .a. ad .c. æqua + + lis proportioni .b. ad .d. ex prima parte ſecundi po ſtulati diuiſim. +

+
+
+ +
+
+

+ Alia etiam ratione idipſum demõſtrari poteſt, ſumpto .b. pro medio termino inter .a. et .c: et .c. pro termino medio inter .b. et .d. + quare propor-tio .a. ad .c. componetur ex .a. ad .b. et .b. ad .c. illa verò quæ eſt .b. ad .d. ex .b. ad .c. et .c. ad .d. ex .12. + + poſtulato. + Sed cum proportio .a. ad .b. ęqualis ſit + + proportioni .c. ad .d. communis autem .b.c: propor tio. + itaque .a. ad .c. æqualis erit .b. ad .d. ex ſecunda parte .2. poſtulati compoſitè, & ſic habebimus pro poſitum, ita quòd quotieſcunque dabũtur .4. quã titates ex una parte proportionales, illæ ipſæ ex altera proportionales erunt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOR. XVII. +

+ DEcimiſeptimi theorematis hæc eſt demonſtratio. + Ita ſe ha beat a.c.b. ad .c.b. ſicut ſe habet .d.f.e. ad .f.e. + Probo ita ſe habere .a.c. ad .c.b. ſicut ſe habet .d.f. ad .f.e. + Cogitemus itaque alterum terminum ſcilicet .n.f. qui ſic ſe habeat. ad .f.e. ſicut ſe habet .a.c. ad .c.b. + Quare ex præcedenti theoremate ita ſe habebit .a.c. ad .n.f. ſicut ſe habet .c.b. ad .f.e. & ex .8 poſtulato ita ſe habebit .a.c.b. ad .n.f.e. ſicut ſe ha-bet .c.b. ad .f.e. + Sed cum ex præſuppoſito ita ſe habeat .a.c.b. ad .c.b. ſicut ſe habet .d.f.e. ad .f.e. ideo ex præcedenti theoremate ita ſe habebit .a.c.b. ad .d.f.e. ſicut ſe ha bet .c.b. ad .f.e. demonſtratum autem eſt ita ſe habere .c.b. ad .f.e. ſicut ſe habet .a.c.b. ad .n.f.e. + Quare ex .7. poſtulato proportio .a.c.b. ad .d.f. e, æqualis erit proportioni .a.c.b. ad .n.f.e. & ex .4. poſtulato .d.f.e. æqualis erit .n.f.e. + Itaque ex 3. poſtulato primi Euclidis .f.d. æqualis erit .n.f. + Quamob rem proportio .a.c. ad .d.f. ęqualis erit + + proportioni .a.c. ad .n.f. ex ſecunda par-te tertij axiomatis præmiſſi. + Igitur ita ſe habebit .a.c. ad .d.f. ſicut .c.b. ad .f.e. ex 7. poſtulato. + & ſic ex præcedenti theo-remate ita ſe habebit .a.c. ad .c.b. ſicut .d.f. ad .f.e. quod erat propoſitum: + Quotieſ-cunque igitur dabuntur .4. quantitates coniunctim proportionales, diuiſim quoque proportionales erunt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREM. XVIII. +

+ THeorema .18. hac ratione demonſtrari poteſt. + Detur proportio .a.c. ad .c.b. ſi-milis ei quæ eſt .d.f. ad .f.e. probo ita ſe habere .a.c.b. ad .c.b. ſicut ſe habet .d.f.e. ad .f.e. + In primis notum eſt ex .16. theoremate ita ſe habiturum, a.c. ad .d.f. ſi cut .c.b. ad .f.e. + Quare ex .8. poſtulato ita ſe habebit .a.c.b. ad .d.f.e. ſicut .c.b. ad .f.e. + + + Itaque ex .16. theoremate ita ſe habebit .a.c.b. ad .c.b. ſicut .d.f.e. ad .f.e. + Quod erat propoſitum. + Quotieſcunque igitur .4. quantitates dabuntur vnius eiuſdemq́; generis diſiunctim proportionales, coniun-ctim quoque proportionales erunt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREM. XIX. +

+ THeorema .19. ſatis quidem apud Euclidem demonſtratur: + eius tamentertia pars commodius hac ratione demonſtrari poterit (nempe) quod cum ſit pro- + + portio .a. ad .b. quæ eſt .c. ad .d. probabo ita ſe habituram proportionem .b. ad .a. ſicut ſe habet .d. ad .c. hoc argumento: + ſi .a. ad .b. ita ſe habet ſicut .c. ad .d. ex .16. theoremate ita ſe ha + + bebit .a. ad .c, ſicut .b. ad .d. + Quare ſic ſe habebit b. ad .d. ſicut .a. ad .c. + Itaque ex eodem .16. ita ſe ſe habebit .b. ad .a. ſicut .d. ad .c. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREM. XX. +

+ QVamuis .20. theorema apud Eucli. perfectè demonſtratum fuerit, poteſt ni-hilominus & hac via demonſtrari. + Sic ſe habeat proportio .a. ad .b. ſicut ſe habet .c. ad .d. & proportio .b. ad .e. ſicut .d. ad .f. + Dico ſi .a. maius fuerit .e. pariter .c. maius + + erit .f. & ſi .a. minus fuerit .e: c. quoq; minus erit f. ſin verò ęquale, ẽt æquale erit. + Nam ex pri mo poſtulato certi ſumus ita ſe habere pro portionẽ .a. ad .e. ſicut ſe habet proportio .c. ad p. + Quare ex .12. theor ꝓpoſitũ manifeſtũ erit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREM. XXI. +

+ VIgeſimum primum theorema, ſatis apud Eucli. probatum, nihilominus præ-ſcripto nunc modo demonſtrari poterit. +

+
+
+ THEOREM. XXII. XXIII. +

+ DVO hæc theoremata in primum poſtulatum collegimus. + Sequentia verò cum exactè apud Eucli. demonſtrentur non eſt cur nos in ijs immoremur. +

+ +
+
+
+
+ PHYSICA, ET MATHEMATICA RESPONSA. + FO. BAPTISTAE BεNεDICTI PATRITII Veneti, Philoſophi Mathematici. +
+ Ad Lectorem. +

+ VT Nilmagis virtutis eſt proprium, quàm agitari, & inceßabili motu prodeße. + Ac velu ti fulgidum ſydus ante oculos ſpectantiũ com micare. + Ita mihi mathematicis ijsq; maxi mè philoſophicis ſpeculationibus dedito, ſapiſ-ſimè, ut in principium ſummorum aulis, & amplißimis ciuitatibus degenti, ubi multa ſem per Nobilium mir a curioſitate, ſciendi deſiderio, & conferendicu piditate referta, uerſantur ingenia, contigit, modo ab his, modo ab illis, aut uerbis tentari, aut literis prouocari ad diſſerendum, de his, in quorum ſtudijs uerſamur. + Quarum concertationum & re ſponſionum, quoniam non omnino indigna exiſtimaui, quæmemoriæ comendarentur, partem aliquam apud me conſeruaui. + Vbi uerò per ocium licuit, collegi, relegi, ac tandem de manu mittere decreui. + Tum ut ſcientia ipſa quo magis diffundetur, creſcat; + & quicquid ualeo, ſine inuidia in communem utilitatem conferam. + Tum ut ui-rorum præctantiβimorum, qui me ſuis interrogationibus excitaue runt, quantum in me erit, gratitudinis ergo, nomina reddam im-mortalia, & eorum exemplo alios, ocio ſordidiore abiecto, quod ſolet ourialium præcipuè excelſa ingenia corrumpere, ad ſciſcit andum conferendum, & diſſerendum, derebus ſerijs, & quæuſui aliquan-do eße poßint, & quandoq; euulgari mereantur, alliciam. + Tuinte-rim nostris laboribus fruere, & nostram diligentiam boni, & æqui conſule, & Vale. +

+ +
+
+
+ DETEMPORVM EMENDATIONE IO. BAPTIST AE BENEDICTI Patritij Veneti, Philoſophi Mathematici. + AD SERENISS. CMANVELEM PHILIB. Allobrogum & ſubalpinarum gentium Ducem Inuictiβimum. + EPISTOLA. +

+ MIrvm, Quàm lectione epiſtolæſeu (vt vocant) Breuis .S.D.N. + Gregorij XIII. Pont. Max. quod ad me nuper tua Celſitu do miſit ex Nicea, vt meam de ea re ſententiam proferrem, delectatus ſim; + ex quo, non tantum recta illius mens ac verè ſancta cogitatio, ſed etiam aperta maximaq́;, ſi ad exitum per ducat̃, imo ſummè neceſſaria vniuerſo orbi vtilitas percipi poteſt; + qua de re memini cum Celſitudine tua aliquando ſer-monem habuiſſe. + Vidi præterea cum ipſo breui tranſ-miſſum compendium Domini Aloiſij Lilij: + cuius mihi ſententia perplacet, de corre ctione eius diei, qui 134. quoque anno præter, neceſſitatem, gignitur. + qui ſanè dies perpetuæ retrogradationis ingreſſus Solis in Zodiaci ſigna, cauſa fuit. + quod ita per-ſpicuè patebit. + Cum Numa Pompilius anni curſum correxit emendauitq́;, ea ſanè mente id videtur præſtitiſſe, vt principium Ianuarij primi menſis anni, præcisè in ip ſo hyemalis ſoltitij puncto collocaretur. + quod hac tempeſtate, dictam ob cauſam adeò retroceſſit, vt circa vndecimam diem Decembris eſſe reperiatur. + quod ſi cen-teſimo trigeſimo quarto quoque anno detractus dies vnus fuiſſet, nihil erroris pror-ſus accidiſſet. + Atq; dies hic (vt alias Celſit. tuæ ſignificaui) inde generatur, quod quar to quoque anno addentes nos ad quarti anni dies .365. diem horarum .24. ob erro-rem annuum horarum quinque minutorum .49. ſecundorum ferè .16. (anni æqualis ſiue medij) fallimur quarto quoque anno in minutis .42. ſecũdis propè .56. amplius quàm par ſit minutis ſcilicet .10. ſecundis ferè .44. ſingulis annis; + qui numerus .134. multiplicatus, diem penè horarum .24. conſtituit; + penè inquam, quia minutum vnũ deeſſet tm̃modo, & ſecunda .44. ſi decẽ illa minuta, & .44. ſe cunda annua, exquiſita eſ ſent atque perfecta; + quæ tamen differentia nullius adeo eſſet momenti, aut certè pe-rexigui, vt vix exactis .111086. annis, diem vnum afferret. + Itaq; planè neceſſaria eiuſmodi eſſet emendatio, aptaq́; eius ratio à D. + Lilio oſtenditur, prout etiam Pe-trus Pitatus Veronenſis tradidit, in eo, quem de vera anni quantitate tractatu con-ſcripſit, nempe vt tribus primis centeſimis annis, centeſimus quiſque annus commu-nis ſit, quartus ſubſequens centeſimus intercalaris: + quod ſanè fierineceſſe eſt. + Nam + + cùm tribus centeſimis cõmunibus, tres quartas diei partes plus æquo detraxerimus, non enim centeſimo quoque anno, ſed centeſimo trigeſimo quarto, dictus dies de-trahi debet, poſtquam tres integros dies, qui quadringentis detrahendi erant, tre-centorum annorum ſpacio detraxerimus; + ſitq́ue 134. penè tertia pars .400. quarto annorum centenario, tres quartæ diei partes recuperabuntur; + atque ita in fine qua-dringentorum annorum omnia exactè ſuo loco reſtituta erunt. + Idcirco dictus iam quadringenteſimus annus intercalaris & non communis conſtituendus erit, non alia de cauſa, quam vt biſſexti ordinem ſequamur. +

+

+ Is verò modus, qui à D. + Lilio traditus eſt, de ratione inueniendi ſingulis menſibus Nouilunij diem, interdum fallere nos poſſet vno die; + prout Ianuario proximè lapſo accidit; + quo ex præſcripto modo nouilunij, dies nonus illius menſis eſſe debuiſ ſet, qui fuit tamen dies ſeptimus, ſexta decima hora cum dimidia poſt meridiem. + Ne que etiam tutum eſt, via integrorum dierum, nulla habita horarum aut minutorum ratione, nec minus ea, quæ à Pitato tradita eſt, mediorum ſeu æqualium motuũ pro gredi: + At cenſerem potius veros motus ſequendos eſſe ex calculis exactarum tabu-larum, quales Prutenicas eſſe iudico; + Et cum ſolius Paſchæ cauſa laboremus hac in re, pleniluniorum verorum, in multos annos tabulas formarem, quæ æquinoctia ver nalia ſequuntur, cum aſſignatione diei Paſchatis præcisè, prout fecit Pitatus; + non via tamen æqualium pleniluniorum ſed verorum. + Porrò quod ad Paſchatis cele-brationem attinet, rationi conſentaneum eſt, concilij Niceni decretum ea de re ſer uari, prima ſcilicet dominica die poſt primum plenilunium, quod æquinoctium ver-nale ſequitur; + hoc tamen animaduerſo, ſi dictum plenilunium primum poſt æquino-ctium contingens, diẽ dominicum ſortiretur; + nulla ratione tali die Paſcha celebran-dum eſſe; + verum ſubſequenti, ne cum Hębreis conſentiat Eccleſia Chriſti: + quæ fuit cauſa, vt in decreto concilij Niceni ſtatutum ſit, à quartadecima, in vigeſimam pri-mam celebrari debere: + Quod mihi Petrus Pitatus non animaduertiſſe videtur, cum ex eiꝰ ſentẽtia in ſuis tabulis die Paſchate declarata, huiuſce anni Paſca celebrandũ fuerit .23. + Martij, ipſomet de plenilunij non tantum æqualis, ſed veri. +

+

+ Dies autem Paſchatum elapſorum, quos hactenus examinaui, reperi omnes con cordare cum ea regula, quam nonnulli de die carnis priuij tradiderunt. + nempe pri-mum diem martis poſt nouilunium Februarij, carnis priuij diem eſſe; + non autem sãctione Patrum concilij Niceni, qua ſtatuerunt à vigeſima prima Martii dirigen-dum eſſe Paſchatis diem, vt potè qui ſibi perſuaſerunt, circa eum diem æquinoctiũ perpetuò eſſe debere; + prout tunc temporis erat. + Non itaq; error accidit, quod Pa ſcha ex huiuſmodi ſuppoſitione concilij, poſt vigeſimam primam lunę celebretur, cum ſeruata regula concilij non fuerit. + Prout manifeſtũ eſt de Paſchate anni .1566. celebrato .14. + Aprilis (quę fuit .24. lunę) quod .7. dicti menſis celebrãdum erat. + Tum anno .1569. 10. + Aprilis ſolenne fuit Paſca, quod tertia eiuſdem eſſe debuerat. + Anno deinde 1572. 6. Aprilis, dies fuit Paſchatis, quæ .30. Martij futura erat, anno vero 1575. in tertiam Aprilis Paſcha incidit, caſurum in .27. Martii. +

+

+ Cum igirur (vt ex diplomate ad Celſit. tuam miſſo patet) S.D.N. mens ſit atq; vo luntas, ut quiſque liberè in medium proferat quid hac dere ſentiat: + quædam mihi non omnino præmittenda occurrunt, quæ tantis cœptis non nihil adiumenti for-taſſe adferre queant. +

+

+ Atque illud in primis non tantum ut corrigatur Calendarium ob Paſcha cætera-q́ue feſta mobilia ab illo manantia, vt decreto concilij Niceni ſancitum eſt, ſcilicet vt ipſum Paſcha celebretur prima dominica poſt primum plenilunium, quod æqui- + + noctium vernale proximè ſequitur; + verum etiam quò anni principium emendetur, ſcilicet vt ad ſuum verum principium reuocetur annus. + Nempè ad diem hyemalis ſolſtitij, quæ prima Ianuarij dies eſſe debet. +

+

+ Deinde, tot dierum menſes conſtituantur, quot hac noſtra tempeſtate, ſol in ipſis Zodiaci ſignis verſatur. + Poſtremò, quædam feſta immobilia in alios dies transferã tur, celebrenturq́; aptis temporibus: + quod à .S.D.N. mente diſſentire minimè vide-tur. + cum non magis de feſtis mobilibus quam immobilibus agat, imo etiam planè æquum ſit, vt habeatur vtrorunque ratio, quò ſtatutis temporibus celebrentur. +

+

+ Vt autem ad primam Ianuarij diẽ verum principium anni reuocetur; + cenſerem ex eo anno, quem corrigere voluerimus, non modò dies .10. eſſe detrahendos, verũ etiam vnum & uiginti, illo ipſo anno; + idq́; duplici via; + aut partiendo menſes, atque ex illis demendo eos dies, qui minus ad rem hanc facere videbuntur, ac tum rema-neat annus trecentorum quadraginta quatuor dierum ita vt decem menſes ſint die. + rum duorum ſpatio ſolito breuiores, alter menſis vno deficiat: + aut conſtituto Decẽ-bri dicti anni dierum decem, dies autem ille, qui decimum proximẽ ſequitur, ſit & primus Ianuarij, & dies ſolſtitij ob quam cauſam exiſtimarem conſultiſſimum eiuſ modi annum eſſe mileſimum quingenteſimum ſeptuageſimum nonum. + Quo quam primum .S.D.N. + Pontifex max. ſuis temporibus huius correctionis manifeſtos effe-ctus experiri & perpendere, atque diſpoſitionem anni non ſolum principio, ſed cę­teris partibus ſuis in vniuerſum tam concinnè apteq́; reſpondere, & aſtrorum moti-bus, & Eccleſiæ ſacroſanctæ ſanctionibus, ſe authore lætari poſſit. +

+

+ Omnino itaq; iudico detrahendos eſſe vnum & viginti dies elapſi erroris: + non de cem tantum, quo hyemmalis conuerſio ad initium Ianuarij reuocetur; + idq́ue ne à communi opinione de ipſo anni principio veritas diſcrepet, quæ principium Ianua-rij, anni principium arbitratur. + etenim cum credant omnes annũ à Ianuario inchoa-ri, veritas autem ipſa ſic ſe habeat, vt nobis ſeptentrionalibus tunc inchoet annus, cum ad nos Sol accedere incipit, aut dies augetur; + non conuenit principia eiuſmo-di ſeparata & diſcrepantia eſſe. + Et hanc fuiſſe Numæ Pompilio mentem credibile eſt, qui ad annum Romuli decem menſium, Ianuarium & Februarium addidit, vt principium Ianuarij principium eſſet anni: + cuius rei argumentum eſſe poteſt, quod C. + Iulij Cæſaris temporibus (qui multis annis poſt Numam fuit) atq; vti Pont. + Max. + corrigendorum feſtorum curam ſuſcepit hyemale ſolſtitium per aliquot dies retro-ceſſerat; + nec mirum tamen eſſet, ſi Numæ temporibus, exactè prima Ianuarij die non fuiſſet hyemale ſolſtitium, adhuc pubeſcente in Italia Aſtronomia. +

+

+ Huiuſmodi autem correctio dierum .21. poſt .2300. annos à Numa, quæ ſit per-petuo ſeruitura, media emendatione ea, quæ de tribus centeſimis annis communi-bus, & quarto intercalari, ſuperius propoſita fuit, non repudianda ei videatur, qui ſciet, qua ratione Numæ Pompilij annus corrigeretur, octauo quoque anno, inter-calando annum vltimum medijs diebus .90. quo prima dies Ianuarij ad verum prin cipium anni, hoc eſt hyemale ſolſtitium, reduceretur. +

+

+ Alio item argumento cuique patere poteſt, priſcos Romanos ſtatuiſſe annum ab hyemali ſolſtitio initium ſumere, vt inquit Ouidius primo Faſtorum. +

+

+ Bruma noui prima eſt, veterisq́; nouiſſima Solis. +

+

+ Principium capiunt Phębus, & annus idem. +

+

+ co quod diem naturalem à medio noctis inchoarent, ab eo puncto ſcilicet, quo Sol ad noſtrum hemiſpherium accedere incipit. +

+

+ Tribuebant igitur veteres diei, atque anno principium ab eo puncto, quo Sol + + ad nos accedit: + cum punctum Zodiaci, quod tropicum hyemalem Capricorni nobis producit, reſpondeat puncto meridiani ſub terra, in quo Sol ſemel in die reperitur: + Quòd apertè norunt hi, qui ſub polo boreali conſtituti ſunt. + Atq; facilè diſcerne re poſſumus, diem ſcilicet & annum, quaſi ſibi ad inuicem medio ſuarum partium reſpondere; + ſolſtitium inquam hyemale, mediæ nocti, æſtiuum meridiei, æquino-ctium vernale ortui Solis, autumnale occaſui. + Quam tamen ſimilitudinem, multò quam nos manifeſtius deprehendunt, hi qui (ut diximus) ſub polo borcali verſantur. +

+

+ Quod ſi quis dubitet hac ratione correcto anno, quo nam pacto ad calculos coe-leſtes motus medijs tabulis aſtronomicis hactenus in lucem æditis redigi poſſint, id facilimum ſanè erit, exempli gratia; + aliquis planetę ſitum, aut alicuius ſtellę fixæ, quo cunque die menſis anni correcti inuenire cupit, detrahat ex huiuſmodi tẽpore dies .21. ab Aera Chriſti, cum reſiduo ſupputet ſtellam, cuius ſitum ſcire deſiderat; + ſum-pta quacunque tabula, ſupputatio erit exacta: + Cuius ratio cuilibet manifeſta erit, qui ſciet annum vt potè .1579. dierum .344. tantummodo conſtitutum fuiſſe. + Nam in ijſdem locis cœli prima die Ianuarij correcti, erunt ſtellæ quibus eſſe ſolebant .11 Decembris præcedentis anni ex ſupputatione tabularum: + atque ita deinceps. + Alia præterea via idem perfici poſſet inuentione omnium motuum cęleſtium ipſo princi pio anni .1580. correcti: + hoc ſtatuto, vt hi motus radices eſſent Aeræ S.D.N. Grego rij XIII. quod ſi alio tẽpore quiſpiam motus cęleſtes ad calculos redigere voluerit, ſupputabit ab Aera huiuſmodi, quæ anno .1580. principium habuerit: + Quæ vt nobi lius nomen ſortiatur, idq́; merito ex nomine Gregorij. XIII. Pont. Max. appelletur; + exemplo antiquarum, quæ ex Principum nominibus ſunt appellate: + vt tanto Pontifi ci, cùm ex alijs multi, tum etiam ex hac non infima re, inter mortales immortale no men comparetur. + Ei verò ſummæ, quæ ex huiuſmodi Aera Gregoriana ex tabu-lis colligetur, ipſiuſmet Aeræ radices addantur, vt exactus calculus habeatur. + Et hæc ſit primæ ſententiæ noſtræ explicatio. +

+

+ Altera erit numerum dierum menſium anni alia ratione quam nunc ſe habeat, or dinandum eſſe: + nempe vt Ianuarius, Nouember atq; December dies .29. ſinguli con tineant, Februarius, Martius, & October .30. + Aprilis, Maius, Auguſtus, & September dies .31. Iunius, ac Iulius .32. atque id hac potiſſimum de cauſa, vt Sol unum quodq́; ſignum calendis menſrum ingredi poſſit. + Nam detractis (ut dictum eſt) diebus .21. & reuocato ingreſſu Solis in principium Capricorni ad principium Ianuarij, in quo ſigno hac noſtra tempeſtate, Sol, dies propè .29. & quartam vnam verſatur: + ſi Ianua rius .29. dies continebit, exactis hiſce diebus, ingredietur Aquarium circa princi-pium Februarii; + hæret autem hoc noſtro ſæculo in Aquario Sol dies propè .29. cum dimidio; + quare ſi Februarius erit .30. dierum, elapſis ipſis diebus, Sol ingredietur pi-ſces circa principium Martii: + & ſic de cæteris. +

+

+ Quamobrem ſi generali correctione annus emendandus erit, pulcherrimè acci-det, ſi menſes anni cum duodecim partibus cœleſtibus, itineris annui Solis, concor-dauerint; + eiſq́; aptè reſponderint. + Qua ex re, varię vtilitates promanabunt, pręſertim Nautis, Agricolis, Medicis, & alijs qui vera principia, & interualla temporum per ſpecta habebunt: + terminos item & interualla incrementi & diminutionis dierum & noctium, & eorundem æqualitatis. + Exempli cauſa, ſcient omnes principium Ianua-rij, eſſe non modo anni principium, verum etiam hyemis, eſſe minimam anni diem, & eius noctem maximam; + principium incrementi diei, & diminutionis noctis; + atque etiam omnia illa, quæ ex huiuſmodi conuerſione Solis ad nos dependent. + Pariter ſcient omnes primam diem Iulij, non tantum æqualiter annum diuidere, ſed prin­ + + cipìum quoque eſſe ęſtatis, maximam diem, noctem minimam totius anni; + princi-pium diminutionis diei & incrementi noctis, vnà etiã ea, quę Solis conuerſionem ad auſtrales ſequuntur. +

+

+ Neconon intelliget vnuſquiſque primam diem Aprilis, primamq́; Octobr. æqui-noctiorum dies eſſe; + primam autem diem Aprilis, initium veris; + Octobris Autumni; + Item Aprilis diem eſſe eum, quo dies noctis prolixitatem vincere incipit: + Octobris, quo nox diei longitudinem ſuperat, & alia huiuſmodi, quæ ab æquinoctijs depẽdẽt. +

+

+ Si vero quiſpiam obijciat, modum hunc noſtrum & ordinem perpetuum eſſe non poſſe, ob motum augis Solis; + quod punctum cum fuerit in principio Capricorni, tũc Sol hærebit in ſigno Sagittarij .32. diebus, totidem in Capricorno, in Geminis vero 29. totidem in Cancro; + ex quo ſequetur prioribus cõtrarius effectus; + huic ego reſpon debo, tale quidpiã non euenturum, niſi exactis ab hoc anno annis .240@0. quod ſi mundus poſthac totidem annis, quot fuit antehac, perdurauerit, punctus augis non amplius à ſitu præſenti, quàm .45. gradibus diſtabit. + Verum demus modũ noſtrum & regulam in annos ter, aut quater mille ſubſeruire poſſe, nec amplius, certè hoc toto tempore nullius momenti penè erit, quæ accidere poterit mutatio, tametſi ela-pſis quatuor millibus annorum Februarius eſſe debebit .29. dierum. Aprilis & No-uember .30. Iunius & October .31. Auguſtus .32. in aliis verò menſibus nihil mutan-dum erit. + Ecce quam ſit nullius momenti mutatio. +

+

+ Quæ ſi Iulij Cæſaris temporibus fuiſſent animaduerſa nunquam omiſſa fuiſſent, ſed ſcientiæ Aſtronomicæ nondum (vt ita dicam) confirmata ætas, cum alibi, maxi mè in Italia, quo minus hæc aut ſcirentur aut ſtatuerentur impediebat. +

+

+ Tertia ratio eſt, vt non ſolũ feſta mobilia, verum ẽt immobilia ad meliorem regu lam (ut dictum eſt) reuocentur, ſi ſuis temporibus celebranda erunt. + Quorum primũ eſt Natiuitas Domini, & quæ ab ea pendent; + nempe Circuncifio, Epiphania, Purifi-catio, Annunciatio, & Natiuitas Io. Baptiſtæ. + ita vt dies Natalis Domini celebretur prima die anni, cum Dei filius naſci voluerit circa verum principium anni, quod à ſolſtitio hyemali initium ducit, & in ipſo principio diei naturalis ex Romanorũ ſen tentia, media ſcilicet nocte, tanquam qui ſummæ lætitiæ principium, poſt longos & graues filiorum Adæ mærores, eſſet allaturus. + Nec forſan Ianuarij nomini, à vete-ribus Iano bifronti dicati hæc mutatio non conueniret, cum in ip ſo ſeruatore, duæ veluti frontes & formæ vnitæ ſint, duæ ſcilicet naturæ diuina & humana. + Hac ratio ne abuſus tolletur, natus ex diuerſis moribus Tabulariorum, quorum alij monumen-ta, ſeu quæ uocant Inſtrumenta, à die Natiuitatis Domini incohant, alij à Circunci ſione, alij à Calendis Martij, nonnulli à Paſchate; + quæ varietas innumerabiles lites affert & abuſus propè infinitos, ob dubiam & ancipitem ſcripturam. + Indictionum præterea ordini, hic noſter modus nihil officiet; + celebrato Natali celebrabitur Cir-cunciſio octaua Ianuarij. + Epiphania .13. eiuſdem. + Purificatio .11. Februarij quæ erit 40: + dies à Natiuitate ſeruatoris. + Prima Aprilis Annunciatio Virginis ſolennis erit, ipſo nempè die æquinoctij, natiuitas Diui Io: + Baptiſtę celebrabitur Prima Iulij die quæ erit ſolſtitij æſtiui, cum illa diminutionem capit. vtrectè Diuus Auguſtinus il-la verba Io: + Baptiſtę interpretatus fuerit. + Illum opportet creſcere, me autem minui: + in quibus ſic tantus Doctor philoſophatur, vt tempus etiam natiuitatis ſerui & do-mini præclare notet dicens, natus eſt ſeruus cum decreſcunt dies, natus eſt Dominus cùm creſcere incipiunt. +

+

+ Inſignes etiam Theologi admonuerunt habendam rationem eſſe nonnullorum feſtorum, vt Diui Antonij, diuorum Fabiani & Sebaſtiani, & aliorum ſanctorum, + + fi forte in octauam Epiphaniæ inciderint: + Verum hęc .S.D.N. curæ erunt, ut in aptiſ ſima tempora transferantur. +

+

+ Admonuerunt præterea transferendos eſſe dies feſtos Beati Stephani, Ioannis, & Innocentium, vt quemadmodum factum eſt hactenus, diem natalis proximè ſe quantur, ob multorum Doctorum, non recentium modo, ſed etiam antiquorum ob ſeruantiam; + qui ſuis omelijs & concionibus multa piè, de myſteriis ſucceſſionis Feſto rum huiuſimodi tradiderunt. +

+

+ Cuperent etiam præclari Theologi diem Aſſumptionis Beatæ virginis incidere in primam Septembris, Natiuitatem autem in .25. vt quemadmodum toto illo men ſe in ſigno Virginis ſol verſabitur, ita Eccleſia Der in cęlebrandi tantæ Virginis ma tris Deilaudibus occupetur. +

+

+ Atque hęc ſunt Serenisſime Princeps, quę longa & attenta cogitatione à me exa minata, atque perpenſa fuerunt; + quæſitam diligenter & accuratè expendentur ab his, quorum intereſt, quam mihi apta & rationi conſentanea, ac vera penitus, imo (quod me magis afficit) etiam tibi viſa fuerunt; + non dubito quin placitura ſint; + & vo tis ſummi Pont. aliqua ex parte ſatisfactura. + eò magis quòd te iubente, & cogitata à me, & ſcripta fuerint. + Vale Princeps Sereniſſime, & qua ſoles hylaritate cętera no ſtra, etiam has breues vigilias ſuſcipe & foue. + Dat. Auguſtæ Taurinorum Kal. + Aprilis. MDLXXVIII. +

+

+ T. Celſitudinis. +

+

+ Deditiſſimus Mathematicus. +

+

+ Io. Bap. Benedictus. +

+ +
+
+
+
+ DE CIRCVLO AMBIENTE QVADRILATERVM. + AD SERENISS. CAROLVM EMANVELEM Pedemontis Principem. +

+ PRoblema quod à celſitudine tua nobis proponitur non ſolum poſſibile eſt, ſed facile etiam ad ſoluendum, hoc eſt quod circulus talis inueniatur, qui poſſit cir cunſcribere, ſeu capere quadrilaterum ex quatuor datis rectis lineis terminatum, vel ſic, datis quatuor rectis lineis ex quibus quadrilaterum poſſit eftici, tale efficiatur vt circa ipſum, circulus poſſit circunſcribi. +

+

+ Sint igitur .4. lineæ propoſitæ .b.d: q.b: a.q: et .a.d. ex quibꝰ poſſibile ſit quadrilate rum conſtitui, tale vero conſtituatur, vt aliquis circulus poſſit ipſum circunſcribere. + imaginemur autem hoc factum eſſe, quod quidem quadrilaterum ſit .a.d.q.b. cuius + + + + + + + diametri ſint .q.d. et .a.b. quæ ſe inuicem interſecent in puncto .o. vnde cum anguli contra ſe poſiti circa .o. æquales inuicem ſint ex .15. primi Eucli. + & angulus .a.q.d. æ-qualis angulo .a.b.d. & angulus .q.b.a. æqualis angulo .q.d.a. et .b.q.d. angulo .b.a.d. ex .20. tertij tunc triangulus .a.o.q. ſimilis erit triangulo .d.o.b. et .q.o.b. ſimilis trian-gulo .a.o.d. ex definitione. + Vnde eadem proportio erit ipſius .q.o. ad .b.o. quæ ipſius q.a. ad .b.d. & ipſius .b.o. ad .o.d. eadem quæ .q.b. ad .a.d. & ipſius .q.o. ad .o.a. eadem quæ .q.b. ad .a.d. proportio igitur .q.o. ad .o.d. cognita nobis erit, vt compoſita ex ea quæ eſt .q.o. ad .o.b. ex .o.b. ad .o.d. quæ nobis cognitę ſunt, mediante proportione ipſius .q.a. ad .b.d. & ipſius .q.b. ad .a.d. proportio ſimiliter ipſius .b.o. ad .o.a. nobis cognita erit, vt compoſita ex proportione ipſius .b.o. ad .o.q. & ipſius .o.q. ad .o.a. cognitis, mediante proportione ipſius .b.d. ad .q.a. & ipſius .q.b. ad a.d. cum autẽ proportio ipſius .q.o. ad .o.b. nobis cognita ſit, + tunc nobis cognita erit proportio ipſius .q.d. ad .a.b. + Nam ut .q.o. ad .o.b. eſt vt .a.o. ad .o.d. ex ſimilitudine, + quare proportio compoſiti ex primo, & quarto terminorum ad compoſitum ex .2. & tertio, cognita erit. + ſed quod fit ex .q.d. in .a.b. cognitum nobis eſt, vt æquale duobus productis, hoc eſt ex .q.a. in .d.b. & ex .q.b. in .d.a. ex ſecunda primi Almageſti. + quæ producta nobis cognita ſunt, cum nobis data ſint eorum latera. + Quapropter facta cum fuerit figura quadrilatera rectangula ſimilis alicui alterirectangulæ figuræ pro ductæ à duobus lateribus inuicem ita proportionatis, vt ſe habet .q.d. ad .a.b. æqua-lis tamen duobus productis, hoc eſt producto ex .q.a. in .d.b. & ex .q.b. in .d.a. ex doctrina, 25. ſexti Eucli quæ quidem figura, exempli gratia, ſit .u.t. eius verò latera ſint .u.n. et .n.t. Hæc enim dico æqualia eſſe .q.d. et .b.a. hoc eſt .n.t. maius maio-ri .b.a. et .u.n. minus minori .q.d. + Quod ita probabo. + cogitemus rectangulum .s.r. productum eſſe ex duobus lateribus .q.d. et .a.b. ſed, s.n. æqualis ſit .q.d. et .n.r. æqua-lis .a.b. ſintq́; duæ lineæ .s.n. et .n.t. inuicem directè coniunctæ, vnde .u.n. directè coniuncta etiam erit cum .n.r. ex quo rectangulum .u.t. æquale erit rectangulo .s.r. ex communi conceptu, eademq́ proportio erit .u.n. ad .n.t. quę .s.n. ad .n.r. eo ita fa-ctum fuit, cum autem ita ſit .u.n. ad .n.t. vt .s.n. ad .n.r. + tunc permutando ita erit .n.t. ad n.r. vt .u.n. ad .n.s. ſed quia ita eſt .u.n. ad .n.r. vt .s.n. ad .n.t. ex 15. ſexti, + tunc permutan do ita erit .n.r. ad .n.t. vt .n.u. ad .n.s. + quare ex 11. quinti ita erit .n.t. ad .n.r. vt .n.r. ad .n.t. quapropter ex neceſſitate ſequitur .n.t. et .n.r. inuicem æquales eſſe, et .u.n. ſimiliter cum .n.s. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Inuentæ nunc cum fuerint duæ diametri .q.d. et .a.b. ipſius quadrilateri, difficile non erit eius angulos inuenire, eo mediante .a.b. cognita, ſimul cum .b.d. et .a.d. da tis, faciemus triangulum .a.b.d. vel mediãte .q.d. et .q.a. et .a.d. cognitis faciemus triã gulum .a.q.d. ex .22. primi. + Vnde cum centrum circuli circunſcriptibilis cuiuſuis di-ctorum triangulorum ex quinta quarti inuentum fuerit, triangulum reliquum, ab eo dem circulo circunſcriptum erit, ex communi ſcientia. +

+

+ SEd vt ipſa operatio facilior fiat, Sint eędem lineæ .b.d: b.q: a.q. et .a.d. ex quibus poſſit quadrilaterũ effici. + Videatur deinde primò quas volumus oppoſitas ſibi inuicem eſſe, ponatur ergò ut .q.a. et .b.d. velimus oppoſitas inuicem facere, et .q.b. cum .a.d. ſimiliter, accipiemus nunc .K. cuiuſuis magnitudinis, cui comparetur .e. ita proportionata, vt .q.b. eſt ipſi .a.d. ex doctrina .10. ſexti Eucli. vel accipiatur .a.d. vice .K. et .q.b. vice .e. quod idem erit, & expeditius, inuenietur ſimiliter .h. ita pro-portionata ad .e. et .g. ad .k. vt .b.d. eſt ad .q.a. vel .g. ad .h. vt .a.d. ipſi .q.b. quod idẽ erit. +

+

+ Hoc facto coniungantur inuicem directè .g. et .e. quarum compoſitum ſit .g.e. & ita duæ .K. et .h. ex quibus ſit .K.h. + Nunc ex iſtis duabus lineis .e.g. et K.h. fiat paral- + + lelogrammum .Z. deinde fiant alia duo parallelogramma rectangula quorum vnum ſit ex .q.a. in .b.d. reliquum verò ſit ex .q.b. in .a.d. quæ quidem ſint .f.m. +

+

+ Quo facto deſignetur rectangulum .u.t. ex .25. ſexti, quod æquale ſit duobus re-ctangulis .f. et .m. ſimile tamen .Z. cuius rectanguli vnum latus correſpondet .e.g. reli-quum verò .K.h. in proportione, ſed in æqualitate, vnum correſpondet .q.d. reliquũ vero .a.b. diametris ipſius quadrilateri. +

+

+ Accipiatur nunc latus illud quod correſpondet .K.h. hoc eſt ipſi .a.b. maius ſcili-cet, & ſimul cum .b.d. et .a.d. formetur triãgulũ .a.b.d. ex .22. primi Eucli. circa quod circunſcribatur circulus ex .5. quarti. + & inuentum erit quod quęrebamus. +

+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+ +
+
+
+
+ PER EVNDEM PARALLELVM abſque correctione ſemper nauigari non poſſe. + Vbi not antur Petri Nonij lapſus in correctione erroris nauis. Et alij Petri Medinæ errores. + ILLVSTRISSIMO ANDREAE PROVANAE Leinici Domino, Fruzaſci comiti, Aequiti Torquato, inthimo Sere-niſsimi Sabaudiæ Ducis Conſiliario, eiuſq́;, & ſacræ religio-nis ſanctorum Mauritij, & Lazari Claſsi Præfecto. +

+ INter Eximiastuas virtutes, reinauticæ peritia Illuſtris emicat merito ad te ſcribendum duxi, quod ad eam facultatem perti-nens excogitaui, ſimul cum quibuſdam alijs inſtrumentis, vt non-nihil commodi attuliſſe videar maritimis negotijs, & aliqua ex parte animi mei erga te propenſionem indicauiſſe. +

+

+ PEr vnum demq́; parallelum in primis abſq; aliqua corre ctione ſemper nauigari poſſe, omninò nego. + , verũ eſtid quod Petrus Nonius in initio ſui operis oſtendit, ideſt nauim verſus æquatorem ſemper declinare: + qui corrigit errorem, fallitur, cum ipſe, eandem nauim, parallelam æquatori in vno ver ticali ipſi æquatori propinquiori, & non in primo parallelo dirigit, itaque exiſtimat in fine itineris, vbi deſcribit punctum .o. eam in eodem parallelo priori repe-riri debere, quod verũ eſt, quia ea correctio efficit, vt motus nauis effectũ cuiuſdã deſcẽſus ſcaligradum pręſtet, in quo à gradu in gradũ fiat deſcenſus, ſed ſi per gra dus tm̃ aſcenderet quãtũ deſcẽdit, dubiũ eſt quin in fine ita eſſet ſe habitura quẽ ad modum in medio & in principio, cum verò ſemper deſcendat, abſque vlla aſcen-ſione, neceſſariò ſic ſemper procedens, remota cum eſſent impedimenta terræ, ſub æquatore reperiretur, ſub quo perpetuò circuiret globum. +

+

+ Idem ſub quolibet meridiano præſtare poteſt, ideſt vno eodemq́; vento circun-uerti: + ſed per alios circulos quam per hos duos (ſiue circulus magnus ſiue paruus) id nunquam perfectè efficere poteſt, de parallelis iam manifeſtum eſt, cum impetus na turalis corporum, quæ mota ſunt ſint ſemper in ſuperficiebus circulorum maiorum, quorum circunferentię cum circunferentijs minorum, præter quam per vnum quod dam punctum quando adinuicem contiguæ ſunt, aut per duo ideſt cum ſe ſe interſe-cant non communicant, ita quod ad efficiendum, vt triremis aliqua, aut nauis, per aliquem ex parallelis ad æquatorem moueatur, neceſſario ſit futurum, vt ratione cõ-tiguitatis & non continuitatis eam moueri curemus. + quia ratione continuitatis om-ninò fieri non põt, aut conſtet virtus mouens remis, aut velis. + Sed per quemlibet aliũ circulum maiorem, qui non ſit aut æquator aut aliquis ex meridianis, eſt penitus im poſſibile. + ideſt vt vnius venti vi nauis impellatur. + Quod vt clarè pateat, ſit orizon .a.c.b.d. & æquator .c.q.t.d. & vnus meridianorum ſit .a.r.n.t.b. in quo .n. ſit Zenit ſub quo primum nauis reperiatur et .r. ſit polus ſeptentrionalis. + Ponamus etiam quod + + azimut .f.q.u.n.p. conſtituat angulum .a.n.p. ſeu .f.n.b. cum meridiano graduum .45. vnde tot graduum eruntarcus .a.p. et .b.f. orizontis, quapropter punctum .f. commu-ne ipſius orizontis cum azimut, erit medio in loco inter .b. et .c. & ideo quarta .n.f. ip ſius azimut ſecabit quartam .c.t. ipſius æquatoris in puncto .q. & habebimus triangu-Ium .q.t.n. cuius angulus .t. rectus erit, & angulus .n. cognitus ſimul cum latere .n.t. la-titudinis loci, quibus rebus mediantibus deueniemus in cognitionem lateris .q.n. la-teris .q.t. & anguli .q. ex .4. primi Copernici ſi voluerimus. +

+

+ Ponamus nunc nauem à puncto .n. diſcedere ſeu iter facere verſus .u. punctum, & + + in ipſo .u. reperiri, iam in hoc ſitu ha-bebimus angulum huius ſecundi me-ridiani .r.u.p. qui quidem in hoc caſu minor eſſet angulo .r.n.p. extrinſeco trianguli .r.u.n. ex conuerſo ſecundæ partis .48. ꝓpoſitionis tertij lib. de triã­gulis Monteregij, ſeu ex .13. primi Me nelai, cuius anguli .u. arcus orizontalis ſit .x.e. qui quidem minor erit arcu .a.p. vt patet ratione anguli .r.u.e. mino-ris, ergo alius ventus nauem impellet à puncto .11. verſus .q. diuerſus ab illo qui prius ab .n. verſus .u. eam impellebat. +

+
+
+ +
+
+

+ Vnde clarè patet verum eſſe quod dico, hoc eſt quod aliquo modo fieri non poteſt, vt nauis ab aliquo loco ad alium, breuiſſimo interuallo ire poſſit ideſt per gyrum circuli maioris ſphæræ vno tantummodo vẽto eam impellente, præ ter quam in ęquatore, ſeu in aliquo quouis meridianorum, nos autem ire per gyrum alicuius paralleli dementia eſſet, niſi neceſſitas cogeret. +

+

+ Huiuſmodi demonſtrationis ope, quantum decipiatur Petrus Medina cap .6. lib. 3. cognoſcitur, vbi ſic ſcribit; + Vbicunque locorum reperiatur homo, aliquem circu-lum qui vniuerſum ambiat imaginatione ſibi confingens, per totum eum circulum vno eodemq́; vento nauigatio ſuſcipitur. + Ex hac etiam demonſtratione, quàm fal ſa ſit charta maritima patet, cuius beneficio exiſtimant nautę ſe per breuiſſimum iter a loco ad locum vehi etiamſi dicti loci non ſint ambo in æquatore, aut in aliquo me ridiano, ſed extra dictos circulos vnico tantum vento impellente & ſi in paruis æquo fibus hic error parum depræhenditur, forte tamen in magno Oceano clarè pateret. + In ſuperius igitur dicta demonſtratione iam oſtendi, quod ſi velimus vehi ab vno lo co ad alium beneficio alicuius circuli maioris, præter duos iam dictos, hoc fieri non poteſt vno eodemq́; vẽto impellente. + Vnde ſequitur, omnia ea interualla quæ vno eodemq́ vento tranſibimus futura longiora, præterquam in duobus dictis circulis æquinoctiali & meridiano. +

+

+ Cum verò Petrus Medina cap .7. volens probare chartam maritimam bonam eſ-ſe, planiſphęrium Prolomei & Iordani citat, non animaduertit quam diuerſo mo-do a charta maritima huiuſmodi inſtrumentum ſit fabricatum, cum exceptis orizon te recto, & meridiano in dicto inſtrumento quilibet alius circulus ſit circulus, ſiue ſit almicantarat, ſiue azimur, ſiue æquator, ſiue tropicus, ſiue zodiacus, ſiue alius quiuis circulus, eum in charta maritima ne vna quidem ſit linea, quę non ſit recta, quolibet nomine vocetur. +

+ +

+ Superius poſitæ meæ demonſtrationis ope, deuenimus in cognitionem magnitu dinis arcus .n.q. cognoſcimus etiam angulum .n.q.t. vnde nobis manifeſtũ eſſet quo vento oporteret iter facere. cum à puncto .q. nauis aliqua diſceſſura eſſet, in eodem azimut propoſito. + Idem etiam dico de puncto .u. cum cogniti eſſent arcus .n.u. et .n.r. vt ſupponitur, ſimul cum angulo .r.n.u. vnde cognitus eſſet nobis angulus .n.u.r. ex 11. primi lib. Copernici, ex quo ventus nobis cognitus foret. +

+

+ Modus autem quem idem Medina cap .9. lib. tertij ad cognoſcendam diſtantiam vnius meridiani ab alio præſcribit, in genere eſt falſus, etiam ſi is ab antiquis eum de ſumat, qui, hic non viderunt quam magna inter meridianos differentia ſit interuallo rum eorum quæ ſunt vicina polis & eorum quæ ſunt circa æquatorem. +

+

+ Falſus eſt etiam modus ab eo traditus ad cognoſcendos gradus longitudinis per medium itineris cogniti in quouis parallelo extra æquatorem facti, & hoc cap .14. li bri tertij eiuſdem, & primo cap. lib. 4. cõtinetur, vbi .17. leucas cum dimidia cuilibet gradui tam paralleli quàm meridiani aſſignat. +

+

+ Falſum eſt etiam quod ab eo aſſeritur, Solem, cum reperiretur in æquatore, circa eos qui ſub ipſo æquatore habitant, vnius diei noctisq́; ſpatio per omnes uentos cir-cunuolui. + quia illis æquator idem eſt cum verticali, qui duos tantum rhumbos pro-ducit, ideſt orientis, & occidentis: + hic verò error, in ſecundo cap. lib. 6. habetur. +

+

+ Falſum eſt etiam quod profert Solem ijs qui habitant ſphæram obliquam, qua-libet hora tertia, regulariter ab vno rhumbo ad alium ex præcipuis ideſt ab vno azi mut ad alium progredi, quemadmodum eadem cap .2. lib. 6. et .7. cap. ſeptimi libr. ſcribit. + Huius autem rei falſitas ita facile depræhendetur, ponamus hemiſphęrium orientale, verbi gratia, cuius meridianus ſit .p.z.b. æquator aũt .e.m. vnus verò paral lelorum ſeptentrionalium ſit .c.a. in quo Solem exiſtere ponamus, orizon autem ſit .b.m. zenit vero .z. polus arcticus .p. ſit poſtea azimut .z.q. à meridiano diſtans per gra dus .45. qui quidem azimut in hoc hemiſphęrio erit rhumbus illius venti, quem uul-go Itali Sirocum dicunt, et .z.m. ſit azimut verticalis qui in hoc hemiſphærio erit bus venti orientalis, ita ſecundum Medinam à rhumbo .z.m. ad .z.q. + Solabſoluet ſpatium tẽporis trium horarum, & aliud æquale temporis ſpatium abſoluet à rhũ + + bo .z.q. ad .z.b. ex ipſo Medina, vnde ar-cus .a.o. paralleli eſſet graduum .45. & item arcus .o.c. +

+
+
+ +
+
+

+ Ponamus nũc Solem reperiri in ęqua tore, vbi per ipſum Medinam arcus .u.m. ſimiliter eſſet graduum .45. & ſic .u.e: pro tracto ergo arcu .p.o.f. palam erit ar-cum .f.e. fore graduum .45. ſed cum arcus .e.u. ſit graduum .45. ex ſuppoſito ipſius Medinæ, ſequeretur arcum .e.f. æqualem eſſe arcui .e.u. pars igitur æqua lis erit ſuo toto. +

+

+ Id etiam quod Petrus Nonius pagina 124. et .125. lib. de arte nauigandi con-tra nautas de diſtantijs Solis à meridiano ſcribit, hanc opinionem Petrià Medina & corum qui idem ei perſuaſerunt falſam eſſe demonſtrat. +

+ +

+ Falſum eſt etiamid quod cap .3. lib. 6. pronuntiat, ita dicens. +

+

+ Quod cum verum eſſet à parte oriẽtali inſularum quæ azore dicuntur, pyxidem verſus eum ventum qui vulgò Græcus dicitur, & ab occidentali verſus eum qui Ma giſter dicitur, vergere, huius rei nulla eſt ratio. +

+

+ Ego enim huiuſmodi rationem reperiri poſſe contendo, quæ talis eſt, quia pars roſæ (ut vocant) à magnete tacta, ad aliquod punctum, aut ſitum globi terrę, in eo-dem meridiano inſularum, quæ Azore dicuntur, vltra ſitum poli arctici in terra diri-geretur, ita vt ſitus dicti poli in terra eſſet in dicto meridiano, inter locum qui ab in dice roſæ aut pyxidis reſpiceretur, & dictas inſulas, id quod ſuperius ſcripto meridia no facile cognoſci poteſt, ſumendo pro inſulis ſitum .e. in meridiano et .z. pro polo, et .p. pro loco qui à pyxide ſit viſus, imaginãdo deinde pyxidem in .f. magis orienta li quam eſt .e. clarum eſt lineam quæ reſpicit (ponamus) f.p. verſus Græcum & ab alia parte verſus Magiſtrum declinare. +

+
+
+ De Armilla Nautica. + AD EVNDEM. +

+ CVm ſæpe viderim quam in magnis æquoribus nos fallant, atq; decipiant mari timæ, ſeu nauigatoriæ chartę, quemadmodum aliquoties inter nos ſermonem habuimus: + in id totus incubui vt aliquam machinam excogitarem, quæ difficilis non eſſet, efficeretq́; vt nauis ſuper aquę globum, beneficio circulorum maiorum, quam optimè poſſet, ideſt breuiſſimo itinere ab uno loco ãd alium ferretur. + Id mihi ex animi voto ſucceſſurum putaui, beneficio quinq; circulorum circundantium aliquẽ globum terreſtrẽ & maritimum, quales ij ſunt qui in inferiori Germania à Gerardo Mercatore ſtruuntur, qui vno pede cum dimidio diametri conſtet, ideſtſeſquipede. +

+

+ Sit ergo, exempli gratia, huiuſmodi globus .a.b.d. circa quem duo circuli, aut cir­ + + + culares lineæ ex aurichalco applicentur inuicem coniuncti per medium ad angulos rectos, quorum prior .f.e.g. in ſe globi polos mediantibus extremitatibus axis mun-di contineat, qui quidem poli à punctis ſuarum interſectionum per quartã ex æquo in punctis .f. et .g. ita diſtent, vt globus circa eoſdem, in ſitu longitudinis mundi vol-ui poſſit. + Huiuſmodi autem circulus, æquatoris deferens appelletur. +

+
+
+ +
+
+

+ Secundus autem circulus ſit .h.e.K. cum primo ad angulos rectos in puncto .e. & in ſuo oppoſito connexus, & is appellabitur æquator, & poli .f.g. primi poli dicentur. +

+

+ Circa huiuſmodi duos circulos, alios etiã duos exiſtere vellẽ ſimul cõiũctos medio ad angulos rectos. + In quibus quidẽ interſectionis punctis ſint duo poli, qui hos duos circulos cum ſecundo priorum ideſt cum æquatore in duobus punctis inuicem op-poſitis connectant; + quæ æquatoris puncta à punctis interſectionis eiuſdem cum ſuo deferente, ratione vna quarta diſtent, quorum duorum circulorum primus ſit .n.i.m. quem deferentem azimut appellabimus; + ſecundus .r.n.s.m. azimut locorum no­minabimus. + eorundem interſectionis rectæ, puncta ſint .n. et .m. à quibus duo poli ex aurichalco confecti ſimiles primis .n.h. et .m.K. vſque ad puncta .h. et .K. æquatoris perueniant, qui ſpisſitudinem æquatoris diſtantem à puncto .e. vna quarta penetrẽt, ita vt æquator circum circa .n.h. et .m.K. in ſitu latitudinis mundi verti queat. + Et hos, ſecundos polos nominabimus. +

+

+ Alius deinde circulus .q.i.p. duos poſteriores circulos ambiat, cum deferente ta-men azimut mediantibus duobus polis in puncto .i. & in ſuo oppoſito exęquo diſtan tibus à ſecundis polis vnius quartæ ſpatio iungatur. + Ita vt dictum deferens azimut circa hos tertios polos volui poſſit, atque hunc circulum .q.i.p. orizontem vniuerſa lem vocabimus. + Hic vero orizon ſuper quatuor quartas circuli, aut ſuper quatuor paruis columnis, ut fieri ſolet innixis ſuæ baſi, ita ponatur, vt moueri non poſſit. +

+

+ Primus autem circulus .f.e.g. deferens æquatoris in .4. partes æquales diuidatur, quarum quælibet .90. gradibus conſtet, incipiendo ab interſectionibus .e. & eius op poſito æquatoris, & numeri in polis .f. et .g. globi finem ſortiantur. + Diuidatur etiam æquator .h.e.K. in .360. partes incipientes à puncto .e. verſus .K. deferens autem azi mut .n.i.m. ab omni diuiſione liber maneat, ſed azimut .n.s.m.r. in .360. gradus inci piendo à puncto .n. verſus .r. diuidatur. +

+

+ Orizon autem .q.i.p. diuidatur in quartas, quarum quælibet ſit nonaginta graduũ incipiendo à puncto .i. & eius oppoſito ideſt à polis poſtremis & terminando in pun-ctis .q. et .p. in medio ipſorum polorum, & quarta .i.p. orientalis ſeptentrionalis, et .i.q. orientalis meridiana appellentur. + & ſic ordine ſeruato occidentales. +

+

+ Præterea pręparata ſit quædam quarta, ex aurichalco, circuli æqualis ipſi orizon-ti, & in .90. gradus diſtincta quæ cum quauis ſuarum extremitatum ipſi zenit, in azi-mut applicari poſſit, quemadmodum circa globos cęleſtes fieri ſolet; + quę quidem ad cognoſcendam altitudinem poli ipſius globi ab orizonte nobis inſeruiet. +

+

+ Atque hac ratione hanc noſtram machinam perfectè abſoluemus quã appellan-dam eſſe Armillam nauticam ſentio. + Hic autem illud non omittam, concauum duorum priorum circulorum à ſuperficie globi non nimis diſtare debere & con-cauum aliorum à ſuperficie conuexa priorum longe poſitos eſſe debere, & con cauam orizontis à conuexa ſecundorum procul abeſſe non debere. +

+

+ Neque illud etiam prætermittendum eſt, opere pretium fore ſi in interſectione e. priorum, erit foramen elicum, vt clauo elico ex aurichalco confecto, poſſimus ſiſtere globum, quando oportuerit, ne amplius circa primos ſuos polos .f.g. circun-uoluatur, cum ſitꝰ fuerit. + Inde etiam laudo vt in azimut .r.n.s.m. è regione deferen tis æquatoris, ideſt .f.e.g. aliud quoddam foramen huiuſmodi ſit poſitum, in quo + + clauus elicus vſque ad circulum .f.e.g. perueniens, æquatorem ſiſtere poſſit, ne circa ſecundos polos .h. et .K. amplius moueatur quum noluerimus eum mutare ſitum. +

+
+ +
+
+
+ Deuſu Armillæ nauticæ. +

+ V Tautem noſtra Armilla nautica vti poſſimus pyxidem nos prius oportebit habere, diuerſam tamen ab ijs, quibus nautæ hactenus vſi fuere: + nolo enim vt craſſa minerua beneficio vẽtorum communium circa hanc rem nos gera mus, ſed ratione graduum orizontis in .360. partes diſtincti, atque ob hanc cauſam ſentio, vt ima pars pyxidis penitus detecta videatur, & in .360. partes dinidatur, nilq́ aliud quam quandam lanceo lam ſupra eius acum eſſe volo, quæ dum mouebitur na uis, per gradus quamlibet orizontis partem oſtendet; + hos autem .360. gradus, ita ſe habere volo, vt quęlibet quarta .90. contineat, ſupputatioq́; à linea meridiana inci-piat, & in verticali deſinat, vt huiuſmodi diuiſio cum ea, quæ eſt orizontis Armillæ eadem ſit. +

+

+ Pręſupponãtur nunc in globo duo loci extra æquatorem, & in diuerſis meridia-nis quomodolibet a dinuicem diſtantes, à quorum vno ad alium ſit nauigandum iti-nere quo ad fieri poterit breuiori, ideſt per gyrum circuli maioris, dixi autem extra æquatorem, ideſt vt ambo, nec in æquatore, nec in uno eodemq́; meridiano exiſtãt, quia vt aliàs dixi in huiuſmodi locis, vnico tantum vento comite, iter conficere poſſumus. +

+ +

+ Volo primum vt mediante circũuolutione globi circa primos polos .f.g. & æqua toris circa ſecundos .h.K. hoc eſt per longitudinem, & latitudinem, hi duo loci in globo propoſiti ſub azimut .r.n.s.m. ſecundorum circulorum ſitũ ſortiantur, qui azi-mut orizontem in punctis .q. et .p. ſemper ad angulos rectos diſpeſcit ibiq; globum ita quieſcere vt circa polos .f.g. non voluatur, & æquatorem etiam ſic ſirmare, vt cir-ca ſecundos polos .h.K. non vertatur faciamus. +

+

+ Quod cum factum fuerit, ſecundorum circulorum primus, qui eſt .n.i.m. deferens azimut, circa tertios polos .i. & eius oppoſitum, eo uſque voluatur quouſque prior globi locus, ideſt is a quo iter eſt incohandum per .90. gradus azimut diſtet ab ori-zonte, ideſt ſub zenit orizontis .q.i.p. ſit poſitus, quemadmodum, exempli gratia, ſi punctum .a. dicti primi loci globi rationem indueret, & borealius eſſet, mediante circunuolutione circuli .n.i.m. circa dictos tertios polos æqualiter diſtans ab .q. et .p. ideſt per .90. gradus poneretur ſub .r. +

+

+ Conſideretur deinde vbi æquator .h.e.K. ſecundus circulus duorum primorum, ab orizonte .q.i.p. ſecabitur, exempli gratia, in puncto .c. quartę orientalis ſepten-trionalis eiuſdem orizontis. + Videatur deinde quot nam gradibus conſtabit ar-cus .i.c. & per totidem gradus conſtituatur extremitas ſeptentrionalis lineæ meridia-nę pyxidis nauticę, diſtantis à cuſpide ſeptentrionali ipſius lanceolæ orientem ver-ſus, mediante nauis circunuolutione. + vnde ipſamet nauis in huiuſmodi ſitu azimut, qui per duos hos locos tranſit, dirigetur, eſſiciendo vt eius prora verſus locũ ad quẽ voluerimus tendere dirigatur. + Cum verò vela ventis dabimus, tot milliarium ſeu leucarum iter conficiemus, quot quarta pars vnius gradus requirit. + & dum hociter abſoluitur, ille qui pręeſt naui, defferentem azimut .n.i.m. circa ſuos polos .i. & eius oppoſitum, ſic circunuoluat, vt interſe ctio azimut .r.n.s.m. cum orizonte .q.i.p. diſtet à prima ratione dictæ quartę partis vnius gradus, conſtituendo ſecundum lo cum, proximiorem zenit, ratione dictæ quartæ partis gradus azimut. + Hiſce ita pera ctis, obſeruetur deinde vbiæquator .h.e.K. hac ſecunda vice interſecabit orizontem q.i.p. quod quidem interſectionis punctum ſemper appelletur .c. quod dico non am plius in eadem diſtantia manſurum, ut prius à puncto .i. ſed aut longius diſtabit, aut propius accedet, vt in præſenti exemplo. + quemadmodum ex ſe manifeſtum eſt, cú poli globi, ideſt ęquatoris ſint extra azimut, vt præſupponitur, quia loci ſunt in diuer ſis meridianis. +

+

+ Pro huiuſmodi autem diſtantiæ ratione denuo dirigatur nauis prout æquator .h.e.K. in orizonte .q.i.p. nobis oſtendet, atque hoc modo omnium iter quaſi breuiſſi-mum fiet. + dico autem, quaſi, quia omnibus modis neceſſariò conficitur iter contor-tum & in formam ſerpigineæ lineæ. + Applicantes deinde per vices extremitatem quartæ appoſitæ (de qua ſuperius mentionem fecimus) ipſi zenit .r. efficientes ut per ſitum poli globi pertranſeat, deueniemus in cognitionem altitudinis eiuſdem ab orizonte, & per conſequens quantum itineris per latitudinem eiuſdem globi pere-gerit. + mediante deinde interſectione orizontis .q.i.p. cum æquatore, cognoſcemus quãtum itineris per longitudinem eiuſdem globi, in ipſo ęquatore fuerit peractum,. +

+ +
+
+ Inctrumentum adortum, & occaſum Lunacognoſcendum qualibet anni die. + AD EVNDEM. +

+ ECce tibi vir Illuſtriſs. modũ conficiẽdi inſtrumenti nuper à me inuẽti, vt tibi ſi gnificaui, quo ſcire poſſis fermè in dies, qua hora (de aſtronomicis loquor) ad determinatum parallelum & abſque multa ſupputatione, etiam abſque Aſtrolabio Luna oriatur occidatq́;. + In quo inſtrumento poteris etiam videre quo in ſigno Sol, & ſæpius itidem Luna permeat, & huiuſce aſpectus cum Sole, atque longitudinem diei noctisq́; toto anni tempore exactè diſcernere. +

+

+ Circularis lamina ex argento, aut ære, aliaúe materia paranda eſt, in cu-ius ſuperficie ambarum facierum Zodiacus delineabitur, modo inferius depicto, deinde pro anno quinque circuli ſibi inuicem cõcentrici, at reſpectu Zodiaci excen trici cęlabuntur in ea, adeo vt vtriuſque centri diſtantia ſit pro .32. parte ſemidia-metri concauitatis Zodiaci è regione locis augis, temporis qui noſtra ætate circa ſi-nem ſecundi gradus cancri inuenitur, eandem viam, in hoc, ſequuti, quam Stofle-rus in dorſo Aftrolabij docet. + At nomina menſium media ponantur inter duos maiores circulos, poſtea inter ſecundum, & tertium ab vna facierum laminæ, ar-cus ſemidiurni, ab altera vero arcus ſeminocturni, per quinos quoſque dies collo-centur, ita exactè, vt hic ſubtus videbis. + adeo vt numeri dierum & ipſorum dierum ſigna ſint in interuallis vicinioribus centro communi dictorum quinque circulorum. +

+

+ Poſteaquam ab vna & altera facierũ laminæ hæc inſculpra fuerint, aliæ duæ circu lares laminæ, magnitudinis ſemidiametri minimi quinque circulorum accipiantur: + quarum vna pro ortu, & altera pro occaſu Lunæ deſeruiet. + In qualibet ipſarum conſtituẽtur circuli quatuor, eo modo qui paulo inferius cernitur, quos omnes diui-demus in triginta ſpacia æqualia: + & in interuallo inter duos primos circulos poſi tum eſt, triginta dies annotabimꝰ qui ipſos Lunætriginta dies pręſcribẽt, vt in figara. +

+

+ Poſtmodum in lamina quæ ortus Lunæ indicabit, ac duorum maiorum circulo- interuallo è regione numeri .1. videlicet primi diei, ponemus horas .12. & minuta .48. ex aduerſo diei ſecundi ho .13. et min .36. ex oppoſito tertij ho 14. min .24. & ſic ſucceſſiuè augendo per min .48. & indicem è diuerſo diei .30. ſtatuẽdo, qui coitus Lunæ cum Sole ſigniſicabit: + atque lineas aſpectuum, vt inferius videre eſt facilè in ueniemus. +

+

+ Altera in lamina quæ occaſum Lunæ indicabit, poſtquam diſtincta fuerit, vt alte-ra .30. dies ac cęteræ lineæ, eo modo quo in ſuperiori collocabuntur, at numeri in-terualli maioris, aliter diſponentur, vt potè ex aduerſo diei primi ſolum .48. minu-ta deſcribi debent, è directo ſecundi diei ponenda erit hora vna cum minutis .36. & è regione tertij inſcribentur .2. horæ, & min .24. & ſic ex ordine per .48. minuta au-gendo. +

+

+ Nunc lamina ortus Lunę, cum anno arcuum ſeminocturnorum, & illa occaſus cum anno arcuum ſemidiurnorum concẽtrari debet, & ita noſtrum inſtrumentum perfe-ctum erit & abſolutum. +

+

+ Quoties igitur voluerimus medio inſtrumento dignoſcere fermè in tali orizonte qua hora Luna oriatur, ita neceſſe erit volubilem rotam ortus flectere, ut index ve niat è regione diei menſis in quo talis operatio fit & talirota ſirma manente perſpi- + + cere ex aduerſo diei Lunæ, numerum horarum & minutorum in maiori interuallo ipſius rotæ notatorum, qui cum arcu ſeminocturno anni, quo cum in ipſa rectitudi-ne centri conueniet colligetur, & ſumma quæ ex tali ſupputatione proueniet aper-tas faciet horas aſtronomicas, quibus ferè etſi non exactè in die propoſito Luna orietur. + Idipſum fiet pro occaſu Lunæ. +

+

+ DIem ætatis Lunæ iam totus orbis ſcit inuenire, media ſupputatione nu-meri Epactę currentis cum numero menſium, ſumpto principio à Martio, adiunctis diebus menſis currentis, & detracto numero .30. à ſumma prędicta, ſi ab ip ſa dictus numerns .30. ſuperatur. +

+

+ Sed ne aliquis putet ſufficere tantummodo additionem quatuor quintarum ho-rę qualibet die. à nouilunio inchoando, ſciendum eſt huiuſmodi receſſum Lunæ (quamuis non ita exactæ fiat) non computandũ eſſe ab orizonte aliquo, ſed à recto, ſeu à meridiano quod idem eſt, quemadmodum vnicuiq; mediocriter erudito pa-tere poteſt. + At propoſitum nobis non eſt ſcire qua hora Luna in meridiano repe-riatur, ſed in noſtro obliquo orizonte, in parte orientali ſeu occidentali, + propterea igitur addendus eſt, ei ſummæ temporis, qua Luna diſtat à meridiano, arcus ſemi-diurnus, vel ſeminocturnus illius loci Zodiaci, in quo Luna reperitur illa die in pro poſito parallelo, vt ſciatur proximę, qua hora (ex aſtronomicis) Luna erit in ori-zonte oriẽtali, vel occidentali dicti paralleli. + ſupra dicta enim additio quatuor quin tarum horæ tantummodo, ſufficiens erit temporibus æquinoctij, ſed aliis anni tem-poribus falli ratione iam dicta. +

+ +
+ + Pro Lunæ ortu. Ad lati .45. +
+
+ +
+ +
+ + Pro Lunæ occaſu. Ad lati .45. +
+
+ +
+ +
+
+
+
+ DE LVCERNA SPIRITALI QVAM SERENISS. Sabaudiæ Duce .D. meo collendiſs. anno .1570. conſtruxi. + CLARISS. FRANCISCO BARBARO VENETORVM apud Sereniſſimum Sabaudiæ Ducem Oratori Illuſtriſſimo. +

+ HEron varias ac diuerſas hydraulicas, & ſpiritales machinas propoſuit, in ter quastamen nullam ſimilem, ei quã ego Sereniſſimo Sabaudiæ Duci conſtruxi, deſcribit, quæ quidem fuit Lucerna, & erat huiuſmodi, vt à magno aliquo vaſe oleo pleno ſupra alicuius triclinij tabulatum poſito, ſubtilis quidam tubus perpendi- + + culariter per tabulatum exiret, & in dictum triclinium vſque ad medium deſcenderet, ita tamcn vt hic ſolus tubus, non item vas oleo plenum cerneretur, cu-ius quidẽ tubi inferiori extremi-tati iunctum eſſet quoddam par-uum receptaculum olei, ſimile co operculo alicuius pyxidis, è cuius ambitu prope baſim multi diuer-ſi quæ tubi æquales & orizonta-les, cuiuſuis longitudinis proſili-rent, quorum quilibet in extremi tate ſua, exiguam quandam pyra midẽ, appẽsã haberet, in qua elli chnũ eſſet mixo. + oleũ deinde medio ꝑpẽdicularis tubi ad rece ptaculũ extrinſece deſcendebat, & per alios tubos ad nutriendas flammas dum arderẽt ferebatur: + at vero eædem erant extinctæ ne minima quidem olei gutta de ſcendebat: + id quod eos qui aſta-bant in admirationem trahebat. +

+
+
+ +
+
+

+ Hæcautem lucerna ſic erat ſtructa. + Vas oleariũ cylindricum vt in ſubſcripta figura patet, cuiuſ uis magnitudinis, omni ex parte clauſum faciendum curaui, ita ta men vt eius coopereulum aliquã tulũ concauum eſſet, in cuius me dio erat foramen .e. quod erat os tubi .e.g. qui ſub eiuſdẽ vaſis fun-do vſque ad .g. tranſibat, ſed po-ſtea ſurſum, quaſi vſq; ad cooper culum in ſitu .c. ab inferiori parte reflectebatur, & ibi terminabat̃. + + Vnde oleum quod in vas infundebatur per foramen .e. dictum vas poſtea ingredie-batur per foramen .c. + Habebat deinde tubum .n.u. rectum, qui à ſitu .n. propinquo co operculo ad libellam extremi .c. incipiebat, & per fundum contignationemq́; vſque ad centrum ſupradictireceptaculi (circa quod tuborũ ope appenfæ erant ellychnio-rum pyramides) tranſibat, atque huiuiuſmodi tubi .n.u. extremitates tam ſuperius quam inferius erant apertæ, & hic tubus aeris erat. + Præterea aliud quoddam fora- + + men in vaſis fundo feceram, cui paruum tubũ .a.o.t. reflexum, ita tamen, vt .o. altius eſſet quam .g. aptauerã, atq; hunc reflexum tu bum .a.o.t. oleum vaſis exibat, per oſculum .t. in quendam cana-lem tubo .n.u. inſertum, ab extra oleum effundebat, & ab exteriori parte arundinis .n.u. ingredieba-tur receptaculum appenſum ex-tremo dicti tubi .n.u. quod extre-mum apertũ erat, ut dixi, & à fun-do receptaculi tantum diſtãs, quã tum volebamus oleum ab ipſius receptaculi fundo altum exiſtere quod quidem oleum ſtatim vt ad oſculum dicti tubi .n.u. accedebat id claudebat. + Vnde aeri ingrediẽ di vas .q.b. non amplius patebat aditus, & per conſequens, neque amplius oleũ tubũ .a.o.t. eflue-bat, nec etiam per tubũ .e.g.c. aer ingredi poterat, cum .c.g. ſemper oleo exiſteret plenũ quũ .g. magis quã .t. adimũ deuergeret. +

+
+
+ +
+
+

+ Quoties deinde oleum in vas infundere volebamus, oportebat fumitate digiti claudere oſcu-lum .t. exiguitubi .a.o.t. vnde aer impulsꝰ ab oleo tubi .e.g.c. extra per tubum n.u. quouſque oleum vaſis ad ęquilibrium ipſius .n. per-ueniebat, pertubũ .n.u. ingredie-batu. + & quando dictum oleum dictum tubum .n.u. extrinſecè in-trabat in receptaculum .d.p. nil amplius olei in vas infundendum erat, & oportebat alicuius digito foramen .u. inferius arundinis .n.u. claudi, & foramen .t. aperiri, vt ipſum .t. aliqua portio olei exi-ret, quia tunc quædam pars tubi .e.g. vacua reddebatur, & cum per .t. nil amplius + + olei egrediebatur, aperiebatur .u. & peripſum .t. denuo tantum olei exire permitte-bamus, quantum in receptaculo ad claudendum foramen .u. idoneum exiſteret. + Ra-tio vero, quę me mouit, ut punctum .g. inferius ipſius .t. conſtituam, eſt, quia clau-ſum erit .u. per dictum .t. oleum non amplius egredietur, quia pondus olei in tubo .c.g. maius euadet oleo quod vſque ad .t. progrederetur, tubum autem .e.g.c. reflexum facio, ne cogamur claudere foramen .e. quia hoc difficile præſtaretur, tubum etiam a.o.t. ſurſum verſusreflexum conſtitui, vt aerem ab ingreſſu per foramen .t. arcerẽ, quia huiuſmodi aer nunquam deſcendit ſi corpus magis denſum non deſcendat. +

+

+ Verum eſt, melius erit, vt maiores difficultates euitemus, ſtatuere dictum tubũ a.o.t. ita curuum vt eſt .ω qui cum ſuo extremo inferiori ipſi .n.u. ſit contiguus ita ta-men ut dictum extremum inferius ſit inferius quam .o. quia totum oleum exiret. +

+

+ Volui etiam vt ſuperior extremitas .n. tubi .n.u. ſit in aere vaſis & non in oleo, ne per eam oleum exeat, quia cum extremitas .u. inferior ſit .g. totum oleum quod ſu-peraret oſculum .n. per dictum tubum .n.u. ratione maioris ponderis egrederetur, quẽadmodum cuilibet, vel mediocriter in philoſophicis rebus verſato innoteſcet. +

+ +
+
+
+
+ DEFENSIO EPHEMERIDVM. + AD JLLVST.D. BERNARDVM Trottum. +

+ EDita erant ſcripta quædam, quorum titulus animadver-siones in ephemeridas. + & breuis alia diſputatio de er roribus calculorum Aſtronomicorum. ac demũ Theſes quæ-dam typis datæ .11. Auguſti .1581. quę omnia cum ad manus meas perueniſſent, non potui, non eis animum admouere, ibi de his ſtudijs ageret̃, in quibus partem non exiguam an-norum meorum conſumpſi. + nec tamen ſcribere aliquid ſta-tueram; + tum quod exiſtimarem viros Aſtronomiæ peritos facile, quanti facienda eſſent ea quæ edita erant iudicaturos, alijs verò haud gratam futuram harum rerum tractationem. + Tum quod ſi ingenue meam ſententiam profer re voluiſſem, non poteram, ſine maxima authoris moleſtia ferè omnia reprobare. + Quandoquidem ſolet vnuſquiſque indignationem concipere ex his, quæ ſuæ opi-nioni repugnant, id omne maleuolentiæ potius quam veritatis ſtudio tribuens. + Qui nimo cum nec deeſſent qui dicerent in meipſum directa ea tela fuiſſe, nullam fidem eis adhibendam duxi, nec enim qui in ephemeri das inuehitur, me arguere poteſt, qui nullas ephemeridas ſcripſi, nec tabulas compoſui. + Nec ſi author quidpiam ex his quæ à nobis edita fuiſſent impugnare voluiſſet, ægrè ferre debuiſſem, modo à ve ritate nuſquam deuiaſſet. + Liberum enim eſt cuique ſcribere quodlibet. + nec Ari-ſtotelem afficit iniuria, quicunque illi fidem ſuam non accommodat, & ſi valdè ini-quus ſit, quiſquis maiorum opiniones veras, & ab omnibus merito comprobatas admittit. + Hinc mihi ſatis oĩbus feciſſe videbar, cum his qui de ſcriptis illis me inter-rogauerãt reſpondiſſem, ea non ſatis firmis eſſe innixa fundamẽtis, & quod ad talia tractanda opus fuiſſet exercitatiore iudicio. + Verumtamen cum tu vnus maxime om nium deſideres tibi clarius, quæ nam de his mea ſit ſententia explicari, non tam tuis precibus deuictus quam mea ipſius cupiditate de te benemerendi impulſus, non ſu-ſtineo diutius animum tuum hęſitantem relinquere. + Atque vt tibi adeo honeſta cu pienti morẽ geram paucis hiſce ſcriptis incultis quidem, vt ab homine omni pror-ſus facundia deſtituto exaratis, ſed ex quibus nihilominus facile, atque perſpicue, vt ſpero, conceptum animi noſtri percipere poſſis, ſi tamen eam præſtantis ingenij tui aciem adhibueris, qua ſoles intima quæque ſcientiarum penetrare, noſtræ opinio-nis ſummam perſtrinxi, quę ad te mittere decreui. + & quamuis ipſa res de qua agitur, quæ exactiorem deſiderat expoſitionem, prolixiorem me eſſe cogerit quam voluiſ-ſem. + multa tamen me obmiſiſſe intelliges, non admodum neceſſaria his quibus Aſtrologiæ noti ſunt termini, vt tuarum occupationum rationem me etiam habere intelligeres, at que vt ſummam oblectationem cõcipiam animo ſi me tibi aliqua ex parte ſatisfeciſſe intellexero ita humanitati tuæ gratiam habebo, quę mihi occaſio nẽ p̃buit, imò verò me impulit, ad ea proferẽda: + quæ grata eſſe poſſint tui ſimilibus, ideſt p̃claro & cãdido ingenio præditis, atq; ad euellẽdã ex eorũ animis falſam opi- + + nionem, ſi quam fortaſſe ex illorũ ſcriptorum lectione cõceperunt circa ea, de qui-bus nunc ſum acturus. +

+

+ Quemadmodũ igitur ab hoc authore ter ſcriptum fuit de cõtradictionibus, ſiue erroribus Ephemeridum, & earum calculos ſequentium, & de ratione qua cognoſci poteſt ſitus & locus alicuius ſuperioris planetæ, diuerſus ab eo, qui ab ipſis Epheme ridibus aſſignatus eſt, ita diſputationem hanc meam diuidam in tres partes, quo ſci licet minus confusè, & magis diſtinctè à me ſcribatur, p̃ſupponendo, vt animaduer-tere potes, huius ſcriptoris intentionem, aliam non fuiſſe, quã oſtẽdere, quod ſcripto res Ephemeridum diuerſimode eiuſdem temporis locum planetæ aſſignauere, & quod eum faciant modo nimium velociter currere, modo nimium in vno ſigno mo-rari, vt (exempli gratia) Martem interdum faciunt morari ſex, aut ſeptem menſibus in vno ſigno. + Idq; poſtea in cauſa eſſe ait, vt Aſtrologi indiciarij fallãtur, & ſimul careant certis fundamentis rationum quibus futura indicent, & prædicant. + Primum ergo videndum eſt, quam rectè hic vſus ſit arte, & ſcientia, vt aliorum opiniones, & ſcripta redarguere poſſet. + Deinde videbimus quomodo verum ſit, & poſſibile id quod ab Aſtrologis hactenus creditum, atque traditum eſt, & qua ratione poſſint ſie ri veri calculi à peritis regularum ſcientiæ. +

+

+ In primo igitur tractatu inſcripto Animadnerſiones, præſupponit Author pro-feſſores huius ſcientiæ neſcire inuenire vera loca planetarum, quia vtuntur Ephe-meridibus, in quibus eorum loca non rectè ſunt notata. + Quod ſecundum ipſum ori tur, ex errore calculatorum, ſeu computiſtarum, potius quam ex varietate tabula-rum, à quibus Ephemerides ſumptæ ſunt, hoc tamen verum non eſt, Ephemeridas, ſcilicet, ita inter ſe differre, ratione errorum computiſtarum tantummodo, ſed po-tius ratione ipſarum tabularum, & ſi interdum contingere poſſit error aliquorum mi nutorum, nec non graduum, non propterea Ephemerides ita ſpernendæ ſunt. + In multis enim calculis, tales errores excuſabiles ſunt, cum ab innumerabilibus propè accidentibus oriri poſſint, præſertim in calculis prutenicis. +

+

+ Videatur deinde vbi is profert quinquageſimum enuntiatum centiloquij Ptole-męi, ſatis mendoſe. + Ptolemęus enim ibi ſic ait. +

+ + Non obliuiſcaris eſſe centum viginti coniunctiones, quæ ſunt in ſtellis erraticis, in illis enim eſt maior ſcientia eorum quæfiunt in hunc mũdum ſuſcipiendi incre-mentum, & decrementum. + +

+ Nam, neque eo in loco, neque alibi, Ptolemęus quidquam eius dicere voluit quod ab hoc profertur. +

+

+ Pergatur poſtea in pag .2. & videbitur hunc exiſtimare abſurdum quod Saturni, & Iouis coniunctio vera anni .1563. potuerit eſſe in Leone ſigno igneæ triplicitatis cum eorum coniunctio vera anni .1544. fuerit in Scorpione, ſigno triplicitatis aqueæ, & cum coitus eorum anni .1583. futurus ſit in Piſcibus, ſigno pariter tripli-citatis aqueæ. + Ita enim ait. +

+ + Nam poſtquam duæ ſtellæ coiuerint, non prius ſub alio alterius triplicitatis ſigno inter ſe ſunt conuenturæ, quam per omnia ſigna quæ eiuſdem ternarij cum primo ex titerint prius coniungãtur. + Ita ſentit Ptolemęus, cæteriq́; non aſpernendi nominis Aftronomi. + +

+ Et tamẽ Ptolemęus nunquam quidquã huius rei attigit, & quamuis Albumaſar & Alchibitius de eo loquãtur, is tamen eosnon intellexit, cum illi ibi agant de + + periodis apparentibus, aut veris, ſed de mediocribus aut æqualibus, & quidem re-ctè dicunt, quia lineæ eorum mediorum motuum non coeunt in aliquo ſigno alte-rius triplicitatis, prius quam pertranſiuerint omnia ſigna illius, in qua incęperunt. + Itaq; nullum inconueniens ſequitur, ſi in veris cõiunctionibus non reperitur hæc re-gula. + Fieri enim poteſt, vt lineæ mediorum motuum coniungantur in vno ſigno, cor pora verò eorum planetarum coeant in alio, cum rarò eueniat, vt linea medij mo-tus, eadem ſit cum linea veri. +

+

+ Nunc quidem tamẽ non affirmauerim, nec ne gauerim eorum coniunctionem an ni .1563. fuiſſe potius in Cancro, quam in Leone. + Sed tantum dicam vanũ eſſe cre dere id eueniſſe propter ſimilem naturam, aut qualitatem ſignorum. + Hunc enim reſpectum non habent illi planetæ in verisſuis coniunctionibus. + Exempli autem cauſa ponamus, quod rectè ſupputatæ fuerint coniunctiones annorum .1484. 1504. & 1524. quod attinet ad differentiam duodecatemorij, ſcilicet prima in .24. gradu Scorpij, ſecunda in .20. Cancri, tertia in .10. Piſcium. + Cum ſecunda anticipauerit trigonum perfectum cum prima, gradibus .4. & tertia anticipauerit trigonum perfe-ctum ſecunda gradibus .10. ſi forte prima vt facta fuit in .24. gradu Scorpij facta fuiſſet in .2. gradu eiuſdem, planũ eſt ſecũda facta fuiſſet in .28. gradu geminorum & tertia in .18. Aquarij, quæ ſigna ſunt diuerſæ triplicitatis ab illa Cancri. + Inſuper ſi coniunctio anni .1544. quæ fuit in .28. gradu Scorpij fuerit recta correſpondẽs prę­cedenti, anni .1524. per gra .18. ſine dubio ſi coniunctio anni .1524. facta fuiſſet in 18. gradu Aquarij, illa anni .1544. fuiſſet in .6. Scorpij ſigni alterius triplicitatis quã ſint Gemini. + Præterea, vt anno .1544. cõiunctio facta eſt in .28. gra. Scorpij, & 1563 in .29. Cancri, ponendo eas eſſe rectas, quod attinet ad ſuperandum trigonum vno gradu, ſi anno .1544. facta fuiſſet in .30. Scorpij, anno .1563. proculdubio facta fuiſ-ſet in primo gradu Leonis. + Et ſuppoſitis ijs interuallis, quæ ſuperſunt, aut deſunt per fectis trigonis, ſi coniunctio anni .1524. fuiſſet in .20. gradu Piſcium, anno .1544. fuiſſet in .8. Sagittarij. + Quæ quidem omnia aduerſantur opinioni huius ſcriptoris. +

+

+ Quodautem opinatur coniunctionem anni .1583. fore in Ariete, ſic dicens pagi na ſecunda. +

+ + Non erit ab re ſi & eandem Saturni, & Iouis coniunctionem in primo igneæ tri-plicitatis ſigno, quod eſt Aries futuram afferamus anno .1583. ſi ab accidentibus no bis licet, vt ab omnibus paſſim conceditur, planetarum loca diſcernere. + +

+ In eo fallitur, neq; Saturnus, neq; Iupiter, errãt à vero per .9: nec .8. gra. ac ne 4. quidẽ in buſuis Ephemeridibus aut tabulis. + Itaq; videbit eiuſmodi cõiunctionẽ contra ſententiã ſuã fieri in Piſcibus, aũt in Ariete. (vt poſtea res ipſa nos docuit ſub mẽſe Aprili. poſt ꝗdẽ ſcriptã hãc epiſtolã, vulgariq́; ſermone trãſmiſsã, ſed an-tequã in latinũ trãſlata, & huic volumini inſerta alijs Typographo cõmitteretur.) +

+

+ Vbi poſtea meminit magnæ periodi annorum .960. non tantum ei cogitandum erat hãc fuiſſe opinionem antiquorũ, vt videri põt apud Albumaſarẽ & Alchibiciũ, ſed etiam perpendendum an eſſet vera, priuſquã ei adhæreret. + Hic enim fuit vnus ex erroribus illius ætatis, quæ nondum penetrauerat intima huius ſcientiæ. + Sunt tamen illi antiqui excuſatione aliqua digni. + Ponebant enim vigeſimo quoque an-no præcisè fieri mediam coniunctionem Saturni Ioue, & in quolibet ſigno eiuſ-dem triplicitatis cõiungi quater. + Itaque in qualibet triplicitate dicebant eos coire duodecies. +

+ +

+ Quod ſecundum primum ſuppoſitum finiebatur ſpacio annorum .240. qui nume rus fit. ex .20. duodecies multiplicatis. + Et quia triplicitates ſunt .4. ideo credebant in ſpacio annorum .960. qui numerus fit ex .240. quater multiplicato, perfici .48. cõ-iunctiones, priuſquam redirent ad ſe coniungendos in eodem loco, ubi prius iun-cti fuiſſent. + Primum autem ſuppoſitum, quod vigeſimo quoque anno iũgerentur, colligebant ſic ratiocinantes. + Si Saturnus annis .30. peragit ſuum curſum per om-nia ſigna Zodiaci, Iupiter autem peragit eum annis .12. Saturnus ambulauerit .4. ſi gna, et .4. quintas partes ſigni, ſiue gra .24. dum Iupiter peragit integrum ambitum ideſt annis .12. + Itaque deſunt ei anni .8. ad perueniendum ad .20. quibus .8. annis Sa-turnus ꝑambulat ſigna tria & quintã partẽ unius ſigni .i. gradus .6. qui iuncti dictis ſi gnis .4. & gra .24. faciunt ſigna .8. quæ Iupiter item percurrit in annis .8. atque ita in annis .20. + Iupiter percurrit .20. ſigna antequã perueniat ad Saturnũ, cum Saturnus eo dem tempore perfecerit curſum ſignorum .8. + Eandem concluſionem etiam fortaſ ſe collegerant ex dictis ſuppoſitis, dicentes, ſi Saturnus annis .30. ambulat .12. ſigna proculdubio annis .20. ambulat .8. ſigna, quo tempore Iupiter perambulat .20. ad ra tionem .12. ſignorum in annis .12. +

+

+ Verum hoc ſuppoſitum non eſt bonum, quoniam, ſi ita eſſet, coniunctiones horũ duorum planetarum nunquam exirent ex vna triplicitate, & non modo .960. quoq; anno, ſed etiam ſexageſimo rurſus coniungerentur in eodem puncto. + nec coniunctio nes eorum (ſemper autem intelligo de medijs) unquam egrederentur ex illis tribus ſignis Zodiaci. +

+

+ Sed periodus æqualis Saturni, eſt dierum circiter .10740. atque ita minor an .30. atque etiam .29. cum dimidio periodus autem æqualis Iouis, eſt circiter .4328. vt ego eam comperio, quidquid alij dicãt, vtq́; planius alias oſtendam. + Itaq; hæc per iodus Iouis, etiam minor eſt ann .12. prætermittendo in ſupputatione Saturni quã Iouis quaſdam minutias horarum & earum partium, quæ hac in re pto nihilo habe-ri poſſunt. + Atque his duabus periodis eccentricorum duorum planetarum poſſu-mus cognoſcere interuallum quod erit inter vtramque mediam coniunctionem, hoc modo agendo, & ratiocinando. +

+

+ Si Saturnus diebus .10740. circuit gradus .360. diebus .4328. qui ſunt periodus Iouis, conficiet gradus .145. & min .4. ideſt min .8704. & eadem regula inueniemus Saturnus .30. quibuſq́; diebus, conſiciet min .60. & ſecunda .20. + Iupiter autem ſin-gulis .30. diebus, conficiet min .149. & ſecunda .43. vnde ſubtrahendo minuta Satur-ni à minutis Iouis, ſupererunt min .89. cum ſecun .23. + Itaq; Iupiter .30. quibuſq́; die-bus velocitate curſus, ſuperabit Saturnum minutis .89. cum ſecundis .23. + Atq; dicen-do, ſi minuta .89. cum ſecundis .23 dant nobis dies .30. ſupradicta, minuta .8704. da-bunt nobis dies .2921. quibus iunctis cum diebus .4328. periodi Iouis, efficientur dies 7249. ideſt anni Aegiptij .19. cum diebus .314. & hæc erit æqua periodus temporis inter vtranque coniunctionem horum duorum Altiorum planetarum. + Vt autem pla nius oſtendatur hanc operationem rectam eſſe (nam demonſtrationem ſpeculatiuã huius operationis in .113. Theoremate noſtræ Arithmeticę cuiq; videre licet) fieri poteſt his alijs calculis. +

+

+ Si Saturnus diebus .10740. tranſit per gra .360. in ſpacio dierum .2921. tranſibit per gradus .97. min .54. quibus iunctis cum gra .145. min .4. ſupra notatis, efticientur gra .242. min .58. + Deinde, ſi Iupiter ſpatio dierum .4328. tranſit per gra .360. igitur ſpatio .2921. per eandem regulam inueniemus eum tranſire gradus .242. mi .58. qui numerus par eſt illi Saturni. + Cum ergo Iupiter confecerit vnum ambitum poſt con­ + + iunctionem cum Saturno, vt rurſus aſſequatur Saturnum, tranſeundum ei erit gra .242. min .58. iter confectum à Saturno toto tempore annorum .19. & dierum .314. ad rationem graduum .360. diebus .10740. (poſſumus etiã dicere gra .243. quia præ termiſimus quaſdam exiguas particulas periodorum perfectorum cuiuſque planetę in ſuperioribus ſupputationibus.) + Illos verò gradus .43. Iupiter conſiciet diebus .2921. ad rationem graduum .360. diebus .4328. + Atq; ita vt diximus, ab vna coniun-ctione ad aliam intererunt anni .19. + Aegiptij cum diebus .314. vel circa. +

+

+ Nunc autem vt videatur an tabulæ Alfonſi conueniant cum hoc nr̃o calculo, cõ-ſiderabimus, Era (vt vocant) dicti temporis annorum .19. cum diebus .314. eſt dua-rum tertiarum ſexagenarum, ſecundæ nullius, & 53. primarũ ſiue dierum. + Et per hãc Eram colligendo motum mediocrem, tum Saturni, tum Iouis, omiſſis radicibus, & in cipiendo ab Ariete, comperiemus vtriuſq; planetæ lineæ eiuſmodi motus tranſi bunt per min .56. tertij gradus Sagittarij, ideſt coniunctæ erunt. +

+

+ In fine poſtea ſecundæ periodi, cuius era erit .4. tertiarum, ſecundæ .1. et .47. pri-marum ſexagenarum, locus mediocris vtriuſq; erit in min .56. gra. ſexti Leonis. + In fine verò tertiæ periodi, cuius era erit .6. tertiarum .2. ſecundarum, et .41. primæ, lo-cus eorum mediocris inuenietur in .56. minuto gradus .9. Arietis. + Atq; ita deinceps in fine cuiusq́; periodi, locus eorũ mediocris coniunctim ſemper diſtabit à loco me diocri præcedentis coniunctionis gradibus .117. ideſt in trigono antecedenti, minus gra .3. + Vnde apparet has coniunctiones procedere in contrariam partem reſpectu or dinis ſignorũ Zodiaci, ſed reſpectu ordinis graduum ſignorũ, ſemper progrediunt̃ or dine per ternos gradus nunquam retrogradientes. + Hinc ſe quitur, vt non duodecies in omni triplicitate coniungantur hi duo planetę, vt antiqui putauerunt, ſed decies tantum. + & ad ſummum ter in ſingulo ſigno, ſpatio annorum .198. & dierum .220. aut circiter, non autem .240. nec .242. + Atque decem vices comprehendunt gra .27. & vltima vice inueniuntur in ſigno ſequenti alterius triplicitatis. + Exempli gratia, po-namus prima vice cõiungant̃ in gra .2. Arietis, ſecunda coniunctio erit in .5. + Sagit-tarij, tertia. in .8. Leonis. quarta in .11. Arietis, quinta in .14. Sagit .6. in .17. Leonis. ſeptima in .20. Arietis, octaua in .23. Sagittarij, nona in .26. Leonis, decima in .29. Arietis, et vndecima erit in gra .2. Capricorni ſigni ſequẽtis triplicitatis. + Decem igi­tur interualla ſingula annorum .19. & dierum .314. faciunt annos .198. & dies .220. Immo pertabulas Alfonſi, eiuſmodi periodus non modo non reperitur annorũ .242 nec .240. vt antiqui credidere, ſed tribus diebus minor annis .198. & diebus .220. id-eſt per dictas tabulas inuenitur eſſe annorum .198. & dierum .217. tantum, qui nume rus multiplicatus per .4. triplicitates, efficiet periodum maiorem, quæ erit annorum 794. & dierum .138. quo tempore dicti planetæ redeunt ad eundem locum vbi pri-mum ſe coniunxere. +

+

+ Vt exempli gratia, locus mediocris Saturni & Iouis in fine annorum .198. dierum 217. reperitur in gradu .30. Sagittarij. + Si quæſiuerimus hunc locum per aggregatũ annorum .794. & dierum .138. cum annis .198. & diebus .217. quorum ſumma eſt .992. & dies .355. inuenietur locus mediocris ipſorum planetarũ in dicto vltimo gra du Sagittarij. + Sed ſi quęſiuerimus eorum locum mediocrem per aggregatum anno rum .198. & dierum .217. cum annis .960. quod erit ſumma annorum .1158. & dierũ 217. reperiemus Iouem in gradu .18. + Sagittarij & Saturnum in .16. Leonis diſtanti-bus inter ſe duabus eorum lineis motuum mediocrium gra. circiter .122. + Atq; Iupi-ter præcedet, & oportebit coniunctio eorum mediocris fuerit multis annis ante omittendo (vt dixi) radices, quia ſatis eſt inuenire interuallum inter lineas eorum me diorum motuum. +

+ +

+ Debebat igitur author animaduerſionum non quaſi cæcus eæcos ſequi, ſed prius laborare, vt certior fieret, an interuallum annorum .960. + Verum eſſet. +

+

+ Sed peius eſt, idem author paulo inferius citat coniunctiones horum duorum planetarum anni .1493. et .1512. quas neſcio vnde ſumpſerit. +

+

+ Nam, etſi inter hos annos eſt interuallum annorum .19. tamen tantum abeſt, vt coiuerint dictis annis, vt Saturnus anno .1493. ante finem Auguſti fuerit in .28. gra-du Aquarij, Iupiter verò in .28. Leonis ex diametro oppoſiti. + Et anno .1512. per to tum menſem Iunium & Auguſtum, Saturnus fuerit in Libra, Iupiter verò in Ariete, itaque inter ſe ſimiliter oppoſiti, & ſi perfecta oppoſitio non fuit poſtea niſi ad finẽ Iunij ann .1513. & locus Monteregij ab eo citatus, vbi ait eum ponere coniunctio-nem anni .1484. in gra .23. min .4. + Scorpij, eſt mendoſus. + Nam ipſe Montere gius po nit dictam coniunctionem in mi .42. gra .24. non autem in min .4. ipſius gradus. + Sed hic error nullius eſt momenti, fortaſſe qui impræſſorum incuria irrepſit. +

+

+ Pergatur poſtea obſecro ad paginam .3. ipſarum Animaduerſionum, vbi hic co-natur oſtendere calculatores non obſeruaſſe verum modum, ſic dicens. +

+ + Anno .1484. Nouembris .25. Saturno locum conſtituit Monteregius in grad .23. min .4. Scorpij. + Anno poſtmodum ſubſequenti qui eſt .1485. eundem in min .7. Sa-gitarij collocat .21. Februarij die. + Interq́; tempora duo interſunt menſes dies .26. + At cum ex motus ſui natura Saturnus hoctemporis ſpacio gradus .4. non debeat trã-ſcendere, ſit tamen inter vtrunq; tempus differentia graduum .7. minutorum .3. quæ ratione ſui motus requirunt menſes .6. vt eos perficiat, conſtat pluſquam tribus men ſibus fallere nos Saturnum. + +

+ Hic videre licet quam veram viam hic ſecutus ſit ad aperiendos errores Epheme ridum, & miſeri Monteregij, qui Saturnum claudum facit tantum itineris conficere tribus mẽſibus, quãtũ vix confeciſſet mẽſib. ſex. + Sed fortaſſe ratiocinat̃ hoc modo. +

+

+ Si motus naturalis Saturni facit vt circumeat totum cęlum annis .30. igitur menſi-bus .30. conficiet duodecimam partem circuitus, cum menſes .30. ſint duodecima pars annorum .30. & quia duodecima pars circuitus cęli intelligitur conſtare ex .30. gradibus, igitur quilibet menſis poſtulabit gradum vnum. + Ideo illi .6. aut .7. gradus poſtulant tempus, amplius menſium ſex. +

+

+ Atque eiuſmodi mira ratiocinatio poteſt in .2. exemplo eius, inſcripto. +

+ + Deeodem ex eodem + +

+ Vbi miratur, Monteregius faciat Saturnum ambulare gra .9. min .10. in menſi-bus .7. & diebus .6. + Ad quod iter Saturnc ſeni opus eſſet ſaltem menſibus .9. eius iudicio. +

+

+ Sed ſi hoc miratur, quid dicturus fuiſſet, ſi animaduertiſſet, quod idem calculator Monteregius facit Saturnum ambulare immo volare gra .9. min .48. non in 7. ſed in 2. menſibus cum dimidio, videlicet à .10. die Iunij vſque ad .26. Auguſti eiuſdẽ an-ni .1504. +

+

+ Quid ſi etiam animaduertiſſet à .10. die Iunij ſupradicti vſque ad .16. Ianuarij anni ſequentis, faciunt Saturnum, ſurſum, deorſum curſitare amplius gra .17. mi .54. Imino ſi animaduertiſſet, quod anno .1524. + Stoflerinus ab initio anni, vſquẽ ad medium Maium, ideſt menſib .4. cum dimidio, facit Saturnum ambulare gra .15. + Pro fectò ob has velocitates, eius iudicio, tam abſurdas, obſtupuiſſet. +

+

+ Vbi autem in tergo eiuſdem paginę ait, quod gradibus .13. min .42. reſpondent menſes .19. errauit in calculo, nam ex eiuſmodi tempore ſecundum eius regulam ef- + + ficerentnr ſinguli ambitus Saturni ad rationem annorum amplius .40. +

+

+ Videamus nunc vbi agit de Ioue, & reperiemus in primo exemplo circa annũ. 1484. repręhendit Monteregium, quia facit Iouem ambulare gradus .14. cum min .6. in menſibus .2. diebus .4. ad quod iter, vt ipſe ait, opus eſſet ſaltem mẽſibus .11. atq; ita ſecundum ipſum, Ioui opus eſſet anno vno pro ſingulo medio ſigno. + Vbi bonus hic vir pariter cæcutit. +

+

+ Idem in ſecundo exemplo ſumpto à Stoflerino ait, Ioui ad curſum vnius gra-dus, & min .5. opus eſt diebus .30. non autem menſibus .7. & diebus .28. vbi oſtendit, ſe paruum diſcrimen facere inter Iouem, & Saturnum. +

+

+ Miratur poſtea Stoflerinus faciat laborare generoſum Iouem ferè menſibus ſex in vno gradu. + Sed multo magis, vt puto, miratus eſſet, ſi vidiſſet, quod idem Stoflerus in eodem anno facit, quod Iupiter die .4. + Ianuarij ſit in eodem puncto, in quo poſtea reperitur die vltima Auguſti. + At fortaſſe dici poſſet, quod Iupiter pro-pter prudentiam, & bonitatem ſuam factus eſt R ex omnium Deorum, vt ait Home-rus, & ideo expulit è ſede Saturnum, & aſcendit in altiori cœlo. + Vnde euenit vt fa-ctus fuerit lentior in curſu, Saturnus autem velocior. + Aut iam tot annos eſſe na-tum Iouem, vt iure credi poſſit eum iam factum eſſe ſenem, & pariter tardio-rem in ſe mouẽdo. + aut tũc temporis illum detentum fuiſſe in ſibi dilecta Arcadia Caliſto. + Aut fortaſſe erat in alta ſpecula intentus audiendo ingenti certami-ni Timoclis & Damidis, vnde pendebat exitium aut gloria familiæ ſuæ, nam alio-quin Stoflerus non depræhendiſſet eum tam otioſum & morantem. + Sediam relin-quamus Saturnum & Iouem, & ad Martem veniamus. +

+

+ Ferox & inquietus Mars, qui ſemper bella & ignes ſpirare ſolet, etiam, & ipſe ab Aſtrologis factus eſt piger, & languidus, vt velint eum nonnunquam commorari in vno ſigno ſex aut ſeptem menſibus; + quod nullo pacto placet authori Animaduer-ſionum, cum pag .4. ita ſcribat. +

+ + Quod citra notam, ab omnibus creditur poſſe obſeruari, quamuis à nobis non ac cipiatur. + +

+ Itaque ei videtur impoſſibile. + Quia Mars peragit ſuum eircuitum minus .2. an-nis. + Sed audacior fuiſſe videtur, qui voluerit arguere tot egregios viros antiquos, & recentiores, qui vti diligentes rerum cœleſtium obſeruatores, ipſis oculis certi fa cti ſunt tam de his effectibus Martis, quam aliorum, vnde coacti ſunt fingere tantam magnitudinem eius epicycli, cum ipſe nunquam obſeruauerit motum, nec huius nec alterius planetæ, ſed tantum viderit eius moram in Ephemeride ſcriptam. + Si enim ſaltem diceret, ſe aliquo tempore obſeruaſſe iter Martis, & comperuiſſe aliorum opi nionem falſam, attuliſſet aliquem colorem ſententiæ ſuæ. + Sed ſi obſeruaſſet, non ſcripſiſſet poſtea contra, vt puto. + Res enim ita ſe habet, quod Mars in omni circui tu ſui epicycli tranſiens per inferiorem partem ipſius epicycli, ſemper commoratur multis menſibus in vno duodecatemorio Zodiaci, ſcilicet .6. et .7. menſibus, atque etiam amplius, quod quidem ego ſæpe obſeruaui, præſertim anno .1565. et .1566. hoc ordine. + Primum inſpiciens Ephemeridas ſtadij, reperi Mars ſecundum eum egrediebatur retrogradationem circa diem .12. Ianuarij anni 1566. in .16. grad. Geminorum. + Et ſimiliter quod anno .1565. die vltima Auguſti Mars futurus erat in eodem ſupradicto loco, priuſquam retrogradi inciperet. + Poſtea inueni, quod poſt retrogradationem die .11. Aprilis .1566. + Idem Mars futurus erat in gra .16. Cancri, itaq; in his .30. gradibus à .16. Geminorum ad .16. Cancri conſumebatur ſpatium menſium .7. & dierum .11. +

+ +

+ Quo ſupputato, ſumpſi inſtrumenta, & ad experimentum me paraui, & vltima nocte menſis Auguſti anni .1565. reperi Martem eſſe in dicto gradu geminorum vt ſcribebat Stadius. + Deinde ſingulis ebdomadibus obſeruans retrogradationem; + vidi circa finem Octobris quod retrogradi incipiebat, & ea retrogradatio perſeuerauit vſque ad medium menſem Ianuarium, aut circiter, anni .1566. obſeruaui poſtea etiam ſitum eiuſdem planetæ die .11. + Aprilis ſequentis eumq́; inueni in gradu .16. Cancri, vti eum poſuerat Stadius. + Atque ita experimentum meum conuenit cum calculo Stadij, comperiq́; eum non erraſſe: + Et ſic quiſque binis quibusq́; annis pote-rit certior fieri de veritate. + Si autem delectationis cauſa id experiri volueris, expe-ctato primam retrogradationem Martis, cuius initium ſecundum Stadium futurum eſt circa diem .20. + Nouembris anni .1582. & finis circa diem .10. Februar .1583. circa grad .9. Cancri, & animaduerte quando Mars erit circa dictum gra .9. Can-cri prius quam retrogradi incipiat, quod erit circa diem .19. Septem .1582. + Dein-de aſpice quum erit in grad .9. Leonis, quod erit circa diem .7. Mai .1583. & vide-bis ipſe Mars in his gra .30. morabit̃ menſes .7. & dies .18. atq; vt eius rei pericu-lum facias, obſerua noctem præcedentem diei .19. + Septem .1582. locum lõgitudinis eius ſtellæ, & idem poſtea obſerua nocte præcedente diei .7. Mai, aut nocte ſequen-ti .1583. & inter duos hoſce terminos obſerua aliqua alia nocte ſtatum eius. + Mani-feſtoq́; videbis Martem conſumere totum dictum tempus in hoc duodecatemorio. + Et quicunque aliquid intelligit in hac facultate quamuis non viderit Ptolomęi Almageſtum, minori labore poſſet per calculos ſcientificos colligere verita-tem, ſuppoſitis tamen terminis ſcriptis in theoricis planetarum. + Qui enim vidit Almageſtum vel reuolutiones orbium cœleſtium Nicolai Copernici, non poteſt de hoc vllo pacto dubitare. + Sed qui nondum tantopere progreſſus eſt, ſaltẽ capiat huiꝰ rei notitiam vniuerſalem, hoc modo. + Supponat primum eccentricitatem deferen-tis epicycli Martis, eſſe .6. partium taliũ, quales ſunt ſexageſimæ ſemidiametri ipſius deferentis, & ſemidiametrum epicycli eſſe, partium ſupradictarũ .39. cum dimidia, & quod argumenta vera, in temporibus primarum ſtationum ( cum epicyclus eſt in auge, aut in eius oppoſito, aut in lũgitudinib. me dio cribus ) ab antiquis rectè ſuppu tata ſint, ſicuti ſunt. + Et præſupponat motum diurnum centri epicycli. min .31. cum di midio, quamuis reuera ſit min .31. & ſecundorum .27. aut circiter, nunc quidẽ præter mittens, quod vnus habeat reſpectum ad augem mediam epicycli, & alter ad cen-trum æquantis. + Atque his præſuppoſitis fingat ( exempli gratia ) quod centrum epicycli ſit in quauis longitudinum mediarum, & Mars in prima maxima æqua-tione argumenti, ſcilicet in prima linea, quæ attingens epicyclum, à centro mundi pergat ad circunferentiam Zodiaci, quæ erit illa linea cõtingentiæ a qua proficiſcẽs Mars perget ad lineam primæ ſtationis, vt poſtea retrogradiatur, veluti ſi in infrapo ſita figura maiori, cẽtrũ mũdi eſſet .o. & vnus arcus eccẽtrici eſſet .a.b.c.d. & vna ex li neis medio cribus longitudinum eſſet .o.c.f. & centrum epicycli .c. qui notabitur per a.f.e.g. & lineæ contingentes epicyclum in punctis .i. et .t. ſint notatæ .o.i. et .o.t. & li-nea primæ ſtationis .o.n.b. & linea ſecundæ .o.u.d. ſi igitur Mars eſſet in puncto .i. an-gulus .i.o.e. maximæ æquationis argumenti eſſet gra .40. minut .55. quãuis talis maxi ma æquatio argumenti in longitudinibus mediocribus Alfonſi ponatur eſſe gra .41. minut .10. quod euenit quia calculatores ipſarum tabularum interuallum .o.c. quod in eo ſitu epicycli interponitur inter centrum mundi, & centrum dicti epicycli, ac-ceperunt partium ſexaginta præcisè, nihili facientes minuta illa .18. aut circiter, quę verè ſunt præter dictas partes .60. quandoquid em euenit vt dictum interuallum in + + tali ſitu epicycli ſit baſis vnius trianguli orthogonij, cuius vnum ex illis duobus late-ribus eſt ſemidiameter eccentrici partium .60. pręcisè, aliud eſt interuallum eccen-tricitatis partium .6. eiuſmodi. + Angulus ergo .i.o.c. vt dixi, erit partium .40. minu .55. qui angulus continuò variatur ſecundum ſitum epicycli. + & cum centrum eius eſt in auge eccentrici. eſt minimus quã eſſe poſſit. + eſtq́; tantum grad .36. min .46. & in oppoſito ipſius augis eſt grad .47. min .1. maximus quam alibi vnquam ſit, & ſic continuò variatur, ſecundum ſitum, quem habet epicyclus in eccentrico. + Qui quidem angulus inuenitur per doctrinam .27. et .28. libri primi Monteregij de trian gulis. + Nam triangulus .c.i.o. eſt ſemper rectangulus in puncto .i. & latus .c.i. reſpectu ſemidiametri eſt datum. + Quod .c.i. erit veluti partium .39. cum dimidia, et dictum interuallum .o.c. veluti pat cium .60. min .18. & quia datur nobis etiam eccentricitas veluti partium .60. talium, & cum .c.o. ſit linea veri motus epicycli, & latus ſimiliter vnius trian guli, cuius duo latera ſunt ſupradicta, ſcilicet ſemidiameter eccentrici, & eccentricitas, inter ſe compræhendentes angulum datum. + Nam ſemper præſuppo nitur datus locus centri ipſius epicycli, cum ipſe eſt extra augem aut oppoſitum eius quia in auge linea .o.c. conſtat ex ſemidiametro eccentrici & interualli eccentricita-tis. + & in eius oppoſito, ipſa linea .o.c. eſt minor dicto ſemidiametro eccentrici per in teruallum dictæ eccentricitatis. + Vnde etiam poſſumus extra augem, vel oppoſitum eius cognoſcere .o.c. tanquam latus dicti trianguli duorum laterum angulo cogni torum. + Idq́; per .49. propoſitionem libri primi eiuſdẽ Monteregij cum ſcilicet dictus angulus fuerit rectus. + Nam ſi fuerit rectus videbitur per .27. et .28. ſupra citatas. +

+

+ Cum igitur hab eamus angulum .c.o.i. gra .40. mi .55. angulus .o.c.i. tanquam reli-quus exrecto, erit grad .49. mi .5. cui reſpondet arcus .i.g. epicycli confectus à Marte in diebus circiter .105. ad rationem min .28. aut circiter in ſingulos dies, prætermiſ-ſis nunc quidem minutijs cum exigui momenti ſit error .15. aut .20. dierum ad verifi cationem longæ morę Martis in vno duodecatemorio, atque per hoc tempus cen-trum epicycli conficit gradus .55. min .7. aut circiter, ad rationem minutorum .31. dimidio in ſingulos dies. qui numerus graduum .55. min .7: differt à numero graduũ. 40. min .55. maximæ æquationis argumenti gradibus .14. mi .12. nec refert quod gra .55. min .7. habeant reſpectum ad centrum æquantis, magis quam ad centrum mũdi, quia differentia non eſt tanta, vt poſſit inducere errorem menſium. + Hinc ſequitur quod in fine dictorum dierum .105. + Mars erit in linea .o.c. veri motus epicycli, ſed gradibus .14. min .12. vlterius quam in primo loco, in quo erat in Zodiaco, & erit in medio ſuæ retrogradationis. + Sed quoniam Mars manifeſtè retrogradi non incipit in puncto .i. conting entiæ, imo ab illo puncto vſque ad terminum primæ ſtationis li neæ .o.n. interponitur arcus .i.n. epicycli, qui eſt graduum .32. minu .14. + Idq́; cogno-ſcitur ſubtrahendo arcum .f.i.n. graduum .163. mi .9. qui eſt inter augem, & primam ſtationem, à gradibus .180. ( qui arcus .f.i.n. erit verum argumentum, quod ſi-militer variatur ſecundum ſitum epicycli, etſi eiuſmodi varietas, nobis eſt magni momenti, vnde poſſumus præſupponere, quod .c. centrum epicycli non alteret in-teruallũ .c.o. à centro mũdi, non posſit intercedere, error mẽſiũ reliquum verò .g.n. graduum .16. min .51. ſubtrahendo ex arcu .g.i. graduum .49. minuti .5. vnde reli-quus nobis erit arcus .n.i. graduum .32. min .14. in eiuſmodi tamen ſitu mediocrium longitudinum. + Nunc hic arcus epicycli graduum .32. mi .14. fit à ſtella Martis die-bus .69. ad rationem ſupradictam, omittendo quod ipſa ſtella habeat reſpectum ad augem mediocrem epicycli, & quod dicta aux mediocris mutet diſtantiam à vera propter motum epicycli, quod nunc quidem parui refert, in quibus diebus .69. cen- + + trum epicycli conficit gra .36. min .13. ad rationem ſupradictam. + Reſtat nunc no-bis inuenire angulum .b.o.c. in centro mũdi inter duas lineas, b.o. et .c.o. quarũ prior eſt primæ ſtationis, altera eſt veri motus epicycli, quod facilè intelligemus per di-ctam .49. lib. 1. Monteregij, cum duo latera .n.c. et .c.o. & angulus .n.c.o. ſint nobis no ta. + Hoc autem fiet fingendo lineam .n.h. perpendiculerem ad .o.c. quæ tanquam ſi-nus anguli .n.c.h. erit partium .28986. talium qualium .n.c. eſſet partium .100000. & c.h. tanquam ſinus anguli .c.n.h. reſtantis ex vno recto, erit partium .95706. dicendo poſtea ſi .n.e. tanquam ſinus totalis partium .100000. dat nobis .n.h. partium .28986 quid dabit nobis diameter .n.c. tanquam partium .39. mi .30. inueniemus .n.h. venire nobis ex partibus 11. mi .27. & idem faciendo de .c.h. inueniemus quod veniet no-bis partium .37. mi .48. quibus ſubtractis extota .c.o. quę eſt partiũ .60. mi .18. reliqua erit nobis .h.o. partium .22. min .30. capiendo poſtea radicem quadratã ſummæ qua drati .n.h. cum quadrato .h.o. veniet nobis .n.o. partium .25. min .12. talium qualis .n.h. eſt partium .11. min .27. ſi igitur ad .o.n. tanquam partium .25. min .12. reſpondet .n.h. partium .11. minuti .27. linea .n.h. ad .o.n. tanquam partium 100000. reſpon debit part .45436. tanquam ſinus anguli .n.o.h. qui angulus erit gra .27. minut .1. ſub tracto poſtea hoc angulo ab angulo .c.o.i. graduum .40. minut .55. remanebit an gulus .n.o.i. graduum .13. minut .54. inter lineam contingentiæ, & lineam primæ ſtationis in eiuſmodi ſitu. + Et ideo Mars acceſſerit ad lineam .o.c. veri motus epi-cycli. + Sed quia linea .o.i. contingentiæ, propter motum centri epicycli, in dictis die-bus .69. confecerit gradus .36. minut .13. ( præſuppoſita ſemper eadem di-ſtantia .o.c. quamuis nonnulla ſit differentia, quam nunc prætermittemus ) & Mars in dicto tempore retrogreſſus fuerit per dictum angulum gra .13. mi .54. quibus dedu-ctis, ex .36. & min .13. reſtabunt gra .22. min .19. itaque in diebus .69. + Mars promo-tus fuerit a primo ſitu gra .22. min .19. aut circiter, prius quam retrogradatio eius in-cipiat eſſe appa-rens. +

+
+ +
+

+ Nunc à prima ſtatione vſque ad lineã veri motus epicycli ſunt gra .16. min .51. ipſius epicycli, vt ſupra vidimꝰ quos Mars tranſit in diebus 36. aut circiter ad rationem min .28. in ſingulos dies, quo tempore cen trum epicycli, in tali diſtantia à cẽ-tro mundi confice ret gra .18. mi .54. ad rationem min .31. cum dimidio in ſingulos dies, quibꝰ deductis ex gra .27. min .1. an- + + guli .c.o.n. remanebunt gra .8. min .7. pro numero dimidiæ retrogradationis quum Mars erit in linea .o.c. veri motus epicycli. + Quibus gradibus .8 min .7. ſubtractis à grad .22. minu .19. per quos Mars progreſſus erat, ſupererunt grad .14. minut .12. quibus ipſe in media retrogradatione exiſtens in linea .o.c. veri motus epicycli pro-motus erit à principio primi ſitus. + Quod cum eo concordat quod ſupra diximus cir ca hos gradus .14. min .12. vltra primum ſitum in ſpatio dierum .105. vt ſupra, ad tum enim aſcendunt .69. et .36. nunc fingendo Mars pergat in ſuo motu compo-ſito qui conſtat ex his duobus circulis, vi eccentrici, & epicycli ( quanquam vt dixi omittimus illam ſummam ſubtilitatem ſeu ſcrupuloſi atem cõtinuæ inæqua-litatis diſtantiæ centri epicycli à centro mundi, & præterimus etiam irregularitatẽ eius circa centrum mundi, propter regularitatem eius circa centrum æquantis, atque etiam miſſum facimus motum epicycli recti à ſua media auge ) fingendo inquam, quod Mars dicto motu ſuo pergat, vſque ad punctum ſecundæ ſta-tionis, præteribunt alij dies .36. vt prius, quibus iunctis cum .105. fiet ſum-ma dierum .141. & Mars retrogreſſus erit per alios grad .8. minut .7. quibus ſub-tractis a gradibus .14. m in .12. per quos progreſſus erat ſupererunt. gra .6. min .5. qui bus ipſe Mars in fine ſuæ retrogradationis promotus erit à primo loco vnde moueri cœpit. + Inter hanc igitur ſecundam ſtationem lineæ .o.u.d. & lineam .o.t. ſecundæ con tingentiæ, Mars diebus .69. vt prius, confecerit gradus .32. min .14. ſui epicycli, & eo-dem tempore linea contingens .o.t. ambulauerit gra .36. min .13. vt prius, à quo itine re ſubtracto angulo ſecundo .d.o.t. graduum .13. min .54. ſupererunt gra .22. min .19 vti prius, quos Mars ambulauerit directè & apparenter, quibus additis ad gra .6. mi nut .5. quibus Mars progreſſus erat à principio motus, fient gra .28. min. circiter .24. quibus proceſſerit à priori loco in diebus .177. ideſt in .141. et .36. qui ſunt ferè m. n ſes .6. + Itaque Mars partim ſurſum partim, deorſum ambulans detentus erit mẽſibus 6. in grad .28. + Zo-diaci, atq; ſi finxe + + rimas quod epicy clus moueat̃ ver-ſus oppoſitum au-gis, lõgior erit mo ra planetæ in eiuſ modi duodecate-morio, propter au gumentum æqua-tionis argumenti. + Itaque probata à nobis eſt poſſibi-litas huius moræ Mattis. + Quod qui dem mihi ſuffice-re videtur mo-do cibi, ſed etiam cuiuis, qui harum ſcientiarum prin-cipia teneat. + Ne-que enim nũc do-cere volo eos qui + + in ijs ſunt conſumati, nec curam mihi ſuſcipere erudiendi imperitos. + Satis igitur ſit oſtendiſſe, quod qui ſcripſit Martem commorari poſſe tam multos menſes in vno ſi gno, non impoſſibilem rem tradidit. + Immo per obſeruationes huius veritatis mil-lies factas, Aſtrologi fecere ſupradictas ſuppoſitiones neceſſarias ad reducẽdum in ſuas cauſas, & ad regulam, eiuſmodi veriſſimos effectus. +

+
+
+ +
+
+

+ Non oportebat autem ſcriptorem harum animaduerſionum tantopere eiuſmodi mora commoueri, ſed cogitare fortaſſe calculi facti fuerunt eo tempore quo mi-ſer Mars à Vulcano rete vinctus erat. + Vnde cum nonita celeriter ſe expedire poſſet iter eius ſegnius peractum fuit. + Aut quũ vulneratus fuit in bello Troiano, vis eius & agilitas per aliquantulum temporis imminuta fuit. + Atque ſi hic etiam intellexiſ ſet eum aliquãdo fuiſſe in poteſtate Othi, & Ephialtis vinctũ & carceri incluſum mẽ-ſes tredecim, dum ab Eribea ſolutus fuit, vt tu, antiquos ſequens, eleganter ſcribis in illis tuis pulcherimis dialogis. non exiſtimaſſet, credo, tam abſurdum quod alius detinuiſſet ſex aut ſeptem menſibus, ſed operam dediſſet vt a te intelligeret quid ſibi vellet tam longa captiuitas. +

+

+ Sed vt ad rem redeamus. + Idem pag .4. ait, quod verus motus Martis diſtat à me-dio circiter dies .8. ſupponens medium motum eſſe dierum .683. etiam falſum eſt. + Sed vtcunque ſit, fallitur. + Solet enim periodus veri motus Martis eſſe die-rum circiter .708. modo paulo plus, modo paulo minus, & interdum poteſt etiam eſſe multo breuior, ſicuti erit à die 3. + Decembris anni .1593. vſq; ad initium Iunij .1595. + Tunc enim erit tantum dierum .545. & non quidem ſine ratione, nam dicto initio Decembris Mars paulo ante cæperiteſſe directus, cum centrum epicycli erit circa medium Tauri, & eius ſtella in principio Arietis & initio Iunij .1595. + Mars pa rum diſtabit ab initio retrogradationis, regreſſus tamen ad initium ipſius Arietis, & centrum epicycli erit circa medium Aquarij, in cuius ſigni medio, hac ætate repe-ritur oppoſitum augis, & in quo ſitu, æquationes argumẽti ſunt, quam maximę eſſe poſſint, quum centrum epicycli circuiuerit ſolum circiter tres quartas totius ambi-tus, & Mars circuiuerit per partem ſuperiorem epicycli circiter gradus .252. + Hoc au tem dico, vt oſtendam poſſibilitatem huius eius extraordinariæ velocitatis. + Nam quicunq; voluerit poterit certior fieri, per calculum partium motus Martis. +

+

+ Vbiautem poſtea idem author miratur interualla, quæ ponũtur inter coniunctio nes Iouis, & Martis in eodem ſigno, eaq́; vocat errores maximos, oſtendit ſe non re ctè conſideraſſe motus eorum. + Et præcipuè primum miratur inter annum .1528. et .1553. + Iupiter & Mars nunquam coeant in Leone, cum hæ duæ coniunctiones in ter ſe diſtent ann .25. afferens pro ratione, quod hæc duo ſydera, altero quoque anno coniunguntur, ſic dicens. +

+ + Qui ſciet has duas ſtellas ſecundo quoque anno inter ſe coniungendas, mirabitur quomodo non poterunt numeratores, huiuſmodi animaduertere errores. + +

+ Et præter hanc rationẽ fortaſſe ẽt conſiderauit, in dicto temporis interuallo Iu piter sẽper fuit in Leone, vt ann .1540. et .1541. + Mars aũt in eo ſæpe fuit. + Vnde im poſſibile eilvidetur eos non conueniſſe in dicto ſigno. + Idemq́; dici poteſt de alijs coniunctionibus eorundem planetarum, atque has differentias temporum inter di-ctas coniunctiones ipſe tribuit erroribus calculorum Ephemeridum, non autem ta-bularum, vt ſupra dixit. + ſed neſcio quare vellet dictos planetas coire in Leone, ſi quum Iupiter in eo erat anno .1540. et .1541. & in eo deambulabat̃, Mars interea erat in Libra, modo in Scorpione, Sagittario, Capricorno, & alijs ſignis vſq; ad Cancrum, in quo cum repertus fuit anno .1541. cogitans congredi cum loue in Leo­ + + ne, comperit eum inde aufugiſſe. + Idq́; fortaſſe, Iupiter data opera fecit, vt huiuſ-modi Aſtrologos in admirationem induceret. +

+

+ Idem dico de alijs coniunctionibus horum duorum. +

+

+ Quod poſtea ait, eos ſecundo quoque anno coniungi, animaduertendum eſt, ꝗa (vt dixi) duæ ſunt ſpecies coniunctionum, quarum vna eſt linearum eorum me-diorum motuum, altera corporum eorum, ſaltem in longitudine, cum ambo inue-niuntur in eodem circulo, qui tranſit per polos ecclipticæ, nam eos inueniri in eadẽ linea recta trãſeũte per centrum mundi, rarisſimum eſt. + Atque coniunctio ſupra di-ctarum linearum vocatur media, & inter Iouem & Martem fieri ſolet ſpatio dierũ. 816. cum dimidio, aut circiter. + Altera dicit̃ vera, ſiue apparens, & irregulatiſſima, quæ quidem non ſeruat tempus determinatum. + Quare quamuis altero quoq; an-no coniungantur; + & Iupiter duodenis annis tranſeat per totum Zodiacum, non ideo neceſſe eſt, vt in ſpatio .24. annorum coniungantur in ſingulis ſignis, nunquam in eo deſicientes, vtipſe credit loquens de veris coniunctionibus apparentibus, eo quod ſint irregulatiſſimæ, vt dixi. +

+

+ Atque ſi quis velit inuenire periodum coniunctionum mediocrium horum duo-rum planetarum, ita faciendum erit. + Sumat periodum motus mediocris Iouis, quę eſt dierum .4328. & Martis, quæ eſt dierum .687. in quo tempore Martis, Iupiter am bulat gra .57. min .8. & diebus .30. conficit. grad .2. minut .29. & ſecun .23. ad ratio-nem gra .360. in diebus .4328. + Mars verò ad rationem graduũ .360. in diebus .687. ſingulis .30. diebus conficit. gra .15. mi .43. ſecũ .14. vnde differentia inter eos eſt gra duum .13. mi .15. ſecũ .51. per quam diuidendo productum graduum .57. min .8. in dies .30. obueniẽt dies .129. & duæ tertiæ. + quibus addendo periodum Martis fient .816. cum dimidio, aut circiter. + Atque hęc eſt periodus infallibilis mediarum con iunctionum Iouis cum Marte. +

+

+ Nunc venientes ad tabulas Animaduerſionum, videbimus hæc mirabilia eius, in quo conſiſtant & vbi ſint tam multi inſignes errores. +

+

+ Primum igitur neminem later quod calculus Saturni, à Leouitio editus, difert à calculo Stadij circiter gra .2. aut .3. cum Leouitius faciat eum progredi per tãtum in teruallum, modo plus, modo minus, & ſimiliter Iouem. + ſed longe minori diffe-rentia, & ſępe gra .1. minus, atque in alijs planetis differunt, modo plus, modo minus. + Huic igitur mirũ videtur, quod vnus ex his calculatoribus detineat Saturnum plu-ribus menſibus in vno ſigno, & alter in alio, non animaduertens dictam differentiã eſſe eius rei cauſam. + Miratur item, quod vnus ex is faciat Saturnum morari paucis menſibus in vno ſigno, alter vero eum ibi detineat integris annis. + Vt exempli gra-tia, verſus finem ſuæ tabulæ Saturni, dicit quod Leouitius eum carceri includit in geminis annis .2. menſe vno, & diebus .9. + Stadius vero clementior eum liberat intra menſes .3. & dies .14. + Sed hic non cogitat, quod Stadius facit eum ingredi in gemi-nos anno .1559. die .10. Iunii, & ambulare directum vſque ad diem .6. Septembris, eiuſdem anni gra .6. min .34. eumq́; poſtea retrogradum inde exire die .22. Decem. eiuſdem anni, cum ingreditur in Taurum, vbi partim retrogradus, & partim dire-ctus manet vſque ad diem .20. Februa .1560. rediens poſtea in geminos, in quibus manet vſque ad diem Iunii .1561. & inde ingreditur in Cancrum, ambulatq́; dire-ctus. gra .4. min .59. vſque ad diem .4. Octob. + Vnde retrogradiens rurſum intratin Ge minos die .28. Decemb. eiuſdem anni, at que ibi partim retrogradus partim directus manet vſque ad diem .12. Apr .1562. itaque in pluribus vicibus facit eum morari in Geminis dies circiter .816. ideſt circiter menſes .27. ſumpſit autem hic ſcriptor bre­ + + uiſſimam moram cauſa comparationis cum calculo Leouitij, vt faceret differentiam apparere maiorem. + Tamen in quouis dictorum temporum nunquam inuenietur Leouitius differre à Stadio plus gradibus tribus integris. + Idem fecit in multis alijs lo cis dictorum virorum eos conferens tum in Saturno tum in Ioue, & Marte, putãs ma gnum eſſe errorem, planeta non perambulet totum ſignum, in quod eſt ingreſſus vel directus vel totum retrogradus. + Atque hæc opinio ſimilis eſt ſuperiori de con iunctionibus veris Saturni, & Iouis, vbi dicit quod nunquam coniunguntur in vno ſi gno alterius triplicitatis, niſi perfecerit coniunctionem in omnibus ſignis primæ tri plicitatis. + Verum vt ſuperſedeam vlterius diſputare, mihi videtur, quod hactenus dixi, poſſe tibi ſatisfacere, quod attinet ad ſciendam ſententiam mean ſuper dictis Animaduerſionibus latinè ſcriptis. + Hoc tamen non prætermittam, hic non ani-maduertit, nẽpe differẽtiæ locorum planetarũ quæ sũtinter ephemeridas Leouitij & Stadij, euenere, quia vnus ſupputat radicibus, & fundamẽtis Alfonſi alter verò Reinoldi ex Copernico recentius obſeruatis, ita idem euenire poterit futuris tem-poribus, ſi ſupputati fuerint dicti motus, & loci cum recentioribus obſeruationibus cum impoſſibile ſit tam ſubtiliter, tanq́ue perfectè ſupputare loca & motꝰ eorum, vtlungo interuallo temporis non comperiantur in eis aliquæ differentię, cuius rei re medium eſt ſemper ſequi recentiores obſeruationes & tabulas. +

+

+ Atque vt tibi ſatisfaciam etiam circa alia ſcripta vulgari lingua edita menſibus .4 poſt latina, etſi intelligere potes, qualia poſſint eſſe alia eius ſcripta, ex ijs quæ ſupra dicta ſunt, atque etiam ex eo, quod dicit ſemiſiſſe multa exempla ſuarum Animad uerſionum in varias terras, illis qui profitentur has ſcientias, aut earum ſtudioſi ſunt, nec quenquã inueniſſe qui ad laudabilem prouinciam motus ſit, nec vidiſſe, ali quis reſponderit eius rationibus; + laudabilem prouinciam, autem puto, intelligat correctionem ephemeridum, verens, ne culpa calculatorum, qui eas ſumpſere e ta-bulis, tam differentes ſint, vt quibuſdã locis cap .1. + Videtur, & præcipuè vbi ſic ait. +

+ + Perche eſſendo impoſſibile alli ſtudioſi di dette ſcientiæ di non ſeruirſi delle ephemeridi, maggiormente a quelli che non ſanno ſeruirſi delle tauole, e cono-ſcendo d'incorrere in errori ſenza hauerui altro rimedio, ſarebbono forzati di ab bandonare i ſtudij loro. + +

+ Quanquam circa finem dicti capitis redeat in meliorem viam & aduerſetur ſi-bijpſi vbi ſic ait. +

+ + Che poi eſſi poſſeſſori della ſcienza, & c. + +

+ Etiam aperiam tibi, quæ mea ſit de ijs ſententia. +

+

+ Hicigitur in ſcriptis Italicis, vt morderet aliquem ex ijs, qui eius ſuperiora ſcripta non laudauerant, occaſionem capit aperiendi aliquos illius errores, per editionem collationis quorundam calculorum a ſe collectorum illius, atque etiam aliorum, cu ius calculi ſunt in ſecunda, & ſeptima figura. + Sed prius quam veniamus ad defenſio nem harum duarum figurarum vide obſecro quam alienum ei videatur, quod alij dixerint differentiam ephemeridum non eſſe magni momenti, non afferens reſpe-ctum vllum, qui enim dixerunt eiuſmodi differentiam non eſſe magni momen-ti id dixerunt habito reſpectu ad ſignum in quo eſt planeta, vt (exempli gra-tia) quamuis in ponendo loco Saturni Leouitius interdum differat à Stadio gra dibus .3. quum vterque eum ponat in eodem ſigno, tuncid nullius momenti eſt, & ſic in coniunctionibus aut alijs aſpectibus duo, aut .3. gradus non faciunt alteratio nem ſenſibilem, cum virtus coniunctionum, & aſpectuum inſit, & duret per mul-tos gradus ante aut poſt ipſum punctum. + Nec quicquam tamẽ eſt qui dubitet, quin præſtaret ſcire ſubtiliter ipſum punctum. + Nec vnquam fuit aliquis qui negauerit re + + ferre vt anni directionum correſpondeant gradibus æquatoris. + Et præterea in ephe meridibus videntur certè motus & aſpectus luminarium, quamuis inſit differẽtia mi nutorum. + Nam non differunt gradibus, præter ſitum parum diſtantem à vero om-nium planetarum, quorum cognitio in cœlo, quamuis circa eorum locum error eſ-ſet gra .10. tamen in hoc prodeſſet, & tempus aſpectus eorum, etſinon diei præcisè, quia influentia eiuſmodi a ſpectuum, præterquam Lunæ durat multis diebus, & non vno tantum. + præterquam quod ipſæ ephemerides oſtendũt nobis tempus ecclipſiũ, in quo certènon differunt nec diebus nec multis horis, & itidem multa alia. +

+

+ Non ſunt igitur contemnendæ ephemerides, nec habendæ pro re nullius pretij, vt hic ait. +

+

+ Quod attinet ad illa alia, quæ hic vocat errores ephemeridum, tam de apparenti coniunctione Saturni cum Ioue in ſignis alterius triplicitatis prius quam peręgerit præcedentem, quam de faciendo currere Saturnũ, & de retinendo Ioue, de detinẽ do Marte .6. aut .7. menſibus in vno ſigno, de Marte, & Ioue non coeuntibus ſingu-lis .24. annis in quolibet ſigno, & cius generis alia, minime verum eſt quod ſint er-rores, quamuis huic præbuerint occaſionem toties errandi. +

+

+ Comparatio poſtea inter eius calculos ſumptos partim ex tabulis Iunctini, & par tim ex ephemeridibus Stadij tan quam calculis Copernici, & calculos figurarum ſu-per eis poſitarum ſupputatarum à diuerſis per ephemeridas Alfonſinas, etiam pro-poſita ab eo eſt ad oſtendendum magnam & monſtruoſam differentiam, vt ait cap .2. vbi miratur, quod cum ex communi ſententia calculi Copernici meliores ſint, cal culatores dictarum figurarum potius eos ſumpſerint à tabulis Alfonſi, quam Coper nici. + Quæ admiratio quam aliena ſit, conſiderandum permittam cuiuis intelligen-ti harum ſacultatum, cum ſæpe accidere poſſit. + vt cum aliquis velit ſcire ſolum vni uerſalia alicuius geneſis, ſiue natiuitatis, cum non inueniantur ephemerides Coper-nici, ſed tantum Alfonſi, calculator vtatur tantum ephemeridibus, quas inuenit, cauſa vitandi tædij calculi tabularum, qui magni laboris eſt, pręcipuè in tabulis Pru tenicis Reinoldi. + tum quia ſuperflua ei eſt ſumma ſubtilitas, cum non curet laborare circa directiones vt factũ eſt pro ſecũda figura ab hoc propoſita, quæ erat anni .1551 quo non inueniebãtur ephemerides Copernicæ, quæ non editæ ſunt ante annum 1554. præter quam quod ille nobilis vir pro quo ſupputata fuit dicta ſecunda natiui tas dubitabat de anno, vt hic ſimiliter ſcit. + quare potuiſſet perdi tempus, & labor, ſi ſupputata fuiſſet per tabulas Reinoldi, nam Iunctini tabulæ nondum editæ fuerant. + Calculus poſtea ſeptimæ figuræ, qui erat reuolutio dictæ ſecundæ natiuitatis, duabꝰ de cauſis non factus eſt per tabulas prutenicas, primum, quia eius anni .1580. non inueniebantur amplius ephemerides Copernicæ. + Ephemerides enim Stadij in-cipiẽtes ab ann .1554. deſinũt ann .1576. & cõtinuatæ poſtea quæ perueniunt vſque ad annum .1600. non peruenere ad manus calculatoris ante hunc annum .1581. + Al-tera ratio eſt, quia in reuolutionibus, quoniam in eis non fiunt directiones, non po-nuntur à doctis, ne minuta quidem. + quare non ſolum non curant eas ſupputare per tabulas, ſed nec exquiſitè quidem per ephemeridas. + Calculi poſtea ab hoc ſumpti ex tabulis Iunctini, & poſiti ſub dicta ſecunda figura, adeò rectè facti ſunt, vt cum ſe cundum ip ſas tabulas oporteat Saturnum eſſe circa .32. minutum gradus .23. Aqua-rij, ipſe eum ſcribat in gra .11. mi .3. dicti ſigni. Iupiter ſimiliter qui ſecundum dictas tabulas inuenitur circa finem gradus .5. Cancri, ab eo ponitur in min .28. gra .19. eiuſ dem. ex quibus planetis Saturnus in figura poſitus eſt in min .27. grad .23. Arietis, Iu piter autem in min .3. gra .6. Cancri, + Vnde ſecun dum verum, inter calculum Alfon­ + + ſi & Iunctini in Saturno non erat differentia plus quam minu .5. & in Ioue min .4. ſed ſecundum calculum huius in Saturno fuiſſet differentia gra .11. minu .54. & in Ioue grad .13. min .35. + Atque hæ ſunt quidem differentiæ magnæ, & monſtruoſæ vtipſe eas vocat, vt etiam eſtilla Veneris, & Mercurij inter tertiam figuram, & eius calcu-lum ſumptum, non quidem à tabulis laborioſis, ſed à ſimplicibus ephemeridibus Sta dij, quæ differentia eſt quidem paucorum graduum, cum ſit tertiæ partis cœli in quolibet dictotum planetarum. + Huiuſmodiq́; monſtra certè non ſunt orta à ta-bulis ſiue ephemeridibus diuerſis, ſed ſunt partus huius authoris. +

+

+ Pergens poſtea aſſiduè bonus hic vir hominibus dare ſpecimen doctrinæ ſuæ ape riendo (vt conatur) aliorum errores, proponit duas differentias inter primam fi-guram, & ſuum calculum ſuppoſitum Saturni, & Iouis. + Primum de Saturno ait, cum differentia ſit gra .1. min .30. oſtendit in directione, accidens ſit euenturum anno vno, & menſibus ſex ante, aut poſt, quaſi eiuſmodi differentia eſſet partium æ-quatoris, ſicuti eſt partium Zodiaci. + Idem dico de differentia Iouis. + Quod quidem, manifeſtum eſt inditium ſcientiæ ſuæ, & quantum ea intelligat de quibus loquitur. +

+

+ Quod poſtea attinet ad differentiam inter Copernicum & Alfonſum, circa Solẽ, nullus eſt harum ſcientiarum peritus, qui id neſciat, & ſimiliter de differentia ſitus cę­li in reuolutionibus annuis. +

+

+ Quod vero ait ſeptimam ſiguram malè ſupputatã fuiſſe, ſi non eſt maximus cer-tè non eſt minimus monſtruoſorum eius errorum. + Vbi itidem videri poteſt, quam alienus hic ſit ab hac ſcientia. + Nam ſi ſaltem curaſſet ſibi ab aliquo ſupputandum locum Solis per tabulas Alfonſi in inſtanti minutorum .36. pomeridianorum, certior factus eſſet quod in illo puncto Sol inueniebatur in minu 54. grad .11. + Geminorum, ideſt præterierat gra .10. cum min .54. vel ſi curaſſet ſibi inueniendum tempus, per dictas tabulas cum grad .10. min .54. + Geminorum vt faciendum eſt, ſequendo tamẽ Alfonſum, & non per calculum Solis poſitum in ephemeridibus, vt parum periti fa cere ſolent, vidiſſet inuenta eſſent min .36. pomeridiana. + Leuis tamen occaſio hu ic fuit ſuſpicandi eiuſmodi tempus eſſe falſum, quod viderit in illa figura Solẽ po ſitum eſſe cum gra .11. & non cum gra .10. min .54. non animaduertens ita notatum fuiſſe Solem vt omnes alios planetas, ſcilicet ſine minutis, quum, vt dixi, in reuolu tionibus non adhibeatur tanta ſcruploſitas. +

+

+ Quod deinde ait, in illa figura Solem poſitum eſſe in decima domo, & non in .9. id relinquam iudicio eorum qui ſciunt numerare domos, ſaltem poſuiſſet authori-tate ſua Solem in dicta decima diuersè ab exemplo ei dato ab amico, vt oſtenderet ſe dicere verum, vt in ſecunda figura diſcrepat ab ipſo exemplo in collocando Leo-ne, Virgine, & Libra, & Scorpio, quos malè locauit, & ſi alii bene ſe habent. +

+

+ Atque quod hactenus à me dictum eſt, ſatis ſit ad intelligẽdum quale ſit reliquũ dictæ eius diſputationis. + Sienim velim pergere notare omnia eius errorum loca, eſ ſet mihi inanis labor, & tibi nimia moleſtia. + Et quamuis non defuerint præſtantiſſi-mi viri, qui viſis eius ſcriptis familiariter eum monuere, & tu ipſe, vt audiui, cum in-ſtrumẽto theoricę in manibꝰ ei oſtẽderis quo Mars poſſit morari amplius ſex mẽ ſibus in vno ſigno. + & præterea cum iam ab initio Taurinum aduenit, mecum com-municauerit illa ſua prima ſcripta, egoq́; eum monuerim, quod in varijs rebꝰ falleba tur, diſſuaſerimq́; ne ea imprimenda curaret, quia nullum honorem inde referret, eum hortans, vt potius alijs rebus operam daret, atque ei dixerim quod ad animad-uerſiones differentiarum ephemeridum attinet, quod id iam oẽs animaduerterant. + Mihi reſpondit ſe decreuiſſe illa edere, vt poſtea fecit, & tot admonitionibus non + + acquieſcens, die .11. + Auguſti edidit chartam illam impreſſam inuitans ad diſputa-tionem quotquot adhęrerent contrariæ ſententiæ, volens ſuſtinere Martẽ non poſ ſe commorari in vno ſigno amplius duobus menſibus, ſupponens partem princi-piorum ab omnibus admiſſorum, & in fine paginæ exponens modum, quo vtitur ad probationem ſuæ intentionis. + Puto autem quodſecum ratiocinabatur de Marte, vt fecit de Saturno in ſcripto latino, hoc modo. + Si Mars in duobus annis ambulat per omnia 12. ſigna, neceſſe eſt igitur, vtin menſibus duobus ambulet per vnum ſi-gum, cum menſes .2. ſint duo decima pars annorum duorum. + Sedibi ſtatim in ipſo initio commitcit errorem graduum ferè .7. dicens, quod medius motus Martis inue-niebatur ſignorum .4. & gra .17. cum eo tempore dictus medius motus non eſſet reue ra plus quam ſign .4. grad .10. mi .36. verum hoc ad ea, quæ ſequuntur exigui eſt mo menti. + Is poſtea particulatim colligit medium motum Martis ad diem .29. + Mai an-ni .15 14. quem ait eſſe ſignorum .9. gra .27. min .53. & tamen reuera erat tantũ ſigno rum .9. gra .21. mi .29. ſed miſſum faciamus etiam hunc errorem tanquã à primo pen dentem. + Cum deinde ibidem ponit centrum epicycli, ſimiliter errat, nam centrum epicycli nunquam poni debet vbi eſt linea medij motus, niſi ſit in auge, aut in oppoſito aug is eccentrici, quia debebat collocare ipſum centrum tãto poſt linecã medij motus, quanta erat æquatio centri, quia medium centrum Martistunc erat mi nus ſignis ſex, & aux eccentrici eius erat in ſexto minuto grad .16. Leonis. + Tamen hoc etiam leue eſt. + Præſupponamus igitur quod centrum epicycli cſſet in grad .28 Capricorni, vt ipſe credidit, ideſt gradibus .7. vlterius quam erat reuera. + Ait poſtea ſe comperiſſe Martem ambulaſſe ſigna .4. & grad .22. eius epicycli, ſed non explicat an intelligat de argumento medio, an de vero, quod vocatur æquatum, nam ſi intel ligatur de medio, hoc eſſe non poteſt, cum mediũ eſſet ſignorum .4. gra .24. mi .35. ſed ſi intelligatur de vero, vt iure credendum eſt (alioquin etiam erraſſet) cer-tè falſum eſt. + , verum, erat ſignorum .4. grad .29. minu .39. + Itaque Mars non di-ſtabat à linea veri motus epicycli amplius gradibus .30. & minu .21. ipſius epicycli, & æquatio argumentiſecundo correcta erat gra .44. minu .2. à quo ſubtracta æquatio ne centri, quæ erat gr .5. minu .4. (cum centrum epicycli deberet tanto ſpacio eſſe poſt lineam medij motus quantum ſupra dixi) ſupererant gra .38. minu .58. adden-di gradibus, & minu. medij motus, qui cum reuera eſſent grad .21. & minu .29. Ca-pricorni, perueniebant ad minu .27. grad .1. Piſcium. + Sed præſuppoſito ſecundũ ipſum, quod medius motus eſſet grad .28. + Capricorni, & quod Mars eſſet non ſolũ vbi hic ait, ſed etiam in prima linea contingentiæ epicycli, ideſt in prima linea ma ximæ æquationis argumenti, & præſuppoſito etiam quod dicta æquatio eſſet æqua-lis illi, quam haberet ad medium Aquarij ſcilicet grad .47. quum centrum epicycli eſt in oppoſito augis, manifeſtum eſt, quod eiuſmodi linea contingentiæ non tranſi ret vltra grad .15. Piſcium, & tamen hic ait, quodlinea veri motus Martis vadit ad grad .16. Arietis. + vnde oporteret, quod æquatio argumenti eſſet plus quam grad .78. + Quod ſi verum eſſet, & .o.c. etiam eſſet partium .54. ſecundum diſtantiam pro-ximiorem centro mundi, ſemidiameter epicycli eſſet eiuſmodi partium .52. minut .49. & quum Mars eſſet in .g. ideſt in oppoſito veræ augis epicycli, dum centrum epi cycli eſſet in eiuſmodi diſtantia à terra, diſtantia .o.g. ideſt à terra ad Martem non eſſet plus, quam vna ſola pars ex dictis, cum minut .11. cum partes .52. minu .49. ad .54. ſint vt ſinus anguli gra .78. qui eſt partium .97814. ad ſinum totalem partium 100000. + Nam iam ſupra dixi, quod triangulus .o.c.i. eſt rectangulus. + Hinc ſeque- + + retur, quod in in-teruallo .o.g. vniꝰ + + partis, & min .11. reſpectu .o.c. par-tium .54. + Colloca retur ſemidiame-ter terrę cum ſpiſ-ſitudine aeris, i-gnis, cęlorum Lu-næ, Mercurij, Ve-neris, & Solis, prę­terquam quod vt inter Solem, & terram ſunt circa 605. diametri ip ſius terræ, inter terram, & Mar-tem cum eſſet in auge ſui epicycli, & epicyclus in au ge eccentrici, in-uenirentur cir--ca .60000. dia--metri eiuſdem ter ræ, & tamen ea diſtantia ſiue interuallum non poteſt continere .5000. diametri ter-ræ. + Et quod plus eſt, hic tam vaſtum facit hunc ſuum epicyclum, vt ambiente Mar-te per inferiorem eius partem, neceſſe ei eſſet manere in vno duodecatemorio mul-to plus quam .7. aut .8. menſ. + vnde hic multo magis miraretur quam prius. + Hinc cer-nere licet quam rectè facti ſint hi eius calculi. +

+
+
+ +
+
+

+ Vt autem etiam hinc aliqua vtilitas capiatur (prætermiſſis inconuenientibus vna cum falſis ſuppoſitis huius) Videamus ordine ſcientifico vbi poterat eſſe verus lo-cus Martis, aut vero proximus, die .29. Mai anni .1514. quem hic exempli cauſa ſu-mit. + Idq́ tam ad defenſionem tabularum Alfonſi, quam ephemeridum ex eis col lectarum. + quæ quidem exactæ ſunt, vt quiſque peritus ſacile videre poterit, non au-tem calculatæ à tam ſtupidis hominibus, vt à vero aberrent etiam gradibus .46. vt hic ait ſe depræhendiſſe. +

+

+ Primum igitur ſupponemus eoſdem illos terminos, quos ipſe nec d@bet, nec po teſt negare, præter ea quæ ſupra ſuppoſita ſunt, nempe quod ſemidiameter epicycli ſit partium .39. minu .30. & eccentricitas partium .6. talium qualium eſt ſemidiame-ter deferentis diuiſus in .60. & quod dicto tempore aux eccentrici Martis eſſet cir-ca minutum .5. grad .16. Leonis, ſcilicet graduum .135. min .5. & quod linea motus mediocris eſſer circa minu .30. gradus .22. + Capricorni, & quod verum centrũ Mar tis eſſet grad .151 minut .20. & quod argumentum verum eſſet grad .149. minu .39. atq; ita oſtendam, neque tabulas, neque ephemerides errare, ne quidem vno gra-du, ac ne quidem multis minutis, non modò tam monſtruoſa differentia, vt ipſe ait. +

+

+ Quare primum nobis ſcientificè inueniendum eſt, quanta eſſet diſtantia .o.c. + + præciſe ideſt interuallum inter centrum mundi, & centrum epicycli Martis in huiuſ-modi ſitu. +

+

+ Fingemus igitur eccenticum Martis ſignificatum per .p.c.m. cuius centrum ſit .r. & lineam augis .p.r.o.m. in qua centrũ mundi ſit .o. centrum autem verum epicycli, comprehendatur ab angulo .p.o.c. qui ſit graduum .151. min .30. ſecundum ſuppoſi-tum. + Quare in puncto .c. erit centrum epicycli. + Imaginemur ergo .c.o. productam à parte .o. quouſque ab .r. centro deferentis veniat linea .r.k. perpendiculariter, faciens angulum rectum in puncto. k & quoniam angulus .r.o.c. datur nobis graduum .151. min .30. ideo cognoſcemus angulum .r.o.k. tanquam reliquum ex duobus rectis, qui erit gra .28. min .30. & ſimiliter angu- + + lum .o.r.k. tanquam reſiduum vnius recti, qui erit gra .61. min .30. cuius ſi-nus ideſt .o.k. erit partium .8788 1. et .k.r. vt ſinus anguli .r.o.k. partium .47715 talium qualium .o.r. eſſet 100000. ſed vt .o.r. eſt .6. latus .o.k. erit .5. & min .16 et .r.k. partium .2. min .52. & quia .r.c. cſt partiũ 60. eiuſmodi, ſi ab eius qua-drato ſubtractum fuerit quadratum ip ſius .r.k. reliquum erit nobis quadratũ ipſius .k.c. cuius radix, ideſt .k. erit par-tium .59. min .56. à qua .c.k. ſubtrahen-do poſtea .k.o. partium .5. minu .16. re-manebit .o.c. partium .54. min .40. pro diſtantia quæſita. +

+
+
+ +
+
+

+ Fingamus poſtea epicyclum .f.n.g. in quo argumentum verum graduum .149. minu .39. ſit arcus .f.n. vbi Mars inueniatur in .n. per quem punctum tranſeat li-nea .o.n. veri motus Martis. + Deinde inueniamus angulum .c.o.n. æquationis argumẽ ti, modo iam dicto, ideſt ducendo ſinum .n.h. arcus .n.g. qui arcus tanquam reliquus argumenti veri, iam præſuppoſiti, ex dimidio circulo, erit graduum 30. minu .21. & n.h. eius ſinus partium .50528. ſinus ſimiliter anguli .n.c.h. et .c.h. tanquam ſinus an-guli .c.n.h. reſtantis ex uno recto grad .59. minu .39. erit partium .86295. taliũ qua-lium .c.n. ſinus totus eſſet partium .100000. ſed vt partium .39. & min .30. ſinus .c.h. erit partium .34. min .5. et .n.h. partium .19. mi .57. reliquum poſtea .h.o. ex .o.c. par-tium .20. min .35. quia iam ſupra inuenimus .o.c. eſſe partium eiuſmodi .54. minu .40. vnde .o.n. vt radix quadrata ſummæ duorum .n.h. et .h.o. erit partium .28. minu .41. talium qualium .n.h. inuenta fuit partium .19. min .57. quæ .n.h. erit poſtea partium, 69552. talium qualium .n.o. partium .100000. & ſumpta dicta .n.h. vt ſinus dictarum partium, dabit nobis angulum .n.o.h. quæſitum gra .44. min .4. qui per tabulas Alfon ſi inuentus eſt gra .44. min .2. par huic, vt dici poteſt. + Quiangulus gra .44. minu .4. collectus cum angulo veri centri iam ſuppoſito graduum .151. minu .20. & cum an-gulo augis eccentrici Martis, ſimiliter ſuppoſitæ grad .135. min .5. dabit nobis ſum-mam veræ diſtantiæ Martis à principio Arietis grad .330. min .29. quod aliud non ſignificat, niſi quod Mars inuenietur in minu .29. primi gradus Piſcium. + Et Stofle-rus in ſuis ephemeridibus ponit eum in .22. minuto dicti primi gradus, cuius diffe- + + rentia à tabulis eſt minut .5. tan + + , & à meo cal-culo min .7. vide licet minima. +

+
+
+ +
+
+

+ Nunc autem nolui ſumere ip-ſum angulum æ-quationis à tabu lis propter duas rationes, primũ quia ne hic qui-dem repræhen-for in hoc voluit credere dictis ta bulis. + Sed id vo-luit videre pro-prijs oculis ĩ ſua theorica Martis. + Vbi ĩuenit quod linea .o.n. tranſit per gra .16. + Arie tis. + Secunda ra-tio eſt, vt videa-tur quod dictæ tabulæ rectè ſupputatæ ſunt, ſuper dictis ſuppoſitis. +

+

+ Sed vt videat quantus ſit medius motus Martis die .29. + Mai colligit fruſtatim, eleganter colligere poterat, vna opera in columellis ipſius medij motus eiuſmodi ſtellæ per eram eiuſdem temporis, quæ erat .2. primarum ſexagenarum .33. ſecunda rum .32. tertiarum, et .52. quartarum. +

+

+ Primum deinde ſuppoſitum quod ſcribit, ſcilicet, quod diameter epicycli ſum-ptus in longitudine media ſit ſignorum .2. & grad .19. vti ſuperfluum eſt, ita etiam fal ſum, nam eiuſmodi diameter in dicto loco, non occupat ad centrum mundi plus quã gra .66. min .28. ideſt ſigna .2. gra .6. min .28. quia proportio .o.c. ad ſemidiametrum epicycli in eiuſmodi loco eſt ut partium .60. minu .18. ad partes .39. min .30. quę duę lineæ intellectę, vt latera vnius trianguli rectanguli, habebunt pro baſi aliam lineam partium ſimilium .72. mi .5. + Quæ intellecta vt ſinus totus dabit ſemidiametrum epi-cycli partium .54798. tanquam ſinum ſubiectum angulo gra .33. min .14. pro medie tate illius, quod quæritur. +

+

+ Nec prætermittenda mihi videtur ratio, qua credere poſſumus, hunc cogi-taſſe, quod diameter epicycli compleat ſpatium duorum ſignorum cum gradibus. 19 quæ quidem ratio alia eſſe non poteſt, niſi quod cum iſte inuenerit, in comẽtarijs Theoricarum, ſemidiametr um huiuſmodi epicycli eſſe partium .39 min .30. talium qualium ſunt .60. illæ quæ ſunt ſemidiametri huius eccentrici, dictas igitur partes .39 mi .30. hic putauit eſſe gradus Zodiaci, & propterea dixit diametrũ huiuſmodi epicy cli eſſe ſignorũ duorũ, & gra .19. qui numerus .79. duplus eſt numero .39. dimidio hoc autem dixit accidere in longitudinibus medijs, quia ſi hic intellexiſſet de pro-portione horum duorum diametrorum, quæ eſt ut .120. ad .79. non ſpecificaſſet lo- + + cum epicycli, cum ipſa proportio nullo modo alteratur exiſtente epicyclo vbi volue ris ipſius circunferentiæ eccentrici, ſed angulus in centro mundi, cui ſubiacet dictus diameter epicycli, bene alteratur, propter inæqualem diſtantiam centri epicycli ab ipſo centro mundi. + At ſi de tali angulo inferre voluiſſet, iam probaui ipſum cõ-tinere ſolum gra .66. minu .28. exiſtente centro epicycli in longitudinibus medijs & non gra .79. vt ipſe dicit. +

+

+ Omitto poſtea, quod vbi mentionem facit coniunctionum Solis cum Marte au-gium & earum oppoſitorum, non explicat an intelligat de veris an de medijs. + Nam ſi ex eius modo loquendi accipiatur eum loqui de veris multum erraret. +

+

+ Sed quia iam tibi moleſtum eſſe inciperet ſi diutius te detinerem in his conten-tionibus aſtronomicis, vlterius non diſputabo. + Satis enim hactenus explicaui ſentẽ-tiam meam, vt oſtendiſſe videor quam mihi iucundum ſit tibi morẽ gerere. + In quo etiam hnmanitati tuæ gratiam habebo, quũ petitione tua occaſionem mihi de deris efficiendi, vt tum amici tui (amant enim te omnia ſublimia ingenia) tum alij, ſi quã falſam opinionem ex huius Benedicti Altæuillæ ſcriptis ſumpſiſſent, relinquant, & per te hoc beneficium à me conſequantur, & huiuſmodi occaſionem, & iuuandi hominum ſtudia & tibi gratum faciendi, honorificum, & per gratum mihi fuiſſe in-telligant. + Vale & me vt ſoles ama. +

+

+ Taurini pridie Kal. + Octobris .1581. +

+
+
+ De probatione diuiſionis numerorum. + AD EVNDEM. +

+ INter alia quæ à me ſcire cupis, vir doctiſſime, hoc vnum eſt, vt ex literis tuis ac-cepi, vnde ſit vt priſci noſtri probatione numeri nouenarij potius quam ſepte-narij vſi fuerint, & qua ratione non idem proueniat ex probatione numerorum octonarij, ſenarij, vel quinarij, aut cuiuslibet alterius: + Vnde pariter oriatur quod in partitionis probatione neceſſum ſit probationum euentus multiplicare cum proba-tione diuiſoris, ac eam quæ eſt producti poſtea cum probatione fractionis in ſum-mam colligere, & c. + Ad hæc in primis reſpondeo, cum aliquoties accidere poſſit ta les probationes nos fallere poſſe, idq́; fi in tali ſumma ſimilis numerus, ut puta ſe-ptem, aut nouem, plus vel minus æquo iuſtouè poſitus fuerit, attamen per raro eueni re poteſt, vt quis per nouenarium potius quam per ſeptenarium decipiatur. + Exem-pli gratia, ponamus ſummam eſſe .100. quam numerus nouenarius vndecies ſolum ingreditur, at ſeptenarius quatuordecies, vnde quis ſępiꝰ ex ſeptenario, hacratione, quam ex nouenario numero ſe poſſe errare facile depræhendet, efſi ex probatione nouenarij magis quam ſeptenarij, vt practici ſcribunt, duabus de cauſis errare poſſi-mus. + Alia tamen ratio mihi ſuppetit, ob quam credibile eſt ipſos potius nouena-rio adiutos fuiſſe, quam ſeptenario, quæ eſt ob ſui cum velocitatem tum facilitatẽ, neq; enim in ſeptenario eſt adeo facilis. + quamuis, tam vna quam altera aliud non ſit, quam numerorum ordines diuidere (ſi de ſummis primo loquamur) aut è ſumma ſuperſluum ordinum colligere, & videre an idemmet ſuperfluum ex eadem ſumma emanet, attamen cum modus, qui in hoc adhiberi poteſt in nouenario quã in ſeptenario velocior ſit, & ob id probationem nouenarij ſeligunt potius quam ſeptenarij. +

+ +

+ Verum nolo te in ea, quæfalſa eſt, opinione conſiſtere, nonidem, & cum octona-rio, ſenario, vel quinario, aut quouis alio numero poſſe efficere, cum eademmet ra tio, quæ in ſeptenario, aut nouenario, ẽt in cæteris perhibeatur. + Ponamus exemplũ hos tres or dinum numeros velle ſupputare, quorum primus ſit .679. ſecundus .846. & tertius .935. & illorum ſummã .2460. nunc maiorem numerum primi ordinis ab octonario menſi, proijciendo, remanebit .7. deinde maiorem numerum demendo à ſecundo or dine, reſiduum erit .6. ac ſi idem in tertio ordine fecerimus, erit nobis re-liquum .7. + Demum tria hæc reſidua in vnum collecta .20. efficient, à quibus ſi nume rum maiorem ab octonario menſum dempſeris, ſupererunt .4. & totidem à ſumma .2460. remanebunt, reiecto maiori numero ab octonario menſo. + Atque idem me-dio quouis alio numero, euenire poteſt. +

+

+ Cuius ratio tam perſe clara atque euidens eſt, quod ſi ſummam trium reliquorũ, quæ eſt .20. à ſumma .2460. ſubduxeris, remanebunt .2440. pro ſumma trium nume rorum dictorum trium ordinum ab octonario menſorum, cui numero addito .16. pro maiori numero ſummę reliquorũ, qui ab octonario menſus ſit, ſupererunt .4. + At ſi per ſenariũ experimẽtũ feceris, remanebit .o. & ſic de reliquis per ordinem procedẽdo. +

+

+ Verum poſſes ſciſcitari, quare velocius, exceſſus ordinum, potius per noue-nariũ, quam per cæteros numeros, prout docẽt practici, inueniri queat, videlicet ag gregando prius duas figuras numerorum primæ ſummæ, deinde alias duas. + Exem-plum ſit primus ordo .679. colligendo .6. et .7. faciunt 13. & cum hæc ſumma ſit dua rum figurarum, ſupputantur & ipſæ, è quibus prodeunt .4. & conſimilis erit proba-tio numeri .67. facta per .9. quod idem eſt, ac ſi quis diuidat .67. per .9. ex quo reli-qui erunt ſemper .4. +

+

+ At quo ratio huiuſce perſpicuè dignoſci poſſit, in primis ſciendum eſt, cuique ex ſe cognitum, atque exploratum eſſe, denarium numerum vnitate nouenarium ſu perare, & ex hoc ſequitur, ſex denarios continere in ſe ſex nouenarios, & ſex vni-tates. +

+

+ At ſex vnitates, vna cum .7. faciunt .13. & quia in .13. eſt denarius, igitur in illo erit vnitas ſupra .9. + Quæ vnitas addita ternario, præbet nobis ſuperfluum, per quod .67. ſuperat .54. iunctum cum .9. ſcilicet ſummam .63. +

+

+ Idem dicinon poteſt de octonario, ſeptenario, vel ſenario, & de reliquis, quo-niam numerus denariorum, in cæteris minoribus nouenario non præbet illico nu-merum exceſſus maioris numeri, qui à numero probationis menſus eſt. + Et quod di co de probatione aggregationis, idem intelligo de alijs operationibus, vt puta ſub-tractionis, multiplicationis, & partitionis ſeu diuiſionis. +

+

+ Vnde autem oriatur, vt in partitionis probatione opus ſit probationem euentus cum diuiſionis probatione multiplicare, & productum cum fractionis probatione ſupputare, ſeu aggregare, tibi non erit ignotum, quoties animaduerteris, quod productum ipſius euentus cum diuiſore, adiunctum fractioni, perpetuo ſe æquat nu mero diuiſibili. + Et quoniam numeri probationum ſunt partes, quæ remanent ex ipſis totis, detractis maioribus numeris ab eo dimenſis, quo pro communi men-ſura vtimur (prout .7. vel .9. aut alium numerum, quem voluerimus) par eſt vt ex ip-ſarum remanentibus partibus, velut ex ipſis totis idem fiat. +

+ +
+
+ De falacia operationis triangulorum ſphericorum. + AD EVNDEM. +

+ QVod diebus præteris tibi ſignificaui, idem nunc confirmo, ſcilicet ſphærico-rum triangulorum operationem ſæpe nos fallere, vt exempli gratia, ſi pro poſitus nobis fuiſſet triangulus .A.B.C. cuius angulus .A. nobis datus eſſet graduum .114. mi .o. & eius latus .A. B, graduum .67. min .5. & latus .A.C. graduum .45. mi .10. ſi reliquos angulos cum tertio latere etiam cognoſcere voluerimus, ex methodo .11 primi Copernici propoſitum obtinebimus. + vnde latus .B.C. eſſet graduum .89. min .30. angulus vero .C. graduum .57. min .14. angulus autem .B. grad .48. min .38. + Qua-re vltimus hic angulus .B. falſus eſſet, eo quod operatio paruorum triangulorum in cauſa eſt, quotieſcunque eorum latera tam breuia ſint, ut non eccedant vnum gra-dum, quare ipſorum angulorum veram quantitatem non tribuunt. + propterea igitur cum voluerimus veram quãtitatem ipſius anguli .B. oportet poſt quam inuenerimus angulum .C. mediante arcu .D.E. ſupponere alium polum in .B. deinde producere. + B A. vſque ad .d. et .B.C. vſque ad .e. imaginando .B.d. et .B.e. duas quartas eſſe magno-rum circulorum, extendendo poſtea .d.e. vſque ad interſectionem cum .A.C. & dem ordinem proſequendo, + tunc .e.d. nobis oſtendet angulum .B. eſſe gra .40. mi .22 quæ erit eius vera quantitas. + Cuius quidem rei experientiam poſſumus etiam fa-cere, hoc modo, eſto, exempli gratia, quod nobis datus ſit angulus .C. graduum .57. min .14. cum latere .A.C. gra .45. min .10. & latus .B.C. gra .89. min .30. + Tunc ſi ordi-nem .11. dicti lib. ſe quemur, obtinebimus intentum, hoc modo ſcilicet ſupponendo in .A. polum, & non in .B. ducendo etiam .A.B. et .A.C. ſed .A.B. vſq; ad gra .90. du-cendo poſtea .D.E. ita quod ab omni parte concurrat cum latere .B.C. producto, vn de tam .f.C.B.F. quam .f.D.E.F. erunt ſemicirculi magnorum circulorum. + quare .C.D. nobis cognitus erit gra .44. min .50. & ſic etiam angulus .D.C.f. gra .57. min .14. ex 4. dicti lib. poſtea habebimus .F.l. gra .60. min .54. & angulum .f. gra .53. mi .24. aggre gatum poſtea .f.C. cum .C.B. habebimus .f.B. gra .150. min .24. qui ſi a ſemicirculo dẽ ptus fuerit, nobis remanebit .B.F. gra .29. mi .36. cum angulo .F. cognito ſit æqua- + + + lis .f. eius oppoſito. + Vnde ex dicta .4. co-gnoſcemus angulum .B. gra .40. min .31. qui ferè æ qualis eſt ſuperiori iam inuen-to, nec ab ipſo differt niſi per min .9. quæ quidem differentia parua eſt reſpectu al­ + + terius differentiæ quam ſupra inuenerimus. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Superius enim dixinon eſſe ponendum polum in .B. eo quod .B.C. ſit gra .89. mi .30. vnde nobis prodijſſet triangulus .f.C.D. trium valde paruorum laterum, quorum latus .C.D. eſſet gra .o. mi .30. & latus .f.l. gra .o. mi .55. & latus .F.D. gra .o. mi .47. vn-de angulus .f. gra .32. min .40. falſus eſſet, qui quidẽ poſtea nobis daret .D.E. gra .45 minu .16. falſum ſimiliter. +

+
+
+ De paßione circuli bactenus incognita. + AD EVNDEM. +

+ DVbitandum quidem eſt quin paſſiones circuli innumerabiles penè ſint, quę quidem omnes ferè caſu inueniuntur, vt mihi nunc accidit, quam tibi mitto, hæc autem eſt, quòd quadratum lineæ .a.g. in figura hic ſubſcripta ſemper æquale eſt ei producto, quod fit ex .a.e. in diametro circuli .g.c.b. ſimul ſumpto cum quadra to inſcriptibili in dicto circulo, & ſimul cum quadrato lineæ .a.b. contingẽtis ipſum circulum, ſupponendo .a.g. per centrum ipſius circuli tranſire. +

+

+ Pro cuius demonſtratione à centro .e. duco ſemidiametrum .e.c. perpendicularẽ ipſi .g.a. & à puncto .c. ad .a. duco .c.a. quæ ſecabit circunferentiam ipſius circuli in cto .d. eo, quod angulus .c. acutus eſt. + Nunc ex .35. tertij, productum .c.a. in .a.d. æqua le eſt quadrato .a.b. productum autem .a.c. in .d.c. æquale eſt quadrato inſcriptibili in circulo .g.c.b. ex .130. primi Vitellionis, ĩ qua propoſitione ipſe Vitellio ſupplet pro eo, quod in quinta propoſitione libri de lineis ſpirabilibus Archimedis deſideratur, ſed quadratum .a.c. æquale eſt ijs duobus productis. per .2. ſecundi Eucli. ergo qua-dratum .a.c. æquale erit quadrato inſcriptibili in circulo .d.c.g. & quadrato .a.b. ſed quadratum lineæ .a.c. æquale eſt duobus quadratis, hoc eſt lineæ .a.e. & lineæ .e.c. ex pitagorica, + quare ex communi conceptu duo quadrata lineæ .a.e. & lineę .e.c. hoc eſt lineæ .e.g. quod idem eſt, æqualia erunt duobus iam dictis, hoc eſt inſcriptibili, & ei, quod fit ex .a.b. ſed quadratum lineæ .a.g. æquale eſt quadrato lineæ .a.e. & qua drato quod fit ex .e.g. & duplo illius quod fit ex .a.e. in .e.g. hoc eſt producto .a.e. in diametrum. + Quare quadratum lineæ .a.g. æquale eſt quadrato circunſcriptibili, & quadrato lineæ .a.b. & producto lineæ .a.e. in diametrum circuli .d.c.g. +

+

+ Breuiori etiam methodo demonſtrare poſſu + + mus quadrata lineæ .a.e. et .e.g. æqualia eſ-ſe quadrato circunſcriptibili, & quadrato lineæ .a.b. ducendo lineam .e.b. quæ æqualis eſt lineæ .e.g. tali methodo, hoc eſt, conſiderando, quod quadratum inſcriptibile ſemper duplum eſt qua drato ſemidiametri, vel medietati circumſcri-ptibili, quod quidem nihil aliud eſt, niſi æquale eſſe ijs duobus quadratis, hoc eſt lineæ .e.b. & li-neæ .e.g. ſed quadratum lineæ .a.e. æquale eſt iis duobus quadratis, hoc eſt lineæ .a.b. & lineæ .b.e. vnde quadrat um lineæ .a.e. cum quadrato lineæ .e.g. æquale eſt quadrato circunſcriptibili, ſimul collecto cum qua-drato lineæ .a.b. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ Demonstrationes quarundam propoſitionum de quibus agit Cardanus capite primo libro .16. de ſubtilitate. + AD EVNDEM. +

+ EA quæ Cardanus in primo cap. lib. 16. de ſubtilitate ita ſcribit, quod ſi diame-tros producatur extra quantumlibet, alia verò diametro in centro ſecetur ad rectos, ex huius fine &c. quæ quidem ſecundum illum eſt vndecima proprietas cir culi, quoniam te id non intelligere ſcribis, idemq́; dicis etiam de duodecima, & ſi-militer de tribus illis paſſionibus, quas ipſæ communes facit circulo, defectioni, ſeu ellipſi, & hyperboli, tibi breuiter reſpondebo. +

+

+ Circa vndecimam proprietatem circuli verum dicit. + Imaginemur circulum .p.d.q. à duabus diametris, inuicem ad angulos rectos coniunctis, diuiſum .p.d. et .d.g. di uidatur enim quarta .q.d. per quot partes æquales volueris, mediantibus punctis .b.a.o. ducanturq́; ab ijſdem punctis tot perpendiculares diametro .d.g. quæ ſint .b.m.a.n. et .o.s. quæ quidem erunt parallelæ diametro .q.p. coniungatur deinde extremitas .d. diametri .d.g. cum primo puncto .b. & protrahatur .d.b. vſque ad concurſum cum diz metro .p.q. protracto in puncto, h. + Nunc dico .q.h. quæ adiacet diametro .q.p. æqua-lem eſſe omnibus dictis perpendicularibus, quapropter coniungantur puncta .m.a: n.o. et .s.q. & producantur vſque ad adiacentem diametro .q.p. in punctis .c. et .e. vn de habebimus angulos .b.a.o.q. inuicem æquales ex .26. tertij, cum verò .o.s.a.n. et b.m. parallelæ ſint ipſi .p.h. + tunc anguli .b.h.c: a.c.e: et .o.e.q. æquales erunt angulis .d.b.m: m.a.n. et .n.o.s. ex .29. primi: + quare anguli .h.c.e.q. erunt inuicem æquales, vnde ex .28. eiuſdem .b.h: m.c: n.e. et .s.q. erunt inuicẽ parallelę, & ex .34. e.q. æqualis erit .o.s. et .e.c. æqualis .n.a. et .m.b. æqualis .c.h. verum eſt igitur propoſitum. +

+

+ Duodecima vero ꝓprietas eſt, ut ſi fuerit circulus .a.b.e.q. cuius duo diametriad rectos coniuncti ſint .a.e. et .q.b. & diameter .a.e. protractus indeterminatè ad partem e. + tunc ſi ab extremo .b. diametri .q.b. ducta fuerit .b.n.u. extra circulum, ſeu .b.u.n. in tra circulum, vt in ſubiecta figura patet, ita vt ſecta ſit à circunferentia circuli in cto .n. vel à diametro in puncto .u. ſemper id quod fit ex .u.b. in .b.n. æquale erit qua-drato inſcriptibili in dicto circulo, hoc autem diuerſimodè cognoſci poteſt, tribus enim modis ego inueni, quorum primus ita ſe habet. + Nam ſi punctus .u. fuerit ex-tra circulum, ducantur .b.e. et .e.n. & habebimus duos triangulos .b.n.e. et .b.e.u. ſimi les inuicem, eo, quod angulus .b. communis ambobus exiſtit, & angulus .b.n.e. æqua lis eſt angulo .b.e.u. quod ita probatur, nam angulus .b.n.e. cum angulo .b.a.e. (ducta cum fuerit .b.a.) æquatur duobus rectis ex .21. tertij, ſed ex quinta primi angulus .b.e.a. ęqualis eſt angulo .b.a.e: + quare angulus .b.n.e. cum angulo .b.e.a. ęquatur duobus rectis, ſed ex .13. eiuſdem angulus .b.n.e. cum angulo etiam .e.n.u. æquatur duobus re ctis, ergo angulus .e.n.u. æquatur angulo .b.e.a. + quare angulus .b.n.e. æquatur etiã an-gulo .b.e.u. vnde ex .32. eiuſdem reliquus angulus .b.u.e. æqualis erit reliquo angulo b.e.n. latera igitur erunt proportionalia ex .4. ſexti, vnde ita ſe habebit .u.b. ad .b.e. vt .b.e. ad .b.n. ex .16. ſexti igitur verũ erit propoſitum. +

+

+ Sed ſi punctus .u. intra circulum fuerit, triangulus .b.e.n. ſimilis erit triangulo .b.u.e. nam angulus .b. ambobus communis erit. + Angulus vero .b.n.e. ęqualis eſt angulo .b.e.u. ex .26. tertij, + quare ex .32. primi reliquus angulus .b.e.n. æqualis erit reliquo + + angulo .b.u.e. vnde ex .4. ſexti eadem proportio erit ipſius .b.n. ad .b.e. quæ .b.e. ad b.u. + quare ex .16. eiuſdem patebit propoſitum. +

+

+ Secundus autem modus ita ſe habet, ducta .q.n. habebimus duo triangula ortho-gonia ſimilia inuicem .b.q.n. et .b.u.o. eo quod angulus .b. communis ambobus exi-ſtit, + quare ex .4. ſexti ita ſe habebit .u.b. ad .b.o. vt .q.b. ad .b.n. vnde ex .15. eiuſdem quod fit ex .u.b. in .b.n. æquale erit ei, quod fit ex .q.b. in .b.o. + Sed ex .16. eiuſdem, fit ex .q.b. in .b.o. ęquatur quadrato .b.e. quia .b.e. media proportionalis eſt inter dia metrum & ſemidiametrum eiuſdem circuli. ex .4. eiuſdem, + quare quod fit ex .u.b. in b.n. æquale erit quadrato ipſius .b.e. +

+

+ Tertius modus adiungitur, & eſt quod cum quadratum .u.b. exiſtente .u. extra cir-culum æquale ſit ei, quod ſit ex .u.b. in .b.n. ſimul ſumpto cum eo, fit ex .u.b. in .u.n. ex ſecunda ſecundi, & idem quadratum .u.b. æquale duobus quadratis .u.o. et .o.b. ex penultima primi, ideo duo dicta producta æqualia erunt dictis duobus quadratis .o. + + u. ſcilicet et .o.b. ſed quadratum o u. æquatur ei, quod fit ex .a.u. in .e.u. & ei quod fit. ex .o.e. in ſe ipſam ex .6. ſecundi, + quare duo dicta producta æqualia erunt duobus dictis quadratis, o.b. ſci licet. et .o.e. & ei quod fit ex .a.u. in .u.e. ſed quod fit ex b.u. in .u n. æquale eſt ei quod fit ex .a.u. in .u.e. ex .35. 3. relinquit̃ ergo vt id fit ex .u.b. in .b.n. æqua-le ſit duobꝰ quadratis .o.b. et .o.e. + quare & quadrato ipſius .b.e. ex Pitagorica. +

+
+
+ +
+
+

+ Siautem pũctũ .u. fuiſſet intra circulum idem eueniret. + Nam quadrato .b.e. æquãtur duo qua drata .o.b. et .o.e. ſed vice qua-drati .o.e. dicemus quadratũ .o.u. cum eo quod fit ex .a.u. in .u.e. ex .5. ſecundi, id eſt quadratum .o.u. eo quod fit ex .b.u. in .u.n. ex .34. tertij, vnde quadratum b.e. æquale erit quadrato .o.b. & quadrato .o.u. ideſt quadrato b.u. ex Pitagorica ſimul pro-ducto .b.u. in .u.n. ideſt producto n.b. in .b.u. quod æquale eſt qua drat o.b.u. cum producto .b.u. in u.n. ex .3. ſecundi. +

+

+ Circa tres paſſiones commu-nes poſtea circulo hyperboli, & defectioni notandum eſt primã patere ex .36: primi Pergei, ſe- + + cundam verò ex .37. et .38. eiuſdem, + propterea quod in .37. probat mediante maiori diametro ipſius hyperbolis & defectionis, In .38. autem mediante minori diametro ordinatè ad maiorem. +

+

+ Tertia autem paſſio, non niſi circulo conuenit; + pace ipſius Cardani dictum ſit. +

+

+ Quapropter ſit circulus .q.o.b. cuius diameter ſit .q.b. contingentes vero ab extre mitate diametri ſint .d.b. et .q.g. per punctum autem .o. quoduis, ipſius circũferentiæ, tranſeant .b.o.g. et .q.o.d. + tunc dico productum .q.o. in .q.d. vel .b.o. in .b.g. ęquale eſ-ſe quadrato .q.b. quod ita probo. +

+

+ Nam angulus .q.b.d. ſeu .b.q.g. rectus eſt ex .17. tertij Eucli. et .b.o.q. ſimiliter re-ctus ex .30. ipſius lib. angulus verò .b.q.d. ſeu .q.b.g. communis eſt. + quare .b.q. media proportionalis erit inter dictas lineas .q.d. et .q.o. & inter .b.g. et .b.o. + Vnde ſequetur propoſitum ex .16.6. Eucli. +

+

+ Sed ſi circa diametrum .q.b. mente fingamus aliquam elipſim, quætangat ipſum + + circulum duobus punctis me-diantibus .q. et .b. (nam pluribus eſſet impoſſibile, ex .27. quarti Pergei) clarè patebit, quod ctus .o. erit extra circunferentiã ipſius defectionis, + quare ipſa cir cunferentia ſecabit .b.g. vel .q.d. in alio puncto, vnde ipſi non occurret id quod probauimus de circulo. +

+
+
+ +
+
+

+ Admiratus etiam ſum, ipſum Cardanum dicere hyperbolem ita vocari, eo quod angulus con tentus ab axe ipſius figuræ, & à latere trigoni in hyperbole ma-ior ſit quam in parabole, quod eriam confirmat paulo inferius, nam hoc verum non eſt, imo fal ſiſſimum. + Talis enim ſectio ita nominata fuit, hoc eſt hyperbo les, ſimili ratione, qua elipſis ſeu defectio etiam vocata fuit, nam ſicut in ipſa defectione quadra-tum ordinatę .l.m. minor eſt pro ducto lineæ .e.m. in .e.t. per figu ram ſimilcm producto .d.e. in .e.t. quæ eandem obtineat altitu-dinẽ ipſius .e.m. vt ipſe Pergeus monſtrat in .13. primi lib. ita in hyperbole dictũ quadratum ex cedit quantitatem illius figuræ, per ſimilem dictæ vt in .12. ipſiꝰ Pergei facilè videre eſt. + ſed prę­ter illas paſſiones, quas notat + + Cardanus in ſupradicto capite, multæ aliæ ſunt, cum corollarium primæ tertij Eu-cli. ſit paſſio propria ipſius circuli, & idem dico de propoſitione .3. 4. 7. 8. 9. 11. 12. 13. 14. 15. 17. 18. 19. 20. 30. 31. ipſius tertij lib. nec non de .8. 9. ct .10. tertijdecimi, & de prima .3. 4. 5. 6. et .7. quartidecimi eiuſdem. + Idem infero de ea quod ſcrip ſi Ma rio Nizzolio, Franciſco Vimercato, Franciſco Contareno, Angelo Agrimenſori, & de alijs nonnullis à me excogitatis. +

+
+
+
+
+ DE FINE CORPORVM COELESTIVM, & eorum motu. + Illuſtri vire, Philiberto Pingonio Sabaudo Cuſiacenſium Baroni. +

+ CVm antea meo nomine Sebaſtianus noſter omnia ferè tibi retuliſſet, inter alia, quæ relin quebantur tibi dicẽda, hoc vnum erat, quod ſi abſque lumine ſupe-riori, in quem finem facta fuerint corpora cœleſtia ſcire deſideras, & humanam ra-tionem ſequi volueris, putandum tibi non erit ea ſolum effecta eſſe, vt tam vile cor pus, vt eſt terra aquis irrigata, animalia, & plantas regant, cum ea corpora ſint diuina, in numero incompręhenſibilia, maximis ma gnitudinibus, & motibus velocisfimis, prædita, id etiam minus putabunt hij, qui opinionem Ariſtarchi Samij, & Nicolai Copernici ſequuntur, quorum ratione fieri non poteſt, vt credant, eius, quod ex vni uerſo reliquum eſt, alium finem non habere, quam regimen huius centri epicycli Lu naris, vt illorum more loquar. + Quã enim turpe eſſet ſi centra aliorum epicyclorum planetarum tali regimine priuarentur, id quod nullo modo cum ratione conſentit, ſi tam vera eſt ea opinio, quemadmodum rationabiliorẽ eam exiſtimãt. + Neq; quid quam valet opinio Ariſtotelis, qui corpora cœleſtia, ab ortu, & interitu libera eſſe fentit. + dicens ſuperioribus fęculis, à noſtris antiquis nullam vnquam animaduerſam fuiſſe alterationem in cœlo, cum non videat ſi quis eſſet in cœlo, neq; etiam obſerua re poſſet alterationes quæ in terra, & circa terram fiunt, quæ in partibus, & non in to to ſpectantur: + vnde etiam fieri poteſt, vt in cœlo ſint particulares alterationes, quæ à nobis tamen, qui ab illis longè diſtamus, non compręhendantur, terra, mareq́; (quamuis minimum reſpectu ipſius terræ) ratione totius ita ſe ſemper habuerũt quẽ admodum ſeſe habere corpora cœleſtia videmus, ſed alteratio, ratione tantum ali-quarum minimarum partium quaſi inſenſibilium, ſi cum toto comparentur fit. + Quis enim ſcit, vt iam tibi dixi, quin, quemadmodum Luna circa terram voluitur, ipſaq́; terra ſit veluti centrum epicycli maioris eiuſdem, vt Ariſtarchus Samius, & Nico-laus Copernicus cenſuerunt; + ſic etiam Saturnus, Iupiter, Mars, Venus, atq; Mercu rius circa alia huiuſmodi corpora, huic terræ ſimilia, in orbem agantur, quaſi ſpecu-la, lumen Solis ſuo centro ex reflexione, deferentia (fuppoſita dico vera illorum opi nione) Nollẽ tamen tibi è mente excidere, vt aliàs te monui, ſi communis opinio vera eſt, neceſſario fatendũ ſit corpus ſolare, in æquatore reperitur moru diurno quolibet horę minuto, magis quã decẽ & ſeptẽ mille milliaria ꝑagere, ideſt paulo mi nus quam .18000. milliaria, Saturnum verò cum ſimiliter eſt in æquatore, eodem tẽ-poris ſpatio, quaſi tercentamille milliaria Italica conficere, & ſic per gradus alia cor pora velociora alijs moueri; + quæ quidem omnia, ſimplici gyro terræ circa ſuum + + axem (vt dicunt) tolluntur, quod ſufficit ad recipiendum lumen, & influentias illo-rum corporum. + Et ita, veluti princeps corporum vniuerſi, intra vnum an-num circa eam vertitur. + Ita etiam ſuſſiceret, vt ipſa terra circa dictum diuinum corpus ſolare, interſecando axem diurnum cum axe annuali (cum ab eo lumen, ca-lorem, & influentiam ſuſcipere debeat) circunuolueret̃. + Rationes autem a Ptolo-meo in contrarium adductæ apud ipſos, nullę ſunt, quia quęlibet pars (vt inquiunt) retinet naturam totius, præterquam aer, & aqua, quæ ipſam terram circundãt, pla nè eundem naturalem impetum motus obtineant, quitanto lentior eſt, quanto lon gius diſtat aer ab ipſa terra, ſecundum etiam talem opinionem, nulla neceſſitas fo-ret, vt locus fixarum terminaretur aliquibus ſuperficiebus, conuexa ſcilicet, & de-uexa. +

+
+
+ De Luce, Lumine, & Colore, De obiectuoculi, De lumine Luna, & Rubedine nubium. + AD EVNDEM. +

+ QVod proximè quærebas, an ſit lux aliqua, quæ à corpore lucido non proue-niat, mihi facilè ad conſiderandum videtur. + hic enim oportet, vt nos ad id quod perpetuò videmus referamus, exiſtimo autem te velle dicere lumen, non lu-cem, quia propriè lux, qualitas ea viſibilis appellatur, quæ eſt in corpore lucido, à quo quidem corpore lumen effunditur; + lumen verò, ea qualitas eſſe dicitur, quæ ex tra ipſum corpus reperitur, à luce, quæ in dicto corpore manet emanans. + vnde pa-tet, nullam lucem abſque corpore ſubiecto eſſe poſſe, id quod cum fieri quîret, idẽ de quolibet alio accidente dici poſſet, id eſt quod ex ſe, & abſque aliquo ſubiecto ſubſiſteret. +

+

+ Lumen deinde à luce proficiſci patet, penetrat diaphanum, neque aliquo mo-do ſuum actum oſtendit, niſi, aut per incidentiam, aut ratione opaci, ex reflexione, cuius ſuperficiei colorem induit. + Atque hæc eſt cauſa, vt inter crepuſculum matu-tinum, aut veſpertinum, nox etiam ſi ſit ſerena, adeo obſcura nobis appareat, quam-uis totum vniuerſum diaphanum, extra conum vmbræ, quæ ex terra prouenit ſit vn diq; radijs luminoſis Solis colluſtratum; + qui quidem radij, non niſi à ſuamet reflexio ne à Luna, & ab alijs ſtellis (vt corporibus opacis, quæ reſiſtunt lumini, ne vlterius penetrare poſſit, vnde retrò redit) comprehenduntur. +

+

+ Ais etiam propria viſus obiecta plura eſſe, nominans pro vno, colorem, & lucem pro alio. + Ego autem reſpondeo, obiectum oculi eſſe vnicum tantum, ideſt lumen. + Quod ad lucem ſpectat, iam tibi dixi, eam eſſe quandam qualitatem in corpore luci do, & non extra ipſum poſitam, à quo quidem corpore, cum non exeat, oculi obie-ctum eſſe nequit, ſed lumen quidem ab ipſa luce productum. + Color etiam, qui eſt in corpore colorato, obiectum oculi eſſe non poteſt, cum dictum corpus non deſerat, ſed lumen quidem ab eodem corpore reflexum, & huiuſmodi corporis colore tin-ctum: + vnde tam lumen incidens, quam reflexum colore eſt ſemper imbutum. +

+

+ Illud quidem coloratum eſt qualitate lucis corporis lucidi, a ut medij, per quod tranſit, ſed hoc colore corporis, à quo reflectitur. +

+

+ Neque etiam te ignorare volo, lumina reflexa colorata, non reflecti à puris pro-priisq́; ſuperficiebus corporum coloratorum, eo pauca corpora tam opaca repe-riuntur, ut immediatè lumen à ſuperficie propriè reflectãt, ſed lumen penetrat alim + + quantulum dicta corpora, & ita illorum colore afficitur, vbi verò non penetrat, non coloratur colore corporis illius. +

+

+ Sed vt ad propoſitum redeamus, dico lum en tantum eſſe viſus obiectum, quod ſi colore eſt imbutum, aut tale eſt ratione color ris lucis, quæ eum mittit, aut ratione me dij per quem tranſit, aut ratione corporis, vnde reflectitur, etſi ſuperficies corporis vnde lumen reflectitur eſſet omnino priuata colore, ſub aſpectum non caderet, vt etiam cum huiuſmodi ſuperficies læuigata, & polita eſt ſecundum continuitatẽ ſua-rum partium, videlicet, vt ſpeculi radio tamen non profundante, & ideo perfectiffi morum quorundam ſpeculorum ſuperficies non cernuntur, ſed lumen tantum re-flexum, colore alicuius alterius ſuperficiei, aut à luce, corporis lucidi, aut à me-dio per quem tranſit, conſpicitur. + Ego verò non aſſero colorem non eſſe quid di-uerſum à lumine, ſed imagineris lumen eſſe veluti animam, aut ſubſtantiam & colo rem corporis formam accidentalem, cum nullum lumen à ſenſu viſus percipi poſ-ſit, quod aliquo modo colore non ſit imbutum: + & eundem reſpectum quem ſonus ad auditum, lumen ad oculum habet, quia vt ſonus ſecundum eam velocitatem, quæ à motione aeris, aut aquæ, ex colliſione aliorũ corporum producitur ad euitan dum vacuum, a cutus, vel grauis ſentitur, ita lumen originem ducens à corpore lucido per medium diaphanum aeris, aut aquæ, aut alterius huiuſmodi corporis ad oculum tran ſit colorem lucis, aut medij per quod tranſit, aut vnde reflectitur induit. +

+

+ Quod verò Luna nullum ex ſe habeat lumen, ſufficiens inditium eſt nos ipſam tantò magis obſcuram videre, quantò magis in cono vmbræ terræ immergitur, & ſi eo tempore ipſam videmus rubeo colore affectam, hoc enim accidit, quia radij ſo lares vndequaque refranguntur à vaporibus ipſam terram circundantibus, quæ qui-dem refractio fit verſus axem coni vmbræ terræ, + & propterea vmbra dicti coni non eſt æqualiter obſcura, ſeu tenebroſa, circa vero axẽ ipſius coni, magis quam circa eius circũferentiã, obſcura vr̃, & quia corpus lunare tale eſt, vt facillimè recipiat qualecũ que lumen, quod etiam manifeſtè videtur dum ipſa Luna reperitur ſecundum lon-gitudinem inter Solem, & Venerem, quod pars Lunæ lumine Solis deſtituta, à lumi ne Veneris aliquantulum illuſtratur, quod ego ſæpè vidi, & multis oſtendi. + Propte-rea dum ipſa Luna in cono vmbræ terræ reperitur adhuc videtur. + Rubedo etiam il-la nubium poſt Solis occaſum, vel ante ortum, aliunde non prouenit, niſi à qualitate vaporũ, per quos ſolares radij tranſeunt, à quibus vaporibus, tali colore ipſi radij afficiuntur, eomet modo quo radius, cuiuſuis corporis lucidit, trãſiens per vitrum, ſeu aliud diaphanum coloratum. +

+ +
+
+
+
+ DE ICTV BOMBARDAE SECVNDVM diuerſas eleuationes. Et de quibuſdam erroribus Nico-lai Tartaleæ, circa idem. + Fllustri D. Ioſepho Cambiano ex Ruffia Dominis, aquiti ſtrenuo, & tormentis bellicis Serenißimi Ducis Sabaudia Prafecto. +

+ EXcogitaui quędam dum ocio frui licuit per abſentiam Ducis Sereniſſimi, quæ ad te ſcribere placuit, vt ſi probaueris in lucem quandoque profer-re non dubitem, ſi deſpexeris, ocius ſupprimam, ſunt autem huiuſmodi. +

+

+ Vnde fiat vt tormentum bellicum vehementi feriat ictu ſuperius delato quam orizontali, vt Tartalea ſcribit, quæſito ſecundo libr. primi quæſitorum, à ne-mine adhuc (quod ſciam) traditum eſt. +

+

+ Rationes verò Tartaleæ nullius ſunt momenti, quia ſi validæ eſſent, ſequeretur vt inclinata bombarda, adeo vt angulus ſub orizonte factus æqualis eſſet ei, qui ſu pra orizontem eſt, ictum bombardę in vtroque huiuſmodi ſitu eundem eſſe futurũ. + & ſi aliqua differentia oriretur ratione granitatis pilæ ab ipſa bombarda emiſſæ, hoc fieret, vt ſcilicet velocior eſſet in motu inclinato quam in eleuato cum pondus, mo-tui adeo non opponatur. + Id quod non ita se habet, vera enim cauſa vnde fiat, vt bom barda eleuata vehementius feriat, quàm ea quæ eſt minus alta, eadem eſt ferè, in ge-nere, cum ea, qua aliquod corpus materia magis denſa, ſed ſimile & ęquale alteri cor pori materiæ minus denſæ velocius mouetur ab vna eademq́ue, aut æquali vi compulſum. + Eſt eadem etiam in ſpecie ei, qua maiorem effectum producit puluis, qui in locis ſubterraneis ponitur quum vaſis optimè colligatis ferro in-cluditur. + Eſt etiam ſimilis ei, qua longius impellitur pila, qua ludimus, ab ali-quo inſtrumento ligneo, quando percutitur contra, quam cum ſecundum ſuum mo-tum proijcitur. + Id quod inde fit, quia virtus mouens maiori vi, & intenſiori huiuſ-modi corpus percutit, quia corpus quod moueri debet, quanto magis reſiſtit virtu-ti mouenti (certum tamen terminum præſcribendo) in exiguo eo temporis ſpatio, tanto maiorem virtutem colligit, quæ ipſum deinde tanto cum impetu mo-uet, & tanto magis impellens concomitatur, vt maiorem effectum efficiat, quam ſi ad mouendum ſeſe facilè reddidiſſet. + Atque hoc ſupradictis ictibus eleuatis acci-dit, quia grauitas pilæ, ea eſt quæ reſiſtens virtuti mouenti, dat ei commoditatem colligendi dictam virtutem, multo magis quam eſſet ea, quæ ad depreſſiorem eleua uationem eam ĩmpelleret. + Et quia huiuſmodi multiplicatio virtutis, nullam propor tionem cum pondere pilæ gerit, volo inferre quod dum colligitur tanta virtus, col-ligitur multo plus eo, quod ad impellendam dictam pilam ſufficeret, ratione magnæ velocitatis augumenti, quia quanto plus temporis ei conceditur ad commutandam puluerem in ignem, tanto maior quantitasignis progignitur, vnde fit, vt tanto ma-iori loco indigeat, quamobrem tanto magis impellit, ſed vt dixi, tanta cum veloci-tate adauget̃, vt huiuſmodi virtus longè ſuperet reſiſtẽtiã põderis pilæ, & ſic eſt cau fa, ut effectus, quod experiẽtia innot eſcit producat̃. + Sed ea ratio, qua ſeſe idẽ author in tertio quæſito ad aliquod impoſſibile, circa iter ipſius pilæ Legatum Hiſpanum + + reducere putat, nullo fundamento nititur, quia non eſt ſemper dicendum, quod quã to velocior ſit quædam pila, tanto rectius moueatur, quia ei dici poſſet, vſque ad cer tum quendam terminum velocitatis, per tantum ſpatij eam aptam eſſe, vt recta per fectè moueatur, ſed ſi velocius iret, non tamen futurum, vt per idem ſpatium re-ctius moueretur, ſed quod per longius ſpatium recta motum perageret, & ſic nihil haberet quod replicaret, præter quam quod ipſe ſupponit id quod in 18. quæſito negat, in quo ait pilam uicinam orificio, non adeo uelocem eſſe, quam cum aliquan-tulum ab eodem eſt rem ota, ratione reſiſtentiæ ſui cyllindriaerei. + Sed quod pila, recta eat quanto altior, aut depreſſior bõbarda erit, fit, quia linea inclinationis na turalis cum linea inclinationis uiolentæ angulum rectum non facit, + unde quanto lon gius diſtat à recto huiuſmodi angulꝰ, ſiue ſit acutus ſiue obtuſus, tanto minorem uim habet, eodem planè ferè modo quem tertio capite mei tractatus de rebus mechani cis deſcripſi. + Quia in ictibus eleuatis, iter inclinationis violentæ ipſius pilæ verſus terminum ad quem, incipiendo à loco ipſius pilæ cum itinere inclinationis natura-lis, angulum obtuſum, & in ictibus inclinatis acutum conſtituit. + Neque etiam hic prætermittam notatu dignum errorem, quem Tartalea eodem loco committit, putet indifferenter aliquod corpus impellere, aut percutere maiori impetu cum eſt in itinere recto. + Quia ſequeretur quod aliquod corpus graue perpendiculari-ter ſurſum verſus proiectum, in qualibet parte ſui itineris, ſemper fortius percute-ret, quam in qualibet parte itineris alterius cuiuſuis eleuationis obliquæ, quod quã ſit falſum, tibi conſiderandum relinquo. +

+

+ Eſt etiam falſa ea ratio, quam in quarto quæſito idem adducit, quia aer in motu non tantum durat, quantum ipſe putat, imò huiuſmodi violenta agitatio, citò ceſſat & citius etiam, quam ſi extra aliquam bombardam cum tanta violentia impulliſſet ſaceum plumis plenum. +

+

+ Ratio etiam quam in .18. quæſito de eo, quod pila pertran ſeat illud corpus cyllin dricum aereum adducit, eſt planè vana, quia ſtatim aer, qui prius in bõbarda erat incluſus, extra ipſam erũpit, cedit, à pilaq́; diuiditur, vt ſi nunquam eam figuram in-duiſſet, neque aer ambiens ei reſiſtit. + Sed quod velocior ſit in certa quadam diſtan tia, quam in principio erat, ſi hoc verũ eſſet, ab alia cauſa dependeret, quæ partim ſi milis eſſet ei, quæ efficit, vt corpora in motibus naturalibus, cum longius diſtant à ter mino vnde naturaliter ſeſe mouerunt, ſint velociora, quia per aliquod ſpatium hu-iuſmodi corpus moueretur quemadmodum motu naturali cietur. +

+

+ Ratio autem eius quare pila, aut globus bombardæ ſibiletab eodem in ſeptimo quæſito nil valet, quia hoc fit cum pila aliquam paruam concauitatem habet. +

+

+ In .27. autem quæſito ait, quod retrotrahendo ſignum, ictus altius tenderet, quod poteſt etiam eſſe falſum, cum hocnon ſit neceſſarium, quia pila dum deſcendit, for-taſſe tangeret ſcopum. +

+ +
+
+ Deerroribus Ioannis Stadij. + AD EVNDEM. +

+ FIguram quam ponit Ioannes Stadius pag .147. in lib. ſuarum tabularum Prute-nicarum, à Nicolao Copernico ſumpſit pag .64. à tergo in libr. reuolutionum cœleſtium, ſed ipſe Stadius eam non intellexit, omitto, quod mutauerit characte-res ipſius figurę, vt illa ſua videatur, quod nihil refert, alterat etiam demonſtrationẽ, ſed ipſum putare .i.K. perpendicularem à centro circuli ſemper dependere, eſt intol lerabilis error; + nec vnquam verificatur hoc, niſi quando punctum .K. interſectionis diametrorum parallelorum, forte reperitur in axe mundi. + Reliqua verò ſuæ demon ſtrationis, ſi non intelligis, minimè miror, eo quod ipſemet Stadius ſeipſum confun dit. + Veram autem demonſtratio nem huiuſmodi figuræ in dicto libr. Copernici cla-rè videbis. + Quod verò diuersè cogitaui nunc acciptito. +

+

+ Cum nobis cognita ſit maxima ecclipticæ declinatio, vt puta .a.c. ſi latitudo etiã ſtellæ nobis data fuerit, vt puta .c.e. cognitus nobis erit totalis arcus .a.e. & eius ſinus .e.m. & quia notus etiam nobis eſt ſinus arcus .a.c. hoc eſt .c.n. & corda .e.f. medio eius arcus .e.p.f. minoris media circunferentia, per duplum latitudinis datæ, vnde .e.l. eius dimidium nobis cognitum erit, vel vt ſinus arcus .e.p. cognitus etiam nobis eſt ſinus .q.g. declinationis .a.g. datæ, cui æqualis eſt .m.t. ex .34. primi Euclid. + vnde .e.t. nobis cognita remanet, cum verò duo trianguli .i.c.n. et .t.e.K. æquiãguli ſint, propter duas parallelas .e.m. et .n.c. ex .28. primi, & propter duas .a.b. et .g.h. & propter duas .c.d. et .e.f. eo quod ex communi ſcientia anguli .c. et .e. ſunt æquales, cum ex .29. dicti lib. vnuſquiſq; æqualis ſit angulo .m.ω.i. ita etiam infero de angulis .e.K.t. et .c.i.n. quorũ vnuſquiſque æqualis eſt angulo .ω.x.t. & ſic de alijs dico, co quod vnuſquiſque eorũ æqualis eſt angulo .m. vnde cum cognitum nobis ſit latus .n.c. et .c.i. et .t.e. notũ etiam nobis erit .e.K. ex .19. ſeptimi, eo ex .4. ſexti ſunt inuicem proportio- + + nalia, detrahendo poſtea .e.K. ab .e.l. cognito, vel ècontra, hoc ab il-lo, nobis innoteſcet .K.l. ſinus longi tudinis ſtellæ. +

+
+
+ +
+
+

+ Valde etiam miror id, quod di-ctus Stadius pag .9. illius libr. ſcri-bit, hoc eſt, Solem maiorem eſſe Luna, ſolum .1644. vici-bus, + propterea cum affirmet So-lem maiorem eſſe terra (vt etiam in Almageſto videre eſt) 166. vici bus cum tribus quartis, terram ve-ro maiorem Luna .39. vicibus cum quarta parte, + tunc Solem oporte-ret maiorem eſſe Luna .6545. vici-bus, & non .1644. +

+ +
+
+ Decognitione latitudinum stellarum. + AD EVNDEM. +

+ AD cognoſcendam latitudinem ſtellæ, eiusq́ declinationem, Monteregius in 10. propoſitione .8. li. + Almageſti methodũ ſatis docuit, ſed ſi alia aliqua metho do hoc idem cognoſcere voluerimus, oportebit nos prius altitudinem poli cogno-ſcere, deinde altitudinem meridianam ipſius ſtellæ, nec non horam, quãdo ipſa ſtel la in meridiano ſupra terram reperitur, qua hora mediante, illicò cognoſcemus pun ctum ecclipticæà meridiano interſecto, eo tempore, quo ſtella cœlum mediat ſu-pra terram. + Et quia ex cognita altitudine poli, illico cognoſcitur altitudo æqua-toris, cuius altitudinis differentia ab altitudine ſtellæ eſt declinatio ipſius ſtellæ, ha-bebimus ideo eius declinationem cognitam; + qua mediante ad cognoſcendũ etiam latitudinem ita faciemus. +

+

+ Sit exempli gratia .p.o.u. meridianus .u.a. verò æquator .e.a. autem eccliptica, & o. centrum aſtri .u.o. verò eius declinatio ab æquatore, et .e.a. arcus ęcclipticæ inter æquatorem, & meridianum, hoc eſt minor quarta, et .a.u. aſcenſio recta ipſius arcus, et .u.e. ſit declinatio puncti .e. ęcclipticę ab æquatore, reſiduũ vero declinationis ſtel-lę ſit .o.e. quæ oĩa nobis cognita erunt, ſitq́; .t. polus ęcclipticus, à quo per .o. vſque ad ęcclipticam tranſeat quarta .t.i. in qua quęrendus erit arcus .o.i. hoc modo. +

+

+ Primum arcus .o.u: e.u: e.o: a.e: et .a.u. nobis cogniti ſunt, cum angulo .a. declinatio nis ęclipticę, & cum angulo .u. recto, vnde ex .4. primi Copernici, cognoſcemus angu lum .a.e.u. collateralem, & eius .o.e.i. + quare in triangulo .o.e.i. cognoſcemus angulũ e. et deinde .i. vt rectũ, & latus .o.e. ergò ex eadẽ .4. cognoſcemus arcũ .o.i. quæſitum, & ſimiliter arcum .e.i. qui coniunctus vel dẽptus ab .a.e. tribuet nobis longitudinem ſtellę, ſed quia huiuſmodi operatio in paruis triangulis valde fallit. + Ideo tibi ſua-deo alia methodo, hoc facere, hoc eſt inuenire angulum .o. trianguli .t.p.o. cuius duo latera .t.p. et .p.o. cognita nobis ſunt, cum angulo .p. + Nam .o.p. eſt complementum de clinationis ſtellæ, et .p.t. eſt arcus coluri ſolſtitiorum inter duos polos, & angulus .p. reſiduum ex recto .t.p.a. duorum colurum dempto angulo. a, p.u. cognito aſcenſionis recte, vnde angulus .u.o.s. vt contrapoſitus cognitus remanet. + angulus verò .u. rectus eſt, & arcus .o.u. cognitus, + quare cognitus nobis erit arcus .u.s. & angulus .u.s.o. vnde + + arcus .a.s. nobis cognitus remanebit an-gulo .a.s.i. reſiduo ex duobus rectis. + Et quia etiam angulus .s.a.i. cognitus eſt, cum ſit an gulus maximę declinationis Zodiaci ab æquatore. + Ideo in triangulo .a.s.i. cuius duo anguli .a. et .s. cum latere .a.s. dantur, fa cilè inueniemus arcum .s.i. arcu .a.i. ſed a.i. erit longitudinis ſtellæ dempto poſtea .s.i. ex .s.o. iam inuento habebimus arcum .i.o. latitudinis ipſius ſtellæ. +

+
+
+ +
+
+

+ Hæc autem tibi ſcribo non vt ipſis vta-ris, ſed potius vt tibi morem gerã, cum bre uiſſima methodus ſit illa, quã Monteregius ſcripſit ĩ .10. ꝓpoſitione .8. li. in Almageſt. +

+ +
+
+
+
+ Qualiter circulus deſignari poßit alios duos circulos propoſitos includens. + CLARISS. PETRO PIZZAMANO. +

+ SVperioribus diebus per tuas literas à me quæſiuiſti, vt modum tibi ſcribere vel-lem, quo circulus deſignari poſſit circunſcribens alios duos propoſitos circulos. + Qua in re vt tibi ſatisfaciam quod maximè cupio ita rem accipe. +

+

+ Propoſiti circuli ſint, aut inter ſe contigui, aut interſecantes vel ſeparati. + Eſto pri- contiguos eſſe, qui ſint .d.b. et .f.q. quorũ .d.b. maior ſit et .f.q. minor, eorũ vero centra ſint .a et .o. punctũ autem cõtingentię ſit .i. + Nũc ꝓtrahat̃. b.a.o.q. per cẽtra eo rum ab vna circunferentia ad aliam, quę quidem linea tranſibit per punctum .i. ex 11, tertij Eucli. + deinde à diametro maiori abſcindatur .i.e. ad æqualitatem minoris ſemidiametri, quo facto ſumatur diſtantia inter .e. et .b. circino mediante factoq́ cen tro .o. ſcindatur, alio circini pede, circunferentia maioris circuli in puncto .u. à quo ſi mente concipiemus duas lineas .u.a.d. et .u.o.f. tranſeuntes per eorum centra .a. et .o. vſque ad circunferentias in punctis .d. et .f. ipſę erũt inuicem ęquales, eo quod .e.i. sũ-pta fuit æqualis .o.f. et .o.u. æqualis .e.b. + quare .u.f. æqualis erit .b.i. ſed u.d. etiã æqua lis .b.i. ergo .u.d. æqualis erit u.f. & circulus, cuius u.d. vel .u.f. erit ſemidiameter, con-tiguus erit ipſis propoſitis circulis ex conuerſo .11. iam dictæ. + Idem dico pro circu-lis ſe inuicem ſecantibus. +

+
+ +
+
+ +
+ +

+ Sed ſi circuli propoſiti ſeiuncti fuerint, ſumatur .b.i. diameter maioris, qui fiat ſe-midiameter vnius circuli circa centrum .o. & hic circulus vocetur .h.x. coniunga-tur deinde ſemidiameter .o.i. minoris circuli cum ſemidiametro .a.i. circuli maio-ris, & ex huiuſmodi compoſita linea, fiat vnus ſemidiameter .a.x. circuli .x.n. concen trici cum maiori, & à puncto .x. interſectionis horum circulorum (poſito quod ſe in-uicem interſecent) ducantur per eorum centra .x.a. et .x.o. vſque ad ipſorum circun-ferentias in punctis .d. et .f. duę lineæ, vnde habebimus .x.d. æqualem .x.f. eo quod tam in + + x.d. quam in .x.f. reperiuntur diametri, & ſemidiametri am-borum circulorum, facto deni que centro .x. vnius circuli, cu ius ſemidiameter ęqualis ſit vni earum .x.d. vel .x.f. folu-tum erit problema, dicta ra-tione. +

+
+
+ +
+
+

+ Si verò diſtantia duorum propoſitorum circulorum tanta fuerit, quod ſecundi circuli nequeant ſe inuicem tangere, vel ſecare, tunc alia via incedendum erit, quę talis eſt & generalis. + Diuida-tur tota .q.b. per æqualia in puncto .z. circa quod ſignẽtur duo puncta ab ipſo ęquidi ſtantia .K. et .p. diſtantia vero .a.K. facta ſit ſemidiameter eſſe vnius circuli .K.x. circa centrum .a. diſtantia autem .o.p. ſemidiameter alterius circuli .p.x. circa cen-trum .o. qui quidem circuli ſe inuicem ſecent in puncto .x. à quo cum ductę fue-rinc .x.a.d. et .x.o.f. per centra dictorum circulorum, ipſe erunt inuicẽ ęquales, eo cum .b.K. æqualis ſit .q.p. igitur .x.d. et .q.p. erunt inuicem ęquales, ſed .f.x. æqualis eſt q.p. + quare .x.f. æqualis erit .x.d. tunc ſi .x. centrum fuerit vnius circuli, cuius ſemidia-mer ſit vna dictarum, problema ſolutum erit. +

+

+ Talis etiam ſoiutio commo-da erit ad inueniendum dictum + + circulum cuiuſuis magnitudinis, dato tamen eius diameter, ma ior ſit .b.z. cum in noſtra poteſta te ſit accipere puncta .K. et .p. pro xima vel remota ab ipſo .z. ad li-bitum. + Vnde abſque vlla diuiſio neipſius .q.b. per medium, ſatis erit ſignare puncta .K. et .p. dua-bus diſtantijs mediantibus .b.K. et .q.p. inuicem æqualibus, & etiam propoſitis. +

+
+
+ +
+
+ + +
+
+ Figuram ſuperficialem ellipſi ſimilem, ex datis axibus cir-cino mediante delineari poſſe. + AD EVNDEM. +

+ FIguram ſuperficialem ellipſi ſimilem, ex datis axibus, circino mediante delinea re cum volueris, ita facito. +

+

+ Sit .e.c. ſemiaxis maior .a.e. verò minor, ad angulum rectum inuicem coniuncti, tunc .a.e. producatur vſque ad .o. + Itaq; .a.o. maior ſit quam diſtantia inter .o. et .c. quę quidem .a.o. poſſet etiam dari, deſcribatur poſtea circulus .a.d.b. circa centrum .o. à quo puncto protrahatur ſemidiameter .o.b. quæ cum .a.o. angulum rectum conſti-tuat, quę .o.b. erit æquidiſtans .e.c. ex .28. primi, ducatur poſtea .b.c.d. et .o.t.d. vnde angulus .t.c.d. ęqualis erit angulo .o.b.d. ex .29. eiuſdem. + ex quinta autem anguli .b. et .d. ſunt inuicem æquales, + quare etiam & anguli .d. et .c. inuicem ęquales erunt, + + & ex .6. eiuſdem .t.c. ęqualis erit .t.d. duca tur poſtea .d.x.h. perpendicularis lineæ .c.e. ita diſtans ſub ipſa .c.e. vt arcus circula-ris circa .t. delineatus ex ſemidiametro .t.d. aptus ſit eam ſecare, ſumpto poſtea .r. tam diſtante ab .e. vt .t. reperitur ab ipſo e. et .z. ab .e. vt .o. ab eodem, ducendo po-ſtea duos alios arcus magnitudinis priorũ circa centra .r. et .z. habebimus propoſi-tum. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed cum quis voluerit prius arcus mi-norum circulorum delineare circa maio-rem axem, fiant cuiuſuis magnitudinis, vt in ſecunda figura videre eſt, poſito tamen quod eorum diameter, minor ſit minore axe ipſius figurę, quorum circulorum vnus ſit .c.d. circa .t. eius centrum, deinde in axe minori ſumatur .a.x. æqualis .c.t. & protrahatur .t.x. quę per ęqualia diuidatur in pun-cto .n. à quo poſtea ducatur .n.o. ad angulos rectos + + cum .t.x. vſque ad interſectionem cum .a.e. in pun-cto .o. minori axi producta cum oportuerit, quod quidem punctum .o. centrum erit arcus .d.a. maio-ris, eo quod .o.t. æqualis eſſet .o.x. ex .4. primi Eu-cli. + vnde .o.d. æqualis eſſet .o.a. & circuli etiam in-uicem contingentes in puncto .d. ex .11. tertij tam in prima, quam in ſecunda figura, ſumpto deniq; puncto .s. tam remoto ab .e. quam .o. reperitur ab eodem, ipſum, centrum erit alterius arcus oppoſi-ti, poſſemus etiam abſq; diuiſione ipſius, t.x. conſti tuere angulum .x.t.o. æqualẽ angulo .t.x.o. vnde ex 6. primi haberemus .o.t. æqualem .o.x. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ De inuentione axis propoſite portionis datæ ſphæræ. + AD EVNDEM. +

+ VTaxem propoſitæ alicuius datæ ſphæræ inuenire poſſis ita tibi operandum eſt vt gratia exempli. + Propoſita nobis eſt ſphæra .c.i.e.t. diametri cognitæ. + pro poſita etiam eſt nobis eius portio .n.e.u. axis .e.a. cognitæ minoris ſemidiametro, da-ta etiam nobis eſt proportio alterius portionis minoris hemiſphærio .i.e.t. ad por-tionem .n.e.u. quæritur nunc quantus ſit axis .e.x. ſecundæ portionis hoc eſt deſidera-mus cognoſcere proportionem .e.x. ad .e.a. vel ad diametrum ipſius ſpheræ. +

+

+ Cuius gratia reperiatur primò proportio circũferentiæ maioris circuli ipſius ſphę­ adeius diametrum, quæ ferè eſt vt .22. ad .7. ex Archimede. +

+

+ Quo facto, inueniatur quantitas ſuperficialis huiuſmodi maioris circuli, quæ ſem-per æqualis eſt producto quod fit ex ſemidiametro in dimidium circunferentiæ ip-fius circuli, ex eodem Archimede. + Et ſic cognoſcemus quartam partem ſuperficiei ſphæricæ ſphærę propoſite ex .31. primi lib. de ſphæra, & cyllindro Archimedis. +

+

+ Deinde ſumatur tertia pars producti, quod fit ex ſemidiametro in ſuperficiem maioris circuli, & habebimus conum, cuius baſis erit circulus maior, altitudo verò ſemidiameter propoſitæ ſphæræ ex .9. duodecimi Eucli. +

+

+ Quadruplum poſtea huiuſmodi coni, erit quantitas ſoliditatis, ſeu corporeitas to tius ſphærę ex .32. dicti lib. Archimedis. +

+

+ Imaginemur poſtea ĩ ſphærica portione .n.e.u. lineã .e.u. à sũmitate ad extremitatẽ baſis, cuius .e.u. quantitatem cognoſcemus, hoc modo ſcilicet, fumendo radicẽ qua-dratam producti .c.e. in .e.a. eo quod quadratum .e.u. æquale eſt quadrato + + a.u. & quadrato .a.e. ex penultima primi Eucli. + hoc eſt producto quod fit ex .c.a. in .a.e. ex .34. tertij eiuſdẽ, & quadrato .a.e. hoc eſt producto, quod fit ex .c.e. in .e.a. ex .3. ſecundi eiuſdem. +

+
+
+ +
+
+

+ Inuenta poſtea .e.u. ponamus eam vnius circuli ſemidiametrum eſſe, cu ius ſuperficialis quantitas etiam inue niatur, vt ſupra dictum eſt, quæ qui dẽ æqualis erit ſuperficiei portionis n.e.u. ex .40. primi li. + Archimedis de ſphæra, & cyllindro. +

+

+ Hæc autem quantitas vltimo inuẽ ta multiplicetur cum tertia parte ſe-midiametri datæ ſphæræ, & habebi-mus ſoliditatem vnius coni æqualis aggregato ſoliditatis portionis .n.e.u. ſimul ſumptę, ſoliditate vnius co ni, cuius axis ſit .a.o. reſiduũ ſemidia-metri noſtræ ſphæræ dempta .a.e. ba­ + + ſis verò eadem quæ eſt portionis, cuius diameter eſt .n.u. ex .9. 12. Eucli. & ex .42. id-eſt vltima primi Archimedis de ſphæra, & cyllindro. +

+

+ Nunc autem ex hoc aggregato iam vltimo dicto detrahatur conus, cuius .o.a. eſt axis et .n.u. diameter baſis, qui quidem conus nobis cognitus eſt, cum .a.n. ſemidia-meter eius baſis, nobis cognita ſit ex .34. 3. Eucli. + & ſic quantitas eius baſis, & ita ter-tia pars .a.o. eius axis, quę multiplicata cum dicta baſi, cuius .n.u. eſt diameter, produ cit dictum conum, qui quidem conus, vt diximus, demptus cum fuerit ex dicto ag-gre gato, relinquet nobis ſoliditatem portionis .n.e.u. vnde cognoſcemus proportio nem iſtius portionis ad totam ſphæram propoſitam. +

+

+ Sed cum nobis propoſita ſit proportio portionis .n.e.u. ad portionem .i.e.t. cogno ſcemus etiam ſoliditatem huius ſecundę portionis .i.e.t. & ſimiliter proportionẽ hu-ius ad totam ſphęram, & ad reſiduũ etiã ipſius ſphęrę hoc eſt portioni .i.c.t. +

+

+ Protrahatur nunc diameter .c.e. à parte .e. vſq; quo .e.f. æqualis ſit .e.o. ſemidiame tro ſphęrę, quæ quidem .f.e. diuidatur in puncto .h. ita vt proportio .f.h. ad .h.e. æqua-lis ſit proportioni portionis .i.c.t. ad portionem .i.e.t. quod quidem hoc modo efficie­tur. + applicabimus lineam .f.q. (indeterminatam) cum .f.e. ad quemuis angulum in pũ-cto .f. in qua accipiemus duas lineas .f.p. et p.q. inuicem ita relatas, vt ſe habent in pro portione duæ iam dictæ portiones, hoc eſt, vt .i.c.t. portio ad portionem .i.e.t. ducen do poſtea .q.e. et .p.h. parallelam ad ipſam .q.e. diuiſam habebimus .f.e. in eadem pro portione vt dictum eſt ex .2. ſexti, & .11 quinti Euclidis, vnde .c.e: e.f. et .f.h. nobis co gnitę erunt. +

+

+ Oportebit nos nunc cognoſcere quantitatem .c.x. hoc modo, videlicet, quęramus quadratum, cuius .c.x. eius ſit radix, cui quadratum lineę .c.e. cognitum, ita ſit propor-tionatum, vt eſt linea .x.f. ad lineam .f.h. quę nobis cognita eſt, quod rectè factum erit ex eo, quod ſcripſit Archimedes in .4. ſecundi de ſphęra, & cyllindro. +

+

+ Sed quia Archimedes eo in loco ſupponit id, quod necipſe, nec alius adhuc inue nit, niſi via naturali, hoc eſt tres partes ęquales ex proportione data effici, non erit in conueniens etiam nobis hac via, circa hoc aliquid dicere. +

+

+ Accipiemus igitur diametrum .c.e. cum addita .e.f. eius ſemidiametro, diuidemus­q́ue .f.e. in puncto .h. vt ſupra factum fuit, applicabimus poſtea .c.m. indeterminatam angulariter ad .c.e. à qua .c.m. accipiemus .c.g. æqualem .f.h. quęremus deinde natu-rali via punctum .b. ita ut protrahendo à puncto .e. (altero extremo diametri) e.m. pa rallelam ad .b.g. ductam, erigendo .b.d. perpendicularem ad .c.e. in puncto .b. protra ctaq́; .d.c. quæ à diametro .e.c. deducta ab .c. incohando vſque ad .x. relinquat nobis .x.f. ęqualem .c.m. +

+

+ Cuius rei ratio eſt, quia quadratum .c.e. ſe habet ad quadratum .c.d. vt .c.e. ad .c.b. ex .4. et .18. ſexti Eucl. + ſed ex .4. ita ſe habet .m.c. ad .c.g. vt .e.c. ad .b.c. & cum ſit .c.g. ęq alis .f.h. ſi .c.m. ęqualis fuerit .f.x. habebimus propoſitum. + Quod ſi quis per di-ſcretum vel et hoc facere, ita ei agendum erit. +

+

+ Ponamus exempli gratia totum diametrum .c.e. propoſitæ ſphæræ eſſe ut decem, proportionemq́; reſiduę portionis .i.c.t. ad ſecundam .i.e.t. hoc eſt .f.h. ad .h.e. ſeſqui-alteram eſſe, vnde .e.h. bis tertia erit ìpſius .f.h. totaq́; linea .c.f. erit .15. et .f.h. erit .3. & quadratum lineæ .c.e. erit .100. +

+

+ Quærendo poſtea quadratum lineæ .c.x. cui quadratum .c.e. hoc eſt .100. ita pro-portionatum ſit vt .f.x. ad .f.h. hoc eſt ad .3. ſi autem cogitauerimus .c.x. eſſe nouem partium talium qualium .c.e. eſt decem, eius quadratum erit .81. et .x.f. erit .6. par-tium talium qualium .c.f. eſt .15. dicendo poſtea ſi .100. dat .81. (ex regula de tribus) + + x.f. hoc eſt .6. dabit .4. integra cum . + + 86. centeſimis, ſed nos vellemus no-bis prouenire tria, eo ita eſt .f.h. qua propter deſcendere nos oporte-bit à nouem ad .8. & ab .8. ad .7. & à. 7. ad .6. + tunc inueniemus .c.x. oporte-re eſſe circiter quinque cum duabus tertijs, operãdo poſtea ex regula de tribus, ſi dixerimus quando .100. no-bis dat .32. cum nona parte integri, + tunc nouem cum tertia parte integri dabit .2. 296. de .300. hoc eſt .2. cum circa .49. quinquageſimis, quæ quidem quantitas, cum propinquiſſi ma ſit lineæ .f.h. trium integrorum di cemus .c.x. eſſe quinque integrorum cum duabus tertijs partibus vnius in tegri, et .e.x. reſiduum, hoc eſt axem quæſitum portionis .i.e.t. eſſe circa .4 integra cum tertia parte vnius inte-gri. +

+
+
+ +
+
+
+
+
+
+ DE ERRORIBVS THOMAE PORCACHII & Benedicti Bordonij in eorum inſularijs. + Excellentißimo D. lo. Baptiſtæ Fæmello Ciui Decurioniq́ꝫ Tau-rinenſi Philoſopho, Medico, & in Accademia eius Ciuitatis Medicinæ Practicæ Ordinario, Pri-marioq́ꝫ profeßori celeberrimo. +

+ DIj perdant tuas adeo moleſtas, & aſſiduas curas, quæ te nimis à ſuauiori-bus ſtudijs diſtrahunt, & à nobis longius abducunt. + Nam, ut tibi quietẽ, ita mihi ingentem adimunt voluptatem. + Sed ne in aliquo erga te defi-cere videar, quæ tibi olim promiſi, nunc mitto. +

+

+ Negari quidem non poteſt, quin fuerit laborioſum opus Porcachij, & Benedicti Bordonij, hoc eſt inſularium, qui rectè etiam feciſſent, cum loqui eos oportebat de terminis ſphæræ ratione ſitus locorum, ſi ſeipſos alicuius excellentis Coſmographi conſilio ſubmiſiſſent. + Conſidera quæſo, quomodo admitti poſſit, id quod ait Por-cachius initio ſui operis, ideſt Iſlandiam ſub Polo arctico iacere, inter auſtrum, & boream: + omittamus etiam quod idem in Proęmio lib. ſecundi, vbi ait Biarmiam, (& non Iſlandiam) eſſe ſub dicto polo arctico: + in eodemq́; principio repetit ipſam Iſlandiam inter auſtrum, & boream per centum leucas Germanicas extendi, dein-de verſus occidentem, ea duo ſtupenda miracula conſpici. + Vide quæſo, quomodo incolę ſub aliquo ex polis, habere poſſint occidentem, orientem, magiſtrum, auſtrũ, + + & boream, & vt melius dicam aliquem rhombum. + Sed quomodo fieri poteſt, vt in-ſula Iſlandiæ ſit ſub polo, eius tamen dies, & nox maior non ſit longior ſpatio triũ menſium? + vt ipſe pagina .62. in proęmio ſecundi lib. affirmat, quamuis hoc à Bordo ne deſumat. + In quo vterq; fallitur, ſentiẽtes huiuſmodi diem ab ingreſſu Solis, in principium geminorum incipere, & in egreſſu à Leone terminari, ideſt à .12. Maij ad 14. Auguſti, quaſi ſi ab æquatore finis Leonis ita declinaret, vt principium gemino-rum, & finis Aquarij, vt initium Sagittarij, nam ratio poſtulat, tantum de-clinari ab æquatore finem quantum initium diei, vbi maximus dies .24. horas ex cedit, & ſic dico de noctibus: + vnde in huiuſmodi regione, vbi per tres menſes conti nuos Sol radios emittit, huiuſmodi dies à medietate Tauri incipit, & in medietate Leonis terminatur, quæ quidem loca æqualem declinationem habent, & ſic nox trium menſium incipit à medietate Scorpionis, & in medietate Aquarij, eadem ra-tione finitur. +

+

+ Septima verò pag. idẽ ait, dies ſolſtitiales eſſe circa .24. Iunij. + , an tũc eſſet verũ, tu ipſe videto. + Is præterca modus quẽ ad inueniẽdũ orientẽ, & occidẽtem præſcribit in eodem proęmio pag .63. eſt tædioſus, cum ſemper expectare nos cogat æquino-ctij tempus, cum alij modi reperiantur breuiores, qui in qualibet reuolutione primi mobilis obſeruari poſſunt, quorum vnus erit mediante inuentione lineæ meridiane orizontalis, eo modo, quo ſcriptum eſt ab antiquis mediante Sole, aut Luna, quæ luminaria in quolibet alio loco, præterquã ſub polo efficiunt, vt extremitas vmbræ rectæ gnomonũ gyrũ oxigoniũ, ſeu eclipticũ ducat, ideſt in ijs locis, quorũ zenit eſt inter polum, & circulum arcticum, quemadmodum facit, vt alijs, exiſtentibus ipſis luminaribus extra æquatorem, & circulos arcticos gyrum hyperbolicum reddant. + Sed id quod eidem Porcachio impoſſibile eſſe apud eos, qui habitant ſub polo vi-detur, ideſt vt multis rationibus, vt ipſe dicit, fieri non poſſit, ut fiat immediata quę dam, & ſubita mutatio à continuo die ad continuam noctem abſque eo quod ijs, ſaltem ſemel conceſſa ſint dies, & nox terminata duodecim horarum, eſt magis ad mirandum impoſſibile, quod imaginari poſſimus, nam neceſſarium eſſet, ut orizon-habitatorum ſub polo ſecaret æquatorem contra id, quod ſuperius admiſerat, id-eſt orizõtẽ Biarmiæ, eſſe eũdẽ circulo æquinoctiali. + Vide etiam quid is ab anti-quis colligat, loquens de iis, quæ in inſula Taprobana ad finem pag .186. admirabi lia ſunt, ſcribens eiuſdem inſulę habitatoribus, Lunam ſuper terram non apparere ab octauo uſque ad decimumſextum diem: + pręter quam, quod etiam ſcribit, in eadem inſula, tramuntanam non uideri, quod falſum eſt, quia hæc à polo arctico circiter quatuor gradibus diſtat noſtris temporibus. + unde ab ijs qui ſunt ſub æqua-tore, cum ea ſupra orizontem eſt, conſpici poteſt, cum ijſdem ſingulis diebus oria-tur, & occidat. + Idem etiam pro re admirabili ſcribit, uideri Canopum, qui à po-lo antarctico plus quam quadraginta gradibus diſtat. +

+
+
+ De erroribus Lucilli Philalthæi. + AD EVNDEM. +

+ QVod Lucillus Philalthęus tam eximius Mathematicus ſit, ut ipſum Anto-nius Berga facit, ego quidem non uideo. + In ſuis enim commentariis de Cœlo, dicit primum, Pyramidem, quę inter corpora regularia primum locum tenet + + ſex baſibus conſtare, pag.15. 583. 632. et .647. + Omitto errorem ab eodem com-miſſum in fine pag .39. ubi oleum grauius eſſe quam aquam fatetur, cum id ad res mathematicas non ſpectet: + Omitto etiam quod idem neget aſtrologiam pag .74. 79. & quod etiam dicat pag .89. + Deum eſſe ad orientem, non conſiderans aliqui-bus populis noſtrum orientem eſſe occidentem. +

+

+ Quod idem ait pag .241. + Aſtrologiam eſſe antiquiorem Aſtronomia eſt falſiſſi-mum, quia iudiciaria ſemper præſupponit cognitionem ſitus ſtellarum, quæ ab A-ſtronomia petitur. + Mouebit tibi riſum quod ait pag .307. his verbis. +

+ + Verum propriè media dicitur illa, quæ rectam ſphæram omninò habet, quæ eun dem polum orizontis & mundi obtinet, quæ orizontem habet diuidentem ſphærã æquè ſecundum angulos rectè. + +

+ Paulo inferius continuans ſermonem de ſphæra recta, ait. +

+ + Et niſi tumor terræ, & gibum eſſet, ijs perpetuus eſſet dies ſine nocte. + +

+ Linea verò .56. ait habitatores ſphęrę rectè habere .4. ſolſtitia, ſeſe ipſum huius rei planè ignarum prodens .310. autem pag. ſic ſcribit. +

+ + Quoniam repercutiuntur radij, & peridem centrum tranſeunt, ob id ſtupam ap poſitam centro radius accendit. + +

+ Quem quidem errorem ab Euclide deſumit, et .15. linea pag .636. repetit. +

+

+ Si vis ridere, legito .16. primas lineas .357. pag. + Quod idem deinde dicat circa fi-nem 396. pag. lucem eſſe ſubſtantiam corporis lucidi & corpoream, ſubijciam tuo iudicio, vt etiam quod ait .397. pag. his vetbis vtens. +

+ + Idcirco animalia illa, quæ nocte vagantur perpolita, dum volant, aerem terunt nocturnum, & fulgent. + +

+ Et pag .398. +

+ + Multitudo radiorum non admodum facit ad excitandum calorem ſi ſolum inci-dat ſine repercuſſu, neorecta incidere iuuerit. + +

+ Quod falſum eſt cum radius incidens longè magis quam reflexus calefaciat. + In fi ne autem .405. ſic ſcribit. +

+ + Sol in ortu & in occaſu longius apparet, iccircò reuolui creditur. + Hinc etiam in abſide ſtare putatur, & in oppoſito abſidis, vnde ſolſtitia vocant, ſed nobis in Can-cro, antipodibus verò in Capricorno tum Sol abeſſe longius apparet vtriſque. + +

+ An hoc quid peius dici poteſt? + Circa vero .40. lineam pag .459. ſic ſcribit. +

+ + Si enim alij planetæ, & ſtellæ fixę reciperent à Sole lumen, dum accederent ad So lem, vel recederent, aut contra, Sol ad eas appropinquaret, & abſcederet, eaſdem-lucis viciſſitudinis ſubiret, quas Luna. + + + Hoc autem nondum depręhenſum eſt, quin etiam Mercurius, Venus, ſuo interpo ſitu, Solem occultarent nobis, vt Luna. + + + Paulo inferius ſic ait. + Rurſus æquè Saturnus, Jupiter, Mars, ſubire deliquium, more Lunæ, aut ſaltem obiectu terræ inter Solem & ipſos, quia tum ob interpoſitam terram non poſſent haurire lumen à Sole. + +

+ Hæc verò omnia, talia ſunt, qualia ab ijs qui incipiunt intelligere ſphæram non proferrentur. + Omittamus, quod ait deinde. +

+ + Accedit quod ſi aſtra lumen à Sole acciperent eiuſdem caloris eſſent. + Itaque om nia ſiccarent, & nulla eſſent frigidæ conſtitutionis contra Aſtrologos. + +

+ Quia hac ratione, Luna, quæ negari non poteſt, quin ab ipſo Sole lumẽ accipiat, eiuſdem caloris eſſet cum eodem Sole. + Sunt ea etiam ridenda, quæ idem ait pag.460. lineis .18. 19. 23. 26. 27. 29. quaſi ea lux infinita (vt ita dicam) magni Solis, non + + in alium finem ſit effecta quam ad illuminandam ſuperficiem huius excrementi ip-ſius vniuerſi ad vtilitatem hominum, imò, vt rectius dicam, animaliũ. + vide etiam pag .632. et .633. vbi Ariſtotelem de implendo loco non intellexit, cum citet ſphæ-ram, loco pyramidis, & inter .46. et .47. lineas dicat quadratũ eſſe quid multiplex, cum ſit vnicum tantum in ſpecie, quia ſpecies eſt quadrilateri, & quadranguli, ſed vbi in .6. linea pag .633. ait. +

+

+ Item hexagonus. +

+

+ Magnum errorem committit, vt etiam cum .12. linea .636. pag. ſcribens. +

+

+ Pyramis, ſiue planum, ſiue ſolidum, habet acutiſſimum, & in .2. libr. de anima pag .215. dicat de die poſſe videri ſtellas in ſpeculo poſito in vaſe aqua pleno, quod reuera eſt valde abſurdum. + Alios eiuſdem errores tibi non patefacio, quia iam ni-hil amplius otij mihi eſt, ſed eos tu ipſe perſpicere, & cognoſcere facilè poteris, & multò plures quidem, quam putas. +

+
+
+
+
+ Cur maius lumen extenuet minus. + PIRRO DE ARZONIS. +

+ EX tuis literis intellexi id, quod etiam ſine ijs exploratum mihi erat. + Sed conce do tantum eſſe dicere vbi eſt maius lumen, minus non diſcerni, quantum inter diu ſtellas non videri: + immo eſt etiam magis vniuerſale, quia idem multis aliis lumi-nibus, præter ea quæ ſunt ſtellarum, ea ratione contingit, quia ingrediente per pupil-lam, tam lumine maiori, quam minori, reflexum ipſius maioris in oculo, in ſitu mino ris, efficit, vt ipſum minus confundatur, & diſtingui nequeat, quemadmodum aper-te cognoſci poteſt in aliquo cubiculo, cuius parietes dealbati ſint, in quo, vnicum tantum ſit exiguum foramen, per quod aliqua lumina reflexa ab obiectis extrinſecis intra ipſum cubiculum ingredi poſſint, vnde imagines obiectorũ in parietibus con-ſpiciuntur, ſed ſi per idem foramen ingrederetur etiam primarius radius Solis, re-flexus huiuſmodi radij efficeret, vt dictæ imagines, magis aut minus euaneſcerent, prout dictus reflexus radij ſolaris, maiori, minoríue vi polleret. +

+

+ Ad hoc tamen propoſitum, nolo tibi ſilentio inuolui mirabilem quendam effe-ctum eiuſmodi rei. + Hoc eſt vt fiat foramen illud rotundum, magnitudinis tamen vnius ſpecilli, quod foramen obturetur mediante vno illorum ſpecillorum, quæ pro ſenibus (non breuis viſionis) conficiuntur, hoc eſt quorum ambæ ſuperficies con uexæ ſunt, non autem concauæ. + Deinde opponatur folium album papiri, adeo di ſtans à foramine, vt extrinſeca obiecta in eo appareant. + Quæ quidem obiecta ſi à Sole illuſtrata fuerint, tam clara, & diſtincta videbuntur, vt nihil pulchrius dele-ctabiliusq́; videri poterit, inuerſa tamen. + Sed ſi ea directa videre voluerimus. + hoc optimè faciemus, mediante reflexione alicuius ſpeculi plani. +

+ +
+
+
+
+ Cur byems valde frigida ſequatur actatem in qua calor viguerit. + NOBILISSIMO, NECNON INGENIOSISSIMO Gabrieli Buſchæ, Mediolanenſi. +

+ QVod dixi hyemem valde frigidam ſequi æſtatẽ, in qua calor viguerit, inde na ſcitur, quia calor terrę, aquæ, & aeris, non eſt naturalis horum corporum, vt eſt frigus, cum calor à Sole procedat, qui ea calefacit ſuo lumine, vnde quod æſtate Sol præter modum calefaciat terrã, ideo cõtingit, quod minora impedimẽta contra ria ſortiatur, & cum eandem poſtea deſerit, ad aliam partem æquatoris tranſmigrãs terra ad ſuam qualitatem reddit, maiori cum impetu, eo modo, quo res in mo-tibus localibus naturalibus, qui etiam terminos ſibi pręfixos, & conſtitutos exce-dunt, hinc etiam hyeme fit glacies, ex calefacta prius aqua, quæ durior poſtea eſt atque frigidior alia. + Aeſtas etiàm quæ ſequitur hyemem valde frigidam, non erit admodum calida, quia Sol inueniens contrarium naturale valde potens, non tam facile illud pellere poteſt, vnde etiam ſi in Geminis, Cancro, & Leone, moram trahat, non ſufficit tamen ut magnum calorem imprimere poſſit. + Vnde ſequitur duas æſtates quarum una ſequatur aliam, in eodem loco, uehementi calore præditas eſ-ſe non poſſe, quemadmodum nec duas hyemes exceſſiuo frigore, remotis tamen accidentibus uentorum, pluuiarum, & niuium. +

+
+
+ QVOD MALE SENSERIT NICOLAVS TARTA-lea circa attractionem machinæ tormentalis. + AD EVNDEM. +

+ EFfectus, quem ſcribit Tattalea quęſito quinto primi lib. necnon quæſito 21. et .24. maxima cum ratione eſſe uidetur, non tamen ea quam ipſe in quinto profert, quia uerum non eſt, vt quanto aliquid fit calidius, tãto ue-hementius attrahat, eo quod ſi etiam huiuſmodi res, in eodem calore, in quo ſemel reperitur, firma maneret; + neque attraheret, neque aliquid impelleret. + Nam dum aliquod corpus calefit, dilatatur, & per conſequens circumcirca undiq; trudit, & partes uaſis debiliores cedunt. + dum uerò dictum corpus re frigeratur, re-ſtringitur, & dum in unum cogitur, ſi reperiatur in uaſe, quod aer, aqua, aut aliud aliquod corpus ingredi nequeat, dictum uas à quo circundatur frangit, ne aliqua pars loci uacua remaneat, ſed ſi aliquod corpus ingredi poteſt, illud ipſum ad ſe at-trahit, quemadmodum uidere licet in cucurbitulis. + Vnde ſequitur eam propoſi-tionem, qua dicitur, calidi eſt attrahere, ueram non eſſe, quia ſi hoc fieret, quanto aliquid calidus efficeretur, tanto magis attraheret, & ècontra, cum tamen planè contrarium appareat, cum quanto magis aliquid calefit, tanto uehementius impel-lat, & quanto magis frigefit, tanto plus attrahat. + Quapropter uerius dicemus, fri-gidi eſſe attrahere, calidi uerò expellere, quamuis per accidens. + Ex quo ſequitur, ut quanto calidior facta fuerit materia aliqua, aliquo loco determinata, redeundo po-ſtea ad ſuam priorem frigiditatem, tanto minori loco indigeat, ſimiliter etiam è conuerſo accidit, ut quanto frigidior reꝑitur talis materia, tanto maioriloco, po- + + ſtea egeat ipſa ualde calefacta. + Quod Tartalea in quinto quęſito non animaduer-terat. +

+
+
+ Solutiones aliqua, circa altimetriam. + AD EVNDEM. +

+ TVas literas accepi, tuasq́; dubitationes conſideraui, quas quidem non inutiles inueni, quo uerò ad primam, dico te oportere illud Theorema ſpeculari or dine huiuſmodi methodi, uidelicet quod quotieſcunq; habuerimus angulũ aliquẽ cuiufuis amplitudinis, puta .A.R.V. cuius duo latera .R.A. et .R.V. indeterminata intelligantur, ſi ab aliquo puncto inter ipſas poſito, puta .u. quod etiam uocetur .i. du ctę fuerint .4. lineę ipſis dictis lateribus, hac ſcilicet cõditione, duę ex dictis .4. ſint parallelę ipfis lateribꝰ, puta + + u.e. et .u.E. reliquę uero duę ſeccent ipſa latera, ut V.u.a. et .I.u.A. + Dico nunc pro-portionem .e.A. ad .e.a. ean dem eſſe, quę .E.V. ad .E.I. Nam ſcimus proportionem E.i. ad .E.i. eandem eſſe quę e.i. ad .e.A. ex fimilitudine triangulorũ, ſimiliter ꝓpor tionẽ .E.u. ad .E.V. eãdẽ quę e.a. ad .e.u. + quare aggregata ex iſtis erunt inuicem ęqua-lia, uel ſi mauis ex ęqua pro portionalitate, quod idem eſt, ita ſe habebit .E.I. ad .E.V. ut .e.a. ad .e.A. +

+
+
+ +
+
+

+ Suppoſito nunc plano orizontali .V.E. + Altitudineq́; inacceſſibili .A.E. + Duę ue-rò ſtationes oculorum ſint .V. et .I. lineę autem uiſuales ſint .V.A. et .I.A. + Et quadra-tum geometricum ſit .b.e. + Supponatur nunc pro prima dubitatione, quod in am-babus ſtationibus filum perpendiculare ſeccet latus .e.c. non autem .b.c. (nam quan-do in ambabus ſtationibus filum ſecat latus .b.c. nullum tibi dubium oritur, imo ma nifeſtè patent partes lateris .b.c. terminatas à .b. & à filo proportionales eſſe .V.E. & I.E. ſumpto .E. pro .b. et .I.V. pro punctis ſecatis à filo, ex euidẽti ſimilitudine trian-gulorum quadrati cum triangulis .A.E.V. et .A.E.I.) Sed cum in pręſenti caſu repe-riatur triangulum .u.e.a. minus, in ſtatione remotiori, ſimile triangulo maiori .V.E.A. & triangulum maius .i.e.a. proximioris ſtationis, ſimile triangulo minori .I.E.A. (quod in alio iam dicto, caſu non accidit, ut unum triangulorum, minus ſcilicet, ſi-mile ſit uno triangulorum, maiori ſcilicet & è conuerſo) Non omnino abſque ratio ne dubitas quo pacto fieri poſſit ut .a.e. remotioris ſtationis ad .a.e. propinquioris ita ſe habeat quema dmodum .I.E. ad .E.V. + Quapropter ſi pręcedentem figuram dili- + + genter inſpexeris, omnis tua dubitatio euaneſcet. in qua figura apertè vi debis cor-reſpondentiam talium triangulorum inter ſe, nec magis, nec minus quam in infra-ſcripta hic figura cernere licet, quamuis in hac, triangula quadrati, ſeparata ſint ab imaginarijs .A.E.V. et .A.E.I. in ſupradicta vero coniuncta, & inuicem communican tia in puncto .u.i. quod quidem nihil refert. + Dempta igitur .a.e. minori ex .a.e. ma-iori, reliquum ita ſe habebit ad .a.e. minorem, vt, V.I. ad .I.E. quod nunc tibi clarè patebit. + Vnde ex te poteris ordinem operationis proſequi, vt in cognitionem peruenias ipſius .I.E. ipſius .A.E. & ipſius .I.A. vel .V.A. +

+
+ +
+

+ Sed quãdo in proximiori ſtatione latus .b.c. in remotiori vero latus .c.e. ſecatur à fi lo (pro ſecunda dubitatione) + Tunc oportet imaginatione conſiderare latus .b.c. in re motiori ſtatione diſtentum eſſe vſque ad filum in puncto .n. vbi videbis triangulũ .u.b.n. ſimile triangulo .A.E.V. ita vt .i.b.a. ſimile ſuo .A.E.I. reperitur, vbi tam in vno + + + quam in altero .i.b. et u.b. correſpondebit ipſi .A.E. et .b.n. ipſi .E.V. et .b.a. ipſi .E.I. quapropter iubeo, vt quæras quantum ſit latus .b.n. ex regula de tribus, dicens ſi .a.e. tribuit mihi .e.u. quid mihi dabit .u.b? + eo quod .a.e.u. ſimile eſt .u.b.n. reperto autem latere .b.n. ex quo dempto .b.a. breuioris diſtantię, reſiduum reſpondebit ipſi .I.V. vt ſcis, vnde proſequendo operationem tibi cognitam, obtinebis intentum, hoc eſt co gnoſces reliqua interualla. + Nihil enim miror demonſtrationem Tartaleæ circa hu iuſmodi operationem te minime ſatisfeciſſe. +

+
+
+ +
+
+

+ Quod autem quarta propoſitio illius ſcriptoris, de quo nuper mecũ locutus es, vt mihi dixiſti, tua ſit, hoc enimego, nec affirmare, nec negare audeo, quamuis in mul tis cum tua manuſcripta concordet. + Nam ſępæ cogitationes hominum in idem co-incidunt, vt pluries cenſuit Ariſto. +

+
+ +
+
+
+ Demonstrationes quorundam problematum Nicolai Tartalea cum alijs operationibus circa eadem ſubiecta. + AD EVNDEM. +

+ AMor erga te meus ſanè ſingularis, nullo modo ꝑmittit, vt ea quæ Tartaleę ſcri pta examinãdo inuenerim, non tibi cõmunicem. + Hæc autem ſunt circa quæ dam illius Authoris problemata, quorum primum ab ipſo Tartalea ſcriptum in .3. quæſito libr .4. tale eſt, is vult locare .3500. homines, eodem modo, quo præſupponit locatos eſſe .1000. ita vt quilibet hominum ordo ſiue vt vulgo di-citur filtia ſit .49. quapropter multiplicat quadratum ipſius .49. quod eſt .2401. numero .3500. propoſito, productum verò .8403500. diuidit per .1000. vt proue-niat .8403. cuius radix quadrata eſt .91. pro numero hominum vniuſcuiuſque ordinis propoſiti numeri .3500. +

+

+ Pro cuius operationis ratione, cogitemus rectangulum .a.b. 1000. hominum, et .d.b. ſit vna filtia ſiue ordo .49. hoĩum, cuius quadratũ ſit .b.c. 2401. imaginemur etiã re ctangulum .A.B. 3500. hominum, quod ſupponemus ſimile rectangulo .a.b. et .B.C. + + ſit quadratum ipſius .D.B. + Nunc ſupponendo .A.B. ſimile .a.b. clarum erit ex diffini-tione ſimilium figurarum, quod eadem proportio erit .A.D. ad .D.B. quę .a.d. ad .d.b. hoc eſt .A.D. ad .D.C. vt .a.d. ad .d.c. hoc eſt .A.B. ad .B.c. vt .a.b. ad .b.c. ex prima ſexti, vel .18. ſeu .19. ſeptimi, + tunc cum dixerimus ſi .a.b. ita reſpondet ad .b.c. ergo .A.B. correſpondet etiam ita ad .B.C. + quare ex regula de tribus rectè fit multiplicando .A.B. per .b.c. productum verò diuidendo per .a.b. ex .15. ſexti vel .20. ſeptimi, cuius prouentus radix quadrata erit quod quærebatur. +

+

+ Sed aliter idem poſſe fieri ſpeculatus ſum, hoc eſt multiplicando numerum .49. ordinis .1000. hominum radice quadrata numeri .3500. propoſiti, productum ve-rò diuidere per radicem quadratam ipſius .1000. vnde prouentus .91. erit numerus vnius ordinis .3500. numeri ꝓpoſiti. +

+

+ Cuius oꝑationis ſpeculatio eſt iſta. + + + Sit .a.b. quadratum .1000. et .a.c. ſua radix et .a.d. rectangulum propoſi-tum ipſius .1000. et .a.e. vnus ordo. + Sit etiam .A.B. quadratum .3500. & A.C. eius radix et .A.D. rectangulũ ipſius numeri .3500. propoſiti, ſimile tamen rectangulo .a.d. et .A.E. eius vnus ordo. + enim .a.b. æquale ſit a.d. et .A.B: A.D. tũc .a.c. erit media proportionalis inter .a.e. et .e.d. & ſic A.C. erit etiam media proportiona lis inter .A.E. et .E.D. per .16. ſexti, ſeu .20. ſeptimi, & quia proporrio. A E. ad .E.D. æqualis eſt proportioni .a.e. ad .e.d. cum .A.D. ſupponatur ſi-mile .a.d. ergo proportio .A.E. ad .AC. ęqualis erit proportioni .a.e. ad .a.c. quę medietates ſunt totorũ æqua-lium, rectè igitur fiet ſi procedamus ex regula de tribus, dicendo ſi .a.c. correſpõdet .a.e. tùc .A.C. correſpõ det .A.E. ex ſupradictis .15. ſexti. vel 20. ſeptimi. +

+
+
+ +
+
+

+ Ratio verò quarti quæſiti per ſe patet, quod eſt inuenire pauimentũ ſeu aream quadratam, in qua poſſint locari quot homines volueris, ita in ter ſe ſiti, ut vnuſquiſque occupet .7. pedes ipſius areę in longitudinem et .3. per latitudinem à lateribus. +

+

+ Seu ex propoſito hominum nume ro inuenire numerum ipſorum loca-bilem in aliqua area quadrata, ita, vt vnuſquiſque occupet .21. pedes quadratos ipſius areæ. +

+ +

+ Sed aliter idem fieri poſſe inueni, hoc eſt multiplicãdo radicem quadratam pro-poſiti numeri hominum per .21. & productum item multiplicando per eandem radi cem, & huiuſmodi producti radicem diuiden do per .3. vnde prouentus eſſet nume-rus hominum vnius ordinis. + Exẽpli gratia proponuntur .3600. homines, multiplica bimus huiuſmodi numeri radicem quadratam hoc eſt .60. per .21. hoc + + eſt per productum quod fit ex .7. 3. & reſultabit nobis .1260. quod ſi multiplicabitur, per .60. hoc eſt per eandem radicem, reſultabit nobis .75600. cuius producti radix qua-drata eſt ferè .275. qua diuiſa per .3 proueniet nobis .91. pro hominum numero vnius ordinis. +

+
+
+ +
+
+

+ Cuiusratio eſt iſta, cogitemus nu merum .3600. propoſitum eſſe qua dratum .a.b. (ſed non areæ) cuius ra dix .60. ſit .a.c. & quia hic numerus .60. intelligitur eſſe hominum, quo-rum vnuſquiſq; occupat .21. pedes quadratos ſuperficiales ex ſuppoſi-to, + & propterea multiplicatur, 60. cum .21. vnde nobis veniat .1260. quadrati ſuperficiales pro vnoquo-que ordine, & ꝗa.b.c. vt. latus qua-drati .a.b. habet tot ordines homi-num ſimiliter, hoc eſt .60. igi-tur multiplicando .60. cum .1260. habebimus totalem ſuperficiem .a.b. ex .75600. quadratis ſuperficiali-bus, quæ quadrata imaginemur lo-cata eſſe in quodam totali quadra-to, quod ſit .e.f. cuius radix ſit .e. g .275. pedum qui diuidantur per .3. hoc eſt per numerum pedum latitu-dinis & prouenient nobis .91. pro numero hominũ vniuſcuiuſq; ordi-nis, diuidendo poſtea latus .f.g. per numerum ſpatij inter vnum, & aliũ ordinem, quod eſt .7. proueniet nobis .39. pro numero ordinum. +

+

+ Aliter, & breuius etiam poſſumus idem inuenire, hoc eſt multiplicando nume- propoſitũ hominũ rectangulo .21. vnde venietnobis ꝓductũ .75600 quod pro ductũ ſi accipiemus vt quadratũ, cuius radix erit .275. quæ diuidatur .3. habebi-mus ꝓpofitũ. + Cuius ratio pẽdet à ſupradicta, eo loco multiplicãdi .a.c. (hoc eſt . + + 60.) per .21. deinde productũ etiam multiplicare per .b.c. (hoc eſt .60.) breuius erit multiplicare totum numerum .3600. per .21. cętera verò facere, vt diximus. +

+

+ Sed vnaquæq; iſtarum operationum, aliquid imperfectionis patitur, eo quod aliquis cuperet quadratum perfectum ſuperficiale habere, abſq; aliquo defectu, vel exceſfu, aliquid aliud adhuc facere oporteret, hoc eſt, inuentum cum fuerit quadra tum .e.f. cum ſuis radicibus .e.g. et .g.f. pedum .275. vnaquaque, vt in dicto exemplo factum eſt, oportebit numerũ quærere minorem ipſo .275. ſed proximiorem men-furabilem ab .3. & ab .7. quod facilè fiet ſi diuiſerimus .275. per .21. detrahendo fra-cta diuiſionis ab ipſo .275. quæ quidem fracta in hoc exemplo ſunt .2. vnde remane-bit .273. pro numero laterum quadrati ſuperficialis, in quo poſſent locari .3549. ho-mines, eo ordine quo ſupra dictum eſt, quorum ſcilicet vnuſquiſque obtineat .21. pedes ſuperſiciales. +

+
+
+
+
+ DE INTERVALLIS MVSICIS. + Cypriano Rorè Muſico celeberrimo. +

+ OPinio Hectoris Euſonij Cypriane mi dilectiſſime, vera non eſt, quod ali quisrectè poſſit intelligere rationes conſonantiarum muſicæ, ablque co gnitione illarum mediante ipſo ſenſu, imo nemo põt calere theoriã mu ſices, niſi aliquo verſatus ſit in praxi. + Qũo enim cognoſci poterũt quid nam ſint diapaſon, diapente, diateſſeron, ditonus, ſemiditonus, hexacordum maius, aut minus, & conſonantiæ ex ijs cum diapaſon compoſitæ, abſque earum praxi? + vnde ſequetur neq; etiam cognoſci poſſe interualla diſſonantia. + Et purus practicus non intelliget quid ſit octaua, quinta, quarta, tertia maior, tertia minor, ſexta maior, ſexta minor, decima maior, decima minor, vndecima, duode-cima, decimatertia maior, aut minor, aut decimaquinta, & aliæ, ita vt ad comparandam perfectionem muſicæ neceſſarium ſit, & thęoriam & praxim ad-diſcere. + Cum pręterea Ludouicus Folianus apertè monſtrarit (etiam ſi id à diato-nico ſintono Ptolomei deſumpſerit) reperiri duos tonos, maiorem, & minorem, id-eſt ſeſquioctauum, & ſeſquinonum, & tria ſemitonia, maius, minus, & mini-mum, ideſt ſeſquiquintumdecimum, qui eſt maius, ſeſquiuigeſimum quartum id-eſt minimum, & mediocre, vt .27. ad .25. quæ proportio ſuperbipartiens vigeſi-maſquintas appellatur, & cum cognouerit ſemiditonum conſonantem eſſe ſeſqui-quintum, ditonum ſeſquiquartum, & hexachordum minus, vt .8. ad .5. quæ propor-tio dicitur ſupertripartiens quintas, & hexachordum maius, vt .5. ad .3. hęc autem vo catur ſuperbipartienstertias; + omnium ſimplicium conſonantiarum cognitioni, ex-tremam impoſuit manum. + Et quia tibi etiam oſtendere promiſi in modulationibus + + hæc omnia interualla ſeruari, ideo ad te mitto ſeptem hic ſubſcripta exempla, in quorum primo, & ſecundo, inter dieſim, et .b. in ſuperiori, agnoſces interuallum mi nimi ſemitonij, & ſi ibi ſit dieſis, tanquam terminus ad quem, et .b. tanquam termi-nus à quo: + quod autem inter dieſim et .b. ſit ſemitonium minimum, facilè agnoſces ſi ſubtraxeris decimã minorẽ à maiori, quã facit ſuperius inferiori, ideſt baſſu. +

+

+ Qua quidem modulatione tu etiam vſus es in cantilena illa, quæ Galica lingua incipit. + Hellas comment. + Eadem, ego quoque in meis cantilenis latino ſermo-ne compoſitis, quæ Moreta vocantur aliquando vſus ſum. +

+

+ Sed in tertio exemplo inuenies ſemitonium maius, neceſſariò genitum in ſupe-riori, ſi ſextam maiorem cum baſſu eſſicere volueris, quia tenor, à ditono cum ſuperiori ad diapentem, & ad vniſonum cum baſſu procedit, vbi quieſcit, progre-diendo poſtea baſſus ad ſemiditonum cum tenore, + tunc ſi à proportione huius ſep-timæ, quæ eſt vt .9. ad .5. hoc eſt ſuperquadripartiensquintas demptum fuerit hexa-chordum maius, ſeu ſexta maior, quæ eſt vt .5. ad .3. remanebit proportio .27. ad .25. quæ maior eſt quam .32. ad .30. +

+

+ In quarto exẽplo habebis ſemitonium minus in ſuperiori, quod quidem remanet ex ſubtractione ditoni cõſonãtis ab diateſſaron cõpręhenſa à ſuperiori cum tenore. +

+

+ In quinto exemplo videbis tonum minorem, & tonum maiorem ſucceſſiuè vnum poſt alium in tenore, detrahendo primo ſemiditonũ à diateſſaron, quod ſuperius fa-cit cum tenore, vel detrahendo diapente ab hexachordo maiori, quod facit tenor cum baſſu, vnde remanet tonus minor ſeſquinonus, detrahendo poſtea diateſſaron à diapente, quod ſuperius facit cum tenore, remanebit tonus maior ſeſquioctauus. +

+

+ In ſexto exemplo deinde videbis tenorem aſcendere per duos tonos minores ſuc ceſſiuè vnum poſt alium in tenore, ſi dẽp ſeris ſemiditonũ à diateſſaron ſuperiori. +

+

+ In .7. exẽplo demum videbis ſuperiorẽ aſcendere per duos tonos maiores ſucceſ-ſiuè vnũ poſt aliũ, ſi dempſeris diateſſaron à diapente, quod facittenor ſuperiori. +

+
+ +
+ +
+
+
+
+ De eodem ſubiecto. + AD EVNDEM. +

+ QVod aliàs tibi dixi, verum eſt, quod neceſſarium nullo modo ſit, vt modulan-do, deſinat cantilena in eodem tono (quod Græci phthongum appel-lant) à quo incępit. + immo neceſſariò ſemper ferè, altius, aut depræſ-ſius terminatur, per differentiam alicuius interualli æqualis, vel multiplicis ipſi com mati ſeſquioctuageſimæ, quod quidem comma, quamuis cantabile non ſit, inſenſi-biliter tamen generatur, & toties ab aliqua parte ipſius cantilenæ poſſet dictũ com-ma gcnerari, verſus acutum, vel graue, quod in fine ipſius cantilenę, vocis phtongus reperiatur diſtans à primo per interuallum alicuius toni ſeſquinoni, ſeu ſeſquioctaui plus, minúsue, vt in ſubſcripto exemplo clarè videre potes in prima figura, vbi ſu-perius à .g. primę cellulæ ad .g. ſecundæ, intereſt vnum cõma, eo quod progrediens ſuperius in prima cellula ipſius cantilenæ à quarta ad quintam cum tenore, aſcendit per tonum ſeſquioctauum, à prima cellula deinde ad ſecundam, tenor aſcendit ſimi-liter per tonum ſeſquioctauum cum tranſeat à quinta ad quartam, quod facit cum ſuperiori, in ſecunda cellula poſtea, cum ſuperius deſcendat à maiori ſexta ad quin tam, quod facit cum baſſu, ſeu à quarta ad tertiam minorem, quod facit cum teno-re, + tunc deſcendit per tonum ſeſquinonum, ita quod non reuertitur ad eundẽ phthõ gum, vbi prius erat in prima cellula, ſed reperitur per vnũ coõma altius, quidẽ cõma eſt differentia inter tonũ ſeſquioctauũ & ſeſquinonũ, vt alias tibi demõſtraui. +

+

+ Progrediendo igitur hoc modo, videbis quod cum tenor à ſecunda cellula ad ter tiam tranſeat à tertia minori ad quartam, quod facit cum ſuperiori, deſcendit per tonum ſeſquinonum, vnde in tertia cellula altius remanet quam in prima per vnũ comma, in qua tertia cellula, cum iterum tranſeat ſuperius à quarta ad quintam, facit cum tenore, eleuatur per tonum ſeſquioctauum, proſequendo deinde tali ordi ne, vidcbis in quarta cellula cantilenam auctam per duo commata, in ſexta, aũt cel-lula per tria commata, in octaua verò per .4. commata, vnde hac merhodo, ſi can-tilena prolixior debito eſſet, vel ſi talia interualla frequentiora reperirentur, poſſet cantilena à principio ad finem differre per .9. commata, & plus etiam, quæ quidem + + + interualla ſuperant tonum ſeſquinonum, & ſi eſſent .10. commata ſuperarent tonum ſeſquioctauum, eo quod aggregatum ex .9. commatibus continetur ſub iſtis duobus terminis hoc eſt .150094635296999121. et .134217728000000000. quæ qui-dem proportio maior eſt proportione ſeſquinona, ſumma verò .10. commatum con tinetur ſub .12157665459056928801. et .10737418240000000000. quæ pro portio maior eſt tono ſeſquioctauo, quod autem dico de aſcenſu cantilenæ, idem aſ-ſero de eiuſdem deſcenſu, & hoc non tantum per interuallum illius commatis, quod eſt differentia toni maioris à minori, ſed etiam per illud quod eſt differentia ſemito nij maioris à minori, vt in ſecundo exemplo hic ſubſcripto videre eſt in deſcenſu cantilenæ per comma & comma, vt differentia inter ſemitonia maiora & minora, vbi in prima cellula diſcedens baſſus à quinta cum ſuperiori, & ab vniſono cum te-nore deſcendens ad tertiam minorem cum ipſo tenore, facit cum ſuperiori ſeptimã maiorem, quæ eſt vt .9. ad .5. ſuperquadripartiensquintas ſcilicet, à qua diſcedens poſtea ſuperius, vt faciat cum baſſu ſextam maiorem, deſcendit per ſemitonium ma ius, à qua ſexta maiori deſcendens baſſus, & aſcendens per quartam, efficit cum di-cto ſuperiori tertiã maiorem, à qua diſcedens ſuperius, vt efficiat quartam cum ipſo baſſu (qui quidem baſſus tranſit in tenorem) aſcendit per ſemitonium minus, diffe-rens à ſemitonio maiori per vnum comma, vnde cantilena remanet depreſſa per vnum comma. + cum deinde idem faciat inter tertiam, & quartam cellulam, per a-liud comma deſcendit, & ſic toties facere poſſet, vt poſtremo valde deprimatur cantilena à primo phthongo. +

+
+
+ +
+
+
+ +
+

+ Quod autem hic ſupradictum eſt, clrca inſtrumenta artificialia non accidit, qua propter organa, & clauicimbula concordantur certo quodam ordine, ita vt omnes conſonantiæ, excepta diapaſon, ſeu octaua, ſint imperfectæ, hoc eſt, aut diminutę, aut ſuperantes à inſto, vt exempli gratia, omnes quintæ ſunt diminutæ, quartæ verò ſunt exceſſiuę, quod quidem fit, vt tertiæ, & ſextæ, non multum auribus diſſonent, eo quod ſi quintæ omnes, & quartæ, perfectæ eſſent, + tunc omnes ſextę, & tertiæ in-tollerabiles eſſent, & à perfectis differrent per vnum comma, quod manifeſtum no-bis erit hoc modo, accipiamus tres diapentes, ſeu quintas, conſequenter ſucceſſiuas vnam poſt aliam, hoc eſt tres proportiones ſeſquialteras, quarum aggregatum erit vt .27. ad .8. quæ proportio, dicitur tripla ſupertripartiensoctauas, & quæ à practicis + + appellaretur tertia decima maior, vt exempli gratia, eſſet Gamaut cum ſecundo ela mi, + tunc talis tertiadecima valde odioſa eſſet ſenſui auditus, à qua, ſi dempta ſuerit diapaſon, ſeu octaua, remaneret quoddam hexachordum maius, ſeu ſexta maior, au-ribus valde inimica, ſub proportione .13. ad 8. ſed hæc proportio differret à propor tione ſuperbipartientetertias perfecti hexachordi maioris, hoc eſt ſextæ maioris conſonantis, per proportionem ſeſquioctuageſimam, hoc eſt per vnum comma, quod quidem eſt etiam differentia aggregati trium ſeſquialterarum, à tertiadeci-ma maiori conſonanti, hoc eſt exceſſus proportionis triplæ ſupertripartientis octa-uas, ſupra triplam ſeſquitertiam, quæ eſt ſumma ipſius duplæ cum ſuperbi partien-tetertias. +

+

+ A tali ſumma igitur trium ſeſquialterarum efficitur tertiadecima maior diſſonans excedens conſonantem per vnum comma (cuius proportio eſt .81. ad .80.) quæ con-fonans continetur in proportione .10. ad .3. vt ſupra dixi. +

+

+ Hæcigitur eſt vera ratio, propter quam debemus comma diſtribuere in organis & clauicymbalis, cum ab aggregato trium quintarum producatur talis exceſſus ſu-pra perfectam, ſeu conſonantem tertiamdecimam maiorem, quod quidem aggre-gatum, cum demptum fuerit à quintadecima, relinquet nobis tertiam minorem diſſonantem, & mancam, per eundem exceſſum à conſonanti. + quæ quidem tertia minor diſſonans ſubtracta à diapente ſeu quinta perfecta, relinquet nobis tertiam maiorem diſſonantem, qu@ conſonantem excedit per eundem exceſſum comma-tis, & hæc demum tertia maior diſſonans, dempta ex diapaſon, ſeu octaua, relin-quet nobis hexachordum minus, hoc eſt ſextam minorem diſſonantem, & muti-lam à conſonanti per eundem exceſſum commatis. + De huiuſmodi verò commatis diſtributione doctiſſimè ſcripſit Excellentiſſimus Zarlinus in ſecunda parte Inſtitu-tionum Harmonicarum. +

+

+ Sed quia ſenſus auditus non poteſt exactè cognoſcere debitam quantitatem ex-ceſſus, vel defectus, intendendo vel remittendo chordas inſtrumentorum, ideo hanc viam ſequutus ſum. +

+

+ Sit exempli gratia, hic ſubſcriptus ordo lignorum tangentium ſeu pinarum inci-piens ab .G. deſinens ad .g. ita quod inter ipſos terminos ſit ea conſonantia quæ vo-catur vigeſimaſecunda, quæro primum .b. inter .D.E. quod eſt nigrum ipſius Ela-mi grauiſſimum, quod groſſo modo facio conſonans cum .G. grauiſſimo per ſex-tam minorẽ, deinde ipſo ptimo .b. ipſius elami concordo ſuum octauum & quin-tumdecimum, quo perfectius poſſum, deinde accipio .b. molle ſecundum ipſius. b fabmi quod concordo cum .b. primo ipſius Elami per quintam imperfectam, dein-de cum hoc .b. ſecundo ipſius bſabmi concordo ſecundum .f. per quintam ſimiliter imperfectam, cum quo .f. poſtea concordo tertium .c. per ſimilem quintam, quem tertium .c. poſtea confero ſecundo .b. ipſius elami, ita quod inter ſe conſonent per ſextam maiorem tolerabilem, & ſi ſic inuenio, tunc nihil muto has treschordas hoc. + + + eſt .b. ſecundum ipſius bfabmi, f. ſecundum, et .c. tertium, ſed ſi dictum tertium .c. valde diſſonans eſſet cum .b. ſecundo ipſius elami, + tunc ipſum .c. intendo, aut re-mitto, quouſque aliquo modo ſit conſonans per ſextam maiorem aliquantulum ex ceſſiuam cum .b. ſecundo ipſius elami, cum quo poſtea .c. conſonare aliquantulum fa cio .f. ſecundum per quintam defectiuam, & cum hoc demum .b. ſecundum ipſius bfabmi, quo facto concordo ſecundum .c. cum tertio per octauam, cum quo ſecun-do .c. poſtea concordo tertium .g. per talem quintam, quod ipſum tertium .g. cum ſe-cundo .b. ipſius bfabmi conſonet tolerabiliter per ſextam maiorem aliquãtulum ex-ceſſiuam, + deinde cum iſto tertio .g. concordo tertium .d. per talem quintam, ita quod ipſum .3.d. concordet tolerabiliter cum .2.f. per ſextam maiorem exceſſiuam, poſtea cum hoc .3.d. concordo .2.d. per octauam perfecte, cum quo .2.d. poſtea concordo .3.a. per quintam, vt in alijs factũ eſt, ita vt .2.c. conſonet talis ſexta maior, vt ſupra dictum eſt, cum quo .3.a. poſtea concordo .3.e. per quintam, vt dictum eſt, ita quod cum .3.g. faciat ſextam maiorem vt ſupra, poſtea cum hoc .e. concordo .2.e. per octa uam, cum quo concordo .b. quadrum tertium per quintam, vt dictum eſt, ita quod 2.d. faciat ſextam maiorem ſimilem alijs ſuperius dictis, cum quo .b. quadrato tertio concordo tertium nigrum ipſius .f. per quintam, ita quod cum .3 a. faciat ſextam ma-iorem, vt ſupra, deinde cum hoc concordo .2.f. nigrum per octauam, cum quo, per quintam concordo 3.c. nigrum ita quod cum .2.e. faciat ſextam dictam, demum hoc concordo .4.g. nigrum per quintam, ita quod faciat cum .3.b. quadrato ſextam dictam, & ſic ad vltimam quintam peruenio, ſupra quod .g. nigrum nulla quinta am-plius reperitur, poſtea cum iſtis chordis concordo per octauas omnes alias ab acutis ad graues. +

+
+ + + G A B b C * D b E F * g * a b b c * d b e f * g * a b b c * d b e f * g * + + + 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4. + + +
+ + + G A B b C * D b E F * g * a b b c * d b e f * g * a b b c * d b e f * g * + + + 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4. + + +

+ Valde etiam admiratione dignum eſt, quod perſectiores quæque conſonan tiæ, ita in harmonica diuiſione ſibi inuicem conueniant, vt dia paſon cum diapente, cum diapaſondiapente, cum ditono, cum hexachordo maiori cum bisdiapaſon, decimaleptima maiori. + Nam in ipſa diapaſon, harmonicè locãtur diapente in par te grauiori, & diateſlaron in acutiori. + In diapente verò harmonicè locantur ditonus in parte grauiori, & ſemiditonus in acutiori. + In ditono harmonicè locantur tonus maior in parte grauiori, & tonus minor in acutiori. + In hexachordo maiori, harmo-nicè locantur diateſſaron in parte grauiori, & ditonus in acutiori. + In diapaſondia-pente, harmonicè locantur diapaſon in parte grauiori, & diapente in acutiori. + In bisdiapaſon, ha@monicè locantur decima maior in parte grauiori & hexachor-dum minus in acutiori. + In decimaſeptima maiori, harmonicè locantur diapaſondia-pente in parte grauiori, & hexachordum maius in parte acutiori. + Ita quod ronus ſeſquioctauus in ditono, proportionalis eſt ipſi ditono in diapente. + Tonus verò ſeſ-quinonus in ipſo ditono, proportionalis eſt triemitonio, vel ſeſquitonio ſeu ſemidi-tono (quod idem eſt) in diapente. + Ditonus autem in diapente, proportionalis eſt ipſi diapente in diapaſon. + Seſquitonus verò in diapente, proportionalis eſt diateſ-ſaron in diapaſon. + Et ſic de ſingulis. + Ita quod tonus ſeſquioctauus in ditono, dito-mus in diapente, diateſſaron in hexachordo maiori, diapente in diapaſon, diapaſon in diapaſondiapente, decimamaior in bisdiapaſon, diapaſondiapente in decima- + + ſeptima maiori, omnia ſibi inuicem ſunt proportionalia, idem etiam dico de reli-quis partibus, cum relatæ fuerint ad ſua tota. +

+

+ Nec alienum mihi videtur à propoſito inſtituto, ſpeculari modum generationis ipſarum ſimplicium conſonantiarũ; + qui quidem modus fit ex quadam æquatione per @uſſionum, ſeu æquali concurſu vndarum aeris, vel conterminatione earum. +

+

+ Nam, nulli dubium eſt, quin vniſonus ſit prima principalis audituq́ amiciſſima, nec non magis propria conſonantia; + & ſi intelligatur, vt punctus in linea, vel vnitas in numero, quam immediate ſequitur diapaſon, ei ſimillima, poſt hanc verò diapen te, cæteræq́;. + Videamus igitur ordinem concurſus percuſſionum terminorum, ſeu vndarum aeris, vnde ſonus generatur. +

+

+ Concipiatur igitur mente monochordus, hoc eſt chorda diſtenta, quæ cum diuiſa fuerit in duas æquales partes à ponticulo, + tunc vnaquæq; pars eundem ſonum pro-feret, & ambæ formabunt vniſonum, quia eodem tempore, tot percuſſiones in aere faciet vna partium illius chordæ, quot & altera: + ita vt vndæ aeris ſimul eant, & æqua liter concurrant, abſque ulla interſectione, vel fractione illarum inuicem. +

+

+ Sed cum ponticulus ita diuiſerit chordam, vt relicta ſit eius tertia pars ab vno la-tere, ab alio vero, duę tertię, + tunc maior pars, dupla erit minori, & ſonabũt ipſam dia paſon conſonantiam, percuſſiones vero terminorum ipſius, tali proportione ſe inui-cem habebunt, ut in qualibet ſecunda percuſſione minoris portionis ipſius chordæ, maior percutiet, ſeu concurret cum minori, eodem temporis inſtanti, cum ne-mo ſit qui neſciat, quod quo longior eſt chorda, etiam tardius moueatur, + quare cum longior dupla ſit breuiori, & eiuſdem intenſionis tam vna quam altera, tunc eo tempore, quo longior vnum interuallum tremoris perfecerit, breuior duo interual-la conficiet. +

+

+ Cum autem ponticulus ita diuiſerit chordam, ut ab uno latere relinquantur duæ quintæ partes, ab alio verò tres quintæ, ex quibus partibus generatur conſonantia diapente; + tunc clarè patet, quod eadem proportione tardius erit vnum interuallum tremoris maioris portionis, vno interuallo tremoris minoris portionis, quam ma-ior portio habet ad minorem; + hoc eſt tempus maioris interualli ad tempus minoris erit ſeſquialterũ quare non cõuenient ſimul, niſi perfectis tribus interuallis mino-ris portionis, & duobus maioris; + ita quod eadem proportio erit numeri interuallo-rum minoris portionis ad interualla maioris, quæ longitudinis maioris portionis ad longitudinem minoris; + vnde productum numeri portionis minoris ipſius chordæ in numerum interuallorum motus ipſius portionis, æquale erit producto numeri portionis maioris in numerum interuallorum ipſius maioris portionis; + quæ quidem producta ita ſe habebunt, vt in diapaſon, ſit binarius numerus; + in diapente verò ſenarius; + in diateſſaron duodenarius, in hexachordo maiori quindenarius; + in di-tono vicenarius, in ſemiditono tricenarius, demum in hexachordo minori quadra genarius: + qui quidem numeri non abſque mirabili analogia conueniunt inuicem. +

+

+ Voluptas autem, quam auditui afferunt conſonantiæ fit, quia leniuntur ſenſus, quemadmodum cõtra, dolor qui à diſſonantijs oritur, ab aſperitate naſcitur, id quod facilè videre poteris cum conchordantur organorum fiſtulæ. +

+ +
+
+
+
+ DE IVSTITIA COMMVTATIVA. + Franciſco Ferrario Anciſa Iuriſconſulto ſenatoriq́ꝫ apud ſubalpinos grauißimo. +

+ SAepivs inter nos dum oportunitas vicinarum ædium, & amoris mutui vis, ad familiaria trahunt colloquia ego de meis mathematicis, tu de tuis legibus, in quibus tractandis magnum tibi nomen comparaſti loquuti ſu mus. + Cum vero nonnunquam de mirabili iuſtitiæ commutatíuæ inſtitu to non ingratus incidiſſet ſermo, dixi modum, quo formam ſuam à proportionali-tate arithmetica diſiuncta, & non a coniuncta deſumat, à nemine literis proditum eſſe, libet autem nunc per otium latius explicare. + dixi enim à diſiuncta, & non con-iuncta proportionalitate, quia in coniuncta, ſeu continua nullo pacto fieri poteſt talis commutatio, cum ſemper quatuor terminos ad minus tranſeat, vt nunc vide-bimus. +

+

+ Exempli gratia, Petrus ex ſuis bonis tribuat Ioanni aliquid valoris quinquagin ta aureorum. +

+

+ Vnde priuſquam Ioannes aliquid ex ſuis bonis retribuat Petro, bona ipſius Pe-tri diminuta erunt per quinquaginta aureos, bona verò ipſius Ioannis, aucta toti-dem aureis. +

+

+ Ecce nunc quo pacto conftituti ſunt .4. termini in proportionalitate aritmetica, per quos ſit talis permutatio, ſed nondum æquata, niſi fiat æqualis retributio à Ioan-ne ad Petrum, vt videbimus. +

+

+ Cogitentur itaque .4. termini aritmeticè proportionales .C.A.B.D. + Ita quod .A. mediante ſignificentur bona Ioannis .B. vero Petri, prius quam Petrus aliquid ex bo nis ſuis tribuat Ioanni. + Tunc Petrus ſecat partem vnam ex .B. eamq́; dat ipſi Ioan-ni, vnde ipſi Petro remanet .D. + Ioanni autem .C. quatuor igitur termini conſtituti ſunt .B.D.C.A. quorum .B. primus .A. quartus .C. uero tertius .D. aũt ſecundus, ſed B. et .A. ſunt in ſua naturali mediocritate abſque defectu vel exceſſu ſui ipſius. + Non ita tamen ſe habet .C. et .D. quia .D. deficit .C. autem excedit à ſua priori quantitate. + Nihilominus iſti .4. termini conſtituti ſunt in ipſa aritmetica proportionalitate, nam eadem quantitate qua .D. diminuta eſt à .B. eadem .C. aucta eſt ſupra .A. +

+

+ Sed quia .B. et .A. tantummodo iuſti ſunt termini .C. uerò et .D. iniuſti, vt ad ſuam priorem æqualitatem reuertantur, oportebit ex .C. ſecare aliquam partem æqualis valoris ei, qua .C. ſuperat .A. vel qua .D. minor eſt .B. & ipſam partem addere ipſi .D. vt bona Petri reuertantur ad priorem ſuam quantitatem ipſius .B. & bona Ioannis remaneant æqualia .A. vt prius. +

+

+ Quare neceſſarium non eſt, vt talis proportionalitas ſit coniuncta (vt inquit Eu fatius ſeu Michael Epheſius, ſuper quinto capite libr. quin- + + ti Ethicorum) tribus terminis contenta, imò oportet ut ipſa diſiuncta ſit, ut diximus, vbi non eſt neceſſe quod .A. æqualis ſit .B. aliquo modo. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ DE MOTV MOLAE, ET TROCHI, DE AMPVL-lis aquæ, de claritate aeris, & Lunæ noctu fulgentis, de æter-nitate temporis, & infinito ſpacio extra Cœlum, Cœliq́; figura. + Illust. Ioanni Paulo Capra Nouarienſi Sabaudia Ducis boſpicij Magistro, viro ingeny praſtantia, & morum cando-re, non minus quam familia nobili-tate conſpicuo. +

+ SI vera eſſet animorum illa tranſmigratio quam ſibi Italicæ ſapientiæ Pa-ter Pythagoras effinxerat, tuam, meamq́; exiſtimarem animam canis, quandoque venatici fuiſſe. +

+

+ Quæris à me literis tuis, an motus circularis alicuius molæ molendina rie, ſi ſuper aliquod punctum, quaſi mathematicũ, quieſceret, poſſet eſſe perpetuus, cum aliquando eſſet mota, ſupponendo etiam eandem eſſe perfectè rotundam, & lęuigatam. + Reſpondeo huiuſmodi motum nullo modo futurum perpetuum, nec etiam multum duraturum, quia præterquam quod ab aere qui ei circumcirca aliquã reſiſtentiam facit ſtringitur, eſt etiam reſiſtentia partium illius corporis moti, quæ cum motæ ſunt, natura, impetum habent efficiendi iter directum, vnde cum ſimul iunctæ ſint, & earum vna continuata cum alia. + dum circulariter mouentur patiuntur violentiam, & in huiuſmodi motu per vim vnitæ manent, quia quanto magis mo-uentur, tanto magis in ijs creſcit naturalis inclinatio recta eundi, vnde tanto magis contra ſuammet naturam voluuntur, ita vt ſecundum naturam quieſcant, quia cum eis proprium ſit, quando ſunt motæ, eundi recta, quanto violentius voluuntur, tan-to magis vna reſiſtit alteri, & quaſi retrò reuocat eam, quam antea reperitur habere. +

+

+ Ab eiuſmodi inclinatione rectitudinis motus partium alicuius corporis rotundi fit, vt per aliquod temporis ſpacium, trochus cum magna violentia ſeipſum circun-agens, omninò rectus quieſcat ſuper illam cuſpidem ferri quam habet, non incli-nans ſe verſus mundi centrum, magis ad vnam partẽ, quam ad aliam, cum quælibet ſuarum partium in huiuſmodi motu non inclinet omnino verſus mũdi centrum, ſed multo magis per tranſuerſum ad angulos rectos cum linea directionis, aut verticali, aut orizontis axe, ita vt neceſſariò huiuſmodi corpus rectum ſtare debeat. + Et quod dico ipſas partes non omninò inclinare verſus mundi centrum, id ea ratione dico, quia non abſolutè ſunt unquam priuatæ huiuſmodi inclinatione, quę efficit vt ipſum corpus eo puncto nitatur. + Verum tamen eſt, quod quanto magis eſt velox, tan-to minus premit ipſum punctum, imò ipſum corpus tãto magis leue remanet. + Id apertè patet ſumẽdo exẽplũ pilę alicuius arcus, aut alicuiꝰ alterius inſtrumẽti, ſeu ma chinæ miſſilis, quæ pila quanto eſt velocior, in motu violento, tanto maiorem pro-penſionem habet rectius eundi, vnde verſus mundi centrum tanto minus inclinat, & hanc ob cauſam leuior redditur. + Sed ſi clarius, hanc veritatem videre cupis, cogita illud corpus, Trochum ſcilicet, dum velociſſime circunducitur ſecari, ſeu diuidi in multas partes, vnde uidebis illas omnes, non illico uerſus mundi centrum + + deſcendere, ſed recta orizontaliter, vt ita dicam, moueri. + Id quod à nemine ad-huc (quod ſciam) in trocho eſt obſeruatum. + Ab huiuſmodi motu trochi, aut hu-ius generis corporis, clarè perſpicitur, quàm errent peripatetici circa motum uio-lentum alicuius corporis, qui exiſtimant aerem qui ſubintrat ad occupandum locum à corpore relictum, ipſum corpus impellere, cum ab hoc, magis effectus contrarius naſcatur. +

+

+ Quod deinde ampullæ iungantur in aqua, non fit ratione ſimpathiæ, de qua lo-quitur Fracaſtorus, nam per accidens iunguntur, quia cum alia ad aliam accedit, quę libet earum tentat aſcendere ab ea parte, à qua inuicem hærent, quemadmodum efficiunt iuxta labrum vaſis, ea enim ſuperficies a quæ vicina circunferentiæ vaſis ali quantulum aſcendit in vaſe, qui non eſt omnino plenus. +

+

+ Ad id deinde quod de claritate noctium ſcribis, miror cur non videas, quod quã to magis obſcura nox apparet, non dico ratione nubium, ſed diſtantiæ Solis ſub orizonte ab eodem orizonte, tanto magis claram, & luminoſam ſeſe nobis oſten-dit Luna in quintadecima, quia cum Sol eſt in Sagittario, & Capricorno, Luna eſt in Geminis, & in Cancro, vnde in media nocte, eius radius per valde exiguam quã titatem vaporum tranſit, quia tunc ipſa eſt valde propinqua axi orizontis, & præ-terea in huiuſmodi tempore anni & noctis, aer eſt magis purgatus, quàm in qualibet alia temporis parte, quia hieme Sol non poteſt excitare multos vapores, & ij, qui at tolluntur, nocte à frigore ſtatim congellati ratione grauitatis decidũt, + unde rema-net aer multo clarior, qua ratione apparent ſtellæ minutæ, & Cœlum ijſdem ma-gis ornatum, quàm in quolibet alio anni tempore. +

+

+ Dicere deinde, quemadmodum hic mundus eſt ætatis ſeptem, aut octomillium annorum, ita nunc potuiſſet eſſe (ſi Deus voluiſſet) ætatis quinquagintamillium; + er go erat tempus; + ita ſe habet, ac ſi diceremus, quemadmodum hic mundus eſt tan-tæ magnitudinis, ita etiam quinquagies maior eſſe potuiſſet, ergo eſt ſpatium, aut interuallum corporeum, quod eum capere potuiſſet. +

+

+ Illud, nihil, Ariſtotelis extra Cęlum, nullo modo nobis inſeruit pro eiuſdem Cœ li ſphęrica rotunditate, cum cuiuſque alterius ex infinitis figuris Cęlum ipſum eſſe poſſit, ſecundum ſuam ſuperficiem conuexam. + Nam Cœlum ea ratione ſphęricum non eſt, quod magis ſit capax, quia ei innumerahiles alias figuras adeo magnas po terat concedere cauſa diuina: + ſed ſphæricum eſt effectum, ne partem aliquam habe ret ſui termini ſuperfluam, quia nullum corpus à breuiori termino quam à ſphærico terminari poteſt. +

+
+
+ Derèuolutione rota putealis & alijs problematibus. + AD EVNDEM. +

+ FVnis cui appenſa eſt ſitula, longè facilius axi inuoluitur, ſi ipſi axi affixa ſit rota. + atque item commodius eò fiet, quo amplior rota erit, & axis exilior. + Commodiſſimè autem, ſi ipſa rotæ extrema circunferentia, ex materia minori, & denſiori, ac proinde grauiori conſtabit. + Cuius rei ratio multiplex eſt. + Nem-pe quia omne corpus graue, aut ſui natura, aut vi motum, in ſe recipit impreſſio- + + nem & impetum motus, ita vt ſeparatum à virtute mouente per aliquod temporis ſpatium ex ſeipſo moueatur. + nam ſi ſecundum naturam motu cieatur, ſuam veloci-tatem ſemper augebit, cum in eo, impetus & impreſſio ſemper augeantur, quia coniunctam habet per petuò virtutem mouentem. + Vnde manu mouendo rotam, ab eaq́; eam remouendo rota ſtatim non quieſcet, ſed per aliquod temporis ſpatium circunuertetur. +

+

+ Secunda cauſa eſt, quia quoduis gr aue corpus, aut per naturam, aut per vim mo-tum, rectitudinem itineris naturaliter appetat, quod clarè cognoſcere poſſumus, proijciendo lapides funda, & circunducentes brachium, nam funes tanto maius pondus acquirunt, & manum tanto magis onerant, quanto velocius voluitur funda, & incitatur motus, quod ab appetitu naturali inſito ei corpori per lineã rectam pro-grediendi procedit. + Vnde fit, vt pondus circunferentiæ ipſius rotæ, tanto facilius cir-cunuoluatur, & ex ſeipſo tanto longiori tempore moueatur, quanto longius diſtat à centro, cum eius iter tanto minus ſit curuum. + Hanc igitur ob cauſam, rota, quanto maior erit, eiuſq́; pondus tanto magis vicinum circunferentiæ, tanto magis durabit impetus motus aſſumptus. +

+

+ Tertia cauſa eſt, quod funis dum circunuoluitur, vicinius axi mathematico reuo-lutionis, quam corpus graue circunferentiæ rotæ, ratione vectis, cum rota eſt in mo tu, eius impetus non obtinet reſiſtentiam æqualem à contrario pondere aquæ in ſitu la poſitæ. +

+
+
+ De machina, qua aquam impellit & ſubleuat. + AD EVNDEM. +

+ VNde ſit vt in fonte mandauerim, + + vas ſeu mortarium in quod in-greditur inſtrumentum, quod aquam impellit, diametrum ſuæ concauitatis, habere non oportere maiorem dia-metro fiſtulæ, per quam debet aſcende re aqua, ratio eſt, quia ſi maius eſſet, neceſſarium eſſet aliquod inſtrumen-tum quo aqua impelleretur multo gra uius toto corpore aqueo, quod aptum eſſet implere aliquam fiſtulam adeo altam, vt eſt fons, quæ tamen eſſet adeo lata vt eſt mortarium. +

+
+
+ +
+
+

+ Sit exempli gratia, tota fiſtula, ſeu hirundo, per quam aſcendit aqua .f. mortarium verò ſit .a.u. quod tam altũ ſit vt .f. ſed .f. anguſtior ipſo .a.u. + Nunc + + cum repleta fuerint hæc duo vaſa, ma-nifeſtum erit, quod aqua ipſius .f. ſuffi-ciens erit ad reſiſtẽdum toti aquæ ipſiꝰ a.u. & aqua .a.u. reſiſtet aquæ .f. quam-uis aqua .a.u. maioris quantitatis ſit, & ponderis ipſa .f. hoc autem euenit ex eo quod aqua .a.u. impellit aquam + + f. toto ſuo pondere, + propterea quod pondus diuiditur proportionaliter ſupra ba-ſim vaſis. +

+
+
+ +
+
+

+ Sit exempli gr̃a vas aliquod .b.d.n.m. conicæ figuræ, ſeu trũcus coni concaui aqua plenus, cuius orificij diameter ſit .b.d. & multiplex diametro .m.n. infimæ baſis. + co-gitemus etiam .b.d. diuiſum in tot partes, quarum vnaquæq; æqualis ſit .m.n. imagi-nemurq́; tot lineas perpendiculares deſcendere verſus mundi centrum ad puncta r.c.m. et .t.x.m. vt in ſubſcripta hic figura videre eſt, per quas cogitemus tot ſuperfi-cies curuas conicasq́;, inter quas, mente concipienda eſt aqua, quę pondere ſuo quie ſcet ſupra maiorem ſuperficiem illa, quæ æque diſtans eſſet mundi centro, ſeu quam ſupra baſim .m.n. vt exempli gratia conſideretur aqua inter .g.m. et .s.r. cuius pondus diſtribuitur fecundum latitudinem .m.r. quæ maior eſt .g.s. cogitemus igitur .m.c. æ-qualem eſſe .g.s. manifeſtum erit, quod .m.c. non ſuſtinebit totum pondus a quæ, quæ inter .g.m. et .s.r. reperitur, eo quod omnis pars aquæ ad perpendiculum inclinat ver-ſus mundi centrum, quapropter fundus ſeu baſis .m.n. non ſuſtinet aliud pondus quã aquæ .f.m. ſed ſi quis hoc in dubium reuocaret dicens, quod aqua circunſcribens ſi-tum corporis aquei .f.m. impellit lateraliter dictum corpus aqueum, reſpondendum eſt, quod ex æquo huius corporis .f.m. aqua impellit etiam aquam circunſtantem, eo, quod ſunt corpora homogenea, cum in corporibus homogeneis æquales partes habeant æquales vires. +

+

+ Sed redeundo ad vaſa .a.u. et .f. dico quod ſicut aqua .f. ſufficit ad reſiſtendũ aquæ a.u. ita quodlibet aliud pondus ęquale .f. cuiuſuis materiæ, in fiſtula .f. poſitum, ſuffi-ciens erit, dummodo illud corpus ita ſit adæquatum concauitati fiſtulæ .f. quod non permittat tranſitum aliquem aquæ vel + + aeris inter conuexum ipſius corporis, & deuexum fiſtulæ .f. & hoc ex ſe ſatis patet, ſed in vaſe .a.u. cum ex hypothe ſi latius ſit ipſo .f. nullum aliud corpus ſufficiens erit ad reſiſtendum aquæ ip-ſius .f. quin tam graue ſit, quam tota aqua .a.u. exiſtente .a.u. tam alto quam f. + Vnde ſi aqua ipſius .f. nil plus eſſet quam vna tantummodo libra, & vas .a.u. exiſteret latius ipſo .f. in decupla pro portione, + tunc in ipſo .a.u. oporteret corpus adæquatum ipſi concauitati po nere, cuius pondus eſſet decem libra-rum, vt ſufficeret ad ſuſtinendum aquã ipſius .f. & ad impellendũ ipſam aquã .f. deberet eſſe plus quam decem libra-rum. + Ponamus nunc illud corpus, ita + + denſius eſſe aqua, vt maius interuallũ non occupet, quam .o.e. corpus igitur o.e. ſufficiens erit ad impellendum aquam .f. & non eo minus. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ NOVA SOLVTIO PROBLEMATIS DE VASE pleno liquoris. + Nicolao Caluxio Serenißimi Ducis Sabaudia à ſecretis. +

+ QVod à me poſtulas eſt problema ab alijs iam ſcriptum, ſed illud tibialio medio ſoluam. +

+

+ Proponitur vas plenũ liquore aliquo, puta aqua, tres habeat fiſtulas ad baſim, quarum vnaquæque poſſit euacuare ipſum vas, inæquales ta-men, ita quod prima tam lata ſit, vt ſpatio vnius horæ poſſit ipſum euacuare to-tum; + ſecunda vero ſpatio duarum horarum, tertia autem ſpatio trium hora--rum. + Tunc quæritur quanto tempore omnes tres fiſtulæ ſimul apertæ euacua-bunt ipſum vas. + Ad hoc volo vt quæratur primo quanta pars aquæ vnaquęquę fi-ſtula euacuabit in aliquo dato tempore, quod facilè eſt, vt puta, prima fiſtu-la, ſpatio dimidiæ horæ euacuabit dimidium vas, eo quod ſpatio integræ horæ po-teſt totum euacuare, ſecunda fiſtula, eodem temporis ſpatio, euacuabit quartam partem ipſius vaſis, tertia verò fiſtula, eodemmet ſpatio temporis dimidiæ horæ, euacuabit ſextam partem ipſius vaſis, quæ omnia fracta ſimul collecta faciunt vnde-cim duodecimas partes totius vaſis, vnde manifeſtum erit, quod omnes fiſtulæ pari-ter apertæ, ſpatio dimidię horæ euacuabunt vndecim duodecimas partes totius a-quæ, ſed nos cupimus ſcire, quanto tempore, totum vas euacuabitur, apertis omni bus fiſtulis, quapropter dicemus ita; + Si vndecim duodecimæ partes conſumunt mi-nuta .30. temporis, quantum conſument omnes partes aquæ? + quæ ſunt .12. quare ex regula de tribus prouenient nobis minuta .32. cum .8. vndecimis vnius minuti, hoc eſt cum .43. ſecundis horæ ferè, vel ſiaccipiemus tres quartas vnius horæ, + tunc pri-ma fiſtula emittet tres quartas partes totius aquæ, ſecunda, tres octauas eiuſdẽ aquę, tertia verò, quarta pars, tunc omnia, hæc collecta, faciunt vnum integrum cum tri bus octauis. + Si dixerimus igitur quando vnum integrum cum tribus octauis abſu-mit .45. minuta temporis, ergo illud ſolum integrum abſumet idem vt ſupra hoc eſt min .32. cum .8. vndecimis vnius minuti vel .43. ſecundis. + Cuius rei ſpeculatio con iuncta eſt operationi, quòd vna cognita, reliqua ſtatim cognoſcitur. +

