view texts/XML/archimedes/la/alber_reaed_004_la_1485.xml @ 10:d7b79f6537bb

Version vom 2009-02-14
author Klaus Thoden <kthoden@mpiwg-berlin.mpg.de>
date Thu, 02 May 2013 11:08:12 +0200
parents 22d6a63640c6
children
line wrap: on
line source

<?xml version="1.0"?>
<archimedes xmlns:xlink="http://www.w3.org/1999/xlink" >
  <info>
    <author>Alberti, Leone Battista</author>
    <title>De re aedificatoria</title>
    <date>1485</date>
    <place>Florence</place>
    <translator></translator>
    <lang>la</lang>
    <cvs_file>alber_reaed_004_la_1485.xml</cvs_file>
    <cvs_version></cvs_version>
    <locator>004.xml</locator>
  </info>
  <text>
    <front>          </front>
    <body>
      <chap id="N40001A">
        <pb xlink:href="004/01/001.jpg"></pb>
        <p id="N40001E" type="head">
          <s id="N400020">LEONIS BAPTISTE ALBERTI DE RE AEDIFICA<lb></lb>TORIA INCIPIT LEGE FELICITER</s>
        </p>
        <p id="N400027" type="main">
          <s id="N400029"><arrow.to.target n="marg1"></arrow.to.target></s>
        </p>
        <p id="N40002E" type="margin">
          <s id="N400030"><margin.target id="marg1"></margin.target>m</s> 
        </p>
        <p id="N400035" type="main">
          <s id="N400037">VLTAS ET VARIAS ARTES QVE <lb></lb>ad uitam bene beateque <expan abbr="agẽdam">agendam</expan> faciant ſumma <lb></lb>induſtria et diligentia conquiſitas nobis ma<lb></lb>iores noſtri tradidere. </s>
          <s id="N400044">Quæ omnes et ſi ferant <lb></lb>præ ſe: quaſi certatim huc tendere: Vt pluri<lb></lb>mum generi hominum proſint: tamen habere <lb></lb>innatum atque inſitum eas intelligimus quip<lb></lb>piam: quo ſingulæ ſingulos præceteris diuerſoſque polliceri fruc<lb></lb>tus uideantur: Nanque artes quidem alias neceſſitate ſectamur: <lb></lb>alias probamus utilitate: Aliæ uero quod tantum circa res cognitu <lb></lb>gratiſſimas uerſentur in pretio ſunt: quales autem hæ ſint artes <lb></lb>non eſt ut proſequar: in promptu enim ſunt: uerum ſi repetas ex <lb></lb>omni maximarum artium numero nullam penitus inuenies: quæ <lb></lb>non ſpretis reliquis ſuos quoſdam &amp; proprios fines petat et con<lb></lb>templetur. </s>
          <s id="N40005D">Aut ſi tandem comperias ullam: quæ cum huiuſmodi <lb></lb>ſit: ut ea carere nullo pacto poſſis: tum et de ſe utilitatem: uolup<lb></lb>tati dignitatique coniunctam præſtet: meo iudicio ab earum numero <lb></lb>excludendam eſſe: non duces architecturam: namque ea quidem <lb></lb>ſiquidem rem diligentius penſitaris et publice &amp; priuatim com<lb></lb>modiſſima et uehementer gratiſſima generi hominum eſt: digni<lb></lb>tateque inter primas non poſtrema: Sed <expan abbr="anteq̃">antequam</expan> ultra progrediar: <lb></lb>explicandum mihi cenſeo quemnam haberi uelim architectum: <lb></lb>Non enim tignarium adducam <expan abbr="fabrũ">fabrum</expan>: quem tu ſummis cæterarum <lb></lb>diſciplinarum uiris compares: Fabri enim manus architecto pro <lb></lb>inſtrumento <expan abbr="ẽ">esse</expan>. </s>
          <s id="N400080">Architectum ego hunc fore conſtituam / qui certa <lb></lb>admirabilique ratione et uia tum mente animoque diffinire: tum et <lb></lb>opere abſoluere didicerit quocumque ex ponderum motu corporumque <lb></lb>compactione et coagmentatione digniſſimis <expan abbr="hominũ">hominum</expan> uſibus bel<lb></lb>liſſime <expan abbr="cõmodentur">commodentur</expan>: Quæ ut poſſit <expan abbr="cõprehenſione">comprehenſione</expan> et cognitione <lb></lb>opus eſt rerum optimarum et digniſſimarum: Itaque huiuſmodi erit <lb></lb>architectus: redeo ad rem Fuere qui dicerent aquam aut ignem <pb xlink:href="004/01/002.jpg"></pb>præbuiſſe principia: quibus effectum ſit ut hominum cetus <expan abbr="celebrarent̃">cele<lb></lb>brarentur</expan>: Nobis uero tecti parietiſque utilitatem atque neceſſitatem <lb></lb>ſpectantibus ad homines conciliandos atque una continendos / <lb></lb>maiorem in modum ualuiſſe nimirum perſuadebitur: Sed ne Ar<lb></lb>chitecto ea re ſolum debemus / quod tuta optataque diffugia contra <lb></lb>ſolis ardorés Brumam / pruinaſque dederit: tam et ſi ipſum id haud <lb></lb><expan abbr="quaq̃">quaque</expan> minimum beneficium eſt: <expan abbr="q̈">quam</expan>  quod multa <expan abbr="ĩuenerit">inuenerit</expan> priuatim <lb></lb>et publice: proculdubio longe utilia: et ad uite uſum iterum <expan abbr="atqueiterũ">atque<lb></lb> iterum</expan> <expan abbr="accẽmodatiſſima">accommodatiſſima</expan>: Quot familias honeſtiſſimas et roſtra et <lb></lb>alie orbis urbes <expan abbr="temporũ">temporum</expan> iniuria labefactatas funditus amiſiſſet / <lb></lb>ni eos patrii lares / quaſi in maiorum ſuorum gremio receptos con<lb></lb>fouiſſent: Dedalum ſua probarunt tempora: uel maxime quod <lb></lb>apud ſelinuntios Antrum ædificarit: ex quo tepens leniſque uapor <lb></lb>ita efficaret ac colligeretur / ut ſudores grauiſſimos eliceret: cor<lb></lb>poraque curaret ſumma cum uoluptate: Quid alii <expan abbr="q̈">quam</expan>  multa iſtiuſ<lb></lb>modi <expan abbr="excogitarũt">excogitarunt</expan>: que ad bonam ualitudinem faciant geſtationes <lb></lb>natationes: thermas et huiuſmodi: Aut quid referam uehicula pi<lb></lb>ſtrina horaria et minuta hæc: quæ tamen in uita degenda <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> <lb></lb>momenti habent? </s>
          <s id="N4000F2">Quid aquarum copias ex intimis recondit iſque <lb></lb>pro luctas: uſibuſque tam uariis tamque expeditis expoſitas? </s>
          <s id="N4000F7">Quid <lb></lb>trophea: delubra: fana: templa et eiuſmodi / que ad cultum religi<lb></lb>onis fructum que poſteritatis adinuenit? </s>
          <s id="N400100">Quid demum quod abſciſſis <lb></lb>rupibus / praefoſſis montibus / completis conuallibus / coercitis lacu <lb></lb>marique expurgata palude coædificatis nauibus / directis flumini<lb></lb>bus expeditis hoſtiis / conſtitutis pontibus: portuque non ſolum <lb></lb>temporariis hominum commodis prouidit: Verum et aditus ad <lb></lb>omnes orbis prouincias patefecit: Ex quo effectum eſt: Vt fruges <lb></lb><expan abbr="aromata/gemmas/rerũque">aromata / gemmas / rerumque</expan> peritias et cognitiones: et quæcunque ad <lb></lb>ſalutem &amp; uitæ modum conferant: homines hominibus mutuis <lb></lb>officiis communicarint: Adde his tormenta / machinas / arces/ et <lb></lb>quæ ad patriam / libertatem rem / decuſque ciuitatis tuendam au<lb></lb>gendamque ad <expan abbr="propagandum">propagandum</expan> ſtabiliendumque imperium ualeant: <lb></lb>Equidem ſic arbitior: quotquot a uetere <expan abbr="hominũ">hominum</expan> memoria urbes <lb></lb>obſidione ſub aliorum <expan abbr="imperiũ">imperium</expan> uenerint: ſi <expan abbr="rogẽtur">rogentur</expan> a quo debellatæ <pb xlink:href="004/01/003.jpg"></pb>ſubacteque ſint: non negaturas ab architecto. </s>
          <s id="N400130">Armatum enim faci<lb></lb>le hoſtem contempſiſſe: Sed ingenii uim: et operum molem: &amp; <lb></lb>tormentorum impetum: quibus urgeret / obrueret / preſſaretque ar<lb></lb>chitectus tolerare diutius nequiuiſſe. </s>
          <s id="N400139">Et contra obſeſſis <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="nunq̃">nunque</expan> <lb></lb>euenit: ut ſe ſe alia re magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  architecti ope et artibus ſatis fore <lb></lb>tutos deputent. </s>
          <s id="N40014C">Tum ſi habitas expeditiones repetas / fortaſſiſ <lb></lb>reperies huius artibus et uirtute uictorias plures <expan abbr="q̈">quam</expan>  imperatoris <lb></lb>ductu auſpiciiſue partas: hoſtemque ſepius huius ingenio abſque illi<lb></lb>us <expan abbr="armiſ/q̃">armiſ / quae</expan> illius ferro / ſine iſtius conſilio ſuccubuiſſe: Et quod <lb></lb>maxime præſtat / parua manu ſaluoque uincit milite architectuſ. <lb></lb></s>
          <s id="N400160">De utilitate hactenus. </s>
          <s id="N400163">Quam uero grata &amp; <expan abbr="q̈">quam</expan>  penitus <expan abbr="ĩſideat"> inſideat</expan> ani<lb></lb>mis ædificandi cura &amp; ratio cum aliunde / tum hinc apparet / quod <lb></lb>neminem reperias modo adſint facultates / qui non totus ad quip<lb></lb>piam coædificandum pendeat: Et ſiquid ad rem ædificatoriam <lb></lb>excogitarit / uolens ac lubens non proferat: &amp; quaſi iubente natu<lb></lb>ra uſui hominum propalet. </s>
          <s id="N400174">Et <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſepe euenit: ut etiam rebus ali<lb></lb>is occupati nequeamus non facere / quin mente et animo aliquas <lb></lb>ædificationes commentemur. </s>
          <s id="N40017F">Et aliorum ſpectato ædificio ſin <lb></lb>gulas ilico dimenſiones luſtramus ac penſitamus pro que ingenii <lb></lb>uiribus diſquirimus quid nam adimi / addi immutariue poſſit: <lb></lb>quo id opus reddatur elegantius / ultroque monemus. </s>
          <s id="N400188">Si quid uero <lb></lb>bene diffinitum recteque abſolutum ſit: quis id non ſpectet <expan abbr="cũ">cum</expan> ſum<lb></lb>ma uoluptate atque ilaritate? </s>
          <s id="N400193"><expan abbr="Iã">Iam</expan> uero <expan abbr="q̃tum">quantum</expan> ciues domi foriſque non <lb></lb>iuuerit modo atque delectarit architectura / ſed multo quidem ho<lb></lb>neſtarit quid eſt quod referam? </s>
          <s id="N4001A1">Quis <expan abbr="nõ">non</expan> ſibi laudi aſcribat quod <lb></lb>ædificarit? </s>
          <s id="N4001AA">Priuatis etiam quod habitemus ædibus paulo accura<lb></lb>tius conſtructis gloriam? </s>
          <s id="N4001AF">Eoni uiri quod parietem aut porticum du<lb></lb>xeris lautiſſimam / quod ornamenta poſtium <expan abbr="columnarũ">columnarum</expan> tectique <expan abbr="ĩpoſueris">impo<lb></lb>ſueris</expan> et tuam et ſuam uicem comprobant et <expan abbr="congratulãtur">congratulantur</expan>: Vel <lb></lb>ea re maxime quod intelligunt quidem te fructu hoc diuitiarum <lb></lb>tibi / familiæ / poſteris urbique <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> decoris et dignitatis adau<lb></lb>xiſſe. </s>
          <s id="N4001CC">Cretam inſulam in primis <expan abbr="ſepulcrũ">ſepulcrum</expan> iouis nobilitauit: nec <lb></lb>tantum Apollinis oraculo <expan abbr="Delon/q̃">Delon / quae</expan> forma &amp; ſpecie urbis templi<lb></lb>que maieſtate colebatur. </s>
          <s id="N4001DB"><expan abbr="Quantũ">Quantum</expan> uero auctoritati <expan abbr="ĩperii">imperii</expan> &amp; <expan abbr="nomis">nominis</expan> <pb xlink:href="004/01/004.jpg"></pb>latini <expan abbr="cõtulerit">contulerit</expan> ædificatio nihil plus dico <expan abbr="q̈">quam</expan>  nos ex his buſtis et re<lb></lb>ſiduis ueteris magnificentiæ: quæ paſſim uidemus multa hiſtori<lb></lb>cis credere didiciſſe: quæ alioquin fortaſſe minus credibilia <expan abbr="uidebant̃">uide<lb></lb>bantur</expan>.  </s>
          <s id="N4001FA">Preclare <expan abbr="igit̃">igitur</expan> apud <expan abbr="Tuchididẽ">Tuchididem</expan> prudentia ueterum com<expan abbr="probat̃">probatur</expan>: <lb></lb>qui ita urbem omni ædificiorum genere paraſſent / ut longe <expan abbr="q̈">quam</expan>  erant <lb></lb>potentiores <expan abbr="uiderent̃">uiderentur</expan>: Et quis fuit ſummorum ac ſapientiſſimorum <expan abbr="prĩcipum">prin<lb></lb>cipum</expan> / quin inter primas propagandi <expan abbr="noĩs">nominis</expan> et poſteritatis curas rem <lb></lb>habuerit <expan abbr="ædificatoriã">ædificatoriam</expan>? </s>
          <s id="N400225">Sed de his hactenus. </s>
          <s id="N400228">Demum hoc ſit ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> <lb></lb><expan abbr="ſtabilitatem / dignitatẽ/decuſque">ſtabilitatem / dignitatem / decuſque</expan> rei pulice <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> debere archi<lb></lb>tecto: Qui quidem efficiat ut in ocio cum amænitate / feſtiuitate <lb></lb>ſalubritate: In negocio <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="emolumẽto">emolumento</expan> rerum que <expan abbr="incremẽto">incremento</expan>: in utriſque <lb></lb>ſine periculo &amp; cum dignitate uerſemur. </s>
          <s id="N40024A">Hunc igitur ex uolup<lb></lb>tate / atque mirifica opum gratia: exque neceſſitate: exque inuentorum <lb></lb>adiumentis præſidioque: exque fructu poſteritatis <expan abbr="probandũ">probandum</expan> <expan abbr="colendũ">colendum</expan> <lb></lb>que eſſe: atque inter primarios / qui de genere hominum <expan abbr="hõres">honores</expan> et pre<lb></lb>mia meruerint / <expan abbr="hẽndum">habendum</expan> non negabimus. </s>
          <s id="N400265">Atque nos <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> iſtec <lb></lb>ita eſſe intelligeremus / cæpimus animi gratia de eius arte et re<lb></lb>bus accuratius perſcrutari: quibus nam principiis diducerentur / <lb></lb>quibuſue optibus haberentur: atque finirentur: quas cum <expan abbr="ĩueniſſem">inueniſſem</expan> <lb></lb>genere uaria numero pene infinita / re admirabilia / utilitate incre<lb></lb>dibili: ut interdum non conſtaret que nam hominum <expan abbr="cõditio">conditio</expan>: aut <lb></lb>quæ rei p. pars / aut quis ciuitatis ſtatus magis debeat architecto / <lb></lb><expan abbr="ĩmo">immo</expan> <expan abbr="omĩum">ominum</expan> commoditatum inuentori: publica an priuata: ſacra <lb></lb>an profana: ocium an negocium: ſinguli ne quique / an genus homi<lb></lb>num uniuerſum / Inſtituimus pluribus de cauſis: quæ longum eſ <lb></lb>ſet hic proſequi: eadem iſta colligere: quæ his decem libris <expan abbr="mãdata">manda<lb></lb>ta</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> litteris: Quorum hic erit rebus <expan abbr="tractãdis">tractandis</expan> ordo: <expan abbr="Nã">Nam</expan> <expan abbr="ædificiũ">ædificium</expan> <lb></lb>quod corpus <expan abbr="quoddã">quoddam</expan> eſſe <expan abbr="anĩaduertimus">animaduertimus</expan>: quod linea mentis / ueluti <lb></lb>alia corpora <expan abbr="cõſtaret">conſtaret</expan> &amp; materia: Quorum alterum iſtic ab ingenio <lb></lb>produceretur: alterum a natura ſuſciperetur: Huic mentem cogi<lb></lb>tationemque / huic alteri parationem ſelectionemque adhibendam. <lb></lb></s>
          <s id="N4002C1">Sed <expan abbr="utrorũque">utrorumque</expan> per ſe <expan abbr="neutrũ">neutrum</expan> ſatis ad rem ualere intelleximus / ni &amp;<lb></lb>periti artificis manus / quæ lineamentis materiam <expan abbr="cõformaret">conformaret</expan> ac <lb></lb>ceſſerit: Cumque ædificiorum uarii eſſent <expan abbr="uſus/p̃ueſtigandũ">uſus / perueſtigandum</expan> fuit an <pb xlink:href="004/01/005.jpg"></pb>eadem lineamentorum finitio quibuſque operibus conueniret. </s>
          <s id="N4002DC">Di<lb></lb>ſtinximus ea de re ædificiorum genera / in quibus quidem <expan abbr="cũ">cum</expan> ha<lb></lb>bere plurimum momenti uideremus / cohæſionem modumque line<lb></lb>arum inter ſe: ex quo præcipua pulchritudinis effectio emanarit <lb></lb>De pulchritudine idcirco cæpimus diſquirere quid nam eſſet / et <lb></lb>qualis cuique deberetur. </s>
          <s id="N4002ED">Cumque in his omnibus peccata <expan abbr="interdũ">interdum</expan> <expan abbr="offenderentur/ĩueſtigauimuſ">of<lb></lb>fenderentur / inueſtigauimuſ</expan> quo pacto emendari inſtaurarique poſ<lb></lb>ſent. </s>
          <s id="N4002FB">Cuique igitur libro pro rerum uarietate ſuus inſcribitur titu<lb></lb>lus hunc in modum: Nam primi quidem titulus. </s>
          <s id="N400300">Primo <expan abbr="lineamẽ">lineamen</expan><lb></lb>ta. </s>
          <s id="N400309">Secundo materia: Tertio opus: Quarto uniuerſorum opus: <lb></lb>Quinto Singulorum opus: Sexto Ornamentum: Septimo Sacro <lb></lb>rum ornamentum: Octauo Publici profani <expan abbr="ornamentũ">ornamentum</expan>: Nono <expan abbr="Priuatoriũ">Pri<lb></lb>uatorium</expan> <expan abbr="ornamẽtũ">ornamentum</expan>: <expan abbr="Decĩo">Decimo</expan> Opum inſtauratio: additi nauis: æraria <lb></lb>hiſtoria: numeri &amp; linearum. </s>
          <s id="N400323">Quid <expan abbr="cõferat">conferat</expan> architectus in negocio.</s>
        </p>
        <p id="N40032A" type="head">
          <s id="N40032C">LEONIS BAPTISTE ALBERTI DE LINEAMEN<lb></lb>TIS LIBER PRIMVS</s>
        </p>
        <p id="N400331" type="main">
          <s id="N400333">DE LINEAMENTIS AEDIFICIORVM </s>
        </p>
        <p id="N400336" type="main">
          <s id="N400338"><arrow.to.target n="marg2"></arrow.to.target><lb></lb>conſcripturi optima et elegantiſſima quæmque <lb></lb>a peritiſſimis maioribus fuiſſe litteris tradita <lb></lb>et quæ in ipſis opibus facundis eſſe obſeruata <lb></lb>animaduerterimus / colligemus: <expan abbr="noſtrũque">noſtrumque</expan> hoc <lb></lb>in opus tranſferemus: His etiam addemus ſi <lb></lb>quid noſtro ingenio et perueſtigandi cura et la<lb></lb>bore ad inuenerimus: quod quidem uſui futurum putemus: Sed <lb></lb>cum huiuſmodi rebus alioquin duris et aſperis atque multa experte <lb></lb>obſcuriſſimis conſcribendis me cupiam eſſe <expan abbr="apertiſſimũ/et">apertiſſimum / et</expan> quo <lb></lb>ad fieri poſſit facilem et <expan abbr="expeditiſſimũ">expeditiſſimum</expan>: noſtro pro more explicabi<lb></lb>mus. </s>
          <s id="N40035F">quid nam ſit quod aggrediar. </s>
          <s id="N400362">Nam hinc non negligendi <expan abbr="rerũ">rerum</expan> <lb></lb>dicendarum fontes <expan abbr="patebũt">patebunt</expan>: unde cetera æquabiliore oratione <expan abbr="dicãt̃">dicantur</expan> <lb></lb>Rem <expan abbr="igit̃">igitur</expan> ſic ordinemur. </s>
          <s id="N400379">Tota res ædificatoria lineamentis et <lb></lb>ſtructura conſtituta <expan abbr="ẽ">est</expan>: <expan abbr="Lineamẽtorũ">Lineamentorum</expan> <expan abbr="omĩs">omnibus</expan> uis et ratio conſumitur: <lb></lb>Vt recta abſolutaque habeatur uia coaptandi iungendique lineas et <pb xlink:href="004/01/006.jpg"></pb>angulos: quibus ædificii facies comprehendatur atque concludetur <lb></lb>Atqui  eſt quidem lineamenti munus et officium præſcribere ædi<lb></lb>ficiis et partibus ædificiorum aptum locum et certum numerum: <lb></lb>dignumque modum &amp; gratum <expan abbr="ordĩem">ordinem</expan>: ut iam tota ædificii forma <lb></lb>et figura ipſis in lineamentis conquieſcat. </s>
          <s id="N40039E">Neque habet lineamen<lb></lb>tum in ſe ut materiam ſequatur: Sed eſt huiuſmodi ut <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> pluri<lb></lb>mis in ædificiis eſſe lineamenta ſentiamus: ubi una atque eadem in <lb></lb>illis ſpectetur forma. </s>
          <s id="N4003AB">Hoc eſt ubi eorum partes: et partium ſingu<lb></lb>larum ſitus atque ordines inter ſe <expan abbr="cõueniant">conueniant</expan> totis angulis totiſque li<lb></lb>neis. </s>
          <s id="N4003B6">Et licebit integras formas præſcribere animo et mente / ſeclu<lb></lb>ſa omni materia: Quam rem aſſequemur adnotando et <expan abbr="præfiniẽdo">præfinien<lb></lb>do</expan> angulos &amp; lineas certa directione et connexione. </s>
          <s id="N4003C1">Hæc <expan abbr="cũ">cum</expan> ita <lb></lb>ſint: erit ergo <expan abbr="lineamentũ">lineamentum</expan> certa conſtanſque præſcriptio concepta a<lb></lb>nimo / facta lineis et angulis perfectaque animo &amp; ingenio erudito: <lb></lb>Quod ſi uelimus inueſtigare <expan abbr="quidnã">quidnam</expan> <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> ædificium totaque ſta<lb></lb>tura per ſe ſit / fortaſſis facient ad rem / ſi <expan abbr="cõſiderabimus">conſiderabimus</expan> quibus pri<lb></lb>mordiis quibuſue progreſſibus inhabitandi ſedes / quas ædificia <lb></lb><expan abbr="nũcupant/olim">nuncupant / olim</expan> cæperint atque excreuerint: Qui ſi recte opinor / <lb></lb>de tota hac re ſic ſtatuiſſe poſſumus. </s>
          <s id="N4003ED">Principio genus <expan abbr="hominũ">hominum</expan> <lb></lb>in aliqua tuta regione ſibi quæſiuiſſe quieſcendi ſpatia: et illic in <lb></lb>uenta area uſui <expan abbr="cõmoda">commoda</expan> et grata conſtitiſſe: atque ſitum ipſum oc<lb></lb>cupauiſſe: ut non eodem loco fieri domeſtica omnia et priuata uo<lb></lb>luerit: Sed alibi accubari / alibi focum haberi: alibi alia ad uſum <lb></lb>collocari: Hic adeo cepiſſe meditari ut tecta <expan abbr="ponerẽt">ponerent</expan>: quo eſſent <lb></lb>a ſole et imbribus operti: Idque ut facerent adieciſſe: deinde parie<lb></lb>tum latera: quibus tecta <expan abbr="imponerent̃">imponerentur</expan>. </s>
          <s id="N400410">Sic enim a gelidis <expan abbr="tẽpeſtatibus">tempeſta<lb></lb>tibus</expan> &amp; pruinoſis uentis ſe futurus tutiores intelligebant: <expan abbr="Domũ">Domum</expan> <lb></lb>parietibus aperuiſſe a ſolo in ſublimi uias et feneſtras: quibus <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>aditus et congreſſus darentur: tum et lumina et auræ aptis <expan abbr="tẽporibus">tempo<lb></lb>ribus</expan> exciperentur: et concepta fortaſſis intra lares aqua uapores <lb></lb>que expurgarentur. </s>
          <s id="N40042F">Ita quicunque ille ſuit ſeu Veſta dea Saturni fi<lb></lb>lia / ſeu Heurialus Hiperbiuſque fratres/ ſeu Gellio aut traſo / Cy<lb></lb>clops / ue Tiphinchius / qui iſta <expan abbr="prĩcipio">principio</expan> inſtituerit: Tandem ſic <lb></lb>puto hos fuiſſe <expan abbr="condẽdorum">condendorum</expan> ædificiorum <expan abbr="prĩos">prinos</expan> ortus / primosque <expan abbr="ordĩes">ordines</expan> <pb xlink:href="004/01/007.jpg"></pb>Demum excreuiſſe uſu et arte hanc rem arbitror: Variis ædifici<lb></lb>orum generibus inuentis: quo ad res prope infinita redacta eſt. <lb></lb></s>
          <s id="N40044F">Namque alia quidem publica: alia priuata: alia ſacra: alia profana <lb></lb>alia ad uſum &amp; neceſſitatem: alia ad urbis <expan abbr="ornamẽtũ">ornamentum</expan>: alia ad tem<lb></lb>plorum uoluptatem conſtituuntur: Sed omnia ab his / quæ recen<lb></lb>ſuimus principiis manaſſe negabit nemo. </s>
          <s id="N40045C">Que ſi ita ſunt in <lb></lb>promptu eſt totam ædificandi rem conſtare partibus ſex: Hæ <lb></lb>ſunt eiuſmodi: Regio: Area: Partitio: Paries: Tectum: Apertio: <lb></lb>Hæc principia ſi fuerint percognita fiet ut quæ dicturi ſumus fa<lb></lb>cilius intelligantur: Ergo ea ſic finiemus. </s>
          <s id="N400467">Namque erit quidem  a<lb></lb>pud nos Regio circumexpoſita totius ſoli amplitudo &amp; facies: <lb></lb>ubi ædificandum ſit: cuius pars erit area. </s>
          <s id="N40046E">Area uero erit certum <lb></lb>quoddam loci perſcriptum ſpatium: quod quidem muro ad uſus <lb></lb>utilitatemque <expan abbr="ambiant̃">ambulantur</expan>. </s>
          <s id="N400479">Sed areæ apellatione ueniet quoque id / quo<lb></lb>cunque ipſum ædificii loco ſit: quod deambulantes ueſtigio premi<lb></lb>mus. </s>
          <s id="N400480">Partitio eſt quæ totius ædificationis aream <expan abbr="ĩ">in</expan> minoris areas <lb></lb>partitur: unde fit ut quaſi membris in unum adactis &amp; coaptatis <lb></lb>totum ædificii corpus minoribus ædificiis refertum ſit. </s>
          <s id="N40048B">Parietem <lb></lb>dicimuſ omnem ſtructuram: quæ a ſolo in altum ſurrexerit ad fe<lb></lb>rendum onus tectorum: quæ ue obducta ſtet ad interiora ædificii <lb></lb>uacua obuallanda. </s>
          <s id="N400496">Tectum appellamus non partem illam ædi<lb></lb>ficii ſolum ſublimem atque <expan abbr="extremã/qua">extrema / qua</expan> pluuiæ intercipiuntur: <lb></lb>Verum et tectum id maxime eſt quicquid late / longeque diſten <lb></lb>tum ſupra deambulantium caput adſtet: Quo in genere ſunt con<lb></lb>tignationes / concamerationes / teſtudinata: &amp; eiuſmodi. </s>
          <s id="N4004A5">Aper<lb></lb>tiones nuncupamus quicquid eſt ubique per ædificium: quod in <lb></lb>greſſum / egreſſumue inde incolis rebusue præbent.</s>
        </p>
        <p id="N4004B3" type="main">
          <s id="N4004B5">De his igitur &amp; de ſingulorum partibus nobis dicendum eſt: ſi <lb></lb>prius non nulla rettulerimus: quæ quidem ſeu principia / ſeu prin<lb></lb>cipiis noſtri huius inſtituti operis inſita atque innata ſunt: pluri<lb></lb>mum certe facient ad rem: Nam conſiderantibus an ſit quippi<lb></lb>am / quod quibuſque harum quæ diximuſ partium conferat / tria <lb></lb>inuenimus minime <expan abbr="poſtponẽda">poſtponenda</expan>: quæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> et tectis &amp; parietibus <lb></lb>et reliquis eiuſmodi <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> <expan abbr="cõueniãt">conueniant</expan>: ea ſunt hæc. </s>
          <s id="N4004D4">Vt ſint eorum <pb xlink:href="004/01/008.jpg"></pb>ſingula ad certum deſtinatumque uſum commoda et in primis ſalu<lb></lb>berrima: Ad firmitatem perpetuitatemque integra et ſolida &amp; ad <lb></lb>modum æterna: Ad gratiam et amænitatem compta / compoſita: <lb></lb>et in omni parte ſui / ut ita loquar / redimita. </s>
          <s id="N4004E1">His quaſi rerum dicen<lb></lb>darum primordiis et fundamentis iactis ad inſtitutum proſequa<lb></lb>mur. </s>
          <s id="N4004E8">Regionem ueteres ut omni nocuo liberam et commodita<lb></lb>tibus re fortiſſimam haberent / quo ad eius fieri poterat / uehemen<lb></lb>ter elaborabant: Atque inprimis cælum ne habituri eſſent graue et <lb></lb>infeſtum / omni diligentia pænitus præcauebant / prudenti id qui<lb></lb>dem &amp; permaxime neceſſario conſilio: Nam terram atque aquam <lb></lb>ſiquid habeat in ſe uitii / arte et ingenio corrigi poſſe non negant <lb></lb>Celum uero nulla ingenii ope / nullaque hominum manu ſatis <lb></lb>poſſe emendari aſſeuerant: Et <expan abbr="omnĩo">omnino</expan> ſpiritus anhelitus / quo uno <lb></lb>maxime uitam ali ſeruarique ſentimus / mirifice ad ſalutem confe<lb></lb>ret / ſi erit per <expan abbr="q̈">quam</expan>  puriſſimus: Tum et quantam habeat celum ingi<lb></lb>gnendis / producendis / alendis / ſeruandiſque rebus uim: quis eſt <lb></lb>quem id fugiat? </s>
          <s id="N40050B">Quando &amp; præſtare ingenio eos <expan abbr="ĩtelligas">intelligas</expan> homi<lb></lb>nes: qui celo fruantur <expan abbr="puriore/q̃">puriore / quae</expan> eos qui craſſo et madenti. </s>
          <s id="N400518">Quæ <lb></lb>una res potiſſimum effeciſſe <expan abbr="credit̃/ut">creditur / ut</expan> athenienſes acumine inge<lb></lb>nii multo præſtiterint thebanis. </s>
          <s id="N400523">Celum pro ſitu &amp; locorum facie ali<lb></lb>um atque alium haberi ſentimus: quarum uarietatum <expan abbr="rões">rationes</expan> partim in<lb></lb>telligere uidemur / partim naturæ obſcuritate abditæ atque obſtruſæ <lb></lb>nos penitus latent: Sed de manifeſtis prius: poſt occultiora perſcu<lb></lb>tabimur: quo regiones <expan abbr="cõmodiſſimas">commodiſſimas</expan> deligere et ſaluberrime poſ<lb></lb>ſimus degere. </s>
          <s id="N400538">Aerem ueteres theologi <expan abbr="palladẽ">palladem</expan> nuncuparunt: &amp;<lb></lb>hanc Homerus <expan abbr="deã">deam</expan> <expan abbr="eẽ">esse</expan> ait &amp; <expan abbr="glaucopũ">glaucopum</expan> <expan abbr="apellari/purũ">apellari / purum</expan> ſignificans <lb></lb>aerem: qui natura ſui perlucidiſſimus ſit. </s>
          <s id="N400553">Atqui  in promptu qui<lb></lb>dem eſt eum eſſe aerem ſaluberrimum: qui purgatiſſimus: et per <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  puriſſimus ſit: qui acie uiſus liberrime peruius: qui perlucidus: <lb></lb>qui leuiſſimus: qui coequabilis et minime uarius. </s>
          <s id="N40055F">Tum contra <lb></lb>peſtiferum illic eſſe aerem ſtatuemus: ubi ſpiſſitudine <expan abbr="quadã">quadam</expan> aut <lb></lb>nebularum: Aut uaporum ſtet <expan abbr="cõcretus">concretus</expan> atque <expan abbr="fetulẽtus">fetulentus</expan>. </s>
          <s id="N400572">Vt <expan abbr="q̃ſi">quaſi</expan> quod<expan abbr="dã">dam</expan> <lb></lb>graue hæreat ſuperciliis: atque <expan abbr="aciẽ">aciem</expan> premat. </s>
          <s id="N400583">Hæc ut ita ſint <expan abbr="utrãque">utranque</expan> in <lb></lb><expan abbr="partẽ">partem</expan> fieri <expan abbr="arbitror/cũ">arbitror / cum</expan> cæteras ob <expan abbr="res/tũ">res / tum</expan> ſolibus <expan abbr="maxĩe">maxime</expan> atque <expan abbr="uẽto">uento</expan>. <pb xlink:href="004/01/009.jpg"></pb>Neque hic phyſica illa recenſebimus / quo pacto ui ſolis uapores ex <lb></lb>intimis terræ uiſceribus <expan abbr="exhauriant̃">exhauriantur</expan>: atque in æthera <expan abbr="tollant̃">tollantur</expan>. </s>
          <s id="N4005AD">Quo <lb></lb>maximo in ſpatio orbis uaſtum incumulum coaggregati: aut im<lb></lb>mani mole ſua faceſſunt: aut radios ſolis excipiendo / qua parte a <lb></lb>refacti ſunt eo in latus labuntur ſuoque caſu aerem impellunt / uen<lb></lb>toſque <expan abbr="concitãt">concitant</expan>: Indeque ſeſe intra occeanum acti ſiti <expan abbr="immergũt">immergunt</expan>: ma<lb></lb>ri demum infuſi et humore pregnantes iterato aere uagando uen<lb></lb>tis <expan abbr="coercent̃">coercentur</expan>: et quaſi ſpongia perſtricti guttatim expreſſum humo <lb></lb>rem ſtillent atque impluant: quo &amp; noui terra uapores <expan abbr="concreent̃">concruentur</expan>: <lb></lb>Siue hæc uera ſint quæ recenſuimus: ſiue <expan abbr="ẽ">est</expan> uentus aut ſicca fumo <lb></lb>ſitas terræ: Aut calida euaporatio mota a frigore <expan abbr="impellẽte">impellente</expan>: ſiue <lb></lb>aeris flatus: ſiue purus aer mundi motu / aut ſyderum curſu &amp; radio <lb></lb><expan abbr="cõmotus">commotus</expan>: ſiue generabilis <expan abbr="rerũ">rerum</expan> ſpiritus ſuapte natura agitabilis / <lb></lb>ſiue <expan abbr="quippiã">quippiam</expan> ſit / quod non in ſe ipſo ſed in aere potius conſiſtat <expan abbr="ductũ">ductum</expan> <lb></lb>ex calida ui <expan abbr="ſũmi">ſummi</expan> ætheris atque incenſione <expan abbr="fcã">facta</expan> ad <expan abbr="aerẽ">aerem</expan> liquentem: <lb></lb>Siue aliorum alia ulla ratio &amp; opinio indiſquiſitione habenda firmi<lb></lb>or &amp; antiquior eſt / pretereundum cenſeo / quod fortaſſis ab re uideri <lb></lb>poſſit. </s>
          <s id="N400605">Verum hinc ni fallor <expan abbr="dabit̃">dabitur</expan> ut poſſimus interpretari cur <lb></lb>ſit / quod uidemus alias orbis regiones eſſe eiuſmodi / ut aere gaude<lb></lb>ant lætiſſimo: dum aliæ illis contiguæ &amp; prope poſitæ in ſinu <lb></lb>triſtiore celo et quaſi meſto die conſordeſcant: Nanque id quidem <lb></lb>fieri <expan abbr="cõiecto">coniecto</expan> aliam nullam ob rem / niſi quod his cum ſolo: &amp; uentis <lb></lb>non bene conueniat. </s>
          <s id="N40061E">Siracuſas aiebat Cicero ita eſſe poſitas. </s>
          <s id="N400621">ut <lb></lb>integrum per annum accolæ cuiuſque diei ſolem uideant: rarum id <lb></lb>tamen <expan abbr="optandũ/et">optandum / et</expan> quo ad neceſſitas: locique oportunitas non inter<lb></lb>pellarit / in primis affectandum: Summendaque ea omnium erit re<lb></lb>gio: ab qua nebularum uis: &amp; omnis <expan abbr="dẽſioris">denſioris</expan> uaporis craſſitudo <lb></lb>longe abſit. </s>
          <s id="N400636">Compertum habent qui iſta ſectantur / radios ardo <lb></lb>resque ſolis acrius agere / in quo denſum offenderint: <expan abbr="q̈">quam</expan>  in raro: In <lb></lb>oleo <expan abbr="q̈">quam</expan>  in aqua: in ferro <expan abbr="q̈">quam</expan>  in lana. </s>
          <s id="N400649">Ex quo aerem: qui iſtic <expan abbr="q̈">quam</expan>  in pro<lb></lb>ximo uehementius efferueſcat: grauem craſſumque eſſe arguunt. <lb></lb></s>
          <s id="N400653">Egyptii de nobilitate contendentes <expan abbr="cũ">cum</expan> cæteris orbis gentibuſ glo<lb></lb>riabantur eſſe apud ſe hominum genus principio procreatum: ne <lb></lb>que alibi procreari <expan abbr="oportuiſſe /q̃">oportuiſſe / quae</expan> ubi ſaluberrime eſſent uicturi. <pb xlink:href="004/01/010.jpg"></pb>Se enim quaſi perpetuo uere et conſtanti aeris tenore præ cæteris <lb></lb>omnibus deorum benignitate mirifice donatos eſſe: <expan abbr="Tũ">Tum</expan> et inter <lb></lb>ægyptios eos preſertim qui ad <expan abbr="Lybiã">Lybiam</expan> ſpectent / quod ibi <expan abbr="nunq̈">nunquam</expan> auræ <lb></lb><expan abbr="uarient̃/eſſe">uarientur / eſſe</expan> <expan abbr="oĩum">omnium</expan> præditos ualitudine homines pro <expan abbr="q̃">qua</expan> integerrima <lb></lb>ſcribit Herodotus: Et certe uidere uideor urbes <expan abbr="quaſdã">quaſdam</expan> cum Ita<lb></lb>lie  /tum &amp; aliarum gentium non <expan abbr="aliã">aliam</expan> ob <expan abbr="rẽ/q̃">rem / quae</expan> ob aeris modo frigen<lb></lb>tis modo feruentis ſubitam <expan abbr="intẽpiem">intemperiem</expan> fieri morboſas atque peſtilen<lb></lb>tes: Itaque &amp; <expan abbr="q̃tũ">quantum</expan> ſolis &amp; quos ſoles habeat regio non iniuria <expan abbr="ſpectãdum">ſpectan<lb></lb>dum</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan>: Ne quod adſit aut ſolis aut umbrarum / quod plus ſatis ſit. </s>
          <s id="N4006AB">So<lb></lb>lem Garamantes <expan abbr="orientẽ">orientem</expan> et <expan abbr="occidentẽ">occidentem</expan> execrantur / quod nimia radii <lb></lb>aſſiduitate <expan abbr="urant̃">urantur</expan>: Alii nocte <expan abbr="q̃ſi">quaſi</expan> perpetua pallent. </s>
          <s id="N4006C2">Hæc ita ut ſint <lb></lb>non id <expan abbr="tantũ">tantum</expan> efficit quod orbis axem <expan abbr="proniorẽ">proniorem</expan> aut obliquiorem habe<lb></lb>ant / facit id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="plurimum/q̃">plurimum / quae</expan> quod ipſa locorum facie: aut obii<lb></lb>ciantur ſolibus atque uentis excipiendis / aut obſtruantur. </s>
          <s id="N4006DB">Malim <lb></lb>quidem auras <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="uentos/uẽtos">uentos / uentos</expan> tamen <expan abbr="q̃uis">quauis</expan> acres &amp; in modicos mi <lb></lb>nus <expan abbr="modeſte/q̃">modeſte / quae</expan> <expan abbr="ĩmobile">immobile</expan> &amp; perinde graue cælum feram: et <expan abbr="capiũt">capiunt</expan> <lb></lb>inquit uitium Ouidius: ni moueantur aquæ: Quid aer: profecto <lb></lb>motu uehementer. </s>
          <s id="N4006FE">ut ita loquar / hilareſcit: Nam motu fieri <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <lb></lb>opinor / ut ſurgentes a terra uapores: aut diſſipentur: aut motibus <lb></lb>in caleſcendo concoquantur: Sed hos uentos uelim fractos obiec<lb></lb>tis montibus: et ſiluis: aut longa <expan abbr="cõmigratione">commigratione</expan> laſſos apellere: <lb></lb>Velim et ne per loca apellant: unde raptum malum ad nos affe<lb></lb>rant. </s>
          <s id="N400713">Idcirco uitandum <expan abbr="cuiuſq̃">cuiuſque</expan> uiciniam admonere: ex qua <expan abbr="noxiũ">noxium</expan> <lb></lb>quid effluat: Quo in genere ſunt teter odor / impuruſque omnis ua<lb></lb>por paluſtrium sedarumque præſertim aquarum et foſſionum. </s>
          <s id="N400722"><expan abbr="Cõſtat">Con<lb></lb>ſtat</expan> apud phyſicos omnem fluuium qui niuibus excreſcat / aerem <lb></lb>ducere frigidum et craſſum. </s>
          <s id="N40072C">Sed inter aquas nulla erit <expan abbr="fedior/q̃">sedior / quae</expan> <lb></lb>quæ motu nullo exagitata contabeſcat: eritque morboſior&#039; uiciniæ <lb></lb>huiuſmodi contagio / quo uentis minus probatis <expan abbr="ſubſtituet̃">ſubſtituetur</expan>: <expan abbr="Nã">Nam</expan> <expan abbr="uẽtos">uen<lb></lb>tos</expan> <expan abbr="ferũt">ferunt</expan> ſuapte natura <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="oẽs">omnes</expan> eſſe tales ut ſalubres aut <expan abbr="ĩſalubres">inſalubres</expan> <lb></lb>ſint: Sed <expan abbr="aquilõem">aquilonem</expan> inquit Plinius <expan abbr="theophraſtũ">theophraſtum</expan> atque <expan abbr="Hippocratẽ">Hippocratem</expan> ſe<lb></lb>cutus <expan abbr="oĩum">omnium</expan> <expan abbr="eẽ">esse</expan> <expan abbr="adbonã">ad bonam</expan> <expan abbr="ualitudinẽ">ualitudinem</expan> <expan abbr="reſtituẽdã">reſtituendam</expan> atque <expan abbr="ſeruãdã">ſeruandam</expan> <expan abbr="accomodatiſſimũ">accomo<lb></lb>datiſſimum</expan>. </s>
          <s id="N400782"><expan abbr="Hauſtrũ">Hauſtrum</expan> <expan abbr="affirmãt">affirmant</expan> <expan abbr="oẽs">omnes</expan> phyſici <expan abbr="præcæt̃is">præcæteris</expan> generi <expan abbr="hõinũ">hominum</expan> <lb></lb><expan abbr="eẽ">esse</expan> <expan abbr="noxiũ">noxium</expan>: quoniam &amp; <expan abbr="pecudẽ">pecudem</expan> hauſtro <expan abbr="flãte">flante</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ſine <expan abbr="p̃iculo">periculo </expan><expan abbr="eẽ">esse</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> paſcuis <pb xlink:href="004/01/011.jpg"></pb>arbitrantur: Neque item ſe uſpiam temere ciconias hauſtris com<lb></lb>mittere obſeruarunt: Delphines per aquilonem uoces audire au<lb></lb>ra ſecundante: Hauſtro uero et tardius audire / et non niſi ex ad <lb></lb>uerſo redditas: Spirante aquilone dies durare anguillam ſenos <lb></lb>ſine aquis: hauſtro non durare / tantam ineſſe huic uento craſſi<lb></lb>tatem et in morbos uim: Itaque ut hauſtro ægrotari et admodum <lb></lb>pituitoſos reddi: ita et corocuſſuri referunt. </s>
          <s id="N4007C5">Meridianum etiam <lb></lb>mare improbant una præſertim re quod radiorum flexionibus obiec<lb></lb>tam regionem duos pati ſoles iudicent: unum cælo / alterum ab a <lb></lb>quis inurentem: Et maximam illic fieri uarietatem aeris ſole ca<lb></lb>dente intelligunt: Vbi frigentes umbræ noctis aduenerint. </s>
          <s id="N4007D0">Et <lb></lb>ſunt qui occiduas appulſiones flexioneſque radiorum: ſeu ab aquis <lb></lb>et mari: ſeu a montibus remittantur: cæteris moleſtiores putent / <lb></lb>quod integro eius diei ſole iam incalefactum locum plus ſatis fer<lb></lb>uidiorem reddant / æſtu adducto et flexionibus congeminato: <lb></lb>Quod ſi dabitur ut his cum ſolibus grauiores etiam uenti: li<lb></lb>beros ad te habeant aditus / quid erit / quod moleſtius aut minus <lb></lb>ferendum ſit? </s>
          <s id="N4007E1">Matutinas etiam auras / quæ crudos obſurgentes <lb></lb>uapores offerant / non inmerito longe improbabunt: Diximus de <lb></lb>ſole et uentis / quibus aerem uariari / et ſalubrem atque inſalubrem <lb></lb>fieri manifeſto ſentimus: et diximus / breuiſſime quo ad hic dicen <lb></lb>dum uidebatur: et de his ſuo loco diſtinctius perſcrutabimur.</s>
        </p>
        <p id="N4007EC" type="main">
          <s id="N4007EE">RVRSVS in captanda regione conueniet: Vt ſit ea quidem <lb></lb>eiuſmodi / ut incolis omni exparte bene ſit futurum / cum rerum <lb></lb>natura: et cum reliquorum hominum genere atque conuictu. </s>
          <s id="N4007F5"><expan abbr="Nequeenĩ">Neque <lb></lb>enim</expan> ego illic / ubi condere Callicula <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> deſtinauerat in alpium <lb></lb>arduo aliquo et difficili iugo / niſi maxima cogat neceſſitas: ædi<lb></lb>ficabo. </s>
          <s id="N400805">Vitabo et deſertam ſolitudinem: qualem uarro fuiſſe re <lb></lb>fert partem galliæ / quæ inter adienum ſit / qualemue ſcribit ceſar <lb></lb>pro ſua fuiſſe tempora Britaniam: Neque placebit: ſi illic uti inſula <lb></lb><expan abbr="põti">ponti</expan> oenoe <expan abbr="uiuẽdũ">uiuendum</expan> erit ouis <expan abbr="tantũ">tantum</expan> <expan abbr="auiũ">auium</expan>: aut ſi glande uti apud hiſ<lb></lb><expan abbr="paniã">paniam</expan> Plinii <expan abbr="tẽporibus">temporibus</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> nullis <expan abbr="uiuebãt">uiuebant</expan> locis: Velim <expan abbr="igit̃">igitur</expan> nihil <lb></lb>deſit: quod <expan abbr="aduſũ">aduſum</expan> <expan abbr="futurũ">futurum</expan> ſit Præclare alexander negauit uelle <expan abbr="ĩmonte">in mon<lb></lb>te</expan>  Athos condere urbem / alioquin futuram ex Polycratis archi<pb xlink:href="004/01/012.jpg"></pb>tecti commento admirabilem  /ea re / quod rerum <expan abbr="affluẽtiam">affluentiam</expan> incolæ <lb></lb>habituri non eſſent: Ariſtoteli fortaſſis poterat placere ea regio: <lb></lb>præſertim condendis urbibus / quæ difficiles haberet aditus: Et <lb></lb>comperio fuiſſe gentes: quæ ſuos fines deſertiſſimos et deſtitutiſ <lb></lb>ſimos longe ac late hoſtium <expan abbr="incommodãdorum">incommodandorum</expan> gratia eſſe affec<lb></lb>tarint: Horum rationes probaſſe ne <expan abbr="cõueniat/">conueniat /</expan> an <expan abbr="nõalibi">non alibi</expan> diſcep<lb></lb>tabimus: Sed hæc ſi ita iuuant publicis iſtiuſmodi <expan abbr="ĩ">in</expan> rebus / non <expan abbr="ẽ">esse</expan> <lb></lb>ut eorum inſtitutum improbem: At reliquis profecto ædificiis <lb></lb><expan abbr="ponẽdis">ponendis</expan> mihi ea perplacebit  regio / quæ et multos et uarios habebit <lb></lb>aditus: quibus et naui et iumento et iugo <expan abbr="tũ">tum</expan> æſtate / tum et hyeme <lb></lb>neceſſaria commodiſſime poſſint conuehi: Atqui  erit ipſa regio <lb></lb>neque <expan abbr="aquarũ">aquarum</expan> exuberantia madida neque ſiccitate aſpera: ſed habilis <lb></lb>et <expan abbr="contẽperabilis">contemperabilis</expan>: Aut ſi id ex <expan abbr="ſentẽtia">ſententia</expan> nequeat: paulo frigentem <lb></lb>et <expan abbr="ſiccam/q̃">ſiccam / quae</expan> minus calentem et plus ſatis humectam eligemus: <lb></lb>Nam tecto / pariete / ueſte / igne / motu frigora <expan abbr="uincent̃">uincentur</expan> <expan abbr="Siccitatẽ">Siccitatem</expan> <lb></lb>quidem cur uehementer hominum corpora aut ingenia lædat ha<lb></lb>bere in ſe quippiam haud multum arbitrantur: Tum et ſiccis du<lb></lb>reſcere / frigidis fortaſſis horreſcere homines putant: Verum hu<lb></lb>midis tabeſcere corpora omnia et calidis ſolui affirmant: Et uide <lb></lb>re licet cum frigida propter tempora <expan abbr="homines/tũ">homines / tum</expan> et frigenti loco <lb></lb>habitantes corpore ſtare ualido et morbis libero. </s>
          <s id="N4008A9">Tam et ſi ſtatu <lb></lb>aut calentibus locis excellere ingenia / frigentibus præſtare corpo<lb></lb>ra: Tum ex appiano hiſtorico intellexi Numidas ea de re <expan abbr="maxĩe">maxime</expan> <lb></lb>longe uos eſſe quod hyemem <expan abbr="nequicq̃">nequicquam</expan> habeant frigentem: Omnium <lb></lb>tum <expan abbr="optĩa">optima</expan> erit regio: quæ ſubhumecta et tepens ſit: Proceros: n: <lb></lb>et uenuſtos ea homines feret / atque etiam minime triſtes. </s>
          <s id="N4008C2">Secundo <lb></lb>loco ea erit Regio percommoda / quæ niuoſis in prouinciis plus <lb></lb>cæteris habebit ſolis / et quæ ſolibus areſcenti in prouincia plus ha<lb></lb>bebit humecti atque umbrarum: Sed nullo ponetur loco ædificium <lb></lb>utcunque ipſum ſit: <expan abbr="incõmodius">incommodius</expan> atque indecentius / quam cum intra <lb></lb><expan abbr="cõuallem">conuallem</expan> abditum ſit: Nam ut cetera obmittam / quæ <expan abbr="ĩ">im</expan>promptu <lb></lb>ſunt: ea ſine ulla dignitate deliteſcere / et proſpectus amænitate in<lb></lb>tercepta nullam habere gratiam: Quid illud / quod breui fiat / ut <lb></lb>imbrium ruinis obruatur: et circum fluentibus aquis infundatur <pb xlink:href="004/01/013.jpg"></pb>&amp; in modico imbibito humore continuo madeſcat: &amp; terrenum <lb></lb>uaporem ualitudini hominum uehementer noxium aſſiduo effu<lb></lb>met. </s>
          <s id="N4008E8">Non illic ualebunt ingenia hebetatis ſpiritibus: Non illic <lb></lb>durabunt corpora. </s>
          <s id="N4008ED">Commaceratis compagibus putreſcent libri: <lb></lb>arma &amp; quæcumque in horreis erunt: marceſcent denique / uitiabun<lb></lb>tur uliginis exuberantia. </s>
          <s id="N4008F4">Tum ſi eo ingreditur ſol undique reci <lb></lb>procatis radiis torrebuntur: Si non excipient <expan abbr="ſoles/crudeſcẽt">ſoles / crudeſcent</expan> um<lb></lb>bra / atque torpebunt. </s>
          <s id="N4008FF">Adde his quod uentus ſi eo penetrat quaſi cana<lb></lb>libus coarctatus durius et moleſtius furit <expan abbr="q̈">quam</expan>  par eſt: Si non ingre<lb></lb>ditur fit ut concretus illic aer ut ita dicam / luteſcat: Conuallem <lb></lb>enim iſtiuſmodi poſſumus non indecenter lacunam ſtagnumue <lb></lb>putare aeris. </s>
          <s id="N40090E">Itaque erit quidem loci forma et digna et amæna: quæ <lb></lb><expan abbr="nequaq̃">nequaqua</expan> humilis et quaſi immerſa: ſed quæ celſa &amp; admodum ſpe<lb></lb>culatrix fiet: et quo lætiſſimus aer aſſiduo aliquo ſpiritu mouea<lb></lb>tur. </s>
          <s id="N40091A">Habebit præterea earum rerum <expan abbr="copiã">copiam</expan>: quæ uſui et uolupta<lb></lb>ti uſque futura <expan abbr="ſint /aquã/ignem/eſcam">ſint / aquam / ignem / eſcam</expan>: Sed in his <expan abbr="ſeruãdum">ſeruandum</expan> erit <lb></lb>nequid inde ſaluti et rebus hominum officiat: Aperiendi guſtan<lb></lb>dique fontes: Spectandæ &amp; ignibus aquæ ne quid uiſcoſi / mucidi <lb></lb>crudulentiue in ſe admixtum habeant: quo incolæ in morbos in<lb></lb>cidant: Sino illud quod aquis fit / ut gutturoſi calculoſique reddan<lb></lb>tur. </s>
          <s id="N400935">Sino &amp; rariora illa <expan abbr="aquarũ">aquarum</expan> miracula: quæ et docte et elegan <lb></lb>ter colligit Vitruuius architectus. </s>
          <s id="N40093E">Extat Hippocratis phyſici <lb></lb>ſententia / aquam non depuratam ſed grauem &amp; ſapore non <expan abbr="decẽti">decen<lb></lb>ti</expan> qui biberint: hi uentre æſtuoſo et <expan abbr="tumẽti">tumenti</expan> <expan abbr="fiẽt">fient</expan>: Cætera corporis <lb></lb>membra cubiti / ſpatule / facies reddentur pænitus extenuata: &amp;<lb></lb>mirum in modum gracilia. </s>
          <s id="N400955">Adde quod uitio ſplenis male concre<lb></lb>to ſanguine inmorbos incident uarios et peſtilentes. </s>
          <s id="N40095A">Eſtate prolu<lb></lb>uie uentris fluente bile et diſſolutis humoribus deficient: Tum et <lb></lb>morbis grauioribus atque diutinis <expan abbr="integrũ">integrum</expan> per annum laborabunt: a <lb></lb>qua intercus et præcordiorum anguſtia et anxietatibus laterum <lb></lb>urgebuntur. </s>
          <s id="N400969">Iuniores bili atra inſanient: ſenes humorum incendio <lb></lb>flagrabunt. </s>
          <s id="N40096E">Feminæ ægre concipient: et per <expan abbr="q̈">quam</expan>  difficiles partus e<lb></lb>nitentur: Omnis denique ætas et ſexus morte immatura intempe<lb></lb>ſtiue cadet acta morbis atque abſumpta: Dies uero uitæ iſtorum aget <pb xlink:href="004/01/014.jpg"></pb>nullus: non triſtes et coinquinatos malis humoribus atque <expan abbr="omniũ">omnium</expan> <lb></lb>perturbationum genere uexatos: tum et animo exagitati ſemper <lb></lb>erunt in mærore atque luctu. </s>
          <s id="N400985">Plura poſſent de aquis dici: quæ uete<lb></lb>res hiſtorici annotarunt / uaria &amp; admirabilia: &amp; ad hominum ge<lb></lb>nus bene atque male habendum ualidiſſima: Sed rara illa et fortaſ<lb></lb>ſis ad peritiam oſtentandam: <expan abbr="q̈">quam</expan>  ad rem ediſſerendam facerent: <expan abbr="tũ">tum</expan> <lb></lb>et de aquis prolixius ſuo dicetur loco. </s>
          <s id="N400998">Illud adeo negligendum <lb></lb>non eſt / quod in promptu eſt aqua nutriri omnia quæ coaleſcant <lb></lb>plantas / ſemina: et quibus ea uitæ pars ineſt / quæ motu uigeat: <lb></lb>quorum fructu et copia reficiantur homines atque nutriantur. </s>
          <s id="N4009A1">Id ſi <lb></lb>ita eſt profecto quos nam habeat ſuccos aquarum hæc in qua <expan abbr="uitã">uitam</expan> <lb></lb>acturi ſumus regio quam diligentiſſime ſcrutari oportet. </s>
          <s id="N4009AC"><expan abbr="Indiã">Indiam</expan> <lb></lb>inquit Dyodorus multa ex parte habere homines proceros et uali<lb></lb>dos ingenioque præditos acri / quod aerem ducant purum &amp; aquas ſa<lb></lb>luberrimas bibant. </s>
          <s id="N4009B8">Atqui  aquam dicemus eſſe ſapore optimam / <lb></lb>quæ ſaporem habeat nullum: et colore commodiſſimam / quæ om<lb></lb>ni ſit colore penitus uacua et libera. </s>
          <s id="N4009BF">Tum et aquam eſſe <expan abbr="optimã">optimam</expan> <lb></lb>referunt / quæ limpida perlucida et tenuis ſit: quæ in <expan abbr="candidũ">candidum</expan> li<lb></lb>teum infuſa non <expan abbr="cõmacularit">commacularit</expan>: quæ feruefacta fecem non dimiſerit <lb></lb>Quæ muſcoſum alueum quo perfluat et præſertim ſaxa coinqui <lb></lb>nata non reddiderit. </s>
          <s id="N4009D6">Addunt aquam per commodam eſſe in qua <lb></lb>legumina decocta bene <expan abbr="miteſcãt">miteſcant</expan>: et bonam qua bonum efficias pa<lb></lb>nem. </s>
          <s id="N4009E1"><expan abbr="Perſcrutãdum">Perſcrutandum</expan> item pari ratione ne quid edat regio / quod <lb></lb>ſit peſtilens aut ueneficum quo ad qui degant eo loci in periculo <lb></lb>ſint. </s>
          <s id="N4009EB">Sino illa quæ apud ueteres celebrantur / Colco ex frondibus <lb></lb>arborum ſtillare mel / quo guſtato proſtemantur exanimes diem <lb></lb>que integrum pro mortuis habeantur. </s>
          <s id="N4009F2">Et quod <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> in Antonii exer<lb></lb>citu herbarum uitio eueniſſe: quas frumenti inopia milites cum <lb></lb>ediſſent inſani facti lapidibus fodiendis intenti uſque eo ſeſe exagi<lb></lb>tabant / quo ad bili commota caderent atque <expan abbr="interirẽt">interirent</expan> nullo tuti re <lb></lb>medio contra pernitiem / ut ſcribit Plutarcus <expan abbr="q̈">quam</expan>  uino epoto: trita <lb></lb>hæc. </s>
          <s id="N400A0B">Quid hac ætate / apud Apuleam inItalia ſuperi boni / quæ <expan abbr="nã">nam</expan> <lb></lb>incredibilis ueneni uis increbuit ? exterreſtribus non nullis arane<lb></lb>olis quarum morſu homines aduaria inſaniæ <expan abbr="deliramẽta">deliramenta</expan> <expan abbr="cõcitant̃">concitantur</expan> <pb xlink:href="004/01/015.jpg"></pb>atque ueluti per furorem acti <expan abbr="repiũtur">rapiuntur</expan>: Mirum dictu. </s>
          <s id="N400A2A">Nullus gra<lb></lb>uis tumor: Nullus liuor extat / qui corpore uſpiam appareat iac<lb></lb>tus ueneficæ beſtiolæ ſeu morſu / ſeu aculeo: Sed principio obrec<lb></lb>ta mente languente attoniti: &amp; ni opem afferant / confeſtim pere<lb></lb>unt. </s>
          <s id="N400A35">Hos Theophraſti medicamentis curant: Qui quidem uipe<lb></lb>rarum morſibus tybicine adhibita mederi aſſeuerabat. </s>
          <s id="N400A3C">Ergo uari<lb></lb>is modorum ſonis muſici ita conſternatos mulcent. </s>
          <s id="N400A41">Cum uero ad <lb></lb>ſuum uentum eſt canendi modum / illico quaſi exciti aſſurgunt: <lb></lb>&amp; per alacritatem ex libidine animi rem omni neruorum &amp; uiri<lb></lb>um contentione execuntur. </s>
          <s id="N400A4C">Atqui  uidebis demorſos alios ſalti<lb></lb>tando / Alios canendo / Alios alia exercendo &amp; conando quæ libi<lb></lb>do eorum &amp; inſania fert ad ultimam uſque laſſitudinem: ne <expan abbr="quicq̃">quicque</expan> <lb></lb>intermiſſa opera dies pluſculos deſudare &amp; nulla re alia conuale<lb></lb>ſcere niſi ſatietate <expan abbr="cõceptæ">conceptæ</expan> incohateque dementiæ. </s>
          <s id="N400A5F">Atqui  ſimile <lb></lb>quiddam apud Albanos eos / qui contra Pompeium multa equi <lb></lb>tum ui bellarunt affuiſſe legimus. </s>
          <s id="N400A66">Nanque illic ſolitas <expan abbr="ferũt">ferunt</expan> gigni <lb></lb>araneas: quarum aliæ tactos a ſe homines cogerent ridendo emo <lb></lb>ri: aliæ contra flendo.</s>
        </p>
        <p id="N400A71" type="main">
          <s id="N400A73">Neque item inſeligenda regione ea ſpectaſſe tantum ſat eſt: quæ <lb></lb>ſub aſpectu &amp; propalam ſunt expoſita / Verum etiam obſcuriori<lb></lb>bus inditiis notatis totam cauſam animo aduertiſſe opus eſt. </s>
          <s id="N400A7A">At <lb></lb>qui erunt quidem inditia optimi aeris / integrarumque aquarum ſi <lb></lb>ea regio feret bonorum fructuum copiam. </s>
          <s id="N400A81">Si ſenes ætate grandes <lb></lb>numero complures nutriat: Si ualida &amp; formoſa iuuentute / Si in<lb></lb>tegro &amp; frequenti partu abbundabit: Adde ſi puros partus &amp; nul<lb></lb>lis monſtris sedatos dabit. </s>
          <s id="N400A8A">Nanque ego uidi quidem urbes / quas <lb></lb>temporum gratia non nomino / in quibus parturiat nulla quæ <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>ſe ſpectet una hominis: Atque præterea monſtri alicuius effectam <lb></lb>matrem. </s>
          <s id="N400A97">Vidi &amp; urbem aliam Italiæ: ubi ſtrumæ / ſtrabi / claudi <lb></lb>&amp; tortuoſi tam multi naſcantur / Vt nulla pene illic creuerit fa<lb></lb>milia / quæ <expan abbr="nõ">non</expan> aliquem habeat mancum et comminutum. </s>
          <s id="N400AA2">Et pro<lb></lb>fecto recte admonent / ubi corporis ad corpus membriue ad um<lb></lb>bra crebras ac maximas diſſimilitudines uideris: id celi aeriſque <lb></lb>ui ac uitio: aut occultiori aliqua deprauatæ naturæ cauſa fieri. <pb xlink:href="004/01/016.jpg"></pb>Et faciat ad rem quod aiunt in craſſo aere minus fameſcimus: In <lb></lb>tenui plus ſitiunt. </s>
          <s id="N400AB5">Neque non condecet ex aliorum animantium <lb></lb>forma atque effigie futuras hominum habitudines coniectaſſe. <lb></lb></s>
          <s id="N400ABB">Nam ſi iumenta &amp; pecora firmiſſima / &amp; membrorum amplitu<lb></lb>dine atque protenſione multa eſſe illic uiderint / tales ſe habituros <lb></lb>itidem filios poterunt non iniuria ſperaſſe: Neque ab re erit ſi a <lb></lb>corporibus reliquis / quibus uitæ uigor extinctus <expan abbr="eſt /ĩditia">eſt / inditia</expan> ſump<lb></lb>ſerimus aeris atque uentorum. </s>
          <s id="N400ACA">Namque ex proximis ædificiorum <lb></lb>structuris ea didiciſſe poſſumus: Quæ ſi erunt facta ſcabra &amp; ca<lb></lb>rioſa / inditio erit aduentitia inde mala confluere. </s>
          <s id="N400AD3">Arbores etiam <lb></lb>in unam aliquam partem quaſi communi conſenſu proclinatæ: <lb></lb>aut refractæ in feſtis uentorum motibus ceſſiſſe oſtentant. </s>
          <s id="N400ADA">Ipſaque <lb></lb>rediuiuia ſaxa locis innata / aut poſita / ſi ſummotenus plus ſatis <lb></lb>putria facta ſunt: Variam loci intemperiem nunc ardeſcentis / <lb></lb>nunc torpentis aeris atteſtantur. </s>
          <s id="N400AE3">Et uitanda nimirum hæc in pri<lb></lb>mis erit regio / qua uehementes iſtiuſmodi temporum tempeſta<lb></lb>tumque motus craſſentur: Nam mortalium corpora ſi caloris aut <lb></lb>frigoris acri appellente ui occupentur / illico tota corporis coag<lb></lb>mentatio: &amp; ſingularum partium connexio labefactatur ac ſolui<lb></lb>tur: &amp; ad morbos immaturamque ſenectutem compellitur. </s>
          <s id="N400AF0">Vr<lb></lb>bem ſub montibus / quæ ex procliui ſolem ſpectet occidentem: uel <lb></lb>ea re maxime inſalubrem eſſe <expan abbr="affirmãt">affirmant</expan>: quod mox anhelitus noc<lb></lb>tis et umbræ gelidiores ſentiantur.</s>
        </p>
        <p id="N400AFF" type="main">
          <s id="N400B01">Conuenit etiam præteritorum temporum uiciſſitudine ex <expan abbr="prudẽtum">pruden<lb></lb>tum</expan> obſeruatione repetita / ſi qua ſunt etiam rariora omni diligen<lb></lb>tia præcogitaſſe. </s>
          <s id="N400B0C">Nam ſunt loca quædam quibus ineſt natura oc<lb></lb>cultum quippiam / quod ad felicitatem atque infelicitatem faciat. <lb></lb></s>
          <s id="N400B12">Locris et Crotonæ nunquam fuiſſe peſtem referunt. </s>
          <s id="N400B15">In inſula cre<lb></lb>te nullum nocuum uerſari animal. Apud Gallias raro uiſum <lb></lb>oriri monſtrum annotarunt. </s>
          <s id="N400B1E">Alibi neque æſtate feruenti: neque <lb></lb>hyeme fulgurare affirmant phyſici. </s>
          <s id="N400B23">At in Campania inquit <lb></lb>Plinius per id tempus ciuitatibus ad meridiem poſitis fulgu<lb></lb>rat. </s>
          <s id="N400B2A">Ceraumnia apud Epirum montes ferunt dictos a cre<lb></lb>bris fulminibus. </s>
          <s id="N400B2F">Tum &amp; Beumnium inſulam <pb xlink:href="004/01/017.jpg"></pb>quod illic aſſidua fulmina iaciantur / poetis dediſſe inquit Seruius: <lb></lb>Vt eo loci Vulcanum cecidiſſe dicerent. </s>
          <s id="N400B38">Apud Boſphorum &amp;<lb></lb>inſodones tonitrua &amp; fulgura nunquam uiſa atteſtantur. </s>
          <s id="N400B3D">ægypto <lb></lb>portenti loco eſt ſi plerit. </s>
          <s id="N400B42">Apud Hydaſpem æſtatis initio conti<lb></lb>nui imbres manant. </s>
          <s id="N400B47">In Lybia tam raros moueri uentos ferunt: ut <lb></lb>ex celi craſſitudine uariæ per aerem concretæ uaporibus ſpecies <lb></lb>ſpectentur. </s>
          <s id="N400B4E">At contra maiore in parte Galatiæ per æſtatem tanta <lb></lb>uis perflat uenti: Vt lapides pro harena per ſublime trahat. </s>
          <s id="N400B53">In <lb></lb>Hyſpania ad hibernum circio uento onerata per celi plauſtra præ<lb></lb>dicant. </s>
          <s id="N400B5A">Notum quidem apud æthiopiam non perflare: Hunc ue<lb></lb>ro apud Arabes uentum &amp; toglodytas uirentia omnia exurere af<lb></lb>firmant hiſtorici. </s>
          <s id="N400B61">Delon quidem nunquam fuiſſe terræ motibus <lb></lb>uexatam / Sed ſemper eodem manſiſſe ſaxo / cum circumuicinæ <lb></lb><expan abbr="terræmõtibus">terræmontibus </expan>cæciderint ſcribit Tuchidides: partem eam Italiæ <lb></lb>quæ ab algido ſub Roma <expan abbr="totũ">totum</expan> hernicorum collium tractu ad ca<lb></lb>pua uſque eſt / crebris <expan abbr="terræmõtibus">terræmontibus</expan> quaſſatam: &amp; prope deſola<lb></lb>tam uidemus. </s>
          <s id="N400B72">Sunt qui Achaiam a crebra aquarum inundatio<lb></lb>ne dictam extiment. </s>
          <s id="N400B77">Romam æternum febricoſam fuiſſe compe<lb></lb>rio: Eaſque febres Galienus nouum emitritarum eſſe genus putet: <lb></lb>Cui uaria &amp; prope pugnantia inuarias horas remedia adhibenda <lb></lb>ſunt. </s>
          <s id="N400B80">Apud poetas uetus fabula eſt Typhonem prochita inſula ſe<lb></lb>pultum ſe ſe non interrato commouere: ex quo fiat ut funditus <lb></lb>inſula contremiſcat: Id quidem poetæ ſic cecinere quoniam <expan abbr="terræmõtibus">ter<lb></lb>ræmontibus </expan> inſula &amp; eruptionibus uexaretur / adeo ut Etrienſes: <lb></lb>&amp; calchidenſes habitatores olim coacti ſint aufugere: &amp; rurſus <lb></lb>qui poſt tempora a Hyerone Syracuſano miſſi eſſent / ut nouam <lb></lb>illic urbem conderent / aſſidui periculi et calamitatis metu auſu <lb></lb>gerunt. </s>
          <s id="N400B93">Itaque eiuſmodi omnia ex longa obſeruatione repetenda <lb></lb>ſunt &amp; ex aliorum locorum ſimilitudinibus comparanda / quo to<lb></lb>ta ratio integrior habeatur.</s>
        </p>
        <p id="N400B9A" type="main">
          <s id="N400B9C">Quin et diſquirendum an nullis incommodis occultioribus ea re<lb></lb>gio offendi aſſueuerit: Putabat plato eſſe ut locis <expan abbr="nõ">non</expan> nullis <expan abbr="diuĩa">diuina</expan> <lb></lb><expan abbr="quædã">quædam</expan> <expan abbr="interdũ">interdum</expan> inſpiret uigetque uis ac <expan abbr="demonũ">demonum</expan> terminatio incolis <lb></lb>aut propitia aut contra infeſta. </s>
          <s id="N400BB8">Sunt quidem loca quibus homines <pb xlink:href="004/01/018.jpg"></pb>facile inſaniant: quibus ſe ſe facile in pernitiem dedant: quibus <lb></lb>aut ſuſpendio aut præcipitio aut ferro et ueneno facile uitam po<lb></lb>nant. </s>
          <s id="N400BC3">Adde his quod ſecretioribus iterum naturæ inditiis perſcru<lb></lb>tatis / quæcunque ad rem faciant penſitaſſe opus eſt. </s>
          <s id="N400BC8">Vetus a De<lb></lb>metrio uſque ductum inſtitutum non modo urbibus: &amp; oppidis / <lb></lb>Verum etiam militaribus in dies caſtris ponendis: Vt iecora de <lb></lb>paſtarum illic pecudum inſpectemur quo ſint habitu &amp; colore: <lb></lb>Quæ ſi forte uitio infecta apparuerint / uitandam loci inſalubrita<lb></lb>tem præ ſe ferunt. </s>
          <s id="N400BD5">Aiebat Varro compertum habere ſe locis <lb></lb>quibuſdam minutiſſima quædam athomorum inſtar uolitare ani<lb></lb>mantia aere: &amp; anhelitu in pulmone excepta hærere præcordiis: <lb></lb>Et rodendo inferre morbum atrum &amp; <expan abbr="tabificũ">tabificum</expan>: atque perinde pe<lb></lb>ſtem pernitiemque afferre. </s>
          <s id="N400BE4">Neque illud prætereundum eſt / quod lo<lb></lb>ca inuenies aliqua ſuapte natura incommodis prope omnibus ua<lb></lb>cua &amp; periculis libera: Sed ita ſunt expoſita / ut eo gentes exteræ <lb></lb>&amp; aduentitiæ / non interrato peſtem &amp; calamitatem inferant.</s>
        </p>
        <p id="N400BED" type="main">
          <s id="N400BEF">Eamque rem non armis tantum &amp; iniuria exequuntur qualia ſunt <lb></lb>quæ Barbaris atque immanibus obiiciantur: Verum &amp; per amiciti<lb></lb>am atque <expan abbr="hoſpitalitatẽ">hoſpitalitatem</expan> uehementer ledant. </s>
          <s id="N400BFA">Aliqui quod uicinos cupi <lb></lb>dos rerum nouarum habuerint / ex illorum ruina et iactura pere<lb></lb>clitati ſunt. </s>
          <s id="N400C01">Peram in ponto ianuenſium coloniam aſſiduo peſtis <lb></lb>uexat / quod eo loci in dies excipiantur conuecti ſerui cum animi <lb></lb>egritudine. </s>
          <s id="N400C08">tum et ſitu atque illuuiæ tabeſcentes &amp; morbidi.</s>
        </p>
        <p id="N400C0B" type="main">
          <s id="N400C0D">Auſpiciis item &amp; ſeruato celo regionis futuram fortunam inda<lb></lb>gaſſe prudentis &amp; bene conſulti eſſe affirmant: Quas ego artes <lb></lb>modo cum relligione conueniant / minime aſpernendas duco.</s>
        </p>
        <p id="N400C14" type="main">
          <s id="N400C16">Quis id negabit quicquid id ipſum ſit quod fortunam <expan abbr="nũcupant">nuncupant</expan> <lb></lb>in rebus hominum ualere plurimum? </s>
          <s id="N400C1F">Ne uero affirmabimus pu<lb></lb>blicam urbis Romæ fortunam ad propagandum imperium ualu<lb></lb>iſſe non plurimum. </s>
          <s id="N400C26">yolai urbem in ſardis ab Herculis nepote <expan abbr="cõditam">con<lb></lb>ditam</expan> / &amp; ſi a Carthaginenſibus Romaniſque perſæpius armis la<lb></lb>ceſſita extiterit: <expan abbr="æternũ">æternum</expan> tamen fuiſſe <expan abbr="liberã">liberam</expan> ſcribit Dyodorus. </s>
          <s id="N400C39">An <lb></lb>id abſque loci illius fortuna <expan abbr="fcũm">factum</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan> apud delphos / ut <expan abbr="tẽplũ">templum</expan> a Flegi<lb></lb>a prius <expan abbr="ĩcẽſum/tertio">incenſum / tertio</expan> <expan abbr="itẽ">item</expan> ſyllæ <expan abbr="tpõribus">temporibus</expan> arderet? </s>
          <s id="N400C58">quod &amp; <expan abbr="capitoliũ">capitolium</expan> <pb xlink:href="004/01/019.jpg"></pb>quotiens arſit? </s>
          <s id="N400C63">quotiens flagrauit? </s>
          <s id="N400C66">Sibaricenſium urbs cum <expan abbr="iterũ">iterum</expan> <lb></lb>atque iterum uexata et rurſus deſtituta et rurſus deleta extitiſſet: <lb></lb>Poſtremo etiam deſerta manſit: Quin &amp; illinc fugientes mala <lb></lb>proſecuta felicitas eſt: <expan abbr="Nã">Nam</expan> cum alio ſe ſe <expan abbr="trãſtuliſſent">tranſtuliſſent</expan>, nomenque ur<lb></lb>bis priſtinum abieciſſent: tandem calamitate eſſe immunes neque <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  potuere: Nouis enim irruentibus incolis uetuſtiſſimæ atque pri<lb></lb>mariæ familiæ omnes ferro et cæde abſumpte una cum templis et <lb></lb>urbe funditus periere: Sed iſta ſinamus: <expan abbr="quorũ">quorum</expan> refertiſſimæ ſunt <lb></lb>hiſtoricae. </s>
          <s id="N400C91">Hoc apud nos conſtet hominis eſſe non ſtultiſſimi / om<lb></lb>nia tentare aggredi: quibus ædificationis cura atque impenſa futu<lb></lb>ra ſit non fruſtra / opuſque ipſum futurum ſit conſtans &amp; ſaluberri<lb></lb>mum: Et profecto in tanta re exequenda nihil pretermiſiſſe <expan abbr="ſapiẽtis">ſapien<lb></lb>tis</expan> &amp; bene conſiderati hominis officium eſt. </s>
          <s id="N400CA2">An eſt non <expan abbr="maximũ">maximum</expan> <lb></lb>tibi tuiſque aggredi / quod ad <expan abbr="ſalutẽ">ſalutem</expan> faciat / quod ad uitam cum di<lb></lb>gnitate &amp; uoluptate agendam conueniat: Quod adnominis poſte<lb></lb>ritatem &amp; celebritatem conferat. </s>
          <s id="N400CB3">Iſtic tibi rerum ſtudia optima <lb></lb>rum: Iſtic tibi liberi &amp; dulcis familia. </s>
          <s id="N400CBA">Iſtic ocii &amp; negocii dies ha<lb></lb>bebuntur: Iſtic totius uitæ rationes conſumentur: ut tota in uita <lb></lb>nihil apud genus hominum inuenire opiner præter uirtutem / cui <lb></lb>maiore cura / opera / diligentia uacandum <expan abbr="ſit/q̃">ſit / quae</expan> ut ſoſpite eum fa <lb></lb>milia bene habites: &amp; bene habitari his neglectis rebus / quæ <expan abbr="recẽſuimus">recen<lb></lb>ſuimus</expan> / quis eſt qui poſſe affirmet? </s>
          <s id="N400CCF">Sed de his hactenus: <expan abbr="Sequit̃">Sequitur</expan> <lb></lb>ut de area inueſtigemus. </s>
          <s id="N400CD8">In area captanda quicquid de regione <lb></lb>diſſeruimus <expan abbr="obſeruãdum">obſeruandum</expan> eſt. </s>
          <s id="N400CE1">Namque uti quidem regio amplieris <lb></lb>cuiuſdam prouinciæ certa ſelectaque eſt pars: Ita &amp; area totius re<lb></lb>gionis præſcriptum &amp; definitum quoddam <expan abbr="ſpatiũ">ſpatium</expan> <expan abbr="ẽ/quod">esse / quod</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>ad ædificium habendum occupatur: Ea de re ferme omnia habet <lb></lb>area cum regione communia quæ ad laudem uituperationemque <lb></lb>faciant. </s>
          <s id="N400CFC">Verum hæc tam et ſi ita ſint / habet tamen diſquiſitio et <lb></lb>aduerſio hæc præceptiones quaſdam quæ unice et proprie ad are<lb></lb>am ſpectare uideantur: Quaſdam etiam quæ non tantum ad a<lb></lb>reæ <expan abbr="pſcriptionẽ">perſcriptionem</expan> <expan abbr="faciãt">faciant</expan>: Quin multa ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> quoque ad <expan abbr="regionẽ">regionem</expan> <expan abbr="rões">rationes</expan> <lb></lb><expan abbr="ptineãt">pertineant</expan>: et ſunt huiuſmodi: Nam conſideraſſe oportet quod aggredia<lb></lb>mur publicum ne opus / an priuatum: ſacrum ne an profanum: et <pb xlink:href="004/01/020.jpg"></pb>cætera generis eiuſdem: de quibus ſuo loco diſtinctius loquemur <lb></lb>Aliud enim foro / aliud theatro / aliud paleſtræ / aliud templo ſpa<lb></lb>tii locorumque debetur. </s>
          <s id="N400D21">Itaque pro cuiuſque ratione et uſu habendus <lb></lb>areæ ſitus erit &amp; modus. </s>
          <s id="N400D26">Verum hoc loco ut generatim iſta / uti <lb></lb>cepimus / proſequamur / ea tantum attingemus: quæ fore neceſſa<lb></lb>ria arbitramur / Si prius de lineis aliqua retulero / quæ ad rem <expan abbr="cõmode">com<lb></lb>mode</expan> exprimendam faciant. </s>
          <s id="N400D33">Nam de areæ deſcriptione tractanti<lb></lb>bus conuenit ut de his tranſigamus / quibus ipſa perſcriptio anno<lb></lb>tatur. </s>
          <s id="N400D3A">Omnis igitur perſcriptio lineis fit &amp; angulis / Lineæ qui<lb></lb>dem ſunt extrema perſcriptio / qua integræ areæ ſpatium circun<lb></lb>cluditur. </s>
          <s id="N400D41"><expan abbr="Hãc">Hanc</expan> uero ad perſcriptionem pars illa ſuperficiei ſubſti<lb></lb>tuta / quæ intra duas mutuo ſe ſe intercidentes lineas continetur / <lb></lb>angulus dicitur. </s>
          <s id="N400D4B">Atqui ex mutua quidem duarum linearum <expan abbr="ĩter">inter</expan> <lb></lb>ſectione quatuor conſcribuntur anguli: Quorum ſi erit quiſque <lb></lb>quibuſque trium reliquorum equalis / recti nuncupabuntur: Et qui <lb></lb>recto minores erunt / acuti appellabuntur: ut qui recto ampliores <lb></lb>obtuſi dicentur. </s>
          <s id="N400D5A">Linearum item alia recta / alia flexa / cocleas &amp;<lb></lb>uerticoſas lineas hic non eſt ut referam. </s>
          <s id="N400D5F">Recta linea a puncto eſt <lb></lb>ad punctum ob longa perſcriptio / ducta ita ut fieri nulla poſſit <lb></lb>breuior. </s>
          <s id="N400D66">Flexa linea pars eſt circuli. </s>
          <s id="N400D69">Circulus eſt ea perſcriptio <lb></lb>facta ab altero duorum punctorum: qui in eadem ſuperficie ita <lb></lb>ſit circumactus / ut toto perſcriptionis ductu ſemper neque plus: ne <lb></lb>que diſtet minus a medio immobili / quem obambiat puncto / <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>primum circunduci occeperat. </s>
          <s id="N400D7C">Sed his addendum quod flexa line<lb></lb>a quam eſſe partem circuli diximus / apud nos hic architectos ſi<lb></lb>militudinis gratia arcus uocatur. </s>
          <s id="N400D83">Et quæ linea aduobus extremis <lb></lb>punctis flexæ lineæ directa ducitur pari ſimilitudine corda <expan abbr="nuncupabit̃">nun<lb></lb>cupabitur</expan>. </s>