+

+ Idem eueniet de implendo vaſe tribus ſimilibus fiſtulis mediantibus. +

+

+ Secundum quæſitum ab alijs traditum, tuum etiam, aliter quoque poteſt ſolui, propterea non prętermittam tibi ſatisfacere. +

+

+ Problema itaque tale eſt, vt ſit vas aliquod in infunditur aqua per tres fiſtu-las, ſed dum infunditur aqua, eadem egreditur per duas alias fiſtulas in fundo vaſis poſitas, ſed tres ſuperiores ſint inuicem proportionatæ, vt ſupradictum eſt, primaq́ue inferiorum talis ſit, vt ſpatio .4. horarum poſſit totum vas euacua-re, ſecunda autem poſſit ſpatio .6. horarum idem facere, vnde ex ſupradictis, vas im plebitur à tribus fiſtulis ſuperioribus, clauſis exiſtentibus inferioribus, ſpatio tempo ris minutorũ .32. .8. vndecimis hoc eſt min .32. cum .43. ſecundis, deinde per duas fiſtulas inferiores poſſet euacuari ſpatio tẽporis horarum .2. et. mi .24. exſupradictis. +

+

+ Supponamus igitur omnes fiſtulas operari ſpatio temporis minutorum .32. cum ſecundis .43. + tunc manifeſtum eſt quod vas non implebitur, eo ſpatio min .32. cum ſecundis .43. ſed tanta aqua deficiet, quanta ab inferioribus fiſtulis eo ſpatio tempo ris min .32. ſecun .43. poteſt euacuari, + quare proportio partis vaſis vacuæ, ad totum vas, erit vt min .33. ferè ad horas .2. min .24. quod per ſe patet, + tunc ſi demptum fue- + + rit tempus .33. minutorum ex h oris .2. min .24. reliquum erit hora .1. min .51. vnde proportio aquæ, quæ in vaſe reperitur, ad eam, quæ totum vas implet, erit vt .111. ad .144. + Quare nunc poſſumus rectè dicere ex regula de tribus ſi .111. indigent mi-nuta .33. temporis, ergo .144. indigent min .43. horæ, in quo tempore implebitur to-tum vas omnibus fiſtulis operantibus. +

+
+
+ Aliæ circuli noua paßiones. + AD EVNDEM. +

+ VTad aſcendendum ignis, & ad deſcendendũ quicquid graue natum eſt, ita ad ſpeculandum humanus intellectus. + nec quieſcit, dum poteſt, eſt enim ver-ſatile, agitandoq́; ſeſe cauſis rerum immiſcere, & abditum aliquid rimari, conatur, & eſt in nobis, quaſi Diogenes quidam in Dolio. +

+

+ Tibi igitur mitto quod vltimò inueni, alias ſcilicet nouas circuli paſſiones, quæ ita ſe habẽt. + Sit circulus .a.b.c. in quo ſit .a.d. latus quadrati inſcriptibilis in ipſo circulo, ct .b.c. ſit diameter ad rectos cum .a.d. in puncto .e. quod medium erit inter a. et .d. ex .3. tertij Eucli. ſit ſimiliter .a.f. contingens ipſum circulum in puncto .a. quæ protracta ſit vſque ad punctum .f. interſectionis cum diametro protracto, quod ita eueniet cum anguli .a.e.f. et .f.a.e. minores ſint duobus rectis, eo quod angulus .f.a.e. acutus ſit, cum .a.d. tranſeat inter centrum et .f. +

+

+ Dico nunc quod productum diametri .b.c. in parte .c.e. ipſius, æqualis erit produ-cto ipſius .c.f. in .a.d. + Protrahatur imaginatione .b.a. et .a.c. + vnde ex .26. tertij Euclid. habebimus angulum .d.a.c. æqualem angulo .a.b.c. + ſed ex .31. eiuſdem angulus .f.a.c. æqualis eſt angulo .b. + quare æqualis erit angulo .d.a.c. & ita habebimus per .3. ſexti eandem proportionem .f.c. ad .c.e. quæ .f.a. ad .a.e. ſed .a.f. eſt æqualis ſemidiametro circuli propoſiti, + propterea quod ſi producta fuerit à puncto .a. ad centrum .o. ſemi diameter .a.o. hæc cum .o.e. faciet dimidium angulirecti, cum ex ſuppoſito .a.d. la-tus ſit quadrati inſcriptibilis in ipſo circulo. + & cum .a.f. rectum ex .17. tertij, vnde an gulus .f. erit ſimiliter medietas recti ex .32. primi, + quare ex .6. eiuſdem .a.f. æqualis erit .a.o. + Ergo cum proportio .f.c. ad .c.e. ſit. vt .f.a. ad .a.e. erit ſimiliter vt .b.c. ad .a.d. hoc eſt ut dupli ad duplum, vnde ex .15. ſexti manifeſtum erit propoſitum, ex quo alia paſ- + + ſio oritur, hoc eſt, quod productum .f.c. in .a.d. æ quale ſit qua drato ipſius .a.c. ratio eſt, quia quadratum .a.c. æ quale eſt producto .b.c. in .c.e. eo quod .a.c. media proportionalis eſt inter .b.c. et .c.e. ex ſimilitudine triangulorum .a.b.c. et .e.a.c. nam anguli .b.a.c. et .a.e.c. recti ſunt et .c. cõmunis, vnde .b. erit æqualis .e.a.c. ex .32 primi, ſequitur etiam, quod .a.c. ſit media pro portionalis inter .a.d. et .f.c. & hæc etiam erit alia circuli paſſio, & quia .a.c. eſt latus octago-ni igitur tale latus mediũ proportionale erit inter latus quadrati. et .f.c. eiuſdẽ circuli, quę quidem .f.c. eſt una portio diametri quadrati circunſcriptibilis ipſum circulum inter circulum & angulum ipſius quadrati. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ Quod incendium, ex reflexione radiorum ſolarium, non fiat in cen tro ſpeculi ſpharici, & aliquid contra Cardanum, & de moturadiorum ſolarium. + AD EVNDEM. +

+ ITerum tibi dico, quod radij illi ſolares, quià diuerſis punctis ipſius ſolaris corpo-ris veniunt, tranſeuntes per centrum ſpeculi ſphærici concaui, quamuis à ſuper-ficie ſpeculi ad centrum ipſum reflectantur, vt alíâs tibi dixi, nihilominus nullo mo do poſſunt aliquod obiectum incendere duabus ex cauſis, quarum vna eſt, quia cum Sol valde remotus ſit à nobis, valde etiam acutus generatur angulus coni radiorum in centro ſpeculi, vnde à parua ſuperficie ipſius ſpeculi reflectuntur, + quare pauciſſi-mi radij ſunt qui reflectantur in ipſo centro, & propterea non ſufficiunt ad combu ſtionem alicuius obiecti. + Alia verò cauſa eſt, quod quamuis multi, & ſufficientes radij fuiſſentad cõburendũ velociter quoduis obiectum. + impoſſibile tamen omnino eſset, vt aliquod obiectum comburerent, propterea quod cum radij incidentes de-beant per centrum tranſire, obiectum combuſtibile, vt opacum, obſtaret ipſis radijs, ne vlterius tranſirent, vnde nulla fieret reflexio, ſed etiam ſi dicti radij in centro re flexi, ſufficerent ad combuſtionem, incidentes hoc magis eſſicerent. + & ita abſque vllo ſpeculo, omnia & in quolibet loco comburerentur, quod manifeſtè falſum eſt. + Deſine igitur mihi citate Lucillum Philalteum, qui in philoſophia mathematica fuit omnium imperitiſſimus. + Verum ſpeculum vſtorium illud eſt quod ab Alhazem + Deinde à Vitellìone deſcribitur. +

+

+ Quod deinde verum ſit, vmbrã vniuſcuiuſque corporis opaci à Sole productam ſemper eſſe centum nouemq́; vicibus maiorem diametro eiuſdem corporis, nego. +

+

+ Imaginemur .s. 1. diametrum eſſe illius circuli, quo vltimi radij ſolares veniunt tan gentes corpus cuius diameter ſit .c.e. et .a.i. ſit diameter alterius circuli eiuſdem cor-poris ſolaris à quo vltimi radij veniunt tangentes corpus, cuius diameter ſit .f.g. in eadem diſtantia, & eodem ſitu prioris corporis. + Tunc conus vmbræ ipſius .f.g. ſit .f.g.q. & ipſius .c.e. ſit .c.n.e. centrum autem ſolare ſit .o. conorum verò axes ſint .t.n.q. + tunc ex ſuppoſito .q.f.a: n.c.s: n.e.l: et .q.g.i. erunt omnes contigui corpori ſolari, vn-de ex .17. tertij Eucli. anguli .o.a.q. et .o.s.n. erunt recti. + protracta deinde cum fu erit a.s. habebimus angulos .u.a.s. et .u.s.a. minores duobus rectis. + Quare .n.s. concurret + + + cum .a.q. in puncto .u. + Nunc verò ſi vmbra .t.q. tanto maior eſt .f.g. quanto .109. eſt vno et .t.n. etiam tãto maior .c.e. ergò eadem proportio erit .q.t. ad .t.f. quę .n.t. ad .t.c. ſed cum angulus .t. communis ſit ambobus triangulis .q.t.f. et .n.t.c. ſequitur ex .6. ſexti dictos triangulos æ quiangulos eſſe. + Vnde ſi anguli .t.n.c. et .t.q.f. æ quales inui cem ſunt, ergo .q.f. æquidiſtans erit .n.c. quod eſt impoſſibile, quia nunc demonſtra-uimus ipſas concurrere in puncto .u. + Quare non eſt eadem proportio .q.t. ad .t.f. quæ n.t. ad .t.c. decipitur ergo Cardanus in .4. lib. de ſubtilitate. +

+
+
+ +
+
+

+ Circa illud deinde quod à me quæris, hoc eſt, quæ ſit cauſa, quod nos videmus radium ſolarem tardiſſimè moueri, cum alias tibi dixerim ipſum qualibet hora cir-ca terram quindecim gradus perficere, reſpondeo, quod radius ille quem videmus, exempli gratia, in aliquo cubiculo, nunquam eſt idem numero, ſed quia ipſi radij nullo modo differunt inter ſe, niſi in numero, proptera putamus eundem ſemper eſſe, cum ſemper alius, atque alius ſit, quorum vnuſquiſque (de illis loquor, qui ad hunc terræ globum perueniunt) circa terram reuoluitur ſpatio .24. horarum, & cum quili bet circulus diuidatur in .360. gradus, quorum vigeſimaquarta pars eſt .15. verum eſt igitur, quod tibi iam dixeram. +

+
+ +
+
+
+
+
+ OPERATIONES DIVERSAE AB ALIIS Michaelis Stifelij. + Conrado Terl. +

+ QVod in .2. exemplo. II. cap. Stifelius ſcribit in .3. lib. pag .282. non nego quin pulchrum ſit, ſed alijs pulchrioribus modis poſſumus illud idem de-monſtrare; + cogita igitur ſuperficiem rectangulam, cuius medietas ſit triã gulus rectangulus .a.b.g. vnde ex ſuppoſito nobis cognita erit ſuperficies ipſius trianguli, tanquam dimidium totius parallelogrammi rectanguli cogniti. + Quare ex .25. ſecundi triangulorum Mõteregij, cognita nobis erũt latera .a.b. et .b.g. +

+

+ Alia etiam breuiori methodo idem poſſumus eſſicere, mediante angulo .b. recto, eo quod cum nobis cognita ſit ſuperficies trianguli ſimul baſi .a.g. cognita etiam nobis fit perpendicularis .b.d. à puncto .b. ad baſim, & conſequenter cognitum no-bis erit productum ipſius .a.d. in .d.g. & quia nobis cognita eſt .a.g. & eius medietas, + + ideo vnaquæque eius pars .a.d. et .d.g. ſimiliter nobis cognita erit ex quinta ſecundi Eucl. + vnde ex penultima primi habebimus propoſitum. +

+

+ Poſſumus item circulum mente concipere cuius .a.g. ſit diameter, & ab eius cen-tro .e. protracta cum fuerit .e.b. quæ nobis cognita erit, vt medietas ipſius .a.g. de cu ius potentia, dempta fuerit potentia ipſiꝰ b.o. remanebit nobis potentia ipſius .d.e. & ita eius longitudo, quæ addita medietati .e.g. & detracta à dimidio .e.d. erunt nobis cognitæ .a.d. et .d.g. vnde .b.g. et .b.d. remanebunt nobis cognitæ ex dicta pe-nultima primi Eucli. + huiuſmodi figuram videbis in dicto .25. problemate .2. li. Mon-tisregij. +

+

+ Aliter etiam poſſumus hoc idem efficere. +

+

+ Sit rectangulus hic ſubſcriptus .a.b.c.u. ſuperficiei cognitę ſimul cum diametro .a.c. extendatur imaginatione .b.c. vſque ad, f. ita quod .c.f. æqualis ſit .c.u. intelligan-turq́; quadrata .g.f: g.u. ct .u.f. vnde sũma quadratorũ .g.u:u.f. cognita nobis erit ex penultima primi. + nam .a.c. data nobis fuit, quare ſummã .g.u:u.b: et .u.f. cognoſce-mus, cui sũmæ addito ſuplemento .d.e. æ quali .u.b. dabit nobis cognitũ quadrarum .g.f. totale, qua + + re cognoſcetur eius radix .b.f. cognita igitur .b.f. cum pro ducto .b.u. illico ex .5. ſecundi cognoſce-tur .b.c. et .c.f. forte cognita .b.f. diuiſa æqualia in puncto .t. & per inæqualiz in pũcto .c. + Nam qua dratũ ipſius .t.f. cognitum, ęquatur rectãgulo .b.u. quadrato ipſius .t.c. dẽpto igitur rectangulo, b.u. ex quadrato ipſius .t.f. relinquetur quadratum ipſiꝰ .t.c. cognitum & eius radix .t.c. qua addita ipſi medietati .b.t. & dẽpta ex medietate .f.t. relinque-tur propoſitum. +

+
+
+ +
+
+

+ Similiter de tertio exemplo eiuſdem Stifelij infero. +

+

+ Sit rectangulus .a.b.c.u. cuius diametri .a.c. quantitas, ſimul cum proportione late rum .b.c. et .b.a. nobis data ſit. + cum autem ſcire voluerimus eius ſuperficiem .b.u. cla-rum eſt, quod cum nobis data ſit proportio .b.c. ad .b.a. illico cognoſcemus etiã pro-portionem quadrati ipſius .b.c. ad quadratum ip- + + ſius .b.a. cum dupla ſit ei quæ .b.c. ad .b.a. ita etiam & aggregati dictorum quadratorum ad quadra-tum ipſius .b.a. hoc eſt nota erit nobis proportio quadrati ipſius .a.c. diagonalis ad quadratum ip-ſius .a.b. idem dico de quadrato .b.c. ideſt quod proportio quadrati ipſius .a.c. ad quadratum .b.c. cognita nobis erit, ſed .a.c. data nobis fuit, qua-re cognoſcemus etiam omnia dicta quadrata eo-rumq́; radices .a.b. et .b.c. + quare & ſuperficiem re-ctanguli quæſitam. +

+
+
+ +
+
+

+ Quartum exemplum etiam faciliori via poteſt ſolui, propterea, quod cum nobis cognita ſit ba-ſis trianguli cum ſumma reliquorum laterum, & angulo oppoſito baſi ipſius reliqua cognita no bis emergunt ex .15. problemate ſecundi lib. de Triangulis ipſius Monteregii. +

+ +

+ Vel ſi tibi placet, accipe hanc aliam methodum à me excogitatum. +

+

+ Duplicetur triangulũ .a.b.c. orthogoniũ, & fiat rectangulũ .b.u. vt in mea figura ſecundi exempli hic vides. + producaturq́; .b.c. quouſque .c.f. æqualis ſit .c.u. vnde .b.f. cognita nobis erit ex hypotheſi, + quare cognoſcemus etiam quadratum .g.f. à quo demptũ cum fuerit aggregatũ quadratorum .g.u. et .u.f. nobis cognitũ (nam quadra ta .g.u. et .u.f. æqualia ſunt quadrato ipſius .a.c. diagonalis datę) remanebit aggrega-tum ſupplemẽtorũ cognitum, + quare eius medietas cognoſcetur ideſt .b.u. vndæ ex .5. ſecundi Eucli. vt ſuperius diximus cognoſcetur etiam .b.c. et .c.f. diſtinctæ. +

+

+ Idem aſſero de exẽplo Gemmæ Friſij à Stifelio citato in Appendice regulæ falſi. +

+

+ Sit gratia exempli rectangulum hicſubſcriptum .a.b. datæ ſuperficiei data etiam nobis ſit proportio .a.e. ad .e.b. laterum producentium, cogitemusq́; .a.e. producta vſque ad .o. ita vt .e.o. æqualis ſit ipſi .e.b. imagine + + mus etiã perfectum eſſe quadratum .b.o. vnde ex prima ſexti ſeu .18. vel .19. ſeptimi vel .15. quinti eadem proportio erit ipſius .a.b. ad .b.o. vt .a.e. ad e.o. vel ad .e.b. + quare ex regula de tribus, cogno-ſcemus quadratum .b.o. & eius radicẽ .e.o. & ex ea demregula cognoſcemus .a.e. cum cognita nobis ſit .e.o. ſimul cum proportione .e.o. ad .e.a. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Quod circulus ſit figura infinitorum angulorum hoc eſt ultima poligoniarum. + AD EVNDEM. +

+ SEd quod idem Stifelius in Appendice ſecundi libri dicat circulum eſſe figuram poligoniam, non eſt ita mirandum, nam & alij multi doctiſſimi viri hanc veritatem cognouerunt, de Leone Baptiſta Alberto nihil dicam, cum ipſe fateatur hoc accepiſſe à philoſophis, vt etiam refert Ariſt. de ſphæratertio de cœlo. + conſi-dera quæſo in circulo, quod cum angulus contingentiæ ſit angulus, quamuis omniũ acutorum rectilineorum anguſtiſſimus, vnde ex communi ratione ſequitur reliquum ex duobus rectis rectilineis eſſe angulum, & ſi omnium obtuſorum rectilineorum ſit ampliſſimum, tanto magis igitur erit angulus, id quod remanet ex duobus rectis re ctilineis, detractis fuerint duobus angulis contingentiæ, qui quidem angulus erit in quouis puncto circunferentiæ ipſius circuli, idem intelligendum eſt de ſphæra, cuius angulus eſt reſiduum ex quatuor rectis ſolidis, detractis cum fuerint quatuor angulis contingentiæ ſolidisq́;. +

+
+
+ Explanatio .25. Problematis lib. 2. Monteregij. + AD EVNDEM. +

+ QVod in .25. problemate .2. lib. de triangulis Monteregium non intelligas, mi-rum non eſt, eo quod quandoque bonus dormitat Homerus. + Puto enim il-lud problema ab ipſo Monteregio non fuiſſe viſitatum. + Sed ne me aliquo modo culpes, accipe hanc aliã methodũ a me aliter etiã excogitatã in eadem ipſius figura. +

+ +

+ Propoſitũ ſit nobis triangulum .a.b.g. cuius baſis data ſit cum area, ſeu perpendi-culari .a.d. cum angulo etiam .a. ad cognoſcendum autem .a.b. et .b.g. cogitemus circu lum .a.b.q.g. circunſcribere ipſum triangulum cuius diameter .p.q. ad rectos ſe-cet baſim .b.g. in puncto .m. cogitemus etiam .b.p. et .p.g. vnde ex .20. ter-tij Euclid. angulus .b.p.g. æqualis erit + + angulo .a. & angulus .m.p.b. erit eius di midium, quod ex te ipſo cognoſces, & angulꝰ .p.b.m. ſimiliter cognoſcetur, + quare ex .29. primi eiuſdem Montere gij cognoſcemus .p.m. et .p.b. (nam .b.m. datum fuit, vt dimidium totius ba-ſis .b.g.) ducta poſtea .b.q. ex eadẽ .29. cognoſcemus .p.q. cum .p.b. iam cogni ta fuerit, à qua .p.q. (diametro) dẽpta p.m. remanebit .q.m. cognita, qua iuncta cum fuerit .m.t. æquali .a.d. per pendiculari, dabitur .q.t. et .t.p. inter quas .a.t. media proportionalis loca-tur, + quare cognoſcemus .a.t. quæ ſinus eſt arcus .a.p. vnde cognitus erit arcus a.p. ſed arcus .p.g. cognitus eſt median te angulo .p.b.g. cognito, qui quidem arcus .p.g. ſi coniunctus fuerit cum arcu .p.a. cognoſcemus compoſitum .a.g. & eius chorda ſimiliter (hoc eſt ſecundũ latus) qua cognita, illico cognoſcemus chordam a.b. hoc eſt tertium latus trianguli propoſiti. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Quædam not and a in Federicum Comandinum. + AD EVNDEM. +

+ PVtabas enim me ioco dixiſſe Federicum Comandinum non omnino irrepræ-henſibilem eſſe, vide igitur, quod ſcribit in quinto lemmate in decimam propoſitionem libr .2. de inſidentibus aquæ Archimedis, volens demonſtra-re eandem eſſe proportionem .l.b. ad .b.m. quæ .c.e. ad .e.a. vbi eſt aliquo modo pro-lixum, mediante linea .c.p. cum ſuis partibus, citans etiam antecedens lemma extra propoſitum, eo quod nec in antecedente lemmate, nec in alio, ipſe vnquam proba uerit proportionem .c.d. ad .d.q. eſſe, vt .l.b. @d.b.m. ſed ne putes me falli, tibi demon ſtrabo non eſſe neceſſarium ducere lineam .c.m.p. vel .q.p. eo quod per quintam lib. de quadratura parabolę Archimedis, ita ſit .c.d. ad .d.e. vt .l.b. ad .b.m. exiſtente a.c. dupla ipſi .d.c. et .e.c. dupla ipſi .g.c. et .l.d. dupla ipſi .l.b: erit, primo componen-do .c.e. ad .e.d. vt .l.d. ad .d.m. & per æqualitatem proportionum, ita erit .e.g. ad .e.d. vt .b.d. 2d.d.m. & per .19. quinti Eucli. ita erit .e.g. ideſt .g.c. ad .g.d. vt .b.d. ideſt .l.b. ad .b.m. ſed .c.g. ad .g.d. eft vt .c.e. ad .e.a. ratio eſt, quia componendo ita eſt .c.d. ad .d.g. vt .c.a. ad .a.e. & hoc eſt, quia permutando, ita eſt .a.c. ad .d.c. vt .a.e. ad .d.g. & hoc verum eſt ex .19. quinti eo quod totius .a.c. ad totum .d.c. eft vt abſciſſi .e.c. ad abſciſ ſum .g.c. vt ſupradixi. +

+ +

+ Sed etiam alio vniuerſaliori modo potes probare, quod ita ſit .u.x. ad .x.y. vt .c.e. ad .e.a. cogitando in linea .c.a. punctum quoddam quod vocabimus ſimiliter .y. in tali ſitu locatum, quod diuidat .c.a. eadem proportione qua .y. diuidit .u.s. vnde cum e.s. diuiſa eodem modo etiam ſit à puncto .s. ex ſupradicta quinta lib. de quadratura parabolæ, erit igitur proportio .a.y. ad .y.c. vt .e.s. ad .s.c. per .11. quinti Eucli. + & com ponendo ita erit totiꝰ .a.c. ad totum .y.c. vt abſcisſi .s.c. ad abſciſsum .s.c. + quare reſidui a.e. ad reſiduum .y.s. erit vt totius .a.c. ad totum .y.c. & permutando, ita erit .a.c. ad .a.e. vt .y.c. ad .y.s. & diuidendo, ita erit .c.e. ad .e.a. ut .c.s. ad .s.y. & quia pun- + + ctum .s. diuidit .c.a. eodem modo, quo x. diuidit .u.s. per ſupradictam quintã, ergo ita erit .c.s. ad .s.y. in linea .c.a. vt u.x. ad .x.y. + vnde ex .11. quinti .c.e. ad e.a. erit, vt .u.x. ad .x,y. + quare ſequitur, primum, ſecundum, tertium, & quartum lemma ſuperflua eſſe. +

+
+
+ +
+
+

+ Quod deinde ponit pro corellario in fine .6. lemmatis, aliter quam per .6. lemma poteſt demonſtrari, hoc mode. + Nam ſuperius demonſtrauimus eandem propor-tionem eſſe .l.b. ad .b.m. quæ .c.e. ad .e.a. idẽ dico de proportione .u.x. ad .x.y. & om-nium æquidiſtantium ad .h.e. quibus rationibus mediantibus codem modo ſcies, u.y. ad .y.r. erit, vt .c.d. ad .d.c. & ita dico de omnibus æquidiſtãtibus. ad .h.e. + vnde .l.b. ad .b.m. erit vt .u.x. ad .x.y. et .l.m. ad .m.d. vt .u.y. ad .y.r. per .11. quinti, ſed cum ſit .l.b. ad .b.m. vt .u.x. ad .x.y. componendo erit .l.m. ad .b.m. vt .u.x. ad .x.y. & euerſim .b.m. ad .m.b. erit, vt .x.y. ad .y.u. & per æquam proportionalitatem erit .b.m. ad .m.d. vt x.y. ad .y.r. quod eſt propoſitum. +

+

+ Non video etiam, quare ipſe ducat lineam .s.r. cum in ipſo contextu nihil ſaciac de dicta .s.r. +

+

+ Comentum poſtea contextus .P. pulchrius eſſet, ſi diceret, quod cum ita ſit totius, l.a. ad totum .a.d. ſic ſe habebit abſciſſum .a.i. ad abſciſſum .a.z. eo quod ita eſt, vt ſcis, hoc eſt in proportione dupla, ergo reſidui .i.l. ad reſiduum .d.z. erit vt totius .a.l. ad totum .a.d. hoc eſt in proportione dupla. +

+
+
+ De Viſu. + AD EVNDEM. +

+ RAtio vnde ſiat, vt videamus diſtinctè omnes eolores, cum in qualibet aeris par te, quo lumina reſlexa poſſunt peruenire mixta ſint, & non diſtincta, oritur à paruitate ipſius pupillæ oculorum, & à magna expanſione virtutis viſiuæ in ſuperſi-cie concaua orbis continentis humores diaphanos oculorum per ramuſculos nerui optici remotè ab ipſa pupilla. + & quamuis radii luminoſi frangantur ab vnoquoque humore diuerſimodè, hoc nihilominus maximè iuuat ad diſtinctionem radiorum, ſed & ſi directè procederent, idem ferè eueniret, non tamen ſuis locis, cogita exem-pli gratia lineam .a.u.e. vt communis ſectio cuiuſdam plani ſecantis ſphæram oculi, per centrum ipſius, & pupillæ, et .o. punctum ſit proximum centro ipſius pupillæ, ſed interius aliquantulum, extra autẽ oculũ, ſint varij colores, vt .c.n.t. in dicto plano. +

+

+ Iam nulli dubium eſt quod lumina quæ producuntur ab .c.n.t. ad .o. in ipſo .o. mi- + + xta, & non diſtincta, procedendo igitur vlteriusipſi radij citra .o. + tunc diſgregãtur, & ſeparantur abinuicem, & perueniunt ad lineam .a.u.e. ſentiuntur diſtincti alij ab alijs. + Cuius quidem rei, exemplum manifeſtum accipere poſſumus à quouis cubiculo ex omni parte clauſo, quod tranſitum nullũ permittat radijs luminoſis, ni ſi per aliquod paruum foramen, in quo foramine, & extra ipſum cubiculum, omnes radij mixti erunt, ſed in obiecto pariete ipſius cu- + + biculi videb untur diſtincti, vnde ſequitur, quòd quo remotius erit obiectum .c.n.t. ab .o. tanto acu-tior erit angulus .c.o.t. & ſuus contrapoſitus ſimili-ter, & per conſequens linea .e.u.a. breuior erit, & punctũ .o. propinquius etiam erit ipſi lineæ .a.u.e. quæ omnia efficiunt, vt nobis obiectum .c.t. paruũ, & minus diſtinctum, ſeu magis confuſum appareat. +

+
+
+ +
+
+
+
+
+
+ DE APPARENTI DISTANTIA PARTIV M hæmiſphærij. + Anſelmo Fucaro. +

+ GRatæ mihi tuæ literæ fuerũt, quibus oſtẽdis non paruũ deſideriũ ſciẽdi vnde fiat, quod cum dies illuceſcit, & eſt ſerena pars Cœli, circa axem orizontis demiſſior appareat, quam aliæ partes, ab alijs (quod ſciã) ſatis expreſſum fue rit, ſed quia de eo à me aliquid ſcire deſideras dicam quod mihi vr̃. + Scias non ſolũ multitudinẽ obiectorũ oppoſitorũ efficere, vt aliqua res alia longius diſtare videat, vt alij putarũt, ſed etiam diuerſitates colorum, quamobrem cum decipiamur, cre-dentes Cœlum eſſe præditum colore cęruleo, cum is color, aeri, non Cœlo conueniat, & videntes huiuſmodi colorem circa axem orizõtis magis denſum, quã verſus ipſum orizontem, ratione exiguæ reſlexionis, à pauca quantitate vaporum inter noſtrum ſitum, & reſlexionis locum, iudicamus Cœlum proximiorem eſſe cir-ca dictum axem, quam ſint aliæ partes; + præterquam, quod is color, qui videtur terminare, aut impedire radium viſualem (aduertas tamen me hac in re platonicum non eſſe) eo ſemper propinquior eſſe videtur, qui ei locum dat, & hanc ob cauſam videntes nos dẽſitatẽ cęrulei circa axem orizontis, & cernentes amplitudinem gy ri aliarum partium, adducimur, vt putemus partẽ + + viciniorem eſſe. + Neq; illud etiã omittã hoc etiã fie ri ratione imaginationis, vnde etiã multis contrariũ euenire poteſt, ideſt vt eis magis profundum videa tur Cœlũ, circa axem orizontis, quam vicinum gy ro eiuſdẽ orizõtis, iudicantibus partẽ lõginquio rẽ eſſe, quæ ſeſe magis obſcurã oculo demõſtrat, & propinquiorẽ quę ſeſe clariorẽ oſtendit, vt ei ẽt contingere poteſt, qui ſubſcriptã ſigurã cubicã non quidẽ ductã ſecundú ordinẽ opticè, ſed ita, vt om-nia latera oppoſita inuicẽ ſint parallela, proſpiciet, ideſt .a.i. ad .e.t. et .c.u. ad .o.n. et .a.i. ad .c.u. et .e.t. ad o.n. vnde ſequitur, vt aliquando quadratum .a.o. videbitur citra, et .i.n. vltra dictũ cubum aliquando verò èconuerſo. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ DE PHILOSOPHIA MATHEMA TICA. + Dominico Piſano. +

+ SI omnia vno colore conſtarent, & corporum vmbræ à luminibus non di-ſtinguerentur, neque diuerſitas ſitus, lumina, quæ veniunt ad oculum non al-teraret; + perinde eſſet, ac ſi eſſemus cœci. + Miror quod cum in Ariſtotele ſis verſatus, in tuis tamen ſcriptis philoſophum à Mathematico ſepares, quaſi mathe-maticus non ſit adeò philoſophus, vt eſt naturalis, & metaphyſicus, cum multo ma gis quam ij philoſophus ſit appellandus, ſi ad veritatem ſuarum concluſionum reſpi ciamus. + Verum quidẽ eſt, te in huiuſmodi errore ſolũ non verſari; + ſed grauius eſt, quod cum vos videatis etiam res morales ſub philoſophię appellationẽ cadere, non animaduertatis diuinas ſcientias mathematicas etiam philoſophiæ nomine ornan-das eſſe. + Quod ſi eiuſdem nomen penitius conſiderare velimus, inueniemus aper-tè, mathematico magisillud ipſum quàm cuilibet alio conuenire, cum nullus ex alijs tam certo ſciat id quod affirmat quam mathematicus, neque aliquis ſit, qui in co-gnitionis, & ſcientiæ cupiditatem magis ducatur, vt apertè patet, cum nec etiam ipſi ſenſui det locum, neque aliquid præſupponat, quod non ſit ita verum & intellectui notum, vt nulla quæuis porentia, illud eſſe falſum oſtendere queat. + Sed quia Græci, qui ad placitum nomina rebus impoſuerunt, voluerunt etiam, non ſolum mathematica, ſed etiam naturalia, metaphyſica, & moralia, ſub communi philoſo-phiæ nomine contineri. + Vtaũt tibi ſatisfaciam authoritate Ariſtotelis, quem tanto-pere colis, primum conſidera, nunquam eum de philoſopho mẽtionem facere quin prius aperiat de quo philoſopho loquatur, atque hoc ſemper præſtat, exceptis qui-buſdam locis, vt cap .2. lib. 4. Metaphyſicorũ, vbi de philoſopho in genere loquẽs, ait, proprium eſſe philoſophi. vt res omnes ſpeculetur atque hoc in principio quin ti textus aſſerit, cum in quarto iam oſtenderit mathematicum eſſe philoſophum: + omitto quod in .2. textu ſecundi phyſicorum idem affirmet, æquum eſſe appellare philoſophiam ſcientiam veritatis, & finem ſpeculatiuæ exiſtere veritatem. + An non idem in primo cap .6. metaphiſicæ philoſophiam ſpeculatiuam, mathematicis phy ſicis & ſupernaturalibus rebus contineri? + An non idem paulo inferius ſcribit phyſi-cam primam futuram, ſi aliæ ſubſtantiæ quam naturales non reperirentur? + conſidera deinde quid dicat in fine tertij cap. lib. 11. quo loco nil clarius eſſe poteſt, lege etiam quæ .6. cap. eiuſdem libri ab eodem adducuntur, & quæ in .8. cap .12. libri textu .44. apertè ponuntur. + Quod ſi hæc tibi non ſufficiunt, vereor ne tuus morbus deſpe-ratus euadat. +

+
+
+ De imaginatione ſpecierum. + AD EVNDEM. +

+ QVod dixi domino Tadeo eſt, quod aliquas particularium ſpecies, perfectè & integrè imaginari poſſumus, alias non item, id tibi melius exemplo innote-ſcet. + Proponatur tibi triangulus æquilaterus datæ magnitudinis, datiq́; coloris, hu iuſmodi enim particularis, potes imaginatione tibi fingere integram ſpeciem, tota lemq́; ei adæquatam, ſed ſi aliquam ſpeciem aliquando vniuerſaliorem imaginatio­ + + ne concipere velles, quemadmodum vnius trianguli ęquilateri, tali magnitudine, ſed non præfinito colore conſtantis, hoc minime præſtare poſſes. + quia nullam rem viſibilem priuatam colore imaginari poſſumus. + nec etiam potes imaginari ſpeciẽ ali cuius trianguli æquilateri, indeterminatæ magnitudinis, & indefiniti coloris, quæ cuilibet particulari cuiuſuis magnitudinis, & coloris poſtea applicari queat. + Species deinde alicuius trianguli ęquicruri, aut vnius trianguli laterum inęqualium, aut triã guli in genere, aut tandem figuræ, conſiderato tu ipſe, an poſſit ſub imaginationem cadere. + Poſſumus quidem huiuſmodi ſpeciem (ratione mediante) intelligere, vn de quamlibet ſpeciem rei particularis viſibilis, compoſitæ, ex figura, magnitudine, & colore, perfectè imaginari poſſimus, & huiuſmodi conceptus erit ſpecialiſſima ſpecies, quia in infinito ſuorum indiuiduorum, nunquam fiet, vt aliquod eorum, ali quo modo ab alijs differre poſſit; + admonens te, nil reperiri, quod differat, aut in ſe partem aliquam habeat, quod aliquid aliud non obtineat, quin dicta differentia ſit ſpecifica, eius tamen ſolum partis quæ differt ab alia duorum indiuiduorum, vnius, eiuſdemq́; ſpeciei. + quia ſi eſt in magnitudine nulla planè magnitudo reperitur, quę ſua ſpecie non ſit dotata, quod ſi non eſſet, inter res omnes nulla æqualitas eluceret: + & ſi in figura, & colore, idem affirmo, aliter nulla res fimilis eſſet alteri, neque aliqua ſimilitu lo reperiretur. + Idem de quolibet alio obiecto ſenſibili dico. + Ratio autem eorum omnium quæ dixi eſt, quia imaginatiua nihil aliud intellectui oſtendere poteſt, quam id quod recipit à ſenſu, & cum ſenſus, alio modo moueri non poſſit quam ſupradicto, hanc ob cau ſam verum eſt, ꝗcquid ſcripſi. + Vnde triangulum ęquilaterum datę magnitudinis, erit genus triangulorum ęquilaterũ eiuſdẽ datæ magnitudinis, ſed diuerſorũ colorũ, erit etiã ſpecies trianguli æquilateri indeterminatæ magnitudinis, & hic deinde erit ſpecies trianguli, & hic poſtea ſpecies figuræ. + Idem de alijs omnibus rebus per gradus dico, quę ſicut à ſen ſu, ita etiam ab imaginatione longè recedunt, adeo vt has ſpecies ſpecialiſſimas tan-tum, ideſt eas ſolùm, quas hic ſuperius deſcripſi, integrè capere poſſit: + at verò gene ra, quanto vniuerſaliora ſunt, ab eadem imaginatione, tanto longius diſtant. +

+
+
+ De maculis Lunæ, & eius lumine. + AD EVNDEM. +

+ MAculæ Lunæ, nihil aliud ſunt, quàm partes ipſius Lunę magis perſpicuæ, à qui bus, lumen non refleſſum, ſed penetrans, nobis occultatur; + quemadmodũ via lactea, nihil aliud eſt, quam pars octaui orbis magis opaca, à qua lumen Solis re-fleſſum, ſeſe nobis oſtendit. + Quod autem Maurolicus ſcribit folio .64. cap. de aſtro rum fulſionibus, circa Lunã, eſt falſum; + primo, quia non conſiderat differentiã inten-ſionis luminum inter Venerem, & Lunam, cum lumẽ illius ſit magis intenſum, quam Lunæ, quia quilibet qui ſano ſit õculo, facile poteſt compræhendere, ſi Lu-na eſſet, vbi eſt Venus, aut Venus vbireperitur Luna (quibus in locis eiuſdem ma gnitudinis nobis apparerent) ipſa Luna à Venere longè ſuperaretur, & excedere-tur ſplendore, & lumine, ita vt ſi etiam verum eſſet, quod per tres gradus inter-ualli ſeſe nobis proderet ſexageſima pars luminis (quod in quadraturis nec in vllo alio ſitu verum euadit, reſpectu ad Solem, ideſt vt tres gradus differentiæ ſitus, con ſtituant ſexag eſimam partem differentiæ luminis reſpectu noſtri) non ideo tamen + + dictum lumen conſpiceretur, quia non ſufficit extenſio luminis, cum eiuſdem inten ſio ſit etiam neceſſaria. + Sed id quoque tibi dico, quod etiam ſi dicta ſexageſima pars totius luminis lunaris, eadem intenſione ſplendoris, & luminis Veneris, in tali diſtantia trium graduum à Sole prædita eſſet, non eam tamẽ videremus, ratione ob liquitatis curuę, & ſphæricę ſuperficiei Lunæ, reſpectu noſtri, in huiuſmodi ſitu: + id tibi ita demonſtratum volo. +

+

+ Pars ſuperficialis lunaris globi, quæ nos reſpicit ſit .a.p.u. quam accipere poſſu-mus pro medietate ipſius ſuperficiei totalis, eo quod reſpectu noſtri viſus, inſenſibi liter, ab ipſa medietate differat, pars autem à Sole viſa ſit .u.q.a. cogitemus etiam cir culum .a.p.u.q. vnum eſſe ex maioribus ipſius globi, cuius ſuperficies trãſeat per ocu lum vidontis, vnde pars eius .a.p.u. diuidet vmbram per æqualia, reliqua verò pars .a.q.u. diuidet per æqualia lumen ipſius Lunæ à Sole receptum, ita quod pars illumi nata, erit medietas .u.q.a. exceſſus verò, cum noſtro viſui incompræhenſibilis ſit, pro nihilo reputetur, cuius cauſa eſt, maxima illa diſtantia, quæ inter Solem, & Lunam reperitur, quamuis Sol maior ſit Luna multis millibus vicium, eo quod tunc inter So lem, & Lunam reperiantur plus quam .570. diametri terræ. +

+

+ Supponamus nunc Lunam remotam eſſe à loco ipſius cõiunctionis cum Sole per 3. gradus. + vnde quẽadmodum prius + + lumen erat in gyro .a.q.u. nunc re-periatur in gyro .x.q.t. ita quod .t.u. erit ſexageſima pars ipſius .a.p.u. à vero ſenſibiliter non diſcedit. + Imaginentur nunc duæ rectæ lineæ ductæ ab oculo .d. ad puncta .t. et .u. verum tamen eſt quod linea .d.u. ſe-cabit arcũ .t.u. ſed ita propinqua cto .u. quod erit ei ferè contingens, vnde abſque ſenſibili errore poſſu-mus arcum .t.u. intelligere inter duas lineas .d.t. et .d.u. quapropter tale lu-men compræhendetur, ferè, ſub an-gulo .t.d.u. quem quidem angulum oportet nos videre, cuius magnitu-dinis exiſtat, reſpectu totalis anguli a.d.u. protracta cum fuerit .d.a. +

+
+
+ +
+
+

+ Producatur primo .d.t. vſque ad diametrum in puncto .i. deinde per puncta .a. et .u. ducatur arcus .a.e.u. cir ca .d. cẽtrum, ad quem ducatur linea .d.t.i. in puncto .e. ſed quia, cum dia-meter .a.u. tam breuis ſit reſpectu di ſtantiæ à terra, tempore interlunij, vnde minor cẽteſima parte ipſius di-ſtantiæ exiſtit, ſequit̃ nos poſſe abſq; ſenſibili errore cogitare, à puncto .d. ad quoduis punctum ipſius diametri omnes lineas ad angulos rectos cum ipſo diametro, & inſenſibilis inæqua­ + + litatis à linea .d.o. + Accipiemus igitur .t.i. pro ſinu arcus .t.u. qui eſt graduum .3. hoc eſt ſexageſima pars ſemicirculi graduum .180. quapropter .t.i. erit partium .5233. ta-lium qualium .o.u. eſt .100000. cuius .t.i. quadratum demptum cum fuerit à quadra-to ſemidiametri .o.t. relinquet nobis quadratum ipſius .o.i. quæ quidem .o.i. vt radix quadrata, erit partium .99862. talium qualium ſemidiameter eſt .100000. vnde .i.u. reſiduum diametri, remanebit partium .138. + Vel ſic, cum cognitus ſit nobis arcus .t.u. illicò cognoſcemus ſinum arcus .p.t. complementũ vnius quartæ, qui ſinus æ qua-lis erit ferè arcui .o.i. partium .99862. vnde .i.u. erit, vt dictum eſt, partium .138. quę quidem .i.u. æqualis eſt ferè ſinui arcus .u.e. & ita etiam .u.e. + quare ſi diuiſa fuerit to-ta .a.u. partiũ .200000. per .138. proueniet nobis .1449. & ſic angulus .t.d.u. erit vna partium .1449. anguli .a.d.u. + Confideremus igitur quomodo fieri poteſt, vt oculo compræhendatur hæc tam parua particula luminis lunaris. +

+
+
+
+
+ SOLVTIONES ALIQVAE. + Paulo Aemilio Raifestaim. +

+ Poſt eas literas quas proximè ad te dedi, Franciſcus Monardus mihi retulit tuas nonnullas dubitationes circa noſtrum Theorema Arithmeticum .116. quarum prima eſt, quod ſi numerus .a. cogitatꝰ, eſſet æqualis .4. + tunc ipſe non eſſet multiplex ipſi .4. de quo tamen nullam mentionem feci. + Idem etiam inquis, ſi .a. fuiſſet .5. 6. 7. nec non .1. 2. et .3. + Cui reſpondi, quod quãuis nullam fecerim mentionem de æqua litate ipſius .a. cum .4. nihiltamen refert, + propterea quod quando ita fuiſſet, nihi-lominus eaſdem conditiones ſubiret, quemadodũ ſi fuiſſet duplus, triplus, aut qua druplus. eo quod à genere multiplici, æqualitas, formam diuerſam non induat. + Qua re idem eueniet ſi .a. fuerit .4. 5. 6. 7. vt ſi eſſet .8. 9. 10. et .11. & ſic de cæteris, excepto quod in proprijs multiplicibus, vel in ſuperantibus ipſis multiplicibus .a. menſurare tur ab ipſo .4. plus quam ſemel. + Quod autem dicis. de .1. 2. et .3. nihil eſt, quia, vt in ſecunda ſumma, hoc eſt in tertio termino maximo, reliquus tertius terminus, ideſt .9. non compræhendetur, ita nobis indicabit primum numerum ſumptum mi norem eſſe quaternario. + Quæ omnia, exipſa noſtra thęoria ibidem expreſſa ma-nifeſtantur. + Quid autem circa hoc Frater Lucas dicat, neſcio, quia ipſius opus ad manus meas nunquam peruenit, ſatis enim mihi fuit, in Tartalea hanc praxim vidiſſe, ratio vero nullibi à me reperta fuit. + Tartalea enim multos citat authores, quorum ſcripta ego nunquam vidi, vt Leonardi Piſani, Proſdocimi, Petri Borghi, Fratris Lucæ, Ioannis Sfortunati, cæterorumq́; ſimilium. +

+ +
+
+
+
+ ELIPSIM PROPOSITAM QVALITER + quadrare valeamus. + Illuſtri Uiro Franciſco Mendo Zzæ +

+ QVod antea tuo nomine fecerat Marcus Antonius amicus noſter ſufficie-bat. + Sed quia, quæ nunc à me petis, talia ſunt, vt ſine tripartita ęqua-liter aliqua data proportione non poſſit aliquis exactè intentum perfice-re, nihilominus, ſuppoſita di + + cta diuiſione, reliqua facilia erũt. + Primũ enim eſt. + Propoſitam Ellipſim qua-drare. +

+
+
+ +
+
+

+ Sit igit̃ Ellipſis propoſita .a.b.d.c. cu-ius axes ſint .a.b. et .d.c. dati, ſeu reꝑti ex 47. ſecũdi Pergei, ſintq́; duo circuli .a.e.b.f. et .g.d.h.c. circa eaſdem diametros, tũc proportio .a.b. ad .d.c. dimidiũ erit proportionis circulorum ex .2. 12. Eu-clid. + ſed proportio .a.b. ad .d.c. æqualis eſt proportioni maioris circuli ad Elli pſim .ex .5. Archimedis in lib. de cono­idalibus, quapropter proportio Elli-pſis ad minorem circulum altera me-dietas erit totius proportionis circulo-rum, hoc eſt maioris ad minorem, qua re Ellipſis media proportionalis erit inter eos circulos. + Nunc verò cum ex Archimede repertę fuerint duæ fi-guræ rectilineæ æquales duobus circu lis iam dictis, & inter has, reperta fue rit alia media proportionalis propoſi-tum obtinebimus. +

+
+
+ Spheroidem propoſitam cubare. + AD EVNDEM. +

+ PRopoſita ſphæroides erit, aut prolata, aut oblonga, ſit prius prolata, ſitq́; .a.b. diameter circuli, qui eam per æqualia ſecat, circa quam .a.b. vt circa axem in-telligatur ſphæroides oblonga, cuius ſpiſſitudo ſit .d.c. axis prolatæ, cogitemus nũc duas ſphæras .a.e.b.f. et .g.d.h.c. circa dictos axes. + Vnde quatuor corpora habebi-mus, hoc eſt duas ſphæras, & duas ſphæroides, quas probabo continuas proportio-nales inuicem eſſe. +

+

+ Conſideremus igitur duos conos rectos, quorum .a.b. diameter ſit eorum baſium, altitudo autem maioris, æqualis ſit ſemidiametro majori, hoc eſt medietati .a.b. al- + + titudo verò minoris, æqualis ſit ſemidiametro minori, hoc eſt medietati .d.c. vnde habebimus proportionem coni maioris ad conum minorem, eãdem quæ eſt diame tri maioris ad diametrum minorem, quod ex .2. parte .11. duodecimi Eucli. + nec non ex .9. eiuſdem manifeſtum eſt, ſed conus minor, eſt quarta pars ſphæroidis prolatæ ex .29. + Archimedis in lib. de conoidalibus, & conus maior, eſt etiam quarta pars ſphæræ, ex .32. primi lib. de ſphæra, & cyllindro, + quare ex communi ſcientia, eadẽ proportio erit ſphæræ maioris ad ſphæroidem prolatam, quæ .a.b. ad .d.c. ſed pro-portio .a.b. ad .d.c. eſt tertia pars proportionis maioris ſphæræ ad minorẽ. + Conſidere mus nũc alios duos conos rectos, vnius & eiuſdẽ baſis, cuiꝰ diameter ſit .d.c. ſed altitu do maioris, æqualis ſit ſemidiametroſphęrę maioris, altitudo verò minoris, ſit æqua lis ſemidiametro minoris ſphæræ, vnde ex dictis rationibus habebimus proportio-nẽ maioris coni ad minorẽ, vt quæ eſt .o.b. ad .o.d. hoc eſt vt .a.b. ad .d.c. & ex dictis ꝓ­poſitionibus ita ſe habebit ſphæroides oblonga ad ſphęram minorem vt .a.b. ad .d.c. hoc eſt tertia pars proportionis ſphæræ maioris ad minorem. + Quare proportio ſphæroidis prolatæ ad oblongam, erit reliqua tertia pars proportionis maioris ſphę­ ad minorem. + Quapropter hæc quatuor corpora continua proportionalia inui-cem erunt. +

+

+ Nunc verò quærenda eſt inter .a.b. & ſuas duas tertias partes vna media pro por-tionalis, quæ ſit .K. & ex Archimede, inuentum ſit quadratum ęquale circulo, cuius ſit .K. diameter. + Vnde proportio circuli (cuius .a.b. eſt diameter) ad circulum cu-ius .K. eſt diameter, ſeſquialtera erit ex .2. 12. Eucli. +

+

+ Ducatur deinde quadratum lineæ .K. in lineam .a.b. & proueniet nobis cor-pus quoddam, quod æquale erit ſphærę maiori, ex corellario .32. primi de ſphęra & cyllindro, cuius corporis, latus cubus ſit .m. +

+

+ Idem facere oportebit mediante .d.c. minoris ſphærę, cuius corporis cubica ra-dix ſit .n. +

+

+ Nunc verò inter .m. et .n. inueniantur duę medię proportionales .s.t. & ex .s. pro-ducatur cubus, qui ęqualis erit ſphęroidi prolatæ propoſiti, cubus vero .t. æqualis erit ſphęroidi oblongę, cuius axis eſſet .a.b. +

+

+ Si autem ſphęroides oblonga nobis propoſita fuiſſet, eodem methodo ſoluere-tur problema. +

+
+
+ Quadratum circulis mediantibus deſignare. + AD EVNDEM. +

+ MOdus autem conficiendi quadratum ex circulis ſupra datam lineam, vt Do-minum Gaſparem docui, facillimus eſt. +

+

+ Sit enim linea .b.a. 46. propoſitionis primi Euclidis, poſitoq́; pede immobli circi-ni in puncto .a. ſecundum quantitatem lineæ .a.b. propoſitę fiat circulus, ſimiliter cir-ca punctum .b. alius circulus eiuſdem magnitudinis, + erecta deinde ſola .a.c. perpendi culari ipſi .a.b. ex puncto .a. ipſa ſecabitur à circunferentia circuli. cuius centrum eſt .a. in puncto .c. vnde .a.c. æqualis erit .a.b. poſito demum pede immobili ipſius circi ni in puncto .c. ſecundum longitudinem ipſius .c.a. fiat alius circulus, qui æqualis erit reliquis duobus circulis cum eorum ſemidiametri æquales ſint, & hic vltimo factus ſecabit circulum, cuius centrũ eſt .b. in pũcto .d. à quo cum ductæ fuerint .d.c. et .d.b. + + rectè habebimus quod volumus. + nam omnia latera ſunt inuicem ęqualia ex condi-ti onibus circuli, angulus autem .a. rectus effectus fuit, + tunc ſi imaginatione cogita-ta fuerit diameter .b.c. ex .8. primi, concludemus angulum .d. eſſe rectum + deinde ex .5 et .32. eiuſdem concludemus etiam reliquos angulos rectos eſſe. +

+

+ Circa verò id quod mihi ſcripſiſti de igne perpetuo putans nugas eſſe, quod Ro-mæ inuentæ fuerint lucernę ardentes in ſepulchris antiquorum. + Ego quid em mi-nimè puto eas nugas eſſe, propterea quod tales lucernas non vnus tantum aut duo viderint, ſed multi homines fide digniſſimi. + Prętera cum aisid nulla ratione poſſe fieri. + Reſpondeo quod maxima ratione poſſibile eſſe puto, quam quidem ra-tionem ita eſſe oportet, quod primum lucerna ſit perfectè circuncluſa, vt materia in ea conſtituta nullo modo exire poſſit, + deinde quod materia inflamabilis talis ſit, vt excrementum fuliginoſum ex flamma tranſmiſſum, tangendo ſuperfi-ciem deuexam ipſius lucernæ, aptum ſit in priſtinũ humorẽ congelari, ſiue transfor-mari, vnde materia prima per tres formas perpetuò tranſibit, hoc eſt per humorem, ſiue oleum tale, vt diximus, per ignem, ſeu flammam, & per vaporem, ſeu exhala-tionem fuliginoſam aptam condenſari, atque in priorem humorem illicò reuerti. +

+
+
+
+
+ DE DIVISIONE TRIANGVLI SECVNDVM propoſitam proportionem. + Michaeli Angelo Muciaſco. +

+ QVod mihi proponis, tale eſt, vt ſcilicet tibi modum ſcribam diuidendi triangulum propoſitum ſecundum datam proportionem à linea tranſeun te per punctum notatum extra triangulum. +

+

+ Triangulũ igit̃ à te mihi propoſitum ſit .n.o.u. conſidero primũ quod ſi quis ipſum diuiſerit in duas partes mediante .e.s. parallela ad .n.u. ea proportione, quam mihi proponis. + deinde inuenerit in dicta .e.s. punctum .r. per quod tranſiens alia linea à puncto .p. propoſito, ita quod efficiat duo triangula .m.r.e. et .r.s.x. inui-cem æqualia, problema ſolutum erit. + + eo quod triangulum .m.o.x. æquale eſſet triangulo .e.o.s. & quadrilate-rum reſiduum .m.n.u.x. etiam ęquale eſſet quadrilatero .e.n.u.s. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed dum punctum .r. uenarer, alia + + via mihi in mentem venit, cognoui igitur quod quum propoſitum expe-ditum fuiſſer, hoc eſt, ſi à puncto p. protracta eſſet linea .p.m. quę trian-gulum .n.o.u. in duas partes inuicem ita proportionatas diuiſiſſet, vt ſe ha bet .A. et .B. ita ſe haberet productũ + + n.o. in .o.u. ad productum .m.o. in .o.x. vt trianguli .n.o.u. ad triangulum m.o.x. quod quidem non eſt diffi-cile ſpeculari, ex methodo .24. ſexti, + + eo quod tam proportio producti .n.o. in .o.u. ad productum .m.o. in .o.x. quam pro-portio trianguli .n.o.u. ad triangulum .m.o.x. componitur ex proportione .u.o. ad .o.x. & ex proportion e.n.o. ad .m.o. vnde proportio dictorum productorum nobis co-gnita erit, eo quod cum nobis cognita ſit proportio .A. ad .B. vt data, cognita etiam nobis erit coniuncta, hoceſt .A.B. ad .B. + & propterea ea quæ trianguli .n.o.u. ad triã-gulum .m.o.x. & ſimiliter productorum. + Quæſiui poſtea modum inueniendi duas dictas lineas .m.o. et .o.x. & cognoui quod ſi producta fuerit .p.i. æquidiſtans li-neæ .o.x. producendoq́ .o.n. quouſque cum .p.i. ſe interſecarent in puncto .i. inuenien do poſtea lineam quandam, quæ ducta cum .p.i. efficeret rectangulum æquale rectan gulo cognito quod ex .m.o. in .o.x. poteſt fieri, quod cognitum dico, eo quod nobis cognita eſt proportio data, & rectangulum etiam .n.o. in .o.u. deinde ſecando ab .o.n. partem æqualem lineæ iam inuentæ, quæ ſit .o.t. + Inueniendo poſtea, ex .28. ſexti lineam .o.m. cuius productum in .m.t. æquale ſit producto .t.o. in .o.i. vnde ex .15. eiuſ dem proportio .o.i. ad .m.o. eadem eſſet, quæ .m.t. ad .o.t. & componendo, ita ſe ha-beret .m.i. ad .m.o. vt .m.o. ad .o.t. ſed ex .4. ſexti, ita eſſet .p.i. ad .o.x. vt .m.i. ad .m.o. + quare ex .11. quinti, ita eſſet .p.i. ad .o.x. vt .m.o. ad .o.t. vnde ex .15. ſexti productum .o.x. in .m.o. æquale eſſet producto. p, i. in .o.t. & ſic haberemus intentum. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Sed ſi punctum .m. caderet in punctum .n. idem eſſet, ſi vorò punctum .m. tranſiret n. oporteret nos facere hoc in latere .n.u. ipſum quærendo in linea .n.u. ducendo pri mum lineam .p.i. æquidiſtantẽ .u.x. & producendo .u.n. ad partem .u. proſequendo, ſuperius iam dictum eſt. +

+
+
+ Idem facere de parallelogr ammo. + AD EVNDEM. +

+ DAtum parallelogrammum in duas partes diuidere, ſecundum aliquam datam proportionem à linea tranſeunte per punctum propoſitum. +

+

+ Sit exempli gratia, datum parallelogrammum .b.u. datum verò punctum .o. extra figuram, proportio autem ea ſit, quæ .A. ad .B. vt ſupra. + Nunc diuidatur primò re-ctangulum datum per æqualia, mediante linea .r.c. parallela ambobus lateribus .b.x. et .s.u. quæ quidem linea diuidatur in puncto .i. ita quod eadem proportio ſit .r.i. ad .i.c. vt .A. ad .B. protrahatur deinde à puncto .o. linea .o.i.q. quæ ſecabit ambo duo la-tera .b.x. vel .s.u. intra terminos eorum, vel tantum .b.x. reliquum verò extra termi-nos .s.u. +

+

+ Nunc autem ſi intra dictos terminos tranſibit, vt in prima figura videre potes, problema ſolutum erit, eo quod + + ſi à puncto .i. protracta fuerit .p.d. pa rallela ad .u.x. habebimus ex prima ſexti eandem propor-tionem .s.d. ad .p.x. ut .r.i. ad .i.c. hoc eſt vt .A. ad .B. ſed triãgulus i.e.d. æqualis eſt triangulo .i.q.p. vt tibi facilè patebit, vnde qua-drilaterum .e.q.u.x. æquale erit quadrilatero .d.u. ex communi + + ſcientia. + Quare ex .9. quinti, ita erit .s.d. ad dictum .d.u. vt ad quadrilaterum .e.q.u.x. hoc eſt vt .A. ad .B. ex .11. eiuſdem. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed ſi punctum .q. fuerit extra ut in .2. figura videre eſt. + tunc manifeſtum erit, triangulus .e.x.t. maior erit pa-rallelogrammo .d.u. per triangu + + lum .q.t.u. cum triangulus .q.i.p. æqualis triangulo .d.i.e. excedat quadrilaterum .i.t.u.p. per trian gulum dictũ .q.t.u. quapropter cum diuiſus fuerit triangulus .e.x.t. mediante linea .o.n.K. ita quadrilaterũ .e.n.K.t. ſit æquale triangulo .q.t.u. ex doctrina præ cedenti, habebimus propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Idem de frusto trianguli. + AD EVNDEM. +

+ SEd ſi quadrilaterum dictum eſſet fruſtum alicuius triãguli ut in figura .A. hic ſub ſcripta videre eſt, ſuppoſita, b.d. parallela ad .u.p. ita faciendum eſſet, ducendo ſcilicet parallelam .u.x. ad .b.p. quæ producatur vſque ad concurſum cum .b.d. in puncto .x. ſitq́; proportio data inter .t.a. et .a.e. quas duas lineas cogitemus inuicem directè coniunctas, + tunc diuidatur tota .t.e. + + in puncto .i. ita vt .t.i. ad .i.e. ſit vt quadrilate ri .p.d. ad trigonum .u.d.x. + deinde diuidatur t.i. in puncto r. tali modo vt .t.r. ad .r.i. ſe ha-beat vt .t.a. ad .a.e. quo facto ex doctrina prę­cedenti diuidatur totum parallelogram--mum .p.x. mediante linea .o.q. ſecundum quod ſe habet .t.r. ad .r.e. + Atque ita ſolu-tum erit problema, vt exte ipſo ratiotina-ri facile potes. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Fdem de quadrilatero in genere. + AD EVNDEM. +

+ SEd ſi nullum latus parallelum reliquo erit, ita faciendum erit. + ſi ſit tale quadrila terum .b.d.u.p. oportet vt ipſum conuertamus in triangulum, producendo duo quęuis eius latera oppoſita uſque ad interſectionem ut pote .u.p. et .d.b. in puncto .x. quo facto, ſupponemus .o. eſſe punctum datum, proportio verò data ſit .t.r. ad .r.i. ad iungatur deinde .i.e. ad .t.i. ad quam .e.i. ipſa .t.i. ſe habeat vt quadrilaterum .b.d.u.p. + + ſe habet ad triangulum b.p.x. ducatur poſtea .o.q. quæ diuidat totale triangulum .d.u.x. in duas partes inuicem ita proportionatas, ut ſe habent t.r. et .r.e. quæ quidem partes ſint .c.d.u.q. et .c.q.x. ut in primo problemate tibi monſtraui, & habebis pro-poſitum, dato quod punctum .c. ſit inter b. et .d. +

+

+ Sed ſi forte linea .o.q. ſecabit .b.x. hoc + + eſt ſi punctum .c. eſſet inter .b. et .x. mani-feſtum eſt, quod .c.q. ſecaret .b.p. in pun-cto .y. vnde in tali caſu, alio modo ope-randum eſſet, hoc eſt ducendo .b.u. quæ diuideret quadrilaterum in duo triangu-la, & ut ſe haberet triangulum .b.d.u. ad triangulum .b.p.u. vellem vt ita ſecaretur t.i. in puncto .n. vt ita ſe haberet .t.n. ad .n.i. ut dictum eſt de iſtis duobus triangulis, + deinde prout ſe habet .n.r. ad .r.i. ita ſeca-res triangulum .b.p.u. mediante linea .o.K. ex doctrina primi problematis, & ita haberes propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Idem de Pentagono, Exagono, & de reliquis. + AD EVNDEM. +

+ PEntagonum, ſeu hexagonum, vel alias quaſuis multilateras figuras propoſitas its diuidere, vt dictum eſt de trilateris, & quadrilateris. +

+

+ Sit exempli gratia pentagonus .a.d.u.p.b. quem ſecare volumus mediãte linea .o.q. in duas partes inuicem ſe habentes, vt ſe habent .t.r. et .r.i. oportet igitur ut ipſum pentagonum reducas ad quadrilaterum .x.a.d.u. quod diuidatur ſecundum præce-dentem doctrinam, vt ſe habet .t.r. ad .r.e. vnde ſi punctum .q. incidit inter .p. et .u. + tunc habebis propoſitum, ſi verò incidet inter . + + p. et .x. clarum erit quod linea .o.q. ſecabit latus .p.b. trianguli .b.x.p. in puncto .y. qua-propter duces lineam .a.p. vt claudat trian-gulum .a.b.p. diuidaturq́; .t.i. in puncto .n. ita vt .t.n. ad .n.i. ſe habeat, vt quadrilaterum. a .d.u.p. ad triãgulum .a.b.p. + deinde hũc trian gulum .a.b.p. diuidas mediante linea .o.K. vt .n.r. ad .r.i. ex doctrina primi problematis & habebis propoſitum. + Idem dico de hexa gono, reducendo ipſum ad pentagonum, & item de eptagono, ipſum reducendo ad exa gonum, & idem infero de infinito ipſarum ſuperficialium figurarum rectilinearum. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ De duobus triangulis equalibus inter lineas inuicem inclinatas. + AD EVNDEM. +

+ TV mihi vltimò proponis duas lineas rectas .b.f. et .q.s. in eadem ſuperficie pla-na, non tamen inuicem æqu idiſtantes, proponis etiam .n.t. in eadem ſuperfi-cie, quæ vnamquamque priorum ſecat, proponis etiam lineam .h. tali conditione, quod nulli dictarum ſit parallela, + deinde ſcire cupis qua arte aliquis poſſet ducere .c.u. parallelam ad .h. ita quod ſecando .n.t. conſtituat duos triangulos .n.o.u. et .t.o.e. inuicem æquales. +

+

+ Facita, producas primò duas primas lineas à parte, in qua inuicem inclinantur, vſque ad concurſum in puncto .i. + deinde à puncto .n. duces .n.c. parallelã ad .h. poſtea ex .25. ſexti Eucli. conſtitues triãgulum .i.u.e. ſimile triangulo .i.c.n. æquale tamen triangulo .i.t.n. & ſolutum erit problema. + Velſic, inuenies .i.e. mediam + + proportionalem inter .i.c. & i.t. duces poſtea .e.u. paralle-lam lineę .h. vel .c.n. quod idẽ erit ex .30. primi Eucli. + & ſo-lutum erit problema. +

+
+
+ +
+
+

+ Nam ex .17. ſexti eadem proportio erittrianguli .i.c.n. ad triangulum .i.e.u. ut .i.c. ad .i.t. + Quare ut trianguli .i.c.n. ad triangulũ .i.t.n. ex pri-ma ſexti, et .11. quinti. + Vnde ex .9. eiuſdem .i.e.u. æqualis erit .i.t.n. + Quapropter .o.n.u. æqualis etiam erit .o.e.t. +

+
+
+
+
+ SOLVTIONES NONNVLLAE QVOR VNDAM problematum. + Thaodoſio à Raifestaim. +

+ DVritandvm profecto non eſt, quin quotidie hominibus ſtudioſis ali-quid noui deſit, quemadmodum, quod tibi nunc occurrit, mihi non-nunquam accidit, hoc eſt inuenire orizontem, cui aliqua propoſita ſtel la oriatur cum gradu ipſius longitudinis. + pro cuiꝰ rei operatione te prius ſcire oportebit vtrum ſtella in ſignis aſcendentibus, vel deſcendentibus reperiatur, hoc eſt in ſignis, quę à Capricorno ad Cancrum procedunt, vel in illis, quę à Can-cro ad Capricornum numerantur, + propterea quod ſi in ſignis aſcendentibus inue-nitur, ſciendum eſt, quod ſupra talem orizontem polus mundi auſtralis attollitur, ſed ſi in ſignis deſcendentibus reperitur, + tunc polus borealis eleuatur ſupra dictum + + orizontem, vt exempli gratia, canicula quæ à Græcis Prochyõ vocatur, reperitur in 24. minuto vigeſimi gradus Cancri, quapropter polus borealis eleuatur ſupra ori-zontem, cui ipſa oritur cum eodem gradu, & minuto eclipticę illius ſigni. + ſed quia volumus etiam ſcire veram quantitatem arcus eleuationis huiuſmodi poli, pro pterea accipiemus in tabula generali Monteregij numerum qui vocatur radix aſcen ſionum, èregione numeri longitudinis ipſius ſtellæ, qui quidem numerus in præſen ti exemplo erit gra .107. cum minutis .53. qui eſt cuiuſdã arcus æquatoris, qui inci-pit in principio Arietis, & in circulo latitudinis deſinit, hoc eſt ab orizonte quæſi-to, ita quod talis numerus erit aſcenſio obliqua huiuſmodi puncti eclipticæ illi ori-zonti, qua aſcenſione mediante, ſimul cum gradu, & minuto longitudinis in tabulis aſcenſionum obliquarum, inueniemus gradum, & minutum altitudinis pollaris, quærebatur, eodem ordine ac methodo, quo vtimur ad inueniendum in tabulis po-ſitionum, polum circuli poſitionis alicuius aſtri, mediante declinatione & diſtantia à meridiano ciuſdem aſtri, vt ſcis. + Vnde in præſenti exemplo eleuatio poli borea lis ſupra talem orizontem erit gra .7. cum minutis .45. +

+

+ Sed ſi ſtella fuerit in medietate aſcendente, tunc certi erimus polum auſtralem ſu per dictum orizontem attolli, nam idem eſt quærere altitudinem vnius polorũ mun di à tali orizonte, quod diſtantiam dicti poli à circulo ſecundum quem longitudo terminatur, qui etiam latitudinis dicitur, eo quod tunc temporis talis circulus vnus & idem eſt cum orizonte. + Sumatur ergo exempli gratia ſtella, quæ in ore piſcis au ſtralis eſt, quę, pro nunc, ſit in gradu .20. cum minutis .14. + Aquarij longitudinis, & in gradu .23. cum nullo minuto meridianæ latitudinis. + Tunc certi erimus orizon-tem, cui dicta ſtella oritur cum eiuſmodi puncto eclipticæ, depreſſum eſſe à parte auſtrali ſub illoq́ polo, ſed quia propoſitum eſt ſcire etiam quantitatem huiuſmo-di depræſſionis, reperiemus in tabula generali gradum, & minutum æquatoris, cor-reſpondentem tali puncto longitudinis à circulo latitudinis terminato, qui quidem numerus in præſenti exemplo erit gra .317. cum minutis .46. & hic numerus, vt dixi mus eſt aſcen. obli. ad dictum orizontem, vbi polus auſtralis attollitur, & deſcenſio obliqua, vbi polus borealis eleuatur. + Quapropter ſi à .317. gradibus cum minutis 46. demptus fuerit dimidius circulus gra .180. remanebunt gra .137. cum minutis .46 & punctus oppoſitus gradibus .20. cum .14. minutis Aquarij eſt in eodem numero Leonis, & mediantibus iſtis gradibus .137. min .46. aſcenſionis, cum grad .20. min .14. Leonis inueniemus eleuationem poli borealis ab orizonte in tabulis aſcenſio-num obliquarum Monteregij, hoc eſt gra .17. min .53. & eadem altitudo erit poli auſtralis ſupra orizontem à quo Fomahant cum dicto puncto eclipticæ oritur, in qua longitudine dicta ſtella reperitur. +

+

+ Sed ſi propoſitus nobis fuerit punctus eclipticæ, cum quo aliqua ſtella oritura ſit, & oporteat inuenire vbi, hoc eſt orizontem huiuſmodi ortus, eleuatione poli arti ci, ſeu antarctici ſupra talem orizontem, ita operandum eſſet. +

+ +

+ Sit exempli gratia ſtella .o. ecli + + ptica verò .d.q. æquator autem .p.q. punctus verò eclipticæ, cum quo ſtella oritura ſit .e. orizon de .o.e. vbi ſtella oriri poſſit puncto .e. + Nam cum ſtella pro-ponitur, datur etiam eius longi-tudo, nec non latitudo, + quare ar-cus .a.q. & arcus .a.o. nobis cogni tus erit, cum ſupponatur arcus .a.o. eſſe circuli latitudinis, et .a.o. Iatitudo ipſius ſtellæ, & angulus a. rectus erit, & quia punctum .e. datur, ergo arcus .a.o. & arcus .a.e. ſimul angulo .a. recto cogni-ti ſunt, vnde ex .11. primi lib. co­pernici, angulus .a.e.o. cognoſce-tur, & angulus .q.e.o. ſimiliter, vt reſiduum ex duobus rectis quo. e mediante cum angulo .q. declina tionis ab æquatore, medianteq́; latere .q.e. cognito, cognitus quo que nobis erit angnlus .e.t.q. ex 12. eiuſdem. + qui quidem angulus erit altitudinis æquatoris ab ori-zonte quæſito, qui demptus à 90. gradibus, dabit altitudinem poli ab orizonte quæſito. +

+
+
+ +
+
+

+ Inuenire poſtea gradum eclipticę, cum quo ſtella data oriatur ad orizontem pro poſitum, nullius eſt difficul@atis. +

+

+ Ponamus exempli gratia, aliquem ſcire velle gradum eclipticæ, cum quo canicu-la oritur ad orizontem, cui polus boreus eleuatur per gradus .44. quæ canicula ſup-ponatur habere gradus .19. cum min .24. + Cancri longitudinis, & gra .16. min .10. lati-tudinis meridianæ, quærere primum oportet eius declinationem ex doctrina .2. pro blematis tabularum directionum Monteregij, quæ erit graduum .6. cum minutis .5. ſeptentrionalis, + deinde inuenire eius aſcenſionem rectam ex doctrina .4. problema tis eiuſdem Monteregij, quæ erit gra .108. mi .42. + deinde mediãte declinatione iam inuenta in tabulis differentiarum aſcenſionalium ſub polo .44. accipiemus differen-tiam aſcenſionum, qua differt recta ab obliqua, quæ in præſenti exemplo erit gra .5. min .55. quæ dempta ab aſcenſione recta ſtellæ, vt præſens exemplum exigit, relin quet nobis aſcenſionem obliquam ſtellæ propoſitæ ad polum. gra .44. quæ erit gra .102. minu .47. qua mediante, in tabulis aſcenſionum obliquarum poli .44. habebi-mus gradum & minutum eclipticę cum quo ſtella oritur. + quod in caſu noſtro erit gra .1. min .8. Leonis, ſed ſi tecum non fuerint tabulæ dictæ, potes eleganter omnia hæc perficere via triangulorum ſphæricorum. +

+ +

+ Via triangul@rum idem facere. +

+

+ Sit exẽpli gr@tia .q.b. æquator, ecliptica verò .q.a. propoſitus aũt orizon ſit .o.c.d. & ſtella data ſit .o. in orientali parte orizontis, circulus verò .a.o. ille ſit, qui tranſiẽs per polos eclipticæ & per centrum ſtellæ terminat longitudinem ipſius ſtellæ, & in ipſo ſit eius latitudo. + Nunc propoſitum ſit inuenire arcum .d.q. eo quod illicò ſcie mus punctum .d. qua propter oportet nos prius cognoſcere arcum .d.a. qui demptus, vel additus arcui .a.q. prius cognito ex ſuppoſito (nam data nobis eſt longitudo, & latitudo ſtellæ) dabit nobis .d.q. +

+

+ Cum igitur voluerimus arcum .d.a. cognoſcere, ita faciemus. + nam .q.a. cognitus nobis eſt ex ſuppoſito vt dictum eſt. + angulus quoque .a.q.b. qui declin tionis eclipti cæ ab æquatore eſt, angulus deinde .a. (trianguli .a.b.q.) rectus eſt, ergo ex .4. primi copernici cogn@tus nobis erit arcus .a.b. nec non angulus .a.b.q. vnde an- + + gulus .o.b.e. reſiduus ex duobus re-ctis in duobus primis hic ſubſcriptis figuris nobis itidem cognitus erit, etiam & arcus .b.o. reſiduus ſiue com poſitus ex ar cu .a.o. cognito ex ſup-poſito ſit arcus latitud nis ab ecli-ptica. + Tunc in triangulo .o.b.e. co-gnoſcimus latus .o.b. & angulum .o.b.e. nec non angulum .b.e.o. qui eſt altitudinis æquatoris ab orizonte , + quare ex .12. dicti lib. cognitus nobis erit angulus .b.o.e. + Conſideremus deinde triangulum .a.o.d. cuius angu lus .a. rectus eſt, & angulus .a.o.d. latere .a.o. etiam cognitus, vnde ex ſupradicta .4. nobis cognitus erit ar-cus .a.d. & conſequenter cognoſce-mus at cum .d.q. eius reſiduum, ſeu compoſitum, quem quærebamus. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed ſi hac via inuenire deſideras, cui orizonti propoſita ſtella oriatur cum eodem eclipticę puncto .a. lon-gitudinis, hoc aliud nihil eſſet, quam cognoſcere amplitudinem anguli .a.b.q. eo quod talis orizon, idem cir-culus eſſet .a.b.o. vnde cum quis ſci-ret vnum illorum angulorum quem æquator efficit cum orizonte, reli-qua illicò ei innoteſcent, ſed dictus angulus .b. iam diximus quomodo cognoſcatur. +

+ +

+ Ponamus nos ſcire velle pũctum + + eclipticę, cum quo Procyon oritur polo .44. o. dato, quod ſtella in gra .19. cum min .24. + Cancri, reperiatur diſtans ab ecliptica per gra .16. min .10. meridiem verſus. + vnde arcꝰ .a.q. erit gra .70. min .36. eiusq́; ſinus par-tium 94321. talium qualium totalis eſt .100000. arcus verò .a.o. gra .16. minut .10. ſinus erit 27845. angu-lus autem .a.q.e. declinationis zodia ci ab ęquatore grad .23. min .30. cu-ius ſinus eſt .39875. + Quare ex ſupra-dictis rationibus angulus .a.b.q. erit gra .82. mi .24. cuius ſinꝰ erit .99122. arcus vero .a.b. gra .22. minu .17. cu-ius ſinus erit .37945. + angulus deinde o.e.b. trianguli .o.e.b. eſt gra .46. mi .o. altitudinis æquatoris ab orizonte, cuius ſinus eſt .71934. angulus ſimili ter .o.b.e. medio coniuncti, quibus rectus perſicitur, arcus etiam .o.b. no tus eſt grad .6. min .7. cuius ſinus eſt .10655. cum ſit differentia inter ar-cus .a.b. et .a.o. cognitos. +

+
+
+ +
+
+

+ Quare ex .12. iam ſupradicta an-gulus .e.o.b. hoc eſt .a.o.d. erit. grad .36. min .39. cuius ſinus erit .59693. + deinde per .4. cognitus erit nobis an gulus .a.d.o. gra .55. min .5. cuius ſinꝰ erit .81998. arcus verò .d.o. gra .19. min .51. cuius ſinus erit .33957 ar-cus autem gra .11. min .42. cuius ſinꝰ erit .20270. vnde arcꝰ .d.q. reſiduus ex .a.q. erit gra .58. min .54. complementum aũt quartæ erit gra .31. mi .6. hoc eſt gra .1. ſigni Leonis. cum min .6. +

+
+
+ De ſphæroide duplæ ſpbær æ propoſit æ. + AD EVNDEM. +

+ MOdus autem inueniendi ſphæroidem ex dato axe, quod duplum ſit ſphæ-ra propoſita, talis eſt. +

+

+ Sit exempli gratia .a.b.c. ſphæra propoſita. cuius ſemidia meter ſit .o.c. ſemiaxis vero ſphæroidis ſit .d.x. cuius dimidium ſit .u.x. + tunc ex doctrina .9. ſexti Euclid. inue niatur .g.h. media proportionalis inter .u.x. et .c.o. + deinde ſicut ſe habet .u.x. ad .g.h. + + faciemus, quod diameter .a.b. dictæ ſphæræ ita ſe habcat ad .e.f. ex .10. ſexti, quæ e.f. erit reliqua axis quæſita. + Vnde conſtituta cum fuerit ellipſis .d.f.t.e. ex dictis axi-bus, + deinde circumuertendo ellipſim circa maiorem axem, conſtituemus ſphæroi-dem oblongam, ſi autem circumuertemus ipſam circa minorem axim conſtituemus ſphæroidem prolatam. +

+

+ Quod autem talis operatio rationalis ſit, nulli dubium erit, quetieſcunque co-gnoſcet conum rectum .e.u.f. æqualem eſſe cono recto .a.c.b. ex .2. parte .12. duodeci mi Euclid. + & quod cum conus .e.d.f. duplus ſit cono .e.u.f. ex lemmate collecto ab 11. duodecimi, conus .e.d.f. duplus exiſtit etiam cono .a.c.b. ex .7. quinti. + Cum de-inde ex .32. primi lib. de ſphæra, & cyllindro ſphæra .a.c.b.q. quadrupla ſit cono .a.c.b. ipſa conſequenter dupla erit cono .e.d.f. ſed ex .29. primi de conoidalibus, dimi dium ſphæroidis .e.d.f.t. hoc eſt .e.d.f. dupla eſt cono .e.d.f. + Quare talis medietas æqualis eſt ſphæræ propoſitæ, totaq́ue ſphæroides dupla erit ſphærę datæ. + Quod autem dico de proportione dupla, idem infero de qualibet alia, ſumendo .u.x. ita pro portionatam ad .d.x. vt proponitur. +

+

+ Sphęram autem inuenire quæ dimidia ſit ſphæroidis propoſitæ nullius erit nego-tij, quotieſcunque inuentus fuerit modus diuidendi vnam datam proportionem in tres æquales partes. +

+

+ Sit propoſita ſphæroides .e.f.d.t. cuius axes ex conſequentia dantur .e.f. et .d.t. quę quidem ſphæroides ſit primo oblonga, et .u.x. ſit dimidium axis maioris. + imagine-tur etiam conus .e.u.f. vt ſupra. + Imaginetur etiam factum eſſe, quod proponitur, hoc eſt, vt ſphæra .a.b.c.q. ſit dimidium ipſius ſphæroidis, vnde conus .a.c.b. æqualis erit cono .e.u.x. vt ſupra demonſtratum eſt, & ſit .g.h. media proportionalis inter .u.x. et o.c. + Iam viſum ſuperius fuit, quod eadem proportio erat ipſius .u.x. ad .g.h. quæ .a.b. ad .e.f. + quare eadem quæ .o.b. ad .e.x. ſed .u.x. et .e.x. dantur. + inter quas .g.h. et .o.b. vel o.c. (nam .o.c. æqualis eſt .o.b.) medię proportionales ſunt, eo quod cum .g.h. media proportionalis ſit inter .u.x. et .o.c. & proportio .o.b. ad .e.x. æqualis ſit ei, quæ .u.x. ad .g.h. hoc eſt ei quæ .g.h. ad .o.c. vel. ad .o.b. + quare quotieſcunque inuentæ fuerint .g.h. et .o.c. vel .o.b. mediæ proportionales inter .d.x. et .x.e. ipſa .o.c. vel .o.b. erit ſemi diameter ſphæræ quæſitę. + eodem modo faciendum erit ſi ſphęroides fuerit prolata. +

+
+ +
+ +
+
+ Modus inueniendi duo triangula varijs conditionibus affecta. + AD EVNDEM. +

+ QVod etiam quæris ita ſe habet, duo ſcilicet triangula inuenire, æqualia dua-bus ſuperficiebus rectilineis propoſitis, quę quidem triangula ſint eiuſdem alritudinis, & quod vnũquodque habeat angulum æqualem angulo propoſito, & alius angulus vnius, cum alio alterius, æquetur duobus rectis. +

+

+ Sint exempli gratia duæ propoſitæ ſuperflcies .c.y. duo verò anguli dati ſint .r.s. cum voluerimus inuenire duo triangula (quæ ſint .a.i.u. et .n.t.x. ) tali conditio-ne prædita, quod angulus, a. æqualis ſit angulo .s. & angulus .t. angulo .r. & quod angulus .x. ſimul cum angulo .u. æ-quẽtur duobus rectis, & quod triã + + gulũ .a.i.u. æquale ſit ſuperficiei .c. reliquum verò ſuperficiei .y. Ex duabus ſuperficiebus .c. et .y. conſtituemus duo quadrata, per vl timam ſecundi Eucli. accipiemus, + deinde duo latera tetragonica ip-ſorum quadratorum, & inuenie-mus tertiam lineam in continua proportionalitate cum illis lateri-bus ex .10. ſexti, ſeruabimus po-ſtea extremas illarum, quæ ſint .z. et .l. quarum proportio, eadẽ erit, quæ inter duas propoſitas ſuperfi-cies reperitur ex .18. ſexti, accipie mus, deinde lineam aliquam cu-inſuis longitudinis, quæ ſit .q.g. ſu-pra quam conſtituemus in puncto q. angulum .m.q.g. ęqualem angu-lo .s. & angulum .m.q.K. æqualem angulo .r. ex .23. primi, poſtea ve-rò à quouis puncto ipſius lineæ .q.m. puta .o. ducetur .o.f. vſque ad .q.g. quorſum volueris, producendo ipſam vſq;. ad .d. ita quod propor-tio f.o. ad .o.d. ſit vt .z. ad .l. ex .10. ſexti, ducendo poſtea à puncto .d. lineam .d.h.E. parallelam lineæ .q.g. & quia ex .2. primi Vitellionis .h.E. ſecatur ab .q.K. in puncto .b. protrahemus .b.o.p. vnde ex ſimi-litudine triangulorum habebimus proportionem .p.o. ad .o.b. vt .f.o. + + ad .o.d. hoc eſt vt .z. ad .l. hoc eſt vt .c. ad .y. + quare triangulũ .p.q.o. ita erit proportio natũ triangulo .o.q.b. vt .c. ad .y. conſtituo deinde ex .25. fexti duo triangula ſimi-lia duobus .p.q.o. et .o.q.b. æqualiaq́ .c. et .y. quę ſint .a.i.u. et .n.t.x. ſecetur poſtea .q.g. in puncto .æ. ita, quod .q.æ. æqualis ſit .i.a. duco poſtea .æ.e. æquidiſtantem. ad .p.b. & ſic habebimus duo triangula .q.x.æ. ct .q.x. e, vt quærebantur, quamuis duo trian gula .a.i.u. et .t.n.x. eaſdem habeant conditiones. +

+
+
+ +
+
+
+
+
+
+ DE IMPERFECTA SOLVTIONE PROBLE-matis Nicolai Tartaleæ ad Cardanum. De animad-uerſione in Ptolomeum. Deincendio carbo-num à vento. + Clariβimo Dominico Moreſino. +

+ SCio propoſitam tibi quæſtionem te diu agitauiſſe, nectamen ſolutio-nem aſſequi potuiſſe, aduerte igitur ipſam falſam, ideſt impoſſibilem eſſe, quemadmodum etiam decimumoctauum quæſitum propoſitum à Cardano Tartaleæ, ab ipſo Tarralea ſolutum minimè fuit. + Quiquidem Tartalea vult circulum deſcribi circa triangulum per quintam libri quarti Euclidis, vt in fine ferè quintæ partis ſuarum menſurarum affirmat, neque videt in quinta quarti Euclidem vti vndecima primi, & in vndecima primi, quarta aut octaua eiuſ-dem, quas, ipſe Euclides oſtenſiuè non demonſtrauit. + Quapropter oportebat Tar-taleam demonſtraſſe omnes propoſitiones ad hoc neceſſarias oſtenſiuè vſq; ad pri-mas indemonſtrabiles, quia ad demonſtrandam ſcientificè aliquã propoſitionem, aut à propoſitione in propoſitionem vſque ad prima principia vniuerſalia ( vt ali-quando ego feci) eſt retrogradandum, aut ab ipſis principijs incipiendum ſucceſſi-uè eouſque progrediendo donec ad propoſitionem quam demonſtrare volumus perueniamus. +

+

+ Quod ad Ptolomeum in geographia attinet, dico eum mihi non ſatisfacere, cum ſumit portionem arcus circuli maioris inter vnam ciuitatem, & aliam, ea ratione quam deſcribit. + Quod ſi vſus fuiſſet modo Menelai, ab ipſomet deinde in ſuũ Al-mageſtum vſurpato, aut Monteregij triangulorum ſphęricorum, quem Copernicus adhibuit (qui tamen modus, tempore Ptolomei, nondum fortaſſe in lucem vene-rat) bene egiſſet. +

+

+ Quod deinde ad ſuum illud inſtrumentum geometricum attinet, eſt imperfectũ, vt oſtendi domino Pandulfo. +

+

+ Motum autem aeris, aut mauis ventum, accendere ignem, non ſolum ratione an tiperiſtaſis, quam affers euenit, ſed etiam quia à carbonibus accenſis totam excre mentitiam materiam, quæ eos circundat, auferat. +

+
+
+ Alia dilucidatio propoſitionis .25. lib. 2. Monteregij. + AD EVNDEM. +

+ SCribiste non intelligere .25. propoſitionem lib. 2. Monteregij. cum necſcias reperire diametrum circuli circunſcriptibilis circa propoſitum triangu- + + lum, cuius data ſit b aſis tantummodo ſimul cum angulo, qui ipſi baſi opponitur. +

+

+ Imagineris igitur triangulum datum eſſe obtuſiangulum .a.b.g. cuius baſi .b.g. ſit nobis data ſimul cum angulo .a. ei oppoſito, obtuſoq́ue; + Conſidera etiam cir-culum .a.b.g.q. ipſum trian gulum circunſcribentem, cuius diameter .q.e.p. tranſeat per .m. punctum medium ipſius .b.g. tũc protractis imaginatione .e.g. et .g.p. certi eri-mus angulos. circa .m. rectos eſſe ex .3 tertij Eucli. angulumq́ .q.e.g. duplum eſſe an gulo .q.p.g. ex .19. eiuſdem, vnde æqualem angulo .a. qui etiam duplus eſt angulo .q.p.g. quapropter proportio arcus .q.g. ad arcum + + g.p. tibi cognita erit, & proportio etiam chor-de .p.g. ad ſinum .m.g. arcus .g.p. & quia .m.g. vt dimidium ipſius .b.g. tibi data eſt, cognoſces etiam .p.g. vt .m.g. & ſic tertium latus .m.p. trian-guli orthogonij .p.m.g. & qa ex .34. tertij quod fit ex .p.m. in .m.q. eſt æquale ei quod fit ex .b.m. in .m.g. ideo cum diuiſum fuerit productum .b. m in .m.g. per .p.m. proueniet .m.q. quapropter habebis totum .q.p. +

+
+
+ +
+
+

+ Idem efficies, ſi angulus .a. acutus fuiſſet. +

+
+
+ Modus inueniendi puncta elliptica via Pergei. + AD EVNDEM. +

+ MOdus inueniendi puncta elliptica, via .21. primi lib. Pergei ex datis axibus, vt vbi alias ſignificati, talis eſt. + + + Sit exempli gratia maior axis propo-ſitus .a.c. minor autem .b.d. cum ergo volueris inuenire punctum circunfe-rentiæ correſpondentem puncto .e. maioris axis, inueniemus primò la-tus tetragonicum producti .a.g. in .g.c. quod ſit .h. latusq́ tetragonicũ pro-ducti .a.e. in .e.c. quod ſit .i. + deinde in-ueniemus lineam .K. tertiam in con-tinua proportionalitate cum .h. et .i. vnde .i. erit media proportionalis in-ter .h. et .K. & vt .h. proportionalis erit ad .K. inueniemus .e.f. cui .g.d. medie-tas ſecundi axis ita ſe habeat, quæ po ſtea iuncta axi maiori, ad angulosrectos in puncto .e. dabit ſitum puncti .f. quæſiti ex dicta .21. primi lib. Pergei, ſed talis modus prolixus eſt. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Accipeigitur huncalium. +

+

+ Sit propoſitus maior axis .q.p. minor verò .e.c. ad angulos rectos ſe inuicem ſecantes in puncto .o. deſcribatur circulus .q.n.p.a. cuius diameter ſit axis maior, in quo accipiatur punctum, quod volueris, vt puta .u. à quo protrahatur .u.b. paralle-la ad .o.c.n. deſignetur poſtea ſeparatim circulus .u.b.n. cuius diameter æqualis ſit ſe midiametro prioris circuli, ita etiam fiat circulus .u.i.c. contingens circulum .u.b.n. in puncto .u. cuius diameter ſit .u.c. æqualis dimidio axi minori. + accipiatur deinde in circulo maximo longitudo .u.b. quæ collocetur in circulo mediocri à puncto .u. quæ ſecabitur à minimo circulo in puncto .i. cum itaque longitudo .u.i. menſurata fue-rit in .u.b. maximi circuli à puncto .u. habebimus propoſitum. +

+

+ Cuius reiratio eſt, quia .u.b. mediocris circuli diuiditur à gyro minimi in puncto i. eadem proportione, qua diuiſa eſt .u.n. in puncto .c. quod manifeſtum eſt exſimi-litudine triangulorum .u.b.n. et .u.i.c. imaginatæ cum fuerint duæ .b.n. et .i.c. ſed ita eſſe oportet parallelas maximi circuli, quotieſcunque circunferentia ipſius ellipſis tranſitura ſit per .c. vt in .51. cap. meæ gnomonicæ oſtenſum fuit. +

+
+ +
+
+
+ Modus deſignandi angulum, certo modo conditionatum. + AD EVNDEM. +

+ NVllius reuera difficultatis mihi videtur eſſe, quotieſcunque nobis propoſita fuerint duo puncta .a. et .b. ſimul cum angulo .d. necnõ linea .g. ducere duas lineas + + à dictis punctis terminatas, quæ conſtituãt angulum æqualem dato, & ipſæ directè iunctæ conſtituant lineam æqualem da-tæ. + Nam ducatur linea indefinita per puncta propoſita, cuius lineæ, pars illa, quę intercepta fuerit inter dicta puncta, diui-datur per æqualia in puncto .o. etiam & li-nea data, quarum medietates accipio in linea indefinitè protracta à puncto .o. me- + + dio, vt vna earum ſit .o.c. reliqua verò ſit .o.e. + deinde aperiatur circinus quantum .o.c. poſitoq́; vno pede in .b. deſignẽtur cum altero duo arcus .n.K. poſito iterum vno pede in .a. deſignentur alij duo arcus inter-ſecantes primos in punctis .n.K. + Deinde à + + puncto .n. ad .K. ducetur linea .n.K. quæ per punctum .o. tranſibit, quam .n.K. mente cõ-cipio, vt axis minor vniꝰ ellipſis, cuius .e.c. ſit axis maior, quibus axibus mediantibus deſignetur ellipſis .n.c.K.e. conſidero dein de .a.b. vt chordãvnius circuli, ſeu portio-nis circularis, quæ capax ſit vnius anguli æqualis angulo .d. propoſito, ex .32. tertij Euclid. cuius circunferentia, circunferen-tiam ipſius ellipſis ſecabit in duobꝰ punctis quorum vnũ ſit .i. à quo protractæ cum fue rint duæ lineæ .a.i. et .i.b. habebis propoſitum, cum .a.i. iuncta cum .i.b. æquetur .e. c, ex .52. tertij Pergei. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+
+
+ EMENDATIO CVIVSDAM FALSI MODI delineandi horologia Italica orizontalia. + Foanni Paulo Dardano. +

+ MOdvs delineandi horologia Italica orizontalia, quem tibi monſtrauit neſcio quis, ni fallor, talis eſt. + Deſignato meridiano .l.b.m.q. ductisq́; duo bus diametris .l.m. et .b. q, inuicem ad rectos in centro .g. quorum .l.m. ſit verticalis .b.q. vero orizõtalis, ductoq́; diametro .f.h. tropici Cancri ſe-cundum altitudinem poli datam, deſcriptoq́; dimidio circulo .f.z.h. ipſius paralleli, inuentoq́; puncto .z. horæ propoſitę, & ab eo ducta per pendiculari .z.r. ad .f.h. & à puncto .r. ducta .r.o.y. parallela ad diametrum .q.b. orizontalem, ducis poſtea .f.ω. et .r.t. vſque ad orizontalem .q.b. parallelas ad diametrum .l.m. verticalem. + Determi-nato poſtea gnomone .g.s. in orizontis axe, ductaq́; vmbrarum linea .s.K. parallela orizontali, ductaq́; .y.g.K. ad terminandam .s.K. delineas deinde ſeparatim circulum q.x.b.n. magnitudinis prioris, qui quidem circulus ſignificet orizontem ipſum, in quo ductis diametris .q.g.b. et .l.g.m. accipis in diametro .q.g.b. puncta .a. et .ω. ita à cẽ­tro .g. diſtantia, vt ſunt in diametro orizontali prioris circuli, ducis poſtea per pun-ctum .a. lineam .x.a.n. ad rectos cum dicto diametro, + deinde per tria puncta .n.ω.x. tranſire facis circunferentiam circuli per quintã quarti Euclidis, poſtea in dicto dia-metro accipis punctum .t. ita diſtans à centro, & ex eadem parte, vt in priori circulo, à quo puncto ducis .t.u. parallelam .x.n. vſque ad circunferentiam .x.ω.n. in puncto .u. quo facto, ducis à centro .g. per punctum .u. ipſius circularis circunferentiæ .g.u. inde-terminatam, quam poſtea terminas in puncto .K. ita quod .g.K. æqualis ſit .s.K. + Dicis poſtea punctum .K. in eodem ſitu reperiri, reſpectu duorum diametrorum .q.b. me-ridiani. et .l.m. verticalis, vt decet, & oportet punctum horæ propoſitę exiſtere. +

+

+ Quod quidem dico eſſe falſum, propterea quod perpendiculares quas cogita-mus cadere à punctis circunferentiæ cuiuſuis paralleli ſupra quemuis orizontem ob­ + + liquum ſecantem æquatorem, omnes caduntin gyro elliptico, oxygonio, ſeu de-fectionali, & non circulari. + Vnde per ſupradicta tria puncta .n.ω.x. oporteret tranſi re talem circunferentiam, & non circularẽ, quæ circunferentia eſſet vnius ellipſis, cuius minor axis in diametro .b.q. eſſet .ab .ω. vſque ad .i. terminum ſini h.i. arcus .h.b. in analemate, maior verò axis eſſet magnitudinis .f.h. diametri paralleli, quæ trãſiſ-ſet per punctum .c. medium inter .ω. et .i. quę quidem circunfere ntia tota eſſet intra cir culum .q.n.b.x. tiguaq́; gyro .q.n.b.x. in punctis .n.x. +

+

+ Si ergò circunferentia .n.ω.x. eſſet elliptica tunc punctum .u. in orizonte illud eſſet vbi caderet ſinus altitudinis horę, et .t.u. æqualis eſſet .r.z. communi ſectioni paralle li cum almicantarat ex .34. primi Euclid. et .u.g. æqualis eſſet .o.y. communi ſectioni almicantarat cum meridiano, vel cum azimut illius horæ ex .4. primi, cum .g.t. æqua lis ſit ipſi .o.r. et .t.u. ipſi .r.z. & angu + + lus. t trianguli .g.t.u. rectus, quem-admodum .r. qui compræhenditur ab .z.r. et .r.o. vnde anguli .K.g.m. et .K.g.b. rectè ſe haberent, diſtan-tia verò inter .K. et .g. rectè ſum-pta fuit. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed quia punctum .u. vt plurimũ (in gyro circulari ſumptum) extra puncta interſectionum ipſius circu laris gyri cum elliptico reperìtur, + propterea efficit angulos .K.g.m. et .K.g.b. falſos, & non æquales il-lis, qui fiunt ab azimut horæ cum verticali, & cum meridiano, quæ omnia ex cap .52. meæ gnomonicę facilè videre potes. +

+

+ Nectacere volo quod punctum u. verum, hoc eſt ellipticum, inue-niri poſſet ea via quam ſcripſi in eodem .52. cap. qua mediante do-cui demum inuenire punctum .π. orizontis, quamuis in præſenti ca­ſu .ω.λ. perpendicularis eſſet ſupra minorem axem ipſius ellipſis, quã-uis ſupra maiorem axem, quod ta-men minimè mutat ordinem, imò rationes eędem ſunt, tam in vna, quam in alia operatione, ſed vt il-licò idipsũ habeas, fac vt .t.u. æqua lis. ſit .r.z. + & tunc punctum .K. erit quæſitũ, quod ego in .52. cap. meę gnomonicę, ijs verbis ſignificaui. +

+ + Itaq; mediis binis triangulis ijs, medioq́; azimut Solis pariter ho-rologia fabricari poterunt. + + +
+
+ De Horologio perpendiculari ad oriz ontem rectum. + AD EVNDEM. +

+ MOdus quem tibi ſcribere promiſi delineandi lineas horarias communes in pariete perpendiculariter ad orizontem rectum, declinantem à meridiano, ſumendus eſt ex .46. cap. meæ gnomonicæ, hocſcilicet ordine. +

+

+ Sit exempli gratia, orizon hic ſubſcriptus. or. oc .M.S. diuiſus à meridiana .M.S. et verticali ſeu æquinoctiali. or. oc. + Sitq́ue .e.t. communis ſectio muri cum ori-zonte, et .g.n. ſit gnomon perpendicularis ipſi muro, vnde ex dictis in mea gnomo-nica, cognoſcemus in ipſa murali orizontali totam .e.t. inter meridianam orizonta-lem, & æquinoctialem orizontalem, cognoſcemus etiam partem .g.t. ipſius æ-quinoctialis orizontalis, quam quidem accipiamus in rectitudine ipſius muralis ori zontalis, quæ quidem ſit .t.G. quo facto erigatur .G.A. ad rectos cum .G.t.e. & cir-cum .G.e. deſignetur vna medietas circuli verſus .e. cuiuſuis magnitudinis, quæ di-uiſa in .12. partes ęquales, ſignificabit medietatẽ æquatoris, protrahanturq́; lineæ oc cultæ à centro .G. per ſectiones circunferentię dimidij circuli, quæ fignificabunt munes ſectiones æquatoris cum circulis horarijs communibus, quo facto oportet, vt à puncto .t. protrahatur .t.s. ad rectos cum murali orizontali, quæ quidem .t.s. ſignifi-cabit communem ſectionem æquatoris cum muro propoſito, & erit ęquędiſtans me ridianæ murali ex .6. vndecimi Eucli. eo quod ex .19. eiuſdem vnaquæq; illarum, per pendicularis eſt tali orizonti. + Videantur nunc puncta communia iſti .t.s. & occultis protractis à centro .G. medietatis circularis, per quæ puncta protrahantur à puncto .e. tot lineæ, punctum enim .e. ſignificat punctum axis mundi, & meridianæ in mu-ro propoſito, eo quod in tali ſitu ſphæræ rectæ, dictum punctum reperitur in orizon re, cum .M.s. non ſolum ſit meridiana orizontalis, ſed etiam axis mundi, + deinde nul li dubium eſt quin meridiana muralis ſit perpendicularis orizontali murali .e.t. à puncto .e. + Sed quia dimidium + + harum linearũ horariarum erit ſub orizontali .e.t.G. alterum vero dimidiũ ſupra ipſam, opor tet quod quę ſupra ſunt produ-cantur à parte .oe. ſub orizonta-li, ab alia parte meridianæ, & talis erit effigies horologij mura lis in hoc ſphęrę ſitu, hoc eſt ver ſus quartam orientalem auſtra-lemq́;, vnde orizontalis .e.t. erit ſemper horæ .6. matutinæ, ſecunda verò ab ipſa erit horæ. 7. tertia autẽ horæ .8. & ſic dein-ceps. +

+
+
+ +
+
+

+ Quotieſcunque verò angu-lus .n.g.e. minor erit maxima Solis declinatione, & Sol fuerit in parte auſtrali ab æquatore + + maiori numero declinationis quam fuerit angulus .n.g.e. + tunc talis paries illumina-bitur ab ipſo Sole à mane vſque ad veſperam. +

+

+ Huius quidem rei ſpeculatio, vnicuique manifeſta erit, qui rationes .46. cap. no-ſtræ gnomonicæ prius intellexerit, vbi manifeſtè apparet proportionem ſemidiame tri horologij (ſi ita eam appellare licet) ad ſemidiametrum æquatoris horarij ſem-per eſſe, vt .e.t. ad .t.g. hoc eſt proportio maioris inæqualitatis. + nolo etiam prætermic tere. + quin te admoneam, vt nullo pacto confidas in longioribus vmbris, eo quod val de nos decipiant, cum ſemper iuſto breuiores ſint. +

+
+
+ Declar atio quorundam verborum noſtræ Gnomonicæ. Defenſioq́ꝫ nostra contra Christophorum Clauium. + AD EVNDEM DARDANVM. +

+ TVas demum accepi literas, qui + + bus mihi ſignificas te totum .52. caput meæ gnomonicæ intelle-xiſſe, præter illa verba, quæ etiam ſuperioribus diebus ad te ſcripſi, hoc eſt. +

+
+
+ +
+
+ + Itaq; medijs binis triangulis ijs, medioq́; azimut Solis, pariter ho-rologia fabricari poterunt. + +

+ Quapropter nealiquid tibi de-ſit, ſcire debes, menihil aliud, eo in loco inferre voluiſſe, quàm punctum horæ propoſitæ in plano horologij orizontali reperiri po-teſt, ope longitudinis vmbræ gno-monis, & eius declinationis à ver-ticali linea, ſeu à meridiana orizon tali, iam in ipſo horologij plano ductis. +

+

+ Exempli gratia, ſit analemma .l.q.m.b. in quo .l.m. ſit verticalis .q.b. verò orizontalis .f.n.h. autem ſit ſemicirculus, cuiuſuis paralleli æqui noctiali, cuius diameter fit .f.h. et .n. ſit Solis locus in ipſo parallelo: + n.r. autem ſit rectus ſinus arcus .f.n: et .r.o.z. ſectio communis ipſius almi-cantarat cum meridiano, et .s.a. munis ſectio azimut Solis cum pla-no horologij, et .s.g. gnomon, et .x.g.a. radius Solis .z.u. verò ſinus alti-tudinis ipſius Solis, vbi videre po-tes duo triangula dicta eſſe .z.u.g. + + et .g.s.a. quibus mediantibus cognoſcitur longitudo vmbræ gnomonis hoc eſt .s.a. +

+

+ Cum autem dico, medioq́; azimut Solis, nihil aliud ſigniſicare volo, niſi angu-lum, quem terminat linea azimutalis horologij, hoc eſt vmbra gnomonis cum li-nea meridiana, ſeu cum verticali in ipſo plano horologij. + qui quidem anguli, æqua les ſunt ijs, qui in triangulo conſtituto ex .n.r. ex .r.o. & ex .o.z. reperiuntur, cuius qui dem trianguli, angulus puncti .r. rectus eſt, angulus verò terminatus ab .n.r. et .o.z. il le eſt quem conſtituit azimut cum verticali, vel ipſi æqualis, vt coalternus, reliquus verò in pũcto .o. ille eſt quẽ azimut facit meridiano, vel ipſi ęqualis vt coalternus. +

+

+ Vnde quotieſcunque volueris in aliquo plano, orizonti parallelo, lineas hora-rias ducere, iudico optimum fore ſi ſeparatim deſignatæ fuerint hæ tres figuræ, hoc eſt analemma meridianum, vel azimutale, vt ita dicam, + deinde parallelus inſeruiẽs pro tropicis, vt ego feci cap .51. meæ gnomonicæ, quæ duæ figuræ, ſufficiẽtes erũt pro omnibus horologijs, tam ori- + + zontalibus quam muralibus, non tamen omninò, ideo pro orizon-talibus, tertiam figuram ſeparatam deſignaui, quę erit circulus .H.I.K. eiuſdem magnitudinis cum ana-lemmate, in quo, ductis duobus dia metris inuicom ad rectos, quo-rum vnus .H.I. ſignificet orizon-talem lineam, reliqua verò ver-ticalẽ, ducatur poſtea .s.a. tam di-ſtans ab .H.I. quanta eſt longitudo gnomonis horologij orizontalis, cogitemus, + deinde hunc circulum communem eſſe omnibus azimut necnon plano horologij, in cuius circunferentia à puncto .k. nadir ip-ſius zenit, accipiantur arcus æqua-les ijs ipſorum azimut, quos termi-nat zenit, & ipſi almicantarat, vt exempli gratia, accipiemus arcum k.L. æqualem arcui .L.z. ipſius ana-lemmatis, ducta poſtea linea occul ta .o.L. ſignabimus azimutalem .s.a. in puncto .a. vbi hæ duæ lineæ ſein uicem ſecant, & ſic habebimus iu-ſtam quãtitatem ipſius vmbræ gno monis .s.o. tali hora, + deinde in ori-zontali .H.I. ſumatur .o.r. à centro .o. ęqualis ei quę in analemate repe ritur, quæ vna portio eſt commu-nis ſectionis meridiani cum almi-cantarat, terminata ab axe orizon tis, & à diametro paralleli. + Deinde + + ducat̃. r.V. ad rectos cum .H.I. vſque ad circunferentiam, in qua accipiatur .r.n. æqua lis ei quæ eſt in parallelo, ducatur poſtea .o.n.M. & habe bimus triangulum .o.r.n. ſi-milem æqualemq́; triangulo iam ſupradicto. + Vnde angulus .H.o.M. ei æqualis erit, quem azimut facit cum meridiano, & angulus .M.o.k. ei ęqualis, quem azimut con-ſtituit cum verticali, ita quod ſi talis circulus .H.k.I. eſſet planum horologij orizon-talis, ſuppoſito .o. pro pede gnomonis, ſecando poſtea .o.M. in puncto .i. ita vt .o.i. æqualis eſſet .s.a. dato quod .o.M. ducta ſit ad partem ſibi conuenientem, reſpectu .o.k. ipſa pro verticali ſuppoſita, quod tibirelinquo, cum hoc facillimum ſit, tunc pun ctum .i. eſſet quod quærebamus. + Quod verò de vno puncto dico, idem de omni-bus infero. +

+
+
+ +
+
+

+ Vbi verò mihi ſignificas Chriſtophorum Clauium, me duobus in locis meæ gno monicæ redarguere, iam vidi. + Circa primum locum igitur, qui eſt in pagin .161. ita inquit. +

+ + Non enim deſunt, qui vel omninò negent, inter quos eſt Ioannes Baptiſta Be-nedictus in ſua gnomonica cap .70. et .71. vbialia, & multo longiore ratione cona-tur arcus ſignorum deſcribere, vel certe dubitent, hoc modo rectè poſſe deſcribi ar-cus ſignorum, cum rationem non videant, qua hæc noſtra deſcriptio quam quidem omnes ſcriptores ſine vlla demonſtratione tradunt nitatur. + +

+ Abſque dubio raptim tranſcurrit illa capita .70. 71. + Reuerendus Clauius alio quin non ſcripſiſſet, quòd ego alia & multo longiore ratione conatus ſim arcus ſignorum deſcribere & c. præſertim cum eadem prorſus ratio, quæ ibi à me tradita eſt, illa ſit, quam ip ſe ſuis ſcriptis inſeruit. +

+

+ Meus igitur modus in dictis capitibus traditus, minime diſcrepat ab eo, ſed ab il-lorum modo, quorum opinio eſt interualla .e.h: h.u: u. n; + n.m. et .m.d. meæ figuræ in pagi .75. poſitæ, æqualia eſſe interuallis .e.h:h.u:u.n:n.m. et .m.d. præcedentis figuræ, qui etiam ſupponunt .t.e. meæ figuræ .75. eſſe directè coniuncta cum linea .e.h.u.n.m.d. & propterea verſus finem .73. pag. dixi. +

+ + Aduertat autem quam diligentiſſime quiſque ne ſe decipi patiatur à ſubſcripta fi gura ſemicirculi .Q.æ.m. cum reliquis lineis ductis, ex antiquorum more, & c. + +

+ Eo quod non defuerunt aliqui, ex vetuſtioribus (quorum ſcripta ad meas manus peruenerunt) qui ſumentes interualla e.h:h.u. & c. figuræ. pag .75. æqualia illis figu-ræ pag .74. putauerũt lineam .t.e. directè coniunctam eſſe cum .e.h. & c. quod quidem maximi erroris cauſa erat, + & propterea cap .71. verum modum oſtendi, ſeruando il lam eandem ſuppoſitionem, hoc eſt quod interſtitia .e.h: h.u: & c. figurę pag .75. æqua lia ſint interſtitijs .e.h: h.u. & c. præcedentis figuræ, & ideò in dicto cap .71. dixi. +

+ + Suppoſito deinde .f.e.b. lineam meridianam eſſe in plano orizontali, cęterę lineę horarię erunt prędictę. + +

+ Stantibus igitur his ſuppoſitis, vt habeantur omnia ſcientificè, volui, vt intellige-retur pyra mis qua drilatera, eo modo quo dixi, cap .71. vbi clarè patet eandem pyra midem eſſe, quam Pater Clauius (tacitè) poſuit in figura horologij, vt ipſe docuit propoſitione ſecunda, lib. ſecundi, cuius baſis eſt triangulum .H.I.F. ſuæ figurę (exem pli gratia pro quinta hora poſt meridiana) Alterum verò triangulum à me cogita-tum, terminatum ab .t.e: e.d: et. ab .t.d. eleuata in mea figura, eſt in ſua triãgulum .D.I.F. & propterea dixi. +

+ + Nam .t.e. et .e.d. vtræq; in plano horologii non ſunt, quamuis in plano æquatoris tres ſint, & c. + +

+ Angulus verò .e. quem dico rectum eſſe, in ſua figura eſt angulus .D.I.F. & mea + + t.d. imaginata, eſt ſua .D.F. + Tertium deinde triangulum, quod in mea figura ter-minatur ab .t.d. ab .f.d. & ab f.t. in ſua eſt triangulum .D.F.H. vnde mea .f.t. reſpon-det ſuę .H.D. & mea .f.d. ſuæ .H.F. & mea .t.d. ſuę .D.F. + Quartum autem triangulum f.t.e. in mea figura, reſpondet ſuo .H.D.I. & meum punctum .t. ſuo. + D, Nunc triangu lum rectangulum, quod dico ſeparatim conſtituere, eſt illud tertium dictum corre-ſpondens ſuo .D.F.H. vt ipſe facit in ſequẽti figura, quod ipſe vocat .D.C.H. & meꝰ radius .t.x. in ſua figura, ille eſt qui terminatur ab .D. & ab initio Tauri, & Virginis. +

+

+ Et quamuis ego non ſcripſerim talem ſiguram, vt ipſe fecit, nihilominus ipſam verbis deſcripſi eomet modo, & propterea dixi. +

+ + Quam diuiſionẽ, ſi in triangulo ſeorſum deſcripto inuenire voluerimus, res erit inuentu facillima, cum rectum angulum .f.t.d. (reſpondentem ſuo .H.D.C.) prędicti trianguli tertij ea ratione diuiſerimus, & c. + +

+ Quapropter Reuerendus Clauius non animaduertit meam rationem aliam non eſſe, nec puncto longiorem ſua, cum eademmet ipſa ſit. +

+

+ Citaui etiam Munſterum cap .30. eo quod in ea impreſſione, quam tunc prę mani bus habui, vidi in ea figura, quam ipſe vocat fundamentum horologiorum, literam c. poſitam eſſe loco .f. et .f. loco .c. quod cauſæ fuit, vt omnia mendoſa viderentur, re centiores autem impreſſiones correctæ ſunt. +

+

+ Rurſus alio in loco mihi accidit vt repręhenderim Alexandrum Piccolomineum in libris de ſphęra, qui quidem dicebat eas figuras ſuperficiales, quæ paucioribus an gulis circunſcriberentur, capaciores eſſe alijs, dummodo earum periphæriæ eſſent æquales. +

+

+ Nunc autem correctę ſunt eo in loco impreſſiones, & qui non viderit primas, pu-tabit me immeritò ipſum repræhendere. +

+

+ Idem etiam dico de eo capite ipſius Piccolominei, in ijſdem libris, vbi tractat de modo, quo vſi ſunt antiqui ad diuidendum zodiacum in .12. ſigna, quod erat circa finem quarti libri. +

+

+ Nunc verò, in recentioribus impreſſionibus, illud caput poſitum non eſt. + Impreſ ſiones autem illæ, vbi talia dixit, duæ fuerunt, quarum prima erat anni .1540. ſecun da verò .1552 Venetijs apud Andream Puteum. +

+

+ Alius verò locus ipſius Reuerendi Clauij, contra meas repręhenſiones, eſt circa finem pag .298. & circa .299. vbi ita ſcribit. +

+ + Ex his liquido conſtat, non rectè à Ioan. Baptiſta Benedicto in ſua gnomonica ca pit .49. repręhendi hancrationem deſcribendi horologij declinantis, qua omnes fe-rè alij ſcriptores vtuntur, quoniam, vt ex demonſtratione à nobis allata conſtat, re-ctè per eam lineæ ho rarię in plano, quod à verticali declinat ducuntur. + Modus au tem quem eo loco pręſcribit differentem ab eo, quem nos tradidimus certus etiam eſt, ſed nulla ratione noſtro contrarius, quia nos conſtituimus .D.E.F. angulum de-clinationis plani à verticali circulo propriè dicto, ipſe autem loco huius anguli aſſu-mit angulum declinationis eiuſdem plani à Meridiano circulo, vnde mirum non eſt modum ipſius à noſtro diſcrepare. + Quod ſi cõſtitueremus .D.E.F. angulum decli-natio nis plani à Meridiano, ut ipſe (quemadmodum forſitan ab alijs putauit fieri) & in reliqua deſcriptione progrederemur, vt tradidimus, proculdubio horologiũ declinans perperam deſcriberetur, vt rectè docet. + +

+ Optimè ſcripſiſſet Reuerendus Clauius, ſi verum fuiſſet, quod antiqui ſumerent declinationem ſuperius dictã à verticali propriè dicto, & non à meridiano. + Sed ego dico, authores à me citatos. capit .49. meę gnomonicę ſumere dictam declinatio- + + nem planià meridiano, & non à dicto verticali. +

+

+ Con ſidera primum in Munſtero cap .16. ſuæ horologiographiæ, vbi clarè docet accipere angulum compræhenſum inter meridianum, & planum propoſitum, vbi etiam ponit quandam figuram ædificij cum pariete ſuper quo deſignatum eſt quod dam horologium, & vbi ſe manifeſtè declarar, ita dicens. +

+ + Nam ipſarum partium complementum. propoſitum indicabit angulum, quan-tus videlicet fuerit arcus eiuſdem circuli .d.e.f.g. à puncto .g. vſque ad productam li-neam meridianam interceptus, qui vnà cum ipſo .f.g. quadrantem integrare videtur, vt in ſequenti figura: + quoniam arcus .f.g. eſt ſexaginta partium, qualium .e. f. quadrãs nonaginta, vnde concluditur reliquam partem hoc eſt, datum inclinationis angulũ, fore partium triginta ſimilium. + +

+ Orontius verò cap .13. ijſdẽ vtitur verbis, cum figura ſimili ad reliqua autem ipſius R. Clauij, videnda nondum mihi otium fuit. + quod ſi dabitur, tibi libenter dicam quid ſentiam. +

+
+
+
+
+ DE MODO DVCENDI LINEAS HORARIAS ſuper cyllindro immobili. + Hieronymo Ferrerio artium & Medicina Doctori peritißimo. +

+ DEsignare horarias lineas ſuper cyllindro immobili, ad orizontemq́ue perpendiculariter erecto difficile tibi non erit, (quod à me poſtulaſti) ſi modum .53. cap. meæ gnomonicæ obſeruaueris, accipiendo tamen pro linea orizontali in tabula non aliquam rectam lineam, ſed circularem, ſimilemque circunferentiæ ipſius cyllindri, dico autem ſimilem, eo quod ſi gn o-mon .o.x. ſupra tabulam ſignatus, & perpendicularis ipſi orizontali circulari .b.i.x. eſſet dimidia, vel tertia vel quarta pars gnomonis cyllindro infixi, oporteret, vt ſemidiameter circuli .b.i.x. etiam eſſet medietas, vel tertia, aut quar + + ta pars ſemidiametri cyllindri, vt omnes arcus huiuſmodi circuli in ter ipſos azimut intercepti ſimiles ſint arcubus cyllindri, quod à te ipſo facilè videre ſcientificè po teris. + reliqua nihil mutanda erunt ab eo, quod ſcripſi circa figuram .53. cap. vt dixi. + Vnde inuenta cum fuerit diſtantia orizontalis puncti .b. à pede gnomonis .x. nec non quantitas azi mutalis muralis b.t. quæ ſemper ab orizontali per pendiculariter deſcendit, illicò punctum .t. horæ propoſitæ in cy-lindro inuenietur. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Nunc verò cum duo puncta alicuius horarię lineæ inuenta fuerint, quæ à Solis ſi-tu in diuerſis parallelis efficiuntur, ſi voluerimus ipſam lineam horariã ducere, ſcien dum primò eſt ipſam lineam horariam eſſe communem ſectionem circuli horarij, illius horæ cum ſuperficie cyllindrica, + & propterea ellipticam, vt oſtendit Serenus in .19. primi lib. quod etiam ellicere poſſumus ab eo, quod Archimedes in .10. pro-poſitione libr. de conoidalibus, ſcribit. + Quapropter oporter nos inſtrumen-tum prius componere, modo circini, ſed trium crurum, quæ omnia in eadem plana ſuperficie ſint, ea tamen arte factum, vt quodlibet illorum poſſimus pro-longare, necnon contrahere, ut cum duo extrema firmata fuerint, media poſ-ſit circunduci circa centrum, ſeu punctum commune illarum interſectionum ſimulq́; poſſit produci, necnon abbreuiari vel augeri, & diminui, vt mediante ſua extremi-tate inſeriori poſſimus delineare gyrum ellipticum horarium, dum cẽtrum ipſorum crurum adhæreat extremitati gnomonis, reliquæ vero extremitates ipſorum crurũ ſint ſupra puncta inuenta ipſius horæ. + oportet etiam vt hoc inſtrumentum à tergo ipſorum crurum habeat in ſuperiori parte ſuperficiem quandam ſemicircularẽ, quę ſit vice vnius partis illius ſuperficiei, in qua ſupponuntur omnia crura inſtrumenti, & hoc quantum fieri poteſt, quod quidem fieri debet, ne crus medium, hoc eſt mo bile, exeat à tali ſuperficie, ſeu declinet ab ea, quæ ſemper ſupponitur in ſitu circuli horarij talis horæ. + oportet etiam, vt iuxta circunferentiam dimidij circuli ſint duo gyri eiuſdem materiæ inter ſe parum diſtantes, ita ut crura poſſint moueri, intra hos gyros, & dimidium circulum, & quod inter hos gyros locatæ ſint duæ cochleæ, ſeu duo helices, vt quando voluerimus, poſſimus fir-mare ipſa crura extrema, dum eorum extremitates + + fuerint ſupra puncta inuenta illius horæ, + deinde in dorſo iſtius inſtrumenti, circa centrum coniunctio nis, rectè factum erit ſi aliqua concauitas fuerit, in qua, extremitas gnomonis poſſit locari, dum duce-re voluerimus aliquam horariam lineam. +

+
+
+ +
+
+

+ Tale inſtrumentum excogitaui ad fugiendum tædium inueniendi dictam ellipticam ex punctis. +

+

+ Nunc autem ſciendum eſt, quod vnus tantum-modo gnomon ſufficiens non erit pro tota die æſti-ua, neque duo, niſi valde breues fuerint reſpectu ſemidiametri cyllindri, & in ſitu medio quartarum meridionalium noſtro orizonti, quorum autem longitudo ita inuenienda eſſet. +

+

+ Sit exempli gratia circulus .a.b.e.u. cyllindri ori zontis vice, diuiſusq́; à duobus diametris .d.e. et .c.f. quarum .c.f. ſit pro meridiana: + d.e. autem pro verticali, ſitq́; e. punctus orientalis: + d. verò occidẽtalis .f. autem meridionalis. et .c. ſeptentrionalis, computeturq́; maxima. + Solis amplitudo ab .f. verſus .e. quæ terminetur ab .q. ita quodarcꝰ .f.q. minor ſit quã graduum .45. aliter impoſſibile eſſet duobus tantũmodo gnomonibus mediantibus tota die æſtiua horas videre. +

+

+ Quo facto ducatur ab .q: q.p. contingens circulum & à centro circuli .o. per pun-ctum .u. medium quartæ ducatur .o.u.i. vſque ad contingentem .q.p. vnde .u.i. longitu do erit vniuſcuiuſque gnomonis, qui gnomones infixi erunt in medio dictarum quartarum. +

+ +

+ Huiuſmodi rei ratio per ſe nota erit quotieſcunque cogitauerimus verum arcum e.b. amplitudinis æſtiuæ, protractaq́; .o.b. quę parallela erit .q.p. vnde cum Sol tem-pore æſtiuo orietur, tunc radios ſuos emittet via iſtarum æquidiſtantium linearum. +

+

+ Sed ſi longiores gnomones cuperes, oportebit eos tres eſſe, quorum vnus erit orientalis in puncto .e. alter occi-dentalis in puncto .d. reliquus ve- + + rò meridionalis in puncto .f. quo-rum vnuſquiſq; poteſt eſſe maior tertia parte ſemidiametri cyllin-dri, ſed ſi voluerimus ſcire quan- ad plus poſſit eſſe longus vnuſ-quiſque illorum, ita faciendum erit. +

+
+
+ +
+
+

+ Faciemus quadratũ .o.a.h.u. ex ſemidiametro dicti circuli, a dia-metro poſtea .o.h. huiuſmodi qua drati ſubtrahatur ſemidiameter .o.e. circuli, reſiduum verò .e.h. ip-ſius diametri .o.h. quadrati, erit gitudo gnomonis, vbi ſimul appa ret huiuſmodi rei ratio, eo quod cum gnomon .e.h. orientalis deſi-net operari, illico meridionalis .f.g. ſubintrabit, poſt hunc verò occidentalis .d.K. monſtrabit reliquum diei. +

+
+
+ Earundem line arum deſcriptio ſaper conum rectum. + AD EVNDEM. +

+ CVm ſuper datum conum re- + + ctum idem facere volueris eſto conus .A. & R. qui diuiſus ima ginatione ſit à quodam plano per axem, & communis ſectio ſit trian gulus .A. & R. in quo plano cogite mus gnomonem infixum ad rectos vbi volueris, qui ſit .p.t.o. cogitem etiam .l.t.m. aliud eſſe planum (in quo ſit gnomon) quod conum ſe cet, quæ quidem ſectio, circularis erit, ex .4. primi Pergei. + imagine-mur etiam ſuperficiem .p.s. eſſe azi mut in quo gnomonreperirur, ſu-perficiemq́; .e.s. azimut propoſitæ horę, angulumq́; .e.o.a. contrapoſi angulo altitudinis Solis ab ori- + + zonte; + cogitemus etiam lineam .A.t.i.x. illud coni latus eſſe, qu od à ſummitate ver­ſus baſim tranſit per medium latitudinis ipſius gnomonis, concipiamus etiam mente e.a. communem ſectionem eſſe trianguli ſupra dicti cum azimut horæ, necnon pun-ctum .K. eſſe commune radio Solis .o.a. & ſuperficiei conicæ, quod quidem eſt illud quod quæritur, hoc ſcilicet modo. + Primum cognoſcimus angulum .p.A.t. vt medie tas anguli totius coni, & angulum .p. rectum, vnde .t. tam intrinſecus, quam extrinſe-custrianguli .A.p.t. nobis cognitus erit. + Nunc cum angulus .A.t.o. cognoſcatur, ſi gnomon t.o. fixus fuerit in ſuperficie conica, ita qd cum latere .A.t. eſſiciat angulũ A.t.o. & lateraliter faciat angulosrectos cum ſuperficie conica, ad quod efficiendum nulla eſt difficultas, cognoſcendo deinde .A.t. ſimul cum angulis .A. et .t. intrinſecis trianguli ortogonij .A.p.t. cognoſcemus .p.t. et .A.p. vnde etiam tota .o.p. ſed cogno ſcendo .o.p. cum angulo .p.o.e. (angulus enim .p.o.e. cognoſcitur ex hypotheſi cum ſit inter azimut Solis & azimut gnomonis) cum angulo .o.p.e. recto cognoſcemus .p.e. et .o.e. + deinde cum nobis nota ſit .o.e. cum angulo altitudinis Solis .e.o.a. & angu-lo .o.e.a. recto cognoſc emus longitudinem azimutalis .e.a. necnon quantitatem .a.o. Imaginata poſtea .a.q. æquidiſtante .e.p. habebimus .p.q. æqualem .a.e. ex .34. primi Eucli. + Vnde duabus .o.p. et .p.q. mediantibus, cognitiſq́; cum angulo recto .p. cogno ſcemus .o.q. nec non angulum .o.q.p. quo mediante, necnon median-te angulo .q.A.t. et .A.q. cognita, co + + gnoſcemus .A.i. et .q.i. quę .q.i. dem pta à .q.o. relinquet nobis cognitã i.o. + Et quia .o.i.q. et .o.K.a. ſemper ſunt in eadem ſuperficie ſecante co num, quæ etiam ſecat ſuperficiem trianguli .A.q.x. ad rectos ex .18. vn decimi, cum linea .u.n. perpendicu laris ſit ſuperficiei trianguli .A.q.i. ex .8. dicti, quia parallela eſt .l.p. quę perpendicularis eſt ſuperficiei triã-guli .o.p.q. ex .4. eiuſdem, ſequitur, quod talis ſectio ( quæ intelligatur per .u.K.i.n.) ſemper erit elliptica, vel parabole, ſeu hyperbole, ꝓut linea .o.i.q. ſecabit latus coni, oppo ſitum lateri .A.i. diſtento in ipſa ſuperficie conica, ſeu ad ſuperiorem partem produ ctum, velipſi parallelum. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Supponamus nunc dictam lineam .o.q. ſecare dictum oppoſitum latus lateri .A.i. verſus baſim, vnde ſectio .u.K.i.n. erit elliptica. + quod facile cognitu eſt mediãte com paratione angulorum .A.q.i. et .q.A.i. interſe, eo quod ſi eſſent ęquales, dicta ſect o barabola eſſet ex .27. primi Eucli. et .11. primi Pergei, ſed ſi angulus .A.q.i. maior eſ-ſet angulo .q.A.i. ſectio eſſet ellipſis, ex ultimo poſtulato primi Euclid. + & ex .13. pri-mi Pergei, ſed ſi dictus angulus .A.q.i. minor eſſet angulo .A. tunc ſectio eſſet hyper-bole ex dicto poſtulato & ex .12. primi Pergei. + Sit ergo primum vt dictũ eſt, hoc eſt, quod ſectio eſſet oxygonia, ideſt elliptica, ſeu defectio (quod idem eſt,) ſepa-ratim oportebit nos ellipſim deſignare ſimilẽ ęqualẽq́; ei, quæ eſt .u.K.i.n. quidẽ difficile non erit, quotieſcunque ſuos axes inuenerimus, maiorem ſcilicet, & mino- + + rem, quæ ita reperientur, efficiemus primo anguium coni, qui ſit .i.A.b. quem diui-demus per æqualia mediante .A.q. conſtituendo .A.i. huius anguli æqualem .A.i. ſu-perficiei conicæ et .A.q. diuidentem, æqualem parti .A.q. axis coni, ducendo poſtea ab .i. per .q. lineam vnam quouſque concurrat .A.b. in puncto .b. habebimus .i.b. pro maiori axi ipſi ellipſis, quod per ſe clarum eſt, cuius medietas ſit .i.c. ſed .i.q. ipſius .i.b. æqualis eſt ipſi .q.i. ipſius coni, ex quarta primi Eucli. et .q.b. ipſius .i.b. æqualis alte ri parti inuiſibili. + Reliquum eſt, vt reperiamus minorem axem, quem vocabimus .f.r. ducatur ergo primum .q.a.u.n. ad rectos cum .i.b. æqualisq́; ei quæ eſt coni, & diui ſa ſimiliter in .a. quæ .u.n. ipſius coni nobis cognita eſt ex lateribus .A.u. et .A.n. & ex angulo coni, et .a.q. æqualis eſt .e.p. ex .34. primi. + Nunc certi erimus ex .21. primi Pergei, quod eadem proportio erit quadrati .u.q. ad quadratum ipſius .f.c. quæ pro-ducti ipſius .i.q. in .q.b. ad productum ipſius .i.c. in .c.b. & cum cognita nobis ſint hæc tria producta hoc eſt .i.q. in .q.b. et .i.c. in .c.b. et .u.q. in ſeipſa, cognoſcemus etiã quartum ipſius .f.c. & fic .f.c. eiuſq́; duplum .f.r. cogniti nobis itaque cum ſint hi duo axes .i.b. et .f.r. formabimus ellipſim. + Deinde producemus axim .b.i. à part e.i. quo-uſque .i.o. æqualis ſit ei quæ extra conum eſt, dein- + + de ducemus .o.a. quæ circunferentiam ellipticam ſecabit in puncto .K. vnde habebimus quantita-tem ipſius .o.K. et .K.i. rectam. + inde mediante cir-cino ſi acceperimus rectam diſtantiam ab .i. ad .K. in ellipſi, + deinde firmando pedem circini in pun-cto .i. in ſuperficie conica, & cum alio ſignando lineam vnam curuam ad partem .K. in ſuperficie conica, ſumendo poſtea interuallum .o.K. extra el lipſim, + deinde firmando vnum pedem circini in extre mitate gnomonis, cum alio poſtea ſignan-do aliam lineam curuam in ſuperficie ipſius coni, quæ primam ſe cet in puncto .K. hoc erit punctum quæſitum horę propoſitæ in ſuperficie conica propoſita. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed ſi talis ſectio fuerit parabole, vel hyperbo le, tunc mediante ſuo diametro .i.q. cum baſi .u.q.n. cognita, deſignabimus ipſam ſectionem .u.i. n ope mei inſtrumẽti in calce meę gnomonicæ de ſcripti, + deinde diuiſa .u.q. in .a. ductaq́; q.i. vſq; + + ad .o. ductaq́; .o.a. habebimus punctum .K. + Reli-qua facienda ſunt, vt dictum eſt de ellipſi. +

+
+
+ +
+
+

+ Inuenta modo cum fuerint duo puncta eiuſ-dem horæ propoſitę, ducemus ab vno ad a-liud, lineam horariam mediante circino trium crurum, quem tibi ſcripſi nudius tertius pro cyl lindro, quæ quidẽ linea crit portio gyri ellipſis, ſeu hyperbolę, vel parabolę, vt à te ipſo cogi-tare potes. +

+ +
+
+
+
+ QVAEDAM NOTATV DIGNA IN Ptolomeum. + Bartolomeo Christino Serenißimi Sabaudiœ Ducis apparitore. +

+ EX tuis literis cognoui quo erga me animo eſſes, qualiq́; voluntate, ſed ne tua pulcherrima ſtudia aliquo modo imperfecta relinquant̃, vel ego tibi deeſſe videar, dum Problemata geographica Magni Ptolomei conſi-deras, aduerte, quod ſi putares in figura .6. cap. libr .7. geographię eiuſ-dem (vt multi credunt) lineam .V.*. ſecare circunferentiam .A.D. in puncto .G. ita vt punctus .G. ſit tropici æſtiui, ideſt arcum .D.G. eſſe graduum .24. cum illis inci-deres in maximum errorem. + Quapropter conſidera quæ nunc tibi ſcribo. +

+

+ Sit circulus .A.B.C.D. huius centrum .E. ſupponaturq́; ſemidiameter .E.D. eſſe partium 120. quarum .E.Z. in alio ſemidiametro .C.E. ei orthogonaliter coniuncto, talium ſit .17. in ſemidiametro vero .E.A. accipiatur .E.S. talium .24. et .E.V. 64. vn de .S.V. erit partium 40. ſimilium. +

+

+ Erigatur deinde .S.*. ad rectos cum .E.A. in puncto .S. quæ terminetur ab inter-ſectione lineę ductæ per puncta .Z.D. in puncto .*. ducatur demum .V.*. quæ ſeca-bit circunf rentiam .A.D. in puncto .G. + Quæratur nunc quantitas ipſius .G.D. Ad quod efficiendum quærenda primum eſt quantitas ipſius .S.*. quam illico co gnoſcemus ex regula de tribus, cum dixerimus, ſi@ 17. dat nobis .120. quid dabit .41. (nam duo triangula .Z.E.D. et .Z.S.*. ſunt inuicem ſimilia, cum .S.*. parallela ſit ipſi .E.D.) vnde .S.*. proueniet nobis ex ſimilibus partibus .289. cum fracto, quod reijciamus ob minorem laborem. +

+

+ Producantur poſtea .V.*. et .E.D. vſque ad eorum concurſum in puncto .ω. quæ-remusq́; quanta ſit .E.ω. ex eadem regula, cum dixerimus, ſi .40. dat nobis .289. quid + + + dabit .64. (nam duo triangula .V.S.*. et .V.E.ω. ſunt inuicem ſimilia eadem ratio-ne) vnde .E.ω. veniet nobis extalibus partibus .462. +

+
+
+ +
+
+

+ Coniungatur nunc quadratum ipſius .E.V. quod eſt .4096. cum quadrato ipſius .E.ω. quod eſt .213444. & habebimus quadratum ipfius .V.ω. talium partiũ .217540. +

+

+ Dicemus poſtea ſi .217540. dat nobis .4096. quid dabit quadratum ipſius .V.ω. vt ſinus totus quod eſt .10000000000. vnde veniet pro quadrato ipſius .V.E. talium partium, ſuperficialium ſcilicet .18827211. cuius radix erit .13721. & erit ſinus an-guli .V.ω.E. qui erit grad .7. min .53. vnde angulus .ω.V.E. erit grad .82. min .7. eius vero ſinus erit partium .99054. +

+

+ Nunc autem quia angulus .E.V.ω. eſt acutus, imaginemur .E.Ŕ. ductam eſſe ad re­ctos ipſi .V.ω. ſitq́; etiam ducta ipſa .E.G. + Vnde habebimus angulum .Ŕ.E.V. gra-duum .7. min .53. eius vero ſinus .Ŕ.V. partium .13721. (propter ſimilitudinem trian­gulorum .E.Ŕ.V. et .ω.E.V.) talium ſcilicet, qualium .E.V. fuerit .100000. + Sed qua-lium .E.V. eſt .64. talium erit .8. cum tribus quartis, cuius .Ŕ.V. quadratum erit par­tium .76. cum dimidio ſimilium ſed ſuperſicialium, quo quidem quadrato dempto ex quadrato ipſius .64. quod eſt .4096. remanebit quadratum ipſius .E.Ŕ. partium .2871. quo etiam quadrato .E.Ŕ. dempto ex quadrato .E.G. partium .14400. remane­bit quadratum ipſius .Ŕ.G. partium .11529. cuius radix .Ŕ.G. erit partium .107. taliũ qualium .E.G. eſt .120. ſed qualium .E.G. erit .100000. talium .Ŕ.G. erit partium .89166. quæ vt ſinus anguli .Ŕ.E.G. habebit pro ipſo angulo, gra .63. min .5. qui colle­cti cum gra .7. min .53. anguli .V.E.Ŕ. dabunt totum angulum .A.E.G. grad .70. min .58. cuius complementum ex grad .90. erit .G.D. graduum .19. min .2. & non .24. vt omnes ferè putant. +

+
+
+
+
+ DE REFLEXIONIBVS RADIORVM. + Excellentißimo Philoſopbo Franciſco Vimercato. +

+ QVoniam non videbatur quieſcere animus tuus, cum paucis ab hinc die-bus tibi ſiſcitanti reſpondiſſem, nec tamen rationem omnium, quæ dixe-ram exactè explicare per tem poris anguſtiam potuiſſem, cogitaui ad te per hanc occaſionem ſcribens, & iam dicta repetere, & omnium tibi ra-tionem ſubiungere, & vt mihi plenius ſatisfaciam, & tibi commodè perlegenti faci lius ſit veritatem intueri. + Scripſiſti enim in tuis diſputationibus, vir doctiſſime, quod omnis res viſa per ſpeculũ quodcũque, ſub breuiſſimis lineis cõpræhendatur à vifu. +

+

+ Propoſitio hæc non eſt vniuerſaliter vera (quamuis etiam ab alijs omnibus pro ta li poſita ſit) cum in ſpeculis concauis non ſemper verificetur, vt nunc tibi demon-ſtrabo. +

+

+ Eſto quod linea recta .b.d. tangat circulum + + b.o.q.n. qui ſit communis ſectionis ſup crficiei re flexionis, & ſphæricę alicuius ſpeculi ſphærici concaui, & punctum contingentiæ ſit .b. à quo exeant duæ lineæ .b.q. et .b.n. efficientes duos an gulos inuicem æquales circa perpendicularem .b.c. res autem viſa primò ſit in ipſa circunferen-tia huiuſmodi circuli in puncto .n. oculus vero in puncto .q. ipſius circunferentię. + Dico nunc duas + + lineas .b.q. et .b.n. ſimul ſumptas longiores eſſe omnibus alijs lineis exeuntibus ab ip ſis punctis .q.n. quæ in aliquo puncto dictæ circunferentiæ ſimul concurrant. +

+
+
+ +
+
+

+ Sint igitur aliæ duæ .q.o. et .n.o. quas probare volo ſimul ſumptas, eſſe minores dua bus ſimul ſumptis .q.b. et .n.b. + Nam ex .20. tertij Eucli. cognoſcimus angulos .q.b.n. et .q.o.n. inuicem æquales eſſe, & ſimiliter angulos .b.n.o. et .b.q.o. + deinde ex .15. pri mi eiuſdem habemus angulos contra ſe poſitos, circa .a. eſſe etiam inuicem ęquales. + Vnde ex .4 + + ſexti, habebimus proportionem .a.b. ad .ao. eandem eſſe, quæ .a.n. ad .a.q. & ſic .bn. ad .o.q. + Quare ita erit .a.b.n. ad .a.o.q. vt .a.n ad .a.q. ſed cum .a.n. maior ſit .q.a. ex .18. primi, eo quod angulus .b.q.n. (qui æqualis eſt angulo .b.n.q. ex .5. eiuſdem) maior eſt angulo .a.n.q. qui pars eſt ipſius .b.n.q. ergo latera ſimul ſum-pta .a.b.n. maiora erunt lateribus .a.o.q. ſed ex .20. primi .a.b.n. etiã maior erit .a.n. vnde ex .25. quinti .q.a.b.n. maior erit .n.a.o.q. + quare ſequi-tur verum eſſe propofitum. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed ſi oculus eſſet in .u. quemadmodum in ſubſcripta hic ſecũda figura videre eſt, res autem viſibilis in .n. ambo extra dictum circulum, eſto etiam primum .b.u. æqua-lis .b.n. probabo ſimiliter .u.b.n. maiores eſſe .u.o.n. + Nam angulus .o. maior eſt angu-lo .b. eo quod ſi circulum .u.b.n. cogitemus circunſcribere triangulum .u.b.n. ducen-do vſque ad ſuam circunferentiam .o.n. in puncto .s. deinde ducendo .u.s. habebimus ex .20. tertij angulum .u.s.n. æqualẽ angulo .u.b.n. ſed angulus .u.o.n. exterior trian guli .u.o.s. exiſtat, ipſe maior erit angulo .s. ex .16. primi. + duco poſtea .o.q. parallelam ad .u.s. quæ ſecabit .a.u. in puncto .q. & habebimus angulum .a.o.q. ęqualem angulo .n.s.u. ex .29. eiuſdem, hoc eſt angulo .n.b.u. fed ex ſu- + + pradictis rationibus, lineæ .q.b.n. ſimul ſumptæ maio-rem efficient longitudinem, quam .q.o.n. + Nunc cum ipſi .q.b. addita fuerit .u.q. & vice .q.o. ſumpta fuerit ali-qua linea minor ipſa .u.q.o. eo amplius .u.q.b.n. maior erit, quod quidem hoc modo faciendum. + Acci-piatur .o.u. vt comes .o.n. quæ minor eſt ambabus .o.q. et .q.u. ex .20. primi, ita enim habebimus propoſitũ. + ſed breuiori modo hoc ipſum videbis ex pręcedenti, & ex .21. primi Euclid. + Nam ex præcedenti .u.b.n. lon-gior eſt ipſa .u.s.n. ex .21. autem primi .u.s.n. longior eſt ipſa .u.o.n. ergo verum eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+ +
+

+ Si verò radius incidentiæ fuerit æqualis radio reflexionis, ſit vt in hac ſubſcripta tertia figura vide re eſt .u.b.p. +

+

+ Cum autem probauerim longitudinem .u.b.n. ma iorem eſſe longitudine .u.o.n. coniungatur .n.p. cum u.b.n. + deinde. ab .o. ad .p. ducatur .o.p. quæ minor erit longitudine .o.n.p. ex .20. primi, & illicò manifeſtabitur verum eſſe propoſitum, etiam hoc tertio modo. +

+ +

+ Si autẽ res viſibilis oculusq́; ambo fuerint intra circulum, tũc poſſibile eſſet quod lõgitudo .u.b.n. modo maior, modo minor, modo verò æqualis eſſet ipſa .u.o.n. nũc. + Quod etiam affirmo de .u.b.p. ſimiliter etiam eueniet ſi vnus terminorum .u. vel .n. fuerit intra circunferentiam, reliquus verò extra ipſam. +

+

+ Conſideremus nunc hic inſraſcriptam .4. figuram vbi .d.b.p. ſit circunferentia oxy gonia ſeu elliptica (quod idem eſt) cuius maior axis ſit .d.p. in quo, duo termini .u.n. ſint centra eius generationis: + b.x. verò ſit minor axis. + Imaginemur etiam circulum .b.o.x. cuius ſemidiameter ſit .c.b. non maior medietate minoris axis, ne circunferen-tia huiuſmodi circuli ſecet circunferentiam oxygoniam. + Cogitemus etiam circu-lum .b.e. cuius ſemidiameter, minor non ſit minori axe .b.x. ipſius oxygoniæ, ne ſe inuicem ſecent huiuſmodi circunferentiæ, ſint etiam ambo eorum centra in linea .b.x. minoris axis, & punctum .b. ſit commune vnicuique earum periphæriarum, vnde minor circulus, totus intra, maior autem, totus extra ipſam figurã oxygoniam erit. + Nunc ad partem .o.r.e. vbi non communicant inuicem ipſæ circunferentiæ ducan-tur .n.o.r.e: u.o: u.r: et .u.e. & per .b. et .r. cogitetur tranſire alium circulum, cuius cen-trum in axe .b.x. ſit .t. omnesq́; iſti circuli imaginentur trium diuerſorum ſphærico-rum ſpeculorum, vnde pro genera tione ipſiꝰ oxygonię, ſeu ex .52. ter tij Pergei, habebis longitudinem . + + u.r.n. ęqualem eſſe longitudini .u.b.n. & ei, quæ eſt .u.o.n. (vt minor ip ſa .u.r.n. ex .21. primi Euclidis) mi-nor ipſa .u.b.n. & longitudinem .u.e.n. (vt maior ipſa .u.r.n. ex eadem .21. primi Eucli.) maior ipſa .u.b.n. + Sed ſi quis vellet hoc demonſtrare ope circuli, vniꝰ tãtũmodo ſpeculi, multiplicãdo ipſas oxygonias quẽ-admodum de ipſis circulis fecimus, obtineret ſimiliter propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Solutio dubitationis. + AD EVNDEM. +

+ RAtionalis eſt dubitatio tua, + + vtrum ( circulus minor hoc eſt .b.o. habeat ſuum centrum in mi nori axe inter centrum oxygoniæ, et .b: exiſtente .b. extremo axis mi-noris, communeq́; ambobus circun-ferentijs circuli ſcilicet & oxigonię) dictus circulus minor, plura puncta communia habeat cum ipſis circun-ferentijs. +

+
+
+ +
+
+

+ Cui dubitationi reſpõdeo quod quotieſcunque centrum alicuius cir culi fuerit idem cum .c. centro oxy-goniæ, vel inter .c. et .b. in interual-lo ſcilicet minoris axis, exiſtente .b. ſua extremitate communi ambabus + + circunferentijs, ipſas circunferentias inuicem contiguas eſſe oportebit in puncto .b. tantummodo. +

+

+ Eſto primum quod centrum .c. commune exiſtat, vt dictum eſt. + ſit etiam centrum vnius circuli, cuius diameter ſit idẽ maiori axe .d.p. & in gyro oxygoniæ accipia-tur punctum .f. proximum .b. quantum fieri poterit, + tunc protrahatur .f.a.e. parallela ipſi .g.c. vſque ad gyrum maioris circuli in puncto .e. quæ cum .d.p. rectos efficiec angulos. ex .29. primi Eucli. + ſecabitq́; gyrum circuli .b.o. minoris in puncto .t. quod di co eſſe intra oxygoniam, ſeparatumq́; ab .f. + Quapropter duco .c.e. quæ ſecabit cir-cunferentiam circuli minoris in pũcto .o. à quo puncto duco etiam .o.i. parallelam ad e.a. + Deinde conſidero, quod ex ra-tionibus ab Archimede adductis in + + quinta propoſitione libri de conoi-dalibus, & ſphæroidibus, eadem proportio erit ipſiꝰ .g.c. ad .b.c. quę ipſius .e.a. ad .f.a. vnde permutando ita erit ipſius .g.c. ad .e.a. vel .b.c. ad f.a. hoc eſt ipſius .e.c. ad .e.a. vt .o.c. ad .f.a. ſed ex ſimilitudine triangu-lorum, & ex .11. quinti, ita etiã erit ipſius .o.c. ad .o.i. vt .o.c. ad .f.a. + Vn-de ſequitur .o.i. æqualem eſſe .f.a. ſed ex .14. tertij Eucli .t.a. minor eſt .o.i. + Quare minor etiam erit ipſa .f.a. + Vnde punctum .t. intra oxygo-niam erit, & conſequenter ſepara-tum .ab .f. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed ſi centrum circuli minoris fuerit inter .c. et .b. hoc eſt eccentri-cum ipſius oxygoniæ, ipſe tanget concentricum in puncto .b. tantummodò, vt in .3. Euclidis libro probatur. + Vnde tanto magis diſtans erit punctum .t. à puncto .f. quod erit propoſitum. +

+
+
+ Alterius dubitationis ſolutio. + AD EVNDEM. +

+ VNde autem fiat, quod à ſpeculis planis, obiectorum imagines, ita diſtantes vltra ſuperficiem ipſius ſpeculi videantur, vt obiecta citra ipſam ſuperficiem reperiuntur. +

+

+ Pro cuius rei ſcientia, tres cognitiones nos primum habere oportet, quarum pri-ma eſt. + Vnde fiat, quod obiecti imago in catheto incidentiæ videatur. + Secũda. + vn-de efficiatur, quod angulus reflexionis, ſemper æqualis ſit angulo incidentiæ. +

+

+ Terria demum. + Vnde naſcatur quod radius incidentiæ ſimul cum radio reflexio-nis ſit in quodam plano ſecante ſuperficiem ſpeculi ſemper ad rectos, quod qui-dem planum vocatur ſuperficies reflexionis. + Huiuſmodi tres paſſiones, ab omnibus ſpecularijs conſideratæ ſunt, ſed rationes ab illis traditæ, mihi non ſatisfaciunt. +

+ +

+ Nam circa æqualitatem angulorum reflexionis & incidentiæ, iam tibi probaui illud non vniuerſaliter euenire à breuitate aggregati radiorum incidentiæ reflexio-nisq́;. + Sed hoc naſcitur potius ab eo, quod cum radius incidentiæ non poſſit ſuper ficiem corporis opaci penetrare, reflectit, vt citra ipſam angulo æquali ei, quem faceret cum eadem ſuperficie vltra ipſam ſi tranſiuiſſet. +

+

+ Exempli gratia ſit .a. obiectum .b. autẽ oculus in figura .A. et .c.e. ſuperficies ipſius ſpeculi .d. verò ſit punctum ipſius ſuperficiei, à quo ad oculum reflectitur imago ip- + + ſius .a. + Nunc ſi radius .a.d. incidentiæ, recta incederet ſub .c.e. efficeret angulum .e.d.h. æqualem angulo .c.d.a. eius contrapoſito, ſed quia impeditur ipſæ radius ab opacitate ipſius ſpeculi .c.e. ne vlterius incedat, propte rea reflectitur ab ipſa ſuperficie ſpeculi, con-ſtituens cum ipſa angulum .e.d.b. æqualem angulo .e.d.h. ſed quia angulus .c.d.a. eſt etiã ęqualis ipſi angulo .e.d.h. propterea angulus .e.d.b. ęqualis exiſtit angulo .c.d. a; + per accidens igitur ſequitur .a.d. et .d.b. ſimul ſumptas, breuiorem facere longiludinem omni alia, quæ ab ipſa ſuperficie .c.e. ad eadem puncta .a.b. ducta eſſet, + quare natu-ræintentio eſt efficere angulum .e.d.b. æqualem angulo .e.d.h. vnde ex accidenti po ſtea ſequitur, ipſum æqualem eſſe angulo .c.d.a. & deinde lineæ .a.d. et .d.b. con-ſtituant longitudinem breuiorem. + Quare illud quod omnes putabant eſſe primum & perſe, vltimum eſt, & exaccidenti. +

+
+
+ +
+
+

+ Quare vero ſuperficies, quæ vocatur reflexionis, in qua ſunt duæ lineę, hoc eſt incidentię, reflexionisq́;, ſemper ſit perpendicularis ſuperficiei ipſius ſpeculi: + Hæc eſt ratio, quia cum quilibet radius incidentiæ, perpendicularis ipſi ſuperficiei ſpe-culi, in ſeipſo reflectit, ex ijſdem dictis rationibus, hoc eſt, quia cum tali angulo vult reflecti, cum quali tranſiret, ita etiam purandum eſt, quodradius incidens obliquus, cum in ſeipſum non poſſit redire, quia non eſt perpendicularis ſuperficiei ſpeculi, reflectitur tamen per planum erectum ipſi ſuperficiei ſpeculi, vt in eo, cui magis re-ſiſtit ſuperficies corporis opaci, quàm alicui alij plano ipſius infiniti inclinatorum planorum, ab vtraque parte ipſius plani perpendicularis, quod vnum etiam tan-tummodo eſt, & in quo, radius maiorem vim obtinet reflectendi, ſeu in eo, in quo radius ipſe cum maiori reſiſtentia repercutitur à ſuperficie corporis opaci. +

+

+ Poſtremo ſciẽdũ vnde oriatur, rei viſibilis imago, à ſpeculo plano reflexa, ſem per in catheto incidentiæ videatur. +

+

+ Pro cuius rei ratione cognoſcendum primò eſt, quo modo fit perfecta ſimplexq́; viſio, & non reflexa, deinde proſequemur ad reliqua huius tertiæ propoſitionis. +

+

+ Animaduertendum igitur eſt, quod quotieſcunq; obiectum aliquod viſibile aſpi cimus, nos nunquam perfectè illud comprehendere poſſumus, niſi in puncto con-curſus, ſeu interſectionis axium viſualium, ſeu radialium ( vt ita loquar ) quã inter-ſectionẽ, nos efficimus ope reuolutionis oculorum adinuicẽ, hoc eſt voluendo vnum verſus alium, ita vt in ſitu ipſius obiecti, ſeinuicem ſecent axes iam dicti, + tunc enim vtroque oculo mediante, exacte rem perſpicimus, cęteris .8. circunſtantijs non ob-ſtantibus. +

+

+ Vnde ſtantibus oculis in tali ſitu, altero reſpectu alterius, ſi eorum alter tectus; + ſeu velatus fuerit, tune alio tantummodo oculo mediante, videbimus obiectum, in ea diſtantia, exactius, quam in quauis alia propinquiori, & remotiori. +

+ +

+ Animal igitur, ſecundum diſtantiam obiecti, oculum accommodat ad recipien-dum quam exactiſſimè ſpeciem ipſius obiecti, & hoc voluendo ambos oculos, vnum verſus alium, ita quod interſectio axium ſit in ſitu ſeu loco dicti obiecti, nam tunc vi dent ambo vel aliquis eorum ſolus, in tali diſtantia exactè obiectum videbit. +

+

+ Vnde ſequitur obiectum viſibile, compræhenſibile non eſſe ab vno tantummodo oculo in quolibet ſitu axis ipſius oculi, ſed in eo, vbi alius axis interſecatur à dicto. + Quæ quidem interſectio poteſt fieri propinqua, vel remota à viſu, ad certos tamen terminos vſque. +

+

+ De huiuſmodi axium viſualium interſectione ſcribit Alhazem in .2. et .15. propo ſitione tertij lib. Vitellio verò in .32. et .45. eiuſdem. +

+

+ Quod igitur dico, verum eſt, ideſt, quod ſi vno tantummodo oculo aſpiciemus obiectum aliquod, ipſum nunquam perfectè proſpicietur, niſi cum oculus ita ſitus fuerit, vt eius axis cum axe alterius in loco obiecti ſe inuicem ſecent, quamuis alter oculus nihil videat, aũt duobus oculis in tali ſitu cõſtitutis obiectũ videmus, vnum tantummodo nobis cernere videbimur, & ſi extra talem punctum interſectionis ip-ſum obiectum poſitum fuerit, tunc duo talia, obiecta nobis apparebunt, ſed huiuſ modi rei cauſam alias tibi manifeſtabo. +

+

+ His igitur cognitis, ponamus aliquam + + ſpeculi ſuperficiem eſſe .g.h. in figura .B. obiectum autem viſibile .b. oculos vero .a. et .u. punctum autem .n. in ſuperficie ſpecu li, à quo imago ipſius .b. reflectit ad .a. & punctum .t. à quo reflectitur ad .u. et .c.e. ſit cõmunis ſectio ſuperficiei reflexionis radiorum .b.n.a. et .c.f. ſit communis ſectio ſuperficiei reflexionis radiorum .b.t.u. qua rum vnaquæq; ſuperficies reflexionis, ere-cta eſt ad ſuperficiem ſpeculi .g.h. vt ſupra diximus. + Nunc ex .19. vndecimi Eucl. ſequitur communem ſectionem harum dua-rum ſuperficierum. (b.c.d. ſcilicet) ad rectos etiam eſſe ſupra ſuperficiem ſpeculi .g.h. cum qua .b.c. quælibet linearum .a.n. vel .u.t. reflexarum ( productę cum fuerint ) ſeinuicem interſecabunt eo quod duo anguli .d.c.n. et .d.n.c. ſimul collecti minores ſunt duobus rectis, & ita .d.c.t. cum .d.t.c. cum anguli .a.n.e. et .u.t.f. reflexi, ipſis con-trapoſiti, æquales ſint angulis .b.n.c. et .b.t.c. incidentiæ, quorum vnuſquiſq; ex .32. primi, minor eſt recto. +

+
+
+ +
+
+

+ Dico etiam quod in eodem puncto huiuſmodi catheti .b.c.d. in quo interſecabi-tur à linea .a.n. in eodem ſecabitur à linea .u.t. & quod punctum dicti concurſus, tan-tum depreſſum erit ſub ſuperficie ſpeculi .g.h. quantum .b. ſupra ipſam reperietur. + Nam anguli .b.n.c. et .d.n.c. ſunt inuicem æquales, anguliq́; .b.c.n. et .d.c.n. recti .c.n. verò communis ambobus triangulis .b.c.n. et .d.c.n. vnde ex .26. primi Eucli. latus .d.c. commune, vt trianguli .d.c.n.æquale erit lateri communi .b.c. vt trianguli .b.c.n. Idem etiam dico de latere .d.c. vt ipſius trianguli .d.c.t. quod æquatur lateri .b.c. vt trianguli .b.c.t. + Vnde cum .b.c. vnum, & idem ſit: + d.c. igitur etiam erit, & ipſum vnũ & idem, quod erit propoſitum. +

+

+ Nunc autem cum hi duo radij ſeinuicem ſecent in puncto .d. ergo in ipſo puncto .d. videbimur nobis videre imaginẽ obiecti .b: ope duorũ iſtorũ radiorũ .n.a. et .t.u. ita inuicem ſitorũ, videamur nobis imaginẽ proſpicere. + Vnde ſi in tali caſu, vnus + + oculorum clauderetur, nihilominus cum reliquo obiectum vidiſſemus in eodẽ ipſo loco .d. & non in alio ex ſuperius dictis rationibus. +

+

+ Et ſi ſtantibus ijs terminis volueremus pupillam oculi .u. verſus aliam .a. ad aſpi-ciendum punctum .n. in ſuperficie .g.h. ipſius ſpeculi, hoc eſt ſi fecerimus quod axes viſuales ſeinuicem ſecarent in ipſo puncto .n. + tunc videremur nobis videre duas imagines ipſius obiecti .b. intra ſpeculum, eo quod obiectum, propter hoc non ceſſaret reflectere ad oculos ab ipſis punctis .n. et .t. quapropter recipiendo ra-dium .t.u. in ſitu axis oculi .u. & radium .n.a. in ſitu axis oculi .a. hi axes ex neceſſitate (vt probauimus ) ſeinuicem ſecant in puncto .d. vnde vnam tantummodo imaginem ipſius obiecti nobis apparebit. +

+

+ Ex his igitur omnibus potes facilè videre omnem imaginem, cuiuſuis obiecti, re-flexam à ſpeculo, reperiri in ipſo catheto incidentiæ, cum ipſe ſemper ſit communis ſectio duarum ſuperficierum reflexionis, in quo catheto concurrunt ipſæ axes vi-ſuales. +

+

+ Exijſdem etiam dictis rationibus facile compræhendere poteris, vnde fiat, vt vi-deamus imaginem reflexam à ſpeculis ſphęricis concauis citra ipſorũ ſuperficiem, & non vltra. + Quod nunquã euenit, niſi quando punctũ .d. interſectionis ipſorũ radiorũ viſualium (quod alio in loco non fit, niſi in catheto incidentiæ hoc eſt in communi ſectione duarum ſuperficierum reflexionis. + Dato quod obiectum non ſit in vna ea-demq́ue ſuperficie, in qua reperti fuerint axes viſuales, hoc eſt dato, ambo axes viſuales non ſint in vna eademq́; ſuperficie reflexionis) reperitur citra & non vltra ſu perficiem ipſius ſpeculi. +

+

+ Ad cuius rei euidentiam non prætermittã dicere, quod cum debeant ſemper ſu-perficies reflexionum perpendiculares eſſe, velad rectos ſecare ſuperficiem ipſius ſpeculi, ipſarum communes ſectiones cum ſuperficie ſpeculi ſphęrici, ſemper erunt circunferentiæ magnorum circulorum illius ſphæræ, cuius portio eſt ſpeculum propoſitum, vt etiam Vitellio affirmat in prima ſexti libri. + Vnde vnuſquiſque ca-thetus incidentiæ tranſibit per centrum ſpeculi, cum ipſe ſit communis ſectio dua-rum ſuperficierum reflexionis, + quare in ipſo catheto erit punctum interſectionis ip ſorum axium viſualium ex neceſſitate, vt videbimus, ſi vnam tantummodo imaginẽ obiecti nobis videremur videre. +

+

+ Exempli gratia, ſint duæ ſuperficies reflexionis ſpeculi ſphærici concaui .b.n.c.a. et .b.t.c.u. obiectumq́; ſit .b. oculi autem ſint .a.u. punctum verò ſuperficiei ſpeculi, à quo obiectum emittit reflexionem ſuę imaginis ad oculum .a. ſit .n. pũctum au- + + + tem à quo eandem reflectit oculo .u. ſit t. communis autem ſectio harum dua-rum ſuperficierum ſit .b.c. ſed .x. centrũ ſit ſpeculi, radius verò incidentię ſuper ficiei .b.n.c. erit .b.n. cuius reflexus ſit .n.a. radij autem alterius ſuperficiei erunt b.t. et .t.u. + Imaginemur nunc duos ſemi diametros .x.n. et .x.t. quæ angulos .b.n.a. et .b.t.u. per æqualia diuidant ex ſup-poſito. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Nunc ijs ſuppoſitis, ſi vnam tantum-modo obiecti imaginem videbimus, + + clarum erit ex rationibus ſupradictis nos ipſam videre in cõmuni concurſu ipſorum axium viſualium, qui axes cum reperiantur vnà cum ipſis radijs reflexis .n.a. et .t.u. ex neceſſitate ſeinuicem ſecabũt in catheto .b.c. cum extendantur in ipſis ſuperficie-bus reflexionum, quæ ſuperficies nihil aliud commune inuicem habent, quam cathe tum dictum .b.c. ſit igitur in puncto .d. +

+

+ Ex his dictis alia oritur neceſſitas, hoc eſt, quod quotieſcunque vnam tantummo do imaginem obiecti .b. videmus, dato quod duæ ſuperficies reflexionis ſint, & non vna tantum, tunc angulos .n. et .t. ſemper inuicem æquales eſſe oportebit. + Vnde ar-cus .n.c. et .t.c. ex neceſſitate inuicem æquales erunt. +

+

+ Scimas enim ex .3. ſexti Euclid. quod eadem proportio erit ipſius .b.n. ad .n.d. quę ipſius .b.x. ad .x.d. & ipſius .b.t. ad .t.d. ſimiliter, + quare ipſiusb .n. ad .n.d. erit vt ipſius .b.t. ad .t.d. + Vnde ſequitur .b.n. æqualem eſſe ipſi .b.t. et .n.d. ipſi .t.d. vt à medio circulo .E. potes videre, quamuis etiam .b. non eſſet extremum diametri, ſed vbicunque volueris in ipſo diametro, vel etiã protracta, eo quod pun-ctum .n. & punctum .t. in eodem ſemicirculo, vel in æqualibus ſemicirculis, non poſsẽt aliter in ipſa circunferentia locari, eãdem ſeruando proportionem .b.n. ad .n.d. vt .b.t. ad .t.d. + propterea quod in omni alio ſitu exiſtente puncto .t. ipſa .b.t. eſſet aut maior aut minor ipſa .b.n. et .t.d. aut minor, aut maior ipſa .t.d. ex .7. & 14. tertij Eucli. + vnde aut maior, aut minor proportio eſſet ipſius .b.t. ad .t.d. quam ipſius .b.n. ad .n.d. & non eadem. +

+

+ Nunc è conuerſo ſi .b.n. et .b.t. ſunt ſibi inuicem æquales, & ſic .n.d. cum .t.d. ſequi-tur ex .8. primi Eucli. angulos .n. et .t. inuicem æquales eſſe. +

+

+ Ab ijſdem ſpeculationibus potes etiam videre vnde accidat quod partes ſuperio res alicuius obiecti reflexæ à tali ſpeculo concauo videntur nobis inferiores eſſe, & inferiores appareant ſuperiores, & dextræ ſiniſtræ, & ſiniſtræ dextræ. + quod autem hucuſque demonſtraui de ſpeculis planis, & ſphæricis concauis, ratiocinare tu ijſdem medijs circa ſphærica conuexa, vbi clarè videbis puncta huiuſmodi ſpeculi conuexi, à quibus reflectitur imago obiecti ad ambos oculos, ſemper oportere æquidiſtantia eſſe à pũcto communi ipſius ſuperficiei ſpeculi, & catheto incidentiæ, dum unam tan tummodo imaginem ipſius obiecti videmus, & à diuerſis ſuperficiebus reflexionum. +

+

+ Nolo etiam prætermittere, quod nunc mihi ſuccurrit, hoc eſt quod poſſet ali-quis duos ſitus inuenire, vnum pro oculo, alterum verò pro obiecto, reſpectu alicu-ius ſpeculi concaui, ſphęroidis prolatæ, vt reflexio ipſius obiecti videretur, vt linea diuidens per æqualia ipſum ſpeculum. + Reſpectu verò alicuius ſpeculi concaui ſphæ-roidis oblongæ, vt reflexio obiecti ad oculum veniret à tota ſuperficie ipſius ſpecu-li, vnde tota ſuperficies ipſius ſpeculi videretur colorata illo colore cuius eſſet obiectum, quæ quidem paſſiones pendẽt à .48. tertij lib. ipſius Pergei, vt ex te ipſo fa cile videre potes, propter æqualitatem angulorum reflexionis, & incidentiæ. +

+

+ Opinio autem mea, quam ſcire cupis de imagine obiecti reflexa, quam putas eſ-ſe in ſuperficie ſpeculi, hæc eſt, quod nec in ſuperficie, nec ultra, nec citra eam eſt ip ſa imago, quod autem vltra non ſit, hoc puto nulli dubium eſſe. + eadem etiam ra-tione non erit citra ſuperficiem ſpeculi concaui, quamuis ipſam nos compræhenda-mus in concurſu radiorum viſualium, tam ab vno ſpeculo quam ab alio reflexione facta. + Sed quòd ipſa neque ſit in ipſa ſpeculi ſuperficie, manifeſtum erit ex hoc, duo ſpectantes in eodem ſpeculo, duas diuerſas imagines vident, tres, aũt tres, qua-tuor, quatuor, & ſic deinceps, vnde tot eſſent imagines ſupra ſuperficiem ſpeculi, quot obiecta, tamen ita non eſt, nec plus eſt in vno loco ipſa imago, quam in alio, + + niſi in obiecto ipſo, lumen enim abipſo obiecto reflexum, ſeipſum diffundit vndi-que, & radijipſius luminis reflexi, vt plurimum ſeinuicem ſecant. + Vnde in ipſo ae-re funt omnes miſti. + Quapropter natura ſagacifſima pupillam oculi animalibus tam paruam conſtruxit ad ſuperficiem tam amplæ ſphæræ ipſius oculi, vt diſtinctæ vide-rentur omnia obiecta. +

+

+ Nolo etiam tibi tacere, quod quotieſcunq; oculorum pupillæ poſitæ fuerint inter cathetum incidentiæ, & ſuperficiem + + + ſpeculi ſphærici concaui, vt puta in li-neis .d.t. et .t.n. in figura .D. + tunc nullo pacto poſſemus videre vnam imagi-nem obiecti, ſed duas nec non confu-sè, + propterea nullo pacto radij .t.d. et .n.t. reflexi poterint. + ambo vniri ambobus axibus viſualibus, eo quod axes vifuales nunquam poſſunt inui-cem interſecari poſt viſum, ſed ſem-per ante ipſum, vnde nec inuicem pa-ralleli poſſunt eſſe. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Dico etiam, quod ſi obiectum inci derit in eadem ſuperficie, in qua duo axes viſuales, vel radij reflexi reperiũtur, hoc eſt in vna eademq́; ſuperficie reflexio-nis, + tunc locus imaginis non erit in catheto incidentiæ, eo quod interfectio axium uifualium non erit in ipſo catheto ſed extra, in qua interſectione fit viſio vnius tan-tummodo imaginis, quod antiqui non animaduerterunt. + Hoc autem dico deſpe-culo ſphærico concauo. +

+
+
+ Speculatio cuiuſdam propoſitionis aritbmetica. + AD EVNDEM. +

+ SPeculatio vltimæ propoſitionis quam numerorum via inueni, hæc eſt. + Imagi-nemur triangulum .r.e.o. abſciſum à circulo, in cuius circunferentia ſit punctum r. ſuperioris anguli ipſius trianguli, vel etiam non ſit abſciſum dummodo protrahan tur lineæ vſq; ad circunferentiam, à quo ad oppoſitum latus defcẽdant duæ .r.K. et .r.f. ita . K.o. æqualis ſit .f.e. vnde hæc .4. lineæ ſecabuntur à circulo dicto in punctis .n.c.b.u. + Dico nunc producta .o.r.n. et .e.r.u. æqualia erunt productis .K.r.c. et .f.r.b. + + + + quapropter cogitemus .r.a. indeterminatam tranſire per centrum .s. ipſius circuli, ſi-militer etiam .r.i. ad punctum medium lateris .e.o. deinde à tribus punctis, e.i.o. ima-ginemur tres perpendiculares ad .r.a. hoc eſt .e.a: i.d. et .o.q. & vbi circulus ſecat .r.a. fit punctum .g. protractis deinde .g.n: g.x: et .g.u. habebimus triangulum .a.e.r. ſimi-lem triangulo .g.u.r. vnde clarum erit productum .g.r.a. æquale eſſe producto .e.r.u. productumq́ .g.r.q. æquale eſſe producto .o.r.n. nam trianguli .g.r.n. et .o.r.q. ſunt in-uicem ſimiles, ſed productum .g.r.a. ſimul cum producto .g.r.q. duplum eſt producto .g.r.d. ex prima ſexti, eo quod .a.r.q. dupla eſt .d.r. & ideo productum .e.r.u. ſimul producto .o.r.n. duplum erit producto .i.r.x. quod quidem æquale eſt producto .g.r.d. ex ſimilibus rationibus iam ſupradictis. + Nunc ex ſimilibus rationibus producta .f.r.b. et .K.r.c. dupla erunt producto .i.r.x. + quare prima producta æqualia erunt ſecun-dis. + Quod eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Ab huiuſmodi demonſtrat ione facilè videre poteris non eſſe generaliter verum, id quod Nicolaus Tartalea inquit .43. quæſito vltimæ partis ſuorum tractatuum, hoc eſt centrum circuli .r.n.g. ſemper eſſe in perpendiculari, quæ à puncto .r. ad lineam .e.o. tranſit, protracta ipſa .e.o. quantum volueris, imò in quacunque alia linea ipſum eſ ſe poteſt, nec non in aliqua parallela ipſi .e.o. quemadmodum ex te ipſo, medianti-bus, hic ſupradictis rationibus videre poteris, vnde ex neceſſitate ſequitur illud pro blema ſemper ferè falſum eſſe. +

+
+ +
+
+ +
+
+
+ Alia ſpeculatio circa breuitatem radiorum incidentium & reflexorum. + AD EVNDEM. +

+ ALius modus quem exercitationis gratia vltimò cogitaui, ad demonſtrandum breuitatem radiorum incidentium, & reflexorum in ſpeculo plano, nunc ad te ſcribo, quamuis prolixior ali quantulum ſit eo, quod ab antiquis traditus eſt. +

+

+ Imaginemur itaque lineã .p.h. pro cõmuni ſectione ſuperficiei reflexionis ſpe-culo .r.a. verò et .a.b. pro radijs dictis, qui ſemper faciũt angulos .b.a.h. et .r.a.p. inuicẽ + + æquales. + Nunc protrahantur duæ .r.o. et .b.o. ab iiſdem punctis .b.r. ad aliud punctum, quod volueris ipſius lineæ .p.h. quas probabo longiores' (ſimul ſumptas) eſſe priori-bus. + Imaginemur igitur duas perpendiculares, ſeu cathetos .b.i. et .q.r.a. punctis .b.r. ad .p.h. abſciſſaq́ ſit linea .o.b. in puncto .x. ita quod .b.x. æqualis ſit ipſi .b.a. quod nulli dubium erit poſſe effici, cum .o.b. lõgiot ſit .b.a. co quod opponatur angulo ob-tuſo ipſius trianguli .b.a.o. quę .o.b. ſimiliter protrahatur vſque ad .d. ita quod .b.d. æqualis ſit .x.b. + deinde protrahatur .o.i. quouſque .i.h. æqualis ſit .a.i. + In alia parte po-ſtea idem faciendum eſt ſecando .a.r. in puncto .u. ita quod .u.r. æqualis ſit .r.o. efficien do .r.s. æqualem .r.u. et .q.p. æquale .q.o. vnde habebimus productũ .o.d. in .o.x. æqua le producto .o.h. in .o.a. & productum .a.s. in .a.u. æquale producto .a.p. in .a.o. exiſtis rationibus. + Nam cum quadratum ipſius .o.b. æquale ſit duobus quadratis .o.i. et .i.b. ex penultima primi Eucli. ipſa quadrata .o.i. et .i.b. æqualia erunt producto .o.d. in o.x. ſimul ſumpto cum quadrato .b.x. ex .6. ſecundi, hoc eſt ipſi producto ſimul ſum-pto cum quadrato .b.a. hoc eſt ipſi producto ſimul ſumpto cum duobus quadratis .a.i. et .i.b. ſed quia productum .o.h. in .o.a. ſimul ſumpto cum quadrato .a.i. ęquatur qua drato .o.i. ideo productum .o.h. in .o.a. ſimul ſumptum cum quadrato .a.i. & cum qua-drato .i.b. æquale erit producto .o.d. in .o.x. ſimul ſumpto duobus quadratis dictis hoc eſt ipſius .a.i. et .i.b. quę quadrata dempta cum fuerint ab vtraque parte, tunc cer ti erimus producta eſſe inuicem æqualia. + Idem dico de alijs ex altera parte. + Nunc imaginemur protractam eſſc .a.e. parallelam ipſi .o.b. & habebimus proportionem ipſius .a.b. ad .a.i. maiorem eſſe ea quæ eſt ipſius .a.e. ad eandem .a.i. cum .a.b. maior ſit ipſa .a.e. vt oppoſita angulo obtuſo, quapropter proportio .x.b. ad .a.i. maior erit ea quæ eſt .o.b. ad .o.i. + Iam enim ſcis proportionem .o.b. ad .o.i. eſſe, vt .a.e. ad .a.i. ex ſimilitudine triangulorum. + quare proportio .b.d. ad .i.h. maior erit proportione .o.b. ad .o.i. tũc ex .27. quinti ꝑmutãdo ꝓportio .b.d. ad .b.o. maior erit proportione .i.h. ad .i.o. & ex .26. eiuſdẽ cõponẽdo maior ꝓportio erit .o.d. ad .o.b. ea quę eſt .o.h. ad. o i. & permutãdo maior ipſius .o.d. ad .o.h. ea quæ .o.b. ad .o.i. & ex .33. maior ipſius .b.d. ad .i.h. ea quæ .o.d. ad .o.h. + Sed vt .b.a. ad .a.i. ita eſt .a.r. ad .a.q. ex ſimilitudine triã gulorum. + Erit igitur .a.r. ad .a.q. maior proportio, ea quæ eſt .o.b. ad .o.i. & exijſdem ſupradictis rationibus maior erit proportio ipſius .s.a. ad .p.a. ea quæ eſt .a.r. ad .a.q. ſed cum iam probatum fuit proportio + + nem .b.d. ad .i.h. hoc eſt .a.b. ad .a.i. ma iorem eſſe .o.d. ad .o.h. ergo eo ma-gis maior erit proportio ipſius .a.s. ad a.p. ca quæ .o.d. ad .o.h. ſed cum ex .15 ſexti, eadem ſit proportio .o.d. ad .o.a. quæ .o.h. ad .o.x. et .s.a. ad .o.a. quę a.p. ad .a.u. + tunc erit permutãdo eadem proportio ipſius .o.d. ad .o.h. quæ .o.a. ad .o.x. & ipſius .a.o. ad .a.u. quemad-modum ipſius .a.s. ad .a.p. + Quare maior proportio erit ipſius .a.o. ad .a.u. quam .a. o. ad .o.x. + Vnde ſequitur .o.x. maiorem eſſe .a.u. ex .8. quinti, ergo .b.x.o.r. longior erit ipſa .b.a.u.r. + Quod eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Alia etiam via poſſumus idem concludere. + Imaginemur maiorem axem alicu-ius ellipſis tranſire per duo puncta .r. et .b. ſupponendo ipſa puncta, ea eſle, quæ ita axem diuidunt, vt ſingula produ- + + cta fectionum ſint, vt inquit Per-geus. + imaginemur, etiam .p.h. con tiguam eſſe ipſi ellipſi in pũcto .a. vnde ſi protractæ fuerint duæ .r.a. et .b.a. habebimus ex .48. tertijip-ſius Pergei angulos .b.a.h. et .r.a.p. inuicem æquales. + Ducendo poſtea ad quoduis punctum ipſius p.h. duas .b.o. et .r.o. certi erimus, quod ſecabuntur à gyro oxygo-nio, quarum vna ſecta ſit in pun-cto .i. ducta poſtea .i.r. clarum erit ex .52. dicti, quod longitudo .b.i.r. æqualis erit lon gitudini .b.a.r. & minor ipſa .b.o.r. ex .21. primi Euclid. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Deerrore Euclidis circa ſpeculum vstorium. + AD EVNDEM. +

+ VErum ſpeculum vſtorium, illud non eſt, quod ab Euclide traditum fuit, & tu etiam putas, Nam Euclides errat, cum credat radios reflexos à ſuperficie ſphærica concaua ſeinuicem in centro ſpeculi interſecare. + Nam cum omnes lineę recte à centro, & cir cunferentia alicuius ſphæræ terminatæ, ſint eidem circunferen-tiæ perpendiculares, ſequeretur ex neceſſitate radios incidentiæ etiam perpendicu lares eidem ſuperficiei eſſe, cum anguli incidentiæ ſemper æquales ſint angulis re-flexionis, vnde etiam ex neceſſitate ſequeretur punctum corporis lucidi, à quo radij luminoſi excunt, in centro ſpeculi reperiri. + quod quidem falſiſſimum eſt. +

+

+ Alia etiam via poſſum hanc oſtendere impoſſibilitatem, & tibi probabo, quod in nullo aliquo puncto poſſunt inuicem conuenire ipſi radijrefle xi omnes. +

+

+ Sit igitur .l.a.c. cõis ſectio ſuperficiei reflexionis cum ſpeculo, cuius centrum ſit .o. punctum verò lucidum ſit .g. protrahaturq́ .g.o.a. + Nunc autem primum dico, quod radij reflexi à punctis diuerſarum diſtantiarũ ab .a. non coincidẽt inuicem in aliquo puncto lineę .g.o.a: ſint ergo duo puncta .u. et .r. diuerſarum diſtantiarũ ab .a. à quibus veniant duo radij incidentiæ .g.r. et .g.u. radius verò reflexus ab .r. ſit .r.e. protrahatur u.e. quam dico effe non poſſe radium reflexum ab .u. quotieſcunque eius incidens deſcendat ab .g. + Protrahantur ergo duæ lineæ .o.r. et .o.u. vnde cum dixerit aliquis u.e. reflexũ eſſe ipſius .g.u. igitur anguli .g.u.o. et .o.u.e. erunt inuicem æquales, & ſic etiam erunt duo .g.r.o. et .o.r.e. vnde ex tertia ſexti & .11. quinti Eucli. proportio .g.u. ad .u.e. æqualis eſſet ei, quæ .g.r. ad .r.e. quod quidem impoſſibile eſſe demonſtra-bo, eo quod cum .g.u. maior ſit .g.r. ex .8. tertij, erit ex .8. quinti proportio ipſius .g.u. ad .r.e. maior proportione ipſius .g.r. ad .r.e. ſed ex .7. tertij .u.e. minor eſt .r.e. erit igi-tur ex dicta .8. quinti maior proportio ipſiꝰ .g.u. ad .u.e. quam .g.u. ad .r.e. vnde eo ma­ + + gis erit maior proportio ipſius .g.u. ad .u.e. + + quam ipſius .g.r. ad .r.e. ergo non æqualis, quapropter impoſſibile eſt .u.e. eſſe radium reflexum incidentis radij .g.u. + Vnde ſequi tur concurſum radiorum reflexorum à ſpe-culo ſphærico concauo non eſſe in vno, & eodem puncto ipſius catheti incidentiæ, quando à ſitu non æquidiſtanti ab ipſo ca-theto reflectũtur, ex hac ſpeculatione etiã videre licet, verum eſſe id quod in .3. Epiſto la tibi ſcripſi nempe, quod quotieſcunque axes viſuales, vel radij reflexi, in vna ea-demq́ ſuperficie reflexionis fuerint, + tunc imago obiecti nullo modo videbitur in ca-theto incidentiæ, in ſpeculo ſphærico con-cauo. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Alterius dubit ationis ſolutio. + AD EVNDEM. +

+ NOn abſque ratione dubitas, vtrum etiam in ſphæricis ſpeculis conuexis idem accidat, hoc eſt, an radij reflexi à punctis inęqualis diſtantiæ à catheto inciden tiæ conueniant inuicem in eodem catheto. +

+

+ Ad quod reſpondeo, non concurrere in dicto catheto, ſed extra ipſum, & ſimi-liter extra ipſum vide bitur imago. +

+

+ Pro cuius rei ratione, imaginemur ſuperficiem reflexionis alicuius ſpeculi ſphæ-rici conuexi .b.d.h.g. cuius communis ſectio cum ſuperficie ſphærica ſit linea circularis .d.e.h. et .o. eius cẽtrum, à quo protrahatur .g.b. indeterminata, et .o.g. ſit ſe midiameter circuli .d.g.h. et .o.c. ſit plus medietate ipſius .o.g. accipiaturq́; linea .e.c. minor ipſa .o.c. ſed maior ipſa .c.g. + + quod difficile non erit, locando im mobilem pedem circini in puncto .c. aperiendo ipſum aliquantulum plus quam .c.g. ſed minus quam .c.o. ſignando circunferentiam .d.e.h. in puncto .e. quod ex .7. tertij poſſi-bile eſt, protrahatur poſtea .o.e.f. indeterminatè. + Facicmus deinde angulum .f.e.b. æqualem angulo .o.e.c. protracta poſtea cum fuerit .c.e.K. indeterminatè, habebimꝰ duos angulos .b.e.f. et .f.e.K. æquales in-uicem mediante .15. primi, ita ſi radius incidens veniet à puncto .b. ad .e. reflexus erit .e.K. qui quidem + + refleyus ſecabit cathetum .b.o. in puncto .c. intra ſpeculum, nec dubitandum eſt quin linea .e.b. ſectura ſit .b.o. eo quod cum angulus .o.e.c. ſit maior angulo .e.o.c. ex .19. primi, & ſimiliter angulus .b.e.f. ſequitur ex .13. dicti, angulos .b.e.o. et .e.o.b. eſſe mi nores duobus rectis, vnde ex penultima petitione primi, duæ lineæ .b.e. et .o.b. inuicẽ concurrent. + Quare poſſumus ex hoc, quoddam corollarium extrahere, hoc eſt neceſſariũ sẽper exiſtat, vt linea .c.e. minor eſſe linea .c.o. + Sed vnde eueniat quod ip ſa neceſſariò debeat ſemper maior eſſe ipſa .c.g. clarum eſt ex .7. tertij Eucli. + Nunc imaginemur ductas eſſe duas tãgentes .b.d. et .b.h. & ab .e. ipsã .e.i. vnde certi erimus, quod ab interuallo inter .h. et .d. punctum .b. põſſibile ſit vt reflectatur. + Accipiamus nunc .p.c. minorem medietate ipſius .b.c. & à puncto .p. imaginemur tangentem .p.q. in puncto .q. prorractaq́ue ſit .b.q. vt radius incidentiæ, + tunc dico, radium reflexum ipſius .b.q. concurrere in eodem puncto .c. ipſius catheti, ſi vero dixeris ſic. + Eſto igit̃ radius dictus .c.q.s. + Imaginemur tãgentẽ .e.i. in puncto .e. vnde ex .18. quinti Alha zem, vel .12. ſexti Vitellionis proportio .b.i. ad .i.c. erit, vt .b.o. ad .o.c. & ſimiliter erit ipſius .b.p. ad .p.c. vt .b.o. ad .o.c. ex eadem. + Quare ex .11. quinti Eucli. proportio ip ſius .b.p. ad .p.c. erit vt ipſius .b.i. ad .i.c. ſed quia .p.b. vt pars ipſius .b.i. minor eſt ip-ſa, ergo ex .14. dicti .p.c. minor erit ipſa .c.i. hoc eſt totum minus ſua parte, quod eſt impoſſibile, + quare non in ipſo catheto videbitur imago ipſius obiecti. +

+
+
+ +
+
+

+ Aliud notandum etiam cernere potes ex ipſis ſpeculis ſphæricis conuexis, hoc eſt quod poſſibile ſit aliquoties, radium reflexum concurrere cum catheto incidentiæ extra ſpeculum inter puncta .g. et .p. vt exempli gratia .ſi punctus .p. eſſet exactè in medio inter .b. et g. + tunc punctum .c. ipſius concurſus cum catheto incidentiæ eſſet inter .g. et .p. eo quod linea .p.q. debeat @iui lere angulũ .b. q, c. ęqualia, oportebit c. poſitum eſſe inter .g. et .p. quia angulus .g.q.p. maior eſt angulo .p.q.b. vt per te faci le potes ratiotinari, imaginando cir + + culum circa triãgulum .g.q.b. & dia merrum perpendicularem .ad .g.b. in puncto .p. producendo poſtea .q.p. vſq; ad alterã partẽ circunferen-tiæ ipſius circuli. + argumẽtãdo dein-de mediante vltima ſexti, illud idẽ po@es etiam ſcire ex .22. quinti Alha zeni. & ex .26. ſexti Vitellionis. + vn-de ſi ad ambas pupillas venerint ra dij reflexi ipſius obiecti .b.a. duobus punctis huiuſmodi ſpeculi, ita di-ſtantibus à puncto .g. vt .q. + tunc com mune punctum concurſus axium vi ſualium erit in catheto inter .g.p. vbi apparebit imago ex ſuperius di ctis rationibus, ita vt ſolum con cauis, ſed etiam conuexis hoc accidere poſſit. +

+
+
+ +
+
+

+ In planis autem nunquã hoc poteſt euenire, vt tibi alias dixi, eo quod ſi accéperi-mus rectã .m.r. pro cõi ſectione ſuꝑficiei .l.t.x. reflexionis & ſuꝑficiei ſpeculi, pũctũq́; lucidum .l. protractoq́; catheto .l.r.t. lineisq́; incidentiæ .l.x. et .l.m. reflexionis etiam x.y. et .m.z. cum anguli .l.x.r. et .y.x.h. et .r.x.t. æquales inuicem ſint, & ſic anguli .l.m.r. et .z.m.h. et .r.m.t. erit .r.t. tam pro triangulo .r.x.t. quam pro triangulo .r.m.t. æqua lis .r.l. ex .26. primi, ita quod ſemper in puncto .t. conueniẽt omnes radij reflexi ipſius + + puncti .l. clarum igitur nunc habes, quod in ſphærico concauo, ſeu conuexo, non omnes radij reflexi conueniunt in vno, eodemq́; puncto catheti incidentiæ, quemad modum in planis accidit, in quibus ſemper vnum, & idem punctum eſt ipſis commu ne in ipſo incidentiæ catheto. +

+

+ Non prætermittam etiam hunc alium breuiorem modum ſpeculandi æqualita-tẽ depreſſionis imaginis ſub ſpeculo plano, ei quæ ſupra reperitur ipſius obiecti, in ca theto incidentiæ, quemadmodum nu nc vltimò diximus, hoc eſt quod cum + + imago obiecti .l. reflexa à puncto .x. reperiatur in linea .y.x.t. & ima-go eiuſdem obiecti reflexa à pun-cto .m. reperiatur in linea .z.m.t. & iſtæ duæ lineę ſeinuicem ſecent in puncto .t. ipſius catheti, exiſtente .r.t. æquali .r.l. vt nunc vidimus, er-go ſemper imago reflexa à ſpecu-lo plano, nobis apparebit ĩ ipſo ca theto, tam vltra ſpeculum, quam ci tra ipſum, reꝑtũ fuerit ipsũ obiectũ quod nec Alhazem, nec Vitellio, nec alius aliquis (quod ſciam) ad huc ſcientificè demonſtrauit. + exempla enim vel ex perientia non faciunt ſcire. + Credo etiam te non dubitare quin duæ lineæ .y.x. et .z.m. inuicem concurrant, cum anguli .t.x.m. et .t.m.x. minores ſint duobus rectis cum æquales ſint angulis .l.x.m. et .l.m.x. +

+
+
+ +
+
+
+
+ De rotunditate vmbræterræ in ecclipſibus Lunaribus. + AD EVNDEM. +

+ ROtunditas vmbræ in ecclipſi- + + bus lunaribus oritur à rotun ditate maris, quã terræ, & ſi terra eſ-ſet etiã cuiuſuis alterius figurę, quã ſphæricę, dummodo aqua impleret locũ ſphęriceitatis à terra derelictũ, nihilominus vmbra eſſet rotunda, quę quidem ab aqua produceretur, quãuis Alexander Piccolhomineus + + aliter ſentiat in libro de magnitudi-ne terrę, & aquæ. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Sciẽdũ enim eſt, quod omne cor pus in ſe habens aliquantulũ opaci-tatis, ſemper debilitat radiũ lumino ſum, & tãto magis, quãto magis in ip ſo corpore radius penetrat, etiã & ſi ad rectos incideret ipſe radius ſupra ſuperficiẽ ipſiꝰ corporis. + Exẽpli gra tia, eſto .q.p. corpus a queũ, cuius pro funditas diuidatur in partibus .d.K: K.s: et .s.f. à puncto verò lucido .b. + + deſcendat radius .b.d.K.s.f. ad libitũ hoc eſt rectè vel obliquè, cuius pars .b.d. in ipſo aere exiſtat. + Nunc manifeſtum erit partem .b.d. ipſius radij clariorem ſeu minus im peditã eſſe quam .d.K. quod ex eo etiam cognoſcere poſſumus quia .b.d. reflectitur à puncto .d. ſuperficiei corporis a quei, quapropter minus luminoſa remanebit pars .d.K. cum non tota claritas .b.d. deſcendat in corpore aqueo, ſed vna eius pars reflecta-tur, reliqua verò tantummodò deſcendat, + deinde pars .K.s. ex neceſſitate debilior erit ipſa .d.K. eo quod ſuccedit poſt ipſam .d.K. propter hoc etiam, quia cum corpus aqueum habeat aliquantulum opacitatis, radius .d.K. ab omni puncto ipſius ſpiſſitu-dinis a quæ continuo reflectitur, quę quidem reflexio eſt illud lumen cęruleum, quod in profunditate ipſius aquę nobis apparet. + Cum igitur reflexio ipſa ſemper detra-hat ab ipſo radio luminoſo, reſiduum verò ſit id quod penetrat, ideo .K.s. erit vna pars tantummodò luminis ipſius .d.K: in .s.f. verò aliqua pars luminis ipſius .K.s. & ſic continuò debilitatur radius, ita quod ad nihilum vſque deuenit, & vltra tale cor-pus remanebit vmbra, quaſi ſi ipſum corpus eſſet perfectè opacum, cuius rei cauſa, eſt illa continua reflexio, vt diximus, quæ continuò adimit aliquid ex ipſo radio, nec permittit eum totum tranſire. +

+

+ Quapropter mirandum non eſt eos, qui margaritas quærunt in fundo maris nul-lum ibi videre lumen. + Nihilominus vmbra maris, quam dico nos poſſe videre in ſuperficie corporis lunaris, ab alia etiam ratione prouenire poſſet. + Imaginemur enim aggregatum terrę, marisq́; eſſe tantummodò aqueum, quod quidem eſſet perfectè ſphæricum ratione centri grauitatis, ſupponamusq́; ipsũ eſſe valde diaphanum, ita quod radij ſolares ipſum penetraſſent. + Tunc dico quod in ſuperficie corporis luna-ris produceret vmbram. + Pro cuius intelligentia cogitemus ſubſcriptam hic figuram b.h.q.a.e. eſſe ſphęram aliquam cryſtallinam, & ad partem .b.h.q. ſit radius lumino-ſus ſolaris qui ipſam illuminet, cuius radij extremitates ſint .d.b.l. et .p.q.r. ſupponen-do .d.l. et .p.r. terminos eſſe vnius plani ſecantis ipſum radium per axem, + tunc vide-bis ipſum radium .b.p.q.d. tranſeũ- + + tem ipſam ſphæram, congregari ſeu condẽſari, ob vniformem refractio-nem, vſque ad punctum .o. deinde; propter rectitudinem ipſius diffu-ſionis, vltra punctum .o. ipſum dila-tari, diſgregari, ſeu rarefieri, quouſq; nullius illuminationis actum habeat .vt: exempli gratia .o.t. et .o.s. eius par tes, ita quod interualla .c.o.b. et .u. + + o.q. relinquerentur priuata lumini-bus, vnde vmbroſa remanerent. di-ſtantiaq́; ab .o. ad ſuperficiem ſphęri cam corporis .b.e.d.q. non ſolum maior eſt diametro ipſius ſphæræ; + imo minor, vt à te ipſo experiri po-tes. + Poſito igitur aliquo obiecto opaco in loco .K.o.g. eius ſuperficies intercepta inter .K. et .g. adumbrata erit, excepto puncto .o. + Poſito dein de ipſo obiecto in loco .n.y.x.m. eiꝰ partes .y.n. et .x.m. remanebunt lu- + + mine deſtitutæ interuallumq́; tantummodò inter .y.x. illuminatum erit, ſed ſi in loco .c.u. poſitum fuerit, + tunc totum .c.u. illuminatum erit, ſed debili modo propter detractionem factam à reflexione in ſuperficie corporis ſphærici, vt ſupra diximus. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Poſito deinde obiecto in loco .i.z.H.f. tunc partes .z.i. et .H.f. rectos Solis radios habebunt cum aliquibus refractis, ſed .z.H. pauciſſimum habebit lumen, pro-pter diſgregationem radiorum. + Poſito poſtea ipſo obiecto in loco .t.l.r.s. tanto minus lumen habebit pars .l.r. propter dictam diſgregationẽ, ſeu diſſipationẽ radio rum, & ſic ſucceſſiuè quanto remotius poſitum fuerit ipſum obiectum, tanto minus illuminabitur. + vnde ita remotum poterit locari, ut nullus actus luminis in eo videatur, de radijs ſcilicet, qui per ſphæram chryſtallinam tranſibunt, ſed videbi-tur vmbra ipſius ſphęrę in obiecto propoſito, cum nullum actum illuminationis in eo loco obiecti habeant radij tranſeuntes per dictam ſphęram. + quapropter partes .t.l. et .r.s. illuminatæ erunt à Sole, et .l.r. omnino lumine deſtituta. +

+

+ Quòd vero tolerabilior ſit oculis radius reflexus Solis à ſuperſicie aquæ, quàm à ſuperficie alicuius ſpeculi, oritur ab eo, quod ſupra diximus, hoc eſt, quod ma-gna parsipſius luminis penetrat in aquam, & non totum reflectit, quod quidem non accidit ſpeculis opacis. +

+
+
+
+
+ DE LONGITVDINE DVORVM LATERVM cuiuſuis trianguli ſupra tertium. + Hieronymo Fenarolo. +

+ QVo'd quælibet duo latera continentia rectum angulum cuiuſuis triangu-li orthogonij, longiora ſint tertio latere, per diametrum circuli in eo in-ſcripti, ab alijs iam demonſtratum fuit. + Sed quòd quælibet duo latera cuiuſuis trianguli longiora ſint tertio per latus tetragonicum, quadrupli producti cuiuſuis lineæ deſcendentis ab angulo contento à dictis duobus lateribus ad oppoſitam partem circuli inſcripti, in partem extrinſecam ipſius lineæ, nullus (quod ſciam) vnquam ſcripſit, vel animaduertit. +

+

+ Sit exempli gratia triangulus .a.b.c. quem volueris, in quo deſcribatur circulus .u.s.n. & puncta contingentiæ ſint eadem .u.s.n. à puncto vero .a. deſcendat linea .a.i.e. quæ terminetur à circunferentia in puncto .e. ipſius circunferentiæ, vbi volue-ris. + Dico nunc latera .a.b. et .a.c. longiora eſſe latere .b.c. per latus tetragonicũ qua-drupli producti ipſius .a.e. in .a.i. + Nam certi ſamus ex vltima parte penultimæ ter-tij Eucli .n.c. et .s.c. æquales inuicem eſſe, & ſimiliter .b.s. et .b.u. vnde ex communi conceptu dicta latera maiora erunt + + ipſo .b.c. per .a.u. et .a.n. quæ duæ partes ſunt inuicem æquales di-cta ratione, & quadratum lineæ æqualis aggregato earum, eſſet qua druplum quadrato cuiuſuis earum ex .4. ſecundi, ſed ex penultima ter tij, productum .a.e. in .a.i. æquale eſt quadrato ipſius .a.u. vel ipſius .a.n. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Verum eſt igitur quod .a.b. cum .a.c. longiores ſint ipſa .b.c. per latus terrago. nicum quadrupli eius quod fit. ex .a.e. in .a.i. quod fuit propoſitum. +

+

+ Illud etiam non eſt ſpernendum, quod quotieſcunque data fuerint omnia latera alicuius trianguli, illicò poſſumus cognoſcere puncta .u.n.s. contingentiæ circuli in ſcripti, ope vltimæ partis penultimæ tertij, eo quod ex illa iam ſcimus, quod de-trahendo .b.c. ex aggregato aliorum duorum laterum, remanebit .u.a. et .a.n. qua-rum vnaquęque nota erit, cum illarum quælibet, medietas ſit reſidui cogniti, detra hendo poſtea vnam illarũ ab altero + + duorum laterum .a.b. vel .a.c. rema nebit .u.b. vel .c.n. ęqualis .b.s. vel .c.s. vnde ſimiliter nobis innoteſcet punctum .s. cum duobus punctis .u. ct .n. à quibus duobus punctis, ſi duę perpendiculares ad talia latera ductæ fuerint, vbi hæe perpendicu lares ſeinuicem ſecabunt, ibi cen-trũ circuli inſcriptibilis erit in trian gulo propoſito. +

+
+
+ +
+
+

+ Inter alia, quæ tibi dixi de Iride, quod memoria non tenes, nihil aliud eſt niſi quod cum Iris videtur, non eodem loco ab omnibus videtur, quia reflexio eſt, & vt reflexio luminis à ſpeculo non omnibus ab eodem puncto fit, ita etiam tibi dixi de Iride. +

+
+
+ De Inſtrumento oxygonio, ſeu elliptico. + AD EVNDEM. +

+ QVod aliquando à me audiuiſti falſum non eſt, ſcilicet poſſibile eſſe (vt ſpeculatus ſum) particulare inſtrumentum fabricari ad deſignandum oxy-goniam, ſeu ellipticam ſectionem, quæ à Pergeo defectio appellatur, quod quidem inſtrumentum valde diuerſum eſt ab alijs, quę aliàs inueni, pro ipſis conicis ſectio nibus delineandis. + Occaſionem aũt huiuſimodi inſtrumenti inueniendi mihi præ buit ſecũda dubij ſolutio quã feci ann .1568. grauiſſ. philoſopho Franciſco Vimer cato, viderim in ea figura .f.a. ſemper æqualẽ eſſe .o.i. ſuæ parallelæ ſcilicet, vnde cum recta linea fuerit protracta per .o. et .f. ipſa foret ſemper ęquidiſtãs .d.p. ex 33. primi Eucli. + Venit mihi in mentem modus conſtruendi hoc ſubſcriptum inſtru-mentum, tali ordine, videlicet, coniungẽdo ſeptem hic ſubnotatas lineas materia-les .z.r: u.n: e.h: e.c: c.l: l.s. et .s.e. ſimul, hoc modo, ſcilicet ſabricãdo quadrila-terum æquilaterum .c.e.s.l. hac conditione, quod immobili exiſtente puncto .c. in li nea .z.r. reliqua omnia mobilia exiſtant, hoc eſt quod punctũ .s. moueatur per di-ctam lineam .z.r. & immobili exiſtente puncto .e. vt extremum lineæ .e.h. hoc eſt coniuncto extremo .e. lineæ .e.h. cum angulo .c.e.s. reliqua puncta lineæ ipſius .e.h. moueantur per .l. & per duas parallelas .u.n. et .z.r. longitudo vero .e.h. ſit compo-ſita ex duplo vnius lateris ipſius quadrilateris. + Oportet deinde quod punctum .f. ſemper vnum, & idem ſit ipſius parallelæ .u.n. moueatur tamen per .e.h. quod qui-dem punctum illud erit, quod vnam portionẽ circunferentiæ oxygoniæ ſectonis + + deſignabit, puncta verò .o. et .K. vt puncta laterum .c.e. et .s.e. æquædiſtantia à punctis .c. et .s. eadẽ ſemper ſint, ita tamen vt puncta lineæ .u.n. ſemper diuerſa exi ſtãt, & quodlibet ipſius quadrilateri latus, æquale ſit medietati maioris axis ipſius oxygoniæ ſectionis delineandæ, et .c.o. ſeu .s.K. (quod idem eſt) ſit æqualis medie tati axis minoris dictæ ſectionis, et .z.r. æqualis duplo .e.h. vnde, quando puncta .e. et .l. coniuncta ſimul erunt, ſimiliter coniunctæ ſimul erunt .c.e. et .e.s. cum .c.l. et .l.s. + + + + + Quapropter puncta .e.l.f. et .p. extremum axis maioris, in eodem met loco erunt, hoc eſt in aliquo extremorum maioris axis, & cum punct is .s. coniunct is fuerit cum centro .c. punctus .f. parallelę .u.p. in extremo axis minoris erit, & in eodem loco erit cum .o. & cum .K. + In extremitatibus verò lineæ .z.r. neceſſe eſt, vt ſint duo pũcta fer rea, ad firmandum ipſam .z.r. ſuper ſubiectam lineam ſignificantem maiorem axem propoſitę ſectionis. +

+
+
+ +
+
+ + Instrumentum oxigonium +
+
+
+ +
+
+ +
+ +

+ Volo etiam quod ad partem .c.l.s. quadrilateri conſtituta ſit alia parallela ad .z.r. & in æquali diſtantia ab ipſa quemadmodum .u.n. diſtat ad eademmet .z.r. ad ean dem operationem faciendam. + Vnde in vno tantummodo itinere puncti .s. ab .r. vſq; ad .c. deſignabimus quartam partem ſectionis, conuerſo poſtea inſtrumento, hoc eſt poſito puncto .r. vbi prius erat .z. et .z. vbi erat .r. aliam delineabimus quartam, & ſic ad oppoſitam partem ipſius .z.r. faciendum erit. + Hoc inſtrumentum poſſumus etiam ita conſtruere, vt puncta .o. et .K. poſſint collocari in laterihus .c.e. et .e.s. vbi no bis magis libuerit, ita vt licebit in qualibet proportione axiũ propoſita, oxygoniam deſignare. + Nam .c.o. erit longitudo dimidij axis minoris, et .c.e. dimidij maioris. +

+
+
+
+
+ DE CONSTITVTIONE TRIANGVLI orthogonij conditionati. + Domino Ludouico de Rocchaforte. +

+ QVod à me poſtulas, non eſt admodum difficile, cupis enim triangulum orthogonium, exempli gratia .o.i.e. in figura .A. ita conſtituere, vt di-uiſum ſit à perpendiculari .a.i. & quod proportio .o.e. ad .o.i. ſit vt .o.i. ad i.e. & quod quadrati .o.i. ad quadratum .o.a. ſit vt .e.i. ad .e.a. & quadra tum .o.i. ad quadratum .e.i. ſit .ut .o.a. ad .e.a. + Quæ omnia in promptu veniunt, quo tieſcunque .o.e. fuerit diameter alicuius circuli, diuiſaq́; in puncto .a. ſecundum pro portionem habentem medium duoq́; extrema, protracta deinde perpendiculari .a.i. ad o.e. uſque ad circunferentiam, coniunctæq́; .o.i. et .i.e: tale triangulum, omnia ſupradicta in ſe continebit. +

+

+ Nam ex .30. tertij angulus .i. rectus erit, & ex .8. ſexti .o.i. erit media proportio-nalis inter .o.e. et .o.a. et .e.i. inter .o.e. + + et .a.e. ſed quia ex diuiſione facta in cto .a. etiam .o.a. erit media proportio-nalis inter totum & reſiduum, ideo ex .11. quinti ita erit .o.e. ad .e.i. vt .o.e. ad .o.a. vnde ex .9. eiuſdem .a.o. erit æqua-lis .e.i. & ideo .o.i. erit media proportio nalis inter .o.e. et .e.i. + Sed quia propor-tio .e.i. ad .a.e. eadẽ eſt, quę ipſius .o.e. ad o.a. + tunc videbis ex .18. ſexti, quod pro portio quadrati .o.i. ad quadratum .o.a. erit vt .e.i. ad .e.a. cum vero duo trian-guli .o.i.a. et .a.i.e. ſint inuicem ſimiles ex ſupradicta .8. ſexti, + tunc videbis ex 18. et .17. eiuſdem dictos triãgulos ean dem habere inter ſe proportionem, quę eſt inrer quadrata ipſius .o.i. et .i.e. vnde ex prima ſexti ita ſe inuicem habebunt .a.o. et .a.e. +

+
+
+ +
+
+

+ Circa eam verò difficultatem quam + + habes in circulo .ω vbi fateris te non videre qua ratione eadem proportio ſit qua-drati .u.o. ad quadratum .o.n. vt lineæ .o.a. ad lineam .o.e. partes diametri .o.i. ipſius circuli, terminatæ à perpendicularibus .u.a. et .n.e. +

+

+ Hoc neceſſario contingit, propterea quod cum fuerint protractæ .u.i. et .n.i. tũc habebimus ad partem .o.u.i. triangulum .o.u.i. diuiſum in duo triangula ſimilia ipſi totali triangulo. + Idem etiam dico ad partem .o.n.i. vnde ex tali ſimilitudine habe-bimus .o.u. mediam proportionalem inter .o.i. et .o.a. et ſic .o.n. erit media proportio nalis inter .o.i. et .o.e. + quare ex .16. ſexti, quadratum .o.u. æquale erit producto ipſius o.i. in .o.a. & quadratum .o.n. æquale producto .o.i. in .o.e. ſed ex prima eiuſdem, ea dem proportio eſt ipſius .o.a. ad .o.e. quæ producti ipſius .o.i. in o.a. ad productum .o.i. in .o.e. + quare, ex cõmuni conceptu, ita erit quadrati .o.u. ad quadratúm.o.n. + Et hęc eſt alia circuli paſſio. +

+

+ Reliqua verò difficultas quam te habere ſcribis, eſt, quare cum duæ lineę a.u. et .b.s.i. ſint inuicem ęquales, diuiſæ verò non æquali modo, ſed tali, quod .a. maior ſit quam .u. et .b.s. maior quam .i. quomodo poteſt fieri, quod ſi .u. maior fue-rit .i. proportio .a. ad .i. maior ſit quam ipſius .b.s. ad .u. +

+

+ Hoc etiam ex neceſſitate cuenit, eo quod ſi accepta fuerit .t.n. æqualis .u. ab + + ipſaq́; abſciſa fuerit .t. æqualis .i. & ab .b.s. abſciſa .s. æqualis .n. habebimus .a. et b. inuicem æ quales, vnde habebis ma-iorem propor tionem ipſius .b. ad .t. quã s. ad .n. quod cum clarum per ſe ſit, tibi relinquo. + ſed ex .27. quinti, proportio b. ad. s, maior erit quam .t. ad .n. & ex 28. eiuſdẽ ꝓportio .b.s. ad .s. maior erit, quam .t.n. ad .n. & ex .27. maior propor tio erit ipſius .b.s. ad .n.t. quam .s. ad .n. ergo ex .33. maior erit ipſius .b. ad .t. quã b.s. ad .n.t. hoc eſt maior ipſius .a. ad i. quam .b.s. ad .u. quod eſt propo-ſitum. +

+
+
+ +
+
+

+ Id verò de quo me interrogas nẽpe de diſtinctione orbium cęleſtium, ortum habet à communi opinione motuum fixarum. + Nam cum putauerint philo-ſophi ipſas moueri, ſemper eandem ſeruãdo inuicem diſtantiam, non ſine ratione crediderunt eas fixas eſſe eodem in orbe, idem etiam poſtea de planetis opinaue-runt. + Hoc eſt, vnumquemque, aliquo in orbe, fixo exiſtere. +

+ +
+
+
+
+ DE MODO DIVIDENDI PARABOLAM propoſitam ſecundum datam proportionem. + Pamphilo Gothfrid. +

+ QVod à me quæris, eſt quidem poſſibile, non tamen adhuc inuentum, quo niam nemo ad hũc vſque diem diuiſit vnam datam proportionem in tres æquales partes, ſed ſi hoc pro facto conceſſeris, nunc tibi morem geram. + Nam proponis n. ihi parabolem .x.b.e. cum proportione .p. ad .q. cupiſq́; ſcire modum diuidendi ipſam parabolem vna mediante linea parallela ipſi baſi, ita vt eandem habeat proportionem tota parabola ad partem abſciſſam, quæ eſt inter .p. et .q. + Ad quod faciendum, ſupponendum primò datam proportionem inter .p. et .q. diuiſam eſſe in tres partes æquales, duabus lineis mediantibus .n. et .u. quæ me diæ proportionales vocabuntur inter .p. et .q. + deinde à quouis puncto circunferentię ipſius figuræ ducatur parallela baſi .x.e. poſtea verò per puncta media harum dua-rum æquidiſtantiũ protrahatur .g.b. quæ diameter erit ſectionis, ex 28. ſecundi Per-gei, + diuidatur deinde hæc diameter in puncto .a. ita quod eadem proportio ſit ipſius b.g. ad .b.a. quæ ipſius .p. ad .u. quod tibi facile erit, ſecando à linea .p. partem .i. æqua lem ipſi .u. tali modo poſtea diuidendo .b.g. ex .12. ſexti, ducatur a puncto .a. ipſa .d.h. parallclam ipſi .x.e. & habebitur propoſitum. +

+

+ Pro cuius reiratione, ſcies primum quod .h.d. diuiſa erit à diametro .b.g. per æqua lia ex .7. primi Pergei, vel ſi cogitabimus aliquam lineam tangentem ipſam parabo lam in puncto .b. + tunc ex quinta ſecundi ipſius Pergei habebimus ipſam eſſe paralle-lam .e.x. & ex .30. primi Eucli. erit ſimiliter æquidiſtans .d.h. vnde ex .46. primi eiuſ-dem Pergei .h.a. æqualis erit .d.a. + Protrahatur deinde .e.b: d b: x.b. et .h.b. vnde ex .17 lib. de quadratura parabolæ Archimedis, habebimus eandem proportionem ſuper ficiei totalis parabolæ .x.b.e. ad trigonum .x.b.e. quæ portionis .h.b.d. ad ſuum tri-gonũ, eo quod vna quàm alia erit ſeſquitertia, eiꝰ etiã medietates ſic ſe habebũt. +

+

+ Vnde permutando, proportio medietatis totalis parabolę ad medietatem partia lem ipſius, æqualis erit proportioni trianguli g.b.e. ad triangulum .a.b.d. ſed ex .20. primi Pergei, eadem eſt proportio quadrati ipſius . + + g.e. ad quadratum ipſius .a.d. quæ .b.g. ad .b.a. hoc eſt, vt .g.e. ad .a.o. ex ſimilitudine triangu-lorum, & quia .b.g. ad .b.a. eſt ſicut .p. ad .u. ita igitur erit quadrati ipſius .g.e. ad quadratum ipſeus .a.d. + quare .g.e. ad .a.d. erit ut p. ad .n. ex .18. ſexti Euclid. + ſed cum ex .24. eiuſdem proportio trianguli .b.g.e. ad triangulum .b.a.d. compoſita ſit ex proportione .g.e. ad .a.d. er. ex .g.b. ad .b.a. hoc eſt .g.e. ad .a.o. & quia ꝓportio .g.e. ad .a.o. æqualis eſt ei quæ .p. ad. u ex .11. quinti Euclid. + & proportio .g.e. ad .a.d. æqualis eſt ei quæ .p. ad .n. hoc eſt vt .u. ad .q. ergo proportio trianguli .b.g.e. ad trian-gulum .b.a.d. compoſita erit ex ca quę .p. ad .u. & ex ea quæ .u. ad .q. æqualis ergo erit ei, quæ p. ad .q. & ita medietates parabolarum, & eorum dupla. +

+
+
+ +
+
+ + COROLLARIVM. +

+ Proportio maioris portionis ad minorem ſemper erit ſeſquialtera proportioni ipſius .b.g. ad .a.b. eo quod cum ſit proportio totalis portionis ad partialem vt trian-guli .b.g.e. ad .b.a.d. & hæc ſeſquialtera proportioni ipſius .g.e. ad .a.o. hoc eſt vt ip-ſius .b.g. ad .b.a. ideo proportio ipſarum portionum erit ſimiliter ſeſquialtera pro-portioni diametrorum. +

+

+ Deinde ſi protractæ fuerint .b.d. et .g.e. quouſque conueniant in puncto .z. habe bis inter .g.z. et .a.o. duas .g.e. et .a.d. medias proportionales in proportionalitate con tinua, eo quod cum (ex ijs quæ ſupra diximus.). a.d. media proportionalis ſit inter .g.e. et .a.o. & proportio .g.z. ad .g.e. vt ipſius .a.d. ad .a.o. eo quodipſius .g.z. ad .a.d. & ipſius .g.e. ad .a.o. eſt vt ipſius .b.g. ad .b.a. ex ſimilitudine triangulorum, ideo di-ctæ ꝓportiones erunt inuicẽ æquales. + Vnde permutatim ita erit ipſius .g.z. ad .g.e. vt ipſius .a.d. ad .a.o. & ut ipſius .g.e. ad .a.d. +

+

+ Amplius etiam dico, quod proportio pa + + rabolæ totalis ad partialem, eadem eſt, quę cubi ipſius .g.e. ad cubum ipſius .a.d. & ex ſequenti, vt cuborum earundem baſium, eo quod cum ſit, ex .36. vndecimi Euclid. pro-portio cubi ipſius .g.e. ad cubum ipſius .a.d. tripla ei quæ ipſius .g.e. ad .a.d. ideo æqualis erit ei quę trianguli .b.g.e. ad triangulum .b.a.d. cum proportio horum duorum triangu lorum compoſita ſit (vt ſupra vidimus) ex ea quæ .g.e. ad .a.o. & ex ea quæ .g.e. ad .a.d. & hæc medietas illius, ſed trianguli ita ſe in uicem habenr, vt parabolę, + quare ipſæ para-bolæ ſeinuicem habebunt, vt cubi ipſarum baſium. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Cubum fabricare æqualem pyramidi propoſitæ. + AD EVNDEM. +

+ CVbum fabricare æqualem propoſitæ pyramidi quadrilateræ, nullius erit diffi-cultatis, ſuppoſita tamen pro reperta diuiſione cuiuſuis datæ proportionis in tres partes æquales. + Nam ex .6. duodecimi Eucli. patet omne corpus ſerratile d-ui ſibile eſſe in tres pyramides quadrilateras æquales, ſcimus etiam quod cuilibet py-ramidi quadrilateræ poteſt reperiri ſuum ſerratile. + Sit igitur propoſita pyramis qua drilatera .m.g.f.h. cuius ſerratile ita inueniemus, ducendo primum .h.i. parallelam ipſi .g.f. et .f.i. ipſi .g.h. in ſuperficie trianguli .f.g.h. et .m.K. ipſi .g.h. in ſuperficie trianguli .m.g.h. & æqualem dictæ .g.h. ducetur poſtea .K.h. et .K.i. & habebimus cor pus .f.K.g. ſerratile, & triplum pyramidi propoſitæ. + Nunc duplicemus ipſum, du-cendo .K.x. in ſuperficie trianguli .i.k.h. parallelam, æqualemq́; ipſi .i.h. et .m.y. in ſuperficie trianguli .f.m.g. parallelam, ęqualemq́; ipſi .f.g. ducatur poſtea .g.y. et .h.x. quarum vnaquæq; æqualis erit ipſi .f.m. vnde habebimus corpus .f.x. parallelepe-pidum, & ſexcuplum ipſi pyramidi propoſitæ. +

+ +

+ Inueniatur nunc quadratum .u.n. æquale ſextæ parti ſuperficiei .f.i.g.h. quod per ſe facile erit, + deinde accipiatur altitudo corporis .f.x. ducendo vnam perpendicula rem à puncto .m. ad baſim .f.g.h. quę ſit .n.e. qua mediante, cum quadrato .u.n. fabri cetur ſolidum parallelepepidum .u.e. quod erit æquale dictæ pyramidi ex .33. vnde-cimi Euclid. +

+

+ Repertæ nunc ſint duæ mediæ proportionales .r.s. inter .n.e. et .n.p. quarum .s. ſit proximior ipſi .u.p. ex qua .s. ſi conſtitutus fuerit cubus, habebimus propoſitum. +

+

+ Pro cuius rei ratione, cogitemus corpus .u.e. productum eſſe vſque ad .a.o. per lon-gitudem .s. latus dicti cubi, qui quidem cubus ſit .d.b. vnde proportio corporis .u.e. ad corpus .e.o. erit, vt ſuperficiei .p.e. ad ſuperficiem .t.e. ex .33. undecimi, ipſæ verò ſuperficies ſibi inuicem erunt vt .n.e. ad .e.a. ex prima ſexti, + quare proportio corpo ris .u.e. ad corpus .e.o. dupla erit proportioni ipſius .s. ad .n.p. ſed cum ex .33 vndeci-mi, proportio cubi .d.b. ad corpus .e.o. ſit vt quadratũ .q.b. ad quadratum .o.a. & cum proportio .q.b. ad .o.a. dupla ſit ei quæ .q.o. ad .o.t. ex .18. ſexti, erit igitur proportio cubi .d.b. ad corpus .e.o. dupla ei quæ .q.o. ad .o.t. hoc eſt ei quæ .s. ad .n.p. ſed ita erat corporis .u.e. ad corpus .e.o. + quare ex .9. quinti, cubus .d.b. æqualis erit corpori.u.e. hoc eſt pyramidi propoſitæ. +

+

+ Sed ſi oportebit cubum maiorem vel minorem ipſa pyramide reperire, in qua proportione tibi placuerit, + tunc opus erit aliud quadratum inuenire, quod in ea proportione ſe habeat ad quadratum .u.n. quam volueris, quo mediante ſimul cum altitudine pyramidis conſequemur propoſitum. +

+

+ Aduertendum tamen quod fabri-care ipſum corpus ſerratile .k.f.h. & ſo + + lidum .f.x. neceſſarium non eſt, niſi pro demonſtratione. + idemq́; dico de alijs ſolidis, nam pro ſimplici operatione huiuſmodi problematis, abſque ali-qua re neceſſaria ad ſpeculandum, ita faciendum erit. +

+
+
+ +
+
+

+ Data pyramide .m.f.g.h. accipe eiꝰ alitudinem à pũcto .m. vſque ad ſuper ficiem baſis .f.g.h. quæ ſit .n.e. accipe deinde latus letragonicum quadrati . + + u.n. æqualis tertiæ partis ipſius baſis .f.g.h. quod latus ſit .n.p. inter quod, et .n.e. inuentæ cum fuerint duæ lineæ mediæ proportiona es .s. et .r. quarũ .s. proximior ſit .n.p. quæ quidẽ .s. erit latus cubi quæſiti. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ Duplex modus par allelam orizontalem alicui muro propoſito una tantummodo statione ducendi. + AD EVNDEM. +

+ DVcere parallelam orizontalem alicui muro recto propoſito vna tantummodò ſtatione, non ſolum poſſibile eſt ſed etiam facile. +

+

+ Sit exempli gratia murus rectus .a.d. ſitus verò .o.n. + Si cupimus ducere .n.u. parallelam dicto muro, accipiatur quadratum geometricum, ſeu ſcala altimetra vel aliquod ſimile inſtrumentum, quo mediante à ſitu .o. videbimus punctum .q. quod volueris ipſius muri, dexterã verſus, inferius tamen. ipſo .o. vnde + + formatum habebimus triangulum .n.o.q. + Quo facto ad partem ſiniſtrã cum eodem angulo .n.o.q. oporte-bit nos inuenire punctum aliquod .p. in dicta ſuperficie muri, + & tunc habebimus angulum .n.o.p. æqua-lem angulo .n.o.q. vnde angulus .q.n.p. nobis cognitus erit, duoq́; late ra .n.q. et .n.p. erunt inuicem æqua-lia, ex .26. primi Euclid. cum angu-li .q.o.n. et .q.n.o. ſint æquales angu lis .p.o.n. et .p.n.o. & latus .o.n. com mune, vnde angulus .q.n.g. extrinſe cus trianguli .p.q.n. reſiduusq́; ex duobus rectis nobis cognitus erit, etiam & eius medictas .q.n.u. æqua lis angulo .p.q.n. eo quod ex .5. pri-mi, anguli .q.p. ſunt inuicem æquales, & ex .32. eiuſdem, æquales ſunt extrinſeco .q.n.g. & ex 27. n.u. erit parallela ipſi .q.p. +

+
+
+ +
+
+

+ Aliter etiam poſſumus idem efficere, ſumendo duo illa puncta in ſuprem a linea orizontali ipſius muri ad ſuperiorem partem aſpiciendo, quemadmodum ad infe-riorem, quod vnum & idem erit, dummodò non aſpiciamus orizontaliter, eo quod nos oportet ſuperficiem conicam producere, linea viſuali mediante. + cognoſcere au­tem angulum .q.n.p. facile erit, conſtituendo primò inſtrumentum in ſitu trianguli .o.n.q. aſpiciendoq́; punctum .c. in ſuperficie .n.q.o. & ſic in alia parte, exiſtente in-ſtrumento in ſitu trianguli .o.p.n. aſpicere oportet punctum .e. proximum puncto .n. vbi poſſit metiri angulum .c.n.e. +

+

+ Sed ſi ſitus puncti .n. talis eſſet, vt ab eo non poſſet aliquis murum videre ad re-ctos angulos, aſpiceremus punctum .q. ſub orizontali ab oculis noſtris, in orizontali tamen puncti .n. ita quod angulus .o.n.q. rectus exiſtat, quo facto obſeruando angu-lum .n.o.q. eo mediante, medianteq́ue .n.o. cum angulo .o.n.q. cognoſcemus quantitatem diſtantiæ .n.q. idem etiam faciendum eſt cum alio puncto .p. quod volueris, & mediantibus duobus punctis inuicem proximis .c.e. cognoſcatur an- + + gulus .p.n.q. vnde ex methodo .56. + + primi triangulorum Monteregij, cognoſcemus reliqua trianguli .q.p.n. + Conſtituendo poſtea angu-lum .q.n.u. æqualem angulo .n.q.p. propoſitum habebimus. +

+
+
+ +
+
+

+ Si etiam puncta .q.p. lineæ .q.p. orizontali in eodem plano non exi ſterent cum puncto .n. nihil refer-ret, dummodo in pauimento notẽ tur pũcta .c.e. proxima .n. in ijſdem ſuperficiebus triangulorum .n.o.p. et .n.o.q. vnde .n.c. et .n.e. erunt cõ-munes ſectiones dictarum ſuperficierum cum ſuperficie pauimenti ſupra quam fit ſtatio. +

+
+
+
+
+ CONI RECTI DIVISIO A PLANO parallelo baſi ſecundum datam proportionem. + Rapbaeli de Auria. +

+ QVotiescvnqve volueris conum rectum diuidere à plano parallelo ba-ſi ſecundum vnam datam proportionem, nullius tibi erit difficultatis, con ceſſa tamẽ pro inuenta diuiſione cuiuſuis propoſitę proportionis per tres æquales partes. +

+

+ Sit exempli gratia conus rectus .a.b.c. ſecandus vt dictum eſt, accipiatur latus ipſius, quod ſit .a.c. ipſumq́; diuidatur in puncto .d. ſecundum illam proportionem quam deſideras, hoc eſt ipſius .a.c. ad .a.d. quo facto, inter totum .a.c. et .a.d. inuenian tur duæ lineæ proportionales, quarum maior ſit .a.i. + tunc ſi conus .a.b.c. ſectus fue-rit à plano per punctum .i. parallelo baſi, habebimus quod quærebamus. +

+

+ Cuius rei ratio, primò eſt, quia quotieſcunque conus aliquis ſectus fuerit ab ali-quo plano parallelo baſi ipſius, pars ſuperior ſimilis ſemper erit totali cono, quod ita probo, cogitemus conum ſectum eſſe à plano per axem .a.l. vnde ex .3. primi + + Pergei, talis ſectio triangularis erit, quæ ſit .a.b.c. et .b.c. diameter erit baſis. +

+
+
+ +
+
+

+ Imaginemur deinde .K.i. communem eſſe ſectionem huiuſmodi trianguli cum plano parallelo ipſi baſi, + tunc tale planũ, circulare erit ex .4. primi ipſius Pergei .K.i. verò, eius diameter erit, et .a.m. ſuꝰ axis. +

+

+ Cum verò .a.l. ſit perpendicularis ipſi baſi conitotalis, eo quod rectus ſupponi-tur, ideo eadem .a.m.l. erit perpendicula ris eriam ipſi ſecundo plano circulari, ex conuerſa .14. vndecimi Euclid. + vnde ex + + ſecunda definitione eiuſdem libr .a.m.l. efficiet angulos rectos cum duabus .b.c. et .K.i. in punctis .m. et .l. et .k.i. parallela erit ipſi .b.c. ex .28. primi, quod etiam poteſt con cludi mediante .16. vndecimi, cum .k.i. et .b.c. ſint communes ſectiones duorum pla norum cum triangulari. + Deinde ex .29. primi anguli .a.i.m. et .a.c.l. erunt inuicem æquales, idem etiam dico de angulis .a.k.i. et .a.b.c. anguli poſtea ad .a. communes ſunt triangulis .l.a.c. et .m.a.i. vt triangulis .l.a.b. et .m.a.k. + Vnde ex .4. ſexti, eadem proportio erit ipſius .m.i. ad .l.c. & ipſius .m.k. ad .l.b. vt ipſius .a.m. ad .a.l. + Quare ex vndecima quinti, ita erit ipſius .m.k. ad .l.b. vt ipſius .m.i. ad .l.c. & ex .13. eiuſdem, ita erit ipſius .k.i. ad .b.c. vt .m.i. ad .l.c. ſed ipſius .m.i. ad .l.c. eſt vt ipſius .a.m. ad .a.l. quod iam dictum eſt, vnde ex .11. dicta, ita erit ipſius .k.i. ad .b.c. vt ipſius .a.m. ad .a.l. & ex 16. dicti ita erit ipſius .a.m. ad .k.i. vt ipſius .a.l. ad .b.c. + Quare ex definitione ab Eu-cli. poſita in .11, lib. pars coni ſuperior ſimilis erit cono totali. +

+

+ Deinde ſciendum eſt illud quod Euclid. ſcribit in .10. duodecimi lib. hoc eſt, proportio duarum pyramidum inuicem ſimilium, triplicata eſt ei diametrorum + + ſuarum baſium, hoc eſt, quod proportio .b.c. ad .k.i. tertia pars erit proportionis to tius pyramidis .a.b.c. partiali pyramidi .a.k.i. ſed ita eſt ipſius .a.c. ad .a.i. vt ipſius .b.c. ad .k.i. ex .4. ſexti cum trianguli .a.b.c. et .a.k.i. ſint æquianguli, quod ex ijs, quę ſuperius diximus facile compręhenditur. + Quare ꝓportio .a.c. ad .a.i. tertia pars erit proportionis totius coni .a.b.c. ad eius par tem abſciſſam .a.k.i. ſed eadem proportio ipſius .a.c. ad .a.i. erat etiam tertia pars pro portionis ipſius .a.c. ad .a.d. + Quare ex com muni conceptu, proportio totius pyramidis, ad partem abſciſſam, æqualis erit pro-portioni ipſius .a.c. ad .a.d. +

+
+
+ +
+
+
+
+ De differentia caloris Solis propter vaporum altitudinem. + AD EVNDEM. +

+ NOlo, mihi credas, ſed ex rationibus, quas tibi ſcribo conſidera, quod quo tieſcunq; craſſities vel dẽſitas vaporũ, ſeu altitudo, maior eſſet ea, quę nunc re-peritur, + tunc minor differentia eſſet inter maiorem minoremq́; calorem Solis, quam nunc ſentiamus. + Pro cuius rei euidentia, imaginemur in hac ſubſcripta figura, li-neam .o.a. pro ſemidiametro terræ, et .a.c. pro craſſitie vaporum, vt nunc ſe habet, et .a.d. pro maiori craſſitie, imaginemurq́ue lineam .a.b. quaſi perpen-dicularem ad .o.a. quæ abſciſſa ſit in puncto u. à circunferentia .c.u. inferiori prio-rum vaporum. +

+

+ Tunc dico minorem eſſe proportionem ipſius .a.b. ad .a.d. quam ipſius .a.u. ad .a.c. cogitemus ergo protractas eſſe lineas .o.b: d.b: c.u. et .c.n. quæ .c.n. ſecabit .a.u. in + + puncto .i. ex communi conceptu, & + + parallcla erit ipſi .d.b. ex. ſecunda par-te ſecundæ ſexti, vnde ex prima parte ciuſdem, ita eritipſius .b.i. ad .i.a. vt .d.c. ad .c.a. & coniunctim ita erit ipſius .b.a. ad .a.i. vt ipſius .d.a. ad .a.c. & permu tatim ipſius .a.b. ad .a.d. erit, vt .a.i. ad .a.c. ſed cum .a.u. maior ſit ipſa .a.i. vt omne totum maius eſt ſua parte. + maior proportio erit ipſius .a.u. ad .a.c. quam ipſius .a.i. ad .a.c. hoc eſt quam ipſius .a.b. ad .a.d. + Verum igitur eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ De differentia caloris Solis reſpectu altitudinis ipſius. + AD EVNDEM. +

+ QVodà me poſtulas deinde, ita ſe habet. + Inquis enim, quod cum differentia inter maiorem, minoremq́; calorem, oriatur etiam ex differentia maioris quantitatis vaporum ad minorem, per quam quantitatem vaporum rranſit lumen Solis (vt alias etiam tibi dixi) velles nunc ſcire quantitatem ipſius differentię, quæ inter duas Solis datas altitudines ſupra orizontem reperitur. +

+

+ Quapropter imaginemur circulum .a.e. pro magno terræ, et .z.b.d. pro magno vaporum, ſupponatur etiam quod angulus .z.o.d. vel .z.a.b. qui ſunt inuicem fe-rè æquales, ſit angulus diſtantiæ Solis à zenit, z.a. verò ſit ſpiſſitudo vaporum, et .a.b. radius tranſiens per vapores dictos. + nunc + + quæratur proportio, quæ eſt inter .a.b. et .a.z. qua inuenta, angulo .z.a.b. mediante, quæremus eandem mediante angulo .z.a.b. maiore priori, velipſo minore, vnde cogno ſcemus differentiam duarum .a.b. quæ qui-dem inæquales inuicem erunt, eo quod ſup ponatur .a.z. immutabilis, & hoc ita facie-mus. + Imaginabimur .o.b. quæ claudat trian gulum .a.b.o. & quia .a.z. cognita eſt quam Alhazem docetinuenire, cognoſcimus etiã o.a. vt ſemidiametrum terræ, vnde .o.b. et .o.a. duo latera trianguli .a.o.b. cognita erũt ſimul cum angulo .o.a.b. reſiduo duorum re ctorum, eo quod reliquus .z.a.b. datus eſt. + Quare .a.b. cognita erit reſpectu .o.a. et .o.b. et .a.z. quæ eſt eorum differentia. + Nunc ſi idem faciemus cum alia .a.b. ſub diuerſo angulo, habebimus propoſitum. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ NOTABILES ERRORES ORONTII & Tartaleæ. + Cornelio Bitonto. +

+ PArvvs error non fuit, vt putabat Orontius, quodanguli triangulorum æquicrurium inuicem æqualium, baſibus oppoſiti, ijſdem baſibus propor tionales eſſent, cuius opinionis cauſa fuit quod nunquam viderit vel me minerit eius quod Ptolomeus ſcripſit lib. primo Almageſti, vbi de diſpro portionalitate chordarum arcuumq́; tractat, vel quod ſcribit Vitellio lib. primo pro poſitione .35. ſeu lib. quarto, propoſitione .21. quod idem eſt. + Sed nec ego tibi pro ponam id quod ſcribit Nicolaus Tartalea diuiſioni .28. quinti capitis quartæ partis ſuorum tractatuum, eo quod non exactè ſcientificè ſcripſerit, nec vniuerſaliter, quã-uis talis propoſitio poſſit ſcientificè ſcribi, accipiendo .b.c. in eius figura, pro latere octagoni, vnde angulus .a.e.b. duplum foret angulo .b.e.c. collocato poſtea .b.c. in arcu .a.b. punctum .c. medium fuiſſet dicti arcus, et .e.c. diuideret .a.b. per æqualia, ex quinta primi, nec non ad rectos ex .3. tertij, vnde ex .18. primi, clare vidiſſemus non eſſe proportionem .a.b. ad .b.c. vt anguli ad angulum. + Sed vniuerſaliori modo poſſumus hoc ſpeculari. + Nam manifeſtè ſcimus, eandem eſſe proportionem circun ferentiæ ad diametrum in omnibus circulis tam maioribus, quam minoribus. + Sint igitur duo anguli .a.e.b. et .c.e.b. cuiuſuis amplitudinis, quorum latera .e.a: e.b: et .e.c. ſint inuicem æqualia, protrahatur .b.a. et .b.c. + Tunc dico maiorem proportio nem eſſe anguli .a.e.b. ad angulum .b.e.c. quam .a.b. ad .c.b. ducatur enim .b.g. ita faciat angulum .g.b.c. æqualem angulo .e.b.a. protracta poſtea .c.g. quæ idem faciat in puncto .c. vnde .g.b. et .g.c. æquales inuicem erunt ex .6. primi, & quia angulus .a. æqualis eſt angulo e.b.a. ex quinta eiuſdem, ideo ex .32. dicti, et .4. ſexti, horum duorum triangulorum latera, erunt inuicem proportionalia. + Conſtituto deinde .g. centro, & ſecundum ſemidiametrum .g.b. vel .g.c. quod idem eſt, deſcripto circu-lo .b.i.c. necnon circulo .b.c.a. circa centrum .e. ope ſemidiametri .e.b. et .e.a. vn de iſte circulus eritillo maior, cum .e.b. maior ſit .g.b. ex .14. quinti. cum ex .14. tertij a.b. longior ſit .c.b. ſed ex vltima definitione tertij, arcus .b.i.c. et .b.c.a. erunt in-uicem ſimiles, hoc eſt proportio totius cir-cunferentiæ circuli .b.i.c. ad arcus .b.i.c. ea- + + dem erit, quæ totius circunferentiæ circuli b.c.a. ad arcus .b.c.a. ſed proportio diame-tri ad circunferentiam eſt vt diametri ad cir cunferentiam, vt ſupra diximus; + Quare ex proportionum æqualitate, vt ſemidiametri ad circunferentiam erit, vt ſemidiametri ad circunferentiam, & per eandem propor tionum ęqualitatem, proportio .e.b. ad arcũ b.c.a. erit, vt .g.b. ad arcum .b.i.c. & per ean dem æqualitatem, ita erit .a.b. chordæ ad ar cum .b.c.a. vt .c.b. chordæ ad arcum .b.i.c. & permutando, ita erit chordæ .a.b. ad chor dam .c.b. vt arcus .b.c.a. ad arcum .b.i.c. ſed arcus .b.i.c. maior eſt arcu .b.d.c. ex commu­ + + ni ſcicntia. + Quare maior proportio erit acus .b.c.a. ad arcum .b.d.c. quam ad arcum b.i.c. ex .8. quinti. + Vnde ex vltima ſexti et .12. quinti, proportio anguli .a.e.b. ad an-gulum .c.e.b. maior erit quam chordæ, ſiue baſis .a.b. ad chordam ſiue baſim .c.b. +

+
+
+ +
+
+
+
+
+
+ DE CAVSA SVSPENSIONIS NVBIVM in aere contra Antonium Bergam. + Clarißimo Franciſco Venerio. +

+ EGo enim non tantum miror ea quæ mihi ſcripſiſti de opinione Ortenſij quantum quod Antonius Berga putat nubes à Sole ſupenſas teneri, id pla nè falſum eſt, vera cauſa huiuſmodi effectus, alia nulla eſt, niſi earundem raritas hoc eſt, cum rariores ſint ipſo aere ſubiecto, + propterea ſupra ipsũ natant & ſtant ſub eo qui rarior ipſis eſt, eo quod corpora rariora poſita in medio non tam raro, aſcendunt, & denſiora in medio minus denſo deſcendunt. + Nam ſi Sol ipſas nubes ſuſpenſas in aere teneret, hoc interdiu tantummodo fieret, ſed no ctu, cur non deſcendunt vſque ad terram, & in eodem loco ſemper manent? + Scien-dum igitur eſt nubes aſcendere in altum quouſque inueniant aerem eiuſdem ra-ritatis cuius ipſæ ſunt. + Raritas enim & denſitas non ſunt res viſibiles niſi per acci-dens, quemadmodum etiam leuitas, & grauitas, opacitas verò & diaphaneitas ma gis compræhendũtur, opacitas enim ex reflexione radiorum luminoſorum, diapha neitas verò compræhenditur ex penetratione ipſorum radiorum, opacitas autem nu bis non eſt denſitas, cum valde diuerſa ſit denſitas ab opacitate, ſicut raritas ab dia-phaneitate, vt aliàs dixi. + Et quando dicit, quod Sol calefaciendo aerem ipſam nu bem ambientem, rarefaciat eum magis quam ipſam nubem reſpondeo, hoc verum non eſſe, propterea quodradius Solis non multum calefacit ea corpora, quæ ip ſi per mittunt liberum tranſitum. + vnde corpora quanto magis diaphana ſunt tanto minus ab ipſo radio luminoſo calefiunt, ſed ea quæ magis opaca ſunt, magis etiam calefiunt & per conſequens magis rarefiunt, cum calidi ſit per ſe rarefacere, & non attrahere, vt ipſe & ferè omnes alij putant. +

+
+
+
+
+ DE RATIONE EXTENSIONIS FVNIS cuiuſdam libramenti, & de quadam ſimboleita-te circuli cum ellipſi. + Angelo Ferrario Serenißimi Ducis Sabaudia Agrimenſori expertißimo. +

+ TIbi in mentem veniet, quod cum ſuperioribus diebus in villa lucenti, in qua degebat Sereniſſimus Dux noſter, dum viridarium ad æquilibrium reducebas, eſſemus, à te quæſiui an ſcires vnde fieret, vt ſtante libramen-to ad angulos rectos ſupra ſuum pedem, funis quæ extrema eiuſdem li-bramenti cum pede in formam trianguli æquicruris coniungit, magis diſtentus exi-ſteret, quam cum dictum libramentum cum pede obliquum remanet, ita vt huiuſ- + + modifunis cum libramento triangulum ſcalenum conſtitueret. +

+

+ Exempli gratia, ponamus lineam .d.b.c. eſſe libramentum .et .b.e.u. eius pedem, funem autem, qui aliquando cum libramento facit triangulum iſocellum, & aliquan do ſcalenum, eſſe .d.e.c. eſto etiam quod in figura .A. dictus triangulus .d.e.c. ſit iſo-cellus, & in figura .B. ſcalenus. + Tunc quæſiui à te an ſcires rationem, quare funis .d.e.c. in figura .A. eſſet diſtenſus, & in figura .B. laxus quemadmodum vide-bamus. + cum mihireſponderis, neſcio quid, quod nunc memoria teneo, ſed quia pollicitus ſum metibi eam afferre, propterea nunc ad te mitto. + Scias ergo huiuſ-modirationem nihil aliud eſſe niſi quod in figura .A. duæ lineæ .c.e. et .d.e. ſimul è directo iunctæ longiores ſint illis, quę reperiuntur in figura .B. ſed quia funis tam in figura .B. quam in figura .A. vnus, & idem eſt, ideo in figura .B. laxatus eſt, & non in tenſus, ut in figura .A. + Sed vt huiuſmodi veritatis certam notitiam habeas, infraſcri ptum circulum mente concipe .f.e.i. cuius ſemidiameter, æqualis ſit .b.e. & diame-ter ſit .f.i. in quo imaginare eſſe tuum libramentum .d.b.c. & figuras .A. et .B. + + + & pr obabo lineas .d.e.c. figurę .A. lon giores eſſe lineis .d.e.c. figuræ .B. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Imaginemur igitur lineam .b.e. eſſe dimidium minoris axis alicuiꝰ ellipſis cuius quidem figuræ ponamus .d. et .c. centra ipſius circunſcriptionis eſſe, cu ius circunferẽtia, nullidubium eſt, quin extra propoſitum circulum tranſitura, & in vno tantummodo puncto ipſum circulum tactura ſit, qui exiſtat .e. figuræ .A. ſeparatum tamen à puncto e. figuræ .B. + Tunc ſi protracta fue-rit linea .d.e. figuræ .B. vſque ad gi + + rum ellipticum in puncto .g. à quo ad punctum .c. ducta etiam ſit linea g.c. + tunc manifeſtũ erit duas lineas d.e. et .e.c. figuræ .A. ſimul iunctas, æquales eſſe duabus .d.g. et .g.c. ſi-mul poſitis, vt etiam ex .52. tertij Pergei facilè videre eſt, ſed ex .21. primi Euclid. iam certò ſcimus .d.g.c. longiores eſſe .d.e.c. ſiguræ .B. ergo .d.e.c. figu-.A. longiores ſunt .d.e.c. figuræ .B. quod eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+

+ Quod etiam mihinunc circa hoc ſuccurrit, tibi libenter ſignifico, hoc eſt, quod ſicut in ellipſi duæ lineæ .d.e.e.c. figuræ .A. ſimul iunctæ, ſunt ſemper æquales duabus lineis .d.g.g.c. in longitudine, ita in circulo duæ .d.e.e.c. figuræ .A. æquales ſunt in potentia duabus .d.e.e.c. figurę .B. +

+

+ Manifeſtum enim primum eſt ex penultima primi in figura .A. quadratum .e.c. æquale eſſe duobus quadratis ſcilicet .e.b. et .b.c. & quadratum .e.d. æquale duobus .e.b. et .b.d. + Quare quadrata .e.c. et .e.d. æqualia ſunt quadratis .e.b. figuræ .A. et .e.b. figurę. B et .b.c. et .b.d. hoc eſt duplo quadrati .e.a. (ducta cum fuerit .e.a. perpen-dicularis ad .c.b.d.a.) duplo quadrati .a.b. ex penultima primi, & duplo quadrati .b.c. + Sed quadrata .d.e. et .e.c. figurę .B. æqualia ſunt duplo quadrati .a.e. & quadrato a.d. + + & qua drato .a.c. ex eadẽ. + Nunc videndum eſt vtrũ duplũ quadrati .a.e. duplo qua drati .b.a. duplo quadrati .b.c. ſit æquale duplo quadrati .a.e. quadrato .a.d. & cum quadrato .a.c. + Sed quia tam ex vna parte quàm ex alia habemus duplum qua-drati .a.e. + Videndum igitur erit vtrum duplum quadrati .a.b. ſimul cum duplo qua-drati .b.c. ęquale ſit quadrato .a.c. cum quadrato .a.d. ſed hoc manifeſtum eſt .ex .10. ſecundi Euclidis, dato quod punctũ .a. ſit inter .f. et .d. ſed ſi fuerit inter .d. et .b. hoc manifeſtum erit ex .9. ſecundi dicti, nihilominus accipe hunc alium modum. +

+

+ Sit hic ſubſcriptum quadratum .D. ex .a.c. in ſeipſa producta, cuius diameter ſit a.n. protrahanturq́ parallelę .d.h: b.K: l.m.o. et .r.q.s. eiq́; addatur .c.p. ad .a.c. æqua-lis tamen .d.a. ſitq́; protracta .p.u. vſque ad .m.o.u. vnde habebimus .a.n. pro totali quadrato, et .p.s. pro partiali, & æquali quadrato lineæ .a.d. + Videndum nunc eſt, vtrũ hęc duo quadrata æqualia ſint duobus quadratis lineæ .a.b. & duobus lineæ .b.c. duo quadrata lineæ .b.c. ſint .K.o. et .h.l. videndum nunc eſt utrum reſiduum ęquale ſit duobus quadratis lineę .a.b. quorum vnum ſit .m.b. alterum verò .l.p. quod ſupe-rat .l.c. et .s.p. figuræ .D. per ſupplementum .o.t. cui æquale eſt parallelogrammum .h.m. figuræ .D. ſed ſi punctus .a. poſitus fuerit inter .d. et .b. conſtituto quadrato .d.u. omnibus parallelis, vtin figura .C. viderelicet, in qua figura videbimus quadrata .r.n. et .d.r. ęquari duplo quadratorum .l.n. et .r.l. nam in quadrato .r.n. ipſa duo quadra-ta .l.n. et .r.l. capiuntur, reliquum eſt igitur vt videamus an duo ſupplementa .l.t. et .l.s. cum quadrato .d.r. ſint æqualia dictis q́uadratis .l.n. et .r.l. ſed quadratum .d.l. æ qua-tur quadrato .l.n. videndum igitur eſt, an duo ſupplementa .l.t. et .l.s. cum qua + + drato .d.r. ſint æqualia duobus quadra tis .d.l. et .r.l. ſed quadratum .d.l. æqua-tur quadrato .d.r. & ſupplemento .l.t. mediante .q.l. & ſupplemento .r.b. ſup-plementum verò .l.s. ſuperat ſupplemẽ tum .r.b. per quantitatem æqualẽ qua-drato .r.l. + quare duo ſupplementa .l.t. et .l.s. cum quadrato .d.r. æquantur qua drato .d.l. quadrato .l.r. verum igitur eſt duas .d.e.e.c. figuræ .A. æquales eſſe in potentia duabus d.e.e.c. figurę .D. quæ quidem affectio circuli, à nemine fuit adhuc (quod ſciam) detecta. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ DE AVGMENTO PONDERIS CORPORIS ad ſtateram appenſi, & quadam alia demonſtratione, & quibuſdam erroribus Tartaleæ. + Mutio Groto. +

+ SI ea quæ à me audiuiſti non credis, conſidera quæſo libram ſeu ſtateram o.a. cuius centrum non longitudinis ſed ponderum ſit .i. quę ſtatera, vt ori zontaliter conſiſtat, oportebit pondus extremitatis .o. ita ſe habere ad pondus extremitatis .a. ut .a.i. ſe habet ad .o.i. quod te ſcire puto, ima ginemur nunc d uas lineas .a.e. et .o.n. paralle las infinitasq́; & à puncto .n. immobili, & fixo extra ſtateram, tranſeat per .i. linea .n.i.e. + Cogitemus etiam punctum .e. inter ſectionis ipſius .n.i.e. cum .a.e. progredi vniformiter continuòq́; ab .a. per lineam .a.e. vnde punctum .i. interſectionis ipſius .n.i.e. cum .a.i.o. ſemper vicinius fiet puncto .o. nec unquam cum illo vnum erit, quamuis moueatur tempore infinito. + Nunc autem dico, quod cum ſtateram .o.i.a. oporteat ſemper orizontalem eſſe virtute ponderis, o. oportebit pundus .o. in infinitum etiam augeri, quotieſcunq; pondus .a. nunquam diminui voluerimus vel econtra hoc in infinitum diminui, ſi illud nunquam augeri voluerimus. +

+

+ Sedre vera non putabam te indigere aliqua demonſtratione, quod linea .b.h. di-uiſa ſit per æqualia à linea .c.a. cum hæc perpendicularis ſit ab .a. ad baſim .g.d. in triã gulo orthogonio .g.a.d. & cum ſit .b.h. perpendicularis ad .a.o. ex ſuppoſito quæ .a.o. in ſe habet punctum medium baſis .g.d. nec illud anguli recti .a. quod per ſe cla riſſimum eſt, cum iam ſcis .o. eſſe centrum circuli circundantis triangulum .g.a.d. or-thogonium, et .g.d. eius diameter, vnde .o.a. æquabitur ipſi .o.g. quapropter angulus o. ã. g. æquabitur angulo .g. ex quinta primi, + deinde ex .32. eiuſdem, angulus .h. æqua bitur angulo .d. eo quod an gulus .e. rectus eſt, quemadmodum et .a. ſed angulus .d. æqualis eſt angulo .g.a.c. + & propterea angulus .h. erit etiam æqualis angulo .h.a.u. vnde .h.u. æqualis erit ipſi .u.a. ex .6. primi, cum poſtea angulus . + + o.a.d. æqualis ſitangulo .d. ex quin­ta primi erit angulus .a.b.e. æqua-lis angulo .g. ex .32. dicta, eo quod e. rectus eſt, & ex eadem æqualis erit angulo .d.a.c. vnde .u.b. erit æqualis ipſi .u.a. ex .6. dicti, & ideo æqualis eric ipſi .u.h. + Reliqua ve-rò illius propoſitionis credo ex te omnia poſſe ĩtelligere, excepto, vt tibi ſignificaui ſi à pũcto .i. com-muni ipſi .a.c.u. & circunferentiæ, ducta fuerit .i.x. ad pũctum .x. com mune vni parallelæ à pũcto .g. ipſi h.b. & circunferentiæ, quod di-cta .i.x. ad rectos erit ipſi .a.b.d. eo quod cum angulus .a.g.x. æqualis + + ſit angulo .a.h.b. propter æquidiſtantiam dictam, æqualis etiam erit angulo .d. & ar-cus .a.x. æqualis arcui .a.g. vnde angulus .a.i.x. æqualis erit .d. ſed angulus .i.a.d. com-munis eſt triangulis .c.a.d. et .i.a.t. + quare angulus .a.t.i. rectus erit, vt .c. hoc eſt .i.x. per pendicularis erit ipſi .a.d. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed vbitibi ſcripſi circa finem illius epiſtolæ, Tartaleam erraſſe in quinta propo-ſitione primi lib. ſuæ nouæ ſcientiæ, non ſine ratione illud ſcripſi. + Nam, inquit ipſe, nullum corpus æquè graue poteſt in aliquo temporis ſpatio moueri motu naturali, violentoq́; ſimul miſtis. + Vbi decipitur, eo quod non animaduertit incrementum ve locitatis vnius motus, ſimul eſſe cum decremento velocitatis alterius, eodemq́; tem pore, vt manifeſtè patet in itinere corporis, ab ipſo pro exemplo aſſumpto, hoc eſt quod velocitas motus in ſpatio .c.d. creſcit vt naturalis, & decreſcit vt violenta. + creſcit orizontem verſus & decreſcit in remotione à linea .a.b. ſed ſi à puncto .c. ad punctum .d. motus eſſet purè violentus, vt putat Tartalea, corpus illud minimè de-ſcenderet, eo quod uirtus mouens, in .a. poſita, nullo pacto poteſt talem effectum ef-ficere, vnde ab ipſa natura prouenit deſcenſio illius corporis propter grauitatẽ, quã dictum corpus habet in tali medio, aeris ſcilicet, & non ex violentia aliqua. + Sed ſi dixiſſet ipſe, illum motum eſſe purum naturalem, hoc eſſet falſum, eo quod purus naturalis motus alicuius corporis non impediti, extra locum ſuum, ſit per lineam re ctam, & non per curuam, vt videre eſt inter .c. et .d. +

+

+ In vltima propoſitione deinde eiuſdem lib. quæ .6. eſt decipitur ſimiliter, & hæc deceptio oritur ab ignoratione quintæ, & à putando motum naturalem non eſſe cau ſam ipſius deſcenſus per ſpatium .c.d. + Sed quia tibi ſignificaui expeditiorem viam repeririad cognoſcendã proportionem inter .a.h. et .a.e. in vltima propoſitione ſe-cundi lib. ipſius Tartaleæ, ipſam nunc tibi ſcribo. + iam ſcis angulum .h.l.i. diui-ſum eſſe per æqualia ab .P.l. & quod .a.h. et .h.p. ęquales inuicem ſunt ex .6. primi Eu-cli. + vnde .p.i. et .a.h. æquales erunt inuicem ſimiliter, ſed ex .3. ſexti ita eſt ipſius .a.l. ad .l.i. vt ipſius .a.p. ad .p.i. & coniunctim ita erit .a.l.i. ad .l.i. vt .a.i. ad .p.i. ſed .a.l. cogni ta eſt ex eius quadrato, et .l.i. etiam, cum æqualis ſit ipſi .a.i. vnde ex regula de tribus notam habebimus .p.i. reſpectu .a.i. & ita reſpectu .a.e. ſi hypotheſes ipſius Tartaleæ veræ ſunt. +

+
+
+ Alia demonstratio impoßibilitatis diuidendi per æqualia proportionem ſuperparticularem in diſcretis. + AD EVNDEM. +

+ QVod à me poſtulas, hoc eſt ſcientiam impoſſibilitatis diuidendi per æqualia proportionem ſuperparticularem in numeris ſatis à Campano in .8. octaui potes habere, Iacobus Faber Stapulenſis etiam idem tractat in libello ſuę muſicæ demonſtratæ. + Sed ſi etiam alia via idem deſideras, quamuis longiori, nihilomi-nus vniuerſaliori, conſidera duos numeros .g. et .h. inuicem relatos ſecundum pro-portionem ſuperparcicularem, quam volueris. + Tunc dico impoſſibile eſle, vt per æqualia diuidatur, quod ſi dixeris poſſibile eſſe, ſit per te .K. medius numerus + + proportionalis inter .g. et .h. + quare .g. et .h. non erunt minimi in ea proportione, quia vnitas diuiſibilis eſſet ſi .g.h. minimi fuiſſent, quod non conceditur, ſint igitur mini mi in dicta proportione .a. et .b. quorum differentia erit vnitas, vt ſcis, ſitq́; .c. quadra tum ipſius .g. et .d. quadratum ipſius .K. + tunc clarum erit ex .11. octaui, quod propor-tio ipſius c. ad .d. eadem erit quæ .g. ad .h. hoc eſt vt ipſius .a. ad .b. vnde ſi vnus termi. norum .a. vel .b. eſſet quadratus, reliquus etiam quadratus eſſet ex .22. octaui, & ex 16. eiuſdem, inter .a. et .b. reperiretur aliquis medius numerus proportionalis, quod fieri non poteſt ex hypotheſi, cum inter .a. et .b. nullus ſit numerus, quia differunt in ter ſe per vnitatem tantummodo. + Nunc autem cum nullus numerorum .a. vel .b. qua dratus ſit, ponatur quod .f. quadratus ſit ipſius .b. et .e. ſit productum ipſius .a. in .b. vn de ex .18. ſeptimi, proportio ipſius .e. ad .f. erit vt. ipſius .a. ad .b. hoc eſt vt ipſius .c. ad d. quapropter .e. erit quadratus ex .22. octaui, cuius latus tetragonicum eſſet mediũ proportionale inter .a. et .b. ex .20. ſeptimi, quod eſt impoſſibile, vt iam dixi, cum .a. et .b. ſint inui cem conſequentes, vnus poſt alium immediatè. +

+

+ Superius enim dixi hunc modum eſſe vniuerſalem, hoc eſt quod hac methodo poſſumus in cognitionem vcnire, quod non ſolum in duas æquales partes diui- + + di non poſſit, ſed nec in tres, nec quatuor nec quot vo lueris. + Primum enim quod non in tres diuidatur à te ipſo cognoſces ope cuborũ vice quadratorũ, opevero cenſuũ cẽſuũ, vel qui cognouerit eam proportionẽ eſſe indiuiſibilem per æqualia, illicò etiam cognoſcet indiuiſibilem eſſe per quatuor partes, ope verò pri-morum relatorum, cognoſcet non eſſe diuiſibilem per quinq; partes, & ſic de cęteris, ſed mediantibus ijs quas ſcripſi de iſtis dignitatibus in libro Thęorematũ arithmeticorum. +

+
+
+ +
+
+

+ Id autem quod Illuſtriſſimus Daniel Barbarus ſcri bit in quinta parte ſuæ perſpectiuæ, ſi ſupra aliquo im mobili, atque magno pariete facere volueris, te opor tebit hoc ex reflexione radij ſolaris à ſpeculo plano perficere. +

+
+
+
+
+ DE INVENTIONE DIAMETRI circuli circunſcribentis triangulum. + Francbino Triuultio. +

+ QVod mihi nunc proponis eſt triangulum, cuius baſis cum angulo ſibi op poſito dantur. + Vellesq́; diametrum circuli apti eum triangulum circnn-ſcribere inuenire in diſcreto. +

+

+ Sit igitur triangulum .a.b.g. cuius baſis .b.g. ſimul cum angulo .a. ei op-poſito data ſit in numeris. + Imaginetur ergo circulas circunſeribens ipſum triangu-lum .b.p.g.q. cuius diameter ſit .q.p. perpendicularis eius baſi .b.g. vnde .b.g. diuiſa erit per æqualia ab ipſo diametro in puncto .m. per tertiam tertij, protrahatur etiam + + e .g. vnde angulus .g.e.q. æqualis erit angulo .b.a.g. portionis, cum duplus ſit angulo q.p.g. medietati anguli ipſius portionis ex .19. tertij, ita quod angulus .q.e.g. nobis cognitus erit, & ſimiliter arcus .g.q. & conſequenter ar-cus .p.g. reſiduum medij circuli, & ſic .m.g. eius ſinus re + + ctus, & etiam chorda .p.g. vt dupla ſinus dimidij arcus .p.g. & ſic .p.m. eius ſinus verſus, vel vt tertium latus trian guli orthogonij .p.g.m. vnde nobis cognita erit propor tio ipſius .b.g. (quæ dupla eſt ipſi .m.g.) ad .m.p. & quia productum .p.m. in .m.q. æquale eſt ei, quod fit ex .b.m. in m.g. ex .34. tertij, quapropter nobis cognita erit pars q.m. quæ cum .p.m. complet totum diametrum .q.p. vn de nobis cognita erit proportio ipſius .b.g. ad .q.p. qua mediante cognoſcemus diametrum ſecundum partes il las quibus propoſita ſuerit .b.g. +

+
+
+ +
+
+

+ Hoc autem problema non in numeris ſed in continuo ab Euclid. ponitur in .32. tertij. +

+
+
+ De inuentione alterius trianguli conditionati. + AD EVNDEM. +

+ QVotieſcunque etiam inuenire voluerimus triangulum aliquem, puta .n.q.o. æqualem triangulo .t. (exempli gratia) propoſito, qui habeat angulum .n. æ-qualem angalo .a. dato, latera vero continentia ipſum angulum .n. ſint inuicem pro-portionata vt .x. et .y. ita faciemus, accipiemus lineam .n.m. cuius volueris magnitu-dinis, ſupra quam conſtituemus triangulum .m.n.p. æqualem triangulo .t. hac metho-do, hoc eſt prolungando latus .r.z. trianguli .t. quod ſit .r.e. ita vt duplum ſit ipſi .r.z. ducendo poſtea .c.e. habebimus ex .38. primi triangulum .t. eſſe dimidium totius trianguli .r.c.e. deſignabimus deinde ex .44. dicti ſuperficiem .p.n.m.b. parallelo grammam æqualemq́; triangu lo .r.c.e. habentem angulum . + + n. æqualem angulo .a. ducatur poſtea .p.m. & habebimus triã gulum .m.n.p. æqualem .t. cum angulo .n. æquali angulo .a. pro ducatur poſtea .n.p. ita vt .n.K. ſe habeat .ad .n.m. quemadmo dum .x. ad .y. quod erit facilli-mum producendo .n.m. et .n.K. indeterminatè ſi oportuerit, + deinde eas ad æqualitatem ſe-cando ipſis .x. et .y. efficiendo exempli gratia quod .n.i. ſit æqualis ipſi .x. et .n.u. ipſi .y. du cendo poſtea .u.i. deinde à puncto .m. ducendo .m.K. æquidiſtanter .u.i. ex .31. primi. + & ſic habebimus ex .4. ſexti proportionem .x. ad .y. eſſe inter .n.K. et .n. + + m. inuenies poſtea ex .9. eiuſ- + + dem lineam aliquam mediam proportionalem inter .n.K. et .n.p. quæ ſit .n.o. duces poſtea o.q. parallelam ipſi .m.K. & ha bebis propoſitum, eo quod ſit proportio trianguli .n.m.K. ad triangulum .n.m.p. vt .n.K. ad .n.p. ex prima ſexti, duo triã guli .m.p.n. et .n.q.o. æquales erunt inuicem, ex .17. eiuſdem & ex .9. quinti, & proportio .o.n. ad .n.q. erit, vt .x. ad .y. ex .11. dicti, cum ex .4. ſexti ſit vt .n.k. ad .n.m. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ De producto conditionato. + AD EVNDEM. +

+ PRoponis deinde mihi duas rectas lineas, vni quarum, vis vt aliam quandam di-rectè coniungam, ita quod productum huius aggregati in lineam adiunctam æquale ſit quadrato alterius. +

+

+ Vt exempli gratia ſi fuerint duæ lineæ .e.d. et .e.f. opor-teretq́; nos ad lineam .e.f. aliam lineam puta .f.c. vel .e.b. iũ­ + + gere, ita longam, vt productum totius compoſiti .e.c. vel .f.b. in .f.c. vel .e.b. eſſet æquale quadrato ipſius .e.d. +

+
+
+ +
+
+

+ Hoc enim nu llius eſſet difficultatis, eo quod quotieſcũ-que .e.d. coniuncta erit cum .e.f. ad rectos, diuiſaq́; per me dium à puncto .a. à quo ducta .a.d. deinde ſecundum ſemi-diametrum .a.d. deſignato circulo .b.d.c. & protracta .e.f. à qua volueris parte vſque ad circunferentiam in pũcto .c. ſeu in puncto .b. habebimus intentum, eò quod ſi produ-cta fuerit .e.f. etiam ab alia parte, vſque ad circunferentiam, habebimus .b.e. æqua-lem ipſi .f.c. ex communi conceptu, & productum .e.c. in .e.b. æqualem quadra-to ipſius .e.d. ex .34. tertij, cum ex .3. eiuſdem .e.d. medietas ſit chordæ arcus dupli b.d. +

+

+ De lapſu verò lapidis verſus mundi centrum, dum ipſum attingere, ac præterire poſſet, de quo me interrogas. + Dico Nicolaum Tartaleam, nec non Franciſcum Maurolicum rectè ſenſiſſe, malè verò Alexandrum Piccolhomineum, & exemplum Maurolici optimum eſſe, quod tamen ſi capere non potes, crede ſaltem authoritati bus talium virorum, qui tantum in ijs ſcientijs ſuperant ipſum Alexandrum Piccol-homineum, quantum à Sole cætera ſuperantur aſtra. +

+

+ Lapis igitur ille tranſiret centrum, reddiretq́;, cum diminutione tamen motus im preſſi, eo fermè modo vt ſcribunt iudicioſiſſimi illi viri, donec poſt multas reddi-tiones ſurſum, deorſumq́; quieſceret circa centrum mundi. + Lucidioris tamen intelli­ + + gentiæ gratia cogita ſilum illum (exempli adducti ab illis doctiſſimis viris) cui pon dus appenſum eſt, æqualem eſſe axi orizontis, hoc eſt eius extremitatem immobi-lem eſſe in primo mobili, & in ipſo zenit tui orizontis, + tunc arcus motionis ipſius la pidis per tantum interuallum, quantum eſt diameter terræ, inſenſibiliter differret à linea recta, & cum lapis diſtans à centro mundi per ſemidiametrum terræ, iret re-diretq́;, vt ſcis, ergo idem faceret ſi ſilum longius eſſet per dictum terræ ſemidia-metrum, ita vt poſſetipſum centrum attingere, nam differentia illa ſemidiametri terræ, ferè nulla eſt reſpectu ſemidiametri ipſius primi mobilis. +

+
+
+
+
+ AN PENTAGONVS AB ALBERTO DVRERO deſcriptus æquiangulus ſit. + Conrado Neubart. +

+ SI non credis Pentagonum ab Alberto Durero ſuper datam lineam deſi-gnatum, æquiangulum non eſſe. + Fingamus hic ſubiectam ſiguram ſimi-lem ei quæ à Durero ponitur, in qua primò, ducta ſit linea .o.a. & habe bimus angulum .a.o.b. graduum .60. talium qualium duo recti fuerint gra .360. vel .30. talium qualium duo recti fuerint .180. nam ex ſuppoſito, arcus .a.b. eſt ſexta pars totius circunferentiæ, angulus vero .b.o.d. rectus eſt, eo quod .b.o.q. rectus etiam ſit, + quare angulus .d.o.a. reſiduus ex recto erit graduum .60. talium, ut rectus eſt .90. angulus verò .o.a.c. erit gra .15. eorundem. +

+

+ Ducatur deinde perpendicularis .a.e. ad .o.d. quæ vt ſinus anguli .a.o.e. erit par-tium .86602. talium qualium .a.o. erit .100000. quæ quidem .o.a. vt chorda arcus .a.o. eſt partium .51762. talium qualium .a.d. vel .a.c. ſemidiameter eſt .100000. +

+

+ Nam ſinus dimidij arcus .a.o. (exi ſtente .a.o. graduum .30.) eſt partiũ . + + 25881. ex quo .a.e. erit partium .44827. talium qualium .a.d. erit 100000. vnde angulus .a.d.o. cuius ſi nus eſt .a.e. erit graduum .26. min .38 qui quidem angulus, ſumptus cum an gulo .a.o.d. erit gra .86. min .38. + Dem pta denique hac ſumma ex duobus rectis gra .180. reliquum erit gra .93. min .22. ideſt angulus .o.a.d. cui addi tus cum fuerit angulus .o.a.c. gra .15. talium, habebimus angulum .c.a.d. graduum .108. min .22. exuperantem verum angulum pentagoni per min .22. vel ſic, cum inuentus fuerit angu-lus .a.d.o. gra .26. min .38. ſi ex vno re cto demptus fuerit, relinquetur an-gulus .d.a.e. gra .63. min .22. qui qui-dem collectus cum fuer it cum angu-lo .e.a.o. reſiduo ex re cto dempto angulo .a.o.e. grad .60. qui .e.a.o. eſt grad .30. & + + etiam collectus cum angulo .o.a.c. grad .15. hi tres anguli efficient angulum .d.a.c.d. ctum grad .108. min .22. +

+
+
+ +
+
+ Examinatio anguli .u. +

+ Ducatur .d.n. quam quidem .d.n. cognoſcemus vt ſinus anguli .d.o.n. gra .45. nam angulus ei contrapoſitus .q.o.p. eſt dimidium recti, + quare .d.n. erit partium .70710. talium qualium .d.o. fuerit .100000. ſed .d.o. eſt partium .115270. qualium .a.d. eſt .100000. nam .e.d. vt ſinus anguli .e.a.d. gra .63. min .22. eſt partium .89389. o.e. ve-ro eſt partium .50000. talium qualium .a.o. eſt .100000. vt ſinus anguli .e.a.o. gra .30. ſed vt .a.o. eſt partiũ .51762. + hoc eſt vt .a.d. eſt .100000. ipſa .o.e. erit partiũ .25881 quæ iuncta cum fuerit cum .e.d. efficiet .d.o. partium .115270. vt dictum eſt, quapro-pter cum .d.n. ſit partium .70710. talium qualium .d.o. fuerit .100000. ipſa .d.n. erit partium .81507. talium qualium .d.o. erit .115270. ideſt qualium .d.a. vel .d.u. erit 100000. quæ quidem .d.n. eſt ſinus anguli .d.u.n. graduum ſcilicet .54. 36. cuius du-plum erit gra .109. mi .12. debebattamen eſſe .108. m.o. +

+ Examinatio anguli .d. +

+ Accipe angulum .a.d.o. gra .26. + + min .38. vt ſupra, cui applica angu-lum .o.d.n. gra .45. min .o. ſimul cum angulo .u.d.n. reſiduo ex recto gra duum .35. minu .24. & conficies an-gulum .a.d.u. grad .107. minu .2. & habebis propoſitum, quem tamen oportebat eſſe gra .108. min .o. +

+
+
+ +
+
+

+ Quod autem omnia rectè ſuppu-tata ſint, ex ſumma omnium angulo rum patere poteſt. + nam collectis om nibus quinque angulis .a.c.d.f.u. ſi-mul, hoc eſt grad .108. minu .22. cum gra .107. min .2. cum grad .12. effi-cient grad .540. min .o. ſumma æqua lis ſex angulis rectis. +

+ +
+
+
+
+ ALIA DEMONSTRATIO NONÆ, ET DECIMÆ ſecundi Euclidis. + Petro Catenæ. +

+ QVamvis nona ac decima ſecundi Euclid. aliter à Comandino & Mau-rolico demonſtratæ fuerint, nihilominus mihi etiam viſum eſt non nihil meo moræ in eas tibi ſcribere, vt ſenſibiliter quoque cognoſcas il-las veras eſſe. +

+

+ Eſto linca.a.b. pro nona propoſitione, diuiſa per æqualia in .c. per inæqualia verò in .d. quadratum autem .a.d. ſit .d.e. quadratum verò .d.b. ſit .d.i. quadratum .a.c. ſit .c.f. & quadratum .c.d. ſit .c.K. clarum enim erit .K.h. æqualem exiſtere ipſi .a.c. ſeccetur igitur .e.h. in .g. ita vt .h.g. ęqualis exiſtat ipſi .K.h. vnde .g.e. æqualls erit c.d. perficiatur etiam quadratum .h.n. vnde in totali quadrato .a.h. habe bis duplũ quadrati partis .c.d. nempe .c.K. et .f.g. & quadratum .a.u. cum gnomone .u.g.h.k. cui deficit quadratum æquale .d.i. quadrato, vt ſint etiam duo quadrata partis .a.c. +

+

+ In decima aũt propoſitione, quadratũ totalis lineæ .a.d. ſit .d.e. & lineæ .b.d. ſit .b.i. et c.d. ſit .d.n. et .a.c. ſit .c.f. et .f.e. ſit .e.u. vnde .n.u. æquale erit quadrato .b.i. vnde in qua drato totali .a.h. videbis duo quadrata æqualia .f.c. et .g.k. partis .a.c. & quadratum .c.K. cum gnomone .n.f.e.g. cui addito quadrato .b.i. habebis duplum quadrati partis .c.d. +

+
+ +
+
+
+
+
+ DE STELLA CASSIOPEIÆ. + Annibali Raymundo Aſtrologo Peritißimo. +

+ POstqvam tua doctiſſima ſcripta perlegi, conſideraui, quod ſi à mul-titudine exhalationum in regione elementari acciderit anno .1572. & 1573. vt totos ſex menſes ab omnibus per vniuerſum terrarum orbem viſa fuerit ſtella illa, quæ eſt in angulo ſeptentrionali quadrilateri Caſſio­ + + peiæ tam lucida, vt ipſo lucifero videretur rutilantior atq; cæterarum (abſque vlla aſpectus diuerſitate) magis ſcintillans. + Quî fieri poterat, vt ſtellæ quæ ab illa pa-rum diſtant, alioqui multo maiores, non etiam illa clariores apparuerint? + ſed ſi ali-quis diceret eam exhalationem non ita fortaſſe dilatari, vt inter nos, & aliam ali-quam ſtellam interponeretur. + Tunc ego reſponderem neceſſariò ſequi debere ta-lem exhalationem, tantam latitudinem occupare, quod aliquibus populis aliam aliquã ſtellã circunuicinãhac ipſa de qua mentionem ſecimus redderet lucidiorem. + Sed cum hoc perſpectum fuerit nulli, ſequebatur lucem illam ab ipſis exhalatio-nibus elementaribus haud poſſe oriri: + quod nobis ſcintillatio illa maxima perma-gno fuit inditio, ſi phas eſt credere, quo magis aliquod coeleſte corpus ſcintillat, eo longius à nobis diſtare. +

+

+ Verum quoniam efflagitaſti à me vt aliquid circa huiuſce rei ſpeculationem tibi ſcribam, idcirco tibi morem gerere volens paucis ſubiungam. +

+

+ Conſidera primo hanc ſubſcriptam primam figuram, in qua .c.a.e. ſignatur pro Globo terreſtri cuius .i. centrum ſit et .u.o.n. pro conuexo ignis, ſed .K.x.s. pro orbe octauo .x. autem pro ſtella iam ſuperius dicta, quæ ſemper fuit, eſt, & erit, quamuis cæteris tribus nunc obſcurior ſit. + Accipiantur deinde duo loca in ſuperſicie terræ, quę ſint .c. et .e. diametraliter inuicem oppoſita, ita quod circa eorum orizontes poſ ſibile ſit ſtellam .x. videre, radijs ipſius ſtellæ mediantibus .x.n.e. et .x.u.c. quorũ par-tes .n.c. et .u.e. ita breues ſint, reſpectu eorum totorũ, vt vix ſexcenteſima pars ſit vna quæq; illarum, nec non .c.e. ita breuis reſpectu ſemidiametri octauæ ſphæræ, quod vix ſit vna ex partibus decemmillibus, vt ſcis, ſequitur quod recta terminata ab .u. et .n. minor ſenſibiliter non ſit ipſo terræ diametro .c.e. cum duo hæc interualla ex triangulorum ſimilitudine ſe habeant vt .x.i. ad .x.o. hoc eſt ferè vt .602. ad .601. vn-de anguli .n.e.c. et .u.c.e. à rectis minime differre videbuntur, cum eorum differen-tia certo modo minima ſit. + ductę poſtea fuerint duæ diagonales .e.u. et .n.c. termi-nabũt angulos .n.e.u. et .e.n.c. inuicẽ ferè ęquales, idẽ aſſero de angulis .u.c.n. et .e.u.c. +

+

+ Supponatur nunc primò tuam exhalationem ſublimatam eſſe ad ſupremas par-tes elementaris regionis circum circa lineam .o.i: + tunc clarum eſſet quod ſi ratione hu iuſmodi exhalationis ſtella .x. ita lucida viſa fuerit tam aſpicientibus ab .e. quam ab c. exhalatio minoris latitudinis quam .u.n. eſſe non poterat, hoc eſt, quam terræ dia-meter, cum idem in longitudine ferè ſit, ſed punctum .u. ſatis videri poteſt ab oculo in .e. & punctum .n. ab oculo in .c. vt alias tibi probaui, ratione refractionis radiorum per diuerſa diafana tranſeuntium. + Nunc producti cum fuerint ij duo radij .e.u. et .c.n. vſque ad octauum orbem ad puncta .s. et .K. reliquum erit nos videre quantitates graduum arcus .s.x. et .k.x. ſed .s.x. ſubiacet a ngulo .s.e.x. et .k.x. angulo .k.c.x. qui qui quidem anguli nihil differunt ſenſibiliter ac ſi eſſent in centro .i. + Et cum ſuperius di-xerimus angulos .s.e.x. et .k.c.x. ſenſibiliter mi nime differre ab angulis .c.n.e. et .e.u.c. ſi cognouerimus quantitatem iſtorum, cognita etiam nobis erit quantitas ill orum. +

+

+ Cum igitur ſemidiameter elementaris regionis maior ſit ſemidiametro terræ, vt 33. ad vnum, & cogitata .c.n. vt dicta ſemidiameter, quia ſenſibiliter ab ea minime differt, nunc ſi ſupponatur dicta .n.c. vt baſistriãguli orthogonij eſſe partiũ .100000 & dixerimus ſi .c.n. vt partium .33. præbet nobis .c.e. duarum partium, quid nobis pręſtabit eadem .c.n. vt partium .100000. vnde proueniet nobis .c.e. vt partiũ .6060. cuius angulus .c.n.e. erit graduum .3. & min .29. ita etiam erit angulus .k. e .x. cuius ar- + + cus .s.x. eorundem graduum erit, + + & minutorum. + idem dico de arcu .x.k. + Sed circa dictam ſtellam om-nes aliæ non diſtant huiuſmodi in teruallo. +

+
+
+ +
+
+

+ Nihilominus nec tu nec alij pe ripatetici qui hanc ſequuti ſunt opinionem exhalationum, ad ſer uandam nullitatem diucrſitatis aſpectus, affirmant poſſe tam lon ge à terra aſcẽdere exhalationes, imo nec attingere ſupremas tertię regionis a eris partes, ita ut non in-grediãtur ſuum igneũ orbem, qui quidem orbis ſecundum illorum opinionem incipit non valde lon-gè à ſuperſicie terræ, vt in mea conſideratione contra Antonium Bergam probaui, ſed demus, dictæ exhalationes aſcenderint per decem ſemidiametros terræ, diſcurrendo poſtea ſic, cum .c.n. ut decem, nobis dat .c.e. vt duo, ꝗd dabit nobisipſa .c.n. vt .100000. & proueniet nobis .c.e. vt .200000. cuius ſinus angulus erit gra .11. mi .32. & ita erunt anguli .s.e.x. et .k.c.x. & ſic eorum arcus .s.x. et .k.x. ſed quis vnquam dubitabit in tanto interuallo à dicta ſtella non fint aliæ multæ ipſa maiores? + li-neas vero .e.o.r. et .c.o.t. duxi, vt videres effectum maioris aſpectus diuerſitatis ab oculis .e. et .c. in cir-culo altitudinis quando .o. fuiſſet punctum illud lucidiſſimum, & non .x. +

+ +

+ At poterit aliquis mihi obijcere quod cum .i.o. fuiſſet longior .i.e. per decem vi-ces tantummodo, exiſtente oculo in .e. uel .c. per gradus .90. ab .a. + tunc punctus .u. vel n. ab ipſo oculo non videretur ob terræ globoſitatem. + Imaginemur igitur à puncto u. recta .u.b. tangens quartam .a.e. in puncto .b. vt in ſecunda figura videre eſt, in qua ducantur .c.b: i.b: et .i.u. quæ .i.u. ſecabit arcum .c. + + b. in puncto .p. per æqualia et .c.b. ſimiliter in pun-cto .y. quod nulli dubium eſt, cum .c.u. æqualis ſit .u.b. ex .35. tertij Euclidis, + unde ex octaua primi an-gulus .c.i.u. æqualis erit angulo .u.i.b. & ideo arcus .c.p. æquabitur arcui .p.b. ſed ex .4. primi .c.y. æqua lis erit ipſi .y.b. +

+
+
+ +
+
+

+ Nunc ſuppoſita .c.i. decima parte ipſius .c.u. nemi ni dubium erit quod cum .u.i. ſubtendatur angulo recto .u.c.i. (iam ſupra diximus angulum .c. ſenſibi-liter minime differre à recto) ipſa vt ſinus totus erit partium .100000. cuius quadratum cum diuiſum fuerit in partes æquales centum & vnã, illarum vna æqualis erit quadrto .c.i. reliquę vero quadrato ip-ſius .u.c. ex proportione duplicata quadratorum ad eam quam continent eorum latera. + Sed quadra-tum ipſius .u.i. eſt partium .10000000000. + quare quadratum .c.i. erit .99009900. cuius radix .c.i. erit partium .9950. vnde quadratum ipſius .c.u. erit partium .9900990100. cuius radix .u.c. erit partiũ 99500. vnde angulus .c.i.u. erit graduum .84. & mi nu .17. & angulus .c.u.i. qui reſpondet ſinui .c.i. erit gra .5. & min .43. cuius duplum, hoc eſt angulus .c.u.b. erit grad .11. min .26. æqualis ferè angulo iam ſupradicto. + ſed .c.y. ſinus anguli .c.i.y. erit ſimiliter partium .99500. talium vt .c.i. ſunt .100000. ſed vt c.i. eſt partium .9950. + tunc .c.y. erit partium .9900 hoc eſt quaſi decima pars ipſius .c.u. + quare ſi ocu-lus in .e. non videbit punctum .u. hoc punctum be-ne videbitur ab oculo in .b. abſque ſenſibili dimi-nutione anguli in puncto .u. vt probauimus. +

+
+
+
+
+ DE MAGNITVDINIBVS FIGVRARVM iſoperimetrarum. + Domino Ioanni Mariæ Agatio. +

+ QVamvis à Theone ſupra Ptolomei Almageſtum ſufficienter traditum ſit de magnitudinibus figurarum iſopetimetrarum, nihilominus vt tibi morem geram, ea nunc ſcribo, quæ mihi in mentem venerunt contra Alexãdrum Piccolhomineum, antequã aliquid ipſius Theonis vidiſſem + + Alexander Piccolhomineus in libro primo de mundi ſphæra vbi tractat de cęliro-tunditate, ita inquit. +

+ + Oltre di queſto, douendo il decimo cielo contenere & in ſe chiudere tutte le co-ſe, è conueneuol coſa il penſare, che foſſe fatto di quella più capace figura che eſ-ſer poſſa, la qual è la figura rotunda, però che ſi può trar da molti luoghi d'Euclide che ſi come ſe noi ciimmagineremo più figure ſuperficiali talmente che tutte le li-nee de l'vna congionte inſieme, ſieno vguali à tutte le linee pur inſiememente com poſte di qual ſi voglia de l'altre figure, ne ſeguirà, che quella figura ſarà più capa-ce la qual haurà manco angoli, & quella capaciſſima che ſarà ſenza alcuno come è la figura circolare, & c. + +

+ Cogitemus igitur primò de triangulo æquilate-ro & quadrato iſoperimetris, ſit enim triangulus æ-quilaterus .o.b.g. quadratum verò .b.l. quorum pe-riferiæ inuicem æquales ſint. + Dico quadratum ma- + + ioris ſuperficiei eſſe ipſo triangulo. + Accipio pri-mum lineam .f.h. eiuſdem longitudinis quæ vnius periferiæ dictarum figurarum, quam punctis .r.K. mediantibus diuido in tres ęquas partes, in quatuor verò mediantibus punctis .l.x.i. vnde proportio to-tius .f.h. ad .K.h. erit vt .l.h. ad .i.h. ideſt tripla, & per 16. quinti erit .f.h. ad .l.h. vt .k.h. ad .i.h. per .19. verò f.h. ad .f.l. vt .K.h. ad .K.i. ſed .f.l. eſt quarta pars ip-ſius .f.h. ergo .k.i. erit quarta pars ipſius .k.h. + Coniũ gantur enim ambo iſtæ figuræ vt hic inferius vides, vnde .a.g. erit quarta pars ipſius .b.g. diuiſa poſtea .b.g. per æqualia in .c. erit .a.c. æqualis .a.g. + Ducatur deinde .o.c. quę per .8. primi, nec ex definitione, perpendicularis erit ipſi .b.g. ergo etiam quadratũ b q. ſupra .b.g. producoq́; .o.c. vſque ad .m. nam nul li dubium eſt quin .o.c. breuior ſit .o.g. ex .18. vel .48 primi cui æquatur .q.g. diuido etiam .c.m. per æqua lia in puncto .e. ducoq́; t.e.p. æquidiſtantem .b.g. vnde habebimus duo quadrata .e.g. et .e.b. ſed quadratum .b.l. æquatur quadrato ipſius .c.a. cum duplo illius quod fit ex .b.c. in .c.g. vt patet ex .9. ſecundi, hoc eſt æquatur quadrato .c.a. & re-ctangulo .t.g. + Deinde vt ſe habet .p.g. ad .o.e. ita ſe habet .u.p. ad .u.e. ex ſimilitudine triangulorum. + Sed .p.g. maior eſt ipſa .o.e. cum .p.g. æqualis ſit .e.m. + quare triangu-lus .u.g.p. maior erit triangulo .o.e.u. ex .17. ſexti. + Similiter dico maiorem eſſe trian gulum .b.d.t. triangulo .e.o.d. vnde ſequitur rectangulum .t.g. maiorem eſſe triangu-lo .b.o.g. ſed quadratum .b.l. eſt etiam maior ipſo rectangulo .t.g. ex quadrato ipſius c.a. vt diximus, tanto igitur maior erit triangulo .b.o.g. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Poſſumus etiam probare quod periferia quadrati æqualis triangulo æquilatero minor ſit periferia ipſius trianguli æquilateri. + Cogita triangulum æquilaterum hic ſubſcriptum .d.l.q. cuius baſis .l.q. diuiſa ſit per æqualia à perpendiculari .d.o. deſcri­ptũq́; ſit rectangulum .o.g. quod æquale erit triangulo .d.l.q. ſed periferia trianguli maior eſt periferia rectanguli, nam .l.q. æqualis eſt .o.q. cum .d.g. ſed .q.d. maior eſt .o.d. ex .18. primi, vnde .l.d. maior etiam .q.g. cum ex .34. dicti latera oppoſita ipſius re ctanguli ſint inuicem æqualia, accipiamus poſtea .e.c. æqualem .o.d. et .c.h. indire-ctum æqualem .o.q. circa quem diametrum .e.h. intelligatur circulus .e.i.h.k. et. à pun­cto .c. dirigatur perpendicularis .k.i. ad .e.h. vnde ex .3. tertij .c.i. æqualis erit .c.k. & ex 34. quod fit ex .c.i. in .c.k. hoc eſt quadratum ipſius .c.i. æquale erit ei quod fit .ex .e.c. in .c.h. hoc eſt rectangulo .g.o. hoc eſt triangulo .d.l.q. ſed .e.h. eſt dimidium perife-rię ipſius rectanguli .g.o. quæ minor eſt di midio periferiæ trianguli .d.l.q. vt vidimus et .i.k. eſt dimidium periferię quadrati ipſius .i.c. & minor etiam ipſa .e.h. ex .14. tertij + quare verum eſt propoſitum. +

+
+ +
+

+ Sed quando periferiæ ſunt inuicem æquales, poſſumus etiam breuiter videre id quod ſupradiximus, hoc eſt, quod quadratum, maius ſit triangulo æquilatero. + Nam cum .b.g. ſeſquitertia ſit ad .b.a. ergo .b.g. erit vt .4. et .b.a. ut .3. vnde .b.q. erit vt .16 et .b.l. vt .9. et .c.q. vt .8. + quare .b.l. maius erit ipſo rectãgulo .c.q. ſed .c.q. maius eſt triã gulo .b.o.g. cum .q.g. quæ æqualis eſt .o.g. maior ſit .o.c. ex .18. vel penultima primi, nam ſi .q.g. æqualis eſſet .o.c. + tunc .c.q. æqualis eſſet triangulo .b.o.g. ex .41. primi. +

+

+ Alia etiam via maiores noſtri vſi ſunt quæ generalis eſt vt in Theone ſupra Al-mageſtum videre eſt, medijs perpendicularibus à centris ad latera figurarum, ſed quia differẽtia longitudinum ipſarum perpendicularium alio medio inueniri poteſt, eo quo ipſi vſi ſunt, prætermittere nolo quin tibi ſcribam. +

+

+ Ego enim ita diſcurro. +

+

+ Sint duæ figuræ iſoperimetrę æquilaterę & æquiangulæ, puta primò trian-gulum & quadratum quorum centra ſint .e. et .o. à quibus centris ad latera ſint per-pendiculares .e.n. et .o.u. vnde .n. et .u. diuident latera per æqualia vt ſcis, ducantur poſtea .e.t. et .o.a. ad angulos dictorum laterum, vnde habebimus angulum .o.a.u. di-midiũ recti, et .e.t.n. tertia pars vnius recti, vt ex te ipſo videre potes, + quare angulus + + a. ſeſquialter erit angulo .t. quod vt clarius videas cogita lineam .b.d. cuius medietas ſit .c.d. tertia verò pars illius ſit .g.d. + tunc dico .c.d. ſeſquialteram eſſe ipſi .g.d. ſit enim f.d. duplum ipſius .g.d. + quare .f.d. erunt duæ tertiæ totius lineę .b.d. & quia eadem pro portio eſt totius .b.d. ad .c.d. quæ .f.d. ad .g.d. ergo permutando eadem erit totius .b.d. ad .f.d. quæ .c.d. ad .g.d. + Sed .b.d. ad .f.d. ſeſquialtera eſt, verum igitur erit quod an-gulus .a. ſeſquialter ſit ipſi .t. deinde .t.n. eſt ſeſquitertia ipſi .a.u. vt ſuperius vidimus .in eorum duplis. + ſcimus etiam .n.e. eſſe dimidium ipſius .t.e. co quod cum .e.t.n. ſit tertia pars vnius recti, angulus, t.e.n. erit duo tertia vnius recti, vnde .e.n. erit latus. exagoni æquilateris inſcriptibilis circulo cuius diameter ſit .e.t. + quare .e.t. dupla erit ipſi .e.n. in longitudine, ſed quadrupla in potentia: + t.n. vero tripla in potentia ipſi .n.e. ex penultima primi, quæ omnia etiam ex .8. tertijdecimi. Eucli. elicere potes, ſed c.n. erat ſexquitertia ipſi .a.u. in longitudine, hoc eſt ipſi .o.u. nam .o.u. æqualis eſt ipſi a.u. + quare .n.t. erit minus quam dupla in potentia ipſi .o.u. hoc eſt, vt .16. ad .9. ergo maior proportio erit ipſius .t.n. in potentia ad .n.e. quam ad .o.u. + quare etiam in lon gitudine, maior proportio erit ipſius .t.n. ad .n.e. quam ad .o.u. vnde .o.u. longior erit ipſa .n.e. quod eſt propoſitum. +

+

+ Sed ſi .o.a.u. eſſet pentagonus æquilaterus & æquiangulus, ſimiliter probabo per-pendicularem .o.u. longiorem eſſe .n.e. ipſius trianguli æquilateri, dummodo ſint iſo-perimetrę. + Sit enim .a.u. dimidium lateris pentagoni ex ſuppoſito, cuius centrum ſit o. + tunc proportio .t.n. ad .a.u. erit ſuperbipartienstertias, vt ex ordine iam hic ſupradi cto à te facillimè elicere potes, hoc eſt, vt .5. ad .3. et .a.u. minor erit .o.u. eo quod angulus .o. minor erit angulo .a. nam angulus .o. erit quinta pars duorũ rectorum, hoc eſt duæ quintæ vnius recti, vnde angulus .a. reſiduum vnius recti erit tres quin-tæ vnius recti, + quare angulus .a. maior ericangulo .o. & conſequenter latus .o.u. ma-ius latere .a.u. ſed .t.n. minor eſt quam tripla in potentia ad .a.u. eo quod erit vt .25. ad .9. cum in longitudine ſit vt .5. ad .3. ſed dicta .t.n. tripla eſt in potentia ad .e.n. qua-re .a.u. maior erit ipſa .e.n. ſed .o.u. maior eſt ipſa .a.u. vt diximus, igitur multo magis .o.u. maior eſt ipſa .a.u. vt diximꝰ & cõſequẽter multo magis .o.u. maior erit ipſa .n.e. +

+

+ Quotieſcunque enim cognoſcimus proportionem anguli .o. ad angulum .a. quod quidem facillimum eſt, nec non proportionem .t.n. ad .a.u. quod, etiam illico cogno-ſcitur, + tunc exſcientia cordarum & arcuum omnia etiam facillimè innueniuntur. + Verum circa triangulũ æquilaterum, & pentagonum, alium modũ inueni, ſed aliquan tulum prolixiorem. +

+
+ +
+ +
+
+ De incommenſur abilitate, in longitudine perpendicu-laris trianguli æquilateri cum eiuſdem latere. + AD EVNDEM. +

+ ID quod à me poſtulas eſt omnino impoſſibile, velles enim duos numeros inueni re inter ſe ita ſe habentes, vt ſe habent perpendicularis in triangulo æquilatero cum vno eius laterum, quod vero hoc fieri non poſſit, conſidera in figura præcedenti triangulum æquilaterum .d.l.q. cuius perpendicularis ſit .d.o. quæ diuidit .l.q. per æqualia in .o. vnde ex .4. ſecundi Euclidis, quadratum .l.q. (ideſt .d.q.) quadruplum erit quadrato .o.q. & ex penultima primi ęquale quadratis .d.o. et .o.q. + quare erit ſeſ-quitertium quadrato ipſius .d.o. & ita quadratum .d.o. erit triplum quadrato ipſius .o.q. hæe autem proportiones non ſunt vt numeri quadrati ad numerum quadratum quod ſi ita fuiſſent, ſequeretur ternarium numerum eſſe quadratum ex .22. octaui. + Cum igitur non ſint vt numeri quadrati ad numerum quadratum, ſequitur ex ſepti-ma decimi .d.o. eſſe incommenſurabilem ipſi .l.q. ſeu .d.q. in longitudine. +

+

+ Vel dicamus ita, proportio quadrati ipſius .l.q. ad quadratum ipſius .o.d. eſt in ge nere ſuperparticulari, cum ſit ſeſquitertia, vnde quadratum ipſius .d.o. numeris da-ri non poteſt, eo quod ſi dabilis fuiſſet, ſequeretur, quod inter quadratum ipſius. l .q. & ipſius .d.o. eſſet aliquis numerus medius proportionalis ex .16. octaui, vnde ex octaua eiuſdem vnitas diuiſibilis eſſet, quod fieri non poteſt. +

+
+ +
+
+
+ De triangulo & Pentagono æquilatero + AD EVNDEM. +

+ MOdum quem conſideraui circa triangulum æquilaterum & pentagonum, vt tibi ſignificaui ita ſe habet. +

+

+ Probandum primò eſt pentagonum altiorem eſſe triangulo ſibi iſoperimetro. + Iam tibi notam puto proportionem lateris trianguli ad latus pentagoni eſſe vt .5. ad .3. +

+

+ Sit igitur pentagonus .b.d.m.g.v. cuius periferia diſtenta ſit .K.z. baſis autem .m.g. bifariam diuiſa ſit in puncto .a. ductaq́; .a.b: b.g. et .b.m. clarum erit .a.b. perdicu-larem eſſe ad .m.g. ex .8. primi Eucli. cum .b.m. et .b.g. (baſes triangulorum .b.d.m. + + et .b.u.g.) ſint inuicem æquales ex .4. eiuſdem. +

+

+ Accipiatur deinde vel intelligatur .g.p. æqualis duabus tertijs ipſius .a.g. ducatur­q́ue .b.p. quam probabo maiorem eſſe duplo ipſius .a.p. vnde maior erit latere ipſius trigoni æquilateris, cuius dimidium eſt .a.p. ſcimus enim ipſum latus ſe habere ad .m.g. vt quinque ad .3. ita etiam .a.p. ad .a.g. vt diximus. +

+

+ Cum autẽ angulus .a.b.g. ſit quarta pars anguli .b.g.a. ex .10. quarti & quinta pars vnius recti ex .32. primi, dictus angulus erit graduum .18. et .a.g. erit partium .30902. et .a.b. partium .95015 et .a.p. 51503. vnde ex penultima primi latus .b.p. erit par-tium .108075. duplum vero ipſius .a.p. erit .103006. latus igitur dicti trigoni, quod ab .p. erigitur, ſecabit perpendicularem .a.b. ſub .b. hoc eſt inter .b. et .a. ex penultima primi. + Finiatur enim triangulus æquicrurus .b.q.p. quem probaui maiorem eſſe æ-quilatero iſoperimetro pentagono propoſito, ducaturq́; .u.p. ducatur etiam .u.n. pa-rallela ipſi .b.g. quæ concludet triangulum .g.u.n. ſimilem triangulo .m.b.g. eo quod cum angulus .m.b.g. æqualis ſit angulo .b.g.u. ex .16. tertij, per .27. primi .m.b. et .g.u. erunt inuicem æquidiſtãtes, vnde angulus .b.m.g. æqualis erit angulo .u.g.n. et. ex .29. angulus .g.u.n. æqualis erit angulo .u.g.b. + quare etiam angulo .g.b.m. & angulus .u.n.g. angulo .b.g.m. ex .32. eiuſdem, + vnde ex .4. ſexti proportio .g.n. ad .g.m. erit .vt .g.u. ad .m.b. ſed cum .g.u. maior ſit dimidio ipſius .b.g. ex .20. primi, hoc eſt maior dimi-dio ipſius .b.m. ergo .g.n. etiam maior erit ipſa .g.a. quapropter maior erit ipſa .g.p. cum .g.p. minor ſit ipſa .g.a. ex hypotheſi, ducta deinde cum fuerit .b.n. habebimus triangulum .b.n.g. æqualẽ triangulo .b.u.g. & maiorẽ triãgulo .b.p.g. ex prima ſexti vel quia totum maius eſt ſua parte. + Triangulus igitur .b.u.g. maior eſt triangu-lo .b.p.g. + quare triangulus .b.u.o. maior erit triangulo .g.o.p. ex communi conceptu, idem infero ab alia parte dictarum figurarum. + Quare pentagonus .b.d.m.g.u. maior erit triangulo .b.q.p. quem probauimus maiorem eſſe triangulo æquilatero ſibi iſo-perimetro. +

+
+ +
+
+
+ Comparatio periferiarum quadrati & trianguli aquilateri circunſcriptorum ab eodem circulo. + AD EVNDEM. +

+ QVod autem periferia quadrati in eodem circulo inſcripti, in quo ſit triangu-lus æquilaterus, longior ſit periferia ipſius trianguli æquilateri, abſque vllo + + negotio cordarum & arcuum poſſumus geometricè demonſtrare quod valde de-ſideras. +

+

+ Quapropter ſit circulus .b.a.e.q. in quo ſit triangulũ æquilaterum .b.e.n. & quadra tum .b.a.q.u. cuius periferiam probabo longiorem eſſe periferia trianguli. + Sit enim diameter circuli .b.q. qui etiam erit diameter quadrati, vt à te ſcire potes. + Sit etiam punctũ .b. commune tam anguli quadrati quam trianguli. + vnde ſequitur quod dictus diameter ſecabit latus .n.e. trianguli ad rectos & per æqualia in .t. + Nam cum arcus .b.e. æqualis ſit arcui .b.n. ex .27. tertij, remanet vt arcus .q.e. equalis ſit arcui .q.n. vnde angulus .q.b.e. æqualis erit angulo .q.b.n. ex .26. eiuſdem. + quare ex .4. primi anguli ad .t. erunt recti, et .n.t. æqualis erit ipſi .t.e. vt diximus. +

+

+ Deinde .b.e. et .q.a. ſeinuicem ſecãt in puncto .o. vt ex ſe clarum patet, ducatur po ſtea .q.e. vnde habebimus angulum .b.e.q. rectum ex .30. tertij, + quare ex .18. primi .q.o. longior erit ipſa .q.e. et .q.e. longior erit ipſa .e.t. + quare .q.o. longior erit ipſa .t.e. +

+

+ Vt probemus poſtea .b.a.o. longiorem eſſe ipſa .b.e. producatur .b.a. ita quod .a.p. æqualis ſit ipſi .a.o. ducaturq́; o.p. et .a.e. cum autem ex iam dicta .30. tertij angulus b.a.o. rectꝰ ſit, erit angulus .o.a.p. ſimiliter rectꝰ ex .13. primi, vnde ex .5. et .32. eiuſdẽ angulus .a.p.o. erit dimidium recti, & ſimiliter, exijſdem, angulus .b.q.a. eſt dimidium recti + quare angulus .a.p.o. æqualis erit angulo .a.q.b. ſed angulus .a.e.b. æqualis eſt an gulo .a.q.b. ex .20. tertij, ergo angulus .b.p.o. æqualis erit angulo .b, e.a. angulus vero a.b.e. communis eſt ambobus triangulis .a.b.e. et .o.b.p. + quare ex .32. primi anguli .b.a.e. et .b.o.p. reliqui ex duobus rectis æqua + + les inuicem erunt. + Quare ex quarta ſexti, et .18. quinti proportio .b.o. ad .b.p. erit, vt b.a. ad .b.e. ſed ex .18. primi .b.o. maior eſt ipſa .b.a. + quare ex .14. quinti .b.p. maior erit ipſa .b.e. ſed .b.p. æquatur ipſis .b.a. cum .a. o ex hypoteſi, ergo .b.a. cum .a.o. maior erit ipſa .b.e. ſed .q.o. maior erat ipſa .t.e. vt ſupe rius vidimus, + quare .b.a. cum .a.o. et .o.q. ma ior eſt ipſa .b.e. cum .e.t. hoc eſt dimidium periferię ipſius quadrati, maiꝰ erit dimidio periferię ipſiꝰ triãguli propoſiti, + quare ex 14. dicta tota periferia dicti trianguli, ſimiliter probarem de omnibus alijs figuris regulari bus eodem circulo inſcriptis. +

+
+
+ +
+
+
+
+
+
+ CONSIDERATIONES NONNVLLÆ IN Archimedem. + Doct ßimo atque Reuerendo Domino Vincentio Mercato. +

+ QVod tibi aliàs dixi verum eſt, intellectum ſcilicet non omninò quieſcere cir ca illas duas Archimedis propoſitiones, quæ in translatione Tartaleæ ſunt ſub numeris .4. et .5. & in impreſſione Baſileæ ſub numeris .6. et .7. vbi tractat + + tractat de centris libræ, ſeu ſtateræ: + A ſpice igitur in .4. ſupradicta, quod cum appen-ſæ fuerint omnes illæ partes ponderum, partibus longitudinis ipſius .l.K. in qua volo vt à punctis .e. et .d. imagineris duas lineas .e.o. et .d.u. inuicem æquales, & ferè per-pendiculares ipſi .l.K. hoc eſt reſpicientes mundi centrum; + imagineris etiam .o.u. + + quæ ſit paralle la ipſi .l.k. quæ diuiſa ſit in puncto .i. ſupra .g. + Hinc nulli dubium erit, cum .g. fuerit centrum totius ponderis appenſi ipſi .l.K. quod .i. ſimiliter erit centrum cum directe locatum ſit ſupra .g. hoc eſt in eadem directionis linea, quod quidem non indiget aliqua demonſtratione, cum per ſe ſatis pateat. + Vnde ex communi conceptu .o. erit centrum ponderis appenſi ipſi .l.h. et .u. erit centrum ponderis ap-penſi. ipſi h.K. + Scimus igit̃ .i. eſſe cẽtrum duorum, hoc eſt ipſius .l.h. & ipſius .h.k. con tinuatorum per totam .l.k. + Nunc ergo ſi conſideremus .l.k. diuiſam eſſe, hoc eſt di-ſiunctam in puncto .h. inueniemus nihilominus .i. centrum eſſe dictorum ponderum, & quod tantum eſt, ipſam eſſe continuã, quantum diuiſam in dicto puncto .h. neque ex hoc, punctum .i. erit magis vel minus centrum duorum ponderum .l.h. et .h.k. quo rum vnum pendet totum ab .o. aliud verò totum ab .u. & hoc modo in longitudine .o.u. diuiſa vt dictum eſt, habebimus propoſitum. +

+
+ +
+

+ Reliquam propoſitionem tibi relinquo. +

+

+ Illa verò propoſitio, quam tibi dixi Archimedem tacuiſſe in huiuſmodi materia eſt, quod ſi duo pondera æquilibrant ab extremis alicuius ſtateræ, in certis præfixis diſtantijs à centro. + Tunc dico ſi eorum vno manente alterum moueatur remotius ab ipſo centro quod illud deſcendet, & ſi vicinius ipſi centro appenſum fuerit aſcen-det. + Hæc enim propoſitio quotidie omnibus in locis videtur, ipſam verſo4; + puto Ar chimedem prætermiſiſſe ob facilitatem, cum ab antedicta ferè dependeat. +

+

+ Sit exempli gratia ſtatera .a.u. cuius centr um ſit .i. & pondera .u.a. appenſa, ſein- + + uicem habeant vt .i.u. et .i.a. ſe inuicem habent. + Nunc dico quod ſi pondus ipſius .u. poſitum fuerit vicinius centro vt puta in .o. inmoto exiſtente pondere, a. quod bra-chium .i.o.u. aſcendet, & è conuerſo, ſi remotius poſitum fuerit, deſcendet. +

+
+ +
+

+ Ponat̃ ergo vt dictũ eſt in .o. vicinius cẽtro, quapropter brachium .i.o. breuiꝰ erit brachio .i.u. vnde minor proportio erit ipſius .i.o. ad .i.a. quàm.i.u. ad eundem .a.i. & conſequenter quam ponderis ipſius .a. (quod ſit .n.e.) ad pondus ipſius .u. + Quare ſi cx pondere .n.e. dempta fuerit .e. pars eius, ita quod reliqua pars .n. ſe habeat ad pondus o. vt ſe habet. i .o. ad .i.a. tunc ſtatera non mouebitur; + addita verò parte .e. ex com-muni conceptu, a. deſcendet vnde .o. aſcenderet conuerſum verò ex ſimilibus ratio-nibus per te concludes. +

+
+ +
+ +

+ In eo quod à me petis, mittendo te ad Eutotium, tibi non ſatisfacerem, cum Eu-totius citet ſextum librum Pergei, quem nunquam vidimus, ſupponatq́; ea, quæ nec ipſe nec alius vnquam quod ſcimus probauit. +

+

+ Deſideras enim demonſtrationem illius quod Archimedes dicit inter primam, & ſecundam propoſitionem ſecundi libri, vbi tractat de centris grauium, propte-rea quod illud ſupponit pro manifeſto. +

+

+ Sit enim figura hic ſubſcripta, ferè ſimilis parabolæ poſitæ in .2. propoſitione di cti libri, vt in impreſſione Baſileenſi habetur, ſintq́; diuiſæ duæ .a.b. et .b.c. per æqua lia à punctis .x. et .u. protractisq́; .f.x. et .u.i. ad .b.d. quæ inuicem etiam erunt parallelę ex .30. primi Eucli. + vnde ipſæ etiam, diametri erunt ipſarum portionum: + vt ex eo col ligere eſt, quod in .49. primi lib. Pergei probatur. + Imaginando poſtea ad puncta .b.f. er .i. tres contingentes, manifeſtum erit punctum .b. illud eſſe quod terminat alti-tudinem huiuſmodi portionis, et .f. et .i. terminantia altitudines partialium, ex .5. ſe­cundi ipſius Pergei, eo quod dictæ contingentes paralellæ erunt ipſis baſibus, vnde trianguli inſcripti, eaſdem habebunt altitudines, quas portiones ipſæ, quod erit ex mente Archimedis. + Et ſic deinceps poteris multiplicare angulos ſiguræ rectilineæ in parabola, quæ deſignata erit vt deſiderat Archimedes, qui quidem dicit, quod protractæ cum fuerint aliæ deinceps poſt .f.i. ipſæ inuicem ęquidiſtantes erũt, diuiſę-q́ue peræqualia ab .d.b. quod quãuis verũ ſit, ab Eutotio non ſatis demõſtratũ eſt, cum ſupponat .a.f.b. æqualem eſſe ipſi .b.i.c. probare volens eius diametros æqua les eſſe abſque aliqua citata ratione, quæ quidem ratio eſſet conuerſum .4. propoſi-tionis libri de conoidalibus. + Sed oporteret nos etiã videre .6. librum ipſius Pergei, & propterea tibi non ſatisfacerem. +

+

+ Eſto igitur, ut inuenta ſit linea .K. cuius productum in .u.i. æquale ſit qua drato ip ſius .u.c. inuenta etiam ſit linea .h. cuius productum cum .f.x. æquale ſit quadrato ip-ſius .a.x. vnde ex conuerſo .49. primi ipſius Pergei, proportio ipſius .K. ad .b.c. erit ut ipſius .b.c. ad .b.d. & ipſius .h. ad .a.b. vt ipſius .a.b. ad .b.d. + Erit igitur ex .16. ſexti Eucl. quadratum .b.c. æquale producto ipſius .K. in .b.d. & quadratum .a.b. æquale produ-cto ipſius .h. in .b.d. & ex prima ſexti, ita erit ipſius .K. ad .h. vt producti quod fit ex .K. in .b.d. ad productum ipſius .h. in .b.d. hoc eſt vt quadrati ipſius .b.c. ad quadratum ip ſius .b.a. ex .16. et .11. quinti, hoc eſt vt quadrati ipſius .u.c. ad quadratum ipſius .a.x. hoc eſt ut productum ipſius .k. in .u.i. ad productnm ipſius .h. in .x.f. + Nunc ſi ipſius .k. ad .h. cſt vt producti ipſius .K. in .u.i. ad productum ipſius .h. in .f.x. ergo ex .24. ſexti, & communi conceptu, proportio ipſius .k. ad .h. compoſita erit ex ea quæ ipſius .u.i. ad .f.x. & ex ea quæ ipſius .k. ad .h. + Cum ergo dempta fuerit proportio ipſius .k. ad .h. (vt ſimplex) à proportione ipſius .k. ad .h. (vt compoſita) reliquum nihil erit. + Qua-re .f.x. æqualis erit ipſi .u.i. +

+

+ Sed quod .f.m. æqualis ſit ipſi .m.i. + Videto in Eutotio, quia hoc ſatis ſui natura facile eſt. +

+

+ Sed accipe alium modum breuiorem ad probandum .f.x. eſſe æqualem ipſi .u.i. +

+

+ Finge lineam .e.b.g. conting entem in puncto .b. prolungatisq́ue diametris f.x. et .u.i. vſque ad contingentem ipſam, habebis .f.e. æqualem ipſi .f.x. et .g.i. ipſi .u.i. Ex .35. primi Pergei, producta poſtea .x.u. habeb is ex .2. ſexti Eucli .x.u. parallelam ipſi .a.c. ſed .e.g. parallela eſt ipſimet .a.c. ex quinta ſecundi ipſius Pergei, + quare ex .30 primi Euclid .e.g. parallela erit ipſi .u.x. & ex .34. eiuſdem æqualis erit .e.x. ipſi .u.g. vnde .f.x. etiam æqualis erit .u.i. ex communi conceptu. +

+

+ Sed ne quid deſideres probabo .f.m. æqualem eſſe ipſi .m.i. + Iam igitur ſcis quod + + cum ſit .f.x. æqualis ipſi .u.i. vt tibi probaui, & inuicem parallelæ ideo .f.i. parallela erit ipſi .x.u. ex .33. primi Euclidis. + Vnde ex .30. eiuſdem, parallela erit etiam ipſi .a.c. ſed cum .x.u. diuiſa ſit ab .d.b. per æqualia, eo quod diuidit .a.c. eodem modo, quę ipſi parallela eſt ex .2. ſexti. + Reliqua tibi conſideranda relinquo. + cum verò ambæ .f.x. et .u.i. parallelæ ſint ipſi .b.d. ſequitur quod cum ex .34. primi vnaquæq; .f.m. et .m.i. æqualis ſit medietati ipſius .x.u. erunt inuicem æquales. +

+
+ +
+

+ Minime dubitabam tibi non ſatisfacere Eutocium in .3. propoſitione ſecundi lib. de centris Grauium Archimedis, cum citet .6. librum de elementis conicis, ad-de quod ſi aliud in ipſo .6. libro ab eo citato non eſſet magis ad propoſitum, quàm ca quæ ab ipſo citata ſunt, nihilominus adhuc irreſolutus maneres. +

+

+ Conſidera igitur eandem ipſam figuram præcedentem; + pro alia verò parabola ſi mili dictæ, accipe ſecundam figuram ipſius tertiæ dictæ propoſitionis. + Deinde ima ginabis duo latera .o.x. et .o.p. diuiſa eſſe per æqualia in punct is .g. et .K. protractisq́; diametris .g.y. et .K.u. quæ, vt in præcedenti probaui, ſunt inuicem æquales, ſcire debes quod ſimiles parabolæ inuicem aliæ non poſſunt eſſe, niſi eæ quæ diametros proportionales ſuis baſibus habeant, ſimiliterq́; poſitæ, hoc eſt, ut proportio ipſius b.d. ad .a.c. ſit eadem quæ ipſius .o.r. ad .x.p. & quod anguli ad .r. ſint æquales angulis circa .d. + Notentur ergo primum puncta communia ip ſius .o.g. cum .y.t. & ipſius .b. x cum .f.m. characteribus. ω. et .n. + Nunc igitur ſcimus .f.m. æqualem eſſe .m.i. tota mq́; .f.i. parallelam eſſe ipſi .a.c. + Idem dico de .y.t.u. trianguliq́; .x.f.n. et .g.y. ω. eſſe ſimiles triangulis .n.m.b. et. ω .t.o. quod ita probatur, nam ex .15. primi Euclid. anguli ad .n. ſunt inuicem æquales, ex .29. verò eiuſdem anguli .f.x.n. et .n.b.m. ſimiliter æquales ita etiam .n.f.x. et .n.m.b. +

+

+ Idem dico in ſecunda figura, vnde ex .4. ſexti Eucli. proportio .n.f. ad .m.n. erit ea dem quę .f.x. ad .b.m. & ipſius .n.f. ad .x.f. vt .n.m. ad .m.b. ex .16. quinti. + Quare ex .11. + + + eiuſdem erit vt .a.d. ad .d.b. + Idem etiam dico in ſecunda parabola, ſed ipſius .x.o. ad o.r. eſt vt .a.b. ad .b.d. ex .6. ſexti Eucli. + vnde ex .11. quinti .n.f. ad .f.x. erit vt .ω.y. ad .y.g. + Sed in precedenti iam tibi dixi .a.b. mediam proportionalem eſſe inter .h. et .b.d. + Sit nunc .z. pro ſecunda parabola, ita ut .h. eſt pro prima, vnde .o.x. crit media proportionalis inter .z. et .o.r. & ex .11. quinti ita erit .h. ad .a.b. vt .z. ad .x.o. & ex .22. h. ad .a.x. ut z. ad .x.g. & quia ex .16. ſexti .a.x. media proportionalis eſt inter .h. et .f.x. cum ſupponatur productum .h. in .f.x. æquale eſſe quadrato .a.x. + Idem dico .x.g. mediam eſſe proportionalem inter .z. et .g.y. + quare ex .11. iam dicta, ita erit .a.x. ad .f.x. vt .y.g. ad .x.o. & ex eadem, ita erit ipſius .f.n. ad .a.b. ut .y.ω. ad .x.o. & ſic .f.n. ad .d.a. vt .y.ω. ad .x.r. ſed .f.m. ad f.n. eſt vt .y.t. ad .y.ω. ex .18. quinti vnde .f.m. ad .a.d. erit vt y.t. ad .x.r. + Idem dico de eorum duplis. +

+
+
+ +
+
+

+ Ex ijſdem rationibus dico ita eſſe .b.d. ad .b.m. vt .o.r. ad .o.t. & ex .17. quinti .d.m. ad .b.m. vt .r.t. ad .t.o. + Reliqua tibi conſideranda relinquo. +

+
+ +
+

+ In reliquis verò propoſitionibus illius lib. nullo pacto poteris dubitare: + Verum ne in .4. aliquid tibi noui exurgat, te ſcire volo corollarium .20. in libr. de quadratu­ra parabolę docere poſſibile eſſe inſcriptionem rectilineæ, ea tamen conditione quã dicit Archimedes. +

+

+ In quinta poſtea animaduertendum eſt, quod prima pars, probat tantummodo de centro trianguli, et .2. pars probat de centro pentagoni, à te ipſo deinde potes pro-bare de centro nonanguli: + & ſic de cæteris: + eo quod cum probatum fuerit de centro figuræ in medio locatæ ſi conſtitutæ poſtea fuerint ſimiles figuræ in portionibus la-teralibus habebitur propoſitum in infinitum. +

+

+ Idem intelligendum eſt in .3. propoſitione quamuis exemplum vlterius non ex-tendatur quam ad pentagonos. +

+

+ Sexta verò ꝓpoſitio tibi ſacilis erit, quæ nihilominus põt demõſtrari hoc ſcili­cet. + Sint .4. quãtitates .a.b.c.d. ipſius Archimedis ſupponẽdo .a. pro figura rectilinea inſcripta in parabola, et .b. pro reſiduo ipſius parabolę et .c. pro triangulo .a.b.c. in me dio ipſius parabolę et .d. pro triangulo .r. + Nunc cum .a. maior ſit .c. prout totum ma-ius eſt ſua parte, ideo ex .8. quinti maior proportio habebit .a. ad .b. quam .c. ad .b. Cum autem .b. minor ſit .d. ex ſuppoſito, ideo ex eadem dicta, maior proportio habe bit .a. ad .b. quam .c. ad .d. cum verò centrum cuiuſuis figuræ plenæ neceſſariò ſit intra ipſam figuram, idcirco centrum reſidui ipſius parabolę intra ipſam reperietur. + quod ita clarũ ſe eſt, quẽadmodũ quoduis aliud axioma, & quia dictũ centrũ ex .8. primi de centris, neceſſariò eſt in linea .b.h. inter .b. et .h. + Sit igitur .g. vnde ex eadem .8. ita erit .g.h. ad .h.e. vt .a. ad .b. ergo .g.h. ad .h.e. maior proportio erit quã .c. ad .d. hoc eſt quam .b.h. ad .f. ex .12. quinti. + Sed .h.b. maior ſit ipſa .h.g. prout omne totum ma-ius eſt ſua parte, ideo maior proportio habebit .h.b. ad .h.e. quam .h.g. ad .h.e. vnde multo maiorẽ quã .h.b. ad .f. ex cõi cõceptu, + quare .h.e. erit minor ipſa .f. ex .10. quĩti. +

+

+ Septima verò et .8. propoſitio nullius tibi erit difficultatis. +

+ +

+ Quamuis Eutotius ſcribat ſuper duas vltimas lib. ſecundi de centris grauiũ, nihil miror ipſum tibi non ſatisfacere. + Accipe igitur quod ego nunc tibi mitto. +

+

+ Archimedes eo in loco primũ ſupponit in penultima dicti libri quatuor lineas proportionales .a.b: c.b: d.b: et .e.b: ſupponit etiam quod proportio quæ eſt ipſius .e.b. ad .e.a. eadẽ ſit quæ ipſius .f.g. ad tres quintas ipſius .a.d. & quod proportio com poſiti dupli ipſius .a.b. cum quadruplo ipſius .b.c. cum ſexcuplo ipſius .b.d. cum triplo + + + ipſius .b.e. ad compoſitum quintupli ipſius .a.b. cum decuplo ipſius .c.b. cum decuplo ipſius .b.d. cum quintuplo ipſius .b.e. eadem ſit quæ ipſius .g.h. ad .a.d. & vult proba-re .f.h. eſſe duas quintas ipſius .a.b. +

+
+
+ +
+
+

+ Cum autem dicit proportionem ipſius .a.c. ad .c.d. & ipſius .c.d. ad .d.e. eſſe vt ipſius a.b. ad.b.c. & cętera, verum dicit ex .19. quinti Eucli. eo quod cum ex hypotheſi ſit ipſius, a.b. totalis ad .c.b. totalom vt ipſius .c.b. partialis (ſumptæ vt pars abſciſa ab .a.b. pro nunc) ad .d.b. partialem (abſciſam ab .c.b.) erit ex .19. dicta ipſius .a.c. (reſidui ex .a.b.) ad .c.d. (reſiduum ex .c.b.) vt ipſius .a.b. ad .c.b. & ita probabitur de pro-portione ipſiuas .c.d. ad .d.e. eadem ratione. +

+

+ Cum verò ex .18. quinti ſit ipſius .a.b. cum .c.b. ad .c.b. vt ipſius .a.d. ad .d.e. ergo ex 22. eiuſdem, ita erit ipſius .a.b. cum .c.b. ad .d.b. vt .a.d. ad .d.e. & exijſdem rationibus eadem proportio erit ipſius .c.b. cum .d.b. ad .b.e. vt .a.d. ad .d.e. quod inquit Archi. + Verum etiam erit (ex .13. quinti) cum dicit eandem proportionem eſſe ipſius .a.d. ad .d.e. quę dupli primi antecedentis cum ſimplo ſecundi antecedentis ad duplum primi conſequentis cum ſimplo ſecundi conſequentis, hoc eſt dupli ipſius .a.b.c. ſimplo .c.b.d. ad duplum ipſius .d.b. cum ſimplo .e.b. hoc eft dupli .a.b. cum triplo ip-ſius .b.c. cum ſimplo .d.b. ad duplum ipſius .d.b. cum ſimplo .e.b. + Nunc duplum .a.b. cum triplo .b.c. cum ſimplo .b.d. ſignatum ſit charactere .D. ſuum verò conſequens, hoc eſt duplum .d.b. ſimplo .e.b. ſignificetur à charactere .B. hinc proportio ipſius + + a.d. ad .d.e. erit vt .D. ad .B. +

+
+ M +
+

+ Inquit nunc Archimedes, ſi quis ſumeret aliquod maius antecedens æquale ſci-licet duplo ipſius .a.b. cum quadruplo ipſius .b.e. cum quadruplo ipſius .b.d. cum du-plo ipſius .b.e. compararetq́; illud cum cõſequente .B. clarum eſſet ex .8. quinti quod tale antecedens maiorem proportionem haberet ad .B. quam ad .D. hoc eſt maiorem quàm ipſius .a.d. ad .d.e. ex .12. quinti. +

+

+ Nunc ſi ſumpta fuerit aliqua linea, puta .d.o. cui .a.d. dictã habeat proportionem maiorem, larum erit ex ſecunda parte decimę quinti quod .d.o. minor erit ipſa .d.e. Corrige igitur impreſſionem Baſileę locando characterem .o. inter .d. et .e. eo quod ibi poſitum non fuit. +

+

+ Volo nunc quod dictum maius antecedens æquale ſcilicet duplo ipſius .a.b. cum quadruplo ipſius .b.c. cum quadruplo ipſius .b.d. cum duplo ipſius .b.c. ſignificetur à charactere .A. + Hinc habebimus proportionem ipſius .a.d. ad .d.o. ut .A. ad .B. +

+ β + +

+ Ex .18. quinti poſtea habebimus .A.B. ad .B. vt .a.o. ad .d.o. & proportionalitate euerſa in .19. dicti ita erit .A.B. ad .A. vt .a.o. ad .a.d. + Sed hoc vltimum antecedens in + + ſe continet id quod Archimedes ſcribit, hoc eſt duplum ipſius .a.b. quadruplũ ipſius b.c. ſexcuplum ipſius .b.d. & triplum ipſius .b.e. + Conſequens verò .A. continet du plum ipſius .a.b. quadruplum ipſius .b.c. quadruplum ipſius .b.d. & duplum ipſius .b.e. +

+
+ T +
+

+ Ex ſuppoſito deinde ipſius Archimedis & ex conuerſa proportionalitate in .19. dicta, verum eſt id quod dicit Archimedes, videlicet quod eadem proportio eſt ipſius .a.d. ad .g.h. quod quintupli ipſius .a.b. cum quintuplo ipſius .b.e. cum decuplo ipſius .b.c. cum decuplo ipſius .b.d. (quod quidem antecedens ſignificetur per .V.) ad duplum ipſius .a.b. cum quadruplo ipſius .b.c. cum ſexcuplo ipſius .b.d. cum triplo ipſius .b.e. hoc eſt ad .A.B. +

+

+ Erit igitur .V. ad .A.B. vt ipſius .a.d. ad .g.h. ſed ſuperius vbi ſignatum eſt .T. iam probatum fuit ita eſſe .A.B. ad .A. vt ipſius .a.o. ad .a.d. + Ergò ex .23. quinti Archime des verum ſcribit, hoc eſt quod ita erit ipſius .V. ad .A. vt ipſius .a.o. ad .g.h. +

+

+ Clarum per ſe etiam eſt, id quod Archimed. dicit hoc eſt quod .V. ad .A. eſt vt + + + quinque ad duo, cum quodlibet ingredientium in compoſito .V. ad quodlibet in-gredientium in compoſito .A. ſit vt quinque ad duo. + Quare ex .13. quinti verum dicit. + Vnde .a.o. ad .g.h. erit vt quinq; ad duo ex .11. eiuſdẽ vt inquit Archimedes. +

+
+ ω +
+

+ Corrige impreſſionem vbi ſcriptum eſt, rurſus quoniam .o.a. quia oportet dicere Rurſus quoniam .o.d. +

+

+ Archimedes igitur verum dicit, quod ipſius .o.d. ad .d.a. eſt vt ipſius .B. ad .A. ex + + + conuerſa proportionalitate in .19. quinti, cum .a.d. ad .d.o. iam probatum fuit (vbi B.) ita eſſe ut .A. ad .B. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed in principio huius ſpeculationis probatum iam fuit ita eſſe ipſius .d.a. ad .d.e. vt ipſius .D. ad .B. vbi notatum eſt .M. + quare ex .23. quinti, Archimedes verum dicit, qu od .d.o. ad .d.e. erit vt .D. ad .A. +

+

+ Sed cum .d.o. ad .d.e. ſe habeat ut .D. ad .A. erit ex conuerſa proportionalitate iam dicta .d.e. ad .d.o. vt .A. ad .D. per euerſam vero erit .d.e. ad .a.o. vt .A. ad ſuum reſi- + + duum. + quod reſiduum componitur ex ſimplo .b.c. cum triplo .b. cum duplo .b.o. quod à te ipſo videre poteris detrahendo numeros ipſarum quantitatum quæ in .D. reperiuntur, ex numeris earundem, quæ in .A. quod quidem reſiduum ſigniſicetur à charactere .E. + Vnde ex conuerſa proportionalitate verum dicit Archime. hoc eſt quod ita ſe hab ebit .o.e. ad .d.e. vt .E. ad .A. +

+
+ λ +
+

+ Cum autem ſit .a.b. ad .c.b. vt .c.b. ad .d.b. & ita .d.b. ad .e.b. ex ſuppoſito, ideo ex 17. quinti verum dicit Archim. + hoc eſt quod ita erit ipſius .d.e. ad .e.b. vt .a.c. ad .c.b. & vt .c.d. ad .d.b. & ex .13. eiuſdem eadem proportio erit tripli ipſius .c.d. ad triplum ipſius .d.b. quæ dupli ipſius .d.e. ad. duplum ipſius .e.b. vt inquit Archi. +

+

+ Ex qua .13. compoſitum ex .a.c. cum triplo ipſius .c.d. cum duplo ipſius .d.e. ean-dem proportionem habebit ad compoſitũ ipſius .c.b. cum triplo ipſiꝰ .d.b. cum duplo ipſius .e.b. quam ipſius .d.e. ad .e.b. + Sed horum compoſitorum primum ſignificetur per .H. ſecundum verò ſignificatum fuit per .E. vnde .H. ad .E. ſe habebit vt .d.e. ad e.b. ſed .E. ad .A. iam dictum eſt eſſe vt .o.e. ad .d.e. vbi ſignatum eſt . + quare ex .23. quinti eadem proportio erit ipſius .o.e. ad .e.b. quæ .H. ad .A. vt ipſe inquit. +

+ X + +

+ Ex .18. poſtea eiuſdem ita erit .o.b. ad .e.b. vt .H.A. ad .A. +

+

+ Notandum etiam eſt quod ſi collectæ fuerint omnes partes compoſiti .H.A. hoc eſt duplum .a.b. cum duplo .b.e. cum quadruplo .b.c. cum quadruplo .b.d. cum ſimplo a.c. cum triplo .c.d. cum duplo .d.e. habebitur triplum .a.b. triplum .b.d. & ſexcuplum b.c. vt ipſe dixit. + Quod autem hoc verum ſit, cum diſtinctæ fuerint omnes partes, vt in ſubſcriptis his lineis videre eſt, videbis quod ſi ex .H. detracta fuerit ſimplex .a.c. quæ quidem poſtea iuncta vni ex partibus quadrupli .b.c. ipſius .A. reſultabit nobis vna inte gra .a.b. + Vnde habebimus triplum ipſius .a.b. & in .A. remanebit triplum ip ſius .c.b. + Deinde ſi ex .H. auferatur triplum ipſius .c.d. & ipſum addatur tribus parti-bus quadrupli .b.d. ipſius .A. habebimus tres vices .b.c. quæ ſi iungantur tribus, quæ remanebant in .A. vt dixi, habebimus ſexcuplum ipſius .b.c. & in .A. remanebit ſim plum .b.d. cum duplo ipſius .b.e. + Vnde ſi ex .H. demptum fuerit duplum ipſius .d.e. quod quidem iungatur cum duplo ipſius .b.e. habebimus duplum ipſius .b.d. quod coniunctum cum ſimplo .b.d. quod in .A. relictum fuerat, habebimus triplum ipſius d.b. + Verum igitur eſt quod inquit Archimedes, hoc eſt, quod .H.A. eſt triplum ip-ſius .a.b. ſexcuplum ipſius .b.c. & triplum ipſius .b.d. +

+

+ Verum etiam dicit ex eo (vt ſupra probatum eſt) quod .a.c: c.d: et .d.e. ſe habebãt in continua proportionalitate, + quare ex conuerſa proportionalitate erunt ſibi inui-cem continuæ proportionales. +

+

+ Nunc autem cum .a.c: c.d. et .d.e. ſint continuæ proportionales in ea proportione in qua ſunt .a.b: c.b: d.b: et .e.b. vt in principio diximus, erit ex .22. quinti .a.c. ad .d.e. vt .a.b. ad .d.b. & ſic etiam .c.b. ad .e.b. + Vnde ex .24. eiuſdem .a.d. ad .d.e. erit vt .a.b. cum .b.e. ad .d.b. & vt .c.b. cum .b.d. ad .e.b. & ex .13. dicti vt .a.b. cum .b.e. bis ſumpto, & cum .b.d. ad .e.b. + Quare ex conuerſa proportionalitate, vt ſe habet .e.d. ad .d.a. ita ſe habebit .e.b. .d.b. ad d.b. .b.c. duplicato & .b.a. vt inquit Archi medes. + Nunc antecedens vocetur .M. hoc eſt .b.e. cum .d.b. conſequens verò, hoc + + eſt .d.b. cum duplo .b.c. cum ſimplo .b.a. vocetur .N. +

+

+ Animaduertendum tamen eſt quod impreſſio mendoſa eſt ubi dicit. + vnaquæque .c.b: b.d. & cætera, propterea quod dicendum eſt ita vnaquæq; e.b: b.d. +

+

+ Nunc ex .18. quinti, quemadmodum ſe habet .a.e. ad .d.a. ita ſe habebit .M.N. ad .N. + + + + Vbiautem ſcriptum eſt ad vtrunque ſimul .b.d: d.a. cum dupla .b.c. dicendum eſt ita, ad vtranque ſimul .b.d.b.a. cum dupla .b.c. +

+
+
+ +
+
+

+ Inquit deinde Archi. quod ſicut ſe haber .e.a. ad .d.a. ita ſe habebit duplum .M.N. ad duplum .N. + Quod quidem verum eſt ex .13. quinti, huiuſmodi verò antecedons & conſequens, Archi. manifeſtat ex ſuis partibus, ſumendo duplum .e.b. cum duplo b.d. pro duplo .M. & duplum .b.d. cum duplo .a.b. cum quadruplo .b.c. pro duplo .N. quę ſimul iuncta æquantur duplo .e.b. cum duplo .a.b. cum quadruplo .b.d. cum qua-druplo .b.c. ex quo æquabuntur .A. vocentur igitur hæc omnia .A. potius quàm du-plum ipſius .M.N. +

+

+ Verum etiam ſcribit, vbi dicit, quod proportio .e.a. ad tres quintas ipſius .a.d. erit vt .A. ad tres quintas dupli .N. ex .22. quinti. + Sed cum ex ſuppoſito ita ſe habeat .f.g. ad tres quintas ipſius .a.d. quemadmodum .b.e. ad .e.a. erit ex .16. quinti verum dicit Archimed. + hoc eſt, ita ſe habere .b.e. ad .f.g. vt .e.a. ad tres quintas ipſius .a.d. +

+

+ Et per .11. eiuſdem verum etiam erit quod ſicut ſe habet .e.b. ad .f.g. ita ſe habe-bit .A. ad tres quintas dupli .N. quod quidem duplum .N. ſignificetur per .Q. +

+

+ Sed ſuperius iam demonſtratum fuit (vbi .X.) quod .o.b. ad .b.e. ita ſe habebat vt H.A. ad .A. & nũc demum probatum fuit ita eſſe .A. ad tres quintas ipſius .Q. vt .e.b. ad .f.g. + Quare ex .22. quinti ita erit .H.A. ad tres quintas ipſius .Q. vt .o.b. ad .f.g. vt + + idem inquit. +

+
+ Y +
+

+ Sed .H.A. ad .Q. (vt ex ſuis partibus videre eſt) ita ſe habet vt tres ad duo ex .13. quinti, vt inquit Archimedes. +

+

+ Ipſe etiam dicit proportionem .H.A. ad tres quintas ipſius .Q. eſſe vt quinque ad duo. + Pro cuius rei euidentia imaginemur tam .H.A. quam .Q. diuiſa per quinq; partes æquales, vnde ex .16. quinti habebimus quamlibet quintam partẽ ipſius .Q. æqualẽ eſſe duabus tertijs vniuſcuiuſque quintæ partis .H.A. vnde tres quintæ ipſius Q. erunt, ex communi conceptu, ſex tertiæ vnius quintæ ipſius .H.A. hoc eſt duæ quintæ. ipſius .H.A. + Quare .o.b. ita ſe habebit ad .f.g. vt quinque ad duo ex commu ni cõceptu, cum .o.b. ad .f.g. probatum fuerit ſe habere vt .H.A. ad tres quintas ipſius Q. (vbi .Y.) ſed iam probatum fuit (vbi. ω) quod .o.a. ad .h.g. erat etiam vt quinque ad duo, hoc eſt quod .f.h. erit duæ quintę ipſius .a.b. + Quod eſt propoſitum. +

+ +
+ +
+ +

+ In vltima verò propoſitione ſecundi lib. de ponderibus Archi. hoc modo intelli­gendus eſt, vt ſi diceret, Sit paraboles .a. cuius baſis ſit .a.c. ſitq́; .d.e. recta parallela dictæ baſi .a.c. diameterq́; b.f. + Inquit deinde quod linea contingens in .b. parallela erit ipſi .a.c. et .e.d. quod proba bimus hoc modo. + Cum .b.f. diameter ſit et .a.c. baſis, clarum erit ex definitione quod .b.f. diuidet .a.c. per æqualia in .g. + Vnde ex .7. vel etiam ex .46. primi Pergei .d.e. diuiſa erit per æqua lia à diametro .b.f. + Quare verum dicit ex quinta ſecundi ipſius Pergei hoc eſt quod dicta contingens in puncto. b parallela erit ambobus .a.c. et .e.d. +

+

+ Inquit poſtea quod diuiſa cum fuerit pars diametri quę inter .d.e. et .a.c. poſita eſt (hoc eſt .g.f.) per quinque partes æquales, quarũ partium media ſit .h.k. diuiſa etiam imaginatione ſit in puncto .i. ita quod proportio ipſius .h.i. ad .i.K. eadem ſit quæ in-ter duo ſolida quorum vnum (illud ſcilicet à quo relatio incipit, hoc eſt antecedens) pro ſua baſi teneat quadratum ipſius .a.f. cuius etiam ſolidi altitudo compoſita ſit ex + + duplo ipſius .d.g. cum ſimplo .a.f. + Aliud verò ſolidum habeat pro ſua baſi quadra-tum ipſius .d.g. eius verò altitudo compoſita ſit ex duplo ipſius .a.f. cum ſimplo .d.g. +

+
+ R +
+

+ Inquit nunc Archi. quod cum ita factum fuerit, oſtendet punctum .i. centrum eſſe portionis abſciſſę à tota ſectione, quod fruſtũ nominat̃ ſignatũ characteribus .a.d.e.c. +

+

+ Sit igitur num@. m.n. inquit, æqualis diametro .b.f. et .n.o. æqualis .b.g. ſitq́; .x.n. me dia proportionalis inter .n.m. et .n.o. et .t.n. in continua proportionalitate poſt .o.n. hoc eſt quod ea proportio quæ eſt ipſius .o.n. ad .n.t. eadem ſit ipſius .x.n. ad .n.o. + Hinc habebimus .4. lineas in continua proportionalitate ſibi inuicem coniunctas .m.n: x.n: o.n. et .t.n. +

+

+ Vult etiam quod à linea .i.b. incipiens ab .i. verſus .g. alia linea abſciſſa ſit, cui li- + + neæ, ita proportionata ſit .f.h. vt .t.m. eſt ad .t.n. quæ quidem linea ſignata ſit .i.r. +

+
+ A +
+

+ Dicit poſtea quod diameter .b.f. erit fortaſſe a xis vel aliqua reliquarum diame-trorum, quod quidem in .46. primi Pergei videre eſt, cum omnes diametri ſint in-uicem paralleli ipſi axi. +

+

+ Cum poſtea dicit, quod .a.f. et .d.g. ſunt intentæ ductæq́ue, ibi vult id em infer-re, quod Pergeus vocat ordinatè, vt ex .11. et .49. primi ipſius Pergei videre li-cet, vnde ex .20. eiuſdem proportio .b.f. ad .b.g. erit vt quadrati .a.f. ad quadratum ipſius .d.g. vt ipſe dicit. +

+

+ Sed ita erit quadrati .m.n. ad qua dratũ .x.n. ex .18. ſexti Eucli. + Quare ex .11. quin- + + ti quadratum ipſius .m.n. ad quadratum ipſius .n.x. eandem habebit proportionem, quam quadratum ipſius .a.f. ad quadratum ipſius .d.g. + Vnde ex .18. & ex communi ſciẽtia, eadem proportio erit ipſius .m.n. ad .n.x. quę ipſius .a.f. ad .d.g. vt inquit Arch. +

+
+ α +
+

+ Quaptopter proportio cubi ipſius .m.n. ad cubum ipſius .n.x. erit vt cubi ipſius .a.f. ad cubum ipſius .d.g. vt etiam dicit ex communi ſcientia, nec non ex .36. vndecimi. +

+

+ Inquit poſtea quod proportio totius ſectionis .a.b.c. ad portionem .d.b.e. eadem eſt quæ cubi ipſius .a.f. ad cubum ipſius .d.g. quod verum eſt, vt aliàs tibi monſtraui in diuiſione parabolæ ſecundum aliquam propoſitam proportionem. +

+

+ Quando autem dicit quod proportio cubi ipſius .m.n. ad cubum ipſius .n.x. eadem + + eſt quæ ipſius .m.n. ad .n.t. verum dicit ex .36. vndecimi. + Vnde ex .11. quinti ita ſe habebit totalis ſectio .a.b.c. ad portionem .d.b.c. vt .m.n. ad .n.t. & ex .17. eiuſdem ita erit ipſius .m.t. ad .t.n. vt fruſti .a.d.e.c. ad ſectionem .d.b.e. quemadmodum ipſe di-cit. + Sed quia ſuperius, vbi .A. ipſa .f.h. (quæ eſt tres quintæ ipſius .f.g.) ad .i.r. ita rela- + + ta fuit vt .m.t. ad .t.n. idcirco ex .11. quinti ita erit ipſius fruſti .a.e. ad ſectionem .d.b.e. vt tres quintę ipſius .f.g. ad .i.r. +

+
+ β +
+

+ Inquit deinde quod proportio corporis iam ſupradicti, quod pro ſua baſi habeat quadratum ipſius .a.f. altitudinem verò compoſitam ex duplo ipſius .d.g. cum ſimplo a.f. ad cubum ipſius .a.f. eadem erit quæ dupli ipſius .d.g. cum ſimplo .a.f. ad .a.f. + Quod quidem verum eſt ex .33. vndecimi & ex prima ſexti. +

+

+ Sed ſuperius (vbi. α.) iam probauimus eandem proportio nem eſſe inter .m.n. & n.x. quæ inter .a.f. et .d.g. ideo ex conuerſa pro portion alitate ita erit ipſius .x.n. ad .n.m. vt ipſius .d.g. ad .a.f. ſed dupli .x.n. ad ſimplum .x.n. eſt vt dupli .d.g. ad .d.g. + Qua re ex .22. quinti dupli .x.n. ad .m.n. erit vt dupli .d.g. ad .a.f. & ex .18. eiuſdem ita erit dupli .x.n. cum ſimplo .m.n. ad .m.n. vt dupli .d.g. cum ſimplo .a.f. ad .a.f. + Quare ſolidi + + + iam dicti ad cubum inſius .a.f. ex .11. quinti erit vt dupli .x.n. ſimplo .m.n. ad .m.n. +

+
+
+ +
+
+ δ + +

+ Superius autem vbi. β. demonſtratum fuit ita eſſe ipſius .m.n. ad .n.t. vt cubi .m.n. ad cubum .x.n. & inter. α et. β probatum fuit ita eſſe cubi .a.f. ad cubum .d.g. vt cubi .m.n. ad cubum .x.n. + Vnde ex .11. quinti .m.n. ad .n.t. erit vt cubi .a.f. ad cubum d.g. +

+

+ Dicit poſtea quod eadem proportio erit inter cubum .d.g. & corpus illud quod pro baſi habeat quadratum inſius .d.g. altitudinem verò vt dictum eſt, quæ eſt inter d.g. & compoſitum ex duplo .a.f. cum ſimplo .d.g. quod compoſitum eſt altitudo di cta, & verũ dicit ex ratione ſuperius allegata pro reliquo corpore & cubo ipſius .a.f. + Quare etiam quemadmodum .t.n. ſe habet ad duplum ipſius .o.n. cum ſimplo .t.n. ex ijſdem rationibus ſupradictis, vbiloquuti ſumus de .x.n. cum .m.n. +

+

+ Diſponantur nũc omnia tali ordine, ita vt .u. primum ſit corpus quod pro ſua ba ſi habeat quadratum ipſius .a.f. & c. +

+

+ Et .y. ſit cubus ipſius .a.f. et .s. ſit cubus ipſius .d.g. et .z. ſit corpus quod baſim ha-bet quadratum ipſius .d.g. altitudinem verò vt ſupradictum eſt, et .p. ſit compoſitum dupli .n.x. cum ſimplo .m.n. et .l. ſit compoſitum dupli ipſius .n.o. cum ſimplo .t.n. Sed .u. locata ſit è regione .p. et .y. è regione .m.n. et .s. è regione .n.t. et .z. è regione .l. & habebimus proportionem ipſius .u. ad .y. vt .y. ad .m.n. & ipſius .y. ad .s. vt .m.n. ad .n.t. quod ſuperius iam demonſtratum fuit, vbi, δ. et .s. ad .z. ita ſe habebit vt .n.t. ad .l. vt vltimò probatum fuit. + Quare ex .22. quinti ita ſe habebit .u. ad .z. vt .p. ad .l. quemadmodum dicit Archi. +

+

+ Et quia vt ſe habet .u. ad .z. ita facta fuit .h.i. ad .i.K. vbi .R. ideo ex .11. quinti vt ſe habet .h.i. ad .i.K. ita ſe habebit .p. ad .l. vt ipſe dicit: + Et ex .18. quinti ita erit .h.K. ad .K.i. vt .p.l. ad .l. & ex communi conceptu .g.f. ſe habebit ad .h.K. vt quintuplum ipſius .p.l. ad .p.l. & ex .22. eiuſdem ita ſe habebit .f.g. ad .i.k. vt quintuplum ipſius .p.l. ad .l. quintuplum autem ipſius .p.l. compoſitum eſt ex quintuplo ipſius .n.m. cum decuplo ipſius .n.x. cum quintuplo ipſius .n.t. cum decuplo ipſius .n.o. vt à te facilè computare potes. +

+

+ Verum etiam erit ex communi ſcientia quod .g.f. ad .f.k. eſt ut quintuplum ipſius p.l. ad duplum ipſius .p.l. eo quod ſuperius ſuppoſitum fuit .h.K. eſſe quintã mediam, vnde .k.f. relinquebatur pro duabus quintis inferioribus, duplum autem .p.l. com-poſitum eſt ex duplo ipſius .m.n. cum duplo ipſius .n.t. cum quadruplo ipſius .n.x. & cum quadruplo ipſius .x.o. +

+

+ Ex conuerſa proportionalitate deinde ita ſe habet, i.K. ad .i.k. ad .f.g. vt .l. ad quin-tuplum ipſius .p.l. et .k.f. ad .f.g. vt duplum ipſius .p.l. ad quintuplum ipſius .p.l. + Vnde ex .24. quinti .i.f. ſe habebit ad .f.g. vt duplũ ipſius .p.l. cum ſimplo .l. ad quintuplum ipſius .p.l. + Deinde ex conuerſa proportionalitate quintuplum ipſius .p.l. ſe habebit + + ad duplum ipſius .p.l. cum ſimplo .l. vt .f.g. ad .f.i. + Sed compoſitum dupli ipſius .p.l. cum ſimplo .l. æquale eſt duplo ipſius .m.n. cum quadruplo ipſius .x.n. cum ſexcuplo ipſius .o.n. cum triplo ipſius .n.t. vt per te computare potes. +

+
+ θ +
+

+ Superius enim ſumpta fuit .i.r. ad quam ita ſe haberet .f.h. hoc eſt tres quintæ ip-ſius .f.g. vt .m.t. ad .t.n. + Quare ex conuerſa proportionalitate ita ſe habebit .i.r. ad tres quintas ipſius .f.g. vt .t.n. ad .t.m. + Et quia .o.n. ſumpta fuit æqualis ipſi .b.g. et .m.n. ipſi b.f. ideo .m.o. ex communi ſcientia æ qualis erit ipſi .g.f. + Vnde proportio .r.i. ad tres quintas ipſius .m.o. erit vt .n.t. ad .t.m. vt inquit Archi. +

+

+ Sed vbi. θ. iam probauimus ita ſe habere .i.f. ad .f.g. vt duplum ipſiꝰ .p.l. cum ſim-plo .l. ſe habet ad quintuplum ipſius .p.l. hoc eſt .i.f. ad .m.o. vt duplum ipſius .p.l. cum ſimplo .l. ad quintuplum ipſius .p.l. +

+ +

+ Habemus igitur nuncomnẽs illas conditiones quas Archimedes in præcedenti propoſitione ſupponit. + Vnde ex rationibus ibi allegatis ſequitur .f.r. eſſe duas quin-tas ipſius .m.n. hoc eſt ipſius .f.b. + Quapropter punctum .r. centrum erit ponderis to-tius ſectionis parabolæ ex .8. ſecundi lib. de ponderibus eiuſdem Archimedis. +

+

+ Inquit nunc Archimedes, quod exiſtente .q. centro ponderis ipſius parabolæ .d.b.e. partialis, centrum fruſti erit in linea recta .q.r.f. ita remotum à centro .r. quod proportio .q.r. ad partem illam ipſius .r.f. quæ reperitur inter centrum .r. & centrum huius fruſti æqualis eſt proportioni totius parabolæ ad partialem. + Quod quidem ve rum eſt ex .8. primi libri eiuſdem. +

+

+ Inquit etiam punctum .i. illud eſſe, eo quod cum probatum ſit .f.r. duas quintas eſ-ſe ipſius .f.b. ideo .b.r. tres quintas erit ipſius .b.f. vt ipſe dicit. +

+
+ +
+ +

+ Sed .q.b. ſimiliter tres quintæ eſt ipſius .d.b. ex .8. prædicta. + Quare .q.r. tres quintæ erit ipſius .f.g. ex .19. quinti. +

+

+ Dicamus igitur hoc modo cum .f.b. totum ad totum .b.r. ita ſe habeat vt abſciſ-ſum .b.g. ad abſciſſum .q.b. ex .7. et .8. dicti primi libri eiuſdem ideo reſiduum .f.g. ex f.b. ad reſiduum .r.q. ex .r.b. erit vt totum .f.b. ad. totum .r.b. ex .19. quinti Eucli. +

+

+ Sed iam ſub. β. probauimus ita ſe habere fruſtum .a.d.e.c. ad parabolam .d.b.e. vt m.t. ad .t.n. ſed vt .m.t. ad .t.n. ita aſſ umpta fuit (vbi .A.). i.r. ad quam ſic ſe haberet .f.h. hoc eſt tres quintæ ipſius .f.g. hoc eſt .q.r. + quare ex .11. quinti prop ortio fruſti .a.d.e.c. ad parabolam partialem erit vt .q.r. ad .r.i. + Exiſtente igitur .r. centro totius pa rabolæ et .q. centro partialis, ergo .i. centrum erit fruſti propoſiti. +

+

+ Sed ſi nullo ſolido intercedente, voluerimus centrum .i. fruſti .a.e. citius inuenire, inueniemus primò centrum .r. totius figuræ ex .8. ſecundi eiuſdem conſtituendo .b.r. tres quintas totius axis .b.f. & centrum .q. parabolæ .d.b.e. partialis ſimiliter. +

+

+ Nunc igitur manifeſtum eſt nobis, eandem proportionem fore ipſius .q.r. ad .r.i. quæ fruſti .a.e. ad portionem .d.b.e. ex .8. dicta. + Vnde ex coniuncta pro-portionalitate ita ſe habebit .q.i. ad .i.r. vt .a.b.c. ad .d.b.e. ſed vt .a.b.c. ad .d.b.e. ita ſe habet .m.n. ad .n.t. eo quod vnaquæque harum duarum proportionum ſeſquialtera eſt proportioni .f.b. ad .b.g. eo. quod .f.b. ad .b.g. ita ſe habet. vt .m.n. ad .o.n. + quare m.n. ad .t.n. ita ſe habebit vt .g.i. ad .r.i. vnde diſiunctim .m.t. ad .t.n. ita ſe habebit vt q.r. ad .r.i. + Iungatur igitur .r.i. quæ quidem .r.i. ita ſe habeat ad .r.q. vt .t.n. ad .t.m. vt habeatur centrum fruſti. +

+ +
+ +
+
+
+
+
+ DEFENSIO NOSTRA CONTRA ANTONIVM Bergam, & Alexandrum Piccolhomineum. + Illuſtri Domino Horatio Muto. +

+ INter ea quæ olim contra Antonium Bergam, ſermone Italico ſcripſi, hoc vnum erat, quod ip ſe Berga non viderat quendam notatu dignum errorem ipſius Pi ccolhominei, vbi ipſe Alexander arguit quendam au-thorem in tractatu de magnitudine terræ & aquæ pag .37. linea .26. ita di cens, & erit maior aqua. +

+ +

+ Quo in loco clare videtur ipſum putare eandem proportionem inter diametros, quæ inter ſphæras ipſas eſſe, nec amplius recordari eius quod ſcripſerat pag .24. +

+

+ Piccolhom. igitur ibi ſupponẽs centrum .D. eſſe magnitudinis aquæ, & intra ſphæ ram terreſtrem, putat omnino cauſam eſſe vt terra ſuperet aquam magnitudine, qua-ſi quod ſi punctum .D. vt centrum ſphæræ aquæ, vnum idemq́; eſſet cum puncto .E. extremo diametri ipſius terræ, ſphæra .A.G.H. ſphæræ .A.B.E. dupla eſſe deberet, quod quidem nullo pacto fieri poteſt, quamuis etiam proportio .A.H. ad diametrũ A.E. ſuperbipartiensſeptimas exiſteret, quæ minor eſſet quam ſeſquitertia, ita quod quando etiam .D.E. maior medietate ipſius .D.H. fuiſſet, nihilominus tamen terra minor eſſet aqua, eo quod proportio dupla minor eſt, quam tripla ad propor-tionẽ ſuperbipartientenſeptimas, & maior quã tripla ad proportionem ſeſquiquar-tam. + Vnde ſi Piccolhom. ſuppòſuiſſet proportionem ipſius .D.H. ad .C.E. eſſe ſeſquiquartam, rectè profectò dixiſſet, ſed dicere quod ubicunque exiſtat punctũ .D. intra ſphæram terreſtrem, ſequitur ipſam eſſe maiorem aquea, verum non eſt. +

+

+ Scripſi etiam quod Piccoloho. decipiebatur vbi loquitur de diaphaneitate aquæ pag .40. ita dicens. +

+ + Et cum rationabiliter aliquis exiſtimare non poteſt, quod vmbra quæ facit ori-ri e cclipſes Lunæ, producta ſit à terra, & ab aqua ſimul, vt ab vno corpore aggre-gato exijs duobus elementis, & ad vnam communem ſphæreceitatem reductis, pro pterea quod cum vmbra produci debeat à corporibus opacis, quorum opacitas effi-cit illa corpora vmbroſa, aqua autem, ſit corpus diaphanum, & tranſparens, nullam vmbram poterit à ſe eminus producere. + +

+ Hic enim decipitur Piccolhom. duabus rationibus, quarum prima eſt, quod ra-dius luminoſus non poteſt multum in profundum mergi, vt probaui in .8. epiſtola ad Vimercatum, altera verò eſt, quod cum ſphærica ſit aqua maris, ſupponatur etiam quod ſub ea nulla terræ portio eſſet, & quod radij ſolares ipſam, non ſecus ac pilam ex criſtallo fabręfactam penetrarent, cum autem ipſi radij, tam ab una, quam ab alia parte ſup erficiei huiuſmodi globi frãgantur, ob diſſimilem diaphaneitatem inter ae rem & aquam, ipſi ſeinuicem interſecarent, vt poſt pilam criſtallinam videre eſt, de-inde procedentes, diſgregarentur, diſciparenturq́; quouſque nullam vim illuminatio nis haberent, quod quilibet experiri poterit mediante aliquo vaſe uitreo ſphærico, aqua pleno, cuiuſuis magnitudinis, ſoli expoſito. +

+

+ Rationes etiam quas eodem loco Piccolho. adducit ad probandum quod ſi quis in fundo maris exiſteret, nullum uideret lumen, nihil ualent. + Quarum prima eſt, ubi ita dicit. +

+ + Ille qui ſe in aquam mergit, cum maiorem lucem, quæ ſupra aquam eſt, relin-quat, iudicat pro magno temporis ſpatio locum illum obſcurum, quemadmodum accidit quando per multum temporis ſpatium fixis oculis in corpore Solis intuiti ſu mus, ab eodem poſtea eoſdem amouentes, omnia obſcura nobis videntur. + +

+ Ipſe autem non conſiderat quod talis obſcuritas quæ ſequitur viſionem maioris luminis, parum durat, immo cito euaneſcit, ſed in aqua nunquam reuertimur ad vi-dendum, ne que veſtigium aliquod luminis ibi videtur, in fundo maris dico, quem-admodum nobis nuntiauerunt hi qui margaritas expiſcantur in imis partibus ingen tium æquorum indicorum. +

+

+ Secunda uerò ratio ipſius Piccolhom. eſt ubi ita dicit. +

+ + Altera cauſa quod nobis obſcurus appareat locus ſub aqua, eſſe poteſt obſtacu-lum quod aquæ habent ab opacitate terræ ſub eorum fundo, etenim ſicut chriſtallũ + + quamuis perſpicuũ ſiue tranſparẽs ſit, nihilominus propter obſtaculum plumbi ſub ipſo poſiti, efficit vt radij viſuales repercuſſi reuertantur. ita etiam quamuis aqua ſit corpus tranſparens, nihilominus propter obſtaculum terræ opacæ, quæ ſubſidet in fundo maris efficere poteſt obſcuras partes illas ſub aqua, illis hominibus qui in ipſa aqua mèrguntur. + +

+ In hac ſecunda ratione decipitur Piccolhom. + Primum quia ſi vſque ad imam par tem maris, Solis radius ferri poſſet, ille qui ibi eſſet, attollens oculos ſurſum Solem cerneret, + deinde aſpiciendo ipſum fundum Maris, videret illum, ratione reflexio-nis luminis ab ipſo fundo, & ex eadem ratione ſpeculi ab ipſo adducta, quæ contra ipſum eſt. +

+

+ Decipitur etiam cum dicatradios viſuales à ſpeculo ſeu plumbo repercuti, eo non radij viſuales ſunt hi qui reflectuntur, ſed ſunt radij luminoſi primarij, ſeu ſecun darij qui non ab oculis exeunt ſed à corpore lucido. +

+

+ Scripſi etiam quod ſi verum eſſet proportionalitatem continuam quãtitatum ele-mentorum ex proportione decupla conſtare, ignem pro maximo, terram verò pro minimo terminorum ſumentes, totum aggregatum ex terra, aqua, aere, & igne, ita eſſet maius terra, quemadmodum mille centum & vndecim ad vnum, vnde ſemidia meter regionis elementaris eſſet quaſi aut paulo maior decuplo ſolum ſemidiame-tro terræ, vnde inter conuexum ignis, & concauum minimi, ſeu inferioris orbis lu-naris, relinqueretur quidam orbis vacuus ſpiſſitudinis vnius interualli plus quam vi-ginti terræ ſemidiametrorum, quod ſpatium vacuum orbiculariter, maius exi-ſteret ipſa totali regione elementari plus quam trigeſies millies, immo ſi ſemidia meter dicti primi orbislunaris maior eſſet terreſtri vt trigintanouem ad unum, dictꝰ orbis vacuus maior eſſet elementari regione plus quam .58208. ad vnum, proportio nalitatem igitur continuam quæ ex decupla proportionalitate reſultat in elementis eſſe putare eſt maximus error. +

+

+ Subdit deinde Berga, hoc voluiſſe Platonem neceſſario requiri, vt extrema ele-menta, nempeignis & terra cum duobus medijs aere, & aqua coniungerentur, cum in corporibus ſolidis (quaſi Bergę ſint quædam corpora quæ ſolida non extent) poſſit dari medium æquale in geometrica proportione. +

+

+ Sed vbi Plato ad ſermonem de numero elementorum ſe confert, poſtquam ra-tione creationis ignis, & terrę ſe propoſuiſſe putat, vt idẽ de alijs duobus corporibus medijs probet, comparatione proportionalitatis continuæ geometricæ in tribus ter-minis, ratione rerum ſuperficialium primò, deinde in quatuor, ratione corporearum vtitur, ita dicens. +

+ + Vinculorum verò ideſt aptiſſimum atque pulcherrimum quod exſe, & ex ijs quę aſtringunt, quam maximè vnum efficit, &c. + +

+ Quo in loco Plato inſerre vult de proportionalitate geometrica trium termino-rum, in qua ijdem ita ſe habent, vt medius, primi, vltimiq́; vice fungatur, ita vt vtriuſ-que ipſorum extremorum particeps fiat, cum productum quod à medio termino in ſeipſo progignitur idem ſit ei quod ab extremis fuit, vnde medius, potentia idem eſt quod productum ab extremis. +

+

+ Subdit deinde Plato dicens. +

+ + Quando enim in tribus numeris, aut molibus, aut viribus, medium ita ſe habet ad poſtremum vt primum ad medium, viciſſimq́; vt poſtremum cum medio, ita me-dium cum primo congruit, + tunc quod medium eſt, & primum fit & poſtremũ, po-ſtremum quoque, & primum & media fiunt. + + +

+ Hic animaduertendũ eſt omnes interpretes falli, qui hoc loco Platonem de omni-bus proportionalitatibus continuis quæ ternario numero (alia enim Arithmetica, alia geometrica, alia harmonica dicitur) continentur, intelligendum eſſe cenſent, quia de numeris, magnitudinibus, viribusq́;, aut ut dici ſolet, virtutibus mentionem fecerit. + Plato enim nihil aliud inferre voluit, quam eandem paſſionem (ut ipſe reci-tat) inter medium extremaq́; vnius proportionalitatis continuæ geometricæ, tam in quantitate, quam in qualitate reſultaturã, cum tres termini eiuſdem eſſent ſpe-ciei, & quia quantitas in duas principes primariasq́; partes, ideſt in continuam, & diſcretam diuiditur, hanc ob cauſam Plato hoc præcipuè ſignificat numerorum ma-gnitudinisq́; vocabulis vtens, quibus vniuerſum quantitatis genus complectitur. +

+

+ Cum verò ait vires, uniuerſum qualitatis genus inferre uult. + Quia proportio & proportionalitas tam continua quam diſcreta, non ſolum interterminos quanti, ſed inter eos etiam qui quali attribuuntur elucet. +

+

+ Sed quod eo loco de harmonica proportionalitate quæ geometrica magis ſim bola eſt quam cum Arithmetica Plato minime intelligat, ex eiuſdem uerbis cum ita ſcribit manifeſtè patet. +

+ + Quando enim medium ita ſe habet ad poſtremum ut primum ad medium, uiciſ-ſimq́; ut poſtremum cum medio ita medium cum primo congruit. + +

+ Id enim in harmonica proportionalitate non cernitur in qua primus terminus ad poſtremum, & non ad medium, ita ſe habet geometricè ut differentia inter primum & medium ad differentiam inter medium & ultimum. +

+

+ Quod ſi clarum eſt ipſum de harmonica proportionalitate nullo modo intellige-re, quanto minus de Arithmetica, quæ cum geometrica nihil habet commune. +

+

+ Cum uerò Plato ait. +

+ + Tunc quod medium eſt & primum fit & poſtremum, poſtremum quoque, & pri-mum media fiunt, &c. + +

+ Nihil aliud oſtendere uult, quam ſimilitudinem quæ inter huiuſmodi medium & extrema intercedit, cum ipſum medium ad poſtremum, quem primus ad ſeipſum, eundem reſpectum habeat, in quo eſt ſimilis primo, & contra ad primum terminũ, eundem reſpectum, quem poſtremum ad ſeipſum habet, + unde hac ratione ultimum repręſentat, uolens Plato inferre de conuenientia quę inter media elementa, & ex-trema intercedit, ut aquæ inter aerem, & terram, cum aqua, ratione ſuæ frigiditatis, terrę, ratione uero ſuæ humiditatis aeri ſimilis euadat. + Aer uero qui inter ignem, aquamq́; ponitur quod ad caliditatem attinet cum igne, quod uero ad humidita-tem ſpectat cum aqua communicet. +

+

+ Sed quia Plato multis in rebus doctrinam Pythagoricam ſequutus eſt, Pythago-rici aut em omnia numeris metiebantur, & de omnire ſecundum numerorum ratio nem diſſerebant, uidensq́; Plato quod inter duos numeros ſuperficiales, inuicemq́; ſimiles exiſtentes, unum tantum numerum medium in proportionalitate continua geometrica cadere poteſt, ideo ſubiungit. +

+ + Quod ſi uniuerſi corpus latitudinem habere debuiſſet, nullam uerò profundita-tem, unum ſanè, tum ad ſeipſum, tum ad extrema uincienda interiectum medium ſuffeciſſet. + +

+ Sequitur poſtea ſic. +

+ + Sed cum ſoliditatem mundus requireret, ſolida uerò non uno, ſed duobus ſem-per modis copulentur, inter ignem, & terram, Deus, Aerem, Aquamq́ue loca-uit, &c. + + +

+ Volens inferre, quod quemadmodum inter duos numeros ſolidos, & inuicem ſimiles, vnꝰ tãtũ medius proportionalis intercedere poteſt, ſed duo neceſſariò re quiruntur (vt exijs quæ Euclid .8. lib. 16. 17. 18. et .19. propoſitione proponit viden­tur) ita dictãte ratione inter igneum, terreumq́; corpus duo corpora interiecta eſsẽt, non ratione proportionalitatis continuæ in quantitate eorũdem corporum, ſed pro pter ſimilitudinem connexionis, cum productum ex duobus medijs proportionali-bus æquale ſit producto ab extremis, & idem reſpectus, quem primum ipſorum qua tuor ad ſecundum habet, ſecundi ad tertium extet, vnde ſecundum primo ſimile euadit, & contra, reſpectus qui eſt quarti ad tertium, ſit etiam tertij ad ſecundum, vn-de ipſum tertium, ratione vltimi ſubit, & eius imaginem induit, & hanc ob cauſam ſic ſcribit Plato. +

+ + Propterea ex huiuſmodi rebus numero quaternario concluſis, mundi corpus con flatum eſt, ea connexum comparatione qua dixi. + Ex quo ſeipſum amicitia concor-di complectitur, &c. + +

+ Vbi Platonem, elementa maiora, minorãue in proportionalitate continua, nec geometrica, nec alterius cuiuſuis generis eſſe noluiſſe, clarè perſpicitur, ſed huiuſmo di ſimilitudine, in eo quod media elementa cum extremis conueniunt eſt vſus, quæ quidem conuenientia, nullibi maior, quam in proportionalitate continua geome-trica reperitur. + Sed etiam ſi Plato de huiuſmodi corporea elementorum magnitu-dine ſeipſum intelligi voluiſſet, ſi ſemidiameter regionis elementaris ex ęquo vt .39 ad vnum, reſpectu ſemidiametri terræ fuiſſet, aqua, ipſam terram, magis quam tri-geſies, & octies, non ſolum decies, & aer quoque eandem magis quam .1500. & ignis magis quam .55000. partibus magnitudine ſuperaret. +

+

+ Subſtantia vero rerum quas ſcripſeram circa finem illius conſiderationis talis fuit. +

+

+ Nunc autem tempus eſſe videtur, vt ego etiam, ne tantum deſtruxiſſe, ſed etiam conſtruxiſſe videar aliquid pro veritate diſſeram. +

+

+ Non eſt igitur dubium, ſolidæ doctrinæ viris, quin præſtantiſſimus Piccolo. ſe-cutus ſit tutam viam ad explorandum, quod terra maior ſit quam aqua, metiendo vtriuſque horum corporum ſuperficiem detectam. + Omittamus autem compenſa-tionem illam curuitatis, & concauitatis vallium, & montium, &c. quam ipſe Piccolo. propè finem ſexti cap. vellet dare fluminibus, ſtagnis, fontibus, & eiuſmodi aquis. + eo enim in loco labitur Piccolo. vbi non conſiderat, quod eiuſmodi obliquis ſuper-ficiebus non reſpondent anguli ſolidi centri ſphæræ, qui reſpiciunt eorum baſim ad rectos angulos. + Sed poſtquam Piccolo. comperit ſuperficiem terrę detectam, eſſe maiorem apparente ſuperficie ſphærica aquæ, proculdubio poterat concludere ter-ram eſſe maiorem aqua, ſicuti fecit, etiã ſi aqua profunda eſſet pyramidaliter vſq; ad mundi centrum, ideſt .3500. milliaria, ſupponendo tantum eſſe huius globi ſemi diametrum. +

+

+ Verum quia poſſet aliquis dubitare circa diligentiam Piccolo. in hiſcæ duabus ſu perficiebus dimetiendis, viſum eſt mihi non alienum ſequi aliam viam pro hac veri tate probanda, ſupponendo verum eſſe, quod non vnus ſolus metitus fuerit, ſed mul ti, ideſt ſupponendo verũ eſſe quod maris profunditas menſurari poſſit, & præterea, quod non modo ipſius maris maxima profunditas non perueniat ad quingentos paſ ſus, ſicuti refert Piccolo. in fine ſui tractatus, & mihi aſſeruerunt Hiſpani multi, & Luſitani præſtantiſſimi nautæ, tum Venetijs, tum Parmæ, in Aula Sereniſſimæ quon dam Principis, inter quos, Venetijs fuit Illuſtris Rodericus Guzmanus, Dominus Franciſcus Lopes, Dominus Garzias de Seuilia, multiq́; alij. + Parmæ autem varij + + quos omnes recenſerẽ moleſtum eſſet. + Sed etiam ſupponendo quod maxima pelagi profunditas ſit, non modo .500. paſſuum, ſed etiam .500. millium paſſuum, vt dixi, & quod mare ſit huius profunditatis, non vno in loco tantum, aut multis, ſed quod ſupra totam etiam faciem terræ, mare tantę profunditatis ipſam terram vn-dique operiret, ideſt, quod vbicunque nunc terra detecta eſt, eſſet aqua, ſpiſſitudi-nis .500. millium paſſuum. + Atque vt planius intelligar ſupponendo quod ſicuti to-tus huius globi ſemidiameter eſt milliariũ .3500. + Terreſtris partis ſemidiameter eſſet tm̃ .3000. & reliquum ſemidiametri, id eſt quingenta milliaria eſſet craſſitudo ſiue profunditas orbis aquei, in quo nihil neceſſe eſſet laborare in dimetiendis fon-tibus, fluminibus, lacubus, ſtagnis, paludibus, & huiuſmodi particulis nullius momen ti apud peritos, nec curare ſubterraneas aquas cauernarum, aut aliorum terræ cauo-rum, ſeu terræ porroſitatum, quæ omnia ſunt circa ipſius terræ ſuperficiem. + Quia ve riſimile non eſt naturam eiuſmodi caua ſiue ſpong oſitates produxiſſe demiſſius li-bramenti maris. + Supponendo igitur ea quæ nunc dicta ſunt, terra tamen eſſet ferè duplo maior aqua, hoc eſt, vt .12. ad .7. + Quod quidem, cuiuis mathematicæ philoſo-phiæ mediocriter perito, ſupputatu facillnnum eſt. + Cum proportio diametrorum, ſeu ſemidiametrorum, tertia pars exiſtat proportionis eorundem ſphærarum. + Sed vt parum periti minore labore ſupputare poſſint. +

+

+ Primum ſciendum eſt, quod ſupponendo diametrum globi, ex terra, & aqua com poſiti, eſſe .3500. milliarium, & ſemidiametrum puræ terreſtris partis eſſe .3000. tan tum, eiuſmodi proportio erit ut .7. ad .6. quia communis maior numerator horum duum ſemidiametrorum erit .500. qui in maiorem ingredietur ſepties, in minorem a utem ſexies. + Et eiuſmodi proportio ſuperparticularis, vocatur ſeſquiſexta, cuius triplum erit vt .57. cum ſexta parte ad .36. & idem erit inter dictum globum compo-ſitum, & partem terreſtrem ſimplicem. + Quare ſubtrahendo puram, ſeu ſimplicem partem terreſtrem, ex compoſito, reliqua pars erit, vt .21. cum ſexta, pro quantitate aquei orbis, ad quam, terreſtris quantitas .36. erit ferè in eadẽ proportione, quæ .12. ad .7. +

+

+ Nunc fortaſſe alienum non erit videre quanto ferè maior eſſet terra, quam tota aqua, non dico autẽ ſolum de parte illa maximæ e ius profunditatis, quæ nuſquam ad quingentos paſſus peruenit, ſed de ficto illo orbe aqueo, profunditatis .500. paſ-ſuum, qui totum terreſtrem orbem circundaret, & tegeret, ſupponendo quod per quingentos paſſus profunditatis, quidquid eſt terra, eſſet aqua, ideſt ſuppoſito quod ex totius orbis compoſiti ſemidiametro exiſtente .3500. milliarium, purę terræ ſemi diameter eſſet milliarium .3499. cum dimidio. + Supponendo igitur, vt ſupradixi. + Comperietur quod terra eſſet maior aqua amplius quam .2333. vicibus. + Sed quia partes terræ detectæ rumpunt eiuſmodi fictum orbem aqueum, quæ quidem partes, ſunt ampliores ſuperficię aquæ, vt obſeruauit Piccolo. atque alij præſtãtes viri, ideo ſequetur, vt terra ſit maior aqua amplius .4666. vicibus imo amplius quinquies mil-lecuplo. + Si autem quis diceret, in quantitate aquæ computari etiam illam, quæ gi-gnatur ex vaporibus, qui globum hunc compoſitum circundant: + reſpondeo quod non modò ei concedo computari eiuſmodi aquam, ſed ſupponendo etiam quodto tus locus à vaporibus occupatus, qui attolluntur .52. milliaria ſupra ſuperficiem huius globi, vt iam ſupradictum eſt, totus eſſet aqueus, & amplius, ſupponendo quod orbis hic aqueus eſſet ſpiſſitudinis, ſiue altitudinis quingentorum milliarium ſupra totum ipſum globum compoſitum. + Tamen terra eſſet maior ipſa aqua ferè duplo; + qua dere, quiſque eiuſmodi ſupputationum peritus certior fieri poterit. + Vnde iti- + + dem affirmare poſſemus, terram non ſolum maiorem eſſe aqua, ſed aqua & præte-rea aere, ſi aer non tam altè pertingit, quam multi alij præter Piccolo. ſentiunt, qui dicuntinde euenire quod aerea humiditas non tam altè aſcendere poteſt, quoniam humiditas ipſa grauitatem ſecum affert, præterquam quod nubium ſitus oſtendit ſu pra eas materiam eſſerariorem quam ſint ipſę nubes, infra vero denſiorem. + Corpo-ra enim eouſque aſcendunt donec inueniunt conſtitutionem mediam formæ æqua-lis (vt ita dicam) ſuis. + Quare materia illa quæ impropriè ignis vocatur (non enim eſt ignis) incipit carere humiditate (qua mediante aer definitur) circa quinquage-ſimum ſecundum milliarium ſupra ſuperficiem terræ, vt iam ſupradixi à Vitellione demonſtratum fuiſſe. + Ariſto. autem affert rationẽ quare nubes altius tranſcẽdãt. + Vnde apparet tertiam aeris regionem impropriè aerem appellari, ſi humiditate ca-ret, vt ait Ariſt. qua mediante aer definitur, immo potius retinet ignis naturam, vt etiam aſſerunt interpretes Ariſtotelis in primum Meteororum. + Qui Ariſto. in locis ſupra citatis itidem oſtendit ſe etiam huius modi eſſe opinionis. +

+

+ Quod autem attinet ad probandum quod ſuperficies terrę detecta ſit altior quam ſuperficies detecta aquæ, id tam clarum eſt ſua ſponte philoſophis, qui ſciunt quid ſit altum, quidue demiſſum, quod ſuperfluum eſſet quidquid ſuper hoc dicerem præ terquam, quòd conſtat ex demonſtratione ab Ariſto. ſacta textu 31. li .2. de cœlo, in quo agit de corporibus in aqua poſitis, vnde eiuſmodi veritas planiſſimè aperitur. + Omittimus etiam quod præſtantes Moderni omnes, eam pro manifeſtiſſima ponũt, ſicutiapud omnes ſani iudicij homines reuera exiſtimatur. +

+

+ Hæc enim ſunt quæ in fine illius conſiderationis ſcripſeram. +

+

+ Anno autem præterito editus in lucem fuit tractatus quidam Pulcherrimus, ab Ex cellentiſſimo, nec non Doctiſſimo viro Auguſtino Michele, Patritio Veneto, ad cor roborandam opinionem antiquorum, vbi tot authoritates, totq́; rationes adducit, vt nil amplius dici poſſit. + Atego ſenſum, rationemq́;, & non authoritatem aliquã ſequutus ſum: + cum verò dico ſenſum, de ſenſu illorum intelligo, qui profunditatem maris metiti ſunt, vt non mihi ſolum, ſed, & Piccolo. & alijs permultis retulerunt, de ratione vero à me adducta, aliorum ſit iudicium. +

+ + Sediſte mirabilis & Excellentiſſimus vir, verba mea non accepit in eo ſenſu, vt ego ſcripſi, ita vt omnino alienas conſequentias ſibi confingat, quemadmodũ pag. 3. ſui tractatus inquit, me non concedere naturam produxiſſe in magna quantitate, atque immenſa, id totum, quod bonum, & neceſſarium eſt. + Hanc enim conſequen tiam ipſe colligit ex eo, quod ego pag .19. meæ conſiderationis contra Antonium Bergam ſcripſeram, quod videntur multa corpora alijs nobiliora, nihilominus mi-nora, eo quod quantitas non ſequitur nobilitatem, neque ab ea pender, ita vt res illa quæ nobilior eſt, neceſſarium ſit vt etiam maior exiſtat. + Sed Excellentiſſimus iſtæ vir ſcribit ita me dixiſſe. + +

+ Multa immo infinita corpora ſunt nobilia, & neceſſaria, nihilominus ſunt paruę molis. +

+

+ Vide igitur quantum hoc diſtat ab illo. +

+

+ Præterea cap .12. aliam conſequentiam facit, quam ego non tam amplam facio. + „ Ipſe enim me inferre vult in alijs terrę partibus cauernas non reperiri, eo quod Mon „ tes ſint cauernoſi. + Aſpice quæſo. pag .29. meæ conſiderationis, & clarè videbis me nullo modo negare illas concauitates ſeu porroſitates terræ extra montana loca, circa ſuperficiem terræ, vſque ad æquilibrium, orbiculariter, infimæ profunditatis maris. +

+

+ Sed putare inferius has porroſitates reperiri, cum nulla ratio nobis perſuaſibilis + + adhuc ab aliquo prodita ſit, idoneum nullo pacto eſſet. + Rationes autem ab ipſo Ex cellentiſſimo Auguſtino adductas circa huiuſmodi rem, alij dijudicent, de authori-tatibus verò, nihil dicam, quia ab illis petendæ ſunt, qui profitentur tales facultates, quorum vnius tantummodo authoritas præualere deberet, contra omnes alias eorũ qui nunquam attigerunt ſummis labris orificia harum ſcientiarũ. + Vt ſi exempli gra-tia non ſolum authoritas illorum virorum, quos ipſe recenſuit, ſufficiens eſſet vt pu ta Pioccolo. + Naibodæ, Bordini, Clauij, reliquorumq́; fautorum verę opinionis, ſed Franciſci Maurolici tantummodo, qui in primo Dialogo ſuæ coſmographiæ ita inquit. +

+ + Exiſtimo autem totum terræ corpus rigidum eſſe ſaxum, nam ſi arena eſſet, aue gleba fragilis, ita humorem imbiberet, vt cum eo quaſi confunderetur; + huc ac-cedit, quod ſi mineræ, ac rupes, quæ ſunt grauiſſimæ partes in ipſa plerunque ſuper-ficie comperiuntur, multo magis apud centrum eſſe debent. + Videtur ita ratio exi-gere, vt grauiora centro quoque ſint propinquiora. + +

+ Hæcigitur ſola authoritas, inſtar reliquarum omnium ſufficere poſſet. + Verum de authoritatibus minime curandum eſt, vbi ſenſus, ratioq́; vera illis opponuntur. +

+

+ Quod autem numerus animalium aquatilium maior exiſtat numero terreſtrium, ſatis reſpondimus pag .41. noſtræ conſiderationis. +

+

+ Sed in cap .14. Excellentiſſimus Auguſtinus ita inquit (vt etiam ſuperius dixerat) + + quod certiorem cognitionem homo non habet illa, quæ à ſenſu prouenit. + Et quod nemo eſt qui aſpiciat terram, & aquam, quod hanc maiorem illa non iudicet, & exiſtimet. + +

+

+ Quod autem certiorem cognitionem homo non habeat illa, quæ à ſenſu proue-nit, concedendum non cenſeo. + Nam omnis cognitio mathematica (cum primum gradum certitudinis obtineat) ab ipſo ſenſu fieret, quod omnino alienum eſt à veritate. + Senſus enim nunquam vidit incommenſurabilitates magnitudinum, vel incoincidentias linearum non tangentium cum curuitate hyperbolica, aut angu lum contingentiæ aliquem, nec (vt vno verbo dicam) aliquam concluſionem ma-thematicam, quam volueris. + Neque per ſenſum eſt ſcire, inquit Ariſtoteles. + Co-gnitio igitur ſenſitiua, certior non eſt illa, quæ per habitum ſcientiſicum acquiritur. +

+

+ Ad reliqua verò, ſupponamus nos tunc fuiſſe in Arca Noe, aquæ cooperiebant omnia cacumina montium, vbi nullum terræ veſtigium videbatur, + quare proculdu bio aquam iudicaremus, atque exiſtimaremus maiorem terra, nulla aliare vtere-mur niſi ſenſu abſque alio diſcurſu intellectuali, ut reliqua illa animalia irrationalia, quæ nobiſcum erant in dicta arca. + ſufficit igitur ſuperficiem aquæ tantummodo aſpicere, quia neque tunc temporis, aqua erat maior terra, etiam ſi non ſolum tot cubitis attolleretur ſupra cacumina montium, ſed quingenta milliaria, vt ſupradi-ximus. +

+

+ Ratio autem illa, ex infinitis, ab ipſo, eo in loco adducta, talis eſt. +

+ + Aqua eſt eccentrica ad terram, & pro cẽtro habet centrum grauitatis terræ, aqua igitur maioris eſt amplitudinis ipſa terra. + + + Hanc etiam conſequentiam alijs relinquo Philoſophis dijudicandam. + +

+ Subſequitur poſtea dicens. +

+ + Præterea proprius locus terræ, eſt ſuperſicies aquæ, igitur terram oportet ab aqua tegi. + +

+ Ad hoc etiam aliquis poſſet quærere, quis nam erit locus illius partis terræ de-tectæ ab aqua? + nulli dubium erit quin ſuperficies aeris, & non aquæ exiſtet. +

+ +

+ Nune autem ſi locus terræ eſt ſub aqua, ergo locus aquæ proprius eſt ſub aere, & non ſub terra, vnde non erit rationabile putare maiorem copiam aquarum exiſtere in cauernis ſubterraneis, quam ſupra ſuperficiem terræ. + Adde quod locus illarum aquarum non eſſet ſuperficies aeris, ſed terræ, vnde non minus locus aquę eſſet ter-ra, quam locus terræ, aqua. + Sed miſſa faciamus hæc. +

+

+ Cap. verò .20. ita inquit. +

+

+ Materia elementorum æqualis eſt. + Ergo aqua maior eſt terra. +

+ + Hæc enim conſequentia veriſſima eſſet. + Sed nullus vnquam Philoſophus (vt Phi-loſophus dico) concedet totam materiam elementarem, in quatuor æquales partes eſſe diuiſam. + +

+ Cap. verò .21. inquit me dixiſſe non ſuffecturam paucam ſpiſſitudinem. + Eo enim in loco pag .26. mei tractatus contradicens ipſi Bergæ, dixi, quod ſecundum ipſum Bergam non ſufficeret pauca ſpiſſitudo. +

+

+ Similiter etiam dixi, quod ſecundum ipſum, quanto remotius diffunditur lumen fortaſſe tantò magis illuminat. + Putans ipſe Berga quod in propinquo debilius exi-ſteret dictum lumen. + Et propter ea dixi, quod apud ipſum fortaſſe nihil valet illa propoſicio, quæ dicit. + Agens in propinquo, fortius agit quam in remoto. +

+

+ Cap. autem .22. vbi Excellentiſſimus Auguſtinus inquit, vnum tantummodo ele mentum non ſufficere ad generationem miſtorum. + Hoc enim concedo, ſed hoc ni-hil ad me ſpectat, eo quod meum reſponſum ad Bergam, erat circa tranſitum lumi-nis, & non circa generationem elementorum. +

+

+ Cap. demum .23. pag .20. linea .10. vbi ſcribit me dixiſſe, iudicare, oportebat ſcribere, dubitare. +

+

+ Puto tamen hoc vocabulum eſſe errorem Thypographi, quamuis in correctione illud non inuenerim, quia vt ego multoties expertusſum, difficillimum omnes Thy pographi errores corrigere, neque (vt fertur) Argi oculi ſufficerent. +

+

+ Hactenus enim in mei defenſionem hæc ſubiungere volui. +

+

+ Ad defenſionem autem Piccolo. aliorumq́; virorum meæ opinionis, nec non de proportione duplicata profunditatis maris ad ſuam amplitudinem, ex conſequentia pyramidali: + alijsq́; ſimilibus rationibus, prodeant alij. + Huiuſmodi tamen Doctiſſi-mi viriingenium, memoriam, nec non doctrinam valde admiror, atque obſeruo. +

+
+
+
+
+ DE METHODO PRODVCTIONIS FRACTORVM qua vtuntur Pedemontani Agrimenſores. + Anſelmo Roſemburg Agrimenſori Caſareo. +

+ MEthodvs quàm mihi ſcribis in Prouincia tua maximè in vſu eſſe, nimis longa atque prolixa eſt, Pedemontani verò Agrimenſores in produ-ctione fractorum, valde breui methodo vti ſolent, quam libenter tibi ſcribo, eo maxime, vt videas quam rationabiliter operentur. +

+

+ Scire igitur primum te oportet illos, maximam eorum communem menſuram vocare Trabucum, cuius ſextam partem vocant Pedem, duodecimam verò pe-dis, Vnciam, duodecimã autẽ vnciæ punctũ, duodecimã demum puncti; + Attomum. +

+

+ Quotieſcunque igitur multiplicant trabucum, per trabucum nulli dubium eſt quin producant trabucum ſuperficialem ſcilicet. +

+ +

+ Similiter multiplicando pedes, vncias, puncta, & attoma per trabucum, produ-cunt pedes, vncias, puncta, & attoma ſuperficialia rectangula oblonga, quorum lon gitudo eſt ipſius trabuchi, latitudo vero lineæ dictarum ſpecierum. +

+

+ Dum vero multiplicant pedem per pedem, nulli dubium eſt quin producant pe-dem quadratum, ſed apud ipſos non vocatur quadratum, quamuis reuera ita ſit, ſed illud vocant duas vncias, quæ quidem ſunt rectangula oblonga iam hic ſupradicta, quarum vniuſcuiuſque longitudo ſit vnius trabuchi, latitudo vero vnius duodecimæ partis ipſius pedis linearis. +

+

+ Productum autem pedis per vnciam, vocant duo puncta, quæ etiam ſunt duo re-ctangula oblonga, vt ſupra. +

+

+ Productum deinde vnciæ per vnciam, vocant duos attomos, qui etiã ſunt duo re-ctangula oblonga, vt dictum eſt, quæ omnia ſcientificè videbimus. +

+

+ Pro cuius rei cognitione, ſit, exempli gratia .a.e. vnus Trabuchus linearis .e.i. ve-ro vnus pes .i.o. autem vna vncia, o.u. poſtea vnum punctum, et .u.t. vnus At-tomus. +

+

+ Vnde .e.i. erit ſexta pars ipſius .a.e. et .i.o. duodecima ipſius .e.i. et .o.u. duodecima ipſius .i.o. et .u.t. duodecima ipſius .o.u. + Sit etiam .a.b. æqualis .a.e. lineæ & ſic .e.d: i.f: o.g: o.n. & c. terminenturq́; parallelogramma .b.e: d.i: f.o: g.u. et .c.t. vnde .b.e. erit trabuchum quadratum, et .d.i. pes rectangulus oblongus vt ſupra, et .f.o. vncia rectan gula oblonga, et .g.u. punctum rectangulum oblongum, et .c.t. attomus rectangu-lus oblongus. +

+

+ De producto igitur trabuchi per trabuchũ, nulli dubium eſt quin ſit quadratum .a.d. vt ſuperius diximus. +

+

+ Productum autem trabuchi cum pede erit .d.i. ſexta pars ipſius .a.d. cum .e.i. ſit ſex ta ipſius .a.e. ex prima ſexti vel .18. aut .19. ſeptimi, ſiue etiam ex .15. quinti Eucli. +

+

+ Productum autem pedis cum pede erit .e.K. quadratum, quod probandum eſt + + + duplum eſſe rectangulo .f.o. .K.i. ſexta pars eſt ipſius .f.i. ex ſuppoſito, et .i.o. duo-decima ipſius .e.i. proportio igitur .e.i. ad .o.i. dupla eſt proportioni ipſius .f.i. ad .K.i. + quare .K.e. duplo maius eſt ipſius .f.o. eo quod ſi .i.o. vel .f.g. (quod idem eſt) duplo maius eſſet ipſo latere pręſenti .o.i. vel .f.g. + tunc .f.o. æquale eſſet ipſi .K.e. ex .15. ſexti vel .20. ſeptimi quod quidem .f.o. duplo maius eſſet ipſo præſenti .f.o. + Rectè igitur inquiunt dicentes productum pedis cum pede eſſe duas vncias, vel ſi mauis, ita dicas e.K. ſexta pars eſt ipſius .d.i. ex iam dictis propoſitionibus .f.o. autem eſt duodecima ipſius .d.i. ex ijſdem, cum exſuppoſito .i.o. duodecima ſit ipſius .e.i. + quare .e.K. duplũ erit ipſius .f.o. ex commu ni notione. +

+
+
+ +
+
+

+ Productum verò pedis cum vncia. ſit .K.o. quod probabimus ex ijſdem rationibus duplum eſſe ipſius .g.u. puncti rectanguli oblongi. + Nam .l.o. ſexta pars ſimiliter eſt ipſius .g.o. et .o.u. duodecima ipſius .o.i. + quare proportio .i.o. ad .o.n. dupla eſt propor tioni .g.o. ad .o.l. ſequitur ergo ex prædictis rationibus .k.o. duplum eſſe ipſius .g.u. vel ſic, vtlin præcedenti, cum .K.o. ſit ſexta pars ipſius .f.o. ex dictis propoſitionibus .g.u. verò duodecima eiuſdem .f.o. ex ijſdem, nam .o.u. duodecima eſt ipſius .o.i. ergo K.o. duplo maius eſt ipſo .g.u. +

+

+ Ex ijſdemmet rationibus productum .l.u. pedis cum puncto duplum eſt ipſius .c.t. attomi rectanguli oblongi. +

+

+ Probandum nunc relinquitur productum .o.n. vnciæ cum vncia, quod eſt quadra-tum, duplum eſſe ipſius .c.t. attomi rectanguli oblongi. + Nam .i.n. eſt pars vna ex .72. ipſius .c.u. et .u.t. pars vna ex .144. ipſius .o.i. ex ſuppoſito, + quare proportio .i.o. ad .u.t. dupla eſt proportioni ipſius .c.u. ad .n.i. ex dictis igitur rationibus .o.n. duplo maius eſt ipſo .c.t. + Vel ſi placet dicas .n.o. eſt vna pars ex .72. ipſius .f.o. exſupradictis, eo quod .n.i. ita ſe habet ad .f.i. vt vnitas ad .72. ſed ex ijſdem rationibus .c.t. pars vna ex 144. eſt ipſius .f.o. eo quod ita ſe habet .u.t. ad .o.i. + quare .o.n. duplo maius erit ipſo .c.t. +

+

+ Propoſitum ſit nobis nunc, exercitij gratia, quærere ſuperficiem alicuius rectan guli, cuius vnum latus ſit trabuchorũ .3. pedum .2. & vnciarum .3. aliud vero latus ſit trabuchorum .2. pedum .3. vnciarum vero .2. +

+

+ Huiuſmodi autem methodo mediante, multiplicando primum latus dictũ .3. 2. 3. per numerum trabucorum ſecundi lateris .2. ſcilicet producentur nobis primò trabu cha ſuperficialia .6. pedes .4. & vnciæ .6. omnia rectagula, vt dictum eſt. + Multiplican-do deinde idem primum latus .3. 2. 3. per pedes .3. ſecundi lateris. + Ex trabuchis .3. primi lateris cum .3. pedibus ſecundi, producentur .9. pedes rectanguli, hoc eſt vnus trabuchus cum tribus pedibus rectangulis. + Ex pedibus autem huius .2. cum ijſdem alterius lateris .3. producentur .12. vnciæ rectangulæ ideſt vnus pes rectangu-lus. + Exijſdem pedibus .3. ſecundi lateris, cum .3. vncijs primi lateris producentur . + + + 18. puncta rectangula, hoc eſt vna vncia cum .6. punctis rectangulis. + Deinde ex multiplicatione vnciarum .2. ſecundi lateris, cum .3. trabuchis primi lateris, produ-centur .6. vnciæ. + Ex multiplicatione poſtea dictarum .2. vnciarum ſecundi lateris cum .2. pedibus primi, producentur .8. puncta. +

+
+ + + Trabucha. + pedes. + vnciæ. + + + 3. + 2. + 3. + + + 2. + 3. + 2. + + + 6. + 4. + 6. + + + 1. + 3. + 1. + 6. + + + + 1. + 6. + 8. + + + + + + 1. + + + 8. + 3. + 2. + 3. + + +
+

+ Demum ex ijſdem .2. vncijs ſecundi lateris cum .3. primi, producentur .12. atto-mi, ideſt vnum punctum. + Quæ omnia collecta facient trabucha .8. pedes .3. uncias 2. & attomi .3. omnes rectanguli oblongi. + Pulcherrima profecto operatio. +

+ + + Trabucha. + pedes. + vnciæ. + + + 3. + 2. + 3. + + + 2. + 3. + 2. + + + 6. + 4. + 6. + + + 1. + 3. + 1. + 6. + + + + 1. + 6. + 8. + + + + + + 1. + + + 8. + 3. + 2. + 3. + + +

+ Videamus nunc exercitij cauſa, vt dixi, quomodo conueniat calculus iſte cum calculo ordinario communi? +

+

+ Nam quotieſcunque dicta latera, fracta fuerint in vncias, primum latus erit vnciarum .243. ſecundum autem .182. productum vero vnius in alterum erit vn-ciarum quadratarum .44 226. quod quidem productum cum diuiſum fuerit per .5184. vncias quadratas vnius trabuchi quadrati, prouentus erit .8. trabucho-rum, reliquus verò numerus, ſiue fractus, erit vnciarum quadratarum .2754. qui cum diuiſus fuerit per numerum .144. vnciarum vnius pedis quadrati, prouenient pedes .19. quadrati cum vncijs .18. ſuperabundantibus, dicti autem pedes .19. ſignifi-cant tres pedes rectangulos oblongos cum vno pede quadrato, hoc eſt cum duabus vncijs rectangulis oblongis, vt ſupra. +

+

+ Videndum nunc eſt, vtrum illæ .18. vnciæ æquipolleant tribus punctis rectangu-lis oblongis: + ſed hoc manifeſtè videre eſt, ex hoc, quia quęlibet vncia rectangula oblonga componitur ex .72. quadratis, punctum autem rectangulum oblongum, ſit duodecima pars ipſius vnciæ rectangulæ oblongæ, ipſum componetur ex .6. vn-cijs quadratis .18. igitur vncijs quadratis, triplum erit ipſius puncti rectanguli dicti. + Vnde clarè patet, quod, quotieſcunque voluerimus ſcire proportionem ipſarum vn ciarum quadratarum ſuperabundantium, ad punctum rectangulum oblongum, ſi dixerimus ex regula de tribus, ſi .72. (vncia rectangula oblonga) dat .18. quid dabũt 12? + puncta rectangula oblonga, quarum vnaquæque eſt duodecima pars ipſius vn-ciæ rectangulæ oblongæ, in præſenti autem caſu prouenient .3. pro quarto termino quæſito, & habebimus propſitum. +

+ +
+
+
+
+ SOLVTIO CVIVSDAM QVÆSITI. + Magnifico Ludouico Fauzzoni amico cariβimo. +

+ TVI quæſiti ſolutio quam neſcio quis te docuit, valde diuerſa eſt à vera. + quæſitum enim tale fuit. +

+

+ Reperiuntur quatuor ſocij, Ludouicus, Hieronymus, Franciſcus, & Lau rentius quorum primus, Ludouicus ſcilicet, poſuit aureos .6000. Hierony mus verò aureos .5000. Franciſcus autem .2000. & Laurentius .1000. quorum ſum-ma faciebat aureos .14000. + interim tamen de tali ſumma Ludouicus recepit aureos 2000. Hieronymus verò .1000. Franciſcus autem .900. & Laurentius .800. quapro-pter in ſumma reſidua Ludouicus non habebat niſi aureos .4000. Hieronymus etiã 4000. Franciſcus .1100. & Laurentius .200. quorum ſumma erat .9300. + Nunc au-tem iſti ſocij cupiunt augere hanc ſummam per aureos .20000. tali tamen conditio-ne quod quilibet tantum tribuat vt in totali ſumma, tantam partem unus habeat, quantam alter. +

+

+ Hoc autem problema tam ſacile eſt, & cum ſuo theoremate ita coniunctum, quod miror amicum noſtrum illud illico non vidiſſe. +

+

+ Accipe igitur illos aureos .20000. & eos collige cum ſumma .9300. vnde habebis aureos .29300. pro sũma totali, cuius quarta pars erit .7325. quã vnuſquisq; poſtea habebit in dicta ſumma. + Sed ut reperias quantitatem aureorum quam quilibet prius debet contribuere, vt poſtea habeat aureos .7325. in dicta ſocietate. + Iubeo, vt Ludouicus demat illos aureos .4000. quos demum habebat, ex .7325. reliquum autem erit .3325. qui quidem numerus erit aureorum nunc contribuendorum ipſius Ludouici. + Demptis ſimiliter aureis .4000. ex dictis .7325. remanebũt .3325. pro con tributione ipſius Hieronymi. + Deinde ſi ex .7325. extracti fuerint aurei .1100. relin-quent .6225. pro contributione Franciſci. + Demptis demum .200. ex .7325. reſidui erunt .7125. pro contributione Laurentij, & ſic quilibet habebit æqualem portio-nem in totaliſumma. +

+
+
+ Speculatio cuiuſdam Methodire ductionis numiſmatum unius ſpeciei in aliam. + AD EVNDEM. +

+ MIrum tibi videtur quo pacto verum ſit, quod ſumma mẽdietatis cuiuſuis numeri illorum numiſmatum, quæ hic vocantur Blanci, cum ſexta parte eiuſ dem medietatis, ſemper ſit numerus florenorum huius prouinciæ. + Vt exempli gra tia, quotieſcunque reducere voluerimus .48. Blancos in Florenos, ſi medietati ip-ſius .48. hoc eſt .24. adiecta fuerit ſexta pars ipſius medietatis, quæ eſt .4. + tunc habebi mus .28. & ita dicemus quod .48. Blanci conſtituunt Florenos .28. quod quidem verum eſt. +

+

+ Huiuſmodi autem rei ſpeculatio ita ſe habet. + Nam vnuſquiſque Blancus diuidi-tur in .7. æquales partes, quarum .12. conſtituunt vnum Florenum, horum verò nu-miſmatum communis menſura, vocatur Groſſus, vt ſcis, ex quo ſequitur, quod ſi + + 28. Floreni æquantur Blancis .48. tot Groſſi erunt in .28. Florenis quot in .48. Blan-cis. + Fingamus igitur, mente, noſtram figuram .79. Theorematis Arithmetici .x.u.o.e.n. ſupponendo ambo producta .u.x. et .n.e. inuicem ęqualia exiſtere, & vnumquod-que eſſe groſſorum .336. ſit etiam .o.x. vnus Florenus .12. groſſorum .o.n. verò Blan-cus .7. eorundem groſſorum .o.e. autem Blancorum .48. + Nunc certi erimus ex .15. ſexti vel .20. ſeptimi Euclidis eandem fore proportionem .o.u. ad .o.e. quæ .o.n. ad .o.x. ſed .o.n. eſt ſumma medietatis ipſius .o.x. cum ſexta parte dictæ medietatis, ita igi-tur erit .o.u. ipſius .o.e. hoc eſt ſumma medietatis .o.e. ſexta parte medietatis eiuſ-dem, quæ ſumma in præſenti exemplo erit .28. +

+

+ Hac enim ſpeculatione mediante, poteris methodum inuenire conuertendi Flo-renos in Blancos. + Vt ſi nobis propoſiti fuerint Floreni .28. + Voluerimusq́ue inuenire quot Blancos faciant, ſuppoſita menſura communi, iam ſupradicta. + Nam duplica-bimus numerum Florenorum, à quo duplo detrahemus ſeptimam partem, reliquũ verò erit numerus quæſitus. +

+

+ Huiuſmodi autem rei ratio eſt, quia, cum in ſupradicta figura, proportio .o.e. ad o.u. ęqualis exiſtat ei, quæ .o.x. ad .o.n. atque etiam .o.x. ſit minor duplo ipſius .o.n. per ſeptimam partem ipſius dupli .o.n. minor erit .o.e. duplo ipſius .o.u. per ſeptimã partem eiuſdem dupli ipſius .o.u. +

+

+ Idem affirmo de quauis conuerſione aliorum numiſmatum, quorum ſemper .o.x. maior ſit .o.n. verò minor. + Vt ſi .o.x. æquiualeret .7: et .o.n. valeret .4. et .o.e. valeret 42. quæ quidem .o.e. menſuraretur ab .o.n. +

+

+ Si cuperemus ſcire quot .o.x. ſint in .o.n. + Primo dicemus in .o.n. reperiri ſummam medietatis ſex ſeptimorum ipſius .o.x. collectæ cum vna ſeptima parte ipſius .o.x. ſeu (vt ita dicam) cum tertia ipſius medietatis. + Vnde dempta ſeptima parte ipſius .42. quæ eſt .6. collectaq́ cum medietate reſidui, quæ eſt .18. habebimus .24. res, quarum vnaquæque æqualis erit ipſi .o.x. +

+

+ Sed ſi quis cupiat reperire .o.e. dato .o.u. duplicet .o.u. à quo demat quartam par-tẽ ipſius .o.u. & habebit propoſitum. + Nam ita ſe habere oportet .o.e. ad .o.u. quemad modum .o.x. ad .o.n. +

+
+
+ De lucro mercantili. + AD EVNDEM. +

+ QVod demum ſcire à me deſideras, eſt, quod cum vendideris libram vnam mercis pro .4. ſolidis, & lucratus fueris .2. cum quarta parte vnius pro ſingu-lis decem libris, ſcire velles quantum lucri facturus eſſes in libris decẽ dan-do ſingulam libram pro .6. ſolidis. +

+

+ Nulli dubium eſt quin decima pars de .2. cum quarta vnius ſit lucrum libræ vnius. + Quæ decima pars ſunt nouẽ quadrageſimæ partes, & hæc ſubducta à ſolidis .4. reli-qui erunt ſolidi .3. cum .31. quadrageſimis partibus pro ſorte vnius libræ. + Quę ſors ſubtracta à ſolidis .6. remanebunt ſol .2. cum .9. quadrageſimis lucri pro libra, quod multiplicatum per .10. proueniunt ſol .22. cum quarta parte vnius, & tantum aſcen-deret lucrum, quod fieri poſſet in libris decem ſi quamlibet, ſol .3. cum .31. quadra geſimis nobis conſtaret. +

+

+ Vel ſic multiplicemus ſortem vnius libræ per .10. productum erit .37. cum tribus + + quartis, iterum multiplicemus per .10. ſortem cum lucro vnius librę quod eſt .4. pro-ductum erit .40. differens à primo ſol .2. cum quarta parte, multiplicemus pariter per .10. precium .6. ſolidorum proueniens erit .60. à quo deducendo productum ſor-tis librarum .10. quod erat ſol .37. cum tribus quartis ſupererunt ſol .22. cum quar-ta parte, vt ſupra. +

+
+
+
+
+ DE DIGNITATIBVS PLANETARVM. + Adriano Panetio. +

+ QVod eam diſtinctionem orbium, quæiam inualuit, nonteneas, ſed putes totum eſſe quoddam continuum excipiens corpora ſtellarum, nouum eſt, nam nonnulli ſolidæ doctrinæ Philoſophi idem cenſuerunt. + Sed quod attinet ad dignitates planetarum in ſignis zodiaci, ſcias huiuſmo-di ordinem me compręhendere eſſe deſumptum ab ordine antiquo orbium ipſorũ planetarum, quiquidem ordo erat, vt ſtatim poſt Lunam ſuccederet Sol, poſt So-lem Mercurius, tum Venus deinde Mars, poſtea Iupiter, & tandem Saturnus per eoſdemq́; orbes, retro redibant, atque hoc cognoſcitur conſtituendo Cancrum do micilium Lunæ, Leonem, Solis, Virginem, Mercurij, Libram, Veneris, Scorpio-nem, Martis, Sagittarium, Iouis, Capricornum, Saturni, Incipientes deinde ab Aquario, quiad nos propius accedit eundemq́; tribuentes Saturno, Piſces, Ioui, Arietem, Marti, Taurum, Veneri, & Gemellos, Mercurio, ſeptem Planetas cum duodecim ſignis zodiaci concordes reddebant. +

+

+ Quod deinde Ariſtoteles in libris de ſenſu & ijs quæ ſenſibus percipiuntur, dicit pupillam oculi eſſe nigram, non ita ſe habet, nam idem eſt, ac ſi quis diceret nigrũ eſſe illud medium, quod permitteret tranſitum lumini per ſuam diaphaneitatem, nul lum lumen à ſeipſo reflectens, & etiam ac ſi quis diceret nigrum eſſe aerem alicuius cubiculi vndequaque clauſi tenebroſi. +

+

+ Quod etiam idem Ariſtoteles volens adducere cauſam, cur oculus magis mate-riam aquæ, quam aeris participet, dicensidea ratione fieri, quod aqua magis quam aer ſeruari poſſit, eodem libro ſcribit, eſt reuera admirandum. + Ibi enim clarè de-monſtrat ſe planè ignorare, & conſtructionem oculi, & cauſam diuerſitatis eorum humorum tam in ſubſtantia, quam in figura, quæ non aliunde dependet quam quod diuerſam refractionem radiorum luminoſorum producat, qui per pupillam ingre-diuntur, vt ad proprios ſibiq́; deſtinatos locos dirigantur radij, vt à virtute viſiua per fectius ſen tiantur. +

+
+
+ De ratione Frigiditatis locorum umbroſorum. + AD EVNDEM. +

+ VEra ratio vnde fiat, vt quanto magis ſentitur calor in locis expoſitis Soli, tan-to minus ſentiatur in vmbra, vbi Solis radius non reflectitur, eſt quia cum ra refactus eſt aer à vehementi calore radij ſolaris, ſeipſum colligit, & condenſatur in locis, à quibus à calore, ratione rarefactionis, non expellitur, & quia naturaliter ca-lor ſequitur rarum, rarum calorem, & frigidum densũ, & densũ frigidum, vt vnicui que ſanę mentis patet, hanc ob cauſam ſequitur rem ita ſe habere vt diximus. + Poſſu mus etiam abſque dubio credere huiuſmodi ratione fieri, vt frigus matutini tempo ris, in crepuſculo maius eſſe eo, quod noctu viguit. + Nam materia conſiſtens in co-no vmbræ terræ, ſemper denſior eſt ea, quæ extra reperitur, imo noua materia con tinuo condenſatur, propter motum vmbrę, quæ ſemper corpori ſolari opponitur. + hęc + + autem noua condenſatio dico ſemper fit in crepuſculo matutino, hoc eſt in parte co ni à Sole pulſa, in parte vero contrari a ipſius coni hoc eſt in parte crepuſculi ve-ſpertini, contrarium accidit, quia potius aliquantulum in hac parte materia coni ra rificatur, quia extrinſeca condenſatur, in parte vero matutina extrinſeca rarificatur; + & propterea intrinſeca conde nſatur. +

+
+
+
+
+ QVOD RECTE ARIST. SENSERIT COELVM caſu non eſſe productum. + Hieronymo Condrumerio. +

+ FErunt Ariſtippũ tempeſtate maris ad incognita littora delatum, cum in are-na vidiſſet quaſdã figuras geometricas delineatas exultantẽ lętitia dixiſſe: + Hæc ſunt hominum veſtigia. + Nam conſonum rationi non erat, vt huiuſmodi figuræ ca-ſu eſſent impreſſæ: + neque etiam credendum eſt ingentem hanc ma chinam tanto or dine conſtantem fortuitò eſſe productam, cum nulla quantumuis minima eiuſdem particula, dummodo nitatur ordine, aliquo modo caſu effecta fuerit; + cum caſus ni-hil producat, quod regulam & ordinem ſeruet. + Non eſt igitur producta caſu admi randa correſpondentia, quæ eſt obiectorum cum potentijs, luminis cum oculo, ſo-ni cum auditu, ſaporis cum guſtatu, odoris cum odoratu, qualitatum tangibilium tactu. + Si diligenter deinde cuiuſlibet rei naturalis operationem conſiderabimus, eas tanta arte conſtructas videbimus, vt cogamur fateri aliquam prudentiſſimam, & ſagaciſſimam mentem eas formaſſe, ſi ergo quælibet mũdi pars tanta cum ratione & ordine eſt conſtructa: + quomodo fieri poterit, vt de toto ipſo mundo id in dubium vocemus, certiſſimeq́; non credamus diuiniſſimam aliquam mẽtem eſſe à qua exqui-ſitiſſima huius vniuerſi harmonia, quæ ex tot tantisq́; partibus, maximo ordine ni-tentibus conficitur, non dependeat? +

+
+
+
+
+ VARIA RESPONSA. + Nicolao Petreio. +

+ AD ea quæ mihi ſcribis dico, quod excrementa quæ ex corpore ſano prodeunt in ſua ipſorũ qualitate ſenſibili ita ſe habẽt ad facultatẽ illius partis eiuſdem corporis, ut non lędant, quẽadmodũ efficeret ſputũ, ſi eſſet amarũ, aut quod ex cernitur naſo fętidũ eſſet. + Imagineris igitur quẽadmodũ poſſit eſſe verũ id quod idẽ amicꝰ noſter ait. + Pręterea ſi aliquid tibi in oculũ inciderit, an neſcis quomodo ſtatim affatim affluat humor, vt id foras ꝓpellat, vel abducat? + (mirabile opus naturæ.) + Dic etiã eidem non abſque myſterio naturam in tot miſerijs ſenectutem poſuiſſe, cum ſæpiſſimè ſenex mori deſideret, ut huius vitæ calamitatibus liberetur, vnde fit, vt cum eius aduentum ſentiat, minus affligatur. + Dicito etiam eidem, naturam non fuiſſe tam ſolicitam de quibuſdam partibus quemadmodum eſt de toto, vnde ma-gis rotunda, & polita poterat eſſe ſuperficies terræ, quam nunc eſt, quia natura ma gis reſpicit totum, quam partes, & magis maiores, quam minores. +

+

+ Dum tuas legerem, me continere non potui quin riſerim, id quod ſcribis te inter-rogaſſe eum Philoſophum naturalem, vnde fit, vt ventus ſit frigidus, eumq́; tibi re ſpondiſſe, quod à remotiſſimis partibus veniat, genereturq́; à vaporibus terræ frigi-dis. + ( cum ipſa ſit frigida.) + Cæterum miror quod ab eo non quæſieris, vnde oriatur frigiditas, quæ percipitur ab agitatione aeris, qui quidem à vaporibus terræ non proſilit, nec à remotiſſimis partibus ad nos accedit. + Sed quia de eadem re me in- + + rerrogas, ſcito naturã coniunxiſſe frigiditatẽ denſitate, & caliditatẽ raritate, vt ſup. diximus, ita vt cum aliquod corpus denſat̃, frigidũ reddat̃, & dum rarefit ma-iorem caliditatem acquirat, & ſic econtra fit, vt quanto magis aliquod corpus refri geratur, tanto denſius reddatur, & quanto calidius fit tanto rarius efficiatur. + Quo-ties igitur agitabitur aer, aut aliud corpus, quod ratione ſuæ ſubtilitatis, velociter condenſari, & rarefieri poſſit, eius partes denſiores ſemper erunt frigidæ, & hanc obrem quilibet ventus, qui per calida loca non tranſeat, natura ſua frigidus, calidus autem per accidens erit. + Hinc fit vt vaſa vitrea, & terrea tam in vehementi frigore, quam in magno æſtu frangantur, quia horum vnum fit, ne aliquis locus vacuus rema neat, & aliud ob loci neceſſitatem, ſed hoc non ſequeretur, ſi in materia, qua huiuſ modi vas conſtat, aliqua aeris portio non contineretur. +

+
+
+
+
+ DE LVMINE LVNÆ, DE FINE LVMINIS, de fine motus corporum cęleſtium, de albedine, de ſphæra. + Clariβimo Antonio Nauaiero. +

+ LVmen Lunæ etiam ſi ſit lumen reflexum Solis ab ipſa Luna, ab ea tamen non ita reflectitur, vt à ſuperficie polita ſpeculi, eius luminis tantã quã­titatem ſuper ipſum corpus lunare videamus, & eo modo terminatã quo conſpicimus. per ſe lumen, cauſa oculi eſt effectum, per accidens autem puta quod vis. + Terra deinde nunquam lunari lumine (quãuis ſolaris reflexio exiſtat) omnino deſtituta eſt, dico etiam, neque in ipſis ecclipſibus ſolaribus vel lunaribus, in ſolaribus enim cum Soltot millia vices maior ſit Luna, Luna verò minor terra, ſe quitur, vt terra non omnino priuata remancat lumine Lunæ, in ecclipſibus ve-rò lunaribus Luna ſemper videtur, gratia luminis ſolaris, quamuis refracti. + Mo-tus corporum cœleſtium fit ratione ſitus, & varietatis virtutis ſtellæ in diuerſis locis, hæc autem varietas abſque diuerſo ſitu eiuſdem ſtellæ, nec diuerſus hic ſitus abſque motu fieri poſſet, ita vt motus ſtellarum ſit ratione diuerſitatis ſituum ipſarum, er-go motus, & diuerſitas ſituum, fit, ob diuerſam influentiam. + Quæ autem de albe-dine fratri tuo dixeram, erant, quod inter oẽs colores albedo, certo quodam modò, maiorẽ ſimilitudinem habet cum lumine. + Primò quia magis coniungitur cum lumi-ne. + Secundo quia magis afficit ſenſum. + Tertiò quia abſque reſiſtentia magis reci-pit qualitatem aliorum colorum, quam alij colores. + Quartò quia maximus eſt omnium colorum. + Quintò quia ſimplicior eſt reliquis. + Sextò quia diſgregat vi-ſum. + Septimò quia qualitas quæ in niue alba eſſe videtur, nihil aliud eſt quam mul-titudo quædam luminum reflexorum, & non albedo, ſimilis ei, quæ eſt lactis, aut panni, quæ quidem ſeptima cauſa effecit, vt ipſam albedinem, magis quam alium quemuis colorem cum ipſo lumine compararem, cum nihil ſit, quod eſſe ſuum trãſ mutans, aut apparenter, aut eſſentialiter, illud ipſum prius non tranſmutet in for-mam ſibi propin quiorem, vt manifeſtè patet. + Eſt etiam huius rei octaua ratio, magni ponderis, quia ſcilicet nullus ſit color, qui magis reſiſtat lumini, aut in quem lumen minorem impreſſionem faciat, quam albedo. + Vnde ſequitur, obiecta alba, minus eſſe combuſtibilia quam alia, cum quælibetres in ſuum contrarium quam in + + ſibi ſimile valentius agat, vtrectè vidit Ariſtoteles cum dixit, omne contrarium @ ſuo contrario patinatum eſt. +

+

+ Inter corpora, multum ſimplicitatisretinet ſphæra. +

+

+ Circa quod, præter rationes adductas ab Ariſtotele in libris de Cœlo, poſſumus etiam ratiocinarià facilitate motus vndiq́; ab eo quod violentiæ non reſiſtar, ab eo, quod apta nataq́; ſit quieſcere ſupra quoduis punctum ſuę ſuperficiei, ab eo quod ab aliqua ſuperficie alterius corporis ſeſe tangi non permittat, quæ curuitate concaua non adæquetur, niſi medio vnius puncti. + Verum eſt, quod licet hæc vltima ratio ſit propria ſphæræ, eſt tamen cauſa ſimplicitatis in eo, in quo reperitur, ſed proprię paſſiones ſphæræ ſunt ſupradictæ, præter quam quod alia eiuſdem ſphæræ eſt pro-prijſſima, quæ eſt diſtantia eiustermini ab vno tantummodo puncto ideſt ab eiuſdẽ centro, & etiam poſſe diuidere corpus aliquod medium, cum æquali reſiſtentia circa punctum, quod prius in motu reperitur. +

+

+ Aequalitas autem rerum, eſt etiam valde ſimilis ſimplicitati, & vnitati. +

+
+
+ Comparatio uiſus, & auditus. + AD EVNDEM. +

+ QVodad viſum & auditum attinet, magis neceſſarium eſſe viſum, & nobilio-rem quam auditum exiſtimo, primò quia ſi quis viſu orbatus eſſet, contra frigus, & calorem, contra famen, & ſitim nil prouidere poſſet, neque aliud quic-quam hoc vocabulum prouidere ſignificat, neque abſque periculo vitæ ab vno loco ad alium ferri poſſet, neque aliquid arte facere. +

+

+ Sed ſi quis deſtitutus eſſet facultate audiendi, ſupradictas tamen operationes prę-ſtare poſſet, neque modo careret, quo animi ſui ſenſa abſque beneficio ſoni, ſed ope figurarum & characterum alteri aperiret: + neque etiam munere ſpeculandi ſcien tias (excepta muſica) deſtitueretur. + Ad ſcientiam comparandam, longè magis ne ceſſarius eſt viſus, quam auditus præterquam, quod viſus maiorem numerum obie-ctorum, & differentiarum rerum percipit, & inter reliquos ſenſus velociſſimè imò in inſtanti operatur, magis remotè quam alij, & exactius ſentit, minusq́; quam reli-qui afficitur, præterquam quod ſemperagit, dummodò non dormiat animal. + Præ-terea ſeſe magis patefacit, & prodit anima per oculos, quam per aliud, cuiuslibet ſenſus, inſtrumentum. + Oculo magis quam alia corporis parte, hominis natura co-gnoſcitur: + & ſi aliquid ſpeculari volumus, quod ſine imaginatiua fieri non poteſt, ſtatim imaginamur nos videre huiuſmodirem, ac ſi oculo fuiſſet compræhenſa, & ab imagine quæ eſt vnum ex obiectis oculi, imaginatiua nuncupatur. + Beneficio oculorum omnes ferè ſcientiæ ſunt adinuentæ. + Auditus nil aliud quam ſonum ca-pit, auditus nunquam detulit intellectui figuram, corpus ſuperficiem, aut lineam, materiam, formam, locum, dimenſionem, plenum inane, nec innumera alia acci-dentia, quæ ab oculo compræhenduntur. + Quæ verò viſui, & auditui ſunt commu-nia, ſunt etiam tactui communia, vt numerus, motus, maius, & minus, ſunt tamen ali qua oculo & tactui communia, quæ auditus non poteſt capere, vt durum, molle, acu tum, obtuſum, aſperum, lene, planum, curuum, concauum, conuexum, magnum, paruum, & ſupradicta, ideſt figura corpus & cętera, vt ctiam rectum, obliquum, & ſimilia. +

+ +

+ Ariſtoteles circa finem primi capitis libri de ſenſu ait mediante viſu, magis quã quolibet alio ſenſu, nos percipere ſenſibilia communia. + Vbi eundem per ſe, & non per accidens magis neceſſarium eſſe quam auditum, tam in ijs quæ ad victum, quam in ijs quæ ad ſcientiam pertinent eſſe aſſerit, quia auditus intellectui confert per accidens. + Vide etiam quod idem ſcribit primo metaphyſicorum. + Et ſi ad ali-quid perfectè cognoſcendum, oculo ſeſe nobis offerrent ea omnia obiecta, quorum ſpecies in imaginatiua formamus, ipſa imaginatiua non egeremus. + Sed quia hoc fieri non poteſt, hunc theſaurũ imaginatiuè, ſeu memoriæ ad conſeruandam imagi nem omnium obiectorum ſenſibilium nobis dedit natura, vt ope diſcurſus intellectꝰ circa dictas imagines, rerum veritatem venari poſſimus. + Sed vt ad propoſitum re-deamus, beneficio oculi animal liberum eſt, cum ſine ipſo locum mutare nequeat, vt ſit tutum. tenebræ, priuatioq́; viſus ſunt ferè vnum, & idem. + Neque vllus eſt@ſen-ſus, qui ſit magis ſimilis intellectui quam viſus: + neque alij ſenſus habent obiecta vi-ciſſim communia, quæ non ſint etiam oculo communia, ſed inter oculum, & quem libet alium ex ſenſibus, inuenientur quidem obiecta communia, quæ cum alijs non communicabunt, vt inter oculum & tactum, figura, acutum, obtuſum, & ſimilia, quæ alijs ſenſibus non percipiuntur. + Mediante viſu, & auditu etiam, compræhendũ tur variæ diſtantiæ, ſitusq́; obiectorum, nec non proportiones, & alia quę ab alijs ſen-ſibus non compræhenduntur. + Multa obiecta deinde ſunt ſubiecta guſtatui, quę alijs accidentibus prędita ſunt, vnde cum fuerint ſemel deguſtata, talia, qualia ſunt ab o-culo percipiuntur, quod nullus ex alijs ſenſibus præſtabit. + Idem de obiectis odora-tus dico. + Senſuum nullus eſt qui maiorem ſimilitudinem gerat cum vigilia & cum vita, quam viſus, neque aliquid eſt, quod magis repræſentet imaginem ſomni, & mortis, quàm cęcitas. +

+

+ Qui ſibi oculos eruit vt melius ſpecularetur maxima ſtultitia prius obcęcatus fuit quia ſoni magis impediunt ſpeculationem quàm lumina, imò qui commodè vult contemplari, quantum plus poteſt nititur longius eſſe ab omni ſtrepitu, magis quàm à locis luminoſis, & animal magis lætatur lumine quam ſono: + & ad ſpeculationem nos magis inuitat harmonia luminum variorum colorum & figurarum, quàm har-monia ſonorum, præterquam quod inſtrumentum viſus totius corporis partium eſt pulcherrima, & in eminentiori loco locata, ſi de inſtrumentis ſenſuum loquamur, & veluti fineſtræ animæ. + Et ſi Ariſtoteles dicat oculos & aures in vno eodemq́; orbe exiſtere, volens inferre quod in eodem æquilibrio ſint æqualiter alta non ita ſe ha-bet, quia (ſi de homine loquamur) oculus eſt altior aure. + Beneficio huius ſenſus, eo rum quæ abſunt, & longo iam tempore ſunt mortui, animi ſenſa, & conceptus intel-ligimus, neque alia ratione rerum omnium memoria ſeruari poteſt. + Si cabala un-quam vera fuit, nulla alia ratione eſt deleta, quam quia alicuius ſigni viſibilis medio conſeruata non fuerit, & quæcunque non ſcribuntur, ideſt oculo non cõmendantur parum durant cito obliuioni tradunt̃. + In maiori ſemper pretio fuit pictura quã muſi-ca: + obiectis viſibilibus magis quam ijs quæ ſub auditu cadunt, affectus animi, atq; alia quælibet res naturalis exprimi poſſunt. + Aegyptij volentes ſignificare Deum, oculi medio id præſtabant. +

+

+ Oculus, reſpectu aliorum inſtrumentorum ſenſuum, eſt quaſi epicyclus animæ, neque defuit qui crederet oculum eſſe principem animi partem. +

+

+ Oculus à Sole, & à Luna ita dependet, vt qui tempore defectus cuiuslibet lumi-naris naſcitur, ſtatim cæcus euadat, neque aliqua eſt corporis pars in qua magis ap- + + pareat differentia vitæ à morte; + quam in oculo. + Ariſtoteles ad finem cap .15. lib. pri mi poſteriorum ait, clarum eſſe quod ſi aliquis ſenſus deficiat, futurum vt aliqua quoque ſcientia deſit. + Conſidera, quot ſcientijs careret homo, ſi viſu orbaretur. +

+

+ Et in tertio de anima ait, eum qui non ſentit, nihil intelligere poſſe; + id quod in-de confirmat, quia nihil ſit in intellectu, quod prius non fuerit in ſenſu. + Plato in ti meo ait, oculos nobis attuliſſe rerum optimarum notitiam, & ſi oculus non fuiſſet ni hil eorum, quæ ad cœlum ſpectant inueniri potuiſſe, & cognitionẽ diei ac noctis ab oculis ortum duxiſſe, vt reuolutiones menſium, & annorum metiri, & tempus co-gnoſcere, & inueſtigare ordinem naturæ vniuerſalis poſſemus; + quibus philoſophiã nobis comparauimus, ut alia multa omittam, quæ ibi à Platone dicuntur. + Addam hic & aliam ſpecialem differentiam inter auditum & viſum, quæ eſt, vt obiectum vi ſus ſit permanens, & obiectum auditus tranſitorium ſiue ſucceſſiuum aut, vt alio mo do idem dicamus, obiectum viſus particpes ſit æternitatis, illud autem quod eſt au-ditus non item, nam auditus tempori ſubiectus eſt, viſus autem minimè. + Vel ſi di-camus operationem auditus abſque tempore fieri non poſſe cum ſit motio, operatio verò viſus, nullo indiget tempore, cum ip ſa ſit momentanea, & propterea inſtan-tanea. + Nam momentum non eſt motus, nec inſtans tempus. +

+
+
+
+
+ QVARE HYEME VIDEATVR HALITVS animalium non autem æſtate, & de vento. + Pancratio Mellano. +

+ VNde fiat vt hyeme halitum noſtrum videamus, & non æſtate, ratio eſt ab eiuſdem halitus congelatione, quæ ab extrinſeco frigore fit. + Prius enim ſcire debes aerem attractũ in pulmone, foras deinde erumpere cum alio vapore aliquantulum craſſiore humido, & excrementitio expulſo à natu-ra, quæ continuò noſtrum corpus euaporare facit, vnde ſequitur dum aer foras à pul mone pellitur, maiorem ſemper materiæ portionem, ea quæ intus attracta eſt exire: + vnde ſtatim vt dicta materia foras expulſa, frigidum aerem offendit, cum conſtet ex partibus craſſis, & obnoxiis congelationi, condenſatur in formam vaporis, ad dif-ferentiam aeris ambientis qui in ſe eas partes craſſas non habet, à quibus quidẽ par-tibus condenſatis, & redditis opacis reflectitur lumen, atque hanc ob cauſam æſtate hoc non fit, quia calor vim condenſandi non habet. +

+

+ Ventus nihil aliud eſt quam quidam aeris motus, cum condenſatur, ob defectum caloris, neque (pace Ariſtotelis dicam) eſt exhalatio ſicca. + Exemplum à Vitruuio allatum nil planè valet, quantum ſpectatad venti naturam, cuius rationem à mere-quiris. + Exemplum etiam ventilabri quo tempore æſtate vtimur negligendum pe-nitus non eſt, quia eius beneficio, non ſolum arcemus à nobis aerem ambientem calidum, ſed alium etiam aerem circa nos condenſamus: + & quia ordo naturæ eſt hu iuſmodi quod quemadmodum calor ſequitur raritatem corporũ, ſic etiam frigus eorundem denſitatem ſequatur. + Quod ſi vis vt exemplo illuſtrem, diligenter ob-ſeruato tempore æſtatis cum aliqua nubes nobis Solem adimit, vbiaer qui in eius + + vmbra reperitur, tantum quantum defectus caloris radij ſolaris fert, qui per vim, dictum aerem rarefactum conſeruabat, ſtatim dictum aerem condenſari cognoſces: + & quia ea condenſatio homogenea non eſt, ob diuerſas rationes, hanc ob cauſam percipimus eam aeris impulſionem, & inæqualiter, dum verò eadem vmbra diſce-dit, ventus, ferè, ſtatim ceſſat, & ſæpe ante quam dicta vmbra diſcedat; + cuius rei cau ſa eſt longa mora quam trahi vmbra, ita vt prius abſoluatur reditus aeris ad formã, quæ ei conuenit in huiuſmodi vmbra, quam faciet nubes dum Sol deregitur. +

+

+ Vera non ſunt ea, quæ tibi Arnoldus dixit, vt mihi tuis literis ſignificaſti. + Nam ego ita dixi, videlicet, quod quoti eſcunque aliquis aſpexerit aliquod punctum in ſuper-ficie ſpeculi, + tunc imaginem ipſius poſt dictam ſuperficiem videbit duplicatam, ſi verò aſpexerit imaginem intra ſpeculum, + tunc illud punctum videbit duplicatum, huiuſmodi autem rei ratio pendet ab hijs quę ad Franciſcum Vimercatum ſcri-pſi, quæ ſi memoria tenes, nullum tibi dubium remanebit. + Nam ea tibi omnia oſtendi. +

+

+ Dum verò dicis omnem proportionem rationalem diuidi poſſe duobus numeris mediantibus in tres æquas partes, mihi ad memoriam reuocas id quod quidam Vitru uij commentator aſſerit ſuper primum cap. noni lib. eiuſdem Authoris, ita dicens. +

+ + Benè eſſe poteſt vt diagonalis (quadrati ſcilicet) numerorum via reperiatur, ſed fortaſſe intercedent fracta. + +

+ Miror te non memoria tenere quid ſint numeri rationales quidúe ſurdi, neq; con ſideras, non ſolum non eſſe diuiſibilem in tres æquas partes omnem proportionem rationabilem, ſed neque in duas, vt ſunt ſuperparticulares proportiones, necnon aliæ innumeræ, ſed cum talia ſcribis te nimis parum verſatum in iſtis rebus oſtendis. +

+

+ Id verò quod tibi dicere volebam nudiustertius de Mercurio erat, quod nullo pa cto confidendum eſt calculis qui fiunt de curſu Mercurij, eo quod eius ſitus nullo mo do obſeruabilis eſt, nam ipſe nunquam nec vbiuis locorum orbis terrarum viſibilis eſt altior .18. gradibus ſupra orizontem, ſed neque confidendum eſſet ſi etiã ipſum videremus altum .20. gradibus, + propterea quod magna refractio radiorũ infra hos gradus nos valde fallit, quæ quidem refractio, nec vbiq;, nec omni tempore vnifor-mis eſt, propter diformem ſeu inæqualem craſſiciem vaporum quæ continuò muta tur. + Imo multoties eum. videre putabimus ſupra orizontem, exiſtente ipſo ſub orizonte. +

+
+
+ Quod Ouidius tr anſcurrit à motu diurno, ad motum annuum prater rem. + AD EVNDEM. +

+ TVus etiam Ouidius ceſpitauit, cum pro itinere vnius diei efficiat, vt Phaeton à patre edoctus ſit etiam de itinere annuali. +

+

+ Nam, quod Phaeton petat pro curſu vnius diei, clarè patet ẽx diuerſis locis, & pri-mò vbi ita ſcribit Ouidius. +

+ + Currus petit ille paternos. + Inq; diem alipedum ius & moderamen equorum. + +

+ Deinde vbi Pater ita loquitur. +

+ + Ardua prima via eſt, & qua vix manẽ recentes. + + Enituntur equi medio eſt altiſſima cęlo. + Vnde mare, & terras ipſi mihi ſæpe videre. + Fit timor & pauida trepidat formidine pectus. + Vltima prona via eſt & eget moderamine certo. + +

+ Etiam vbi dicit. +

+ + Dumq́; ea magnanimus Phaẽton miratur, opusq́; Perſpicit, ecce vigil nitido patefecit ab ortu. + Purpureas aurora fores, & plena roſarum. + Atria, diffugiunt ſtellæ, quarum agmina cogit. + Lucifer, & coeli ſtatione nouiſſimus exit. + +

+ Necnon vbi ita inquit. +

+ + Et ſi (modo credimus) vnum Iſſe diem ſine Sole ferunt, incendia lumen Præbebant. + +

+ Quod autem à Patre inſtruatur etiam de curſu annuali, videbitur vbi ita dicit. +

+ + Nitor in aduerſum, nec me, qui cætera vincit. + Impetus, & rapido contrarius euehor orbi. + +

+ Et vbi ita loquitur. +

+ + Forſitan & lucos illic, vrbesq́; Deorum. + Concipias animo delubraq́; ditia donis Eſſe per inſidias iter eſt, formasq́; ferarum. + Vtq́; viam teneas, nulloq́; errore traharis. + Per tamen aduerſi, gradieris cornua Tauri. Aemoniosq́; arcus, violentiq́; ora Leonis. Sæuaq́; circuitu curuantem brachia longo. Scorpion atque aliter curuantem brachia cancrum. + Nec tibi quadrupedes animoſos ignibus illis. + Quos in pectore habent quos ore & naribus efflant, & c. + +

+ Sed lucidius etiam hoc videre eſt inferius vbi ita loquitur. +

+ + Nec tibi directos placeat via quinque per arcus. + Sectus in obliquum eſt lato curuamine limes. + Zonarumq́; trium contentus fine, polumq́; Effugit auſtralem iunctamq́; aquilonibus arcton. + Hac ſit iter, manifeſta rotæ veſtigia cernes. + +

+ Et vbi etiam dicit. +

+ + Neute dexterior tortum declinet ad anguem. + Ne ve ſiniſterior preſſam rota ducat ad aram. + +
+
+ De ſupputatione quinque corporum regularium. De aliquibus etiam eorum ſympathijs. + AD EVNDEM. +

+ ID quod à me deſideras, ab alijs etiam factum eſt, ſed ne me putes laborem euita re, non præter mittam aliquid tibi ſcribere, earum rerum quæ ab Euclide colle­ + + gi, methodo etiam qua vtebar dum in iſtisrebus me aliquo modo exercebam. +

+

+ Quotieſcunque igitur ſcire volueris quantitatem corpulentiæ cuiuſq; quinq; cor-porum regularium ab vna eademq́; ſphæra terminatorum ſeu circunſcriptibiliũ cu-rabis primum, cognoſcere quantitatem lateris cuiusq́; eorum, talium partium, qua-lium ſemidiameter dictæ ſphæræ ſit .100000. extabulis ſinuum Nicolai Copernici. + Propone igitur tibiante oculos figuram ſemicircularem vltimæ propoſitionis .13. lib. Eucli. & inuenies .c.d. tertiam partem ſemidiametri .d.b. eſſe partium .33333. æ-qualem ſinui arcus .f.e. graduum .19. mi .28. qui quidem arcus dẽptus fuerit à tota quarta .b.f. remanebitarcus .e.b. gra .70. mi .32. cuius corda erit latus exaedri, quod latus ita cognoſces, ſumendo ſcilicet ſinum medietatis .b.e. hoc eſt ſinum gra .35. mi .16. qui erit partium .57738. cuius duplum erit partium .115476. pro latere cubi. +

+

+ Dempto poſtea quadrato lateris exaedri, & quadrato totius diametri .a.b. reſi-dui radix quadrata, erit .a.e. latus Tetraedri. + Vel ſi duplicaueris ſinum dimidij ar-cus .a.e. qui quidem arcus, componitur ex quarta .a.f. & ex arcu .f.e. iam inuento, ſiue, vt reſiduus totius dimidij circuli, dempto .b.e. iam ſupra inuento, habebimus idem latus .a.e. partium .163294. +

+

+ Pro latere verò Octaedri accipere potes radicem quadratam dupli quadrati ip-ſius .d.b. & habebis .f.b. latus quæſitum. + Vel ſi malis accipe duplum ſinus medietatis arcus .b.f. quod duplum erit .f.b. partium .14142. +

+

+ Pro latere verò Duodecaedri, diuide latus Exaedri ex methodo .11. ſecundi Eucli. cuius maior pars erit latus quæſitum, partium .71368. +

+

+ Sed pro latere Icoſaedri, te primum oportebit inuenire quantitatem anguli g.d.a. hoc eſt ipſius arcus .b.n. qui tali angulo ſubiacet, quod cum pluribus modis inue-niri poſſit, nihilominus, hunc ſeruabis, inuenies primò quantitatem .d.g. quæ eſt ra dix quadrata ſummæ duorum quadratorum hoc eſt .d.a. et .a.g. quæ .a.g. æqualis eſt diametro .a.b. vt ſcis, dices poſtea, ſi .d.g. correſpondet ipſi .g.a. cui correſpondet .d.h. ſemidiametro ſphæræ? + tibi veniet .h.k. ſinus arcus .a.h. hoc eſt .b.n. graduum .63 -min .26. cuius medietas gra .31. mi .43. pro ſinu ſuo habet partes .52571. cuius ſinus du plum eſt partium .105142. pro latere Icoſaedri. +

+

+ Incipiendo nunc à Tetraedro, ſcire debes, quod pars .a.c. totius diametri .a.b. æ-qualis eſt axi ipſius Tetraedri, quæ quidem .a.c. vt ſubſeſquialtera ipſius .a.b. erit par tium .13333. +

+

+ Quæres poſtea quantitatem ſuperficialem vnius faciei ipſius Tetraedri, hac me-thodo, inueniendo primum radicem quadratam trium quartarum quadrati ipſius .a.e. lateris Tetraedri, eo quod latus hoc, ſeſquitertium in potentia eſt ipſi per­pendiculari terminatę ab vno angulorum trianguli æquilateris & à latere ei oppoſi-to ex .11. tertijdecimi ipſius Eucli. quę quidem perpendicularis, erit partiũ .141416. & hæc multiplicata cum medietate lateris trianguli, hoc eſt cum .81647. tibi dabit ſuperficiem quæſitam, hoc eſt baſim Tetraedri partiũ ſuperficialiũ .11546192152. Hãc demum baſim multiplicando cum tertia parte axis Tetraedri habebis corpu-lentiam totius Tetraedri, quæ erit .513158964003488. +

+

+ Neque tibi hoc loco occultare volo quandam meam animaduerſionem, quæ eſt, quod diameter ſeu perpendicularis (ſupradicta) faciei ipſius Tetraedri, ſemper æ-qualis eſt lateri ipſius Octaedri circunſcriptibilis ab eadem ſphæra, hoc eſt ipſi .b.f. quapropter quotieſcunque ipſam perpendicularem habere voluerimus accipiendo b.f. habebimus intentum. + Et quod hoc verum ſit poſſumus ita demonſtrare. +

+

+ Primum, notum nobis eſt, ipſam perpendicularem, triplam eſſe eius parti, quæ + + à centro circuli, ipſum triangulum circunſcribentis, terminatur, & à baſi, vt in tertio propoſito decimæſeptimæ quartidecimi Eucli. probatur, ex quo ſequitur proportio­nem huiuſmodi perpendicularis ad axem Tetraedri, hoc eſt ad .a.c. ſeſquioctauam eſſe in potentia, ex penultima primi Eucli. + Sed cum .d.c. tertia pars ſit ipſius .d.a. vt etiam ex .2. propoſito, ſeu corollario decimæſeptimæ .14. lib. diſcurrere licet, cum ex dicto corollario .d.c. ſit ſexta pars ipſius .a.b. + Quare .d.c. quarta pars erit ipſius .a.c. vn de .a.c. ſeſquitertia erit ipſi .a.d. in longitudine, ideoq́; quadratum ipſius .a.d. ad qua-dratum ipſius .a.c. erit vt .9. ad .16: + & ita duplum quadrati ipſius .a.d. hoc eſt quadra-tum ipſius .b.f. ad quadratum ipſius .a.c. erit, vt .18. ad .16. hoc eſt ſeſquioctauum, er-go .b.f. æqualis erit dictæ perpendiculari, ex .9. quinti. +

+

+ Cubus poſtea ipſius .b.e. erit partium .1539838576570176. +

+

+ Pro Octaedro deinde, accipies productum diametri in ſemidiametrum, quod productum, æquale erit quadrato diuidenti per æqualia Octaedron, hocigitur pro-ductum, multiplicando per .100000. ſemidiametrum ſphæræ, tibi dabit columnam quadrilateram cuius tertia pars, erit partium .666666666666666. cuius duplum erit ipſum Octaedron partium .1333333333333. +

+

+ Pro Icoſaedro autem, oportet prius quantitatem perpendicularis inuenire, quæ perpendicularis, per æqualia diuidit baſim ipſius Icoſaedri, quæ vt radix quadrata trium quartarum quadrati lateris ipſius baſis, erit partium .91055. talium, qualium dictum latus erit partium .105142. cuius medietas eſt .52571. quæ medietas ſi mul-tiplicata fuerit cum dicta perpendiculari, dabit totam baſim ſuperficialem, hoc eſt ſuperficiem vnius trianguli æquilateris partium ſuperficialium .4786852405. quo facto, accipe quadratum duarum tertiarum ipſius, hic ſupra dictæ perpendicularis, ipſumq́; deme ex quadrato ſemidiametri ſphæræ, hoc eſt, ex quadrato ipſiꝰ .100000 radix poſtea quadrata reſidui, erit partium .79468. & hæc erit perpendicularis à cen tro ſphærę ad vnam baſim ipſius Icoſaedri, quam volueris, quam perpendicularem ſi multiplicaueris cum quantitate ſuperficiali, hic ſuperius reperta, vnius baſis, con-ſequeris columnam trilateram partium .380401586920540. cuius tertia pars, erit partium .126800528973513. pro vna ex .20. + Pyramidibus ipſum corpus compo-nentibus. + Breuius tamen hoc efficiens, ſi multiplicaueris baſim dictam, cum tertia parte ipſius perpendicularis, hanc poſtea pyramidem multiplicando per .20. habebis totam corpulentiam ipſius Icoſaedri partium .2536010579470260. +

+

+ Pro Duodecaedro demum, accipe ſinum gra .36. qui gradꝰ ſunt pro dimidio quin tæ partis totius gyri circularis, quidẽ ſinus, erit partium .58778. cuius quadratum ſi dẽ pſeris ex quadrato ipſiꝰ .100000. ſemidiametri circuli circũſcribentis aliquẽ pẽ-tago num æquilaterum, & æquiangulum, + tunc radix reſidui, erit perpendicularis du-cta à centro dicti circuli ad medium vnius lateris ipſius pentagoni, quæ perp endicu laris, erit partium .80902. talium qualium medietas lateris dicti fuerit .58778. Nunc verò dicendo ſi .58778. dat .80902. quid nobis dabit .35684? + medietas lateris ipſius Duodecaedri, vnde da bit .49116. pro perpendiculari, à centro ipſius penta-goni, ad latus ipſius Duodecaedri, quæ multiplicata cum me dietate ſupradicta ip-ſius lat eris, hoc eſt cum .35684. producet vnum ex quinque triangulis componenti-bus vn um pentagonum, ſeu vnam baſim ipſius Duodecaedri, quod quidem triangu lum, erit partium .1752655344. ſu perficialium, quas ſi per quinque multiplicaueris habeb is vnam baſim pentagonam dicti corporis partium .8763276720. + Dicendum poſtea eſt, ſi ad .80901. conuenit ſemidiameter circularis partium .100000. quid ueniet partibus .49116. dabit .60711. pro tali ſemidiametro circulari, cuius quadra- + + tum, ſi dempſeris ex quadrato ipſius .100000. ſemidiametro ſphęræ, + tuncradix qua-drata reſidui, erit perpendicularis à centro ſphæræ ad centrum pentagoni partium, 79461. cuius tertia pars, ſi multiplicata fuerit cum pentagono ſupra reperto dicti cor poris producet vnam ex .12. pyramidibus componentibus dictum Duodecaedron, quæ pyramis, demum, multiplicata per .12. dabit totam corpulentiam ipſius Duo decaedri partium .2785354925791680. +

+

+ Nunc verò ſi experiri voluerimus vtrum iſti calculi duorum corporum maiorum ſint rectè ſupputati, dicemꝰ ſi ad corpꝰ .12. baſiũ, eſt partiũ .2785354925791680 conuenit numerus partium .2536010579470260. ipſius Icoſaedri, quid conueniet lateri cubi partium .115476. & inueniemus conuenire latus ipſius Icoſaedri partium 105138. eo quod probatum ſit in .10. propoſitione .14. li. Eucl. eandem proportionẽ eſſe corpulentiæ ipſius Duodecaedri ad corpulentiam ipſius Icoſaedri, quæ lateris cubi ad latus Icoſaedri. +

+

+ Hæc autem corpora, ita ſibi inuicem, & cum eorum ſphæra harmonicè conueniũt quemadmodum antiqui philoſophi inuenerunt, vt mirandũ non ſit, ipſos credidiſ-ſe omnia quæ natura conſtant, aliquo pacto exiſtis corporibus fieri. + Conſidera quæ-ſo quomodo conueniant inuicem Tetraedron, Octaedron, & Icoſaedron, cum uniuſ-cuiuſque baſes ſint triangulares æquilateræ intelli gendo ſemper hæc corpora ab ea-dem ſphæra circunſcriptibilia. +

+

+ Octaedron, cum Tetraedro etiam in hoc conuenit, quod latus Octaedri æquale ſit ei perpendiculari, quæ diuidit baſim Tetraedri per æqualia, vtſupra demonſtra-uimus. +

+

+ Harmonicis etiam interua llis hæc duo corpora inuicem concordantur, cum baſis Tetraedri ad baſim Octaedri ſeruet proportionem ſeſquitertiam, conſonantiæ dia-teſſaron. + Et proportio omnium ſuperficierum ſiue baſium Octaedri ſimul ſumpta-rum, ad omnes baſes ipſius Tetraedri ſimul ſumptas ſit ſeſquialtera, conſonantiæ dia pentis. + Neque omittendum eſt, quod proportio Octaedriad triplum Tetraedri ſit, vt latus Octaedri ad latus Tetraedri. +

+

+ Proportio verò lateris Octaedri, ad axem Tetraedri, potentia eſt ſeſquioctaua, vt ſupra vidimus interuallum ſcilicet harmonicum toni maioris. +

+

+ Harmonia verò Tetraedri, & Exaedri eorum ſphæra, talis eſt, vt proportio dia metriſphæræ, potentia, tripla ſit lateri Exaedri, & ſeſquialtera lateri Tetraedri, ex quo ſequitur latus Tetraedri potentia duplum exiſtere lateri Exaedri. + Interuallum enim triplum in harmonicis, componitur ex diapaſon, & diapente, & ſonat ſpeciem diapentis. + Duplum verò eſt diapaſon, ſeſquialterum autem eſt di apente, quę con-ſonantiæ perfectiſſimæ ſunt. +

+

+ Proportio verò diametri ſphæræ, potentia dupla eſt lat eri Octaedri, conſonantię diapaſon. + Ex quo ſequitur proportionem lateris Tetraedri ad latus Octaedri, po-tentia, ſeſquitertiam eſſe, hoc eſt conſonantiæ diateſſaron, & proportionem lateris Octaedri ad latus Exaedri, potentia, ſeſquialteram eſſe, ita quod quatuor iſtæ poten tiæ, ideſt diametri ſphæræ, lateris Tetraedri, lateris Octaedri, & lateris Exaedri con-ſtituunt harmoniam ferè perfectiſſimam, ijs terminis comprehenſam .6. 4. 3. 2. (dixi ferè, quia ditonus ſupra terminum .3. vel ſemiditonus ſub termino .2. hoc loco non reperitur, cuius quidem terminus eſſet .2. cum duabus quintis.) +

+

+ Adde quod diameter ſphæræ triplus eſt longitudine ad perpendicularẽ ductam à centro ſphæræ ad baſim Octaedri, quæ proportio, vt ſupra dictum eſt, dicitur dia-paſondiapente, practici verò eam vocant duodecimam. +

+ +

+ Diameter verò ſphæræ ſeſquialter eſt longitudine axi Tetraedri, conſonantiæ diapentis. + Axis autem Tetraedri ſeſquitertius eſt longitudinis ſemidiametro ſphæ-ræ conſonantiæ diateſſaron. + Ita quod iſti tres termini, qui ſunt, diameter ſphæræ, axis Tetraedri, & ſemidiameter ſphæræ conſtituunt etiam valde perfectam harmo-niam huiuſmodi numeris contentam .6. 4. 3. corpulentia verò Exaedri ad corpu-lentiam Tetraedri tripla eſt, conſonantiæ iam ſupradictæ diapaſondiapente. + Si ve-rò de vniſono aliquid videre deſideras, conſidera æqualitatem dupli quadrati dia-metri ipſius ſphæræ, cum omnibus baſibus Exaedri, vel potentia diametri ſphæræ cum duabus potentijs ſimul ſumptis, quarum vna eſt lateris Tetraedri, reliqua verò lateris Exaedri, vel æqualitatem numerorum laterum Tetraedri, cum baſibus Exae dri. + Nec mihi videtur ſilentio inuoluendum eſſe, antequam vlterius progrediar no­tabilem ſympatiam inter triangulum æquilaterum, & Tetraedron (quãuis triangulũ corpus non ſit) non ſolum ob inalterabilitatẽ harum duarum figurarum. + (nam omnes aliæ alterabiles eſſe poſſunt, ijſdem lateribns exiſtentibus, cum ex quadrato rom-bus, vel ex pentagono ęquiangulo, pentagonum non æquiangulum & c. efficiatur) + ſed quod quemadmodum latus trianguli æquilateri ſeſquitertium potentia eſt per-pendiculari ipſum per æqualia diuidenti, ita latus Tetraedri, ſeſquialterum eſt po-tentia axi ipſius Tetraedri, vnde cum dempta fuerit illa proportio ſeſquitertia, ex hac ſeſquialtera relinquetur nobis proportio ſeſquioctaua, inter perpendicularem trianguli, & axem Tetraedri (quod etiam ſupra demonſtrauimus.) + Tranſeamus nunc hęc, nec omittamus tamen ſympatias quaſdam inter Exaedron, Octaedron, & Tetra edron, hoc eſt quod eadem proportio ſit inter corpulentias Exaedri, & Octaedri, quæinter eorum ſuperficies, nec non, vt latus Exaedri ad ſemidiametrum ſphæræ. + Proportio verò baſis Exaedri ad baſim Tetraedri, vtlatus Tetraedri ad perpendicu larem diuidentem per æqualia eius baſim. +

+

+ Hactenus ſatis dictum ſit de Tetraedro, Exaedro, & Octaedro cum ſphæra. + Dicẽ dum nunc cenſeo aliquid de reliquis duobus mirabilibus corporibus, quamuis ferè omnia hæc ab antiquis philoſophis inuenta ſint, quorum primum eſt, quod tam ba-ſis Duodecaedri, quam Icoſaedri, ab vno eodemq́; circulo circunſcriptibiles ſunt, ve rùm, talis paſſio accidit etiam baſibus Exaedri & Octaedri. + Præterea quemadmo-dum in Duodecaedro, quilibet angulus ſolidus terminatur tribus angulis pentago-norum æquiangulorum ita in Icoſaedro, quilibet angulus ſolidus viceuerſa termi-natur quinque angulis triangulorum æquiangulorum. + Et tam vnum, quam alte-rum horum corporum, triginta lateribus continetur. + Et tot ſolidos angulos trian-gulares, habet Duodecaedron, quot baſes triangulares continet Icoſaedron. +

+

+ Et Icoſaedron, tot ſolidos angulos pẽtagonos, quot baſes pẽtagonas habet Duo decaedron. + Et tam vnum quam alterum habet .60. angulos ſuperficiales. + Eadẽq́; proportio eſt omnium baſium ſimul ſumptarũ Duodecaedri ad omnes baſes ſimul ſumptas ipſius Icoſaedri, quæ corpulentiæ ipſius Duodecaedri ad corpulentiam Icoſaedri (quamuis hęc paſſio accidat Exaedro cum Octaedro, vt ſpra diximus) quę quidem proportio, eadem etiam eſt, quę lateris Exaedri ad latus Icoſaedri, vt ſu-pra iam dictum fuit. +

+ +
+
+
+
+ NOVA INVENTIO COMPONENDI ASTROLABIA cum Horologijs artificialibus. + Facobo Mayeto Ingenioſißimo Horologiorum Serenißimi Sabaudiæ Ducis Artifici. +

+ NOnnvnqvam conſideraui mirabilem pulchritudinem, ſimul cum vtili-tate coniunctam, illorum horologiorum, quæin Germania conſtruuntur mobili Rete, ſeu Aranea Aſtrolabij ſuꝑ Tabulã regionis, in ꝗbus cõti nuo vident̃ oriri, occidereq́; cæleſtia ſigna, cælum mediare ſupra orizon tẽ, necnon ſub eo, & vt vno verbo dicam, continuo erecta videtur tota coelifigura. + Sed quia talia horologia omnia eorum limbum diſtinctum habent in .24. horas, qua propter diametrum limbi, minorem duobus palmis, ſeu ſemipede eſſe non oportet neinterſtitia horarum iuſtò breuiora ſeu anguſtiora efficiantur, etiam ne interualla dentium rotæ indicis nimis anguſta ſint. + Sed quia talis magnitudo vt plurimum in-commoda exiſtit. + Ideo non inutile fore cogitaui, ſi modus aliquis inuentus fuerit, vt ea omnia efficiantur in limbo diuiſo tantummodo in .12. horas æquales, ipſumq́; inueni, qui quidem erit, efficiendo vt Tabula (in qua deſignantur cęleſtes domus, cum almicantarat, atque azimut) Reti ſubiectæ, mobilis ſit, tardior tamen ipſo Re-te cum indice, pro duplo temporis, hoc eſt, quod eo tempore, quo Aranea cum in dice circunuoluetur ſpacio .12. horarum vno gyro perfecto, ipſa Tabula efficiat tan tummodo ſexinterſtitia horarum. + Ideſt dum Tabula dicta eſſicit vnam integram re uolutionem, Aranea, ſeu Zodiacus cum indice, duas efficiat reuolutiones. + Ita quod Aranea cum indice perficiet vnam reuolutionem ſpaci o temporis .12. horarum, Ta-bula verò perficiet eam ſpacio temporis .24. horarum. + Vnde ſequetur quod Ara-nea ſeu Zodiacus cum indice, ſpacio .24. horarum perfectè circunuoluetur ſupra Ta-bulam, & ita huiuſmodi horologia, in hoc nihil differrent ab illis ſupradictis. + Vt au tem facias dictam tabulam tardiorem duplo temporis Araneæ cum indice, quamuis diuerſis modis hoc fieri poſſit, pręſtantiorem tamen iudico, ſi cum Rota indicis, aliã Rotam concentricã coniunxeris, ita tamen, vt vnaquęq; liberè poſſit volui, ſimiliter ſi cum ea horologii particula (quę circũagit Rotam indicis, quæ Italicè rochetto Germanicè verò trib vocatur, Latinè aũt ipſum vocabo, colinvm, qui ſubro-ta fuſi reperitur) coniunxeris alium colinum quem, ſecundum vocabo, concentricũ verò cum primo, cum eoq́; conſolidato, numerum verò dentium, tam Rotę adiunctę quam ſecundi colini, varijs modis poteris inuenire, quorum primus erit, vt numerus dentium ſecundæ Rotę duplus exiſtat numero dentium primę, efficiendo ſecundum colinum eiuſdem numeri dentium quo primum, ſed quia interualla dentium huiuſ-modi Rotę, nimis anguſta fortaſſe reſultabunt, + propterea alios etiam modos inue-ni, quorum vnus erit (dum numerus dentium primi colini par fuerit) efficiẽdo ſecun dam Rotã eiuſdẽ numeri dentiũ cuius eſt prima. ſecũdũ vero colinum, medietatis numeri dentium cuius erit primus. + Attamen ſi primus colinus eſſet .4. dentium, ſecun dum oporteret eſſe duorum dentium, vnde motus ſecundę Rotę non eſſet ita conti-nuus. + Quapropter alium etiam mòdum excogitaui, hoc eſt, cupiendo vt ſecundus colinus, extribus dentibus exiſtat, ſi primus ex .4. repertus fuerit, oportebit prius ex regula de tribus, numerum quendam inuenire quo inuento ipſum duplicare, & hunc duplicatum numerum conueniet ſecundam Rotam habere, vt ipſa poſſit ab illo co-lino triũ dentiũ circunuolui in duplo temporis, quo prima à ſuo colino quatuor den­ + + tium. + Exempli gratia, ſi prima Rota conſtaret ex .36. dentibus, dicendum eſſet, ſi 4. conuenit cum .36. cum quibus conuenient .3. & inueniemus .27. cum quo numero dicta ſecunda Rota circunuolueretur eodem tempore à ſuo colino trium dentium, quo prima à ſuo quatuor dentium, + quare duplicando .27. haberemus .54. pro nume-ro dentium dictę ſecundæ Rotæ, vt duplo temporis circunuoluatur quo prima. + Sed ſi primus colinus conſtaret ex .6. dentibus, exiſtente ſua Rota ex .36. vellemusq́; ſecundus exiſteret ex .4. + tunc ſuam Rotam oporteret habere dentes .48. ex dicta re-gula. + Si autem primus colinus conſtaret ex numero impari, nihil referret, dummo-do huiuſmodi numerus impar, ſeu par, exiſteret pars propria numeri dentium, vel ipſius dupli primæ Rotę, hoc eſt, eſſet pars aliquota numeri dentium ipſius primæ Rotæ vel ipſius dupli. + In ijs verò horologiis in quibus duplum numeri dentium di-ctę primę Rotę non erit multiplex numero dentium primi colini, hoc fieri non pote rit. + Ratio enim tam clarè, tibi conſideranti, patebit, vt nullis verbis indigeat cum ſemper numerus dentium ſecundę Rotę multiplex eſſe debeat numero dentium ſe-cundi colini. + Idem autem non dico de prima Rota cum ſuo colino, hoc eſt, vt nu-merus primę multiplex ſit numero ſui colini, nam hoc neceſſarium non eſt. + Pona-mus exempli gratia primum colinum conſtare ſex dentibus, ſuam vero Rotam den-tibus .21. cuius quidem numeri, 6. non eſt pars aliquota, ſed dupli ipſius .21. ipſe .6. eſt pars aliquota. + Nunc verò ſi voluerimus numerum dentium ſecundæ Rotę inue-nire, cuius colinus ex quinque dentibus exiſtat (ſuppoſito primo ex .6. conſtare) + tunc ex regula de tribus, diuiſo producto, quod fit ex .21. in .5. per .6. exibit .17. cum di-midio, cuius duplum eſſet .35. qui multiplex eſt ipſi quinque. + Reperto igitur nume ro ſecundę Rotę, cum numero ipſius colini, oportet nunc ſcire modum compoſitio-nis, ſeu coniunctionis harum rerum, hoc eſt duorum colinorum concentricorũ (ſed de ijs ſatis iam ſuperius dictum fuit) duarum Rotarum concentricarum cum Tabula, cum Zodiaco, & cum indice, ſeu Oſtenſore, cuius quidem Oſtenſoris medietas tan tummodo nobis ſufficiet. + Sciendum igitur nunc eſt quod cum primus colinus re-uoluat totam primam Rotam, ſpacio temporis .12. horarum, oportet vt eius axis, ſeu arbor voluat oſtenſorem, Zodiacumq́;, eodem temporis ſpacio, & quia Rota hęc inalterabis eſt, propter eius coniunctionem cum ſuo colino, & nos oporteat indicem Zodiacumq́;, quotidie ferè, dirigere, ſuisq́; locis collocare, ideo nos oportet, indi cem, Zodiacum, & primam Rotam, ita cum axe, ſeu arbore coniungere, vt poſſimus dicta omnia efficere. + Pars igitur Arboris, ſeu axis dicti, quæ ingredi debet in prima Rota, ſit rotunda, & contigua ipſi Rotæ, non autem continua, vel cum Rota conſoli-data. + Pars verò quę per foramen Zodiaci, ſeu Araneę tranſibit, ſit quadrata vſque ad ſummitatẽ ipſius axis (tali ſpiſſitudine, vt in claui ipſius horologij ingredi poſ-ſit) & ita foramen ipſius Araneę, quadratum ſit, Oſtenſor autem circa axem, com poſitus ſit tali ordine, vt circa paruum circulum volui poſſit, qui paruus circulus ha-beat quadratum foramen, per quod tranſeat axis, qui axis aliquantulum emineat ſupra oſtenſorẽ. + Sub Aranea vero vel Zodiaco, locata erit Tabula, vt nũc dicemus, ſed ſciendum eſt prius, quod inter Tabulam, & ſuam ſecundam Rotam, aliam lami-nam immobilem interpoſitam eſſe oportet, quę circulare foramen habeat, per quędam breuis fiſtula tranſeat circundans axem & coniungens Tabulã cum ſua Ro-ta, cuius quidem fiſtulæ ſuperficies concaua, rotunda ſit, ſuperficies verò extrinſe-ca, nontota, niſi ea pars, quę ſecundam Rotam ingreditur, vt in rotundo foramine ipſius Rotę, dicta fiſtula volui poſſit, pars vero extrinſeca quę Tabulam ingredi de-bet, ſit quadrata. + Tabula vero quatuor paruiſſima foramina habeat in extremitati- + + bus linearum, meridianę, & verticalis, vt acu mediante volui poſſit, prout oportebit. +

+

+ Perfectum igitur cum fuerit op us hoc, te oportet ſcire modum ipſo vtendi. + Qua-propter quotieſcunque volueris, aſpice Solis locum in Zodiaco, Ephemeridibus me diantibus, idem dico de vnoquoque reliquorum planetarum. + Inuento poſtea So-lis loco in noſtro Zodiaco horologij, manu mediante, volue oſtenſorem, ita, vt li-nea fiduciæ tranſeat per gradum Solis, deinde, claui ipſius horologij mediante, vol-ue indicem, ita cum Zodiaco coniunctum, vt linea fiducię, punctum, ſeu partem ho-rę oſtendat in limbo horologii, quę quidem hora notanda eſt ſi fuerit ex ijs quę in-cipiunt à meridie vſque ad mediam noctem, vel à media nocte vſque ad meri-diem, + tunc acu ſupradicta mediante, poſita in aliquo illorum quatuor foraminum, circunuoluenda eſt Tabula, ita, vt extremitas lineę meridianę ſupra orizontem, ex ęquo incidat inter duodecimam horam, & lineam fiducię, computum incipiendo à duodecima hora, ſi vero dicta indicis hora fuerit ex ijs quę incipiũt à media nocte & deſinunt poſtea in meridie, oportebit, acu mediante, circunuoluere Tabulam, quo-uſque punctum extremum meridianæ ſub terra, medio loco exiſtat inter duodecimã horam, & horam oſtenſam à linea fiducię. + Quo facto continuo videbis erectam cę-li figuram. + & quia vidiſti loca planetarum in Ephemeridibus, videbis etiam eorum loca accidentalia in domibus ſcilicetaccidentalibus, ſi aliquas fixarum in Aranea deſiderabis, accipere poteris Ocu. ♉, cor. ♌, ſpi. ♍, Liram, Aquilam, & Arcturum, dum locus fuerit capax. + Nec te moueat, quod oportebit lineam fiducię ſupra gra. Solis quotidie collocare, quod nihil refert. + Nam oportet etiam quoti-die cordam fuſo circunuoluere. +

+
+
+
+
+ DE DEMONSTRATIONIBVS PROPOSITIONVM Mathematicarum, nec non de Aſtrologia Iudiciaria. + Fullustriſſ .D. Volfardo Aiſeſtain. +

+ NIhil mihi gratius & iucundius afferri potuit tuis literis, quibus te cupi-dum oſtendis ſciendi rationem, quare ego non vna methodo ad omnes propoſitiones demonſtrandas vſus ſim, hoc eſt, + quare non omnia ea Eucl. Theoremata citem in vnaquaque propoſitione, quę ad demonſtrandam faciũt, quemadmodum in mea Gnomonica vidiſti me aliquando omiſiſſe. + Reſpondeo mathematicę demonſtrationes, hominibus Euclidis Elementa poſſidentibus, non in digent aliqua citatione numerorum Theorematum ipſius Euclidis, & ſi aliquando vſus ſum aliqua citatione eorundem, hoc feci propter conſuetudinem noſtri tempo ris, vel etiam ad faciliorem intelligentiam illorum, quibus ſcribebam. + Sed omnia quamuis minima citare, vt faciũt nonnulli, mihi, nimis laborioſum, ſuperfluumq́; videtur, preſertim ijs (vt dixi) qui memoria tenent prima Elementa. + Hęc igitur eſt vna ratio. + Alia, quia multoties, ita coniuncta eſt ſpeculatio cum ipſa concluſio ne, vt mihi ſępius viſum ſit ſuperfluum, aliquid de ipſa theoria ſcribere. + In iis enim, quę dum puer eramſcripſi, videbis ſcrupuloſam illam methodum, ſed po-ſtea, non niſi in arduis propoſitionibus me nihil eſſentiale prętermittere. +

+

+ Circa vero id de quo me interrogas, ſcilicet, vtrum putem omnia vera eſſe, ea quę ſcripta reperiuntur in libris Aſtrologæ iudiciarię. + Reſpondeo quod non, imo + + puto plurima falſa eſſe. + Nam illa multitudo partium, vt pars vitę, pars Hylech, pars futurorum, & reliquę omnium domorum cœleſtium, ſalua parte fortunę, ſunt merę nugę. + Idem dico de faciebus, ſiue decanis, de terminis, & de gradibus ipſis, vt pu-ta azemenis, puteis, vacuis, fumoſis, & de reliquis. + De Domibus vero, Exaltationi bus, nec non triplicitatibus, experientia cõfirmat ea vera eſſe. + Idẽ affirmo de Domi bus accidentalibus, rationalibus tamen, non autẽ de Domibus Campani, & Gazuli. + Obſeruationes etiam complexionum ſeu inſluentiarum ipſorum Planetarum rectè factæ ſunt, quę etiam à coloribus ipſorum Planetarum ferè iudicari poſſunt. + Con-iunctiones aſpectusq́; ipſorum inuicem, ſimiliter mirabilia faciunt, & ex maiori par te, ea, quę de iſtis ſcribuntur vera ſunt. + Reuolutiones annuę ſimiliter, cum Domino anni. + Dominum verò orbis Diuiſoremq́; non approbo, nam hic pendet à termino, ille verò ab hora. + Nouenarias autem Dodecathemoria, Alfridarias, & multa iis ſi milia omnia nego. + Antiſcia, vera ſunt, ideſt influunt, malos tamen effectus, alia plus alia verò minus, prout aliqua eorum ſunt tetragona, alia verò trigona, alia ma-gna, alia parua, magna ſunt, vt Arietis cum Virgine, & Librę cum Piſcibus, parua ve rò, debiliaq́; Geminorum cum Cancro, & Sagittarij Capricorno. + Sed difuſius hęc oĩa videbis in meo illo particulari tractatu, de quo tibi aliàs dixi, in quo multa videbis, quę omnia ab experientia, ex multis à me obſeruatis, comprobata ſunt, quem quidem tractatum cum quibuſdam alijs meis ſpeculationibus in lucem prode re cupio, ſi fieri poterit, antequam ad directionem mei Horoſcopi cum corpore Martis Anęretę perueniam, quę quidem directio circa annum milleſimum quin-genteſimum nonageſimum ſecundum eueniet. +

+ FINIS. +
+
+
+
+
+
+ + ERRATA CORRIGITO IVXTA INFRASCRIPTAM TABVLAM, + Reliquos verò errores, qui orthographiam reſpiciunt, benignus lector corrigat, quiſciat multos errores in editione irrepſiſſe, quod non paucos dies morbo fuerim detentus dum præſens opus excuderetur. + + + Pag. + Lin. + Errata + Correcta + + + 3 + 29 + æqualis + æquali + + + 8 + 35 + maius + maior + + + 9 + 15 + in vnitate ſuperficialis, erit ac + in vnitate, ſupreficialis erit, ac + + + 11 + 1 + proueuiens + prouenientem + + + 11 + 8 + futurum + futurus + + + 11 + 31 + illæ nihil aliud ſunt + illud nihil aliud est + + + 11 + 38 + diuidemus + diuidamus + + + 12 + 1 + tertiæ, ſint + tertiæ ſint + + + 12 + 2 + producturn + productus + + + 19 + 30 + proueniens + prouenientem + + + 19 + 30 + productum æquale + productus æqualis + + + 21 + 27 + eadem + eædcm + + + 24 + 18 + eſt + eſſet + + + 26 + 39 + est + eſſet + + + 41 + 24 + quæ + quæ + + + 41 + 31 + distinguendæ + diſtinguendo + + + 59 + 5 + ſubſequens + ſubſequentem + + + 61 + 3 + hæc via tenendæ + hanc viamtenere + + + 61 + 3 + fuit + fuerit + + + 61 + 45 + numerum quæſitum + numerus quæſitus + + + 62 + 30 + quantum est dimidiã occupatam + quanta est dimidia occupata + + + 64 + 4 + ſpeculari + conſiderari + + + 64 + 15 + totq; ſunt termini + totq; eße terminos + + + 64 + 18 + hoc est numerum + hoc est per numerum + + + 64 + 19 + primo quod vnus est + primo qui vnus est + + + 66 + 18 + minimum + minimns + + + 67 + 13 + maximum terminum addendũ + maximus terminus addendus + + + 72 + 1 + numerum + numerus + + + 72 + 8 + ſingulos itinere + ſingulos in itinere + + + 74 + 7 + itinerarium + itinerant ium + + + 78 + 21 + morum + modum + + + 78 + 24 + noueratius + nouenarius + + + 81 + 10 + iuncta + iunctæ + + + 88 + 35 + armonicæ + harmonicæ + + + 91 + 6 + Quare argumẽtãde permut ando + Quare permutando + + + 95 + 27 + vitium + vicium + + + 97 + 14 + ſumma + ſummam + + + 97 + 30 + illud verò quod con + illud verò con + + + 98 + 22 + deſideraremus + deſiderauerimus + + + 103 + 23 + diſpoſitis facit + diſpoſitis, tantum facit + + + 104 + 39 + diſpoſitis, facit + diſpoſitis, tantum facit + + + 107 + 21 + eccedit + excedit + + + 110 + 41 + habuerit eius cerebrum + habuerit cerebrum + + + 113 + 46 + ſufficeret + ſuffecißet + + + 116 + 8 + quarum ſecundam + quorum ſecundum + + + 116 + 8 + primæ, tertiam + primi, tertium + + + 116 + 9 + ſecundæ + ſecundi + + + 130 + 23 + ducenda + ducendus + + + 133 + 10 + lineam qua + lineam, qua + + + 133 + 11 + dratam + dratum + + + 134 + 16 + inueniet + inuenimus + + + 137 + 22 + distans + diſtantius + + + 137 + 45 + Notißimum igitur primum + Notißimum primum + + + 139 + 15 + est + ſit + + + 139 + 28 + duas + duos + + + 141 + 5 + comperuiſſe + comperiſſe + + + 142 + 19 + quã + ac + + + 143 + 17 + linea + lineam + + + 144 + 23 + patebit, ſi quis + patebit, quòd ſi quis + + + 145 + 18 + constante + constantem + + + 146 + 20 + paſtam + maſſam + + + 146 + 22 + pastam + maſſam + + + 148 + 13 + ꝓponit cõcludit melius aũt + proponit, concludit, melius aũt + + + 14 + 41 + prætergradiatur + prætergredietur + + + 152 + 6 + videtur + videri + + + 153 + 22 23 + quia libra + quia cum libræ + + + 153 + 23 + materiales, cum ſuſtineantur + materiales ſuſtineantur + + + 153 + 24 + existente. vnde aliqua + exiſtente, aliqua + + + 154 + 23 + futurum + effecturam + + + 155 + 25 + carta + charta + + + 156 + 23 + ſufficere + ſufficeret + + + + + Pag. + Lin. + Errata + Correcta + + + 158 + 26 + verſa + verſam + + + 158 + 26 + ſit + ſint + + + 162 + 22 + cindenda + ſcindenda + + + 163 + 7 + oppeſitus + oppoſitum + + + 164 + 24 + tanta + tantæ + + + 164 + 37 + adiunctæ nobis eſſent duæ aliæ + adiuncti nobis eßent duo alii + + + 164 + 39 + ſestineret + ſustineret + + + 164 + 40 + dictæ + dicti + + + 164 + 41 + aliquam + aliquem + + + 165 + 3 + ſuffieiant + ſufficiat + + + 165 + 4 + ſubſeſquialter + + ſubſeſquialterum + + + 186 + 32 + finit + finitam + + + 187 + 29 + propinqua + propinqui + + + 187 + + 30 + philoſophi ſupra + philoſophi, proximè ſupra + + + 187 + + 31 + contingeret menſe + contingeret vt menſe + + + 187 + 34 + regionis) non conſiderans + regionis) in quo non conſiderauit + + + 190 + 11 + lenas + lenæs + + + 190 + 23 + lenis + leuis + + + 191 + 10 + aliud quadratum + alius quadratus + + + 191 + 15 + qualis + qui + + + 193 + 17 + cum + tum + + + 193 + 36 + fit + facit + + + 193 + 40 + pleno vbi + pleno poſuerimus, vbi + + + 195 + 10 + valent + valent apud ipſos + + + 196 + 19 + phyloſophiæ + philoſophiæ + + + 196 + 20 + pellendo + plendo + + + 198 + 18 + ſunt etiam + eße etiam + + + 204 + 12 + priñcipium + principum + + + 204 + 18 + indigna + indignas + + + 204 + 21 + diffundetur, creſcat + diffundatur, & creſcat + + + 205 + 16 + aliquando ſer + aliquando me ſer + + + 205 + 19 + anno præter, neceßitatẽ, gignitur + anno, præter neceßitatẽ gignitur + + + 206 + 21 + plenilunium, quod + plenilunium fieri, quod + + + 207 + 26 + inchoet annus + inchoetur annus + + + 209 + 9 + ſoli, quod punctum + ſolis, cuius punctum + + + 210 + 10 + cælebrandi + celebrandis + + + 212 + 33 + Inuentæ + Inuenti + + + 212 + 33 + duæ + duo + + + 214 + 9 + claßi + claßis + + + 214 + 10 + Inter Eximias + Quia inter Eximias + + + 214 + 26 + reperiretur + reperietur + + + 214 + 34 + neceſſario ſit futurum, vt + neceßarium ſit, vt + + + 215 + 37 + quod ſi velimus + ſi velimus + + + 215 + 39 + poteſt vno eodemq; + + vno eodemq; + + + 215 + 45 + ſit circulus + ſit verè circulus + + + 217 + 2 + Quod cum verum + Quod ſi verum + + + 217 + 4 + nulla estratio + nulla eſſet ratio + + + 221 + 31 + inueniemus + deſignabimus + + + 222 + 20 + falli + fallat + + + 225 + 20 + ſi quæ + ſiq; + + + + 225 + 25 + chnum + chnium + + + 226 + 14 + oleum effundebat + effundebatur + + + 227 + 5 + euadit + euadet + + + 231 + 36 + ſupradicta, minuta + ſupradicta minuta + + + 232 + 21 + progrediuntur + progredi + + + 234 + 15 + aliiori cœlo + altius cælum + + + 239 + 12 + dum + cum + + + 241 + 41 + afferens + cogitans + + + 245 + 25 + diametri + diametros + + + 248 + 42 + ſit & ob id + ſit, ob id + + + 249 + 42 + alium numerum + alio numero + + + 250 + 13 + um voluerimus + cum inuestigare voluerimus + + + 251 + 1 + inuenerimus + inuenimus + + + 252 + 6 + tros + ter + + + 252 + 6 + alia verò diametro + alius verò diameter + + + 252 + 8 + te id non + te non + + + 252 + 12 + duabus + duobus + + + 255 + 16 + in numero + numero + + + 255 + 25 + cum non videat ſi + cum non videat quod ſi + + + 255 + 36 + ſuo centro + ſuis centris + + + 255 + 39 + mille milliaria + mille milliariorum + + + 255 + 41 + trecent a mille + tercenties mille + + + + + + Pag. + Lin. + Errata + Correcta + + + 257 + 5 + quem + quod + + + 257 + 11 + quem + quod + + + 257 + 8 + quod + nam + + + 258 + 15 + ictum + ictus + + + 258 + 15 + eundem eſſe futurum + idem eßet + + + 258 + 27 + debet, quanto + debet, in huiuſmodi ſitu, quanto + + + 258 + 41 + quod + qui + + + 262 + 17 + erunt + ſupponuntur + + + 263 + 22 + a.K. facta ſit + a.K. ſit + + + 263 + 22 + ſemidiameter eße vnius + ſemidiameter vnius + + + 265 + 4 + cognitæ + cogniti + + + 272 + + infigura vbieſt .P. + ponatur. R + + + 272 + 18 + E.i. ad .E.i. + E.I. ad .E.i. + + + 273 + 3 + licet + liceret + + + 274 + 7 + te + ibi + + + 275 + 10 + dividere + diuidendo + + + 276 + 47 + accipiemus + accipiamus + + + 278 + 8 + Moreta + Moreta + + + 280 + 25 + diminutæ, quartæ + diminutæ ſeu defectiuæ, quarta + + + 281 + 36 + grauißimum + grauißimo + + + 281 + + in fine pag. vnamquanque Zifram accommoda ſub vnoquoque al-phabeti characterem ad priores Zifras prius addendo .1. Idem dico in pag .282. & inter, D. et E. pone .b. + + + 285 + 24 + antea + ante + + + 289 + 11 + quanta pars + quantam partem + + + 289 + 25 + quanta pars + quantam partem + + + 289 + 42 + eſt + erit + + + 290 + 10 + ſatile + ſatilis + + + 290 + 19 + æqualis + æquale + + + 290 + 43 + circunſcriptibilis + circunſcribentis + + + 291 + 1 + od + Quod + + + 294 + 33 + detractis + detracti + + + 294 + 34 + angulis contingentiæ ſolidiſq; + + anguli contingentiæ ſolidiq; + + + 295 + 24 + chorda + chordam + + + 295 + 32 + lixum + lixus + + + 297 + 1 + diſtincta, procedendo + diſtincta ſint, procedendo + + + 299 + 32 + refleßum + reflexum + + + 299 + 34 + fleſſum + flexum + + + 302 + 14 + eaſdem + eoſdem + + + 304 + 3 + ta + tus + + + 305 + 21 + Idem facere + Idem poßumus facere + + + 312 + 37 + duplæ + duplo + + + 313 + 6 + quotieſcunque + qui + + + 315 + 23 + retrogradandum + rotrogradiendum + + + 316 + 22 + vbi + tibi + + + 324 + 41 + ſi conſtitueremus + ſi nos conſtitueremus + + + 325 + 12 + ſimili ad + ſimili. Ad + + + 326 + 9 + longare + ducere + + + 329 + 5 + ipſi ellipſis + ipſius ellipſis + + + 333 + 15 + cogitetur + cogitemus + + + 333 + 17 + vnde pro genera + vnde ex genera + + + 333 + 20 + æqualem eſſe longitudini + æqualem longitudini + + + 333 + 21 + ei + eam + + + 333 + 21 + minor + minorem + + + 333 + 23 + nor + norem + + + 333 + 24 + maior + maiorem + + + 333 + 25 + maior + maiorem + + + 333 + 37 + communeq; + + communiq; + + + + 335 + 26 + reflectit + reflectitnr + + + 335 + 47 + & remotiori + + vel remotiori + + + 336 + 19 + ſpeculi ſuperficiem + ſpeculi planam ſuperficiem + + + 336 + 22 + reflectit + reflectitur + + + 337 + 8 + vnam tantummodo imaginem + vna tantummodo imago + + + 337 + 12 + ipſæ + ipſi + + + 337 + 42 + quæ + qui + + + 338 + 14 + protracta + protracto + + + 338 + 26 + ratiotinare + apta + + + 340 + 23 + Alius modus + Alium modum + + + 341 + 9 + æquale + æqualem + + + 343 + 23 + videbitur + videri + + + 344 + 5 + hoc eſt + hoc est quod + + + 344 + @1 + punctus + punctum + + + 345 + 6 + ei + cum altitudine + + + + + Pag. + Lin. + Errata + Correcta + + + 345 + 19 + ipſum repertum + ipſum, vt repertum + + + 347 + 16 + reflectit + reflectitur + + + 352 + 38 + opinauerunt + opinati ſune + + + 353 + 8 + parabolem + parabolam + + + 353 + 15 + hæc + hic + + + 353 + 18 + parallelam + parallela + + + 356 + 15 + muri, & + muri, in ori Zontali .q.p. ev + + + 356 + 33 + mediante. cognoſeere + mediãte cuius axis ad ori Zontem erectus ſit .o.n: cognoſcere + + + 360 + 13 + duplum + duplus + + + 360 + 28 + vnde iſte circulus + iſte circulus + + + 361 + 36 + quæ + qui + + + 364 + 23 + diameter + diametrum + + + 367 + 25 + prolung ando + produεendo + + + 369 + 2 + æqualem + æquale + + + 370 + 4 + ſinus + ſinum + + + 370 + 30 + ſumma + ſummam + + + 372 + 1 + cæterarum + cæteris + + + 372 + 36 + qui qui + qui + + + 378 + 11 + hæc + + + + 382 + 41 + prolung atis + productis + + + 383 + 3 + quæ + qui + + + 383 + 13 + ginabis + ginaberis + + + 383 + 20 + trianguliq; + + triangulaq́; + + + 383 384 + + in prima parabola obliqua ex-tremitatem inferiorem diametri ſignabis charactere .d. in ſecunda vero charactere .r. + + + + 384 + 29 + maior proportio + maiorem proportionem + + + 384 + 37 + proportio halebit + proportionem habebis + + + 385 + 5 + .c.b. + .e.b. + + + 386 + 22 + b.e. + .b.c. + + + 386 + 29 + poſitum + poſitus + + + 386 + 31 + .b.c. + .b.e. + + + 386 + 33 + & proportion alitate + & ex proportionalitate + + + 386 + 34 + antecedens in + antecedens .A.B. in + + + 386 + 40 + quod + quæ + + + 388 + 2 + .B.) + ß) + + + 388 + 8 + b. cum duplo .b.e. + .b.d. cum duplo .b.e. + + + 388 + 45 + .b.e. + b.c. + + + 388 + 45 + .b.e. + .b.c. + + + 388 + 46 + ad .e.b. + ad .d.b. cum .e.b. + + + 390 + 25 + diuiſa + diuiſas + + + 392 + 3 + ſit paraboles .a. + ſit paraboles .a.b.c. + + + 392 + 27 + aliqua reliquarum + aliquis reliquorum + + + 393 395 397 + + in parabola vbi ſub .g. eſt .i. pone .r. & ſupra ſolidum minus dicatur cubus minor (leantur duo vero lineæ ſine characterib. de + + + + 394 + 18 + vt .y. ad .m.n. + vt p. ad .m.n. + + + 394 + 33 + x.o. + n.o. + + + 394 + 34 + .i.k. ad .i.k. ad f.g. + i.k. ad .f.g. + + + 395 + 11 + quintas + quintæ + + + 396 + 1 + .d.b. + g.b. + + + 397 + + Vbirubrica dicit. Defenſio nostra contra Antonium Bergam, & Alexandrum Piccol. + dicatur. contra Anto. Bergam & Alex Piccol atq, defenſio nostra contra Excell. August. Michelem + + + 399 + 32 + tione + tionem + + + 400 + 39 + vnum tantum numerum medium + unus tantum numerus medius + + + 402 + 19 + diametrum + ſemidiametrum + + + 403 + 7 + ſuis + ſuæ + + + 403 + 9 + iam ſupræ + eo tractatu + + + 403 + 17 + quidquid + quidquam + + + 404 + 37 + milliaria + milliaribus + + + 406 + 19 + trabuchum quadratum + trabuchus quadratus + + + 410 + 38 + quæ ſors + qua ſorte + + + 410 + 41 + quamlibet + quælibet + + + 411 + 27 + dicens + dicat + + + 411 + 28 + eodem libro + vt eodem libre + + + 412 + 24 + non dependeat? + dependeat? + + + 413 + 2 + vt ſupra + vt alias + + + 413 + 22 + millia vices + millibus vicium + + + 415 + 32 + fineſtræ + fenestræ + + + 416 + 15 + operatio + operationem + + + FINIS. + +
+
+ + + + +

+ Test: Dieser Satz enthält ein Zeichen mit Unicode-Codepoint über FFFF, nämlich 𐆑 (U+10191; D800+DD91). + Das gleiche Zeichen innerhalb eines Wortes: vorher𐆑nachher. + Das Zeichen wird testweise zu X normalisiert. + Das Zeichen 𐆒 (U+10192; D800+DD92) wird dagegen nicht normalisiert: vorher𐆒nachher. +

+
+
+
+
\ No newline at end of file diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/examples/Benedetti_1585.xml --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/examples/Benedetti_1585.xml Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,15419 @@ + + + ECHO:163127KK.xml + Benedetti, Giovanni Battista de + Diversarum Speculationum mathematicum, & physicarum liber + lat + 1585 + open access + http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/policy/oa_basics/declaration + free + echo.mpiwg-berlin.mpg.de?titleID=163127KK + + +
+
+ + + + + +
+
+ IO. BAPTISTAE BENEDICTI Patritij Veneti Philoſophi. + DIVERSARVM SPECVLATIONVM Mathematicarum, & Phyſicarum Liber. + Quarum ſeriem ſequens pagina indicabit. + AD SERENISSIMVM CAROLVM EMANVELEM ALLOBROGVM, ET SVBALPINORVM DVCEM INVICTISSIMVM. +
+ +
+ Tavrini, Apud Hæredem Nicolai Beuilaquæ, mdlxxxv. Superioribus permiſſum. + +
+
+ TRACTATVS QVI IN HOC volumine continentur. + Theoremata Arithmetica. + Derationibus operationum perſpectiuæ. + De Mechanicis. + Diſputationes de quibuſdam placitis Ariſt. + In quintum Euclidis librum. + Phyſica, & Mathematica reſponſa per Epiſtolas. + +
+
+ SERENISSIMO CAROLO EMANVELI Sabaudiæ Duci, &c. +

+ AGitvr nonusdecimus annus ex quo litte-ris Serenißimi patris tuæ Celſitudinis, ac-cerſitus ex vrbe Parmenſi in banc me ciui-tatem contuli. + Is aduenientem tam bumanè excepit, tanta deinde liberalitate fuit com-plexus ego vicißim ei deſeruiendi, tam vebe-menti cupiditate fui accenſus, vt ſub eius ditione quodſuper-eßet vitæ agere conſtituerem. + Cuius in me benignitas, mea in illum obſeruantia mirum in modum mutuo vſu, & conſue-tudine eſt adaucta, vt idem Dux me ſecum dum ruſticaretur eße vellet, ſæpè etiam ſecum pernoctare; + quo quidem tempo-re de Matbematicis ſcientijs mecum agebat, in quibus perdi-ſcendis mea opera vtebatur, quæſtiones, Arithmeticam, Geo­metriam, Opticen, Muſicam, aut Astrologiam ſpectantes proponens. + Cui vt quod in me eßet ſatisfacerem, acrius quàm anteainea studia (adquætamen ſemper fui propenſißi-mus) incubui. + Illiusq́ꝫ imitatione (vt ferècæteri Principum studiaimitantur) non pauci aut præſentes, aut per litter as me de his, atque illis Mathematicis quæstionibus conſuluerunt. + Cùmque ego nunquam laborem amicorum cauſa defugerim, euenit vt post tot annorum curricula, mea ſcrinia ſcrutatus, inuenerim tot abſolutas quæſtiones, vt ex eis corpus mediocre effici poſſe videretur. + Quas, cùm rationibus in epiſtola ſub-ſequenti allatis edere constituiſſem, non ſub cuiuſque alte-rius nomine, & auſpicijs quam tuæ Celſitudinis volui apparere; + tum quòd patri debitum libellum filio reddere par erat, tum + + quòd in tuæ Celſitudine paternam in me fouendo, & augendo benignit atem ineße ſemper ſum expertus, tum quòd tuæ Celſi-tudinis interrog ationibus excitatus non pauca quæ hoc volu-mine continentur, elucubraui. + Acceßit, quod ego ſemper in his dedic ationibus ſpectandum put aui, tuam Celſitudinem tan-tos progreßus in Mathematicis feciſſe, vt vel idonea æſtima-trix mearum vigiliarum eſſe poßit. + Quare, & veterum Per-ſarum Regum gloriam æquauit, & nos veluti in ſpem certam fælicitatis buius ſæculi induxit, ſi verum eſt Platonis va-ticinium, beat am eam futuram Rempublic am in qua Principes Philoſophentur. + Tua igitur celſi-tudo libellum tot ei nominibus debitum, ea qua ſolet bumanitate accipe-re nè grauetur. + Deus tuas omnes cogitationes, & conatus ad fœlicißi-mos ſemper exitus perducat, teq́ꝫ diutißimè ſer-uet incolu-mem. +

+ +
+
+ AD LECTOREM +

+ CVm Varijs temporibus permulta in diuerſis diſciplinis contemplatus ſim, partim à præ-ſtantibus viris patronis ac amicis meis exci-tatus, quiſuper eis ſententiam meam exquire-bant, partim, abingenito mihi deſiderio, ra-tionem, & cauſam eorum percipiendi, com-mittendum non putaui, quin qualiacunque meaſcripta in illis ſcientijs, ſtudioſis impartirer, non dubitans quin illis aliquid commodi atque vtilitatis allatura ſint, prę ſertim cum in eiuſmodi quæſtionibus inueſtigandis atque perpendendis, nemo ( quod ſciam ) hactenus elaborauerit. + Nihil enim his libris à me traditum eſt, quod aut legiſſe, aut ab alijs audiuiſſe meminerim, nam ſi aliena attigi, ea, aut cum aliqua differentia demonſtrationis, aut diluci-dius ſcripſi, quod ſi forte alius eadem tradidit, aut eius lucubrationes ad me non peruenerunt, aut earum perlectionis memoria excidit. + Vtenim etiam Ariſtoteles ipſe ſenſit facilè fieri poteſt, vt pluribus, eædem opinio-nes in mentem veniant. + Immo multa ſcribenti euenire poteſt, vt cum iamdiu aliquid ſcripſerit, iam oblitus, idem repetat, quod mihi etiam nonnunquam accidit. + In his autemlibris non ſuſcepi munus integræ ali cuius ſcientiæ tradendæ, ne, quæ abalijs iam tradita ſunt, ipſe inutiliter re peterem, mihiq́ue viderer exalienis laboribus laudem voluiſſe comparare. + Singularum enim ſcientiarum volumina, iam ab alijs collecta, at-que in ordinemſunt digeſta, & ſi pauciſſimi ſint libri quorum omnes ſententiæ, omniaq́ue inuenta vnius ſint authoris, excipio Archime-dis volumina. + Cumque multi ſint, qui vel vnam rem à ſe inuentam in publicum proferre non dubitent, multo magis mihi qui multa ex-cogitaui, & ſi inter ſe hætereogenea, atque vtcunque expreſſa, idem licere ſum arbitratus. + In his autem meditandis, ex Arithmeticis autho-ribus quos inſpexi, præcipuus fuit Nicolaus Tartalea, quippe quem fe-rè omnia ab alijs ſcripta collegiſſe conſtat, nec alios ex præcipuis, quos le-gere potui omittendos duxi, inter quos ſunt Hieronymus Cardanus, Mi-chael Stifelius, Gemma Friſius, Ioannes Nouiomagus, Cuthebertus Tonſtallus, cæteriq́; huiuſinodi. + Quorundam tamen volumina illorum qui à Tartalea citantur, vt Leonardi Piſani, Proſdocimi, Ioannis Infor-tunati, Fratris Lucæ, Petri Borgi, aliorumq́ue aliquot inſpiciendorum, + + facultas mihi non fuit. + Præterea, licet in his libris nonnullę inueniantur propoſitiones, quæ diſiunctam ab alijs habeant rationem, eæ non ſper-nendæ tamen ſunt, viam fortaſſe alicui aperient vlterius progrediendi. + Quemadmodum enim, exempli gratia, ex ſub contraria coni ſectione, ſumpta poſtea fuit diuina illa Planisferijdelineation, quæ ſub Ptolomæi no-mine legitur, & ſicuti ex penultima primi Euclidis, quam Pythagoras excogitauit propè innumeræ pulchræ conſequentiæ in Aſtronomia, in Architectura, in multisq́; alijs ſcientijs deſumptæ ſunt, immo quemad-modum ex ſingulis propoſitionibus à noſtris maioribus excogitatis mul-ta egregia ſunt deducta, ita fortaſſe continget, vt ex mearum muentio-num aliqua, nõnihil in poſterum vtilitatis deſumatur. + Si quid verò, hic in-ueneris, quod tuo genio non arrideat, illa prudentiſſimi hominis ſen-tentia in mentem veniat. + Quot capita, tot ſententiæ, ac per raro con-tingere, vt idem omnibus probari, atque placere queat, & perdifficulter inueniri hominem cui placeant omnia quæ alteri ſatisfaciunt. + Nec te mo ueat, quodhęc Theoremata ſiue excogitationes non videas ordine illo di-ſpoſitas, quo collocari debere exiſtimaueris, tum in Arithmeticis, tum in cæteris. + Cum enim in huiuſmodi rebus ordo non ſit neceſſarrus, vi-ſum eſt mihi poſſe me, ſine repræhenſione, illum negligere, cum ſpe-culationi, ſiue inuentioni preęcipuè adeo mihi incumbendum decreuerim vtin collocatione operam ponere, & tempus abſumere operæpretium non duxerim, quod idem in epiſtolarum collocatione feci, in quibus per-ſonarum ad quas ſcribo nullus ferè graduum ordo ſeruatus eſt, nec tem-poris, quo ſunt ſcriptæ, quæſitorum tantummodo ratione habita. + Nec admirari quenquam velim, quod in ſpeculandis numerorum paſſioni-bus, figuris vtar geometricis, ita enim in .2. libr. fecit Euclides, qui mo-dus, eo magis mihi arridet, quo minus eſt abſtractus, quoniam oportet in-telligentem phantaſmata ſpeculari, cum pręterea perſpicuum ſit, diſcretum omne, ex continui diuiſione aliquo modo oriri, ſiue actu, ſiue potentia. + Deinde ſi forte meis in deinonſtrationibus tibi videbor aliquando bre-uior, illud in cauſa fuiſſe ſcias, quod ibi ad viros ſcribebam in his diſcipli-nis exercitatos, quibus ſatis fuit rem ſignificare. + Libuit autem mihi om-nes voluminis Arithmetici propoſitiones potius vocabulo theorema-tum appellare, quam problematum, quia pars earum ſpeculatiua tan-tum mea eſt, & ſi ex varijs eiuſmodi propoſitionibus etiam operatiuam adinuenerim. + Quoniam verò multis in locis accidit, vt veritatis iudi-candæ cauſa neceſſe mihi fuerit quorundam ſententijs aduerſari nolim te + + hoc mihi vitio tribuere, meq́; hoc nomine carptorem maledicumq́; ha-bere quod alienos errores aperiam, cum potius habenda ſit mihi gratia, quod in ijs interdum laborans (quę Antiſthenes in diſciplinis magis ne-ceſſaria eſſe dixit, vt mala ſcilicet prius dediſcantur) falſas opiniones euel-lere ſtudeam, veritatemq́; oſtendere, quam omnis philoſophus, Ariſto-telis exemplo, pluris quam cuiuſuis hominis authoritatem, aut gratiam facere debet. + Cumq́ue in hoc volumine aliquid eiuſmodi legeris te oratum volo, vt in iudicando, affectum omnem exuas, Salluſtianum illud præ oculis habens. + Omnes qui dere-bus dubijs conſultant, ab odio amicitia, ira, atque miſericordia vacuos eſſe decet. + Hinc fiet, vt non perſonæ (vt multiſolent) ſed veritati, quę ſummo ſtudio di-gniſſima eſt, ſemper po tius faueas. + Vale noſtrisq́ue labo-ribus vtere, ſi quem inde fructum, ſicuti ſpero tuleris, illi præ-cipuè habeas gratiam à quo omnes fluunt ſcientiæ. +

+ + +
+
+
+
+ IO. BAPTISTAE BENEDICTI PATRITII VENETI SERENISS. CAR. EM. ALLOBROGVM DVCIS PHILOSOPHI. + Theoremata Arithmetica. +

+ PRaeclare multa veteres mathematici philoſophi de nu­meris eorumq́ue effectibus excogitata poſteris tradide-runt, quorum cum vix vllam rationem reddiderint, aut certè per exiguam, occaſione diuerſorum problematum mihi à Sereniſſimo Sabaudiæ Duce propoſitorum præbi-ta, de ijs quæ ab antiquis propoſita fuerunt contemplanda nonnulla occurrerunt, quæ poſteritati comendare non inutile arbitratus fum, ne hæ meæ cogitationes intercide-rent, & occaſionem præberem quamplurimis abſtruſa hęc indagandi, quæ problematibus & thæorematibus inuoluta, vix aliquem qui euol-ueret nacta funt. +

+

+ Inter cætera vero à me queſita, hoc fuit theorema. +

+
+ THEOREMA PRIMVM. +

+ INterrogavit me Sereniſſimus Dux Sabaudiæ, qua ratione cognoſci poſ-ſet ſcientificè & ſpeculatiue (vt dicitur) productum ex duobus fractis numeris, quolibet producentium minus eſſe. + Cui reſpondi, mente & cogitatione conci-piendum eſſe fractos producentes cum fractis productis, non vnius eiuſdemq́ue na-turæ eſſe, imò longè diuerfæ. +

+

+ Exempli gratia, fractis numeris propofitis .a.i. et .a.c. quorum integri ſint .a.b. et .a.d. qui tanquam lineæ cogitentur, apertum fanè eſſet productum .c.i. fu-perficiale futurum, quod nomen caperet à producto ſuperficiali .d.b. generato ex vno in aliud totorum linearium, nam ſi conſtitueretur .a.i. octauum ipſius .a.b. et .a.c. dimidium .a.d. multiplicato .a.i. cum .a.c. produceretur fextumdecimum ipſius .d.b. + Quare .d.b. eſſet totum relatiuũ ipſius .c.i. non aliquod totum producentium. + Mirum itaque non eſt ſi productum .c.i. minus videatur fuis producentibus, cum toto, diuerſæ naturæ à primis conferatur, fractum fiquidem ab integro eiuſdem naturæ, linearis, ſuperficialis, aut corporeæ denominatur. +

+

+ Quòd ſi amplioris cognitionis gratia ex ſcientiæ præceptis ſpeculari voluerit a@ + + quis, qua ratione fractus numerus .c.i. minor ſit in ſuo integro .d.b. fracto .a.i. in ſuo integro .a.b. aut fracto .a.c. in ſuo integro .a.d. conſideret is quo pacto pro-portio .c.i. ad .d.b. minor ſit proportione .a.i. ad .a.b. et .a.c. ad .a.d. hac ratione. + Ma-nifeſtum eſt ex prima ſexti de quantitate continua, aut .18. ſeptimi Euclidis de diſcre + + ta, proportionem ipſius .d.i. ad .d.b. eſſe ſi-cut .a.i. ad .a.b. & cum .c.i. minor ſit .d.i. velut pars ſuo toto, proportio, c.i. ad .d.b. minor erit proportione .d.i. ad .d.b. ex .8. quinti, + quare minor erit pariter proportio-ne .a.i. ad .a.b. ex .12. eiuſdẽ vnà etiam pro-portio .c.i. ad .d.b. minor erit .a.c. ad .a.d. ex eiſdem cauſis, medio .c.b. + Ex quibus pa-tet ratio, cur fracti diuerſarum denomina-tionum ad vnicam reducantur. + Cur etiam numeros integros in partes fractis ſimiles frangere liceat, quæ omnia ex ſubſequenti figura facilè cognoſci poſſunt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA II. +

+ QVae ſit ratio, cur hi, qui numeros, fractos diuerſarum denominationum col-ligere volunt, & in ſummam redigere, multiplicent vnum ex numerantibus per denominatorem alterius, & poſtmodum denominatores adinuicem, quorum vltimum productum, commune eſt denominans duorum priorum productorum, quæ collecta in ſummam efficiunt quod quærebatur. +

+

+ Qua in re ſciendum eſt, denominantes conſiderari tanquam partes vnius eiuſdẽ-q́ue magnitudinis quantitatis continuæ, linearum (verbigratia) a.b. et .a.d. æqualiũ in longitudine, quarũ .a.b. in quatuor partes diuidatur, et .a.d. in tres. + Quare ſi colli-gere voluerimus duo tertia cum tribus quartis, multiplicabimus .a.c. duo tertia, cum .a.b. diuiſa in 4. partes, produceturq́ue .c.b. octo partium ſuperficialium, de-hinc multiplicando .a.i. tres quartas cum .a.d. diuiſa in .3. partes producetur .i.d. pri mis ſingulis æqualis, nouem partium ſuper ficialium, multiplicata deinde a.b. diui- + + ſa in .4. partes per .a.d. in .3. diuiſa, produ-cetur quadratum .d.b. in continuo, in 12. partes diuiſum, quod erit totum commune ſingulis productis, quorum primum erat .c.b. + Quare .c.b. ita ſe habet ad totum .d.b. ſi-cut .a.c. ad .a.d. ex prima ſexti in continuis, aut .18. ſeptimi in diſcretis quantitatibus, et .d.i. ad .d.b. ſicut .a.i. ad .a.b. ex eiſdem propoſitionibus. + Collectis deinde parti-bus producti .c.b. cum partibus producti .d.i. manifeſtè depræhendetur eiuſmodi ſummam componi ex partibus vnius totius communis ſingulis earum. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA III. +

+ CVr reperturi qualis ſit fractus aliquis numerus reſpectu alterius; + multiplicare debeant numeratores adinuicem & ita etiam denominatores, ex quo produ-ctum ex numeratoribus nomen capiat à producto denominatorum. +

+

+ Huius ſi cauſam noſce vis, ſume .o.i. & .o.u. pro totis denominatoribus, tum .o.e. & .o.a. pro numeratoribus (exempli cauſa) ſit .o.i. ſenarius .o.u. quaternarius .o.e. quinarius .o.a. ternarius. + Si noſce vis quæ ſint tres quartę partes quinque ſextarum, patet ex regulis practicis oriri quindecim vigeſimaſquartas. + Id quomodo fiat, ex ſubſcripta ſigura depræhendetur, memores tamen eſſe oportet, quodlibet productũ conſiderari tanquã ſuperficiem, producentia autẽ tan-quam lineas. + In hac igitur ſigura productum ex totis + + linearibus eſt .u.i. aggregatum ex .24. partibus, & .u.e. productum aggregatum ex .20. + Quodita ſe habebit ad productum totale .u.i. ſicut .o.e. ad o.i. ex prima ſexti aut .18. ſeptimi, ita .u.e. erunt quinque ſextæ par tes .u.i. quarum in propoſito exemplo, tres quartæ quærũtur. + Si itaq; multiplicabitur .o.e. .o.a. orietur productum .a.e. ita proportionatũ ad .u.e. ſicut .o.a. ad o.u. reperitur, ex prædictis rationibus. + Quòd ſi ſtatutũ eſt .o.a. tres quartas partes eſſe ipſius .u.o. etiã .a.e. tres quartæ partes erũt .u.e. ſed .u.e. quinque ſextæ ſunt ip-ſius .u.i. ex quo ſequitur bonum eſſe huiuſmodi opus. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA IIII. +

+ CVr multiplicaturi fractos cum integris, rectè multiplicent numerantem fra-cti per numerum integrorum, partianturq́ue productum per denominantẽ fracti, ex quo numerus quæſitus colligitur. +

+

+ Propter quod mente concipiamus in ſubſequenti figura, numerum integrorum tanquam lineam .a.e. qui, verbigratia, ſit denarius, quorum vnuſquiſque ſit æqualis a.i. cogiteturq́ue productum ipſius .a.e. in .a.i. ſitq́ue .u.e. quod quidem erit dena-rius ſuperficialis, conſtituta prius .a.u. æqualis .a.i. & .a.o. ſint duæ tertiæ .a.u. quarũ duarum tertiarum productum in numerum .a.e. ſit .o.e. pariter .u.i. vnitas ſit ſuper-ficialis prout .a.i. vnitas eſt linearis, quam .u.i. reſpicere debet productum .o.e. ex quo integer ſuperficialis .u.i. erit tanquam ternarius, & productum .o.i. tanquam bi narius, & quia quælibet pars è viginti ipſius .o.e. æqualis eſt tertiæ parti .u.i. vnita-tis ſuperficialis; + ſi cupiamus ſcire quot integræ vnitates ſint in partibus .o.e. conſul-tum eſt eaſdem diuidere per denominantem .u.i. compoſitum ex tribus partibus ſu perficialibus, & cum tam linea u.a. quam ſuperficies .u.i. diuidatur in 3. partes ęqua­les noſce peroportunum eſt eiuſmodi partitionem numeri .o.e. fieri per numerum ipſius .u.i. non .u.a. ex prædictis cauſis. +

+
+ +
+ +
+
+ THEOREMA V. +

+ ALia quoque via prædicti effe + + ctus cauſa, ſpeculando inno-teſcere poteſt, cuius rei gratia for-metur ſequens figura .e.o.a.u.n. eiuſmodi, vt a.e. ſit numerus li-linearis integrorum, & o.e. produ-ctum numerantis ipſorum fractorũ in integris, ex quo .a.o. erunt duæ tertiæ, verbigratia, a.i. aut a.u. qua-rum linearũ ſingulę ſtatuuntur æqua les vnitati lineari, ſuperficies autem parallelogramma .u.n. conſtituatur æqualis magnitudinis ſuperficiei .o.e. ex quo .u.n. erit nobis cognita ſu-perficies. + Cognoſcetur pariter quan titas partium .a.u. quam in propoſi-to exemplo diximus eſſe trium par-tium. + ex regula igitur de tribus, di-cemus ſi .u.a. dat .a.e. ſine dubio .o.a. dabit .a.n. numerum linearem. quæ regula ex 15. ſexti in continuis, & ex 20. ſeptimi in diſcretis, depro-mitur. + rectè igitur multiplicãtur fra-cti numerantes cum integris, & productum diuiditur per denominantẽ fractorum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA VI. +

+ ITem & alia ſpeculatione cognoſci poteſt hoc rectè fieri, mul-tiplicantes enim has duas tertias per decem, debemus conſide- + + rare quantitatem duarum tertiarũ decies produci, ex quo oriuntur 20. tertia, quandoquidem ſingulæ vnitates, + tunc pro duobus ter-tijs ſumuntur, ſed cum quilibet integer tria fragmenta contineat, ideo ex ratione partiendi quoties ternarius ingrediatur viginti, ſtatim cognoſcemus quod optabamus. +

+
+
+ +
+
+

+ Id ipſum accideret ſi integri in eiuſmodi ſpecie fractorum diui-derentur. quo facto hi multiplicandi eſſent cum numerante propo ſito, & partiendũ productum per quadratum denominantis. +

+

+ Cuius rei hæc eſt ſpeculatio. + Sit linea .a.e. conſtans ex quinq; integris numeris, quorum vnuſquiſq; æqualis ſit .a.u. vel .a.i. & .a.o. ſint duo tertia vnitatis integræ linearis. + cogitemus nunc hos quinq; integros diuidi in ſua fragmẽta linearia, quę in propoſito exemplo erunt 15. multiplicatis iam 15. cum propoſitis, videlicet a.o. orie-tur productum .o.e. triginta fragmentorum ſuperficialium, quorũ in ſingulos integros ſuperficiales cadũt nouẽ in hoc exẽplo, & cum notauerimus quoties nouẽ ingrediatur triginta, propoſitum con-ſequemur. +

+ +
+
+ THEOREMA VII. +

+ CVr multiplicaturi integros numeros & fractos, cum integris & fractis, de-beant integros reducere ad ſpecies fractorum, eos colligendo cum fractis: + deinde multiplicare hos vltimos numerantes adinuicem & productum partiri per productum denominantium. +

+

+ Vt (exempli cauſa) ſi volumus multiplicare vnum & duo tertia, per duo & tria quarta, reducentur omnia in fractos, ex quo vna ex parte eſſent quinque ter-tia, multiplicanda cum vndecim quartis ex altera, quo facto oriretur productum quinquagintaquinque fractorum, quod diuiſum per productum ternarijin quaternarium, videlicet per duode cim, quatuor integri proferentur cum ſeptem duodeci-mis fractis vnius integri. +

+
+ +
+

+ Detur ſubſequens figura in qua linea a.i. æqualis ſit li-neæ .u.a. quarum vnaquæq; cõſideretur pro integro nume ro: + cogiteturq́; .a.i. valere quatuor in pręſenti exẽplo, & .a.u. tria: + detur deinde linea .a.o. æquipollens vni integro duobus tertijs, & a.e. æquipollens duobus integris & tri-bus quartis. + Iam ſi hæ duæ lineæ in ſuos fractos redu-cantur, multiplicata (vt in ſequenti figura apparet.) a.o. a.e. orietur productum o.e. fractorum ſuperficialium quinquagintaquinq;, quorum integer ſuperficialis va-let duodecim, ſcilicet .u.i. vt cuique manifeſtum eſt, ex quo, quærenti media partitione, quoties duodecim in-grediatur quinquagintaquinque, citra errorem, quæſitum occurret. +

+
+
+ THEOREMA VIII. +

+ ID ipsvm accideret ſi fractiad vnam eandemq́ue denominationem reduceren-tur, qui poſtmodum ſimul multiplicarentur, productumq́ue partiremur per qua-dratum denominantis communis. +

+

+ Exempli cauſa, ſint eadem quinque tertia, & vndecim quarta adinuicem multi-plicanda, quæ ſi reducantur ad vnam & eandem denominationem quinarius numerans vnius, multiplicabitur cum quaternario deno-minante alterius, & vndenarius ſecundi cum ternario de-nominante primi. ex quo vna ex parte eſſent viginti, ex + + altera 33. numerantia vnius cõmunis denominantis, quod eſſet productum ternarij in quaternarium, videlicet duo-decim, vt ex veteri regula patet. + Iam ſi multiplicentur vi ginti cum trigintatribus, dabuntur 660. fracti, quorum in-teger erit quadratum duodenarij, nempe 144. quibus qui-dem 660. diuiſis per 144. proferentur quatuor integri & ſeptem duodecimi. +

+
+
+ +
+
+

+ Cuius rei gratia ſit in ſubſcripta figura linea .a.i. & ei æqualis .a.u. pro integro lineari, quæ .a.i. diuidatur in qua-tuor partes, & .a.u. in tres, & linea .a.e. ſit vndecim partiũ talium qualium .a.i. eſt quatuor, & .a.o. ſit quinque pro-ut .a.u. eſt trium. + nunc multiplicato .a.o. & .a.i. orietur pro-ductum .o.i. viginti partium ſuperficialium. + tum multipli- + + cato .a.e. per .a.u. dabitur productum .u.e. trigintatriũ + + partium. + ad hæc quadratum .u.i. conſtabit ex duode-cim partibus eiuſdem rationis cum reliquis duobus productis, quod quadratum .u.i. vnitas eſt ſuperficia-lis, & communis denominans duorum productorum. + quod ſi in præſentiarum cogitabimus lineam .c.d. tri-gintatrium partium æqualium, et .c.t. duodecim ſimi-lium, et .c.f. viginti .c.n. duodecim, multiplicato .c.d. cum .c.f. dabitur ſuperficies .f.d. 660. fractorum ſuperficialium, quorum vnitas integra ſuperficialis erit quadratum .n.t. 144. partium cuiuſmodi .f.d. partes habet .660. diuiſo itaque .f.d. per .n.t. pro-poſitum conſequetur. + eo quòd eadem proportio erit + + producti .f.d. ad .n.t. quæ producti eius quòd fit ex .a.e. in .a.o. ad .u.i. nam proportio .c.d. ad .c.t. ea-dem eſt quæ .a.e. ad .a.i. & c.f. ad .c.n. vt .a.o. ad .a.u. ex prima ſexti vel 18. ſeptimi, ſed vt .f.d. ad id fit ex .f.c. in .c.t. eſt vt .c.d. ad .c.t. & vt eius fit ex f.c. in .c.t. ad .n.t. eſt vt .f.c. ad .c.n. ex dictis pro-poſitionibus + quare ex æqua proportionalitate, eodem modo diſcurrendo in figura .o.a.e. ita ſe habebit .f.d. ad .n.t. vt .o.e. ad .u.i. + Porrò ex ijs, quæ hactenus de fractorum multiplicatione conſiderata fuerunt, apertè ratio deprehenditur, cur productum, ſingulis producen tibus ſemper minus ſit, cum producta ſint ſuperficialia producentia verò ſemper linearia, omiſſis productis corporeis, quæ omnia ad ſuperficialia reducuntur. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA IX. +

+ IN Ipsa fractorum diuiſione, animaduertendum eſt, denominantes numeros ſemper æquales inuicem eſſe debere, vnius ſcilicet ſpeciei, quòd ſi æquales non fuerint, neceſſe eſt via multiplicationis ipſorum denominantium adinuicem effice-re æquales vt ſint, ex quo productum oritur eiuſmodi, vt aptum ſit habere partes fractorum, quæ deſiderabantur. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponerentur diuidenda ſeptem octaua per tria quarta præ-cipit antiquorum regula, vt ad vnam tantum denominationem reducantur. + quare multiplicant denominantes inuicem. + ex quo productum in materia propoſita ori-tur triginta duarum partium commune denominans, cuius duo numerantes ſunt vi-gintiquatuor & vigintiocto, producti ex multiplicatione vnius numerantis in deno minantem alterius, ex quo dantur vigintiquatuor tamquam tria quarta trigintaduo rum, & vigintiocto tanquam ſeptem octaua particularum vniformium, prout ope primæ ſexti aut decimæoctauæ ſeptimi in ſubſcripta figura cognoſci poteſt. +

+ +

+ Sit itaque linea .a.i. diuifa in partes octo, & ei æqualis in longitudine .a.u. in qua-tuor, productum verò vnius in alteram + + ſit .u.i. trigintaduarum particularum fuperficialium fimilium & æqualiũ ad-inuicem. + fit deinde .a.e. ſeptem partiũ lineæ .a.i. & .a.o. trium partium .a.u. + tunc productum .a.e. in .a.u. erit .u.e. particularum ſuperficialium vigintiocto & productum .a.o. in .a.i. erit .o.i. par ticularum ſuperficialiũ vigintiquatuor eiuſdem naturæ cum partibus triginta-duabus totius denominantis communis. + vnde diuifo numerante vigintiocto per-numerantem vigintiquatuor, dabitur vnum cum fexta parte illius vnius. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA X. +

+ PArtiri ſeu diuidere vno numero alium numerum, eſt etiam quodammodo eiuſmodi partem numeri diuifibilis inuenire refpectu totius numeri diuifibilis, cuiuſmodi eſt vnitas in diuidente refpectu totius diuidentis, partem inquam numeri diuiſibilis ſic ſe habentem ad totum numerum diuiſibilem ſicut vnitas ad totum di-uidentem, quod ſimiliter ex regula de tribus præſtamus dicentes, ſi tantus numerus diuidens dat vnitatẽ, quid dabit numerus diuifibilis, quemadmodum ex .15. ſexti ſeu .20. ſeptimi licet ſpeculari, Idcircò quotieſcunque minorem numerum per maiorem diuidimus, ſemper qui prouenit fractus eſt. +

+

+ Exempli gratia, ſi cogitaremus lineam .a.e. diuiſam in octo partes æquales, qua rum vna ſcilicet vnitas effet .a.i. & cupere-mus eam diuidere in nouem partes, ac ſcire + + quan a ſit nona illius pars; + manifeſtum eſſet, nonam partem ipſius .a.e. minorem futuram ipſa .a.i. cum .a.i. diminui debeat à ſua inte-gritate eadem proportione, qua .a.e. minor reperitur vna linea nouem partium æqualium fingularum .a.i. +

+
+
+ +
+
+

+ Quod vt dilucidè cuiuis innoteſcat, hoc etiam modo licebit videre ſitlinea .n.c. no-nupla ad .a.i. & parallela ad .a.e. dubium non eſt quin .n.c. maior futura ſit ipſa .a.e. iam ſi earum extrema congiungantur medijs duabus lineis .n.a. et .c.e. quæ ſimul concurrant in puncto .o. (quod eſt probatu facillimum) da-buntur certe duo trianguli fimiles .a.o.e. et .n.o.c. + Sit deinde .n.t. vna è partibus ipſius .n.c. quæ .n.t. æqualis erit .a.i. ex præſuppoſito. + ducatur deinde .o.t. quę interſecet .a.e. in puncto .x. dico .a.x. tanto minorem futuram .a.i. quanto .a.e. minor eſt .n.c. neque enim dubium eſſe poteſt quin proportiones .n.t. ad .a.x. et . + + n.c. ad .a.e. ſint æquales inuicem quandoqui- + + dem vnaquæque earum ex triangulorum ſimi litudine æqualis eſt proportioni .o.n. ad .o.a. + itaque .n.t. hoc eſt .a.i. tanto maior erit .a.x. quanto .n.c. maior eſt .a.e. vnde ficut .a.e. con-ſtat octo nonis ipſius .n.c. ita pars .a.x. ipſius .a.e. octo nonis conſtabit ipſius .a.i. +

+
+
+ +
+
+

+ Hinc patet ratio cur partituri numerum mino rem per maiorem collocent minorem fupra virgulam & maiorem infra & zerum ad læuã. +

+

+ Sciendum eſt præterea diuidere numerum per numerum: + eſſe inuenire alterũ latus à quo producitur, ſuppoſito ſemper quòd numerus diuifibilis ſuperſicialis ſit, & rectangulus. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponantur triginta diuidenda per quinarium, nihil aliud erit hæc diuiſio, quam inuentio alterius numeri, qui multiplicatus per quinarium produ-cat triginta ſuperficies rectangulas, huiuſmodi verò eſt ſenarius, cuius ſingulæ vnita-tes ſuperficiales erunt. +

+

+ Cuius rei gratia ſit ſubſcriptum rectangulum .a.e. triginta vnitatum ſuperſicialiũ, cuius latus .e.n. ſit quinque vnitatum. + hinc latus .a.n. erit ſex vnitatum; + ita diuiden-tes rectangulum .e.a. nihil a iud faciemus, quam vt inue- + + nia mus quantum valeat latus .a.n. quod erit ſex vnitatum. + Sin verò diuiſerimus per latus .a.n. quæremus latus .e.n. quinque vnitatum. + ex quo, proportio totius numeri diuifi-bilis ad numerum qui oritur, erit ſicut diuidentis ad vnita-tem, ex prima ſexti, aut .18. vel .19. ſeptimi, & permutatim ita ſe habebit diuiſibile ad diuidentem, ſicut numerus qui oritur ad vnitatem. +

+
+
+ +
+
+

+ Partiri igitur nihil aliud eſt, quam inuenire latus rectanguli, quod productum in diuidente, numerum diuiſibilem compl at, ex quo numerus diuiſibilis ſuperficialis eſt, diuidens autem, & qui oritur, numeri lineares & latera producentia huiuſcemodi numerum diuiſibilem. + nam multiplicare & diuidere opponuntur inuicem, cum au-tem ex multiplicatione laterum ſiue linearum generatur ſuperficies, ex diuiſione po-ſtea ipſius ſuperficiei inuenitur alterum latus. + quare mirum non eſt, ſi proueniens ex vna diuiſione (via fractorum) ſit ſemper maius numero diuiſibili. +

+

+ Exempli gratia, diuidendo dimidium per tertiam partem, reſultat vnus integer nu merus cum dimidio pro numero qui oritur. + Sit itaque dimidium ſuperſiciale diuiſi-bile .b.c. cuius totum ſit .b.p. quadratum. + tertium verò lineare diuidens, b.n. cuius to-tum lineare ſit .b.d. quærendum nobis eſt latus .b.s. quod cum latere .b.n. producat re ctangulum .n.s. æquale dimidio ſuperſiciali propoſito .b.c. quod ſi ſiat, ex .15. ſexti, aut .20. ſeptimi. erit eadem proportio .b.n. ad .b.q. quæ eſt .q.c. ad .b.s. dicemus itaque ſi .n.b. dat .b.q. quid dabit .q.c? + certè .b.s. ſed .n.b. eſt tertium lineare et .b.q. lineare in-tegrũ, & b.s. proueniens lineare. + & quia .b.c. dimidium ſuperficiale, producitur à .q.c. dimidio lineari in .q.b. integro lineari. + quare cum .n.s. ſit ęqualis .b.c. & productum ex .b.n. minori .q.c. neceſſe eſt, vt producatur in .b.s. maiore .q.b. quod .q.b. maius eſt .q.c. quod quidem .q.c. ita appellatur ſicut .b.c. + quare mirum non eſt ſi proueniens per fra-ctos numeros ex diuiſione, maior ſit numero diuiſibili. +

+ +

+ Hinc manifeſte patet quamlibet diuiſionẽ aut partitionem oriri ex regula de tri-bus, quandoquidem ſinguli diuidentes æquipollent vni integro, & loco illius ſu-muntur. + Perinde enim eſt diuidere centum per viginti, ac regulã obſeruare de tri-bus dicẽtes, ſi viginti æquipollent vni, quibus ęquiualebũt cẽtum? + Hoc autem ex ſub ſequenti figura facile deprehendetur, in qua linea .a.b. ſignificat viginti, et .a.o. vni-tatẽ linearẽ, et .a.c. vnitates lineares centũ: + o.c. verò centum vnitates ſuperficiales, et .a.d. quinq; vnitates lineares, et .d.b. centum vnitates ſuperficiales, ex quo manife-ftè deprehenditur quòd quemadmodum multiplicare, nihil aliud eſt, quam inueni re productũ ex duobus lateribus propoſitis, it a partiri nihil aliud eſt, quam da-to vno latere inuenire aliud latus producti propoſiti. +

+
+ +
+
+ +
+

+ Nam quotieſcunq; ratiocinãtes dicimus tantundem numeri, immediate produci mus ſuperficiem, mediãte vnitate in huiuſmodi numero, qui numerus antequã pro-ducatur in vnitatem, mente concipiendus eſt tanqua m linearis, tanquam linea in-quam diuiſa in totidem particulas lineares, ſingulas continuas & æquales vnitati propoſitæ. + verò productus fuerit numerus in vnitate ſuperficialis, erit ac ſi tot eſ-ſent vnitates quadratæ, quod ſi ita non eſſet, nulla mentio facienda eſſet quo-rumuis fractorũ. + Ex eadẽ regula de tribus reduci poteſtad praxim tertiũ theorema. +

+

+ Quare cupientes ſcire quæ ſint illæ partes, quæ ſunt tres quartę, ipſarum quin-que ſextarum, dicemus ſi quatuor dant tria, quid dabunt quinq; ſextæ? + dabunt .15. vigeſimas quartas, quæ quindecim ſunt tres quartæ ipſius .20. viginti autẽ quinq; ſex tæ vigintiquatuor, quandoquidem nos numerum quęrimus, cui ita proportionentur quinq; ſextæ alterius numeri, ſicut quatuor ad tria, vnde ſic ſe habent .20. ad .15. ſi-cut .4. ad .3. ipſe autem .20. quinq; ſextę partes ſunt vigintiquatuor, vt per ſe notũ eſt. +

+

+ Ex eadem regula de tribus, huiuſmodi quęſito reſponderi poteſt, ſi conſtituamus prædictas quinq; ſextas eſſe numerum, cuius tres quartæ quęrantur, dicentes, ſi vnus integer dat tres quartas, quid dabunt quinq; ſextæ? + quare ſequentes regulam de tribus, dabuntur quindecim vigeſimæ quartæ. + Valet eadem regula de tribus; + vt quis ſcire poſſit, quæ pars aut partes numeri propoſiti ſit aliquis numerus. +

+

+ Exempli gratia, ſcire cupienti, quæ pars aut partes ipſius vigintiquatuor ſint ſex-decim, conſtituentur .24. tanquam vnum totum, cuius pars aut partes ſint ſexdecim, dicemus igitur ſi .24. dant ſexdecim, quid dabit vnum? + ſexdecim videlicet vigeſi-masquartas, quæ cum ad primos numeros reductæ fuerint, erunt duæ tertiæ. + Eadem ratione qui ſcire uellet, quæ partes aut pars eſſent tres quartæ, octo no-narum, diceret, ſi octo nonæ danttres quartas, quid dabit vnum? + prouenient .27. trigeſimęſecundæ. +

+

+ Subſeruit pariter ad ſciendũ naturã partiũ numeri propoſiti. + Exempli cauſa, ſi quis quærat, cuius numeri, duodecim ſint duæ tertiæ partes. + Dicet ſi duo dant tria, quid + + dabunt duodecim? + nempe dabunt decemocto, numerum quæſitum ſcilicet, + Tunc autem nil aliud pręſtamus quam quòd quærimus numerum ad quem ita ſe habeant duodecim, ſicut duo ad tria. + Ita etiam ſi quis quærat, cuius numeri duo tertia ſint tres quintę, dicet, ſi tria dant quinq;, quid dabunt duo tertia? + nempe da-bunt integrum cum fracto nono. + Hoc erit itaq; quęrere numerum ad quem ſic ſe habeant duo tertia ſicut tria ad quinq;, quod manifeſtum eſt per ſe. +

+

+ Eadem ratione qui ſcire vellet, cuius numeri duæ ſeptimæ, eſſent octo integra-rum cum duabus quintis, diceret, ſi duo dant ſeptem quid dabunt octo integra cum duabus quintis? + nempe dabunt .29. integra cum duabus quintis numerum quæſi-tum. + Sic etiam qui transferre uellet fractum numerum in fractum, id perficeret ex regula de tribus. +

+

+ Exempli gratia ſi proponerentur vnde cim tertiædecimæ vnius totius, toto diui-ſo in .13. partes, deſideraremusq́; ſcire, quot partes totius eſsẽt vndecim tertiędeci-, toto in .4. partes diuiſo, diceremus ſi .13. dant .11. quid dabunt quatuor? + nem pe dabũt tres quartas quinq; tertijsdecimis unius quartæ, hoc verò nihil aliud eſt quam querere numerum, ad quem ſic ſe habeat totum in 4. partes diuiſum, ſicut idem totum diuiſum in tredecim ſe habet ad undecim tertiasdecimas, Porrò ad alia etiam multa hæc regula accommodata eſt. +

+

+ Hæc enim ſine propoſito dicta ſunt, ſed ut quiſq; videat cauſam ſimilium ope-rationum, quæ à practicis circa fractos numeros ſcriptæ ſunt, omnem à diuina illa regula de tribus originem trahere ut etiam in ſequentibus videbimus. +

+
+
+ THEOREMA XI. +

+ CVr productum ex eo quod oritur in diuidente, ſemper æquale eſt numero diuiſibili ſi queras ita accipe. +

+

+ Sit numerus diuiſibilis .b. quod oritur ſit .c. diuidens .d. & vnitas diuidentis .t. cum igitur, vt in præcedenti theoremate dictum fuit, eadem ſit proportio .b. ad .c. quæ eſt .d. + + ad .t. manifeſte deprehenditur ex .20. ſepti mi, productum ex .b. in .t. æquale eſſe pro-ducto .c. in d. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XII. +

+ ID ipſum alia ratione contemplari licet. +

+

+ Numerus diuiſibilis ſignificetur per lineam .n.e. diuidens verò per lineam .a.e. quod oritur linea .u.e. vnitas diuidentis .o.e. quã cogitamus eſſe vnitatem linearem; + ad hæc productum ex .u.e. in .a.e. ſit ſuperficies .u.a. + Dico ſuperficiem .u.a. componi ex tot vnitatibus ſuperficialibus quot linearibus conſtat linea .n.e. nam ex ijs quæ diuidendi ratione notauimus, cõſtituitur eandem proportionem eſſe .n.e. ad .u.e. + + quę eſt .a.e. ad .o.e. + At ex prima ſexti aut 18. ſeptimi ſic ſe habet totale productũ .u.a. ad partiale .u.o. ſicut .a.e. ad .o.e. + quare ſic ſe habebit .u.a. ad .u.o. ſicut .n.e. ad .u.e. ſed .u.e. et .u.o. numero non differunt, cum ſint vnius & eiuſdem ſpeciei, (ta-met ſi numerus .u.o. ſit ſuperficialis et .u.e. linearis). + Itaq; ex nona quinti numerus .u.a. æqualis erit numero .n.e. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA. XIII. +

+ CVr diuidentibus numerum diuiſibilem per proueniens, oritur numerus diui-dens? +

+

+ Sit ſubſcriptus rectangulus .o.e. numerus diuiſi + + bilis, qui producitur, tam ex .a.o. in .a.e. quám ex .a.e. in .a.o. + quare ſi .a.o. diuidens fuerit .a.e. proue-niens erit, ſi veró .a.e. diuidens extiterit, a.o. pro-ueniens erit futurum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA. XIIII. +

+ HOcipſum, alia quoq; uia licebit ſpeculari. +

+

+ Sit linea .a. denotãs numerum diuiſibilem, et .o. primi prouenientis linea .e. pri mi diuidentis .u. ſecundi prouenientis ideſt cum .o. pro diuidente ſumetur. + Iam ex indicata definitione diuiſionis nono theoremate huius libri, dabitur proportio .a. ad .o. prout datur .e. ad vnitatem ſignificatam li-nea .i. & permutatim .a. ad .e. ſicut .o. ad .i. ſed .a. + + ad .u. ſic ſe habet prout .o. ad .i. ex eadem definitio-ne diuiſionis, itaq; ſic ſe habebit .a. ad .u. ſicut .a. ad .e. vnde .u. æqualis erit .e. ex .9. quinti. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA. XV. +

+ VNde prouenit, vt qui velit cognoſcere cuius numeri quatuor quintæ par-tes, ſint duæ tertię, aut quid ſimile, cõſultiſſime faciat, ſi ad unam eandemq; denominationem reduxerit. +

+

+ Prout in propoſito exemplo, denominãs cõmunis ſit quindecim, cuius duæ ter tiæ ſunt decẽ, & quatuor quintæ duodecim, cõmunis autẽ denominans .15. multipli candus ſit per quatuor quintas, ſcilicet duodecim, & productum diuidendum per duas tertias, hoc eſt decem, ex quo oriantur decemocto quęſitus numerus? +

+

+ Quod ad reductionẽ numeratorũ ad vnam & eandem denominationem attinet, ea de cauſa fit quo uti poſſimus regula de tribus, quæ tribus tantummodo notis ter-minis indiget, quo quartus à prędictis dependens, inueniri poſſit, quandoquidem bini illi reſpectus, tribus terminis comprehendi poſsũt. + At quod ad multiplicatio-nem ſpectat denominantis cõmunis numerante denominantis in cogniti & diui-ſionem producti per numerantem cognitũ illę nihil aliud ſunt, quam quartũ terminũ inuenire, ita proportionatum tertio, vt ſecundus primo. +

+

+ Excmpli gratia, ſit .a. denotãs nume-rantem denominantis cogniti, qui ſigni + + ficetur linea .o. et .e. ſit denominantis in-cogniti numerans, denotati linea .u. imò verò & cogniti .o. nempe quatuor quintæ, Iam ſi .o. cum .e. multiplicemus, & productum per .a. diuidemus dabitur .u. ſic ſe habens ad .e. ſicut .o. ad .a. ex .20. ſeptimi. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA XVI. +

+ INuenire autem cupienti cuius numeri, duæ tertiæ, ſint quatuor quintę partes, mul­tiplicandę eſſent duæ tertiæ per denominantem communem, & productum diui-dendum per quatuor quintas ipſius de-nominantis. + Ac ſi quis diceret ſi .e. dat . + + o. quid dabit .a? + nempe dabit .u. nam in propoſito exemplo, terminus .a. loco .e. duos ſortietur denominantes, cognitum videlicet .o. et .u. incognitum quod po-ſtea cognitum oritur ex regula de tribus, vt dictum eſt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XVII. +

+ QVA ratione cognoſci poterit proportionem quantitatis cenſicæ cenſicæ ad ſimilem quantitatem quadruplam eſſe ad eam, quæ eſt ſuarum radicum; + pro-portionem autẽ primarum relatarum eſſe quintuplam, atq; ita deinceps? +

+

+ Cuiusrei gratia, ſciẽdus eſt modus ꝓductionis harũ dignitatũ qui oritur ex produ-ctione primæ radicis in ſeipſam, prout qui cubũ requirit, ducat radicé in ſuo quadra-to, & orietur cubus, hæc poſtea ducta in cubum, quantitatẽ cenſicam cenſicã, et in hanc, prædictam radicem, dabit quantitatem primam relatam. + Quod vbi ſciueri-mus, meminiſſe oportet Euclidem decimaoctaua ſexti aut .11. octaui docere, pro-portionem quadrati ad quadratũ, duplam eſſe proportioni ſuarum radicum, & .36. vndecimi aut .11. octaui, cubi ad cubũ triplam eſſe, ego verò nunc aſſero, cenſici cen ſici ad radicum proportionem quadruplam eſſe, primi verò relati ad primum re-latum quintuplam atq; ita gradatim. +

+

+ Cuius ſpeculationis gratia, detur linea .d. quæ cubum maiorem ſignificet. et .b. minorem .c. verò ſit radixipſius .d. et .e. ipſius .b. ita ordinate adinuicem, vt in ſub-ſcripta figura cernitur. + Iam .c. cum .d. producatur proueniatq́; .q. cenſicum cenſi-cum, tum producatur .e. cum .b. et dabitur .p. alterum cenſicum cenſicum. + Dico igitur proportionem .q. ad .p. quadruplam eſſe proportioni .c. ad .e. hac de cauſa quòd proportio .q. ad .p. compo-natur ex proportione .d. ad .b. et .c. ad .e. + + prout facile ex .24. ſexti, aut quinta octaui depręhenditur. + Quare proportio .d. ad .b. proportioni .c. ad .e. tripla ſit, patet pro-portionem .q. ad .p. quadruplam eſſe pro-portioni .c. ad .e. + Idem de cæteris dignitati bus dico, ſumptis ſemper .d et .b. pro duo-bus cenſibus cenſuum, aut duobus primis relatis, aut alio quouis axiomate. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA. XVIII. +

+ CVR diuidentibus nobis dignitatem, per dignitatem, radix prouenientis: + pro ueniens ſit diuiſionis vnius radicis per alteram? +

+

+ Sint exempli gratia duę lineæ .b.q. et .f.g. quæ ſignificent duas radices cuiuſuis dignitatis; + demusq́; eſſe radices duorum quadratorum, quadratumq́; ipſius b.q. per quadratum ipſius .f.g. diuidatur; + quadrataq́ue radix prouenientis ſit .d.q. vnitas verò linearis ſit .i.g. + Dico ipſam .d.q. eſſe proueniens ex diuiſione .b.q. per .f.g. + Patet enim ex definitione diuiſionis nono theoremate tradita quadra- + + tum ipſius .d.q. talem eſſe partem quadrati ipſius .b.q. qualis quadratum ipſius .g.i. eſt quadrati ipſius .f.g. + Scimus pręterea ex .19. ſexti, aut vndecima octaui, propor-tioné quadrati ipſius .b.q. ad quadratũ ipſius .d.q. duplam eſſe proportioni .b.q. ad .d.q. ſuarum radicum (cuborum enim tripla eſſet & cenſuum cenſuum, quadrupla, atq; ita deinceps ex præcedenti theoremate) Id ipſum dico de dignitatibus ipſius .f.g. et .i.g. reſpectu radicum .f.g. et .i.g. + Vnde cum proportio dignitatis ipſius .b.q. ad il-lam .d.q. ęqualis ſit proportioni dignitatis + + ipſius .f.g. ad illam .g.i. ex communi ſcien-tia apertè cognoſcemus ſimplices propor-tiones eſſe interſe æquales, nempe eam quę eſt .b.q. ad .d.q. æqualem eſſe ei, quæ eſt .f.g. ad .i.g. itaq; ſequitur ex definitione diuiſionis .d.q. eſſe proueniens ex diuiſione .b.q. per .f.g. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XVIIII. +

+ CVR productum ex duabus radicibus quadratis, eſt quadrata radix, producti ſuorum quadratorum ſimul? +

+

+ In cuius rei gratiam, ſint duo quadrata .d.a. et n.o. coniuncta ſimul, prout in ſub-ſcripta figura apparet, ita tamen vtangulus .a.n.u. ſitre ctus, + quare ex quartadecima primi, duo latera .n.c. et . + + n.a. directe coniũgentur adinuicem, prout etiam reli-qua duo latera .n.u. et .n.d. + Cogitato deinde .a.u. pro ducto ipſius .a.n. in .n.u. duarum videlicet radicum quadratarum ſimul, dabitur ex prima ſexti, aut de-cimaottaua ſeptimi, productum .a.u. medium propor tionale inter quadratum .a.d. et .u.c. quod ſi cogi-temus has tres ſuperficies, tres numeros eſſe, pate-bit ex vigeſimaprima ſeptimi productum .a.u. in ſe-ipſum, quadratum ſcilicet .a.u. æquale eſſe producto .a.d. in .u.c. ex quo propoſiti euidentia conſequetur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XX. +

+ QVA ratione id ipſum in cubis cognoſci poterit. + Sit cubus .l.b. & cubus .o.p. quorum productum ſit .u.g. quod aſſero eſle + + cubum, quamuis Eucli. idem probet in .4. noni. cuius radicem demonſtra-bo eſſe numeri æqualis numero .m.q. qui .m.q. productum eſt ipſius .m.e. in .e.q. radicum propoſitorum cuborum. + Pa-tet enim ex præcedenti theoremate .m. + + + q. radicem eſſe quadratam producti .l.e. in .e.p. quod productũ ſit quadratuni corporeum .c.g. cogitemus pariter duo quadrata .l.e. et .e.p. eſſe pariter corpo-rea, tantę profunditatis, quantam, vnitas linearis radicum .m.e. et .e.q. requirit. + Hæc duo corpora producentur à ſuperficie in vnitatem, vocenturq́; .l.x. et .x.p. quo facto, cogitemus corpus .a.g. tamquam productum cubi .l.b. in quadratum .e.p. + Vn-de ex decimaoctaua, aut decimanona ſeptimi, eadem erit proportio .a.g. ad .c.g. quæ eſt .l.b. ad .l.x. corporeum, ſed ex .25. vndecimi & prima ſexti, ita ſe habet .a.K. ad .K.c. vnitatem linearé ſicut .a.g. ad .c.g. & ex eiſdẽ ita ſe habebit .b.e. ad .e.x. vnita-tem linearem, ſicut .l.b. ad quadratum .l.x. corporeum. + Itaque ſic ſe habebit .b.e. ad vnitatem linearem .e.x. videlicet .K.c. ſicut .a.K. ad ipſam .K.c. + Vnde ex nona quinti .a.K. æqualis erit .e.b. & conſequenter æqualis .m.e. + Iam verò ſit .u.g. productum .l.b. cubi, in cubum .o.p. vt ſupra dictum eſt, Hinc patebit ex quauis duarum propoſitio-num, decimaoctaua, aut decimanona ſeptimi, eandem futuram proportionem .u.g. ad .a.g. quæ eſt .o.p. ad .x.p. quadratum corporeum. + Quare ex poſtremis, dictis ratio-nibus, eadem erit proportio .u.K. ad .a.K. quæ eſt .o.e. ad vnitatem linearem .e.x. at ex dictis decimaoctaua & decimanona ſeptimi, ita ſe habet numerꝰ .m.q. ad numerũ ſuperficialẽ .m.e. qui ꝓducitur à lineari .m.e. in vnitaté linearẽ ipſius .e.q. ſicut nume rus .q.e. ad ſuam vnitaté, ſed numerus .a.K. æqualis ſit numero .m.e. vt probatũ eſt erit ergo ex vndecima & nona quinti, numerus .u.K. æqualis numero .m.q. + At .f.g. pariter æqualis eſt numero .m.q. ex præcedenti theoremate, vnde .K.u. pariter æqua lis erit .f.g. + Itaque ſequitur .u.g. cubum eſſe, & f.g. radicem ipſius, æqualem numero .m.q. quod quærebatur. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+ +
+
+ +
+
+
+ THEOREMA XXI. +

+ VT autem in uniuerſum ſciri poſſit totum infinitũ dignitatum, hoc eſt radicem producti duarum dignitatum ſimilium, productum eſſe duarum radicum ea-rundem dignitatum. +

+

+ Ponamus, exempli gratia, duas radices quadratas .q.p. et .g.K. incognitas, quas qui velit adinuicem multiplicare, cogatur earum quadrata cognita .n. cum .i. multi-plicare, quorum productum ſit quadratum .m. radix cuius ſit .b.d. quam dico æqualé + + eſſe ꝓducto .q.p. in .g.k. autẽ ſit .o. + Patet enim proportionẽ .o. ad .q.p. eandẽ eſſe cum proportione .g.k. ad ſuam vnitatem linearem, ex decimaoctaua, aut decima-nona ſeptimi, hæc vero vnitas linearis ſit .t. cuius ſuperficialis ſit .u. vnitas ſcilicet to-ties in ſeipſam multiplicata quoties propoſita dignitas patitur, tametſi in præſen ti exemplo quadrata dignitas ſumatur. + Itaq; ex eiſdem propoſitionibus decimaocta ua aut decimanona, ſic ſe habet .m. ad .n. ſicut .i. ad .u. + Scimus pręterea proportionẽ .m. ad .n. (eo quod in propoſito exemplo ſint quadrata) duplam eſſe proportioni .b.d. ad .q.p. et ipſius .i. ad .u. pariter duplam proportioni .g.k. ad .t. iam autem dictum fuit ſic ſe habere .m. ad .n. ſicut .i. ad .u. + Itaq; .b.d. ſic ſe habebit ad .q.p. ſicut .g.k. ad .t. + + quandoquidem ſic ſe habeattotum ad to-, ſicut pars ad partẽ, ſimiles ſint, proba autẽ eſt ſuperius ita ſe habere .o. ad .q.p. ſicut .g.k. ad .t. itaq; .o. ſic ſe habebit ad .q.p. ſicut .b.d. ad .q.p. vnde .o. æqualis erit .b.d. Hocipſum cęteris dignitatibus conueniet, mutatis tantummodo proportionibus .m.n. ad proportionem .b.d: q.p. ſic propor-tionibus duarum dignitatum .i.u. ad pro-portionem ſuarum radicum .g.k.t. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXII. +

+ DOcent veteres, quòd ſi quilibet numerus in duas partes inæquales diuiſus fuerit, totumq́ diuiſum per vnã partium, & per eandem pars altera diuiſa fue-rit: + differentia prouenientium ſemper vnitas erit. + quodquidem veriſſimum eſt. +

+

+ Detur enim .b.d. propoſitus numerus in duas partes inæquales diuiſus .b.c. et .c.d. & in primis totũ .b.d. per .c.d. diuidatur, ex quo oriatur e.o. vnitas autem .ꝑ .i.o. ſigni-ficetur, tum pars ipſa .b.c. ꝑ. eãdem .c.d. diuidatur, ſitq́; proueniẽs .a. + Sanè ex defini-tione diuiſionis, eadem erit proportio .b.d. ad .e.o. quæ eſt .c.d. ad .i.o. et ita .b.c. ad .a. ſicut .c.d. ad .i.o. + Ex .19. autem quinti, ita ſe habet .b.c. ad .e.i. ſicut .b.d. ad .e.o. at .b.d. ad .e.o. ſic ſe habet ſicut .c.d. ad .i.o. hoc eſt ſicut .b.c. ad .a. + Quare ex .11. quinti ſic ſe habebit .b.c. ad .e.i. ſicut .ad .a. ex quo ex .9. prędi­cti .a. æqualis erit .e.i. ſed .e.i. minor eſt .e.o. + + per .i.o. + Quare ſequitur propoſitum verum eſ­ſe. + Quod ipſum pauciſſimis verbis ſic definiri poteſt, ſi dixerimus, eiuſmodi diuidens .in par-te diuiſibili, quã in toto, ſemel minus ingredi, quandoquidem altera pars eſt, ex qua totum integrum perficitur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXIII. +

+ HOcipſum alia ratione contemplari po­ + + terimus. +

+
+
+ +
+
+

+ Significetur enim totalis numerus per .a.e. in duas partes diuiſus .a.u. et .u.e. totius autem diuidens ſit .u.e. & partis alterius .a.u. totius verò proueniẽs ſit .a.c. partis autẽ, ſit proueniẽs .a.n. tum differentia ſit .n.c. vni + + tas vero cui differentiã .n.c. æquari dico, ſit .a.i. + Patet enim in primis, eandem propor tionem eſſe .a.e. ad .a.c. quæ eſt .u.e. ad .a.i. ex definitione diuiſionis, et eandem eſſe .a.u. ad .a.n. quæ eſt .u.e. ad .a.i. vnde ex .11. quinti ſic ſe habebit .a.e. ad .a.c. ſicut .a. + + u. ad .a.n. et ex .19. eiuſdem ſic ſe habe-bit .u.e. ad .n.c. ſicut .a.e. ad .a.c. ſed. ſic ſe habebat .u.e. ad .a.i. + Itaq; ex prædicta .11. quinti, ſic ſe habebit .u.e. ad .n.c. ſicut ad .a.i. + Quare ex .9. eiuſdem .n.c. æqualis erit .a.i. etidcirco .n.c. pariter vnitas erit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXIIII. +

+ CVr quibuslibet duobus numeris diuiſis adinuicem, multiplicatisq́ prouenien tibus ſimul, productum, ſemper eſt vnitas ſuperficialis? + Nempe ex .20. ſeptimi, quoniam vnitas linearis ſemper media proportionalis eſt inter bina prouenientia. + Quodita ſpecularilicet. +

+

+ Significẽtur duo propoſiti numeri per .b.p. et .b.d. mutuo diuiſi, proueniens au-tem .b.p. per .b.d. diuiſum ſit .b.n. tum proueniens .b.d. diuiſum per .b.p. ſit .b.a. et .b.t. ſit vnitas .b.p. et .b.e. vnitas .b.d. ex quo .b.t. æqualis erit .b.e. +

+

+ Iam ex definitio ne diuiſionis, dabitur eadem proportio .b.p. ad .b.n. quæ eſt .b.d. ad .b.e. et proportio .b.d. ad .b.a. quæ eſt .b.p. ad .b.t. + Sed cum ſic ſe habeat .b.p. ad .b.n. ſicut .b.d. ad .b.e. permutando ſic ſe habebit .b.p. ad .b.d. ſicut .b.n. ad .b.e. hoc eſt ad .b.t. et cum ſic ſe habeat .b.d. ad .b.a. ſicut .b.p. ad .b.t: permutando ſic ſe habebit .b.d. ad .b.p. ſicut .b.a. ad .b.t. + Quare euerſim ſic ſe habebit .b.p. ad . + + b.d. ſicut .b.t. ad .b.a. ſed .b.n. ad .b.t. ſic ſe habebat vt .b.p. ad .b.d. + Itaq; ex .11. quintiſic ſe habebit .b.n. ad .b.t. ſicut .b. + + e. ad .b.a. + Dictum autem eſt .b.e. et .b.t. idem omnino eſſe. + Quare ex .20. ſeptimi pro-poſiti veritas innoteſcet. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXV. +

+ IDipſum & hac altera uia patebit. +

+

+ Duo illi numeri per .o. et .u. ſignificentur mutuo diuiſi, proueniens autẽ .o. per .u. ſit .e. et proueniens .u. per .o. ſit .x. vnitas uerò per .i. ſignificetur, quas tamen quanti-tates ſubſcripto modo ad inuicem diſponi-to. + Itaq; ex definitione diuiſionis, eadem erit + + proportio .o. ad .e. quę eſt .u. ad .i. et .o. ad .i. quę eſt .u. ad .x. + Quare ex æqualitate proportionũ .c. ad .i. ſic ſe habebit ſicut .i. ad .x. erit enim .i. media proportionalis inter .e. et .x. ex .20. autẽ ſeptimi propoſitum concludetur. + Huiuſmodi rei cauſa etiam eſt, quod proueniens diuiſionis vnius eſt numerator æqualis denominatori diuiſionis alterius. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXVI. +

+ CVr duobus numeris mutuo diuiſis, sũptis deinde prouenientibus ſimul et adinui cem, & per hanc ſummam, diuiſa ſumma quadratorum dictorum propoſitorũ + + numerorum, proueniat numerus æqualis numero producti duorum primorum nu-m erorum ſimul. +

+

+ Sint exempli gratia propoſiti numeri .2. et .8. qui mutuo diuiſi in primis dent pro uenientia quatuor integra, tum quartam partem pro altero proueniente, hæc colle-cta dabunt ſummam quatuor integrorum et quartæ partis vnius, ſumma autem qua dratorum binarij & octonarij erit .68. qui quidem numerus per quatuor & quar tam partem vnius diuiſus dabit .16. pro proueniente, quæ .16. æqualia erunt pro ducto binarii in octonarium. +

+

+ Cuius rei hæc erit ſpeculatio, ſint duæ lineæ .o.e. et .o.n. quæ duos numeros pro-poſitos ſignificent, inuicem ad angulum rectum .o. coniunctæ, quarum quadrata ſint .o.a. et .o.p. ipſorum productum ſit .n.e. tum .o.t. ſit proueniens ex diuiſione .o.e. per .o.n. + Hęc ſingulatim conſideremus ( ſi in partibus ſimplicibus quod dicimus ac ciderit, id ipſum in compoſitis conſequenter eueniet) quamobrem ex definitione di uiſionis dabitur eadem proportio .o.e. ad .o.t. quæ eft .o.n. ad vnitatem, quæ ſit .o.x. + Nunc cogitemus ſuperficiẽ rectangulã .o.c. æqualẽ quadrato .o.a. + tunc numerus .c.t. proueniens erit, ut patet, ex diuiſione numeri quadrati .o.a. per numerũ .o.t. eritq́ eadẽ proportio .c.t. ad .o.e. quæ eſt .o.e. ad .o.t. ex ſecunda parte quintæ decimæ ſexti, aut .20. ſeptimi. + autẽ dictum eſt .o.e. ad .o.t. ſic ſe habere ſicut .o.n. ad .o.x. + Itaq; ex .11. quinti ſic ſe habebit .c.t. ad .o.e. ſicut .o.n. ad .o.x. + Sed ex prima ſexti, aut .18. vel .19. ſeptimi, ſic ſe habet ꝓductum .n.e. ad .e.x. ſicut .o.n. ad .o.x. + quare denuo ſic ſe ha-bebit numerus .c.t. ad numerum .o.e. ſicut nume-rus .n.e. ad numerum .x.e. + Sed numerus .o.e. cum + + numero .x.e. ſpecie idem eſt, igitur ex .9. quinti nu merus .c.t. numero .n.e. æqualis erit. +

+
+
+ +
+
+

+ Id ipſum de quadrato ipſius .o.n. videlicet .p.o. dico. + Nam ſi proueniens .o.n. diuiſo per .o.e. ideſt .o.i. proportionale reſpondens ad .o.t. cum .o.t. coniunctũ fuerit, et per hãc ſummam diuiſa ſumma quadratorum .o.a. et .o.p. patet per ſe proueniens futurum eiuſdem numeri .c.t. ipſumq́ .c.t. proue-niens ſemper ſuturum. +

+

+ Quo autem lucidius res hæc innoteſcat. + Cogi temus proueniens quadrati .o.p. diuiſi ab .o.i. re-ſpondentisq; .o.t. eſſe .i.u. quod via prædicta inue-nitur æqualis eſſe numero .n.e. ex quo conſe-quenter æquale .c.t: cogitato deinde rectangu-lo .o.u. æquali .o.p. coniuncto .o.c:totum .t.u. æqua-le erit compoſito duorum quadratorum .o.a. et .o.p. cum in nullo numerus .c.t. mutetur, tam ex com-poſito .t.u. quã ex ſimplici .o.c. ex quo propoſiti ſe ſe ueritas profert. +

+
+
+ THEOREMA XXVII. +

+ PRoposvervnt veteres nobile quidem problema, ſed quod tamen citra al-gebraticam effectionem, aut neſcierunt, aut noluerunt diſſoluere, quod nihi-lominus facillimum eſt. +

+ +

+ Proponunt hi numerum in binas eiuſmodi partes diuidendum, vt ſumma qua-dratorum dictarum partium, alteri numero poſsibili propoſito æqualis ſit, poſſi-bili inquam, etenim ſi eiuſmodi numerus propoſitus, minor eſſet producto totius primi in ſuum dimidium, eſſet huiuſmodi factum impoſſibile. + Quod nos exequi cupientes, ſumamus primum numerũ propoſitum, quem in ſe ipſum multiplice-mus. + ab hoc quadrato deducamus ſecundum numerum propoſitum, tum quod re-manſerit duplicemus, quod duplum denuo iubeo ex eodem primo quadrato detra-hi, accepta poſtea radice quadrata reſidui & dempta ex priori numero propoſito, + tunc dimidium reſidui vna pars erit ex duabus primi numeri quæſita. +

+

+ Exempli gratia proponantur .20. diuidenda in duas eiuſmodi partes, vt ſumma quadratorum ipſarum partium æqualis ſit .272. qui numerus maior eſt .200. maior inquam dimidio quadrati .400. ipſorum .20. hic autem numerus .272. è quadra-to .400. deducatur, remanebũt enim .128. quod duplicari iubeo, producẽtur ſiquidẽ .256. quæ pariter deducta è quadrato totali, remanebunt .144. cuius radicem ſumi volo, quæ erit .12. & dempta ex .20. priori numero dato remanebit .8. cuius di-midium erit .4: pars vna ex quæſitis, quæ ex primo numero propoſito .20. detra-hetur, remanebitq́ .16. pro altera parte. +

+

+ Cuius demonſtrationis cauſa, in primis cogitemus quadratum .a.c. cognitum nu-meri .a.b. primò propoſiti, qui cogitetur diuiſus in duo quadrata .d.e. et .e.b. duo- ſupplementa .a.e. et .e.c. numerus autem ſummæ duorum quadratorum .d.e.b. pro ſecundo propoſito datur; + ex quo, ſumma duorum ſupplementorum .a.e.c. conſequenter erit cognita, quę cum duplicata fuerit, & quatuor hæc ſupplementa cogitatione accommodata, prout in quadrato .f.g. apparet (quãuis idipſum + + proueniret ſi modo Eucl. octaua ſecũdi aptaretur) æquali quadrato .a.c. ita vt cogitatis quatuor ſupplementis numeri cogniti in quadrato .f.g. ex conſequen-ti cognoſcetur numerus quadrati partia lis .h.i. & vna etiam eius radix qua de-tracta ex numero .a.b. aut .f.n. (quod idem eſt) primo propoſiti, relinquetur numerus cognitus duplum .x.k.n. aut .t.b. pars vna totius .a.b. ex quo uerum erit hoc meum problema. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXVIII. +

+ SI quis & aliam rationem perficiendæ + + huius rei quærat, hoc præſtet inuen-to numero huius ſupplementi, cum in præcedenti theoremate dictum fuerit, qua ratione manifeſtetur duplum ſupple-menti ipſius. +

+
+
+ +
+
+

+ Cogitemus in ſubſcripta figura lineam .a.b. tanquam primum numerum propoſi-tum, & productum .a.e. ſupplemento .a.e. primæ præcedentis figuræ æquale ſit, ac deinde ordine ab antiquis tradito procedatur, ad quadratum reducto dimidio .a.b. videlicet .b.c. quod erit .b.d. ex quo detrahatur deinde .a.e. + quare remane- + + bit quadratum .e.d. cognitum, cuius radix æqualis erit .c.t. qua coniuncta dimi-dio .c.a. ex quinta ſecundi Eucli. dabit quod propoſitum erat. +

+
+
+ THEOREMA XXIX. +

+ QVid cauſæ eſt, cur ſubtracto duplo producti duorum numerorum ad inui-cem multiplicatorũ ex ſumma ſuorum quadratorum, ſemper quod ſuper eſt duorum numerorum quadratum differentiæ ſit? +

+

+ Exempli gratia ſi proponerentur duo numeri .16. et .4. duplum producti eorum eſſet .128. quò detracto ex ſumma ſuorum quadratorum, nempè ex .272. rema-neret .144. cuius quadrati radix eſſet .12. tanquam differentia inter .4. et .16. +

+

+ Id vtſciamus, duo numeri propoſiti, duabus lineis ſignificentur, maiore .q.g. et minore .g.p. directè coniunctis, ſuper quas, totale quadratum extruatur .a.p. in quo cogitetur diameter .a.p. et à puncto .g. ducatur parallela .g.n.c. et à pun-cto .n. parallela .n.s.r. ex quo duo producta dabũtur .q.n. et .n.u. ſingula æqualia pro-ducto .q.g. in g.p. et .a.n. et .n.p. duo quadrata dictorum numerorum propoſi-torum, quod ſatis ſuperq́ , probatur quarta ſecundi Eucli. + Cogitemus deinde .n.o. æqualem .n.p. et à puncto .o. ducatur .o.m.t. parallela .r.s. et .o.e. ad .n.c. + quare ex allatis ab Eucli. octaua ſecundi, dabi-tur quantitas .m.n. æqualis .q.n. producto .q.g. in + + g.p. et quantitas .o.c. minor ipſo producto, ex quantitate quadrati .n.p. ex quo quantitas .m.n.e. vna cum quadrato .n.p. æqualis erit duplo produ-cti .q.g. in .g.p. ſed hæ duæ quantitates, ſunt par-tes duorum quadratorum dictorum, & quæ ſuper eſt .m.e. quadratum differentiæ vnius numeri pro-poſiti ab altero, prout in ſubſcripta figura licebit cui libet conſiderare. + Itaque veritas hæc manifeſta erit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXX. +

+ CVr ij qui ex duobus numeris propoſitis maiorem per minorem diuidunt, ſi proueniens per maiorem numerum multiplicauerint, productum æquale erit prouenienti ex diuiſione quadrati maioris numeri per minorem? +

+

+ Exempli gratia ſi proponantur duo numeri .20. et .4. ipſeq́ .20. per .4. diui-datur, dabit quinque, tum .400. quadrato .20. diuiſo per prioré .4. dabit .100. quod proueniens, producto ex .20. in .5. primo prouenienti adæquatur. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, ſint duo numeri, qui lineis .x.u. et .x.s. maiore atq; mi-nore ſignificétur, tum .u.x. numerus per .s.x. di-uidatur, ſitq́ue proueniens .x.n. poſtmodum qua- + + dratum .u.x. ſit .x.o. et productum ex .n.x. in .u.x. ſit .x.e. quod æquale eſſe dico prouenienti ex diuiſione quadrati .o.x. per .s.x. quod ſit .m. + Patet enim ex definitione diuiſionis, talem futuram pro-portionem .u.x. ad .n.x. qualis eſt .s.x. ad vnitatem, & quadratum .o.x. ad rectangulum .e.x. ita ſe ha- + + biturum, ſicut .u.x. ad .n.x. ex prima ſexti aut .18. vel .19. ſeptimi, + quare ex 11. quinti ita ſe habebit .o.x. ad .e.x. ſicut .s.x. ad vnitatem; + ſed ſicut ſe habet .s.x. ad. vnitatem, ita ſe habet pariter .o.x. ad .m. + vnde ex .11. prædicta ita ſe habebit .o.x. ad .m. ſicut idipſum .o.x. ad .e.x. itaq́ue ex .9. prædicti quinti .m. æqualis erit .o.x. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXXI. +

+ CVR propoſito aliquo numero in duas partes inæquales diuiſo, ſi rurſus per quamlibet ipſarum diuidatur, prouenientia tantumdem coniuncta quantum multiplicata efficiant. +

+

+ Exempli gratia, ſit denarius prop oſitus numerus, per binarium & octonarium diuiſus, prouenientia erunt quinque & vnum cum quarta parte, quæ coniuncta crunt .6. cum quarta parte lineari, quæ ſi mul multiplicata, pariter erunt .6. cum quarta parte ſuperficiali. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, totalis numerns, linea .q.p. ſignificetur, eius duæ partes, per .k. maiorem et .u. minorem, ipſa vnitas per .t: proueniens ex diuiſio-ne .q.p. per .k. ſit .q.i. proueniens autem ipſius .q.p. per .u. ſit .q.f. + quare ex defini-tione diuiſionis ita ſe habebit .q.p. ad .q.i. ſicut .k. ad .t. et .q.p. ad .q.f. ſicut .u. ad .t. hoc eſt .q.f. ad .q.p. ſicut .t. ad .u. vnde ex æqualitate proportionũ ſic ſe habebit .q.f. ad .q.i. ſicut .k. ad .u. et conuerſim. + Ad hæc in linea .q.p. vnitas, per lineam .q.o. ſigni-ficetur, quo facto, dicamus, ſi .q.p. ad .q.i. ſic ſe habet vt .k. ad .q.o. itaque permu-tando, ſic ſe habebit .q.p. ad .k. ſicut .q.i. ad .q.o. hoc eſt .k.u. ad .k. ſicut .i.q.f. ad .q.f. (nam .k.u. partes ſunt integrales totius .q.p. et .k.u. ad .k. eſt ſicut .i.q.f. ad .q.f. ex .18. quinti) + Quare ita erit .i.q.f. ad .q.f. ſicut .q.i. ad vnitatem .q.o. ex .11. quinti Addatur deinde .q.i. ad .q.f. et .q.i. per .q.f. multiplicetur, cuius multiplicatio- + + nis productum, ſit .x.f. quod probabo æquale eſſe ſummæ .f.q. cum .q.i. + Sece-tur enim linea .q.x. in puncto .s. ita. vt .q.s. æqualis ſit .q.o. ſigneturq́ue pro-ductum .s.f. + quare eadẽ erit propor-tio quantitatis .x.f. ad .s.f. quæ eſt .q.x. ad .q.s. ex prima ſexti, aut .18. vel 19. ſeptimi, hoc eſt, ſicut .q.i. ad .q.o. et ex .11. quinti (vt dictum eſt) ſicut .i.q.f. ad .q.f. ſed numerus .s.f. fuperficia-lis tantus eſt, quantus linearis .q.f. + quare ex .9. quinti tantus erit (ſu-perficialiter) numerus .x.f. quantus (lineariter). f.q.i. quod erat pro-poſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA. XXXII. +

+ CVR numero aliquo in duas partes inæquales diuiſo, ſi rurſus diuidatur per ſingulas partes, ſumma duorum prouenientium per binarium, ſemper ma-ior ſit ſumma prouenientium ex diuiſione vnius partis per alteram. +

+

+ Exẽpli gratia, ſi proponeretur numerus .24. qui in duas partes inæquales diuide­ + + retur .20. ſcilicet et .4. certè .24. perſingulas partes diuiſo, daretur vnum proue-niens ſex integra, & alterum vnum & quinta pars, quorum ſumma eſſet ſeptem in-tegra cum quinta parte, tum altera parte per alteram diuiſa, daretur vnum proue-niens quinque integrorum & alterum vnius quinti tantum, quorum ſumma eſſet quinque integra, & vna quinta pars, minor prima reliquorum duorum prouenien-tium per binarium. +

+

+ Cuius conſiderationis cauſa, propoſitus numerus linea .q.p. ſignificetur, eius duę partes lineis .q.x. et .x.p. .q.f. ſit proueniens ex diuiſione totius .q.p. per .x.p. et .q.i. ſit proueniens ex diuiſione eiuſdem .q.p. per .q.x. adhæc .h.m. ſit proueniens, ex diuiſione .q.x. per x.p. et .h.k. proue-niensex diuiſione .p.x. per .q.x. patet igi- + + tur ex .22. theoremate huiuslibri proue-niés.h.m. minus eſſe proueniente .q.f. per vnitaté, & proueniens .h.k. minus proue-niente .q.i. per alteram vnitatem. + Itaque .f.q.i. maior erit .m.h.k. per numerum binarium, quoderat propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA. XXXIII. +

+ QVilibet numerus, medius eſt proportionalis inter numerum + + ſui quadrati & vnitatem. +

+
+
+ +
+
+

+ Detur enim numerus propoſitus, qui linea .a.u. ſignificetur, cuiusqua-dratum ſit .u.n. vnitas linearis ſit .i.a. et ſuperficialis .o. patebit ex .18. ſexti aut 11. octaui proportionem .u.n. ad .o. futuram duplam proportioni .u.a. ad .i.a. ſed .i.a. et.o. eadem (ſpecie) res sũt, tanta ſcilicet .a.i. quanta .o. vni + + tas eſt, Itaque proportio numeri .u.n. ad .u.a. æqualis erit proportioni .u.a. ad .i.a. + Quare numerus .u.a. inter nu-merum .u.n. & vnitatem, medius erit proportionalis. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXXIIII. +

+ HOc ipſum quod diximus & alia ratione ſpeculari licebit. +

+

+ Propoſitus numerus, nunc etiam per .a.u. ſignificetur, eius quadratum per .u.n. vnitas linearis per .a.i. productumq́; .a.u. in .a.i. terminetur, ſitq́; .n.i. + quare n.i. conſtabit numero íuperficiali æquali numero lineari .a.u. & ex prima fexti aut .18. vel .19. ſeptimi, eadem erit proportio .u.n. ad .i.n. quæ eſt .a.u. ad .a.i. ſed nu-merus .a.u. cum numero .n.i. idem ſpecie eſt. + Itaque medius eſt proportiona-lis inter .u.n. & vnitatem. +

+ +
+
+ THEOREMA XXXV. +

+ QVivis numerus per alterum multiplicatus, & diuiſus, medius eſt propor-tionalis inter productum multiplicationis, & proueniens diaiſionis. +

+

+ Exempli gratia, ſi .20. multiplicẽtur per quinque & inde per quinque diuidantur productum erit .100. proueniens .4. inter quos numeros .20. medius eſt propor-tionalis. +

+

+ Hoc vt ſpeculemur, proponatur numerus multiplicandus & diuidendus, qui ſi-gnificetur linea .u.e. multiplicans autem & diuidens linea .a.u. multiplicationis productum ſit .e.a. proueniens ex diuiſione ſit .o.e. + Nunc proueniens .e.o. per nu-merũ .a.u. diuidentem multiplicetur, cuius multiplicationis productum ſit .e.i. quare, eadem erit proportio numeri .a.e. ad numerum .e.i. quæ eſt numeri .u.e. ad + + numerum .e.o. ex prima ſextiaut .18. vel 19. ſeptimi. + Sed cum numerus .u.e. ex .11. theoremate præſentis libri, numero .e.i. æqualis ſit. + verum eſſe, quod propoſi-tum fuit conſequetur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXXVI. +

+ CVR ij, qui propoſitum numerum ita multiplicare & diuidere cupiunt, vt pro ductum multiplicationis, tam ſit multiplex prouenienti ex diuiſione, quam quæritur, rectè ſumant aliquem numerum pro multiplicante & diuidente, qui ſit ra dix quadrata denominantis quęſitę multiplicitatis. +

+

+ Exempli gratia, proponuntur .20. multiplicanda atque diuidenda, ita vt pro-ductum multiplicationis nonuplum ſit prouenienti ex diuiſione, nempè, vt pro-ueniens, nona pars ſit eiuſmodi producti, + quare quadratam radicem ipſorum no-uem, ideſt denominantis ſumunt, tria ſcilicet, multiplicant igitur & diuidunt data .20. ex quo productum erit .60. proueniens autem .6. cum duabus tertijs. + & propoſitum ſequitur. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, ſignificetur numerus propoſitus linea .u.e. multipli-cans autem & diuidens linea .u.a. productum ſit .e.a. proueniens .e.o. quadratum verò .a.u. ſit .x.a. erit igitur proportio .a.e. ad .e.o. dupla proportioni .a.e. ad nume rum .u.e. ex præcedenti theoremate: + Adhæc, cogitemus in linea .u.a. vnitatem .u.i. terminenturq́; duo producta .e.i. et .x.i. + quare eadem erit proportio .a.e. ad .e.i. quæ eſt .a.e. ad .u.e. numerus enim .e.i. (quamuis ſuperficialis) idem eſt cum nume-ro lineari .u.e. ſed .a.e. ad .e.i. ſic ſe habet ſicut .a.u. ad .u.i. ex prima ſexti aut .18. vel .19. ſeptimi, (quod ipſum dico de .a.x. ad .x.i.) + quare proportio .a.x. ad .x.i. hoc eſt .x.u. ęqualis erit ꝓportioni .a.e. ad .u.e. at trigeſimotertio & trigeſimoquarto theo remate probatum eſt proportionem numeri .a.x. ad vnitatem, duplam eſſe propor-tioni eiuſdem numeri .a.x. ad .u.x. ſequitur igitur cum dimidia ſint æqualia, tota etiam æqualia eſſe: + hoc eſt proportionem numeri . + + a.e. ad numerum .e.o. æqualem eſſe propor tioni numeri .a.x. ad vnitatem. + Itaque rectè ſumitur numerus .a.u. eiuſmodi vt quadratũ + + ipſius .a.x. tam ſit multiplex ad vnitatem, quam cupimus numerum .a.e. numero .e.o. multiplicem eſſe. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXXVII. +

+ CVR inuenire cupientes duos numeros, quorum quadrata in ſummam colle-cta, æqualia ſint numero propoſito, & ijſdem numeris multiplicatis ad-inuicem, productum alteri numero propoſito ſit æquale, rectè ſumant dimidium primi numeri propoſiti, cui ſumma quadratorum æquari debet, hocq́; dimidium in ſeipſum multiplicent, vnà etiam alterum numerum propoſitum in ſeipſum multiplicent, quod quadratum detrahunt de primo, & reſidui quadratam radicem, dimidio primi numeri propoſiti coniungunt, ex qua ſumma, quadratam radicem eruũt, quæ duobus quæſitis numeris maior erit, cuius quadrato de primo numero detracto, & exreliquo erutaradice quadrata, detur minor numerus, duorum quę-ſitorum. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponerentur .34. pro primo numero cui æquari de-beret ſumma duorum quadratorum, quorum radicum productum æquale eſſe de-beret alteri numero, verbi gratia .15. iubet antiquorum regula, dimidium primi numeri in ſeipſum multiplicari, cuius dimidij quadratum erit .289. è quo ſi detra-has quadratum ſecundi numeri, nempe .225. remanebit .64. atq; huius ſi quadra-tam radicem ſumas nempe .8. quam dimidio primi numeri, nempe .17. coniun-gas, dabitur duorum quadratorum numerorum quęſitorum maior numerus .25. hac deinde radice è dimidio detracta, minus quadratum dabitur .9. ſcilicet, quorum radices .5. et .3. eſſent ij numeri, qui quæruntur. +

+

+ Cuius ſpeculationis gratia, cogitemus primum numerum, cui quadratorum fum ma æquari debet, ſignificari linea .a.n. tum concipiamus quæſita quadrata ſignifi-cari, coniungiq́ modo ſubſcripto .t.b.k. ſecundum porrò numerum propoſitum, ſignificari producto .d.b. + Iam nil ſupereſt aliud quam vt quantitates .d.p. et .b.p. quæramus. +

+

+ Itaque cum in linea .a.n. ſummæ quadratorum numerus detur, quadratum di-midij .o.a. ſit .s.a. quod nobis erit cognitum; + ſit etiam .a.u. numerus quadrati ma ioris, et .u.n. minoris, et .a.z. productum vnius in alterum; + qui quidem numerus .a.z. æqualis erit quadrato nume + + ri .d.b. ex .19. theoremate hu-ius libri. + Itaq; a.z. cognitum erit, cum eius radix .d.b. ſit ſe-cũdus numerus propoſitus, quæ minor erit .a.s. ex quinta ſecundi, aut ſeptima conſequentia poſt .16. noni Eucli-dis. + Iam ſubtracta quantitate .z.a. è quadrato .a.s. cognoſcetur quadratum .t.x. cuius radix æqualis erit .o.u. ex poſtremo adductis, Itaque cognoſcemus .o.u. qui numerus coniunctus dimidio .o.a. cognito, dabit quadratum .a.u. cognitum, at-queita .u.n. pariter cognoſcetur, & eorum radices conſequenter. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Hoc ipſum & alia ratione perfici poteſt, nempe, iuncta ſumma .k.b: b.d: ec .b.t. alteri rectangulo æquali .b.d. quod ſit .b.c. ex quo totum quadratum lineæ .d.k. cognitum erit, atq; ita etiam conſequenter eius radicem .d.k. cognoſcemus, cuius ope ac producti .d.b. cognoſcemus .d.p. et .p.k. prout ex theoremate quadrageſi-moquinto huius libri patebit. +

+

+ Michael Stifelius, vndecimo cap. tertij libri, problema eiuſmodi proponit, quod tamen ipſe via algebræ diſsoluit. +

+
+ +
+
+
+ THEOREMA XXXVIII. +

+ CVR ij, qui duos numeros inuenire volunt, quorum productum alicui nu-mero propoſito æquetur, & quadratorum eorundem differentia alteri nu-mero propoſito æqualis ſir. + Rectè dimidium ſecundi numeri propoſiti in ſeipſum multiplicent, cui quidem numero differentia quadratorum æquari debet; + porrò huic quadrato primi propoſiti numeri, cui æquandum eſt productum numerorum quæſitorum, quadratum adiungant; + tum radicem quadratam huius ſummæ co-pulet dimidio ſecundi numeri propoſiti, ei inquam, cui differentia quadratorum æqualis eſſe debet, ex quo quadratum maius conſurgit, à quo, detracto ſecundo numero, ſupereſt quadratum minus. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponeretur primo loco numerus .8. cui æquandum eſt productum numerorum quæſitorum, tum proponeretur numerus .12. cui, detra-cto minore à maiore, differentia quadratorum vtriuſque quæſiti numeri æqualis eſſe debet, oportet huius vltimi numeri .12. dimidium in ſeipſum multiplicare, fiẽt-q́ue .36. quadratum dimidij, vnde in ſummam colligeremus quadratum primi numeri .8. quod eſſet .64. quæ cum .36. efficerent .100. cuius centenarij radice, nem pe .10. collecta in ſummam cum dimidio ſecundi numeri, nempe .6. daretur qua-dratum maius, nempe .16. ex quo, detracto ſecundo numero, nempe .12. rema-neret quadratum minus .4. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, maius quadratum + + incognitum ſignificetur linea .q.g. minus verò pariter incognitum linea .g.i. + quare .q.i. eorum differentia, tanquam data remanebit cognita, vnà etiam .b.i. et .q.b. ſua dimidia; + tunc cogite-tur quadratum .y.g. ſuper .b.g. et parallelogrã-mum rectangulum .g.r. deſignatum, & ita etiam gnomon .u.g.t. prout ſexta ſecundi Euclidis pro ponitur, ex quo quadratum .b.i. nempe .u.t. co-gnitum erit, ſed gnomon æqualis eſt rectangulo .g.r. ex prædicta, aut ex .8. poſt .16. + + noni, hocq́; rectangulum .g.r. quadratum eſt primi numeri propoſiti ex .19. theo-remate huius libri, itaq; cognitum erit. + vnà etiam gnomon .u.g.t. cognoſcetur, quare totum quadratum .g.y. eiusq́; radix .b.g. manifęſta erit, cui coniuncta .q.b. data, maius quadratum .q.g. cognoſcetur, ex qua .b.g. detracta .b.i. data, cogno-ſcetur .i.g. quadratum minus conſequenter, etiam eorum radices notæ erunt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XXXIX. +

+ ALia etiam ratione idipſum definiri poteſt, prætermiſſa antiquorum via, nempe multiplicatis in ſemetipſis primo & ſecundo, numeris propoſitis, qua-druplicatoq́; quadrato primi, qua ſumma coniuncta cum quadrato ſecundi nume-ri, & ex hac altera ſumma eruta radice quadrata, ex qua detracto ſecundo nume-ro, & è reliquo ſumpto dimidio, quod erit quadratũ minus, quo detracto ex radi-ce poſtremo iuncta, ſupererit quadrarum maius. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponeretur numerus .8. cui productum duorum numerorum quæſitorum æquandum eſt, proponeretur idem .12. cui differentia quadratorum duorum numerorum æqualis eſſe debet. + Iubeo primum numerum, nempe .8. in ſe ipſum multiplicari, ex quo exurget .64. pro numero ſui quadrati, quod quadru-plicari volo, eritq́; productum .256. quod cenſeo coniũgendum cum quadrato ſe-cundi numeri propoſiti, nempe .144. eritq́; ſumma .400. ex quaſumetur radix, ſci licet .20. & ex hac detrahetur ſecundus numerus .12. reſiduiq́; dimidium, nempe .4. pro quadrato minore, quo in ſummam collecto cum, 12. dabit quadratum maius .16. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, quadratum maius per lineam .q.g. minus per .g.p. ſi-gnificetur: + ſuper integram autem .q.p. erigatur quadratum integrum .d.p. diuiſum, vt quadratum .f.g. vigeſimiſeptimi theorematis huius libri, (idipſum accideret di-uiſo quadrato modo octauæ ſecundi Euclidis) quæ quidem diuiſio, eſt via quatuor productorum .q.g. in .g.p. è quibus vnum ſit .g.r. quod erit cognitum ex .19. theore mate cum ſit quadratũ primi numeri ppoſiti, ex quo illa quatuor cognita erũt. + Iam verò ſi cogitemus .q.p. ſectam in puncto .t. ita vt .q.t. æqualis ſit .p.g. dabitur differen tia .t.g. cognita, vt radix quadrati .e.o. cum ex præſup-poſito .r.n. æqualis ſit .q.g. et .r.e: g.p. ex quo etiam .q.t. + + ita pariter .e.n.t.g. æqualis erit. + Collecto itaq; quadra to .e.o. ipſius .t.g. cum quadruplo .g.r: cognitum erit quadratum .d.p. ipſius .q.p. + quare cognoſcetur .q.p. de quo numero detracta differétia quadratorum cognita .t.g. ſupererit aggregatum .p.g. et .q.t. cognitum. + Qua-re ex conſequenti, dimidium aggregati, nempe .g.p. cognoſcetur, tanquam minus duorum quadratorum. + cui iuncta .g.t. aut detracta .p.g. ex .p.q. quadratum .q.g. maius cognitum remanebit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XL. +

+ CVR ijs, qui volunt duos eiuſmodi numeros inuenire, vt eorum maior mi-norem, numero propoſito ſuperet, & productum vnius in alterum, alteri nu-mero propoſito adęquetur, conſultiſsimum ſit dimidium primi numeri propoſiti, + + numerum inquam, cui differentia duorum quæſitorum æquanda eſt, in ſeipſum multiplicare, atque huic quadrato, ſecundum numerum propoſitum iungere, cui, productum numerorum quæſitorum æquale eſſe debet, & ex hac ſumma eruere qua dratam radicem, quæ coniuncta dimidio primi numeri propoſiti, dabit maiorem duorum numerorum & ex eadem radice detracto dimidio primi numeri, minorem numerum duorum quæſitorum. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponeretur .12. cui differentia vnius numeri ab altero æqua-ri deberet, tum proponeretur .64. cui productum multiplicationis duorum quæſi-torum ſimul æquãdum eſſet. + Dimidium primi numeri in ſeipſum multiplicaremus, proueniretq́; quadratũ .36. cui coniuncto ſecundo, nempe .64. totum eſſet .100. ex quo detracta quadrata radice .10. etipſi coniuncto ſenario, dimidio primi nume ri, & ex eadem detracto eodem dimidio .6. pro maiore numero proueniret .16. & pro minore .4. +

+

+ Cuius rei ſpeculatio hæc eſt. + Sit .e.o. differentia cognita duorum incognitorum numerorum .a.o. et .a.e. quorum productum datum ſiue cognitum ſit .a.s: conſide-remus nunc .e.i. dimidium .e.o. datæ differentiæ, & ex compoſito .a.i. imaginetur quadratum .a.x. in quo protracta ſit .t.u. æquidiſtans lateri .a.i. & tam ab ipſa .a.i. re mota, quam .x.i. ab .s.e. vnde .t.e. quadratum erit .e.i. dimidiæ ſcilicet differentiæ datæ .e.o. et .t.n. rectan- + + gulum æquale erit rectangulo .n.c. vt cuilibet licet per ſe conſiderare, vnde ſequitur gnomonem .e.r.t. æqualem eſſe producto .a.s. ideo cognitus, qui quidẽ gnomon, ſi coniunctus fuerit quadrato .e.t. cognito ex radice .e.i. cognita (vt dimidia toralis differentię .e.o. datæ) habebimus quadratum totale .a.x. cogni-tum, & ita eius radicem .a.i. cognitam & reliqua om nia conſequenter quæ quidem ſpeculatio eadem eſt quæ .6. ſecundi ſeu .8. noni Euclidis. +

+
+
+ +
+
+

+ Poteris tamen ex modo & rationibus præceden-ti theoremate allatis, hocipſum concludere. +

+
+
+ THEOREMA XLI. +

+ CVR ij, qui aliquo propoſito numero, inuenturi ſunt duos numeros inter ſe differentes, quorum quadratorum ſumma altero numero propoſito æqualis ſit, rectè primum numerum propoſitum in ſeipſum multiplicant, quod quadratum exſecundo numero detrahũt, & dimidium reſidui ſumunt, quod productum erit multiplicationis duorum numerorum interſe, in reliquis præcedentis theorematis ordinem ſequuntur. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponeretur .12. tanquam numerus, cui differentia duorum numerorum quæſitorum æquanda eſt, proponerentur præterea .272. quibus ſum-ma quadratorum duorum numerorum quæſitorum æquari deberet, oporteret ſanè primum numerum, nempe .12. in ſeipſum multiplicare, cuius quadratũ hoc loco eſſet .144. atque hoc detrahere ex ſecundo numero, ſupereſſet .128. ſumpto deinde dimidio huiuſce numeri, népe .64. producto in quam duorum numerorum quæſitorũ. + Cum hoc .64. proſtea et duodenario primo propoſito numero, præceden tis theorematis ordinem ſequeremur. +

+ +

+ Quod vt ſpeculemus, conſideremus ſubſcriptam figuram, vigefiminoni theore-matis figuræ ſimilem, in qua numeri quæſiti duabus lineis directè coniunctis .q.g. et .g.p. fignificentur, ho + + quadrata erũt .r.c. et .g.s. quorũ sũma iterũ propo nitur, quare etiam cognita. + Differẽtia autem duorũ numerorum primo propofita fit .q.i. eius verò qua-dratum .m.e. quod cognitum eſt ex ſua radice .q.i. + quare gnomon .e.n.m. ſimul cum quadrato minori .g.s. cognitus erit, quæ ſumma æqualis eſt duplo .g.r. producto datorum numerorum. + Itaque & ipſa .g.r. cognoſcetur, nunc ſi præcedentis theorematis ſpe-culationem in reliquis conſuluerimus propoſitum conſequemur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XLII. +

+ ADhuc etiam & alia ratione idipſum conſequi poſſemus, non conſulto qua-drageſimo theoremate. + Nam ſubtracto quadrato differentiæ, numeri primi (inquã) propoſiti, ex sũma duorum quadratorum, nempe ex ſecundo numero pro-poſito colligendum eſſet reſiduum in ſummam cum prædicto ſecundo numero, & ex ſumma hac deſumenda quadrata radix, quæ duorum numerorum ſumma erit, de qua detracto primo numero, remanebit duplum minoris numeri quæſiti, cuius dimidio addito primo numero propoſito, aut detracto minore inuento ex radice poſtremo inuenta, dabitur numerus maior, qui quæritur. +

+

+ Exempli gratia, cum ſuperfuerint .128. hæc ſi cum ſecundo numero nẽpe .272. iunxerimus, dabunt .400. quorum radix erit .20. de quo numero detracto primo propoſito, nempe .12. ſupererunt .8. quorum dimidiũ erit .4. quo ex .20. detracto aut coniuncto .12. maior numerus orietur. +

+

+ Cuius rei contemplatio, præcedenti figura aperitur. + Nam reſiduum detractionis quadrati .m.e. ex ſumma duorũ quadratorum .r.c. et .g.s. numerum præbet æqua-lem duobus ſupplementis .q.n. et .n.u. ex .8. ſecundi Euclidis. qui coniunctus duo-bus quadratis (quorum ſumma ſecundo propoſita fuit) cognitionem profert qua-drati .q.u. & eius radicis .q.p. de qua, detracto primo dato numero, ſcilicet .q.i. ſu-pereſt .i.p. cuius dimidium nempe .g.p. minor eſt numerus qui quęritur; + reſiduum verò totius .g.q. maior ſcilicet. +

+
+
+ THEOREMA XLIII. +

+ CVR ij, qui volunt duos numeros inuenire, quorum ſumma æqualis propo-fito alicui numero futura ſit, & ſumma quadratorum maior eorum produ-cto per quantitatem alterius propoſiti numeri, rectè dimidium primi dati numeri in ſeipſum multiplicant, quod quadratum ex ſecũdo dato numero detrahunt, ſumunt­q́ue tertię partis refidui quadratam radicem, quam dimidio primi numeri coniun-gunt, ex quo maior numerus duorũ quæſitorũ datur, quo ex toto primo detracto, ſu-pererit minor. +

+

+ Exempli gratia, propoſito numero .20. cui æquanda eſt ſumma duorum nume-rorum quæſitorum, datoq́; ſecundo numero .208. qui ſemper maior eſſe debet + + quadrato dimidij, prout ex ſpeculatione huiuſmodi operis cognoſcetur, cuiæquãda eſt differẽtia inter ſummã quadratorũ duorũ qui quærũtur numerorũ, ſimul pro ducto eorũ radicum. + Dimidium numeri .20. in ſeipſum multiplicandum eſſet, qua-dratumq́; detrahendum ex .208. vtremanerent .108. quorum .108. tertiæ partis qua drata radix eſſet .6. quæ ſi iuncta fuerit dimidio .20. nempe .10. daretur maior nu-merus quæſitus .16. quo detracto è .20. darentur .4. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, datus primus numerus ſignificetur linea .g.h. in qua maior numerus incognitus ſit .g.h. minor verò .b.h. quorum quadrata ſint .y.t. et .b.l. in quadrato maximo .g.p. tum productum .g.b. in .b.h. ſit .g.c. cogitenturq́; duo diametri .q.h. et .g.p. diuiſi per medium in puncto .o. per quod duę lineæ ducan-tur .f.d. et .k.m. parallelæ lateribus maximi quadrati. + Hæ dictum quadratum in quatuor quadrata æqualia diuident, quorum vnumquodq́;, æquale erit quadrato .g.f. dimidij ipſius .g.h. datę, + quare eorum vnumquodq́; cognitum erit. + Iterum co gitemus .s.x. per .e. parallelã .g.k. tantum diſtan-tem à .g.k. quantum .y.l. ab .g.h. diſtare inueni- + + tur. + Cogitetur pariter .z.i.a. per punctum .i. parallela .d.p. + quare .a.t. æqualis erit .f.c. et .y.x. æqualis .f.e. et .y.s: b.l. æqualis. + Ita ſubtractis è duobus quadratis ſuperius dictis .a.t.y.x. et .b.l. producto .y.b. æqualibus, ſupererunt .k.d. et .a.c.x. cognita, tanquam æqualia dato ſecundo nu-mero, ſed .k.d. quadratum eſt medietatis .g.f. cognitæ, cognoſcetur igitur reſiduum .a.c.x. vnà etiam ſingulæ tertiæ partes nempe quadrata .o.i.o.c. et .o.e. & radix .b.f. vel .f.s. ſingularum, qua coniuncta dimidio .g.f. rurfusq́; ab eodẽ de-tracta, propoſitum conſequemur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XLIIII. +

+ CVR ſi quis cupiat numerum propoſitum in duas eiuſmodi partes diuidere, vt quadratum maioris, quadratum minoris ſuperet quantitate alterius numeri propoſiti, rectè primum numerum in ſeipſum multiplicabit, & ab eodem ſecun-dum numerum detrahet, reſiduum verò per duplum primi diuidet, ex quo proue-niens primi pars minor erit, quæ ex illo primo detracta, partem maiorem proferet. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponantur .20. diuiſa in duas eiuſmodi partes, vt quadratũ maioris ſuperet quadratum minoris numero æquali ipſi .240. oportebit primum numerum, qui quadratus cum fuerit, erit .400. in ſeipſum multiplicare, & ex hoc quadrato ſecundum numerum nempe .240. detrahere, + tunc remanebunt .160. quę diuiſa per .40. numerũ duplũ primo, dabuntur quatuor pro minori numero, à reſi-duo verò .20. detractis quatuor, erunt .16. pro maiorinumero. +

+

+ Quod vt exactè conſideremus, primus numerus propoſitus ſignificetur linea .q.h. diuidendus in duas partes .q.p. et .p.h. tales quales quærimus. + Poſtmodum eriga r quadratum .q.e. diuiſum diametro .f.h. ductisq́; .p.o.t. et .a.o.c. parallelis lateri-bus quadrati, dabuntur imaginaria quadrata .c.t. et .p.a. duarum partium .q.p. et .p.h. incognitarum. + Ad hæc cogitemus quadratum .u.n. æquale quadrato .p.a. è quadra­ + + to maiore .c.t. extractum quare reſiduum qua- + + drati .c.p. cognitum erit, quam quantitatem co-gnitam, cum ſit ſecundo loco data, cogitemus detrahi è toto quadrato cognito .q.e. ex quo ſumma duorum ſupplementorum .q.o. et .o.e. cognoſcetur, vnà cum quadratis .u.n. et .p.a. du plo ſcilicet .q.a. quo diuiſo per duplum .q.h. aut ſimplex .q.a. per .q.h. ſimplicem, dabitur .a.h. nempe .p.h. minor numerus quæſitus. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XLV. +

+ CVR volentes diuidere numerum propoſitum in duas eiuſmodi partes, vt pro ductum vnius in alteram, alteri numero propoſito æquetur, rectè dimidium primi dati numeri in ſeipſum multiplicant, ex quo quadrato ſecundum datum nu-merum detrahunt, reſiduiq́; radicem ſumunt, qua coniuncta vni dimidio primi nu-meri, pars maior datur, ex altero verò dimidio detracta, minorem manifeſtabit. +

+

+ Exempli gratia, ſi numerus partiendus eſſet .34. alter verò numerus eſſet .64. cui productum vnius partis in alteram æquale eſſe deberet. + Dimidium primi numeri, in ſeipſum multiplicaremus, cuius quadratum eſſet .289. de quo detracto ſecundo nu-mero nempe .64. remaneret .225. cuius quadrata radix nempe .15. coniuncta .17. dimidio .34. proferet .32. maiorem partem, detractoq́; ex .17. ſupereſſet .2. pars inquam minor. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, primus numerus propoſitus ſignificetur linea .a.d. cu-ius dimidium .c.d. cognitum erit, vnà etiam eius quadratum .c.f. quo diuiſo per dia metrum .e.d. ſupponantur partes ignotæ + + ipſius .a.d. eſſe .a.b. et .b.d. & à puncto .b. duci lineam .b.h.g. parallelam .d.f. et .m.h.k. parallelam .d.a. extructa figura ſimi li figuræ quintæ ſecundi Eucli. + quare da bitur gnomõ .l.d.g. æqualis producto .b.k. & proinde cognitus, quo detracto è quadrato, c.f. remanebit quadratum .g.l. cuius radice æquali .c.b. coniuncta .a.c. & detracta ex .c.d. partes .a.b. et .b.d. quæſitæ dabuntur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XLVI. +

+ CVR propoſitis tribus numeris, quorum prior in duas eiuſmodi partes diui-dendus ſit, ut mutuò diuiſæ, & per ſummam prouenientium diuiſo ſecundo numero, proueniens vltimum ſit æquale tertio numerorum propoſitorum. + Conſul tiſsimum ſit ſecundum numerum per tertium diuidere, ex quo proueniens ſit ſum-ma prouenientium è duabus partibus mutuò diuiſis, quam ſummam ſi quis velit di-ſtinguere, rectè poſſit medio operationis pręcedẽtis theorematis sũpta vnitate ſuper ficiali pro ſecundo numero diſtinctis poſtmodum prouenientibus, rectè meo iudi-cio operabimur per regulã de tribus (quod fuit ab antiquis prætermiſſum) Si dixe- + + rimus, ſi ſumma vnius dictorum prouenientium cum vnitate dat primum numerum, quid ipſa eadem vnitas dabit? + ex quo propoſitum oriatur. +

+

+ Exempli gratia, proponuntur tres numeri, primus .20. ſecundus .34. tertius .8. Iam quærimus diuidere primum .20. in duas partes quæ mutuò diuiſæ prębeant duo prouenientia, quorum ſumma tanta ſit vt per eam diuiſo .34. proueniat numerus æqualis tertio numero .8. + Quod vt præſtemus iubet regula ſecundum .34. per tertiũ .8. diuidi, vnde proueniet .4. cum vna quarta parte, quod proueniens erit ſumma pro uenientium ex diuiſione duarum partium quæſitarum, quæ ſi diſtinguere volueri-mus, præcedentis theorematis methodum ſequemur, vnitate ſuperficiali pro ſecun do numero propoſito ſumpta, ac ſi diceremus, diuidatur .4. cum vna quarta parte in duas eiuſmodi partes, vt productum vnius in alteram ſit vnitas ſuperficialis, cer-tè fractis integris cum quarta parte coniungendis, darentur vnitatis decemſeptem quartæ lineares, verum cum neceſſe ſit, ex præcedenti theoremate, dimidium in ſeipſum multiplicare, eſſetq́; dimidium .8. quartarum partium cum octaua, com-modius totum conſtituetur .34. octauarum, quarum dimidium, nempe decemſep-tem octauæ, in ſeipſum multiplicatum erunt .289. ſexageſimæ quartæ vnius integri ſuperficialis, quandoquidem integrũ ſuperficiale, cuius vnitas linearis in .8. partes diuiditur eſt .64. vt ex primo theoremate huius libri depræhendi poteſt. + Nunc vni-tate hac ſuperficiali, nempe .64. ex .289. detracta, ſupererit .225. cuius radix qua-drata, ſcilicet .15. coniuncta dimidio dictorum prouenientium, nempe .17. dabit maius proueniens .32. detractaq́; ex altero dimidio, dabit proueniens minus .2. hoc eſt pro maiore proueniente .32. octauas, & pro minore duas, quatuor ſcilicet inte-gros pro maiore, & quartam partem vnius integri pro minore. + Nunc ſi ex regula de tribus dixerimus, ſi .4. iuncta vni, nempe .5. dant .20. primum numerum, quid dabunt .4. integra (proueniens inquam maius) dabũt certè .16. partem maiorem. + Tum ſi dixerimus, ſi quarta pars coniuncta vnitati dat .20: + quid dabit quarta illa pars (hoc eſt proueniens minus) dabit ꝓfectò quatuor ſcilicet minorẽ partem, quod ab antiquis certè ignoratum fuit, qui, inuentis prouenientibus quieuerunt, ne-ſcientes ijs vti ad inueniendas duas primi numeri partes. +

+

+ Cuius ſpeculationis gratia, demus primum numerum ſignificari linea .e.u. cuius partes .e.a. & a.u. ſint quæ quæruntur, alter verò numerus ſignificetur linea .b.d. tertius linea .g.f. proueniens aũt diuiſionis .e.a. per .a.u. ſit .n.t. diuiſionis aũt .a.u. per .a.e. ſit .t.o. ſumma erit .n.t.o. vnitas verò .n.i. et .o.i. + Iam ſi numerus .f.g. tertiò propoſitus ex diuiſione ſecundi per .o.t.n. proferri debet. + Ex .13. theoremate patet, quòd ſi .b.d. per .g.f. diuiſerimus, proferetur .o.t.n. qui cum fuerit inuentus, ſummã eſſe oportet duorũ prouenientiũ, ex diuiſione mutua duorũ numerorum, nempe .a.e. per .a.u. et .a.u. per .a.e. deinde manifeſtum eſt ex .24. aut .25. theoremate eorũ productum (multiplicatis prouenientibus adinuicem) vnitatem ſuperficialem futu ram eſſe. + Hactenus igitur, totum .o.n. ex doctrina præcedentis theorematis diui-ditur in puncto .t. ita vt productum .o.t. in .t.n. ſolam vnitatem ſuperficialem cõtineat, quo + + facto, ſi, vt antedictum eſt, cogitauerimus .n.t. proueniẽs eſſe ex diuiſione .e.a. per .a.u. et .t.o. proueniens ex diuiſione .a.u. per .a.e. pa-tebit ex definitione diuiſionis, quod eadem erit proportio .a.e. ad .n.t. quæ eſt .a.u. ad vni-tatem .n.i. et .a.u. ad .o.t. eadem quæ eſt .e.a. + + ad vnitatem .o.i. permutandoq́; .e.a. ad .a.u. ſicut .t.n. ad .n.i. & componendo .e.a.u. ad a.u. ſicut .t.n.i. ad .n.i: & euerſim .e.a.u. ad .e.a. vt .t.n.i. ad .t.n. + Quare, ex .20. ſepti mi, recte vtimur regula de tribus. + Idem & de altera parte dico, quamuis qui vnam teneat, alteram quo que habiturus ſit. + Non mirum tamen ſi huiuſmodi problema ab antiquis definitum non fuerit, qui hanc vltimam partem non cognouerunt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XLVII. +

+ CVR duobus numeris mutuó diuiſis, ſi per ſummam prouenientium, produ-ctum vnius in alterum multiplicetur, vltimum productum, ſummæ quadra-tnm duorum numerorum æquale futurum ſit. +

+

+ Exempli gratia, propoſitis .16. et .4. mutuò diuiſis, ſumma prouenientium erit .4. integrorum cum quarta parte, qua ſumma multiplicata cum producto primorũ numerorum, nempe .64. dabuntur .272. integri ſuperficiales, qui ſummæ quadra-torum duorum numerorum æquantur. +

+

+ Hoc vt conſideremus, duo numeri partibus .a.e. et .e.i. in linea .a.i. ſignificentur, quorum productum ſit .e.d. & quadratũ ipſius .a.e. ſit .e.p: ipſius verò .e.i. ſit .e.q. pro-ueniens aũt ex diuiſione .e.i. per .a.e. ſit .o.u. proueniens aũt .a.e. per .e.i. ſit .o.t. quo-rum ſumma ſit .o.u.t. tum productum .e.d: linea .u.n. ſignificetur ad angulum rectũ coniuncta in puncto .u. extremo ipſius .o.u.t. productum aũt .u.o.t. in .u.n. ſit .n.t. + Iam probandum nobis eſt .n.t. æqualem eſſe ſummæ duorum quadratorum .q.e.p. + Quod ſingillatim probo, & aſſero productum .o.n. æquale eſſe quadrato .q.e. & productũ .s.t. quadrato .e.p. + Nam ex .35. theoremate patet numerum .e.i. medium eſſe pro-portionalẽ inter .e.d. et .o.u: cum numerus .e.i. ex præſuppoſito ab .e.a. multiplicetur & diuidatur, cuius multiplicationis produ-ctum eſt .d.e: nempe .u.n. & proueniens ex + + diuiſione eſt .o.u: + quare ex dicto theorema-te .e.i. media proportionalis eſt inter .u.n. et .u.o. + Itaq; productum .o.n. æquale eſt qua-drato .e.q. ex .16. ſexti vel .20. ſeptimi. + Idem dico de producto .s.t. nẽpe æquale eſſe qua-drato .e.p. quandoquidem numerus .a.e. ab e.i. multiplicatur ac diuiditur, cuius multi-plicationis productum eſt .d.e. nempe o.s. & proueniens ex diuiſione .o.t: + inter quæ ex .35. theoremate .a.e. media proportionalis eſt. + Quare ex allatis propoſitionibus productũ .s.t. æquale eſt quadrato .e.p. ſed totũ productum .n.t. ſumma eſt duorum productorum .o.n. et .s.t. ex prima ſecundi Eucli. + Itaque verum eſſe quod dictum eſt, conſequitur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XLVIII. +