          <s id="N400D8D">Et quæ linea a puncto mediæ corde coæquabilibus <expan abbr="utrĩ">utris</expan><lb></lb>que angulis ad arcum uſque perducta extiterit / ſagicta appellabitur <lb></lb>Et quæ linea a puncto <expan abbr="ĩmobili/qd">immobili / quod</expan> intra circulum eſt ad <expan abbr="flexã">flexam</expan> ean <lb></lb>demque <expan abbr="extremã">extremam</expan> circuli <expan abbr="lineã">lineam</expan> <expan abbr="pduceret̃/radius">perduceretur / radius</expan> <expan abbr="dicet̃">dicetur</expan>. </s>
          <s id="N400DB2">Et <expan abbr="pũcto">puncto</expan> quod <lb></lb>huic <expan abbr="ĩmobili/quod">immobili / quod</expan> medium intra circulum aſſidet centro nomen <lb></lb>erit: Et quæ linea recta <expan abbr="pcentrũ">per centrum</expan> tranſiens duobus locis <expan abbr="flexã">flexam</expan> circu<lb></lb>li <expan abbr="lineã">lineam</expan> ſecabit / diameter <expan abbr="appellabit̃">appellabitur</expan>. </s>
          <s id="N400DD3">Inter arcus <expan abbr="itẽ">item</expan> differentia eſt <pb xlink:href="004/01/021.jpg"></pb>Nanque alius integer: alius comminutus: alius compoſitus eſt. </s>
          <s id="N400DDE">In<lb></lb>teger is eſt qui circuli mediam <expan abbr="partẽ">partem</expan> occupat / hoc eſt / cui corda <lb></lb>integri eſt circuli diameter: Comminutus: cui corda eſt minor di<lb></lb>ametro: eſtque perinde idem is arcus <expan abbr="cẽmirutus">comminutus</expan> ſemicirculi pars: <lb></lb>Compoſitus ex duobus comminutis conſtat: efficitque ea dere in ſum<lb></lb>mo angulum arcubus ſe ſe mutua iunctione interſecantibus: quod <lb></lb>neque integro neque comminuto euenit. </s>
          <s id="N400DF5">His cognitis rem ſic proſe<lb></lb>quemur. </s>
          <s id="N400DFA">Arearum alia <expan abbr="ãguiaris">angularis</expan>: alia circularis. </s>
          <s id="N400E01">Angularium alia <lb></lb>penitus rectis lineis. </s>
          <s id="N400E06">Alia rectis &amp; flexis <expan abbr="mixtī">mixtim</expan> concluſa eſt: Quæ <lb></lb>uero angularis flexis pluribus ſit lineis poſita / nullis inter miſſis <lb></lb>rectis me in ueterum ædificiis inueniſſe non memini. </s>
          <s id="N400E11">At in his <lb></lb>obſeruanda ea ſunt / quæ in totis ædificii partibus uehementer ui<lb></lb>tuperantur ſi deſint: et non ſine gratia et commoditate habentur: <lb></lb>ſi adſint: hoc eſt ut cum angulis: tum lineis: tum etiam partibus <lb></lb>quibuſque uarietas <expan abbr="quædã">quædam</expan> adſit: Ne <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> quod <expan abbr="frequẽs /ne">frequens / ne</expan>ue <expan abbr="oīo">omnino</expan> ra<lb></lb>ra / ſed ita ad uſum et gratiam poſita / ut integra integris: et pari<lb></lb>bus paria conreſpondeant. </s>
          <s id="N400E30">Rectis angulis percommode utuntur: <lb></lb>Acutis angulis nemo uſus eſt <expan abbr="ẽt">et</expan> minimis in areis &amp; neglectis niſi <lb></lb>inuitus et cogente aut locorum aut dignarum arearum <expan abbr="rõe">ratione</expan> et modo <lb></lb>obtuſos angulos ſatis decentes putarunt: ſed hoc ſeruarunt ut nu<lb></lb>mero eſſent <expan abbr="nuſq̈">nuſquam</expan> diſpares. </s>
          <s id="N400E43">Aream omnium capaciſſimam et in <lb></lb>qua ſapienda ſeu aggere ſeu muro minus impenſe <expan abbr="habeat̃/eã">habeatur / eam</expan> eſſe <lb></lb>affirmant quæ fiet <expan abbr="rotũda">rotunda</expan>: Proximam huic putant quæ plurimos <lb></lb>habeat proiectos angulos: Sed eſſe oportet angulos <expan abbr="oīo">omnino</expan> compares <lb></lb>mutuoque correſpondentes atque coæquabiles omni in area. </s>
          <s id="N400E5A">Atqui  <lb></lb>has quidem in primis comprobant / quas intelligant parietes attol<lb></lb>lere commode ad operis altitudinem recte ſtatuendam uti ea eſt: <lb></lb>quæ ſex / quæue octo habeat angulos. </s>
          <s id="N400E63">Vidimus et aream angulo<lb></lb>rum decem aptiſſimam &amp; uenuſtiſſimam. </s>
          <s id="N400E68">Eſt <expan abbr="ẽt">et</expan> ut recte poni an<lb></lb>gulorum area queat duodecim atque item ſexdecim: Vidimus qui<lb></lb>dem quatuor &amp; uiginti angulorum aream: ſed rariora iſtec. </s>
          <s id="N400E73">Laterum li<lb></lb>neas ita <expan abbr="cẽ">causae</expan> oportet ut e regione oppoſitæ coæquales ſint: et <expan abbr="nusq̈">nusquam</expan> lon<lb></lb>giſſime lineæ toto in ope breuiſſimi uno perducto adigentur: Sed <lb></lb>erit inter eas pro rata rerum iuſta &amp; condecens proportio. </s>
          <s id="N400E80">Angu<pb xlink:href="004/01/022.jpg"></pb>los eo uerſus iubent ſtatui / unde courgens aut ponderis ex rupe: <lb></lb>aquarum aut <expan abbr="uẽtorum">uentorum</expan> impetus et uis immineat atque impetat quo <lb></lb>apellentem iniuriam molem diffindat atque diſſipet / muris fronte <lb></lb>ualida non imbecillitate laterum aduerſus <expan abbr="moleſtiã">moleſtiam</expan> ut ita loquar <lb></lb>illuctantibus: Quod ſi cætera ædificii lineamenta euetuerint quo <lb></lb>minus poſſis angulo iſtic uti ex ſententia / flexione utendum erit <lb></lb>quando et flexa linea circuli eſt pars: et circulus ipſe philoſopho <lb></lb>rum ſententia totus eſt angulus. </s>
          <s id="N400E9D">Cæterum area aut plano <expan abbr="ponet̃">ponetur</expan> <lb></lb>loco / aut accliui / aut ſummo in montis uertice. </s>
          <s id="N400EA6">Si plano ponetur <lb></lb>loco / coaggerare oportet: et quaſi podium ſubſtruere: Nam id <lb></lb>cum ad dignitatem plurimum conferat: tum et ni fiat / <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> <lb></lb>incommodorum afferet. </s>
          <s id="N400EB3">Fluminum enim et imbrium alluuiones <lb></lb>afferre limum ſolent planis locis: quo fit ut ipſum ſolum ſenſum <lb></lb>intumuleſcat: tum et hominum negligentia non aſportatis rude<lb></lb>ribus et purgamentis / quæ in dies deſtituuntur plana facile <expan abbr="circũ">circum</expan> <lb></lb>creſcunt. </s>
          <s id="N400EC2">Romam aiebat Frontinus architectus ſua ætate colli<lb></lb>bus excreuiſſe propter incendiorum frequentiam: At eam ipſam <lb></lb>hac ætate uidemus totam ruinis &amp; seditate obrutam: Vidi ego in <lb></lb>umbria ſacellum uetuſtum plano in loco poſitum / tamen multa <lb></lb>ex parte ſubmerſum / facta ſoli in ſe ex cretione quod ea planities <lb></lb>ſub montibus extendatur. </s>
          <s id="N400ECF">Sed quid ea memorem / quæ ſub <expan abbr="mõtibus">monti<lb></lb>bus</expan> ſunt apud Rauennam? </s>
          <s id="N400ED8">ſub pomeriis nobile id delubrum: cui <lb></lb>pro tecto integrum extat lapideum uas / tam et ſi ad mare &amp; <expan abbr="lõge">longe</expan> <lb></lb>a montibus reſideat / plus tamen quarta ſui parte intra ſolum im<lb></lb>merſum eſt ui temporum: Quam uero altam eſſe cuiuſque arae <lb></lb>exaggerationem oporteat / ſuo dicetur loco: cum de his rebus <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>ſummatim ut hic / ſed diſtinctius loquemur. </s>
          <s id="N400EEE">Sed eſſe quamque are<lb></lb>am / aut natura aut arte <expan abbr="fcãm">scientiam</expan> <expan abbr="firmiſſimã">firmiſſimam</expan> conuenit: qua de re illos <expan abbr="ī">in</expan><lb></lb>primis audiendos puto / qui mouent ut una aut altera ſpatio <expan abbr="diſtãtibus">diſtan<lb></lb>tibus</expan> foſſione quid ſolum id denſitate aut raritate mollitiaue ad <lb></lb>ferenda ſtructuræ onera perſe ualeat / perſcrutemur. </s>
          <s id="N400F09">Et enim ſi ac<lb></lb>cliui ponetur loco proſpiciendum eſt / ne ſuperiora preſſuræ mo<lb></lb>leſtiis impellant: aut inferiora ſi forte moueantur / cætera in rui <lb></lb>nam trahant. </s>
          <s id="N400F12">Firmiſſimam quidem &amp; omni exparte obfirmatam <pb xlink:href="004/01/023.jpg"></pb>uelim hanc eſſe ædificii partem: quæ totius operis futura ſit baſis <lb></lb>Si erit area in montis uertice / aut erit ea quidem exaggeranda ali<lb></lb>qua ex parte: aut decuſſo <expan abbr="cacumīe">cacumine</expan> <expan abbr="præſurgẽtis">præſurgentis</expan> <expan abbr="mõtis">montis</expan> <expan abbr="coequãda">coequanda</expan>. </s>
          <s id="N400F2D">Hic <lb></lb><expan abbr="proſpiciẽdum">proſpiciendum</expan> eſt ut id aggrediamur: quod ſeruata dignitate mo<lb></lb>derata et modica fiat cum impenſa atque labore. </s>
          <s id="N400F37">Fortaſſis quidem <lb></lb>conducet partem ab ſublimi excidere: et partem accliuam exagge<lb></lb>rare: Quam rem bene <expan abbr="cõſultus">conſultus</expan> quiſquis fuit ille architectus apud <lb></lb>alacrum hernicam urbem in ſaxeo <expan abbr="mõte">monte</expan> poſitam effecit. </s>
          <s id="N400F48">Curauit <lb></lb>enim ut baſis ſeu arcis / ſeu templa: quæ ſola nunc cæteris <expan abbr="ſup̃">ſuper</expan> ædi<lb></lb>ficationibus dirutis uidetur / ex reſciſſisa ſummo uertice <expan abbr="fragmẽtis">fragmen<lb></lb>tis</expan> ſubfirmata et ſubſtrata extaret: Et eo in opere illud eſt / quod <lb></lb>maiorem in modum probem: Nam obiecit angulum areæ eo uer<lb></lb>ſus unde repens montis pendet: eumque conſolidauit angulum con<lb></lb>geſtis prægrandibus immanium fragmentorum fruſtis et mole: <lb></lb>Deditque operam componendis lapidibus: ut ſtructuræ ſeruata par<lb></lb>ſimonia decorem afferret: Et illius quoque conſilium placuit archi<lb></lb>tecti: qui quidem quo loci non uſque adeo tantam lapidis habuerat <lb></lb>copiam ſubſtituendo montis pondere aggerem ſtruxerit frequen<lb></lb>tibus emiciclis dorſo flexarum linearum intra montem abiiecto: <lb></lb>Quæ ſtructura cum grata eſt aſpectu / tum eſt &amp; firmiſſima: tum <lb></lb>etiam an impenſarum rationem facit: Nam efficit quidem <expan abbr="murũ">murum</expan> <lb></lb>non ſolidum / qui tantum habeat uirium / ac ſi penitus fuiſſet ſoli<lb></lb>dus / latitudine quanta &amp; flexarum linearum illic ſagictæ ſunt: <lb></lb>Vitruuii quoque ratio per placet: quam uideo Romæ paſſim a ue<lb></lb>teribus architectis / ac præſertim in tarquinii aggere <expan abbr="obſeruatã">obſeruatam</expan> ut <lb></lb>anterides ſubſtituerentur: Sed non omnibus locis id obſeruarunt <lb></lb>ut ſemper inter ſe anterides tantum diſtarent <expan abbr="q̈">quam</expan> ipſa eſſet alta ſub <lb></lb>ſtructio: Sed pro montis firmitate aut / ut ita loquar / labilitate / <lb></lb>modo frequentiores: modo rariores poſuerunt: Animaduerti eti<lb></lb>am ueteres architectos non <expan abbr="unã">unam</expan> proximam propter <expan abbr="areã">aream</expan> ſubſtruc<lb></lb>tione fuiſſe <expan abbr="cõtentos">contentos</expan>: ſed pluribus / quaſi gradibus adinfimas uſque <lb></lb>radices montis totas rupes firmatas eſſe uoluiſſe &#039;: Quorum ego <lb></lb>conſilium minime negligendum puto. </s>
          <s id="N400F95">Ad Peruſiam riuus qui <lb></lb>inter lucinium montem &amp; collem urbis fluit / quod aſſiduo collis <pb xlink:href="004/01/024.jpg"></pb>radices abrodendo ſub ea cauet totam accliuitatis molem in ſe im<lb></lb>pendentem commouet: ex quo magna pars urbis ſoluitur et laba<lb></lb>ſcit: Et mihi quidem uehementer probantur ſacella compluſcula <lb></lb>quæ ad baſilicam maximam in uaticano hinc atque hinc circum a<lb></lb>ream adacta ſunt: Nam iſtarum quidem eæ / quæ intra exciſum: <lb></lb>&amp; infoſſum montem poſitæ ad parietem baſilicæ cohærent per plu<lb></lb>rimum adminiculi et commoditatis præſtant: <expan abbr="molẽ">molem</expan> <expan abbr="enī">enim</expan> continuo <lb></lb>ingraueſcentis montis ſubſtentant: et per obliquum montem ſuf<lb></lb>fluentem humiditatem intercipiunt: atque <expan abbr="inedem">in eundem</expan> aditum interpel<lb></lb>lant: quo fit ut baſilicæ primarius paries ſiccior firmiorque <expan abbr="reddat̃">reddatur</expan> <lb></lb>Quæ uero ſacella alterum ad infimum obliqui montis latus aſſi <lb></lb>dent: ea quidem totam ſuperiorem complanatiorem factam opere <lb></lb>arcuato ſiſtere / &amp; pronos omnes telluris lapſus coercendo facile <lb></lb>poſſunt ferre. </s>
          <s id="N400FC4">Et eum etiam architectum / qui Romæ ad latonam <lb></lb>templum ſtruxit / per <expan abbr="q̈">quam</expan>  recte <expan abbr="cõſuluiſſe">conſuluiſſe</expan> operi &amp; ſubſtructuræ ad<lb></lb>uerti: Angulum enim areæ ita porrexit intra ſuper <expan abbr="inſidentẽ">inſidentem</expan> <expan abbr="mõtem">mon<lb></lb>tem</expan> / ut urgentem ponderis uim duo directi parietes tolerarent / <lb></lb>&amp; obiecto angulo aduerſam moleſtiam <expan abbr="diuiderẽt">diuiderent</expan> atque <expan abbr="diſſiparẽt">diſſiparent</expan> <lb></lb>Atqui  poſtea <expan abbr="q̈">quam</expan>  de ueterum laudibus dicere aggreſſi ſumus / qui <lb></lb>prudenti conſilio <expan abbr="ædificarũt / illud">ædificarunt / illud</expan> nolim præteriiſſe quod in <expan abbr="mẽtem">men<lb></lb>tem</expan> redit &amp; ægregie facit ad rem. </s>
          <s id="N400FF9">Extat architecti per utile inſti<lb></lb>tutum apud Venetias in templo Marci: Aream enim totius tem<lb></lb>pli <expan abbr="cũ">cum</expan> confertiſſime obſolidaret pluribus puteis refoſſam reliquit: <lb></lb>quo ſiqui forte flatus terræ ſubter conciperentur / facilem ſibi exi<lb></lb>tum uendicarent: Poſtremo areas uniuerſas / quas tecto feceris op<lb></lb>tas ad libellam coæquaſſe condecet. </s>
          <s id="N40100A">Quæ uero ſub diuo relictæ <lb></lb>ſint a libella ipſa non plus <expan abbr="q̈">quam</expan> ut imbrium defluxus efferant depri<lb></lb>mendæ ſunt. </s>
          <s id="N401011">Sed de his hactenus &amp; fortaſſis plura <expan abbr="q̈">quam</expan> hic locus po<lb></lb>ſceret: Nam pleraque harum rerum quæ diximus ad murorum opus <lb></lb>faciunt: Sed ita incidit / ut quæ natura admodum inter ſe <expan abbr="cõnexa">connexa</expan> <lb></lb>ſunt / ea &amp; nos dicendo non ſegregarimus: Sequitur ut de partio<lb></lb>ne dicendum ſit. </s>
          <s id="N401020">Tota uis ingenii: omniſque rerum <expan abbr="ædificãdarum">ædificanda<lb></lb>rum</expan> ars et peritia una in partione conſumitur. </s>
          <s id="N401029">Integri enim ædifi<lb></lb>cii partes: et partium ſingularum integras / ut ita loquar / habi<pb xlink:href="004/01/025.jpg"></pb>tudines: omniumque denique linearum et angulorum conſenſum et <lb></lb>coheſionem in unum opus: una hæc partitio utilitatis / dignitatis <lb></lb>amænitat iſque habita ratione commetitur. </s>
          <s id="N401036">quod ſi ciuitas philoſopho<lb></lb>rum ſententia maxima quædam eſt domuſ: &amp; contra domus <expan abbr="ipã">ipsa</expan> <lb></lb>minima quædam eſt ciuitas: quid ni harum ipſarum membra mi<lb></lb>nima quædam eſſe domicilia dicentur? </s>
          <s id="N401043">uti eſt atrium / xiſtus / ce<lb></lb>naculum / porticus et huiuſmodi: Et in horum quo uis quid nam <lb></lb>erit aut in curia aut negligentia prætermiſſum: quod non digni<lb></lb>tati &amp; laudi operis officiat? </s>
          <s id="N40104C">Plurimum igitur curæ &amp; diligentiæ <lb></lb>adhibendum eſt his rebus conſiderandis: quæ ad uniuerſum opus <lb></lb>faciunt: dandaque opera ut etiam minime partes eſſe ingenio et ar<lb></lb>te conformes factæ uideantur. </s>
          <s id="N401055">Hanc ad rem apte &amp; commode per<lb></lb>ficiendam ſuperiora omnia quæ de regione deque area dicta ſunt / <lb></lb>per pulchre conueniunt: ac ueluti inanimante membra membris / <lb></lb>ita in ædificio partes partibus reſpondeant / condecet. </s>
          <s id="N40105E">Ex quo il<lb></lb>lud dictum eſt quod aiunt: Maximorum ædificiorum maxima <lb></lb>oportere eſſe membra: Quam quidem rem ita obſeruarunt uete<lb></lb>res / ut cum cætera / tum &amp; lateres ponerent publicis &amp; ampliſſi<lb></lb>mis ædificiis maiores <expan abbr="q̈">quam</expan> in priuatis. </s>
          <s id="N401069">Itaque cuique <expan abbr="mẽbro">membro</expan> apta regio <lb></lb>accomodatus ſitus: &amp; contribuetur non amplior <expan abbr="q̈">quam</expan>  rei uſus exi<lb></lb>gat / non minor <expan abbr="q̈">quam</expan> dignitas poſtulet: non loco alieno &amp; <expan abbr="impertinẽ">impertinen</expan><lb></lb>ti / ſed ſuo &amp; ita proprio ut alibi commodius eſſe <expan abbr="nuſq̈">nuſquam</expan> potuerit. <lb></lb></s>
          <s id="N40107F">Non enim quæ honeſtiſſima ædis pars futura eſt reiecto in loco: <lb></lb>Non quæ maxime publica in abdito: Non item quæ priuata in <lb></lb>propatulo collocabitur. </s>
          <s id="N401086">Adde quod etiam temporum rationes haben<lb></lb>dæ ſunt / ut alia æſtiuis / alia hybernis locis attribuantur: Nanque a<lb></lb>liæ aliis debentur &amp; ſitus &amp; magnitudines: æſtiuas laxiores eſſe <lb></lb>oportet: hybernæ uero compreſſiores ſi erunt / non <expan abbr="improbabunt̃">improbabuntur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N401094">Tum eſtiuis umbra &amp; uenti: hybernis ſoles debentur: Et in his ca<lb></lb>uendum eſt / ne incolis eueniat ut ex hoc loco frigenti alterum in <lb></lb>locum æſtuoſum equabili non intermiſſo aere exeant: Aut iſto ex <lb></lb>tepenti in alterum brumis &amp; uentis infeſtum: Nam id <expan abbr="omniũ">omnium</expan> ma<lb></lb>xime ſaluti corporum officeret: Et cedant ea quidem inter ſe <expan abbr="mẽbra">men<lb></lb>bra</expan> mutuo oportet ad communem totius operis laudem &amp; <expan abbr="grãm">gratiam</expan> <pb xlink:href="004/01/026.jpg"></pb>conſtituendam uel componendam: ne quid omnis decoris conatu <lb></lb>occupato / alteræ penitus neglectæ relinquantur: Sed inter ſe ita <lb></lb>conueniant / ut inde unum integrum recteque conſtitutum corpus <lb></lb>magis <expan abbr="q̈">quam</expan> diuulſa et diſſipata eſſe membra uideantur. </s>
          <s id="N4010B7">Cæterum <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>membris conformandis modeſtiam nature imitari oportet: Neque <lb></lb>enim uti in reliquis / ſic et in hac re <expan abbr="nõ">non</expan> magis <expan abbr="ſobrietatẽ">ſobrietatem</expan> laudamus <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  profuſam edificandi libidinem uituperamus / modica eſſe opor<lb></lb>tet <expan abbr="mẽbra">membra</expan>: et ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> qua de acturus ſis neceſſaria / Nam edificandi <lb></lb>omnis ratio / ſi recte proſpexeris / a neceſſitate profecta eſt: Eam a <lb></lb>luit commoditas: uſus honeſtauit: ultimum fuit ut uoluptati pro<lb></lb>ſpiceretur: tam &amp; ſi <expan abbr="nunq̈">nunquam</expan> ab immodicis omnibus ipſa uoluptas <lb></lb>non abhorruit. </s>
          <s id="N4010E1">Erit ergo eiuſmodi ut <expan abbr="mẽbrorum">membrorum</expan> in ea nihilo plus <lb></lb>deſideretur <expan abbr="q̈">quam</expan> quod adſit: et nihil quod adſit ulla ex parte impro<lb></lb>betur. </s>
          <s id="N4010EC">Neque item omnia unica <expan abbr="tãtum">tantum</expan> linearum ductione e termi<lb></lb>natione perſcribi uelim ita ut nulla re inter ſe differant: Sed alia <lb></lb>delectabunt ſi maiora ſint / alia conferent ſi minora ſint: Alia ex <lb></lb>iſtorum mediocritate laudem aſſequentur: Ergo <expan abbr="placebũt">placebunt</expan> herec<lb></lb>tis conſtitutæ lineis: hæ alteræ flexis: ac demum aliæ utraque linea <lb></lb>rum ductione præfinitæ comprobabuntur: modo id ſerues / quod <lb></lb>ſepe admoneo / ne in id uitium incidas: ut feciſſe monſtrum in pa<lb></lb>ribus aut humeris aut lateribus uideare. </s>
          <s id="N401107">Condimentum quidem <lb></lb>gratiæ eſt omni in re uarietas ſi compacta et confirmata ſit mutu<lb></lb>a inter ſe diſi antium rerum parilitate eadem ſi inter ſe diſſoluta <lb></lb>et diſconuenienti quadam diſparitate diſcreparint / erit ea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>abſurdiſſima. </s>
          <s id="N401116">Nam ueluti in lyra cum graues uoces <expan abbr="reſpondeãt">reſpondeant</expan> <lb></lb>acutis: et mediæ inter utraſque ad concentum intentæ reſonant: fit <lb></lb>ex uocum uarietate ſonora et mirifica quædam <expan abbr="proportionũ">proportionum</expan> equa<lb></lb>bilitas / quæ maiorem <expan abbr="ī">in</expan> modum oblectet animos atque detineat: Ita <lb></lb>et quibuſque reliquis in rebus euenit: quæ quidem ad mouendos / <lb></lb>habendoſque animos faciant. </s>
          <s id="N40112F">Ceterum hec pro ut ferat uſus atque <expan abbr="cõmoditas">com<lb></lb>moditas</expan> atque <expan abbr="ẽt">et</expan> peritorum laudata conſuetudo exequanda erunt: <expan abbr="Nã">Nam</expan> conſu<lb></lb>etudini quidem inpleriſque uel repugnare gratiam tollit / uel aſſen<lb></lb>tiri emolumento eſt: atque egregie conducit: Quando ita ceteri pro<lb></lb>batiſſimi architecti facto atteſtari uiſi ſunt / hanc ſeu doricam / <pb xlink:href="004/01/027.jpg"></pb>ſeu ionicam / ſeu corinthiam / ſeu thuſcanicam partionem <expan abbr="omniũ">omnium</expan> <lb></lb>eſſe commodiſſimam / non quo eorum deſcriptione <expan abbr="tranſferẽdis">tranſferen<lb></lb>dis</expan> noſtrum in opus quaſi aſtricti legibus hæreamus: ſed quo idem <lb></lb>admoniti nouis nos proferendis inuentis contendamus / parum il<lb></lb>lis maioremue ſi queat fructum laudis aſſequi. </s>
          <s id="N40115E">Sed de his ſuo lo<lb></lb>co diſtinctius proſequemur / cum inueſtigabimus quo pacto <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> <lb></lb>&amp; urbis membra: et quæ ad cuiuſque uſum oporteant collocentur</s>
        </p>
        <p id="N401169" type="main">
          <s id="N40116B">Nunc ſequitur ut de parietum deſcriptione ſummatim tranſi<lb></lb>gamus. </s>
          <s id="N401170">Sed illud hic nolim præteriiſſe / quod apud ueteres anno<lb></lb>taui / eos maximopere cauiſſe / ne ullam areæ extremam lineam <lb></lb>rectam ducerent / ita ut eſſet illa quidem prelonga &amp; nullis locis <lb></lb>non intercepta cum flexarum linearum conuexione / tum et angu<lb></lb>lorum ſectione. </s>
          <s id="N40117B">Atqui  hoc ideo feciſſe peritiſſimos uiros <expan abbr="imprõtu">impromp<lb></lb>tu</expan> eſt / quo uellent parietem quaſi adactis adiumentis / quibus co<lb></lb>hæreat / firmiorem reddere. </s>
          <s id="N401182">In parietum ratione recenſenda a di<lb></lb>gnioribus incipiendum eſt. </s>
          <s id="N401187">Is ergo locus admonet. </s>
          <s id="N40118A">ut de <expan abbr="colũnis">columnis</expan> <lb></lb>et de his quæ ad columnas pertinent dicendum ſit: quando ipſi or<lb></lb>dines columnarum haud aliud ſunt <expan abbr="q̈">quam</expan> pluribus in locis perfixus ad <lb></lb>apertusque paries: Quin et <expan abbr="colũnam">columnam</expan> ipſam diffiniſſe cum iuuet / <lb></lb>fortaſſis non ineptæ eſſe eam dicam firmam quandam et perpetu<lb></lb>am muri partem excitatam ad perpendiculum ab ſolo / <expan abbr="īmo">immo</expan> uſque <lb></lb>ad ſummum tecti ferendi gratia. </s>
          <s id="N4011A5">Tum et tota in re ædificatoria <lb></lb>nihil inuenies quod opera et impenſa et gratia præferas columnis <lb></lb>Sed habent columnæ ipſæ quippiam inter ſe / quo ſint diſſimiles <lb></lb>hic nos ſimilitudinem / quod ea preſertim ad genus pertineat / non <lb></lb>pretermittemus: Diſſimilitudinem uero / cum ad ſpeties ea quid <lb></lb>ſpectet / alibi proſequemur ſuo loco. </s>
          <s id="N4011B2">Atque ut ab ipſis / ut ita loquar <lb></lb>radicibus ordiamur / quibuſque columnis fundamenta <expan abbr="ſubſtituunt̃">ſubſtituuntur</expan> <lb></lb>Fundamentis quidem ad areæ planitiem coequatis <expan abbr="cõſueuere">conſueuere</expan> mu<lb></lb>rulum ſuperimponere: quem nos arulam / alii fortaſſis puluinarum <lb></lb>nuncupabunt: Supra murulum baſim adigebant: in baſi colum <lb></lb>nam ſtatuebant: ſupra columnam capitulum collocabant. </s>
          <s id="N4011C7">Et ha<lb></lb>rum quidem hæc erat ratio ut columna omnis infra medium tur<lb></lb>geſceret: ſurſum uerſus retraheretur: <expan abbr="Craſſitudīeque">Craſſitudineque</expan> ſua eſſet pede <pb xlink:href="004/01/028.jpg"></pb>uno amplior <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſummo capite. </s>
          <s id="N4011DA">At columnam inuentam puto <expan abbr="prīcipio">prin<lb></lb>cipio</expan> ſubſtinendorum rectorum gratia: Poſtea deueniſſe <expan abbr="hominũ">hominum</expan> <lb></lb>ſtudia uidemus digniſſimarum rerum aſſequendarum cupidita<lb></lb>te excitata: ut quæ hedificarint mortales / æterna eſſe &amp; immorta<lb></lb>lia quoad poſſent elaborarint: Iccirco columnas et trabes atque eti<lb></lb>am tabulata ac tecta integro ex marmore poſuere. </s>
          <s id="N4011F1">Atqui in eiuſ <lb></lb>modi rebus ſtatuendis ueteres architecti / naturam rerum <expan abbr="ipãrum">ipsarum</expan> <lb></lb>ita imitati ſunt / ut a communi uſu ædificiorum diſceſſiſſe uideri <lb></lb>minime uoluerint: et una omnibus modis <expan abbr="ſtuduerīt /">ſtuduerint /</expan> ut eorum eſ<lb></lb>ſent opera cum ad uſum apta et firmiſſima: tum et aſpectu uenu<lb></lb>ſtiſſima. </s>
          <s id="N401208">Columnas natura nimirum primo præbuit ligneas &amp;<lb></lb>rotundas: poſt id uſus effecit / ut aliquibus locis haberentur qua<lb></lb>drangule: ldcirco ſi bene rem interprætor quod uiderent ligneis <lb></lb><expan abbr="colũnis">columnis</expan> ad alterutra capita immiſſos anulos aut ferro aut ære con<lb></lb>flatos. </s>
          <s id="N401216">quo ad ponderis pertinacia columnæ ipſæ minus finderen<lb></lb>tur. </s>
          <s id="N40121B">Inde et architecti marmoreis columnis latum <expan abbr="ī">in</expan> imo pede anu<lb></lb>lum fixere ad faſceolæ <expan abbr="ſimilitudinẽ">ſimilitudinem</expan>: qua fiat ut etiam a guttis re<lb></lb>ſultantium ſtillarum <expan abbr="defendãtur">defendantur</expan>: et in ſummo item faſceolam et <lb></lb>faſceolæ torquem ſuperaiectum poſuere: quibus <expan abbr="adiumẽtis">adiumentis</expan> ligne<lb></lb>am eſſe columnam uiderent communitam. </s>
          <s id="N401236">At in baſibus colum<lb></lb>narum hoc obſeruarunt / ut earum infima pars rectarum ſit linea<lb></lb>rum et rectorum angulorum: Suprema uero ſuperficies ad ſuæ <lb></lb><expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> ambitum finiretur: Et obſeruarunt ut eſſet baſis hæc qua<lb></lb>que uerſus lata magis <expan abbr="q̈">quam</expan> alta: tum et eſſe eam certa parte ſui <expan abbr="latiorẽ">latiorem</expan> <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan> ſit columnam uoluere et infimam baſis ipſius ſuperficiem latio<lb></lb>rem eſſe quoque uoluere <expan abbr="q̈">quam</expan> ſupremam: Et murulum item parte eſ <lb></lb>ſe quota ampliorem <expan abbr="q̈">quam</expan> baſim: Et fundamentum item eſſe parte quo<lb></lb>ta latum magis <expan abbr="q̈">quam</expan> murulum uoluere: Et quæcunque huiuſmodi al<lb></lb>tera in alteris poſuere ad perpendiculum medii <expan abbr="cẽtri">centri</expan> collocauere. <lb></lb></s>
          <s id="N401257">At contra capitula omnia in his conueniunt: ut in fine partes ſuæ <lb></lb>columnæ lineas imitentur: Supremæ uero et <expan abbr="quadrãgulam">quadrangulam</expan> ſuper<lb></lb>ficiem deſinant: Et erit quidem capituli ſuprema pars <expan abbr="nunq̈">nunquam</expan> non <lb></lb>amplior <expan abbr="q̈">quam</expan> infima. </s>
          <s id="N401264">Hæc de columnis</s>
        </p>
        <p id="N401267" type="main">
          <s id="N401269">Paries uero ipſe ad columnarum rationes tolletur / ut ſi <expan abbr="altitudīe">altitudine</expan> <pb xlink:href="004/01/029.jpg"></pb>erit futurus quanta eſt columna cum capitulo. </s>
          <s id="N401274">Craſſitudo illi ſit <lb></lb><expan abbr="quãta">quanta</expan> in imo eſt columna: Tum &amp; hoc obſeruarunt / ut nulla <expan abbr="eẽt">esset</expan> <lb></lb>columna: aut baſis: aut capitulum: aut paries cæteris ſui ordinis <lb></lb>ulla ex parte non ſimillima altitudine &amp; latitudine &amp; omni deni<lb></lb>que dimenſione ac figura. </s>
          <s id="N401286">Cumque in uitio utrumque ſit parietem &amp;<lb></lb>tenuiorem et craſſiorem: et demiſſiorem: et <expan abbr="ſublimiorẽ">ſublimiorem</expan> <expan abbr="feciſſe / q̈">feciſſe / quam</expan> <lb></lb>ratio et modus poſtulat. </s>
          <s id="N401295">Malim tamen peccare in partem hanc / <lb></lb>ut demi poſſit/q̈ ut addi oporteat. </s>
          <s id="N40129A">Hic iuuabit et uitia <expan abbr="etiã">etiam</expan> non <lb></lb>præterire ædificiorum quo ad rem ſimus cautiores. </s>
          <s id="N4012A3">Prima enim <lb></lb>laus eſt carere omni uitio: Atqui  aduerti in baſilica Petri Romæ <lb></lb>id quod res ipſa præ ſe fert factum inconſultiſſime / ut ſupra cre<lb></lb>bras et continuatas apertiones prælongum et prælatum parietem <lb></lb>ducerent nullis flexis lineis corroboratum / nullis fulcturis <expan abbr="cõmunitum">commu<lb></lb>nitum</expan> / quodue conſideraſſe oportuit totam ipſam alam parietis <lb></lb>nimium frequenti apertione <expan abbr="ſuffoſſam / perq̈">ſuffoſſam / perquam</expan> <expan abbr="ſublimẽ">ſublimen</expan> tetendit po<lb></lb>ſuitque: ut impetuoſiſſimis aquilonibus excipiendis extaret: Quo <lb></lb>factum eſt ut iam tum primum aſſidua uentorum moleſtia pedes <lb></lb>plus ſex a perpendiculi rectitudine in pronum ceſſerit: Neque du<lb></lb>bito futurum ut olim leui appulſu modicoue motu facto corruat <lb></lb>Quod ni trabeationibus tectorum contineretur proculdubio <expan abbr="ſpõ">ſpon</expan><lb></lb>te ſua iam incohata obliquitate meret. </s>
          <s id="N4012D0">Sed architectum eſt ut mi <lb></lb>nus uituperem / quandoquidem loci et ſitus neceſſitatem ſecutus <lb></lb>ſatis ſe a uentis tutum fortaſſis putauit montis obiectu: qui <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>templo præſtat: Mallem tamen totas illas hinc atque hinc alas ob <lb></lb>firmatiores eſſe.</s>
        </p>
        <p id="N4012DF" type="main">
          <s id="N4012E1">Tectorum utilitas omnium eſt prima &amp; maxima: Non enim ſo<lb></lb>lum incolarum ſaluti confert / dum noctem imbremque atque in <expan abbr="prĩs">primis</expan> <lb></lb>æſtuantem ſolem repellunt atque excludunt: Verum &amp; mirifice <lb></lb>omne tuetur ædificium: Tolle tectum putreſcet materia / labeſcet <lb></lb>paries: <expan abbr="fatiſcẽt">fatiſcent</expan> latera: omniſque denique ſtructura ſenſim <expan abbr="diſſoluet̃">diſſoluetur</expan> <lb></lb>Ipſa etiam fundamenta tectorum protectione / quod uix credas / <lb></lb>corroborantur: Neque tanta ædificiorum uis igne &amp; ferro &amp; hoſti<lb></lb>um manu &amp; cæteris omnibus calamitatibus data in ruinam ce<lb></lb>cidere / quanta corruere ædificia non aliam ob rem niſi ciuium ne<pb xlink:href="004/01/030.jpg"></pb>gligentia / quod tectorum ope deſtituta et nuda relicta ſint. </s>
          <s id="N401304">Arma <lb></lb>ni mirum ædificiorum tecta ſunt <expan abbr="cõtra">contra</expan> tempestatum iniurias atque <lb></lb>impetum. </s>
          <s id="N40130F">Quæ cum ita ſint præclare mihi maiores noſtri cum <lb></lb>cæteris in rebus / tum hac in re uidentur feciſſe / qui tantos attribu<lb></lb>ere tecto honores uoluerint: ut tectis ornandis omnes condecoran<lb></lb>darum rerum artes prope conſumpſerint. </s>
          <s id="N401318">Tecta enim uidemus <lb></lb>ære et uitro et auro poſita lacunaribus aureis lamiſque auratis: &amp; <lb></lb>coronarum præterea et florum ſcultura et ſtatuis etiam <expan abbr="elegãtiſſime">elegantiſſi<lb></lb>me</expan> inſignita. </s>
          <s id="N401325">Tecta alia ſub diuo / alia <expan abbr="nõ">non</expan> ſub diuo. </s>
          <s id="N40132C">Sub diuo <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> <lb></lb>quæ nullos ad ambulationis uſus / ſed unice ad imbrem excipien <lb></lb>dum ſint poſita: Non ſub diuo ſunt contignationum et <expan abbr="teſtudinũ">teſtudinum</expan> <lb></lb>intermediæ extenſiones: quibus fiat ut ædificio quaſi ædificium <lb></lb>aliud ſuperimponatur. </s>
          <s id="N40133F">In his ergo illud ueniet ut una inferioribus <lb></lb>ædificii membris ipſum id opus tectum ſit: et ſuperioribus <expan abbr="itẽ">item</expan> ſit <lb></lb>area. </s>
          <s id="N40134A">Sed harum quidem <expan abbr="cõtignationum">contignationum</expan> ea pars tectum recte ap<lb></lb>pellabitur: quæ ſupra caput diſtenta pendeat: quam eandem <expan abbr="celũ">celum</expan> <lb></lb>nuncupabimus: Quæ uero ob ambulantium pede preſſetur / paui<lb></lb>mentum tecturaque nuncupabitur. </s>
          <s id="N40135B">Sub diuo autem extrema operi<lb></lb>menta / quæ imbribus excipiendis imponuntur / pauimenti ne lo<lb></lb>co ſint / alibi diſquiretur. </s>
          <s id="N401362">Tectorum uero quæ ſub diuo ſunt tam <lb></lb>et ſi plane in ſe fortaſſe ſint ſuperficies / <expan abbr="nunq̈">nunquam</expan>  tamen erunt ille qui<lb></lb>dem æque diſtantes pauimento quod operuerint pauimento: Sed <lb></lb>ſemper in aliquam erunt partem procliuia et obliqua imbrium ef<lb></lb>fundendorum gratia: At tectorum / quæ non ſub diuo ſunt / planas <lb></lb>quaſque ſuperficies eſſe pauimento æque diſtantes oportet: Tecta <lb></lb>uniuerſa angulis et lineis ad areæ figuram parietumque formam: <lb></lb>quibus operimentum futura ſint / ſe accomodent neceſſe eſt: Atque <lb></lb>hæc cum inter ſe ſuccedant uaria: nam alia flexis omnibus lineis <lb></lb>alia rectis et alia mixtis et eiuſmodi: Fit inde adeo ut tectorum quo <lb></lb>que uariæ et multiplices manarint formæ: Tam &amp; ſi tecta ipſa ex <lb></lb>ſe ſuapte natura ſint uaria: Quorum alia emiſpheria / alia conca<lb></lb>merata / alia fornicata / alia arcubus compluſculis compacta: Item <lb></lb>alia quæ carinæ dicantur: alia quæ diſpluuia <expan abbr="nuncupãtur">nuncupantur</expan>: <expan abbr="Verũ">Verum</expan> <lb></lb>utrumque futurum ſit / omne <expan abbr="tectũ">tectum</expan> eſſe huiuſmodi oportet / ut <expan abbr="ũbra">umbra</expan> <pb xlink:href="004/01/031.jpg"></pb>ſui pauimentum foueat / aquam ut pluuiam ab uniuerſo cui operi <lb></lb>mentum ædificio ſit penitus admoueat: Nam ſemper quidem eſt <lb></lb>ad ledendum paratus imber &amp; additus ad maleficium / quis mini <lb></lb>mos <expan abbr="nunq̈">nunquam</expan>  non uſurpat: &amp; enim tenuitate perterebrat / mollitie <lb></lb>inficit / aſſiduitate commacerat omnes ædificii neruos / denique <lb></lb>ſtructuram funditus uitiat atque perdit: Ea de re probe obſeruarunt <lb></lb>periti architecti: ut liberum fluendi curſum imbribus pararent: ca<lb></lb>uerentque ne quo loci aqua conſiſteret / aut uſpiam peruaderet / quo <lb></lb>noxam inferret. </s>
          <s id="N4013A7">Hinc niuoſis in locis tecta maxime diſpluuia ſur<lb></lb>ſum arrecta eſſe ad acutum angulum uoluere: quo niuium incre<lb></lb>menta minus accreſcerent &amp; liquidius dilaberentur. </s>
          <s id="N4013AE">Locis uero <lb></lb>ut ita loquar æſtiuis tecta obliquitate minus repente poſuere. </s>
        </p>
        <p id="N4013B3" type="main">
          <s id="N4013B5">Cæterum curandum eſt ut <expan abbr="q̈">quam</expan>  maxime uno eodemque compari atque <lb></lb>integro fieri poſſit tectoque / ſeruata luminum parietumque ratione <lb></lb>longe lateque totum pænitus ædificium operiatur: ita ut ſtillici<lb></lb>diis dilabens aqua: nullam <expan abbr="parietũ">parietum</expan> partem madefaciat. </s>
          <s id="N4013C6">Tum &amp; tec<lb></lb>tum ita ponere oportet ut in aliud tectum non impluat. </s>
          <s id="N4013CB">Superfici<lb></lb>es quoque tecti decurſu eſſe oportet non uaſtas &amp; immanes: Nam <lb></lb>tegularum ultimis canalibus pluuiæ præ multorum <expan abbr="imbriũ">imbrium</expan> exu<lb></lb>berantia redundarent: &amp; intra ædificium influerent: Quæ res <lb></lb>multo eſſent cum operis detrimento. </s>
          <s id="N4013DA">Ergo ubi erit area maxima <lb></lb>in plures eſſe diuiſum ſuperficies tectum / in uariaſque partes deflu<lb></lb>ere oportet. </s>
          <s id="N4013E1">Nam id cum ad <expan abbr="cõmoditatem / tum">commoditatem / tum</expan> ad gratiam perti<lb></lb>net: Siquo incidet loco ut plura ponenda tecta ſint / coadiungen<lb></lb>tur illic <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> tectis tecta ita / ut qui ſemel ſub tecto excepti ſint / <lb></lb>totas obambulant ædes operti tecto. </s>
          <s id="N4013F2">Sequitur ut de apertione <lb></lb><expan abbr="dicendũ">dicendum</expan> ſit. </s>
          <s id="N4013FA"><expan abbr="Apertionũ">Apertionum</expan> duo ſunt genera: Nam alia luminibus et <lb></lb>uentis: Alia rebus et incolis <expan abbr="aditũ">aditum</expan> <expan abbr="exitũque">exitumque</expan> in <expan abbr="edificiũ">edificium</expan> prebent. </s>
          <s id="N40140E">Lu<lb></lb>minibus feneſtre <expan abbr="ſeruiũt">ſeruiunt</expan>: rebus hoſtia / ſcalæ et ſpatia <expan abbr="itercolũnarum.">intercolumnarum .</expan><lb></lb></s>
		<s id="N40141A">Item quibus aqua et fumus peruadit / uti ſunt putei: cloacæ et foci <lb></lb>ut ita loquar / gula: et præfurnia atque extuaria apertionum loco <lb></lb>ueniunt. </s>
          <s id="N401421">Atqui pars quæque domus habebit feneſtras: quo reſpi<lb></lb>rat incluſus aer: atque in horas innouatur: Nam alioquin pu<lb></lb>treſcet &amp; uitium afferet. </s>
          <s id="N401428">Apud Babiloniam in templo <pb xlink:href="004/01/032.jpg"></pb>Apollinis <expan abbr="inuẽtam">inuentam</expan> refert capitolinus hiſtoricus auream arculam <lb></lb>per uetuſtatem: ex qua corruptus: &amp; perinde ueneficus incluſus <lb></lb>aer / cum illa quidem refringeretur ſe ſe effundens: non eos ſolum <lb></lb>interemit: qui tum prope aderant: Verum &amp; contagionibus pe<lb></lb>ſtem atrociſſimam totam in Aſiam uſque ad Parthos intulit.</s>
        </p>
        <p id="N40143B" type="main">
          <s id="N40143D">Ex Ammiano item Marcellino hiſtorico legimus Marci Antonii <lb></lb>&amp; ueri temporibus apud Seleucam poſt directum templum: &amp;<lb></lb>perlatum ſimulacrum conici Apollinis Romam / fuiſſe per mili<lb></lb>tes inuentum anguſtum &amp; prius concluſum a Caldeorum uatibus <lb></lb>foramen. </s>
          <s id="N401448">Quod ubi præde ſtudio reſerarunt / peſtilens exiluerit <lb></lb>uapor tam atrox: tamque deteſtabilis ut a Perſarum finibus intra <lb></lb>Galliam uſque infecta omnia ſint reddita tetro &amp; funeſto morbo <lb></lb>Feneſtras igitur eſſe oportet manſionibus ſingulis. </s>
          <s id="N401451">Id quidem <lb></lb>cum luminis excipiendi / tum etiam innouandi aeris gratia: &amp; e<lb></lb>as quidem ad loci uſum &amp; parietis amplitudinem accommodatas <lb></lb>Vt neque plus: neque item minus excipiant luminis neque frequen<lb></lb>tiores aut rariores ſint <expan abbr="q̈">quam</expan>  uſus poſtulet. </s>
          <s id="N401460">Tum &amp; proſpiciendum <lb></lb>eſt quibus uentis excipiendis pateant feneſtræ ipſæ: Nam quæ <lb></lb>ſalubres ſpectabunt auras multo adapertas quoquo uerſus licebit <lb></lb>facere: Et eas quidem iuuabit ita aperire / Vt incolarum corpora <lb></lb>appellens flatus ambiat. </s>
          <s id="N40146B">Hoc maxime fiet ſi feneſtrarum ſponde <lb></lb>eſſent humiles adeo / ut uideri et uidere per uicos ambulantes poſ<lb></lb>ſis. </s>
          <s id="N401472">Quæ autem non uſque quaque ſaluberrimis uentorum plagis ob <lb></lb>iectæ erunt feneſtræ / ita ponentur ut lumina excipiant non pauci<lb></lb>ora <expan abbr="q̈">quam</expan>  conueniat: ſed ne etiam plura <expan abbr="q̈">quam</expan>  quibus poſſit carere: Et po<lb></lb>nentur illæ quidem in ſublimi / quo uentos a corporibus obiectus <lb></lb>paries intercipiat. </s>
          <s id="N401485">Nam habebunt quidem hoc pacto uentos / qui<lb></lb>bus aer reficiatur: Sed erunt infracti atque perinde non omnino <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>ſani. </s>
          <s id="N401490">Proſpiciendum eſt <expan abbr="ẽt">et</expan> qui ſoles penetraturi inde intra ædes <lb></lb>ſint: et <expan abbr="prodiuerſorũ">prodiuerſorum</expan> <expan abbr="cõmoditate">commoditate</expan> habendæ <expan abbr="ap̃tiores">apertiores </expan>aut arctiores fe<lb></lb>neſtræ ſunt. </s>
          <s id="N4014A3">Nam æſtiuis diuerſoriis aut uaſtos quaque uerſus ſi <lb></lb>erunt illæ quidem ſeptentrionales / aut ſi erunt meridiane ſoli<lb></lb>buſque obiectæ infimas et modicas poſuiſſe apertiones conferet / <pb xlink:href="004/01/033.jpg"></pb>quando quidem ille expeditiores auras excipiant: hæ minoribus <lb></lb>radiorum circulus offendatur: &amp; ſatis habebit aſſiduo circunful<lb></lb>gente ſole luminum is locus in quo magis umbræ gratia <expan abbr="homīes">homines</expan> <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  luminum conuenerint. </s>
          <s id="N4014BB">Contra hibernis in diuerſoriis feneſtræ <lb></lb>directis ſolibus patebunt: ſi erunt adapertæ: ſed uentis non ita pa<lb></lb>tebunt ſi erunt ſublimes: nam recto curſu uenti ſtantes incolas <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>impetent. </s>
          <s id="N4014C8">Cæterum lumina unde uis excepturus ſis / haberi ea in <lb></lb>promptu eſt / unde celum liberum <expan abbr="ītuearis">intuearis</expan>: Et omnes apertiones <lb></lb>quæ luminum excipiendorum cauſa factæ ſint / nullo pacto conde<lb></lb>cet poſuiſſe infimas. </s>
          <s id="N4014D5">Vultu enim lumina ſpectantur / non pedi<lb></lb>bus: tum &amp; <expan abbr="euẽit">euenit</expan> iſtiuſmodi ut unius aut alterius hominis obiec<lb></lb>tu lumina intercipiantur: locuſque deinceps reliquus reddatur ob<lb></lb>ſcurior. </s>
          <s id="N4014E2">Quod quidem incommodum non fit lumine ducto a ſu<lb></lb>blimi. </s>
          <s id="N4014E7">Hoſtia feneſtras imitentur: ut pro loci frequentia &amp; u<lb></lb>ſu maiora aut minora / plura paucioraue <expan abbr="adhibeãtur">adhibeantur</expan>. </s>
          <s id="N4014F0">Sed in utris<lb></lb>que obſeruatum uideo / ut publicis ædificiis complurime horum in <lb></lb>primis generum apertiones fierent: Eam rem nobis theatra atte<lb></lb>ſtantur: Quæ ſi recte interpretamur / tota conſtant apertionibus <lb></lb>cum ſcalarum / tum maxime feneſtrarum &amp; hoſtiorum.</s>
        </p>
        <p id="N4014FB" type="main">
          <s id="N4014FD">Atqui  apertiones quidem ita locaſſe oportet ut amplioribus pari<lb></lb>etibus non minime ponantur apertiones &amp; modicis parietum <expan abbr="frõtibus">fron<lb></lb>tibus</expan> nihilo uaſtiores adigantur quam uſus poſtulat. </s>
          <s id="N401508">In huiuſmo<lb></lb>di apertionibus alii alia probarunt liniamenta: Sed probatiſſimi <lb></lb>ubi licuit non niſi quadranguliſ &amp; rectilineis uſi ſunt. </s>
          <s id="N40150F">Tandem <lb></lb>in hoc omnes conueniunt / ut pro ædificii amplitudine et figura <lb></lb>uticunque ille quidem ſint accommodentur.</s>
        </p>
        <p id="N401516" type="main">
          <s id="N401518">Tum &amp; hoſtiorum apertiones ita conſtituendas ducunt / Vt alti<lb></lb>ores omnino ſint quam latæ: Et ex his quæ altiores ſint duos hæ <lb></lb>capiant continuos circulos. </s>
          <s id="N40151F">Quæ uero humiliores altitudinem ha<lb></lb>beant diametri eius quadrati cuius ſit latus ima hoſtii ipſius lati<lb></lb>tudo. </s>
          <s id="N401526">Et poſuiſſe hoſtia illic conuenit / unde in quaſque partes <lb></lb>ædificii commodiſſimus quoad fieri poſſit aditus præbeatur: <expan abbr="tũ">tum</expan> <lb></lb>&amp; gratiæ ſtuduiſſe oportet in huiuſmodi apertionibus / Vt ma<lb></lb>gnitudinibus coæquatis dextera ſiniſtris reſpondeant.</s>
        </p>
        <pb xlink:href="004/01/034.jpg"></pb>
        <p id="N401536" type="main">
          <s id="N401538">Numero autem feneſtras et hoſtia aſſueuere ponere impari: Sed <lb></lb>ita ut hinc atque hinc partes paribus <expan abbr="reſpõderent">reſponderent</expan>. </s>
          <s id="N401541">Media uero <expan abbr="eſſẽt">eſſent</expan> <lb></lb>paulo ampliora: Atque maximopere præcauebant / ut uiribus ædi<lb></lb>um parcerent ea de re longe ad angulis: et columnarum producti<lb></lb>onibus apertiones ponebant locis potiſſimum parietis imbecillio<lb></lb>ribus: ſed quæ honeri ſubſtinendo non uacarent: Et ſeruabant ut <lb></lb>a ſolo ad tectum uſque integræ &amp; minime interfractæ <expan abbr="q̈">quam</expan>  plures poſ<lb></lb>ſent parietis partes ſurgerent ad <expan abbr="perpendiculũ">perpendiculum</expan>. </s>
          <s id="N401558">Eſt genus quod<lb></lb>dam quaſi apertionum quod hoſtia &amp; feneſtras ſitu et forma imi<lb></lb>tentur: Sed totam parietis craſſitudinem non peruadit / Verum <lb></lb>quaſi ſcaphis <expan abbr="ĩcauatis">incauatis</expan> digna aptaque ſpatia ſedeſque ſignis &amp; tabulis <lb></lb>præbent. </s>
          <s id="N401567">Hæc autem &amp; quo loci et <expan abbr="q̈">quam</expan>  crebræ <expan abbr="q̈">quam</expan>  que amplæ ſtatuen <lb></lb>de ſint / tum dicemus diſtinctius / cum de ornamentis <expan abbr="ædificiorũ">ædificiorum</expan> <lb></lb>tractabimus: tam &amp; ſi non minus ad impenſæ rationem <expan abbr="q̈">quam</expan>  ad ue<lb></lb>nuſtatem operis faciat: quod in muro complendo minus lapidum <lb></lb>&amp; cementi <expan abbr="cõſumatur">conſumatur</expan>: Hoc tantum <expan abbr="faciãt">faciant</expan> ad rem / quod has ſca<lb></lb>pharum collationes numero aptas / amplitudine inuaſtas / forma <lb></lb>decenti eſſe oportet: ut ſui ordinis penitus feneſtras imitentur: et <lb></lb>apertiones quidem iſtiuſmodi uticunque ille ſint aduerti ex <expan abbr="ueterũ">ueterum</expan> <lb></lb>operibus non ampliores conſueuiſſe ponere <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut ſui parietis <expan abbr="partẽ">partem</expan> <lb></lb>occupent <expan abbr="ſeptimã">ſeptimam</expan>: Sed ne minores quidem <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut capiant nonam. <lb></lb></s>
          <s id="N4015A9">Inter columniorum ſpatia nimirum inter primas apertiones con<lb></lb>numeranda ſunt: Ea pro ædificiorum uarietate quoque uaria conſti<lb></lb>tuuntur Sed de his diſtinctius dicemus / cum præſertim de ſacris <lb></lb>ædibus parandis ſuo loco ratiocinabimur. </s>
          <s id="N4015B2">Hic ſat ſit admonu<lb></lb>iſſe apertiones haſce ita ponendas / Vt columnarum ratio / quæ <lb></lb>tectis ſubſtinendis relinquantur / in primis ſit per <expan abbr="q̈">quam</expan>  diligentiſſi<lb></lb>me habita: ne quid ille quidem graciliores relinquantur atque <expan abbr="rariores/q̈">ra<lb></lb>riores / quam</expan> ut commode ferre onus tectorum poſſint: neue quidem <lb></lb>craſſiores: aut frequentiores <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut areæ ſpatia &amp; aditus ad rerum <lb></lb>temporumque uſus expedita relinquantur. </s>
          <s id="N4015CC">Cæterum apertiones <lb></lb>aliæ cum crebræ extabunt columnæ / Aliæ cum raræ. </s>
          <s id="N4015D1">Namque <lb></lb>crebris columnis trabs: raris arcus ſuper adducitur. </s>
          <s id="N4015D6">Sed omni<lb></lb>bus apertionibus / quibus arcus ducitur curandum eſt.<pb xlink:href="004/01/035.jpg"></pb>ut ſit ille quidem arcus non <expan abbr="minor/q̃">minor / quae</expan> circuli dimidia pars parte <lb></lb>addita ſemidiametri ſeptima. </s>
          <s id="N4015E5">Nam apud peritos compertum af<lb></lb>firmant / hunc eſſe omnium unum ad perennitatem accommoda<lb></lb>tiſſimum. </s>
          <s id="N4015EC">Cæteros uero omnes arcus eſſe putant imbecilles ad <lb></lb>ferendum onus: &amp; promptos atque expoſitos ad ruinam. </s>
          <s id="N4015F1">Prætere <lb></lb>a ſemicirculum arcum eſſe unum / qui corda &amp; adminiculis non <lb></lb>indigeat arbitramur. </s>
          <s id="N4015F8">Cæteros autem omnes / ni eis aut cordam <lb></lb>aut contraria pondera / quibus cum certent adegeris / uidemus ſu<lb></lb>apte ui fatiſcere atque labaſcere. </s>
          <s id="N4015FF">Non hic prætermittam egregium <lb></lb>id laudeque digniſſimum / quod annotaui apud ueteres apertiones <lb></lb>iſtiuſmodi etiam &amp; teſtudinum arcus ita optimis illis ab architec<lb></lb>tis poſitas in templis / ut ſi omnes intimas ſubdemeris columnas / <lb></lb>tamen apertionum arcus tectorumque teſtudines perſiſtant &amp; mi<lb></lb>nime corruant / ita ſunt omnes arcuum ductiones / quibus teſtudi<lb></lb>nes incumbunt / ad ſolum uſque perductæ miro artificio &amp; paucis <lb></lb>cognito ut ſtet opus ſolis arcubus incumbendo: Et enim cum illis <lb></lb>quidem tellus pro corda firmiſſima ſit / quid ni et ipſi per ſe arcus <lb></lb>firmiſſimi æternum perſiſtent.</s>
        </p>
        <p id="N401614" type="main">
          <s id="N401616">Scalis ponendis plus eſt negocii <expan abbr="q̈">quam</expan> ut poſſis niſi maturo &amp; dige<lb></lb>ſto conſilio recte ponere: Nam unis in ſcalis tres ueniunt apertio <lb></lb>nes: Et harum una quidem eſt hoſtium quo in ſcalis conſcenden <lb></lb>dis aditus pateat: Altera eſt feneſtra / qua fiat / ut recepto lumine <lb></lb>cuiuſque gradus retractio perſpiciatur: Tertia eſt contignationis <lb></lb>&amp; tecti apertio: qua in ſuperius pauimentum operimentum que per<lb></lb>uadimus: Ea de re illud aiunt ſcalis nimirum impediri operum <lb></lb>deſcriptiones. </s>
          <s id="N401627">Sed qui uolent ſcalis non impediri ſcalas ipſas <lb></lb>non impediant: Certum enim &amp; proprium <expan abbr="dicabũt">dicabunt</expan> ſpatium areæ <lb></lb>quo liber &amp; ſolutus excurſus pateat: ſuprema uſque ad tecta: <lb></lb>quæ ſub diuo ſunt: Neque te pigeat quod tantum areæ ſcalis occu<lb></lb>petur: Nam ſatis referent commodi illic / Vbi cæteris partibus <lb></lb>ædificii inferant minimum incommodi. </s>
          <s id="N40163A">Adde quod etiam for <lb></lb>nices &amp; uacua quæ ſub ſcalis relinquentur / ad uſus per commo <lb></lb>dos non deerunt. </s>
          <s id="N401641">Scalarum apud nos duo ſunt genera: Nam de <lb></lb>militaribus expeditionum munitionumque ſcalis non eſt <pb xlink:href="004/01/036.jpg"></pb>hoc loco ut referam / Vnæ quidem per quas non gradibus / Sed o<lb></lb>bliquo accliui: Alteræ quibus per gradus in ſublime conſcendi<lb></lb>mus. </s>
          <s id="N40164E">Accliuia ponere maiores conſueuere quo ad eius fieri pote<lb></lb>rat facilia &amp; preſſa. </s>
          <s id="N401653">Verum uti ex eorum ædificiis annotaui /  ſa<lb></lb>tis commoda putarunt quæ ita eſſent ducta: ut altitudinis perpen<lb></lb>dens linea ad longitudinis iacentem lineam parte reſponderet <lb></lb>ſexta. </s>
          <s id="N40165C">In gradibus uero maxime templorum imparem numerum <lb></lb>probauere: nam fieri quidem aiunt ut recto in templum pede <expan abbr="īgrediamur">ingre<lb></lb>diamur</expan> : quam rem ad religionem facere arbitrantur. </s>
          <s id="N401667">At in his a<lb></lb>nimaduerti bonos architectos obſeruaſſe ut gradus nunquam fer<lb></lb>me plures unum in ordinem continuos <expan abbr="q̈">quam</expan>  aut ſeptem aut nouem <lb></lb>adigerent. </s>
          <s id="N401674">Credo aut planetarum aut urbium numerum imitates <lb></lb>Sed ad huiuſmodi ſeu ſeptenos ſeu nouenos quoſque gradus conſul<lb></lb>tiſſime areolam ſubtexebant: quo feſſi et imbecilles ad conſcen<lb></lb>dendi labore intermiſſas haberent quietes: Et ſiquis caſus incidiſ <lb></lb>ſet / ut ſcandentes ruerent / haberent illi quidem ſpatia ubi <expan abbr="corruẽdi">corruen<lb></lb>di</expan> impetum ſiſterent / ſeque reciperent atque firmarent: Et id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>ipſe uehementer probo / ut ſint ſcalæ ſuis areis interceptæ: ſintque <lb></lb>luminoſe &amp; pro loci dignitate amplæ &amp; ſpatioſæ. </s>
          <s id="N40168D">Gradus uero <lb></lb>ſcalarum ita finiendos ducebant: ut neque craſſiores ſextante / ne <lb></lb>que tenuiores dodrante eſſent. </s>
          <s id="N401694">Retractioneſque graduum ne minus <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  ſexquipedales / neue plus <expan abbr="q̈">quam</expan>  bipedales ponerentur. </s>
          <s id="N40169C">Scalæ to<lb></lb>to in ædificio quo erunt numero pauciores / quoue occupabunt <lb></lb>minus areæ / eo erunt commodiores.</s>
        </p>
        <p id="N4016A3" type="main">
          <s id="N4016A5">Fumi et aquarum exitus expeditos eſſe oportet: &amp; ita deriuatos <lb></lb>ut non perſiſtant / non exhaberent / non <expan abbr="coinquinent / nõ">coinquinent / non</expan> <expan abbr="offendãt">offendant</expan> <lb></lb>non <expan abbr="periculũ">periculum</expan> <expan abbr="afferãt">afferant</expan> ædificio. </s>
          <s id="N4016BC">Hinc gulas foci <expan abbr="lõge">longe</expan> ſeiunxiſſe ab <lb></lb>omni materia opus <expan abbr="ẽ/ne">en / ne</expan> aut ſcintilla aut concalefactione incenda<lb></lb>tur ſeu trabs / ſeu tignum quæ fuerint proxima. </s>
          <s id="N4016CB">Riuos etiam <expan abbr="fluentiũ">flu<lb></lb>entium</expan> aquarum ita deduci iubent ut ſuperflua <expan abbr="depellant̃">depellantur</expan> &amp; <expan abbr="nullũ">nullum</expan> aut <lb></lb><expan abbr="abrodẽdo">abrodendo</expan> aut <expan abbr="madefaciẽdo">madefaciendo</expan> <expan abbr="uitiũ">uitium</expan> <expan abbr="inferãt">inferant</expan> ædificio: <expan abbr="Nãque">Namque</expan> horum <expan abbr="ſiq̈">ſiquam</expan> <lb></lb><expan abbr="nocent / tã">nocent / tam</expan> &amp; ſi minutiſſime noceant / fit <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> &amp; <expan abbr="tẽporis">temporis</expan> diuturni<lb></lb>tate &amp; laceſcendi <expan abbr="p̃ſeuerãtia">perſeuerantia</expan> ut accumulatiſſime <expan abbr="noceãt">noceant</expan>: et in his <lb></lb>aquarum <expan abbr="ductõibus">ductoribus</expan> obſeruatum aptiſſimis architectis aduerti / ut <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <pb xlink:href="004/01/037.jpg"></pb>imbres ſtillicidiorum / aut ita ducerent porrectis fiſtulis / ut <expan abbr="aduẽtantes">aduen<lb></lb>tantes</expan> non aſpergerent: aut ita exciperent in pluuiis / ut ad uſum <lb></lb>hominum uel intra ciſternas colligerent: uel cogerent certis locis <lb></lb>emanare unde priuate ſordes abluerentur: et hominum nares ocu<lb></lb>lique minime offenderentur. </s>
          <s id="N401721">Et in primis curaſſe mihi uiſi ſunt: <lb></lb>Vt omnem aquam pluuiam longe ab ædificio arcerent atque amo <lb></lb>uerent / cum cæteras ob res / tum ne ædificii ſolum humectaretur <lb></lb>Et in omnibus apertionibus id mihi curaſſe etiam uiſi ſunt / ut e<lb></lb>as ponerent locis aptiſſimis / Vnde plurimum commodorum uni<lb></lb>uerſo ædificio præſtaretur: &amp; præſertim puteos maxime in publi<lb></lb>ca &amp; patenti ædis parte ponendos ſtatuo / modo digniora: &amp; non <lb></lb>ſua ſpatia non occupentur. </s>
          <s id="N401732">Et ſub diuo poſitos puriorem &amp; ſince<lb></lb>riorem aquam exhibere phyſici affirmant. </s>
          <s id="N401737">Sed quacunque ædis <lb></lb>parte aut putei infoſſi: aut cloacæ ſubſtratæ <expan abbr="fuerīt">fuerint</expan>: Aut aqua et hu<lb></lb>mor infuderit / apertiones eſſe illic oportet eiuſmodi Vt eo pluri<lb></lb>mum aeris aſpiret / quo humectæ exalationes pauimenti <expan abbr="abſtergãtur">abſtergan<lb></lb>tur</expan> et depellantur uentorum afflatu atque aeris impulſu.</s>
        </p>
        <p id="N40174A" type="main">
          <s id="N40174C">Hactenus de lineamentis ædificiorum / quæ ad uniuerſum opus <lb></lb>pertinere <expan abbr="uidebãtur / perſtrinximus/ſingulis">uidebantur / perſtrinximus / ſingulis</expan> rerum dicendarum <lb></lb>generibus annotatis. </s>
          <s id="N401757">Nunc de opere &amp; ſtructura <expan abbr="ædificiorũ">ædificiorum</expan> dicen<lb></lb>dum eſt Sed prius de materia: &amp; rebus his / quæ paraſſe ad mate<lb></lb>riam opportet.</s>
        </p>
        <p id="N401762" type="head">
          <s id="N401764">LEONIS BAPTISTAE ALBERTI DE MATERIA <lb></lb>LIBER SECVNDVS<lb></lb><arrow.to.target n="marg3"></arrow.to.target></s>
        </p>
        <p id="N40176D" type="margin">
          <s id="N40176F"><margin.target id="marg3"></margin.target>o</s>
        </p>
        <p id="N401774" type="main">
          <s id="N401776">PVS AEDIFICIORVM ATQVE <lb></lb>impenſam non temere incohandam arbitror / <lb></lb>cum cæteras ob res / tum ne honori et nomini <lb></lb>officiat. </s>
          <s id="N40177F">Nam cum bene conſtitutum opus <lb></lb>his omnibus laudem efferat: qui in ea re <expan abbr="ſiliũ">con<lb></lb>ſilium</expan>: operam: <expan abbr="ſtudiũ">ſtudium</expan>ue adhibuere: <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="ẽt">et</expan> ſi quod <lb></lb>erit <expan abbr="īquo">in quo</expan> auctoris <expan abbr="prudẽtiã">prudentiam</expan> aut opificis periti<lb></lb>am ulla ex parte deſideres / plurimum laudi &amp; nomini officiet.</s>
        </p>
        <pb xlink:href="004/01/038.jpg"></pb>
        <p id="N4017A4" type="main">
          <s id="N4017A6">Et patent quidem atque admodum in promptu extant laudes et ui<lb></lb>tia maxime publicorum opus: in quibus magis ad ſe <expan abbr="deſpiciendũ">deſpiciendum</expan> <lb></lb>neſcio quo pacto trahit quod indecens eſt / <expan abbr="q̈">quam</expan>  ad ſe admirandum <lb></lb>quod pulchre perfectum et omni ex parte abſolutum conſtet. </s>
          <s id="N4017B7">Ac <lb></lb>mirum quidem quid ita ſit cur monente natura &amp; docti et indoc<lb></lb>ti omnes in artibus et rationibus rerum quid nam inſit aut recti: <lb></lb>aut praui confeſtim ſentimus: Eſtque præſertim in rebus eiuſmodi <lb></lb>ſenſus oculorum unus omnium acerrimus: Quo fit ut ſiquid ſe <lb></lb>obtulerit: in quo aliquid curtum / claudicans / redundans inane: <lb></lb>aut inconditum ſit / illico commoueamur: et lepidiora eſſe deſide<lb></lb>remus. </s>
          <s id="N4017C8">Cur id accidat <expan abbr="nõ">non</expan> omnes intelligimus / tamen ſi rogemur <lb></lb>emendari corrigique poſſe negabit nemo. </s>
          <s id="N4017D1">At qualis ea ſit ratio exe<lb></lb>quendi: non erit omnium explicaſſe: Sed ſolum in ea re bene con<lb></lb>ſultorum: Bene quidem conſulti eſt omnia præcogitaſſe et præfi<lb></lb>niſſe animo &amp; mente / ne in opere aut perficiundo. </s>
          <s id="N4017DA">aut iam abſolu<lb></lb>to <expan abbr="dicẽdum">dicendum</expan> ſit hoc noluiſſem / <expan abbr="q̈">quam</expan>  illud maluiſſem. </s>
          <s id="N4017E3">Et mirum qui<lb></lb>dem <expan abbr="q̈">quam</expan>  non leuiſſimas penas male conſtructi operis pendamus: <lb></lb>Quod enim temere et inconſulti aggreſſi initio non perpendera<lb></lb>mus / temporum ſucceſſu tandem recognoſcimus: Ex quo fit aut <lb></lb>æternum ob erroris offenſam peniteat: ſi non deleatur ac emende<lb></lb>tur: aut ſi demoliatur / impenſarum et iacturæ ratio / iudiciique tui <lb></lb>leuitas &amp; inconſtantia damnetur. </s>
          <s id="N4017F6">Iuliuſ Cæſar ædem a <expan abbr="nemorẽſi">nemorenſi</expan> <lb></lb>a fundamentis incohatam / magnoque ſumptu abſolutam / quia non <lb></lb>tota ad animum ei reſponderet / totam diruiſſe affirmat Suetoni<lb></lb>us. </s>
          <s id="N401803">Qua quidem in re etiam apud nos poſteros uituperandus ue<lb></lb>nit ſiquid tum non ſatis quæ ad rem facerent præcogitauit: aut ſi <lb></lb>forte quæ tum erant recte inſtituta potuit poſtea leuitatis errore <lb></lb>odiſſe.</s>
        </p>
        <p id="N40180C" type="main">
          <s id="N40180E">Iccirco uetus optime edificantium mos mihi quidem ſemper pro<lb></lb>babitur: ut non perſcriptione modo et pictura / uerum etiam mo<lb></lb>dulis <expan abbr="exẽplariiſque">exemplariiſque</expan> factis aſſerula ſeu qua uis re uniuerſum opus et <lb></lb>ſingule cunctarum partium dimenſiones de conſilio inſtructiſſi<lb></lb>morum iterum atque iterum penſitemus atque examinentur prius <expan abbr="q̈">quam</expan>  <lb></lb>quid aliud aggrediare quod impenſam aut curam exigat. </s>
          <s id="N401823">In mo<pb xlink:href="004/01/039.jpg"></pb>dulis uero ducendis dabitur / ut regionis ſitum &amp; arcæ ambitum <lb></lb>&amp; partium numerum atque ordinem: et parietum faciem: et tecto<lb></lb>rum firmitatem: et omnium denique rerum / de quibus libro ſuperi<lb></lb>ore tranſegimus rationem &amp; conformationem pulcherrime ſpec<lb></lb>tes atque conſideres: Et licebit iſtic impune addere / diminuere / <expan abbr="cõ">com</expan><lb></lb><expan abbr="mutare/īnouare">mutare / innouare</expan> ac penitus peruertere quoad omnia recte <expan abbr="cõueni">conueni</expan><lb></lb>ant &amp; comprobentur. </s>
          <s id="N401841">Adde quod futuræ impenſæ modus et ſumma <lb></lb>quæ res minime negligenda eſt / certior habebitur latitudine / alti<lb></lb>tudine / craſſitudine / numero / amplitudine / forma / ſpecie qualita<lb></lb>teque rerum ſingularum pro earum dignitate et fabrorum manu <expan abbr="pẽſitatis">per<lb></lb>ſitatis</expan>. </s>
          <s id="N401850">Nam columnarum: capitulorum: baſium: coronarum: fa<lb></lb>ſtigiorum: cruſtationum: pauimentorum: ſtatuarumque &amp; eiuſmo<lb></lb>di : quæ quidem aut ad conſtituendum: aut ad exornandum ædifi<lb></lb>cium pertinent ratio et ſumma explicatior certiorque habebitur.</s>
        </p>
        <p id="N40185B" type="main">
          <s id="N40185D">Hoc prætermittendum <expan abbr="nequicq̃">nequicquam</expan> cenſeo / quod ualde faciat ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> <lb></lb>modulos fucatos et ut ita loquar picturæ lænociniis faleratos pro<lb></lb>ducere <expan abbr="nõ">non</expan> eius architecti / qui rem docere ſtudeat. </s>
          <s id="N40186C">Sed eius eſt am<lb></lb>bitioſi qui ſpectantis oculos illicere et occupare animumque ab <lb></lb>recta diſquiſitione partium <expan abbr="pẽſandarum">penſandarum</expan> admouere ad ſe <expan abbr="admirãdum">admiran<lb></lb>dum</expan> conetur. </s>
          <s id="N40187D">Quare modulos uelim dari non exacto artificio per<lb></lb>finitos: terſos: illuſtratos: Sed nudos &amp; ſimplices: in quibus <expan abbr="inuẽtoris">inuen<lb></lb>toris</expan> <expan abbr="ingenium / nõ">ingenium / non</expan> fabri manum probes: Inter pictoris atque archi<lb></lb>tecti perſcriptionem hoc intereſt / quod ille prominentias ex tabula <lb></lb><expan abbr="mõſtrare">monſtrare</expan> umbris et lineis et angulis comminutis elaborat: Archi<lb></lb>tectus ſpretis umbris prominentias iſtic ex fundamenti deſcripti<lb></lb>one ponit: Spatia uero &amp; figuras frontis cuiuſque &amp; laterum alibi <lb></lb>conſtantibus lineis atque ueris angulis docet / uti qui ſua uelit non <lb></lb>apparentibus putari uiſis / ſed certis ratiſque dimenſionibus annota<lb></lb>ri. </s>
          <s id="N40189D">Itaque modulos huiuſmodi feciſſe oportet: et eos ita diligentiſ<lb></lb>ſime tecum ipſo et una cum pluribus examinaſſe: et iterum atque <lb></lb>iterum recognouiſſe / ut nihil in opere uel minimum futurum ſit <lb></lb>quod non et quid et quale ipſum ſit &amp; quas ſedes &amp; quantum ſpa<lb></lb>tii occupaturum ſit / et quos ad uſum futurum ſit / teneas. </s>
          <s id="N4018A8">Et præ <lb></lb>ſertim tectorum ratio præceteris ut expeditiſſima ſit in primis <pb xlink:href="004/01/040.jpg"></pb><expan abbr="curãdum">curandum</expan> eſt. </s>
          <s id="N4018B4">Nam tectum quidem natura ſui / ſirecte <expan abbr="īterpretor">interpretor</expan> <lb></lb>ex omni ædificatione mortalibus primum fuit eorum quæ ad <expan abbr="uſũ">uſum</expan> <lb></lb>quietis facerent: adeo ut tectorum gratia <expan abbr="nõ">non</expan> paries ſolum: et quæ <lb></lb>cum parietibus <expan abbr="ſurgũt">ſurgunt</expan> et conſecuntur: Verum etiam ea quæ ſub <lb></lb>ſolo ipſo ſunt inuenta eſſe non negent / uti ſunt aquarum depulſi<lb></lb>ones et deriuationes quæ ex imbribus et cloacæ &amp; eiuſmodi: Ego <lb></lb>uero uſu iſtarum rerum perdoctus memini <expan abbr="q̈">quam</expan> ſit difficile perducere o<lb></lb>pus / ut in eo ſint partium commoditates dignitati uenuſtatique <expan abbr="cõiunctæ">con<lb></lb>iunctæ :</expan> hoc eſt ut habeant eum cætera quæ probentur / tum et par<lb></lb>tium excultam uarietatem / qualem proportionum ratio &amp; <expan abbr="concīnitas">concin<lb></lb>nitas</expan> diffinierit. </s>
          <s id="N4018E3">Magnum eſt ſuperi id quidem / ſed <expan abbr="habili / deſtīato">habili / deſtina<lb></lb>to</expan> decenti aptoque tecto operire cuncta hæc non niſi ſolertis: et ad <lb></lb>modum <expan abbr="circũſpecti">circumſpecti</expan> eſſe ingenii opus &amp; artificii affirmo. </s>
          <s id="N4018F2"><expan abbr="Demũ">Demum</expan> <lb></lb>cum tibi aliiſque peritis tota operis facies perplacebit et <expan abbr="cõiectatio">coniectatio</expan> <lb></lb>ita ut nihil ſe offerat in quo hæſites / nihil in quo melius poſſe <expan abbr="cõſilium">con<lb></lb>ſilium</expan> capi ſtatuas / moneo ne libidine ædificandi ad opus <expan abbr="incohãdum">incohan<lb></lb>dum</expan> properes uetuſta ædificia demoliendo aut <expan abbr="īmania">immania</expan> uniuerſi o<lb></lb>peris fundamenta iaciendo: quod ipſum inconſiderati &amp; præcipi<lb></lb>tes <expan abbr="faciũt">faciunt</expan>: Sed ſi me audias ſuperſedebis tempus aliquod / quoad <lb></lb>ingenii tui recens approbatio deferbuerit / cuncta demum accura<lb></lb>tius recogniturus / cum non inuenti amore: ſed conſilii rationibus <lb></lb>dabitur / ut de ipſa re conſideratius diiudices: Omnibus enim in <lb></lb>rebus agendis multa tempus afferet ut aduertas atque perpendas / <lb></lb>quæ te uel ſolertiſſimum fugerant</s>
        </p>
        <p id="N401922" type="main">
          <s id="N401924">Modulos tibi recognituro hæc inter <expan abbr="penſãdas">penſandas</expan> rationes uerſentur <lb></lb>neceſ ſe eſt: Principio ne quid aggrediare ſupra uires hominum: <lb></lb>Neue quid ſuſcipias: quod cum rerum natura protinus depugna <lb></lb>turum ſit. </s>
          <s id="N401931">Naturæ enim uis tam &amp; ſi interdum mole obiecta iter <lb></lb>pelletur: aut innixu aliquo detorqueatur / eiuſmodi tamen eſt / ut <lb></lb>ſiuerit ea quidem <expan abbr="nunq̈">nunquam</expan>  non ſuperare ac profligare quicquid obuer<lb></lb>ſetur: atque impediat: Et omnem quidem contra ſe expoſitam rerum <lb></lb>ut ita loquar: <expan abbr="peruicaciã">peruicaciam</expan> diuturna et aſſidua oppugnandi perſeue<lb></lb>rantia tempore / fecunditate labefactat atque perſternit. </s>
          <s id="N401942"><expan abbr="q̈">quam</expan>  multa ho<lb></lb>minum manufacta et legimus &amp; uidemus <expan abbr="nullã">nullam</expan> præſertim ob <expan abbr="rẽ">rem</expan> <pb xlink:href="004/01/041.jpg"></pb>non duraſſe / niſi quod cum natura rerum contenderint. </s>
          <s id="N401953">Eum qui <lb></lb>ponte nauibus producto obequitare inſtituerat mare quis non irri<lb></lb>deat: aut potius <expan abbr="inſolẽtis">inſolentis</expan> oderit inſaniam? </s>
          <s id="N40195E">Portum Claudii ſub <lb></lb>hoſtia: et apud Teracinam portum Adriani opera omni exparte <lb></lb>alioquin æterna / tamen uidemus iam tum pridem obſtruſis hare<lb></lb>na faucibus &amp; repleto ſinu penitus defeciſſe mare <expan abbr="nunq̃">nunquam</expan> intermiſ<lb></lb>ſa illuctatione aſſidua laceſſente &amp; in dies peruincente. </s>
          <s id="N40196F">Quid <expan abbr="tũ">tum</expan> <lb></lb>putas futurum ubi aut impetentium aquarum uim: aut ruentium <lb></lb>rupium molem omnino arcere propellereque inſtitueris? </s>
          <s id="N40197A">Quæ <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>ita ſint aduertiſſe oportet ne quid eiuſmodi aggrediamur quod <lb></lb>ipſum non recte cum rerum natura conueniat. </s>
          <s id="N401985">Proxime <expan abbr="cauendũ">cauendum</expan> <lb></lb>eſt ne quid ad te recipias in quo perficiundo ipſe tibi deficias re <expan abbr="ĩperfecta">im<lb></lb>perfecta</expan>. </s>
          <s id="N401994">Tarquinum regem Romanorum / ni ſuperi dii amplitu<lb></lb>dini urbis fauiſſent / ni creſcente imperio ſatis opum ad tantam in<lb></lb>cohatam magnificentiam ſuppeditaſſent / quis non uituperaſſet / <lb></lb>quod templi fundamentis iaciundis <expan abbr="totã">totam</expan> futuri operis impenſam <lb></lb>profudiſſet? </s>
          <s id="N4019A3">Accedit quod non modo quid queas / uerum &amp; quid <lb></lb>deceat non in poſtremis conſiderandum eſt. </s>
          <s id="N4019A8">Rhodopen Thraci<lb></lb>am meretricem illam celebrem &amp; ſuorum temporum memoriam <lb></lb>non laudo: Quæ ſibi ſepulchrum incredibili <expan abbr="ĩpenſa">impenſa</expan> condi iuſſit: <lb></lb>Nam ea quidem &amp; ſi meretricio quæſtu regias adepta eſſet opes <lb></lb>regio tamen digna ſepulchro <expan abbr="nequicq̃">nequicquam</expan> fuit. </s>