+ CVR ſi quis maiorem duorum numerorum ſola vnitate inter ſe differentium, per minorem diuidat, maioremq́; per proueniens multiplicet, productum, sũmæ ipſius maioris cum eodem proueniente æquale erit. +

+

+ Exempli gratia .10 per .9. diuiſo, datur vnum cum nona parte, quo multiplica-to per proueniens, ipſo nempe .10: + datur productum .11. cum nona parte, tantum ſci­ + + licet quanta ſumma eſt maioris cum proueniente. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, maior numerus ſignificetur .a.i. et minor linea .a.o. ex quo ex præſupoſito .o.i. vnitas erit. + Sit autem proueniens ex diuiſione .a.i. per .a.o.a.e: + quod .e.a. directè coniungatur ipſi .a.i. et productum .a.i. in .a.e. ſit .u.i. + Probabo numerum ſuperficialem .u.i. æqualem eſſe lineari .i.a.e. + quare meminiſſe oportet, decimotertio theoremate probatum fuiſſe, quod ſi numerus diuiſibilis per pro-ueniens diuidatur, proueniens futurus ſit numerus diuidens, + quare .a.o. erit pro-ueniens ex diuiſione .a.i. per .a.e. & ex deſinitione diuiſionis ita ſe habebit .e.a. ad .a.i. ſicut .o.i. ad .o.a. & componondo ita .e.i. ad .a.i. ſicut .i.a. ad .o.a. + quare .a.i. erit me-dia pportionalis inter .e.i. et .a.o. ſed .a.i. non modò diuiſa nũc cogitatur ab .e.a. ex quo ſit proueniens .a.o. ſed etiam per eandem .e.a. multiplicata, ex quo produ-ctum oriatur .u.i. + Itaq; ex .25. theobema-te .a.i. media eſt proportionalis inter .u. + + i. et .a.o. + Quare. ex .11. quinti. eadem erit proportio .u.i. ad .a.i. ſicut .e.i. ad eandem .a.i. + Igitur ex .9. prædicti numerus .u.i. æqualis erit numero .e.i. quod erat propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XLIX. +

+ IDipſtim etiam alia ratione conſiderari poteſt. +

+

+ Linea .u.a. ſecetur in puncto .t. ita vt .a.t. æqualis ſit vnitati .o.i. & media paral lela .t.n. terminetur productum .t.i. quod conſtabit æquali numero, quamuis ſuperfi-ciali, numero .a.i. tametſi lineari. + Tumparallela ducatur à puncto .o. ipſi .a.u. termi neturq́; productum .o.u. ex quo bina producta dabuntur .u.o. et .t.i. inter ſe æqualia ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi cum ita ſe habeat .a.i. ad .a.u. ſicut .a.o. ad .a.t. ſed .a.i. ad .a.o. permutando ſic ſe habet ſicut .a.u. ad .a.t. & ex prima ſexti aut .18. vel .19. ſepti-mi ſic ſe habet .u.i. ad .u.o. ſicut .a.i. ad .a. + + o. hoc eſt .u.i. ad .t.i. ope .11. quinti. + Iam ex definitione diuiſionis ita ſe habet .a.e. ad .a.i. ſicut .o.i. ad .o.a. & componendo .e.i. ad .a.i. ſicut .i.a. ad .o.a. + Itaque ex præ-dicta .11. ſic ſe habebit .e.i. ad .i.a. ſicut .u.i. ad .t.i. ſed .t.i. numero conſtat æquali .a.i. + quare ex .9. quinti numerus .u.i. numero .e.i. æqualis erit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA L. +

+ CVR diuidentes numerum propoſitum in duas eiuſmodi partes, vt productũ vnius in alteram cum i pſarum differentia in ſummam collectum, æquale ſit alicui alteri numero maiori primo. + Rectè primum ex ſecundo detrahunt, reſiduum verò conſeruant, tum ex primo ſemper binarium deſumunt, dimidiumq́; conſer-uant, alterum verò dimidium in ſeipſo multiplicant, & ex quadrato numerum con ſeruatum eruunt, reſiduiq́; radicem ex dimidio conſeruato, quod vltimum reſi-duum propoſiti numeri quæſita pars minor eſt. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponatur numerus .20. ita diuidẽdus, vt productũ vnius partis in alteram, cum partium differentia collectum in ſummam, æquale ſit propoſito + + numero, verbi gratia .92. præcepit regula detrahi primum numerum ex ſecundo, nempe .20. ex .92. cuius reſiduum, ſcilicet .72. conſeruetur, tum detrahi iubet bi narium ex primo, ſic in propoſito exemplo remanebunt .18. huius autem .18. dimi dium in ſeipſum multiplicari iubet, quod cum ſit .9. datur numerus .81. ex quo .81. primum numerum conſeruatum, nempe .72. vult regula detrahi, ſic remanebit .9. tum huius .9. quadrata radix detrahenda eſt ex dimidio ipſius .18. quod fuit ante qua dratum, ſic ſupererit .6. hoc eſt .9. excepta radice quadrata, qui .6. erit minor pars quæſita, maior verò .14. quarum productum .84. coniunctum cum partium differen tia præbet exactè .92. +

+

+ Cuius rei hæc eſt ſpeculatio. + Primus numerus minor, qui proponitur diuiſibilis ſignificetur linea .q.g. maior vero linea .x. tum cogitemus .q.g. diuiſam, cuius maior pars ſit .q.o. minor .o.g. differentia .q.p. ex quo .p.o. æqualis erit .o.g. ſit autem produ-ctum .b.o. + Oportet igitur, ut .b.o. ſimul cum differentia .q.p. æquale ſit numero .x. ſe-cundò propoſito, qui notus eſt, + quare etiam ſumma producti .b.o. cum differentia q.p. cognita erit, ex qua detracto primo numero .q.g. reſiduum cognitum erit, nunc igitur quodnam erit hoc reſiduum? + attendamus qua ratione ex ſumma .b.o. et .q.p. detrahenda ſit .q.g. + In primis ſi ſubtraxerimus ex dicta ſumma .q.p. quę pars eſt .q.g. ſupererit detrahenda .p.g. ex .b.o. pars inquam ipſius .q.g. quod fiet quotieſcunque cogitauerimus .q.o. duabus vnitatibus diminutam, et per .o.g. multiplicatam, ſit au-tem productum .b.e. nam cum .o.g. toties .b.o. ingrediatur, quot ſunt in .q.o. vnitates ex prima ſexti aut .18. vel .19. ſeptimi, detrahendaq́; ſit .p.g. ex .b.o. quæ .p.g. dupla eſt .o.g. patebit .o.c. æqualem eſſe .p.g. fu-pererit ita que .b.e. productum .q.e. in .e. + + i. cognitum, erutis autem ex .q.g. ijſdem duabus vnitatibus, remanebit .q.i. nobis nota, ex quo .e.i. æqualis erit .e.c. + Cum igitur productum .q.e. in .e.i. cognoſcamus ſimul cum .q.i: Sivoluerimus partes .q.e. et .e.i. cognoſcere, vtemur .45. theorema-te huius libri, & propoſitum obtinebimus, nam cognoſcemus .e.i. & ex conſequen-ti .o.g. eius æqualem. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LI. +

+ DIvidere numerum in duas eiuſmodi partes, quæ pro medio proportionali alterum numerum propoſitum recipiant, primi dimidio minorem, aliud ni hil eſt, quàm binas primi numeri partes inuenire, quæ inter ſe multiplicatæ quadra to ſecundi numeri numerum æqualem proferant, ex .16. ſexti aut .20. ſeptimi, quod tamen .45. theoremate fuit à nobis ſpeculatum. +

+
+
+ THEOREMA LII. +

+ CVR pro poſitis tribus numeris quibuſcunque, ſi productum primi in ſecun-dum per tertium multiplicetur, atque ſecundum hoc productum corporeũ, per primum numerum diuidatur, proueniens erit numerus æqualis producto ſe-cundi in tertium. +

+

+ Exempli cauſa, proponantur hi tres numeri .10. 11. 12. multiplicenturq́; .10. . + + 11. dabuntur .110. quo producto multiplicato cum .12. dabuntur .1320. hoc pro ueniens per primum nempe .10. diuiſum dabit .132. numerum æqualem producto ſecundi in tertium numerorum propoſitorum, ſcilicet .132. +

+

+ Hoc vt ſpeculemur, primus numerus ſignificetur line a.o.u. ſecundus .e.o. tertius .e.a. productum verò .o.u. in .o.e. ſit .o.i. ipſius ve .o.i. per .e.a. productũ corporeũ ſit .i.c. tum + + productũ .e.o. in .e.a. ſit .e.c. + Dico nũc quod di-uiſo numero corporeo .i.c. per primũ .o.u. ꝓue niens æquale erit numero producti .e.c. + Qua-re in primis cogitandum eſt, quod cum produ-ctum .i.c. ortum fuerit ex multiplicatione .o.i. in .e.a: dictum .o.i. toties ingredietur .i.c. quo-ties vnitas reperitur in .e.a. eadem ratione, to-ties .e.c. in .i.c. quot vnitates erunt in .o.u. + Itaq; ſequitur quòd diuiſo .i.c. per o.u. proueniens ſit e.c. corporeum, æquale nihilominus producto .e.c. ſuperficiali. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LIII. +

+ CVR diuidens propoſitum numerum in tres partes ſic ſe habentes vt produ-ctum primi in ſecundam, in tertia multiplicatũ, præbeat numerum alteri nu-mero propoſito æqualem. + Rectè ſecundum numerum per quemcunque alium mino rem primo diuidit, qui diuidens vna erit ex tribus partibus quæſitis, proueniens autem erit productum vnius in alteram reliquarum duarum, quarum ſumma cogni ta erit, detracto numero diuidente ex primo dato, quam quidem ſi diſtinguere quis voluerit, vtetur theoremate .45. +

+

+ Exempli gratia, proponitur numerus .20. in tres partes diuidendus, quæ ſic ſe habeant, ut productum primæ in ſecundam in tertia multiplicatum det .90. itaque ſumenda erit pro prima vna pars ipſius .20. quæcunque illa ſit, verbi gratia .2. qua ſecundus numerus, nempe .90. diuidatur, dabitur igitur .45. quod erit productum cæterarum partium inter ſe, quarum ſumma eſt .18. quam ſummam ſi diſtinguere volueris in cęteris duabus partibus ſeparatis, vteris .45. theoremate, vt quàm citiſ-ſimè quod cupis exequaris, erunt autem partes .3. et .15. +

+

+ In cuius ſpeculationis gratiam nihil aliud occurrit, quàm quod præcedenti theo-remate, & ſuperiore .45. allatum eſt. +

+
+
+ THEOREMA LIIII. +

+ DIvidere numerum in .3. eiuſmodi partes, vt quadratum vnius ſit æquale producto reliquarum duarum inter ſe, idem omnino eſt cum 51. theoremate. + Nam qui ſumet quamlibet partem propoſiti numeri, quæ tertia parte maior tamen non ſit, reſiduumq́ in duas tales partes diuiſerit, vt prima ſumpta, media proportio nalis ſit ex probatione .51. theoremate allata, propoſitum conſequetur. +

+
+
+ THEOREMA LV. +

+ ID ipſum alia ratione ab ea diuerſa quã .51. theoremate adduximus, ꝓfici poteſt. +

+ +

+ Sumantur enimtres numeri continui proportionales, cuiuſcunque denique pro portionalitatis, qui in ſummam colligantur, ac poſtmodum, regula de trib. dica-mus. + Si ſumma hæc primo numero propoſito in tres partes diuidendo reſpondet, cuireſpondebit vna ex tribus partibus huiuſcę sũmæ? + idem dereliquis duabus parti bus dico. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponatur numerus .57. diuidendus in tres continuas partes proportionales proportione ſeſquialtera, tres numeros in eiuſmodi proportio-nalitate diſtinctos ſumemus, vt potè .4. 6. 9. qui in ſummam collecti dabunt ſum- .19. dicemusq́; ſi .19. dant .4. quid dabũt .57? + vnde proueniens vnius partis erit .12. + Tum ſi dicamus, ſi .19. dat .6. quid dabit .57? + nempe dabit .18. + Poſtremò, ſi .19. dat .9. quid dabit .57? + nempe .26. atque ita dabitur .18. cuius quadratum æqua-bitur producto reliquarum duarum partium inter ſe. +

+

+ Quod vt ſciamus, numerus propoſitus in tres quaſlibet partes diuidendus ſi-gnificetur linea .a.d. tres autem numeri dictæ proportionalitatis, lineis .e.f: f.g. et .g.h. directè inter ſe coniunctis denotentur. + Cogitemus pariter lineam .d.a. in tres partes diuiſam .a.b: b.c. et .c.d. eadem cum cæteris proportionalitate, + tunc ea-dem erit proportio .a.d. ad quamlibet ſuarum partium, quæ eſt .e.h. ad reſponden tem ipſius in .a.d: Verbi gratia reſpondentem .a.b. ipſi .e.f. et .b.c: f.g. et .c.d: g.h. + Di co enim quòd ita ſe habebit .a.d. ad .c.d. ſicut .e.h. ad .g.h. + Nam cum ſic ſe habeat .a.b. ad .b.c. ſicut .e.f. ad .f.g. ex præſuppoſito, permutando ſic ſe habebit .a.b. ad .e.f. ſi-cut .b.c. ad .f.g. & eadem ratione ſic ſe habe-bit .c.d. ad .g.h. ſicut .b.c. ad .f.g. & cõſequen- + + ter ſicut .a.b. ad .e.f. ex quo ex .13. quinti ſic ſe habebit tota .a.d. ad totam .e.h. ſicut .c.d. ad .g.h. aut .b.c. ad .f.g. aut .a.b. ad .e.f. per-mutando itaque propoſitum manifeſtum erit, ipſum autem productum .a.b. in .c.b. æquale erit quadrato .b.c. ex .15. fexti aut .20. ſeptimi. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LVI. +

+ VEteres aliud quoque problema indeterminatum propoſuerunt, quod ex more ratione à me definietur, eſt autem eiuſmodi. +

+

+ Quomodo propoſitus numerus in tres eiuſmodi partes diuidatur, vt quadratũ vnius æquale fit fummæ quadratorum reliquarum duarum partium. +

+

+ Hoc vt efficiamus tria quadrata ſeparata ſumamus, quorũ vnũ æquale ſit reliquis duobus; + eorũ autẽ radices in ſummam ſimul colligantur, tum regulam de tribus ſe quemur, ratione præcedenti theoremate demonſtrata, & rectè vt infra docebimus, quod autem dico de quadratis, etiam de cubis, & quibuſuis dignitatibus aſſero. +

+

+ Exempli gratia, ſi numerus diuiſibilis proponatur .30. in tres eiuſmodi partes di uidendus, vt quadratum vnius æquale ſit ſummæ quadratorum reliquarum duarum partium, in primis radices trium quadratorum ſumemus, ſic quomodocunque ſe habentes, vt maius ipſorum æquale ſit ſummæ reliquorum duorum, verbi gratia .25. 16. et .9. nempe .5. 4. et .3. quæ ſi colligantur in ſummam efficiunt .12. + Tum ex regu-la de tribus dicemus, ſi .12. reſpondet .30: + cui, 5. radix maior reſpondebit? + nem-pe .12. cum dimidio. +

+

+ Deinde ſi dixerimus ſi .12. valet .30. quid valebit .4. radix media? + nempe vale-bit .10. tertia autem minor .7. cum dimidio. + Itaquetota ſumma erit .30. & quadra- + + tum .12. cum dimidio erit .155. quod æquale erit ſummæ quadratorum duarum par tium, nempe .100. cum .55. +

+

+ Hoc vt demõſtremus, numerus diuiſibilis propoſitus ſignificetur linea .a.d. & ſum ma radicum, noſtro modo ſumptarum, linea .e.h. quarum prima & maior ſit .e.f. ſe-cunda .f.g. tertia .g.h. cogitemus etiam lineam .a.d. ea ratione diuiſam eſſe qua .e.h. patebit cnim ex modo præcedentis theorematis vnamquanque partium .a.d. ita ſe habituram ad ſuum totum ſicut ſe habent ſingulæ .e.h. ad ſuum. + Quod ideo dico, vt intelligamus rectè nos dicere. + Si .e.h. dat .a.d. ergo .e.f. dabit .a.b. atq; ita de cæteris. + Quare permutando ſic ſe habebit .a.b. ad .b.c. ſicut .e.f. ad .f.g. idem dico de reliquis. + Igitur ex .18. ſexti aut .11. octaui, eadem erit proportio quadrati .a.b. ad quadratũ .b.c. quæ quadrati .e.f. ad quadratum .f.g. tota enim ſunt æqualia, cum eorum partes ſimiles inter ſe ſunt æquales. + Idem dico de proportione qu@drati .a.b. nempe ita ſe habere ad .c.d. ſicut quadratum .e.f. ad quadratum .g.h. ex quo ex .24. quinti pro-portio quadrati .a.b. ad ſummam quadratorum duarum partium .b.c. et .c.d. ſic ſe ha bebit ut quadrati .e.f. ad ſummam quadra-torum .f.g. et .g.h. + At quadratum .e.f. æquale + + eſt ſummæ quadratorum .f.g. et .g.h. igitur ſic etiam ſe habebit quadratum .a.b. nempe æquale quadratis .b.c. et .c.g. + Idipſum de cæ teris dignitatibus dices, vterisq́; .21. theoremate huius libri. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LVII. +

+ SImile quoque problema ab antiquis indeterminatum proponitur, quod eiuſ-modi eſt. +

+

+ An numerus aliquis in tres eiuſmodi partes di@idi poſſit, vt quadratum vnius æ-quale ſit ſummæ quadratorum cæterarum duarum partium ſimul cum producto vnius in alteram. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponatur numerus .50. vt iam dictum eſt diuidendus, repe riendus erit alius quilibet numerus, qui tamen ſumma ſit trium radicum ſic ſe ha-bentium, vt quadratum vnius æquale ſit ſummæ quadratorum duarum partium ſi-mul cum producto vnius in alteram, eum autem qui primò occurrit ſumamus, utpo tè .30. qui ſumma eſt numerorum .6. 10. 14. partium ſic ſe habentium, vt quadratum ipſius .14. æquale ſit ſummæ quadratorum cæterarum partium ſimul cum produ-cto vnius in alteram, agamusq́ue regula de tribus, ac dicamus, ſi .30. valet .50. quid valebit .14. nempe .23. cum tertia parte. + Idem efficiemus in cæte-ris partibus, quarum vna erit .16. cum duabus tertijs, altera verò .10. abſque @ractis, ex quo quadratum primæ erit .544. cum .4. nonis, ſecundæ .277. cum ſeptem nonis, tertiæ .100. & productum ſecundæ in tertiam .166. cum .6. nonis, quod productum, cum quadratis ſecundæ & tertiæ collectum erit .544. cum .4. nonis. +

+

+ Huius rei ſpeculatio eadem eſt, quę fuit præcedentis theorematis vſquequo no-ueris eandem proportionem eſſe quadrati .a.b. ad ſummam quadratorum .b.c. et .c.d. quæ quadrati .e.f. ad ſummam quadratorum .f.g. et .g.h. + Sed cum hic non demus quadratum .e.f. æquale ſummæ quadratorum .f.g. et .g.h. fed maius ex producto .g.h. in .f.g. aut quod idem eſt, è contrario, ſubſequentes figuræ cogitandæ erunt, qua-rum .i. ſit quadratum .a.b: l. ſit quadratum .e.f: x. quadratum .b.c: y. quadratum .f.g: p. quadratum .c.d: q. quadratum .g.h: k. ſit productum .b.c. in .c.d: m. ſit productum .f. + + g. in .g.h. + Nunc ex ſpeculatione præcedentis theorematis, eadem erit proportio .n.t. ad .o.u. quæ eſt .n.s. ad .o.r. + quare pro-ductum .k. ex definitione ſimile erit + + producto .m. cum vtraque ſint rectan-gula, vnde proportio .k. ad .m. ad pro-portionem .n.t. ad .o.u. ex .18. ſexti du-pla erit. + Igitur proportio .k. ad .m. æ-qualis erit proportioni .x. ad .y. et .p. ad .q. et .i. ad .l. & permutando ſic ſe ha-bebit .k. ad .i. ſicut .m. ad .l. ſed .x.p. ad .i. ſicſe habere probatum eſt vt .y.q. ad .l. + Quare ex eadem .24. quinti ſic ſe habe bit .x.p.k. ad .i. ſicut .y.q.m. ad .l. ſed .y.q.m. æqualis eſt .l. + Itaque .x.p.k. pariter .i. æqualis erit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LVIII. +

+ ALIVD quoque problema, nec tamen definitum, veteres propoſuerunt, nempe an aliquis numerus in .4. eiuſmodi partes diuidi poſſit, vt ſumma qua-dratorum duarum partium dupla ſit ſummæ quadratorum reliquarum duarum. +

+

+ Verum huius effectio & ſpeculatio non erit difficilis, ſit eadem quæ præmiſsis proximè duobus theorematibus allata fuit, ſumpta nempe ſumma radicum quarun cunque ſic ſe habentium, prout dictum fuit. + Verbigratia .44. cuius partes erunt. 16. 12. 14. 2. tũc progrediemur regula de tribus dicentes. + Si .44 numerum propoſi-tum valet, quid .16. pars maior? + nempe valebit partem maiorem numeri propoſi-ti reſpondentem .16. idem de cæteris dico. +

+

+ Porrò ſpeculatio eadem eſt cum ſuperioribus. +

+
+
+ THEOREMA LIX. +

+ CVR diuidens propoſitum numerum in duas eiuſmodi partes, vt productum radicum quadratarum ipſarum partium æquale ſit alteri numero propoſito, cuius tamẽ quadratum maius ſit quadrato dimidij primi numeri propoſiti. + Rectè ſecundum numerum propoſitum in ſeipſum multiplicat, & eundẽ ex quadrato di-midij primi detrahit, reſiduiq́; quadratam radicem ſubtrahit ex dimidio ipſius pri-mi, ex quo datur minor pars quæſita, quaipſi dimidio coniuncta, maior pars ha-betur. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponatur numerus, 20. propoſito modo, in duas partes eiuſmodi diuidendus, vt productum radicum æquale ſit (verbigratia) 8. + Dimi-dium priminumeri in ſeipſum multiplicabimus, cuius quadratum erit .100. ex quo quadratum ſecundi numeri, nempe .64. detrahemus, remanebitq́; .36. cuius radi ce quadrata coniuncta .10. dimidio inquam primi numeri propoſiti, dabitur nume rus .16. pars maior, & ſubtracta à dimidio, dabitur minor pars, nempe .4. +

+ +

+ Hoc vt demonſtremus, primus nu- + + merus linea .a.b. ſignificetur, quam di-uiſam cogitemus in puncto .c. in partes quæſitas, ex quo præſupponitur duas li-neas .a.c. et .c.b. duo quadrata eſſe, quæ in altera figura ſignificetur per .d. et .e. productum autem radicum cognitum .f. quandoquidem datum eſt, cuius qua-dratum æquale erit producto quadra-torum .d.e. adinuicem, nempe .b.c. in .a.c. ex .19. theoremate huius. + Quod verbi gratia ſit .x. itaq; cognitum, quo facto, doctrinam .45. theorematis libri huius ſecuti, propoſitum conſequemur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LX. +

+ CVR productum differentiæ duarum radicum in ſummam ipſarum, ſemper differentia ſit quadratorum ipſarum radicum. +

+

+ Exẽpli gratia, quoslibet duos numeros pro radicibus ſumpſerimus, vt potè .3. et .5. quorum differentia eſt .2. certè ſi differentiam hanc per ſummam radicum ſcili-cet .8. multiplicauerimus, dabitur numerus .16. quod productum differentia eſt ſuorum quadratorum, nempeinter .9. et .25. +

+

+ Hoc vt ſpeculemur, duæ radices in linea .n.i. ſignificentur, quarum vna ſit .n.c. & altera .c.i. ipſarum autem differentia .n.t. ex quo .t.c. æqualis erit .c.i. + Tum cogitato toto quadrato .d.i. + + cum diametro .d.i. ductaq́ parallela lateri .n.d. à puncto .c. & altera à puncto .t. & à puncto .o. tertia ipſi .n.i. & à puncto .a. quarta .x.a.e. parallela ipſi .o. inueniemus .b.n. productum eſſe differentiæ .n.t. in ſumma radicum .n.i. & cum .d.o. et .a.o. ſint quadrata radicum prædictarum: + b.e. æquale erit .n.u. cum vtrunque horum productorum æquale ſit .x.u. ex quo gnomon .e.d.u. æqualis erit producto .b.n. quod ſcire cupiebamus. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXI. +

+ CVR propoſitum aliquem numerum diuiſuri in duas eiuſmodi partes, vt diffe-rentia radicum quadratarum æqualis ſit alteri numero propoſito, cuius ta-men quadratum dimidij primi quadratum non excedat. + Rectè ſecundum numerum in ſeipſum multiplicant, productum verò ex primo numero detrahunt, rurſusq́; di midium reſidui quadrant, & quadratum hoc ex quadrato dimidij primi ſubtrahunt, atque ita radice quadrata reſidui, dimidio primi coniuncta, pars maior datur, qua ex ipſo dimidio detracta, pars minor relinquitur. +

+

+ Exempli gratia, propoſito numero .20. ita ut propoſitum eſt, diuidendo, nem-pe vt differentia radicum quadratarum dictarum partium æqualis ſit binario, bina-rium hocin ſeipſum multiplicabimus, cuius quadratum .4. è primo numero .20. de­ + + trahemus, ſupereritq́; numerus .16. cuius dimidium ſcilicet .8. in ſeipſum multipli-cabimus, dabiturq́; numerus .64. qui cum ex quadrato dimidij primi detractus fue-rit, nempe ex .100. & reſiduo .36. radix quadrata nempe .6. coniuncta denario, di-midio primi, dabit .16. partem maiorem, & ex denario detracta, partem minorem. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, primus numerus propoſitus ſigniſicetur linea .x.y. pro voto diui- + + ſa in puncto .c. et .x.t. productum ſit ipſius .x.c. in .c.y. pariter etiam .q.p. ſit ſumma radicum quadratarum, nempe .q.g. ipſius .t.c. et .g.p. ip-ſius .c.y. + Tum ſuper .q.p. extruatur & diuidatur quadratum .q.u. ea ratione qua .41. theoremate aut .29. diuiſimus, in quo ſanè quadrato, quadra tum ipſius .q.i. cernemus datæ differentiæ, & in eo collocata quadrata .x.c. et .c.y. ita etiam & rationem, qua cognoſcimus productum .g.r. (vſi modo .29. theorematis) cuius quidem .g.r. qua-dratum, ex .19. theoremate æquale erit produ-cto .x.t. ideo etiam cognitũ, ac proinde cum no uerimus .x.y. ſi rationem ſequemur .45. theore mate cognoſcemus non ſolum ratione .41. theoremate allata hocrectè perfici, ſed hac etiam alia ratione. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXII. +

+ CVR propoſitum numerum diuiſuri in duas eiuſmodi partes, vt differentia ſuarũ radicũ quadratarũ æqualis ſit alteri numero propoſito. + Cuius tamẽ qua-dratũ maius non ſit quadrato medietatis ipſius primi propoſiti numeri. + Rectè etiã quadratũ dimidij ſecundi numeri ex dimidio primi detrahũt, reſiduiq́; radicem per ſecundum multiplicant, & productum ex dimidio primi detrahunt, vt reſiduum pars quæſita minor ſit, & illud alterum totius reſiduum, pars maior. +

+

+ Exempli gratia, ſi numerus .50. in prædictas duas partes diuidendus pro- + + poneretur, & alter etiam .6. quadratum dimidij ſecundi numeri eſſet .9. eo detra cto ex dimidio primi, remaneret .16. cu ius radix .4. ſcilicet per totum ſecundum nempe .6. multiplicata, proferet .24. quo producto ex dimidio primi detra-cto, nempe .25. dabitur .1. pars minor, maior autẽ erit reſidũ .50. hoc eſt .49. radices autem erunt .1. et .7. differentes inter ſe, numero ſenario. +

+
+
+ +
+
+

+ Hocvt ſciamus, duo numeri lineis ſi-gnificẽtur, primus linea .b: ſecũdus linea .c. duæ autem partes .b. duobus quadra-tis .q.i. et .i.d. notentur, eorum verò radi-ces lineis .a.g. et .g.d. differentia porrò ip ſi .c. æqualis & co gnita ſit .a.h. ex quo .h. + + g. æqualis erit .g.d. tum productum .a.g. in .g.d. ſit .a.i. et .t.i. æqualis .a.i. et .l.i. pariter ſecetur æqualis .t.i. quæ omnia ex diametro .q.d. cogitari poſſunt: + erit igitur .u.i. æ-qualis .i.d. ſupereritq́; quadratum .q.u. differentiæ .a.h. cognitum, hoc verò cogi-temus diuiſum eſſe in .4. partes æquales medijs diametris .p.r. et .n.e. + quare vnaquæq; partium cognoſcetur, & quadratũ erit ipſius .a.K. aut ipſius .K.h. dimidij .a.h. + Quòd ſi aliquod iſtorum quadratorum detrahere voluerimus, nempe .n.r. ex dimidio ſum .b. duorum quadratorum .q.i. et .i.d. cognitæ, hac via procedemus, primum con ſiderabimus .t.r. coniunctam .t.i. quæ quantitates erunt ſumma dimidij duorũ qua-dratorum .q.i. et .i.d. quando quidem .t.r. dimidiũ eſt quadrati .t.l. et .t.i. dimidiũ + + gnomonis .t.i.l. coniunctum dimidio quadrati .i.d. ex quo .i.t.r. dimidium erit .b. ex qua quantitate .i.t.r. cogitare debe mus detrahi quadratum ipſius .K.h. nem pe .n.r: + quare quod ſupereſt cognitum erit nempe .y.s. cum .n.i. ſed .y.m. æqualis eſt .n.i. et .y.m. cum .y.s. conſtituunt qua-dratum .p.m. + Itaq; .p.m. quadratum & conſequenter .p.s. eius radix cognoſce-tur, ita etiam & productum huius .p.s. in .s.x. æqualis .c. nempe .p.x: eſtq́; produ-ctum huiuſmodi ſemper minus quantita te .r.t.i: per .u.i. æquale quadrato minori .i.d. + quare .i.d. cognoſcetur, conſequen-ter .i. @q. tanquam reſiduum ex .b. & eo-rum radices quadratæ cognoſcentur .a.g. et .g.d. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXIII. +

+ IDEM præſtari hac alia via, meo iudicio poteſt. + Secundus numerus in ſuũ dimi diũ multiplicetur, productũ autem ex dimidio primi detrahatur, ex quo re-manens erit productum vnius quadratæ radicis in alteram partium primi numeri quæſitarum, deinde productum hoc duplicetur, & primo numero dato coniunga-tur, ſicq́; huius ſummæ quadrata radix erit ſumma radicum quadratarum dictarum partium, cui iuncto producto ex quadrageſimoquinto theoremate ſingulæ radices proferentur. +

+

+ Exempli gratia, primus numerus diuiſibilis erat .50. alter verò .6. + Iam ſi multi-plicemus .6. per .3. nempe dimidium proferetur numerus .18. quo ex dimidio pri-mi, nempe .25. detracto, ſupererit .7. productum vnius radicis in alteram, quod du plicatum dabit .14. quo coniuncto cum primo numero .50. dabitur numerus .64. cuius quadrata radix ſcilicet .8. erit ſumma radicum duarum partium quæſitarum, qua & producto .7. ex quadrag eſimoquinto theoremate dictæ radices diſtinguen, tur, quarum vna erit .7. & altera .I. +

+

+ Vtautem hocſpeculemur, præcedenti figura vti poterimus, in qua patet .t.r. pro ductum eſſe ſecundi numeri .c. nempe .a.h. hoc eſt .t.u. in dimidio .a.e. ſcilicet .p.t. re-ſiduum autem dimidij primi .b. eſſe .t.i. nempe .a.i. productum radicum, quod ſupple­ + + mentum eſt quadrati .q.d. totalis. + Quare duplicato .a.i. & coniuncto .b. cognoſci-mustotum .q.d. & conſequenter .a.d. ſuam radicem, hoc eſt ſummam duarum radi cum .a.g. et .g.d. quæ medio .a.i. cognito, & quadrageſimoquinto theoremate ſingu-læ cognoſcuntur. +

+
+
+ THEOREMA LXIIII. +

+ CVR propoſitum aliquem num erum in duas eiuſmodi partes diuiſuri, vt ſum-ma radicum dictarum partium æqualis ſit alteri numero propoſito. + Rectè ſe-cundum numerum in ſeipſum multiplicant, ex quo quadrato, primum datum nu-merum detrahunt, rurſusq́; reſiduum in ſeipſum multiplicant, & ex eo quadrato quartam partem deſumunt, quã ex quadrato dimidij primi numeri detrahunt, radi-cemq́ue qua dratam reſidui cum iunxerint, & ex dimidio primi numeri detraxerint, partes quæſitæ proferuntur. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponeretur primus numerus .20. diuidendus et .6. ſecundus pro ſumma radicum, hunc ſecundum .6. in ſeipſum multiplicabimus, dabiturq́; nu-merus .36. ex quo quadrato primus numerus detrahetur, ſupereritq́; numerus .16. qui quadratus dabit .256. cuius numeri quarta pars ſumetur, nempe .64. quæ ex qua drato dimidij primi numeri detrahetur, nempe .100. ſupereritq́; .36. cuius radix qua drata .6. coniuncta & detracta ex .10. dabit .16. partem maiorem et .4. minorem. +

+

+ Cuius rei hæc ſpeculatio, primus numerus diuiſibilis ſignificetur linea .a.b. diui-ſa in puncto .e. in partes adhuc incognitas, et .a.c. ſit productum .a.e. in .e.b. item .q.p. ſecundum numerum ſignificet, æqualem ſummæ radicum, quæ puncto .n. diſtin-guantur. + Poſtmodum totum quadratum .p.d. erigatur (quod nobis eſt cognitum), in duo quadrata diuiſum .o.p. et .o.d. quorum ſumma .a.b. cum detur, cognita rema-net ſumma duorũ ſupplementorũ .o.u. et .o.q. qua quadrata fuerit dabit quadru plũ quadrati ſupplemẽti .o.q. nẽpe quadruplũ producti .a.c. etenim .a.c. ex .19. theo remate huius libri quadratum eft ipſius .q.o. ſicq́; poterant etiam veteres quadrare dimidium differentiæ .a.b. ab .p.d. nempe quadrato tantummodo ſupplemento .q.o. + Tunc habito .a.c. eius ope tanquam producti .a.e. in .e.b. ex .45. theoremate ſingu læ partes cognoſcentur. +

+

+ Quod alia etiam ratione præſtari poterat, nempe cognito ſupplemento .q.o. diſtinguendæ radices q.n. et .n.p. ex .45. theoremate, quibus cognitis, eorum etiam quadrata cognoſcuntur. +

+
+ +
+
+ +
+ +
+
+ THEOREMA LXV. +

+ CVR propoſito numero in tres qualeſcunque partes diuiſo, ſi prima in tertiam multiplicetur, & huic producto, ſecundæ in primam productum coniungatur, itemq́; ſecundæ in tertiam, hæc ſumma duplicata æqualis ſit ſummæ productorum ſingularum in cæteras duas. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponatur .20. diuiſus in tres partes nempe .12. 5. 3. multipli-cato primo .12. per .3. tertiam partem dabitur .36. ſecunda verò multiplicata per re liquas duas, hoc eſt .5. per .12. et .3. in primis dabitur .60. poſtea .15. quorũ triũ pro ductorum ſumma erit .111. quæ duplicata dabit .222. qui numerus æqualis eſſe di-citur ſummæ productorum ſingularum partium in reliquas duas, nempe ſummæ .60. 36. 60. 15. 36. 15. hoc eſt ipſis .222. +

+

+ Cuius rei per ſe patet ſpeculatio, cum in his ſex vltimis productis, ſingula tria prima duplicentur. +

+
+
+ THEOREMA LXVI. +

+ CVR propoſito numero in .3. qualeſcunque partes diuiſo, ſi in reliquas duas ſin-gulæ multiplicentur, & hæc producta cum ſumma ſuorum quadratorum con-iungantur, tota ſumma hæc vltima æqualis erit quadrato totali propoſiti numeri. +

+

+ Exempli gratia, ſi fuerit idem numerus .20. in .3. partes diuiſus .12. 5. 3. + Si .12. in 5. et .3. producatur, ſumma productorum erit .96. at .5. in .12. et .3. erit .75. poſtmo-dum .3. in .12. et .5. erit .51. nempe in vniuerſum .222. quadratorum porrò ſumma erit .178 quæ coniuncta .222. dabit .400. quadratum ipſius .20. +

+

+ Erit autem huiuſce rei facillima ſpeculatio, ſi ſequentem figuram mente conce-perimus, in qua .a.b. propoſitum numerum ſignificet, cuius partes diſtinctæ ſint me-dio .e. et .c. + Ip ſum autem .q.b. ſit quadratum totale parallelis .e.s. et .c.x. diuiſum, quæ qua + + dratum in triarectangula diuident, quorum primum erit .q.e. compoſitum ex producto .a.e. in ſemetipſam, nempe quadratum .o.e. & ex producto eiuſdem .a.e. in .e.b. quod erit re ctangulum .o.s. ex quo tria rectangula .o.s. et .n.x. et .t.u. tria producta erunt ſingularum par tium in cæteras duas, et .e.o: c.n: b.t. tria qua-drata erunt: + quibus ſex quantitatibus quadra tum totale .q.b. completur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXVII. +

+ VEteres aliud quoque problema indefinitum propoſuerunt, quod tamen à nobis determinabitur. +

+

+ Cur diuiſuri propoſitum numerum in duas eiuſmodi partes, vt mutuò diuiſis, & per ſummam prouenientium diuiſa ſumma qua dratorum partium, oriatur proue-niens alter numerus propoſitus. +

+

+ Propoſito deinde tertio quolibet numero diuidendo per ſingulas partes primi, + + ita vt ſimul prouenientibus in ſummam collectis huius fummæ ad primum nume-rum propoſitum proportio futura ſit ea quæ eſt tertij ad ſecundum. + Rectè dimidium primi numeri in ſeipſum multiplicant, ex quo quadrato ſecundum numerum detra hunt, tum reſidui radicem ſumunt, quam iungentes, & detrahentes ex dimidio primi, partes quæſitas habent, cætera ex neceſsitate ſubſequuntur, prout nunc a me docebitur. +

+

+ Exempli gratia, proponitur numerus .20. in duas partes diuidendus, quibus po ſtea mutuò diuiſis, & per ſummam prouenientium diuiſa ſumma quadratorum, dent ſecundũ numerum propoſitum .36. nam reliqua conſequuntur. + Itaque .10. dimidium primi in ſeipſum multiplicatur, & ex quadrato .100. eruitur numerus .36. nempe ſecundus propoſitus reſidui porrò .64. quadrata radix .8. fumitur, quam con iungimus & detrahimus ex dimidio primi ſcilicet .10. ex quo partes quæſitæ dabun tur .18. et .2. quæ mutuo diuiſæ dabunt ſuorum prouenientium ſummam .9. cum no-na parte, per quam diuidentes .328. ſummam quadratorum ipſarum partium, exactè dabitur numerus .36. qui fuit ſecundò propoſitus. + Tum ſi per ſingu-las iam inuentas partes quilibet numerus diuiſus fuerit, verbi gratia .72. ſumma pro uenientium erit .40. qui num@rus eandem proportionem cum primo nempe .20. ſer uabit, quam tertius propoſitus .72. cum ſecundo .36. +

+

+ Quod vt ſpeculemur, primus numerus ſignificetur linea .n.e. ita diuidendus à puncto .o. vt diuiſa parte .n.o. per .o.e. et .o.e. per .n.o. & per ſummam prouenien-tium diuiſa ſumma quadratorum .n.o. et .o.e. detur ſecundus numerus notatus linea .q.K. + Porrò meminiſſe oportet quòd .26. theoremate probatum fuit vltimum hoc proueniens æquale producto partium inter ſe futurum, nempe producto .n.o. in .o.e. quod ſignificetur rectangulo .n.e. + Itaque datis .n.e. et .q.K. ſi .45. theorema conſu-luerimus, partes .n.o. et .o.e. cognoſcemus. +

+

+ Proponitur deinde tertius quilibetnumerus, verbi gratia .x. diuidendus per .o.e. et .o.n. qui ſi diuidatur per .o.e. dabit pro ueniens .b.o. + Si verò per .n.o. proueniens + + erit .d.n. nunc aſſerimus ſummã duorum horum prouenientium, ſic primo nume-ro .n.e. dato proportionatam eſſe, ſicut tertius .x. ſecũdo .q.K. + Producatur enim li-nea .d.n. donec .n.q. æqualis ſit .o.b. ex quo .q.d. erit ſumma vltimò prouenien-tium: + item producatur .e.n. donec .n.u. æ-qualis ſit .o.e. termineturq́ rectangulum .q.u. quod tertio numero propoſito .x. vt patet, æquale erit, + quare ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi eadem erit proportio .d.n. ad n.q. quæ .u.n. nempe .o.e. ad .o.n. & com-ponendo .d.q. ad .q.n. ſicut .e.n. ad .n.o. & permutando .d.q. ad .e.n. quæ .q.n. hoc eſt .b.o. ad .o.n. nempe ſicut .b.e. ad .e.n. ſuperficialem, ex prima ſexti aut .18. vel .19. ſeptimi, ſed rectangulum .e.n. conſtitutum fuit æquale numero .q.K. + itaque verum eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA LXVIII. +

+ CVR numero per numerum diuiſo, productoq́; duorum numerorum per pro-ueniens multiplicato, quod vltimò productum eſt, diuiſi numeri ſemper qua dratum exiſtat. +

+

+ Exempli gratia, ſi diuidamus .10. per .2. proueniens erit .5. quo producto ex duo bus numeris multiplicato, nempe .20. habe bimus .100. quadratum numeri diuiſi. +

+
+ +
+

+ Cuius gratia duo numeri ſint .a. et .e. por .a. per .e. diuiſo detur .u. tum .o. produ-ctum .a. in .e. eſſe conſtituatur, quo per .u. multiplicato dabitur .x. quadratum .a. pro-ptereà quòd .a. medium eſt proportionale inter .o. et .u. ex .35. theoremate. + itaque ex .16. ſexti aut .20. ſeptimi, propoſiti veri-tas eluceſcet. +

+
+
+ THEOREMA LXIX. +

+ CVR numero aliquo per duos alios multiplicato & diuiſo, ſi per horum duo-rum productum, ſumma duorum primorum productorum diuiſa fuerit, vl-timum proueniens, ſummæ duorum primorum prouenientium æquale ſit. +

+

+ Exempli gratia, proponitur numerus .24. per .8. et .6. multiplicandus & diuiden dus ſumma productorum crit .336. prouenientium autem .7. ſi igitur ſummam .336. productorum per productum duorum ſecundorum numerorum nempe .48. diuiſe-rimus, proueniens pariter erit .7. +

+

+ In cuius gratiã primus numerus ſignificetur linea .q.b. multiplicandus & diuiden-dus numeris deſignatis per .k.m. et .y.m. productorum ſumma ſit .k.z. prouenien-tium autem .a.e: et .a.o. ex .k.m. et .o.e. ex .y.m: tum productum .k.m. in .m.y. ſit .f.m. + Dico quòd ſi .k.z. per .f.m. diuiſerimus proueni et .a.e. + Quod cum ſic fuerit, erit quoque verum quòd diuiſa .k.z. per .a.e. proueniet .f.m. numerus ſcilicet æqualis numero .f.m. ex .13. theoremate huius. + Itaque quotieſcunque probauero quòd di-uiſa .k.z. per .a.e. proueniat numerus æqualis ipſi .f.m. propoſitum verum eſſe con ſequetur. ex .13. theoremate. + Quòd ſi proueniens ex diuiſione .k.z. per .a.e. æqua le fuerit .f.m. patet ex .7. quinti quòd eadẽ erit proportio numeri .k.m.y. ad ipſum proueniens, quæ ad numerum .f.m. + Cogitemus itaq; .k.u. æqualem .a.e. ſuper quam mente concipiamus rectangulum .u.p. æqualem .k.z. ex quo eadem erit proportio .k.p. ad .k.y. quæ .g.k. ad .k.u. ex .15. ſexti, aut, 20. ſeptimi, numerus autem .k.p. erit proueniens, quod probandum eſt æquale eſſe .f.m. +

+

+ Probabitur autem ſic, ex .9. quinti, nempe demonſtrato quòd numerus .k.p. ean dem proportionem habeat ad numerum .k.y. quam habet numerus .f.m. ad eundem k.y. + Sed probatum eſt ſic ſe habere .k.g. ad .k.u. ſicut .k.p. ad .k.y. ſufficiet igitur pro-bare ſic ſe habere .k.g. ad .k.u. ſicut .f.m. ad .k.y. + Sed .k.g. dicitur æqualis eſſe .q.b: et .k. u; + a.e. ſatis erit igitur probare ita ſe habere .q.b. ad .a.e. ſicut .f.m. ad .k.y. + Scimus au-tem quòd eadem eſt proportio .q.b. ad .a.o. quæ .m.k. ad vnitatem, quæ ſit .x. & quod proportio .o.e. ad .q.b. eadem eſt, quæ .x. ad .m.y. ex definitione diuiſionis. + Quare ex æqualitate proportionum eadem erit proportio .k.m. ad .m.y. quæ .e.o. ad .o.a. & + + componendo ſic ſe habebit .k.y. ad .m.y. ſicut .e.a. ad .o.a. & permutando .k.y. ad .e.a. ſicut .m.y. ad .o.a. & ex .19. quinti ita .k.m. ad .e.o. ſicut .k.y. ad .e.a. & permutando .k.m. ad .k.y. ſicut .e.o. ad .e.a. + Nunc producatur .f.t. donec .t.i. æqualis ſit .k.y. produ-ctaq́; .m.t. done c.t.s. æqualis ſit vnitati .x. termineturq́; rectangulum .s.i. ex quo da-bitur proportio numeri .f.m. ad numerum .s.i. compoſita ex .m.t. ad .t.s. et .f.t. ad .t.i. ex .24. ſexti, aut quinta octaui, ſed ita etiam proportio .q.b. ad .a.e. componitur ex eiſdem proportionibus, nempe ex .q.b. ad .o.e. æquali .m.t. ad .t.s. & ex proportione .o.e. ad .a.e. æquali .f.t. ad .t.i. ita que proportio numeri .f.m. ad .s.i. hoc eſt ad numerũ ipſius .k.y. ęqualis eſt proportioni numeri .q.b. ad .a.e. nẽpe .k.g. ad .k.u. hoc eſt .k.p. ad x.y. ex quo ſequitur .k.p. conſtare numero ęquali .f.m. proueniens igitur ex diuiſione numeri .k.z. per .f.m. æquale eſt numero ipſius .a.e. +

+
+ +
+
+
+ THEOREMA LXX. +

+ HAEC porrò concluſio alia etiam via demonſtrari poteſt. +

+

+ Significetur numerus diuidendus atque multiplicandus linea .b.a. + Deinde diuidentes & multiplicãtes ſint .k.m. et .m.y. prouenientia ex diuiſione ſint .a.o. et .o.e. atque .a.o. ex .m.y: o.e. verò ex .k.m. proueniat, quorum ſumma ſit .a.e: productum autem .b.a. in .k.m. ſit .b.p. et .p.s. productum .b.a. in .m.y. ad hæc rectangulum .k.y. ſit productum .k.m. in .m.y: quo to-tum productum .a.s. diuidatur, pro + + ueniensq́; ſit .a.c. cui, a.c: productũ .a.s. eãdẽ proportionẽ ſeruabit, quã k.y. rectangulum ad vnitatem ex definitione diuiſionis, hoc autem proueniens .a.c. cõſtare numero æ-quali aſſero ſummæ .a.e. + Primum enim ex dicta definitione diuiſio-nis habemus eandem eſſe propor-tionem .b.a. ad .a.o. quæ .m.y. ad vnitatem, & quod ſic ſe habet .b.a. ad .o.e. ſicut .k.m. ad eandem vnita tem. + Itaque vnitas hæc linearis ſi-gnificetur per .m.x. in ſingulis late-ribus .k.m. et .m.y. producentibus rectangulum .k.y: ſuperficialis autem vnitas ſit. + + g.m. cogiteturq́; rectangulum .y.x. & rectangulum .k.x. + Itaque dabitur eadem pro portio .k.m. ad .m.x. nempe .k.x. rectanguli ad .m.g. quæ eſt .b.a. ad .o.e. et .y.x. ad .m.g. quæ .b.a. ad .a.o. ſed ex prima ſexti aut .18. vel .19. ſeptimi, ſic ſe habet rectangu-lum .k.y. ad .x.y. ſicut .k.m. ad .m.x. + quare ſicut .b.a. ad .o.e. ex .11. quinti, & eiuſdem rectanguli .k.y. ad rectangulum .k.x. ſicut .y.m. ad .x.m. nempe .b.a. ad .a.o. + Quare ex communi ſcientia, ſic ſe habebit duplum rectanguli .k.y. ad ſummam .y.x. cum .k.x. rectangulorum, ſicut duplum .b.a. ad ſummam .a.o.e. et proportio ſummæ re-ctangulorum .y.x. et .k.x. duplo .g.m. ſicut duplum .b.a. ad .a.o.e. + Igitur ſumma duo-rum rectangulorum .y.x. et .x.k. media proportionalis erit inter duplum rectanguli .k.y. & duplum vnitatis ſuperſicialis .g.m. + Nunc terminetur rectangulum .a.r. ex quo dabitur eadem proportio dupli .a.s. ad .a.r. ſicut dupli .b.a. ad .a.e. ex propoſitioni-bus notatis, ſexti aut ſeptimi. + Quare etiam ſicut dupli rectanguli .k.y. ad ſummã rectangulorum .y.x. et .k.x. + Iam verò ſi conſtituatur .e.c. pro vnitate lineari ipſius .e.r. certi erimus numerum .a.c. æqualem eſſe .a.e. & proportionem .r.e. ad .e.c. hoc eſt .a.r. ad .a.c. eandem quæ .y.x. et .x.k. rectangulorum ad .m.g. ex prædictis rationi-bus, & ex hypotheſi, nempe quòd .e.r. æqualis ſit numero .k.m.y. + + hoc eſt rectangulorum .y.x. et .x.k. + Quamobrem .a.r. ex communi ſcientia mediũ proportionale erit inter duplum .a.s. & duplum .a.c. ea­dẽq́; ꝓportio dupli prędicti .a.s. ad duplum .a.c. ex æqualitate propor-tionum ſimul collectarum, eadem erit qùæ proportio dupli rectangu-li .k.y. ad duplum .m.g. hoc eſt .a.s. ſimplicis ad ſimplicem .a.c. quæ ſim plicis rectanguli .k.y. ad ſimplicem vnitatem .g.m. ſic enim ſe habet ſim plex ad ſimplex, ſicut duplum ad duplum. + Sed pariter ita ſe habet .a.s. ad .a. c. cogitato .a.c. tamquam proueniente ex diuiſione .a.s. per rectangulum .k.y. vt conſtitutum eſt, ſicut .k.y. ad .m.g. ex defi-nitione diuiſionis vt iam dictum eſt, + quare numerus .a.c. æqualis erit numero .a.o.e. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXI. +

+ CVR propoſitis .4. numeris, duobus nempe diuidentibus ac duobus diuiden-dis, ſi adinuicẽ diuiſi fuerint, duoq́; proueniẽtia inuicẽ multiplicata quẽuis nu merum producant, qui ſeruetur, ſi deinde ijdem numeri verſa vice mutuo diuiſi fue rint, & inter ſe multiplicata prouenientia, productũ hoc, primo ſeruato numero æquale erit. +

+

+ Exempli gratia propoſitis his .4. numeris .20. 30. 5. 10. duo autem .20. ſcilicet et .30. ſint numeri diuidendi, porrò .5. et .10. numeri diuidentes, nẽpe vt primo .20 per .5. diuidatur, tum .30. per .10. producetur .4. et .3. qui ſimul multiplicati proferẽt .12. tum .20. per .10. d iuiſo et .30. per .5. prouenientia erunt .2. 6. quæ inter ſe multi-plicata producent etiam .12. +

+ +

+ Cuius rationem ſi quæris, ſignificentur .4. numeri lineis, a.e.o.u. diuidaturq́; .2. per .o. & oriat̃. s. & per .u. oriat̃ .y. et . + + e. diuiſo per .o. oriatur .z. & per .u. proueniat .f. tum .n. ſit productum .z. in .y. et .m. productum .s. in .f. + Dico n. futurum æquale .m. + Sit deinde .x. vnitas, quare ex definitione diui-ſionis eadem erit proportio .s. ad .a. et .z. ad .e. quæ .x. ad .o. + Sed ita ſe ha-bet .a. ad .y. et .e. ad .f. ſicut .u. ad .x. ex quo ſic ſe habebit .s. ad .a. ſicut .z. ad e. et .a. ad. y, ſicut .e. ad .f. + Itaque ex æqualitate proportionum ſic ſe ha-bebit s. ad .y. ſicut .z. ad .f. + Igitur ex 15. ſexti aut .20. ſeptimi productum .n. producto .m. æquale erit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXII. +

+ ALIVD quoque problema à me inuentum eſt, nempe vt proponantur .4. numeri qualeſcunque tandem, quorum duo diuiſibiles ſint, tertius diuiſor vnius è duobus pro libito, quæramusq́; alterius diuidentem, qui ſic ſe habeat vt pro ductum duorum prouenientium quarto numero propoſito ſit æquale. +

+

+ Exempli gratia, proponuntur .4. numeri .20. 48. 5. 12. porrò .20. et .48. numeri ſint diuiſibiles et .5. diuidẽs vnius, ut potè .20. + Quærẽdus nunc erit diuidens alterius nempe .48. eiuſmodi vt productum prouenientium æquale ſit .12. + Diuidam itaque .20. per .5. prouenietq́; 4. quem per .48. multiplicabo, nempe per alterum diuiſibi-lem, ſicq́; proueniet .192. quod productum per quartum numerum nempe .12. diui-fum dabit .16. qui erit diuidens quæſitus, quo diuiſo .48. proueniet .3. ſecundum ſci licet proueniens, quo per alterum hoc eſt .4. multiplicato producetur quartus nu-merus .12. +

+

+ Quod vt ſciamus, primus nume-rus diuiſibilis ſignificetur rectãgulo . + + a.i. ſecundus rectangulo .o.u. primus diuidens latere .a.e. quartum nume-rum rectangulo .i.o. primum proue-niens latere .e.i. ſecundus diuidens la tere .e.u. (hic autem eſt quem quæri-mus) tum alterum proueniens ſigni ficetur latere .e.o. + Iam eadẽ erit pro-portio .e.i. ad .e.u. quæ .o.i. ad .o.u. Sed cum cognitæ ſint tres quantita-tes .e.i: i.o: et .o.u. quarta quoque. e .u. exregula de tribus immediatè cognoſcetur, cætera in ſubſcripta figura facillimè patebunt. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA LXXIII. +

+ HOC etiam problema à me inuentum eſt, nempe ſi duæ radices quadratæ in ſummam collectæ fuerint, & ex dimidio eiuſmodi ſummæ detracta fuerit mi nor radix, reſiduiq́; quadratum duplicatum eiq́; ſummæ coniungatur du-plum producti ipſius reſidui in dimidium ſummæ radicum, atque huic ſummæ du-plum producti eiuſdem reſidui in radicem minorem coniunctum fuerit; + vltima hæc ſumma differentia erit duorum quadratorum propoſitorum. +

+

+ Exempli gratia duæ radices quadraræ ſint .5. et .11. harum ſumma erit .16. & dimi dium .8. differentia minoris ab ipſo dimidio erit .3: duplum quadrati huius differen tiæ erit .18: + duplum producti huius differentię in dimidium ſummę radicum erit .48. item & huius differentiæ duplum in minorem radicem erit .30. quarum omnium ſumma erit .96. tantaq́ue erit differentia ſuorum quadratorum, quorum vnum erit .25. alterum verò .121. +

+

+ Pro cuius rei ſcientia, duæ quadratæ radices ſint .h.o. et .o.d. directæ inter ſe con-iunctæ, quæ ſumma per medium in puncto .e. diuidatur, tum cogitetur .e.b. æqualis o.e. perpendicularis .h.d. ducanturq́; lineæ .b.h: b.o. et .b.d. + Iam ex .4. primi .b.h. æqua lis erit .b.d. & quadratum .b.h. æquale quadrato .h.o. & quadrato .o.b. ſimul cum du plo producti .o.e. in .o.h. ex .12. ſecundi Eucli. + Sed ex .13. eiuſdẽ quadratum .b.d. minus eſt quadrato .o.d. cum quadrato .o.b. ex duplo producti .o.e. in .o.d. at duplum eiuſmodi producti æquale eſt duplo qua-drati .o.e. & duplo producti .o.e. in .e.d. ex + + tertia eiuſdem, itaque duo quadrata ſcili-cet .o.b. et .o.d. maiora erunt duobus qua-dratis, nempe .o.b. et .o.h. collectis cum du plo producti .o.e. in .o.h. ex duplo quadrati o.e. vna duplo producti .o.e. in .e.d. + Qua re differẽtia ſummæ duorum quadratorum o.b. et .o.d. à ſumma duorum o.b. et .o.h. du plum erit quadrati .o.e. cum duplo produ-cti .o.e. in .e.d. & duplo producti .o.e. in .o.h. Quòd ſi ex ſingulis duabus ſummis quadratorum demptum fuerit quadratum .o.b. eadem producta & quadrata ipſius .o.e. remanebunt, tanquam differentia duorum quadratorum .o.u. et .h.c. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXIIII. +

+ CVR ſumma duorum extremorũ quatuor terminorum proportionaliũ arith-meticè, æqualis eſt ſummæ duorum mediorum, vbi nota hac in re neceſſa-rium non eſſe proportionalitatem continuam exiſtere. +

+

+ Exempli gratia, ſi darentur hi quatuor termini .20. 17. 9. 6. quorum proportio ea dem eſſet primi ad ſecundum quæ tertij ad quartum, ſumma primi cum quarto eſſet 26. tantaq́; ſecundi cum tertio. +

+

+ Cuius ſpeculationis cauſa, primus maiorq́; numerus ſignificetur linea .e.o. ſecun-dus .s.q. tertius .u.c. quartus .g.t. differentia porrò inter .e.o. et .s.q. ſit .i.o. quæ æqualis erit differentiæ .r.c. qua quartus à tertio ſuperatur ex hypotheſi. + Itaque aſſero ſum mam .e.o. cum .g.t. nempe .a.o. æqualem eſſe ſummę .q.s. et .u.c. ſitq́; .q.p. + Nam in .a.o. + + Secundus tertiusq́ue terminus reperiuntur, eſt + + enim ſecundus .e.i. tertius .i.o. et .e.a. quando-quidem ex præſuppoſito .e.i. æqualis eſt .s.q. et i.o. æqualis .r.c. et .a.e. cum ſit æqualis .g.t. cui pariter æqualis eſt .r.u. ex quo .a.e. æqualis eſt .u.r. + Itaque illud ſequitur .a.o. ipſi .q.p. æqualem eſſe. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXV. +

+ CVR ſumma duorum terminorum extremorum imparium arithmeticæ pro-portionalitatis ſemper duplo medij termini æqualis eſt. +

+

+ Exempli gratia, ſunt hitres termini proportionalitatis arithmeticæ .20. 15. 10 ſumma duorum extremorum erit .30. quæ duplum eſt medij termini .15. +

+

+ Quod vt ſpeculemur, tres termini, tribus lineis .b.d: n.u. et .q.p. ſignificẽtur. + Di-co nunc quòd ſumma .b.d. cum .q.p. nempe .h.d. ſemper duplo .n.u. ſcilicet .g.u. æqualis + + erit. + Tum differentia .b.d. ad .n.u. ſit .c.d. quæ æqualis erit .e.u. differentiæ inter n.u. et .q.p. patet enim in linea .h.d: b.c. æqualem eſſe .n.u. ſed .n.u. ex .n.e. componitur æquali .q.p. et ex .e.u. æquali .c.d. cum itaq; in .h.d. partem .h.b. reperiamus æqualem .n.e. gratia .q.p. & partem .c.d. æquale m.e.u. manifeſtum erit h.d. æqualem eſſe .g.u. +

+
+
+ +
+
+ BINA PROBLEMAT A EX DVOBVS PRAEDICTIS THEOREMATIBVS DEPENDENTIA. +

+ EX duobus prædictis theorematibus duo problemata oriuntur, quorũ primum eſt. + Datis tribus quantitatibus cognitis, ſi quis quartam inuenire voluerit, quæ eiuſmodi ſit reſpectu tertiæ, qualis eſt ſecunda reſpectu primæ, ſecunda cum tertia in ſummam colligenda erit, ex qua detracta prima, ſupererit quarta. +

+

+ Exempli gratia, cognitis tribus quantitatibus .20. 17. 9. ſi quartam inuenire vo luerimus eiuſmodi proportionem cum tertia arithmeticè ſeruantem, quam ſecunda cum prima, ſecundam cum tertia in ſummam colligemus, dabiturq́; ſumma .26. ex qua detracta prima quantitate, quarta relinquetur nempe .6. quod ex .74. theore-mate dependet. +

+

+ Idipſum tamen proueniret ſi quis ex tertio termino differentiam primi atque ſe-cundi detraheret; + hæc tamen via non tam vniuerſalis eſtqu àm illa. + N ſi quartus ter minus incognitus tertio maior eſſe deberet, dictam differentiam cum tertio termi-mino in ſummam colligere oporteret. +

+

+ Alterum problema eſt, quòd inuentis duobus terminis, ſi tertius requiratur, ſe-cundus duplicandus erit, ex qua ſumma detracto primo, ſtatim tertius proferetur, quod problema ex præcedenti theoremate dependet. +

+ +

+ Progredi nihilominus etiam hac in re poſſemus per differentiam primi & ſecun-di termini, eam detrahendo aut in ſummam cum ſecunda colligendo, attamen prior ratio magis latè patet, ideſt vniuerſalior eſt. +

+
+
+ THEOREMA LXXVI. +

+ CVR ſi quis cupiat ſecundum terminum inuenire, quatuor terminorum arith-meticè proportionalis continuæ, quorum nobis duo extrema proponantur. + Rectè primum duplicabit coniungetq́; vltimo termino, nempe quarto, ex qua ſum-ma tertiam partem deſumet, quæ erit ſecundus terminus quęſitus. +

+

+ Exempli gratia, ſi horum quatuor terminorum .12. 9. 6. 3. duo nobis extrema proponantur. + nempe .12. et .3. quorum ſecundus inueniendus ſit, ſumpto quolibet pro primo, ſit autem .3. primus numerus, quartus verò .12. + quare duplicato 3. vtpo tè primo, & coniuncto .12. quarto, ſumma erit .18. cuius eſt tertia pars .6. ſecundus numerus ſcilicet ſumpto principio à minimo. + Idipſum euenit ſumpto principio à maximo. + Nam ſi datur ſecundus à minimo aut à maximo, illico tertius datur diffe-rentia inter hunc & primum, ſecundo coniuncta, aut ex eodem detracta. +

+

+ Cuius ratio ſic demonſtratur, quatuor termini quatuor lineis .m.g: q.p: u.n: c.t. ſignificentur, quorum .m.g. et .c.t. tantummodo cognoſcantur. + ſitq́; .m.g. primus ac maior terminus: + k.g. verò ſit duplum primi .m.g: cui coniungatur .b.k. æqualis .c.t. Dico tertiam partem .b.g. quæ ſumma totalis eſt, æqualem eſſe .q.p. + In primis enim certi ſumus .m.f. in .m.g. reperiri æqualem .q.p. ſupereſtq́; .f.g. differentia inter .m.g. et .q.p. æqualis .e.p. differentiæ inter .q.p. et .u.n. & æqualis .o.n. differen-tiæ inter .u.n. et .c.t: ſimul etiam in .k.m. habemus .d.m. æqualem .m.f. + quare etiam .q.p. et .k.d. æqualem .f.g. nempe .e.p. aut .o.n: Hactenus in .k.g. reperimus duplum .q.p. ſimul cum .f.g. et .k.d. æqualibus .e.p. et .o.n. & quia .b.K. æqualis .c.t. fuit coniuncta. + conſiderandum eſt an hætres quantitates .f.g: K.d. et .b.K. ſimul æquales ſint .q.p. quod tamen per ſe manifeſtum eſt. + nam .q.p. ſuperat .u.n. per .e.p. et .u.n. ex-cedit .c.t. per .o.n. æqualem .e.p. + quare .q.p. per duplum differentię .f.g. ſuperat .c.t. ita que .f.g: k.d. et .K.b. ipſi .q.p. ſunt ę-quales, ex quo ſequitur .q.p. tertiã + + partem eſſe .b.g. Hæc quæ hacte-nus dicta fuerunt, in genere maio-ris inæqualitatis probata fuerunt. + At in genere minoris, ſumpto or-dinis principio à minimo termino rum, duplicetur .c.t. ſitq́; duplum hoc .K.t. cui .k.b. æqualis .m.g. con-iungatur, quæſumma ſit .b.t. + Di-co .u.n. tertiam eſſe partem ipſius. + Nam in primis in .b.t. datur termi nus .b.K. æqualis vltimo .m.g. in quo ſemel reperitur .u.n. vnà cum duabus differentijs, nempe .i.g. in ipſa autem .b.t: u.n. ſignificetur pri mo loco per .r.K. ex quo ſupererit .b.r. duabus differentijs prædictis æqualis, ſed ex præſuppoſito .u.n. componitur ex .o.u. æquali .c.t. et .o.n. ęquali vni differentiæ. + Itaq; + + cum in .b.t. præter .r.K. bis detur .c.t.K.t. et .b.r. duabus differentijs æquipol-lens, illud efficitur .u.n. pariter ipſius .b.t. eſſe tertiam partem, quod erat propoſitũ. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXVII. +

+ CVR ſi quis velit ſecundum quinque continuorum proportionalium termi-num inuenire, ſolis extremis cognitis. + Rectè vltimũ triplo primi coniunget, ex qua ſumma quartam partem detraher, quæ erit ſecundus terminus quæſitus. + Quod ipſum faciet qui inuenire vult ſecundum terminum ſenarij ſeptenarij, octo-narij aut alterius cuiuſcunque, creſcente tamen multiplicatione primi, vltimoq́; coniuncto. +

+

+ Exempli gratia, dantur duo extremi termini, horum quinque numerorum .18. 16. 14. 12. 10. nempe .18. et .10. ſi .18. primus erit, hoc eſt, ſi à genere maioris inæ-qualitatis progrediemur, triplicabimus terminum .18. dabunturq́; .54. cui numero coniuncto quinto termino .10. dabitur numerus .64. cuius quarta pars erit .16. vtpo tè ſecundus terminus gratia, aut ſecundi ſex terminorum, quadruplicandus eſſet pri mus .18. deinde adiuncto vltimo, quinta pars ſummæ eſſet ſecundus terminus, atq; ita deinceps. +

+

+ Cuius ſpeculationis gratia, dicti termini lineis .z.h: f.s: u.p: e.g. et .r.x. ſigniſicẽtur. + In primis ex genere maioris inæqualitatis, triplicabimus .z.h. ſitq́; triplum hoc .k.h. cuicõiungatur .b.k. ęqualis vltimo termino .r.x. + Dico .f.s. quartã partem eſſe ſum-.b.h. + Nam in .k.h. ſecundus terminus .f.s. ter cum tribus differentijs æqualibus .n.h. reperitur. + Probandum nunc eſt tres has differentias .n.h: a.c. et .d.k. ſimul cum .b.K. ęquales eſſe .f.s. + + quod in dubiũ re uocari poteſt, cum .f.s. ſuperet .r.x. per .o.s: t.p. et .i.g. + At in genere minoris inæquali tatis, triplum .r.x. ſit .x.a. et .a.b. ſit æqualis .z.h. & z.h. tribus differẽ tijs .n.h: o.s: t.p. ſu-peret .e.g. quæ in .a.b. ſint .b.K: K.d: d.c. ex quo .a.c. æqualis erit .e.g. et .a.x. cum .b.c. tripla .e.g. + Itaque tota ſumma .b.x. qua drupla erit .e.g. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXVIII. +

+ QVantitates quæ fuerint inuicem in proportionalitate arithmetica proportio-nales, permutan do quoque proportionales erunt. +

+ +

+ Sint exempli gratia .4. quantitates .a.b: c.d: e.f: et .g.h: inuicem proportionales in proportionalitate arithmetica. + Hoc eſt vt quæ proportio (licet impropriè dicta) eſt ipſius .a.b. ad .c.d. eadẽ ſit ipſius .e.f. ad .g.h. + Tunc permutando dico eandem pro portionem fore ipſius .a.b. ad .e.f. quæ ipſius .c.d. ad .g.h. +

+

+ Nam, ex hypotheſi, differentia qua .a.b. ſuperat .c.d. (quæ ſit .m.b.) æqualis eſt differentiæ qua .e.f. ſuperat .g.h. (quæ ſit .i.f.) vnde .a.m. reſiduum ex .a.b. æquale erit c.d. & reſiduum .e.i. æquale .g.h. + Sit igitur exempli gratia .c.d. maior .g.h. per .c.n. vnde .n.d. æqualis erit .g.h. + quare .a.m. maior erit .e.i. per .a.K. æqualem .c.n. ex com-muni ſcientia. + Vnde .K.m. æqualis erit .n.d. hoc eſt ipſi .g.h. hoc eſt ipſi e.i. + Quare ex communi conceptu .b.K. æqualis erit ipſi .f.e. ſed .n.d. æqualis eſt .g.h. vt dictum eſt. + Cum ergo .b.K. æqualis ſit .e.f. et .d.n. ipſi .g.h. et .a.b. maior ſit ipſa .K.b. per .a.K. æqua-lem ipſi .c.n. per quam c.n: d.c. maior eſt ipſa .d.n. ſequitur verum eſſe propoſitũ hoc eſt, quod eadem proportio ſit ipſius .a.b. ad .e.f. quæ .c.d. ad .g.h. arithmetice ſcilicet. +

+
+ +
+
+
+ THEOREMA LXXIX. +

+ CVR prouenientia duorum numerorum diuidentium eiuſdem numeri diuiſi-bilis, geometricè eandẽ inter ſe proportionẽ ſeruant, quã ipſimet diuidẽtes. +

+

+ Exempli gratia ſi per ſenarium & octonarium numerus vigintiquatuor diuida-tur, prouenientia erunt .4. et .3. eadem proportione, qua diuidentes. +

+

+ Cuius eſt ratio numerus diuiſibilis ſignificetur rectangulis .u.x. et .n.e. diuidentes autem ſint .u.o. et .e.o. + quare ex ijs, quæ .10. + + theoremate dicta fuerunt .u.x. per .u.o. diui-ſo dabit .x.o. & diuiſo .n.e. per .e.o. dabit .o.n. + Dicimus itaque eandẽ eſſe proportionẽ o.x. ad .o.n. quæ .e.o. ad .o.u. quod patet ſub ſcriptam figuram conſiderantibus, in qua, ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi, eadem propor-tio cernitur .o.x. ad .o.n. quæ .o.e. ad .o.u. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXX. +

+ CVR quauis quantitate, tribus + + aut quatuor aut etiam pro libi-to pluribus diuidentibus numeris di-uifa, prouenientia eandem prorſus inter ſe proportionem ſeruabunt, quam ipſi diuidentes habere compe riuntur. +

+
+
+ +
+
+

+ Exempli gratia, proponitur nu-merus .60. quinque numeris diuiden dus, vtpotè .30. 20. 15. 12. 10. pro-uenientia erunt .2. 3. 4. 5. 6. eadem + + proportione diuidentium, quamuis ex aduerſo. +

+

+ Cuius ratio ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi dependet. + prout in ſubſcripto ordine fa-cillimè deprehendi poteſt. +

+
+
+ THEOREMA LXXXI. +

+ CVR quantitate in tres continuas partes proportionales ſecta, & per ſingulas ipſarum diuiſa, ſumma trium prouenientium quadrato medij prouenientis æqualis eſt. +

+

+ Exempli gratia, proponitur .14. diuidendus in tres continuas partes proportio-nales, nempe .8. 4. 2. ipſeq́; numerus .14. per ſingulas diuiditur, ex quo tria proue-nientia oriuntur, nempe ex prima parte .8. proueniẽs erit .1. cum tribus quartis par tibus ex ſecunda .4. datur proueniens .3. cum dimidio vnius, & ex tertia .2. proue-nient .7. integri, qui in ſummam collecti dant .12. integros & vnam quartam par-tem tantumdem, videlicet quantum quadratum prouenientis medij, nempe .3. cum dimidio. +

+

+ Cuius ſpeculationis gratia, totalis numerus ſignificetur linea .n.c. qui in tres par-tes diuidatur .n.a: a.e. et .e.c. quæ ſint continuæ proportionales, quarum ſingulis, numerum .n.c. diuiſum eſſe cogitemus, proueniens autem ex diuiſione .n.c. per .n.a. ſit .i.d. quod verò prouenit ex diuiſione .n.c. per .a.e. ſit .d.u. proueniens quoque ex diuiſione .n.c. per .e.c. ſit .u.o. quorum ſumma ſit .i.o. quæ aſſeritur eſſe numeri æqua-lis numero quadrati .d.u. + Quod hac ratione probabo, producatur linea .i.o. donec .o.p. æqualis ſit .o.u. erigaturq́; .o.m. æqualis .d.i. perpendiculariter .o.p. in puncto .o. quæ producatur donec .o.q. vnitati ſit æqualis, terminenturq́; duo rectangula .m.p. et .q.i. ex quo habebimus rectangulum, aut productum .m.p. æquale quadrato .d.u. ex .16 ſexti aut .20. ſeptimi, quandoquidem tria prouenientia .o.u: u.d. et .d.i. ex pręcedenti theoremate ſunt inter ſe continua proportionalia, proportionalitate qua partes .n.c. + Iam verò ſi probauero .q.i. productum, producto .m.p. æquale eſſe, pro-poſitum quoque probatum erit. + Numerus enim producti .q.i. æqualis eſt numero. + ſummæ .i.o. + Habemus autem ex definitione diuiſionis ita ſe habere .n.c. ad .i.d. ſicut .n.a. ad .o.q. + Itaque permutando ſic ſe habebit .n.c. ad .n.a. ſicut .d.i. hoc eſt .m.o. ad .o.q. ſed ſicut ſe habet .n.c. ad .n.a. ita pariter ſe habet .i.o. ad .o.u. hoc eſt ad .o.p. + Ita-que .i.o. ad .o.p. ſic ſe habebit ſicut .m.o. ad .o.q. ex quo ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi .q.i. æqualis erit .m.p. & conſequenter quadrato .d.u. + Vt autem lector minori labo-re cognoſcere queat .i.o. ad .o.u. ſic ſe habere, vt .n.c. ad .n.a. ſciendum eſt quòd, ſic ſe habet .i.d. ad .d.u. ut .c.e. ad .e.a. ex quo componendo ſic ſe habebit .i.u. ad .d.u. ſi-cut .c.a. ad .a.e. & permutando ita .i.u. + + ad .c.a. vt .d.u. ad .e.a. ſed cum ex præ-cedẽti theoremate ſic ſe habeat .d.u. ad .u.o. ſicut .e.a. ad .a.n. permutando ſic ſe habebit .d.u. ad .a.e. ſicut .u.o. ad a.n. ex quo ex .11. quinti ſic ſe habe-bit .i.u. ad .c.a. prout .o.u. ad .a.n. per-mutandoq́ue .i.u. ad .u.o. vt .c.a. ad .a.n. & componendo, ita .i.o. ad .u.o. ſicut .c.n. ad .a.n. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA LXXXII. +

+ CVR quantitate aliqua in quatuor partes cõtinuas proportionales ſecta per-q́ue ſingulas diuiſa, ſumma quatuor prouenientium æqualis ſit producto ſe-cundi in tertium. +

+

+ Exempli gratia, ſi triginta in quatuor partes proportionales ſecetur, hoc eſt. 16. 8. 4. 2. perq́; harum ſingulas idem numerus .30. diuidatur, primum proueniens erit .1. cum ſeptem octauis partibus. + Secundum .3. cum tribus quartis, tertium .7. cum dimidio, quartum .15. integri, quorum ſumma erit .28. cum octaua parte, tan tumq́; erit productum ſecundi prouenientis in tertium. +

+

+ Quod vt ſciamus, quantitas .n.c. in partes continuas proportionales quatuor ſe-cetur .n.a: a.t: t.e. et .e.c. rurſusq́; per ſingulas partes illa ipſa diuiſa, prouenientia ſint .i.d: d.x: x.u: u.o. quorũ ſumma ſit .i.o. hanc ſummã dicimus æqualem eſſe nume-ro producti .d.x. in .x.u. +

+

+ Quod hac ratione probo, cogito productam eſſe lineam .i.o. quousq́; .o.p. æqua lis ſit .o.u. erectamq́; .m.o. æqualem .i.d. perpendiculariter .o.p. & productam donec .o.q. vnitati ſit æqualis. + Iam terminatis rectangulis .m.p. et .i.q. patebit ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi, productum .m.p. producto .d.x. in .x.u. æquale eſſe. + Ita quòd ſi pro-bauero productum .i.q. producto .m.p. æquale eſſe, facile patebit propoſitum. + Cuius gratia, ſequuti præcedentis theorematis ordinem, primum ex definitionẽ diuiſionis, eadem proportio erit .n.c. ad .i.d. quæ .n.a. ad .o.q. ex quo permutando .n.c. ad .n.a. ſic ſe habebit vt .i.d. hoc eſt .m.o. ad .o.q. & ſi progrediamur eodem ordine, quo præ-cedenti theoremate, ſumpto principio ab .i.d. et .e.c. verſus .d.x. et .e.t. gradatimq́ue permutando ac coniungendo, inue- + + niemus eandem proportionem eſſe c.n. ad .n.a. quæ .i.o. ad .o.u. nempe .o.p. ex quo ex .11 quinti, ita ſe habe bit .i.o. ad .o.p. vt .m.o. ad .o.q. + quare ex .15. ſextiaut .20. ſeptimi produ-ctũ .i.q. erit producto .m.p. æquale, ex quo etiam æquale erit producto .d.x. in .x.u. + Idem ordo in qualibet quantitate in quantaſuis partes diuiſa ſeruari poterit, cum huiuſmodi ſciẽtia in vni uerſum pateat. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXXIII. +

+ CVR termini medij cubus, trium continuè proportionalium, ſemper producto rectanguli compræhenſi à maximo & medio in minimo termino æqualis ſit. +

+

+ Exempli gratia, datis his tribus terminis continuis proportionalibus .9. 6. 4. ſi ſumpſerimus productum maximi in medium nempe .54. quod per minimũ .4. multi-plicemus, dabitur numerus .216. cubo medij .6. æqualis. +

+

+ In cuius gratiam tres numeri continui proportionales tribus lineis .a.e.i. ſignifi-cẽtur, cubus autem .e. ſignificetur figura .d.n. productumq́ .a. in .e. ſit .b.n. ipſius au-tẽmet in .i. ſit .p.o. ita quod .q.p. aut .b.o. cum ſint eiuſdẽ ſpeciei, æqualis erit .a: et .o.n. + + æqualis .e: et .q.n. æqualis .i. + Nunc co- + + gitemus abſolui corpus .n.h. ita ut .b.o.c.ſit vnica recta linea, ex quo ex .25. vndecimi proportio .n.h. ad .n.k. ea-dem eſt quæ .o.h. ad o.k. ſed ſic ſe ha-bet .o.h. ad .o.k. vt .h.b. ad .b.k. ex prima ſexti aut .18. vel .19. ſe-ptimi itaque .n.h. ad .n.k. ex .11. quinti ſic ſe habebit. vt .h.b. ad .b.k. ſed .n.h. ad .n.d. ex eiſdem ſic ſe habet ut .h.u. ad .d.u. et .h.u. ad .u.d. ita ut .h.b. ad .b.k. ex præſuppoſito. + Itaque ex 11. prædicta .n.h. ad .n.k. eadem erit proportio quæ .n.h. ad .n.d. + Quare ex .9. quinti .n.k. æqualis erit .n.d. Quod erat propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXXIIII. +

+ CVR quadrato vnius quantitatis radice proportionalis, per ſingulos tres termi nos diuiſo, prouenientia, ſingulis dictis terminis ſint æqualia. +

+

+ Exẽpli gratia, datis tribus terminis continuis proportionalibus .9. 6. 4. qua dratum medij erit .36. quod per .9. diuiſum dabit .4: per .6: 6. per .4: 9. +

+

+ Cuius gratia, ſint tres termini cõtinui ꝓportionales .a.o: o.c. et .c.q. quadratũ autẽ medij ſit .e.c. + Iam ſi applicetur rectangulũ .a.d. æquale quadrato .e.c. ipſi .a.o. & re-ctangulum .q.p. æquale eidem quadrato .e.c. ipſi .c.q. ſi quadratum .e.c. per .a.o. diui ſerimus, proueniens erit .o.d. diuiſoq́ per .c.q. proueniens erit .c.p. quod ſi per ſuam radicem .o.c. diuidatur, proueniens erit .o. + + e. quod ſine dubio æquale eſt .o.c. ſed dico .o.d. æqualem eſſe .c.q. + Nam ex .16. ſexti aut 20. ſeptimi eadem eſt proportio .a.o. ad .o.c. quę .o.e. ad .o.d. nempe .o.c. ad .o.d. itaque o.d. ex .9. quinti æqualis eſt .c.q. quandoqui dem ex .11. ſic ſe habet .o.c. ad .o.d. ſicut .o.c. ad .c.q. + Applicatis ijſdem rationibus ipſi .p.c. probabimus .c.p. æqualem eſſe .a.o. cum o.c. media ſit proportionalis, inter .c.p. et c.q. quam inter .a.o. et .c.q. itaque .c.p. æqua-lis eſt .a.o. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXXV. +

+ CVR propoſitis tribus quantitatibus continuis proportionalibus proportione aliarum duarum nobis datarum, multiplicata maiori poſtremarum dua-rum in ſummam mediæ cum minima trium primarum, productum æqua-le ſit producto minoris duarum in ſummam maximæ cum media trium. +

+

+ Exempli gratia proponuntur quantitates .9. 6. 4. proportione numerorum pro- + + poſitorum .3. et .2. multiplicato .3. per .10. ſummã .6. cum .4. dantur .30. quod pro-ductum æquale erit producto .2. per .15. nempe per ſummam 9. et .6. +

+

+ Quod vt cognoſcamus, tres quan + + titates continuæ proportionales ſint b.a.p. proportione .d.q. productum autem .d. in ſummam .a. cum .p. ſit .f.t. & productum .q. in ſummam .b.a. ſit .K.h. et .K.n. ſit æqualis .b. et .n.o. æqua lis .a. & ita etiam .o.u. eidem .a. et .u.t. æqualis .p. et .h.o. ipſi .q. et .f.o. ipſi .d. + quare ita ſe habebit .K.n. ad .n.o. ſicut o.u. ad .u.t. & componendo .K.o. ad .n.o. vt .o.t. ad .u.t. & permutando .K.o. ad .o.t. vt .n.o. hoc eſt .o.u. ad .u.t. & pariter .f.o. ad .o.h. vt .o.u. ad .u.t. + Ita-que ſicut .k.o. ad .o.t. ex quo ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi .K.h. æqualis erit .f.t. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXXVI. +

+ CVR multiplicatis ſingulis tribus quantitatibus continuis proportionalibus in reliquas duas, ſex producta æqualia ſint producto dupli ſummæ ipſarum trium in mediam proportionalem. +

+

+ Exempli gratia, proponuntur hitres termini continui proportionales .9. 6. 4. pro ductum .9. in .6. erit .54. at .9. in .4. erit .36. et .6. in .9: 54. et .6. in .4: 24. et .4. in .9: 36. et .4. in .6: 24. quæ producta ſimul collecta efficiunt numerum .228 ſed tantũ eſt pro-ductum dupli ſummæ trium terminorum in ſecundum nempe .38 in .6. +

+

+ Cuius intelligẽtiæ cauſa, tres termini cõtinui proportionales ſignificentur linea .b.e. nempe .b.d: d.c: c.e. cuius duplum ſit .u.e. et .b.f. æqualis ſit .b.d. et .f.n: d.c. et .n.u: c. e productum verò .u.e. in .d.c.ſit .u.s. cui dico æqualem eſſe ſummam productorum ſingulorum trium terminorum in reliquos duos. + Quamobrem ducantur perpendi-culares .c.g: d.o: b.i: f.a. et .n.p. inter .u.e. et .q.s. ex quo pro producto .c.e. in .c.d. ha-bebimus rectangulum .c.s. & rectan- + + gulum .d.g. pro producto .c.e. in .d.b. ex .16. ſexti aut .20. ſeptimi itemq́ue rectangulum .q.n. pro producto .d.c. in .c.e. & rectangulum .b.o. ex .d.c. in .b.d. & rectangulum .b.a. ex .b.d. in .d.c. et .p.f. ex .d.b. in .c.e. ex .16. aut .20. prędictas. + Quare ſex producta æquantur inter ſe, replentq́ productum .u.s. ex quo verum eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXXVII. +

+ QVA ratione cognoſci poſſit verũ eſſe proportionem ſummæ quatuor quan-titatum continuarum proportionalium ad ſummam ſecundæ & tertiæ, ean-dem eſſe, quæ ſummæ primæ & tertiæ ad ſecundam ſimplicem. +

+

+ Exempli gratia, ſi inue nirentur hæ quatuor quantitates continuæ proportiona-es .16. 8. 4. 2. earum ſumma erit .30. ſunima verò ſecundæ & tertiæ .12. tum ſumma + + primæ cum tertia .20. ex quo ſicſe habet .20. ad .8. nempe ad ſecundam, vt .30. ad .12. +

+

+ Quod vt ſciamus, quatuor prædictæ quantitates ſignificentur linea .a.e.i.o. pro-babo ita ſe habere .a.e.i.o. ad .e.i. vt .a.i. ad .e. + Nam cum ſic ſe habeat .a. ad .e. ut .e. ad .i. & vt .i. ad .o: ex æqualitate proportionum vel permutando ita ſe habebit .a. ad .i. vt .e. ad .o. & è conuerſo ita .o. ad .e. vt .i. ad .a. & cõponendo ita .o.e. ad e. vt .i.a. ad .a. permutandoq́ .o.e. ad .i.a. vt .e. ad .a. nempe .i. ad .e. & componendo ita .o.i.e.a. ad .i.a. vt .i.e. ad .e. & permutando ita .o.i.e.a. ad .i.e. vt .i.a. ad .e. quod erat propoſitum. + Ex quo patet error antiquorum quiidipſum, accidere arbitrati ſunt in quantitatibus diſcretæ proportionalitatis, quod tamen falſum eſt. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponantur .12. 6. 4. 2. proportio .12. ad .6. eadem eſt quæ .4. ad .2. + Sed à proportione .6. ad .4. frangitur, cum non ſit eadem quæ .12. ad .6. harum autem ſumma erit .24. & ſumma ſecundæ cum tertia .10. ſed primæ cum tertia erit 16. ex quo .16. ad .6. non ſic ſe habebit vt .24. ad .10. At in ſpeculatione quatuor quantitatum .a. + + e.i.o. ſi proportio .e. ad .i. non eſſet eadem quæ .a. ad .e. minimè licuiſſet dicere ita ſe habere .i. ad .e. vt .e. ad .a. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXXVIII. +

+ CVR extribus quantitatibus quibuſlibet, productum duarum in tertiam, vna ſemper eademq́; ſit quantitas. +

+

+ Exempli gratia, proponuntur .15. 8. 2. ſi multiplicauerimus .15. per .8. tum produ ctum per .2. tantum erit quantum ſi quis multiplicaret .8. per .2. & hoc per .15. et .15. per .2. rurſusq́; per .8. +

+

+ Quod ut pateat, tres quantitates tri- + + bus lineis ſignificentur .m.f: a. et .o. + Dico productum .m.f. in .a. multiplicatum. + per .o. æquale eſſe producto .a. in .o. mul-tiplicato per .m.f. aut producto .m.f. in .o. multiplicato per .a. + Sit enim corpus .d.u. rectãgulum, cuius latus .n.u. ſit æquale m.f. et .u.t: a: et .u.c: o. patebit manifeſtè n.t. eſſe productum .m.f. in .a. quod .n.t. multiplicatum in .u.c. æquali .o. producit corpus .d.u. ſed idipſum corpus .d.u. ex multiplicatione producti .c.t. in latus .n.u. æquale .m.f. oritur, & idipſum .d.u. ex multiplicatione .n.c. in latus .u.t. æquale .a. profertur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA LXXXIX. +

+ CVR quarumcunque quatuor quantitatum, ſi prima in ſecundam multiplice-tur & hoc productum in tertiam, rurſusq́ hoc alterum in quartam, vltimum productum æquale ſit producto producti ſecundæ in tertiam, in productum primæ in quartam. +

+ +

+ Exempli gratia, caſu ſeſe offerunt hi quatuor numeri .8. 5. 3. 2. multiplicato .8. per .5. & hoc .40. per .3. rurſus hoc .120. per .2. vltimum productum eſſet .240. æqua le producto .15. (quod ex .5. in .3. oritur) in productum .16. quod ex .8. in .2. pro-fertur. +

+

+ Cuius ſpeculationis gratia, cogitemus quatuor numeros quatuor lineis .a.e.i.o. ſignifi cari, productum autem .e. in .i. eſſe .m.f. et .r.s. ſimiliter & productum .a. in .o. eſ-ſe .m.z: et .z.f. productum eſſe .m.f. in .m.z. cui productum .a. in .e. multiplicatum per i. & hoc tandem per .o. æquari debet. +

+

+ Sit itaque .u.y. productum .a. in .e. quod .u.y. per .i. multiplicatum proferat .u.s. hocq́ue .u.s. multiplicatum per .o. + Dico quod dabit numerum æqualem numero .f.z. Quamobrem .r.s. aut .m.f. quod idem eſt, in figura præcedentis theore matis ſigni-ficetur linea .n.u. & linea .r.u. hu-ius, nempe .a. ſignificetur per .u.t. + + præcedentis, ex quo numerus pro ducti .u.s. præſentis, in præcedenti ſignificabitur producto .n.t. quod ꝓductũ .u.s. pręsẽs præsẽs .o. mul­tiplicatum, quod erat in præceden ti .u.c. ſignificabitur per .d.u. præce dentis, quod non modo ex multi-plicatione .n.t. præcedentis, nempe .u.s. præſentis. in .u.c. præcedentis æquali .o. præ-ſentis oritur, ſed etiam ex .c.t. præcedentis æquali .m.z. præſentis in .n.u. præceden tis æquali .m.f. præſentis. + Itaque verum eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XC. +

+ CVR quibuſlibet & quantiſuis numeris in ſummam collectis, ſi ab vnitate in ſe-cunda ſpecie progreſſionis arithmeticę imparium numerorum progreſſi fue-rimus, eiuſmodi ſumma ſemper eſt quadratus numerus. +

+

+ Exempli gratia, ſi horum quatuor diſparium numerorum ſummã, in dicta pro-greſſione arithmetica quis ſumat, principio ab vnitate ſumpto, nempe .1. 3. 5. 7. ſum-ma erit .16. numerus quadratus inquam. + Idem de cæteris. +

+

+ Quamobrem animaduertendum eſt, vnitatem, tam ſumi pro ſui ipſius radicem, quam pro quadrato, cubo, cenſo cenſi, primo relato, & alia quauis dignitate. + Nunc autem pro quadrato ſumamus per .o. ſignificato, cogitemusq́ quadratum .o. includi quadrato vnitatem ſequenti, quod, vt patet, eſt quatuor vnitatum, ac pro-priè primum quadratum numerorum, ex quo etiam nomen accepit, vnde ex ſimi-litudine quam cætera quadrata cum hoc primo retinent, ex quaternario denomina-tionem acceperunt. + Hocitaq; ſit .o.u.c.e. ita ex communi ſcientia quadrato .o. iun-gitur gnomon .e.c.u. conſtans tribus vnitatibus, quare primus gnomon, numero im-pari conſtat. + Scimus etiam ex additione numeri binarij ad imparem, numeris di-ſparibus ſummam excreſcere, cum propius accedere quã binario nequeant, ex quo medio binario, ſibi inuicem ſuccedunt. + Dico igitur quòd quinario ternarium ſub ſequente, coniuncto quadrato .o.u.c.e. profertur quadratum, quod in numeris, bi-narij quadratum ſequitur, eritq́; ternarij, quodq́; ſignificetur per .o.f. patet enim pri mo non differre ab .o.c. præter quam gnomone .b.f.d. qui coniungitur quadrato .o.c. quique duabus vnitatibus maior eſt .e.c.u. + ſcimus gnomonem .e.o.u. æqualem + + eſſe gnomoni .e.c.u. itemq́; gnomonem .b.f.d. æqualem gnomoni .b.o.d. at hic gno-mon .b.o.d. ex præſuppoſito, maior eſt gnomone .e.o.u. duabus vnitatibus .b. et .d. Itaque etiam gnomon .b.f.d. duabus vnitatibus gnomonem .e.c.u. ſuperabit. + Qua-re .b.f.d. erit impar immediatè ſequens ternarium, qui coniunctus quadrato .o.c. quadratum ſubſequens componet. + Eadem ratione probabitur de quadrato .o.n. ſe quenti .o.f. & gnomone .i.n.a. cum hic ordo ſpeculationis ſit vniuerſalis. + In quo cernitur quemlibet gnomonem ſibi contiguũ inferiorem ſemper duabus vni-tat ibus excedere, cumque quadrata non niſi gnomonibus ſibi inuicem ſuccedant. + Sed primus .e.c.u. diſpar fuerit, ꝓculdubio etiã neceſſarioq́; cæteri diſpares erũt. + Ex qua ſpeculatione, oritur regula ab antiquis tradita inueniendi vltimi numeri diſparis cõcurrentis ad cõpo­ + + ſitionem alicuius quadrati. + Vt ſi quis ſeire deſideret nu-merum vltimum diſparem, quo mediante quadratum .o.n. conſtitutum fuit, quod aliud non eſt quam ſcire quantus ſit numerus vltimi gnomonis .i.n.a. æqualis gno moni .i.o.a. + Itaque vt ſciamus hunc gnomonem .i.o.a. patet duplicandam eſſe radicem .o.e.b.i. dabiturq́, .o.e.b.i. et .o.u.d.a. vbi bis reperitur .o. nos autem tantummo do quærimus ſcire gnomonem .i.b.e.o.u.d.a. + Itaque minor eſt vnitate duplo radicis, cum unitas .o. bis repe-tatur, quæ tamen in gnomone ſemel tantum ſumebatur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XCI. +

+ CVR ſumma quadratorum, quorum radices ſunt in proportione ſeſquitertia nempe .4. ad .3. quadrata ſit. +

+

+ Exempli gratia, ſumemus quadratum .3. ſcilicet 9. quod in ſummam cum qua-drato .4. colligemus, nempè .16. eritq́; quadratum .25. & ita quadratum .6. hoc eſt .36. collectum cum quadrato .8. nempè .64. efficiet quadratum .100. ita etiam qua-dratum .9. hoceſt .81. coniunctum quadrato .12. nempè .144. producet quadra-tum .225. +

+

+ In cuius gratiam ſint duo quadrata ſubſcripta .q.o. et .q.a. quorum radices ſint .q. + + g. et .q.p. hoc eſt .q.g. quatuor vnitatum, et .q.p. trium, ex quo .q.a. erit .16. vnitatum et .q.o. nouem. + Ad hæc cogitemus applicari quadra-to .q.a. gnomonem .f.s.h. tam amplum ſiue la-tum quã gnomon .b.a.g. nempè vt .h. ſit æqua lis .g: g. verò differentia ſit qua .q.g. maior eſt .q.p. huncq́; gnomonem .f.s.h. dico ęqualem eſ ſe quadrato .q.o. nam ex preſuppoſito .g. terra dicem .q.p. ingreditur, & quater .q.g. ex quo, tres partes .q.k.p. inter ſe æquales ſunt vnde etiam quadratum .q.o. nouem partibus ſuper-ficialibus quadratis conſtabit, quarum ſingula rum radix æqualis erit .g. cumque præcedenti theoremate didicerimus quemlibet gnomo-nem quadrati immediatè ſequentis æquę amplitudinis cum gnomone præcedentis, + + per duab. vnitatibus ſuperficialibus creſcere, quarũ ſingularũ radix æqualis eſt .g. ne ceſſariò ſequitur gnomonem .b.a.g. duabus partibus aut vnitatibus gnomonem .d.o.p. ſuperare, ita vt gnomon .b.a.g. ſeptem vnitatibus, aut partibus ſuperficialibus quadratis conſtet. + Quare eadem ratione gnomon .f.s.h. conſtabit nouem ſimilibus. + Itaque æqualis erit quadrato .q.o. + Quamobrem verum eſt, quòd quadrato .q.o. coniuncto quadrato .q.a. proueniet quadratum .q.s. cuius radix ita differet à .q.g. vt .q.g. à .q.p: ex quo tres radices arithmeticè inter ſe continuæ proportionales erunt. + Idipſum dico ſi .q.p. fuerit .6. et .q.g: 8: + tunc enim ſingulæ partes .q.k.p.g.h. æquipol lebunt duabus vnitatibus, quæ cogitabuntur + + in ſummam collectæ, ut cum patribus .q.k.p.g.h. integris contemplari liceat. + Idem acci-det fi .q.p. erit .9. et .q.g. 12. fingulæ enim par-tes .q.K.p.g.h. tripartitæ erunt. + Idcircò dixi gnomonem .f.s.h. tam amplum cogitari de-bere, quam gnomon .b.a.g. nempè ut .h. æqua lis ſit .g. + Idem occurret ſi .q.g. erit .12. et .q.p. quinque, quod cum fuerit patebitex præce-dentis theorematis ſpeculatione, gnomonem f.s.h: 25. vnitatibus conſtare, cogitatum am-plitudinis ſimplicis vnitatis denominatæ in .q.p. aut .q.g. non amplitudinis gnomonis .b.a.g. qui ſeptem vnitatibus latus eſſet. + Cum igitur .q.p. quinque vnitatibus linearibus conſtet ſcimus .q.o: 25. ſuperficialibus conſtare, collecto itaque in ſummam quadrato .q.o. cum quadrato .q.a. cognoſcetur quadra-tum .q.s. vnà etiam eius radix. + Eadem ratione, alia multa quadrata ſimilia contem-plari licebit. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XCII. +

+ CVR propoſito numero pari maiori binario, qui detrahi & in ſummam colli-gi debeat ex altero numero quærendo, vt tam reſiduum quam ſumma ſint quadrata numerorum integrornm. + Rectè dimidium propoſiti numeri in ſeipſum multiplicamus, & quadrato huic addimus vnitatem, eritq́; numerus quæfitus. +

+

+ Exempli gratia proponitur .12. numerus detrahendus, & coniungendus nume-ro inueſtigando, ut reſiduum detractionis, & ſumma ſint quadrati numeri. + Addi-ta vnitate ipſi .36. quadrato dimidij, dabitur .37. numerus quæſitus. +

+

+ Cuius ſpeculationis gratia, ſubſcripta quatuor quadrata cogitemus .g.p: u.i: t.c: n.K. cogitemusq́; quadratum .g.p. eſſe quadratum ſummæ, K.n. verò reſidui ſubtractio-nis: u.i. aũt numerum inueſtigãdũ, ex quo gnomon .u.d.i. cognoſcetur ita etiam et .n.o.K. qui inter ſe ſunt æquales. + Iam certi erimus .e.i. eſſe plus quam dimidium gno-monis .n.o.K. + Itaque cogitemus rectangulum .r.c. exactum dimidiũ eſſe gnomonis .n.o.K. ex unitatibus ſuperficialibus quarum una erit .m.a. +

+

+ Cuius numeri quadratum ſit .t.c. vnde etiam cognitum & cum .K.c. ex communi ſcientia ſit vnitas linearis, + propterea quod .m.a. eſt ſuperficialis hoc eſt quadrata, quæ detracta ex .q.c. dimidio gnomonis .n.o.K. (quamuis lineari) ſupererit .K.q. co gnita, numerorum integrorum (nota q.K.i. ſemper minor erit duabus vnitatibus li-nearibus & maior vna ex dictis vnitatibus, ut ex te ipſo contemplari potes) + quare . + + n.k. ipſius quadratum numerorum integrorum cognoſcetur, cui addito gnomone .n.o.K. cognoſcemus numerum .u.i. quæſitum. +

+

+ Sed cum nobis hæc via, tenenda propoſitum non fuit, hoc eſt primo loco inue niendi quadrati minoris .n.K. ideo ſupereſt probandum gnomonem .t.o.c. vnitati ę-qualem eſſe, nempe quadratulo .m.a. quod patebit, ſi conſideremus nos ſumpſiſſe rectangulum .r.c. pro dimidio gnomonis .n.o.K. + etenim ſi ſupplemento etiam .n.r. qua dratulum æquale .m.a. adderetur, pateret gnomonem .n.a.K. cum dicto quadratulo collectum, æqualem eſſe gnomoni .n.o.K: cum duo ſupplementa .m.t. et .m.c. inter ſe fint æqualia. + Quamobrem inuento quadrato .t.c. ex dimidio gnomonis cognito, additur vnitas, gnomon ſcilicet .t.o.c. ex quo cognoſcitur numerus .u.i. quæſitus. + Quod autem quadratum .g.p. numeris integris conſtet, hac ratione probatur viſum enim fuit ſupra quadratum .n.K. verè quadratum eſſe, & numeris integris conſtare, pariter etiam .t.c. ſeq́; mutuo conſequi (nam .K.c. eſt vnitas linearis) ex quo gnomon n.a.K. numero diſpari conſtabit, ex ijs quæ .90. theoremate probata fuerunt. + Itaq; ex eodem theoremate neceſſe eſt gnomonem .t.d.c. etiam numero diſpari conſtare, ita vt à numero .n.a.K. non niſi duabus vnitatibus differat, nempe vt .c.p. ſit vnitas li-nearis, ſed ita reuera eſt, numerus enim .u.d.i. ex præſuppoſito par eſt, + quare nume rus .t.d.c. diſpar erit, cum alterum vnitate ſuperet, videlicet gnomone .t.o.c. vnita ri æquali, tum .n.a.K. minor eſt .n.o.K. ex eodem gnomone .t.o.c. unitati æquali. + Ita que .n.a.K. minor erit .u.d.i. per vnitatem, & minor .t.d.c. per duas unitates, ex quo ſe-quitur .g.p. eſſe quadratum integrorũ ex dicto theoremate ac con ſequens quadrato t.c. + quare .c.p. vnitas erit, & radices .q.K. et .q.p. horum quadratorum numero bina-rio inter ſe different. + Vnà etiam ſcienda eſt cauſa, cur numerus propoſitus neceſſa + + riò binario maior eſſe debeat. + Etenim ipſe ſit futurus gnomon .n.o.K. nec poſſit minor eſſe numero ternario, vt patet ex .90. theoremate, idcirco ſequitur neceſſariò maiorem eſſe bina-rio debere. + Quòd ſi diſpar numerus propone-retur, nec forma operis nec ſpeculationis mutã-da eſſet. + Non erit tamen neceſſarium vt ipſa quadrata .n.K. et .g.p. numeris integris conſta-rent. + Sæpius enim fractis cõponerentur, quod ex .90. theoremate facile erit ſpeculari nihilo-minus fractis integris, ipſisq́; collectis cum ſuis fractis ſummæ eſſent quadratæ. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XCIII. +

+ CVR propoſitis duobus numeris altero pari, altero verò diſpari, duplo primi minore per vnitatem, ſi alium inuenire numerum voluerimus, cui alterum iſto rum coniunctum proferat quadratum, & altero detracto, quadratum ſuperſit. + Re-ctè datos numeros in ſummam colligemus, quam ſummam in duas quam maximas poterimus partes diuidemus, quarum vna pari, altera diſpari conſtet, tum vtran-que in ſeipſam multiplicabimus, & quadrato minori, duorum numerorum propo-ſitorum quemuis ademus, ex quo cupimus nobis quadratum minus ſupereſſe, & pro ueniet nobis numerum quæſitum. +

+

+ Exempli gtatia, proponuntur numeri .11. et .6. quorum alter alicui numero ad- + + dendus, alter ex eodem detrahendus ſit, ex quo proferri debeant bina qua-drata. + Itaq; numeri illi in ſummam collecti dabunt .17. differentiam minoris quadra ti & maioris. + I am ſi ex hoc .17. binas partes fecerimus, altera erit .8. altera .9. qui bus in ſeipſis multiplicatis alterum quadratum erit .64. alterum .81. addito itaq; ipſi. 64. 11. aut .6. pro libito, propoſitum numerum conſequemur. + cui addito .6. vel .11. dabit nobis .81. vel ex ipſo detracto .11. vel .6. relinquet nobis 64. in pręſenti autem exemplo talis numerus erit, aut .70. vel .75. + Huius autem theorematis ſpeculatio ex .90. dependet, quo demonſtratum fuit gnomonem proximè quadratum ſequen tem, vnitate duplo radicis minorem eſſe. +

+
+
+ THEOREMA XCIIII. +

+ CVR ſi quis cupiat ſummam progreſſionis arithmeticæ quam citiſſimè cogno ſcere. + Rectè coniunget vltimo termino vnitatem primum terminum, huius poſtea vltimi termini dimidium cum numero terminorum multiplicabit, ex quo multiplicationis productum, erit omnium propoſitorum terminorum ſumma, aut eundem vltimum terminum iunctum primo, per dimidium numeri terminorum multiplicabit. + Nam idipſum eueniet. +

+

+ Exempli gratia, ſi proponerentur .17. termini in prima progreſſione arithmeti-ca naturali, vltimus eſſet .17. cui coniuncta vnitate primo termino ſumma erit .18. cuius dimidium cum numero terminorum, nempe .17. multiplicatum cum fuerit, oritur productum .153. + Idpſum eueniet, multiplicato dimidio numeri terminorũ per vltimum coniunctum vnitati primo termino. +

+

+ Quod vt ſciamus, cogitemus terminos progreſſionis collocari, vt in figura ſub-ſcripta .a.o.n. collocantur, tanquã per gradus, ſumpto principio ab vnitate .n. tum .u.t. atque ita gradatim. + Sic cogitato abſoluto parallelogrammo .q.o. ſciemus aper-tè ſummam progreſſionis tanto maiorem eſſe dimidio totius parallelogrãmi, quan tum dimidium numeri diametri .a.e.i.c.u.n. requirit. + Nam cum parallelogram-mum diuidatur à dlametro in tres partes, diameter vnam occupat, reliquæ verò duę ambientes diametrum inter ſe ſunt æquales. + Sumpto itaq; diametro cum altera di ctarum duarum partium, patet ſumi pluſquam dimidiũ totius parallelogrãmi. + pro tanta portione, quantum eſt dimidiam occupatam à diametro, qui ex diſcretis reſpondentibus numero terminorum componatur, conſtat numero æquali eſſe di-cto numero terminorum .o.n. + Iam ſi quis multiplicet .a.o. per dimidium .o.n. procul dubio, ex prima ſexti aut .18. ſeptimi, orietur dimidiũ numeri parallelogrãmi .q.o. quod minus erit ſumma progreſſionis dimidio numeri diametri, aut quod idem eſt dimidio .o.n. ſed hoc dimidium .o.n. æquale eſt producto dimidij vnitatis .n. in .o.n. ex .20. ſeptimi, cum dimidium .o.n. ſit eius productum in vnitatẽ. + Itaque multipli-cato .n.o. per dimidium .o.a. coniunctum dimidio vnitatis .n. oritur ſumma quæſita propoſitæ progreſſionis. + Idipſum accidet multiplicata ſumma .o.a. & vnitate .n. dimidium .o.n. ex .20. ſeptimi, cum proportio totius ad totum eadem ſit, quæ dimi dijad dimidium, ex cauſa permutationalitatis. + Patet etiam in progreſſionibus, quæ ab vnitate initium ducunt, ſi fiat aſcenſus per binarium ſumma vltimi termini cum primo ſemper duplam futuram eſſe numero terminorum, quod ſequentes figu­ + + ras confideranti ſpeculari licebit, Diametros harum figurarum notaui literis ſiue characteribus .a.e.i.c.u.n. +

+
+ +
+
+ +
+
+
+ THEOREMA XCV. +

+ IN progreſſionibus, quæ ab alio termino quam vnitate incohantur, idipſum vt monuimus accidit, hoc tamen notato, quòd ex conſequenti quælibet pars dia-metri parallelogrãmi, minimo termino æqualis erit, prout in progreſſionibus quæ ab vnitate originem ducunt, ſingulæ partes diametri, vnitati ſui primi termini æ-quales ſunt. + At in reliquis progreſſionibus, vt in figura patet, eadem eſt propor-tio totius diametri ad .o.n. quæ minimi termini ad vnitatem ex .13. quinti, nempe .a.o. ad .o.n. vt .n.n.n.n. ad .n. + In eiuſmodi progreſſionibus accidit quoque parallelo-grãmum à diametro in tres partes diuidi, quarum vnam ipſe occupat, reliquæ ve-ro inter ſe æquales ipſum ambiunt. + Ex quo illud etiam ſequitur, productum .a.o. in dimidium .o.n. æquale eſſe dimidio parallelogrãmi, quod minus eſt ſumma progreſ-ſionis dimidio diametri, quod dimidum ſi inuenire voluerimus, minimum terminũ .n.n.n.n. per dimidium .o.n. multiplicabimus, & ex .18. aut .19. ſeptimi ipſum habe-bimus, quandoquidẽ minimo termino per totum .o.n. multiplicato profertur integer diameter ex .20. prædicti. + Etenim vt diximus, eadem eſt proportio totius diame-tri ad .o.n. quæ minimi termini ad vnitatem. + Ita etiam dico ex dicta .20. ſeptimi. + idem dimidium diametri oriri, ſi quis dimidium minimi termini nempè .n.n. per to tum .o.n. multiplicauerit. + Quamobrem qui ſtatim ſummam propoſitæ progreſſionis cognoſcere voluerit, + + ſemper primum termi num .n.n.n.n. cum .a.o. coniunget, qua ſumma per dimidiũ .o.n. mul-tiplicata, aut .o.n. per dimidium dictæ ſum-mæ, ex prædictis rationibus propofitum conſequemur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA XCVI. +

+ CVR ſi quis numerum terminorum inuenire velit, cognitis tantummodo pri mo atque vltimo, rectè vltimum per primum diuidet, ex quo proueniens + + numerus quæſitus erit. +

+

+ Quod intelligendum eſttamen quoties primus terminus differentia terminorũ eſt, nempe aſcendens ipſorum ter minorum. +

+

+ Cuius ratio manifeſtè ſpeculari poteſt in figura præcedentis theorematis. + Nam diuiſa .a.o. per .n.n.n.n. eadem proportio erit .a.o. ad proueniens, quæ. n .n.n.n. ad vnitatem .n. ex definitione diuiſionis. + At ſuperius dictum fuit ita ſe ha bere .a.o. ad .o.n. vt .n.n.n.n. ad .n. ex quo ſequitur ex .11. et .9. quinti pr oueniens eſſe nume-rum quæſitum .o.n. +

+
+
+ THEOREMA XCVII. +

+ VBI verò primus terminus, reliquorum non erit differentia. + Hac de caufa ne-ceſſe eſt detrahere primum ex vltimo, reſiduumq́; per numerum aſcenden-tem differentiam ſcilicet, partiri, proueniensq́; vnitati coniungere, quò numerum terminorum habere poſſimus. + Scimus etenim tam multas vnitates eſſe in vltimo terminorum quot in omnibus interuallis aut differentijs in ſummam collectis ſimul cum vnitatibus primi termini, totq́; funt termini, quot interualla ſimul cum pri-motermino. + Quare fi minimus terminus interuallo æqualis fuerit. + Vltimo per pri-mum diuiſo, ex a dductis præcedenti theoremate propofitum confequemur. + Itaq; primo termino ex vltimo detracto refiduoq́; per interuallum, hoc eft numerum dif-ferentiæ diuifo, proueniens erit numerus terminorum abſque primo quod vnus eft, coni uncto quoque dicto prouenienti propoſitum conſequemur. +

+
+
+ THEOREMA XCVIII. +

+ CVR fi quis arithmeticæ progreſſionis dato primo & vltimo fimul cum nume ro terminorum, afcendentem numerum cognofcere voluerit. + Rectè primuin ex vltimo detrahet, refiduumq́; per numerum terminorum excepto vno diuidet. +

+

+ Huius theorematis ſpeculatio ex .13. theoremate manifeſta crit, nam in præce-denti cap. numerus terminorum erat proueniens diuiſionis reſidui ſubtractionis pri-mi termini ex vltimo. +

+
+
+ THEOREMA XCIX. +

+ CVR ſi quis maximum omnium terminorum dictæ progreffionis cognofcere voluerit, dato primo vnà cum numero aſcendenti, numeroq́; terminorum. + Re-ctè numerum afcendentem cum numero terminorum excepto vno multiplicabit, productoq́; primum terminum coniunget. +

+

+ Cuius quidem theorematis tum ex vndecimo, tum ex ijs quæ præcedentibus ca-pitibus dicta fuerunt, aperta eſt ratio. +

+
+
+ THEOREMA C. +

+ CVR veteres cupientes obtinere ſummam progreffionis continuæ naturalis, quæab vnitate initium ducit, dato vltimo termino tantummodo. + Dimidium vltimi-termini toto fequente multiplicabant, productumq́; ſumma quæſita erat. +

+

+ Exempli gratia, ſi vltimus terminus eiuſmodi progreſſionis fuerit .7. multiplica- + + to dimidio ipſius nempe .3. & dimidio, cum numero ipſum terminum ſequẽti, nem pè .8. ſumma dictorum terminorum erit .28. +

+

+ Huius autem ſpeculatio ex .94. theoremate dependet, in quo facilè depræhen-dere licet ex figura continuæ progreſſionis naturalis, numerum terminorum maxi-mo termino ſemper æqualem eſſe; + ex quo tãtum eſt dimidium numeriterminorum, quantum maximi dimidium, tantusq́; eſt vltimus terminus vnitati coniunctus, quan tus numerus is, qui vltimum terminum conſequitur. +

+
+
+ THEOREMA CI. +

+ CVR antiqui idip fum, quod iam dictum eft, in ea progreſſione, cuius vltimus ter minus diſpar eſt ſcire cupientes, numerum integrorum proximè dimidium maximi ſequentem ſumebant, quem per maximum multiplicabant, ex quo ſumma quæſita oriebatur. +

+

+ Exempli gratia, ſi dimidium maximi fuiſſet .3. cum dimidio, fumebant quatuor, & per maximum .7. multiplicabant, ex quo pariter proferebatur ſumma .28. +

+

+ Cuius ratio ex .20. ſeptimi Euclidis oritur, cum eadem ſit proportio numeri fe-quentis ma ximum ad numerum dimidium maximi ſequentem; + quæ maximi ad fuũ dimidium, eſt enim dupla. +

+
+
+ THEOREMA CII. +

+ TRaditum eſt à nonnullis, à veteribus obſeruatam fuiſſe hancregulam, qua ſci-re poſſent ſummam alicuius progreſſionis arithmeticæ diſcontinuæ aut inter cifæ, quæ numero pari terminetur. + Multiplicabãt enim dimidiũ vltimi termini per pro ximum numerum dimidio dicto maiorem, ex quo inquiebãt ſemper productum ſummæ quæſitæ æquale eſſe, ſubijciuntq́; exemplum progreſſionis, quæ à binario in-choata crefcit per binarium. + In qua quidem progreſſione non per fe, fed per acci-dens regula vera eft. + Hoc eſt, non quia ex ſe vnus ex producentibus numeris dimi-dium termini maioris futurus ſit, alter uerò proximè ſequens dimidium, fed quia vt dictum eſt .95. theoremate, eadem eſt proportio maximi termini ad numerum terminorum, quæ minimi ad vnitatem. + Cumq́ue in præfenti exemplo minimum ſit duplum vnitati in eiuſmodi caſu, numerus terminorum, dimidio maximi termini æqualis eſt, qui terminorum numerus ex ſe, vt patet, vnus eſt ex producentibus, al-ter verò producens numerus, eſt proximè dimidium ſequens, non exſe, fed quia nu merus ſequens, dimidium eſt ſummæ maximi, & minimi, quæ per fe alter eſſe de-bet producens numerus. + In cæteris enim progreſſionibus, quæ binario non creſcút regulafalfa eſt, prout facilè patere poteſt ei, qui ex ſcientiæ legibus ope ſpeculatio-nis .95. theorematis ſpeculatus fuerit. +

+
+
+ THEOREMA CIII. +

+ ALIAM quoque tradunt regulam, qua veteres vſos fuiſſe dicunt, quo ſum-mam ſcire poſſent progreſſionis diſcontinuæ, quænumero diſpari abſolui-tur. + Ea autem eſt eiuſmodi. + Vltimum terminum in duas quam maximè poterant ma-ximas partes diuidebant, quarum vna ſemper altera maior erat, banc autem maio-rem in ſeipſam multiplicabant, at que quadratum hoc, ſummam progreffionis effe + + affirmabant. + Quæ ſanè regula, non ſemper, etſi interdum vera ſit. +

+

+ Sumebant hi exemplum progreſſionis, quæ ab vnitate incohata creſcit per bina rium, in qua per accidens euenit vt numerus dimidium vltimi termini proximè ſe-quens, nempe è duabus partibus vltimi termini maior, æqualis ſit numero termino rum, qui per ſe vnus è producentibus, ex ijs que .94. theoremate diximus, eſſe debet; + alter vero producens, qui per ſe dimidium ſummæ primi & vltimi eſſe debet, per accidens pars maior eſt duarum vltimi termini, & alteri producenti æqualis. +

+

+ Aut alio modo ratiocinemur, dicentes, in huiuſmodi progreſſione dimidium ſummæ vltimi termini cum primo, ſemper medium proportionale eſt inter eam ſummam & dimidium numeri terminorum, etenim huiuſmodi ſumma numero ter-minorum ſemper dupla eſt, prout .94. theoremate tradimus. + Itaque ex .20. ſeptimi, quadratum partis maioris, producto ſummæ dictæ in numerum dimidij terminorũ æquale erit, quod productum per ſe ſummæ progreſſionis eſt æquale. + At in cæte-ris eiuſmodi progreſſionibus fallit regula, vt ex ſupradictis facilè demonſtratur. +

+
+
+ THEOREMA CIIII. +

+ PErmultis terminis ad libitum propoſitis, diſpoſitis nihilominus progreſſio-ne, aut proportionalitate geometrica continua, ſi minimus ex maximo & exfe-quenti minimum detrahatur, reſiduum maximi, eam proportionem ad fum-mam reliquorum omnium terminorum retinebit, quam reſiduum ſecundi ad pri-mum. +

+

+ Proponuntur, exempli gratia, quatuor termini .3. 12. 48. 192. continui geome-tricè proportionales, ſi primum, hoc eſt minimum, ex ſecundo, & maximo detra has, exſecundo ſupererit .9. ex maximo .189. quod ſi minimum per reſiduum maxi mi multiplicaueris, hoc eſt .189. orietur .567. tum ſi huiuſmodi productum per .9. ( refiduum ſecundi ) diuiſeris, proueniet .63. quod proueniens æquale erit ſummæ reliquorum omnium terminorum, maximo excepto. + Ex quo inferre licet ex .20. ſe ptimi eandem proportionem eſſe .189. ad .63. quæ .9. ad .3. aut ſi reſiduum ſecundi per ſummam dictorum terminorum multiplicaueris produceturidem .567. + quare ex .20. ſeptimi & cætera. +

+

+ Quod vt ſciẽtificè poſſimus, & in vniuerſum ſpeculari. + Quatuor termini propo-ſiti, quatuor ſubſcriptis lineis ſignificẽtur .b.i: c.a: f.r: m.s. (quod aũt de his quatuor di co de centũmillibus, & eo amplius dicere poſſum.) + Nunc minimus terminus .m.s. ex maximo .b.i. detrahatur, ſuperſitq́; .n.i. idemq́; .m.s. ex ſecundo termino .f.r. ſubtra-hatur, ſuperſitq́; .o.r. + Dico proportionem .n.i. ad ſummam reliquorum omnium ter-minorum .c.a: f.r: m.s. eandem effe, quæ .o.r. ad .m.s. + Quamobrem ex tertio & quar-to ſecundus .f.r. detrahat̃, ex tertioq́; ſuperſit .t.a. & ex quarto .e.i. ita etiam tertius .c.a. ex quarto .b.i. ſuperſitq́; .d.i. ſanè + + ſic ſe habebit .c.a. ad .f.r. vt .c.t. ad .f.o. vt quisq; per ſe ſcire poteſt. + Quare ex 19. quinti ſic ſe habebit .a.t. ad .r.o. vt .c.a. ad .f.r. & permutando ita .a.t. ad .a.c. vt .o.r. ad .r.f. & ſeparando ſic .a.t. ad .a.c. (hoc eſt .f.r.) vt .r.o. ad .o.f. vide-licet .m.s. + Idẽ dico de .d.i. ad .a.c. nem-pe ſic ſe habebit .d.i. ad .a.c. vt .a.t. ad . + + r.f. hoc eſt .o.r. ad .m.s. ex .11. quinti. + Itaque ex communi ſcientia ſic ſe habe-bit .d.i. ad .d.b. vt .e.d. ad .e.b: cum .e.d. æqualis ſit .t.a. + Ita etiam vt .e.n. ad .n.b: cum .n.e. æqualis ſit .o.r. + Iam ſi ſic ſe habeat .d.i. ad .d.b. vt .d.e. ad .e.b. permutando quoq; ſic ſe habebit .d.i. ad .d.e. vt .d.b. ad .b.e. & compon endo ita .i.d.e. ad .e.d. vt .d.b.e. ad .e.b. & permutando ſic .i.d.e. ad .d.b.e. vt. de .a.d.e.b. nempe vt .e.n. ad .n.b. & permutan do ita .i.d.e. ad .e.n. vt .d.b.e. ad .b.n. & componendo ita .i.d.e.n. ad .n.e. vt .d.b.e. et .b.n. ad .b.n. & permutando ſic .i.d.e.n. ad .d.b.e. et .b.n. nempe ad .a.c: f.r: m.s: vt .e.n. ad .n.b. hoc eſt. ut .o.r. ad .m.s. quod erat propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CV. +

+ CVR deſideranti ſummam quorumcunque terminorum progreſſionis conti-nuæ geometricæ cognoſcere. + Rectè minimus terminus ex maximo detrahen dus eſt, reſiduumq́; per denominantem progreſſionis dempta vnitate diuidendum, prouenientiq́; maximum terminum addendum, ex quo oritur ſumma quæſita. +

+

+ Exempli gratia, ſi darentur quatuor termini continui proportionales .8. 12. 18. 27. primum hoc eſt minimum .8. ex vltimo .27. detraheremus: + remaneretq́; .19. qui per denominantem progreſſionis, dempta vnitate, diuideretur. + Quo loco animad uertendum eſt, quamlibet denominationẽ cuiuſcunque proportionis numerorum ſupra vnitatem fieri, nam de proportionibus multiplicibus dubitandum non eſt, & idipſum de ſuperparticularibus, & ſuperpartientibus eſt intelligendum, vt in præ-ſenti proportio ſeſquialtera inter duos terminos cogitanda eſt, nempe inter vnum & dimidium, atque vnum. + Seſquitertia autem inter vnum & tertiam partem, & vnum. + Seſquiquinta inter vnum cum quinta parte, & vnum. + De ſuperpartien tibus idem aſſero quod de proportione ſuperbipartiẽte tertias appellata, vt .5. ad .3. quæ cogitanda eſſet inter vnum duas tertias, & vnum, ſuperbipartiens quar-tas inter vnum tres quartas, & vnum, ita vt minor terminus, numerans ſcilicet, ſem per ſit vnitas, alter verò denominans. + Idem de cæteris. + Quare in præſenti exem plo, detracta vnitate ex denominante progreſſionis, ſupererit tantummodo dimi-dium, quo diuiſo .19. proueniet .38. qui numerus æqualis erit ſummæ reliquorũ omnium terminorum, cui coniuncto vltimo termino .27. dabitur ſumma quæſita .65. +

+

+ Pro cuius ſpeculatione, quatuor termini ſignificentur, quatuor lineis .m.s: f.r: c.a.b.i. primus autem terminus .m.s. ex vltimo .b.i. detrahatur, reſiduumq́; ſit .n.i. & ex ſecundo .f.r. cuius reſiduum ſit .o.r. proportio verò progreſſionis ea ſit, quæ .g.h. ad .y. quo vnitas repræſentatur (ex quo ſic ſe habebit .g.h. ad .y. vt .f.r. ad .m.s.) qua .y. de tracta ex .g.h. ſuperſit .h. + Tum erecta cogitetur linea .n.u.x. indefinita per + + pendicularis .b.i. à puncto .n. quę diui datur in puncto .x. ita vt .n.x. æqualis ſit vnitati .y. & in puncto .u. ita. vt .n.u. æqualis ſit .h. ex quo eadem erit proportio .n.u. ad .n.x. vt .h. ad .y. nẽ-pe .o.r. ad .m.s. + Nam cú ſic ſe habeat .f.r. ad .m.s. hoc eſt ad .f.o. vt .g.h. ad .y hoc eſt ad .g. permutando quoq; ſic ſe habebit .f.r. ad .g.h. vt .f.o. ad .g. + Ita que ex .19. quinti .o.r. ad .h. vt .f.r. ad .g.h. ex quo ex .11. eiuſdem .o.r. ad .h. vt .f.o. ad + + g. & permutando .o.r. ad .f.o. hoc eſt ad .m.s. vt .h. ad .g. hoc eſt .y. + Quamobrem ea-dem erit proportio .o.r. ad .m.s. quæ .n.u. ad .n.x. + Abfoluantur itaque duo rectangu la .x.i. et .u.z. ita tamen vt rectangulũ .u.z. cogitetur ęquale rectangulo .x.i. cuius .x.i. ſuperficialis numerus ex communi conceptione lineari .n.i. æqualis erit, + quare ex eadẽ communi conceptione, numerus ſuperficialis .u.z. lineari .n.i. æqualis erit, qui quidem numerus in figura rectangu-la ſuperficialis cognitandus erit, cum + + diuidendus ſit per .h. hoc eſt per .n.u. ex quo proueniens ex huiuſmodi di uiſione erit numerus .n.z. ex ijs quæ .10. theoremate dicta fuerunt. + Sed ex .15. fexti aut .20. ſepti-mi eadem eſt proportio .n.i. ad .n.z. quæ .n.u. ad .n.x. hoc eſt .o.r. ad .m.s. videlicet vt .n.i. ad aggregatum reli-quorum omnium terminorum .c.a: f.r: + m.s. ex præcedenti theoremate, & ex .11. quinti Euclidis. + Itaque ex .9. eiuf-dem numerus .n.z. æqualis erit ſummæ trium terminorum .c.a: f. num .s. cui coniuncto quarto termino .b.i. propoſitum obtinetur. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CVI. +

+ PRopoſuere veteres quæſita nonnulla de itineribus interq́; hoc vnum fuit. + Po-namus duos iter agere per eandem viam quorum alter quatuor milliaria ſin-gulis diebus conficiat, alter verò prima die milliare vnum, ſecunda duo, tertia tria, atque ita ſingulis diebus milliare addit; + quærimus quot dierum ſpacio ſocium con ſequetur. +

+

+ Quamobrem numerus milliarium primi viatoris duplicatur, ſic ſunt .8. milliaria. + ex quo ſemper vnitas detrahicur, quæ in præſenti exemplo erit .7. totq́; dies erunt quibus ſocius ſocium conſequetur, & milliarium numerum æqualem abſoluerit. +

+

+ Cuius rei facilis erit ſpeculatio, ſi ſubſcripta figura diligenter conſideretur, in qua primus viator, die prima, quatuor milliaria linea .q.d. ſignificata conficit, at-que illa ipſa die alter vnum tantum defignatum per .d. perficit, ita vt primus via-tor tribus milliaribus ſocium anteceſſerit, altera verò die fecundus uiator cum duo milliaria cõficiat, excedètur à primo duobus milliaribus tantummodo, quę cum tri-bus primæ diei quinque erunt; + tertia die ijſdem de cauſis primus ſex tantum millia-ribus à ſecundo diſtabit, cum verò quarta die tot ſecundus quot primus milliaria conficiat, primus à ſecundo amplius quam antea non diſtabit; + quinta verò cum ſe cundus vnum milliare amplius quam primus conficiat. + propius accedit ad primum vno ex ſex milliaribus, quibus anteà diſtabat, tum ſexta cum duobus primum ſupe-ret, detrahet ex ſex milliaribus præteritæ diſtantiæ tria, ſeptima tandem illa ſex detraxerit. + In quo conſiderandum eſt ſecundum viatorem iter agere progreſſio-ne arithmetica continua naturali .d.c.f. primum autem per rectangulum .q.f. quarũ duarum figurarum .d.o.p.f. pars cõmunis eſſe reperitur, quæ quantitates ſi inuicem æquales eſſe debent, neceſſe eſt ſeparatas partes .u.q.n. et .t.i.c. inter ſe æquales eſſe, & quoniam quarta die (hoc eſt die ſic diſtante à primo, nempè numero milliarium + + primi viatoris) tot milliaria abſoluat vnus + + quot alter abſque vlla differentia, quæ ſigni-ficetur per .o.s. neceſſe eſtitaque ex communi conceptione tot dies eſſe poſt .o.s. quotante-ceſſerant, vt exceſſus æqualis ſit defectui, qui ſimul collecti, iuncta etiam .o.s. duplum erunt d.s. dempta vnitate, prout facilè in ſubſcripta figura qui ſque per ſe ſcientificè poterit ſpecu lari. + Quamobrem conſultum erit duplicare numerum .o.s. & exduplo vnitatem detrahe-re, quandoquidem dies ſupra infraq́; .o.s. cum die .o.s. minores ſunt duplo numeri .d.s. aut .o.s. (quodidem eſt) vnitate. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CVII. +

+ QVod ſiſecũdus viator ordinẽ ſecũdæ progreſſionis arithmeticæ ſeruãsiter agat, nempe ea quæ ab vno per binarium aſcendit, ſemper numerus dierum æqualis erit numero milliarium diurnorum primi viatoris. +

+

+ In cuius gratiam animaduertendum eſt numerus ne milliarium diurnorum pri-mi viatoris par an impar ſit. + Etenim ſi par eſt, primus viator in fine ſingulorum die-rum primæ medietatis numeri omnium dierum ſecundum antecedet numero diſpa ri milliarium; + altero verò dimidio numero dierum, à ſecundo numero etiam diſpa ri præteribitur, vt in ſequenti figura patet. + Nam prima die, ſecundus ex primo milliare vnum ex numero pari, qui à primo conficitur detrahit; + ſecunda verò die idem ſecundus, duo ſubtrahit milliaria exdiſpari, qui primo reliquus fuerat, ſicq́; perpetuò diſpar remanet vſque ad vnitatem, ad quam cum peruenerint, nempe ad illius diei exitum, quo primus ſecundum vnitate tantummodò ſuperat, manifeſtè depræhendetur ſubſequente dieſecundum vnitate primum ſuperaturum, altera ve rò tribus vnitatibus, prout penultima die ſecundus à primo tribus vnitatibus ſupera batur. + Quare neceſſe erit, tot diebus ſecundum cum primo iter agere, inchoan-do ab ea die, qua fecundus primam ſuperabit, quot egerat dum à primo ſuperare-tur, vt ex communi conceptione, media figura .A. depræhendi poteſt. + Quod au-tem ſingula dimidia dierum, dimi- + + dia ſint numeri milliarium diurno-rum primi; + patebit exſequenti fi-gura, cogitato termino .u.n. vlti-mo progreſſionis ſuperatę à primo vſque ad vnitatem .e. quiterminus u.n. coniunctus primo .o. nempe .e. ſemper duplũ eſt numeritermino-rum .o.n. vt .94. theoremate circa finem dictum fuit. + Sed .u.n. cum .e. numero æquali conſtat numero milliarium diurnorum primi viatoris, ex quo ſequitur totum numerum dierum, quo rum .o.n. dimidium eſt, æqualem eſſe numero milliarium diuruorum primi via-toris. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA CVIII. +

+ AT ſi numerus milliarium primi viatoris diſpar fuerit, ſecundum numero pari ſemper ſuperabit, vt facile erit ſequentem figuram conſideranti intelligere, ex quo illud ſequetur, futuram quandam diem, qua paria milliaria conficient. + Sit-q́ue illa dies .u.n. ſequitur etiã tranſacta ea die, tot diebus vtrique ambulandum eſſe quot iter egere anteaquam ad diem .u.n. peruenirent, vt tanto numero primus à ſe- + + cundo ſuperetur, quãto ſecundum primus ſuperauerat, vnde totalis numerus .o.f. mi nor erit duplo .o.n. vnitate ex communi conceptione, ſed ita etiam ſe habet termi-nus .u.n. hoc eſt minor duplo .o.n. per .o. vt 94. theoremate dictum fuit, itaque .o.f. æ-qualis erit .u.n. quoderat propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CIX. +

+ SIN verò progreſſio ſecundi viatoris, non ab vnitate ſed à binario inchoata, per binarium quoque aſcenderet, numerusq́; milliarium diurnorum primi via toris par eſſet, abſque dubio quadam die paria milliaria vterq; conficeret, quę ſigni ficetur .u.n. qua tranſacta, tot diebus vtrique ambulãdum erit, quot fuerũt primus ſecundum ſuperaret, vt totidem alijs pri-mus à ſecundo ſuperetur, in qua tamen + + progreſſione terminus .u.n. ſemper duplus eſt numero terminorum .o.n. ex .95. theo-remate, totq́; ſunt infra .u.n. termini vſque ad .f. quot ſupra. + ex quo illud ſequitur om nesterminosaut dies .o.n.f. pauciores eſſe u.n. vnitate, atque ita præcipit, regula de-trahendam eſſe vnitatem ex numero mil-liarium diurnorum primi viatoris, ſi dierum numerum habere voluerimus. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CX. +

+ SED ſi in eiuſmodi progreſſione numerus milliarium diurnorum primi viato-ris diſpar fuerit, patet quòd primus ſecundum numero diſpari ſuperabit, do-necad vnitatem perueniatur vi- + + ciſſimq́; primum ſecundus, in-choando ab vnitate, + quare nul-la vnquã die paria milliaria vter-que conficiet, ſit itaque vltima dies, qua primus ſecundum vnita tem antecedit .u.n. qui terminus duplus eſt numero terminorum o.n. & cum illa die primus ſecun-dum milliario antecedat, ſequen­ + + te verò à ſecundo milliario vno primus antecedatur, ex communi ſcientia neceſſe eſt ſecundum tot diebus primo iter agere quot ſunt .o.n. qui ſimul æquales erunt .u.n. ſed .u.n. minor eft numero milliarium diurnorum primi vnitate .e. + Itaque rectè ſequemur regulam, quæ iubet ex numero milliarium vnitatem demere, quo nu merum dierum habere poſſimus. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXI. +

+ SI verò ſecundi viatoris progreſſio per ternarium aſcenderet, ſumpto initio ab ipſo ternario, animaduertendum eſt an numerus milliarium diurnorum primi, ternario menſuretur necne, etenim ſi menſuretur, tandem aliquando paria millia-ria conficient, quæ dies ſit .u.n. + quare ſub + + u.n. totidem quot ſupra termini erũt, & .o.n. tertia ſit pars .u.n. ex .95. theo-remate. + Itaque tota .o.f. minor erit duabus tertijs .u.n. vnitate, vtiam re-ctè ſumendæ ſint duæ tertiæ partes .u.n. ex quibus vnitas detrahatur ſuperſitq́ue numerus .o.f. dierum quæſitorum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXII. +

+ CVM verò milliarium numerus p rimi viatoris metirinon poterit à numero aſcendente ſecundi, patet nullam futuram diem qua pari milliaria conficient, + quare illa vltima qua primus ſecundum antecedet, vno aut duobus milliaribus an-tecedet in præſenti caſu. + Antecedat itaque duobus milliaribus, ſitq́; dies .u.n. & alte ra .t.i. ſecundus primum vno milliari ſuperabit, ita quod ſub .t.i. non poterunt plu-res integros dies iter agere, quam ambulauerunt ante diem .u.n. hoc eſt vſquequo ſecundtis iunctus ſit primo, qui numerus dierum, tertia parte .o.n. ipſius .u.n. vnitate minor erit, cum ex .95. theoremate .o.n. ſit tertia pars .u.n. ex quo numerus .o.f. ter-minorum aut dierum intergrorum cognitus erit, qui ſi cum numero alcendente cognoſcetur, ſtatim ex .99. theoremate deueniemus in cognitionem vltimi diei in tegri .s.f. atque ita etiam totius ſummæ progreſſionis ex .95. theoremate. + Iam verò cognito numero milliarium diurnorum primi, ſimul cum numero terminorum, aut dierum conſequenter nouerimus rectanguli ſummam, hoc eſt productum à primo viatore formatum, quarum duarum ſummarum in præſenti caſu ſemper ea, quæ huiuſmodi producti eſt, maior erit, cum conſtitutum fuerit ſecundum viatorem à primo ſuperari ipſa die .u.n. vno milliari amplius quam ſequente die .t.i. primus à ſe cundo ſuperatur, tum pari gradu iter egerunt ſub .t.i. quo ſupra .u.n. ambulauerant. + Hoc animaduertendo, quòd ſi ſumma progreſſionis maior eſſet rectangulo, ex ea ſumma neceſſe eſſet numerũ mil liarium vltimi termini in ſumma + + incluſi detrahere, & reſiduo ope-rari. + Nunc verò ſummam pro-greſſionis exſumma rectanguli à primo viatore facti ſubtrahi de-bet, reſiduumq́; ſeruari voceturq́; + + primũ reſiduũ. + Ad hæc numerũ milliariorũ, quæ ſecũdus viator die ſeqẽnti .s.f. confi ciet ſumat̃, ex quo numerus milliariũ diurnorũ primi detrahatur, reſiduũq́; pariter re ſeruetur, voceturq́; ſecundum reſiduum, poſtmodum numerum milliarium primi vnius diei multiplicetur per primum reſiduum ſeruatum, productumq́; per ſecundũ reſiduum diuidatur .a.c. proueniẽs ( erit iter primi in ſequenti die) iungatur reſi-ſiduo primo, tot enim erunt milliaria conficienda a ſecundo ſequenti die, vt ſeſe conſequantur. +

+
+
+ +
+
+

+ Vtautem ſciamus quantam partem diei ſeqẽntis, ſingulos itinere agere oporteat, proueniẽs per .24. horas multiplicetur (ſuppoſito quod ambulãtes nullã requiẽ nec die nec nocte capiãt), ꝓductũq́; numerũ milliariorum vuius diei primi viatoris di uidatur, ex quo dabitur quãtitas horarũ, & pars horæ, qua cuiq; illa die ambulandũ eſt. + Idem accideret ſi primum reſiduum reſeruatum cum proueniente in ſummam colligeretur, eaq́; ſumma per .24. horas multiplicaretur, productumq́; per nume- milliariorum ſequenti die à ſecundo conficiendorum diuideretur. + I dipſum quo-que eueniret multiplicato primo reſiduo per .24. & producto per ſecundum reſi-duum diuiſo. +

+

+ Exempli gratia, primus viator diurna milliaria vndecim conficit, ſecundus, pri-ma die tria, ſecunda .6. tertia .9. atq; ita deinceps, diuidatur ergo .11. per .3. vnde pro numero .o.n. dabitur .3. ſupereritq́; .2. + quare: u.n. ab .e.n. duobus milliaribus ſu-perabitur, et .i.t. dictum .e.n. vno milliario, ex quo ante diem .e.u.n. duobus diebus iter egerunt, totq́; diebus ambulandum erit poſt .t.i. hoceſt .6. in vniuerſum inte-gris. + Ad hęc multiplicato .o.f. hoc eſt .6. per .x.o. hoc eſt .3. habebimus .s.f. milliariorũ 18. cõiũcto .x.o. primo termino hoc eſt .3. .s.f. hoc eſt .18. vltimo termino, habe bimus .21. quo multiplicato dimidio .o.f. hoc eſt .3. habebimus totam ſummam progreſſionis .63. ſex dierum integrorum ex .94. theoremate, tum multiplicato .11. nempe numero milliariorũ diurnorum primi cum .6. hoc eſt cum .o.f. habebimus pa rallelogrammum à primo ſex diebus integris confectum milliariorum .66. ex quo detracta .63. ſumma inquam progreſſionis, ſupererit pro primo reſiduo .3. ſumptis poſtea milliaribus .21. pro itinere, quod ſecundus die ſequenti .s.f. conficeret, & ex ijs detracto numero milliariorũ diurnorum primi, nempe .11. ſecundum reſiduum erit 10. quod pro diuidenti ſeruabitur. + Iam multiplicato .11. cum primo reſiduo .3. dabitur .33. qui diuiſus per .10. ſecundum reſiduum profert .3. cum tribus decimis, eritq́ iter à primo viatore ſequenti die conficiendum, hoc etiam ipſum proueniens cum primo reſiduo .3. coniunctum, dat .6. cum tribus decimis, quod eſt iter ſecundi viatoris illa ſequenti die. + Ad inueniendam autem quantitatem diei, qua vtrique ambulandum eſt, perinde erit multiplicare proueniens .3. & tres decimas per .24. ho ras, & productum per .11. dimidium iter primi viatoris partiri, ac multiplicare ſum mam .6. & tres decimas cum .24. horis, productumq́ diuidere per .21. hoc eſt periter ſecundi viatoris ſequentis diei, vtrinque enim ſemper ſeptem horæcum .12. minu tis prouenient. + Idipſum accidet multiplicato per .24. horas primo reſiduo .3. pro-ductoq́; diuiſo per ſecundum reſiduum .10. +

+

+ Quarum ſpeculationum gratia, totum iter parallelogrammi primi viatoris die-rum integrorum fignificetur linea .n.e. ſumma verò progreſſionis ſecundi linea .f.m. parallela .n.e. eritq́; .f.m. minor .n.e. + Conſtituamus deinde à termino .f.n. (majoris intelligẽtię gratia) vtranque perpẽdiculariter duci, ꝓducatur deinde .n.e. donec .e.d. æqualis ſit itineri diurno primi viatoris, item etiam producatur .f.m. donec .m.K. æqualis ſit itineri à ſecundo confecto ſequenti die vltimum integrum progreſſio- + + nis, ex quo .m.k. prolixior erit .e.d. ex præſup poſito. + Poſtmodum .m.e. et .k.d. dua-bus lineis rectis coniungantur, quæ productæ concurrentin puncto .b. ducatur pari-ter .e.g. à puncto .e. parallela .b.k. et .m.a: e.h. et .b.q. parallelæ .f.n. ex quo .f.m. æqua-lis erit .n.a. et .m.h: a.e. et .h.q: e.o. et .g.k: e.d. et .f.q: n.o. ex .34. primi Eucli. + vnde pro portio .m.h. ad .h.q. erit vt .m.g. ad .g.k. quandoquidem vtraque æqualis eſt propor-tioni .m.e. ad .e.b. ex .2. ſexti, ſed cum .m.k. et .g.k. notæ ſint, pariter cognoſcetur .m.g. ſecundum reſiduum, cum etiam notæ ſint .n.e. et .n.a. + Itaque cognoſcemus .a.e. hoc eſt .m.h. cognitis verò .m.g: g.k. et .m.h. ex .15. ſexti aut .20. ſeptimi cognoſcetur .h.q. erit igitur .a.e. aut quod idem eſt .m. hprimum reſiduum, et .m.g. ſecundum, et .h.q. aut .e.o. proueniens, et .n.o. et .f.q. itinera vtriuſque viatoris inter ſe æqualia. + Nec verò prætermittenda eſt ſpeculatio vltimæ rationis inueniendæ quantitatis diei, quæ conſtat ope diuiſionis producti .m.h. in .24. per .m.g. + Ea autem eiuſmodi eſt. + Probatum fuit ſic ſe habere .m.h. ad .h.q. ut .m.g. ad .g.k. + Itaque componendo ſic ſe habebit .m.q. ad .h.q. vt .m.k. ad .g.k. & permutando .m.q. ad .m.k. vt .h.q. ad .g.k. + Sed cum ſic ſe habeat .m.h. ad .h.q. vt .m.g. ad .g.k. permutando ſic ſe habebit .m.h. ad .m.g. vt .h.q. ad .g.k. itaque ex .11. quinti ita .m.h. ad .m.g. vt . + + m.q. ad .m.k. ex quo permutando m.h. ad .m.q. vt .m.g. ad .m.k. ſed .m.k. ſit motus toti diei reſpon dens, ſecurè dicere poterimus, ſi m.g. talis eſt reſpectu horarum .24. ſignificatarum per .m.k. qualis + + erit .m.h. & quo tæ parti dieire-ſpondens: + quæ poſtmodũ erit .m.q. quæ, vt di-ctũ fuit, talis eſt reſpectu .m.k. qualis .m.h. re-ſpectu .m.g. + Reli quę duæ ſpecula tiones priorum modorũ, vna & eadem eſt, facilisq́; per ſe mediocriter intelligenti. + Eodem modo reliquæ omnes progreſſiones ſecundi viatoris rectangulo primi conferri ex hoc theoremate poterunt. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXIII. +

+ PRoponitur & aliud, primum ſcilicet viatorem iter incipere diebus aliquot an-tè ſecundum, primum tamen lentius, quàm ſecundum ambulare, & utrunque eorum certa quædam milliaria conficere. + Iam ſiſcire voluerimus in quot diebus ſeſe conſequentur, uulgaris regula iubet, inſpici quot milliaria primus ſolus iter a-gens confecerit, tum animaduerti differentiam diurnam motus vnius ab altero, atq; milliarium numerum primi viatoris ſoli abundantis per hanc differentiã diuidi, pro ueniens autem erit numerus dierum quæſitus. +

+ +

+ Exempli gratia, ſi primus octo diebus antequam ſecundus iter arripuiſſet, con-feciſſetq́; fingulis diebus .20. milliaria, tum ſecundus .25. quotidie perfeciſſet, mul tiplicandus eſſet numerus .8. cum .20. ex quo darentur .160. milliaria à primo ſolo ambulãte confecta, quibus diuiſis per .5. differentiam motuum diurnorum, daretur .32. numerus quæſitus dierum. +

+

+ Cuius ratio apertiſſima eſt. + Sint enim duo rectanguli .a.n. et .u.i. æquales inter ſe, quibus motus itinerarium ſignificentur, quorum .a.n. ſit primi, et .u.i. ſecundi, præ tereà. a.c. numerum milliarium diurnorum primi .et .u.e. ſecundi, ex quo .a.c. minor erit .u.e. per .o.e. atque ita .o.e. co-gnoſcetur. + Tum .c.o. numerum dierũ + + primi ſoli iter agentis denotet, cũq; conſtituamus .a.n. æqualem eſſe .u.i.o.i. ęqualis erit .o.a. atque .o.a. cogni tus ex ſuis producentibus .a.c. et .c.o. itaque .o.i. etiam cognitus, qui diui-ſus per latus cognitum .o.e. dabit .e.i. cognitum numerum ſcilicet dierum, quibus ſecundo ambulandum eſt, vt primum conſequatur. +

+
+
+ +
+
+ APPENDIX THEOREM. CXIII. +

+ AB hoc theoremate ſumpſi ordinem illius operationis, numeris mediantibus, ad inueniendam exactam temporis quantitatem, ſeu interuallum, tranſit, vel in tercedit inter vnam mediocrem coniunctionem & aliam proximam ſequentẽ duo rum planetarum, vt patet in epiſtola noſtra ad Illuſtrem Bernardum Trottum con-tra Benedictum Altauillam repræhenſorem Ephemeridum. + Verum tamen eſt cum praxis huiuſmodi theorematis ſit multiplex, viſum fuit vnam proponere, quę non ita perſpicua ſit, ſed ſubobſcura, non quòd aliquid voluerim latere illum ami cum mihi dilectiſſimum, cui priuatim omnes modos prius oſtenderam, ſed vt cere-brum illius mei aduerſarij in laberintum conijcerem inextricabilem vt feci, quam-uis modus ille egregius etiam ſit, vt nunc oſtendam. +

+

+ In dicta epiſtola igitur mente cogitaui medium motum tardioris planetæ, pu-ta ſaturni, illius temporis quo velocior planeta, ſcilicet Iupiter, percurrit ſuo medio motu totum zodiacum, incipiendo ambo eodem temporis puncto, nec non ab vna eorum media coniunctione, hoc eſt ab eodem zodiaci puncto, in quo coniunctę fue runt eorum lineæ mediorum motuum, vbi inueni vi regulæ de tribus, quòd Satur nus ſpacio dierum vnius mediocris reuolutionis Iouis, qui ſunt .4328. progreditur medio motu gra .145. min .4. hoc eſt min .8704. pofito quòd ipſe Saturnus perficiat vnam mediam reuolutionem ſpacio dierum .10740. vt dixi. + Incipiendo igitur ite rum Iupiter aliam reuolutionem percurrere, reperto Saturno per min .8704. ante ipſum ſpacio .4328. dierum, certus eram hos dies ſignificatos eſſe à linea .a.u. vel .c.o. (æquales enim inuicem ſunt) in figura huiuſmodi theorematis, & quòd rectangu lum .a.o. præbebat ſummam graduum .145. min .4. hoc eſt min .8704. et quòd .a.c. vel .o.u. ſignificabat iter vnius diei ipſius Saturni, et .u.e. iter vnius diei Iouis. + Cogi-temus nunc .u.x. ſignificari dies .30. & à puncto .x. productam eſſe .x.f. parallelam ipſi u.o.e. vnde certi erimus rectangulum .e.x. ſignificare iter Ionis ſpacio temporis die-rum .30. rectangulum verò .o.x. iter Saturni eodem temporis interuallo, vnde rectan­ + + gulum .e.x. erit minutorum .149. & ſecundorum .43. et .o.x. minutorum .60. & ſecun. 20. vt in dicta epiſtola, vnde rectangulum .o.f. erit min .89. & ſecun .23. & quia re-ctangulum .o.i. æquale eſt rectangulo .a.o. ergo .o.i. ſimiliter continebit min .8704. Nunc quia .a.c. vel .o.u. denotat iter vnius diei Saturni et .u.e. vnius diei Iouis vt di-ximus ergo .u.o. erit minutorum .2. ſecun .o. & tertiarum .40. videlicet tertiarum .7240. ſuppoſito periodo totaliipſius Saturni dierum .10740. et .u.e. erit minutorũ. 4. ſecun .59. & ter .27. vel circa hoc eſt tertiarum .17967. vnde .o.e. erit tertiarum .10727. + Nuncſi dixerimus cum .o.e. tertiarum .10727. dat .o.u. vel .a.c. (nam tam vna quam altera eſt tertiarum .7240.) quid dabit .a.u. vel .o.c. (quia tam vna quam altera eſt partium .4328.) clarum erit quòd dabit .o.n. vel .u.t. uel .e.i. quia tam vna quam altera erit partium .2921. quæ partes coniunctæ cum fuerint cum partibus ip-ſius .a.u. dabunt totam .a.t. partiũ .7249. quæ erunt tot dies, hoc eſt periodus quæſita. +

+

+ Alia methodo ſimiliter poſſumus idem cognoſcere, ſcilicet dicendo ſi rectangu lum .f.o. quod eſt minutorum .89. & ſecun .23. hoc eſt ſecundorum .5363. dat rectan gulum .o.x. minutorum .60. & ſecun .20. hoc eſt ſecun .3620. quid dabit .a.u. partium 4328. vnde veniet .u.t. partium .2921. ſimiliter, eo quod eadem proportio eſt rectan guli .f.o. ad .o.x. quæ .e.o. ad .o.u. ex prima ſexti, vel .18. 19. ſeptimi ſeu .15. quinti. +

+

+ Poſſet etiam aliquis dicere ſi .f.o. dat .o.x. quid dabit .o.a. vnde veniet .o.t. quo diuiſo per .o.u. daret .u.t. quia ita ſe habet .a.o. + + ad .o.t. vt .a.u. ad .u.t. ex ſupra hic iam citatis. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed ego, in dicta epi-ſtola, aliam methodum obſeruaui, quæ eſt multi plicando minuta .8704. per .30. productumq́; di uiſi per min .5363. quaſi dicens. + Si .o.f. dat .o.i. quid dabit .e.f. + Vnde exiam ſupradictis propoſitionibus veniet .e.i. & quia permu-tando ita ſe habet .o.f. ad .e.f. vt .o.i. ad .e.i. ideo dixi, ſi min .89. cum ſecun .23. dat .30 quid dabit min .8704. +

+
+
+ THEOREMA CXIIII. +

+ PRoponunt veteres & quærunt aliud, nempe ſi duo iter agentes, eodem in-ſtanti diuerſis è locis proficiſcantur, ita vt vnus locum vnde alter profectus eſt petat, alterq́; altero velocior ſit, quo loco quãue die ſibi inuicem occurrent. +

+

+ Exempli gratia, Patauio profectus quidam Taurinum petit, eodem inſtanti al-ter Taurino Patauium, eſtq́; iter .400. milliarium, ille tamen vndecim diebus, hic 9. motu regulari & vniformi appellit. + Quærimus quot milliaria quiſque confece-rit, quotq́; diebus iter egerit, priuſquam ſibi occurrant. +

+

+ Iubent nos veteres dies vtriuſque inuicem inter ſe multiplicare, eritq́; produ-ctum .99. item etiam in ſummam colligere, eritq́; ſumma .20. per quam productũ. 99.@diuiſerimus dabuntur dies .4. cum .19. vigeſimis vnius diei. + At pro milliaribus vtriuſque, pro eo qui .11. diebus iter conficit, multiplicatis .400. per .4. et .19. vigeſi mis, tum diuiſo per .11. dabitur numerus .180. à Patauio Taurinum & è contra, qui + + Taurino Patauium .220. quæ quiſque confecerit. +

+

+ Dum autem hæc ſpecularer attentius, occurrit alius ſoluendi modus, quamuis pro lixior. + Is aũt eſt eiuſmodi. + Accipiat̃ medietas minoris numeri dierũ, nẽpe .4. dimi dio, & per .400. multiplicetur, productũq́; per maiorẽ numerum diuidemus ſcilicet 11. ex quo dabuntur .163. cum .7. vndecimis, quo proueniente è dimidio millia-riorũ itineris .200. detracto, & preſiduũ nẽpe .36. .4. vndecimis multiplicato pro ductoq́; diuiſo ſummã dimidij itineris .200. primo prouẽtu .163. et .7. vndecimis nẽpe .363. ct .7. vndecimas partes ꝓueniet .16. .4. vndecimis, quo cõiuncto pri mo ꝓueniẽti, primus .180. milliaria cõfecerit, quæ è .400. detracta ſupererunt .220. pro itinere ſecundi, qui .9. diebus iter abſoluit. + Ad hæc ſi tempus ſcire velimus eius, qui .11. diebus appellit, multiplicabimus .11. cum .180. productumq́; per .400. partiemur, prouenientq́; paulominus, quam quinque dies, nempe .4. cum .22. horis et .48. minutis, quod tempus vtrique viatori inſeruiet, quandoquidem idipſum pro uenit multiplicato .220. per .9. productoq́; per .400. diuiſo. +

+

+ Huius autem, qui à me pręſcribitur modi, ſpeculatio talis eſt. + Duo termini duabus rectis lineis æqualibus, & parallelis inter ſe .b.p. et .d.q. ſignificentur, quæ alijs dua-bus .b.d. et .q.p. coniungant̃, quę parallelæ & æquales erunt ex .33. primi, quibus ſigni ficentur duo itinera. + Viator primus quidem lentior à. b in .d. velocior à .q. in .p. + Iam ſumatur punctũ medium .q.p. ſitq́; .k. & ab ipſo ad .b.d. ducatur .k.i. parallela .d.q. aut b.p. quod idem eſt, ex quo .b.i. æqualis erit .p.k. ex .34. primi, hoc eſt .q.k. certiq́; eri-mus primum viatorem .q.p. in dimidio itineris .q.k. occurrere non potuiſſe viatori ip ſius .b.i. quandoquidem eo tempore, quo is, qui ipſius .q.p. mouetur per .q.k. (cum ſit altero velocior) qui per .b.d. nondum peruenerit ad .i: Sit itaque punctum .c. in quo lentior reperitur, dum velocior eſt in .k. ex quo certi erimus eos inter .c. et .i. ſibi in-uicem obuiaturos eſſe. + Cogito deinde rectam lineam ductam .k.c. & ut ſe habet .i.c. ad .c.b. ita cogito ſe habere. u .k. ad .k.q. & à puncto .u. ad .i. duco .u.i. quæ, vt manife ſtum eſt, lineam .k.c. in puncto .e. interſecabit, à quo cum fuerit ducta .e.o.n. parallela k.i. habebimus .o.n. ea ſcilicet puncta, quibus occurrunt ſibijpſis, nam cum ſic ſe ha beat .q.k. ad .k.u. vt .b.c. ad .c.i. et .k.u. ad .k.n. vt .c.i. ad .c.o. ex ſimilitudine manifeſta triangulorum, ex æqualitate proportionum ſic ſe habebit .q.k. ad .k.n. vt .b.c. ad .c.o. & permutando ita .k.q. ad .b.c. vt .k.n. ad .c.o. & cum .q.k. et .b.c. ſpatia ſint tempori-bus æqualibus confecta, itaque ſpatia .k.n. et .c.o. ex communi ſcientia temporibus æqualibus conficientur. +

+

+ Quare rectè dicimus, ſi tot diebus à .b. in .d. aliquis peruenit, quot milliaria in di midio temporis alterius viatoris idem conficiet? + ex quo ex regula de tribus quam primum iter .b.c. cognoſcitur, quo ex dimidio itineris detracto, remanet .c.i. cogni tus, ſed cum probauerimus .q.k. ad .k.n. hoc eſt .i.o. (cum ſint æquales inter ſe, ex .34 primi) ita ſe habere. vt .b.c. ad .c.o. permutando ſic ſe habebit .q.k. ad .b.c. vt .i.o. ad .o.c. & cõponendo .q.k. et .b.c. ad .b.c. vt .i.c. ad .c.o. + quare rectè dicimus ſi ſumma .q.k. cum .b.c. dat .b.c. quid dabit .i.c? + nempe dabit .c.o. quo coniuncto cum .b.c. cogno-ſcitur .b.o. quo .b.o. detracto ex .b.d. remanet cognitus .o.d. nempe .q.n. illi æqualis ex .34. prædicta. + Gratia verò tẽporis patet nos rectè dicere ſi .b.d. tot diebus abſolui tur, aut etiam .q.p: quo .b.o. aut .q.n. abſoluetur. +

+

+ Vt autem ad ſpeculationem regulæ antiquorum deueniamus, cogitemus pri-mum viatorem ipſius .q.p. velociorem eo, qui per .b.d. iter agit, tanto tempore præ tergredi .p. quanto alter .b.d. abſoluit. + Is autem ad .g. pertingat, ex quo eadem pro-portio ſpacij .q.g. ad .q.p. hoc eſt .b.d. dabitur, quæ temporis quo .b.d. abſoluitur ab + + eo qui per .b.d. ad tempus quo .q.p. ſolum, qui per .q.p. mouetur (mo-tus enim continui regulares & vniformes conſtituuntur) eadem ratione ita-que ea erit proportio .q.k. ad .b.c. quæ .q.g. ad .q.p. & cum probatum fuerit ita ſe habere .k.n. ad .c.o. vt .q.k. ad .b.c. itaque ſic ſe habebit .k.n. ad .c.o. ut .q.g. ad .q.p. probatum etiam fuit ita ſe habere .q.k. ad .k.n. vt .b.c. ad .c.o. ex quo componendo ſic ſe habebit .q.n. ad .n.k. vt .b.o. ad .o.c. & permutando ita .q.n. ad .b.o. vt .k.n. ad .c.o. hoc eſt .q.g. ad .q.p. nempe vt tempus lenti ad tempus velocis itine-rantis, & componendo ita .q.n. cum .o.b. hoc eſt .b.d. ad .b.o. vt ſumma dierũ vnius & alterius viatoris ad minorẽ numerũ dierũ velocioris. + Breuiter itaq; obtineremus in tentũ diceremus ſi ſumma dierum, quibus iter agitur à viatoribus talis eſt (20) re-ſpectu numeri dierum velocioris(9) qualis & cui reſpõdebit totum ſpacium .b.d? + vn-de dabitur ſpacium .b.o. vnde reliqua omnia nobis cognita emergent. +

+

+ Cum autem antiquorum regula iubeat numerum dierum vnius, cum numero die-rum alterius multiplicari, ac poſtmodum diuidi productum per ſummam omnium dierum, rectèid quidem fit. + Nam cum ſic ſe habeat .b.d. ad .b.o. vt ſumma omnium dierum ad minorem quantitatem dierum velocioris ſcilicet. + Ideo temporis propor tio à mobili per .b.d. abſumpti ad tempus mobilis per .b.o. eadem erit, quæ ſummæ omnium dierum ad namerum dierum velocioris. + Quarerectè dicemus, ſi eiuſmodi ſumma talem reſpectum habet ad minorem numerum dierum, quem numerum re-ſpiciet dies ipſius .b.d? + ex quo proferentur dies reſpondentes ipſi .b.o. cætera iam dicta fuerunt. +

+

+ Huiuſmodi verò ſpeculationis am- + + plitudo ad pauciſſima verba reduci poteft, in cuius gratiã ſit ſubſcripta figura pars inquã pręcedentis, in qua cõſtituamꝰ .o.n. locũ eſſe quo ſibi viatores obuient, ex quo ſpacium .q.n. à ſuo viatore conficietur, eo ipſo tempore, quo à ſuo ſpacium .b.o. ita que eadem erit proportio .q.n. ad .b. + + o. quæ .q.g. ad .b.d. eadem erit inquã proportio .d.o. ad .o.b. quæ numeri dierum eius, qui à .b. pergit in .d. ad numerum dierum alterius qui à .q. in p. proficiſcitur, & componendo eadẽ erit proportio .d.b. ad .b.o. quæ ſum-mæ dierum ad minorem numerum ipſorum, & eadem quæ dierum .b.d. ad dies ipſius .b.o. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXV. +

+ CIRCA hæc ipſa itinera aliud quæritur peruenuſtè, in quo quæſito illud con­ſtituitur cognitum eſſe, nempe interuallum inter duo diuerſa loca, è quibus duo viatores eodem inſtanti vt ſibi occurrant proficiſcuntur, certaq́; milliaria ſin-gulis diebus conficiant, ita tamen, ut unus ordinatè plura altero ambulet, quæritur deinde quoto die ſibi occurrent. + Hoc autem fit diuiſo toto interuallo locorum per ſummam milliariorum quam vterque quotidie abſoluit. +

+ +

+ Exempli gratia, diſtant loca .100. milliaribus à ſe inuicem; + vnus autem viator ſingulis diebus .15 milliaria, alter .10. conficit ſi ita que .15. cum .10. coniũgamus, ſumma erit .25. per quã diuiſis milliaribus .100. totius interualli proferetur .4. nume rus quæſitus dierum quo viatoribus iter agendum erit prius quam ſibi obuient. +

+

+ In cuius ſpeculationis gratiam totum iter ſignificetur linea .a.u: primi autem via-toris iter diurnum fit .a.e. & alterius .u.o: terminus verò .i. ſit occurſus ita vt eodem tempore, alter ſpacium .a.i. alter .u.i. confecerit, ſpacij autem .a.e. tempus per .b. ſignificetur & tempus ſpacij .u.o. per .c. quæ tempora erunt inter ſe æqualia, porrò ſpacij .a.i. tempus per .d. & ſpacij .u.i. per .f. denotetur, æquali bus inquam, ex quo eadem proportio erit .a.e. ad .a.i. quæ .b. ad .d. et .o.u. ad .u.i. quæ c. ad .f. vnde permutando eadem erit proportio itineris ipſius .b. ad iter ipſius .c. quæ itineris .d. ad iter ipſius .f. & componendo itinerum ipſius .b.c. ad iter .c. vt itinerum .d.f. ad iter .f. & permutando itinerum b.c. ad itinera .d.f. vt itineris .c. ad. iter + + ipſius .f. meritò itaque quęritur ſi itine ra .b.c. dat itinera .d.f. quid dabit tem-pus .c. nempe dabit tempus .f. ſed .c. ſignatum eſt pro vna die, + quare in pro poſito exemplo .f. ſignificabit 4: dies. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXVI. +

+ ANtiquorum monumentis traditum motum reperimus diuinandi numeri quem quis mente conceperit, quo iubemus eum qui numerum cogitauerit, dimi-dium cogitari numeri addere cogitato, atque huic ſummæ, rurſus eiuſdem ſummę dimidium adiungere, tum quærimus, quoties noueratius totam eam ſummam ingre diatur patefactis fractis ſi qui occurrant. +

+

+ Exempli gratia, ſi quis cogitaſſet numerum .12. iubebant huic dimidium addi, nempe .6. ex quo ſumma erat .18. iubebant, præterea dimidium huius ſummæ nem-pe .9. toti ſummæ adiungi, quæ fuiſſet .27. adhæc quærebant ſibi patefieri quoties .9. ſummam prædictam ingrederetur, & ſi in prima aut ſecunda diuiſione aut etiã vtraque, fracti reperirentur, ac quoties nouem vltimam ſummam ingrediebatur, toties .4. multiplicabant. + Quod ſi in prima diuiſione fracti erant, vltimo produ-cto addebant vnitatem; + ſin verò in ſecunda, binarium adiungebant, ex quo exa-ctus numerus quæſitus proferebatur. +

+

+ Pro cuius rei ratione ſit .a. numerus cogitatione compræhenſus et .e. ipſius .a. cum eiuſdem medietate ſumma et .i. ipſius .e. cum eiuſdem medietate itidem ſumma, vn de .i.e.a. tres numeri continui proportionales, in ſeſquialtera proportione euadent. + Sumantur nunc tres numeri .4. 6. 9. in eadem proportionalitate. + Vnde ratione ęqua litatis proportionum ita ſe habebit .i. ad .a. quẽadmodum .9. ad .4. & permutando .i. ad .9. quemadmodum .a. ad .4. & ob id .4. toties ingredietur .a. quoties .9. ipſam .i. + Sed quia ſępe contingit, vt in ſecunda diuiſione, aut in ambabus etiam diuiſionibus re periantur numeri fracti, anima duertendum eſt numerum animo compræhenſum .a. ſcilicet aut parem aut imparem ſemper futurum. + Si par eſt, aut multiplex erit ad .4. aut non. + Si priori modo ſe habebit in duabus diuiſionibus, nullus numerus fra-ctus admittetur, ſed ſi ad .4. multiplex non erit, à multiplicibus per duo ſemper dif feret, & ſi per medium diuidatur, eiuſdem medietas impar ſemper erit, vnde prior + + quoque ſumma par nunquam exiſtet, cuius medietatem aliquod medium ſemper ingredietur, & hanc ob cauſam poſterior ſumma cum fracto ſemper erit, & nume-rum deſumptum maiorem eſſe multiplici ad quatuor per duo ſignificabit. +

+

+ At verò ſi inter impares reponatur, aut eorum erit qui ſuperant multiplicem ipſius quatuor per vnum, ſeu per tria, quod hinc innoteſcet, nempe, quia ſi eorum erit qui dictum multiplicem per vnum tantum vincunt, ſua medietate ipſi numero addita, & præter hanc medietatem medio etiam integro adiuncto, tota hæc prior ſumma in numerum parem ſemper euadet, vnde in poſteriori ſumma nullus nume-rus fractus conſpicietur, & hanc ob causã multiplici ipſius .4. vnitas ſemper addetur. +

+

+ Sed ſi numerus deſumptus, in ſerie eorum, qui multiplicem ipſius .4. pertria ſu-perant, collocabitur, hinc compræhendetur, quia primæ ſummæ numerus cum media vnitate ſemper impar erit, vnde ſecunda ſumma præter integras cum me-dia vnitate nobis ſemper occur ret. +

+

+ Quod autem nobis prodere faciamus an in prima diuiſione, & ſecunda numerus aliquis fractus conſiſtat, eò tantum nobis inſeruit, quò deueniamus in cognitionem an numerus animo conceptus multiplicem ipſius .4. per vnum, per duo, aut tria ſupe ret. + Quòd etiam medias eas vnitates ad integros reducere faciamus, eò tantum re fertur, vt minori labore eum, qui numerum imaginatione compræhendit, onere-mus, quia reuera numerus impar nunquam mente concipi poteſt, quin aliquis fra-ctus in prima diuiſione, aut in ſecunda ſequatur: + vnde à numeris imparibus, qui mul tiplicem ipſius .4. unitatis tantum exceſſu ſuperãt, poſterior ſumma quarta parte vnitatis, præter integros numeros, & ab imparibus qui dictum multiplicem ipſius .4. per tria vincunt, cum tribus quartis vnius integri præter integras vnitates ; + & à numeris paribus, qui multiplicem ipſius .4. per duo cum medietate vnitatis præter integros ſemper procedit. + Ita cum is qui numerum ſecum conſiderat, ſi in nume- + + ris fractis verſatus eſſet, qui eum in-terrogat prudenter ſe gereret, ſi ſibi declarari curaret, quis nam ex fractis ſu per integros ſecũdæ sũmæ remane ret, quia quot quarta integros ſecũ- ſummæ ſuperaret, per totidẽ inte gros numerus mente conceptus multiplicem ipſius .4. ſuperaret. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXVII. +

+ VNDE fiat, vt ſi ali quis quemuis numerum animo compræhendat, eique numero alium etiam quemlibet numerum propoſitum addat, & à tertia par te huius ſummæ tertiam partem numeri imaginati detrah et, reſiduum ſecundi nu-meri adiuncti, ideſt propoſiti, tertia pars erit. +

+

+ Vt exempli gratia, ſi aliquis de numero denario cogitaſſet, huicq́; .24. adderet, vnde triginta quatuor efficerent, detra hendo nunc tertiam partem numeri de na-rij cogitatione concepti, ideſt .3. cum tertia parte vnius, à tertia parte huius ſum mæ ideſt ab vndecim & vna tertia parte remanerent .8. ideſt tertia pars numeri additi. + Id quod mihi inter iocos in honeſtorum hominum cætu in mentem venit. +

+

+ Pro cuius ratione, prior numerus ima + + ginatus mediante linea .a.b. et is, qui ad-ditus eſt intercedẽte linea .b.d. è directo + + coniunctis denotetur, et .b.e. ſit tertia pars ipſius .a.b. prioris numeri im aginati, et. b c. tertia pars ipſius, b.d. ſecundi numeri propoſiti, vnde coniunctum vnius harum ter tiarum partiũ alia ſit .e.c. quod quidem .e.c. eſſe tertiam partem ſummæ duorum primorum ideſt .a.d. aſſero. + Iam manifeſtum eſt ipſius .d.b. ad .b.c. eſſe quemadmo dum ipſius .a.b. ad .b.e. vnde viciſſim ipſius .d.b. ad .b.a. erit quemadmodum ipſius .b.c. ad .b.e. & coniunctim ipſius .d.a. ad .a.b. quemadmodum ipſius .c.e. ad .e.b. & viciſ-ſim ipſius .d.a. ad .c.e. quemadmodum ipſius .b.a. ad .b.e. ſed proportio ipſius .b.a. ad .b.e. eſt tripla, ergo ea quæ eſt ipſius .a.d. ad .e.c. erit quoque tripla; + vnde ſumendo .e.c. pro tertia parte ipſius .a.d. & ab ipſa .e.c. ſubtrahendo tertiam partem ipſius .a.b. tertia pars ipſius .b.d. remanebit .b.c. +

+
+
+ +
+
+

+ Aut alio hoc modo, ſupponendo .e.c. tertiam partem ipſius .a.d. et .e.b. ipſius .a.b. exiſter. + Dico .b.c. tertiam partem ipſius .b.d. futuram: + quia ſi totius .a.d. ad totum e.c. ita ſe habet, quemadmodum .a.b. à toto .a.d. diffecti atque diuulſi ad .e.b. à toto .e.c. diſractum, ergo ex .19. lib. quinti Eu- + + clid. reſidui .b.d. totius .a.d. ad reſiduum .b.c. totius .e.c. erit, vt totius .a.d. ad totũ .e.c. at-que hic quidem modus rem propoſitã ſpe-culandi mihi aptior & commodior eſſe videtur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXVIII. +

+ PErmulta ac varia problemata inuenerunt antiqui, longioribus verò vijs reſolu-ta, proptereà quòd ſemper nobis ſuccurrit breuiſſima in vnaquaque re ex-plicatio. + Vt exempli gratia, proponitur numerus .50. diuidendus in tres tales par-tes, quod ſecunda dupla ſit primę, & adhuc eam ſuperet tribus vnitatibus, tertia ve rò æqualis ſit aggregato primæ cum ſecunda, & amplius ipſum aggregatum ſuperet quinque vnitatibus. +

+

+ Ad hoc autem quæſitum ſoluendum antiqui vtebantur regula falſi, quod reuera breuiori modo poteſt ſolui, videlicet detra hendo illud ſecundum exceſſum, quin-que ſcilicet ex .50. ita vt nobis .45. remaneret, cui medietati hoc eſt .22. cum dimidia vnitate, ſi addiderimus illud quinque habebimus .27. cum dimidia vnitate pro ter-tia parte quæſita ipſius numeri .50. deinde ſi ab eodem numero .22. cum dimidia vnitate detractum fuerit illud .3. primus exceſſus datus, remanebit .19. cum dimi-dia vnitate, cuius tertia pars, hoc eſt .6. cum dimidia vnitate, prima pars, ex tri-bus quæſita erit, quæ quidem ſi detraxerimus ex .19. cum dimidia vnitate, reli-quum erit .13. cui additus fuerit primus exceſſus ideſt .3. + Iam propoſitum re-ſultabit nobis .16. pro ſecunda parte quæſita. +

+

+ Ratio verò huiuſmodi operationis talis eſt, ſit verbi gratia totalis numerus pro-poſitus ſignificatus per lineam .a.b. cuius ſecundæ partis numerus datus ſignificetur per lineam .g. & numerus tertiæ partis propoſitus per lineam .h. + Nunc dempta .h. ex a.b. nobis cognita, remanebit .f.a. qua quidẽ per æqualia imaginatione diuiſa in pun cto .e. & ipſi .e.f. addita .f.b. tota .e.b. nobis cognita erit, quæ quidem tertia pars quæſita ipſius .a.b. erit, proptereà quòd .a.e. (quæ æqualis eſt ipſi .e.f.) erit ſumma primæ, & ſecundæ partis. + Detrahatur poſteà. g. ex .e.a. & remanebit .d.a. cuius ter tia pars ſit .a.c. quæ quidem prima pars quæſita erit, & nunc cognita, & ita .c.d. cognita, cui cum addita fuerit .d.e. habebimus ſecundam partem quæſitam, quæ compo- + + componitur ex .d.c. dupla .ad .a.c. pri- + + mam partem, & ex .d.e. numero dato. + tertia verò pars .e.b. compoſita eſt ex .e.f. æquali .a.e. hoc eſt æquali compoſi-to ex prima, & ſe cunda parte, & ex .f.b. numero dato vt proponebatur. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXIX. +

+ INter alia problemata ab antiquis inuenta, hoc etiam ponitur. + Aliquis inter-rogat quot ſint horæ, alius verò reſpondit tot eſſe, quot duæ tertiæ præteriti temporis ſimul iuncta cum tribus quintis futuri temporis totius dieri naturalis effi-ciunt. + Nunc quæritur quot ſint horę. +

+

+ Antiqui, hoc etiam problema ſoluebant mediante regula falſi, ſed mihi alio mo do ſoluendum eſſe dictum problema videtur. + Accipio enim ex quinque, tres vni-tates, pro parte futuri temporis, quas quidem in tres vnitates præteriti temporis duco, vnde proueniunt mihi nouem vnitates, quod productum coniungo quin-que futuri temporis, vnde veniunt .14. vnitates, ex regula poftea de tribus ita dico ſi ex .14. mihi prouenit .9. quid reſultabit ex .24. & prouenient mihi horæ .15. cum tribus ſeptimis vnius horæ, hoc eſt minuta ferè .26. +

+

+ Pro cuius ratione, quinque vnitates, feu partes temporis futuri ſignificentur à linea .e.u. quarum trium ſigniſicentur a linea .e.i. ſumpta deinde ſit linea .e.o. æqualis lineæ .e.i. et .e.a. tripla ſit ad .o.e. vel ad .e.i. quod idem eſt, vnde .a.e. compoſita erit ex .a.o. (hoc eſt ex duabus tertijs ip ſius .a.e.) & ex o.e. (hoc eſt ex. tribus quintis ip-ſius .e.u.) vnde .a.u. ad .a.e. eandem rationem obtinebit, quæ .14. ad .9. + propterea igi tur poſſumus recte ratiotinari + + fi .14. nobis dat .9. quid dabit .24. qui quidem .24. nobis dabit .15. cum min .26. quod rectè factum erit ex .20. ſeptimi Euclidis. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXX. +

+ SVpponunt etiam antiqui tres ſocios nummos habere, quorum ſumma primi & ſecundi cognita ſit, item ſumma primi & tertij cognita & ſumma ſecundi & tertij item cognita, at que ex huiuſmodi tribus aggregatis veniunt in cognitionem particularem vniuſcuiuſque illorum. +

+

+ Gemafriſius ſoluit hoc problema ex regula ſalſi. + At ego tali ordine progredior. + Sit verbi gratia, ſumma primi cum ſecundo .50. & ſecundi cum tertio .70. & primi cum tertio .60. harum trium ſummarum accipiantur duæ quæuis, vt puta .50. & .70 quæ coniunctæ ſimul dabunt .120. à qua ſumma detrahatur reliqua, ideſt .60. & reſtabit nobis .60. cuius medietas erit .30. hoc eſt numerus nummorum ſecundi ſocij quo numero detracto à .70. hoc eſt à ſumma ſecundi cum tertio remanebit .40. hoc eſt numerus tertij ſocij, & hic numerus deſumptus à .60. reſiduus erit nume-rus primi ſocij. +

+ +

+ Pro cuius ratione conſideremus triangulum hic ſubnotatum .a.b.c. cuius unumquodque latus ſignificet ſummam duorum ſociorum, vtputa latus .a.b. ſignifi-cet ſummam primi cum ſecundo, latus verò .b.c. ſummam ſecundi cum tertio, la-rus autem .a.c. ſummam primi cum tertio, et .a.e. ſeu .a.o. ſit numerus primi ſocij, et .e.b. vel .b.u. ſit ſecundi ſocij, et .c.u. ſeu .c.o. ſit tertij, cum autem .a.e. æqualis ſit .a.o. + + et .b.e:æ qualis .b.u. et .c.u. æqualis .c.o. ex ſuppoſito ſi dẽpta fuerit ſumma ſeu latus .a.c. datum ex aggregato laterum .a.b. cum .b.c. reliquarum ſummarum, re linquet nobis cognitum aggregatum ex .b.e. cum .b.u. + Quare & eius medic-tas .b.e. ſiue .b.u. nobis cognita erit, qua detracta exſumma .b.a. relinquetur no bis cognitus numerus .a.e. detracto ve-ro numero .a.e. hoc eſt .a.o. ex .a.c. ſum-ma, ſeu latus, aut .b.u. ex .b.c. remanebit o.c. ſeu .c.u. cognitus. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXI. +

+ HAC etiam methodo hoc facere poſſumus non ſolũ de tribus ſocijs, ſed etiã de omnibus quotquot volueris, vt exempli gratia, + + ſint ſex ſocij .a.b.c.d.e.f. quorum ſumma per binos co-gnita, vtputà ſumma numeri .a. cum .b. cognita nobis ſit, & ſumma numeri .b. cum .c. & ſumma .c. cum .d. & ſum-ma .d. cum .e. & ſumma .e. cum .f. neceſle eft etiam ſcire ſummam duorum vno relicto, vtputa ſummam .a. cum c. vt poſſimus triangulum .a.b.c. conſtituere. + Vnde ex præmiffa, cognitus numerus nobis erit vniuſcuiuſque .a.b.c. + Quapropter dempto numero .c. ex ſumma .c. cum d. & numero .d. ex ſumma .d. cum .e. & numero .e. ex ſum ma .e. cum .f. habebimus intentum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXII, +

+ CVM aliquando, illud quod Archimedes inuenit, vt furtum Regiab aurifa-bro in regia corona factum, quemadmodum ſcribit Vitruuius, proderet, con-templarer, mihi etiam viſum eſt, vt aliquem modum ſcientiſicum inueſtigarem, quo proportio auri ad argentum, quod in aliquo propoſito corpore exipſis miſto cogni ti ponderis cognoſci poſſet. + Et cum multos diuerſis temporibus excogitarim offi-cio meo deeſſe nolui in ijſdem literarum monumentis mandandis, quorum hic vnus erit: + propoſita nobis ſint tria corpora .A.M.V. æqualia inter ſe, ſed diuer-ſarum ſpecierum materiei, vtputa quod .A. ſit argenteum, & omogeneum .V. ve-rò aureum omogeneum, & M. mixtum exauro, & argento, ideſt heterogeneum, cupimusergo ſcire iuſtã quantitatem auri & argenti, quæ eſt in ipſo corpore .M. miſto. + Ita igitur faciamus. + Videamus primum quantum ſit pondus vniuſcuiuſque ipſorum corporum, ponamus autem pondus corporis .V. auri eſſe vt .234. pondus + + autem corporis .M. miſti .vt .216. argentei verò .A. vt .156. detrahatur nunc pon-dus .A. ex pondere .V. + Reliquum erit .78. quod vocetur prima differentia ſeruan-da, dematur etiam pondus .M. ex pondere .V. reliquum erit .18. pro ſecunda diffe-rentia, etiam ſeruanda, multiplicetur poſteà pondus .A. per ſecundam differen-tiam, productum verò diuidatur per primam differentiam. + Vnde in præſenti exem plo proueniet nobis .36. quiquidem prouentus erit quantitas argenti ipſius corpo-ris miſti .M. quo etiam detracto ex pondere totali ipſius .M. reliquum erit quanti-tas auri eius corporis, hoc eſt .180. +

+

+ In cuius operationis ſpeculatione, aliquid natura ſua prius cognitum præcedere oportet hoc eſt, quod omnia corpora omogenea eandem proportionem obtinent inter quantitates, quam inter pondera. + Quo ſuppoſito denotetur corpus .A. li-nea .o.a. corpus autem .V. linea .o.c. & corpus .M. linea .e.u: ſed .e.o. ſignificet par-tem argenti, et .o.u. partem auri in corpore miſto .M. vnde ex communi conceptu habebimus .o.e. æqualem .u.c. cum ex hypotheſi .e.u. æqualis ſit .o.c. et .a.o. ſimiliter. + Significetur poſteà pondus .a.o. ab .f. & pondus .e.u. ab .b.x. & pondus .o.c. ab .f.g. pon dus verò .o.e. ab .b. pondus autem .o.u. ab .x. pondus enim .u.c. ab .b.d. et .g. ſit diffe-rentia, qua .f.g. maior eſt .f: et .d. + + differentia qua .b.d. maior eſt .b. + Vnde ex ratione omogeneitatis ea dem proportio erit .a.o. ad .e.o. vt .f. ad .b. et .o.c. ad .u.c. quæ .x.b.d. ſeu f.g. (quodidem eſt) ad .b.d. + Quare ex .11. quinti eadẽ erit proportio .f. ad .b. vt .f.g. ad .b.d. & permutan-do ita erit .f. ad .f.g. vt .b. ad .b.d. & ſeparando ita .f. ad .g. vt .b. ad .d. + Sed .g. cognita nobis eſt, vt differentia in ter .f. g, et .f: cognita nobis eſt etiam .f: cognoſcimus itidem .d. vt differentiam inter .x.b.d. et .b.x. quapropter cognoſcemus .b. ex .20. ſeptimi Eucli. & ſic .x. reſiduum. + ex .b.x. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXIII. +

+ NVNC ex methodo præcedentis propoſiti deuenire poſſumus in cognitio-nem veræ quantitatis auri, & argenti confuſi in corona Hieronis conſtituen-do primum duo corpora ſimplicia æqualia inter ſe, & coronæ hoc modo videlicet, immergendo coronam, ſeu corpus miſtum in aliquod vas aqua plenum, & diligen-ter colligere aquam, quæ ex eo effundetur, poſteà verò oportet, aliud vas inuenire præciſæ capax illius a quæ collectæ, in quod demum infundatur tantum auri, & po-ſteà tantum argenti, quantum ſieri poteſt, vnde vnumquodque horum duorum cor porum ſimplicium æquale erit mixto, ſeu coronæ, & ſic quod dictum eſt in præce-cedenti theoremate exequemur. +

+
+
+ THEOREMA CXXIIII. +

+ SED vt breuiori methodo idem præſtemus, quod in antecedenti propoſito di-ctum eſt, quædam theoremata præmittenda ſunt, videlicet quòd quotíeſcunque fuerint tria corpora, quorum duo inuicem æqualia ſint in quantitate, ſed diuerſa- + + rum ſpecierum materiæ, tertium verò corpus maius, vel minus ſit in quantitate vtro-que illorum, ſed eiuſdem materiæ vnius quod vis illorum, ponderis verò alterius, sẽper eadem proportio erit inter pondera æqualium corporum, quæ inter quãtita-tem corporis inæqualis, & eam quæ vnius cuiuſuis æqualium. +

+

+ Exempli gratia, ſit .b. corpus aliquod aureum æquale corpori .u. argenteo, ſit etiam corpus .a. argenteum maius corpore .b. vel .u. ſed ponderis eiuſdem, quod au-ri .b. + Tunc dico eandem eſſe proportionem ponde- + + ris .b. ad pondus .u. quæ eſt magnitudinis .a. ad ma-gnitudinem .u. + Quod ratiocinemur hoc modo, nam cum proportio corporeitatis .a. ad corporeitatem .u. eadem ſit, quæ ponderis .a. ad pondus .u. ex ratione omogeneitatis, ponderis verò .b. ad pondus .u. ex .7. quinti, eadem quæ ponderis .a. ad pondus .u. ideo ex 11. eiuſdem proportio ponderis .b. ad pondus .u. eadem erit, quæ corporeitatis .a. ad corporeitatem .u. vel ad corporeitatem .b. quæ æqualis eſt alteri. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXV. +

+ QVotieſcunque nobis propoſita fuerint duo corpora cuiuſuis magnitudinis æ-que ponderantia, ſed diuerſarum ſpecierum materiæ, cum ſcire volueri-mus proportionem ponderum illarum ſpecierum inter ipſas hoc modo faciemus. +

+

+ Sint exempli gratia, duo nobis propoſita corpora .a. et .b. (vt dictum eſt) quæ ſi fuerint æqualium magnitudinum inter ſe, clarum erit quod quæritur, ſed inæqua-lia erunt, immergatur unumquodq; eorum in vas aqua plenum, & collecta ſit aqua effuſa ab vnoquoque illorum, + tunc vnaquæq; iſtarum aquarum æqualis magnitudi-nis erit ſui corporis impellentis, & proportio ponderoſitatis illarum eadem erit, quæ earum magnitudinum ex omogeneitate, quapropter ſi vnamquamque illarum ponderabimus, habebimus propoſitum ex præcedenti theoremate. +

+
+
+ THEOREMA CXXVI. +

+ SED cum ſcire voluerimus pondus alicuius magnitudinis aquæ æqualis alicui corpori ponderoſo, breuiſſimus modus erit ponderando ipſum corpus tam in ae-re, quàm in aqua, & quia ſemper leuius erit in aqua, + tunc differentia ponderum ip-ſius corporis, erit pondus quæſitum, hoc eſt vnius corporis aquei æqualis magnitu-dinis magnitudini corporis propoſiti ex .7. propoſitione lib. Archimedis de inſi-dentibus aquæ. +

+

+ Quare ex præmiſſis quotieſcunque immerſa fuerint in aquam dicti vaſis duo cor pora æquè ponderantia, ſed diuerſarum ſpecierum, vt dictum eſt, proportio pon-deris aquæ maioris ad pondus aquæ minoris magnitudinis eadem ſemper erit, quæ ponderis minoris corporis ad pondus alicuius corporis eidem æqualis, ſpeciei verò maioris, vel eadem proportio ponderis alicuius corporis æqualis maiori, ſpeciei ve rò minoris ad pondus ipſius maioris. +

+

+ Vt puta ſit corpus .a. argenteum æqualis ponderis corpori .b. aurei, & corpus .u. argenteum æqualis magnitudinis corpori .b. aurei, corpus verò .n. aureum æqualis magnitudinis corpori .a. argentei, corpus verò .f. aqueum æqualis magnitudinis cor- + + pori .a. argentei, corpus autem .e. aqueũ æqualis ma- + + gnitudinis corpori .b. aurei. + Tunc dico proportio-nem ponderis .f. ad pondus .e. eadem eſſe, quæ pon-deris .b. ad pondus .u. vt in præcedenti theoremate iam dictum eſt, vel quæ ponderis .n. ad pondus .a. ex 11. quinti Euclidis. + Proptereà quòe ponderis .n. ad pondus .a. eft vt poderis .b. ad pondus .u. eo quòd permutando ponderis .n. ad pondus .b. eſt vt ponderis .a. ad pondus .u. ex corporum omogenei-tate, & ex æqualitate magnitudinum corporum antecedentium & conſequentium. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXVII. +

+ SCire etiam nos oportet, quòd quotieſcumque fuerint duo corpora aquea, quo-rum vnum æqualis magnitudinis ſit alicui miſto, quod quidem miſtum graue ſit tam in aere, quàm in aqua, alterum verò corpus aquem æqualis ſit magnitudi-nis alicui corpoli ſimplici, quod quidem corpus ſimplex æqualis ponderis ſit dicto corpori miſto. + Tunc proportio ponderis aquei, cuius magnitudo æquatur magni tudini corporis miſti, ad pondus corporis aquei, cuius magnitudo æqualis eſt ma-gnitudini corporis ſimplicis, eadem erit, quæ proportio ponderis alicuius corpo-ris ſimplicis, cuius magnitudo æqualis ſit magnitudini corporis miſti ſuperius dicti, ſed ſpeciei corporis ſimplicis iam dicti, ad pondus dicti miſti. +

+

+ Exempli gratia, ſit corpus aqueum .e. magnitudinis æqualis corpori .m. mixto, corpus verò aqueum .i. æqualis magnitudinis ſit corpori ſimplici .a. quod quidem corpus .a. æqualis ponderis ſit cum corpore .m. & corpus .u. ſit æqualis magnitudinis cum corpore .m. ſed ſpeciei corporis .a. + Tunc dico proportionem ponderis .e. ad pondus .i. eãdem eſſe, quæ ponderis .u. ad pondus .m. primum nulli dubium eſt, quin eadem proportio ſit magnitudinis .e. ad magnitudinem .i. quæ magnitudinis .m. ad a. ſed .m. ad .a. eſt vt .u. ad .a. ex .7. quinti + quare ex .11. eiuſdem proportio .e. ad .i. erit vt .u. ad .a. + + de ipſius magnitudinibus loquendo, ſed propor-tio ponderis .u. ad pondus .a. eadem eſt, quæ ma gnitudinis .u. ad magnitudinem .a. ex omogenei-tate. + Idem dico de pondere .e. ad pondus .1. + Qua-re proportio ponderis .e. ad pondus .i. eadem erit quæ ponderis .u. ad pondus .a. + Sed ponderis .u. ad pondus .m. eadem eſt quæ ponderis .u. ad pondus .a. ex .7. quinti, ergò ex .11. eiuſdem proportio ponderis .e. ad pondus .i. eadem erit, quæ ponderis .u. ad pon-dus .m. quod eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXVIII. +

+ NVNC ad cognoſcendam proportionem duarum diuerſarum ſpecierum in corpore miſto propoſito, tribus corporibus aqueis mediantibus, quæ quidẽ corpora æqualium magnitudinum ſint alijs tribus corporibus vnius & eiuſdem pon deris, quorum vnum ſit mixtum, reliqua verò duo ſimplicia, ſed ſpecierum mixti, hoc ordine procedemus. +

+ +

+ Sint exempli gratia, tria corpora æquè ponderantia, & vnumquodque illorum ſitquinque librarum, quorum vnum ſit aureum, aliud argenteum, reliquum verò mixtum ex ijs duobus metallis, vnde corpus aureum ſimplex minus erit, & argen teum maius corpore mixto, quod nulli dubium eſt, ſit nunc pondus corporis aquei ęqualis corpori aureo, librarũ .3. aquei verò ęqualis miſto, ſit librarũ 3. quarta par te, aquei demum æqualisargenteo, librarum .4. cum dimidia, vnde exijs, quæ in præ cedenti theoremate, & in .126. theoremate diximus, ſi imaginatione concipiemus alia duo corpora ſimplicia, auri, & argenti, ſed æqualium magnitudinum mixto, habebimus proportionem ponderis aurei ad pondus corporis mixti vt triũ librarum cum quarta vnius ad .3. libras, & proportio ponderis mixti ad pondus argentei erit, vt proportio librarum .4. cum dimidia ad tres libras cum quarta parte vnius libræ, & proportio ponderis aurei ad pondus argentei vt librarum .4. cum dimidia ad li-bras .3: hoc eſt aurei ad mixtum, vt .13. ad .12. & mixti ad argenteum, vt .18. ad .13. & aurei ad argenteum, vt .3. ad .2. ideſt, vt .18. ad .12. +

+

+ Nunc inueniantur duo numeri ita inter ſe proportionati, vt .3. ad .2. habentes ta-men inter ipſos numerum ita proportionatum ad maximum, vt .12. ſe habet ad .13. & ita proportionatum ad minimum, vt ſe habet .18. ad .13. quod hoc modo in-ueniemus, multiplicabimus .18. per .12. & proueniet nobis .216. pro numero me-dio, poſteà multiplicabimus .18. per .13. & proueniet .234. pro maximo, demũ multi plicando .12. per .13. proueniet .156. pro minimo, ita quod .234. correſpondebit ponderi corporis aurei: + 216. verò ponderi mixti, et .156. ponderi argentei æqua-lium magnitudinum. +

+

+ Cum autem proportiones horum trium corporum inuenerimus, ſi ordinem theo rematis .122. ſequemur, habebimus quod quærebamus, & inueniemus in præſenti exemplo proportionem ponderis auri ad pondus argenti in corpore mixto eſſe, vt .180. ad .36. ſed quia ſuppoſitum fuit corpus mixtum eſſe quinque librarum, propte-reà dicemus. + Si .216. hoc eſt toti corpori mixto correſpondent quinque libræ tunc parti .180. hoc eſt auro in ipſo corpore mixto, correſpondent libræ .4. cum duabus vncijs, ex regula detribus, reſiduum verò quinque librarum, ideſt vnciæ decem, correſpondent parti .36. hoc eſt argento in dicto corpore mixto. +

+

+ Sed ſi tria corpora dicta fuiſſent inuicem ita proportionata, vt .40. 47. 60. + tunc proportio auri ad argentum in corpore mixto eſſet vt .13. ad .7. quapropter pon dus mixti fuiſſet .120. librarum, + tunc aurum ipſius eſſet librarum .78. argentum ve-rò librarum .42. ex eadem regula. +

+

+ Pro quarum rerum ſpeculatione nil aliud oportet nunc dicere cum ſatis dictum à no bis ſuperius fuerit, vno excepto, hoc eſt rationem reddere, qua motus fui ad inue niendos illos .3. numeros ita inter ſe diſpoſitos, vt dictum eſt, quæ quidem ratio fuit, vt haberemus .3. numeros ita inter ipſos ordinatè diſpoſitos, vt ſunt pondera trium illorum corporum æqualium magnitudinum. + Proptereà quòd quamuis inter pri-mos .3. numeros ponderum corporum aqueorum eædem fuerint proportiones pon derum corporum metallicorum, nihilominus medius numerus extra proprium lo-cum, & inordinatè inueniebatur, reſpectu extremorum, vnde medius numerus in ſuo vero ſitu inter .18. et .12. fuiſſent .16. .8. tertijs decimis, ſed vt fractorũ incom moditatem euitemus, præcepi, vt multiplicarentur extrema per .13. vnde produ-cti fuerunt numeri .234. et .156. in eadẽ proportione, quæ eſt .18. ad .12. ex .18. ſepti mi, iuſſi etiam multiplicari .18. per .12. vt nobis prodiret .216. ad quem numerum, numerus .234. ita ſe haberet, ut .13. ad .12. ex .19. ſeptimi, quod autem ita ſit propor­ + + tionatus .216. ad .156. vt .18. ad .13. maniteſtum eſt exijſdem, nam tam .18. quam .13. multiplicatus fuit per .12. +

+
+
+ THEOREMA CXXIX. +

+ ALIVD proponitur problema hoc modo: + ſupponitur obſidio alicuius loci, vbi alimento ad nutriendos .10000. homines ſufficiunt pro quinque menſibus tan-tum, ſed quia eum locum obſidione non liberari putatur niſi .18. menſibus exactis, quæritur, quot homines eo tempore illis alimentis nutriri poſſint, hoc eſt .18. menſibus. +

+

+ Præcipitregula, vt multiplicetur primus numerus, hoc eſt hominum .10000. cum ſecundo, hoc eſt menſium quinque, productum verò diuidatur per .18. hoc eſt men-ſium, + tunc proueniet .2777. cum .7. nonis. +

+

+ Cuius operationis ratio eſt hæc, ſint exempli gratia duo hic ſubſcripta producta ſuperficialia .a.n. et .o.u. inuicem æqualia, ſed tal@ figura delineata, vt proportio .u.x. ad .x.o. ſit, vt .10000. ad quinque, & proportio a.x. ad .x.o. ſit vt .18. ad quinque, ct .x.n. ſit nobis ignota, quæ quidem eſt illa, quæ indagatur, ita vnumquodque iſtorum productorum ſignificabit alimentum, et .u.x. ſignificabit numerum homi-num .10000. qui quidem homines comederent totum alimentum .u.o. ſpacio tem-poris .x.o. quinque menſium, proptereà quòd u.o. ſupponitur productum eſſe ab .u.x. in .x.o. + Deinde ſupponẽdo .a.x. tem + + pus eſſe .18. menſium, ergo .x.n. ſignifi-cabit numerum hominum, qui eo tem-poris ſpacio ali poſſunt, hoc eſt .x.a. ali-mento .n.a. eo quòd .a.n. producitur ex .n.x. in .a.x. vnde ex .15. ſexti, ſeu ex, 20. ſeptimi proportio .x.u. ad .x.n. eadẽ erit, quę .a.x. ad .x.o. quapropter rectè factum erit accipere productũ .u.o. quodidem eſt in quantitate, quod productum .2. n. & ipſum diuidere per .a.x. vnde nobis proueniat .n.x. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXX. +

+ QVotieſcunque nobis propoſitum fuerit inuenire tertium terminum, trium ter minorum continuè proportionalium armonicæ proportionalitatis, quo-tum duo nobis cogniti ſint, ita agemus. +

+

+ Sint, exempli gratia, tres termini .q.p: a.g. et .e.c. continuæ proportionalium at monicæ proportionalitatis, quorum .q.p. maior et .a.g. medius ſint nobis cogniti, cum ergo voluerimus tertium .e.c. cognitum nobis eſſe: + a.g. detra- + + hatur ex .q.p. differentia verò .d.p. addatur .q.p. quorum ſumma erit .q.o. cognita, qua mediante diuidatur productum, quod ex .a.g. in .d.p. exurgit, & proueniet no bis .n.g. hoc e@t minor differentia, eo quòd productum .q.o. in .n.g. æquale eſt pro- + + ducto .2. g. in .d.p. ex .20. ſeptimi, proptereà quòd proportio .q.o. ad .o.p. hoc eſt ad .d.p. eſt vt .a.g. ad .g.n. coniunctim cum diſiunctim it a ſit .q.p. ad .p.o. vt .a.n. ad .n.g. permutãdo eo quòd .q.p. ad .a.n. (ideſt ad .e.c.) ita ſe hẽt ut .p.o. (hoc eſt .d.p.) ad .n.g. ex cõditionibus armonicæ proportio nalitatis. + Deinde ſi detraxerimus .n.g. ex .a.g. remanebit .e.c. minor terminus. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed ſi .e.c. tertius terminus nobis propoſitus eſſet ſimul cum .a.g. medio, & volue rimus maiorem inuenire .q.p. ſcilicet, oportebit .e.c. ex .a.g. detrahere, differentiam verò .n.g. ſimiliter demeremus ex .e.c. unde remaneret nobis .e.t. + + cognitum, quo reſiduo .c.t. me-diante diuidemus productum, furgit ex .a.g. in .t.c. & prouentus .d.p. erit differentia maior, eo productũ quod ſit ex .e.t. in .d.p. æquale eſt producto quòd fit ex .a.g. in .t.c. per 20. ſeptimi Eucli. eo quòd .a.g. (id-eſt .q.d.) ad .d.p. eſt ut .e.t. ad .t.c. diſiunctim, cum coniunctim ita ſit .q.p. ad .d.p. vt .e.c. ad .t.c. permutando, quia .q.p. ad .e.c. eſt vt .d.p. ad .t.c. hoc eſt ad .n.g. ex legibus dictis. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXXI. +

+ ALIA etiam methodo hoc perfici poſſe comperi. + Propoſiti enim cum nobis fue rint duo termini .c.e. minimus et .g.a. medius, maximus verò quærendus ſit, de trahatur differentia .g.n. ex .e.c. & per reſiduum .e.t. diuidatur productum fit ex .a.g. in .e.c. prouentus quæ erit .q.p. terminus quæſitus. +

+

+ Pro cuius ratione, ponamus in eſſe terminum .q.p. + tunc ex forma huius proportio nalitatis nulli dubium erit quin .q.p. ad .e.c. fit vt .d.p. ad .n.g. hoc eft ad .t.c. vnde ex 19. quinti vel .12. ſeptimi ita eſſet .q.d. ad .e.t. vt .q.p. ad .e.c. + quare ex .20. @cptimi pro ductum naſcitur ex .p.d. (hoc eſt .a.g.) in .e.c. æquale eric producto .e.t. in .q.p. qua-propter ſi diuiſerimus id per .e.t. proueniet nobis .q.p. +

+

+ Sed nobis propoſiti fuerint duo termini .q.p. maximus, et .a.g. medius, ſi mini- .e.c. voluerimꝰ inuenire. + Termino .q.p. maximo, iũgat̃. p.o. ęqualis, p.d. differẽtię propoſitæ, diuidatur poſtea productum ex .q.p. in .a.g. generatur per .q.o. prouen tus autem ſit .e.c. qui quidem erit terminus quæſitus. +

+

+ Cuius operationis ſpeculutio hæc erit, ſupponatur terminum .e.c. inuentum eſſe vnde .n.g. differentia ſit inter .e.c. et .a.g. ex forma igitur armonicæ + + proportionalitis ita erit .q.p. ad .a.n. vt .p.o. ad .n.g. vnde ex .13. quin-ti. + Ita erit .q.o. ad .a.g. vt .q.p. ad .a.n. ergo productũ quòd fit ex .a.g. in .q.p. (ex .20. ſeptimi) æquale erit producto .q.o. in .a.n. + Quare ſi diuiſum fuerit tale productum per .q.o. proueniet no-bis .e.c. quòd querebamus. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ THEOREMA CXXXII. +

+ SED quia aliquis poſſet in dubium reuocare, an poſſibile ſit inuenire tertium terminum rationalem, ſeu communicantem duobus datis terminis inter ſe com municantibus in tali proportionalitate, hoc eſt harmonica. + Vthoc oſtendatur. +

+

+ Sint duo termini dati .a.o. et .a.e. inter ſe communicantes, tertius verò inuentus ſit .a.c. qui maximus, primò, ſit in ea proportionalitate, quem dico communicantem eſſe cum primis datis. +

+

+ Nam ex conditionibus huiuſmodi proportionalitatis, habebimus primum ean-dem proportionem eſſe .a.c. ad .a.o. quæ eſt .e.c. ad .e.o. vnde permutando ita erit .a.c. ad .e.c. vt .a.o. ad .o.e. & quia ex .9. decimi Euclid .a.o. communicat cum .o.e. + quare ex .10. eiuſdem .a.c. communicabit cum .e.c. & per .9. cum .a.e. et per .8. cum .a.o. quodeſt propoſitum. +

+

+ Sed ſi datus fuerit maximus .a.c. cum medio .a.e. interſe communicantes mini-mum verò .a.o. probabo cõmunicantem cum illis eſſe. + Cogitemus ergo .c.f. æqua-jem eſſe differentiæ .c.e. cognitæ, vnde habebimus proportionem, a.c. ad .c.f. vt .a.o. ad .o.e. & componendo .a.f. ad .f.c. vt .a.e. ad .e.o. & quia (ex ſuppoſito). a.c. commu-nicat cum .e.c. hoc eſt cum .c.f. + quare ex eadem .9. dicti decimi .a.f. et .f.c. erũt + + inter ſe communicantes, & per .10. a.e. communicabit cum .o.e. & per .9. a.e.municabit cum .a.o. vnde per .8. a.o. communicabit cum .a.c. ſimiliter. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXXIII. +

+ SED ſi nobis duo extremi termini propoſiti fuerint, & medium inuenire deſide remus in dicta proportionalitate, ita faciendum erit. +

+

+ Sint, exempli gratia, duo termini dati .q.b. et .b.r. minor .b.r. ex maiori .b.q. de-trahatur, reſiduum verò .q.x. multiplicetur per .b.r. productum poſteà diuidatur per q.r. vnde proueniet nobis .x.l. pro differentia minori, quæ addita cum .b.x. minimo termino, dabit nobis .b.l. mcdium terminum harmonicum. +

+

+ Pro cuius ratione cogitemus dictum medium terminum .b.l. iam inuentum eſſe, vnde ita erit proportio .q.l. ad .l.x. vt .q.b. ad .b.r. ex forma huius proportionalitatis, + quare coniunctim ita erit .q.r. ad .r.b. vt q.x. ad .x.l. & proptereà ex .20. ſeptimi + + productum, quod fit ex .q.r. in .x.l. æqua-le erit producto .q.x. in .b.r. + Rectè igitur fit cum diuiditur hoc productum per .q.r. vt proueniat nobis .x.l. differentia minor. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXXIIII. +

+ POſſumus etiam harmonicè diuidere vnam datam proportionem abſque aliqua diuiſione productorum, ne nobis fractiones proueniant, hoc modo videlicet. + Nobis propoſitum ſit diuidere harmonicè ſeſquialteram proportionẽ inuenian-tur primo minimi termini huius proportionis ut putà .3. et .2. quarum ſumma, hoc eſt quinque, multiplicetur per minorem ideſt .2. vnde proueniet nobis .10. qui qui-dem erit minor terminus trium quæſitorum, quorum maximus erit productum ſum­ + + mæ iam dictæ in maiorem eorum, hoc eſt quod fit ex quinque in .3. quod erit .15. + Vt autem medium terminum harmonicum inter iſtos habeamus, accipiatur duplũ pro-ducti, quod fit ex primis minimis terminis, quod erit .12. +

+

+ Cuius rei ſpeculatio eſt iſta: + ſignificentur duo termini datæ proportionis ab .q.b. et .b.r. quorum ſumma erit .q.r. cuius quadratum ſit .q.o. ſit etiam imaginata .b.e. parallela ad .o.r. + Sitq́; .b.x. æqualis .b.r. et .q.u. ſimiliter, & ducatur .x.y. parallela ad r.o. et .u.l. ad .q.x. + Tunc habebimus .b.o. æquale ei producto, quod fit ex .q.r. in .b.r. et .b.y. eidem etiam æquale, et .q.e. pro producto, quod fit ex .q.r. in .q.b. et .q.l. pro eo, quod fit ex .q.x. in .b.r. + Vnde .q.l. cum .b.y. æquale fiet duplo ei, quod fit ex .q.b. in .b.r. + Dico nunc .b.o. eſſe minimum terminum eorum, quos quærimus, et .y.b. cum .x.u. medium .q.e. verò maximum huiuſmodi proportionalitatis. +

+

+ Primum ergo certi ſcimus ex prima ſexti vel .18. ſeptimi eandem exiſtere pro-portionem .q.e. ad .b.o. ſeu ad .b.y. quæ .q.b. ad .b.r: ſed .u.y. ad .u.x. eſt vt .y.l. ad .l.x. hoc eſt vt .q.b. ad .b.r. ideſt vt .q.e. ad .b.o. & ſumma .u.y. cum .u.x. ideſt .q.y. minor eſt quam .q.e. maximus terminus per .b.y. minimum ter-minum. + & cõiunctim .q.y. ad .q.l. vt .y.x. ad .x.l. hoc eſt + + vt .q.r. ad .r.b. + Vnde ex ſpeculatione præcedẽtis theo rematis, ſequitur .u.y. eſſe differentiam inter maximũ & medium terminum, et .u.x. eſſe differentiam inter medium & minimum dictæ proportionalitatis. + Nam eadem proportio eſt .q.e. maximi termini ad .b.o. mi-nimi. quæ .u.y. (differentia inter .q.e. & gnomonem .u.b.y.) ad .u.x. (differentia inter dictum .u.b.y. et .b.y. minimum terminum, quia ſunt ambæ ut .q.b. ad .b.r. vt diximus. + Quare .b.y. coniunctũ cum .x.u. medius terminus erit, qui quidem (vt dictum eſt) duplus eſt ei quod fit ex .q.b. in .b.r. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXXV. +

+ ALIVM etiam modum ab antiquis traditum ad hoc problema perficiendum inueni, qui talis eſt. + Inueniatur primo inter datos terminos extremos, me-dius terminus in arithmetica proportione, per quẽ + + multiplicetur vnuſquiſque dictorum extremorum, deinde multiplicentur ipſi extremi interſe, vnde habebimus tria producta eadem proportione inui cem exiſtentia, vt quærebatur. +

+
+
+ +
+
+

+ Exempli gratia, ponamus duos propoſitos ter-minos eſſe .3. et .2. quorum medius arithmeticè eſſet .2. cum dimidia vnitate, per quem cum vnum quemque priorum multiplicauerimus, emergẽt no-bis duo producta, quorum primum ideſt maius eſſet 7. cum dimidia vnitate, reliquum verò eſſet quinque, productum poſteà quod ex ipſis extremis prouenit, erit .6. quod quidem eſt harmonicè collo catum inter .7. cum dimidia vnitate, & quinque. +

+

+ Cuius rei ſpeculatio omnis à præcedenti theore-mate dependet. + Sint exempli gratia, duo termini + + propoſiti .a.e. maior, et .e.o. minor, Sitq́; .o.k. medius arithmeticus inter dictos, vn-de clarè patebit .o.k. eſſe dimidium ſummæ dictorum terminorum ex .75. theorema te huius libri. + Sit ergo productum a.t. id quod fit ex .a.e. in .o.k. et .o.t. ſit productũ quod fit ex .e.o. in .o.k. et .n.m. ſit productum quod ſit ex .a.e. in .e.o. quorum vnum-quodque erit dimid ium vniuſcuiuſque producti præcedentis theorematis, ex .18. et .19. ſeptimi Eucli. vnumquodque ſui relatiui. + Quare argumentando per mutando à concluſionibus præcedentis theorematis ad has præſentis, habebimus productum. +

+
+
+ THEOREMA CXXXVI. +

+ MEDIVM autem contra harmonicũ inuenire cum quis voluesit inter duos propoſitos terminos, ita faciendum erit, hoc eſt per ſummam datorum ex tremorum diuidatur productum quod fit ex minimo termino in differẽtiam dato-rum, prouentus poſtea erit differentia inter maximum & medum quæſitum. +

+

+ Vt exempli gratia, ſi nobis propoſiti fuerint hi duo termini .3. et .2. ſumma eo-rum erit quinque, per quam cum diuiſerimus productum, quod naſcitur ex mini-mo .2. in differentiam eorum, quæ eſt vnum, quod quidem erit .2. + tunc duæ quintæ partes prouenient, quæ ſi demptæ fuerint ex maximo termino, reliquum erit .2. 3. quintis, hoc eſt medius terminus contta harmonicus. +

+

+ Pro cuius ratione cogitemus .u.d. et .x.c. eſſe duosterminosnobis propoſitos, in-ter quos deſideremus inuenire .o.s. medium ita illis relatũ, vt proportio exceſſus ip-ſius ſupra .x.c. (qui ſit .e.n.) ad exceſ-ſum .u.d. ſupra .o.s. (qui ſit .n.d.) ea- + + dem ſit quæ .u.d. ad .x.c. +

+
+
+ +
+
+

+ Cogitemus igitur .x.c. coniunctum eſſe cum .u.d. & hæcſumma vocetur .b.d. vnde habebimus proportionem .u.d. ad .u.b. vt .e.n. ad .n.d. + Quare cõ-ponendo ita erit .d.b. ad .u.b. ut .e.d. 3d.n.d. ſed quia .d.b: u.b. et .e.d. quantitates no-bis cognitę ſunt, ideò .d.n. ex .20. ſeptimi cognita nobis erit. +

+
+
+ THEOREMA CXXXVII. +

+ SVpponunt antiqui aliquot mercatores dantes pecunias lucro in diuerſis vnius anni temporibus, + tunc in fine anni ſumma torius lucri datur cognita, ſed quæ-ritur quantuni vnicuique illorum exipſa ſumma debeatur. +

+

+ Exempli gratia, primus in principio anni poſuit .100. aurcos, ſecundus verò .100 diebus poſt primum poſuit .50. aureos tertius autem .200. diebus poſt primum po-ſuit .25. aureos ſumma lucri poſtea in fine anni fuit aureorum .60. +

+

+ Nunc vt ſciamus quantum huius ſummæ vniduique illorum proueniat, præcipit regula, vt faciamus tria producta, quorum primum ſit ex numero dierum totius an-ni in numerum aureorum primi, vnde tale productum in præſenti caſu erit .36500. ſecundum verò ſit ex numero dierum à primo die in quo ipſe ſecundus poſuit uſque ad finem anni, in numerum ipſorum nummorum, quod erit .13250. tertium autem productum ex diebus tertij in numerum ſuorum aureorum, quod quidẽ erit .4125. quæ producta ſimul collecta faciunt .53875. deinde multiplicetur vnumquodque + + ipſorum prochictorum per ſummam lucri hoc eſt per .60. vnde multiplicatio primi producti erit .2190000. multiplicatio verò ſecundi producti erit .795000. tertij po ſtca erit .247500. quarum multiplicationum vnaquæque diuidatur per ſummam 53875. productorit, & proueniet ex prima diuiſione .40. fractis .35000. vnius in-tegri diuiſi in partes .53875. quod erit lucrum primi, prouentus autem ſecundæ di-uiſionis erit .14. cum fractis .41050. vnius integri diuiſi in partes .53875. lucrum ſecũ­di + prouentus verò quartæ diuiſionis erit .4. cum fractis .32000. vnius integri, vt ſu pra diuiſi in partes .53875. hoc eſt lucrum tertij. +

+

+ Cuius rei ſpeculatio ex ſe in ſub ſcripta figura patet, vbi .a.q. ſignificat numerum dierum totius anni pro primo mercatore .q.n. autem ſignificat numerum dierum ſe cundi mercatoris .e.q. poſteà ſignificat numerum dierum tertij ſit etiam .s.a. pro nu-mero denariorum primi, et .o.n. pro numero ſecundi, et .e.t. pro numero tertij, productum autem .q.s. ſignificet valorem primi lucri, et .q.o. ſecundi, et .q.t. tertij .x.y. autem ſignificet ſummam lucri omnium, et .x.i. ſignificet partem primi, et .i.p. ſecundi, et .p.y. tertij. + vnde clarè patebit ex communi ſcientia quòd eadem proportio erit .x.y. ad .x.i. quæ aggregati omnium producto-rum .q.s: q.o. et .q.t. ad .q.s. & ita .x.y. ad .i.p. vt aggregati dictiad .q.o. et .x.y. ad .p.y. vt dicti aggregati ad .q.t. + Rectè igitur ex regula de tribus multiplicatio .q.s. in .x.y. diuiditur per aggregatum omnium + + productorum, ita vt ſi aliquis dice-ret, ſi ex dicto aggregato, prouenit x.y. quid proueniet vnicuique illo- productorũ. + ſi numerus dena-riorum ſecũdi æqualis eſſet numero a.s. primi vt putà. n.b. + tunc eius lucrũ ſignificaretur à rectangulo .q.b. & ita de tertio dico ſignificaretur à re-ctãgulo .q.c. vel ſi ſiantibus ijſdẽ denariorũ quantitatibus .n.o. et .e.t. omnes ſuas pe-cunias eodem tempore poſuiſſent, + tunc rectangula ſignificantia eorum lucra eſlent q.s.q.d. et .q.f. ſed cum nec eodem tempore, nec eandem quantitatem poſueruntre ctè eorum lucra ſignificantur à rectangulis .q.s.q.o. et .q.t. ex prima .6. vel .18. aut .19. ſeptimi ratiocinando clarè patebit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXXVIII. +

+ NIcolaus Tartalea in primo libro vltimæ partis numerorum ad .35. quæſitum docet inuenire quantitatem laterum vnius propoſiti trianguli, cuius la-rerum proportio nobis data ſit ſimul cum area ſuperſiciali ipſius trianguli, ſed quia ipſe Tartalea vtiturregula algebræ, mihi viſum eſt breuiori methodo hoc idein fa cere, & etiam vniuerſaliori via. +

+

+ Supp onamus igitur duo triangula, quorum vnum .u.n.i. ſit nobis propoſitũ, & cognitæ ſuperficiei, proportiones ſimiliter laterum .i.n. ad .n.u: et .u.n. ad .u.i. ſint no bis datæ, alterũ verò triangulũ ſit .a.o.u. à nobis tamen ita confectũ, vlatera ſint in­er ſe proportionata eodem modo, quo latera prioris trianguli, ſed hæc nobis etiã cognita ſint, facillimum eſt. + Nunc vero ſi demptũ fuerit quadratũ .a.o. minimi lateris, ex quadrato .o.u. maximi, relinquet nobis duplum producti .o.u. in .u.e. per penultimã .2. Eucli. ſupponẽdo .a.e. perpendicularem ad .o.u. vnde tale productum quòd fit ex .o.u. in .u.e. conſequenter nobis cognitum erit, & quia .o.u. nobis cogni- + + tum eſt, ideo cognoſcemus .e.u. ſed .e.u. minor ſit .a.u. ex .18. & penultima primi, ſi demptũ fuerit quadratum .e.u. ex quadrato .a.u. remanebit nobis cognitũ quadra- .a.e. & ſic nota erit nobis perpendicularis .a.e. ex penultima primi, quæ quidem .a.e. ſi multiplicata fuerit in dimidium .o.u. dabit nobis ſuperficiẽ trianguli .a.o.u. ex 41. dicti libri. + Et quia proportio trianguli .a.o.u. ad triangulum .u.i.n. (propter ſimi litudinem) eſt vt quadrati .o.u. ad quadratum .n.i. ex communi ſcientia cum vna-quæque iſtarum proportionum dupla ſit proportioni .o.u. ad .n.i. ex .17. et .18. ſexti, deinde cum nobis cognitæ ſint tres iſtarum quatuor quantitatum hoc eſt ſuperficies trianguli .a.o.u. ſuperficies trianguli .u.n.i. & quadrati .o.u. + quare ex regula de tribus cognoſcemus etiam quadratum .n.i. & ſic .n.i. latus primi trianguli, vnde reliqua la tera illicò nobis innoteſcent exipſa regula de tribus, cum dixerimus, ſi .o.u. dat nobis u.a. + tunc .i.n. dabit .u.n. quòd etiam infero de .u.i. +

+

+ Poſſemus etiam ita hoc perficere, ſcilicet inuenire .x. quantitatem me- + + diam proportionalem inter duas ſu-perficies triangulorum, vnde ſuper-ficies trianguli .i.a.u.o. ad .x. ſe ha-beret ut .o.u. ad .i.n. & ita ex regula detribus cognoſcemus .i.n. + Multo tẽ pore poſtquàm hoc theorema conſtruxi, ipſum conſcriptum inueni in decimo ſecundi libri Ioannis de monte Regio, ſatis tamen obſcurè expreſſum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXXXIX. +

+ IN eodem primo libro vltimæ partis numerorum, Tartalea probat, via algebrę quòd quælibet duo latera trianguli orthogonij, angulumrectum continentia, ſint tertio longiora per diame- + + trum circuli inſcriptibilis in ip-ſo triangulo. + ſed hoc breuius geometricè poteſt demõſtrari, quemadmodum in ſubſcripta hic figura videre eſt, proptereà quòd cum anguli .A.o.u. et .n. omnes ſint recti et .A.u. æqualis o.n. et .A.n. ęqualis .u.o. ipſæ .A.u. et .A.n. æquales erunt diame-tro ipſius circuli. + Sed eædem .A.u. et .A.n. ſunt ſuperfluum, quo .A.B. et .A.C. ſunt maiores .B.C. cum .B.u. et .C.n. ſint æquales .B.C. ex penultima tertij Eucli. +

+
+
+ +
+
+ THEO. SEQVENS THEO. CXXXIX. +

+ SImiliter in nono capite ſecundi libri nouæ ſcientiæ poterat ipſe Tartalea breuio ri methodo abſque vlla operatione ipſius Algebræ inuenire .A.H. reſpectu .A.E. eſſe vt .4. vno ſeptimo ad vnũ. + ipſe ſupponit .A.E. decimã partẽ eſſe ipſius + + A.I. vnde quadratum lineæ .A.I. erit .100. idem dico de quadrato lineæ .I.L. + quare ex penultima primi .A.L. erit radix quadrata quadrati .200. ideſt .14. cum vno ſepti-mo ferè. + quare .A.L. iuncta .A.O. erit .28. cum duobus ſeptimis. + ſed .L.O. ex ſuppoſi-to erit .20. eo quòd .L.I. ęquatur ipſi .A.I. ſimiliter et .I.O. vt ipſe etiam probauit. + qua dempta ex .L.A.O. relinquetur .H.A.M. (nam .L.H. cum .O.M. æquatur ipſi .L.O. ex .35. tertij ipſius Eucli. partium .8. duabus ſeptimis. cuius dimidiũ hoc eſt .A.H. erit 4. cum una ſeptima, quod eſt propoſitum. + Reſpice figuram ipſius Tartaleæ. +

+
+
+ THEOREMA CXL. +

+ QVadrageſimum nonum quæſitum ſimiliter poſſumus alio modo ſoluere, vt putà cum vnumquodque latus rhombi ſimul cum area cognitum, ſeu datum nobis ſit cognitũ ſimiliter nobis erit quadratum lateris .a.d. hoc eſt ſumma duorum quadratorum .a.o. et .o.d. ex penultima primi Euclid. + cúmque nobis cognita etiam ſit totalis ſuperficies rhombi, cognita etiam nobis erit eius medietas, hoc eſt produ-ctum .o.d. in .o.a. vnde ex methodo .37. Theorematis cognoſcemus .a.o. et .o.d. & ſic etiam eorum dupla, quod quærebatur. +

+
+ +
+
+
+ THEOREMA CXLI. +

+ PVlchrum quæſitum fuit id, quod Tartalea ponit pro .18. noni libri in quarto fo-lio, quod huiuſmodi eſt. + Aliquis habet dolium mero plenum, ex quo duas vrnas extrahit ipſius vini, ſed loco ipſius vini infundit duas vrnas aquæ. + Dein de poſt aliquot dies extrahit iterum alias duas vrnas illius miſti, & iterum infundit duas vrnas aquæ, & poſt alios aliquot dies idem facit, & hac vltima tertia vice in-uenit aquam tantam eſſe, quantum vinum. + Quæritur nunc quot vrnas capiat il-lud dolium. +

+

+ Solutio ipſius Tartaleæ bona eſt, cum ſupponat illas quatuor quantitates vini eſſe inuicem continuas proportionales, vt putà primò totum vinum merum, poſteà re-ſiduum pro ſecunda quantitate, deinde pro tertia in ſecunda, & pro quarta in ter-tia extractione, hoc eſt quòd proportio totius vini meri ad vinum in prima ſit, vt hu ius ad vinum in ſecunda, & vt huius ad vinum in tertia miſtione. + Sed quia ipſe non probat hanc continuam proportionalitatem ex methodo ſcientifica, mihi visũ eſt hoc loco illam deſcribere. +

+

+ Cogitemus igitur a.u. pro capacitate dolij, et .a.i. pro quantitate duarum vrna-rum. + Nunc uerò ſupponamus quamlibet partem huius miſti omogeneam eſſe ſuo toto, quapropter ſequetur eandem proportionem eſſe vini ad aquam in qualibet parte, quæ erit in toto, & ideò imaginemur .e.o. æqualem .a.i. + Sed in puncto .i. tali modo diuiſam, vt proportio .i.e. ad .i.o. eadem ſit quæ .i.a. ad .i.u. + Supponamus etiã + + e.o. eſſe duas primas vrnas vini miſti hoc eſt primæ miſtionis, vnde cum eadem pro portio ſit .a.i. ad .i.u. vt .e.i. ad .i.o. ita erit (ex .19. quinti). a.e. ad .o.u. ut .a.i. ad .i.u. & componẽdo ita erit .a.e. cum .o.u. hoc eſt .i.o.u. (proptereà quòd .i.o. æqualis eſt .a.e. vt reſidua totorum æqualium) ad .o.u. quemadmodum .a.i.u. ad .i.u. + Quare .i.u. erit media proportionalis inter .a.u. et .o.u. vnde proportio .a.u. ad .o.u. dupla erit pro portioni .i.u. ad .o.u. + Nunc autem cum extracta fuerit quantitas .e.o. ex primo mi-ſto, & poſteà infuſa aqua vſque ad plenitudinem dolij, proportio ingredientium huius ſecundi miſti erit ea, quæ eſt inter .o.u. et .o.a. eo quòd in prima miſtione pro-proportio ingredientium erat ea, quæ eſt inter .o.u. et .a.e. vel inter .a.e. et .o.u. vt demonſtrauimus. + Accipiamus ergo .t.m. huiuſmodi ſecundi mifti, magnitudi-nis .a.i. vel .e.o. ſignificantis duas vrnas, & permutemus eum in tantam aquam, ſitq́; punctum .o. quod nobis diuidat t.m. in .o.m. et, o.t. partes ſimplices, tali propor tione inuicem relatas, vt ſunt .o.u. et .o.a. vnde habebimus ex ſupradictis rationibus eandem proportionem ipſius .a.t. ad .m.u. vt .a.o. ad .o.u. & componendo .a.t. cum .m.u. hoc eſt .i.m.u. (eo quod cum .t.m. æqualis ſit .a.i. per conſequens .i.m. æqualis erit .a.t.) ad .m.u. vt .a.o.u. ad .o.u. ſed proportio .a.o.u. ad .o.u. dupla erat proportioni .i.o.u. ad .o.u. quemadmodum ſupra diximus. + Ergo proportio .i.m.u. ad .m.u. erit dupla ſimiliter proportioni .i.o.u. ad .o.u. quapropter .o.u. erit media pro­ + + portionalis inter .i.u. et .m.u. + Ec-ce igitur quomodo eadem eſt pro portio .a.u. ad .i.u. quæ .i.u. ad .o.u. & quæ .o.u. ad .m.u. qui quidem modus neceſſarius eſt vt intellectus acquieſcat, id quod experientia non facit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXLII. +

+ PRæcedens Tartaleæ quæſitum elegans quidem eſt, ſed pulchrum etiam vide-tur quærere proportionem ingredientium in ultima miſtione, cum cognita fue rit nobis proportio continentiæ dolij ad capacitatis vrnæ ſimul numero vitium extractionum & impletionum. +

+

+ Exempli gratia, ſi proportio .a.u. ad .a.i. cognita nobis fuerit, cognoſcemus etiam e.i. ex regula de tribus & per conſequens etiam .i.o. reſiduum ex .e.o. & ſimiliter ag-gregatum .a.i. cum .i.o. & ſic .o.u. reſiduum totius, et .o.t. ſimiliter, eo quòd .a.u. ad .a.o. eſt ut .t.m. ad .o.t. vnde cognoſcemus etiam .o.m. vt reſiduum .t.m. & ſimiliter ag-gregatum .a.o. cum .o.m. hoc eſt .a.m. & etiam .m.u. reſiduum totius. +

+

+ Cognoſcere autem proportionem totius dolij ad vrnam, vel ècontrà, cum cogni ta nobis fuerit proportio ingredientium in vltima miſtione ſimul cum numero vi-tium extractionum, & repletionum, quod ſcribit Tartalea, hoc etiam modo poſſumus. +

+

+ Exempli gratia, ſi proportio .m.u. ad .m.a. cognita nobis fuerit, illicò ſcie-mus proportionem .a.u. ad .m.u. & cum ſciuerimus numerum vitium extractionum, & impletionum illicò cognoſci-mus multiplicitatem proportio-nis .a.u. ad .m.u. ad proportionem . + + o.u. ad .m.u. quapropter propor-tio .o.u. ad .m.u. nobis cognita erit hoc eſt .a.u. ad .i.u. & ſimiliter ea, quæ eſt .a.u. ad .a.i. & è conuerſo ſimiliter. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Vnde cum aliquis diceret priori modo, dolium habeo vrnarum .400. vini, & per vices .25. extraxi & impleui ipſum, vt dictum eſt. + Nunc verò velim ſcire proportio-nem vini ad a quam hac vltima vice. + Nunc igitur ſi procedemus iuxta doctrinam primi exempli huius theorematis, obtinebimus quod quærebamus. +

+

+ Sed ſi diceret iuxta Tartaleæ quæſitum, hoc eſt dolium habeo, quod ignoro quot urnas contineat, volo tamen per .25. vices extrahere, & implere vt ſupradictũ eſt, ita vt vltima vice proportio vini ad aquam ſit ſeſquialtera. + Tunc ſi iuxta mo-dum ſecundi exempli huius theorematis procedemus habebimus quod cupimus. +

+

+ Alio etiam modo aliquis quærere poſſet, hoc eſt, habeo doliũ quod capit .400. vrnas. + Habeo etiam vas trium vrnarum, quo mediante me oportet extrahere, & implere. + Velim tamen ſcire quoties me hoc facere oporteat, ita vt poſtrema vi-ce vinum ſe habeat ad aquam in proportione ſeſquialtera, vnde multoties accidet vltimam extractionem, & impletionem mutilatam, ſeu imperfectam, euadere. +

+

+ Exempli gratia, ſi proportio vini ad aquam in vltima miſtione deberet eſſe vt .n.u. ad .n.a. ita vt extrema vice fuiſſet .t.m. quæ quidem .t.m. excederet terminum per .n.m. quæ .n.m. reuera eſſet nobis cognita, eò quòd ex priori modo hic ſupra dicto proportio .a.m. ad .m.u. nobis in-noteſceret, & proportio .n.a. ad .n.u. nobis data eſt ſimul cum quã­ + + titate .a.u. + quare quantitas .n.u. & m.u. nobis cognita, remanebit, et n.m. eorum differentia ſimiliter, etiam, et .t.n. reſiduum vaſis, quo metimur, vnde neceſſe erit, quod vltima vice vas contineret ſolum .t.n. reliqua uerò per ſe patent. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXLIII. +

+ HIeronymus Cardanus in lib. ſuæ arithmeticæ cap .66. quæſtione .56. quam Car­danicam vocat, ita inquit. +

+

+ Quidam perambulauit prima die certam quantitatem ſpatij, & ſecunda die, tã­ plus proportionaliter, quantò diameter eſt maior coſta, & tertia die tantò plus ſecunda, quantò proportionaliter portio lineæ diuiſæ ſecundum proportionem ha bentem medium, & duo extrema excedit minorem portionem, & quarta die in proportione ad tertiam vt ſecunda ad primam, & quinta die proportionaliter tan-tò plus quarta, quantò in tertia plus ſecunda, & ita alternatis vicibus in diebus no-uem peregit nouem milliaria. + Quæritur igitur quantum ambulauit die prima. +

+

+ Hoc autem nihil aliud eſt, quàm ſi aliquis diceret, propono tibi, exempli gratia, lineam .a.l. nouem partibus inuicem non æqualibus ita diuiſam .a.c: c.d: d.e: & cæte-ris, quarum partium proportiones tibi etiam do, vt putà. a.c. ad .c.d. et .c.d. ad .d.e. et .d.e. ad .e.f. & ſic de cæteris vſque ad poſtremam .k.l. quæ quidem proportiones ſint etiam inuicem diſſimiles, ſeu inæquales, do tibi etiam proportionẽ totius lineæ .a.l. ad .a.b. ſuam partem, quæ vt in propoſito exemplo nonupla eſt. +

+

+ Quæro nunc quam proportionem habebit .a.c. ad .a.b. & ſic de cæteris partibus eiuſdem ad eandem .a.b. +

+

+ Quod quidem facillimum erit ſpeculari, nec non operari vnicuique, qui omnino practicæ numerorum ignarus non fuerit, dum ab ordine ſcientifico non diſcedat. +

+

+ Cum enim cognoſcimus proportionem .a.c. ad .c.d. conſequenter cognoſcemus ctiam proportion em aggregati .a.c.d. ad .c.d. cum autem cognouerimus proportio- + + nem .c.d. ad .d.e. ſi .c.d. accipiemus, vt medium inter .a.d. et .d.e. cognoſcemus etiam proportionem .a.d. ad .d.e. + quare etiam eam quæ .a.e. ad .d.e. collocando poſteà. d.e. inter .e.f. et .a.e. innoteſcet ea, quæ eſt .a.e. ad .e.f. & ita gradatim accedenrus ad perfectam cognitionem proportionis totius .a.l. ad .k.l. + Nunc autem mediante .k.l. cognoſcemus proportionem totius .a.l. ad .i.k. & hac mediante, cam cognoſcemus, quæ totius .a.l. ad .g.h. & hac mediante eam quæ totius .a.l. ad .f.g. & ſic gradatim, co gnita nobis erit proportio totius lineæ .a.l. ad ſuam partem .a.c. be- + + neficio poſteà totius lineæ .a.l. co gnoſcemus proportionem a.c. ad a.b. & ſic aliarum reſpectu lineæ .a.b. vt quærebatur, quæ quidem propoſitio, etſi car danica uocetur leuiſſima tamen eſt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXLIIII. +

+ QVamuis multi de modo in ſumma colligendi, ſubtrahendi, multiplicãdi, & di uidendi proportiones ſcripſerint, nullus tamen (quod ſciam) perfectè, ac ſcientificè ſpeculatus eſt has operationes, quapropter hanc rem cum ſilentio tranſi re nolui, quin aliquid de ipſa conſcribam à ſumma dictarum proportionum in-cohando. +

+

+ Quotieſcunque igitur volunt duas proportiones inuicem aggregare, ſimul ea-rum antecedentia multiplicant, & ſimiliter earum conſequentia. + Tunc proportio terminata ab illis productis euadit in ſummam illarum duarum propoſitarum proportionum. +

+

+ Vt exempli gratia, ſi voluerimus colligere proportionem ſeſquialteram cum ſeſ-quitertia, multiplicando .3. cum .4. antecedentia ſcilicet, pro ductum erit .12. poſteà multiplicando .2. cum .3. conſequentia, tunc productum erit .6. + Proportio igitur, quæ inter .12. et .6. reperitur. (quæ dupla eſt) eſt ſumma propoſitarum proportionũ. +

+

+ Cuius rei ſpeculatio erit huiuſmodi ſint .x. et .u. duo antecedentia quarunruis proportionum .t. + + verò et. n ſint eorum conſequentia, productum autem antecedentium ſit .a.g. illud verò quod ſequentium ſit .d.a. vnde proportio .a.g. ad .a.d. compoſita erit ex proportione .x. ad .t. & ex ea, quæ eſt .u. ad .n. per .24. ſexti vel quintam octaui. + Patet igitur ratio rectè faciendi, vt ſuprà dictum eſt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXLV. +

+ QVotieſcunque deinde detrahere volunt vnam proportionem ex altera mul-tiplicant antecedens vnius cum conſequenti alterius. + Tunc proportio, quę inter talia duo producta incluſa reperitur, eſt reſiduum, ſeu differentia illarum dua-rum proportionum datarum. +

+

+ Vt exempli gratia, ſi aliquis vellet ex proportione dupla detrahere ſeſquialte-ram, multiplicaret .2. antecedens duplæ cum .2. conſequenti ſeſquialteræ, quorum productum eſſet .4. pro antecedenti reſiduę proportionis. + Deinde multiplicaret .3 antecedens ſeſquialteræ cum .1. conſequenti duplæ, & productum eſſet .3. pro cõ- + + ſequenti reſiduę proportionis; + quæ quidem reſidua proportio eſſet vt .4. ad .3. hoc eſt ſeſquitertia, & ſic de cæteris. +

+

+ Pro cuius ratione, ſit proportio .x. ad .n. ea quæ (exempli gratia) maior ſit, à qua volumus demere proportionem .t. ad .u. minorem ſcilicet. + Nunc autem productum .x. in .u. ſit .a.g. illud verò .t. in .n. ſit .a.d. + Tunc dico proportionem .a.g. ad .a. + + d. eſſe reſiduam quæſitam. + Sit .b.a. productum u. in .n. vnde eadem proportio erit producti .a.g. ad productum .a.b. quę .x. ad .n. et .a.d. ad a.b. quæ .t. ad .u. ex prima ſexti, ſeu .18. vel .19. ſe-ptimi, ſed proportio .a.g. ad .a.b. hoc eſt .x. ad .n. componitur ex ea, quæ eſt .a.g. ad .a.d. & ea, quæ eſt .a.d. ad .a.b. hoc eſt .t. ad .u. ergò ea, quę eſt .a.g. ad .a.d. erit quàm quærebamus. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXLVI. +

+ RATIO verò, quòd rectè fiat, quotieſcunque aliquam proportionem dupli-care volentes, quadramus terminos ipſius proportionis, vel ſi eam triplicare voluerimus, cubamus ipſos terminos, vel ſi eam quadruplicare voluerimus inuenimus cenſicos cenſicos terminorum ipſius proportionis, & ſic de ſingulis, in .17 Theo. huiuſmodi tractatus manifeſta eſt. +

+
+
+ THEOREMA CXLVII. +

+ QVotieſcunque nobis propoſiti fuerint duo numeri ad libitum, deſideraremus­q́ue duas proportiones tali relatione inuicem refertas, quali ſunt hi duo pro poſiti numeri inter ſe, ita faciendum erit. +

+

+ Sciendum primo eſt proportionem maioris numeri propoſiti ad minorem ſem-per eſſe alicuius ex quinque generum, hoc eſt aut erit generis multiplicis, aut ſu-perparticularis, aut multiplicis ſuperparticularis, aut ſuper partientis, aut multi-plicis ſuperpartientis. +

+

+ Nunc autem ſi erit ex genere multiplici, iam ab antiquis traditus eſt modus, quẽ ſequi debemus. + Cuius ſpeculatio à me inuenta patet .in .17. Theo. huius libri, vt in præcedenti dixi. +

+

+ Sed ſi talis proportio datorum numerorum erit alicuius aliorum generum, ita agemus, ſi fuerit ſuperparticularis. +

+

+ Sit exempli gratia, ſeſquialtera, tunc ſumantur duo numeri inuicem inæquales, quos à caſu volueris .o. et .c. qui quidem cubentur, & eorum cubi ſint .a. et .e. + Inuenia tur poſteà. u. ita proportionatus ad .o. vt .o. eſt ad .c. ex regula de tribus, hoc eſt diui-dendo quadratum ipſius .o. per .c. vnde nobis proueniat .u. & quia proportio .a. ad .e. tripla eſt proportioni .o. ad .c. & proportio .u. ad .c. dupla eſt eidẽ, quæ .o. ad .c. ideo proportio .a. ad .e. ſeſquialtera erit proportioni .u. ad .c. +

+

+ Sed ſi proportio numerorum propoſitorum fuerit ſeſquitertia, faciemus .a. et .e. eſſe cenſica cenſica ipſius .o. et .c. + tunc ſumemus .u. conſequentem ad .o. vt dictum eſt, deinde inueniremus .i. conſequens ad .u. ita ut .u. conſequens ipſius .o. + tunc habebi-mus proportionem .i. ad .c. triplam, & eam quæ eſt .a. ad .e. quadruplam proportio- + + ni .o. ad .c. + Idem dico de reliquis proportionibus ſuperparticularibus. +

+

+ Sed ſi data proportio numerorum fuerit ex ſuper partientibus, vt exempli gra-tia de quinque ad tria, efficiemus, vt .a. et .e. ſint prima relata ipſius .o. et .c. vnde proportio .a. ad .e. ita ſe habe-bit ad proportionem .o. ad .c. + + vt quinque ad vnũ & propor-tio .i. ad .c. ut tria ad vnũ. + Qua-re proportio .a. ad .e. ad pro-portionem .i. ad .c. ſe habebit, vt quinque ad tria, & ſic de reliquis. +

+
+
+ +
+
+

+ Pro alijs, eundem ordinem ſeruando, obtinebimus quod volumus. +

+
+
+ THEOREMA CXLVIII. +

+ QVamuis in .16. ſexti et .20. ſeptimi manifeſtè pateat ratio, quare rectè fiatac cipiendam radicem quadratam illius producti, quod fit ex duobus datis terminis, vt medium proportionale geometricè inter ipſos habeamus: + nihilomi-nus, quia per aliam methodum hoc idem ſcire poſſumus, inconueniens non erit a-liquid circa hoc dicere. +

+

+ Cogitemus igitur exempli gratia, tres numeros continuè proportionales geo-metricè .a.b: c.d. et .e.f. quorum .a.b. et .e.f. tantummodo nobis cogniti ſint, imagine-mur etiam .g.a. eſſe productum quod fit ex .a.b. in .e.f. et .d.k. quadratum .c.d. et .a.h. id quod fit ex .a.b. vnde eandem proportionem habebimus .a.h. ad .a.g. quæ eſt .h.b. ad .b.g. ex prima .6. aut .18. vel .19. ſepti-mi, ſed per .11. octaui ita eſt quadrati .a. + + h. ad quadratum .k.d. vt .a.b. ad .e.f. hoc eſt vt .h.b. ad .b.g. ergo per .11. quinti ita erit .a.h. ad .a.g. vt ad .k.d. vnde .a.g. æqua le erit .k.d. per .9. quinti. + Rectè ergo erit accipere radicem quadratam .a.g. pro .c.d. quod etiam eſt diuidere vnam datam proportionẽ per æqualia, hoc eſt in duas æquales partes, non dubito quin poſſer aliquis dicere non oportere vti poſteriori-bus Theorematibus ad demonſtrandum priora illis, ſed hoc .148. dictum ſit luden di loco. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CXLIX. +

+ Vnde fiat ſi quis inuenire voluerit ſecundum terminum ex quatuor nume ris continuè, & geometricè proportionalibus, quorum duo extremi tantum-modo nobis cogniti ſint, rectè factum ſit quadrare primum eorum, & hoc quadra-tum poſteà per alium terminum cognitum multiplicare, cuius producti demum ac-cipere radicem cubam pro ſecundo termino quæſito, hocloco videbimus. +

+

+ Imaginemur quatuor terminos continuè proportionales, vt dictum eſt, eſſe. + + a.b: c.d: e.f. et .g.h. quorum .a.b. et .g.h. nobis tantummodo cogniti ſint, ſitq́ imagina tione deſcriptus cubus .a.q. primi termini, cubusq́ .d.k. ſecundi rermini, conſidere-mus etiam baſim .a.i. quadratam ipſius cubi .a.q. hoc eſt præcedentem dignitatem ip ſius cubi eiuſdem radicis, quæ quidem baſis .a.i. multiplicetur per quartum terminũ g.h. productum autem ſit .g.a. vnde eadem proportio erit .a.q. ad .a.g. quæ .b.q. ad .b.g. per .25. vndecimi, ſed per primam ſexti, vel .18. aut .19. ſeptimi ita eſt .q.i. ad .i.g. vt .b.q. ad .b.g. + quare per .11. quinti ita erit .a.q. ad .a.g. vt .q.i. ad .i.g. ideſt + + vt .a.b. ad .g.h. ſed vt eſt .a.b. ad .g.h. ſic eſt .a.q. ad .k.d. per .36. vndecimi, ſeu per .11. octaui, vnde per .11. quin ti ſic erit .a.q. ad .a.g. vt ad .k.d. + Qua-re per .9. eiuſdem .a.g. ęqualis erit .k.d. + Vnde rectè erit accipere radicem cubam .a.g. pro ſecũdo termino .c.d. id, quod nobis inſeruit ad inueniendam tertiam partem vnius propoſitæ propor-tionis. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CL. +

+ Sed vt ſpeculatio iſta ita vniuerſalis fiat vt ad oẽs dignitates applicari poſſit; + Supponamus .a.q. et .k.d. eſſe duas dignitates quas volueris vnius, ſed eiuſdem ſpeciei, et .a.i. dignitas præcedens dignitatem .a.q.a. cuius multiplicatione in .a.b. eius radix producitur dignitas .a.q. & ab ipſius .a.i. multiplicatione in .g.h. reſultet .a.g. vnde ex .18. vel .19. ſeptimi eadem proportio erit .a.q. ad .a.g. quæ .a.b. ad .g.h. ſed eadem etiam eſt .a.q. ad .k.d. ex ijs, quæ in .17. theoremare dixi, vnde ex .11. quinti, ita erit .a.q. ad .a.g. vt ad .k.d. + Quapropter .a.g. æqualis erit .k.d. & ideo cum inuenta fuerit radix huiuſmodi dignitatis ex quantitate .a.g. habebimus .c.d. ſecundum ter-minum quæſitum. +

+
+
+ THEOREMA CLI. +

+ Vnde verò fiat, quòd cum quis voluerit dimidium alicuius datæ proportio-nis inuenire, rectè faciat, ſi accipiat radices quadratas illorum datorum rer-minorum, etſi voluerit tertiam partem, accipiat radices cubas: + ſi autem quartam, accipereradices cenſicas cenſicas ipſorum, & ſic de ſingulis in .17. + Theoremate om-nia patent. +

+
+
+ THEOREMA CLII. +

+ Vnde autem fiat, vt cum quis voluerit multiplicare aliquam proportionem per fractos, rectè faciat prius multiplicando eam per numeratorem, dein-de productum diuiſerit per denominationem ipſorum fractorum. +

+

+ Vt exempli gratia, cum aliquis voluerit multiplicare proportionem ſeſquiquar-tam per duo tertia, multiplicabit prius ipſam proportionem per numeratorem .2. & productum, erit proportio .25. ad .16. qua poſtea diuiſa per .3. denominatorem, prouentus erit proportio radicis cubæ .25. ad radicem cubam .16. vel vt proportio. + + 25. ad radicem cubam .10000. quæ quidem proportiones æquales inuicem ſunt, cu tam vna, quàm alia, ſit tertia pars totius. +

+

+ Pro cuius ratione cogitem is .a.b. eſſe aliquod totum, quod multiplicare cupimus per duas tertias, quod quidẽ nihil aliud eſt, quàm accipere duas tertias partes vnius totius ſuperficialis, imaginemur igitur hoc totum .a.b. lineare diuiſum eſſe in tertias partes mediantibus .e. et .d. + & tunc multiplicando ipſum per 2. tertias lineares produ-ctum erit .a.c. ſex vnitatum ſuperficialium, quod quidem productum poſteà diuiſum per .3. dabit .d.c. hoc eſt duas tertias ſuperficiales (quæ eſt tertia pars ipſius .a.c.) & ęquales numero .c.b. duabus vnitatibus linearibus, ideſt duabus tertijs ipſius .a.b. + No tandum etiam eſt, quòd cum ferè omnia reducantur ad regulam de tribus, proptereà etiam multiplicatio alicuius quantitatis per aliam quantitatem, nihil aliud eſt quàm quædam operatio ipſius regulæ de tribus, vt eyempli gratia volo multiplicare .25. per 20. hoc nihil aliud eſt niſi quærere alium numerum ita proportionatum ad .25. vt 20. ſe habetad vnum, vnde multiplicando .25. cum .20. & productum diuidendo per vnum exregula de tribus, prouentus eſt idem numerus ipſius producti, & propte rea cum volumus multiplicare aliquem numerum per fractos hoc nihil aliud eſt quàm quærere aliquem numerum ita proportionatum ad ipſum numerum datum, vt ſe habet numerator ad denominatorem, exempli gratia ſi .24. aliquis voluerit mul tiplicare per duo tertia hoc idem eſt vt ſi quæreret numerum ad quem .24. ita ſe habeat, vt .3. ad .2. & idem dico de proportionibus, hoc eſt quod aliud non eſt mulri-plicare aliquam proportionem per fractos, quàm aliam proportionem quærere ad quã data ſe habeat, vt denominator ſe hẽt ad numeratorẽ; + & hoc exregula de tribus perficitur, cõſtituẽdo denominatorẽ in primo loco, quilocus eſt diuiſoris, numerato rẽ verò in ſecũdo loco, multiplicãdo poſteà pro portionem per numeratorẽ, & productũ diuidẽ + + do per denominatorem, prouentus demum erit proportio, ad quam data ſe habebit, vt denomi-nator ſe hẽt ad numeratorem ex ratione ipſius re gulę de tribus. + Ratio verò methodi diuidẽdi vnã datam proportionẽ per fractos, ex ſe ſatis patet, cum idem ſit modus diuidendi quemhbet nume rum integrum per fractos. + Quare, quæ vnius, & alterius eſt ratio. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREMA CLIII. +

+ NIcolaus Tartalea in .3. lib. quintæ partis numerorum ſoluit .24. quæſitum ſi-bi propoſitum à Hieronymo Cardano, via particulari & non generali. + Quæ-ſitum autem tale eſt quamlibet propoſitam rectam lineam in duas partes ita diuide re via Euclidis, ut cubus totius lineæ ad cubos partium ſe habeat in proportione tripla. +

+

+ Tartalea igitur inquit quòd vt ſatisfiat ſpeculatiuis ingenijs ſoluendum ſit huiuſ-modi quæſitum, ſecando lineam propoſitam .a.b. in tres æquales partes, quarum vna fit .c.b. vnde problema ſolutum erit. +

+

+ Verum dicit, ſed hæc non eſt methodus generalis, proptereà, quod cum tale problema alterius fuiſlet proportionis quam triplæ, talis methodus nihil valeret. + + Quapropter non tacebo quod mihi in mentem venit circa hoc problema. +

+

+ Sit ergo linea .a.b. diuiſibilis in puncto .c. ita vt cubum totius dictæ .a.b. lineæ ad ſummam cuborum ſuarũ partium .a.c. et .c.b. oporteat eam proportionem habére, exempli gratia, vt .125. ad .65. vt vitemus fracta pro nunc, notantes talem propor-tionem quadrupla nunquam maiorem eſſe poſſe, vt quilibet ex ſe contemplari po-teſt, conſtituendo punctum .c. in medio loco inter .a. et .b. vnde proportio totalis cubi ad ſummam partialium eſſet omnium maxima quæ poſſint eſſe, collocando .c. vbi volueris in dicta linea .a.b. & hæc eſſet quadrupla. +

+

+ Sed vt ad propoſitum reuertamur, conſiderabimus cubum totalem ipſius .a.b. eſſe vt .125. & ſummam partialium vt .65. quam detrahemus ex cubo totali & nobis remanebit .60. pro ſumma trium ſolidorum inuicem æqualium, quorum longitu-do vniuſcuiuſque erit tota linea .a.b. nobis cognita vt radix dati cubi totalis, quæ erit in hoc exemplo quinque partium, latitudo verò vniuſcuiuſque dictorum ſolidorũ erit .a.c. pars maior ipſius .a.b. quæ quidem .a.c. adhuc nobis ignota eſt, profunditas ſeu altitudo vniuſcuiuſque illorum ſolidorum, erit .c.b. pars reliqua ipſius .a.b. & etiã nobis incognita, ſed quia ſumma horum trium ſolidorum nobis manifeſta ſuperius fuit, quæ erat .60. propterà nobis cognita erit quantitas vniuſcuiuſque illorum ſoli-dorum, vt tertia pars totius ſummæ ipſorum quæ erit .20. in propoſito exẽplo, dein de cum vnumquodque illorum ſolidorum producatur à ſuperficie contenta ſeu pro ducta ab .c.a. in .c.b. in tota linea .a.b. ſequitur quòd ſi diuiſerimus hoc ſolidum .20. per lineam .a.b. quinque partium proueniet nobis cognita ſuperficies producta ab .a.c. in .c.b. quatuor partium, ſed cum quadratum totius .a.b. nobis cognitum ſit, eo quod .a.b. vt eius latus etiam cognitum eſt. + Tunc dictum quadratum erit .25. quod quidem æquale eſt quadruplo illius quod fit ex .a.c. in .c.b. ſimul cum quadrato diffe rentiæ inter .a.c. et .c.b. per .8. ſecundi Eucli. + Vnde quia quadruplum illius quod fit ex .a.c. in .c.b. nobis cognitum eſt, vt 16. eo quod ſimplum quod eſt .4. + + inuentum fuit, ideo ſi hoc quadru-plum .16. demptum fuerit ex totali quadrato .25. reliquum erit .9. qua dratũ ſcilicet vnius partis .a.c. ipſius hoc eſt illius partis, quæ differentia eſt inter a.c. et .c.b. quæ quidem erit .3. partium quæ differentia cum ſub-tracta fuerit ex .a.b. reliquum erit du plum ipſius .c.b. duo ſcilicet. + Quare .c.b. erit vt .I. et .a.c. vt .4. & productum .a.c. in .c.b. erit .4. vnitatum ſuperficialium. + & c. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ APPENDIX + DE SPECVLATIONE REGVLAE FALSI. +

+ Nvnc idem ferè mihi accidit, quod & Michaeli Stifelio, à quo cum Petreius Tipographus nuper totam ſuam Arithmeticam re cepiſſet, mox poſteà per literas petijt explicationẽ regulæ falſi. +

+

+ Similiter poſt inciſas omnes ſuperiorum Theorematum figu-ras, opereq́; Typographo commiſſo, amicus quidam omnium ſcientiarum ornatiſſimus maxima neceſſitudine mecum coniun-ctus monuit me, vt aliquid de regula falſi ſcribere vellem, cuius ſuaſu hæc, quæ ſequuntur appendicis vice ponere libuit, nelector, quidpiam quod ad hancrem pertinet iure merito à nobis deſiderare poſſet; + vt autem ad ipſam re-gulã accedamus Ego ſicut, & in alijs multis, ita & in huiuſcæ regulę inuentione cum ipſo Stifelio maximè conuenio, putans regulam falſi, ſeu falſarum poſitionum in-uentam fuiſſe per paruos numeros in quæſtionibus facillimis & cognitis, eodem fer mè modo, quo ipſe monſtrat illis duobus exemplis, quæ quamuis ipſe appellet theo remata, nihilominus the oremata ego illa non vocarem, niſi adiuncta fuerit ſpecu-latio ab ipſo præterita, & non experientia tantummodo, vt ipſe fecit. + Primum eius exemplum eſt, quòd. +

+

+ Quorumcumque duorũ numerorum differentia, ſi fuerit multiplicata in aggre gatum eorum, producit ipſam differentiam, quæ eſt inter quadrata eorum. +

+

+ Secundum verò exemplum eſt, quod. +

+

+ Datis tribus numeris ſecundum progreſſionem arithmeticam diſpoſitis, facit mul tiplicatio medij in ſe, quãtum multiplicatio extremorum inter ſe cum multiplicatio ne differentiarum inter ſe. +

+

+ Talia enim exempla ipſe aliter non probat niſi experientia in aliquibus numeris, arbitratus ex eo inuentam eſſe regulam falſi, experientia tantummodo confirma-tam, quod quidem etiam & ego credo. + At experientia in philoſophia mathema-tica, aut nullã prorſus facit ſcientiã, aut omnino ſuperfluus fuit Euclides in multis ſuis propoſitionibus, & præcipuè in eius ſecundo libro, ſi ſufficeret experientia. + Id-circo quo magis ad euidentiam ipſius veritatis, quam profiteor, deuenire poſſim, accipiã primò primum exemplum ipſius Stifelij hic ſuperius citatum, & pro numero maiori, in prima hic + + ſubſcripta figura .AE. accipio .a.i. cuius quadratum ſit .a.c: pro minori vero numero capio .a.e. partẽ ipſius a.i. cuius quadratum fit .a.t. differen tia autem horum numerorum erit .e.i. reliqua pars ipſius .a.i: & differen tia ipſorum quadratorum erit gno-mon .e.c.o: Nunc autem protraho .i.c. latus quadrati maioris quouſque c.n. æqualis ſit .a.e. numero minori, perficioq́; rectangulum .e.n. quod + + producitur ex .i.e. differentia in .i.n. aggregatum amborum numerorum, ſed hoc pro ductum excedit productum e.c: partem gnomonis dicti per .u.n. quod quidem .u.n. æquatur ipſi .u.o. reliquæ ſcilicet parti ipſius gnomonis, .e.u. æqualis eft .i.c. qua re et .a.i. ſed .e.t. ęquatur .e.a. vnde .t.u. æqualis erit .e.i. + quare et .u.c: at cum .c.n. æqua lis ſit ipſi .a.e. erit etiam æqualis ipſi .o.t. + quare .u.n. æqualis erit ipſi .u.o. & tunc intellectus quieſcit, & abſq; + + aliqua alia experientia verè ſcientifi ceq́; dicere poteft, quòd. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Quorumcumque duorum nume-rorum differentia, fi fuerit multipli-cata in aggregatum eorum, producit ipſam differentiã, quæ eftinter qua-drata eorum. +

+

+ Hæcautem propoſitio à me ipſo etiam in .60. + Theoremate huius libri aliter demonftrata fuit. +

+

+ DE ſpeculatione autem, etſcientia ſecundi exempli, in ſecunda hic ſubſcripta figura .ω. cogitemus lineam .u.a. tribusin partibus arithmeticè diuiſam, qua rum maxima ſit .u.o. media. ſit .o.e. minima verò ſit .e.a. multiplicatio autem mediæ .o.e. in ſe ſit quadratum .o.t. abſcindatur deinde ex .o.e: e.i. æqualis .e.a. + tunc .o.i. erit differentia inter .o.e. et .e.a. & æqualis differentiæ inter .o.e. et .o.u. ex hypotefi, quæ quidem .o.i. in ſe ducta procreabit quadratum .o.c. quod erit productum ex differen tijs ipſarum partium, & erit pars quadrati .o.t. ſuperius dicti, vt exſe patet. + Nunc autem dico gnomonem .i.t.n. æqualem eſſe ei quod fit ex .a.e. in .o.u. + Producatur igi tur .e.t. quouſque .t.r. æqualis ſit ipſi .o.i. + tunc .e.r. erit æqualis .o.u. quod etiam clarum eſt. + Claudatur ergo rectangulum .i.r. quod erit æquale producto ipſius .e.a. in .o.u. Nam .e.i. ſumpta fuit æqualis .e.a. ſed ex ra + + tionibus in priori exẽ plo allatis, ꝓductum .i.r. æquale erit gno-moni .i.t.n. + Nuncau tem verè, ſcientifice-q́ue poſſumus affirma re, quòd. + Datis tribus numeris ſecundũ pro greffionem arithme-ticam diſpofitis, fa-cit multiplicatio me-dij in ſe quantum mul tiplicatio extremorum inter ſe, cum multiplicatione differentiarum inter ſe. +

+
+
+ +
+
+

+ Et ſic de alijs huiuſmodi inuentionibus infero. +

+

+ DIcturus igitur aliquid circa regulã falſi, videtur mihi nullam oportere facere mentionem de origine huiuſcæ regulæ, cum in hoc Stifelius ſatisfecerit, ſed + + potius veras rationes propriaq́; fundamenta huiuſmodi operationis oftendere, fu-mendo eadem exempla propoſita abipſis practicis, & maximè à Nicolao Tartalea viro accuratiffimo, qui vbicunque potuit ſpeculatus eſt cauiſas ipſarũ operationum, etſi de huiuſmodi falſi regula circa finem cap .8. lib. 17. promittat poſtea loqui, nub-libi tamen loquutus eft. + Monendum etiam cenſeo, me nihil de rationibus regulæ falſi ſimplicis dicturum, cum ex ſeipſis ſatis appareant, quod non ita eſt de poſitio-nibus duplis. + Incipiam ergo à primo problemate lib. 17. ipſius Tartaleæ, quo etiã ipſe vtitur pro exemplo docendi gratia, ipſam regulam duplæ poſitionis, quod qui dem problema aliter à me ſolutũ fuit in .118. + Theoremate huius mei lib. quod ſimi liter ob hanc demum occaſionem mihi oblatam, alia etiam via, ſpeculatus ſumidem poſſe fieri, quæ quidem via ſeu methodus generalis erit, & ita ſe habet. +

+

+ Accipio enim propoſitum numerum diuiſibilem, à quo detraho ſummam datorum numerorum, primo duplicato, eo quòd tam in ſecunda quam in tertia parte reperitur, vt in propofito exemplo, datus numerus eft, 50. à quo detraho ſummam dictorum numerorum, quæ eſt .11. nam tres, & tres, & quinque ſunt vndecim, eo quòd primus ingreditur in ſecunda, & in tertia parte, dempto igitur hoc numero .11. ex .50. remanet .39. qui quidem numerus intelligen-dus eſt pro ſumma trium partium ſimplicium adhuc incognitarum, à quo extrahen da eſt prima, eo modo quo nunc proponam exregula de tribus, hoc eſt aggregan do dictas partes ſimplices ſine aliqua additione vtcunque volueris (ſed commodius erit in minimis numeris) iuxta propoſitum, quod quidem propoſitum eſt, vt ſecun da pars dupla ſit primæ, tertia verò æqualis fit primæ & ſecundæ, quæ partes in di-ctis minimis numeris, ita diſpoſitæ erunt .1. 2. 3. quarum ſumma erit .6. + Nunc ſi ex regula de tribus dixerimus, cum hæc ſumma proueniat nobis ab vno, à quo proue-niet .39. et veniet nobis .6. cum dimidio pro prima parte quæfita in propoſito nume-ro .39. cum ergo habuerimus primam partẽ, reliquas poſteà illicò cognoſcemus. +

+

+ Huiuſmodi verò operationis ratio ex ſe manifeſta patet, eo quòd proportio ſum mæ partium in minimis numeris ad primam eorum partem eadem eſſe debet, quæ ipſius .39. ad primam partem quæſitam huiuſmodi aggregati partium ſimpliciũ, ſed quia nemo adhuc, quod ſciam, ſatis animaduertit rationem modorum, qui ab anti-quis obſeruati ſunt, qui quidem modi duo ſunt circa hoc Helcataym duplæ falſæ pofitionis, igitur non prætermittam aliquid de hacreſpeculari, & primo de pri-mo modo. +

+

+ In primis igitur ſciendũ eft, + + veritas ita inueniri poterit eo-rum modo, me diantibus ſimpli­cibus partibus, vt etiã median-tibꝰ cõpoſitis, ut in pręſenti exẽ plo pro primis pofitionibus ac-ceperunt .10. et .8. pro ſecundis verò compoſitis numero .3. inuenerũt .23. et .19. pro tertijs aũt cõpoſitis quinq;, notaue runt .38. et .32. vnde prima ſum marefultauit .71. ſecunda verò 59. ita primꝰ error remanebat 21. ſecũdꝰ aũt .9. vt in figura .A. +

+
+
+ + Compositorum +
+
+ +

+ SEDijdem errores proueniunt exſummis partium ſimplicium. +

+

+ Vtexempli gratia, in figura .B. ſumma propoſita partium ſimplicium eſt .39. vt diximus, eo quòd ab ipſo .50. detraxerimus .11. ſumma ſcilicet numerorum adij ciendorum ad efficiendas partes compofitas, ſumma poſteà fimplicium partium primæ poſitionis, erit .60. eo quòd prima pars erat .10. ſecunda autem ſimplex 20. tertia verò fimplex .30. iuxta ordinem propoſiti. + Summa deinde ſimplicium partiũ fecundæ poſitionis effet .48. quia prima eius pars erat .8. ſecunda verò ſimplex .16. tertia autem ſimplex .24. vnde prima ſumma excederet datam .39. per .21. differen-tiæ, ſecunda verò per .9. vt ſupra vidimus de ſummis compoſitis à dato .50. compo-fito, & hoc quidem mirandum non eft, quod ſcilicet tres ſummæ fimplicium par-tium ſintinuicem inæqua-les, ijſdem differentijs me- + + diantibus, quibus differũt dictæ tres ſummæ compofi tæ, cum ab vnaquaque poſitarũ ablatus fit nume-rus .11. æqualiter, vnde ex neceſſitate, permutando, earũ differentiæ relinquẽ dæ erant æquales inuicem ex .78. theoremate hu-ius noſtri lib. ſummæ enim compofitæ erant .71. 59. et 50. fimplices verò .60. 48. et .39. differentes à primis per .11. vt dictum eft, qua re veritas ita manabit à compofitis, quemadmodum à fimplicibus, ſed à fimplici-bus per ſe, & a compofitis per accidens vtiam iam videbimus. +

+
+
+ + Simpricium +
+
+

+ ANtiquorumigitur primus m odus vtitur regula detribus, hocordine, multi-plicando ſcilicet ſecundum errorem, qui eft .9. cum differentia primarum par tium pofitarum, quæ eft .2. & productum diuidendo per differentiam errorum, quæ eft .12. proueniens poftea quod eft .1. cum dimidio additur hoc loco primæ parti ſe-cundæ poſitionis. &c. quòd benè ſe habet. + Vbi animaduertendum eſt, quod ille numerus .12. non eft accipiendus per ſe vt differentia errorum hoc eft .21. et .9. nifi peràccidens, fed benè perfe, vt differẽtia inter .60. er .48. ſimplices ſummas, quem admodum .9. in hoc propoſito eft differentia per ſe inter .48. et .39 per accidens ve-ro inter .59. et .50. +

+

+ Cognoſcendum igitur eft mediante .24. quinti Eucli. quod eadem proportio eft primæ ſummæ (ſimplicium dico) ad ſuam primam partem, quæ ſecundæ ſum-mæ ad ſuam, & tertiæ ſummæ ad fuam fimiliter (vbi rectè etiam feciffent hoc in lo-co antiqui ſi multiplicauiffent tertiam ſummam fim plicem cum prima parte prioris fummæ fimplicis, & productum diuififfent per primam ſummam, vnde prima pars quæſita tertiæ ſummæ orta fuiffet, abſque ullo negotio ipfius plus velminus) + Quare habebimus tres terminos antecedentes ab vna parte, & tres terminos conſequen-tesab alia parte continentes vnam eandemq́; proportionem, vnde ex .19. quinti, vel .12. ſeptimi eorum differentiæ proportionales erunt, hoc eft, eadem propor­ + + tio erit eius differentiæ, quæ eſt inter primam & fecundam ſummam, ad differen-tiam quæ eſt inter primas earum partes, quæ illius differentiæ, quæ eſt inter ſecun-dam & tertiam ſummam, ad differentiam, quæ eft inter primas illarum partes, ſed harum .4. differentiarum, tres nobis cognitæ ſunt, ideft .12. 2. et .9. ergo ex regula de tribus ab Eucli. in .20. ſeptìmi ſpeculata inueniebatur quarta differentia, quæ eft .1. cum dimidio. +

+

+ A compofitis ſummis idem etiam proueniet, ſed non vt ex proprijs caufis, & per ſe, ſedper accidens. + Nam quamuis eadem differentia fit inter 71. et .59. quæ in-ter .60. et .48. & eadẽ inter .59. et .50. quæ inter .48. et .39. + Nihilominus non eft eadẽ proportio (propriè) ipſius .71. ad .59. quæ ipſius .60. ad .48. nec ea quæ ipſius .59. ad .50. eft quæ ipſius .48. ad .39: + Vnde non erit eadem proportio ipſius .71. ad .59. quæ ipfius .10. ad .8. ne@ea quæ eft ipfius .59. ad .50. quæ ipſius .8. ad .6. cum dimidio. + Sed minores illis. + Nam ex æqualibus additamentis diminuuntur proportiones maio-ris inęqualitatis. +

+

+ A fimplicibus igitur ſummis pendet ratio huiuſmodi effectus. +

+

+ Si vero prima pars fecundæ poſitionis effet .4. tunc ſecunda eius pars effet .8. & ter-tia .12. quarum ſumma effet .24. (harum fimplicium partium ſeilicet) & minor vera (39.) per .15. & differens à ſumma primarum. (60.) per .36. & differentia primarum partium effet .6. differentia vero primæpartis ſecundæ poſitionis, a prima parte quę fita effet .2. cum dimidio. + Vnde in huiuſmodi exemplo videre eft quare colligan-tur errores inuicem, quando alter eorum eccedit, reliquus vero deficit à numero pro pofito. + Quod quidem ob aliam caufam non fit, nifi vt cognoſcatur differentia .36. differentia ſcilicet ſimplicium ſummarum ipſarum poſitionum. +

+

+ Secundus autem modus ab antiquis magis exercitatus eſt, quod multiplicabant diametraliter errores cum primis partibus, hoc eſt primum errorem cum prima par te, hoc eſt cum numero ſecundæ poſitionis, ſecundum vero errorem cum prima parte, hoc eſt cum numero primæ poſitionis, differentiam poſteà vel aggregatum horum duorum productorum diuidebant per differentiam vel aggregatum dicto-rum errorum, proueniens poſteà erat prima pars quæſita numeri propoſiti. + Vn-de oriebantur tria producta, quorum tertiũ, hoc eſt differentia, ſeu aggregatum il-lorum conſtituebatur ex differentia feuaggregato errorum, & ex numero quæ-fito. +

+

+ Vtin præfenti exemplo, primus error eſt .21. qui multiplicatus cum prima par-te ſecundæ poſitionis, quæ eſt .8. producit .168. ſecũdus verò error eſt .9. qui multi-plicatus cum prima parte primę poſitionis producit .90. differentia autem horum productorum eſt .78. quæ diuifa per differentiam errorum, quæ eſt 12. dabit .6. di midio, pro prima parte quæſita dati numeri diuiſibilis, qui erat .50. +

+

+ Hæc omnia rectè ſe habent. + Sed, vt ſupra dixi diuiſor non eft per ſe differentia errorum, neque etiam differentia per ſe ſummarum compoſitarum, fed bene fim-plicium. +

+

+ Pro cuius rei ſpeculatione, accipiendæ ſunt ſummæ ſimplices, quarum differen-tiæ per ſe vtiles ſunt in huiuſmodi operatione; + & quia etiam rationes veritatis ex iſtis, & non ex illis fluunt; + quamuis tam vnæ, quam aliæ ſint eædem in quantitate, ideſt æquales. +

+ +

+ Diſponantur igitur huiuſmo- + + di numeri tali ordine, vt fim-plex ſumma, quæ ab vna reli-quarum ſuperatur, & aliam ſupe-rat, medium locum teneat; + @t in propoſito exemplo ſumma mediocris eft .48. quę à ſumma .60. ſuperatur, & ſuperat ſum-mam .39. locata igitur fit hęc .48. inter illas, ſuæ verò primæ partes fimiliter conftitutæ ſint ſupra di-ctas ſummas, cum ſuis differẽtijs, & tria producta iam dicta, vt in fi guris .C. et .D. arithmeticis clarè patet: + figura enim .C. eft pro exemplo ipſius plus ſimpli-citer: + figura verò .D. pro exem-plo ipſius plus, & minus. + Et fic + + in figura .C. habebimus tres numeros confequentes .60. 48. 39. & tres antecedentes .10. 8. 6. cum dimidio, vnam, & ean-dem proportionem terminantes, ex .24. quinti, vt diximus; + qua-re eorum differentiæ fimiliter proportionales erunt, quod etiam vidimus. + Supponamus nunc nos ignorare æqualitatem maximi producti cum reliquis duobus, accipiendo ſolum pro hypoteſi, quòd dicta producta oriantur ex lateribus iam dictis. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Demonſtrandum nobis nunc relinquetur, maximum productum æquale effere-liquis duobus; + hoc eſt productum .168. æquale effe productis .90. et .78. quorum duorum productorum alterum .90. ſcilicet, generatur à differentia .9. quæ eft ſe-cundę, & tertię ſummæ, in primum numerum antecedentem, qui eſt .10. alterum vc-ro productum .78. ſcilicet, generatur à differentia .12. quę eſt primę, & ſecundę, ſum mę in tertium numerum antecedentem, qui eſt .6. cum dimidio, maximum vero productum .168. ſcilicet generatur à differentia maxima .21. quę eft primę, & tertię ſummę (& ſemper ęqualis prioribus duabus differentijs .12. et .9.) in ſecundum nu-merum antecedentem, qui eſt .8. +

+

+ Conſtituantur igitur duo producta fimul iuncta ęqualia duobus .90. et .78. lateralibus ſupra vnam aliquam rectam lineam .q.p. fitq́; productum .f.g. ęquale .90. productum verò .g.n. ęquale .78. fit etiam baſis .g.p. vt .9. et .g.q. vt .12. vnde .g.i. vel .q.n. erit vt .6. cum dimidio .et .g.d. vel .p.f. vt .10. & ideo .i.d. differentia erit .3. + + cum dimidio, ut in figura .C. geometrica hic ſubſcripta videre licet, et .q.p. erit .21. Cogitemus nunc differentiam .d.i. diuiſam eſſe in puncto .e. ita vt eadem proportio ſit ipſius .d.e. ad .e.i. quæ ipſius .q.g. ad .g.p. hoc eſt vt .1 2. ad .9. quapropter .d.e. erit .2. et .e.i. erit .1. cum dimidio, vt in dicta figura .C. arithmetica reperiuntur eſſe dif-ferentiæ ipſorum antecedentium numerorum, deinde à puncto .e. ducatur imagina-tione .u.e.o. æ quidiſtans ipſi .q.p. & producatur .q.n. vſque ad .u. vnde ita ſe habebit u.e. ad .e.o. ut .q.g. ad g.p. + quare vt .d.e. ad .e.i. ideo ex .15. ſexti vel .20. ſeptimi .n.e. rectangulum æquale crit ipſi .e.f. qua propter rectang ulum .q.o. æquale erit duobus rectangulis .f.g. et .g.n: ſed cum .g.i. ſit vt .6. cum dimidio, et .i.e. vt .1. cum dimidio, er go .g.e. erit ut .8. qui quidem numerus multiplicatus cum .q.p. 21. producit .168. ve rum eſt igitur quod dictum fuit, hoc eſt maximum productum ęquale ſit reliquis duobus. +

+
+ +
+
+ +
+ +

+ DEmpto poſteà quo volueris horum altero productorum ex maximo, diuiſoq́; reliquo per differentiam conſequentium, ipſi diametraliter oppoſitam, pro ueniet tibi numerus antecedens correſpondensq́; illi. +

+

+ Animaduertendum tamen eſt, quòd ſi in figura à me ita ordinata, ſumma ſim-plex propoſita medium locum occuparet, vt in figura .D. arithmetica videri poteſt; + tunc vt habeatur eius productum, addenda ſimul erunt circunſtantia producta .eo eius ſecundum latus eſſet antecedens medio loco conſtitutum, & prima pars quę-ſita numeri propoſiti: + in qua figura .D. manifeſtè patet ratio, quare colligendi ſint tam errores, quam producta, dum eorum alterum eſt plus, reliquum verò minus. +

+

+ Speculatio figurę .D. arithmeticę videbitur in figura .D. geometrica, eodem fe rè modo quo fecimus in figuris .C. mutatis mutandis, reſpectu ipſius plus, & minus. +

+

+ Collectio namque errorũ ſimiliter accidentalis eſt, eo quod eſſentialis numerus diuiſor per ſe, eſt maxima differentia ſummarum ſimplicium, vt in dicta figura .D. cerni poteſt. +

+

+ Sed vt ſuperius dixi, nunc etiam repeto, quòd rectè hoc loco multiplicabatur ſumma ſimplex propoſita, cum prima par te primę poſitionis, vt productum diuide retur per primam ſimplicem ſummam, + + vnde proueniret nobis pars prima quęſi-ta noſtri numeri propoſiti, ex regula de tribus, vnica poſitione. +

+
+
+ +
+
+

+ Vt exempli gratia, datus numerus diui dendus ſit .100. in quinque partes, tales verò, ſecunda duplo maior ſit prima cum .2. ſimul, tertia autem æqualis ſit pri-mæ & ſecundæ cum .3. vnitatibus iunctis, quarta poſteà maior ſit prima ſecunda, & tertia per .4. vnitates, quinta demum ſu-peret reliquas omnes per quinque vnita tes, vt in figura .E. videre eſt, quæ quidem partes compoſitæ (ſumpta vnitate pro prima) ita diſpoſitæ erunt .1. 4. 8. 17. 35. quarum ſumma erit .65. ſimplices autem cum diſpoſitæ fuerint erunt .1. 2. 3. 6. 12. quarum ſumma erit .24. dempta igitur cum fuerit hæc ſimplex ſumma .24. à com poſita .65. reſiduum erit .41. hoc eſt ſum-ma numerorum propoſitorum cum ſuis iterationibus in ipſis partibus, quod cum per ſe clariſſimum ſit, ſuperſluum eſt ipsã ſummam annatomizare per ſingulas par-tes, niſi quis habuerit eius cerebrum à fi-gura Omega terminatũ, cui tamen poſ-ſemus dicere dictam ſummam .41. in .4. partes diuidi, cuius prima eſſet .2. pro ad ditione ad ſecũdam partem ſimplicium, + + ſecunda verò eſſet .5. pro additione ad tertiam partem ſimplicium, tertia autem eſ-ſet .11. pro additione ad quartam partem ſimplicium, quarta demum eſſet .23. pro additione quintæ partis ſimplicium, quarum partium .2. 5. 11. 23. ſumma eſt .41. vt diximus. + Hæc igitur ſumma .41. ſubducenda eſt à numero .100. propoſito, vnde re-linquetur .59. pro ſumma partium ſimplicium numeri propoſiti, quarum prima erit 2. cum vndecim vigeſimisquartis ex diuiſione huiuſmodi .59. per .24. ſummam par-tium ſimplicium ex viregulæ de tribus, dicendo ſi .24. prouenit nobis ab .1. prima partium ſimplicium, à quo proueniet nobis .59? + vnde proueniet à .2. cum vndecim vigeſimisquartis pro prima parte quæſita, ſecunda verò iuxta propoſitum, erit .6. cum .22. vigeſimisquartis, tertia autem .12. cum nouem vigeſimisquartis, quarta po­ſteà .25. cum .18. vigeſimisquartis, quinta demum erit .52. cum .12. vigeſimisquartis, quarum omnium ſumma erit .100. +

+

+ STifelius in primo exemplo regulæ falſi, ita inquit. +

+

+ Quæratur numerus, à cuius dimidio ſubtractæ partes tertia, & quarta relin-quatur .300. +

+

+ Ipſe enim ſupponit .300. pro reſiduo cognito alterius numeri incogniti, deinde accipit .24. pro prima poſitione numeri cogniti, à cuius medietate abſcindit tertiam & quartam partem ipſius medietatis, vnde remanet .5. qui quidem numerus .5. ex .22. quinti vel .15. ſeptimiſe ha-bebit ad .24. vt .300. ad numerũ + + quæſitum, + quare cum quis multi plicauerit .300. per .24. & produ-ctum diuiſerit per .5. proueniet .1440. numerus quæſitus, ex vi regulæ de tribus. +

+
+
+ +
+
+

+ Conſideremus igitur meã di-ſpoſitionem numerorum huiuſ-modi exempli, in figura hic ſup-poſita .F. in qua videre licebit quo pacto ipſe etiam Stifelius ac cipiat diuiſorem .5. vt differentiã errorum & non ut differentiam duorum conſequentium .5. et .10 ſicuti eſt re uera, ut diuiſor dico, ex rationibus à me hic ſupra ad-ductis, quamuis vna & eadem ſit quantitas neceſſariò ut patet. +

+

+ ACcipiamus adhuc aliud exemplum à Tartalea propoſitione .9. datũ, & oppoſitũ priori; + nam ſicut in illo numerus ſimplex habebatur per ſubtractionem ſum-mæ numerorum adijciendorum, in hoc fitèconuerſo, hoc eſt per additionem nu-merorum ſubtrahendorum. +

+

+ Problema igitur ita ſe habet. + Fuit quidam mercator qui habebat aliquot au-reos, cuius quantitas poſteà quærenda erit, hic enim fecit duo itinera, ut aliquod dictis aureis mediantibus lucrum faceret, in primo autem itinere duplicauit nume-rum ſuorum aureorum, ex quibus poſteà conſumpſit .4. pro aliquibus expenſis, in + + ſecundo itinere iterum duplicauit ſuos aureos, ex quibus etiam poſtea conſumpſit .8. numeratis poſteà pecunijs reperit tantummodo .24. aureos in eius marſupio, quę­ritur nunc quot habebat aureos in principio primi itineris. +

+

+ Intali caſu, cum ipſe quolibet itinere duplicabat eius pecuniam, nulli dubium eſt quòd in fine ſecundi itineris ipſe habuiſſet pecuniam ſuam quadruplicatam, ſi ex ipſa nihil detractum fuiſſet, ſed quia in fine primi itineris conſumpſit .4. aureos, quibus alios .4. lucratus eſſet in ſecundo itinere, poſteà conſumpſit iterum .8. aureos, ita ex quadruplo ſuæ primæ pecuniæ, rectè dici poteſt, quod conſum-pſerit .16. aureos; + qui quidem numerus ex communi conceptu erit differentia in-ter .24. & quadruplum prioris pecuniæ, cum qua profectus fuit in principio eius iti-neris; + quapropter ſi addiderimus .16. ipſi .24. habebimus .40. pro quadruplo eius prioris pecuniæ. + Rectè igitur dici poteſt, ſi .4. prouenit ab vno, à quo numero pro ueniet .40. +

+

+ Videamus igitur nunc quo pacto hoc reſpondeat cum methodo antiquorum. + Ego enim inueni duas poſitiones ſcriptas à Tartalea pro prima pecunia hoc eſt .12. et .14. ſed à .12. pro primo errore reperi .8. more antiquo à .14. verò pro ſecundo er-rore proueniebat .16. producta autem horum numerorum diametraliter, ſunt .112. et .192. quorum differentia eſt .80. pro tertio producto, quo diuiſo per differen-tiam errorũ .8. ſcilicet, præbetnobis .10. pro pecunia quæſita, vt etiam ego inueni. +

+

+ Sed hoc mihi viſum eſt ſubtilius examinare mea methodo mediante, vtin figu-ra .G. videre eſt, prius enim ſuo loco poſuitria producta dicta, deinde duas poſitio nes .12. et .14. & quia ſciebam productum .112. oriri à multiplicatione .14. cum .8. ideo poſui talem numerum .8. ſuo loco diametraliter oppoſito ei producto .112. & quia ſciebam etiam productum .192. naſci ex .12. et .16. ideo ſuo loco poſui hunc numerum .16. qui eſt maxima differentia inter duos conſequentes ( ita à me ſupra nominatos) à qua differentia dempta priori .8. iam inuenta, reliqua .8. mihi daba-tur, quã ſuo loco notaui, ſuo etiã loco ſcripſi .2. differentiam inter 12. et .14. antecedentium. + ſed + + quia ſciebam eandem proportio nem eſſe inter hanc differentiam & differentiã .8. huic ſuppoſitã, quæ reperitur inter .12. antecedẽ tem, & ſuũ conſequentem; + ideo poſui .48. pro dicto conſequenti, diuiſi poſtea productum .80. per .8. differentiam ei diametraliter oppoſitam, vnde prouenit mihi 10. cui ita proportionatus eſt ſuꝰ numerus conſequens .40. vt .48. ad .12. et .56. ad .14. exijſdem ra-tionibus à meſupra dictis. + In tali igitur figura videntur nu-merinaturaliter correſpondẽtes ipſis poſitionibus, & hac metho-do poſſumus inuenire tales numeros conſequentes in omnibus alijs exemplis à no-ſtris maioribus ſcriptis. +

+
+
+ +
+
+ +

+ PRoponitur etiam quoddam vas, cuius pes ſit quarta pars totius vaſis cum oper culo, pars autem media ſine operculo, ſit quinta pars ipſius pedis, operculum verò .18. libras pendeat. + quæritur nunc quantitas dicti pedis. +

+

+ Ex methodo enim antiquorum inuentus eſt pes .4. cum .14. decimisnonis ta-lium partium, ſeu librarum, qualium operculus eſt .18. + Videamus igitur & nos ex noſtra figura, quo pacto hoc reſpondeat veritati. +

+

+ Inuenta enim ſunt tria producta, orta ex dicta methodo .10. 100. 90. quæ ſuis locis notaui, vt in ſigura .H. ſubſcripſi etiam duas illorum poſitiones .5. et .10. cum ſua differentia .5. & cum productum .10. oriretur ab vno latere .10. reliquum erat .1. quod ſuo loco notaui, ſimiliter quia .100. productum, pro vno eius laterum erat .5. reliquum autem .20. ſuo loco poſui, & quia differentia inter .20. et .1. duo latera, quę eſt .19. æqualis eſt ei, quæ inter duo conſequentia duarum poſitionum, etiam ſuo loco ipſam conſtitui, ſed quia hæc differentia eſt vnum laterum producti .90. er go reliquum latus quæſitũ erit .4. cum .14. decimisnonis, rectè igitur operatur. + ſed cum eadem proportio ſit inter differentiam .5. ſuperiorem, et .19. inferiorem, quæ eſt vnius antecedẽtis ad ſuum conſequens, + quare .10. antecedẽs habebit pro ſuo conſequenti .38. + + et .5. habebit .19. et .4. cum .14. de-cimisnonis habebit .18. rectè igit̃ dictum fuiſſet ſi .19. prouenit .à .5. à quo proueniet .18? +

+
+
+ +
+
+

+ Huiuſmodi autem rei ratio ita ſe hẽt, eſto linea .a.e.u. cuius pars a. ſit quarta reliquarum .e.u. iuncta rum, ſed .e. ſit quinta ipſius .a. + Tunc clarum erit quod .e. erit vigeſima dictarum .e.u. + quare erit decima-nona ipſius .u. ſed u. sũpta ſit vt .18. rectè igitur dici poteſt, ſi .u: ut .19. prouenit ab .a. ut quinque, à quot ipſius .a. proueniet .u. ut .18. +

+

+ Quis enim non uidet quod diui ſa cum fuerit .u. in partes .19. quod quinque illarum æquabuntur ipſi .a. cum quælibet fuerit æqualis .e. quintæ parti ipſius .a. +

+

+ HAc igitur mea numerorum diſpoſitione mediante reperiuntur ipſi numeri in feriores naturaliter conſequentes, correſpondentesq́ue ipſis ſuperioribus an tecedentibus; + quamuis multoties cõtingere poſſit, ut generationes ſeu com-poſitiones ipſorum ignorentur: + & quia tam à differentijs errorum, quam ab illis, quę ſunt inter ueros conſequentes numeros ( propter eorum æqualitatem ) elicitur ipſa ueritas, proptereà rectè antiqui illis vſi ſunt, quamuis ſint potius ſenſum ſequuti, uel experientiam, quam rationem: + quæ quidem ratio pendet ab ipſis na-turalibus numeris conſequentibus ( ut ſupra uidimus ) etſi incognitis ut plurimum, quod ſi ipſos inuenire primò nobis datum fuiſſet, unica tantũmodo poſitio ſuffice- + + ret, mediante ipſa regula de tribus, vt ſępius dictũ eſt, quod etiã clarè patet ex di-uerſis problematibus .17. lib. ipſius Tartaleæ, vt ex primo, quod aſſumpſimus pro noſtro etiam primo exemplo, ex .9. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 27. 28. 29. 30. 33. & ex alijs multis, vbi facillimè inue nitur conſequens ipſius poſitionis, qui quidem nume-rus eſt diuiſor producti ipſius numeri propoſiti in numerum poſitionis, vnde poſteà prouenit ſecundũ latus huiuſmodi producti, hoc eſt numerus quæſitus, per regulã de tribus, vt dixi. +

+

+ Alia verò multa problemata inueniuntur, pro quorum re@olutione poſſumus ali qua methodo vti, in qua manifeſtè pateant eorũ rationes abſque regula falſi, cuius regulæ rationes non ita promptè ipſi intellectui ſe offerunt, vt ſupra vidimus. +

+

+ Accipiamus pro exemplo .21. problema ipſius Tartalæ in dicto .17. libr. vbi ſup-ponit vnum hædum diuiſum in .4. partes, quarum quælibet vendebatur eodem pre cio, interiora vero .6. denarijs minus quam quælibet dictarum partium, ſumma autem omnium iſtorum denariorum fuit .127. quæritur nunc precium cuiuſque partis. +

+

+ Tale enim problema hoc etiam alio breuiori modo poteſt ſolui, vt rationes ma-gis pateant, quam ex regula falſi. +

+

+ Nam ſi illi numero .127. denariorum, additus fuerit numerus .6. ſumma erit .133. qua diuiſa per quinque, illico proueniet .26. cum tribusquintis pro precio vniuſcu-iuſque quatuor partium, à quo .26. cum tribusquintis dempto .6. remanebit .20. cum tribusquintis pro precio interiorum. +

+

+ Simili modo in .24. problemate inquit. +

+

+ Duodecim pyra cum .28. pomis venduntur .36. denarijs, et .20. pyra. cum .200 po mis vẽduntur .44. denarijs, quærit̃ nunc, quod fuerit preciũ vniuſcuiuſq; illorum. +

+

+ Hoc etiam problema, hac alia methodo ſolui poteſt, dicendo exregula de tribus, ſi ex .20. vtrorunque qui ea vendit, vult .44. quid volet ex .12? + manifeſtũ erit quod volet .26. cum duobus quintis, + quare .12. pyra cum .12. pomis valebunt .26. cum duo bus quintis, ſed 12. cum .28. pomis valebant .36. ergo .16. poma ſola valebunt .9. cum tribus quintis, hoc enim clarè ex ſe patet; + quare cum dixerimus, ſi .16. poma ſo la valent .9. cum tribusquintis, vnum valebit .o. cum tribusquintis, ſed quemadmo-dum .20. pyra cum .20. pomis valent .44. vnum pyrum, cum vno pomo valebunt .2. cum quinta parte, à quo numero detractus cum fuerit .o. cum tribus quintis, precio ſcilicet vnius pomi, reliquum .1. cum tribusquintis, erit precium vnius pyri. +

+

+ Idem etiam dico de .28. problemate, vbi ſupponit quod quidam comparaſſet quatuor petias, vt vulgo dicitur, panni pro ducatis .96. quarum primæ precium ob-litus ſit, ſed memoria tenet pro ſecunda ſoluiſſe .6. plusquam pro prima, & pro ter-tia ſoluiſſe .8. plus quam pro ſecunda, & pro quarta ſoluiſſe .10. plus quam pro ter-tia, quæritur nunc quantum fuerit precium vniuſcuiuſque illarum. +

+

+ Quod quidẽ problema + + breuius eſſetita ſolui, vt in ſubſcripta figura .I. videri poteſt, addẽdo ſimul omnes exceſſus. + Nam exceſſus ſecũ dæ ſupra primam eſt .6. ſed cum exceſſus tertiæ ſupra ſe cundam ſit .8. ergo exceſſus tertiæ ſupra primam erit .14 + + ſed exceſſus quartæ ſupra tertiam eſt .10. vnde ſupra ſecundam erit .18. & ſupra pri-mam erit .24. quæ omnia ſimul addita erunt .44. & in qualibet harum trium remane-bit una pars æqualis primæ quantitati, + quare ſi ex .96. detractus fuerit numerus .44. reliquus 52. erit quadruplus primæ, + quare prima pars valebit .13. ſecunda .19. ter-tia .27. & quarta .37. quarum omnium ſumma eſt .96. +

+
+
+ +
+
+

+ EX poſitionibus autem Tartaleæ in noſtra figura .K. digeſtis, videre poſſumus quo pacto colligãtur huiuſ modi conſequẽtes numeri ſimpli-ces .36. et .52. more figuræ .E. quia + + colliguntur primò partes compoſi tæ .9. 15. 23. 33. ex quarum ſumma 80. ſubtrahitur .36. ſumma ſim-plex ex ſimplicibus partibus .9. 9. 9. 9. & reſiduũ quod eſt .44. ſubdu citur ex .96. ſumma compoſita & propoſita, vnde remanet .52. pro ſumma ſimplici, ex numero dato, cuius proportio ad .13. eadem eſt quæ .36 ad .9. & proptereà ſuper-flua eſt ſecunda poſitio, quãdo ſci mus inuenire tales duos numeros conſequentes, vt in hoc exemplo ſunt .36. et .52. quia ex regula de tribus poſteà elicitur veritas quæ-ſita. + Idẽ dico de 33. problemate. +

+
+
+ +
+
+

+ PRO quo .33. problemate acci piantur poſitiones primi exẽ pli Tonſtalli hoc eſt .33. et .31. vt in figuris hic ſubiectis .P.Q. facile quis poteſt vi-dere, vbi in figura P. videbit nume-ros compoſitos, in figura verò .Q. cer + + net numeros ſimplices, à quibus pro ueniunt rationes per ſe huiaſmodi operationis, in figura autem .R. vide bitur meus ordo, & iſtæ tres figuræ ſi miles erũt tribus illis primis .A.B.C. ita quòd cum quis illas intellexerit, il lico etiam iſtas cognoſcet, vbi etiã videbit quam confusè ratiocinẽtur ij qui ignorant hunc meum ordinem ſimplicium numerorũ, à quibus fluit tota ratio (vt ſupra dixi) huiuſcemo di operationis. +

+
+
+ +
+
+ +
+ +
+
+ +
+

+ I Dem etiam poteſt dici de .15. problemate (ſicut de alijs multis) vbi ponit tres homines habentes .40. aureos quorum primus habet duas quintas partes ſecun-di, ſecũdus verò quinq; octauas tertij, quærit̃ nũc quot ducatos habeat vnuſquiſque. +

+

+ Quis non videt quæſo, omnes partes erunt .15. quare cum dixerimus ſi .15. dat nobis .2. (pro prima portione primi hominis) quid dabit .40? + vnde nobis proueniet 5. cum tertia parte. +

+

+ Et de .29. ſimiliter aſſero, vbi ponit aliũ emiſſe tria fruſta panni pro ducatis .48. quarum ſecundam habuit pro dimidio precio primæ, tertiam autem pro quarta parte ipſius ſecundæ, + quare omnes partes erunt .13. quapropter precium tertiæ pe-tiæ erit tertiadecima pars ipſius .48. hoc eſt .3. cum .9. tertijs decimis. +

+

+ Adhuc duo exempla videtur mihi proponere, quorum primum eſt .38. eiuſdem lib. vbi ſupponitur operarium quendam velle perficere opus quoddam ſpacio die-rum .36. tali pacto, quod qualibet die, in qua ipſe operaturus ſit lucretur ſolidos .16. qualibet verò die, in qua nihil agat perdat ſolidos .24. + Tunc accidit, vt exacto termino perfectoq́; opere, tantum lucratus ſit, quantum perdiderit. + Quæritur nũc quot fuerint dies lucri, quotúe perditionis. +

+

+ Huiuſmodi problematis operatio breuiſſima abſque vlla falſa poſitione ita erit, hoc eſt diuidendo productum .36. in .24. per .40. ideſt per aggregatum ipſius .24. 16. & prouentus erit .21. cum tribus quintis pro diebus lucri, vnde reliquum ex .36. erit .14. cum duabus quintis pro diebus perditionis. +

+

+ Cuius operationis ratio ex ſe ſatis patet, cum duo producta, vnum lucri, alterum vero perditio-nis æqualia eſſe + + debeant, vnde ex duodecima, & vigeſimaſepti mi ex regula de tribus reperiun tur partes ipſius 36. eodem mo- + + do ſe inuicem habentes, vt .24. et .16. quæ ſunt .21. cum tribus quintis, et .14. dua bus quintis, ex quo ſequitur, vt quod fit ex .21. cum tribus quintis, in 16. ęquale ſit ei quod fit ex .14 cum duabus quintis, in .24. & ita reperiuntur duo producta æqualia, vnum lucri, reliquum vero perditionis, vt in figura .M. clarè videtur. +

+
+
+ +
+
+

+ A Liud verò exemplum eſt .39. quod quidem à ſuperiori non differt, niſi quod in fine operationis, operarius dictus lucratus eſt ſolidos .60: + quęritur nũc vt ſu-pra, quot fuerunt dies lucri, & quot perditionis. +

+

+ Hoc etiam abſque vlla falſa poſitione dicto citius poteſt ſolui, hoc modo, diuidẽ do ſcilicet illos .60 ſolidos per .40. ideſt per aggregatum .24. cum .16. proueniens autem, quod erit .1. cum dimidio, adde ad latus ſuperius inuentum, hoc eſt .21. cum tribus quintis, & ſunima erit .23. cum decima parte pro numero dierum lucri, dein-de idem prouentum deme ex alio latere ſuperius reperto .14. cum duabus quintis, & refiduum erit .12. cum nouem decimis, vnde habebis numerum dierum perdi-tionis. +

+

+ Pro cuius rei ſpeculatione cogitemus in figura .N. duo dicta producta inuicem æqualia .o.b. et .n.c. exiſtente latere .u.c. vt .24. u.o. ut .16: + b.u. vt .21. cum tribus quin tis, et .u.n. vt .14. cum duabus quintis. + Nunc verò ſi mente concepta fuerit recta .e.a.t. æquidiſtans .o.c. ita vt rectangulum .o.e. ſit .60. + tunc rectangulum, ſeu productum b.t. ſuperabit rectangulum ſeu productum .n.e. per idem .60. ex communi conceptu, eo quòd ex producto .n.c. ſublatum eſt productum .a.c. 24. & producto .o.b. additum eſt productum e.a. 16. rectè igitur feci cum diuiſerim .60 per .40. vnde prouenit mi hi .u.a. ideſt .1. cum dimidio, quod additum ipſi .b.u. compoſuit .b.a. & dempto ex .u.n. relinquit .a.n. pro lateribus duorum productorum .b.t. et .n.e. +

+

+ Sed ſi idem operator perdidiſſet .60. tunc cogitaremus parallelam dictam .e.a. t ſuperius ductam eſſe ita vt ſecaret .b.u. & non .u.n. vnde adderet .24. ipſi producto .n.c. & d@meret .16. à producto .b.o. +

+
+ +
+

+ CIRCA verò talia quæſita videtur mihi non inutile fore ſi aliquid notatu di-gnum aduerterim, hoc eſt quod ſæpe accidere poterit ut caſus impoſſibiles proponantur. + Quemadmodum ſi aliquis diceret, cupio mihi ueſtimentum con-ficere ex duobus pannis colore & pretio differentibus, quorum unus exempli gra- + + tia ſit albus, rubeus uerò alter, deinde albus ſit pretij .40. ſolidorum uniuſcuiuſ-que cubiti, rubeusuerò precij .50. uellemq́ue omnes cubitos eſſe .8. nec plus nec minus. + Vellem etiam ſoluere ſolidos 450. neque minus. +

+

+ Hic igitur caſus impoſſibilis eſt, eo quòd .8. cubiti totius rubei eſſent precij ſo-lidorum .400. tantummodo, unde ex alio panno albo minoris precij ſumere ali-quid non poſſumus. +

+

+ Idem etiam eueniret ſi uoluiſſet ſoluere ſolidos .320. neque plus, eo quòd .8. cu-biti illius minoris precij, hoc eſt .40. ſolidorum, eſsent ualoris .320. ſolidorum tan tummodo, quare pro alio panno nullus eſset locus. + Animaduertendum igitur erit quod numerus poſſibilis ad ſoluendum tale quæſitum erit inter .400. et .320. & non extra iſtos terminos, vt vnicuique patere poteſt. +

+

+ Similiter idem in hoc alio caſu accidere poterit, ut ſi quis diceret. +

+

+ Emi quinque petias panni pro aureis .55. pretium tamen primæ oblitus ſum, ſed memoria teneo, quòd ſecunda altioris pretij erat quam ipſa prima per .4. & ter-tia precioſior ſecunda per .7. et quarta carior tertia per .9. quinta verò ſuperabat quartam per .2. +

+

+ Hic etiam reperitur impoſſibilitas quædam, eo quòd aggregatum omnium ha-rum rerum, dato etiam quòd pro prima nihil ſolutum eſſet, ſuperat aureos .55 quòd quidem nullo pacto fieri poteſt, vt veri ſint ſupra dicti exceſsus, ſi verus eſt numerus totalis aureorum .55. + Nam .4. cum .7. faciunt .11. qui quidem .11. cum .9. efficiunt .20. & hic cum .2. facit .22. ſed .22. cum .20. et .11. et .4. dant .57. qui numerus maior eſt quam .55. +

+ FINIS THEOREM. ARIT. + +
+
+
+ DE RATIONIBVS OPERATIONVM PERSPECTIVAE. +
+ CAP.I. +

+ CVM nullus adhuc (quod ſciam) veras internasq́ cauſas operationis perſpectiuæ perſectè docuerit, operæpre-cium exiſtimaui aliquã de ijs diſputationem ſuſcipere. +

+

+ Multi enim eorũ, qui huiuſmodi operationis regulas præſcribunt, cum eius effectuum veras cauſas igno-rent, varios diuerſosq́; errores committunt, vt exempli gratia in ſubſcripta figura ſuperficiali .A. volentes degra dare (vt dicunt) rectangulum .q.a. in triangulo .i.d.q. du-cunt parallelã ipſi .q.d. à puncto .B. interſecationis lineæ-o.l. cum latere .i.d. trianguli, & (idem) indifferenter, ean-dem quoque à puncto .Z. interſecationis ipſius .o.l. cum perpendiculari .x.i. ducunt. + neſcientes hunc ſolum eſſe verum modum, n onitem alium, quia ſi alius, talis eſſet, hic, verus non exiſteret, nam ſi vellent ſeſe excuſ are, quòd ducendo dictam paralle-lam à puncto .B. hoc fiat præſupponendo planum ipſius .i.d.q. verſus rectangulum .q.a. orizontale inclinatum, ſecundum angulum .i.d.q. hæc excuſatio accipien-da non eſſet, quia horum conſenſu, præſupponendo planum .i.d.q. inclinatum, anguli inferiores rectanguli degradati, non tam acuti, quam ſunt duo .i.d.q. et .i.q.d. eſſe deberent, quod facilè eorum ratione innoteſcet, quæ de figura corporea .A. hîc ſubſcripta mox proponam, præter id, quòd volentes deinde aſpicere qua-dratum degradatum, oporteret huiuſmodi planum reſpectu oculi ita collocare, quemadmodum ſe habet linea .i.d. reſpectu .o. quod factu nimis arduum eſſet. +

+

+ Vera igitur ratio erit ducere parallelam .e.r. ad .q.d. à puncto .Z. communi ip-ſis .o.l. et .x.i. perpendiculari ipſi .l.p. +

+
+ +
+ +

+ Pro cuius rei ſpeculatione imaginemur in figura corporea .A: q.a. eſſe figuram re-ctangulam orizontalemq́; ad degradandam ſuper aliquod planum perpendiculare orizonti, & cum eo primum coniunctam in linea .q.d. cuius plani triangulum .i.q.d. pars erit, ſit autem oculus reſpicientis .o. cuius altitudo .o.p. ab orizonte, qui quidẽ conſpicit rectangulum dictum orizontale .q.a. in pyramide .o.q: o.u: o.a. et .o.d. terminata quatuor triangulis .o.q.u: o.u.a: o.a.d. et .o.d.q. ſit verò primum ita collocatus pes .p. eius qui reſpicit, vt linea .p.l. perpendicularis ipſi .u.a. lateri re-ctanguli, medio loco poſita ſit, inter .a.n. et .u.s. + Idq́; primum nobis erit exem-plum. +

+

+ Imaginemur nunc lineas .u.q. et .a.d. indefinitè productas eſſe, quæ in ſuperficie-bus duorum triangulorum .o.u.q. et .o.a.d. & rectanguli orizontalis .q.a. ex prima vndecimi Euclid. poſitæ erunt. + Imaginemur etiam lineam .p.s.n. perpendicula-rem ipſi .p.l. quæ etiam cum duabus .u.q.s. et .a.d.n. ex .34. primi Euclid. angulos rectos conſtituet, cum ex .28. duæ .u.q.s. et .a.d.n. ſint parallelæ ipſi .p.l. et .s.n. ipſi .u.a. & quia ſupponitur .o.p. perpendicularis plano orizontali, Angulus ergò .o.p.l. re-ctus erit ex ſecunda definitione .11. Euclid. + Imaginemur quoque ductas eſſe duas .o.s. et .o.n. vnde .l.p. ei ſuperficiei, in qua ſunt duæ lineæ .o.p. et .s.n. ex .4. 11. perpendicularis erit, & ſuperficies orizontalis .a.s. perpendicularis erit cum dicta o.s.n. ex .18. eiuſdem lib. vnde ex dicta definitione .o.s.u. et .o.n.a. erunt anguli recti et .o.s. et .o.n. ex communi ſcientia, in ſuperficiebus duorum triangulorum .o.u.q. et .o.a.d. erunt, ſi noluerimus cogere aduerſarium ad confitendum duas lineas rectas in-cludere ſuperficiem, quemadmodum cogere- + + tur facere, ſi opinaretur duas alias rectas per eadem puncta .o.s.n. tranſire, quæſunt in di-ctis ſuperficiebus. + Vnde .o.s. et .o.n. communes erunt ſectiones duarum dictarum ſuperficierũ cum ſuperficie .o.s.n. + Imaginemur nunc has duas ſuperficies .o.u. et .o.a. quarum commu-nis ſectio ſit .o.t. (quæ erit linea recta ex .3. lib. II.) quæ erunt perpendiculares ſuperficiei .o.s.n. ex .4. et .14. iam dictis. + & ex .19. eiuſdem o.t. perpendicularis eidem ſuperficiei .o.s.n. erit, & ex .6. eiuſdem hæc linea .o.t. duabus .u.q.s. et .a.d.n. parallela exiſter, & ex .9. eiuſdem hæc linea .o.t. duabus .u.q.s. et .a.d.n. parallela exiſtet, & ex eadem .9. erit parallela ipſi .p.l. Imaginemur nunc planum, ſuper quod deſide remus videre quadrangulum orizontale, quod planum, exempli gratia, ſit primo, vt iam dixi-mus, locatum in linea .q.d. ad angulos rectos cum plano orizontali, cuius communes ſectio nes cum ſuperficiebus .s.t. et .n.t. viſionis la-terum .u.q. et .a.d. ſint .i.q. et .i.d. & com-munis ſectio trianguli .o.u.a. ideſt viſionis lateris .a.u. cum dicto plano, ſit .r.e. + Vnde ex communi ſcientia rectangulum orizontale, oculo .o. ſeipſum patefaciet in plano .i.q.d. ſe- + + cundum figuram quadrilateram .q.d.r.e. + Communis autem ſectio ſuperficiei .p.t. cum dicto plano, ſit .i.x. quæ .i.x. perpendicularis erit .s.a. ſuperficiei orizontali ex 19. lib. 11. quia .p.t. eſt etiam orizonti perpendicularis ex .18. eiuſdem, cum .o.p. ei-dem perpendicularis exiſtat. + Vnde .i.x. erit altitudo trianguli .i.q.d. & æqualis ipſi .o.p. ex .34. primi. + Sit deinde .o.l. cõmunis ſectio ſuperficiei triangularis .o.a.u. ſuperficie .p.t. quæ .o.l. ſecando lineam .e.r. in puncto .Z. nobis oſtendet quantum di-ſtare ſeu eminens eſſe debeat latus .e.r. in plano ab .q.d. medio ipſius .z.x. + Et quia præſuppoſuimus .p.l. in eodem medio, inter .u.s. et .a.n. ideo .x.q. ęqualis erit .x.d. & ex .4. lib. primi .i.q. ipſi .i.d. et .e.r. parallela ipſi .q.d. ex .6. lib. 11. cum ipſa quoque ſit perpendicularis ſuperficiei .p.t. ex .19. eiuſdem. + Hucuſque igitur in figura cor-porea .A. prodeunt in lucem omnes cauſæ effectuum figuræ ſuperficialis .A. ideſt vn de fiat, vt in ipſa figura ſuperficiali, triangulum .o.p.l. tale conſurgat, & quid ſignifi-cet .o. et .o.p. et .p.l. et .o.l. & quam ob cauſam tale quoque formetur triangulum .i.q.d. atque in tantam altitudinem, quantam obtinet .o.p. & quid ſint latera .i.q. et .i.d. & quare erigatur .x.i. parallela ipſi .p.o. ab eadem .p.o. tanto ſpatio diſtans, & qua ratione producatur à puncto .Z. ipſa .Z.r.e. parallela ipſi .q.d. +

+
+
+ +
+
+

+ Nunc obſeruandum eſt, quòd ſi planum ipſius .i.q.d. in figura corporea aliquan-tulum inclinatum eſſet orizontem verſus, anguli .i.q.d. et .i.d.q. maiores exiſterent, quàm cum idem eſt ipſi orizonti perpendiculare, quemadmodum clarè demonſtra-tum fuit in .39. primi Vitelionis. +

+

+ Non igitur rectè fit ſi in figura ſuperficiali ducatur à puncto .B. parallela ipſi .q.d. abſque maiori apertura angulorum .i.q.d. et .i.d.q. +

+
+ + SVPERFICIALIS. +
+
+
+ CAP. II. +

+ CVM verò duæ præcedentes figuræ intellectæ erunt, facilè quoque erit intel-ligere duas ſubſequentes .B.B. in corporea quarum .p.l. extra lineas .u.s. et .a.n. reperitur, vbi enim aduertendum erit oportere ſumere ſemper .p.x. figuræ ſuperfi-cialis æqualem ei, quæ eſt corporeæ, & eidem ſuperficiali, adiungere .x.d. æqualem ei, quæ eſt corporeæ, & compoſito .p.d. ex dictis duabus lineis, in figura ſuperficiali, addere .d.q. æqualem ei, quæ eſt figuræ corporeæ, deinde accipere punctum .l. in fu-perficiali + + perficiali, ita diſtans à .p. vt in corporea reperitur. + Po- + + ſteà. x.i. erigetur æqualis lineæ .p.o. & ſuis terminis concludetur triangulum .i.q.d. & id quod remanet. + Vnde ſi longius diſerendo progrediare, patebit ex .4. primi .i.d. ſuperficialem, futuram æqualem .i.d. corporeæ. + Idem dico de .i.q. & de reliquis. +

+
+
+ + CORPOREA. +
+
+
+ + SVPERFICIALIS. +
+
+
+ CAP. III. +

+ MOdvs hic, proprius eſt, & vniuerſalis, licet in figura ſuperficiali .A. ſupe-rius poſita, ſecundum communem antiquorum conſuetudinem exemplum dederim, effectus enim idem eſt. + Sed ſi quis vellet conſiderare dictam figuram ſu-perficialem .A. ſecundum eum modum, quem de figura .B. ſuperficiali pręſcripſi, id poterit in ſubſcripta figura .C. ſpeculari in hunc modum. + Accipiet enim .p.x. ſuper ficialem, æqualem corporeæ, & quia in ipſa corporea .A. ſuppoſita fuit linea .p.l. ideſt punctum .x. inter duas .u.s. et .a.n. ſecabimus .p.x. ſuperficialem in puncto .d. ita, vt .d.x. ſuperficialis, æqualis ſit corporeæ, & ipſi ſuperficiali .p.x. addetur .x.q. æqualis corporeæ. + vnde .q.d. ſuperfi-cialis æqualis erit corporeę, + + et .p.x. ſuperficiali addetur .x.l. æqualis corporeæ. + De ijs poſtea quæ dicenda ſuper-ſunt, iam ſatis ſuperq́ue di-ximus. +

+
+
+ + SVPERFICIALIS. +
+
+

+ Quamobrem, punctum .x. aut intra, aut extra lineam .q.d. veniat, hunc modum ſe-quentes, in errorem non in-cidemus, imò efficietur qua -drilaterum .q.r. ſuperficiale, ſimile, & æquale corporeo. +

+
+
+ CAP. IIII. +

+ PVnctvm verò .i. (quod verum eſt punctum perſpectiuæ, vt practici dicere ſo lent) quid ſit, hac via & ratione ſub noſtram cognitionem cadit: + quòd nihil + + aliud eſt, quàm punctum, varijs ſectionibus commune, & huiuſmodi punctum, ocu lus non eſt, quemadmodum multi Pictores, Sculptores, Architecti, & Perſpectiui ignari, ipſum punctum, oculum appellando, falsò crediderunt, quaſi punctũ .i. per-ſpectiuæ oculus eſſet. +

+

+ In ſupradictis igitur figuris manifeſte eluceſcit cauſa diminutionis obiectorum, & altitudinis trianguli æqualis ei, quæ eſt oculi à plano orizontali, vt etiam diſtantię .p.l.p.x. & cuiuſuis tandem rei. + Sed vt huius effectus ſcientia magis in vniuerſum pa-retur. + Volo duas hic ſubſcriptas figuras .D. corpoream, & .D. ſuperficialem à vo-bis conſiderari, in quarum corporea, linea .p.l. ſit extra duas .u.s. et .a.n. vt in figu-ra .B. locata, ita tamen vt planum trianguli .i.q.d. diſiunctum ſit à rectangulo ſuper-ficiali, ideſt, vt ſeparatum exiſtat à linea .q.d. latere ipſius rectanguli, & ſit etiam obli quum, reſpectu ipſius rectanguli, ideſt vt communis ſectio dicti plani cum ſuperficie a.s. orizontalis ipſi .u.a. parallela non ſit, ſed ſit obliqua, ſi tamen idem planuni per-pendiculare dictæ ſuperficiei orizontali .a.s. erit: + & dicta communis ſectio exprima­tur characteribus .q.ω.α.d.x. nunc in figura corporea habebimus figuram .e.r.c.m. in plano, quod viſualem pyramidem ſecat, medio cuius figuræ .e.r.c.m. oculus po-ſitus in .o. rectangulum orizontale conſpicit. + Volentes vero nunc in figura .D. ſuper-ficiali eam deſcribere, faciem us .p.x. ſuperficialem, æqualem corporeæ, eiq́ue addemus .x.l. æqualem corporeæ, aut ſumemus .p.l. eidem corporeæ ęqua-lem, quam ſecabimus in puncto .x. eodem planè modo, quo corporea reperi-tur diuiſa; + erigemus deinde .p.o. et .x.i. æquales corporeis. + Secabimus deinde .x.q. æqualem corporeæ, & ducemus .q.i. et .l.o. vnde habebimus triangulos .o.p.l. et .i.x.q. ſimiles & æquales corporeis ex .4. primi Eucli. + Secabimus deinde .q.x. in pun-cto .d. eadem ratione, qua ſecta fuit corporea, & ducemus lineam .d.i. vnde habebi-mus triangulos .i.d.q. et .i.d.x. ſimiles corporeis. + & mediante triangulo .i.q.d. hu- + + cuſque habebimus ſitus duorum laterum figurę rectanguli degradati, ideſt ſitus ipſius .e.m. et .r.c. etiam ſi adhuc neſciatur in qua parte ipſius .i.q. & ipſius .i.d. eſſe debeãt. + Quod ſi ſcire volue rimus ſecabit̃. p.l. in pũcto .g. ſimilis corporeæ, ſi in ipſa tamen corporea prius protraxerimus lineam .q.d. latus rectanguli vſque ad .p.l. in pun cto .g. + Ducetur deinde linea .o.g. ſuperficialis, quæ ſecabit lineam .i.x. in puncto .f. linea vero .o.l. in puncto .z. punctis ſitis in .i.x. ſuperficiali, pręcisè vt in corporea, quemadmodũ quilibet ex ſe facilè cognoſcere poteſt. + Deinde in cor porea, in ſuperficie orizontali ducatur .p.q. et + + + .p.u. & imaginemur .o.q. in ſuperficie .t.s. vnde trianguli .o.p.q. et .o.p.u. erunt perpen diculares orizonti ex .18. lib. 11. et .ω.m. et. α. e. communes ſectiones dictorum duorũ triangulorum cum plano trianguli .i.q.x. ipſi quoque plano ex .19. eiuſdem lib. erunt perpendiculares. + Nuncautem ſecetur .q.x. ſuperficialis in punctis .ω. et .α. eadem ra-tione; + qua corporea ſecta ſuit à duabus .p.q. et .p.u. à quibus punctis .ω. et. α. ſuperficia libus ductæ ſint duæ ω.m. et .α.e. perpendiculares vſque ad latus .i.q. in punctis .m. et .e. quę ſitum habebunt in .i.q. ſuperficiali pręcisè, vt in corporea, ex .26. primi, du-cendo deinde in ſuperficiali duas .m.f. et .e.Z. eæ æquales erunt corporeis ex .4. pri-mi, & ſic anguli .i.e.z. et .i.m.f. & eę duę lineę .e.z. et .m.f. fectę erunt à linea .i.d. in duo + + bus punctis .r. et .c. vnde .e.r. et .m.c. æquales erunt corporeis ex .26. primi, ſed ita quo-que ſe habent duę .e.m. et .r.c. ſi verum eſt dif ferentię rerum æqualium ſint adinuicem etiam æquales. + Hac ratione igitur habebimus figu-ram quadrilateram .m.e.r.c. ſuperficialem om ninò ſinlilem, & ęqualem corporeæ. + Is tamen modus prolixus eſt, & arduus, quam ob cau-ſam neque ego vnquam viui accommo-darem, neque alijs, vt eodem vterentur ſua-derem. +

+
+
+ + CORPOREA. +
+
+ + SVPERFICIALIS. +
+
+ + CORPOREA. +
+
+
+ + SVPERFICIALIS. +
+
+
+ CAP.V. +

+ ESt igitur ſciendum, quòd qui ſciuerit vnum ſolum punctum locare in perſpe ctiua, eo modo quem nunc proponam, facilè quoque ſciet ſupra quoduis planũ (quod tamen ſit perpendiculare orizonti) quamlibet rem locare. + Quam ob cauſam imaginemur hic ſubſcriptas duas figuras .E. corporeã, & E. ſuperficialem, & in qua-drilatero rectangulo orizontali .a.u.q.d. imaginemur eſſe punctum .b. quodlibet col-locandum in aliquo plano perpendiculari orizonti locato, quemadmodum ſuppo-nebatur in figura .A. corporea. + Imaginemur ergo in ipſa figura .E. corporea radi-um viſualem .o.b. qui ſectus ſit à noſtro plano in .k. quod quidem .k. quærendum eſt in triangulo .i.q.d. ipſius plani. + Volo ob hanc igitur rem, vt à puncto .b. in figura .E. ſuperficiali ducatur .b.c. ad rectos .q.d. & à puncto .c. ad .i. ducatur linea .c.i. et .b.m. parallela ipſi .q.d. quę ab ipſa .x.l. in puncto .m. erit diuiſa, & hęc .x.m. è directo con-iuncta cum .p.x. ducatur .o.m. quæ ab .i.x. ſecta erit in puncto .f. à quo ducendo dein-de .f.g.h. parallela .q.d. ab .i.c. in puncto .K. erit diuiſa. + Atque id erit quod nobis inquirendum propoſueramus. +

+ +

+ Ad cuius rei ſpeculationẽ, imaginatione con + + cipiamus lineam .b.c. corpoream, protractam eſ ſe vſque ad .y. lineæ .s.n. & imaginatione ſit com præhẽſa linea .y.o. et .b. R. parallela eidem, ideo ob rationes iam dictas de figura .A. hæ tres li-neæ .o.y: i.c: et. + R .b. ſimul cum linea .o.b. erunt in vna eademq́ue ſuperficie plana, quam cha-racteribus .y. R. notemus .et .i.c. eius erit ſe-ctio communis cum plano, in quo quæritur pũ-ctum, et .f.k. ipſius plani cum triangulo .o.b.m. erit ſectio communis, & parallela ipſi .q.d. ex .6. lib. 11. quia .k.f. perpendicularis eſt ſuperfi-ciei .p.t. ex .19. eiuſdem cum triangulus .o.b.m. eidem ſuperficiei .p.t. ex .18. eiuſdem perpendicularis exiſtat. + Vnde perſpicuè pa-tet ratio quare protracta ſit parallela .b.c. et quare ducta ſit .i.c. et coniuncta .x.m. cum .x.p. directè, & quare ducta ſit .o.m. et .f.k. + Lau-do igitur vt ſemper præſupponatur .p.x. perpen dicularis baſi ipſius plani & præſupponatur, (vt rem totam vnò verbo complectar) ſuperficies .p.t. perpendicularis plano, & orizonti. + Quod reliquum eſt, neceſſarivm non eſt, niſi ad ſpe-culandum. + Neceſſariæ ergo non ſunt aliæli-neæ, quàm.p.x: p.o.x.i: b.c: et .x.m. è dire-cto coniuncta cum .p.x. (quæ .x.m. coniuncta + + + æqualis ſit ipſi .b.c.) + + o.m. etiam .i.c: et .f.k. vt in figura .F. cla riſſimè patet. + Alias autẽ multas lineas in alijs figuris non aliã ob cãm duxi, quã ad facilius eruẽdas è te-nebris ignorantiæ, & in cognitionis lucem proferendas horum effectuum cauſas, vt dixi. +

+
+
+ + CORPOREA. +
+
+ + SVPERFICIALIS. +
+
+ +
+
+
+
+ CAP. VI. +

+ SEd vtlocum altitudinis, in noſtro plano perpendiculari orizonti, & ita locatũ, vt poſtremo diximus, inueniamus; + duas hîc ſubſcriptas figuras conſiderabimus .G. corpoream, & G. ſuperficialem, ſimiles duabus .E.E. proximè præcedentibus, in quarum corporea ſit linea .b.M. altitudinis perpendicularis orizonti. + Quare ſi deſiderabis inuenire in noſtro plano ſitum puncti .M. ideſt punctum radij .o.M. vi-ſualis in quo ipſe radius à plano eſt diuiſus, quod ſit .R. quamuis extra triangulũ i.q.d. tibi imaginatione confige ductam eſſe lineam .p.b. quæ erit ſectio commu-nis orizontis cum ſuperficie .o.p.b.M. quæ ſuperficies erit perpendicularis ipſi ori-zonti ex .18. lib 11. + Quòd autemnon minus .o.p. quàm.M.b. ſit in vna eademq́ue ſuperficie dubitandum non eſt, quia ſi imaginabimur ductam eſſe lineam .p.M. ha bebimus triangulum .o.p.b. cum triangulo .M.b.p. communibus partibus in vna ea-demq́ue ſuperficie conſtantem, vt triangulum quoque .o.p.M. cum triangulo M.b. o & triangulum .o.p.b. cum triangulo .o.p.M. & triangulum .M.b.p. cum triangulo .M.b.o. + Vnde cum quilibet triangulus in vnica tantum ſuperficie ſit ex .2. lib. 11. ſe-quetur ſuperficiem .o.p.b.M. planam eſſe, & vnicam, cuius communis ſectio cum no-ſtro plano ſit. θ.K.R. quæ perpendicularis orizonti exiſtet ex .19. lib. 11. eritq́ue pa-rallela ipſi .i.x. ex .6. eiuſdem. + Imaginare nunc erectam eſſe .m.T. æqualem ipſi .b.M. orizonti perpendicularem, quæ extenſa erit in ſuperficie .p.t. quod ex ſe ad conſiderandum admodum facilè, clarumq́ue exiſtit, reducendo ad impoſſibilia quemlibet hæc negare volentem. + Imaginemur quoque ductam eſſe lineam .M.T. quæ .b.m. ex .33. primi erit parallela, quia .m.T. ęqualis .b.M. parallela eſt ipſi .b.M. ex .6. lib. 11. præter hæc .b.m. parallela eſt ipſi .q.d. quia ſic fuit ducta ſuperius, vnde .M.T. parallela erit ipſi .q.d. ex .9. vndecimi, & obid perpendi-cularis erit ſuperficiei .b.t. ex .8. eiuſdem. + Nunc ſit .R.V. communis ſectio trian-guli .o.M.T. cum noſtro plano, vnde .R.V. perpendicularis erit ſuperficiei .p.t. ex .19. lib. 11. quam ob cauſam parallela erit ipſi .q.d. ex .6. aut ex .9. eiuſdem quia ex .6. dicta, parallela eſt ipſi .M.T. + Atſi .R.V. parallela eſt ipſi .q.d. etiam .f.K. probatum iam fuit parallelam eſſe eidem, ergo .R.V. parallela erit ipſi .K.f. ex .30. primi, + Vnde ex .34. æqualis erit ipſi .K.f. + Accedamus nunc ad figurã .G. extructã ſupra figuram .E. ſuperficialem, & erigamus .m.T. perpendi-cularem ipſi .m.p. ſed æqualem perfectæ altitudini, & ducamus .T.o. vt ſecet li-neam .i.x. in puncto .V. ab ipſo ducentes .V.R. parallelam ipſi .q.d. ducendo de- + + inde .k.R. parallelam ipſi .i.a. habebimus altitudinem .k.R. quam quærebamus in noſtro plano. + Quod cum ſui natura clarum euadat, laborem ratiocinandi de eo, + + cuilibet vel mediocriter in præclariſſima hac ſcien-tia erudito relinquo. + ideſt, vt probetur .k.R. ſu-perficialẽ, æqualẽ eſſe corporeæ. + Sed tollẽdo ſuper-fluitatẽ linearum, & hoc accõmodantes vt in figura .F. diligenter conſideretur figura .H. +

+
+
+ + CORPOREA. +
+
+
+ + SVPERFICIALIS. +
+
+ + SVPERFICIALIS +
+ +
+
+ CAP. VII. +

+ ALiarn tamen inueni viam breuiorem vt in figura .H.H. in qua ſit punctus .b. perfecti, & .k. degradati plani. + Nunc ducatur .b.c.s. ad rectos cum .p.m. indefinitè, quæ quidem abſcindatur in puncto .s. ita quòd .c.s. æqualis ſit alti tudini perfectæ, deinde coniungatur rectà. s. cum .i. + Tunc ſi ab .k. vſque ad protractã i.s. ducta fuerit .k.R. parallela li- + + neę .c.s. hæc .R.k. erit altitudo quæſita ſeu degradata. +

+
+
+ +
+
+

+ Quod ita probo. + Iam nulli du bium eſt quin .f.V. ſit æqualis alti-tudini quęſitæ ſeu degradatę, quo tieſcunq; ergo ꝓbauerimus .k.R. æqualem eſſe lineæ .f.V. habebi-mus propoſitum. + Quare certum nobis erit eandem proportionem eſſe lineæ .c.s. ad .k.R. quam .c.i. ad k.i. et .c.i. ad .k.i. vt .x.i. ad .f.i. et .x.i. ad .f.i. vt .m.o. ad .f.o. et .m.o. ad .f.o. vt .m.T. ad .f.V. ex ſimilitudine triangulorum. + Ergo .m.T. ad .f.V. erit vt .c.s. ad .k.R. ex .11. quinti, ſed .c.s. ſumpta fuit æqualis .m.T. + quare .c.s. ad .f.V. erit, vt .m.T. ad eãdẽ .f.V. ex .7. ꝗnti, & ex .11. eiuſ-dem .c.s. ad .f.V. erit vt .c.s. ad .k.R. quapropter ex .9. eiuſdem .k.R. æqualis erit .f.V. +

+
+
+ CAP. VIII. +

+ MOdus ab antiquis philoſophis obſeruatus, eſt etiam vtilis, compendioſaq́; via progreditur, cuius ſpeculationem, in ſubſcripta figura, quadam ex parte ſecũ-dum morem antiquum, quadam etiam ex parte ſecundum ingenij mei vires cõſtru-cta, cognoſcemus. + In qua ego diuiſi .x.i. in puncto .s. ab .x. ita eleuato, quanta eſt + + + vera altitudo ipſius .M.T. et I.s. duxi ſupponendo eſſe .I. punctũ pſpectiuæ ſecundũ antiquos, ideſt angulum ſupremum trianguli antiquorum à punctoq́ue .k. meo duxi k.f. parallelam ipſi .c.m.p. vſque ad .i.x. in puncto .f. & à puncto à communi ipſis .k.f. et .i.x. vſque ad .I.s. duxi quoque .A.B. parallelam ipſi .i.x. atque hæc omnia ex more antiquo præſtiti. +

+
+
+ +
+
+

+ Nunc verò eum conſiderans modum, quem ego de figuris .G.H. antecedentibus præſcripſi, videndum eſt, an punctum .B. tribus lineis .A.B.I.s. et .R.V. quarum hęc vl tima à me iam ducta fuit, commune exiſtat, ideſt vtrum .A.B. æqualis exiſtat ipſi .K.R. quam ſecundum modum à me adinuentum, reuera ſcimus eſſe deſideratam altitu dinem in perſpectiua. + Quod tunc à nobis probatum erit, quando rationibus clarè patebit ipſam .A.B. æqualem eſſe ipſi .f.V. + Quamobrem ducamus .I.f. vſque ad .ω. lineæ .c.p. vnde ratione ſimilitudinis triangulorum manifeſtè intelligemus, eandem proportionem eſſe ipſius .m.T. ad .f.V. quæ eſt .m.o. ad .f.o. & eius, quæ eſt .m.o. ad .f.o. quæ eſt .ω.I. ad .f.I. & eius, quæ eſt .ω.I. ad .f.I. quæ eſt .x.I. ad .A.I. & eius, quæ eſt .x.I. ad .A.I. quæ eſt .x.s. ad .A.B. ideſt vt eius, quæ eſt .m.T. ad .A.B. ſed idem quoq; erat de .m.T. ad .f.V. + Vnde ſequitur .A.B. æqualem eſſe .f.V. ex .9. quinti Eucli. atq; etiam ipſi .k.R. quod à nobis propoſitum eſt inquirendum. +

+
+
+ CAP. IX. +
+ +
+

+ INstitvens etiam ſermonem de figuris ſu-perficialibus orizontalibus, ſeu de plantis, pulcherrimum quendam modum, quem ego ad locandum quodlibet punctum in perſpectiua, (degradatum cum fuerit parallelogrãmum quod dam rectangulum, in noſtro plano perpendicula ri orizonti, quemadmodum in ſuperioribus figu-ris .A. demonſtrauimus) conſideraui, ſilentio haud prætereundum eſſe. +

+

+ Sit igitur in ſubſcripta hîc figura .K. in paralle logrãmo perfecto pũctum .b. quod locari debeat in degradato .e.q.d.r. + Nunc à duobus quorumli-bet quatuor angulorum .q.u.a.d. ducuntur duæ li-neæ occultæ .q.g. et .u.f. per punctum .b. vſque ad latera .q.d. et .u.a. ita tamen vt eorum extremita-tes .g. et .f. intus cadant inter .q.d. et .u.a. ipſorum laterum, ideſt vt non ſecent duo latera .q.u. aut .d.a. + Deinde punctum .f. inter .q. et .d. cõiungatur oc-cultè cum angulo degradato .e. qui correſpõdet .u. perfecti, mediante linea .e.f. quæ erit .u.f. degra dita in noſtro plano. + Deinde ſumatur punctum .n. in linea .q.d. tam diſtans à .q. quàm.g. diſtat ab .u. ducaturq́ue linea .i.n. quæ lineam .e.r. in puncto c. diuidet, quod exijs, quæ ſuperius iam diximus ad ipſum .g. referetur. + Ducendo poſtea lineam oc cultam .q.c. patebit eam correſpondere lineæ .q.g. quæ ſecans lineam .e.f. in puncto .t. hoc, communi ſcientiæ ratione, reſpondebit ipſi .b. vt omnes cognoſcent. +

+ +

+ Sed ſi fortè punctum .b. eſſet in aliquo + + laterum, puta .q.u. volo vt in rectangulo per-fecto .q.d.a.u. ducta ſit vna diagonalis quam volueris puta .q.a. deinde à puncto .b. ad reli-quum angulum oppoſiti lateris ducta ſit recta .b.d. ita quod à diagonali ſecetur in puncto .ω. per quod punctum demum à reliquo angulo la teris .q.u. ducta ſit .u.ω. vſque ad latus .q.d. in cto .f. quo facto, ita faciendum erit in rectangu lo degradato, hoc eſt ducenda erit diagonalis .q.r. quę correſpondet diagonali .q.a. perfecti deinde .f.e. quæ correſpondet rectæ .f.u. perfe-cti, quæ etiam interſecabitur à diagonali .q.r. in puncto .o. correſpondens .ω. perfecti, per quẽ .o. à puncto .d. cum ducta fuerit .d.o. vſque ad .t. in latere .q.e. hoc punctũ .t. correſpondebit pun cto .b. perfecti. +

+
+
+ +
+
+

+ Idem eueniet ſi loco diametri .q.a. ſumpta fuerit diameter .u.d. & loco .b.d. protracta fue rit .b.a. deinde loco .u.ω.f. ducta fuerit .q.ω.f. vn-de punctum correſpondens ipſi .f. in figura de-gradata erit in latere ſupremo .e.r. correſpon-dens lateri .u.a. & ita ducenda erit diameter .d.e. correſpondens diametro .d.u. et .q.f. ſurſum verſus correſpondens .q.f. imum verſus deinde .r.o. reſpondens .a.ω. quæ terminabicur ab eodẽ-met puncto .t. vt prius. +

+
+
+ CAP.X. +

+ Ex mea figura .F. ſuperficiali perſpectiuæ facillimum modum locandi quoduis punctum in perſpectiua elicui. + Iuſſi enim vt aptaretur tabula quædam rectan-gula exactè plana, triplo aut quadruplo, aut quanto volueris maioris longitu-dinis, quàm latitudinis protenſa, quæ quidem latitudo erat ad duos circiter pedes deſignata ab .A.B.C.D. cuius duobus lateribus .A.B. et .B.C. iuſſi, vt duæ regulæ affi gerentur, quæ ſuperficiem eiuſdem tabulæ excederent, vt vnũ ex lateribus alicuius anguli recti materialis, qui appellat̃ norma (vt inferius dicam) ei adherere poſſit, cu-raui poſtea, ut iuxta angulum .D. in puncto .o. fixo mobilis regula .o.Q. affigeretur tantæ longitudinis, aut paulò minoris, quantam occupabat latus .D.A. quæ circum .o. volueretur, in rectitudine poſteà. o.i. parallela ipſi .D.A. in puncto .i. duobus pedi-bus longè à latere .A.B. aliam quoque mobilem appendere feci .i.M. in tantam ferè longitudinem extenſam, quanta conſtat .A.B. cõſtitui etiam, vt quoddã angulum re ctum materiale tantæ magnitudinis, quanta nobis vſui eſſe poterat ſuper eadem ta-bula; + necnon regula quædam materialis neceſſariæ longitudinis ſtatuerent̃, atq; hæc omnia tenuiſſima, vt fierent curaui. + Quandam deinde lineam ad .o.i. parallelam, ideſt .p.E. ſuper eadem tabula adeò diſtantem ab .o.i. vt inter .E.p. et .B.c. perfe-ctæ res, quæ degradari debebant, locari poſſent, ſignaui. + Hæc autem diſtantia, quæ + + inter .o.i. et .p.E. intercedebat, altitudinem oculi ab orizonte ſignificabat. + Signa-ui etiam lineam .i.G. perpendicularem lineæ .E.p. cui affigi poſſet non nihil chartæ quotieſcunque volebam in perſpectiua aliquid delineare. + Quod cum facere deſi-derabam, ponebam perfectum optimè affixum in quadrangulo .E.G: & in quadran gulo .E.i. aliquod folium papyri affigebam. + Ponamus nunc, me voluiſſe conſtitaere punctũ .b. ſumebã angulũ rectũ materialẽ, ſeu normã, & eius vnum latus, iuxta latus .B.c. ponebam, atque aliud per punctum .b. tranſire faciebam, & vbi hoc latus lineã E.p. diuidebat, punctum .c ſignabam per quod efficiebatur, vt regula .i.M. tranſiret, quieſceretq́ue aliquantulum aliquo modo in huiuſmodi ſitu, opera deinde circini interuallum .b.c. ſumebam, & in .p.E. à puncto .x. verſus .E. punctum .m. ſignabã: + per quod faciebam, vt tranſiret regula .o.Q. quæ lineam .x.i. in puncto .f. diuidebat. + Angulum deinderectum materialem accipiebam, cuius vnum latus .A.B. ponebam, aliud verò per punctum .f. tranſibat, quod quidem latus regulam .i.M. in puncto .k. (quod ſtatim ſuper folio papyri ſignabatur) interſecabat, atque hoc erat punctũ, quod quærebam, puncto .b. correſpondens. + Huiuſmodi effectus rationes ab ijs, quæ ſuperius dixi eliciuntur. + Atque hæc ad baſes rerum, vt in ſubſcripta figura eluceſcit, ſpectabant. +

+
+ +
+
+
+ CAP. XI. +

+ Ad degradandas deinde altitudines, vſus ſum mea figura tam .H. quã ẽt .H.H. vt milii ſeſe offerebat occaſio. + In primis ratione modi figuræ .H. curabã, vt + + vnum ex lateribus anguli recti, ſeu normæ regulæ .B.C. anniteretur, aliud verò per .m. in rectitudine cuius ſignabam m.T. interuallum æquale altitudini perfecti, ideſt punctum .T. æqualiter diſtans ab .m. tranſire faciebam, deinde regulam .o.Q. per punctum .T. tranſire quoque faciebam: + & notabam interſectionem ipſius cum linea .i.x. in puncto .V. efficiebam deinde vt vnum ex lateribus anguli recti, lateri ta-bulæ .B.C. anniteretur, aliudq́ue per punctum .k. tranſire faciebam, & in huiuſmodi rectitudine à puncto k. ſignabam quandam menſuram æ qualem lineæ .f.V. quę erat k.R. pro altitudine degradata. +

+ ALITER IDEM. +

+ MEdiante deinde figura .H.H. vnum ex lateribus anguli recti, lateri tabu-.B.C. vt anniteretur faciebam; + aliud verò per punctum .b. perfecti, ideſt ba ſis eiuſdem perfecti tranſire faciebam. + Et in huiuſmodi rectitudine ſignabam .c.s. æquale interuallum altitudini perfecti, ideſt punctum .s. ita diſtans à .c. efficiendo de inde, vt latus anguli recti, lateri .B.C. tabulæ anniteretur, aliudq́ue per punctum .k. tranſire faciens ſignabam .k.R. indeterminatam. + Faciens deinde tranſire regulam i.M. per punctum .s. notabam punctum .R. interſectionis eiuſdem cum linea .k.R. ducta. + Itaque altitudinem .k.R. degradatam habebam. + Hæc autem via aliquan-tulum breuior, expeditiorq́ue altera. +

+
+ +
+ +
+
+ JACOBO SOLDATO MEDIOLANENSI Serenißimi Ducis Sabaudiæ Architecto peritißimo. + CAP. VII. +

+ SVperioribvs diebus non diu poſtquam de perſpectiuis inter nos ſermonem habuimus, dum animus totus adhuc in his eſſet. + Illud in mentem venit quòd exi mius ille vir, & profundiſſimæ doctrinæ, nec vnquam ſatis laudatus Daniel Barba-rus ſe accepiſſe profitetur à Ioanne Zamberto patritio Veneto, qui ad verbum om nia deſumpſerat a Ioanne Cuſino Pariſienſe. + Nec parum mirabar peritiſſimum il-lum Cuſinum, quod in capite quarto ſecundæ partis perſpectiuæ, vt quodpiam pla-num quadrilaterum in quadratam figuram redigeret, ſuper vnam datam lineã qua-dratam compoſuiſſe. + Non animaduertens diſtantiam aut interuallum .b.c. degra-datum ín linea .b.f. (quod eſt .b.E.) ita eſſe poſſe latus parallelogrammi rectanguli magis longi quam lati, aut magis lati quam longi, vt etiam latus quadrati, quod be-neficio ſubſcriptæ hic figuræ facilè depræhendi poteſt. + Vbi .b.c. latitudo eſſe po-teſt, tam perfecti degradati in triangulo .b.n.m. aut in triangulo .b.q.t. quam in trian gulo .b.a.c. + Sed perfectum degradati in triangulo .b.n.m. magis longum quam latũ & perfectum degradatum in triangulo .b.q.t. magis latum quam longum, & perfe-ctum degradati in triangulo .b.a.c. quadratum erit quemadmodum à meis etiam fi-guris .A. ſcientificè intelligi poteſt. + Hinc, ad inueniendum perfectum alicuius pla-ni degradati, non ſufficere degradationem ſolum interualli inter duos terminos ſolos, ideſt .b.E. aſſignare, apertè patet, quia non omnia parallelogramma. perfecta ab vno tm̃ interuallo producuntur, eo non ſunt omnia quadrata. + Ad inquirendũ igitur perfectum alicuius plani parallelogrãmi, alicuius propoſiti degradati, oportet vniuerſam degradationem tam latitudinis, ꝗ̃ longitudinis, & folius longitudinis aſſignare; + Vt exẽpli gratia, in ſubſcripta hic figura, volẽdo inuenire perfectum paral lelogrammum degradati .b.h.l.m. dando diſtantiam orizontalem .b.d. à pede .d. ho- + + + minis vſque ad planiſitum in quo degradatio facta ſit: + ſtatim altitudo .A. oculi à pe de, quæ tanta ſemper eſſe debet quanta eſt altitudo trianguli .b.n.m. qui clauditur, protrahendo .m.l. et .b.h. vſque ad concurſum in .n. in lucem prodibit. + Oporter deinde erigere lineam .b.o. perpendicularem lineæ .d.b.m. & vſque ad eandem pro ducere lineam .l.h. in puncto .E. et à puncto .A. per .E. vſque ad .c. ipſius .d.b.m. produ ctæ ducere .A.E.c. atque deinde protrahere lineam .o.b. vſque ad .T. ita vt .b.T. ęqua lis ſit ipſi .b.c. & ad ipſam à puncto .m. ducere parallelam .m.R. & à puncto .T. ducere .T.R. parallelam ipſi .b.m. + Vnde ex .34. primi Eucli .m.R. æqualis erit ipſi .b.T. et .R.T. ipſi .m.b. & anguli in rectos euadent, atque hoc parallelo grammum rectangulum erit verum perfectum degradati .b.m.l.h. obrationes à me circa figurã .A. adductas. + + + Sed eſt hic quod magis nos commoueat, quia cum ex linea .b.c. quadratum .b.g. pro duxerit, vult eum poſtea degradare. + Quod vt faciat (hanc figuram videbis in cap .4. ſecundæ partis Danielis Barbari) oculum .A. in eadem ſuperficie extenſa, quadrati .b.g. collocat. + Quod rectè fieti non poteſt, quia oculum hoc mo-do locantes, viſualesq́ue radios beneficio vnius plani ſituati in .b.f. ſecantes in ipſo plano, nihil aliud quam dictã lineã .b.f. & nullã degradationẽ inueniẽt. + Id quod, & ſi natura ſua ſit omnibus notum, ponit id ipſum Vitelio pro quinta propoſitione quarti libri de perſpectiua. + Præter hæc, credit latera .b.d. et .c.e. quadrati degra-dati ſemper videri mediantibus angulis .b.A.c. et .f.A.g. quod fieri poteſt, quem-a dmodum ex mea figura corporea .A. facilè cognoſcere poſſumus, + propterea quòd latera .d.r. et .q.e. meæ figuræ, mediantibus angulis .d.o.r. et .q.o.e. qui extra ſuperfi-ciem .s.a. exiſtunt videntur, vnde ſi quis imaginaretur in puncto .p. oculum eſſe, & ab ipſo ad .u. et .q. duas lineas duceret, angulus .q.o.u. nunc maior, nunc minor eſſet angulo .q.p.u. aliquando etiam æqualis, quamuis rariſſime; + Sub diuerſis igitur an-gulis, pro maiori parte, deteguntur latera, à partibus quadrati tam degradati, quàm perfecti, quæ non ſunt anguli .b.A.c. et .f.A.G. + Quod vero idem poſtea dicat eam proportionem eſſe ab .b.E. ad .f.h. & ſimul ad .c.g. quæ eſt ab .a.g. ad .h.g. id tuo relin­ + + quam iudicio. + Tibi quoque conſiderandum relinquo; + cum rationabilis degrada-tio eſſe debeat, qua ratione neceſſarium ſit, vt diſtantiæ reſq́ue, in vna & eadẽ pro-portione cum altitudine oculi ad rem degradatam exiſtant? + Cum poſtea degrada-uerit quadratũ, is ſcriptor, in figura .d.b.c.e. eum bene & ex perſpectiuæ optimis legibus degradatum fuiſſe probare nititur; + ſolum probans .d.e. æqualem eſſe ipſi .E.h. .E.h. ſecundũ ipſum eſt degra datio lateris .c.g. & ſuperius dixerit, ſetria quadrati plana degradauiſſe, quia .b.E. degradat .b.c. et .E.h. degradat .c.g. et .f.h. degradat .f.g. nec quidem de lateribus .b.d. et .c.e. loquitur, quia ſi .c.g. perfecti, degradatum eſt in .E.h: et .d.e. rectè protracta exiſtit, cum ſit æqua-lis ipſi .E.h. cum etiam .b.d. et .c.e. rectè protractæ eſſe debeant: + qua de cau-ſa ipſis .b.E. et .f.h. quæ, ex ipſo, ſunt degradationes .b.c. et .f.g. æquales eſſe non de-bent? + Poſſet is mihi quidem reſpondere, hoc pacto nulla ſuperficies clauderetur. + Ergo tria latera .b.c: c.g. et .g.f. benè ſunt degradata, eiusq́; ꝓportionalitates ma lè intellectæ nil probant. + quia ſi dictæ proportionalitates, nobis tutò promitterent degradationes, ab eo primum effectas, in linea .b.f. eſſe bonas, ergo duæ .b.d. et .e.c. falſæ exiſterent, quarum quælibet maior eſt .b.E. et .f.h. ex .18. primi Eucli. + Omitta-mus etiam quod vbi is ſcribit eam eſſe rationem, aut comparationem ab .A.d. ad .b.E. quæ eſt ab .d.c. ad .b.c. eandemq́ue eſſe ab .E.h. ad .c.g. quæ eſt ab .A.E. ad .A.c. nil probet; + nec ſimilitudinem triangulorum, nec aliquam propoſitionem Eucli. citans. + In quo excuſari non poteſt, quòd non ſoleat Euclidem, aut alium quemuis autorem citare, cum vel in ipſo operis principio capite .3. primæ partis, A pollonium Pergeũ Euclidemq́;, & ſi etiam præter rem, citet. + Deinde quũ idem probare vult .d.e. æqua lem eſſe ipſi .E.h. eandem inquit eſſe proportionem .a.b. ad .a.d. quæ eſt ipſius .A.c. ad .A.E. quod & ſi verum ſit, hic tamen modus ratiocinandi nullo ordine nititur, quia rectius dixiſſet pro clariori intelligentia ipſius .a.c. ad .a.e. eandem proportio-nem eſſe, quæ eſt .A.c. ad .A.E. propter ſimilitudinem, quæ inter duos triangulos .A.c.a. et .E.c.e. intercedit, cum .E.e. ſupponatur parallela ipſi .A.a. quod etiam vt de-monſtraretur longiori oratione ei opus fuiſſet ſi voluiſſet intellectum eorum, qui pa rum ſunt exercitati, perduci ad cognoſcendũ idem planè futurum de .a.c. ad .a.e. vt eſt ipſius .A.c. ad .A.E. in hunc modum, ideſt probando primùm duos triangulos .A.c.a. et .E.c.e. æquiangulos eſſe, mediante .29. primi Eucli. cum .A.a. et .E.e. inuicem ſint parallelæ. + Vnde ex .4. ſexti. idem extitiſſet de .A.c. ad .E.c. vt .a.c. ad .e.c. et. ex 16. quinti idem de .A.c. ad .a.c. vt ipſius .E.c. ad .e.c. & ex .19. eiuſdem de .A.E. ad .a.e. vt ipſius .A.c. ad .a.c. & ex .16. iam dicta de .A.E. ad .A.c. vt ipſius .a.e. ad .a.c. ideſt ipſius .A.c. ad .A.E. vt eſt ipſius .a.c. ad .a.e: Aut hoc alio modo, qui breuior eſt pro-cedendum, incipiendo ſcilicet à ſecunda ſexti Eucli. dicendo exiſtente .E.e. paral lela ipſi .A.a: ex dicta .2. lib. 6. erit idem de .c.E. ad .E.A. vt de .c.e. ad .e.a. vnde ex .18. quinti innotuiſſet ſtatim quod de .c.A. ad .E.A. vt de .c.a. ad .e.a. extitiſſet. + Nunc mediantibus ſupradictis duabus propoſitionibus ideſt .29. primi, & 4. ſexti, cogno-ſcitur idem planè eſſe de .b.c. ad .d.e. quod ipſius .a.c. ad .a.e. & ex eiſdem idem eſſe de .c.g. ad .E.h. quod ipſius .A.c. ad .A.E. vnde ex .11. quinti bis repetita idem erit de b.c. ad .d.e. quod de .c.g. ad .E.h. ſed cum ex ſuppoſito .c.g. ſit æqualis ipſi .c.b. idem erit de .c.g. ad .e.d. quod ipſius .c.b. ad eandem ex .7. quinti, vnde ex .11. idem erit de c.g. ad .E.h. quod eiuſdem .c.g. ad .e.d. ex .9. igitur eiuſdem .d.e. æqualis erit ipſi .E.h. atque hic verus eſt modus ducendi intellectum parum exercitatum in cognicio-nis campum. + quem quidem mihi obſeruandum proponerem ſi onus ſcribendi ſu-ſciperem ijs, qui in ſcientijs parum verſati ſunt, quos tanquam puerulos manu du- + + cere oportet. + Ratio verò ab ipſo adducta propter quam .E. repreſentatur oculo al-tius quam .b. nempe eo quod .A. ſuperſtet ipſi .E. nihil valet, quia ſi inferius eſſet, idem contingeret, ſed hoc euenit eo quod .E. altius eſt ipſo .b. + Idem dico de .h. vbi ſimiliter decipitur. + Idem etiam in .7. cap. fallitur in ſecundo modo, quem oſten dit pro ſecundo quadrato aliquo degradato à parallelogrammo degradato magis longo quàm lato, cum ducat parallelam .l.m. ad .b.c. à puncto .l. interſection is ipſius .o.c. id, quod non rectè efficitur quemadmodum ex rationibus à me allegatis circa meas figuras .A.A. facilè innoteſcit. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Nono deinde cap. contrario planè ordine, quam oporteret proceſsit, quia angulus .2. trianguli perfecti magis diſtet à plano ſuper quod degradari debet triangulum, quàm latus .1. 3. oppoſitum dicto angulo .2. & per confequens longère motior ſit ab oculo, ipſe in degradato, magis propinquum eſſe facit, è con-tra eap .10. rectè fecit contra id, quod capite .9. tradiderat. +

+

+ Quod autem deinceps in prima parte .11. & vltimi capitis aſſerit eſt, admittendũ. + Quod verò in ſecunda parte ab eo traditur, ideſt alius quidam modus quem de trãſ ferendis punctis à perfecto in degradato proponit, non eſt modus vniuerſalis; + quia ſi altitudo .T.Q. oculi à plano orizontali, non eſſet æqualis medietati lateris .B.D. perfecti, interualla .a.b.c.d.e. lateris B.D. admittenda non eſſent. +

+

+ Pro cuius rei intelligentia ſit in ſubſcripta hic figura corporea .ω. parallelogram-mum rectangulum A.B.C.D. in plano orizontali, & linea .Q.H. illud per medium diuidat, quæ ſit parallela duobus lateribus .A.B. et .C.D. in cuius quolibet puncto .Q. ſit infimus terminus altitudinis oculi, & in . + + T. ad perpendiculum ipſius .Q. ſit verus ſitus eiuſdem, tantum eleuatus à .Q. quanta eſt medietas ipſius .D.B. ſitq́ue figura corpo-rea finita ſimilis meæ .A. vnde .Q.T. æqualis erit ipſi .Q.æ. & planum perpendiculare orizõ-ti, ſuper quod punctum .k. perfecti duci debet ſit .R.D.B. ſintq́ue ductæ per imaginationem lineæ .T.K: Q.K. et ſit .K.N. perpendicularis la-teri .C.D. à quo puncto .N. imaginatione ſit præhenſa linea .N.Q. at que hæ tres lineæ ſectæ ſint à plano in punctis .c.i. et .2. quorum punctũ. 2. erit quæſitum plani. + Imaginemur nunc duos triangulos .K.T.Q. et .N.Q.æ. qui ſecti erũt à plano .R.B.D. quorum communes ſectiones erunt .1. 2. et .D.c. & quia .N.K.D.i. et .æ.Q. inuicem ſunt parallelæ, ſequitur eandem pro-portionem futuram ipſius .Q.K. ad .K.i. quæ eſt ipſius .æ.N. ad .N.D. imaginatione concipien do a puncto .K. vſque ad .æ.Q. quandam paral-lelam ipſi .N.æ. quemadmo dum ex te ipſo intel ligere potes. + Sed ratione ſimilitudinis trian-gulorum ita ſe res habet de .æ.Q. ad .D.c. vt de .æ.N. ad .N.D. vt quoque de .T.Q. ad .2. 1. quemadmodum ipſius .Q.K. ad .K.i. vn-de ex .11. quinti, idem erit de .Q.T. ad .1. 2. quod de .Q.æ. ad .c.D. & ex .16. eiuſdem de .Q.T. ad .Q.æ. quod de .1. 2. ad .c.D. & exiſtente .æ.Q. ex ſuppoſito æquali ipſi. + + 1. 2. + Vnde huiuſmodi regula tunc bona redditur, quando T.Q. æqualis eſt ipſi .œ.Q. ideſt medietati ipſius .D.B. at verò ſi æqualis non eſſet hoc minime ſequeretur, vt facilè patet. + Quòd verò .2. R.Z. &. ſint benè diſpoſita, dubitandum non eſt, quia punctum .i. meæ hic ſubſcriptæ figuræ, quod coreſpondet K. eius ſiguræ adeò diſtat a medio .R.X. trianguli .R.B.D. vt .2. cum .1. 2. dicto medio .R.X. ex .6. + Vndecimi fit parallela. + Idem de reliquis dico. quod manifeſtè cognoſci poteſt, ab eo, quod in ſuperius poſitis figuris corporeis dixi. + Huiuſmodi modus ducendi res in perſpectiua, non ſolum à Gallis, ſed à Germanis etiam in vſum reducitur. + Sed quia ad hæc vſq; tempora eiuſdem perfectionis ratio, quam ego ſuperius propoſui, nõdum in lucem emerſit, factum fuit, vt errorũ laqueis irretirentur, ſumentes .T.Q. modo maiorem, modo minorem medietate lateris .D.B. + Cum hunc igitur modum hic Autor vniuerſalem eſſe putet, labitur in errorem, cum debuiſſet longitudinem ipſius .T.Q. debere eſſe æqualem medietati ipſius .D.B. proferre. + Aſſerit deinde diſtantiam ip-ſius .T.Q. à latere .B.D. æ qualem eſſe debere lateri .C.D. quod neceſſarium non eſt, quia in quibuslibet diſtantijs, iuſta operatio fieri poteſt, quemadmodum in ſubſcri-pta hîc figura facile patet, ideſt, quòd quibuſcunque modis .c.D. æqualis remaneat ipſi .1. 2. & ſic interualla, quæ tranſuerſum aguntur vſq; ad mediũ trianguli .D.R.B. Neque etiam probandus eſt auctor ille, cum pro oculo, ſuum .T. loco .Q. à me poſi-ti, ponit, cum is locus ſit verus ſitus pedis eius quireſpicit, & non oculi. + Quòd autẽ Auctor iſte, modo vniuerſali intelligat, vt iam diximus, cõſideretur figura tertij mo di primi cap. tertiæ partis, in qua ſuum oculum (vt ita dicam) ponit in .o. altius ſeu diſtans à rectitudine lateris .c.d. plus quam ſit totum latus .d.b. +

+
+
+ +
+
+
+
+ AD EVNDEM IACOBVM. CAP. XIII. +

+ TVas accepiliteras omnis humanitatis & officij plenas, in quibus requiris cau-ſam, quæ me in alijs meis literis impulit ad dicendũ, angulũ .q.o.u. modo ma-iorem, modo verò minorem futurum angulo .q.p.u. meæ figuræ corporeæ .A. hanc igitur ob cauſam imagineris in ſubſcripta hîc figura duo triangula .q.o.u. et .q.p.u. quorum .q.p.u. perpendiculariter ſit ſuper ſuperficie trianguli .q.o.p. collocatum, præcisè vt in mea figura corporea .A. ſuperficies verò trianguli .q.o.p. ſit exempli-gratia .V.M. & trian-guli .u.o.p. ſit .V.D. + + quarum cõmunis ſe-ctio ſit .V.p.o.x. non eſt enim dubitãdum quin triangulum .q.p.u. ſit perpendicula-re triangulo .q.o.p. hoc ex .18. lib. 11. Eucli. perpendicula-re ſit ſuperficiei .a.s. in qua reperitur triã-gulum .q.p.u. & hoc ex linea .o.p. perpendiculari dictæ ſuperficiei .a.s. + Nunc dico angulum .q.o.u. modo maiorem, modo minorem eſſe angulo .q.p.u. + Notiſſimum igitur primum nobis + + eſt angulum .p.q.u. obtuſum eſſe; + Imaginemur ergo circa triang ulum .p.q.u. circun-ſcriptum eſſe circulum, cuius portio .p.q.u. minor erit medietate eiuſdem medij cir-culi, vt iam ex 30. Eucli. lib. tertij nouiſti. + nunc imaginemur dictum circulum circum lineam .q.u. loco axis verſus .x. moueri, vnde girus eiuſdem, per quem tranſibat linea V.x. remouebitur ab eadem linea non nihil cum motus erit à primo ſitu vſquequò ad ſecandam dictam lineam .V.x. in alio quodam puncto inter .p. et .x. redibit; + quod quidem punctum ſi erit inter .o. et .x. angu + + lus .q.o.u. maior erit angulo .q.p.u. + Sed ſi idem punctũ erit in-ter .p. et .o. dictus an-gulus .q.o.u. minor erit .q.p.u. de qua ꝗ-dẽ re tu ipſe median-te .20. lib. 3. et .16. lib. primi certior fieri po-tes. + Valde miror hæc Ioannis Cuſini di cta ad hæc vſque tempora tanto in prætio ſint habita, vt ab excellentibus ſcriptori-bus quaſi ſi proprij eorum ingenij partus eſſent, de verboad verbum vt theſauros, in fuis ipſorũmet libris reſcripta fuerint, quemadmodum iam omnes admonui in mea gnomonica Orontium, Munſterum, aliosq́; permultos feciſſe. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ CAP. XIIII. +

+ Ex ijs, qu æ de nonnullis effectibus ducendo in perſpectiua tertíum corpus regu lare, octo triangulis æquilateribus eſt term inatum, ſcire deſideras, hoc vnũ eſt caput: + vnde fiat, aut quomodo probetur quaſlibet duas facies oppoſitas eiuſ-dem corporis octoaedri inuicẽ æquidiſtantes eſſe. + Quamobrem ſit hîc ſubſcriptũ octoaedrũ, cuius diameter vna ſit .b.q. et .b.p.l. vna ex faciebus, cui opponatur facies .q.k. + + d. quas adinuicẽ æquidiſtantes eſſe contendo ſint aliæ duæ facies, quæ inter has ponuntur .b.d.k. et .q.p.l. & à punctis extremis .b.q. dia-metri. ductæ ſint quatuor lineæ .b.a: b.u: q.a: q.u. ad puncta .a. et .u. diuidentia .k.d. et .l.p. per medium, vnde ex 4. primi Eucli. quatuor hæ lineæ adinuicem ęquales erunt ſumẽdo eas vt baſes triangulorũ .a.d.b: u.l.b: a.d.q. et .u.l.q. adinuicẽ quoq; æꝗdiſtabũt .a.b. ab .u.q. et .b.u. ab .q.a. ex .27. primi; + ꝗa ſi imaginabimur dia metrum .b.q. tunc ex .4. aut ex .8. eiuſdem lib. habebimus angulos .a.b.q. et .u.q.b. æquales inuicem; + ſed ob eaſdem rationes .p.l. paralle-la eſt ipſi .d.k. vnde ex 15. lib. 11. facies .b.p.l. parallela fit, aut æquidiſtans ipſi .q.d.k. ideſt primum propoſitum. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Ad habendam deinde quantitatem diſtantiæ, aut interualli ſimul cum ſitu, in fa-cie .q.d.k. quem latus .p.l. perpendiculariter reſpicit. + Imaginemur à puncto .u. ſuper q.a. cad ere lineam perpendicularem .u.o. quæ illico reperitur cum triangulum .a.u.q. ex lateribus datis & cognitis conſtet, quodquidẽ triangulum, medietas eſt qua-drilateri, ſeu. rumbi .q.a.b.u. cui vnaquæque dictarum quatuor facierum perpendi-cularis exiſtit ex .4. ct .18. lib. 11. & ob id linea .u.o. extenſa in ſuperficie dicti quadri-lateri, & perpendicularis lineæ .q.a. perpendicularis erit faciei .q.d.k. & ex .29. primi, angulus .b.u.o. rectus erit, ut etiã angulus .o.u.l. ex .2. definitione lib. 11. vnde ex .4. eiuſdem lib .o.u. perpendicularis erit faciei .b.p.l. + Ha bebimus ergo ſitum in fa-cie .q.d.k. qui reſpicietur ad angulos rectos à linea .p.l. quiquidem erit in perpendi-culari à puncto .o. ad .q.a. ducta. +

+

+ Quòd autem .a.o. ſit latus exagoni æquilateris circumſcrip tibilis ab eodem circu lo, qui vnam ex faciebus triangularibus æquilateribus propoſiti corporis circunſcri-bere pot eſt, ita oſtenditur. ſit cõprehenſum imaginatione, triangulum .a.q.u. ſepara tim, cuius latus .a.u. æquale eſt vni ex lateribus triangulorũ eiuſdem corporis ex .33. primi, quo dlibet verò aliorum duorum æquale perpendicularibus dictorum trian-gulorum, in quo triangulo .a.u.q. ducta ſit perpendicularis .u.o. ab vna extremitatũ lateris maioris, ad vnum ex minoribus lateribus, quę perpendicularis intra triangu-lum cadet, quia dictum triangulum oxigonium eſt. + quod autem attinet ad duos angu los .a. et .u. cum æquales ſint ex quinta lib. primi; + 17. nos certiores facit; + quod verò an­gulus .q. ſit etiã acutus: + 30. lib. tertii nos cer-tos reddit, ꝗa.a.u. minor eſt diametro ſphę­ + + ræ datum corpus circumſcribentis, cum .q. dictæ ſphęrę ſuperficiem tangat. +

+
+
+ +
+
+

+ Ad probandum .a.o. ęqualem eſſe lateri exagoni dicti, ſatis erit probare .a.q. ſeſqui alteram eſſe ad .a.o. quia ſi in ſubſcripto hîc circulo ducemus duas ſemidiametros .n.p. et .n.l. ad. angulos triãguli ęquilateri .p. et .l. & cum quodlibet laterum ipſius exago ni, ęquale ſit ſemidiametro circuli ex .15. lib. 4. habebimus ex .8. primi, angulum .n.p.l. æqualem angulo .q.p.l. + Vnde ex .4. eiuſ dem .o.n. ęqualiserit ipſi .o.q. ideſt .q.a. ſeſ quialtera erit ad .a.o. +

+

+ Ad probandum nunc in triangulo .a.q.u: a.q. ſeſquialteram eſſe ad .a.o. eſt quoq; ſciendum primò omne latus trianguli ęquilateri in potentia ſeſquitertium eſſe ad perpendicularem eiuſdem trianguli, quod vndecima lib. 14. Eucli. breuiter demon ſtratum eſt. +

+ +

+ Ponamus nunc quadratum lateris .a.u. eſſe .12. clarum erit quodlibet quadratum aliorum duorum laterum .a.q. et .u.q. futurum nouem, ex ijs quæ poſteriore loco dixi mus, & quia quadratum ipſius .q.a. eſt tantò minus aliorum duorum quadratorum ſumma, quantum eſt duplum producti ipſius .q.a. in .a.o. ex .13. ſecundi, ſed alia duo quadrata ſimul collecta faciunt .21. à quo numero ſubtrahendo quadratum ipſius .a.q. ideſt nouem, remanebit numerus .12. pro duplo producti ipſius .q.a. in .a.o. cuius dupli me- + + dia pars, id-eſt ſimplex productum ipſius .q.a. ĩ a.o. erit 6. Sed ꝗa qua dratum ip-ſius .q.a. eſt nouem, eius radix .q.a. crit .3. per quã di-uidendo .6. productum ipſius .q.a. in .a.o. pro latere .a.o. conſurgent duo, cum er go .a.o. ſint duo tertia ipſius .a.q. certi erimꝰ a.o. eſſe latus dicti exagoni. +

+
+
+ +
+
+
+
+ CAP. XV. +

+ DEſiderãtes ſcire deinde .l.k. in figura .M. quar + + ti cap. tertiæ partis perſpectiuę Danielis Barbari, ſeu Zamberti, eſſe veram altitudinẽ cor-poris octoaedri, primũ ſcire debemus exiſtẽte .b.h. vt etiã .b.l. tripla ad .b.k. vt ex ijs, quę ſuperius diximus, facile percipi poteſt; + ex penultima primi .b.l. in potentia, ſeſquioctaua erit ad .k.l. ipſa et .k.l. dupla inpotẽtia ad .h.k. & ob id ducta eſſet .h.l. exiſteret in potentia tripla ad .h.k. & ſeſquialtera ad .l.k. & ſeſquitertia ad .l.b. & ſic ad .h.b. vnde .l.h. æqualis eſſet vni ex lateribus triãguli ęquilateri di-cti corporis. + Ex rationibus igitur ſuperius hîc poſi-tis .l.k. erit altitudo dicta, id eſt diſtantia inter duas facies inuicem oppoſitas, octoaedri. +

+
+
+ +
+
+

+ Neq; volo te ignorare aliũ paruũ fuiſſe errorẽ illius Zamberti: + cum eodẽ capite affirmet angulos octoacdri rectos eſſe ſint acuti, vnuſquiſq; minor eſt angulo cubi ſolido. +

+ +
+
+
+ DE MECHANICIS. +

+ SCripservnt multi multa, & quidem ſcitißimè, de mechn-nicis, at cum natura vſusq; aliquid ſemper vel nouum, vel Latens in apertum emittere ſoleant, nec ingenui aut grati ſit animi, posteris inuidere, ſi quid ei contigerit comperuiße prius tenebris inuolutum: + cum tam multa ipſe ex aliorum diligentia ſit conſequut us. + Paucula quædã futùra, vt reor, non ingrata his qui in biſce mechanicis verſantur, nuſquam ante bac tentata, aut ſatis exastè explicata in medium proferre volui: + quo vel iuuandi deſiderium, vel ſaltem non ocioſi ingenioli argumentum aliquod exbiberem: + at que vel boc vno modo me inter bumanos vixiſſe testatum relinquerem. +

+
+ De differentia ſitus brachiorum libra. + CAP.I. +

+ OMne pondus poſitum in extremitate alicuius brachij libræ maiorem, aut mi- + + norem grauitatem habet, pro diuerſa ratione ſitus ipſius brachij. + ſit exempli gratia .B. centrum, aut, quod diuidit brachia alicuius libræ, & .A.B.Q. vertica-lis linea, aut, vt rectius dicam, axis orizontis, & .B.C. vnum brachium dictæ li-bræ, & in .C. ſit pondus, & .C.O. linea inclinationis, ſeuicineris .C. verſus cen-trum mundi, cum qua .B.C. angulum rectum conſtituat in puncto .C. + Exiſtente igitur in huiuſmodi ſitu brachio .B.C. dico pondus .C. grauius futurum, quam in alio quolibet ſitu. + quia ſupra centrum .B. omninò non quieſcet, quemadmodum in quouis alio ſitu faceret. + Ad quod intelligendum, ſit dictum brachium, in ſitu .B.F. cum eodem pondere in puncto .F. & linea itineris ſeu inclinationis dicti ponderis ſit .F.u.M. per quam lineam dictum pondus progredi non poteſt, niſi brachium .B.F. breuius redderetur. + Vnde clarum erit + + quòd pondus .F. aliquantulum ſupra cen trum .B. mediante brachio .B.F. nititur. + Eſt quidem verum, quòd pondus .C. nec ipſum etiam per lineam .C.O. proficiſce-tur, quia iter extremitatis brachij eſt cir-cularis, & .C.O. in vno quodã puncto eſt contingens. + Sit hociter .A.C.Q. + Opor-tet nunc præſupponere pondus extremi-tatis brachij deberetanto magis cẽtro .B. inniti, quanto magis linea ſuæ inclinatio-nis (ponamus .F.u.M.) propinqua erit di cto centro .B. quod ſequenti cap. proba-bo, vt exempli gratia, ſit .F. ſuper .u. pun-ctum medij ex æquo inter .C. et .B. qua-propter .u.B. æqualis erit .u.C. vndeſe- + + quetur dictum pondus grauius futurum pro parte .F.C. quam pro ea, quæ eſt .A.F. & minus ſupra centrum .B. pro dicta parte .F.C. quam pro parte .A.F. quieturum; + & dictum brachium quanto magis orizontale erit à ſitu .B.F. tantò minus-ſupra dictum centrum .B. quieſcet, & hac ratione grauius quoque erit, & quanto magis vicinum erit ipſi .A. à dicto .F. tantò magis ſuper centrum .B. quoque quieſcet, vnde tãtò quo-que leuius exiſtet. + Idem dico de omni ſitu brachij per girum inferiorem .C.Q. vbi pondus pendebit à centro .B. dictum centrum attrahendo, quemadmodum ſuperius illud impellebat. + Hæc verò omnia cap. ſequenti melius percipientur. +

+
+ +
+ +
+
+
+
+ De proportione ponderis extremitatis brachij libr & in diuerſo ſitu ab orizontali. + CAP. II. +

+ PRoportio ponderis in .C. ad idem pondus in F. erit quemadmodum totius brachij .B.C. ad partem .B.u. poſitam inter centrum & lineam .F.u.M. inclinatio-nis, quam pondus ab extremitate .F. liberum verſus mundi centrũ conficeret. + Quod vt facilius intelligamus imaginemur alterũ brachium libræ .B.D. & in extremo .D. locatum aliquod pondus minus pondere .C. vt .B.u. pars .B.C.m. nor eſt .B.D. cla-rè cognoſcetur ex .6. lib. primi de ponderibus Archimedis, quòd ſi in puncto .u. col-locatum erit pondus ipſius .C. libra nihil penitus à ſitu orizontali dimouebitur. + Sed perinde eſt quòd pondus .F. æquale .C. ſit in extremo .F. in ſitu brachij .B.F. quã vt ſit in puncto .u. in ſitu ipſius .B.u. orizontali. + Ad cuius rei euidentiam imaginemur filũ .F.u. perpendiculare, & in cuius extremo .u. pendere pondus, quod erat in .F. vnde cla rum erit quòd eundem effectum gignet, ac ſi fuiſſet in .F. quod, vt iam diximus re-manens affixum puncto .u. brachij .B.u. tantò minus graue eſt ſitu ipſius .C. quantò .u.B. minus eſt ipſo .B.C. + Idem aſſero ſi brachium eſſet in ſitu .e.B. quod facilè cogno-ſcere poterimus, ſi imaginemur filum appenſum ipſi .u. brachij .B.C. & vſque ad .e. perpendicularẽ, in quo extremo appensũ eſſet pondus æquale ponderi .C. & liberũ ab .e. brachij .B.e. vnde libra orizontalis manebit. + Sed ſi brachium .B.e. conſolida-tum fuiſſet in tali ſitu cum orizontali .B.D. + + & appẽſo põdere .C. in .e. libero à filo, nec aſcẽderet, neq; deſcenderet. + quia tantum eſt quod ipſum ſit appenſum filo, pendet ab .u. quantum quòd ab ipſo liberum appẽ nſum fuiſſet .e. brachij .B.e. & hoc procede ret ab eo quòd partim pendereta centro .B. & ſi brachiũ eſſet in ſitu .B.Q. totum dus centro .B. remaneret appenſum, quem-admodũ in ſitu .B.A. totũ dicto centro an-niteretur. + vnde fit vt hoc modo pondus magis aut minus ſit graue, quò magis aut minus à centro pendet, aut eidem niti-tur: + atq; hæc eſt cauſa proxima, & per ſe, + + qua fit vt vnum idemq; pondus in vno eo-demq́; medio magis aut minus graue exi- + + ſtat. + Et quamuis appellem latus .B.C. orizontale, ſupponens illud angulum rectum cum .C.O. facere, vnde angulus .C.B.Q. fit vt minor ſit recto, ob quantitatem vnius anguli ęqualis ei, quem duæ .C.O. et .B.Q. in centro regionis elemẽtaris conſtituũt, hoc tamen nihil refert, cum dictus angulus inſenſibilis ſit magnitudinis. + Ab iſtis au-tem rationibus elicere poſſumus, quod ſi punctus .u. erit ex æquo medius inter cen-trum .B. & extremum .C. pondus .F. aut .M. pendebit, aut nitetur pro medietate dicto centro .B. & ſi dictum .u. erit propius .B. quam puncto .C. pendebit ab ipſo, aut nitetur ipſi amplius quã exmedietate, & ſi magis verſus .C. minus quã ex medietate nitet̃. +

+
+
+ +
+ +
+
+
+ Quòd quantit as cuiuſlibet ponderis, aut uirtus mouens re-ſpectu alterius quantitatis cognoſcatur beneficio perpendicularium ductarum à centro libr & ad line am inclinationis. + CAP. III. +

+ EX ijs, quæ à nobis hucuſque ſunt dicta, facilè intelligi poteſt, quantitas .B.u. quæ ferè perpendicularis eſt à centro .B. ad lineam .F.u. inclinationis, ea eſt, + + quæ nos ducit in cognitionem quantitatis virtutis ipſius .F. in huiuſmodi ſitu, conſti tuens videlicet linea .F.u. cum brachio .F.B. angulum acutum .B.F.u. + Vt hoc tamen melius intelligamus, imaginemur libram .b.o.a. fixam in centro .o. ad. cuius etrema ſint appenſa duo pondera, aut duæ virtutes mouentes .e. et .c. ita tamen linea incli-nationis .e. ideſt .b.e. faciat angulum rectum cum .o.b. in puncto .b. linea verò inclina tionis .c. ideſt .a.c. faciat angulum acutum, aut obtuſum cum .o.a. in puncto .a. + Imagi-nemur ergo lineam .o.t. perpendicularem lineæ .c.a. inclinationis, vnde .o.t. minor erit .o.a. ex .18. primi Euclidis. ſecetur deinde imaginatione o.a. in puncto .i. ita ut o.i. æqualis. + ſit .o.t. & puncto .i. appenſum ſit pondus æquale ipſi .c. cuius inclinationis linea parallela ſit lineæ inclinationis ponderis .e. ſupponendo tamen pondus aut vir tutem .c. ea ratione maiorem eſſe ea, quæ eſt .e. qua .b.o. maior eſt .o.t. abſque dubio ex .6. lib. primi Archi. de ponderibus .b.o.i. non mouebitur ſitu, ſed ſi loco .o.i. imagi nabimur .o.t. conſolidatam cum .o.b. & per lineam .t.c. attractam virtute .c. ſimiliter quoque continget ut b.o. t; + communi quadam ſcientia, non moueatur ſi tu. + Eſt ergo + + quod propoſuimus verum quantitatem alicuius ponderis reſpectu ad eam, quæ eſt alterius debere depræhendi à perpendicularibus, quæ à centro libræ ad lineas incli nationis exiliunt. + Hinc autem innoteſcit facillimè, quantum vigoris, & vis pondus, aut virtus .c. ad angulum rectum cum .o.a. minimè trahens, amitttat. + Hinc quoque co rollarium quoddam ſequetur, quò d quantò propinquius erit centrum .o. libræ cen-tro regionis elementaris, tantò quo que minus erit graue. +

+
+ + +
+
+ +
+ +
+
+ Quemadmodum exſupradictis cauſis omnes staterarum & uectium cauſæ dependeant. + CAP. IIII. +

+ VIs brachij longioris alicuius ſtateræ, aut vectis, maior breuioris, ab ijs, quæ in ſu perioribus capitibus diximus, ideſt nitatur pendeatuẽ magis aut minus à centro pondus in extremitate brachij maioris poſitum, oboritur. + Quamobrem illud à nobis primò eſt cognoſcendum, ſtateras, aut vectes, puras mathematicas li-neas non eſſe, ſed naturales, hincque exiſtere corpora cum materia coniuncta. + Nunc igitur imaginemur .n.s. eam ſuperficiem eſſe, quæ ſecundum longitudinem axem ſta teræ ſcindit. + & ſupponamus ipſius centrum eſſe primum in .i. & maius brachium eſſe .i.u: minus autem .i.n. & lineam verticalem .i.o. quæ tanta ſit, quanta eſt ſpiſſitu-do, aut craſſities ipſius ſtateræ à ſuperiori latere ad inferius, ad faciliorem intelligen-tiam, ſupponendo .n.s. parallelogrãmam. + Poſitis igitur duobus ponderibus æquali- + + bus in extremitatibus brachiorum, experientia innoteſcit, pondus ad .u.s. appen-ſum, viol entiam faciet ponderi appenſo ad .n.x. ſed nos volumus inueſtigare causã huius effectus, quæ à nemine vnquam literarum monumentis, ſciam, conſignata + + fuit. + Iam diximus ſtateram, aut vectem materialem eſſe & .n.s. eius ſuperficiem me-diam, ſupponendo .i. eſſe centrum quo nititur dicta ſtatera aut vectis; + Cum hocer-go ita ſe habeat, ſint .u.s. et .n.x. lineæ inclinationum ponderum, & imaginemur, dicta pondera pendeant à punctis .u. et .n. vt reuera pendent, etiam ſi appenſa eſſent ſub .s. et .x. quia punctum .u. & punctum .n. ita coniuncta ſunt cum .s. et .x. ut qui vnũ trahit alterum quoque trahat. + Imaginemur quoque duas lineas .i.u: i.n. et .i.e. quę i.e. faciat angulum .o.i.e. æqualem angulo .o.i.n. + Hinc clarè nobis patebit, ſi quis ipſi e. pondus ipſius .u. ( æquale eſt ponderi .n.) appenderet, id eandem planè vim habe ret, quam pondus ipſius .n. habet, & ſtateram neque ſurſum, neque deorſum moue-ret, quia ambo pondera ad centrum .i. mediantibus lineis .e.i. et .n.i. exęquo annite-rentur, ſed dicto pondere poſito in .u: linea .u.i. per quam pondus centro annititur, magis orizontalis quam .e.i. fit, & linea .u.s. inclinationis longius diſtans à centro .i. + + quàm linea .e.t. vnde huiuſmodi pondus magis quoque liberum à centro .i. reſultat. + magisque ponderoſum, quam cum erat in .e. ratione eorum, quæ primo & ſecundo capitibus diximus, & ob hanc cauſam ſuperat pondus poſitum in .n. + Sed ſi centrum fuerit .in .o. imaginabimur duas lineas .o.s. et .o.x. & ſupponemus quòd pondera po-ſita ſint in .s. et .x. vnde exiſtente magis orizontali linea .o.s. quam erit .o.x. & linea u.s. inclinationis longius diſtante à centro .o. quàm linea .e.t. eius pondus erit quoq; + + + + grauius, quia tantò minus pendebit à centro .o. & ratiocinando, vt ſuperius dixi-mus, inueniemus eundem effectum verum eſſe. + In ſtateris, rectè & propriè appella ri poteſt .x.i.s. aut .n.o.u. orizontalis, ſed in omni vectium ſpecie, hoc tãtum per quan dam ſimilitudinem dicetur. + Idem contemplari licet ſupponendo centrum in medio inter .o. et .i. quod vnuſquiſque ex ſe abſque alterius auxilio facile præſtare poterit. +

+
+ + +
+ +
+ +
+ +
+
+
+
+ De quibuſdam rebus animaduerſione dignis. + CAP.V. +

+ NOn omittenda mihi vidẽtur quædam, quæ ad tractationẽ vectium admodum ſunt neceſſaria. + Quod autem quærimus, in eo conſiſtit, quòd aliqui vectes adhibeantur ad opus, quorum centrum, quod Græci hypomochliõ appellant vnum eſt ex extremis ipſius vectis, & pondus, quod ſurſum eleuari debet, inter ipſa-met extrema iacet, propinquum tamen hypomochlio, vt exempli gratia, ſi vectis eſſet infraſcripta figura .o.s.u.x. cuius hypomochlion eſſet in puncto .o. & pondus in puncto .n. clarum erit, cum eleuari debeat .n. oportebit quoque opera manus ele-uari .u. + Nunc conſiderandum eſt quomodo pondus .n. annitatur ad .u. + Hanc ob cau ſam imaginabimur rectas lineas .n.o: n.i: n.e: n.t. et .n.u. quarum .n.i. verſus mundi cen trum ſit poſita, et .n.t. faciat angulum .i.n.t. æqualem angulo .i.n.o. + Nunc ponendo ali quam virtutem in .i. æquali inclinatione ad ſuperius conſtante, vt .n. ad inferius (re-mota tamen grauitate materiæ vectis) huiuſmodi virtus, totum pondus ipſius .n. com muni quadam ſcientiæ notione ſuſtinebit. + & ſi põdus ipſius .n. eſſet in .x. è directo ſu-per .o. totum pondus ſuper hypomochlio ſe haberet, & tanta virtus ipſius hypomo-chlij ſufficeret ad reſiſtendum pro ſuſtinendo, quanta eſt grauitas ipſius ponderis, ſed ipſum iterum ponamus in .n. ibi clarum erit, quòd ſi alia virtus à parte inſeriori ad ſuperiorem vectis non opponitur, excepto tamen hypomochlio, oportebit virtu te cuiuſdam partis ponderis .n. (abſque conſideratione tamen, vt iam dixi, ponderis materiæ vectis) vt vectis à parte .s.u. deprimatur, & dixi vnius cuiuſdam partis pon-deris .n. quia alia eiuſdẽ ponderis pars annititur ipſi hypomochlio .o. mediãte linea o.n. quæ angulos rectos cum .o.x. non facit. + Si autem à puncto .t. opponet ſeſe huiuſ-modi reſiſtentia, vt vectis non deprimatur, clarum erit communi ſcientia, virtus ponderis .n. diuiſa erit per medium æqualiter, cuius vna medietas ſuper .o. quieſcet, & alia ſuper .t. mediantibus duabus lineis .n.o. et .n.t. + Imaginemur nunc reſiſtentiam t. ablatam eſſe, poſitamq; in .e. clarum quoque erit, maior pars ponderis .n. ipſi .e. annitetur beneficio lineæ .n.e. quàm ipſi .o. cum linea .n.i. inclinationis ipſi .e. ſit pro pinquior quam .o. quia omnis reſiſtentia aut in .i. aut in .e. aut in .t. aut in .u. eſt loco centri, quemadmodum eſt .o. & alter alterius opera iuuatur. + Si verò eadem reſiſten tia poſita erit in .u. clarum quoque erit, minor pars ponderis .n. annitetur ipſi .u. quã ipſi .o. cum dicta .n.i. à centro .u. longius quam à centro .o. diſter, & proportio partis ponderis .n. in .o. ad propor-tionem partis ponderis .n. in + + u. non erit ſecũdum propor tionem angulorum .u.n.i. et o.n.i. ſed ſecundum propor tionem .u.i. ad .i.o. quod cla rè compræhendi poteſt ab + + huius effectus conuerſo, ideſt, vt quemadmodum nunc ſupponuntur .o. et .u. eſſe duo centra quibus ſuſtinet̃ pondus .e. ipſius .n. imaginemur .n. eſſe quoddam centrum à quo pendeant duo pondera .o. et .u. ſic inuicem proportionata, ut ſunt .u.i. et .i.o. certe horum ponderum cauſa ſtatera .o.s. quam vectem appellabamus à nulla parte inclinabitur. + Redeuntes nunc ad propoſitum, dicemus annitente pondere ipſius .n. minus ad .u. quam ad .o. ideſt ad .t. minori vi opus erit in .u. quàm in .t. ad attollen-dum pondus ipſius .n. & ſic per conſequens quantò longius erit punctum .u. ab .t. tan tò minori quoque vi egebit, & conſequenter quando vis, aut reſiſtentia in .u. ita pro portionata erit illi, quæ eſt ipſius .o. vt eſt .o.i. ad .i.u. vectis non mouebitur. + Sed quan do erit proportio maior, reſiſtentiæ ipſius .u. ad eam, quæ eſt ipſius .o. ea, quæ eſt .o.i. ad .i.u. + tunc vectis à par-teipſius .u.s. eleuabitur, ſi + + vero proportio minor eſſet quàm.o.i. ad .i.u. + tunc ve-ctis ab eadem parte depri-metur. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ De ratione cuiuſdam uis adauctæ. + CAP. VI. +

+ QVibuſdam in locis vtuntur quidã quodã inſtrumẽto piſtorio ad ſubigẽdã pa-ſtam, vnius tantum hominis ui adhibita, quæ quidem machina cum mihi di-gna contemplatione eſſe videatur, eius aliquam rationem proponere volui, pro cu-ius deſcriptione imaginemur planum, in quo ſedet ille, qui voluit paſtam, & in quo ipſa paſta eſt repoſita .T.S.D. & triangulum .T.A.S. immobile perpendiculare-q́ue ſuperficiei dicti plani, angulo autem .A. coniunctum lignum .A.E. vt ſemidiame trum mobilem, & æqualem perpendiculari ipſius trianguli, + unde .A. loco centri erit et .D.O. ſit ſemidiameter, qui paſtam contundit, & ab eius extremo .O. (quod .O. quando .D.O. orizontalis eſt, in baſi dicti trianguli reperitur) veniat lignum .O.V. quod cum .A.V. ſit æquale perpendiculari imaginatæ ab angulo .A. baſi .T.S. deno-datũ utvulgo dicit̃ ſeu flexile in .O. & in .V. vt elleuare atq; deprimere ſemidiame trum .D.O. poſſit, et .V.O. ſit æqualis .A.V. et .V. medium ſit inter .A. et .E. vnde .A.V. cum .O.V. æquales erunt .A.E. ſunt deinde duo ligna perpẽdicularia ab .A. ad baſim fixa, & immobilia inter ſe adeò diſtantia, vt inter ipſa pertrãſeãt .O.V. et .D.O. ſupra & infra, ne deuiet ſemidiametrum .D.O. + In extremitate deinde ipſius .E. ſit lignum quoddam tenue, vt digitus polex, ad angulos rectos cum .A.E. quod ab aliquo, qui antedictam machinam ſtet, manibus teneatur, qui quidem homo idipſum lignum, ideſt ſemidiametrum .A.E. à ſuperficie trianguli dicti, ad ſe trahendo, & deinde ver ſus eundem triangulum impellendo, vim quandam maximam mediante ſemidia metro .D.O. ſuper paſtam excitat. +

+

+ Pro cuius rei contemplatione volo vt ſecundam hanc ſubſcriptam figuram .b.a.u.x. imaginemur, in qua .u. exprimat .A. primæ figuræ, & .a. denotet .O. & .o.V. & .x.E. imaginemur etiam .u.a. baſem trianguli .a.u.o. cui .o.t. perpendicularis dictæ baſi .u.a. addatur. + Hucuſq; igitur .u.o. æqualis erit .o.x. & ipſi .o.a. imaginemur etiam .a.o. vſque ad .b. ita productam vt .o.b. æqualis ſit .o.a. ponamus etiam pondus in .a. impel- + + lere verſus .u. vnde linea eius inclinationis ſit ſemper .a.u. ſupponamus etiam .a.o.b. eſſe librã, aut ſtateram, aut vectem, & .o. eius centrum, vnde vis, aut virtus ipſius .a. proportionalis erit ipſi .o.t. reſpectu virtutis, aut vis imaginatæ in .b. inclinationis perpendicularis ipſi .b.a. quæ quidem virtus, aut vis in .b. proportionalis erit ipſi .b.o. ex tertio capite huius tractatus; + Si ergo fuiſſet poſita in .b. virtus quædarn ad an-gulum rectum, trahens lineam .b.o. tam proportionatam virtuti perpendiculari ip-ſius .a. quam eſt .o.t. proportionata ipſi .o.b. ſtatera .b.o.a. non moueretur, ſed quæuis portio maior in .b. ſuperaret .a. cum autem fuerit .o.x. æqualis ipſi .o.b. idẽ planè eue- + + + niet, communi quadam ſcientia, ponen-do virtutem .b. in .x. + Quantitas ergo virtu tis in .x. quæ ſuperare debet reſiſtentiam in .a. quæ ipſi .u. contraponitur, debet ha-bere aliquantulum maioris proportionis ad reſiſtentiam, quæ in .a. angulum re-ctum efficeret cum .a.o. ea, quæ eſt .o.t. ad .o.x. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+ De quibuſdam erroribus Nicolai Tartaleæ circa pondera corporum & eorum motus, quorum aliqui deſumpti fuerunt à fordano ſcriptore quodam antiquo. + CAP. VII. +

+ CVm magis amici veritatis eſſe debeamus quàm cuiuſquam hominis, quemad-modum Ariſto. ſcribit, detegam hoc loco quoſdam errores Nicolai Tartaleę de ponderibus corporum, & velocitatibus motuum localium. + Et primum decipitur is in .8. lib. ſuarum diuerſarum inuentionum in ſecunda propoſitione, cum non ani-maduerterit quanti momenti ſint extrinſecæ reſiſtentiæ. +

+

+ Subiectum quoque tertiæ propoſitionis eſt malè demonſtratum, quia idem pla-nè ex eius demonſtratione iam dicta corporibus hætereogeneis, aut figura diuerſis contingeret, quod ad velocitates attinet. +

+

+ In quarta propoſitione, quod ad diſputãdũ proponit concludit melius. + autẽ id ab eo ſequit̃, quod Archimedes in .6. propoſitione lib. primi de põderibus ꝓbauit. +

+ +

+ Sed in ſecunda parte quintę propoſitionis non uidet uigore ſitus eo modo, quo ipſe diſputat, nulla elicitur ponderis differentia. + quia ſi corpus .B. deſcendere debet per arcum .i.l. corpus .A. aſcendere debet per arcum .u.s. æqualem, & ſimilem. eadem quoque ratione ſituatum, vt eſt arcus .i.l. vnde vt eſt facilè corpori .B. deſcendere per arcum .i.l. difficile ita erit corpori .A. aſcendere per arcum .u.s. + Hęc autem qnin ta propoſitio Tartaleæ eſt ſecuuda quæſtio à Iordano propoſita. +

+

+ Quòd autem ad primum corollarium dictæ propoſitionis attinet, verum ille qui dem ſcribit, eius tamen effectus cauſa & à Iordano prius, & ab ipſo poſtea citata, na-tura ſua vera non eſt. + quia vera cauſa per ſe ab eo oritur, à centro libræ dependeat vt primo cap. huius tractatus oſtendi. + Secundum verò corollarium falſum eſſe, ijs ra tionibus quas nunc ſubiungam, patebit. + Imaginemur .u. pro centro regionis ele-mentaris, & libram .b.o.a. obliquam reſpectu ad .u. & brachijs æqualibus conſtãtem, & pondera in .a. et in .b. etiam æqualia. + lineæ autem inclinationum ſint .a.u. et .b.u. imaginemur etiam lineam .o.u. & à centro .o. libræ duas .o.t. et .o.e. perpendiculares inclinationum lineis; + vnde pondus ipſius .a. in huiuſmodi ſitu tam erit proportiona tum ponderi .b. quam proportionata erit linea .o.t. lineæ .o.e. ex eo tertio cap. hu-iustractatus probaui, ſed linea .o.t. maior eſt linea .o.e. quod ſic probo. + Imaginemur triangulum .u.a.b. circunſcriptum eſſe à circulo .u.a.n.b. cuius .c. ſit centrum, erit extra lineam .u.o. cum ſupponatur .a.o.b. obliquam eſſe reſpectu ad .u.o. + Imagine-mur deinde à centro .c. lineam .c.o.s. vſque ad circunferentiam, quæ perpendicula-ris erit ipſi .a.b. ex tertia lib. 3. Eucli. + ſi poſteà imaginemur duas lineas .c.a. et .c.b. ha bebimus ex .8. lib. primi, angulum .a.c.o. æqualem angulo .b.c.o. + Vnde ex .25. lib. 3. arcus .a.s. æqualis erit arcui .b.s. ſed ſi imaginabimur .u.o. ad circunferentiam vſque productam, clarum erit arcum .s.b. ſecaret in puncto .n. vnde arcus .n.b. minor erit arcu .n.a. & ſic etiam angulus .n.u.b. minor erit angulo .n.u.a. ex ultima lib. 6. + Imagi-nemur nunc alium quendam circulum, cuius .o.u. ſit diameter, cuius circunferentia per duo puncta .e. et .t. prætergradiat̃, cum in ipſis ſint angulirecti, quod quilibet ex ſeratio cinando colligere poteſt, ſi .30. lib. 3. in mentem reuocauerit. + Sed cum angu-lus .o.u.t. ſit maior angulo .o.u.e. arcus .o.t. maior erit arcu .o.e. ex vltima .6. vnde cor da .o.t. maior erit corda ipſius .o.e. ex conuerſo .27. lib. 3. quod eſt propoſitum. + Pon- + + dusigitur ipſius .a. in huiuſmodi ſitu, pondere ipſius .b. grauius erit. + Quod è directo ijs repugnat quæ Tartalea in 2. parte quinræ propoſitionis ediſerit, & per conſequens 2. corollarij falſitatem oſtendit, vt eam quoque, quæ in 6. propoſitione latet. + quia + + proportio põderis .a. ad pon dusipſius .b. eadem ſit cum ea quę eſt .o.t. ad .o.e. ſub co gnitionẽ noſtram cadere po teſt, primum cognoſcendo angulos obliquitatis librę, ideſt angulos .b.o.u. et .a.o.u. quia oportet ſemper ſup- + + ponere ſitum aliquem no-tum. + Si nobis deinde co-gnita erit proportio ipſius .o.u. ad .o.b. et. ad .o.a. aſſe-quemur cognitionem angu li .b. et .o.a.u. & per conſe-quens ipſius .o.a.t. eius reſi-dui, vnde poſtea beneficio angulorum .e. et .t. rectorum & laterum .o.b. et .o.a. cogni torum in cognitionem .o.t. et .o.e. facile deueniemus. +

+
+ +
+ +
+
+
+
+ CAP. VIII. +

+ QVod autem idem Tartalea in .6. propoſitione, & Iordanus in ſecunda parte. + ſecundæ propoſitionis ſcribunt, maximum quoque errorem inſe continet. + Dicunt enim angulũ h.a.f. differentem ab angulo .d.b.f. alia ra-tione non eſſe quàm per angulum conta-ctus duorũ circulorũ, vt in ſua figura ſcribit Tartalea; + id quod fal-ſiſſimum eſt. + Quã ob cauſam in ſubſcripta figura ſit libra .B.A. + + & eius centrum. + C et .u. centrũ regionis ele mentaris, et .A.u. et .B.u. lineæ inclinationũ. + Imaginemur deinde lineam .B.K. parallelã ipſi .A.u. quæ gyrum .B.F.A. in puncto .K. communi ſcientiæ prę­cepto ſcindet, & habe bimus angulum .K.B.Z. æqualem angulo .H.A.F. ideſt .u.A.F. (quia .H.u. et .D. unũ ſunt) cum ex .29. libr. primi Euclidis angu- + + lus u.A.C. æqualis ſit angulo .K.B.T. & an-gulus .C.A.F. æqua-lis angulo .T.B.Z. nũc comparatio eſt inter angulum .D.B.F. & an gulum .K.B.Z. miſtili-neos, qui quidem duo anguli, cõmunem ha-bent angulum miſtili neum .K.B.F. quapro- + + pter ſi angulus .K.B.Z. miſtilineus maior eſt angulo .D.B.F. miſti-lineo per angulum .K.B.Z. contingentiæ, circulorum ergo angu lus miſtilineus com-munis .K.B.F. æqualis erit miſtilineo, angu-lo .D.B.F. pars vide-licet ſui toto. + Omnis autem error in quem Tartalea, Iordanusq; lapſi fuerunt ab eo, + + lineas inclinationum pro parallelis viciſſim ſumpſerunt, emana-uit. +

+
+
+ +
+
+ +
+ +
+

+ Septima propoſitio Tartaleæ, quæ eſt ꝗnta quæſtio Iordani mihi videt̃ excipien-da riſu, cum pondus ipſius .A. ponderi ipſius .B. exiſtens æquale, grauius ſit pondere eiuſdem .B. ratione minoris aperturæ anguli contingentiæ in .A. quam in .B. in quo idem error committitur, qui in præcedenti committebatur, cum ſcilicet ipſe putet lineas .A.E. et .B.D. figuræ ab eo confictæ ſibi inuicem eſſe parallelas, quæ etiam ſi æquidiſtantes eſſent (vnde angulus .E.A.G. minor eſſet angulo .D.B.F.) non eam ta men ob cauſam huiuſmodiangulorum differentia cauſa eſſet differentiæ grauitatũ ipſorum .A. et .B. ob ea quæ cap .4. huius tractatus poſui. +

+

+ Octaua autem propoſitio, quæ eſt .6. quæſtio Iordani Iongè melius demonſtratur ab Archi. in .6. lib. primi de ponderibus, cum nec à Iordano, nec à Tartalæa probata fuerit, cum ijdem non probauerint præcedentes, quas in dicta .8. + Tartalęa citat, qui neque etiam probat nonam .10. 11. 12. et .13. cum ad pręcedentes probandas mini mè acceſſerit. +

+

+ Quartadecima verò, quæ eſt .10. quęſtio Iordani, duas ob cauſas eſt falſa, quarum vna eſt, (ſupponendo .A.D.E.G.B. eſſe vnum brachium librę et .A. punctum cẽtri eiuſdem, et .D. pondus ęquale ponderi .E. & lineas inclinationum .D.K. et .E.M.) an guli .K.D.E. et .M.E.G. ſibi inuicẽ ſunt ęquales; + ille angulus ſit intrinſecus, hic verò extrinſecus & oppoſitus dicto intrinſeco vniꝰ triãguli terminati à. D.E. à .D.K. + + et .E.M. lineis productis vſque ad centrum regionis elementaris, vnde dictus angu-lus .M.E.G. maior eſt alio, ex .16 lib. primi Eucli. + Qua ratione fit, vt hanc ob cauſam E. grauius ſit ipſo .D. cum minus dependeat à centro .A. vt primo cap. huius tractatus iam dixi. + Alia quoque eſtratio, qua dictum .E. grauius fit ipſo .D. quę quidem eſt maior diſtantia à centro .A. libræ, per ſimiles rationes capit .4. huius tractatus ci-tatas. +

+

+ Decimaquinta quoq; nil penitus valet, quę eſt .11. quęſtio Iordani, cuius Autho-ris opuſculum opera Traiani Bibliopolę Venetijs è tenebris in lucem emerſit. +

+
+
+ Quòdſummaratione ſtateræper æqualia interualla ſint diuiſæ. + CAP. IX. +

+ MAgna cum ratione diuidũtur ſtateræ per interualla ęqualia, in libras, aut in vncias, aut quoquo alio modo. + Nam ſit ſtatera exempli gratia .a.b. & punctum, eam ſuſtinet ſit .c. & vas illud, continetid, quod ponderari debet f. + Imaginemur nunc quod pondus brachij .c.b. ab una parte, & pondus brachij .c.a. eo, eſt dicti vaſis .f. ab altera parte, ſint cauſę, quibus ſtatera .a.b.c. ſtet orizonta-lis. cui ſic orizontali manenti imaginemur ad punctum .a. adiunctum eſſe pondus, veluti vnius librę. & ad punctum .d. tam diſtanti à .c. ut eſt .a. ab ipſo .c. aliud quoque pondus vnius libræ additũ eſſe, vnde cõi quadã ſcientia ſtatera, non mouebitur ſitu. + ꝗa exiſtentibus duobus hiſce ponderibus æqualibus, altero in .d. & altero in .a. remo ta cum eſſent .d.b. et .f. abſque dubio .a.d. non mutaret ſitum, ſed .d.b. et, f. in ſitu, in quo reperiuntur, à centro paribus viribus prędita ſunt. + Addendo igitur .d.b. ipſi .d. et .f. ipſi .a: ſumma earum, æqualibus quoque viribus conſtabunt. ex communi ſen-tentia, quæ habet ſi ęqualibus addas ęqualia, tota quoque fient ęqualia. + Si verò ponderi ipſius .a. aliud adderetur eidem ęquale, haberemus in .a. duplum pon-dus ei eſt ipſius .d. ſed volentes vt ſolum cum pondere ipſius .d. ſtatera ſtet orizon talis, ſi dictum pondus ipſius .d. longè diſtabit à centro .c. per duplum ipſius .c.a. ideſt ipſius .c.d. id volumus aſſeque-mur, beneficio ſupradictarum ra + + tionum, adiuti opera ſextę lib. pri­mi de põderibus Archimedis. + Et ſi quis aliud quoq; pondus adiun geret ipſi .a. æquale illi priori, ad efficiẽdum, vt ſtatera ſemper ori zontalis maneret, oporteret, vt põdus ipſius .d. ab .c. longè diſtaret, ita vt huiuſmodi diſtantia tripla eſſet primæ, & ſic per quoſdam quaſi gradus interualla redderentur æqualia. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ Quòd line a circularis non habe at concauum cum con-uexo coniunctum, & quod Aristo. cir caproportio nes motuum aberrauerit. + CAP.X. +

+ ARiſtoteles in principio quæſtionum Mechanicarum ait lineam, quæ terminat + + circulum videtur conuexum habere coniunctum cum concauo, quod falſum eſt: + quia huiuſmodi linea partes nullas ſecundum latitudinem habet, (vt ipſe etiam confirmat) ſed eſt idem conuexum circuli: + linea verò quæ terminus eſt ſuperficiei ambientis, & amplectentis circulum eſt eadem concauitas dictæ ſuperficiei eun-dem circulum ambientis, quæ nullam conuexitatem habet. + & hæ duæ ſunt lineæ, quarum vna diuerſa eſt ab alia, neque altera alterius, quod ad conuexum, & ad con-cauum attinet. +

+
+ +
+

+ Sed illud, quod Ariſtoteles ſcribit de duplici reſpectu motus vnius puncti ſecun dum vnam datam pro portionem, non ſufficit, ille enim ſic ait. +

+

+ Sit proportio ſecundum quam latum fertur, quam habet .A.B. ad .A.C. et .A. qui dem feratur verſus .B: A.B. verò ſubterferatur verſus .M.C. latum autem ſit .A. quidẽ ad .D. vbi autem eſt .A.B. verſus .E. + Quoniam igitur lationis erat proportio, quam .A.B. habet ad .A.C. neceſſe eſt & .A.D. ad .A.E. hanc habere rationem. + Simile igi + + tur eſt pro portione paruum quadr ilaterum maiori. + Quamobrem etc. +

+
+ +
+

+ Cui reſpondeo, punctum .A. quod mouetur in linea .A.M. ab .A. verſus .M. vſque ad .F. non moueriab aliqua proportione determinata magis quàm ab alia: + vnde ſolum poſſumus imaginari dictum punctum .A. moueri ab .A. vſque ad .F. eiuſdem velocitatis ſub alia quadam proportione, ſed etiam ſub alia, quæ iam datæ contraria ſit, vt eſt proportio ipſius .A.C. ad .A.B. imaginãtes moueri .A. verſus .C. et .A.C. ver ſus .B.M. delatam. + Dico etiam idem .A. moueri vſque ad .F. ſecundum proportio-nem ipſius .A.O. ad .A.N. + Quamobrem imaginemur à puncto .F. lineam .F.H. cum linea .F.A. efficere angu-lum æqualem angulo .O.P.A. & à puncto .A. lineã + + A.H. linea .A.F. face-re angulũ æqualẽ angulo O.A.P. unde angulus .H. æqualis erit angulo .O. ex .32. libr. primi Eucl. + & triangulũ .A.H.F. ęqui angulum erit triangulo .A.O.P. + Quam ob causã eadẽ proportio erit ipſiꝰ A.H. ad .F.H. quę ẽipſius A.O. ad .O.P. punctum igitur .A. vſque ad .F. mouetur ſecundum proportionem etiam ipſius .A.O. ad .O.P. Huiuſmodi igitur conſideratio, ab Ariſtotele facta, nullius eſt momenti. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ Quod Aristo. in prima mechanicarum quæstionum eius quod inquir it, uer am cauſam non attulerit. + CAP. XI. +

+ QVærens Ariſtoteles vnde fiat, vt eæ libræ, quæ brachia habent alijs longiora, ſint exactiores cæteris, ait hoc euenire ratione maioris velocitatis extremo rum earundem. + Quod verum non eſt; + quia hîc effectus nil aliud eſt, quam clarius pro ponere ob omnium oculos obliquitatem brachiorum à linea orizontali, & oſtende-re etiam facilius à dicto orizontali ſitu exire brachia iam dicta. + Quæ quidem per ſe neque à velocitate, neque à tarditate motus, ſed à ratione vectis, & à ma-iori interuallo inter ſecundum ſitum extremorum à primo proficiſcuntur. + Vt exem-pli gratia, imaginemur magnam libram .A.B. orizontalem, cuius centrum ſit .E. et pondus .B. maius ſit pondere ipſius .A. vnde conceditur, quòd ob hanc rationem di-cta libra ſitum mutabit, qui ſecundus ſitus ſit in .H.F. + Imaginemur etiam paruã quã-dam libram .a.e.b. orizontalem, quæ pondera habeat .a. et .b. æqualia duobus ponde ribus alterius libræ & ſecundus ſitus ſit in .h.f. ita tamen vt anguli circa .e. æquales ſint ijs, qui ſunt circa .E. ideſt .b.e.f. ſit ęqualis .B.E.F. + Nunc dico ſitum .H.F. exa-ctiorẽ futurum & clariorem ſitu .h.e.f. ratione interualli .B.F. maioris, interuallo .b.f. quod .B.F. in eadem proportione maior eſt ipſo .b.f. in qua .B.E. maius eſt .b.e. quod autem interuallum .B.F. breuiori, aut longiori temporis ſpacio quam .b.f. ſit fa ctum, nil planè refert. + Ratione vectis deinde, dico ſi ſupponemus duas libras pa-res æqualesq́; in omni alio reſpectu, præter quàm in brachiorum longitudine, pon-dus .B. maiorem vim habebit ad deprimendum brachium .E.B. quàm pondus .b. quia libræ materiales, cum ſuſtineantur ab .E.e. & non à puncto mathematico, ſed à linea, aut ſuperficie naturali in materia exiſtente. + vnde aliqua reſiſtentia ipſi mo-tui brachiorum oritur, & hanc ob cauſam, ſupponendo hanc reſiſtentiam æqualem tam in .E. quàm in .e. clarum erit ob ea, quæ in cap .4. huius tractatus oſtendi .B. cum minus dependeat ab .E. aut minus quoque eidem .E. annitatur, ponderoſum magis futurum, quam .b. & hac de cauſa mouebit ad partem inferiorem, maiori cum agilita te, brachium .E.B. multo magis etiam illud ipſum deprimet, ideſt maiorem etiam an gulum .B.E.F. quàm erit angulus .b.e.f. faciet. +

+
+ +
+ +
+
+ De uer a cauſa ſecundæ, & tertiæ quæstionis mechanicæ ab Ariſtotele nonperſpecta. + CAP. XII. +

+ ARiſtoteles in ſecunda quæſtionum mechanicarum quærens illius rationem ſic ſcribit. +

+

+ Cur ſiquidem ſurſum fuerit ſpartum quando deorſum lato pondere quiſpiam id admouet rurſus aſcendit libra: + ſi autem deorſum conſtitutum fuerit non aſcendit, ſed manet? + an quia ſurſum quidem ſparto exiſtente plus libræ extra perpendiculum ſi (ſpartum enim eſt perpendiculum) quare neceſſe eſt deorſum ferriid, quod plus eſt, quare & cætera. +

+

+ Sed vera cauſa, vnde fiat, vt ſi ſpartum fuerit ſurſum, & brachium vnum ipfius libræ deprimendo, & idem liberum deinde permittendo, ad ſitum ori-zontalem redeat, non ſolum eſt maior quantitas ponderis brachiorum quæ iam præ tergreſſa eſt vltra verticalem lineam, ſed etiam eſt longitudo brachij eleuati, quæ vl tra verticalem lineam reperitur, vnde eius extremi pondus redditur grauius in pro-portione, quam in hoc exemplo proponam, ſit .A.B. libra in ſitu orizontali, cuius ſpartum ſit .E. ſuper ipſam. + & deprimentes brachium ipſius .A. vſque ad .F. eius ſitus ſit in .F.H. vnde medium pũctum .G. prætergreſſum erit lineam verticalem .V.Z. ver ſus .B. quæ .V.Z. ſecabit brachium .F.G. in puncto .D. vnde .D.H. longius erit ipſo .F.D. + Nunc nobis ſupponendum eſt id, quod veriſſimum exiſtit, dictam ſcilicet li + + bram in ſitu .F.H. etiã ſi ſuſtineatur à pun-cto .E. idem tamen futurum ac ſi ſuſtenta-retur in puncto .D. vnde ſequitur, quod pondus appenſum ex ipſa .H. ita grauius reddatur, ipſo .F. in eadem propor-tione, quæ maioreſt .D.H. ipſo .D.F. ob rationes quas in primis huius tractatus ca-pitibus poſui, vt etiam ſi .D.H. quodmate riale eſſe ſupponitur, nullam planſe4; + graui-tatem haberet, ſolustamẽ exceſſus vis pon deris in .H. poſiti, longè maior pondere in F. collocato pro maiorilongitudine ipſius D.H. ſufficiat. ad præſtandum vt libra ad ſitum orizontalem redeat. +

+
+
+ +
+
+

+ In ſecunda deinde huius quęſtionis par + + te, in qua ſcribit libram in ſitu, in quo poſi ta eſt, firmam manere, toto cęlo aberrat, quia neceſſariũ eſt, vt omninò cadat, eò uſq; quò ſpartum ſurſum remaneat: + ablato tamen omni impedimento, quod nulla eget probatione, cum natura ſua clariſſimè pateat. +

+
+ +
+

+ Cauſa, deinde, vera tertiæ quæſtionis non eſt ea, quam Ariſtoteles ponit, ſed hu-iuſmodi effectus ab eo, quod capitibus .4. et .5. huius tractatus propoſui originem habet. +

+ +
+
+ Quòd Ariſtotelisratio in 6. quæſtione poſit a non ſit admittenda. + CAP. XIII. +

+ VOlens Ariſtoteles rationem proponere, vnde fiat, vt nauis velocius moueatur cum antennam altiorem quàm cum depræſſiorem habet, id ad vectis ratio-nem refert, quod verum eſt. + Huiuſmodi enim ratione nauis tardius potius, quàm velocius ferri deberet, quia quantò altius eſt velum, vi venti impulſum, tãtò magis proram ipſius nauis in aquam demergit. + Sed huiuſmodi effectus à maiori potius quantitate venti quam recipit, quàm ab alia aliqua cauſa oritur, quia ventus liberius vehementiusq́; in altiore parte, quàm in depræſſione vagatur & perflat. +

+
+
+ Quòdrationes ab Ariſtotele de octaua quæstione confictæ ſufficient es non ſint. + CAP. XIIII. +

+ RAtiones etiam ab Ariſtotele propoſitæ pro indaganda octauæ quæſtionis ve-ritate, in qua quærit vnde fiat, vt corpora rotundæ figuræ, ad voluendũ ſint faciliora reliquis, quarum reuolutionum corporum tres ſpecies aſſignat, quarũ vna eſt, vt rotarum curruũ; + altera vt rotarum puteorum, aut trochlearum, quibus hauri-tur aqua; + & tertia, vt paruorum vaſorum a figulis fabricatorum, ſufficiẽtes ſunt. +

+

+ Incipiens autem à prima dico dubium non eſſe, quin tangente corpore aliquo ro tundo aliquod planum mediante ſolo quodam puncto contingat, quemadmodum probat Theodoſius in .3. lib. primi & Vitellio in .71. lib. primi, & ducẽdo per centrũ ſphæræ lineam vſque ad punctum contactus, ipſa erit perpendicularis plano contin-genti ſphęram dictam, vt probat idẽ Thęodoſius in .4. lib. primi Alhazẽ in .25. quar-ti, & Vitellio in .7. primi. + Verum etiam eſt omnem inclinationem ponderoſam huiuſ modi corporis homogęnei totam hanc lineam æqualiter omni ex parte circundare; + cuius quidem rei exemplum in carta deſcribere poſſumus mediante figura circulari hîc ſubſcripta .a.n.e.u. contigua lineæ rectæ .b.d. in puncto .a. vnde .e.o.a. perpendicu laris erit ipſi .b.d. ex .17. lib. 3. Eucli. & tantũ ponderis habebimus à parte .a.u.e. quan tum ab ipſa .a.n.e. + Nuncigitur ſi imaginabimur ductum eſſe centrum verſus .u. per lineam .o.u. parallelam ipſi .a.d. clarum nobis erit, abſq; vlla difficultate aut reſiſtentia idẽ + + ducemus, quia huiuſmodi centrum ab inferiori parte ad ſuperiorem, nunquam mutabit ſitum reſpectu diſtãtiæ ſeu interualli, quę inter ipſum lineamq́ue .a.d. intercedit, quidem centrum in ſe colligittotum pondus figurę .a.n.e.u. & be neficio lineæ .e.o.a. illud ipſum puncto .a. in li-nea .b.a.d. committit, productum .a. nil refert, vt magis, aut minus verſus ipſum .d. aut verſus b. dirigat̃; + ita vt non oporteat vt huius figuræ põdus, vna vice, magis eleuetur, quàm alia, ſed ſemper ęqualiter ſuper lineam .b.a.d. quieſcat. + + Sitq; ſemper diuiſum à linea .a.o.e. per medium, ſequitur communi quodam con-ceptu, nullam nobis difficultatem oborituram, dictum centrum ad quam volueri-mus partem ducendo, quemadmodum à qualibet alia figura, quæ perfectè rotunda non eſſet, emergeret; + Vt exẽpli gratia, ſi imaginabimur pentagonum .K.i.h.f.l. quie ſcere ſuꝑ eandẽ lineã .a.b.K. ita ut primũ totũ latus .i.K. in linea .b.K. extẽdat̃, ducẽ-do poſteà centrum .o. (ponamus.) verſus .l. dubium non eſt, quin oporteat, vt dictum centrum .o. à linea .b.d. eleuetur, ab eademq; magis diſtet, voluens ſe per arcũ vnum circuli, ſuo ſemidiametro habeat .o.K. quę maior eſt ipſa .o.a. ex .18. li. primi Eu cli. vnde ſi à puncto .K. imaginabimur lineam .K.c. reſpicientem centrum regionis elementaris, dubium non eſt, quin ſi velimus transferre cẽtrum hoc à priori ſitu vſq; ad dictam lineam, oporteat addere pondus parti ipſius .l. quæ à linea .K.c. fuit ſecta, aut aliquid de ipſo pondere partis centri detrahere. + quod quibuſuis modis fiat, ar-duum certè eſt ad efficiendum; + neque hoc etiam accidit figuræ perfectè rotundæ, cum cẽtrum perfectè in medio ipſius ponderis eſt, reperiatur ſemper in linea per-pendiculari ipſi plano, in quo animaduertendum eſt, etiam ſi ipſum planum ap-pellem; + pro plano tamen perfecto intelligi nolo, ſed pro ſuperficie perfectè ſphęri-ca circa centrum à corporibus grauibus expetitum; + nam ratione magnæ amplitudi-nis huiuſmodi ſuperficiei, nullam differentiam notatu dignam à perfecto aliquo pla no exigui interualli ad curuitatem eiuſdem ſuperficiei imaginari poterimus. + Sed ut redeamus ad ſermonem de reuolutione figuræ rotundæ ſuſceptum, clarũ igitur erit quamlibet minimam vim (vt ita dicam) quę trahat, aut impellat centrum .o. verſus .u. huiuſmodi figuram reuoluturam, cuius media pars ad trahendum, aut impellendum punctum .e. ſufficiere; + Imaginemur autem li nea .n.o.u. eſſet libra quędã in figura perfectè + + rotunda .a.n.e.u. poſita, & vis, quę trahere cen trum deberet, diuiſa eſſet per medium, cuius medietas appenſa eſſet extremitati .u. diame-tri .n.o.u. clarũ erit, abſque vlla difficultate reuolueret figuram ſuper lineam .b.a.d. verſus .d. quia huius vis, aut pondus nullũ contra pon dus haberet vltra centrum .o. uerſus .n. cen-trum .o. perpetuo quieſcit ſuꝑ. a. in linea .e.o.a. per medium diuidente ſemper totum pon-dus figurę ſuppoſitę. + Tantò facilius ergo tota dicta vis ap + + + plicata cen tro, ipsũ ver ſus .u. trahẽs per lineam parallelã ip ſi .a.d. dictã figuram re-uolueret. + Et ſi linea qua dictum cen trum trahi-tur ab ipſo + + b.a.d. non æquediſtaret, ſed ſurſum traheret ſuper .u. aut ſubter, aliquid de ſua vi vir tuteq́; amitteret, & tantò plus, quantò inclinata magis eſſet verſus .a.o.e. & tandem cum eſſet vnita cum .a.o.e. aut ad ſuperius, aut ad inferius quantalibet ui, etiam ſi in-finita, figuram extra ſitum primæ lineæ .a.o.e. non moueret, ſed ſi ſurſum traheret ſe iungeret eam à linea .b.a.d. non ob id tamen efficeret, ut centrum .o. exiret extra pri mam lineam .a.o.e. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Secunda verò ſpecies, tribus reuolutionum modis, abſque axis mutatione conſta re poteſt, ideſt modo, quo reuoluuntur trochleæ mediante fune, & quo reuoluuntur aliquæ rotæ, in quibus aliquod animal incedit; + & quo reuoluuntur illæ, quæ in homi nis manu circunuoluuntur medio alicuius manubrij inflexi. + Hi omnes modi cum circulari figura magis, quã cum alia quauis, faciliores euadunt. + Et primò ſi priorem modum conſiderabimus, vt mediante fune quælibet figura, quæ circularis non ſit, voluatur, ſupponamus exemplo debere reuolui pentagonum æquiangulum .a.e.i.o.u. circa centrum .c. mediante fune .q.u.a.e.i.p. neceſſariò occurrent (in hac figura an-gulorum, laterumq́; diſparium) plures inæqualitates, quæ reuolutionem eiuſdem fi-guræ irregularem efficient; + quarum vna erit, quod duæ partes funis, ideſt .u.q. et .i.p. non erunt in vna eademq́; inter ſe diſtantia ſemper, quod facile intellectu erit, ſi ima ginabimur ductas eſſe lineas .a.i: u.i: et .i.c.t. ſi funis duo pondera habebit alterum altero maius, ſuis extremis appenſa, vnde debeat figura virtute ponderis maioris cir cunuolui: + dictæ duæ partes .u.q. et .i.p. eiuſdem funis, mũdi centrum, dum firmæ ma nebunt, reſpicient; + ſed permittentes pondera libera; + maius, efficiens vt circunuolua-tur figura; + efficiet, vt aliquando vnum exlateribus, eiuſdem figuræ mundi quoq; cen trum reſpiciet, vt in + + figura .A. ſicq́; etiam linea .i.c.t. (pro exẽ-plo) erit menſura di-ſtantiæ funium inter ipſas, & deinde circũ uoluendo etiam di-ſtabuntinter ſe per li neã .i.a. aut .i.u. vt in figura .B. ĩnotuit exẽ plo, & ſic etiam ali-quando erunt magis diſtãtes, quàm linea t.i. & minus quàm.i.a: + nunquam tamen minus quam .t.i. neque magis quã i.a. aut .i.u. quæ ſunt æquales; + Quæ quidem varietas, + + in hanc, & in illam partem impellet partes penden-tes funis, vnde æqualiter non trahent. + Idem dico, ſi extrema .q. et .p. eſſent quoque ſemper in vna eadẽq́; diſtantia; + neque à corpore põderoſo eſſent attracta, quia aliæ partes ipſius .u.q. et .i.p. ex ſupradictis ratio-nibus vnam eademq́; diſtantiam ſemper ſeruarẽt. + vnde fieret vt cum diuerſis angulis tam .i.p. quã .u.q. traherẽt ſemidiametros .c.i: c.e: c.a: c.u. et .c.o. quia ſemper traherent ope ſeu virtute anguli æqualis ipſi .c.i.p. + Hæc autem inę qualitas communis eſt omnibus + + figuris rectilineis tam paris, quàm diſparis numeri. + Sed aliam quandam maiorem inęqualitatem habent hæ figuræ numeri diſparis, quæ eſt, quòd quãdo linea .t.i. tam .u.q. quàm ipſi .i.p. + + ꝑpẽdicularis fuerit, ideſt quãdo .t.i. cum dictis partibus funis angulos rectos con-ſtituerit, tũc ratione lõgitudinis ipſius .c.i. maioris quam .t.c. (quia cum ſit .c.i. ę-qualis ipſi .c.a. et .c.a. maior ipſa .c.t: c.i. etiam maior ſit ipſa .c.t.) pondus aut vis ipſius .p. ſuperabit quæ eſt ipſius .q. ſed quando .t. erit in oppoſita parte, et .i. in ea, quæ eſt ipſius .t: q. eãdem ob cauſam ſuperabit .p. & ſic mo + + tum faciet irregularem, & vniformem; + & obid etiam perarduum, præter ictus, quos infligunt an-guli in partem pendentem aſcendẽtem funis, quã-do vnum exlateribus vnitur cum fune. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Aliam inęqualitatem habent figuræ pares, quæ etiam in imparibus cernitur, etſi aliquantulum di-uerſa; + quæ ab eo oritur, quod funes ſit modò ma-gis, modo minus propinquę centro; + quæ inæqualis diſtantia, maiorem minoremq́; vim ſuper dictum centrum ob rationes in ſecunda parte cap. decimi huius tractatus propoſitas, gignit. + Nulla autem ex ijs inæqualitatibus circulari figuræ contingit. + Illud verò, quod de pentagonis fi-guris dixi, omnibus aliis figuris diſparibus accommodari poteſt. +

+

+ Secundus modus eſt earum rotarum, in quibus aliquod animal incedit, quæ ſi cir-culares non eſſent, tantò difficilius voluerentur, quantò pauciores angulos haberent. + quod cum per ſe pateat, non demonſtrabo. + Si ergo quantò plures angulos habebit dicta figura, tantò ad circunuoluendum hoc modo agilior erit. + Circularis igitur fi- + + gura, quæ ex infinitis angulis efficitur, omnium agillima erit. +

+
+ +
+

+ Tertius modus eſt earum rotarum, quæ manubrium habent, quæ etiam quantò pauciores angulos habebunt, tanto quoq; difficiliores reddentur, tam ratione inimi citiæ: + quam exercet cum vacuo natura, quàm violẽtię, quam anguli aeri faciunt, eum expellendo, vt ipſi occupent locum, quem ipſe aér implebat. + Quod nullo modo po teſt euenire circulari figuræ. +

+

+ Nunc nobis ad dicendum reſtat de ſpecie reuolutionis rotarum, quæ parallelæ ſunt orizonri, quibus accidit poſſe volui primo tertioq́; modo ſecundę ſpeciei, & ob id ſi circulares non erunt, eadem ſubibunt incommoda, de quibus in ſecunda illa ſpe cie loquuti ſumus. + ſed circulares rotæ huius tertiæ ſpeciei ad reuoluendum erunt re-liquis eò faciliores, vno ſolũ polo nituntur; + Quod alijs nequaquam conceditur. +

+ +

+ Super hac tertia ſpecie formari poteſt problema, vnde fiat, vt quieſcens huiuſ-modi rota parallela orizonti ſuper vnum punctum, & quantò fieri poteſt exiſtens ę-qualis, ſi eam circunuoluamus maiore qua poterimus ui, & eãdem poſtea dimitten-tes non perpetuò circunuoluatur. +

+

+ Hoc quidem, quatuor fit ob cauſas. quarum prima eſt, quia huiuſmodi motus, eius rotæ non ſit naturalis. + ſecunda eſt, quia etiamſi rota ſuper punctum mathematicum quieſceret, oporteret tamen vt ſuperius alterũ haberet polum, qui ipſam orizontalẽ teneret, qui quidem munimento aliquo corporeo indigeret; + vnde fricatio quędam conſequeretur, ex qua reſiſtentia prodiret. +

+

+ Tertia eſt, quia aer contiguus eam perpetuò aſtringit, hocq́; modo eius motui reſiſtit. +

+

+ Quarta eſt, quia quęlibet pars corporea, quę à ſe mouetur, impetu eidem à quali-bet extrinſeca virtute mouente impręſſo, habet naturalem inclinationem ad rectum iter, non autem curuum, vnde ſi à dicta rota particula aliqua ſuę circunferentiæ diſiũ geretur, abſque dubio per aliquod temporis ſpatium pars ſeparata recto itinere fer retur per aerem, vt exemplo à fundis, quibus iaciuntur lapides, ſumpto, cognoſce re poſsumus, in quibus, impetus motus impręſſus naturali quadam propenſione rectum iter peragit, cum euibratus lapis, per lineam rectam contiguam giro, quem primo faciebat, in puncto, in quo dimiſſus fuit, rectum iter inſtituat, vt rationi con-ſentaneum eſt. +

+

+ Eadem, quoque ratione fit, vt quantò maior eſt aliqua rota, tantò maiorem quo que impetum, & impreſſionem motus eius circunferentiæ partesrecipiant, vnde ſę­pe euenit, vt dum eam ſiſtere volumus, id labore & cum diſſicultate agamus ; + quia quantò maior eſt diameter vnius circuli, tantò minus curua eſt eiuſdem circunferen tia, & tantò propius accedit angulum eiuſdem circunferentiæ ad quantitatem duo-rum angulorum rectorum rectilineorum, ideſt circunferentia ad rectitudinem linea rem. + Vnde earundem partium dictæ circunferentiæ motus ad inclinationem ſibi à natura tributam, quæ eſt incedendi per lineam rectam, magis accedit. +

+
+
+ Quod Aristotelis ratio none queſtionis admittendanon ſit. + CAP. XV. +

+ VEra ratio nonæ quęſtionis à ſecunda parte decimi cap. huius tractatus, & non aliunde, accerſiri debet. +

+
+
+ Quod Aristotelis rationes de decima queſtione ſint reijciende. + CAP. XVI. +

+ ARiſtotelis rationes, vnde fiat, vt facilius moueantur libræ vacuæ, quàm plenè ad propoſitam diſputationem non pertinent; + quia ſemper ineunda eſt ratio proportionis virtutis mouentis ſuper mobile; + quod ipſe non fecit. +

+ +

+ Sit exempli gratia libra .a.i.e. quæ in vtraque extremitate vnciam vnam ſolum ponderis obtineat, & ſit libra .n.i.u. æqualis priori, quæ pro ſingula extremitate vnã + + ponderis libram habeat. + Ariſtoteles admiratur, quòd addendo ipſi .e. mediam pon deris vnciam, brachium .i.e. velocius cadat, quàm adijciẽdo ipsã mediã vnciã ipſi .u. brachij .i.u. + Quod à duabus cauſis proficiſcitur, quarum prior eſt, magna differentia proportionis vnius libræ ad medietatem vnius vnciæ, ad proportionem vnius vnciæ ad ipſam medietatem, quia ſi pondus adiectum extremo .u. dimidiæ eſſet libræ , & cum eadem tarditate brachium moueret, optimo iure in admirationem poſſet Ari-ſtoteles duci. + Sed hoc fieri non poſſet, quia ipſum deprimeret cum eadem quaſi ve locitate, qua media vncia brachium .i.e. + Dixi autem quaſi, quia nonnihil diſcrimi-nis intercederet, quod proficiſcitur à ſecunda ratione. + Et hæc, reſiſtentia eſt , quæ oritur à ſparto, quia quantò maius pondus continet libra, tantò magis præmit ſpar tum in loco, in quo ſuſtinetur; + vnde maior reſiſtentia in circunuolutione eiuſdẽ ſpar ti, in loco, in quo quieſcit, exoritur, quia ipſum eſt corpus materiale. + Si quis autem vellet, vt brachium .i.u. eadem agilitate, qua .i.e. deſcenderet, oporteret, vt propor-tio dimidiæ librę adiectæ ponderi ipſius .u. + + quod eſt vnius libræ, vim ſuam haberet, quæ excederet reſiſtentiam ſui ſparti (me-dio brachiorum maiorum ijs qui ſunt .a.i.e.) ita proportionatam, vt proportionata eſt vis dimidiæ vnciæ ipſi e. iunctæ, reſiſten tiæ ſui ſparti. + Huiuſmodi rationes cum ro-tis grauioribus leuioribusq;, & ijs, quę à cor poribus quibuſlibet grauibus impelluntur, accommodatæ fuerint, titubantem intel lectum confirmabunt. +

+
+ +
+ +
+
+
+
+ De uer a cauſa .12. questionis mechanice. + CAP. XVII. +

+ VEra ratio, cur multò longius corpus aliquod graue impellatur funda, quam manu, inde oritur, quòd circunuoluendo fundam, maior impræſſio impetus motus fit in corpore graui, quàm fieret manu, quod corpus liberatum deinde cum fuerit à funda, natura duce, iter fuũ à puncto, à quo proſilijt, per lineam contiguam giro, quem poſtremò faciebat, ſuſcipit. + Dubitandumq́ non eſt, quin dicta funda maior impetus motus dicto corpori imprimi poſſit, ex multis circumactibus, ma-ior ſemper impetus dicto corpori accedat. + Manus autem eiuſdem corporis motus, dum illud ipſum circunuoluitur (pace Ariſtotelis dixerim) centrum non eſt, neque funis eſt ſemidiameter. + Immo manus quam maximè fieri poteſt in orbem cietur; + qui quidem motus in orbem, vt circumagatur etiam ipſum corpus, cogit, quod qui-dem corpus, naturali quadam inclinatione, exiguo quodam impetu iam incępto, vellet recta iter peragere, vt in ſubſcripta figura patet, in qua .e. ſignificat manum .a. corpus .a.b. lineam rectam tangentem girum .a.a.a.a. quando corpus liberum rema-net. + Verum quidem eſt, impręſſum illum impetum, continuò paulatim decreſcere vnde ſtatim inclinatio grauitatis eiuſdem corporis ſubingreditur, quæ ſeſe miſcens cum impręſſione facta per vim, non permittit, vt linea .a.b. longo tempore recta per + + maneat, ſed citò fiat curua, cum dictum corpus .a. duabus virtutibus moueatur, qua-rum vna eſt, violentia impræſſa, & alia natura, contra opinionem Tartaleæ, qui ne-gat corpus aliquod motibus violen + + to & naturali ſimul & ſemel moueri poſſe. + Neq; eſt ſilẽtio prætereũdus hac in re ꝗdã notatu dignꝰ effectus, qui eiuſmodi eſt, quanto magis creſcit impetus in corpore .a. cauſa tus ab augumento velocitatis giri ipſius .e. tãtò magis oportet, vt ſen-tiat ſe trahi manus à dicto corpore a. mediante fune, quia quantò ma-ior impetus motus ipſi .a. eſt impręſ ſus, tantò magis dictum corpus .a. ad rectum iter peragendum incli-natur, vnde vt recta incedat, tantò maiore quoque vi trahit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ De decimatertia questione. + CAP. XVIII. +

+ DEcimatertia quæſtio ad vectem omnino eſt referenda. + Imaginari debemus axem cylindrici iugi, hypomochlion eſſe. + Quod reſtat, illud ipſum totum de pendet à .4. quintoq́; cap. huius tractatus. + Vna tamen differentia inter hanc machi-nam, vectemq́; reperitur, quæ eſt, iugum aliquam reſiſtentiam pro coniunctione calcata in loco, in quo voluitur, magis quàm hypomochlion vecti efficiat. +

+
+
+ De decimaquart a queſtione. + CAP. XIX. +

+ RAtiones etiam decimæquartæ quæſtionis dependent ab ijs, quæ ſunt vectis, vt exempli gratia ſit lignum .a.b.c.d. frang endum in medio, annitendo genibus in punctum .o. clariſſimè tunc videbimus, tenentes marlus longè à medio, in locis a. et .c. facilius minoriq́; cum labore illum frangemus, quàm ſi eaſdem vicinas me-dio eiuſdem ligni in locis .e. et .i. poneremus. + Cuius rei rationes eædẽ ſunt ijs, quæ primis huius tractatus capitibus propoſitæ fuerunt. + Imaginemur lineas rectas ductas à puncto .o. ad loca .a.e.i. et .c. hinc manifeſtè perſpiciemus eorum, quæ iam diximus ratione, loca .e. et .i. mediantibus duabus lineis .e.o. et .i.o. magis annitentur .o. cen tro, quàm loco .a. et .c. duarũ linearũ .a.o. et .c.o. beneficio; + vnde vim quoq; maiorem habebũt + + in .a. et .c. quàm in e. et .i. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ De uer a r atione .17. queſtionis. + CAP. XX. +

+ DEcimaſeptima quæſtio ab Ariſtotele haud benè percepta fuit, quia is non ac-commodat partes vectis ſuis locis. + Quamobrem imaginemur duos vectes .a.o.n. et .o.e.u. quorum centra, quæ hypomochlia appellantur ſint .o. & pondera, quæ ſunt attollenda ſint .a. et .e. inter ſe æqualia, & diſtantię ſint .a.o. et .e.o. ſibi inuicẽ æquales, ſed .o.n. æqualis ſit ipſi .o.u: clarum erit, ad eleuandum .a. oportebit depri mere .n. & ad eleuandum .e. oportebit attollere .u. + Et quia omnia ſupponuntur æ qua + + lia, clarum quoque erit, commu-ni ſcientia, tantam virtutem in + + n. quanta ſufficiet ad attollendũ a. in .u. quoq; ſuffecturam ad ele-uandum .e. quia æqualibus an gulis ijs, quibus duæ virtutes .a. et .n. annituntur .o. centro, ita .e. et .u. è contrario ſuo centro .o. an nituntur. + & omnes rationes pro vecte .a.o.n. quarto quintoq́; huius tracta- + + tus capitibus citatæ, vecti .o.e.u. vt ſatis ſu perq́; dixi in dicto capit .5. conuenire poſ-ſunt. +

+
+ +
+ +
+
+ +
+
+

+ Nunc ſit aliqua pars ligni cindenda ſe-cundum venulas ſuas .d.e.f.g. & ſit cuneus a.b.c. qui vi mallei .P. vſque ad .t.x. pene-trarit. + Hinc clarum erit, quòd apertura i.m.r. ligni, poſt quam infigitur cuneus ſe cundum venas, longíor erit parte .x.b.t. cu nei, quæ ingreſſa eſt. + Oportet nunc ima-ginari duos vectes ſimiles ſupradictæ .u.e.o. in hunc modum, vt puncta i.r. lìni ſint loco .u. extremi ipſiꝰ vectis, et .t.x. loco vir tutis applicatæ ipſi .u. & reſiſtentia circa punctum .m. loco ponderis .e. vectis .o.e.u. dicti, & pars .K. quaſi immediata poſt .m. verſus extremitatem .f.e. ligni, ſit loco hy-pomochlij .o. + Hinc fiet vt quanto longio res erunt lineæ .i.m.K. et .r.m.K. tantò quo que facilius virtutes .t.x. impellent .i.r. +

+ +
+
+ De uera & intrinſeca cauſa trocble arum. + CAP. XXI. +

+ PRo intelligenda vera, & intrinſeca ratione, vnde fiat ut multitudo rotularum in trochleis cauſa ſit, ut exigua vis ſurſum moueat, aut attollat põdera magna. + Ima ginemur duas hîc ſubſcriptas trochlæas explicatas tranſuerſaliter in hunc modum, ideſt ſit paruũ tignũ .a.b. fixum & parallelũ orizonti. cui ſint rotulæ appenſe ab infe riori parte ad ſuperiorem huicq́; è regione oppoſitꝰ ſit aliud tignũ .c.d. quod moueri poſſit ab imo ad ſumum, ſuper quod totidem ſint rotulæ aut radij, annexa poſtea fuerit funis puncto .b. fixo, eam faciendo pertranſire per rotulas tam à parte ſupe-riore, quam ab inferiore; + & appenſum deinde cum erit paruo illi tigno .c.d. mobili pondus .E. ducendo poſtmodum extremum .f. funis tranſeuntis per rotulas, idem pla nè fiet quod à trochlęis ſimul unitis fieri ſolet. + Cuius quidem effectus ratio ſub no-ſtram cognitionem cadet facilius in huiuſmodi figura. + Imaginemur ſeparatim ſta-teram .g.h. cuius cẽtrum ſit .K. ita ſitum, ut brachium .g.k. ſit duplum ad brachium .K.h. ſupponendo igitur in puncto .g. pondus, aut virtutem mouentem unius libræ, & in h. duarum librarum, abſq; dubio hæ duæ uirtutes in huiuſmodi diſtantijs à centro + + ęquales inuicẽ erũt, ob rationes prioribus capitibus iam allatas, & ſtatera orizontalis manebit. + Vnde clarum erit, quæuis etiam exigua virtus adiuncta ipſi .g. mouebit ſtateram extra orizontalem ſitum. + Nunc ſi puncto .i. ex æquo medio inter .g. et .K. applicata erit virtus ipſius .h. non amplius conſiderato brachio .K.h. inclinante uirtu-te ipſius .i. eandem partem verſus, in quam inclinabat, quando erat in .h. ſed uirtus ip ſius .g. inclinet contrario modo, diuerſoq́; ab eo, quo inclinabat prius; + clarum quoq; erit, communi conceptu, & ob ea, quæ cap .5. huius tractatus ſunt dicta .g.h. ſemper in eodem ſitu abſque motu manſuram, hancq́; ſtateram appellabimus mobilem, & primam. + Imaginemur nunc à puncto .e. fixo deſcendere funem .e.K. quæ fulciat pun ctum .K. extremum diametri .g.K. quam intelligo pro diametro vnius ex rotulis infe rioribus trochleæ; + & ſit .n.l.m. diameter vnius ex rotulis ſuperioribus alterius parui tigni defixi à parte inclinationis ipſius .g. & parallela diametro .g.K. cuius diametri centrum fixum ſit .l. & ſit coniunctum .g. punctum, à fune cum puncto .m. quæ per-pendicularis ſit primo diametro .g.i.K. quàm ſecundo .n.m. ideſt ita vt anguli .n.m.g. + + + et .m.g.k. ſint recti. + Imaginemur quoq; virtutem ipſius .g. applicatam eſſe extremo .n. cum inclinatione tamen contraria, ideſt ad inferiorem partem, quæ quidem virtus communi quodam conceptu eandem poſſidebit vim ſuſtentandi immobilem diame trum .g.i.k. quam habebat, erat in .g. cum inclinatione ad ſuperiorem partem, & ſic etiam diameter .n.l.m. non magis ab una, quàm ab alia parte declinabit, quia cum quædam virtus in .n. reperiatur æqualis medietati uirtutis ipſius .i. quæ uirtus ip ſius .i. uim habet deprimendi ipſum .g. ideſt .m. pro dimidia ſui ipſius parte, ſequitur .n.m. debere immobilem permanere. + Nunc ſi alia diameter rotulæ mobilis erit de-ſumpta, quæ ſit .p.q.o. cuius centrum ſit .q. in ſitu parallelo ipſi .n.l.m. & ſic collocata, vt coniungendo .o. cum .n. anguli .m.n.o. et .n.o.p. ſint recti: + ſi imaginati fuerimus trãſ latum eſſe pondusipſiꝰ .n. in .o. eadẽ inclinatione ad depræſſiorem partem, illud ip ſum, ac ſi eſſet in .n. communi conceptu, ſine alicuius diametri mutatione præſtabit. + Et ſi centrum .q. fixum eſſet, & extremo .p. appoſitum fuiſſet pondus ipſius .o. cum in clinatione ad ſuperiorem partem, idem etiam planè pręſtaret, etiam ſi nullum ullius diametri ſitum, communi ſcientia, mutaret, cum extremum .m. deorſum ſit ductum à. g. uirtute dimidiæ partis ipſius .i. & ab alia huic ſimili .m. quoque deorſum ſit tra-ctum ab .o: quod quidem .o. deorſum eſt alteratum, ob inclinationem ad ſuperius à uirtute poſita in .p. ſupponendo centrum .q. fixum. + Sed ſi loco centri fixi, imagina bimur in .q. pondus aliquod æquale ipſi .i. quod duplum erit in uirtute ad eam, quæ eſt ipſius .p. & ipſius quoque .g: ſequetur etiã eadem immobilitas horum trium dia-metrorum. + Quia cum ſit huiuſmodi pondus ſeu virtus in .q. cum inclinatione con-traria virtuti in .p. quæ æquipollet dimidiæ parti ipſius .q. & ſic ei quæ eſt ipſius .o. ſi-militer quia .o. tractum eſt ſupra ab .n. virtute ipſius .g. quod .m. deorſum trudit; + idcir co quanta erit vis quam habebit virtus in .q. ferendi deorſum diametrum .p.o. tanta quoque virtutes ipſorum .p. et .o. æquales, & æqualiter diſtantes à .q. ipſum ad ſupe-riorem partem inclinabunt. + Quamobrem nec aſcender, nec deſcendet, nec locum mutabit. + Supponamus nunc quartum diametrum rotulæ .s.t.r. quæ ſit ſecunda rotu larum fixarum, parallela ipſi .p.o. & in eo ſitu, quo coniungendo extrema .r.p. anguli o.p.r. et .p.r.s. ſint recti, & imaginemur virtutem ipſius .p. reperiri in .s. cum inclinatio ne tamen contraria, ideſt deorſum verſus, ex his idẽ quoque planè ſequetur, ideſt nulla harũ quatuor diametrorum mouebitur. + quia eundem effectũ inclinatione deorſum verſus efficeret dicta virtus in .s. quem in .p. cum inclinatione ſurſum verſus. + et iam dictum eſt virtutem ipſius .g. dimidium virtutis ipſius .i. trahere .m. quæ mediã + + te .n. attrahit .o. eodem robore, et .s. eadem vi trahit .p. medio ipſius .r. + Hucuſque ſciẽ-tificè nouimus pondus, aut virtutem ipſius .s. quæ eſt dimidium ipſiꝰ .i. ſuſtinere uim ipſorum .i. et .q. nam quater tantum, quanta ipſamet virtus ipſius .s. eſſe conſpicitur. + Et ſi adiunctę nobis eſſent duæ aliæ diametri cum ijſdem planè conditionibus ijſdẽ rationibus vtentes, cognoſceremus quod eadem medietas ipſius .i. ſexies tantum deris, quanta ipſa exiſteret, ſeſtineret. + Vnde manifeſtũ euadit, eidem medietati ipſius .i. in .s. nonnihil virtutis addendo, dictæ diametri, illicò mouerẽtur ſitu. + Et quia rotulæ in quolibet puncto, aliquam diametrum habent, neceſſariò ſequitur infe-riores ad ſuperiores accedere debeant. + Attamen ſi forte extremum immobile ip-ſius funis non pendet à puncto .e. trochleæ ſuperioris, ſed alligatum fuerit ad mediũ inferioris trochleæ ut ad punctum .i. ope unius trochleę ſuperioris immobilis vt in fi gura .A. videre licet, clarè patebit à tribus virtutibus æqualibus pondus in .i. poſitũ ſuſtinebitur: + hoc eſt à .g. ab .i. & ab .k. quarũ vnaquęque tertia pars erit ipſius .i. in con contrariam partẽ, hoc eſt tertia pars reſiſtentiæ. + propterea ex æquo inter ſe diſtãt. + + g.i. et .K: + Quà propter augebitur virtus per numeros impares, hoc modo; + Nam .g. eſſet tertia pars reſiſtentię, quemadmodum prius media erat. + Idem infero de .m.n.o.p.r. et .s. + Sed cum oporteat pondus .q. tantum eſſe vt ſuffieiãt reſiſtentiæ in .o. et .p. ipſum ſuſtinere, idcirco ipſum pondus .q. ſubſeſquialter erit põderi in .i. poſiti. + Qua-propter .s. quinta pars erit ponderum .i. et .q. + Deinde ſi adhuc. duo diametri vnus in-ferior, alter verò ſuperior additi fuerint cum pondere æquali .q. ad medium diame-tri inferioris, + tunc pondus .s. erit ſeptima pars trium ponderum .i.q. & tertij additi, ex + + ſupradictis rationibus. + Et quia virtus ſuſti + + nens totale pondus trochleæ inferiori ap-penſum in tot diuiditur partes æquales, quot ſunt diametri orbiculorum trochleæ inferioris, quando extremum immobile fu nis alligatum fuerit trochleę ſuperiori, vt puta in puncto .e. cum verò alligatum fue-rit trochleæ inferiori, virtus primi diame-tri .g.i.K. trochleæ inferioris ſemper ſeſqui altera erit vnicuique aliorum diametrorũ ideò virtus reſiſtentię alterius extremi mo bilis funis, puta .s. ſubmultiplex erit totalis ponderis, eo modo quo diximus, cuius vir tus, ſeu grauitas diuiditur ſeu diſtrubuitur diametris inferioris trochleæ vt dictum eſt. +

+
+ + +
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ Depropria cauſa .24. quæſtionis. + CAP. XXII. +

+ VEra cauſa effectus, qui vigeſimaquarta quæſtione exprimitur, adhuc à nemine (quod ſciam) animaduerſa fuit, licet non ſit admodum ardua vel obſcura. + Ima ginemur ergo duos circulos .c.f. et .b.g. concentricos, itaq; ſimul coniunctos, vt ſi ip ſorum vnus feratur in orbem, alius quoque circumagatur, eo modo, quo curruum ro tæ voluuntur. + Et imaginemur primò ſuper lineam .f.i. reuolui maiorem, & quando idem circulus erit in .l. dictam lineam .f.i. tangere circunferentiam eiuſdem in pun- + + cto .c. vnde linea .g.m. mediante .K. continget circunferentiam circuli minoris in pun cto .b: et .K.g. ex .34. primi Eucli. æqualis erit ipſi .f.l. quia ex .17. tertii, anguli .f. et .g. ſunt æquales, vnde ex .28. primi .f.l. et .g.K. ſunt parallelæ. + & ſic erunt .k.l. cum .f.g. ex eadem ſupradicta. + Ratio autem, qua arcus .g.b. tranſierit lineam .g.K. maiorem ipſa, eſt, quia dum mouetur, quodlibet punctum ipſius .g.b. virtute reuolutionis ipſius .f.c. omne punctum eiuſdem arcus .g.b. vlterius verſus .K. quam ſi moueretur virtute re-uolutionis ipſius .g.b. ſuper lineam .g.m. defertur. + vt exempli gratia, quando virtute reuolutionis maioris circuli, centrum .a. reperitur in ſitu lineæ .l.K. punctum .g. confe cerit iter .g.u. & punctum .b. iter .b.K. etiam reliqua omnia puncta inter .g.b. magna itinera egerint, cum à magno circulo ſint ante delata. + Imaginemur quoque hos cir culos eſſe delatos virtute reuolutionis circuli minoris, & partẽ .g.t. rectè .g.m. dimen-ſam fuiſſe ab arcu .g.b. + Quãdo ergo .b. erit in .t. factum erit iter .b.t. ab ipſo .b. et .g. fa-ciet iter .g.n. quę itinera alijs multò breuiora ſunt, quia breuioribus cruribus reuolu-ta ſunt dicta puncta; + & ſic dico de reliquis omnibus punctis inter .g. et .b. & in hoc ca ſu punctum .f. erit in .q. & punctum .c. erit in .e. + Quamobrem omnia puncta cõtingen-tiæ inter .f. et .c. non ſolum non erunt delata anteà, ſed potius à primo ſitu retrorſum erunt repulſa. + Vnde non eſt, quòd in tantam admirationem ducamur ſi dum reuol uitur circulus maior, arcus .g.b. circuli minoris, totam lineam .g.K. tranſire videtur, & dum reuoluitur minor, apparet arcum .f.c: maius iter quam ab .f. ad .e. non facere, cum maiore ſeſe in orbem ferente, quodlibet punctum arcus .g.b. ad vnam eandẽq; partem duos motus obtineat. + vt exempli gratia punctum .b. non ſolum mouetur ver ſus .m. quòd circa centrum .a. feratur, cum ipſum etiam centrum moueatur verſus .m. ſed quia pręter hoc deferantur quoque à circulo maiori verſus .m. vſque ad lineam .k.l. + Dum verò minor circulus in girum ducitur, habet quodlibet punctum arcus .f.c. duos motus contrarios, quorum alter verſus .i. virtute reuolutionis circuli minoris, & alter ex eo, dictus circulus maior circa centrum .a. voluatur, vnde omne punctũ contactus circuli maioris cum recta .f.i. tetrorſum pellitur verſus .x. +

+
+ +
+ +
+
+ De uer a cauſa .30. quæstionis. + CAP. XXIIII. +

+ VEra ratio, cur homo dum ſedet ( non tamen Turcarum more ) ſi velit ſeſe in pedes erigere, calcaneos retrahit, vt efficiat angulum acutum, cum fę-moribus coxis à parte inferiori, & ventrem inclinat, ad conſtituendum etiam angu lum acutum in ſuperiori parte, ea eſt; + vt totius corporis pondus, ex ęquo, ideſt ab oppoſitis partibus circundet lineam rectam, quæ tranſit per locum, in quo conquie ſcunt pedes verſus mundi centrum. + ideſt, ut edatur ęquilibrium ponderis ipſius cor-poris circum lineam illam, quę ſub pedibus inſeruit pro ſparto. + Vnde aperiendo, deinde dictos duos angulos circa dictam lineã, abſque vlla difficultate erigitur cor-pus, & abſque periculo in alterutram partem cadendi. +

+
+
+ Deratione .35. & ultimæ quæstionis. + CAP. XXV. +

+ VEra ratio, quare, quę reperiuntur in vorticibus aquarum, ſemper verſus medium ipſarum vertiginum vniuntur, inde promanat, quod media vertiginum ſemper depreſſiora ſunt. + vnde quòd dicta corpora ad medium acce-dant, nihil aliud eſt, quàm ipſa corpora ſuo pondere grauitateq́ue deſcendere, figu ra enim vorticibus eſt quaſi conica, & concaua cum angulo deorſum, & gyro baſis ſurſum. + Atque hæc vera eſt huius effectus cauſa, & non ea quam Ariſtoteles ponit, à quo aliarum omnium quæſtionum, quas ego omiſi rationes ſunt benè propoſitæ. +

+ +
+
+
+ DISPVTATIONES DE QVIBVSDAM PLACITIS ARISTOTELIS. +

+ TANTA A eſt certè Ariſtotelis amplitudo at que authoritas, vt dif-ficillimum ac periculoſum ſit quidpiam ſcribere contra quam ipſe docuerit, & mihi præſertim, cui ſemper viſa est viri illius ſapientia admirabilis. + Veruntamen studio veritatis im-pulſus, cuius ipſe amore in ſeipſum ſiviueret excitaretur, in me dium quædã proferre non dubitaui, in quibus me inconcußa mathematicæ philoſophiæ baſis, cui ſemper inſiſto, ab eo dißentire coegit. +

+
+ Qualiter & ubi Ariſtoteles de uelocitate motuum natura-lium localium aliter tractauerit quam nos ſentiamus. + CAP.I. +

+ VOlens Ariſtoreles probare vacuum non eſſe in rerum natura .8. cap. lib. 4. phy­ſicorum ait, idem corpus per varia diuerſaq́; media, vt per aerẽ, & per aquã ſi moueretur, proportionem velocitatis eiuſdem corporis per aerem, ei, quæ per aquam fit, vnam eandemq́; futuram cum ea, quæ eſt ſubtilitatis aereę ad ſubtilitatem aquæ. + In poſtrema autem parte eiuſdem capitis ſic ſcribit: + Nam cum ea quę ma-iorem vel ponderis velleuitatis pręſtantiam habent, ſi ſimili ſigura ſint, ſpaciũ par, & æquale, maiore celeritate conficere cernamus, ea quam magnitudines inter ſe ha bent, proportione: + profectò idem etiam perinane fieret. + Aliam quoque rationem proponit phyloſophus .2. cap. ſexti phyſicorum ſcribens eademmet proportione, qua tempus diuiditur, magnitudinem etiam diuidi. + Sexto autem cap. primi de cœ-lo ſcribit, tempora eandem proportionem habere, quam habentè conuerſo ponde-ra; + vt ſi media pars vnius ponderis, vnius horæ ſpatio moueretur, vniuerſum pondus in media hora moueretur. + Secundo cap. lib. 3. de cœlo duobus in locis apertè com­monſtrat velocitatem corporis minoris, maiori corpori comparatam, in eadem exi-ſtere proportione, in qua dicta corpora adinuicem relata exiſtunt. + Quinto cap. eiuſ­dem lib. idem affirmat, exemplo ab igne deſumpto. + Ex alijs etiam plurimis locis cognoſci poteſt, ſenſiſſe Ariſtotelem duo corpora eadem ſpecie, & figura prædita eandem planè proportionem in ſuorum motuum velocitatibus, quam in ſuis ma-gnitudinibus habent, retinere. + Alij quoque permulti eandem opinionem retinue runt, & omniũ poſtremus Nicolaus Tartalea, ſecunda propoſitione vigeſiminoni quæſiti octaui libri, vbi profitetur ſe demonſtratiuè probare hanc propoſitio-nem veram exiſtere; + neq; videt quàm magna reſiſtentiarum ſit differentia, quætam ex diuerſitate figurarum, quàm ex magnitudinum varietate exoriri poteſt; + quas qui dem diuerſitates ne conſiderat quidem. +

+ +
+
+ Quædam ſupponenda ut conſtet cur circa uelocit atem motuum natur alium localium ab Ariſtotelis placitis recedamus. + CAP. II. +

+ CVM ſuſceperimus prouinciam probandi quod Ariſtoteles circa motus locales naturales deceptus fuerit, ſunt quædam primo veriſſima & obie-cta intellectus perſe cognita pręſupponenda, ac primum quælibet duo corpora, grauia, aut leuia, area æquali, ſimiliq́ figura, ſed ex materia diuerſa conſtantia, eodẽ­q́ue modo ſitum habentia, eandem proportionem velocitatis inter ſuos motus loca les naturales, ut inter ſuamet pondera aut leuitates in vno eodemq́; medio, ſeruatu-ra. + Quod quidem natura ſua notiſſimum eſt ſi conſiderabimus non aliunde maio-rem tarditatem, aut velocitatem gigni, quàm à .4. cauſis (dummodo medium vnifor mè ſit & quietum) ideſt à maiori aut minori pondere aut leuitate; + à diuerſa figura; + à ſitu ciuſdem figuræ diuerſo, reſpectu lineę directionis, quæ recta inter mundi cen-trum, & circunferentiam extenditur; + & ab inæquali magnitudine. + Vnde patebit, quòd figuram non variando, nec in qualitate nec in quantitate, neque eiuſdem figu-ræ ſitum, motum fore proportionatum virtuti mouenti, quæ erit pondus aut leuitas. + Quod autem de qualitate, de quantitate & ſitu eiuſdem figuræ dico, reſpectu reſi-ftentiæ ipſius medii dico: + Quia diffimilitudo aut inęqualitas figurarum, aut ſitus di-uerſus non parũ alterat dictorum corporum motus, cum figura parua facilius diui-dat continuitatem medij, quam magna; + vt etiam cęlerius idem facit acuta, quàm ob tufa; + & illa quæ cum angulo, qui antecedat mouebitur velocius quàm illa, quæ ſecus. + Quotieſcunque igitur duo corpora vnam eandemq́; reſiſtentiam ipſorum ſuperfi-ciebus, aut habebunt aut recipient, eorum motus inter ſeipſos eodem planè modo proportionati conſurgent, quo erunt ipſorum virtutes mouentes: + & è conuerſo, quo tieſcunque duo corpora vnam eandemq́; grauitatem, aut leuitatem, & diuerſas reſi ſtentias habebunt, eorum motus inter ſeipſos eandem proportionẽ ſortientur, quã habebunteorum reſiſtentiæ conuerſo modo; + quæ quidem reſiſtentiæ inter ſeipſas, eandem proportionem quàm ipſarum ſuperficies habebunt, aut in qualitate ſola fi guræ, aut in quantitate ſola, aut in ſitu, aut in aliquibus ex dictis rebus, eo tamen mo do, quiſuperius poſitus fuit, vt ſcilicet corpus illud quod alteri comparatum, æqua-lis erit ponderis, aut leuitatis, ſed minoris reſiſtentiæ, exiſtet velocius altero, in eadẽ proportione, cuius ſuperficies reſiſtentiam ſuſcipit minorem ea quæ alterius eſt cor-poris, ratione facilioris diuiſionis continuitatis aeris, aut aquæ; + Vt exempli gratia, ſi proportio ſuperficiei corporis maioris ſuperficiei minoris ſeſquitertia eſſet, pro-portio velocitatis dicti corporis maioris, velocitati corporis minoris, eſſet ſubſeſqui tertia; + vnde velocitas minoris corporis, maior eſſet velocitate corporis maioris, quẽ admodum quaternarius numerus ternario maior exiſtit. +

+

+ Aliud quoque ſupponendum eſt, velocitatem ſcilicet motus naturalis alicuius corporis grauis, in diuerſis medijs, propor-tionatam eſſe ponderi eiuſdem corporis in ijſdem medijs; + Vt exempli gratia, ſi pondus + + totale alicuius corporis grauis ſignificatum crit ab .a.i. quo corpore poſito in aliquo me- + + dio minus denſo, quàm ipſum ſit, (quia in medio ſe denſiore ſi poner etur, non graue eet, ſed leue, quemadmodum Archimedes oſtendit) illud medium ſubtrahat par-tem .e.i. vnde pars .a.e. eiuſdem ponderis libera manear; + & poſito deinde eodem cor pore in aliquo alio medio denſiore, minus tamen denſo quam ipſum ſit corpus, hoc medium ſubtrahat partem .u.i. dicti ponderis, vnde pars .a.u. ei uſdem ponderis remanebit. + Dico proportionem velocitatis eiuſdem corporis per mediũ minus denſum, ad velocitatem eiuſdem per medium magis denſum futuram vt .a.e. ad .a.u. vt eſt etiam rationi conſonum, magis quàm ſi dicamus huiuſmodi velocitates eſſe, vt .u.i. ad .e.i. cum velocitates à virtutibus mouentibus ſolum (cum figura vna, eademq́; in qualitate, quantitate ſituq́ erit) proportionentur. + Quænenc diximus, planè ſimilia ſuntijs, quæ ſupra ſcripſimus, quia idem eſt dicere, proportionem velo citatum, duorum corporum hetereogeneorum, ſed ſimilium figura, & magnitudine æ qualium, in vno ſolo medio, æqualem eſſe proportioni ponderum ipſorum, vt ſi dicam? + proportionem velocitatum vnius ſolum cor- + + poris per diuerſa media eandem eſſe cum ea. quæ eſt ponderũ dicti corporis in iſidem medijs. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ Poſſe uelocitatem alicuius corporis proportionem contrariam in diuerſis medijs habere cum denſitate eorum. + CAP. III. +

+ POſſibile eſt in rerum natura corpus aliquod huiuſmodi denſitate præditum re-periri, vt velocitas eius motus naturalis per aerem, velocitati per aquamita pro portionata exiſtat, vt eſt dẽſitas aquæ denſitati aeris. + Denſitas aquæ notetur (exem-pli gratia) per .u.i. & ea, quæaeris eſt per .e.i. & pondus alicuius corporis in aere per e.a. & pondus eiuſdem corporis in aqua per .u.a. ita tamen, quod eadem proportio ſit .e.a. ad .u.a. vt .u.i. ad .e.i. vnde per vltimam ſuppoſitionem præcedẽtis capitis, pro portio velocitatis prædicti corporis per aerem, proportioni eiuſdem corporis per aquam erit, vt + + e.a. ad .u.a. ergo per .11. quinti, vt .u.i. ad .e.i. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Oſcitanter ab Ariſtotele nonnibil prolatum cap 8. lib. 4 Phyſicorum. + CAP. IIII. +

+ EX ſupradictis patet in vniuerſum non eſſe verum quod Ariſto .8. cap .4. lib. phy­ſicorum ſcribit, velocitates ſcilicet motuum alicuius corporis per diuerſa me-dia, proportionatas eſſe denſitatibus eorundem mediorum. + Quocirca, ſit propor-tio .u.i. ad .e.i. vt dẽſitatis aquę ad aereã dẽſitatem .et .e.a. ad .u.a. vt ponderis alicuius corporis in aere ad pondus eiuſdem in aqua, ita tamen vt maior aut minor propor-tio ſit .e.a. ad .u.a. quam .u.i. ad .e.i. vnde exiſtente proportione velocitatis per aerẽ + + ad velocitatem per aquam vt .e.a. ad .a.u. non erit ergo vt .u.i. ad .e.i. + Ob hanc igitur cauſam nimis diſſentaneum eſt rationi, opi-nari proportionem velocitatis omnium cor porum grauium per aerem vnam eandemq́; + + eſſe cum velocitate eorundem per aquam, quemadmodum Ariſtoteles ſenſit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Exempla dictorum. + CAP.V. +

+ POnamus, exempli gratia, aquam eſſe in denſitate dupla ad aerem, & aliquod graue corpus in aqua duplum ad denſitatem ipſius aquæ, vnde dictum corpus in denſitate ad aerem quadruplum erit; + quam ob cauſam, mediam ſui ponderis tota-lis partem in aqua, & in aere quartam partem, ex .7. lib. de inſidentibus aquæ ab Ar-chimede conſcripto, amitteret. + Moueretur igitur in aqua virtute illius mediæ partis põderis ſui, in aere aũt uirtute triũ quartarũ; + vnde proportio facultatis mouẽtis dicti corporis in aere ad facultatem mouentem eiuſde m in aqua ſeſquialtera erit. + hocq́; corpus appelletur .A. + Sit aliud quoque corpus, quod .B. nominetur, ſimile figura, & magnitudine corporea corpori .A. ſed dẽſitate, in proportione ſeſquialtera ad aquã, & denſius erit aere in proportione tripla. + quamobrem corpus .A. grauius erit cor-pore .B. in aere in proportione ſeſquialtera, vnde etiam velocius erit ipſo .B. in aere in eadem proportione, ſed corpus .B. in aere, duplo maius pondus habebit, quã in aqua, cum in aere remaneant ei duæ ponderis tertiæ partes, & in aqua vna tantum, ita vt Ariſtoteli concedam corpus .B. in aere, quam in aqua velocius futurum in ea-dem proportione, in qua, aqua eſt dẽſior aere, ex Euclidis vndecima propoſitione lib. quinti. + Sed præter hæc omnia, ſi corpus .A. eſſet etiam velocius in aere, quã in aqua, in eadem proportione, ſequeretur ex .16. dicti lib. quinti proportionem velo-citatis .A. in aqua ad velocitatẽ ipſius .B. in aqua etiam ſeſquialteram eſſe. + Sed cum corpus .A. in denſitate ad aquam duplũ ſit, & corpus .B. ſeſquialterũ ad ipſam aquã, ſequetur proportionẽ ponderis ipſius .A. ad põdus ipſius .B. in aqua eſſe in propor-tione dupla; + Vnde ex primo ſuppoſito capitis ſecundi proportio velocitatis .A. ad velocitatem .B. in aqua dupla erit, non ſeſquialtera. + Si ergo proportio velocitatis .A. ad eam quæ eſt .B. in aqua dupla eſt, & ea, quæeſt .B. in aere, ad eam, quæ eſt ipſius per aquam eſt etiam dupla (vnde ea quę eſt .A. per aquam ęqualis erit ei, quæ eſt .B. peraerem, ex .9. lib. quinti) & cum ea, quæ eſt .A. ſit ei, quæ eſt .B. per aerem ſeſqui-altera, erit ergo ea, quæ eſt .A. per aerem, ei, quæ eſt ſuimet ipſius per aquam ſeſqui altera, non autem dupla, ex .7. eiuſdem libr. quinti. + Hiſce rationibus accedimus ad confirmandam veritatem vltimi ſuppoſiti cap .2. proportionem videlicet velocita tis motꝰ naturalis in diuerſis medijs alicuiꝰ corporis põderoſi in ipſis medijs eſſe ean dem cum ea, quæeſt inter pondera + + dicti corporis in dictis medijs. de ijs tamen medijs intelligendo, quæ un-ctuoſa, aut pinguia non ſunt, ut ſunt oleum, lac, aut huiuſmodialia, quæà qualibet minima qualitate frigoris aut caloris alterantur, & impermea-biles fiunt. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ Quod proportiones ponderum eiuſdem corporis in diuerſis medijs pro portiones eorum mediorum denſit atum non ſeruant. Unde ne-ceßariò inæquales proportiones uelocitatum producuntur. + CAP. VI. +

+ OMne corpus graue variat proportionem ponderis per diuerſa media, vnde proportiones velocitatum inæquales exiſtunt. + Vt exempli gratia, ſi fue-rit corpus .A. cuius pondus totale ſit .o.a. quod in aqua diminutum ſit ratione partis .e.o. ita vt ei ſolum relinquatur pondus .a.e. & in aeie adempta ſit ei pars .i.o. vnde ſo lum remaneat pondus .a.i. + Supponamus aliud quoq; medium in eadem proportio-ne minus denſum, quàm aer, quemadmodum aer minus denſus eſt, aqua, in quo, cor pus .A. ammittat partem .t.o. ponderis ſui, vnde ex .7. lib. de inſidentibus aquæ Ar-chimedis, eadem proportio erit .e.o. ad .i.o. quæ eſt .i.o. ad .t.o. + Supponamus quoq; eandem proportionem eſſe .a.i. ad .a.e. eſt .e.o. ad .i.o. + tunc dico non futuram ean-dem proportionem .t.a. ad .a.i. quæ eſt .i.o. ad .t.o. + Cum ſit ergo proportio .a.i. ad .a.e. ut .e.o. ad .i.o. erit diſiunctim .e.i. ad .e.a. vt .e.i. ad .i.o. + Quare ex .9. libr. quin­ti erit .a.e. æqualis .i.o. ſed cum ita ſehabeat .e.o. ad .i.o. vt .i.o. ad .t.o. ita quoque ſe habebit, ex vndecima quinti .a.i. ad .e.a. ut .i.o. ad .t.o. + Cum autem (vt vidimus). a.e. ęqualis ſit ipſi .i.o. non poterit eſſe proportio .t.a. ad .i.a. vt eſt .o.i. ad .t.o. quia ſi hoc eſſet, eſſet etiam diſiunctim proportio .i.t. ad .i.a. vt eſt .i.t. ad .t.o. & ex ſupradicta 9. lib. quinti .a.i. æqualis eſſet .t.o. + Maximum autem inconueniens eſſet .t.o. minorem o.i. ideſt minorem .a.e. æqualem eſſe .a.i. quæ maior eſt .a.e. + Oſtenſiuè tamen idem hoc modo probari poteſt, vt exiſtente .i.o. ęquali ipſi .a.e. per conſequens quoq; erit minor ipſa .a.i. cum .a.e. pars ſit ipſius a.i. + Pereãdem tamen rationem .o.t. minoreſt .o.i. + Tanto magis igitur minor erit .t.o. ipſa .i.a. + Vnde ex .8. libri quinti maiorem pro portionem habebit .i.t. ad .t.o. quam ad .i.a. & ex .28. eiuſdẽ lib .i.o. ad t.o. maiorẽ proportio- + + nẽ habebit, quàm.t.a. ad .i.a. ex .12. igitur di-cti quinti maiorem pro portionem habebit .i.a. ad .e.a. quàm.t.a. ad .i.a. ita ergo ſe habebunt ipſorum velo-citates. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Corpora grauia aut leuia eiuſdem figur æ et materiæ ſed inæqualis magnitudinis, in ſuis motibus natur alibus uelocit atis, in eo dem medio, proportionem longè diuerſam ſeruatura eße quam Aristoteliuiſum fuerit. + CAP. VII. +

+ ESt mihi nunc probandum in uno eodemq́; mcdio duo corpora inæqualia, ſed ſimili figura & materia, mouebuntur naturali motu, diuerſa tamen ratione ab + + ea, quàm Ariſtoteles præſcripſit. +

+

+ Sintigitur corpora .a. et .o. inæqualia, eadẽtamen figura & materia prædita, quo-rum .a. maius ſit, & per conſequens in eadem quoque proportione grauius ipſo .o. in qua eſt maius, communi omnium ſententia. +

+

+ Scribit ergo Ariſtoteles proportionem velocitatis corporis .a. ad eam, quæ eſt corporis .o. (naturaliterſe vnoquoque mouente) eandem futuram, quæ eſt magnitu dinis, aut grauitatis corporis .a. ad magnitudinem, aut grauitatem corporis .o. + Ima-ginemur igitur corpus u. eadem magnitudine & figura, qua corpus .a. præditum eſt, ſed eandem grauitatem obtinere, quæ communicata eſt corpori .o. quod ex quauis materia conſter. + Hinc ex primo ſuppoſito ſecundi capitis certi erimus proportio-nem velocitatis corporis .a. ſi comparetur cum velocitate corporis .u. futuram, vt , quæ eſt ponderis corporis .a. ad pondus ipſius corporis .u. + Ex .9. igitur lib. quinti Eu-cli. cogitur fateri Ariſtoteles velocitatem corporis .o. eſſe vnam eandemq́; in ſpe-cie, quæ eſt corporis .u. + Quod primo ſuppoſito cap. ſecundi huius lib. planè repugna­ret. + Igitur hæc Ariſtotelis opinio falſa eſt. + Idem quoque probaretur mediante cor pore .i. æquali magnitudine, ſimiliq́; figura cum corpore .o. prædito, ſed, quòd ad quantitatem attinet, æquali corpori .a. vnde ex primo ſuppoſito cap. ſecundi huius li bri in eadem pro portione velociꝰ eſſet corpore .o. + + in qua grauius eſt. ex .9. igitur quin-ti cogitur Ariſto-teles affirmare velox eſſe corpus a. quã eſt corpus i. vnde idem pla-nè inconueniens emergit ex ſecundo ſuppoſito cap. ſecundi huius lib.. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Quod duo corpor a in æqualia eiuſdem materia in diuerſis medijs eandem uelocitatis proportionem retinebunt. + CAP. VIII. +

+ QVælibet duo corpora inæqualia ſimili tamen figura & eadem materia con-ſtantia, naturaliter ſe per diuerſa media mouentia, vnam eandemq́; ſem-per proportionem velocitatum ſeruant. +

+

+ Sint duo corpora .A. et .B. ſibi inuicem inæqualia quorum .A. ſit maius, ſed ſimile figura & idem materia, cuius pondus totaleſit . + + x.o. & pondus totaleip ſius .B. ſit .u.s. + Imagine-mur quoque corpus .A. poſitum in aqua amitte re partẽ .o.e. ponderis. + + o.x. et .B. quoque in eodem loco amittere .c.s. et .A. in aẽre partem .i.o. et .B. partem. .t.s. + Nunc quia corpus aqueum, cui correſpondet .e.o. æquale eſt ipſi .A. & corpus aqueum, cui correſpondet .c.s. æquale eſt i pſi .B. vt eſt ab Archimede probatũ: + com muni quadam ſcientiæ ratione, ſequitur eandem proportionem futuram .o.x. ad .e.o. quæ eſt .u.s. ad .c.s. ob eaſdemq́; rationes idem erit de .x.o. ad .i.o. ut .u.s. ad .t.s. & idẽ etiam erit de .o.x. ad .s.u. vt de .e.o. ad .c.s. vt etiam de .o.i. ad .s.t. + Vnde ex .19. lib. quintí erit de .x.i. ad .u.t. quemadmodum de .x.o. ad .u.s. idem dico de .x.e. ad .u.c. + Ex 11. igitur dicti lib. erit. de .x.i. ad .u.t. quemadmodum de .x.e. ad .u.c. ex quibus quidẽ proportionibus, ſi ſubtra + + hantur proportiones @reſi ſtẽtiarum extrinſecus ad-uenẽtium, proportiones quæ remanebunt, exter-tio communi axiomate ab Eucli. in principio pri­mi lib. poſito, ad inuicem erunt æquales, ſecundum quas eorundem corporum ſunt velocitates. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ Anrectè Aristoteles diſeruerit de proportionibus mo-tuum in uacuo. + CAP. IX. +

+ CVm verò Ariſtoteles circa finem cap .8. lib. 4. phyſicorum ſubiungit quod ea-dem proportione dicta corpora mouerentur in vacuo, vt in pleno, id pace eiꝰ dictũ ſit planè erroneũ eſt. + quia in pleno dictis corporibus ſubtrahitur proportio reſi ſtentiarum extrinſecarum à proportione ponderum, vt velocitatum proportio re-maneat, quę nulla eſſet, ſi dictarum reſiſtentiarum proportio, ponderum propor-tioni æqualis eſſet, & hanc ob cauſam diuerſam velocitatum proportionem in va-cuo haberent ab ea, quæ eſt in pleno. +

+
+
+ Quòd in uacuo corpor a eiuſdem materiæ æquali uelocita-te mouerentur. + CAP.X. +

+ QVòd ſupradicta corpora in vacuo naturaliter pari velocitate mouerentur, hac ratione aſſero. +

+

+ Sint enim duo corpora .o. et .g. omogenea, et .g. ſit dimidia pars ipſius .o. ſint alia quoque duo corpora .a. et .e. omogenea primis, quorum quodlibet æquale ſit ipſi .g. & imaginatione compręhendamus ambo poſita in extremitatibus alicuius lineæ, cu ius medium ſit .i. clarum erit, tantum pondus habiturum, punctum .i. quantum centrũ ipſius .o. quod .i. virtute corporis .a. et .e. in vacuo, + + eadem velocitate moueretur, quacentrum ipſius .o: + cum autem difiuncta eſſent dicta corpora .a. et .e. à dicta linea, non ideo aliquo modo ſuam velocita­ + + tem mutarent, quorum quodlibet eſſet quoque tam velox, quam eſt .g: igitur .g. tam velox eſſet quam .o. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Corpora licet inæqualia eiuſdem materiæ & figuræ, ſireſiſten-tias habuerint ponderibus proportionales æqualiter mouebuntur. + CAP. XI. +

+ EAdem ratione, quam cap. antecedente præſcripſimus, poſſet oſtendi, ſi duo cor-pora .o. et .g. ſuas reſiſtentias, ita ad inuicem proportionatas haberent, utſunt eorum pondera, in pleno pari velocitate prædita eſſe, quod in fine capitis noni leui ter attigi, quia punctum .i. tam velox eſſet, ut centrum ipſius .o. cum à tanto pondere i. motum eſſet; + quanto centrum ipſius .o. atquetan + + tam reſiſtentiam duo corpora .a. et .e. quãta ipſum o. ſolum haberet ex hypotheſi, dicta tamen corpo ra .a. et .e. tam ſeparata, quam coniuncta, eandem velocitatem retinerent .g. igitur tam velox eſſet, quam .o. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Maior hic demonſir atur eſſe proportio ponder is corpor is den ſioris ad pondus minus denſi in medijs dẽſioribus, quam ſit eorundem corporum in medio minus denſo, nec corporum ponder a ſeruare proportionem denſitatis mediorum. + CAP. XII. +

+ PRopoſita nobis cum fuerint duo corpora .A. et .B. area corporea æqualia, quo-rum .A. denſius ſit ipſo .B. probabo in medio magis denſo, maiorem proportio nem futuram ponderis ipſius .A. ad pondus .B. quàm in medio minus denſo. +

+

+ Sit igitur .p.g. pondus totale ipſius corporis .A. et .q.k. ipſius corporis .B. vnde .p.g. maius erit ipſo .q.k. + Sit quoque .o.g. pondus, quod medium magis denſum ſubtra-hit à pondere .p.g. et .n.k. ſit pondus, quod idem medium ſubtrahit à pondere .q.k. et f.g. ſit pondus, quod medium minus denſum ſubtrahit à .p.g. et .i.k. illud, quodid@m mediũ ſubtrahit ab .q.k. vnde .o.g. æquale erit .n.k. et .f.g. ipſi .i.k. quia quod ad areã attinet, corpora ſupponuntur æqualia, vnde proportio .p.f. ad .q.i. maior erit ea, quæ eſt .o.f. ad .n.i. communi + + ſcientiæ notione, quia ſi ſcinderet aliꝗs.p.f. in pun cto .c. ita. vt .c.f. æquale eſ-ſet ipſi .q.i. proportio .c.f. ad .q.i. eſſet vt ea, quæ eſt .o.f. ad .n.i. (hoc eſt nulla) + + ſed proportio .p.f. ad .q.i. maior eſſet ea, quæ eſt .c.f. ad .q.i. ex. octaua lib. quinti, vn-de ex .12. eiuſdem lib. maior eſſet .p.f. ad .q.i. quàm.o.f. ad .n.i. ex .33. igitur eiuſdem, maior erit proportio .p.o. ad .q.n. quàm.p.f. ad .q.i. + Sic quoque ſe habebunt ad inui cem velocitates, quod eſt propoſitum. + Cum autem proportio .p.o. ad .q.n. maior ſit, quàm.p.f. ad .q.i. permurando igitur maior erit proportio .p.o. ad .p.f. quam .q.n. ad .q.i. aut euerſim maior erit proportio .q.i. ad .q.n. quàm.p.f. ad .p.o. vnde ſi proportio p.f. ad .p.o. eſſet ac ea, quæ eſt .o.g. ad .f.g. non eſſet .q.i. ad .q.n. ut eſt .o.g. ad .f.g. aut vt .n.k. ad .i.k. quodidem eſt, de quibus quidem re- + + bus, exemplis propoſitis quinto capite mẽtionem feci. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Velocitatibus autem ſe-quentibus pondera, ſequi tur proportionem veloci-citatum duorum corporum hetereogeneorum eandem non eſſe per diuerſa media, contra id, quod ſequeretur ſi Ariſtotelis opinionem .8. cap. lib. 4. phyſicorum re-ciperemus. +

+
+
+ Longe aliter ueritatem ſe habere quam Aristoteles doceat in fine libri ſeptimi phyſicorum. + CAP. XIII. +

+ NOn tam facile eſt aſſignare proportionem velocitatum duorum corporum na turalium, quam Ariſtoteles vltimo cap. lib. 7. phyſicorum putauit. +

+

+ Quamobrem ſint duo corpora .B. et .D. materia magnitudineq́; diuerſa, pondere tamen, & figura ſimilia, & proportio reſiſtentiarum, quas recipiunt à medio mo-uentur, ſit. ut .o.i. ad .a.e. denotentur deinde velocitates totales abſque vlla reſiſten-tia ab .a.u. et .o.c. quæ æquales erunt ad inuicem per communem ſcientiam ex ſup-poſito, ſint alia deinde duo corpora .V. et .M. eodem modo ſe habentia ut prima .B. et .D. in eodem medio, ſed ex diuerſa materia ab ea, quæ eſt illorum duorum corpo rum, magnitudine tamen & figura ijſdem ſimilia: + ſignificentur quoque eo-rundem reſiſtentiæ per .t.s. et .n.r. & eorundem velocitates à nulla ex reſiſtentijs di-minutæ, per .n.x. et .t.g. vnde .n.r. æqualis erit .a.e. et .t.s. ipſi .o.i. et .n.x. ipſi .t.g: n.x. ta-men et .t.g. non erunt ęqualia .a.u. et .o.c. + Sed exempli gratia, ponamus ea eſſe mi-nora. + Supponamus nunc .e.u. velocitatem eſſe quæ remanet ipſi .B. cum applicata erit reſiſtentia .a.e. dicto corpori .B. quæ diminutam facit totam .a.u. per .a.e. ſitq́; .i.c. ea, quę remanet ipſi .o.c. corporis .D. et .r.x. ea, quæ remanet .n.x. corporis .V. et .s.g. ea, quæ eſt ex .t.g. corporis .M. + Vnde communi omnium cõſenſu aſſequemur .e.u. ma iorem futuram .r.x. et .i.c. ipſa .s.g. + Scindatur deinde .a.m. ad ęqualitatem .n.x. et .o.z. ipſius .t.g. vnde .a.m. ad .o.z. et .m.u. ad .z.c. æquales habebimus, ut quoque .e.m. ad .r.x. et .i.z. ad .s.g. quamobrem .e.m. maior erit ipſa .z.i. maior igitur erit proportio .z.c. ad .z.i. quàm.m.u. ad .m.e. (quia .z.c. ad .z.i. ita ſe habet vt .m.u. ad .i.z. ex .7. lib. quin-ti, ſed .m.u. ad .i.z. maior eſt quam ad .m.e. ex .8. dicti lib. vnde ex .12. eiuſdem .z.c. ad ad .z.i. maior erit, quàm.m.u. ad .m.e. + Ergo ex .28. maior proportio erit .c.i. ad .z.i. + + quam .u. ad .m.e. & ex .27. maior erit proportio .c.i. ad .u.e. quam .z.i. ad .e.m. ideſt .s. g ad .r.x. quod Ariſtoteli in mentem non venerat. + Alijs quoque modis idem proba-ri poteſt, vt ſi diceret aliquis, maiorem proportionem eſſe .e.m. ad .m.u. quam .i.z. ad z.c. (quia .e.m. ad .m.u. eadem eſt ratio vt ad .z.c. ex .7. quinti, ſed proportio .e.m. ad .z.c. maior eſt quam .i.z. ad .z.c. ex .8. eiuſdem, ergo ea, quæ eſt .e.m. ad .m.u. ex .12. ma for erit, quam .i.z. ad .z.c.) vnde componendo, ea quæ eſt .e.u. ad .m.u. maior erit illa, quæ eſt .i.c. ad .z.c. & permutãdo, quam ea, quæ eſt .e.u. ad .i.c. ea, quæ eſt .m.u. ad .z.c. & ex .33. quinti, ea, quæ eſt .e.m. ad .i.z. maior erit ea, quæ eſt .e.u. ad .i.c. +

+
+ +
+
+
+ Quid ſequatur ex ſupradistis. + CAP. XIIII. +

+ EX præcedenti capite manifeſtè depræhenditur, in vniuerſum Ariſtotelis opi-nionem veram non eſſe in prima parte vltimi capitis. lib. 7. phyſicorum; + quia in eo loco ſupponens ipſe corpus .B. pręcedentis capitis eſſe dimidiam partem ipſius D. quantum ad aream corpoream ſpectat (ſunt tamen pondere ad inuicem æqualia) ait .B. futurum duplo velocius ipſo .D. + Ego verò præcedenti capite accepi .e.u. pro velocitate reſidua corporis .B. (ſubtracta ea tamen parte, quam ei reſiſtentia adimit, quæ erat .e.a.) et .i.c. pro ea, quæ eſt corporis .D. et .r.x. pro ea, quæ eſt corporis .V. et .s.g. pro ea, quæ eſt corporis .M. + Dicat nunc Ariſtoteles, quę nam harum duarum pro portionum dupla erit? + quia ſi earum aliqua talis erit, alia nullo modo eſſe poterit, vt iam oſtendi, etiamſi duo corpora .V. et .M. eaſdem conditiones habeant, quas .B. et .D. + Ratio autem, quæ Ariſtotelem induxerit ad illud credendum, nulla alia eſſe potuit, quàm quod putarit reſiſtentias proportionatas eſſe magnitudinibus corpo-reis, ideſt quemadmodum .B. erat corporaliter dimidia pars ipſius .D. ſic etiam habe ret medietatem eius reſiſtentiæ, quam habuiſſet corpus .D. + Quod etſi verum eſſet, non tamen ſequeretur neceſſariò in quibuſlibet corporibus futuram velocitatum proportionem eandem, quæ reſiſtentiarum eſt, vt ſuperiore capite oſtendimus. +

+
+
+ Numrestè ſenſerit Philoſophus reſistentias proportionales eße cum corporibus mobilibus. + CAP. XV. +

+ QVòd Ariſtoteles crediderit reſiſtentias proportionatas eſſe corporibus, erra-uit. + Si ſuperficies ijſdem proportionatæ eſſent, dubium non eſt, quin reſiſtentiæ quoque ipſæ, ijſdem proportionatæ exiſterent, ſupponendo eas ſimiles ſitu, dum eadem corpora mouerentur. + Sed eadem proportio non eſt inter ſuperfi- + + cies, & quæ inter corpor a reperit̃: + Ariſtoteles igitur in eo defecit. + Quòd autẽ inter ſuperficies non eadem ſit proportio, quæ inter corpora extat, ſi primo ad ſphęricas mentem verterimus, intelligemus proportionem eam, quæ inter duas ſphæras repe ritur triplam ſemper exiſtere ei, quæ eſt inter ipſarum diametros ex vltima .12. libr. Euclid. + Eſt autem proportio, quæ eſt inter ſuperficies ſphęricas ęqualis ei, quæ eſt ipſorum circulorum maiorum ex .16. lib. quinti, cum ex .31. primi de ſphæra & cy-lindro Archimedis, omnis ſphærica ſuperficies quadrupla, ſit maiori circulo ipſius ſphęræ, ſed proportio, quæ eſt inter dictos circulos, eſt dupla ei, quæ eſt inter eorũ-dẽ diametros ex .2. lib. 12. Euc. + ergo ꝓportio, quæ eſt inter corpora, ſeſquialtera erit ei, quæ eſt ſuperficierum, & non æqualis, ut Ariſtoteles putauit. + Idem de corporibus ſimilibus à ſuperficiebus planis terminatis dico, ratiocinando mediante .36. lib. 11. et .18. ſexti, vnde cognoſcemus proportionem corporum, proportioni laterum, tri-plam futuram, & ſuperficierum proportionem, laterum proportioni duplam. + Quare corporum proportio, ei, quæ ſuperficierum eſt, ſeſquialtera erit, ita ut ſi velocitates extitiſſent ad inuicem proportionatæ, vt ſuperficies, proportio velocitatis corporis .B. ei, quæ eſt corporis .C. fuiſſet ſubſeſquialtera proportioni corporum, & non æqua lis eidem. +

+
+
+ Fdipſum aliter demonſtr atur. + CAP. XVI. +

+ ALio quoque modo probari poteſt non eſſe in vniuerſum verum id, quod Ari-ſtoteles in prima parte capitis vltimi lib. 7. phyſicorum ait, ſic ſcribens. +

+

+ Si .A. quidem ſit id quod mouet .B. verò id quod mouetur, et .C. ſit longitudo per quam, et .D. tempus in quo eſt motum, in tempore nimirum ęquali, potentia æqua-lis .A. dimidium ipſius .B. per duplum mouebit ipſius .C. per ipſum autem .C. in dimi dio temporis .D. ſic enim erit rationis ſimilitudo. +

+

+ Sit ergo corpus .o. ſeptimi capitis pondere æquali corpori .u. eiuſdem capitis, ſed area corporea minusipſo .u. pro medietate. + Simile tamen figura. + Imaginemur nũc tertium aliud corpus omogeneum ipſi .u. quod ſit .i. magnitudine & figura ſimile ipſi o. vnde minor erit ipſo .u. pro media parte, & hanc ob cauſam ipſum .u. erit duplo ma gis graue, quàm ipſum .i. & per conſequens ipſum quoque .o. duplo grauius erit quã ſit ipſum .i. ex .7. libr. quinti Euclidis. + Ipſum ergo corpus .o. duplo velocius erit, quàm ipſum .i. ex primo ſuppoſito cap .2. huius lib. + Vnde ex .9. quinti, velocitas ipſius i. æqualis eſſet ei, quæ eſt ipſius u. cum Ariſtoteles ſcribat .o. quoque futurum duplo velocius ipſo .u. cap .7. huius lib. falſum eſſe demonſtraui. +

+
+
+ De alio Aristo. lapſu. + CAP. XVII. +

+ SCribit Ariſtoteles in ultimo cap. lib. 7. phyſicorum in hunc modum. + Si duo quædam ſeorſum per tantum ſpatium tanto tempore duo ſeorſum pon dera mouent, & compoſita per longitudinem æqualem, ęqualiuẽ in tempore, com-poſitum ex ponderibus vtriſq; mouebunt, eſt enim in eis eadem ratio. +

+ +

+ Quod in vniuerſum nec etiam poteſt eſſe verum in pleno, quia cap .14. iam pro-baui, non eandem proportionem eſſe inter ſuperſicies corporum, & ipſa corpora. +

+
+
+ Quomodo dignoſcatur proportio uelocitatis duorum ſimilium corporum omogeniorum inaqualium. + CAP. XVIII. +

+ ETiam ſi reperire in qua proportione motus naturaliter moueantur duo corpo-ra, figura & materia ſimilia, inęqualia tamen ad inuicem, non facile ſit, oſten-dam tamen qua ratione id conſequi poſſimus. +

+

+ Proponantur nobis, exempli gratia, duo corpora .a. et .o. ſphęrica, inęqualia inui-cem, omogenea tamen materia, quorum .a. maius ſit; + ſi voluerimus inuenire in qua nam velocitatis proportione naturaliter mouerentur. + Volo vt inquiratur corpus .i. ſphęricum, alia tamen & diuerſa materia conſtans, ſed pondere ęquale corpori .o. & ſuperſicie tam proportionata ſuperficiei corp oris .a. quàm eſt ea, quæ eſt ſui ponde-ris ad pondus ipſius .a. + Hoc facto, indagetur, quænam erit proportio inter ſu-perficies corporum .i. et .o. quę ſemper dupla eſt, vel ſubdupla ei quæ eſt diametro-rum; + ut iam cap .15. dixi, & hęc proportio ſuperficierum ſphęricarum ipſiꝰ .o. et .i. ſub trahatur ab æqualitate, quod igitur remanebit, erit proportio velocitatũ inter duo corpora .o. et .i. ideſt inter .o. et .a. vt exempli gratia, ſi proportio ſuperficiei .o. ſuperfi ciei ipſius .i. ſeſquitertiα eſſet, ſub trahendo eam ab ęqualitate, rema- + + neret ꝓportio ſubſeſquitertia, vnde velocitas corporis maioris ( quod in pręſenti loco ſupponitur eſſe .o.) ei, quę eſt corporis minoris, quale eſt corpus .i. ſubſeſquitertia eſſet; + aut dicamus quòd .i. eſſet velocius ipſo o. in proportione ſeſquitertia ex ſe cundo ſuppoſito ſecundi capitis huius libri. + Sed .i. tam velox eſt quam ipſum .a. ex .11. cap. ergo proportio velocitatis ipſius .a. ſeſquitertia erit ei. quæ eſt ipſius .o. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Quam ſit inanis ab Ariſtotele ſuſcepta demonſtratio quod uacuum non detur. + CAP. XIX. +

+ EX ijs, quæ ſuperius demõſtrauimus facilè cognoſci poteſt irritam eſſc eam ratio nem, quam Ariſtoteles .8. cap. lib. 4. phyſicorum ad deſtruendum vacuum, finxit. + Vtigitur idem facilius oſtendamus, compræhendamus imaginatione infini-ta media corporea, quorum vnum altero rarius ſit, in qua placuerit nobis ex propor tionibus, incipiendo ab uno, imaginemur etiam corpus .Q. denſius primo medio, cu-ius corporis, totalis grauitas ſit .a.b. & poſitum in ipſo medio, amittat partem .e.b. ip-ſius grauitatis, & in ſecundo medio amittat .i.b. & ſic per gradus vnde nobis patebie + + dicto corpori .Q. + Nunquam remanſuram ſuam totalem grauitatem .a.b. in quolibet ex-dictis medijs. + Nunc ſi quærat à me Ariſtoteles proportionem velocitatis corpo-ris .Q. per vacuum ad velocitatem dicti corporis per plenum, ego ei proponam pro-portionem ipſius .a.b. ad .a.e. exempli gratia, dicens, quẽadmodum .a.b. maius eſt ip ſo .a.e. ſic etiam corpus .Q. velocius erit in vacuo, quàm in pleno, dicti autem ple-ni denſitatem appellabimus .e.b. + Ariſtoteles dicet nunc, aliud quoddam medium in eadem proportione ſubtilius ipſo .e.b. deſumatur; + quemadmodum .a.e. minus eſt ipſo .a.b. ſit ergo iſtud .i.b. in quo Ariſtoteles credit corpus Q. futurum tam velox ut in vacuo, in quo aberrat, ꝗa proportio velocitatis corporis .Q. in medio .i.b. ad velo citatem eiuſdem in medio e.b. ita ſe hàbebit, ut .i.a. ad + + e.a. ex ultimo ſuppoſito ca pit .2. huius libr. quæ minor eſſet ea, quæ eſt .a.b. ad .a.e. ex .8. lib. quinti Eucli. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Non ſatis dilucidè Ariſtotelem de loco ratiocinatum fuiße. + CAP. XX. +

+ QVæ Ariſtoteles de loco ſcribit multas in ſe continent difficultates. + Primum, cap .4. lib. 4. phyſicorum ait, omne corpus eſſe in ſuo proprio loco, ſupponen do vnum centrum pro loco grauium, et unam circunferentiam pro loco leuium cor porum. + Sed quomodo punctum poteſt eſſe locus ipſius corporis, cum omni dimen ſione capacitateq́; ſit denudatum? + vnde ſi centrũ locus eſſet corporum grauium, om nia dicta corpora grauia, extra proprium locum exiſterent, quia nullum ex iis eſt, ſit in centro. + Adde quod neque hoc cum loci definitione ab ipſo poſita conſentiret cum ipſe dicat in eodem cap. locum eſſe ſuperſiciem quandam, & non interuallum, licet huiuſmodi definitio falſa appareat primo ex incõuenienti falſo, quod ipſe hinc ſequuturum dicit, ideſt, quod ſi locus interuallum eſſet, infinita loca exiſterent, quod reuera nec ob hanc cauſam inconueniens exiſtit, quia eodem planè modo quo ali-quod corpus poteſt eſſe infinita corpora, (quod ipſe diceret in potentia) ſic etiam in teruallum aliquod poſſet eſſe infinita interualla. + Cum autem dicat ſuperficies cor-poris ambientis eſſe locum eius corporis, quod continetur, cogitur dicere lineam, quæ circundat ſuperficiem, ſuperficiei locum eſſe, & puncta ipſius lineæ, quod reue ra abſurdum eſt. + Locus corporis eſt interuallum illud eadem magnitudine & figu-ra, qua corpus ipſum pręditum eſt, quod ſi non eſſet, ſed eſſet ſuperficies, quemad-modum Ariſtoteles voluit, maximum inconueniens ſequeretur, ſcilicet æquales lo-cos capere inęqualia corpora, aut corpora æqualia, locos inęquales occupare, quod ſcitu facillimum eſt, cum Theon ſuper Ptolomęi Almageſtum iam probarit ſphæ-ricam ſuperficiem maius interuallum corporeum continere, quàm aliam quãuis ſu-perficiem dictæ ſphęricæ æqualem, vnde poſſent facilè reperiri duo loci, quorum al-ter millies altero maior eſſet, capaces tamen corporum æqualium, aut reperiri duo corpora, quorum alterum millies maius eſſet altero, quę tamen corpora apta eſſent ad occupandos locos ęquales, quamuis Ariſtoteles dicat, locum, neque maiorem ne que minorem eſſe debere locato. + Sed interualla corporea ęqualia à quauis figura terminata, continebunt ſemper corpora ęqualia. + Corporeum igitur interuallum eſt + + reuera locus corpori adęquatus, cum corpus in interuallum ſuperſiciale non intret, quam @is interuallum corporeum ingrediatur. + Et hoc modo nullũ eſt corpus, quod in m@ do aut extra mundum ( dicat autem Ariſtoteles quicquid voluerit ) locum ſuum non habeat. +

+
+
+ Vtrum bene Aristoteles ſenſerit de infinito. + CAP. XXI. +

+ TRactans Ariſtoteles in fine quinti cap. lib. 3. phyſicorum de infinito ait, impoſ­ſibile cum ſit inuenire locum infinitum, & omne corpus in loco cum ſit, impoſ ſibile quoque eſſe in rerum natura aliquod: + infinitum corpus reperiri. + Omittamus quòd cum Ariſtoteles debuerit beneficio loci deſtruere infinitum, ordine peruerſo de infinito prius, quàm de loco diſputationem inſtituat; + ſed dicamus ipſum intelli-gere de infinito corporeo, & cum probauerimus corporis locum eſſe corporeum in teruallum, non autem ſuperficiem, neque opus ſit in definitione interualli mentio nem aliquam facere terminorum, vnde ipſum infinitum eſſe poteſt, neque aliqua ra tione de hac re dubitari poteſt; + hoc modo nullum inconueniens ſequeretur, quòd extra cęlum reperiri poſſit corpus aliquod infinitum, quamuis, id ipſe nulla euiden-ti ratione inductus perneget. + Senſit quoque, abſque eo, aliquam rationem propo nat, aliquid extra cœlum reperiri quemadmodum apparet ex fine cap .9. lib. primi de cœlo, cum etiam ait cap .8. lib. 8. phyſicorum, infinitas partes alicuius continui eſ-ſe ſolum in potentia, non item in actu, hoc non eſt illico concedendum, quia ſi omne totum continuum, & re ipſa exiſtens, in actu eſt, omnis quoque eius pars erit in actu, quia ſtultum eſſet credere, ea quæ actu ſunt, ex ijs, quæ potentia exiſtunt, componi. + Neque etiam dicendum eſt continuationem earundem partium efficere, vt poten-tia ſint ipſæ partes, & omni actu priuatæ; + Sit exempli gratia linea recta .a.u. continua quæ deinde diuidatur in puncto .e. per æqualia, dubium non eſt, quin ante diuiſionẽ, medietas .a.e. tam in actu (licet coniuncta cum alia .e.u.) reperiretur, quàm totum .2. u. licet à ſenſu diſtincta non eſſet. + Idem affirmo de medietate .a.e. ideſt de quarta parte totius .a.u. & pariter de octaua, de milleſima, & de quauis, ita vt eſſentia actua lis infiniti hoc modo tutò concedi poſſit, ita ſit in natura. + Sed peius etiam ſenſit Ariſtoteles eodem loco capitis quinti lib. 3. phyſicorum, negando infinitum poſſe connumerari inter quantitates, dicens vnam aliquam quantitatem intelligi vt cubi tum, tricubitum, & cætera; + vbi non conſiderat eadem etiam ratione intelligi poſſe aliquam quantitatem infinitorũ cubitorum, & in quantitatis definitione nullam eſ-ſe neceſſitatem terminorum, vt exempli gratia in definitione numeri, non eſt neceſ ſitas alicuius determinati numeri, quia multitudo, non minus infinita, quàm finita, intelligi poteſt. + Vbi poſteà cap .8. libr .4. phyſicorum ait nullam eſſe differentiam inter infinitum, & vacuum, reuera nihil abſurdius hoc dicere fingereue poterat. +

+ +
+
+ Exagitatur ab Ariſtotele adductatemporis definitio. + CAP. XXII. +

+ CVM ſenſerit Ariſtoteles tẽpus abſque motu eſſe poſſe, ea tamen ab inui-cẽ ſeparans, volẽs definire tẽpus ait, ipsũ eſſe motꝰ menſurã numerũq́;. + Quæ quidem definitio, natura ſua non eſt bona, quia tempus, neque numerus eſt, neque etiã eſt mẽſura motus ſe, ſed tm̃ accidẽs, quia nihil eſt, numeret aut menſuret aliud, quod non ſit eiuſdẽ ſpeciei illo quod mẽſuratur, aut numero circunſcribit̃, vt exẽpli gratia, nulla vnquã ſuperficies ſe numerabit aut mẽſurabit lineã, aut cor-pus; + neclinea ſuperficiem aliquã, aut corpus: + nec corpus lineã aliquã aut ſuperfi-ciem; + Sed linea lineam menſurabit; + ſuperficies ſuperficiem; + & corpus corpus; + etiãſi tam vna ex iis quantitatibus quàm altera ſit continua. + Cum verò motus non ſit tem pus, neque tempus ſit motus, ſed inter ſe maximè differant, ſequetur ex iis, alterum nullo modo per ſe eſſe menſuram alterius, niſi per accidens. + Et ſi alicui videtur, ad ſignificandam aliquam quantitatem motus, dicere huiuſmodi operationem dua-rum horarum, aut duorum dierum, aut duorum annorum ſpatio completam eſſe, ſit ponere tantum tempus: + animaduertere debet hoc ſimpliciter non eſſe verum, quia horarum, dierum. + & annorum interualla, imaginatione concipiũtur vt motus corpo-rum cęleſtium, ſine quibus, neque anni, neque dies, neque horę exiſterent, etiã ſi om nis motus ſit (vt ita dicam) locatus in tempore, ut corpus in loco, vnde motus motu, & tempus tempore, non autem aliud ab alio menſuratur. + Tempus ex neceſſita-te (phyloſophicè tamen loquendo) res eſt æterna, motus non item, quia diuerſis mo dis terminari poteſt & ceſſare, & interim dum ceſſabit quieſcet corpus, quod primo mouebatur. + nihilominus tamen, tempus continuabit curſum ſuum. + Tempus igitur potius locus motus erit dicendum, quàm numerus aut menſura eius, & tale eſt, vt conſumatum uideatur à continuò quodam fluxu vnius inſtantis, quemadmodum iam dixi in .38. capite meę gnomonicæ, & cum dico ab vno inſtanti, vnum in ſpecie, & non in numero intelligo, quod à ſenſibus noſtris percipi non poteſt, neq; etiam notari, quia nouum ſemper inſtans nobis occurrit. + & ſi aliquis aliquod exemplũ (lar go modo) incompræhenſibilitatis ipſius inſtantis deſideraret, imaginetur rotam ali quam albam, in qua ſit nigrum aliquod punctum ſenſibile, aut è contra rotam nigrã imaginetur, in qua ſit punctum album, quæ rota velociſſimè moueatur; + huiuſmodi punctum, nullo modo aſſignari poterit, magis ab una parte quàm ab altera; + immo ſe ſe nobis offeret ſemper in forma lineæ circularis. + poſſumus aliquo modo etiam ſu-mere exemplum à ſono, quia omnis chorda cuiuſlibet inſtrumenti muſici, dum ſo-nus editur, tremit, unde huiuſmodi ſonus, appellari poteſt aggregatum aliquod ex innumerabilibus ſonis. + eodem modo ſe habet ſonus, quem ędunt campanę, & omnia inſtrumenta tam naturalia, quàm artificialia, quæ quantò velocius tremũt, tanto acu tiorẽ generant ſonum, & quantò tardius, tantò grauiorem. + Neque eſt quòd in ad-mirationem ducamur, quòd ſenſui unum aliquod continuum appareat id, quod di-ſcretorum eſt multitudo ( non putet tamen aliquis me negare continuitatem ſucceſ ſiuam ipſius temporis) quod clare cognoſci poteſt à niue, aut à chryſtallo, aut à vi-tro, aut à ſaccaro in minutiſſimas partes redacto, quæ continuam aliquam albedinẽ nobis ad inſpiciendum offerunt, quod nihil aliud eſt, quàm innumerabilis quædam multitudo minutorum reflexorum. + Idẽ dico de ſputo, & qualibet ſpuma, & quan- + + to minutiora ſunt corpuſcula à quibus vt à ſpeculis reflectitur lumen, tantò magis ag gregatũ illud albũ apparet. + Hæc autẽ exempla ſint, nec non largo modo ſumpta, mirũ non erit ſi claudicare videbũt̃. + Sed ut ad motũ, & tẽpus reuertamur ( quæ ſunt cõtinua ſucceſſiua) Ariſtoteles in definiendo tempore, non reduxit in mentem, quod ſcribit decimo metaphyſicę et .4. cap. ſecundo. libr. de cęlo, omnia videlicet, ab eo, quod minimum eſt in ſuo genere, menſurari, & ex ſeipſo in phyſicorum libris, tem-pus non eſt de genere motus; + ergo eius ipſius rationum ui, tempus non erit menſura motus, ſed motus quidem poteſt menſurare motum, videlicet velocior minus velo-cem, & breuior longiorem; + & numerꝰ menſurat̃ numero, & tempus tempore in quan tum longum eſt, aut breue, non in quantum velox, aut tardum; + Nullum autem in-conueniens ſequetur ſumendo tempus tam ptoportionale motui, quam locus cor-pori, quia motus decem milliarium, quæ aliquis vnius horæ ſpatio conficiat, erit pro portionalis corpori denſo, & motus vnius milliaris eadem hora peracti, proportiona lis erit corpori raro; + & quemadmodum corpus denſum occupat minus interuallum loci, contra quam fiat in corpore raro: + ſic etiam motus velox breuiori temporis ſpa-tio peragetur, quam tardus. +

+
+
+ Motum rectum eſſe continuum, uel dißentiente Ariſtotele. + CAP. XXIII. +

+ ARiſtoteles .8. capi .8. phyſicorum ait impoſſibile eſſe aliquid per lineã rectam nunc vno modo, nunc altero, ideſt eundo, & redeundo per dictam lineam in extremis abſque quiete moueri. + Id quod contrà poſſibile eſſe dico. + Pro ſpecula-tione cuius rei imaginemur circulum .u.a.n. motu continuo circa centrum .o. in quã libet partem, aut dextrã, aut ſiniſtrã ferri; + & imaginemur pũctum .b. extra ipſum, ubi magis nobis videbitur, à quo ducantur duæ lineæ recte .b.u. et .b.n. contiguæ ipſi cir-culo in punctis .u. et .n. + Imaginatione quoque inter has duas lineas, alteram quæ ſit .u.n. aut .c.d. aut .e.f. aut .g.h. conſtituamus in quali + + bet parte, ſumemus etiam punctum .a. circun-ferentiæ dicti circuli, à quo vſque ad .b. lineam .b.a. imaginemur fixã in .b. ſed quod remanat mo bile, ſecundum quod mouebitur punctum .a. vn-de aliquãdo hæc linea erit eadem cum .b.u. & ali quando cum .b.n. & aliquando ab .b.u. verſus .b.n. proficiſcetur, & aliquando ab .b.n. verſus .b.u. vt accidit lineæ directionis, & retrogradationis planetarum, vnde circulus .u.a.n. erit vt epiciclus et .b. vt terræ centrum. + Clarum nunc erit, quòd quando linea .b.a. eadem erit cum .b.u. aut cum b.n. non quieſcet, quia in inſtanti reuertetur, quia b.u. et .b.n. in puncto, dictũ circulum tangunt, & dicta .b.a. interſecabit ſemper aliquam ex dictis u.n. aut .c.d. aut .e.f. aut .g.h. quod interſectionis punctum ſit .t. + Imaginemur nunc quod ſecũdũ punctum .t. aliquid per aliquam ex dictis lineis + + moueatur, clarum erit quod tale aliquid, nunquam quieſcet, etiam ſi ſit in quouis ex tremo. + Ariſtotelis igitur opinio, tuta non eſt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Idem uir grauisſimus an bene ſenſerit de motibus corporum uiolentis & natur alibus. + CAP. XXIIII. +

+ ARiſtoteles in fine .8. phyſicorum ſentit corpus per vim motum, & ſeparatum à primo mouente, moueri, aut motum eſſe per aliquod tempus ab aere, aut ab aqua, quæ ipſum ſequũtur. quod fieri non poteſt; + quia imo aer, qui in locum defer-tum à corpore ſubintrat ad fugandum vacuum, non ſolum hoc corpus non impellit, ſed potius id cohibet à motu, quia aer per vim à corpore ducitur retrò, & diuiſus à parte anteriori à dicto corpore, reſiſtit ſimiliter, & quantum dictus aer in dicta parte condenſatur, tantum in poſteriori rarefit, vnde per vim ſeſe rarefaciens non permit-tit, vt dictum corpus cum ea velocitate fugiat, cum qua aufugeret, quia omne agens in agendo patitur. + Quamobrem cum aer à dicto corpore rapiatur, corpus quoque ipſum ab aere rapitur. + Huiuſmodi autem rarefactio aeris, naturalis non eſt, ſed vio lenta; + & hanc ob cauſam reſiſtit, & ad ſe trahit, ſed non ſufferente natura, vt inter vnũ & aliud ex dictis corporibus reperiatur vacuum; + iccirco funt hæc ſemper contigua, & mobile corpus aerem deſerere cum nequeat, eius velocitas impeditur. + Huiuſmo di igitur corporis ſeparatim à primo mouente velo citas oritur à quadam naturali im pręſſione, ex impetuofitate recepta à dicto mobili, quæ impręsſio & impetuoſitas, in motibus rectis naturalibus continuò creſcit, cum perpetuò inſe cauſam mouẽtẽ, ideſt propenſionem eundi ad locum ei à natura asſignatum habeat. + Ariſto .8. cap. primi lib. de cœlo, dicere non deberet quantò propius accedit corpus ad terminũ ad quem, tantò magis ſit velox; + ſed potius, quantò longius diſtat à termino à quò tantò velocius exiſtit. + quia tantò maior fit femper impræsfio, quantò magis moue-tur naturaliter corpus, & continuò nouum impetum recipit, cum in fe motus caufam contineat, quæ eſt inclinatio ad locum ſuum eundi, extra quem per vim confiftit. + Neque etiam rectè ſeripſit Ariſto .9. cap. lib. 8. phyficorum et .2. lib. primi de cœlo eſſe aliquem motum ex recto & circulari mixtum, omninò imposſibile eſt. +

+
+
+ Motum rectum & natur alem non eſſe primo & per ſe quicquid Ariſtoteli uiſum ſit. + CAP. XXV. +

+ MOtus rectus corporum naturalium ſurſum, aut dcorfum, non eft naturalis pri mò & per ſe, quia motus naturalis perpetuus eſt, aut vt melius dicam, inceſ-fabilis, & alius eſſe non poteft quàm circularis, nullaq́; pars cum fuo toto coniun-cta, alium motum naturalem habere poteft, quàm eum, qui eft totius. + fi autem à ſuo toto diuulfa atque difiuncta fit, libereq́; vagetur, ſpontè, & quàm breuisſima poteft via, ad locum, ſuitotiꝰ à natura ſtatutum proficiſcitur. + hic motus primò, & per fe di-cti corporis, naturalis non eft, cum à caufa naturæ fuæ contraria fit generatus, ideft, + + ab co quod fit extra ſuum locum, vbi contra naturam ſuam reperitur. + Vnde hu-iuſmodi motus, partim & non omninò, naturalis eft. + Is autem proprius eſt & natura lis motus, qui dicti corporis eſſentiam conſeruat. + hoc autem non præſtat hic rectus, cum deſtruat, ergò hic motus primò & per ſe naturalis non eft. +

+
+
+ Omne corpus eſſe in loco proprio graue, ut Aristoteli placuit, non eft admittendum. + CAP. XXVI. +

+ ARift .4. cap. lib. 4. de cęlo fic ſcribit. +

+

+ Suo enim in loco grauitatem habent omnia præter ignem, fignum cuius eft vtrem inflatum plus ponderis, quam vacuum habere, & c. +

+

+ Quo in loco, manifeftè indicat ſe caufam nec grauitatis, nec leuitatis corporum naturalium nofce, quæ eft denfitas auto raritas corporis grauis, aut leuis, maior denſi-tate, aut raritate medij permeabilis, in quo reperitur. +

+

+ Exemplum ipſe de vtre inflato proponit, debuiſſet ſaltem ei oculos ad verita-tem, quæ clarisſimè fulget, inſpiciendum aperire. + Verisſimum eſt, vtrem inflatum plus ponderis habere quàm vacuum, aut quando aer in eo non eft per vim inclufus. +

+

+ Ratio autem huius rei eft, quia quando inflatus eft, ea quantitas aeris, in eum per vim iniecti, minorem occupat locum, quàm ſi eidem liberè vagari permit-teretur, vnde violenter, quodam modo, con denfata eft, & quia corpus denfum in minus denfo, femper deſcendit, & minus denſum in magis denſo aſcendit. + Hanc ob caufam vter inflatus plenus corpore magis denſo, quàm eft medium quod eum cir-cundat, deſcendit, non quia aer inaere, aut aqua in aqua fit grauis. +

+
+
+ Haud admittendam opinionem Principis Peripateticorum de circulo, & ſpbæra. + CAP. XXVII. +

+ CVm Ariftoteles fenſerit circulum eſſe figurarum ſuperficialium primã, & ſphę­ eſſe primã corporearũ ꝑꝑ earũ periferias, decipitur. + Sunt enim vltimæ, non primæ. + Sunt quidem (in quò rectè ſentit) perfectè, licet rationem huius rei non nouerit. + Nam centrũ cuiuſlibet rei, eiuſdem rei principiũ eft, & eę figurę, quæ ipſum æqualiter circundant, poſſunt appellari perſectæ, ſiue ſint ſuperficiales, ſiue corpo-reæ, & ècontrà illæ, quæ contrario modo ſe habent, imperfectæ. + Quòd autem per-ſectum eſt, licet natura fit primum, eſt tamen vltimum generatione. + Sed quando Ariftoteles duas dictas figuras pronuntiauit primas, vt perfectas, prioritate ſcilicet ea, quæ oritur à perfectione, verum dixit; + fed quando de figuris ſuperficialibus lo-quens, vult circulum effe primum, quia ab vna tãtum linea terminetur; + minus pro circulo, quam pro oxigonia ſeu elipſi, aut cucurbitali, aut aliis multis figuris ab vna tantum linea terminatis concludit. + Neque etiam hæc ratio perfectionem circuli ſtrat, quia aliæ figuræ, à lineis curuis terminatę, eandem conditionem fortiuntur. + Circulus ſphęraq́;, non ex vno ſolo angulo recto conſtant, vt idem Ariftoteles putat + + cap .4. lib. 4. de cęlo, etiam fi triangulus ex duobus angulis rectis conſurgat, ſed ſunt figurę infinitorum angulorum rectorum, & hanc ob cauſam à me dicuntur vltimæ & perfectę, quia infinito nihil addi poteſt. + Numerus angulorum rectorum circuli, eft minor duplo infinito per duo infinita angulorum contingentiæ, quæ duo infinita mi nora funt quouis angulo acuto rectilineo, & numerus angulorum rectorum folidorũ ſphęræ, minor eft quadruplo infinito per .4. infinita angulorum ſolidorum cõtingen-tiæ, quæ .4. infinita, minora ſunt quouis angulo ſolido acuto terminato à tribus pla-nis. + Triangulus inter figuras planas ſuperſiciales eft primus, & circulus vltimus; + & pyramis quadrilatera, inter corpora eft prima, & ſphęra vltima. +

+
+
+ Occultam fuiße grauisſimo Stagirit & canſam ſcintilla-tionis ſtellarum. + CAP. XXVIII. +

+ VBi Ariſtoteles ait ſcintillationem ſtellarum ſieriratione aſpectus @oſtri ob, ma ximam diſtantiam, maximum errorem committit, vt etiam facid quum putat vifionem fieri extramittendo, contra id, quod alio loco, immo contra veritatem ip ſam afferuit. + Scintillatio ergo ſtellarum, neque aſpectus noſtri ratione, neque ali-cuius mutationis earundem ſtellarum, ſed ab inæqualitate motus corporum diapha norum mediorum naſcitur, quẽadmodum clarè cernitur, quòd fi inter aliquod obie ctum, & nos, aliquis ſumus, qui aſcendat, intercefferit, videbimus obiectum illud qua ſi tremere. + Hoc autem tantò magis fiet, quantò magis diſtabit obiectum ab ipſo fu mo; + vnde admirationi locus non erit, fi ftellas fixas magis ſcintillare, quam errantes cernamus. + Lumen ſtellæ ad oculum noſtrum accedens, perpetuò per diuerfas dia-phaneitates penetrat, medio continuorum motuum corporum mediorum, vnde continuò eorum lumen variatur, & hoc in lõginquis magis, quàm in propinquis ſtel lis apparet, quemadmodum ab exemplo de fumo allato, & etiam ab aliquibus vi-tris ex ſuperficie non plana, ſed irregulari conſtantibus, quilibet cognoſcere poteft. +

+
+
+ Daricontinuum infinitum motum ſuper rectam at que finitam lineam. + CAP. XXIX. +

+ OMnes hactenus ſenſerunt imposfibile eſſe dari per imaginationẽ motum con-tinuum & perpetuũ + + ſuper vnam lineam rectam finit: + in quo decipiuntur. + Imaginemur duas lineas parallelas .a.b. et .t.x. quarũ b.a. fit ĩfinita à qualibet par te, & in ea imaginemur pun ctum .a. moueri continuò ad quam voluerimus partem, & + + & in linea .t.x. imaginemur punctum fixu@, quod fit .c. imaginemur etiam inter .c. @. a. vnam lineam rectam .c.a. & inter duas parallelas dictas .r.x. fixam, & motus punct@i fit ab .b. verfus .a. ita ut .c.a. fecet .r.x. in puncto .i. quod interfectionis punctum mo-uebitur ab .r. verfus .x. continuò, in tempore infinito, neque vnquam idem erit cum puncto .x. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Non eſſe ſolis calorem à motu localι ipſius corporis ſolaris, ut Ariſtoteli placuit. + CAP. XXX. +

+ JD nullo planè modo eſt admittendum quod Ariftoteles credidit calorem folis à motu locali ipſiuſmet corporis folaris, & non à lumine, prouenire, quemadmo-dum manifeftè aſſerit primo metheororum cap .3. circa finem fic fcribens. +

+

+ Vtigitur repor gignatur atque calor, folis latio duntaxat, ſatis eſt eſſicere, & c. ſed cap .7. lib. 2. de cælo fic ſeribit, Caliditas autem ab ipſis, lumenq́; ideo fit, quia aer ab illorum motione fricatur. +

+

+ Vbi non folum oftendit fe opinari, quòd motus corporum cœleſtium fit caufa ca loris, ſed eriam luminis, paulò autem poſt dicit, ſuperiorum autem corporum vnum quodque fertur in ſphæra, vt ipſa quidem non igniantur. + Opinio profecto abfur-da. + Nam cùm corpus ſolate fixum fit in ſpisfitudine ſui orbis deferentis, fe-cundum communem opinionem, non mouetur per fe, ſed accidentaliter, cum ſei-licet fertur à dicto ſuo orbe, vnde fieri poteſt, vt in motu fui orbis, nullum ex orbibus fuorum deferentium augis fricet, fed fi fricaret, id faceret mediante vno fo lo puncto, vt cuilibet, aliquantulum in mathematicis verfato patet. + Quam ob cau ſam, rationi cõfentaneum non eſſet credere, quòd tantùm caloris gigneretur. + Quod tamen fi posſibile eſſet, quid ergo fricatio ſuperficierum orbis ſui, cum iis, quæ funt deferentium augis efficeret? + Quãdo tamen hoc fieret, vt ſcilicet à fricatione fuper ficierum procederet calor, nil planè diferiminis inter hyemen, & æftatem intercede ret, nec inter calorem diei, & noctis, nec inter unam horam, aut alteram; + fed fecun-dum Ariftotelis rationes, Venus, Mercuriusq́;, magis calefacere quam fol de berẽt, cum ita ſint veloces vt ipſe Sol, & eodem magis propinqua terræ. + Verum Ari-ſtotelis tẽporibus, nullũ aliũ planetã quam folem putabãt philofophi ſupra Lunã eſ-ſe. + Atque etiam cõtigeret menfe Decembri, quam Iunio, magis inualeſceret calor, cum huiuſmodi menſe ſolad nos propius accedat, quam menfe Iunii. per differen-tiam maiorem diametro regionis elementaris, (nam folaris eccentricitas maior eft ſemidiametro elemẽtaris regionis) non confiderans Ariftoteles differentiam ca-loris, quæ naſcitur ex eo, Sol aut altius ſupra orizontem excurrat, aut infra eundẽ feratur; + neque eam, quę à longitudine, aut breuitate diei proficiſcitur. + Sed quia Ari ſtoteles eodem cap tertio Metheororum intelligit de motu rapto, ideſt diurno, ſiue dicamus vniuerfali, hinc ſequi deberet, Sol maiorem caloris uim menſe Martij & Septembris, quàm aliis menfibus, profunderet, quia in iiſdem temporibus, ſol virtu te huiuſmodi motus velocior exiftat, quàm alio quolibet tempore anni, cum tunc per æquatorem circuũoluatur. + Multa quoque alia incommoda ſequerentur ſi Ari ſtorelis rationes admitteremus. + Sed clarè uidemus, mediante refl exione aut refra-ctione radiorum folarium, vniente ſeſe lumine, unitur quoque, & augetur calor, atque omnis res ad comburendum apta accenditur, & inflammatur. + In lumine igi- + + tur continetur calor, & non in motu ipſius ſolis, & ita in lumine ſedem habet, ut fi ſol quieſceret, neque in orbe ſuo circumager etur, infęliciſſima eſſet ea regio, in cuiu; + Zenith ipſe reperiretur. +

+
+
+ Vnde caloris ſolis prode at incrementum & state, et byeme decrementum. + CAP. XXXI. +

+ CVm capite ſuperiore oſtenderim calorem ſolis non aliunde, quàm à lumine prouenire, oſtendam nunc ex ordine, ex quot, quibusq́; cauſis oriatur magna differentia eius caloris æſtatis ad hyemem, quarum nonnullæ ab antiquis obſerua-tæ fuerunt, aliæ autem à nemine, quod ſciam. + Sunt autem quinque ad minus eæ cau ſæ, quarum vna eft diuturna folis mora, tempore æſtatis ſupra orizontem, quæ cau-ſa ab antiquis pofita, & citata fuit. + Aliam quoque huius rei cauſam iidem antiqui dicebant eſſe propinquitatem ſolis noftro Zenith, ſed hæc cauſa immediata non eſt, quia ab ea tres caufæ immediatæ naſcuntur; + quarum vna eft maior unio radij re flexi cum radio incidenti; + ſecunda maior quantitas luminis in ſuperficie terrę; + tertia, minor reſiſtẽtia vaporum ipſi radio luminoſo facta; + quarta verò eft impresfio caloris facta in terra, quæ cum aliis caufis coniuncta calorem adauget. quæ quidem caufæ nemini adhuc, quod fciam, in mentẽ venerunt. + Quòd autem attinet ad ma-iorem coniunctionem radii reſlexi cum incidente, quiſque, uel ſaltem mediocriter in cathoptricę cognitione verſatus hoc verum eſſe cognoſcet. + Vt hoc tamen in-noteſcat facilius. + Imaginemur .q.p. et .b.d. eſſe duas particulas ęquales ſuperficiei ipfius terræ, ſuper quas cadant duo radii luminofi ſolis .e.q. et .n.d. quorum .e.q. fit ad modum obliquus, et .n.d. quaſi perpendicularis, vnde radii reſlexi .p.a. et .b.u. aſcen dent cum angulis æqualibus eis, qui funt ſuorum cadentium, cum omnis angulus re-flexionis femper æqualis ſit angulo ſuæ incidentię, vt cuilibet in cathoptrica, vel me diocriter verfato pater. + Mixtio autem primorum obliquorum erit .q.o.p. & ea, quæ eft minus obliquorum .b.i.d. quorum duorum triangulorum nullus unquam erit, qui dubitare posfit .q.o.p. non eſſe minorem .b.i.d. cum anguli .q. et .p. trianguli .q.o.p. a-cutiores ſint angulis .b. et .d. trianguli .b.i.d. ex ſuppoſito. + Quòd uero attinet ad ma iorem quantitatem luminis ſuper terræ ſuperſiciem; + Imaginemur radium .a.q. cuius reſpectu etiam imagine mur duos ſuperficiei terræ ſitus, quorum vnus fit .q.o: cui di-ctus radius fit perpendicularis, & alter .q.p. cui radius .a.q. ex obliquo incidat. + Ima-ginemur ergo triangulum .q.o.p. cuius angulus .o. rectus eſt ex ſuppoſito, unde .q.o. minor erit .q.p. ex .18. primi Euclidis. + hinc fit, vt ſuper .q.o. cadat vniuerſum lumen, quod ſuper .q.p. diffunditur. + Sit .q.u. æqualis .q.o. & fit imaginatione protracta .u.n. æquidiftans .p.o.a. vnde .q.u. illuminata erit à radio .n.q. minore radio .a.q. ergo mi-nus calida erit ſuperficies .q.u. ipſius terræ, quàm.q.o. quia maius lumen in ſe maio-rem calorem includit: + quod manifeſtè apparet in radiorum vnione mediante refle-xione, aut refractione. + Sed quod attinet ad minorem refiſtentiam vaporum ad ip-ſum radium luminoſum, etfi primo capite meæ Gnomonicæ leuiter id attigerim, ni hilominus tamen, & idem ipſum hoc loco proponam. + Denotetur, exempli gratia, ſuperficies terræ ab .o.g. et ea, quæ eft vaporum ab .n.a. ſupponatur etiam ſol in fitu. + + q. qui ſit Zenith pũcti .o. & etiã in .p. ipſi orizõti propinquus, aut extra Zenith, cuius duos radios .q.o. et .p.o. + Imaginemur, quorum duæ partes .a.o. et .n.o. erunt aliquo modo ab ipſis vaporibus offuſcatæ, ſed .o.n. breuior eſt .o.a. ex .7. lib. 3. Eucli. + mino-rem ergo reſiſtentiam habebit à vaporibus ſol in Zenith, quàm extra cundem com -morans, & quantò longius erit idem ab ipſo Zenith, tanto maiorem reſiſtentiam à dictis vaporibus inferri ex eadem .7. lib. 3. Eucli. dicemus. +

+
+ +
+
+ +
+
+
+ Nullum corpus ſenſus expers à ſono offendi, præterquam Aristoteles crediderit. + CAP. XXXII. +

+ POſſe ſonum corpus aliquod, quod ſenſu ſit deſtitutum, vt Ariſtoteles .9. cap. li-br .2. de cælo putauit, offendere, eſt falſum. +

+

+ Corpus enim non niſi à corpore poteſt lædi, non ergo à ſono, cum ſonus corpus non ſit. + Sed aer, & ignis, cum è contra ſint corpora, hoc facilè præſtare poſſunt im-plendo aliquem locum velociter ad excludendum vacuum; + vnde generatur ſonus. + Quod hucuſque à nemine animaduerſum fuiſſe comperio. +

+ +
+
+ Pytagoreorum opinionem de ſonitu corporum cælestium non fuiſſe ab Aristotele ſublatam. + CAP. XXXIII. +

+ SEnſerunt Pythagorici orbes cæleſtes dum circunuoluuntur, non autem corpora ſtellarum ſolum, æd ere ſonu. + Quibus dum Ariſtoteles contradicere cogitat, maximè fauet. + Eatamen opinio è phyloſophorum ſcholis eſt explodenda, quia aut orbes ſunt ſibi ipſis contigui, aut inuicem diſtantes: + ſi ab inuicem diſtant (quod nemo adhuc conceſſit, quia hac ratione vacuum introduceretur) clarum eſt, quod cum ſe minime tangant, ſonum edere nequeunt: + Si verò eorum vnus alteri ſit conti guus, neq; etiam ab ipſis ſonus reſultare poterit, quia pro certo putandum eſt, ipſorũ ſuperficies tam politas eſſe, ac lenas, vt nihil omnino aſperitatis, aut inæqualitatis contineant. + Vt exempli gratia, ſi aliquis duo ſpecula plana inuicem confricaret, nul lum planè ſonum audiret, ſed ſi hoc faceret cum duabus ſuperficiebus a ſperis, ſonũ perſentiret, & tanto maiorem; + quantò aſperiores eſſent dictæ ſuperficies, & qui vult vtarcus lirę, ex corda ſonum eliciat, colophonia dictum arcum illinet, vt aſperiorem reddat. + Neceſſarium quoque eſt vt tremat ſiue trepidet corpus, quod ſonũ edere debet; + Neque etiam abſque aere ſonus efficipotelt, quia aer ſonat ingrediendo velociter ad implendum locum, vt non remaneat vacuus. + Sed ſupponendo in æche rea regione neque aerem eſſe, neque corpus aliquod fluidum, clarè patebit orbes cœleſtes ex ſeſe nullum emittere ſonum. + Idem affirmo de fricatione ſuperficiei con cauæ infimi orbis lunaris cum conuexa materiæ à dicto orbe contentæ, ſuperioribus rationibus fultus, vt etiam experientia à corpore aliquo fluido, quod in alio velociſ ſimè moueretur deſumpta fretus, cuius corporis ſuperficies tamen lenis eſſet, à quo ſonus non gigneretur. + Et non minus dicere poſſum, corpus fluidum moueri in con-tinente loco immobili, quam dictum corpus continens illud eſſe, quod moueretur, & non fluidum corpus. + Cuius rei poſſumus etiam exemplum habere à quouis corpore perfectè rotundo, quod circa ſuum axem velociſſimè moueatur, nullum ſo-num efficiet, quia nullam aeris partem extra ſuum locũ impellit dum mouetur non ſecundum totum, ſed ſecundum ſuas partes, quarum quælibet abſque reſiſtentia im-mediatè ſubintrat locum alterius, abſque temporis interpoſitione. + nec huiuſmodi locum aliquo modo eadem materia dicti corporis, quod circunuoluitur: + deſtitutum dimittat. + Sed ſi Pythagorici de alia quadam harmoniæ ſpecie ab ea, quæ eſt ſono-rum, vt à diuerſis velocitatibus motuum, aut à diuerſis magnitudinibus aut diſtantiis, aut ſtellarum influxibus intellexiſſent, rectè ſenſiſſent exparte, non autem omnino, quia ea harmoniam efficere nequeunt, quæ ad inuicẽ ſecundum interualla harmoni-ca proportionata non ſunt, vt ſunt dupla, ſeſquial tera, ſeſquitertia, ſeſquiquarta, ſeſ-quiquinta, ſupertripartientia quintas, ſuperbipartiẽtia tertias, & quę ab ijs dependẽt ideſt coniuncta ſunt cum duplis; + de conſonantijs loquendo. de diſſonantiis idem di co, quæ harmonicis inſeruiunt modulationibus, vt ſeſquioctauũ, ſeſquinonũ, ſeſqui quintũdecimũ, ſequiuigeſimũquartũ, ſeſquioctuogeſimũ, & ſuperbipartiens vigeſi masquintas. + Verũ quidem eſt nonnulla harmonica interualla in aſpectibus cõperta fuiſſe, vt Prolomeus oſtendit, & alii quoque aſſerunt. + ineſt tamen huic rei nonnihil difficultatis. + vt exempli gratia, ſi ſubtrahamus diateſſaron extra diapaſon, remanet diapente, & ſi à diapente ſubtrahamus ſemiditonum, remanet ditonum (quæ duæ + + conſonantiæ, eum habent reſpectum ad inuicem, quem habent diateſſaron, & dia pente, quia quemadmodum ſemiditonum, & ditonum ſimul coniuncta, compo nunt diapente, ſic diateſſaron, & diapente ſimul vnita componunt diapaſon; + & quẽ admodum terminus, qui diuidit diapaſon in diateſſarõ, & diapente, eſt mediator ha@ monicus inter extrema diapaſon diuiſi, ſic etiam terminus, qui diuidit diapẽte in ſe-miditonum, & ditonum, mediator eſt harmonicus inter extrema ipſius diapente diui ſi) ſubtrahendo deinde à diapaſon ſemiditonum remanet exachordum maius, & ab eodem diapaſon ſubtrahendo ditonum remanet exachordum minus, quę quidẽ accidunt aſpectuum circulo, quia ſubtrahendo aſpectum quadratum ab oppoſito, remanet aliud quadratum, & ſubtrahendo ſextilem à trino remanet quoque alius ſextilis. + Quòd autem attinet ad motus, ad magnitudines, ad diſtantias, & ad influ-xus, nihil eſt, quod hiſce proportionibus conueniat, ſed quia hæc omnia depẽdent ab ĩfinita, & diuina ꝓuidẽtia Dei, neceſſariò fit vt iſtæ velocitates, eæ magnitudines, diſtantiæ, & influxus, talem ordinem, & reſpectum inter ſeipſa, & vniuerſum habeãt, qualis perfectiſſimus ſit. +

+
+
+ Deraro et denſo nonnulla, minus diligenter à Peripateticis perpenſa. + CAP. XXXIIII. +

+ ANtiqui Peripatetici de videndo in hyeme animalium halitu. + Id, quod in æſta te non euenit, malè diſputauerunt, quia hoc naſciturà condenſatione hali tus, quę ab ambiente frigore fit. + quia halitus is abore, aut naſo animalis exiẽs non eſt purus aer attractus primò, ſed mixtus eſt cum quodam vapore excrementi-tio, & ſubtili, quo ſemper ab ea parte euacuat̃ corpus, qui ſtatim ab aere frigido cir-cundatur, & denſatur, quam ob cauſam ab ipſo ea luminis pars reflectitur, quæ eum penetrare non poteſt, quod in hypocauſtis, huiuſmodiq́; calidis locis non fit. + Idem exemplo ab aqua ſtatim à ciſternis, aut profundis puteis in hyeme extracta compro bari poteſt, quia tunc temporis, huiuſmodi aqua, cum magis calida ſit, quàm fri-gida, emittit vaporem, qui facillimè videtur, ob rationem iam dictam, quod in æſtate non cernitur in aqua, etſi ea magis calida eſſet, quam ea, quæ in hyeme hauritur. +

+

+ Ratio autem, quam ab antiperiſtaſi deſumptam citarunt iidem ad inquirendum, cur aqua ſubterranea magis calida, aut minus frigida, hyberno tempore, quàm ea, quæ eſt ſupra terram ſit, vana eſt, quia hoc non aliunde fit, quàm ab eo, terræ por-ri à frigoris ſiccitate ſint clauſi, vnde vapores & exalationes non tam facilè exire poſ ſunt. + quamobrem calefiunt ſubterraneæ partes. + Fimum, fœnum, frumentum hac in re ſunt nobis exemplo, in quibus ſępiſſimè viſum eſt ignem accendi. +

+

+ Priore illa quoque ratione de antiperiſtaſi dicta, volunt philoſophi maiorem ca-liditatem hyęme, quàm ęſtate in animalium ſtomacho contineri, non animaduerten tes ſiccitatem, frigiditatis partes ſuperficiales corporis, reſtringẽtem, ſanguinem ver ſus originem ſuam impellere, qui in eo loco copioſior cum ſit, eas partes tunc tem-poris calefacit magis. +

+

+ Neque etiam ijdem nouerunt cauſam, vnde fiat, ut in æſtate impleto vaſe vitreo, aut argenteo, aut ex materia non poroſa conſtante, aqua frigida, vas ſudet, quod + + tempore hyemis, non niſi in calidis locis euenit, quem ſudorem, dicebantipſi, eſſe eandem aquam, quæ per porros vaſis exiret, quod falſiſſimum eſt, quia ſi per porros aqua frigida exiret multò magis exiret calida, cum ſubtilior ſit, & ad penetrandum aptior. + Sed hoc non aliunde oritur, quàm à condenſatione aeris vas circundantis, cauſata à frigiditate vaſis refrigerati ab aqua, quemadmodum tempore hyberno clarè videmus mane ſuperficies interiores vitri feneſtrarum ſudare, quia extrinſecũ frigus refrigerando vitrum, intrinſecum aerem ſibi contiguum congelat. +

+

+ Neque ſilentio inuoluendum eſt, nec Ariſtotelem, neque alium ex ſuis fautoribus animaduertiſſe denſum, & rarum eſſe cauſam ventorum. + Rarũ autem & denſum, me diante calore & frigore fit, & ſi à partibus, in omogeneis, licet argumẽtari, de toto deducat conſequentiam qui velit, obſeruans in calidis æſtatis diebus, dum aliqua nu becula ad Solem cooperiendum incedit, ibi ſtatim agitationem aeris ſentiri; + ea verò nubecula prætergreſſa cum fuerit, & in ea parte, aer ad priſtinam raritatem cauſa-tam à calore Solis redierit, quieſcit; + huiuſmodi autem aeris agitatio, à nulla certè ex halatione proficiſcitur, ſed à motu ſolum locali, quem dum condenſatur, facit. + Om ne denſum natura ſua frigidum eſt; + omne rarum calidum, & è conuerſo. + Et frigida aura, quæ à flabellis cauſatur, non ſolum à nouo aere qui nos tangit, ſed etiam à den-ſo, quod in agitatione eiuſdem aeris fit, naſcitur. +

+

+ Cum autem de raritate & denſitate diſputationem ſuſceperim, non ſine ratione mihi videt̃ illorũ opinionẽ explodẽdã eſſe, qui Lunę maculas aliud eſſe dixerunt, quàm aliquas partes rariores aliis eiuſdem Lunæ partibus, non obſeruantes rarum, & denſum, proportionabilia lumini, quod ab huiuſmodi corporibus reflectitur, non eſ­ſe. + quia corpus aliquod rarum aliquando aptum erit ad reflectendum maius lumen, quàm corpus minus rarum ut manifeſtè apparet à nubibus reflecti lumen: + quod ab aere non fit. + Non defuerunt qui contrarium dixerunt, ideſt, eas Lunę partes, den ſiores eſſe; + neque unquam aliquis fuit qui de diaphano, aut opaco mentionem fece rit, quia melius eſt credere, eas partes diaphanas, ſiue perſpicuas magis eſſe, quàm a-lias, quę per aliquod ſpatium, ſolis radio ingreſſum permittant, & alię partes ſint opacæ ipſum à ſuperficie reflectant. + diuerſa tamen ratione à ſpeculo, cum in pleni-lunio tota ferè Lunę pars illuminata cernatur, quamuis dictum lumen extenſiuè & in tenſiuè ſit minus eo, quod ipſa in nouilunio recipit. + Indignum autem mihi videtur ijs reſpondere, qui dixerunt huiuſmodi maculas, terræ vmbras exiſtere, cum craſſiſſi-mæ ignorantiæ tenebris ſint circunfuſi, vt etiã fuit Cornelius Agrippa, qui primo de occulta philoſophia dicens ſe noſſe modum quendã naturalem à Pythagora inuen-tum, quo in Luna id totum, quod ipſe ſuper ſpeculum ſcripſiſſet, videretur. + oſtendit manifeſtè ſe ignorare luminum vmbrarumq́; naturam. + quia nulla vnquam vmbra ge nerari poteſt à corpore, quod aut opacum non ſit, aut officio opaci non fungatur, vt nunc dicemus de diaphaneitate aquæ. + Neque corpus opacum illuminatum adũ-brare poteſt, niſi opacum illud in linea recta ſitum obtineat, quæ inter lucidum & il luminatum extenditur. + Neque etiam reſpondebimus ijs, qui ſentiunt quotieſcun-que nulla eſſet terra, ſed totus hic globus eſſet aqua, toties non futuram eclipſim lu-narem, ratione diaphaneitatis aquæ. + Quod falſiſſimũ eſt, quia omne corpus ſphę-ricum quantumuis diaphanum ſit, dummodo ſit denſius aere, luminoſos radios re-frangit, & eos ad inuicem interſecare facit, qui deinde vltra interſectionis punctũ di-ſgregantur, ita vt amittant illuminationis actum. + Adde etſi huiuſmodi corpus aqueum, ſphęricum non eſſet, ſed cubicum, illud ſuper aliquã ex eius ſuperficiebus ad angulos rectos radius ſolaris percuteret, non eum tamen penetraret, quia dictus radius perpetuò debilitatur, & eò magis, quo maiorem profunditatem in diaphano + + eius corporis, quod ſit denſius aere acquirit, nec totus radius vnquam dictum corpus ingr editur, cum ab eius ſuperficie magna pars reflectatur. + Reſiſtit ergo huiuſmo-di corpus lumini, & quantò magis ſpiſſum aut profundum exiſtit, tantò, validius reſi ſtit. + Habemus huius rei teſtes, piſcatores vnionum, in ijs mundi partibus, quæ pau-cis ab hinc annis Hiſpanorum opera nobis innotuerunt, qui aſfirmanu ad maris vſq; fundum lumen Solis non peruenire. +

+

+ Immediata ratio, cur nebulę in ijs locis in quibus cõſpiciuntur permaneant, & uũc altiores, nunc vero depręſſiores cernantur, non ea eſt, quam Ariſtoteles cap .3. lib. 1. metheororum proponit, ſed inde oritur, quòd ſint eædem denſiores ea parte aeris, quæ ipſis ſupereminet, & rariores e a, quæ ijſdem ſubiacet. + Quòd autem alicuius cor poris denſitas maior ea, quæ eſt medij, in quo reperitur, cauſa ſit, vt ipſum corpus de ſcendat, & maior raritas eiuſdem corporis, ea, quæ eſt quoque me dij, efficiat, vt di-ctum corpus aſcendat, iam Archimedes in lib. de inſidentibus aquæ docuit. +

+

+ Rectiſſimẽ inſtituit natura, vt corpora denſiora verſus loca anguſtiora, & minora (intelligendo ea loca orbicularis figuræ) quæ ad centrum propius accedunt, & rario ra ad ampliora loca, & maius ſpatium occupantia, ſeſe reciperent. + tum quia eadem quantitas materiæ condenſatæ, eget minori loco quam rarefacta, etiani, quia corpus denſum non ita ad velocitatem motus localis, vt rarum, idoneum ſit, ad eas partes accedat, quæ motibus tardioribus magis ſunt aptæ, corpora autẽ rara ad eas, quæ velocioribus motibus ſunt aptiores ſeſe transferant. + præterquam reuera ap-pareat pro maiori parte, corpus magis denſum, minus diaphanum; + aut magis opacũ futurum, quàm rarum, licet ſæpiſſimè videamus contrarium, vt ſuperius innuimus. + eſt tamen naturale proportionatumq́; magis opacum denſo, & diaphanum raro, quàm è contra. + Quamobrem ſumma ratione inducta natura voluit, vt corpora ma gis opaca, aut minus diaphana, magis vicina centro colligantur, vt ſpatium, quòd re manet, abſque vllo impedimento à radijs ſolaribus penetrari poſſit. + Tres autem eæ cauſæ, quas hoc loco poſui, propriæ ſunt, immediatæ, & per ſe, ex quibus fit, vt corpo ra denſiora deſcendant, & rariora aſcendant in mediis minus denſis, aut minus raris dictorum corporum, quæ à nemine, ſciam, hucuſque propoſitæ fuerunt. +

+

+ Qui autem aſſerunt cucurbitæ, quam apponunt chirurgi, effectum ex eo naſci, calidi ſit attrahere, valdè aberrant à vero quia hoc, non niſi à raro, & à denſo imme-diatè, à calido & frigido cauſatis efficitur, quia aer in cucurbita rarefactus à calore & per conſequens dilatatus, ſtatim vt à dicto calore deſeritur, iterum condenſatur & tantò citius, quantò aer ambiens frigidior exiſtet, & quia eadem materia cum con-denſata fuerit minorem ſemper occupat locum, reſtringens igitur ſeſe in cucurbi-ta aer dum condenſatur, neceſſariò fit, ne ulla, ſcilicet pars vacua remaneat, cum alius aer ingredi cucurbitam nequeat aliud corpus ingrediatur. + Idem cum amphora in qua nullum aliud, quam aèreum ſit corpus experiri poſſumus, ſi ad ignem pri-mò calefactam, deinde ore in amplo aliquo cyatho, aut alio vaſe. + vino, aut aqua pleno vbi videbimus huiuſmodi liquorem ſtatim ſurſum ferri, quia dum calefit am-phora, rarefit quoque aer qui in ea continetur, & quia rateſcit dilaratur, & quia dilatatur, eget maiore loco; + & ideo magna pars eius foras exit; + Cum verò ea aeris portio, quæ intus remanſerit, iterum condenſatur ob defectum caloris, reſtringitur, minoriq́; indiget loco; + Quod cum ita ſe habeat, neceſſarium eſt, ne aliquis locus va cuus remaneat, vt aliud quoddam corpus ingrediatur, cum ad ingrediẽdum aeri non patuerit aditus. + quod ſi corpus admodum non erit fluxile, aut humidum, ita vt ingre di amphoram poſſit ita amphorę hærebit, vt non cito diuelli poſſit, & eo modo ſępe + + admiratione videmꝰ fragile vas vitreũ magnũ, & graue lapideũ corpus eleuare. + Sed vt ad denſum & ad rarum redeamus, mihi videtur frigidum eſſe conſequentem qualitatem denſi, & calidum rari, quia quæuis res dum calefit, rarefit, & quælibet materia dum refrigeratur, ſimul condenſatur. + Qua ratione fit, vt terra frigidior ſit aqua, & ignis calidior ſit aere. +

+

+ Nec propriè locutus eſt Ariſtoteles .9. & .10. capite primi lib. & ſecundo ſecundi metheororum cum dixerit calorẽ Solis eum eſſe, qui ſurſum humores, vaporesq́; eue hat, quia Sol nil aliud facit, quam calefacere, cuius caloris ratione, ea materia rarefit, & ob rarefactionem leuior facta aſcendit, non quia ſurſum à Sole feratur. +

+

+ Quę ſubſequuntur, cum raro ac denſo ſimbolum habere videntur. + cum raro, ſcili-cet calidum, humidum, leue, ſublime, diaphanum, lumen, clarum, lux, albũ, dies, mo-tus, velox, ſimplex, diſgregatum, molle, lene, acutum, ſubtile, coctum, ſpaciosũ, dulce, voluptas, audacia, lætitia, liberalitas, veritas, induſtria, amor, miſericordia, hu-manitas, ſanitas, vita, & iis ſimilia. + Cum denſo verò frigidum, ſiccum, graue, imum, opacum, vmbra, obſcurum, tenebræ, nigrum, nox, quies, tardum, mixtum, congrega tum, durum, aſperum, ob tuſum, craſſum, crudum, anguſtum, amarum, dolor, cimor, melãcholia, auaritia, mendacium, inertia, odium, crudelitas, feritas, infirmitas, mors, & ijs ſimilia. +

+

+ Verum eſt quod ea ratio, qua Ariſtoteles ait aerem humidum eſſe, parui eſt mo-menti, quia ſimiliter deigne inferri poſſet, qui facilius à termino alieno, quã aer, aut aqua terminari poteſt. +

+
+
+ Motum rectum curuo poſſe comparari etiam diſentiente Ariſtotele. + CAP. XXXV. +

+ SEd vt ad Ariſtotelẽ redeamus, rectè dicere non poteſt motum rectum ad curuũ comparabilem non eſſe .4. cap. lib. 7. phyſicorum, vbi errat quoque dicens repe riri non poſſe lineam aliquam rectam alicuius circuli circunferentiæ æqualem. + quia Archimedes iam probauit in lib. de quadratura circuli, triangulum illum orthogo-nium, cuius vnum ex lateribus circundantibus angulum rectum æquale eſſet ſemi-piametro alicuius circuli, & aliud circunferentiæ, æqualem futurum dicto circulo. + Il lud igitur triangulum orthogonium, quod æquale erit alicui circulo, & habebit ali-quod ex ſuis lateribus circundantibus angulum rectum æquale ſemidiametro dicti circuli, aliud quoque latus ipſum angulum rectum circundans, ex neceſſitate, circũ-ferentiæ dicti circuli habebit æquale. + Poteſt igitur dari vna quædam recta linea ę-qualis circulari contra Ariſtotelis opinionem, qui non benè reuocauit in mentem, quod ſcripſit de relatiuis, cum dixit quadraturam circuli poſſe quidem dari, etſi tũc tꝑis de ea haberet̃ ſcientia. + Si igit̃ dicta quadratura dari põt, poteſt etiã dari vna recta linea ęqualis circunferentiæ eiuſdẽ circuli, ob rationes dictas. + Sed ſi Ariſt. dixiſſet, circularem corporum cęleſtium motum, comparabilem non eſſerecto cor-porum elementarium, verum dixiſſet, non quia eorum alter circularis, alter ve-rò ſit rectus, ſed quia cœleſtis regularis ſit, neque modò tardus, modò velox, ſed vnam ſemper & eandem velocitatem retinens, motꝰ aũt, qui eſt corporũ elemen­ + + tarium è contrà ſe habeat, præter id, nunquam fuit neque ſit futurus aliquis horũ rectorum, qui naturales dicuntur, qui tam velociter moueatur, ut motus cœli, quia ſi voluerimus conſiderare motum diurnum .24. horarum, ſecundum opinionem com-munem, reperiemus calculando, Lunam in quadraturis cum Sole, dum inuenitur in æquatore, ſingulis horarum minutis moueri per .500. milliaria Italica vel circa, & in coniunctionibus, & oppoſitionibus ipſius Solis .1000. vel circa, & Solem tempore ę-quinoctiorũ .18000. & Saturnũ circa æquatoris ſitũ .260000. & ampliꝰ de ſtellis aũt fixis circa æquatorem poſitis quiuis cogitet; + quod reuera diffi cillimum quibuſdam videbitur, quod quidem non occurrit ſecũdum pulcherrimam Ariſtarchi ſamij opi-nionem, diuinitus à Nicolao Copernico expreſſam, contra quam nil planè valent rationes ab Ariſtotele; + neque etiam à Ptolomeo propoſitę. + Motu verò proprio, quo libet horę minuto, Sol mouet̃ per milliaria circa .48. + Luna quãdo cõiuncta eſt, aut op poſita reperitur Soli .36. milliaria, & in quadraturis .18. Saturnus .24. Iupiter .40: Mars .100: Venus .26: Mercur .5. + Sed Saturnus motu rapido, vno horæ minuto mo-uet̃ circa .260000. milliaria, vt diximus Iupiter circa .170000. Mars .75000. Venus. 10000, Mercurius .2000. corpus autẽ elementare, & ſi moueret̃ motu recto hoc , & velocius etiam corpore cęleſti, non obſeruans tamẽ uniformitatem, ut dictum cœ leſte facit, cum eodem nullo modo comparari poſſet, quia rectus dictus naturalis, ſuam ſemper velocitatem adauget, ob continuam impreſſionem, quam recipit à cau ſa perpetuò coniuncta cum ipſo corpore, quę eſt propenſio illa naturalis eundi bre-uiori quadam via ad locum ſuum, ita vt etiam ſi dictum corpus elementare à motu tardiore ad velociorem, ſuperare poſſet motũ alicuius corporis cęleſtis, ij duo motus interſecarent ſeſe in vno ſolo pũcto, quod diuidi diſtribuiq́; in partes nequiret, ideſt non niſi in vno ſolo temporis inſtanti redderentur æquales, vt ita dicam. + Neq; ſolũ loquor de circulari cœleſti cum recto elementari, ſed de qualibet alia motuum ſpe-cie, ſiue ſint ambo recti, ſiue ambo curui, quando aliquis eorum irregularis erit. +

+
+
+ Minus ſufficienter exploſam fuiſſe ab Ariſtotele opinionem cre-dentium plures mundos exiſtere. + CAP. XXXVI. +

+ MAior ratio, qua Ariſtoteles eorum opinionem, qui plures eſſe mundos dixe runt, refutare nititur, in eo conſiſtit, quod is credat partes terræ, quæ alijs mundis aſſignarentur, ad huius mundi centrum inclinationem habere, & ſic ignem illorum, propenſionem habiturum ad circunferentiam huius. +

+

+ Quæ certè ratio tam debilis eſt, vt per ſe cadat, non conſideransipſe, quòd ſi eſſent dicti mundi, eorum quilibet ſuum proprium centrum, ſuamq́; propriam cir-cunferentiam haberet, terrasq́; & ignes haberent inclinationem ad centra circunfe-rentiasq́; ſuorum mundorum, abſque eo, vna terra, alterius centrum appeteret; + vt exempli gratia, ſi doctiſſimi Ariſtarchi opinio eſt vera, rationi quoq; conſentaneum erit maximè, vt quod Lunæ contingit, cuilibet etiã ex aliis quinque planetis eue-niat, ideſt, vt quemadmodum Luna ſuorum epicyclorum ope circũ terram voluitur, quaſi per circunferentiam alterius cuiuſdam epicycli, in quo terra ſit inſtar centri naturalis (ideſt ſit in medio) delati ab orbe annuo circa Solem; + Sic etiam Saturnus, Iupiter, Mars, Venus, atque Mercurius, cir cum aliquod corpus in medio ſui epici- + + cli maioris, ſitum habens, voluantur; + quod quidem corpus, & aliquem quoque ha-beat motum circa ſuum axem, ſit opacum, ijs conditionibus, quæ terræ ſunt ſimi-les, præditum exiſtat, & in dicto epyciclo ſint res ſimiles iſtis lunaribus. +

+
+
+ Anrectè loquutus ſit Phyloſopbus de extenſione luminis per uacuum. + CAP. XXXVII. +

+ ARriſtoteles ſecundo lib. de anima ſentit per vacuum non extenderetur lu-mẽ, quod procederet à corpore lucido. + Quod veriſimile eſt; + ꝗa quẽadmo­dum quantò rarius eſt aliquod corpus, tanto aptius eſt vt diaphanum exiſtat; + & quã- rarius eſt dictum corpus, tantò minorem quantitatem materiæ contineat; + ſic quã tò magis diaphanum eſt, cum ex perexigua materia conſtet, tantò magis liber tran-ſitus luminis patet; + Vnde quantò minor quantitas materiæ erit in dicto ſpatio, tan tò nitidius pertranſibit lumen. + Sequitur ergo, quòd vbi nulla eſſet materia, totum lumen libere tranſiret. + Color cęruleus quem videmus in profunditate aquæ, & ae-ris, color eſt a quæ & aeris, qui denotat reſiſtentiam factam ab aere & ab aqua ipſi lu mini; + Quod quidem lumen ubi corpus aliquod non eſſet, minime reflecteretur, ſed abſque vllo impedimento rectà tranſiret. +

+
+
+ An rectè phyloſophiœ penus Ariſtoteles ſenſerit de loco im-pellendo à pyramide. + CAP. XXXVIII. +

+ ARiſtoteles .8. cap. lib. 3. de cœlo, diſputans contra antiquos de elementorum figuris, ait pyramidem implere poſſe locum corporeum. + quod verum non eſt. + Cubus quidem id facit ab .8. enim cubis perfectè impletur locus, ſed non item .12. pyramides, ut Ariſtoteles ſenſit (ideſt ſex ſuper aliquam exagonam figu-ram ſuperficialem & ſexſub eadem) id præſtant, cum potius maius vacuum rema-neatad quamlibet partium ſupra, & infra, quam plenum. + Rectius Ariſtoteles egiſſet, ſi probaſſet ratione immobilitatis conuenire pyramidem terræ, quam cu-bum. + quamuis, de horum corporum altero, ſit ſtultum hoc credere. + decepti tamen fuerunt antiqui, credentes cubum ad motum minus idoneum eſſe, quam reliqua quatuor corpora regularia (loquor autem habita volubilitatis ratione) quia pyra-midale eſt illud, quod ita ſe habet, vt multis rationibus probari poteſt, quarum vna hæc nobis ſufficiet. + Scimus iam ex communi conceptu corpus ſphęricum eſſe ma-gis volubile, inſtabileq́;, quàm alia ſint. + Illud ergo corpus, cuius figura ad ſphæri-cam magis accedet, ad uoluendum, & ad mouendum facilius erit quouis alio, quod æqualis ſit quantitatis, & ſibi omogeneum materia, vt exempli gratia corpus .20. ba ſium ad voluendum, & ad mouendum promptius erit eo, quod ex .12. conſtat, & id, quod eſt .12. eo, quod eſt .8. & id, quod eſt .8. eo, quod eſt .6. & id, quod eſt .6. vt cubus eſt, eo, quod eſt .4. cuiuſmodi eſt pyramidale. + Huc accedit, quòd pyrami-dale corpus aliam conditionem habet, quàm cubicum, cum in quauis facie inalte- + + rabile ſit, cubicum autem econtrà ſit alterabile vndequaque, ſuaq́; quadrata in rhũ-bos mutare poſſit, iiſdem exiſtentibus lateribus. +

+
+
+ Examinatur quam ualida ſit ratio Aristotelis de inalterabilitate Cœli. + CAP. XXXIX. +

+ ARriſtoteles textu .22. primi lib. de Cœlo ita inquit. +

+

+ Accidit autem, & hoc per ſenſum ſufficienter, quo ad humanam dixiſſe fi-dem, & omni pręterito tempore ſecundum traditam inuicem memoriam, nihil vi-detur tranſmutatum neque ſecundum totum vltimum cęlum, neque ſecundum par-tem ipſius propriam vllam. +

+

+ Hoc autem in loco Ariſto. non conſiderauit, ſimiliter de terra dici poſſet, quan do ipſa ita eminus proſpiceretur, imo abſque dubio putandum eſt, ſi terra luce So lis prædita eſſet, & aliquis ipſam ab octauo orbe vellet videre, nullo pacto cerne-ret, cum ſidera illa quæ primæ magnitudinis vocantur, & quæ pluſquam centies ma iora ipſa terra putantur non niſi vt puncta videantur. +

+ +
+
+
+ IN QVINTVM EVCLIDIS LIBRVM +

+ QVamuis omnia libri quinti Euclid. uerißima ſint. + Animaduertimus tamen permultos ſumma difficultate eorũ demonstr ationes percipere. + Prœ-cipuè ubi quint a, aut ſeptima deffinitiones eiuſ-dem libri neceſſariœ ſunt. + Illœ enim adeo obſcurœ uidentur, ut longè facilius admißuri ſint hœc no-ſtra poſtulat at anquam clarior a. + At que etiam tanquam intellectui commodiora, quam ſit illud quintum idemq́ꝫ ultimum postulatum eiuſdem in primo libro poſitum, de line a duas alias ſecante. + Quan-doquidem ijs noſtris postulatis admißis, ſequentia Theoremata per facillima reddentur. +

+
+
+ Horum autem primum est. +

+ Qvod tota compoſita ex æquali numero partium æqualium, ſunt inuicem æqualia. +

+

+ Vtſi quis diceret omnes proportiones quæ cõpoſitæ ſunt ex æquali numero alia-rum proportionum inuicem æqualium, ſunt etiam inuicem æquales, quod Eucli-des conatur demonſtrare in .22. et .23. quinti libri. +

+
+
+ SECVNDVM. +

+ Qvod ſi à totis æqualibus detractæ fuerint æquales partes, quæ remanent erunt partes inuicem æquales. +

+

+ Et è conuerſo ſi æqualibus æqualia addas compoſita erunt inuicem æqualia. +

+

+ Quod in ipſis proportionibus hoc loco ſemper intelligendum eſt. +

+
+
+ TERTIVM. + Quę est εuclidis ſeptima propoſitio. +

+ Qvod ſi fuerint plures termini æquales inuicem, ratio ſeu proportio vnius ip-ſorum ad alium tertium terminum maiorem, minoremúe, ſed eiuſdem generis, erit cadem quæ cuiuſuis alterius termini ad eundem tertium. + Et è conuerſo, quæ fuerit proportio tertij termini ad vnum prædictorum æqualium, eadem erit, ſpecie, cum alio eorundem terminorum. +

+ +
+
+ QVARTVM. + εuclidis uerò nona propoſitio. +

+ Qvotiescvnqve proportio vnius plurium terminorum collatorum cum ali quo tertio eiuſdem generis, eadem fuerit cum ea quæ eſt cuiuſuis alterius dictorum terminorum cum eodem tertio, aut proportio dicti tertij, cum aliquo dictorum, ea-dem fuerit cum ea quæ ipſius eſt ad aliquem alium eorundem terminorũ, tunc eiuſ-modi termini, æquales erunt inter ſe. +

+
+
+ QVINTVM. + Euclidis uerò octaua propoſitio. +

+ Qvoties plures erunt termini, quorum vnus fuerit maior altero, ſi compa-rentur alicui tertio eiuſdem generis, proportio maioris adtertium illum, maior erit ea, quæ eſt minoris ad prædictum tertium, & proportio illius tertij ad maiorem, mi-nor erit ea quæ eiuſdem tertij ad minorem terminum comparati. +

+
+
+ SEXTVM. + εuclidis uerò decima propoſitio. +

+ Qvoties proportio vnius, ex pluribus terminis comparatis ad aliquem ter-tium, maior fuerit proportione alicuius alterius dictorum cum eodem tertio, primus ille terminus, altero maior erit. + Et quoties proportio tertij termini ad vnum quã ad alterum terminum maior fuerit, eiuſmodi terminus altero minor erit. +

+
+
+ SEPTIMVM. + Euclidis uerò undecima propoſitio. +

+ Proportiones, quarum vnaquęque cum aliqua tertia æqualis eſt, ipſæ quo-que inter ſe ſunt æquales. + Vtillud, Quæ vni & eidem ſunt æqualia, ſibi inuicem ſunt æqualia. +

+
+
+ OCTAVVM. + εuclidis uerò duodecima propoſitio. +

+ Qvotiescvnqve proportio vnius ex pluribus antecedentibus cum ſuo ex pluribus conſequentibus, æqualis fuerit ei cuiuſuis alterius dictorum antecedentiũ, cum ſuo plurium cõſequentium, proportio totius aggregati antecedentium cum to-to aggregato conſequentium, dictæ primę proportioni ęqualis erit, nempe illius an tecedentis ad ſuum conſequens. +

+ +
+
+ NONVM. + Euclidis uero tertiadecima propoſitio. +

+ Qvotiescvnqve aliqua proportio plurium proportionum inuicem æqua-lium, tertia aliqua proportione, maior aut minor fuerit, quælibet prædictarum æqua lium inter ſe, tertia illa proportione maior aut minor pariter erit. +

+
+
+ DECIMVM. +

+ Qvotiescvnqve fuerint ex vna parte plurestermini (ſiue coniuncti ſiue di-ſiuncti ſint) æquales ſinguli vni tertio termino; + ex altera verò parte totidem fuerint alteri tertio termino æquales, proportio aggregati priorum terminorum ad ſuũ ter-tium, æqualis erit proportioni aggregati reliquorum terminorum ad ſuum tertium, & è conuerſo, ita ſe habebit primus tertius terminus ad ſuos multos terminos, ſicut ſe habet ſecundus tertius terminus ad ſuos ſimul ſumptos. +

+
+
+ VNDECIMVM. +

+ Aggregatum ex partibus proportiona litatis continuæ, quod inter maximum, & minimum terminum omnium terminorum proportionalium compræhenditur, ſem per multiplex eſt ad ſingulas partiales proportiones, ex quibus ipſum componitur. +

+
+
+ DVODECIMVM. +

+ Quæuis proportio quocunque modo diuiſa fuerit, ex iis partibus componitur, in quas diuiditur. +

+

+ Cum enim bæ præpoſitiones ſint ita conſpicuæ ipſi intellectui, ut abſq; dubio inter obie ct a ipſius intellectus connumerari poſſint, nullus ſanæ mentis eas negabit. +

+
+
+
+
+ THEOR.I. II. ET III. +

+ PRimum, ſecundum, & tertium theorema quinti Euclidis ab ipſo ſatis exactè de monſtratur, ſtudioſus itaque autorem conſulat. +

+
+
+ THEOREM. IIII. +

+ QVartum vero Theorema Eu- + + clidis ego ſic demonſtrarẽ. + ſit, verbi gratia, proportio .a. ad .b. quæ eſt .c. ad .d. ſumptis multiplici-bus .e. et .f. ad .a. et .c. æqualiter, item multiplicibus .g. et .h. ad .b. et .d. dico proportionem .e. ad .g. eſſe eandem quæ eſt .f. ad .h. + Habemus enim ex .10 poſtulato præmiſſo, eandem futuram proportionem .e. ad .a. quæ eſt .f. ad .c. & ita .b. ad .g. quæ eſt .d. ad .h. ex præ-ſuppoſito verò ſic ſe habeat .a. ad b. ſicut .c. ad .d. erit ex primo poſtula-to eadẽ proportio .e. ad .g. quæ eſt .f. ad .h. + Nam proportio .e. ad .g. compo nitur ex eis quæ ſunt .e. ad .a: et .a. ad . + + b. et .b. ad .g. & ſimiliter proportio .f. ad .h. cõponitur ex eis quæſunt .f. ad .c. et .c. ad .d. et .d. ad .h. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOR.V. ET VI. +

+ Circa 5. et .6. theorema nihil notandum occurrit. +

+
+
+ THEOR. VII. VIII. IX.X. XI. XII. XIII. +

+ THeoremata à .6. in .13. cum ſint de obiectis intelligibilibus, ſine vllo medio, ab intellectu cognitis, inter axiomata à me relata fuerunt .7. inquam quinti Euclid. fecimus tertium Poſtulatum, .8. quintum, .9. quartum, .10. ſextum, .11. ſepti­mum, .12. octauum, .13. nonum. +

+
+
+ THEOREM. XIIII. +

+ QVartumdecimum Theorema ex Euclide demonſtrabitur, mutatis tantum theorematibus ab interprete notatis, ita vt loco .7. 8. noni, & decimi citetur tertium .5. 4. et .6. poſtulatum à me propoſitum. +

+
+
+ THEOR. XV. +

+ QVintumdecimum Theorema ſic demonſtrabo; + Sit, exempli gratia, a. termi-nus antecedens. et .b. conſequens, qui-bus duo multiplices ſumantur .c. et .d. + Dico + + eandem proportionem habiturum .c. ad .d. quam .a. ad .b. habet. + In primis enim manife-ſtè patet quamlibet partem ipſius .c. habitu-ram eandem proportionem cum qualibet par te .d. quam habet .a. ad .b. quare ex .7. et .8. po ſtulato propoſitum eluceſcet. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREM. XVI. +

+ SExtumdecimum theorema ſic demonſtrabitur. + Sit, exempli cauſa, eadem pro portio .a. ad .b. quæ eſt .c. ad .d. + Dico ita ſe habebit .a. ad .c. ſicut .b. ad .d. + Cogi-temus itaque alterum iſtorum terminorum .c. aut .b. medium inter .a. et .d. + quare primum intelligamus .b. inter .a. et. d proportio ipſius .a. ad .d. componetur ex ea quę eſt .a. ad .b. & ea quæ eſt .b. ad .d. ex .12. poſtulato. + Et ex eodem, illa ipſa proportio .a. ad .d. pariter componetur ex ea quæ eſt .a. ad .c. & ea quæ eſt .c. ad .d. ſumpto .c. pro medio termino. + Ex quo ſequitur, aggregatum duarum proportionum, videlicet .a. ad .b. et .b. ad .d. æquale eſſe aggregato .a. ad .c. et .c. ad .d. ex quibus aggregatis æqua-libus ſi duas proportiones æquales ſubtraxerimus, eam videlicet quæ eſt .a. ad .b. & il lam quæ eſt .c. ad .d. ſupererunt duæ proportiones inter ſe æquales. + erit enim proportio .a. ad .c. æqua + + lis proportioni .b. ad .d. ex prima parte ſecundi po ſtulati diuiſim. +

+
+
+ +
+
+

+ Alia etiam ratione idipſum demõſtrari poteſt, ſumpto .b. pro medio termino inter .a. et .c: et .c. pro termino medio inter .b. et .d. + quare propor-tio .a. ad .c. componetur ex .a. ad .b. et .b. ad .c. illa verò quæ eſt .b. ad .d. ex .b. ad .c. et .c. ad .d. ex .12. + + poſtulato. + Sed cum proportio .a. ad .b. ęqualis ſit + + proportioni .c. ad .d. communis autem .b.c: propor tio. + itaque .a. ad .c. æqualis erit .b. ad .d. ex ſecunda parte .2. poſtulati compoſitè, & ſic habebimus pro poſitum, ita quòd quotieſcunque dabũtur .4. quã titates ex una parte proportionales, illæ ipſæ ex altera proportionales erunt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOR. XVII. +

+ DEcimiſeptimi theorematis hæc eſt demonſtratio. + Ita ſe ha beat a.c.b. ad .c.b. ſicut ſe habet .d.f.e. ad .f.e. + Probo ita ſe habere .a.c. ad .c.b. ſicut ſe habet .d.f. ad .f.e. + Cogitemus itaque alterum terminum ſcilicet .n.f. qui ſic ſe habeat. ad .f.e. ſicut ſe habet .a.c. ad .c.b. + Quare ex præcedenti theoremate ita ſe habebit .a.c. ad .n.f. ſicut ſe habet .c.b. ad .f.e. & ex .8 poſtulato ita ſe habebit .a.c.b. ad .n.f.e. ſicut ſe ha-bet .c.b. ad .f.e. + Sed cum ex præſuppoſito ita ſe habeat .a.c.b. ad .c.b. ſicut ſe habet .d.f.e. ad .f.e. ideo ex præcedenti theoremate ita ſe habebit .a.c.b. ad .d.f.e. ſicut ſe ha bet .c.b. ad .f.e. demonſtratum autem eſt ita ſe habere .c.b. ad .f.e. ſicut ſe habet .a.c.b. ad .n.f.e. + Quare ex .7. poſtulato proportio .a.c.b. ad .d.f. e, æqualis erit proportioni .a.c.b. ad .n.f.e. & ex .4. poſtulato .d.f.e. æqualis erit .n.f.e. + Itaque ex 3. poſtulato primi Euclidis .f.d. æqualis erit .n.f. + Quamob rem proportio .a.c. ad .d.f. ęqualis erit + + proportioni .a.c. ad .n.f. ex ſecunda par-te tertij axiomatis præmiſſi. + Igitur ita ſe habebit .a.c. ad .d.f. ſicut .c.b. ad .f.e. ex 7. poſtulato. + & ſic ex præcedenti theo-remate ita ſe habebit .a.c. ad .c.b. ſicut .d.f. ad .f.e. quod erat propoſitum: + Quotieſ-cunque igitur dabuntur .4. quantitates coniunctim proportionales, diuiſim quoque proportionales erunt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREM. XVIII. +

+ THeorema .18. hac ratione demonſtrari poteſt. + Detur proportio .a.c. ad .c.b. ſi-milis ei quæ eſt .d.f. ad .f.e. probo ita ſe habere .a.c.b. ad .c.b. ſicut ſe habet .d.f.e. ad .f.e. + In primis notum eſt ex .16. theoremate ita ſe habiturum, a.c. ad .d.f. ſi cut .c.b. ad .f.e. + Quare ex .8. poſtulato ita ſe habebit .a.c.b. ad .d.f.e. ſicut .c.b. ad .f.e. + + + Itaque ex .16. theoremate ita ſe habebit .a.c.b. ad .c.b. ſicut .d.f.e. ad .f.e. + Quod erat propoſitum. + Quotieſcunque igitur .4. quantitates dabuntur vnius eiuſdemq́; generis diſiunctim proportionales, coniun-ctim quoque proportionales erunt. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREM. XIX. +

+ THeorema .19. ſatis quidem apud Euclidem demonſtratur: + eius tamentertia pars commodius hac ratione demonſtrari poterit (nempe) quod cum ſit pro- + + portio .a. ad .b. quæ eſt .c. ad .d. probabo ita ſe habituram proportionem .b. ad .a. ſicut ſe habet .d. ad .c. hoc argumento: + ſi .a. ad .b. ita ſe habet ſicut .c. ad .d. ex .16. theoremate ita ſe ha + + bebit .a. ad .c, ſicut .b. ad .d. + Quare ſic ſe habebit b. ad .d. ſicut .a. ad .c. + Itaque ex eodem .16. ita ſe ſe habebit .b. ad .a. ſicut .d. ad .c. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREM. XX. +

+ QVamuis .20. theorema apud Eucli. perfectè demonſtratum fuerit, poteſt ni-hilominus & hac via demonſtrari. + Sic ſe habeat proportio .a. ad .b. ſicut ſe habet .c. ad .d. & proportio .b. ad .e. ſicut .d. ad .f. + Dico ſi .a. maius fuerit .e. pariter .c. maius + + erit .f. & ſi .a. minus fuerit .e: c. quoq; minus erit f. ſin verò ęquale, ẽt æquale erit. + Nam ex pri mo poſtulato certi ſumus ita ſe habere pro portionẽ .a. ad .e. ſicut ſe habet proportio .c. ad p. + Quare ex .12. theor ꝓpoſitũ manifeſtũ erit. +

+
+
+ +
+
+
+
+ THEOREM. XXI. +

+ VIgeſimum primum theorema, ſatis apud Eucli. probatum, nihilominus præ-ſcripto nunc modo demonſtrari poterit. +

+
+
+ THEOREM. XXII. XXIII. +

+ DVO hæc theoremata in primum poſtulatum collegimus. + Sequentia verò cum exactè apud Eucli. demonſtrentur non eſt cur nos in ijs immoremur. +

+ +
+
+
+
+ PHYSICA, ET MATHEMATICA RESPONSA. + FO. BAPTISTAE BεNεDICTI PATRITII Veneti, Philoſophi Mathematici. +
+ Ad Lectorem. +

+ VT Nilmagis virtutis eſt proprium, quàm agitari, & inceßabili motu prodeße. + Ac velu ti fulgidum ſydus ante oculos ſpectantiũ com micare. + Ita mihi mathematicis ijsq; maxi mè philoſophicis ſpeculationibus dedito, ſapiſ-ſimè, ut in principium ſummorum aulis, & amplißimis ciuitatibus degenti, ubi multa ſem per Nobilium mir a curioſitate, ſciendi deſiderio, & conferendicu piditate referta, uerſantur ingenia, contigit, modo ab his, modo ab illis, aut uerbis tentari, aut literis prouocari ad diſſerendum, de his, in quorum ſtudijs uerſamur. + Quarum concertationum & re ſponſionum, quoniam non omnino indigna exiſtimaui, quæmemoriæ comendarentur, partem aliquam apud me conſeruaui. + Vbi uerò per ocium licuit, collegi, relegi, ac tandem de manu mittere decreui. + Tum ut ſcientia ipſa quo magis diffundetur, creſcat; + & quicquid ualeo, ſine inuidia in communem utilitatem conferam. + Tum ut ui-rorum præctantiβimorum, qui me ſuis interrogationibus excitaue runt, quantum in me erit, gratitudinis ergo, nomina reddam im-mortalia, & eorum exemplo alios, ocio ſordidiore abiecto, quod ſolet ourialium præcipuè excelſa ingenia corrumpere, ad ſciſcit andum conferendum, & diſſerendum, derebus ſerijs, & quæuſui aliquan-do eße poßint, & quandoq; euulgari mereantur, alliciam. + Tuinte-rim nostris laboribus fruere, & nostram diligentiam boni, & æqui conſule, & Vale. +

+ +
+
+
+ DETEMPORVM EMENDATIONE IO. BAPTIST AE BENEDICTI Patritij Veneti, Philoſophi Mathematici. + AD SERENISS. CMANVELEM PHILIB. Allobrogum & ſubalpinarum gentium Ducem Inuictiβimum. + EPISTOLA. +

+ MIrvm, Quàm lectione epiſtolæſeu (vt vocant) Breuis .S.D.N. + Gregorij XIII. Pont. Max. quod ad me nuper tua Celſitu do miſit ex Nicea, vt meam de ea re ſententiam proferrem, delectatus ſim; + ex quo, non tantum recta illius mens ac verè ſancta cogitatio, ſed etiam aperta maximaq́;, ſi ad exitum per ducat̃, imo ſummè neceſſaria vniuerſo orbi vtilitas percipi poteſt; + qua de re memini cum Celſitudine tua aliquando ſer-monem habuiſſe. + Vidi præterea cum ipſo breui tranſ-miſſum compendium Domini Aloiſij Lilij: + cuius mihi ſententia perplacet, de corre ctione eius diei, qui 134. quoque anno præter, neceſſitatem, gignitur. + qui ſanè dies perpetuæ retrogradationis ingreſſus Solis in Zodiaci ſigna, cauſa fuit. + quod ita per-ſpicuè patebit. + Cum Numa Pompilius anni curſum correxit emendauitq́;, ea ſanè mente id videtur præſtitiſſe, vt principium Ianuarij primi menſis anni, præcisè in ip ſo hyemalis ſoltitij puncto collocaretur. + quod hac tempeſtate, dictam ob cauſam adeò retroceſſit, vt circa vndecimam diem Decembris eſſe reperiatur. + quod ſi cen-teſimo trigeſimo quarto quoque anno detractus dies vnus fuiſſet, nihil erroris pror-ſus accidiſſet. + Atq; dies hic (vt alias Celſit. tuæ ſignificaui) inde generatur, quod quar to quoque anno addentes nos ad quarti anni dies .365. diem horarum .24. ob erro-rem annuum horarum quinque minutorum .49. ſecundorum ferè .16. (anni æqualis ſiue medij) fallimur quarto quoque anno in minutis .42. ſecũdis propè .56. amplius quàm par ſit minutis ſcilicet .10. ſecundis ferè .44. ſingulis annis; + qui numerus .134. multiplicatus, diem penè horarum .24. conſtituit; + penè inquam, quia minutum vnũ deeſſet tm̃modo, & ſecunda .44. ſi decẽ illa minuta, & .44. ſe cunda annua, exquiſita eſ ſent atque perfecta; + quæ tamen differentia nullius adeo eſſet momenti, aut certè pe-rexigui, vt vix exactis .111086. annis, diem vnum afferret. + Itaq; planè neceſſaria eiuſmodi eſſet emendatio, aptaq́; eius ratio à D. + Lilio oſtenditur, prout etiam Pe-trus Pitatus Veronenſis tradidit, in eo, quem de vera anni quantitate tractatu con-ſcripſit, nempe vt tribus primis centeſimis annis, centeſimus quiſque annus commu-nis ſit, quartus ſubſequens centeſimus intercalaris: + quod ſanè fierineceſſe eſt. + Nam + + cùm tribus centeſimis cõmunibus, tres quartas diei partes plus æquo detraxerimus, non enim centeſimo quoque anno, ſed centeſimo trigeſimo quarto, dictus dies de-trahi debet, poſtquam tres integros dies, qui quadringentis detrahendi erant, tre-centorum annorum ſpacio detraxerimus; + ſitq́ue 134. penè tertia pars .400. quarto annorum centenario, tres quartæ diei partes recuperabuntur; + atque ita in fine qua-dringentorum annorum omnia exactè ſuo loco reſtituta erunt. + Idcirco dictus iam quadringenteſimus annus intercalaris & non communis conſtituendus erit, non alia de cauſa, quam vt biſſexti ordinem ſequamur. +

+

+ Is verò modus, qui à D. + Lilio traditus eſt, de ratione inueniendi ſingulis menſibus Nouilunij diem, interdum fallere nos poſſet vno die; + prout Ianuario proximè lapſo accidit; + quo ex præſcripto modo nouilunij, dies nonus illius menſis eſſe debuiſ ſet, qui fuit tamen dies ſeptimus, ſexta decima hora cum dimidia poſt meridiem. + Ne que etiam tutum eſt, via integrorum dierum, nulla habita horarum aut minutorum ratione, nec minus ea, quæ à Pitato tradita eſt, mediorum ſeu æqualium motuũ pro gredi: + At cenſerem potius veros motus ſequendos eſſe ex calculis exactarum tabu-larum, quales Prutenicas eſſe iudico; + Et cum ſolius Paſchæ cauſa laboremus hac in re, pleniluniorum verorum, in multos annos tabulas formarem, quæ æquinoctia ver nalia ſequuntur, cum aſſignatione diei Paſchatis præcisè, prout fecit Pitatus; + non via tamen æqualium pleniluniorum ſed verorum. + Porrò quod ad Paſchatis cele-brationem attinet, rationi conſentaneum eſt, concilij Niceni decretum ea de re ſer uari, prima ſcilicet dominica die poſt primum plenilunium, quod æquinoctium ver-nale ſequitur; + hoc tamen animaduerſo, ſi dictum plenilunium primum poſt æquino-ctium contingens, diẽ dominicum ſortiretur; + nulla ratione tali die Paſcha celebran-dum eſſe; + verum ſubſequenti, ne cum Hębreis conſentiat Eccleſia Chriſti: + quæ fuit cauſa, vt in decreto concilij Niceni ſtatutum ſit, à quartadecima, in vigeſimam pri-mam celebrari debere: + Quod mihi Petrus Pitatus non animaduertiſſe videtur, cum ex eiꝰ ſentẽtia in ſuis tabulis die Paſchate declarata, huiuſce anni Paſca celebrandũ fuerit .23. + Martij, ipſomet de plenilunij non tantum æqualis, ſed veri. +

+

+ Dies autem Paſchatum elapſorum, quos hactenus examinaui, reperi omnes con cordare cum ea regula, quam nonnulli de die carnis priuij tradiderunt. + nempe pri-mum diem martis poſt nouilunium Februarij, carnis priuij diem eſſe; + non autem sãctione Patrum concilij Niceni, qua ſtatuerunt à vigeſima prima Martii dirigen-dum eſſe Paſchatis diem, vt potè qui ſibi perſuaſerunt, circa eum diem æquinoctiũ perpetuò eſſe debere; + prout tunc temporis erat. + Non itaq; error accidit, quod Pa ſcha ex huiuſmodi ſuppoſitione concilij, poſt vigeſimam primam lunę celebretur, cum ſeruata regula concilij non fuerit. + Prout manifeſtũ eſt de Paſchate anni .1566. celebrato .14. + Aprilis (quę fuit .24. lunę) quod .7. dicti menſis celebrãdum erat. + Tum anno .1569. 10. + Aprilis ſolenne fuit Paſca, quod tertia eiuſdem eſſe debuerat. + Anno deinde 1572. 6. Aprilis, dies fuit Paſchatis, quæ .30. Martij futura erat, anno vero 1575. in tertiam Aprilis Paſcha incidit, caſurum in .27. Martii. +

+

+ Cum igirur (vt ex diplomate ad Celſit. tuam miſſo patet) S.D.N. mens ſit atq; vo luntas, ut quiſque liberè in medium proferat quid hac dere ſentiat: + quædam mihi non omnino præmittenda occurrunt, quæ tantis cœptis non nihil adiumenti for-taſſe adferre queant. +

+

+ Atque illud in primis non tantum ut corrigatur Calendarium ob Paſcha cætera-q́ue feſta mobilia ab illo manantia, vt decreto concilij Niceni ſancitum eſt, ſcilicet vt ipſum Paſcha celebretur prima dominica poſt primum plenilunium, quod æqui- + + noctium vernale proximè ſequitur; + verum etiam quò anni principium emendetur, ſcilicet vt ad ſuum verum principium reuocetur annus. + Nempè ad diem hyemalis ſolſtitij, quæ prima Ianuarij dies eſſe debet. +

+

+ Deinde, tot dierum menſes conſtituantur, quot hac noſtra tempeſtate, ſol in ipſis Zodiaci ſignis verſatur. + Poſtremò, quædam feſta immobilia in alios dies transferã tur, celebrenturq́; aptis temporibus: + quod à .S.D.N. mente diſſentire minimè vide-tur. + cum non magis de feſtis mobilibus quam immobilibus agat, imo etiam planè æquum ſit, vt habeatur vtrorunque ratio, quò ſtatutis temporibus celebrentur. +

+

+ Vt autem ad primam Ianuarij diẽ verum principium anni reuocetur; + cenſerem ex eo anno, quem corrigere voluerimus, non modò dies .10. eſſe detrahendos, verũ etiam vnum & uiginti, illo ipſo anno; + idq́; duplici via; + aut partiendo menſes, atque ex illis demendo eos dies, qui minus ad rem hanc facere videbuntur, ac tum rema-neat annus trecentorum quadraginta quatuor dierum ita vt decem menſes ſint die. + rum duorum ſpatio ſolito breuiores, alter menſis vno deficiat: + aut conſtituto Decẽ-bri dicti anni dierum decem, dies autem ille, qui decimum proximẽ ſequitur, ſit & primus Ianuarij, & dies ſolſtitij ob quam cauſam exiſtimarem conſultiſſimum eiuſ modi annum eſſe mileſimum quingenteſimum ſeptuageſimum nonum. + Quo quam primum .S.D.N. + Pontifex max. ſuis temporibus huius correctionis manifeſtos effe-ctus experiri & perpendere, atque diſpoſitionem anni non ſolum principio, ſed cę­teris partibus ſuis in vniuerſum tam concinnè apteq́; reſpondere, & aſtrorum moti-bus, & Eccleſiæ ſacroſanctæ ſanctionibus, ſe authore lætari poſſit. +

+

+ Omnino itaq; iudico detrahendos eſſe vnum & viginti dies elapſi erroris: + non de cem tantum, quo hyemmalis conuerſio ad initium Ianuarij reuocetur; + idq́ue ne à communi opinione de ipſo anni principio veritas diſcrepet, quæ principium Ianua-rij, anni principium arbitratur. + etenim cum credant omnes annũ à Ianuario inchoa-ri, veritas autem ipſa ſic ſe habeat, vt nobis ſeptentrionalibus tunc inchoet annus, cum ad nos Sol accedere incipit, aut dies augetur; + non conuenit principia eiuſmo-di ſeparata & diſcrepantia eſſe. + Et hanc fuiſſe Numæ Pompilio mentem credibile eſt, qui ad annum Romuli decem menſium, Ianuarium & Februarium addidit, vt principium Ianuarij principium eſſet anni: + cuius rei argumentum eſſe poteſt, quod C. + Iulij Cæſaris temporibus (qui multis annis poſt Numam fuit) atq; vti Pont. + Max. + corrigendorum feſtorum curam ſuſcepit hyemale ſolſtitium per aliquot dies retro-ceſſerat; + nec mirum tamen eſſet, ſi Numæ temporibus, exactè prima Ianuarij die non fuiſſet hyemale ſolſtitium, adhuc pubeſcente in Italia Aſtronomia. +

+

+ Huiuſmodi autem correctio dierum .21. poſt .2300. annos à Numa, quæ ſit per-petuo ſeruitura, media emendatione ea, quæ de tribus centeſimis annis communi-bus, & quarto intercalari, ſuperius propoſita fuit, non repudianda ei videatur, qui ſciet, qua ratione Numæ Pompilij annus corrigeretur, octauo quoque anno, inter-calando annum vltimum medijs diebus .90. quo prima dies Ianuarij ad verum prin cipium anni, hoc eſt hyemale ſolſtitium, reduceretur. +

+

+ Alio item argumento cuique patere poteſt, priſcos Romanos ſtatuiſſe annum ab hyemali ſolſtitio initium ſumere, vt inquit Ouidius primo Faſtorum. +

+

+ Bruma noui prima eſt, veterisq́; nouiſſima Solis. +

+

+ Principium capiunt Phębus, & annus idem. +

+

+ co quod diem naturalem à medio noctis inchoarent, ab eo puncto ſcilicet, quo Sol ad noſtrum hemiſpherium accedere incipit. +

+

+ Tribuebant igitur veteres diei, atque anno principium ab eo puncto, quo Sol + + ad nos accedit: + cum punctum Zodiaci, quod tropicum hyemalem Capricorni nobis producit, reſpondeat puncto meridiani ſub terra, in quo Sol ſemel in die reperitur: + Quòd apertè norunt hi, qui ſub polo boreali conſtituti ſunt. + Atq; facilè diſcerne re poſſumus, diem ſcilicet & annum, quaſi ſibi ad inuicem medio ſuarum partium reſpondere; + ſolſtitium inquam hyemale, mediæ nocti, æſtiuum meridiei, æquino-ctium vernale ortui Solis, autumnale occaſui. + Quam tamen ſimilitudinem, multò quam nos manifeſtius deprehendunt, hi qui (ut diximus) ſub polo borcali verſantur. +

+

+ Quod ſi quis dubitet hac ratione correcto anno, quo nam pacto ad calculos coe-leſtes motus medijs tabulis aſtronomicis hactenus in lucem æditis redigi poſſint, id facilimum ſanè erit, exempli gratia; + aliquis planetę ſitum, aut alicuius ſtellę fixæ, quo cunque die menſis anni correcti inuenire cupit, detrahat ex huiuſmodi tẽpore dies .21. ab Aera Chriſti, cum reſiduo ſupputet ſtellam, cuius ſitum ſcire deſiderat; + ſum-pta quacunque tabula, ſupputatio erit exacta: + Cuius ratio cuilibet manifeſta erit, qui ſciet annum vt potè .1579. dierum .344. tantummodo conſtitutum fuiſſe. + Nam in ijſdem locis cœli prima die Ianuarij correcti, erunt ſtellæ quibus eſſe ſolebant .11 Decembris præcedentis anni ex ſupputatione tabularum: + atque ita deinceps. + Alia præterea via idem perfici poſſet inuentione omnium motuum cęleſtium ipſo princi pio anni .1580. correcti: + hoc ſtatuto, vt hi motus radices eſſent Aeræ S.D.N. Grego rij XIII. quod ſi alio tẽpore quiſpiam motus cęleſtes ad calculos redigere voluerit, ſupputabit ab Aera huiuſmodi, quæ anno .1580. principium habuerit: + Quæ vt nobi lius nomen ſortiatur, idq́; merito ex nomine Gregorij. XIII. Pont. Max. appelletur; + exemplo antiquarum, quæ ex Principum nominibus ſunt appellate: + vt tanto Pontifi ci, cùm ex alijs multi, tum etiam ex hac non infima re, inter mortales immortale no men comparetur. + Ei verò ſummæ, quæ ex huiuſmodi Aera Gregoriana ex tabu-lis colligetur, ipſiuſmet Aeræ radices addantur, vt exactus calculus habeatur. + Et hæc ſit primæ ſententiæ noſtræ explicatio. +

+

+ Altera erit numerum dierum menſium anni alia ratione quam nunc ſe habeat, or dinandum eſſe: + nempe vt Ianuarius, Nouember atq; December dies .29. ſinguli con tineant, Februarius, Martius, & October .30. + Aprilis, Maius, Auguſtus, & September dies .31. Iunius, ac Iulius .32. atque id hac potiſſimum de cauſa, vt Sol unum quodq́; ſignum calendis menſrum ingredi poſſit. + Nam detractis (ut dictum eſt) diebus .21. & reuocato ingreſſu Solis in principium Capricorni ad principium Ianuarij, in quo ſigno hac noſtra tempeſtate, Sol, dies propè .29. & quartam vnam verſatur: + ſi Ianua rius .29. dies continebit, exactis hiſce diebus, ingredietur Aquarium circa princi-pium Februarii; + hæret autem hoc noſtro ſæculo in Aquario Sol dies propè .29. cum dimidio; + quare ſi Februarius erit .30. dierum, elapſis ipſis diebus, Sol ingredietur pi-ſces circa principium Martii: + & ſic de cæteris. +

+

+ Quamobrem ſi generali correctione annus emendandus erit, pulcherrimè acci-det, ſi menſes anni cum duodecim partibus cœleſtibus, itineris annui Solis, concor-dauerint; + eiſq́; aptè reſponderint. + Qua ex re, varię vtilitates promanabunt, pręſertim Nautis, Agricolis, Medicis, & alijs qui vera principia, & interualla temporum per ſpecta habebunt: + terminos item & interualla incrementi & diminutionis dierum & noctium, & eorundem æqualitatis. + Exempli cauſa, ſcient omnes principium Ianua-rij, eſſe non modo anni principium, verum etiam hyemis, eſſe minimam anni diem, & eius noctem maximam; + principium incrementi diei, & diminutionis noctis; + atque etiam omnia illa, quæ ex huiuſmodi conuerſione Solis ad nos dependent. + Pariter ſcient omnes primam diem Iulij, non tantum æqualiter annum diuidere, ſed prin­ + + cipìum quoque eſſe ęſtatis, maximam diem, noctem minimam totius anni; + princi-pium diminutionis diei & incrementi noctis, vnà etiã ea, quę Solis conuerſionem ad auſtrales ſequuntur. +

+

+ Neconon intelliget vnuſquiſque primam diem Aprilis, primamq́; Octobr. æqui-noctiorum dies eſſe; + primam autem diem Aprilis, initium veris; + Octobris Autumni; + Item Aprilis diem eſſe eum, quo dies noctis prolixitatem vincere incipit: + Octobris, quo nox diei longitudinem ſuperat, & alia huiuſmodi, quæ ab æquinoctijs depẽdẽt. +

+

+ Si vero quiſpiam obijciat, modum hunc noſtrum & ordinem perpetuum eſſe non poſſe, ob motum augis Solis; + quod punctum cum fuerit in principio Capricorni, tũc Sol hærebit in ſigno Sagittarij .32. diebus, totidem in Capricorno, in Geminis vero 29. totidem in Cancro; + ex quo ſequetur prioribus cõtrarius effectus; + huic ego reſpon debo, tale quidpiã non euenturum, niſi exactis ab hoc anno annis .240@0. quod ſi mundus poſthac totidem annis, quot fuit antehac, perdurauerit, punctus augis non amplius à ſitu præſenti, quàm .45. gradibus diſtabit. + Verum demus modũ noſtrum & regulam in annos ter, aut quater mille ſubſeruire poſſe, nec amplius, certè hoc toto tempore nullius momenti penè erit, quæ accidere poterit mutatio, tametſi ela-pſis quatuor millibus annorum Februarius eſſe debebit .29. dierum. Aprilis & No-uember .30. Iunius & October .31. Auguſtus .32. in aliis verò menſibus nihil mutan-dum erit. + Ecce quam ſit nullius momenti mutatio. +

+

+ Quæ ſi Iulij Cæſaris temporibus fuiſſent animaduerſa nunquam omiſſa fuiſſent, ſed ſcientiæ Aſtronomicæ nondum (vt ita dicam) confirmata ætas, cum alibi, maxi mè in Italia, quo minus hæc aut ſcirentur aut ſtatuerentur impediebat. +

+

+ Tertia ratio eſt, vt non ſolũ feſta mobilia, verum ẽt immobilia ad meliorem regu lam (ut dictum eſt) reuocentur, ſi ſuis temporibus celebranda erunt. + Quorum primũ eſt Natiuitas Domini, & quæ ab ea pendent; + nempe Circuncifio, Epiphania, Purifi-catio, Annunciatio, & Natiuitas Io. Baptiſtæ. + ita vt dies Natalis Domini celebretur prima die anni, cum Dei filius naſci voluerit circa verum principium anni, quod à ſolſtitio hyemali initium ducit, & in ipſo principio diei naturalis ex Romanorũ ſen tentia, media ſcilicet nocte, tanquam qui ſummæ lætitiæ principium, poſt longos & graues filiorum Adæ mærores, eſſet allaturus. + Nec forſan Ianuarij nomini, à vete-ribus Iano bifronti dicati hæc mutatio non conueniret, cum in ip ſo ſeruatore, duæ veluti frontes & formæ vnitæ ſint, duæ ſcilicet naturæ diuina & humana. + Hac ratio ne abuſus tolletur, natus ex diuerſis moribus Tabulariorum, quorum alij monumen-ta, ſeu quæ uocant Inſtrumenta, à die Natiuitatis Domini incohant, alij à Circunci ſione, alij à Calendis Martij, nonnulli à Paſchate; + quæ varietas innumerabiles lites affert & abuſus propè infinitos, ob dubiam & ancipitem ſcripturam. + Indictionum præterea ordini, hic noſter modus nihil officiet; + celebrato Natali celebrabitur Cir-cunciſio octaua Ianuarij. + Epiphania .13. eiuſdem. + Purificatio .11. Februarij quæ erit 40: + dies à Natiuitate ſeruatoris. + Prima Aprilis Annunciatio Virginis ſolennis erit, ipſo nempè die æquinoctij, natiuitas Diui Io: + Baptiſtę celebrabitur Prima Iulij die quæ erit ſolſtitij æſtiui, cum illa diminutionem capit. vtrectè Diuus Auguſtinus il-la verba Io: + Baptiſtę interpretatus fuerit. + Illum opportet creſcere, me autem minui: + in quibus ſic tantus Doctor philoſophatur, vt tempus etiam natiuitatis ſerui & do-mini præclare notet dicens, natus eſt ſeruus cum decreſcunt dies, natus eſt Dominus cùm creſcere incipiunt. +

+

+ Inſignes etiam Theologi admonuerunt habendam rationem eſſe nonnullorum feſtorum, vt Diui Antonij, diuorum Fabiani & Sebaſtiani, & aliorum ſanctorum, + + fi forte in octauam Epiphaniæ inciderint: + Verum hęc .S.D.N. curæ erunt, ut in aptiſ ſima tempora transferantur. +

+

+ Admonuerunt præterea transferendos eſſe dies feſtos Beati Stephani, Ioannis, & Innocentium, vt quemadmodum factum eſt hactenus, diem natalis proximè ſe quantur, ob multorum Doctorum, non recentium modo, ſed etiam antiquorum ob ſeruantiam; + qui ſuis omelijs & concionibus multa piè, de myſteriis ſucceſſionis Feſto rum huiuſimodi tradiderunt. +

+

+ Cuperent etiam præclari Theologi diem Aſſumptionis Beatæ virginis incidere in primam Septembris, Natiuitatem autem in .25. vt quemadmodum toto illo men ſe in ſigno Virginis ſol verſabitur, ita Eccleſia Der in cęlebrandi tantæ Virginis ma tris Deilaudibus occupetur. +

+

+ Atque hęc ſunt Serenisſime Princeps, quę longa & attenta cogitatione à me exa minata, atque perpenſa fuerunt; + quæſitam diligenter & accuratè expendentur ab his, quorum intereſt, quam mihi apta & rationi conſentanea, ac vera penitus, imo (quod me magis afficit) etiam tibi viſa fuerunt; + non dubito quin placitura ſint; + & vo tis ſummi Pont. aliqua ex parte ſatisfactura. + eò magis quòd te iubente, & cogitata à me, & ſcripta fuerint. + Vale Princeps Sereniſſime, & qua ſoles hylaritate cętera no ſtra, etiam has breues vigilias ſuſcipe & foue. + Dat. Auguſtæ Taurinorum Kal. + Aprilis. MDLXXVIII. +

+

+ T. Celſitudinis. +

+

+ Deditiſſimus Mathematicus. +

+

+ Io. Bap. Benedictus. +

+ +
+
+
+
+ DE CIRCVLO AMBIENTE QVADRILATERVM. + AD SERENISS. CAROLVM EMANVELEM Pedemontis Principem. +