          <s id="N4019BB">At reginam Cariæ ar<lb></lb>temiſiam contra non uitupero / quæ <expan abbr="amãtiſſimo">amantiſſimo</expan> et digniſſimo ui<lb></lb>ro ſepulchrum condidit magnificentiſſimum: <expan abbr="q̈uis">quamuis</expan> quoque in his <lb></lb>modeſtiam probem. </s>
          <s id="N4019CC">Mecenatem increpabat Horatius quod ædifi<lb></lb>cando inſaniret. </s>
          <s id="N4019D1">Mihi uero apud Cornelium tacitum probatur is <lb></lb>qui othoni ſepulchrum poſuit modicum / ſed manſurum. </s>
          <s id="N4019D6">Quod <lb></lb>&amp; ſi in priuatis monumentis modeſtiam / in publicis magnificen<lb></lb>tiam exigunt publica etiam interdum priuatorum modeſtia col<lb></lb>laudantur. </s>
          <s id="N4019DF">Pompeii theatrum <expan abbr="obegregiã">ob egregiam</expan> opis <expan abbr="magnitudinẽ">magnitudinem</expan> et di<lb></lb>gnitatem laudibus et admiratione proſequimur. </s>
          <s id="N4019EC">Dignum opus <lb></lb>et Pompeio et uictrice Roma. </s>
          <s id="N4019F2">Sed Neronis ædificandi inſaniam <lb></lb>et uaſtiſſimorum operum adſoluendorum furorem non omnes pro<lb></lb>bant: Tum et eum qui tam multis hominum milibus <expan abbr="mõtẽ">montem</expan> apud <pb xlink:href="004/01/042.jpg"></pb>puteolos non foderit quis non malit ultiori aliqua in re tantum o <lb></lb>peræ atque impenſe conſumpſiſſe. </s>
          <s id="N401A03">Eliogaballi prodigioſam <expan abbr="inſolẽtiam">inſolen<lb></lb>tiam</expan> quis non deteſtabitur. </s>
          <s id="N401A0C">Cogitarat enim columnam ponere in<lb></lb>gentem / per quam intrinſecus ad ſummum conſcenderetur: ut il<lb></lb>lic Eliogaballum deum / cui eſſet initiatus / locaret: Sed non in<expan abbr="ẽ">uen</expan><lb></lb>to tam uaſto ſaxo conquiſito uſque ad <expan abbr="thebaidẽ">thebaidem</expan> deſtitit. </s>
          <s id="N401A1E">His etiam <lb></lb>addendum eſt ne quid aggrediare quod ipſum &amp; ſi alioquin utile <lb></lb>dignum ac <expan abbr="nõ">non</expan> penitus difficile factu ſit facultatibus et temporis <lb></lb>oportunitate ſuppeditantibus / tamen ſit ipſum eiuſmodi ut bre<lb></lb>ui aut ſucceſſoris negligentia aut incolarum tedio <expan abbr="defecturũ">defecturum</expan> ſit. <lb></lb></s>
          <s id="N401A32">Foſſam quinque remibus nauigabilem ab Auerno uſque <expan abbr="hoſtiã">hoſtiam</expan> a Ne <lb></lb>rone inſtitutam cum alias ob res uitupero / tum etiam quod in ea <lb></lb><expan abbr="ſeruãda">ſeruanda</expan> perpetuam eternamque imperii felicitatem et huius rei ſtu<lb></lb>dioſos continue principes deſideraſſet. </s>
          <s id="N401A42">Quæ cum ita ſint officii <lb></lb>erit ea ſpectaſſe quæ recenſuimus: hoc eſt quid ſit quod agas / &amp; <lb></lb>quid quo agas loco: et qui ſis qui id agas: Et pro eius dignitate et <lb></lb>uſu rem totam conſtituere nimirum hominis erit bene conſulti et <lb></lb>conſiderati. </s>
          <s id="N401A4D">His notatis atque animaduerſis luſtranda tibi erunt re <lb></lb>liqua / an ſint eorum quæque recte definita et apte ſuis locis diſtri<lb></lb>buta: Quo pro munere obeundo ipſum te ita compares opus eſt: <lb></lb>ut in omni rerum iſtarum aduerſione præ te feras turpe ducere te <lb></lb>non id aſſequi quoad in te ſit: Vt aliud alibi opus nullum pari <lb></lb>factum impenſa et ſimili ductum oportunitate poſſit / aut ſpecta<lb></lb>ri lubentius / aut laudari uberius. </s>
          <s id="N401A5E">Neque enim ſat eſt iſtiuſmodi in <lb></lb>rebus non contemni / ſed probari quidem in primis <expan abbr="cẽdecet / et">condecet / et</expan> <expan abbr="itẽ">item</expan> <lb></lb>haberi ut imitentur. </s>
          <s id="N401A6D">Quare ſeueros eſſe nos et per <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="diligẽtes">diligentes</expan> re<lb></lb>rum explicatores oportet: Et curandum ut cum nihil non elegans <lb></lb>&amp; probatiſſimum interponatur: tum et omnia inter ſe mutuo ad <lb></lb>dignitatem gratiamque conueniant / uſque adeo ut quicquid addide<lb></lb>ris aut mutaris aut detraxeris uitioſius id et deterius futurum ſit <lb></lb>Sed rerum iſtarum iterum atque <expan abbr="iterũ">iterum</expan> admoneo / fac ſit moderatrix <lb></lb>peritorum prudentia et conſilium eorum / qui ſpectaturi ſint rec<lb></lb>to aliquo &amp; ſincero cum iudicio. </s>
          <s id="N401A8C"><expan abbr="Nã">Nam</expan> iſtorum <expan abbr="ſcīa">ſcientia</expan> et <expan abbr="ĩſtitutis">inſtitutis</expan> magis <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  priuata uoluntate &amp; ſenſu dabitur / ut quæ agas uel <expan abbr="optĩa">optima</expan> ſint / <pb xlink:href="004/01/043.jpg"></pb>uel optimis ſimilia. </s>
          <s id="N401AA9">Demum peritorum uoce probari quod agas <lb></lb>profecto pulcherrimum eſt: &amp; ſatis ſuperque approbant qui melio<lb></lb>ra non afferunt: ex qua re fractum quoque uoluptatis capias <expan abbr="quãdo">quando</expan> <lb></lb>nemo iſtorum qui ſapiunt non aſſentiantur: Et conferet <expan abbr="quoſdã">quoſdam</expan> <lb></lb>audiſſe: Nam interdum conuenit / ut etiam iſtarum rerum imperiti <lb></lb>ea dicant quæ minime aſpernenda peritiſſimis uideantur.</s>
        </p>
        <p id="N401ABE" type="main">
          <s id="N401AC0">Cum uero tota ædificii ratio ex ſingulis modulorum partibus ita <lb></lb>erit apud te ſpectata et cognita: ut nihil non animaduerſum: nihil <lb></lb>non adnotatum uſpiam relinquatur: &amp; interea ita omnino decre<lb></lb>ueris ædificare: et apud te conſtabit unde ſumptibus oportune sa<lb></lb>tiſfiat / parabis reliqua ad opus ipſum exequendum neceſſaria: ne <lb></lb>quid inter ædificandum deſit: quod a perficiundi operis celerita<lb></lb>te auocet. </s>
          <s id="N401ACF">Nam cum ſint plura quibus ad opus abſoluendum <expan abbr="ĩdigeas">indi<lb></lb>geas</expan> : cumque illorum quid uis ni adſit omnem ſtructuram poſſit <lb></lb>aut impedire aut uitiare / officii erit nihil neglexiſſe / quod confe<lb></lb>rat ſi adſit: aut noceat / ſi deſit. </s>
          <s id="N401ADC">Dauid et Salomon hebreorum re<lb></lb>ges facturi <expan abbr="tẽplum">templum</expan> hieroſolimis / cum maximam uim auri / argen<lb></lb>ti / æris / lignorum / lapidiſque &amp; eiuſmodi paraſſent: tum et ne quod <lb></lb>deeſſet quod ad rei facilitatem &amp; celeritatem faceret / a proximis <lb></lb>regibus multa <expan abbr="fabrorũ">fabrorum</expan> milia et architectos accerſuiſſe ſcribit Eu<lb></lb>ſebius Pamphilus. </s>
          <s id="N401AF1">Quod factum quidem uehementer probo: <expan abbr="Nã">Nam</expan> <lb></lb>affert nimirum operi dignitatem: et auctoris gloriam accumulati<lb></lb>orem reddit: quod arte ac recte factum mature perfectum ſit apud <lb></lb>ſcriptores celebratur. </s>
          <s id="N401AFE">Alexander Macedo / quem refert Curtius / <lb></lb>urbem apud Tanaim non <expan abbr="minimã">minimam</expan> ædificaſſe diebus non plus ſep<lb></lb>tem. </s>
          <s id="N401B09">Et Nabuchodonaſor quod templum Beli ut ſcribit loſephus <lb></lb>hiſtoricus / diebus quindecim abſoluerit: quodue Babilonem tri<lb></lb>plici / uti aiunt / muro cinxerit diebus itidem quindecim. </s>
          <s id="N401B10">Titus <lb></lb>quod murum ſtadiorum paulo minus quadraginta aſtruxerit. </s>
          <s id="N401B15">Se<lb></lb>miramis quod ſingula maximorum murorum ſtadia apud Babilo<lb></lb>nem ſingulis diebus perfecerit: quodue murum ad cohercendum <lb></lb>latum ſtadiis ducentis admodum profundum atque latum diebus <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>plus ſeptem duxerit. </s>
          <s id="N401B24">Sed de his alias</s>
        </p>
        <p id="N401B27" type="main">
          <s id="N401B29">Quæ uero paraſſe <expan abbr="cõuenit / nimirum">conuenit / nimirum</expan> hæc ſunt / calx / harena lapis <pb xlink:href="004/01/044.jpg"></pb>materia: item et ferrum et æs et plumbum et uitrum: et huiuſmo<lb></lb>di. </s>
          <s id="N401B36">Et inprimis fabros minime imperitos / minime leues / minime <lb></lb>inconſtantes. </s>
          <s id="N401B3B">ſeligendos duco: quibus tu opus recte perſcriptum <lb></lb>ſedulo faciundum mandes atque commendes / ut probe persiniant / <lb></lb>maturæque abſoluant. </s>
          <s id="N401B42">Et in his omnibus probandis iuuabit ex pro<lb></lb>ximis quæ alibi in promptu extant operibus ducere argumenta et <lb></lb>coniecturas quibus admonitus ſtatuas quid tua in re <expan abbr="agendũ">agendum</expan> ſit: <lb></lb>Namque in illis uitia &amp; laudes notentur / eodem quoque in tuo futu<lb></lb>ra opere perſimillima poteris arbitrari. </s>
          <s id="N401B51">Nero princeps cum inſti<lb></lb>tuiſſet centum ac uiginti pedum Romæ ad uenerationem ſolis co<lb></lb>loſſum ponere: in quo ſuperiorum amplitudinem &amp; magnificen<lb></lb>tiam ſuperaret / non prius locaſſe faciundum Zenodaro artifici per <lb></lb>ea tempora celebri ac ſingulari ſcribit <expan abbr="Plinius/q̈">Plinius / quam</expan> ſatis probatum <lb></lb>uidit quid in tanti operis artificio ualeret facto in gallia apud ar<lb></lb>uernos colloſo miri ponderis. </s>
          <s id="N401B64">Atque hiſ conſtitutis ad cætera proſequa<lb></lb>mur. </s>
          <s id="N401B69">Atqui  nos quidem in huiuſmodi rebus / quæ ad opus ædifi<lb></lb>ciorum commoda ſunt / recenſendis / ea referamus quæ docti uete<lb></lb>res tradidere: Præſertim Theophraſtuſ / Ariſtoteles / Cato / Var<lb></lb>ro / Plinius / Vitruuiuſque. </s>
          <s id="N401B74">Nam ea quidem longa obſeruatione <lb></lb><expan abbr="magis/q̃">magis / quae</expan> ullis ingenii artibus cognoſcuntur: Vt ab his qui iſtiuſ <lb></lb>modi ſumma diligentia <expan abbr="adnotarunt / petẽda">adnotarunt / petenda</expan> ſint. </s>
          <s id="N401B82">Sequemur <expan abbr="igit̃">igitur</expan> <lb></lb>ea colligentes: quæ probatiſſimi ueteres pluribus et uariis locis trac<lb></lb>tauere. </s>
          <s id="N401B8D">Addemus etiam noſtro pro more ſiqua ipſi ex maiorum o<lb></lb>peribus aut ex peritorum artificum monitis adnotarimus: quæ ul<lb></lb>la ex parte dicendis conferant: Et enim <expan abbr="percõmode">percommode</expan> fieri arbitror <lb></lb>ſi naturam rerum ipſarum ſequentes ab his ipſis incipiemus / quæ <lb></lb>prius ad hanc rem ædificatoriam ſibi homines uſurparunt. </s>
          <s id="N401B9C">Ea ni <lb></lb>fallimur fuere cæduæ arbores &amp; ſyluarum materia / tam &amp; ſi apud <lb></lb>auctores <expan abbr="inueniã">inueniam</expan> qui de his inter ſe diſcrepent. </s>
          <s id="N401BA7">Sunt qui dicant <lb></lb>homines primum <expan abbr="ſpelũcis">ſpeluncis</expan> habitaſſe ita ut pecus et domini <expan abbr="cẽmuni">commu<lb></lb>ni</expan> clauderentur umbra: Hinc credunt quod fertur apud Plinium <lb></lb>Gelium quendam Taxium imitatione naturæ primum omnium <lb></lb>luteum ſibi aſtruxiſſe ædificium: Deam Diodorus Veſtam ſatur<lb></lb>ni filiam ait primum habitacula adinueniſſe: Euſebius <expan abbr="Pãphilus">Pamphilus</expan> <pb xlink:href="004/01/045.jpg"></pb><expan abbr="elegãs">elegans</expan> antiquitatum perſcrutator ex ueterum teſtimoniis Protho<lb></lb>genii nepotes excogitaſſe hominibus domicilia aſſeuerat / quæ ex <lb></lb>foliis harundinum &amp; papiro <expan abbr="intexerent̃">intexerentur</expan>. </s>
          <s id="N401BCF">Sed nos redeamus ad <expan abbr="rẽ">rem</expan></s>
        </p>
        <p id="N401BD5" type="main">
          <s id="N401BD7">Veteres igitur &amp; in primis Theophraſtus ſcindere <expan abbr="arborẽ">arborem</expan> prae<lb></lb>ſertim abietem et piceam et pinum iubent / ubi primum germinaſ <lb></lb>ſe teneroſque caudices prompſiſſe occeperint: Vbi &amp; propter hu<lb></lb>moris exuberantiam facile corticem amouiſſe poſſis: Eſſe tamen <lb></lb>aliquas poſt <expan abbr="uīdemiam">uindemiam</expan>: quæ cæſæ commodiores ſint: uti eſt acer <lb></lb>ulmus / fraxinus / tilia / Robora item ſi <expan abbr="credãtur">credantur</expan> uere / fieri teredi<lb></lb>noſa atteſtantur. </s>
          <s id="N401BF2">At eadem ſi cedantur bruma / fieri ut neque uitien<lb></lb>tur / neque pandantur: Et faciat ad rem quod adnotarunt materiam <lb></lb>quidem: quæ per brumam flante borea cedatur / etiam <expan abbr="uirentẽ">uirentem</expan> bel<lb></lb>liſſime &amp; prope immunem fumo ardere: Quæ res inditio eſt hu<lb></lb>morem ſuccoſam eſſe non crudo ſed digeſto. </s>
          <s id="N401C01">Vitruuio placuit <lb></lb>materiam cedi a primo autumno uſque <expan abbr="anteq̃">antequam</expan> flare incipiat Fauoni<lb></lb>us. </s>
          <s id="N401C0C">Heſiodus quando inquit ſol noſtrum in caput pendens multa <lb></lb>inferueſcit ui : et hominum inde color fuſcatur / tunc meſſis inſtat <lb></lb>Cum uero decidere folia ceperint / tu ſiluam cedito. </s>
          <s id="N401C15">At Cato rem <lb></lb>totam ſic moderatur. </s>
          <s id="N401C1A">Materiem inquit ſi robur ſit / cedito ubi ſol<lb></lb>ſtitium fuerit: Nam ad brumam ſemper intempeſtiua eſt: cætera <lb></lb>materies quæ ſemen habet cum maturum fuerit: quæ non habet / <lb></lb>cum libuerit: Quæ maturum &amp; una uiride habet / tunc cedito <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>ſemen exciderit: Vlmum uero cum cadunt ſolia. </s>
          <s id="N401C2B">Et referre pluri<lb></lb>mum aiunt qua luna ferrum adigas. </s>
          <s id="N401C30">Namque tantam quidem uim <lb></lb>lunationum eſſe in eiuſmodi rebus ferro attingendis putant cum <lb></lb>cæteri / tum in primis Varro: ut etiam qui tondantur luna decre<lb></lb>ſcente fieri confeſtim caluos aſſeuerent: Eaque de re <expan abbr="Tiberiũ">Tiberium</expan> prin<lb></lb>cipem referunt diem capillo tondendo ſeruaſſe. </s>
          <s id="N401C41">Aſtronomi affir<lb></lb>mant non defuturam animo triſtitiam ſi capillum aut unguem ſe<lb></lb>cueris luna oppreſſa maleque affecta. </s>
          <s id="N401C48">Illud faciat ad rem quod <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> <lb></lb>quas res ad uſum habiturus ſis / ut locis <expan abbr="moueãtur">moueantur</expan> has ferro manu <lb></lb>que tractandas cum fuerit luna in libra cancroue: Quæ uero ſtabili <lb></lb>a &amp; locis immota futura ſint / tunc incohandas et pertractandas <lb></lb>cum erit luna <expan abbr="ĩ">in</expan> leone tauroue &amp; eiuſmodi. </s>
          <s id="N401C5F">Sed cedi oportere ma<pb xlink:href="004/01/046.jpg"></pb>teriem periti omnes admonent luna deficiente: Nam tune admo <lb></lb>dum exhauſtam eſſe arboris ſtatuunt craſſam illam pituitatem: <lb></lb>quæ quidem adcitam putredinem <expan abbr="imbuendã">imbuendam</expan> per prona ſit: lunaque <lb></lb>iſthac cæſam cariæ non infeſtari expertum eſt. </s>
          <s id="N401C70">Hinc eſt quod <lb></lb>aiunt / frumenta ut uendas metito luna pleniore: Nam et ipſa <expan abbr="tũe">tunc</expan> <lb></lb>admodum plena ſunt: ut uero aſſerues metito luna ſitiente: Con<lb></lb>ſtat etiam frondes arborum luna decreſcente præparatas <expan abbr="nõ">non</expan> putre<lb></lb>ſcere. </s>
          <s id="N401C83">Diem uero cedendis arboribus commodam putat Columel<lb></lb>la a uigeſima uſque ad trigeſimam conſeneſcentis luræ. </s>
          <s id="N401C88">Vegetio<lb></lb>ſcindi arborem placuit a quintadecima uſque ad uigeſimam ſecun<lb></lb>dam lunam: hincque religionem ortam putat: ut pio eternitate his <lb></lb>tantum diebus celebrent: quod per eos cæſa æternum durent. </s>
          <s id="N401C91">Ad<lb></lb>dunt et lunam obſeruandam ut occidat. </s>
          <s id="N401C96">At Plinius optime cædi <lb></lb>arborem putat cane maxime oriente lunaque coheunte : qui dies in<lb></lb>terlunium uocatur: et noctem ducit expectandam eius ipſius diei <lb></lb>quoad luna ſub terra ſit. </s>
          <s id="N401C9F">Huius rei rationem Aſtronomi eſſe <expan abbr="predicãt">pre<lb></lb>dicant</expan>: quod ui lunæ omnis rerum humor commoueatur. </s>
          <s id="N401CA9">Ergo hu<lb></lb>more lunam uerſus ad ultimas radicis fibras aut retracto aut deſti<lb></lb>tuto / Cætera materies perpurgatior relinquitur. </s>
          <s id="N401CB0">Adde his quod <lb></lb>multo fideliores putant futuras ſi non ſtatim proſternantur / Ve<lb></lb>rum circuncidantur ut ſtantes ſic areſcant: Quin &amp; abietem arbo<lb></lb>rem alioquin <expan abbr="cõtra">contra</expan> humoris contagionem haud <expan abbr="quaq̃">quaquam</expan> <expan abbr="firmiſſimã">firmiſſimam</expan> <lb></lb>ſi luna decreſcente decorticetur / futuram affirmant / ut aquis non <lb></lb>corrumpatur. </s>
          <s id="N401CC9">Sunt qui atteſtentur robur et <expan abbr="quærcũ">quærcum</expan> graues ma<lb></lb>terias / quæ aquis natura ſubſidant / ſi circuncidantur uere primo <lb></lb>&amp; poſt amiſſam frondem proſternantur / reddi ut aquis ad diem <lb></lb>uſque nonageſimum adnatent: Alii amplius concidi ſtantis arboris <lb></lb>craſſitudinem <expan abbr="iubẽt">iubent</expan> ad mediam uſque medullam quo ſanies &amp; ma<lb></lb>lus ſuccus ſtillando effuſius depleatur: His addunt ne <expan abbr="ullã">ullam</expan> ſter<lb></lb>nas arborem dolandam aut ſecandam ante ſues æditos fructus et <lb></lb>ſeminis maturitatem: Perciſam inde arborem / ut præſertim quæ <lb></lb>fructum ferat / nudari penitus cortice admonent oportere. </s>
          <s id="N401CE8">Nam <lb></lb>facile quidem ſub libro / dum cortice opertæ <expan abbr="ſtent / contaminant̃">ſtent / contaminantur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N401CF2">Cæſam materiem habere conditam oportet loco ubi graues ſoles <pb xlink:href="004/01/047.jpg"></pb>et acres uentorum afflatus non appellant: &amp; præſertim quæ <expan abbr="ſpõte">spon<lb></lb>te</expan> <expan abbr="dant̃/umbra">dantur / umbra</expan> penitus contectas eſſe oportet: Quin et huius gra<lb></lb>tia fimo illinire maxime bouillo ueteres architecti obſeruarunt: <lb></lb>Id ea de re fieri Theophraſtus diſſerebat / quod circumconcluſis egreſ<lb></lb>ſibus / concreta pituita / in modicaque uaporum uis per medullum <lb></lb>ſenſim inſtillet atque reſpiret / quo fit ut cætera ligni ſiccitas ſicci<lb></lb>ſcendo coequalibus condenſetur: Stantes item cacumine quod in <lb></lb>uerſo commodius ſiccari arbitrantur: Tum &amp; contra uetuſtatem <lb></lb>ac futuros morbos uaria adhibeant remedia: Theophraſtus defoſ<lb></lb>ſam materiem multo denſari arbitratur. </s>
          <s id="N401D17">Cato iubet ceſam materi<lb></lb>em amurca illiniri / quo a tinea et carie immunis ſit. </s>
          <s id="N401D1C">Quæ aquiſ <lb></lb>et mari uitientur pice tutari in promptu eſt: Referunt &amp; ligna <lb></lb>quæ macerata ſint / amurca nullo fumi tedio ardere. </s>
          <s id="N401D23">Ad labyrin<lb></lb>thum ægyptium poſitas eſſe trabes ex ſpina ægyptia incohatas o <lb></lb>leo ſcribit Plinius. </s>
          <s id="N401D2B">Viſco inquit Theophraſtus illitam materiem <lb></lb>non ardere. </s>
          <s id="N401D30">Neque hoc pretermittam: Extat apud Gellium ex <expan abbr="ãna">anna<lb></lb>libus</expan> quinti Claudii turrim ligneam ad pyreum / quod eam arche<lb></lb>laus Mitridatis præfectus multo a lumine obliniſſet / Sylla oppu<lb></lb>gnante minime arſiſſe: Sunt præterea quæ modis uariis denſent: <lb></lb>et contra tempeſtatum iniurias corroborentur: Nam citream qui<lb></lb>dem materiem condiunt terra &amp; illiniunt cæra: imponuntque acer<lb></lb>uis frumenti ſeptenis diebus / totidem intermiſſis: Quo fit ut cum <lb></lb>firmior: tum et ad opus commodior reddatur: Mirum enim <expan abbr="ĩ">im</expan>mo <lb></lb>dum ponderi detrahitur: hanc ipſam etiam ſiccatam mari <expan abbr="duritiẽ">duritiem</expan> <lb></lb>acquirere affirmant ſpiſſam &amp; incorruptibilem. </s>
          <s id="N401D51">Caſtaneam aquas <lb></lb>maris purgari conſtat. </s>
          <s id="N401D58">Ficum ægyptiam ſcribit Plinius ſtagno <lb></lb>in mergunt / ut ſiccetur atque leuigetur: nam ea quidem prius aquas <lb></lb>ſubſidit: Noſtros fabros tignarios uidemus aquis et luto ſubmer<lb></lb>ſam / qua præſertim torno utuntur: materiem ſeruare dies trigin<lb></lb>ta quod maturius exſiccatam &amp; fieri ad omnes uſus habiliore pu<lb></lb>tant: Sunt qui affirment materiem cuius euenire hic / ut ſi dum <lb></lb>adhuc uiret / defodias in humido / æterna ſit. </s>
          <s id="N401D6B">Sed ſiue defodias: ſi<lb></lb>ue illitam lucisue conditam ſerues hac in ſententia periti omnes <lb></lb>conueniunt: ut niſi poſt trimeſtre tangi uetent:</s>
        </p>
        <pb xlink:href="004/01/048.jpg"></pb>
        <p id="N401D75" type="main">
          <s id="N401D77">Denſari enim et quandam quaſi maturitatem firmitatis imbuiſſe <lb></lb>oportet <expan abbr="priuſq̃">priuſquam</expan> in opus producantur. </s>
          <s id="N401D80">Sic habitam iubet Cato exi<lb></lb>mi producique ad ſolem luna decreſcente et poſt meridiem / decre<lb></lb>ſcentiſque lunæ ipſius quatuor proximos dies quibus plena fuerit / <lb></lb>improbat admonetque ne auſtro flante educatur / Et cum eduxeris <lb></lb>cauendum ne trahas per rorem: neue <expan abbr="rorulẽtam">rorulentam</expan> aut gelidam aut <lb></lb>non uſque quaque ſiccam doles aut perfindas ſerra. </s>
          <s id="N401D91">Materiem uiſus <lb></lb>eſt putaſſe Theophraſtus non ante triennium bene exſiccatam fo<lb></lb>re ad aſſeres præſertim et ualuarum uſum. </s>
          <s id="N401D98">Operi ædificiorum <lb></lb>commodiſſimas putant arbores has / Cerrum / Quercum / robora / <lb></lb>eſculum / populum / tilium / Salicem / Alnum / Fraxinum / Pinum <lb></lb>Cupreſſum / Oleaſtrum / Oleam / Caſtaneam / Laricem / Euxum: <lb></lb>et Cedrum: item &amp; Ebanum &amp; item Vitim. </s>
          <s id="N401DA4">Sed his omnibus ua<lb></lb>ria eſt natura: et perinde uariis uſibus commodandæ. </s>
          <s id="N401DA9">Nam aliæ <lb></lb>ſub diuo cæteris præſtant: alie in umbra ſeruantur. </s>
          <s id="N401DAE">aliæ nitent ae<lb></lb>re: aliæ dureſcunt inter aquas &amp; defoſſe æterniores ſunt: ldcirco <lb></lb>hæ lamiis aſſeribus ſculturis inteſtiniſque operibus / alteræ tignis <lb></lb>et trabibus: reliquæ ſubdiualibus <expan abbr="pauimẽtis">pauimentis</expan> <expan abbr="ferẽdis">ferendis</expan> et <expan abbr="operimẽtis">operimentis</expan> <lb></lb>habendis exiſtunt firmiores &amp; præſertim Alnus fluuialibus et pa<lb></lb>luſtribus palationibus fundamentorum omnes exuperat: et humo<lb></lb>ris patientiſſima eſt: Eadem in aere et ſolibus non durat. </s>
          <s id="N401DC9">Contra <lb></lb>eſculus impatiens eſt humoris. </s>
          <s id="N401DCE">Vlmus aere et in pr<expan abbr="op̃a">opera</expan>tulo <expan abbr="dẽſa">denſa</expan><lb></lb>tur: alibi panditur et non perſiſtit. </s>
          <s id="N401DD7">Picea &amp; item pinus ſi terra ob<lb></lb>ruantur æterna ſunt. </s>
          <s id="N401DDC">At robur quidem quod ſpiſſa et neruoſa ſit <lb></lb>et denſa minutiſque foraminibus predita humorem <expan abbr="nõ">non</expan> recipiens <lb></lb>terrenis quibuſque ædificationibus per <expan abbr="q̈">quam</expan>  aptiſſima eſt: maximeque <lb></lb>poſita ut ferat pondera erit / tum quidem pro columna admodum <lb></lb>ualidiſſima. </s>
          <s id="N401DEF">Verum huic natura cum tantam immiſerit duritiem <lb></lb>ut perterebrari nequeat niſi madefacta / tamen affirmant ſupra <expan abbr="terrã">terram</expan> <lb></lb>eſſe inconſtantem et rituoſam fieri et contorquere ſe ſe: <expan abbr="eandemqueẽt">eandemque <lb></lb>et</expan> aqua marina facile <expan abbr="corrũpi">corrumpi</expan>. </s>
          <s id="N401E04">Id oleæ et ilici et oleaſtri /quæ cete <lb></lb>ris in rebus <expan abbr="cũ">cum</expan> robore conueniunt non accidit ut aquas <expan abbr="cõmacerent̃">commacerentur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N401E12">Quercus nullo ſenio <expan abbr="conficit̃/qa">conficitur / qua</expan> <expan abbr="intimũ">intimum</expan> ſuccoſa <expan abbr="ẽ">est</expan> et prope uti ui<lb></lb>rens ſit: Fagum item et iuglandem aquis non uſque <expan abbr="corrũpi">corrumpi</expan> &amp; <expan abbr="īter">inter</expan> <pb xlink:href="004/01/049.jpg"></pb>principales quæ defodiantur <expan abbr="annumerãt">annumerant</expan>. </s>
          <s id="N401E33">Suber item ad uſum co<lb></lb>lumnarum et pinus ſilueſtris &amp; morus &amp; acer &amp; ulmus non inuti<lb></lb>les ſunt. </s>
          <s id="N401E3A">Trabeationibus et tignis aptam putat Theofraſtus <expan abbr="nucẽ">nucem</expan> <lb></lb>euboicam: quod ea quidem ante<expan abbr="q̈">quam</expan>  rumpitur / ſonitu ſignum det: <lb></lb>Exque eo factum olim ut ex balneo apud Andrum qui incrant om<lb></lb>nes incolumes ab ruina tectorum ſecuta effugerint. </s>
          <s id="N401E50">Sed omnium <lb></lb>optima abies: Nam cum proceritate &amp; amplitudine primaria ſit <lb></lb>tum rigore naturali contenta <expan abbr="nõ">non</expan> facile oneribus preſſantibus flec<lb></lb>titur: ſed directa inuictaque permanet: Adde quod facilis eſt et parie<lb></lb>tibus ſuo pondere non moleſta. </s>
          <s id="N401E65">Huic uni plurimæ aſcribuntur <lb></lb>laudes: plures de ſe præſtare utilitates affirmant. </s>
          <s id="N401E72">Vnum tamen <lb></lb>illi eſſe uitium non negant: quod perficile ad ſe flammas admi<lb></lb>tat: atque ignibus infenſa ſit: Huic non poſtponitur contignandis <lb></lb>edibus cupreſſus arbos alio quin eiuſmodi ut inter noſtras arbores <lb></lb>primariam et præcipuam ſibi laudem uendicet. </s>
          <s id="N401E87">Hanc ueteres in<lb></lb>ter clariſſimas computabant non ultimam ab cedro atque ebano. <lb></lb></s>
          <s id="N401E8F">Cupreſſumque apud indos prope inter aromata uenerantur: et me<lb></lb>rito id quidem: Laudent qui uelint amoniam chiam &amp; <expan abbr="cirenaicã">cirenaicam</expan>: <lb></lb>quam eſſe æternam prædicat Theophraſtus: Vtrum / odore / nito<lb></lb>re. </s>
          <s id="N401E9C">robore / magnitudine / rectitudine / perhennitate: His omnibus <lb></lb>in laudibus quam tu illi arborem comparabis: Cariem &amp; uetuſta<lb></lb>tem penitus nihil ſentire cupreſſum affirmant: et rimam ſponte <lb></lb>haud <expan abbr="quaq̃">quaquam</expan> capere: Ea nimirum de re Plato legas publicas: atque <lb></lb>inſtituta in ſacris ponendas cenſebat tabulis cupreſſinis / quod fu<lb></lb>turas forte æterniores putabat quam̀ ære. </s>
          <s id="N401EAD">Hic locus admonet ut refe<lb></lb>ram memoratu digna / quæ de cupreſſu ipſa legerim &amp; uiderim: <lb></lb>Valuas cupreſſas in templo æpheſiæ Dianæ annos duraſſe qua<lb></lb>dringentos teſtantur: &amp; eas ſeruaſſe nitorem: adeo ut nouas per<lb></lb>petuo diceres. </s>
          <s id="N401EB8">Nos Romæ ad Petri baſilicam uidimus / cum ab <lb></lb>Eugenio pontifice maximo ualue reſtituerentur / ubi <expan abbr="hominũ">hominum</expan> ma<lb></lb>nus iniuriam rapiendo argento quo olim fuerant ueſtitæ / non in<lb></lb>tuliſſent / ſolidas &amp; integerrimas annos plus quingentos quinqua<lb></lb>ginta perduraſſe: Nam ſi recte annales pontificium urbis Romæ <lb></lb>interpretamur / tot ab Adriani tertii Pontificis temporibus <pb xlink:href="004/01/050.jpg"></pb>qui eas poſuit ad quartum Eugenium ſunt. </s>
          <s id="N401ECD">Itaque contignationi<lb></lb>buſ faciundis Abietem probant: &amp; cupreſſum una re fortaſſis pre<lb></lb>ferunt quod ſit æternior: Sed eſt abiete grauior <expan abbr="probãt">probant</expan> et <expan abbr="pinũ">pinum</expan> et pice<lb></lb>am. </s>
          <s id="N401EDE">Pinum enim abiete perſimilem eſſe contra iniectum pondus <lb></lb>reniti putant: Sed inter pinum atque abietem cum cætera tum hoc <lb></lb>intereſt / <expan abbr="q̨">quae</expan> terebinæ abies eo leditur minus quo eſt pinus quidem <lb></lb>ſucco <expan abbr="q̈">quam</expan>  Abies dulciori. </s>
          <s id="N401EEB">Ego nulli poſtponendam puto laricem <lb></lb>hanc equidem ſtructurarum <expan abbr="põdera">pondera</expan> firmiſſime &amp; diutiſſime ſub<lb></lb>ſtentaſſe cum alibi tum apud Venetias ex uetuſtis fori operibus <lb></lb>annotauimus. </s>
          <s id="N401EFA">Atqui  eam quidem de ſe præſtare utilitates cunc<lb></lb>tas / quas cætere præſtent arbores affirmant. </s>
          <s id="N401F01">Neruoſa eſt: uirium <lb></lb>tenax: in tempeſtatibus firmiſſima: aduerſus cariem illeſa. </s>
          <s id="N401F06">Ve<lb></lb>tus opinio hanc contra ignium iniurias <expan abbr="inuictã">inuictam</expan> &amp; prope illeſam <lb></lb>perſiſtere / Quin &amp; obiciendos ex larice aſſes eo uerſus unde igni<lb></lb>um aduentitium malum extimeſcas iubent: Sed nos eam uidi<lb></lb>mus incenſam ardere / ramen ita ut flammas dedignari: eaſque uel<lb></lb>le ab ſe diſcutere uideatur. </s>
          <s id="N401F19">Vnum habere conſtat uitium: nam a <lb></lb>quis marinis redditur teredini obnoxia. </s>
          <s id="N401F1E">Inutiles <expan abbr="trabeatioĩbus">trabeationibus</expan> fo<lb></lb>re prædicant robora &amp; oleam / quod grauia ſint: quod cedant pon<lb></lb>deri &amp; prope ſponte ſua deflectantur: tum &amp; quæ facilius <expan abbr="frangũ">frangun<lb></lb>tur</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  findantur ad iſtos trabeationum uſus utilia non ſunt / uti eſt <lb></lb>olea &amp; ficus &amp; tilia et ſalicta et eiuſmodi. </s>
          <s id="N401F35">Mirum quod de pal<lb></lb>ma <expan abbr="aſſeuerant / cõtra">aſſeuerant / contra</expan> ſuperimpoſitum <expan abbr="põdus">pondus</expan> reniti et in diuerſum <lb></lb>curuari. </s>
          <s id="N401F44">Subdiualibus <expan abbr="trabeatõibus">trabeatonibus</expan> et tecturis iuniperum omnibus <lb></lb>præferunt: &amp; huic ait Plinius <expan abbr="eandẽ">eandem</expan> eſſe <expan abbr="naturã">naturam</expan> atque cedro / Sed <lb></lb>ſolidiorem. </s>
          <s id="N401F57">Tum et oleam infinitam habere æternitatem prædi<lb></lb>cant: &amp; Buxum etiam inter primarias annumerant: Caſtaneam <lb></lb>quidem tam et ſi pandat et torqueatur / non tamen in his operibus <lb></lb>quæ ſub diuo eſſe oporteat / recuſant. </s>
          <s id="N401F60">Probant &amp; in primis olea<lb></lb>ſtrum ea maxime re qua &amp; Cupreſſum quod cariem non ſentiat: <lb></lb>quo in numero ſunt arbores / quibus inſitus &amp; infuſus unctuoſus <lb></lb>&amp; gummoſus ſuccus eſt præſertim amarus : Eiuſmodi enim Ver<lb></lb>mem negant admittere et aduertitias humiditates excludere in <lb></lb>promptu eſt. </s>
          <s id="N401F6F">Contrariam his putant materiem omnem: <pb xlink:href="004/01/051.jpg"></pb>quæ dulci ſit ſucco prædita: &amp; quæ facile incendatur. </s>
          <s id="N401F76">Ab his ta<lb></lb>men excipiunt oleam et oleaſtrum. </s>
          <s id="N401F7B">Cerrum aut et fagum natura <lb></lb>imbecillem eſſe contra tempeſtatem &amp; non peruenire ad uenuſta<lb></lb>tem affirmat Vitruuius. </s>
          <s id="N401F83">Plinius quercum item celeriter ait mar<lb></lb>ceſcere. </s>
          <s id="N401F88">Ad reliqua uero inteſtina opera <expan abbr="naluarum / lectorum / mẽ">naluarum / lectorum / men</expan><lb></lb>ſarum ſubſelliorum et eiuſmodi abies egregia eſt: præſertim quæ <lb></lb>ad alpim Italiæ montem excreſcat. </s>
          <s id="N401F93">Nam hæc arbos natura eſt ſic<lb></lb>ciſſima et glutinum per <expan abbr="q̈">quam</expan>  tenaciſſima: Eſt &amp; picea et cupreſſus <lb></lb>his rebus percommoda. </s>
          <s id="N401F9E">Fagum fore alioquin fragilem prædicant <lb></lb>Sed capſis lectiſque utilem: &amp; in tenuiſſimas ſecari laminas: ſeca<lb></lb>ri quoque et ilicem aiunt belliſſime: Inutiles et aſſeres habendæ <lb></lb>ſunt iuglans / quod facile frangatur / ulmus fraxinuſque: Nam hæ <expan abbr="tã">tam</expan> <lb></lb>et ſi lente / facile tamen panduntur. </s>
          <s id="N401FAF">Verum <expan abbr="obedientiſſimã">obedientiſſimam</expan> eſſe <lb></lb>omnium in opere affirmant fraxinum. </s>
          <s id="N401FB8">Sed nucem demiror non <lb></lb>multo eſſe in antiquorum monitis celebratiorem / quando ea qui<lb></lb>dem ut uidere licet / cum ad cæteros pleroſque uſus / tum maxime <lb></lb>aſſeritiis operibus admodum habilis et pertractabilis eſt. </s>
          <s id="N401FC1"><expan abbr="Morũ">Morum</expan> <lb></lb>laudant cum ob eius æternitatem / tum quod nigreſcat uetuſtate <expan abbr="īdies">in dies</expan> <lb></lb>et fiat gratior. </s>
          <s id="N401FCF">Valuas memorat Theophraſtus conſueuiſſe diui<lb></lb>tes ponere ex loto ilice buxoue. </s>
          <s id="N401FD4">Vlmum quæ rigorem firmiſſi<lb></lb>me aſſeruet: ideo portarum cardinibus utilem ducunt: Sed permu<lb></lb>tari iubent oportere ut ſit radix ſuperior inuerſo cacumine: Cato <lb></lb>uectes aquifolios laureoſ atque ulmeos fieri iubet: Clauiculis cor <lb></lb>num comprobant: Gradus ad ſcalas orno atque acere ponebant: Pi<lb></lb>nus: Picea: Vlmus ad aquarum ductus intercauabantur: ſed haſ<lb></lb>ce niſi terra contegas ociſſime ſeneſcere aſſeuerant. </s>
          <s id="N401FE3">Cæterum or<lb></lb>nandis ædibus laricem feminam quæ colore ſimilis eſt melli com<lb></lb>pertum habent in tabellis pictorum eſſe immortalem: &amp; nullis <lb></lb>riuis fixilem palmaque ei nerui non inſint tractim: ſed cæſim. </s>
          <s id="N401FEC">Id <lb></lb>circo ad ſimulacra deorum efficienda utebantur. </s>
          <s id="N401FF1">Tum &amp; uteban<lb></lb>tur Lotho ac Buxo &amp; Cedro: &amp; item Cupreſſo: et craſſiore olea<lb></lb>rum radice / ægyptiaque perfica: quam eſſe lotho ſimilem referunt <lb></lb>Torno autem ſiquid terete reddidiſſe opus erat Fago / Moro / Te<lb></lb>rebinto: &amp; inprimiſ Buxo omnium ſpiſſiſſima: <pb xlink:href="004/01/052.jpg"></pb>&amp; egregie tornatili: &amp; ebano omnium gracillima utebantur. <lb></lb></s>
          <s id="N402001">Neque ſignis &amp; tabulis efficiundis aſpernabantur populum albam <lb></lb>&amp; item nigram: &amp; ſalicem &amp; carpinum et ſorbum / ſambucum et <lb></lb>ficum: Quæ arbores cum ſiccitate et æquabilitate ad excipienda <lb></lb>ſeruandaque pictorum glutiniamenta et illiniamenta utiles ſunt: <lb></lb>Tum ad formas exprimendas ductibileſ quidem atque admodum <lb></lb>faciles: Verum inter haſce omnium molliſſimam æxtare tili<lb></lb>am in promptu eſt: Sunt qui ad ſigna conficienda iuiubam com<lb></lb>probant: His contraria eſt robur: quando quidem inter ſe et cum <lb></lb>aliis omnibus eiuſmodi materiis inſociabilis omnino: et omnis <lb></lb>glutiniſ aſpernatrix ſit. </s>
          <s id="N402016">Idem uitium eſſe omnibus lactumoſis et <lb></lb>criſpis aiunt / ut omne genus glutinamenti abdicent. </s>
          <s id="N40201B">Raſile <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> <lb></lb>atque denſum quodque lignum ægre coheret glutino: Quæ item di<lb></lb>uerſa ſunt natura uti eſt Hedera / Laurus / Tiliaque / quod calidæ <lb></lb>ſint / cum his quæ humectis locis naſcuntur: quod eiuſmodi om<lb></lb>nes frigidæ natura ſint / diu glutino non cohærent. </s>
          <s id="N40202A">Vlmus / <lb></lb>Fraxinus / Morus / Ceraſuſque / quod ſiccæ ſint cum platano et al<lb></lb>no / quæ madidæ natura ſunt / non conueniunt. </s>
          <s id="N402031">Quin &amp; tan<lb></lb>tum affuit apud maiores / ut natura inter ſe non congruentia: <lb></lb>&amp; contraria glutino connecterent: Vt etiam ſimul non iugata: <lb></lb>Sed hærentia uetuerint coagmentari. </s>
          <s id="N40203A">Hinc illud Vitruuii quod <lb></lb>eſculeos quidem axes admonet querquinis non iungendos. </s>
          <s id="N40203F">Ve<lb></lb>rum ut de his omnibus ſummatim referam: Apud omnes aucto <lb></lb>res conſtat <expan abbr="infæcũdas">infæcundas</expan> arbores firmiores eſſe fertilibus: Silueſtres <lb></lb>&amp; manu ferroque non cultas duriores eſſe domeſticis: Nam ſilue<lb></lb>ſtres quidem in morbos incidere / quibus interimant negat Theo<lb></lb>phraſtus: Domeſticas uero: &amp; maxime quæ fructus ferant grauiſ <lb></lb>ſimis eſſe obnoxias morbis <expan abbr="prædicãt">prædicant</expan>: Et inter feraces præcoques <lb></lb>ſerotinis / &amp; dulces acutis eſſe imbecilliores ſtatuunt: Et inter a<lb></lb>cutas atque aſperas ſolidiores putant eas / quæ fructus acerbiores ra<lb></lb>rioreſque edant: Quæ alternis annis promunt: &amp; quæ penitus ſte<lb></lb>riles ſint / feracibus nodoſiores ſunt: Et iſtarum quo quæque breui<lb></lb>or / eo difficilior. </s>
          <s id="N402060">Et ſteriles magis creſcunt quam fertiles.</s>
        </p>
        <p id="N402063" type="main">
          <s id="N402065">Addunt &amp; eas quæ in propatulo &amp; nulliſ neque montibuſ tectæ <pb xlink:href="004/01/053.jpg"></pb>neque ſyluiſ: ſed crebriſ uentiſ &amp; tempeſtatibuſ agitate creuerint / <lb></lb>firmiores illas <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> craſſioreſque eſſe: ſed breuiores <expan abbr="nodoſioreſqueq̃">nodoſioreſque <lb></lb>quam</expan> quæ in conualle &amp; loco a uenus tuto excreuerint. </s>
          <s id="N402078">Tum &amp; arbo<lb></lb>res ortæ in locis humidis atque <expan abbr="op̃a">opera</expan>cis molliores putant: <expan abbr="q̈">quam</expan> quæ in <lb></lb>apricis atque ſiccis coaluerint. </s>
          <s id="N40207F">Et quæ ad boream naſcantur aptio<lb></lb>res eſſe <expan abbr="q̈">quam</expan>  quæ a borea ad hauſtrum declinent. </s>
          <s id="N40208B">Et quæ locis a ſua <lb></lb>natura ſint alienis natæ non ſecus atque abortiuas reſpuunt. </s>
          <s id="N402090">Et me<lb></lb>ridianas quidem præ duras fore: ſed medullis contorqueri &amp; mi <lb></lb>nus coequabiles præſtare ſe ad opus exequendum: Praeterea ari<lb></lb>das natura atque adcreſcendum tardas robuſtiores eſſe <expan abbr="q̈">quam</expan>  quæ laxe <lb></lb>&amp; fecundæ ſint. </s>
          <s id="N40209F">Nam quod in his femineam / in his uero alteris <lb></lb>maſculinam eſſe naturam putabat Varro: &amp; candida quæque li<lb></lb>gna minus eſſe denſa &amp; magis <expan abbr="tractabilia/q̃">tractabilia / quae</expan> quibus color quiuis <lb></lb>infusus ſit. </s>
          <s id="N4020AC">Et ponderoſa quidem omnis materia ſpiſſior duriorque <lb></lb>leui eſt. </s>
          <s id="N4020B1">Et quo quæque leuior / eo eſt fragilior: &amp; quo criſpior / eo <lb></lb>aſtructior. </s>
          <s id="N4020B6">Tum quibus natura dederit / ut diutius in uita uige<lb></lb>ant / dediſſe etiam ut abſciſſæ tardius corrumpantur. </s>
          <s id="N4020BB">Omni <expan abbr="etiã">etiam</expan> <lb></lb>in ligno / quo minus medullæ ineſt / eo natura illi acrior et robu<lb></lb>ſtior eſt: quæ partes ad medullam proximiores ſunt / duriores <lb></lb>hæ quidem cæteris / ac denſiores ſunt. </s>
          <s id="N4020C8">quæ cortici propinquioreſ <lb></lb>ſunt neruo tenaciore ſunt. </s>
          <s id="N4020CD">Et enim in arboribus ueluti in <lb></lb>animante pro cute eſſe ſtatuunt extremum corticem: pro carne <lb></lb>id quod ad cutem ſubeſt: pro oſſe id quod ad medullam circum <lb></lb>obuoluitur: &amp; nodos in plantis per ſimiles eſſe neruis putabat <lb></lb>Ariſtoteles. </s>
          <s id="N4020D9">Ligni partem omnium peſſimam alburnum depu<lb></lb>tant / cum alias ob res / tum quod teredinibus infenſa ſit. </s>
          <s id="N4020DE">Adde his <lb></lb>quod partes materiæ / quæ dum ſtaret arbor ad ſolem meridiem ur<lb></lb>gebatur / aridiores erunt cæteris et gracidiores <expan abbr="tenuioreſque / tamẽ">tenuioreſque / tamen</expan> <lb></lb>denſiores: habebuntque medullam iſta exparte cortici uiciniorem. <lb></lb></s>
          <s id="N4020EC">Et quæ item partes telluri et radicibus fuere finitimæ / ſtabunt il<lb></lb>le quidem cæteris grauiores huius ſignum quod aquis ægre adna<lb></lb>tabunt: et arboris cuiuſque pars media criſpior: &amp; maculæ uti<lb></lb>cunque ſint / quo radicibus adiunctioreſ eo amfractioreſ intimaſ ta<lb></lb>men quaſque parteſ ſupernatibuſ conſtantioreſ et <expan abbr="cẽmodioreſ">commodioreſ</expan> ducunt.</s>
        </p>
        <pb xlink:href="004/01/054.jpg"></pb>
        <p id="N4020FE" type="main">
          <s id="N402100">Verum in arborum generibus comperio aliquas de quibus opti<lb></lb>mi ſcriptores longe miranda referant: Nam uitem quidem ſeculo<lb></lb>rum eternitatem ſuperare affirmant. </s>
          <s id="N402107">Iouis ſimulacrum factum ex <lb></lb>uite in urbe Populonia ad Ceſaris tempora conſpiciebatur ſeculis <lb></lb>permultis incorruptum. </s>
          <s id="N40210E">Neque ulli eſſe ligno naturam penitus æ<lb></lb>terniorem omnes prædicant. </s>
          <s id="N402113">In Arriana indorum regione haberi <lb></lb>uites tam craſſas ait Strabo / ut eius truncum homines uix ample<lb></lb>xentur bini. </s>
          <s id="N40211A">Apud Vticam tectum ex cedro ſtetiſſe annos mille <lb></lb>ducentos otto &amp; ſeptuaginta tradidere. </s>
          <s id="N40211F">In Hiſpania templo Dia<lb></lb>næ trabes ex iunipero ab anno ducenteſimo ante excidium Troiæ <lb></lb>uſque ad Hanibalem duraſſe teſtantur. </s>
          <s id="N402126">Atqui  cedro quidem mira <lb></lb>eſt natura: ſi uti ferunt una hæc arbos clauum non tenet. </s>
          <s id="N40212B">In monti<lb></lb>bus qui ad Benacum ſunt abieti genus riget: quo ſi feceris uas / ni <lb></lb>prius oleo perunxeris non continebit uinum. </s>
          <s id="N402132">Hactenus de arbori<lb></lb>bus. </s>
          <s id="N402137">Parandus eſt etiam lapis qui pro muris habendus ſit: is e<lb></lb>rit duplex: alius qui cementis coaptandis deuinciendiſque: Alius <lb></lb>qui ſtructuræ conueniat. </s>
          <s id="N40213E">De eo qui ad ſtructuram prius: Sed mul<lb></lb>ta cum breuitatis cauſa / tum quod nimium trita ſunt prætermittam <lb></lb>Neque iſthic inſiſtam ut phyſica illa de lapidum primordiis atque <lb></lb>origine diſputem: ex aquæ ne ac terræ commixtionibus uiſcoſa il<lb></lb>la principia in limum prius: ſubinde in lapidem duruerint: frigo<lb></lb>ris ne an quod de gemmis aſſerunt / caloris ui ſoliſque radio denſa<lb></lb>ta concreuerint / an potius ut rerum aliarum / ſic &amp; lapidum <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> <lb></lb>ſint a rerum natura indita telluri <expan abbr="ſemĩa">ſemina</expan>: Colores ne lapidibus ex <lb></lb>rata terrenorum corpuſculorum cum liquenti aqua confuſione in <lb></lb>ſint: An ex innata ſeminis ipſius ui: An ex concepta radii impreſ<lb></lb>ſione adſint. </s>
          <s id="N40215D">Itaque iſtiuſmodi omnia tam &amp; ſi fortaſſis aliquid fa<lb></lb>cerent ad rem exornandam: ea tamen prætermittam: remque <expan abbr="ipãm">ipsam</expan> <lb></lb>ædificatoriam quaſi inter fabros uſu &amp; arte probatos tractans libe<lb></lb>rius &amp; ſolutius <expan abbr="proſequar/q̈">proſequar / quam</expan> exactiſſime philoſophantes fortaſſis <lb></lb>poſtulant. </s>
          <s id="N402170">Cato lapidem inquit æſtate eximito: ſub diuo habeto: <lb></lb>Ante biennium in opus ne ponito: æſtate quidem / quo uentis &amp;<lb></lb>gelicidiis &amp; imbribus / reliquisue temporum iniuriis inſueti lapi <lb></lb>des ſenſim aſſueſcant: Nam lapidem quidem nuper ex fodina hu<pb xlink:href="004/01/055.jpg"></pb>more natiuo &amp; ſucco pregnantem / ſi uentorum acerbitati &amp; ſubi<lb></lb>tis gelicidiis obieceris / findetur atque ſoluetur. </s>
          <s id="N40217F">Sub diuo quo quoſque <lb></lb>lapis <expan abbr="q̃">quod</expan> ſit ualidus: &amp; contra res aduerſas &amp; laceſcentes conſtans <lb></lb>Primo iſtiuſmodi quaſi præludio futuri cum temporis æternita<lb></lb>te certaminis comprobetur. </s>
          <s id="N40218C">Non ante biennium quo imbecilles <lb></lb>natura &amp; qui uitium in opere facturi erant non te lateat &amp; a fir<lb></lb>mioribus ſeparentur: Et enim quocunque in genere lapides inueni <lb></lb>ri certum eſt inter ſe uarios: ita ut alii ſub aere dureſcant: alii pru<lb></lb>inis aſperſi rubiginem trahant atque diſſoluantur &amp; huiuſmodi.</s>
        </p>
        <p id="N402197" type="main">
          <s id="N402199">Verum hi quales pro locorum uarietate &amp; natura ſint / uſu et ex<lb></lb>perientia pulcherrime innoteſcunt: Vt iam <expan abbr="exueterũ">ex ueterum</expan> ædificiis cu<lb></lb>iuſque lapidis uim et uirtutem didiciſſe plenius poſſis <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex philoſo<lb></lb>phantium ſcriptis et monumentis. </s>
          <s id="N4021AA">Tamen de toto lapidum gene <lb></lb>re ut ſummatim loquar / ſic licebit ſtatuiſſe. </s>
          <s id="N4021AF">albus quiſque lapis <lb></lb>facilior fuſco <expan abbr="ẽ">est</expan>: Tralucidus opaco ductibilior: Et quo quiſque ma<lb></lb>gis imitabitur ſalem / eo erit intractabilior. </s>
          <s id="N4021BA">Harena inſperſus la<lb></lb>pis colluſtranti aſper eſt. </s>
          <s id="N4021BF">Aureæ ſi intermicabunt ſcint ille / contu<lb></lb>max. </s>
          <s id="N4021C4">Nigrantes ſi ut ita loquar ſcatent puncti / indomitus. </s>
          <s id="N4021C7">Qui <lb></lb>guttis eſt angularibus aſperſus / is erit firmior <expan abbr="q̈">quam</expan>  qui gluboſis: &amp;<lb></lb>guttæ quo erunt minores / eo erit lapis tollerantior: Et quo cuique <lb></lb>color purgatior atque limpidior / eo æternior: Et lapidi quo uenarum <lb></lb>aderit minus / eo integrior: Et quo uena ipſa contiguo lapidi colo<lb></lb>re congruentior / eo æquabilior: et quo tenuior / eo moroſior: &amp; <lb></lb>quo amfractior et uolutior / eo auſterior: et quo internodoſior / eo <lb></lb>acerbior. </s>
          <s id="N4021DC">Venarum ea eſt apprime fixilis quæ ſui medio lineam <lb></lb>habuerit ductam rubrica / aut ocrea putrenti proxima ad has erit <lb></lb>quæ diluto et albeſcente herbaceo colore ſparſim fuſcabitur: Om<lb></lb>nium difficillima quæ glaciem præſertim <expan abbr="ceruleã">ceruleam</expan> <expan abbr="imitet̃">imitetur</expan>. </s>
          <s id="N4021ED">Vena <lb></lb>rum numerum diſſidioſum et inconſtantem <expan abbr="indicãt">indicant</expan>: et quo directio <lb></lb>res / eo infideliores. </s>
          <s id="N4021F8">Lapis quo diſfractis glebulis aciem <expan abbr="acutiorẽ">acutiorem</expan> <lb></lb>et terſiorem dederit / eo erit concretior: Et lapis cum defringitur <lb></lb>cute qui minus extabit aſpera / is erit abilior ſcabro: Sed ſcabri ip<lb></lb>ſi quo erunt candidiores / eo minus erunt obſequentes. </s>
          <s id="N402205">Et contra <lb></lb>fuſcus quiſque lapis ubi erit luna minutiore / illic magis ferri <expan abbr="aciẽ">aciem</expan> <pb xlink:href="004/01/056.jpg"></pb>aſpernabitur / ignobilis quiſque lapis quo fiſtuloſior eo durior: Et <lb></lb>qui aqua aſperſus ſummotenus tardius areſcet / is erit crudior: Et <lb></lb>grauis quiſque lapis ſolidior &amp; expobilior leui: et leuis quiſque fria<lb></lb>bilior graui: et reſonans dum ferias lapis denſior eſt ſurdo: et qui <lb></lb>duriter perfricatus olebit ſulphur / acrior eſt <expan abbr="q̈">quam</expan>  qui nihil referat o<lb></lb>lidi: et quo denique ad ſcalprum contumacior / eo contra laceſſen<lb></lb>tes tempeſtates rigidior et conſtantior. </s>
          <s id="N402222">Ad fauces fodinæ qui tem<lb></lb>peſtatibus perſtructus glebis ſe ſe grandioribus aſſeruarit / hunc <lb></lb>firmiorem ducunt. </s>
          <s id="N402229">Omnis item lapis ferme cum defoditur mol<lb></lb>lior eſt <expan abbr="q̈">quam</expan>  cum ſub diuo eſt habitus: et humore aſperſus: atque infu<lb></lb>ſus lapis tractabilior ferro <expan abbr="eſt /q̈">eſt / quam</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> exaruerit: Et ſuo quiſque lapis <lb></lb>quo humectiore fodinæ loco exemptus ſit / eo cum aruerit erit <expan abbr="dẽſior">den<lb></lb>ſior</expan> : et hauſtro flante credunt dolabiriores eſſe <expan abbr="q̈">quam</expan>  flante borea: et <lb></lb>borea urgente facilius findi <expan abbr="q̈">quam</expan>  hauſtro. </s>
          <s id="N40224E">Verum lapides ipſi qua<lb></lb>les futuri per ætatem ſint / ſiquid libeat ocius periculum facere / in<lb></lb>ditia patebunt hinc. </s>
          <s id="N402255">Nam qui aqua commadefactus per <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> <lb></lb>ponderi adiecerit / erit is quidem humido diſſolubilis. </s>
          <s id="N40225E">Qui uero <lb></lb>igne et flammis pertactus fraceſcet: ſub ſole æſtuque non perdurabit: <lb></lb>Neque hic prætermittenda cenſeo digna memoratu quædam: quæ <lb></lb>de non nullis lapidibus ueteres meminere. </s>
          <s id="N402267">Nam erit quidem non <lb></lb>ab re intellexiſſe quantum habeant in ſe et uarietatis et admirati<lb></lb>onis / quo quæque aptis uſibus decentius accomodentur. </s>
          <s id="N40226E">Circa uol<lb></lb>ſinenſem et in ſtratonenſi agro eſſe lapidem prædicant omnibus <lb></lb>ædificiorum uſibus accommodatiſſimum: cui neque ignis: neque ul<lb></lb>la tempeſtatum uis noceat: Eundemque eſſe contra tempeſtatem pe<lb></lb>nitus æternum atque incorruptibilem: et ſimulacrorum <expan abbr="lineamẽta">lineamenta</expan> <lb></lb>qui diutiſſime aſſeruet. </s>
          <s id="N40227F">Cum ex <expan abbr="incẽdiis">incendiis</expan> urbem reſtitueret Nero <lb></lb>ſcribit tacitus ſaxo gabino et albano uſum pro trabibus / quod is la<lb></lb>pis ignibus imperuius ſit: Apud Liguriam et apud Venetias / in <lb></lb>umbria piceno apudque Belgas ſuppeditat albus lapis: quem ſerra <lb></lb>re dentata ſerra et dolare poſſis perfacile: Et ni alioquin natura eſ <lb></lb>ſet inualidus et imbecillis / omnium egreſſus foret in operibus: <lb></lb>Sed pruina et gelu et aſperugine rumpitur: et contra auras maris <lb></lb>minime eſt robuſtus. </s>
          <s id="N402296">Habet hiſtria lapidem marmori non diſſi<pb xlink:href="004/01/057.jpg"></pb>milem: Sed his uapore et flammis pertactus illico finditur et diſ<lb></lb>ſilit: quam ipſam rem euenire <expan abbr="aſſcuerãt">aſſeuerant</expan> cuique lapidi qui fortis ſit: <lb></lb>preſertim albo ſilici et item nigro ut igniſ <expan abbr="ne quicq̈">nequicquam</expan> perferat. </s>
          <s id="N4022A9">In <lb></lb>Campania lapis eſt fuſco cineri ſimillimus: cui etiam mixtos pu<lb></lb>tes et interiectos eſſe carbones: is quidem ſupra <expan abbr="q̈">quam</expan>  poſſis exiſtima <lb></lb>re pondere leuis eſt &amp; ferro dolabilis et prorſus tenax / et item con<lb></lb>ſtans: et contra ignes et contra tempeſtates <expan abbr="nõ">non</expan> inualidus: ſed adeo <lb></lb>arens &amp; ſitiens / ut calcis humores confeſtim abſorbeat et uret: <lb></lb>Exhauſtaque et uanida pulueris inſtar relinquet illimenta: Hinc <lb></lb>breui diſſolutis compaginibus labeſcit opus ultro atque corruit. <lb></lb></s>
          <s id="N4022C7">At lapidi huic natura <expan abbr="cõtrarius">contrarius</expan> eſt globoſus lapis / præſertim qui <lb></lb>ſit fluuiatilis: nam ſemper madens cementis non coheret. </s>
          <s id="N4022D0">Quid il<lb></lb>lud quod in marmorariis lapidicinis compertum <expan abbr="habẽt">habent</expan> marmora <lb></lb>excreſcere. </s>
          <s id="N4022DB">Romæ per hæc tempora inuenta ſub tellure ſunt fiſtu<lb></lb>loſi lapidis tyburtini minutalia unum in ſolidum lapidem tempo<lb></lb>ris terræque ut ita loquar fomento concreuiſſe. </s>
          <s id="N4022E2">Ex lacu Reatino ui<lb></lb>debis quo loci per abruptum illud praecipitium aqua redundans <lb></lb>in Nar fluentem corruit ripæ ſupremum labrum in dies <expan abbr="cõcreuiſſe">concreuiſ<lb></lb>ſe :</expan>  ut argumentum hinc non nulli ſumpſerint ex iſtiuſmodi addi<lb></lb>mento lapidiſque incremento conualle ipſa faucibus abſtruſa effec<lb></lb>tam lacum. </s>
          <s id="N4022F3">Sub agro Lucano non longe a Silari fluuio qua par<lb></lb>te ad orientem uerſus ex altis rupibus aquæ ſtillanteſ defluunt <expan abbr="cõcreſcere">con<lb></lb>creſcere</expan> in dieſ uidebiſ grandia pendentium lapidum glaceonia / <lb></lb>ad magnitudinem ut ſint eorum quodque onuſ carrorum per <expan abbr="q̈">quam</expan>  plu<lb></lb>rimorum. </s>
          <s id="N402306">Iſ lapiſ recenſ &amp; materno ſucco madenſ admodum te<lb></lb>ner eſt: Vbi uero aruerit / fit duriſſimuſ: et ad omneſ uſuſ accom<lb></lb>modatiſſimuſ. </s>
          <s id="N40230D">Id ipſum euenire ex non nulliſ ueteribuſ aquæduc<lb></lb>tibuſ ſpectaui: ut formarum latera concreta quadam gummatione <lb></lb>lapidiſ concruſtetur. </s>
          <s id="N402314">In Gallia duo ſpectaſſe hac ætate licebit di<lb></lb>gna memoratu: <expan abbr="Nãque">Namque</expan> extat quidem agro Corneliano per alta tor<lb></lb>rentiſ ripa: ex qua grandeſ &amp; plurimi globoſi lapideſ terræ uiſce<lb></lb>ribuſ intimiſ concepti paſſim in dieſ crebriſ lociſ parturiuntur. <lb></lb></s>
          <s id="N402322">In agro Fauentino propter lamoniſ fluenti ripam adſunt natura pro<lb></lb>tenſi uaſti lapideſ: qui non modicam in dieſ uim ſaliſ uomant: <pb xlink:href="004/01/058.jpg"></pb>ſpatioque lapideſcere arbitrentur. </s>
          <s id="N40232B">In agro florentino ætrurie apud <lb></lb>Clatim amnem fundus eſt in quo alternis ſepteniis prædura quibus <lb></lb>abunde conſperſus ſit / ſaxa in glebas redeunt. </s>
          <s id="N402332">Apud ciſicenos &amp; <lb></lb>item circa Caſſandream uerti gleboſam terram in ſaxa refert Pli<lb></lb>nius. </s>
          <s id="N402339">In puteolano puluis ſuppeditat qui aqua maris dureſcit et fit <lb></lb>lapis. </s>
          <s id="N40233E">Toto etiam littore ab oropo uſque Aulidem quicquid mari <lb></lb>abluatur lapidem fieri &amp; concretum reddi referunt. </s>
          <s id="N402343">In Arabia eti<lb></lb>am glebas ait Diodorus effoſſa terra ſuaue olentes: quæ quidem <lb></lb>ueluti metalla fuſe igni in lapidem uertantur: Addit et hoſce de<lb></lb>mum lapides eiuſmodi eſſe / ut cum in eos guttæ aquæ pluuiæ ce<lb></lb>ciderint / iuncturis colliqueſcentibus toto fiant in muro lapis uni<lb></lb>tus. </s>
          <s id="N402350">Sarcophagum quoque lapidem apud Troadem aſiæ defodi fe<lb></lb>runt / qui fixili uena coniungatur: In hunc lapidem defunctorum <lb></lb>commiſſa corpora ante diem quadrageſimum tota præter dentes <lb></lb>aſſummi aſſerunt: et quod magis mireris / ueſtem calciamentaque <lb></lb>et eiuſmodi una cum corporibus illata uerti in lapidem <expan abbr="prædicãt">prædicant</expan> <lb></lb>Contrarius huic eſt comites lapis / quo Darium <expan abbr="cõdidiſſe">condidiſſe</expan> <expan abbr="referũt">referunt</expan> <lb></lb>Is enim corpora præſeruat integerrima. </s>
          <s id="N40236B">Sed de his hactenus.</s>
        </p>
        <p id="N40236E" type="main">
          <s id="N402370">Atqui  <expan abbr="conſtãt">conſtant</expan> quidem lapidis loco ueteres perlubenter uſos lateri<lb></lb>bus: credo equidem inopia rerum et neceſſitate ductos homines <lb></lb>primum uſurpaſſe / ut lateritia ponerent ædificia: quod <expan abbr="poſteaq̃">poſteaquam</expan> a<lb></lb>nimaduerſum eſt <expan abbr="q̈">quam</expan>  id ſtructuræ genus opera facile / ad uſum com<lb></lb>modum / ad gratiam aptum / ad perennitatem firmum conſtanſque <lb></lb>exiſteret: proſecuti ſunt cum cætera tum et regias ædes ſtruere la<lb></lb>teritias. </s>
          <s id="N40238B">Demum <expan abbr="poſteaq̃">poſteaquam</expan> ſeu caſu / ſeu induſtria percepere quid i<lb></lb>gnis ad firmandos denſandoſque lateres ualeret / teſtaceo paſſim o<lb></lb>pere omnia attollere perſeuerarunt: Et <expan abbr="q̃tũ">quantum</expan> ex uetuſtiſſimis ſtruc<lb></lb>turis annotaui: hoc profecto auſim dicere / nihil ad omnis quos ue <lb></lb>lis ædificationum uſus inueniri commodius latere non crudo / ue<lb></lb>rum cocto: ubi coquendi &amp; ducendi ratio diligens adhibeatur. <lb></lb></s>
          <s id="N4023A1">Sed de lateritii operis laude alias. </s>
          <s id="N4023A4">Ad rem fit quod <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> lateri du<lb></lb>cendo terram probari eam / quæ ſit albicans et cretoſa: Item proba<lb></lb>ri quoque rubicoſam et eam quæ maſculus <expan abbr="dicit̃">dicitur</expan> ſabulo. </s>
          <s id="N4023B3"><expan abbr="Harenoſã">Harenoſam</expan> <lb></lb>uero et penitus ſabuloſam uitandam et in primis calculoſam <expan abbr="oĩo">omnino</expan> <pb xlink:href="004/01/059.jpg"></pb>abigendam ſtatuunt: quod huiuſmodi <expan abbr="intercoquẽdum">intercoquendum</expan> diſtorque<lb></lb>antur et perfindantur / tum excocte ſponte ſua <expan abbr="atterrãtur">atterrantur</expan>. </s>
          <s id="N4023CD">Lateres <lb></lb>non ſtatim effoſſa terra ducendos putant: ſed fodi terram autum<lb></lb>no iubent / commacerari totam per hyemem &amp; uere primo duci. <lb></lb></s>
          <s id="N4023D8">Nam ſi ducas bruma / in promptu eſt rumoſas fieri gelatu: ſin <expan abbr="aũt">aut</expan> <lb></lb>ſolſtitio / acri æſtu <expan abbr="findẽtur">findentur</expan> ſummotenus ſicciſcendo. </s>
          <s id="N4023E5">quod ſi cogat <lb></lb>neceſſitaſ ut per hybernos algores fingas lateres: operito illico ſic<lb></lb>ciſſima harena: Sin per æſtatem feruentem / humectis paleis: nam <lb></lb>ſic habiti non finduntur neque contorquentur. </s>
          <s id="N4023EE">Sunt qui lateres ui<lb></lb>tro habere illitos uelint. </s>
          <s id="N4023F3">Id ſi iuuabit / curaſſe oportet ne <expan abbr="ducãur">ducantur</expan> <lb></lb>ex ſabuloſa aut nimium macra arentique terra / nam uitrum abſor<lb></lb>berent. </s>
          <s id="N4023FF">Verum ducendi ſunt ex albicanti et cretoſa et lenta: <expan abbr="habẽ">haben</expan><lb></lb>dique ſunt tenues / nam craſſiores qui forte ſint ægre percoquuntur <lb></lb>et fixura immunes non euadunt. </s>
          <s id="N40240A">quod ſi craſſiores facere oportebit <lb></lb>incommodo prouidebitur multa ex parte ubi medias per craſſitu<lb></lb>dines uno &amp; item alteris locis ſtilo perforabuntur / quo et ſiccari <lb></lb>et excoqui commodiuſ <expan abbr="ualeãt">ualeant</expan> ſudore uaporeque per iſtas ipſas qua <lb></lb>ſi æſtuationes aſpirante. </s>
          <s id="N402419">Figuli fictilibus ſuperilliniunt cretam al<lb></lb>bariam / qua fiat ut uitrum patinis equabilisſime alliqueſcat incu<lb></lb>tim: Id etiam operi lateritio conferet. </s>
          <s id="N402424">Aduerti ex ueterum ædifi<lb></lb>ciis in lateribus mixtam eſſe partem non nullam harenæ <expan abbr="præſertĩ">præſertim</expan> <lb></lb>rubræ: et rubricam et marmor immiſcere aſſueuiſſe inuenio. </s>
          <s id="N40242F">Exper<lb></lb>ti ſumus eadem una ex terra reddi latereſ multo firmiores / ſi uelu<lb></lb>ti panes facturi maſſam prius quaſi fermentarimus: demum iterum <lb></lb>atque iterum ſubactam reddiderimus / ut ſic <expan abbr="admodũ">admodum</expan> cerea / et om<lb></lb>nibus etiam minutis calculis per purgatiſſima. </s>
          <s id="N40243E">Dureſcunt <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>coctura adeo ut multa flamma in ſiliceam duritiem uertantur. </s>
          <s id="N402447">Et <lb></lb>lateres ſeu fiat igne id dum coquuntur / ſeu forte fiat aere dum ſic<lb></lb>ceſcunt / quæ eadem res euenit panibus / cruſtam adducunt <expan abbr="ſolidã">ſolidam</expan> <lb></lb>Iuuabit igitur tenues facere / quo plus adſit cruſte / minus medul<lb></lb>læ. </s>
          <s id="N402458">Et in his experiri licet ſi terſi et perpoliti <expan abbr="aſtruantur / durabũt">aſtruantur / durabunt</expan> <lb></lb>ille ſi contra tempeſtates quod cui uis lapidum æque eueniet / ut <lb></lb>terſi ſcabritie non exedantur: Atqui  teſtas quidem tergendas pu<lb></lb>tant aut nuper exemptas ex fornace ante <expan abbr="q̈">quam</expan>  commaduerint / aut ſi <pb xlink:href="004/01/060.jpg"></pb>madent <expan abbr="anteq̃">antequam</expan> ſicceſcant. </s>
          <s id="N402471">Nam ſemel madida atque rurſus exſicca<lb></lb>ta dureſcit teſta adeo ut ferri aciem delimet atque conſumat. </s>
          <s id="N402476">Sed <lb></lb>nos commodius proxime ductam &amp; adhuc urentem radimus. </s>
          <s id="N40247B">At <lb></lb>qui laterum tria apud ueteres fuerunt genera: Vnum longum ſex <lb></lb>qui pede latum pedem: Alterum palmos quinque quoque uerſus: ter<lb></lb>tium palmos non plus quatuor. </s>
          <s id="N402484">Videmus in ædificiis teſtas præ<lb></lb>ſertim ad arcus et nexuras pedes quaſque uerſus latas binos. </s>
          <s id="N40248B">His <lb></lb>non æquæ uſos ueteres publicis atque priuatis operibus <expan abbr="recitãt">recitant</expan>: ſed <lb></lb>maioribus publica / minoribus priuata ſtruxiſſe ædificia. </s>
          <s id="N402496">De his <lb></lb>quoque annotaui cum alibi in ueterum monumentis: tum uia appia <lb></lb>alia atque alia extare maiorum &amp; minorum laterum genera: quibus <lb></lb>uarie uterentur: ut non modo quicquid ad utilitatem / uerum <expan abbr="etiã">etiam</expan> <lb></lb>quicquid ad gratiam aptum et condecens uenerit in mentem: id <lb></lb>ſedulo uoluiſſe perficere arbitror: Vt cætera omittam lateres ui <lb></lb>di longos digitos non plus ſex / craſſos unum / latos tris: Sed his <lb></lb>potiſſimum pauimenta ſpicatim inſternebant. </s>
          <s id="N4024AB">Præcæteris mihi <lb></lb>probantur trianguli / quos faciebant hunc in modum: Laterem e<lb></lb>nim quaque uerſus pedali amplitudinem ducebant craſſum <expan abbr="digitũ">digitum</expan> <lb></lb>et ſemis hunc dum uirebat duabus lineis diametralibus ab <expan abbr="ãgulo">angulo</expan> <lb></lb>ad oppoſitum angulum ſignabant linea profunda / quæ uſque dimi<lb></lb>diam lateris craſſitudinem ſcinderet. </s>
          <s id="N4024C0">Hinc igitur quatuor habe<lb></lb>bantur trianguli æquales: Lateres has præſtabant commoditates: <lb></lb>Nam minus capiebant cretæ / coaptabantur in fornace / eximeban<lb></lb>tur / deferebantur in opus habilius: puta qui una manu quatuor ha<lb></lb>berentur: Hos faber leui ictu inter abſtruendum alterum ab alte<lb></lb>ro diuidebat: Hiſque per frontes parietum ordines inducebat late <lb></lb>re pedali extrinſecus ut pateret: Angulo uero introrſus obiecto / <lb></lb>Ex quo impenſa quidem minor / opus gratius / ſtructura firmior <lb></lb>reddebatur: Nam cum toto pariete nulli non integri adeſſe late <lb></lb>res apparerent: tum anguli densatim infarturis parietum illigati <lb></lb>opus firmiſſimum reddebant. </s>
          <s id="N4024D7">Ductos lateres ne illico in <expan abbr="fornacẽ">fornacem</expan> <lb></lb>imponas iubent / ni perſicci ſint: et non ante biennium ſiccos red<lb></lb>di: &amp; in umbra commodius ſiccari <expan abbr="q̈">quam</expan>  in ſole aſſerunt: Sed de his <lb></lb>quoque hactenus / ni forte addas / quod annotauere terram ad huius <pb xlink:href="004/01/061.jpg"></pb>modi opera quæ plaſtica <expan abbr="nũcupantur">nuncupantur</expan> probari inter egregias ſami<lb></lb>am arretinam et mutinenſem. </s>
          <s id="N4024F2">In Hiſpania pergameam: In Aſia <lb></lb>unum hic breuitatis gratia non prætermittam / quæque de lateribus <lb></lb>uſque dicta ſunt. </s>
          <s id="N4024F9">Eadem in tegulis tectorum atque imbricibus: atque <lb></lb>tubulis: atque omni denique plaſtico fictilique opere fore obſeruanda. <lb></lb></s>
          <s id="N4024FF">Diximus de lapide: Sequitur ut de calce dicendum ſit.</s>
        </p>
        <p id="N402502" type="main">
          <s id="N402504">Calcem ex uario lapide Cato cenſorius improbat: Et calcem quæ <lb></lb>fiat ex ſilice ad omne opus damnat. </s>
          <s id="N402509">Tum et ad calcem efficien<lb></lb>dam uehementer eſt in utilis lapis quiſquis exhauſtus / arridus / <lb></lb>putrens / in quo excoquendo ignis non inueniat quid abſummat: <lb></lb>quales ſunt tofinei: et qui circa Romam agro fidenate atque albano <lb></lb>ſubruffi atque pallentes ſunt. </s>
          <s id="N402518">Tertia enim parte ſui ponderis <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſu<lb></lb>us fuerat lapis leuior ſit calx oportet ea / quam periti probent.</s>
        </p>
        <p id="N40251D" type="main">
          <s id="N40251F">Quin et lapis nimium ſiccoſus et natura et natura madens / quod <lb></lb>ſub igne uitreſcat / haud <expan abbr="quaq̃">quaque</expan> eſt ad calcem efficiendam utilis. <lb></lb></s>
          <s id="N402529">Viridis inquit Plinius / lapis igni uehementer reſiſtit. </s>
          <s id="N40252C">At nos de <lb></lb>porphirite lapide compertum habemus / non modo flammis non <lb></lb>excoqui / uerum et contigua quæque circumhereant ſaxa <expan abbr="ĩtra">intra</expan> forna<lb></lb>cem reddere / ut ignibus ne quicquam ſatis excoquantur. </s>
          <s id="N402539">Atqui  &amp; <lb></lb>terricoſam quoque lapidem / quod calcem impuram reddat / reſpu<lb></lb>unt. </s>
          <s id="N402540">Sed calcem in primis laudant uetereſ architecti: quæ de lapi <lb></lb>de fiat præduro et admodum ſpiſſo &amp; præſertim albo: Hanc. n. <lb></lb>cum cæteris uſibus non incommodam: tum maxime teſtudinibus <lb></lb>firmiſſimam ducunt: Secundo loco probant calcem eam: quæ ſit <lb></lb>ex lapide alioquin non leui et putri: ſed fiſtuloſo: Hanc enim ad <lb></lb>opus tectorum eſſe omnium præcipuam &amp; cæteriſ ductibiliorem <lb></lb>et reddere opera ſplendidiora cenſent. </s>
          <s id="N402554">Vidimus &amp; in Gallia uſus <lb></lb>architectos calce non <expan abbr="alia/q̈">alia / quam</expan> quæ facta ſit ex collectitio <expan abbr="torrertiũ">torrertium</expan> <lb></lb>ſaxo globoſo / fuſco / præduro &amp; eiuſmodi ut poſſis putare <expan abbr="ſilicẽ">ſilicem</expan> <lb></lb>eam tamen in opere tum ſaxo tum lateribus multa per tempora e<lb></lb>gregiam præſtitiſſe firmitatem conſtat. </s>
          <s id="N40256D">Inuenio apud Plinium e<lb></lb>am quæ fiat ex molari lapide calcem eſſe natura pingulentam: id <lb></lb>circo ad omnes uſus percommodam. </s>
          <s id="N402574">Nos experto intelleximus <lb></lb>eum molarem lapidem qui guttatim ſale aſperſus <expan abbr="ẽ/cũ">est / cum</expan> rudior <pb xlink:href="004/01/062.jpg"></pb>ac perinde aridior ſit non ſuccedere Eum uero alterum ſalibus <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>mixtum / qui ſpiſſior et limacum frangatur tenuiore eſt puluere / <lb></lb>ſuccedere: Sed lapis uticunque ſit / ad calcem effoſſus utilior erit <expan abbr="q̈">quam</expan>  <lb></lb>collectitius: et ex umbroſa humentique fodina exemptus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex aren<lb></lb>ti: et ex albo ductibilior <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex fuſco. </s>
          <s id="N402599">In Galliis apud marittimas <lb></lb>eduorum regiones calcem lapidis inopia exoſtricis conchiliiſque ef<lb></lb>ficiunt: Eſt et calcis genus gipſum: fit enim et ipſum lapide excoc<lb></lb>to: tam &amp; ſi Cypro et Thebis fodi gipſum referunt ſumma tellu<lb></lb>re ſolibus concrematum. </s>
          <s id="N4025A4">Sed gipſeus omnis lapis a calcis lapidi<lb></lb>bus differt / quod tenerrimus ſit / friabilis / præter unum / qui in ſy<lb></lb>ria foditur: Nam prædurus quidem eſt. </s>
          <s id="N4025AB">Differunt <expan abbr="etiã">etiam</expan> quod gip<lb></lb>ſeus lapis horis non plus uiginti. </s>
          <s id="N4025B4">Qui uero lapis ad calcem eſt / <lb></lb>horis non minus ſexaginta coquitur. </s>
          <s id="N4025B9">Gipſi quatuor aduerti eſſe <lb></lb>per Italiam ſpecies: harum dua tralucidæ / duæ non tralucidæ. <lb></lb>Tralucidarum una glebis aluminis / ſeu potius alabaſtro eſt ſimi<lb></lb>lis: hanc ſquameolam <expan abbr="nũcupant / quod">nuncupant / quod</expan> tenuiſſimis quaſi ſquamis <lb></lb>coherentibus et paginatim compreſſis conſtet: Altera ſquameoſa <lb></lb>quoque eſt: ſed magis ſali ſimilis fuſco <expan abbr="q̈">quam</expan>  alumini. </s>
          <s id="N4025CF">Non tralucida<lb></lb>rum autem <expan abbr="ſpẽs">ſpes</expan> ambæ cretam dens obdenſatam imitantur <lb></lb>Sed eſt altera albicans et ſuppallens: altera pallori ſuffuſum colo<lb></lb>rem habet ruffum. </s>
          <s id="N4025DC">Poſtremæ prioribus denſiores inter poſtremas <lb></lb>ſubruffa tenacior. </s>
          <s id="N4025E1">Inter priores quæ purior / ea candidiora &amp; <expan abbr="ſplẽdidiora">ſplen<lb></lb>didiora</expan> inde albariis operibus ſigilla et coronas præſtat. </s>
          <s id="N4025EA">Apud <lb></lb>Ariminum gipſum inuenies ſolidum / ut dicas eſſe id marmor: <lb></lb>aut alabaſtrum: ex eo iuſſi tabulas ſerra dentata ſerrari ad opus <lb></lb>cruſtationum commodiſſimas. </s>
          <s id="N4025F5">Omne gipſum ne quid <expan abbr="prætermittã/malleis">prætermit<lb></lb>tam / malleis</expan> ligneis affligi et conteri / uſque <expan abbr="infarinã">infarinam</expan> <expan abbr="reddat̃">reddatur</expan>: loco ſicciſ<lb></lb>ſimo accumulatum ſeruari / ſtatim produci / aqua celerrime infun<lb></lb>di confeſtim ad opus adigi oportet: Calx contra: non enim tun<lb></lb>ſam uerum ex gleba infundi: et multo quidem ante commacera<lb></lb>ri oportet aqua exhuberante prius <expan abbr="q̈">quam</expan>  in opus præſertim tectorum <lb></lb>immiſceas quo ſiqua fortaſſis gleba parum fuerit ignibus excoc<lb></lb>ta maceratione diutina ſoluatur atque liqueſcat. </s>
          <s id="N402617">Nam cum recens <lb></lb>et non penitus proluta et commacerata ſummitur / quod in ea ſit <pb xlink:href="004/01/063.jpg"></pb>latentes ſuberudi aliqui calculi / euenit ut hi quidem in dies putre<lb></lb>ſcant: et ſubinde <expan abbr="emittãt">emittant</expan> puſtulas / quibus omnis expolitio <expan abbr="uitiet̃">uitietur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40262D">Adde quod calce non uno ſimul ut ita loquar proluuio infundere <lb></lb>ſed ſenſim oportet madefacere alteris atque alteris / atque <expan abbr="itẽ">item</expan> alteris <lb></lb><expan abbr="aſp̃ſionibus">aſperſionibus </expan>/ quoad plane ſit ebria reddita. </s>
          <s id="N402638">De hinc loco humecto <lb></lb>et ſub umbra pura ſine ulla rerum <expan abbr="aliarũ">aliarum</expan> mixtura / et nihil plus <expan abbr="q̈">quam</expan>  <lb></lb><expan abbr="ſũmotenus">ſummotenus</expan> leui operta harena <expan abbr="aſſeruãda">aſſeruanda</expan> eſt / quoad temporis mo<lb></lb>ra liquidius fermentetur. </s>
          <s id="N402650">Et compertum quidem habent calcem <lb></lb>diuturna huiuſmodi fermentatione multum ad uirtutem augere. <lb></lb></s>
          <s id="N402656">Nos quidem ueteribus ac deſtitutiſſimis in ſcriptis <expan abbr="relictã/">relictam /</expan> poſt <lb></lb>annos uti ex multis coniecturis perſpicue <expan abbr="patebat / quingẽtos">patebat / quingentos</expan> nuper <lb></lb>inuentam uidimus madidam et liquentem / et ut ita loquar matu<lb></lb>ram adeo ut mollitie mella oſſiumque medullas longe ſuperaret: <lb></lb>Atque ea quidem ad <expan abbr="quẽuis">quemuis</expan> uſum non eſt ut putes <expan abbr="cõmodius">commodius</expan> poſſe <lb></lb>quippiam inueniri. </s>
          <s id="N402673">Duplum refert ſic habita harenarum <expan abbr="q̈">quam</expan>  quæ <lb></lb>recenter extincta miſceatur. </s>
          <s id="N40267C">In his igitur calx atque gipſum no con<lb></lb>ueniunt / in cæteris <expan abbr="cõueniunt">conueniunt</expan>. </s>
          <s id="N402685">Illico enim eximas ex fornace: ac <lb></lb>ſub umbra et ſicco in loco habeas / mox infundas oportet: <expan abbr="Nã">Nam</expan> ſiue <lb></lb>fornace ipſa / ſiue alibi ad auram ad lunam / ad ſolem adſeruetur: <lb></lb>præſertim æſtate ociſſime reſoluetur in cinerem / et fiet inutilis. <lb></lb></s>
          <s id="N402693">Hactenus de his. </s>
          <s id="N402696">Fornacibus lapidem ne imponas monent ni con<lb></lb>fregeris / ita ut ſint fruſta glebis non minora / ſino illud quod fa<lb></lb>cilius <expan abbr="coquant̃">coquantur</expan>. </s>
          <s id="N4026A1">Compertum quidem eſt mediis in lapidibus præ<lb></lb>ſertim globoſis interdum adeſſe uacuas aliquas concauitates: qui<lb></lb>bus aer incluſus <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> afferat <expan abbr="detrimẽti">detrimenti</expan>: Nam ſuccenſo forna<lb></lb>cibus igne fit ut iſtic ſeu frigore introrſus abſcedente aer perſtrin<lb></lb>gatur / ſeu in caleſcente <expan abbr="demũ">demum</expan> lapide idem ipſus aer in uaporem <lb></lb>exaugeatur / fit <expan abbr="inq̃">inquisitus</expan> ut <expan abbr="cõtumeſcat">contumeſcat</expan> et quaque uerſus perfracto carcere <lb></lb>quo cohercebatur <expan abbr="īmani">immani</expan> ſonitu acrique impetu <expan abbr="erumpat / totãque">erumpat / totamque</expan> for<lb></lb>nacis congeriem diſturbet atque peruertat. </s>
          <s id="N4026CC">Et ſunt qui lapidibus <lb></lb>iſtiuſmodi uiderunt media intus uigere animantia cum alia et di <lb></lb>uerſa / tum uermes piloſo dorſo et multi pedes / qui quidem forna<lb></lb>cibus ſoleant diſpendium afferre. </s>
          <s id="N4026D5">Neque hic <expan abbr="nõ">non</expan> ſubiungam digna <lb></lb><expan abbr="quædã">quædam</expan> memoratu d rebus iſtiuſmodi / quæ noſtra ætate uiſa <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: <pb xlink:href="004/01/064.jpg"></pb>Non enim hæc ſcribimus ſolum fabris / uerum et ſtudioſis etiam <lb></lb>rerum dignarum: Qua de re iuuat <expan abbr="ĩtermiſcere">intermiſcere</expan> <expan abbr="interdũ">interdum</expan> quæ dele<lb></lb>ctent: et ab re tamen atque inſtituto aliena <expan abbr="nõ">non</expan> ſint. </s>
          <s id="N4026F9">Martino quinto <lb></lb><expan abbr="põtifice">pontifice</expan> maximo / allatus extitit anguis reptus latio a fabris apud <lb></lb>fodinas uitam <expan abbr="ducẽs">ducens</expan> in uaſto quodam <expan abbr="lapide / circũ">lapide / circum</expan> omnibus <expan abbr="aſpiramẽtis">aſpi<lb></lb>ramentis</expan> obſtruſis: Repertæ et aliquot ranæ / et item cancri / ſed hi <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> mortui. </s>
          <s id="N402715">Tum et candidiſſimo marmore in medio per hæc <lb></lb>tempora frondes <expan abbr="arborũ">arborum</expan> repertas teſtor. </s>
          <s id="N40271E">Vellinus mons / qui Bru<lb></lb>tios a marſis <expan abbr="diuidit / omuiũ">diuidit / omnium</expan> præcelſus toto uertice calueſcit lapi<lb></lb>de albo / et rediuiuo illic qua parte in brutios ſpectat / paſſim uide<lb></lb>bis diſfractos lapides refertos ſigillis <expan abbr="conchiliorũ">conchiliorum</expan> maritimorum: <lb></lb>non amplioribus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut ea ſub uola manus capias. </s>
          <s id="N402737">Quid illud ? </s>
          <s id="N40273A">Ex <lb></lb>agro Veronenſi in dies colliguntur ſaxa cælo ſtrata ſigno quinque <lb></lb>folio certis et comparibus lineis aptiſſime perſcripta atque belliſſime <lb></lb>imbricata naturæ arte admirabili et perfinita / ut imitari ſubtilita<lb></lb>tem operis poſſit prorſus <expan abbr="mortaliũ">mortalium</expan> nemo: Et quod magis mirere <lb></lb>nullum huiuſmodi inuenies lapidem niſi inuerſum / impreſſumque <lb></lb>ſigni formam obtegentem: quo facile putes naturam non admira<lb></lb>tioni hominum / ſed ſibi effinxiſſe tantas delitias artificii ſui.</s>
        </p>
        <p id="N40274F" type="main">
          <s id="N402751">Ad rem redeo. </s>
          <s id="N402754">Non hic inſiſtam <expan abbr="referẽs">referens</expan> quo pacto foci <expan abbr="ueſtibulũ">ueſtibulum</expan> <lb></lb><expan abbr="præfurniũque">præfurniumque </expan> teſtudinare / et <expan abbr="interiorẽ">interiorem</expan> <expan abbr="igniũ">ignium</expan> ſedem coaptare opor<lb></lb>teat / ut extuans flamma reſpiret / ut ſuis quaſi limitibus coherce<lb></lb>atur / ut in unum ad opus coquendi confluat tota ignium uis atque <lb></lb>conſpiret. </s>
          <s id="N402772">Neque proſequar quo pacto ſenſim ſuccendere et ignem <lb></lb>non intermittere uſque dum <expan abbr="flãma">flamma</expan> ad <expan abbr="ſupremũ">ſupremum</expan> uſque <expan abbr="nequicq̃">nequicquam</expan> fumo<lb></lb>ſa exeat: et <expan abbr="ſũmi">ſummi</expan> intra fornacem lapides candeſcant / et coctum la<lb></lb>pidem <expan abbr="nõ">non</expan> eſſe niſi cum <expan abbr="flãmis">flammis</expan> turgefacta quæ <expan abbr="circũhiarat">circunhiaret</expan> fornax <lb></lb>ſeſe receperit atque perſtrinxerit. </s>
          <s id="N402799">Mirum in quo naturam ſpectes <lb></lb>elementi. </s>
          <s id="N40279E">Nam ſi calce cocta ignem ſubdemeris / fiet calcaria ſen <lb></lb>ſim minus in imo calens / in ſummo uero magis multo reddetur <lb></lb>ignita. </s>
          <s id="N4027A5">Nunc quoniam his operibus perficiendis <expan abbr="nõ">non</expan> calce <expan abbr="tantũ/">tantun /</expan> <lb></lb><expan abbr="uerũ">uerum</expan> et harena opus <expan abbr="ẽ">est</expan>: de harena ipſa nobis <expan abbr="dicendũ">dicendum</expan> eſt.</s>
        </p>
        <p id="N4027BD" type="main">
          <s id="N4027BF"><expan abbr="Harenarũ">Harenarum</expan> tria ſunt genera / Foſſicea / Fluuiatilis / Marina. </s>
          <s id="N4027C5"><expan abbr="Omniũ">Om<lb></lb>nium</expan> optima foſſicea. </s>
          <s id="N4027CD">Atque ea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> multiplex eſt / Nigra / Cana / <pb xlink:href="004/01/065.jpg"></pb>rubra et carbunculus et glareoſa. </s>
          <s id="N4027D8">Siquis me roget quidnam eſſe <lb></lb>harenam ſtatuam: fortaſſis dixero eam eſſe / qua maioribus <expan abbr="cõfractis">confra<lb></lb>ctis</expan> lapidibus minutulis conſtet lapilliſculis: Tametſi Vitruuio <lb></lb>placuit harenam / et præſertim in ætruria / quam carbunculum di<lb></lb>cunt / genus eſſe quoddam terræ ignibus a rerum natura intra <expan abbr="mõtes">mon<lb></lb>tes</expan> incluſis peruſtæ et redditæ / ut ſit iam terra non cocta ſolidior <lb></lb>et tofo ipſo mollior. </s>
          <s id="N4027EF">Verum inter haſce omnes harenas <expan abbr="praferũt">praeferunt</expan> <lb></lb>carbunculum. </s>
          <s id="N4027F8">Aduerti romæ publicis ædificiis uſos no in poſtre<lb></lb>mis rubra: Caua intra foſſiceas ultima eſt: Glareoſa fundamentis <lb></lb>farciundis <expan abbr="cõmoda">commoda</expan> eſt: Sed inter primarias proximo loco <expan abbr="ãnumerant">annume<lb></lb>rant</expan> glaream <expan abbr="tenuiorẽ">tenuiorem</expan> præſertim quæ angularis et ab omni terræ <lb></lb><expan abbr="ĩmixtione">immixtione</expan> <expan abbr="īmunis">immunis</expan> ſit: uti eſt quæ apud uilumbros abunde ſuppe <lb></lb>ditat: Subinde harenam probant / quæ ex fluento poſt primam <expan abbr="ſupremã">ſu<lb></lb>premam</expan> cutem abrepta eximatur: Et inter fluuiatiles torrentium / <lb></lb>et inter haſce utilior quæ intra <expan abbr="mõtes">montes</expan> pronioribus profluuiis ſub <lb></lb>ſtitit. </s>
          <s id="N402825">Extremo uenit loco harena quæ ex mari excepta ſit: et <expan abbr="īter">inter</expan> <lb></lb>maritimas nigrantem ac uitroſam non omnino uituperant. </s>
          <s id="N40282E">Apud <lb></lb>Picentes agro ſalernitano harenam ex mari ſumptam foſſiceæ <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb><expan abbr="poſtponũt">poſtponunt</expan>: Sed eius regionis non omni ex littore deſumptam pro<lb></lb>bant: Nam <expan abbr="cõpertum">compertum</expan> quidem habent littoribus / quæ ad hauſtros <lb></lb><expan abbr="excipiẽdos">excipiendos</expan> pateant / harenam eſſe <expan abbr="omniũ">omnium</expan> deterrimam: Quæ uero <lb></lb>ad lybicum <expan abbr="ſpectẽt">ſpectent</expan> littora / ea quidem harenam ferre minime poſ<lb></lb>ſimam. </s>
          <s id="N402855">At inter maritimas harenas eſſe <expan abbr="cõmodiorem">commodiorem</expan> <expan abbr="cõſtat / quæ">conſtat / quæ</expan> <lb></lb>ad rupes ſubſideat: granoue craſſiore ſit. </s>
          <s id="N402862">Atqui  <expan abbr="habẽt">habent</expan> harene qui<lb></lb>dem cur <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="differãt">differant</expan> inter ſe: <expan abbr="Nãque">Namque</expan> marina inhareſcit difficile et <lb></lb>ſalſugine diſſolubilis madeſcit <expan abbr="cõtinuo">continuo</expan> atque ſubfluit: Inde igitur <lb></lb>onera ægre et <expan abbr="nunq̈">numquam</expan> fidiſſime ſuſtinet. </s>
          <s id="N402883">Fluuiatilis quoque humecti<lb></lb>or eſt <expan abbr="q̈">quam</expan>  foſſicea: eaque de re ductibilior et tectoriis habilior. </s>
          <s id="N40288C">Foſſi<lb></lb>cea propter <expan abbr="pinguedinẽ">pinguedinem</expan> tenacior: ſed facit rimas: ea de re (cum) <lb></lb>rationibus <expan abbr="adigunt / nõ">adigunt / non</expan> ad tectoria. </s>
          <s id="N40289B">Sed erit harena optima ſuo in <lb></lb>genere quæque fricata et perſtricta manibus ſtridorem faciat: et quæ <lb></lb>in candidam ueſtem excepta non coinquinabit: neque terram ſubſi <lb></lb><expan abbr="dentẽ">dentem</expan> relinquet. </s>
          <s id="N4028A7">Contra erit harena <expan abbr="nõ">non</expan> bona: quæ per ſe lenis et <expan abbr="nequicq̈">ne<lb></lb>quicquam</expan> aſpera: et colore odoreque luteam <expan abbr="terrã">terram</expan> <expan abbr="imitet̃">imitetur</expan>: quæue intra <pb xlink:href="004/01/066.jpg"></pb><expan abbr="aquã">aquam</expan> exagitata / aquam reddet <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> turbulentam et limoſam: <lb></lb>quæue in area relicta ilico herbeſcet: eritque <expan abbr="nõ">non</expan> bona / que dudum <lb></lb>conuecta diu extiterit ſub aere ad ſolem et lunam et pruinas: nam <lb></lb>terricoſa efficitur et putris: et perinde cum ad producenda arbu<lb></lb>ſcula et caprificos parata: tum ad continendam ſtructuram infir<lb></lb>miſſima.</s>
        </p>
        <p id="N4028D4" type="main">
          <s id="N4028D6">Diximus de materia / lapide / calce / et harena: quæ a maioribus pro<lb></lb>barentur. </s>
          <s id="N4028DB">Sed locis <expan abbr="nõ">non</expan> omnibus dabitur / ut ea pro inſtituto rebus <lb></lb>agendis <expan abbr="cõmoda">commoda</expan> et parabilia <expan abbr="ĩueniamus">inueniamus</expan>. </s>
          <s id="N4028EC">Aſiam aiebat Cicero pro<lb></lb>pter copiam marmoris / ſemper ædificiorum et ſignorum gloria <lb></lb>floruiſſe: At marmora locis omnibus <expan abbr="nõ">non</expan> inuenies: alibi aut nullus <lb></lb>eſt lapis: aut ſi eſt / is <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ad omnem uſum eſt habilis. </s>
          <s id="N402901">Tota <lb></lb>italia ab ea parte quæ ad meridiem uergit / foſſiceam reperiri hare<lb></lb>nam teſtantur: ab apennino citra non reperiri. </s>
          <s id="N402908">Babylones inquit <lb></lb>Plinius bitumine: Carthaginenſes luto utuntur. </s>
          <s id="N40290D">Alibi omnino la<lb></lb>pidis inopia cratibus et argilla <expan abbr="ædificãt">ædificant</expan>. </s>
          <s id="N402916">Budinos refert Herodo<lb></lb>tus cum priuatas / tum etiam publicas ædes non re alia ædificare <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  ligno: ut etiam urbis moenia atque ipſa deorum ſimulacra ſint <lb></lb>apud eos lignea. </s>
          <s id="N402922">Neuros ligno penitus carere ait Mella: ut ligno<lb></lb>rum loco ſuccedere cogantur oſſa. </s>
          <s id="N402927">Aegypto iumentorum ſegeſti<lb></lb>onibus focum fouent. </s>
          <s id="N40292C">Hine eſt ut alii alia ſibi habere pro neceſſi<lb></lb>tate et rerum oportunitate diuerſoria cogantur. </s>
          <s id="N402931">Apud ægyptios <lb></lb>ſunt qui uel regias domos harundinibus: apud Indos qui <expan abbr="cætarũ">cætarum</expan> <lb></lb>coſtis ſibi <expan abbr="ædificẽt">ædificent</expan>. </s>
          <s id="N402940">Apud Dedaliam in Sardis ſuffoſſa tellure ha<lb></lb>bitare ſcribit Diodorus. </s>
          <s id="N402945">Carris Arabiæ oppido muros domoſque <lb></lb>maſſis efficiunt ſalis. </s>
          <s id="N40294A">Sed de his alias. </s>
          <s id="N40294D">Itaque ut diximus <expan abbr="nõ">non</expan> omni <lb></lb>loco eadem lapidis harenæque et huiuſmodi eſt copia: Sed diuerſis <lb></lb>diuerſa et naturæ et <expan abbr="rerũ">rerum</expan> exiſtit ratio atque modus: Iccirco his uti <lb></lb>oportet quæ ſuppeditant: et in his ipſis adhibenda eſt cautio: pri<lb></lb>mo ut habiliores et <expan abbr="cõmodiores/ſelectos">commodiores / ſelectos</expan> paratoſque habeamus: pro<lb></lb>xime ut ædificando aptioribus utamur / ſuis quibuſque locis <expan abbr="cũcta">cuncta</expan> <lb></lb>recte diſpartiendo.</s>
        </p>
        <p id="N40296C" type="main">
          <s id="N40296E"><expan abbr="Sequit̃">Sequitur</expan> ut paratis rebus / que <expan abbr="recẽſuimus / materia / lapide / calce/">recenſuimus / materia / lapide / calce /</expan> <lb></lb>harena: <expan abbr="nũc">nunc</expan> de <expan abbr="cõſtruendi">conſtruendi</expan> ædificii ratione et modo <expan abbr="trãſigamus">tranſigamus</expan>. <pb xlink:href="004/01/067.jpg"></pb>Nam ferrum quidem æs atque <expan abbr="plũbum">plumbum</expan> et uitrum er reliqua iſtiuſ<lb></lb>modi ut pares nihilo plus opus eſt induſtria, <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut coemis atque in <lb></lb>unum cogas / quoad in opere perficiundo non deſint: tam etſi de his <lb></lb><expan abbr="ſeligẽdis">ſeligendis</expan> et <expan abbr="diſtribuẽdis">diſtribuendis</expan> dicemus ſuo loco / quæ ad operis <expan abbr="ornamẽtorũque">ornamen<lb></lb>torumque</expan> rationem abſoluendam <expan abbr="cõueniant">conueniant</expan>: Atque nos quaſi opus fac<lb></lb>turi ſimus et manu ædificaturi ab ipſis <expan abbr="fundamẽtis">fundamentis</expan> rem ordiri ag<lb></lb>grediemur: Sed hic prius eſt ut iterum admoneam / penſanda eſſe <lb></lb>tempora cum publica / tum et priuata noſtra <expan abbr="noſtrorũque">noſtrorumque</expan> eiuſmodi<lb></lb>ſint: ne quid aggrediamur: in quo perturbatis rebus aut inuidiam <lb></lb>captes ſi perſeueres <expan abbr="ædificãdo">ædificando</expan>: aut diſpendium ſi deſeras. </s>
          <s id="N4029C2">Adde quod <lb></lb>et naturæ tempora inprimis erunt <expan abbr="obſeruãda">obſeruanda</expan>: Nam uidere quidem <lb></lb>licet / uti ea quæ per hyemem ædificantur / locis præſertim frigidis <lb></lb>gelent: Ea uero quæ per æſtatem / locis præſertim æſtuoſis are<expan abbr="ſcãt /">ſcant /</expan> <lb></lb>prius <expan abbr="q̈">quam</expan>  cohereant. </s>
          <s id="N4029DA">Hinc igitur admonebat Frontinus architectus <lb></lb>eſſe ad opus exequendum apta <expan abbr="accõmodataque">accommodataque</expan> tempora: quæ ſunt <lb></lb>a chalendis aprilis / ad <expan abbr="chalẽdas">chalendas</expan> uſque <expan abbr="nouẽbris / intermiſſo">nouembris / intermiſſo</expan> æſtatis <lb></lb>feruore. </s>
          <s id="N4029EF">Sed pro locorum uarietate et coelo opus <expan abbr="maturandũ">maturandum</expan> aut <lb></lb><expan abbr="producendũ">producendum</expan> ſtatuo. </s>
          <s id="N4029FB">Itaque ſi cum his <expan abbr="cũque">cumque</expan> cæteris rebus quæ ſupra <lb></lb>recenſuimus / bene tibi conueniet: erit demum area futuri operis <lb></lb><expan abbr="deſcribẽda/ſignatis">deſcribenda / ſignatis</expan> in ſolo ſpaciis ſua et linearum et angulorum <lb></lb>dimenſione.</s>
        </p>
        <p id="N402A0B" type="main">
          <s id="N402A0D">At ſunt qui <expan abbr="admonẽt">admonent</expan> bonis initiis inchoandam eſſe <expan abbr="ædificationẽ">ædificationem</expan>: <lb></lb><expan abbr="p̨maximi">permaximi</expan> quidem intereſſe quo quidque temporis momento in <expan abbr="rerũ">rerum</expan> <lb></lb>præſentium numero <expan abbr="cẽ">causae</expan> occeperit. </s>
          <s id="N402A26">Lucius Tarutius urbis Romæ<lb></lb><expan abbr="natalẽ">natalem</expan> diem adinueniſſe fortunæ ſucceſſibus <expan abbr="ãnotatis">annotatis</expan> <expan abbr="prædicat̃">prædicatur</expan>: <lb></lb><expan abbr="Tantãque">Tantanque</expan> habere uim ad res futuras ipſum hoc initii <expan abbr="momentũ">momentum</expan> pu<lb></lb>tarunt ſapientiſſimi ueteres: ut fuiſſe Iulius firmicus maternus re<lb></lb>ferat / qui <expan abbr="mũdi">mundi</expan> <expan abbr="geniturã">genituram</expan> ex rerum euentibus <expan abbr="cõpertam">compertam</expan> fecerint: <lb></lb>ac de ea re accuratiſſime ſcripſerint. </s>
          <s id="N402A51"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> Eſculapius Annubius <lb></lb>que: et iſtos ſecuti Petoſiris et Necepſo ſic fuiſſe hanc affirmant: <lb></lb>ſurgente ab orizonte Cancro et luna ex dimidio / ſole in leone / ſa<lb></lb>turno in capricorno / ioue in ſagittario / marte in <expan abbr="ſcorpiõe / uencre">ſcorpione / uenere</expan> <lb></lb>in libra / mercurio in uirgine. </s>
          <s id="N402A63">Et profecto <expan abbr="tẽpora">tempora</expan> ſi recta interpre<lb></lb>tamur <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> pleriſque <expan abbr="ī">in</expan> rebus poſſunt. </s>
          <s id="N402A74">Nam et quod illud <expan abbr="q̃d">quod</expan> <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> <pb xlink:href="004/01/068.jpg"></pb>die brumali pulegium <expan abbr="aridũ">aridum</expan> floreſcere / inflatas ueſicas diſrumpi <lb></lb><expan abbr="ſalictorũ">ſalictorum</expan> folia: <expan abbr="Malorũ">Malorum</expan> grana uerti ac <expan abbr="circũagi / murũque">circumagi / murumque</expan> iocuſcu<lb></lb>lis fibras numero in dies ad lunæ numerum <expan abbr="cõgruere">congruere</expan> atque æquari. <lb></lb></s>
          <s id="N402A97">Ego uero etſi iſtius diſciplinæ profeſſoribus et <expan abbr="tẽporum">temporum</expan> obſeruato<lb></lb>ribus non <expan abbr="tantũ">tantum</expan> tribuam / ut eos <expan abbr="exiſtimẽ">exiſtimem</expan> ſuis poſſe artibus <expan abbr="certã">certam</expan> <lb></lb>præſtare <expan abbr="fortunã">fortunam</expan> <expan abbr="rebusinõ">rebus / non</expan> <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> eſt ut <expan abbr="aſpernãdos">aſpernandos</expan> ducam <expan abbr="ſiquãdo">ſiquando</expan> <lb></lb><expan abbr="diſputẽt">diſputent</expan> præſcripta iſtiuſmodi <expan abbr="tẽpora">tempora</expan> <expan abbr="monẽte">monente</expan> coelo <expan abbr="utrãque">utramque</expan> in par<lb></lb>tem poſſe <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan>. </s>
          <s id="N402AD9">Sed uti ea ſeſe <expan abbr="hẽat">habeat</expan> res / ſeruaſſe quæ admo<lb></lb>nent: aut <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> <expan abbr="proderũt">proderunt</expan> ſi uera ſunt: aut <expan abbr="minimũ">minimum</expan> nocebunt ſi <lb></lb><expan abbr="erũt">erunt</expan> falſa. </s>
          <s id="N402AF3"><expan abbr="Adderẽ">Adderem</expan> hic aliqua ridenda / quæ ueteres probauere in<lb></lb>choandis rebus: ſed nolim <expan abbr="interpretent̃">interpretentur</expan> ſecus atque res ferat: Et pro<lb></lb>fecto ridiculi: qui bono item omine <expan abbr="cũ">cum</expan> cæteras res: tum et <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> <lb></lb>areæ <expan abbr="præſcriptionẽ">præſcriptionem</expan> inire iuſſerint. </s>
          <s id="N402B0F">Veteres his <expan abbr="ſupſtitõibus">ſuperſtitionibus</expan> adeo <lb></lb><expan abbr="uacabãt">uacabant</expan>: ut eſſe <expan abbr="primũ">primum</expan> militem in delectu <expan abbr="cõſcribendo">conſcribendo</expan> <expan abbr="curarẽt">curarent</expan>: ne <lb></lb>ei eſſet <expan abbr="nomẽ">nomen</expan> ulla ex parte <expan abbr="infauſtũ">infauſtum</expan>: tum et <expan abbr="luſtrãda">luſtranda</expan> colonia atque <lb></lb>exercitu bonis nominibus <expan abbr="eligebãt / qui">eligebant / qui</expan> hoſtias ducerent: et locan <lb></lb>dis uectigalibus cenſores <expan abbr="Lucrinũ">Lucrinum</expan> lacum ob nominis felicitatem <lb></lb>eſſe <expan abbr="oĩum">omnium</expan> <expan abbr="primũ">primum</expan> inſtituere: Tum et malo <expan abbr="noĩs">nominis</expan> nomine permoti quæ <lb></lb>prius <expan abbr="epidãnum">epidannum</expan> <expan abbr="uocabat̃">uocabatur</expan>: ne <expan abbr="indãnum">indannum</expan> eo <expan abbr="nauigãtes">nauigantes</expan> ire <expan abbr="dicerent̃">dicerentur</expan>: <lb></lb><expan abbr="Dyrrachiũ">Dyrrachium</expan> appellari uoluere. </s>
          <s id="N402B6A">Eadem <expan abbr="rõne">ronne</expan> et Beneuentum / quod <lb></lb>prius Maloeton <expan abbr="diceret̃">diceretur</expan> <expan abbr="nũcupauere">nuncupauere</expan>. </s>
          <s id="N402B7B">Rideo hic: nam bona etiam <lb></lb>uerba et <expan abbr="precãtia">precantia</expan> adiungi placet. </s>
          <s id="N402B84">Et ſunt qui <expan abbr="affirmẽt">affirment</expan> hominum <lb></lb>uerba tanti <expan abbr="cẽ/ut">causae / ut</expan> uel a feris mutiſque rebus <expan abbr="audiant̃">audiantur</expan>. </s>
          <s id="N402B95">Sino illud Ca<lb></lb>tonis uerbis laſſatas boues inſtaurari. </s>
          <s id="N402B9A">Solere <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> homines aiunt <lb></lb><expan abbr="ĩpetrare">impetrare</expan> a ſolo patrio uerbis et precibus / ut inſuetas et alienas alat <lb></lb>arbores: ipſaſque arbores exorari poſſe ut <expan abbr="trãſmigrent / et">tranſmigrent / et</expan> in alieno <lb></lb>accreſcant. </s>
          <s id="N402BAE">Iam mihi poſtea <expan abbr="q̈">quam</expan>  inepti <expan abbr="cẽ">causae</expan> <expan abbr="coepimus / aliorũ">coepimus / aliorum</expan> ineptias <lb></lb><expan abbr="recẽſendo">recenſendo</expan> illud ridiculi gratia non omittam / quod aiunt adeo au<lb></lb>diri <expan abbr="hominũ">hominum</expan> genus / ut rapam <expan abbr="affirmẽt">affirment</expan> ampliorem creſcere: ſi <expan abbr="dũ">dum</expan> <lb></lb>ſeratur obſecretur / ut ſibi et familiæ et uicinis benigne conferat. <lb></lb></s>
          <s id="N402BD3">Quæ quidem res ſi ita ſunt: <expan abbr="nõ">non</expan> intelligo cur ocimum herbam pu<lb></lb>tent / quo magis cum maledictis et probris ſatum ſit / eo fructus <lb></lb>lætiores afferre. </s>
          <s id="N402BDE">Sed miſſa hæc faciamus. </s>
          <s id="N402BE1">Cæterum præſtare qui<lb></lb>dem arbitror / ſi omni <expan abbr="opinionũ">opinionum</expan> incerta <expan abbr="ſuperſtitiõe">ſuperſtitione</expan> deſpecta / rem <pb xlink:href="004/01/069.jpg"></pb>ipſam ſancte et religioſe aggrediemur. </s>
          <s id="N402BF2">Ab Ioue principium mu<lb></lb>ſæ: iouis omnia plena: Ergo purificato animo: et ſancte pieque ado<lb></lb>rato ſacrificio / inchoari tantam rem perplacebit: his maxime ha<lb></lb>bitis precibus ad ſuperos / quibus <expan abbr="poſcat̃/">poſcatur /</expan> ut opem <expan abbr="auxiliũque">auxiliumque</expan> præ<lb></lb>beant operi / et faueant cæptis / quoad fauſte/ feliciter / proſpereque <lb></lb>eueniat res: ſitque longa cum ſua <expan abbr="ſuorũque">ſuorumque</expan> hoſpitumque ſalute et ſalu<lb></lb>britate: cum rerum firmitate: animi æquabilitate: fortunarum in <lb></lb>cremento / et induſtriæ fructu / et gloriæ propagatione: <expan abbr="bonorũqueomniũ">bonorumque <lb></lb>omnium</expan> perhennitate / atque poſteritate. </s>
          <s id="N402C18">De his hactenus.</s>
        </p>
        <p id="N402C1B" type="head">
          <s id="N402C1D">LEONIS BAPTISTAE ALBERTI DE <lb></lb>OPERE LIBER TERTIVS INCIPIT.</s>
        </p>
        <p id="N402C22" type="main">
          <s id="N402C24">oMNIS ASTRVENDI OPERIS RA<lb></lb>tio / hac una in re uerſatur atque conſumitur: ut <lb></lb>pluribus <expan abbr="ordīc">ordine</expan> <expan abbr="cõgeſtis">congeſtis</expan> et arte <expan abbr="cõpactis">compactis</expan> rebus: <lb></lb>ſeu ſint illi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quadrati lapides: ſeu cemen<lb></lb>ta: ſeu materia: ſeu quod aliud uis ſolida ex eis / <lb></lb>et quoad eius fieri poſſit <expan abbr="ītegra">integra</expan> unitaque <expan abbr="cõſtructio">conſtru<lb></lb>ctio</expan> <expan abbr="pducat̃">producatur</expan>. </s>
          <s id="N402C4F">Integra counitaque ea <expan abbr="dicent̃">dicentur</expan>, quo <lb></lb>rum partes a partibus neque reſectæ / neque diſiunctæ / neque non ſuis <lb></lb>inſitæ locis ſint: Sed toto linearum tractu cohereant atque conſe<lb></lb>quantur. </s>
          <s id="N402C5C">In ſtructura igitur conſideraſſe oportet / quænam in ea <lb></lb>primariæ ſint partes: et quæ <expan abbr="partiũ">partium</expan> lineæ atque ordines. </s>
          <s id="N402C65">Structuræ <lb></lb>perficiundæ partes minime obſcuræ ſunt. </s>
          <s id="N402C6A"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> <expan abbr="ſũmum / infimũ/">ſummum / infimum /</expan> <lb></lb>dextrum / ſiniſtrum / proximum / diſtans: et quæ inter has extre<lb></lb>mitates intercurrant media / ex ſe patent: Sed quid cuique inſit: cur <lb></lb>inter ſe differant: non <expan abbr="oẽs">omnes</expan> <expan abbr="intelligũt">intelligunt</expan>. </s>
          <s id="N402C82">Neque enim <expan abbr="ẽ">est</expan> opus tollere ut <lb></lb>putant imperiti / lapidem lapidi: et cementa cementis ſuperaſtru<lb></lb>ere: Sed diuerſæ cum ſint partes: longe diuerſis indigent rebus <lb></lb>et induſtria: Aliud enim fundamentis: aliud procinctui et coro<lb></lb>nis: Aliud angulis et apertionum labris: Aliud extremis cuti <lb></lb>bus: Aliud intimis parietum in farctionibus et craſſationibus de<lb></lb>betur. </s>
          <s id="N402C99">Quod autem cuique debeatur / noſtrum erit proſequi, <pb xlink:href="004/01/070.jpg"></pb>In his <expan abbr="igit̃">igitur</expan> abſoluendis ab ipſis <expan abbr="fundamẽtis">fundamentis</expan> incipiemus: eos ut di<lb></lb>ximus imitati: qui manu ſint opus effecturi.</s>
        </p>
        <p id="N402CAA" type="main">
          <s id="N402CAC"><expan abbr="Fundamentũ/ni">Fundamentum / ni</expan> fallimur / ſtructuræ pars <expan abbr="nõ">non</expan> eſt: ſed locus uideli<lb></lb>cet ac ſedes: <expan abbr="ĩ">in</expan> qua ſtructura ipſa <expan abbr="tollẽda">tollenda</expan> <expan abbr="ſtatuẽdaque">ſtatuendaque</expan> ſit. </s>
          <s id="N402CC4">Nam ſi da<lb></lb>bitur area penitus ſolida atque <expan abbr="oĩo">omnino</expan> <expan abbr="conſtãs">conſtans</expan> lapidea fortaſſis: quales <lb></lb>apud Veios <expan abbr="nõnullas">nonnullas</expan> <expan abbr="ĩuenias">inuenias</expan>: <expan abbr="quænã">quænam</expan> tibi illic erunt fundamenta <lb></lb><expan abbr="iaciũda">iaciunda</expan> potius <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut <expan abbr="ſtructurã">ſtructuram</expan> ipſam attollas. </s>
          <s id="N402CEC">Apud Senas <expan abbr="uiſunt̃">uiſuntur</expan> <lb></lb>maximæ <expan abbr="turriũ">turrium</expan> moles / ipſo primo et nudo in ſolo poſitæ: Eſt <expan abbr="enĩ">enim</expan> <lb></lb>mons ſolidus ſubſtratus tofo. </s>
          <s id="N402CFF">Fundatione <expan abbr="igit̃">igitur</expan> hoc eſt itione <expan abbr="ĩ">in</expan> fun<lb></lb>dum atque fossura erit opus ubi <expan abbr="firmũ">firmum</expan> ſtabileque solum proſciſſa de <lb></lb>miſſaque fouea <expan abbr="quærendũ">quærendum</expan> ſit: quod ipſum fieri ferme pleriſque <expan abbr="oībus">omnibus</expan> <lb></lb>in locis <expan abbr="cõuenit">conuenit </expan>: de quibus poſtea. </s>
          <s id="N402D20"><expan abbr="Cõmodum">Commodum</expan> <expan abbr="futurũ">futurum</expan> ſolum <expan abbr="ĩditio">inditio</expan> <lb></lb>erunt hæc / ſi mille aderunt herbæ / quæ humectis in locis <expan abbr="ſoleãt">ſoleant</expan>: <lb></lb>ſi arborem aut <expan abbr="nullã">nullam</expan> ferat: aut eam <expan abbr="tantũ">tantum</expan>: quæ niſi in præduro et <lb></lb>denſiſſimo oriatur: Si <expan abbr="circũ">circum</expan> multo <expan abbr="erũt">erunt</expan> <expan abbr="oĩa">omnia</expan> ſicciſſima et penitus <lb></lb>arentia: Si lapidoſa lapide <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="minuto / nõ">minuto / non</expan> globeo: ſed angulari ſo<lb></lb>lido præſertim ſiliceo: Si ſub ſe neque ſcaturient fontes / neque <expan abbr="fluentũ">fluen<lb></lb>tum</expan> peruader: Fluenti. </s>
          <s id="N402D5D">n. </s>
          <s id="N402D60">natura eſt / ut aut rapiat ſempiterne quoad <lb></lb>motu ualeat / aut importet: Ea re fit ut plana / quæ propter fluuius <lb></lb>excurrit / ſoli <expan abbr="firmitatẽ">firmitatem</expan> <expan abbr="præſtẽt">præſtent</expan> non <expan abbr="prius/q̃">prius / quae</expan> ubi ſub <expan abbr="alueũ">alueum</expan> deſcen <lb></lb>deris. </s>
          <s id="N402D79">Tu <expan abbr="priusq̃">priusquam</expan> <expan abbr="quicq̈">quicquam</expan> fodere incipias angulos <expan abbr="arearũ">arearum</expan> et omnes <lb></lb>laterum lineas diligentiſſime <expan abbr="iterũ">iterum</expan> atque iterum <expan abbr="ãnotaſſe">annotaſſe</expan> oportet: <lb></lb>quales futuri ſint et quo ſtatuantur loco: His angulis ponendis <lb></lb>norma opus eſt <expan abbr="nõ">non</expan> puſilla / ſed prægrandi: quo <expan abbr="directionũ">directionum</expan> lineæ <lb></lb>certiores <expan abbr="cõſequant̃">conſequantur</expan>: Normam ueteres <expan abbr="cõficiebant">conficiebant</expan> tribus rectis re <lb></lb>gulis in <expan abbr="unũ">unum</expan> <expan abbr="triangulũ">triangulum</expan> coniunctis: <expan abbr="quarũ">quarum</expan> erat una cubitos tris: al<lb></lb>tera quatuor: tertia cubitos erat quinque. </s>
          <s id="N402DB8">Atqui  hos <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> angulos <lb></lb>ponere imperiti / niſi rebus omnibus quæ aream <expan abbr="occupẽt / amotis">occupent / amotis</expan>: <lb></lb>et ſolo prius reddito uacuo et penituſ complanato neſciunt: Eaque <lb></lb>de re / quod in hoſtium agro moderantiuſ facerent / repente rap<lb></lb>tiſ malleoliſ / fabroſ uaſtatoreſ ad <expan abbr="diruẽda">diruenda</expan> et delenda omnia im<lb></lb>mittunt: Quorum eſt error caſtiganduſ: Nam multa et fortu<lb></lb>næ iniuria / et temporum aduerſitaſ / et rerum caſuſ atque ne<lb></lb>ceſſitas poſſunt afferre: Quæ moneant uetentque ne quid cæp<pb xlink:href="004/01/071.jpg"></pb>ta proſequare: Et interea dedecet profecto non parcere ueterum <lb></lb>laboribus / et conſulere ciuium <expan abbr="cõmodis / his">commodis / his</expan> quæ aſſuctis <expan abbr="maiorũ">maiorum</expan> <lb></lb>ſuorum laribus capiant: quando et perdere et proſternere et fundi<lb></lb>tus conuellere quæque ubique ſunt / ex arbitrio ſemper relictum ſit. <lb></lb></s>
          <s id="N402DE8">Itaque priſtina uelim ſerues integra quoad noua illis <expan abbr="nõ">non</expan> demollitis <lb></lb>attolli nequeant.</s>
        </p>
        <p id="N402DF1" type="main">
          <s id="N402DF3"><expan abbr="Fundamẽtis">Fundamentis</expan> deſcribendis meminiſſe oportet prima <expan abbr="parietũ">parietum</expan> exor<lb></lb>dia et ſoccos / quos etiam <expan abbr="fundamẽta">fundamenta</expan> <expan abbr="nũcupant/">nuncupant /</expan> habenda eſſe quo<lb></lb>ta parte ſui ampliora / <expan abbr="q̈">quam</expan> ſit futurus paries: eorum imitatione qui <lb></lb>alpibus ætrurie per niues ambulant: Nam hi quidem pedibus adi<lb></lb>gunt cribros funiculis in eum ipſum uſum contextis: quorum am<lb></lb>plitudine ueſtigia minus <expan abbr="ĩmergantur">immergantur</expan>. </s>
          <s id="N402E13">Anguli ipſi quo pacto an<lb></lb>notentur / eſſet non facile examuſſim proſequi uerbis ſolis. </s>
          <s id="N402E18">quod <lb></lb>ſit eorum <expan abbr="captãdorum">captandorum</expan> ratio ex mathematicis ducta: et linearum <lb></lb>exemplo indigeat: res ab inſtituto aliena: de qua alibi in <expan abbr="cõmentariis">commenta<lb></lb>riis</expan> rerum <expan abbr="mathematicarũ">mathematicarum</expan> tranſegimus. </s>
          <s id="N402E2D">Tentabo tamen atque eni<lb></lb>tar <expan abbr="quãtum">quantum</expan> hic conferat ita loqui: ut qui ingenio ualeas / facile in<lb></lb>telligas multa / unde totam rem poſtea ex te <expan abbr="cõſequaris">conſequaris</expan>. </s>
          <s id="N402E3C">Obſcurio<lb></lb>ra fortaſſis quæ <expan abbr="uidebũtur/ſi">uidebuntur / ſi</expan> libebit ad <expan abbr="unguẽ">unguem</expan> tenere ex <expan abbr="cõmentariis">commenta<lb></lb>riis</expan> ipſis petita percipies. </s>
          <s id="N402E4F">Nos quidem fundamenta diffinientes <lb></lb>aſſueuimus lineas dirigere / quas radices <expan abbr="nũcupamus / hunc">nuncupamus / hunc</expan> in mo<lb></lb>dum: A media enim fronte operis / ad <expan abbr="poſticũ">poſticum</expan> protendo lineam: <lb></lb>ad cuius dimidiam longitudinem figo telluri clauum: per quam <lb></lb><expan abbr="trãſuerſam">tranſuerſam</expan> duco ex <expan abbr="geometrorũ">geometrorum</expan> monitis <expan abbr="ppendicularẽ">perpendicularem</expan>. </s>
          <s id="N402E6D">Itaque ad <lb></lb>haſce duas lineas / quicquod <expan abbr="demetiẽdum">demetiendum</expan> eſt redigo: ſuccedunt <expan abbr="oĩa">omnia</expan> <lb></lb>belliſſime: præſto ſunt <expan abbr="æquidiſtãtes">æquidiſtantes</expan> certiſſimi finiuntur anguli: <lb></lb>partes partibus <expan abbr="reſpondẽt / apteque">reſpondent / apteque</expan> <expan abbr="conformant̃">conformantur</expan>. </s>
          <s id="N402E8A">Quod ſi forte <expan abbr="dabit̃">dabitur</expan> <lb></lb>ut interiectis parietibus ueterum ædificiorum <expan abbr="captãdi">captandi</expan> anguli <expan abbr="terminũ">ter<lb></lb>minum</expan> ac ſedem radio uiſus expedire notaſſe <expan abbr="nõ">non</expan> queas: tibi æque <lb></lb><expan abbr="diſtãtes">diſtantes</expan> lineæ <expan abbr="ducẽdæ">ducendæ</expan> ſunt ea / qua libera et expedita patebit uia: <lb></lb>hinc ſignato interſectionis puncto / cum gnomonis / tum diametri <lb></lb>productione / tum etiam aliis <expan abbr="æquediſtãtibus">æquediſtantibus</expan> ad normam coequa<lb></lb>tis lineis rem pulcherrime aſſequemur. </s>
          <s id="N402EB3">Neque erit non accommoda<lb></lb>tiſſimum radios uiſus locis ſupereminentibus terminare linea: <pb xlink:href="004/01/072.jpg"></pb>quo illinc dimiſſo perpendiculo certa præſtetur directio atque pro<lb></lb>greſſio. </s>
          <s id="N402EC0">Signatis perinde lineis et angulis <expan abbr="foſſionũ">foſſionum</expan> <expan abbr="cõueniret">conueniret</expan> qui<lb></lb>dem <expan abbr="oculorũ">oculorum</expan> et intuitus uim habere / qualem per hæc habuiſſe <expan abbr="tẽpora">tem<lb></lb>pora</expan> hiſpanum <expan abbr="quẽpiam">quempiam</expan> fabulantur. </s>
          <s id="N402EDB">qui aquarum uenas per terræ <lb></lb>intima ſerpientes / non ſecus diſternebat ac ſi in aperto fluerent: <lb></lb>Tanta ſub terra ſuccedunt incognita: quibus non tuto onus et im<lb></lb>penſam ædificationis <expan abbr="ſubſtinẽdam">ſubſtinendam</expan> <expan abbr="cõmittas">committas</expan>. </s>
          <s id="N402EEC">Et oportet profecto <lb></lb>cum toto ædificio / tum præſertim ipſis fundamentis nihil negli<lb></lb>gere: in quo cauti et <expan abbr="circũſpecti">circumſpecti</expan> ædificatoris ratio et <expan abbr="diligẽtia">diligentia</expan> de <lb></lb>ſiderari poſſit: quando in cæteris ſiquid <expan abbr="erratũ">erratum</expan> eſt / lædit leuius: <lb></lb>et emendatur facilius: et perfertur <expan abbr="cõmodius">commodius</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  in <expan abbr="fũdamentis">fundamentis</expan>: in <lb></lb>quibus nulla errati excuſatio admittenda eſt. </s>
          <s id="N402F11">At ueteres / quod <lb></lb>fauſtum et felix ſit / fodito inquiunt / uſque dum ſolidum inuenias. <lb></lb></s>
          <s id="N402F17">Habet enim tellus ſubduplices et multiplices cutes: alias fabulo<lb></lb>sas: alias harenoſas: alias calculoſas et eiuſmodi: ſub quibus ordi<lb></lb>ne uario et incerto denſa et concreta ſubſtitit cutis / ferendis ædifi<lb></lb>ciis ualidiſſima. </s>
          <s id="N402F20">Quæ et ipſa quidem uaria <expan abbr="ẽ">est</expan>: neque cæteris ſui ge<lb></lb>neris ulla pene in re ſimilis: Sed alibi duriſſima et ferro prope in <lb></lb>expugnabilis: alibi craſſior: alibi nigricans: alibi albicans: quam <lb></lb>cæteris <expan abbr="imbecilliorẽ">imbecilliorem</expan> plerique <expan abbr="putãt">putant</expan>: Alibi cretamoſa: alibi tofinea: <lb></lb>alibi ex <expan abbr="~dã">quadam</expan>  argille genere <expan abbr="ĩmixta">immixta</expan> glarea: De quibuſ omnibuſ <expan abbr="quenã">quenam</expan> <lb></lb>ſit optima <expan abbr="certũ">certum</expan> dari aliud <expan abbr="nullũ">nullum</expan> <expan abbr="iudiciũ">iudicium</expan> poteſt. </s>
          <s id="N402F51">preter <expan abbr="unũ">unum</expan>: Vt <lb></lb>eam probent: quæ <expan abbr="errfũ">errfum</expan> egre excipiat: quæ ue aqua <expan abbr="ĩmiſſa">immiſſa</expan> minime <lb></lb><expan abbr="dlſſoluat̃">diſſoluatur</expan>. </s>
          <s id="N402F67">Et <expan abbr="ſolidũ">ſolidum</expan> ea de re <expan abbr="nullũ">nullum</expan> haberi <expan abbr="putãt">putant</expan> certiuſ atque <expan abbr="cõſtãtiuſ">conſtan<lb></lb>tiuſ</expan>. </s>
          <s id="N402F7C"><expan abbr="q̈">quam</expan>  quod ad <expan abbr="aquã">aquam</expan> perterre uiſcera <expan abbr="ſcaturientẽ">ſcaturientem</expan> ſubſit. </s>
          <s id="N402F8A">Nos uero <lb></lb>doctos et peritos omnes incolas et uicinos architectos <expan abbr="cõſulendos">conſulendos</expan> <lb></lb>putamus: Qui quidem &amp; ueterum ædificiorum exemplo: et po<lb></lb>nendorum in dies uſu recte iſtius: ædifices: regionis ſolum quale <lb></lb>ſit &amp; quid ualeat facile didiciſſe potuere. </s>
          <s id="N402F99">Dantur tamen argu<lb></lb>menta de ſoli firmitate prætentanda &amp; congnoſcenda. </s>
          <s id="N402F9E">Nam ubi <lb></lb>graue aliquid per ſolum prouolutaris / aut exalto cadentem dimi<lb></lb>seris: &amp; non ſubcor tremuerit locus: aut aquam / expatina / illic <lb></lb>ſtatuta / criſpantem non reddiderit: nimirum firmitatem iſtic <lb></lb>polliceri inter petrabimur. </s>
          <s id="N402FA9">Tu tamen ſolidum inuenies non <pb xlink:href="004/01/073.jpg"></pb>ſemper omni in loco: Sed dabitur regio uti eſt apud <expan abbr="Adriã">Adriam</expan> apudque <lb></lb>Venetias / ubi ſub <expan abbr="cõgeſtitia">congeſtitia</expan> inuenias aliud nihil ferme præter ſo<lb></lb>lutum limum. </s>
          <s id="N402FBC">Diuerſa igitur tibi erit fundationis ratio / pro <expan abbr="locorũ">lo<lb></lb>corum</expan> diuerſitate exequenda. </s>
          <s id="N402FC4">Locorum alius elatus / alius depreſ<lb></lb>ſus: alius inter hæc medius / ut puta qui accliuis ſit: hic adeo alius <lb></lb>ſiccior et aridior: uti ſunt præſertim montium iuga et uertices: <lb></lb>Alius penitus madens et infuſus: uti eſt qui apud mare: apud lacu <lb></lb>nas et intra <expan abbr="cõualles">conualles</expan> ſubſidat: Alius ita eſt poſitus / ut neque ſiccus <lb></lb>omnino: neque penitus <expan abbr="madẽs">madens</expan> ſempiterne ſit: uti natura ſui ſunt ac <lb></lb>cliuia: ut quibus aquæ non perſiſtunt <expan abbr="ĩmotæ">immotæ</expan> et contabeſcentes: <lb></lb>ſed lapſu aliquo per pronum deducuntur. </s>
          <s id="N402FE1">Nullis locis ilico fiden­<lb></lb>dum eſt inuento quod ferrum reſpuat: poſſet enim id eſſe in cam­<lb></lb>peſtri parte ue et infirmum: ex quo maxima iactura et totius ope­<lb></lb>ris <expan abbr="ruĩa">ruina</expan> olim <expan abbr="cõſequeret̃">conſequeretur</expan>. </s>
          <s id="N402FF4">Noſque <expan abbr="uidīus">uidimus</expan> <expan abbr="turrĩ">turrim</expan> apud <expan abbr="Mneſtorẽ/Venetiarum">Mneſtorem / Ve<lb></lb>netiarum</expan> oppidum / que poſt annos aliquot <expan abbr="q̈">quam</expan>  abſoluta <expan abbr="extitit / põdere">extitit / pon<lb></lb>dere</expan> ſui perforato cui incumbat ſolo / uti res monſtrauit / tenui et <lb></lb><expan abbr="ĩbecilli">imbecilli</expan> ad <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> uſque propugnacula <expan abbr="ĩmerſum">immerſum</expan> ierit: quo magis <expan abbr="inculpãdi">incul<lb></lb>pandi</expan> ſunt quae <expan abbr="nõ">non</expan> ſolido iſtiuſmodi a natura ſubſtrato et ſubſtituto <lb></lb>præcipue ut ferat ædificia: ſed uel macerie <expan abbr="aliq̈">aliquam</expan> ueteris <expan abbr="ruĩæ">ruinæ</expan> <expan abbr="inuẽta">inuen<lb></lb>ta</expan> / non eam quanta et qualis ſit funditus perſcrutantur: Sed in ea <lb></lb>præaltos parietes attollunt inconſiderate: et minuendæ impenſæ <lb></lb>auiditate / omnem ædificationem ultro perdunt. </s>
          <s id="N403033">Præclare iccirco <lb></lb>admonentur / ut omnium primi fodiantur putei: Id quidem cum <lb></lb>cæteras ob res / tum ut apertiſſime pateat <expan abbr="quãti">quanti</expan> quæque ſeſe habeat <lb></lb>cutis ad opus tolerandum aut <expan abbr="infirmandũ">infirmandum</expan>. </s>
          <s id="N403044">Accedit quod ad mul<lb></lb>tas rerum agendarum <expan abbr="cõmoditates">commoditates</expan> et aqua inuenta et quæ <expan abbr="egerãtur">egeran<lb></lb>tur</expan> conferet. </s>
          <s id="N403055">Accedit etiam quod hinc adaperta reſpiratio a ſubterra<lb></lb>neis exalationum motibus tutam illæſamque præſtabit ædificio fir<lb></lb>mitatem. </s>
          <s id="N40305E">Itaque ſeu puteo / ſeu ciſterna / ſeu cloaca / ſeu quauis <expan abbr="profũdiore">pro<lb></lb>fundiore</expan> foſſione recognitis quæ ſub terra <expan abbr="latitabãt">latitabant</expan> <expan abbr="cutibus / cõmo">cutibus / commo</expan> <lb></lb>diſſima <expan abbr="eligẽda">eligenda</expan> <expan abbr="ẽ/cui">en / cui</expan> opus <expan abbr="cõmittas">committas</expan>. </s>
          <s id="N40307C">Tum et elato et <expan abbr="quocũque">quocunque</expan> <expan abbr="ẽt">et</expan> <lb></lb><expan abbr="ĩ">in</expan> loco: unde <expan abbr="profluẽs">profluens</expan> <expan abbr="ũda">unda</expan> <expan abbr="cõuellere">conuellere</expan> aut aſportare <expan abbr="quippiã">quippiam</expan> ualeat: <lb></lb><expan abbr="profundiorẽ">profundiorem</expan> <expan abbr="oīno">omnino</expan> <expan abbr="īduxiſſe">induxiſſe</expan> foſſam <expan abbr="cõferet">conferet</expan>. </s>
          <s id="N4030AD"><expan abbr="Nã">Nam</expan> aſſidua <expan abbr="imbriũ">imbrium</expan> ite <lb></lb>ratione <expan abbr="mõtes">montes</expan> ipſos ablui / abſtergi atque perinde <expan abbr="īminui">imminui</expan> inditio <expan abbr="ẽ">est</expan>: quod <pb xlink:href="004/01/074.jpg"></pb>extantes ſpeculæ in dies expeditius uiſuntur: quæ interiecto mon<lb></lb>tis primitus non apparebant. </s>
          <s id="N4030C8">Maurelius mons qui ſupra Floren<lb></lb>tiam eſt / patrum noſtrorum ætate multa uirebat abiete: At nunc <lb></lb>nudus et aſper relictus eſt / imbrium ni fallor abſterſionibus.</s>
        </p>
        <p id="N4030CF" type="main">
          <s id="N4030D1">Decliuibus areis iubebat Iunius Columella inferiori a parte et lo<lb></lb>co preſſiore fundamenta ordiri auſpicaremur: Perite id quidem: <lb></lb><expan abbr="Nãque">Namque</expan> præter id / quod illic iacta / et præſtructa admodum ſuis co<lb></lb>aptata locis perſiſtent: quaſi fultura ualida <expan abbr="renitẽtur">renitentur</expan> ad curſus ea: <lb></lb>quæ mox ſi ædes prolatare libuerit / ad partem ſuperiorem appli<lb></lb>cabuntur: Fiet etiam ut quæ fortaſſis uitia ſubſequi ad iſtiuſmodi <lb></lb>foſſiones interdum ſoleant hyante ſolo atque labente / minus te la<lb></lb>teant: minuſque noceant. </s>
          <s id="N4030E9">Paludoſis in locis laxam <expan abbr="adap̃ire">adaperire</expan> foſſam <lb></lb><expan abbr="cõuenit">conuenit</expan>: foſſæque latera palis / cratibus / tabula / alga / limo et iſtiuſ<lb></lb>modi rebus munienda hinc atque hinc: ne aqua ſubinsiuat: Mox ex <lb></lb>haurienda ſiqua reſidua intra munitiones ineſt aqua: egerendaque <lb></lb>harena: abruenduſque lutoſus alueus funditus: quoad inuenias ubi <lb></lb>pes ueſtigio ſiſtat. </s>
          <s id="N4030F9">Idem ipſum ſabuloſo in ſolo quoad res poſtu<lb></lb>let faciundum eſt. </s>
          <s id="N4030FE">Cæterum omnis foſſionis fundum ad libellam <lb></lb>plane <expan abbr="coequãdum">coequandum</expan> eſt: ne quam in partem uſpiam ſit decliue / quo <lb></lb>imponenda coequatis ponderibus collibrentur: Habet enim pon<lb></lb>dus in ſe hoc inſitum et <expan abbr="ĩnatum">innatum</expan>: ut depreſſiora ſemper oppetat et <lb></lb>opprimat. </s>
          <s id="N403111">Sunt quæ in paluſtribus fieri iubent / ſed magis ad ſtru<lb></lb>cturam <expan abbr="q̈">quam</expan>  ad fundationis rem <expan abbr="pertineãt">pertineant</expan>: Atqui  ſic enim iubent. <lb></lb></s>
          <s id="N40311B">Sudium et palorum copiam cacumine præuſto / pede inuerſo ad <lb></lb>ſublime figito: ut ſit operis huius area lata <expan abbr="duplo/q̈">duplo / quam</expan> futurus eſt <lb></lb>murus: ſintque pali ad muri futuri <expan abbr="altitudinem / lõgi">altitudinem / longi</expan> nihilominus <lb></lb>una partium ex octo: ſintque craſſi ut ad ſui longitudinem / ita ut <lb></lb>pars reſpondeat nihil minus duodecima denique conferti configan<lb></lb>tur quoad ubi plures interfigas aditus non pateat. </s>
          <s id="N403132"><expan abbr="Configendorũ">Configendorum</expan> <lb></lb>palorum machinas <expan abbr="uticũque">uticumque</expan> illæ ſint habere oportet malleos non <lb></lb>grauiſſimos: ſed crebro ictu incudentes: Nam prægraues <expan abbr="cũ">cum</expan> ſint <lb></lb>pondere <expan abbr="ĩmani">immani</expan> impetuque intolerabili materiam protinus perfrin<lb></lb>gunt. </s>
          <s id="N40314C">Crebritas quidem omnem ſoli <expan abbr="cõtumaciam">contumaciam</expan> et peruicaciam <lb></lb>aſſiduitate laſſat et domitat. </s>
          <s id="N403155">Videre licet ubi <expan abbr="tenuẽ">tenuem</expan> uelis duram <pb xlink:href="004/01/075.jpg"></pb>in materiam <expan abbr="clauũ">clauum</expan> infigere. </s>
          <s id="N403164">ſi malleo utaris graui / non ſuccedit: <lb></lb>ſi puſillo et apto / penetrabit. </s>
          <s id="N403169">Hæc de foſſionibus hactenus: niſi <lb></lb>forte illud <expan abbr="addẽdum">addendum</expan> ſit / quod interdum aut parſimoniæ gratia / <lb></lb>aut uitandæ ſoli intermedii labilitatis cauſa iuuat non una et con<lb></lb>tinuata foſſa opus ſolidum perducere: ſed interuallis intermiſſis: <lb></lb>quaſi pilas tantum aut <expan abbr="colũnas">columnas</expan> poſituri fundamus: quo inde ab al<lb></lb>teris ad alteras ductis arcubus / reliquus paries ſuperextollatur. <lb></lb></s>
          <s id="N40317F">In his eadem <expan abbr="obſeruãda">obſeruanda</expan> ſunt / quæ uſque <expan abbr="recẽſuimus">recenſuimus</expan>. </s>
          <s id="N40318A">Sed quo plus <lb></lb>oneris in haſce impoſiturus ſis: eo latiores et obfirmiores ſubigas <lb></lb>fundationes atque pedamenta oportet.</s>
        </p>
        <p id="N403191" type="main">
          <s id="N403193">Hactenus de his: <expan abbr="Reliquũ">Reliquum</expan> eſt ut ſtructuram aggrediamur. </s>
          <s id="N40319A">Sed <lb></lb>cum tota fabri ars ordoque aſtruendi pendeat / partim ex <expan abbr="lapidũ">lapidum</expan> na<lb></lb>tura / et forma / et habitudine: partim ex calcis fulturæque glutino <lb></lb>atque illigamentis. </s>
          <s id="N4031A9">De his igitur prius breuiſſime recenſenda ſunt <lb></lb>quæ ad rem <expan abbr="faciãt">faciant</expan>. </s>
          <s id="N4031B2">Lapidum alii rediuiui et fortes et ſuccoſi / qua<lb></lb>les ſunt / silex / marmora / et eiuſmodi: quibus innatum eſt ut ſint <lb></lb>graues et ſonori: Alii exhauſti / leues / ſurdi: quales ſunt tofinei et <lb></lb>ſabuloſi. </s>
          <s id="N4031BD">Item <expan abbr="lapidũ">lapidum</expan> alii plauis ſuperficiebus / rectis lineis / æqua<lb></lb>libus angulis: quos quadratos <expan abbr="nũcupant">nuncupant</expan>: Alii ſuperficiebus / lineis / <lb></lb>angulis multiplicibus et uariis: quos incertos appellabimus. </s>
          <s id="N4031CC">Rur<lb></lb>ſus lapides alii prægrandes: hoc eſt quos ſingulos nudæ <expan abbr="hominũ">hominum</expan> <lb></lb>manus abſque traha / uecte / rutulo et gerulis et iſtiuſmodi agere ad <lb></lb>arbitrium nequeant: Alii minuti: quos uel una manu tollere collo<lb></lb>careque poſſis ex ſententia. </s>
          <s id="N4031DB">Tertii lapides inter iſtos qui pondere <lb></lb>et magnitudine medii ſint / iuſtos appellamus. </s>
          <s id="N4031E0">Omnem lapidem <lb></lb>et integrum et minime lutoſum et bene madentem eſſe oportet: <lb></lb>Integer an quaſſatus ſit / indicabit ſonus quem ſub ictu refert. </s>
          <s id="N4031E7">Ab<lb></lb>luetur nullibi purius <expan abbr="q̈">quam</expan> <expan abbr="torrẽte">torrente</expan>. </s>
          <s id="N4031F2">Non penitus <expan abbr="madidũ">madidum</expan> reddi aquis <lb></lb>ante diem nonum ſatis conſtat / qui iuſtus ſit lapis: qui autem præ <lb></lb>grandis / tardius: Nuper exemptus ex fodina / longe ueterano <expan abbr="cõmodior">com<lb></lb>modior</expan> : Qui ſemel calcem expertus ſit lapis / ſecunda non amat <lb></lb>coniugia. </s>
          <s id="N403205">Hæc de ipſo lapide.</s>
        </p>
        <p id="N403208" type="main">
          <s id="N40320A">Calcem <expan abbr="quidẽ/quæ">quidem / quæ</expan> ex fornace apportata glebis fuerit <expan abbr="nõ">non</expan> integris <lb></lb>ſed reſolutis atque admodum pulueruloſis / reprobant: et ualidam <pb xlink:href="004/01/076.jpg"></pb>futuram in opus negant: Eam probant / quæ ignibus perpurata <lb></lb>candicans et leuis et ſonora ſit: quæ ue cum aſpergas multo crepi<lb></lb>tu / acrem uaporis uim in altum euomat. </s>
          <s id="N40321F">Superiori quod <expan abbr="impotẽs">impotens</expan> <lb></lb>ſit / harenæ minus deberi conſtat: At ualidiori huic plus. </s>
          <s id="N403228">Cato ſta <lb></lb>tuebat in ſingulos pedes dari calcis modium unum: harenæ duos <lb></lb>Alii aliter. </s>
          <s id="N40322F">Vitruuius quidem atque item Plinius / harenas iubent <lb></lb>admiſceri: ut ſit ad foſſiceas pars quarta: ad fluuiatiles atque mari<lb></lb>timas tertia. </s>
          <s id="N403236">Cæterum ubi pro lapidum natura et qualitate / uti <lb></lb>mox referemus / materia futura erit / liquidior et mollior / in cer<lb></lb>niculis harena excipietur. </s>
          <s id="N40323D">Vbi uero ſpiſſior / tunc glarea angula<lb></lb>ris et fractionum minutalia admiſcebuntur una cum harena ex di<lb></lb>midia. </s>
          <s id="N403244">Tertiam ſi tunſæ teſtæ partem adieceris affirmant omnes <lb></lb>futuram multo tenaciorem. </s>
          <s id="N403249">Tu tamen uticumque miſcucris / ite<lb></lb>rum atque iterum ſubigas oportet: ad minutorum uſque corpuſculo<lb></lb>rum <expan abbr="cõmixtionem">commixtionem</expan>: Et ſunt ea de re qui probe <expan abbr="cõmiſcendi">commiſcendi</expan> gratia <lb></lb>mortariis diutius uerſant atque intundunt. </s>
          <s id="N40325A">Et de calce quoque hacte<lb></lb>nus: Ni forte his quæ diximus / illud deſit: calcem ſuis et præſer<lb></lb>tim eadem ex fodina / cognitis lapidibus / tenacius <expan abbr="q̈">quam</expan>  cum exter<lb></lb>nis coherere.</s>
        </p>
        <p id="N403267" type="main">
          <s id="N403269">Pedamentis extruendis: hoc eſt fundamentis ad aream uſque <expan abbr="complendis / quidnã">com<lb></lb>plendis / quidnam</expan> moneant nihil inuenio apud ueteres / præter <expan abbr="unũ">unum</expan> <lb></lb>illud: ut lapidem / qui ſub diuo / uti ſupra diximus / biennium ha<lb></lb>bitus uitium fecerit / fundamentis coniicias. </s>
          <s id="N403279">Nam ueluti in mi<lb></lb>litia deſides et imbelles / qui perferre ſolem et puluerem <expan abbr="nequeãt">nequeant</expan>: <lb></lb>domum ad ſuos non ſine nota remittuntur: Sic et iſtic molles et <lb></lb>eneruatos lapides reiiciunt: ut priſtino in ocio / aſſuetaque in um<lb></lb>bra ignobiles conquieſcant: Tam etſi apud hiſtoricos aſſueuiſſe <lb></lb>in terra comperiam ueteres ponendis pedamentis / omni induſtria <lb></lb>et diligentia eniti: ut eſſet illic ſtructura / quoad eius fieri poſſet <lb></lb>omni ex parte nihilominus <expan abbr="q̈">quam</expan>  in cætero muro ſolidiſſima. </s>
          <s id="N403293">Nice<lb></lb>rini filius ægyptiorum rex Aſithim / cuius id fuit institutum: ut <lb></lb>qui ære alieno tenerentur / patris cadauer in pignus darent / <expan abbr="lateritiã">lateri<lb></lb>tiam</expan> ſtructurus pyramidem / fundamentis iaciundis præfixit in pa<lb></lb>lude trabes: hiſque ſuperduxit lateres. </s>
          <s id="N4032A1">Memoriæ quoque <expan abbr="proditũ">proditum</expan> eſt <pb xlink:href="004/01/077.jpg"></pb>Creſiphum optimum illum: qui celeberrimum Dianæ templum <lb></lb>apud epheſum aſtruxit cum ſibi locum delegiſſet <expan abbr="planũ">planum</expan> et emun<lb></lb>ctum: qui demum a terræ motibus futurus eſſet immunis: princi<lb></lb>pio / ne lubrico illic atque parum ſtabili in ſolo / tantæ molis funda<lb></lb>menta temere collocarentur / ſtrauiſſe aiunt calcatis carbonibus: <lb></lb>Deinde uelleribus tantum palorum media interualla expleri cro<lb></lb>berrimo carbone atque <expan abbr="incõculcari / et">inconculcari / et</expan> mox quadrata ſuperextendi <lb></lb>ſaxa iuncturis <expan abbr="q̈">quam</expan> longiſſimis. </s>
          <s id="N4032CA">Comperio et apud hyeroſolimam <lb></lb>in fundamentis publicorum operum fuiſſe qui lapides ponerent <lb></lb>longos uigenos: altos non minus denos cubitos. </s>
          <s id="N4032D1">Verum alibi ex <lb></lb>perciſſimorum ueterum ampliſſimis operibus aduerti uarium il<lb></lb>lis fuiſſe modum atque inſtitutum complendis fundamentis. </s>
          <s id="N4032DA">Ad <lb></lb>ſepulchrum Antoniorum fragmentis præduri lapidis non maiori<lb></lb>bus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut manum impleant / natante cemento compleuere. </s>
          <s id="N4032E1">In foro <lb></lb>argentario ex cemento omnis generis fractorum ſaxorum: Apud <lb></lb>Comitium fruſtis <expan abbr="q̈">quam</expan> glebis ex lapide ignobili ſubſtrixere. </s>
          <s id="N4032E8">Sed hi <lb></lb>mihi perplacuere: qui apud Tarpeiam imitati naturam ſum ope<lb></lb>re collibus præſertim aptiſſimo. </s>
          <s id="N4032EF">Nam ueluti ſtruendis montibus <lb></lb>illa ſolidis lapidibus molliorem materiam intermiſcet: Sic hi du<lb></lb>um pedum ſubſtrauere opus quadrato <expan abbr="q̈">quam</expan> potuere integro lapide. <lb></lb></s>
          <s id="N4032F9">Huic ſuperinfundere quoque duum pedum quaſi pultem cementi<lb></lb>tiam: Atque ſic deinceps alternis ordinibus lapidum et pulte fun<lb></lb>damenta oppleuere. </s>
          <s id="N403300">Alibi cum glarea foſſili: tum et item collec<lb></lb>titio ſaxo / firmiſſima uidi a maioribus facta perſtare poſt multas <lb></lb>ætates opera fundamentorum huiuſmodi et ſtructuras: Apud Bo<lb></lb>noniam turris excelſæ atque firmissimæ / cum demoliretur inuenta <lb></lb>fundamenta ſunt infarcita ſaxo globoſo &amp; creta ad cubitoſ fer<lb></lb>me ſex: Cætera deinceps aſtructura erant calce. </s>
          <s id="N40330D">Itaque uaria in his <lb></lb>ratio eſt: &amp; quod horum preceteris probem non facile dixerim tam <lb></lb>ex omni iſtorum genere inuenio: quod longe <expan abbr="firmiſſimũ">firmiſſimum</expan> &amp; uali<lb></lb>diſſimum exiſtat: Sed parſimonie <expan abbr="inſeruiendũ">inſeruiendum</expan> ſtatuo modo rude<lb></lb>ra &amp; que putrebilia ſint non per fundas: Sunt &amp; alia <expan abbr="pedamẽtorum">pedamentorum</expan> <lb></lb>genera: Vnum quodam porticibus &amp; locis his debetur: Vbi <expan abbr="colũnarum">colum<lb></lb>narum</expan> ordines conſtituantur: aliud quo maritimis utimur locis: <pb xlink:href="004/01/078.jpg"></pb>ubi ſolidi ad arbitrium captandi ſoli certa facultas non pateat. <lb></lb></s>
          <s id="N403333">De maritimis tum dicemus / cum de portu et mole intra profun<lb></lb>dum mare ſiſtenda tractabimus: Nam pertinet id quidem non <lb></lb>ad uniuerſorum ædificiorum opus / de qua re hic loquimur: ſed <lb></lb>ad propriam urbis partem quandam: de qua una cum aliis ſui ge<lb></lb>neris tractabimus: cum de publicis iſtiuſmodi operibus membra<lb></lb>tim referemus. </s>
          <s id="N403342">Ordinibus igitur columnarum complere in ob <lb></lb>longum foſſam totam non eſt opus perpetuato ſtructuræ ductu: <lb></lb>ſed columnarum ipſarum primo ſedem cubiliaque conuenit obfir<lb></lb>mare: Hinc ab altero ad alterum / quoadque horum ducendi ſunt <lb></lb>arcus / dorſo in profundum inuerſo: ut ei pro corda ſit ex area pla<lb></lb>nities: Sic enim unum in locum plura hinc atque hinc ſuperadiecta <lb></lb>pondera / minus erunt ad perforandum ſolum prompta / arcuum <lb></lb>fultura iſtiuſmodi obſiſtente. </s>
          <s id="N403355">Et <expan abbr="q̈">quam</expan> ſint columnæ ad ſolum perfo<lb></lb>randum aptæ: et <expan abbr="q̈">quam</expan>  courgeant preſſentque pondera in eas poſita / in<lb></lb>ditio eſt ad nobile Veſpaſiani templum angulus: qui ad <expan abbr="æſtiuũ">æſtiuum</expan> <lb></lb>occaſum uergit: Nam cum illic uiam publicam / areæ angulo in<lb></lb>terceptam reddere peruiam uoluiſſent / paulula facta ad inter are<lb></lb>am diuerſione forniceque per templi ſtructuram adacta: angulum <lb></lb>ipſum quaſi pilam ad uiæ latus reliquerunt: et confirmarunt ope<lb></lb>ris ſoliditate anteridiſque ſubſidio. </s>
          <s id="N40336E">At is tandem premente uaſta <lb></lb>ædificii mole / et indulgente ſolo fecit uitium. </s>
          <s id="N403373">De his ſatis.</s>
        </p>
        <p id="N403376" type="main">
          <s id="N403378">Iactis fundamentis expeditus inſequitur paries. </s>
          <s id="N40337B">Hic illud præter <lb></lb>miſiſſe nolim: quod cum ad fundamenta complenda / tum ad to<lb></lb>tos parietes abſoluendos pertineat: Nam uaſtis quidem in ædifi<lb></lb>ciis / ubi craſſior futura <expan abbr="murorũ">murorum</expan> moles eſt ab ipſis <expan abbr="fuudamẽtis">fundamentis</expan> <expan abbr="mediũ">me<lb></lb>dium</expan> <expan abbr="p̃">per</expan> opus ad <expan abbr="ſũmum">ſummum</expan> uſque relinquenda ſunt aperta extuaria ſpira <lb></lb>mentaque non penitus interrara: Vnde ſiquid uaporis concreti et <lb></lb>coacti ſub tellure moueatur / libere id abſque ulla ſtructuræ perni<lb></lb>cie profuſe poſſit exalare. </s>
          <s id="N40339D">Veteres huiuſmodi non nullis in locis <lb></lb>cum iſtius ipſius rei gratia / tum et <expan abbr="cõmoditatis">commoditatis</expan>: quo in <expan abbr="ſũmum">ſummum</expan> <lb></lb>opus aſcenſus pateat: tum et fortaſſis impenſæ minuendæ cauſa <lb></lb>ſcalam cocleam intimum perducebant. </s>
          <s id="N4033AE">Ad rem redeo. </s>
          <s id="N4033B1">Inter pe<lb></lb>damentum atque expeditum parietem hoc intereſt: quod id lateribus <pb xlink:href="004/01/079.jpg"></pb>foſſæ coadiutum conſtare ſola poteſt infarctura: hic alter pleriſque <lb></lb>componitur / uti mox referam partibus. </s>
          <s id="N4033BC">In pariete primariæ in <lb></lb>ſunt partes: ima quæ ilico ſupra fundamenti infarcturam ſurgit: <lb></lb>hanc ſi ita licet appellabimus podium ſuggeſtum ue: Media quæ <lb></lb>parietem <expan abbr="circũambit">circumambit</expan> atque amplectitur: hanc procintum dicunt. <lb></lb></s>
          <s id="N4033CA">Suprema hoc eſt pars ea quæ ultimum parietis illaqueamentum <lb></lb>habeat: hanc demum coronam nuncupant. </s>
          <s id="N4033CF">Sunt et inter prima<lb></lb>rias parietum partes uel in primis præcipue anguli et inſertæ con<lb></lb>ceptæque ſeu pilæ / ſeu columnæ / ſeu quiduis iſtiuſmodi: quod qui<lb></lb>dem ſubſtinendis trabeationibus arcubuſque, tectorum illic colum<lb></lb>narum ſunt loco: quæ omnia appellatione <expan abbr="oſiīum">oſſinum</expan> ueniunt. </s>
          <s id="N4033DE">Sunt <lb></lb>et apertionum ſtantia hinc atque hinc labra: quæ angulorum <expan abbr="colũnarumque">colum<lb></lb>narumque</expan>
 inſimul naturam ſapiunt. </s>
          <s id="N4033E9">Præterea et apertionum tec<lb></lb>tum hoc eſt ſuperliminare / ſiue recto ſit poſitum trabe: ſiue arcu <lb></lb>ducto ipſa / inter oſſa computabitur: Nam eſſe arcum quidem <lb></lb>non aliud dicam / <expan abbr="q̈">quam</expan> deflexam trabem: et trabem quid aliud quod in <lb></lb>tranſuerſum poſitam columnam: Quæ autem inter has primari<lb></lb>as partes intercurrunt atque extenduntur / recte complementa nun<lb></lb>cupabuntur. </s>
          <s id="N4033F8">Vniuerſo etiam in pariete aliquid eſſe quod ipſum <lb></lb>cunctis / quas hic recenſuimus / partibus conueniat: hoc eſt media <lb></lb>muri infarcinatio: et gemini hinc atque hinc ſeu coria nuncupes: <lb></lb>ſeu cortices: quorum alter extrinſecos uentos ſolemque excipiat: <lb></lb>alter inteſtinam areæ umbram foueat. </s>
          <s id="N403403">Sed corticis <expan abbr="infarcinamẽ">infarcinamen</expan><lb></lb><expan abbr="torũque">torunque</expan> inter ſe ratio pro ſtructuræ uarietate uaria eſt. </s>
          <s id="N40340F">Structuræ <lb></lb>genera ſunt hæc: ordinarium: <expan abbr="rheticulatũ">rheticulatum</expan>: incertum. </s>
          <s id="N403418">Et hic illud <lb></lb>Varronis <expan abbr="nõnihil">non nihil</expan> faciet ad rem: quod refert tuſculanos quidem <lb></lb>ſeptos ad uillas ducere ſtructura ex lapide. </s>
          <s id="N403423">In agro uero gallico <lb></lb>ex coctilibus lateribus: In ſabinis crudo: per hiſpanias terra ex <lb></lb>lapillis compoſita ædificare. </s>
          <s id="N40342A">Sed de his poſtea. </s>
          <s id="N40342D">Ordinaria ea ſtruc<lb></lb>tura eſt in qua lapides quadrati / ſeu iuſti / ſeu potius prægrandes <lb></lb><expan abbr="coaugumẽtanrur">coaugumentantur</expan>: ita ut ſint ſuis lineis ordine ad regulam <expan abbr="libellã">libellam</expan> <lb></lb>et <expan abbr="perpendiculũ">perpendiculum</expan> poſiti: Qua ſtructura nulla eſt firmior / nulla <expan abbr="cõſtantior">con<lb></lb>ſtantior</expan>. </s>
          <s id="N403447">Rheticulata ea eſt in qua lapides quadrati ſeu iuſti ſeu <lb></lb>potius minuti <expan abbr="ponũtur">ponuntur</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> iacentes in latus / ſed in <expan abbr="angulũ">angulum</expan> ſtantes <pb xlink:href="004/01/080.jpg"></pb>fronte ad regulam et perpendiculum expoſita. </s>
          <s id="N40345C">Incerta ea eſt in qua <lb></lb>lapis incertus ita inſeritur / ut quodque latus quoad per eius lineas li<lb></lb>cuerit <expan abbr="cõtigui">contigui</expan> lapidis lateribus hæreat ad <expan abbr="unguẽ">unguem</expan>. </s>
          <s id="N40346B">Huiuſmodi <expan abbr="lapidũ">la<lb></lb>pidum</expan> adiunctionibus in ſilicea <expan abbr="uiarũ">uiarum</expan> ſtructura utimur.</s>
        </p>
        <p id="N403477" type="main">
          <s id="N403479">Cæterum his generibus uariis locis uarie utemur: Nam ad <expan abbr="podiũ">podium</expan> <lb></lb><expan abbr="cruſtã">cruſtam</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> niſi quadrato ponemus lapide <expan abbr="prægrãdi">prægrandi</expan> præduro. </s>
          <s id="N40348D">quod ſi <lb></lb><expan abbr="ſtructurã">ſtructuram</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> eſſe / uti diximus quoad eius fieri poſſit / <expan abbr="integrã">integram</expan> <lb></lb>et <expan abbr="ſolidiſſimã">ſolidiſſimam</expan> oportet: Et toto ipſo in muro <expan abbr="nuſquã">nuſquam</expan> eſt ſoliditate <lb></lb>firmitateque opus maiore <expan abbr="q̈">quam</expan>  iſtic: Quid <expan abbr="ī">in</expan> unico ſi queas lapide: aut <lb></lb>certe numero <expan abbr="lapidũ">lapidum</expan> firmabis eo: qui ad unius <expan abbr="integritatẽ">integritatem</expan> <expan abbr="perpetuitatẽque">perpe<lb></lb>tuitatemque</expan> ſit <expan abbr="perq̃">per quae</expan> proximus. </s>
          <s id="N4034C4">Prægrandis <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quo <expan abbr="argumẽto">argumento</expan> la<lb></lb>pis <expan abbr="tractet̃">tractetur</expan> atque admoueatur: <expan abbr="quãdo">quando</expan> id genus uel maxime ad orna <lb></lb><expan abbr="mentũ">mentum</expan> ſpectat: ſuo dicemus loco: Atqui  ducito / inquit Cato / ex <lb></lb>firmo lapide et calce uti ſupra <expan abbr="terrã">terram</expan> opus extet pedes: <expan abbr="reliquã">reliquam</expan> ue<lb></lb>ro parietis partem / uel <expan abbr="etiã">etiam</expan> crudo ſi libeat latere fieri non uetant. <lb></lb></s>
          <s id="N4034EF">Hunc ea ratione hic <expan abbr="motũ">motum</expan> in promptu eſt: quod guttis <expan abbr="ſtillantiũ">ſtillantium</expan> ex <lb></lb>tectis <expan abbr="imbriũ">imbrium</expan> ea parietis pars <expan abbr="abrodit̃">abroditur</expan>. </s>
          <s id="N403504">Sed nos <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="ueterũ">ueterum</expan> ædificia <lb></lb>repetimus intuemurque / <expan abbr="cũ">cum</expan> alibi paſſim has recte <expan abbr="conditorũ">conditorum</expan> <expan abbr="ædificiorũ">ædifi<lb></lb>ciorum</expan> partes præduro eſſe ſubſtitutas lapide: tum et apud eas gen<lb></lb>tes / ubi <expan abbr="pluuiarũ">pluuiarum</expan> iniuriam <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="uereant̃">uereantur</expan>: ſuiſſe qui ad <expan abbr="pyramidẽ">pyramidem</expan> ro<lb></lb>tam ſubſtrauerint baſim apud <expan abbr="ægyptũ">ægyptum</expan> nigro lapide præduro: fit <lb></lb>ut rem latius interpreter: Nam ueluti in ferro ære ac cæteris eiuſ <lb></lb>modi / ſi iterato atque iterato <expan abbr="incõtrarias">in contrarias</expan> partes <expan abbr="inflectant̃">inflectantur</expan> <expan abbr="fatiſcũt">fatiſcunt</expan>: <lb></lb>et poſtremo laſſata <expan abbr="rũpuntur">rumpuntur</expan>: Ita et corpora alternis <expan abbr="offenſiõibus">offenſionibus</expan> <lb></lb>laceſſita maxime <expan abbr="uitiant̃">uitiantur</expan> atque <expan abbr="corrũpunt̃">corrumpuntur</expan>. </s>