+ PRoblema quod à celſitudine tua nobis proponitur non ſolum poſſibile eſt, ſed facile etiam ad ſoluendum, hoc eſt quod circulus talis inueniatur, qui poſſit cir cunſcribere, ſeu capere quadrilaterum ex quatuor datis rectis lineis terminatum, vel ſic, datis quatuor rectis lineis ex quibus quadrilaterum poſſit eftici, tale efficiatur vt circa ipſum, circulus poſſit circunſcribi. +

+

+ Sint igitur .4. lineæ propoſitæ .b.d: q.b: a.q: et .a.d. ex quibꝰ poſſibile ſit quadrilate rum conſtitui, tale vero conſtituatur, vt aliquis circulus poſſit ipſum circunſcribere. + imaginemur autem hoc factum eſſe, quod quidem quadrilaterum ſit .a.d.q.b. cuius + + + + + + + diametri ſint .q.d. et .a.b. quæ ſe inuicem interſecent in puncto .o. vnde cum anguli contra ſe poſiti circa .o. æquales inuicem ſint ex .15. primi Eucli. + & angulus .a.q.d. æ-qualis angulo .a.b.d. & angulus .q.b.a. æqualis angulo .q.d.a. et .b.q.d. angulo .b.a.d. ex .20. tertij tunc triangulus .a.o.q. ſimilis erit triangulo .d.o.b. et .q.o.b. ſimilis trian-gulo .a.o.d. ex definitione. + Vnde eadem proportio erit ipſius .q.o. ad .b.o. quæ ipſius q.a. ad .b.d. & ipſius .b.o. ad .o.d. eadem quæ .q.b. ad .a.d. & ipſius .q.o. ad .o.a. eadem quæ .q.b. ad .a.d. proportio igitur .q.o. ad .o.d. cognita nobis erit, vt compoſita ex ea quæ eſt .q.o. ad .o.b. ex .o.b. ad .o.d. quæ nobis cognitę ſunt, mediante proportione ipſius .q.a. ad .b.d. & ipſius .q.b. ad .a.d. proportio ſimiliter ipſius .b.o. ad .o.a. nobis cognita erit, vt compoſita ex proportione ipſius .b.o. ad .o.q. & ipſius .o.q. ad .o.a. cognitis, mediante proportione ipſius .b.d. ad .q.a. & ipſius .q.b. ad a.d. cum autẽ proportio ipſius .q.o. ad .o.b. nobis cognita ſit, + tunc nobis cognita erit proportio ipſius .q.d. ad .a.b. + Nam ut .q.o. ad .o.b. eſt vt .a.o. ad .o.d. ex ſimilitudine, + quare proportio compoſiti ex primo, & quarto terminorum ad compoſitum ex .2. & tertio, cognita erit. + ſed quod fit ex .q.d. in .a.b. cognitum nobis eſt, vt æquale duobus productis, hoc eſt ex .q.a. in .d.b. & ex .q.b. in .d.a. ex ſecunda primi Almageſti. + quæ producta nobis cognita ſunt, cum nobis data ſint eorum latera. + Quapropter facta cum fuerit figura quadrilatera rectangula ſimilis alicui alterirectangulæ figuræ pro ductæ à duobus lateribus inuicem ita proportionatis, vt ſe habet .q.d. ad .a.b. æqua-lis tamen duobus productis, hoc eſt producto ex .q.a. in .d.b. & ex .q.b. in .d.a. ex doctrina, 25. ſexti Eucli quæ quidem figura, exempli gratia, ſit .u.t. eius verò latera ſint .u.n. et .n.t. Hæc enim dico æqualia eſſe .q.d. et .b.a. hoc eſt .n.t. maius maio-ri .b.a. et .u.n. minus minori .q.d. + Quod ita probabo. + cogitemus rectangulum .s.r. productum eſſe ex duobus lateribus .q.d. et .a.b. ſed, s.n. æqualis ſit .q.d. et .n.r. æqua-lis .a.b. ſintq́; duæ lineæ .s.n. et .n.t. inuicem directè coniunctæ, vnde .u.n. directè coniuncta etiam erit cum .n.r. ex quo rectangulum .u.t. æquale erit rectangulo .s.r. ex communi conceptu, eademq́ proportio erit .u.n. ad .n.t. quę .s.n. ad .n.r. eo ita fa-ctum fuit, cum autem ita ſit .u.n. ad .n.t. vt .s.n. ad .n.r. + tunc permutando ita erit .n.t. ad n.r. vt .u.n. ad .n.s. ſed quia ita eſt .u.n. ad .n.r. vt .s.n. ad .n.t. ex 15. ſexti, + tunc permutan do ita erit .n.r. ad .n.t. vt .n.u. ad .n.s. + quare ex 11. quinti ita erit .n.t. ad .n.r. vt .n.r. ad .n.t. quapropter ex neceſſitate ſequitur .n.t. et .n.r. inuicem æquales eſſe, et .u.n. ſimiliter cum .n.s. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Inuentæ nunc cum fuerint duæ diametri .q.d. et .a.b. ipſius quadrilateri, difficile non erit eius angulos inuenire, eo mediante .a.b. cognita, ſimul cum .b.d. et .a.d. da tis, faciemus triangulum .a.b.d. vel mediãte .q.d. et .q.a. et .a.d. cognitis faciemus triã gulum .a.q.d. ex .22. primi. + Vnde cum centrum circuli circunſcriptibilis cuiuſuis di-ctorum triangulorum ex quinta quarti inuentum fuerit, triangulum reliquum, ab eo dem circulo circunſcriptum erit, ex communi ſcientia. +

+

+ SEd vt ipſa operatio facilior fiat, Sint eędem lineæ .b.d: b.q: a.q. et .a.d. ex quibus poſſit quadrilaterũ effici. + Videatur deinde primò quas volumus oppoſitas ſibi inuicem eſſe, ponatur ergò ut .q.a. et .b.d. velimus oppoſitas inuicem facere, et .q.b. cum .a.d. ſimiliter, accipiemus nunc .K. cuiuſuis magnitudinis, cui comparetur .e. ita proportionata, vt .q.b. eſt ipſi .a.d. ex doctrina .10. ſexti Eucli. vel accipiatur .a.d. vice .K. et .q.b. vice .e. quod idem erit, & expeditius, inuenietur ſimiliter .h. ita pro-portionata ad .e. et .g. ad .k. vt .b.d. eſt ad .q.a. vel .g. ad .h. vt .a.d. ipſi .q.b. quod idẽ erit. +

+

+ Hoc facto coniungantur inuicem directè .g. et .e. quarum compoſitum ſit .g.e. & ita duæ .K. et .h. ex quibus ſit .K.h. + Nunc ex iſtis duabus lineis .e.g. et K.h. fiat paral- + + lelogrammum .Z. deinde fiant alia duo parallelogramma rectangula quorum vnum ſit ex .q.a. in .b.d. reliquum verò ſit ex .q.b. in .a.d. quæ quidem ſint .f.m. +

+

+ Quo facto deſignetur rectangulum .u.t. ex .25. ſexti, quod æquale ſit duobus re-ctangulis .f. et .m. ſimile tamen .Z. cuius rectanguli vnum latus correſpondet .e.g. reli-quum verò .K.h. in proportione, ſed in æqualitate, vnum correſpondet .q.d. reliquũ vero .a.b. diametris ipſius quadrilateri. +

+

+ Accipiatur nunc latus illud quod correſpondet .K.h. hoc eſt ipſi .a.b. maius ſcili-cet, & ſimul cum .b.d. et .a.d. formetur triãgulũ .a.b.d. ex .22. primi Eucli. circa quod circunſcribatur circulus ex .5. quarti. + & inuentum erit quod quęrebamus. +

+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+ +
+
+
+
+ PER EVNDEM PARALLELVM abſque correctione ſemper nauigari non poſſe. + Vbi not antur Petri Nonij lapſus in correctione erroris nauis. Et alij Petri Medinæ errores. + ILLVSTRISSIMO ANDREAE PROVANAE Leinici Domino, Fruzaſci comiti, Aequiti Torquato, inthimo Sere-niſsimi Sabaudiæ Ducis Conſiliario, eiuſq́;, & ſacræ religio-nis ſanctorum Mauritij, & Lazari Claſsi Præfecto. +

+ INter Eximiastuas virtutes, reinauticæ peritia Illuſtris emicat merito ad te ſcribendum duxi, quod ad eam facultatem perti-nens excogitaui, ſimul cum quibuſdam alijs inſtrumentis, vt non-nihil commodi attuliſſe videar maritimis negotijs, & aliqua ex parte animi mei erga te propenſionem indicauiſſe. +

+

+ PEr vnum demq́; parallelum in primis abſq; aliqua corre ctione ſemper nauigari poſſe, omninò nego. + , verũ eſtid quod Petrus Nonius in initio ſui operis oſtendit, ideſt nauim verſus æquatorem ſemper declinare: + qui corrigit errorem, fallitur, cum ipſe, eandem nauim, parallelam æquatori in vno ver ticali ipſi æquatori propinquiori, & non in primo parallelo dirigit, itaque exiſtimat in fine itineris, vbi deſcribit punctum .o. eam in eodem parallelo priori repe-riri debere, quod verũ eſt, quia ea correctio efficit, vt motus nauis effectũ cuiuſdã deſcẽſus ſcaligradum pręſtet, in quo à gradu in gradũ fiat deſcenſus, ſed ſi per gra dus tm̃ aſcenderet quãtũ deſcẽdit, dubiũ eſt quin in fine ita eſſet ſe habitura quẽ ad modum in medio & in principio, cum verò ſemper deſcendat, abſque vlla aſcen-ſione, neceſſariò ſic ſemper procedens, remota cum eſſent impedimenta terræ, ſub æquatore reperiretur, ſub quo perpetuò circuiret globum. +

+

+ Idem ſub quolibet meridiano præſtare poteſt, ideſt vno eodemq́; vento circun-uerti: + ſed per alios circulos quam per hos duos (ſiue circulus magnus ſiue paruus) id nunquam perfectè efficere poteſt, de parallelis iam manifeſtum eſt, cum impetus na turalis corporum, quæ mota ſunt ſint ſemper in ſuperficiebus circulorum maiorum, quorum circunferentię cum circunferentijs minorum, præter quam per vnum quod dam punctum quando adinuicem contiguæ ſunt, aut per duo ideſt cum ſe ſe interſe-cant non communicant, ita quod ad efficiendum, vt triremis aliqua, aut nauis, per aliquem ex parallelis ad æquatorem moueatur, neceſſario ſit futurum, vt ratione cõ-tiguitatis & non continuitatis eam moueri curemus. + quia ratione continuitatis om-ninò fieri non põt, aut conſtet virtus mouens remis, aut velis. + Sed per quemlibet aliũ circulum maiorem, qui non ſit aut æquator aut aliquis ex meridianis, eſt penitus im poſſibile. + ideſt vt vnius venti vi nauis impellatur. + Quod vt clarè pateat, ſit orizon .a.c.b.d. & æquator .c.q.t.d. & vnus meridianorum ſit .a.r.n.t.b. in quo .n. ſit Zenit ſub quo primum nauis reperiatur et .r. ſit polus ſeptentrionalis. + Ponamus etiam quod + + azimut .f.q.u.n.p. conſtituat angulum .a.n.p. ſeu .f.n.b. cum meridiano graduum .45. vnde tot graduum eruntarcus .a.p. et .b.f. orizontis, quapropter punctum .f. commu-ne ipſius orizontis cum azimut, erit medio in loco inter .b. et .c. & ideo quarta .n.f. ip ſius azimut ſecabit quartam .c.t. ipſius æquatoris in puncto .q. & habebimus triangu-Ium .q.t.n. cuius angulus .t. rectus erit, & angulus .n. cognitus ſimul cum latere .n.t. la-titudinis loci, quibus rebus mediantibus deueniemus in cognitionem lateris .q.n. la-teris .q.t. & anguli .q. ex .4. primi Copernici ſi voluerimus. +

+

+ Ponamus nunc nauem à puncto .n. diſcedere ſeu iter facere verſus .u. punctum, & + + in ipſo .u. reperiri, iam in hoc ſitu ha-bebimus angulum huius ſecundi me-ridiani .r.u.p. qui quidem in hoc caſu minor eſſet angulo .r.n.p. extrinſeco trianguli .r.u.n. ex conuerſo ſecundæ partis .48. ꝓpoſitionis tertij lib. de triã­gulis Monteregij, ſeu ex .13. primi Me nelai, cuius anguli .u. arcus orizontalis ſit .x.e. qui quidem minor erit arcu .a.p. vt patet ratione anguli .r.u.e. mino-ris, ergo alius ventus nauem impellet à puncto .11. verſus .q. diuerſus ab illo qui prius ab .n. verſus .u. eam impellebat. +

+
+
+ +
+
+

+ Vnde clarè patet verum eſſe quod dico, hoc eſt quod aliquo modo fieri non poteſt, vt nauis ab aliquo loco ad alium, breuiſſimo interuallo ire poſſit ideſt per gyrum circuli maioris ſphæræ vno tantummodo vẽto eam impellente, præ ter quam in ęquatore, ſeu in aliquo quouis meridianorum, nos autem ire per gyrum alicuius paralleli dementia eſſet, niſi neceſſitas cogeret. +

+

+ Huiuſmodi demonſtrationis ope, quantum decipiatur Petrus Medina cap .6. lib. 3. cognoſcitur, vbi ſic ſcribit; + Vbicunque locorum reperiatur homo, aliquem circu-lum qui vniuerſum ambiat imaginatione ſibi confingens, per totum eum circulum vno eodemq́; vento nauigatio ſuſcipitur. + Ex hac etiam demonſtratione, quàm fal ſa ſit charta maritima patet, cuius beneficio exiſtimant nautę ſe per breuiſſimum iter a loco ad locum vehi etiamſi dicti loci non ſint ambo in æquatore, aut in aliquo me ridiano, ſed extra dictos circulos vnico tantum vento impellente & ſi in paruis æquo fibus hic error parum depræhenditur, forte tamen in magno Oceano clarè pateret. + In ſuperius igitur dicta demonſtratione iam oſtendi, quod ſi velimus vehi ab vno lo co ad alium beneficio alicuius circuli maioris, præter duos iam dictos, hoc fieri non poteſt vno eodemq́; vẽto impellente. + Vnde ſequitur, omnia ea interualla quæ vno eodemq́ vento tranſibimus futura longiora, præterquam in duobus dictis circulis æquinoctiali & meridiano. +

+

+ Cum verò Petrus Medina cap .7. volens probare chartam maritimam bonam eſ-ſe, planiſphęrium Prolomei & Iordani citat, non animaduertit quam diuerſo mo-do a charta maritima huiuſmodi inſtrumentum ſit fabricatum, cum exceptis orizon te recto, & meridiano in dicto inſtrumento quilibet alius circulus ſit circulus, ſiue ſit almicantarat, ſiue azimur, ſiue æquator, ſiue tropicus, ſiue zodiacus, ſiue alius quiuis circulus, eum in charta maritima ne vna quidem ſit linea, quę non ſit recta, quolibet nomine vocetur. +

+ +

+ Superius poſitæ meæ demonſtrationis ope, deuenimus in cognitionem magnitu dinis arcus .n.q. cognoſcimus etiam angulum .n.q.t. vnde nobis manifeſtũ eſſet quo vento oporteret iter facere. cum à puncto .q. nauis aliqua diſceſſura eſſet, in eodem azimut propoſito. + Idem etiam dico de puncto .u. cum cogniti eſſent arcus .n.u. et .n.r. vt ſupponitur, ſimul cum angulo .r.n.u. vnde cognitus eſſet nobis angulus .n.u.r. ex 11. primi lib. Copernici, ex quo ventus nobis cognitus foret. +

+

+ Modus autem quem idem Medina cap .9. lib. tertij ad cognoſcendam diſtantiam vnius meridiani ab alio præſcribit, in genere eſt falſus, etiam ſi is ab antiquis eum de ſumat, qui, hic non viderunt quam magna inter meridianos differentia ſit interuallo rum eorum quæ ſunt vicina polis & eorum quæ ſunt circa æquatorem. +

+

+ Falſus eſt etiam modus ab eo traditus ad cognoſcendos gradus longitudinis per medium itineris cogniti in quouis parallelo extra æquatorem facti, & hoc cap .14. li bri tertij eiuſdem, & primo cap. lib. 4. cõtinetur, vbi .17. leucas cum dimidia cuilibet gradui tam paralleli quàm meridiani aſſignat. +

+

+ Falſum eſt etiam quod ab eo aſſeritur, Solem, cum reperiretur in æquatore, circa eos qui ſub ipſo æquatore habitant, vnius diei noctisq́; ſpatio per omnes uentos cir-cunuolui. + quia illis æquator idem eſt cum verticali, qui duos tantum rhumbos pro-ducit, ideſt orientis, & occidentis: + hic verò error, in ſecundo cap. lib. 6. habetur. +

+

+ Falſum eſt etiam quod profert Solem ijs qui habitant ſphæram obliquam, qua-libet hora tertia, regulariter ab vno rhumbo ad alium ex præcipuis ideſt ab vno azi mut ad alium progredi, quemadmodum eadem cap .2. lib. 6. et .7. cap. ſeptimi libr. ſcribit. + Huius autem rei falſitas ita facile depræhendetur, ponamus hemiſphęrium orientale, verbi gratia, cuius meridianus ſit .p.z.b. æquator aũt .e.m. vnus verò paral lelorum ſeptentrionalium ſit .c.a. in quo Solem exiſtere ponamus, orizon autem ſit .b.m. zenit vero .z. polus arcticus .p. ſit poſtea azimut .z.q. à meridiano diſtans per gra dus .45. qui quidem azimut in hoc hemiſphęrio erit rhumbus illius venti, quem uul-go Itali Sirocum dicunt, et .z.m. ſit azimut verticalis qui in hoc hemiſphærio erit bus venti orientalis, ita ſecundum Medinam à rhumbo .z.m. ad .z.q. + Solabſoluet ſpatium tẽporis trium horarum, & aliud æquale temporis ſpatium abſoluet à rhũ + + bo .z.q. ad .z.b. ex ipſo Medina, vnde ar-cus .a.o. paralleli eſſet graduum .45. & item arcus .o.c. +

+
+
+ +
+
+

+ Ponamus nũc Solem reperiri in ęqua tore, vbi per ipſum Medinam arcus .u.m. ſimiliter eſſet graduum .45. & ſic .u.e: pro tracto ergo arcu .p.o.f. palam erit ar-cum .f.e. fore graduum .45. ſed cum arcus .e.u. ſit graduum .45. ex ſuppoſito ipſius Medinæ, ſequeretur arcum .e.f. æqualem eſſe arcui .e.u. pars igitur æqua lis erit ſuo toto. +

+

+ Id etiam quod Petrus Nonius pagina 124. et .125. lib. de arte nauigandi con-tra nautas de diſtantijs Solis à meridiano ſcribit, hanc opinionem Petrià Medina & corum qui idem ei perſuaſerunt falſam eſſe demonſtrat. +

+ +

+ Falſum eſt etiamid quod cap .3. lib. 6. pronuntiat, ita dicens. +

+

+ Quod cum verum eſſet à parte oriẽtali inſularum quæ azore dicuntur, pyxidem verſus eum ventum qui vulgò Græcus dicitur, & ab occidentali verſus eum qui Ma giſter dicitur, vergere, huius rei nulla eſt ratio. +

+

+ Ego enim huiuſmodi rationem reperiri poſſe contendo, quæ talis eſt, quia pars roſæ (ut vocant) à magnete tacta, ad aliquod punctum, aut ſitum globi terrę, in eo-dem meridiano inſularum, quæ Azore dicuntur, vltra ſitum poli arctici in terra diri-geretur, ita vt ſitus dicti poli in terra eſſet in dicto meridiano, inter locum qui ab in dice roſæ aut pyxidis reſpiceretur, & dictas inſulas, id quod ſuperius ſcripto meridia no facile cognoſci poteſt, ſumendo pro inſulis ſitum .e. in meridiano et .z. pro polo, et .p. pro loco qui à pyxide ſit viſus, imaginãdo deinde pyxidem in .f. magis orienta li quam eſt .e. clarum eſt lineam quæ reſpicit (ponamus) f.p. verſus Græcum & ab alia parte verſus Magiſtrum declinare. +

+
+
+ De Armilla Nautica. + AD EVNDEM. +

+ CVm ſæpe viderim quam in magnis æquoribus nos fallant, atq; decipiant mari timæ, ſeu nauigatoriæ chartę, quemadmodum aliquoties inter nos ſermonem habuimus: + in id totus incubui vt aliquam machinam excogitarem, quæ difficilis non eſſet, efficeretq́; vt nauis ſuper aquę globum, beneficio circulorum maiorum, quam optimè poſſet, ideſt breuiſſimo itinere ab uno loco ãd alium ferretur. + Id mihi ex animi voto ſucceſſurum putaui, beneficio quinq; circulorum circundantium aliquẽ globum terreſtrẽ & maritimum, quales ij ſunt qui in inferiori Germania à Gerardo Mercatore ſtruuntur, qui vno pede cum dimidio diametri conſtet, ideſtſeſquipede. +

+

+ Sit ergo, exempli gratia, huiuſmodi globus .a.b.d. circa quem duo circuli, aut cir­ + + + culares lineæ ex aurichalco applicentur inuicem coniuncti per medium ad angulos rectos, quorum prior .f.e.g. in ſe globi polos mediantibus extremitatibus axis mun-di contineat, qui quidem poli à punctis ſuarum interſectionum per quartã ex æquo in punctis .f. et .g. ita diſtent, vt globus circa eoſdem, in ſitu longitudinis mundi vol-ui poſſit. + Huiuſmodi autem circulus, æquatoris deferens appelletur. +

+
+
+ +
+
+

+ Secundus autem circulus ſit .h.e.K. cum primo ad angulos rectos in puncto .e. & in ſuo oppoſito connexus, & is appellabitur æquator, & poli .f.g. primi poli dicentur. +

+

+ Circa huiuſmodi duos circulos, alios etiã duos exiſtere vellẽ ſimul cõiũctos medio ad angulos rectos. + In quibus quidẽ interſectionis punctis ſint duo poli, qui hos duos circulos cum ſecundo priorum ideſt cum æquatore in duobus punctis inuicem op-poſitis connectant; + quæ æquatoris puncta à punctis interſectionis eiuſdem cum ſuo deferente, ratione vna quarta diſtent, quorum duorum circulorum primus ſit .n.i.m. quem deferentem azimut appellabimus; + ſecundus .r.n.s.m. azimut locorum no­minabimus. + eorundem interſectionis rectæ, puncta ſint .n. et .m. à quibus duo poli ex aurichalco confecti ſimiles primis .n.h. et .m.K. vſque ad puncta .h. et .K. æquatoris perueniant, qui ſpisſitudinem æquatoris diſtantem à puncto .e. vna quarta penetrẽt, ita vt æquator circum circa .n.h. et .m.K. in ſitu latitudinis mundi verti queat. + Et hos, ſecundos polos nominabimus. +

+

+ Alius deinde circulus .q.i.p. duos poſteriores circulos ambiat, cum deferente ta-men azimut mediantibus duobus polis in puncto .i. & in ſuo oppoſito exęquo diſtan tibus à ſecundis polis vnius quartæ ſpatio iungatur. + Ita vt dictum deferens azimut circa hos tertios polos volui poſſit, atque hunc circulum .q.i.p. orizontem vniuerſa lem vocabimus. + Hic vero orizon ſuper quatuor quartas circuli, aut ſuper quatuor paruis columnis, ut fieri ſolet innixis ſuæ baſi, ita ponatur, vt moueri non poſſit. +

+

+ Primus autem circulus .f.e.g. deferens æquatoris in .4. partes æquales diuidatur, quarum quælibet .90. gradibus conſtet, incipiendo ab interſectionibus .e. & eius op poſito æquatoris, & numeri in polis .f. et .g. globi finem ſortiantur. + Diuidatur etiam æquator .h.e.K. in .360. partes incipientes à puncto .e. verſus .K. deferens autem azi mut .n.i.m. ab omni diuiſione liber maneat, ſed azimut .n.s.m.r. in .360. gradus inci piendo à puncto .n. verſus .r. diuidatur. +

+

+ Orizon autem .q.i.p. diuidatur in quartas, quarum quælibet ſit nonaginta graduũ incipiendo à puncto .i. & eius oppoſito ideſt à polis poſtremis & terminando in pun-ctis .q. et .p. in medio ipſorum polorum, & quarta .i.p. orientalis ſeptentrionalis, et .i.q. orientalis meridiana appellentur. + & ſic ordine ſeruato occidentales. +

+

+ Præterea pręparata ſit quædam quarta, ex aurichalco, circuli æqualis ipſi orizon-ti, & in .90. gradus diſtincta quæ cum quauis ſuarum extremitatum ipſi zenit, in azi-mut applicari poſſit, quemadmodum circa globos cęleſtes fieri ſolet; + quę quidem ad cognoſcendam altitudinem poli ipſius globi ab orizonte nobis inſeruiet. +

+

+ Atque hac ratione hanc noſtram machinam perfectè abſoluemus quã appellan-dam eſſe Armillam nauticam ſentio. + Hic autem illud non omittam, concauum duorum priorum circulorum à ſuperficie globi non nimis diſtare debere & con-cauum aliorum à ſuperficie conuexa priorum longe poſitos eſſe debere, & con cauam orizontis à conuexa ſecundorum procul abeſſe non debere. +

+

+ Neque illud etiam prætermittendum eſt, opere pretium fore ſi in interſectione e. priorum, erit foramen elicum, vt clauo elico ex aurichalco confecto, poſſimus ſiſtere globum, quando oportuerit, ne amplius circa primos ſuos polos .f.g. circun-uoluatur, cum ſitꝰ fuerit. + Inde etiam laudo vt in azimut .r.n.s.m. è regione deferen tis æquatoris, ideſt .f.e.g. aliud quoddam foramen huiuſmodi ſit poſitum, in quo + + clauus elicus vſque ad circulum .f.e.g. perueniens, æquatorem ſiſtere poſſit, ne circa ſecundos polos .h. et .K. amplius moueatur quum noluerimus eum mutare ſitum. +

+
+ +
+
+
+ Deuſu Armillæ nauticæ. +

+ V Tautem noſtra Armilla nautica vti poſſimus pyxidem nos prius oportebit habere, diuerſam tamen ab ijs, quibus nautæ hactenus vſi fuere: + nolo enim vt craſſa minerua beneficio vẽtorum communium circa hanc rem nos gera mus, ſed ratione graduum orizontis in .360. partes diſtincti, atque ob hanc cauſam ſentio, vt ima pars pyxidis penitus detecta videatur, & in .360. partes dinidatur, nilq́ aliud quam quandam lanceo lam ſupra eius acum eſſe volo, quæ dum mouebitur na uis, per gradus quamlibet orizontis partem oſtendet; + hos autem .360. gradus, ita ſe habere volo, vt quęlibet quarta .90. contineat, ſupputatioq́; à linea meridiana inci-piat, & in verticali deſinat, vt huiuſmodi diuiſio cum ea, quæ eſt orizontis Armillæ eadem ſit. +

+

+ Pręſupponãtur nunc in globo duo loci extra æquatorem, & in diuerſis meridia-nis quomodolibet a dinuicem diſtantes, à quorum vno ad alium ſit nauigandum iti-nere quo ad fieri poterit breuiori, ideſt per gyrum circuli maioris, dixi autem extra æquatorem, ideſt vt ambo, nec in æquatore, nec in uno eodemq́; meridiano exiſtãt, quia vt aliàs dixi in huiuſmodi locis, vnico tantum vento comite, iter conficere poſſumus. +

+ +

+ Volo primum vt mediante circũuolutione globi circa primos polos .f.g. & æqua toris circa ſecundos .h.K. hoc eſt per longitudinem, & latitudinem, hi duo loci in globo propoſiti ſub azimut .r.n.s.m. ſecundorum circulorum ſitũ ſortiantur, qui azi-mut orizontem in punctis .q. et .p. ſemper ad angulos rectos diſpeſcit ibiq; globum ita quieſcere vt circa polos .f.g. non voluatur, & æquatorem etiam ſic ſirmare, vt cir-ca ſecundos polos .h.K. non vertatur faciamus. +

+

+ Quod cum factum fuerit, ſecundorum circulorum primus, qui eſt .n.i.m. deferens azimut, circa tertios polos .i. & eius oppoſitum, eo uſque voluatur quouſque prior globi locus, ideſt is a quo iter eſt incohandum per .90. gradus azimut diſtet ab ori-zonte, ideſt ſub zenit orizontis .q.i.p. ſit poſitus, quemadmodum, exempli gratia, ſi punctum .a. dicti primi loci globi rationem indueret, & borealius eſſet, mediante circunuolutione circuli .n.i.m. circa dictos tertios polos æqualiter diſtans ab .q. et .p. ideſt per .90. gradus poneretur ſub .r. +

+

+ Conſideretur deinde vbi æquator .h.e.K. ſecundus circulus duorum primorum, ab orizonte .q.i.p. ſecabitur, exempli gratia, in puncto .c. quartę orientalis ſepten-trionalis eiuſdem orizontis. + Videatur deinde quot nam gradibus conſtabit ar-cus .i.c. & per totidem gradus conſtituatur extremitas ſeptentrionalis lineæ meridia-nę pyxidis nauticę, diſtantis à cuſpide ſeptentrionali ipſius lanceolæ orientem ver-ſus, mediante nauis circunuolutione. + vnde ipſamet nauis in huiuſmodi ſitu azimut, qui per duos hos locos tranſit, dirigetur, eſſiciendo vt eius prora verſus locũ ad quẽ voluerimus tendere dirigatur. + Cum verò vela ventis dabimus, tot milliarium ſeu leucarum iter conficiemus, quot quarta pars vnius gradus requirit. + & dum hociter abſoluitur, ille qui pręeſt naui, defferentem azimut .n.i.m. circa ſuos polos .i. & eius oppoſitum, ſic circunuoluat, vt interſe ctio azimut .r.n.s.m. cum orizonte .q.i.p. diſtet à prima ratione dictæ quartę partis vnius gradus, conſtituendo ſecundum lo cum, proximiorem zenit, ratione dictæ quartæ partis gradus azimut. + Hiſce ita pera ctis, obſeruetur deinde vbiæquator .h.e.K. hac ſecunda vice interſecabit orizontem q.i.p. quod quidem interſectionis punctum ſemper appelletur .c. quod dico non am plius in eadem diſtantia manſurum, ut prius à puncto .i. ſed aut longius diſtabit, aut propius accedet, vt in præſenti exemplo. + quemadmodum ex ſe manifeſtum eſt, cú poli globi, ideſt ęquatoris ſint extra azimut, vt præſupponitur, quia loci ſunt in diuer ſis meridianis. +

+

+ Pro huiuſmodi autem diſtantiæ ratione denuo dirigatur nauis prout æquator .h.e.K. in orizonte .q.i.p. nobis oſtendet, atque hoc modo omnium iter quaſi breuiſſi-mum fiet. + dico autem, quaſi, quia omnibus modis neceſſariò conficitur iter contor-tum & in formam ſerpigineæ lineæ. + Applicantes deinde per vices extremitatem quartæ appoſitæ (de qua ſuperius mentionem fecimus) ipſi zenit .r. efficientes ut per ſitum poli globi pertranſeat, deueniemus in cognitionem altitudinis eiuſdem ab orizonte, & per conſequens quantum itineris per latitudinem eiuſdem globi pere-gerit. + mediante deinde interſectione orizontis .q.i.p. cum æquatore, cognoſcemus quãtum itineris per longitudinem eiuſdem globi, in ipſo ęquatore fuerit peractum,. +

+ +
+
+ Inctrumentum adortum, & occaſum Lunacognoſcendum qualibet anni die. + AD EVNDEM. +

+ ECce tibi vir Illuſtriſs. modũ conficiẽdi inſtrumenti nuper à me inuẽti, vt tibi ſi gnificaui, quo ſcire poſſis fermè in dies, qua hora (de aſtronomicis loquor) ad determinatum parallelum & abſque multa ſupputatione, etiam abſque Aſtrolabio Luna oriatur occidatq́;. + In quo inſtrumento poteris etiam videre quo in ſigno Sol, & ſæpius itidem Luna permeat, & huiuſce aſpectus cum Sole, atque longitudinem diei noctisq́; toto anni tempore exactè diſcernere. +

+

+ Circularis lamina ex argento, aut ære, aliaúe materia paranda eſt, in cu-ius ſuperficie ambarum facierum Zodiacus delineabitur, modo inferius depicto, deinde pro anno quinque circuli ſibi inuicem cõcentrici, at reſpectu Zodiaci excen trici cęlabuntur in ea, adeo vt vtriuſque centri diſtantia ſit pro .32. parte ſemidia-metri concauitatis Zodiaci è regione locis augis, temporis qui noſtra ætate circa ſi-nem ſecundi gradus cancri inuenitur, eandem viam, in hoc, ſequuti, quam Stofle-rus in dorſo Aftrolabij docet. + At nomina menſium media ponantur inter duos maiores circulos, poſtea inter ſecundum, & tertium ab vna facierum laminæ, ar-cus ſemidiurni, ab altera vero arcus ſeminocturni, per quinos quoſque dies collo-centur, ita exactè, vt hic ſubtus videbis. + adeo vt numeri dierum & ipſorum dierum ſigna ſint in interuallis vicinioribus centro communi dictorum quinque circulorum. +

+

+ Poſteaquam ab vna & altera facierũ laminæ hæc inſculpra fuerint, aliæ duæ circu lares laminæ, magnitudinis ſemidiametri minimi quinque circulorum accipiantur: + quarum vna pro ortu, & altera pro occaſu Lunæ deſeruiet. + In qualibet ipſarum conſtituẽtur circuli quatuor, eo modo qui paulo inferius cernitur, quos omnes diui-demus in triginta ſpacia æqualia: + & in interuallo inter duos primos circulos poſi tum eſt, triginta dies annotabimꝰ qui ipſos Lunætriginta dies pręſcribẽt, vt in figara. +

+

+ Poſtmodum in lamina quæ ortus Lunæ indicabit, ac duorum maiorum circulo- interuallo è regione numeri .1. videlicet primi diei, ponemus horas .12. & minuta .48. ex aduerſo diei ſecundi ho .13. et min .36. ex oppoſito tertij ho 14. min .24. & ſic ſucceſſiuè augendo per min .48. & indicem è diuerſo diei .30. ſtatuẽdo, qui coitus Lunæ cum Sole ſigniſicabit: + atque lineas aſpectuum, vt inferius videre eſt facilè in ueniemus. +

+

+ Altera in lamina quæ occaſum Lunæ indicabit, poſtquam diſtincta fuerit, vt alte-ra .30. dies ac cęteræ lineæ, eo modo quo in ſuperiori collocabuntur, at numeri in-terualli maioris, aliter diſponentur, vt potè ex aduerſo diei primi ſolum .48. minu-ta deſcribi debent, è directo ſecundi diei ponenda erit hora vna cum minutis .36. & è regione tertij inſcribentur .2. horæ, & min .24. & ſic ex ordine per .48. minuta au-gendo. +

+

+ Nunc lamina ortus Lunę, cum anno arcuum ſeminocturnorum, & illa occaſus cum anno arcuum ſemidiurnorum concẽtrari debet, & ita noſtrum inſtrumentum perfe-ctum erit & abſolutum. +

+

+ Quoties igitur voluerimus medio inſtrumento dignoſcere fermè in tali orizonte qua hora Luna oriatur, ita neceſſe erit volubilem rotam ortus flectere, ut index ve niat è regione diei menſis in quo talis operatio fit & talirota ſirma manente perſpi- + + cere ex aduerſo diei Lunæ, numerum horarum & minutorum in maiori interuallo ipſius rotæ notatorum, qui cum arcu ſeminocturno anni, quo cum in ipſa rectitudi-ne centri conueniet colligetur, & ſumma quæ ex tali ſupputatione proueniet aper-tas faciet horas aſtronomicas, quibus ferè etſi non exactè in die propoſito Luna orietur. + Idipſum fiet pro occaſu Lunæ. +

+

+ DIem ætatis Lunæ iam totus orbis ſcit inuenire, media ſupputatione nu-meri Epactę currentis cum numero menſium, ſumpto principio à Martio, adiunctis diebus menſis currentis, & detracto numero .30. à ſumma prędicta, ſi ab ip ſa dictus numerns .30. ſuperatur. +

+

+ Sed ne aliquis putet ſufficere tantummodo additionem quatuor quintarum ho-rę qualibet die. à nouilunio inchoando, ſciendum eſt huiuſmodi receſſum Lunæ (quamuis non ita exactæ fiat) non computandũ eſſe ab orizonte aliquo, ſed à recto, ſeu à meridiano quod idem eſt, quemadmodum vnicuiq; mediocriter erudito pa-tere poteſt. + At propoſitum nobis non eſt ſcire qua hora Luna in meridiano repe-riatur, ſed in noſtro obliquo orizonte, in parte orientali ſeu occidentali, + propterea igitur addendus eſt, ei ſummæ temporis, qua Luna diſtat à meridiano, arcus ſemi-diurnus, vel ſeminocturnus illius loci Zodiaci, in quo Luna reperitur illa die in pro poſito parallelo, vt ſciatur proximę, qua hora (ex aſtronomicis) Luna erit in ori-zonte oriẽtali, vel occidentali dicti paralleli. + ſupra dicta enim additio quatuor quin tarum horæ tantummodo, ſufficiens erit temporibus æquinoctij, ſed aliis anni tem-poribus falli ratione iam dicta. +

+ +
+ + Pro Lunæ ortu. Ad lati .45. +
+
+ +
+ +
+ + Pro Lunæ occaſu. Ad lati .45. +
+
+ +
+ +
+
+
+
+ DE LVCERNA SPIRITALI QVAM SERENISS. Sabaudiæ Duce .D. meo collendiſs. anno .1570. conſtruxi. + CLARISS. FRANCISCO BARBARO VENETORVM apud Sereniſſimum Sabaudiæ Ducem Oratori Illuſtriſſimo. +

+ HEron varias ac diuerſas hydraulicas, & ſpiritales machinas propoſuit, in ter quastamen nullam ſimilem, ei quã ego Sereniſſimo Sabaudiæ Duci conſtruxi, deſcribit, quæ quidem fuit Lucerna, & erat huiuſmodi, vt à magno aliquo vaſe oleo pleno ſupra alicuius triclinij tabulatum poſito, ſubtilis quidam tubus perpendi- + + culariter per tabulatum exiret, & in dictum triclinium vſque ad medium deſcenderet, ita tamcn vt hic ſolus tubus, non item vas oleo plenum cerneretur, cu-ius quidẽ tubi inferiori extremi-tati iunctum eſſet quoddam par-uum receptaculum olei, ſimile co operculo alicuius pyxidis, è cuius ambitu prope baſim multi diuer-ſi quæ tubi æquales & orizonta-les, cuiuſuis longitudinis proſili-rent, quorum quilibet in extremi tate ſua, exiguam quandam pyra midẽ, appẽsã haberet, in qua elli chnũ eſſet mixo. + oleũ deinde medio ꝑpẽdicularis tubi ad rece ptaculũ extrinſece deſcendebat, & per alios tubos ad nutriendas flammas dum arderẽt ferebatur: + at vero eædem erant extinctæ ne minima quidem olei gutta de ſcendebat: + id quod eos qui aſta-bant in admirationem trahebat. +

+
+
+ +
+
+

+ Hæcautem lucerna ſic erat ſtructa. + Vas oleariũ cylindricum vt in ſubſcripta figura patet, cuiuſ uis magnitudinis, omni ex parte clauſum faciendum curaui, ita ta men vt eius coopereulum aliquã tulũ concauum eſſet, in cuius me dio erat foramen .e. quod erat os tubi .e.g. qui ſub eiuſdẽ vaſis fun-do vſque ad .g. tranſibat, ſed po-ſtea ſurſum, quaſi vſq; ad cooper culum in ſitu .c. ab inferiori parte reflectebatur, & ibi terminabat̃. + + Vnde oleum quod in vas infundebatur per foramen .e. dictum vas poſtea ingredie-batur per foramen .c. + Habebat deinde tubum .n.u. rectum, qui à ſitu .n. propinquo co operculo ad libellam extremi .c. incipiebat, & per fundum contignationemq́; vſque ad centrum ſupradictireceptaculi (circa quod tuborũ ope appenfæ erant ellychnio-rum pyramides) tranſibat, atque huiuiuſmodi tubi .n.u. extremitates tam ſuperius quam inferius erant apertæ, & hic tubus aeris erat. + Præterea aliud quoddam fora- + + men in vaſis fundo feceram, cui paruum tubũ .a.o.t. reflexum, ita tamen, vt .o. altius eſſet quam .g. aptauerã, atq; hunc reflexum tu bum .a.o.t. oleum vaſis exibat, per oſculum .t. in quendam cana-lem tubo .n.u. inſertum, ab extra oleum effundebat, & ab exteriori parte arundinis .n.u. ingredieba-tur receptaculum appenſum ex-tremo dicti tubi .n.u. quod extre-mum apertũ erat, ut dixi, & à fun-do receptaculi tantum diſtãs, quã tum volebamus oleum ab ipſius receptaculi fundo altum exiſtere quod quidem oleum ſtatim vt ad oſculum dicti tubi .n.u. accedebat id claudebat. + Vnde aeri ingrediẽ di vas .q.b. non amplius patebat aditus, & per conſequens, neque amplius oleũ tubũ .a.o.t. eflue-bat, nec etiam per tubũ .e.g.c. aer ingredi poterat, cum .c.g. ſemper oleo exiſteret plenũ quũ .g. magis quã .t. adimũ deuergeret. +

+
+
+ +
+
+

+ Quoties deinde oleum in vas infundere volebamus, oportebat fumitate digiti claudere oſcu-lum .t. exiguitubi .a.o.t. vnde aer impulsꝰ ab oleo tubi .e.g.c. extra per tubum n.u. quouſque oleum vaſis ad ęquilibrium ipſius .n. per-ueniebat, pertubũ .n.u. ingredie-batu. + & quando dictum oleum dictum tubum .n.u. extrinſecè in-trabat in receptaculum .d.p. nil amplius olei in vas infundendum erat, & oportebat alicuius digito foramen .u. inferius arundinis .n.u. claudi, & foramen .t. aperiri, vt ipſum .t. aliqua portio olei exi-ret, quia tunc quædam pars tubi .e.g. vacua reddebatur, & cum per .t. nil amplius + + olei egrediebatur, aperiebatur .u. & peripſum .t. denuo tantum olei exire permitte-bamus, quantum in receptaculo ad claudendum foramen .u. idoneum exiſteret. + Ra-tio vero, quę me mouit, ut punctum .g. inferius ipſius .t. conſtituam, eſt, quia clau-ſum erit .u. per dictum .t. oleum non amplius egredietur, quia pondus olei in tubo .c.g. maius euadet oleo quod vſque ad .t. progrederetur, tubum autem .e.g.c. reflexum facio, ne cogamur claudere foramen .e. quia hoc difficile præſtaretur, tubum etiam a.o.t. ſurſum verſusreflexum conſtitui, vt aerem ab ingreſſu per foramen .t. arcerẽ, quia huiuſmodi aer nunquam deſcendit ſi corpus magis denſum non deſcendat. +

+

+ Verum eſt, melius erit, vt maiores difficultates euitemus, ſtatuere dictum tubũ a.o.t. ita curuum vt eſt .ω qui cum ſuo extremo inferiori ipſi .n.u. ſit contiguus ita ta-men ut dictum extremum inferius ſit inferius quam .o. quia totum oleum exiret. +

+

+ Volui etiam vt ſuperior extremitas .n. tubi .n.u. ſit in aere vaſis & non in oleo, ne per eam oleum exeat, quia cum extremitas .u. inferior ſit .g. totum oleum quod ſu-peraret oſculum .n. per dictum tubum .n.u. ratione maioris ponderis egrederetur, quẽadmodum cuilibet, vel mediocriter in philoſophicis rebus verſato innoteſcet. +

+ +
+
+
+
+ DEFENSIO EPHEMERIDVM. + AD JLLVST.D. BERNARDVM Trottum. +

+ EDita erant ſcripta quædam, quorum titulus animadver-siones in ephemeridas. + & breuis alia diſputatio de er roribus calculorum Aſtronomicorum. ac demũ Theſes quæ-dam typis datæ .11. Auguſti .1581. quę omnia cum ad manus meas perueniſſent, non potui, non eis animum admouere, ibi de his ſtudijs ageret̃, in quibus partem non exiguam an-norum meorum conſumpſi. + nec tamen ſcribere aliquid ſta-tueram; + tum quod exiſtimarem viros Aſtronomiæ peritos facile, quanti facienda eſſent ea quæ edita erant iudicaturos, alijs verò haud gratam futuram harum rerum tractationem. + Tum quod ſi ingenue meam ſententiam profer re voluiſſem, non poteram, ſine maxima authoris moleſtia ferè omnia reprobare. + Quandoquidem ſolet vnuſquiſque indignationem concipere ex his, quæ ſuæ opi-nioni repugnant, id omne maleuolentiæ potius quam veritatis ſtudio tribuens. + Qui nimo cum nec deeſſent qui dicerent in meipſum directa ea tela fuiſſe, nullam fidem eis adhibendam duxi, nec enim qui in ephemeri das inuehitur, me arguere poteſt, qui nullas ephemeridas ſcripſi, nec tabulas compoſui. + Nec ſi author quidpiam ex his quæ à nobis edita fuiſſent impugnare voluiſſet, ægrè ferre debuiſſem, modo à ve ritate nuſquam deuiaſſet. + Liberum enim eſt cuique ſcribere quodlibet. + nec Ari-ſtotelem afficit iniuria, quicunque illi fidem ſuam non accommodat, & ſi valdè ini-quus ſit, quiſquis maiorum opiniones veras, & ab omnibus merito comprobatas admittit. + Hinc mihi ſatis oĩbus feciſſe videbar, cum his qui de ſcriptis illis me inter-rogauerãt reſpondiſſem, ea non ſatis firmis eſſe innixa fundamẽtis, & quod ad talia tractanda opus fuiſſet exercitatiore iudicio. + Verumtamen cum tu vnus maxime om nium deſideres tibi clarius, quæ nam de his mea ſit ſententia explicari, non tam tuis precibus deuictus quam mea ipſius cupiditate de te benemerendi impulſus, non ſu-ſtineo diutius animum tuum hęſitantem relinquere. + Atque vt tibi adeo honeſta cu pienti morẽ geram paucis hiſce ſcriptis incultis quidem, vt ab homine omni pror-ſus facundia deſtituto exaratis, ſed ex quibus nihilominus facile, atque perſpicue, vt ſpero, conceptum animi noſtri percipere poſſis, ſi tamen eam præſtantis ingenij tui aciem adhibueris, qua ſoles intima quæque ſcientiarum penetrare, noſtræ opinio-nis ſummam perſtrinxi, quę ad te mittere decreui. + & quamuis ipſa res de qua agitur, quæ exactiorem deſiderat expoſitionem, prolixiorem me eſſe cogerit quam voluiſ-ſem. + multa tamen me obmiſiſſe intelliges, non admodum neceſſaria his quibus Aſtrologiæ noti ſunt termini, vt tuarum occupationum rationem me etiam habere intelligeres, at que vt ſummam oblectationem cõcipiam animo ſi me tibi aliqua ex parte ſatisfeciſſe intellexero ita humanitati tuæ gratiam habebo, quę mihi occaſio nẽ p̃buit, imò verò me impulit, ad ea proferẽda: + quæ grata eſſe poſſint tui ſimilibus, ideſt p̃claro & cãdido ingenio præditis, atq; ad euellẽdã ex eorũ animis falſam opi- + + nionem, ſi quam fortaſſe ex illorũ ſcriptorum lectione cõceperunt circa ea, de qui-bus nunc ſum acturus. +

+

+ Quemadmodũ igitur ab hoc authore ter ſcriptum fuit de cõtradictionibus, ſiue erroribus Ephemeridum, & earum calculos ſequentium, & de ratione qua cognoſci poteſt ſitus & locus alicuius ſuperioris planetæ, diuerſus ab eo, qui ab ipſis Epheme ridibus aſſignatus eſt, ita diſputationem hanc meam diuidam in tres partes, quo ſci licet minus confusè, & magis diſtinctè à me ſcribatur, p̃ſupponendo, vt animaduer-tere potes, huius ſcriptoris intentionem, aliam non fuiſſe, quã oſtẽdere, quod ſcripto res Ephemeridum diuerſimode eiuſdem temporis locum planetæ aſſignauere, & quod eum faciant modo nimium velociter currere, modo nimium in vno ſigno mo-rari, vt (exempli gratia) Martem interdum faciunt morari ſex, aut ſeptem menſibus in vno ſigno. + Idq; poſtea in cauſa eſſe ait, vt Aſtrologi indiciarij fallãtur, & ſimul careant certis fundamentis rationum quibus futura indicent, & prædicant. + Primum ergo videndum eſt, quam rectè hic vſus ſit arte, & ſcientia, vt aliorum opiniones, & ſcripta redarguere poſſet. + Deinde videbimus quomodo verum ſit, & poſſibile id quod ab Aſtrologis hactenus creditum, atque traditum eſt, & qua ratione poſſint ſie ri veri calculi à peritis regularum ſcientiæ. +

+

+ In primo igitur tractatu inſcripto Animadnerſiones, præſupponit Author pro-feſſores huius ſcientiæ neſcire inuenire vera loca planetarum, quia vtuntur Ephe-meridibus, in quibus eorum loca non rectè ſunt notata. + Quod ſecundum ipſum ori tur, ex errore calculatorum, ſeu computiſtarum, potius quam ex varietate tabula-rum, à quibus Ephemerides ſumptæ ſunt, hoc tamen verum non eſt, Ephemeridas, ſcilicet, ita inter ſe differre, ratione errorum computiſtarum tantummodo, ſed po-tius ratione ipſarum tabularum, & ſi interdum contingere poſſit error aliquorum mi nutorum, nec non graduum, non propterea Ephemerides ita ſpernendæ ſunt. + In multis enim calculis, tales errores excuſabiles ſunt, cum ab innumerabilibus propè accidentibus oriri poſſint, præſertim in calculis prutenicis. +

+

+ Videatur deinde vbi is profert quinquageſimum enuntiatum centiloquij Ptole-męi, ſatis mendoſe. + Ptolemęus enim ibi ſic ait. +

+ + Non obliuiſcaris eſſe centum viginti coniunctiones, quæ ſunt in ſtellis erraticis, in illis enim eſt maior ſcientia eorum quæfiunt in hunc mũdum ſuſcipiendi incre-mentum, & decrementum. + +

+ Nam, neque eo in loco, neque alibi, Ptolemęus quidquam eius dicere voluit quod ab hoc profertur. +

+

+ Pergatur poſtea in pag .2. & videbitur hunc exiſtimare abſurdum quod Saturni, & Iouis coniunctio vera anni .1563. potuerit eſſe in Leone ſigno igneæ triplicitatis cum eorum coniunctio vera anni .1544. fuerit in Scorpione, ſigno triplicitatis aqueæ, & cum coitus eorum anni .1583. futurus ſit in Piſcibus, ſigno pariter tripli-citatis aqueæ. + Ita enim ait. +

+ + Nam poſtquam duæ ſtellæ coiuerint, non prius ſub alio alterius triplicitatis ſigno inter ſe ſunt conuenturæ, quam per omnia ſigna quæ eiuſdem ternarij cum primo ex titerint prius coniungãtur. + Ita ſentit Ptolemęus, cæteriq́; non aſpernendi nominis Aftronomi. + +

+ Et tamẽ Ptolemęus nunquam quidquã huius rei attigit, & quamuis Albumaſar & Alchibitius de eo loquãtur, is tamen eosnon intellexit, cum illi ibi agant de + + periodis apparentibus, aut veris, ſed de mediocribus aut æqualibus, & quidem re-ctè dicunt, quia lineæ eorum mediorum motuum non coeunt in aliquo ſigno alte-rius triplicitatis, prius quam pertranſiuerint omnia ſigna illius, in qua incęperunt. + Itaq; nullum inconueniens ſequitur, ſi in veris cõiunctionibus non reperitur hæc re-gula. + Fieri enim poteſt, vt lineæ mediorum motuum coniungantur in vno ſigno, cor pora verò eorum planetarum coeant in alio, cum rarò eueniat, vt linea medij mo-tus, eadem ſit cum linea veri. +

+

+ Nunc quidem tamẽ non affirmauerim, nec ne gauerim eorum coniunctionem an ni .1563. fuiſſe potius in Cancro, quam in Leone. + Sed tantum dicam vanũ eſſe cre dere id eueniſſe propter ſimilem naturam, aut qualitatem ſignorum. + Hunc enim reſpectum non habent illi planetæ in verisſuis coniunctionibus. + Exempli autem cauſa ponamus, quod rectè ſupputatæ fuerint coniunctiones annorum .1484. 1504. & 1524. quod attinet ad differentiam duodecatemorij, ſcilicet prima in .24. gradu Scorpij, ſecunda in .20. Cancri, tertia in .10. Piſcium. + Cum ſecunda anticipauerit trigonum perfectum cum prima, gradibus .4. & tertia anticipauerit trigonum perfe-ctum ſecunda gradibus .10. ſi forte prima vt facta fuit in .24. gradu Scorpij facta fuiſſet in .2. gradu eiuſdem, planũ eſt ſecũda facta fuiſſet in .28. gradu geminorum & tertia in .18. Aquarij, quæ ſigna ſunt diuerſæ triplicitatis ab illa Cancri. + Inſuper ſi coniunctio anni .1544. quæ fuit in .28. gradu Scorpij fuerit recta correſpondẽs prę­cedenti, anni .1524. per gra .18. ſine dubio ſi coniunctio anni .1524. facta fuiſſet in 18. gradu Aquarij, illa anni .1544. fuiſſet in .6. Scorpij ſigni alterius triplicitatis quã ſint Gemini. + Præterea, vt anno .1544. cõiunctio facta eſt in .28. gra. Scorpij, & 1563 in .29. Cancri, ponendo eas eſſe rectas, quod attinet ad ſuperandum trigonum vno gradu, ſi anno .1544. facta fuiſſet in .30. Scorpij, anno .1563. proculdubio facta fuiſ-ſet in primo gradu Leonis. + Et ſuppoſitis ijs interuallis, quæ ſuperſunt, aut deſunt per fectis trigonis, ſi coniunctio anni .1524. fuiſſet in .20. gradu Piſcium, anno .1544. fuiſſet in .8. Sagittarij. + Quæ quidem omnia aduerſantur opinioni huius ſcriptoris. +

+

+ Quodautem opinatur coniunctionem anni .1583. fore in Ariete, ſic dicens pagi na ſecunda. +

+ + Non erit ab re ſi & eandem Saturni, & Iouis coniunctionem in primo igneæ tri-plicitatis ſigno, quod eſt Aries futuram afferamus anno .1583. ſi ab accidentibus no bis licet, vt ab omnibus paſſim conceditur, planetarum loca diſcernere. + +

+ In eo fallitur, neq; Saturnus, neq; Iupiter, errãt à vero per .9: nec .8. gra. ac ne 4. quidẽ in buſuis Ephemeridibus aut tabulis. + Itaq; videbit eiuſmodi cõiunctionẽ contra ſententiã ſuã fieri in Piſcibus, aũt in Ariete. (vt poſtea res ipſa nos docuit ſub mẽſe Aprili. poſt ꝗdẽ ſcriptã hãc epiſtolã, vulgariq́; ſermone trãſmiſsã, ſed an-tequã in latinũ trãſlata, & huic volumini inſerta alijs Typographo cõmitteretur.) +

+

+ Vbi poſtea meminit magnæ periodi annorum .960. non tantum ei cogitandum erat hãc fuiſſe opinionem antiquorũ, vt videri põt apud Albumaſarẽ & Alchibiciũ, ſed etiam perpendendum an eſſet vera, priuſquã ei adhæreret. + Hic enim fuit vnus ex erroribus illius ætatis, quæ nondum penetrauerat intima huius ſcientiæ. + Sunt tamen illi antiqui excuſatione aliqua digni. + Ponebant enim vigeſimo quoque an-no præcisè fieri mediam coniunctionem Saturni Ioue, & in quolibet ſigno eiuſ-dem triplicitatis cõiungi quater. + Itaque in qualibet triplicitate dicebant eos coire duodecies. +

+ +

+ Quod ſecundum primum ſuppoſitum finiebatur ſpacio annorum .240. qui nume rus fit. ex .20. duodecies multiplicatis. + Et quia triplicitates ſunt .4. ideo credebant in ſpacio annorum .960. qui numerus fit ex .240. quater multiplicato, perfici .48. cõ-iunctiones, priuſquam redirent ad ſe coniungendos in eodem loco, ubi prius iun-cti fuiſſent. + Primum autem ſuppoſitum, quod vigeſimo quoque anno iũgerentur, colligebant ſic ratiocinantes. + Si Saturnus annis .30. peragit ſuum curſum per om-nia ſigna Zodiaci, Iupiter autem peragit eum annis .12. Saturnus ambulauerit .4. ſi gna, et .4. quintas partes ſigni, ſiue gra .24. dum Iupiter peragit integrum ambitum ideſt annis .12. + Itaque deſunt ei anni .8. ad perueniendum ad .20. quibus .8. annis Sa-turnus ꝑambulat ſigna tria & quintã partẽ unius ſigni .i. gradus .6. qui iuncti dictis ſi gnis .4. & gra .24. faciunt ſigna .8. quæ Iupiter item percurrit in annis .8. atque ita in annis .20. + Iupiter percurrit .20. ſigna antequã perueniat ad Saturnũ, cum Saturnus eo dem tempore perfecerit curſum ſignorum .8. + Eandem concluſionem etiam fortaſ ſe collegerant ex dictis ſuppoſitis, dicentes, ſi Saturnus annis .30. ambulat .12. ſigna proculdubio annis .20. ambulat .8. ſigna, quo tempore Iupiter perambulat .20. ad ra tionem .12. ſignorum in annis .12. +

+

+ Verum hoc ſuppoſitum non eſt bonum, quoniam, ſi ita eſſet, coniunctiones horũ duorum planetarum nunquam exirent ex vna triplicitate, & non modo .960. quoq; anno, ſed etiam ſexageſimo rurſus coniungerentur in eodem puncto. + nec coniunctio nes eorum (ſemper autem intelligo de medijs) unquam egrederentur ex illis tribus ſignis Zodiaci. +

+

+ Sed periodus æqualis Saturni, eſt dierum circiter .10740. atque ita minor an .30. atque etiam .29. cum dimidio periodus autem æqualis Iouis, eſt circiter .4328. vt ego eam comperio, quidquid alij dicãt, vtq́; planius alias oſtendam. + Itaq; hæc per iodus Iouis, etiam minor eſt ann .12. prætermittendo in ſupputatione Saturni quã Iouis quaſdam minutias horarum & earum partium, quæ hac in re pto nihilo habe-ri poſſunt. + Atque his duabus periodis eccentricorum duorum planetarum poſſu-mus cognoſcere interuallum quod erit inter vtramque mediam coniunctionem, hoc modo agendo, & ratiocinando. +

+

+ Si Saturnus diebus .10740. circuit gradus .360. diebus .4328. qui ſunt periodus Iouis, conficiet gradus .145. & min .4. ideſt min .8704. & eadem regula inueniemus Saturnus .30. quibuſq́; diebus, conſiciet min .60. & ſecunda .20. + Iupiter autem ſin-gulis .30. diebus, conficiet min .149. & ſecunda .43. vnde ſubtrahendo minuta Satur-ni à minutis Iouis, ſupererunt min .89. cum ſecun .23. + Itaq; Iupiter .30. quibuſq́; die-bus velocitate curſus, ſuperabit Saturnum minutis .89. cum ſecundis .23. + Atq; dicen-do, ſi minuta .89. cum ſecundis .23 dant nobis dies .30. ſupradicta, minuta .8704. da-bunt nobis dies .2921. quibus iunctis cum diebus .4328. periodi Iouis, efficientur dies 7249. ideſt anni Aegiptij .19. cum diebus .314. & hæc erit æqua periodus temporis inter vtranque coniunctionem horum duorum Altiorum planetarum. + Vt autem pla nius oſtendatur hanc operationem rectam eſſe (nam demonſtrationem ſpeculatiuã huius operationis in .113. Theoremate noſtræ Arithmeticę cuiq; videre licet) fieri poteſt his alijs calculis. +

+

+ Si Saturnus diebus .10740. tranſit per gra .360. in ſpacio dierum .2921. tranſibit per gradus .97. min .54. quibus iunctis cum gra .145. min .4. ſupra notatis, efticientur gra .242. min .58. + Deinde, ſi Iupiter ſpatio dierum .4328. tranſit per gra .360. igitur ſpatio .2921. per eandem regulam inueniemus eum tranſire gradus .242. mi .58. qui numerus par eſt illi Saturni. + Cum ergo Iupiter confecerit vnum ambitum poſt con­ + + iunctionem cum Saturno, vt rurſus aſſequatur Saturnum, tranſeundum ei erit gra .242. min .58. iter confectum à Saturno toto tempore annorum .19. & dierum .314. ad rationem graduum .360. diebus .10740. (poſſumus etiã dicere gra .243. quia præ termiſimus quaſdam exiguas particulas periodorum perfectorum cuiuſque planetę in ſuperioribus ſupputationibus.) + Illos verò gradus .43. Iupiter conſiciet diebus .2921. ad rationem graduum .360. diebus .4328. + Atq; ita vt diximus, ab vna coniun-ctione ad aliam intererunt anni .19. + Aegiptij cum diebus .314. vel circa. +

+

+ Nunc autem vt videatur an tabulæ Alfonſi conueniant cum hoc nr̃o calculo, cõ-ſiderabimus, Era (vt vocant) dicti temporis annorum .19. cum diebus .314. eſt dua-rum tertiarum ſexagenarum, ſecundæ nullius, & 53. primarũ ſiue dierum. + Et per hãc Eram colligendo motum mediocrem, tum Saturni, tum Iouis, omiſſis radicibus, & in cipiendo ab Ariete, comperiemus vtriuſq; planetæ lineæ eiuſmodi motus tranſi bunt per min .56. tertij gradus Sagittarij, ideſt coniunctæ erunt. +

+

+ In fine poſtea ſecundæ periodi, cuius era erit .4. tertiarum, ſecundæ .1. et .47. pri-marum ſexagenarum, locus mediocris vtriuſq; erit in min .56. gra. ſexti Leonis. + In fine verò tertiæ periodi, cuius era erit .6. tertiarum .2. ſecundarum, et .41. primæ, lo-cus eorum mediocris inuenietur in .56. minuto gradus .9. Arietis. + Atq; ita deinceps in fine cuiusq́; periodi, locus eorũ mediocris coniunctim ſemper diſtabit à loco me diocri præcedentis coniunctionis gradibus .117. ideſt in trigono antecedenti, minus gra .3. + Vnde apparet has coniunctiones procedere in contrariam partem reſpectu or dinis ſignorũ Zodiaci, ſed reſpectu ordinis graduum ſignorũ, ſemper progrediunt̃ or dine per ternos gradus nunquam retrogradientes. + Hinc ſe quitur, vt non duodecies in omni triplicitate coniungantur hi duo planetę, vt antiqui putauerunt, ſed decies tantum. + & ad ſummum ter in ſingulo ſigno, ſpatio annorum .198. & dierum .220. aut circiter, non autem .240. nec .242. + Atque decem vices comprehendunt gra .27. & vltima vice inueniuntur in ſigno ſequenti alterius triplicitatis. + Exempli gratia, po-namus prima vice cõiungant̃ in gra .2. Arietis, ſecunda coniunctio erit in .5. + Sagit-tarij, tertia. in .8. Leonis. quarta in .11. Arietis, quinta in .14. Sagit .6. in .17. Leonis. ſeptima in .20. Arietis, octaua in .23. Sagittarij, nona in .26. Leonis, decima in .29. Arietis, et vndecima erit in gra .2. Capricorni ſigni ſequẽtis triplicitatis. + Decem igi­tur interualla ſingula annorum .19. & dierum .314. faciunt annos .198. & dies .220. Immo pertabulas Alfonſi, eiuſmodi periodus non modo non reperitur annorũ .242 nec .240. vt antiqui credidere, ſed tribus diebus minor annis .198. & diebus .220. id-eſt per dictas tabulas inuenitur eſſe annorum .198. & dierum .217. tantum, qui nume rus multiplicatus per .4. triplicitates, efficiet periodum maiorem, quæ erit annorum 794. & dierum .138. quo tempore dicti planetæ redeunt ad eundem locum vbi pri-mum ſe coniunxere. +

+

+ Vt exempli gratia, locus mediocris Saturni & Iouis in fine annorum .198. dierum 217. reperitur in gradu .30. Sagittarij. + Si quæſiuerimus hunc locum per aggregatũ annorum .794. & dierum .138. cum annis .198. & diebus .217. quorum ſumma eſt .992. & dies .355. inuenietur locus mediocris ipſorum planetarũ in dicto vltimo gra du Sagittarij. + Sed ſi quęſiuerimus eorum locum mediocrem per aggregatum anno rum .198. & dierum .217. cum annis .960. quod erit ſumma annorum .1158. & dierũ 217. reperiemus Iouem in gradu .18. + Sagittarij & Saturnum in .16. Leonis diſtanti-bus inter ſe duabus eorum lineis motuum mediocrium gra. circiter .122. + Atq; Iupi-ter præcedet, & oportebit coniunctio eorum mediocris fuerit multis annis ante omittendo (vt dixi) radices, quia ſatis eſt inuenire interuallum inter lineas eorum me diorum motuum. +

+ +

+ Debebat igitur author animaduerſionum non quaſi cæcus eæcos ſequi, ſed prius laborare, vt certior fieret, an interuallum annorum .960. + Verum eſſet. +

+

+ Sed peius eſt, idem author paulo inferius citat coniunctiones horum duorum planetarum anni .1493. et .1512. quas neſcio vnde ſumpſerit. +

+

+ Nam, etſi inter hos annos eſt interuallum annorum .19. tamen tantum abeſt, vt coiuerint dictis annis, vt Saturnus anno .1493. ante finem Auguſti fuerit in .28. gra-du Aquarij, Iupiter verò in .28. Leonis ex diametro oppoſiti. + Et anno .1512. per to tum menſem Iunium & Auguſtum, Saturnus fuerit in Libra, Iupiter verò in Ariete, itaque inter ſe ſimiliter oppoſiti, & ſi perfecta oppoſitio non fuit poſtea niſi ad finẽ Iunij ann .1513. & locus Monteregij ab eo citatus, vbi ait eum ponere coniunctio-nem anni .1484. in gra .23. min .4. + Scorpij, eſt mendoſus. + Nam ipſe Montere gius po nit dictam coniunctionem in mi .42. gra .24. non autem in min .4. ipſius gradus. + Sed hic error nullius eſt momenti, fortaſſe qui impræſſorum incuria irrepſit. +

+

+ Pergatur poſtea obſecro ad paginam .3. ipſarum Animaduerſionum, vbi hic co-natur oſtendere calculatores non obſeruaſſe verum modum, ſic dicens. +

+ + Anno .1484. Nouembris .25. Saturno locum conſtituit Monteregius in grad .23. min .4. Scorpij. + Anno poſtmodum ſubſequenti qui eſt .1485. eundem in min .7. Sa-gitarij collocat .21. Februarij die. + Interq́; tempora duo interſunt menſes dies .26. + At cum ex motus ſui natura Saturnus hoctemporis ſpacio gradus .4. non debeat trã-ſcendere, ſit tamen inter vtrunq; tempus differentia graduum .7. minutorum .3. quæ ratione ſui motus requirunt menſes .6. vt eos perficiat, conſtat pluſquam tribus men ſibus fallere nos Saturnum. + +

+ Hic videre licet quam veram viam hic ſecutus ſit ad aperiendos errores Epheme ridum, & miſeri Monteregij, qui Saturnum claudum facit tantum itineris conficere tribus mẽſibus, quãtũ vix confeciſſet mẽſib. ſex. + Sed fortaſſe ratiocinat̃ hoc modo. +

+

+ Si motus naturalis Saturni facit vt circumeat totum cęlum annis .30. igitur menſi-bus .30. conficiet duodecimam partem circuitus, cum menſes .30. ſint duodecima pars annorum .30. & quia duodecima pars circuitus cęli intelligitur conſtare ex .30. gradibus, igitur quilibet menſis poſtulabit gradum vnum. + Ideo illi .6. aut .7. gradus poſtulant tempus, amplius menſium ſex. +

+

+ Atque eiuſmodi mira ratiocinatio poteſt in .2. exemplo eius, inſcripto. +

+ + Deeodem ex eodem + +

+ Vbi miratur, Monteregius faciat Saturnum ambulare gra .9. min .10. in menſi-bus .7. & diebus .6. + Ad quod iter Saturnc ſeni opus eſſet ſaltem menſibus .9. eius iudicio. +

+

+ Sed ſi hoc miratur, quid dicturus fuiſſet, ſi animaduertiſſet, quod idem calculator Monteregius facit Saturnum ambulare immo volare gra .9. min .48. non in 7. ſed in 2. menſibus cum dimidio, videlicet à .10. die Iunij vſque ad .26. Auguſti eiuſdẽ an-ni .1504. +

+

+ Quid ſi etiam animaduertiſſet à .10. die Iunij ſupradicti vſque ad .16. Ianuarij anni ſequentis, faciunt Saturnum, ſurſum, deorſum curſitare amplius gra .17. mi .54. Imino ſi animaduertiſſet, quod anno .1524. + Stoflerinus ab initio anni, vſquẽ ad medium Maium, ideſt menſib .4. cum dimidio, facit Saturnum ambulare gra .15. + Pro fectò ob has velocitates, eius iudicio, tam abſurdas, obſtupuiſſet. +

+

+ Vbi autem in tergo eiuſdem paginę ait, quod gradibus .13. min .42. reſpondent menſes .19. errauit in calculo, nam ex eiuſmodi tempore ſecundum eius regulam ef- + + ficerentnr ſinguli ambitus Saturni ad rationem annorum amplius .40. +

+

+ Videamus nunc vbi agit de Ioue, & reperiemus in primo exemplo circa annũ. 1484. repręhendit Monteregium, quia facit Iouem ambulare gradus .14. cum min .6. in menſibus .2. diebus .4. ad quod iter, vt ipſe ait, opus eſſet ſaltem mẽſibus .11. atq; ita ſecundum ipſum, Ioui opus eſſet anno vno pro ſingulo medio ſigno. + Vbi bonus hic vir pariter cæcutit. +

+

+ Idem in ſecundo exemplo ſumpto à Stoflerino ait, Ioui ad curſum vnius gra-dus, & min .5. opus eſt diebus .30. non autem menſibus .7. & diebus .28. vbi oſtendit, ſe paruum diſcrimen facere inter Iouem, & Saturnum. +

+

+ Miratur poſtea Stoflerinus faciat laborare generoſum Iouem ferè menſibus ſex in vno gradu. + Sed multo magis, vt puto, miratus eſſet, ſi vidiſſet, quod idem Stoflerus in eodem anno facit, quod Iupiter die .4. + Ianuarij ſit in eodem puncto, in quo poſtea reperitur die vltima Auguſti. + At fortaſſe dici poſſet, quod Iupiter pro-pter prudentiam, & bonitatem ſuam factus eſt R ex omnium Deorum, vt ait Home-rus, & ideo expulit è ſede Saturnum, & aſcendit in altiori cœlo. + Vnde euenit vt fa-ctus fuerit lentior in curſu, Saturnus autem velocior. + Aut iam tot annos eſſe na-tum Iouem, vt iure credi poſſit eum iam factum eſſe ſenem, & pariter tardio-rem in ſe mouẽdo. + aut tũc temporis illum detentum fuiſſe in ſibi dilecta Arcadia Caliſto. + Aut fortaſſe erat in alta ſpecula intentus audiendo ingenti certami-ni Timoclis & Damidis, vnde pendebat exitium aut gloria familiæ ſuæ, nam alio-quin Stoflerus non depræhendiſſet eum tam otioſum & morantem. + Sediam relin-quamus Saturnum & Iouem, & ad Martem veniamus. +

+

+ Ferox & inquietus Mars, qui ſemper bella & ignes ſpirare ſolet, etiam, & ipſe ab Aſtrologis factus eſt piger, & languidus, vt velint eum nonnunquam commorari in vno ſigno ſex aut ſeptem menſibus; + quod nullo pacto placet authori Animaduer-ſionum, cum pag .4. ita ſcribat. +

+ + Quod citra notam, ab omnibus creditur poſſe obſeruari, quamuis à nobis non ac cipiatur. + +

+ Itaque ei videtur impoſſibile. + Quia Mars peragit ſuum eircuitum minus .2. an-nis. + Sed audacior fuiſſe videtur, qui voluerit arguere tot egregios viros antiquos, & recentiores, qui vti diligentes rerum cœleſtium obſeruatores, ipſis oculis certi fa cti ſunt tam de his effectibus Martis, quam aliorum, vnde coacti ſunt fingere tantam magnitudinem eius epicycli, cum ipſe nunquam obſeruauerit motum, nec huius nec alterius planetæ, ſed tantum viderit eius moram in Ephemeride ſcriptam. + Si enim ſaltem diceret, ſe aliquo tempore obſeruaſſe iter Martis, & comperuiſſe aliorum opi nionem falſam, attuliſſet aliquem colorem ſententiæ ſuæ. + Sed ſi obſeruaſſet, non ſcripſiſſet poſtea contra, vt puto. + Res enim ita ſe habet, quod Mars in omni circui tu ſui epicycli tranſiens per inferiorem partem ipſius epicycli, ſemper commoratur multis menſibus in vno duodecatemorio Zodiaci, ſcilicet .6. et .7. menſibus, atque etiam amplius, quod quidem ego ſæpe obſeruaui, præſertim anno .1565. et .1566. hoc ordine. + Primum inſpiciens Ephemeridas ſtadij, reperi Mars ſecundum eum egrediebatur retrogradationem circa diem .12. Ianuarij anni 1566. in .16. grad. Geminorum. + Et ſimiliter quod anno .1565. die vltima Auguſti Mars futurus erat in eodem ſupradicto loco, priuſquam retrogradi inciperet. + Poſtea inueni, quod poſt retrogradationem die .11. Aprilis .1566. + Idem Mars futurus erat in gra .16. Cancri, itaq; in his .30. gradibus à .16. Geminorum ad .16. Cancri conſumebatur ſpatium menſium .7. & dierum .11. +

+ +

+ Quo ſupputato, ſumpſi inſtrumenta, & ad experimentum me paraui, & vltima nocte menſis Auguſti anni .1565. reperi Martem eſſe in dicto gradu geminorum vt ſcribebat Stadius. + Deinde ſingulis ebdomadibus obſeruans retrogradationem; + vidi circa finem Octobris quod retrogradi incipiebat, & ea retrogradatio perſeuerauit vſque ad medium menſem Ianuarium, aut circiter, anni .1566. obſeruaui poſtea etiam ſitum eiuſdem planetæ die .11. + Aprilis ſequentis eumq́; inueni in gradu .16. Cancri, vti eum poſuerat Stadius. + Atque ita experimentum meum conuenit cum calculo Stadij, comperiq́; eum non erraſſe: + Et ſic quiſque binis quibusq́; annis pote-rit certior fieri de veritate. + Si autem delectationis cauſa id experiri volueris, expe-ctato primam retrogradationem Martis, cuius initium ſecundum Stadium futurum eſt circa diem .20. + Nouembris anni .1582. & finis circa diem .10. Februar .1583. circa grad .9. Cancri, & animaduerte quando Mars erit circa dictum gra .9. Can-cri prius quam retrogradi incipiat, quod erit circa diem .19. Septem .1582. + Dein-de aſpice quum erit in grad .9. Leonis, quod erit circa diem .7. Mai .1583. & vide-bis ipſe Mars in his gra .30. morabit̃ menſes .7. & dies .18. atq; vt eius rei pericu-lum facias, obſerua noctem præcedentem diei .19. + Septem .1582. locum lõgitudinis eius ſtellæ, & idem poſtea obſerua nocte præcedente diei .7. Mai, aut nocte ſequen-ti .1583. & inter duos hoſce terminos obſerua aliqua alia nocte ſtatum eius. + Mani-feſtoq́; videbis Martem conſumere totum dictum tempus in hoc duodecatemorio. + Et quicunque aliquid intelligit in hac facultate quamuis non viderit Ptolomęi Almageſtum, minori labore poſſet per calculos ſcientificos colligere verita-tem, ſuppoſitis tamen terminis ſcriptis in theoricis planetarum. + Qui enim vidit Almageſtum vel reuolutiones orbium cœleſtium Nicolai Copernici, non poteſt de hoc vllo pacto dubitare. + Sed qui nondum tantopere progreſſus eſt, ſaltẽ capiat huiꝰ rei notitiam vniuerſalem, hoc modo. + Supponat primum eccentricitatem deferen-tis epicycli Martis, eſſe .6. partium taliũ, quales ſunt ſexageſimæ ſemidiametri ipſius deferentis, & ſemidiametrum epicycli eſſe, partium ſupradictarũ .39. cum dimidia, & quod argumenta vera, in temporibus primarum ſtationum ( cum epicyclus eſt in auge, aut in eius oppoſito, aut in lũgitudinib. me dio cribus ) ab antiquis rectè ſuppu tata ſint, ſicuti ſunt. + Et præſupponat motum diurnum centri epicycli. min .31. cum di midio, quamuis reuera ſit min .31. & ſecundorum .27. aut circiter, nunc quidẽ præter mittens, quod vnus habeat reſpectum ad augem mediam epicycli, & alter ad cen-trum æquantis. + Atque his præſuppoſitis fingat ( exempli gratia ) quod centrum epicycli ſit in quauis longitudinum mediarum, & Mars in prima maxima æqua-tione argumenti, ſcilicet in prima linea, quæ attingens epicyclum, à centro mundi pergat ad circunferentiam Zodiaci, quæ erit illa linea cõtingentiæ a qua proficiſcẽs Mars perget ad lineam primæ ſtationis, vt poſtea retrogradiatur, veluti ſi in infrapo ſita figura maiori, cẽtrũ mũdi eſſet .o. & vnus arcus eccẽtrici eſſet .a.b.c.d. & vna ex li neis medio cribus longitudinum eſſet .o.c.f. & centrum epicycli .c. qui notabitur per a.f.e.g. & lineæ contingentes epicyclum in punctis .i. et .t. ſint notatæ .o.i. et .o.t. & li-nea primæ ſtationis .o.n.b. & linea ſecundæ .o.u.d. ſi igitur Mars eſſet in puncto .i. an-gulus .i.o.e. maximæ æquationis argumenti eſſet gra .40. minut .55. quãuis talis maxi ma æquatio argumenti in longitudinibus mediocribus Alfonſi ponatur eſſe gra .41. minut .10. quod euenit quia calculatores ipſarum tabularum interuallum .o.c. quod in eo ſitu epicycli interponitur inter centrum mundi, & centrum dicti epicycli, ac-ceperunt partium ſexaginta præcisè, nihili facientes minuta illa .18. aut circiter, quę verè ſunt præter dictas partes .60. quandoquid em euenit vt dictum interuallum in + + tali ſitu epicycli ſit baſis vnius trianguli orthogonij, cuius vnum ex illis duobus late-ribus eſt ſemidiameter eccentrici partium .60. pręcisè, aliud eſt interuallum eccen-tricitatis partium .6. eiuſmodi. + Angulus ergo .i.o.c. vt dixi, erit partium .40. minu .55. qui angulus continuò variatur ſecundum ſitum epicycli. + & cum centrum eius eſt in auge eccentrici. eſt minimus quã eſſe poſſit. + eſtq́; tantum grad .36. min .46. & in oppoſito ipſius augis eſt grad .47. min .1. maximus quam alibi vnquam ſit, & ſic continuò variatur, ſecundum ſitum, quem habet epicyclus in eccentrico. + Qui quidem angulus inuenitur per doctrinam .27. et .28. libri primi Monteregij de trian gulis. + Nam triangulus .c.i.o. eſt ſemper rectangulus in puncto .i. & latus .c.i. reſpectu ſemidiametri eſt datum. + Quod .c.i. erit veluti partium .39. cum dimidia, et dictum interuallum .o.c. veluti pat cium .60. min .18. & quia datur nobis etiam eccentricitas veluti partium .60. talium, & cum .c.o. ſit linea veri motus epicycli, & latus ſimiliter vnius trian guli, cuius duo latera ſunt ſupradicta, ſcilicet ſemidiameter eccentrici, & eccentricitas, inter ſe compræhendentes angulum datum. + Nam ſemper præſuppo nitur datus locus centri ipſius epicycli, cum ipſe eſt extra augem aut oppoſitum eius quia in auge linea .o.c. conſtat ex ſemidiametro eccentrici & interualli eccentricita-tis. + & in eius oppoſito, ipſa linea .o.c. eſt minor dicto ſemidiametro eccentrici per in teruallum dictæ eccentricitatis. + Vnde etiam poſſumus extra augem, vel oppoſitum eius cognoſcere .o.c. tanquam latus dicti trianguli duorum laterum angulo cogni torum. + Idq́; per .49. propoſitionem libri primi eiuſdẽ Monteregij cum ſcilicet dictus angulus fuerit rectus. + Nam ſi fuerit rectus videbitur per .27. et .28. ſupra citatas. +

+

+ Cum igitur hab eamus angulum .c.o.i. gra .40. mi .55. angulus .o.c.i. tanquam reli-quus exrecto, erit grad .49. mi .5. cui reſpondet arcus .i.g. epicycli confectus à Marte in diebus circiter .105. ad rationem min .28. aut circiter in ſingulos dies, prætermiſ-ſis nunc quidem minutijs cum exigui momenti ſit error .15. aut .20. dierum ad verifi cationem longæ morę Martis in vno duodecatemorio, atque per hoc tempus cen-trum epicycli conficit gradus .55. min .7. aut circiter, ad rationem minutorum .31. dimidio in ſingulos dies. qui numerus graduum .55. min .7: differt à numero graduũ. 40. min .55. maximæ æquationis argumenti gradibus .14. mi .12. nec refert quod gra .55. min .7. habeant reſpectum ad centrum æquantis, magis quam ad centrum mũdi, quia differentia non eſt tanta, vt poſſit inducere errorem menſium. + Hinc ſequitur quod in fine dictorum dierum .105. + Mars erit in linea .o.c. veri motus epicycli, ſed gradibus .14. min .12. vlterius quam in primo loco, in quo erat in Zodiaco, & erit in medio ſuæ retrogradationis. + Sed quoniam Mars manifeſtè retrogradi non incipit in puncto .i. conting entiæ, imo ab illo puncto vſque ad terminum primæ ſtationis li neæ .o.n. interponitur arcus .i.n. epicycli, qui eſt graduum .32. minu .14. + Idq́; cogno-ſcitur ſubtrahendo arcum .f.i.n. graduum .163. mi .9. qui eſt inter augem, & primam ſtationem, à gradibus .180. ( qui arcus .f.i.n. erit verum argumentum, quod ſi-militer variatur ſecundum ſitum epicycli, etſi eiuſmodi varietas, nobis eſt magni momenti, vnde poſſumus præſupponere, quod .c. centrum epicycli non alteret in-teruallũ .c.o. à centro mũdi, non posſit intercedere, error mẽſiũ reliquum verò .g.n. graduum .16. min .51. ſubtrahendo ex arcu .g.i. graduum .49. minuti .5. vnde reli-quus nobis erit arcus .n.i. graduum .32. min .14. in eiuſmodi tamen ſitu mediocrium longitudinum. + Nunc hic arcus epicycli graduum .32. mi .14. fit à ſtella Martis die-bus .69. ad rationem ſupradictam, omittendo quod ipſa ſtella habeat reſpectum ad augem mediocrem epicycli, & quod dicta aux mediocris mutet diſtantiam à vera propter motum epicycli, quod nunc quidem parui refert, in quibus diebus .69. cen- + + trum epicycli conficit gra .36. min .13. ad rationem ſupradictam. + Reſtat nunc no-bis inuenire angulum .b.o.c. in centro mũdi inter duas lineas, b.o. et .c.o. quarũ prior eſt primæ ſtationis, altera eſt veri motus epicycli, quod facilè intelligemus per di-ctam .49. lib. 1. Monteregij, cum duo latera .n.c. et .c.o. & angulus .n.c.o. ſint nobis no ta. + Hoc autem fiet fingendo lineam .n.h. perpendiculerem ad .o.c. quæ tanquam ſi-nus anguli .n.c.h. erit partium .28986. talium qualium .n.c. eſſet partium .100000. & c.h. tanquam ſinus anguli .c.n.h. reſtantis ex vno recto, erit partium .95706. dicendo poſtea ſi .n.e. tanquam ſinus totalis partium .100000. dat nobis .n.h. partium .28986 quid dabit nobis diameter .n.c. tanquam partium .39. mi .30. inueniemus .n.h. venire nobis ex partibus 11. mi .27. & idem faciendo de .c.h. inueniemus quod veniet no-bis partium .37. mi .48. quibus ſubtractis extota .c.o. quę eſt partiũ .60. mi .18. reliqua erit nobis .h.o. partium .22. min .30. capiendo poſtea radicem quadratã ſummæ qua drati .n.h. cum quadrato .h.o. veniet nobis .n.o. partium .25. min .12. talium qualis .n.h. eſt partium .11. min .27. ſi igitur ad .o.n. tanquam partium .25. min .12. reſpondet .n.h. partium .11. minuti .27. linea .n.h. ad .o.n. tanquam partium 100000. reſpon debit part .45436. tanquam ſinus anguli .n.o.h. qui angulus erit gra .27. minut .1. ſub tracto poſtea hoc angulo ab angulo .c.o.i. graduum .40. minut .55. remanebit an gulus .n.o.i. graduum .13. minut .54. inter lineam contingentiæ, & lineam primæ ſtationis in eiuſmodi ſitu. + Et ideo Mars acceſſerit ad lineam .o.c. veri motus epi-cycli. + Sed quia linea .o.i. contingentiæ, propter motum centri epicycli, in dictis die-bus .69. confecerit gradus .36. minut .13. ( præſuppoſita ſemper eadem di-ſtantia .o.c. quamuis nonnulla ſit differentia, quam nunc prætermittemus ) & Mars in dicto tempore retrogreſſus fuerit per dictum angulum gra .13. mi .54. quibus dedu-ctis, ex .36. & min .13. reſtabunt gra .22. min .19. itaque in diebus .69. + Mars promo-tus fuerit a primo ſitu gra .22. min .19. aut circiter, prius quam retrogradatio eius in-cipiat eſſe appa-rens. +

+
+ +
+

+ Nunc à prima ſtatione vſque ad lineã veri motus epicycli ſunt gra .16. min .51. ipſius epicycli, vt ſupra vidimꝰ quos Mars tranſit in diebus 36. aut circiter ad rationem min .28. in ſingulos dies, quo tempore cen trum epicycli, in tali diſtantia à cẽ-tro mundi confice ret gra .18. mi .54. ad rationem min .31. cum dimidio in ſingulos dies, quibꝰ deductis ex gra .27. min .1. an- + + guli .c.o.n. remanebunt gra .8. min .7. pro numero dimidiæ retrogradationis quum Mars erit in linea .o.c. veri motus epicycli. + Quibus gradibus .8 min .7. ſubtractis à grad .22. minu .19. per quos Mars progreſſus erat, ſupererunt grad .14. minut .12. quibus ipſe in media retrogradatione exiſtens in linea .o.c. veri motus epicycli pro-motus erit à principio primi ſitus. + Quod cum eo concordat quod ſupra diximus cir ca hos gradus .14. min .12. vltra primum ſitum in ſpatio dierum .105. vt ſupra, ad tum enim aſcendunt .69. et .36. nunc fingendo Mars pergat in ſuo motu compo-ſito qui conſtat ex his duobus circulis, vi eccentrici, & epicycli ( quanquam vt dixi omittimus illam ſummam ſubtilitatem ſeu ſcrupuloſi atem cõtinuæ inæqua-litatis diſtantiæ centri epicycli à centro mundi, & præterimus etiam irregularitatẽ eius circa centrum mundi, propter regularitatem eius circa centrum æquantis, atque etiam miſſum facimus motum epicycli recti à ſua media auge ) fingendo inquam, quod Mars dicto motu ſuo pergat, vſque ad punctum ſecundæ ſta-tionis, præteribunt alij dies .36. vt prius, quibus iunctis cum .105. fiet ſum-ma dierum .141. & Mars retrogreſſus erit per alios grad .8. minut .7. quibus ſub-tractis a gradibus .14. m in .12. per quos progreſſus erat ſupererunt. gra .6. min .5. qui bus ipſe Mars in fine ſuæ retrogradationis promotus erit à primo loco vnde moueri cœpit. + Inter hanc igitur ſecundam ſtationem lineæ .o.u.d. & lineam .o.t. ſecundæ con tingentiæ, Mars diebus .69. vt prius, confecerit gradus .32. min .14. ſui epicycli, & eo-dem tempore linea contingens .o.t. ambulauerit gra .36. min .13. vt prius, à quo itine re ſubtracto angulo ſecundo .d.o.t. graduum .13. min .54. ſupererunt gra .22. min .19 vti prius, quos Mars ambulauerit directè & apparenter, quibus additis ad gra .6. mi nut .5. quibus Mars progreſſus erat à principio motus, fient gra .28. min. circiter .24. quibus proceſſerit à priori loco in diebus .177. ideſt in .141. et .36. qui ſunt ferè m. n ſes .6. + Itaque Mars partim ſurſum partim, deorſum ambulans detentus erit mẽſibus 6. in grad .28. + Zo-diaci, atq; ſi finxe + + rimas quod epicy clus moueat̃ ver-ſus oppoſitum au-gis, lõgior erit mo ra planetæ in eiuſ modi duodecate-morio, propter au gumentum æqua-tionis argumenti. + Itaque probata à nobis eſt poſſibi-litas huius moræ Mattis. + Quod qui dem mihi ſuffice-re videtur mo-do cibi, ſed etiam cuiuis, qui harum ſcientiarum prin-cipia teneat. + Ne-que enim nũc do-cere volo eos qui + + in ijs ſunt conſumati, nec curam mihi ſuſcipere erudiendi imperitos. + Satis igitur ſit oſtendiſſe, quod qui ſcripſit Martem commorari poſſe tam multos menſes in vno ſi gno, non impoſſibilem rem tradidit. + Immo per obſeruationes huius veritatis mil-lies factas, Aſtrologi fecere ſupradictas ſuppoſitiones neceſſarias ad reducẽdum in ſuas cauſas, & ad regulam, eiuſmodi veriſſimos effectus. +

+
+
+ +
+
+

+ Non oportebat autem ſcriptorem harum animaduerſionum tantopere eiuſmodi mora commoueri, ſed cogitare fortaſſe calculi facti fuerunt eo tempore quo mi-ſer Mars à Vulcano rete vinctus erat. + Vnde cum nonita celeriter ſe expedire poſſet iter eius ſegnius peractum fuit. + Aut quũ vulneratus fuit in bello Troiano, vis eius & agilitas per aliquantulum temporis imminuta fuit. + Atque ſi hic etiam intellexiſ ſet eum aliquãdo fuiſſe in poteſtate Othi, & Ephialtis vinctũ & carceri incluſum mẽ-ſes tredecim, dum ab Eribea ſolutus fuit, vt tu, antiquos ſequens, eleganter ſcribis in illis tuis pulcherimis dialogis. non exiſtimaſſet, credo, tam abſurdum quod alius detinuiſſet ſex aut ſeptem menſibus, ſed operam dediſſet vt a te intelligeret quid ſibi vellet tam longa captiuitas. +

+

+ Sed vt ad rem redeamus. + Idem pag .4. ait, quod verus motus Martis diſtat à me-dio circiter dies .8. ſupponens medium motum eſſe dierum .683. etiam falſum eſt. + Sed vtcunque ſit, fallitur. + Solet enim periodus veri motus Martis eſſe die-rum circiter .708. modo paulo plus, modo paulo minus, & interdum poteſt etiam eſſe multo breuior, ſicuti erit à die 3. + Decembris anni .1593. vſq; ad initium Iunij .1595. + Tunc enim erit tantum dierum .545. & non quidem ſine ratione, nam dicto initio Decembris Mars paulo ante cæperiteſſe directus, cum centrum epicycli erit circa medium Tauri, & eius ſtella in principio Arietis & initio Iunij .1595. + Mars pa rum diſtabit ab initio retrogradationis, regreſſus tamen ad initium ipſius Arietis, & centrum epicycli erit circa medium Aquarij, in cuius ſigni medio, hac ætate repe-ritur oppoſitum augis, & in quo ſitu, æquationes argumẽti ſunt, quam maximę eſſe poſſint, quum centrum epicycli circuiuerit ſolum circiter tres quartas totius ambi-tus, & Mars circuiuerit per partem ſuperiorem epicycli circiter gradus .252. + Hoc au tem dico, vt oſtendam poſſibilitatem huius eius extraordinariæ velocitatis. + Nam quicunq; voluerit poterit certior fieri, per calculum partium motus Martis. +

+

+ Vbiautem poſtea idem author miratur interualla, quæ ponũtur inter coniunctio nes Iouis, & Martis in eodem ſigno, eaq́; vocat errores maximos, oſtendit ſe non re ctè conſideraſſe motus eorum. + Et præcipuè primum miratur inter annum .1528. et .1553. + Iupiter & Mars nunquam coeant in Leone, cum hæ duæ coniunctiones in ter ſe diſtent ann .25. afferens pro ratione, quod hæc duo ſydera, altero quoque anno coniunguntur, ſic dicens. +

+ + Qui ſciet has duas ſtellas ſecundo quoque anno inter ſe coniungendas, mirabitur quomodo non poterunt numeratores, huiuſmodi animaduertere errores. + +

+ Et præter hanc rationẽ fortaſſe ẽt conſiderauit, in dicto temporis interuallo Iu piter sẽper fuit in Leone, vt ann .1540. et .1541. + Mars aũt in eo ſæpe fuit. + Vnde im poſſibile eilvidetur eos non conueniſſe in dicto ſigno. + Idemq́; dici poteſt de alijs coniunctionibus eorundem planetarum, atque has differentias temporum inter di-ctas coniunctiones ipſe tribuit erroribus calculorum Ephemeridum, non autem ta-bularum, vt ſupra dixit. + ſed neſcio quare vellet dictos planetas coire in Leone, ſi quum Iupiter in eo erat anno .1540. et .1541. & in eo deambulabat̃, Mars interea erat in Libra, modo in Scorpione, Sagittario, Capricorno, & alijs ſignis vſq; ad Cancrum, in quo cum repertus fuit anno .1541. cogitans congredi cum loue in Leo­ + + ne, comperit eum inde aufugiſſe. + Idq́; fortaſſe, Iupiter data opera fecit, vt huiuſ-modi Aſtrologos in admirationem induceret. +

+

+ Idem dico de alijs coniunctionibus horum duorum. +

+

+ Quod poſtea ait, eos ſecundo quoque anno coniungi, animaduertendum eſt, ꝗa (vt dixi) duæ ſunt ſpecies coniunctionum, quarum vna eſt linearum eorum me-diorum motuum, altera corporum eorum, ſaltem in longitudine, cum ambo inue-niuntur in eodem circulo, qui tranſit per polos ecclipticæ, nam eos inueniri in eadẽ linea recta trãſeũte per centrum mundi, rarisſimum eſt. + Atque coniunctio ſupra di-ctarum linearum vocatur media, & inter Iouem & Martem fieri ſolet ſpatio dierũ. 816. cum dimidio, aut circiter. + Altera dicit̃ vera, ſiue apparens, & irregulatiſſima, quæ quidem non ſeruat tempus determinatum. + Quare quamuis altero quoq; an-no coniungantur; + & Iupiter duodenis annis tranſeat per totum Zodiacum, non ideo neceſſe eſt, vt in ſpatio .24. annorum coniungantur in ſingulis ſignis, nunquam in eo deſicientes, vtipſe credit loquens de veris coniunctionibus apparentibus, eo quod ſint irregulatiſſimæ, vt dixi. +

+

+ Atque ſi quis velit inuenire periodum coniunctionum mediocrium horum duo-rum planetarum, ita faciendum erit. + Sumat periodum motus mediocris Iouis, quę eſt dierum .4328. & Martis, quæ eſt dierum .687. in quo tempore Martis, Iupiter am bulat gra .57. min .8. & diebus .30. conficit. grad .2. minut .29. & ſecun .23. ad ratio-nem gra .360. in diebus .4328. + Mars verò ad rationem graduũ .360. in diebus .687. ſingulis .30. diebus conficit. gra .15. mi .43. ſecũ .14. vnde differentia inter eos eſt gra duum .13. mi .15. ſecũ .51. per quam diuidendo productum graduum .57. min .8. in dies .30. obueniẽt dies .129. & duæ tertiæ. + quibus addendo periodum Martis fient .816. cum dimidio, aut circiter. + Atque hęc eſt periodus infallibilis mediarum con iunctionum Iouis cum Marte. +

+

+ Nunc venientes ad tabulas Animaduerſionum, videbimus hæc mirabilia eius, in quo conſiſtant & vbi ſint tam multi inſignes errores. +

+

+ Primum igitur neminem later quod calculus Saturni, à Leouitio editus, difert à calculo Stadij circiter gra .2. aut .3. cum Leouitius faciat eum progredi per tãtum in teruallum, modo plus, modo minus, & ſimiliter Iouem. + ſed longe minori diffe-rentia, & ſępe gra .1. minus, atque in alijs planetis differunt, modo plus, modo minus. + Huic igitur mirũ videtur, quod vnus ex his calculatoribus detineat Saturnum plu-ribus menſibus in vno ſigno, & alter in alio, non animaduertens dictam differentiã eſſe eius rei cauſam. + Miratur item, quod vnus ex is faciat Saturnum morari paucis menſibus in vno ſigno, alter vero eum ibi detineat integris annis. + Vt exempli gra-tia, verſus finem ſuæ tabulæ Saturni, dicit quod Leouitius eum carceri includit in geminis annis .2. menſe vno, & diebus .9. + Stadius vero clementior eum liberat intra menſes .3. & dies .14. + Sed hic non cogitat, quod Stadius facit eum ingredi in gemi-nos anno .1559. die .10. Iunii, & ambulare directum vſque ad diem .6. Septembris, eiuſdem anni gra .6. min .34. eumq́; poſtea retrogradum inde exire die .22. Decem. eiuſdem anni, cum ingreditur in Taurum, vbi partim retrogradus, & partim dire-ctus manet vſque ad diem .20. Februa .1560. rediens poſtea in geminos, in quibus manet vſque ad diem Iunii .1561. & inde ingreditur in Cancrum, ambulatq́; dire-ctus. gra .4. min .59. vſque ad diem .4. Octob. + Vnde retrogradiens rurſum intratin Ge minos die .28. Decemb. eiuſdem anni, at que ibi partim retrogradus partim directus manet vſque ad diem .12. Apr .1562. itaque in pluribus vicibus facit eum morari in Geminis dies circiter .816. ideſt circiter menſes .27. ſumpſit autem hic ſcriptor bre­ + + uiſſimam moram cauſa comparationis cum calculo Leouitij, vt faceret differentiam apparere maiorem. + Tamen in quouis dictorum temporum nunquam inuenietur Leouitius differre à Stadio plus gradibus tribus integris. + Idem fecit in multis alijs lo cis dictorum virorum eos conferens tum in Saturno tum in Ioue, & Marte, putãs ma gnum eſſe errorem, planeta non perambulet totum ſignum, in quod eſt ingreſſus vel directus vel totum retrogradus. + Atque hæc opinio ſimilis eſt ſuperiori de con iunctionibus veris Saturni, & Iouis, vbi dicit quod nunquam coniunguntur in vno ſi gno alterius triplicitatis, niſi perfecerit coniunctionem in omnibus ſignis primæ tri plicitatis. + Verum vt ſuperſedeam vlterius diſputare, mihi videtur, quod hactenus dixi, poſſe tibi ſatisfacere, quod attinet ad ſciendam ſententiam mean ſuper dictis Animaduerſionibus latinè ſcriptis. + Hoc tamen non prætermittam, hic non ani-maduertit, nẽpe differẽtiæ locorum planetarũ quæ sũtinter ephemeridas Leouitij & Stadij, euenere, quia vnus ſupputat radicibus, & fundamẽtis Alfonſi alter verò Reinoldi ex Copernico recentius obſeruatis, ita idem euenire poterit futuris tem-poribus, ſi ſupputati fuerint dicti motus, & loci cum recentioribus obſeruationibus cum impoſſibile ſit tam ſubtiliter, tanq́ue perfectè ſupputare loca & motꝰ eorum, vtlungo interuallo temporis non comperiantur in eis aliquæ differentię, cuius rei re medium eſt ſemper ſequi recentiores obſeruationes & tabulas. +

+

+ Atque vt tibi ſatisfaciam etiam circa alia ſcripta vulgari lingua edita menſibus .4 poſt latina, etſi intelligere potes, qualia poſſint eſſe alia eius ſcripta, ex ijs quæ ſupra dicta ſunt, atque etiam ex eo, quod dicit ſemiſiſſe multa exempla ſuarum Animad uerſionum in varias terras, illis qui profitentur has ſcientias, aut earum ſtudioſi ſunt, nec quenquã inueniſſe qui ad laudabilem prouinciam motus ſit, nec vidiſſe, ali quis reſponderit eius rationibus; + laudabilem prouinciam, autem puto, intelligat correctionem ephemeridum, verens, ne culpa calculatorum, qui eas ſumpſere e ta-bulis, tam differentes ſint, vt quibuſdã locis cap .1. + Videtur, & præcipuè vbi ſic ait. +

+ + Perche eſſendo impoſſibile alli ſtudioſi di dette ſcientiæ di non ſeruirſi delle ephemeridi, maggiormente a quelli che non ſanno ſeruirſi delle tauole, e cono-ſcendo d'incorrere in errori ſenza hauerui altro rimedio, ſarebbono forzati di ab bandonare i ſtudij loro. + +

+ Quanquam circa finem dicti capitis redeat in meliorem viam & aduerſetur ſi-bijpſi vbi ſic ait. +

+ + Che poi eſſi poſſeſſori della ſcienza, & c. + +

+ Etiam aperiam tibi, quæ mea ſit de ijs ſententia. +

+

+ Hicigitur in ſcriptis Italicis, vt morderet aliquem ex ijs, qui eius ſuperiora ſcripta non laudauerant, occaſionem capit aperiendi aliquos illius errores, per editionem collationis quorundam calculorum a ſe collectorum illius, atque etiam aliorum, cu ius calculi ſunt in ſecunda, & ſeptima figura. + Sed prius quam veniamus ad defenſio nem harum duarum figurarum vide obſecro quam alienum ei videatur, quod alij dixerint differentiam ephemeridum non eſſe magni momenti, non afferens reſpe-ctum vllum, qui enim dixerunt eiuſmodi differentiam non eſſe magni momen-ti id dixerunt habito reſpectu ad ſignum in quo eſt planeta, vt (exempli gra-tia) quamuis in ponendo loco Saturni Leouitius interdum differat à Stadio gra dibus .3. quum vterque eum ponat in eodem ſigno, tuncid nullius momenti eſt, & ſic in coniunctionibus aut alijs aſpectibus duo, aut .3. gradus non faciunt alteratio nem ſenſibilem, cum virtus coniunctionum, & aſpectuum inſit, & duret per mul-tos gradus ante aut poſt ipſum punctum. + Nec quicquam tamẽ eſt qui dubitet, quin præſtaret ſcire ſubtiliter ipſum punctum. + Nec vnquam fuit aliquis qui negauerit re + + ferre vt anni directionum correſpondeant gradibus æquatoris. + Et præterea in ephe meridibus videntur certè motus & aſpectus luminarium, quamuis inſit differẽtia mi nutorum. + Nam non differunt gradibus, præter ſitum parum diſtantem à vero om-nium planetarum, quorum cognitio in cœlo, quamuis circa eorum locum error eſ-ſet gra .10. tamen in hoc prodeſſet, & tempus aſpectus eorum, etſinon diei præcisè, quia influentia eiuſmodi a ſpectuum, præterquam Lunæ durat multis diebus, & non vno tantum. + præterquam quod ipſæ ephemerides oſtendũt nobis tempus ecclipſiũ, in quo certènon differunt nec diebus nec multis horis, & itidem multa alia. +

+

+ Non ſunt igitur contemnendæ ephemerides, nec habendæ pro re nullius pretij, vt hic ait. +

+

+ Quod attinet ad illa alia, quæ hic vocat errores ephemeridum, tam de apparenti coniunctione Saturni cum Ioue in ſignis alterius triplicitatis prius quam peręgerit præcedentem, quam de faciendo currere Saturnũ, & de retinendo Ioue, de detinẽ do Marte .6. aut .7. menſibus in vno ſigno, de Marte, & Ioue non coeuntibus ſingu-lis .24. annis in quolibet ſigno, & cius generis alia, minime verum eſt quod ſint er-rores, quamuis huic præbuerint occaſionem toties errandi. +

+

+ Comparatio poſtea inter eius calculos ſumptos partim ex tabulis Iunctini, & par tim ex ephemeridibus Stadij tan quam calculis Copernici, & calculos figurarum ſu-per eis poſitarum ſupputatarum à diuerſis per ephemeridas Alfonſinas, etiam pro-poſita ab eo eſt ad oſtendendum magnam & monſtruoſam differentiam, vt ait cap .2. vbi miratur, quod cum ex communi ſententia calculi Copernici meliores ſint, cal culatores dictarum figurarum potius eos ſumpſerint à tabulis Alfonſi, quam Coper nici. + Quæ admiratio quam aliena ſit, conſiderandum permittam cuiuis intelligen-ti harum ſacultatum, cum ſæpe accidere poſſit. + vt cum aliquis velit ſcire ſolum vni uerſalia alicuius geneſis, ſiue natiuitatis, cum non inueniantur ephemerides Coper-nici, ſed tantum Alfonſi, calculator vtatur tantum ephemeridibus, quas inuenit, cauſa vitandi tædij calculi tabularum, qui magni laboris eſt, pręcipuè in tabulis Pru tenicis Reinoldi. + tum quia ſuperflua ei eſt ſumma ſubtilitas, cum non curet laborare circa directiones vt factũ eſt pro ſecũda figura ab hoc propoſita, quæ erat anni .1551 quo non inueniebãtur ephemerides Copernicæ, quæ non editæ ſunt ante annum 1554. præter quam quod ille nobilis vir pro quo ſupputata fuit dicta ſecunda natiui tas dubitabat de anno, vt hic ſimiliter ſcit. + quare potuiſſet perdi tempus, & labor, ſi ſupputata fuiſſet per tabulas Reinoldi, nam Iunctini tabulæ nondum editæ fuerant. + Calculus poſtea ſeptimæ figuræ, qui erat reuolutio dictæ ſecundæ natiuitatis, duabꝰ de cauſis non factus eſt per tabulas prutenicas, primum, quia eius anni .1580. non inueniebantur amplius ephemerides Copernicæ. + Ephemerides enim Stadij in-cipiẽtes ab ann .1554. deſinũt ann .1576. & cõtinuatæ poſtea quæ perueniunt vſque ad annum .1600. non peruenere ad manus calculatoris ante hunc annum .1581. + Al-tera ratio eſt, quia in reuolutionibus, quoniam in eis non fiunt directiones, non po-nuntur à doctis, ne minuta quidem. + quare non ſolum non curant eas ſupputare per tabulas, ſed nec exquiſitè quidem per ephemeridas. + Calculi poſtea ab hoc ſumpti ex tabulis Iunctini, & poſiti ſub dicta ſecunda figura, adeò rectè facti ſunt, vt cum ſe cundum ip ſas tabulas oporteat Saturnum eſſe circa .32. minutum gradus .23. Aqua-rij, ipſe eum ſcribat in gra .11. mi .3. dicti ſigni. Iupiter ſimiliter qui ſecundum dictas tabulas inuenitur circa finem gradus .5. Cancri, ab eo ponitur in min .28. gra .19. eiuſ dem. ex quibus planetis Saturnus in figura poſitus eſt in min .27. grad .23. Arietis, Iu piter autem in min .3. gra .6. Cancri, + Vnde ſecun dum verum, inter calculum Alfon­ + + ſi & Iunctini in Saturno non erat differentia plus quam minu .5. & in Ioue min .4. ſed ſecundum calculum huius in Saturno fuiſſet differentia gra .11. minu .54. & in Ioue grad .13. min .35. + Atque hæ ſunt quidem differentiæ magnæ, & monſtruoſæ vtipſe eas vocat, vt etiam eſtilla Veneris, & Mercurij inter tertiam figuram, & eius calcu-lum ſumptum, non quidem à tabulis laborioſis, ſed à ſimplicibus ephemeridibus Sta dij, quæ differentia eſt quidem paucorum graduum, cum ſit tertiæ partis cœli in quolibet dictotum planetarum. + Huiuſmodiq́; monſtra certè non ſunt orta à ta-bulis ſiue ephemeridibus diuerſis, ſed ſunt partus huius authoris. +

+

+ Pergens poſtea aſſiduè bonus hic vir hominibus dare ſpecimen doctrinæ ſuæ ape riendo (vt conatur) aliorum errores, proponit duas differentias inter primam fi-guram, & ſuum calculum ſuppoſitum Saturni, & Iouis. + Primum de Saturno ait, cum differentia ſit gra .1. min .30. oſtendit in directione, accidens ſit euenturum anno vno, & menſibus ſex ante, aut poſt, quaſi eiuſmodi differentia eſſet partium æ-quatoris, ſicuti eſt partium Zodiaci. + Idem dico de differentia Iouis. + Quod quidem, manifeſtum eſt inditium ſcientiæ ſuæ, & quantum ea intelligat de quibus loquitur. +

+

+ Quod poſtea attinet ad differentiam inter Copernicum & Alfonſum, circa Solẽ, nullus eſt harum ſcientiarum peritus, qui id neſciat, & ſimiliter de differentia ſitus cę­li in reuolutionibus annuis. +

+

+ Quod vero ait ſeptimam ſiguram malè ſupputatã fuiſſe, ſi non eſt maximus cer-tè non eſt minimus monſtruoſorum eius errorum. + Vbi itidem videri poteſt, quam alienus hic ſit ab hac ſcientia. + Nam ſi ſaltem curaſſet ſibi ab aliquo ſupputandum locum Solis per tabulas Alfonſi in inſtanti minutorum .36. pomeridianorum, certior factus eſſet quod in illo puncto Sol inueniebatur in minu 54. grad .11. + Geminorum, ideſt præterierat gra .10. cum min .54. vel ſi curaſſet ſibi inueniendum tempus, per dictas tabulas cum grad .10. min .54. + Geminorum vt faciendum eſt, ſequendo tamẽ Alfonſum, & non per calculum Solis poſitum in ephemeridibus, vt parum periti fa cere ſolent, vidiſſet inuenta eſſent min .36. pomeridiana. + Leuis tamen occaſio hu ic fuit ſuſpicandi eiuſmodi tempus eſſe falſum, quod viderit in illa figura Solẽ po ſitum eſſe cum gra .11. & non cum gra .10. min .54. non animaduertens ita notatum fuiſſe Solem vt omnes alios planetas, ſcilicet ſine minutis, quum, vt dixi, in reuolu tionibus non adhibeatur tanta ſcruploſitas. +

+

+ Quod deinde ait, in illa figura Solem poſitum eſſe in decima domo, & non in .9. id relinquam iudicio eorum qui ſciunt numerare domos, ſaltem poſuiſſet authori-tate ſua Solem in dicta decima diuersè ab exemplo ei dato ab amico, vt oſtenderet ſe dicere verum, vt in ſecunda figura diſcrepat ab ipſo exemplo in collocando Leo-ne, Virgine, & Libra, & Scorpio, quos malè locauit, & ſi alii bene ſe habent. +

+

+ Atque quod hactenus à me dictum eſt, ſatis ſit ad intelligẽdum quale ſit reliquũ dictæ eius diſputationis. + Sienim velim pergere notare omnia eius errorum loca, eſ ſet mihi inanis labor, & tibi nimia moleſtia. + Et quamuis non defuerint præſtantiſſi-mi viri, qui viſis eius ſcriptis familiariter eum monuere, & tu ipſe, vt audiui, cum in-ſtrumẽto theoricę in manibꝰ ei oſtẽderis quo Mars poſſit morari amplius ſex mẽ ſibus in vno ſigno. + & præterea cum iam ab initio Taurinum aduenit, mecum com-municauerit illa ſua prima ſcripta, egoq́; eum monuerim, quod in varijs rebꝰ falleba tur, diſſuaſerimq́; ne ea imprimenda curaret, quia nullum honorem inde referret, eum hortans, vt potius alijs rebus operam daret, atque ei dixerim quod ad animad-uerſiones differentiarum ephemeridum attinet, quod id iam oẽs animaduerterant. + Mihi reſpondit ſe decreuiſſe illa edere, vt poſtea fecit, & tot admonitionibus non + + acquieſcens, die .11. + Auguſti edidit chartam illam impreſſam inuitans ad diſputa-tionem quotquot adhęrerent contrariæ ſententiæ, volens ſuſtinere Martẽ non poſ ſe commorari in vno ſigno amplius duobus menſibus, ſupponens partem princi-piorum ab omnibus admiſſorum, & in fine paginæ exponens modum, quo vtitur ad probationem ſuæ intentionis. + Puto autem quodſecum ratiocinabatur de Marte, vt fecit de Saturno in ſcripto latino, hoc modo. + Si Mars in duobus annis ambulat per omnia 12. ſigna, neceſſe eſt igitur, vtin menſibus duobus ambulet per vnum ſi-gum, cum menſes .2. ſint duo decima pars annorum duorum. + Sedibi ſtatim in ipſo initio commitcit errorem graduum ferè .7. dicens, quod medius motus Martis inue-niebatur ſignorum .4. & gra .17. cum eo tempore dictus medius motus non eſſet reue ra plus quam ſign .4. grad .10. mi .36. verum hoc ad ea, quæ ſequuntur exigui eſt mo menti. + Is poſtea particulatim colligit medium motum Martis ad diem .29. + Mai an-ni .15 14. quem ait eſſe ſignorum .9. gra .27. min .53. & tamen reuera erat tantũ ſigno rum .9. gra .21. mi .29. ſed miſſum faciamus etiam hunc errorem tanquã à primo pen dentem. + Cum deinde ibidem ponit centrum epicycli, ſimiliter errat, nam centrum epicycli nunquam poni debet vbi eſt linea medij motus, niſi ſit in auge, aut in oppoſito aug is eccentrici, quia debebat collocare ipſum centrum tãto poſt linecã medij motus, quanta erat æquatio centri, quia medium centrum Martistunc erat mi nus ſignis ſex, & aux eccentrici eius erat in ſexto minuto grad .16. Leonis. + Tamen hoc etiam leue eſt. + Præſupponamus igitur quod centrum epicycli cſſet in grad .28 Capricorni, vt ipſe credidit, ideſt gradibus .7. vlterius quam erat reuera. + Ait poſtea ſe comperiſſe Martem ambulaſſe ſigna .4. & grad .22. eius epicycli, ſed non explicat an intelligat de argumento medio, an de vero, quod vocatur æquatum, nam ſi intel ligatur de medio, hoc eſſe non poteſt, cum mediũ eſſet ſignorum .4. gra .24. mi .35. ſed ſi intelligatur de vero, vt iure credendum eſt (alioquin etiam erraſſet) cer-tè falſum eſt. + , verum, erat ſignorum .4. grad .29. minu .39. + Itaque Mars non di-ſtabat à linea veri motus epicycli amplius gradibus .30. & minu .21. ipſius epicycli, & æquatio argumentiſecundo correcta erat gra .44. minu .2. à quo ſubtracta æquatio ne centri, quæ erat gr .5. minu .4. (cum centrum epicycli deberet tanto ſpacio eſſe poſt lineam medij motus quantum ſupra dixi) ſupererant gra .38. minu .58. adden-di gradibus, & minu. medij motus, qui cum reuera eſſent grad .21. & minu .29. Ca-pricorni, perueniebant ad minu .27. grad .1. Piſcium. + Sed præſuppoſito ſecundũ ipſum, quod medius motus eſſet grad .28. + Capricorni, & quod Mars eſſet non ſolũ vbi hic ait, ſed etiam in prima linea contingentiæ epicycli, ideſt in prima linea ma ximæ æquationis argumenti, & præſuppoſito etiam quod dicta æquatio eſſet æqua-lis illi, quam haberet ad medium Aquarij ſcilicet grad .47. quum centrum epicycli eſt in oppoſito augis, manifeſtum eſt, quod eiuſmodi linea contingentiæ non tranſi ret vltra grad .15. Piſcium, & tamen hic ait, quodlinea veri motus Martis vadit ad grad .16. Arietis. + vnde oporteret, quod æquatio argumenti eſſet plus quam grad .78. + Quod ſi verum eſſet, & .o.c. etiam eſſet partium .54. ſecundum diſtantiam pro-ximiorem centro mundi, ſemidiameter epicycli eſſet eiuſmodi partium .52. minut .49. & quum Mars eſſet in .g. ideſt in oppoſito veræ augis epicycli, dum centrum epi cycli eſſet in eiuſmodi diſtantia à terra, diſtantia .o.g. ideſt à terra ad Martem non eſſet plus, quam vna ſola pars ex dictis, cum minut .11. cum partes .52. minu .49. ad .54. ſint vt ſinus anguli gra .78. qui eſt partium .97814. ad ſinum totalem partium 100000. + Nam iam ſupra dixi, quod triangulus .o.c.i. eſt rectangulus. + Hinc ſeque- + + retur, quod in in-teruallo .o.g. vniꝰ + + partis, & min .11. reſpectu .o.c. par-tium .54. + Colloca retur ſemidiame-ter terrę cum ſpiſ-ſitudine aeris, i-gnis, cęlorum Lu-næ, Mercurij, Ve-neris, & Solis, prę­terquam quod vt inter Solem, & terram ſunt circa 605. diametri ip ſius terræ, inter terram, & Mar-tem cum eſſet in auge ſui epicycli, & epicyclus in au ge eccentrici, in-uenirentur cir--ca .60000. dia--metri eiuſdem ter ræ, & tamen ea diſtantia ſiue interuallum non poteſt continere .5000. diametri ter-ræ. + Et quod plus eſt, hic tam vaſtum facit hunc ſuum epicyclum, vt ambiente Mar-te per inferiorem eius partem, neceſſe ei eſſet manere in vno duodecatemorio mul-to plus quam .7. aut .8. menſ. + vnde hic multo magis miraretur quam prius. + Hinc cer-nere licet quam rectè facti ſint hi eius calculi. +

+
+
+ +
+
+

+ Vt autem etiam hinc aliqua vtilitas capiatur (prætermiſſis inconuenientibus vna cum falſis ſuppoſitis huius) Videamus ordine ſcientifico vbi poterat eſſe verus lo-cus Martis, aut vero proximus, die .29. Mai anni .1514. quem hic exempli cauſa ſu-mit. + Idq́ tam ad defenſionem tabularum Alfonſi, quam ephemeridum ex eis col lectarum. + quæ quidem exactæ ſunt, vt quiſque peritus ſacile videre poterit, non au-tem calculatæ à tam ſtupidis hominibus, vt à vero aberrent etiam gradibus .46. vt hic ait ſe depræhendiſſe. +

+

+ Primum igitur ſupponemus eoſdem illos terminos, quos ipſe nec d@bet, nec po teſt negare, præter ea quæ ſupra ſuppoſita ſunt, nempe quod ſemidiameter epicycli ſit partium .39. minu .30. & eccentricitas partium .6. talium qualium eſt ſemidiame-ter deferentis diuiſus in .60. & quod dicto tempore aux eccentrici Martis eſſet cir-ca minutum .5. grad .16. Leonis, ſcilicet graduum .135. min .5. & quod linea motus mediocris eſſer circa minu .30. gradus .22. + Capricorni, & quod verum centrũ Mar tis eſſet grad .151 minut .20. & quod argumentum verum eſſet grad .149. minu .39. atq; ita oſtendam, neque tabulas, neque ephemerides errare, ne quidem vno gra-du, ac ne quidem multis minutis, non modò tam monſtruoſa differentia, vt ipſe ait. +

+

+ Quare primum nobis ſcientificè inueniendum eſt, quanta eſſet diſtantia .o.c. + + præciſe ideſt interuallum inter centrum mundi, & centrum epicycli Martis in huiuſ-modi ſitu. +

+

+ Fingemus igitur eccenticum Martis ſignificatum per .p.c.m. cuius centrum ſit .r. & lineam augis .p.r.o.m. in qua centrũ mundi ſit .o. centrum autem verum epicycli, comprehendatur ab angulo .p.o.c. qui ſit graduum .151. min .30. ſecundum ſuppoſi-tum. + Quare in puncto .c. erit centrum epicycli. + Imaginemur ergo .c.o. productam à parte .o. quouſque ab .r. centro deferentis veniat linea .r.k. perpendiculariter, faciens angulum rectum in puncto. k & quoniam angulus .r.o.c. datur nobis graduum .151. min .30. ideo cognoſcemus angulum .r.o.k. tanquam reliquum ex duobus rectis, qui erit gra .28. min .30. & ſimiliter angu- + + lum .o.r.k. tanquam reſiduum vnius recti, qui erit gra .61. min .30. cuius ſi-nus ideſt .o.k. erit partium .8788 1. et .k.r. vt ſinus anguli .r.o.k. partium .47715 talium qualium .o.r. eſſet 100000. ſed vt .o.r. eſt .6. latus .o.k. erit .5. & min .16 et .r.k. partium .2. min .52. & quia .r.c. cſt partiũ 60. eiuſmodi, ſi ab eius qua-drato ſubtractum fuerit quadratum ip ſius .r.k. reliquum erit nobis quadratũ ipſius .k.c. cuius radix, ideſt .k. erit par-tium .59. min .56. à qua .c.k. ſubtrahen-do poſtea .k.o. partium .5. minu .16. re-manebit .o.c. partium .54. min .40. pro diſtantia quæſita. +

+
+
+ +
+
+

+ Fingamus poſtea epicyclum .f.n.g. in quo argumentum verum graduum .149. minu .39. ſit arcus .f.n. vbi Mars inueniatur in .n. per quem punctum tranſeat li-nea .o.n. veri motus Martis. + Deinde inueniamus angulum .c.o.n. æquationis argumẽ ti, modo iam dicto, ideſt ducendo ſinum .n.h. arcus .n.g. qui arcus tanquam reliquus argumenti veri, iam præſuppoſiti, ex dimidio circulo, erit graduum 30. minu .21. & n.h. eius ſinus partium .50528. ſinus ſimiliter anguli .n.c.h. et .c.h. tanquam ſinus an-guli .c.n.h. reſtantis ex uno recto grad .59. minu .39. erit partium .86295. taliũ qua-lium .c.n. ſinus totus eſſet partium .100000. ſed vt partium .39. & min .30. ſinus .c.h. erit partium .34. min .5. et .n.h. partium .19. mi .57. reliquum poſtea .h.o. ex .o.c. par-tium .20. min .35. quia iam ſupra inuenimus .o.c. eſſe partium eiuſmodi .54. minu .40. vnde .o.n. vt radix quadrata ſummæ duorum .n.h. et .h.o. erit partium .28. minu .41. talium qualium .n.h. inuenta fuit partium .19. min .57. quæ .n.h. erit poſtea partium, 69552. talium qualium .n.o. partium .100000. & ſumpta dicta .n.h. vt ſinus dictarum partium, dabit nobis angulum .n.o.h. quæſitum gra .44. min .4. qui per tabulas Alfon ſi inuentus eſt gra .44. min .2. par huic, vt dici poteſt. + Quiangulus gra .44. minu .4. collectus cum angulo veri centri iam ſuppoſito graduum .151. minu .20. & cum an-gulo augis eccentrici Martis, ſimiliter ſuppoſitæ grad .135. min .5. dabit nobis ſum-mam veræ diſtantiæ Martis à principio Arietis grad .330. min .29. quod aliud non ſignificat, niſi quod Mars inuenietur in minu .29. primi gradus Piſcium. + Et Stofle-rus in ſuis ephemeridibus ponit eum in .22. minuto dicti primi gradus, cuius diffe- + + rentia à tabulis eſt minut .5. tan + + , & à meo cal-culo min .7. vide licet minima. +

+
+
+ +
+
+

+ Nunc autem nolui ſumere ip-ſum angulum æ-quationis à tabu lis propter duas rationes, primũ quia ne hic qui-dem repræhen-for in hoc voluit credere dictis ta bulis. + Sed id vo-luit videre pro-prijs oculis ĩ ſua theorica Martis. + Vbi ĩuenit quod linea .o.n. tranſit per gra .16. + Arie tis. + Secunda ra-tio eſt, vt videa-tur quod dictæ tabulæ rectè ſupputatæ ſunt, ſuper dictis ſuppoſitis. +

+

+ Sed vt videat quantus ſit medius motus Martis die .29. + Mai colligit fruſtatim, eleganter colligere poterat, vna opera in columellis ipſius medij motus eiuſmodi ſtellæ per eram eiuſdem temporis, quæ erat .2. primarum ſexagenarum .33. ſecunda rum .32. tertiarum, et .52. quartarum. +

+

+ Primum deinde ſuppoſitum quod ſcribit, ſcilicet, quod diameter epicycli ſum-ptus in longitudine media ſit ſignorum .2. & grad .19. vti ſuperfluum eſt, ita etiam fal ſum, nam eiuſmodi diameter in dicto loco, non occupat ad centrum mundi plus quã gra .66. min .28. ideſt ſigna .2. gra .6. min .28. quia proportio .o.c. ad ſemidiametrum epicycli in eiuſmodi loco eſt ut partium .60. minu .18. ad partes .39. min .30. quę duę lineæ intellectę, vt latera vnius trianguli rectanguli, habebunt pro baſi aliam lineam partium ſimilium .72. mi .5. + Quæ intellecta vt ſinus totus dabit ſemidiametrum epi-cycli partium .54798. tanquam ſinum ſubiectum angulo gra .33. min .14. pro medie tate illius, quod quæritur. +

+

+ Nec prætermittenda mihi videtur ratio, qua credere poſſumus, hunc cogi-taſſe, quod diameter epicycli compleat ſpatium duorum ſignorum cum gradibus. 19 quæ quidem ratio alia eſſe non poteſt, niſi quod cum iſte inuenerit, in comẽtarijs Theoricarum, ſemidiametr um huiuſmodi epicycli eſſe partium .39 min .30. talium qualium ſunt .60. illæ quæ ſunt ſemidiametri huius eccentrici, dictas igitur partes .39 mi .30. hic putauit eſſe gradus Zodiaci, & propterea dixit diametrũ huiuſmodi epicy cli eſſe ſignorũ duorũ, & gra .19. qui numerus .79. duplus eſt numero .39. dimidio hoc autem dixit accidere in longitudinibus medijs, quia ſi hic intellexiſſet de pro-portione horum duorum diametrorum, quæ eſt ut .120. ad .79. non ſpecificaſſet lo- + + cum epicycli, cum ipſa proportio nullo modo alteratur exiſtente epicyclo vbi volue ris ipſius circunferentiæ eccentrici, ſed angulus in centro mundi, cui ſubiacet dictus diameter epicycli, bene alteratur, propter inæqualem diſtantiam centri epicycli ab ipſo centro mundi. + At ſi de tali angulo inferre voluiſſet, iam probaui ipſum cõ-tinere ſolum gra .66. minu .28. exiſtente centro epicycli in longitudinibus medijs & non gra .79. vt ipſe dicit. +

+

+ Omitto poſtea, quod vbi mentionem facit coniunctionum Solis cum Marte au-gium & earum oppoſitorum, non explicat an intelligat de veris an de medijs. + Nam ſi ex eius modo loquendi accipiatur eum loqui de veris multum erraret. +

+

+ Sed quia iam tibi moleſtum eſſe inciperet ſi diutius te detinerem in his conten-tionibus aſtronomicis, vlterius non diſputabo. + Satis enim hactenus explicaui ſentẽ-tiam meam, vt oſtendiſſe videor quam mihi iucundum ſit tibi morẽ gerere. + In quo etiam hnmanitati tuæ gratiam habebo, quũ petitione tua occaſionem mihi de deris efficiendi, vt tum amici tui (amant enim te omnia ſublimia ingenia) tum alij, ſi quã falſam opinionem ex huius Benedicti Altæuillæ ſcriptis ſumpſiſſent, relinquant, & per te hoc beneficium à me conſequantur, & huiuſmodi occaſionem, & iuuandi hominum ſtudia & tibi gratum faciendi, honorificum, & per gratum mihi fuiſſe in-telligant. + Vale & me vt ſoles ama. +

+

+ Taurini pridie Kal. + Octobris .1581. +

+
+
+ De probatione diuiſionis numerorum. + AD EVNDEM. +

+ INter alia quæ à me ſcire cupis, vir doctiſſime, hoc vnum eſt, vt ex literis tuis ac-cepi, vnde ſit vt priſci noſtri probatione numeri nouenarij potius quam ſepte-narij vſi fuerint, & qua ratione non idem proueniat ex probatione numerorum octonarij, ſenarij, vel quinarij, aut cuiuslibet alterius: + Vnde pariter oriatur quod in partitionis probatione neceſſum ſit probationum euentus multiplicare cum proba-tione diuiſoris, ac eam quæ eſt producti poſtea cum probatione fractionis in ſum-mam colligere, & c. + Ad hæc in primis reſpondeo, cum aliquoties accidere poſſit ta les probationes nos fallere poſſe, idq́; fi in tali ſumma ſimilis numerus, ut puta ſe-ptem, aut nouem, plus vel minus æquo iuſtouè poſitus fuerit, attamen per raro eueni re poteſt, vt quis per nouenarium potius quam per ſeptenarium decipiatur. + Exem-pli gratia, ponamus ſummam eſſe .100. quam numerus nouenarius vndecies ſolum ingreditur, at ſeptenarius quatuordecies, vnde quis ſępiꝰ ex ſeptenario, hacratione, quam ex nouenario numero ſe poſſe errare facile depræhendet, efſi ex probatione nouenarij magis quam ſeptenarij, vt practici ſcribunt, duabus de cauſis errare poſſi-mus. + Alia tamen ratio mihi ſuppetit, ob quam credibile eſt ipſos potius nouena-rio adiutos fuiſſe, quam ſeptenario, quæ eſt ob ſui cum velocitatem tum facilitatẽ, neq; enim in ſeptenario eſt adeo facilis. + quamuis, tam vna quam altera aliud non ſit, quam numerorum ordines diuidere (ſi de ſummis primo loquamur) aut è ſumma ſuperſluum ordinum colligere, & videre an idemmet ſuperfluum ex eadem ſumma emanet, attamen cum modus, qui in hoc adhiberi poteſt in nouenario quã in ſeptenario velocior ſit, & ob id probationem nouenarij ſeligunt potius quam ſeptenarij. +

+ +

+ Verum nolo te in ea, quæfalſa eſt, opinione conſiſtere, nonidem, & cum octona-rio, ſenario, vel quinario, aut quouis alio numero poſſe efficere, cum eademmet ra tio, quæ in ſeptenario, aut nouenario, ẽt in cæteris perhibeatur. + Ponamus exemplũ hos tres or dinum numeros velle ſupputare, quorum primus ſit .679. ſecundus .846. & tertius .935. & illorum ſummã .2460. nunc maiorem numerum primi ordinis ab octonario menſi, proijciendo, remanebit .7. deinde maiorem numerum demendo à ſecundo or dine, reſiduum erit .6. ac ſi idem in tertio ordine fecerimus, erit nobis re-liquum .7. + Demum tria hæc reſidua in vnum collecta .20. efficient, à quibus ſi nume rum maiorem ab octonario menſum dempſeris, ſupererunt .4. & totidem à ſumma .2460. remanebunt, reiecto maiori numero ab octonario menſo. + Atque idem me-dio quouis alio numero, euenire poteſt. +

+

+ Cuius ratio tam perſe clara atque euidens eſt, quod ſi ſummam trium reliquorũ, quæ eſt .20. à ſumma .2460. ſubduxeris, remanebunt .2440. pro ſumma trium nume rorum dictorum trium ordinum ab octonario menſorum, cui numero addito .16. pro maiori numero ſummę reliquorũ, qui ab octonario menſus ſit, ſupererunt .4. + At ſi per ſenariũ experimẽtũ feceris, remanebit .o. & ſic de reliquis per ordinem procedẽdo. +

+

+ Verum poſſes ſciſcitari, quare velocius, exceſſus ordinum, potius per noue-nariũ, quam per cæteros numeros, prout docẽt practici, inueniri queat, videlicet ag gregando prius duas figuras numerorum primæ ſummæ, deinde alias duas. + Exem-plum ſit primus ordo .679. colligendo .6. et .7. faciunt 13. & cum hæc ſumma ſit dua rum figurarum, ſupputantur & ipſæ, è quibus prodeunt .4. & conſimilis erit proba-tio numeri .67. facta per .9. quod idem eſt, ac ſi quis diuidat .67. per .9. ex quo reli-qui erunt ſemper .4. +

+

+ At quo ratio huiuſce perſpicuè dignoſci poſſit, in primis ſciendum eſt, cuique ex ſe cognitum, atque exploratum eſſe, denarium numerum vnitate nouenarium ſu perare, & ex hoc ſequitur, ſex denarios continere in ſe ſex nouenarios, & ſex vni-tates. +

+

+ At ſex vnitates, vna cum .7. faciunt .13. & quia in .13. eſt denarius, igitur in illo erit vnitas ſupra .9. + Quæ vnitas addita ternario, præbet nobis ſuperfluum, per quod .67. ſuperat .54. iunctum cum .9. ſcilicet ſummam .63. +

+

+ Idem dicinon poteſt de octonario, ſeptenario, vel ſenario, & de reliquis, quo-niam numerus denariorum, in cæteris minoribus nouenario non præbet illico nu-merum exceſſus maioris numeri, qui à numero probationis menſus eſt. + Et quod di co de probatione aggregationis, idem intelligo de alijs operationibus, vt puta ſub-tractionis, multiplicationis, & partitionis ſeu diuiſionis. +

+

+ Vnde autem oriatur, vt in partitionis probatione opus ſit probationem euentus cum diuiſionis probatione multiplicare, & productum cum fractionis probatione ſupputare, ſeu aggregare, tibi non erit ignotum, quoties animaduerteris, quod productum ipſius euentus cum diuiſore, adiunctum fractioni, perpetuo ſe æquat nu mero diuiſibili. + Et quoniam numeri probationum ſunt partes, quæ remanent ex ipſis totis, detractis maioribus numeris ab eo dimenſis, quo pro communi men-ſura vtimur (prout .7. vel .9. aut alium numerum, quem voluerimus) par eſt vt ex ip-ſarum remanentibus partibus, velut ex ipſis totis idem fiat. +

+ +
+
+ De falacia operationis triangulorum ſphericorum. + AD EVNDEM. +

+ QVod diebus præteris tibi ſignificaui, idem nunc confirmo, ſcilicet ſphærico-rum triangulorum operationem ſæpe nos fallere, vt exempli gratia, ſi pro poſitus nobis fuiſſet triangulus .A.B.C. cuius angulus .A. nobis datus eſſet graduum .114. mi .o. & eius latus .A. B, graduum .67. min .5. & latus .A.C. graduum .45. mi .10. ſi reliquos angulos cum tertio latere etiam cognoſcere voluerimus, ex methodo .11 primi Copernici propoſitum obtinebimus. + vnde latus .B.C. eſſet graduum .89. min .30. angulus vero .C. graduum .57. min .14. angulus autem .B. grad .48. min .38. + Qua-re vltimus hic angulus .B. falſus eſſet, eo quod operatio paruorum triangulorum in cauſa eſt, quotieſcunque eorum latera tam breuia ſint, ut non eccedant vnum gra-dum, quare ipſorum angulorum veram quantitatem non tribuunt. + propterea igitur cum voluerimus veram quãtitatem ipſius anguli .B. oportet poſt quam inuenerimus angulum .C. mediante arcu .D.E. ſupponere alium polum in .B. deinde producere. + B A. vſque ad .d. et .B.C. vſque ad .e. imaginando .B.d. et .B.e. duas quartas eſſe magno-rum circulorum, extendendo poſtea .d.e. vſque ad interſectionem cum .A.C. & dem ordinem proſequendo, + tunc .e.d. nobis oſtendet angulum .B. eſſe gra .40. mi .22 quæ erit eius vera quantitas. + Cuius quidem rei experientiam poſſumus etiam fa-cere, hoc modo, eſto, exempli gratia, quod nobis datus ſit angulus .C. graduum .57. min .14. cum latere .A.C. gra .45. min .10. & latus .B.C. gra .89. min .30. + Tunc ſi ordi-nem .11. dicti lib. ſe quemur, obtinebimus intentum, hoc modo ſcilicet ſupponendo in .A. polum, & non in .B. ducendo etiam .A.B. et .A.C. ſed .A.B. vſq; ad gra .90. du-cendo poſtea .D.E. ita quod ab omni parte concurrat cum latere .B.C. producto, vn de tam .f.C.B.F. quam .f.D.E.F. erunt ſemicirculi magnorum circulorum. + quare .C.D. nobis cognitus erit gra .44. min .50. & ſic etiam angulus .D.C.f. gra .57. min .14. ex 4. dicti lib. poſtea habebimus .F.l. gra .60. min .54. & angulum .f. gra .53. mi .24. aggre gatum poſtea .f.C. cum .C.B. habebimus .f.B. gra .150. min .24. qui ſi a ſemicirculo dẽ ptus fuerit, nobis remanebit .B.F. gra .29. mi .36. cum angulo .F. cognito ſit æqua- + + + lis .f. eius oppoſito. + Vnde ex dicta .4. co-gnoſcemus angulum .B. gra .40. min .31. qui ferè æ qualis eſt ſuperiori iam inuen-to, nec ab ipſo differt niſi per min .9. quæ quidem differentia parua eſt reſpectu al­ + + terius differentiæ quam ſupra inuenerimus. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Superius enim dixinon eſſe ponendum polum in .B. eo quod .B.C. ſit gra .89. mi .30. vnde nobis prodijſſet triangulus .f.C.D. trium valde paruorum laterum, quorum latus .C.D. eſſet gra .o. mi .30. & latus .f.l. gra .o. mi .55. & latus .F.D. gra .o. mi .47. vn-de angulus .f. gra .32. min .40. falſus eſſet, qui quidẽ poſtea nobis daret .D.E. gra .45 minu .16. falſum ſimiliter. +

+
+
+ De paßione circuli bactenus incognita. + AD EVNDEM. +

+ DVbitandum quidem eſt quin paſſiones circuli innumerabiles penè ſint, quę quidem omnes ferè caſu inueniuntur, vt mihi nunc accidit, quam tibi mitto, hæc autem eſt, quòd quadratum lineæ .a.g. in figura hic ſubſcripta ſemper æquale eſt ei producto, quod fit ex .a.e. in diametro circuli .g.c.b. ſimul ſumpto cum quadra to inſcriptibili in dicto circulo, & ſimul cum quadrato lineæ .a.b. contingẽtis ipſum circulum, ſupponendo .a.g. per centrum ipſius circuli tranſire. +

+

+ Pro cuius demonſtratione à centro .e. duco ſemidiametrum .e.c. perpendicularẽ ipſi .g.a. & à puncto .c. ad .a. duco .c.a. quæ ſecabit circunferentiam ipſius circuli in cto .d. eo, quod angulus .c. acutus eſt. + Nunc ex .35. tertij, productum .c.a. in .a.d. æqua le eſt quadrato .a.b. productum autem .a.c. in .d.c. æquale eſt quadrato inſcriptibili in circulo .g.c.b. ex .130. primi Vitellionis, ĩ qua propoſitione ipſe Vitellio ſupplet pro eo, quod in quinta propoſitione libri de lineis ſpirabilibus Archimedis deſideratur, ſed quadratum .a.c. æquale eſt ijs duobus productis. per .2. ſecundi Eucli. ergo qua-dratum .a.c. æquale erit quadrato inſcriptibili in circulo .d.c.g. & quadrato .a.b. ſed quadratum lineæ .a.c. æquale eſt duobus quadratis, hoc eſt lineæ .a.e. & lineæ .e.c. ex pitagorica, + quare ex communi conceptu duo quadrata lineæ .a.e. & lineę .e.c. hoc eſt lineæ .e.g. quod idem eſt, æqualia erunt duobus iam dictis, hoc eſt inſcriptibili, & ei, quod fit ex .a.b. ſed quadratum lineæ .a.g. æquale eſt quadrato lineæ .a.e. & qua drato quod fit ex .e.g. & duplo illius quod fit ex .a.e. in .e.g. hoc eſt producto .a.e. in diametrum. + Quare quadratum lineæ .a.g. æquale eſt quadrato circunſcriptibili, & quadrato lineæ .a.b. & producto lineæ .a.e. in diametrum circuli .d.c.g. +

+

+ Breuiori etiam methodo demonſtrare poſſu + + mus quadrata lineæ .a.e. et .e.g. æqualia eſ-ſe quadrato circunſcriptibili, & quadrato lineæ .a.b. ducendo lineam .e.b. quæ æqualis eſt lineæ .e.g. tali methodo, hoc eſt, conſiderando, quod quadratum inſcriptibile ſemper duplum eſt qua drato ſemidiametri, vel medietati circumſcri-ptibili, quod quidem nihil aliud eſt, niſi æquale eſſe ijs duobus quadratis, hoc eſt lineæ .e.b. & li-neæ .e.g. ſed quadratum lineæ .a.e. æquale eſt iis duobus quadratis, hoc eſt lineæ .a.b. & lineæ .b.e. vnde quadrat um lineæ .a.e. cum quadrato lineæ .e.g. æquale eſt quadrato circunſcriptibili, ſimul collecto cum qua-drato lineæ .a.b. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ Demonstrationes quarundam propoſitionum de quibus agit Cardanus capite primo libro .16. de ſubtilitate. + AD EVNDEM. +

+ EA quæ Cardanus in primo cap. lib. 16. de ſubtilitate ita ſcribit, quod ſi diame-tros producatur extra quantumlibet, alia verò diametro in centro ſecetur ad rectos, ex huius fine &c. quæ quidem ſecundum illum eſt vndecima proprietas cir culi, quoniam te id non intelligere ſcribis, idemq́; dicis etiam de duodecima, & ſi-militer de tribus illis paſſionibus, quas ipſæ communes facit circulo, defectioni, ſeu ellipſi, & hyperboli, tibi breuiter reſpondebo. +

+

+ Circa vndecimam proprietatem circuli verum dicit. + Imaginemur circulum .p.d.q. à duabus diametris, inuicem ad angulos rectos coniunctis, diuiſum .p.d. et .d.g. di uidatur enim quarta .q.d. per quot partes æquales volueris, mediantibus punctis .b.a.o. ducanturq́; ab ijſdem punctis tot perpendiculares diametro .d.g. quæ ſint .b.m.a.n. et .o.s. quæ quidem erunt parallelæ diametro .q.p. coniungatur deinde extremitas .d. diametri .d.g. cum primo puncto .b. & protrahatur .d.b. vſque ad concurſum cum diz metro .p.q. protracto in puncto, h. + Nunc dico .q.h. quæ adiacet diametro .q.p. æqua-lem eſſe omnibus dictis perpendicularibus, quapropter coniungantur puncta .m.a: n.o. et .s.q. & producantur vſque ad adiacentem diametro .q.p. in punctis .c. et .e. vn de habebimus angulos .b.a.o.q. inuicem æquales ex .26. tertij, cum verò .o.s.a.n. et b.m. parallelæ ſint ipſi .p.h. + tunc anguli .b.h.c: a.c.e: et .o.e.q. æquales erunt angulis .d.b.m: m.a.n. et .n.o.s. ex .29. primi: + quare anguli .h.c.e.q. erunt inuicem æquales, vnde ex .28. eiuſdem .b.h: m.c: n.e. et .s.q. erunt inuicẽ parallelę, & ex .34. e.q. æqualis erit .o.s. et .e.c. æqualis .n.a. et .m.b. æqualis .c.h. verum eſt igitur propoſitum. +

+

+ Duodecima vero ꝓprietas eſt, ut ſi fuerit circulus .a.b.e.q. cuius duo diametriad rectos coniuncti ſint .a.e. et .q.b. & diameter .a.e. protractus indeterminatè ad partem e. + tunc ſi ab extremo .b. diametri .q.b. ducta fuerit .b.n.u. extra circulum, ſeu .b.u.n. in tra circulum, vt in ſubiecta figura patet, ita vt ſecta ſit à circunferentia circuli in cto .n. vel à diametro in puncto .u. ſemper id quod fit ex .u.b. in .b.n. æquale erit qua-drato inſcriptibili in dicto circulo, hoc autem diuerſimodè cognoſci poteſt, tribus enim modis ego inueni, quorum primus ita ſe habet. + Nam ſi punctus .u. fuerit ex-tra circulum, ducantur .b.e. et .e.n. & habebimus duos triangulos .b.n.e. et .b.e.u. ſimi les inuicem, eo, quod angulus .b. communis ambobus exiſtit, & angulus .b.n.e. æqua lis eſt angulo .b.e.u. quod ita probatur, nam angulus .b.n.e. cum angulo .b.a.e. (ducta cum fuerit .b.a.) æquatur duobus rectis ex .21. tertij, ſed ex quinta primi angulus .b.e.a. ęqualis eſt angulo .b.a.e: + quare angulus .b.n.e. cum angulo .b.e.a. ęquatur duobus rectis, ſed ex .13. eiuſdem angulus .b.n.e. cum angulo etiam .e.n.u. æquatur duobus re ctis, ergo angulus .e.n.u. æquatur angulo .b.e.a. + quare angulus .b.n.e. æquatur etiã an-gulo .b.e.u. vnde ex .32. eiuſdem reliquus angulus .b.u.e. æqualis erit reliquo angulo b.e.n. latera igitur erunt proportionalia ex .4. ſexti, vnde ita ſe habebit .u.b. ad .b.e. vt .b.e. ad .b.n. ex .16. ſexti igitur verũ erit propoſitum. +

+

+ Sed ſi punctus .u. intra circulum fuerit, triangulus .b.e.n. ſimilis erit triangulo .b.u.e. nam angulus .b. ambobus communis erit. + Angulus vero .b.n.e. ęqualis eſt angulo .b.e.u. ex .26. tertij, + quare ex .32. primi reliquus angulus .b.e.n. æqualis erit reliquo + + angulo .b.u.e. vnde ex .4. ſexti eadem proportio erit ipſius .b.n. ad .b.e. quæ .b.e. ad b.u. + quare ex .16. eiuſdem patebit propoſitum. +

+

+ Secundus autem modus ita ſe habet, ducta .q.n. habebimus duo triangula ortho-gonia ſimilia inuicem .b.q.n. et .b.u.o. eo quod angulus .b. communis ambobus exi-ſtit, + quare ex .4. ſexti ita ſe habebit .u.b. ad .b.o. vt .q.b. ad .b.n. vnde ex .15. eiuſdem quod fit ex .u.b. in .b.n. æquale erit ei, quod fit ex .q.b. in .b.o. + Sed ex .16. eiuſdem, fit ex .q.b. in .b.o. ęquatur quadrato .b.e. quia .b.e. media proportionalis eſt inter dia metrum & ſemidiametrum eiuſdem circuli. ex .4. eiuſdem, + quare quod fit ex .u.b. in b.n. æquale erit quadrato ipſius .b.e. +

+

+ Tertius modus adiungitur, & eſt quod cum quadratum .u.b. exiſtente .u. extra cir-culum æquale ſit ei, quod ſit ex .u.b. in .b.n. ſimul ſumpto cum eo, fit ex .u.b. in .u.n. ex ſecunda ſecundi, & idem quadratum .u.b. æquale duobus quadratis .u.o. et .o.b. ex penultima primi, ideo duo dicta producta æqualia erunt dictis duobus quadratis .o. + + u. ſcilicet et .o.b. ſed quadratum o u. æquatur ei, quod fit ex .a.u. in .e.u. & ei quod fit. ex .o.e. in ſe ipſam ex .6. ſecundi, + quare duo dicta producta æqualia erunt duobus dictis quadratis, o.b. ſci licet. et .o.e. & ei quod fit ex .a.u. in .u.e. ſed quod fit ex b.u. in .u n. æquale eſt ei quod fit ex .a.u. in .u.e. ex .35. 3. relinquit̃ ergo vt id fit ex .u.b. in .b.n. æqua-le ſit duobꝰ quadratis .o.b. et .o.e. + quare & quadrato ipſius .b.e. ex Pitagorica. +

+
+
+ +
+
+

+ Siautem pũctũ .u. fuiſſet intra circulum idem eueniret. + Nam quadrato .b.e. æquãtur duo qua drata .o.b. et .o.e. ſed vice qua-drati .o.e. dicemus quadratũ .o.u. cum eo quod fit ex .a.u. in .u.e. ex .5. ſecundi, id eſt quadratum .o.u. eo quod fit ex .b.u. in .u.n. ex .34. tertij, vnde quadratum b.e. æquale erit quadrato .o.b. & quadrato .o.u. ideſt quadrato b.u. ex Pitagorica ſimul pro-ducto .b.u. in .u.n. ideſt producto n.b. in .b.u. quod æquale eſt qua drat o.b.u. cum producto .b.u. in u.n. ex .3. ſecundi. +

+

+ Circa tres paſſiones commu-nes poſtea circulo hyperboli, & defectioni notandum eſt primã patere ex .36: primi Pergei, ſe- + + cundam verò ex .37. et .38. eiuſdem, + propterea quod in .37. probat mediante maiori diametro ipſius hyperbolis & defectionis, In .38. autem mediante minori diametro ordinatè ad maiorem. +

+

+ Tertia autem paſſio, non niſi circulo conuenit; + pace ipſius Cardani dictum ſit. +

+

+ Quapropter ſit circulus .q.o.b. cuius diameter ſit .q.b. contingentes vero ab extre mitate diametri ſint .d.b. et .q.g. per punctum autem .o. quoduis, ipſius circũferentiæ, tranſeant .b.o.g. et .q.o.d. + tunc dico productum .q.o. in .q.d. vel .b.o. in .b.g. ęquale eſ-ſe quadrato .q.b. quod ita probo. +

+

+ Nam angulus .q.b.d. ſeu .b.q.g. rectus eſt ex .17. tertij Eucli. et .b.o.q. ſimiliter re-ctus ex .30. ipſius lib. angulus verò .b.q.d. ſeu .q.b.g. communis eſt. + quare .b.q. media proportionalis erit inter dictas lineas .q.d. et .q.o. & inter .b.g. et .b.o. + Vnde ſequetur propoſitum ex .16.6. Eucli. +

+

+ Sed ſi circa diametrum .q.b. mente fingamus aliquam elipſim, quætangat ipſum + + circulum duobus punctis me-diantibus .q. et .b. (nam pluribus eſſet impoſſibile, ex .27. quarti Pergei) clarè patebit, quod ctus .o. erit extra circunferentiã ipſius defectionis, + quare ipſa cir cunferentia ſecabit .b.g. vel .q.d. in alio puncto, vnde ipſi non occurret id quod probauimus de circulo. +

+
+
+ +
+
+

+ Admiratus etiam ſum, ipſum Cardanum dicere hyperbolem ita vocari, eo quod angulus con tentus ab axe ipſius figuræ, & à latere trigoni in hyperbole ma-ior ſit quam in parabole, quod eriam confirmat paulo inferius, nam hoc verum non eſt, imo fal ſiſſimum. + Talis enim ſectio ita nominata fuit, hoc eſt hyperbo les, ſimili ratione, qua elipſis ſeu defectio etiam vocata fuit, nam ſicut in ipſa defectione quadra-tum ordinatę .l.m. minor eſt pro ducto lineæ .e.m. in .e.t. per figu ram ſimilcm producto .d.e. in .e.t. quæ eandem obtineat altitu-dinẽ ipſius .e.m. vt ipſe Pergeus monſtrat in .13. primi lib. ita in hyperbole dictũ quadratum ex cedit quantitatem illius figuræ, per ſimilem dictæ vt in .12. ipſiꝰ Pergei facilè videre eſt. + ſed prę­ter illas paſſiones, quas notat + + Cardanus in ſupradicto capite, multæ aliæ ſunt, cum corollarium primæ tertij Eu-cli. ſit paſſio propria ipſius circuli, & idem dico de propoſitione .3. 4. 7. 8. 9. 11. 12. 13. 14. 15. 17. 18. 19. 20. 30. 31. ipſius tertij lib. nec non de .8. 9. ct .10. tertijdecimi, & de prima .3. 4. 5. 6. et .7. quartidecimi eiuſdem. + Idem infero de ea quod ſcrip ſi Ma rio Nizzolio, Franciſco Vimercato, Franciſco Contareno, Angelo Agrimenſori, & de alijs nonnullis à me excogitatis. +

+
+
+
+
+ DE FINE CORPORVM COELESTIVM, & eorum motu. + Illuſtri vire, Philiberto Pingonio Sabaudo Cuſiacenſium Baroni. +

+ CVm antea meo nomine Sebaſtianus noſter omnia ferè tibi retuliſſet, inter alia, quæ relin quebantur tibi dicẽda, hoc vnum erat, quod ſi abſque lumine ſupe-riori, in quem finem facta fuerint corpora cœleſtia ſcire deſideras, & humanam ra-tionem ſequi volueris, putandum tibi non erit ea ſolum effecta eſſe, vt tam vile cor pus, vt eſt terra aquis irrigata, animalia, & plantas regant, cum ea corpora ſint diuina, in numero incompręhenſibilia, maximis ma gnitudinibus, & motibus velocisfimis, prædita, id etiam minus putabunt hij, qui opinionem Ariſtarchi Samij, & Nicolai Copernici ſequuntur, quorum ratione fieri non poteſt, vt credant, eius, quod ex vni uerſo reliquum eſt, alium finem non habere, quam regimen huius centri epicycli Lu naris, vt illorum more loquar. + Quã enim turpe eſſet ſi centra aliorum epicyclorum planetarum tali regimine priuarentur, id quod nullo modo cum ratione conſentit, ſi tam vera eſt ea opinio, quemadmodum rationabiliorẽ eam exiſtimãt. + Neq; quid quam valet opinio Ariſtotelis, qui corpora cœleſtia, ab ortu, & interitu libera eſſe fentit. + dicens ſuperioribus fęculis, à noſtris antiquis nullam vnquam animaduerſam fuiſſe alterationem in cœlo, cum non videat ſi quis eſſet in cœlo, neq; etiam obſerua re poſſet alterationes quæ in terra, & circa terram fiunt, quæ in partibus, & non in to to ſpectantur: + vnde etiam fieri poteſt, vt in cœlo ſint particulares alterationes, quæ à nobis tamen, qui ab illis longè diſtamus, non compręhendantur, terra, mareq́; (quamuis minimum reſpectu ipſius terræ) ratione totius ita ſe ſemper habuerũt quẽ admodum ſeſe habere corpora cœleſtia videmus, ſed alteratio, ratione tantum ali-quarum minimarum partium quaſi inſenſibilium, ſi cum toto comparentur fit. + Quis enim ſcit, vt iam tibi dixi, quin, quemadmodum Luna circa terram voluitur, ipſaq́; terra ſit veluti centrum epicycli maioris eiuſdem, vt Ariſtarchus Samius, & Nico-laus Copernicus cenſuerunt; + ſic etiam Saturnus, Iupiter, Mars, Venus, atq; Mercu rius circa alia huiuſmodi corpora, huic terræ ſimilia, in orbem agantur, quaſi ſpecu-la, lumen Solis ſuo centro ex reflexione, deferentia (fuppoſita dico vera illorum opi nione) Nollẽ tamen tibi è mente excidere, vt aliàs te monui, ſi communis opinio vera eſt, neceſſario fatendũ ſit corpus ſolare, in æquatore reperitur moru diurno quolibet horę minuto, magis quã decẽ & ſeptẽ mille milliaria ꝑagere, ideſt paulo mi nus quam .18000. milliaria, Saturnum verò cum ſimiliter eſt in æquatore, eodem tẽ-poris ſpatio, quaſi tercentamille milliaria Italica conficere, & ſic per gradus alia cor pora velociora alijs moueri; + quæ quidem omnia, ſimplici gyro terræ circa ſuum + + axem (vt dicunt) tolluntur, quod ſufficit ad recipiendum lumen, & influentias illo-rum corporum. + Et ita, veluti princeps corporum vniuerſi, intra vnum an-num circa eam vertitur. + Ita etiam ſuſſiceret, vt ipſa terra circa dictum diuinum corpus ſolare, interſecando axem diurnum cum axe annuali (cum ab eo lumen, ca-lorem, & influentiam ſuſcipere debeat) circunuolueret̃. + Rationes autem a Ptolo-meo in contrarium adductæ apud ipſos, nullę ſunt, quia quęlibet pars (vt inquiunt) retinet naturam totius, præterquam aer, & aqua, quæ ipſam terram circundãt, pla nè eundem naturalem impetum motus obtineant, quitanto lentior eſt, quanto lon gius diſtat aer ab ipſa terra, ſecundum etiam talem opinionem, nulla neceſſitas fo-ret, vt locus fixarum terminaretur aliquibus ſuperficiebus, conuexa ſcilicet, & de-uexa. +

+
+
+ De Luce, Lumine, & Colore, De obiectuoculi, De lumine Luna, & Rubedine nubium. + AD EVNDEM. +

+ QVod proximè quærebas, an ſit lux aliqua, quæ à corpore lucido non proue-niat, mihi facilè ad conſiderandum videtur. + hic enim oportet, vt nos ad id quod perpetuò videmus referamus, exiſtimo autem te velle dicere lumen, non lu-cem, quia propriè lux, qualitas ea viſibilis appellatur, quæ eſt in corpore lucido, à quo quidem corpore lumen effunditur; + lumen verò, ea qualitas eſſe dicitur, quæ ex tra ipſum corpus reperitur, à luce, quæ in dicto corpore manet emanans. + vnde pa-tet, nullam lucem abſque corpore ſubiecto eſſe poſſe, id quod cum fieri quîret, idẽ de quolibet alio accidente dici poſſet, id eſt quod ex ſe, & abſque aliquo ſubiecto ſubſiſteret. +

+

+ Lumen deinde à luce proficiſci patet, penetrat diaphanum, neque aliquo mo-do ſuum actum oſtendit, niſi, aut per incidentiam, aut ratione opaci, ex reflexione, cuius ſuperficiei colorem induit. + Atque hæc eſt cauſa, vt inter crepuſculum matu-tinum, aut veſpertinum, nox etiam ſi ſit ſerena, adeo obſcura nobis appareat, quam-uis totum vniuerſum diaphanum, extra conum vmbræ, quæ ex terra prouenit ſit vn diq; radijs luminoſis Solis colluſtratum; + qui quidem radij, non niſi à ſuamet reflexio ne à Luna, & ab alijs ſtellis (vt corporibus opacis, quæ reſiſtunt lumini, ne vlterius penetrare poſſit, vnde retrò redit) comprehenduntur. +

+

+ Ais etiam propria viſus obiecta plura eſſe, nominans pro vno, colorem, & lucem pro alio. + Ego autem reſpondeo, obiectum oculi eſſe vnicum tantum, ideſt lumen. + Quod ad lucem ſpectat, iam tibi dixi, eam eſſe quandam qualitatem in corpore luci do, & non extra ipſum poſitam, à quo quidem corpore, cum non exeat, oculi obie-ctum eſſe nequit, ſed lumen quidem ab ipſa luce productum. + Color etiam, qui eſt in corpore colorato, obiectum oculi eſſe non poteſt, cum dictum corpus non deſerat, ſed lumen quidem ab eodem corpore reflexum, & huiuſmodi corporis colore tin-ctum: + vnde tam lumen incidens, quam reflexum colore eſt ſemper imbutum. +

+

+ Illud quidem coloratum eſt qualitate lucis corporis lucidi, a ut medij, per quod tranſit, ſed hoc colore corporis, à quo reflectitur. +

+

+ Neque etiam te ignorare volo, lumina reflexa colorata, non reflecti à puris pro-priisq́; ſuperficiebus corporum coloratorum, eo pauca corpora tam opaca repe-riuntur, ut immediatè lumen à ſuperficie propriè reflectãt, ſed lumen penetrat alim + + quantulum dicta corpora, & ita illorum colore afficitur, vbi verò non penetrat, non coloratur colore corporis illius. +

+

+ Sed vt ad propoſitum redeamus, dico lum en tantum eſſe viſus obiectum, quod ſi colore eſt imbutum, aut tale eſt ratione color ris lucis, quæ eum mittit, aut ratione me dij per quem tranſit, aut ratione corporis, vnde reflectitur, etſi ſuperficies corporis vnde lumen reflectitur eſſet omnino priuata colore, ſub aſpectum non caderet, vt etiam cum huiuſmodi ſuperficies læuigata, & polita eſt ſecundum continuitatẽ ſua-rum partium, videlicet, vt ſpeculi radio tamen non profundante, & ideo perfectiffi morum quorundam ſpeculorum ſuperficies non cernuntur, ſed lumen tantum re-flexum, colore alicuius alterius ſuperficiei, aut à luce, corporis lucidi, aut à me-dio per quem tranſit, conſpicitur. + Ego verò non aſſero colorem non eſſe quid di-uerſum à lumine, ſed imagineris lumen eſſe veluti animam, aut ſubſtantiam & colo rem corporis formam accidentalem, cum nullum lumen à ſenſu viſus percipi poſ-ſit, quod aliquo modo colore non ſit imbutum: + & eundem reſpectum quem ſonus ad auditum, lumen ad oculum habet, quia vt ſonus ſecundum eam velocitatem, quæ à motione aeris, aut aquæ, ex colliſione aliorũ corporum producitur ad euitan dum vacuum, a cutus, vel grauis ſentitur, ita lumen originem ducens à corpore lucido per medium diaphanum aeris, aut aquæ, aut alterius huiuſmodi corporis ad oculum tran ſit colorem lucis, aut medij per quod tranſit, aut vnde reflectitur induit. +

+

+ Quod verò Luna nullum ex ſe habeat lumen, ſufficiens inditium eſt nos ipſam tantò magis obſcuram videre, quantò magis in cono vmbræ terræ immergitur, & ſi eo tempore ipſam videmus rubeo colore affectam, hoc enim accidit, quia radij ſo lares vndequaque refranguntur à vaporibus ipſam terram circundantibus, quæ qui-dem refractio fit verſus axem coni vmbræ terræ, + & propterea vmbra dicti coni non eſt æqualiter obſcura, ſeu tenebroſa, circa vero axẽ ipſius coni, magis quam circa eius circũferentiã, obſcura vr̃, & quia corpus lunare tale eſt, vt facillimè recipiat qualecũ que lumen, quod etiam manifeſtè videtur dum ipſa Luna reperitur ſecundum lon-gitudinem inter Solem, & Venerem, quod pars Lunæ lumine Solis deſtituta, à lumi ne Veneris aliquantulum illuſtratur, quod ego ſæpè vidi, & multis oſtendi. + Propte-rea dum ipſa Luna in cono vmbræ terræ reperitur adhuc videtur. + Rubedo etiam il-la nubium poſt Solis occaſum, vel ante ortum, aliunde non prouenit, niſi à qualitate vaporũ, per quos ſolares radij tranſeunt, à quibus vaporibus, tali colore ipſi radij afficiuntur, eomet modo quo radius, cuiuſuis corporis lucidit, trãſiens per vitrum, ſeu aliud diaphanum coloratum. +

+ +
+
+
+
+ DE ICTV BOMBARDAE SECVNDVM diuerſas eleuationes. Et de quibuſdam erroribus Nico-lai Tartaleæ, circa idem. + Fllustri D. Ioſepho Cambiano ex Ruffia Dominis, aquiti ſtrenuo, & tormentis bellicis Serenißimi Ducis Sabaudia Prafecto. +

+ EXcogitaui quędam dum ocio frui licuit per abſentiam Ducis Sereniſſimi, quæ ad te ſcribere placuit, vt ſi probaueris in lucem quandoque profer-re non dubitem, ſi deſpexeris, ocius ſupprimam, ſunt autem huiuſmodi. +

+

+ Vnde fiat vt tormentum bellicum vehementi feriat ictu ſuperius delato quam orizontali, vt Tartalea ſcribit, quæſito ſecundo libr. primi quæſitorum, à ne-mine adhuc (quod ſciam) traditum eſt. +

+

+ Rationes verò Tartaleæ nullius ſunt momenti, quia ſi validæ eſſent, ſequeretur vt inclinata bombarda, adeo vt angulus ſub orizonte factus æqualis eſſet ei, qui ſu pra orizontem eſt, ictum bombardę in vtroque huiuſmodi ſitu eundem eſſe futurũ. + & ſi aliqua differentia oriretur ratione granitatis pilæ ab ipſa bombarda emiſſæ, hoc fieret, vt ſcilicet velocior eſſet in motu inclinato quam in eleuato cum pondus, mo-tui adeo non opponatur. + Id quod non ita se habet, vera enim cauſa vnde fiat, vt bom barda eleuata vehementius feriat, quàm ea quæ eſt minus alta, eadem eſt ferè, in ge-nere, cum ea, qua aliquod corpus materia magis denſa, ſed ſimile & ęquale alteri cor pori materiæ minus denſæ velocius mouetur ab vna eademq́ue, aut æquali vi compulſum. + Eſt eadem etiam in ſpecie ei, qua maiorem effectum producit puluis, qui in locis ſubterraneis ponitur quum vaſis optimè colligatis ferro in-cluditur. + Eſt etiam ſimilis ei, qua longius impellitur pila, qua ludimus, ab ali-quo inſtrumento ligneo, quando percutitur contra, quam cum ſecundum ſuum mo-tum proijcitur. + Id quod inde fit, quia virtus mouens maiori vi, & intenſiori huiuſ-modi corpus percutit, quia corpus quod moueri debet, quanto magis reſiſtit virtu-ti mouenti (certum tamen terminum præſcribendo) in exiguo eo temporis ſpatio, tanto maiorem virtutem colligit, quæ ipſum deinde tanto cum impetu mo-uet, & tanto magis impellens concomitatur, vt maiorem effectum efficiat, quam ſi ad mouendum ſeſe facilè reddidiſſet. + Atque hoc ſupradictis ictibus eleuatis acci-dit, quia grauitas pilæ, ea eſt quæ reſiſtens virtuti mouenti, dat ei commoditatem colligendi dictam virtutem, multo magis quam eſſet ea, quæ ad depreſſiorem eleua uationem eam ĩmpelleret. + Et quia huiuſmodi multiplicatio virtutis, nullam propor tionem cum pondere pilæ gerit, volo inferre quod dum colligitur tanta virtus, col-ligitur multo plus eo, quod ad impellendam dictam pilam ſufficeret, ratione magnæ velocitatis augumenti, quia quanto plus temporis ei conceditur ad commutandam puluerem in ignem, tanto maior quantitasignis progignitur, vnde fit, vt tanto ma-iori loco indigeat, quamobrem tanto magis impellit, ſed vt dixi, tanta cum veloci-tate adauget̃, vt huiuſmodi virtus longè ſuperet reſiſtẽtiã põderis pilæ, & ſic eſt cau fa, ut effectus, quod experiẽtia innot eſcit producat̃. + Sed ea ratio, qua ſeſe idẽ author in tertio quæſito ad aliquod impoſſibile, circa iter ipſius pilæ Legatum Hiſpanum + + reducere putat, nullo fundamento nititur, quia non eſt ſemper dicendum, quod quã to velocior ſit quædam pila, tanto rectius moueatur, quia ei dici poſſet, vſque ad cer tum quendam terminum velocitatis, per tantum ſpatij eam aptam eſſe, vt recta per fectè moueatur, ſed ſi velocius iret, non tamen futurum, vt per idem ſpatium re-ctius moueretur, ſed quod per longius ſpatium recta motum perageret, & ſic nihil haberet quod replicaret, præter quam quod ipſe ſupponit id quod in 18. quæſito negat, in quo ait pilam uicinam orificio, non adeo uelocem eſſe, quam cum aliquan-tulum ab eodem eſt rem ota, ratione reſiſtentiæ ſui cyllindriaerei. + Sed quod pila, recta eat quanto altior, aut depreſſior bõbarda erit, fit, quia linea inclinationis na turalis cum linea inclinationis uiolentæ angulum rectum non facit, + unde quanto lon gius diſtat à recto huiuſmodi angulꝰ, ſiue ſit acutus ſiue obtuſus, tanto minorem uim habet, eodem planè ferè modo quem tertio capite mei tractatus de rebus mechani cis deſcripſi. + Quia in ictibus eleuatis, iter inclinationis violentæ ipſius pilæ verſus terminum ad quem, incipiendo à loco ipſius pilæ cum itinere inclinationis natura-lis, angulum obtuſum, & in ictibus inclinatis acutum conſtituit. + Neque etiam hic prætermittam notatu dignum errorem, quem Tartalea eodem loco committit, putet indifferenter aliquod corpus impellere, aut percutere maiori impetu cum eſt in itinere recto. + Quia ſequeretur quod aliquod corpus graue perpendiculari-ter ſurſum verſus proiectum, in qualibet parte ſui itineris, ſemper fortius percute-ret, quam in qualibet parte itineris alterius cuiuſuis eleuationis obliquæ, quod quã ſit falſum, tibi conſiderandum relinquo. +

+

+ Eſt etiam falſa ea ratio, quam in quarto quæſito idem adducit, quia aer in motu non tantum durat, quantum ipſe putat, imò huiuſmodi violenta agitatio, citò ceſſat & citius etiam, quam ſi extra aliquam bombardam cum tanta violentia impulliſſet ſaceum plumis plenum. +

+

+ Ratio etiam quam in .18. quæſito de eo, quod pila pertran ſeat illud corpus cyllin dricum aereum adducit, eſt planè vana, quia ſtatim aer, qui prius in bõbarda erat incluſus, extra ipſam erũpit, cedit, à pilaq́; diuiditur, vt ſi nunquam eam figuram in-duiſſet, neque aer ambiens ei reſiſtit. + Sed quod velocior ſit in certa quadam diſtan tia, quam in principio erat, ſi hoc verũ eſſet, ab alia cauſa dependeret, quæ partim ſi milis eſſet ei, quæ efficit, vt corpora in motibus naturalibus, cum longius diſtant à ter mino vnde naturaliter ſeſe mouerunt, ſint velociora, quia per aliquod ſpatium hu-iuſmodi corpus moueretur quemadmodum motu naturali cietur. +

+

+ Ratio autem eius quare pila, aut globus bombardæ ſibiletab eodem in ſeptimo quæſito nil valet, quia hoc fit cum pila aliquam paruam concauitatem habet. +

+

+ In .27. autem quæſito ait, quod retrotrahendo ſignum, ictus altius tenderet, quod poteſt etiam eſſe falſum, cum hocnon ſit neceſſarium, quia pila dum deſcendit, for-taſſe tangeret ſcopum. +

+ +
+
+ Deerroribus Ioannis Stadij. + AD EVNDEM. +

+ FIguram quam ponit Ioannes Stadius pag .147. in lib. ſuarum tabularum Prute-nicarum, à Nicolao Copernico ſumpſit pag .64. à tergo in libr. reuolutionum cœleſtium, ſed ipſe Stadius eam non intellexit, omitto, quod mutauerit characte-res ipſius figurę, vt illa ſua videatur, quod nihil refert, alterat etiam demonſtrationẽ, ſed ipſum putare .i.K. perpendicularem à centro circuli ſemper dependere, eſt intol lerabilis error; + nec vnquam verificatur hoc, niſi quando punctum .K. interſectionis diametrorum parallelorum, forte reperitur in axe mundi. + Reliqua verò ſuæ demon ſtrationis, ſi non intelligis, minimè miror, eo quod ipſemet Stadius ſeipſum confun dit. + Veram autem demonſtratio nem huiuſmodi figuræ in dicto libr. Copernici cla-rè videbis. + Quod verò diuersè cogitaui nunc acciptito. +

+

+ Cum nobis cognita ſit maxima ecclipticæ declinatio, vt puta .a.c. ſi latitudo etiã ſtellæ nobis data fuerit, vt puta .c.e. cognitus nobis erit totalis arcus .a.e. & eius ſinus .e.m. & quia notus etiam nobis eſt ſinus arcus .a.c. hoc eſt .c.n. & corda .e.f. medio eius arcus .e.p.f. minoris media circunferentia, per duplum latitudinis datæ, vnde .e.l. eius dimidium nobis cognitum erit, vel vt ſinus arcus .e.p. cognitus etiam nobis eſt ſinus .q.g. declinationis .a.g. datæ, cui æqualis eſt .m.t. ex .34. primi Euclid. + vnde .e.t. nobis cognita remanet, cum verò duo trianguli .i.c.n. et .t.e.K. æquiãguli ſint, propter duas parallelas .e.m. et .n.c. ex .28. primi, & propter duas .a.b. et .g.h. & propter duas .c.d. et .e.f. eo quod ex communi ſcientia anguli .c. et .e. ſunt æquales, cum ex .29. dicti lib. vnuſquiſq; æqualis ſit angulo .m.ω.i. ita etiam infero de angulis .e.K.t. et .c.i.n. quorũ vnuſquiſque æqualis eſt angulo .ω.x.t. & ſic de alijs dico, co quod vnuſquiſque eorũ æqualis eſt angulo .m. vnde cum cognitum nobis ſit latus .n.c. et .c.i. et .t.e. notũ etiam nobis erit .e.K. ex .19. ſeptimi, eo ex .4. ſexti ſunt inuicem proportio- + + nalia, detrahendo poſtea .e.K. ab .e.l. cognito, vel ècontra, hoc ab il-lo, nobis innoteſcet .K.l. ſinus longi tudinis ſtellæ. +

+
+
+ +
+
+

+ Valde etiam miror id, quod di-ctus Stadius pag .9. illius libr. ſcri-bit, hoc eſt, Solem maiorem eſſe Luna, ſolum .1644. vici-bus, + propterea cum affirmet So-lem maiorem eſſe terra (vt etiam in Almageſto videre eſt) 166. vici bus cum tribus quartis, terram ve-ro maiorem Luna .39. vicibus cum quarta parte, + tunc Solem oporte-ret maiorem eſſe Luna .6545. vici-bus, & non .1644. +

+ +
+
+ Decognitione latitudinum stellarum. + AD EVNDEM. +

+ AD cognoſcendam latitudinem ſtellæ, eiusq́ declinationem, Monteregius in 10. propoſitione .8. li. + Almageſti methodũ ſatis docuit, ſed ſi alia aliqua metho do hoc idem cognoſcere voluerimus, oportebit nos prius altitudinem poli cogno-ſcere, deinde altitudinem meridianam ipſius ſtellæ, nec non horam, quãdo ipſa ſtel la in meridiano ſupra terram reperitur, qua hora mediante, illicò cognoſcemus pun ctum ecclipticæà meridiano interſecto, eo tempore, quo ſtella cœlum mediat ſu-pra terram. + Et quia ex cognita altitudine poli, illico cognoſcitur altitudo æqua-toris, cuius altitudinis differentia ab altitudine ſtellæ eſt declinatio ipſius ſtellæ, ha-bebimus ideo eius declinationem cognitam; + qua mediante ad cognoſcendũ etiam latitudinem ita faciemus. +

+

+ Sit exempli gratia .p.o.u. meridianus .u.a. verò æquator .e.a. autem eccliptica, & o. centrum aſtri .u.o. verò eius declinatio ab æquatore, et .e.a. arcus ęcclipticæ inter æquatorem, & meridianum, hoc eſt minor quarta, et .a.u. aſcenſio recta ipſius arcus, et .u.e. ſit declinatio puncti .e. ęcclipticę ab æquatore, reſiduũ vero declinationis ſtel-lę ſit .o.e. quæ oĩa nobis cognita erunt, ſitq́; .t. polus ęcclipticus, à quo per .o. vſque ad ęcclipticam tranſeat quarta .t.i. in qua quęrendus erit arcus .o.i. hoc modo. +

+

+ Primum arcus .o.u: e.u: e.o: a.e: et .a.u. nobis cogniti ſunt, cum angulo .a. declinatio nis ęclipticę, & cum angulo .u. recto, vnde ex .4. primi Copernici, cognoſcemus angu lum .a.e.u. collateralem, & eius .o.e.i. + quare in triangulo .o.e.i. cognoſcemus angulũ e. et deinde .i. vt rectũ, & latus .o.e. ergò ex eadẽ .4. cognoſcemus arcũ .o.i. quæſitum, & ſimiliter arcum .e.i. qui coniunctus vel dẽptus ab .a.e. tribuet nobis longitudinem ſtellę, ſed quia huiuſmodi operatio in paruis triangulis valde fallit. + Ideo tibi ſua-deo alia methodo, hoc facere, hoc eſt inuenire angulum .o. trianguli .t.p.o. cuius duo latera .t.p. et .p.o. cognita nobis ſunt, cum angulo .p. + Nam .o.p. eſt complementum de clinationis ſtellæ, et .p.t. eſt arcus coluri ſolſtitiorum inter duos polos, & angulus .p. reſiduum ex recto .t.p.a. duorum colurum dempto angulo. a, p.u. cognito aſcenſionis recte, vnde angulus .u.o.s. vt contrapoſitus cognitus remanet. + angulus verò .u. rectus eſt, & arcus .o.u. cognitus, + quare cognitus nobis erit arcus .u.s. & angulus .u.s.o. vnde + + arcus .a.s. nobis cognitus remanebit an-gulo .a.s.i. reſiduo ex duobus rectis. + Et quia etiam angulus .s.a.i. cognitus eſt, cum ſit an gulus maximę declinationis Zodiaci ab æquatore. + Ideo in triangulo .a.s.i. cuius duo anguli .a. et .s. cum latere .a.s. dantur, fa cilè inueniemus arcum .s.i. arcu .a.i. ſed a.i. erit longitudinis ſtellæ dempto poſtea .s.i. ex .s.o. iam inuento habebimus arcum .i.o. latitudinis ipſius ſtellæ. +

+
+
+ +
+
+

+ Hæc autem tibi ſcribo non vt ipſis vta-ris, ſed potius vt tibi morem gerã, cum bre uiſſima methodus ſit illa, quã Monteregius ſcripſit ĩ .10. ꝓpoſitione .8. li. in Almageſt. +

+ +
+
+
+
+ Qualiter circulus deſignari poßit alios duos circulos propoſitos includens. + CLARISS. PETRO PIZZAMANO. +

+ SVperioribus diebus per tuas literas à me quæſiuiſti, vt modum tibi ſcribere vel-lem, quo circulus deſignari poſſit circunſcribens alios duos propoſitos circulos. + Qua in re vt tibi ſatisfaciam quod maximè cupio ita rem accipe. +

+

+ Propoſiti circuli ſint, aut inter ſe contigui, aut interſecantes vel ſeparati. + Eſto pri- contiguos eſſe, qui ſint .d.b. et .f.q. quorũ .d.b. maior ſit et .f.q. minor, eorũ vero centra ſint .a et .o. punctũ autem cõtingentię ſit .i. + Nũc ꝓtrahat̃. b.a.o.q. per cẽtra eo rum ab vna circunferentia ad aliam, quę quidem linea tranſibit per punctum .i. ex 11, tertij Eucli. + deinde à diametro maiori abſcindatur .i.e. ad æqualitatem minoris ſemidiametri, quo facto ſumatur diſtantia inter .e. et .b. circino mediante factoq́ cen tro .o. ſcindatur, alio circini pede, circunferentia maioris circuli in puncto .u. à quo ſi mente concipiemus duas lineas .u.a.d. et .u.o.f. tranſeuntes per eorum centra .a. et .o. vſque ad circunferentias in punctis .d. et .f. ipſę erũt inuicem ęquales, eo quod .e.i. sũ-pta fuit æqualis .o.f. et .o.u. æqualis .e.b. + quare .u.f. æqualis erit .b.i. ſed u.d. etiã æqua lis .b.i. ergo .u.d. æqualis erit u.f. & circulus, cuius u.d. vel .u.f. erit ſemidiameter, con-tiguus erit ipſis propoſitis circulis ex conuerſo .11. iam dictæ. + Idem dico pro circu-lis ſe inuicem ſecantibus. +

+
+ +
+
+ +
+ +

+ Sed ſi circuli propoſiti ſeiuncti fuerint, ſumatur .b.i. diameter maioris, qui fiat ſe-midiameter vnius circuli circa centrum .o. & hic circulus vocetur .h.x. coniunga-tur deinde ſemidiameter .o.i. minoris circuli cum ſemidiametro .a.i. circuli maio-ris, & ex huiuſmodi compoſita linea, fiat vnus ſemidiameter .a.x. circuli .x.n. concen trici cum maiori, & à puncto .x. interſectionis horum circulorum (poſito quod ſe in-uicem interſecent) ducantur per eorum centra .x.a. et .x.o. vſque ad ipſorum circun-ferentias in punctis .d. et .f. duę lineæ, vnde habebimus .x.d. æqualem .x.f. eo quod tam in + + x.d. quam in .x.f. reperiuntur diametri, & ſemidiametri am-borum circulorum, facto deni que centro .x. vnius circuli, cu ius ſemidiameter ęqualis ſit vni earum .x.d. vel .x.f. folu-tum erit problema, dicta ra-tione. +

+
+
+ +
+
+

+ Si verò diſtantia duorum propoſitorum circulorum tanta fuerit, quod ſecundi circuli nequeant ſe inuicem tangere, vel ſecare, tunc alia via incedendum erit, quę talis eſt & generalis. + Diuida-tur tota .q.b. per æqualia in puncto .z. circa quod ſignẽtur duo puncta ab ipſo ęquidi ſtantia .K. et .p. diſtantia vero .a.K. facta ſit ſemidiameter eſſe vnius circuli .K.x. circa centrum .a. diſtantia autem .o.p. ſemidiameter alterius circuli .p.x. circa cen-trum .o. qui quidem circuli ſe inuicem ſecent in puncto .x. à quo cum ductę fue-rinc .x.a.d. et .x.o.f. per centra dictorum circulorum, ipſe erunt inuicẽ ęquales, eo cum .b.K. æqualis ſit .q.p. igitur .x.d. et .q.p. erunt inuicem ęquales, ſed .f.x. æqualis eſt q.p. + quare .x.f. æqualis erit .x.d. tunc ſi .x. centrum fuerit vnius circuli, cuius ſemidia-mer ſit vna dictarum, problema ſolutum erit. +

+

+ Talis etiam ſoiutio commo-da erit ad inueniendum dictum + + circulum cuiuſuis magnitudinis, dato tamen eius diameter, ma ior ſit .b.z. cum in noſtra poteſta te ſit accipere puncta .K. et .p. pro xima vel remota ab ipſo .z. ad li-bitum. + Vnde abſque vlla diuiſio neipſius .q.b. per medium, ſatis erit ſignare puncta .K. et .p. dua-bus diſtantijs mediantibus .b.K. et .q.p. inuicem æqualibus, & etiam propoſitis. +

+
+
+ +
+
+ + +
+
+ Figuram ſuperficialem ellipſi ſimilem, ex datis axibus cir-cino mediante delineari poſſe. + AD EVNDEM. +

+ FIguram ſuperficialem ellipſi ſimilem, ex datis axibus, circino mediante delinea re cum volueris, ita facito. +

+

+ Sit .e.c. ſemiaxis maior .a.e. verò minor, ad angulum rectum inuicem coniuncti, tunc .a.e. producatur vſque ad .o. + Itaq; .a.o. maior ſit quam diſtantia inter .o. et .c. quę quidem .a.o. poſſet etiam dari, deſcribatur poſtea circulus .a.d.b. circa centrum .o. à quo puncto protrahatur ſemidiameter .o.b. quæ cum .a.o. angulum rectum conſti-tuat, quę .o.b. erit æquidiſtans .e.c. ex .28. primi, ducatur poſtea .b.c.d. et .o.t.d. vnde angulus .t.c.d. ęqualis erit angulo .o.b.d. ex .29. eiuſdem. + ex quinta autem anguli .b. et .d. ſunt inuicem æquales, + quare etiam & anguli .d. et .c. inuicem ęquales erunt, + + & ex .6. eiuſdem .t.c. ęqualis erit .t.d. duca tur poſtea .d.x.h. perpendicularis lineæ .c.e. ita diſtans ſub ipſa .c.e. vt arcus circula-ris circa .t. delineatus ex ſemidiametro .t.d. aptus ſit eam ſecare, ſumpto poſtea .r. tam diſtante ab .e. vt .t. reperitur ab ipſo e. et .z. ab .e. vt .o. ab eodem, ducendo po-ſtea duos alios arcus magnitudinis priorũ circa centra .r. et .z. habebimus propoſi-tum. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed cum quis voluerit prius arcus mi-norum circulorum delineare circa maio-rem axem, fiant cuiuſuis magnitudinis, vt in ſecunda figura videre eſt, poſito tamen quod eorum diameter, minor ſit minore axe ipſius figurę, quorum circulorum vnus ſit .c.d. circa .t. eius centrum, deinde in axe minori ſumatur .a.x. æqualis .c.t. & protrahatur .t.x. quę per ęqualia diuidatur in pun-cto .n. à quo poſtea ducatur .n.o. ad angulos rectos + + cum .t.x. vſque ad interſectionem cum .a.e. in pun-cto .o. minori axi producta cum oportuerit, quod quidem punctum .o. centrum erit arcus .d.a. maio-ris, eo quod .o.t. æqualis eſſet .o.x. ex .4. primi Eu-cli. + vnde .o.d. æqualis eſſet .o.a. & circuli etiam in-uicem contingentes in puncto .d. ex .11. tertij tam in prima, quam in ſecunda figura, ſumpto deniq; puncto .s. tam remoto ab .e. quam .o. reperitur ab eodem, ipſum, centrum erit alterius arcus oppoſi-ti, poſſemus etiam abſq; diuiſione ipſius, t.x. conſti tuere angulum .x.t.o. æqualẽ angulo .t.x.o. vnde ex 6. primi haberemus .o.t. æqualem .o.x. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ De inuentione axis propoſite portionis datæ ſphæræ. + AD EVNDEM. +

+ VTaxem propoſitæ alicuius datæ ſphæræ inuenire poſſis ita tibi operandum eſt vt gratia exempli. + Propoſita nobis eſt ſphæra .c.i.e.t. diametri cognitæ. + pro poſita etiam eſt nobis eius portio .n.e.u. axis .e.a. cognitæ minoris ſemidiametro, da-ta etiam nobis eſt proportio alterius portionis minoris hemiſphærio .i.e.t. ad por-tionem .n.e.u. quæritur nunc quantus ſit axis .e.x. ſecundæ portionis hoc eſt deſidera-mus cognoſcere proportionem .e.x. ad .e.a. vel ad diametrum ipſius ſpheræ. +

+

+ Cuius gratia reperiatur primò proportio circũferentiæ maioris circuli ipſius ſphę­ adeius diametrum, quæ ferè eſt vt .22. ad .7. ex Archimede. +

+

+ Quo facto, inueniatur quantitas ſuperficialis huiuſmodi maioris circuli, quæ ſem-per æqualis eſt producto quod fit ex ſemidiametro in dimidium circunferentiæ ip-fius circuli, ex eodem Archimede. + Et ſic cognoſcemus quartam partem ſuperficiei ſphæricæ ſphærę propoſite ex .31. primi lib. de ſphæra, & cyllindro Archimedis. +

+

+ Deinde ſumatur tertia pars producti, quod fit ex ſemidiametro in ſuperficiem maioris circuli, & habebimus conum, cuius baſis erit circulus maior, altitudo verò ſemidiameter propoſitæ ſphæræ ex .9. duodecimi Eucli. +

+

+ Quadruplum poſtea huiuſmodi coni, erit quantitas ſoliditatis, ſeu corporeitas to tius ſphærę ex .32. dicti lib. Archimedis. +

+

+ Imaginemur poſtea ĩ ſphærica portione .n.e.u. lineã .e.u. à sũmitate ad extremitatẽ baſis, cuius .e.u. quantitatem cognoſcemus, hoc modo ſcilicet, fumendo radicẽ qua-dratam producti .c.e. in .e.a. eo quod quadratum .e.u. æquale eſt quadrato + + a.u. & quadrato .a.e. ex penultima primi Eucli. + hoc eſt producto quod fit ex .c.a. in .a.e. ex .34. tertij eiuſdẽ, & quadrato .a.e. hoc eſt producto, quod fit ex .c.e. in .e.a. ex .3. ſecundi eiuſdem. +

+
+
+ +
+
+

+ Inuenta poſtea .e.u. ponamus eam vnius circuli ſemidiametrum eſſe, cu ius ſuperficialis quantitas etiam inue niatur, vt ſupra dictum eſt, quæ qui dẽ æqualis erit ſuperficiei portionis n.e.u. ex .40. primi li. + Archimedis de ſphæra, & cyllindro. +

+

+ Hæc autem quantitas vltimo inuẽ ta multiplicetur cum tertia parte ſe-midiametri datæ ſphæræ, & habebi-mus ſoliditatem vnius coni æqualis aggregato ſoliditatis portionis .n.e.u. ſimul ſumptę, ſoliditate vnius co ni, cuius axis ſit .a.o. reſiduũ ſemidia-metri noſtræ ſphæræ dempta .a.e. ba­ + + ſis verò eadem quæ eſt portionis, cuius diameter eſt .n.u. ex .9. 12. Eucli. & ex .42. id-eſt vltima primi Archimedis de ſphæra, & cyllindro. +

+

+ Nunc autem ex hoc aggregato iam vltimo dicto detrahatur conus, cuius .o.a. eſt axis et .n.u. diameter baſis, qui quidem conus nobis cognitus eſt, cum .a.n. ſemidia-meter eius baſis, nobis cognita ſit ex .34. 3. Eucli. + & ſic quantitas eius baſis, & ita ter-tia pars .a.o. eius axis, quę multiplicata cum dicta baſi, cuius .n.u. eſt diameter, produ cit dictum conum, qui quidem conus, vt diximus, demptus cum fuerit ex dicto ag-gre gato, relinquet nobis ſoliditatem portionis .n.e.u. vnde cognoſcemus proportio nem iſtius portionis ad totam ſphæram propoſitam. +

+

+ Sed cum nobis propoſita ſit proportio portionis .n.e.u. ad portionem .i.e.t. cogno ſcemus etiam ſoliditatem huius ſecundę portionis .i.e.t. & ſimiliter proportionẽ hu-ius ad totam ſphęram, & ad reſiduũ etiã ipſius ſphęrę hoc eſt portioni .i.c.t. +

+

+ Protrahatur nunc diameter .c.e. à parte .e. vſq; quo .e.f. æqualis ſit .e.o. ſemidiame tro ſphęrę, quæ quidem .f.e. diuidatur in puncto .h. ita vt proportio .f.h. ad .h.e. æqua-lis ſit proportioni portionis .i.c.t. ad portionem .i.e.t. quod quidem hoc modo efficie­tur. + applicabimus lineam .f.q. (indeterminatam) cum .f.e. ad quemuis angulum in pũ-cto .f. in qua accipiemus duas lineas .f.p. et p.q. inuicem ita relatas, vt ſe habent in pro portione duæ iam dictæ portiones, hoc eſt, vt .i.c.t. portio ad portionem .i.e.t. ducen do poſtea .q.e. et .p.h. parallelam ad ipſam .q.e. diuiſam habebimus .f.e. in eadem pro portione vt dictum eſt ex .2. ſexti, & .11 quinti Euclidis, vnde .c.e: e.f. et .f.h. nobis co gnitę erunt. +

+

+ Oportebit nos nunc cognoſcere quantitatem .c.x. hoc modo, videlicet, quęramus quadratum, cuius .c.x. eius ſit radix, cui quadratum lineę .c.e. cognitum, ita ſit propor-tionatum, vt eſt linea .x.f. ad lineam .f.h. quę nobis cognita eſt, quod rectè factum erit ex eo, quod ſcripſit Archimedes in .4. ſecundi de ſphęra, & cyllindro. +

+

+ Sed quia Archimedes eo in loco ſupponit id, quod necipſe, nec alius adhuc inue nit, niſi via naturali, hoc eſt tres partes ęquales ex proportione data effici, non erit in conueniens etiam nobis hac via, circa hoc aliquid dicere. +

+

+ Accipiemus igitur diametrum .c.e. cum addita .e.f. eius ſemidiametro, diuidemus­q́ue .f.e. in puncto .h. vt ſupra factum fuit, applicabimus poſtea .c.m. indeterminatam angulariter ad .c.e. à qua .c.m. accipiemus .c.g. æqualem .f.h. quęremus deinde natu-rali via punctum .b. ita ut protrahendo à puncto .e. (altero extremo diametri) e.m. pa rallelam ad .b.g. ductam, erigendo .b.d. perpendicularem ad .c.e. in puncto .b. protra ctaq́; .d.c. quæ à diametro .e.c. deducta ab .c. incohando vſque ad .x. relinquat nobis .x.f. ęqualem .c.m. +

+

+ Cuius rei ratio eſt, quia quadratum .c.e. ſe habet ad quadratum .c.d. vt .c.e. ad .c.b. ex .4. et .18. ſexti Eucl. + ſed ex .4. ita ſe habet .m.c. ad .c.g. vt .e.c. ad .b.c. & cum ſit .c.g. ęq alis .f.h. ſi .c.m. ęqualis fuerit .f.x. habebimus propoſitum. + Quod ſi quis per di-ſcretum vel et hoc facere, ita ei agendum erit. +

+

+ Ponamus exempli gratia totum diametrum .c.e. propoſitæ ſphæræ eſſe ut decem, proportionemq́; reſiduę portionis .i.c.t. ad ſecundam .i.e.t. hoc eſt .f.h. ad .h.e. ſeſqui-alteram eſſe, vnde .e.h. bis tertia erit ìpſius .f.h. totaq́; linea .c.f. erit .15. et .f.h. erit .3. & quadratum lineæ .c.e. erit .100. +

+

+ Quærendo poſtea quadratum lineæ .c.x. cui quadratum .c.e. hoc eſt .100. ita pro-portionatum ſit vt .f.x. ad .f.h. hoc eſt ad .3. ſi autem cogitauerimus .c.x. eſſe nouem partium talium qualium .c.e. eſt decem, eius quadratum erit .81. et .x.f. erit .6. par-tium talium qualium .c.f. eſt .15. dicendo poſtea ſi .100. dat .81. (ex regula de tribus) + + x.f. hoc eſt .6. dabit .4. integra cum . + + 86. centeſimis, ſed nos vellemus no-bis prouenire tria, eo ita eſt .f.h. qua propter deſcendere nos oporte-bit à nouem ad .8. & ab .8. ad .7. & à. 7. ad .6. + tunc inueniemus .c.x. oporte-re eſſe circiter quinque cum duabus tertijs, operãdo poſtea ex regula de tribus, ſi dixerimus quando .100. no-bis dat .32. cum nona parte integri, + tunc nouem cum tertia parte integri dabit .2. 296. de .300. hoc eſt .2. cum circa .49. quinquageſimis, quæ quidem quantitas, cum propinquiſſi ma ſit lineæ .f.h. trium integrorum di cemus .c.x. eſſe quinque integrorum cum duabus tertijs partibus vnius in tegri, et .e.x. reſiduum, hoc eſt axem quæſitum portionis .i.e.t. eſſe circa .4 integra cum tertia parte vnius inte-gri. +

+
+
+ +
+
+
+
+
+
+ DE ERRORIBVS THOMAE PORCACHII & Benedicti Bordonij in eorum inſularijs. + Excellentißimo D. lo. Baptiſtæ Fæmello Ciui Decurioniq́ꝫ Tau-rinenſi Philoſopho, Medico, & in Accademia eius Ciuitatis Medicinæ Practicæ Ordinario, Pri-marioq́ꝫ profeßori celeberrimo. +

+ DIj perdant tuas adeo moleſtas, & aſſiduas curas, quæ te nimis à ſuauiori-bus ſtudijs diſtrahunt, & à nobis longius abducunt. + Nam, ut tibi quietẽ, ita mihi ingentem adimunt voluptatem. + Sed ne in aliquo erga te defi-cere videar, quæ tibi olim promiſi, nunc mitto. +

+

+ Negari quidem non poteſt, quin fuerit laborioſum opus Porcachij, & Benedicti Bordonij, hoc eſt inſularium, qui rectè etiam feciſſent, cum loqui eos oportebat de terminis ſphæræ ratione ſitus locorum, ſi ſeipſos alicuius excellentis Coſmographi conſilio ſubmiſiſſent. + Conſidera quæſo, quomodo admitti poſſit, id quod ait Por-cachius initio ſui operis, ideſt Iſlandiam ſub Polo arctico iacere, inter auſtrum, & boream: + omittamus etiam quod idem in Proęmio lib. ſecundi, vbi ait Biarmiam, (& non Iſlandiam) eſſe ſub dicto polo arctico: + in eodemq́; principio repetit ipſam Iſlandiam inter auſtrum, & boream per centum leucas Germanicas extendi, dein-de verſus occidentem, ea duo ſtupenda miracula conſpici. + Vide quæſo, quomodo incolę ſub aliquo ex polis, habere poſſint occidentem, orientem, magiſtrum, auſtrũ, + + & boream, & vt melius dicam aliquem rhombum. + Sed quomodo fieri poteſt, vt in-ſula Iſlandiæ ſit ſub polo, eius tamen dies, & nox maior non ſit longior ſpatio triũ menſium? + vt ipſe pagina .62. in proęmio ſecundi lib. affirmat, quamuis hoc à Bordo ne deſumat. + In quo vterq; fallitur, ſentiẽtes huiuſmodi diem ab ingreſſu Solis, in principium geminorum incipere, & in egreſſu à Leone terminari, ideſt à .12. Maij ad 14. Auguſti, quaſi ſi ab æquatore finis Leonis ita declinaret, vt principium gemino-rum, & finis Aquarij, vt initium Sagittarij, nam ratio poſtulat, tantum de-clinari ab æquatore finem quantum initium diei, vbi maximus dies .24. horas ex cedit, & ſic dico de noctibus: + vnde in huiuſmodi regione, vbi per tres menſes conti nuos Sol radios emittit, huiuſmodi dies à medietate Tauri incipit, & in medietate Leonis terminatur, quæ quidem loca æqualem declinationem habent, & ſic nox trium menſium incipit à medietate Scorpionis, & in medietate Aquarij, eadem ra-tione finitur. +

+

+ Septima verò pag. idẽ ait, dies ſolſtitiales eſſe circa .24. Iunij. + , an tũc eſſet verũ, tu ipſe videto. + Is præterca modus quẽ ad inueniẽdũ orientẽ, & occidẽtem præſcribit in eodem proęmio pag .63. eſt tædioſus, cum ſemper expectare nos cogat æquino-ctij tempus, cum alij modi reperiantur breuiores, qui in qualibet reuolutione primi mobilis obſeruari poſſunt, quorum vnus erit mediante inuentione lineæ meridiane orizontalis, eo modo, quo ſcriptum eſt ab antiquis mediante Sole, aut Luna, quæ luminaria in quolibet alio loco, præterquã ſub polo efficiunt, vt extremitas vmbræ rectæ gnomonũ gyrũ oxigoniũ, ſeu eclipticũ ducat, ideſt in ijs locis, quorũ zenit eſt inter polum, & circulum arcticum, quemadmodum facit, vt alijs, exiſtentibus ipſis luminaribus extra æquatorem, & circulos arcticos gyrum hyperbolicum reddant. + Sed id quod eidem Porcachio impoſſibile eſſe apud eos, qui habitant ſub polo vi-detur, ideſt vt multis rationibus, vt ipſe dicit, fieri non poſſit, ut fiat immediata quę dam, & ſubita mutatio à continuo die ad continuam noctem abſque eo quod ijs, ſaltem ſemel conceſſa ſint dies, & nox terminata duodecim horarum, eſt magis ad mirandum impoſſibile, quod imaginari poſſimus, nam neceſſarium eſſet, ut orizon-habitatorum ſub polo ſecaret æquatorem contra id, quod ſuperius admiſerat, id-eſt orizõtẽ Biarmiæ, eſſe eũdẽ circulo æquinoctiali. + Vide etiam quid is ab anti-quis colligat, loquens de iis, quæ in inſula Taprobana ad finem pag .186. admirabi lia ſunt, ſcribens eiuſdem inſulę habitatoribus, Lunam ſuper terram non apparere ab octauo uſque ad decimumſextum diem: + pręter quam, quod etiam ſcribit, in eadem inſula, tramuntanam non uideri, quod falſum eſt, quia hæc à polo arctico circiter quatuor gradibus diſtat noſtris temporibus. + unde ab ijs qui ſunt ſub æqua-tore, cum ea ſupra orizontem eſt, conſpici poteſt, cum ijſdem ſingulis diebus oria-tur, & occidat. + Idem etiam pro re admirabili ſcribit, uideri Canopum, qui à po-lo antarctico plus quam quadraginta gradibus diſtat. +

+
+
+ De erroribus Lucilli Philalthæi. + AD EVNDEM. +

+ QVod Lucillus Philalthęus tam eximius Mathematicus ſit, ut ipſum Anto-nius Berga facit, ego quidem non uideo. + In ſuis enim commentariis de Cœlo, dicit primum, Pyramidem, quę inter corpora regularia primum locum tenet + + ſex baſibus conſtare, pag.15. 583. 632. et .647. + Omitto errorem ab eodem com-miſſum in fine pag .39. ubi oleum grauius eſſe quam aquam fatetur, cum id ad res mathematicas non ſpectet: + Omitto etiam quod idem neget aſtrologiam pag .74. 79. & quod etiam dicat pag .89. + Deum eſſe ad orientem, non conſiderans aliqui-bus populis noſtrum orientem eſſe occidentem. +

+

+ Quod idem ait pag .241. + Aſtrologiam eſſe antiquiorem Aſtronomia eſt falſiſſi-mum, quia iudiciaria ſemper præſupponit cognitionem ſitus ſtellarum, quæ ab A-ſtronomia petitur. + Mouebit tibi riſum quod ait pag .307. his verbis. +

+ + Verum propriè media dicitur illa, quæ rectam ſphæram omninò habet, quæ eun dem polum orizontis & mundi obtinet, quæ orizontem habet diuidentem ſphærã æquè ſecundum angulos rectè. + +

+ Paulo inferius continuans ſermonem de ſphæra recta, ait. +

+ + Et niſi tumor terræ, & gibum eſſet, ijs perpetuus eſſet dies ſine nocte. + +

+ Linea verò .56. ait habitatores ſphęrę rectè habere .4. ſolſtitia, ſeſe ipſum huius rei planè ignarum prodens .310. autem pag. ſic ſcribit. +

+ + Quoniam repercutiuntur radij, & peridem centrum tranſeunt, ob id ſtupam ap poſitam centro radius accendit. + +

+ Quem quidem errorem ab Euclide deſumit, et .15. linea pag .636. repetit. +

+

+ Si vis ridere, legito .16. primas lineas .357. pag. + Quod idem deinde dicat circa fi-nem 396. pag. lucem eſſe ſubſtantiam corporis lucidi & corpoream, ſubijciam tuo iudicio, vt etiam quod ait .397. pag. his vetbis vtens. +

+ + Idcirco animalia illa, quæ nocte vagantur perpolita, dum volant, aerem terunt nocturnum, & fulgent. + +

+ Et pag .398. +

+ + Multitudo radiorum non admodum facit ad excitandum calorem ſi ſolum inci-dat ſine repercuſſu, neorecta incidere iuuerit. + +

+ Quod falſum eſt cum radius incidens longè magis quam reflexus calefaciat. + In fi ne autem .405. ſic ſcribit. +

+ + Sol in ortu & in occaſu longius apparet, iccircò reuolui creditur. + Hinc etiam in abſide ſtare putatur, & in oppoſito abſidis, vnde ſolſtitia vocant, ſed nobis in Can-cro, antipodibus verò in Capricorno tum Sol abeſſe longius apparet vtriſque. + +

+ An hoc quid peius dici poteſt? + Circa vero .40. lineam pag .459. ſic ſcribit. +

+ + Si enim alij planetæ, & ſtellæ fixę reciperent à Sole lumen, dum accederent ad So lem, vel recederent, aut contra, Sol ad eas appropinquaret, & abſcederet, eaſdem-lucis viciſſitudinis ſubiret, quas Luna. + + + Hoc autem nondum depręhenſum eſt, quin etiam Mercurius, Venus, ſuo interpo ſitu, Solem occultarent nobis, vt Luna. + + + Paulo inferius ſic ait. + Rurſus æquè Saturnus, Jupiter, Mars, ſubire deliquium, more Lunæ, aut ſaltem obiectu terræ inter Solem & ipſos, quia tum ob interpoſitam terram non poſſent haurire lumen à Sole. + +

+ Hæc verò omnia, talia ſunt, qualia ab ijs qui incipiunt intelligere ſphæram non proferrentur. + Omittamus, quod ait deinde. +

+ + Accedit quod ſi aſtra lumen à Sole acciperent eiuſdem caloris eſſent. + Itaque om nia ſiccarent, & nulla eſſent frigidæ conſtitutionis contra Aſtrologos. + +

+ Quia hac ratione, Luna, quæ negari non poteſt, quin ab ipſo Sole lumẽ accipiat, eiuſdem caloris eſſet cum eodem Sole. + Sunt ea etiam ridenda, quæ idem ait pag.460. lineis .18. 19. 23. 26. 27. 29. quaſi ea lux infinita (vt ita dicam) magni Solis, non + + in alium finem ſit effecta quam ad illuminandam ſuperficiem huius excrementi ip-ſius vniuerſi ad vtilitatem hominum, imò, vt rectius dicam, animaliũ. + vide etiam pag .632. et .633. vbi Ariſtotelem de implendo loco non intellexit, cum citet ſphæ-ram, loco pyramidis, & inter .46. et .47. lineas dicat quadratũ eſſe quid multiplex, cum ſit vnicum tantum in ſpecie, quia ſpecies eſt quadrilateri, & quadranguli, ſed vbi in .6. linea pag .633. ait. +

+

+ Item hexagonus. +

+

+ Magnum errorem committit, vt etiam cum .12. linea .636. pag. ſcribens. +

+

+ Pyramis, ſiue planum, ſiue ſolidum, habet acutiſſimum, & in .2. libr. de anima pag .215. dicat de die poſſe videri ſtellas in ſpeculo poſito in vaſe aqua pleno, quod reuera eſt valde abſurdum. + Alios eiuſdem errores tibi non patefacio, quia iam ni-hil amplius otij mihi eſt, ſed eos tu ipſe perſpicere, & cognoſcere facilè poteris, & multò plures quidem, quam putas. +

+
+
+
+
+ Cur maius lumen extenuet minus. + PIRRO DE ARZONIS. +

+ EX tuis literis intellexi id, quod etiam ſine ijs exploratum mihi erat. + Sed conce do tantum eſſe dicere vbi eſt maius lumen, minus non diſcerni, quantum inter diu ſtellas non videri: + immo eſt etiam magis vniuerſale, quia idem multis aliis lumi-nibus, præter ea quæ ſunt ſtellarum, ea ratione contingit, quia ingrediente per pupil-lam, tam lumine maiori, quam minori, reflexum ipſius maioris in oculo, in ſitu mino ris, efficit, vt ipſum minus confundatur, & diſtingui nequeat, quemadmodum aper-te cognoſci poteſt in aliquo cubiculo, cuius parietes dealbati ſint, in quo, vnicum tantum ſit exiguum foramen, per quod aliqua lumina reflexa ab obiectis extrinſecis intra ipſum cubiculum ingredi poſſint, vnde imagines obiectorũ in parietibus con-ſpiciuntur, ſed ſi per idem foramen ingrederetur etiam primarius radius Solis, re-flexus huiuſmodi radij efficeret, vt dictæ imagines, magis aut minus euaneſcerent, prout dictus reflexus radij ſolaris, maiori, minoríue vi polleret. +

+

+ Ad hoc tamen propoſitum, nolo tibi ſilentio inuolui mirabilem quendam effe-ctum eiuſmodi rei. + Hoc eſt vt fiat foramen illud rotundum, magnitudinis tamen vnius ſpecilli, quod foramen obturetur mediante vno illorum ſpecillorum, quæ pro ſenibus (non breuis viſionis) conficiuntur, hoc eſt quorum ambæ ſuperficies con uexæ ſunt, non autem concauæ. + Deinde opponatur folium album papiri, adeo di ſtans à foramine, vt extrinſeca obiecta in eo appareant. + Quæ quidem obiecta ſi à Sole illuſtrata fuerint, tam clara, & diſtincta videbuntur, vt nihil pulchrius dele-ctabiliusq́; videri poterit, inuerſa tamen. + Sed ſi ea directa videre voluerimus. + hoc optimè faciemus, mediante reflexione alicuius ſpeculi plani. +

+ +
+
+
+
+ Cur byems valde frigida ſequatur actatem in qua calor viguerit. + NOBILISSIMO, NECNON INGENIOSISSIMO Gabrieli Buſchæ, Mediolanenſi. +

+ QVod dixi hyemem valde frigidam ſequi æſtatẽ, in qua calor viguerit, inde na ſcitur, quia calor terrę, aquæ, & aeris, non eſt naturalis horum corporum, vt eſt frigus, cum calor à Sole procedat, qui ea calefacit ſuo lumine, vnde quod æſtate Sol præter modum calefaciat terrã, ideo cõtingit, quod minora impedimẽta contra ria ſortiatur, & cum eandem poſtea deſerit, ad aliam partem æquatoris tranſmigrãs terra ad ſuam qualitatem reddit, maiori cum impetu, eo modo, quo res in mo-tibus localibus naturalibus, qui etiam terminos ſibi pręfixos, & conſtitutos exce-dunt, hinc etiam hyeme fit glacies, ex calefacta prius aqua, quæ durior poſtea eſt atque frigidior alia. + Aeſtas etiàm quæ ſequitur hyemem valde frigidam, non erit admodum calida, quia Sol inueniens contrarium naturale valde potens, non tam facile illud pellere poteſt, vnde etiam ſi in Geminis, Cancro, & Leone, moram trahat, non ſufficit tamen ut magnum calorem imprimere poſſit. + Vnde ſequitur duas æſtates quarum una ſequatur aliam, in eodem loco, uehementi calore præditas eſ-ſe non poſſe, quemadmodum nec duas hyemes exceſſiuo frigore, remotis tamen accidentibus uentorum, pluuiarum, & niuium. +

+
+
+ QVOD MALE SENSERIT NICOLAVS TARTA-lea circa attractionem machinæ tormentalis. + AD EVNDEM. +

+ EFfectus, quem ſcribit Tattalea quęſito quinto primi lib. necnon quæſito 21. et .24. maxima cum ratione eſſe uidetur, non tamen ea quam ipſe in quinto profert, quia uerum non eſt, vt quanto aliquid fit calidius, tãto ue-hementius attrahat, eo quod ſi etiam huiuſmodi res, in eodem calore, in quo ſemel reperitur, firma maneret; + neque attraheret, neque aliquid impelleret. + Nam dum aliquod corpus calefit, dilatatur, & per conſequens circumcirca undiq; trudit, & partes uaſis debiliores cedunt. + dum uerò dictum corpus re frigeratur, re-ſtringitur, & dum in unum cogitur, ſi reperiatur in uaſe, quod aer, aqua, aut aliud aliquod corpus ingredi nequeat, dictum uas à quo circundatur frangit, ne aliqua pars loci uacua remaneat, ſed ſi aliquod corpus ingredi poteſt, illud ipſum ad ſe at-trahit, quemadmodum uidere licet in cucurbitulis. + Vnde ſequitur eam propoſi-tionem, qua dicitur, calidi eſt attrahere, ueram non eſſe, quia ſi hoc fieret, quanto aliquid calidus efficeretur, tanto magis attraheret, & ècontra, cum tamen planè contrarium appareat, cum quanto magis aliquid calefit, tanto uehementius impel-lat, & quanto magis frigefit, tanto plus attrahat. + Quapropter uerius dicemus, fri-gidi eſſe attrahere, calidi uerò expellere, quamuis per accidens. + Ex quo ſequitur, ut quanto calidior facta fuerit materia aliqua, aliquo loco determinata, redeundo po-ſtea ad ſuam priorem frigiditatem, tanto minori loco indigeat, ſimiliter etiam è conuerſo accidit, ut quanto frigidior reꝑitur talis materia, tanto maioriloco, po- + + ſtea egeat ipſa ualde calefacta. + Quod Tartalea in quinto quęſito non animaduer-terat. +

+
+
+ Solutiones aliqua, circa altimetriam. + AD EVNDEM. +

+ TVas literas accepi, tuasq́; dubitationes conſideraui, quas quidem non inutiles inueni, quo uerò ad primam, dico te oportere illud Theorema ſpeculari or dine huiuſmodi methodi, uidelicet quod quotieſcunq; habuerimus angulũ aliquẽ cuiufuis amplitudinis, puta .A.R.V. cuius duo latera .R.A. et .R.V. indeterminata intelligantur, ſi ab aliquo puncto inter ipſas poſito, puta .u. quod etiam uocetur .i. du ctę fuerint .4. lineę ipſis dictis lateribus, hac ſcilicet cõditione, duę ex dictis .4. ſint parallelę ipfis lateribꝰ, puta + + u.e. et .u.E. reliquę uero duę ſeccent ipſa latera, ut V.u.a. et .I.u.A. + Dico nunc pro-portionem .e.A. ad .e.a. ean dem eſſe, quę .E.V. ad .E.I. Nam ſcimus proportionem E.i. ad .E.i. eandem eſſe quę e.i. ad .e.A. ex fimilitudine triangulorũ, ſimiliter ꝓpor tionẽ .E.u. ad .E.V. eãdẽ quę e.a. ad .e.u. + quare aggregata ex iſtis erunt inuicem ęqua-lia, uel ſi mauis ex ęqua pro portionalitate, quod idem eſt, ita ſe habebit .E.I. ad .E.V. ut .e.a. ad .e.A. +

+
+
+ +
+
+

+ Suppoſito nunc plano orizontali .V.E. + Altitudineq́; inacceſſibili .A.E. + Duę ue-rò ſtationes oculorum ſint .V. et .I. lineę autem uiſuales ſint .V.A. et .I.A. + Et quadra-tum geometricum ſit .b.e. + Supponatur nunc pro prima dubitatione, quod in am-babus ſtationibus filum perpendiculare ſeccet latus .e.c. non autem .b.c. (nam quan-do in ambabus ſtationibus filum ſecat latus .b.c. nullum tibi dubium oritur, imo ma nifeſtè patent partes lateris .b.c. terminatas à .b. & à filo proportionales eſſe .V.E. & I.E. ſumpto .E. pro .b. et .I.V. pro punctis ſecatis à filo, ex euidẽti ſimilitudine trian-gulorum quadrati cum triangulis .A.E.V. et .A.E.I.) Sed cum in pręſenti caſu repe-riatur triangulum .u.e.a. minus, in ſtatione remotiori, ſimile triangulo maiori .V.E.A. & triangulum maius .i.e.a. proximioris ſtationis, ſimile triangulo minori .I.E.A. (quod in alio iam dicto, caſu non accidit, ut unum triangulorum, minus ſcilicet, ſi-mile ſit uno triangulorum, maiori ſcilicet & è conuerſo) Non omnino abſque ratio ne dubitas quo pacto fieri poſſit ut .a.e. remotioris ſtationis ad .a.e. propinquioris ita ſe habeat quema dmodum .I.E. ad .E.V. + Quapropter ſi pręcedentem figuram dili- + + genter inſpexeris, omnis tua dubitatio euaneſcet. in qua figura apertè vi debis cor-reſpondentiam talium triangulorum inter ſe, nec magis, nec minus quam in infra-ſcripta hic figura cernere licet, quamuis in hac, triangula quadrati, ſeparata ſint ab imaginarijs .A.E.V. et .A.E.I. in ſupradicta vero coniuncta, & inuicem communican tia in puncto .u.i. quod quidem nihil refert. + Dempta igitur .a.e. minori ex .a.e. ma-iori, reliquum ita ſe habebit ad .a.e. minorem, vt, V.I. ad .I.E. quod nunc tibi clarè patebit. + Vnde ex te poteris ordinem operationis proſequi, vt in cognitionem peruenias ipſius .I.E. ipſius .A.E. & ipſius .I.A. vel .V.A. +

+
+ +
+

+ Sed quãdo in proximiori ſtatione latus .b.c. in remotiori vero latus .c.e. ſecatur à fi lo (pro ſecunda dubitatione) + Tunc oportet imaginatione conſiderare latus .b.c. in re motiori ſtatione diſtentum eſſe vſque ad filum in puncto .n. vbi videbis triangulũ .u.b.n. ſimile triangulo .A.E.V. ita vt .i.b.a. ſimile ſuo .A.E.I. reperitur, vbi tam in vno + + + quam in altero .i.b. et u.b. correſpondebit ipſi .A.E. et .b.n. ipſi .E.V. et .b.a. ipſi .E.I. quapropter iubeo, vt quæras quantum ſit latus .b.n. ex regula de tribus, dicens ſi .a.e. tribuit mihi .e.u. quid mihi dabit .u.b? + eo quod .a.e.u. ſimile eſt .u.b.n. reperto autem latere .b.n. ex quo dempto .b.a. breuioris diſtantię, reſiduum reſpondebit ipſi .I.V. vt ſcis, vnde proſequendo operationem tibi cognitam, obtinebis intentum, hoc eſt co gnoſces reliqua interualla. + Nihil enim miror demonſtrationem Tartaleæ circa hu iuſmodi operationem te minime ſatisfeciſſe. +

+
+
+ +
+
+

+ Quod autem quarta propoſitio illius ſcriptoris, de quo nuper mecũ locutus es, vt mihi dixiſti, tua ſit, hoc enimego, nec affirmare, nec negare audeo, quamuis in mul tis cum tua manuſcripta concordet. + Nam ſępæ cogitationes hominum in idem co-incidunt, vt pluries cenſuit Ariſto. +

+
+ +
+
+
+ Demonstrationes quorundam problematum Nicolai Tartalea cum alijs operationibus circa eadem ſubiecta. + AD EVNDEM. +

+ AMor erga te meus ſanè ſingularis, nullo modo ꝑmittit, vt ea quæ Tartaleę ſcri pta examinãdo inuenerim, non tibi cõmunicem. + Hæc autem ſunt circa quæ dam illius Authoris problemata, quorum primum ab ipſo Tartalea ſcriptum in .3. quæſito libr .4. tale eſt, is vult locare .3500. homines, eodem modo, quo præſupponit locatos eſſe .1000. ita vt quilibet hominum ordo ſiue vt vulgo di-citur filtia ſit .49. quapropter multiplicat quadratum ipſius .49. quod eſt .2401. numero .3500. propoſito, productum verò .8403500. diuidit per .1000. vt proue-niat .8403. cuius radix quadrata eſt .91. pro numero hominum vniuſcuiuſque ordinis propoſiti numeri .3500. +

+

+ Pro cuius operationis ratione, cogitemus rectangulum .a.b. 1000. hominum, et .d.b. ſit vna filtia ſiue ordo .49. hoĩum, cuius quadratũ ſit .b.c. 2401. imaginemur etiã re ctangulum .A.B. 3500. hominum, quod ſupponemus ſimile rectangulo .a.b. et .B.C. + + ſit quadratum ipſius .D.B. + Nunc ſupponendo .A.B. ſimile .a.b. clarum erit ex diffini-tione ſimilium figurarum, quod eadem proportio erit .A.D. ad .D.B. quę .a.d. ad .d.b. hoc eſt .A.D. ad .D.C. vt .a.d. ad .d.c. hoc eſt .A.B. ad .B.c. vt .a.b. ad .b.c. ex prima ſexti, vel .18. ſeu .19. ſeptimi, + tunc cum dixerimus ſi .a.b. ita reſpondet ad .b.c. ergo .A.B. correſpondet etiam ita ad .B.C. + quare ex regula de tribus rectè fit multiplicando .A.B. per .b.c. productum verò diuidendo per .a.b. ex .15. ſexti vel .20. ſeptimi, cuius prouentus radix quadrata erit quod quærebatur. +

+

+ Sed aliter idem poſſe fieri ſpeculatus ſum, hoc eſt multiplicando numerum .49. ordinis .1000. hominum radice quadrata numeri .3500. propoſiti, productum ve-rò diuidere per radicem quadratam ipſius .1000. vnde prouentus .91. erit numerus vnius ordinis .3500. numeri ꝓpoſiti. +

+

+ Cuius oꝑationis ſpeculatio eſt iſta. + + + Sit .a.b. quadratum .1000. et .a.c. ſua radix et .a.d. rectangulum propoſi-tum ipſius .1000. et .a.e. vnus ordo. + Sit etiam .A.B. quadratum .3500. & A.C. eius radix et .A.D. rectangulũ ipſius numeri .3500. propoſiti, ſimile tamen rectangulo .a.d. et .A.E. eius vnus ordo. + enim .a.b. æquale ſit a.d. et .A.B: A.D. tũc .a.c. erit media proportionalis inter .a.e. et .e.d. & ſic A.C. erit etiam media proportiona lis inter .A.E. et .E.D. per .16. ſexti, ſeu .20. ſeptimi, & quia proporrio. A E. ad .E.D. æqualis eſt proportioni .a.e. ad .e.d. cum .A.D. ſupponatur ſi-mile .a.d. ergo proportio .A.E. ad .AC. ęqualis erit proportioni .a.e. ad .a.c. quę medietates ſunt totorũ æqua-lium, rectè igitur fiet ſi procedamus ex regula de tribus, dicendo ſi .a.c. correſpõdet .a.e. tùc .A.C. correſpõ det .A.E. ex ſupradictis .15. ſexti. vel 20. ſeptimi. +

+
+
+ +
+
+

+ Ratio verò quarti quæſiti per ſe patet, quod eſt inuenire pauimentũ ſeu aream quadratam, in qua poſſint locari quot homines volueris, ita in ter ſe ſiti, ut vnuſquiſque occupet .7. pedes ipſius areę in longitudinem et .3. per latitudinem à lateribus. +

+

+ Seu ex propoſito hominum nume ro inuenire numerum ipſorum loca-bilem in aliqua area quadrata, ita, vt vnuſquiſque occupet .21. pedes quadratos ipſius areæ. +

+ +

+ Sed aliter idem fieri poſſe inueni, hoc eſt multiplicãdo radicem quadratam pro-poſiti numeri hominum per .21. & productum item multiplicando per eandem radi cem, & huiuſmodi producti radicem diuiden do per .3. vnde prouentus eſſet nume-rus hominum vnius ordinis. + Exẽpli gratia proponuntur .3600. homines, multiplica bimus huiuſmodi numeri radicem quadratam hoc eſt .60. per .21. hoc + + eſt per productum quod fit ex .7. 3. & reſultabit nobis .1260. quod ſi multiplicabitur, per .60. hoc eſt per eandem radicem, reſultabit nobis .75600. cuius producti radix qua-drata eſt ferè .275. qua diuiſa per .3 proueniet nobis .91. pro hominum numero vnius ordinis. +

+
+
+ +
+
+

+ Cuiusratio eſt iſta, cogitemus nu merum .3600. propoſitum eſſe qua dratum .a.b. (ſed non areæ) cuius ra dix .60. ſit .a.c. & quia hic numerus .60. intelligitur eſſe hominum, quo-rum vnuſquiſq; occupat .21. pedes quadratos ſuperficiales ex ſuppoſi-to, + & propterea multiplicatur, 60. cum .21. vnde nobis veniat .1260. quadrati ſuperficiales pro vnoquo-que ordine, & ꝗa.b.c. vt. latus qua-drati .a.b. habet tot ordines homi-num ſimiliter, hoc eſt .60. igi-tur multiplicando .60. cum .1260. habebimus totalem ſuperficiem .a.b. ex .75600. quadratis ſuperficiali-bus, quæ quadrata imaginemur lo-cata eſſe in quodam totali quadra-to, quod ſit .e.f. cuius radix ſit .e. g .275. pedum qui diuidantur per .3. hoc eſt per numerum pedum latitu-dinis & prouenient nobis .91. pro numero hominũ vniuſcuiuſq; ordi-nis, diuidendo poſtea latus .f.g. per numerum ſpatij inter vnum, & aliũ ordinem, quod eſt .7. proueniet nobis .39. pro numero ordinum. +

+

+ Aliter, & breuius etiam poſſumus idem inuenire, hoc eſt multiplicando nume- propoſitũ hominũ rectangulo .21. vnde venietnobis ꝓductũ .75600 quod pro ductũ ſi accipiemus vt quadratũ, cuius radix erit .275. quæ diuidatur .3. habebi-mus ꝓpofitũ. + Cuius ratio pẽdet à ſupradicta, eo loco multiplicãdi .a.c. (hoc eſt . + + 60.) per .21. deinde productũ etiam multiplicare per .b.c. (hoc eſt .60.) breuius erit multiplicare totum numerum .3600. per .21. cętera verò facere, vt diximus. +

+

+ Sed vnaquæq; iſtarum operationum, aliquid imperfectionis patitur, eo quod aliquis cuperet quadratum perfectum ſuperficiale habere, abſq; aliquo defectu, vel exceſfu, aliquid aliud adhuc facere oporteret, hoc eſt, inuentum cum fuerit quadra tum .e.f. cum ſuis radicibus .e.g. et .g.f. pedum .275. vnaquaque, vt in dicto exemplo factum eſt, oportebit numerũ quærere minorem ipſo .275. ſed proximiorem men-furabilem ab .3. & ab .7. quod facilè fiet ſi diuiſerimus .275. per .21. detrahendo fra-cta diuiſionis ab ipſo .275. quæ quidem fracta in hoc exemplo ſunt .2. vnde remane-bit .273. pro numero laterum quadrati ſuperficialis, in quo poſſent locari .3549. ho-mines, eo ordine quo ſupra dictum eſt, quorum ſcilicet vnuſquiſque obtineat .21. pedes ſuperſiciales. +

+
+
+
+
+ DE INTERVALLIS MVSICIS. + Cypriano Rorè Muſico celeberrimo. +

+ OPinio Hectoris Euſonij Cypriane mi dilectiſſime, vera non eſt, quod ali quisrectè poſſit intelligere rationes conſonantiarum muſicæ, ablque co gnitione illarum mediante ipſo ſenſu, imo nemo põt calere theoriã mu ſices, niſi aliquo verſatus ſit in praxi. + Qũo enim cognoſci poterũt quid nam ſint diapaſon, diapente, diateſſeron, ditonus, ſemiditonus, hexacordum maius, aut minus, & conſonantiæ ex ijs cum diapaſon compoſitæ, abſque earum praxi? + vnde ſequetur neq; etiam cognoſci poſſe interualla diſſonantia. + Et purus practicus non intelliget quid ſit octaua, quinta, quarta, tertia maior, tertia minor, ſexta maior, ſexta minor, decima maior, decima minor, vndecima, duode-cima, decimatertia maior, aut minor, aut decimaquinta, & aliæ, ita vt ad comparandam perfectionem muſicæ neceſſarium ſit, & thęoriam & praxim ad-diſcere. + Cum pręterea Ludouicus Folianus apertè monſtrarit (etiam ſi id à diato-nico ſintono Ptolomei deſumpſerit) reperiri duos tonos, maiorem, & minorem, id-eſt ſeſquioctauum, & ſeſquinonum, & tria ſemitonia, maius, minus, & mini-mum, ideſt ſeſquiquintumdecimum, qui eſt maius, ſeſquiuigeſimum quartum id-eſt minimum, & mediocre, vt .27. ad .25. quæ proportio ſuperbipartiens vigeſi-maſquintas appellatur, & cum cognouerit ſemiditonum conſonantem eſſe ſeſqui-quintum, ditonum ſeſquiquartum, & hexachordum minus, vt .8. ad .5. quæ propor-tio dicitur ſupertripartiens quintas, & hexachordum maius, vt .5. ad .3. hęc autem vo catur ſuperbipartienstertias; + omnium ſimplicium conſonantiarum cognitioni, ex-tremam impoſuit manum. + Et quia tibi etiam oſtendere promiſi in modulationibus + + hæc omnia interualla ſeruari, ideo ad te mitto ſeptem hic ſubſcripta exempla, in quorum primo, & ſecundo, inter dieſim, et .b. in ſuperiori, agnoſces interuallum mi nimi ſemitonij, & ſi ibi ſit dieſis, tanquam terminus ad quem, et .b. tanquam termi-nus à quo: + quod autem inter dieſim et .b. ſit ſemitonium minimum, facilè agnoſces ſi ſubtraxeris decimã minorẽ à maiori, quã facit ſuperius inferiori, ideſt baſſu. +

+

+ Qua quidem modulatione tu etiam vſus es in cantilena illa, quæ Galica lingua incipit. + Hellas comment. + Eadem, ego quoque in meis cantilenis latino ſermo-ne compoſitis, quæ Moreta vocantur aliquando vſus ſum. +

+

+ Sed in tertio exemplo inuenies ſemitonium maius, neceſſariò genitum in ſupe-riori, ſi ſextam maiorem cum baſſu eſſicere volueris, quia tenor, à ditono cum ſuperiori ad diapentem, & ad vniſonum cum baſſu procedit, vbi quieſcit, progre-diendo poſtea baſſus ad ſemiditonum cum tenore, + tunc ſi à proportione huius ſep-timæ, quæ eſt vt .9. ad .5. hoc eſt ſuperquadripartiensquintas demptum fuerit hexa-chordum maius, ſeu ſexta maior, quæ eſt vt .5. ad .3. remanebit proportio .27. ad .25. quæ maior eſt quam .32. ad .30. +

+

+ In quarto exẽplo habebis ſemitonium minus in ſuperiori, quod quidem remanet ex ſubtractione ditoni cõſonãtis ab diateſſaron cõpręhenſa à ſuperiori cum tenore. +

+

+ In quinto exemplo videbis tonum minorem, & tonum maiorem ſucceſſiuè vnum poſt alium in tenore, detrahendo primo ſemiditonũ à diateſſaron, quod ſuperius fa-cit cum tenore, vel detrahendo diapente ab hexachordo maiori, quod facit tenor cum baſſu, vnde remanet tonus minor ſeſquinonus, detrahendo poſtea diateſſaron à diapente, quod ſuperius facit cum tenore, remanebit tonus maior ſeſquioctauus. +

+

+ In ſexto exemplo deinde videbis tenorem aſcendere per duos tonos minores ſuc ceſſiuè vnum poſt alium in tenore, ſi dẽp ſeris ſemiditonũ à diateſſaron ſuperiori. +

+

+ In .7. exẽplo demum videbis ſuperiorẽ aſcendere per duos tonos maiores ſucceſ-ſiuè vnũ poſt aliũ, ſi dempſeris diateſſaron à diapente, quod facittenor ſuperiori. +

+
+ +
+ +
+
+
+
+ De eodem ſubiecto. + AD EVNDEM. +

+ QVod aliàs tibi dixi, verum eſt, quod neceſſarium nullo modo ſit, vt modulan-do, deſinat cantilena in eodem tono (quod Græci phthongum appel-lant) à quo incępit. + immo neceſſariò ſemper ferè, altius, aut depræſ-ſius terminatur, per differentiam alicuius interualli æqualis, vel multiplicis ipſi com mati ſeſquioctuageſimæ, quod quidem comma, quamuis cantabile non ſit, inſenſi-biliter tamen generatur, & toties ab aliqua parte ipſius cantilenæ poſſet dictũ com-ma gcnerari, verſus acutum, vel graue, quod in fine ipſius cantilenę, vocis phtongus reperiatur diſtans à primo per interuallum alicuius toni ſeſquinoni, ſeu ſeſquioctaui plus, minúsue, vt in ſubſcripto exemplo clarè videre potes in prima figura, vbi ſu-perius à .g. primę cellulæ ad .g. ſecundæ, intereſt vnum cõma, eo quod progrediens ſuperius in prima cellula ipſius cantilenæ à quarta ad quintam cum tenore, aſcendit per tonum ſeſquioctauum, à prima cellula deinde ad ſecundam, tenor aſcendit ſimi-liter per tonum ſeſquioctauum cum tranſeat à quinta ad quartam, quod facit cum ſuperiori, in ſecunda cellula poſtea, cum ſuperius deſcendat à maiori ſexta ad quin tam, quod facit cum baſſu, ſeu à quarta ad tertiam minorem, quod facit cum teno-re, + tunc deſcendit per tonum ſeſquinonum, ita quod non reuertitur ad eundẽ phthõ gum, vbi prius erat in prima cellula, ſed reperitur per vnũ coõma altius, quidẽ cõma eſt differentia inter tonũ ſeſquioctauũ & ſeſquinonũ, vt alias tibi demõſtraui. +

+

+ Progrediendo igitur hoc modo, videbis quod cum tenor à ſecunda cellula ad ter tiam tranſeat à tertia minori ad quartam, quod facit cum ſuperiori, deſcendit per tonum ſeſquinonum, vnde in tertia cellula altius remanet quam in prima per vnũ comma, in qua tertia cellula, cum iterum tranſeat ſuperius à quarta ad quintam, facit cum tenore, eleuatur per tonum ſeſquioctauum, proſequendo deinde tali ordi ne, vidcbis in quarta cellula cantilenam auctam per duo commata, in ſexta, aũt cel-lula per tria commata, in octaua verò per .4. commata, vnde hac merhodo, ſi can-tilena prolixior debito eſſet, vel ſi talia interualla frequentiora reperirentur, poſſet cantilena à principio ad finem differre per .9. commata, & plus etiam, quæ quidem + + + interualla ſuperant tonum ſeſquinonum, & ſi eſſent .10. commata ſuperarent tonum ſeſquioctauum, eo quod aggregatum ex .9. commatibus continetur ſub iſtis duobus terminis hoc eſt .150094635296999121. et .134217728000000000. quæ qui-dem proportio maior eſt proportione ſeſquinona, ſumma verò .10. commatum con tinetur ſub .12157665459056928801. et .10737418240000000000. quæ pro portio maior eſt tono ſeſquioctauo, quod autem dico de aſcenſu cantilenæ, idem aſ-ſero de eiuſdem deſcenſu, & hoc non tantum per interuallum illius commatis, quod eſt differentia toni maioris à minori, ſed etiam per illud quod eſt differentia ſemito nij maioris à minori, vt in ſecundo exemplo hic ſubſcripto videre eſt in deſcenſu cantilenæ per comma & comma, vt differentia inter ſemitonia maiora & minora, vbi in prima cellula diſcedens baſſus à quinta cum ſuperiori, & ab vniſono cum te-nore deſcendens ad tertiam minorem cum ipſo tenore, facit cum ſuperiori ſeptimã maiorem, quæ eſt vt .9. ad .5. ſuperquadripartiensquintas ſcilicet, à qua diſcedens poſtea ſuperius, vt faciat cum baſſu ſextam maiorem, deſcendit per ſemitonium ma ius, à qua ſexta maiori deſcendens baſſus, & aſcendens per quartam, efficit cum di-cto ſuperiori tertiã maiorem, à qua diſcedens ſuperius, vt efficiat quartam cum ipſo baſſu (qui quidem baſſus tranſit in tenorem) aſcendit per ſemitonium minus, diffe-rens à ſemitonio maiori per vnum comma, vnde cantilena remanet depreſſa per vnum comma. + cum deinde idem faciat inter tertiam, & quartam cellulam, per a-liud comma deſcendit, & ſic toties facere poſſet, vt poſtremo valde deprimatur cantilena à primo phthongo. +

+
+
+ +
+
+
+ +
+

+ Quod autem hic ſupradictum eſt, clrca inſtrumenta artificialia non accidit, qua propter organa, & clauicimbula concordantur certo quodam ordine, ita vt omnes conſonantiæ, excepta diapaſon, ſeu octaua, ſint imperfectæ, hoc eſt, aut diminutę, aut ſuperantes à inſto, vt exempli gratia, omnes quintæ ſunt diminutæ, quartæ verò ſunt exceſſiuę, quod quidem fit, vt tertiæ, & ſextæ, non multum auribus diſſonent, eo quod ſi quintæ omnes, & quartæ, perfectæ eſſent, + tunc omnes ſextę, & tertiæ in-tollerabiles eſſent, & à perfectis differrent per vnum comma, quod manifeſtum no-bis erit hoc modo, accipiamus tres diapentes, ſeu quintas, conſequenter ſucceſſiuas vnam poſt aliam, hoc eſt tres proportiones ſeſquialteras, quarum aggregatum erit vt .27. ad .8. quæ proportio, dicitur tripla ſupertripartiensoctauas, & quæ à practicis + + appellaretur tertia decima maior, vt exempli gratia, eſſet Gamaut cum ſecundo ela mi, + tunc talis tertiadecima valde odioſa eſſet ſenſui auditus, à qua, ſi dempta ſuerit diapaſon, ſeu octaua, remaneret quoddam hexachordum maius, ſeu ſexta maior, au-ribus valde inimica, ſub proportione .13. ad 8. ſed hæc proportio differret à propor tione ſuperbipartientetertias perfecti hexachordi maioris, hoc eſt ſextæ maioris conſonantis, per proportionem ſeſquioctuageſimam, hoc eſt per vnum comma, quod quidem eſt etiam differentia aggregati trium ſeſquialterarum, à tertiadeci-ma maiori conſonanti, hoc eſt exceſſus proportionis triplæ ſupertripartientis octa-uas, ſupra triplam ſeſquitertiam, quæ eſt ſumma ipſius duplæ cum ſuperbi partien-tetertias. +

+

+ A tali ſumma igitur trium ſeſquialterarum efficitur tertiadecima maior diſſonans excedens conſonantem per vnum comma (cuius proportio eſt .81. ad .80.) quæ con-fonans continetur in proportione .10. ad .3. vt ſupra dixi. +

+

+ Hæcigitur eſt vera ratio, propter quam debemus comma diſtribuere in organis & clauicymbalis, cum ab aggregato trium quintarum producatur talis exceſſus ſu-pra perfectam, ſeu conſonantem tertiamdecimam maiorem, quod quidem aggre-gatum, cum demptum fuerit à quintadecima, relinquet nobis tertiam minorem diſſonantem, & mancam, per eundem exceſſum à conſonanti. + quæ quidem tertia minor diſſonans ſubtracta à diapente ſeu quinta perfecta, relinquet nobis tertiam maiorem diſſonantem, qu@ conſonantem excedit per eundem exceſſum comma-tis, & hæc demum tertia maior diſſonans, dempta ex diapaſon, ſeu octaua, relin-quet nobis hexachordum minus, hoc eſt ſextam minorem diſſonantem, & muti-lam à conſonanti per eundem exceſſum commatis. + De huiuſmodi verò commatis diſtributione doctiſſimè ſcripſit Excellentiſſimus Zarlinus in ſecunda parte Inſtitu-tionum Harmonicarum. +

+

+ Sed quia ſenſus auditus non poteſt exactè cognoſcere debitam quantitatem ex-ceſſus, vel defectus, intendendo vel remittendo chordas inſtrumentorum, ideo hanc viam ſequutus ſum. +

+

+ Sit exempli gratia, hic ſubſcriptus ordo lignorum tangentium ſeu pinarum inci-piens ab .G. deſinens ad .g. ita quod inter ipſos terminos ſit ea conſonantia quæ vo-catur vigeſimaſecunda, quæro primum .b. inter .D.E. quod eſt nigrum ipſius Ela-mi grauiſſimum, quod groſſo modo facio conſonans cum .G. grauiſſimo per ſex-tam minorẽ, deinde ipſo ptimo .b. ipſius elami concordo ſuum octauum & quin-tumdecimum, quo perfectius poſſum, deinde accipio .b. molle ſecundum ipſius. b fabmi quod concordo cum .b. primo ipſius Elami per quintam imperfectam, dein-de cum hoc .b. ſecundo ipſius bſabmi concordo ſecundum .f. per quintam ſimiliter imperfectam, cum quo .f. poſtea concordo tertium .c. per ſimilem quintam, quem tertium .c. poſtea confero ſecundo .b. ipſius elami, ita quod inter ſe conſonent per ſextam maiorem tolerabilem, & ſi ſic inuenio, tunc nihil muto has treschordas hoc. + + + eſt .b. ſecundum ipſius bfabmi, f. ſecundum, et .c. tertium, ſed ſi dictum tertium .c. valde diſſonans eſſet cum .b. ſecundo ipſius elami, + tunc ipſum .c. intendo, aut re-mitto, quouſque aliquo modo ſit conſonans per ſextam maiorem aliquantulum ex ceſſiuam cum .b. ſecundo ipſius elami, cum quo poſtea .c. conſonare aliquantulum fa cio .f. ſecundum per quintam defectiuam, & cum hoc demum .b. ſecundum ipſius bfabmi, quo facto concordo ſecundum .c. cum tertio per octauam, cum quo ſecun-do .c. poſtea concordo tertium .g. per talem quintam, quod ipſum tertium .g. cum ſe-cundo .b. ipſius bfabmi conſonet tolerabiliter per ſextam maiorem aliquãtulum ex-ceſſiuam, + deinde cum iſto tertio .g. concordo tertium .d. per talem quintam, ita quod ipſum .3.d. concordet tolerabiliter cum .2.f. per ſextam maiorem exceſſiuam, poſtea cum hoc .3.d. concordo .2.d. per octauam perfecte, cum quo .2.d. poſtea concordo .3.a. per quintam, vt in alijs factũ eſt, ita vt .2.c. conſonet talis ſexta maior, vt ſupra dictum eſt, cum quo .3.a. poſtea concordo .3.e. per quintam, vt dictum eſt, ita quod cum .3.g. faciat ſextam maiorem vt ſupra, poſtea cum hoc .e. concordo .2.e. per octa uam, cum quo concordo .b. quadrum tertium per quintam, vt dictum eſt, ita quod 2.d. faciat ſextam maiorem ſimilem alijs ſuperius dictis, cum quo .b. quadrato tertio concordo tertium nigrum ipſius .f. per quintam, ita quod cum .3 a. faciat ſextam ma-iorem, vt ſupra, deinde cum hoc concordo .2.f. nigrum per octauam, cum quo, per quintam concordo 3.c. nigrum ita quod cum .2.e. faciat ſextam dictam, demum hoc concordo .4.g. nigrum per quintam, ita quod faciat cum .3.b. quadrato ſextam dictam, & ſic ad vltimam quintam peruenio, ſupra quod .g. nigrum nulla quinta am-plius reperitur, poſtea cum iſtis chordis concordo per octauas omnes alias ab acutis ad graues. +

+
+ + + G A B b C * D b E F * g * a b b c * d b e f * g * a b b c * d b e f * g * + + + 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4. + + +
+ + + G A B b C * D b E F * g * a b b c * d b e f * g * a b b c * d b e f * g * + + + 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4. + + +

+ Valde etiam admiratione dignum eſt, quod perſectiores quæque conſonan tiæ, ita in harmonica diuiſione ſibi inuicem conueniant, vt dia paſon cum diapente, cum diapaſondiapente, cum ditono, cum hexachordo maiori cum bisdiapaſon, decimaleptima maiori. + Nam in ipſa diapaſon, harmonicè locãtur diapente in par te grauiori, & diateſlaron in acutiori. + In diapente verò harmonicè locantur ditonus in parte grauiori, & ſemiditonus in acutiori. + In ditono harmonicè locantur tonus maior in parte grauiori, & tonus minor in acutiori. + In hexachordo maiori, harmo-nicè locantur diateſſaron in parte grauiori, & ditonus in acutiori. + In diapaſondia-pente, harmonicè locantur diapaſon in parte grauiori, & diapente in acutiori. + In bisdiapaſon, ha@monicè locantur decima maior in parte grauiori & hexachor-dum minus in acutiori. + In decimaſeptima maiori, harmonicè locantur diapaſondia-pente in parte grauiori, & hexachordum maius in parte acutiori. + Ita quod ronus ſeſquioctauus in ditono, proportionalis eſt ipſi ditono in diapente. + Tonus verò ſeſ-quinonus in ipſo ditono, proportionalis eſt triemitonio, vel ſeſquitonio ſeu ſemidi-tono (quod idem eſt) in diapente. + Ditonus autem in diapente, proportionalis eſt ipſi diapente in diapaſon. + Seſquitonus verò in diapente, proportionalis eſt diateſ-ſaron in diapaſon. + Et ſic de ſingulis. + Ita quod tonus ſeſquioctauus in ditono, dito-mus in diapente, diateſſaron in hexachordo maiori, diapente in diapaſon, diapaſon in diapaſondiapente, decimamaior in bisdiapaſon, diapaſondiapente in decima- + + ſeptima maiori, omnia ſibi inuicem ſunt proportionalia, idem etiam dico de reli-quis partibus, cum relatæ fuerint ad ſua tota. +

+

+ Nec alienum mihi videtur à propoſito inſtituto, ſpeculari modum generationis ipſarum ſimplicium conſonantiarũ; + qui quidem modus fit ex quadam æquatione per @uſſionum, ſeu æquali concurſu vndarum aeris, vel conterminatione earum. +

+

+ Nam, nulli dubium eſt, quin vniſonus ſit prima principalis audituq́ amiciſſima, nec non magis propria conſonantia; + & ſi intelligatur, vt punctus in linea, vel vnitas in numero, quam immediate ſequitur diapaſon, ei ſimillima, poſt hanc verò diapen te, cæteræq́;. + Videamus igitur ordinem concurſus percuſſionum terminorum, ſeu vndarum aeris, vnde ſonus generatur. +

+

+ Concipiatur igitur mente monochordus, hoc eſt chorda diſtenta, quæ cum diuiſa fuerit in duas æquales partes à ponticulo, + tunc vnaquæq; pars eundem ſonum pro-feret, & ambæ formabunt vniſonum, quia eodem tempore, tot percuſſiones in aere faciet vna partium illius chordæ, quot & altera: + ita vt vndæ aeris ſimul eant, & æqua liter concurrant, abſque ulla interſectione, vel fractione illarum inuicem. +

+

+ Sed cum ponticulus ita diuiſerit chordam, vt relicta ſit eius tertia pars ab vno la-tere, ab alio vero, duę tertię, + tunc maior pars, dupla erit minori, & ſonabũt ipſam dia paſon conſonantiam, percuſſiones vero terminorum ipſius, tali proportione ſe inui-cem habebunt, ut in qualibet ſecunda percuſſione minoris portionis ipſius chordæ, maior percutiet, ſeu concurret cum minori, eodem temporis inſtanti, cum ne-mo ſit qui neſciat, quod quo longior eſt chorda, etiam tardius moueatur, + quare cum longior dupla ſit breuiori, & eiuſdem intenſionis tam vna quam altera, tunc eo tempore, quo longior vnum interuallum tremoris perfecerit, breuior duo interual-la conficiet. +

+

+ Cum autem ponticulus ita diuiſerit chordam, ut ab uno latere relinquantur duæ quintæ partes, ab alio verò tres quintæ, ex quibus partibus generatur conſonantia diapente; + tunc clarè patet, quod eadem proportione tardius erit vnum interuallum tremoris maioris portionis, vno interuallo tremoris minoris portionis, quam ma-ior portio habet ad minorem; + hoc eſt tempus maioris interualli ad tempus minoris erit ſeſquialterũ quare non cõuenient ſimul, niſi perfectis tribus interuallis mino-ris portionis, & duobus maioris; + ita quod eadem proportio erit numeri interuallo-rum minoris portionis ad interualla maioris, quæ longitudinis maioris portionis ad longitudinem minoris; + vnde productum numeri portionis minoris ipſius chordæ in numerum interuallorum motus ipſius portionis, æquale erit producto numeri portionis maioris in numerum interuallorum ipſius maioris portionis; + quæ quidem producta ita ſe habebunt, vt in diapaſon, ſit binarius numerus; + in diapente verò ſenarius; + in diateſſaron duodenarius, in hexachordo maiori quindenarius; + in di-tono vicenarius, in ſemiditono tricenarius, demum in hexachordo minori quadra genarius: + qui quidem numeri non abſque mirabili analogia conueniunt inuicem. +

+

+ Voluptas autem, quam auditui afferunt conſonantiæ fit, quia leniuntur ſenſus, quemadmodum cõtra, dolor qui à diſſonantijs oritur, ab aſperitate naſcitur, id quod facilè videre poteris cum conchordantur organorum fiſtulæ. +

+ +
+
+
+
+ DE IVSTITIA COMMVTATIVA. + Franciſco Ferrario Anciſa Iuriſconſulto ſenatoriq́ꝫ apud ſubalpinos grauißimo. +

+ SAepivs inter nos dum oportunitas vicinarum ædium, & amoris mutui vis, ad familiaria trahunt colloquia ego de meis mathematicis, tu de tuis legibus, in quibus tractandis magnum tibi nomen comparaſti loquuti ſu mus. + Cum vero nonnunquam de mirabili iuſtitiæ commutatíuæ inſtitu to non ingratus incidiſſet ſermo, dixi modum, quo formam ſuam à proportionali-tate arithmetica diſiuncta, & non a coniuncta deſumat, à nemine literis proditum eſſe, libet autem nunc per otium latius explicare. + dixi enim à diſiuncta, & non con-iuncta proportionalitate, quia in coniuncta, ſeu continua nullo pacto fieri poteſt talis commutatio, cum ſemper quatuor terminos ad minus tranſeat, vt nunc vide-bimus. +

+

+ Exempli gratia, Petrus ex ſuis bonis tribuat Ioanni aliquid valoris quinquagin ta aureorum. +

+

+ Vnde priuſquam Ioannes aliquid ex ſuis bonis retribuat Petro, bona ipſius Pe-tri diminuta erunt per quinquaginta aureos, bona verò ipſius Ioannis, aucta toti-dem aureis. +

+

+ Ecce nunc quo pacto conftituti ſunt .4. termini in proportionalitate aritmetica, per quos ſit talis permutatio, ſed nondum æquata, niſi fiat æqualis retributio à Ioan-ne ad Petrum, vt videbimus. +

+

+ Cogitentur itaque .4. termini aritmeticè proportionales .C.A.B.D. + Ita quod .A. mediante ſignificentur bona Ioannis .B. vero Petri, prius quam Petrus aliquid ex bo nis ſuis tribuat Ioanni. + Tunc Petrus ſecat partem vnam ex .B. eamq́; dat ipſi Ioan-ni, vnde ipſi Petro remanet .D. + Ioanni autem .C. quatuor igitur termini conſtituti ſunt .B.D.C.A. quorum .B. primus .A. quartus .C. uero tertius .D. aũt ſecundus, ſed B. et .A. ſunt in ſua naturali mediocritate abſque defectu vel exceſſu ſui ipſius. + Non ita tamen ſe habet .C. et .D. quia .D. deficit .C. autem excedit à ſua priori quantitate. + Nihilominus iſti .4. termini conſtituti ſunt in ipſa aritmetica proportionalitate, nam eadem quantitate qua .D. diminuta eſt à .B. eadem .C. aucta eſt ſupra .A. +

+

+ Sed quia .B. et .A. tantummodo iuſti ſunt termini .C. uerò et .D. iniuſti, vt ad ſuam priorem æqualitatem reuertantur, oportebit ex .C. ſecare aliquam partem æqualis valoris ei, qua .C. ſuperat .A. vel qua .D. minor eſt .B. & ipſam partem addere ipſi .D. vt bona Petri reuertantur ad priorem ſuam quantitatem ipſius .B. & bona Ioannis remaneant æqualia .A. vt prius. +

+

+ Quare neceſſarium non eſt, vt talis proportionalitas ſit coniuncta (vt inquit Eu fatius ſeu Michael Epheſius, ſuper quinto capite libr. quin- + + ti Ethicorum) tribus terminis contenta, imò oportet ut ipſa diſiuncta ſit, ut diximus, vbi non eſt neceſſe quod .A. æqualis ſit .B. aliquo modo. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ DE MOTV MOLAE, ET TROCHI, DE AMPVL-lis aquæ, de claritate aeris, & Lunæ noctu fulgentis, de æter-nitate temporis, & infinito ſpacio extra Cœlum, Cœliq́; figura. + Illust. Ioanni Paulo Capra Nouarienſi Sabaudia Ducis boſpicij Magistro, viro ingeny praſtantia, & morum cando-re, non minus quam familia nobili-tate conſpicuo. +

+ SI vera eſſet animorum illa tranſmigratio quam ſibi Italicæ ſapientiæ Pa-ter Pythagoras effinxerat, tuam, meamq́; exiſtimarem animam canis, quandoque venatici fuiſſe. +

+

+ Quæris à me literis tuis, an motus circularis alicuius molæ molendina rie, ſi ſuper aliquod punctum, quaſi mathematicũ, quieſceret, poſſet eſſe perpetuus, cum aliquando eſſet mota, ſupponendo etiam eandem eſſe perfectè rotundam, & lęuigatam. + Reſpondeo huiuſmodi motum nullo modo futurum perpetuum, nec etiam multum duraturum, quia præterquam quod ab aere qui ei circumcirca aliquã reſiſtentiam facit ſtringitur, eſt etiam reſiſtentia partium illius corporis moti, quæ cum motæ ſunt, natura, impetum habent efficiendi iter directum, vnde cum ſimul iunctæ ſint, & earum vna continuata cum alia. + dum circulariter mouentur patiuntur violentiam, & in huiuſmodi motu per vim vnitæ manent, quia quanto magis mo-uentur, tanto magis in ijs creſcit naturalis inclinatio recta eundi, vnde tanto magis contra ſuammet naturam voluuntur, ita vt ſecundum naturam quieſcant, quia cum eis proprium ſit, quando ſunt motæ, eundi recta, quanto violentius voluuntur, tan-to magis vna reſiſtit alteri, & quaſi retrò reuocat eam, quam antea reperitur habere. +

+

+ Ab eiuſmodi inclinatione rectitudinis motus partium alicuius corporis rotundi fit, vt per aliquod temporis ſpacium, trochus cum magna violentia ſeipſum circun-agens, omninò rectus quieſcat ſuper illam cuſpidem ferri quam habet, non incli-nans ſe verſus mundi centrum, magis ad vnam partẽ, quam ad aliam, cum quælibet ſuarum partium in huiuſmodi motu non inclinet omnino verſus mũdi centrum, ſed multo magis per tranſuerſum ad angulos rectos cum linea directionis, aut verticali, aut orizontis axe, ita vt neceſſariò huiuſmodi corpus rectum ſtare debeat. + Et quod dico ipſas partes non omninò inclinare verſus mundi centrum, id ea ratione dico, quia non abſolutè ſunt unquam priuatæ huiuſmodi inclinatione, quę efficit vt ipſum corpus eo puncto nitatur. + Verum tamen eſt, quod quanto magis eſt velox, tan-to minus premit ipſum punctum, imò ipſum corpus tãto magis leue remanet. + Id apertè patet ſumẽdo exẽplũ pilę alicuius arcus, aut alicuiꝰ alterius inſtrumẽti, ſeu ma chinæ miſſilis, quæ pila quanto eſt velocior, in motu violento, tanto maiorem pro-penſionem habet rectius eundi, vnde verſus mundi centrum tanto minus inclinat, & hanc ob cauſam leuior redditur. + Sed ſi clarius, hanc veritatem videre cupis, cogita illud corpus, Trochum ſcilicet, dum velociſſime circunducitur ſecari, ſeu diuidi in multas partes, vnde uidebis illas omnes, non illico uerſus mundi centrum + + deſcendere, ſed recta orizontaliter, vt ita dicam, moueri. + Id quod à nemine ad-huc (quod ſciam) in trocho eſt obſeruatum. + Ab huiuſmodi motu trochi, aut hu-ius generis corporis, clarè perſpicitur, quàm errent peripatetici circa motum uio-lentum alicuius corporis, qui exiſtimant aerem qui ſubintrat ad occupandum locum à corpore relictum, ipſum corpus impellere, cum ab hoc, magis effectus contrarius naſcatur. +

+

+ Quod deinde ampullæ iungantur in aqua, non fit ratione ſimpathiæ, de qua lo-quitur Fracaſtorus, nam per accidens iunguntur, quia cum alia ad aliam accedit, quę libet earum tentat aſcendere ab ea parte, à qua inuicem hærent, quemadmodum efficiunt iuxta labrum vaſis, ea enim ſuperficies a quæ vicina circunferentiæ vaſis ali quantulum aſcendit in vaſe, qui non eſt omnino plenus. +

+

+ Ad id deinde quod de claritate noctium ſcribis, miror cur non videas, quod quã to magis obſcura nox apparet, non dico ratione nubium, ſed diſtantiæ Solis ſub orizonte ab eodem orizonte, tanto magis claram, & luminoſam ſeſe nobis oſten-dit Luna in quintadecima, quia cum Sol eſt in Sagittario, & Capricorno, Luna eſt in Geminis, & in Cancro, vnde in media nocte, eius radius per valde exiguam quã titatem vaporum tranſit, quia tunc ipſa eſt valde propinqua axi orizontis, & præ-terea in huiuſmodi tempore anni & noctis, aer eſt magis purgatus, quàm in qualibet alia temporis parte, quia hieme Sol non poteſt excitare multos vapores, & ij, qui at tolluntur, nocte à frigore ſtatim congellati ratione grauitatis decidũt, + unde rema-net aer multo clarior, qua ratione apparent ſtellæ minutæ, & Cœlum ijſdem ma-gis ornatum, quàm in quolibet alio anni tempore. +

+

+ Dicere deinde, quemadmodum hic mundus eſt ætatis ſeptem, aut octomillium annorum, ita nunc potuiſſet eſſe (ſi Deus voluiſſet) ætatis quinquagintamillium; + er go erat tempus; + ita ſe habet, ac ſi diceremus, quemadmodum hic mundus eſt tan-tæ magnitudinis, ita etiam quinquagies maior eſſe potuiſſet, ergo eſt ſpatium, aut interuallum corporeum, quod eum capere potuiſſet. +

+

+ Illud, nihil, Ariſtotelis extra Cęlum, nullo modo nobis inſeruit pro eiuſdem Cœ li ſphęrica rotunditate, cum cuiuſque alterius ex infinitis figuris Cęlum ipſum eſſe poſſit, ſecundum ſuam ſuperficiem conuexam. + Nam Cœlum ea ratione ſphęricum non eſt, quod magis ſit capax, quia ei innumerahiles alias figuras adeo magnas po terat concedere cauſa diuina: + ſed ſphæricum eſt effectum, ne partem aliquam habe ret ſui termini ſuperfluam, quia nullum corpus à breuiori termino quam à ſphærico terminari poteſt. +

+
+
+ Derèuolutione rota putealis & alijs problematibus. + AD EVNDEM. +

+ FVnis cui appenſa eſt ſitula, longè facilius axi inuoluitur, ſi ipſi axi affixa ſit rota. + atque item commodius eò fiet, quo amplior rota erit, & axis exilior. + Commodiſſimè autem, ſi ipſa rotæ extrema circunferentia, ex materia minori, & denſiori, ac proinde grauiori conſtabit. + Cuius rei ratio multiplex eſt. + Nem-pe quia omne corpus graue, aut ſui natura, aut vi motum, in ſe recipit impreſſio- + + nem & impetum motus, ita vt ſeparatum à virtute mouente per aliquod temporis ſpatium ex ſeipſo moueatur. + nam ſi ſecundum naturam motu cieatur, ſuam veloci-tatem ſemper augebit, cum in eo, impetus & impreſſio ſemper augeantur, quia coniunctam habet per petuò virtutem mouentem. + Vnde manu mouendo rotam, ab eaq́; eam remouendo rota ſtatim non quieſcet, ſed per aliquod temporis ſpatium circunuertetur. +

+

+ Secunda cauſa eſt, quia quoduis gr aue corpus, aut per naturam, aut per vim mo-tum, rectitudinem itineris naturaliter appetat, quod clarè cognoſcere poſſumus, proijciendo lapides funda, & circunducentes brachium, nam funes tanto maius pondus acquirunt, & manum tanto magis onerant, quanto velocius voluitur funda, & incitatur motus, quod ab appetitu naturali inſito ei corpori per lineã rectam pro-grediendi procedit. + Vnde fit, vt pondus circunferentiæ ipſius rotæ, tanto facilius cir-cunuoluatur, & ex ſeipſo tanto longiori tempore moueatur, quanto longius diſtat à centro, cum eius iter tanto minus ſit curuum. + Hanc igitur ob cauſam, rota, quanto maior erit, eiuſq́; pondus tanto magis vicinum circunferentiæ, tanto magis durabit impetus motus aſſumptus. +

+

+ Tertia cauſa eſt, quod funis dum circunuoluitur, vicinius axi mathematico reuo-lutionis, quam corpus graue circunferentiæ rotæ, ratione vectis, cum rota eſt in mo tu, eius impetus non obtinet reſiſtentiam æqualem à contrario pondere aquæ in ſitu la poſitæ. +

+
+
+ De machina, qua aquam impellit & ſubleuat. + AD EVNDEM. +

+ VNde ſit vt in fonte mandauerim, + + vas ſeu mortarium in quod in-greditur inſtrumentum, quod aquam impellit, diametrum ſuæ concauitatis, habere non oportere maiorem dia-metro fiſtulæ, per quam debet aſcende re aqua, ratio eſt, quia ſi maius eſſet, neceſſarium eſſet aliquod inſtrumen-tum quo aqua impelleretur multo gra uius toto corpore aqueo, quod aptum eſſet implere aliquam fiſtulam adeo altam, vt eſt fons, quæ tamen eſſet adeo lata vt eſt mortarium. +

+
+
+ +
+
+

+ Sit exempli gratia, tota fiſtula, ſeu hirundo, per quam aſcendit aqua .f. mortarium verò ſit .a.u. quod tam altũ ſit vt .f. ſed .f. anguſtior ipſo .a.u. + Nunc + + cum repleta fuerint hæc duo vaſa, ma-nifeſtum erit, quod aqua ipſius .f. ſuffi-ciens erit ad reſiſtẽdum toti aquæ ipſiꝰ a.u. & aqua .a.u. reſiſtet aquæ .f. quam-uis aqua .a.u. maioris quantitatis ſit, & ponderis ipſa .f. hoc autem euenit ex eo quod aqua .a.u. impellit aquam + + f. toto ſuo pondere, + propterea quod pondus diuiditur proportionaliter ſupra ba-ſim vaſis. +

+
+
+ +
+
+

+ Sit exempli gr̃a vas aliquod .b.d.n.m. conicæ figuræ, ſeu trũcus coni concaui aqua plenus, cuius orificij diameter ſit .b.d. & multiplex diametro .m.n. infimæ baſis. + co-gitemus etiam .b.d. diuiſum in tot partes, quarum vnaquæq; æqualis ſit .m.n. imagi-nemurq́; tot lineas perpendiculares deſcendere verſus mundi centrum ad puncta r.c.m. et .t.x.m. vt in ſubſcripta hic figura videre eſt, per quas cogitemus tot ſuperfi-cies curuas conicasq́;, inter quas, mente concipienda eſt aqua, quę pondere ſuo quie ſcet ſupra maiorem ſuperficiem illa, quæ æque diſtans eſſet mundi centro, ſeu quam ſupra baſim .m.n. vt exempli gratia conſideretur aqua inter .g.m. et .s.r. cuius pondus diſtribuitur fecundum latitudinem .m.r. quæ maior eſt .g.s. cogitemus igitur .m.c. æ-qualem eſſe .g.s. manifeſtum erit, quod .m.c. non ſuſtinebit totum pondus a quæ, quæ inter .g.m. et .s.r. reperitur, eo quod omnis pars aquæ ad perpendiculum inclinat ver-ſus mundi centrum, quapropter fundus ſeu baſis .m.n. non ſuſtinet aliud pondus quã aquæ .f.m. ſed ſi quis hoc in dubium reuocaret dicens, quod aqua circunſcribens ſi-tum corporis aquei .f.m. impellit lateraliter dictum corpus aqueum, reſpondendum eſt, quod ex æquo huius corporis .f.m. aqua impellit etiam aquam circunſtantem, eo, quod ſunt corpora homogenea, cum in corporibus homogeneis æquales partes habeant æquales vires. +

+

+ Sed redeundo ad vaſa .a.u. et .f. dico quod ſicut aqua .f. ſufficit ad reſiſtendũ aquæ a.u. ita quodlibet aliud pondus ęquale .f. cuiuſuis materiæ, in fiſtula .f. poſitum, ſuffi-ciens erit, dummodo illud corpus ita ſit adæquatum concauitati fiſtulæ .f. quod non permittat tranſitum aliquem aquæ vel + + aeris inter conuexum ipſius corporis, & deuexum fiſtulæ .f. & hoc ex ſe ſatis patet, ſed in vaſe .a.u. cum ex hypothe ſi latius ſit ipſo .f. nullum aliud corpus ſufficiens erit ad reſiſtendum aquæ ip-ſius .f. quin tam graue ſit, quam tota aqua .a.u. exiſtente .a.u. tam alto quam f. + Vnde ſi aqua ipſius .f. nil plus eſſet quam vna tantummodo libra, & vas .a.u. exiſteret latius ipſo .f. in decupla pro portione, + tunc in ipſo .a.u. oporteret corpus adæquatum ipſi concauitati po nere, cuius pondus eſſet decem libra-rum, vt ſufficeret ad ſuſtinendum aquã ipſius .f. & ad impellendũ ipſam aquã .f. deberet eſſe plus quam decem libra-rum. + Ponamus nunc illud corpus, ita + + denſius eſſe aqua, vt maius interuallũ non occupet, quam .o.e. corpus igitur o.e. ſufficiens erit ad impellendum aquam .f. & non eo minus. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ NOVA SOLVTIO PROBLEMATIS DE VASE pleno liquoris. + Nicolao Caluxio Serenißimi Ducis Sabaudia à ſecretis. +

+ QVod à me poſtulas eſt problema ab alijs iam ſcriptum, ſed illud tibialio medio ſoluam. +

+

+ Proponitur vas plenũ liquore aliquo, puta aqua, tres habeat fiſtulas ad baſim, quarum vnaquæque poſſit euacuare ipſum vas, inæquales ta-men, ita quod prima tam lata ſit, vt ſpatio vnius horæ poſſit ipſum euacuare to-tum; + ſecunda vero ſpatio duarum horarum, tertia autem ſpatio trium hora--rum. + Tunc quæritur quanto tempore omnes tres fiſtulæ ſimul apertæ euacua-bunt ipſum vas. + Ad hoc volo vt quæratur primo quanta pars aquæ vnaquęquę fi-ſtula euacuabit in aliquo dato tempore, quod facilè eſt, vt puta, prima fiſtu-la, ſpatio dimidiæ horæ euacuabit dimidium vas, eo quod ſpatio integræ horæ po-teſt totum euacuare, ſecunda fiſtula, eodem temporis ſpatio, euacuabit quartam partem ipſius vaſis, tertia verò fiſtula, eodemmet ſpatio temporis dimidiæ horæ, euacuabit ſextam partem ipſius vaſis, quæ omnia fracta ſimul collecta faciunt vnde-cim duodecimas partes totius vaſis, vnde manifeſtum erit, quod omnes fiſtulæ pari-ter apertæ, ſpatio dimidię horæ euacuabunt vndecim duodecimas partes totius a-quæ, ſed nos cupimus ſcire, quanto tempore, totum vas euacuabitur, apertis omni bus fiſtulis, quapropter dicemus ita; + Si vndecim duodecimæ partes conſumunt mi-nuta .30. temporis, quantum conſument omnes partes aquæ? + quæ ſunt .12. quare ex regula de tribus prouenient nobis minuta .32. cum .8. vndecimis vnius minuti, hoc eſt cum .43. ſecundis horæ ferè, vel ſiaccipiemus tres quartas vnius horæ, + tunc pri-ma fiſtula emittet tres quartas partes totius aquæ, ſecunda, tres octauas eiuſdẽ aquę, tertia verò, quarta pars, tunc omnia, hæc collecta, faciunt vnum integrum cum tri bus octauis. + Si dixerimus igitur quando vnum integrum cum tribus octauis abſu-mit .45. minuta temporis, ergo illud ſolum integrum abſumet idem vt ſupra hoc eſt min .32. cum .8. vndecimis vnius minuti vel .43. ſecundis. + Cuius rei ſpeculatio con iuncta eſt operationi, quòd vna cognita, reliqua ſtatim cognoſcitur. +

+

+ Idem eueniet de implendo vaſe tribus ſimilibus fiſtulis mediantibus. +

+

+ Secundum quæſitum ab alijs traditum, tuum etiam, aliter quoque poteſt ſolui, propterea non prętermittam tibi ſatisfacere. +

+

+ Problema itaque tale eſt, vt ſit vas aliquod in infunditur aqua per tres fiſtu-las, ſed dum infunditur aqua, eadem egreditur per duas alias fiſtulas in fundo vaſis poſitas, ſed tres ſuperiores ſint inuicem proportionatæ, vt ſupradictum eſt, primaq́ue inferiorum talis ſit, vt ſpatio .4. horarum poſſit totum vas euacua-re, ſecunda autem poſſit ſpatio .6. horarum idem facere, vnde ex ſupradictis, vas im plebitur à tribus fiſtulis ſuperioribus, clauſis exiſtentibus inferioribus, ſpatio tempo ris minutorũ .32. .8. vndecimis hoc eſt min .32. cum .43. ſecundis, deinde per duas fiſtulas inferiores poſſet euacuari ſpatio tẽporis horarum .2. et. mi .24. exſupradictis. +

+

+ Supponamus igitur omnes fiſtulas operari ſpatio temporis minutorum .32. cum ſecundis .43. + tunc manifeſtum eſt quod vas non implebitur, eo ſpatio min .32. cum ſecundis .43. ſed tanta aqua deficiet, quanta ab inferioribus fiſtulis eo ſpatio tempo ris min .32. ſecun .43. poteſt euacuari, + quare proportio partis vaſis vacuæ, ad totum vas, erit vt min .33. ferè ad horas .2. min .24. quod per ſe patet, + tunc ſi demptum fue- + + rit tempus .33. minutorum ex h oris .2. min .24. reliquum erit hora .1. min .51. vnde proportio aquæ, quæ in vaſe reperitur, ad eam, quæ totum vas implet, erit vt .111. ad .144. + Quare nunc poſſumus rectè dicere ex regula de tribus ſi .111. indigent mi-nuta .33. temporis, ergo .144. indigent min .43. horæ, in quo tempore implebitur to-tum vas omnibus fiſtulis operantibus. +

+
+
+ Aliæ circuli noua paßiones. + AD EVNDEM. +

+ VTad aſcendendum ignis, & ad deſcendendũ quicquid graue natum eſt, ita ad ſpeculandum humanus intellectus. + nec quieſcit, dum poteſt, eſt enim ver-ſatile, agitandoq́; ſeſe cauſis rerum immiſcere, & abditum aliquid rimari, conatur, & eſt in nobis, quaſi Diogenes quidam in Dolio. +

+

+ Tibi igitur mitto quod vltimò inueni, alias ſcilicet nouas circuli paſſiones, quæ ita ſe habẽt. + Sit circulus .a.b.c. in quo ſit .a.d. latus quadrati inſcriptibilis in ipſo circulo, ct .b.c. ſit diameter ad rectos cum .a.d. in puncto .e. quod medium erit inter a. et .d. ex .3. tertij Eucli. ſit ſimiliter .a.f. contingens ipſum circulum in puncto .a. quæ protracta ſit vſque ad punctum .f. interſectionis cum diametro protracto, quod ita eueniet cum anguli .a.e.f. et .f.a.e. minores ſint duobus rectis, eo quod angulus .f.a.e. acutus ſit, cum .a.d. tranſeat inter centrum et .f. +

+

+ Dico nunc quod productum diametri .b.c. in parte .c.e. ipſius, æqualis erit produ-cto ipſius .c.f. in .a.d. + Protrahatur imaginatione .b.a. et .a.c. + vnde ex .26. tertij Euclid. habebimus angulum .d.a.c. æqualem angulo .a.b.c. + ſed ex .31. eiuſdem angulus .f.a.c. æqualis eſt angulo .b. + quare æqualis erit angulo .d.a.c. & ita habebimus per .3. ſexti eandem proportionem .f.c. ad .c.e. quæ .f.a. ad .a.e. ſed .a.f. eſt æqualis ſemidiametro circuli propoſiti, + propterea quod ſi producta fuerit à puncto .a. ad centrum .o. ſemi diameter .a.o. hæc cum .o.e. faciet dimidium angulirecti, cum ex ſuppoſito .a.d. la-tus ſit quadrati inſcriptibilis in ipſo circulo. + & cum .a.f. rectum ex .17. tertij, vnde an gulus .f. erit ſimiliter medietas recti ex .32. primi, + quare ex .6. eiuſdem .a.f. æqualis erit .a.o. + Ergo cum proportio .f.c. ad .c.e. ſit. vt .f.a. ad .a.e. erit ſimiliter vt .b.c. ad .a.d. hoc eſt ut dupli ad duplum, vnde ex .15. ſexti manifeſtum erit propoſitum, ex quo alia paſ- + + ſio oritur, hoc eſt, quod productum .f.c. in .a.d. æ quale ſit qua drato ipſius .a.c. ratio eſt, quia quadratum .a.c. æ quale eſt producto .b.c. in .c.e. eo quod .a.c. media proportionalis eſt inter .b.c. et .c.e. ex ſimilitudine triangulorum .a.b.c. et .e.a.c. nam anguli .b.a.c. et .a.e.c. recti ſunt et .c. cõmunis, vnde .b. erit æqualis .e.a.c. ex .32 primi, ſequitur etiam, quod .a.c. ſit media pro portionalis inter .a.d. et .f.c. & hæc etiam erit alia circuli paſſio, & quia .a.c. eſt latus octago-ni igitur tale latus mediũ proportionale erit inter latus quadrati. et .f.c. eiuſdẽ circuli, quę quidem .f.c. eſt una portio diametri quadrati circunſcriptibilis ipſum circulum inter circulum & angulum ipſius quadrati. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ Quod incendium, ex reflexione radiorum ſolarium, non fiat in cen tro ſpeculi ſpharici, & aliquid contra Cardanum, & de moturadiorum ſolarium. + AD EVNDEM. +

+ ITerum tibi dico, quod radij illi ſolares, quià diuerſis punctis ipſius ſolaris corpo-ris veniunt, tranſeuntes per centrum ſpeculi ſphærici concaui, quamuis à ſuper-ficie ſpeculi ad centrum ipſum reflectantur, vt alíâs tibi dixi, nihilominus nullo mo do poſſunt aliquod obiectum incendere duabus ex cauſis, quarum vna eſt, quia cum Sol valde remotus ſit à nobis, valde etiam acutus generatur angulus coni radiorum in centro ſpeculi, vnde à parua ſuperficie ipſius ſpeculi reflectuntur, + quare pauciſſi-mi radij ſunt qui reflectantur in ipſo centro, & propterea non ſufficiunt ad combu ſtionem alicuius obiecti. + Alia verò cauſa eſt, quod quamuis multi, & ſufficientes radij fuiſſentad cõburendũ velociter quoduis obiectum. + impoſſibile tamen omnino eſset, vt aliquod obiectum comburerent, propterea quod cum radij incidentes de-beant per centrum tranſire, obiectum combuſtibile, vt opacum, obſtaret ipſis radijs, ne vlterius tranſirent, vnde nulla fieret reflexio, ſed etiam ſi dicti radij in centro re flexi, ſufficerent ad combuſtionem, incidentes hoc magis eſſicerent. + & ita abſque vllo ſpeculo, omnia & in quolibet loco comburerentur, quod manifeſtè falſum eſt. + Deſine igitur mihi citate Lucillum Philalteum, qui in philoſophia mathematica fuit omnium imperitiſſimus. + Verum ſpeculum vſtorium illud eſt quod ab Alhazem + Deinde à Vitellìone deſcribitur. +

+

+ Quod deinde verum ſit, vmbrã vniuſcuiuſque corporis opaci à Sole productam ſemper eſſe centum nouemq́; vicibus maiorem diametro eiuſdem corporis, nego. +

+

+ Imaginemur .s. 1. diametrum eſſe illius circuli, quo vltimi radij ſolares veniunt tan gentes corpus cuius diameter ſit .c.e. et .a.i. ſit diameter alterius circuli eiuſdem cor-poris ſolaris à quo vltimi radij veniunt tangentes corpus, cuius diameter ſit .f.g. in eadem diſtantia, & eodem ſitu prioris corporis. + Tunc conus vmbræ ipſius .f.g. ſit .f.g.q. & ipſius .c.e. ſit .c.n.e. centrum autem ſolare ſit .o. conorum verò axes ſint .t.n.q. + tunc ex ſuppoſito .q.f.a: n.c.s: n.e.l: et .q.g.i. erunt omnes contigui corpori ſolari, vn-de ex .17. tertij Eucli. anguli .o.a.q. et .o.s.n. erunt recti. + protracta deinde cum fu erit a.s. habebimus angulos .u.a.s. et .u.s.a. minores duobus rectis. + Quare .n.s. concurret + + + cum .a.q. in puncto .u. + Nunc verò ſi vmbra .t.q. tanto maior eſt .f.g. quanto .109. eſt vno et .t.n. etiam tãto maior .c.e. ergò eadem proportio erit .q.t. ad .t.f. quę .n.t. ad .t.c. ſed cum angulus .t. communis ſit ambobus triangulis .q.t.f. et .n.t.c. ſequitur ex .6. ſexti dictos triangulos æ quiangulos eſſe. + Vnde ſi anguli .t.n.c. et .t.q.f. æ quales inui cem ſunt, ergo .q.f. æquidiſtans erit .n.c. quod eſt impoſſibile, quia nunc demonſtra-uimus ipſas concurrere in puncto .u. + Quare non eſt eadem proportio .q.t. ad .t.f. quæ n.t. ad .t.c. decipitur ergo Cardanus in .4. lib. de ſubtilitate. +

+
+
+ +
+
+

+ Circa illud deinde quod à me quæris, hoc eſt, quæ ſit cauſa, quod nos videmus radium ſolarem tardiſſimè moueri, cum alias tibi dixerim ipſum qualibet hora cir-ca terram quindecim gradus perficere, reſpondeo, quod radius ille quem videmus, exempli gratia, in aliquo cubiculo, nunquam eſt idem numero, ſed quia ipſi radij nullo modo differunt inter ſe, niſi in numero, proptera putamus eundem ſemper eſſe, cum ſemper alius, atque alius ſit, quorum vnuſquiſque (de illis loquor, qui ad hunc terræ globum perueniunt) circa terram reuoluitur ſpatio .24. horarum, & cum quili bet circulus diuidatur in .360. gradus, quorum vigeſimaquarta pars eſt .15. verum eſt igitur, quod tibi iam dixeram. +

+
+ +
+
+
+
+
+ OPERATIONES DIVERSAE AB ALIIS Michaelis Stifelij. + Conrado Terl. +

+ QVod in .2. exemplo. II. cap. Stifelius ſcribit in .3. lib. pag .282. non nego quin pulchrum ſit, ſed alijs pulchrioribus modis poſſumus illud idem de-monſtrare; + cogita igitur ſuperficiem rectangulam, cuius medietas ſit triã gulus rectangulus .a.b.g. vnde ex ſuppoſito nobis cognita erit ſuperficies ipſius trianguli, tanquam dimidium totius parallelogrammi rectanguli cogniti. + Quare ex .25. ſecundi triangulorum Mõteregij, cognita nobis erũt latera .a.b. et .b.g. +

+

+ Alia etiam breuiori methodo idem poſſumus eſſicere, mediante angulo .b. recto, eo quod cum nobis cognita ſit ſuperficies trianguli ſimul baſi .a.g. cognita etiam nobis fit perpendicularis .b.d. à puncto .b. ad baſim, & conſequenter cognitum no-bis erit productum ipſius .a.d. in .d.g. & quia nobis cognita eſt .a.g. & eius medietas, + + ideo vnaquæque eius pars .a.d. et .d.g. ſimiliter nobis cognita erit ex quinta ſecundi Eucl. + vnde ex penultima primi habebimus propoſitum. +

+

+ Poſſumus item circulum mente concipere cuius .a.g. ſit diameter, & ab eius cen-tro .e. protracta cum fuerit .e.b. quæ nobis cognita erit, vt medietas ipſius .a.g. de cu ius potentia, dempta fuerit potentia ipſiꝰ b.o. remanebit nobis potentia ipſius .d.e. & ita eius longitudo, quæ addita medietati .e.g. & detracta à dimidio .e.d. erunt nobis cognitæ .a.d. et .d.g. vnde .b.g. et .b.d. remanebunt nobis cognitæ ex dicta pe-nultima primi Eucli. + huiuſmodi figuram videbis in dicto .25. problemate .2. li. Mon-tisregij. +

+

+ Aliter etiam poſſumus hoc idem efficere. +

+

+ Sit rectangulus hic ſubſcriptus .a.b.c.u. ſuperficiei cognitę ſimul cum diametro .a.c. extendatur imaginatione .b.c. vſque ad, f. ita quod .c.f. æqualis ſit .c.u. intelligan-turq́; quadrata .g.f: g.u. ct .u.f. vnde sũma quadratorũ .g.u:u.f. cognita nobis erit ex penultima primi. + nam .a.c. data nobis fuit, quare ſummã .g.u:u.b: et .u.f. cognoſce-mus, cui sũmæ addito ſuplemento .d.e. æ quali .u.b. dabit nobis cognitũ quadrarum .g.f. totale, qua + + re cognoſcetur eius radix .b.f. cognita igitur .b.f. cum pro ducto .b.u. illico ex .5. ſecundi cognoſce-tur .b.c. et .c.f. forte cognita .b.f. diuiſa æqualia in puncto .t. & per inæqualiz in pũcto .c. + Nam qua dratũ ipſius .t.f. cognitum, ęquatur rectãgulo .b.u. quadrato ipſius .t.c. dẽpto igitur rectangulo, b.u. ex quadrato ipſius .t.f. relinquetur quadratum ipſiꝰ .t.c. cognitum & eius radix .t.c. qua addita ipſi medietati .b.t. & dẽpta ex medietate .f.t. relinque-tur propoſitum. +

+
+
+ +
+
+

+ Similiter de tertio exemplo eiuſdem Stifelij infero. +

+

+ Sit rectangulus .a.b.c.u. cuius diametri .a.c. quantitas, ſimul cum proportione late rum .b.c. et .b.a. nobis data ſit. + cum autem ſcire voluerimus eius ſuperficiem .b.u. cla-rum eſt, quod cum nobis data ſit proportio .b.c. ad .b.a. illico cognoſcemus etiã pro-portionem quadrati ipſius .b.c. ad quadratum ip- + + ſius .b.a. cum dupla ſit ei quæ .b.c. ad .b.a. ita etiam & aggregati dictorum quadratorum ad quadra-tum ipſius .b.a. hoc eſt nota erit nobis proportio quadrati ipſius .a.c. diagonalis ad quadratum ip-ſius .a.b. idem dico de quadrato .b.c. ideſt quod proportio quadrati ipſius .a.c. ad quadratum .b.c. cognita nobis erit, ſed .a.c. data nobis fuit, qua-re cognoſcemus etiam omnia dicta quadrata eo-rumq́; radices .a.b. et .b.c. + quare & ſuperficiem re-ctanguli quæſitam. +

+
+
+ +
+
+

+ Quartum exemplum etiam faciliori via poteſt ſolui, propterea, quod cum nobis cognita ſit ba-ſis trianguli cum ſumma reliquorum laterum, & angulo oppoſito baſi ipſius reliqua cognita no bis emergunt ex .15. problemate ſecundi lib. de Triangulis ipſius Monteregii. +

+ +

+ Vel ſi tibi placet, accipe hanc aliam methodum à me excogitatum. +

+

+ Duplicetur triangulũ .a.b.c. orthogoniũ, & fiat rectangulũ .b.u. vt in mea figura ſecundi exempli hic vides. + producaturq́; .b.c. quouſque .c.f. æqualis ſit .c.u. vnde .b.f. cognita nobis erit ex hypotheſi, + quare cognoſcemus etiam quadratum .g.f. à quo demptũ cum fuerit aggregatũ quadratorum .g.u. et .u.f. nobis cognitũ (nam quadra ta .g.u. et .u.f. æqualia ſunt quadrato ipſius .a.c. diagonalis datę) remanebit aggrega-tum ſupplemẽtorũ cognitum, + quare eius medietas cognoſcetur ideſt .b.u. vndæ ex .5. ſecundi Eucli. vt ſuperius diximus cognoſcetur etiam .b.c. et .c.f. diſtinctæ. +

+

+ Idem aſſero de exẽplo Gemmæ Friſij à Stifelio citato in Appendice regulæ falſi. +

+

+ Sit gratia exempli rectangulum hicſubſcriptum .a.b. datæ ſuperficiei data etiam nobis ſit proportio .a.e. ad .e.b. laterum producentium, cogitemusq́; .a.e. producta vſque ad .o. ita vt .e.o. æqualis ſit ipſi .e.b. imagine + + mus etiã perfectum eſſe quadratum .b.o. vnde ex prima ſexti ſeu .18. vel .19. ſeptimi vel .15. quinti eadem proportio erit ipſius .a.b. ad .b.o. vt .a.e. ad e.o. vel ad .e.b. + quare ex regula de tribus, cogno-ſcemus quadratum .b.o. & eius radicẽ .e.o. & ex ea demregula cognoſcemus .a.e. cum cognita nobis ſit .e.o. ſimul cum proportione .e.o. ad .e.a. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Quod circulus ſit figura infinitorum angulorum hoc eſt ultima poligoniarum. + AD EVNDEM. +

+ SEd quod idem Stifelius in Appendice ſecundi libri dicat circulum eſſe figuram poligoniam, non eſt ita mirandum, nam & alij multi doctiſſimi viri hanc veritatem cognouerunt, de Leone Baptiſta Alberto nihil dicam, cum ipſe fateatur hoc accepiſſe à philoſophis, vt etiam refert Ariſt. de ſphæratertio de cœlo. + conſi-dera quæſo in circulo, quod cum angulus contingentiæ ſit angulus, quamuis omniũ acutorum rectilineorum anguſtiſſimus, vnde ex communi ratione ſequitur reliquum ex duobus rectis rectilineis eſſe angulum, & ſi omnium obtuſorum rectilineorum ſit ampliſſimum, tanto magis igitur erit angulus, id quod remanet ex duobus rectis re ctilineis, detractis fuerint duobus angulis contingentiæ, qui quidem angulus erit in quouis puncto circunferentiæ ipſius circuli, idem intelligendum eſt de ſphæra, cuius angulus eſt reſiduum ex quatuor rectis ſolidis, detractis cum fuerint quatuor angulis contingentiæ ſolidisq́;. +

+
+
+ Explanatio .25. Problematis lib. 2. Monteregij. + AD EVNDEM. +

+ QVod in .25. problemate .2. lib. de triangulis Monteregium non intelligas, mi-rum non eſt, eo quod quandoque bonus dormitat Homerus. + Puto enim il-lud problema ab ipſo Monteregio non fuiſſe viſitatum. + Sed ne me aliquo modo culpes, accipe hanc aliã methodũ a me aliter etiã excogitatã in eadem ipſius figura. +

+ +

+ Propoſitũ ſit nobis triangulum .a.b.g. cuius baſis data ſit cum area, ſeu perpendi-culari .a.d. cum angulo etiam .a. ad cognoſcendum autem .a.b. et .b.g. cogitemus circu lum .a.b.q.g. circunſcribere ipſum triangulum cuius diameter .p.q. ad rectos ſe-cet baſim .b.g. in puncto .m. cogitemus etiam .b.p. et .p.g. vnde ex .20. ter-tij Euclid. angulus .b.p.g. æqualis erit + + angulo .a. & angulus .m.p.b. erit eius di midium, quod ex te ipſo cognoſces, & angulꝰ .p.b.m. ſimiliter cognoſcetur, + quare ex .29. primi eiuſdem Montere gij cognoſcemus .p.m. et .p.b. (nam .b.m. datum fuit, vt dimidium totius ba-ſis .b.g.) ducta poſtea .b.q. ex eadẽ .29. cognoſcemus .p.q. cum .p.b. iam cogni ta fuerit, à qua .p.q. (diametro) dẽpta p.m. remanebit .q.m. cognita, qua iuncta cum fuerit .m.t. æquali .a.d. per pendiculari, dabitur .q.t. et .t.p. inter quas .a.t. media proportionalis loca-tur, + quare cognoſcemus .a.t. quæ ſinus eſt arcus .a.p. vnde cognitus erit arcus a.p. ſed arcus .p.g. cognitus eſt median te angulo .p.b.g. cognito, qui quidem arcus .p.g. ſi coniunctus fuerit cum arcu .p.a. cognoſcemus compoſitum .a.g. & eius chorda ſimiliter (hoc eſt ſecundũ latus) qua cognita, illico cognoſcemus chordam a.b. hoc eſt tertium latus trianguli propoſiti. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Quædam not and a in Federicum Comandinum. + AD EVNDEM. +

+ PVtabas enim me ioco dixiſſe Federicum Comandinum non omnino irrepræ-henſibilem eſſe, vide igitur, quod ſcribit in quinto lemmate in decimam propoſitionem libr .2. de inſidentibus aquæ Archimedis, volens demonſtra-re eandem eſſe proportionem .l.b. ad .b.m. quæ .c.e. ad .e.a. vbi eſt aliquo modo pro-lixum, mediante linea .c.p. cum ſuis partibus, citans etiam antecedens lemma extra propoſitum, eo quod nec in antecedente lemmate, nec in alio, ipſe vnquam proba uerit proportionem .c.d. ad .d.q. eſſe, vt .l.b. @d.b.m. ſed ne putes me falli, tibi demon ſtrabo non eſſe neceſſarium ducere lineam .c.m.p. vel .q.p. eo quod per quintam lib. de quadratura parabolę Archimedis, ita ſit .c.d. ad .d.e. vt .l.b. ad .b.m. exiſtente a.c. dupla ipſi .d.c. et .e.c. dupla ipſi .g.c. et .l.d. dupla ipſi .l.b: erit, primo componen-do .c.e. ad .e.d. vt .l.d. ad .d.m. & per æqualitatem proportionum, ita erit .e.g. ad .e.d. vt .b.d. 2d.d.m. & per .19. quinti Eucli. ita erit .e.g. ideſt .g.c. ad .g.d. vt .b.d. ideſt .l.b. ad .b.m. ſed .c.g. ad .g.d. eft vt .c.e. ad .e.a. ratio eſt, quia componendo ita eſt .c.d. ad .d.g. vt .c.a. ad .a.e. & hoc eſt, quia permutando, ita eſt .a.c. ad .d.c. vt .a.e. ad .d.g. & hoc verum eſt ex .19. quinti eo quod totius .a.c. ad totum .d.c. eft vt abſciſſi .e.c. ad abſciſ ſum .g.c. vt ſupradixi. +

+ +

+ Sed etiam alio vniuerſaliori modo potes probare, quod ita ſit .u.x. ad .x.y. vt .c.e. ad .e.a. cogitando in linea .c.a. punctum quoddam quod vocabimus ſimiliter .y. in tali ſitu locatum, quod diuidat .c.a. eadem proportione qua .y. diuidit .u.s. vnde cum e.s. diuiſa eodem modo etiam ſit à puncto .s. ex ſupradicta quinta lib. de quadratura parabolæ, erit igitur proportio .a.y. ad .y.c. vt .e.s. ad .s.c. per .11. quinti Eucli. + & com ponendo ita erit totiꝰ .a.c. ad totum .y.c. vt abſcisſi .s.c. ad abſciſsum .s.c. + quare reſidui a.e. ad reſiduum .y.s. erit vt totius .a.c. ad totum .y.c. & permutando, ita erit .a.c. ad .a.e. vt .y.c. ad .y.s. & diuidendo, ita erit .c.e. ad .e.a. ut .c.s. ad .s.y. & quia pun- + + ctum .s. diuidit .c.a. eodem modo, quo x. diuidit .u.s. per ſupradictam quintã, ergo ita erit .c.s. ad .s.y. in linea .c.a. vt u.x. ad .x.y. + vnde ex .11. quinti .c.e. ad e.a. erit, vt .u.x. ad .x,y. + quare ſequitur, primum, ſecundum, tertium, & quartum lemma ſuperflua eſſe. +

+
+
+ +
+
+

+ Quod deinde ponit pro corellario in fine .6. lemmatis, aliter quam per .6. lemma poteſt demonſtrari, hoc mode. + Nam ſuperius demonſtrauimus eandem propor-tionem eſſe .l.b. ad .b.m. quæ .c.e. ad .e.a. idẽ dico de proportione .u.x. ad .x.y. & om-nium æquidiſtantium ad .h.e. quibus rationibus mediantibus codem modo ſcies, u.y. ad .y.r. erit, vt .c.d. ad .d.c. & ita dico de omnibus æquidiſtãtibus. ad .h.e. + vnde .l.b. ad .b.m. erit vt .u.x. ad .x.y. et .l.m. ad .m.d. vt .u.y. ad .y.r. per .11. quinti, ſed cum ſit .l.b. ad .b.m. vt .u.x. ad .x.y. componendo erit .l.m. ad .b.m. vt .u.x. ad .x.y. & euerſim .b.m. ad .m.b. erit, vt .x.y. ad .y.u. & per æquam proportionalitatem erit .b.m. ad .m.d. vt x.y. ad .y.r. quod eſt propoſitum. +

+

+ Non video etiam, quare ipſe ducat lineam .s.r. cum in ipſo contextu nihil ſaciac de dicta .s.r. +

+

+ Comentum poſtea contextus .P. pulchrius eſſet, ſi diceret, quod cum ita ſit totius, l.a. ad totum .a.d. ſic ſe habebit abſciſſum .a.i. ad abſciſſum .a.z. eo quod ita eſt, vt ſcis, hoc eſt in proportione dupla, ergo reſidui .i.l. ad reſiduum .d.z. erit vt totius .a.l. ad totum .a.d. hoc eſt in proportione dupla. +

+
+
+ De Viſu. + AD EVNDEM. +

+ RAtio vnde ſiat, vt videamus diſtinctè omnes eolores, cum in qualibet aeris par te, quo lumina reſlexa poſſunt peruenire mixta ſint, & non diſtincta, oritur à paruitate ipſius pupillæ oculorum, & à magna expanſione virtutis viſiuæ in ſuperſi-cie concaua orbis continentis humores diaphanos oculorum per ramuſculos nerui optici remotè ab ipſa pupilla. + & quamuis radii luminoſi frangantur ab vnoquoque humore diuerſimodè, hoc nihilominus maximè iuuat ad diſtinctionem radiorum, ſed & ſi directè procederent, idem ferè eueniret, non tamen ſuis locis, cogita exem-pli gratia lineam .a.u.e. vt communis ſectio cuiuſdam plani ſecantis ſphæram oculi, per centrum ipſius, & pupillæ, et .o. punctum ſit proximum centro ipſius pupillæ, ſed interius aliquantulum, extra autẽ oculũ, ſint varij colores, vt .c.n.t. in dicto plano. +

+

+ Iam nulli dubium eſt quod lumina quæ producuntur ab .c.n.t. ad .o. in ipſo .o. mi- + + xta, & non diſtincta, procedendo igitur vlteriusipſi radij citra .o. + tunc diſgregãtur, & ſeparantur abinuicem, & perueniunt ad lineam .a.u.e. ſentiuntur diſtincti alij ab alijs. + Cuius quidem rei, exemplum manifeſtum accipere poſſumus à quouis cubiculo ex omni parte clauſo, quod tranſitum nullũ permittat radijs luminoſis, ni ſi per aliquod paruum foramen, in quo foramine, & extra ipſum cubiculum, omnes radij mixti erunt, ſed in obiecto pariete ipſius cu- + + biculi videb untur diſtincti, vnde ſequitur, quòd quo remotius erit obiectum .c.n.t. ab .o. tanto acu-tior erit angulus .c.o.t. & ſuus contrapoſitus ſimili-ter, & per conſequens linea .e.u.a. breuior erit, & punctũ .o. propinquius etiam erit ipſi lineæ .a.u.e. quæ omnia efficiunt, vt nobis obiectum .c.t. paruũ, & minus diſtinctum, ſeu magis confuſum appareat. +

+
+
+ +
+
+
+
+
+
+ DE APPARENTI DISTANTIA PARTIV M hæmiſphærij. + Anſelmo Fucaro. +

+ GRatæ mihi tuæ literæ fuerũt, quibus oſtẽdis non paruũ deſideriũ ſciẽdi vnde fiat, quod cum dies illuceſcit, & eſt ſerena pars Cœli, circa axem orizontis demiſſior appareat, quam aliæ partes, ab alijs (quod ſciã) ſatis expreſſum fue rit, ſed quia de eo à me aliquid ſcire deſideras dicam quod mihi vr̃. + Scias non ſolũ multitudinẽ obiectorũ oppoſitorũ efficere, vt aliqua res alia longius diſtare videat, vt alij putarũt, ſed etiam diuerſitates colorum, quamobrem cum decipiamur, cre-dentes Cœlum eſſe præditum colore cęruleo, cum is color, aeri, non Cœlo conueniat, & videntes huiuſmodi colorem circa axem orizõtis magis denſum, quã verſus ipſum orizontem, ratione exiguæ reſlexionis, à pauca quantitate vaporum inter noſtrum ſitum, & reſlexionis locum, iudicamus Cœlum proximiorem eſſe cir-ca dictum axem, quam ſint aliæ partes; + præterquam, quod is color, qui videtur terminare, aut impedire radium viſualem (aduertas tamen me hac in re platonicum non eſſe) eo ſemper propinquior eſſe videtur, qui ei locum dat, & hanc ob cauſam videntes nos dẽſitatẽ cęrulei circa axem orizontis, & cernentes amplitudinem gy ri aliarum partium, adducimur, vt putemus partẽ + + viciniorem eſſe. + Neq; illud etiã omittã hoc etiã fie ri ratione imaginationis, vnde etiã multis contrariũ euenire poteſt, ideſt vt eis magis profundum videa tur Cœlũ, circa axem orizontis, quam vicinum gy ro eiuſdẽ orizõtis, iudicantibus partẽ lõginquio rẽ eſſe, quæ ſeſe magis obſcurã oculo demõſtrat, & propinquiorẽ quę ſeſe clariorẽ oſtendit, vt ei ẽt contingere poteſt, qui ſubſcriptã ſigurã cubicã non quidẽ ductã ſecundú ordinẽ opticè, ſed ita, vt om-nia latera oppoſita inuicẽ ſint parallela, proſpiciet, ideſt .a.i. ad .e.t. et .c.u. ad .o.n. et .a.i. ad .c.u. et .e.t. ad o.n. vnde ſequitur, vt aliquando quadratum .a.o. videbitur citra, et .i.n. vltra dictũ cubum aliquando verò èconuerſo. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ DE PHILOSOPHIA MATHEMA TICA. + Dominico Piſano. +