          <s id="N40355A"><expan abbr="Quã">Quam</expan> <expan abbr="rẽ">rem</expan> ipſam aduerti <lb></lb>ex <expan abbr="põtibus">pontibus</expan> præſertim ligneis: Nam quæ partes <expan abbr="temporũ">temporum</expan> uiciſſitu<lb></lb>dinibus modo ſiccæ ſolis radio et <expan abbr="uentorũ">uentorum</expan> afflatu: modo <expan abbr="madẽtes">madentes</expan> <lb></lb>nocturnis aquæ <expan abbr="uaporatõibus">uaporatonibus</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: eas <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ociſſime reddi exeſas <lb></lb>atque penitus carioſas uidemus. </s>
          <s id="N403588">Ipſum <expan abbr="idẽ">idem</expan> licet uidere ex <expan abbr="murorũ">murorum</expan> <lb></lb>partibus his quæ imæ propter <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> extent: Nam alternis <expan abbr="humorũ">humorum</expan> <lb></lb>et pulueris <expan abbr="cõtaminatiõibus">contaminationibus</expan> <expan abbr="cõmacerant̃">commacerantur</expan> atque <expan abbr="abrodũt̃">abroduntur</expan>. </s>
          <s id="N4035AB">Qua de re <lb></lb>ipſe ſic ſtatuo totius ædificii podium / duro et firmiſſimo et præ <lb></lb>grandi lapide aſtruendum: quo crebris <expan abbr="contrariorũ">contrariorum</expan> offenſionibus <lb></lb>tutiſſimum perſeueret: Et duriſſimi quales ſint lapides / ſit libro <pb xlink:href="004/01/081.jpg"></pb>ſecundo recenſuimus.</s>
        </p>
        <p id="N4035BC" type="main">
          <s id="N4035BE">Verum lapides ipſi cum iſtic/ tum et alibi permaxime intereſt <lb></lb>quo ponantur contextu atque connexu in opere: Nam ueluti ligno <lb></lb>ita et lapidi inſunt <expan abbr="cũ">cum</expan> uenæ / tum et nodi / tum et partes aliæ aliis <lb></lb>imbecilliores: Quin et pandi marmora et contorqueri in promptu <lb></lb>eſt. </s>
          <s id="N4035CE">Habentur in lapidibus apoſtemata et collectiones putris ma<lb></lb>teriæ: quæ <expan abbr="tẽporibus">temporibus</expan> intumeſcit aeris inhauſti / uti puto / humecta<lb></lb>tione imbibita: ex quo grauiores puſtulæ et collaceratione <expan abbr="columnarũ">colum<lb></lb>narum</expan> atque trabium <expan abbr="ſequũtur">ſequuntur</expan>. </s>
          <s id="N4035E2">Quare præterea / quæ de lapide ſuo <lb></lb>loco ſuperius tranſegimus: noſſe oportet lapidem creari a natura <lb></lb>uti uidemus <expan abbr="procũbentem / materia">procumbentem / materia</expan> uti <expan abbr="interpretantur / liquẽte">interpretantur / liquente</expan> et <lb></lb>fluxibili: quæ cum ſenſim concreuerit et obduruerit: ipſa maſſa <lb></lb>primas ſuarum partium figuras aſſeruata: Hinc eſt quod in eo infi<lb></lb>mæ partis corpuſculis / ut puta grauioribus conſtat <expan abbr="maiuſculis/q̈">maiuſculis / quam</expan> <lb></lb>ſupremæ: et <expan abbr="intercurrũt">intercurrunt</expan> uenæ: prout materia materiæ ſuperinfuſa <lb></lb>et obducta cohæſit. </s>
          <s id="N403603">Ea ergo qua uenæ iniaceant / ſeu ſint illæ qui<lb></lb>dem primioris materiæ ſpumamenta / una cum ſuperadductæ mate<lb></lb>riæ fecibus commixta: Seu quid aliud ſunt: quando has ipſas ſic <lb></lb>diſpares couniri penitus natura non ſiuerit: fixilem nimirum eſſe <lb></lb>in lapidem conſtat. </s>
          <s id="N40360E">Præterea uti ex re ipſa palam atque in promp<lb></lb>tu eſt <expan abbr="tempeſtatũ/">tempeſtatum /</expan> ut ita loquar / contumelia nequid reconditiora <lb></lb>pſtruemur: <expan abbr="cõpacta">compacta</expan> et <expan abbr="cõcreta">concreta</expan> omnia corpora <expan abbr="conficiũtur / diſſoluũtur">conficiuntur / diſſol<lb></lb>uuntur</expan>: Ita et in lapide quæ partes <expan abbr="tẽpeſtatibus">tempeſtatibus</expan> perferendis obnoxiæ <lb></lb><expan abbr="extiterũt">extiterunt</expan>: maceratiores ſunt atque putribiliores. </s>
          <s id="N403633">Quæ <expan abbr="cũ">cum</expan> ita ſint / <lb></lb>ponendis lapidibus aduertiſſe iubent / his præſertim partibus ædi<lb></lb>ficii: quas eſſe robuſtiſſimas oportet: ut firmiſſimæ et minime de<lb></lb>ciduæ lapidum facies contra aduerſarias rerum offenſiones <expan abbr="obiiciant̃">obiici<lb></lb>antur</expan>. </s>
          <s id="N403645">Ergo <expan abbr="nõ">non</expan> in latus uena ſtans <expan abbr="collocabit̃">collocabitur</expan>: ne quid <expan abbr="decruſtet̃">decruſtetur</expan> tem<lb></lb>peſtatibus: ſed iacebit proſternata: ut preſſa mole <expan abbr="ſupincũbentiũ">ſuperincumbentium</expan> <lb></lb><expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> pandat: Et interior quæ in fodina abdita fuerat facies <expan abbr="ſiſtet̃">ſiſtetur</expan> <lb></lb>ut extet patula: Succoſior enim eſt et ualidior. </s>
          <s id="N403665">Verum nulla to<lb></lb>lerantior habebitur facies toto in abſciſſo lapide: <expan abbr="q̈">quam</expan> quæ maſſam <lb></lb>ipſam non per fodinæ tractum deſciuerit: Sed quæ tranſuerſam <lb></lb>iacentis maſſæ protenſionem obtruncarit.</s>
        </p>
        <pb xlink:href="004/01/082.jpg"></pb>
        <p id="N403671" type="main">
          <s id="N403673">Anguli inſuper totum per ædificium: quod eos quidem per <expan abbr="q̈">quam</expan>  ægre<lb></lb>gie ualidos eſſe oporteat / ſtructura <expan abbr="admodũ">admodum</expan> ſolida <expan abbr="firmãdi">firmandi</expan> ſunt. <lb></lb></s>
          <s id="N403685"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> profecto ſi recte interpretor / angulus quiſque totius ædificii <lb></lb>altera eſt pars: <expan abbr="quãdo">quando</expan> unius <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="uitiũ">uitium</expan> anguli abſque <expan abbr="duorũ">duorum</expan> <expan abbr="laterũ">laterum</expan> <lb></lb>iactura <expan abbr="nõ">non</expan> ſuccedat. </s>
          <s id="N4036A7">Quod ſi huc ſpectes: proculdubio <expan abbr="cõperies">comperies</expan> nul<lb></lb>la ferme ædificia coepiſſe deficere <expan abbr="aliũde/">aliunde/</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  ab anguli alicuius in <lb></lb>firmitate. </s>
          <s id="N4036BA">Recte <expan abbr="igit̃">igitur</expan> ueteres angulos aſſueuere ponere craſſiores <lb></lb>multo <expan abbr="q̈">quam</expan>  parietes: et in <expan abbr="colũnatis">columnatis</expan> porticibus ad angulos firmiora <lb></lb>adigere <expan abbr="alamẽta">alamenta</expan>. </s>
          <s id="N4036D1">Anguli igitur firmitas non eo <expan abbr="tantũ">tantum</expan> <expan abbr="deſiderat̃">deſideratur</expan>: <lb></lb>quo tectum ferat: eſt enim id <expan abbr="colũnarum">columnarum</expan> opus uel magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="angulorũ">angu<lb></lb>lorum</expan>: uerum et inprimis quo parietes in officio contineantur: ne a <lb></lb><expan abbr="p̃pendiculi">perpendiculi</expan> rectitudine ullam in <expan abbr="partẽ">partem</expan> <expan abbr="deflectant̃">deflectantur</expan>. </s>
          <s id="N4036F1">Ergo habebit is <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> lapides præduros / et <expan abbr="lõgitudine">longitudine</expan> prolixos: ut quaſi brachia <lb></lb>et ulnæ per coniugatorum parietum protenſionem inuehantur. <lb></lb></s>
          <s id="N403700">Eruntque lati pro parietis craſſitudine lapides hi: ut nulla ſit opus <lb></lb>media infarcinatione.</s>
        </p>
        <p id="N403705" type="main">
          <s id="N403707">Similia eſſe angulis oſſa in pariete et <expan abbr="apertionũ">apertionum</expan> latera condecet: <lb></lb>et eo firmiora / quo maioribus ponderibus fortaſſis fuerint ſubſti<lb></lb>tuenda. </s>
          <s id="N403712">Et inprimis oportet manus hoc eſt aliquos hinc atque hinc <lb></lb>alternis ordinibus lapides promittant / quaſi adminicula ad reli<lb></lb>qui parietis complementa ſubſtentanda.</s>
        </p>
        <p id="N403719" type="main">
          <s id="N40371B">Complementi partes ſunt / quas uniuerſo parieti <expan abbr="cõicare">conicare</expan> diximus <lb></lb>cortices et <expan abbr="infarcimẽta">infarcimenta</expan>. </s>
          <s id="N403728">Sed <expan abbr="corticũ">corticum</expan> alii extimi: alii e <expan abbr="regiõe">regione</expan> poſiti <lb></lb>inteſtini. </s>
          <s id="N403735"><expan abbr="Extimũ">Extimum</expan> ſi lapide poſueris duriore <expan abbr="cõferet">conferet</expan>: id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ad <lb></lb>ædificii <expan abbr="phennitatẽ">perhennitatem</expan> alioquin totis <expan abbr="cõplementis">complementis</expan>: opere quo libuerit <lb></lb>ſeu reticulato / ſeu incerto induxeris <expan abbr="nõ">non</expan> redarguam: modo infeſtis <lb></lb>et acriter laceſſentibus / ſeu ſolibus / ſeu <expan abbr="uentorũ">uentorum</expan> moleſtiis / ſeu <expan abbr="ẽt">et</expan> <lb></lb>ignibus aut pruinis <expan abbr="lapidẽ">lapidem</expan> obiicias eum / qui natura ſit ad <expan abbr="impetũ">impetum</expan> <lb></lb><expan abbr="molẽque">molemque</expan> atque iniuriam <expan abbr="tolerandã">tolerandam</expan> ualidiſſimus: Et præſertim illic <lb></lb>ubi ex fiſtulis <expan abbr="tectorũ">tectorum</expan> aut ſtillicidiis / maiores <expan abbr="cadẽtes">cadentes</expan> imbres uen<lb></lb>to <expan abbr="illidant̃">illidantur</expan>: omnino <expan abbr="adhibẽda">adhibenda</expan> robuſtiſſima materia eſt: <expan abbr="quãdo">quando</expan> id <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> uetuſtis ædificiis paſſim uidiſſe liceat <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> <expan abbr="aſpſionũ">aſperſionum</expan> <lb></lb>iniuria ipſum marmor / ut ſic loquar / prefreſum atque penitus exe<lb></lb>ſum eſſe: Tam etſi plerique <expan abbr="oẽs">omnes</expan> periti architecti / quo huic iniuriæ <pb xlink:href="004/01/083.jpg"></pb>prouiderent: imbrem a tectis collectum aſſueuere per impluuia in<lb></lb>tercluſum diducere atque diſpellere. </s>
          <s id="N4037A7">Quid illud quod <expan abbr="annotarũt">annotarunt</expan> <lb></lb>maiores / folia per annuos autumnos ſolere parte arboris quæ ad <lb></lb>hauſtrum et meridiem ſpectent prius decidere. </s>
          <s id="N4037B2">Nos aduertimus <lb></lb>collapſa uetuſtate ædificia omnia coepiſſe ad hauſtrum deficere. <lb></lb></s>
          <s id="N4037B8">Et cur id eueniat: fortaſſis in cauſa eſt / quod ſolis ardor et uis / dum <lb></lb>uirebat opus / <expan abbr="ĩmaturæ">immaturæ</expan> ſuccos aſſumpſit calcis. </s>
          <s id="N4037C1">Adde quod hauſtri<lb></lb>nis flatibus iterum atque iterum humectatus atque ſubinde ſolis <expan abbr="incẽſionibus">incen<lb></lb>ſionibus</expan> inferuefactus paries <expan abbr="cõmaceratus">commaceratus</expan> imputruit. </s>
          <s id="N4037D0">Ergo his et <lb></lb>huiuſmodi iniuriis apta et ualidiſſima obiicieda materia eſt.</s>
        </p>
        <p id="N4037D5" type="main">
          <s id="N4037D7">Illud inprimis obſeruandum cenſeo: ut coeptos ordines toto ſtru<lb></lb>cturæ ambitu coæquato et minime diſpari ducas: ne quid ad dex<lb></lb>tram prægrandi: ad ſiniſtram uero minuto conſtet lapide. </s>
          <s id="N4037DE"><expan abbr="Nãquepreſſari">Namque <lb></lb>preſſari</expan> quidem aiunt ſtructuram nouiſſimo pondere iniecto: et <lb></lb>calcem preſſione inter ſicciſcendum deſiſtere: ex quo per opus la<lb></lb>cerationes fieri neceſſe eſt. </s>
          <s id="N4037EA">At corcicem inteſtinum una cum tota <lb></lb>ſui parietis facie molliore ducas lapide non uetabo. </s>
          <s id="N4037EF">Sed <expan abbr="quocũqueutare">quocunque <lb></lb>utare</expan> tam inteſtino <expan abbr="q̈">quam</expan>  extimo tollendus cortex eſt: ut fiet is <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>ad ſuam lineam atque <expan abbr="perpendiculũ">perpendiculum</expan> extenſus et perfinitus: Sua erit <lb></lb>linea quæ ad areæ <expan abbr="circũſcriptionem">circumſcriptionem</expan> coæquata reſpondeat: ita ut <lb></lb>ſit ea penitus omni parte ſui <expan abbr="nuſquã">nuſquam</expan> tumida / <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> incaua / <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> <lb></lb><expan abbr="undoſa / nuſquã">undoſa / nuſquam</expan> non directa et probe coaptata et perfinita. </s>
          <s id="N403817">Inter <lb></lb><expan abbr="ſtruendũ">ſtruendum</expan> et dum murus uiret ſi primam induxeris <expan abbr="harenationẽ">harenationem</expan>: <lb></lb>fiet deinceps ut quam adegeris ſeu cruſtam ſeu albarium</s>
          <s id="N403825"> indele<lb></lb>bile opus præſtetur.</s>
        </p>
        <p id="N40382A" type="main">
          <s id="N40382C">Infarcinamentorum duo ſunt genera: Vnum quo inter cortices <lb></lb>ad uacuum quod ineſt cementis congeſtis opplent: Alterum quo <lb></lb>id lapide non niſi ordinario: ſed ignobili potius interſtruunt <expan abbr="q̈">quam</expan> <lb></lb>oppleant. </s>
          <s id="N403835">Vtrumque parſimoniæ cauſa inuentum apparet: Quan<lb></lb>do quiuis lapis minutus atque ignobilis huic murorum parti de <lb></lb>mandatur. </s>
          <s id="N40383C">Nam ſi dabitur ut prægrandis et quadrati lapi <lb></lb>dis copia ſuppeditet : quis aut minuto aut fractitio ſponte ute<lb></lb>tur lapide : Atqui  hac una in re a complementis oſſa ip<lb></lb>ſa differunt: Quod in his media inter cruitas inſarciuntur / <pb xlink:href="004/01/084.jpg"></pb>fractitio et commutilato quocumque datur lapide / opere prope <lb></lb>congeſtitio et tumultario: In his alteris nulli aut <expan abbr="perq̈">perquam</expan> modici im<lb></lb>miſcentur lapides incerti: Sed tota totum id intimum ordinario <lb></lb>extexunt opere. </s>
          <s id="N403855">Mallem ad æternitatem plenis ordinibus uniuer<lb></lb>ſum parietem quadrato lapide completum redderent: <expan abbr="Tamẽ">Tamen</expan> <expan abbr="qualicũque">qua<lb></lb>licumque</expan> <expan abbr="uacuũ">uacuum</expan> id inter cortices lapide opplendum inſtitueris: quo <lb></lb>ad res patitur curato ut ductu coæquato librati ordines <expan abbr="cõnectantur">connectan<lb></lb>tur</expan>. </s>
          <s id="N40386F">Tum et officii quidem erit ab altero extimo ad alterum <expan abbr="inteſtinũ">inte<lb></lb>ſtinum</expan> corticem / aliquos non penitus interraros ordinarios lapides <lb></lb>mediam per parietis <expan abbr="craſſitudinẽ">craſſitudinem</expan> ad cortices ipſos mutuo <expan abbr="cõnectendos">connecten<lb></lb>dos</expan> traducere: quo infuſa infarcinamenta ſpondas cruſtarum non <lb></lb>protrudant. </s>
          <s id="N403885"><expan abbr="Infarcinationũ">Infarcinationum</expan> ductus <expan abbr="obſeruarũt">obſeruarunt</expan> ueteres una perpe<lb></lb>tuaque refuſione attollere <expan abbr="nõ">non</expan> altiores <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut in quinos quoſque pedes or<lb></lb>dines ſuperextenderent: quo ueluti neruis <expan abbr="illigamẽtiſque">illigamentiſque</expan> ſtructura ar<lb></lb>ctata <expan abbr="cõcinctaque">concinctaque</expan> redderetur: quo etiam ſiquid totam per infarcinati<lb></lb>onem aliquo aut <expan abbr="fabrorũ">fabrorum</expan> uitio / aut caſu deſidiſſe <expan abbr="cõperit">comperit</expan>: <expan abbr="nõ">non</expan> ilico <lb></lb>in ſe <expan abbr="reliquorũ">reliquorum</expan> <expan abbr="ſupurgentiũ">ſuperurgentium</expan> pondus trahat: Sed habeant ſuperiora <lb></lb>quaſi innouatam ad conſiſtendum baſim. </s>
          <s id="N4038BF">Cæterum admonent / <lb></lb>quod apud omnes ueteres probe obſeruatum uideo: ne quid maio<lb></lb>ra inter farciendum ſaxa interſerantur: <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut libræ pondus comple<lb></lb>ant: minutiora enim quæ ſunt / facilius ueniri atque ad nexuras adæ<lb></lb>quari <expan abbr="arbitrãtur">arbitrantur</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  prægrandia. </s>
          <s id="N4038D6">Et faciat ad rem quod apud Plu<lb></lb>tarcum de Mino rege traditur: Nam is quidem cum plebem per <lb></lb>artes diuideret: ſic cenſebat corpus omne quo magis minutas diui <lb></lb>ſum in partes ſit: eo facilius ad arbitrium tractari atque coæquari. <lb></lb></s>
          <s id="N4038E0">Illud non negligendum puto: quod caua omnia compleſſe / et ni<lb></lb>hil uſpiam interuacuum reliquiſſe oportet / cum cæteras ob res / <lb></lb>tum ob id ne iſtuc animantia ingrediantur: quæ nidificatu et con<lb></lb>geſtis ſordibus atque ſeminibus caprificos per murum excitent. <lb></lb></s>
          <s id="N4038EA">Dictu incredibile quantas lapidum moles / et quas congeries com<lb></lb>motas una eſſe arboris radice uiderim. </s>
          <s id="N4038EF"><expan abbr="Illigãda">Illiganda</expan> <expan abbr="igit̃">igitur</expan> et <expan abbr="cõplenda">complenda</expan> <lb></lb>quæ conſtruas omnia diligenter ſunt.</s>
        </p>
        <p id="N4038FF" type="main">
          <s id="N403901">Inter procinctus aliqui præterea nexus lapidum maiorum <expan abbr="inducũtur">indu<lb></lb>cuntur</expan>: qui et cruſtas exteriores cruſtis interioribus: et oſſa etiam <pb xlink:href="004/01/085.jpg"></pb>ossibus illaqueata reddant: quales hi ſunt / quos in pedes quinos <lb></lb>interſerendos diximus. </s>
          <s id="N40390F">Alii uero et hi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> primarii procinctus <lb></lb>ſunt: qui angulorum <expan abbr="prehendendorũ/">prehendendorum /</expan> operiſque detinendi gratia / <lb></lb>per totam parietis longitudinem perducuntur: Sed hi poſtremi ra<lb></lb>riores adhibentur: et unico in pariete <expan abbr="plusq̃">plusquam</expan> binos aut <expan abbr="interdũ">interdum</expan> tris <lb></lb>me <expan abbr="nuſquã">nuſquam</expan> uidiſſe memini: <expan abbr="Eorũque">Eorumque</expan> ſitus ſedeſque primaria eſt: ut <lb></lb><expan abbr="ſummũ">ſummum</expan> parietis ueluti corona / immunem frequentioribus illis in <lb></lb>nexuris æqui inpedes quinos fiunt: Lapides ſi aderunt tenuiores <lb></lb>non dedecebit.</s>
        </p>
        <p id="N40393B" type="main">
          <s id="N40393D">In his uero alteris / quas coronas <expan abbr="nũcupamus">nuncupamus</expan>: quo et rariores illæ <lb></lb>quidem ſunt / et plus habent negocii: eo robuſtiores et craſſiores <lb></lb>appoſuiſſe lapides <expan abbr="cõuenit">conuenit</expan>. </s>
          <s id="N40394C">In utriſque ſuo in genere longiſſimi et <lb></lb>latiſſimi et firmiſſimi deſiderantur. </s>
          <s id="N403951">Sed ita <expan abbr="collocabũtur">collocabuntur</expan> mino<lb></lb>res illi: ut una cum cæteris parietis corticibus ad <expan abbr="perpendiculũ">perpendiculum</expan> et <lb></lb>regulam <expan abbr="cõueniant">conueniant</expan>. </s>
          <s id="N403964">Hi uero alteri coronas imitati frontis proiec<lb></lb>tura prominebunt. </s>
          <s id="N403969"><expan abbr="Ponũturque">Ponunturque</expan> lapides iſtiuſmodi prælongi et ad <lb></lb>modum lati ad libellam / et ordinibus bene <expan abbr="cõnectuntur">connectuntur</expan>: ut quaſi <lb></lb>ſuperaddito pauimento ſubinſtructa <expan abbr="operiant̃">operiantur</expan>. </s>
          <s id="N40397B">Lapidum iſtic nexu<lb></lb>ra eſt: <expan abbr="cũ">cum</expan> nouiſſimus quiſque nunc ſuperinſternatur lapis: ita in iam <lb></lb>tum ſubſtratos <expan abbr="coagmentat̃">coagmentatur</expan> et <expan abbr="cõcinnat̃">concinnatur</expan>: ut in <expan abbr="duorũ">duorum</expan> <expan abbr="ſubſtitutorũ">ſubſtitutorum</expan> <lb></lb><expan abbr="cõmiſſuram/æquata">commiſſuram / æquata</expan> et collibrata extenſione medius accumbat. <lb></lb></s>
          <s id="N40399C">Quæ <expan abbr="lapidũ">lapidum</expan> nexura uniuerſa in ſtructura minime negligenda <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>ſit: cum eſt eadem in procinctibus huiuſmodi maiorem in <expan abbr="modũ">modum</expan> <lb></lb><expan abbr="obſeruãda">obſeruanda</expan>. </s>
          <s id="N4039B2">Aduerti reticulatis operibus ueteres aſſueuiſſe <expan abbr="procinctũ">procin<lb></lb>ctum</expan> inducere: ut <expan abbr="cõſtaret">conſtaret</expan> ordinibus <expan abbr="laterculorũ">laterculorum</expan> quinque: aut nihilo <lb></lb>paucioribus tribus: <expan abbr="quorũ">quorum</expan> eſſent cum cæteri / tum ad minus ordo <lb></lb>unus lapide poſitus <expan abbr="nõ">non</expan> craſſiore <expan abbr="q̈">quam</expan>  cæteri illic iuncti: ſed <expan abbr="lõgiore">longiore</expan> <lb></lb>atque latiore. </s>
          <s id="N4039D8">Ordinariis uero inſtructuris lateritiis uidimus quoſque <lb></lb>in pedes quinos <expan abbr="illigamẽti">illigamenti</expan> loco fuiſſe uno <expan abbr="cõtentos">contentos</expan> ordine lateris <lb></lb>perampli bipedalis. </s>
          <s id="N4039E7">Vidimus <expan abbr="etiã">etiam</expan> quod laminas <expan abbr="plũbeas">plumbeas</expan> <expan abbr="prælõgas">prælongas</expan> pa<lb></lb>rietibusque pares <expan abbr="latitudĩe">latitudine</expan> <expan abbr="illigamẽti">illigamenti</expan> gratia <expan abbr="ĩterſparſerit">interſparſerit</expan>. </s>
          <s id="N403A04"><expan abbr="Verũ">Verum</expan> in <lb></lb>lapide <expan abbr="prægrãdi">prægrandi</expan> <expan abbr="aſtruẽdo">aſtruendo</expan> procinctu rariore uel quaſi ſolis coronis <expan abbr="cõtẽtos">con<lb></lb>tentos</expan> uideo. </s>
          <s id="N403A1D"><expan abbr="Incorõis">In coronis</expan> <expan abbr="abſoluẽdis">abſoluendis</expan> <expan abbr="q̃do">quando</expan> hæ quoque <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> firmiſſima <lb></lb><expan abbr="recĩgũt">recingunt</expan> nexura: neglexiſſe nihil oportet <expan abbr="eorũ">eorum</expan> que hactenus de pro<pb xlink:href="004/01/086.jpg"></pb>cinctu ipſo diximus: ut in his nulli niſi prælongi et admodum <lb></lb>latiſſimi et omnium firmiſſimi lapides imitantur: coaptenturque <lb></lb>nexura continuata et recte compacta / ordinibus ad libellam exac<lb></lb>tis: et pro cuiuſque ratione ad regulam redactis et coæquatis. </s>
          <s id="N403A42">Eoque <lb></lb>maiorem iſtic curam et diligentiam adhibeas / ipſa res poſtulat: <lb></lb>quo et percingunt opus coronæ ipſo loco labiliore: Et tecti præ<lb></lb>terea munus ſuos in parietes obtinent. </s>
          <s id="N403A4B">Hinc eſt quod aiunt late<lb></lb>ritiis parietibus crudis teſtaceam coronam adigito: ne ſiquid ex <lb></lb>ſummo tecto aut ſtillicidiis impluat / officiat: Sed protectura <lb></lb>tueantur. </s>
          <s id="N403A54">Ea de re adeo in omni reliquo pariete quouis obſeruan <lb></lb>dum eſt: ut ei pro tecto bene obſtructa ſtet corona ad omnem im<lb></lb>brium iniuriam refellendam.</s>
        </p>
        <p id="N403A5B" type="main">
          <s id="N403A5D">Rurſus conſideraſſe oportet / quo fultu / quibus ue adminiculis la<lb></lb>pides plurimi una in parietis ſoliditatem cogantur atque contine<lb></lb>antur. </s>
          <s id="N403A64">Conſideranti nimirum ſeſe offert: ut in primis ad iſtam <lb></lb>rem opus eſſe calce intuear: tam etſi non omnem lapidem calce <lb></lb>iungendum ſtatuam. </s>
          <s id="N403A6B">Marmora enim contactu calcis non modo <lb></lb>candorem amittunt: uerum etiam obſcenis maculis cruoris deho<lb></lb>neſtantur: Tantaque in marmore ineſt candoris ſuperbia: ut uix <lb></lb>alium poſſit perferre <expan abbr="q̈">quam</expan>  ipſum ſe. </s>
          <s id="N403A78">Quid putes? </s>
          <s id="N403A7B">fumos dedigna<lb></lb>tur: oleo illibutum palleſcit: nigro infuſum uino luteſcit: aqua <lb></lb>ex materia caſtaneæ perducta fuſcatur intimum atque inficitur: ut <lb></lb>ne abradendo quidem iſtarum rerum notæ deleantur. </s>
          <s id="N403A84">Hinc uete<lb></lb>res nuda in opus marmora / nullo calcis illinimento obducto quo <lb></lb>ad poterant adigebant. </s>
          <s id="N403A8B">Sed de his poſtea.</s>
        </p>
        <p id="N403A8E" type="main">
          <s id="N403A90">Nunc quando ad periti fabri officium pertinet / non tam ſeligere <lb></lb>commodiora / <expan abbr="q̈">quam</expan>  apte accommodateque / uti his quæ ſuppeditent: <lb></lb>rem nos ſic proſequemur. </s>
          <s id="N403A97">Calcem intelliges excoctam eſſe uſque <lb></lb>ut probes: quæ infuſa et inde poſt feruorem extincta / ſpumam <lb></lb>lactis imitata ſeſe <expan abbr="ſuſcitãs">ſuſcitans</expan> totis glebis tumuerit. </s>
          <s id="N403AA2"><expan abbr="Nõ">non</expan> ſatis <expan abbr="cõmaceratæ">commace<lb></lb>ratæ</expan> <expan abbr="indiciũ">indicium</expan> <expan abbr="erũt">erunt</expan> calculi <expan abbr="ĩterharenãdũ">interharenandum</expan> offenſi. </s>
          <s id="N403ABA">Plus forte ſi admi<lb></lb>ſcueris harenæ <expan abbr="q̈">quam</expan>  par ſit / aſperitate ſui <expan abbr="nõ">non</expan> coherebit: Sin <expan abbr="aũt">aut</expan> minus <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  eius natura et uis ferat: quaſi uiſcus lentitudine improba reſti<lb></lb>tabit ægreque obſequetur. </s>
          <s id="N403AD2">Calcem non uſque quoque maceratam / <pb xlink:href="004/01/087.jpg"></pb>atque alioquin imbecilliorem indemnius committes fundamentis <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan> cætero parieti: et inter farcinamenta <expan abbr="q̈">quam</expan> in cruſtis. </s>
          <s id="N403ADB">Ab angulis <lb></lb>uero et oſſibus præcinctibuſque / procul abigenda eſt omnis calx: <lb></lb>in qua uel minima inſit menda: et præſertim arcubus fidiſſima <lb></lb>intermiſcenda eſt. </s>
          <s id="N403AE4">Anguli / oſſa / procinctus / coronæ / harenam <lb></lb><expan abbr="tenuiorem / graciliorem / purioremq;">tenuiorem / graciliorem / purioremque</expan> exigunt: præſertim ubi ter<lb></lb>ſo ducantur lapide. </s>
          <s id="N403AEE">Infarctinamenta glanduloſiorem non reſpu<lb></lb>ent materiam. </s>
          <s id="N403AF3">Lapis arens natura et ſitiens / fluuiatili cum hare<lb></lb>na non peſſime conueniet. </s>
          <s id="N403AF8">Madens natura lapis et humectus / ha<lb></lb>renas foſſiceas adamabit: ad hauſtrum nolim ſumptam ex mari <lb></lb>harenam obiicias: ſeptemtriones ad uentos fortaſſis commodius <lb></lb>exponetur. </s>
          <s id="N403B03">Minuto cuique lapidi materia debetur ſpiſſior: Sicco <lb></lb>et exhauſto craſſior: <expan abbr="Quãuis">Quamuis</expan> uniuerſa in aſtructione ueteres craſ<lb></lb>ſiorem pultem iſtiuſmodi tenaciorem putent <expan abbr="q̈">quam</expan> tenuem. </s>
          <s id="N403B0E">Præ <lb></lb>grandes lapides non niſi per liquentem et fluxibilem materiem <lb></lb>fulcturæ ex arbitrio recumbunt: ut forte magis lubricandi cubi<lb></lb>lis gratia: quo ſunt illi quidem dum coaptantur ſub manu ad mo<lb></lb>tum faciles / <expan abbr="q̈">quam</expan> conglutinandi cauſa / huiuſmodi eſſe inducta mate<lb></lb>ries uideatur. </s>
          <s id="N403B1B">Atqui  omnino plurimum conferet aliquid molle <lb></lb>iſtiuſmodi et leuigatum cubile ſubmittere: Quo fiat ut lapides <lb></lb>iniquo ſub pondere laborantes non defringantur. </s>
          <s id="N403B22">Sunt qui ubi <lb></lb>paſſim ex ueterum operibus prægrandes intueantur lapides / me<lb></lb>diis iuncturis illibutos rubrica / uſos interpretentur ea pro calce: <lb></lb>Id mihi non fit ueriſimile: uel maxime ea re / quod non utraſque ad <lb></lb>iunctionis ſupſicies / ſed tantum alteram illibutam uideam.</s>
        </p>
        <p id="N403B2D" type="main">
          <s id="N403B2F">Eſt etiam circa parietes quippiam: quod neglexiſſe non conferat. <lb></lb></s>
          <s id="N403B33">Nequod enim præcipi ti feſtinantia et tumultuaria manu eſt paries <lb></lb>coaceruandus/ opera nuſquam intermiſſa: Neque per ſegnitiem <lb></lb>deſidioſam / quaſi inuitus ædifices / coepto eſt opere procraſtinan <lb></lb>dum: Sed proſequi rem oportet modo et ratione: in qua ſit celeri<lb></lb>tas coniuncta cum conſilii et diligentiæ maturitate.</s>
        </p>
        <p id="N403B3E" type="main">
          <s id="N403B40">Altius attolli opus uetant periti: niſi pars hactenus exacta du<lb></lb>ruerit: Nam recens et molle opus / impotens et reſolubile <pb xlink:href="004/01/088.jpg"></pb>cum ſit / quæ ſuperaſtruxeris <expan abbr="nequaquã">nequaquam</expan> perferet. </s>
          <s id="N403B4D">Videre quidem <lb></lb>licet / hyrundines natura edoctos cum nidificent / primas illu<lb></lb>tationes ad tigna: quæ quidem pro fundamentis et radice operis <lb></lb>ſunt: atque item his primis proximas <expan abbr="aggeſtiões">aggeſtiones</expan> apponere <expan abbr="nequicq̃">nequicquam</expan> <lb></lb>temere: ſed opere intermiſſo / mature ſenſimque aſtruere: quoad <lb></lb>primordia operis firmitudinem conſecuta ſint. </s>
          <s id="N403B62">Duruiſſe calcem <lb></lb>ſtatuunt / cum lanuginem floſculoſque fabris cognitos deſuda: it. <lb></lb></s>
          <s id="N403B68">Quot in pedes inter calandum ſit ipſa muri craſſitudo / et loci et <lb></lb>coeli temperies admonebit. </s>
          <s id="N403B6D">Vbi duxeris intercalandum operito <lb></lb><expan abbr="ſũmum">ſummum</expan> opus ſtrumentis: ne uento et ſole ſuccus materiae hauſtus <lb></lb>euaneſcat: potius <expan abbr="q̈">quam</expan> <expan abbr="attẽporato">attemporato</expan> ſicceſcat et cohereſcat. </s>
          <s id="N403B7D">Vbi opus <lb></lb>reſumpſeris / pura iterum atque iterum aqua infundito / quoad pro<lb></lb>be immadeſcat: Et pulueres ne quid caprificibus gignundis <expan abbr="fomẽta">fomen<lb></lb>ta</expan> relinquantur / poenitus abluantur. </s>
          <s id="N403B8A">Nihil eſt quod opus ad ſo<lb></lb>liditatem ſtabilitatemque magis confirmet: <expan abbr="q̈">quam</expan>  abundanti lapidem <lb></lb><expan abbr="cõmadefeciſſe">commadefeciſſe</expan> aqua. </s>
          <s id="N403B98">Madidum negant lapidem eſſe / qui ſi dif<lb></lb>fregeris / non tota ſit facie intima infuſus et nigricans. </s>
          <s id="N403B9D">Adde his <lb></lb>quod inter aſtruendum in ſingulis locis / quibus ad uarios ædificii <lb></lb>uſus et uoluptates / deſideraſſe quiſpiam nouas apertiones poſſit <lb></lb>per parietis ductum inter extexendis arcus eſt: quo poſtea inde <lb></lb>ſuffoſſus paries / tutam et connatam habeat quieſcendi ſedem ar<lb></lb>cum. </s>
          <s id="N403BAA">Neque dici poteſt / uti unico interdum ſubdempto ex parie<lb></lb>te lapillo / tota ſtructuræ uis et nerui labefactentur. </s>
          <s id="N403BAF">Et profecto <lb></lb>aſſequemur <expan abbr="nunquã/ut">nunquam / ut</expan> ueteratis ſtructuris nouæ applicentur: ita <lb></lb>ut non continuo inter ſe diſcidium faciant: Et eam ob cicatricem <lb></lb>debilitatus <expan abbr="paries/q̃">paries / quae</expan> reddatur ad ruinam promptus / non eſt ut re<lb></lb>feram. </s>
          <s id="N403BC2">Craſſus paries armamenta non poſtulat: quando fabris la<lb></lb>titudine ſui præſtet: ut aſtruendo conſiſtant.</s>
        </p>
        <p id="N403BC7" type="main">
          <s id="N403BC9">Diximus de legitimo aſtruendi genere: quo quidem lapide <expan abbr="attollat̃">attol<lb></lb>latur</expan> et <expan abbr="duratũ">duratum</expan> <expan abbr="reddat̃">reddatur</expan> calce. </s>
          <s id="N403BD9">Sed <expan abbr="cũ">cum</expan> ſint <expan abbr="captãdi">captandi</expan> lapidis genera alia <lb></lb>quæ <expan abbr="nõ">non</expan> calce ſed luto ſtent <expan abbr="ĩterlita">interlita</expan>: et alia quæ lapidibus nullo ful<lb></lb>ta glutino <expan abbr="coaptent̃">coaptentur</expan>. </s>
          <s id="N403BF4">Et ſine præterea alia <expan abbr="ædificãdi">ædificandi</expan> genera: quæ <lb></lb>ſola <expan abbr="ĩfarctura">infarctura</expan>: et alia quæ ſolis <expan abbr="fimant̃">firmantur</expan> corticibus: et <expan abbr="huiuſmõi">huiuſmodi</expan> bre<lb></lb>uiſſime <expan abbr="trãſigemus">tranſigemus</expan>. </s>
          <s id="N403C0D"><expan abbr="Lapidẽ">Lapidem</expan> quem <expan abbr="illiniat̃">illiniatur</expan> <expan abbr="terra / cũ">terra / cum</expan> <expan abbr="quadratũ/tum">quadratum / tum</expan> et <pb xlink:href="004/01/089.jpg"></pb>maxime arentem eſſe oportet: eamque ad rem nihil eſt <expan abbr="cõmodius">commodius</expan> <lb></lb>latere ſeu cocto ſeu potius crudo bene exſiccato. </s>
          <s id="N403C29">Paries crudo du<lb></lb>ctus latere ualitudini <expan abbr="habitantiũ">habitantium</expan> aptus: et contra ignes tutiſſimus <lb></lb>cum ſit: tum et terræ motibus non multo commouetur: Sed idem <lb></lb>ni fiat <expan abbr="craſſior / cõtignationes">craſſior / contignationes</expan> non tolerat: Hinc pilas iubebat Ca<lb></lb>to interſtrui lapideas: quibus trabeamenta ſubſtituerentur. </s>
          <s id="N403C3C"><expan abbr="Limũ">Limum</expan> <lb></lb>quo fulcias / ſunt qui eſſe <expan abbr="optãt">optant</expan> bitumini perſimilem: et eſſe <expan abbr="optimũ">optimum</expan> <lb></lb>arbitrantur eum: qui <expan abbr="ĩmiſſus">immiſſus</expan> aqua lente diſſoluitur: qui de manu <lb></lb>ægre abluatur: qui longe denſetur cum ſicceſcat: Alii <expan abbr="harenariũ">harenarium</expan> <lb></lb><expan abbr="præferũt">præferunt</expan>: quia ductibilior ſit. </s>
          <s id="N403C5D">Veſtire oportet opus hoc cruſtula <lb></lb>extrinſecus ex calce: interius ſi libet gypſo /aut etiam creta <expan abbr="argẽtaria">argen<lb></lb>taria</expan> : Ea ut cohæreſcat aptius inter <expan abbr="cõponẽdum">componendum</expan> teſtacea ſunt frag<lb></lb>menta / rimulis iuncturarum ſparſim interſerenda: quæ ueluti <expan abbr="dẽticuli">den<lb></lb>ticuli</expan> promineant: ut eis cruſtula firmius <expan abbr="cõtineatur">contineatur</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N403C78" type="main">
          <s id="N403C7A">Nudum lapidem cum quadratum eſſe oportet: tum et præ aliis <lb></lb>grandem atque etiam ſolidum et <expan abbr="firmiſſimũ">firmiſſimum</expan>: Hic nulla infarcina<lb></lb>menta / æquatiſſimi ordines / perpetua nexura exigitur: crebraque <lb></lb>debentur anſarum <expan abbr="clauiculorũque">clauiculorumque</expan> illigamenta. </s>
          <s id="N403C8B">Anſæ ſunt quibus <lb></lb>æquate appoſiti lapides binatim iungantur: et continuatum in or<lb></lb>dinem couniantur. </s>
          <s id="N403C92">Clauiculi ſunt qui inferiores et una ſuperiores <lb></lb>in lapides infixi <expan abbr="cauẽt">cauent</expan> ne quid forte protruſi ordines alteri ab alte <lb></lb>ris diſtrahantur. </s>
          <s id="N403C9D">Anſas clauiculoſque fen eos non reprobant. </s>
          <s id="N403CA0">Sed <lb></lb>nos ex ueterum operibus intelleximus ferrum <expan abbr="corrũpi">corrumpi</expan> et <expan abbr="nequicq̃">nequicquam</expan> <lb></lb>durare: æs uero durare et prope æternum eſſe: Quin et ferri rubi<lb></lb>gine marmora <expan abbr="cõmacerari">commacerari</expan> et <expan abbr="circũrumpi">circumrumpi</expan> aduerti. </s>
          <s id="N403CB9"><expan abbr="Viſunt̃">Viſuntur</expan> et lig<lb></lb>neæ anſæ lapidibus <expan abbr="uetuſtiſſimorũ">uetuſtiſſimorum</expan> operum interſertæ: quas ego <lb></lb>ferreis haud <expan abbr="quaq̃">quaquam</expan> <expan abbr="poſtponẽdas">poſtponendas</expan> duco: æreæ ferreæque anſæ plumbo <lb></lb>firmantur: ligneæ ſat firmæ ſunt ſuapte forma: quæ ſic dolantur <lb></lb>ut ſimilitudinis gratia caudæ hirundineæ <expan abbr="nũcupentur">nuncupentur</expan>. </s>
          <s id="N403CD7">Inſerendæ <lb></lb>anſæ ſunt ita ut imbrium ſtillæ ad eas uitiandas non penetrent. <lb></lb></s>
          <s id="N403CDF">æneas contra uetuſtatem firmari putant / ſi dum conflantur trige<lb></lb>ſima ſtagni pars immiſceatur: Rubiginem minus uerebuntur / ſi <lb></lb>bitumine aut etiam oleo perungantur. </s>
          <s id="N403CE6">Ferrum ceruſa gypſo <lb></lb>et liquida pice temperari / ne rubiginem ſentiat / affirmant. <pb xlink:href="004/01/090.jpg"></pb>Anſæ ligneæ cera pura et amurca illibutæ <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="putreſcũt">putreſcunt</expan>: <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> <lb></lb>liquentis plumbi et admodum <expan abbr="feruẽtis/">feruentis /</expan> ad captas anſarum quod in <lb></lb>fuderint lapides ſubcrepuiſſe uideo.</s>
        </p>
        <p id="N403D03" type="main">
          <s id="N403D05">Sola et infarctura ductos paſſim inuenies in ueterum &amp; aedificiis pa<lb></lb>rietes <expan abbr="perq̃">per quos</expan> firmiſſimos. </s>
          <s id="N403D0E">Hi <expan abbr="ducũtur">ducuntur</expan> <expan abbr="quẽadmodum">quemadmodum</expan> et terrei: qui<lb></lb>bus Africa et hiſpania utebatur / duabus utrinque ſeu <expan abbr="tabularũ">tabularum</expan> ſeu <lb></lb><expan abbr="craticiorũ">craticiorum</expan> ſpondis adactis / quæ pro cruſtis <expan abbr="adſtẽt">adſtent</expan> quoad infuſum <lb></lb>opus duruerit. </s>
          <s id="N403D2A">Sed in hoc differunt / quod hic cementitiam pultem <lb></lb>prope undantem infundunt: illic terram lentoſam humectatione <lb></lb>et ſubactione redditam ductibilem inculcant pede et planetoriis <lb></lb>uectibus. </s>
          <s id="N403D33">Iſtic etiam pro nexura in pedes trinos quaſi <expan abbr="ruderamẽta">ruderamenta</expan> <lb></lb><expan abbr="inſternũt">inſternunt</expan> maiuſculos lapides preſertim ordinarios: aut etiam fra<lb></lb>ctitios angulares: Nam globoſus etſi contra iniurias plane ſit for<lb></lb>tis: niſi tamen multa deuinctus erit ſuffragatione: in omni ſtruc<lb></lb>tura longe <expan abbr="infidelẽ">infidelem</expan> habebit ſe. </s>
          <s id="N403D49">Illic uero terreis Africæ parietibus <lb></lb>ſpartum aut <expan abbr="maritimũ">maritimum</expan> iuncum luto <expan abbr="ĩmiſcent / opus">immiſcent / opus</expan> ductu mirabi<lb></lb>le: quod uentis et imbribus incorruptum duret. </s>
          <s id="N403D58">Ad Plinii <expan abbr="tẽpora">tempora</expan> <lb></lb>turres et ſpeculæ terrenæ iugis <expan abbr="montiũ">montium</expan> impoſitæ / uſque ad Hanni<lb></lb>bale ſpectabantur.</s>
        </p>
        <p id="N403D67" type="main">
          <s id="N403D69">Solas inducimus cruſtulas / ut ſic eas potius <expan abbr="q̈">quam</expan>  cortices appellem: <lb></lb>craticiis atque ſtoriis ex harundine non recentibus opus illiberale: <lb></lb>Sed quo paſſim uetus romana plebs uteretur. </s>
          <s id="N403D74"><expan abbr="Illiniũtur">Illiniuntur</expan> crates lu<lb></lb>to una cum paleis triduo ſubacto: poſt ueſtiuntur / uti mox dixi / <lb></lb>calce aut etiam gypſo: <expan abbr="demũ">demum</expan> pictura ſignis ue honeſtantur. </s>
          <s id="N403D82">Gyp<lb></lb>ſo ſi teſtam tunſam ex tertia immiſcueris / aſperuginem nimis uere<lb></lb>bitur: Calce <expan abbr="ĩmixtum">immixtum</expan> maiorem in modum inualeſcit: in humido <lb></lb>pruina et gelu / gypſum omnino inutile eſt.</s>
        </p>
        <p id="N403D8F" type="main">
          <s id="N403D91">Reſtat ut quaſi epilogum / legem referam apud architectos uetu<lb></lb>ſtiſſimam: quam pro oraculo obſeruandam ſtatuo: ea eſt huiuſmo<lb></lb>di: Muro baſim ſubigito firmiſſimam: ſuperiora inferioribus me <lb></lb>dio centro ad <expan abbr="perpendiculũ">perpendiculum</expan> reſpondeant / ponito: Angulos oſſaque <lb></lb>parietum ab ſolo in ſublime robuſtiore lapide obfirmato: Calcem <lb></lb><expan abbr="cõmacerato">commacerato</expan>: Lapidem in opus niſi <expan abbr="madẽtem">madentem</expan> ponito: infeſtis offen<lb></lb>ſoribus duriorem obicito. </s>
          <s id="N403DAB">Structuram ad regulam et libellam et <pb xlink:href="004/01/091.jpg"></pb>perpendiculum ducito: <expan abbr="cõmiſſuras">commiſſuras</expan> <expan abbr="antecedentiũ">antecedentium</expan> medii deinceps <lb></lb>lapides obtineant curato. </s>
          <s id="N403DBC">Integros ordinibus exponito: medium <lb></lb><expan abbr="parietẽ">parietem</expan> refractis farcito: <expan abbr="ordĩes">ordines</expan> ordinibus crebris traductis <expan abbr="lapidũ">lapidum</expan> <lb></lb>nexuris coadiugato. </s>
          <s id="N403DCE">Hactenus de pariete. </s>
          <s id="N403DD1">Venio ad <expan abbr="tectũ">tectum</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N403DD8" type="main">
          <s id="N403DDA">Sed nolim illud præteriiſſe: cuius <expan abbr="argumẽta">argumenta</expan> apud ueteres <expan abbr="maiorẽ">maiorem</expan> <lb></lb>in modum obſeruata intelligo. </s>
          <s id="N403DE7">Sunt in rerum natura / quibus pro<lb></lb>culdubio ineſt uis <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="aſpernẽda">aſpernenda</expan>: <expan abbr="laurũ">laurum</expan> <expan abbr="arborẽ">arborem</expan>: <expan abbr="aqlã">aquilam</expan> <expan abbr="alitẽ">aliter</expan> <expan abbr="uitulũquemaritimũ">uitulumque <lb></lb>maritimum</expan> piſcem aiunt fulgura <expan abbr="nõ">non</expan> petere: Hæc ſi operi interlu<lb></lb>dantur: ſunt qui fortaſſe putent futurum intactum fulminibus et <lb></lb>immune. </s>
          <s id="N403E14">Equidem id ego æque poſſe uideor ſperare: atque illud <lb></lb>et dere quod aiunt ranam <expan abbr="rubetã">rubetam</expan> fictili incluſam medioque defoſ<lb></lb>ſam agro / arcere alites ab ſementis. </s>
          <s id="N403E1F">Et oſtrim <expan abbr="arborẽ/ſi">arborem / ſi</expan> in <expan abbr="domũ">domum</expan> <lb></lb>inferatur / reddere partus difficiles: Et enomion leſpiam frondem <lb></lb>ſub tectis habitam præcipitare aluum et inanitate peſtem inferre. <lb></lb></s>
          <s id="N403E2F">Redeo ad rem. </s>
          <s id="N403E32">Hic repetere oportet quæ ſupra cum de <expan abbr="lineamẽtis">lineamen<lb></lb>tis</expan> <expan abbr="ædificiorũ">ædificiorum</expan> tractaremus / perſtrinximus.</s>
        </p>
        <p id="N403E3F" type="main">
          <s id="N403E41">Tectorum igitur alia ſub diuo: alia non ſub diuo: Et <expan abbr="horũ">horum</expan> aliqua <lb></lb>lineis conſtant rectis: aliqua flexis: aliqua mixtis. </s>
          <s id="N403E4A">His addito <lb></lb>quod hic faciat ad rem: Nam aut ex arborum materia pone <expan abbr="tectũ">tectum</expan> <lb></lb>aut lapide. </s>
          <s id="N403E55">Ordiemur inde adeo rem principio hic ſumpto: ut ſta<lb></lb>tuamus quippiam eſſe / quod ipſum ad uniuerſi tecti ratiocinati<lb></lb>onem pertineat: et ſit huiuſmodi. </s>
          <s id="N403E5E">Tecto cuiuis et oſſa et neruos <lb></lb>et complementa et cortices et cruſtulas ineſſe æque atque in muro <lb></lb>interpretemur: tamen hoc ita ne ſit re ipſa conſideremus. </s>
          <s id="N403E65">Princi<lb></lb>pio ut ab his qui rectis lineis ex materia ſyluarum conſtant inci<lb></lb>piamus. </s>
          <s id="N403E6C">Tectis quidem ferendis opus eſt firmiores a pariete ad <lb></lb>parietem ſubſtituas trabes: atque has uti modo <expan abbr="cõmentabamur">commentabamur</expan> eſſe <lb></lb>intranſuerſum poſitas columnas non inficiabimur. </s>
          <s id="N403E77">Oſſis ergo lo<lb></lb>co erit trabs: quod ſi per impenſæ rationes liceret: quis non optet <lb></lb>totum habere opus / ut ita loquar oſſeum et ſolidiſſimum: hoc eſt <lb></lb>continuatis columnis / et counitis trabibus compactum et obfirma<lb></lb>tum? </s>
          <s id="N403E84">Sed parſimoniæ <expan abbr="proſpicimus/ſuperfiuũ">proſpicimus / ſuperfluum</expan> <expan abbr="putãtes">putantes</expan> quicquid <lb></lb>ſeruata operis firmitate poſſit detrahi: ea de re trabium hic ſinun<lb></lb>tur interualla: Ex quo et trabibus tranſuerſalia <expan abbr="imponũtur">imponuntur</expan> tigna : <pb xlink:href="004/01/092.jpg"></pb>et abducuntur decurrentes quadruli: et ſiqua ſunt iſtis ſimilia: <lb></lb>Quæ omnia haud <expan abbr="quaq̃">quaquam</expan> dedecet putaſſe <expan abbr="illigamẽta">illigamenta</expan>. </s>
          <s id="N403EA6">In his <expan abbr="demũ">demum</expan> <lb></lb>aſſes tabulæque ampliores coaptatæ nimirum complementi uicem <lb></lb>tenebunt: parique ratione pauimentum tegulaſque corticem eſſe exti<lb></lb>mum: Coelum uero tecti / quod ſupra caput pendeat <expan abbr="intimũ">intimum</expan> eſſe <lb></lb>corticem non negabimus. </s>
          <s id="N403EB9">Ergo hæc ita eſſe ſi conſtat / inueſtige<lb></lb>mus ſiquid ſit / quod cuique horum debeatur: quo his recognitis fa<lb></lb>cilius quæ lapideis tectis <expan abbr="cõueniat">conueniat</expan> intelligamus.</s>
        </p>
        <p id="N403EC4" type="main">
          <s id="N403EC6">De his igitur quoad res poſtulet breuiſſime tranſigamus. </s>
          <s id="N403EC9">Sed fa<lb></lb>ciat hoc ad rem / huius ætatis architectos non laudo: qui contigna<lb></lb>tionibus habendis / uaſtas foraminum lacerationes ipſis in oſſibus <lb></lb>parietum relinquunt: quibus abſoluto pariete trabium capita im<lb></lb>mittant: Ex qua re paries imbecillior atque aduerſus ignium popu<lb></lb>lationes / ædificium male tutum redditur: quod pateant inde ad pro<lb></lb>ximam aulam aditus incendio. </s>
          <s id="N403ED8">Quare placent apud ueteres qui <lb></lb>aſſueuere parietibus lapideos mutulos firmiſſimos bene commen<lb></lb>dare: quibus quæ dixi trabium capita imponantur: quod ſi concate<lb></lb>nari trabeatione parietes uelis / non deerunt anſæ et fibulæ aeneæ / <lb></lb>et captus <expan abbr="extãtes">extantes</expan> ex mutulo: quibus <expan abbr="cõmodiſſime">commodiſſime</expan> ad <expan abbr="eã">eam</expan> <expan abbr="rẽ">rem</expan> utare. <lb></lb></s>
          <s id="N403EF6">Trabem omnino integram eſſe et admodum ſincerem: mediaque <lb></lb>præſertim longitudine ſui uacare menda oportet. </s>
          <s id="N403EFB">Aure ad <expan abbr="alterũ">alterum</expan> <lb></lb>caput poſita / ictus altero ex capite reſonantes accepti ſi erunt in <lb></lb>quaſſi: et obtuſi intimum latere morbum indicabunt. </s>
          <s id="N403F06">Nodoſites <lb></lb>in trabe longe repudianda: præſertim ſi erunt nodi crebri / et <expan abbr="unũ">unum</expan> <lb></lb>in cumulum contuberoſi: Quæ ligni pars medullæ adſit proxi<lb></lb>ma dolabitur / ut ſtet in opere ſuprema. </s>
          <s id="N403F13">Ex inferiore autem quæ <lb></lb>futura eſt trabis ſuperficie dedolata / præter <expan abbr="corticẽ/aut">corticem / aut</expan> nihil / aut <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan> id queat <expan abbr="minimũ">minimum</expan>. </s>
          <s id="N403F25">Quo autem in latere tranſuerſi aliquid ap<lb></lb>paruit uitii: ponito id ut ſtet ſupremum: Oblonga ſiqua excurret <lb></lb>directam per trabem fiſſura / lateribus ne <expan abbr="cõmittito">committito</expan>: Sed aut ſupre<lb></lb>mæ aut potius infimæ mandato ſuperficiei. </s>
          <s id="N403F34">Siqua perterebranda <lb></lb>aut fortaſſis <expan abbr="cõuulneranda">conuulneranda</expan> ſit: parcito mediæ longitudini: infi<lb></lb><expan abbr="infimãque">infi<lb></lb>mamque</expan> ne lædito ſuperficiem. </s>
          <s id="N403F42">Sin <expan abbr="autẽ">autem</expan> uti in baſilicis <expan abbr="obſeruarũ /">obſeruarunt /</expan> <lb></lb>binatim erunt trabes <expan abbr="ponendæ/laxamẽta">ponendæ / laxamenta</expan> digitorum aliquot inter <pb xlink:href="004/01/093.jpg"></pb>mittito: qua reſpirent / ne quid mutuo incaleſcendo inficiantur. <lb></lb></s>
          <s id="N403F58">Et conferet quidem per <expan abbr="ſingulũ">ſingulum</expan> par trabes ipſas alternatas collo<lb></lb>caſſe: ne iuxta eodem in cubili <expan abbr="amborũ">amborum</expan> capita conquieſcant: Sed <lb></lb>ubi iſtius pes / iſtic alterius caput <expan abbr="incũbat">incumbat</expan>: Sic enim mutuo firmi <lb></lb>ore pedis robore mutuæ leuioris partis imbecillitati ſubuenient: <lb></lb>et trabes ipſas cognitas eſſe hoc eſt uno materiæ genere / unaque ſyl<lb></lb>ua / una coeli fronte adultas / ſi fieri poteſt / eademque die abſciſſas <lb></lb>oportet: Quo paribus naturæ uiribus par <expan abbr="officiũ">officium</expan> gerant. </s>
          <s id="N403F77">Cubilia <lb></lb>trabibus ad libellam ſternito: ita ut ſit eorum quodque ſolidum et <lb></lb><expan abbr="firmiſſimũ">firmiſſimum</expan>. </s>
          <s id="N403F81">Cauetoque ponendis trabibus / ne quid materies calcem <lb></lb>attingat: et ſinito <expan abbr="circũaperta">circumaperta</expan> et libera ſpiramenta: ne quid ullius <lb></lb>penitus contactu uitietur aut concluſa tabeſcat. </s>
          <s id="N403F8C">Ad trabis puluil<lb></lb><expan abbr="lũ">lum</expan> ſubſternito filicem herbam harentem / aut carbones / aut potius <lb></lb>amurcam ſuis <expan abbr="cõmixtam">commixtam</expan> nucleis. </s>
          <s id="N403F9A">Sin autem erunt arbores mino<lb></lb>res / <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut queas integram unico ex <expan abbr="trũco">trunco</expan> trabem ponere: plures in <lb></lb>unam compacturam coagmentato / ita ut in ſe artius uim <expan abbr="obtineãt">obtineant</expan> <lb></lb>hoc eſt ut ſuperior compactæ trabis linea fieri <expan abbr="nequicq̈">nequicquam</expan> poſſit <expan abbr="ponderũ">pon<lb></lb>derum</expan> preſſura breuior: et contra inferior linea fieri haud poſſit lon<lb></lb>gior: Sed quaſi corda ad ſuperadactos / qui ſeſe <expan abbr="cõtrarus">contrarus</expan> frontibus <lb></lb><expan abbr="protrudẽt / trũcos">protrudent / truncos</expan> <expan abbr="obfirmãdos">obfirmandos</expan> neruoſo ſiſtat captu.</s>
        </p>
        <p id="N403FBF" type="main">
          <s id="N403FC1">Tigna proxime omniſque reliqua materies / quod ex trabe ſecta expe<lb></lb>diantur / trabis ſinceritate integritateque <expan abbr="probabũtur">probabuntur</expan>. </s>
          <s id="N403FCA">Tabulas <expan abbr="nimiũ">ni<lb></lb>mium</expan> ſpiſſas putant non <expan abbr="cẽmodas">commodas</expan>: quoniam detorqueri <expan abbr="cũ">cum</expan> excepe<lb></lb>rint / clauos extrudant: et aſſeribus <expan abbr="q̈uis">quamvis</expan> tenuioribus clauos appo<lb></lb>ni iubent duplices: præſertim ſub diualibus coaſſationibus quibus <lb></lb><expan abbr="tabularũ">tabularum</expan> anguli et media lateraque firmentur. </s>
          <s id="N403FE3">Clauos qui <expan abbr="põdera">pondera</expan> <lb></lb>in tranſuerſum ferant craſſiores fieri iubent: Alios autem gracili<lb></lb>ores ubi ſint / non reprobant: Sed longiores eſſe hos et capite dila<lb></lb>tatiores <expan abbr="cõuenit">conuenit</expan>. </s>
          <s id="N403FF4">æneos clauos ſubdiuo et inhumecto perhenniores: <lb></lb>ferrei inteſtino in opere et ſicco neruoſiores fore compertum ha<lb></lb>beo. </s>
          <s id="N403FFB">Vbi ex uſu ad firmandam contignationem ueniat / ligneis <lb></lb>clauiculis delectantur.</s>
        </p>
        <p id="N404000" type="main">
          <s id="N404002">Quæ autem de ligneis tectis diximus: eadem et in lapideis trabi<lb></lb>bus obſeruabuntur: Tranſuerſæ enim et uenæ et mendæ a <expan abbr="trabiũ">trabium</expan> <pb xlink:href="004/01/094.jpg"></pb>uſu reicientur ad <expan abbr="eficiũdas">eficiundas</expan> columnas: aut ſi <expan abbr="erũt">erunt</expan> mende moderate <lb></lb>&amp; leues latera lapidis <expan abbr="q̃bus">quibus</expan> apparuerint / <expan abbr="cũ">cum</expan> in opus <expan abbr="ponẽtur">ponentur</expan> <expan abbr="reſupinabunt̃">reſu<lb></lb>pinabuntur</expan>. </s>
          <s id="N404026">Per longum excurrentes uene quibus uis in trabibus tole<lb></lb>rabiliores <expan abbr="habebunt̃">habebuntur</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan> tranſuerſæ: Tabulæ item lapideæ <expan abbr="cũ">cum</expan> alias <lb></lb>ob res: tum et ponderis gratia minime craſſiores ponentur. </s>
          <s id="N404035">Que <lb></lb>demum in totis aut ligneis aut lapideis apponentur aſſeres tigna / <lb></lb>trabes / neque adeo graciles / neque adeo rari ponentur ut ad ſe ſe <expan abbr="õus">onus</expan> <lb></lb>que ferendum ſint inualidi. </s>
          <s id="N404042">Et contra neque adeo craſſi neque adeo <expan abbr="cõferti">con<lb></lb>ferti</expan> ut opus illepidum et informe reddant. </s>
          <s id="N40404B">Sed de operis forma <lb></lb>&amp; gratia alibi. </s>
          <s id="N404050">Itaque de rectilineo tecto quæ uſque dicta <expan abbr="ſũt /ſufficianz">ſunt / ſuffici<lb></lb>ant</expan>: Ni forte illud deſit ut <expan abbr="mõeã">moneam</expan> quod quidem omni opere <expan abbr="uehemẽter">uehemen<lb></lb>ter</expan>  <expan abbr="obſeruãdum">obſeruandum</expan> cenſeo. </s>
          <s id="N404067"><expan abbr="Aduerterũt">Aduerterunt</expan> phyſici in corporibus <expan abbr="animãtiũ">animam<lb></lb>tium</expan> <expan abbr="naturã">naturam</expan> aſſueſſe opus ſuum ita perfinite: ut <expan abbr="nunq̃">nunquam</expan> oſſa ab oſſibuſ <lb></lb>ſeparata aut diſiuncta eſſe uſpiam uoluerit: ſic etiam nos oſſa oſſi<lb></lb>bus <expan abbr="cõiungemus">coniungemus</expan>: et neruis <expan abbr="illigamẽtiſque">illigamentiſque</expan> belliſſime affirmabimuſ: <lb></lb>ut ſit oſſium ſeries et <expan abbr="cõpactura">compactura</expan>: qua ſola etiam ſi deſint cætera / <lb></lb>ſter opus ſuis <expan abbr="perfinitũ">perfinitum</expan> membris atque firmitatibus.</s>
        </p>
        <p id="N404096" type="main">
          <s id="N404098">Venio ad tecta flexilinea. </s>
          <s id="N40409B">Atqui  ea quidem quæ omnes ad nume<lb></lb>ros rectilineis tectis plene reſpondeant <expan abbr="cõſideremus">conſideremus</expan>. </s>
          <s id="N4040A4">Flexilineum <lb></lb><expan abbr="tectũ">tectum</expan> <expan abbr="conſtituũt">conſtituunt</expan> arcus: et arcum eſſe trabem inflexam ſuaſimus. <lb></lb></s>
          <s id="N4040B1">Procurrunt etiam hic <expan abbr="illigamẽta">illigamenta</expan>: adduntur et quæ interuacua <expan abbr="cõpleant">com<lb></lb>pleant</expan>. </s>
          <s id="N4040BE">Sed uelim apertius intelligi / quid arcus ipſe ſit / quibus <lb></lb>ue conſtet partibus: Et enim ducendi arcus rationem traxiſſe ho<lb></lb>mines hinc puto: Nam cum uiderent trabes duas <expan abbr="iũctis">iunctis</expan> capitibus <lb></lb>poſſe imis pedibus diuaricatis ita firmari / ut mutuo innexu pari<lb></lb>busque contra ſe ponderibus ſiſterent: placuit <expan abbr="inuẽtum / et">inuentum / et</expan> <expan abbr="coeperũt">coeperunt</expan> <lb></lb>iſtoc opere diſpluuia ædificiis tecta apponere. </s>
          <s id="N4040D7">Poſt id fortaſſe <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>ex <expan abbr="ĩſtituto">inſtituto</expan> maiorem cooperire aream trabium breuitate nequiuiſ<lb></lb>ſent: intermedium ad ſublimia truncorum capita aliquid interpo<lb></lb>ſuere: ut eſſet prope atque apud græcos littera. <gap></gap>. </s>
          <s id="N4040EA">Appoſitumque <lb></lb>ipſum id fortaſſis cuneum appellauere. </s>
          <s id="N4040EF">Succedente inde argu<lb></lb>mento multiplicatis cuneis iſtiuſmodi arcus effigie effectam ſpe<lb></lb>ctantes probauere: eamque ducendi arcus rationem ad opera lapi<lb></lb>dea tranſferentes / integrum additamentis arcum effecere: ut iam <pb xlink:href="004/01/095.jpg"></pb>fateri oporteat arcum ipſum cuneorum pluſculorum compactio<lb></lb>ne conſtare: Quorum alii capitibus infirmis ad arcum ipſum ſub<lb></lb>ſideant: alii ad dorſum inſidentes nodum ſpinæ obtineant: Aliquando <lb></lb>reliquum expleant ambitum coſtarum. </s>
          <s id="N404102">Non ſit ab re eadem repe<lb></lb>tere: quæ primo in libro recenſuimus. </s>
          <s id="N404107">Arcus inter ſe differunt: <lb></lb>Nam eſt quidem rectus / quem integer ſemicirculus conſtituit: <lb></lb>huius corda per circuli centrum dirigitur. </s>
          <s id="N40410E">Eſt et qui trabis natu<lb></lb>ram magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  arcus ſapiat: hunc <expan abbr="cõminutum">comminutum</expan> dicimus / quod ſit non <lb></lb>integer ſemicirculus: ſed ſit eius quota aliqua pars: huius corda <lb></lb>a centro diſtat et ſupra eſt. </s>
          <s id="N40411F">Eſt et copoſitus arcus: quem undem <lb></lb>aliquando angularem / alii actum dicunt: qui ex arcubus duobus commi<lb></lb>nutis componitur: habetque ſua in corda duo duarum flexarum ſe <lb></lb>ſe mutuo ſecantium linearum centra. </s>
          <s id="N404128">Rectum arcum omnium <lb></lb>eſſe firmiſſimum cum re ipſa cenſet: tum et ratione argumentoque <lb></lb>monſtratur. </s>
          <s id="N40412F">Et diſſolui quidem ſponte quo poſſit pacto non ui<lb></lb>deo: ni cuneorum alter alterum extrudat: ab qua quidem iniu<lb></lb>ria tam longe abſunt: ut etiam alter alterius ope confirmetur: <lb></lb>Quin etiam ubi forte id moliri aggrediantur / ponderum natura <lb></lb>quibus aut ſubſiſtunt / aut imbuti ipſi ſunt cunei / uetantur. </s>
          <s id="N40413A">Hinc <lb></lb>illud Varronis / quod ait in arcuatis operibus dextra non magis <lb></lb>ſtare ex ſiniſtris / quod ſiniſtra ex dextris. </s>
          <s id="N404141">Et ſpectare licet rem: Su<lb></lb>premus quidem cuneus / qui ad ſpinam mediam unicus ſit / quo <lb></lb>nam modo erit ualidus cuneos propellere collaterales: aut illis <lb></lb>ipſis <expan abbr="premẽtibus">prementibus</expan> quando poterit is quidem ex ſede iam occupata <lb></lb>protrudi? </s>
          <s id="N404152">Qui uero proximi per coſtas <expan abbr="ſuccedũt">ſuccedunt</expan> cunei <expan abbr="libramẽtis">libramen<lb></lb>tis</expan> ponderum facile in officio continentur. </s>
          <s id="N40415F">Demum et alterutra <lb></lb>ad capita qui ſubſideant cunei / quid erit cur moueantur ſuperio<lb></lb>ribus in officio perſiſtentibus. </s>
          <s id="N404166">Ergo rectis arcubus / qui ſeſe facile <lb></lb>tueantur cordam non exigimus: in <expan abbr="cõminutis">comminutis</expan> autem ferream ca<lb></lb>tenam / aut quod cordæ uim obtineat / parietum extenſionibus hinc <lb></lb>atque hinc confirmamus: haſque eſſe extenſiones optamus non <expan abbr="breuiores/q̈">bre<lb></lb>uiores / quam</expan> quibus comminutus / qui deeſt ambitus queat integrari: <lb></lb>Quod ipſum facere ueteres architecti <expan abbr="nunquã">nunquam</expan> neglexere: et com<lb></lb>minutos omnes arcus ubi id licuit / nunquam non intra parietum <pb xlink:href="004/01/096.jpg"></pb>latera integrarunt: Quin et præclare illud obſeruarunt / ut rectis <lb></lb>trabibus / ubi occaſio <expan abbr="præſtabatur / cõminutum">præſtabatur / comminutum</expan> arcum <expan abbr="ſup̃adducerent">ſuperadduce<lb></lb>rent</expan>: Tum et <expan abbr="cõminutis">comminutis</expan> ipſis arcubus rectos arcus etiam <expan abbr="ſup̃adigerent">ſuperadi<lb></lb>gerent</expan> : qui ſub ſe poſitos <expan abbr="cõminutos">comminutos</expan> <expan abbr="cõfouerent">confouerent</expan>: et <expan abbr="ponderũ">ponderum</expan> mole<lb></lb>ſtias interciperent. </s>
          <s id="N4041A4">Compoſiti arcus apud ueteres non uiſuntur. <lb></lb></s>
          <s id="N4041AA">Sunt qui turrium apertionibus in ducedos putent: quo nimia ſuper<lb></lb>impoſita <expan abbr="põdera">pondera</expan> quaſi prora obiecta diffidant: Tam etſi <expan abbr="cõpoſiti">compoſiti</expan> <lb></lb>arcus iſtiuſmodi ponderibus confirmentur ſuperadiectis magis <expan abbr="q̈">quam</expan> <lb></lb><expan abbr="opprimãtur">opprimantur</expan>. </s>
          <s id="N4041C0">Cuneos quibus arcus ducatur omnes de lato / et quo <lb></lb>ad fieri poſſit prægrandi uelim eſſe ex lapide. </s>
          <s id="N4041C5">Nam eſt quidem <lb></lb>cuiuſque corporis pars indiſſolubilior: quæ a natura concreta et eo <lb></lb>unita eſt: <expan abbr="q̈">quam</expan>  quæ <expan abbr="hominũ">hominum</expan> manu et arte <expan abbr="cõiuncta">coniuncta</expan> atque compacta <expan abbr="ẽ">est</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4041DD">Eſſe etiam oportet mutuo coæquales / ut quaſi in libra dextera ſi<lb></lb>niſtris reſpondeant facie / magnitudine / pondere et eiuſmodi. <lb></lb></s>
          <s id="N4041E3">Arcus plures ſi ad porticus perapertiones <expan abbr="cõtinuatas">continuatas</expan> a columnis et <lb></lb>capitulis duxeris: facito cunei unde bini aut plures arcus iuncti <expan abbr="inſurgũt">in<lb></lb>ſurgunt</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> duo: aut pro <expan abbr="arcuũ">arcuum</expan> numero totidem ſint lapides et diſ<lb></lb>ſecti: Sed unicus atque idem prorſus integer: quo huius et iſtius ar<lb></lb>cus capita <expan abbr="cõtineantur">contineantur</expan>: Qui uero ſecundi proximi in hos primos <lb></lb><expan abbr="inſurgẽt">inſurgent</expan> cunei / ſi <expan abbr="prægrãdi">prægrandi</expan> <expan abbr="erũt">erunt</expan> ex lapide curato ambo/ alter ad <lb></lb>alterum ſuis hæreat <expan abbr="iũctis">iunctis</expan> ad lineam renibus. </s>
          <s id="N404214">Tertius qui ſecun<lb></lb>dos hoſce operiet lapis ad <expan abbr="murorũ">murorum</expan> leges libella <expan abbr="coaptabit̃">coaptabitur</expan> nexura <lb></lb>comparili: ita ut <expan abbr="iũctis">iunctis</expan> ambobus arcubus ſeruiat: <expan abbr="amborũque">amborumque</expan> cune<lb></lb>os detineat captu. </s>
          <s id="N40422F">Toto in arcu facito ut <expan abbr="iunctionũ">iunctionum</expan> adhæſiones / <lb></lb>et <expan abbr="cõclauſuræ">conclauſuræ</expan> ſuum ad centrum <expan abbr="ditigant̃">dirigantur</expan>. </s>
          <s id="N404240">Spinæ cuneum periti <lb></lb>unico et integro et prægrandi ſemper lapide appoſuere: quod ſi erit <lb></lb>muri craſſitudo maior <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut cuneos iſtiusmodi queas integres po<lb></lb>nere: is <expan abbr="demũ">demum</expan> iam non arcus / ſed eſſe teſtudo potius incipiet: <expan abbr="quã">quam</expan> <lb></lb>nos fornicem appellabimus.</s>
        </p>
        <p id="N404255" type="main">
          <s id="N404257">Teſtudinum uaria ſunt genera. </s>
          <s id="N40425A"><expan abbr="Diſquirendũ">Diſquirendum</expan> quid inter ſe diffe<lb></lb>rant / et quibus lineis <expan abbr="cõſtituantur">conſtituantur</expan>: Fingenda mihi erunt nomina:<lb></lb>quo ſim / quem eſſe me his libris maxime <expan abbr="elaborandũ">elaborandum</expan> inſtitui: fa<lb></lb>cilis et minime obſcurus. </s>
          <s id="N40426E">Neque me præterit Ennium poetam ma<lb></lb>ximas coeli appellaſſe fornices: et <expan abbr="Seruiũ">Seruium</expan> cauernas dixiſſe eas eſſe <pb xlink:href="004/01/097.jpg"></pb>quæ in carinarum ſint factæ modum. </s>
          <s id="N40427B">Sed peto hanc ueniam ut <lb></lb>his libris id tandem ſatis putemus dictum latine: quod cum apte <lb></lb>ad rem: tum et apertiſſime <expan abbr="ĩtelligatur">intelligatur</expan>. </s>
          <s id="N404286">Teſtudinum iſta ſunt ge<lb></lb>nera / fornix / camera / et recta ſpherica: et ſiquæ <expan abbr="iſtarũ">iſtarum</expan> quota ſunt <lb></lb>pars: Ex his recta ſpherica ſui natura <expan abbr="nõ">non</expan> niſi parietibus a circulari <lb></lb>area <expan abbr="ſurgẽtibus">ſurgentibus</expan> imponitur. </s>
          <s id="N40429B">Camera uero teſtudo quadratis debe<lb></lb>tur areis: Fornicibuſ autem areæ <expan abbr="angulorũ">angulorum</expan> quatuor: ſeu breuiores <lb></lb>illæ <expan abbr="quidẽ/ſeu">quidem / ſeu</expan> oblongæ ſint: quales uidemus criptoporticus ope<lb></lb>riuntur. </s>
          <s id="N4042AC">Teſtudo ea quæ perforati ad <expan abbr="mẽtis">mentis</expan> <expan abbr="ſimilitudinẽ">ſimilitudinem</expan> ducat: <lb></lb>Verbi etiam ſimilitudine apud nos fornix appellabitur. </s>
          <s id="N4042B9">Erit igi<lb></lb>tur id ueluti unum atque item alteros ad arcum arcus adegeris: aut <lb></lb>quaſi flexæ trabis latitudinem extenſam multo ac protinus dila<lb></lb>tatam reddideris: Ex qua re aſſequemur / ut quaſi inflexus paries <lb></lb>in caput pro tecto adſtet. </s>
          <s id="N4042C4">Sin autem fornicem hanc fortaſſis a <expan abbr="ptẽtrione">ſe<lb></lb>ptemtrione</expan> ad meridiem protenſam / tranſuerſa altera fornix ab ori<lb></lb>ente ad <expan abbr="occidẽtem">occidentem</expan> ſolem peruadens totis lineis <expan abbr="ſecuerit / teſtudinẽ">ſecuerit / teſtudinem</expan> <lb></lb><expan abbr="cõſtituent">conſtituent</expan>: quam inflexorum <expan abbr="cornuũ">cornuum</expan> ſimilitudine: quæ in angu<lb></lb>los procurrant cameram <expan abbr="nũcupabimus">nuncupabimus</expan>. </s>
          <s id="N4042E5">Quod ſi arcus ipſi complu<lb></lb>res et coæquales mutuo unicum in punctum medii culminis ſeſe <lb></lb>interſecuerint: teſtudinem <expan abbr="cõſtituent">conſtituent</expan> coelo ſimilem: rectam inde <lb></lb>ſphericam appellari hanc placuit. </s>
          <s id="N4042F2">Quæ teſtudines aliqua <expan abbr="iſtarũ">iſtarum</expan> <lb></lb>e partibus conſtet / hæ ſunt. </s>
          <s id="N4042FB">Nam ſi coeli emiſpherium natura <expan abbr="perpẽdiculari">per<lb></lb>pendiculari</expan> et recta ſectione ab oriente ad occidentem uerſus duas <lb></lb>in partes diuiſerit: Teſtudines dabit geminas: quæ quidem ſca<lb></lb>phis emiciclorum pro tecto ſunt. </s>
          <s id="N404307">Sin autem ab <expan abbr="oriẽtis">orientis</expan> angulo ad <lb></lb>angulum meridier: et a meridiano iſtoc ad angulum occidentis: <lb></lb>et ab iſto ad angulum <expan abbr="ſeptẽtrionis">ſeptentrionis</expan>: et a ſeptentrionali quoque iſtoc <lb></lb>ad primarium illud orientis angulum pari ratione natura <expan abbr="circũ">circum</expan> <lb></lb>ſeptum et <expan abbr="cõmutilatum">commutilatum</expan> coeli emiſpherium reddiderit: <expan abbr="reſtudinẽ">teſtudinem</expan> <lb></lb>tum quidem in medio relinquet: quam nos turgidi ueli ſimilitu<lb></lb>dine auleam <expan abbr="nũcupabimus">nuncupabimus</expan>. </s>
          <s id="N404330">In qua uero perficiunda plures forni<lb></lb>cis partes conueniant: qualeſ uidemus ſex octo ue angulorum are<lb></lb>aſ teſtudinari: hanc noſ ſphericam angularem appellabimuſ. <lb></lb></s>
          <s id="N40433A">Teſtudinum <expan abbr="aſtruendarũ">aſtruendarum</expan> ratio eadem quæ in muriſ <expan abbr="aſſeruabit̃">aſſeruabitur</expan> : <pb xlink:href="004/01/098.jpg"></pb>Oſſa enim integra ad <expan abbr="ſũmum">ſummum</expan> uſque teſtudinis ex oſſibus parietis <lb></lb>inſurgent: et pro <expan abbr="illorũ">illorum</expan> modo iſtic impoſita <expan abbr="perducẽtur">perducentur</expan>: et inter <lb></lb>ſe quota aliqua diſtabunt parte. </s>
          <s id="N404359">Ab oſſibus uero ad oſſa <expan abbr="illigamẽta">illigamen<lb></lb>ta</expan> protrahentur: et media <expan abbr="cõplementa">complementa</expan> <expan abbr="infarciẽtur">infarcientur</expan>. </s>
          <s id="N40436A">Sed in hoc dif<lb></lb>ferunt: quod in pariete ad rectam regulam <expan abbr="normãque">normamque</expan> et libellam / lapi<lb></lb>des et ſinguli ordines <expan abbr="coagmentãtur">coagmentantur</expan> atque <expan abbr="componũtur">componuntur</expan>: In teſtudi<lb></lb>ne <expan abbr="autẽ">autem</expan> ordines ad flexam regulam / et lapidis omnes <expan abbr="cõclauſuræ">conclauſuræ</expan> <lb></lb>ad ſui arcus <expan abbr="cẽtrum">centrum</expan> <expan abbr="dirigũtur">diriguntur</expan>. </s>
          <s id="N404399">Oſſa ferme <expan abbr="nuſquã">nuſquam</expan> induxere uete<lb></lb>res niſi cocto ex latere / codemque <expan abbr="utplurimũ">ut plurimum</expan> bipedali: <expan abbr="monẽtque">monentque</expan> te<lb></lb>ſtudinum complementa abſoluas lapide leuiſſimo: ne quid muri <lb></lb>iniquo abhinc pondere <expan abbr="fatigẽtur">fatigentur</expan>. </s>
          <s id="N4043B2">Conſueſſe <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> aduerti aliquos <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> ſolidiſſima Semper oſſa perducere: Sed oſſium loco ſparſim <lb></lb>ſtantes inlatus lateres inter ſe ruiſſe / capitibus pectinatim in ſe <expan abbr="iũctis">iun<lb></lb>ctis</expan> : uti ſiquis dexteræ manus <expan abbr="ſũmos">ſummos</expan> digitos <expan abbr="ſũmis">ſummis</expan> ſiniſtris digi<lb></lb>tis interſtringat: Et intermedia complere <expan abbr="cemẽtitio">cementitio</expan> congeſtu: et <lb></lb>præſertim pumice <expan abbr="cõſueuerunt">conſueuerunt</expan>: quem <expan abbr="omniũ">omnium</expan> lapidem teſtudina<lb></lb>tionibus complendis <expan abbr="cõmodiſſimũ">commodiſſimum</expan> eſſe omnes <expan abbr="profitẽtur">profitentur</expan>. </s>
          <s id="N4043E9">Sed ar<lb></lb>cubus et teſtudinibus ſtruendis <expan abbr="armamẽto">armamento</expan> opus eſt: id rudis et <expan abbr="tẽ">tem<lb></lb>poranea</expan> quædam eſt contignatio ad flexæ lineæ ambitum diffini<lb></lb>ta: cui pro corio et cute aut crates aut harundines / aut uilia iſtiuſ<lb></lb>modi <expan abbr="cõſternuntur">conſternuntur</expan> ſuſtinendæ coaggerationis in teſtudine quoad <lb></lb>duruerit. </s>
          <s id="N404403">Eſt tamen inter teſtudines una omnium recta ſpherica <lb></lb>quæ <expan abbr="armamẽta">armamenta</expan> non poſtulet: quando ea quidem <expan abbr="nõ">non</expan> ex arcubus ſo<lb></lb>lum conſtat: uerum etiam coronis. </s>
          <s id="N404412">Et quis poſſit referre aut <expan abbr="meditari/q̃">me<lb></lb>ditari / quae</expan> ſint horum uterque <expan abbr="ĩnumerabiles">innumerabiles</expan> hærentes adacti sese mu<lb></lb>tuo interſecantes / ad pares angulos et ad impares: ut quotocumque <lb></lb>loco per uniuerſam teſtudinem iſtiuſmodi aliquem interſecueris <lb></lb><expan abbr="lapidem / plurimorũ">lapidem / plurimorum</expan> intelligas re et arcuum et coronarum <expan abbr="cuneũ">cuneum</expan> <lb></lb>appoſuiſſe: et coronam qui coronæ ſuperaſtruxerit: et iam arcum / <lb></lb>qui alterum arcum perduxerit/ fingito uelle id opus labeſcere / un<lb></lb>de incipiet? </s>
          <s id="N404433">Cunctis præſertim cuneis unum centrum petentibus <lb></lb>pari et uiribus et <expan abbr="ĩnixu">innixu</expan>. </s>
          <s id="N40443C">Huius teſtudinis firmitate plerique apud <lb></lb>ueteres adeo abuſi ſunt: ut ſolum in quotos aliquos pedes teſtace<lb></lb>as ſimplices coronas inſtrauerint: Cæteram uero <expan abbr="teſtudinẽ">teſtudinem</expan> opere <pb xlink:href="004/01/099.jpg"></pb>tumultuario cementariam perfundendo materiem perfecerint. <lb></lb></s>
          <s id="N40444E">Sed longe eos probo qui interducendum opus curarint ut qua ar<lb></lb>te lapides in pariete illigantur / eadem hic coronæ inferiores pro<lb></lb>ximis ſuperioribus: et arcus inuicem arcubus locis <expan abbr="nõ">non</expan> rariſſimis <lb></lb>innectantur: praeſertim ſi harenæ foſſiceæ copia <expan abbr="nõ">non</expan> ſuppeditabit <lb></lb>aut maritimis hauſtrinis ue opus obiiciatur. </s>
          <s id="N40446D">Angularem quoque <lb></lb>teſtudinem ſphericam modo per eius iſtius craſſitudinem iectam <lb></lb>ſphericam interſtruas / poteris attollere nullis armamentis: Sed <lb></lb>iſtic nexura potiſſimum opus eſt: qua huius imbecillæ partes par<lb></lb>tibus illius firmioribus arctiſſime illigentur: Tamen conſeret <lb></lb>ductis iam una atque alteris lapideis / et duratis ceronis / leuia il<lb></lb>lic ſubillaqueare amenta et anſas: quibus tantum armamenti com<lb></lb>mittas: quantum ſat ſit ferendis coronis his quæ aliquot inde in <lb></lb>pedes <expan abbr="ſuperaſtruant̃">ſuperaſtruantur</expan> quoad <expan abbr="ſicceſcãt">ſicceſcant</expan>: Et deinceps cum hæ quaeque <lb></lb>partes duruerint / in quotos quoſque ordines iſta hæc armamenti ſub<lb></lb>ſidia ad ſuprema perficiunda tranſterre: quoad uſque opus absolu<lb></lb>tum reddideris. </s>
          <s id="N40449D">Teſtudo / Camura / atque item fornix armamen<lb></lb>tis ſubſtitutis inducatur neceſſe eſt. </s>
          <s id="N4044A4">Sed uelim iſtarum primas <lb></lb>ordines / et arcuum capita  firmiſſimis ſedibus <expan abbr="cẽmendari">commendari</expan>. </s>
          <s id="N4044AF">Neque <lb></lb>placent qui prius totos parietes extollunt ſolis pediculis mutulo<lb></lb>rum relictis / quibus poſt tempora teſtudinem <expan abbr="cõmittant">committant</expan> <expan abbr="inſumũ">infirmum</expan> <lb></lb>opus atque inconſtans. </s>
          <s id="N4044C1">Quare ſi me audient una hi quidem arcus <lb></lb>et paribus ordinibus cum ſuo pariete cui inhæreant / ducentur: <lb></lb>quo id opus pluribus <expan abbr="perq̈">perquam</expan> ualde id fieri poteſt firmiſſimis nexi<lb></lb>bus conueniatur. </s>
          <s id="N4044CC">Vacua uero inter aſſurgentes inflexus <expan abbr="teſtudinũ">teſtudinum</expan> <lb></lb>et parietem cui adhæreant relicta / quem secum fabri coxam nun<lb></lb>cupant / infarciantur non tellure aut ſolu
s ruderibus ſiccis: ſed <lb></lb>potius ſtructura ordinaria et ſtabili / parietique iterum atque iterum <lb></lb>connexa. </s>
          <s id="N4044DF">Et placent qui leuandi oneris grata / fictilia uaſa <lb></lb>a uaria uacua per coxarum craſſitudines indidere rimoſa atque <lb></lb>inuerſa: ne quid collecta illic humiditate ingraueſcat: Et ce<lb></lb>menta ſuperinfundere ex lapide minime graui / ſed alio quin <lb></lb>tenaci. </s>
          <s id="N4044F0">Tota demum in teſtudine uticumque illa ſit / <pb xlink:href="004/01/100.jpg"></pb>naturam imitabimur: quæ quidem cum oſſa adiunxit oſſibus: <expan abbr="tũ">tum</expan> <lb></lb>et carnes ipſas intexuit uillulis nexura per omnes diametros <expan abbr="ĩterductis">inter<lb></lb>ductis</expan> in longum / in latum / in profundum / in <expan abbr="obliqumu">obliquum </expan>? </s>
          <s id="N404503">Hoc <lb></lb>nobis artificium naturæ lapidibus interſerendis ad teſtudines imi<lb></lb>tandum cenſeo.</s>
        </p>
        <p id="N40450A" type="main">
          <s id="N40450C">His abſolutis <expan abbr="proximũ">proximum</expan> eſt ut <expan abbr="inſternãtur / res">inſternantur / res</expan> in tota ædificatione <lb></lb>primaria / et <expan abbr="nõ">non</expan> magis neceſſaria <expan abbr="q̈">quam</expan>  difficilis: in qua aſſequenda et <lb></lb>perficiunda omnis <expan abbr="omniũ">omnium</expan> cura et diligentia iterum atque iterum ela<lb></lb>borauit. </s>
          <s id="N404525">De his nobis dicendum eſt: Sed prius illud <expan abbr="interſerendũ">interſerendum</expan> <lb></lb>iuuat: quod ad <expan abbr="teſtudinũ">teſtudinum</expan> opus inprimis ſpectat. </s>
          <s id="N404532">Et enim inter te<lb></lb>ſtudines abſoluendas differentia eſt: Nam qui arcus aut teſtudo <lb></lb>ſubiectis armamentis facienda <expan abbr="ſit / cõfeſtim">ſit / confeſtim</expan> atque minime intermiſ<lb></lb>ſo opere aſtruatur neceſſe eſt: Quæ uero ſine armamentis fiat / in<lb></lb>tercalationibus prope ſingulos <expan abbr="ĩ">in</expan> ordines <expan abbr="ĩdiget">indiget</expan>: quoad <expan abbr="cõgeſta">congeſta</expan> fir<lb></lb>mentur: ne partes nouiſſimæ ſuperadiectæ / priſtinis <expan abbr="nõ">non</expan> ſatis firma<lb></lb>tis / reſolutæ defluant. </s>
          <s id="N404555">Et præterea armamentatis teſtudinibus iu<lb></lb>uat ilico / ubi <expan abbr="ſũmis">ſummis</expan> concluſæ fuerint cuneis paulo / ut ita loquar / <lb></lb>relentare ſubices / quibus <expan abbr="armamẽta">armamenta</expan> ſubſtineantur: Id quidem ut <lb></lb>recenti adhuc in opere <expan abbr="cõmiſſi">commiſſi</expan> cunei <expan abbr="nõ">non</expan> natent inter <expan abbr="fomẽta">fomenta</expan> et <expan abbr="fultũ">ful<lb></lb>tum</expan> calcis: Sed <expan abbr="coequabilẽ">coequabilem</expan> inter ſe acquieſcendi ſedem ſuis libratis <lb></lb>ponderibus occupent: Alioquin inter ſicciſcendum congeſta non <lb></lb>ut opus <expan abbr="poſtulat / cõſtipatæ">poſtulat / conſtipatæ</expan> <expan abbr="congruerẽt">congruerent</expan>: ſed rimas <expan abbr="relinquerẽt">relinquerent</expan> ſe<lb></lb>dendo: Idcirco ſic fiat / non prorſus adimantur ſed in dies ſenſim <lb></lb><expan abbr="relentẽtur">relententur</expan> <expan abbr="armamẽta">armamenta</expan>: ne ſi non <expan abbr="attẽperate">attemperate</expan> <expan abbr="ſubdemas / crudũ">ſubdemas / crudum</expan> opus <lb></lb>ſequatur. </s>
          <s id="N4045A1">Poſt dies uero aliquos pro operis magnitudine adhuc <lb></lb>pluſculum <expan abbr="relẽtato">relentato</expan>: Sic deinceps facito / quoad lapidei per teſtudi<lb></lb>nem cunei ſeſe coaptent / et opus dureſcat. </s>
          <s id="N4045AC"><expan abbr="Relentãdi">Relentandi</expan> modus hic <lb></lb>eſt: Nam cum operis <expan abbr="armamẽta">armamenta</expan> in pilis aut ubi <expan abbr="cõducat">conducat</expan> conſtitu <lb></lb>eris: primum illic ſubigis capitibus ipſis armamenti cuneos ligne<lb></lb>os ad bipennis ſimilitudinem acuminatos. </s>
          <s id="N4045C0">Cum igitur relentate <lb></lb>opus libueri / malleolo cuneos hoſce diſtrudes ſenſim quoad uo<lb></lb>les / ſine periculo. </s>
          <s id="N4045C9">Denique ſic ſtatuo / non ante integram per<lb></lb>peſſam hyemem armamenta eſſe ſubdemenda: Id quidem cum<lb></lb> ob cæteras res: tum ne imbrium madefactione eneruatum reſolu<pb xlink:href="004/01/101.jpg"></pb>tumque opus proruat: Tam etſi dari teſtudinibus nihil <expan abbr="cõmodius">commodius</expan> <lb></lb>poteſt: quam ut aquam abunde combibant / et <expan abbr="nunquã">nunquam</expan> ſitim ſentiant. <lb></lb></s>
          <s id="N4045E3">Hactenus de his.</s>
        </p>
        <p id="N4045E6" type="main">
          <s id="N4045E8">Redeo ad tecti cruſtam. </s>
          <s id="N4045EB">Nempe ſi recte interpretamur / nihil eſt <lb></lb>in toto ædificio <expan abbr="antiquius/q̃">antiquius / quae</expan> habere ſub quo urentes ſoles atque e <lb></lb>coelo cadentes tempeſtates profugiens excipiare. </s>
          <s id="N4045F6">Id adeo benefi<lb></lb>cium tibi ut perhenne ſit / præſtat non paries / non area / non quod uis <lb></lb>iſtorum <expan abbr="omniũ">omnium</expan>: ſed una inprimis <expan abbr="quantũ">quantum</expan> uidere licet / extrema te<lb></lb>cti cruſtula: quam ipſam habere contra omnes <expan abbr="temporũ">temporum</expan> iniurias <lb></lb>ualidam / prout rei neceſſitas poſtulat / atque <expan abbr="cõſtantem">conſtantem</expan> hominum <lb></lb>induſtria et artes facto rerum <expan abbr="omniũ">omnium</expan> periculo uix dum ſatis reper<lb></lb>tam reddidere. </s>
          <s id="N404619">Neque facile reperiri poſſe confido: Nam cum <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>ſolum imbrem: uerum et gelationes et æſtus / et <expan abbr="ommũ">omnium</expan> item infe<lb></lb>ſtiſſimi uenti laceſſere <expan abbr="nuſquã">nuſquam</expan> <expan abbr="intermittãt">intermittant</expan>: quis tam aſſiduos <expan abbr="tãqueacerrimos">tamque <lb></lb>acerrimos</expan> hoſtes tolerare uſpiam diutius poſſit: Hinc eſt quod alia <lb></lb>ilico putreſcunt: alia <expan abbr="diſſoluũtur">diſſoluuntur</expan>: alia parietes <expan abbr="deprimũt">deprimunt</expan>: alia fin<lb></lb>duntur / rumpuntur: alia <expan abbr="abſtergũtur">abſterguntur</expan>: ut ne metalla quidem alibi <lb></lb>contra <expan abbr="tempeſtatũ">tempeſtatum</expan> iniurias inuicta iſtic tam multas perferre offen<lb></lb>ſiones queant. </s>
          <s id="N40464E">Sed homines pro locorum natura copiarum rerum / <lb></lb>quæ ad manus ſubueniret non aſpernati / quoad licuit neceſſitati <lb></lb>prouiderunt: Ergo uariæ <expan abbr="contegendorũ">contegendorum</expan> operum ortae obſeruatio<lb></lb>nes. </s>
          <s id="N40465D">Pyrges inquit Vetruuius / harundine: et apud Maſſiliam <lb></lb>ſubacta cum paleis terra <expan abbr="operiũt">operiunt</expan>. </s>
          <s id="N404666">Thelophagi apud <expan abbr="aramãtas/">Garamantas /</expan> <lb></lb>ut refert <expan abbr="Plinius / teſtudinũ">Plinius / teſtudinum</expan> ſuperficiem cruſtis tegunt. </s>
          <s id="N404674">Maxima <lb></lb>pars Germaniæ aſſerulis utitur. </s>
          <s id="N404679">In Belgica prouincia candidum <lb></lb>facilius <expan abbr="ſecãt">ſecant</expan> <expan abbr="lapidem/q̃">lapidem / quae</expan> <expan abbr="lignũ">lignum</expan> tenues in laminas: quas pro tegu<lb></lb>lis <expan abbr="exponũt">exponunt</expan>. </s>
          <s id="N404690">Ligures ætruſcique tegendis ædibus lataſtras <expan abbr="adhibẽt">adhibent</expan> <lb></lb>cruſtoſo ex lapide diſceptas. </s>
          <s id="N404699">Alii <expan abbr="pauimẽta">pauimenta</expan> de quibus mox <expan abbr="referã">referam</expan> <lb></lb>experti / tandem <expan abbr="oĩbus">omnibus</expan> <expan abbr="periclitatis / nõdum">periclitatis / nondum</expan> tamen ingenia et indu<lb></lb>ſtria <expan abbr="mortaliũ">mortalium</expan> inuenere <expan abbr="cõmodius">commodius</expan> tegula teſtacea: Nam <expan abbr="pauimẽtorum">pauimen<lb></lb>torum</expan> quidem opus pruinis ſcabreſcit / findit / ſidet. </s>
          <s id="N4046BE">Plumbum <lb></lb>feruoribus ſolis colliqueſcit. </s>
          <s id="N4046C3">æs ſi graue eſt / magno ponitur: ſi <lb></lb>tenue / uentis deturbatur / atque ærugine gracileſcit / ablaceratur. <lb></lb></s>
          <s id="N4046CB"><expan abbr="Tegulã">Tegulam</expan> ciprium <expan abbr="quẽdam">quendam</expan> <expan abbr="Criniã">Criniam</expan> agricolæ <expan abbr="filiũ">filium</expan> inueniſſe <expan abbr="ferũt">ferunt</expan>. <pb xlink:href="004/01/102.jpg"></pb>Eius duo ſunt genera: unum planum / latum pedem / longum cubi<lb></lb>tum ſpondis hinc atque hinc hirtis extantibus ad ſui latitudinem <lb></lb>partem nonam: Aliud aduolutum et crurium tuendarum arma <lb></lb>imitetur: Ambo qua imbrem defluentem capiant apertiores: qua <lb></lb>euomant arctiores. </s>
          <s id="N4046ED">Sed plani imbrices <expan abbr="cõmodiores">commodiores</expan> ſunt: modo <lb></lb>ita iungantur ad regulam et libellam / ne in latus <expan abbr="pẽdeant">pendeant</expan>: necubi <lb></lb>lacunæ intercurrant / aut tumuli extent: ne quid tranſuerſi fluen<lb></lb>tem pluuiam interpellat: ne quid interuacuum relinquatur. </s>
          <s id="N4046FE">Va<lb></lb>ſta ſi erit tecti ſuperficies / ampliores exigentur tegulæ: ne imbri<lb></lb>um riuuli canalibus non recipientibus <expan abbr="ſuperfundãtur">ſuperfundantur</expan>. </s>
          <s id="N404709">Tegulam <lb></lb>ne turbines aſportent / uelim omnem fultu calcis affirmari: præ<lb></lb>ſertim in publicis operibus: Nam in priuatis ſat erit ſi prima ſtil<lb></lb>licidia contra uentorum impetum affirmaris: tum et ſoluti aptius <lb></lb>inſtaurantur / ubi uitium factum ſit. </s>
          <s id="N404714">Alio quid id hunc in <expan abbr="modũ">modum</expan> <lb></lb>fiet aptiſſime: Nam in tectis <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ligneis aſſium loco teſtaceæ <lb></lb>tabellulæ ad decurrentes quadrulos extendentur uinctæ gypſo. <lb></lb></s>
          <s id="N404724">In has tabellulas ſuperinſternentur plani imbrices / et firmabun<lb></lb>tur calce: Opus id contra ignes tutiſſimum / et ad uſum <expan abbr="incolarũ">incolarum</expan> <lb></lb><expan abbr="accommodatiſſimũ">accommodatiſſimum</expan>: Et minore fiet impenſa / ſi tabelluſarum lo<lb></lb>co cannam græcam ſubinſtraueris / calceque firmaris. </s>
          <s id="N404734">Tegulam / <lb></lb>quam præſertim operibus publicis calce affirmaris / uelim non ni<lb></lb>ſi biennio ſub gelu et ſole habitam ſumas: Inualida enim ſi fuerit <lb></lb>poſita / non ſine operis diſpendio tolletur. </s>
          <s id="N40473D">Subuenit ut illud refe<lb></lb>ram / quod apud Diodorum hiſtoricum celebres illos ad hortos <lb></lb>penſiles Syriæ nouo et minime inutili inuento factum legimus: <lb></lb>Nam in trabibus quidem harundines aſphalto oblitas appoſuere: <lb></lb>in eas coctos lapides coaptauere duplici inſtratura uinctos gypſo: <lb></lb>Tertio loco plumbeas <expan abbr="adiũxere">adiunxere</expan> tegulas ita <expan abbr="cõflatas">conflatas</expan> atque <expan abbr="coagmẽtatas">coagmen<lb></lb>tatas</expan> : ut nullus humor ad primos lateres penetraret.</s>
        </p>
        <p id="N404758" type="main">
          <s id="N40475A">Venio ad pauimenta: quando ea quidem tectorum naturam ſa<lb></lb>piunt. </s> 
          <s id="N40475F">Horum alia ſubcliuo: alia contignatis: alia non contigna<lb></lb>tis: utriſque ſolidam et ad ſuas lineas <expan abbr="exactã">exactam</expan> eſſe oportet <expan abbr="ſupficiẽ">ſuperficiem</expan>: <lb></lb>ubi <expan abbr="inducant̃">inducantur</expan>. </s>
          <s id="N404772">Subcliuo ſuperficies <expan abbr="faſtigiabit̃">faſtigiabitur</expan>: ut indenos quoſque pe<lb></lb>des nihil minus binum declinet digitum. </s>
          <s id="N40477B">Et habebit quo aqua <pb xlink:href="004/01/103.jpg"></pb>defluens aut in ciſternas excipiatur: aut deriuetur in coaclas. </s>
          <s id="N404782">His <lb></lb>ex cloacis ſi aut in mare aut in amnes non poterit refundi / infun<lb></lb>dito aptis locis puteos ad aquam uſque ſcaturientem: feſſamque re <lb></lb>pleto ſaxo globoſo. </s>
          <s id="N40478B">Id demum ſi non licebit / foueas inquiunt fa <lb></lb>cito capaces / et indito carbones: deinde completo ſabulo / hac hu<lb></lb>moris exuberantiam ſorbebunt atque abſument. </s>
          <s id="N404794">Cæterum ſi erit <lb></lb>areæ ſolum congeſtitium / feſtucabitur acuratiſſime et ſuperindu<lb></lb>cetur / cum ſcatumine rudus: Sin autem erit ſubcontignata ſuper<lb></lb>ficies: tunc altera ſuperaffigatur tranſuerſa coaſſatio / et ſtatumi<lb></lb>netur / et inducatur rudus craſſum pede: Subrudus ſunt qui ſpar<lb></lb>tum aut filicem ſubſternendam putent: ne quid materia calcis <expan abbr="cõtactu">con<lb></lb>tactu</expan> uitietur. </s>
          <s id="N4047A7">Rudus ſi erit nouum / ad tres partes una calcis mi<lb></lb>ſceatur: ſi reſiduum ad quinque duæ: inductum conſpiſſetur / ce<lb></lb>dendo uectibus celeberrime: His ad craſſitudinem digitorum ſe <lb></lb>num addatur pultis extexta trita: quæ ad tris partis unam habeat <lb></lb>admixtam calcis. </s>
          <s id="N4047B2">Vltimo inſerantur fertilia / aut teſta ſpicacea / <lb></lb>aut teſſere ad lineam et regulam. </s>
          <s id="N4047B7">Tutius erit opus / ſi inter ſcatu<lb></lb>men et pultem imbrices tegulæ iunctæ calce ex oleo <expan abbr="inſternẽtur">inſternentur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4047C1">Pauimentum non ſubdiuale / quod eius obſiccitatem egregie pro<lb></lb>bant / ſic fieri iubet Varro: fodito ad pedes binos / et feſtucato ſo<lb></lb>lum: et in ducito aut rudus aut teſtaceum <expan abbr="pauimentũ">pauimentum</expan>: Dimittito <lb></lb>apertas nares: unde ſuos per canales humor extillet: congerito <lb></lb>carbones: hiſque proculcatis atque admodum inſpiſſatis inducito fa<lb></lb>bulone et calce et fauilla mixtam offam craſſitudine ſemipedali. <lb></lb></s>
          <s id="N4047D5">Hæc quæ hactenus recenſuimus ex Plinio atque inprimis Vetru<lb></lb>uio interpretati ſumus.</s>
        </p>
        <p id="N4047DA" type="main">
          <s id="N4047DC">Nunc quæ de pauimentis ex ueterum operibus ſumma et cura et <lb></lb>diligentia collegerim / referam: a quibus plura me longe <expan abbr="q̈">quam</expan>  a ſcri<lb></lb>ptoribus profiteor didiciſſe. </s>
          <s id="N4047E3">Atqui  incipiam quidem a ſumma <lb></lb><expan abbr="cruſta / quãq̃">cruſta / quamque</expan> non infirmam et rimoſam habere per <expan abbr="q̈">quam</expan> difficile qui<lb></lb>dem eſſe: Nam cum humore pregnans eſt humida / fit ſole uen<lb></lb>tis ue ut ſummotenus ſicceſcat. </s>
          <s id="N4047EF">Ex qua re uti in reſiduo alluui<lb></lb>onis uidemus luto contrahitur cutis / atque fiſſuras pandit ine<lb></lb>mendabiles: Nam illic partes quæ aruerint / quouis artificio <pb xlink:href="004/01/104.jpg"></pb>amplius non cohærent. </s>
          <s id="N4047FC">Humectæ uero partes facile protrahenti<lb></lb>bus cædunt et ſecuntur. </s>
          <s id="N404801">Cruſtam uideo aut teſtaceam impoſuiſſe <lb></lb>ueteres / aut lapideam: Nam tegulas <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> maxime ubi pedibus <lb></lb>non preſſentur / poſitas uidi quaque uaſus latas cubito <expan abbr="iũctas">iunctas</expan> calce <lb></lb>ex oleo: et uiſuntur laterculi minuti craſſi unum lati binum digi<lb></lb>tum: longi duplo <expan abbr="q̈">quam</expan>  lati iuncti ſtantes in latus ad ſpicarum imita<lb></lb><expan abbr="imitationẽ">imita<lb></lb>tionem</expan>. </s>
          <s id="N40481D">Lapideas cruſtas uidere paſſim licet ex tabulis marmoreis <lb></lb>grandioribus: et item ex reſectis minutioribus atque teſſerulis. <lb></lb></s>
          <s id="N404823">Præterea ſpectantur uetuſtæ cruſtæ ex ſola materia: quæ fiat iun<lb></lb>cta calce / harena et tunſa teſta minutiore <expan abbr="quantũ">quantum</expan> coniector ex ter<lb></lb>tia. </s>
          <s id="N40482E"><expan abbr="Compercũ">Compertum</expan> habeo cruſtas haſce fore firmiores et conſtantiores <lb></lb>ſi partem adieceris quartam tunſi lapidis tyburtini. </s>
          <s id="N404836">Sunt qui <expan abbr="puteolanũ">pu<lb></lb>teolanum</expan> puluerem / quem rapillum <expan abbr="nũcupant/">nuncupant /</expan> huic operi probent <lb></lb><expan abbr="mirũ">mirum</expan> in modum. </s>
          <s id="N404847">Cruſtas item quæ ex ſola ſint materia obductæ <lb></lb>experiri licet / uerberatu crebriore et in dies iterato acquirere ſpiſ<lb></lb>ſitudinem et duritiem prope ut ſuperet lapidem: Et cruſtis iſtiuſ <lb></lb>modi conſtat / ſi lotura calcis aſpergantur: ſi oleo linaceo oblini<lb></lb>antur / importari duritiem quandam uitream / et contra tempeſta<lb></lb>tes illæſam. </s>
          <s id="N404854">Calcem oleo ſubactam affirmant nihil <expan abbr="pauimẽtis">pauimentis</expan> <expan abbr="nociuũ">no<lb></lb>ciuum</expan> admittere. </s>
          <s id="N404860">Sub cruſta uideo affuſam materiam ex calce et <lb></lb>minutulis teſtæ perfractæ ad craſſitudinem digitorum binum tri<lb></lb>numque: Sub ea offenditur quaſi infarctura partim ex teſta perfra<lb></lb>cta: partim ex minutulis lapidum / quæ fabri excuſſerint ſcalpro: <lb></lb>et hanc ferme craſſam pedem alibi inter ſuperiorem: atque hanc in <lb></lb>uenio teſtaceos laterculos ſubſtratos poſtremo infimum ſaxa ſub <lb></lb>ſidunt pugnis non maiora. </s>
          <s id="N40486F">Videre licet in torrente ſaxa quæ ma<lb></lb>ſcula dicuntur: uti ſunt globoſa ſilicea et uitraria / ilico ex aquis <lb></lb>ſicceſcere: Teſtam uero et tofum et iſtiuſmodi diu ſeruare <expan abbr="cõcep">concep<lb></lb>tum</expan> humorem. </s>
          <s id="N40487C">Ex quo ſunt qui affirment <expan abbr="nõ">non</expan> penetrare <expan abbr="admodũ">admodum</expan> <lb></lb>ad cruſtas humorem ex tellure: ubi <expan abbr="ſubinſtratũ">ſubinſtratum</expan> iſtoc fiet ſaxo <expan abbr="uimentũ">pa<lb></lb>uimentum</expan>. </s>
          <s id="N404892">Vidimus <expan abbr="etiã">etiam</expan> qui in puſillas pilas ſexquipedales qua<lb></lb>drato <expan abbr="ordīe">ordine</expan> per <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> binos in pedes diſpoſitas / appoſuere tegulas te<lb></lb>ſtaceas: quibus <expan abbr="īſtruxere">inſtruxere</expan> quale diximus <expan abbr="pauimẽtũ">pauimentum</expan>. </s>
          <s id="N4048AD">Sed hoc <expan abbr="pauimẽti">pauimenti</expan> <lb></lb>genus præcipue ad balneas pertinet: de quibus ſuo dicetur loco. <pb xlink:href="004/01/105.jpg"></pb>humore humectoque aere gaudent pauimenta dum fiunt. </s>
          <s id="N4048BA">Et in um<lb></lb>broſo atque humido firmiora et integriora ſeruantur. </s>
          <s id="N4048BF">Et pauimen<lb></lb>tis nocua inprimis ſunt / ſoli infirmitas / et repens exſiccatio. </s>
          <s id="N4048C4"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <lb></lb>ueluti reiteratis pluuiis denſatur in aruis tellus: ita et pauimenta <lb></lb>abunde humectata unam integramque inſoliditatem <expan abbr="ferruminant̃">ferruminantur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4048D3">Quo in loco pauimenti ex fiſtulis tectorum imber cadens excipi<lb></lb>tur / lapideam poſuiſſe oportet cruſtam <expan abbr="perq̈">perquam</expan> integram et admo <lb></lb>dum ſolidam: ne impotentium guttarum aſſidua / ut ita loquar / <lb></lb>improbitate refodiatur atque uitietur. </s>
          <s id="N4048DC">Præterea <expan abbr="pauimentũ">pauimentum</expan> quod <lb></lb>in materia et contignato inſternitur curandum eſt ut oſſa quibus <lb></lb>ſuſtineatur / uiribus ſint ualida et inter ſe coæqualia: Quæ res ſi <lb></lb>non erit: puta ſiquo loco aut paries aut trabs ualde robuſtior cæte<lb></lb>ris ſubiecta ſit: eo loci findetur pauimentum atque uitiabitur. </s>
          <s id="N4048EB">Nam <lb></lb>cum materia <expan abbr="nõ">non</expan> ſemper eodem tenore uigoreque conſiſtat / ſed tem<lb></lb>porum uarietatibus moueatur / humidis molleſcit: ſiccis ad rigi<lb></lb>ditatem ſeſe reuocat atque obfirmat: ea re partibus eneruatioribus <lb></lb>ſub pondere laborantibus atque ſidentibus nimium finditur. <lb></lb></s>
          <s id="N4048FD">De his hactenus.</s>
        </p>
        <p id="N404900" type="main">
          <s id="N404902">Sed illud nolim præteriiſſe quod probe faciat ad <expan abbr="rẽ">rem</expan>. </s>
          <s id="N404909">Namque, alia <lb></lb>quidem fundamentis fodiundis: alia complendis. </s>
          <s id="N40490E">alia parietibus <lb></lb>attollendis: alia teſtudinibus imponendis: alia cruſtis <expan abbr="obducẽdis">obducendis</expan> <lb></lb>tempora atque anni acriſque modus et facies debentur. </s>
          <s id="N404919">Et enim fodi<lb></lb>untur quidem <expan abbr="cõmodiſſime">commodiſſime</expan> per caniculam atque ipſum per <expan abbr="autũnũ">autumnum</expan> <lb></lb>tellure arenti et humoris exuberantia foſſiones non impediente. <lb></lb></s>
          <s id="N404929">Complent etiam haud omnino <expan abbr="incõmode">incommode</expan> ad primum uer / maxi<lb></lb>me ubi profundiora ſint: nam ab æſtatis ardoribus ſatis protegen<lb></lb>tur tellure obſidente atque <expan abbr="circũfouente">circumfouente</expan>. </s>
          <s id="N404938">Sed longe commodius <lb></lb>complebuntur ad brume initium: modo ea regio non ſit ſub coeli <lb></lb>axe et eiuſmodi: ut e ueſtigio gelet potius quam cohæreat. </s>
          <s id="N404941">Paries <lb></lb>quoque <expan abbr="cũ">cum</expan> æſtus nimios: tum et acres algores atque ſubitas <expan abbr="gelatiões">gelationes</expan> <lb></lb>atque præcæteris aquilones uentos odit. </s>
          <s id="N404950">Et inprimis teſtudo omnium <lb></lb>maxime æquabilem et contemperatam coeli tempeſtatem optat: <lb></lb>quoad obfirmauerit opus ſeſe / atque duruerit. </s>
          <s id="N404959">Cruſtas per quam <expan abbr="attẽperate">attem<lb></lb>perate</expan> inducemus ad uergiliarum ortum: et per eos demum dies <pb xlink:href="004/01/106.jpg"></pb>quibus multo afflarint humectarintque hauſtri: Nam ni prorſus <lb></lb>humectum ſit quod cruſta aut opere dealbario ueſtiatur / <expan abbr="nõ">non</expan> cohe<lb></lb>reſcent appoſita: ſed paſſim diffiſa diſcerptaque decident: crebraque <lb></lb>ſcabritie opus dehoneſtabitur. </s>
          <s id="N404970">Sed de cruſta albarioque opere ſuo <lb></lb>loco diffuſius dicetur. </s>
          <s id="N404975">Nunc abſolutis rerum dicendarum gene<lb></lb>ribus / ad reliqua diſtinctius conſideranda tranſeamus. </s>
          <s id="N40497A">Et primo <lb></lb>de ædificiorum generibus et uarietate: et quid cuique debeatur: pro<lb></lb>xime de ædificiorum <expan abbr="ornamẽtis">ornamentis</expan>: poſtremo de iſtorum uitiis: quæ <lb></lb>aut opificis errore / aut temporum iniuria facta ſint / emendandis <lb></lb>aut inſtaurandis tranſigemus.</s>
        </p>
        <p id="N404989" type="head">
          <s id="N40498B">LEONIS BAPTISTAE ALBERTI DE VNI<lb></lb>VERSORVM OPERE LIBER. IIII. INCIPIT</s>
        </p>
        <p id="N404990" type="main">
          <s id="N404992"><arrow.to.target n="marg4"></arrow.to.target></s>
        </p>
        <p id="N404997" type="margin">
          <s id="N404999"><margin.target id="marg4"></margin.target>a</s>
        </p>
        <p id="N40499E" type="main">
          <s id="N4049A0">EDIFICIA HOMINVM ESSE CAV<lb></lb>ſa conſtituta in promptu eſt. </s>
          <s id="N4049A5">Nam principio <lb></lb>quidem / ſi recte <expan abbr="ĩterpretamur / facere">interpretamur / facere</expan> opus ho<lb></lb>mines coepere: quo ſe ſuaque ab aduerſis <expan abbr="tẽpeſtatibus">tempe<lb></lb>ſtatibus</expan> tuerentur. </s>
          <s id="N4049B6">Proxime item proſecuti <lb></lb>ſunt non modo uellent quæ ad ſalutem eſſent <lb></lb>neceſſaria: uerum et ſiqua etiam ad expeditas <lb></lb>quaſque <expan abbr="cõmoditates">commoditates</expan> aſſequendas conferrent: ea <expan abbr="nuſquã">nuſquam</expan> eſſe præter <lb></lb>miſſa uoluere. </s>
          <s id="N4049C9">Inde adeo rerum oportunitate admoniti atque illec<lb></lb>ti eo deuenere: ut etiam quæ ad uoluptates explendas facerent ex <lb></lb>cogitarint / in dieſque uſurparint: ut ſiquis ita dixerit / ædificia fore <lb></lb>aliqua ad uitæ neceſſitatem: alia ad uſus oportunitatem: alia ad <lb></lb>temporum uoluptatem diffinita: fortaſſis apte ad rem aliquid di<lb></lb>xerit. </s>
          <s id="N4049D6">Sed cum ædificiorum <expan abbr="circũſpicimus">circumſpicimus</expan> copiam et <expan abbr="uarietatẽ">uarietatem</expan>: <lb></lb>facile intelligimus non tantum hos eſſe ad uſus omnia: neque <expan abbr="horũ">horum</expan> <lb></lb>tantum aut illorum gratia comparata: Sed pro <expan abbr="hominũ">hominum</expan> uarietate <lb></lb>inprimis fieri / ut habeamus opera uaria et multiplicia. </s>
          <s id="N4049EF">Quod ſi <lb></lb>ædificiorum genera / et generum ipſorum partes ſatis / uti inſtitu<lb></lb>imus / adnotaſſe uoluerimus: omnis inueſtigandi ratio nobis hinc <lb></lb>captanda ſit atque inchoanda: ut homines / quorum cauſa conſtent <pb xlink:href="004/01/107.jpg"></pb>ædificia / et quorum ex uſu uarientur accuratius <expan abbr="cõſideremus">conſideremus</expan> quod <lb></lb>inter ſe differant: quo inde ſingula clarius recognita diſtinctius <lb></lb>pertractentur. </s>
          <s id="N404A04">Repetamus ea de re / quid de hominum cætu par<lb></lb>tiundo ueteres illi rerum publicarum legumque conditores uiri pe<lb></lb>ritiſſimi ſenſerint: qui ſtudio / cura / diligentiaque iſtiuſmodi rebus <lb></lb>perſeruerandis atque recenſendis ſumma cum laude inuentorumque <lb></lb>admiratione uerſati ſunt.</s>
        </p>
        <p id="N404A0F" type="main">
          <s id="N404A11">Theſeus / inquit Plutarcus / rem <expan abbr="publicã">publicam</expan> diuiſit in eos qui leges <lb></lb>diuinas atque humanas <expan abbr="cõſtituerent">conſtituerent</expan> atque <expan abbr="interpretarẽtur">interpretarentur</expan>: et eos qui <lb></lb>artificio <expan abbr="exercerent̃">exercerentur</expan>. </s>
          <s id="N404A28">Solon pro cenſus <expan abbr="diuitiarũque">diuitiarumque</expan> copia et modo <lb></lb>ſuorum habuit ciuium ordines diſtributos: ita ut qui minus. </s>
          <s id="N404A31">ccc. <lb></lb></s>
          <s id="N404A35">ex agris annua exciperent prope in ciuium numero cenſendos <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>putarit. </s>
          <s id="N404A3E">Athenienſes primos ſibi habuere uiros doctrina et uſu re<lb></lb>rum cultos / ac peritos: proximos oratores: poſtremo opifices. <lb></lb></s>
          <s id="N404A44">Romulus a plebe equites et patritios diſcreuit. </s>
          <s id="N404A47">At Numa rex ple<lb></lb>bem diuiſam fecit per artes. </s>
          <s id="N404A4C">Apud Gallias plebs pene <expan abbr="ſeruorũ">ſeruorum</expan> du<lb></lb>cebatur ſorte: Reliquos aut milites fuiſſe tradit Cæſar: aut <expan abbr="ſapiẽ">ſapien</expan><lb></lb>tiæ religionique deditos: quos illi Druides <expan abbr="nũcupant">nuncupant</expan>. </s>
          <s id="N404A5F">Apud Pan<lb></lb>theos ſupremi ſunt ſacerdotes: ſecundi agricolæ: tertii milites: <lb></lb>cum quibus et paſtores et duces ouium. </s>
          <s id="N404A66"><expan abbr="Britãni">Britanni</expan> ſuos quatuor di <lb></lb><expan abbr="uidebãt">uidebant</expan> generibus: Primi erant quibuſ fiant reges: alteri ſacerdo<lb></lb>tes: tertio loco milites: poſtremo uulgus. </s>
          <s id="N404A73">Aegyptii primos dede<lb></lb>re gradus ſacerdoti: ſubinde reges præfectoſque locarunt: tertio po<lb></lb>ſuere ordine bellatores: et <expan abbr="multitudinẽ">multitudinem</expan> diuerſe itidem inter agri <lb></lb>colas pecuarios artificeſque / atque etiam / ut inquit Herodotus / <expan abbr="mercẽnarium">mer<lb></lb>cennarium</expan> et nautam. </s>
          <s id="N404A85"><expan abbr="Hippodamũ">Hippodamum</expan> referunt ſuam quoque diuiſiſſe <lb></lb>rem <expan abbr="publicã">publicam</expan> in partes tris: artificem / agricolam / et <expan abbr="propulſatorẽ">propulſatorem</expan> <lb></lb>belli. </s>
          <s id="N404A97">Non improbaſſe Ariſtoteles eos uiſus eſt: qui a multitudi<lb></lb>ne ſelegerint dignos: quos <expan abbr="cõſiliis / magiſtratibus / iudiciis">conſiliis / magiſtratibus / iudiciis</expan> ue præ<lb></lb>ficerent: Cæteram uero plebem diuiſam reliquerint inter agrico<lb></lb>las / artifices / mercatores / mercenarios / equites / pedites / et <expan abbr="turbã">turbam</expan> <lb></lb>naualem. </s>
          <s id="N404AAC">Cui haud multo <expan abbr="diſſimilẽ">diſſimilem</expan> ex Diodoro hiſtorico fuiſſe <lb></lb>apud Indos rem <expan abbr="publicã">publicam</expan> apparet: Nam illic ſacerdos / arator / pa<lb></lb>ſtor / artifex / miles / effori: et qui publicis conſiliis præſunt.<pb xlink:href="004/01/108.jpg"></pb>Plato rem publicam alteram dixit pacatam eſſe: et ocii quietiſque <lb></lb>cupidam: Alteram ardentem et bellatricem: prout eorum eſſent <lb></lb>animi / qui rebus præ eſſent. </s>
          <s id="N404AC4">Exque animi partibus omnem ciuium <lb></lb>multitudinem partitus eſt: Vnam eorum / qui ratione <expan abbr="conſilioquecũcta&#039;">conſilioque <lb></lb>cuncta &#039;</expan> moderantur: Alteram eorum qui armis iniurias proſequan<lb></lb>tur: Tertiam eorum qui alimenta / quibus patres et milites ſub<lb></lb>ſtententur / præbeant et ſubminiſtrent. </s>
          <s id="N404AD3">Hæc de multis ueterum <lb></lb><expan abbr="cõmentariis">commentariis</expan> excerpta breuiſſime perſtrinxi: Ex quibus illud admo<lb></lb>neri uideor: ut quas collegerim / omnes eſſe rerum <expan abbr="publicarũ">publicarum</expan> par<lb></lb>tes ſtatuam: ſinguliſque ſingula deberi ædificiorum genera diiudi<lb></lb>cem. </s>
          <s id="N404AE5">Sed nos quo ex inſtituto rem totam diſtinctius <expan abbr="trãſigamus">tranſigamus</expan> <lb></lb>iuuet ſic diſſeruiſſe. </s>
          <s id="N404AEE">Mortalium numerum ſiquis in partes diui <lb></lb>ſurus ſit / quidnam huic aliud principio ueniet in mentem: <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut <lb></lb>ſentiat non eoſdem cenſendos eſſe: ſi una loci alicuius incolas uni <lb></lb>uerſos conſideres: atque ſi partibus ſeparatos diſtinctoſque <expan abbr="recẽſeas">recenſeas</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N404B00">Proxime naturam ipſam contemplatus num ſentiet illos quidem <lb></lb>in qua potiſſimum re alter ab altero differat: ex ea ſibi re notas ca<lb></lb>ptandas eſſe: quibus alteros ab alteris ſecernat. </s>
          <s id="N404B07">Atqui  nihil eſt / <lb></lb>quo magis homo quiſpiam differat ab homine / <expan abbr="q̈">quam</expan>  una illa in re: <lb></lb>qua ab genere beluarum longiſſime abeſt / ratione et artium opti<lb></lb>marum cognitione: adde ſi uelis fortunæ <expan abbr="proſperitatẽ">proſperitatem</expan>: Quibus <lb></lb>in dotibus omnibus pauci una inter mortales præſtant atque excel<lb></lb>lunt. </s>
          <s id="N404B1C">Hinc igitur prima nobis patebit diuiſio: ut paucos ex om<lb></lb>ni multitudine ſeligamus: <expan abbr="quorũ">quorum</expan> alii ſapientia conſilio ingenioque <lb></lb>illuſtres: alii uſu rerum et peritia probati: alii opum copia et for<lb></lb>tunarum affluentia exiſtant celebres. </s>
          <s id="N404B29">His primarias rei publicæ <lb></lb>partes <expan abbr="cõmittendas">committendas</expan> quis neget? </s>
          <s id="N404B32">Ergo egregiis uiris qui conſilio <lb></lb>polleant / prima et cura et moderatio rerum <expan abbr="cõmendabitur">commendabitur</expan>. </s>
          <s id="N404B3B">Hi <lb></lb>rem diuinam religione ſtatuent: iuſti æquique modum lege conſti<lb></lb>tuent: bene beateque uiuendi uiam monſtrabunt: pro auctoritate <lb></lb>dignitateque <expan abbr="ſuorũ">ſuorum</expan> ciuium tuenda in dieſque augenda <expan abbr="aduigilabũt">aduigilabunt</expan>: <lb></lb>Atque ubi quid <expan abbr="cõmodum/">commodum/</expan> utile / neceſſarium fore præſenſerint: <lb></lb><expan abbr="cũ">cum</expan> ipſi ætate forte feſſi contemplandis rebus occupari maluerint <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan> exequendis: demandabunt peritis uſu rerum atque ad agendum <pb xlink:href="004/01/109.jpg"></pb>expeditis: ut de patria bene mereri proſequantur. </s>
          <s id="N404B5D">Hi uero al<lb></lb>teri ſuſcepto negocio / cum domi ſolertia et ſolicitudine: tum fo<lb></lb>ris labore et tolerantia rem ex officio <expan abbr="procurabũt">procurabunt</expan>: dicent ius: du<lb></lb>ctitabunt militem: <expan abbr="exercebũt">exercebunt</expan> ſeque <expan abbr="ſuorũque">ſuorumque</expan> manus et induſtriam. <lb></lb></s>
          <s id="N404B73">Demum cum rebus perficiundis intelligent fruſtra inniti: niſi et <lb></lb>facultates adſint: Ad iſtos igitur proximi ue: quibus aut ex agro <lb></lb>aut mercatura facultates ſuppeditent. </s>
          <s id="N404B7A">Cætera omnis <expan abbr="hominũ">hominum</expan> ma<lb></lb>nus et numerus hiſce primariis prout uſus poſtulet <expan abbr="obtẽperabunt">obtemperabunt</expan> <lb></lb>atque <expan abbr="ſubminiſtrabũt">ſubminiſtrabunt</expan>. </s>
          <s id="N404B8D">Hæc ſi ſatis <expan abbr="conueniūt">conueniunt</expan> ad rem compertum <lb></lb>quidem habemus <expan abbr="ædificiorũ">ædificiorum</expan> genera deberi alia ciuium cætui uni<lb></lb>uerſo: alia primatibus: alia multitudini: Tum et primatibus alia <lb></lb>his qui domi conſiliiſque præſunt: alia his qui negocio <expan abbr="exerceant̃">exerceantur</expan>: <lb></lb>alia his qui facultates congerant: Quorum <expan abbr="omniũ">omnium</expan> quidem cum <lb></lb>pars quædam ad neceſſitatem / uti diximus / pars ad <expan abbr="cõmoditates">commoditates</expan> <lb></lb>referatur: ſit quoque nobis / qui ædificia <expan abbr="cõmentamur/">commentamur /</expan> par aliquid <lb></lb>animi gratia dediſſe: dum premii loco <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> <expan abbr="partitionũ">partitionum</expan> exor<lb></lb>dia eſſe ex <expan abbr="philoſophantiũ">philoſophantium</expan> rudimentis repetenda inſtituerimus. <lb></lb></s>
          <s id="N404BC5">De his igitur nobis dicendum eſt / quid una uniuerſis: quid pauci <lb></lb>oribus primariis ciuibus: quid minorum multitudini conueniat. <lb></lb></s>
          <s id="N404BCB">Sed <expan abbr="exordiũ">exordium</expan> ad res tantas unde captabimus? </s>
          <s id="N404BD2">An uti homines iſta <lb></lb>ſibi <expan abbr="cõparare">comparare</expan> in dies proſecuti ſunt? </s>
          <s id="N404BDB">Ita et nos a priuatis <expan abbr="egenorũ">egenorum</expan> <lb></lb>caſunculis <expan abbr="rẽ">rem</expan> inibimus: et inde ad ampliſſima iſta / quæ uidemus <lb></lb>theatrorum / termarum / <expan abbr="templorũque">templorumque</expan> opera perueniemus. </s>
          <s id="N404BEE">Nam <lb></lb>conſtat quidem orbis gentes diu nullis cinctas urbium moenibus <lb></lb>degiſſe. </s>
          <s id="N404BF5">Et ſcribunt <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> hiſtorici / Dyoniſio Indiam peragrante <lb></lb>nullas fuiſſe apud eas gentes muro cinctas ciuitates: Graciamque <lb></lb>olim nullis munitam fuiſſe muris ſcribit Tuchidides. </s>
          <s id="N404C00">Et per Gal<lb></lb>lias item ad Cæſaris <expan abbr="tẽpora / tota">tempora / tota</expan> <expan abbr="Burgundiorũ">Burgundiorum</expan> gens non urbibus <lb></lb>cogebantur: ſed paſſim in uico congruebant. </s>
          <s id="N404C11">Quin et <expan abbr="primã">primam</expan> qui<lb></lb>dem fuiſſe urbem comperio Biblum a Foenicibus <expan abbr="occupatã">occupatam</expan>: <expan abbr="quã">quam</expan> <lb></lb><expan abbr="circũobducto">circumobducto</expan> ſuis ædibus muro cinxerit Saturnus. </s>
          <s id="N404C2A">Tam etſi uſque <lb></lb>ante <expan abbr="diluuiũ">diluuium</expan> <expan abbr="conditã">conditam</expan> Iopem dinumeret Pomponius. </s>
          <s id="N404C37">Aethiopes <lb></lb>inquit Herodotus / cum <expan abbr="ægyptũ">ægyptum</expan> occupaſſent / nullum <expan abbr="delinquentiũ">delinquen<lb></lb>tium</expan> <expan abbr="occidebãt">occidebant</expan>: ſed erat ut terræ cumulos ad uicos / quos <expan abbr="incolobãt">incolebant</expan> <pb xlink:href="004/01/110.jpg"></pb>exaggerarent: Hinc per ægyptum conſtitiſſe urbes dicunt. </s>
          <s id="N404C51">At <lb></lb>de his alias. </s>
          <s id="N404C56">Nunc etſi natura quidem uti aiunt / omnia quæ fi<lb></lb>unt leuioribus principiis excreuiſſe uideam: placet tamen a dig<lb></lb>nioribus ordiri.</s>
        </p>
        <p id="N404C5D" type="main">
          <s id="N404C5F">Vniuerſis urbis / et quæ urbis partes ſunt publica omnia <expan abbr="debent̃">debentur</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N404C66" type="main">
          <s id="N404C68">Vrbis habendæ <expan abbr="ſpeciẽ">ſpeciem</expan> cauſamque ſi ex <expan abbr="philoſophorũ">philoſophorum</expan> <expan abbr="ſentẽtia">ſententia</expan> eſſe <lb></lb>hanc <expan abbr="cõſtituemus">conſtituemus</expan>: ut uitam eo ducant accolæ pacatam / et quoad <lb></lb>eius fieri poſſit uacuam <expan abbr="iucõmodis / omnique">incommodis / omnique</expan> moleſtia <expan abbr="liberã">liberam</expan>: Pro<lb></lb>fecto iterum atque <expan abbr="iterũ">iterum</expan> excogitaſſe oportet: qui ponatur loco ſitu <lb></lb>et <expan abbr="linearũ">linearum</expan> ambitu. </s>
          <s id="N404C93">De his alii aliter ſenſere. </s>
          <s id="N404C96"><expan abbr="Sũmam">Summam</expan> ſcribit Cæ<lb></lb>ſar ad <expan abbr="laudẽ/ſolitos">laudem / ſolitos</expan> Germanos ducere / ubi latiſſimas <expan abbr="circũuaſtatis">circumuaſta<lb></lb>tis</expan> finibus haberent ſolitudines: Id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ita quod repentinas <expan abbr="hoſtiũ">hoſtium</expan> <lb></lb>excurſiones ea re maxime abuetari arbitrarentur. </s>
          <s id="N404CB2">Exercitum in <lb></lb>æthiopiam Seſoſtrim <expan abbr="ægyptiorũ">ægyptiorum</expan> regem <expan abbr="ĩmittere">immittere</expan> deſtitiſſe <expan abbr="putãt">putant</expan> <lb></lb>hiſtorici: quod <expan abbr="frugũ">frugum</expan> inopia et locorum difficultate abſterreretur. <lb></lb></s>
          <s id="N404CCA">Regem Aſſyrii <expan abbr="aduenã">aduenam</expan> deſertis et inaquoſis tutati locis paſſi <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> <lb></lb><expan abbr="nunq̈">nunquam</expan>. </s>
          <s id="N404CD7">Arabes itidem quod aqua et fructibus deficiant / ab <expan abbr="externorũ">externorum</expan> <lb></lb>impetu et iniuria æternum fuiſſe immunes ferunt. </s>
          <s id="N404CE0">Italiam nulla <lb></lb>re alia ſæpe a barbaris petitam armis ſcribit <expan abbr="Plinius/q̈">Plinius / quam</expan> uini ficique <lb></lb>uoluptate. </s>
          <s id="N404CEB">Adde quae rerum iſtarum copia / quæ ad uoluptates <lb></lb>faciat / uti aiebat Crates / et ſenibus et iuuenibus nocua eſt: Nam <lb></lb>illos efferatos: hos effeminatos reddit. </s>
          <s id="N404CF2">Apud æmericos / inquit <lb></lb>Liuius / regio fertiliſſima eſt: Sed quod <expan abbr="plerũque">plerunque</expan> ubere ſolet agro eue<lb></lb>nire / homines alit imbelles. </s>
          <s id="N404CFD">Contra Ligii quod terram <expan abbr="incolãt">incolant</expan> lapi<lb></lb>doſim / qua exerceri aſſiduo et extrema uictus parcitate diem tra<lb></lb>here oporteat: <expan abbr="perq̃">per quae</expan> induſtrii et robuſtiſſimi ſunt. </s>
          <s id="N404D0C">Quæ res cum <lb></lb>ita ſint / huiuſmodi fortaſſis regiones aſperas et difficiles conden <lb></lb>dis urbibus erunt qui non uituperent. </s>
          <s id="N404D13">Alii ſecus: Namque <expan abbr="optabũt">optabunt</expan> <lb></lb>quidem agi apud ſe naturæ beneficio et munere: ut cum ad neceſ<lb></lb>ſitates / tum et ad uoluptates et delitias addi amplius nihil poſſit. <lb></lb></s>
          <s id="N404D1F">Bonis enim ut bene utamur / dari poſſe legibus et patrum inſtitu<lb></lb>tis. </s>
          <s id="N404D24">At uero quæ conferant in uita / iucundiora quidem <expan abbr="nimirũ">nimirum</expan> ea <lb></lb>eſſe ſi domi <expan abbr="ſit/q̈">ſit / quam</expan> ſi aliunde quæſito opus ſit. </s>
          <s id="N404D31">Et cupient quidem <lb></lb>agrum <expan abbr="dari / qualẽ">dari / qualem</expan> apud Memphim: <expan abbr="quẽ">quem</expan> ſcribit Varro frui coelo <pb xlink:href="004/01/111.jpg"></pb>adeo clementi / ut nulli arborum ne uitibus quidem folia <expan abbr="integrũ">integrum</expan> <lb></lb>per <expan abbr="annũ">annum</expan> decidant: <expan abbr="Qualẽ">Qualem</expan> ue ſub tauro monte locis quæ ad <expan abbr="aquilonẽ">aqui<lb></lb>lonem</expan> ſpectant: Namque illic Strabo racemos dari <expan abbr="cubitorũ">cubitorum</expan> binum <lb></lb><expan abbr="atteſtat̃">atteſtatur</expan>: et ſingulis a uitibus ſingulas uini amphoras: et unica ex <lb></lb>ficu modios colligi. </s>
          <s id="N404D60">Ixx. </s>
          <s id="N404D63"><expan abbr="Qualẽ">Qualem</expan> ue India hyperboreaque in inſula <lb></lb>ad <expan abbr="occeanũ">occeanum</expan> colit: cuius agro bis <expan abbr="ãnuos">annuos</expan> fructus capi prædicat He<lb></lb>rodotus: <expan abbr="Qualẽ">Qualem</expan> ue apud Luſitanos: unde ex reciduis ſeminibus <lb></lb>alteras atque alteras <expan abbr="capiãt">capiant</expan> meſſes: Aut potius <expan abbr="qualẽ">qualem</expan> Talge Caſpio <lb></lb>in monte: qui ager fruges etiam incultus præbeat. </s>
          <s id="N404D85">Rara hæc: et <lb></lb>quæ facilius optes <expan abbr="q̈">quam</expan>  reperias. </s>
          <s id="N404D8E">Ergo <expan abbr="præſtãtiſſimi">præſtantiſſimi</expan> ueteres / qui de <lb></lb>huiuſmodi rebus ab aliis accepta / et ab ſe excogitata <expan abbr="mandarũt">mandarunt</expan> lit<lb></lb>teris. </s>
          <s id="N404D9D"><expan abbr="Ciuitatẽſtatuũt">Ciuitatem ſtatuunt</expan> ita eſſe oportere poſitam: ut agro <expan abbr="cõten">conten</expan><lb></lb>ta ſuo: quantum rerum <expan abbr="humanarũ">humanarum</expan> ratio et conditio patitur / nullis <lb></lb>aliunde petitis indigeat: Et ita munitam <expan abbr="finiũ">finium</expan> ambitu: ut cum ab <lb></lb>hoſte <expan abbr="nõ">non</expan> facile poſſit inuadi: tum et <expan abbr="alienã">alienam</expan> emittere in <expan abbr="prouinciã">prouinciam</expan> <lb></lb>militem ad arbitrium ualeat hoſte <expan abbr="etiã">etiam</expan> inuito: Sic enim habitam <lb></lb><expan abbr="ciuitatẽ">ciuitatem</expan> et <expan abbr="libertatẽ">libertatem</expan> tueri / et ſe <expan abbr="imperiũque">imperiumque</expan> multo propagare poſſe <lb></lb><expan abbr="cõſentiunt">conſentiunt</expan>. </s>
          <s id="N404DD9">Sed quid ego hic dixerim ægypto ad <expan abbr="laudẽ">laudem</expan> inprimis <lb></lb>datur: quod ſit quaque uerſus mirum <expan abbr="inmodũ">in modum</expan> munita / et penitus inac<lb></lb>ceſſibilis / hinc mari / illinc deſerti uaſtitate obiecta: dextera mon<lb></lb>tibus abruptiſſimis: ſiniſtra paludibus diffuſiſſimis: Tum et agri <lb></lb>tanta eſt fertilitas / ut eſſe <expan abbr="ægyptũ">ægyptum</expan> ueteres publicum orbis orreum <lb></lb>dixerint: Solereque deos eo animi gratia et ſalutis <expan abbr="cõfugere">confugere</expan>: Hanc <lb></lb><expan abbr="tamẽ">tamen</expan> <expan abbr="regionẽ">regionem</expan> tam munitam tam fertilem: ut cunctos mortales pa<lb></lb>ſcere / deos ipſos excipere hoſpitio ſaluareque poſſe <expan abbr="glorient̃">glorientur</expan>: <expan abbr="nunq̃">nunquam</expan> <lb></lb>fuiſſe omni ab æuo liberam teſtatur Ioſephus. </s>
          <s id="N404E0B">Probe <expan abbr="igit̃">igitur</expan> ad rem <lb></lb><expan abbr="admonẽt / qui">admonent / qui</expan> res mortalium ipſius etiam Iouis in gremio tutas / <lb></lb><expan abbr="nequicq̃">nequicquam</expan> futuras <expan abbr="fabulẽtur">fabulentur</expan>. </s>
          <s id="N404E20">Iuuet idcirco illud Platonis imitare / <lb></lb>cum <expan abbr="rogaret̃">rogaretur</expan> ubinam eſſent <expan abbr="præclarã">præclaram</expan> illam quam ſibi effinxiſſet <lb></lb><expan abbr="ciuitatẽ">ciuitatem</expan> inuenturi: non inquit agimus iſtuc: ſed cuiuſmodi fore <lb></lb><expan abbr="oĩum">omnium</expan> optimam ſtatuiſſe deceat perueſtigamus: tu eam cæteris præ <lb></lb><expan abbr="ferendã">ferendam</expan> ducito: quæ ab iſtius ſimilitudine minus aberrarit. </s>
          <s id="N404E3C">Sic et <lb></lb>nos quaſi exemplaria <expan abbr="afferẽtes">afferentes</expan> eam perſcribamus urbem: <expan abbr="quã">quam</expan> omni <lb></lb>ex parte <expan abbr="futurã">futuram</expan> <expan abbr="cõmodam">commodam</expan> doctiſſimi <expan abbr="arbitrent̃">arbitrentur</expan>: in cæteris <expan abbr="tẽpori">tempori</expan> <pb xlink:href="004/01/112.jpg"></pb>et <expan abbr="rerũ">rerum</expan> neceſſitati obſequentes: Illud Socratis tenebimus: ut quæ <lb></lb>res ita per ſe conſtet / ut niſi in peius queat immutari: eſſe hanc pu<lb></lb>temus optimam.</s>
        </p>
        <p id="N404E67" type="main">
          <s id="N404E69">Itaque eſſe oportere urbem ſtatuimus eiuſmodi: ut <expan abbr="incõmodorum">incommodorum</expan> <lb></lb><expan abbr="oĩum">omnium</expan> quæ primo recenſuimus libro / nulla <expan abbr="oĩno">omnino</expan> adſint. </s>
          <s id="N404E79">Et ſi quæ <lb></lb>res ad uitæ frugalitatem <expan abbr="optent̃">optentur</expan> nullæ deſint. </s>
          <s id="N404E82">Habebit agrum <expan abbr="ſalubrem / latiſſimũ/uarium / amoenũ/feracem / munitũ/">ſa<lb></lb>lubrem / latiſſimum / uarium / amoenun / feracem / munitum /</expan> refertum <lb></lb>ornatum omni <expan abbr="fructuũ">fructuum</expan> copia / omni fontium <expan abbr="exuberãtia">exuberantia</expan>: Aderunt <lb></lb>flumina / lacus / mariſque oportunitas patebit: unde <expan abbr="cõmodiſſime">commodiſſime</expan> ſi <lb></lb>qua deſint <expan abbr="cõuebant̃">conuehantur</expan>: et quæ ſuperſint <expan abbr="exportent̃">exportentur</expan>. </s>
          <s id="N404EA4">Denique ad res ciui<lb></lb>les bellicaſque præclare <expan abbr="cõſtituendas">conſtituendas</expan> atque augendas omnia <expan abbr="ſuppeditabũt">ſuppedi<lb></lb>tabunt</expan>: quibus et ſuis præſidio / et urbi ornamento / et amicis uolu<lb></lb>ptati / et inimicis terrori ſit futura. </s>
          <s id="N404EB4">Et bene quidem agi cum ea ci<lb></lb>uitate <expan abbr="ſtatuã">ſtatuam</expan>: quæ <expan abbr="bonã">bonam</expan> aliquam agri partem poſſit inuito hoſte <lb></lb>colere. </s>
          <s id="N404EC3">Cæterum locaſſe urbem oportet agro <expan abbr="ĩmedio">immedio</expan>: unde ſpec<lb></lb>tare in oram ſuam / et diſcernere oportuna / et attemperate præſto <expan abbr="eẽ">esse</expan> <lb></lb>quo neceſſitas poſtulet. </s>
          <s id="N404ED2">unde uillicus aratorque ad opus prodire <expan abbr="frequẽs">fre<lb></lb>quens</expan> et ex agro <expan abbr="cũ">cum</expan> fructu et meſſe onuſtus <expan abbr="momẽto">momento</expan> reuerti poſſit. <lb></lb></s>
          <s id="N404EE3">Sed parenti ne in campo an littore an <expan abbr="mõtibus">montibus</expan> colloces permaximi <lb></lb><expan abbr="ĩtereſt">intereſt</expan>. </s>
          <s id="N404EEF">Nam habet <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> horum quodque quod præſtet: et <expan abbr="cõtra">contra</expan> quod <lb></lb>minus probes. </s>
          <s id="N404EFC">Cum <expan abbr="exercitũ">exercitum</expan> Dyoniſius per Indiam ageret <expan abbr="cõfectũ">confectum</expan> <lb></lb>æſtu deduxit ad montes: ilico ſalubri captata aura <expan abbr="cõualuit">conualuit</expan>. </s>
          <s id="N404F0D">Et <lb></lb><expan abbr="mõtes">montes</expan> occupaſſe urbis <expan abbr="cõditores">conditores</expan> uiſi ſunt: quod illic tutiores fortaſ<lb></lb>ſis futuros intellexerint: Sed aquis deficiunt. </s>
          <s id="N404F1B"><expan abbr="Fluminũ">Fluminum</expan> <expan abbr="aquarũquecõmoditates">aquarumque <lb></lb>commoditates</expan> præſtabit planities: Sed eadem craſſiori <expan abbr="operit̃">operitur</expan> coelo <lb></lb>quæ æſtate ferueat / hyeme algeat <expan abbr="intẽperanter">intemperanter</expan>: eſtque eadem ad im<lb></lb>petus aduerſos minus ualida. </s>
          <s id="N404F31">Littora ad <expan abbr="cõtrahẽdas">contrahendas</expan> merces opor<lb></lb>tuna: Sed quod illi aiunt / maritima omnis urbs <expan abbr="rerũ">rerum</expan> nouarum illcce<lb></lb>bris / et nimia negociantium ui excitata atque uexata aſſiduo fluc<lb></lb>tuat: et ad multos <expan abbr="p̃iculorum">periculorum</expan> externarumque claſſium caſus et diſ <lb></lb>crimina expoſita eſt. </s>
          <s id="N404F44">Quare ſic ſtatuo. </s>
          <s id="N404F47">Quocumque ponas urbem <lb></lb>loco / conandum ut iſtorum <expan abbr="oĩs">omnibus</expan> <expan abbr="cẽmoditatis">commoditatis</expan> ſit particeps: incom<lb></lb>modis uacet. </s>
          <s id="N404F56">Et uelim montibus dari <expan abbr="planitiẽ/et">planitiem / et</expan> planis tumulos <lb></lb>ubi urbem ſtatuam: Id ex arbitrio aſſequi locorum uarietate ſi <pb xlink:href="004/01/113.jpg"></pb>non licebit / utemur ad res neceſſarias captandas <expan abbr="argumẽtis">argumentis</expan> huiuſ <lb></lb>modi: ut maritimis plagis urbs non littori <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> uicina / ſi erit in <lb></lb>plano: ne ue <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> ſemota ſi erit in monte ſita relinquatur. </s>
          <s id="N404F73">Mu<lb></lb>tari littora teſtantur cum pleræque alibi aliæ urbes: tum in Italia <lb></lb>Baiæ mari <expan abbr="ĩmerſæ">immerſæ</expan>. </s>
          <s id="N404F7E">Apud ægyptum Pharus / quæ prius mari fue<lb></lb>rat <expan abbr="circũdata">circumdata</expan>: <expan abbr="nũc">nunc</expan> ueluti Chersoneſſus ad <expan abbr="continentẽ">continentem</expan> hæret. </s>
          <s id="N404F8F">Sic et <lb></lb>Tyrum et Clazomenas fuiſſe ſcribit Strabo. </s>
          <s id="N404F94">Quin et templum <lb></lb><expan abbr="hãmonis">hammonis</expan> olim fuiſſe ad mare ferunt ſecessumque maris longe <expan abbr="ĩmediterraneis">immedi<lb></lb>terraneis</expan> reſtitiſſe. </s>
          <s id="N404F9E">Atqui monent aut ipſum ad litus / aut porro <lb></lb>longe ab mari ponas: Nam maris quidem auram uidere licet ſale <lb></lb>grauem eſſe atque aſperam. </s>
          <s id="N404FA5">Ergo cum ad mediterranea præſertim <lb></lb>plana appulerit: humentem illic aerem offenderis inhauſto <expan abbr="deliqueſcẽte">deli<lb></lb>queſcente</expan> <expan abbr="ſale / nimirũ">ſale / nimirum</expan> coelum reddit craſſum et prope <expan abbr="muculẽtũ">muculentum</expan>: <lb></lb>ut pleriſque iſtiuſmodi in locis uolui <expan abbr="nõnunq̈">nonnunquam</expan> aere telas aranearum <lb></lb>ſimiles uideas: Aiuntque cum aere <expan abbr="nõ">non</expan> ſecus atque <expan abbr="cũ">cum</expan> aquis agi: quas <lb></lb>in promptu eſt mixtione <expan abbr="ſalitarũ">ſalitarum</expan> corrumpi / quoad etiam foetore <lb></lb>ostendant. </s>
          <s id="N404FCF">Probant <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> ueteres præſertim Plato: quæ a mari mi<lb></lb>lia diſtet. </s>
          <s id="N404FD8">x. </s>
          <s id="N404FDB">Quod ſi ab mari longe poſuiſſe <expan abbr="nõ">non</expan> licebit: ſitu <expan abbr="locabit̃">locabitur</expan> <lb></lb>quo auræ iſtiuſmodi niſi diffractæ et laſſæ ac depuratæ <expan abbr="appellãt">appellant</expan>: <lb></lb>Locabiturque pone / ut <expan abbr="mõtium">montium</expan> intercurſu uis omnis a mari noxia <lb></lb>intercepta fruſtetur. </s>
          <s id="N404FF4">Ex littore aſpectus ipſe maris per<expan abbr="q̈">quam</expan>  iucundus <lb></lb>eſt: neque item <expan abbr="nõ">non</expan> ſalubri luſtratur coelo: Quæ enim aſſiduis <expan abbr="uẽtis">uentis</expan> <lb></lb>agitatæ continuis <expan abbr="momẽtis">momentis</expan> reſpirent: has eſſe Ariſtoteles ſaluber<lb></lb>rimas <expan abbr="regiões">regiones</expan> putat. </s>
          <s id="N40500D">Sed <expan abbr="caueãt">caueant</expan> ne ſit mare iſtic herbidu depreſſo <lb></lb>littore et immerſo: ſed <expan abbr="profundũ/abruptis">profundum / abruptis</expan> uiuo ſaxo hirtiſque ripis ri<lb></lb>gens: Ipſamque urbem ſuperbo / uti <expan abbr="loquũtur / montis">loquuntur / montis</expan> dorſo ſtatuiſſe <lb></lb>cum ad <expan abbr="dignitatẽ/tum">dignitaten / tum</expan> ad <expan abbr="amoenitatẽ/tum">amoenitatem / tum</expan> et inprimis ad ſalubri<lb></lb>tatem atque <expan abbr="ſalutẽ">ſalutem</expan> conferet. </s>
          <s id="N405030">Nam quo loci ad mare <expan abbr="ĩmineant">immineant</expan> mon<lb></lb>tes: <expan abbr="nuſquã">nuſquam</expan> eſt illic mare <expan abbr="nõ">non</expan> profundum. </s>
          <s id="N40503D">Tum ex mari ſiqua ua<lb></lb>porum craſſitudo <expan abbr="inſurgat / aſcẽſu">inſurgat / aſcenſu</expan> deficit. </s>
          <s id="N405046">Et ſiquid repentina ho<lb></lb>ſtilis manus attulerit aduerſi / maturius præuidetur / et tutius ſub <lb></lb>mouetur. </s>
          <s id="N40504D">Collibus poſitam urbem probant ueteres: quæ ad ori<lb></lb>entem uergat. </s>
          <s id="N405052">Probant etiam quam pertingat calida in regione <lb></lb>boreas. </s>
          <s id="N405057">Alii fortaſſis eam probabunt: que ad <expan abbr="occidentẽ">occidentem</expan> prona ſit: <pb xlink:href="004/01/114.jpg"></pb>ductique ea ſub coeli facie fertiliores eſſe cultus ſenſerint. </s>
          <s id="N405062">Atqui <lb></lb>ſub tauro monte  / quæ partes ad aquilonem ſpectent / longe ante <lb></lb>alias eſſe ſalubres: ea præſertim re qua et fertiles prædicant hiſto<lb></lb>rici. </s>
          <s id="N40506B">Demum ſicubi in montibus ponendum ſit oppidum / inpri<lb></lb>mis <expan abbr="animaduertendũ">animaduertendum</expan> eſt: ne quod iſtiuſmodi in locis aſſolet: ma<lb></lb>xime ubi celſiores circum alii ſeſe <expan abbr="attollãt">attollant</expan> colles: grauis et diuti<lb></lb>na nebularum collectio atram diem / et fuſcum aſſiduo <expan abbr="rigidũquecoelum">rigidumque <lb></lb>coelum</expan> præbeat. </s>
          <s id="N405082">Tum et uentorum <expan abbr="ĩmodica">immodica</expan> excurſitatio et mo<lb></lb>leſtia ne quid immanius uexet prouidendum eſt: et præſertim bo<lb></lb>reas iſtic: Nam is quidem inquit Heſiodus cum cæteros / tum in <lb></lb>primis ſenes reddit torpentes et inflexos. </s>
          <s id="N40508F">Incommoda erit urbis <lb></lb>area / in quam ſuperextenſa rupes a ſole conceptos uapores refun<lb></lb>dat: aut in quam auernæ conualles auram acrius obfundant. </s>
          <s id="N405096">Alii <lb></lb>præcipitiis locorum eſſe urbis latus finiendum monent. </s>
          <s id="N40509B">Sed præ<lb></lb>cipitia ipſa ferme omnia / quae ex ſe contra motus et tempeſtates <expan abbr="ĩualida">inua<lb></lb>lida</expan> ſint <expan abbr="mõſtrant">monſtrant</expan> cum alibi pleraque oppida / tum et in ætruria uo<lb></lb>la terræ: labuntur enim temporum ductu: et quæ impoſueris tra<lb></lb>hunt in ruinam. </s>
          <s id="N4050AC">Et cauiſſe quidem oportet nequis ſupra <expan abbr="ĩmineat">immineat</expan> <lb></lb>contiguus mons: quo occupatio infeſtus hoſtis urgeat: neue ulla <lb></lb>ſubtendatur hoſti tuta planities tanta: ut eo loci caſtra uallare ad <lb></lb>obſidendum / aut aciem ſtruere ad <expan abbr="oppugnãdum">oppugnandum</expan> poſſit. </s>
          <s id="N4050BD">Vrbem <lb></lb>condidiſſe Agrigentinam Dedalum legimus ardua in petra / dif<lb></lb>ficili aditu / ut tribus non plus uiris cuſtodiretur aptum <expan abbr="præſidiũ">præſidium</expan>: <lb></lb>modo non æque paucis obſtruatur armis exitus / atque arceatur in <lb></lb>greſſus. </s>
          <s id="N4050CC">Cingolum in Piceno a Labieno conditum / periti rei mi <lb></lb>litaris <expan abbr="uebemẽter">uehementer</expan> <expan abbr="cõprobant / cum">comprobant / cum</expan> cæteras ob res: tum quod pleriſque <lb></lb>ferme omnibus montanis oppidis euenit / ut ubi <expan abbr="cõſcenderis">conſcenderis</expan> æqua <lb></lb>pateat dimicatio / id illic non ſit: Rupe enim educta et præcipiti <lb></lb>refutantur. </s>
          <s id="N4050E3">Nec habet quidem hoſtis qui <expan abbr="agrũ">agrum</expan> una circum excur<lb></lb>ſione populari ac uaſtare ad arbitrium poſſit: neque omnes una ob<lb></lb>ſidebit aditus. </s>
          <s id="N4050EE">nec ſe iuxta caſtris poſitis tuto recipiet: Nec pabu<lb></lb>latum / lignatum / aquatum emittet ſine periculo. </s>
          <s id="N4050F3">Contra oppida <lb></lb>nis ſit: nam ſubiectis ſubnexiſque hinc atque hinc collibus crebris in<lb></lb>teriectis uallibus <expan abbr="habẽt">habent</expan> qua e ueſtigio egredi laceſſere: atque impro<pb xlink:href="004/01/115.jpg"></pb>uiſum ad omnem ſubitam ſpem et occaſionem poſſint irrumpere <lb></lb>atque opprimere. </s>
          <s id="N405104">Neque minus probant in Marſis <expan abbr="oppidũ">oppidum</expan> Biſſeium <lb></lb>ipſo in triuio <expan abbr="confluentiũ">confluentium</expan> hinc atque hinc <expan abbr="fluminũ">fluminum</expan>: atque inde <expan abbr="ualliũ">uallium</expan> <lb></lb>arcto ingreſſu / acceſſu difficili / aſperis et inuiis circum ſurgenti<lb></lb>bus montibus: ita ut neque loco aſſidere hoſtis / neque <expan abbr="oẽs">omnes</expan> obſeruare <lb></lb>uallium fauces poſſit: oppidanis ad ſubſidia et <expan abbr="cõmeatus">commeatus</expan> recipien <lb></lb>da atque <expan abbr="ĩportanda / et">importanda / et</expan> ad <expan abbr="laceſſendũ">laceſſendum</expan> egregie expeditis.</s>
        </p>
        <p id="N405131" type="main">
          <s id="N405133">Hactenus de montibus. </s>
          <s id="N405136">Quod ſi plano poſueris loco: et uti <expan abbr="aſſolẽt">aſſolent</expan> <lb></lb><expan abbr="adfluentũ">adfluentum</expan> ita ut is <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> media fortaſſis peruadat moenia: curato<lb></lb>ne ab hauſtro aut in <expan abbr="hauſtrũ">hauſtrum</expan> defluat: Nam illinc humiditas / hinc <lb></lb>frigiditas adaucta fluii uaporibus moleſtior infeſtiorque perueniet. <lb></lb></s>
          <s id="N40514F">Sin <expan abbr="autẽ">autem</expan> extra oppidi ſeptum præterlabetur: præſtanda erit <expan abbr="circũ">circum</expan> <lb></lb>regio / et quibus eo ſit uentis aditus expeditior / his muros <expan abbr="abiiciẽdos">abiicien<lb></lb>dos</expan>: fluuius habendus pone. </s>
          <s id="N405162">In cæteris illud nautarum faciet ad <lb></lb>rem / quod putant <expan abbr="uẽtos">uentos</expan> quidem natura ſui <expan abbr="admodũ">admodum</expan> ſubſequi ſolere <lb></lb>ſolem et orientales auras. </s>
          <s id="N405171">Aiunt phyſici mane diei puriores eſſe: <lb></lb>cadente ſole humidiores. </s>
          <s id="N405176">Contra occidentales eſſe auras ſurgente <lb></lb>ſole ſpiſſiores: <expan abbr="occidẽte">occidente</expan> leuiores. </s>
          <s id="N40517F">Quæ res ſi ita eſt / fluenta ad ori<lb></lb>entem atque item ad <expan abbr="occidentẽ">occidentem</expan> dimiſſa haud <expan abbr="quaq̃">quaquam</expan> <expan abbr="improbabũtur">improbabuntur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N405191">Nam cum ſole ipſo perueniens aura aut diſpellet ſiquid trans ur<lb></lb>bem exhalarit uaporis nocui / aut ſuo acceſſu <expan abbr="mininũ">minimum</expan> adaugebit. <lb></lb></s>
          <s id="N40519C">Poſtremo ad boream <expan abbr="fluenta / iacũ">fluenta / lacum</expan> et eiuſmodi <expan abbr="ſubtẽdi">ſubtendi</expan> <expan abbr="malim/q̃">malim / quae</expan> <lb></lb>ad <expan abbr="hauſtrũ">hauſtrum</expan>: modo ne ſit <expan abbr="oppidũ">oppidum</expan> poſt <expan abbr="umbrã">umbram</expan> montis poſitum: quo <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="cẽt">esset</expan> nihil triſtius. </s>
          <s id="N4051C2">Sino cætera quæ ſupra diſſeruimus. </s>
          <s id="N4051C5"><expan abbr="Compertũ">Com<lb></lb>pertum</expan> habent hauſtrum grauem <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> eſſe et natura moroſum: ut <lb></lb>eius mole preſſis uelis nauigia quaſi addito <expan abbr="põdere">pondere</expan> multo <expan abbr="obmergant̃">obmer<lb></lb>gantur</expan>. </s>
          <s id="N4051DF">At Borea contra mare proraſque leuigari: Sed <expan abbr="horũ">horum</expan> quiduis <lb></lb>præſtat <expan abbr="ſubmotũ">ſubmotum</expan> <expan abbr="cẽ">esse</expan> <expan abbr="procul/q̃">procul / quae</expan> aut <expan abbr="ĩmiſſum">immiſſum</expan> aut ad muros <expan abbr="adrũctũ">adiunctum</expan> <lb></lb>atque <expan abbr="applicitũ">applicitum</expan>. </s>
          <s id="N405202">Et præſertim reprobant <expan abbr="fluuiũ">fluuium</expan> qui depreſſus ripis <lb></lb><expan abbr="admodũ">admodum</expan> hirtis / profundo alueo / ſaxeo umbroſoque fluat: quod is <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <lb></lb>et potus det nocuos: et aerem <expan abbr="inſalubrẽ">inſalubrem</expan>: tum et a ſtagno paludeque <lb></lb>pigra et lutoſa longe abfugiſſe omnino <expan abbr="prudẽtis">prudentis</expan> ac bene <expan abbr="cõſulti">conſulti</expan> eſt. <lb></lb></s>
          <s id="N405223">Non repeto coeli morbos qui infunduntur iſtinc / <expan abbr="ĩnatas">innatas</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ha<lb></lb>bent cum cæteras æſtiuas peſtes foetoris / culicum <expan abbr="foediſſimorũque">foediſſimorumque </expan><pb xlink:href="004/01/116.jpg"></pb>uermium et eiuſmodi: Tum et ubi alioquin terſiſſima perpurgatiſ<lb></lb>ſimaque putes <expan abbr="eẽ">esse</expan>: illud <expan abbr="nõ">non</expan> deeſt ut quod de planis diximus: multo <lb></lb>iſta magis atque magis hyeme algeant: et ſub æſtu <expan abbr="intẽperanter">intemperanter</expan> fer<lb></lb>ueant. </s>
          <s id="N405247">Poſtremo <expan abbr="iterũ">iterum</expan> atque iterum prouidiſſe oportet / ne ſiue mons <lb></lb>ſiue rupes / ſiue lacus / ſiue palus / ſiue flumen / ſiue fons ſiue quid<lb></lb>uis horum ita ſe habent: ut hoſtem munire tutarique / aut urbi et ci<lb></lb>uibus afferre ulla ex parte <expan abbr="incõmodum">incommodum</expan> poſſit. </s>
          <s id="N405258">Hæc de urbium <lb></lb>regione ac ſitu hactenus.</s>
        </p>
        <p id="N40525D" type="main">
          <s id="N40525F">Ipſius urbis ambitum et partium <expan abbr="diſtributionẽ">diſtributionem</expan> intelligimus pro <lb></lb><expan abbr="locorũ">locorum</expan> uarietate futuram eſſe oportere uariam: <expan abbr="quãdoquidẽ">quandoquidem</expan> mon<lb></lb>tibus non dari in promptu eſt: ut ſeu <expan abbr="rotundã/ſeu">rotundam / ſeu</expan> <expan abbr="quadrãgulam">quadrangulam</expan> / <lb></lb>aut quam aliam probes / murorum <expan abbr="deſcriptionẽ">deſcriptionem</expan> poſſis æque atque <lb></lb>aperto in plano ducere. </s>
          <s id="N405281">Veteres architecti oppidis circumdandis / <lb></lb><expan abbr="murorũ">murorum</expan> angulos improbarunt: quod hoſtibus laceſſentibus magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  <lb></lb>incolis <expan abbr="defendẽtibus">defendentibus</expan> <expan abbr="opitulent̃">opitulentur</expan>: quod item ad <expan abbr="machinarũ">machinarum</expan> iniurias to<lb></lb>lerandas ſint <expan abbr="nequaq̃">nequaquam</expan> ualidi. </s>
          <s id="N4052A3">Et certe anguli ad inſidias atque <expan abbr="telorũ">telo<lb></lb>rum</expan> miſſiones / expugnatoribus <expan abbr="nõnihil">non nihil</expan> conferunt: ubi excurrendi <lb></lb>et ſeſe recipiendi facultas præſtetur. </s>
          <s id="N4052B1">Montanis <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> urbibus <expan abbr="iidẽ">iidem</expan> <lb></lb>maximo <expan abbr="interdũ">interdum</expan> præſidio ſunt: ubi ſe aduerſus uiarum occurſus <lb></lb>offerant. </s>