+ SI omnia vno colore conſtarent, & corporum vmbræ à luminibus non di-ſtinguerentur, neque diuerſitas ſitus, lumina, quæ veniunt ad oculum non al-teraret; + perinde eſſet, ac ſi eſſemus cœci. + Miror quod cum in Ariſtotele ſis verſatus, in tuis tamen ſcriptis philoſophum à Mathematico ſepares, quaſi mathe-maticus non ſit adeò philoſophus, vt eſt naturalis, & metaphyſicus, cum multo ma gis quam ij philoſophus ſit appellandus, ſi ad veritatem ſuarum concluſionum reſpi ciamus. + Verum quidẽ eſt, te in huiuſmodi errore ſolũ non verſari; + ſed grauius eſt, quod cum vos videatis etiam res morales ſub philoſophię appellationẽ cadere, non animaduertatis diuinas ſcientias mathematicas etiam philoſophiæ nomine ornan-das eſſe. + Quod ſi eiuſdem nomen penitius conſiderare velimus, inueniemus aper-tè, mathematico magisillud ipſum quàm cuilibet alio conuenire, cum nullus ex alijs tam certo ſciat id quod affirmat quam mathematicus, neque aliquis ſit, qui in co-gnitionis, & ſcientiæ cupiditatem magis ducatur, vt apertè patet, cum nec etiam ipſi ſenſui det locum, neque aliquid præſupponat, quod non ſit ita verum & intellectui notum, vt nulla quæuis porentia, illud eſſe falſum oſtendere queat. + Sed quia Græci, qui ad placitum nomina rebus impoſuerunt, voluerunt etiam, non ſolum mathematica, ſed etiam naturalia, metaphyſica, & moralia, ſub communi philoſo-phiæ nomine contineri. + Vtaũt tibi ſatisfaciam authoritate Ariſtotelis, quem tanto-pere colis, primum conſidera, nunquam eum de philoſopho mẽtionem facere quin prius aperiat de quo philoſopho loquatur, atque hoc ſemper præſtat, exceptis qui-buſdam locis, vt cap .2. lib. 4. Metaphyſicorũ, vbi de philoſopho in genere loquẽs, ait, proprium eſſe philoſophi. vt res omnes ſpeculetur atque hoc in principio quin ti textus aſſerit, cum in quarto iam oſtenderit mathematicum eſſe philoſophum: + omitto quod in .2. textu ſecundi phyſicorum idem affirmet, æquum eſſe appellare philoſophiam ſcientiam veritatis, & finem ſpeculatiuæ exiſtere veritatem. + An non idem in primo cap .6. metaphiſicæ philoſophiam ſpeculatiuam, mathematicis phy ſicis & ſupernaturalibus rebus contineri? + An non idem paulo inferius ſcribit phyſi-cam primam futuram, ſi aliæ ſubſtantiæ quam naturales non reperirentur? + conſidera deinde quid dicat in fine tertij cap. lib. 11. quo loco nil clarius eſſe poteſt, lege etiam quæ .6. cap. eiuſdem libri ab eodem adducuntur, & quæ in .8. cap .12. libri textu .44. apertè ponuntur. + Quod ſi hæc tibi non ſufficiunt, vereor ne tuus morbus deſpe-ratus euadat. +

+
+
+ De imaginatione ſpecierum. + AD EVNDEM. +

+ QVod dixi domino Tadeo eſt, quod aliquas particularium ſpecies, perfectè & integrè imaginari poſſumus, alias non item, id tibi melius exemplo innote-ſcet. + Proponatur tibi triangulus æquilaterus datæ magnitudinis, datiq́; coloris, hu iuſmodi enim particularis, potes imaginatione tibi fingere integram ſpeciem, tota lemq́; ei adæquatam, ſed ſi aliquam ſpeciem aliquando vniuerſaliorem imaginatio­ + + ne concipere velles, quemadmodum vnius trianguli ęquilateri, tali magnitudine, ſed non præfinito colore conſtantis, hoc minime præſtare poſſes. + quia nullam rem viſibilem priuatam colore imaginari poſſumus. + nec etiam potes imaginari ſpeciẽ ali cuius trianguli æquilateri, indeterminatæ magnitudinis, & indefiniti coloris, quæ cuilibet particulari cuiuſuis magnitudinis, & coloris poſtea applicari queat. + Species deinde alicuius trianguli ęquicruri, aut vnius trianguli laterum inęqualium, aut triã guli in genere, aut tandem figuræ, conſiderato tu ipſe, an poſſit ſub imaginationem cadere. + Poſſumus quidem huiuſmodi ſpeciem (ratione mediante) intelligere, vn de quamlibet ſpeciem rei particularis viſibilis, compoſitæ, ex figura, magnitudine, & colore, perfectè imaginari poſſimus, & huiuſmodi conceptus erit ſpecialiſſima ſpecies, quia in infinito ſuorum indiuiduorum, nunquam fiet, vt aliquod eorum, ali quo modo ab alijs differre poſſit; + admonens te, nil reperiri, quod differat, aut in ſe partem aliquam habeat, quod aliquid aliud non obtineat, quin dicta differentia ſit ſpecifica, eius tamen ſolum partis quæ differt ab alia duorum indiuiduorum, vnius, eiuſdemq́; ſpeciei. + quia ſi eſt in magnitudine nulla planè magnitudo reperitur, quę ſua ſpecie non ſit dotata, quod ſi non eſſet, inter res omnes nulla æqualitas eluceret: + & ſi in figura, & colore, idem affirmo, aliter nulla res fimilis eſſet alteri, neque aliqua ſimilitu lo reperiretur. + Idem de quolibet alio obiecto ſenſibili dico. + Ratio autem eorum omnium quæ dixi eſt, quia imaginatiua nihil aliud intellectui oſtendere poteſt, quam id quod recipit à ſenſu, & cum ſenſus, alio modo moueri non poſſit quam ſupradicto, hanc ob cau ſam verum eſt, ꝗcquid ſcripſi. + Vnde triangulum ęquilaterum datę magnitudinis, erit genus triangulorum ęquilaterũ eiuſdẽ datæ magnitudinis, ſed diuerſorũ colorũ, erit etiã ſpecies trianguli æquilateri indeterminatæ magnitudinis, & hic deinde erit ſpecies trianguli, & hic poſtea ſpecies figuræ. + Idem de alijs omnibus rebus per gradus dico, quę ſicut à ſen ſu, ita etiam ab imaginatione longè recedunt, adeo vt has ſpecies ſpecialiſſimas tan-tum, ideſt eas ſolùm, quas hic ſuperius deſcripſi, integrè capere poſſit: + at verò gene ra, quanto vniuerſaliora ſunt, ab eadem imaginatione, tanto longius diſtant. +

+
+
+ De maculis Lunæ, & eius lumine. + AD EVNDEM. +

+ MAculæ Lunæ, nihil aliud ſunt, quàm partes ipſius Lunę magis perſpicuæ, à qui bus, lumen non refleſſum, ſed penetrans, nobis occultatur; + quemadmodũ via lactea, nihil aliud eſt, quam pars octaui orbis magis opaca, à qua lumen Solis re-fleſſum, ſeſe nobis oſtendit. + Quod autem Maurolicus ſcribit folio .64. cap. de aſtro rum fulſionibus, circa Lunã, eſt falſum; + primo, quia non conſiderat differentiã inten-ſionis luminum inter Venerem, & Lunam, cum lumẽ illius ſit magis intenſum, quam Lunæ, quia quilibet qui ſano ſit õculo, facile poteſt compræhendere, ſi Lu-na eſſet, vbi eſt Venus, aut Venus vbireperitur Luna (quibus in locis eiuſdem ma gnitudinis nobis apparerent) ipſa Luna à Venere longè ſuperaretur, & excedere-tur ſplendore, & lumine, ita vt ſi etiam verum eſſet, quod per tres gradus inter-ualli ſeſe nobis proderet ſexageſima pars luminis (quod in quadraturis nec in vllo alio ſitu verum euadit, reſpectu ad Solem, ideſt vt tres gradus differentiæ ſitus, con ſtituant ſexag eſimam partem differentiæ luminis reſpectu noſtri) non ideo tamen + + dictum lumen conſpiceretur, quia non ſufficit extenſio luminis, cum eiuſdem inten ſio ſit etiam neceſſaria. + Sed id quoque tibi dico, quod etiam ſi dicta ſexageſima pars totius luminis lunaris, eadem intenſione ſplendoris, & luminis Veneris, in tali diſtantia trium graduum à Sole prædita eſſet, non eam tamẽ videremus, ratione ob liquitatis curuę, & ſphæricę ſuperficiei Lunæ, reſpectu noſtri, in huiuſmodi ſitu: + id tibi ita demonſtratum volo. +

+

+ Pars ſuperficialis lunaris globi, quæ nos reſpicit ſit .a.p.u. quam accipere poſſu-mus pro medietate ipſius ſuperficiei totalis, eo quod reſpectu noſtri viſus, inſenſibi liter, ab ipſa medietate differat, pars autem à Sole viſa ſit .u.q.a. cogitemus etiam cir culum .a.p.u.q. vnum eſſe ex maioribus ipſius globi, cuius ſuperficies trãſeat per ocu lum vidontis, vnde pars eius .a.p.u. diuidet vmbram per æqualia, reliqua verò pars .a.q.u. diuidet per æqualia lumen ipſius Lunæ à Sole receptum, ita quod pars illumi nata, erit medietas .u.q.a. exceſſus verò, cum noſtro viſui incompræhenſibilis ſit, pro nihilo reputetur, cuius cauſa eſt, maxima illa diſtantia, quæ inter Solem, & Lunam reperitur, quamuis Sol maior ſit Luna multis millibus vicium, eo quod tunc inter So lem, & Lunam reperiantur plus quam .570. diametri terræ. +

+

+ Supponamus nunc Lunam remotam eſſe à loco ipſius cõiunctionis cum Sole per 3. gradus. + vnde quẽadmodum prius + + lumen erat in gyro .a.q.u. nunc re-periatur in gyro .x.q.t. ita quod .t.u. erit ſexageſima pars ipſius .a.p.u. à vero ſenſibiliter non diſcedit. + Imaginentur nunc duæ rectæ lineæ ductæ ab oculo .d. ad puncta .t. et .u. verum tamen eſt quod linea .d.u. ſe-cabit arcũ .t.u. ſed ita propinqua cto .u. quod erit ei ferè contingens, vnde abſque ſenſibili errore poſſu-mus arcum .t.u. intelligere inter duas lineas .d.t. et .d.u. quapropter tale lu-men compræhendetur, ferè, ſub an-gulo .t.d.u. quem quidem angulum oportet nos videre, cuius magnitu-dinis exiſtat, reſpectu totalis anguli a.d.u. protracta cum fuerit .d.a. +

+
+
+ +
+
+

+ Producatur primo .d.t. vſque ad diametrum in puncto .i. deinde per puncta .a. et .u. ducatur arcus .a.e.u. cir ca .d. cẽtrum, ad quem ducatur linea .d.t.i. in puncto .e. ſed quia, cum dia-meter .a.u. tam breuis ſit reſpectu di ſtantiæ à terra, tempore interlunij, vnde minor cẽteſima parte ipſius di-ſtantiæ exiſtit, ſequit̃ nos poſſe abſq; ſenſibili errore cogitare, à puncto .d. ad quoduis punctum ipſius diametri omnes lineas ad angulos rectos cum ipſo diametro, & inſenſibilis inæqua­ + + litatis à linea .d.o. + Accipiemus igitur .t.i. pro ſinu arcus .t.u. qui eſt graduum .3. hoc eſt ſexageſima pars ſemicirculi graduum .180. quapropter .t.i. erit partium .5233. ta-lium qualium .o.u. eſt .100000. cuius .t.i. quadratum demptum cum fuerit à quadra-to ſemidiametri .o.t. relinquet nobis quadratum ipſius .o.i. quæ quidem .o.i. vt radix quadrata, erit partium .99862. talium qualium ſemidiameter eſt .100000. vnde .i.u. reſiduum diametri, remanebit partium .138. + Vel ſic, cum cognitus ſit nobis arcus .t.u. illicò cognoſcemus ſinum arcus .p.t. complementũ vnius quartæ, qui ſinus æ qua-lis erit ferè arcui .o.i. partium .99862. vnde .i.u. erit, vt dictum eſt, partium .138. quę quidem .i.u. æqualis eſt ferè ſinui arcus .u.e. & ita etiam .u.e. + quare ſi diuiſa fuerit to-ta .a.u. partiũ .200000. per .138. proueniet nobis .1449. & ſic angulus .t.d.u. erit vna partium .1449. anguli .a.d.u. + Confideremus igitur quomodo fieri poteſt, vt oculo compræhendatur hæc tam parua particula luminis lunaris. +

+
+
+
+
+ SOLVTIONES ALIQVAE. + Paulo Aemilio Raifestaim. +

+ Poſt eas literas quas proximè ad te dedi, Franciſcus Monardus mihi retulit tuas nonnullas dubitationes circa noſtrum Theorema Arithmeticum .116. quarum prima eſt, quod ſi numerus .a. cogitatꝰ, eſſet æqualis .4. + tunc ipſe non eſſet multiplex ipſi .4. de quo tamen nullam mentionem feci. + Idem etiam inquis, ſi .a. fuiſſet .5. 6. 7. nec non .1. 2. et .3. + Cui reſpondi, quod quãuis nullam fecerim mentionem de æqua litate ipſius .a. cum .4. nihiltamen refert, + propterea quod quando ita fuiſſet, nihi-lominus eaſdem conditiones ſubiret, quemadodũ ſi fuiſſet duplus, triplus, aut qua druplus. eo quod à genere multiplici, æqualitas, formam diuerſam non induat. + Qua re idem eueniet ſi .a. fuerit .4. 5. 6. 7. vt ſi eſſet .8. 9. 10. et .11. & ſic de cæteris, excepto quod in proprijs multiplicibus, vel in ſuperantibus ipſis multiplicibus .a. menſurare tur ab ipſo .4. plus quam ſemel. + Quod autem dicis. de .1. 2. et .3. nihil eſt, quia, vt in ſecunda ſumma, hoc eſt in tertio termino maximo, reliquus tertius terminus, ideſt .9. non compræhendetur, ita nobis indicabit primum numerum ſumptum mi norem eſſe quaternario. + Quæ omnia, exipſa noſtra thęoria ibidem expreſſa ma-nifeſtantur. + Quid autem circa hoc Frater Lucas dicat, neſcio, quia ipſius opus ad manus meas nunquam peruenit, ſatis enim mihi fuit, in Tartalea hanc praxim vidiſſe, ratio vero nullibi à me reperta fuit. + Tartalea enim multos citat authores, quorum ſcripta ego nunquam vidi, vt Leonardi Piſani, Proſdocimi, Petri Borghi, Fratris Lucæ, Ioannis Sfortunati, cæterorumq́; ſimilium. +

+ +
+
+
+
+ ELIPSIM PROPOSITAM QVALITER + quadrare valeamus. + Illuſtri Uiro Franciſco Mendo Zzæ +

+ QVod antea tuo nomine fecerat Marcus Antonius amicus noſter ſufficie-bat. + Sed quia, quæ nunc à me petis, talia ſunt, vt ſine tripartita ęqua-liter aliqua data proportione non poſſit aliquis exactè intentum perfice-re, nihilominus, ſuppoſita di + + cta diuiſione, reliqua facilia erũt. + Primũ enim eſt. + Propoſitam Ellipſim qua-drare. +

+
+
+ +
+
+

+ Sit igit̃ Ellipſis propoſita .a.b.d.c. cu-ius axes ſint .a.b. et .d.c. dati, ſeu reꝑti ex 47. ſecũdi Pergei, ſintq́; duo circuli .a.e.b.f. et .g.d.h.c. circa eaſdem diametros, tũc proportio .a.b. ad .d.c. dimidiũ erit proportionis circulorum ex .2. 12. Eu-clid. + ſed proportio .a.b. ad .d.c. æqualis eſt proportioni maioris circuli ad Elli pſim .ex .5. Archimedis in lib. de cono­idalibus, quapropter proportio Elli-pſis ad minorem circulum altera me-dietas erit totius proportionis circulo-rum, hoc eſt maioris ad minorem, qua re Ellipſis media proportionalis erit inter eos circulos. + Nunc verò cum ex Archimede repertę fuerint duæ fi-guræ rectilineæ æquales duobus circu lis iam dictis, & inter has, reperta fue rit alia media proportionalis propoſi-tum obtinebimus. +

+
+
+ Spheroidem propoſitam cubare. + AD EVNDEM. +

+ PRopoſita ſphæroides erit, aut prolata, aut oblonga, ſit prius prolata, ſitq́; .a.b. diameter circuli, qui eam per æqualia ſecat, circa quam .a.b. vt circa axem in-telligatur ſphæroides oblonga, cuius ſpiſſitudo ſit .d.c. axis prolatæ, cogitemus nũc duas ſphæras .a.e.b.f. et .g.d.h.c. circa dictos axes. + Vnde quatuor corpora habebi-mus, hoc eſt duas ſphæras, & duas ſphæroides, quas probabo continuas proportio-nales inuicem eſſe. +

+

+ Conſideremus igitur duos conos rectos, quorum .a.b. diameter ſit eorum baſium, altitudo autem maioris, æqualis ſit ſemidiametro majori, hoc eſt medietati .a.b. al- + + titudo verò minoris, æqualis ſit ſemidiametro minori, hoc eſt medietati .d.c. vnde habebimus proportionem coni maioris ad conum minorem, eãdem quæ eſt diame tri maioris ad diametrum minorem, quod ex .2. parte .11. duodecimi Eucli. + nec non ex .9. eiuſdem manifeſtum eſt, ſed conus minor, eſt quarta pars ſphæroidis prolatæ ex .29. + Archimedis in lib. de conoidalibus, & conus maior, eſt etiam quarta pars ſphæræ, ex .32. primi lib. de ſphæra, & cyllindro, + quare ex communi ſcientia, eadẽ proportio erit ſphæræ maioris ad ſphæroidem prolatam, quæ .a.b. ad .d.c. ſed pro-portio .a.b. ad .d.c. eſt tertia pars proportionis maioris ſphæræ ad minorẽ. + Conſidere mus nũc alios duos conos rectos, vnius & eiuſdẽ baſis, cuiꝰ diameter ſit .d.c. ſed altitu do maioris, æqualis ſit ſemidiametroſphęrę maioris, altitudo verò minoris, ſit æqua lis ſemidiametro minoris ſphæræ, vnde ex dictis rationibus habebimus proportio-nẽ maioris coni ad minorẽ, vt quæ eſt .o.b. ad .o.d. hoc eſt vt .a.b. ad .d.c. & ex dictis ꝓ­poſitionibus ita ſe habebit ſphæroides oblonga ad ſphęram minorem vt .a.b. ad .d.c. hoc eſt tertia pars proportionis ſphæræ maioris ad minorem. + Quare proportio ſphæroidis prolatæ ad oblongam, erit reliqua tertia pars proportionis maioris ſphę­ ad minorem. + Quapropter hæc quatuor corpora continua proportionalia inui-cem erunt. +

+

+ Nunc verò quærenda eſt inter .a.b. & ſuas duas tertias partes vna media pro por-tionalis, quæ ſit .K. & ex Archimede, inuentum ſit quadratum ęquale circulo, cuius ſit .K. diameter. + Vnde proportio circuli (cuius .a.b. eſt diameter) ad circulum cu-ius .K. eſt diameter, ſeſquialtera erit ex .2. 12. Eucli. +

+

+ Ducatur deinde quadratum lineæ .K. in lineam .a.b. & proueniet nobis cor-pus quoddam, quod æquale erit ſphærę maiori, ex corellario .32. primi de ſphęra & cyllindro, cuius corporis, latus cubus ſit .m. +

+

+ Idem facere oportebit mediante .d.c. minoris ſphærę, cuius corporis cubica ra-dix ſit .n. +

+

+ Nunc verò inter .m. et .n. inueniantur duę medię proportionales .s.t. & ex .s. pro-ducatur cubus, qui ęqualis erit ſphęroidi prolatæ propoſiti, cubus vero .t. æqualis erit ſphęroidi oblongę, cuius axis eſſet .a.b. +

+

+ Si autem ſphęroides oblonga nobis propoſita fuiſſet, eodem methodo ſoluere-tur problema. +

+
+
+ Quadratum circulis mediantibus deſignare. + AD EVNDEM. +

+ MOdus autem conficiendi quadratum ex circulis ſupra datam lineam, vt Do-minum Gaſparem docui, facillimus eſt. +

+

+ Sit enim linea .b.a. 46. propoſitionis primi Euclidis, poſitoq́; pede immobli circi-ni in puncto .a. ſecundum quantitatem lineæ .a.b. propoſitę fiat circulus, ſimiliter cir-ca punctum .b. alius circulus eiuſdem magnitudinis, + erecta deinde ſola .a.c. perpendi culari ipſi .a.b. ex puncto .a. ipſa ſecabitur à circunferentia circuli. cuius centrum eſt .a. in puncto .c. vnde .a.c. æqualis erit .a.b. poſito demum pede immobili ipſius circi ni in puncto .c. ſecundum longitudinem ipſius .c.a. fiat alius circulus, qui æqualis erit reliquis duobus circulis cum eorum ſemidiametri æquales ſint, & hic vltimo factus ſecabit circulum, cuius centrũ eſt .b. in pũcto .d. à quo cum ductæ fuerint .d.c. et .d.b. + + rectè habebimus quod volumus. + nam omnia latera ſunt inuicem ęqualia ex condi-ti onibus circuli, angulus autem .a. rectus effectus fuit, + tunc ſi imaginatione cogita-ta fuerit diameter .b.c. ex .8. primi, concludemus angulum .d. eſſe rectum + deinde ex .5 et .32. eiuſdem concludemus etiam reliquos angulos rectos eſſe. +

+

+ Circa verò id quod mihi ſcripſiſti de igne perpetuo putans nugas eſſe, quod Ro-mæ inuentæ fuerint lucernę ardentes in ſepulchris antiquorum. + Ego quid em mi-nimè puto eas nugas eſſe, propterea quod tales lucernas non vnus tantum aut duo viderint, ſed multi homines fide digniſſimi. + Prętera cum aisid nulla ratione poſſe fieri. + Reſpondeo quod maxima ratione poſſibile eſſe puto, quam quidem ra-tionem ita eſſe oportet, quod primum lucerna ſit perfectè circuncluſa, vt materia in ea conſtituta nullo modo exire poſſit, + deinde quod materia inflamabilis talis ſit, vt excrementum fuliginoſum ex flamma tranſmiſſum, tangendo ſuperfi-ciem deuexam ipſius lucernæ, aptum ſit in priſtinũ humorẽ congelari, ſiue transfor-mari, vnde materia prima per tres formas perpetuò tranſibit, hoc eſt per humorem, ſiue oleum tale, vt diximus, per ignem, ſeu flammam, & per vaporem, ſeu exhala-tionem fuliginoſam aptam condenſari, atque in priorem humorem illicò reuerti. +

+
+
+
+
+ DE DIVISIONE TRIANGVLI SECVNDVM propoſitam proportionem. + Michaeli Angelo Muciaſco. +

+ QVod mihi proponis, tale eſt, vt ſcilicet tibi modum ſcribam diuidendi triangulum propoſitum ſecundum datam proportionem à linea tranſeun te per punctum notatum extra triangulum. +

+

+ Triangulũ igit̃ à te mihi propoſitum ſit .n.o.u. conſidero primũ quod ſi quis ipſum diuiſerit in duas partes mediante .e.s. parallela ad .n.u. ea proportione, quam mihi proponis. + deinde inuenerit in dicta .e.s. punctum .r. per quod tranſiens alia linea à puncto .p. propoſito, ita quod efficiat duo triangula .m.r.e. et .r.s.x. inui-cem æqualia, problema ſolutum erit. + + eo quod triangulum .m.o.x. æquale eſſet triangulo .e.o.s. & quadrilate-rum reſiduum .m.n.u.x. etiam ęquale eſſet quadrilatero .e.n.u.s. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed dum punctum .r. uenarer, alia + + via mihi in mentem venit, cognoui igitur quod quum propoſitum expe-ditum fuiſſer, hoc eſt, ſi à puncto p. protracta eſſet linea .p.m. quę trian-gulum .n.o.u. in duas partes inuicem ita proportionatas diuiſiſſet, vt ſe ha bet .A. et .B. ita ſe haberet productũ + + n.o. in .o.u. ad productum .m.o. in .o.x. vt trianguli .n.o.u. ad triangulum m.o.x. quod quidem non eſt diffi-cile ſpeculari, ex methodo .24. ſexti, + + eo quod tam proportio producti .n.o. in .o.u. ad productum .m.o. in .o.x. quam pro-portio trianguli .n.o.u. ad triangulum .m.o.x. componitur ex proportione .u.o. ad .o.x. & ex proportion e.n.o. ad .m.o. vnde proportio dictorum productorum nobis co-gnita erit, eo quod cum nobis cognita ſit proportio .A. ad .B. vt data, cognita etiam nobis erit coniuncta, hoceſt .A.B. ad .B. + & propterea ea quæ trianguli .n.o.u. ad triã-gulum .m.o.x. & ſimiliter productorum. + Quæſiui poſtea modum inueniendi duas dictas lineas .m.o. et .o.x. & cognoui quod ſi producta fuerit .p.i. æquidiſtans li-neæ .o.x. producendoq́ .o.n. quouſque cum .p.i. ſe interſecarent in puncto .i. inuenien do poſtea lineam quandam, quæ ducta cum .p.i. efficeret rectangulum æquale rectan gulo cognito quod ex .m.o. in .o.x. poteſt fieri, quod cognitum dico, eo quod nobis cognita eſt proportio data, & rectangulum etiam .n.o. in .o.u. deinde ſecando ab .o.n. partem æqualem lineæ iam inuentæ, quæ ſit .o.t. + Inueniendo poſtea, ex .28. ſexti lineam .o.m. cuius productum in .m.t. æquale ſit producto .t.o. in .o.i. vnde ex .15. eiuſ dem proportio .o.i. ad .m.o. eadem eſſet, quæ .m.t. ad .o.t. & componendo, ita ſe ha-beret .m.i. ad .m.o. vt .m.o. ad .o.t. ſed ex .4. ſexti, ita eſſet .p.i. ad .o.x. vt .m.i. ad .m.o. + quare ex .11. quinti, ita eſſet .p.i. ad .o.x. vt .m.o. ad .o.t. vnde ex .15. ſexti productum .o.x. in .m.o. æquale eſſet producto. p, i. in .o.t. & ſic haberemus intentum. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Sed ſi punctum .m. caderet in punctum .n. idem eſſet, ſi vorò punctum .m. tranſiret n. oporteret nos facere hoc in latere .n.u. ipſum quærendo in linea .n.u. ducendo pri mum lineam .p.i. æquidiſtantẽ .u.x. & producendo .u.n. ad partem .u. proſequendo, ſuperius iam dictum eſt. +

+
+
+ Idem facere de parallelogr ammo. + AD EVNDEM. +

+ DAtum parallelogrammum in duas partes diuidere, ſecundum aliquam datam proportionem à linea tranſeunte per punctum propoſitum. +

+

+ Sit exempli gratia, datum parallelogrammum .b.u. datum verò punctum .o. extra figuram, proportio autem ea ſit, quæ .A. ad .B. vt ſupra. + Nunc diuidatur primò re-ctangulum datum per æqualia, mediante linea .r.c. parallela ambobus lateribus .b.x. et .s.u. quæ quidem linea diuidatur in puncto .i. ita quod eadem proportio ſit .r.i. ad .i.c. vt .A. ad .B. protrahatur deinde à puncto .o. linea .o.i.q. quæ ſecabit ambo duo la-tera .b.x. vel .s.u. intra terminos eorum, vel tantum .b.x. reliquum verò extra termi-nos .s.u. +

+

+ Nunc autem ſi intra dictos terminos tranſibit, vt in prima figura videre potes, problema ſolutum erit, eo quod + + ſi à puncto .i. protracta fuerit .p.d. pa rallela ad .u.x. habebimus ex prima ſexti eandem propor-tionem .s.d. ad .p.x. ut .r.i. ad .i.c. hoc eſt vt .A. ad .B. ſed triãgulus i.e.d. æqualis eſt triangulo .i.q.p. vt tibi facilè patebit, vnde qua-drilaterum .e.q.u.x. æquale erit quadrilatero .d.u. ex communi + + ſcientia. + Quare ex .9. quinti, ita erit .s.d. ad dictum .d.u. vt ad quadrilaterum .e.q.u.x. hoc eſt vt .A. ad .B. ex .11. eiuſdem. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed ſi punctum .q. fuerit extra ut in .2. figura videre eſt. + tunc manifeſtum erit, triangulus .e.x.t. maior erit pa-rallelogrammo .d.u. per triangu + + lum .q.t.u. cum triangulus .q.i.p. æqualis triangulo .d.i.e. excedat quadrilaterum .i.t.u.p. per trian gulum dictũ .q.t.u. quapropter cum diuiſus fuerit triangulus .e.x.t. mediante linea .o.n.K. ita quadrilaterũ .e.n.K.t. ſit æquale triangulo .q.t.u. ex doctrina præ cedenti, habebimus propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Idem de frusto trianguli. + AD EVNDEM. +

+ SEd ſi quadrilaterum dictum eſſet fruſtum alicuius triãguli ut in figura .A. hic ſub ſcripta videre eſt, ſuppoſita, b.d. parallela ad .u.p. ita faciendum eſſet, ducendo ſcilicet parallelam .u.x. ad .b.p. quæ producatur vſque ad concurſum cum .b.d. in puncto .x. ſitq́; proportio data inter .t.a. et .a.e. quas duas lineas cogitemus inuicem directè coniunctas, + tunc diuidatur tota .t.e. + + in puncto .i. ita vt .t.i. ad .i.e. ſit vt quadrilate ri .p.d. ad trigonum .u.d.x. + deinde diuidatur t.i. in puncto r. tali modo vt .t.r. ad .r.i. ſe ha-beat vt .t.a. ad .a.e. quo facto ex doctrina prę­cedenti diuidatur totum parallelogram--mum .p.x. mediante linea .o.q. ſecundum quod ſe habet .t.r. ad .r.e. + Atque ita ſolu-tum erit problema, vt exte ipſo ratiotina-ri facile potes. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Fdem de quadrilatero in genere. + AD EVNDEM. +

+ SEd ſi nullum latus parallelum reliquo erit, ita faciendum erit. + ſi ſit tale quadrila terum .b.d.u.p. oportet vt ipſum conuertamus in triangulum, producendo duo quęuis eius latera oppoſita uſque ad interſectionem ut pote .u.p. et .d.b. in puncto .x. quo facto, ſupponemus .o. eſſe punctum datum, proportio verò data ſit .t.r. ad .r.i. ad iungatur deinde .i.e. ad .t.i. ad quam .e.i. ipſa .t.i. ſe habeat vt quadrilaterum .b.d.u.p. + + ſe habet ad triangulum b.p.x. ducatur poſtea .o.q. quæ diuidat totale triangulum .d.u.x. in duas partes inuicem ita proportionatas, ut ſe habent t.r. et .r.e. quæ quidem partes ſint .c.d.u.q. et .c.q.x. ut in primo problemate tibi monſtraui, & habebis pro-poſitum, dato quod punctum .c. ſit inter b. et .d. +

+

+ Sed ſi forte linea .o.q. ſecabit .b.x. hoc + + eſt ſi punctum .c. eſſet inter .b. et .x. mani-feſtum eſt, quod .c.q. ſecaret .b.p. in pun-cto .y. vnde in tali caſu, alio modo ope-randum eſſet, hoc eſt ducendo .b.u. quæ diuideret quadrilaterum in duo triangu-la, & ut ſe haberet triangulum .b.d.u. ad triangulum .b.p.u. vellem vt ita ſecaretur t.i. in puncto .n. vt ita ſe haberet .t.n. ad .n.i. ut dictum eſt de iſtis duobus triangulis, + deinde prout ſe habet .n.r. ad .r.i. ita ſeca-res triangulum .b.p.u. mediante linea .o.K. ex doctrina primi problematis, & ita haberes propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Idem de Pentagono, Exagono, & de reliquis. + AD EVNDEM. +

+ PEntagonum, ſeu hexagonum, vel alias quaſuis multilateras figuras propoſitas its diuidere, vt dictum eſt de trilateris, & quadrilateris. +

+

+ Sit exempli gratia pentagonus .a.d.u.p.b. quem ſecare volumus mediãte linea .o.q. in duas partes inuicem ſe habentes, vt ſe habent .t.r. et .r.i. oportet igitur ut ipſum pentagonum reducas ad quadrilaterum .x.a.d.u. quod diuidatur ſecundum præce-dentem doctrinam, vt ſe habet .t.r. ad .r.e. vnde ſi punctum .q. incidit inter .p. et .u. + tunc habebis propoſitum, ſi verò incidet inter . + + p. et .x. clarum erit quod linea .o.q. ſecabit latus .p.b. trianguli .b.x.p. in puncto .y. qua-propter duces lineam .a.p. vt claudat trian-gulum .a.b.p. diuidaturq́; .t.i. in puncto .n. ita vt .t.n. ad .n.i. ſe habeat, vt quadrilaterum. a .d.u.p. ad triãgulum .a.b.p. + deinde hũc trian gulum .a.b.p. diuidas mediante linea .o.K. vt .n.r. ad .r.i. ex doctrina primi problematis & habebis propoſitum. + Idem dico de hexa gono, reducendo ipſum ad pentagonum, & item de eptagono, ipſum reducendo ad exa gonum, & idem infero de infinito ipſarum ſuperficialium figurarum rectilinearum. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ De duobus triangulis equalibus inter lineas inuicem inclinatas. + AD EVNDEM. +

+ TV mihi vltimò proponis duas lineas rectas .b.f. et .q.s. in eadem ſuperficie pla-na, non tamen inuicem æqu idiſtantes, proponis etiam .n.t. in eadem ſuperfi-cie, quæ vnamquamque priorum ſecat, proponis etiam lineam .h. tali conditione, quod nulli dictarum ſit parallela, + deinde ſcire cupis qua arte aliquis poſſet ducere .c.u. parallelam ad .h. ita quod ſecando .n.t. conſtituat duos triangulos .n.o.u. et .t.o.e. inuicem æquales. +

+

+ Facita, producas primò duas primas lineas à parte, in qua inuicem inclinantur, vſque ad concurſum in puncto .i. + deinde à puncto .n. duces .n.c. parallelã ad .h. poſtea ex .25. ſexti Eucli. conſtitues triãgulum .i.u.e. ſimile triangulo .i.c.n. æquale tamen triangulo .i.t.n. & ſolutum erit problema. + Velſic, inuenies .i.e. mediam + + proportionalem inter .i.c. & i.t. duces poſtea .e.u. paralle-lam lineę .h. vel .c.n. quod idẽ erit ex .30. primi Eucli. + & ſo-lutum erit problema. +

+
+
+ +
+
+

+ Nam ex .17. ſexti eadem proportio erittrianguli .i.c.n. ad triangulum .i.e.u. ut .i.c. ad .i.t. + Quare ut trianguli .i.c.n. ad triangulũ .i.t.n. ex pri-ma ſexti, et .11. quinti. + Vnde ex .9. eiuſdem .i.e.u. æqualis erit .i.t.n. + Quapropter .o.n.u. æqualis etiam erit .o.e.t. +

+
+
+
+
+ SOLVTIONES NONNVLLAE QVOR VNDAM problematum. + Thaodoſio à Raifestaim. +

+ DVritandvm profecto non eſt, quin quotidie hominibus ſtudioſis ali-quid noui deſit, quemadmodum, quod tibi nunc occurrit, mihi non-nunquam accidit, hoc eſt inuenire orizontem, cui aliqua propoſita ſtel la oriatur cum gradu ipſius longitudinis. + pro cuiꝰ rei operatione te prius ſcire oportebit vtrum ſtella in ſignis aſcendentibus, vel deſcendentibus reperiatur, hoc eſt in ſignis, quę à Capricorno ad Cancrum procedunt, vel in illis, quę à Can-cro ad Capricornum numerantur, + propterea quod ſi in ſignis aſcendentibus inue-nitur, ſciendum eſt, quod ſupra talem orizontem polus mundi auſtralis attollitur, ſed ſi in ſignis deſcendentibus reperitur, + tunc polus borealis eleuatur ſupra dictum + + orizontem, vt exempli gratia, canicula quæ à Græcis Prochyõ vocatur, reperitur in 24. minuto vigeſimi gradus Cancri, quapropter polus borealis eleuatur ſupra ori-zontem, cui ipſa oritur cum eodem gradu, & minuto eclipticę illius ſigni. + ſed quia volumus etiam ſcire veram quantitatem arcus eleuationis huiuſmodi poli, pro pterea accipiemus in tabula generali Monteregij numerum qui vocatur radix aſcen ſionum, èregione numeri longitudinis ipſius ſtellæ, qui quidem numerus in præſen ti exemplo erit gra .107. cum minutis .53. qui eſt cuiuſdã arcus æquatoris, qui inci-pit in principio Arietis, & in circulo latitudinis deſinit, hoc eſt ab orizonte quæſi-to, ita quod talis numerus erit aſcenſio obliqua huiuſmodi puncti eclipticæ illi ori-zonti, qua aſcenſione mediante, ſimul cum gradu, & minuto longitudinis in tabulis aſcenſionum obliquarum, inueniemus gradum, & minutum altitudinis pollaris, quærebatur, eodem ordine ac methodo, quo vtimur ad inueniendum in tabulis po-ſitionum, polum circuli poſitionis alicuius aſtri, mediante declinatione & diſtantia à meridiano ciuſdem aſtri, vt ſcis. + Vnde in præſenti exemplo eleuatio poli borea lis ſupra talem orizontem erit gra .7. cum minutis .45. +

+

+ Sed ſi ſtella fuerit in medietate aſcendente, tunc certi erimus polum auſtralem ſu per dictum orizontem attolli, nam idem eſt quærere altitudinem vnius polorũ mun di à tali orizonte, quod diſtantiam dicti poli à circulo ſecundum quem longitudo terminatur, qui etiam latitudinis dicitur, eo quod tunc temporis talis circulus vnus & idem eſt cum orizonte. + Sumatur ergo exempli gratia ſtella, quæ in ore piſcis au ſtralis eſt, quę, pro nunc, ſit in gradu .20. cum minutis .14. + Aquarij longitudinis, & in gradu .23. cum nullo minuto meridianæ latitudinis. + Tunc certi erimus orizon-tem, cui dicta ſtella oritur cum eiuſmodi puncto eclipticæ, depreſſum eſſe à parte auſtrali ſub illoq́ polo, ſed quia propoſitum eſt ſcire etiam quantitatem huiuſmo-di depræſſionis, reperiemus in tabula generali gradum, & minutum æquatoris, cor-reſpondentem tali puncto longitudinis à circulo latitudinis terminato, qui quidem numerus in præſenti exemplo erit gra .317. cum minutis .46. & hic numerus, vt dixi mus eſt aſcen. obli. ad dictum orizontem, vbi polus auſtralis attollitur, & deſcenſio obliqua, vbi polus borealis eleuatur. + Quapropter ſi à .317. gradibus cum minutis 46. demptus fuerit dimidius circulus gra .180. remanebunt gra .137. cum minutis .46 & punctus oppoſitus gradibus .20. cum .14. minutis Aquarij eſt in eodem numero Leonis, & mediantibus iſtis gradibus .137. min .46. aſcenſionis, cum grad .20. min .14. Leonis inueniemus eleuationem poli borealis ab orizonte in tabulis aſcenſio-num obliquarum Monteregij, hoc eſt gra .17. min .53. & eadem altitudo erit poli auſtralis ſupra orizontem à quo Fomahant cum dicto puncto eclipticæ oritur, in qua longitudine dicta ſtella reperitur. +

+

+ Sed ſi propoſitus nobis fuerit punctus eclipticæ, cum quo aliqua ſtella oritura ſit, & oporteat inuenire vbi, hoc eſt orizontem huiuſmodi ortus, eleuatione poli arti ci, ſeu antarctici ſupra talem orizontem, ita operandum eſſet. +

+ +

+ Sit exempli gratia ſtella .o. ecli + + ptica verò .d.q. æquator autem .p.q. punctus verò eclipticæ, cum quo ſtella oritura ſit .e. orizon de .o.e. vbi ſtella oriri poſſit puncto .e. + Nam cum ſtella pro-ponitur, datur etiam eius longi-tudo, nec non latitudo, + quare ar-cus .a.q. & arcus .a.o. nobis cogni tus erit, cum ſupponatur arcus .a.o. eſſe circuli latitudinis, et .a.o. Iatitudo ipſius ſtellæ, & angulus a. rectus erit, & quia punctum .e. datur, ergo arcus .a.o. & arcus .a.e. ſimul angulo .a. recto cogni-ti ſunt, vnde ex .11. primi lib. co­pernici, angulus .a.e.o. cognoſce-tur, & angulus .q.e.o. ſimiliter, vt reſiduum ex duobus rectis quo. e mediante cum angulo .q. declina tionis ab æquatore, medianteq́; latere .q.e. cognito, cognitus quo que nobis erit angnlus .e.t.q. ex 12. eiuſdem. + qui quidem angulus erit altitudinis æquatoris ab ori-zonte quæſito, qui demptus à 90. gradibus, dabit altitudinem poli ab orizonte quæſito. +

+
+
+ +
+
+

+ Inuenire poſtea gradum eclipticę, cum quo ſtella data oriatur ad orizontem pro poſitum, nullius eſt difficul@atis. +

+

+ Ponamus exempli gratia, aliquem ſcire velle gradum eclipticæ, cum quo canicu-la oritur ad orizontem, cui polus boreus eleuatur per gradus .44. quæ canicula ſup-ponatur habere gradus .19. cum min .24. + Cancri longitudinis, & gra .16. min .10. lati-tudinis meridianæ, quærere primum oportet eius declinationem ex doctrina .2. pro blematis tabularum directionum Monteregij, quæ erit graduum .6. cum minutis .5. ſeptentrionalis, + deinde inuenire eius aſcenſionem rectam ex doctrina .4. problema tis eiuſdem Monteregij, quæ erit gra .108. mi .42. + deinde mediãte declinatione iam inuenta in tabulis differentiarum aſcenſionalium ſub polo .44. accipiemus differen-tiam aſcenſionum, qua differt recta ab obliqua, quæ in præſenti exemplo erit gra .5. min .55. quæ dempta ab aſcenſione recta ſtellæ, vt præſens exemplum exigit, relin quet nobis aſcenſionem obliquam ſtellæ propoſitæ ad polum. gra .44. quæ erit gra .102. minu .47. qua mediante, in tabulis aſcenſionum obliquarum poli .44. habebi-mus gradum & minutum eclipticę cum quo ſtella oritur. + quod in caſu noſtro erit gra .1. min .8. Leonis, ſed ſi tecum non fuerint tabulæ dictæ, potes eleganter omnia hæc perficere via triangulorum ſphæricorum. +

+ +

+ Via triangul@rum idem facere. +

+

+ Sit exẽpli gr@tia .q.b. æquator, ecliptica verò .q.a. propoſitus aũt orizon ſit .o.c.d. & ſtella data ſit .o. in orientali parte orizontis, circulus verò .a.o. ille ſit, qui tranſiẽs per polos eclipticæ & per centrum ſtellæ terminat longitudinem ipſius ſtellæ, & in ipſo ſit eius latitudo. + Nunc propoſitum ſit inuenire arcum .d.q. eo quod illicò ſcie mus punctum .d. qua propter oportet nos prius cognoſcere arcum .d.a. qui demptus, vel additus arcui .a.q. prius cognito ex ſuppoſito (nam data nobis eſt longitudo, & latitudo ſtellæ) dabit nobis .d.q. +

+

+ Cum igitur voluerimus arcum .d.a. cognoſcere, ita faciemus. + nam .q.a. cognitus nobis eſt ex ſuppoſito vt dictum eſt. + angulus quoque .a.q.b. qui declin tionis eclipti cæ ab æquatore eſt, angulus deinde .a. (trianguli .a.b.q.) rectus eſt, ergo ex .4. primi copernici cogn@tus nobis erit arcus .a.b. nec non angulus .a.b.q. vnde an- + + gulus .o.b.e. reſiduus ex duobus re-ctis in duobus primis hic ſubſcriptis figuris nobis itidem cognitus erit, etiam & arcus .b.o. reſiduus ſiue com poſitus ex ar cu .a.o. cognito ex ſup-poſito ſit arcus latitud nis ab ecli-ptica. + Tunc in triangulo .o.b.e. co-gnoſcimus latus .o.b. & angulum .o.b.e. nec non angulum .b.e.o. qui eſt altitudinis æquatoris ab orizonte , + quare ex .12. dicti lib. cognitus nobis erit angulus .b.o.e. + Conſideremus deinde triangulum .a.o.d. cuius angu lus .a. rectus eſt, & angulus .a.o.d. latere .a.o. etiam cognitus, vnde ex ſupradicta .4. nobis cognitus erit ar-cus .a.d. & conſequenter cognoſce-mus at cum .d.q. eius reſiduum, ſeu compoſitum, quem quærebamus. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed ſi hac via inuenire deſideras, cui orizonti propoſita ſtella oriatur cum eodem eclipticę puncto .a. lon-gitudinis, hoc aliud nihil eſſet, quam cognoſcere amplitudinem anguli .a.b.q. eo quod talis orizon, idem cir-culus eſſet .a.b.o. vnde cum quis ſci-ret vnum illorum angulorum quem æquator efficit cum orizonte, reli-qua illicò ei innoteſcent, ſed dictus angulus .b. iam diximus quomodo cognoſcatur. +

+ +

+ Ponamus nos ſcire velle pũctum + + eclipticę, cum quo Procyon oritur polo .44. o. dato, quod ſtella in gra .19. cum min .24. + Cancri, reperiatur diſtans ab ecliptica per gra .16. min .10. meridiem verſus. + vnde arcꝰ .a.q. erit gra .70. min .36. eiusq́; ſinus par-tium 94321. talium qualium totalis eſt .100000. arcus verò .a.o. gra .16. minut .10. ſinus erit 27845. angu-lus autem .a.q.e. declinationis zodia ci ab ęquatore grad .23. min .30. cu-ius ſinus eſt .39875. + Quare ex ſupra-dictis rationibus angulus .a.b.q. erit gra .82. mi .24. cuius ſinꝰ erit .99122. arcus vero .a.b. gra .22. minu .17. cu-ius ſinus erit .37945. + angulus deinde o.e.b. trianguli .o.e.b. eſt gra .46. mi .o. altitudinis æquatoris ab orizonte, cuius ſinus eſt .71934. angulus ſimili ter .o.b.e. medio coniuncti, quibus rectus perſicitur, arcus etiam .o.b. no tus eſt grad .6. min .7. cuius ſinus eſt .10655. cum ſit differentia inter ar-cus .a.b. et .a.o. cognitos. +

+
+
+ +
+
+

+ Quare ex .12. iam ſupradicta an-gulus .e.o.b. hoc eſt .a.o.d. erit. grad .36. min .39. cuius ſinus erit .59693. + deinde per .4. cognitus erit nobis an gulus .a.d.o. gra .55. min .5. cuius ſinꝰ erit .81998. arcus verò .d.o. gra .19. min .51. cuius ſinus erit .33957 ar-cus autem gra .11. min .42. cuius ſinꝰ erit .20270. vnde arcꝰ .d.q. reſiduus ex .a.q. erit gra .58. min .54. complementum aũt quartæ erit gra .31. mi .6. hoc eſt gra .1. ſigni Leonis. cum min .6. +

+
+
+ De ſphæroide duplæ ſpbær æ propoſit æ. + AD EVNDEM. +

+ MOdus autem inueniendi ſphæroidem ex dato axe, quod duplum ſit ſphæ-ra propoſita, talis eſt. +

+

+ Sit exempli gratia .a.b.c. ſphæra propoſita. cuius ſemidia meter ſit .o.c. ſemiaxis vero ſphæroidis ſit .d.x. cuius dimidium ſit .u.x. + tunc ex doctrina .9. ſexti Euclid. inue niatur .g.h. media proportionalis inter .u.x. et .c.o. + deinde ſicut ſe habet .u.x. ad .g.h. + + faciemus, quod diameter .a.b. dictæ ſphæræ ita ſe habcat ad .e.f. ex .10. ſexti, quæ e.f. erit reliqua axis quæſita. + Vnde conſtituta cum fuerit ellipſis .d.f.t.e. ex dictis axi-bus, + deinde circumuertendo ellipſim circa maiorem axem, conſtituemus ſphæroi-dem oblongam, ſi autem circumuertemus ipſam circa minorem axim conſtituemus ſphæroidem prolatam. +

+

+ Quod autem talis operatio rationalis ſit, nulli dubium erit, quetieſcunque co-gnoſcet conum rectum .e.u.f. æqualem eſſe cono recto .a.c.b. ex .2. parte .12. duodeci mi Euclid. + & quod cum conus .e.d.f. duplus ſit cono .e.u.f. ex lemmate collecto ab 11. duodecimi, conus .e.d.f. duplus exiſtit etiam cono .a.c.b. ex .7. quinti. + Cum de-inde ex .32. primi lib. de ſphæra, & cyllindro ſphæra .a.c.b.q. quadrupla ſit cono .a.c.b. ipſa conſequenter dupla erit cono .e.d.f. ſed ex .29. primi de conoidalibus, dimi dium ſphæroidis .e.d.f.t. hoc eſt .e.d.f. dupla eſt cono .e.d.f. + Quare talis medietas æqualis eſt ſphæræ propoſitæ, totaq́ue ſphæroides dupla erit ſphærę datæ. + Quod autem dico de proportione dupla, idem infero de qualibet alia, ſumendo .u.x. ita pro portionatam ad .d.x. vt proponitur. +

+

+ Sphęram autem inuenire quæ dimidia ſit ſphæroidis propoſitæ nullius erit nego-tij, quotieſcunque inuentus fuerit modus diuidendi vnam datam proportionem in tres æquales partes. +

+

+ Sit propoſita ſphæroides .e.f.d.t. cuius axes ex conſequentia dantur .e.f. et .d.t. quę quidem ſphæroides ſit primo oblonga, et .u.x. ſit dimidium axis maioris. + imagine-tur etiam conus .e.u.f. vt ſupra. + Imaginetur etiam factum eſſe, quod proponitur, hoc eſt, vt ſphæra .a.b.c.q. ſit dimidium ipſius ſphæroidis, vnde conus .a.c.b. æqualis erit cono .e.u.x. vt ſupra demonſtratum eſt, & ſit .g.h. media proportionalis inter .u.x. et o.c. + Iam viſum ſuperius fuit, quod eadem proportio erat ipſius .u.x. ad .g.h. quæ .a.b. ad .e.f. + quare eadem quæ .o.b. ad .e.x. ſed .u.x. et .e.x. dantur. + inter quas .g.h. et .o.b. vel o.c. (nam .o.c. æqualis eſt .o.b.) medię proportionales ſunt, eo quod cum .g.h. media proportionalis ſit inter .u.x. et .o.c. & proportio .o.b. ad .e.x. æqualis ſit ei, quæ .u.x. ad .g.h. hoc eſt ei quæ .g.h. ad .o.c. vel. ad .o.b. + quare quotieſcunque inuentæ fuerint .g.h. et .o.c. vel .o.b. mediæ proportionales inter .d.x. et .x.e. ipſa .o.c. vel .o.b. erit ſemi diameter ſphæræ quæſitę. + eodem modo faciendum erit ſi ſphęroides fuerit prolata. +

+
+ +
+ +
+
+ Modus inueniendi duo triangula varijs conditionibus affecta. + AD EVNDEM. +

+ QVod etiam quæris ita ſe habet, duo ſcilicet triangula inuenire, æqualia dua-bus ſuperficiebus rectilineis propoſitis, quę quidem triangula ſint eiuſdem alritudinis, & quod vnũquodque habeat angulum æqualem angulo propoſito, & alius angulus vnius, cum alio alterius, æquetur duobus rectis. +

+

+ Sint exempli gratia duæ propoſitæ ſuperflcies .c.y. duo verò anguli dati ſint .r.s. cum voluerimus inuenire duo triangula (quæ ſint .a.i.u. et .n.t.x. ) tali conditio-ne prædita, quod angulus, a. æqualis ſit angulo .s. & angulus .t. angulo .r. & quod angulus .x. ſimul cum angulo .u. æ-quẽtur duobus rectis, & quod triã + + gulũ .a.i.u. æquale ſit ſuperficiei .c. reliquum verò ſuperficiei .y. Ex duabus ſuperficiebus .c. et .y. conſtituemus duo quadrata, per vl timam ſecundi Eucli. accipiemus, + deinde duo latera tetragonica ip-ſorum quadratorum, & inuenie-mus tertiam lineam in continua proportionalitate cum illis lateri-bus ex .10. ſexti, ſeruabimus po-ſtea extremas illarum, quæ ſint .z. et .l. quarum proportio, eadẽ erit, quæ inter duas propoſitas ſuperfi-cies reperitur ex .18. ſexti, accipie mus, deinde lineam aliquam cu-inſuis longitudinis, quæ ſit .q.g. ſu-pra quam conſtituemus in puncto q. angulum .m.q.g. ęqualem angu-lo .s. & angulum .m.q.K. æqualem angulo .r. ex .23. primi, poſtea ve-rò à quouis puncto ipſius lineæ .q.m. puta .o. ducetur .o.f. vſque ad .q.g. quorſum volueris, producendo ipſam vſq;. ad .d. ita quod propor-tio f.o. ad .o.d. ſit vt .z. ad .l. ex .10. ſexti, ducendo poſtea à puncto .d. lineam .d.h.E. parallelam lineæ .q.g. & quia ex .2. primi Vitellionis .h.E. ſecatur ab .q.K. in puncto .b. protrahemus .b.o.p. vnde ex ſimi-litudine triangulorum habebimus proportionem .p.o. ad .o.b. vt .f.o. + + ad .o.d. hoc eſt vt .z. ad .l. hoc eſt vt .c. ad .y. + quare triangulũ .p.q.o. ita erit proportio natũ triangulo .o.q.b. vt .c. ad .y. conſtituo deinde ex .25. fexti duo triangula ſimi-lia duobus .p.q.o. et .o.q.b. æqualiaq́ .c. et .y. quę ſint .a.i.u. et .n.t.x. ſecetur poſtea .q.g. in puncto .æ. ita, quod .q.æ. æqualis ſit .i.a. duco poſtea .æ.e. æquidiſtantem. ad .p.b. & ſic habebimus duo triangula .q.x.æ. ct .q.x. e, vt quærebantur, quamuis duo trian gula .a.i.u. et .t.n.x. eaſdem habeant conditiones. +

+
+
+ +
+
+
+
+
+
+ DE IMPERFECTA SOLVTIONE PROBLE-matis Nicolai Tartaleæ ad Cardanum. De animad-uerſione in Ptolomeum. Deincendio carbo-num à vento. + Clariβimo Dominico Moreſino. +

+ SCio propoſitam tibi quæſtionem te diu agitauiſſe, nectamen ſolutio-nem aſſequi potuiſſe, aduerte igitur ipſam falſam, ideſt impoſſibilem eſſe, quemadmodum etiam decimumoctauum quæſitum propoſitum à Cardano Tartaleæ, ab ipſo Tarralea ſolutum minimè fuit. + Quiquidem Tartalea vult circulum deſcribi circa triangulum per quintam libri quarti Euclidis, vt in fine ferè quintæ partis ſuarum menſurarum affirmat, neque videt in quinta quarti Euclidem vti vndecima primi, & in vndecima primi, quarta aut octaua eiuſ-dem, quas, ipſe Euclides oſtenſiuè non demonſtrauit. + Quapropter oportebat Tar-taleam demonſtraſſe omnes propoſitiones ad hoc neceſſarias oſtenſiuè vſq; ad pri-mas indemonſtrabiles, quia ad demonſtrandam ſcientificè aliquã propoſitionem, aut à propoſitione in propoſitionem vſque ad prima principia vniuerſalia ( vt ali-quando ego feci) eſt retrogradandum, aut ab ipſis principijs incipiendum ſucceſſi-uè eouſque progrediendo donec ad propoſitionem quam demonſtrare volumus perueniamus. +

+

+ Quod ad Ptolomeum in geographia attinet, dico eum mihi non ſatisfacere, cum ſumit portionem arcus circuli maioris inter vnam ciuitatem, & aliam, ea ratione quam deſcribit. + Quod ſi vſus fuiſſet modo Menelai, ab ipſomet deinde in ſuũ Al-mageſtum vſurpato, aut Monteregij triangulorum ſphęricorum, quem Copernicus adhibuit (qui tamen modus, tempore Ptolomei, nondum fortaſſe in lucem vene-rat) bene egiſſet. +

+

+ Quod deinde ad ſuum illud inſtrumentum geometricum attinet, eſt imperfectũ, vt oſtendi domino Pandulfo. +

+

+ Motum autem aeris, aut mauis ventum, accendere ignem, non ſolum ratione an tiperiſtaſis, quam affers euenit, ſed etiam quia à carbonibus accenſis totam excre mentitiam materiam, quæ eos circundat, auferat. +

+
+
+ Alia dilucidatio propoſitionis .25. lib. 2. Monteregij. + AD EVNDEM. +

+ SCribiste non intelligere .25. propoſitionem lib. 2. Monteregij. cum necſcias reperire diametrum circuli circunſcriptibilis circa propoſitum triangu- + + lum, cuius data ſit b aſis tantummodo ſimul cum angulo, qui ipſi baſi opponitur. +

+

+ Imagineris igitur triangulum datum eſſe obtuſiangulum .a.b.g. cuius baſi .b.g. ſit nobis data ſimul cum angulo .a. ei oppoſito, obtuſoq́ue; + Conſidera etiam cir-culum .a.b.g.q. ipſum trian gulum circunſcribentem, cuius diameter .q.e.p. tranſeat per .m. punctum medium ipſius .b.g. tũc protractis imaginatione .e.g. et .g.p. certi eri-mus angulos. circa .m. rectos eſſe ex .3 tertij Eucli. angulumq́ .q.e.g. duplum eſſe an gulo .q.p.g. ex .19. eiuſdem, vnde æqualem angulo .a. qui etiam duplus eſt angulo .q.p.g. quapropter proportio arcus .q.g. ad arcum + + g.p. tibi cognita erit, & proportio etiam chor-de .p.g. ad ſinum .m.g. arcus .g.p. & quia .m.g. vt dimidium ipſius .b.g. tibi data eſt, cognoſces etiam .p.g. vt .m.g. & ſic tertium latus .m.p. trian-guli orthogonij .p.m.g. & qa ex .34. tertij quod fit ex .p.m. in .m.q. eſt æquale ei quod fit ex .b.m. in .m.g. ideo cum diuiſum fuerit productum .b. m in .m.g. per .p.m. proueniet .m.q. quapropter habebis totum .q.p. +

+
+
+ +
+
+

+ Idem efficies, ſi angulus .a. acutus fuiſſet. +

+
+
+ Modus inueniendi puncta elliptica via Pergei. + AD EVNDEM. +

+ MOdus inueniendi puncta elliptica, via .21. primi lib. Pergei ex datis axibus, vt vbi alias ſignificati, talis eſt. + + + Sit exempli gratia maior axis propo-ſitus .a.c. minor autem .b.d. cum ergo volueris inuenire punctum circunfe-rentiæ correſpondentem puncto .e. maioris axis, inueniemus primò la-tus tetragonicum producti .a.g. in .g.c. quod ſit .h. latusq́ tetragonicũ pro-ducti .a.e. in .e.c. quod ſit .i. + deinde in-ueniemus lineam .K. tertiam in con-tinua proportionalitate cum .h. et .i. vnde .i. erit media proportionalis in-ter .h. et .K. & vt .h. proportionalis erit ad .K. inueniemus .e.f. cui .g.d. medie-tas ſecundi axis ita ſe habeat, quæ po ſtea iuncta axi maiori, ad angulosrectos in puncto .e. dabit ſitum puncti .f. quæſiti ex dicta .21. primi lib. Pergei, ſed talis modus prolixus eſt. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Accipeigitur huncalium. +

+

+ Sit propoſitus maior axis .q.p. minor verò .e.c. ad angulos rectos ſe inuicem ſecantes in puncto .o. deſcribatur circulus .q.n.p.a. cuius diameter ſit axis maior, in quo accipiatur punctum, quod volueris, vt puta .u. à quo protrahatur .u.b. paralle-la ad .o.c.n. deſignetur poſtea ſeparatim circulus .u.b.n. cuius diameter æqualis ſit ſe midiametro prioris circuli, ita etiam fiat circulus .u.i.c. contingens circulum .u.b.n. in puncto .u. cuius diameter ſit .u.c. æqualis dimidio axi minori. + accipiatur deinde in circulo maximo longitudo .u.b. quæ collocetur in circulo mediocri à puncto .u. quæ ſecabitur à minimo circulo in puncto .i. cum itaque longitudo .u.i. menſurata fue-rit in .u.b. maximi circuli à puncto .u. habebimus propoſitum. +

+

+ Cuius reiratio eſt, quia .u.b. mediocris circuli diuiditur à gyro minimi in puncto i. eadem proportione, qua diuiſa eſt .u.n. in puncto .c. quod manifeſtum eſt exſimi-litudine triangulorum .u.b.n. et .u.i.c. imaginatæ cum fuerint duæ .b.n. et .i.c. ſed ita eſſe oportet parallelas maximi circuli, quotieſcunque circunferentia ipſius ellipſis tranſitura ſit per .c. vt in .51. cap. meæ gnomonicæ oſtenſum fuit. +

+
+ +
+
+
+ Modus deſignandi angulum, certo modo conditionatum. + AD EVNDEM. +

+ NVllius reuera difficultatis mihi videtur eſſe, quotieſcunque nobis propoſita fuerint duo puncta .a. et .b. ſimul cum angulo .d. necnõ linea .g. ducere duas lineas + + à dictis punctis terminatas, quæ conſtituãt angulum æqualem dato, & ipſæ directè iunctæ conſtituant lineam æqualem da-tæ. + Nam ducatur linea indefinita per puncta propoſita, cuius lineæ, pars illa, quę intercepta fuerit inter dicta puncta, diui-datur per æqualia in puncto .o. etiam & li-nea data, quarum medietates accipio in linea indefinitè protracta à puncto .o. me- + + dio, vt vna earum ſit .o.c. reliqua verò ſit .o.e. + deinde aperiatur circinus quantum .o.c. poſitoq́; vno pede in .b. deſignẽtur cum altero duo arcus .n.K. poſito iterum vno pede in .a. deſignentur alij duo arcus inter-ſecantes primos in punctis .n.K. + Deinde à + + puncto .n. ad .K. ducetur linea .n.K. quæ per punctum .o. tranſibit, quam .n.K. mente cõ-cipio, vt axis minor vniꝰ ellipſis, cuius .e.c. ſit axis maior, quibus axibus mediantibus deſignetur ellipſis .n.c.K.e. conſidero dein de .a.b. vt chordãvnius circuli, ſeu portio-nis circularis, quæ capax ſit vnius anguli æqualis angulo .d. propoſito, ex .32. tertij Euclid. cuius circunferentia, circunferen-tiam ipſius ellipſis ſecabit in duobꝰ punctis quorum vnũ ſit .i. à quo protractæ cum fue rint duæ lineæ .a.i. et .i.b. habebis propoſitum, cum .a.i. iuncta cum .i.b. æquetur .e. c, ex .52. tertij Pergei. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+
+
+ EMENDATIO CVIVSDAM FALSI MODI delineandi horologia Italica orizontalia. + Foanni Paulo Dardano. +

+ MOdvs delineandi horologia Italica orizontalia, quem tibi monſtrauit neſcio quis, ni fallor, talis eſt. + Deſignato meridiano .l.b.m.q. ductisq́; duo bus diametris .l.m. et .b. q, inuicem ad rectos in centro .g. quorum .l.m. ſit verticalis .b.q. vero orizõtalis, ductoq́; diametro .f.h. tropici Cancri ſe-cundum altitudinem poli datam, deſcriptoq́; dimidio circulo .f.z.h. ipſius paralleli, inuentoq́; puncto .z. horæ propoſitę, & ab eo ducta per pendiculari .z.r. ad .f.h. & à puncto .r. ducta .r.o.y. parallela ad diametrum .q.b. orizontalem, ducis poſtea .f.ω. et .r.t. vſque ad orizontalem .q.b. parallelas ad diametrum .l.m. verticalem. + Determi-nato poſtea gnomone .g.s. in orizontis axe, ductaq́; vmbrarum linea .s.K. parallela orizontali, ductaq́; .y.g.K. ad terminandam .s.K. delineas deinde ſeparatim circulum q.x.b.n. magnitudinis prioris, qui quidem circulus ſignificet orizontem ipſum, in quo ductis diametris .q.g.b. et .l.g.m. accipis in diametro .q.g.b. puncta .a. et .ω. ita à cẽ­tro .g. diſtantia, vt ſunt in diametro orizontali prioris circuli, ducis poſtea per pun-ctum .a. lineam .x.a.n. ad rectos cum dicto diametro, + deinde per tria puncta .n.ω.x. tranſire facis circunferentiam circuli per quintã quarti Euclidis, poſtea in dicto dia-metro accipis punctum .t. ita diſtans à centro, & ex eadem parte, vt in priori circulo, à quo puncto ducis .t.u. parallelam .x.n. vſque ad circunferentiam .x.ω.n. in puncto .u. quo facto, ducis à centro .g. per punctum .u. ipſius circularis circunferentiæ .g.u. inde-terminatam, quam poſtea terminas in puncto .K. ita quod .g.K. æqualis ſit .s.K. + Dicis poſtea punctum .K. in eodem ſitu reperiri, reſpectu duorum diametrorum .q.b. me-ridiani. et .l.m. verticalis, vt decet, & oportet punctum horæ propoſitę exiſtere. +

+

+ Quod quidem dico eſſe falſum, propterea quod perpendiculares quas cogita-mus cadere à punctis circunferentiæ cuiuſuis paralleli ſupra quemuis orizontem ob­ + + liquum ſecantem æquatorem, omnes caduntin gyro elliptico, oxygonio, ſeu de-fectionali, & non circulari. + Vnde per ſupradicta tria puncta .n.ω.x. oporteret tranſi re talem circunferentiam, & non circularẽ, quæ circunferentia eſſet vnius ellipſis, cuius minor axis in diametro .b.q. eſſet .ab .ω. vſque ad .i. terminum ſini h.i. arcus .h.b. in analemate, maior verò axis eſſet magnitudinis .f.h. diametri paralleli, quæ trãſiſ-ſet per punctum .c. medium inter .ω. et .i. quę quidem circunfere ntia tota eſſet intra cir culum .q.n.b.x. tiguaq́; gyro .q.n.b.x. in punctis .n.x. +

+

+ Si ergò circunferentia .n.ω.x. eſſet elliptica tunc punctum .u. in orizonte illud eſſet vbi caderet ſinus altitudinis horę, et .t.u. æqualis eſſet .r.z. communi ſectioni paralle li cum almicantarat ex .34. primi Euclid. et .u.g. æqualis eſſet .o.y. communi ſectioni almicantarat cum meridiano, vel cum azimut illius horæ ex .4. primi, cum .g.t. æqua lis ſit ipſi .o.r. et .t.u. ipſi .r.z. & angu + + lus. t trianguli .g.t.u. rectus, quem-admodum .r. qui compræhenditur ab .z.r. et .r.o. vnde anguli .K.g.m. et .K.g.b. rectè ſe haberent, diſtan-tia verò inter .K. et .g. rectè ſum-pta fuit. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed quia punctum .u. vt plurimũ (in gyro circulari ſumptum) extra puncta interſectionum ipſius circu laris gyri cum elliptico reperìtur, + propterea efficit angulos .K.g.m. et .K.g.b. falſos, & non æquales il-lis, qui fiunt ab azimut horæ cum verticali, & cum meridiano, quæ omnia ex cap .52. meæ gnomonicę facilè videre potes. +

+

+ Nectacere volo quod punctum u. verum, hoc eſt ellipticum, inue-niri poſſet ea via quam ſcripſi in eodem .52. cap. qua mediante do-cui demum inuenire punctum .π. orizontis, quamuis in præſenti ca­ſu .ω.λ. perpendicularis eſſet ſupra minorem axem ipſius ellipſis, quã-uis ſupra maiorem axem, quod ta-men minimè mutat ordinem, imò rationes eędem ſunt, tam in vna, quam in alia operatione, ſed vt il-licò idipsũ habeas, fac vt .t.u. æqua lis. ſit .r.z. + & tunc punctum .K. erit quæſitũ, quod ego in .52. cap. meę gnomonicę, ijs verbis ſignificaui. +

+ + Itaq; mediis binis triangulis ijs, medioq́; azimut Solis pariter ho-rologia fabricari poterunt. + + +
+
+ De Horologio perpendiculari ad oriz ontem rectum. + AD EVNDEM. +

+ MOdus quem tibi ſcribere promiſi delineandi lineas horarias communes in pariete perpendiculariter ad orizontem rectum, declinantem à meridiano, ſumendus eſt ex .46. cap. meæ gnomonicæ, hocſcilicet ordine. +

+

+ Sit exempli gratia, orizon hic ſubſcriptus. or. oc .M.S. diuiſus à meridiana .M.S. et verticali ſeu æquinoctiali. or. oc. + Sitq́ue .e.t. communis ſectio muri cum ori-zonte, et .g.n. ſit gnomon perpendicularis ipſi muro, vnde ex dictis in mea gnomo-nica, cognoſcemus in ipſa murali orizontali totam .e.t. inter meridianam orizonta-lem, & æquinoctialem orizontalem, cognoſcemus etiam partem .g.t. ipſius æ-quinoctialis orizontalis, quam quidem accipiamus in rectitudine ipſius muralis ori zontalis, quæ quidem ſit .t.G. quo facto erigatur .G.A. ad rectos cum .G.t.e. & cir-cum .G.e. deſignetur vna medietas circuli verſus .e. cuiuſuis magnitudinis, quæ di-uiſa in .12. partes ęquales, ſignificabit medietatẽ æquatoris, protrahanturq́; lineæ oc cultæ à centro .G. per ſectiones circunferentię dimidij circuli, quæ fignificabunt munes ſectiones æquatoris cum circulis horarijs communibus, quo facto oportet, vt à puncto .t. protrahatur .t.s. ad rectos cum murali orizontali, quæ quidem .t.s. ſignifi-cabit communem ſectionem æquatoris cum muro propoſito, & erit ęquędiſtans me ridianæ murali ex .6. vndecimi Eucli. eo quod ex .19. eiuſdem vnaquæq; illarum, per pendicularis eſt tali orizonti. + Videantur nunc puncta communia iſti .t.s. & occultis protractis à centro .G. medietatis circularis, per quæ puncta protrahantur à puncto .e. tot lineæ, punctum enim .e. ſignificat punctum axis mundi, & meridianæ in mu-ro propoſito, eo quod in tali ſitu ſphæræ rectæ, dictum punctum reperitur in orizon re, cum .M.s. non ſolum ſit meridiana orizontalis, ſed etiam axis mundi, + deinde nul li dubium eſt quin meridiana muralis ſit perpendicularis orizontali murali .e.t. à puncto .e. + Sed quia dimidium + + harum linearũ horariarum erit ſub orizontali .e.t.G. alterum vero dimidiũ ſupra ipſam, opor tet quod quę ſupra ſunt produ-cantur à parte .oe. ſub orizonta-li, ab alia parte meridianæ, & talis erit effigies horologij mura lis in hoc ſphęrę ſitu, hoc eſt ver ſus quartam orientalem auſtra-lemq́;, vnde orizontalis .e.t. erit ſemper horæ .6. matutinæ, ſecunda verò ab ipſa erit horæ. 7. tertia autẽ horæ .8. & ſic dein-ceps. +

+
+
+ +
+
+

+ Quotieſcunque verò angu-lus .n.g.e. minor erit maxima Solis declinatione, & Sol fuerit in parte auſtrali ab æquatore + + maiori numero declinationis quam fuerit angulus .n.g.e. + tunc talis paries illumina-bitur ab ipſo Sole à mane vſque ad veſperam. +

+

+ Huius quidem rei ſpeculatio, vnicuique manifeſta erit, qui rationes .46. cap. no-ſtræ gnomonicæ prius intellexerit, vbi manifeſtè apparet proportionem ſemidiame tri horologij (ſi ita eam appellare licet) ad ſemidiametrum æquatoris horarij ſem-per eſſe, vt .e.t. ad .t.g. hoc eſt proportio maioris inæqualitatis. + nolo etiam prætermic tere. + quin te admoneam, vt nullo pacto confidas in longioribus vmbris, eo quod val de nos decipiant, cum ſemper iuſto breuiores ſint. +

+
+
+ Declar atio quorundam verborum noſtræ Gnomonicæ. Defenſioq́ꝫ nostra contra Christophorum Clauium. + AD EVNDEM DARDANVM. +

+ TVas demum accepi literas, qui + + bus mihi ſignificas te totum .52. caput meæ gnomonicæ intelle-xiſſe, præter illa verba, quæ etiam ſuperioribus diebus ad te ſcripſi, hoc eſt. +

+
+
+ +
+
+ + Itaq; medijs binis triangulis ijs, medioq́; azimut Solis, pariter ho-rologia fabricari poterunt. + +

+ Quapropter nealiquid tibi de-ſit, ſcire debes, menihil aliud, eo in loco inferre voluiſſe, quàm punctum horæ propoſitæ in plano horologij orizontali reperiri po-teſt, ope longitudinis vmbræ gno-monis, & eius declinationis à ver-ticali linea, ſeu à meridiana orizon tali, iam in ipſo horologij plano ductis. +

+

+ Exempli gratia, ſit analemma .l.q.m.b. in quo .l.m. ſit verticalis .q.b. verò orizontalis .f.n.h. autem ſit ſemicirculus, cuiuſuis paralleli æqui noctiali, cuius diameter fit .f.h. et .n. ſit Solis locus in ipſo parallelo: + n.r. autem ſit rectus ſinus arcus .f.n: et .r.o.z. ſectio communis ipſius almi-cantarat cum meridiano, et .s.a. munis ſectio azimut Solis cum pla-no horologij, et .s.g. gnomon, et .x.g.a. radius Solis .z.u. verò ſinus alti-tudinis ipſius Solis, vbi videre po-tes duo triangula dicta eſſe .z.u.g. + + et .g.s.a. quibus mediantibus cognoſcitur longitudo vmbræ gnomonis hoc eſt .s.a. +

+

+ Cum autem dico, medioq́; azimut Solis, nihil aliud ſigniſicare volo, niſi angu-lum, quem terminat linea azimutalis horologij, hoc eſt vmbra gnomonis cum li-nea meridiana, ſeu cum verticali in ipſo plano horologij. + qui quidem anguli, æqua les ſunt ijs, qui in triangulo conſtituto ex .n.r. ex .r.o. & ex .o.z. reperiuntur, cuius qui dem trianguli, angulus puncti .r. rectus eſt, angulus verò terminatus ab .n.r. et .o.z. il le eſt quem conſtituit azimut cum verticali, vel ipſi æqualis, vt coalternus, reliquus verò in pũcto .o. ille eſt quẽ azimut facit meridiano, vel ipſi ęqualis vt coalternus. +

+

+ Vnde quotieſcunque volueris in aliquo plano, orizonti parallelo, lineas hora-rias ducere, iudico optimum fore ſi ſeparatim deſignatæ fuerint hæ tres figuræ, hoc eſt analemma meridianum, vel azimutale, vt ita dicam, + deinde parallelus inſeruiẽs pro tropicis, vt ego feci cap .51. meæ gnomonicæ, quæ duæ figuræ, ſufficiẽtes erũt pro omnibus horologijs, tam ori- + + zontalibus quam muralibus, non tamen omninò, ideo pro orizon-talibus, tertiam figuram ſeparatam deſignaui, quę erit circulus .H.I.K. eiuſdem magnitudinis cum ana-lemmate, in quo, ductis duobus dia metris inuicom ad rectos, quo-rum vnus .H.I. ſignificet orizon-talem lineam, reliqua verò ver-ticalẽ, ducatur poſtea .s.a. tam di-ſtans ab .H.I. quanta eſt longitudo gnomonis horologij orizontalis, cogitemus, + deinde hunc circulum communem eſſe omnibus azimut necnon plano horologij, in cuius circunferentia à puncto .k. nadir ip-ſius zenit, accipiantur arcus æqua-les ijs ipſorum azimut, quos termi-nat zenit, & ipſi almicantarat, vt exempli gratia, accipiemus arcum k.L. æqualem arcui .L.z. ipſius ana-lemmatis, ducta poſtea linea occul ta .o.L. ſignabimus azimutalem .s.a. in puncto .a. vbi hæ duæ lineæ ſein uicem ſecant, & ſic habebimus iu-ſtam quãtitatem ipſius vmbræ gno monis .s.o. tali hora, + deinde in ori-zontali .H.I. ſumatur .o.r. à centro .o. ęqualis ei quę in analemate repe ritur, quæ vna portio eſt commu-nis ſectionis meridiani cum almi-cantarat, terminata ab axe orizon tis, & à diametro paralleli. + Deinde + + ducat̃. r.V. ad rectos cum .H.I. vſque ad circunferentiam, in qua accipiatur .r.n. æqua lis ei quæ eſt in parallelo, ducatur poſtea .o.n.M. & habe bimus triangulum .o.r.n. ſi-milem æqualemq́; triangulo iam ſupradicto. + Vnde angulus .H.o.M. ei æqualis erit, quem azimut facit cum meridiano, & angulus .M.o.k. ei ęqualis, quem azimut con-ſtituit cum verticali, ita quod ſi talis circulus .H.k.I. eſſet planum horologij orizon-talis, ſuppoſito .o. pro pede gnomonis, ſecando poſtea .o.M. in puncto .i. ita vt .o.i. æqualis eſſet .s.a. dato quod .o.M. ducta ſit ad partem ſibi conuenientem, reſpectu .o.k. ipſa pro verticali ſuppoſita, quod tibirelinquo, cum hoc facillimum ſit, tunc pun ctum .i. eſſet quod quærebamus. + Quod verò de vno puncto dico, idem de omni-bus infero. +

+
+
+ +
+
+

+ Vbi verò mihi ſignificas Chriſtophorum Clauium, me duobus in locis meæ gno monicæ redarguere, iam vidi. + Circa primum locum igitur, qui eſt in pagin .161. ita inquit. +

+ + Non enim deſunt, qui vel omninò negent, inter quos eſt Ioannes Baptiſta Be-nedictus in ſua gnomonica cap .70. et .71. vbialia, & multo longiore ratione cona-tur arcus ſignorum deſcribere, vel certe dubitent, hoc modo rectè poſſe deſcribi ar-cus ſignorum, cum rationem non videant, qua hæc noſtra deſcriptio quam quidem omnes ſcriptores ſine vlla demonſtratione tradunt nitatur. + +

+ Abſque dubio raptim tranſcurrit illa capita .70. 71. + Reuerendus Clauius alio quin non ſcripſiſſet, quòd ego alia & multo longiore ratione conatus ſim arcus ſignorum deſcribere & c. præſertim cum eadem prorſus ratio, quæ ibi à me tradita eſt, illa ſit, quam ip ſe ſuis ſcriptis inſeruit. +

+

+ Meus igitur modus in dictis capitibus traditus, minime diſcrepat ab eo, ſed ab il-lorum modo, quorum opinio eſt interualla .e.h: h.u: u. n; + n.m. et .m.d. meæ figuræ in pagi .75. poſitæ, æqualia eſſe interuallis .e.h:h.u:u.n:n.m. et .m.d. præcedentis figuræ, qui etiam ſupponunt .t.e. meæ figuræ .75. eſſe directè coniuncta cum linea .e.h.u.n.m.d. & propterea verſus finem .73. pag. dixi. +

+ + Aduertat autem quam diligentiſſime quiſque ne ſe decipi patiatur à ſubſcripta fi gura ſemicirculi .Q.æ.m. cum reliquis lineis ductis, ex antiquorum more, & c. + +

+ Eo quod non defuerunt aliqui, ex vetuſtioribus (quorum ſcripta ad meas manus peruenerunt) qui ſumentes interualla e.h:h.u. & c. figuræ. pag .75. æqualia illis figu-ræ pag .74. putauerũt lineam .t.e. directè coniunctam eſſe cum .e.h. & c. quod quidem maximi erroris cauſa erat, + & propterea cap .71. verum modum oſtendi, ſeruando il lam eandem ſuppoſitionem, hoc eſt quod interſtitia .e.h: h.u: & c. figurę pag .75. æqua lia ſint interſtitijs .e.h: h.u. & c. præcedentis figuræ, & ideò in dicto cap .71. dixi. +

+ + Suppoſito deinde .f.e.b. lineam meridianam eſſe in plano orizontali, cęterę lineę horarię erunt prędictę. + +

+ Stantibus igitur his ſuppoſitis, vt habeantur omnia ſcientificè, volui, vt intellige-retur pyra mis qua drilatera, eo modo quo dixi, cap .71. vbi clarè patet eandem pyra midem eſſe, quam Pater Clauius (tacitè) poſuit in figura horologij, vt ipſe docuit propoſitione ſecunda, lib. ſecundi, cuius baſis eſt triangulum .H.I.F. ſuæ figurę (exem pli gratia pro quinta hora poſt meridiana) Alterum verò triangulum à me cogita-tum, terminatum ab .t.e: e.d: et. ab .t.d. eleuata in mea figura, eſt in ſua triãgulum .D.I.F. & propterea dixi. +

+ + Nam .t.e. et .e.d. vtræq; in plano horologii non ſunt, quamuis in plano æquatoris tres ſint, & c. + +

+ Angulus verò .e. quem dico rectum eſſe, in ſua figura eſt angulus .D.I.F. & mea + + t.d. imaginata, eſt ſua .D.F. + Tertium deinde triangulum, quod in mea figura ter-minatur ab .t.d. ab .f.d. & ab f.t. in ſua eſt triangulum .D.F.H. vnde mea .f.t. reſpon-det ſuę .H.D. & mea .f.d. ſuæ .H.F. & mea .t.d. ſuę .D.F. + Quartum autem triangulum f.t.e. in mea figura, reſpondet ſuo .H.D.I. & meum punctum .t. ſuo. + D, Nunc triangu lum rectangulum, quod dico ſeparatim conſtituere, eſt illud tertium dictum corre-ſpondens ſuo .D.F.H. vt ipſe facit in ſequẽti figura, quod ipſe vocat .D.C.H. & meꝰ radius .t.x. in ſua figura, ille eſt qui terminatur ab .D. & ab initio Tauri, & Virginis. +

+

+ Et quamuis ego non ſcripſerim talem ſiguram, vt ipſe fecit, nihilominus ipſam verbis deſcripſi eomet modo, & propterea dixi. +

+ + Quam diuiſionẽ, ſi in triangulo ſeorſum deſcripto inuenire voluerimus, res erit inuentu facillima, cum rectum angulum .f.t.d. (reſpondentem ſuo .H.D.C.) prędicti trianguli tertij ea ratione diuiſerimus, & c. + +

+ Quapropter Reuerendus Clauius non animaduertit meam rationem aliam non eſſe, nec puncto longiorem ſua, cum eademmet ipſa ſit. +

+

+ Citaui etiam Munſterum cap .30. eo quod in ea impreſſione, quam tunc prę mani bus habui, vidi in ea figura, quam ipſe vocat fundamentum horologiorum, literam c. poſitam eſſe loco .f. et .f. loco .c. quod cauſæ fuit, vt omnia mendoſa viderentur, re centiores autem impreſſiones correctæ ſunt. +

+

+ Rurſus alio in loco mihi accidit vt repręhenderim Alexandrum Piccolomineum in libris de ſphęra, qui quidem dicebat eas figuras ſuperficiales, quæ paucioribus an gulis circunſcriberentur, capaciores eſſe alijs, dummodo earum periphæriæ eſſent æquales. +

+

+ Nunc autem correctę ſunt eo in loco impreſſiones, & qui non viderit primas, pu-tabit me immeritò ipſum repræhendere. +

+

+ Idem etiam dico de eo capite ipſius Piccolominei, in ijſdem libris, vbi tractat de modo, quo vſi ſunt antiqui ad diuidendum zodiacum in .12. ſigna, quod erat circa finem quarti libri. +

+

+ Nunc verò, in recentioribus impreſſionibus, illud caput poſitum non eſt. + Impreſ ſiones autem illæ, vbi talia dixit, duæ fuerunt, quarum prima erat anni .1540. ſecun da verò .1552 Venetijs apud Andream Puteum. +

+

+ Alius verò locus ipſius Reuerendi Clauij, contra meas repręhenſiones, eſt circa finem pag .298. & circa .299. vbi ita ſcribit. +

+ + Ex his liquido conſtat, non rectè à Ioan. Baptiſta Benedicto in ſua gnomonica ca pit .49. repręhendi hancrationem deſcribendi horologij declinantis, qua omnes fe-rè alij ſcriptores vtuntur, quoniam, vt ex demonſtratione à nobis allata conſtat, re-ctè per eam lineæ ho rarię in plano, quod à verticali declinat ducuntur. + Modus au tem quem eo loco pręſcribit differentem ab eo, quem nos tradidimus certus etiam eſt, ſed nulla ratione noſtro contrarius, quia nos conſtituimus .D.E.F. angulum de-clinationis plani à verticali circulo propriè dicto, ipſe autem loco huius anguli aſſu-mit angulum declinationis eiuſdem plani à Meridiano circulo, vnde mirum non eſt modum ipſius à noſtro diſcrepare. + Quod ſi cõſtitueremus .D.E.F. angulum decli-natio nis plani à Meridiano, ut ipſe (quemadmodum forſitan ab alijs putauit fieri) & in reliqua deſcriptione progrederemur, vt tradidimus, proculdubio horologiũ declinans perperam deſcriberetur, vt rectè docet. + +

+ Optimè ſcripſiſſet Reuerendus Clauius, ſi verum fuiſſet, quod antiqui ſumerent declinationem ſuperius dictã à verticali propriè dicto, & non à meridiano. + Sed ego dico, authores à me citatos. capit .49. meę gnomonicę ſumere dictam declinatio- + + nem planià meridiano, & non à dicto verticali. +

+

+ Con ſidera primum in Munſtero cap .16. ſuæ horologiographiæ, vbi clarè docet accipere angulum compræhenſum inter meridianum, & planum propoſitum, vbi etiam ponit quandam figuram ædificij cum pariete ſuper quo deſignatum eſt quod dam horologium, & vbi ſe manifeſtè declarar, ita dicens. +

+ + Nam ipſarum partium complementum. propoſitum indicabit angulum, quan-tus videlicet fuerit arcus eiuſdem circuli .d.e.f.g. à puncto .g. vſque ad productam li-neam meridianam interceptus, qui vnà cum ipſo .f.g. quadrantem integrare videtur, vt in ſequenti figura: + quoniam arcus .f.g. eſt ſexaginta partium, qualium .e. f. quadrãs nonaginta, vnde concluditur reliquam partem hoc eſt, datum inclinationis angulũ, fore partium triginta ſimilium. + +

+ Orontius verò cap .13. ijſdẽ vtitur verbis, cum figura ſimili ad reliqua autem ipſius R. Clauij, videnda nondum mihi otium fuit. + quod ſi dabitur, tibi libenter dicam quid ſentiam. +

+
+
+
+
+ DE MODO DVCENDI LINEAS HORARIAS ſuper cyllindro immobili. + Hieronymo Ferrerio artium & Medicina Doctori peritißimo. +

+ DEsignare horarias lineas ſuper cyllindro immobili, ad orizontemq́ue perpendiculariter erecto difficile tibi non erit, (quod à me poſtulaſti) ſi modum .53. cap. meæ gnomonicæ obſeruaueris, accipiendo tamen pro linea orizontali in tabula non aliquam rectam lineam, ſed circularem, ſimilemque circunferentiæ ipſius cyllindri, dico autem ſimilem, eo quod ſi gn o-mon .o.x. ſupra tabulam ſignatus, & perpendicularis ipſi orizontali circulari .b.i.x. eſſet dimidia, vel tertia vel quarta pars gnomonis cyllindro infixi, oporteret, vt ſemidiameter circuli .b.i.x. etiam eſſet medietas, vel tertia, aut quar + + ta pars ſemidiametri cyllindri, vt omnes arcus huiuſmodi circuli in ter ipſos azimut intercepti ſimiles ſint arcubus cyllindri, quod à te ipſo facilè videre ſcientificè po teris. + reliqua nihil mutanda erunt ab eo, quod ſcripſi circa figuram .53. cap. vt dixi. + Vnde inuenta cum fuerit diſtantia orizontalis puncti .b. à pede gnomonis .x. nec non quantitas azi mutalis muralis b.t. quæ ſemper ab orizontali per pendiculariter deſcendit, illicò punctum .t. horæ propoſitæ in cy-lindro inuenietur. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Nunc verò cum duo puncta alicuius horarię lineæ inuenta fuerint, quæ à Solis ſi-tu in diuerſis parallelis efficiuntur, ſi voluerimus ipſam lineam horariã ducere, ſcien dum primò eſt ipſam lineam horariam eſſe communem ſectionem circuli horarij, illius horæ cum ſuperficie cyllindrica, + & propterea ellipticam, vt oſtendit Serenus in .19. primi lib. quod etiam ellicere poſſumus ab eo, quod Archimedes in .10. pro-poſitione libr. de conoidalibus, ſcribit. + Quapropter oporter nos inſtrumen-tum prius componere, modo circini, ſed trium crurum, quæ omnia in eadem plana ſuperficie ſint, ea tamen arte factum, vt quodlibet illorum poſſimus pro-longare, necnon contrahere, ut cum duo extrema firmata fuerint, media poſ-ſit circunduci circa centrum, ſeu punctum commune illarum interſectionum ſimulq́; poſſit produci, necnon abbreuiari vel augeri, & diminui, vt mediante ſua extremi-tate inſeriori poſſimus delineare gyrum ellipticum horarium, dum cẽtrum ipſorum crurum adhæreat extremitati gnomonis, reliquæ vero extremitates ipſorum crurũ ſint ſupra puncta inuenta ipſius horæ. + oportet etiam vt hoc inſtrumentum à tergo ipſorum crurum habeat in ſuperiori parte ſuperficiem quandam ſemicircularẽ, quę ſit vice vnius partis illius ſuperficiei, in qua ſupponuntur omnia crura inſtrumenti, & hoc quantum fieri poteſt, quod quidem fieri debet, ne crus medium, hoc eſt mo bile, exeat à tali ſuperficie, ſeu declinet ab ea, quæ ſemper ſupponitur in ſitu circuli horarij talis horæ. + oportet etiam, vt iuxta circunferentiam dimidij circuli ſint duo gyri eiuſdem materiæ inter ſe parum diſtantes, ita ut crura poſſint moueri, intra hos gyros, & dimidium circulum, & quod inter hos gyros locatæ ſint duæ cochleæ, ſeu duo helices, vt quando voluerimus, poſſimus fir-mare ipſa crura extrema, dum eorum extremitates + + fuerint ſupra puncta inuenta illius horæ, + deinde in dorſo iſtius inſtrumenti, circa centrum coniunctio nis, rectè factum erit ſi aliqua concauitas fuerit, in qua, extremitas gnomonis poſſit locari, dum duce-re voluerimus aliquam horariam lineam. +

+
+
+ +
+
+

+ Tale inſtrumentum excogitaui ad fugiendum tædium inueniendi dictam ellipticam ex punctis. +

+

+ Nunc autem ſciendum eſt, quod vnus tantum-modo gnomon ſufficiens non erit pro tota die æſti-ua, neque duo, niſi valde breues fuerint reſpectu ſemidiametri cyllindri, & in ſitu medio quartarum meridionalium noſtro orizonti, quorum autem longitudo ita inuenienda eſſet. +

+

+ Sit exempli gratia circulus .a.b.e.u. cyllindri ori zontis vice, diuiſusq́; à duobus diametris .d.e. et .c.f. quarum .c.f. ſit pro meridiana: + d.e. autem pro verticali, ſitq́; e. punctus orientalis: + d. verò occidẽtalis .f. autem meridionalis. et .c. ſeptentrionalis, computeturq́; maxima. + Solis amplitudo ab .f. verſus .e. quæ terminetur ab .q. ita quodarcꝰ .f.q. minor ſit quã graduum .45. aliter impoſſibile eſſet duobus tantũmodo gnomonibus mediantibus tota die æſtiua horas videre. +

+

+ Quo facto ducatur ab .q: q.p. contingens circulum & à centro circuli .o. per pun-ctum .u. medium quartæ ducatur .o.u.i. vſque ad contingentem .q.p. vnde .u.i. longitu do erit vniuſcuiuſque gnomonis, qui gnomones infixi erunt in medio dictarum quartarum. +

+ +

+ Huiuſmodi rei ratio per ſe nota erit quotieſcunque cogitauerimus verum arcum e.b. amplitudinis æſtiuæ, protractaq́; .o.b. quę parallela erit .q.p. vnde cum Sol tem-pore æſtiuo orietur, tunc radios ſuos emittet via iſtarum æquidiſtantium linearum. +

+

+ Sed ſi longiores gnomones cuperes, oportebit eos tres eſſe, quorum vnus erit orientalis in puncto .e. alter occi-dentalis in puncto .d. reliquus ve- + + rò meridionalis in puncto .f. quo-rum vnuſquiſq; poteſt eſſe maior tertia parte ſemidiametri cyllin-dri, ſed ſi voluerimus ſcire quan- ad plus poſſit eſſe longus vnuſ-quiſque illorum, ita faciendum erit. +

+
+
+ +
+
+

+ Faciemus quadratũ .o.a.h.u. ex ſemidiametro dicti circuli, a dia-metro poſtea .o.h. huiuſmodi qua drati ſubtrahatur ſemidiameter .o.e. circuli, reſiduum verò .e.h. ip-ſius diametri .o.h. quadrati, erit gitudo gnomonis, vbi ſimul appa ret huiuſmodi rei ratio, eo quod cum gnomon .e.h. orientalis deſi-net operari, illico meridionalis .f.g. ſubintrabit, poſt hunc verò occidentalis .d.K. monſtrabit reliquum diei. +

+
+
+ Earundem line arum deſcriptio ſaper conum rectum. + AD EVNDEM. +

+ CVm ſuper datum conum re- + + ctum idem facere volueris eſto conus .A. & R. qui diuiſus ima ginatione ſit à quodam plano per axem, & communis ſectio ſit trian gulus .A. & R. in quo plano cogite mus gnomonem infixum ad rectos vbi volueris, qui ſit .p.t.o. cogitem etiam .l.t.m. aliud eſſe planum (in quo ſit gnomon) quod conum ſe cet, quæ quidem ſectio, circularis erit, ex .4. primi Pergei. + imagine-mur etiam ſuperficiem .p.s. eſſe azi mut in quo gnomonreperirur, ſu-perficiemq́; .e.s. azimut propoſitæ horę, angulumq́; .e.o.a. contrapoſi angulo altitudinis Solis ab ori- + + zonte; + cogitemus etiam lineam .A.t.i.x. illud coni latus eſſe, qu od à ſummitate ver­ſus baſim tranſit per medium latitudinis ipſius gnomonis, concipiamus etiam mente e.a. communem ſectionem eſſe trianguli ſupra dicti cum azimut horæ, necnon pun-ctum .K. eſſe commune radio Solis .o.a. & ſuperficiei conicæ, quod quidem eſt illud quod quæritur, hoc ſcilicet modo. + Primum cognoſcimus angulum .p.A.t. vt medie tas anguli totius coni, & angulum .p. rectum, vnde .t. tam intrinſecus, quam extrinſe-custrianguli .A.p.t. nobis cognitus erit. + Nunc cum angulus .A.t.o. cognoſcatur, ſi gnomon t.o. fixus fuerit in ſuperficie conica, ita qd cum latere .A.t. eſſiciat angulũ A.t.o. & lateraliter faciat angulosrectos cum ſuperficie conica, ad quod efficiendum nulla eſt difficultas, cognoſcendo deinde .A.t. ſimul cum angulis .A. et .t. intrinſecis trianguli ortogonij .A.p.t. cognoſcemus .p.t. et .A.p. vnde etiam tota .o.p. ſed cogno ſcendo .o.p. cum angulo .p.o.e. (angulus enim .p.o.e. cognoſcitur ex hypotheſi cum ſit inter azimut Solis & azimut gnomonis) cum angulo .o.p.e. recto cognoſcemus .p.e. et .o.e. + deinde cum nobis nota ſit .o.e. cum angulo altitudinis Solis .e.o.a. & angu-lo .o.e.a. recto cognoſc emus longitudinem azimutalis .e.a. necnon quantitatem .a.o. Imaginata poſtea .a.q. æquidiſtante .e.p. habebimus .p.q. æqualem .a.e. ex .34. primi Eucli. + Vnde duabus .o.p. et .p.q. mediantibus, cognitiſq́; cum angulo recto .p. cogno ſcemus .o.q. nec non angulum .o.q.p. quo mediante, necnon median-te angulo .q.A.t. et .A.q. cognita, co + + gnoſcemus .A.i. et .q.i. quę .q.i. dem pta à .q.o. relinquet nobis cognitã i.o. + Et quia .o.i.q. et .o.K.a. ſemper ſunt in eadem ſuperficie ſecante co num, quæ etiam ſecat ſuperficiem trianguli .A.q.x. ad rectos ex .18. vn decimi, cum linea .u.n. perpendicu laris ſit ſuperficiei trianguli .A.q.i. ex .8. dicti, quia parallela eſt .l.p. quę perpendicularis eſt ſuperficiei triã-guli .o.p.q. ex .4. eiuſdem, ſequitur, quod talis ſectio ( quæ intelligatur per .u.K.i.n.) ſemper erit elliptica, vel parabole, ſeu hyperbole, ꝓut linea .o.i.q. ſecabit latus coni, oppo ſitum lateri .A.i. diſtento in ipſa ſuperficie conica, ſeu ad ſuperiorem partem produ ctum, velipſi parallelum. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Supponamus nunc dictam lineam .o.q. ſecare dictum oppoſitum latus lateri .A.i. verſus baſim, vnde ſectio .u.K.i.n. erit elliptica. + quod facile cognitu eſt mediãte com paratione angulorum .A.q.i. et .q.A.i. interſe, eo quod ſi eſſent ęquales, dicta ſect o barabola eſſet ex .27. primi Eucli. et .11. primi Pergei, ſed ſi angulus .A.q.i. maior eſ-ſet angulo .q.A.i. ſectio eſſet ellipſis, ex ultimo poſtulato primi Euclid. + & ex .13. pri-mi Pergei, ſed ſi dictus angulus .A.q.i. minor eſſet angulo .A. tunc ſectio eſſet hyper-bole ex dicto poſtulato & ex .12. primi Pergei. + Sit ergo primum vt dictũ eſt, hoc eſt, quod ſectio eſſet oxygonia, ideſt elliptica, ſeu defectio (quod idem eſt,) ſepa-ratim oportebit nos ellipſim deſignare ſimilẽ ęqualẽq́; ei, quæ eſt .u.K.i.n. quidẽ difficile non erit, quotieſcunque ſuos axes inuenerimus, maiorem ſcilicet, & mino- + + rem, quæ ita reperientur, efficiemus primo anguium coni, qui ſit .i.A.b. quem diui-demus per æqualia mediante .A.q. conſtituendo .A.i. huius anguli æqualem .A.i. ſu-perficiei conicæ et .A.q. diuidentem, æqualem parti .A.q. axis coni, ducendo poſtea ab .i. per .q. lineam vnam quouſque concurrat .A.b. in puncto .b. habebimus .i.b. pro maiori axi ipſi ellipſis, quod per ſe clarum eſt, cuius medietas ſit .i.c. ſed .i.q. ipſius .i.b. æqualis eſt ipſi .q.i. ipſius coni, ex quarta primi Eucli. et .q.b. ipſius .i.b. æqualis alte ri parti inuiſibili. + Reliquum eſt, vt reperiamus minorem axem, quem vocabimus .f.r. ducatur ergo primum .q.a.u.n. ad rectos cum .i.b. æqualisq́; ei quæ eſt coni, & diui ſa ſimiliter in .a. quæ .u.n. ipſius coni nobis cognita eſt ex lateribus .A.u. et .A.n. & ex angulo coni, et .a.q. æqualis eſt .e.p. ex .34. primi. + Nunc certi erimus ex .21. primi Pergei, quod eadem proportio erit quadrati .u.q. ad quadratum ipſius .f.c. quæ pro-ducti ipſius .i.q. in .q.b. ad productum ipſius .i.c. in .c.b. & cum cognita nobis ſint hæc tria producta hoc eſt .i.q. in .q.b. et .i.c. in .c.b. et .u.q. in ſeipſa, cognoſcemus etiã quartum ipſius .f.c. & fic .f.c. eiuſq́; duplum .f.r. cogniti nobis itaque cum ſint hi duo axes .i.b. et .f.r. formabimus ellipſim. + Deinde producemus axim .b.i. à part e.i. quo-uſque .i.o. æqualis ſit ei quæ extra conum eſt, dein- + + de ducemus .o.a. quæ circunferentiam ellipticam ſecabit in puncto .K. vnde habebimus quantita-tem ipſius .o.K. et .K.i. rectam. + inde mediante cir-cino ſi acceperimus rectam diſtantiam ab .i. ad .K. in ellipſi, + deinde firmando pedem circini in pun-cto .i. in ſuperficie conica, & cum alio ſignando lineam vnam curuam ad partem .K. in ſuperficie conica, ſumendo poſtea interuallum .o.K. extra el lipſim, + deinde firmando vnum pedem circini in extre mitate gnomonis, cum alio poſtea ſignan-do aliam lineam curuam in ſuperficie ipſius coni, quæ primam ſe cet in puncto .K. hoc erit punctum quæſitum horę propoſitæ in ſuperficie conica propoſita. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed ſi talis ſectio fuerit parabole, vel hyperbo le, tunc mediante ſuo diametro .i.q. cum baſi .u.q.n. cognita, deſignabimus ipſam ſectionem .u.i. n ope mei inſtrumẽti in calce meę gnomonicæ de ſcripti, + deinde diuiſa .u.q. in .a. ductaq́; q.i. vſq; + + ad .o. ductaq́; .o.a. habebimus punctum .K. + Reli-qua facienda ſunt, vt dictum eſt de ellipſi. +

+
+
+ +
+
+

+ Inuenta modo cum fuerint duo puncta eiuſ-dem horæ propoſitę, ducemus ab vno ad a-liud, lineam horariam mediante circino trium crurum, quem tibi ſcripſi nudius tertius pro cyl lindro, quæ quidẽ linea crit portio gyri ellipſis, ſeu hyperbolę, vel parabolę, vt à te ipſo cogi-tare potes. +

+ +
+
+
+
+ QVAEDAM NOTATV DIGNA IN Ptolomeum. + Bartolomeo Christino Serenißimi Sabaudiœ Ducis apparitore. +

+ EX tuis literis cognoui quo erga me animo eſſes, qualiq́; voluntate, ſed ne tua pulcherrima ſtudia aliquo modo imperfecta relinquant̃, vel ego tibi deeſſe videar, dum Problemata geographica Magni Ptolomei conſi-deras, aduerte, quod ſi putares in figura .6. cap. libr .7. geographię eiuſ-dem (vt multi credunt) lineam .V.*. ſecare circunferentiam .A.D. in puncto .G. ita vt punctus .G. ſit tropici æſtiui, ideſt arcum .D.G. eſſe graduum .24. cum illis inci-deres in maximum errorem. + Quapropter conſidera quæ nunc tibi ſcribo. +

+

+ Sit circulus .A.B.C.D. huius centrum .E. ſupponaturq́; ſemidiameter .E.D. eſſe partium 120. quarum .E.Z. in alio ſemidiametro .C.E. ei orthogonaliter coniuncto, talium ſit .17. in ſemidiametro vero .E.A. accipiatur .E.S. talium .24. et .E.V. 64. vn de .S.V. erit partium 40. ſimilium. +

+

+ Erigatur deinde .S.*. ad rectos cum .E.A. in puncto .S. quæ terminetur ab inter-ſectione lineę ductæ per puncta .Z.D. in puncto .*. ducatur demum .V.*. quæ ſeca-bit circunf rentiam .A.D. in puncto .G. + Quæratur nunc quantitas ipſius .G.D. Ad quod efficiendum quærenda primum eſt quantitas ipſius .S.*. quam illico co gnoſcemus ex regula de tribus, cum dixerimus, ſi@ 17. dat nobis .120. quid dabit .41. (nam duo triangula .Z.E.D. et .Z.S.*. ſunt inuicem ſimilia, cum .S.*. parallela ſit ipſi .E.D.) vnde .S.*. proueniet nobis ex ſimilibus partibus .289. cum fracto, quod reijciamus ob minorem laborem. +

+

+ Producantur poſtea .V.*. et .E.D. vſque ad eorum concurſum in puncto .ω. quæ-remusq́; quanta ſit .E.ω. ex eadem regula, cum dixerimus, ſi .40. dat nobis .289. quid + + + dabit .64. (nam duo triangula .V.S.*. et .V.E.ω. ſunt inuicem ſimilia eadem ratio-ne) vnde .E.ω. veniet nobis extalibus partibus .462. +

+
+
+ +
+
+

+ Coniungatur nunc quadratum ipſius .E.V. quod eſt .4096. cum quadrato ipſius .E.ω. quod eſt .213444. & habebimus quadratum ipfius .V.ω. talium partiũ .217540. +

+

+ Dicemus poſtea ſi .217540. dat nobis .4096. quid dabit quadratum ipſius .V.ω. vt ſinus totus quod eſt .10000000000. vnde veniet pro quadrato ipſius .V.E. talium partium, ſuperficialium ſcilicet .18827211. cuius radix erit .13721. & erit ſinus an-guli .V.ω.E. qui erit grad .7. min .53. vnde angulus .ω.V.E. erit grad .82. min .7. eius vero ſinus erit partium .99054. +

+

+ Nunc autem quia angulus .E.V.ω. eſt acutus, imaginemur .E.Ŕ. ductam eſſe ad re­ctos ipſi .V.ω. ſitq́; etiam ducta ipſa .E.G. + Vnde habebimus angulum .Ŕ.E.V. gra-duum .7. min .53. eius vero ſinus .Ŕ.V. partium .13721. (propter ſimilitudinem trian­gulorum .E.Ŕ.V. et .ω.E.V.) talium ſcilicet, qualium .E.V. fuerit .100000. + Sed qua-lium .E.V. eſt .64. talium erit .8. cum tribus quartis, cuius .Ŕ.V. quadratum erit par­tium .76. cum dimidio ſimilium ſed ſuperſicialium, quo quidem quadrato dempto ex quadrato ipſius .64. quod eſt .4096. remanebit quadratum ipſius .E.Ŕ. partium .2871. quo etiam quadrato .E.Ŕ. dempto ex quadrato .E.G. partium .14400. remane­bit quadratum ipſius .Ŕ.G. partium .11529. cuius radix .Ŕ.G. erit partium .107. taliũ qualium .E.G. eſt .120. ſed qualium .E.G. erit .100000. talium .Ŕ.G. erit partium .89166. quæ vt ſinus anguli .Ŕ.E.G. habebit pro ipſo angulo, gra .63. min .5. qui colle­cti cum gra .7. min .53. anguli .V.E.Ŕ. dabunt totum angulum .A.E.G. grad .70. min .58. cuius complementum ex grad .90. erit .G.D. graduum .19. min .2. & non .24. vt omnes ferè putant. +

+
+
+
+
+ DE REFLEXIONIBVS RADIORVM. + Excellentißimo Philoſopbo Franciſco Vimercato. +

+ QVoniam non videbatur quieſcere animus tuus, cum paucis ab hinc die-bus tibi ſiſcitanti reſpondiſſem, nec tamen rationem omnium, quæ dixe-ram exactè explicare per tem poris anguſtiam potuiſſem, cogitaui ad te per hanc occaſionem ſcribens, & iam dicta repetere, & omnium tibi ra-tionem ſubiungere, & vt mihi plenius ſatisfaciam, & tibi commodè perlegenti faci lius ſit veritatem intueri. + Scripſiſti enim in tuis diſputationibus, vir doctiſſime, quod omnis res viſa per ſpeculũ quodcũque, ſub breuiſſimis lineis cõpræhendatur à vifu. +

+

+ Propoſitio hæc non eſt vniuerſaliter vera (quamuis etiam ab alijs omnibus pro ta li poſita ſit) cum in ſpeculis concauis non ſemper verificetur, vt nunc tibi demon-ſtrabo. +

+

+ Eſto quod linea recta .b.d. tangat circulum + + b.o.q.n. qui ſit communis ſectionis ſup crficiei re flexionis, & ſphæricę alicuius ſpeculi ſphærici concaui, & punctum contingentiæ ſit .b. à quo exeant duæ lineæ .b.q. et .b.n. efficientes duos an gulos inuicem æquales circa perpendicularem .b.c. res autem viſa primò ſit in ipſa circunferen-tia huiuſmodi circuli in puncto .n. oculus vero in puncto .q. ipſius circunferentię. + Dico nunc duas + + lineas .b.q. et .b.n. ſimul ſumptas longiores eſſe omnibus alijs lineis exeuntibus ab ip ſis punctis .q.n. quæ in aliquo puncto dictæ circunferentiæ ſimul concurrant. +

+
+
+ +
+
+

+ Sint igitur aliæ duæ .q.o. et .n.o. quas probare volo ſimul ſumptas, eſſe minores dua bus ſimul ſumptis .q.b. et .n.b. + Nam ex .20. tertij Eucli. cognoſcimus angulos .q.b.n. et .q.o.n. inuicem æquales eſſe, & ſimiliter angulos .b.n.o. et .b.q.o. + deinde ex .15. pri mi eiuſdem habemus angulos contra ſe poſitos, circa .a. eſſe etiam inuicem ęquales. + Vnde ex .4 + + ſexti, habebimus proportionem .a.b. ad .ao. eandem eſſe, quæ .a.n. ad .a.q. & ſic .bn. ad .o.q. + Quare ita erit .a.b.n. ad .a.o.q. vt .a.n ad .a.q. ſed cum .a.n. maior ſit .q.a. ex .18. primi, eo quod angulus .b.q.n. (qui æqualis eſt angulo .b.n.q. ex .5. eiuſdem) maior eſt angulo .a.n.q. qui pars eſt ipſius .b.n.q. ergo latera ſimul ſum-pta .a.b.n. maiora erunt lateribus .a.o.q. ſed ex .20. primi .a.b.n. etiã maior erit .a.n. vnde ex .25. quinti .q.a.b.n. maior erit .n.a.o.q. + quare ſequi-tur verum eſſe propofitum. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed ſi oculus eſſet in .u. quemadmodum in ſubſcripta hic ſecũda figura videre eſt, res autem viſibilis in .n. ambo extra dictum circulum, eſto etiam primum .b.u. æqua-lis .b.n. probabo ſimiliter .u.b.n. maiores eſſe .u.o.n. + Nam angulus .o. maior eſt angu-lo .b. eo quod ſi circulum .u.b.n. cogitemus circunſcribere triangulum .u.b.n. ducen-do vſque ad ſuam circunferentiam .o.n. in puncto .s. deinde ducendo .u.s. habebimus ex .20. tertij angulum .u.s.n. æqualẽ angulo .u.b.n. ſed angulus .u.o.n. exterior trian guli .u.o.s. exiſtat, ipſe maior erit angulo .s. ex .16. primi. + duco poſtea .o.q. parallelam ad .u.s. quæ ſecabit .a.u. in puncto .q. & habebimus angulum .a.o.q. ęqualem angulo .n.s.u. ex .29. eiuſdem, hoc eſt angulo .n.b.u. fed ex ſu- + + pradictis rationibus, lineæ .q.b.n. ſimul ſumptæ maio-rem efficient longitudinem, quam .q.o.n. + Nunc cum ipſi .q.b. addita fuerit .u.q. & vice .q.o. ſumpta fuerit ali-qua linea minor ipſa .u.q.o. eo amplius .u.q.b.n. maior erit, quod quidem hoc modo faciendum. + Acci-piatur .o.u. vt comes .o.n. quæ minor eſt ambabus .o.q. et .q.u. ex .20. primi, ita enim habebimus propoſitũ. + ſed breuiori modo hoc ipſum videbis ex pręcedenti, & ex .21. primi Euclid. + Nam ex præcedenti .u.b.n. lon-gior eſt ipſa .u.s.n. ex .21. autem primi .u.s.n. longior eſt ipſa .u.o.n. ergo verum eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+ +
+

+ Si verò radius incidentiæ fuerit æqualis radio reflexionis, ſit vt in hac ſubſcripta tertia figura vide re eſt .u.b.p. +

+

+ Cum autem probauerim longitudinem .u.b.n. ma iorem eſſe longitudine .u.o.n. coniungatur .n.p. cum u.b.n. + deinde. ab .o. ad .p. ducatur .o.p. quæ minor erit longitudine .o.n.p. ex .20. primi, & illicò manifeſtabitur verum eſſe propoſitum, etiam hoc tertio modo. +

+ +

+ Si autẽ res viſibilis oculusq́; ambo fuerint intra circulum, tũc poſſibile eſſet quod lõgitudo .u.b.n. modo maior, modo minor, modo verò æqualis eſſet ipſa .u.o.n. nũc. + Quod etiam affirmo de .u.b.p. ſimiliter etiam eueniet ſi vnus terminorum .u. vel .n. fuerit intra circunferentiam, reliquus verò extra ipſam. +

+

+ Conſideremus nunc hic inſraſcriptam .4. figuram vbi .d.b.p. ſit circunferentia oxy gonia ſeu elliptica (quod idem eſt) cuius maior axis ſit .d.p. in quo, duo termini .u.n. ſint centra eius generationis: + b.x. verò ſit minor axis. + Imaginemur etiam circulum .b.o.x. cuius ſemidiameter ſit .c.b. non maior medietate minoris axis, ne circunferen-tia huiuſmodi circuli ſecet circunferentiam oxygoniam. + Cogitemus etiam circu-lum .b.e. cuius ſemidiameter, minor non ſit minori axe .b.x. ipſius oxygoniæ, ne ſe inuicem ſecent huiuſmodi circunferentiæ, ſint etiam ambo eorum centra in linea .b.x. minoris axis, & punctum .b. ſit commune vnicuique earum periphæriarum, vnde minor circulus, totus intra, maior autem, totus extra ipſam figurã oxygoniam erit. + Nunc ad partem .o.r.e. vbi non communicant inuicem ipſæ circunferentiæ ducan-tur .n.o.r.e: u.o: u.r: et .u.e. & per .b. et .r. cogitetur tranſire alium circulum, cuius cen-trum in axe .b.x. ſit .t. omnesq́; iſti circuli imaginentur trium diuerſorum ſphærico-rum ſpeculorum, vnde pro genera tione ipſiꝰ oxygonię, ſeu ex .52. ter tij Pergei, habebis longitudinem . + + u.r.n. ęqualem eſſe longitudini .u.b.n. & ei, quæ eſt .u.o.n. (vt minor ip ſa .u.r.n. ex .21. primi Euclidis) mi-nor ipſa .u.b.n. & longitudinem .u.e.n. (vt maior ipſa .u.r.n. ex eadem .21. primi Eucli.) maior ipſa .u.b.n. + Sed ſi quis vellet hoc demonſtrare ope circuli, vniꝰ tãtũmodo ſpeculi, multiplicãdo ipſas oxygonias quẽ-admodum de ipſis circulis fecimus, obtineret ſimiliter propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Solutio dubitationis. + AD EVNDEM. +

+ RAtionalis eſt dubitatio tua, + + vtrum ( circulus minor hoc eſt .b.o. habeat ſuum centrum in mi nori axe inter centrum oxygoniæ, et .b: exiſtente .b. extremo axis mi-noris, communeq́; ambobus circun-ferentijs circuli ſcilicet & oxigonię) dictus circulus minor, plura puncta communia habeat cum ipſis circun-ferentijs. +

+
+
+ +
+
+

+ Cui dubitationi reſpõdeo quod quotieſcunque centrum alicuius cir culi fuerit idem cum .c. centro oxy-goniæ, vel inter .c. et .b. in interual-lo ſcilicet minoris axis, exiſtente .b. ſua extremitate communi ambabus + + circunferentijs, ipſas circunferentias inuicem contiguas eſſe oportebit in puncto .b. tantummodo. +

+

+ Eſto primum quod centrum .c. commune exiſtat, vt dictum eſt. + ſit etiam centrum vnius circuli, cuius diameter ſit idẽ maiori axe .d.p. & in gyro oxygoniæ accipia-tur punctum .f. proximum .b. quantum fieri poterit, + tunc protrahatur .f.a.e. parallela ipſi .g.c. vſque ad gyrum maioris circuli in puncto .e. quæ cum .d.p. rectos efficiec angulos. ex .29. primi Eucli. + ſecabitq́; gyrum circuli .b.o. minoris in puncto .t. quod di co eſſe intra oxygoniam, ſeparatumq́; ab .f. + Quapropter duco .c.e. quæ ſecabit cir-cunferentiam circuli minoris in pũcto .o. à quo puncto duco etiam .o.i. parallelam ad e.a. + Deinde conſidero, quod ex ra-tionibus ab Archimede adductis in + + quinta propoſitione libri de conoi-dalibus, & ſphæroidibus, eadem proportio erit ipſiꝰ .g.c. ad .b.c. quę ipſius .e.a. ad .f.a. vnde permutando ita erit ipſius .g.c. ad .e.a. vel .b.c. ad f.a. hoc eſt ipſius .e.c. ad .e.a. vt .o.c. ad .f.a. ſed ex ſimilitudine triangu-lorum, & ex .11. quinti, ita etiã erit ipſius .o.c. ad .o.i. vt .o.c. ad .f.a. + Vn-de ſequitur .o.i. æqualem eſſe .f.a. ſed ex .14. tertij Eucli .t.a. minor eſt .o.i. + Quare minor etiam erit ipſa .f.a. + Vnde punctum .t. intra oxygo-niam erit, & conſequenter ſepara-tum .ab .f. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed ſi centrum circuli minoris fuerit inter .c. et .b. hoc eſt eccentri-cum ipſius oxygoniæ, ipſe tanget concentricum in puncto .b. tantummodò, vt in .3. Euclidis libro probatur. + Vnde tanto magis diſtans erit punctum .t. à puncto .f. quod erit propoſitum. +

+
+
+ Alterius dubitationis ſolutio. + AD EVNDEM. +

+ VNde autem fiat, quod à ſpeculis planis, obiectorum imagines, ita diſtantes vltra ſuperficiem ipſius ſpeculi videantur, vt obiecta citra ipſam ſuperficiem reperiuntur. +

+

+ Pro cuius rei ſcientia, tres cognitiones nos primum habere oportet, quarum pri-ma eſt. + Vnde fiat, quod obiecti imago in catheto incidentiæ videatur. + Secũda. + vn-de efficiatur, quod angulus reflexionis, ſemper æqualis ſit angulo incidentiæ. +

+

+ Terria demum. + Vnde naſcatur quod radius incidentiæ ſimul cum radio reflexio-nis ſit in quodam plano ſecante ſuperficiem ſpeculi ſemper ad rectos, quod qui-dem planum vocatur ſuperficies reflexionis. + Huiuſmodi tres paſſiones, ab omnibus ſpecularijs conſideratæ ſunt, ſed rationes ab illis traditæ, mihi non ſatisfaciunt. +

+ +

+ Nam circa æqualitatem angulorum reflexionis & incidentiæ, iam tibi probaui illud non vniuerſaliter euenire à breuitate aggregati radiorum incidentiæ reflexio-nisq́;. + Sed hoc naſcitur potius ab eo, quod cum radius incidentiæ non poſſit ſuper ficiem corporis opaci penetrare, reflectit, vt citra ipſam angulo æquali ei, quem faceret cum eadem ſuperficie vltra ipſam ſi tranſiuiſſet. +

+

+ Exempli gratia ſit .a. obiectum .b. autẽ oculus in figura .A. et .c.e. ſuperficies ipſius ſpeculi .d. verò ſit punctum ipſius ſuperficiei, à quo ad oculum reflectitur imago ip- + + ſius .a. + Nunc ſi radius .a.d. incidentiæ, recta incederet ſub .c.e. efficeret angulum .e.d.h. æqualem angulo .c.d.a. eius contrapoſito, ſed quia impeditur ipſæ radius ab opacitate ipſius ſpeculi .c.e. ne vlterius incedat, propte rea reflectitur ab ipſa ſuperficie ſpeculi, con-ſtituens cum ipſa angulum .e.d.b. æqualem angulo .e.d.h. ſed quia angulus .c.d.a. eſt etiã ęqualis ipſi angulo .e.d.h. propterea angulus .e.d.b. ęqualis exiſtit angulo .c.d. a; + per accidens igitur ſequitur .a.d. et .d.b. ſimul ſumptas, breuiorem facere longiludinem omni alia, quæ ab ipſa ſuperficie .c.e. ad eadem puncta .a.b. ducta eſſet, + quare natu-ræintentio eſt efficere angulum .e.d.b. æqualem angulo .e.d.h. vnde ex accidenti po ſtea ſequitur, ipſum æqualem eſſe angulo .c.d.a. & deinde lineæ .a.d. et .d.b. con-ſtituant longitudinem breuiorem. + Quare illud quod omnes putabant eſſe primum & perſe, vltimum eſt, & exaccidenti. +

+
+
+ +
+
+

+ Quare vero ſuperficies, quæ vocatur reflexionis, in qua ſunt duæ lineę, hoc eſt incidentię, reflexionisq́;, ſemper ſit perpendicularis ſuperficiei ipſius ſpeculi: + Hæc eſt ratio, quia cum quilibet radius incidentiæ, perpendicularis ipſi ſuperficiei ſpe-culi, in ſeipſo reflectit, ex ijſdem dictis rationibus, hoc eſt, quia cum tali angulo vult reflecti, cum quali tranſiret, ita etiam purandum eſt, quodradius incidens obliquus, cum in ſeipſum non poſſit redire, quia non eſt perpendicularis ſuperficiei ſpeculi, reflectitur tamen per planum erectum ipſi ſuperficiei ſpeculi, vt in eo, cui magis re-ſiſtit ſuperficies corporis opaci, quàm alicui alij plano ipſius infiniti inclinatorum planorum, ab vtraque parte ipſius plani perpendicularis, quod vnum etiam tan-tummodo eſt, & in quo, radius maiorem vim obtinet reflectendi, ſeu in eo, in quo radius ipſe cum maiori reſiſtentia repercutitur à ſuperficie corporis opaci. +

+

+ Poſtremo ſciẽdũ vnde oriatur, rei viſibilis imago, à ſpeculo plano reflexa, ſem per in catheto incidentiæ videatur. +

+

+ Pro cuius rei ratione cognoſcendum primò eſt, quo modo fit perfecta ſimplexq́; viſio, & non reflexa, deinde proſequemur ad reliqua huius tertiæ propoſitionis. +

+

+ Animaduertendum igitur eſt, quod quotieſcunq; obiectum aliquod viſibile aſpi cimus, nos nunquam perfectè illud comprehendere poſſumus, niſi in puncto con-curſus, ſeu interſectionis axium viſualium, ſeu radialium ( vt ita loquar ) quã inter-ſectionẽ, nos efficimus ope reuolutionis oculorum adinuicẽ, hoc eſt voluendo vnum verſus alium, ita vt in ſitu ipſius obiecti, ſeinuicem ſecent axes iam dicti, + tunc enim vtroque oculo mediante, exacte rem perſpicimus, cęteris .8. circunſtantijs non ob-ſtantibus. +

+

+ Vnde ſtantibus oculis in tali ſitu, altero reſpectu alterius, ſi eorum alter tectus; + ſeu velatus fuerit, tune alio tantummodo oculo mediante, videbimus obiectum, in ea diſtantia, exactius, quam in quauis alia propinquiori, & remotiori. +

+ +

+ Animal igitur, ſecundum diſtantiam obiecti, oculum accommodat ad recipien-dum quam exactiſſimè ſpeciem ipſius obiecti, & hoc voluendo ambos oculos, vnum verſus alium, ita quod interſectio axium ſit in ſitu ſeu loco dicti obiecti, nam tunc vi dent ambo vel aliquis eorum ſolus, in tali diſtantia exactè obiectum videbit. +

+

+ Vnde ſequitur obiectum viſibile, compræhenſibile non eſſe ab vno tantummodo oculo in quolibet ſitu axis ipſius oculi, ſed in eo, vbi alius axis interſecatur à dicto. + Quæ quidem interſectio poteſt fieri propinqua, vel remota à viſu, ad certos tamen terminos vſque. +

+

+ De huiuſmodi axium viſualium interſectione ſcribit Alhazem in .2. et .15. propo ſitione tertij lib. Vitellio verò in .32. et .45. eiuſdem. +

+

+ Quod igitur dico, verum eſt, ideſt, quod ſi vno tantummodo oculo aſpiciemus obiectum aliquod, ipſum nunquam perfectè proſpicietur, niſi cum oculus ita ſitus fuerit, vt eius axis cum axe alterius in loco obiecti ſe inuicem ſecent, quamuis alter oculus nihil videat, aũt duobus oculis in tali ſitu cõſtitutis obiectũ videmus, vnum tantummodo nobis cernere videbimur, & ſi extra talem punctum interſectionis ip-ſum obiectum poſitum fuerit, tunc duo talia, obiecta nobis apparebunt, ſed huiuſ modi rei cauſam alias tibi manifeſtabo. +

+

+ His igitur cognitis, ponamus aliquam + + ſpeculi ſuperficiem eſſe .g.h. in figura .B. obiectum autem viſibile .b. oculos vero .a. et .u. punctum autem .n. in ſuperficie ſpecu li, à quo imago ipſius .b. reflectit ad .a. & punctum .t. à quo reflectitur ad .u. et .c.e. ſit cõmunis ſectio ſuperficiei reflexionis radiorum .b.n.a. et .c.f. ſit communis ſectio ſuperficiei reflexionis radiorum .b.t.u. qua rum vnaquæq; ſuperficies reflexionis, ere-cta eſt ad ſuperficiem ſpeculi .g.h. vt ſupra diximus. + Nunc ex .19. vndecimi Eucl. ſequitur communem ſectionem harum dua-rum ſuperficierum. (b.c.d. ſcilicet) ad rectos etiam eſſe ſupra ſuperficiem ſpeculi .g.h. cum qua .b.c. quælibet linearum .a.n. vel .u.t. reflexarum ( productę cum fuerint ) ſeinuicem interſecabunt eo quod duo anguli .d.c.n. et .d.n.c. ſimul collecti minores ſunt duobus rectis, & ita .d.c.t. cum .d.t.c. cum anguli .a.n.e. et .u.t.f. reflexi, ipſis con-trapoſiti, æquales ſint angulis .b.n.c. et .b.t.c. incidentiæ, quorum vnuſquiſq; ex .32. primi, minor eſt recto. +

+
+
+ +
+
+

+ Dico etiam quod in eodem puncto huiuſmodi catheti .b.c.d. in quo interſecabi-tur à linea .a.n. in eodem ſecabitur à linea .u.t. & quod punctum dicti concurſus, tan-tum depreſſum erit ſub ſuperficie ſpeculi .g.h. quantum .b. ſupra ipſam reperietur. + Nam anguli .b.n.c. et .d.n.c. ſunt inuicem æquales, anguliq́; .b.c.n. et .d.c.n. recti .c.n. verò communis ambobus triangulis .b.c.n. et .d.c.n. vnde ex .26. primi Eucli. latus .d.c. commune, vt trianguli .d.c.n.æquale erit lateri communi .b.c. vt trianguli .b.c.n. Idem etiam dico de latere .d.c. vt ipſius trianguli .d.c.t. quod æquatur lateri .b.c. vt trianguli .b.c.t. + Vnde cum .b.c. vnum, & idem ſit: + d.c. igitur etiam erit, & ipſum vnũ & idem, quod erit propoſitum. +

+

+ Nunc autem cum hi duo radij ſeinuicem ſecent in puncto .d. ergo in ipſo puncto .d. videbimur nobis videre imaginẽ obiecti .b: ope duorũ iſtorũ radiorũ .n.a. et .t.u. ita inuicem ſitorũ, videamur nobis imaginẽ proſpicere. + Vnde ſi in tali caſu, vnus + + oculorum clauderetur, nihilominus cum reliquo obiectum vidiſſemus in eodẽ ipſo loco .d. & non in alio ex ſuperius dictis rationibus. +

+

+ Et ſi ſtantibus ijs terminis volueremus pupillam oculi .u. verſus aliam .a. ad aſpi-ciendum punctum .n. in ſuperficie .g.h. ipſius ſpeculi, hoc eſt ſi fecerimus quod axes viſuales ſeinuicem ſecarent in ipſo puncto .n. + tunc videremur nobis videre duas imagines ipſius obiecti .b. intra ſpeculum, eo quod obiectum, propter hoc non ceſſaret reflectere ad oculos ab ipſis punctis .n. et .t. quapropter recipiendo ra-dium .t.u. in ſitu axis oculi .u. & radium .n.a. in ſitu axis oculi .a. hi axes ex neceſſitate (vt probauimus ) ſeinuicem ſecant in puncto .d. vnde vnam tantummodo imaginem ipſius obiecti nobis apparebit. +

+

+ Ex his igitur omnibus potes facilè videre omnem imaginem, cuiuſuis obiecti, re-flexam à ſpeculo, reperiri in ipſo catheto incidentiæ, cum ipſe ſemper ſit communis ſectio duarum ſuperficierum reflexionis, in quo catheto concurrunt ipſæ axes vi-ſuales. +

+

+ Exijſdem etiam dictis rationibus facile compræhendere poteris, vnde fiat, vt vi-deamus imaginem reflexam à ſpeculis ſphęricis concauis citra ipſorũ ſuperficiem, & non vltra. + Quod nunquã euenit, niſi quando punctũ .d. interſectionis ipſorũ radiorũ viſualium (quod alio in loco non fit, niſi in catheto incidentiæ hoc eſt in communi ſectione duarum ſuperficierum reflexionis. + Dato quod obiectum non ſit in vna ea-demq́ue ſuperficie, in qua reperti fuerint axes viſuales, hoc eſt dato, ambo axes viſuales non ſint in vna eademq́; ſuperficie reflexionis) reperitur citra & non vltra ſu perficiem ipſius ſpeculi. +

+

+ Ad cuius rei euidentiam non prætermittã dicere, quod cum debeant ſemper ſu-perficies reflexionum perpendiculares eſſe, velad rectos ſecare ſuperficiem ipſius ſpeculi, ipſarum communes ſectiones cum ſuperficie ſpeculi ſphęrici, ſemper erunt circunferentiæ magnorum circulorum illius ſphæræ, cuius portio eſt ſpeculum propoſitum, vt etiam Vitellio affirmat in prima ſexti libri. + Vnde vnuſquiſque ca-thetus incidentiæ tranſibit per centrum ſpeculi, cum ipſe ſit communis ſectio dua-rum ſuperficierum reflexionis, + quare in ipſo catheto erit punctum interſectionis ip ſorum axium viſualium ex neceſſitate, vt videbimus, ſi vnam tantummodo imaginẽ obiecti nobis videremur videre. +

+

+ Exempli gratia, ſint duæ ſuperficies reflexionis ſpeculi ſphærici concaui .b.n.c.a. et .b.t.c.u. obiectumq́; ſit .b. oculi autem ſint .a.u. punctum verò ſuperficiei ſpeculi, à quo obiectum emittit reflexionem ſuę imaginis ad oculum .a. ſit .n. pũctum au- + + + tem à quo eandem reflectit oculo .u. ſit t. communis autem ſectio harum dua-rum ſuperficierum ſit .b.c. ſed .x. centrũ ſit ſpeculi, radius verò incidentię ſuper ficiei .b.n.c. erit .b.n. cuius reflexus ſit .n.a. radij autem alterius ſuperficiei erunt b.t. et .t.u. + Imaginemur nunc duos ſemi diametros .x.n. et .x.t. quæ angulos .b.n.a. et .b.t.u. per æqualia diuidant ex ſup-poſito. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Nunc ijs ſuppoſitis, ſi vnam tantum-modo obiecti imaginem videbimus, + + clarum erit ex rationibus ſupradictis nos ipſam videre in cõmuni concurſu ipſorum axium viſualium, qui axes cum reperiantur vnà cum ipſis radijs reflexis .n.a. et .t.u. ex neceſſitate ſeinuicem ſecabũt in catheto .b.c. cum extendantur in ipſis ſuperficie-bus reflexionum, quæ ſuperficies nihil aliud commune inuicem habent, quam cathe tum dictum .b.c. ſit igitur in puncto .d. +

+

+ Ex his dictis alia oritur neceſſitas, hoc eſt, quod quotieſcunque vnam tantummo do imaginem obiecti .b. videmus, dato quod duæ ſuperficies reflexionis ſint, & non vna tantum, tunc angulos .n. et .t. ſemper inuicem æquales eſſe oportebit. + Vnde ar-cus .n.c. et .t.c. ex neceſſitate inuicem æquales erunt. +

+

+ Scimas enim ex .3. ſexti Euclid. quod eadem proportio erit ipſius .b.n. ad .n.d. quę ipſius .b.x. ad .x.d. & ipſius .b.t. ad .t.d. ſimiliter, + quare ipſiusb .n. ad .n.d. erit vt ipſius .b.t. ad .t.d. + Vnde ſequitur .b.n. æqualem eſſe ipſi .b.t. et .n.d. ipſi .t.d. vt à medio circulo .E. potes videre, quamuis etiam .b. non eſſet extremum diametri, ſed vbicunque volueris in ipſo diametro, vel etiã protracta, eo quod pun-ctum .n. & punctum .t. in eodem ſemicirculo, vel in æqualibus ſemicirculis, non poſsẽt aliter in ipſa circunferentia locari, eãdem ſeruando proportionem .b.n. ad .n.d. vt .b.t. ad .t.d. + propterea quod in omni alio ſitu exiſtente puncto .t. ipſa .b.t. eſſet aut maior aut minor ipſa .b.n. et .t.d. aut minor, aut maior ipſa .t.d. ex .7. & 14. tertij Eucli. + vnde aut maior, aut minor proportio eſſet ipſius .b.t. ad .t.d. quam ipſius .b.n. ad .n.d. & non eadem. +

+

+ Nunc è conuerſo ſi .b.n. et .b.t. ſunt ſibi inuicem æquales, & ſic .n.d. cum .t.d. ſequi-tur ex .8. primi Eucli. angulos .n. et .t. inuicem æquales eſſe. +

+

+ Ab ijſdem ſpeculationibus potes etiam videre vnde accidat quod partes ſuperio res alicuius obiecti reflexæ à tali ſpeculo concauo videntur nobis inferiores eſſe, & inferiores appareant ſuperiores, & dextræ ſiniſtræ, & ſiniſtræ dextræ. + quod autem hucuſque demonſtraui de ſpeculis planis, & ſphæricis concauis, ratiocinare tu ijſdem medijs circa ſphærica conuexa, vbi clarè videbis puncta huiuſmodi ſpeculi conuexi, à quibus reflectitur imago obiecti ad ambos oculos, ſemper oportere æquidiſtantia eſſe à pũcto communi ipſius ſuperficiei ſpeculi, & catheto incidentiæ, dum unam tan tummodo imaginem ipſius obiecti videmus, & à diuerſis ſuperficiebus reflexionum. +

+

+ Nolo etiam prætermittere, quod nunc mihi ſuccurrit, hoc eſt quod poſſet ali-quis duos ſitus inuenire, vnum pro oculo, alterum verò pro obiecto, reſpectu alicu-ius ſpeculi concaui, ſphęroidis prolatæ, vt reflexio ipſius obiecti videretur, vt linea diuidens per æqualia ipſum ſpeculum. + Reſpectu verò alicuius ſpeculi concaui ſphæ-roidis oblongæ, vt reflexio obiecti ad oculum veniret à tota ſuperficie ipſius ſpecu-li, vnde tota ſuperficies ipſius ſpeculi videretur colorata illo colore cuius eſſet obiectum, quæ quidem paſſiones pendẽt à .48. tertij lib. ipſius Pergei, vt ex te ipſo fa cile videre potes, propter æqualitatem angulorum reflexionis, & incidentiæ. +

+

+ Opinio autem mea, quam ſcire cupis de imagine obiecti reflexa, quam putas eſ-ſe in ſuperficie ſpeculi, hæc eſt, quod nec in ſuperficie, nec ultra, nec citra eam eſt ip ſa imago, quod autem vltra non ſit, hoc puto nulli dubium eſſe. + eadem etiam ra-tione non erit citra ſuperficiem ſpeculi concaui, quamuis ipſam nos compræhenda-mus in concurſu radiorum viſualium, tam ab vno ſpeculo quam ab alio reflexione facta. + Sed quòd ipſa neque ſit in ipſa ſpeculi ſuperficie, manifeſtum erit ex hoc, duo ſpectantes in eodem ſpeculo, duas diuerſas imagines vident, tres, aũt tres, qua-tuor, quatuor, & ſic deinceps, vnde tot eſſent imagines ſupra ſuperficiem ſpeculi, quot obiecta, tamen ita non eſt, nec plus eſt in vno loco ipſa imago, quam in alio, + + niſi in obiecto ipſo, lumen enim abipſo obiecto reflexum, ſeipſum diffundit vndi-que, & radijipſius luminis reflexi, vt plurimum ſeinuicem ſecant. + Vnde in ipſo ae-re funt omnes miſti. + Quapropter natura ſagacifſima pupillam oculi animalibus tam paruam conſtruxit ad ſuperficiem tam amplæ ſphæræ ipſius oculi, vt diſtinctæ vide-rentur omnia obiecta. +

+

+ Nolo etiam tibi tacere, quod quotieſcunq; oculorum pupillæ poſitæ fuerint inter cathetum incidentiæ, & ſuperficiem + + + ſpeculi ſphærici concaui, vt puta in li-neis .d.t. et .t.n. in figura .D. + tunc nullo pacto poſſemus videre vnam imagi-nem obiecti, ſed duas nec non confu-sè, + propterea nullo pacto radij .t.d. et .n.t. reflexi poterint. + ambo vniri ambobus axibus viſualibus, eo quod axes vifuales nunquam poſſunt inui-cem interſecari poſt viſum, ſed ſem-per ante ipſum, vnde nec inuicem pa-ralleli poſſunt eſſe. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Dico etiam, quod ſi obiectum inci derit in eadem ſuperficie, in qua duo axes viſuales, vel radij reflexi reperiũtur, hoc eſt in vna eademq́; ſuperficie reflexio-nis, + tunc locus imaginis non erit in catheto incidentiæ, eo quod interfectio axium uifualium non erit in ipſo catheto ſed extra, in qua interſectione fit viſio vnius tan-tummodo imaginis, quod antiqui non animaduerterunt. + Hoc autem dico deſpe-culo ſphærico concauo. +

+
+
+ Speculatio cuiuſdam propoſitionis aritbmetica. + AD EVNDEM. +

+ SPeculatio vltimæ propoſitionis quam numerorum via inueni, hæc eſt. + Imagi-nemur triangulum .r.e.o. abſciſum à circulo, in cuius circunferentia ſit punctum r. ſuperioris anguli ipſius trianguli, vel etiam non ſit abſciſum dummodo protrahan tur lineæ vſq; ad circunferentiam, à quo ad oppoſitum latus defcẽdant duæ .r.K. et .r.f. ita . K.o. æqualis ſit .f.e. vnde hæc .4. lineæ ſecabuntur à circulo dicto in punctis .n.c.b.u. + Dico nunc producta .o.r.n. et .e.r.u. æqualia erunt productis .K.r.c. et .f.r.b. + + + + quapropter cogitemus .r.a. indeterminatam tranſire per centrum .s. ipſius circuli, ſi-militer etiam .r.i. ad punctum medium lateris .e.o. deinde à tribus punctis, e.i.o. ima-ginemur tres perpendiculares ad .r.a. hoc eſt .e.a: i.d. et .o.q. & vbi circulus ſecat .r.a. fit punctum .g. protractis deinde .g.n: g.x: et .g.u. habebimus triangulum .a.e.r. ſimi-lem triangulo .g.u.r. vnde clarum erit productum .g.r.a. æquale eſſe producto .e.r.u. productumq́ .g.r.q. æquale eſſe producto .o.r.n. nam trianguli .g.r.n. et .o.r.q. ſunt in-uicem ſimiles, ſed productum .g.r.a. ſimul cum producto .g.r.q. duplum eſt producto .g.r.d. ex prima ſexti, eo quod .a.r.q. dupla eſt .d.r. & ideo productum .e.r.u. ſimul producto .o.r.n. duplum erit producto .i.r.x. quod quidem æquale eſt producto .g.r.d. ex ſimilibus rationibus iam ſupradictis. + Nunc ex ſimilibus rationibus producta .f.r.b. et .K.r.c. dupla erunt producto .i.r.x. + quare prima producta æqualia erunt ſecun-dis. + Quod eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Ab huiuſmodi demonſtrat ione facilè videre poteris non eſſe generaliter verum, id quod Nicolaus Tartalea inquit .43. quæſito vltimæ partis ſuorum tractatuum, hoc eſt centrum circuli .r.n.g. ſemper eſſe in perpendiculari, quæ à puncto .r. ad lineam .e.o. tranſit, protracta ipſa .e.o. quantum volueris, imò in quacunque alia linea ipſum eſ ſe poteſt, nec non in aliqua parallela ipſi .e.o. quemadmodum ex te ipſo, medianti-bus, hic ſupradictis rationibus videre poteris, vnde ex neceſſitate ſequitur illud pro blema ſemper ferè falſum eſſe. +

+
+ +
+
+ +
+
+
+ Alia ſpeculatio circa breuitatem radiorum incidentium & reflexorum. + AD EVNDEM. +

+ ALius modus quem exercitationis gratia vltimò cogitaui, ad demonſtrandum breuitatem radiorum incidentium, & reflexorum in ſpeculo plano, nunc ad te ſcribo, quamuis prolixior ali quantulum ſit eo, quod ab antiquis traditus eſt. +

+

+ Imaginemur itaque lineã .p.h. pro cõmuni ſectione ſuperficiei reflexionis ſpe-culo .r.a. verò et .a.b. pro radijs dictis, qui ſemper faciũt angulos .b.a.h. et .r.a.p. inuicẽ + + æquales. + Nunc protrahantur duæ .r.o. et .b.o. ab iiſdem punctis .b.r. ad aliud punctum, quod volueris ipſius lineæ .p.h. quas probabo longiores' (ſimul ſumptas) eſſe priori-bus. + Imaginemur igitur duas perpendiculares, ſeu cathetos .b.i. et .q.r.a. punctis .b.r. ad .p.h. abſciſſaq́ ſit linea .o.b. in puncto .x. ita quod .b.x. æqualis ſit ipſi .b.a. quod nulli dubium erit poſſe effici, cum .o.b. lõgiot ſit .b.a. co quod opponatur angulo ob-tuſo ipſius trianguli .b.a.o. quę .o.b. ſimiliter protrahatur vſque ad .d. ita quod .b.d. æqualis ſit .x.b. + deinde protrahatur .o.i. quouſque .i.h. æqualis ſit .a.i. + In alia parte po-ſtea idem faciendum eſt ſecando .a.r. in puncto .u. ita quod .u.r. æqualis ſit .r.o. efficien do .r.s. æqualem .r.u. et .q.p. æquale .q.o. vnde habebimus productũ .o.d. in .o.x. æqua le producto .o.h. in .o.a. & productum .a.s. in .a.u. æquale producto .a.p. in .a.o. exiſtis rationibus. + Nam cum quadratum ipſius .o.b. æquale ſit duobus quadratis .o.i. et .i.b. ex penultima primi Eucli. ipſa quadrata .o.i. et .i.b. æqualia erunt producto .o.d. in o.x. ſimul ſumpto cum quadrato .b.x. ex .6. ſecundi, hoc eſt ipſi producto ſimul ſum-pto cum quadrato .b.a. hoc eſt ipſi producto ſimul ſumpto cum duobus quadratis .a.i. et .i.b. ſed quia productum .o.h. in .o.a. ſimul ſumpto cum quadrato .a.i. ęquatur qua drato .o.i. ideo productum .o.h. in .o.a. ſimul ſumptum cum quadrato .a.i. & cum qua-drato .i.b. æquale erit producto .o.d. in .o.x. ſimul ſumpto duobus quadratis dictis hoc eſt ipſius .a.i. et .i.b. quę quadrata dempta cum fuerint ab vtraque parte, tunc cer ti erimus producta eſſe inuicem æqualia. + Idem dico de alijs ex altera parte. + Nunc imaginemur protractam eſſc .a.e. parallelam ipſi .o.b. & habebimus proportionem ipſius .a.b. ad .a.i. maiorem eſſe ea quæ eſt ipſius .a.e. ad eandem .a.i. cum .a.b. maior ſit ipſa .a.e. vt oppoſita angulo obtuſo, quapropter proportio .x.b. ad .a.i. maior erit ea quæ eſt .o.b. ad .o.i. + Iam enim ſcis proportionem .o.b. ad .o.i. eſſe, vt .a.e. ad .a.i. ex ſimilitudine triangulorum. + quare proportio .b.d. ad .i.h. maior erit proportione .o.b. ad .o.i. tũc ex .27. quinti ꝑmutãdo ꝓportio .b.d. ad .b.o. maior erit proportione .i.h. ad .i.o. & ex .26. eiuſdẽ cõponẽdo maior ꝓportio erit .o.d. ad .o.b. ea quę eſt .o.h. ad. o i. & permutãdo maior ipſius .o.d. ad .o.h. ea quæ .o.b. ad .o.i. & ex .33. maior ipſius .b.d. ad .i.h. ea quæ .o.d. ad .o.h. + Sed vt .b.a. ad .a.i. ita eſt .a.r. ad .a.q. ex ſimilitudine triã gulorum. + Erit igitur .a.r. ad .a.q. maior proportio, ea quæ eſt .o.b. ad .o.i. & exijſdem ſupradictis rationibus maior erit proportio ipſius .s.a. ad .p.a. ea quæ eſt .a.r. ad .a.q. ſed cum iam probatum fuit proportio + + nem .b.d. ad .i.h. hoc eſt .a.b. ad .a.i. ma iorem eſſe .o.d. ad .o.h. ergo eo ma-gis maior erit proportio ipſius .a.s. ad a.p. ca quæ .o.d. ad .o.h. ſed cum ex .15 ſexti, eadem ſit proportio .o.d. ad .o.a. quæ .o.h. ad .o.x. et .s.a. ad .o.a. quę a.p. ad .a.u. + tunc erit permutãdo eadem proportio ipſius .o.d. ad .o.h. quæ .o.a. ad .o.x. & ipſius .a.o. ad .a.u. quemad-modum ipſius .a.s. ad .a.p. + Quare maior proportio erit ipſius .a.o. ad .a.u. quam .a. o. ad .o.x. + Vnde ſequitur .o.x. maiorem eſſe .a.u. ex .8. quinti, ergo .b.x.o.r. longior erit ipſa .b.a.u.r. + Quod eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Alia etiam via poſſumus idem concludere. + Imaginemur maiorem axem alicu-ius ellipſis tranſire per duo puncta .r. et .b. ſupponendo ipſa puncta, ea eſle, quæ ita axem diuidunt, vt ſingula produ- + + cta fectionum ſint, vt inquit Per-geus. + imaginemur, etiam .p.h. con tiguam eſſe ipſi ellipſi in pũcto .a. vnde ſi protractæ fuerint duæ .r.a. et .b.a. habebimus ex .48. tertijip-ſius Pergei angulos .b.a.h. et .r.a.p. inuicem æquales. + Ducendo poſtea ad quoduis punctum ipſius p.h. duas .b.o. et .r.o. certi erimus, quod ſecabuntur à gyro oxygo-nio, quarum vna ſecta ſit in pun-cto .i. ducta poſtea .i.r. clarum erit ex .52. dicti, quod longitudo .b.i.r. æqualis erit lon gitudini .b.a.r. & minor ipſa .b.o.r. ex .21. primi Euclid. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Deerrore Euclidis circa ſpeculum vstorium. + AD EVNDEM. +

+ VErum ſpeculum vſtorium, illud non eſt, quod ab Euclide traditum fuit, & tu etiam putas, Nam Euclides errat, cum credat radios reflexos à ſuperficie ſphærica concaua ſeinuicem in centro ſpeculi interſecare. + Nam cum omnes lineę recte à centro, & cir cunferentia alicuius ſphæræ terminatæ, ſint eidem circunferen-tiæ perpendiculares, ſequeretur ex neceſſitate radios incidentiæ etiam perpendicu lares eidem ſuperficiei eſſe, cum anguli incidentiæ ſemper æquales ſint angulis re-flexionis, vnde etiam ex neceſſitate ſequeretur punctum corporis lucidi, à quo radij luminoſi excunt, in centro ſpeculi reperiri. + quod quidem falſiſſimum eſt. +

+

+ Alia etiam via poſſum hanc oſtendere impoſſibilitatem, & tibi probabo, quod in nullo aliquo puncto poſſunt inuicem conuenire ipſi radijrefle xi omnes. +

+

+ Sit igitur .l.a.c. cõis ſectio ſuperficiei reflexionis cum ſpeculo, cuius centrum ſit .o. punctum verò lucidum ſit .g. protrahaturq́ .g.o.a. + Nunc autem primum dico, quod radij reflexi à punctis diuerſarum diſtantiarũ ab .a. non coincidẽt inuicem in aliquo puncto lineę .g.o.a: ſint ergo duo puncta .u. et .r. diuerſarum diſtantiarũ ab .a. à quibus veniant duo radij incidentiæ .g.r. et .g.u. radius verò reflexus ab .r. ſit .r.e. protrahatur u.e. quam dico effe non poſſe radium reflexum ab .u. quotieſcunque eius incidens deſcendat ab .g. + Protrahantur ergo duæ lineæ .o.r. et .o.u. vnde cum dixerit aliquis u.e. reflexũ eſſe ipſius .g.u. igitur anguli .g.u.o. et .o.u.e. erunt inuicem æquales, & ſic etiam erunt duo .g.r.o. et .o.r.e. vnde ex tertia ſexti & .11. quinti Eucli. proportio .g.u. ad .u.e. æqualis eſſet ei, quæ .g.r. ad .r.e. quod quidem impoſſibile eſſe demonſtra-bo, eo quod cum .g.u. maior ſit .g.r. ex .8. tertij, erit ex .8. quinti proportio ipſius .g.u. ad .r.e. maior proportione ipſius .g.r. ad .r.e. ſed ex .7. tertij .u.e. minor eſt .r.e. erit igi-tur ex dicta .8. quinti maior proportio ipſiꝰ .g.u. ad .u.e. quam .g.u. ad .r.e. vnde eo ma­ + + gis erit maior proportio ipſius .g.u. ad .u.e. + + quam ipſius .g.r. ad .r.e. ergo non æqualis, quapropter impoſſibile eſt .u.e. eſſe radium reflexum incidentis radij .g.u. + Vnde ſequi tur concurſum radiorum reflexorum à ſpe-culo ſphærico concauo non eſſe in vno, & eodem puncto ipſius catheti incidentiæ, quando à ſitu non æquidiſtanti ab ipſo ca-theto reflectũtur, ex hac ſpeculatione etiã videre licet, verum eſſe id quod in .3. Epiſto la tibi ſcripſi nempe, quod quotieſcunque axes viſuales, vel radij reflexi, in vna ea-demq́ ſuperficie reflexionis fuerint, + tunc imago obiecti nullo modo videbitur in ca-theto incidentiæ, in ſpeculo ſphærico con-cauo. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Alterius dubit ationis ſolutio. + AD EVNDEM. +

+ NOn abſque ratione dubitas, vtrum etiam in ſphæricis ſpeculis conuexis idem accidat, hoc eſt, an radij reflexi à punctis inęqualis diſtantiæ à catheto inciden tiæ conueniant inuicem in eodem catheto. +

+

+ Ad quod reſpondeo, non concurrere in dicto catheto, ſed extra ipſum, & ſimi-liter extra ipſum vide bitur imago. +

+

+ Pro cuius rei ratione, imaginemur ſuperficiem reflexionis alicuius ſpeculi ſphæ-rici conuexi .b.d.h.g. cuius communis ſectio cum ſuperficie ſphærica ſit linea circularis .d.e.h. et .o. eius cẽtrum, à quo protrahatur .g.b. indeterminata, et .o.g. ſit ſe midiameter circuli .d.g.h. et .o.c. ſit plus medietate ipſius .o.g. accipiaturq́; linea .e.c. minor ipſa .o.c. ſed maior ipſa .c.g. + + quod difficile non erit, locando im mobilem pedem circini in puncto .c. aperiendo ipſum aliquantulum plus quam .c.g. ſed minus quam .c.o. ſignando circunferentiam .d.e.h. in puncto .e. quod ex .7. tertij poſſi-bile eſt, protrahatur poſtea .o.e.f. indeterminatè. + Facicmus deinde angulum .f.e.b. æqualem angulo .o.e.c. protracta poſtea cum fuerit .c.e.K. indeterminatè, habebimꝰ duos angulos .b.e.f. et .f.e.K. æquales in-uicem mediante .15. primi, ita ſi radius incidens veniet à puncto .b. ad .e. reflexus erit .e.K. qui quidem + + refleyus ſecabit cathetum .b.o. in puncto .c. intra ſpeculum, nec dubitandum eſt quin linea .e.b. ſectura ſit .b.o. eo quod cum angulus .o.e.c. ſit maior angulo .e.o.c. ex .19. primi, & ſimiliter angulus .b.e.f. ſequitur ex .13. dicti, angulos .b.e.o. et .e.o.b. eſſe mi nores duobus rectis, vnde ex penultima petitione primi, duæ lineæ .b.e. et .o.b. inuicẽ concurrent. + Quare poſſumus ex hoc, quoddam corollarium extrahere, hoc eſt neceſſariũ sẽper exiſtat, vt linea .c.e. minor eſſe linea .c.o. + Sed vnde eueniat quod ip ſa neceſſariò debeat ſemper maior eſſe ipſa .c.g. clarum eſt ex .7. tertij Eucli. + Nunc imaginemur ductas eſſe duas tãgentes .b.d. et .b.h. & ab .e. ipsã .e.i. vnde certi erimus, quod ab interuallo inter .h. et .d. punctum .b. põſſibile ſit vt reflectatur. + Accipiamus nunc .p.c. minorem medietate ipſius .b.c. & à puncto .p. imaginemur tangentem .p.q. in puncto .q. prorractaq́ue ſit .b.q. vt radius incidentiæ, + tunc dico, radium reflexum ipſius .b.q. concurrere in eodem puncto .c. ipſius catheti, ſi vero dixeris ſic. + Eſto igit̃ radius dictus .c.q.s. + Imaginemur tãgentẽ .e.i. in puncto .e. vnde ex .18. quinti Alha zem, vel .12. ſexti Vitellionis proportio .b.i. ad .i.c. erit, vt .b.o. ad .o.c. & ſimiliter erit ipſius .b.p. ad .p.c. vt .b.o. ad .o.c. ex eadem. + Quare ex .11. quinti Eucli. proportio ip ſius .b.p. ad .p.c. erit vt ipſius .b.i. ad .i.c. ſed quia .p.b. vt pars ipſius .b.i. minor eſt ip-ſa, ergo ex .14. dicti .p.c. minor erit ipſa .c.i. hoc eſt totum minus ſua parte, quod eſt impoſſibile, + quare non in ipſo catheto videbitur imago ipſius obiecti. +

+
+
+ +
+
+

+ Aliud notandum etiam cernere potes ex ipſis ſpeculis ſphæricis conuexis, hoc eſt quod poſſibile ſit aliquoties, radium reflexum concurrere cum catheto incidentiæ extra ſpeculum inter puncta .g. et .p. vt exempli gratia .ſi punctus .p. eſſet exactè in medio inter .b. et g. + tunc punctum .c. ipſius concurſus cum catheto incidentiæ eſſet inter .g. et .p. eo quod linea .p.q. debeat @iui lere angulũ .b. q, c. ęqualia, oportebit c. poſitum eſſe inter .g. et .p. quia angulus .g.q.p. maior eſt angulo .p.q.b. vt per te faci le potes ratiotinari, imaginando cir + + culum circa triãgulum .g.q.b. & dia merrum perpendicularem .ad .g.b. in puncto .p. producendo poſtea .q.p. vſq; ad alterã partẽ circunferen-tiæ ipſius circuli. + argumẽtãdo dein-de mediante vltima ſexti, illud idẽ po@es etiam ſcire ex .22. quinti Alha zeni. & ex .26. ſexti Vitellionis. + vn-de ſi ad ambas pupillas venerint ra dij reflexi ipſius obiecti .b.a. duobus punctis huiuſmodi ſpeculi, ita di-ſtantibus à puncto .g. vt .q. + tunc com mune punctum concurſus axium vi ſualium erit in catheto inter .g.p. vbi apparebit imago ex ſuperius di ctis rationibus, ita vt ſolum con cauis, ſed etiam conuexis hoc accidere poſſit. +

+
+
+ +
+
+

+ In planis autem nunquã hoc poteſt euenire, vt tibi alias dixi, eo quod ſi accéperi-mus rectã .m.r. pro cõi ſectione ſuꝑficiei .l.t.x. reflexionis & ſuꝑficiei ſpeculi, pũctũq́; lucidum .l. protractoq́; catheto .l.r.t. lineisq́; incidentiæ .l.x. et .l.m. reflexionis etiam x.y. et .m.z. cum anguli .l.x.r. et .y.x.h. et .r.x.t. æquales inuicem ſint, & ſic anguli .l.m.r. et .z.m.h. et .r.m.t. erit .r.t. tam pro triangulo .r.x.t. quam pro triangulo .r.m.t. æqua lis .r.l. ex .26. primi, ita quod ſemper in puncto .t. conueniẽt omnes radij reflexi ipſius + + puncti .l. clarum igitur nunc habes, quod in ſphærico concauo, ſeu conuexo, non omnes radij reflexi conueniunt in vno, eodemq́; puncto catheti incidentiæ, quemad modum in planis accidit, in quibus ſemper vnum, & idem punctum eſt ipſis commu ne in ipſo incidentiæ catheto. +

+

+ Non prætermittam etiam hunc alium breuiorem modum ſpeculandi æqualita-tẽ depreſſionis imaginis ſub ſpeculo plano, ei quæ ſupra reperitur ipſius obiecti, in ca theto incidentiæ, quemadmodum nu nc vltimò diximus, hoc eſt quod cum + + imago obiecti .l. reflexa à puncto .x. reperiatur in linea .y.x.t. & ima-go eiuſdem obiecti reflexa à pun-cto .m. reperiatur in linea .z.m.t. & iſtæ duæ lineę ſeinuicem ſecent in puncto .t. ipſius catheti, exiſtente .r.t. æquali .r.l. vt nunc vidimus, er-go ſemper imago reflexa à ſpecu-lo plano, nobis apparebit ĩ ipſo ca theto, tam vltra ſpeculum, quam ci tra ipſum, reꝑtũ fuerit ipsũ obiectũ quod nec Alhazem, nec Vitellio, nec alius aliquis (quod ſciam) ad huc ſcientificè demonſtrauit. + exempla enim vel ex perientia non faciunt ſcire. + Credo etiam te non dubitare quin duæ lineæ .y.x. et .z.m. inuicem concurrant, cum anguli .t.x.m. et .t.m.x. minores ſint duobus rectis cum æquales ſint angulis .l.x.m. et .l.m.x. +

+
+
+ +
+
+
+
+ De rotunditate vmbræterræ in ecclipſibus Lunaribus. + AD EVNDEM. +

+ ROtunditas vmbræ in ecclipſi- + + bus lunaribus oritur à rotun ditate maris, quã terræ, & ſi terra eſ-ſet etiã cuiuſuis alterius figurę, quã ſphæricę, dummodo aqua impleret locũ ſphęriceitatis à terra derelictũ, nihilominus vmbra eſſet rotunda, quę quidem ab aqua produceretur, quãuis Alexander Piccolhomineus + + aliter ſentiat in libro de magnitudi-ne terrę, & aquæ. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Sciẽdũ enim eſt, quod omne cor pus in ſe habens aliquantulũ opaci-tatis, ſemper debilitat radiũ lumino ſum, & tãto magis, quãto magis in ip ſo corpore radius penetrat, etiã & ſi ad rectos incideret ipſe radius ſupra ſuperficiẽ ipſiꝰ corporis. + Exẽpli gra tia, eſto .q.p. corpus a queũ, cuius pro funditas diuidatur in partibus .d.K: K.s: et .s.f. à puncto verò lucido .b. + + deſcendat radius .b.d.K.s.f. ad libitũ hoc eſt rectè vel obliquè, cuius pars .b.d. in ipſo aere exiſtat. + Nunc manifeſtum erit partem .b.d. ipſius radij clariorem ſeu minus im peditã eſſe quam .d.K. quod ex eo etiam cognoſcere poſſumus quia .b.d. reflectitur à puncto .d. ſuperficiei corporis a quei, quapropter minus luminoſa remanebit pars .d.K. cum non tota claritas .b.d. deſcendat in corpore aqueo, ſed vna eius pars reflecta-tur, reliqua verò tantummodò deſcendat, + deinde pars .K.s. ex neceſſitate debilior erit ipſa .d.K. eo quod ſuccedit poſt ipſam .d.K. propter hoc etiam, quia cum corpus aqueum habeat aliquantulum opacitatis, radius .d.K. ab omni puncto ipſius ſpiſſitu-dinis a quæ continuo reflectitur, quę quidem reflexio eſt illud lumen cęruleum, quod in profunditate ipſius aquę nobis apparet. + Cum igitur reflexio ipſa ſemper detra-hat ab ipſo radio luminoſo, reſiduum verò ſit id quod penetrat, ideo .K.s. erit vna pars tantummodò luminis ipſius .d.K: in .s.f. verò aliqua pars luminis ipſius .K.s. & ſic continuò debilitatur radius, ita quod ad nihilum vſque deuenit, & vltra tale cor-pus remanebit vmbra, quaſi ſi ipſum corpus eſſet perfectè opacum, cuius rei cauſa, eſt illa continua reflexio, vt diximus, quæ continuò adimit aliquid ex ipſo radio, nec permittit eum totum tranſire. +

+

+ Quapropter mirandum non eſt eos, qui margaritas quærunt in fundo maris nul-lum ibi videre lumen. + Nihilominus vmbra maris, quam dico nos poſſe videre in ſuperficie corporis lunaris, ab alia etiam ratione prouenire poſſet. + Imaginemur enim aggregatum terrę, marisq́; eſſe tantummodò aqueum, quod quidem eſſet perfectè ſphæricum ratione centri grauitatis, ſupponamusq́; ipsũ eſſe valde diaphanum, ita quod radij ſolares ipſum penetraſſent. + Tunc dico quod in ſuperficie corporis luna-ris produceret vmbram. + Pro cuius intelligentia cogitemus ſubſcriptam hic figuram b.h.q.a.e. eſſe ſphęram aliquam cryſtallinam, & ad partem .b.h.q. ſit radius lumino-ſus ſolaris qui ipſam illuminet, cuius radij extremitates ſint .d.b.l. et .p.q.r. ſupponen-do .d.l. et .p.r. terminos eſſe vnius plani ſecantis ipſum radium per axem, + tunc vide-bis ipſum radium .b.p.q.d. tranſeũ- + + tem ipſam ſphæram, congregari ſeu condẽſari, ob vniformem refractio-nem, vſque ad punctum .o. deinde; propter rectitudinem ipſius diffu-ſionis, vltra punctum .o. ipſum dila-tari, diſgregari, ſeu rarefieri, quouſq; nullius illuminationis actum habeat .vt: exempli gratia .o.t. et .o.s. eius par tes, ita quod interualla .c.o.b. et .u. + + o.q. relinquerentur priuata lumini-bus, vnde vmbroſa remanerent. di-ſtantiaq́; ab .o. ad ſuperficiem ſphęri cam corporis .b.e.d.q. non ſolum maior eſt diametro ipſius ſphæræ; + imo minor, vt à te ipſo experiri po-tes. + Poſito igitur aliquo obiecto opaco in loco .K.o.g. eius ſuperficies intercepta inter .K. et .g. adumbrata erit, excepto puncto .o. + Poſito dein de ipſo obiecto in loco .n.y.x.m. eiꝰ partes .y.n. et .x.m. remanebunt lu- + + mine deſtitutæ interuallumq́; tantummodò inter .y.x. illuminatum erit, ſed ſi in loco .c.u. poſitum fuerit, + tunc totum .c.u. illuminatum erit, ſed debili modo propter detractionem factam à reflexione in ſuperficie corporis ſphærici, vt ſupra diximus. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Poſito deinde obiecto in loco .i.z.H.f. tunc partes .z.i. et .H.f. rectos Solis radios habebunt cum aliquibus refractis, ſed .z.H. pauciſſimum habebit lumen, pro-pter diſgregationem radiorum. + Poſito poſtea ipſo obiecto in loco .t.l.r.s. tanto minus lumen habebit pars .l.r. propter dictam diſgregationẽ, ſeu diſſipationẽ radio rum, & ſic ſucceſſiuè quanto remotius poſitum fuerit ipſum obiectum, tanto minus illuminabitur. + vnde ita remotum poterit locari, ut nullus actus luminis in eo videatur, de radijs ſcilicet, qui per ſphæram chryſtallinam tranſibunt, ſed videbi-tur vmbra ipſius ſphęrę in obiecto propoſito, cum nullum actum illuminationis in eo loco obiecti habeant radij tranſeuntes per dictam ſphęram. + quapropter partes .t.l. et .r.s. illuminatæ erunt à Sole, et .l.r. omnino lumine deſtituta. +

+

+ Quòd vero tolerabilior ſit oculis radius reflexus Solis à ſuperſicie aquæ, quàm à ſuperficie alicuius ſpeculi, oritur ab eo, quod ſupra diximus, hoc eſt, quod ma-gna parsipſius luminis penetrat in aquam, & non totum reflectit, quod quidem non accidit ſpeculis opacis. +

+
+
+
+
+ DE LONGITVDINE DVORVM LATERVM cuiuſuis trianguli ſupra tertium. + Hieronymo Fenarolo. +

+ QVo'd quælibet duo latera continentia rectum angulum cuiuſuis triangu-li orthogonij, longiora ſint tertio latere, per diametrum circuli in eo in-ſcripti, ab alijs iam demonſtratum fuit. + Sed quòd quælibet duo latera cuiuſuis trianguli longiora ſint tertio per latus tetragonicum, quadrupli producti cuiuſuis lineæ deſcendentis ab angulo contento à dictis duobus lateribus ad oppoſitam partem circuli inſcripti, in partem extrinſecam ipſius lineæ, nullus (quod ſciam) vnquam ſcripſit, vel animaduertit. +

+

+ Sit exempli gratia triangulus .a.b.c. quem volueris, in quo deſcribatur circulus .u.s.n. & puncta contingentiæ ſint eadem .u.s.n. à puncto vero .a. deſcendat linea .a.i.e. quæ terminetur à circunferentia in puncto .e. ipſius circunferentiæ, vbi volue-ris. + Dico nunc latera .a.b. et .a.c. longiora eſſe latere .b.c. per latus tetragonicũ qua-drupli producti ipſius .a.e. in .a.i. + Nam certi ſamus ex vltima parte penultimæ ter-tij Eucli .n.c. et .s.c. æquales inuicem eſſe, & ſimiliter .b.s. et .b.u. vnde ex communi conceptu dicta latera maiora erunt + + ipſo .b.c. per .a.u. et .a.n. quæ duæ partes ſunt inuicem æquales di-cta ratione, & quadratum lineæ æqualis aggregato earum, eſſet qua druplum quadrato cuiuſuis earum ex .4. ſecundi, ſed ex penultima ter tij, productum .a.e. in .a.i. æquale eſt quadrato ipſius .a.u. vel ipſius .a.n. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Verum eſt igitur quod .a.b. cum .a.c. longiores ſint ipſa .b.c. per latus terrago. nicum quadrupli eius quod fit. ex .a.e. in .a.i. quod fuit propoſitum. +

+

+ Illud etiam non eſt ſpernendum, quod quotieſcunque data fuerint omnia latera alicuius trianguli, illicò poſſumus cognoſcere puncta .u.n.s. contingentiæ circuli in ſcripti, ope vltimæ partis penultimæ tertij, eo quod ex illa iam ſcimus, quod de-trahendo .b.c. ex aggregato aliorum duorum laterum, remanebit .u.a. et .a.n. qua-rum vnaquęque nota erit, cum illarum quælibet, medietas ſit reſidui cogniti, detra hendo poſtea vnam illarũ ab altero + + duorum laterum .a.b. vel .a.c. rema nebit .u.b. vel .c.n. ęqualis .b.s. vel .c.s. vnde ſimiliter nobis innoteſcet punctum .s. cum duobus punctis .u. ct .n. à quibus duobus punctis, ſi duę perpendiculares ad talia latera ductæ fuerint, vbi hæe perpendicu lares ſeinuicem ſecabunt, ibi cen-trũ circuli inſcriptibilis erit in trian gulo propoſito. +

+
+
+ +
+
+

+ Inter alia, quæ tibi dixi de Iride, quod memoria non tenes, nihil aliud eſt niſi quod cum Iris videtur, non eodem loco ab omnibus videtur, quia reflexio eſt, & vt reflexio luminis à ſpeculo non omnibus ab eodem puncto fit, ita etiam tibi dixi de Iride. +

+
+
+ De Inſtrumento oxygonio, ſeu elliptico. + AD EVNDEM. +

+ QVod aliquando à me audiuiſti falſum non eſt, ſcilicet poſſibile eſſe (vt ſpeculatus ſum) particulare inſtrumentum fabricari ad deſignandum oxy-goniam, ſeu ellipticam ſectionem, quæ à Pergeo defectio appellatur, quod quidem inſtrumentum valde diuerſum eſt ab alijs, quę aliàs inueni, pro ipſis conicis ſectio nibus delineandis. + Occaſionem aũt huiuſimodi inſtrumenti inueniendi mihi præ buit ſecũda dubij ſolutio quã feci ann .1568. grauiſſ. philoſopho Franciſco Vimer cato, viderim in ea figura .f.a. ſemper æqualẽ eſſe .o.i. ſuæ parallelæ ſcilicet, vnde cum recta linea fuerit protracta per .o. et .f. ipſa foret ſemper ęquidiſtãs .d.p. ex 33. primi Eucli. + Venit mihi in mentem modus conſtruendi hoc ſubſcriptum inſtru-mentum, tali ordine, videlicet, coniungẽdo ſeptem hic ſubnotatas lineas materia-les .z.r: u.n: e.h: e.c: c.l: l.s. et .s.e. ſimul, hoc modo, ſcilicet ſabricãdo quadrila-terum æquilaterum .c.e.s.l. hac conditione, quod immobili exiſtente puncto .c. in li nea .z.r. reliqua omnia mobilia exiſtant, hoc eſt quod punctũ .s. moueatur per di-ctam lineam .z.r. & immobili exiſtente puncto .e. vt extremum lineæ .e.h. hoc eſt coniuncto extremo .e. lineæ .e.h. cum angulo .c.e.s. reliqua puncta lineæ ipſius .e.h. moueantur per .l. & per duas parallelas .u.n. et .z.r. longitudo vero .e.h. ſit compo-ſita ex duplo vnius lateris ipſius quadrilateris. + Oportet deinde quod punctum .f. ſemper vnum, & idem ſit ipſius parallelæ .u.n. moueatur tamen per .e.h. quod qui-dem punctum illud erit, quod vnam portionẽ circunferentiæ oxygoniæ ſectonis + + deſignabit, puncta verò .o. et .K. vt puncta laterum .c.e. et .s.e. æquædiſtantia à punctis .c. et .s. eadẽ ſemper ſint, ita tamen vt puncta lineæ .u.n. ſemper diuerſa exi ſtãt, & quodlibet ipſius quadrilateri latus, æquale ſit medietati maioris axis ipſius oxygoniæ ſectionis delineandæ, et .c.o. ſeu .s.K. (quod idem eſt) ſit æqualis medie tati axis minoris dictæ ſectionis, et .z.r. æqualis duplo .e.h. vnde, quando puncta .e. et .l. coniuncta ſimul erunt, ſimiliter coniunctæ ſimul erunt .c.e. et .e.s. cum .c.l. et .l.s. + + + + + Quapropter puncta .e.l.f. et .p. extremum axis maioris, in eodem met loco erunt, hoc eſt in aliquo extremorum maioris axis, & cum punct is .s. coniunct is fuerit cum centro .c. punctus .f. parallelę .u.p. in extremo axis minoris erit, & in eodem loco erit cum .o. & cum .K. + In extremitatibus verò lineæ .z.r. neceſſe eſt, vt ſint duo pũcta fer rea, ad firmandum ipſam .z.r. ſuper ſubiectam lineam ſignificantem maiorem axem propoſitę ſectionis. +

+
+
+ +
+
+ + Instrumentum oxigonium +
+
+
+ +
+
+ +
+ +

+ Volo etiam quod ad partem .c.l.s. quadrilateri conſtituta ſit alia parallela ad .z.r. & in æquali diſtantia ab ipſa quemadmodum .u.n. diſtat ad eademmet .z.r. ad ean dem operationem faciendam. + Vnde in vno tantummodo itinere puncti .s. ab .r. vſq; ad .c. deſignabimus quartam partem ſectionis, conuerſo poſtea inſtrumento, hoc eſt poſito puncto .r. vbi prius erat .z. et .z. vbi erat .r. aliam delineabimus quartam, & ſic ad oppoſitam partem ipſius .z.r. faciendum erit. + Hoc inſtrumentum poſſumus etiam ita conſtruere, vt puncta .o. et .K. poſſint collocari in laterihus .c.e. et .e.s. vbi no bis magis libuerit, ita vt licebit in qualibet proportione axiũ propoſita, oxygoniam deſignare. + Nam .c.o. erit longitudo dimidij axis minoris, et .c.e. dimidij maioris. +

+
+
+
+
+ DE CONSTITVTIONE TRIANGVLI orthogonij conditionati. + Domino Ludouico de Rocchaforte. +

+ QVod à me poſtulas, non eſt admodum difficile, cupis enim triangulum orthogonium, exempli gratia .o.i.e. in figura .A. ita conſtituere, vt di-uiſum ſit à perpendiculari .a.i. & quod proportio .o.e. ad .o.i. ſit vt .o.i. ad i.e. & quod quadrati .o.i. ad quadratum .o.a. ſit vt .e.i. ad .e.a. & quadra tum .o.i. ad quadratum .e.i. ſit .ut .o.a. ad .e.a. + Quæ omnia in promptu veniunt, quo tieſcunque .o.e. fuerit diameter alicuius circuli, diuiſaq́; in puncto .a. ſecundum pro portionem habentem medium duoq́; extrema, protracta deinde perpendiculari .a.i. ad o.e. uſque ad circunferentiam, coniunctæq́; .o.i. et .i.e: tale triangulum, omnia ſupradicta in ſe continebit. +

+

+ Nam ex .30. tertij angulus .i. rectus erit, & ex .8. ſexti .o.i. erit media proportio-nalis inter .o.e. et .o.a. et .e.i. inter .o.e. + + et .a.e. ſed quia ex diuiſione facta in cto .a. etiam .o.a. erit media proportio-nalis inter totum & reſiduum, ideo ex .11. quinti ita erit .o.e. ad .e.i. vt .o.e. ad .o.a. vnde ex .9. eiuſdem .a.o. erit æqua-lis .e.i. & ideo .o.i. erit media proportio nalis inter .o.e. et .e.i. + Sed quia propor-tio .e.i. ad .a.e. eadẽ eſt, quę ipſius .o.e. ad o.a. + tunc videbis ex .18. ſexti, quod pro portio quadrati .o.i. ad quadratum .o.a. erit vt .e.i. ad .e.a. cum vero duo trian-guli .o.i.a. et .a.i.e. ſint inuicem ſimiles ex ſupradicta .8. ſexti, + tunc videbis ex 18. et .17. eiuſdem dictos triãgulos ean dem habere inter ſe proportionem, quę eſt inrer quadrata ipſius .o.i. et .i.e. vnde ex prima ſexti ita ſe inuicem habebunt .a.o. et .a.e. +

+
+
+ +
+
+

+ Circa eam verò difficultatem quam + + habes in circulo .ω vbi fateris te non videre qua ratione eadem proportio ſit qua-drati .u.o. ad quadratum .o.n. vt lineæ .o.a. ad lineam .o.e. partes diametri .o.i. ipſius circuli, terminatæ à perpendicularibus .u.a. et .n.e. +

+

+ Hoc neceſſario contingit, propterea quod cum fuerint protractæ .u.i. et .n.i. tũc habebimus ad partem .o.u.i. triangulum .o.u.i. diuiſum in duo triangula ſimilia ipſi totali triangulo. + Idem etiam dico ad partem .o.n.i. vnde ex tali ſimilitudine habe-bimus .o.u. mediam proportionalem inter .o.i. et .o.a. et ſic .o.n. erit media proportio nalis inter .o.i. et .o.e. + quare ex .16. ſexti, quadratum .o.u. æquale erit producto ipſius o.i. in .o.a. & quadratum .o.n. æquale producto .o.i. in .o.e. ſed ex prima eiuſdem, ea dem proportio eſt ipſius .o.a. ad .o.e. quæ producti ipſius .o.i. in o.a. ad productum .o.i. in .o.e. + quare, ex cõmuni conceptu, ita erit quadrati .o.u. ad quadratúm.o.n. + Et hęc eſt alia circuli paſſio. +

+

+ Reliqua verò difficultas quam te habere ſcribis, eſt, quare cum duæ lineę a.u. et .b.s.i. ſint inuicem ęquales, diuiſæ verò non æquali modo, ſed tali, quod .a. maior ſit quam .u. et .b.s. maior quam .i. quomodo poteſt fieri, quod ſi .u. maior fue-rit .i. proportio .a. ad .i. maior ſit quam ipſius .b.s. ad .u. +

+

+ Hoc etiam ex neceſſitate cuenit, eo quod ſi accepta fuerit .t.n. æqualis .u. ab + + ipſaq́; abſciſa fuerit .t. æqualis .i. & ab .b.s. abſciſa .s. æqualis .n. habebimus .a. et b. inuicem æ quales, vnde habebis ma-iorem propor tionem ipſius .b. ad .t. quã s. ad .n. quod cum clarum per ſe ſit, tibi relinquo. + ſed ex .27. quinti, proportio b. ad. s, maior erit quam .t. ad .n. & ex 28. eiuſdẽ ꝓportio .b.s. ad .s. maior erit, quam .t.n. ad .n. & ex .27. maior propor tio erit ipſius .b.s. ad .n.t. quam .s. ad .n. ergo ex .33. maior erit ipſius .b. ad .t. quã b.s. ad .n.t. hoc eſt maior ipſius .a. ad i. quam .b.s. ad .u. quod eſt propo-ſitum. +

+
+
+ +
+
+

+ Id verò de quo me interrogas nẽpe de diſtinctione orbium cęleſtium, ortum habet à communi opinione motuum fixarum. + Nam cum putauerint philo-ſophi ipſas moueri, ſemper eandem ſeruãdo inuicem diſtantiam, non ſine ratione crediderunt eas fixas eſſe eodem in orbe, idem etiam poſtea de planetis opinaue-runt. + Hoc eſt, vnumquemque, aliquo in orbe, fixo exiſtere. +

+ +
+
+
+
+ DE MODO DIVIDENDI PARABOLAM propoſitam ſecundum datam proportionem. + Pamphilo Gothfrid. +

+ QVod à me quæris, eſt quidem poſſibile, non tamen adhuc inuentum, quo niam nemo ad hũc vſque diem diuiſit vnam datam proportionem in tres æquales partes, ſed ſi hoc pro facto conceſſeris, nunc tibi morem geram. + Nam proponis n. ihi parabolem .x.b.e. cum proportione .p. ad .q. cupiſq́; ſcire modum diuidendi ipſam parabolem vna mediante linea parallela ipſi baſi, ita vt eandem habeat proportionem tota parabola ad partem abſciſſam, quæ eſt inter .p. et .q. + Ad quod faciendum, ſupponendum primò datam proportionem inter .p. et .q. diuiſam eſſe in tres partes æquales, duabus lineis mediantibus .n. et .u. quæ me diæ proportionales vocabuntur inter .p. et .q. + deinde à quouis puncto circunferentię ipſius figuræ ducatur parallela baſi .x.e. poſtea verò per puncta media harum dua-rum æquidiſtantiũ protrahatur .g.b. quæ diameter erit ſectionis, ex 28. ſecundi Per-gei, + diuidatur deinde hæc diameter in puncto .a. ita quod eadem proportio ſit ipſius b.g. ad .b.a. quæ ipſius .p. ad .u. quod tibi facile erit, ſecando à linea .p. partem .i. æqua lem ipſi .u. tali modo poſtea diuidendo .b.g. ex .12. ſexti, ducatur a puncto .a. ipſa .d.h. parallclam ipſi .x.e. & habebitur propoſitum. +

+

+ Pro cuius reiratione, ſcies primum quod .h.d. diuiſa erit à diametro .b.g. per æqua lia ex .7. primi Pergei, vel ſi cogitabimus aliquam lineam tangentem ipſam parabo lam in puncto .b. + tunc ex quinta ſecundi ipſius Pergei habebimus ipſam eſſe paralle-lam .e.x. & ex .30. primi Eucli. erit ſimiliter æquidiſtans .d.h. vnde ex .46. primi eiuſ-dem Pergei .h.a. æqualis erit .d.a. + Protrahatur deinde .e.b: d b: x.b. et .h.b. vnde ex .17 lib. de quadratura parabolæ Archimedis, habebimus eandem proportionem ſuper ficiei totalis parabolæ .x.b.e. ad trigonum .x.b.e. quæ portionis .h.b.d. ad ſuum tri-gonũ, eo quod vna quàm alia erit ſeſquitertia, eiꝰ etiã medietates ſic ſe habebũt. +

+

+ Vnde permutando, proportio medietatis totalis parabolę ad medietatem partia lem ipſius, æqualis erit proportioni trianguli g.b.e. ad triangulum .a.b.d. ſed ex .20. primi Pergei, eadem eſt proportio quadrati ipſius . + + g.e. ad quadratum ipſius .a.d. quæ .b.g. ad .b.a. hoc eſt, vt .g.e. ad .a.o. ex ſimilitudine triangu-lorum, & quia .b.g. ad .b.a. eſt ſicut .p. ad .u. ita igitur erit quadrati ipſius .g.e. ad quadratum ipſeus .a.d. + quare .g.e. ad .a.d. erit ut p. ad .n. ex .18. ſexti Euclid. + ſed cum ex .24. eiuſdem proportio trianguli .b.g.e. ad triangulum .b.a.d. compoſita ſit ex proportione .g.e. ad .a.d. er. ex .g.b. ad .b.a. hoc eſt .g.e. ad .a.o. & quia ꝓportio .g.e. ad .a.o. æqualis eſt ei quæ .p. ad. u ex .11. quinti Euclid. + & proportio .g.e. ad .a.d. æqualis eſt ei quæ .p. ad .n. hoc eſt vt .u. ad .q. ergo proportio trianguli .b.g.e. ad trian-gulum .b.a.d. compoſita erit ex ca quę .p. ad .u. & ex ea quæ .u. ad .q. æqualis ergo erit ei, quæ p. ad .q. & ita medietates parabolarum, & eorum dupla. +

+
+
+ +
+
+ + COROLLARIVM. +

+ Proportio maioris portionis ad minorem ſemper erit ſeſquialtera proportioni ipſius .b.g. ad .a.b. eo quod cum ſit proportio totalis portionis ad partialem vt trian-guli .b.g.e. ad .b.a.d. & hæc ſeſquialtera proportioni ipſius .g.e. ad .a.o. hoc eſt vt ip-ſius .b.g. ad .b.a. ideo proportio ipſarum portionum erit ſimiliter ſeſquialtera pro-portioni diametrorum. +

+

+ Deinde ſi protractæ fuerint .b.d. et .g.e. quouſque conueniant in puncto .z. habe bis inter .g.z. et .a.o. duas .g.e. et .a.d. medias proportionales in proportionalitate con tinua, eo quod cum (ex ijs quæ ſupra diximus.). a.d. media proportionalis ſit inter .g.e. et .a.o. & proportio .g.z. ad .g.e. vt ipſius .a.d. ad .a.o. eo quodipſius .g.z. ad .a.d. & ipſius .g.e. ad .a.o. eſt vt ipſius .b.g. ad .b.a. ex ſimilitudine triangulorum, ideo di-ctæ ꝓportiones erunt inuicẽ æquales. + Vnde permutatim ita erit ipſius .g.z. ad .g.e. vt ipſius .a.d. ad .a.o. & ut ipſius .g.e. ad .a.d. +

+

+ Amplius etiam dico, quod proportio pa + + rabolæ totalis ad partialem, eadem eſt, quę cubi ipſius .g.e. ad cubum ipſius .a.d. & ex ſequenti, vt cuborum earundem baſium, eo quod cum ſit, ex .36. vndecimi Euclid. pro-portio cubi ipſius .g.e. ad cubum ipſius .a.d. tripla ei quæ ipſius .g.e. ad .a.d. ideo æqualis erit ei quę trianguli .b.g.e. ad triangulum .b.a.d. cum proportio horum duorum triangu lorum compoſita ſit (vt ſupra vidimus) ex ea quæ .g.e. ad .a.o. & ex ea quæ .g.e. ad .a.d. & hæc medietas illius, ſed trianguli ita ſe in uicem habenr, vt parabolę, + quare ipſæ para-bolæ ſeinuicem habebunt, vt cubi ipſarum baſium. +

+
+
+ +
+
+
+
+ Cubum fabricare æqualem pyramidi propoſitæ. + AD EVNDEM. +

+ CVbum fabricare æqualem propoſitæ pyramidi quadrilateræ, nullius erit diffi-cultatis, ſuppoſita tamen pro reperta diuiſione cuiuſuis datæ proportionis in tres partes æquales. + Nam ex .6. duodecimi Eucli. patet omne corpus ſerratile d-ui ſibile eſſe in tres pyramides quadrilateras æquales, ſcimus etiam quod cuilibet py-ramidi quadrilateræ poteſt reperiri ſuum ſerratile. + Sit igitur propoſita pyramis qua drilatera .m.g.f.h. cuius ſerratile ita inueniemus, ducendo primum .h.i. parallelam ipſi .g.f. et .f.i. ipſi .g.h. in ſuperficie trianguli .f.g.h. et .m.K. ipſi .g.h. in ſuperficie trianguli .m.g.h. & æqualem dictæ .g.h. ducetur poſtea .K.h. et .K.i. & habebimus cor pus .f.K.g. ſerratile, & triplum pyramidi propoſitæ. + Nunc duplicemus ipſum, du-cendo .K.x. in ſuperficie trianguli .i.k.h. parallelam, æqualemq́; ipſi .i.h. et .m.y. in ſuperficie trianguli .f.m.g. parallelam, ęqualemq́; ipſi .f.g. ducatur poſtea .g.y. et .h.x. quarum vnaquæq; æqualis erit ipſi .f.m. vnde habebimus corpus .f.x. parallelepe-pidum, & ſexcuplum ipſi pyramidi propoſitæ. +

+ +

+ Inueniatur nunc quadratum .u.n. æquale ſextæ parti ſuperficiei .f.i.g.h. quod per ſe facile erit, + deinde accipiatur altitudo corporis .f.x. ducendo vnam perpendicula rem à puncto .m. ad baſim .f.g.h. quę ſit .n.e. qua mediante, cum quadrato .u.n. fabri cetur ſolidum parallelepepidum .u.e. quod erit æquale dictæ pyramidi ex .33. vnde-cimi Euclid. +

+

+ Repertæ nunc ſint duæ mediæ proportionales .r.s. inter .n.e. et .n.p. quarum .s. ſit proximior ipſi .u.p. ex qua .s. ſi conſtitutus fuerit cubus, habebimus propoſitum. +

+

+ Pro cuius rei ratione, cogitemus corpus .u.e. productum eſſe vſque ad .a.o. per lon-gitudem .s. latus dicti cubi, qui quidem cubus ſit .d.b. vnde proportio corporis .u.e. ad corpus .e.o. erit, vt ſuperficiei .p.e. ad ſuperficiem .t.e. ex .33. undecimi, ipſæ verò ſuperficies ſibi inuicem erunt vt .n.e. ad .e.a. ex prima ſexti, + quare proportio corpo ris .u.e. ad corpus .e.o. dupla erit proportioni ipſius .s. ad .n.p. ſed cum ex .33 vndeci-mi, proportio cubi .d.b. ad corpus .e.o. ſit vt quadratũ .q.b. ad quadratum .o.a. & cum proportio .q.b. ad .o.a. dupla ſit ei quæ .q.o. ad .o.t. ex .18. ſexti, erit igitur proportio cubi .d.b. ad corpus .e.o. dupla ei quæ .q.o. ad .o.t. hoc eſt ei quæ .s. ad .n.p. ſed ita erat corporis .u.e. ad corpus .e.o. + quare ex .9. quinti, cubus .d.b. æqualis erit corpori.u.e. hoc eſt pyramidi propoſitæ. +

+

+ Sed ſi oportebit cubum maiorem vel minorem ipſa pyramide reperire, in qua proportione tibi placuerit, + tunc opus erit aliud quadratum inuenire, quod in ea proportione ſe habeat ad quadratum .u.n. quam volueris, quo mediante ſimul cum altitudine pyramidis conſequemur propoſitum. +

+

+ Aduertendum tamen quod fabri-care ipſum corpus ſerratile .k.f.h. & ſo + + lidum .f.x. neceſſarium non eſt, niſi pro demonſtratione. + idemq́; dico de alijs ſolidis, nam pro ſimplici operatione huiuſmodi problematis, abſque ali-qua re neceſſaria ad ſpeculandum, ita faciendum erit. +

+
+
+ +
+
+

+ Data pyramide .m.f.g.h. accipe eiꝰ alitudinem à pũcto .m. vſque ad ſuper ficiem baſis .f.g.h. quæ ſit .n.e. accipe deinde latus letragonicum quadrati . + + u.n. æqualis tertiæ partis ipſius baſis .f.g.h. quod latus ſit .n.p. inter quod, et .n.e. inuentæ cum fuerint duæ lineæ mediæ proportiona es .s. et .r. quarũ .s. proximior ſit .n.p. quæ quidẽ .s. erit latus cubi quæſiti. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+ Duplex modus par allelam orizontalem alicui muro propoſito una tantummodo statione ducendi. + AD EVNDEM. +

+ DVcere parallelam orizontalem alicui muro recto propoſito vna tantummodò ſtatione, non ſolum poſſibile eſt ſed etiam facile. +

+

+ Sit exempli gratia murus rectus .a.d. ſitus verò .o.n. + Si cupimus ducere .n.u. parallelam dicto muro, accipiatur quadratum geometricum, ſeu ſcala altimetra vel aliquod ſimile inſtrumentum, quo mediante à ſitu .o. videbimus punctum .q. quod volueris ipſius muri, dexterã verſus, inferius tamen. ipſo .o. vnde + + formatum habebimus triangulum .n.o.q. + Quo facto ad partem ſiniſtrã cum eodem angulo .n.o.q. oporte-bit nos inuenire punctum aliquod .p. in dicta ſuperficie muri, + & tunc habebimus angulum .n.o.p. æqua-lem angulo .n.o.q. vnde angulus .q.n.p. nobis cognitus erit, duoq́; late ra .n.q. et .n.p. erunt inuicem æqua-lia, ex .26. primi Euclid. cum angu-li .q.o.n. et .q.n.o. ſint æquales angu lis .p.o.n. et .p.n.o. & latus .o.n. com mune, vnde angulus .q.n.g. extrinſe cus trianguli .p.q.n. reſiduusq́; ex duobus rectis nobis cognitus erit, etiam & eius medictas .q.n.u. æqua lis angulo .p.q.n. eo quod ex .5. pri-mi, anguli .q.p. ſunt inuicem æquales, & ex .32. eiuſdem, æquales ſunt extrinſeco .q.n.g. & ex 27. n.u. erit parallela ipſi .q.p. +

+
+
+ +
+
+

+ Aliter etiam poſſumus idem efficere, ſumendo duo illa puncta in ſuprem a linea orizontali ipſius muri ad ſuperiorem partem aſpiciendo, quemadmodum ad infe-riorem, quod vnum & idem erit, dummodò non aſpiciamus orizontaliter, eo quod nos oportet ſuperficiem conicam producere, linea viſuali mediante. + cognoſcere au­tem angulum .q.n.p. facile erit, conſtituendo primò inſtrumentum in ſitu trianguli .o.n.q. aſpiciendoq́; punctum .c. in ſuperficie .n.q.o. & ſic in alia parte, exiſtente in-ſtrumento in ſitu trianguli .o.p.n. aſpicere oportet punctum .e. proximum puncto .n. vbi poſſit metiri angulum .c.n.e. +

+

+ Sed ſi ſitus puncti .n. talis eſſet, vt ab eo non poſſet aliquis murum videre ad re-ctos angulos, aſpiceremus punctum .q. ſub orizontali ab oculis noſtris, in orizontali tamen puncti .n. ita quod angulus .o.n.q. rectus exiſtat, quo facto obſeruando angu-lum .n.o.q. eo mediante, medianteq́ue .n.o. cum angulo .o.n.q. cognoſcemus quantitatem diſtantiæ .n.q. idem etiam faciendum eſt cum alio puncto .p. quod volueris, & mediantibus duobus punctis inuicem proximis .c.e. cognoſcatur an- + + gulus .p.n.q. vnde ex methodo .56. + + primi triangulorum Monteregij, cognoſcemus reliqua trianguli .q.p.n. + Conſtituendo poſtea angu-lum .q.n.u. æqualem angulo .n.q.p. propoſitum habebimus. +

+
+
+ +
+
+

+ Si etiam puncta .q.p. lineæ .q.p. orizontali in eodem plano non exi ſterent cum puncto .n. nihil refer-ret, dummodo in pauimento notẽ tur pũcta .c.e. proxima .n. in ijſdem ſuperficiebus triangulorum .n.o.p. et .n.o.q. vnde .n.c. et .n.e. erunt cõ-munes ſectiones dictarum ſuperficierum cum ſuperficie pauimenti ſupra quam fit ſtatio. +

+
+
+
+
+ CONI RECTI DIVISIO A PLANO parallelo baſi ſecundum datam proportionem. + Rapbaeli de Auria. +

+ QVotiescvnqve volueris conum rectum diuidere à plano parallelo ba-ſi ſecundum vnam datam proportionem, nullius tibi erit difficultatis, con ceſſa tamẽ pro inuenta diuiſione cuiuſuis propoſitę proportionis per tres æquales partes. +

+

+ Sit exempli gratia conus rectus .a.b.c. ſecandus vt dictum eſt, accipiatur latus ipſius, quod ſit .a.c. ipſumq́; diuidatur in puncto .d. ſecundum illam proportionem quam deſideras, hoc eſt ipſius .a.c. ad .a.d. quo facto, inter totum .a.c. et .a.d. inuenian tur duæ lineæ proportionales, quarum maior ſit .a.i. + tunc ſi conus .a.b.c. ſectus fue-rit à plano per punctum .i. parallelo baſi, habebimus quod quærebamus. +

+

+ Cuius rei ratio, primò eſt, quia quotieſcunque conus aliquis ſectus fuerit ab ali-quo plano parallelo baſi ipſius, pars ſuperior ſimilis ſemper erit totali cono, quod ita probo, cogitemus conum ſectum eſſe à plano per axem .a.l. vnde ex .3. primi + + Pergei, talis ſectio triangularis erit, quæ ſit .a.b.c. et .b.c. diameter erit baſis. +

+
+
+ +
+
+

+ Imaginemur deinde .K.i. communem eſſe ſectionem huiuſmodi trianguli cum plano parallelo ipſi baſi, + tunc tale planũ, circulare erit ex .4. primi ipſius Pergei .K.i. verò, eius diameter erit, et .a.m. ſuꝰ axis. +

+

+ Cum verò .a.l. ſit perpendicularis ipſi baſi conitotalis, eo quod rectus ſupponi-tur, ideo eadem .a.m.l. erit perpendicula ris eriam ipſi ſecundo plano circulari, ex conuerſa .14. vndecimi Euclid. + vnde ex + + ſecunda definitione eiuſdem libr .a.m.l. efficiet angulos rectos cum duabus .b.c. et .K.i. in punctis .m. et .l. et .k.i. parallela erit ipſi .b.c. ex .28. primi, quod etiam poteſt con cludi mediante .16. vndecimi, cum .k.i. et .b.c. ſint communes ſectiones duorum pla norum cum triangulari. + Deinde ex .29. primi anguli .a.i.m. et .a.c.l. erunt inuicem æquales, idem etiam dico de angulis .a.k.i. et .a.b.c. anguli poſtea ad .a. communes ſunt triangulis .l.a.c. et .m.a.i. vt triangulis .l.a.b. et .m.a.k. + Vnde ex .4. ſexti, eadem proportio erit ipſius .m.i. ad .l.c. & ipſius .m.k. ad .l.b. vt ipſius .a.m. ad .a.l. + Quare ex vndecima quinti, ita erit ipſius .m.k. ad .l.b. vt ipſius .m.i. ad .l.c. & ex .13. eiuſdem, ita erit ipſius .k.i. ad .b.c. vt .m.i. ad .l.c. ſed ipſius .m.i. ad .l.c. eſt vt ipſius .a.m. ad .a.l. quod iam dictum eſt, vnde ex .11. dicta, ita erit ipſius .k.i. ad .b.c. vt ipſius .a.m. ad .a.l. & ex 16. dicti ita erit ipſius .a.m. ad .k.i. vt ipſius .a.l. ad .b.c. + Quare ex definitione ab Eu-cli. poſita in .11, lib. pars coni ſuperior ſimilis erit cono totali. +

+

+ Deinde ſciendum eſt illud quod Euclid. ſcribit in .10. duodecimi lib. hoc eſt, proportio duarum pyramidum inuicem ſimilium, triplicata eſt ei diametrorum + + ſuarum baſium, hoc eſt, quod proportio .b.c. ad .k.i. tertia pars erit proportionis to tius pyramidis .a.b.c. partiali pyramidi .a.k.i. ſed ita eſt ipſius .a.c. ad .a.i. vt ipſius .b.c. ad .k.i. ex .4. ſexti cum trianguli .a.b.c. et .a.k.i. ſint æquianguli, quod ex ijs, quę ſuperius diximus facile compręhenditur. + Quare ꝓportio .a.c. ad .a.i. tertia pars erit proportionis totius coni .a.b.c. ad eius par tem abſciſſam .a.k.i. ſed eadem proportio ipſius .a.c. ad .a.i. erat etiam tertia pars pro portionis ipſius .a.c. ad .a.d. + Quare ex com muni conceptu, proportio totius pyramidis, ad partem abſciſſam, æqualis erit pro-portioni ipſius .a.c. ad .a.d. +

+
+
+ +
+
+
+
+ De differentia caloris Solis propter vaporum altitudinem. + AD EVNDEM. +

+ NOlo, mihi credas, ſed ex rationibus, quas tibi ſcribo conſidera, quod quo tieſcunq; craſſities vel dẽſitas vaporũ, ſeu altitudo, maior eſſet ea, quę nunc re-peritur, + tunc minor differentia eſſet inter maiorem minoremq́; calorem Solis, quam nunc ſentiamus. + Pro cuius rei euidentia, imaginemur in hac ſubſcripta figura, li-neam .o.a. pro ſemidiametro terræ, et .a.c. pro craſſitie vaporum, vt nunc ſe habet, et .a.d. pro maiori craſſitie, imaginemurq́ue lineam .a.b. quaſi perpen-dicularem ad .o.a. quæ abſciſſa ſit in puncto u. à circunferentia .c.u. inferiori prio-rum vaporum. +

+

+ Tunc dico minorem eſſe proportionem ipſius .a.b. ad .a.d. quam ipſius .a.u. ad .a.c. cogitemus ergo protractas eſſe lineas .o.b: d.b: c.u. et .c.n. quæ .c.n. ſecabit .a.u. in + + puncto .i. ex communi conceptu, & + + parallcla erit ipſi .d.b. ex. ſecunda par-te ſecundæ ſexti, vnde ex prima parte ciuſdem, ita eritipſius .b.i. ad .i.a. vt .d.c. ad .c.a. & coniunctim ita erit ipſius .b.a. ad .a.i. vt ipſius .d.a. ad .a.c. & permu tatim ipſius .a.b. ad .a.d. erit, vt .a.i. ad .a.c. ſed cum .a.u. maior ſit ipſa .a.i. vt omne totum maius eſt ſua parte. + maior proportio erit ipſius .a.u. ad .a.c. quam ipſius .a.i. ad .a.c. hoc eſt quam ipſius .a.b. ad .a.d. + Verum igitur eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+
+
+ De differentia caloris Solis reſpectu altitudinis ipſius. + AD EVNDEM. +

+ QVodà me poſtulas deinde, ita ſe habet. + Inquis enim, quod cum differentia inter maiorem, minoremq́; calorem, oriatur etiam ex differentia maioris quantitatis vaporum ad minorem, per quam quantitatem vaporum rranſit lumen Solis (vt alias etiam tibi dixi) velles nunc ſcire quantitatem ipſius differentię, quæ inter duas Solis datas altitudines ſupra orizontem reperitur. +

+

+ Quapropter imaginemur circulum .a.e. pro magno terræ, et .z.b.d. pro magno vaporum, ſupponatur etiam quod angulus .z.o.d. vel .z.a.b. qui ſunt inuicem fe-rè æquales, ſit angulus diſtantiæ Solis à zenit, z.a. verò ſit ſpiſſitudo vaporum, et .a.b. radius tranſiens per vapores dictos. + nunc + + quæratur proportio, quæ eſt inter .a.b. et .a.z. qua inuenta, angulo .z.a.b. mediante, quæremus eandem mediante angulo .z.a.b. maiore priori, velipſo minore, vnde cogno ſcemus differentiam duarum .a.b. quæ qui-dem inæquales inuicem erunt, eo quod ſup ponatur .a.z. immutabilis, & hoc ita facie-mus. + Imaginabimur .o.b. quæ claudat trian gulum .a.b.o. & quia .a.z. cognita eſt quam Alhazem docetinuenire, cognoſcimus etiã o.a. vt ſemidiametrum terræ, vnde .o.b. et .o.a. duo latera trianguli .a.o.b. cognita erũt ſimul cum angulo .o.a.b. reſiduo duorum re ctorum, eo quod reliquus .z.a.b. datus eſt. + Quare .a.b. cognita erit reſpectu .o.a. et .o.b. et .a.z. quæ eſt eorum differentia. + Nunc ſi idem faciemus cum alia .a.b. ſub diuerſo angulo, habebimus propoſitum. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ NOTABILES ERRORES ORONTII & Tartaleæ. + Cornelio Bitonto. +

+ PArvvs error non fuit, vt putabat Orontius, quodanguli triangulorum æquicrurium inuicem æqualium, baſibus oppoſiti, ijſdem baſibus propor tionales eſſent, cuius opinionis cauſa fuit quod nunquam viderit vel me minerit eius quod Ptolomeus ſcripſit lib. primo Almageſti, vbi de diſpro portionalitate chordarum arcuumq́; tractat, vel quod ſcribit Vitellio lib. primo pro poſitione .35. ſeu lib. quarto, propoſitione .21. quod idem eſt. + Sed nec ego tibi pro ponam id quod ſcribit Nicolaus Tartalea diuiſioni .28. quinti capitis quartæ partis ſuorum tractatuum, eo quod non exactè ſcientificè ſcripſerit, nec vniuerſaliter, quã-uis talis propoſitio poſſit ſcientificè ſcribi, accipiendo .b.c. in eius figura, pro latere octagoni, vnde angulus .a.e.b. duplum foret angulo .b.e.c. collocato poſtea .b.c. in arcu .a.b. punctum .c. medium fuiſſet dicti arcus, et .e.c. diuideret .a.b. per æqualia, ex quinta primi, nec non ad rectos ex .3. tertij, vnde ex .18. primi, clare vidiſſemus non eſſe proportionem .a.b. ad .b.c. vt anguli ad angulum. + Sed vniuerſaliori modo poſſumus hoc ſpeculari. + Nam manifeſtè ſcimus, eandem eſſe proportionem circun ferentiæ ad diametrum in omnibus circulis tam maioribus, quam minoribus. + Sint igitur duo anguli .a.e.b. et .c.e.b. cuiuſuis amplitudinis, quorum latera .e.a: e.b: et .e.c. ſint inuicem æqualia, protrahatur .b.a. et .b.c. + Tunc dico maiorem proportio nem eſſe anguli .a.e.b. ad angulum .b.e.c. quam .a.b. ad .c.b. ducatur enim .b.g. ita faciat angulum .g.b.c. æqualem angulo .e.b.a. protracta poſtea .c.g. quæ idem faciat in puncto .c. vnde .g.b. et .g.c. æquales inuicem erunt ex .6. primi, & quia angulus .a. æqualis eſt angulo e.b.a. ex quinta eiuſdem, ideo ex .32. dicti, et .4. ſexti, horum duorum triangulorum latera, erunt inuicem proportionalia. + Conſtituto deinde .g. centro, & ſecundum ſemidiametrum .g.b. vel .g.c. quod idem eſt, deſcripto circu-lo .b.i.c. necnon circulo .b.c.a. circa centrum .e. ope ſemidiametri .e.b. et .e.a. vn de iſte circulus eritillo maior, cum .e.b. maior ſit .g.b. ex .14. quinti. cum ex .14. tertij a.b. longior ſit .c.b. ſed ex vltima definitione tertij, arcus .b.i.c. et .b.c.a. erunt in-uicem ſimiles, hoc eſt proportio totius cir-cunferentiæ circuli .b.i.c. ad arcus .b.i.c. ea- + + dem erit, quæ totius circunferentiæ circuli b.c.a. ad arcus .b.c.a. ſed proportio diame-tri ad circunferentiam eſt vt diametri ad cir cunferentiam, vt ſupra diximus; + Quare ex proportionum æqualitate, vt ſemidiametri ad circunferentiam erit, vt ſemidiametri ad circunferentiam, & per eandem propor tionum ęqualitatem, proportio .e.b. ad arcũ b.c.a. erit, vt .g.b. ad arcum .b.i.c. & per ean dem æqualitatem, ita erit .a.b. chordæ ad ar cum .b.c.a. vt .c.b. chordæ ad arcum .b.i.c. & permutando, ita erit chordæ .a.b. ad chor dam .c.b. vt arcus .b.c.a. ad arcum .b.i.c. ſed arcus .b.i.c. maior eſt arcu .b.d.c. ex commu­ + + ni ſcicntia. + Quare maior proportio erit acus .b.c.a. ad arcum .b.d.c. quam ad arcum b.i.c. ex .8. quinti. + Vnde ex vltima ſexti et .12. quinti, proportio anguli .a.e.b. ad an-gulum .c.e.b. maior erit quam chordæ, ſiue baſis .a.b. ad chordam ſiue baſim .c.b. +

+
+
+ +
+
+
+
+
+
+ DE CAVSA SVSPENSIONIS NVBIVM in aere contra Antonium Bergam. + Clarißimo Franciſco Venerio. +

+ EGo enim non tantum miror ea quæ mihi ſcripſiſti de opinione Ortenſij quantum quod Antonius Berga putat nubes à Sole ſupenſas teneri, id pla nè falſum eſt, vera cauſa huiuſmodi effectus, alia nulla eſt, niſi earundem raritas hoc eſt, cum rariores ſint ipſo aere ſubiecto, + propterea ſupra ipsũ natant & ſtant ſub eo qui rarior ipſis eſt, eo quod corpora rariora poſita in medio non tam raro, aſcendunt, & denſiora in medio minus denſo deſcendunt. + Nam ſi Sol ipſas nubes ſuſpenſas in aere teneret, hoc interdiu tantummodo fieret, ſed no ctu, cur non deſcendunt vſque ad terram, & in eodem loco ſemper manent? + Scien-dum igitur eſt nubes aſcendere in altum quouſque inueniant aerem eiuſdem ra-ritatis cuius ipſæ ſunt. + Raritas enim & denſitas non ſunt res viſibiles niſi per acci-dens, quemadmodum etiam leuitas, & grauitas, opacitas verò & diaphaneitas ma gis compræhendũtur, opacitas enim ex reflexione radiorum luminoſorum, diapha neitas verò compræhenditur ex penetratione ipſorum radiorum, opacitas autem nu bis non eſt denſitas, cum valde diuerſa ſit denſitas ab opacitate, ſicut raritas ab dia-phaneitate, vt aliàs dixi. + Et quando dicit, quod Sol calefaciendo aerem ipſam nu bem ambientem, rarefaciat eum magis quam ipſam nubem reſpondeo, hoc verum non eſſe, propterea quodradius Solis non multum calefacit ea corpora, quæ ip ſi per mittunt liberum tranſitum. + vnde corpora quanto magis diaphana ſunt tanto minus ab ipſo radio luminoſo calefiunt, ſed ea quæ magis opaca ſunt, magis etiam calefiunt & per conſequens magis rarefiunt, cum calidi ſit per ſe rarefacere, & non attrahere, vt ipſe & ferè omnes alij putant. +

+
+
+
+
+ DE RATIONE EXTENSIONIS FVNIS cuiuſdam libramenti, & de quadam ſimboleita-te circuli cum ellipſi. + Angelo Ferrario Serenißimi Ducis Sabaudia Agrimenſori expertißimo. +

+ TIbi in mentem veniet, quod cum ſuperioribus diebus in villa lucenti, in qua degebat Sereniſſimus Dux noſter, dum viridarium ad æquilibrium reducebas, eſſemus, à te quæſiui an ſcires vnde fieret, vt ſtante libramen-to ad angulos rectos ſupra ſuum pedem, funis quæ extrema eiuſdem li-bramenti cum pede in formam trianguli æquicruris coniungit, magis diſtentus exi-ſteret, quam cum dictum libramentum cum pede obliquum remanet, ita vt huiuſ- + + modifunis cum libramento triangulum ſcalenum conſtitueret. +

+

+ Exempli gratia, ponamus lineam .d.b.c. eſſe libramentum .et .b.e.u. eius pedem, funem autem, qui aliquando cum libramento facit triangulum iſocellum, & aliquan do ſcalenum, eſſe .d.e.c. eſto etiam quod in figura .A. dictus triangulus .d.e.c. ſit iſo-cellus, & in figura .B. ſcalenus. + Tunc quæſiui à te an ſcires rationem, quare funis .d.e.c. in figura .A. eſſet diſtenſus, & in figura .B. laxus quemadmodum vide-bamus. + cum mihireſponderis, neſcio quid, quod nunc memoria teneo, ſed quia pollicitus ſum metibi eam afferre, propterea nunc ad te mitto. + Scias ergo huiuſ-modirationem nihil aliud eſſe niſi quod in figura .A. duæ lineæ .c.e. et .d.e. ſimul è directo iunctæ longiores ſint illis, quę reperiuntur in figura .B. ſed quia funis tam in figura .B. quam in figura .A. vnus, & idem eſt, ideo in figura .B. laxatus eſt, & non in tenſus, ut in figura .A. + Sed vt huiuſmodi veritatis certam notitiam habeas, infraſcri ptum circulum mente concipe .f.e.i. cuius ſemidiameter, æqualis ſit .b.e. & diame-ter ſit .f.i. in quo imaginare eſſe tuum libramentum .d.b.c. & figuras .A. et .B. + + + & pr obabo lineas .d.e.c. figurę .A. lon giores eſſe lineis .d.e.c. figuræ .B. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+

+ Imaginemur igitur lineam .b.e. eſſe dimidium minoris axis alicuiꝰ ellipſis cuius quidem figuræ ponamus .d. et .c. centra ipſius circunſcriptionis eſſe, cu ius circunferẽtia, nullidubium eſt, quin extra propoſitum circulum tranſitura, & in vno tantummodo puncto ipſum circulum tactura ſit, qui exiſtat .e. figuræ .A. ſeparatum tamen à puncto e. figuræ .B. + Tunc ſi protracta fue-rit linea .d.e. figuræ .B. vſque ad gi + + rum ellipticum in puncto .g. à quo ad punctum .c. ducta etiam ſit linea g.c. + tunc manifeſtũ erit duas lineas d.e. et .e.c. figuræ .A. ſimul iunctas, æquales eſſe duabus .d.g. et .g.c. ſi-mul poſitis, vt etiam ex .52. tertij Pergei facilè videre eſt, ſed ex .21. primi Euclid. iam certò ſcimus .d.g.c. longiores eſſe .d.e.c. ſiguræ .B. ergo .d.e.c. figu-.A. longiores ſunt .d.e.c. figuræ .B. quod eſt propoſitum. +

+
+
+ +
+
+

+ Quod etiam mihinunc circa hoc ſuccurrit, tibi libenter ſignifico, hoc eſt, quod ſicut in ellipſi duæ lineæ .d.e.e.c. figuræ .A. ſimul iunctæ, ſunt ſemper æquales duabus lineis .d.g.g.c. in longitudine, ita in circulo duæ .d.e.e.c. figuræ .A. æquales ſunt in potentia duabus .d.e.e.c. figurę .B. +

+

+ Manifeſtum enim primum eſt ex penultima primi in figura .A. quadratum .e.c. æquale eſſe duobus quadratis ſcilicet .e.b. et .b.c. & quadratum .e.d. æquale duobus .e.b. et .b.d. + Quare quadrata .e.c. et .e.d. æqualia ſunt quadratis .e.b. figuræ .A. et .e.b. figurę. B et .b.c. et .b.d. hoc eſt duplo quadrati .e.a. (ducta cum fuerit .e.a. perpen-dicularis ad .c.b.d.a.) duplo quadrati .a.b. ex penultima primi, & duplo quadrati .b.c. + Sed quadrata .d.e. et .e.c. figurę .B. æqualia ſunt duplo quadrati .a.e. & quadrato a.d. + + & qua drato .a.c. ex eadẽ. + Nunc videndum eſt vtrũ duplũ quadrati .a.e. duplo qua drati .b.a. duplo quadrati .b.c. ſit æquale duplo quadrati .a.e. quadrato .a.d. & cum quadrato .a.c. + Sed quia tam ex vna parte quàm ex alia habemus duplum qua-drati .a.e. + Videndum igitur erit vtrum duplum quadrati .a.b. ſimul cum duplo qua-drati .b.c. ęquale ſit quadrato .a.c. cum quadrato .a.d. ſed hoc manifeſtum eſt .ex .10. ſecundi Euclidis, dato quod punctũ .a. ſit inter .f. et .d. ſed ſi fuerit inter .d. et .b. hoc manifeſtum erit ex .9. ſecundi dicti, nihilominus accipe hunc alium modum. +

+

+ Sit hic ſubſcriptum quadratum .D. ex .a.c. in ſeipſa producta, cuius diameter ſit a.n. protrahanturq́ parallelę .d.h: b.K: l.m.o. et .r.q.s. eiq́; addatur .c.p. ad .a.c. æqua-lis tamen .d.a. ſitq́; protracta .p.u. vſque ad .m.o.u. vnde habebimus .a.n. pro totali quadrato, et .p.s. pro partiali, & æquali quadrato lineæ .a.d. + Videndum nunc eſt, vtrũ hęc duo quadrata æqualia ſint duobus quadratis lineæ .a.b. & duobus lineæ .b.c. duo quadrata lineæ .b.c. ſint .K.o. et .h.l. videndum nunc eſt utrum reſiduum ęquale ſit duobus quadratis lineę .a.b. quorum vnum ſit .m.b. alterum verò .l.p. quod ſupe-rat .l.c. et .s.p. figuræ .D. per ſupplementum .o.t. cui æquale eſt parallelogrammum .h.m. figuræ .D. ſed ſi punctus .a. poſitus fuerit inter .d. et .b. conſtituto quadrato .d.u. omnibus parallelis, vtin figura .C. viderelicet, in qua figura videbimus quadrata .r.n. et .d.r. ęquari duplo quadratorum .l.n. et .r.l. nam in quadrato .r.n. ipſa duo quadra-ta .l.n. et .r.l. capiuntur, reliquum eſt igitur vt videamus an duo ſupplementa .l.t. et .l.s. cum quadrato .d.r. ſint æqualia dictis q́uadratis .l.n. et .r.l. ſed quadratum .d.l. æ qua-tur quadrato .l.n. videndum igitur eſt, an duo ſupplementa .l.t. et .l.s. cum qua + + drato .d.r. ſint æqualia duobus quadra tis .d.l. et .r.l. ſed quadratum .d.l. æqua-tur quadrato .d.r. & ſupplemento .l.t. mediante .q.l. & ſupplemento .r.b. ſup-plementum verò .l.s. ſuperat ſupplemẽ tum .r.b. per quantitatem æqualẽ qua-drato .r.l. + quare duo ſupplementa .l.t. et .l.s. cum quadrato .d.r. æquantur qua drato .d.l. quadrato .l.r. verum igitur eſt duas .d.e.e.c. figuræ .A. æquales eſſe in potentia duabus d.e.e.c. figurę .D. quæ quidem affectio circuli, à nemine fuit adhuc (quod ſciam) detecta. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ DE AVGMENTO PONDERIS CORPORIS ad ſtateram appenſi, & quadam alia demonſtratione, & quibuſdam erroribus Tartaleæ. + Mutio Groto. +

+ SI ea quæ à me audiuiſti non credis, conſidera quæſo libram ſeu ſtateram o.a. cuius centrum non longitudinis ſed ponderum ſit .i. quę ſtatera, vt ori zontaliter conſiſtat, oportebit pondus extremitatis .o. ita ſe habere ad pondus extremitatis .a. ut .a.i. ſe habet ad .o.i. quod te ſcire puto, ima ginemur nunc d uas lineas .a.e. et .o.n. paralle las infinitasq́; & à puncto .n. immobili, & fixo extra ſtateram, tranſeat per .i. linea .n.i.e. + Cogitemus etiam punctum .e. inter ſectionis ipſius .n.i.e. cum .a.e. progredi vniformiter continuòq́; ab .a. per lineam .a.e. vnde punctum .i. interſectionis ipſius .n.i.e. cum .a.i.o. ſemper vicinius fiet puncto .o. nec unquam cum illo vnum erit, quamuis moueatur tempore infinito. + Nunc autem dico, quod cum ſtateram .o.i.a. oporteat ſemper orizontalem eſſe virtute ponderis, o. oportebit pundus .o. in infinitum etiam augeri, quotieſcunq; pondus .a. nunquam diminui voluerimus vel econtra hoc in infinitum diminui, ſi illud nunquam augeri voluerimus. +

+

+ Sedre vera non putabam te indigere aliqua demonſtratione, quod linea .b.h. di-uiſa ſit per æqualia à linea .c.a. cum hæc perpendicularis ſit ab .a. ad baſim .g.d. in triã gulo orthogonio .g.a.d. & cum ſit .b.h. perpendicularis ad .a.o. ex ſuppoſito quæ .a.o. in ſe habet punctum medium baſis .g.d. nec illud anguli recti .a. quod per ſe cla riſſimum eſt, cum iam ſcis .o. eſſe centrum circuli circundantis triangulum .g.a.d. or-thogonium, et .g.d. eius diameter, vnde .o.a. æquabitur ipſi .o.g. quapropter angulus o. ã. g. æquabitur angulo .g. ex quinta primi, + deinde ex .32. eiuſdem, angulus .h. æqua bitur angulo .d. eo quod an gulus .e. rectus eſt, quemadmodum et .a. ſed angulus .d. æqualis eſt angulo .g.a.c. + & propterea angulus .h. erit etiam æqualis angulo .h.a.u. vnde .h.u. æqualis erit ipſi .u.a. ex .6. primi, cum poſtea angulus . + + o.a.d. æqualis ſitangulo .d. ex quin­ta primi erit angulus .a.b.e. æqua-lis angulo .g. ex .32. dicta, eo quod e. rectus eſt, & ex eadem æqualis erit angulo .d.a.c. vnde .u.b. erit æqualis ipſi .u.a. ex .6. dicti, & ideo æqualis eric ipſi .u.h. + Reliqua ve-rò illius propoſitionis credo ex te omnia poſſe ĩtelligere, excepto, vt tibi ſignificaui ſi à pũcto .i. com-muni ipſi .a.c.u. & circunferentiæ, ducta fuerit .i.x. ad pũctum .x. com mune vni parallelæ à pũcto .g. ipſi h.b. & circunferentiæ, quod di-cta .i.x. ad rectos erit ipſi .a.b.d. eo quod cum angulus .a.g.x. æqualis + + ſit angulo .a.h.b. propter æquidiſtantiam dictam, æqualis etiam erit angulo .d. & ar-cus .a.x. æqualis arcui .a.g. vnde angulus .a.i.x. æqualis erit .d. ſed angulus .i.a.d. com-munis eſt triangulis .c.a.d. et .i.a.t. + quare angulus .a.t.i. rectus erit, vt .c. hoc eſt .i.x. per pendicularis erit ipſi .a.d. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed vbitibi ſcripſi circa finem illius epiſtolæ, Tartaleam erraſſe in quinta propo-ſitione primi lib. ſuæ nouæ ſcientiæ, non ſine ratione illud ſcripſi. + Nam, inquit ipſe, nullum corpus æquè graue poteſt in aliquo temporis ſpatio moueri motu naturali, violentoq́; ſimul miſtis. + Vbi decipitur, eo quod non animaduertit incrementum ve locitatis vnius motus, ſimul eſſe cum decremento velocitatis alterius, eodemq́; tem pore, vt manifeſtè patet in itinere corporis, ab ipſo pro exemplo aſſumpto, hoc eſt quod velocitas motus in ſpatio .c.d. creſcit vt naturalis, & decreſcit vt violenta. + creſcit orizontem verſus & decreſcit in remotione à linea .a.b. ſed ſi à puncto .c. ad punctum .d. motus eſſet purè violentus, vt putat Tartalea, corpus illud minimè de-ſcenderet, eo quod uirtus mouens, in .a. poſita, nullo pacto poteſt talem effectum ef-ficere, vnde ab ipſa natura prouenit deſcenſio illius corporis propter grauitatẽ, quã dictum corpus habet in tali medio, aeris ſcilicet, & non ex violentia aliqua. + Sed ſi dixiſſet ipſe, illum motum eſſe purum naturalem, hoc eſſet falſum, eo quod purus naturalis motus alicuius corporis non impediti, extra locum ſuum, ſit per lineam re ctam, & non per curuam, vt videre eſt inter .c. et .d. +

+

+ In vltima propoſitione deinde eiuſdem lib. quæ .6. eſt decipitur ſimiliter, & hæc deceptio oritur ab ignoratione quintæ, & à putando motum naturalem non eſſe cau ſam ipſius deſcenſus per ſpatium .c.d. + Sed quia tibi ſignificaui expeditiorem viam repeririad cognoſcendã proportionem inter .a.h. et .a.e. in vltima propoſitione ſe-cundi lib. ipſius Tartaleæ, ipſam nunc tibi ſcribo. + iam ſcis angulum .h.l.i. diui-ſum eſſe per æqualia ab .P.l. & quod .a.h. et .h.p. ęquales inuicem ſunt ex .6. primi Eu-cli. + vnde .p.i. et .a.h. æquales erunt inuicem ſimiliter, ſed ex .3. ſexti ita eſt ipſius .a.l. ad .l.i. vt ipſius .a.p. ad .p.i. & coniunctim ita erit .a.l.i. ad .l.i. vt .a.i. ad .p.i. ſed .a.l. cogni ta eſt ex eius quadrato, et .l.i. etiam, cum æqualis ſit ipſi .a.i. vnde ex regula de tribus notam habebimus .p.i. reſpectu .a.i. & ita reſpectu .a.e. ſi hypotheſes ipſius Tartaleæ veræ ſunt. +

+
+
+ Alia demonstratio impoßibilitatis diuidendi per æqualia proportionem ſuperparticularem in diſcretis. + AD EVNDEM. +

+ QVod à me poſtulas, hoc eſt ſcientiam impoſſibilitatis diuidendi per æqualia proportionem ſuperparticularem in numeris ſatis à Campano in .8. octaui potes habere, Iacobus Faber Stapulenſis etiam idem tractat in libello ſuę muſicæ demonſtratæ. + Sed ſi etiam alia via idem deſideras, quamuis longiori, nihilomi-nus vniuerſaliori, conſidera duos numeros .g. et .h. inuicem relatos ſecundum pro-portionem ſuperparcicularem, quam volueris. + Tunc dico impoſſibile eſle, vt per æqualia diuidatur, quod ſi dixeris poſſibile eſſe, ſit per te .K. medius numerus + + proportionalis inter .g. et .h. + quare .g. et .h. non erunt minimi in ea proportione, quia vnitas diuiſibilis eſſet ſi .g.h. minimi fuiſſent, quod non conceditur, ſint igitur mini mi in dicta proportione .a. et .b. quorum differentia erit vnitas, vt ſcis, ſitq́; .c. quadra tum ipſius .g. et .d. quadratum ipſius .K. + tunc clarum erit ex .11. octaui, quod propor-tio ipſius c. ad .d. eadem erit quæ .g. ad .h. hoc eſt vt ipſius .a. ad .b. vnde ſi vnus termi. norum .a. vel .b. eſſet quadratus, reliquus etiam quadratus eſſet ex .22. octaui, & ex 16. eiuſdem, inter .a. et .b. reperiretur aliquis medius numerus proportionalis, quod fieri non poteſt ex hypotheſi, cum inter .a. et .b. nullus ſit numerus, quia differunt in ter ſe per vnitatem tantummodo. + Nunc autem cum nullus numerorum .a. vel .b. qua dratus ſit, ponatur quod .f. quadratus ſit ipſius .b. et .e. ſit productum ipſius .a. in .b. vn de ex .18. ſeptimi, proportio ipſius .e. ad .f. erit vt. ipſius .a. ad .b. hoc eſt vt ipſius .c. ad d. quapropter .e. erit quadratus ex .22. octaui, cuius latus tetragonicum eſſet mediũ proportionale inter .a. et .b. ex .20. ſeptimi, quod eſt impoſſibile, vt iam dixi, cum .a. et .b. ſint inui cem conſequentes, vnus poſt alium immediatè. +

+

+ Superius enim dixi hunc modum eſſe vniuerſalem, hoc eſt quod hac methodo poſſumus in cognitionem vcnire, quod non ſolum in duas æquales partes diui- + + di non poſſit, ſed nec in tres, nec quatuor nec quot vo lueris. + Primum enim quod non in tres diuidatur à te ipſo cognoſces ope cuborũ vice quadratorũ, opevero cenſuũ cẽſuũ, vel qui cognouerit eam proportionẽ eſſe indiuiſibilem per æqualia, illicò etiam cognoſcet indiuiſibilem eſſe per quatuor partes, ope verò pri-morum relatorum, cognoſcet non eſſe diuiſibilem per quinq; partes, & ſic de cęteris, ſed mediantibus ijs quas ſcripſi de iſtis dignitatibus in libro Thęorematũ arithmeticorum. +

+
+
+ +
+
+

+ Id autem quod Illuſtriſſimus Daniel Barbarus ſcri bit in quinta parte ſuæ perſpectiuæ, ſi ſupra aliquo im mobili, atque magno pariete facere volueris, te opor tebit hoc ex reflexione radij ſolaris à ſpeculo plano perficere. +

+
+
+
+
+ DE INVENTIONE DIAMETRI circuli circunſcribentis triangulum. + Francbino Triuultio. +

+ QVod mihi nunc proponis eſt triangulum, cuius baſis cum angulo ſibi op poſito dantur. + Vellesq́; diametrum circuli apti eum triangulum circnn-ſcribere inuenire in diſcreto. +

+

+ Sit igitur triangulum .a.b.g. cuius baſis .b.g. ſimul cum angulo .a. ei op-poſito data ſit in numeris. + Imaginetur ergo circulas circunſeribens ipſum triangu-lum .b.p.g.q. cuius diameter ſit .q.p. perpendicularis eius baſi .b.g. vnde .b.g. diuiſa erit per æqualia ab ipſo diametro in puncto .m. per tertiam tertij, protrahatur etiam + + e .g. vnde angulus .g.e.q. æqualis erit angulo .b.a.g. portionis, cum duplus ſit angulo q.p.g. medietati anguli ipſius portionis ex .19. tertij, ita quod angulus .q.e.g. nobis cognitus erit, & ſimiliter arcus .g.q. & conſequenter ar-cus .p.g. reſiduum medij circuli, & ſic .m.g. eius ſinus re + + ctus, & etiam chorda .p.g. vt dupla ſinus dimidij arcus .p.g. & ſic .p.m. eius ſinus verſus, vel vt tertium latus trian guli orthogonij .p.g.m. vnde nobis cognita erit propor tio ipſius .b.g. (quæ dupla eſt ipſi .m.g.) ad .m.p. & quia productum .p.m. in .m.q. æquale eſt ei, quod fit ex .b.m. in m.g. ex .34. tertij, quapropter nobis cognita erit pars q.m. quæ cum .p.m. complet totum diametrum .q.p. vn de nobis cognita erit proportio ipſius .b.g. ad .q.p. qua mediante cognoſcemus diametrum ſecundum partes il las quibus propoſita ſuerit .b.g. +

+
+
+ +
+
+

+ Hoc autem problema non in numeris ſed in continuo ab Euclid. ponitur in .32. tertij. +

+
+
+ De inuentione alterius trianguli conditionati. + AD EVNDEM. +

+ QVotieſcunque etiam inuenire voluerimus triangulum aliquem, puta .n.q.o. æqualem triangulo .t. (exempli gratia) propoſito, qui habeat angulum .n. æ-qualem angalo .a. dato, latera vero continentia ipſum angulum .n. ſint inuicem pro-portionata vt .x. et .y. ita faciemus, accipiemus lineam .n.m. cuius volueris magnitu-dinis, ſupra quam conſtituemus triangulum .m.n.p. æqualem triangulo .t. hac metho-do, hoc eſt prolungando latus .r.z. trianguli .t. quod ſit .r.e. ita vt duplum ſit ipſi .r.z. ducendo poſtea .c.e. habebimus ex .38. primi triangulum .t. eſſe dimidium totius trianguli .r.c.e. deſignabimus deinde ex .44. dicti ſuperficiem .p.n.m.b. parallelo grammam æqualemq́; triangu lo .r.c.e. habentem angulum . + + n. æqualem angulo .a. ducatur poſtea .p.m. & habebimus triã gulum .m.n.p. æqualem .t. cum angulo .n. æquali angulo .a. pro ducatur poſtea .n.p. ita vt .n.K. ſe habeat .ad .n.m. quemadmo dum .x. ad .y. quod erit facilli-mum producendo .n.m. et .n.K. indeterminatè ſi oportuerit, + deinde eas ad æqualitatem ſe-cando ipſis .x. et .y. efficiendo exempli gratia quod .n.i. ſit æqualis ipſi .x. et .n.u. ipſi .y. du cendo poſtea .u.i. deinde à puncto .m. ducendo .m.K. æquidiſtanter .u.i. ex .31. primi. + & ſic habebimus ex .4. ſexti proportionem .x. ad .y. eſſe inter .n.K. et .n. + + m. inuenies poſtea ex .9. eiuſ- + + dem lineam aliquam mediam proportionalem inter .n.K. et .n.p. quæ ſit .n.o. duces poſtea o.q. parallelam ipſi .m.K. & ha bebis propoſitum, eo quod ſit proportio trianguli .n.m.K. ad triangulum .n.m.p. vt .n.K. ad .n.p. ex prima ſexti, duo triã guli .m.p.n. et .n.q.o. æquales erunt inuicem, ex .17. eiuſdem & ex .9. quinti, & proportio .o.n. ad .n.q. erit, vt .x. ad .y. ex .11. dicti, cum ex .4. ſexti ſit vt .n.k. ad .n.m. +

+
+
+ +
+
+ +
+
+
+
+ De producto conditionato. + AD EVNDEM. +

+ PRoponis deinde mihi duas rectas lineas, vni quarum, vis vt aliam quandam di-rectè coniungam, ita quod productum huius aggregati in lineam adiunctam æquale ſit quadrato alterius. +

+

+ Vt exempli gratia ſi fuerint duæ lineæ .e.d. et .e.f. opor-teretq́; nos ad lineam .e.f. aliam lineam puta .f.c. vel .e.b. iũ­ + + gere, ita longam, vt productum totius compoſiti .e.c. vel .f.b. in .f.c. vel .e.b. eſſet æquale quadrato ipſius .e.d. +

+
+
+ +
+
+

+ Hoc enim nu llius eſſet difficultatis, eo quod quotieſcũ-que .e.d. coniuncta erit cum .e.f. ad rectos, diuiſaq́; per me dium à puncto .a. à quo ducta .a.d. deinde ſecundum ſemi-diametrum .a.d. deſignato circulo .b.d.c. & protracta .e.f. à qua volueris parte vſque ad circunferentiam in pũcto .c. ſeu in puncto .b. habebimus intentum, eò quod ſi produ-cta fuerit .e.f. etiam ab alia parte, vſque ad circunferentiam, habebimus .b.e. æqua-lem ipſi .f.c. ex communi conceptu, & productum .e.c. in .e.b. æqualem quadra-to ipſius .e.d. ex .34. tertij, cum ex .3. eiuſdem .e.d. medietas ſit chordæ arcus dupli b.d. +

+

+ De lapſu verò lapidis verſus mundi centrum, dum ipſum attingere, ac præterire poſſet, de quo me interrogas. + Dico Nicolaum Tartaleam, nec non Franciſcum Maurolicum rectè ſenſiſſe, malè verò Alexandrum Piccolhomineum, & exemplum Maurolici optimum eſſe, quod tamen ſi capere non potes, crede ſaltem authoritati bus talium virorum, qui tantum in ijs ſcientijs ſuperant ipſum Alexandrum Piccol-homineum, quantum à Sole cætera ſuperantur aſtra. +

+

+ Lapis igitur ille tranſiret centrum, reddiretq́;, cum diminutione tamen motus im preſſi, eo fermè modo vt ſcribunt iudicioſiſſimi illi viri, donec poſt multas reddi-tiones ſurſum, deorſumq́; quieſceret circa centrum mundi. + Lucidioris tamen intelli­ + + gentiæ gratia cogita ſilum illum (exempli adducti ab illis doctiſſimis viris) cui pon dus appenſum eſt, æqualem eſſe axi orizontis, hoc eſt eius extremitatem immobi-lem eſſe in primo mobili, & in ipſo zenit tui orizontis, + tunc arcus motionis ipſius la pidis per tantum interuallum, quantum eſt diameter terræ, inſenſibiliter differret à linea recta, & cum lapis diſtans à centro mundi per ſemidiametrum terræ, iret re-diretq́;, vt ſcis, ergo idem faceret ſi ſilum longius eſſet per dictum terræ ſemidia-metrum, ita vt poſſetipſum centrum attingere, nam differentia illa ſemidiametri terræ, ferè nulla eſt reſpectu ſemidiametri ipſius primi mobilis. +

+
+
+
+
+ AN PENTAGONVS AB ALBERTO DVRERO deſcriptus æquiangulus ſit. + Conrado Neubart. +

+ SI non credis Pentagonum ab Alberto Durero ſuper datam lineam deſi-gnatum, æquiangulum non eſſe. + Fingamus hic ſubiectam ſiguram ſimi-lem ei quæ à Durero ponitur, in qua primò, ducta ſit linea .o.a. & habe bimus angulum .a.o.b. graduum .60. talium qualium duo recti fuerint gra .360. vel .30. talium qualium duo recti fuerint .180. nam ex ſuppoſito, arcus .a.b. eſt ſexta pars totius circunferentiæ, angulus vero .b.o.d. rectus eſt, eo quod .b.o.q. rectus etiam ſit, + quare angulus .d.o.a. reſiduus ex recto erit graduum .60. talium, ut rectus eſt .90. angulus verò .o.a.c. erit gra .15. eorundem. +

+

+ Ducatur deinde perpendicularis .a.e. ad .o.d. quæ vt ſinus anguli .a.o.e. erit par-tium .86602. talium qualium .a.o. erit .100000. quæ quidem .o.a. vt chorda arcus .a.o. eſt partium .51762. talium qualium .a.d. vel .a.c. ſemidiameter eſt .100000. +

+

+ Nam ſinus dimidij arcus .a.o. (exi ſtente .a.o. graduum .30.) eſt partiũ . + + 25881. ex quo .a.e. erit partium .44827. talium qualium .a.d. erit 100000. vnde angulus .a.d.o. cuius ſi nus eſt .a.e. erit graduum .26. min .38 qui quidem angulus, ſumptus cum an gulo .a.o.d. erit gra .86. min .38. + Dem pta denique hac ſumma ex duobus rectis gra .180. reliquum erit gra .93. min .22. ideſt angulus .o.a.d. cui addi tus cum fuerit angulus .o.a.c. gra .15. talium, habebimus angulum .c.a.d. graduum .108. min .22. exuperantem verum angulum pentagoni per min .22. vel ſic, cum inuentus fuerit angu-lus .a.d.o. gra .26. min .38. ſi ex vno re cto demptus fuerit, relinquetur an-gulus .d.a.e. gra .63. min .22. qui qui-dem collectus cum fuer it cum angu-lo .e.a.o. reſiduo ex re cto dempto angulo .a.o.e. grad .60. qui .e.a.o. eſt grad .30. & + + etiam collectus cum angulo .o.a.c. grad .15. hi tres anguli efficient angulum .d.a.c.d. ctum grad .108. min .22. +

+
+
+ +
+
+ Examinatio anguli .u. +

+ Ducatur .d.n. quam quidem .d.n. cognoſcemus vt ſinus anguli .d.o.n. gra .45. nam angulus ei contrapoſitus .q.o.p. eſt dimidium recti, + quare .d.n. erit partium .70710. talium qualium .d.o. fuerit .100000. ſed .d.o. eſt partium .115270. qualium .a.d. eſt .100000. nam .e.d. vt ſinus anguli .e.a.d. gra .63. min .22. eſt partium .89389. o.e. ve-ro eſt partium .50000. talium qualium .a.o. eſt .100000. vt ſinus anguli .e.a.o. gra .30. ſed vt .a.o. eſt partiũ .51762. + hoc eſt vt .a.d. eſt .100000. ipſa .o.e. erit partiũ .25881 quæ iuncta cum fuerit cum .e.d. efficiet .d.o. partium .115270. vt dictum eſt, quapro-pter cum .d.n. ſit partium .70710. talium qualium .d.o. fuerit .100000. ipſa .d.n. erit partium .81507. talium qualium .d.o. erit .115270. ideſt qualium .d.a. vel .d.u. erit 100000. quæ quidem .d.n. eſt ſinus anguli .d.u.n. graduum ſcilicet .54. 36. cuius du-plum erit gra .109. mi .12. debebattamen eſſe .108. m.o. +

+ Examinatio anguli .d. +

+ Accipe angulum .a.d.o. gra .26. + + min .38. vt ſupra, cui applica angu-lum .o.d.n. gra .45. min .o. ſimul cum angulo .u.d.n. reſiduo ex recto gra duum .35. minu .24. & conficies an-gulum .a.d.u. grad .107. minu .2. & habebis propoſitum, quem tamen oportebat eſſe gra .108. min .o. +

+
+
+ +
+
+

+ Quod autem omnia rectè ſuppu-tata ſint, ex ſumma omnium angulo rum patere poteſt. + nam collectis om nibus quinque angulis .a.c.d.f.u. ſi-mul, hoc eſt grad .108. minu .22. cum gra .107. min .2. cum grad .12. effi-cient grad .540. min .o. ſumma æqua lis ſex angulis rectis. +

+ +
+
+
+
+ ALIA DEMONSTRATIO NONÆ, ET DECIMÆ ſecundi Euclidis. + Petro Catenæ. +

+ QVamvis nona ac decima ſecundi Euclid. aliter à Comandino & Mau-rolico demonſtratæ fuerint, nihilominus mihi etiam viſum eſt non nihil meo moræ in eas tibi ſcribere, vt ſenſibiliter quoque cognoſcas il-las veras eſſe. +

+

+ Eſto linca.a.b. pro nona propoſitione, diuiſa per æqualia in .c. per inæqualia verò in .d. quadratum autem .a.d. ſit .d.e. quadratum verò .d.b. ſit .d.i. quadratum .a.c. ſit .c.f. & quadratum .c.d. ſit .c.K. clarum enim erit .K.h. æqualem exiſtere ipſi .a.c. ſeccetur igitur .e.h. in .g. ita vt .h.g. ęqualis exiſtat ipſi .K.h. vnde .g.e. æqualls erit c.d. perficiatur etiam quadratum .h.n. vnde in totali quadrato .a.h. habe bis duplũ quadrati partis .c.d. nempe .c.K. et .f.g. & quadratum .a.u. cum gnomone .u.g.h.k. cui deficit quadratum æquale .d.i. quadrato, vt ſint etiam duo quadrata partis .a.c. +

+

+ In decima aũt propoſitione, quadratũ totalis lineæ .a.d. ſit .d.e. & lineæ .b.d. ſit .b.i. et c.d. ſit .d.n. et .a.c. ſit .c.f. et .f.e. ſit .e.u. vnde .n.u. æquale erit quadrato .b.i. vnde in qua drato totali .a.h. videbis duo quadrata æqualia .f.c. et .g.k. partis .a.c. & quadratum .c.K. cum gnomone .n.f.e.g. cui addito quadrato .b.i. habebis duplum quadrati partis .c.d. +

+
+ +
+
+
+
+
+ DE STELLA CASSIOPEIÆ. + Annibali Raymundo Aſtrologo Peritißimo. +

+ POstqvam tua doctiſſima ſcripta perlegi, conſideraui, quod ſi à mul-titudine exhalationum in regione elementari acciderit anno .1572. & 1573. vt totos ſex menſes ab omnibus per vniuerſum terrarum orbem viſa fuerit ſtella illa, quæ eſt in angulo ſeptentrionali quadrilateri Caſſio­ + + peiæ tam lucida, vt ipſo lucifero videretur rutilantior atq; cæterarum (abſque vlla aſpectus diuerſitate) magis ſcintillans. + Quî fieri poterat, vt ſtellæ quæ ab illa pa-rum diſtant, alioqui multo maiores, non etiam illa clariores apparuerint? + ſed ſi ali-quis diceret eam exhalationem non ita fortaſſe dilatari, vt inter nos, & aliam ali-quam ſtellam interponeretur. + Tunc ego reſponderem neceſſariò ſequi debere ta-lem exhalationem, tantam latitudinem occupare, quod aliquibus populis aliam aliquã ſtellã circunuicinãhac ipſa de qua mentionem ſecimus redderet lucidiorem. + Sed cum hoc perſpectum fuerit nulli, ſequebatur lucem illam ab ipſis exhalatio-nibus elementaribus haud poſſe oriri: + quod nobis ſcintillatio illa maxima perma-gno fuit inditio, ſi phas eſt credere, quo magis aliquod coeleſte corpus ſcintillat, eo longius à nobis diſtare. +

+

+ Verum quoniam efflagitaſti à me vt aliquid circa huiuſce rei ſpeculationem tibi ſcribam, idcirco tibi morem gerere volens paucis ſubiungam. +

+

+ Conſidera primo hanc ſubſcriptam primam figuram, in qua .c.a.e. ſignatur pro Globo terreſtri cuius .i. centrum ſit et .u.o.n. pro conuexo ignis, ſed .K.x.s. pro orbe octauo .x. autem pro ſtella iam ſuperius dicta, quæ ſemper fuit, eſt, & erit, quamuis cæteris tribus nunc obſcurior ſit. + Accipiantur deinde duo loca in ſuperſicie terræ, quę ſint .c. et .e. diametraliter inuicem oppoſita, ita quod circa eorum orizontes poſ ſibile ſit ſtellam .x. videre, radijs ipſius ſtellæ mediantibus .x.n.e. et .x.u.c. quorũ par-tes .n.c. et .u.e. ita breues ſint, reſpectu eorum totorũ, vt vix ſexcenteſima pars ſit vna quæq; illarum, nec non .c.e. ita breuis reſpectu ſemidiametri octauæ ſphæræ, quod vix ſit vna ex partibus decemmillibus, vt ſcis, ſequitur quod recta terminata ab .u. et .n. minor ſenſibiliter non ſit ipſo terræ diametro .c.e. cum duo hæc interualla ex triangulorum ſimilitudine ſe habeant vt .x.i. ad .x.o. hoc eſt ferè vt .602. ad .601. vn-de anguli .n.e.c. et .u.c.e. à rectis minime differre videbuntur, cum eorum differen-tia certo modo minima ſit. + ductę poſtea fuerint duæ diagonales .e.u. et .n.c. termi-nabũt angulos .n.e.u. et .e.n.c. inuicẽ ferè ęquales, idẽ aſſero de angulis .u.c.n. et .e.u.c. +

+

+ Supponatur nunc primò tuam exhalationem ſublimatam eſſe ad ſupremas par-tes elementaris regionis circum circa lineam .o.i: + tunc clarum eſſet quod ſi ratione hu iuſmodi exhalationis ſtella .x. ita lucida viſa fuerit tam aſpicientibus ab .e. quam ab c. exhalatio minoris latitudinis quam .u.n. eſſe non poterat, hoc eſt, quam terræ dia-meter, cum idem in longitudine ferè ſit, ſed punctum .u. ſatis videri poteſt ab oculo in .e. & punctum .n. ab oculo in .c. vt alias tibi probaui, ratione refractionis radiorum per diuerſa diafana tranſeuntium. + Nunc producti cum fuerint ij duo radij .e.u. et .c.n. vſque ad octauum orbem ad puncta .s. et .K. reliquum erit nos videre quantitates graduum arcus .s.x. et .k.x. ſed .s.x. ſubiacet a ngulo .s.e.x. et .k.x. angulo .k.c.x. qui qui quidem anguli nihil differunt ſenſibiliter ac ſi eſſent in centro .i. + Et cum ſuperius di-xerimus angulos .s.e.x. et .k.c.x. ſenſibiliter mi nime differre ab angulis .c.n.e. et .e.u.c. ſi cognouerimus quantitatem iſtorum, cognita etiam nobis erit quantitas ill orum. +

+

+ Cum igitur ſemidiameter elementaris regionis maior ſit ſemidiametro terræ, vt 33. ad vnum, & cogitata .c.n. vt dicta ſemidiameter, quia ſenſibiliter ab ea minime differt, nunc ſi ſupponatur dicta .n.c. vt baſistriãguli orthogonij eſſe partiũ .100000 & dixerimus ſi .c.n. vt partium .33. præbet nobis .c.e. duarum partium, quid nobis pręſtabit eadem .c.n. vt partium .100000. vnde proueniet nobis .c.e. vt partiũ .6060. cuius angulus .c.n.e. erit graduum .3. & min .29. ita etiam erit angulus .k. e .x. cuius ar- + + cus .s.x. eorundem graduum erit, + + & minutorum. + idem dico de arcu .x.k. + Sed circa dictam ſtellam om-nes aliæ non diſtant huiuſmodi in teruallo. +

+
+
+ +
+
+

+ Nihilominus nec tu nec alij pe ripatetici qui hanc ſequuti ſunt opinionem exhalationum, ad ſer uandam nullitatem diucrſitatis aſpectus, affirmant poſſe tam lon ge à terra aſcẽdere exhalationes, imo nec attingere ſupremas tertię regionis a eris partes, ita ut non in-grediãtur ſuum igneũ orbem, qui quidem orbis ſecundum illorum opinionem incipit non valde lon-gè à ſuperſicie terræ, vt in mea conſideratione contra Antonium Bergam probaui, ſed demus, dictæ exhalationes aſcenderint per decem ſemidiametros terræ, diſcurrendo poſtea ſic, cum .c.n. ut decem, nobis dat .c.e. vt duo, ꝗd dabit nobisipſa .c.n. vt .100000. & proueniet nobis .c.e. vt .200000. cuius ſinus angulus erit gra .11. mi .32. & ita erunt anguli .s.e.x. et .k.c.x. & ſic eorum arcus .s.x. et .k.x. ſed quis vnquam dubitabit in tanto interuallo à dicta ſtella non fint aliæ multæ ipſa maiores? + li-neas vero .e.o.r. et .c.o.t. duxi, vt videres effectum maioris aſpectus diuerſitatis ab oculis .e. et .c. in cir-culo altitudinis quando .o. fuiſſet punctum illud lucidiſſimum, & non .x. +

+ +

+ At poterit aliquis mihi obijcere quod cum .i.o. fuiſſet longior .i.e. per decem vi-ces tantummodo, exiſtente oculo in .e. uel .c. per gradus .90. ab .a. + tunc punctus .u. vel n. ab ipſo oculo non videretur ob terræ globoſitatem. + Imaginemur igitur à puncto u. recta .u.b. tangens quartam .a.e. in puncto .b. vt in ſecunda figura videre eſt, in qua ducantur .c.b: i.b: et .i.u. quæ .i.u. ſecabit arcum .c. + + b. in puncto .p. per æqualia et .c.b. ſimiliter in pun-cto .y. quod nulli dubium eſt, cum .c.u. æqualis ſit .u.b. ex .35. tertij Euclidis, + unde ex octaua primi an-gulus .c.i.u. æqualis erit angulo .u.i.b. & ideo arcus .c.p. æquabitur arcui .p.b. ſed ex .4. primi .c.y. æqua lis erit ipſi .y.b. +

+
+
+ +
+
+

+ Nunc ſuppoſita .c.i. decima parte ipſius .c.u. nemi ni dubium erit quod cum .u.i. ſubtendatur angulo recto .u.c.i. (iam ſupra diximus angulum .c. ſenſibi-liter minime differre à recto) ipſa vt ſinus totus erit partium .100000. cuius quadratum cum diuiſum fuerit in partes æquales centum & vnã, illarum vna æqualis erit quadrto .c.i. reliquę vero quadrato ip-ſius .u.c. ex proportione duplicata quadratorum ad eam quam continent eorum latera. + Sed quadra-tum ipſius .u.i. eſt partium .10000000000. + quare quadratum .c.i. erit .99009900. cuius radix .c.i. erit partium .9950. vnde quadratum ipſius .c.u. erit partium .9900990100. cuius radix .u.c. erit partiũ 99500. vnde angulus .c.i.u. erit graduum .84. & mi nu .17. & angulus .c.u.i. qui reſpondet ſinui .c.i. erit gra .5. & min .43. cuius duplum, hoc eſt angulus .c.u.b. erit grad .11. min .26. æqualis ferè angulo iam ſupradicto. + ſed .c.y. ſinus anguli .c.i.y. erit ſimiliter partium .99500. talium vt .c.i. ſunt .100000. ſed vt c.i. eſt partium .9950. + tunc .c.y. erit partium .9900 hoc eſt quaſi decima pars ipſius .c.u. + quare ſi ocu-lus in .e. non videbit punctum .u. hoc punctum be-ne videbitur ab oculo in .b. abſque ſenſibili dimi-nutione anguli in puncto .u. vt probauimus. +

+
+
+
+
+ DE MAGNITVDINIBVS FIGVRARVM iſoperimetrarum. + Domino Ioanni Mariæ Agatio. +

+ QVamvis à Theone ſupra Ptolomei Almageſtum ſufficienter traditum ſit de magnitudinibus figurarum iſopetimetrarum, nihilominus vt tibi morem geram, ea nunc ſcribo, quæ mihi in mentem venerunt contra Alexãdrum Piccolhomineum, antequã aliquid ipſius Theonis vidiſſem + + Alexander Piccolhomineus in libro primo de mundi ſphæra vbi tractat de cęliro-tunditate, ita inquit. +

+ + Oltre di queſto, douendo il decimo cielo contenere & in ſe chiudere tutte le co-ſe, è conueneuol coſa il penſare, che foſſe fatto di quella più capace figura che eſ-ſer poſſa, la qual è la figura rotunda, però che ſi può trar da molti luoghi d'Euclide che ſi come ſe noi ciimmagineremo più figure ſuperficiali talmente che tutte le li-nee de l'vna congionte inſieme, ſieno vguali à tutte le linee pur inſiememente com poſte di qual ſi voglia de l'altre figure, ne ſeguirà, che quella figura ſarà più capa-ce la qual haurà manco angoli, & quella capaciſſima che ſarà ſenza alcuno come è la figura circolare, & c. + +

+ Cogitemus igitur primò de triangulo æquilate-ro & quadrato iſoperimetris, ſit enim triangulus æ-quilaterus .o.b.g. quadratum verò .b.l. quorum pe-riferiæ inuicem æquales ſint. + Dico quadratum ma- + + ioris ſuperficiei eſſe ipſo triangulo. + Accipio pri-mum lineam .f.h. eiuſdem longitudinis quæ vnius periferiæ dictarum figurarum, quam punctis .r.K. mediantibus diuido in tres ęquas partes, in quatuor verò mediantibus punctis .l.x.i. vnde proportio to-tius .f.h. ad .K.h. erit vt .l.h. ad .i.h. ideſt tripla, & per 16. quinti erit .f.h. ad .l.h. vt .k.h. ad .i.h. per .19. verò f.h. ad .f.l. vt .K.h. ad .K.i. ſed .f.l. eſt quarta pars ip-ſius .f.h. ergo .k.i. erit quarta pars ipſius .k.h. + Coniũ gantur enim ambo iſtæ figuræ vt hic inferius vides, vnde .a.g. erit quarta pars ipſius .b.g. diuiſa poſtea .b.g. per æqualia in .c. erit .a.c. æqualis .a.g. + Ducatur deinde .o.c. quę per .8. primi, nec ex definitione, perpendicularis erit ipſi .b.g. ergo etiam quadratũ b q. ſupra .b.g. producoq́; .o.c. vſque ad .m. nam nul li dubium eſt quin .o.c. breuior ſit .o.g. ex .18. vel .48 primi cui æquatur .q.g. diuido etiam .c.m. per æqua lia in puncto .e. ducoq́; t.e.p. æquidiſtantem .b.g. vnde habebimus duo quadrata .e.g. et .e.b. ſed quadratum .b.l. æquatur quadrato ipſius .c.a. cum duplo illius quod fit ex .b.c. in .c.g. vt patet ex .9. ſecundi, hoc eſt æquatur quadrato .c.a. & re-ctangulo .t.g. + Deinde vt ſe habet .p.g. ad .o.e. ita ſe habet .u.p. ad .u.e. ex ſimilitudine triangulorum. + Sed .p.g. maior eſt ipſa .o.e. cum .p.g. æqualis ſit .e.m. + quare triangu-lus .u.g.p. maior erit triangulo .o.e.u. ex .17. ſexti. + Similiter dico maiorem eſſe trian gulum .b.d.t. triangulo .e.o.d. vnde ſequitur rectangulum .t.g. maiorem eſſe triangu-lo .b.o.g. ſed quadratum .b.l. eſt etiam maior ipſo rectangulo .t.g. ex quadrato ipſius c.a. vt diximus, tanto igitur maior erit triangulo .b.o.g. +

+
+
+ +
+
+ +

+ Poſſumus etiam probare quod periferia quadrati æqualis triangulo æquilatero minor ſit periferia ipſius trianguli æquilateri. + Cogita triangulum æquilaterum hic ſubſcriptum .d.l.q. cuius baſis .l.q. diuiſa ſit per æqualia à perpendiculari .d.o. deſcri­ptũq́; ſit rectangulum .o.g. quod æquale erit triangulo .d.l.q. ſed periferia trianguli maior eſt periferia rectanguli, nam .l.q. æqualis eſt .o.q. cum .d.g. ſed .q.d. maior eſt .o.d. ex .18. primi, vnde .l.d. maior etiam .q.g. cum ex .34. dicti latera oppoſita ipſius re ctanguli ſint inuicem æqualia, accipiamus poſtea .e.c. æqualem .o.d. et .c.h. indire-ctum æqualem .o.q. circa quem diametrum .e.h. intelligatur circulus .e.i.h.k. et. à pun­cto .c. dirigatur perpendicularis .k.i. ad .e.h. vnde ex .3. tertij .c.i. æqualis erit .c.k. & ex 34. quod fit ex .c.i. in .c.k. hoc eſt quadratum ipſius .c.i. æquale erit ei quod fit .ex .e.c. in .c.h. hoc eſt rectangulo .g.o. hoc eſt triangulo .d.l.q. ſed .e.h. eſt dimidium perife-rię ipſius rectanguli .g.o. quæ minor eſt di midio periferiæ trianguli .d.l.q. vt vidimus et .i.k. eſt dimidium periferię quadrati ipſius .i.c. & minor etiam ipſa .e.h. ex .14. tertij + quare verum eſt propoſitum. +

+
+ +
+

+ Sed quando periferiæ ſunt inuicem æquales, poſſumus etiam breuiter videre id quod ſupradiximus, hoc eſt, quod quadratum, maius ſit triangulo æquilatero. + Nam cum .b.g. ſeſquitertia ſit ad .b.a. ergo .b.g. erit vt .4. et .b.a. ut .3. vnde .b.q. erit vt .16 et .b.l. vt .9. et .c.q. vt .8. + quare .b.l. maius erit ipſo rectãgulo .c.q. ſed .c.q. maius eſt triã gulo .b.o.g. cum .q.g. quæ æqualis eſt .o.g. maior ſit .o.c. ex .18. vel penultima primi, nam ſi .q.g. æqualis eſſet .o.c. + tunc .c.q. æqualis eſſet triangulo .b.o.g. ex .41. primi. +

+

+ Alia etiam via maiores noſtri vſi ſunt quæ generalis eſt vt in Theone ſupra Al-mageſtum videre eſt, medijs perpendicularibus à centris ad latera figurarum, ſed quia differẽtia longitudinum ipſarum perpendicularium alio medio inueniri poteſt, eo quo ipſi vſi ſunt, prætermittere nolo quin tibi ſcribam. +

+

+ Ego enim ita diſcurro. +

+

+ Sint duæ figuræ iſoperimetrę æquilaterę & æquiangulæ, puta primò trian-gulum & quadratum quorum centra ſint .e. et .o. à quibus centris ad latera ſint per-pendiculares .e.n. et .o.u. vnde .n. et .u. diuident latera per æqualia vt ſcis, ducantur poſtea .e.t. et .o.a. ad angulos dictorum laterum, vnde habebimus angulum .o.a.u. di-midiũ recti, et .e.t.n. tertia pars vnius recti, vt ex te ipſo videre potes, + quare angulus + + a. ſeſquialter erit angulo .t. quod vt clarius videas cogita lineam .b.d. cuius medietas ſit .c.d. tertia verò pars illius ſit .g.d. + tunc dico .c.d. ſeſquialteram eſſe ipſi .g.d. ſit enim f.d. duplum ipſius .g.d. + quare .f.d. erunt duæ tertiæ totius lineę .b.d. & quia eadem pro portio eſt totius .b.d. ad .c.d. quæ .f.d. ad .g.d. ergo permutando eadem erit totius .b.d. ad .f.d. quæ .c.d. ad .g.d. + Sed .b.d. ad .f.d. ſeſquialtera eſt, verum igitur erit quod an-gulus .a. ſeſquialter ſit ipſi .t. deinde .t.n. eſt ſeſquitertia ipſi .a.u. vt ſuperius vidimus .in eorum duplis. + ſcimus etiam .n.e. eſſe dimidium ipſius .t.e. co quod cum .e.t.n. ſit tertia pars vnius recti, angulus, t.e.n. erit duo tertia vnius recti, vnde .e.n. erit latus. exagoni æquilateris inſcriptibilis circulo cuius diameter ſit .e.t. + quare .e.t. dupla erit ipſi .e.n. in longitudine, ſed quadrupla in potentia: + t.n. vero tripla in potentia ipſi .n.e. ex penultima primi, quæ omnia etiam ex .8. tertijdecimi. Eucli. elicere potes, ſed c.n. erat ſexquitertia ipſi .a.u. in longitudine, hoc eſt ipſi .o.u. nam .o.u. æqualis eſt ipſi a.u. + quare .n.t. erit minus quam dupla in potentia ipſi .o.u. hoc eſt, vt .16. ad .9. ergo maior proportio erit ipſius .t.n. in potentia ad .n.e. quam ad .o.u. + quare etiam in lon gitudine, maior proportio erit ipſius .t.n. ad .n.e. quam ad .o.u. vnde .o.u. longior erit ipſa .n.e. quod eſt propoſitum. +

+

+ Sed ſi .o.a.u. eſſet pentagonus æquilaterus & æquiangulus, ſimiliter probabo per-pendicularem .o.u. longiorem eſſe .n.e. ipſius trianguli æquilateri, dummodo ſint iſo-perimetrę. + Sit enim .a.u. dimidium lateris pentagoni ex ſuppoſito, cuius centrum ſit o. + tunc proportio .t.n. ad .a.u. erit ſuperbipartienstertias, vt ex ordine iam hic ſupradi cto à te facillimè elicere potes, hoc eſt, vt .5. ad .3. et .a.u. minor erit .o.u. eo quod angulus .o. minor erit angulo .a. nam angulus .o. erit quinta pars duorũ rectorum, hoc eſt duæ quintæ vnius recti, vnde angulus .a. reſiduum vnius recti erit tres quin-tæ vnius recti, + quare angulus .a. maior ericangulo .o. & conſequenter latus .o.u. ma-ius latere .a.u. ſed .t.n. minor eſt quam tripla in potentia ad .a.u. eo quod erit vt .25. ad .9. cum in longitudine ſit vt .5. ad .3. ſed dicta .t.n. tripla eſt in potentia ad .e.n. qua-re .a.u. maior erit ipſa .e.n. ſed .o.u. maior eſt ipſa .a.u. vt diximus, igitur multo magis .o.u. maior eſt ipſa .a.u. vt diximꝰ & cõſequẽter multo magis .o.u. maior erit ipſa .n.e. +

+

+ Quotieſcunque enim cognoſcimus proportionem anguli .o. ad angulum .a. quod quidem facillimum eſt, nec non proportionem .t.n. ad .a.u. quod, etiam illico cogno-ſcitur, + tunc exſcientia cordarum & arcuum omnia etiam facillimè innueniuntur. + Verum circa triangulũ æquilaterum, & pentagonum, alium modũ inueni, ſed aliquan tulum prolixiorem. +

+
+ +
+ +
+
+ De incommenſur abilitate, in longitudine perpendicu-laris trianguli æquilateri cum eiuſdem latere. + AD EVNDEM. +

+ ID quod à me poſtulas eſt omnino impoſſibile, velles enim duos numeros inueni re inter ſe ita ſe habentes, vt ſe habent perpendicularis in triangulo æquilatero cum vno eius laterum, quod vero hoc fieri non poſſit, conſidera in figura præcedenti triangulum æquilaterum .d.l.q. cuius perpendicularis ſit .d.o. quæ diuidit .l.q. per æqualia in .o. vnde ex .4. ſecundi Euclidis, quadratum .l.q. (ideſt .d.q.) quadruplum erit quadrato .o.q. & ex penultima primi ęquale quadratis .d.o. et .o.q. + quare erit ſeſ-quitertium quadrato ipſius .d.o. & ita quadratum .d.o. erit triplum quadrato ipſius .o.q. hæe autem proportiones non ſunt vt numeri quadrati ad numerum quadratum quod ſi ita fuiſſent, ſequeretur ternarium numerum eſſe quadratum ex .22. octaui. + Cum igitur non ſint vt numeri quadrati ad numerum quadratum, ſequitur ex ſepti-ma decimi .d.o. eſſe incommenſurabilem ipſi .l.q. ſeu .d.q. in longitudine. +

+

+ Vel dicamus ita, proportio quadrati ipſius .l.q. ad quadratum ipſius .o.d. eſt in ge nere ſuperparticulari, cum ſit ſeſquitertia, vnde quadratum ipſius .d.o. numeris da-ri non poteſt, eo quod ſi dabilis fuiſſet, ſequeretur, quod inter quadratum ipſius. l .q. & ipſius .d.o. eſſet aliquis numerus medius proportionalis ex .16. octaui, vnde ex octaua eiuſdem vnitas diuiſibilis eſſet, quod fieri non poteſt. +

+
+ +
+
+
+ De triangulo & Pentagono æquilatero + AD EVNDEM. +

+ MOdum quem conſideraui circa triangulum æquilaterum & pentagonum, vt tibi ſignificaui ita ſe habet. +

+

+ Probandum primò eſt pentagonum altiorem eſſe triangulo ſibi iſoperimetro. + Iam tibi notam puto proportionem lateris trianguli ad latus pentagoni eſſe vt .5. ad .3. +

+

+ Sit igitur pentagonus .b.d.m.g.v. cuius periferia diſtenta ſit .K.z. baſis autem .m.g. bifariam diuiſa ſit in puncto .a. ductaq́; .a.b: b.g. et .b.m. clarum erit .a.b. perdicu-larem eſſe ad .m.g. ex .8. primi Eucli. cum .b.m. et .b.g. (baſes triangulorum .b.d.m. + + et .b.u.g.) ſint inuicem æquales ex .4. eiuſdem. +

+

+ Accipiatur deinde vel intelligatur .g.p. æqualis duabus tertijs ipſius .a.g. ducatur­q́ue .b.p. quam probabo maiorem eſſe duplo ipſius .a.p. vnde maior erit latere ipſius trigoni æquilateris, cuius dimidium eſt .a.p. ſcimus enim ipſum latus ſe habere ad .m.g. vt quinque ad .3. ita etiam .a.p. ad .a.g. vt diximus. +

+

+ Cum autẽ angulus .a.b.g. ſit quarta pars anguli .b.g.a. ex .10. quarti & quinta pars vnius recti ex .32. primi, dictus angulus erit graduum .18. et .a.g. erit partium .30902. et .a.b. partium .95015 et .a.p. 51503. vnde ex penultima primi latus .b.p. erit par-tium .108075. duplum vero ipſius .a.p. erit .103006. latus igitur dicti trigoni, quod ab .p. erigitur, ſecabit perpendicularem .a.b. ſub .b. hoc eſt inter .b. et .a. ex penultima primi. + Finiatur enim triangulus æquicrurus .b.q.p. quem probaui maiorem eſſe æ-quilatero iſoperimetro pentagono propoſito, ducaturq́; .u.p. ducatur etiam .u.n. pa-rallela ipſi .b.g. quæ concludet triangulum .g.u.n. ſimilem triangulo .m.b.g. eo quod cum angulus .m.b.g. æqualis ſit angulo .b.g.u. ex .16. tertij, per .27. primi .m.b. et .g.u. erunt inuicem æquidiſtãtes, vnde angulus .b.m.g. æqualis erit angulo .u.g.n. et. ex .29. angulus .g.u.n. æqualis erit angulo .u.g.b. + quare etiam angulo .g.b.m. & angulus .u.n.g. angulo .b.g.m. ex .32. eiuſdem, + vnde ex .4. ſexti proportio .g.n. ad .g.m. erit .vt .g.u. ad .m.b. ſed cum .g.u. maior ſit dimidio ipſius .b.g. ex .20. primi, hoc eſt maior dimi-dio ipſius .b.m. ergo .g.n. etiam maior erit ipſa .g.a. quapropter maior erit ipſa .g.p. cum .g.p. minor ſit ipſa .g.a. ex hypotheſi, ducta deinde cum fuerit .b.n. habebimus triangulum .b.n.g. æqualẽ triangulo .b.u.g. & maiorẽ triãgulo .b.p.g. ex prima ſexti vel quia totum maius eſt ſua parte. + Triangulus igitur .b.u.g. maior eſt triangu-lo .b.p.g. + quare triangulus .b.u.o. maior erit triangulo .g.o.p. ex communi conceptu, idem infero ab alia parte dictarum figurarum. + Quare pentagonus .b.d.m.g.u. maior erit triangulo .b.q.p. quem probauimus maiorem eſſe triangulo æquilatero ſibi iſo-perimetro. +

+
+ +
+
+
+ Comparatio periferiarum quadrati & trianguli aquilateri circunſcriptorum ab eodem circulo. + AD EVNDEM. +

+ QVod autem periferia quadrati in eodem circulo inſcripti, in quo ſit triangu-lus æquilaterus, longior ſit periferia ipſius trianguli æquilateri, abſque vllo + + negotio cordarum & arcuum poſſumus geometricè demonſtrare quod valde de-ſideras. +

+

+ Quapropter ſit circulus .b.a.e.q. in quo ſit triangulũ æquilaterum .b.e.n. & quadra tum .b.a.q.u. cuius periferiam probabo longiorem eſſe periferia trianguli. + Sit enim diameter circuli .b.q. qui etiam erit diameter quadrati, vt à te ſcire potes. + Sit etiam punctũ .b. commune tam anguli quadrati quam trianguli. + vnde ſequitur quod dictus diameter ſecabit latus .n.e. trianguli ad rectos & per æqualia in .t. + Nam cum arcus .b.e. æqualis ſit arcui .b.n. ex .27. tertij, remanet vt arcus .q.e. equalis ſit arcui .q.n. vnde angulus .q.b.e. æqualis erit angulo .q.b.n. ex .26. eiuſdem. + quare ex .4. primi anguli ad .t. erunt recti, et .n.t. æqualis erit ipſi .t.e. vt diximus. +

+

+ Deinde .b.e. et .q.a. ſeinuicem ſecãt in puncto .o. vt ex ſe clarum patet, ducatur po ſtea .q.e. vnde habebimus angulum .b.e.q. rectum ex .30. tertij, + quare ex .18. primi .q.o. longior erit ipſa .q.e. et .q.e. longior erit ipſa .e.t. + quare .q.o. longior erit ipſa .t.e. +

+

+ Vt probemus poſtea .b.a.o. longiorem eſſe ipſa .b.e. producatur .b.a. ita quod .a.p. æqualis ſit ipſi .a.o. ducaturq́; o.p. et .a.e. cum autem ex iam dicta .30. tertij angulus b.a.o. rectꝰ ſit, erit angulus .o.a.p. ſimiliter rectꝰ ex .13. primi, vnde ex .5. et .32. eiuſdẽ angulus .a.p.o. erit dimidium recti, & ſimiliter, exijſdem, angulus .b.q.a. eſt dimidium recti + quare angulus .a.p.o. æqualis erit angulo .a.q.b. ſed angulus .a.e.b. æqualis eſt an gulo .a.q.b. ex .20. tertij, ergo angulus .b.p.o. æqualis erit angulo .b, e.a. angulus vero a.b.e. communis eſt ambobus triangulis .a.b.e. et .o.b.p. + quare ex .32. primi anguli .b.a.e. et .b.o.p. reliqui ex duobus rectis æqua + + les inuicem erunt. + Quare ex quarta ſexti, et .18. quinti proportio .b.o. ad .b.p. erit, vt b.a. ad .b.e. ſed ex .18. primi .b.o. maior eſt ipſa .b.a. + quare ex .14. quinti .b.p. maior erit ipſa .b.e. ſed .b.p. æquatur ipſis .b.a. cum .a. o ex hypoteſi, ergo .b.a. cum .a.o. maior erit ipſa .b.e. ſed .q.o. maior erat ipſa .t.e. vt ſupe rius vidimus, + quare .b.a. cum .a.o. et .o.q. ma ior eſt ipſa .b.e. cum .e.t. hoc eſt dimidium periferię ipſius quadrati, maiꝰ erit dimidio periferię ipſiꝰ triãguli propoſiti, + quare ex 14. dicta tota periferia dicti trianguli, ſimiliter probarem de omnibus alijs figuris regulari bus eodem circulo inſcriptis. +

+
+
+ +
+
+
+
+
+
+ CONSIDERATIONES NONNVLLÆ IN Archimedem. + Doct ßimo atque Reuerendo Domino Vincentio Mercato. +

+ QVod tibi aliàs dixi verum eſt, intellectum ſcilicet non omninò quieſcere cir ca illas duas Archimedis propoſitiones, quæ in translatione Tartaleæ ſunt ſub numeris .4. et .5. & in impreſſione Baſileæ ſub numeris .6. et .7. vbi tractat + + tractat de centris libræ, ſeu ſtateræ: + A ſpice igitur in .4. ſupradicta, quod cum appen-ſæ fuerint omnes illæ partes ponderum, partibus longitudinis ipſius .l.K. in qua volo vt à punctis .e. et .d. imagineris duas lineas .e.o. et .d.u. inuicem æquales, & ferè per-pendiculares ipſi .l.K. hoc eſt reſpicientes mundi centrum; + imagineris etiam .o.u. + + quæ ſit paralle la ipſi .l.k. quæ diuiſa ſit in puncto .i. ſupra .g. + Hinc nulli dubium erit, cum .g. fuerit centrum totius ponderis appenſi ipſi .l.K. quod .i. ſimiliter erit centrum cum directe locatum ſit ſupra .g. hoc eſt in eadem directionis linea, quod quidem non indiget aliqua demonſtratione, cum per ſe ſatis pateat. + Vnde ex communi conceptu .o. erit centrum ponderis appenſi ipſi .l.h. et .u. erit centrum ponderis ap-penſi. ipſi h.K. + Scimus igit̃ .i. eſſe cẽtrum duorum, hoc eſt ipſius .l.h. & ipſius .h.k. con tinuatorum per totam .l.k. + Nunc ergo ſi conſideremus .l.k. diuiſam eſſe, hoc eſt di-ſiunctam in puncto .h. inueniemus nihilominus .i. centrum eſſe dictorum ponderum, & quod tantum eſt, ipſam eſſe continuã, quantum diuiſam in dicto puncto .h. neque ex hoc, punctum .i. erit magis vel minus centrum duorum ponderum .l.h. et .h.k. quo rum vnum pendet totum ab .o. aliud verò totum ab .u. & hoc modo in longitudine .o.u. diuiſa vt dictum eſt, habebimus propoſitum. +

+
+ +
+

+ Reliquam propoſitionem tibi relinquo. +

+

+ Illa verò propoſitio, quam tibi dixi Archimedem tacuiſſe in huiuſmodi materia eſt, quod ſi duo pondera æquilibrant ab extremis alicuius ſtateræ, in certis præfixis diſtantijs à centro. + Tunc dico ſi eorum vno manente alterum moueatur remotius ab ipſo centro quod illud deſcendet, & ſi vicinius ipſi centro appenſum fuerit aſcen-det. + Hæc enim propoſitio quotidie omnibus in locis videtur, ipſam verſo4; + puto Ar chimedem prætermiſiſſe ob facilitatem, cum ab antedicta ferè dependeat. +

+

+ Sit exempli gratia ſtatera .a.u. cuius centr um ſit .i. & pondera .u.a. appenſa, ſein- + + uicem habeant vt .i.u. et .i.a. ſe inuicem habent. + Nunc dico quod ſi pondus ipſius .u. poſitum fuerit vicinius centro vt puta in .o. inmoto exiſtente pondere, a. quod bra-chium .i.o.u. aſcendet, & è conuerſo, ſi remotius poſitum fuerit, deſcendet. +

+
+ +
+

+ Ponat̃ ergo vt dictũ eſt in .o. vicinius cẽtro, quapropter brachium .i.o. breuiꝰ erit brachio .i.u. vnde minor proportio erit ipſius .i.o. ad .i.a. quàm.i.u. ad eundem .a.i. & conſequenter quam ponderis ipſius .a. (quod ſit .n.e.) ad pondus ipſius .u. + Quare ſi cx pondere .n.e. dempta fuerit .e. pars eius, ita quod reliqua pars .n. ſe habeat ad pondus o. vt ſe habet. i .o. ad .i.a. tunc ſtatera non mouebitur; + addita verò parte .e. ex com-muni conceptu, a. deſcendet vnde .o. aſcenderet conuerſum verò ex ſimilibus ratio-nibus per te concludes. +

+
+ +
+ +

+ In eo quod à me petis, mittendo te ad Eutotium, tibi non ſatisfacerem, cum Eu-totius citet ſextum librum Pergei, quem nunquam vidimus, ſupponatq́; ea, quæ nec ipſe nec alius vnquam quod ſcimus probauit. +

+

+ Deſideras enim demonſtrationem illius quod Archimedes dicit inter primam, & ſecundam propoſitionem ſecundi libri, vbi tractat de centris grauium, propte-rea quod illud ſupponit pro manifeſto. +

+

+ Sit enim figura hic ſubſcripta, ferè ſimilis parabolæ poſitæ in .2. propoſitione di cti libri, vt in impreſſione Baſileenſi habetur, ſintq́; diuiſæ duæ .a.b. et .b.c. per æqua lia à punctis .x. et .u. protractisq́; .f.x. et .u.i. ad .b.d. quæ inuicem etiam erunt parallelę ex .30. primi Eucli. + vnde ipſæ etiam, diametri erunt ipſarum portionum: + vt ex eo col ligere eſt, quod in .49. primi lib. Pergei probatur. + Imaginando poſtea ad puncta .b.f. er .i. tres contingentes, manifeſtum erit punctum .b. illud eſſe quod terminat alti-tudinem huiuſmodi portionis, et .f. et .i. terminantia altitudines partialium, ex .5. ſe­cundi ipſius Pergei, eo quod dictæ contingentes paralellæ erunt ipſis baſibus, vnde trianguli inſcripti, eaſdem habebunt altitudines, quas portiones ipſæ, quod erit ex mente Archimedis. + Et ſic deinceps poteris multiplicare angulos ſiguræ rectilineæ in parabola, quæ deſignata erit vt deſiderat Archimedes, qui quidem dicit, quod protractæ cum fuerint aliæ deinceps poſt .f.i. ipſæ inuicem ęquidiſtantes erũt, diuiſę-q́ue peræqualia ab .d.b. quod quãuis verũ ſit, ab Eutotio non ſatis demõſtratũ eſt, cum ſupponat .a.f.b. æqualem eſſe ipſi .b.i.c. probare volens eius diametros æqua les eſſe abſque aliqua citata ratione, quæ quidem ratio eſſet conuerſum .4. propoſi-tionis libri de conoidalibus. + Sed oporteret nos etiã videre .6. librum ipſius Pergei, & propterea tibi non ſatisfacerem. +

+

+ Eſto igitur, ut inuenta ſit linea .K. cuius productum in .u.i. æquale ſit qua drato ip ſius .u.c. inuenta etiam ſit linea .h. cuius productum cum .f.x. æquale ſit quadrato ip-ſius .a.x. vnde ex conuerſo .49. primi ipſius Pergei, proportio ipſius .K. ad .b.c. erit ut ipſius .b.c. ad .b.d. & ipſius .h. ad .a.b. vt ipſius .a.b. ad .b.d. + Erit igitur ex .16. ſexti Eucl. quadratum .b.c. æquale producto ipſius .K. in .b.d. & quadratum .a.b. æquale produ-cto ipſius .h. in .b.d. & ex prima ſexti, ita erit ipſius .K. ad .h. vt producti quod fit ex .K. in .b.d. ad productum ipſius .h. in .b.d. hoc eſt vt quadrati ipſius .b.c. ad quadratum ip ſius .b.a. ex .16. et .11. quinti, hoc eſt vt quadrati ipſius .u.c. ad quadratum ipſius .a.x. hoc eſt ut productum ipſius .k. in .u.i. ad productnm ipſius .h. in .x.f. + Nunc ſi ipſius .k. ad .h. cſt vt producti ipſius .K. in .u.i. ad productum ipſius .h. in .f.x. ergo ex .24. ſexti, & communi conceptu, proportio ipſius .k. ad .h. compoſita erit ex ea quæ ipſius .u.i. ad .f.x. & ex ea quæ ipſius .k. ad .h. + Cum ergo dempta fuerit proportio ipſius .k. ad .h. (vt ſimplex) à proportione ipſius .k. ad .h. (vt compoſita) reliquum nihil erit. + Qua-re .f.x. æqualis erit ipſi .u.i. +

+

+ Sed quod .f.m. æqualis ſit ipſi .m.i. + Videto in Eutotio, quia hoc ſatis ſui natura facile eſt. +

+

+ Sed accipe alium modum breuiorem ad probandum .f.x. eſſe æqualem ipſi .u.i. +

+

+ Finge lineam .e.b.g. conting entem in puncto .b. prolungatisq́ue diametris f.x. et .u.i. vſque ad contingentem ipſam, habebis .f.e. æqualem ipſi .f.x. et .g.i. ipſi .u.i. Ex .35. primi Pergei, producta poſtea .x.u. habeb is ex .2. ſexti Eucli .x.u. parallelam ipſi .a.c. ſed .e.g. parallela eſt ipſimet .a.c. ex quinta ſecundi ipſius Pergei, + quare ex .30 primi Euclid .e.g. parallela erit ipſi .u.x. & ex .34. eiuſdem æqualis erit .e.x. ipſi .u.g. vnde .f.x. etiam æqualis erit .u.i. ex communi conceptu. +

+

+ Sed ne quid deſideres probabo .f.m. æqualem eſſe ipſi .m.i. + Iam igitur ſcis quod + + cum ſit .f.x. æqualis ipſi .u.i. vt tibi probaui, & inuicem parallelæ ideo .f.i. parallela erit ipſi .x.u. ex .33. primi Euclidis. + Vnde ex .30. eiuſdem, parallela erit etiam ipſi .a.c. ſed cum .x.u. diuiſa ſit ab .d.b. per æqualia, eo quod diuidit .a.c. eodem modo, quę ipſi parallela eſt ex .2. ſexti. + Reliqua tibi conſideranda relinquo. + cum verò ambæ .f.x. et .u.i. parallelæ ſint ipſi .b.d. ſequitur quod cum ex .34. primi vnaquæq; .f.m. et .m.i. æqualis ſit medietati ipſius .x.u. erunt inuicem æquales. +

+
+ +
+

+ Minime dubitabam tibi non ſatisfacere Eutocium in .3. propoſitione ſecundi lib. de centris Grauium Archimedis, cum citet .6. librum de elementis conicis, ad-de quod ſi aliud in ipſo .6. libro ab eo citato non eſſet magis ad propoſitum, quàm ca quæ ab ipſo citata ſunt, nihilominus adhuc irreſolutus maneres. +

+

+ Conſidera igitur eandem ipſam figuram præcedentem; + pro alia verò parabola ſi mili dictæ, accipe ſecundam figuram ipſius tertiæ dictæ propoſitionis. + Deinde ima ginabis duo latera .o.x. et .o.p. diuiſa eſſe per æqualia in punct is .g. et .K. protractisq́; diametris .g.y. et .K.u. quæ, vt in præcedenti probaui, ſunt inuicem æquales, ſcire debes quod ſimiles parabolæ inuicem aliæ non poſſunt eſſe, niſi eæ quæ diametros proportionales ſuis baſibus habeant, ſimiliterq́; poſitæ, hoc eſt, ut proportio ipſius b.d. ad .a.c. ſit eadem quæ ipſius .o.r. ad .x.p. & quod anguli ad .r. ſint æquales angulis circa .d. + Notentur ergo primum puncta communia ip ſius .o.g. cum .y.t. & ipſius .b. x cum .f.m. characteribus. ω. et .n. + Nunc igitur ſcimus .f.m. æqualem eſſe .m.i. tota mq́; .f.i. parallelam eſſe ipſi .a.c. + Idem dico de .y.t.u. trianguliq́; .x.f.n. et .g.y. ω. eſſe ſimiles triangulis .n.m.b. et. ω .t.o. quod ita probatur, nam ex .15. primi Euclid. anguli ad .n. ſunt inuicem æquales, ex .29. verò eiuſdem anguli .f.x.n. et .n.b.m. ſimiliter æquales ita etiam .n.f.x. et .n.m.b. +

+

+ Idem dico in ſecunda figura, vnde ex .4. ſexti Eucli. proportio .n.f. ad .m.n. erit ea dem quę .f.x. ad .b.m. & ipſius .n.f. ad .x.f. vt .n.m. ad .m.b. ex .16. quinti. + Quare ex .11. + + + eiuſdem erit vt .a.d. ad .d.b. + Idem etiam dico in ſecunda parabola, ſed ipſius .x.o. ad o.r. eſt vt .a.b. ad .b.d. ex .6. ſexti Eucli. + vnde ex .11. quinti .n.f. ad .f.x. erit vt .ω.y. ad .y.g. + Sed in precedenti iam tibi dixi .a.b. mediam proportionalem eſſe inter .h. et .b.d. + Sit nunc .z. pro ſecunda parabola, ita ut .h. eſt pro prima, vnde .o.x. crit media proportionalis inter .z. et .o.r. & ex .11. quinti ita erit .h. ad .a.b. vt .z. ad .x.o. & ex .22. h. ad .a.x. ut z. ad .x.g. & quia ex .16. ſexti .a.x. media proportionalis eſt inter .h. et .f.x. cum ſupponatur productum .h. in .f.x. æquale eſſe quadrato .a.x. + Idem dico .x.g. mediam eſſe proportionalem inter .z. et .g.y. + quare ex .11. iam dicta, ita erit .a.x. ad .f.x. vt .y.g. ad .x.o. & ex eadem, ita erit ipſius .f.n. ad .a.b. ut .y.ω. ad .x.o. & ſic .f.n. ad .d.a. vt .y.ω. ad .x.r. ſed .f.m. ad f.n. eſt vt .y.t. ad .y.ω. ex .18. quinti vnde .f.m. ad .a.d. erit vt y.t. ad .x.r. + Idem dico de eorum duplis. +

+
+
+ +
+
+

+ Ex ijſdem rationibus dico ita eſſe .b.d. ad .b.m. vt .o.r. ad .o.t. & ex .17. quinti .d.m. ad .b.m. vt .r.t. ad .t.o. + Reliqua tibi conſideranda relinquo. +

+
+ +
+

+ In reliquis verò propoſitionibus illius lib. nullo pacto poteris dubitare: + Verum ne in .4. aliquid tibi noui exurgat, te ſcire volo corollarium .20. in libr. de quadratu­ra parabolę docere poſſibile eſſe inſcriptionem rectilineæ, ea tamen conditione quã dicit Archimedes. +

+

+ In quinta poſtea animaduertendum eſt, quod prima pars, probat tantummodo de centro trianguli, et .2. pars probat de centro pentagoni, à te ipſo deinde potes pro-bare de centro nonanguli: + & ſic de cæteris: + eo quod cum probatum fuerit de centro figuræ in medio locatæ ſi conſtitutæ poſtea fuerint ſimiles figuræ in portionibus la-teralibus habebitur propoſitum in infinitum. +

+

+ Idem intelligendum eſt in .3. propoſitione quamuis exemplum vlterius non ex-tendatur quam ad pentagonos. +

+

+ Sexta verò ꝓpoſitio tibi ſacilis erit, quæ nihilominus põt demõſtrari hoc ſcili­cet. + Sint .4. quãtitates .a.b.c.d. ipſius Archimedis ſupponẽdo .a. pro figura rectilinea inſcripta in parabola, et .b. pro reſiduo ipſius parabolę et .c. pro triangulo .a.b.c. in me dio ipſius parabolę et .d. pro triangulo .r. + Nunc cum .a. maior ſit .c. prout totum ma-ius eſt ſua parte, ideo ex .8. quinti maior proportio habebit .a. ad .b. quam .c. ad .b. Cum autem .b. minor ſit .d. ex ſuppoſito, ideo ex eadem dicta, maior proportio habe bit .a. ad .b. quam .c. ad .d. cum verò centrum cuiuſuis figuræ plenæ neceſſariò ſit intra ipſam figuram, idcirco centrum reſidui ipſius parabolę intra ipſam reperietur. + quod ita clarũ ſe eſt, quẽadmodũ quoduis aliud axioma, & quia dictũ centrũ ex .8. primi de centris, neceſſariò eſt in linea .b.h. inter .b. et .h. + Sit igitur .g. vnde ex eadem .8. ita erit .g.h. ad .h.e. vt .a. ad .b. ergo .g.h. ad .h.e. maior proportio erit quã .c. ad .d. hoc eſt quam .b.h. ad .f. ex .12. quinti. + Sed .h.b. maior ſit ipſa .h.g. prout omne totum ma-ius eſt ſua parte, ideo maior proportio habebit .h.b. ad .h.e. quam .h.g. ad .h.e. vnde multo maiorẽ quã .h.b. ad .f. ex cõi cõceptu, + quare .h.e. erit minor ipſa .f. ex .10. quĩti. +

+

+ Septima verò et .8. propoſitio nullius tibi erit difficultatis. +

+ +

+ Quamuis Eutotius ſcribat ſuper duas vltimas lib. ſecundi de centris grauiũ, nihil miror ipſum tibi non ſatisfacere. + Accipe igitur quod ego nunc tibi mitto. +

+

+ Archimedes eo in loco primũ ſupponit in penultima dicti libri quatuor lineas proportionales .a.b: c.b: d.b: et .e.b: ſupponit etiam quod proportio quæ eſt ipſius .e.b. ad .e.a. eadẽ ſit quæ ipſius .f.g. ad tres quintas ipſius .a.d. & quod proportio com poſiti dupli ipſius .a.b. cum quadruplo ipſius .b.c. cum ſexcuplo ipſius .b.d. cum triplo + + + ipſius .b.e. ad compoſitum quintupli ipſius .a.b. cum decuplo ipſius .c.b. cum decuplo ipſius .b.d. cum quintuplo ipſius .b.e. eadem ſit quæ ipſius .g.h. ad .a.d. & vult proba-re .f.h. eſſe duas quintas ipſius .a.b. +

+
+
+ +
+
+

+ Cum autem dicit proportionem ipſius .a.c. ad .c.d. & ipſius .c.d. ad .d.e. eſſe vt ipſius a.b. ad.b.c. & cętera, verum dicit ex .19. quinti Eucli. eo quod cum ex hypotheſi ſit ipſius, a.b. totalis ad .c.b. totalom vt ipſius .c.b. partialis (ſumptæ vt pars abſciſa ab .a.b. pro nunc) ad .d.b. partialem (abſciſam ab .c.b.) erit ex .19. dicta ipſius .a.c. (reſidui ex .a.b.) ad .c.d. (reſiduum ex .c.b.) vt ipſius .a.b. ad .c.b. & ita probabitur de pro-portione ipſiuas .c.d. ad .d.e. eadem ratione. +

+

+ Cum verò ex .18. quinti ſit ipſius .a.b. cum .c.b. ad .c.b. vt ipſius .a.d. ad .d.e. ergo ex 22. eiuſdem, ita erit ipſius .a.b. cum .c.b. ad .d.b. vt .a.d. ad .d.e. & exijſdem rationibus eadem proportio erit ipſius .c.b. cum .d.b. ad .b.e. vt .a.d. ad .d.e. quod inquit Archi. + Verum etiam erit (ex .13. quinti) cum dicit eandem proportionem eſſe ipſius .a.d. ad .d.e. quę dupli primi antecedentis cum ſimplo ſecundi antecedentis ad duplum primi conſequentis cum ſimplo ſecundi conſequentis, hoc eſt dupli ipſius .a.b.c. ſimplo .c.b.d. ad duplum ipſius .d.b. cum ſimplo .e.b. hoc eft dupli .a.b. cum triplo ip-ſius .b.c. cum ſimplo .d.b. ad duplum ipſius .d.b. cum ſimplo .e.b. + Nunc duplum .a.b. cum triplo .b.c. cum ſimplo .b.d. ſignatum ſit charactere .D. ſuum verò conſequens, hoc eſt duplum .d.b. ſimplo .e.b. ſignificetur à charactere .B. hinc proportio ipſius + + a.d. ad .d.e. erit vt .D. ad .B. +

+
+ M +
+

+ Inquit nunc Archimedes, ſi quis ſumeret aliquod maius antecedens æquale ſci-licet duplo ipſius .a.b. cum quadruplo ipſius .b.e. cum quadruplo ipſius .b.d. cum du-plo ipſius .b.e. compararetq́; illud cum cõſequente .B. clarum eſſet ex .8. quinti quod tale antecedens maiorem proportionem haberet ad .B. quam ad .D. hoc eſt maiorem quàm ipſius .a.d. ad .d.e. ex .12. quinti. +

+

+ Nunc ſi ſumpta fuerit aliqua linea, puta .d.o. cui .a.d. dictã habeat proportionem maiorem, larum erit ex ſecunda parte decimę quinti quod .d.o. minor erit ipſa .d.e. Corrige igitur impreſſionem Baſileę locando characterem .o. inter .d. et .e. eo quod ibi poſitum non fuit. +

+

+ Volo nunc quod dictum maius antecedens æquale ſcilicet duplo ipſius .a.b. cum quadruplo ipſius .b.c. cum quadruplo ipſius .b.d. cum duplo ipſius .b.c. ſignificetur à charactere .A. + Hinc habebimus proportionem ipſius .a.d. ad .d.o. ut .A. ad .B. +

+ β + +

+ Ex .18. quinti poſtea habebimus .A.B. ad .B. vt .a.o. ad .d.o. & proportionalitate euerſa in .19. dicti ita erit .A.B. ad .A. vt .a.o. ad .a.d. + Sed hoc vltimum antecedens in + + ſe continet id quod Archimedes ſcribit, hoc eſt duplum ipſius .a.b. quadruplũ ipſius b.c. ſexcuplum ipſius .b.d. & triplum ipſius .b.e. + Conſequens verò .A. continet du plum ipſius .a.b. quadruplum ipſius .b.c. quadruplum ipſius .b.d. & duplum ipſius .b.e. +

+
+ T +
+

+ Ex ſuppoſito deinde ipſius Archimedis & ex conuerſa proportionalitate in .19. dicta, verum eſt id quod dicit Archimedes, videlicet quod eadem proportio eſt ipſius .a.d. ad .g.h. quod quintupli ipſius .a.b. cum quintuplo ipſius .b.e. cum decuplo ipſius .b.c. cum decuplo ipſius .b.d. (quod quidem antecedens ſignificetur per .V.) ad duplum ipſius .a.b. cum quadruplo ipſius .b.c. cum ſexcuplo ipſius .b.d. cum triplo ipſius .b.e. hoc eſt ad .A.B. +

+

+ Erit igitur .V. ad .A.B. vt ipſius .a.d. ad .g.h. ſed ſuperius vbi ſignatum eſt .T. iam probatum fuit ita eſſe .A.B. ad .A. vt ipſius .a.o. ad .a.d. + Ergò ex .23. quinti Archime des verum ſcribit, hoc eſt quod ita erit ipſius .V. ad .A. vt ipſius .a.o. ad .g.h. +

+

+ Clarum per ſe etiam eſt, id quod Archimed. dicit hoc eſt quod .V. ad .A. eſt vt + + + quinque ad duo, cum quodlibet ingredientium in compoſito .V. ad quodlibet in-gredientium in compoſito .A. ſit vt quinque ad duo. + Quare ex .13. quinti verum dicit. + Vnde .a.o. ad .g.h. erit vt quinq; ad duo ex .11. eiuſdẽ vt inquit Archimedes. +

+
+ ω +
+

+ Corrige impreſſionem vbi ſcriptum eſt, rurſus quoniam .o.a. quia oportet dicere Rurſus quoniam .o.d. +

+

+ Archimedes igitur verum dicit, quod ipſius .o.d. ad .d.a. eſt vt ipſius .B. ad .A. ex + + + conuerſa proportionalitate in .19. quinti, cum .a.d. ad .d.o. iam probatum fuit (vbi B.) ita eſſe ut .A. ad .B. +

+
+
+ +
+
+

+ Sed in principio huius ſpeculationis probatum iam fuit ita eſſe ipſius .d.a. ad .d.e. vt ipſius .D. ad .B. vbi notatum eſt .M. + quare ex .23. quinti, Archimedes verum dicit, qu od .d.o. ad .d.e. erit vt .D. ad .A. +

+

+ Sed cum .d.o. ad .d.e. ſe habeat ut .D. ad .A. erit ex conuerſa proportionalitate iam dicta .d.e. ad .d.o. vt .A. ad .D. per euerſam vero erit .d.e. ad .a.o. vt .A. ad ſuum reſi- + + duum. + quod reſiduum componitur ex ſimplo .b.c. cum triplo .b. cum duplo .b.o. quod à te ipſo videre poteris detrahendo numeros ipſarum quantitatum quæ in .D. reperiuntur, ex numeris earundem, quæ in .A. quod quidem reſiduum ſigniſicetur à charactere .E. + Vnde ex conuerſa proportionalitate verum dicit Archime. hoc eſt quod ita ſe hab ebit .o.e. ad .d.e. vt .E. ad .A. +

+
+ λ +
+

+ Cum autem ſit .a.b. ad .c.b. vt .c.b. ad .d.b. & ita .d.b. ad .e.b. ex ſuppoſito, ideo ex 17. quinti verum dicit Archim. + hoc eſt quod ita erit ipſius .d.e. ad .e.b. vt .a.c. ad .c.b. & vt .c.d. ad .d.b. & ex .13. eiuſdem eadem proportio erit tripli ipſius .c.d. ad triplum ipſius .d.b. quæ dupli ipſius .d.e. ad. duplum ipſius .e.b. vt inquit Archi. +

+

+ Ex qua .13. compoſitum ex .a.c. cum triplo ipſius .c.d. cum duplo ipſius .d.e. ean-dem proportionem habebit ad compoſitũ ipſius .c.b. cum triplo ipſiꝰ .d.b. cum duplo ipſius .e.b. quam ipſius .d.e. ad .e.b. + Sed horum compoſitorum primum ſignificetur per .H. ſecundum verò ſignificatum fuit per .E. vnde .H. ad .E. ſe habebit vt .d.e. ad e.b. ſed .E. ad .A. iam dictum eſt eſſe vt .o.e. ad .d.e. vbi ſignatum eſt . + quare ex .23. quinti eadem proportio erit ipſius .o.e. ad .e.b. quæ .H. ad .A. vt ipſe inquit. +

+ X + +

+ Ex .18. poſtea eiuſdem ita erit .o.b. ad .e.b. vt .H.A. ad .A. +

+

+ Notandum etiam eſt quod ſi collectæ fuerint omnes partes compoſiti .H.A. hoc eſt duplum .a.b. cum duplo .b.e. cum quadruplo .b.c. cum quadruplo .b.d. cum ſimplo a.c. cum triplo .c.d. cum duplo .d.e. habebitur triplum .a.b. triplum .b.d. & ſexcuplum b.c. vt ipſe dixit. + Quod autem hoc verum ſit, cum diſtinctæ fuerint omnes partes, vt in ſubſcriptis his lineis videre eſt, videbis quod ſi ex .H. detracta fuerit ſimplex .a.c. quæ quidem poſtea iuncta vni ex partibus quadrupli .b.c. ipſius .A. reſultabit nobis vna inte gra .a.b. + Vnde habebimus triplum ipſius .a.b. & in .A. remanebit triplum ip ſius .c.b. + Deinde ſi ex .H. auferatur triplum ipſius .c.d. & ipſum addatur tribus parti-bus quadrupli .b.d. ipſius .A. habebimus tres vices .b.c. quæ ſi iungantur tribus, quæ remanebant in .A. vt dixi, habebimus ſexcuplum ipſius .b.c. & in .A. remanebit ſim plum .b.d. cum duplo ipſius .b.e. + Vnde ſi ex .H. demptum fuerit duplum ipſius .d.e. quod quidem iungatur cum duplo ipſius .b.e. habebimus duplum ipſius .b.d. quod coniunctum cum ſimplo .b.d. quod in .A. relictum fuerat, habebimus triplum ipſius d.b. + Verum igitur eſt quod inquit Archimedes, hoc eſt, quod .H.A. eſt triplum ip-ſius .a.b. ſexcuplum ipſius .b.c. & triplum ipſius .b.d. +

+

+ Verum etiam dicit ex eo (vt ſupra probatum eſt) quod .a.c: c.d: et .d.e. ſe habebãt in continua proportionalitate, + quare ex conuerſa proportionalitate erunt ſibi inui-cem continuæ proportionales. +