          <s id="N4052C4">Ad Peruſiam urbem celebrem / quod uicos hac illac quaſi <lb></lb>a manu diſpanſos digitos per obductos colles porrigat: ſi uolet ho<lb></lb>ſtis anguli frontem petere / non patebit illic ubi multa inceſſet ma<lb></lb>nu / et quaſi aliqua ſubinſidente arce exceptas / tela eruptioneſque <lb></lb>non perferet. </s>
          <s id="N4052CF">Itaque non locis omnibus circumdandæ urbis una ea <lb></lb>demque ratio eſt. </s>
          <s id="N4052D4">Poſtremo inquiunt ueteres / urbem atque nauim <lb></lb>haud <expan abbr="quaq̃">quaquam</expan> eſſe oportere tam amplam / ut uacillet uacua / aut non <lb></lb>ſufficiat plena: Sed alii quod tutiorem putarint / confertiſſimam uo<lb></lb>luere: Alii quod optimam ſibi ſpem pollicerentur in poſterum / ſa<lb></lb>xioribus ſpatiis delectati ſunt: Alii fortaſſis celebritati et nomi<lb></lb>nis poſteritati conſuluerunt. </s>
          <s id="N4052E5">Namque urbem quidem ſolis a Buſi<lb></lb>ride conditam / quam Thebem nuncupant. </s>
          <s id="N4052EA">CXL. </s>
          <s id="N4052EE">Memphim <expan abbr="cẽtena">cen<lb></lb>tena</expan> et quinquaginta: Babylonem ſupra trecenta item quinqua<lb></lb>ginta: <expan abbr="Niniuẽ">Niniuem</expan> bis ducenta atque. </s>
          <s id="N4052FE">lxxx. </s>
          <s id="N405301">circuiſſe ſtadia ex <expan abbr="ueterũ">ueterum</expan> <lb></lb>hiſtoriis comperio. </s>
          <s id="N40530A">Et fuerunt qui tantum concluſerint areæ: <pb xlink:href="004/01/117.jpg"></pb>ut intra ſeptum ex urbis ſolo annua alimenta colligerent. </s>
          <s id="N405313">Hic ex <lb></lb>uetere prouerbio illud probarim quod aiunt / omnia ut nihil nimis: <lb></lb>aut ſi in <expan abbr="alterã">alteram</expan> peccaſſe <expan abbr="partẽ">partem</expan> iuuet: hanc malim quæ ad <expan abbr="auctũ">auctum</expan> ci<lb></lb>uium <expan abbr="numerũ">numerum</expan> <expan abbr="percõmode">percommode</expan> poſſit excipere: <expan abbr="q̈">quam</expan> quæ ſuos honeſte <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>capiat. </s>
          <s id="N405336">Adde quod <expan abbr="nõ">non</expan> ad <expan abbr="tectorũ">tectorum</expan> modo uſum et <expan abbr="neceſſitatẽ">neceſſitatem</expan> urbs ha<lb></lb>benda eſt: uerum et ita <expan abbr="habẽda">habenda</expan> ut a curis ciuilibus ad <expan abbr="platearũ/">platearum /</expan> <expan abbr="Curriculorũ/ortorũque">Cur<lb></lb>riculorum / ortorumque</expan> et <expan abbr="ambulationũ">ambulationum</expan> et <expan abbr="natationũ">natationum</expan> et <expan abbr="huiuſmõi">huiuſmodi</expan> <expan abbr="ornamẽta">orna<lb></lb>menta</expan> delitiaſque grauiſſima pateant ſpatia et diuerſiones.</s>
        </p>
        <p id="N405365" type="main">
          <s id="N405367">Referunt ueteres / Varro / Plutarcus aliique: ſolitos maiores <expan abbr="urbiũ">urbium</expan> <lb></lb>moenia ritu et religione diffinire: Iugatis enim bobus mare et foe<lb></lb>mina diu auſpicato <expan abbr="æneũ">æneum</expan> <expan abbr="aratrũ">aratrum</expan> <expan abbr="trahebãt">trahebant</expan>: fiebatque ſulcus primige<lb></lb>nius: quo <expan abbr="moeniũ">moenium</expan> ambitus deſignaretur: Boue femella interiore: <lb></lb>maſculo exteriore <expan abbr="ſequebant̃">ſequebantur</expan> aratrum. </s>
          <s id="N40538A">Coloni patres glebas ſub <lb></lb>motas et ſparſas proſciſſum in <expan abbr="ſulcũ">ſulcum</expan> refundentes incumulanteſque  <lb></lb>ne quid <expan abbr="diſſeminaret̃">diſſeminaretur</expan>: cum ad locos <expan abbr="portarũ">portarum</expan> uentum erat aratrum <lb></lb>manibus <expan abbr="ſuſtinebãt">ſuſtinebant</expan>: quo intactum <expan abbr="portarũ">portarum</expan> limen <expan abbr="reliuqueret̃">relinqueretur</expan>. </s>
          <s id="N4053AB">Ea <lb></lb>re præter portas totos <expan abbr="murorũ">murorum</expan> ambitus et opus <expan abbr="ſacratũ">ſacratum</expan> ducebat. <lb></lb></s>
          <s id="N4053B9">Portas ne appellare <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſacras erat fas. </s>
          <s id="N4053C0">Per Romuli tempora <lb></lb>inquit Dyoniſius alicarnaſſeus / patres inchoandis urbibus ſolitos <lb></lb>facto ſacrificio ignes ante tabernacula incendere: eoque <expan abbr="populũ">populum</expan> edu<lb></lb>cere: ut expiationis gratia <expan abbr="flãmas">flammas</expan> <expan abbr="tranſilirẽt">tranſilirent</expan>: Pollutos nimirum <lb></lb>ad eam rem ſacram <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="admittẽdos">admittendos</expan> <expan abbr="arbitrabant̃">arbitrabantur</expan>. </s>
          <s id="N4053E4">Hæc illi. </s>
          <s id="N4053E7">Alibi <lb></lb><expan abbr="cõperio">comperio</expan> proſeminata puluere ex tellure <expan abbr="alba / quã">alba / quam</expan> puram <expan abbr="nũcupãt">nuncupant</expan> <lb></lb>ſolitos <expan abbr="ponendorũ">ponendorum</expan> <expan abbr="murorũ">murorum</expan> lineam deſignare. </s>
          <s id="N405401">Et Alexandrum in <lb></lb>huius telluris <expan abbr="locũ/cum">locum / cum</expan> Pharon conderet / quod pura defeciſſet / fa<lb></lb>rinam ſubieciſſe: quæ res uatibus futura <expan abbr="prædicẽdi">prædicendi</expan> <expan abbr="occaſionẽ">occaſionem</expan> præ <lb></lb>ſtitit:quod iſtiuſmodi præſagiis per natales urbium dies annotatis cer<lb></lb>tos putarent euentus temporum poſſe prædicari. </s>
          <s id="N405418">Quin et apud <lb></lb>ætruſcos ritualibus libris <expan abbr="docebant̃">docebantur</expan> quænam <expan abbr="forẽt">forent</expan> ex natali <expan abbr="uibiũ">urbium</expan> <lb></lb>die ſecula ſucceſſura: Id quidem non ſpectato coelo / de qua re ſu<lb></lb>pra <expan abbr="ſecũdo">ſecundo</expan> diximus libro: ſed captis ex <expan abbr="præſentiũ">præſentium</expan> <expan abbr="rerũ">rerum</expan> <expan abbr="argumẽtis">argumentis</expan> <lb></lb>atque coniectura. </s>
          <s id="N405441">Sic eos ſcripſiſſe meminit <expan abbr="Cẽſorĩus">Cenſorinus</expan>. </s>
          <s id="N405448">Quo die urbes <lb></lb><expan abbr="cõſtituãt̃/de">conſtituantur / de</expan> his qui eo die nati <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>:quod diutiſſime <expan abbr="uixerĩt">uixerint</expan> die mortis <lb></lb>ſuæ / primi ſeculi <expan abbr="modulũ">modulum</expan> finire: eoque die qui <expan abbr="cẽnt">essent</expan> reliqui <expan abbr="ĩ">in</expan> ciuitate: <pb xlink:href="004/01/118.jpg"></pb>de his rurſum eius mortem / qui <expan abbr="longiſſimã">longiſſimam</expan> egiſſet ætatem / <expan abbr="finẽ">finem</expan> <lb></lb>eſſe ſeculi ſecundi. </s>
          <s id="N405474">Sic deinceps tempus <expan abbr="reliquarũ">reliquarum</expan> terminari: mit<lb></lb>ti a diis portenta / quibus admoneremur quodque ſeculum eſſe fini <lb></lb>tum. </s>
          <s id="N40547F">Hæc illi: Tum et addunt his <expan abbr="argumẽtis">argumentis</expan> ætruſcos didiciſſe <lb></lb>perpulchre ſua ſecula. </s>
          <s id="N405488">Sic enim <expan abbr="mandarũt">mandarunt</expan> memoriæ quatuor pri<lb></lb>ma ſuorum ſecula <expan abbr="annorũ">annorum</expan> fuiſſe. </s>
          <s id="N405495">C. <expan abbr="Quintũ">Quintum</expan>. </s>
          <s id="N40549C">cxxiii. </s>
          <s id="N40549F"><expan abbr="Sextũ">Sextum</expan>. </s>
          <s id="N4054A5">xx. <lb></lb></s>
          <s id="N4054A9">et. </s>
          <s id="N4054AC">C. <expan abbr="Septimũ">Septimum</expan> totitem. </s>
          <s id="N4054B3"><expan abbr="Octauũ">Octauum</expan> tum <expan abbr="demũ">demum</expan> agi per tempora Cæ<lb></lb>ſarum. </s>
          <s id="N4054BF">Nonum et <expan abbr="decimũ">decimum</expan> ſupereſſe. </s>
          <s id="N4054C6">Tum et ſecula ipſa qualia <lb></lb>futura ſint <expan abbr="nõ">non</expan> ignorari <expan abbr="arbitrabant̃">arbitrabantur</expan> hiſce inditiis. </s>
          <s id="N4054D3">Romam quodem <lb></lb>orbis <expan abbr="imperiũ">imperium</expan> habituram ex eo <expan abbr="coniectarũt">coniectarunt</expan>: quod qua die <expan abbr="cõdita">condita</expan> ſit <lb></lb>ex natis per eam diem unus regnum adeptus ſit: Hunc <expan abbr="ĩuenio">inuenio</expan> fu<lb></lb>iſſe Numam: Nam <expan abbr="cõditam">conditam</expan> urbem et <expan abbr="natũ">natum</expan> Numam. </s>
          <s id="N4054F6">xiii. </s>
          <s id="N4054F9"><expan abbr="chalẽdas">chalen<lb></lb>das</expan>  maias meminit Plutarcus. </s>
          <s id="N405501">At muro <expan abbr="incinetã">incinctam</expan> urbem Lacenæ <lb></lb>quod non <expan abbr="haberẽt">haberent</expan> <expan abbr="gloriabant̃">gloriabantur</expan>: Freti enim ſuorum <expan abbr="ciuiũ">ciuium</expan> armis et ro<lb></lb>bore / ſatis ſe quidem <expan abbr="putabãt">putabant</expan> munitos eſſe legibus. </s>
          <s id="N40551C">Aegyptii <expan abbr="aũt">aut</expan> <lb></lb>Perſæque contra maiorem <expan abbr="ĩmodũ">immodum</expan> ſuas urbes <expan abbr="murorũ">murorum</expan> praeſidiis mu<lb></lb>niendas putarunt: Namque cum alii / tum et Niniues / atque item Se<lb></lb>miramis <expan abbr="murorũ">murorum</expan> <expan abbr="craſſitudinẽ">craſſitudinem</expan> ſuis eſſe urbibus uoluere / ut iuncti <lb></lb>currus <expan abbr="ſupremã">ſupremam</expan> per operis <expan abbr="amplitudinẽ">amplitudinem</expan> traherentur: Altitudineque <lb></lb>tanta eduxere / ut <expan abbr="centenũ">centenum</expan> excederent cubitum. </s>
          <s id="N405549">Apud Tyrum al<lb></lb>ta fuiſſe moenia pedes. </s>
          <s id="N40554E">CL. meminit Arrianus. </s>
          <s id="N405551">Et compti qui ne <lb></lb>unis tantum <expan abbr="cõtenti">contenti</expan> fuerint moenibus. </s>
          <s id="N40555A"><expan abbr="Carthaginẽſes">Carthaginenſes</expan> triplici ur<lb></lb>bem cinxere muro: Deioces urbem Cebatanam / tam etſi eſſet in <lb></lb>ædito poſita / ſeptimo cinxiſſe orbe ait Herodotus. </s>
          <s id="N405564">Nos uero <lb></lb>quando ad <expan abbr="tuendã">tuendam</expan> <expan abbr="ſalutẽ">ſalutem</expan> et <expan abbr="libertatẽ">libertatem</expan> hoſtibus aut fortuna aut nu<lb></lb>mero ſupantibus potiſſima ineſſe ipſis in muris præſidia intelligi <lb></lb>mus. </s>
          <s id="N405579">Neque iſtos probamus / qui prorſus <expan abbr="nudã">nudam</expan> uoluerint <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> <expan abbr="cẽ">esse</expan>: <lb></lb>neque illos qui <expan abbr="oẽm">omnem</expan> tuendi ſui ſpem / ipſa in <expan abbr="moeniũ">moenium</expan> <expan abbr="extructiõe">extructione</expan> po<lb></lb>ſuiſſe <expan abbr="uideant̃">uideantur</expan>. </s>
          <s id="N40559C">Platoni <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> aſſentior: Nam eſſe <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ciuitati <lb></lb>cuiuis inſitum atque innatum / ut ſingulis momentis temporis ſit <lb></lb>periculis proxima captiuitatis: quando ita ſeu natura / ſeu homi<lb></lb>num moribus comparatum ſit: ut habendi terminos et concupi<lb></lb>ſcendi fines / nullius ratio ſibi neque publice neque priuatim præ <lb></lb>ſcripſerit. </s>
          <s id="N4055B1">Ex qua una potiſſimum re armorum omnis iniuria <pb xlink:href="004/01/119.jpg"></pb>oborta eſt. </s>
          <s id="N4055B8">Quæ ſi ita ſint / utique cuſtodibus cuſtodias / et muniti <lb></lb>omnibus munitiones addendas quis negabit? </s>
          <s id="N4055BD">Cæterum quod alibi <lb></lb><expan abbr="diximus / omniũ">diximus / omnium</expan> erit capaciſſima urbs / quæ ſit <expan abbr="rotũda">rotunda</expan>: tutiſſima <lb></lb>quæ ſinuoſis anfractibus murorum obualletur: qualem fuiſſe hie<lb></lb>roſolimam ſcribit Tacitus. </s>
          <s id="N4055CD">Non enim ſine diſcrimine hoſtem in<lb></lb>tra ſinus / aut certa <expan abbr="cũ">cum</expan> ſpe frontibus machinas <expan abbr="admoturũ">admoturum</expan> <expan abbr="ſtacuũt">ſtatuunt</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4055DF"><expan abbr="Cõmoditatibus">Commoditatibus</expan> tamen ipſo ex oppido capiendis proſpiciemus: <lb></lb>quam rem pro locorum oportunitate et neceſſitate feciſſe ueteres <lb></lb>aduertimus. </s>
          <s id="N4055E9"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> Antium quidem uetuſtam urbem latinam ad <lb></lb>littoris ſinum <expan abbr="amplexandã/oblongum">amplexandan / oblongum</expan> fuiſſe ex ueteris ruinæ reſi<lb></lb>duis apparet. </s>
          <s id="N4055F7">Carræ ad Nilum quoque <expan abbr="oblongũ">oblongum</expan> <expan abbr="tendũtur">tenduntur</expan>. </s>
          <s id="N405602">Polum<lb></lb>botram urbem <expan abbr="Indorũ">Indorum</expan> in graſsis longam fuiſſe ſcripſit Megaſthe<lb></lb>nes ſtadia. lxxx. latam. xv. diſtentam <expan abbr="ſecundũ">ſecundum</expan> <expan abbr="fluuiũ">fluuium</expan>. </s>
          <s id="N405621">Quadran<lb></lb>gulum habuiſſe <expan abbr="murorũ">murorum</expan> ductum <expan abbr="Babylonẽ">Babylonem</expan>: Memphim uero in <lb></lb>deltæ litteræ <expan abbr="modũ">modum</expan> perfinitam <expan abbr="referũ">referunt</expan>. </s>
          <s id="N405634">Denique <expan abbr="quãeumque">quamcumque</expan> proba<lb></lb>ris ambitus deſcriptionem / ſat pro rei neceſſitate prouiſum putat <lb></lb>Vegetius: ſi tam latos poſueris muros / ut propulſatores armari <lb></lb>mutuo ſe obuia excurſione non impediant: Si excitarimus tam al<lb></lb>tos / ut ſcalis admotis <expan abbr="trãſcendi">tranſcendi</expan> nequeant: Si ita calce ſtructuraque <lb></lb>firmarimus / ut arieti machiniſque no cedant. </s>
          <s id="N405649">Etenim machinarum <lb></lb>duo ſunt genera: <expan abbr="Vnũ/quo">Vnum / quo</expan> ictu impulſuque <expan abbr="proſternũt">proſternunt</expan> opus: <expan abbr="Alterũ">Al<lb></lb>terum</expan> quo ſuffodiunt muros atque <expan abbr="ſubruũt">ſubruunt</expan>. </s>
          <s id="N40565F">Vtriſque magna ex parte <lb></lb>prouidebitur <expan abbr="nõ">non</expan> muro magis <expan abbr="q̈">quam</expan> foſſa: Nam <expan abbr="murũ">murum</expan> iſtic niſi ab infi<lb></lb>ma aqua aut firmo a lapide <expan abbr="perductũ">perductum</expan> non probant: ſed ipſam foſ<lb></lb>ſam et latam et <expan abbr="admodũ">admodum</expan> profundam exigunt. </s>
          <s id="N405678">Nam ea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="teſtudinẽ">teſtu<lb></lb>dinem</expan> et turrim <expan abbr="ambulatoriã">ambulatoriam</expan> et iſtiuſmodi excludet: ne admoueri <lb></lb>iuxta queant: Et inuenta aqua aut ſaxo / omnis <expan abbr="cuniculorũ">cuniculorum</expan> agen<lb></lb>dorum conatus fruſtrabitur. </s>
          <s id="N405691">Eſt apud militares quæſtio / foſsam <lb></lb>ne præſtet aqua repletam habere: an ſiccam præferant. </s>
          <s id="N405696"><expan abbr="Incolarũ">Incolarum</expan> <lb></lb>enim ualitudini / non in poſtremis conſulendum ſtatuunt: tum et <lb></lb>hanc probant / in qua ſiquid miſſilium impetu corruerit / ilico id <lb></lb>tollere et purgare poſſis commode: ne iſtinc aggeratus ingreſſus <lb></lb>hoſti relinquatur.</s>
        </p>
        <p id="N4056A4" type="main">
          <s id="N4056A6">Sed redeo ad moenia. </s>
          <s id="N4056A9">De his ducendis ſic monent ueteres / inter <pb xlink:href="004/01/120.jpg"></pb>uallo uigenum pedum interpoſito / duo intrinſecus muri fabrici<lb></lb>tentur: deinde terra ex foſſis egeſta intermittatur uectibuſque den<lb></lb>ſetur: tollenturque muri iſtiuſmodi ita/ ut de plano ciuitatis ad ſi<lb></lb>militudinem gradus quaſi cliuo molli uſque ad propugnacula poſ<lb></lb>ſit aſcendi. </s>
          <s id="N4056B8">Alii ex foſſa inquiunt exemptam tellurem pro agge<lb></lb>re ad urbis ambitum ponito: murumque unum ab ipſo foſſæ alueo <lb></lb>tollito craſſitudine ut terræ ſuperurgentis onus <expan abbr="perq̈">perquam</expan> ualde ſub<lb></lb>ſtineat: Ab hoc item alium intra urbem uerſus murum educito <lb></lb>celſiorem / a priorique diſtantem ſpacio <expan abbr="nõ">non</expan> anguſto: Sed quanto il<lb></lb>lic facta acie cohortes habeant ſpacia dimicandi expedita. </s>
          <s id="N4056CD">Mu<lb></lb>ros itidem ab exteriore ad interiorem murum tranſuerſos interia<lb></lb>cito: quorum nexu et adminiculo primarii inter ſe his iuncti deti<lb></lb>neantur: et telluris intermiſſæ uim urgentem perferant ualidius. <lb></lb></s>
          <s id="N4056D7">At nos quidem præter hæc eos muros probamus: qui ita ſtatuan<lb></lb>tur / ut ſi tandem impetentium machinarum ui ſternantur / habe<lb></lb>ant ſubſtitutum areæ ſpacium: quo loci montes aſſideant: et foſ<lb></lb>ſas ruina ſui non compleant. </s>
          <s id="N4056E0">In cæteris perplacet Vitruuius: <lb></lb>Opus inquit muri ſic faciundum cenſeo: ut eius per <expan abbr="craſſitudinẽ">craſſitudinem</expan> <lb></lb>tabulæ oleagineæ uſtolatæ <expan abbr="q̈">quam</expan>  creberrimæ <expan abbr="interſtruant̃">interſtruantur</expan>: ut utræque <lb></lb>muri frontes inter ſe quemadmodum fibulis hiſtaleis colligatæ / <lb></lb>æternam habeant firmitatem. </s>
          <s id="N4056F3">Huiuſmodi ferme a Peloponeſſi<lb></lb>bus obſeſſi Plateenſes obieciſſe hoſtibus murum refert Tuchidi<lb></lb>des: Nam laterculis quidem ligna intermiſcuere / atque multo fir<lb></lb>mauere. </s>
          <s id="N4056FC">Et muros omnes inquit Cæſar apud Gallias hac fere for<lb></lb>ma ſunt: Trabes directæ perpetuæ in longitudinem paribus inter <lb></lb>uallis diſtantes inter ſe introrſus <expan abbr="reuinciunt̃">reuinciuntur</expan>: et grandibus ſaxis <lb></lb><expan abbr="effarciũtur">effarciuntur</expan>: ita ut trabs trabem non contingat: huiuſmodi ordini<lb></lb>bus coagmentandis iuſtam muri altitudinem explent: Id opus <lb></lb>et ſpecie non deforme / et ad defenſionem eſt <expan abbr="ualidũ">ualidum</expan>: nam ab <expan abbr="incẽdio">incen<lb></lb>dio</expan> lapis / et ab ariete materia defendit. </s>
          <s id="N40571A">Haſce in muris connexi<lb></lb>ones ſunt qui <expan abbr="nõ">non</expan> ualde <expan abbr="probẽt">probent</expan>: <expan abbr="nãque">nanque</expan> aiunt <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> calcem et <expan abbr="materiẽ">materiem</expan> <lb></lb>diu non <expan abbr="cõuenire/">conuenire /</expan> quod uratur et abſumatur ſalibus ardoreque calcis: <lb></lb>Tum ſi erit ut miſſilibus <expan abbr="machinarũ">machinarum</expan> opus impetat fiet / inquiunt <lb></lb>ut uniuerſi muri <expan abbr="cõnexa">connexa</expan> exaggeratio quaſſata <expan abbr="cõmoueat̃">commoueatur</expan>: et una <pb xlink:href="004/01/121.jpg"></pb>omnis ad ruinam reddatur prona. </s>
          <s id="N40574D">At muros contra miſſilium in<lb></lb>iurias ſic pulcherrime firmari arbitramur. </s>
          <s id="N405752">Anterides baſi trian<lb></lb>gula uno in hoſtes angulo proiecto denum interuallo cubitorum <lb></lb>inter ſe diſtantes per muri directiones excitabimus: et arcus ab his <lb></lb>ad alteras interducemus atque teſtudinabimus: Et interuacua quæ <lb></lb>illic ueluti ſcaphæ relictæ ſunt / ſubacta paleis argilla uectibus <expan abbr="dẽſantes">den<lb></lb>ſantes</expan> complebimus. </s>
          <s id="N405765">Fiet hinc ut tormentorum uis et impetus ap<lb></lb>pellens lentitudine fruſtretur argillæ: Fiet <expan abbr="etiã">etiam</expan> ut <expan abbr="nõ">non</expan> niſi ſparſim <lb></lb>et ilico obſtruendis feneſtris murus <expan abbr="tormentorũ">tormentorum</expan> aſſiduitate queat <lb></lb>debilitari. </s>
          <s id="N40577A">Apud Siculos pumicis copia perpulchre id præſtabit: <lb></lb>quod iſtic quærimus. </s>
          <s id="N40577F">Alibi pumicis et argillæ loco non <expan abbr="incõmo">incommo</expan> <lb></lb>de utuntur cofo: Gypſum <expan abbr="etiã">etiam</expan> huic operi no recuſabimus. </s>
          <s id="N40578C"><expan abbr="Demũ">Demum</expan> <lb></lb>ex his ſiquid adſit / quod humoris hauſtro nocturniſque uaporibus <lb></lb>obiectum ſit / id lapidea cruſta atque rectura ueſtiatur. </s>
          <s id="N405796">Et inprimis <lb></lb>iuuabit ripam foſſæ <expan abbr="exteriorẽ">exteriorem</expan> paulo ponere elatiorem accliuitate <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan> cæterum agri ſolum eſt. </s>
          <s id="N4057A1">Sic enim miſſilium deſtinationes mu<lb></lb>ros urbis non attingent: ſed ſuperuolabunt. </s>
          <s id="N4057A6">Et ſunt qui murum <expan abbr="cõtra">con<lb></lb>tra</expan> <expan abbr="machinamẽta">machinamenta</expan> miſſilium tutiſſimum putent eum qui <expan abbr="lineamẽto">lineamen<lb></lb>to</expan> ita ducatur / ut ſerræ denticulos imitetur. </s>
          <s id="N4057B9">Atqui  placent ad ur<lb></lb>bem Romam muri: quibus decurſorium ad mediam altitudinem <lb></lb>ineſt: Suntque per murum aptis locis relictæ foſſuræ / unde furtim <lb></lb>a ſagittariis incautus et properans hoſtis ſaucietur: Et ad murum <lb></lb>turres quinquagenos in cubitos quaſi anterides <expan abbr="adigẽdæ">adigendæ</expan> prodeun<lb></lb>tibus in rotundum frontibus et proceritate celſiores muro: ut qui <lb></lb>propius applicuerit miſſilibus nudum obiiciat latus et conficia<lb></lb>tur: Sic enim et murus a turribus / et turris a turre mutuo defen<lb></lb>detur. </s>
          <s id="N4057D0">Turres quo latere urbem ſpectant / muro nudatas poni<lb></lb>to et apertas: ne hoſtem fortaſſis immiſſum protegant. </s>
          <s id="N4057D5">Tur<lb></lb>ribus muriſque coronæ et decori ſunt / et firmitatem ex nexura af<lb></lb>ferunt: et admotarum ſcalarum irreptiones prohibent. </s>
          <s id="N4057DC">Sunt qui <lb></lb>per muros ſub ipſis præſertim turribus intermiſſa præcipitia re <lb></lb>linqui uelint / et muniri pontibus ligneis: qui confeſtim aut redu<lb></lb>cti / aut deiecti prout res exigat uſui aut ſaluti ſunt.</s>
        </p>
        <p id="N4057E5" type="main">
          <s id="N4057E7">Ad portarum utrumque latus / ueteres aſſueuere geminas <pb xlink:href="004/01/122.jpg"></pb>grandiores turres præſtituere multa ſui parte ſolidas: quæ ueluti <lb></lb>brachia ſinus fauceſque ingreſſus foueant. </s>
          <s id="N4057F0">Turribus nulla teſtudo <lb></lb>ſed lignea tabulata interitruantur: quæ ubi opus ſit et reuelli et <lb></lb>igne abſumi queant. </s>
          <s id="N4057F7">Turrium tabulata clauis figi <expan abbr="uetãt">uetant</expan>: quo ma<lb></lb>turius poſſint hoſte peruincente deturbari. </s>
          <s id="N405800">Tecta et ſeceſſus <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>deerunt: quibus excubiæ hybernas pruinas et eiuſmodi <expan abbr="temporũ">temporum</expan> <lb></lb>iniurias tolerent. </s>
          <s id="N40580F">Propugnaculis <expan abbr="pendẽtia">pendentia</expan> ſubſint foramina: qui<lb></lb>bus lapidem et faces in hoſtem / et aquam etiam ſiquid portam in<lb></lb>cenderit / fundas. </s>
          <s id="N40581A">Valuas corio et ferro tectas ab igne uindicari <lb></lb>prædicant. </s>
          <s id="N40581F">De his hactenus.</s>
        </p>
        <p id="N405822" type="main">
          <s id="N405824">Portarum ratio pro uiarum militarium numero habenda eſt: <expan abbr="Nã">Nam</expan> <lb></lb>uiarum quidem aliæ militares: aliæ <expan abbr="nõ">non</expan> militares. </s>
          <s id="N405831">Non hic illa iu<lb></lb>riſ conſultorum proſequor: ut actus iumentorum iter <expan abbr="hominũ">hominum</expan> ha<lb></lb>beri gratia uiam utrumque complecti ſtatuam. </s>
          <s id="N40583C">Sunt quidem mili<lb></lb>tares qua in prouincia proficiſcimur cum exercitu atque <expan abbr="impedimẽtis">impedimen<lb></lb>tis</expan>. </s>
          <s id="N405848">Ergo militarem no militaribus multo eſſe ſpatioſiorem opor<lb></lb>tet. </s>
          <s id="N40584D">Et aduerti aſſueſſe ueteres ponere ut eſſent cubitos <expan abbr="nuſquã">nuſquam</expan> <lb></lb>minus octo. </s>
          <s id="N405856">Ex lege. xii. tabularum uiam ſic finiunt: ut quæ in <lb></lb>porrectum ſit / latitudinem habeat pedes. </s>
          <s id="N405861">xii. Quæ in anfractum <lb></lb>id eſt ubi flexum eſt. </s>
          <s id="N405869">xvi. </s>
          <s id="N40586C">Non militares ſunt quibus a militari <lb></lb>egredimur aut in uillam <expan abbr="oppidũ">oppidum</expan> ue: aut æque aliam in uillam mi<lb></lb>litarem: uti ſunt per agrum actus: per urbem diuerticula. </s>
          <s id="N405879">Eſt <lb></lb>præterea uiarum quoddam genus / quod quidem plateæ naturam <lb></lb>ſapiat: uti ſunt quæ ad certos aliquos uſus habeantur / præſertim <lb></lb>publicos: puta quæ in templum / in curriculum / in basilicam du<lb></lb>cat. </s>
          <s id="N405884">Viarum militarium ductus non eoſdem ipſum per agrum <lb></lb>eſſe atque intra urbem oportet: Extra urbem omnino ſeruanda hæc <lb></lb>ſunt: ut patula et apertiſſima ad omnem <expan abbr="circũaſpectum">circumaſpectum</expan> fiet: ut <lb></lb>impeditionibus cum aquarum / tum ruinarum ſit libera et expedi<lb></lb>tiſſima: ut latronibuſ ad inſidias <expan abbr="captãdas">captandas</expan> nullæ penitus latebræ <lb></lb>nulli ſeceſſuſ <expan abbr="relinquant̃">relinquantur</expan>: ut in eam non paſſim unde uiſ adituſ <lb></lb>ad populationeſ pateant: Poſtremo ut directa breuiſſimaque ſit: <lb></lb>omnium erit breuiſſima / non ut illi quæ rectiſſima: ſed quæ tutiſsi<lb></lb>ma: Maloque prolixiorem paulo / <expan abbr="q̈">quam</expan>  parum <expan abbr="cõmodam">commodam</expan>. </s>
          <s id="N4058AB">Sunt qui <pb xlink:href="004/01/123.jpg"></pb>putent agrum priuernatem eſſe tutiſſimum quod eum <expan abbr="profũdæ">profun<lb></lb>dæ</expan> uiæ quaſi dimerſæ foſſæ perſeccent / ingreſſu ambiguæ / pro<lb></lb>greſſu incertæ et minime tute: ripis extantibus: unde ho<lb></lb>ſtis facile poſſit obteri peritiores <expan abbr="tutiſſimã">tutiſſimam</expan> <expan abbr="putãt">putant</expan> que <expan abbr="coeq̃tum">coequae<lb></lb>tum</expan> per colliculorum dorſum agitur. </s>
          <s id="N4058CA">Proxime ad <expan abbr="hãc">hanc</expan> ac<lb></lb>cedit quæ ex uetere more extructo aggere medios per cam<lb></lb>pos dirigitur. </s>
          <s id="N4058D5">Quin et illam ueteres ea de re aggerum <expan abbr="nũcuparunt">nun<lb></lb>cuparunt</expan>: et profecta ſic perducta multas de ſe præbebit <expan abbr="cõmoditates">com<lb></lb>moditates</expan>: nam cum ex proſpectus amenitate per celſam <lb></lb>exaggerationem ambulantes uiatores ab itineris labore et <lb></lb>molestia plurimum leuentur: tum et multo intereſt <expan abbr="hoſtẽ">hoſtem</expan> <lb></lb>longe præuidiſſe: et habere qui poſſis infeſtum urgentem <lb></lb>aut modica manu diſtinere: aut nulla tuorum iactura ſi ſu<lb></lb>peret cedere: et ad rem ſit quod ad <expan abbr="uiã">uiam</expan> <expan abbr="portuẽſem">portuenſem</expan> annotaui <lb></lb>quando enim egypto / affrica / libia / hiſpaniis / germania in <lb></lb>ſulis hominum ingens numerus: mercium maxima uis <expan abbr="cõfluebat">con<lb></lb>fluebat</expan>: ſtratam effecere. </s>
          <s id="N405908">duplam: et in medio lapidum or<lb></lb>do eminens uti limes extabat pedem / ut prodirent altera: <lb></lb>redirent altera / uitata properantium offenſione. </s>
          <s id="N40590F">huiuſmodi <lb></lb>eſſe militarem uiam extra urbem oportet / expeditam dire<lb></lb>ctam atque tutiſſimam.</s>
        </p>
        <p id="N405916" type="main">
          <s id="N405918">Cum ad urbem applicuerit ſi erit ciuitas clara et <expan abbr="prepotẽs">prepotens</expan> <lb></lb>uias habere directas ampliſſimas condecet: que ad dignita<lb></lb>tem maieſtatemque urbis <expan abbr="faciãt">faciant</expan>. </s>
          <s id="N405927">Sin autem erit colonia / aut <lb></lb>oppidum tutiſſimos preſtabit aditus: ſi non expedito in <lb></lb>portam rectabit: ſed in dextram aut ſiniſtram prope menia <lb></lb>ac preſertim ſub ipſis murorum propugnaculis diducetur <lb></lb>intra urbem uero non directa / ſed fluentum more in hanc <lb></lb>atque in hanc / atque iterato in hanc ipſam / eſſe partem molli <lb></lb>flexu ſinuoſam condecet. </s>
          <s id="N405936">Nam preter illud quod ea quidem <lb></lb>ubi prolixior uidebitur: illic urbis amplitudinem <expan abbr="opiniõe">opinione</expan> <lb></lb>adaugebit: profecto uehementer quoque confert ad gratiam <lb></lb>ad uſus commoditates / ad temporumque caſus / et neceſſita<lb></lb>tes. </s>
          <s id="N405947">Etenim et quanti erit hoc et rectantibus ad ſingulos <pb xlink:href="004/01/124.jpg"></pb>gradus: <expan abbr="ſenſĩ">ſenſim</expan> nouæ ædificiorum facies <expan abbr="obiiciãt̃">obiiciantur</expan>: ut cuiuſque do<lb></lb>mus egreſſio et proſpectus ex media uiæ ipſius <expan abbr="ãplitudinc">amplitudine</expan> <expan abbr="dirigat̃">di<lb></lb>rigatur</expan>: ut <expan abbr="cũ">cum</expan> alibi nimia laxitas <expan abbr="ĩdecora">indecora</expan> ſit et <expan abbr="ẽt">etiam</expan> inſalubris: <lb></lb>Hic ipſa quoque uaſtitas conducat. </s>
          <s id="N405971">Vrbem Romam ſcri<lb></lb>bit Cornelius / dilatatis a Nerone uiis effectam <expan abbr="feruidiorẽ">feruidiorem</expan> <lb></lb>et ea de re minus ſalubrem: alibi contra in arctis uiarum <lb></lb>crudeſcunt: eſtate nunquam erit non umbroſa: nulla item <lb></lb>aderit domus: quam non diei radius ingrediatur. </s>
          <s id="N405980">Et aura <lb></lb>nunquam erit immunis. </s>
          <s id="N405985">Nam unde uis mota appulerit re<lb></lb>ctam et magna ex parte <expan abbr="expeditã">expeditam</expan> <expan abbr="preterfluẽdi">preterfluendi</expan> aream inue<lb></lb>niet. </s>
          <s id="N405994">Et uentos eadem nunquam infeſtos experietur: illico <lb></lb>enim retundentur parietum obiectu. </s>
          <s id="N405999">Adde quod ſi <expan abbr="ingrediet̃">ingredietur</expan> <lb></lb>hoſtis: non minus a fronte atque <expan abbr="lateribus/q̃">lateribus / quae</expan> a tergo laceſ<lb></lb>ſitus periclitabitur.</s>
        </p>
        <p id="N4059A8" type="main">
          <s id="N4059AA">De militaribus hactenus: non militares haſce imitabuntur <lb></lb>ni fortaſſis hoc interſit / quod iſtic quidem ad lineam directe <lb></lb>ſi erunt: cum angulis parietum et partibus ædificiorum <lb></lb>magis conuenient. </s>
          <s id="N4059B3">Sed intra urbem placuiſſe comperio ue<lb></lb>teribus uias adeſſe aliquas <expan abbr="ĩextricabilis">inextricabilis</expan> atque aliquas nul<lb></lb>lius exitus quas ingrediens hoſtis noxiuſue anceps ſuique <lb></lb>diffiſos heſitet: aut ſi eſſe audacior perſeueret: mature pe<lb></lb>riclitetur. </s>
          <s id="N4059C2">Eſſe et minutiores uias conferet / non in <expan abbr="longũ">longum</expan> <lb></lb>productas: ſed in primam tranſuerſam uiam terminatas: <lb></lb>ut quaſi non <expan abbr="publicũ">publicum</expan> <expan abbr="expeditũque">expeditunque</expan> iter / ſed potius obiectæ <lb></lb>domus <expan abbr="aditũ">aditum</expan> <expan abbr="prebeãt">prebeant</expan>: <expan abbr="nã">nam</expan> id et domibus lumina paratiora: <lb></lb>et urbi <expan abbr="quã">quam</expan> uolunt <expan abbr="hoſtilẽ">hoſtilem</expan> <expan abbr="excurſionẽ">excurſionem</expan> <expan abbr="ĩpeditiorẽ">impeditiorem</expan> preſtabit. <lb></lb></s>
          <s id="N4059F6">Vicis intra urbem diſparſis et minime continuis habitam <lb></lb>fuiſſe babilonem ſcribit Curtius. </s>
          <s id="N4059FB">Platoni contra non uicos <lb></lb>modo ſed parietes etiam domorum haberi coniunctos pla<lb></lb>cuit / idque opus urbi eſſe pro muro uoluit. </s>
          <s id="N405A02">Pons quidem <lb></lb>potiſſima uiæ pars eſt. </s>
          <s id="N405A07">pontis habendi locus erit idoneus <lb></lb>non omnis. </s>
          <s id="N405A0C">nam preter id: quod non extremum ſecluſumque in <lb></lb>angulum paucorum commoditatibus relinqui: ſed medias <lb></lb>in regiones uſibus uniuerſorum patere pontem conuenit. <pb xlink:href="004/01/125.jpg"></pb>Profecto <expan abbr="locãdus">locandus</expan> is quidem erit / ubi et facile ponere: et im<lb></lb>penſa non grauiſſima perficere: et <expan abbr="eternũ">eternum</expan> futurum ſperaſſe <lb></lb>liceat. </s>
          <s id="N405A23">Captanda igitur uada non profundiora: non abruta: <lb></lb>non incerta: non mobilia: ſed coequata et manſura. </s>
          <s id="N405A28">Vitan<lb></lb>di uortices: gurgites: uoragines et eiuſmodi: quæ mala per <lb></lb>fluenta uerſantur. </s>
          <s id="N405A2F"><expan abbr="Vitãdique">Vitandique</expan> in primis anfractibus riparum <lb></lb>cubiti : <expan abbr="cũ">cum</expan> cæteras ob res / ſunt <expan abbr="enĩ">enim</expan> iſtic ripæ ut uidere licet <lb></lb>ruinis <expan abbr="obnoxiæ/tũ">obnoxiæ / tum</expan> quod per eos ipſos cubitos alluuiorum tem<lb></lb>peſtatibus rapta ex agris materia et trunci et ſiluæ non re<lb></lb>cto expeditoque lapſu <expan abbr="deuehũtur/ſed">deuehuntur / ſed</expan> <expan abbr="obuerſãtur">obuerſantur</expan>: aliaque alias <lb></lb>retardando glomerantibus congruuntur: uaſtumque coactæ in <lb></lb>cumulum hæreſcunt pilis: unde fauces arcuum obſtipatæ <lb></lb>ſuccumbunt quoadiu moleque preſſantium aquarum detur<lb></lb>batur opus / atque diruitur. </s>
          <s id="N405A5A">Sed ſunt <expan abbr="põtium">pontium</expan> alii lapidei / alii <lb></lb>lignei. </s>
          <s id="N405A63">De ligneis prius / quod opere ſint faciliores: poſt de la<lb></lb>pideis tranſigemus. </s>
          <s id="N405A68">Vtrumque firmiſſimum eſſe oportet. <lb></lb></s>
          <s id="N405A6C">Ergo is multa et ualida lignorum copia corroborabitur. <lb></lb></s>
          <s id="N405A70">Quam ad rem pulchre <expan abbr="exequẽdã/">exequendam /</expan> illud Cæſaris maiorem <expan abbr="ĩmodum">im<lb></lb>modum</expan> confert. </s>
          <s id="N405A7D">Nam pontis quidem efficiendi rationem <lb></lb>ſic inſtituit. </s>
          <s id="N405A82">Tigna bina ſexquipedalia paululum ab imo <lb></lb>præacuto dimerſa ad altitudinem fluminis / interuallo pe<lb></lb>dum duorum inter ſe iungebat. </s>
          <s id="N405A89">Haec cum machinationibus <lb></lb>immiſſa in flumen defixerat: figiſticiſque adegerat non di<lb></lb>recte ad perpendiculum / ſed prona ac faſtigiata: ut ſecun<lb></lb>dum naturam fluminis procumberent. </s>
          <s id="N405A92">His item contraria <lb></lb>duo inter ſe ad eundem modum iuncta: interuallo pedum <lb></lb>quadragenum ab inferiore parte contra uim atque impetum <lb></lb>fluminis conuerſa ſtatuebat. </s>
          <s id="N405A9B">Haec utraque uti diximus con<lb></lb>ſtituta bipedalibus trabibus ſuperimmiſſis iungebat longis <lb></lb>quantum inſtitorum tignorum iunctura diſtabat. </s>
          <s id="N405AA2">Huiuſmodi <lb></lb><expan abbr="autẽ">autem</expan> <expan abbr="īmiſſæ">immiſſæ</expan> trabes binis utrinque fibulis ab extrema parte de<lb></lb>ſtinebantur: quibus diſcluſis atque in <expan abbr="cõtrariam">contrariam</expan> partem re<lb></lb>iunctis / tanta erat operis firmitudo atque ea rerum natura: <lb></lb>ut quo maior uis aquæ ſe incitaſſet / hoc arctius colligata <pb xlink:href="004/01/126.jpg"></pb>tenerentur iuga. </s>
          <s id="N405ABC">Hæc materia iniecta <expan abbr="contexebãtur">contexebantur</expan> longu<lb></lb>riis: cratibuſque conſternebantur: ac nihilo ſegnius gratilio<lb></lb>res trabes quas ſubiciendo ſubucas nuncupant / ad <expan abbr="inferiorẽ">inferiorem</expan> <lb></lb>partem fluminis obliquæ agebantur / quo pro ariete ſubie<lb></lb>ctæ / et cum omni opere <expan abbr="cõiunctæ">coniunctæ</expan> uim fluminis <expan abbr="exciperẽt">exciperent</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N405AD8">Et aliæ item trabes ſupra pontem extabant fluuio mediocri <lb></lb>ſpatio infixæ: ut ſi arborum trunci ſiue naues deiiciendi ope<lb></lb>ris cauſa eſſent a barbaris miſſæ: his <expan abbr="defẽſoribus">defenſoribus</expan> earum re<lb></lb>rum uis minueretur: neu ponti <expan abbr="nocerẽt">nocerent</expan>. </s>
          <s id="N405AE9">Hec Cæſar. </s>
          <s id="N405AEC">Non <lb></lb>ſit ab re quod apud ueronam aſſueuere ligneos <expan abbr="põtes">pontes</expan> inſter<lb></lb>nere ferreis uirgis: ea præſertim parte qua redam et carros <lb></lb>trahebant. </s>
          <s id="N405AF9">Sequitur lapideus pons: eius partes hæ ſunt. </s>
          <s id="N405AFC">Su<lb></lb>bices <expan abbr="riparũ">riparum</expan> pilæ: fornix inſtratura. </s>
          <s id="N405B05">Inter ſubices riparum <lb></lb>atque pilas hoc intereſt: quod hæ ualido penitus obnixu <expan abbr="per/ſtent">per<lb></lb>ſtent</expan> neceſſe eſt. </s>
          <s id="N405B0C">Nam ad <expan abbr="ſuſtinẽda">ſuſtinenda</expan> modo ſuperiniectæ for<lb></lb>nicis <expan abbr="põdera">pondera</expan> uti et pilæ: uerum et amplius ad prima pontis <lb></lb>capita et arcuum uim arcendam et <expan abbr="continendã">continendam</expan> nequid pan<lb></lb>dant. </s>
          <s id="N405B21">Ergo <expan abbr="eligẽdæ">eligendæ</expan> ripæ uel potius rupes lapideæ <expan abbr="nãque">namque</expan> ob<lb></lb>firmiſſimæ: quibus pontis capita committas. </s>
          <s id="N405B2E"><expan abbr="Pilarũ">Pilarum</expan> nume<lb></lb>rus ad fluuii latitudinem referetur. </s>
          <s id="N405B36">Arcus impares cum de<lb></lb>lectant numero: tum et conducunt firmitati. </s>
          <s id="N405B3B">Nam medius <lb></lb>fluenti curſus quo a cohertione riparum remotior eſt: eo et <lb></lb>liberior: et quo liberior / eo et concitatior atque <expan abbr="ĩpetuoſior">impetuoſior</expan> <lb></lb>deuoluitur. </s>
          <s id="N405B48">Ergo is quidem linquendus eſt uagus: ne pila<lb></lb>rum firmitati officiat illuctando. </s>
          <s id="N405B4D">Et locandæ per fluuium <lb></lb>pilæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſunt / ubi caſtigatiores et ut ita loquar deſidio<lb></lb>ſiores undæ preterlabantur. </s>
          <s id="N405B58">Huius <expan abbr="argumẽta">argumenta</expan> loci dinoſcen<lb></lb>di alluuiones monſtrabunt: alioquin ſic rem captabimus. <lb></lb></s>
          <s id="N405B62">Eos enim imitati qui nucem flumine ſparſere: quibus col<lb></lb>lectis obſeſſi <expan abbr="ueſcerẽtur/">ueſcerentur /</expan> perpetuum fluminis tranſitum ſu<lb></lb>pra longe ad paſſus puta mille quingentos: quo præſertim <lb></lb>tempore fluuius excreuerit: quippiam cale quod aquas ſu<lb></lb>pernatet deiiciemus. </s>
          <s id="N405B71">Indicio erit aquas maiore illic ſe con<lb></lb>citare impetu: quo loci quæ ieceris plurimum conueniant. <pb xlink:href="004/01/127.jpg"></pb>Ponendis igitur pilis hunc uitabimus locum: eum captabi<lb></lb>mus: ad quem iacta rariora tardioraque deuenerint. </s>
          <s id="N405B7C">Mina <lb></lb>rex cum ad memphim pontem facere inſtituiſſet: nilum de<lb></lb>duxit alio per montes: abſolutoque opere ſuum in alueum <lb></lb>reſtituit. </s>
          <s id="N405B85">Nicoris aſyorum regina paratis omnibus que ad <lb></lb>pontem inſtruendum facerent: effoſſo lacu ampliſſimo / flu<lb></lb>uium diuertit eo: atque interea <expan abbr="dũ">dum</expan> lacus impletur ſicco flu<lb></lb>minis alueo pilas extruxit. </s>
          <s id="N405B92">Hæc illi. </s>
          <s id="N405B95">At nos ſic rem proſe<lb></lb>quemur. </s>
          <s id="N405B9A">Pilarum fundamenta per <expan abbr="autumnũ">autumnum</expan> aquis deficien<lb></lb>tibus ſiſtentur: ſepto circumacto. </s>
          <s id="N405BA3">Septi faciundi modus <lb></lb>hic eſt. </s>
          <s id="N405BA8">Pali non infrequentes duplici ordine <expan abbr="figũtur">figuntur</expan>: ut ca<lb></lb>pitibus ab aqua emergant in uallorum ſpeciem: obducun<lb></lb>turque introrſum ad pilas / pro uallorum ambitu crates: et <lb></lb>complentur ordinum interualla: alga et luto: <expan abbr="inſpiſſãturqueconculcatione">inſpiſſanturque <lb></lb>conculcatione</expan> quod <expan abbr="ĩfluere">influere</expan> amplius aqua nequicquam poſſit. <lb></lb></s>
          <s id="N405BC0">Moxque intra <expan abbr="ſinũ">ſinum</expan> ſepti reſident: ſeu aqua ſeu preter <expan abbr="aquã">aquam</expan> <lb></lb>limus harena ue ſit / ſeu quid aliud operi incommodum ſit <lb></lb>eximitur. </s>
          <s id="N405BCF">Cætera perficiuntur uti libro ſuperiore perſcrip<lb></lb>ſimus. </s>
          <s id="N405BD4">Ad ſolidum enim defoditur: uel potius palis præu <lb></lb>ſtis ſolum arctiſſime conſpiſſantur. </s>
          <s id="N405BD9">Iſtic aduerti egregios <lb></lb>architectoſ aſſueſſe perpetuo pontis ipſius tractu <expan abbr="perpetuã">perpetuam</expan> <lb></lb>ſubſtituiſſe baſim eam effecere non una omnem clauſo flu<lb></lb>mine unico ſepto: Sed additamentis nouiſſima iam tum <lb></lb>poſitis adigendo. </s>
          <s id="N405BE8">Tota enim uis aque omnino arceri et <expan abbr="cõtineri">con<lb></lb>tineri</expan> nequicquam poteſt. </s>
          <s id="N405BF1">Ergo ſinenda fluento dum opus <lb></lb>ducimus æſtuaria ſunt / quibus laſſetur contumacia protur<lb></lb>gentium undarum. </s>
          <s id="N405BF8">Aeſtuaria iſtæc aut ipſo <expan abbr="ĩ">in</expan> uado aperta <lb></lb>dimittentur aut ubi conferat parabuntur formæ ligneæ / et <lb></lb>canales penſiles / quibus exuberans fluentis aqua <expan abbr="ſuperfluẽdo">ſuperfluen<lb></lb>do</expan> labatur. </s>
          <s id="N405C09">Quod ſi tantæ piguerit impenſæ ſingulis baſis<lb></lb>pilis baſes ponito ſimplices / ut ſint ex liburnæ ſimilitudi<lb></lb>ne oblongæ / prora et puppi in angulum promiſſa / et perfi<lb></lb>nita / atque ſecundum aquæ ipſiuſ decurſum ad lineam di<lb></lb>rigito / ut pre impotentium aquarum uim diſpartiundo <expan abbr="cõminuant">com<pb xlink:href="004/01/128.jpg"></pb>minuant</expan>. </s>
          <s id="N405C1C">Meminiſſe oportet undas puppibus pilarum <expan abbr="q̈">quam</expan>  pro<lb></lb>ris eſſe infeſtatiores. </s>
          <s id="N405C25">Id <expan abbr="mõſtratur">monſtratur</expan> ex ea re quod ad puppes pi<lb></lb>larum <expan abbr="fecũdior">fecundior</expan> illuctatur aqua <expan abbr="q̈">quam</expan>  ad proras. </s>
          <s id="N405C36">Tum et uiſun<lb></lb>tur illic gurgites in profundum excauati: cum proræ ipſæ <lb></lb>alueo harena oppletiore perſiſtant. </s>
          <s id="N405C3D">Quæ quom ita ſint has <lb></lb>eſſe partes in omni operis mole munitiſſimas / et ad <expan abbr="tolerãdas">toleran<lb></lb>das</expan> aquarum aſſiduas moleſtias firmatiſſimas oportet. </s>
          <s id="N405C48">Ad <lb></lb>rem igitur uehementer confert / ſi profundum opus ipſum <lb></lb>pedamenti multo quaque uerſus/ et maxime ad puppim pro<lb></lb>tendetur quoad etiam quouis caſu ſubdempta <expan abbr="pedamento/rum">pedamento<lb></lb>rum</expan> parte / multa ſuperſint quæ oneri pilarum ferendo non <lb></lb>deficiant. </s>
          <s id="N405C55"><expan abbr="Cõfertque">Confertque</expan> <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> <expan abbr="quãuis">quamuis</expan> baſim iſtic ipſo a pri<lb></lb>mordio producere in accliue: ut aquæ ſuperuadentes non præ<lb></lb>rupto irruat: ſed lapſu molli facile dilabitur. </s>
          <s id="N405C67">Nam præci<lb></lb>piti <expan abbr="cadẽs">cadens</expan> aqua fundum commouet / et inde facta turbidior <lb></lb>aſportat commota: et <expan abbr="locũ">locum</expan> momentis excauat. </s>
          <s id="N405C78">Pilas aſtrue<lb></lb>mus lapide <expan abbr="q̈">quam</expan>  id queat prægrandi / longitudine et latitudi<lb></lb>ne eximia: qui natura ſui gelicidiis reſiſtat: et aquis <expan abbr="nõ">non</expan> ma<lb></lb>ceretur: neque alioquin facile diſſoluatur: neque fraceſcat ſub <lb></lb>onere: coagmentabiturque omni <expan abbr="diligẽtia">diligentia</expan> ad regulam / ad <lb></lb><expan abbr="perpẽdiculum / ad">perpendiculum / ad</expan> libellam / nexuris nunquam intermiſſis / <lb></lb>in <expan abbr="longũ/intranſucſum">longum / intranſuerſum</expan> iuncturis mutuo complicitis / ſpre<lb></lb>ta omni minorum lapidum infractura. </s>
          <s id="N405C9E">Adigeturque ex ære <lb></lb>acus et anſæ crebræ / eorum loculis ita preſſis et ita diſpoſitis <lb></lb>ut ulceribus non debilitentur lapides: ſed firmentur captu: <lb></lb>tolleturque in <expan abbr="altũ">altum</expan> opus / prora et puppi angulari: toto uer<lb></lb>tice eminenti uſque etiam exuberantes alluuiones pilarum <lb></lb>frontes ſuperet. </s>
          <s id="N405CB1">Pilarum craſſitudo ad pontis altitudinem <lb></lb>erit ſub quadrupla. </s>
          <s id="N405CB6">Fuere qui non in angulum proras iſtiuſ<lb></lb>modi et puppim ſed emiciclo finierunt ductos credo linia<lb></lb>menti uenuſtate. </s>
          <s id="N405CC2">Et ciclum tametſi habere anguli uires di<lb></lb>xerim angulum tamen iſti <expan abbr="īprimis">inprimis</expan> probo: modo non ita <lb></lb>acuminetur: ut ad omnes leues iniurias decuſſatus dehone<pb xlink:href="004/01/129.jpg"></pb>ſtetur. </s>
          <s id="N405CD3">Quin et is quidem ciclo decuſſatus detonſuſque pla<lb></lb>cebit: ſi erit non ita obtuſus relictus et impetentis undæ ce<lb></lb>leritas infenſa reſiſtet. </s>
          <s id="N405CDA">Iuſtum pilis angulum ſtatuemus fo<lb></lb>re cui rectus <expan abbr="ãgulus">angulus</expan> ſexquitertius ſit: aut ſi minus delectet <lb></lb>ſexquialter. </s>
          <s id="N405CE5">Hæc de pilis. </s>
          <s id="N405CE8">At riparum ſubices ſi quales op<lb></lb>tamus natura loci non præſtabuntur: pilarum opere firma<lb></lb>bimus: nouiſſimaſque inter ad ripam pilas ipſo in ſicco ar<lb></lb>cuſque aliquos protendemus: ut ſiquid forte undarum aſſi <lb></lb>duitas tempeſtatum ſucceſſu ex ripa abſterſerit / uia tamen <lb></lb>producto in agrum <expan abbr="põte">ponte</expan> minime interſecetur. </s>
          <s id="N405CFB">Fornices et <lb></lb>arcus cum cæteras ob res: tum propter acres et nuſquam in<lb></lb>termiſſas carrorum in tremitationeſ eſſe oportet per <expan abbr="q̈">quam</expan>  egre<lb></lb>gie ualidas et mirifice obfirmatas. </s>
          <s id="N405D08">Adde quod interdum tra<lb></lb>henda per pontem ſunt uaſtiſſima fortaſſis pondera coloſ<lb></lb>ſorum / obeliſcorum et eiuſmodi: utque ſcauro limitarem la<lb></lb>pidem trahenti euenit: redemptores publici damna infecta <lb></lb>metuant ea re pons et <expan abbr="lineamẽto">lineamento</expan> et omni opere ad perpetui<lb></lb>tatem erit accomodandus contra carrorum incuſſiones cre<lb></lb>bras atque moleſtiſſimas deberi pontibus integros lapides <lb></lb>prægrandes: inducit ratio facile ut aſſentiamur incudis <expan abbr="exẽplo">exem<lb></lb>plo</expan>. </s>
          <s id="N405D23">Nam ſi grandis et perinde grauis illa quidem ſit: mal<lb></lb>leorum incuſſationes facile ſuſtinet. </s>
          <s id="N405D28">ſed ſi leuior: ictibus re<lb></lb>ſultat et commouetur. </s>
          <s id="N405D2D">Diximus fornicem arcubus compli<lb></lb>mentiſque contineri: et arcum eſſe firmiſſimum cum qui ſit <lb></lb>rectus: Quod ſi ex pilarum diſpoſitione ita reſpondeat re<lb></lb>ctus: ut eius nimium procera incuruitate offendare: utemur <lb></lb>comminuto: riparum ſubicibus maiori craſſitudine multo <lb></lb>confirmatis. </s>
          <s id="N405D3A">Denique arcus quiuis qui ad fornicis iſtius <expan abbr="frõtes">fron<lb></lb>tes</expan> extabit coaptabitur ipſo ex lapide præduro et prægran<lb></lb>di nihilo ſegnius <expan abbr="q̈">quam</expan>  is quem pilis mandandum duxeris. </s>
          <s id="N405D49">Et <lb></lb>ne erunt quidem graciliores in arcu lapides: <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut craſſitu<lb></lb>dine ad cordam ſui ex decupla reſpondeant. </s>
          <s id="N405D56">Corda ne erit <pb xlink:href="004/01/130.jpg"></pb>quidem <expan abbr="lõgior">longior</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut ad pilæ craſſitudinem ſexcupla: ne bre<lb></lb>uior <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut quadrupla reſpondeat: aderuntque ad cuneos iſti<lb></lb>uſmodi mutuo innectendos acus ærei inſiti: atque anſæ mi<lb></lb>nime inualidæ: tum ad arcum ſupremus cuneus / qui ſpina <lb></lb>dicitur / erit cum ad compares lineas cum cæteris dolatus: <lb></lb>tum habebit amplius quippiam altero ſui capite craſſitudi<lb></lb>nis: quo non niſi fiſtigica inſeri: et leui ariete poſſit intru<lb></lb>di. </s>
          <s id="N405D77">Sic enim ſubinde reliqui per arcum ſubiecti cunei ar<lb></lb>ctius perſtricti conſtantius in officio <expan abbr="perdurabũt">perdurabunt</expan>. </s>
          <s id="N405D80">Comple<lb></lb>menta omnia <expan abbr="interſtruẽtur">interſtruentur</expan> lapide / quo nullus integrior ne<lb></lb>xura / qua nulla coniunctior afferri poſſit. </s>
          <s id="N405D8B">Quod ſi firmiſ <lb></lb>ſimi lapidis copia uſque non ſuppeditabit complementis per<lb></lb>ficiundis imbecilliores pro neceſſitate non recuſabo modo <lb></lb>toto ipſius fornicis dorſo ſpina et utrinque contigui ad ſpi<lb></lb>nam adacti ordineſ nequicquam niſi expræduro lapide aſci<lb></lb>ſcantur. </s>
          <s id="N405D98">Sequitur ut inſternatur id opus non magis ponti<lb></lb>bus <expan abbr="q̈">quam</expan>  perpetuis quidem uiis denſandum eſt ſolum / inſpar<lb></lb>gendumque glarea / ad cubiti craſſitudinem: poſt <expan abbr="ſuperinſtruẽdus">ſuperin<lb></lb>ſtruendus</expan> lapis fultu harenæ puræ fluuiatilis aut marinæ. <lb></lb></s>
          <s id="N405DA9">Pontibus autem ſubſtratura et ſolum <expan abbr="cemẽtio">cementio</expan> opere ad ſui <lb></lb>arcus parem craſſitudinem erit coequandum. </s>
          <s id="N405DB2">Poſt id quæ <lb></lb>inſtraueris calce fulcienda ſunt. </s>
          <s id="N405DB7">In cæteris par ambobus <lb></lb>erit ratio. </s>
          <s id="N405DBC">Nam munientur quidem latera ſtructura firmiſ<lb></lb>ſima / et <expan abbr="ſuperinſternẽtur">ſuperinſternentur</expan> lapide / nec puſillo / nec uolubili: <lb></lb>qui leui appulſu diuellatur: nec item ampliſſimo / adeo ut <lb></lb>illic ueluti in lubrico prolabi <expan abbr="iumẽtum">iumentum</expan> ſi ceperit ruat: pri<lb></lb>uſquam fixuram inueniat ubi ungula reſtitet. </s>
          <s id="N405DCF">Atqui  pluri<lb></lb>mum quidem intereſt quo <expan abbr="inſternãtur">inſternantur</expan> lapide: aut quid pu<lb></lb>tas longo et aſſiduo iumentorum rotarumque attritu fieri: <lb></lb>quando formicas ipſum per ſilicem pedum attritu excauaſ <lb></lb>ſe callem admoneamur ? Sed ueteres aduerti: <expan abbr="tũ">tum</expan> alibi: tum <lb></lb>ad tiburtinam uiæ medium ſiliceo lapide inſtrauiſſe. </s>
          <s id="N405DE6">Late <lb></lb>uero hinc atque hinc operuiſſe glarea minuta. </s>
          <s id="N405DEB">Id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <pb xlink:href="004/01/131.jpg"></pb>quo iſtic rotæ inſtrata corrumperent minus recuteret <expan abbr="iumẽtorum">iumen<lb></lb>torum</expan> ungulas: alibi et præſertim pontibus ſublatos lapideis <lb></lb>gradibus toto pontis tractu calles habuere ad ſpondas / qui<lb></lb>bus ambularent pedites nitidius. </s>
          <s id="N405E00">Medium autem plauſtris <lb></lb>equitibuſ ue relinqueretur. </s>
          <s id="N405E05">Cæterum ueteres huic operi ſi<lb></lb>liceum lapidem egregie probauerunt. </s>
          <s id="N405E0A">Inter ſilices fiſtulo<lb></lb>ſus commodior: non quia durior / ſed quia ueſtigiis minus <lb></lb>lubricus. </s>
          <s id="N405E11"><expan abbr="Qualicũque">Qualicumque</expan> dabitur lapide pro rerum copia ute<lb></lb>mur: modo præduriſſimi ſeligantur quibus ea ſaltem uiæ <lb></lb>pars inſternatur: <expan abbr="quã">quam</expan> potiſſimum iumenta <expan abbr="reptãdo">reptando</expan> petant. <lb></lb></s>
          <s id="N405E26">Et petunt quidem æquabiliorem: accliuiorem penitus <expan abbr="re/cuſant">re<lb></lb>cuſant</expan>: poneturque ſeu ſilex / ſeu quiuis lapis latus / cubitum <lb></lb>craſſus ne minus pede. </s>
          <s id="N405E2D">Suprema ſuperficie æquabili / lateri<lb></lb>bus cohærentibus nullis intermiſſis hiatibus diſpoſitus ad <lb></lb>faſtigium quo exceptus imber diffundatur. </s>
          <s id="N405E34">Faſtigiatio tri<lb></lb>plex. </s>
          <s id="N405E39">Nam aut in medium ſtratæ decurret accliuitas quod la<lb></lb>tioribus debetur uiis aut in latera quod arctiores minus impe<lb></lb>dio: aut rectam per longitudinem perducetur. </s>
          <s id="N405E42">Iſta quidem <lb></lb>moderantur prout cloacarum riuulorumque exitus <expan abbr="ĩ">in</expan> mare: in <lb></lb>lacum: aut in fluentum preſtantur. </s>
          <s id="N405E4D">Iuſta erit faſtigatio <expan abbr="bi/nos">bi<lb></lb>nos</expan> in cubitos digytum ſemis. </s>
          <s id="N405E52">Aduerti <expan abbr="ueterũ">ueterum</expan> accliuia qui<lb></lb>bus in montes aſcenderent triginta quouſque <expan abbr="ĩ">in</expan> pedes pedem <lb></lb>faſtigiaſſe unum. </s>
          <s id="N405E61">Et locis nonnullis ut puta ad pontium ca<lb></lb>pita uiſuntur faſtigiata altitudine ut ſint ſingulos in cubi<lb></lb>tos palmo: ſed ſunt ea quidem breuia: quæ onuſtum iumen<lb></lb>tum uno innixu præteruolet. </s>
          <s id="N405E6A">Cloacas ad opus uiarum ſpe<lb></lb>ctare arbitrantur: quod ſubtermedias per uias ducendæ <lb></lb>ſint: quod ad inſternendas / coæquandas / purgatioreſque <lb></lb>reddendas uias conferant. </s>
          <s id="N405E73">Has ea de re hic non negliga<lb></lb>mus. </s>
          <s id="N405E78">Enim uero cloacam quid eſſe ego aliud dixerim <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="põtem">pon<lb></lb>tem</expan> / uel potius arcum aliquem longe latiſſimum nimirum <lb></lb>iccirco in his cloacis conſtituendis quæ hactenus de ponte <lb></lb>ipſo aſtruendo recenſuimus: omnia admodum obſeruabun<pb xlink:href="004/01/132.jpg"></pb>tur. </s>
          <s id="N405E8D">Atqui  cloacarum quidem uſum ueteres tanti fecere: <lb></lb>ut in nullo opere abſoluendo <expan abbr="tãtum">tantum</expan> impenſæ et diligentiæ <lb></lb>adhibuiſſe uſpiam uideantur. </s>
          <s id="N405E98">Cloacas inter mirifica ur<lb></lb>bis romæ opera primas annumerant. </s>
          <s id="N405E9D">Non hic inſiſto / quan<lb></lb>tas afferant cloacæ commoditates / ad urbis lautitiem / ad <lb></lb>publicarum priuatarumque ædium munditiem / ad aeris ſa<lb></lb>lubritatem et ſinceritatem non inficiendam. </s>
          <s id="N405EA6">Smyrnam <lb></lb>urbem <expan abbr="ī">in</expan> qua Trebonium Dolabella obſidione liberauit uia<lb></lb>rum directione et operum ornamentis alioquin fuiſſe pul<lb></lb>cherrimam ferunt: ſed cloace quod non adeſſent: quibus for<lb></lb>des emiſſæ exciperentur / feditate hoſpites <expan abbr="offẽdebat">offendebat</expan>. </s>
          <s id="N405EB9">Senis <lb></lb>in ethruria ad lautitiem deeſt quod deſunt cloace. </s>
          <s id="N405EBE">Ex quo fit <lb></lb>ut non ſolum prima ultimaque noctis uigilia quibus horis <lb></lb>collectarum ſordium uaſa ex feneſtris funduntur / tota fete<lb></lb>at: uerum et inde interdum obſcena et grauiter humectata <lb></lb>ſit. </s>
          <s id="N405EC9">Cloacarum aliæ ſunt quas diffuſorias appello quod im<lb></lb>miſſas aquas in fluentum / in lacum / aut in mare <expan abbr="defundãt">defundant</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N405ED3">Aliæ ſubcliuæ quibus conceptæ <expan abbr="aquarũ">aquarum</expan> ſordes non alio euo<lb></lb>mantur: ſed quaſi terræ alueo inhauſtæ ſidendo confician<lb></lb>tur. </s>
          <s id="N405EE1">Diffuſorias eſſe ſubſtratas oportet ſtratura decliui ac <lb></lb>prona et ſolida: qua liberrime diffluat: et que illic ſtructa <lb></lb>ſint aſſidua humectatione non macerentur. </s>
          <s id="N405EE8">Et haſce confert <lb></lb>habere a fluuio ſublatas: quoad turbidis alluuionibus non <lb></lb>compleatur: et limo minime obſtruatur. </s>
          <s id="N405EEF">Subcliuus ipſo <lb></lb>nudo erimus <expan abbr="cõtenti">contenti</expan> ſolo. </s>
          <s id="N405EF8">Nam terram quidem poetæ cer<lb></lb>berum: philoſophi lupum eſſe deorum <expan abbr="predicãt /">predicant /</expan> quod omnia <lb></lb>uoret: omnia conſumat. </s>
          <s id="N405F03">Igitur ſpurcities et quæ immiſſa <lb></lb>concipientur tellure conficiente euaneſcent: et minus ua<lb></lb>porum ad seditatem odoris exalabunt. </s>
          <s id="N405F0A">Sed uelim cloa<lb></lb>cas in quibus urina fundenda ſit procul abduci a parieti<lb></lb>bus. </s>
          <s id="N405F11">Ardoribus enim solis maiorem <expan abbr="ĩmodum">immodum</expan> inficiuntur <lb></lb>atque uitiantur. </s>
          <s id="N405F1A">Flumina præterea et foſſas aquarias quæ <pb xlink:href="004/01/133.jpg"></pb>præſertim <expan abbr="ferẽdis">ferendis</expan> nauigiis ſeruiant cum uiarum rationibus <lb></lb>cenſendas puto / quando inter uehiculorum genera nauium <lb></lb><expan abbr="aſeribendã">aſcribendam</expan> non inficientur. </s>
          <s id="N405F2C">Tum et mare ipſum natura ſui <lb></lb>quid erit aliud <expan abbr="demũ">demum</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan> multo patens uia. </s>
          <s id="N405F35">Sed de his nihil <lb></lb>eſt hoc loco quod prolixius diſſeruiſſe conferat. </s>
          <s id="N405F3A">Quod ſi <lb></lb>quid acciderit ut hominum uſibus iſta hæc minus ſuppedi<lb></lb>tent: erit tunc ut manu et arte quæ forte offenderint uitia / <lb></lb>emendentur: et quæ deſint commoditates parentur: quarum <lb></lb>rerum ſuo <expan abbr="tractabit̃">tractabitur</expan> loco ratio. </s>
          <s id="N405F49">Nunc ſi qua eſt urbis pars <lb></lb>quæ cum his conueniat de quibus hic agendum eſt: ea nimi <lb></lb>rum erit portus. </s>
          <s id="N405F50">Atqui  portus quidem ueluti in curriculo <lb></lb>eſſe carcer uidebitur: a quo uiæ curſum ineas: aut peracta <lb></lb>excurſione deſinas et conquieſcas. </s>
          <s id="N405F57">Alii portum fortaſſis na<lb></lb>uigii ſtabulum eſſe interpretabuntur. </s>
          <s id="N405F5C">Eſto id uti uis: et car<lb></lb>cer / et ſtabulum / et conceptaculum. </s>
          <s id="N405F61">Certe ſi portus cuiuſque <lb></lb>proprium eſt / nauim a procellarum impetu ad ſe recipere: <lb></lb>tueri profecto neceſſe eſt: adſint latera ualida et alta. </s>
          <s id="N405F68">Tum <lb></lb>et coaptatum habeat <expan abbr="ſpatiũ">ſpatium</expan> oportet: ita ut illic nauigia et <lb></lb>grandia et onuſta excipi commode / et acquieſcere tuto poſ<lb></lb>ſint: quaſ res ſi præſtabit ipſa per ſe locorum oportunitaſ: <lb></lb>nihil erit quod amplius deſideres / ni forte / ueluti apud athe<lb></lb>nas: quam tris habuiſſe portus naturales ſcribit Tuchidi<lb></lb>des / animi dubius <expan abbr="ſis / quẽ">ſis / quem</expan> nam ex pluribus tibi præcipuum <lb></lb>captes ubi terras quas portus poſtulet proſequare. </s>
          <s id="N405F83">At con<lb></lb>ſtat quidem ex his quæ primo in libro diximus / regiones <lb></lb>eſſe alias quibus <expan abbr="uẽti">uenti</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="oẽs">omnes</expan> <expan abbr="poſſũt">poſſunt</expan>: alias quibus eorum aliquid permo<lb></lb>leſti et peraſſidui <expan abbr="uigeãt">uigeant</expan>. </s>
          <s id="N405F9C"><expan abbr="Hũc">Hunc</expan> <expan abbr="igit̃">igitur</expan> praeferemus <expan abbr="portũ">portum</expan>: quod fau<lb></lb>cibus mitiores et ſeditiores auras ſpirat: <expan abbr="quẽ">quem</expan> ue ingredi et <lb></lb>egredi <expan abbr="uolẽtibus">uolentibus</expan> uentis neque <expan abbr="dudũ">dudum</expan> <expan abbr="legũ">legum</expan> expectatis ualeas. <lb></lb></s>
          <s id="N405FBF"><expan abbr="Oẽs">Omnes</expan> inter uentos <expan abbr="placidiſſimũ">placidiſſimum</expan> eſſe <expan abbr="boreã">boream</expan> arbitrantur: tum <lb></lb>et aquilone <expan abbr="motũ">motum</expan> mare illico <expan abbr="ceſſãte">ceſſante</expan> <expan abbr="uẽto">uento</expan> quieſcere auſtro <lb></lb>ceſſate poſt diu fluctuare <expan abbr="aſſeuerãt">aſſeuerant</expan>. </s>
          <s id="N405FE1">Sed pro locorum uarietate <lb></lb>ad <expan abbr="nauiũ">nauium</expan> <expan abbr="uſũ">uſum</expan> quæ <expan abbr="cõmodiora">commodiora</expan> et expeditiora ſint <expan abbr="eligẽtur">eligentur</expan>: <pb xlink:href="004/01/134.jpg"></pb>optatur et profunditas cum faucibus tum ſinu tum ripis: <lb></lb>quæ nauim onerariam grauem <expan abbr="cõuectis">conuectis</expan> rebus non refutet: <lb></lb>et fundo eſſe <expan abbr="purgato / nequicq̃">purgato / nequicquam</expan> hærboſo conuenit. </s>
          <s id="N406006">Tamet<lb></lb>ſi complexæque radices ad ancoras <expan abbr="obfirmãdas">obfirmandas</expan>. </s>
          <s id="N406011">Malim ta<lb></lb>men huiuſmodi eſſe portum: ut nihil in ſe concipiat / quod <lb></lb>puritatem aeris contaminet: aut naues ledat: uti ſunt alga <lb></lb>hærbæque aquis ortæ. </s>
          <s id="N40601A">Nam infeſtiſſimos carinis uermes ti<lb></lb>neas / atque lumbriculos: et putreſcentibus littoribus peſti<lb></lb>lentes fetores excitant. </s>
          <s id="N406021">Portum quoque tabificum et <expan abbr="peſtilẽtem">peſtilen<lb></lb>tem</expan> reddent dulces immixtæ aquæ: preſertim quas <expan abbr="mõtes">montes</expan> <lb></lb>a nimbis conceptas dederint: habere tamen conterminos pro<lb></lb>ximoſque <expan abbr="fõtes">fontes</expan> ac riuos. </s>
          <s id="N406036">Vnde puram et naui ſeruabilem <lb></lb>deſumas aquam: et uelim expeditos et directos / et certus <lb></lb>egreſſus habeat / immunes ſirtibus: liberos impedimentis: <lb></lb>tutus ab inſidiis hoſtium / et pyratarum: tum et <expan abbr="ĩ">in</expan> caput iux<lb></lb>ta celſos et <expan abbr="cõſpicuos">conſpicuos</expan> uelim aliquos uertices montium im<lb></lb>minere inſignes / notabiles / quos nautæ procul <expan abbr="dinoſcẽtes">dinoſcentes</expan> <lb></lb>ueluti deſtinatum uelificationis ſignum petant. </s>
          <s id="N406051">Intra po<lb></lb>tum ducenda eſt ripa et pons: quo nauis exonerandæ com<lb></lb>moditas ſit proximior. </s>
          <s id="N406058">Hæc opera ueteres fecere. </s>
          <s id="N40605B">Alii ali<lb></lb>ter: de quibus non eſt hic ediſſerendi locus. </s>
          <s id="N406060">Nam eorum <lb></lb>quidem ratio ad portum emendandum molemque <expan abbr="ducẽdam">ducendam</expan> <lb></lb>pertinet: que ſuo dicentur loco. </s>
          <s id="N40606B">Habebit et in portus <expan abbr="circũ">circum</expan> <lb></lb>ambulationem / et porticum / et templum: qua egreſſi naui <lb></lb>excipiantur. </s>
          <s id="N406076">Non deerunt columnæ et anſæ et anuli ferrei <lb></lb>quibus nauis illigetur. </s>
          <s id="N40607B">Crebri ſtatuentur fornices: quibus <lb></lb>importata condantur. </s>
          <s id="N406080"><expan abbr="Suſcitabũtur">Suſcitabuntur</expan> et turres pro faucibus <lb></lb>altæ et munitæ: ut ea ex ſpecula uelorum aduentus <expan abbr="præuideãt">præui<lb></lb>deant</expan>: et nocturnis ignibus certos nautis <expan abbr="ĩgreſſus">ingreſſus</expan> <expan abbr="mõſtrẽt">monſtrent</expan>: <lb></lb>et propugnaculis nauigia ſociorum tueantur / et tranſuerſæ <lb></lb><expan abbr="adiiciẽtur">adiicientur</expan> catenæ / quibus hoſtis excludatur / et a portu me<lb></lb>diamque in urbem dirigetur uia militaris: confluentque <lb></lb>uici non pauci: quibus undequaque inſolentem <expan abbr="ĩ">in</expan> claſſem ho<pb xlink:href="004/01/135.jpg"></pb>ſtium fiat irruptio: habebitque introrſus ſeductos ſinus mi<lb></lb>nores: ubi debilitata nauigia <expan abbr="inſtaurẽtur">inſtaurentur</expan>. </s>
          <s id="N4060AE">Sed hoc quod ad <lb></lb>portum pertineat non pretermittatur. </s>
          <s id="N4060B3">Celebres et fuere et <lb></lb>ſunt ciuitates ea re tutiores quod fauces et pro faucibus ingreſ<lb></lb>ſum incertum habeant / et uix <expan abbr="ĩ">in</expan> oculis mobiles canalium di<lb></lb>uerſiones in ſingulas horas annatantibus cognitum. </s>
          <s id="N4060C0">Hæc <lb></lb>ſunt quæ de publicis uniuerſorum rebus dicenda uideban<lb></lb>tur / ni illud addideris / quod partiri plateas <expan abbr="iubeãt">iubeant</expan>: quibuſ in <lb></lb>pace conuecta mercentur: et iuuentus exerceatur: et in bel<lb></lb>lo lignationes / pabulationes / et iſtiuſmodi tolerandæ obſi<lb></lb>dionis remedia ſeruentur. </s>
          <s id="N4060D3">Templum uero delubra et baſi<lb></lb>lica et ſpectaculum et eiuſmodi magis <expan abbr="cõmunia">communia</expan> ſunt <expan abbr="q̈">quam</expan>  pro<lb></lb>pria non multorum: ſed ſacerdotes illi quidem: ſeu magi<lb></lb>ſtratus ſint. </s>
          <s id="N4060E4">De his igitur ſuo dicetur loco.</s>
        </p>
        <p id="N4060E7" type="head">
          <s id="N4060E9">LEONIS BAPTISTE ALBERTI DE SINGVLO<lb></lb>RVM OPERIBVS LIBER QVINTVS</s>
        </p>
        <p id="N4061A8" type="margin">
          <s id="N4061AA"><margin.target id="marg5"></margin.target>o</s>
        </p>
        <p id="N4060EE" type="main">
          <s id="N4060F0"><arrow.to.target n="marg5"></arrow.to.target>PERVM Varietates <expan abbr="cũ">cum</expan> intra urbem tum <lb></lb>et in agro ad ciuium incolarumque rationes <lb></lb>accomodari oportere / proximo ſuperiore li<lb></lb>bro diſſeruimus: compertumque fecimus alia <lb></lb><expan abbr="ciuiũ">ciuium</expan> cetui univerſo: alia dignioribus: alia <lb></lb>ignobilioribus deberi ædificia. </s>
          <s id="N40610B">Quæ autem <lb></lb>uniuerſorum gratia conuenirent abſoluimus. </s>
          <s id="N406110">Singulorum <lb></lb>neceſſitati quintus hic liber <expan abbr="cõmodiſque">commodiſque</expan> comparabitur. </s>
          <s id="N406119">Qua <lb></lb>in re et uaria et ampla et difficili explicanda quoad nobis <lb></lb>erit ingenii induſtriæque enitemur: ut intelligas uoluiſſe me <lb></lb>nihil pretemittere: quod <expan abbr="aptũ">aptum</expan> ad rem deſiderare quiſpiam <lb></lb>poſſit: et nihil afferre quod magis ad exornandam oratio <lb></lb>nem <expan abbr="q̈">quam</expan>  ad exequendum inſtitutum faceret. </s>
          <s id="N40612E">Ordiendum qui<lb></lb>dem a dignioribus. </s>
          <s id="N406133">Digniſſimi <expan abbr="oīum">omnium</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: quibus rerum <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> <lb></lb>et moderatio <expan abbr="cõmittatur">committatur</expan>. </s>
          <s id="N406148">Hi quidem plures <expan abbr="erũt">erunt</expan> aut unus. <pb xlink:href="004/01/136.jpg"></pb>Digniſſimum nimirum oportet eſſe hunc qui cæteris preſit <lb></lb>ſolus. </s>
          <s id="N406155">Quæ igitur iſtius unius gratia fiant conſideremus. </s>
          <s id="N406158">Si <lb></lb>maximi intereſt cuiuſmodi fore ipſum hunc conſtituamus <lb></lb>illius ne <expan abbr="ſimilẽ/qui">ſimilem / qui</expan> ſancte pieque imperet <expan abbr="uolẽtibus">uolentibus</expan>: quiue <lb></lb>non magis ſuis emolumentis <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſuorum civium ſalute et com<lb></lb>modis moueatur? </s>
          <s id="N40616F">an contra eiuſmodi qui ſibi paratam eſſe <lb></lb>cum ſubditis uelit rem: ita ut etiam inuitis imperet. </s>
          <s id="N406174">Nam <lb></lb>cum cætera pleraque omnia edificia / tum et <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> ipſam <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>eandem oportet eorum eſſe / quos <expan abbr="tyrãnos">tyrannos</expan> nuncupant atque <lb></lb>eorum qui imperium / quaſi conceſſum magiſtratum inie<lb></lb>rint ac tueantur. </s>
          <s id="N40618B">Regum enim erit urbs munita / plus ſatis: <lb></lb>ubi aduentitium arcere hoſtem ualeat. </s>
          <s id="N406190"><expan abbr="Tyrãno">Tyranno</expan> cum ſui ni<lb></lb>hilo ſegnius hoſtes ſint <expan abbr="q̈">quam</expan>  alieni: utrinque munienda ei ciui <lb></lb>tas eſt / aduerſus alienos / aduerſuſque ſuos: et ita munien<lb></lb>da: ut alienis atque <expan abbr="etiã">etiam</expan> ſuis <expan abbr="cõtra">contra</expan> ſuos uti ſubſidiis ualeat.</s>
        </p>
        <p id="N4061AF" type="main">
          <s id="N4061B1">In hoſtes urbem ſuperiore libro munitam fecimus: <expan abbr="ĩſuos">in ſuos</expan> <lb></lb>quid expediat conſideremus. </s>
          <s id="N4061BA">Perualidum putat Euripides <lb></lb>aduerſarium eſſe multitudinem natura ſui: eamque ſi <expan abbr="fraudẽ">frau<lb></lb>dem</expan> dolumque in <expan abbr="unũ">unum</expan> <expan abbr="cõtulerit">contulerit</expan> reddi omnino <expan abbr="ĩexpugnabilẽ">inexpugnabilem</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N4061D0" type="main">