+

+ Nunc autem cum .a.c: c.d. et .d.e. ſint continuæ proportionales in ea proportione in qua ſunt .a.b: c.b: d.b: et .e.b. vt in principio diximus, erit ex .22. quinti .a.c. ad .d.e. vt .a.b. ad .d.b. & ſic etiam .c.b. ad .e.b. + Vnde ex .24. eiuſdem .a.d. ad .d.e. erit vt .a.b. cum .b.e. ad .d.b. & vt .c.b. cum .b.d. ad .e.b. & ex .13. dicti vt .a.b. cum .b.e. bis ſumpto, & cum .b.d. ad .e.b. + Quare ex conuerſa proportionalitate, vt ſe habet .e.d. ad .d.a. ita ſe habebit .e.b. .d.b. ad d.b. .b.c. duplicato & .b.a. vt inquit Archi medes. + Nunc antecedens vocetur .M. hoc eſt .b.e. cum .d.b. conſequens verò, hoc + + eſt .d.b. cum duplo .b.c. cum ſimplo .b.a. vocetur .N. +

+

+ Animaduertendum tamen eſt quod impreſſio mendoſa eſt ubi dicit. + vnaquæque .c.b: b.d. & cætera, propterea quod dicendum eſt ita vnaquæq; e.b: b.d. +

+

+ Nunc ex .18. quinti, quemadmodum ſe habet .a.e. ad .d.a. ita ſe habebit .M.N. ad .N. + + + + Vbiautem ſcriptum eſt ad vtrunque ſimul .b.d: d.a. cum dupla .b.c. dicendum eſt ita, ad vtranque ſimul .b.d.b.a. cum dupla .b.c. +

+
+
+ +
+
+

+ Inquit deinde Archi. quod ſicut ſe haber .e.a. ad .d.a. ita ſe habebit duplum .M.N. ad duplum .N. + Quod quidem verum eſt ex .13. quinti, huiuſmodi verò antecedons & conſequens, Archi. manifeſtat ex ſuis partibus, ſumendo duplum .e.b. cum duplo b.d. pro duplo .M. & duplum .b.d. cum duplo .a.b. cum quadruplo .b.c. pro duplo .N. quę ſimul iuncta æquantur duplo .e.b. cum duplo .a.b. cum quadruplo .b.d. cum qua-druplo .b.c. ex quo æquabuntur .A. vocentur igitur hæc omnia .A. potius quàm du-plum ipſius .M.N. +

+

+ Verum etiam ſcribit, vbi dicit, quod proportio .e.a. ad tres quintas ipſius .a.d. erit vt .A. ad tres quintas dupli .N. ex .22. quinti. + Sed cum ex ſuppoſito ita ſe habeat .f.g. ad tres quintas ipſius .a.d. quemadmodum .b.e. ad .e.a. erit ex .16. quinti verum dicit Archimed. + hoc eſt, ita ſe habere .b.e. ad .f.g. vt .e.a. ad tres quintas ipſius .a.d. +

+

+ Et per .11. eiuſdem verum etiam erit quod ſicut ſe habet .e.b. ad .f.g. ita ſe habe-bit .A. ad tres quintas dupli .N. quod quidem duplum .N. ſignificetur per .Q. +

+

+ Sed ſuperius iam demonſtratum fuit (vbi .X.) quod .o.b. ad .b.e. ita ſe habebat vt H.A. ad .A. & nũc demum probatum fuit ita eſſe .A. ad tres quintas ipſius .Q. vt .e.b. ad .f.g. + Quare ex .22. quinti ita erit .H.A. ad tres quintas ipſius .Q. vt .o.b. ad .f.g. vt + + idem inquit. +

+
+ Y +
+

+ Sed .H.A. ad .Q. (vt ex ſuis partibus videre eſt) ita ſe habet vt tres ad duo ex .13. quinti, vt inquit Archimedes. +

+

+ Ipſe etiam dicit proportionem .H.A. ad tres quintas ipſius .Q. eſſe vt quinque ad duo. + Pro cuius rei euidentia imaginemur tam .H.A. quam .Q. diuiſa per quinq; partes æquales, vnde ex .16. quinti habebimus quamlibet quintam partẽ ipſius .Q. æqualẽ eſſe duabus tertijs vniuſcuiuſque quintæ partis .H.A. vnde tres quintæ ipſius Q. erunt, ex communi conceptu, ſex tertiæ vnius quintæ ipſius .H.A. hoc eſt duæ quintæ. ipſius .H.A. + Quare .o.b. ita ſe habebit ad .f.g. vt quinque ad duo ex commu ni cõceptu, cum .o.b. ad .f.g. probatum fuerit ſe habere vt .H.A. ad tres quintas ipſius Q. (vbi .Y.) ſed iam probatum fuit (vbi. ω) quod .o.a. ad .h.g. erat etiam vt quinque ad duo, hoc eſt quod .f.h. erit duæ quintę ipſius .a.b. + Quod eſt propoſitum. +

+ +
+ +
+ +

+ In vltima verò propoſitione ſecundi lib. de ponderibus Archi. hoc modo intelli­gendus eſt, vt ſi diceret, Sit paraboles .a. cuius baſis ſit .a.c. ſitq́; .d.e. recta parallela dictæ baſi .a.c. diameterq́; b.f. + Inquit deinde quod linea contingens in .b. parallela erit ipſi .a.c. et .e.d. quod proba bimus hoc modo. + Cum .b.f. diameter ſit et .a.c. baſis, clarum erit ex definitione quod .b.f. diuidet .a.c. per æqualia in .g. + Vnde ex .7. vel etiam ex .46. primi Pergei .d.e. diuiſa erit per æqua lia à diametro .b.f. + Quare verum dicit ex quinta ſecundi ipſius Pergei hoc eſt quod dicta contingens in puncto. b parallela erit ambobus .a.c. et .e.d. +

+

+ Inquit poſtea quod diuiſa cum fuerit pars diametri quę inter .d.e. et .a.c. poſita eſt (hoc eſt .g.f.) per quinque partes æquales, quarũ partium media ſit .h.k. diuiſa etiam imaginatione ſit in puncto .i. ita quod proportio ipſius .h.i. ad .i.K. eadem ſit quæ in-ter duo ſolida quorum vnum (illud ſcilicet à quo relatio incipit, hoc eſt antecedens) pro ſua baſi teneat quadratum ipſius .a.f. cuius etiam ſolidi altitudo compoſita ſit ex + + duplo ipſius .d.g. cum ſimplo .a.f. + Aliud verò ſolidum habeat pro ſua baſi quadra-tum ipſius .d.g. eius verò altitudo compoſita ſit ex duplo ipſius .a.f. cum ſimplo .d.g. +

+
+ R +
+

+ Inquit nunc Archi. quod cum ita factum fuerit, oſtendet punctum .i. centrum eſſe portionis abſciſſę à tota ſectione, quod fruſtũ nominat̃ ſignatũ characteribus .a.d.e.c. +

+

+ Sit igitur num@. m.n. inquit, æqualis diametro .b.f. et .n.o. æqualis .b.g. ſitq́; .x.n. me dia proportionalis inter .n.m. et .n.o. et .t.n. in continua proportionalitate poſt .o.n. hoc eſt quod ea proportio quæ eſt ipſius .o.n. ad .n.t. eadem ſit ipſius .x.n. ad .n.o. + Hinc habebimus .4. lineas in continua proportionalitate ſibi inuicem coniunctas .m.n: x.n: o.n. et .t.n. +

+

+ Vult etiam quod à linea .i.b. incipiens ab .i. verſus .g. alia linea abſciſſa ſit, cui li- + + neæ, ita proportionata ſit .f.h. vt .t.m. eſt ad .t.n. quæ quidem linea ſignata ſit .i.r. +

+
+ A +
+

+ Dicit poſtea quod diameter .b.f. erit fortaſſe a xis vel aliqua reliquarum diame-trorum, quod quidem in .46. primi Pergei videre eſt, cum omnes diametri ſint in-uicem paralleli ipſi axi. +

+

+ Cum poſtea dicit, quod .a.f. et .d.g. ſunt intentæ ductæq́ue, ibi vult id em infer-re, quod Pergeus vocat ordinatè, vt ex .11. et .49. primi ipſius Pergei videre li-cet, vnde ex .20. eiuſdem proportio .b.f. ad .b.g. erit vt quadrati .a.f. ad quadratum ipſius .d.g. vt ipſe dicit. +

+

+ Sed ita erit quadrati .m.n. ad qua dratũ .x.n. ex .18. ſexti Eucli. + Quare ex .11. quin- + + ti quadratum ipſius .m.n. ad quadratum ipſius .n.x. eandem habebit proportionem, quam quadratum ipſius .a.f. ad quadratum ipſius .d.g. + Vnde ex .18. & ex communi ſciẽtia, eadem proportio erit ipſius .m.n. ad .n.x. quę ipſius .a.f. ad .d.g. vt inquit Arch. +

+
+ α +
+

+ Quaptopter proportio cubi ipſius .m.n. ad cubum ipſius .n.x. erit vt cubi ipſius .a.f. ad cubum ipſius .d.g. vt etiam dicit ex communi ſcientia, nec non ex .36. vndecimi. +

+

+ Inquit poſtea quod proportio totius ſectionis .a.b.c. ad portionem .d.b.e. eadem eſt quæ cubi ipſius .a.f. ad cubum ipſius .d.g. quod verum eſt, vt aliàs tibi monſtraui in diuiſione parabolæ ſecundum aliquam propoſitam proportionem. +

+

+ Quando autem dicit quod proportio cubi ipſius .m.n. ad cubum ipſius .n.x. eadem + + eſt quæ ipſius .m.n. ad .n.t. verum dicit ex .36. vndecimi. + Vnde ex .11. quinti ita ſe habebit totalis ſectio .a.b.c. ad portionem .d.b.c. vt .m.n. ad .n.t. & ex .17. eiuſdem ita erit ipſius .m.t. ad .t.n. vt fruſti .a.d.e.c. ad ſectionem .d.b.e. quemadmodum ipſe di-cit. + Sed quia ſuperius, vbi .A. ipſa .f.h. (quæ eſt tres quintæ ipſius .f.g.) ad .i.r. ita rela- + + ta fuit vt .m.t. ad .t.n. idcirco ex .11. quinti ita erit ipſius fruſti .a.e. ad ſectionem .d.b.e. vt tres quintę ipſius .f.g. ad .i.r. +

+
+ β +
+

+ Inquit deinde quod proportio corporis iam ſupradicti, quod pro ſua baſi habeat quadratum ipſius .a.f. altitudinem verò compoſitam ex duplo ipſius .d.g. cum ſimplo a.f. ad cubum ipſius .a.f. eadem erit quæ dupli ipſius .d.g. cum ſimplo .a.f. ad .a.f. + Quod quidem verum eſt ex .33. vndecimi & ex prima ſexti. +

+

+ Sed ſuperius (vbi. α.) iam probauimus eandem proportio nem eſſe inter .m.n. & n.x. quæ inter .a.f. et .d.g. ideo ex conuerſa pro portion alitate ita erit ipſius .x.n. ad .n.m. vt ipſius .d.g. ad .a.f. ſed dupli .x.n. ad ſimplum .x.n. eſt vt dupli .d.g. ad .d.g. + Qua re ex .22. quinti dupli .x.n. ad .m.n. erit vt dupli .d.g. ad .a.f. & ex .18. eiuſdem ita erit dupli .x.n. cum ſimplo .m.n. ad .m.n. vt dupli .d.g. cum ſimplo .a.f. ad .a.f. + Quare ſolidi + + + iam dicti ad cubum inſius .a.f. ex .11. quinti erit vt dupli .x.n. ſimplo .m.n. ad .m.n. +

+
+
+ +
+
+ δ + +

+ Superius autem vbi. β. demonſtratum fuit ita eſſe ipſius .m.n. ad .n.t. vt cubi .m.n. ad cubum .x.n. & inter. α et. β probatum fuit ita eſſe cubi .a.f. ad cubum .d.g. vt cubi .m.n. ad cubum .x.n. + Vnde ex .11. quinti .m.n. ad .n.t. erit vt cubi .a.f. ad cubum d.g. +

+

+ Dicit poſtea quod eadem proportio erit inter cubum .d.g. & corpus illud quod pro baſi habeat quadratum inſius .d.g. altitudinem verò vt dictum eſt, quæ eſt inter d.g. & compoſitum ex duplo .a.f. cum ſimplo .d.g. quod compoſitum eſt altitudo di cta, & verũ dicit ex ratione ſuperius allegata pro reliquo corpore & cubo ipſius .a.f. + Quare etiam quemadmodum .t.n. ſe habet ad duplum ipſius .o.n. cum ſimplo .t.n. ex ijſdem rationibus ſupradictis, vbiloquuti ſumus de .x.n. cum .m.n. +

+

+ Diſponantur nũc omnia tali ordine, ita vt .u. primum ſit corpus quod pro ſua ba ſi habeat quadratum ipſius .a.f. & c. +

+

+ Et .y. ſit cubus ipſius .a.f. et .s. ſit cubus ipſius .d.g. et .z. ſit corpus quod baſim ha-bet quadratum ipſius .d.g. altitudinem verò vt ſupradictum eſt, et .p. ſit compoſitum dupli .n.x. cum ſimplo .m.n. et .l. ſit compoſitum dupli ipſius .n.o. cum ſimplo .t.n. Sed .u. locata ſit è regione .p. et .y. è regione .m.n. et .s. è regione .n.t. et .z. è regione .l. & habebimus proportionem ipſius .u. ad .y. vt .y. ad .m.n. & ipſius .y. ad .s. vt .m.n. ad .n.t. quod ſuperius iam demonſtratum fuit, vbi, δ. et .s. ad .z. ita ſe habebit vt .n.t. ad .l. vt vltimò probatum fuit. + Quare ex .22. quinti ita ſe habebit .u. ad .z. vt .p. ad .l. quemadmodum dicit Archi. +

+

+ Et quia vt ſe habet .u. ad .z. ita facta fuit .h.i. ad .i.K. vbi .R. ideo ex .11. quinti vt ſe habet .h.i. ad .i.K. ita ſe habebit .p. ad .l. vt ipſe dicit: + Et ex .18. quinti ita erit .h.K. ad .K.i. vt .p.l. ad .l. & ex communi conceptu .g.f. ſe habebit ad .h.K. vt quintuplum ipſius .p.l. ad .p.l. & ex .22. eiuſdem ita ſe habebit .f.g. ad .i.k. vt quintuplum ipſius .p.l. ad .l. quintuplum autem ipſius .p.l. compoſitum eſt ex quintuplo ipſius .n.m. cum decuplo ipſius .n.x. cum quintuplo ipſius .n.t. cum decuplo ipſius .n.o. vt à te facilè computare potes. +

+

+ Verum etiam erit ex communi ſcientia quod .g.f. ad .f.k. eſt ut quintuplum ipſius p.l. ad duplum ipſius .p.l. eo quod ſuperius ſuppoſitum fuit .h.K. eſſe quintã mediam, vnde .k.f. relinquebatur pro duabus quintis inferioribus, duplum autem .p.l. com-poſitum eſt ex duplo ipſius .m.n. cum duplo ipſius .n.t. cum quadruplo ipſius .n.x. & cum quadruplo ipſius .x.o. +

+

+ Ex conuerſa proportionalitate deinde ita ſe habet, i.K. ad .i.k. ad .f.g. vt .l. ad quin-tuplum ipſius .p.l. et .k.f. ad .f.g. vt duplum ipſius .p.l. ad quintuplum ipſius .p.l. + Vnde ex .24. quinti .i.f. ſe habebit ad .f.g. vt duplũ ipſius .p.l. cum ſimplo .l. ad quintuplum ipſius .p.l. + Deinde ex conuerſa proportionalitate quintuplum ipſius .p.l. ſe habebit + + ad duplum ipſius .p.l. cum ſimplo .l. vt .f.g. ad .f.i. + Sed compoſitum dupli ipſius .p.l. cum ſimplo .l. æquale eſt duplo ipſius .m.n. cum quadruplo ipſius .x.n. cum ſexcuplo ipſius .o.n. cum triplo ipſius .n.t. vt per te computare potes. +

+
+ θ +
+

+ Superius enim ſumpta fuit .i.r. ad quam ita ſe haberet .f.h. hoc eſt tres quintæ ip-ſius .f.g. vt .m.t. ad .t.n. + Quare ex conuerſa proportionalitate ita ſe habebit .i.r. ad tres quintas ipſius .f.g. vt .t.n. ad .t.m. + Et quia .o.n. ſumpta fuit æqualis ipſi .b.g. et .m.n. ipſi b.f. ideo .m.o. ex communi ſcientia æ qualis erit ipſi .g.f. + Vnde proportio .r.i. ad tres quintas ipſius .m.o. erit vt .n.t. ad .t.m. vt inquit Archi. +

+

+ Sed vbi. θ. iam probauimus ita ſe habere .i.f. ad .f.g. vt duplum ipſiꝰ .p.l. cum ſim-plo .l. ſe habet ad quintuplum ipſius .p.l. hoc eſt .i.f. ad .m.o. vt duplum ipſius .p.l. cum ſimplo .l. ad quintuplum ipſius .p.l. +

+ +

+ Habemus igitur nuncomnẽs illas conditiones quas Archimedes in præcedenti propoſitione ſupponit. + Vnde ex rationibus ibi allegatis ſequitur .f.r. eſſe duas quin-tas ipſius .m.n. hoc eſt ipſius .f.b. + Quapropter punctum .r. centrum erit ponderis to-tius ſectionis parabolæ ex .8. ſecundi lib. de ponderibus eiuſdem Archimedis. +

+

+ Inquit nunc Archimedes, quod exiſtente .q. centro ponderis ipſius parabolæ .d.b.e. partialis, centrum fruſti erit in linea recta .q.r.f. ita remotum à centro .r. quod proportio .q.r. ad partem illam ipſius .r.f. quæ reperitur inter centrum .r. & centrum huius fruſti æqualis eſt proportioni totius parabolæ ad partialem. + Quod quidem ve rum eſt ex .8. primi libri eiuſdem. +

+

+ Inquit etiam punctum .i. illud eſſe, eo quod cum probatum ſit .f.r. duas quintas eſ-ſe ipſius .f.b. ideo .b.r. tres quintas erit ipſius .b.f. vt ipſe dicit. +

+
+ +
+ +

+ Sed .q.b. ſimiliter tres quintæ eſt ipſius .d.b. ex .8. prædicta. + Quare .q.r. tres quintæ erit ipſius .f.g. ex .19. quinti. +

+

+ Dicamus igitur hoc modo cum .f.b. totum ad totum .b.r. ita ſe habeat vt abſciſ-ſum .b.g. ad abſciſſum .q.b. ex .7. et .8. dicti primi libri eiuſdem ideo reſiduum .f.g. ex f.b. ad reſiduum .r.q. ex .r.b. erit vt totum .f.b. ad. totum .r.b. ex .19. quinti Eucli. +

+

+ Sed iam ſub. β. probauimus ita ſe habere fruſtum .a.d.e.c. ad parabolam .d.b.e. vt m.t. ad .t.n. ſed vt .m.t. ad .t.n. ita aſſ umpta fuit (vbi .A.). i.r. ad quam ſic ſe haberet .f.h. hoc eſt tres quintæ ipſius .f.g. hoc eſt .q.r. + quare ex .11. quinti prop ortio fruſti .a.d.e.c. ad parabolam partialem erit vt .q.r. ad .r.i. + Exiſtente igitur .r. centro totius pa rabolæ et .q. centro partialis, ergo .i. centrum erit fruſti propoſiti. +

+

+ Sed ſi nullo ſolido intercedente, voluerimus centrum .i. fruſti .a.e. citius inuenire, inueniemus primò centrum .r. totius figuræ ex .8. ſecundi eiuſdem conſtituendo .b.r. tres quintas totius axis .b.f. & centrum .q. parabolæ .d.b.e. partialis ſimiliter. +

+

+ Nunc igitur manifeſtum eſt nobis, eandem proportionem fore ipſius .q.r. ad .r.i. quæ fruſti .a.e. ad portionem .d.b.e. ex .8. dicta. + Vnde ex coniuncta pro-portionalitate ita ſe habebit .q.i. ad .i.r. vt .a.b.c. ad .d.b.e. ſed vt .a.b.c. ad .d.b.e. ita ſe habet .m.n. ad .n.t. eo quod vnaquæque harum duarum proportionum ſeſquialtera eſt proportioni .f.b. ad .b.g. eo. quod .f.b. ad .b.g. ita ſe habet. vt .m.n. ad .o.n. + quare m.n. ad .t.n. ita ſe habebit vt .g.i. ad .r.i. vnde diſiunctim .m.t. ad .t.n. ita ſe habebit vt q.r. ad .r.i. + Iungatur igitur .r.i. quæ quidem .r.i. ita ſe habeat ad .r.q. vt .t.n. ad .t.m. vt habeatur centrum fruſti. +

+ +
+ +
+
+
+
+
+ DEFENSIO NOSTRA CONTRA ANTONIVM Bergam, & Alexandrum Piccolhomineum. + Illuſtri Domino Horatio Muto. +

+ INter ea quæ olim contra Antonium Bergam, ſermone Italico ſcripſi, hoc vnum erat, quod ip ſe Berga non viderat quendam notatu dignum errorem ipſius Pi ccolhominei, vbi ipſe Alexander arguit quendam au-thorem in tractatu de magnitudine terræ & aquæ pag .37. linea .26. ita di cens, & erit maior aqua. +

+ +

+ Quo in loco clare videtur ipſum putare eandem proportionem inter diametros, quæ inter ſphæras ipſas eſſe, nec amplius recordari eius quod ſcripſerat pag .24. +

+

+ Piccolhom. igitur ibi ſupponẽs centrum .D. eſſe magnitudinis aquæ, & intra ſphæ ram terreſtrem, putat omnino cauſam eſſe vt terra ſuperet aquam magnitudine, qua-ſi quod ſi punctum .D. vt centrum ſphæræ aquæ, vnum idemq́; eſſet cum puncto .E. extremo diametri ipſius terræ, ſphæra .A.G.H. ſphæræ .A.B.E. dupla eſſe deberet, quod quidem nullo pacto fieri poteſt, quamuis etiam proportio .A.H. ad diametrũ A.E. ſuperbipartiensſeptimas exiſteret, quæ minor eſſet quam ſeſquitertia, ita quod quando etiam .D.E. maior medietate ipſius .D.H. fuiſſet, nihilominus tamen terra minor eſſet aqua, eo quod proportio dupla minor eſt, quam tripla ad propor-tionẽ ſuperbipartientenſeptimas, & maior quã tripla ad proportionem ſeſquiquar-tam. + Vnde ſi Piccolhom. ſuppòſuiſſet proportionem ipſius .D.H. ad .C.E. eſſe ſeſquiquartam, rectè profectò dixiſſet, ſed dicere quod ubicunque exiſtat punctũ .D. intra ſphæram terreſtrem, ſequitur ipſam eſſe maiorem aquea, verum non eſt. +

+

+ Scripſi etiam quod Piccoloho. decipiebatur vbi loquitur de diaphaneitate aquæ pag .40. ita dicens. +

+ + Et cum rationabiliter aliquis exiſtimare non poteſt, quod vmbra quæ facit ori-ri e cclipſes Lunæ, producta ſit à terra, & ab aqua ſimul, vt ab vno corpore aggre-gato exijs duobus elementis, & ad vnam communem ſphæreceitatem reductis, pro pterea quod cum vmbra produci debeat à corporibus opacis, quorum opacitas effi-cit illa corpora vmbroſa, aqua autem, ſit corpus diaphanum, & tranſparens, nullam vmbram poterit à ſe eminus producere. + +

+ Hic enim decipitur Piccolhom. duabus rationibus, quarum prima eſt, quod ra-dius luminoſus non poteſt multum in profundum mergi, vt probaui in .8. epiſtola ad Vimercatum, altera verò eſt, quod cum ſphærica ſit aqua maris, ſupponatur etiam quod ſub ea nulla terræ portio eſſet, & quod radij ſolares ipſam, non ſecus ac pilam ex criſtallo fabręfactam penetrarent, cum autem ipſi radij, tam ab una, quam ab alia parte ſup erficiei huiuſmodi globi frãgantur, ob diſſimilem diaphaneitatem inter ae rem & aquam, ipſi ſeinuicem interſecarent, vt poſt pilam criſtallinam videre eſt, de-inde procedentes, diſgregarentur, diſciparenturq́; quouſque nullam vim illuminatio nis haberent, quod quilibet experiri poterit mediante aliquo vaſe uitreo ſphærico, aqua pleno, cuiuſuis magnitudinis, ſoli expoſito. +

+

+ Rationes etiam quas eodem loco Piccolho. adducit ad probandum quod ſi quis in fundo maris exiſteret, nullum uideret lumen, nihil ualent. + Quarum prima eſt, ubi ita dicit. +

+ + Ille qui ſe in aquam mergit, cum maiorem lucem, quæ ſupra aquam eſt, relin-quat, iudicat pro magno temporis ſpatio locum illum obſcurum, quemadmodum accidit quando per multum temporis ſpatium fixis oculis in corpore Solis intuiti ſu mus, ab eodem poſtea eoſdem amouentes, omnia obſcura nobis videntur. + +

+ Ipſe autem non conſiderat quod talis obſcuritas quæ ſequitur viſionem maioris luminis, parum durat, immo cito euaneſcit, ſed in aqua nunquam reuertimur ad vi-dendum, ne que veſtigium aliquod luminis ibi videtur, in fundo maris dico, quem-admodum nobis nuntiauerunt hi qui margaritas expiſcantur in imis partibus ingen tium æquorum indicorum. +

+

+ Secunda uerò ratio ipſius Piccolhom. eſt ubi ita dicit. +

+ + Altera cauſa quod nobis obſcurus appareat locus ſub aqua, eſſe poteſt obſtacu-lum quod aquæ habent ab opacitate terræ ſub eorum fundo, etenim ſicut chriſtallũ + + quamuis perſpicuũ ſiue tranſparẽs ſit, nihilominus propter obſtaculum plumbi ſub ipſo poſiti, efficit vt radij viſuales repercuſſi reuertantur. ita etiam quamuis aqua ſit corpus tranſparens, nihilominus propter obſtaculum terræ opacæ, quæ ſubſidet in fundo maris efficere poteſt obſcuras partes illas ſub aqua, illis hominibus qui in ipſa aqua mèrguntur. + +

+ In hac ſecunda ratione decipitur Piccolhom. + Primum quia ſi vſque ad imam par tem maris, Solis radius ferri poſſet, ille qui ibi eſſet, attollens oculos ſurſum Solem cerneret, + deinde aſpiciendo ipſum fundum Maris, videret illum, ratione reflexio-nis luminis ab ipſo fundo, & ex eadem ratione ſpeculi ab ipſo adducta, quæ contra ipſum eſt. +

+

+ Decipitur etiam cum dicatradios viſuales à ſpeculo ſeu plumbo repercuti, eo non radij viſuales ſunt hi qui reflectuntur, ſed ſunt radij luminoſi primarij, ſeu ſecun darij qui non ab oculis exeunt ſed à corpore lucido. +

+

+ Scripſi etiam quod ſi verum eſſet proportionalitatem continuam quãtitatum ele-mentorum ex proportione decupla conſtare, ignem pro maximo, terram verò pro minimo terminorum ſumentes, totum aggregatum ex terra, aqua, aere, & igne, ita eſſet maius terra, quemadmodum mille centum & vndecim ad vnum, vnde ſemidia meter regionis elementaris eſſet quaſi aut paulo maior decuplo ſolum ſemidiame-tro terræ, vnde inter conuexum ignis, & concauum minimi, ſeu inferioris orbis lu-naris, relinqueretur quidam orbis vacuus ſpiſſitudinis vnius interualli plus quam vi-ginti terræ ſemidiametrorum, quod ſpatium vacuum orbiculariter, maius exi-ſteret ipſa totali regione elementari plus quam trigeſies millies, immo ſi ſemidia meter dicti primi orbislunaris maior eſſet terreſtri vt trigintanouem ad unum, dictꝰ orbis vacuus maior eſſet elementari regione plus quam .58208. ad vnum, proportio nalitatem igitur continuam quæ ex decupla proportionalitate reſultat in elementis eſſe putare eſt maximus error. +

+

+ Subdit deinde Berga, hoc voluiſſe Platonem neceſſario requiri, vt extrema ele-menta, nempeignis & terra cum duobus medijs aere, & aqua coniungerentur, cum in corporibus ſolidis (quaſi Bergę ſint quædam corpora quæ ſolida non extent) poſſit dari medium æquale in geometrica proportione. +

+

+ Sed vbi Plato ad ſermonem de numero elementorum ſe confert, poſtquam ra-tione creationis ignis, & terrę ſe propoſuiſſe putat, vt idẽ de alijs duobus corporibus medijs probet, comparatione proportionalitatis continuæ geometricæ in tribus ter-minis, ratione rerum ſuperficialium primò, deinde in quatuor, ratione corporearum vtitur, ita dicens. +

+ + Vinculorum verò ideſt aptiſſimum atque pulcherrimum quod exſe, & ex ijs quę aſtringunt, quam maximè vnum efficit, &c. + +

+ Quo in loco Plato inſerre vult de proportionalitate geometrica trium termino-rum, in qua ijdem ita ſe habent, vt medius, primi, vltimiq́; vice fungatur, ita vt vtriuſ-que ipſorum extremorum particeps fiat, cum productum quod à medio termino in ſeipſo progignitur idem ſit ei quod ab extremis fuit, vnde medius, potentia idem eſt quod productum ab extremis. +

+

+ Subdit deinde Plato dicens. +

+ + Quando enim in tribus numeris, aut molibus, aut viribus, medium ita ſe habet ad poſtremum vt primum ad medium, viciſſimq́; vt poſtremum cum medio, ita me-dium cum primo congruit, + tunc quod medium eſt, & primum fit & poſtremũ, po-ſtremum quoque, & primum & media fiunt. + + +

+ Hic animaduertendũ eſt omnes interpretes falli, qui hoc loco Platonem de omni-bus proportionalitatibus continuis quæ ternario numero (alia enim Arithmetica, alia geometrica, alia harmonica dicitur) continentur, intelligendum eſſe cenſent, quia de numeris, magnitudinibus, viribusq́;, aut ut dici ſolet, virtutibus mentionem fecerit. + Plato enim nihil aliud inferre voluit, quam eandem paſſionem (ut ipſe reci-tat) inter medium extremaq́; vnius proportionalitatis continuæ geometricæ, tam in quantitate, quam in qualitate reſultaturã, cum tres termini eiuſdem eſſent ſpe-ciei, & quia quantitas in duas principes primariasq́; partes, ideſt in continuam, & diſcretam diuiditur, hanc ob cauſam Plato hoc præcipuè ſignificat numerorum ma-gnitudinisq́; vocabulis vtens, quibus vniuerſum quantitatis genus complectitur. +

+

+ Cum verò ait vires, uniuerſum qualitatis genus inferre uult. + Quia proportio & proportionalitas tam continua quam diſcreta, non ſolum interterminos quanti, ſed inter eos etiam qui quali attribuuntur elucet. +

+

+ Sed quod eo loco de harmonica proportionalitate quæ geometrica magis ſim bola eſt quam cum Arithmetica Plato minime intelligat, ex eiuſdem uerbis cum ita ſcribit manifeſtè patet. +

+ + Quando enim medium ita ſe habet ad poſtremum ut primum ad medium, uiciſ-ſimq́; ut poſtremum cum medio ita medium cum primo congruit. + +

+ Id enim in harmonica proportionalitate non cernitur in qua primus terminus ad poſtremum, & non ad medium, ita ſe habet geometricè ut differentia inter primum & medium ad differentiam inter medium & ultimum. +

+

+ Quod ſi clarum eſt ipſum de harmonica proportionalitate nullo modo intellige-re, quanto minus de Arithmetica, quæ cum geometrica nihil habet commune. +

+

+ Cum uerò Plato ait. +

+ + Tunc quod medium eſt & primum fit & poſtremum, poſtremum quoque, & pri-mum media fiunt, &c. + +

+ Nihil aliud oſtendere uult, quam ſimilitudinem quæ inter huiuſmodi medium & extrema intercedit, cum ipſum medium ad poſtremum, quem primus ad ſeipſum, eundem reſpectum habeat, in quo eſt ſimilis primo, & contra ad primum terminũ, eundem reſpectum, quem poſtremum ad ſeipſum habet, + unde hac ratione ultimum repręſentat, uolens Plato inferre de conuenientia quę inter media elementa, & ex-trema intercedit, ut aquæ inter aerem, & terram, cum aqua, ratione ſuæ frigiditatis, terrę, ratione uero ſuæ humiditatis aeri ſimilis euadat. + Aer uero qui inter ignem, aquamq́; ponitur quod ad caliditatem attinet cum igne, quod uero ad humidita-tem ſpectat cum aqua communicet. +

+

+ Sed quia Plato multis in rebus doctrinam Pythagoricam ſequutus eſt, Pythago-rici aut em omnia numeris metiebantur, & de omnire ſecundum numerorum ratio nem diſſerebant, uidensq́; Plato quod inter duos numeros ſuperficiales, inuicemq́; ſimiles exiſtentes, unum tantum numerum medium in proportionalitate continua geometrica cadere poteſt, ideo ſubiungit. +

+ + Quod ſi uniuerſi corpus latitudinem habere debuiſſet, nullam uerò profundita-tem, unum ſanè, tum ad ſeipſum, tum ad extrema uincienda interiectum medium ſuffeciſſet. + +

+ Sequitur poſtea ſic. +

+ + Sed cum ſoliditatem mundus requireret, ſolida uerò non uno, ſed duobus ſem-per modis copulentur, inter ignem, & terram, Deus, Aerem, Aquamq́ue loca-uit, &c. + + +

+ Volens inferre, quod quemadmodum inter duos numeros ſolidos, & inuicem ſimiles, vnꝰ tãtũ medius proportionalis intercedere poteſt, ſed duo neceſſariò re quiruntur (vt exijs quæ Euclid .8. lib. 16. 17. 18. et .19. propoſitione proponit viden­tur) ita dictãte ratione inter igneum, terreumq́; corpus duo corpora interiecta eſsẽt, non ratione proportionalitatis continuæ in quantitate eorũdem corporum, ſed pro pter ſimilitudinem connexionis, cum productum ex duobus medijs proportionali-bus æquale ſit producto ab extremis, & idem reſpectus, quem primum ipſorum qua tuor ad ſecundum habet, ſecundi ad tertium extet, vnde ſecundum primo ſimile euadit, & contra, reſpectus qui eſt quarti ad tertium, ſit etiam tertij ad ſecundum, vn-de ipſum tertium, ratione vltimi ſubit, & eius imaginem induit, & hanc ob cauſam ſic ſcribit Plato. +

+ + Propterea ex huiuſmodi rebus numero quaternario concluſis, mundi corpus con flatum eſt, ea connexum comparatione qua dixi. + Ex quo ſeipſum amicitia concor-di complectitur, &c. + +

+ Vbi Platonem, elementa maiora, minorãue in proportionalitate continua, nec geometrica, nec alterius cuiuſuis generis eſſe noluiſſe, clarè perſpicitur, ſed huiuſmo di ſimilitudine, in eo quod media elementa cum extremis conueniunt eſt vſus, quæ quidem conuenientia, nullibi maior, quam in proportionalitate continua geome-trica reperitur. + Sed etiam ſi Plato de huiuſmodi corporea elementorum magnitu-dine ſeipſum intelligi voluiſſet, ſi ſemidiameter regionis elementaris ex ęquo vt .39 ad vnum, reſpectu ſemidiametri terræ fuiſſet, aqua, ipſam terram, magis quam tri-geſies, & octies, non ſolum decies, & aer quoque eandem magis quam .1500. & ignis magis quam .55000. partibus magnitudine ſuperaret. +

+

+ Subſtantia vero rerum quas ſcripſeram circa finem illius conſiderationis talis fuit. +

+

+ Nunc autem tempus eſſe videtur, vt ego etiam, ne tantum deſtruxiſſe, ſed etiam conſtruxiſſe videar aliquid pro veritate diſſeram. +

+

+ Non eſt igitur dubium, ſolidæ doctrinæ viris, quin præſtantiſſimus Piccolo. ſe-cutus ſit tutam viam ad explorandum, quod terra maior ſit quam aqua, metiendo vtriuſque horum corporum ſuperficiem detectam. + Omittamus autem compenſa-tionem illam curuitatis, & concauitatis vallium, & montium, &c. quam ipſe Piccolo. propè finem ſexti cap. vellet dare fluminibus, ſtagnis, fontibus, & eiuſmodi aquis. + eo enim in loco labitur Piccolo. vbi non conſiderat, quod eiuſmodi obliquis ſuper-ficiebus non reſpondent anguli ſolidi centri ſphæræ, qui reſpiciunt eorum baſim ad rectos angulos. + Sed poſtquam Piccolo. comperit ſuperficiem terrę detectam, eſſe maiorem apparente ſuperficie ſphærica aquæ, proculdubio poterat concludere ter-ram eſſe maiorem aqua, ſicuti fecit, etiã ſi aqua profunda eſſet pyramidaliter vſq; ad mundi centrum, ideſt .3500. milliaria, ſupponendo tantum eſſe huius globi ſemi diametrum. +

+

+ Verum quia poſſet aliquis dubitare circa diligentiam Piccolo. in hiſcæ duabus ſu perficiebus dimetiendis, viſum eſt mihi non alienum ſequi aliam viam pro hac veri tate probanda, ſupponendo verum eſſe, quod non vnus ſolus metitus fuerit, ſed mul ti, ideſt ſupponendo verũ eſſe quod maris profunditas menſurari poſſit, & præterea, quod non modo ipſius maris maxima profunditas non perueniat ad quingentos paſ ſus, ſicuti refert Piccolo. in fine ſui tractatus, & mihi aſſeruerunt Hiſpani multi, & Luſitani præſtantiſſimi nautæ, tum Venetijs, tum Parmæ, in Aula Sereniſſimæ quon dam Principis, inter quos, Venetijs fuit Illuſtris Rodericus Guzmanus, Dominus Franciſcus Lopes, Dominus Garzias de Seuilia, multiq́; alij. + Parmæ autem varij + + quos omnes recenſerẽ moleſtum eſſet. + Sed etiam ſupponendo quod maxima pelagi profunditas ſit, non modo .500. paſſuum, ſed etiam .500. millium paſſuum, vt dixi, & quod mare ſit huius profunditatis, non vno in loco tantum, aut multis, ſed quod ſupra totam etiam faciem terræ, mare tantę profunditatis ipſam terram vn-dique operiret, ideſt, quod vbicunque nunc terra detecta eſt, eſſet aqua, ſpiſſitudi-nis .500. millium paſſuum. + Atque vt planius intelligar ſupponendo quod ſicuti to-tus huius globi ſemidiameter eſt milliariũ .3500. + Terreſtris partis ſemidiameter eſſet tm̃ .3000. & reliquum ſemidiametri, id eſt quingenta milliaria eſſet craſſitudo ſiue profunditas orbis aquei, in quo nihil neceſſe eſſet laborare in dimetiendis fon-tibus, fluminibus, lacubus, ſtagnis, paludibus, & huiuſmodi particulis nullius momen ti apud peritos, nec curare ſubterraneas aquas cauernarum, aut aliorum terræ cauo-rum, ſeu terræ porroſitatum, quæ omnia ſunt circa ipſius terræ ſuperficiem. + Quia ve riſimile non eſt naturam eiuſmodi caua ſiue ſpong oſitates produxiſſe demiſſius li-bramenti maris. + Supponendo igitur ea quæ nunc dicta ſunt, terra tamen eſſet ferè duplo maior aqua, hoc eſt, vt .12. ad .7. + Quod quidem, cuiuis mathematicæ philoſo-phiæ mediocriter perito, ſupputatu facillnnum eſt. + Cum proportio diametrorum, ſeu ſemidiametrorum, tertia pars exiſtat proportionis eorundem ſphærarum. + Sed vt parum periti minore labore ſupputare poſſint. +

+

+ Primum ſciendum eſt, quod ſupponendo diametrum globi, ex terra, & aqua com poſiti, eſſe .3500. milliarium, & ſemidiametrum puræ terreſtris partis eſſe .3000. tan tum, eiuſmodi proportio erit ut .7. ad .6. quia communis maior numerator horum duum ſemidiametrorum erit .500. qui in maiorem ingredietur ſepties, in minorem a utem ſexies. + Et eiuſmodi proportio ſuperparticularis, vocatur ſeſquiſexta, cuius triplum erit vt .57. cum ſexta parte ad .36. & idem erit inter dictum globum compo-ſitum, & partem terreſtrem ſimplicem. + Quare ſubtrahendo puram, ſeu ſimplicem partem terreſtrem, ex compoſito, reliqua pars erit, vt .21. cum ſexta, pro quantitate aquei orbis, ad quam, terreſtris quantitas .36. erit ferè in eadẽ proportione, quæ .12. ad .7. +

+

+ Nunc fortaſſe alienum non erit videre quanto ferè maior eſſet terra, quam tota aqua, non dico autẽ ſolum de parte illa maximæ e ius profunditatis, quæ nuſquam ad quingentos paſſus peruenit, ſed de ficto illo orbe aqueo, profunditatis .500. paſ-ſuum, qui totum terreſtrem orbem circundaret, & tegeret, ſupponendo quod per quingentos paſſus profunditatis, quidquid eſt terra, eſſet aqua, ideſt ſuppoſito quod ex totius orbis compoſiti ſemidiametro exiſtente .3500. milliarium, purę terræ ſemi diameter eſſet milliarium .3499. cum dimidio. + Supponendo igitur, vt ſupradixi. + Comperietur quod terra eſſet maior aqua amplius quam .2333. vicibus. + Sed quia partes terræ detectæ rumpunt eiuſmodi fictum orbem aqueum, quæ quidem partes, ſunt ampliores ſuperficię aquæ, vt obſeruauit Piccolo. atque alij præſtãtes viri, ideo ſequetur, vt terra ſit maior aqua amplius .4666. vicibus imo amplius quinquies mil-lecuplo. + Si autem quis diceret, in quantitate aquæ computari etiam illam, quæ gi-gnatur ex vaporibus, qui globum hunc compoſitum circundant: + reſpondeo quod non modò ei concedo computari eiuſmodi aquam, ſed ſupponendo etiam quodto tus locus à vaporibus occupatus, qui attolluntur .52. milliaria ſupra ſuperficiem huius globi, vt iam ſupradictum eſt, totus eſſet aqueus, & amplius, ſupponendo quod orbis hic aqueus eſſet ſpiſſitudinis, ſiue altitudinis quingentorum milliarium ſupra totum ipſum globum compoſitum. + Tamen terra eſſet maior ipſa aqua ferè duplo; + qua dere, quiſque eiuſmodi ſupputationum peritus certior fieri poterit. + Vnde iti- + + dem affirmare poſſemus, terram non ſolum maiorem eſſe aqua, ſed aqua & præte-rea aere, ſi aer non tam altè pertingit, quam multi alij præter Piccolo. ſentiunt, qui dicuntinde euenire quod aerea humiditas non tam altè aſcendere poteſt, quoniam humiditas ipſa grauitatem ſecum affert, præterquam quod nubium ſitus oſtendit ſu pra eas materiam eſſerariorem quam ſint ipſę nubes, infra vero denſiorem. + Corpo-ra enim eouſque aſcendunt donec inueniunt conſtitutionem mediam formæ æqua-lis (vt ita dicam) ſuis. + Quare materia illa quæ impropriè ignis vocatur (non enim eſt ignis) incipit carere humiditate (qua mediante aer definitur) circa quinquage-ſimum ſecundum milliarium ſupra ſuperficiem terræ, vt iam ſupradixi à Vitellione demonſtratum fuiſſe. + Ariſto. autem affert rationẽ quare nubes altius tranſcẽdãt. + Vnde apparet tertiam aeris regionem impropriè aerem appellari, ſi humiditate ca-ret, vt ait Ariſt. qua mediante aer definitur, immo potius retinet ignis naturam, vt etiam aſſerunt interpretes Ariſtotelis in primum Meteororum. + Qui Ariſto. in locis ſupra citatis itidem oſtendit ſe etiam huius modi eſſe opinionis. +

+

+ Quod autem attinet ad probandum quod ſuperficies terrę detecta ſit altior quam ſuperficies detecta aquæ, id tam clarum eſt ſua ſponte philoſophis, qui ſciunt quid ſit altum, quidue demiſſum, quod ſuperfluum eſſet quidquid ſuper hoc dicerem præ terquam, quòd conſtat ex demonſtratione ab Ariſto. ſacta textu 31. li .2. de cœlo, in quo agit de corporibus in aqua poſitis, vnde eiuſmodi veritas planiſſimè aperitur. + Omittimus etiam quod præſtantes Moderni omnes, eam pro manifeſtiſſima ponũt, ſicutiapud omnes ſani iudicij homines reuera exiſtimatur. +

+

+ Hæc enim ſunt quæ in fine illius conſiderationis ſcripſeram. +

+

+ Anno autem præterito editus in lucem fuit tractatus quidam Pulcherrimus, ab Ex cellentiſſimo, nec non Doctiſſimo viro Auguſtino Michele, Patritio Veneto, ad cor roborandam opinionem antiquorum, vbi tot authoritates, totq́; rationes adducit, vt nil amplius dici poſſit. + Atego ſenſum, rationemq́;, & non authoritatem aliquã ſequutus ſum: + cum verò dico ſenſum, de ſenſu illorum intelligo, qui profunditatem maris metiti ſunt, vt non mihi ſolum, ſed, & Piccolo. & alijs permultis retulerunt, de ratione vero à me adducta, aliorum ſit iudicium. +

+ + Sediſte mirabilis & Excellentiſſimus vir, verba mea non accepit in eo ſenſu, vt ego ſcripſi, ita vt omnino alienas conſequentias ſibi confingat, quemadmodũ pag. 3. ſui tractatus inquit, me non concedere naturam produxiſſe in magna quantitate, atque immenſa, id totum, quod bonum, & neceſſarium eſt. + Hanc enim conſequen tiam ipſe colligit ex eo, quod ego pag .19. meæ conſiderationis contra Antonium Bergam ſcripſeram, quod videntur multa corpora alijs nobiliora, nihilominus mi-nora, eo quod quantitas non ſequitur nobilitatem, neque ab ea pender, ita vt res illa quæ nobilior eſt, neceſſarium ſit vt etiam maior exiſtat. + Sed Excellentiſſimus iſtæ vir ſcribit ita me dixiſſe. + +

+ Multa immo infinita corpora ſunt nobilia, & neceſſaria, nihilominus ſunt paruę molis. +

+

+ Vide igitur quantum hoc diſtat ab illo. +

+

+ Præterea cap .12. aliam conſequentiam facit, quam ego non tam amplam facio. + „ Ipſe enim me inferre vult in alijs terrę partibus cauernas non reperiri, eo quod Mon „ tes ſint cauernoſi. + Aſpice quæſo. pag .29. meæ conſiderationis, & clarè videbis me nullo modo negare illas concauitates ſeu porroſitates terræ extra montana loca, circa ſuperficiem terræ, vſque ad æquilibrium, orbiculariter, infimæ profunditatis maris. +

+

+ Sed putare inferius has porroſitates reperiri, cum nulla ratio nobis perſuaſibilis + + adhuc ab aliquo prodita ſit, idoneum nullo pacto eſſet. + Rationes autem ab ipſo Ex cellentiſſimo Auguſtino adductas circa huiuſmodi rem, alij dijudicent, de authori-tatibus verò, nihil dicam, quia ab illis petendæ ſunt, qui profitentur tales facultates, quorum vnius tantummodo authoritas præualere deberet, contra omnes alias eorũ qui nunquam attigerunt ſummis labris orificia harum ſcientiarũ. + Vt ſi exempli gra-tia non ſolum authoritas illorum virorum, quos ipſe recenſuit, ſufficiens eſſet vt pu ta Pioccolo. + Naibodæ, Bordini, Clauij, reliquorumq́; fautorum verę opinionis, ſed Franciſci Maurolici tantummodo, qui in primo Dialogo ſuæ coſmographiæ ita inquit. +

+ + Exiſtimo autem totum terræ corpus rigidum eſſe ſaxum, nam ſi arena eſſet, aue gleba fragilis, ita humorem imbiberet, vt cum eo quaſi confunderetur; + huc ac-cedit, quod ſi mineræ, ac rupes, quæ ſunt grauiſſimæ partes in ipſa plerunque ſuper-ficie comperiuntur, multo magis apud centrum eſſe debent. + Videtur ita ratio exi-gere, vt grauiora centro quoque ſint propinquiora. + +

+ Hæcigitur ſola authoritas, inſtar reliquarum omnium ſufficere poſſet. + Verum de authoritatibus minime curandum eſt, vbi ſenſus, ratioq́; vera illis opponuntur. +

+

+ Quod autem numerus animalium aquatilium maior exiſtat numero terreſtrium, ſatis reſpondimus pag .41. noſtræ conſiderationis. +

+

+ Sed in cap .14. Excellentiſſimus Auguſtinus ita inquit (vt etiam ſuperius dixerat) + + quod certiorem cognitionem homo non habet illa, quæ à ſenſu prouenit. + Et quod nemo eſt qui aſpiciat terram, & aquam, quod hanc maiorem illa non iudicet, & exiſtimet. + +

+

+ Quod autem certiorem cognitionem homo non habeat illa, quæ à ſenſu proue-nit, concedendum non cenſeo. + Nam omnis cognitio mathematica (cum primum gradum certitudinis obtineat) ab ipſo ſenſu fieret, quod omnino alienum eſt à veritate. + Senſus enim nunquam vidit incommenſurabilitates magnitudinum, vel incoincidentias linearum non tangentium cum curuitate hyperbolica, aut angu lum contingentiæ aliquem, nec (vt vno verbo dicam) aliquam concluſionem ma-thematicam, quam volueris. + Neque per ſenſum eſt ſcire, inquit Ariſtoteles. + Co-gnitio igitur ſenſitiua, certior non eſt illa, quæ per habitum ſcientiſicum acquiritur. +

+

+ Ad reliqua verò, ſupponamus nos tunc fuiſſe in Arca Noe, aquæ cooperiebant omnia cacumina montium, vbi nullum terræ veſtigium videbatur, + quare proculdu bio aquam iudicaremus, atque exiſtimaremus maiorem terra, nulla aliare vtere-mur niſi ſenſu abſque alio diſcurſu intellectuali, ut reliqua illa animalia irrationalia, quæ nobiſcum erant in dicta arca. + ſufficit igitur ſuperficiem aquæ tantummodo aſpicere, quia neque tunc temporis, aqua erat maior terra, etiam ſi non ſolum tot cubitis attolleretur ſupra cacumina montium, ſed quingenta milliaria, vt ſupradi-ximus. +

+

+ Ratio autem illa, ex infinitis, ab ipſo, eo in loco adducta, talis eſt. +

+ + Aqua eſt eccentrica ad terram, & pro cẽtro habet centrum grauitatis terræ, aqua igitur maioris eſt amplitudinis ipſa terra. + + + Hanc etiam conſequentiam alijs relinquo Philoſophis dijudicandam. + +

+ Subſequitur poſtea dicens. +

+ + Præterea proprius locus terræ, eſt ſuperſicies aquæ, igitur terram oportet ab aqua tegi. + +

+ Ad hoc etiam aliquis poſſet quærere, quis nam erit locus illius partis terræ de-tectæ ab aqua? + nulli dubium erit quin ſuperficies aeris, & non aquæ exiſtet. +

+ +

+ Nune autem ſi locus terræ eſt ſub aqua, ergo locus aquæ proprius eſt ſub aere, & non ſub terra, vnde non erit rationabile putare maiorem copiam aquarum exiſtere in cauernis ſubterraneis, quam ſupra ſuperficiem terræ. + Adde quod locus illarum aquarum non eſſet ſuperficies aeris, ſed terræ, vnde non minus locus aquę eſſet ter-ra, quam locus terræ, aqua. + Sed miſſa faciamus hæc. +

+

+ Cap. verò .20. ita inquit. +

+

+ Materia elementorum æqualis eſt. + Ergo aqua maior eſt terra. +

+ + Hæc enim conſequentia veriſſima eſſet. + Sed nullus vnquam Philoſophus (vt Phi-loſophus dico) concedet totam materiam elementarem, in quatuor æquales partes eſſe diuiſam. + +

+ Cap. verò .21. inquit me dixiſſe non ſuffecturam paucam ſpiſſitudinem. + Eo enim in loco pag .26. mei tractatus contradicens ipſi Bergæ, dixi, quod ſecundum ipſum Bergam non ſufficeret pauca ſpiſſitudo. +

+

+ Similiter etiam dixi, quod ſecundum ipſum, quanto remotius diffunditur lumen fortaſſe tantò magis illuminat. + Putans ipſe Berga quod in propinquo debilius exi-ſteret dictum lumen. + Et propter ea dixi, quod apud ipſum fortaſſe nihil valet illa propoſicio, quæ dicit. + Agens in propinquo, fortius agit quam in remoto. +

+

+ Cap. autem .22. vbi Excellentiſſimus Auguſtinus inquit, vnum tantummodo ele mentum non ſufficere ad generationem miſtorum. + Hoc enim concedo, ſed hoc ni-hil ad me ſpectat, eo quod meum reſponſum ad Bergam, erat circa tranſitum lumi-nis, & non circa generationem elementorum. +

+

+ Cap. demum .23. pag .20. linea .10. vbi ſcribit me dixiſſe, iudicare, oportebat ſcribere, dubitare. +

+

+ Puto tamen hoc vocabulum eſſe errorem Thypographi, quamuis in correctione illud non inuenerim, quia vt ego multoties expertusſum, difficillimum omnes Thy pographi errores corrigere, neque (vt fertur) Argi oculi ſufficerent. +

+

+ Hactenus enim in mei defenſionem hæc ſubiungere volui. +

+

+ Ad defenſionem autem Piccolo. aliorumq́; virorum meæ opinionis, nec non de proportione duplicata profunditatis maris ad ſuam amplitudinem, ex conſequentia pyramidali: + alijsq́; ſimilibus rationibus, prodeant alij. + Huiuſmodi tamen Doctiſſi-mi viriingenium, memoriam, nec non doctrinam valde admiror, atque obſeruo. +

+
+
+
+
+ DE METHODO PRODVCTIONIS FRACTORVM qua vtuntur Pedemontani Agrimenſores. + Anſelmo Roſemburg Agrimenſori Caſareo. +

+ MEthodvs quàm mihi ſcribis in Prouincia tua maximè in vſu eſſe, nimis longa atque prolixa eſt, Pedemontani verò Agrimenſores in produ-ctione fractorum, valde breui methodo vti ſolent, quam libenter tibi ſcribo, eo maxime, vt videas quam rationabiliter operentur. +

+

+ Scire igitur primum te oportet illos, maximam eorum communem menſuram vocare Trabucum, cuius ſextam partem vocant Pedem, duodecimam verò pe-dis, Vnciam, duodecimã autẽ vnciæ punctũ, duodecimã demum puncti; + Attomum. +

+

+ Quotieſcunque igitur multiplicant trabucum, per trabucum nulli dubium eſt quin producant trabucum ſuperficialem ſcilicet. +

+ +

+ Similiter multiplicando pedes, vncias, puncta, & attoma per trabucum, produ-cunt pedes, vncias, puncta, & attoma ſuperficialia rectangula oblonga, quorum lon gitudo eſt ipſius trabuchi, latitudo vero lineæ dictarum ſpecierum. +

+

+ Dum vero multiplicant pedem per pedem, nulli dubium eſt quin producant pe-dem quadratum, ſed apud ipſos non vocatur quadratum, quamuis reuera ita ſit, ſed illud vocant duas vncias, quæ quidem ſunt rectangula oblonga iam hic ſupradicta, quarum vniuſcuiuſque longitudo ſit vnius trabuchi, latitudo vero vnius duodecimæ partis ipſius pedis linearis. +

+

+ Productum autem pedis per vnciam, vocant duo puncta, quæ etiam ſunt duo re-ctangula oblonga, vt ſupra. +

+

+ Productum deinde vnciæ per vnciam, vocant duos attomos, qui etiã ſunt duo re-ctangula oblonga, vt dictum eſt, quæ omnia ſcientificè videbimus. +

+

+ Pro cuius rei cognitione, ſit, exempli gratia .a.e. vnus Trabuchus linearis .e.i. ve-ro vnus pes .i.o. autem vna vncia, o.u. poſtea vnum punctum, et .u.t. vnus At-tomus. +

+

+ Vnde .e.i. erit ſexta pars ipſius .a.e. et .i.o. duodecima ipſius .e.i. et .o.u. duodecima ipſius .i.o. et .u.t. duodecima ipſius .o.u. + Sit etiam .a.b. æqualis .a.e. lineæ & ſic .e.d: i.f: o.g: o.n. & c. terminenturq́; parallelogramma .b.e: d.i: f.o: g.u. et .c.t. vnde .b.e. erit trabuchum quadratum, et .d.i. pes rectangulus oblongus vt ſupra, et .f.o. vncia rectan gula oblonga, et .g.u. punctum rectangulum oblongum, et .c.t. attomus rectangu-lus oblongus. +

+

+ De producto igitur trabuchi per trabuchũ, nulli dubium eſt quin ſit quadratum .a.d. vt ſuperius diximus. +

+

+ Productum autem trabuchi cum pede erit .d.i. ſexta pars ipſius .a.d. cum .e.i. ſit ſex ta ipſius .a.e. ex prima ſexti vel .18. aut .19. ſeptimi, ſiue etiam ex .15. quinti Eucli. +

+

+ Productum autem pedis cum pede erit .e.K. quadratum, quod probandum eſt + + + duplum eſſe rectangulo .f.o. .K.i. ſexta pars eſt ipſius .f.i. ex ſuppoſito, et .i.o. duo-decima ipſius .e.i. proportio igitur .e.i. ad .o.i. dupla eſt proportioni ipſius .f.i. ad .K.i. + quare .K.e. duplo maius eſt ipſius .f.o. eo quod ſi .i.o. vel .f.g. (quod idem eſt) duplo maius eſſet ipſo latere pręſenti .o.i. vel .f.g. + tunc .f.o. æquale eſſet ipſi .K.e. ex .15. ſexti vel .20. ſeptimi quod quidem .f.o. duplo maius eſſet ipſo præſenti .f.o. + Rectè igitur inquiunt dicentes productum pedis cum pede eſſe duas vncias, vel ſi mauis, ita dicas e.K. ſexta pars eſt ipſius .d.i. ex iam dictis propoſitionibus .f.o. autem eſt duodecima ipſius .d.i. ex ijſdem, cum exſuppoſito .i.o. duodecima ſit ipſius .e.i. + quare .e.K. duplũ erit ipſius .f.o. ex commu ni notione. +

+
+
+ +
+
+

+ Productum verò pedis cum vncia. ſit .K.o. quod probabimus ex ijſdem rationibus duplum eſſe ipſius .g.u. puncti rectanguli oblongi. + Nam .l.o. ſexta pars ſimiliter eſt ipſius .g.o. et .o.u. duodecima ipſius .o.i. + quare proportio .i.o. ad .o.n. dupla eſt propor tioni .g.o. ad .o.l. ſequitur ergo ex prædictis rationibus .k.o. duplum eſſe ipſius .g.u. vel ſic, vtlin præcedenti, cum .K.o. ſit ſexta pars ipſius .f.o. ex dictis propoſitionibus .g.u. verò duodecima eiuſdem .f.o. ex ijſdem, nam .o.u. duodecima eſt ipſius .o.i. ergo K.o. duplo maius eſt ipſo .g.u. +

+

+ Ex ijſdemmet rationibus productum .l.u. pedis cum puncto duplum eſt ipſius .c.t. attomi rectanguli oblongi. +

+

+ Probandum nunc relinquitur productum .o.n. vnciæ cum vncia, quod eſt quadra-tum, duplum eſſe ipſius .c.t. attomi rectanguli oblongi. + Nam .i.n. eſt pars vna ex .72. ipſius .c.u. et .u.t. pars vna ex .144. ipſius .o.i. ex ſuppoſito, + quare proportio .i.o. ad .u.t. dupla eſt proportioni ipſius .c.u. ad .n.i. ex dictis igitur rationibus .o.n. duplo maius eſt ipſo .c.t. + Vel ſi placet dicas .n.o. eſt vna pars ex .72. ipſius .f.o. exſupradictis, eo quod .n.i. ita ſe habet ad .f.i. vt vnitas ad .72. ſed ex ijſdem rationibus .c.t. pars vna ex 144. eſt ipſius .f.o. eo quod ita ſe habet .u.t. ad .o.i. + quare .o.n. duplo maius erit ipſo .c.t. +

+

+ Propoſitum ſit nobis nunc, exercitij gratia, quærere ſuperficiem alicuius rectan guli, cuius vnum latus ſit trabuchorũ .3. pedum .2. & vnciarum .3. aliud vero latus ſit trabuchorum .2. pedum .3. vnciarum vero .2. +

+

+ Huiuſmodi autem methodo mediante, multiplicando primum latus dictũ .3. 2. 3. per numerum trabucorum ſecundi lateris .2. ſcilicet producentur nobis primò trabu cha ſuperficialia .6. pedes .4. & vnciæ .6. omnia rectagula, vt dictum eſt. + Multiplican-do deinde idem primum latus .3. 2. 3. per pedes .3. ſecundi lateris. + Ex trabuchis .3. primi lateris cum .3. pedibus ſecundi, producentur .9. pedes rectanguli, hoc eſt vnus trabuchus cum tribus pedibus rectangulis. + Ex pedibus autem huius .2. cum ijſdem alterius lateris .3. producentur .12. vnciæ rectangulæ ideſt vnus pes rectangu-lus. + Exijſdem pedibus .3. ſecundi lateris, cum .3. vncijs primi lateris producentur . + + + 18. puncta rectangula, hoc eſt vna vncia cum .6. punctis rectangulis. + Deinde ex multiplicatione vnciarum .2. ſecundi lateris, cum .3. trabuchis primi lateris, produ-centur .6. vnciæ. + Ex multiplicatione poſtea dictarum .2. vnciarum ſecundi lateris cum .2. pedibus primi, producentur .8. puncta. +

+
+ + + Trabucha. + pedes. + vnciæ. + + + 3. + 2. + 3. + + + 2. + 3. + 2. + + + 6. + 4. + 6. + + + 1. + 3. + 1. + 6. + + + + 1. + 6. + 8. + + + + + + 1. + + + 8. + 3. + 2. + 3. + + +
+

+ Demum ex ijſdem .2. vncijs ſecundi lateris cum .3. primi, producentur .12. atto-mi, ideſt vnum punctum. + Quæ omnia collecta facient trabucha .8. pedes .3. uncias 2. & attomi .3. omnes rectanguli oblongi. + Pulcherrima profecto operatio. +

+ + + Trabucha. + pedes. + vnciæ. + + + 3. + 2. + 3. + + + 2. + 3. + 2. + + + 6. + 4. + 6. + + + 1. + 3. + 1. + 6. + + + + 1. + 6. + 8. + + + + + + 1. + + + 8. + 3. + 2. + 3. + + +

+ Videamus nunc exercitij cauſa, vt dixi, quomodo conueniat calculus iſte cum calculo ordinario communi? +

+

+ Nam quotieſcunque dicta latera, fracta fuerint in vncias, primum latus erit vnciarum .243. ſecundum autem .182. productum vero vnius in alterum erit vn-ciarum quadratarum .44 226. quod quidem productum cum diuiſum fuerit per .5184. vncias quadratas vnius trabuchi quadrati, prouentus erit .8. trabucho-rum, reliquus verò numerus, ſiue fractus, erit vnciarum quadratarum .2754. qui cum diuiſus fuerit per numerum .144. vnciarum vnius pedis quadrati, prouenient pedes .19. quadrati cum vncijs .18. ſuperabundantibus, dicti autem pedes .19. ſignifi-cant tres pedes rectangulos oblongos cum vno pede quadrato, hoc eſt cum duabus vncijs rectangulis oblongis, vt ſupra. +

+

+ Videndum nunc eſt, vtrum illæ .18. vnciæ æquipolleant tribus punctis rectangu-lis oblongis: + ſed hoc manifeſtè videre eſt, ex hoc, quia quęlibet vncia rectangula oblonga componitur ex .72. quadratis, punctum autem rectangulum oblongum, ſit duodecima pars ipſius vnciæ rectangulæ oblongæ, ipſum componetur ex .6. vn-cijs quadratis .18. igitur vncijs quadratis, triplum erit ipſius puncti rectanguli dicti. + Vnde clarè patet, quod, quotieſcunque voluerimus ſcire proportionem ipſarum vn ciarum quadratarum ſuperabundantium, ad punctum rectangulum oblongum, ſi dixerimus ex regula de tribus, ſi .72. (vncia rectangula oblonga) dat .18. quid dabũt 12? + puncta rectangula oblonga, quarum vnaquæque eſt duodecima pars ipſius vn-ciæ rectangulæ oblongæ, in præſenti autem caſu prouenient .3. pro quarto termino quæſito, & habebimus propſitum. +

+ +
+
+
+
+ SOLVTIO CVIVSDAM QVÆSITI. + Magnifico Ludouico Fauzzoni amico cariβimo. +

+ TVI quæſiti ſolutio quam neſcio quis te docuit, valde diuerſa eſt à vera. + quæſitum enim tale fuit. +

+

+ Reperiuntur quatuor ſocij, Ludouicus, Hieronymus, Franciſcus, & Lau rentius quorum primus, Ludouicus ſcilicet, poſuit aureos .6000. Hierony mus verò aureos .5000. Franciſcus autem .2000. & Laurentius .1000. quorum ſum-ma faciebat aureos .14000. + interim tamen de tali ſumma Ludouicus recepit aureos 2000. Hieronymus verò .1000. Franciſcus autem .900. & Laurentius .800. quapro-pter in ſumma reſidua Ludouicus non habebat niſi aureos .4000. Hieronymus etiã 4000. Franciſcus .1100. & Laurentius .200. quorum ſumma erat .9300. + Nunc au-tem iſti ſocij cupiunt augere hanc ſummam per aureos .20000. tali tamen conditio-ne quod quilibet tantum tribuat vt in totali ſumma, tantam partem unus habeat, quantam alter. +

+

+ Hoc autem problema tam ſacile eſt, & cum ſuo theoremate ita coniunctum, quod miror amicum noſtrum illud illico non vidiſſe. +

+

+ Accipe igitur illos aureos .20000. & eos collige cum ſumma .9300. vnde habebis aureos .29300. pro sũma totali, cuius quarta pars erit .7325. quã vnuſquisq; poſtea habebit in dicta ſumma. + Sed ut reperias quantitatem aureorum quam quilibet prius debet contribuere, vt poſtea habeat aureos .7325. in dicta ſocietate. + Iubeo, vt Ludouicus demat illos aureos .4000. quos demum habebat, ex .7325. reliquum autem erit .3325. qui quidem numerus erit aureorum nunc contribuendorum ipſius Ludouici. + Demptis ſimiliter aureis .4000. ex dictis .7325. remanebũt .3325. pro con tributione ipſius Hieronymi. + Deinde ſi ex .7325. extracti fuerint aurei .1100. relin-quent .6225. pro contributione Franciſci. + Demptis demum .200. ex .7325. reſidui erunt .7125. pro contributione Laurentij, & ſic quilibet habebit æqualem portio-nem in totaliſumma. +

+
+
+ Speculatio cuiuſdam Methodire ductionis numiſmatum unius ſpeciei in aliam. + AD EVNDEM. +

+ MIrum tibi videtur quo pacto verum ſit, quod ſumma mẽdietatis cuiuſuis numeri illorum numiſmatum, quæ hic vocantur Blanci, cum ſexta parte eiuſ dem medietatis, ſemper ſit numerus florenorum huius prouinciæ. + Vt exempli gra tia, quotieſcunque reducere voluerimus .48. Blancos in Florenos, ſi medietati ip-ſius .48. hoc eſt .24. adiecta fuerit ſexta pars ipſius medietatis, quæ eſt .4. + tunc habebi mus .28. & ita dicemus quod .48. Blanci conſtituunt Florenos .28. quod quidem verum eſt. +

+

+ Huiuſmodi autem rei ſpeculatio ita ſe habet. + Nam vnuſquiſque Blancus diuidi-tur in .7. æquales partes, quarum .12. conſtituunt vnum Florenum, horum verò nu-miſmatum communis menſura, vocatur Groſſus, vt ſcis, ex quo ſequitur, quod ſi + + 28. Floreni æquantur Blancis .48. tot Groſſi erunt in .28. Florenis quot in .48. Blan-cis. + Fingamus igitur, mente, noſtram figuram .79. Theorematis Arithmetici .x.u.o.e.n. ſupponendo ambo producta .u.x. et .n.e. inuicem ęqualia exiſtere, & vnumquod-que eſſe groſſorum .336. ſit etiam .o.x. vnus Florenus .12. groſſorum .o.n. verò Blan-cus .7. eorundem groſſorum .o.e. autem Blancorum .48. + Nunc certi erimus ex .15. ſexti vel .20. ſeptimi Euclidis eandem fore proportionem .o.u. ad .o.e. quæ .o.n. ad .o.x. ſed .o.n. eſt ſumma medietatis ipſius .o.x. cum ſexta parte dictæ medietatis, ita igi-tur erit .o.u. ipſius .o.e. hoc eſt ſumma medietatis .o.e. ſexta parte medietatis eiuſ-dem, quæ ſumma in præſenti exemplo erit .28. +

+

+ Hac enim ſpeculatione mediante, poteris methodum inuenire conuertendi Flo-renos in Blancos. + Vt ſi nobis propoſiti fuerint Floreni .28. + Voluerimusq́ue inuenire quot Blancos faciant, ſuppoſita menſura communi, iam ſupradicta. + Nam duplica-bimus numerum Florenorum, à quo duplo detrahemus ſeptimam partem, reliquũ verò erit numerus quæſitus. +

+

+ Huiuſmodi autem rei ratio eſt, quia, cum in ſupradicta figura, proportio .o.e. ad o.u. ęqualis exiſtat ei, quæ .o.x. ad .o.n. atque etiam .o.x. ſit minor duplo ipſius .o.n. per ſeptimam partem ipſius dupli .o.n. minor erit .o.e. duplo ipſius .o.u. per ſeptimã partem eiuſdem dupli ipſius .o.u. +

+

+ Idem affirmo de quauis conuerſione aliorum numiſmatum, quorum ſemper .o.x. maior ſit .o.n. verò minor. + Vt ſi .o.x. æquiualeret .7: et .o.n. valeret .4. et .o.e. valeret 42. quæ quidem .o.e. menſuraretur ab .o.n. +

+

+ Si cuperemus ſcire quot .o.x. ſint in .o.n. + Primo dicemus in .o.n. reperiri ſummam medietatis ſex ſeptimorum ipſius .o.x. collectæ cum vna ſeptima parte ipſius .o.x. ſeu (vt ita dicam) cum tertia ipſius medietatis. + Vnde dempta ſeptima parte ipſius .42. quæ eſt .6. collectaq́ cum medietate reſidui, quæ eſt .18. habebimus .24. res, quarum vnaquæque æqualis erit ipſi .o.x. +

+

+ Sed ſi quis cupiat reperire .o.e. dato .o.u. duplicet .o.u. à quo demat quartam par-tẽ ipſius .o.u. & habebit propoſitum. + Nam ita ſe habere oportet .o.e. ad .o.u. quemad modum .o.x. ad .o.n. +

+
+
+ De lucro mercantili. + AD EVNDEM. +

+ QVod demum ſcire à me deſideras, eſt, quod cum vendideris libram vnam mercis pro .4. ſolidis, & lucratus fueris .2. cum quarta parte vnius pro ſingu-lis decem libris, ſcire velles quantum lucri facturus eſſes in libris decẽ dan-do ſingulam libram pro .6. ſolidis. +

+

+ Nulli dubium eſt quin decima pars de .2. cum quarta vnius ſit lucrum libræ vnius. + Quæ decima pars ſunt nouẽ quadrageſimæ partes, & hæc ſubducta à ſolidis .4. reli-qui erunt ſolidi .3. cum .31. quadrageſimis partibus pro ſorte vnius libræ. + Quę ſors ſubtracta à ſolidis .6. remanebunt ſol .2. cum .9. quadrageſimis lucri pro libra, quod multiplicatum per .10. proueniunt ſol .22. cum quarta parte vnius, & tantum aſcen-deret lucrum, quod fieri poſſet in libris decem ſi quamlibet, ſol .3. cum .31. quadra geſimis nobis conſtaret. +

+

+ Vel ſic multiplicemus ſortem vnius libræ per .10. productum erit .37. cum tribus + + quartis, iterum multiplicemus per .10. ſortem cum lucro vnius librę quod eſt .4. pro-ductum erit .40. differens à primo ſol .2. cum quarta parte, multiplicemus pariter per .10. precium .6. ſolidorum proueniens erit .60. à quo deducendo productum ſor-tis librarum .10. quod erat ſol .37. cum tribus quartis ſupererunt ſol .22. cum quar-ta parte, vt ſupra. +

+
+
+
+
+ DE DIGNITATIBVS PLANETARVM. + Adriano Panetio. +

+ QVod eam diſtinctionem orbium, quæiam inualuit, nonteneas, ſed putes totum eſſe quoddam continuum excipiens corpora ſtellarum, nouum eſt, nam nonnulli ſolidæ doctrinæ Philoſophi idem cenſuerunt. + Sed quod attinet ad dignitates planetarum in ſignis zodiaci, ſcias huiuſmo-di ordinem me compręhendere eſſe deſumptum ab ordine antiquo orbium ipſorũ planetarum, quiquidem ordo erat, vt ſtatim poſt Lunam ſuccederet Sol, poſt So-lem Mercurius, tum Venus deinde Mars, poſtea Iupiter, & tandem Saturnus per eoſdemq́; orbes, retro redibant, atque hoc cognoſcitur conſtituendo Cancrum do micilium Lunæ, Leonem, Solis, Virginem, Mercurij, Libram, Veneris, Scorpio-nem, Martis, Sagittarium, Iouis, Capricornum, Saturni, Incipientes deinde ab Aquario, quiad nos propius accedit eundemq́; tribuentes Saturno, Piſces, Ioui, Arietem, Marti, Taurum, Veneri, & Gemellos, Mercurio, ſeptem Planetas cum duodecim ſignis zodiaci concordes reddebant. +

+

+ Quod deinde Ariſtoteles in libris de ſenſu & ijs quæ ſenſibus percipiuntur, dicit pupillam oculi eſſe nigram, non ita ſe habet, nam idem eſt, ac ſi quis diceret nigrũ eſſe illud medium, quod permitteret tranſitum lumini per ſuam diaphaneitatem, nul lum lumen à ſeipſo reflectens, & etiam ac ſi quis diceret nigrum eſſe aerem alicuius cubiculi vndequaque clauſi tenebroſi. +

+

+ Quod etiam idem Ariſtoteles volens adducere cauſam, cur oculus magis mate-riam aquæ, quam aeris participet, dicensidea ratione fieri, quod aqua magis quam aer ſeruari poſſit, eodem libro ſcribit, eſt reuera admirandum. + Ibi enim clarè de-monſtrat ſe planè ignorare, & conſtructionem oculi, & cauſam diuerſitatis eorum humorum tam in ſubſtantia, quam in figura, quæ non aliunde dependet quam quod diuerſam refractionem radiorum luminoſorum producat, qui per pupillam ingre-diuntur, vt ad proprios ſibiq́; deſtinatos locos dirigantur radij, vt à virtute viſiua per fectius ſen tiantur. +

+
+
+ De ratione Frigiditatis locorum umbroſorum. + AD EVNDEM. +

+ VEra ratio vnde fiat, vt quanto magis ſentitur calor in locis expoſitis Soli, tan-to minus ſentiatur in vmbra, vbi Solis radius non reflectitur, eſt quia cum ra refactus eſt aer à vehementi calore radij ſolaris, ſeipſum colligit, & condenſatur in locis, à quibus à calore, ratione rarefactionis, non expellitur, & quia naturaliter ca-lor ſequitur rarum, rarum calorem, & frigidum densũ, & densũ frigidum, vt vnicui que ſanę mentis patet, hanc ob cauſam ſequitur rem ita ſe habere vt diximus. + Poſſu mus etiam abſque dubio credere huiuſmodi ratione fieri, vt frigus matutini tempo ris, in crepuſculo maius eſſe eo, quod noctu viguit. + Nam materia conſiſtens in co-no vmbræ terræ, ſemper denſior eſt ea, quæ extra reperitur, imo noua materia con tinuo condenſatur, propter motum vmbrę, quæ ſemper corpori ſolari opponitur. + hęc + + autem noua condenſatio dico ſemper fit in crepuſculo matutino, hoc eſt in parte co ni à Sole pulſa, in parte vero contrari a ipſius coni hoc eſt in parte crepuſculi ve-ſpertini, contrarium accidit, quia potius aliquantulum in hac parte materia coni ra rificatur, quia extrinſeca condenſatur, in parte vero matutina extrinſeca rarificatur; + & propterea intrinſeca conde nſatur. +

+
+
+
+
+ QVOD RECTE ARIST. SENSERIT COELVM caſu non eſſe productum. + Hieronymo Condrumerio. +

+ FErunt Ariſtippũ tempeſtate maris ad incognita littora delatum, cum in are-na vidiſſet quaſdã figuras geometricas delineatas exultantẽ lętitia dixiſſe: + Hæc ſunt hominum veſtigia. + Nam conſonum rationi non erat, vt huiuſmodi figuræ ca-ſu eſſent impreſſæ: + neque etiam credendum eſt ingentem hanc ma chinam tanto or dine conſtantem fortuitò eſſe productam, cum nulla quantumuis minima eiuſdem particula, dummodo nitatur ordine, aliquo modo caſu effecta fuerit; + cum caſus ni-hil producat, quod regulam & ordinem ſeruet. + Non eſt igitur producta caſu admi randa correſpondentia, quæ eſt obiectorum cum potentijs, luminis cum oculo, ſo-ni cum auditu, ſaporis cum guſtatu, odoris cum odoratu, qualitatum tangibilium tactu. + Si diligenter deinde cuiuſlibet rei naturalis operationem conſiderabimus, eas tanta arte conſtructas videbimus, vt cogamur fateri aliquam prudentiſſimam, & ſagaciſſimam mentem eas formaſſe, ſi ergo quælibet mũdi pars tanta cum ratione & ordine eſt conſtructa: + quomodo fieri poterit, vt de toto ipſo mundo id in dubium vocemus, certiſſimeq́; non credamus diuiniſſimam aliquam mẽtem eſſe à qua exqui-ſitiſſima huius vniuerſi harmonia, quæ ex tot tantisq́; partibus, maximo ordine ni-tentibus conficitur, non dependeat? +

+
+
+
+
+ VARIA RESPONSA. + Nicolao Petreio. +

+ AD ea quæ mihi ſcribis dico, quod excrementa quæ ex corpore ſano prodeunt in ſua ipſorũ qualitate ſenſibili ita ſe habẽt ad facultatẽ illius partis eiuſdem corporis, ut non lędant, quẽadmodũ efficeret ſputũ, ſi eſſet amarũ, aut quod ex cernitur naſo fętidũ eſſet. + Imagineris igitur quẽadmodũ poſſit eſſe verũ id quod idẽ amicꝰ noſter ait. + Pręterea ſi aliquid tibi in oculũ inciderit, an neſcis quomodo ſtatim affatim affluat humor, vt id foras ꝓpellat, vel abducat? + (mirabile opus naturæ.) + Dic etiã eidem non abſque myſterio naturam in tot miſerijs ſenectutem poſuiſſe, cum ſæpiſſimè ſenex mori deſideret, ut huius vitæ calamitatibus liberetur, vnde fit, vt cum eius aduentum ſentiat, minus affligatur. + Dicito etiam eidem, naturam non fuiſſe tam ſolicitam de quibuſdam partibus quemadmodum eſt de toto, vnde ma-gis rotunda, & polita poterat eſſe ſuperficies terræ, quam nunc eſt, quia natura ma gis reſpicit totum, quam partes, & magis maiores, quam minores. +

+

+ Dum tuas legerem, me continere non potui quin riſerim, id quod ſcribis te inter-rogaſſe eum Philoſophum naturalem, vnde fit, vt ventus ſit frigidus, eumq́; tibi re ſpondiſſe, quod à remotiſſimis partibus veniat, genereturq́; à vaporibus terræ frigi-dis. + ( cum ipſa ſit frigida.) + Cæterum miror quod ab eo non quæſieris, vnde oriatur frigiditas, quæ percipitur ab agitatione aeris, qui quidem à vaporibus terræ non proſilit, nec à remotiſſimis partibus ad nos accedit. + Sed quia de eadem re me in- + + rerrogas, ſcito naturã coniunxiſſe frigiditatẽ denſitate, & caliditatẽ raritate, vt ſup. diximus, ita vt cum aliquod corpus denſat̃, frigidũ reddat̃, & dum rarefit ma-iorem caliditatem acquirat, & ſic econtra fit, vt quanto magis aliquod corpus refri geratur, tanto denſius reddatur, & quanto calidius fit tanto rarius efficiatur. + Quo-ties igitur agitabitur aer, aut aliud corpus, quod ratione ſuæ ſubtilitatis, velociter condenſari, & rarefieri poſſit, eius partes denſiores ſemper erunt frigidæ, & hanc obrem quilibet ventus, qui per calida loca non tranſeat, natura ſua frigidus, calidus autem per accidens erit. + Hinc fit vt vaſa vitrea, & terrea tam in vehementi frigore, quam in magno æſtu frangantur, quia horum vnum fit, ne aliquis locus vacuus rema neat, & aliud ob loci neceſſitatem, ſed hoc non ſequeretur, ſi in materia, qua huiuſ modi vas conſtat, aliqua aeris portio non contineretur. +

+
+
+
+
+ DE LVMINE LVNÆ, DE FINE LVMINIS, de fine motus corporum cęleſtium, de albedine, de ſphæra. + Clariβimo Antonio Nauaiero. +

+ LVmen Lunæ etiam ſi ſit lumen reflexum Solis ab ipſa Luna, ab ea tamen non ita reflectitur, vt à ſuperficie polita ſpeculi, eius luminis tantã quã­titatem ſuper ipſum corpus lunare videamus, & eo modo terminatã quo conſpicimus. per ſe lumen, cauſa oculi eſt effectum, per accidens autem puta quod vis. + Terra deinde nunquam lunari lumine (quãuis ſolaris reflexio exiſtat) omnino deſtituta eſt, dico etiam, neque in ipſis ecclipſibus ſolaribus vel lunaribus, in ſolaribus enim cum Soltot millia vices maior ſit Luna, Luna verò minor terra, ſe quitur, vt terra non omnino priuata remancat lumine Lunæ, in ecclipſibus ve-rò lunaribus Luna ſemper videtur, gratia luminis ſolaris, quamuis refracti. + Mo-tus corporum cœleſtium fit ratione ſitus, & varietatis virtutis ſtellæ in diuerſis locis, hæc autem varietas abſque diuerſo ſitu eiuſdem ſtellæ, nec diuerſus hic ſitus abſque motu fieri poſſet, ita vt motus ſtellarum ſit ratione diuerſitatis ſituum ipſarum, er-go motus, & diuerſitas ſituum, fit, ob diuerſam influentiam. + Quæ autem de albe-dine fratri tuo dixeram, erant, quod inter oẽs colores albedo, certo quodam modò, maiorẽ ſimilitudinem habet cum lumine. + Primò quia magis coniungitur cum lumi-ne. + Secundo quia magis afficit ſenſum. + Tertiò quia abſque reſiſtentia magis reci-pit qualitatem aliorum colorum, quam alij colores. + Quartò quia maximus eſt omnium colorum. + Quintò quia ſimplicior eſt reliquis. + Sextò quia diſgregat vi-ſum. + Septimò quia qualitas quæ in niue alba eſſe videtur, nihil aliud eſt quam mul-titudo quædam luminum reflexorum, & non albedo, ſimilis ei, quæ eſt lactis, aut panni, quæ quidem ſeptima cauſa effecit, vt ipſam albedinem, magis quam alium quemuis colorem cum ipſo lumine compararem, cum nihil ſit, quod eſſe ſuum trãſ mutans, aut apparenter, aut eſſentialiter, illud ipſum prius non tranſmutet in for-mam ſibi propin quiorem, vt manifeſtè patet. + Eſt etiam huius rei octaua ratio, magni ponderis, quia ſcilicet nullus ſit color, qui magis reſiſtat lumini, aut in quem lumen minorem impreſſionem faciat, quam albedo. + Vnde ſequitur, obiecta alba, minus eſſe combuſtibilia quam alia, cum quælibetres in ſuum contrarium quam in + + ſibi ſimile valentius agat, vtrectè vidit Ariſtoteles cum dixit, omne contrarium @ ſuo contrario patinatum eſt. +

+

+ Inter corpora, multum ſimplicitatisretinet ſphæra. +

+

+ Circa quod, præter rationes adductas ab Ariſtotele in libris de Cœlo, poſſumus etiam ratiocinarià facilitate motus vndiq́; ab eo quod violentiæ non reſiſtar, ab eo, quod apta nataq́; ſit quieſcere ſupra quoduis punctum ſuę ſuperficiei, ab eo quod ab aliqua ſuperficie alterius corporis ſeſe tangi non permittat, quæ curuitate concaua non adæquetur, niſi medio vnius puncti. + Verum eſt, quod licet hæc vltima ratio ſit propria ſphæræ, eſt tamen cauſa ſimplicitatis in eo, in quo reperitur, ſed proprię paſſiones ſphæræ ſunt ſupradictæ, præter quam quod alia eiuſdem ſphæræ eſt pro-prijſſima, quæ eſt diſtantia eiustermini ab vno tantummodo puncto ideſt ab eiuſdẽ centro, & etiam poſſe diuidere corpus aliquod medium, cum æquali reſiſtentia circa punctum, quod prius in motu reperitur. +

+

+ Aequalitas autem rerum, eſt etiam valde ſimilis ſimplicitati, & vnitati. +

+
+
+ Comparatio uiſus, & auditus. + AD EVNDEM. +

+ QVodad viſum & auditum attinet, magis neceſſarium eſſe viſum, & nobilio-rem quam auditum exiſtimo, primò quia ſi quis viſu orbatus eſſet, contra frigus, & calorem, contra famen, & ſitim nil prouidere poſſet, neque aliud quic-quam hoc vocabulum prouidere ſignificat, neque abſque periculo vitæ ab vno loco ad alium ferri poſſet, neque aliquid arte facere. +

+

+ Sed ſi quis deſtitutus eſſet facultate audiendi, ſupradictas tamen operationes prę-ſtare poſſet, neque modo careret, quo animi ſui ſenſa abſque beneficio ſoni, ſed ope figurarum & characterum alteri aperiret: + neque etiam munere ſpeculandi ſcien tias (excepta muſica) deſtitueretur. + Ad ſcientiam comparandam, longè magis ne ceſſarius eſt viſus, quam auditus præterquam, quod viſus maiorem numerum obie-ctorum, & differentiarum rerum percipit, & inter reliquos ſenſus velociſſimè imò in inſtanti operatur, magis remotè quam alij, & exactius ſentit, minusq́; quam reli-qui afficitur, præterquam quod ſemperagit, dummodò non dormiat animal. + Præ-terea ſeſe magis patefacit, & prodit anima per oculos, quam per aliud, cuiuslibet ſenſus, inſtrumentum. + Oculo magis quam alia corporis parte, hominis natura co-gnoſcitur: + & ſi aliquid ſpeculari volumus, quod ſine imaginatiua fieri non poteſt, ſtatim imaginamur nos videre huiuſmodirem, ac ſi oculo fuiſſet compræhenſa, & ab imagine quæ eſt vnum ex obiectis oculi, imaginatiua nuncupatur. + Beneficio oculorum omnes ferè ſcientiæ ſunt adinuentæ. + Auditus nil aliud quam ſonum ca-pit, auditus nunquam detulit intellectui figuram, corpus ſuperficiem, aut lineam, materiam, formam, locum, dimenſionem, plenum inane, nec innumera alia acci-dentia, quæ ab oculo compræhenduntur. + Quæ verò viſui, & auditui ſunt commu-nia, ſunt etiam tactui communia, vt numerus, motus, maius, & minus, ſunt tamen ali qua oculo & tactui communia, quæ auditus non poteſt capere, vt durum, molle, acu tum, obtuſum, aſperum, lene, planum, curuum, concauum, conuexum, magnum, paruum, & ſupradicta, ideſt figura corpus & cętera, vt ctiam rectum, obliquum, & ſimilia. +

+ +

+ Ariſtoteles circa finem primi capitis libri de ſenſu ait mediante viſu, magis quã quolibet alio ſenſu, nos percipere ſenſibilia communia. + Vbi eundem per ſe, & non per accidens magis neceſſarium eſſe quam auditum, tam in ijs quæ ad victum, quam in ijs quæ ad ſcientiam pertinent eſſe aſſerit, quia auditus intellectui confert per accidens. + Vide etiam quod idem ſcribit primo metaphyſicorum. + Et ſi ad ali-quid perfectè cognoſcendum, oculo ſeſe nobis offerrent ea omnia obiecta, quorum ſpecies in imaginatiua formamus, ipſa imaginatiua non egeremus. + Sed quia hoc fieri non poteſt, hunc theſaurũ imaginatiuè, ſeu memoriæ ad conſeruandam imagi nem omnium obiectorum ſenſibilium nobis dedit natura, vt ope diſcurſus intellectꝰ circa dictas imagines, rerum veritatem venari poſſimus. + Sed vt ad propoſitum re-deamus, beneficio oculi animal liberum eſt, cum ſine ipſo locum mutare nequeat, vt ſit tutum. tenebræ, priuatioq́; viſus ſunt ferè vnum, & idem. + Neque vllus eſt@ſen-ſus, qui ſit magis ſimilis intellectui quam viſus: + neque alij ſenſus habent obiecta vi-ciſſim communia, quæ non ſint etiam oculo communia, ſed inter oculum, & quem libet alium ex ſenſibus, inuenientur quidem obiecta communia, quæ cum alijs non communicabunt, vt inter oculum & tactum, figura, acutum, obtuſum, & ſimilia, quæ alijs ſenſibus non percipiuntur. + Mediante viſu, & auditu etiam, compræhendũ tur variæ diſtantiæ, ſitusq́; obiectorum, nec non proportiones, & alia quę ab alijs ſen-ſibus non compræhenduntur. + Multa obiecta deinde ſunt ſubiecta guſtatui, quę alijs accidentibus prędita ſunt, vnde cum fuerint ſemel deguſtata, talia, qualia ſunt ab o-culo percipiuntur, quod nullus ex alijs ſenſibus præſtabit. + Idem de obiectis odora-tus dico. + Senſuum nullus eſt qui maiorem ſimilitudinem gerat cum vigilia & cum vita, quam viſus, neque aliquid eſt, quod magis repræſentet imaginem ſomni, & mortis, quàm cęcitas. +

+

+ Qui ſibi oculos eruit vt melius ſpecularetur maxima ſtultitia prius obcęcatus fuit quia ſoni magis impediunt ſpeculationem quàm lumina, imò qui commodè vult contemplari, quantum plus poteſt nititur longius eſſe ab omni ſtrepitu, magis quàm à locis luminoſis, & animal magis lætatur lumine quam ſono: + & ad ſpeculationem nos magis inuitat harmonia luminum variorum colorum & figurarum, quàm har-monia ſonorum, præterquam quod inſtrumentum viſus totius corporis partium eſt pulcherrima, & in eminentiori loco locata, ſi de inſtrumentis ſenſuum loquamur, & veluti fineſtræ animæ. + Et ſi Ariſtoteles dicat oculos & aures in vno eodemq́; orbe exiſtere, volens inferre quod in eodem æquilibrio ſint æqualiter alta non ita ſe ha-bet, quia (ſi de homine loquamur) oculus eſt altior aure. + Beneficio huius ſenſus, eo rum quæ abſunt, & longo iam tempore ſunt mortui, animi ſenſa, & conceptus intel-ligimus, neque alia ratione rerum omnium memoria ſeruari poteſt. + Si cabala un-quam vera fuit, nulla alia ratione eſt deleta, quam quia alicuius ſigni viſibilis medio conſeruata non fuerit, & quæcunque non ſcribuntur, ideſt oculo non cõmendantur parum durant cito obliuioni tradunt̃. + In maiori ſemper pretio fuit pictura quã muſi-ca: + obiectis viſibilibus magis quam ijs quæ ſub auditu cadunt, affectus animi, atq; alia quælibet res naturalis exprimi poſſunt. + Aegyptij volentes ſignificare Deum, oculi medio id præſtabant. +

+

+ Oculus, reſpectu aliorum inſtrumentorum ſenſuum, eſt quaſi epicyclus animæ, neque defuit qui crederet oculum eſſe principem animi partem. +

+

+ Oculus à Sole, & à Luna ita dependet, vt qui tempore defectus cuiuslibet lumi-naris naſcitur, ſtatim cæcus euadat, neque aliqua eſt corporis pars in qua magis ap- + + pareat differentia vitæ à morte; + quam in oculo. + Ariſtoteles ad finem cap .15. lib. pri mi poſteriorum ait, clarum eſſe quod ſi aliquis ſenſus deficiat, futurum vt aliqua quoque ſcientia deſit. + Conſidera, quot ſcientijs careret homo, ſi viſu orbaretur. +

+

+ Et in tertio de anima ait, eum qui non ſentit, nihil intelligere poſſe; + id quod in-de confirmat, quia nihil ſit in intellectu, quod prius non fuerit in ſenſu. + Plato in ti meo ait, oculos nobis attuliſſe rerum optimarum notitiam, & ſi oculus non fuiſſet ni hil eorum, quæ ad cœlum ſpectant inueniri potuiſſe, & cognitionẽ diei ac noctis ab oculis ortum duxiſſe, vt reuolutiones menſium, & annorum metiri, & tempus co-gnoſcere, & inueſtigare ordinem naturæ vniuerſalis poſſemus; + quibus philoſophiã nobis comparauimus, ut alia multa omittam, quæ ibi à Platone dicuntur. + Addam hic & aliam ſpecialem differentiam inter auditum & viſum, quæ eſt, vt obiectum vi ſus ſit permanens, & obiectum auditus tranſitorium ſiue ſucceſſiuum aut, vt alio mo do idem dicamus, obiectum viſus particpes ſit æternitatis, illud autem quod eſt au-ditus non item, nam auditus tempori ſubiectus eſt, viſus autem minimè. + Vel ſi di-camus operationem auditus abſque tempore fieri non poſſe cum ſit motio, operatio verò viſus, nullo indiget tempore, cum ip ſa ſit momentanea, & propterea inſtan-tanea. + Nam momentum non eſt motus, nec inſtans tempus. +

+
+
+
+
+ QVARE HYEME VIDEATVR HALITVS animalium non autem æſtate, & de vento. + Pancratio Mellano. +

+ VNde fiat vt hyeme halitum noſtrum videamus, & non æſtate, ratio eſt ab eiuſdem halitus congelatione, quæ ab extrinſeco frigore fit. + Prius enim ſcire debes aerem attractũ in pulmone, foras deinde erumpere cum alio vapore aliquantulum craſſiore humido, & excrementitio expulſo à natu-ra, quæ continuò noſtrum corpus euaporare facit, vnde ſequitur dum aer foras à pul mone pellitur, maiorem ſemper materiæ portionem, ea quæ intus attracta eſt exire: + vnde ſtatim vt dicta materia foras expulſa, frigidum aerem offendit, cum conſtet ex partibus craſſis, & obnoxiis congelationi, condenſatur in formam vaporis, ad dif-ferentiam aeris ambientis qui in ſe eas partes craſſas non habet, à quibus quidẽ par-tibus condenſatis, & redditis opacis reflectitur lumen, atque hanc ob cauſam æſtate hoc non fit, quia calor vim condenſandi non habet. +

+

+ Ventus nihil aliud eſt quam quidam aeris motus, cum condenſatur, ob defectum caloris, neque (pace Ariſtotelis dicam) eſt exhalatio ſicca. + Exemplum à Vitruuio allatum nil planè valet, quantum ſpectatad venti naturam, cuius rationem à mere-quiris. + Exemplum etiam ventilabri quo tempore æſtate vtimur negligendum pe-nitus non eſt, quia eius beneficio, non ſolum arcemus à nobis aerem ambientem calidum, ſed alium etiam aerem circa nos condenſamus: + & quia ordo naturæ eſt hu iuſmodi quod quemadmodum calor ſequitur raritatem corporũ, ſic etiam frigus eorundem denſitatem ſequatur. + Quod ſi vis vt exemplo illuſtrem, diligenter ob-ſeruato tempore æſtatis cum aliqua nubes nobis Solem adimit, vbiaer qui in eius + + vmbra reperitur, tantum quantum defectus caloris radij ſolaris fert, qui per vim, dictum aerem rarefactum conſeruabat, ſtatim dictum aerem condenſari cognoſces: + & quia ea condenſatio homogenea non eſt, ob diuerſas rationes, hanc ob cauſam percipimus eam aeris impulſionem, & inæqualiter, dum verò eadem vmbra diſce-dit, ventus, ferè, ſtatim ceſſat, & ſæpe ante quam dicta vmbra diſcedat; + cuius rei cau ſa eſt longa mora quam trahi vmbra, ita vt prius abſoluatur reditus aeris ad formã, quæ ei conuenit in huiuſmodi vmbra, quam faciet nubes dum Sol deregitur. +

+

+ Vera non ſunt ea, quæ tibi Arnoldus dixit, vt mihi tuis literis ſignificaſti. + Nam ego ita dixi, videlicet, quod quoti eſcunque aliquis aſpexerit aliquod punctum in ſuper-ficie ſpeculi, + tunc imaginem ipſius poſt dictam ſuperficiem videbit duplicatam, ſi verò aſpexerit imaginem intra ſpeculum, + tunc illud punctum videbit duplicatum, huiuſmodi autem rei ratio pendet ab hijs quę ad Franciſcum Vimercatum ſcri-pſi, quæ ſi memoria tenes, nullum tibi dubium remanebit. + Nam ea tibi omnia oſtendi. +

+

+ Dum verò dicis omnem proportionem rationalem diuidi poſſe duobus numeris mediantibus in tres æquas partes, mihi ad memoriam reuocas id quod quidam Vitru uij commentator aſſerit ſuper primum cap. noni lib. eiuſdem Authoris, ita dicens. +

+ + Benè eſſe poteſt vt diagonalis (quadrati ſcilicet) numerorum via reperiatur, ſed fortaſſe intercedent fracta. + +

+ Miror te non memoria tenere quid ſint numeri rationales quidúe ſurdi, neq; con ſideras, non ſolum non eſſe diuiſibilem in tres æquas partes omnem proportionem rationabilem, ſed neque in duas, vt ſunt ſuperparticulares proportiones, necnon aliæ innumeræ, ſed cum talia ſcribis te nimis parum verſatum in iſtis rebus oſtendis. +

+

+ Id verò quod tibi dicere volebam nudiustertius de Mercurio erat, quod nullo pa cto confidendum eſt calculis qui fiunt de curſu Mercurij, eo quod eius ſitus nullo mo do obſeruabilis eſt, nam ipſe nunquam nec vbiuis locorum orbis terrarum viſibilis eſt altior .18. gradibus ſupra orizontem, ſed neque confidendum eſſet ſi etiã ipſum videremus altum .20. gradibus, + propterea quod magna refractio radiorũ infra hos gradus nos valde fallit, quæ quidem refractio, nec vbiq;, nec omni tempore vnifor-mis eſt, propter diformem ſeu inæqualem craſſiciem vaporum quæ continuò muta tur. + Imo multoties eum. videre putabimus ſupra orizontem, exiſtente ipſo ſub orizonte. +

+
+
+ Quod Ouidius tr anſcurrit à motu diurno, ad motum annuum prater rem. + AD EVNDEM. +

+ TVus etiam Ouidius ceſpitauit, cum pro itinere vnius diei efficiat, vt Phaeton à patre edoctus ſit etiam de itinere annuali. +

+

+ Nam, quod Phaeton petat pro curſu vnius diei, clarè patet ẽx diuerſis locis, & pri-mò vbi ita ſcribit Ouidius. +

+ + Currus petit ille paternos. + Inq; diem alipedum ius & moderamen equorum. + +

+ Deinde vbi Pater ita loquitur. +

+ + Ardua prima via eſt, & qua vix manẽ recentes. + + Enituntur equi medio eſt altiſſima cęlo. + Vnde mare, & terras ipſi mihi ſæpe videre. + Fit timor & pauida trepidat formidine pectus. + Vltima prona via eſt & eget moderamine certo. + +

+ Etiam vbi dicit. +

+ + Dumq́; ea magnanimus Phaẽton miratur, opusq́; Perſpicit, ecce vigil nitido patefecit ab ortu. + Purpureas aurora fores, & plena roſarum. + Atria, diffugiunt ſtellæ, quarum agmina cogit. + Lucifer, & coeli ſtatione nouiſſimus exit. + +

+ Necnon vbi ita inquit. +

+ + Et ſi (modo credimus) vnum Iſſe diem ſine Sole ferunt, incendia lumen Præbebant. + +

+ Quod autem à Patre inſtruatur etiam de curſu annuali, videbitur vbi ita dicit. +

+ + Nitor in aduerſum, nec me, qui cætera vincit. + Impetus, & rapido contrarius euehor orbi. + +

+ Et vbi ita loquitur. +

+ + Forſitan & lucos illic, vrbesq́; Deorum. + Concipias animo delubraq́; ditia donis Eſſe per inſidias iter eſt, formasq́; ferarum. + Vtq́; viam teneas, nulloq́; errore traharis. + Per tamen aduerſi, gradieris cornua Tauri. Aemoniosq́; arcus, violentiq́; ora Leonis. Sæuaq́; circuitu curuantem brachia longo. Scorpion atque aliter curuantem brachia cancrum. + Nec tibi quadrupedes animoſos ignibus illis. + Quos in pectore habent quos ore & naribus efflant, & c. + +

+ Sed lucidius etiam hoc videre eſt inferius vbi ita loquitur. +

+ + Nec tibi directos placeat via quinque per arcus. + Sectus in obliquum eſt lato curuamine limes. + Zonarumq́; trium contentus fine, polumq́; Effugit auſtralem iunctamq́; aquilonibus arcton. + Hac ſit iter, manifeſta rotæ veſtigia cernes. + +

+ Et vbi etiam dicit. +

+ + Neute dexterior tortum declinet ad anguem. + Ne ve ſiniſterior preſſam rota ducat ad aram. + +
+
+ De ſupputatione quinque corporum regularium. De aliquibus etiam eorum ſympathijs. + AD EVNDEM. +

+ ID quod à me deſideras, ab alijs etiam factum eſt, ſed ne me putes laborem euita re, non præter mittam aliquid tibi ſcribere, earum rerum quæ ab Euclide colle­ + + gi, methodo etiam qua vtebar dum in iſtisrebus me aliquo modo exercebam. +

+

+ Quotieſcunque igitur ſcire volueris quantitatem corpulentiæ cuiuſq; quinq; cor-porum regularium ab vna eademq́; ſphæra terminatorum ſeu circunſcriptibiliũ cu-rabis primum, cognoſcere quantitatem lateris cuiusq́; eorum, talium partium, qua-lium ſemidiameter dictæ ſphæræ ſit .100000. extabulis ſinuum Nicolai Copernici. + Propone igitur tibiante oculos figuram ſemicircularem vltimæ propoſitionis .13. lib. Eucli. & inuenies .c.d. tertiam partem ſemidiametri .d.b. eſſe partium .33333. æ-qualem ſinui arcus .f.e. graduum .19. mi .28. qui quidem arcus dẽptus fuerit à tota quarta .b.f. remanebitarcus .e.b. gra .70. mi .32. cuius corda erit latus exaedri, quod latus ita cognoſces, ſumendo ſcilicet ſinum medietatis .b.e. hoc eſt ſinum gra .35. mi .16. qui erit partium .57738. cuius duplum erit partium .115476. pro latere cubi. +

+

+ Dempto poſtea quadrato lateris exaedri, & quadrato totius diametri .a.b. reſi-dui radix quadrata, erit .a.e. latus Tetraedri. + Vel ſi duplicaueris ſinum dimidij ar-cus .a.e. qui quidem arcus, componitur ex quarta .a.f. & ex arcu .f.e. iam inuento, ſiue, vt reſiduus totius dimidij circuli, dempto .b.e. iam ſupra inuento, habebimus idem latus .a.e. partium .163294. +

+

+ Pro latere verò Octaedri accipere potes radicem quadratam dupli quadrati ip-ſius .d.b. & habebis .f.b. latus quæſitum. + Vel ſi malis accipe duplum ſinus medietatis arcus .b.f. quod duplum erit .f.b. partium .14142. +

+

+ Pro latere verò Duodecaedri, diuide latus Exaedri ex methodo .11. ſecundi Eucli. cuius maior pars erit latus quæſitum, partium .71368. +

+

+ Sed pro latere Icoſaedri, te primum oportebit inuenire quantitatem anguli g.d.a. hoc eſt ipſius arcus .b.n. qui tali angulo ſubiacet, quod cum pluribus modis inue-niri poſſit, nihilominus, hunc ſeruabis, inuenies primò quantitatem .d.g. quæ eſt ra dix quadrata ſummæ duorum quadratorum hoc eſt .d.a. et .a.g. quæ .a.g. æqualis eſt diametro .a.b. vt ſcis, dices poſtea, ſi .d.g. correſpondet ipſi .g.a. cui correſpondet .d.h. ſemidiametro ſphæræ? + tibi veniet .h.k. ſinus arcus .a.h. hoc eſt .b.n. graduum .63 -min .26. cuius medietas gra .31. mi .43. pro ſinu ſuo habet partes .52571. cuius ſinus du plum eſt partium .105142. pro latere Icoſaedri. +

+

+ Incipiendo nunc à Tetraedro, ſcire debes, quod pars .a.c. totius diametri .a.b. æ-qualis eſt axi ipſius Tetraedri, quæ quidem .a.c. vt ſubſeſquialtera ipſius .a.b. erit par tium .13333. +

+

+ Quæres poſtea quantitatem ſuperficialem vnius faciei ipſius Tetraedri, hac me-thodo, inueniendo primum radicem quadratam trium quartarum quadrati ipſius .a.e. lateris Tetraedri, eo quod latus hoc, ſeſquitertium in potentia eſt ipſi per­pendiculari terminatę ab vno angulorum trianguli æquilateris & à latere ei oppoſi-to ex .11. tertijdecimi ipſius Eucli. quę quidem perpendicularis, erit partiũ .141416. & hæc multiplicata cum medietate lateris trianguli, hoc eſt cum .81647. tibi dabit ſuperficiem quæſitam, hoc eſt baſim Tetraedri partiũ ſuperficialiũ .11546192152. Hãc demum baſim multiplicando cum tertia parte axis Tetraedri habebis corpu-lentiam totius Tetraedri, quæ erit .513158964003488. +

+

+ Neque tibi hoc loco occultare volo quandam meam animaduerſionem, quæ eſt, quod diameter ſeu perpendicularis (ſupradicta) faciei ipſius Tetraedri, ſemper æ-qualis eſt lateri ipſius Octaedri circunſcriptibilis ab eadem ſphæra, hoc eſt ipſi .b.f. quapropter quotieſcunque ipſam perpendicularem habere voluerimus accipiendo b.f. habebimus intentum. + Et quod hoc verum ſit poſſumus ita demonſtrare. +

+

+ Primum, notum nobis eſt, ipſam perpendicularem, triplam eſſe eius parti, quæ + + à centro circuli, ipſum triangulum circunſcribentis, terminatur, & à baſi, vt in tertio propoſito decimæſeptimæ quartidecimi Eucli. probatur, ex quo ſequitur proportio­nem huiuſmodi perpendicularis ad axem Tetraedri, hoc eſt ad .a.c. ſeſquioctauam eſſe in potentia, ex penultima primi Eucli. + Sed cum .d.c. tertia pars ſit ipſius .d.a. vt etiam ex .2. propoſito, ſeu corollario decimæſeptimæ .14. lib. diſcurrere licet, cum ex dicto corollario .d.c. ſit ſexta pars ipſius .a.b. + Quare .d.c. quarta pars erit ipſius .a.c. vn de .a.c. ſeſquitertia erit ipſi .a.d. in longitudine, ideoq́; quadratum ipſius .a.d. ad qua-dratum ipſius .a.c. erit vt .9. ad .16: + & ita duplum quadrati ipſius .a.d. hoc eſt quadra-tum ipſius .b.f. ad quadratum ipſius .a.c. erit, vt .18. ad .16. hoc eſt ſeſquioctauum, er-go .b.f. æqualis erit dictæ perpendiculari, ex .9. quinti. +

+

+ Cubus poſtea ipſius .b.e. erit partium .1539838576570176. +

+

+ Pro Octaedro deinde, accipies productum diametri in ſemidiametrum, quod productum, æquale erit quadrato diuidenti per æqualia Octaedron, hocigitur pro-ductum, multiplicando per .100000. ſemidiametrum ſphæræ, tibi dabit columnam quadrilateram cuius tertia pars, erit partium .666666666666666. cuius duplum erit ipſum Octaedron partium .1333333333333. +

+

+ Pro Icoſaedro autem, oportet prius quantitatem perpendicularis inuenire, quæ perpendicularis, per æqualia diuidit baſim ipſius Icoſaedri, quæ vt radix quadrata trium quartarum quadrati lateris ipſius baſis, erit partium .91055. talium, qualium dictum latus erit partium .105142. cuius medietas eſt .52571. quæ medietas ſi mul-tiplicata fuerit cum dicta perpendiculari, dabit totam baſim ſuperficialem, hoc eſt ſuperficiem vnius trianguli æquilateris partium ſuperficialium .4786852405. quo facto, accipe quadratum duarum tertiarum ipſius, hic ſupra dictæ perpendicularis, ipſumq́; deme ex quadrato ſemidiametri ſphæræ, hoc eſt, ex quadrato ipſiꝰ .100000 radix poſtea quadrata reſidui, erit partium .79468. & hæc erit perpendicularis à cen tro ſphærę ad vnam baſim ipſius Icoſaedri, quam volueris, quam perpendicularem ſi multiplicaueris cum quantitate ſuperficiali, hic ſuperius reperta, vnius baſis, con-ſequeris columnam trilateram partium .380401586920540. cuius tertia pars, erit partium .126800528973513. pro vna ex .20. + Pyramidibus ipſum corpus compo-nentibus. + Breuius tamen hoc efficiens, ſi multiplicaueris baſim dictam, cum tertia parte ipſius perpendicularis, hanc poſtea pyramidem multiplicando per .20. habebis totam corpulentiam ipſius Icoſaedri partium .2536010579470260. +

+

+ Pro Duodecaedro demum, accipe ſinum gra .36. qui gradꝰ ſunt pro dimidio quin tæ partis totius gyri circularis, quidẽ ſinus, erit partium .58778. cuius quadratum ſi dẽ pſeris ex quadrato ipſiꝰ .100000. ſemidiametri circuli circũſcribentis aliquẽ pẽ-tago num æquilaterum, & æquiangulum, + tunc radix reſidui, erit perpendicularis du-cta à centro dicti circuli ad medium vnius lateris ipſius pentagoni, quæ perp endicu laris, erit partium .80902. talium qualium medietas lateris dicti fuerit .58778. Nunc verò dicendo ſi .58778. dat .80902. quid nobis dabit .35684? + medietas lateris ipſius Duodecaedri, vnde da bit .49116. pro perpendiculari, à centro ipſius penta-goni, ad latus ipſius Duodecaedri, quæ multiplicata cum me dietate ſupradicta ip-ſius lat eris, hoc eſt cum .35684. producet vnum ex quinque triangulis componenti-bus vn um pentagonum, ſeu vnam baſim ipſius Duodecaedri, quod quidem triangu lum, erit partium .1752655344. ſu perficialium, quas ſi per quinque multiplicaueris habeb is vnam baſim pentagonam dicti corporis partium .8763276720. + Dicendum poſtea eſt, ſi ad .80901. conuenit ſemidiameter circularis partium .100000. quid ueniet partibus .49116. dabit .60711. pro tali ſemidiametro circulari, cuius quadra- + + tum, ſi dempſeris ex quadrato ipſius .100000. ſemidiametro ſphęræ, + tuncradix qua-drata reſidui, erit perpendicularis à centro ſphæræ ad centrum pentagoni partium, 79461. cuius tertia pars, ſi multiplicata fuerit cum pentagono ſupra reperto dicti cor poris producet vnam ex .12. pyramidibus componentibus dictum Duodecaedron, quæ pyramis, demum, multiplicata per .12. dabit totam corpulentiam ipſius Duo decaedri partium .2785354925791680. +

+

+ Nunc verò ſi experiri voluerimus vtrum iſti calculi duorum corporum maiorum ſint rectè ſupputati, dicemꝰ ſi ad corpꝰ .12. baſiũ, eſt partiũ .2785354925791680 conuenit numerus partium .2536010579470260. ipſius Icoſaedri, quid conueniet lateri cubi partium .115476. & inueniemus conuenire latus ipſius Icoſaedri partium 105138. eo quod probatum ſit in .10. propoſitione .14. li. Eucl. eandem proportionẽ eſſe corpulentiæ ipſius Duodecaedri ad corpulentiam ipſius Icoſaedri, quæ lateris cubi ad latus Icoſaedri. +

+

+ Hæc autem corpora, ita ſibi inuicem, & cum eorum ſphæra harmonicè conueniũt quemadmodum antiqui philoſophi inuenerunt, vt mirandũ non ſit, ipſos credidiſ-ſe omnia quæ natura conſtant, aliquo pacto exiſtis corporibus fieri. + Conſidera quæ-ſo quomodo conueniant inuicem Tetraedron, Octaedron, & Icoſaedron, cum uniuſ-cuiuſque baſes ſint triangulares æquilateræ intelli gendo ſemper hæc corpora ab ea-dem ſphæra circunſcriptibilia. +

+

+ Octaedron, cum Tetraedro etiam in hoc conuenit, quod latus Octaedri æquale ſit ei perpendiculari, quæ diuidit baſim Tetraedri per æqualia, vtſupra demonſtra-uimus. +

+

+ Harmonicis etiam interua llis hæc duo corpora inuicem concordantur, cum baſis Tetraedri ad baſim Octaedri ſeruet proportionem ſeſquitertiam, conſonantiæ dia-teſſaron. + Et proportio omnium ſuperficierum ſiue baſium Octaedri ſimul ſumpta-rum, ad omnes baſes ipſius Tetraedri ſimul ſumptas ſit ſeſquialtera, conſonantiæ dia pentis. + Neque omittendum eſt, quod proportio Octaedriad triplum Tetraedri ſit, vt latus Octaedri ad latus Tetraedri. +

+

+ Proportio verò lateris Octaedri, ad axem Tetraedri, potentia eſt ſeſquioctaua, vt ſupra vidimus interuallum ſcilicet harmonicum toni maioris. +

+

+ Harmonia verò Tetraedri, & Exaedri eorum ſphæra, talis eſt, vt proportio dia metriſphæræ, potentia, tripla ſit lateri Exaedri, & ſeſquialtera lateri Tetraedri, ex quo ſequitur latus Tetraedri potentia duplum exiſtere lateri Exaedri. + Interuallum enim triplum in harmonicis, componitur ex diapaſon, & diapente, & ſonat ſpeciem diapentis. + Duplum verò eſt diapaſon, ſeſquialterum autem eſt di apente, quę con-ſonantiæ perfectiſſimæ ſunt. +

+

+ Proportio verò diametri ſphæræ, potentia dupla eſt lat eri Octaedri, conſonantię diapaſon. + Ex quo ſequitur proportionem lateris Tetraedri ad latus Octaedri, po-tentia, ſeſquitertiam eſſe, hoc eſt conſonantiæ diateſſaron, & proportionem lateris Octaedri ad latus Exaedri, potentia, ſeſquialteram eſſe, ita quod quatuor iſtæ poten tiæ, ideſt diametri ſphæræ, lateris Tetraedri, lateris Octaedri, & lateris Exaedri con-ſtituunt harmoniam ferè perfectiſſimam, ijs terminis comprehenſam .6. 4. 3. 2. (dixi ferè, quia ditonus ſupra terminum .3. vel ſemiditonus ſub termino .2. hoc loco non reperitur, cuius quidem terminus eſſet .2. cum duabus quintis.) +

+

+ Adde quod diameter ſphæræ triplus eſt longitudine ad perpendicularẽ ductam à centro ſphæræ ad baſim Octaedri, quæ proportio, vt ſupra dictum eſt, dicitur dia-paſondiapente, practici verò eam vocant duodecimam. +

+ +

+ Diameter verò ſphæræ ſeſquialter eſt longitudine axi Tetraedri, conſonantiæ diapentis. + Axis autem Tetraedri ſeſquitertius eſt longitudinis ſemidiametro ſphæ-ræ conſonantiæ diateſſaron. + Ita quod iſti tres termini, qui ſunt, diameter ſphæræ, axis Tetraedri, & ſemidiameter ſphæræ conſtituunt etiam valde perfectam harmo-niam huiuſmodi numeris contentam .6. 4. 3. corpulentia verò Exaedri ad corpu-lentiam Tetraedri tripla eſt, conſonantiæ iam ſupradictæ diapaſondiapente. + Si ve-rò de vniſono aliquid videre deſideras, conſidera æqualitatem dupli quadrati dia-metri ipſius ſphæræ, cum omnibus baſibus Exaedri, vel potentia diametri ſphæræ cum duabus potentijs ſimul ſumptis, quarum vna eſt lateris Tetraedri, reliqua verò lateris Exaedri, vel æqualitatem numerorum laterum Tetraedri, cum baſibus Exae dri. + Nec mihi videtur ſilentio inuoluendum eſſe, antequam vlterius progrediar no­tabilem ſympatiam inter triangulum æquilaterum, & Tetraedron (quãuis triangulũ corpus non ſit) non ſolum ob inalterabilitatẽ harum duarum figurarum. + (nam omnes aliæ alterabiles eſſe poſſunt, ijſdem lateribns exiſtentibus, cum ex quadrato rom-bus, vel ex pentagono ęquiangulo, pentagonum non æquiangulum & c. efficiatur) + ſed quod quemadmodum latus trianguli æquilateri ſeſquitertium potentia eſt per-pendiculari ipſum per æqualia diuidenti, ita latus Tetraedri, ſeſquialterum eſt po-tentia axi ipſius Tetraedri, vnde cum dempta fuerit illa proportio ſeſquitertia, ex hac ſeſquialtera relinquetur nobis proportio ſeſquioctaua, inter perpendicularem trianguli, & axem Tetraedri (quod etiam ſupra demonſtrauimus.) + Tranſeamus nunc hęc, nec omittamus tamen ſympatias quaſdam inter Exaedron, Octaedron, & Tetra edron, hoc eſt quod eadem proportio ſit inter corpulentias Exaedri, & Octaedri, quæinter eorum ſuperficies, nec non, vt latus Exaedri ad ſemidiametrum ſphæræ. + Proportio verò baſis Exaedri ad baſim Tetraedri, vtlatus Tetraedri ad perpendicu larem diuidentem per æqualia eius baſim. +

+

+ Hactenus ſatis dictum ſit de Tetraedro, Exaedro, & Octaedro cum ſphæra. + Dicẽ dum nunc cenſeo aliquid de reliquis duobus mirabilibus corporibus, quamuis ferè omnia hæc ab antiquis philoſophis inuenta ſint, quorum primum eſt, quod tam ba-ſis Duodecaedri, quam Icoſaedri, ab vno eodemq́; circulo circunſcriptibiles ſunt, ve rùm, talis paſſio accidit etiam baſibus Exaedri & Octaedri. + Præterea quemadmo-dum in Duodecaedro, quilibet angulus ſolidus terminatur tribus angulis pentago-norum æquiangulorum ita in Icoſaedro, quilibet angulus ſolidus viceuerſa termi-natur quinque angulis triangulorum æquiangulorum. + Et tam vnum, quam alte-rum horum corporum, triginta lateribus continetur. + Et tot ſolidos angulos trian-gulares, habet Duodecaedron, quot baſes triangulares continet Icoſaedron. +

+

+ Et Icoſaedron, tot ſolidos angulos pẽtagonos, quot baſes pẽtagonas habet Duo decaedron. + Et tam vnum quam alterum habet .60. angulos ſuperficiales. + Eadẽq́; proportio eſt omnium baſium ſimul ſumptarũ Duodecaedri ad omnes baſes ſimul ſumptas ipſius Icoſaedri, quæ corpulentiæ ipſius Duodecaedri ad corpulentiam Icoſaedri (quamuis hęc paſſio accidat Exaedro cum Octaedro, vt ſpra diximus) quę quidem proportio, eadem etiam eſt, quę lateris Exaedri ad latus Icoſaedri, vt ſu-pra iam dictum fuit. +

+ +
+
+
+
+ NOVA INVENTIO COMPONENDI ASTROLABIA cum Horologijs artificialibus. + Facobo Mayeto Ingenioſißimo Horologiorum Serenißimi Sabaudiæ Ducis Artifici. +

+ NOnnvnqvam conſideraui mirabilem pulchritudinem, ſimul cum vtili-tate coniunctam, illorum horologiorum, quæin Germania conſtruuntur mobili Rete, ſeu Aranea Aſtrolabij ſuꝑ Tabulã regionis, in ꝗbus cõti nuo vident̃ oriri, occidereq́; cæleſtia ſigna, cælum mediare ſupra orizon tẽ, necnon ſub eo, & vt vno verbo dicam, continuo erecta videtur tota coelifigura. + Sed quia talia horologia omnia eorum limbum diſtinctum habent in .24. horas, qua propter diametrum limbi, minorem duobus palmis, ſeu ſemipede eſſe non oportet neinterſtitia horarum iuſtò breuiora ſeu anguſtiora efficiantur, etiam ne interualla dentium rotæ indicis nimis anguſta ſint. + Sed quia talis magnitudo vt plurimum in-commoda exiſtit. + Ideo non inutile fore cogitaui, ſi modus aliquis inuentus fuerit, vt ea omnia efficiantur in limbo diuiſo tantummodo in .12. horas æquales, ipſumq́; inueni, qui quidem erit, efficiendo vt Tabula (in qua deſignantur cęleſtes domus, cum almicantarat, atque azimut) Reti ſubiectæ, mobilis ſit, tardior tamen ipſo Re-te cum indice, pro duplo temporis, hoc eſt, quod eo tempore, quo Aranea cum in dice circunuoluetur ſpacio .12. horarum vno gyro perfecto, ipſa Tabula efficiat tan tummodo ſexinterſtitia horarum. + Ideſt dum Tabula dicta eſſicit vnam integram re uolutionem, Aranea, ſeu Zodiacus cum indice, duas efficiat reuolutiones. + Ita quod Aranea cum indice perficiet vnam reuolutionem ſpaci o temporis .12. horarum, Ta-bula verò perficiet eam ſpacio temporis .24. horarum. + Vnde ſequetur quod Ara-nea ſeu Zodiacus cum indice, ſpacio .24. horarum perfectè circunuoluetur ſupra Ta-bulam, & ita huiuſmodi horologia, in hoc nihil differrent ab illis ſupradictis. + Vt au tem facias dictam tabulam tardiorem duplo temporis Araneæ cum indice, quamuis diuerſis modis hoc fieri poſſit, pręſtantiorem tamen iudico, ſi cum Rota indicis, aliã Rotam concentricã coniunxeris, ita tamen, vt vnaquęq; liberè poſſit volui, ſimiliter ſi cum ea horologii particula (quę circũagit Rotam indicis, quæ Italicè rochetto Germanicè verò trib vocatur, Latinè aũt ipſum vocabo, colinvm, qui ſubro-ta fuſi reperitur) coniunxeris alium colinum quem, ſecundum vocabo, concentricũ verò cum primo, cum eoq́; conſolidato, numerum verò dentium, tam Rotę adiunctę quam ſecundi colini, varijs modis poteris inuenire, quorum primus erit, vt numerus dentium ſecundæ Rotę duplus exiſtat numero dentium primę, efficiendo ſecundum colinum eiuſdem numeri dentium quo primum, ſed quia interualla dentium huiuſ-modi Rotę, nimis anguſta fortaſſe reſultabunt, + propterea alios etiam modos inue-ni, quorum vnus erit (dum numerus dentium primi colini par fuerit) efficiẽdo ſecun dam Rotã eiuſdẽ numeri dentiũ cuius eſt prima. ſecũdũ vero colinum, medietatis numeri dentium cuius erit primus. + Attamen ſi primus colinus eſſet .4. dentium, ſecun dum oporteret eſſe duorum dentium, vnde motus ſecundę Rotę non eſſet ita conti-nuus. + Quapropter alium etiam mòdum excogitaui, hoc eſt, cupiendo vt ſecundus colinus, extribus dentibus exiſtat, ſi primus ex .4. repertus fuerit, oportebit prius ex regula de tribus, numerum quendam inuenire quo inuento ipſum duplicare, & hunc duplicatum numerum conueniet ſecundam Rotam habere, vt ipſa poſſit ab illo co-lino triũ dentiũ circunuolui in duplo temporis, quo prima à ſuo colino quatuor den­ + + tium. + Exempli gratia, ſi prima Rota conſtaret ex .36. dentibus, dicendum eſſet, ſi 4. conuenit cum .36. cum quibus conuenient .3. & inueniemus .27. cum quo numero dicta ſecunda Rota circunuolueretur eodem tempore à ſuo colino trium dentium, quo prima à ſuo quatuor dentium, + quare duplicando .27. haberemus .54. pro nume-ro dentium dictę ſecundæ Rotæ, vt duplo temporis circunuoluatur quo prima. + Sed ſi primus colinus conſtaret ex .6. dentibus, exiſtente ſua Rota ex .36. vellemusq́; ſecundus exiſteret ex .4. + tunc ſuam Rotam oporteret habere dentes .48. ex dicta re-gula. + Si autem primus colinus conſtaret ex numero impari, nihil referret, dummo-do huiuſmodi numerus impar, ſeu par, exiſteret pars propria numeri dentium, vel ipſius dupli primæ Rotę, hoc eſt, eſſet pars aliquota numeri dentium ipſius primæ Rotæ vel ipſius dupli. + In ijs verò horologiis in quibus duplum numeri dentium di-ctę primę Rotę non erit multiplex numero dentium primi colini, hoc fieri non pote rit. + Ratio enim tam clarè, tibi conſideranti, patebit, vt nullis verbis indigeat cum ſemper numerus dentium ſecundę Rotę multiplex eſſe debeat numero dentium ſe-cundi colini. + Idem autem non dico de prima Rota cum ſuo colino, hoc eſt, vt nu-merus primę multiplex ſit numero ſui colini, nam hoc neceſſarium non eſt. + Pona-mus exempli gratia primum colinum conſtare ſex dentibus, ſuam vero Rotam den-tibus .21. cuius quidem numeri, 6. non eſt pars aliquota, ſed dupli ipſius .21. ipſe .6. eſt pars aliquota. + Nunc verò ſi voluerimus numerum dentium ſecundæ Rotę inue-nire, cuius colinus ex quinque dentibus exiſtat (ſuppoſito primo ex .6. conſtare) + tunc ex regula de tribus, diuiſo producto, quod fit ex .21. in .5. per .6. exibit .17. cum di-midio, cuius duplum eſſet .35. qui multiplex eſt ipſi quinque. + Reperto igitur nume ro ſecundę Rotę, cum numero ipſius colini, oportet nunc ſcire modum compoſitio-nis, ſeu coniunctionis harum rerum, hoc eſt duorum colinorum concentricorũ (ſed de ijs ſatis iam ſuperius dictum fuit) duarum Rotarum concentricarum cum Tabula, cum Zodiaco, & cum indice, ſeu Oſtenſore, cuius quidem Oſtenſoris medietas tan tummodo nobis ſufficiet. + Sciendum igitur nunc eſt quod cum primus colinus re-uoluat totam primam Rotam, ſpacio temporis .12. horarum, oportet vt eius axis, ſeu arbor voluat oſtenſorem, Zodiacumq́;, eodem temporis ſpacio, & quia Rota hęc inalterabis eſt, propter eius coniunctionem cum ſuo colino, & nos oporteat indicem Zodiacumq́;, quotidie ferè, dirigere, ſuisq́; locis collocare, ideo nos oportet, indi cem, Zodiacum, & primam Rotam, ita cum axe, ſeu arbore coniungere, vt poſſimus dicta omnia efficere. + Pars igitur Arboris, ſeu axis dicti, quæ ingredi debet in prima Rota, ſit rotunda, & contigua ipſi Rotæ, non autem continua, vel cum Rota conſoli-data. + Pars verò quę per foramen Zodiaci, ſeu Araneę tranſibit, ſit quadrata vſque ad ſummitatẽ ipſius axis (tali ſpiſſitudine, vt in claui ipſius horologij ingredi poſ-ſit) & ita foramen ipſius Araneę, quadratum ſit, Oſtenſor autem circa axem, com poſitus ſit tali ordine, vt circa paruum circulum volui poſſit, qui paruus circulus ha-beat quadratum foramen, per quod tranſeat axis, qui axis aliquantulum emineat ſupra oſtenſorẽ. + Sub Aranea vero vel Zodiaco, locata erit Tabula, vt nũc dicemus, ſed ſciendum eſt prius, quod inter Tabulam, & ſuam ſecundam Rotam, aliam lami-nam immobilem interpoſitam eſſe oportet, quę circulare foramen habeat, per quędam breuis fiſtula tranſeat circundans axem & coniungens Tabulã cum ſua Ro-ta, cuius quidem fiſtulæ ſuperficies concaua, rotunda ſit, ſuperficies verò extrinſe-ca, nontota, niſi ea pars, quę ſecundam Rotam ingreditur, vt in rotundo foramine ipſius Rotę, dicta fiſtula volui poſſit, pars vero extrinſeca quę Tabulam ingredi de-bet, ſit quadrata. + Tabula vero quatuor paruiſſima foramina habeat in extremitati- + + bus linearum, meridianę, & verticalis, vt acu mediante volui poſſit, prout oportebit. +

+

+ Perfectum igitur cum fuerit op us hoc, te oportet ſcire modum ipſo vtendi. + Qua-propter quotieſcunque volueris, aſpice Solis locum in Zodiaco, Ephemeridibus me diantibus, idem dico de vnoquoque reliquorum planetarum. + Inuento poſtea So-lis loco in noſtro Zodiaco horologij, manu mediante, volue oſtenſorem, ita, vt li-nea fiduciæ tranſeat per gradum Solis, deinde, claui ipſius horologij mediante, vol-ue indicem, ita cum Zodiaco coniunctum, vt linea fiducię, punctum, ſeu partem ho-rę oſtendat in limbo horologii, quę quidem hora notanda eſt ſi fuerit ex ijs quę in-cipiunt à meridie vſque ad mediam noctem, vel à media nocte vſque ad meri-diem, + tunc acu ſupradicta mediante, poſita in aliquo illorum quatuor foraminum, circunuoluenda eſt Tabula, ita, vt extremitas lineę meridianę ſupra orizontem, ex ęquo incidat inter duodecimam horam, & lineam fiducię, computum incipiendo à duodecima hora, ſi vero dicta indicis hora fuerit ex ijs quę incipiũt à media nocte & deſinunt poſtea in meridie, oportebit, acu mediante, circunuoluere Tabulam, quo-uſque punctum extremum meridianæ ſub terra, medio loco exiſtat inter duodecimã horam, & horam oſtenſam à linea fiducię. + Quo facto continuo videbis erectam cę-li figuram. + & quia vidiſti loca planetarum in Ephemeridibus, videbis etiam eorum loca accidentalia in domibus ſcilicetaccidentalibus, ſi aliquas fixarum in Aranea deſiderabis, accipere poteris Ocu. ♉, cor. ♌, ſpi. ♍, Liram, Aquilam, & Arcturum, dum locus fuerit capax. + Nec te moueat, quod oportebit lineam fiducię ſupra gra. Solis quotidie collocare, quod nihil refert. + Nam oportet etiam quoti-die cordam fuſo circunuoluere. +

+
+
+
+
+ DE DEMONSTRATIONIBVS PROPOSITIONVM Mathematicarum, nec non de Aſtrologia Iudiciaria. + Fullustriſſ .D. Volfardo Aiſeſtain. +

+ NIhil mihi gratius & iucundius afferri potuit tuis literis, quibus te cupi-dum oſtendis ſciendi rationem, quare ego non vna methodo ad omnes propoſitiones demonſtrandas vſus ſim, hoc eſt, + quare non omnia ea Eucl. Theoremata citem in vnaquaque propoſitione, quę ad demonſtrandam faciũt, quemadmodum in mea Gnomonica vidiſti me aliquando omiſiſſe. + Reſpondeo mathematicę demonſtrationes, hominibus Euclidis Elementa poſſidentibus, non in digent aliqua citatione numerorum Theorematum ipſius Euclidis, & ſi aliquando vſus ſum aliqua citatione eorundem, hoc feci propter conſuetudinem noſtri tempo ris, vel etiam ad faciliorem intelligentiam illorum, quibus ſcribebam. + Sed omnia quamuis minima citare, vt faciũt nonnulli, mihi, nimis laborioſum, ſuperfluumq́; videtur, preſertim ijs (vt dixi) qui memoria tenent prima Elementa. + Hęc igitur eſt vna ratio. + Alia, quia multoties, ita coniuncta eſt ſpeculatio cum ipſa concluſio ne, vt mihi ſępius viſum ſit ſuperfluum, aliquid de ipſa theoria ſcribere. + In iis enim, quę dum puer eramſcripſi, videbis ſcrupuloſam illam methodum, ſed po-ſtea, non niſi in arduis propoſitionibus me nihil eſſentiale prętermittere. +

+

+ Circa vero id de quo me interrogas, ſcilicet, vtrum putem omnia vera eſſe, ea quę ſcripta reperiuntur in libris Aſtrologæ iudiciarię. + Reſpondeo quod non, imo + + puto plurima falſa eſſe. + Nam illa multitudo partium, vt pars vitę, pars Hylech, pars futurorum, & reliquę omnium domorum cœleſtium, ſalua parte fortunę, ſunt merę nugę. + Idem dico de faciebus, ſiue decanis, de terminis, & de gradibus ipſis, vt pu-ta azemenis, puteis, vacuis, fumoſis, & de reliquis. + De Domibus vero, Exaltationi bus, nec non triplicitatibus, experientia cõfirmat ea vera eſſe. + Idẽ affirmo de Domi bus accidentalibus, rationalibus tamen, non autẽ de Domibus Campani, & Gazuli. + Obſeruationes etiam complexionum ſeu inſluentiarum ipſorum Planetarum rectè factæ ſunt, quę etiam à coloribus ipſorum Planetarum ferè iudicari poſſunt. + Con-iunctiones aſpectusq́; ipſorum inuicem, ſimiliter mirabilia faciunt, & ex maiori par te, ea, quę de iſtis ſcribuntur vera ſunt. + Reuolutiones annuę ſimiliter, cum Domino anni. + Dominum verò orbis Diuiſoremq́; non approbo, nam hic pendet à termino, ille verò ab hora. + Nouenarias autem Dodecathemoria, Alfridarias, & multa iis ſi milia omnia nego. + Antiſcia, vera ſunt, ideſt influunt, malos tamen effectus, alia plus alia verò minus, prout aliqua eorum ſunt tetragona, alia verò trigona, alia ma-gna, alia parua, magna ſunt, vt Arietis cum Virgine, & Librę cum Piſcibus, parua ve rò, debiliaq́; Geminorum cum Cancro, & Sagittarij Capricorno. + Sed difuſius hęc oĩa videbis in meo illo particulari tractatu, de quo tibi aliàs dixi, in quo multa videbis, quę omnia ab experientia, ex multis à me obſeruatis, comprobata ſunt, quem quidem tractatum cum quibuſdam alijs meis ſpeculationibus in lucem prode re cupio, ſi fieri poterit, antequam ad directionem mei Horoſcopi cum corpore Martis Anęretę perueniam, quę quidem directio circa annum milleſimum quin-genteſimum nonageſimum ſecundum eueniet. +

+ FINIS. +
+
+
+
+
+
+ + ERRATA CORRIGITO IVXTA INFRASCRIPTAM TABVLAM, + Reliquos verò errores, qui orthographiam reſpiciunt, benignus lector corrigat, quiſciat multos errores in editione irrepſiſſe, quod non paucos dies morbo fuerim detentus dum præſens opus excuderetur. + + + Pag. + Lin. + Errata + Correcta + + + 3 + 29 + æqualis + æquali + + + 8 + 35 + maius + maior + + + 9 + 15 + in vnitate ſuperficialis, erit ac + in vnitate, ſupreficialis erit, ac + + + 11 + 1 + proueuiens + prouenientem + + + 11 + 8 + futurum + futurus + + + 11 + 31 + illæ nihil aliud ſunt + illud nihil aliud est + + + 11 + 38 + diuidemus + diuidamus + + + 12 + 1 + tertiæ, ſint + tertiæ ſint + + + 12 + 2 + producturn + productus + + + 19 + 30 + proueniens + prouenientem + + + 19 + 30 + productum æquale + productus æqualis + + + 21 + 27 + eadem + eædcm + + + 24 + 18 + eſt + eſſet + + + 26 + 39 + est + eſſet + + + 41 + 24 + quæ + quæ + + + 41 + 31 + distinguendæ + diſtinguendo + + + 59 + 5 + ſubſequens + ſubſequentem + + + 61 + 3 + hæc via tenendæ + hanc viamtenere + + + 61 + 3 + fuit + fuerit + + + 61 + 45 + numerum quæſitum + numerus quæſitus + + + 62 + 30 + quantum est dimidiã occupatam + quanta est dimidia occupata + + + 64 + 4 + ſpeculari + conſiderari + + + 64 + 15 + totq; ſunt termini + totq; eße terminos + + + 64 + 18 + hoc est numerum + hoc est per numerum + + + 64 + 19 + primo quod vnus est + primo qui vnus est + + + 66 + 18 + minimum + minimns + + + 67 + 13 + maximum terminum addendũ + maximus terminus addendus + + + 72 + 1 + numerum + numerus + + + 72 + 8 + ſingulos itinere + ſingulos in itinere + + + 74 + 7 + itinerarium + itinerant ium + + + 78 + 21 + morum + modum + + + 78 + 24 + noueratius + nouenarius + + + 81 + 10 + iuncta + iunctæ + + + 88 + 35 + armonicæ + harmonicæ + + + 91 + 6 + Quare argumẽtãde permut ando + Quare permutando + + + 95 + 27 + vitium + vicium + + + 97 + 14 + ſumma + ſummam + + + 97 + 30 + illud verò quod con + illud verò con + + + 98 + 22 + deſideraremus + deſiderauerimus + + + 103 + 23 + diſpoſitis facit + diſpoſitis, tantum facit + + + 104 + 39 + diſpoſitis, facit + diſpoſitis, tantum facit + + + 107 + 21 + eccedit + excedit + + + 110 + 41 + habuerit eius cerebrum + habuerit cerebrum + + + 113 + 46 + ſufficeret + ſuffecißet + + + 116 + 8 + quarum ſecundam + quorum ſecundum + + + 116 + 8 + primæ, tertiam + primi, tertium + + + 116 + 9 + ſecundæ + ſecundi + + + 130 + 23 + ducenda + ducendus + + + 133 + 10 + lineam qua + lineam, qua + + + 133 + 11 + dratam + dratum + + + 134 + 16 + inueniet + inuenimus + + + 137 + 22 + distans + diſtantius + + + 137 + 45 + Notißimum igitur primum + Notißimum primum + + + 139 + 15 + est + ſit + + + 139 + 28 + duas + duos + + + 141 + 5 + comperuiſſe + comperiſſe + + + 142 + 19 + quã + ac + + + 143 + 17 + linea + lineam + + + 144 + 23 + patebit, ſi quis + patebit, quòd ſi quis + + + 145 + 18 + constante + constantem + + + 146 + 20 + paſtam + maſſam + + + 146 + 22 + pastam + maſſam + + + 148 + 13 + ꝓponit cõcludit melius aũt + proponit, concludit, melius aũt + + + 14 + 41 + prætergradiatur + prætergredietur + + + 152 + 6 + videtur + videri + + + 153 + 22 23 + quia libra + quia cum libræ + + + 153 + 23 + materiales, cum ſuſtineantur + materiales ſuſtineantur + + + 153 + 24 + existente. vnde aliqua + exiſtente, aliqua + + + 154 + 23 + futurum + effecturam + + + 155 + 25 + carta + charta + + + 156 + 23 + ſufficere + ſufficeret + + + + + Pag. + Lin. + Errata + Correcta + + + 158 + 26 + verſa + verſam + + + 158 + 26 + ſit + ſint + + + 162 + 22 + cindenda + ſcindenda + + + 163 + 7 + oppeſitus + oppoſitum + + + 164 + 24 + tanta + tantæ + + + 164 + 37 + adiunctæ nobis eſſent duæ aliæ + adiuncti nobis eßent duo alii + + + 164 + 39 + ſestineret + ſustineret + + + 164 + 40 + dictæ + dicti + + + 164 + 41 + aliquam + aliquem + + + 165 + 3 + ſuffieiant + ſufficiat + + + 165 + 4 + ſubſeſquialter + + ſubſeſquialterum + + + 186 + 32 + finit + finitam + + + 187 + 29 + propinqua + propinqui + + + 187 + + 30 + philoſophi ſupra + philoſophi, proximè ſupra + + + 187 + + 31 + contingeret menſe + contingeret vt menſe + + + 187 + 34 + regionis) non conſiderans + regionis) in quo non conſiderauit + + + 190 + 11 + lenas + lenæs + + + 190 + 23 + lenis + leuis + + + 191 + 10 + aliud quadratum + alius quadratus + + + 191 + 15 + qualis + qui + + + 193 + 17 + cum + tum + + + 193 + 36 + fit + facit + + + 193 + 40 + pleno vbi + pleno poſuerimus, vbi + + + 195 + 10 + valent + valent apud ipſos + + + 196 + 19 + phyloſophiæ + philoſophiæ + + + 196 + 20 + pellendo + plendo + + + 198 + 18 + ſunt etiam + eße etiam + + + 204 + 12 + priñcipium + principum + + + 204 + 18 + indigna + indignas + + + 204 + 21 + diffundetur, creſcat + diffundatur, & creſcat + + + 205 + 16 + aliquando ſer + aliquando me ſer + + + 205 + 19 + anno præter, neceßitatẽ, gignitur + anno, præter neceßitatẽ gignitur + + + 206 + 21 + plenilunium, quod + plenilunium fieri, quod + + + 207 + 26 + inchoet annus + inchoetur annus + + + 209 + 9 + ſoli, quod punctum + ſolis, cuius punctum + + + 210 + 10 + cælebrandi + celebrandis + + + 212 + 33 + Inuentæ + Inuenti + + + 212 + 33 + duæ + duo + + + 214 + 9 + claßi + claßis + + + 214 + 10 + Inter Eximias + Quia inter Eximias + + + 214 + 26 + reperiretur + reperietur + + + 214 + 34 + neceſſario ſit futurum, vt + neceßarium ſit, vt + + + 215 + 37 + quod ſi velimus + ſi velimus + + + 215 + 39 + poteſt vno eodemq; + + vno eodemq; + + + 215 + 45 + ſit circulus + ſit verè circulus + + + 217 + 2 + Quod cum verum + Quod ſi verum + + + 217 + 4 + nulla estratio + nulla eſſet ratio + + + 221 + 31 + inueniemus + deſignabimus + + + 222 + 20 + falli + fallat + + + 225 + 20 + ſi quæ + ſiq; + + + + 225 + 25 + chnum + chnium + + + 226 + 14 + oleum effundebat + effundebatur + + + 227 + 5 + euadit + euadet + + + 231 + 36 + ſupradicta, minuta + ſupradicta minuta + + + 232 + 21 + progrediuntur + progredi + + + 234 + 15 + aliiori cœlo + altius cælum + + + 239 + 12 + dum + cum + + + 241 + 41 + afferens + cogitans + + + 245 + 25 + diametri + diametros + + + 248 + 42 + ſit & ob id + ſit, ob id + + + 249 + 42 + alium numerum + alio numero + + + 250 + 13 + um voluerimus + cum inuestigare voluerimus + + + 251 + 1 + inuenerimus + inuenimus + + + 252 + 6 + tros + ter + + + 252 + 6 + alia verò diametro + alius verò diameter + + + 252 + 8 + te id non + te non + + + 252 + 12 + duabus + duobus + + + 255 + 16 + in numero + numero + + + 255 + 25 + cum non videat ſi + cum non videat quod ſi + + + 255 + 36 + ſuo centro + ſuis centris + + + 255 + 39 + mille milliaria + mille milliariorum + + + 255 + 41 + trecent a mille + tercenties mille + + + + + + Pag. + Lin. + Errata + Correcta + + + 257 + 5 + quem + quod + + + 257 + 11 + quem + quod + + + 257 + 8 + quod + nam + + + 258 + 15 + ictum + ictus + + + 258 + 15 + eundem eſſe futurum + idem eßet + + + 258 + 27 + debet, quanto + debet, in huiuſmodi ſitu, quanto + + + 258 + 41 + quod + qui + + + 262 + 17 + erunt + ſupponuntur + + + 263 + 22 + a.K. facta ſit + a.K. ſit + + + 263 + 22 + ſemidiameter eße vnius + ſemidiameter vnius + + + 265 + 4 + cognitæ + cogniti + + + 272 + + infigura vbieſt .P. + ponatur. R + + + 272 + 18 + E.i. ad .E.i. + E.I. ad .E.i. + + + 273 + 3 + licet + liceret + + + 274 + 7 + te + ibi + + + 275 + 10 + dividere + diuidendo + + + 276 + 47 + accipiemus + accipiamus + + + 278 + 8 + Moreta + Moreta + + + 280 + 25 + diminutæ, quartæ + diminutæ ſeu defectiuæ, quarta + + + 281 + 36 + grauißimum + grauißimo + + + 281 + + in fine pag. vnamquanque Zifram accommoda ſub vnoquoque al-phabeti characterem ad priores Zifras prius addendo .1. Idem dico in pag .282. & inter, D. et E. pone .b. + + + 285 + 24 + antea + ante + + + 289 + 11 + quanta pars + quantam partem + + + 289 + 25 + quanta pars + quantam partem + + + 289 + 42 + eſt + erit + + + 290 + 10 + ſatile + ſatilis + + + 290 + 19 + æqualis + æquale + + + 290 + 43 + circunſcriptibilis + circunſcribentis + + + 291 + 1 + od + Quod + + + 294 + 33 + detractis + detracti + + + 294 + 34 + angulis contingentiæ ſolidiſq; + + anguli contingentiæ ſolidiq; + + + 295 + 24 + chorda + chordam + + + 295 + 32 + lixum + lixus + + + 297 + 1 + diſtincta, procedendo + diſtincta ſint, procedendo + + + 299 + 32 + refleßum + reflexum + + + 299 + 34 + fleſſum + flexum + + + 302 + 14 + eaſdem + eoſdem + + + 304 + 3 + ta + tus + + + 305 + 21 + Idem facere + Idem poßumus facere + + + 312 + 37 + duplæ + duplo + + + 313 + 6 + quotieſcunque + qui + + + 315 + 23 + retrogradandum + rotrogradiendum + + + 316 + 22 + vbi + tibi + + + 324 + 41 + ſi conſtitueremus + ſi nos conſtitueremus + + + 325 + 12 + ſimili ad + ſimili. Ad + + + 326 + 9 + longare + ducere + + + 329 + 5 + ipſi ellipſis + ipſius ellipſis + + + 333 + 15 + cogitetur + cogitemus + + + 333 + 17 + vnde pro genera + vnde ex genera + + + 333 + 20 + æqualem eſſe longitudini + æqualem longitudini + + + 333 + 21 + ei + eam + + + 333 + 21 + minor + minorem + + + 333 + 23 + nor + norem + + + 333 + 24 + maior + maiorem + + + 333 + 25 + maior + maiorem + + + 333 + 37 + communeq; + + communiq; + + + + 335 + 26 + reflectit + reflectitnr + + + 335 + 47 + & remotiori + + vel remotiori + + + 336 + 19 + ſpeculi ſuperficiem + ſpeculi planam ſuperficiem + + + 336 + 22 + reflectit + reflectitur + + + 337 + 8 + vnam tantummodo imaginem + vna tantummodo imago + + + 337 + 12 + ipſæ + ipſi + + + 337 + 42 + quæ + qui + + + 338 + 14 + protracta + protracto + + + 338 + 26 + ratiotinare + apta + + + 340 + 23 + Alius modus + Alium modum + + + 341 + 9 + æquale + æqualem + + + 343 + 23 + videbitur + videri + + + 344 + 5 + hoc eſt + hoc est quod + + + 344 + @1 + punctus + punctum + + + 345 + 6 + ei + cum altitudine + + + + + Pag. + Lin. + Errata + Correcta + + + 345 + 19 + ipſum repertum + ipſum, vt repertum + + + 347 + 16 + reflectit + reflectitur + + + 352 + 38 + opinauerunt + opinati ſune + + + 353 + 8 + parabolem + parabolam + + + 353 + 15 + hæc + hic + + + 353 + 18 + parallelam + parallela + + + 356 + 15 + muri, & + muri, in ori Zontali .q.p. ev + + + 356 + 33 + mediante. cognoſeere + mediãte cuius axis ad ori Zontem erectus ſit .o.n: cognoſcere + + + 360 + 13 + duplum + duplus + + + 360 + 28 + vnde iſte circulus + iſte circulus + + + 361 + 36 + quæ + qui + + + 364 + 23 + diameter + diametrum + + + 367 + 25 + prolung ando + produεendo + + + 369 + 2 + æqualem + æquale + + + 370 + 4 + ſinus + ſinum + + + 370 + 30 + ſumma + ſummam + + + 372 + 1 + cæterarum + cæteris + + + 372 + 36 + qui qui + qui + + + 378 + 11 + hæc + + + + 382 + 41 + prolung atis + productis + + + 383 + 3 + quæ + qui + + + 383 + 13 + ginabis + ginaberis + + + 383 + 20 + trianguliq; + + triangulaq́; + + + 383 384 + + in prima parabola obliqua ex-tremitatem inferiorem diametri ſignabis charactere .d. in ſecunda vero charactere .r. + + + + 384 + 29 + maior proportio + maiorem proportionem + + + 384 + 37 + proportio halebit + proportionem habebis + + + 385 + 5 + .c.b. + .e.b. + + + 386 + 22 + b.e. + .b.c. + + + 386 + 29 + poſitum + poſitus + + + 386 + 31 + .b.c. + .b.e. + + + 386 + 33 + & proportion alitate + & ex proportionalitate + + + 386 + 34 + antecedens in + antecedens .A.B. in + + + 386 + 40 + quod + quæ + + + 388 + 2 + .B.) + ß) + + + 388 + 8 + b. cum duplo .b.e. + .b.d. cum duplo .b.e. + + + 388 + 45 + .b.e. + b.c. + + + 388 + 45 + .b.e. + .b.c. + + + 388 + 46 + ad .e.b. + ad .d.b. cum .e.b. + + + 390 + 25 + diuiſa + diuiſas + + + 392 + 3 + ſit paraboles .a. + ſit paraboles .a.b.c. + + + 392 + 27 + aliqua reliquarum + aliquis reliquorum + + + 393 395 397 + + in parabola vbi ſub .g. eſt .i. pone .r. & ſupra ſolidum minus dicatur cubus minor (leantur duo vero lineæ ſine characterib. de + + + + 394 + 18 + vt .y. ad .m.n. + vt p. ad .m.n. + + + 394 + 33 + x.o. + n.o. + + + 394 + 34 + .i.k. ad .i.k. ad f.g. + i.k. ad .f.g. + + + 395 + 11 + quintas + quintæ + + + 396 + 1 + .d.b. + g.b. + + + 397 + + Vbirubrica dicit. Defenſio nostra contra Antonium Bergam, & Alexandrum Piccol. + dicatur. contra Anto. Bergam & Alex Piccol atq, defenſio nostra contra Excell. August. Michelem + + + 399 + 32 + tione + tionem + + + 400 + 39 + vnum tantum numerum medium + unus tantum numerus medius + + + 402 + 19 + diametrum + ſemidiametrum + + + 403 + 7 + ſuis + ſuæ + + + 403 + 9 + iam ſupræ + eo tractatu + + + 403 + 17 + quidquid + quidquam + + + 404 + 37 + milliaria + milliaribus + + + 406 + 19 + trabuchum quadratum + trabuchus quadratus + + + 410 + 38 + quæ ſors + qua ſorte + + + 410 + 41 + quamlibet + quælibet + + + 411 + 27 + dicens + dicat + + + 411 + 28 + eodem libro + vt eodem libre + + + 412 + 24 + non dependeat? + dependeat? + + + 413 + 2 + vt ſupra + vt alias + + + 413 + 22 + millia vices + millibus vicium + + + 415 + 32 + fineſtræ + fenestræ + + + 416 + 15 + operatio + operationem + + + FINIS. + +
+
+ + + + +

+ Test: Dieser Satz enthält ein Zeichen mit Unicode-Codepoint über FFFF, nämlich 𐆑 (U+10191; D800+DD91). + Das gleiche Zeichen innerhalb eines Wortes: vorher𐆑nachher. + Das Zeichen wird testweise zu X normalisiert. + Das Zeichen 𐆒 (U+10192; D800+DD92) wird dagegen nicht normalisiert: vorher𐆒nachher. +

+
+
+
+
\ No newline at end of file diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/examples/Goerz_2008.xml --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/examples/Goerz_2008.xml Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,2563 @@ + + + + + + + <title type="main">Der Deutsche Ptolemaeus - + Eine digitale Edition + + Goerz, Guenther + + Gesamtverantwortung + Guenther Goerz + + + Technische Umsetzung + Josef Schneeberger + + + Unterstützung + Martin Scholz + + Zihairi, LeilaVorlesung DigiDok 2009 + Babinsky, AnjaVorlesung DigiDok 2009 + Bauer, SandroSommerakademie Greifswald 2008 + Baumeister, DirkVorlesung DigiDok 2009 + Becker, SaskiaSommerakademie Greifswald 2008 + Behr, MartinVorlesung DigiDok 2009 + Deuerling, KathrinVorlesung DigiDok 2009 + Gade, KatharinaVorlesung DigiDok 2009 + Heck, PhilipSommerakademie Greifswald 2008 + Hegewald, RickSommerakademie Greifswald 2008 + Holfeld, BenjaminSommerakademie Greifswald 2008 + Incesu, Reha-BarisSommerakademie Greifswald 2008 + Krieglstein, ChristinaSommerakademie Greifswald 2008 + Kuckuk, SebastianVorlesung DigiDok 2009 + Kühne, JuliaSommerakademie Greifswald 2008 + Maucher, HelenSommerakademie Greifswald 2008 + Pöllmann, Katja MonikaSommerakademie Greifswald 2008 + Preibusch, SörenSommerakademie Greifswald 2008 + Raschke, JulianSommerakademie Greifswald 2008 + Schaper, UlfSommerakademie Greifswald 2008 + Schewina, KarenSommerakademie Greifswald 2008 + Schmitz, PhilippSommerakademie Greifswald 2008 + Winter, MadeleineVorlesung DigiDok 2009 + + + + +
+ Friedrich-Alexander-Universität Erlangen-Nürnberg + Lehrstuhl Informatik 8 + Haberstrasse 2 + 91058 Erlangen + Deutschland +
+ +

Available for academic research purposes only.

+
+ 2009-11-10 + /experimental/DeutscherPtolemaeus +
+ + + + + +
+ + + +

Alle Druckfehler wurden in der Quelle durch die korrekte Form ersetzt. + Die fehlerhafte Form ist codiert mit + <choice> <orig>fehler>/orig< <reg>korr</reg> + <choice>. Generell ist es schwierig, in diesem frühneuhochdeutschen + Druck eindeutig Druckfehler zu identifizieren. Ein sehr häufiger Fall, der + *nicht* annotiert wurde, ist die Verwendung von iv statt w durch + den Drucker (in Ermangelung von w Lettern).

+

Alle Abkürzungen und Silbentrennungen wurden ebenfalls durch ein + tei:choice-Konstrukt ersetzt. Bei Abkürzungen wird <am> für + die Abkürzung und <ex> für die ausgeschriebene Form benutzt. + Bei Silbentrennungen wurde im <orig>-Teil die Schreibweise im + Original festgehalten, während im <reg>-Teil das zusammengeschriebene + Wort notiert wurde.

+

pphi ist eine Abkürzung für philosophi.

+

pphūs ist eine Abkürzung für philosophus.

+

Diverse <term ref="#Parallelen"></term> müssen noch korrigiert werden.

+
+
+ + + + + + + + + Digitale Edition des deutschen Ptolemaeus. + Realisiert durch die Arbeitsgruppe "digitales Kulturerbe" im Rahmen der Sommerakademie + der Studienstiftung des deutschen Volkes (Greifswald 24.8.-6.9.2008) + Korrekturen und Endschliff für die digitale Edition auf + http://www8.informatik.uni-erlangen.de/IMMD8/Services/textfarm/ + durch J. Schneeberger + Korrekturen der Transskription im Rahmen der Vorlesung + "Komponenten Digitaler Bibliotheken" an der FAU im Sommersemester 2009. + http://www8.informatik.uni-erlangen.de/IMMD8/Lectures/DIGIDOK/ + G. Görz, J. Schneeberger, M. Scholz + Feinschliff und Generierung einer neuen digitalen Edition + in HTML, J. Schneeberger + +
+ + + + +
+ + + Inuitatio lectoris in cosmographiam claudi + ptolomei Alexandrini nouiter ideomate + germa-nogermano contextam incipit foeliciter. + +

+ + Pierides musas et amena vireta sororum. + Noscere quisquis amas castaleosque lacus. + Et maria et terras vario sub sole iacentes. + Atque viam solis que arctipholatis onus + Octipedis tepido quod phoebus sideris astro. + Describet tardos efficietque dies. + India quidve potens o quam pulcherime Gange + Alluis et placidi quid tenet vnda Tagi. + Et scitie gentes rigidum porrecta sub axem + Quasque tenet Maurus pigmalionis opes. + Insula quave iacet rapido circumflua Ponto + Creta iouis magni ciprus et inde Rodes + Huc tibi nauis eat pollitum hunc posce libellum. + Attingat portus panda carina suos. + Claudius edocuit pictas quas arte tabellas. + Nomina conseruit tempore nota suo + Nomina regnorum nostris quibus vtimur annis + Instruit is populos flumina nota simul. + Urbes quas rhenus spumas atque hister harenas + Flauus quas liquidis Istula cingit aquis. + Cuncta refert vasto quicquid modo clauditur orbe. + Germana quamuis singula voce canit + Dicere nec pudeat tandem suauissime lector. + Vates qui tantum nobile promsit opes. +

+
+
+ + + Ein einleitung diß buchleins + yn die kunst Cosmographia. + +

+ + + gOtelob in ewigkeith. der do + mildiklichmildiklich gibt. sterkt und merth die + vornemen todtlicher menschenn. + vnd in zu erkenen gibt sein + schepf-ung.schepfung. auff das si merken vnd + brüfen mogen das alle ding auß ime + urspringlich anfang vnd end haben. von im auch + endtlich nach seiner vorbesehung geregirt vnd + geordentgeordent werden. Auch als vnß aristotiles + beschreibet.beschreibet. das dy vndersten von den obersten ir wesen + ha-henhaben alls durch ein eynfluß der hymel vnd + planeten.planeten. das dann geschicht zam durch ein hantgezew + gottis aller ding regirer. So aber vnd menschliche + vornunft allzeit schneller vnnd begreiflicher ist + zu vornemen vnd behalten dise ding di sich vor + angesicht unser ougen reglich bewegen vnd + lei-plichleiplich erzeigen. dann dise ding dy do ferer vonn + vnserz gesicht oben in ewiger beweglikeit gesaczt + sein vnbegreiflich nach vnser leiplikeit wol aber + nach vnserm vornemen. von deßwegen vnd wie + dann mer geneigtt sein von natur irkante dingk + von weisen mennern zu wissen vnd zu irforsch-en.irforschen. die dobei vns vnder dem firmament sein vnd + ir wesen haben. dann dise ding di vber vns wirken + die do etlicher mosse vnser vornemen vbertreten + + Sulch vnd erste ding zu yrforschen vnd + begreiffen.begreiffen. lernet vnß der yrfarne maisterPtholomeus + claudiusvon alexandria yn dem buch do er + be-schreibtbeschreibt vnd zeigt die gestalt diser inwonenden + werlt mit schonen figuren mit rechter mosse der + kunst geometrey wo yezlichs teyl der wertwerlt vnd + dem hymel sey gelegen. welcher egemelter + ptolo-meusptolomeus nicht mit cleinem snndersunder mit grossem vleyß + vnd mu dy recht vßteylung diser werlt mit aller + gerechtigkeyt deß zirkels hat erfunden. welche + kunst ym latein genant wirt Cosmographia. Zu + teutsch wirt also bedeut Ein kunst dye do vns + bezeichentbezeichent vnd zuuersten gibt dy gelegenheyt + vn-servnser bekanten werlt. das ist. vnsers obirn + emispery.emispery. wo iders teil der selben welt gelegen sey. + vmb-flossenvmbflossen mit mere. ouch was gutz reichtumer. + frü-chtefrüchte. vnd wasser. siten der menschen. yn einem + ycz-lichenyczlichen teyl sein mag. Dorczu vnd welche + namhafftigstennamhafftigisten wasser durchfliessen vnd durchschneyden + das ertrich. streichend yn yrem alueo. das ist. yn + yren stramen. ouch von wanne si vrspringklich + komen seyn. vnd widerumb yn das mer sich + ver-mischenvermischen vnd vorbergen + + +

+
+
+ + Uon der gemeinen figur ptolomei + gegen dises büchleins Figur. + +

+ + + NAch ynhalt vnd meinung der + gemei-nengemeinen figur ptolomei claudi. wirt + außgezogenaußgezogen vnd genomen ein + sunderli-chesunderliche gemeine figur dysser bekantenn + werlt klein vnd gefug dysem + buch-leinbuchlein dienend mit aller notturfft der grad. linien. + paralelln. climaten vnd meridian becleidet. Uon + welcher figur ptolomei zumercken ist das dises + buchleins figur ein ander gestalt hat. wann dise + gantz rund ist nach zirkels moß. mit yren + volko-menvolkomen graden vßgeteilt. nach welchen graden alle + maß gert diser kunst. vnd ouch gancz vber eine + trift mit der meinung des offtgedachten ptolomei + wywol er yn seyner figur seczt alle dise land die + do menschlicher erfarung kunth sein vnnd den + zirkel der erden nicht volkomen vorendet + sundsunder beschleust gegen mittag mit dem sibenden + para-lellparalell vnd gegen mitternacht mit dem 6ten paralell. + das do geschehen ist von deßwegen. so sich die + bekanten teil diser weltmer cziehen yn dy lenge + dan yn die breyt. alls von dem abend yn morgen + vnd widerumb. so hat er dise fignrfigur vberlengt. vff + das er gerewmer dy drey teil der werlt doreyn + hat mugen pringen. vnd waß ym abgieng an der + breit das er es brecht in die leng. vnd bedeutet + dor-mitdormit die leng diser keuliten welt. so ist nun offenbar das + di kaul des ertrichs rund sein mus wi wol das erttrih + vberal mit menschen nit besaczt. hierumb dise figur + dises buchleins nach vnuerzucktes zirkels mos + + aygentlich gantz keulicht gemacht ist ouch ytzlich + land vnttir seinem sunderlichen meridian vnnd + paralell gesaczt eben wie ptolomeus lernet +

+

+ Das aber dis teil gegen mittag außwendig dem. + zirkel des stenbokssteinboks mit lande nicht belegt ist + das macht vmbekantheit der selben erden von + nyemands erforst. ydoch ist es ein teil der + rondhaitrondhait diser kaul das mag man also volfuren. So + ptolomeus die geschiklikeit seiner figur rundt + gemacht hat yn orient vnd in occident noch czir-kelsczirkels maß. volget hierauß das si diß gestalt haben + mnßmuß ym mittag vnd mitternacht. des zu einer + besernbesern bedeutung ist dise figur gancz keulicht + ge-ordentgeordent der vrsach halben so alle spern der oberen + rechte rondheit deß zirkels halten so geleich + bildetbildet sich anchauch ine di kaul des ertrichs + +

+
+
+ + Uon inhalt dises + buchleins figur. + +

+ + + fUrth zu reden von inhalt diser + gegenwertigengegenwertigen figur ist zu wissen das dise zirkels + linieulinien di do geen nach der leng von + orientorient in occident werden genant paralelli yn der + gemein vnd selden dy stelle der recht gesaczten + paralelln beruren. auch werden dise vorgenanten + vnd bezeichenten zirkels linien genant climata yn + diser figur mit vnderschaid. vnd werden allzeyt + + von dem Equinoxial das ist von dem geleicher + tages vnd nacht nach den graden gerechent als + hiernach folgen wirt yn dem capitel von den + climataclimata vnd paralelln. Es werden auch 5 grad + ge-nomengenomen yn der gemein zwischen den gezogen + ly-nienlynien von orient in occident der vrsach halb. das + man bald in gemeinheit finden mag wo iczlichs + land gelegen ist vnd wie vil grad von dem + equinoxial.equinoxial. durh welche grad dan vßzurechen ist + wyweitwyweit ein land. stät oder gegenheit aus der zonne + weg gelegen ist das ist vß dem zodiaco zu deutsch + genant. Tiersteig. Dise zirkels linien die do + gen nach der breit das ist vom mittag in + mitter-nachtmitternacht baide polos treffend. das sind gesprochen + meridians linien durchschneiden alle paralellen + vnd climata in crüczweiß Poli aber werden + gegenantgenant die axen des hymels vnd der sind czwen + articus vnd antarticus. der do genant wirt articus + das heist vff teutsch der wagen am himel den + sehensehen alle die. dy do ligen vßwendig dem czirkel + deß kreps gegen mitternacht dorinne die zonne + iren stand hat vnd widerker. von dann dieser + czirkelczirkel wirt geheissen Tropicus vff kriechisch czw + deutsch ein widerker +

+

+ Der do aber genant wirt Antarticus den kon + wir noch alle die die do sein gegen mitternacht + gelegenn nicht gesehenn. do von dann Uirgilius + + schreibt berurnd die eygenschafft diser czweier + poli vnd spricht + + Hic vertex nobis semper sublimisat illum sub + Pedibus stix alta vident manesque profundi +

+

+ Domit gibt er zuuerston wie das alweg der polus + articus mit seinem hoen irheben sich vns yn + Eu-ropaEuropa vnd den gegen mittirnacht tut irczeigen. +

+

+ Der ander aber genant antarticus wirt + vnder-ligenvnderligen disem artico gegen mittag den do sehen di + tiefsten uff dem selben teil gegen vns ligend + +

+
+
+ + Uon den drey Zirkeln. + der Sunnen + +

+ + + Auch ist zuwissen das dise dry zirkel rot + verzeichent yn diser figur. sein genantt + zirkel der sunnen von deßwegen so sy + kompt mit irem louff in diser czirckell + eyn. so macht si vorwandlnngvorwandlung der tag. + vßgenomenvßgenomen ym EqninoxialEquinoxial so macht si geleich tag vnd + na-chtnacht in der ganczen werlt. vnd diser ist der mitelst + zirkel. vnd wirt genant ein gleicher. von + deßwegendeßwegen das er yn aller werlt gleycht. tag vnd nachtt. + vnd alle menschen dy vnd disem zirkel erder + son-nensonnen wonen die sehen beyde polos an dem hymel + das do sunst yn der ganczen werlt nicht gescheen + kan. auch teilet diser zirkel das erttrich gleich yn + + zwey teil das ain leit gegen mittag. das ander + gegengegen mitternacht. von orient in occident +

+

+ Disen zirkel equinoxial durchschneidet ein andander + zirkel winkelrecht gend von einem polo yn den + andern vnd ouch von orient in occident. der selb + zirkel wirt anders genant Orison vniuersalis +

+

+ das ist ein gemeiner zirkel dorynn die sonn auff + vnd nider geet. diser halben kaul des oebersten + emispery das ist. vnser bekanten welt. diese czwen + zirkel teilen di kaul des ertrichs yn vierteil + wel-cherwelcher teil eins. recht mit menschen besaczt ist + da-uondauon dy Cosmographia schreibt Der ander + zir-kelzirkel gegen mitternacht wirt genant Tropicus + can-cricancri. dyser zirkel ist gesaczt von dem Equinoxial + nach der breite 23 grad so die sunn yn disen + zirkelzirkel kompt kan si nicht weiter gen vß dem zodiaco + das ist vß dem tiersteig vnd muß widerkeren + zurukzuruk gegen dem equinoxial vnd so die sonne noch + pei disem zirkel vmschweifft macht si vns yn + europaeuropa die lengsten tag ydoch einem land mer dann + dem andern Dise menschen aber die do ligenn + zwischen disen zweien zirkeln die haben ym Jor. + zwir cenit das ist das yn dy zunn gleich vber + ireniren heuptern stet vnd kein schatten von yn werffen. + alls die menschen sein yn der gegenheit meroe ym + flisse nylo gelegen das es aber zwier geschicht ist di + sach so die sonne sich von dem equinoxial nechtneicht + gegen den tropico cancri das ist von gregori biß uf viti + + so trifft des czenit ein mal. vnd so sich die zonne + wider gibt zu dem equinoxial So trifft es aber + ein mal das ist von viti bis vff lamperti alls + gelegengelegen ist die insul meroe Ym andern paralell vom + equinoxial vnd alle stete die in disem paralell + ligenligen die haben czwen cenit. die menschen aber di + do gleich ligen vnder disem zirkel deß krepsen + die haben nur ein mal zenit im iar ein stund eins + tags so die sonne stand hat also ist gelegen di stat + Siene im 6 paralell dauon Lucanus schreibt +

+

+ Umbras nusquam flectente siene. das ist. das in + der stat siene der menschen schatten nimer + gelengetgelenget wirt. vorstanden in einer mittags stunden so + die zonne im kreps ist. + +

+

+ Der dritte zirckell wirt genant Tropicus capricorni.capricorni. das ist ein widerkerer des steinboks so dy + zonne in disem zirkel schweift. macht si vnns in + europa kurcze tag. dem teil aber gegen mittage. + lenger dy tag wie wol nicht vil besaczter lannd + do sein von wegen grosser hicze iedoch + verpringerverpringet die sunne eben irenn lauff in disem Steinbok + alls im kreps. diser zirkel leit auch eben als vil + von dem equinoxial als der ander im 23 grad + vnd so di sonne sich nehet czu disem zirkel macht + si vns die wir gelegenn sein in dem sübendenn + clima die tage kurczer also das der tag +

+

+ + nur viii stund lang wirt. vnd hebt an zu geen von + equinoxial am tag lamperti vnd get bis auff + Lu-cieLucie so trit si in den zirkel genant capricorni. dorinn + sy muß wider keren. +

+
+
+ + Hie nach geschriben sagt es + von dem zodiaco. + +

+ + + DIse vorgenante drei zirkel beruren vnd + treffenn den zodiacum. an vier endenn + vnd widerum. auch wirt er in dise drey + zirkel gelegt vber ort. also das er si aller beruret + auff teutsch wirt er gesprochen der tiersteig von + deßwegen das die selben zeichenn die er tregtt + tiren gegleicht werden pey vns hyniden wi wol + das si an ym selbst sterne sein so haben dy alttenn + astronomi dy selben sterne also figurirt vnd mit + linien zuhuff gezogen hy vnden. vnd worzu sich + dy selb figur geschickt oder gegleichet hat. haben si + doruon einen namen genomen vnd auch von + dder + eygenschafftt desselben gestyrnis alles eczliche + wellen der selbenn zeichen ym zodiaco sein 12 + von welchen der zodiacus wirt genant eyn + zey-chenzeychen trager. Zu latein Signifer. dise 12 zeichenn + seyn genant vnd gemerkt wye hyenach folget. +

+

+ Der stier Der ochs Dy zwiling Der crebs + Der lev Die iunckfrav Die wage. Der + scorpio Der schücz Der steinbok Der + wa-ssermanwasserman Die vische. so nun die sunn durch dise + + 12 zeichen lauffet vnd kumpt in das zeichen des + stiers vnd der wag. welche zwey zeychen gegen + eynander sten so macht si vns gleich tag vnd nacht + durch die gancz werlt. wann si aber kompt yne + das zeichen des creps do pleibt si vnd kert + widerumbwiderumb von mitternacht yn mittag do macht si den + menschen gegen mitternacht ligend grossen tag + von danne wirt genant dises zirkels des kreps + oberster grad der sunnen stand des sumers. wann + si aber kompt in das zeychen des steinbocks maht + si vns kleine tag vnd kan ouch nicht forder vnd + get wider gegen mitternacht von deßwegen wirtt + genant dises zirkels hohe. zu latein Solsticium + hyemale das ist der sunnen stand deß winters + +

+
+
+ + Item welche land zu geeygent + werden yn sunderheit disen 12 + zeichenn. + + +

+ + aUff ettliche land vnd stett habenn diese 12 + zeichen yn sunderheit zu ueigungzueigung. + Nem-lichNemlich das zeichen wider. Alls haly halbenragell + schreibt sicht an das ertrich Babilonie. armenien + moßquitten klein polen vnd mitt dem planeten + Marte die stat Crokav Und das zeichen ist von + natur. alls die meister der edlen kunst Astrologie + sagen.sagen. warm truken vnd feurig vnd wirt + zugeeig-netzugeeignet dem houpt des menschen gut oderlossen. + +

+

+ Thaurus. das zeichen des ochsen sicht an das + ertrich nichin megir an dy zanzen vnd das + gepirgegepirge daleigk deßgleichen klein polln vnd yn + sunder-heitsunderheit mit dem planeten venus. Dy stat poßen von + natur ist das zeichen kalt truken vnd irdisch + czugeeigentczugeeigent dem hals des menschen. bos daryn + oderlossen.oderlossen. +

+

+ Gemini. das zeichen der zwiling sicht an clein + armenien. iurgen. egipten. barchan vnd engelland + mit dem planeten mercurio dy stat Neyss ligengligend + vßwendig dem 7 clima yn dem 15 paralell von + dem occident 40 grad vnd 1/2 dis zaichen ist warm + feucht vnd lufftig vnd ist zugegeben den schultern + armen vnd henden vnnucz in oderlossen + +

+

+ Cancer. das zeichen des kreps helt vnder ym + das ertrich Barbarischken yn affrica. franckrich + vnd teilhafftig yn egipto vnd aller ynsuln yn + ori-entorient vnd das land Prevssen mit dem planeten Lu-naLuna vff teutsch mon genant sicht an di stat danczgk + dis zeichen ist von natur kalt feucht vnd + wesse-rigwesserig vnd wirt zu gegeben der brust der lungen vnd + dem magen wandelbar yn oderlossung + +

+

+ Lew. Das zeychen dess lawen hatt vnder ym + Turkey. Lombardey das erttrich gogk vnd + ma-gogkmagogk vnd dy ynsul Sicilia vnd das land persie + vnd Behemen Mitt dem planeten Sol + + die stat Prag. Diß zeichen ist warm vnd trucken + vnd feurig vnd hat des menschen ruck vnd + seitenseiten in gewalt vnd ist sorglich oderlassen. +

+

ertrich nichin megir an dy zanzen vnd das + Uirgo. das zeichen der iunkfraven hat vnder + im gancz kriechenland die Jnsul creta oder + candia.candia. das ertrich almaseil. vnd Slesie mit dem + planetenplaneten mercurio die stat Breßlav Diß zaichen ist + von natur kalt truken vnd irdisch besehen dy + in-geweidingeweid des menschen. mittel in oderlassen +

+

+ Libra. das zeichen der wag hat vnder ym daß + ertrich der Cristen bis an affricam vnd das ertrich + Cuß vnd gros alexandriaz. ouch das ertrich + ostereich.ostereich. mit dem planeten mercurio. di stat + nürenberg.nürenberg. diß zeichen ist von natur warm feucht vnd + lufftig des menschen nabel vnd vndersten leyb + bewarend. nutzlich im oderlossen. +

+

+ Scorpio das zaichen helt vnder im die erde. + albiges arabiam. vnd barbariam. romaniam vnd + das ertrich Zemonem. auch groß arabiam Mitt + dem planeten marte. die stat padwa. diß zeichen + ist von natur kalt vnd feucht des menschen scham + vorwarnde +

+

+ Sagitarius. das zeichen des schuczen hat + vn-dervnder im das ertrich aziud. hispaniam ciliciam. + sardinaim.sardiniam.sardinaim.sardiniam. mit dem planeten ioui das erdtrich von + hungern dartzu wien. ofen. merhernn. olmuntz. + Das zaichenn ist von natur warm trucken vnnd + feurig den beinen vber dem knie zugeschriben. + +

+

+ Capricornus. das zaichen des steinbocks hat + vnder im das ertrich azim. cheif albabar. ioazatt + yndian. constantinopolim vnd des gantzen + occi-dentsoccidents port. mit dem land lausitz vnd dy stat loka + mit dem planeten saturno. diß zaichen ist von + naturnatur kalt trnckentrucken vnd irdisch vnd helt die knie dz + menschen vnnutz im oderlossen. +

+

+ Aquarius. des zaichen das wassermans hatt + das ertrich azenet alkuffam vnd alkot in egipten + vnd das gelopte land dortzu vnd Schwabenn. + mit dem planeten saturno. di stat rotbus. dis + zei-ehenzei-chenzeiehenzeichen ist von natur warm feucht vnd lufftig. die + waden des menschen besehend mittel im + oder-lassen.oderlassen. +

+

+ Pisces. das zaichen der fisch helt die + gegenn-heitgegennheit gegen mitternacht vnd die stat Rom mit dem + lande portigal. welchem land zw geeignet wirt. + Jupiter der planet mit der stat großglogav Diß + zaichen ist kalt feucht vnd wesserig besehen die + füß des menschen mitel im oderlassen +

+

+ Dise 12 zeichen werden geteilt in zway teil di + ersten 6 werden genant Borealia als vil + gesprochengesprochen von dem wind Boreas der do blest vonn + mitternacht vnd sind dise. Stier Ochs Zwiling + Kreps Lev Junckfrav Die andern 6 werden + gesprochen australia von dem wind auster blosent in mit + tag vnd sind dise. wag. scorpio. schucz. steibok + wasserman.wasserman. fysch welcher 12 zeichen sind alleczeytt + + 6 vnder dem erdtrich vnder vns vnd 6 vber vnß +

+
+
+ + Uon den linien + paralellenn + +

+ + wEiter zu reden von bedeutunge der + paralellen ist zu mercken das ptolomeusptolomeus spricht. wie das paralellus + ni-chtisnichtis anders sey dann ein vnderschaid + zwei-erzweier linien so si gezogen werden on + vorhind-ernußvorhindernuß gleich von einander stehende so + durchschneidendurchschneiden si sich nymer yn ewigkeit. Aber + also. paralellus ist ein spacium odder velde + zwischen zweien linien. welhs spacium am + anheben vnd am end zwischen disen linien + yn einer gleichen weite ist gezogen. diser + paralellnparalelln werden gesaczt pey dyser kaul der + werlt nach dem vorgenanten ptolomeo yne + 1zal 21. Der erst paralel abstet von dem + EquinoxialEquinoxial 4 grad tag habend 12 stund lang + 21/4 Der ander stet von dem equinoxial 8 grad. + 3vnd hat tags lang 12 stund 1/2 Der drit stett + vom Equinoxial 12 grad vnd hat tags leng 12 + 4stund 1/2 1/4 Der vierde stet vom equinoxial + 16 grad dy grost leng deß tags ist 15 stund. + vnd trifft vber eyn mit dem ersten clima. +

+

+ 5Der funfft paralell stat vom Equinoxial + 20 grad vnd hat dy groste leng dest tags 13 + 6stund 1/4 Der sechst paralell hat 23 grad. vom + + Equinoxial. dy grost leng des tags ist in + dy-7semdysem7 paralell 13 stund 1/2 . Der 7 paralel stett + vom equinoxial 27 grad vnd hat leng dess + 8tags 13 stund 1/2 1/4 . Der achtet paralell hatt + 30 grad vom equinoxial gerechent yn dye + braite die grost leng deß tags ist 14 stunden. + vnd vbergett das drite clima durch alexanalexandriam9 + Der newnd paralell stett vom + equinoxialequinoxial 33 grad vnd hat tag vffs lengst 14 st. + 101/4 Der zehend paralell stet vom gleycher + der nacht das ist vom equinoxial 36 grad. + 11die grost leng deß tags ist 14 stund 1/2 Der + eylfft stet vom equinoxial 38 grad dy grost + leng des tags yn disem paralell ist 14 stund + 121/2 1/4 Der zwelfft paralell stet vom + equino-xialequinoxial 40 grad. vnd hat langen tag auff 15 Stunden. +

+

+ 13Der 13 stet vom equinoxial 43 grad hatt + vffs lengst tag 15 stund vnd 1/4 vnd trifft + constantinopelconstantinopel14 Der 14 stet vom equinoxial 45 grad. + 15hat vffs lengst tag 15 stund 1/2 Der 15 + para-lellparalell stet 48 grad vom equinoxial vnd hatt 16 + stund tag vnnd geett durch das fliß + Bori-stenesBoristenes16 yn Revssen Der 16 paralell stet vom + equinoxial 51 grad. vnd hat leng deß tages + 1716 stund 1/2 Der 17 paralell stett vom + EquinoxialEquinoxial 54 grad vnd hat tags leng 17 stunden. +

+

+ 18Der 18 paralell stet vom equinoxial 56 grad + 19vnd hat langen tag vff 17 stunden 1/2 Der 19 + + paralell hat 58 grad vom equinoxial vnnd + 18 stund tag Der 20 paralell stet vom + equi20noxialequinoxial20 + 61 grad vnd hat langen tag 18 stund. + 1/2 Der letste paralell ptholomei stett vom21 + equinoxial 63 grad vnd hat tag 19 stunden. +

+

+ Uber dise paralelln hat der münch + nachgefacztnachgesaczt 8 paralell dy yn dyser figur von + eng-heitengheit wegen deß zirkels nicht gesaczt werden +

+
+
+ + Uon den climaten. + +

+ + Ayn clima wirt gesprochen. alls dan + schreibt Johannes desacrobusto. + ein spacium oder breite deß ertrichs + auff welcher breite man merklich + spüren mag vorwandlung deß tags nach + rechtemrechtem gerichten seyger yn ab oder zunemung + der stund. nach deß tages größ. welcher + cli-mataclimata yn der zal süben sind als hiernach + be-deutetbedeutet wirt vnd werden ouch durch + czyrkelsczyrkels linien bezeichent auff diese kaul. vnd + dy-sedyse 7 linien werden genant forderlich + paralellenparalellen vnd haben vnderschaid yn den namen. + wann worumb dise 7 linien werden genantt + yn sunderhayt Climata. von deßwegen daß + durch si dy climata geteilt werden vnd + zwyschenzwyschen dise linien werden gesaczt. aber ander + linienlinien diser spacia oder stellen der climaten + teyllendteyllend vnd dise werden genant sunderlich paralelln.paralelln. auff das man yn eynem clima sunder + + wandlung deß tags mer dan an ainen ortt so secztt + man darein paralelln. Ein exempel. Yn dem + 5 clima ist der tag lang 15 stund gleich vndt man + fint doch mer verwandlung des tags dan an eyner + stell des ertrichs noch gleichwol seczt man das + 6 clima von danne vmb eyn gancze Stund. wye + wol man spürt vorwandlung deß tags zwischen + disen zweyen climaten vmb ein halbe stund vnd 1/4 + noch seczt man an dise end nicht climata sunder + paralelln.paralelln. auff das man eygentlich merken mag wo + sich der tag yn dysem clima vorendert Dise + cli-mataclimata alle werden gerechent nach den graden von + dem equinoxial. Zuuorston aber was eyn + grad sey ist zumerken so ein zirkel geteilt wirt yn 360 + teyl derselben teil eins ist ein grad. ein grad aber + geteilt yn 60 teyl der teil eins ist ein minut. ein + minutminut hat 60 secunden. ein secund hat 60 tercien. ein + tercia hat 60 quarten. vnd also biß vff ein decima + vnd gleicherweyß als ein minut ist eyn teyl eins + grads. Also ist ein paralell ein teil eyns climats. + dorynne er stet. + +

+
+
+ + Das erst clima dyameroes + +

+ + DIs clima wirt genantt dyameroes von + der ynsul meroe. Die do leitt yn egypto + vmbflossen mit dem edlen flyß nilo + ko-menndtkomenndt von mittagk welche ynsul + me-roemeroe ligt zwischen dem driten vnd vierden paralell + + vnd yn dem 60 meridian mit einem halben. vnd + stet von dem Equinoxial 16 grad nach der + breyt alls Hali halbenragel schreibt. vnd an der + leng hat es 180 alls ein yczlichs clima. wie wol + das. das letste kurczer ist an der geschikligkeitt + dan das erst yedoch hatt es eben dyse 180 grad + als das allirlengst yn disem clima ist der tag 13 stunden. + vnd 9 minut vorstanden an dem end diss climats an + dem anheben abir pey dem equinoxial hat es 12 + stund vnd ist groß an der breit dann der andern + yndert eins vrsach halb. das die sunn von disem + clima auß dem breiten weg 30 diaci das ist dess + tiersteigs nicht geweichen kan auff oddir ab + vbervber 23 grad von dem eqnuinoxial vnd von + deßwegendeßwegen bescheinet si mer diß teil der erden wan si + geleichergeleicher doruff niderhengende ist irer strene dann + auff ein ander clima. vnd so si dan gleich vnd nit + seitenhalb dorauff scheinend ist. so kan man nicht + also bald verwandlunge des tags alls in einem + andern clima gespüren. auch haben die menschen + yn disem clima die sunn vber iren heuptern gleich + sten zweymol ym Jor vnd wirt genant zenit vnd + das wert nicht lenger dan alls lang dy sunn yn dem + selben grad des mittags beharrend ist. vnd alle + ynwoner des climats die haben zweierley + schat-tenschatten ein gegen mitternacht so die sunn geht zu dem + zirkell des Creps. den andern schaten so si + wid-erwider get gegen mittag zu dem equinoxials zirckel + + diser schatten mögen nicht groß sein so die sonne + etlicher moß gleich vber yn stet von deßwegenn + kan man auch nicht also schier spiren dy + verwandlungverwandlung deß tags allso do. do die sunn grossen + schatenschaten wirfft alls yn europa. vnd ee weiter gegenn + mitternacht von dem equinoxial ye weiter vnd + lenger die sonne von den stenden materlichenn + corpern schate wirffet. widerumb alls nahe dem + equinoxial deß kleiner vnd neher schatten. Auß + disen vorgenanten sachen mag gezogen werden + wie das alsobald ein land gefunden wirt ligend + außwendig disen dreyen zyrkeln der sunnen + leichtlicherleichtlicher gespurt mag werden groß verwandlung + deß tags dan yn disen landen dy do + vndtirworfenvndtirworfen sein dem weg der sonne das ist dem Tiersteyg + alls vorgesagt ist. von deßwegen haben dyse + menschenmenschen yn dem 7 clima lenger tag dan dise vnderr + dem tropico cancri oder capricorni. dise + verwandlungverwandlung der tag vorendert sich von dem + equinoxi-alequinoxial bis zu dem zirkel artico. den man nent zu + teüt-schteütsch den wagen am hymell allso das dye selbigen + menschen disem gestirn vndderworffen ein halb + Jor tag haben. das ist von Gregori byß vff + Lam-perti.Lamperti. Jst von dyswegen wan dise menschen + habenhaben ir zenit vnder dem polo artico. So muß von + notesnotes wegen der eqnoxialequinoxial sein yrer Orison. das ist der + zirkl dorynn di sonn vff vnd nider get vnd so bald di sonn + sich negtneigt von Eqnox.Equinox. gegen mitnacht so get in ir tag + + an vnd so die sonne wider von dem eqnoxialequinoxial sich + neyget gegen mittemtag. get yre nacht an. alls man + wol sichtigklich dise dyng sehen mag yn corpore + sperico Diß erst clima hat nach der breit 440 + meilen alls leupoldus seczet vnd dy erhebunge + des poli das ist der ax des hymells yn disem + cli-maclima das ist 16 grad von yrem orisonte. dy stet ym + ersten clima sind dise vorderlichsten. arim. thana + haw. manna. gecz. terre yndie. affar. cerugk. + ame-diaamedia yn affrica. Facili yn yndia. Zabech ym mittell + dy stat des kunigs alcimbenis. anthimantipeda + amenia. dy statt des reichs magogk. ceda am ent + +

+
+
+ + das ander clima diasienes + +

+ + DJs clima wirt genant dyasienes. von der + stat siene dy do leit vnder dem + Tropi-coTropico cancri dauon lucanus also spricht + Umbras nusquam flectente siene. wie das + der schatten der menschen oder ander corpern + nymer gelengt oder gebrochen wirt vorstanden + ym mittag desselben tags so dy sonne ym kreps + ist. dy grost leng deß tags yn disem clima ist 13 stunden. + ein 1/2 vnnd 1/4 vnnd hat an der preit 29 grad vnd + 12 minut. das bedeut 400 meiln hy vntten bey + vns. vnd dyß clima durch get dy gelegenheit zyn + vnd yndie vnd gett halb durch affricam dy + erhebungerhebung poli yn disem clima ist 24 grad. dy + furderlichstenfurderlichsten stet yn dem andern Clima sein. Mecha + + anburi. dy stat des künigs von yndia. des künig + es stat von zyn. deß konigs stat der moren. iurgen. + erana. almansora almediana. alre. thebim + cordu-lacordula am end +

+
+
+ + Das dritte clima + dyalexandrios + +

+ + + Dys clima anhebend vom orient durchget + das gelopte land vnd durch dy end + egy-ptyegypty begreiffend dy statt alexandriam dye + do ligt in dedem achten paralel vnd vnder dem + sechtzigi-stensechtzigisten meridian. dauon dann das clima genant wirt + dyalexandrios yn kriechen vß diser statt ist + gewesengewesen ptolomeus claudius. von deßwegen er dy zall + der meridian anhept zu zelen wyweit ein + yczlicheryczlicher meridian gestanden ist von alexandria. dy leng + deß tags yn disem clima ist 14 stund vnd 15 minutt + an der breite aber hatt es 33 grad vnd 40 minut + das macht 550 meilen auff dem erttrich. dis + cli-maclima hat dise vorderlichsten stett alls wedecz. + Catiduquia.Catiduquia. new babilonien. alkayr. albertim. granaten + hyspanie Jsta dy stat des winden. Jor. fugica + egipty.egipty. alexandria damnata. alkuffa. cartago + hierusa-lem.hierusalem. damastum. dye erhebung poli yn disem clima + ist 30 grad vnd 30 minut. +

+
+
+ + Das vierde Clima + dyarodus. + +

+ + + vOn der stat rodis hatt das clima seinen + namen wan es dy gancz insul Rhodis. + vnd cabros yn ym beschleust vnd hatt + an der braite 39 grad gleich macht pey + vns auff erden 300 meylen vnd grosse des tags + yn disem clima ist 14 stund vnnd eyn halbe + dys-endysen ynwonenden menschen yn disem teil wirt der + Polus erhabenn 36 grad vber yren Orizon + dyserdyser zirkel orizon ist dorynne dy sunn vff vnd + nydergetnyderget vnd endet vnser gesicht. also vorstanden so + ein mensch stunde auff einer hoe vnd sech vmb sich + lantschafft als weit er mocht. so sicht er einen zirkll + dem ertrich gleich an dem firmanent zu ring vmb + welchs zirkels centrum der selb mensch macht wo + er stehet. dy trefflichsten stete yn dissem clima sein + dy Maiorica sibilia sardinia ynsul sicilia ynsul pan + noricum dy stat persi. aldt babilonia balach eduni + a thilus ynsula yndie. +

+
+
+ + Das funffte clima + dyaromes + +

+ dys clima anhebend yn orient durchgehtt + dy stat Rom von danne is genant wirtt + vnd ander vmbligende stete vnd + lanthschafft.lanthschafft. vnd hat an der breite 43 grad abstend vom + eqnoxialequinoxial macht 255 meiln pey vns gerechent. dy + grose aber des tages ist 15 stunnden vnd polus articus + wirt disen menschen erhaben dy hyrinen wonen sei von + yrem orizon 41 grad vnd ein tercia das ist ein 1/2 eins minuts + + Dy mechtigisten stete yn dissem clima sint disse + Ra-gos.Ragos. Lisbona. tholetum. cesaria augusta. neapolis. + tharentum. roma. facar. ym mittil dis climatz Sena. + perus. amesa. tholoza der berg. pessulanus. + anchoraanchora thaurinum. valentz am ende +

+
+
+ + Das sechste clima + dyaboristenes + +

+ + wIrt genant dis clima van des wassirflisses + boristenes das durch rewsserlantt + flew-ssetflewsset vnd felt yn das schwartze mehr. an + der preite hat is 47 grad vnd 15 minut + gerechent vam equinoxial gegen miternacht yn dem + polo artico dy groest lenge des tages ist 15 stunden + einhalbs vnd ein 1/4 dissen ynwoneren wirt dy als + des himils erhaben 47 grad vnd ein 1/4 vnd hath + yn ym disse greste stete Massilia. genua dy + gegen-heit.gegenheit. wyenn. mediolan. ferer bannomia. compestel. + Portigal. prix. venedig ym mittil des climats. + con-stantinopulconstantinopul. Costintz straßburg. villacum disse + prei-tepreite des erttrichs ist 212 meiln gerechnet vom + mit-tagmittag yn mittirnacht +

+
+
+ + Das sibend clima dyaripheos. + +

+ + Genant vrspringlich von den pergen ryffey + dye do gehn durch reyssen vnd + mosquittenmosquitten vnd diß clima ist das aller kurtste von + o-rientorient yn occident das macht di engheyt der kaull + oder deß zirkels der erden. vnd hat an der breitt + 50 grad vnd 3 minut vom equinoxial vnd macht yn + + dy preit der meilen 185. dy gröst leng deß tags + ist 16 stund 15 minut. dyse vornemlichsten stett + ligenligen yn dysem clima. Paris. Ulm. augusta + vinde-licorum.vindelicorum. Munchen. Salczpurg. wyen. Ofen. Roto + magos. Colln. Agrippina. Mencz. wirrtzpurgk + Nurnberg. Jngelstat. Ratisbona. Erford. Lipczg + Prag. Mit disem 7 clima beschliessen vil + astronomiastronomi dy ynwonenden land als diser ptholomeus + Dyonisius tessalonicenß. Anßhelmus de vergine + mundi. vnd ander vil mit ym sprechen alles das do + funden wirt außwendig disem climata sol nit + ge-achtgeacht werden vor ein clima wan worumb man + findetfindet nicht alls vil besaczter land gegen mitternacht + alls gegen mittemtag yn dem vierteyl diser kaull + dorumb schaczen si es fur klein ding hermes + ab-eraber der pphūsphilosophus seczt dorczu das achtet clima vnd + dyse stat dorynn kunigsberg. Danczgk. + magde-burg.magdeburg. Braunczweigk. Crokau. Breßlav. Lubeg. + dantisten. Jrland. Schotten vnd schweden also + stist dise bekante werlt geteylt yn 7 teyl alls + danondan dauon gesagt ist. vnd hat an yrer breit vberal als + ptolomeusptolomeus seczt 180000 tausent gewend das macht + 20000 meylen vnd 40 meilen. ein gewend ist + 200 schrit zwey gewend machen 1/4 zwey vierteil + einhalbs meyl zwu halb machen ein gancze +

+
+
+ + von den meridians zirkeln + +

+ + es ist zuwissen das dise zirkels linien di do + gen von einem polo yn den andern. + wer-werdenndenn genant Meridiani. allso schreibt + ptolomeusptolomeus wie das meridianus sey ein zirkel linia gleihgleich + durch vnser cenit vnd teylet vnsern orison yn zwei + teyl beyde polos treffent vnd durchschneidet + alllealle climata vnd paralelln yn kreiczwyß. diser + me-ridianmeridian alls ptolomeus seczet der sein 36 vnd + yczlicheryczlicher meridian helt 5 grad so kompt es. das do + 36 mal 5. macht 180 also vil grad seyn yn einem + halben czirkel. yn der figur dises buchleins + findetfindet man nicht mer wan dy meridians linien halb. das + ist 18 das ist gescheen von wegen der kleinheit + diserdiser figur auff das man dy linien nicht sere nahen + bey einander seczt sunder yn moß disem wercke + dienend. vnd sind doch gleichwol volkomen an + den graden allein das die linien nicht geczogen + sein so ist zumerken das yn diser gegenwertigen + figurfigur eyn spacium 10 grad beschleust vnd so machen + 15 grad 3 meridian das bedeut hye yn der figur + anderhalb spacium daz hatt ouch eben alls wol 3 + meridian alls ptolomeus seczt vnd 3 Meridian + machen allzeyt ein stund. das wer 15 grad. diser meridian + saczung ist von deßwegen das man lychtlicher + findenfinden kan wye weit ein stat oder land vom obend + oder morgen ligen mag so vindet man ouch wy vil + stundenstunden ein land ee tag hat dann das ander. alls das lant + zu klein polen haut ee tagk dan hispanienn czwu + stund 1/2. gleicherweyß priester Johann yn yndia + hatt Ee tagk yn seynem lannde vier stundenn. + + dann der moscobitt also mag man ouch sagen von + stetten dy statt crakaw hatt er tag 1/4 einer stunden + dann nūrembergknürembergk. disse geschichte komen alle von + wegen der runtheith des erttrichs wenen worumb + dy sonen kann nymmer bescheinen das erttreich gantz + sunder allein dy helfft von des wegen so dy zonne + yn orient awff geht vber den gemeinen orizon zo + bescheinetbescheinet sy ein vierteill yn dem obren emisperio + vnservnser weltt vnd ein viertteil yn dem vnttirn welche + zweier vierteill machent ein halb teil. so mag man + nun merken das 18 Meridian sind yne eynem + viertel eins zirkls Und 3 meridian machent eine stund + so kompt ys das dy yn orient yn der statt. kathigara + ee tag haben 12 stunden dan disse zv lispon in hyspanien + das mus verstanden werden so dy sonne ist im eqnoxialequinoxial + vnd das ertrich glich von der sonne beschinen wirtt. + habent wir verstanden das di statt kathigara 12 stunden + ee tag hat dan lispon. so mus dy sone abir so lange + ober daz ertrich strichen bis sy kompt yn occident + bey lispon das sind ouch 12 stund so wirt si yn 12 + stunden das ertrich gleich vbergan. vnd vntten 12 + macht 24 stunden das ist ein natturlicher tag. so + aberaber sich die sonne neiget von dem eqnoxialequinoxial so machet sy + den gegen mitternacht grosse tage So aber iemant + gern wissen woltt wi vil meilen di sonne liffe auff + dem erttrich gerechnet der thu im also Er nem dy grad + di der zcirkel der sonnen hatt der sint 360 vnd teille + disse durch 24 stunden so komen im 15 das sintt di + + grad also vil loufft si grad eine stund Darnach nim + 15 vnd multiplicier das ist manchfeldige si durch + 60 wann ein grad hatt 60 meiln gemeinlich avff + der erden gerechnet so koment dir 900 meiln also + vil loufft si eine stund. auch ist zw wissen das sich + di meridian in miternacht vnd in mittemtag sere enge + vnd alle vff einen punct komen. Und doch glich + wol ire eigenschafft irer grad also volkomen + be-haltenbehalten am end als im mittil vnd wie nohet das die + lineen pei enander stehn pei den zween poli. doch + gelichwol hat ein ietzlich spacium 5 grad also + vol-komenvolkomen als do si preit sein vnd disse grad engen vnd + vorinngen sich also sere das ouch menschliche + vor-nunfftvornunfft dy selben grad an der zal nicht begriffen kan + +

+
+
+ + Hienach sagt es von + den zwelff windenn. + +

+ + + in disse kawle des erttrichs. wegenn + vnd blozent 12 winde in mancherlei + weisse etliche mit storm vnd + vngesti-mugkeith.vngestimugkeith. etliche linde vnd sanffte + et-licheetliche trucken vnd durre etliche + feu-chtefeuchte vnd naß etliche kalth vnd wesserig. vnd alle + nacheinander So ist zu wissen das 4 forderliche + winde sein vnd 8 zwfellige di forderlichsten 4 yn + der figure bezceichnet. sein genant ym latein + sub-solanussubsolanus fauonius aspericus vnd auster dewtsch + + wirt genant Subsolanus Ost. der ist sanfft vnnd + lind blosend von orient Der ander Fauonius + wirt genant west wehend von occident. vnd ist + miltygklich dy blümen bringen Der drit weend + von mitternacht Apercias genant. wirt zu deutsch + geheyssen Norden vnd ist von natur kaltt vnnd + schneygk Der vierd mit namen auster wirt czu + teutsch genant Süden vnd kompt vom mittagk. + von natur naß vnd warm diß sein dy + forderlichstenforderlichsten viere +

+

+ Die andern 8 komen auß disen vieren alls von + Osten komen zwen seytner der ein gegen + mitternachtmitternacht heyst Ostnord auff latein Eurus vnd pringt + tunckel wolken. der ander gegen mittag der + heysetheyset Ostsüd ym latein Uulturnus dieser truckett vnd + tawet. Der ander heist Fauonius auff teutsch + west. vnd hatt ouch czwen seytner. der ein gegen + mitternacht heyßt Chorus yn latein. czu deutsch + westnord diser bringt Nebel yn klarheyt. der + anderander hat er gegen mittag vnd heyßt affricus. tutsch + westsüd vnd ist von natur stormig mit regen +

+

+ Der dritte heißtt apercias yn mitternachtt vnd + hat ouch zwen seytner den einen gegen orient vnd + heyßt aquilo oder boreas. teutsch Nordost vnd + ist von natur kalt vnd trucken. den andern hat er + gegen occident vnd heißt Circius. teutsch nordwest + vnd ist von natur schneygk vnd hagelicht Der + vird heyßt auster vnd hat ouch zwen seytner. der ein + + gegen orient vnd heißt Sudost. lateynisch euronoius + vnnd ist von natur warm yn mössigkeit. Der ander + ist gegen occident vnd haist ym latein euroauster. + auff deutsch Sudwest vnnd ist von natur gancz + varm Diß sind dy zwelff wind dornoch sich dan + die wether vorwandlen auff diser werlt. + +

+

+ + + + + Ostnord von mitternacht + + + Orientalis + Ost + + + + vom vffgang + + + + + + + Ostsüd vom mittag + + + + + + + + + + + westnord von mitternacht + + + occidentalis + west + + + + von nydergang + + + + + + + westsud vom mittemtag. + + + + + + + + + + + Nordost von orient. + + + septemtrionalis + nord + + + + von mitternacht + + + + + + + Nordwest von occident + + + + + + + + + + + Südost von orient + + + meridionalis + Süd + + + + vom myttag + + + + + + + Sudwest von occident + +
+

+
+
+ + + Uon teilung der irdischen werlt + +

+ + + gEnczlich vorklerung diser ding dy vns + dienen außzumessen vnd zuteilen dyse + vnsere bekante welt genugsam + gesche-hengeschehen ist. beide zu erdtrich vnd zu mere + berge vnd fliß wy und wo yczlichs gelegen sey. + yn was teyl der werlt. vnd yn welchem Clima. neben + welchem paralell vnder welchem meridian das + dem leser leicht zu finden wirt sein. so er dise + vorgeschribnevorgeschribne ding wol vernomen hat vnd si + merk-enmerken wirt. So ist zuwissen wie das vnser ober + emisperiumemisperium vnser werlt wirt geteiltt yn ym selbstt. + dornochdornoch wirt es voneinander geteilt durch mere + dornochdornoch durch perg vnd ouch durch flyß. zu dem ersten + wirt es geteilt yn ym selbst das ist yn drey teil als + yn Asiam. Affricam vnd Europam. zu dem + andernandern werden dise drey teyl von einander + geschay-dengeschayden durch die mere. das ist alls asia wirt + gescheidengescheiden von europa durch pontum eurimum. das ist das + swarcze mer vnd durh das mer egeum. zum andern mal + scheydt sich asia von europa durch gepurg. das ist + zu latein genant Riffeum. zum driten wirt europa + geschydengeschyden von asia mit dem flyß tanays das do + entsprin-getentspringet yn dem 18 paralelln vnd 70 meridian auß dem + perg Riffei. affrica wirt geschaiden von europa. + durch das mittel meer vnd durch di enge + herculisherculis zum andern mol wirt affrica gescheyden von + + Asia durch Sinum arabicum. Das ist durch das + ara-bischearabische hap deß rotten meres Zum dritten mal + wirt affrica geschaiden von asia durch den + aller-edelstenalleredelsten fluß Nilum. +

+
+
+ + Uon den meheren + +

+ + AUff dieser kaull dess erttrichs. vnd + dorumbdorumb vindet man forderliche dreyerley + mehr dy dyse kaul des ertrichs + vmfliessenvmfliessen Das erst meer wirt genant in latein + maremare extraneum oder externum. zu teutsch dy offne se. dyß + mor hat eyn hap das do genant wirt Hesperus + sinus.sinus. aber auff teutsch ist ein vsgewaschen hol oder + kluns yn das ertrich nicht gleich dem rechten + v-bervber auff teutsch eyn hap widerumb wirt zu zeyten + gesehen ein erttrich das sich wirfft vnd streckt in + ein groß mör. vnd wirt genant auf kriechisch cher-sonesus.chersonesus zu teutsch eyn vorschuß ein reff oder + vorschusvorschus deß erttrichs. so hat das mör ouch ein + vorschvorschuß genant zimbricus der sich strekt gegen mitternachtt + von orient vnd hat ettliche schene ynsuln + hyber-niamhyberniam das ist yrland. Engelland. Daciam. + Norivegen.Norivegen. Sweden. Gotland vnd Schön. von dan dy + schene hering komen Das ander mer wirt genant + Mediterraneum vnd hat ein hap das do genant wirt + adriaticus welchs hap schaidet kryechnlanndkryechenlannd + vnd welsch land vnd hat dyse vorderlichsten + ynsulnynsuln als Ciprus Rodis Candiam Siciliam Sardinam + Euboeam. Nigropont Curson vnd Cursicam. + +

+

+ Das dritt mör wirt genant yndicum. das ist das + yndischeyndische mehr vnd hat diese hap Bangeticum persicum + arabicum vnd das grosse hap yn orient. ouch hatt + es ein forderliche ynsul Taprobana genant +

+
+
+ + Uon den teylen Europe + +

+ + FUrderlich zu sagen wy dy teyl diser + yr-dischenyrdischen kaul geteylt vnt geschaiden + wer-denwerden durch fliß vnd berg yczlichs yn + sun-derhait.sunderhait. So wellen wir an heben an dem + teyl europe vnd dyß teyl also zu gliden vnd + auß-legenaußlegen Europa wirt genant von der tochter dess + kunigs Generois yn Libia dy do genant was + Euro-pa.Europa. Alls von yr dan dy poeten schymflich + schrei-ben.schreiben. wie das Jupiter gegen yr hiczlich yn lieb was + entzundet vnd mocht si bey dem künig generois + nicht zu willen haben do nam er an sich ein gestalt + eins ochsen vnd schwam vber mör zu dieser + iunckfrawen.iunckfrawen. vnd si auff seinem ruck fassend. füret er si + vber mör vnd pracht si yn europam dauon hat dis + teil seinem namen. diß teyl hatt yn yme vil schoner + berg dy do alle vrspringlich von einer worzel + kom-en.komen. welche hoe der würczell aller geburg yn + disserdisser europa ein ursprung gibt vnd wirt genant Alpes + auß welchem perg dy grösten fliß yn europa + ent-springen.entspringen. alls der rein der do fleüst durch + teutschlandteutschland. Rodanus der do fleust durch franckreich + Dy thunav danubius genant dy do fleist durch + PayernPayern Steyern Hungern vnd Ostereich. Und ouch + + durch dy walachey vnd felt yn mare Ponticum. + Padus flevst durch Lumbardey vnd welschland + Der vorgenant berg wirfft von ym drey armen. Der + erst get durch Swaben. behemen. slesie. bis in bolen. + do wirt er genant Carpatus das ist krumppach + dornoch durch revssen vnt wirt genant Riffeus + dornochdornoch durch aziam Der ander arm get durch + sweyczerlandsweyczerland durch Payern Steyern. schlauonien. + walacheywalachey vnd durch Criecherland bis gegen + ConstantinopolimConstantinopolim do er sich an dem mör endet Der dritt + arm gat durch gancz welschland vnd teylt das in + zwey teil. do mit yn gemeinheit sey gnug gesagtt + von den teyln europe yn sunderhayt aber also + +

+
+
+ + Hybernia yrland. + Albion Engelland 1 + +

+ + Hyenach ist zu mercken das dyser Numerus + yn der figur ouch verczeichnet ist. + +

+

+ + DJse zwu ynsuln ligen ym occident yn dem + 18 paralell vnd vnder dem 4 meridian das + sind 25 grad vom occident vberal mit + dem eustern mör vmgeben vnd gegen + mittag haben si dy land von franckreich. yn der + ynsullynsull albion oder brittania ligt dy stat lundin dess + kungs von Engelland der eyn herr ist dyser + zweyerzweyer Jnsuln Britanie vnd hybernie +

+

+ + Jn disem yrland findt man menschen dy do swencz + haben an yren hynderteyln grob sind sy vnd + vnedelvnedel vnd haben yn diser gegenheyt schön vich czu + narung py disen ynsuln sind dy orchen oder + nor-wegischennorwegischen clippen 30 yn der zall. auch hat dyse + ynsul albion einen schönen lustigen wald + CottiduniaCottidunia genant nuczlich von gutter waid bey dises lands + gelegenhait entspringt ein schön flis Liua genant + fallend yn das teutsch mör dise ynsulln haben den + lengsten tag 18 stund vnd ein grad nach der leng + helt eyn grad 32 meylln 1/2 . +

+
+
+ + Hyspania 2 + +

+ + HYspania leyt ym occident vmflossen von + obend mit dem ewssern mehr. von + mitt-tagmittag mit dem yberischen mer vnd mit + dengederenge herculis auch mit dem + Balleary-schenBallearyschen mör. von miternacht mit der offenbaren se + vom morgen wirt das land beschlossen mit den + bergen Pirrenes. vnd wirt beschlossen zwischen + dem ersten vnd dritten meridian vnd czwischen + dem 11 vnd 14 paralell. dise gegenheytt hat siben + kunigkreich alls Portigal Granate Nauarre + HispanieHispanie Castelle Kathelonie vnd Gallicie. yn dysem + kunigkreich gallicie leyt Sant Jacob zu + compe-stelcompestel yn dem land Bethica zugehörig dem künig + von hispania ligt ein stat Cordula genant von dan ist + burtig gewest Seneca der maister ouch ligt eyn + stat yn hyspania Lispon genant do ist groß + handt-handtlunglung vnd nyderlag europe vnd affrice. dy + forderlichstenforderlichsten flisss yn hyspanahyspania sind dyse Tagus + Hy-berusHyberus Betis. doria. vnd pisarga. Hiberus vnnd + Pysarga entspringen auß dem berg vindio + Tag-usTagus vß dem berg ortospeda dy grest leng deß tags + yn hyspania ym mittl ist 15 stund. ein grad macht + nach der leng 47 meiln. +

+
+
+ + Gallia Franckreich 3 + +

+ + FRanckreich das lantd wirt gelobt von + fruchtbarkeyt der menschen vnd deß + vichs mit guter bequemikeit aller + nott-turfft.nottturfft. vnd ist gelegen vom occident das + ist von dem gemeinen orison ym obend 18 grad + das ist yn dem fierden meridian vnd get bys auf den + 7 meridian von occident vnd ligt zwischen dem 15 + vnd 30 Grad Yn Franckreich ist der + lengst tag 16 stund. yn dysem franckreich sind vil + löblicher stet dy von kurczwegen hye nit benant + werden yn dysem franckreich ist eyn gegenhaytt + Reynland genant dorin coln leit vnd ander vil + nam-hafftigernamhafftiger stett ouch sein yn dysem vorgenanten + frankreichfrankreich vorzeyten gelegen Picarden Prabendern + Lotringen Elzezir Schweiczer westrich vnd + anderander vil nacion czu streyt wol tugendhevtt greme + zind mit germania dyß teyl offtgenant hat dy perg + Alpes doruß entspringen Dye czwen schön flyß + Reyn vnd Rhodanus. vnd das sind ouch dy + trefflichstentrefflichsten wasser yn dissem land. + +

+
+
+ + Germania nyderste teutschland. 4 + + +

+ + DJs teil wirt beslossen von mitternachtt + mit dem germanico mör das ist das + teutschteutsch mör Am andern teil mit dem + sarmatischensarmatischen mör gegen mitternacht von dem morgen mitt + der weichsel vom obend mit dem Reyn vom mittag mit + der thunav Dise germania leyt von abent 30 + grad. das ist der 6 meridian vom obend vndt + get bys yn den 9 meridian. Und merk alweg + das ein spacium in diser figur 2 meridian bedeit vnd leyt + zwischen 13 vnd 15 paralelln gegen mitternachtt + Dy namhafftigste perg yn germania sind arme + von dem Swiczer gepurg. diser berg lengt vnd + breitetbreitet sich durch Peyern Behemen vnd slesie etc. + Und dise germania hat dise grösten fliß domit si + be-kleidetbekleidet vnd geedert ist als der Reyn der ouch + in franckreich verzeichnet ist. das ist von deßwegen das + sich dy herschafft der selben land offt verendert hatt + ydoch ist der Reyn ein vnderschaid zwischen + frankreichfrankreich vnd teutschen landen Dornoch ist yn + germania dy thunav dy do aber scheidet teutschland + O-stereichOstereich vnd vngern Dornoch dy Elbe. dy ader. di + weser. dy Mora. Regus dauon Regenspurg wirtt + genant. dis land hat 15 stund tag 1/2 vff das lengst. + vnd helt yn ym dise Nacion. Schwaben Francken + Peyern. westualen marker Pomern.großpoln + kleinpolnkleinpoln merher. slesie. Behemen. Frisen. Hollend + Brabender. Schweiczer +

+
+
+ + + Gotland. norwegen. schweden + + +

+ DJse land ligen in der offenbaren se auff allen + orten vmflossen vnd ligt ser gegen mitirnacht + vnder dem 21 paralell vnd zwischen dem 9 + vnd 10 meridian vnd ligt von dem gemeinen + occi-dentoccident 40 grad. vnd ein zweyteil ouch haben ander vil + land grenicz nohe mit disen Alls holland + engro-nenengronen ladt.landt. venteland. vermeland. emland. leifland. vndt + dise land haben tag 21 stund vffs lengst gegen mitag + aber do ist seland lauland. sicholm. bernholn. falster + vnd ander vil ynsuln dy von kurczwege nicht + verczei-chnetverczeichnet werden. Es wirt ouch gesaczt von der Figur + ptolomei. Eyßland vnd das geliuert mör das ligt als + vßwendig dez zirkel artico gegen mitternacht di + selben haben tag 3 Monat langk +

+
+
+ + Pannonia Hungern vnd Ostereich 5 + + +

+ DJe lantschaft also genant ligt von dem gemein + occidentoccident yn yrem anheben 30 grad. das ist der 6 + meridian vnd begreifft in der leng 3 meridian 1/2 das + ist biß yn den 47 grad. vnd wirt beschlossen von + miternachtmiternacht mit der tunav von mittag mit dem + venedyschenvenedyschen mor von orient mit der theysse von occident mitt + den hohen alpen pergen. von disen alpen kompt durch + disedise pannonia ein arm vnt scheidt diwinden das ist das lant + illiris vnt liburnia. von beiden teilln Hungerland. Dise + pannonia wirt geteilt yne czwey teil als in panoniam + das ober vnd das niderland. das do wirt genant das niderteil + wirt gancz hungerlant beslossen mit der stirmark crabaten +

+

+ + Das ander wirt genant das oberteil. das ist ostereich. + ouch hat es weyte vnd grosse gegenheitt reciam das + ist corualen vindeliciam das ist hochswaben Noricu + das iß bairn. ylliris vnd liburnia das sind windische + land. dy gresten stett hy yn swoben pey Ostereych. + vnd steirn ligend sind Augspurg landshut vnd + regensburgregensburg Yn ostereich dy forderlichste stat ist wyen. + yn diser gegenheit ligt der berg cecius. den maman nent + kalenberg. dy grosten flyß yn hungern sind dise dy + Thunav dye saw vnnd dy teysse dy vorgenante land + haben grosten tag 16 stund dy an der thunav ligen. + dyse land aber dy do ser lige gegen mittag dy + habenhaben 15 stund vnd 1/2

+
+
+ + Jtalia welschland 6 + + +

+ Welsche land sein gelegen yn europa von + dem occident mit irem anheben 29 grad. + das ist yn dem 6 meridian an czwen grad. + vnd streket sich yn den morgen bis auff 43 grad + das macht von occident gerechent dy preyte ytalie + gleich drey meridian Diß land wirt vm + slossen vom mittag mit dem Tirrenische mer von + mitternacht mit einem arm von den alpenbergen. + von orient mit dem yonischen mer von occident mit + dem sweyczer gepurg. dyß land wirt geteylt yn 2 + teyl alls yn lombardy vnd yn welschland. yn + dy-serdyser gegenheyt sind etliche namhafftig stet als + Ge-nva.Genva. mediolan. florencz Rom. UenedigVenedig. neapolis + vnd ander vil stet dy hye nit genant werden. ouch hat + + diß welschland vm sich vil schoner ynsuln dy + vorderlichstevorderlichste vnd schonste ist cursita. auff tutsch cufrum + Dy namhaffigistennamhafftigisten flyß in ytalia das sind dy zwen. + Padus vnd Thiberis. padus entspringt auß den + bergen alpen vnd velt yn das venedisch mer + genantgenant zu latein sinus adriaticus. Tiberis aber velt yn + das Tyrrenische mer gegen mittag gelegen yn disem + land ytalie wechst gutter wein das doryn das pöst + ist

+
+
+ + Sicilia Sardinia ynsulln + + +

+ DJse zwu ynsuln ligen in dem mitelmör vnd + sind vor zeyten gestanden an dem ladland ytalie. + sunder durch vngestyme deß mörs sint si + abgesundertabgesundert von welschen landen vnt sind gelegen von + dem obend yczliche yn sunderhait wan sardinia lign + vom abend ym 6 meridian das ist yn dem 30 grad + vnd sicilia ligt yn dem 7 meridian das ist vom + obendobend 35 grad vnd ligen zwischen dem 10 vnd 11 + pa-ralellparalell vnd dem 4 clima vnd haben tag 14 stund 1/2 + 1/4 In der ynsul sicilia do ligt der berg Ethna der do + ewig print. Das ist von deßwegen. Dyßer pergk ist + gancz löcherig vnd mit sweuelichtem ercz + durchedertdurchedert Und so dy wind dysen berg durchblosen + er-weckenerwecken si es vnd wirft von im ins mer feirig kolen des + swebels von deßwegen ist stet vngestymigkeyt vff + dem mer. dise ynsul stet gancz auff einem swarczen + locherigenlocherigen stein Topos genant den man hie yn disen + landenlanden landen braucht. yn dem baden sich domit crawen oder + + + yucken das do gemainer ist bey den froven dan + bei den menern ouch vint man am vber diß mörs + tyrrem das do siciliam besleüst von mitternacht den + stein bombes do mit man pergamen slicht vndt ist + schaum des mörs yn derbheit gewandelt von der + sunnen.sunnen. yn diser ynsul fint man. alls man spricht das loch + patriey dise ynsul helt der kung von arrogonia +

+
+
+ + Jtem sarmacam europe reyssen liten 8 + + +

+ JN sarmacam vint man nitt vill sunderlichs von + schönen steten aber von sinreichem volk als + yn andern landn sunder vil wüstung grosse + haiden. breit land. wenigk volk vnd halp Cristen + vnd wirt gehalten von dem polnischen kunig + ligendligend von obend mit seinem anheben der grenicz 44 + grad das ist yn dem 9 meridian vndt streckt sich yn + orient bis auff 63 grad das ist bis yn den 14 + meridianmeridian dy breit ist deß lands 4 meridian das ist 20 grad + Ein grad nach der leng ynn disem paralell machtt + 40 meiln welsch. vnd wirt beschlossen zwischen + dem 15 vnd 20 paralell gegen mitternacht ligen + yn disem land sein reussen. litten. massurn + mosquirermosquiter an der grenicz. ouch poln. thatern yn welcher + thatarey dy stat kaffa gelegen ist ouch hat das + lant schöner fliß zwen alls den nepper vnd den + nesternester beide fliessen si Ad pontum eurunum. das ist yn + das schwarcz mör. durch diß land get ein arm des + gepurgs von den alpen auß dem schweiczer + ge-purg.gepurg. yn disem land ist der lengst tag ym sumer 16 + + stund 1/2 Ligent in dem 7 clima. +

+
+
+ + Dacia walachei. 9 + +

+ + Das land wirt genant di groß walachei. Ouch + wenig namhafter stet haben. + außgeno-menaußgenomen di anstossende land di in dissem teill + europe begriffen sein als do ist sibenpurge Ein + fruchtpar land von wein vnd getreid teutsch volk + habend vnd wirt genant von ptolomeo. Jaziges + metanestum vff kriechisch. auch heltt diss teil die + gancz disputei oben vnt niden di sirfen vnd + dar-dinendardinen vnd boßnerlant das ist misia. diß land + sto-ssetstosset von orient an das schwartze meher von obend + an illiris das ist winden landt von mitternacht an + sarmacia. ewrope vom mittage an macedonia das + ist criecher lant durch disse gantze wallachei + flew-ssetflewsset di thunaw vnd pei kilian vorlewsset si den + namennamen vnd heisset ister vnd fellt in das mehr an sechs + enden. ander wasser mer hat disse gegenheit di + man klerlicher sehen mag in ptolomeo de situ + orbis.orbis. +

+
+
+ + Macedonia criechenlant 10 + + +

+ Macedonia wirt gesprochen von dem + kunigekunigemacedon vnd ist gewest das + vatterlandvatterland allexandri magni der di grosse + we-rldwerld bestritten hat dis landt leit vom + ab-endtabendt 45 grad das ist in dem 9 meridian vnd geht + bis in den 11 vnd wirt beschlossen mit den + adri-atischenadriatischen mehr vnd mit dem mehre ionio gegen + + gegen occident mit dem mör Egeo vnd cretensium von + orient von mittage mit dem mitel mör von mitternacht + mit dem sirfin vnd Boßnerland dys land Grecia yst + gewest ein Muter aller kunst wann auß yr ist + komenkomen dy Lateynisch sprach vnd ander vil bucher dye + dy krieche gemacht haben vnd dornoch sein sy + procht yn latein von dan wir diese kunst vrspringlich + haben alls dann diser münch der do yrfaren gewest + ist yn kriechischer sprach der dan diß werk in + la-teinlatein pracht hat das do sunst villeicht in ewigkait + vorhaltenvorhalten wer worden bei den kriechen vnd dise + gegen-heitgegenheit ist geteilt in 4 teil. als in macedoniam Eupirum + achaiam vnt poleponesium in diser gegenheit vint man + vil schöner stet. als athene. Thebe. Metropolis. + Tessalonita. causandria vnd ander mer die do von + kurczwegen hi verswigen bleiben. Bei disem + MacedoniaMacedonia ligt in dem mör di Insul creta oder candia. + vnder dem 11 meridian vnd zwischen dem 10 vnd 11 + paralellparalell di Insul Lempnos ligt vnder dem 12 paralall vnd + 10 meridian mit ein 1/4 . vil ander Insul sind in grecam di + do von kuczwegenkurczwegen hie nicht gemelt werden. domit + sei gnug von diser europa gesagt. wer aber weiter + wissen wolt von mancherlei stet. pergen wassern vnd + insuln der mag ansehen ptolomeum mit seinen + figu-renfiguren dorinn er vindet was er suchent ist nach + vßweiß-ungvßweißung der graden +

+
+
+ + Zumercken was buchstaben oder littera + europa in iebung der sproch hatt + +

+ + + Dise gancze europa braucht gemeinlich + zweierlei littera oder buchstaben alls + LateinLatein vnd kriechisch ouch wenig + rewßisch.rewßisch. Das do kompt vrspringklich auß + kriechischer littera. Aber lateinisch littera hat + eineneinen vorgang vor allen andern wan worumb man magk + schreiben mit diser lateinischen litter allerlei sproch + di man deütlich kan außreden. ydoch forderlichen + brauchenn sei Francosen walben Teutsch Behem. + vnd Englisch. di kriechisch zung gät in Grecia + MacedoniaMacedonia Epiro Achaia vnd ein teil in Azia minori + vnd ouch in moßquiten mit der Revßischen littera. + Yn sproch so endern sich alle land vnd nacion auss + irland vnd engelland redenn teutsch. ydoch + andersanders dan in hispania vnt in gallia. in norwegen sweden + Braban der Hollander Merker Paier. Sachßen anders + dan di Merhern slesier hungernn sibenburgen + redenn annders dann die Ostereicher + steier-marckersteiermarcker schwaben vnd in ander teutschen nacion + vnd sein doch alle von teutscher sprach ouch + endernendern sich di poln von den winden Behanen rechten + breissen von den littaven von den revssen allein + hungerlandhungerland helt vnvermist sein sproch. Auch ist czuwissen + das di lateinisch sproch hat gestanden vber 600 + Jor. +

+
+
+ + Uon den teilenn Affrice + oder Libie 1 + +

+ + + DJs dritte teyl der werlt wirt geteilt in 4 + teil alls yn mauritaniam yn affricam minorem + yn egipten vnd yn ethyopiam. das ist yn + morenland vnder egipten. Dyse Affrica + wirt genant von affer Abrahams sun gewest. der + am ersten dy teyl der werlt hat gebavt. ouch wirt + es genant Libia von dem winde libius oder + affricusaffricus auß dem winkel des obends vnd mittags + blosend.blosend. vnd bewegt stetes yn vngestymikeytt daß + mör dis lands. von deßwegen hercules lies + durchgrabendurchgraben das erttrich des bergs Calpe auff das. das + das mittelmör möcht haben ein vßgang yn das + au-sserausser mör doselbst seczt er hin sevle vermeynett eyn + enden do sein der werlt wann hercules waß auff + dy-sedyse zeit eyn herr vber dyse zweyteyl affricam vnd + europameuropam do besorget er sich das dy vngestymigkaitt + des mörs ertrincken mucht vil seines lands macht + er disem mittelmör einen ausgang vnd nante es + FretumberculiumFretumberculium . das ist das wütennd mör herculis. + Das erst teil affrice wirt genant Mauritanea + cesa-riensiscesariensis auff teutsch Marisken land Das ander + teyl heyst mauritania tinganica alias + maurenssenlandmaurenssenland welch leüt doselbst sere schwarcz sein vnd + selczamer siten nackend gend alleyn vmb yre scham + bedecket das ist von wegen grosser hicze wan + wornmbworumbwornmdworumb si ligen nohe dem weg der sonnen von + deßswegendeßswegen alle doryn wonen haben getruckt kraußhrkraußhar + sam is vorprent wer gleich den moren. Yedoch + sind si on varbe nicht so swarcz vnd diese barbari + + haben keyn eeliche ordnung. sunder gleich wy es dy + Türken halten si erkennen yn elichen werken + Swe-sterSwester müter töchter vnd andre yre mogen vnd + habenhaben diß vor einen siten so neher gesip vnt + freündt-schafftfreündtschafft Ee bessir dy gattuggattung ist bey yn der man vndt + der frawen Diß erst teyl affrice ligt von obendt + mit seinem vber 7 grad. das ist. es hebt an yn dem + ersten meridian vnd gat biß yn den 5 vnd ligt + zwischenzwischen dem 7 vnd 9 paralell. vnt hat lengsten tag 14 + stund das gebürg yn disem land wirt genantt + dbergder berg atlas welcher perg zwen sein als der größt + vnd klein. der größ get durch dise gancze affrica + oder lybia yn der gemein bys yn egipten. Ouch hat + es etliche flyß der namen yn disem vnserm land + wenig bekatbekant seyn alls mulus. sizaris. andus. Cilo + nach. sala. vnd ander wasser mer dy man yn den + FigurenFiguren ptholomei vindet Nun furt yn dysen + nachgendennachgenden landen werden vil schöner flyß komen di vns + ouch vnbekant seyn ydoch dy vorderlichsten vnt + gemeinen dy wir kennen von hören sagen di werden + ouch hy yn benumpt werden +

+
+
+ + Affrica minor. Ist klein affrica 2 + + +

+ DJs teil ist gelegen von dem obend 27 grad. das ist + überüber dem 5 meridian 2 grad. vnd get bis in den 10 + meridianmeridian vnd 2 grad. das ist 47 grad. vnd leit vnder dem 7 vnd 8 paralel + vnd wirt beslossen mit dem mitilmör genant affricum. von + occidentoccident stost an marischkenlant. von orient an egipten von + mittag an morland. in disem land klein affrice leit di stat + kartago vnd ander namhafftig Stett vnd der pergk + + atlas gät nach der leng dise tauel durchschneiden. + aber am vber dises lants in dem mör do sind zwe + sirtes das sein schlingender mör di sich vndertrehn + vnd was darein kompt das ist verlorn. schiff holcz + mensch tier oder was es sey das get alles zu bodem + vnd der mer sind zwai das klein vnd das groß + auff disem lant find ma sandelholcz zinomei holcz + das do tregt muschaten. di negel sind dy stengl + muschaten sein fruchte ouch vint man manch + selczamselczam tier in diser gegenheit alls streus. affen. + ele-phanten.elephanten. tigrides Jn disem land an etliche ende + ist es ser fruchtpar vom wein baumöl feige vnd + mandel vnd an etlichen ende ist es so voller sdsand das + zu zeiten von den winden ein perg hoch zu hawff + wirtt getriben alls dan ouch in egipten ist + gescheengescheen das der wint offt sand hat erhaben vnd gebei + vnd mensche getilgt vber den berg atlas gegen + mittag do sind vil gifftiger thier von schlangen + lint-würmlintwürm tracken cocodrulln vnd ander nermer . ouch + genhalb des bergs vindt man walt esel di do + grosergroser sind dan kameltier. dise affrica minoris hat + lengstenlengsten tag 14 stund vnd di inwoner sind ouch + barbarischkenbarbarischken .

+
+
+ + Marmarica libia egipten. 3 + + +

+ DJs lant wirt beschlossen von mitternacht + mit dem wietend mor vnd mit dem + EgiptischenEgiptischen von mittag mit dem geburgk + affrice. das ist der brgberg atlas maior von + + occident mit der bleien affrica. von orient mit dem + roten mör aber mit dem arabischen hap. vnd fügt + yn seinem anheben vom occident 47 grad. das ist + yn dem 10 meridian on 1/2 vnd strecket sich bis in + den 65 grad das ist von dem abend 13 Meridian + vnd 1/2 . Dis land ist an etlichen ndennendenn fruchtpar + von edlem holcz als Cipres sandl muscaten. yn + dy-semdysem land Marmarica vint man vil menung der + lebenleben vnd der vögel Sittich. der thyre Seraphen + genant. Zygen mit grossen preiten oren vnd + plemelnplemeln das sind thyr sich den menschen ser gleichend + allein das si rauch an yrem leib sind. Yn disem lant + regenet es gar selten aber nymer. Sunder das + EdleEdle fliß nilus den dis land hat ergeusset vnd + feu-chtetfeuchtet das ertrich egipti vnd macht es fruchtpar + nur soweit es das land begeust sein yrgissunng + geschithgeschith nicht von regen oder schne als etlich + sprechen.sprechen. sunder von verbandlung der grossen menyg des + sands den der wind erhept vnd pringt sterklich + yn dy ynfliß nili yn das mör vnd verhelt dy wasser + yn samlung also das si vff dringen vnd sich durch gancz + egipten breiten. so bald aber dy starcken winde + auffhören zu blosen. So gewint der nilus durch + stete merung des wasserss ober den newen sand + seynen gang vnd so er vberhand nympt vnd mitt + storme get furet er alle disen sand yn das mör vntt + get wider yn seinen strome recht. pey disem nilo + sind vil der Cocodruln auch dy statt Alexandria + + Ist nicht fer do von ligent. Ein grosse niderlag der + koufleut auß yndia arabia egipten vnd + welschlan-denwelschlanden . yn diser gegenheit egipti ist ouch dy stat + Ba-biloniaBabilonia alias alkair do dann der Soldann + wo-netwonet vnd ein herr ist diser land. auß welchen landen + vns vil specerey komend. vnd der lengst tag yn + diser marmarica egipti ist 14 stund. + +

+
+
+ + Ethiopia morland vnder egipten gelegen 4 + + +

+ + Das 4 teil affrice wirt beslossen von + mitt-ernachtmitternacht mit mancherlei mör als mit dem + egiptischen mit dem wietenden vnd mit dem + adriatischen mör von dem morgen wirt + es begriffen mit dem rotten mör vnd von dem + o-bendobend mit dem evssern. gegen mittag aber + beslevsetbeslevset ptolomeus dise bekante werlt vnd spricht wie + das fort nicht bekant ertrich sey den menschen yn + disem firtel der kaulen ligend Dise ethiopia vnder + egipten hept sich an in dem 5 grad. vnd in dem 1 + meridianmeridian vnd get bis yn den 85 grad. gegen orient das + sein 16 meridian vnd alweg 5 meridians linienn + machen ein stund. wy vorgesagt ist. Yn diser + gegenheytgegenheyt der moren vnder egipten entspringt der edl + fluß Nilus auss dem gebyrgk des Mondes + genantgenant vnd hoth wenig perg sust dy vns bekant wern. + als do ist der perg tala. danchis maschka. Juß vnd + andere perg. welche devtlich verzeichent werd + + + en yn den taueln ptholomei. pey disem land yn dem + eussern mör ligen 7 ynsuln yn welchen mancherley + wunderliche gestalt ist der menschen vnd ouch dder + vnuernunfftigen thyre. vnder welchenn ynsulenn + eneeine genant ist canaria auß welcher Jnsul (Alls + marcianus sagt) komen also alsoalso gross hund das sie + ouch dy grösten thier fellen vnd vberwinden alls + leben wilde schwein Behre rc̄etc. eyn solchen hund + hat gehapt alexander magnus. vnd dis land wirt + geteiltgeteilt yn dry teyl als in lybiam inferiorem. das ist + vndervnderste libia vnd yn morland vnder egipten vnd + ethiopiaethiopia interior das ist dy ynnerste gegenheit der + morenmoren vnder dem equinoxial ligend. Yn dem nidern + libia vnd in morlad vnder egipten. haben dy + menschenmenschen dy sonne zwir vber yren heuptern vnd + mu-ssenmussen leiden grosse hicz der sone vnd haben + gewon-lychgewonlych yre wonung zu haben vnder der erden vnd vil + auß yn dy sich erneren vnd aufhalten von den + wurczelnwurczeln der erden vnd alls dy lerer sagen so sein alle + creuter doselbst wachsend yn voller krafft der + naturenature dy in zugeeigent ist diser wurczeln vnd + krüter.krüter. ist bei in onezal vnd komen ouch gegen + allexandriaallexandria auff dem nilo auch sind in disem land + selcza-merselczamer gestalt der menschen. alls etliche on hevpt di + ougen an der brust tragend. etliche mit einem fuz + vudvnd anderlei geschlecht vil Alls dan + AnßhelmusAnßhelmus schreibt de ymagine mundi. Diß land hat stets + tag vber das gancz Jor 12 stunden + +

+
+
+ + was buchstaben der sprach. + affrica yn ubung hatt. + +

+ + + GAncz affrica helt dy barbarischen + Litt-ern.Littern. welch litern oder Buchstaben eyn + Junckfrav funden hat yn barbarei eyns + kunigs tochter. welcher kung genant was + Cirrenes. vnd dornoch yn seyner Ere ließ er bauen + stat yn seynem namen Cirrene genant von danne dan das + land auch genant was rogio arenaica yn welcherr + gegenhait vil gufftiger wurm vnd selczame tyr + gefunden?gefunden werden. Ouch halten etlich dy litern der + arabenaraben ym lateyn litere arabice. welcher arabes in + egipten vil sein dy sich neren von Rabary vnd + dybereydyberey . yr zelt oufslahen yn der wustung vndt wen + si begreiffen dy mussen sich von yn lösen vnd so si och + geleit hetten von dem Soldan der ein herr ist yn + Egipten. sunst ist ouch eyne in arabia Felix genant + doryn man ouch braucht diser arabischen litter zu + vorauß yn den ampten götlicher maiestat. Ouch + hat affrica gemengte sproch. von YudeisehenYudeischen litern + caldeischen litern dy do brauchen dye suriani + ma-chometimachometi vnd yuden. vnd das nur yn egipten

+
+
+ + Uon den teilen asie + +

+ + Asia wirt furderlich geteilt yn zveitell als in + azia das klein vnd das groß. Di klein asia hat + yn dem ersten teyl 12 kunigkreich vnndt + wirt geteilt yn 6 teyl alls hernach folgtt. +

+

+ + Das ander teyl wirt genant groß azia vnd ist + nicht also wol mol mit volk besacztt als dy klein + azia dy der Thurk helt. vil reicher an gelt vnd + E-delgesteinEdelgestein vnd hat ouch 6 Taueln so machtt das + dritteil 12 tauel. welcher 12 tafeln ytliche + sunder-lichsunderlich landt vnd gegenheitt ynhelt. dyß dritteyl der + weltheit yn ym das geburg thauri vnd Ymaus + welch perg sich strecken von occident yn orient vnd + teyln dis teil asia yn zweyteil. Eins gegen + mitter-nachtmitternacht das ander gegen mittag doryn yndia leit. + Auß disem gepurg entspringen dy grosten wasser + in yndia als gagesganges vnd yndus mit dem flyß tigris + das do entspringt auß dem geburg niphates + Eu-fratesEufrates aber das fliß yn armenia der grossenn + ent-springtentspringt auß den pergen periardes. diß sei dy + furd-lichstenfurderlichsten flis vnd berg yn azia. +

+
+
+ + Azia minor klein asia. 1 + +

+ + DJs teil der welt ligt vom occident 55 grad + das ist yn dem 11 meridian vnd strecket sich + yn orient bis yn den 71 grad das ist yn den + 14 meridian vnd wirt vmgeben mit mör von + miternachtmiternacht das do genant ist pontus euximus. das ist das + swarcz mör. Uom occident mit dem egeischen mör + vom mitag mit dem krichischen mör von orient mit + dem schonen fliß evfrates. dise klein asia hat 12 + kunnigreichkunnigreich als das reich Bittimie Paflagoniepalla-cie.pallacie. capadocie. meonie. lidie pamphilie licie cilicie + + klein armenien frigie vnd carie. vber alle reich ist + der turk ein hermy pye diser cleinen azia in + CarpatischenCarpatischen mor ligt dy ynsul Rhodis dy do halten dye + Johanniter Ritter. Diß ynsul ist ein fart belegerdt + worden von dem Turken zu gewynen. Ym yor alls + man schreibt 1480 Und nichtz dauon bracht dan + laster vnd schand Diß ynsul ligt von ocident gleich + yn dem 58 grad nohe dem 12 meridian vom + ab-endabend gerechnt in orient. Dis volk yn disem land + azia minori sind Turken Crichen Jacobiten + ArmenienArmenien vnd ander vil nacion von dem glouben + machometi.machometi. Ein grad nach der leng auf disem land macht + 47 meiln. Dy grost leng diß tags yn disem teil ist + 15 stund yn dieser azia minori leyt dy stat Troya von + den krchenkrichen zu stört. vil ander groß stet hat + dis lant dy ptolomeuß yn seinen Figuren devtet +

+
+
+ + Sarmatia Aziatica Mosquiten 2 + +

+ + Von orient wirt diß teyl beslossen mit dem großen + flis rha. das do entspringt auß den pergen + hiperboreihiperborei vnd felt yn des hyrcanisch mer. von occident + grenicztgreniczt dis teyl mit litāveulitāven vnd revssen. vom mittag + mit dem berg caucaso vnd mit dem hircaaische + mor vnd hat an der breit 4 meridian vnd 2 grad + von occident ligt es 64 grad vnd get bys yn den 87 + grad. gegen miternacht preitet sich es bis yn das + unbekantunbekant teil der werlt diß land helt der mosquit der + do vil wusts lands hat wenig von steten vnd dorff + + sunder ein wolbeslossen land hat er mit gepirg vnt + mit wasser. in diser mosquitey hat alexander magnus + gesaczt. ein altar seul znzu seinem gedechtnuß das er + alsoalso weit het gestriten yn der werlt Dise seul stat + underunder dem 80 grad von occident vnd yn dem 16 + pa-ralel.paralel. Dise Mosquitn sind torstig zu streit als vnd + ouch alle dy do ligen yn disem teil Sarmacia + leng-stenlengsten tag haben si 17 stund +

+
+
+ + Armenia maior groß armenien 3 + +

+ + ES ist zu wissen das Arm̄enia wirt beslo + ssen von orient mit dem hircanischen mör + vom occident mit dem swarczen mör von + mitternacht mit den mosquiten greniczt + habend vom mittag hat es grenicz mit dem land + a-zirieazirie. yn ym flewst das flis evfrates teylend von ym + klein armenien vnd klein aziam ouch hat diß lant yn + ym streichend das fliß Tigris das do vrsprung hat aus + den pergen niphates als vorhyn gesagt ist vnd leit + vom occident 72 grad mit seinem anheben das ist + yn dem 14 meridian vnd 2 grad vnd strekt sich bis + yn den 81 grad das ist yn den 16 meridian vom obend + gecelt. dis teil asie hat in ym dy ynwoner. colchos + yberos. abamos. das ist dy groß Thatarey. vnd + hat dy mechtig stat tarpeson als talina dise Tafeln + diß lants helt der turkisch keiser. vnd si haben ym + lant lengsten tag 15 stund ouch wurcht man in ormenia + maiori vnd in media vil seiden gwand tebich vnd + an-derander mancherley gwand +

+
+
+ + + Siria mesopotanea babilonia. 4 + + +

+ IN dem 4 teyl azie vint mann dise lantschafft + alls siriam Mesopoteneam. Babiloniam. + dass lant palestina das Judisch lant Petrea. + vnd die wuste arabia. dise alle regiones werden + beslossen bey eynander zwischen orient vnd + occi-dentoccident anzuheben an dem 64 grad. das ist der 13 + meridian vom abend bis yn den 80 grad das ist + der 16 meridian. dise lant werdn beslossen von + mitt-nachtmittnacht myt klein armenien greniczent. von occident + haben dise land ein anstossend mör genant siriacum + maremare das ist das mör sirie sicht. gemeilich ist es + genant das mitell mör. vom mitag greniczen + dmitdise land mit arabia felici das ist mit dem seligen oder + lobsa-menlobsamen land arabie dorin vil kunst der erczueiercznei funden + ist von orient wirt es beslossen mit dem wasser + TigrisTigris bei disen landen ligt ouch das glopt lend + JudeaJudea paliestina genant in welchm iudea 12 geslecht israel + sunderlich land gehapt haben. in diser iudea ist das + flis iordanus der do entspringt uß zwaien born + Der ain ist genant Jor. der ander dan. in diser iudea + leit ierusalem di namhafftige stat dise land haben + gemeÓlichgemeinlich tage vff das lengst 14 stund dise tauel oder + gesameltgesamelt lānd helt in der husahesa bsbis vff iudeam + palestinampalestinam das do helt der soldan. auch helt dise + pa-lestinapalestina iudaica das tote mör das do ist + vnteilhafftigvnteilhafftig cleberig pei enander als ein gemachter leim +

+

+ + diß meres materia kan man mit nicht geteilee allein + mit einem faden der do gezogen ist durch rot + dfrowender frowen das ist menstrum. Dise ding schreibt + an-ßhelmusanßhelmus de imagine mundi ouch sagt ein ander Lerer + wi daß man pei disem toten mör vint den gifftigen + slangk Thirus genant dauon man Thiriaca macht + diserdiser slang ist blind bei disen landen ligt di kungklih + insul ciprus genant gleich vnder dem 13 meridian das ist + vnder dem 65 grad von occidnet vnd ligt in dem 10 + paralell dise insul hat am ersten gebavt iaphet + noenoe son nach der sintflucht in diser insull wirtt nach + gezeigt veneris garten dorin iuno pallas vnd + venusvenus ein gezenk heten der schönheit halb auß + di-serdiser insul ciprus ist gezukt worden helena von + parisparis darumb dan der troianisch krieg langzeit wertt + mit dem andern nahmen heist diese cetim in der + schrifft oder paphon von einer stat die in cipro also + heist die hevptstad in dieser insull ist Nicosia. in + diser ynsul haben si gut starck wein. Jtem auff + den höchsten pergen yn cipro ist ein kirch dorin + stat das krücz des schachers zu der rechten + hant Hiesu gehangen hat. +

+
+
+ + Media persidis hircania parthia. 5 + + +

+ Dise land alle mit enandērenandenrenander werden + zusa-menzusamen genomeugenomen vnnd gerechend fur ein + gegenheit vnd ligen mit irem anhebenn + grenicz habend mit Mesopotanea vnd + BabilouiaBabilonia in dem achtzigisten grad von occident + + das ist aan dem 16 meridian vnd strekt sich bis yn den + 101 grad das ist der 18 meridian von occident. dise lant + werden von miternacht beslossen mit dem hyrkanischen + mör von occident greniczun sy mit Mesopotanea + von mitag mit dem hap des persien mers von orient + mit dem perg maßdoranus dise land helt der + hu-ssaheßhussaheß vnd ist fruchtpar yn guten weinen yn vil + tytyren zuouorauß kameltir dy do alt werden 60 Jor + +

+
+
+ + Arabia Felix fruchtpar arabia 6 + + +

+ DJs loblich vnd selig land arabia ein muter + aller arczney zu enthalten. pey dem wesse + tötliehetötliche corper. wirt geteilt yn zwey teyll + alls yn arabiam felicem vnd in carmania. auß + dyser arabiadyserr arabia komen dise all specerey dy ma haben muß + yn den appoteken. Und von dan ist komen all kunst + der arczney. wan worum es ist gewest ein kunig yn + arabia der do gehalten hat 12 philozophos oder + meister dy do haben vor ym mussen Disputiren + von natur der kreüter vnd diselben beweren vnd + so yndert eyner funden ist wordn der do nicht het + konden erkenen dy natur des krauts dorumb er + gefragt wer worden der must furt mer ewiklich + swygenswygen von aller arczney. Do sei auffkomen der + krüt-erkrüter natur worzu si nuczlich sind. Dise arabia felix + leyt von occident mit yrem anheben 68 grad das + ist in dem 14 meridian vnd get bis yn den 104 grad + vnt wirt beslossen von orient mit dem indische mör + + von occident mit dem roten mör von mitnacht mit + dem hap des mörs persici von mittag mit dem + indischnindischn vnd roten mor. Diß lant ist gewest ein + vaterl‚dvaterland des königs Caspar der do bracht oppfer + Jhesu von arabischen gold auss der stat sabba in + arabiaarabia von occident 74 grad 1/2 das ist vnttir dem 14 + meridi‚meridian vnd yn dem ersten clima am end das ist 16 + grad. von Equinoxial In dem mer arabiee do ligt ein + InsnlInsul genannt insula magorum. Do sagt man das do + sollen außkomen sein Malchior pringed weiroch + vnd mirre welche gummi wachsen yn der selbe + in-sulinsul vnd ouch yn arabia Der drite könig sol + komenkomen sein als dy schrifft sagt von orient ethiopie das + ist ethiopia vnder egipten. Diß land hat lengtenlengsten + tag 13 stund ouch ist diß land vberflussig in edln + ge-steinengesteinen vnd perlen dorin ist der perg sinai do sant + Katherina auff leit den ptolomesptolomeus nent sinoden +

+
+
+ + Scitia intra ymaum montem. + Scitia zwischen dez berg Ymaus + +

+ + DiSe scitia wirt genant von den menschen Sciti + di do grausam sint allen menschen wann + alls ptholomeus schreipt so essenn si + menschenmenschen fleisch vnd blut. dise gewonheit haltenn si + bei in auff den hevtigen tag vnd sind vnstet yn + iremirem wesen wan worumb si ligen nimmer an + einerstateinerr stat Sunder wan di sonne sich nehet gegenn dem + Tropico Cancri so ziehenn si gegenn mitternacht + vnd so di sonn wider get ad Tropicum capricorni + + so zyehen si aller der sonen nach vnd wonen yn den + welwelden als dy vnuernyfftigen tyr futern vnd. das weyl si + an der selben stat futr haben vnd darnach ziehen si + aberaber weyther. diß land wirt beschlossen von occidentt + mit dem flyß raha vnd grenicz mit sarmacia + azia-tica.aziatica. von mitternacht mit vnbekanten landen. vom + mitagmitag gremczit es mit yndia zwischen dem fliß + gangemgangem vnd mit dem lande parthie vnd arie. von orient + mit dem perge ymaus. vnd mit seynen anhebendenn + greniczen ligt es von occident ym 85 grad. das ist in + dem 16 meridian vnd get bis yn de 28 meridian + das ist 140 grad vnd hat lengsten tag 16 stund. yne + diser gegenheit sei mancherley Nacion. als mangiany + Bactriani. dy haben kamelthur dy nymer yre fuss + ap gehn oder treten. dornoch sein sogdiani vnd + co-mari.comari. dis lant hat bevm alls groß das vnder eins + bavmesbavmes schaten ligen mögen 300 mensche. vnd ein blatt + ist 4 schuch lang auff dy pletir haben vorzeyenvorzeyten + ge-tengeten geschriben di alltn pphiphilosophi. E das si papir hettenn + ouch fint man yn sacharum der gegenheyt vnt yn + ba-ctrianabactriana weinbeym alß gros das eyn traub des + weinstoksweinstoks gibt drei fuder wein. di grösten perg hatt si + ymam vnd thaurum der hy yn dysem land wirt genant + coronus. das grost fliß yn Scitia ist genant Yasartus + vnd laufft yn seinen strich vber 300 meyl vnd kompt + auß dem berg Ymaus vnd felt yn das hyrcanisch + mör ein grad nach der leng ober diß lant hat 40 grad +

+
+
+ + + Scitia axtra ymaum montem 8 + + +

+ + WJrt genant auff teutsch scitia auß dem pergk + ymaus ein land ser wust von volk vnd von + stetten weyt feld habend vnd fruchtpar yr + grenicz helt si mit dem erstgegachtenerstgedachten scitia anheben + von occident 145 grad das ist yn dem 27 meridian + vnd get bis an das end der bekanten werlt das ist + biß yn 180 grad des letsten meridians. dis lant wirt + mit keinem mör vmgeben sunder gegen mitnacht + vnd gegen dem vßgang do begreifft si dy end + vn-servnser bekanten werlt. vom occident greniczt si mitt + der ynnern scitia vom mittag mit yndia dy gröstn + fliß yn dysem land seyn dyse zwen bantisis vnd der + chadus. dy gröste perg sind montes casy vnd + monsericimonserici . yn diser gegenheyt habn dy menschen ein + sel-czameselczame gewonheit. als wen yndert ein mensch krank + wirt so sind do seyn freund vnd töten vnd essent in + sprechen es ist besser das er von vns gessen werd + dan von den worme der erden. vnd welcher der + nehestnehest frund ist dder nympt den hyrnschedl vnt late ym + yn gold fasssnfassen vnd braucht yn dorauß zu trinken + zum gedechtnuß seyns freunds. yn disem land sint + vil greiffe dy do mit mensche streit haben diß lant + lengstn tag 16 stund im mitel des lands. am end + aberaber gegen mitnacht haben si tag 20 stund. +

+
+
+ + + Aria paropanisis drangiana arachosia 9 + +

+ + Dyse yczgemelte land liged vom occident ym + 100 grad mit yren anheben. das ist yn. dem + 20 meridian vnd streckt sich yn 120 grad. + macht den 24 meridian Dis land gegen mittnacht + gremczt mit dem land Bactriana doryn der groß + kam siczt. vom occident mit carmānia vom + mit-tagmittag mit dem yndischen mer. von orient mit Yndia + In disem land sind zigen mit grossen oren + SuptilSuptil har tragen. von welchn zigenharn man den lotzam + macht. ouch sunst hat das land vil von seidem gewant + vnd von edlem gestein vnd perln. yn disem lande ist + das gebirg Becius vnd paropanuis ser hoch + allsoallso das man meynt es rür dy wolkn. der lengst tagk + yn disen landn ist 14 stund 1/2 + +

+
+
+ + Yndia zwischen dem flis ganges. + + +

+ + INdia wirt genant von dem flis yndo dasdo felt yn das + yndisch mer mit 7 flissen. vnd leyt czwischen + yndoyndo vnd gange den zweyenn flissenn. vom obend + leit es yn grenicz mit arachosia vnd gerodosia in + dem 105 grad das ist ym 23 meridia vnd geht in + di leng von occident yn orient bis yn den 148 rad. das + ist yn den 30 meridia von miternacht wirt es + beslossenbeslossen mit dem gebirg ymaus von mittag mit dem + yn-dischenyndischen mor von orient mit dem flis gange. von + occidentoccident mit dem flis yndo. von dyser yndia schreiben + + Doctores Poeten Philozophi vnd ander vil + maystermayster wunderliche vnd vngeleuplich ding. Sagt + strabostrabo wy daß yn dem yndische mör walfisch sein an + der lang habend 4 ackerland das macht ein hub yn + disem mör wechst ror alls hoch vnd groß das man + dauon heuser baven mag vnd von einem glid eins + rores machen dy yndi ein schifflein doryn drei man + siczen mögen. Ouch fint man yn diesm mer + schnekenschneken das man auß eim schneknhauß magk machen + ein gemach fur czway mensch. vnd vil auß den + yn-dianenyndianen wonen vnder disen schneken. vnd sind + swarczswarcz an yrm leib vnd wenig essen si von fleysch speis + Sunder sunst haben si vil edel frucht der erden vnd + der bevm dy do vß der maß naturlichs schmack + sint. Ouch sagt der vorgenant Lerer wy das ein + recht-errechter yndyan außwendig seinem land nicht lang leben + mag. das ist von wegen der subtyll vnd nuczlichen + frucht dy si brauchen yn yrem land. Und so sie diser + frucht nicht haben. werdn si an irer natur gesweht + ouch ist das land ser fruchtbar von menschen wan + worumbworumb so eyn frenlinfreulin 5 yor alt ist si gebirt si kinder yn + disem land ist der briester Johan alls yn ewropa. + der Bapst. vnd ist gesalbt von Sancto Thoma. vnd + all sein volk ist kristen vnd hat vnder ym 500000 + gemaurther stet. vnd hat vnder ym 24 + kungkreichkungkreich vnd so yndert ein land ein kung erwelt hat So + mus er gekront werden vom priester Johan + + vnd diser Briester Johan seczt auff dy kron den + kung mit seinen fussen. zu bedeuten das si ym + vndertenigvndertenig sollen wesen dy weil si leben pliuiusplinius vnd + solinus dise baide maister sagen wye das vnd + den pergen thauri der pfeffer wechst yn mossen wye. + Jachandilber zwischen welchen stauden man vint + langen pfeffer. vnder disen stauden sein vil der + schlangenschlangen dy do fligell haben vnd dy menschen ser + leidigenleidigen von deßwegen dy yndi mussen fewr vndt rauch + machen dorvor dyse wormer fliehen also Clauben + si den pfeffer. Sagt Anßhelmus de ymagine + mundi. das in yndia sind groß Elephanten czu dem + streyt wol tugend ouch hatt das landt eyn bestia + moceron genat Sittich vögl vnd ander selczame tyr + vil schöner edler steyn tregt diß land mit + vberflussikeytvberflussikeyt des golds man vint Carfunckel. dyamantt + berilln vnd grosse berlen Jtem man vint + omessenomessen als dy schoff groß vnd werden gespeyst mit + gulden.gulden. Jtem öln 300 schuch lang. Jtem hohe bevm + dy kein armbrust mit schussen mag erlangen. Jtem + der kung botras yn yndia der vormagk alczeyt. + 30000 wolgezvapenterwolgewapenter Elephanten zu strit. Sunst + eyn yczlicher kung dorynn vermag yr 8000 Es ist + ein volk dy do genant sein brachmāni vnd haben ir + rent vnd zinß. das si nichcz anders tun wan das si got + pitenpiten vmb kelt wan worumb di groß giczhicz der sonne zwingtt + si zumol ser wan si ligen noch dem weg der sonnen + + Jtem alle schiffleuthe yn yndia sechend nicht meh + wann eynen stern. genant Canapos dornach sy sich + richten. vnd habend grosse uinsternis des mones + vnd der sonnen so si eclipsiret werden das ist + besthetiget.besthetiget. disse yndia ym mittil hat si tag awffs lengste + 3113 stunden vnd 1/2 +

+
+
+ + Jndia extra gangem awssen + dem flis gange 1 1 + +

+ + DJsse andre yndia grantzet kegen occident + mit der vorgedachten. gegen mitternacht + hat sy das gepirg ymaus alias. emody + pergk.pergk. sericy pergk. semantini perge vnd vntter dissen + pergen allen wechßt pheffer yn mass als + vorgesagtvorgesagt ist. von orientt endet disses land vnnßer + bekanntenbekannten werld. vom mittāge wirt dyß land vmbgeben + mit dem yndischen mehre yn welchem mer vil + ynsulnynsuln sein selzcam volk habend nach der natur + vnttervntter welchen ynsulen sind etliche gnandt. maiorica + vnd ynsula guttis glucks awff latin guttisbone fortune + pey dyssenn ynsulnn tar kein schiff nohe hynpey + gehn das do eyßere negel hatt. wenn worumb das + selbe mer hat yn yme gantze felße des steines + herculeiherculei der an sich zcewcht das yssen dorumbe sint + yre schiff eissen darbende dis land anhebend vom + ocident 140 grad gehet hyn bys zw dem ende der + werld das ist biß yn den 180 grad das ist der letzte + meridian. das anheben dis landes von occident ligt + in dem 29 meridian. das grosse flis yn yndia extra + + gangem ist gnant damas entspringend aüß denn + pergen emody vnd sericy yn disem land ligt dy stat + kathigara am ende der werld. yn disser kathigara + vnd vmbligeudenvmbligenden land dy habend volk yn. yn dy + do schwentze habend gelich als dy yn lisbon ader + eugillandengilland disse czwen stete ligent von enander 25 306 + meilen welsch. der lengste tag yn disser yndia ist + 13 stunden vnd 1/2 +

+
+
+ + Taprobana ynsula ym + yndischen mehre + + +

+ DJ edle taprobana avff allen seyten + vmbstossenvmbflossen mit mehr treitt vil edler steine. + schonschon gold grosse thier. alte menschen Als + strabo schreibt das die mensche yn Taprobana + ynsulaynsula lebent alz lang das si bytten yre kinder das si + geto-tetgetotet sulden werden aber awß der ynsul gefüret + wer-denwerden awff das si mochtend sterben. disse menschen sein + sere groß alz dy rissen vorczeiten gewest sein. yn + diser ynsel fellt kein plat von keinem bowme yn + keinerley weiße Avß disser ynsul kompt vil + spe-cereyspecerey Als pheffer ynbir mußkatum Thadiln vnd das + holtz ebanus das yn dem fewer nicht vorprent + su-ndersunder nur gluet vnd herter wirt. dysse specerey vnd + ander kowffmanschatz pringen sy awff das yndischē + mehre zw dem flis gange vnd widervmb komenn + dy indischen kowfflewthe ouch awff dissem + wa-ssemwassern entkegen setzende ire guttur gegen dissenn + awß taprobana vnd reden nicht mitenander. + sundsundderder do ware hat yn synem schiffe. zw stotzen + ad-deradder weschßiln vmb andere war. der steket awff + ein fenleyn vnd gibt yn bedewtenn daß er daz + seine stotzen will an ein ander schiff dornach + ni-mptnimpt einer awß zween kawffleuten das ander fenlin + vnnd legt ys vff seine war. So der ander sein + zceichenzceichen sucht vnd vndetvindet awff einer ware dy ym + gefltgefelt so nimt er sein zceichen vnd legt yß wider awff + sein war. zw bedewten das ys yn beden gefelt + dornachdornach niht der kawffman awß yndia das schiff awß + Taprobana vnd der ander widervmb also + kaw-ffschlagndkawffschlagend sy mit enander nicht redendt wen + wor-rumbworrumb disse awß taprobann dy habend kein + gem-eiuschafftgem-einschafftgemeinschafftgemeiuschafft yn sproch mit yndirt ein ander nacion + vntervnter der sonnen. Mit dissen vnd ander dingen sein + genug gesagt von ynhalt disser vnßer bekanten + werldwerld was volk waß sittev sy haben vntter welchenn + teil der werld si gelegen sein vnd mit was mer + vndtvndt gepirg sy vmgeben sein vnd waß flisse awß den + selben entspringgen. das man dann yn der + offtgeda-chtenoffegedo-chtenofftgedachtenoffegedochten figur wol vinde magk yn einer gemenngemeinn so + man recht merket awff dy grad vom orient yn + oc-cidentoccident awff dy meridian. awff dy paralelln vnd + andere nottorfftige dingk dorzv dienend so sidsind + dy grad gesaczet vntten an der figur vnßer bekanten + werld von occident gezcallt 180 dorauß dan alle + fig-urenfiguren der lande offenbar werden so man zceucht ynn + dem meridian avff gegen mitternacht dar ynneyune dan + + ein stat eyn land bezceichnet wirt. dysse alle + obges-chribenobgeschriben ding werden dem leßer wol bekatbekant werden + So er avffmerken hat awff ynhalt der figuren in + dy-ssemdyssem buchlin + + + +

+

+ DJs gantze dritte teyl der werld azia + genanth hat yn prawchunge. dy + Calid-ischenCalidischen . arabischen vnd yndischeuyndischen litern + vnd ein teil auch hebreischen. Jtem + der husse heze pravcht yn allen siuensinen landen der + caldeyschen litterulittern adder puchstaben yn mangerlei + wiße mit schriben vnd avß sprechen Jtem der + Soldan hat ym vbunge am meisten teil di + arabi-schenarabischen littern vormischt mit caldeischen vnd + he-breischenhebreischen Jtem der prist iohan hath yn sinem + landelande vbunge der yndischen littern yn schreiben vnd + außsprechen Sunst in der gemein ist turcksch. + armenischarmenisch . indisch vnd schitthiß sprach yn + gewonheitgewonheit der menschen in azia vil selczamer sitten der + menschen vnd gewonheithen sind in der werld an + sprach tracht vnd geschicklichkeit der menschen + dy yn zcvgeeigenth sein von natur mit grossenn + vnttirscheid van enander geteilet nach gestalt der + corper yres leichnams. Als do sein Satiri dy do + habēvhabēn ein horn an der stirnen. pignei sein an + ir-erirer statur eins elpogenn hoch cmocephalicenocephali haben + hundis hewpter Blemny yn libia haben dy ougen + + An der prust vnd kein hewbt. pigmei einen fus + habedhabend streiten mit den cranchen Masagitte so + eiuereinereinereiuercrank wirt so fressen si in. avff das er vouvon den + wurmen der erden nicht fressen werd. padei + habenhaben 4 weibir so der man stirbt mus sich der + lip-stelipste mit im vorprennen Arabes halten kein + sch-wein.schwein. Schitti asperi di essen menschen fleisch. vnd + so si einen erschlagen haben trincken si das plut + auß seinen wunden. yndiani haben schöueschöne eiberweiber + vnd groegroße kinder. Disse alle nacion vnd anderr + nacion Cristen vnd heiden tnrkenturken vnd iuden + rewßen vnd criehen. Di alten vnd iungen sein + phlichtigphlichtig zw loben deuden scheppir aller dinge dem do + ere vnd dangksagung sei in ewigkeith. +

+
+
+ +
+
\ No newline at end of file diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/examples/generateId.xsl --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/examples/generateId.xsl Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,34 @@ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/.DS_Store Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/.DS_Store has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/commons-io-2.0.1.jar Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/commons-io-2.0.1.jar has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/commons-lang3-3.0.1.jar Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/commons-lang3-3.0.1.jar has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/saxon-9.2.1.5.jar Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/saxon-9.2.1.5.jar has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/saxon.txt --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/saxon.txt Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,3 @@ +Saxon: + +Release 9.1.0.5 (free version): releases < 9.1.0.7 support saxon extension functions diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/saxon9-s9api.jar Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/saxon9-s9api.jar has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/saxon9-xpath.jar Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/saxon9-xpath.jar has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/saxon9.jar Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/saxon9.jar has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/saxon9ee.jar Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/lib/saxon9ee.jar has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/.DS_Store Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/.DS_Store has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/constants.properties --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/constants.properties Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,1 @@ +docDir=/Users/jwillenborg/mpdl/data/xml/documents \ No newline at end of file diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/.DS_Store Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/.DS_Store has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/.DS_Store Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/.DS_Store has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/.DS_Store Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/.DS_Store has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/.DS_Store Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/.DS_Store has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/.DS_Store Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/.DS_Store has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/exception/ApplicationException.java --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/exception/ApplicationException.java Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,14 @@ +package de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.exception; + +public class ApplicationException extends Exception { + + public ApplicationException(Exception e) { + super(e); + } + + public ApplicationException(String str) { + super(str); + } + +} + diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/util/Util.java --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/util/Util.java Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,21 @@ +package de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.util; + +import java.io.File; +import java.io.FileInputStream; +import java.io.IOException; +import java.util.Properties; + +public class Util { + + public Properties getProperties(String fullFileName) { + Properties props = new Properties(); + try { + File file = new File(fullFileName); + FileInputStream in = new FileInputStream(file); + props.load(in); + } catch (IOException e) { + } + return props; + } + +} diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/.DS_Store Binary file software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/.DS_Store has changed diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/general/Constants.java --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/general/Constants.java Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,35 @@ +package de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.xml.general; + +import java.net.URL; +import java.util.Properties; + +import de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.util.Util; + +public class Constants { + public static String DEFAULT_LANGUAGE = "en"; + private static Constants instance; + private Properties properties; + + public static Constants getInstance() { + if (instance == null) { + instance = new Constants(); + instance.init(); + } + return instance; + } + + private void init() { + URL url = Constants.class.getClassLoader().getResource("constants.properties"); + if (url != null) { + String propertiesFileName = url.toString().substring(5); + properties = (new Util()).getProperties(propertiesFileName); + } + } + + public String getDocumentDir() { + if (properties != null) + return properties.getProperty("docDir"); + else + return "no properties file"; + } +} diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/test/TestLocal.java --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/test/TestLocal.java Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,38 @@ +package de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.xml.test; + +import java.net.URL; + +import de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.exception.ApplicationException; +import de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.xml.xquery.XQueryEvaluator; + +public class TestLocal { + private XQueryEvaluator xQueryEvaluator; + + public TestLocal() { + init(); + } + + public static void main(String[] args) throws ApplicationException { + try { + TestLocal test = new TestLocal(); + test.xqueries(); + } catch (Exception e) { + e.printStackTrace(); + } + } + + private void init() { + xQueryEvaluator = new XQueryEvaluator(); + } + + private void xqueries() throws ApplicationException { + String result = null; + try { + URL srcUrl = new URL("http://mpdl-system.mpiwg-berlin.mpg.de/mpdl/getDoc?doc=/tei/en/Test_1789.xml"); + result = xQueryEvaluator.evaluateAsString(srcUrl, "declare namespace TEI=\"http://www.tei-c.org/ns/1.0\"; //TEI:s"); + String bla = ""; + } catch (Exception e) { + throw new ApplicationException(e); + } + } +} diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/tmp/GetFragmentContentHandler.java --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/tmp/GetFragmentContentHandler.java Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,93 @@ +package de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.xml.tmp; + +import org.xml.sax.*; + +public class GetFragmentContentHandler implements ContentHandler { + private String ms1Name; + private String ms2Name; + private int ms1Pos; + private int ms2Pos; + + private int msCounter = 1; + private boolean startFragment = false; + private String fragment = ""; + + public GetFragmentContentHandler(String ms1Name, int ms1Pos, String ms2Name, int ms2Pos) { + this.ms1Name = ms1Name; + this.ms2Name = ms2Name; + this.ms1Pos = ms1Pos; + this.ms2Pos = ms2Pos; + } + + public void startDocument() throws SAXException { + fragment += "\n"; + } + + public void endDocument() throws SAXException { + } + + public void characters(char[] c, int start, int length) throws SAXException { + if (startFragment) { + char[] cCopy = new char[length]; + System.arraycopy(c, start, cCopy, 0, length); + String charactersStr = String.valueOf(cCopy); + if (charactersStr != null && ! (charactersStr.trim().equals(""))) { + fragment += charactersStr; + } + } + } + + public void ignorableWhitespace(char[] c, int start, int length) throws SAXException { + } + + public void processingInstruction(String target, String data) throws SAXException { + } + + public void setDocumentLocator(org.xml.sax.Locator arg1) { + } + + public void endPrefixMapping(String prefix) throws SAXException { + } + + public void skippedEntity(String name) throws SAXException { + } + + public void startElement(String uri, String localName, String name, Attributes attrs) throws SAXException { + if (localName.equals(ms1Name)) { + if (msCounter == ms1Pos) { + startFragment = true; + } + if (msCounter == ms2Pos) { + startFragment = false; + throw new SAXException("end"); + } + msCounter++; + } + if (startFragment) { + fragment += "<" + name; + int attrSize = attrs.getLength(); + String attrString = ""; + for (int i=0; i"; + } + } + + public void endElement(String uri, String localName, String name) throws SAXException { + if (startFragment) { + fragment += ""; + } + } + + public void startPrefixMapping(String prefix, String uri) throws SAXException { + } + + public String getFragment() { + return fragment; + } + +} diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/tmp/XmlExamples.java --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/tmp/XmlExamples.java Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,259 @@ +package de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.xml.tmp; + +import java.io.BufferedInputStream; +import java.io.File; +import java.io.FileInputStream; +import java.io.IOException; +import java.io.InputStream; +import java.io.StringReader; +import java.io.StringWriter; +import java.util.Date; + +import javax.xml.transform.OutputKeys; +import javax.xml.transform.Transformer; +import javax.xml.transform.TransformerConfigurationException; +import javax.xml.transform.TransformerException; +import javax.xml.transform.TransformerFactory; +import javax.xml.transform.stream.StreamResult; +import javax.xml.transform.stream.StreamSource; + +import org.xml.sax.InputSource; +import org.xml.sax.SAXException; +import org.xml.sax.XMLReader; + +import com.sun.org.apache.xerces.internal.parsers.SAXParser; + +import de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.exception.ApplicationException; +import de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.xml.transform.BasicTransformer; + +import net.sf.saxon.s9api.Processor; +import net.sf.saxon.s9api.QName; +import net.sf.saxon.s9api.SaxonApiException; +import net.sf.saxon.s9api.Serializer; +import net.sf.saxon.s9api.XQueryCompiler; +import net.sf.saxon.s9api.XQueryEvaluator; +import net.sf.saxon.s9api.XQueryExecutable; +import net.sf.saxon.s9api.XdmAtomicValue; +import net.sf.saxon.s9api.XdmValue; +import net.sf.saxon.s9api.XsltCompiler; +import net.sf.saxon.s9api.XsltExecutable; +import net.sf.saxon.s9api.XsltTransformer; + +public class XmlExamples { + private XsltTransformer xsltTransformer; + private Processor processor; + private boolean saxonFast = false; + + public static void main(String[] args) { + try { + XmlExamples xmlUtil = new XmlExamples(); + xmlUtil.saxonFast = true; + // xmlUtil.init(); + // xmlUtil.testXQuery(); + // xmlUtil.testGetFragment(); + xmlUtil.testMpdlTransformer(); + // xmlUtil.performanceTestGetFragment(); + // xmlUtil.performanceTestGetFragment("text/Goerz_2008.xml"); + } catch (Exception e) { + e.printStackTrace(); + } + } + + private void init() { + try { + StreamSource xslStreamSource = new StreamSource("examples/getFragment.xsl"); + if (saxonFast) { + xslStreamSource = new StreamSource("examples/getFragmentSaxonFast.xsl"); + } + processor = new Processor(true); + XsltCompiler xsltCompiler = processor.newXsltCompiler(); + XsltExecutable xsltExecutable = xsltCompiler.compile(xslStreamSource); + xsltTransformer = xsltExecutable.load(); + } catch (SaxonApiException e) { + e.printStackTrace(); + } + } + + private void testMpdlTransformer() { + try { + // String fragment = getFragment("examples/Benedetti_1585.xml", "pb", 300, "pb", 301); + BasicTransformer mpdlTransformer = new BasicTransformer(); + String srcUrl = "http://mpdl-test.mpiwg-berlin.mpg.de:30030/mpdl/page-query-result.xql?document=/echo/la/Benedetti_1585.xml&mode=text&pn=13&export=pureXml"; + String xslUrl = "http://mpdl-test.mpiwg-berlin.mpg.de:30030/mpdl/presentation/pageHtml.xsl"; + String outputPropertiesStr = "method=xhtml media-type=text/html omit-xml-declaration=no indent=no encoding=utf-8"; + mpdlTransformer.transform(srcUrl, xslUrl, "", outputPropertiesStr); + // xslUrl = "http://mpdl-test.mpiwg-berlin.mpg.de:30030/mpdl/presentation/pageXml.xsl"; + // mpdlTransformer.transformByTransformerFactory(srcUrl, xslUrl, "", outputPropertiesStr); + } catch (ApplicationException e) { + e.printStackTrace(); + } + } + + private void testGetFragment() { + getFragment("examples/Benedetti_1585.xml", "pb", 300, "pb", 302); + // getFragmentByJavax("examples/Benedetti_1585.xml", "pb", 300, "pb", 301); + /* + getFragment("examples/Test_1789.xml", "pb", 1, "pb", 2); + getFragment("examples/Goerz_2008.xml", "pb", 58, "pb", 59); + getFragment("examples/Benedetti_1585.xml", "lb", 385, "lb", 387); + getFragment("examples/Benedetti_1585.xml", "pb", 300, "pb", 302); + getFragment("examples/Benedetti_1585.xml", "pb", 303, "pb", 304); + getFragment("examples/Goerz_2008.xml", "pb", 58, "pb", 59); + */ + } + + private void performanceTestGetFragment() { + for (int i=1; i<=100; i++) { + String fileName = "/Users/jwillenborg/java/eclipse-workspace/XmlUtil/examples/tmp/Test-" + i + ".xml"; + // String fileName = "examples/Test.xml"; + Date before = new Date(); + for (int j=300; j<=400; j++) { + getFragment(fileName, "pb", j, "pb", j+1); + } + Date after = new Date(); + System.out.println(i+ ". Needed time: " + (after.getTime() - before.getTime()) + " ms"); + } + } + + private void testXQuery() { + // String xqueryStr = "declare namespace TEI='http://www.tei-c.org/ns/1.0'; //TEI:pb[@n=\"1\"]/following::*[. << //TEI:pb[@n=\"2\"]]"; + // String xqueryStr = "declare namespace TEI='http://www.tei-c.org/ns/1.0'; (//TEI:pb[@n=\"1\"]/following::*) intersect (//TEI:pb[@n=\"2\"]/preceding::*)"; + String xqueryStr = "declare namespace TEI='http://www.tei-c.org/ns/1.0'; //TEI:pb[@n=\"1\"]"; + xquery("examples/Goerz_2008.xml", xqueryStr); + } + + private void xquery(String xmlFileName, String xqueryStr) { + try { + StreamSource xmlDoc = new StreamSource(xmlFileName); + XQueryCompiler xQueryCompiler = processor.newXQueryCompiler(); + XQueryExecutable xQueryExecutable = xQueryCompiler.compile(xqueryStr); + Serializer serializer = new Serializer(); + serializer.setOutputWriter(new StringWriter()); + XQueryEvaluator xQueryEvaluator = xQueryExecutable.load(); + Date before = new Date(); + xQueryEvaluator.setSource(xmlDoc); + XdmValue result = xQueryEvaluator.evaluate(); + // xQueryEvaluator.run(serializer); + // System.out.println(serializer.getOutputDestination().toString()); + Date after = new Date(); + System.out.println("Needed time: " + (after.getTime() - before.getTime()) + " ms"); + } catch (SaxonApiException e) { + e.printStackTrace(); + } + } + + private String getFragment(String xmlFileName, String ms1Name, int ms1Pos, String ms2Name, int ms2Pos) { + String pageFragment = null; + try { + StreamSource xmlDoc = new StreamSource(new StringReader("")); + if (! saxonFast) + xmlDoc = new StreamSource(xmlFileName); + Serializer serializer = new Serializer(); + serializer.setOutputWriter(new StringWriter()); + serializer.setOutputProperty(Serializer.Property.INDENT, "yes"); + xsltTransformer.setSource(xmlDoc); // needs some time for bigger documents + xsltTransformer.setDestination(serializer); + QName xmlFileNameQName = new QName("xmlFileName"); + XdmValue xmlFileNameXdmValue = new XdmAtomicValue(xmlFileName); + QName ms1NameQName = new QName("ms1Name"); + XdmValue ms1NameXdmValue = new XdmAtomicValue(ms1Name); + QName ms1PositionQName = new QName("ms1Position"); + XdmValue ms1PositionXdmValue = new XdmAtomicValue(ms1Pos); + QName ms2NameQName = new QName("ms2Name"); + XdmValue ms2NameXdmValue = new XdmAtomicValue(ms2Name); + QName ms2PositionQName = new QName("ms2Position"); + XdmValue ms2PositionXdmValue = new XdmAtomicValue(ms2Pos); + xsltTransformer.setParameter(xmlFileNameQName, xmlFileNameXdmValue); + xsltTransformer.setParameter(ms1NameQName, ms1NameXdmValue); + xsltTransformer.setParameter(ms1PositionQName, ms1PositionXdmValue); + xsltTransformer.setParameter(ms2NameQName, ms2NameXdmValue); + xsltTransformer.setParameter(ms2PositionQName, ms2PositionXdmValue); + xsltTransformer.transform(); // needs some time for bigger documents + pageFragment = serializer.getOutputDestination().toString(); + } catch (SaxonApiException e) { + e.printStackTrace(); + } + return pageFragment; + } + + private void getFragmentByJavax(String xmlFileName, String ms1Name, int ms1Pos, String ms2Name, int ms2Pos) { + try { + StreamSource xslStreamSource = new StreamSource("examples/getFragment.xsl"); + Transformer transformer = TransformerFactory.newInstance().newTransformer(xslStreamSource); + transformer.setOutputProperty(OutputKeys.INDENT, "yes"); + StreamResult result = new StreamResult(new StringWriter()); + StreamSource xmlStreamSource = new StreamSource(xmlFileName); + transformer.setParameter("ms1Name", ms1Name); + transformer.setParameter("ms1Position", new Integer(ms1Pos)); + transformer.setParameter("ms2Name", ms2Name); + transformer.setParameter("ms2Position", new Integer(ms2Pos)); + transformer.transform(xmlStreamSource, result); + } catch (TransformerConfigurationException e) { + e.printStackTrace(); + } catch (TransformerException e) { + e.printStackTrace(); + } + } + + private void performanceTestGetFragment(String xmlFileName) { + try { + // init + StreamSource xslStreamSource = new StreamSource("examples/getFragment.xsl"); + Processor processor = new Processor(true); + XsltCompiler xsltCompiler = processor.newXsltCompiler(); + XsltExecutable xsltExecutable = xsltCompiler.compile(xslStreamSource); + XsltTransformer xsltTransformer = xsltExecutable.load(); + StreamSource xmlDoc = new StreamSource(xmlFileName); + Serializer serializer = new Serializer(); + serializer.setOutputWriter(new StringWriter()); + serializer.setOutputProperty(Serializer.Property.INDENT, "yes"); + xsltTransformer.setSource(xmlDoc); // needs some time for bigger documents + xsltTransformer.setDestination(serializer); + for (int i=1; i<=100; i++) { + QName ms1NameQName = new QName("ms1Name"); + XdmValue ms1NameXdmValue = new XdmAtomicValue("pb"); + QName ms1PositionQName = new QName("ms1Position"); + XdmValue ms1PositionXdmValue = new XdmAtomicValue(i); + QName ms2NameQName = new QName("ms2Name"); + XdmValue ms2NameXdmValue = new XdmAtomicValue("pb"); + QName ms2PositionQName = new QName("ms2Position"); + XdmValue ms2PositionXdmValue = new XdmAtomicValue(i+1); + xsltTransformer.setParameter(ms1NameQName, ms1NameXdmValue); + xsltTransformer.setParameter(ms1PositionQName, ms1PositionXdmValue); + xsltTransformer.setParameter(ms2NameQName, ms2NameXdmValue); + xsltTransformer.setParameter(ms2PositionQName, ms2PositionXdmValue); + Date before = new Date(); + xsltTransformer.transform(); // needs some time for bigger documents + Date after = new Date(); + System.out.println(i+ ". Needed time: " + (after.getTime() - before.getTime()) + " ms"); + } + } catch (SaxonApiException e) { + e.printStackTrace(); + } + } + + private void getFragmentByContentHandler(String xmlFileName, String ms1Name, int ms1Pos, String ms2Name, int ms2Pos) { + Date before = new Date(); + File inputFile = new File(xmlFileName); + GetFragmentContentHandler getFragmentContentHandler = new GetFragmentContentHandler(ms1Name, ms1Pos, ms2Name, ms2Pos); + try { + XMLReader xmlParser = new SAXParser(); + xmlParser.setContentHandler(getFragmentContentHandler); + InputStream inputStream = new FileInputStream(inputFile); + BufferedInputStream bufferedInputStream = new BufferedInputStream(inputStream); + InputSource input = new InputSource(bufferedInputStream); + xmlParser.parse(input); + bufferedInputStream.close(); + String fragment = getFragmentContentHandler.getFragment(); + } catch (SAXException e) { + Date after = new Date(); + System.out.println(". Needed time: " + (after.getTime() - before.getTime()) + " ms"); + e.printStackTrace(); + } catch (IOException e) { + Date after = new Date(); + System.out.println(". Needed time: " + (after.getTime() - before.getTime()) + " ms"); + e.printStackTrace(); + } + } + +} diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/BasicTransformer.java --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/BasicTransformer.java Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,255 @@ +package de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.xml.transform; + +import java.io.BufferedWriter; +import java.io.FileOutputStream; +import java.io.IOException; +import java.io.OutputStreamWriter; +import java.io.StringReader; +import java.io.StringWriter; +import java.io.Writer; + +import javax.xml.transform.OutputKeys; +import javax.xml.transform.Transformer; +import javax.xml.transform.TransformerConfigurationException; +import javax.xml.transform.TransformerException; +import javax.xml.transform.TransformerFactory; +import javax.xml.transform.stream.StreamResult; +import javax.xml.transform.stream.StreamSource; + +import de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.exception.ApplicationException; + +import net.sf.saxon.s9api.Processor; +import net.sf.saxon.s9api.QName; +import net.sf.saxon.s9api.SaxonApiException; +import net.sf.saxon.s9api.Serializer; +import net.sf.saxon.s9api.XdmAtomicValue; +import net.sf.saxon.s9api.XdmValue; +import net.sf.saxon.s9api.XsltCompiler; +import net.sf.saxon.s9api.XsltExecutable; +import net.sf.saxon.s9api.XsltTransformer; + +public class BasicTransformer { + private Processor processor; + private XsltCompiler xsltCompiler; + private XsltTransformer xsltTransformer; + + public static void main(String[] args) { + try { + BasicTransformer t = new BasicTransformer(); + String xmlDocFileName = "file:/Users/jwillenborg/texts/mpdl/documents/echo/la/Aristoteles_1585_XSY685ZD.xml"; + String xslDocFileName = "/Users/jwillenborg/java/mpiwg-mpdl-xml/examples/generateId.xsl"; + String destFileName = "/Users/jwillenborg/java/mpiwg-mpdl-xml/examples/Aristoteles_1585_XSY685ZD-Ids.xml"; + // t.transform(xmlDocFileName, xslDocFileName, null, "encoding=utf-8 indent=yes", destFileName); + t.transform(xmlDocFileName, xslDocFileName, null, null); + // String result = t.transform(xmlDocFileName, xslDocFileName, null, null); + // ByteArrayInputStream is = new ByteArrayInputStream(result.getBytes("utf-8")); + // FileUtil.getInstance().saveInputStreamToLocalFile(is, destFileName); + } catch (Exception e) { + e.printStackTrace(); + } + } + + public BasicTransformer() { + processor = new Processor(false); + xsltCompiler = processor.newXsltCompiler(); + } + + public void transform(String srcUrl, String xslUrl, String parametersStr, String outputPropertiesStr, String destFileName) throws ApplicationException { + try { + StreamSource xslStreamSource = new StreamSource(xslUrl); + XsltExecutable xsltExecutable = xsltCompiler.compile(xslStreamSource); + xsltTransformer = xsltExecutable.load(); + StreamSource xmlDoc = new StreamSource(srcUrl); + Serializer serializer = new Serializer(); + String encoding = "utf-8"; // default + if (outputPropertiesStr != null) { + String enc = getEncoding(outputPropertiesStr); + if (enc != null && ! enc.isEmpty()) + encoding = enc; + } + Writer writer = new BufferedWriter(new OutputStreamWriter(new FileOutputStream(destFileName), encoding)); + serializer.setOutputWriter(writer); + setOutputProperties(serializer, outputPropertiesStr); + xsltTransformer.setSource(xmlDoc); // needs some time for bigger documents + xsltTransformer.setDestination(serializer); + setParameters(xsltTransformer, parametersStr); + xsltTransformer.transform(); // needs some time for bigger documents + } catch (SaxonApiException e) { + throw new ApplicationException(e); + } catch (IOException e) { + throw new ApplicationException(e); + } + } + + public String transform(String srcUrl, String xslUrl, String parametersStr, String outputPropertiesStr) throws ApplicationException { + String retStr = null; + try { + StreamSource xslStreamSource = new StreamSource(xslUrl); + XsltExecutable xsltExecutable = xsltCompiler.compile(xslStreamSource); + xsltTransformer = xsltExecutable.load(); + StreamSource xmlDoc = new StreamSource(srcUrl); + Serializer serializer = new Serializer(); + StringWriter stringWriter = new StringWriter(); + serializer.setOutputWriter(stringWriter); + setOutputProperties(serializer, outputPropertiesStr); + xsltTransformer.setSource(xmlDoc); // needs some time for bigger documents + xsltTransformer.setDestination(serializer); + setParameters(xsltTransformer, parametersStr); + xsltTransformer.transform(); // needs some time for bigger documents + StringWriter out = (StringWriter) serializer.getOutputDestination(); + retStr = out.toString(); + } catch (SaxonApiException e) { + throw new ApplicationException(e); + } + return retStr; + } + + private String getEncoding(String outputPropertiesStr) { + String str = outputPropertiesStr.toLowerCase(); + String encoding = null; + if (str.matches("encoding=([^ ]+)$")) { + encoding = outputPropertiesStr.toLowerCase().replaceAll("encoding=([^ ]+)$", "$1"); + } else if (str.matches("encoding=(.+) .*")) { + encoding = outputPropertiesStr.toLowerCase().replaceAll("encoding=(.+) .*", "$1"); + } + return encoding; + } + + private void setParameters(XsltTransformer xsltTransformer, String parametersStr) { + if (parametersStr != null && ! parametersStr.equals("")) { + String[] parameters = parametersStr.split(" "); + for (int i=0; i")); + xmlDoc = new StreamSource(xmlFileName); + Serializer serializer = new Serializer(); + serializer.setOutputWriter(new StringWriter()); + serializer.setOutputProperty(Serializer.Property.INDENT, "yes"); + xsltTransformer.setSource(xmlDoc); // needs some time for bigger documents + xsltTransformer.setDestination(serializer); + QName xmlFileNameQName = new QName("xmlFileName"); + XdmValue xmlFileNameXdmValue = new XdmAtomicValue(xmlFileName); + QName ms1NameQName = new QName("ms1Name"); + XdmValue ms1NameXdmValue = new XdmAtomicValue(ms1Name); + QName ms1PositionQName = new QName("ms1Position"); + XdmValue ms1PositionXdmValue = new XdmAtomicValue(ms1Pos); + QName ms2NameQName = new QName("ms2Name"); + XdmValue ms2NameXdmValue = new XdmAtomicValue(ms2Name); + QName ms2PositionQName = new QName("ms2Position"); + XdmValue ms2PositionXdmValue = new XdmAtomicValue(ms2Pos); + xsltTransformer.setParameter(xmlFileNameQName, xmlFileNameXdmValue); + xsltTransformer.setParameter(ms1NameQName, ms1NameXdmValue); + xsltTransformer.setParameter(ms1PositionQName, ms1PositionXdmValue); + xsltTransformer.setParameter(ms2NameQName, ms2NameXdmValue); + xsltTransformer.setParameter(ms2PositionQName, ms2PositionXdmValue); + xsltTransformer.transform(); // needs some time for bigger documents + // String pageFragment = serializer.getOutputDestination().toString(); + // System.out.println(pageFragment); + } catch (SaxonApiException e) { + throw new ApplicationException(e); + } + } + + private String transformByTransformerFactory(String xmlString, String xslFileName, String parametersStr, String outputPropertiesStr) throws ApplicationException { + String resultString = null; + try { + StreamSource xslSource = new StreamSource(xslFileName); + Transformer transformer = TransformerFactory.newInstance(net.sf.saxon.TransformerFactoryImpl.class.getName(), null).newTransformer(xslSource); + setOutputProperties(transformer, outputPropertiesStr); + StreamResult result = new StreamResult(new StringWriter()); + StreamSource source = new StreamSource(xmlString); + transformer.transform(source, result); + resultString = result.getWriter().toString(); + } catch (TransformerConfigurationException e) { + throw new ApplicationException(e); + } catch (TransformerException e) { + throw new ApplicationException(e); + } + return resultString; + } + + + +} diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/FragmentTransformer.java --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/FragmentTransformer.java Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,94 @@ +package de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.xml.transform; + +import java.io.IOException; +import java.io.StringWriter; +import java.net.URL; +import java.util.Date; + +import javax.xml.transform.stream.StreamSource; + +import de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.exception.ApplicationException; + +import net.sf.saxon.s9api.Processor; +import net.sf.saxon.s9api.QName; +import net.sf.saxon.s9api.SaxonApiException; +import net.sf.saxon.s9api.Serializer; +import net.sf.saxon.s9api.XdmAtomicValue; +import net.sf.saxon.s9api.XdmValue; +import net.sf.saxon.s9api.XsltCompiler; +import net.sf.saxon.s9api.XsltExecutable; +import net.sf.saxon.s9api.XsltTransformer; + +public class FragmentTransformer { + private Processor processor; + private XsltCompiler xsltCompiler; + private XsltTransformer xsltFragmentTransformer; + + public static void main(String[] args) { + try { + FragmentTransformer fragmentTransformer = new FragmentTransformer(); + String goerzDoc = "file:/Users/jwillenborg/java/mpiwg-mpdl-xml/examples/Goerz_2008.xml"; + String benDoc = "file:/Users/jwillenborg/java/mpiwg-mpdl-xml/examples/Benedetti_1585.xml"; + String pageFragment = fragmentTransformer.getFragment(goerzDoc, "pb", 1, "pb", 2); + Date before = new Date(); + for (int i=1; i<=50; i++) { + pageFragment = fragmentTransformer.getFragment(benDoc, "pb", i, "pb", i+1); + } + Date after = new Date(); + System.out.println("Needed time: " + (after.getTime() - before.getTime()) + " ms"); + } catch (Exception e) { + e.printStackTrace(); + } + } + + public FragmentTransformer() throws ApplicationException { + init(); + } + + private void init() throws ApplicationException { + try { + processor = new Processor(false); + xsltCompiler = processor.newXsltCompiler(); + URL getFragmentXslUrl = FragmentTransformer.class.getResource("getFragment.xsl"); + StreamSource xslStreamSource = new StreamSource(getFragmentXslUrl.openStream()); + XsltExecutable xsltExecutable = xsltCompiler.compile(xslStreamSource); + xsltFragmentTransformer = xsltExecutable.load(); + } catch (SaxonApiException e) { + throw new ApplicationException(e); + } catch (IOException e) { + throw new ApplicationException(e); + } + } + + public String getFragment(String xmlFileName, String ms1Name, int ms1Pos, String ms2Name, int ms2Pos) throws ApplicationException { + String pageFragment = null; + try { + StreamSource xmlDoc = new StreamSource(xmlFileName); + Serializer serializer = new Serializer(); + serializer.setOutputWriter(new StringWriter()); + serializer.setOutputProperty(Serializer.Property.INDENT, "yes"); + xsltFragmentTransformer.setSource(xmlDoc); // needs some time for bigger documents + xsltFragmentTransformer.setDestination(serializer); + QName xmlFileNameQName = new QName("xmlFileName"); + XdmValue xmlFileNameXdmValue = new XdmAtomicValue(xmlFileName); + QName ms1NameQName = new QName("ms1Name"); + XdmValue ms1NameXdmValue = new XdmAtomicValue(ms1Name); + QName ms1PositionQName = new QName("ms1Position"); + XdmValue ms1PositionXdmValue = new XdmAtomicValue(ms1Pos); + QName ms2NameQName = new QName("ms2Name"); + XdmValue ms2NameXdmValue = new XdmAtomicValue(ms2Name); + QName ms2PositionQName = new QName("ms2Position"); + XdmValue ms2PositionXdmValue = new XdmAtomicValue(ms2Pos); + xsltFragmentTransformer.setParameter(xmlFileNameQName, xmlFileNameXdmValue); + xsltFragmentTransformer.setParameter(ms1NameQName, ms1NameXdmValue); + xsltFragmentTransformer.setParameter(ms1PositionQName, ms1PositionXdmValue); + xsltFragmentTransformer.setParameter(ms2NameQName, ms2NameXdmValue); + xsltFragmentTransformer.setParameter(ms2PositionQName, ms2PositionXdmValue); + xsltFragmentTransformer.transform(); // needs some time for bigger documents + pageFragment = serializer.getOutputDestination().toString(); + } catch (Exception e) { + throw new ApplicationException(e); + } + return pageFragment; + } +} diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/getFragment.xsl --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/getFragment.xsl Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,58 @@ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/getFragmentSaxonFast.xsl --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/transform/getFragmentSaxonFast.xsl Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,70 @@ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + diff -r 7e883ce72fec -r dc5e9fcb3fdc software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/xquery/XQueryEvaluator.java --- /dev/null Thu Jan 01 00:00:00 1970 +0000 +++ b/software/mpdl-services/mpiwg-mpdl-xml/src/de/mpg/mpiwg/berlin/mpdl/xml/xquery/XQueryEvaluator.java Wed Nov 09 15:27:46 2011 +0100 @@ -0,0 +1,120 @@ +package de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.xml.xquery; + +import java.io.StringReader; +import java.io.StringWriter; +import java.net.URL; + +import javax.xml.transform.stream.StreamSource; + +import de.mpg.mpiwg.berlin.mpdl.exception.ApplicationException; + +import net.sf.saxon.s9api.Processor; +import net.sf.saxon.s9api.SaxonApiException; +import net.sf.saxon.s9api.Serializer; +import net.sf.saxon.s9api.XQueryCompiler; +import net.sf.saxon.s9api.XQueryExecutable; +import net.sf.saxon.s9api.XdmItem; +import net.sf.saxon.s9api.XdmSequenceIterator; +import net.sf.saxon.s9api.XdmValue; + +public class XQueryEvaluator { + private Processor processor; + private XQueryCompiler xQueryCompiler; + + public XQueryEvaluator() { + processor = new Processor(false); + xQueryCompiler = processor.newXQueryCompiler(); + } + + public XdmValue evaluate(String srcXmlStr, String xqueryStr) throws ApplicationException { + XdmValue result = (XdmValue) evaluate(srcXmlStr, xqueryStr, null); + return result; + } + + public XdmValue evaluate(URL srcUrl, String xqueryStr) throws ApplicationException { + XdmValue result = (XdmValue) evaluate(srcUrl, xqueryStr, null); + return result; + } + + public String evaluateAsString(String srcXmlStr, String xqueryStr) throws ApplicationException { + Object result = evaluate(srcXmlStr, xqueryStr, "asString"); + return (String) result; + } + + public String evaluateAsString(URL srcUrl, String xqueryStr) throws ApplicationException { + Object result = evaluate(srcUrl, xqueryStr, "asString"); + return (String) result; + } + + public String evaluateAsStringValue(String srcXmlStr, String xqueryStr) throws ApplicationException { + XdmValue val = (XdmValue) evaluate(srcXmlStr, xqueryStr, null); + return toStringValue(val); + } + + public String evaluateAsStringValue(URL srcUrl, String xqueryStr) throws ApplicationException { + XdmValue val = (XdmValue) evaluate(srcUrl, xqueryStr, null); + return toStringValue(val); + } + + public Object evaluate(String srcXmlStr, String xqueryStr, String optionsStr) throws ApplicationException { + try { + StringReader srcXmlStrReader = new StringReader(srcXmlStr); + StreamSource xmlDoc = new StreamSource(srcXmlStrReader); + XQueryExecutable xQueryExecutable = xQueryCompiler.compile(xqueryStr); + Serializer serializer = new Serializer(); + serializer.setOutputWriter(new StringWriter()); + net.sf.saxon.s9api.XQueryEvaluator xQueryEvaluator = xQueryExecutable.load(); + xQueryEvaluator.setSource(xmlDoc); + XdmValue val = xQueryEvaluator.evaluate(); + Object result = val; + if (optionsStr != null && optionsStr.contains("asString")) { + int size = val.size(); + if (size <= 0) + result = ""; + else + result = toString(val); + } + return result; + } catch (SaxonApiException e) { + throw new ApplicationException(e); + } + } + + public Object evaluate(URL srcUrl, String xqueryStr, String optionsStr) throws ApplicationException { + try { + StreamSource xmlDoc = new StreamSource(srcUrl.toString()); + XQueryExecutable xQueryExecutable = xQueryCompiler.compile(xqueryStr); + Serializer serializer = new Serializer(); + serializer.setOutputWriter(new StringWriter()); + net.sf.saxon.s9api.XQueryEvaluator xQueryEvaluator = xQueryExecutable.load(); + xQueryEvaluator.setSource(xmlDoc); + XdmValue val = xQueryEvaluator.evaluate(); + Object result = val; + if (optionsStr != null && optionsStr.contains("asString")) { + int size = val.size(); + if (size <= 0) + result = ""; + else + result = toString(val); + } + return result; + } catch (SaxonApiException e) { + throw new ApplicationException(e); + } + } + + private String toString(XdmValue xdmValue) { + String result = ""; + XdmSequenceIterator iter = xdmValue.iterator(); + while (iter.hasNext()) { + XdmItem item = iter.next(); + String itemStr = item.toString(); + result += itemStr; + } + return result; + } + + private String toStringValue(XdmValue xdmValue) { + return xdmValue.itemAt(0).getStringValue(); + } +}