          <s id="N4061D2">Carras apud egyptum <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> populoſiſſimam / adeo ut cum <lb></lb>indiem defunctorum capita ſi non plus mille efferantur / ſo<lb></lb>ſpitem et optime ualere arbitrentur. </s>
          <s id="N4061DD">Prudentiſſimi reges <lb></lb>crebra foſſa aquaria ita diuiſere: ut iam non unam / ſed plu<lb></lb>rimas eſſe puſillas iunctas urbes dicas. </s>
          <s id="N4061E4">Id ita fecerunt credo <lb></lb>ut niſi <expan abbr="cõmoditas">commoditas</expan> paſſim diffunderetur. </s>
          <s id="N4061ED">Sed ea re imprimis <lb></lb>aſſecuti ſunt ut graues multorum motus <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="uereant̃">uereantur</expan>: et quod mo <lb></lb><expan abbr="ueant̃">ueantur</expan> leuiſſime <expan abbr="comprimant̃">comprimantur</expan>: uti ſi quis ex magno coloſſo <lb></lb>duas plures ue effecerit ſtatuas tractabiles atque portabiles.</s>
        </p>
        <p id="N406205" type="main">
          <s id="N406207">Romani nullum ſenatorem mittebant proconſulem <expan abbr="ĩ">in</expan> egy<lb></lb>ptum: ſed equeſtres uiros ſingulis locis diſtribuebant. </s>
          <s id="N406210">Id <lb></lb>quidem ea de re inſtituiſſe aiebat Arrianus: ne tam apta <lb></lb>ad res nouas prouincia unius imperio ageretur. </s>
          <s id="N406217">Et annota<lb></lb>runt quidem urbem nullam ciuium diſſidiis immunem da<lb></lb>ri: cuius aream natura diſcreuerit: uti ſi peruadat <expan abbr="fluent/tum">fluen<pb xlink:href="004/01/137.jpg"></pb>tum</expan> / aut ſi plures emineant colles / aut ſi pars colle / pars <lb></lb>iaceat plano muro interducto commodiſſime diuidetur. <lb></lb></s>
          <s id="N406225">Ducendum puto / non quia <expan abbr="Diametrũ">Diametrum</expan> tranſuerſam per are<lb></lb>am: ſed ueluti circulo circulum includas / nam ditiores qui<lb></lb>dem / laxioribus delectati ſpaciis: facile priore a muro ex<lb></lb>cludi ſe patietur / macellumque / mediaſque urbis officinas <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>inuiti / circumforaneis cupidenariis relinquent: ignauiaque <lb></lb>illa terrentiani generationis turba / fartorum / laniorum / eo /<lb></lb><expan abbr="quorũ">quorum</expan> et eiuſmodi: plus ſecuritatis et minus ſuſpitionis af<lb></lb>feret quod ſi ab ea primarii ciues non excluderentur illud <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>ſit ab re quod apud Feſtum legimus. </s>
          <s id="N406249">Ser. Tullium patri<lb></lb>cios uico iuſſiſſe habitare: in quo ſi quid molirentur: ex <lb></lb>loco ſuperiore poſſet opprimere. </s>
          <s id="N406252">Murum <expan abbr="hũc">hunc</expan> interiorem <lb></lb>oportet ita ducere / ut nulla ſit urbis regio qua is quidem <lb></lb>non pertingat: et oportet cum ceteros urbis muros: tum <lb></lb>maxime hunc craſſitudine omnique operis artificio / ualidiſ <lb></lb>ſimum attollere. </s>
          <s id="N406261">et ſublimem: quo ad priuata cunctorum <lb></lb>tecta excellat / miniſque et propugnaculis / atque fortaſſis <expan abbr="etiã">etiam</expan> <lb></lb>foſſa conuenit hinc atque hinc munire: ut per eum ſatelli<lb></lb>tes utroque protecti latere tutentur. </s>
          <s id="N40626E">Turres inſuper <expan abbr="nõ">non</expan> ad <lb></lb>apertas introſum / ſed circumtectas muro: et tam in ſuos <expan abbr="q̈">quam</expan>  <lb></lb>in aduentitios hoſtes expoſitas eſſe locis oportet: preſer<lb></lb>tim quibus uiæ / aut alta templorum tecta dirigantur. </s>
          <s id="N40627F">In <lb></lb>turres uelim nullos niſi per murum ipſum <expan abbr="cõſcenſus">conſcenſus</expan> dari. <lb></lb></s>
          <s id="N406289">Et in murum niſi qua permiſerit <expan abbr="prĩpces">principes</expan> aditum patere ex <lb></lb>arce per urbem ad uias nulli arcus / nulle uſpiam turres: <lb></lb>relinquendæ prohibendæ et menia ni proiecturæ. </s>
          <s id="N406294">Vnde miſ<lb></lb>ſilibus <expan abbr="decurſitãtes">decurſitantes</expan> per uicos milites poſſint ſubmouere. <lb></lb></s>
          <s id="N40629E">Denique ita paranda omnis harum rerum ædificatio eſt ut <lb></lb>edita omnia qui dominetur poſſideat ſolus: et ſuis percur<lb></lb>rendi uniuerſam per urbem facultatem remoretur nemo. <lb></lb></s>
          <s id="N4062A8">Ita que his tyrannorum urbs a regum urbe differt. </s>
          <s id="N4062AB">Fortaſ<lb></lb>ſis ea etiam re differunt: quod liberis populis plana com<lb></lb>modiora ſint. </s>
          <s id="N4062B2">Tyrannus monte ſit tutior. </s>
          <s id="N4062B5">Cætera iſtorum <pb xlink:href="004/01/138.jpg"></pb>aedificia quæ inhabitent et regis et <expan abbr="tyrãni">tyranni</expan>: pleriſque in rebus <lb></lb>non modo inter ſe uerum et una cum plebeis priuatorum ædi<lb></lb>ficiis conueniunt: nonnullis etiam ab his atque inter ſe diffe<lb></lb>runt / prius dicendum qui conueniant poſt quid cuique ſit pro<lb></lb>prium. </s>
          <s id="N4062C9">Hoc genus ædium neceſſitatis gratia conſtitutum <lb></lb>interpretantur. </s>
          <s id="N4062CE">inſunt tamen partes aliquæ / alioquin com<lb></lb>mode quas uſus et conſuetudo ita uiuendi efficit / ut puten<lb></lb>tur penitus neceſſariæ uti eſt porticus ambulatio / geſtatio <lb></lb>et eiuſmodi. </s>
          <s id="N4062D7">ea nos quando ſic ædificationis ratio ſuadeat <lb></lb>non ita diſtinguemus / ut <expan abbr="cõmoda">commoda</expan> ab ipſis neceſſariis ſegre<lb></lb>gemus.</s>
        </p>
        <p id="N4062E2" type="main">
          <s id="N4062E4">Sed ſic ut quemadmodum <expan abbr="ĩ">in</expan> urbibus: ita et in ædibus iſtiuſ <lb></lb>modi / alia uniuerſorum eſſe / alia paucorum / alia ſingulo<lb></lb>rum dicamus. </s>
          <s id="N4062EF">Porticum quidem et ueſtibulum non ſeruo<lb></lb>rum magis uti Diorus putat <expan abbr="q̈">quam</expan>  uniuerſorum ciuium gra<lb></lb>tia poſitum arbitramur. </s>
          <s id="N4062FA">Intra ædes ambulationem aream: <lb></lb>atrium: ſalam quam a ſaltando dictam puto / quod in ea nu<lb></lb>ptiarum et conuiuiarum alacritas celebretur non uniuerſo<lb></lb>rum / ſed potius incolarum ſunt. </s>
          <s id="N406303">Cenacula alia liberorum <lb></lb>eſſe / alia ſeruorum conſtat / tum dormitiones matronarum <lb></lb>uirginum / hoſpitum / ſingulorum ferme ſunt. </s>
          <s id="N40630A">De uniuerſa <lb></lb>iſtorum partitione quoad generatim pertinebat diximus <lb></lb>libro primo: in liniamentis numero enim amplitudine: et <lb></lb>ſitu pro cuiuſque uſu / apte expediantur neceſſe eſt: <expan abbr="nũc">nunc</expan> iſta <lb></lb>particulatim proſequamur.</s>
        </p>
        <p id="N406319" type="main">
          <s id="N40631B">Porticus et ueſtibullim aditu honeſtabitur. </s>
          <s id="N40631E">Aditus <expan abbr="cũ">cum</expan> uia <lb></lb>qua pateat honeſtatur / tum et operis dignitate: qua perfi<lb></lb>niatur interiora cenacula et cellæ et eiuſmodi locis diſpo<lb></lb>nentur aptis / ut immiſſa commode ſeruentur: ut bene cum <lb></lb>aere ſolibus uentiſque conueniant. </s>
          <s id="N40632D">ut ad uſus expetitos <expan abbr="accõmodentur">accom<lb></lb>modentur</expan> / diſtinguenturque / ne quid commercia: aut hoſpi<lb></lb>tum / aut aſſiduorum iſtis dignitatem commoditatem uo<lb></lb>luptatemue minuant: illis petulantiam augeant / ac ueluti <lb></lb><expan abbr="ĩ">in</expan> urbe forum / plateæ / ita in ædibus atrium / ſala / et generis <pb xlink:href="004/01/139.jpg"></pb>eiuſdem habebuntur: loco non reiecto / non abdito nec <expan abbr="an/guſto">an<lb></lb>guſto</expan>: ſed prompta ſint ut cetera <expan abbr="ĩ">in</expan> eas membra expeditiſſi<lb></lb>me confluant. </s>
          <s id="N40634B">In has quidem ſcalarum et itionum apertio<lb></lb>nes: <expan abbr="ĩ">in</expan> has <expan abbr="cõuiuarum">conuiuarum</expan> <expan abbr="ſalutatiões">ſalutationes</expan> et gratulationes <expan abbr="termiuabũt">terminabunt</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N406361">Rurſus <expan abbr="hẽbit">habebit</expan> ædes aditus <expan abbr="nõ">non</expan> multiplices ſed <expan abbr="unicũ">unicum</expan> quo iam <lb></lb>nitore inſcio ingredi nemo aut aſportare quippiam poſſit. <lb></lb></s>
          <s id="N406373">Apertiones cum <expan abbr="hoſtiorum / tũ">hoſtiorum / tum</expan> et feneſtrarum cauebimus: <lb></lb>ne furibus ne ue item uicinis pateant ad turbanda / ſpectan <lb></lb>da / noſcendaque quæ intus aut dicantur aut gerantur. </s>
          <s id="N40637E">Aegy<lb></lb>ptii ita domos priuatas ædificant ut extrinſecus nullæ fene<lb></lb>ſtrarum apertiones appareant: Optaret fortaſſis quiſpiam <lb></lb>poſticam adeſſe ianuam: qua meſſes ſeu reda ſeu <expan abbr="iumẽto">iumento</expan> in<lb></lb>ueherentur: ne quid <expan abbr="inquinamẽtis">inquinamentis</expan> primaria ueſtibula deho<lb></lb>neſtarentur: adderentque poſticulam ſecretiorem: qua inſcia <lb></lb>familia ſolus dominus admittere occultos tabellarios et in<lb></lb>ternuntios egredique ex arbitrio poſſit / prout <expan abbr="tẽpora">tempora</expan> <expan abbr="rerũquemodus">rerumque <lb></lb>modus</expan> ferat. </s>
          <s id="N4063A1">Hoſce non improbo / illud peruelim non de<lb></lb>eſſe abditiſſimas latebras / occultiſſimos receſſus / et celata <lb></lb>diffugia / ipſi patrifamilias uix agnita: quibus aduerſis ca<lb></lb>ſibus argentum / ueſtem / ſeque / ſi id ita mala tempeſtas tule<lb></lb>rit ſaluet. </s>
          <s id="N4063AC">Fecerant ad ſepulchrum dauid loculos: quibus <lb></lb>theſauros ex regis hæreditate conderent /  arte mirifica: ita <lb></lb>ut nullatenus poſſent eſſe manifeſti. </s>
          <s id="N4063B3">Ex quorum uno poſt <lb></lb>annos. </s>
          <s id="N4063B8">M. CCC. </s>
          <s id="N4063BB">Hircanum pontificem ait loſephus auri <lb></lb>talenta hauſiſſe tria milia ut obſidione ab Antiocho libera<lb></lb>ret ciuitatem. </s>
          <s id="N4063C2">Tum et poſt tempora <expan abbr="Herodẽ">Herodem</expan> ex altero ma<lb></lb>gnam quoque rapuiſſe uim auri prædicant. </s>
          <s id="N4063CB">In his igitur ædes <lb></lb>principum cum priuatis <expan abbr="cõueniunt">conueniunt</expan>. </s>
          <s id="N4063D4">Inter principum et pri<lb></lb>uatorum ædes hoc maxime intereſt / quod earum utræque ſuam <lb></lb>in primis naturam ſapiunt. </s>
          <s id="N4063DB">In hac quidem que plurimorum <lb></lb>ſunt uſibus addicate / numero et amplitudine excellere: in <lb></lb>altera que paucorum aut ſingulorum ſunt / cultiora magis <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  ampliſſima fieri conuenit. </s>
          <s id="N4063E7">Tum et hoc intereſt: quod in his <lb></lb>etiam ſingulorum receptus naturam ſapiant principum ne <pb xlink:href="004/01/140.jpg"></pb>ceſſe eſt: quæ quidem plurimorum ſint / quando nuſquam in <lb></lb>regum domibus non ſuperfluit multitudo: in alteris uero <lb></lb>priuatis domibus partes quæ plurimorum ſunt ita quoque poſu<lb></lb>iſſe iuuat: ut ne plus quidem regia domus membra penituſ <lb></lb>diſtincta / uxoris: uiri: miniſtrorum: ita ut quæque non mo<lb></lb>do ad uſum: uerum et ad maieſtatem pertineant / ubique ſup<lb></lb>peditent: et nulla ex domeſticorum multitudine confuſio <lb></lb>redundet. </s>
          <s id="N4063FE">Difficile ſane id / et quod haud queas unico ſub <lb></lb>tecto efficere. </s>
          <s id="N406403">Figo cuique ſua et regio et area / ſuumque in<lb></lb>tegrum tecti ſpatium et opus dabitur. </s>
          <s id="N406408">Sed ita iungentur te <lb></lb>eto et itionibus: ut ſeruorum domeſticorumque <expan abbr="manus / dũ">manus / dum</expan> <lb></lb>præſtandis operibus properant / <expan abbr="nõ">non</expan> ueluti ex uicina aliqua <lb></lb>domo acciti ſeſe præbeant: ſed præſentes præſto et prompti <lb></lb>ſint. </s>
          <s id="N40641B">Atqui  paruuli / ancillæ graculæque cohortis ſtrepitus a <lb></lb>uirorum <expan abbr="cõmertiis">commerciis</expan> ſecludantur: et miniſtrorum omniſ illau<lb></lb>tities ſeparabitur. </s>
          <s id="N406426">Principum conſeſſus et triclinia digniſ <lb></lb>ſimo ſtatuentur loco. </s>
          <s id="N40642D">Dignitatem afferet loci celſitudo / et <lb></lb>ſub oculis <expan abbr="ſpectatũ">ſpectatum</expan> mare / colles / et ampla regio. </s>
          <s id="N406436">Tota uxo<lb></lb>ris domus omnino <expan abbr="prĩcipis">principis</expan> uiri domo ſecernetur: præter <lb></lb>id quod <expan abbr="ultimũ">ultimum</expan> conclaue et genitalis lecti dormitioneſ utriſque <lb></lb>communia patebunt. </s>
          <s id="N406449">Hoſtio et ianitore codem uno ambo <lb></lb>rum domus claudetur atque cuſtodietur. </s>
          <s id="N40644E">Cætera quibus eæ <lb></lb>ab aliis differant magis propria ſunt priuatorum <expan abbr="q̈">quam</expan>  princi<lb></lb>pum: de ipſis ergo ſuo dicemus loco. </s>
          <s id="N406459">Rurſus inter ſe prin<lb></lb>cipum ædes in hoc conueniunt. </s>
          <s id="N40">Nam præter ea quæ <expan abbr="priua/tis">priua<lb></lb>tis</expan> eorum uſibus debentur habere quidem oportet <expan abbr="aditũ">aditum</expan> ex <lb></lb>ipſa militari uia: ipſoque præſertim / fluuio aut mari: tum <lb></lb>pro ueſtibulo laxos receptus: quibus legatorum procerumque <lb></lb>commeatus ſeu uehiculo / ſeu iumento uecti excipiantur. <lb></lb></s>
          <s id="N406470">Porticum et tecta non hominum ſolum gratia / uerum et iu<lb></lb>mentorum uelim adeſſe: quibus a ſole et imbri <expan abbr="contegant̃">contegantur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40647A">Ad ueſtibulum porticus: ambulatio: geſtatio: et eiuſmodi <lb></lb>pergrata eſt: ubi iuuentus ſeniores a principis colloquio re<lb></lb>deuntes expectans exerceatur ſaltu: pila: diſco: lucta. </s>
          <s id="N406481">Pro <pb xlink:href="004/01/141.jpg"></pb>penetralibus ſubinde <expan abbr="atrium / baſilicã">atrium / baſilicam</expan> ue: ubi clientes diſpu<lb></lb>tando patronos præſtolentur: ubi et princeps ius dicturus <lb></lb>ad tribunal ſedem ſtatuat. </s>
          <s id="N406490">Subinde concenaculum: ubi ſe<lb></lb>niores principum ſalutatum conueniant: et rogati ſententi<lb></lb>am dicant. </s>
          <s id="N406497">Idque fortaſſis aliud æſtiuum / aliud eſſe hiema<lb></lb>le conuenit: et omnino patrum qui conuenerint ætati feſſæ <lb></lb>et deliciis <expan abbr="proſpiciẽdum">proſpiciendum</expan> eſt: ne quid illic ualitudini aduer<lb></lb>ſum influat. </s>
          <s id="N4064A4">et <expan abbr="quãtum">quantum</expan> ratio et neceſſitas temporum poſtu<lb></lb>lat rebus diſceptandis ſtatuendiſque poſſint ſine ulla uel mi<lb></lb>nima <expan abbr="impeditiõe">impeditione</expan> commorari. </s>
          <s id="N4064B3">Comperio apud Senecam pri<lb></lb>mum omnium Gracchum / mox <expan abbr="Liuiũ">Liuium</expan> Druſum inſtituiſſe <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> uno loco audire omnes: ſed habere turbam ſegregatam: <lb></lb>et alios in ſecretis recipere: alios cum pluribus: alios cum <lb></lb>uniuerſis: uti amicos primos et ſecundos eo pacto notaret: <lb></lb>id ſi iſtiuſmodi <expan abbr="ĩ">in</expan> fortuna aut licet aut placet: ianuæ diuer<lb></lb>ſæ fient et plures: quibus alia atque alia parte recipiant / ac <lb></lb>receptos mittant: et quos nolint <expan abbr="excludãt">excludant</expan> ſine <expan abbr="cõtumacia">contumacia</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4064DA">Aedibus ſpecula ſuperemineat: qua e ueſtigio cuiuſuis mo<lb></lb>tus fiat certior. </s>
          <s id="N4064DF">Itaque <expan abbr="ĩ">in</expan> his et iſtorum ſimilibus <expan abbr="conueniũt">conueniunt</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4064EB">In quibus uero <expan abbr="differũt">differunt</expan> hæc ſunt. </s>
          <s id="N4064F2">Nam regum <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ædes <lb></lb>in media urbe aditu facilis: ornatu uenuſta: lautitie <expan abbr="elegãs">elegans</expan> <lb></lb>magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſuperba ſit. </s>
          <s id="N406505"><expan abbr="cõdecet">condecet</expan> <expan abbr="tyrãno">tyranno</expan> non ædes magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  arx <lb></lb>locanda eſt: ut ſit neque in urbe neque ex urbe. </s>
          <s id="N406515">Adde quod ad re<lb></lb>gis ædes ſpectaculum templum procerumque tecta pulcher<lb></lb>rime adiunguntur. </s>
          <s id="N40651C"><expan abbr="Tyrãnorum">Tyrannorum</expan> ſedes quaque circumſpatios <lb></lb><expan abbr="ĩ">in</expan> modico ſegregatis omnium ædificiis ſeſe contineat neceſ<lb></lb>ſe eſt. </s>
          <s id="N406529">Honeſtiſſima et quæ utrumque deceat atque iuuet erit <lb></lb>ædificatio / ſi neque exponetur regia: <expan abbr="patẽs">patens</expan> adeo / ut inſole<lb></lb>ſcentes nequeat depellere: neque diſtinguetur arx / ita ut car<lb></lb>cer magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  lauti principis diuerſorium uideatur. </s>
          <s id="N40653A">Vnum <lb></lb>hic nolim præterire. </s>
          <s id="N40653F">Nam percommodiſſimæ quidem <expan abbr="tyrãnis">ty<lb></lb>rannis</expan> ſunt occultæ et latentes intra craſſitudinem parietis <lb></lb>fiſtulæ auſcultatoriæ: quibus furtim captent quid ſeu hoſpi<lb></lb>tes / ſeu familiares inter ſe colloquantur. </s>
          <s id="N40654B">Sed quom regiæ <pb xlink:href="004/01/142.jpg"></pb>domus proprium ſit / omnibus pene ac maxime primariis <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>rebus aliter ſe atque arcem habere: officii erit arci regiam <lb></lb>adiungere: quo et rex ſubitis caſibus: arcem ueteres urbi<lb></lb>bus ponere inſtituerunt: quo <expan abbr="ĩ">in</expan> aduerſis tempeſtatibus refu<lb></lb>gium haberent. </s>
          <s id="N406562">Vbi uirginum matronarumque <expan abbr="pudicitiã">pudicitiam</expan> <lb></lb>cum ſacrorum ſanctitate tutarentur. </s>
          <s id="N40656B">Meminit quidem Fe<lb></lb>ſtus arcem apud ueteres religioni ſacratam fuiſſe: et appel<lb></lb>lari ſolitam augurialem: archanumque illic fieri quoddam <lb></lb>ſolitum per uirgines <expan abbr="ſacrificium / occultũ/longeque">ſacrificium / occultun / longeque</expan> a uulgi <lb></lb>notitia remotiſſimum. </s>
          <s id="N40657A">Ea de re priſcorum arcem nullam <lb></lb>eſſe templis uacuam inuenies. </s>
          <s id="N40657F">Sed arcem tyranni ſibi uſur<lb></lb>pauere: locique pietatem ac religionem ad ſcelus immani<lb></lb>tatemque uerterunt: calamitatiſque <expan abbr="ſanctũ">ſanctum</expan> illud refugium <lb></lb>erumnarum fomentum reddidere. </s>
          <s id="N40658C">Nos rem proſequamur. <lb></lb></s>
          <s id="N406590">Amoniis arx ad <expan abbr="templũ">templum</expan> muro circuibatur triplici. </s>
          <s id="N406597">Prima <lb></lb>extabat munitio tyrannorum. </s>
          <s id="N40659C">Proxima coniuges cum li<lb></lb>beris. </s>
          <s id="N4065A1">Vltima ſatellitum crat ſedes. </s>
          <s id="N4065A4">Aptum opus ni magiſ <lb></lb>ſpectet qui toleret <expan abbr="q̈">quam</expan>  qui inferat uim. </s>
          <s id="N4065AD">Ac mihi quidem uti <lb></lb>eius militis fortitudo non probatur quidem: ſi nihilo plus <lb></lb><expan abbr="præſtet/q̃">præſtet / quae</expan> ut inſultantem hoſtem obdurate perferat: ſic et <lb></lb>ab arce expectandum puto / ut non modo ſuſtinere laceſſen<lb></lb>tem: uerum et compeſcere impetentes ualeat. </s>
          <s id="N4065BB">Vtrunque ta<lb></lb>men ita curandum / ut <expan abbr="uehemẽter">uehementer</expan> ipſum ad ſolum quæſiſſe <lb></lb>uideare. </s>
          <s id="N4065C6">Hæc ut aſſequamur / loci ſitus et murorum ratio <lb></lb>præſtabit. </s>
          <s id="N4065CB">Dubitare uideo peritos rei militaris arcem ne <lb></lb>eſſe <expan abbr="firmiſſimã">firmiſſimam</expan> uelit / colle an plano collocet. </s>
          <s id="N4065D4">Collinas qui<lb></lb>dem non dari ubi uis eiuſmodi / ut obſediſſe et diruiſſe ne<lb></lb>queas: neque plana ſi recte aſtruantur / impune attentari ar<lb></lb>mis. </s>
          <s id="N4065DD">De his non diſputo. </s>
          <s id="N4065E0">Tota nempe res locorum eſt opor<lb></lb>tunitatibus commendanda / ita ut que de urbe diximus <expan abbr="oĩa">omnia</expan> <lb></lb>ad ponendam <expan abbr="arcẽ">arcem</expan> conſumentur. </s>
          <s id="N4065EF">Omnino habeat arx opor<lb></lb>tet expeditas irruptiones: unde in <expan abbr="hoſtes/ĩ">hoſtes / in</expan> ciues / in ſuoſque <lb></lb>caſtrenſes: ſiqua ſeditio aut perfidia id exigat et ſua et <expan abbr="ex/terna">ex<lb></lb>terna</expan> poſſit auxilia libere petere atque immittere tellure <pb xlink:href="004/01/143.jpg"></pb>fluento / lacu / mari. </s>
          <s id="N406600">Percommoda erit areis deſcriptio quæ <lb></lb>ſibi iunget omnes urbis muros quaſi. </s>
          <s id="N406605">o. </s>
          <s id="N406608">littera ingentes. <lb></lb></s>
          <s id="N40660C">C. inflexis cornibus præhendant non circumcludant. <lb></lb></s>
          <s id="N406610">ſic / aut a qua plures radii ueluti ad circumferentiam exe<lb></lb>ant: ſic enim quod oportere nuper dicebamus: neque intra <lb></lb>urbem erit arx: neque adeo extra urbem. </s>
          <s id="N406617">Quod ſi quis <expan abbr="arcẽ">arcem</expan> <lb></lb>uolet breuiſſime deſcribere fortaſſis non errabit / ſi eam di<lb></lb>xerit / poſticam eſſe urbis omni ex parte egregie munitiſſi<lb></lb>mam. </s>
          <s id="N406625">Sed ſit ea quidem uti uolunt operum ſupremus uer<lb></lb>tex et urbis nodus: minax: aſpera: rigidaque ſit oportet, per<lb></lb>uicax: inuicta: puſilla <expan abbr="q̈">quam</expan>  ampla erit tutior. </s>
          <s id="N406630">Nam hic pauco<lb></lb>rum fide: illic multorum officio indigebimus. </s>
          <s id="N406635">Et quid il<lb></lb>le apud Euripidem: <expan abbr="nunquã">nunquam</expan> fuit multitudo non referta ma<lb></lb>lis ingeniis: ita iſtic in paucis fides minus incerta erit <expan abbr="q̈">quam</expan>  in <lb></lb>multis perfida. </s>
          <s id="N406646">Arcis podium ponetur ſolidum / uaſtis lapi<lb></lb>dibus / linea extrinſecus obliqua: quo ſcalæ admotæ curua<lb></lb>tu debilitentur: et qui applicuerit hoſtis hærendo ad murum <lb></lb>dimiſſos lapides non euitet: et tormentis immiſſa non usque <lb></lb>arietent: ſed ex obliquo diſſiliant. </s>
          <s id="N406653">Area introrſus paſſim la<lb></lb>tiſſimis et craſſis lapidibus duplici atque etiam triplici fo<lb></lb>lio dimiſſis inſternetur ne quid cuniculis furtim <expan abbr="obſidẽtes">obſidentes</expan> <lb></lb>irreptent: Murus altiſſimus ſolidiſſimus craſſiſſimuſque ad <lb></lb>ſupremas uſque coronas attollatur: qui pulcherrime ma<lb></lb>chinarum uim et miſſilia refutet: et ſcalis aut etiam aggere <lb></lb>quoad in nos ſit minime queat æquari. </s>
          <s id="N406666">Cætera uti de <expan abbr="urbiũ">urbium</expan> <lb></lb>muris diximus perficientur. </s>
          <s id="N40666F">Præcipua quidem ad tuendoſ <lb></lb>urbis et arcis muros <expan abbr="ĩ">in</expan> hoc erit ratio: ut cures penitus ne ho<lb></lb>ſtis impune propius poſſit appellere. </s>
          <s id="N40667A">Id fiet cum foſſa qua <lb></lb>diximus profundaque lataque: tum et furtariis ut ita loquar <lb></lb>ſub fiſſuris per ipſum imum podii diſpoſitis. </s>
          <s id="N406681">Vnde hoſtis <lb></lb>dum ſe ſcuto ſuperne proteget / qua ſit parte <expan abbr="nõ">non</expan> tectus <expan abbr="trãſ">tranſ</expan><lb></lb>ueheretur. </s>
          <s id="N406690">Hoc enim genus defenſionis omnibus ante eſt. <lb></lb></s>
          <s id="N406696">Tutius enim iſtic <expan abbr="occaſionẽ">occaſionem</expan> conficiendi hoſtis captant / bre<lb></lb>uiore finiunt linea / raro petunt hoſtem fruſtra: cui <expan abbr="totũ">totum</expan> cor<pb xlink:href="004/01/144.jpg"></pb>pus operire difficile eſt: unumque obuium hoſtem ſi præte<lb></lb>rit <expan abbr="tælũ">tælum</expan>: petet proximum / aut interdum <expan abbr="unũ">unum</expan> et item alterum <lb></lb>et alterum: Superne <expan abbr="autẽ">autem</expan> immiſſa non ſine periculo deſtinan<lb></lb>tur. </s>
          <s id="N4066BB">Vix unum tantum <expan abbr="petũt">petunt</expan>: qui et præuidiſſe et leui mo<lb></lb>mento declinaſſe / et breui ſcuto refutaſſe immiſſa queat. <lb></lb></s>
          <s id="N4066C5">Si erit arx maritima circum uada <expan abbr="impediẽtur">impedientur</expan> palis / ſaxis / <lb></lb>ne nouum machinamenta propius poſſint appellere. </s>
          <s id="N4066CE">Si erit <lb></lb>plano: foſſa aquaria circumdabitur: ſed ea ne quid putidi <lb></lb>aeris afferat uſque fodietur / quo ſcaturiat uiuam aquam. </s>
          <s id="N4066D5">Si <lb></lb>erit monte / præcipitiis uallabitur: ubi licebit hiſce omni<lb></lb>bus utemur. </s>
          <s id="N4066DC">Quibus uero ex locis tormentorum miſſilia poſ<lb></lb>ſint impetere: cycli aut potius anguli murorum ueluti pro<lb></lb>ræ in acutum obiicientur. </s>
          <s id="N4066E3">Non me fugit quod periti aliqui mi<lb></lb>litia aſſerunt: contra miſſilium impetum muros præaltos <lb></lb>fore non utiles. </s>
          <s id="N4066EA"><expan abbr="Horũ">Horum</expan> enim ruina equatis foſſis expeditiſſi<lb></lb>mum præberi hoſtibus irruentibus <expan abbr="aditũ">aditum</expan>. </s>
          <s id="N4066F6">Hoc non eueniet <lb></lb>ſi quæ ſupra diximus <expan abbr="obſeruabũtur">obſeruabuntur</expan>. </s>
          <s id="N4066FF">Redeo ad rem. </s>
          <s id="N406702">Ad ar<lb></lb>cem turris una primaria excitabitur / multa ſui parte ſoli<lb></lb>da: toto opere robuſta: undique munita: cæteris celſior: ar<lb></lb>ceſſu ardua: ingreſſu non niſi ponte mobili. </s>
          <s id="N40670B">Mobilium <expan abbr="põtium">pon<lb></lb>tium</expan> duo <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> genera. </s>
          <s id="N406718">Alterum quo inuerſo clauditur egreſ<lb></lb>ſus. </s>
          <s id="N40671D">Alterum quo porrecto atque retracto utimur: ubi acres <expan abbr="lasſciuiũt">la<lb></lb>sſciuiunt</expan> uenti. </s>
          <s id="N406722">Poſterior <expan abbr="cõmodior">commodior</expan> eſt. </s>
          <s id="N406729">Turres quæ <expan abbr="circũpe">circumpe<lb></lb>tere</expan> hanc miſſilibus <expan abbr="poſſũt">poſſunt</expan> parte huic uerſa nudæ habebun<lb></lb>tur: aut muro tectæ relinquentur gracili. </s>
          <s id="N406738">Excubiarum ſta<lb></lb>tiones et propugnatorum fori <expan abbr="diſtribuẽtur">diſtribuentur</expan>: ut alii inſimas <lb></lb>arcis pártes: alii ſupremas: alii alias <expan abbr="diſtĩctis">diſtinctis</expan> muneribus ſedi<lb></lb>buſque curent: demum aditus et egreſſus et omnis partitio <lb></lb>ſic habebitur et parata et munita: ut neque amicorum perfi<lb></lb>dia / neque inimicorum uis frauſ ue poſſit ledere. </s>
          <s id="N40674D">Areis te<lb></lb>cta ne tormentorum ponderibus <expan abbr="obruãtur / ad">obruantur / ad</expan> acutum angu<lb></lb>lum <expan abbr="finiẽtur">finientur</expan> aut ualido opere et ſpiſſiſſimis trabibus obfir<lb></lb>mabuntur: poſt imponetur cruſta / et in eam præterea tubu<lb></lb>li: per quorum uacua exceptus imber perfluat / nullo calcis <pb xlink:href="004/01/145.jpg"></pb>aut limi fultu illiti <expan abbr="inſternent̃">inſternentur</expan>. </s>
          <s id="N406768">Poſtremo teſtaceis <expan abbr="fragmẽtis">fragmen<lb></lb>tis</expan> uel potius pumice ſuperinſparſis <expan abbr="operiẽtur">operientur</expan> binum ad cu<lb></lb>bitum craſſitudine. </s>
          <s id="N406777">Sic neque <expan abbr="ruentiũ">ruentium</expan> ponderum in ſe / neque <lb></lb>ignium iniuriam uerebuntur. </s>
          <s id="N406780">Summatim quidem erit arx <lb></lb>perficienda: uti ſi puſillam quandam urbem coædifices: pa<lb></lb>ri igitur atque urbs ipſa munietur opere et arte: cæteraque co<lb></lb>aptabuntur quæ uſui ſint. </s>
          <s id="N406789"><expan abbr="Nõ">non</expan> deerit aqua ſuppeditabit ubi <lb></lb>militem arma / frumenta / pernam / acetum / et <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> li<lb></lb>gna colloces / atque aſſerues: et <expan abbr="ĩ">in</expan> arce ipſa turris iſtæc prima<lb></lb>ria quam dicimus / ueluti minutior quædam aderit arx: cui <lb></lb>prorſus deſit nihil eorum quæ arcibus deſiderentur. </s>
          <s id="N40679F">Habebit <lb></lb>ciſternam / et loculos rerum quibus ſeſe abunde alat et <expan abbr="tueat̃">tueatur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4067A9">Habebit aditus: unde in ſuos etiam inuitos irrumpat: et un<lb></lb>de petita ſubſidia immittat. </s>
          <s id="N4067AE">Illud hic non prætereo cunicu<lb></lb>lis aquariis arces interdum defenſas: interdum urbes cloa<lb></lb>cis captas fuiſſe. </s>
          <s id="N4067B5">Horum utrumque iuuat nuntiis <expan abbr="emittẽdis">emittendis</expan>. </s>
          <s id="N4067BC">At <lb></lb>curaſſe oportet / ut iſtiuſmodi res multo minus ledere poſ<lb></lb>ſint <expan abbr="q̈">quam</expan>  iuuare. </s>
          <s id="N4067C7">Fient igitur aptiſſimi: ducentur tortuoſi: ex<lb></lb>cipientur profundo: ut neque armatus peruadere: neque iner<lb></lb>mis in arcem euadere / niſi uocatus admiſſuſque ſit potis. </s>
          <s id="N4067CE">Fi<lb></lb>nient belliſſime cloaca / aut potius deſerta et ignota in are<lb></lb>naria / aut ſecretis templorum faniſcis ac buſtuariis. </s>
          <s id="N4067D5">Tum ſi <lb></lb>humanos caſus nequicquam neglexiſſe oportet nimirum iu<lb></lb>uabit notos ſibi habere ingreſſus intimam in arcem quibus <lb></lb>ſi <expan abbr="quãdo">quando</expan> euenit ut excludatur / poſſit <expan abbr="attẽperare">attemperare</expan> irrumpere <lb></lb>cum armatis: et fortaſſis conferet ad hanc rem / partem <expan abbr="ha/bere">ha<lb></lb>here</expan> aliquam murorum abditiſſimam: quæ <expan abbr="nõ">non</expan> ex calce ſed <lb></lb>creta obſtructa ſit. </s>
          <s id="N4067F0">Vnius tantum gratia qui cæteris præſit <lb></lb>ſeu ſit ille quidem rex ſeu <expan abbr="tyrãnus">tyrannus</expan> quid feciſſe oporteat di<lb></lb>ximus. </s>
          <s id="N4067FB">Sequitur ut ea tranſigamus / quæ hi <expan abbr="requirãt / quod">requirant / quod</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>unici tantum preſunt: ſed ſimul plures <expan abbr="gubernẽt">gubernent</expan> rem. </s>
          <s id="N40680C">His <lb></lb>aut tota. r. p. quaſi unus magiſtratus integra <expan abbr="cõmittetur">committetur </expan><lb></lb>aut partibus diſtribuetur. </s>
          <s id="N406820">Conſtat. r. p. ſacris quibus ſupe<lb></lb>ros colimus / his <expan abbr="põtifices">pontifices</expan> preſunt: et prophanis quibus ho<pb xlink:href="004/01/146.jpg"></pb>minum ſocietas et ſalus contineatur. </s>
          <s id="N406837">His domi ſenator iu<lb></lb>dex: foris <expan abbr="caſtrorũ">caſtrorum</expan> dux et claſſis præfectus et huiuſmodi. <lb></lb></s>
          <s id="N406841">Cui uis iſtorum duo <expan abbr="debẽtur">debentur</expan> genera domicilii: alterum quod <lb></lb>ad ſuum pertineat officium: alterum quo ſe familiamque <lb></lb>ſuam recipiat. </s>
          <s id="N40684C">Larem quidem familiarem habebit quiſque <lb></lb>ſimilem huic: cui ſeſe pro uitæ inſtituto eſſe uelit ſimilem <lb></lb>aut regi aut <expan abbr="tyrãno">tyranno</expan> aut demum priuato. </s>
          <s id="N406857">Sunt tamen aliqua <lb></lb>quæ huic <expan abbr="hominũ">hominum</expan> generi apprime <expan abbr="debeãtur">debeantur</expan>. </s>
          <s id="N406864">Præclare Vir<lb></lb>gilius. </s>
          <s id="N406869">Secreta inquit erat patris anchiſæ domus: arbori<lb></lb>buſque obtecta receſſerat. </s>
          <s id="N40686E">Intellexit quidem <expan abbr="primatũ">primatum</expan> ædes <lb></lb>et ſua et familiæ gratia a uulgi ignobilitate et fabrorum tu<lb></lb>multu <expan abbr="lõge">longe</expan> abeſſe <expan abbr="cõuenire">conuenire</expan>. </s>
          <s id="N406881"><expan abbr="cũ">cum</expan> cæteras ob res ob delitias <expan abbr="cõmoditateſque">com<lb></lb>moditateſque</expan> <expan abbr="ſpatiorũ/hortorum / amenitatũ">ſpatiorum / hortorum / amenitatum</expan>: tum ne tan<lb></lb>ta in familia / tam multiplici / tam uaria / laſciuiens iuuen<lb></lb>tuſ <expan abbr="dũ">dum</expan> omnium ferme nemo uiuat ſibi et cibo: potuque alie <lb></lb>no plerunque inſaniat: maritorum querimonias <expan abbr="excitet / tũ">excitet / tum</expan> <lb></lb>etiam ne quid improba <expan abbr="ſalutãtium">ſalutantium</expan> ambitio plus ſatis patro <lb></lb>nos inquietet. </s>
          <s id="N4068A7">Et prudentiſſimos uideo principes non mo<lb></lb>do extra uulgi frequentiam / uerum et ab urbe ſeceſſiſſe: ne <lb></lb>quis plebeius niſi magna impulſus re moleſtiore aſſiduita<lb></lb>te infeſtet. </s>
          <s id="N4068B0">Aut quid tanti erunt iſtorum opes: ſi non licue<lb></lb>rit interdum ociari et pigreſcere. </s>
          <s id="N4068B5">Iſtorum quidem domus <lb></lb><expan abbr="qualeſcũque">qualeſcunque</expan> ſint habere admodum oportet ſalutatorum <expan abbr="cõceptacula">con<lb></lb>ceptacula</expan>  capacia: et egreſſum et uiam / qua prodeat <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="forũ">forum</expan> <lb></lb>minime anguſtam: ne qui ſectantur familiares clientuli et <lb></lb>cohortales / et qui ſe congerunt / ut togatulorum numerum <lb></lb>augeant / inter ſtudia comitandi preſſuris turbentur. </s>
          <s id="N4068D1">Quæ <lb></lb>autem ſint ſeſe hi proceres pro ſuſcepto munere <expan abbr="exerceãt">exerceant</expan>: <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb><expan abbr="prõptu">promptu</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan> ſenatus curia iudex baſilica prætorio ue / dux ca<lb></lb>ſtris claſſeque et <expan abbr="eiuſmõi">eiuſmodi</expan>. </s>
          <s id="N4068ED">Quid <expan abbr="põtifex">pontifex</expan>? </s>
          <s id="N4068F4">huic <expan abbr="qdẽ">quoddem</expan> non <expan abbr="tẽplũ">templum</expan> <lb></lb><expan abbr="ſolũ/uerũ">ſolum / uerum</expan> et quæ illi <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> <expan abbr="caſtrorũ">caſtrorum</expan> inſtar apprime <expan abbr="cõueniũt">conueniunt</expan> <lb></lb><expan abbr="quãdo">quando</expan> <expan abbr="militiã">militiam</expan> et <expan abbr="põtifex / et">pontifex / et</expan> qui ſub <expan abbr="põtifice">pontifice</expan> ſacris <expan abbr="adminiſtrãdis">admini<lb></lb>ſtrandis</expan> additi <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: <expan abbr="arcẽ">arcem</expan> et <expan abbr="laborioſã">laborioſam</expan> <expan abbr="agũt">agunt</expan>: <expan abbr="qualẽ">qualem</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> eo libro quod <lb></lb><expan abbr="põtifex">pontifex</expan> <expan abbr="ĩſeribit̃">inſcribitur</expan> <expan abbr="recẽſuimus">recenſuimus</expan>: uirtutis aduerſus uitia. </s>
          <s id="N40694B"><expan abbr="Tẽplũ">Templum</expan> <pb xlink:href="004/01/147.jpg"></pb>aliud <expan abbr="maximũ">maximum</expan>: quo <expan abbr="ſũmus">ſummus</expan> <expan abbr="ãtiſtes">antiſtes</expan> <expan abbr="ſolẽni">ſolemni</expan> ritu ſtatas cerimo<lb></lb>nias et factum faciat. </s>
          <s id="N406967">Aliud cui minores <expan abbr="põtifices">pontifices</expan> præſint: <lb></lb>quo <expan abbr="ĩ">in</expan> numero per <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> <expan abbr="regiões">regiones</expan> ſacella / et <expan abbr="ĩ">in</expan> agro delubra <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N406985"><expan abbr="Templũ">Templum</expan> <expan abbr="maximũ">maximum</expan> media in urbe fortaſſis commodius: ſedu<lb></lb>ctum <expan abbr="autẽ">autem</expan> a conferta ciuium multitudine et <expan abbr="frequẽtia">frequentia</expan> hone<lb></lb>ſtius: colle dignius: plano ſtabilius collocabitur ob terre <lb></lb>motus. </s>
          <s id="N40699D"><expan abbr="Demũ">Demum</expan> eo ponendum erit loco <expan abbr="templũ">templum</expan>: quo ſit <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> <lb></lb>futurum <expan abbr="cũ">cum</expan> ueneratione et maieſtate. </s>
          <s id="N4069B1">Inde adeo <expan abbr="circũ">circum</expan> longe a <lb></lb>conſpectu <expan abbr="abigẽdæ">abigendæ</expan> ſunt penitus rerum <expan abbr="oĩum">omnium</expan> ſordes / <expan abbr="impuritates/ĩdecẽtia">impurita<lb></lb>tes / indecentia</expan> que: quibus patres / matronæ / uirgines ſupplica <lb></lb><expan abbr="tũ">tum</expan> accedentes aut <expan abbr="offendãtur">offendantur</expan>: aut a ſanctimoniæ <expan abbr="obeũdæ">obeundæ</expan> in<lb></lb>ſtituto preuertantur. </s>
          <s id="N4069D6">Apud <expan abbr="Nigrigeneũ">Nigrigeneum</expan> <expan abbr="architectũ">architectum</expan> quod de li<lb></lb>mitibus ſcripſit / ſic <expan abbr="ĩuenio">inuenio</expan>: priſcos architectos putaſſe deo<lb></lb>rum tecta recte haberi quæ <expan abbr="frõtibus">frontibus</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> occidentem <expan abbr="uergerẽt">uergerent</expan>: <lb></lb>ſed placuiſſe poſterioribus <expan abbr="oẽm">omnem</expan> <expan abbr="eã">eam</expan> <expan abbr="religionẽ">religionem</expan> <expan abbr="cõuertere">conuertere</expan>: et <lb></lb>qua coeli parte <expan abbr="primũ">primum</expan> terra <expan abbr="illuminet̃">illuminetur</expan>: eo uerſus templa et li<lb></lb>mites <expan abbr="obiiciẽdos">obiiciendos</expan> putaſſe: ut ſtatim <expan abbr="ſurgentẽ">ſurgentem</expan> ex aurora <expan abbr="ſolẽ">ſolem</expan> <lb></lb><expan abbr="cõſpicarẽt̃">conſpicarentur</expan>. </s>
          <s id="N406A24">Illud <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> in delubris ſacelliſque ueteres probaſ<lb></lb>ſe uideo: ut eorum <expan abbr="frõtes">frontes</expan> <expan abbr="prodeũtibus">prodeuntibus</expan> aut ex mari / aut ex flu<lb></lb>uio / aut ex uia militari <expan abbr="porrigant̃">porrigantur</expan>. </s>
          <s id="N406A3B">Poſtremo tale <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> eſſe <lb></lb>oportet: atque ita <expan abbr="omĩ">omni</expan> ex parte <expan abbr="cõparatũ">comparatum</expan>: ut <expan abbr="abſẽtes">abſentes</expan> ad ſe <expan abbr="uiſẽdum">uiſen<lb></lb>dum</expan> illectet / præſentes delectet / atque detineat operis admi<lb></lb>ratione et raritate. </s>
          <s id="N406A58"><expan abbr="Teſtudinatũ">Teſtudinatum</expan> ab incendio erit tutius: <expan abbr="cõtignatum">con<lb></lb>tignatum</expan> ab terre motibus illeſius. </s>
          <s id="N406A64">ſed contra <expan abbr="uetuſtatẽ">uetuſtatem</expan> hoc <lb></lb>robuſtius: ad <expan abbr="gratiã">gratiam</expan> <expan abbr="alterũ">alterum</expan> hoc uenuſtius. </s>
          <s id="N406A75">De <expan abbr="tẽplis">templis</expan> hac <expan abbr="te/nus">te<lb></lb>nus</expan>. </s>
          <s id="N406A7E"><expan abbr="Nã">Nam</expan> permulta quæ <expan abbr="dicẽda">dicenda</expan> <expan abbr="uidebãtur">uidebantur</expan> ad <expan abbr="ornamẽta">ornamenta</expan> magis <lb></lb>quae ad <expan abbr="uſũ">uſum</expan> <expan abbr="templorũ">templorum</expan> <expan abbr="ptinẽt">pertinent</expan>: de quibus alibi <expan abbr="trãſigemus">tranſigemus</expan>. </s>
          <s id="N406AA2">Mi<lb></lb>nora <expan abbr="tẽpla">templa</expan> et ſacella pro loci dignitate et uſu maximi <expan abbr="tẽpli">templi</expan> <lb></lb><expan abbr="rõnes">rationes</expan> <expan abbr="imitabunt̃">imitabuntur</expan>. </s>
          <s id="N406AB8"><expan abbr="Põtificis">Pontificis</expan> caſtra <expan abbr="qdẽ">quaedem</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> clauſtra quibus aut <lb></lb>pietatis aut uirtutis gratia plurimi conuenere: quales ſunt <lb></lb>quae ſe ſacris addixere: et quae <expan abbr="uirginitatẽ">uirginitatem</expan> ſuperis uouere. </s>
          <s id="N406ACE">Sunt et <lb></lb>caſtra <expan abbr="põtificia">pontificia</expan>: quibus ſtudioſorum ingenia <expan abbr="ĩ">in</expan> rerum <expan abbr="humanarũ">humanarum</expan> <lb></lb>diuinarum que cognitione <expan abbr="aſſequẽda">aſſequenda</expan> <expan abbr="uerſãtur">uerſantur</expan>. </s>
          <s id="N406AE9"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ſi pontificis <lb></lb><expan abbr="officiũ">officium</expan> eſt cetus <expan abbr="hominũ">hominum</expan> ad <expan abbr="uitã">uitam</expan> <expan abbr="oĩ">omni</expan> ex parte <expan abbr="pfectã">perfectam</expan>: quoad in <pb xlink:href="004/01/148.jpg"></pb>ſe ſit perducere. </s>
          <s id="N406B08">Id <expan abbr="nõ">non</expan> re alia fiet pulchrius <expan abbr="q̈">quam</expan>  philoſophia. <lb></lb></s>
          <s id="N406B14">Quom enim <expan abbr="ĩ">in</expan> hominum natura duo ſint / quæ nobis id præ <lb></lb>ſtare poſſint: uirtus. ſ. et ueritas: <expan abbr="Quãdo">Quando</expan> fiet <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ut hæc <lb></lb>perturbationes animi ſedet atque excludat. </s>
          <s id="N406B2D">Illa uero naturæ <lb></lb>opus atque rationes explicet: nobiſque communicet: ex quibus <lb></lb>rebus ingenium ab ignorantia: mens a corporis contagione <lb></lb>purgetur. </s>
          <s id="N406B36">Per hanc nimirum inimus uitam <expan abbr="beatiſſimã">beatiſſimam</expan> pro<lb></lb>pe ut ſimus diis redditi perſimiles. </s>
          <s id="N406B3F">Adde quod bonorum eſt <lb></lb>quales et eſſe et haberi pontifices uolunt / ea meditari: <expan abbr="ſtu/dere">ſtu<lb></lb>dere</expan>: proſequi quæ hominum generi ab homine deberi intel<lb></lb>ligant: egrotos / imbelles / deſtitutos: et eiuſmodi officio / <lb></lb>beneficio / miſericordia / leuando: iuuando. </s>
          <s id="N406B4A">In his enim ſeſe <lb></lb>ſuoſque exerceat pontifex officii eſt. </s>
          <s id="N406B4F">De his nobis ſeu ad ma<lb></lb>iores pontifices ſeu potius ad minores pertineat dicendum <lb></lb>uidetur. </s>
          <s id="N406B57">Atqui  a clauſtris <expan abbr="ĩcipiemus">incipiemus</expan>. </s>
          <s id="N406B5E">Clauſtrorum genera <lb></lb>alia concluſorum / ita ut nuſquam <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="publicũ">publicum</expan> prodeant / <expan abbr="præterq̈">præ<lb></lb>terquam</expan> fortaſſis in templo / et luſtrationum pompa. </s>
          <s id="N406B70">Alia non <lb></lb>uſque concluſa / ita ut perpetuis <expan abbr="tẽporibus">temporibus</expan> arceantur. </s>
          <s id="N406B79">Horum <lb></lb>item alio mares / alio feminæ continentur. </s>
          <s id="N406B7E">Virginum clau<lb></lb>ſtra neque intra urbem ſi poſita ſint uitupero: neque omnino <lb></lb>extra urbem laudo. </s>
          <s id="N406B85">Illic ſane ſolitudo minus præbebit <expan abbr="ĩfeſtatorum">infe<lb></lb>ſtatorum</expan>: ſed qui ſe ingeſſerint / plus habebunt ocii et <expan abbr="licẽtiæ">licen<lb></lb>tiæ</expan> ad facinus / ubi nulli aſſiſtaret arbitri <expan abbr="q̈">quam</expan>  hic <expan abbr="ĩter">inter</expan> multos <lb></lb>ſceleris ſpectatores atque dehortatores. </s>
          <s id="N406B9E">In utriſque <expan abbr="prouidẽdũ">prouidendum</expan> <lb></lb>quidem eſt: ne uelint de caſtitate mereri male: ſed <expan abbr="ĩ">imprimis</expan> <lb></lb>ne poſſint. </s>
          <s id="N406BAD">Qua de re ita præcludendi aditus omnes <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: ut <lb></lb>nemini pateant: obſeruandi / ut <expan abbr="circũuolitare">circumuolitare</expan> <expan abbr="attẽtator">attentator</expan> poſ<lb></lb>ſit nemo ſine præſentis ignominiæ ſuſpitione. </s>
          <s id="N406BC0">Neque tam <lb></lb>munita eſſe legionum caſtra uallo foſſaque oportet <expan abbr="q̈">quam</expan>  iſtarum <lb></lb>ſepta ſunt muris obuallanda / altis / integris / nullis uſpiam <lb></lb><expan abbr="ap̃tionibus">apertionibus</expan> relictis: quibus <expan abbr="nõ">non</expan> dico caſtimoniæ expugnatoreſ <lb></lb>ſed ne oculorum aut uerborum <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> faces et ueneres ad <expan abbr="aĩos">animos</expan> <expan abbr="labefactãdos">la<lb></lb>befactandos</expan> poſſint <expan abbr="ĩmitti">immitti</expan>. </s>
          <s id="N406BE6">Lumina introrſus per <expan abbr="areã">aream</expan> ſubdiua<lb></lb><expan abbr="lẽ">lem</expan> <expan abbr="excipiẽt">excipient</expan>. </s>
          <s id="N406BF6"><expan abbr="Circũ">Circum</expan> <expan abbr="areã">aream</expan> <expan abbr="porticus/ãbulatio">porticus / ambulatio</expan> <expan abbr="cellæ/cenaculũ/">cellæ / cenaculum /</expan> <pb xlink:href="004/01/149.jpg"></pb>conclaue / et quæ uſui <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> ex priuatorum ædium rationibuſ <lb></lb>aptis locis diſponentur. </s>
          <s id="N406C12">Neque deeſſe uelim ortuli ſpatia / <lb></lb>et pratuli: que ad recreandos animos magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  ad fouendas <lb></lb>uoluptates ualeant: quæ quom ita ſint / <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="incõſulte">inconſulte</expan> ex me<lb></lb>dia incolarum frequentia ſum mouebuntur. </s>
          <s id="N406C27">Vtrorum ſep<lb></lb>ta ſi ex urbe conceſſerint conferet id quidem. </s>
          <s id="N406C2C">Nam eorum <lb></lb>adſcripta ſanctimoniæ aſſiduitas /et animi pacata religio: <lb></lb>cui ſeſe totos dedicarunt / minus uexabitur ſalutatorum <expan abbr="frequẽtia">fre<lb></lb>quentia</expan>. </s>
          <s id="N406C38">Sed iſtorum tecta ſeu mares ſeu feminæ ſint uelim <lb></lb>occupent loca <expan abbr="q̈">quam</expan>  id fieri poſſit ſaluberrima / nec clauſtro in<lb></lb>cluſi / dum ſolum uacant animo: corpore autem multa ma<lb></lb>credine / et uigiliis affecti <expan abbr="torpẽt">torpent</expan>: <expan abbr="uitã">uitam</expan> durius trahant egro<lb></lb>tationibus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſit par. </s>
          <s id="N406C53">His <expan abbr="demũ">demum</expan> quos urbs excluſit <expan abbr="ĩ">imprimis</expan> <lb></lb>locum dari uelim natura munitum: quem repentina latro<lb></lb>num uis / aut excurrens hoſtis leui manu ad arbitrium ne<lb></lb>queat populari: eaque de re uallo / muro / turrique pulchre <lb></lb>munietur: quod loci religio patietur. </s>
          <s id="N406C66">Eorum uero conclu<lb></lb>ſorum ſedes qui ſtudia bonarum artium cum religione <expan abbr="cõiunxerĩt / quo">con<lb></lb>iunxerint / quo</expan> illi quidem pro ſuſcepto officio commodius <lb></lb>queant hominum rebus conſulere / non omnino medios in<lb></lb>ter artificum tumultus ac ſtrepitum / ſed&#039;ne <expan abbr="etiã">etiam</expan> ab ciuium <lb></lb>frequentia ſeductos longe eſſe oportet: id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> cum alias <lb></lb>ob res tum quod ſunt eorum familiæ grandes: tum etiam quod mul<lb></lb>ti ad ſe concionantes diſſerenteſque de rebus ſacris conflu<lb></lb>ant: Quibus rebus proculdubio tecto indigent immodico. <lb></lb></s>
          <s id="N406C89">Recte <expan abbr="locabũtur">locabuntur</expan> apud diuerſoria publicorum operum thea<lb></lb>tri / circi / plateæ / quo multitudo ſponte ſua ſeſe animi gra<lb></lb>tia per lubenter <expan abbr="cõferens">conferens</expan> facilius patiatur iſtorum perſuaſio<lb></lb>ne / hortatione / admonitione a uitiis ad uirtutem: ab impe<lb></lb>ritia ad rerum optimarum cognitionem euocari. </s>
          <s id="N406C9E">Apud <lb></lb>ueteres preſertim græcos aſſueuere urbe in media ponere <lb></lb>ædificia: quas paleſtras appellarunt: ubi populantes diſpu<lb></lb>tando uerſarentur. </s>
          <s id="N406CA7">Illic quidem inerant ſpatia feneſtrata et <lb></lb>apertionum proſpectus: et <expan abbr="ſedẽdi">ſedendi</expan> ordines: amorem et hone<pb xlink:href="004/01/150.jpg"></pb>ſtiſſimi aderant et porticus: <expan abbr="uirentẽ">uirentem</expan> hærbis <expan abbr="areã">aream</expan> et floribus <lb></lb>ueſtitam circumentes huiuſmodi opera <expan abbr="perq̃">per quae</expan> belle condicunt <lb></lb>huic religioſorum generi: ac uelim quidem ut qui ſtudiis <lb></lb>bonis delectentur aſſidui apud artium profeſſores commo<lb></lb>rentur / ſumma uoluptate / nullo cum faſtidio <expan abbr="præſẽtium">præſentium</expan> re<lb></lb>rum aut ſatietate ea de re. </s>
          <s id="N406CCE">ita iſtic parabo et <expan abbr="porticũ">porticum</expan> et <expan abbr="areã">aream</expan> <lb></lb>et eiuſmodi: ut nihil amplius ad diuerſandi <expan abbr="uſũ">uſum</expan> optes. </s>
          <s id="N406CDF">Le<lb></lb>nes excipient ſoles hieme: a ſtate uero umbram auram que <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  id fieri queat gratiſſimam. </s>
          <s id="N406CE9">Sed de his ædificationum de<lb></lb>litiis ſuo diſtinctius loco proſequemur. </s>
          <s id="N406CEE">Quod ſi iuuat pu<lb></lb>blica ſtatuere auditoria et ſcholas / ubi ſapientes doctoreſque <lb></lb>conuenias: ea ponito loco / ut ſint incolis <expan abbr="oĩbus">omnibus</expan> æque opor<lb></lb>tuna. </s>
          <s id="N406CFB">Ceſſent fabrorum ſtrepitus: abſint nidores: fetores: <lb></lb>non admittat ocioſorum laſciuias: ſapiat ſolitudinem gra<lb></lb>uibus et circa res maximas et rariſſimas occupat is condi<lb></lb>gnam: habeatque auctoritatis in ſe magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  uenuſtatis. </s>
          <s id="N406D0A">Cæ<lb></lb>terum quo pietatem aduerſus imbecilles et deſtitutos exer<lb></lb>ceat pontifex: locus erit et uarius et ſumma diligentia con<lb></lb>ſtituendus. </s>
          <s id="N406D15">Nam alibi deſtitutos / alibi <expan abbr="egrotãtes">egrotantes</expan> ſuſcipias <lb></lb>et foueas neceſſe eſt: tum et inter egrotantes ſunt / quos ca<lb></lb>uiſſe oportet: ne dum paucis et inutilibus proſpicias: plu<lb></lb>ribus et utilibus <expan abbr="periculũ">periculum</expan> afferas. </s>
          <s id="N406D26">Fuere in italia principeſ <lb></lb>qui ſuis <expan abbr="ĩ">in</expan> urbibus uetuerint genus illud hominum ueſte ac <lb></lb>membris laceros / quos errones appellant / precabundos ho<lb></lb>ſtiatim petere. </s>
          <s id="N406D33">Illico enim ubi appulerant / monebantur ne <lb></lb>quid plus triduo ſeſe in urbe uideri ſinerent inertes: <expan abbr="nullũ">nullum</expan> <lb></lb>eſſe tam comminutum quin aliqua <expan abbr="ĩ">in</expan> re hominum cetui ſua <lb></lb>poſſit opera prodeſſe: quando cecifunariis <expan abbr="ſaltẽ">ſaltem</expan> <expan abbr="iuuãdis">iuuandis</expan> <expan abbr="proſũt">proſunt</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N406D53">Quos uero grauior aliquis morbus <expan abbr="oĩo">omnino</expan> oppreſſerat: hos <expan abbr="cõuenarum">con<lb></lb>uenarum</expan> <expan abbr="hoſpitũ">hoſpitum</expan> magiſtratus apud minores <expan abbr="põtifices">pontifices</expan> legioni<lb></lb>bus <expan abbr="diſtribuebãt">diſtribuebant</expan>. </s>
          <s id="N406D6E">Itaque illi neque piiſſimorum <expan abbr="cõuicinorum">conuicinorum</expan> opem <lb></lb>fruſtra <expan abbr="poſcebãt">poſcebant</expan>: nec ciuitas ea sediſſimorum obſcenitate <expan abbr="offẽ">offen</expan><lb></lb><expan abbr="debat̃">debatur</expan>. </s>
          <s id="N406D84">Apud <expan abbr="etrichiã">etrichiam</expan> pro uetere illo ſanctitatis et ueriſſime <lb></lb>religionis cultu quo <expan abbr="ſemp̃">ſemper</expan> claruit mirifica <expan abbr="uiſũt̃">uiſuntur</expan> hoſpitaria <pb xlink:href="004/01/151.jpg"></pb>incredibili habita impenſa: ubi ciuium peregrinorum ue <lb></lb>quiuis nullam que ad ſalutem pertineat rem / ſibi <expan abbr="defuturã">defuturam</expan> <lb></lb>ſentiat. </s>
          <s id="N406D9D">Sed quom ſint egroti alii morbidi: qui lepra peſte <lb></lb>et huiuſmodi contagionum uenenis beneualentes <expan abbr="inficiãt">inficiant</expan>: <lb></lb>alii uero ut ita loquar ſanabiles ſint / diſtincta hos habere <lb></lb>uelim diuerſoria. </s>
          <s id="N406DAC">Veteres Aeſculapio Apollini / ſalutique <lb></lb>diis: quorum artibus et minime genus hominum <expan abbr="bonã">bonam</expan> <expan abbr="ualitudinẽ">ua<lb></lb>litudinem</expan> recuperare atque ſeruari arbitrabantur ædes loco <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>niſi ſaluberrimo aſtruebant: ubi ſinceræ auræ et purgatiſſi<lb></lb>mæ aquæ ſuppeditarent: quo illic delati egrotantes <expan abbr="nõ">non</expan> ope <lb></lb>deum tantum / uerum etiam locorum beneficio promptus <lb></lb>conualeſcerent. </s>
          <s id="N406DCC">Et nimirum ſaluberrima <expan abbr="ĩ">im</expan>primis loca eſſe <lb></lb>optabimus: ubi aut publice aut priuatim egrotos habeas: <lb></lb>Siccea fortaſſis eam ad rem atque ſaxoſa et uentis aſſiduo <lb></lb>abſterſa: et ſolibus non uſta: ſed facili <expan abbr="tẽpore">tempore</expan> illuſtrata pro <lb></lb>labuntur: quando humida putredinum fomenta ſunt. </s>
          <s id="N406DDF">Sed <lb></lb>palam eſt naturam in re omni gaudere <expan abbr="temperamẽto">temperamento</expan>: quin <lb></lb>et ſanitas ipſa haud aliud eſt <expan abbr="q̈">quam</expan>  complexi ex quibus <expan abbr="cẽſtet">cenſtet</expan> <lb></lb>temperamentum: et mediocria ſemper delectant. </s>
          <s id="N406DF4">In cæte<lb></lb>ris contagioſi non urbe modo / uerum etiam ab uia publica <lb></lb>longe <expan abbr="excludẽtur">excludentur</expan>: reliqui urbe <expan abbr="aſſeruabũtur">aſſeruabuntur</expan>: iſtorum <expan abbr="omniũ">omnium</expan> <lb></lb>tecta partiantur et diſtribuantur ſic / ut alibi ſe recipiant quae <lb></lb>curantur: alibi quos incurandos magis ſuſceperis: <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſeruan<lb></lb>des: quoad ſic ſeſe ſua tulerint fata: uti <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> decrepiti et ca<lb></lb>ti mente. </s>
          <s id="N406E17">Adde quod alibi feminas / alibi mares / ſiue egrotent <lb></lb>ſiue iſtos curent / ſeparatim habendi <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N406E20">Adde etiam quod ue<lb></lb>luti in famulis ſic et in his: aliorum alias ſecretiores / alias <lb></lb>communiores eſſe diuerſorii partes conuenit: prout ipſa cu<lb></lb>randi et cohabitandi ratio moduſque monſtrabit: de quibus <lb></lb>noſtrum non eſt prolixius proſequi. </s>
          <s id="N406E2B">Tantum hoc faciat ad <lb></lb>rem fore iſtiuſmodi omnia ſuis totis partibus ex <expan abbr="priuatorũ">priuatorum</expan> <lb></lb>uſibus diffinienda. </s>
          <s id="N406E36">De his hactenus. </s>
          <s id="N406E39">Nunc quod reliquum <lb></lb>eſt proſequamur ordine uti <expan abbr="ĩſtitueramus">inſtitueramus</expan>. </s>
          <s id="N406E42">Nam eſſe <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>partes. r. p. duas diximus: <expan abbr="alterã">alteram</expan> <expan abbr="ſacrã">ſacram</expan>: <expan abbr="alterã">alteram</expan> <expan abbr="prophanã">prophanam</expan>. </s>
          <s id="N406E64">Sacra <pb xlink:href="004/01/152.jpg"></pb>abſoluta eſt tum et prophana aliqua ex parte pertacta: ubi de <lb></lb>ſenatu et iudicio in ædibus principis <expan abbr="habẽdo">habendo</expan> diſſeruimus: <lb></lb>illis quæ <expan abbr="addẽda">addenda</expan> ſunt hic breuiſſime annumerabimus: mox <lb></lb>ad imperatoria caſtra et claſſem deueniemus: poſtremo pri<lb></lb>uata expedientur. </s>
          <s id="N406E7B">Senatum ueteres templis cogere aſſueue <lb></lb>re. </s>
          <s id="N406E80">Poſtea increbuit mos ut extra urbem haberetur. </s>
          <s id="N406E83"><expan abbr="Demũ">Demum</expan> <lb></lb>quod ad maieſtatem atque ad res agendas præſtabat / propria <lb></lb>huic habere muneri tecta uoluere. </s>
          <s id="N406E8D">Quibus feſſi ætate pa<lb></lb>tres / neque uitæ prolixitate deterrerentur: neque loci <expan abbr="incõmoditate">incom<lb></lb>moditate</expan> prohiberentur: quominus et conuenirent frequen<lb></lb>tes: et una diutius adeſſent: media iccirco in urbe <expan abbr="curiã">curiam</expan> ſe<lb></lb>natoriam locauere: eique iudiciariam / et templum proxime <lb></lb>adiungendum putarunt: non ea re tantum ut ambitionibus <lb></lb>detenti / et cauſis forenſibus occupati commodiuſ non inter <lb></lb>miſſo aut ſtudio aut officio utriſque ſatiſfacerent: uerum <lb></lb>etiam ut patres ipſi uti ſunt ferme omnes natu maioreſ ad/ <lb></lb>modum religioni dediti / ſalutatis diis non intermiſſa ope<lb></lb>ra a templo ad negocium ſe poſſint tranſferre oportune. <lb></lb></s>
          <s id="N406EAD">Adde quod ſi <expan abbr="quãdo">quando</expan> aut legatos aut principes exterarum gen<lb></lb>tium ſibi dari copiam ſenatus petierint ex. r. p. eſt <expan abbr="locũ">locum</expan> ha<lb></lb>bere ubi <expan abbr="cũ">cum</expan> dignitate et hoſpitis et urbis <expan abbr="præſtolantẽ">præſtolantem</expan> excipi<lb></lb>as. </s>
          <s id="N406ECF"><expan abbr="Cæterũ">Cæterum</expan> huiuſcemodi publicis diuerſoriis nihil quod ad <lb></lb>ciuium multitudinem commode excipiendam: honeſte de<lb></lb>tinendam: oportuneque <expan abbr="emittendã">emittendam</expan> faciat / ulla ex parte negli<lb></lb>gendam eſt: et preſertim curandum / ut itinerum et luminum <lb></lb>et ſpatiorum et eiuſmodi: quæ uſui uentura ſint / ne ullæ pe<lb></lb>nitus commoditates deſint. </s>
          <s id="N406EE3">Ac prætorio quidem: quo loci <lb></lb>plurimi <expan abbr="altercant̃/apertiones">altercantur / apertiones</expan> et plures et <expan abbr="ãpliores">ampliores</expan> et prom<lb></lb>ptiores adigendæ <expan abbr="ſunt /q̃">ſunt / quae</expan> aut templo aut curiæ. </s>
          <s id="N406EF6">Tum in ſe <lb></lb>natum aditus quidem munitus nequicquam minus <expan abbr="q̈">quam</expan>  hone<lb></lb>ſtius ſit / neceſſe eſt. </s>
          <s id="N406F01">Id quidem cum cæteras ob res: tum ne <lb></lb>temerarius bachantium tumultus inſana ex plebe ſeditioſo <lb></lb>aliquo auctore concitatus in patrum pernitiem ad <expan abbr="arbitriũ">arbitrium</expan> <lb></lb>poſſit <expan abbr="irrũpere">irrumpere</expan>: quin uel ea maxime re porticus ambulatio <pb xlink:href="004/01/153.jpg"></pb>et eiuſmodi adicienda ſunt: ubi ſeruitia <expan abbr="cliẽtelæ">clientelæ</expan> familiæque <lb></lb>ſuos præſtolantes <expan abbr="ĩpræmeditatis">impræmeditatis</expan> caſibus ſit præſidio. </s>
          <s id="N406F20">Illud <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> prætermitto. </s>
          <s id="N406F28">Locis quidem omnibus quibus uox aut re<lb></lb>citantium aut canentium aut diſputantium audienda eſt: <lb></lb>teſtudinata haud uſque conueniunt quod uocem retundant: <expan abbr="cõtignata">con<lb></lb>tignata</expan> <expan abbr="conueniũt">conueniunt</expan> quod ſonora ſint.</s>
        </p>
        <p id="N406F39" type="main">
          <s id="N406F3B">Caſtris ponendis nimirum omnia repetenda penſandaque ſunt <lb></lb>quæ libris ſuperioribus de urbium <expan abbr="ponẽdarum">ponendarum</expan> rationibus diſſe<lb></lb>ruimus. </s>
          <s id="N406F46">Nam ſunt caſtra ueluti urbium <expan abbr="quædã">quædam</expan> ſeminaria: <lb></lb>et conſtitutas urbes <expan abbr="nõ">non</expan> pauciſſimas comperies illic / ubi pe<lb></lb>riti bellorum duces metarint. </s>
          <s id="N406F55">In caſtris tamen præcipua hæc <lb></lb>ſunt: ut intelligamus caſtra ipſa quid ſpectent. </s>
          <s id="N406F5A">Caſtra <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <lb></lb>ni repentinos armorum caſus et maiorem hoſtium uim <expan abbr="ue/rerentur">ue<lb></lb>rerentur</expan> non ponerent. </s>
          <s id="N406F65">Et penitus ab re id opus eſſe <expan abbr="arbitrẽtur">arbitren<lb></lb>tur</expan>: hoſtium iccirco ratio habenda eſt. </s>
          <s id="N406F6E">Hoſtium alius ar<lb></lb>mis et manu eſt par: alius concitatior et ualidior. </s>
          <s id="N406F73">Caſtrorum <lb></lb>hinc tria eſſe genera ſtatuemus. </s>
          <s id="N406F78"><expan abbr="Vnũ">Vnum</expan> temporarium et mo<lb></lb>mentis mutabile: quo inter agendam expediendamque rem <lb></lb>aduerſus compares armatos utimur / partim continendi in <lb></lb>tuto militis: partim coaptandæ poſtulandæque occaſionis cau<lb></lb>ſa ut cepta preclare perficias. </s>
          <s id="N406F86"><expan abbr="Alterũ">Alterum</expan> genus caſtrorum erit <lb></lb>ſtatarium: ſuiſque diffidentem copiis hoſtem: dum ſe muni<lb></lb>to aliquo <expan abbr="ĩ">in</expan> loco <expan abbr="cõtinuerit">continuerit</expan> premere et occupare inſtituas: <lb></lb>Tertium fortaſſis caſtrorum genus illud erit: quo <expan abbr="impetẽtem">impeten<lb></lb>tem</expan> urgentemque <expan abbr="hoſtẽ">hoſtem</expan> ſuſtineas / quoad laceſſendi ſatietate <lb></lb>aut obſidionis tedio affectus diſcedat / atque abeat. </s>
          <s id="N406FA6">In hiſce <lb></lb>omnibus egregie curandum in primis prouidendum eſt: <lb></lb>ſic ſe habeant omni ex parte / ut eis nihil deſit rerum omnium <lb></lb>quæ ad ſalutem / ad ſe tuendum / ad <expan abbr="tolerandũ/frangendũquehoſtem">tolerandum / frangendumque <lb></lb>hoſtem</expan> accomodentur. </s>
          <s id="N406FB5">Et contra ut hoſti nihil quoad in te <lb></lb>ſit rem omnium ſuppeditet: quibus aut te poſſit laceſſe<lb></lb>re: aut ſeſe ferre ſine incommodo atque periculo. </s>
          <s id="N406FBF">Ergo <expan abbr="captãda">cap<lb></lb>tanda</expan> <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> erit loci oportunitas: quo et inueniri <expan abbr="abũde">abunde</expan>: <lb></lb>et comportari expedite: et excipi ad arbitrium commeatus <pb xlink:href="004/01/154.jpg"></pb>ſubſidiaque poſſint. </s>
          <s id="N406FD5">Aqua nequicquam deerit: pabulum: li<lb></lb>gna haud longe aberunt: ad tuos receptus liber: in hoſtem <lb></lb>egreſſus expeditus. </s>
          <s id="N406FDC">Hoſti contra omnia compedita / et dif<lb></lb>ficilia <expan abbr="relinquent̃">relinquentur</expan>. </s>
          <s id="N406FE5">Extare uelim caſtra quoad prorſus <expan abbr="oẽm">omnem</expan> <lb></lb>hoſtium regionem deſpectes: ne quid conetur aut inchoet <lb></lb>quiſpiam / quod non illico proſpectum tibi et <expan abbr="cognitũ">cognitum</expan> ſit. <lb></lb></s>
          <s id="N406FF5">Locum deuexa / deiecta / ardua / abrupta late <expan abbr="circũmunient">circummunient</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N406FFD">Ne quid aut multa manu circumuenire: aut ulla ex parte ſe <lb></lb>inferre ſine graui disſerimine hoſtis poſſit. </s>
          <s id="N407002">Ne quid ubi tan<lb></lb>dem appulerit / poſſit aut tormenta libere immittere: aut ſi <lb></lb>ne magno ſuo malo perſiſtere. </s>
          <s id="N407009">Hæc ſi <expan abbr="dabũtur">dabuntur</expan> locorum opor<lb></lb>tunitates uſurpentur. </s>
          <s id="N407012">Alioquin conſideraſſe oportebit / et <lb></lb>quæ tibi caſtra / et quibus locis pro exequenda expeditione <lb></lb>ponenda ſint. </s>
          <s id="N407019">Nam et ſtataria caſtra munitiora multo eſſe <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  temporaria oportet: et planis locis diffuſiore artificio et <lb></lb>opere indigent maiore <expan abbr="q̈">quam</expan>  in collibus. </s>
          <s id="N407027">Nos a temporariis in<lb></lb>cipiemus: quando iſtorum quidem uſus frequentior eſt. <lb></lb></s>
          <s id="N40702D">Quin et caſtra perſæpe mutaſſe ualitudini militum confer <lb></lb>re arbitrantur. </s>
          <s id="N407032">Sed caſtris <expan abbr="ponẽdis">ponendis</expan> fortaſſis illud ueniet in <lb></lb>mentem quam ambigamus / ſuis ne <expan abbr="ĩ">in</expan> finibus / an alieno agro <expan abbr="cõmodius">com<lb></lb>modius</expan> <expan abbr="habeãtur">habeantur</expan>. </s>
          <s id="N40704B">Aiebat Zenophon mutatione caſtrorum le<lb></lb>di hoſtes: iuuari tuos proculdubio ad fortitudinis decus fa<lb></lb>ciet: aliena proculcare: ad commoditates et ſecuritatem <expan abbr="cõferet">con<lb></lb>feret</expan> ſuo ſeſe in ſolo recepiſſe. </s>
          <s id="N407058">Sed ſic inſtituamus ut pute<lb></lb>mus caſtra ad totam quæ ſubſit et pareat <expan abbr="regionẽ">regionem</expan> eſſe quip<lb></lb>piam ſimile atque ad urbem arx: que et <expan abbr="ĩ">in</expan> ſuos contiguum re <lb></lb>greſſum: et in externos per promptum et paratum progreſ<lb></lb>ſum habeat neceſſe eſt. </s>
          <s id="N40706B">Cæterum obuallandorum caſtrorum uaria <lb></lb>eſt ratio. </s>
          <s id="N407070">Britani ſudibus decempedalibus præuſtis et præ <lb></lb>acutis ſeſe circumſæpiunt / altero capite intra ſolum infixo <lb></lb>et exculcato: altero extanti et producto: ut hoſtem aduer<lb></lb>ſum ſpectent. </s>
          <s id="N407079">Gallos refert Cæſar pro uallo carros hoſti ſo<lb></lb>litos obiicere. </s>
          <s id="N40707E">Iſdem et traces aduerſus Alexandrum uſos <lb></lb>meminit. </s>
          <s id="N407083">Neruii quo præſertim <expan abbr="equitẽ">equitem</expan> impediant teneris <pb xlink:href="004/01/155.jpg"></pb>inciſis arboribus atque mutuo inflexis / crebriſque inter ſe ra<lb></lb>mis reiunctis ſepem obducunt. </s>
          <s id="N407090">Nearcum præfectum Ale<lb></lb>xandri per <expan abbr="indicü">indicum</expan> mare nauigant quo eſſet a barbaris tutior <lb></lb>muro muniuiſſe caſtra <expan abbr="memĩt">meminit</expan> Arrianus. </s>
          <s id="N40709B">Romani erat mo<lb></lb>ris: ita caſibus ſingulis / et fortunæ / et temporis prouidiſſe <lb></lb>ut <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> ſui penitendum foret / ac <expan abbr="militẽ">militem</expan> quidem <expan abbr="nõ">non</expan> minus <lb></lb>caſtris muniendis: <expan abbr="q̈">quam</expan>  omni reliqua militia exercebant: neque <lb></lb>tanti hoſtium pernitiem <expan abbr="faciebant/q̃">faciebant / quae</expan> curabant ut ſuos egre<lb></lb>gie turarentur: poſſeque <expan abbr="hoſtẽ">hoſtem</expan> ferre / et ferendo fruſtrari: atque <lb></lb>refellere. </s>
          <s id="N4070C2">id demum ad uictoriæ partem <expan abbr="nõ">non</expan> exiguam depu<lb></lb>tabant. </s>
          <s id="N4070CB">Ea re quicquid a quoquam: aut referri: aut excogi <lb></lb>tari: poſſit omnia cornplecti / et exequi ad ſua <expan abbr="cõmoda">commoda</expan>: <lb></lb>et ſalutem uſurparunt: edita et circum abrupta ſi deerant / <lb></lb>foſſis profundiſſimis / et aggere accumulato / precipitia imi<lb></lb>tabuntur: ualloque et cratibus concingebant.</s>
        </p>
        <p id="N4070DA" type="main">
          <s id="N4070DC">Horum nos inſtituta ſic ſequemur: loco metabimur non ſo<lb></lb>lum <expan abbr="cõmodo/ſed">commodo / ſed</expan> quo pro agendis rebus preſentibus inue<lb></lb>niri nullus poſſit accomodatior: et preter ea que recenſui<lb></lb>mus. </s>
          <s id="N4070E9">erit is quidem ſiccus minime lutoſus alluuionibus ne <lb></lb><expan abbr="quieq̃">quicquam</expan> infenſus / ſed ita poſitus: ut tuis nulla ex parte ſe ha<lb></lb>beat impeditum. </s>
          <s id="N4070F3">hoſti autem nihil præſtet quod tutum ſit: <lb></lb>aquam neque morboſam in proximo neque ſalubrem longe ab <lb></lb>eſſe patietur. </s>
          <s id="N4070FA">fontes intra caſtra puriſſimos excipiet / aut ri<lb></lb>uos: fluminaque pro caſtris obliciet. </s>
          <s id="N407100">Id ſi minus licebit: cura<lb></lb>bit <expan abbr="utq̃">usque</expan> contigua cuiuſuis aquationis <expan abbr="cõmoditasque">commoditasque</expan> ſit. </s>
          <s id="N40710D">Tum <lb></lb>erunt caſtra pro multitudine militum / non laxiora <expan abbr="quã">quam</expan> ut <lb></lb>diſtributis ex excubiarum teſſeris /  cuſtodiri / et <expan abbr="ĩtermrſſis">intermiſſis</expan> <lb></lb><expan abbr="propugnãdi">propugnandi</expan> uiciſſitudinibus: defendi <expan abbr="p̃">per</expan> milites poſſit abſque<lb></lb>laſſitudine. </s>
          <s id="N407123">Et <expan abbr="cõtra">contra</expan> ne eunt <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> cotracta adeo et cohor<lb></lb>tata / ut ad negocium ſpacia militi non ſuppeditent. </s>
          <s id="N407133">Angu<lb></lb>los caſtris inutiles putauit Lycurgus in <expan abbr="orbẽque">orbenque</expan> ponebat / ni <lb></lb>aut <expan abbr="mõtẽ/aut">montem / aut</expan> flumine / aut moenia poſt ſe haberet. </s>
          <s id="N407145">Alus area <lb></lb>caſtrorum placuit quandrangula. </s>
          <s id="N40714A">Sed poſitiones <expan abbr="finitioneſquecaſtrorum / accõmodabimus">finitioneſque <lb></lb>caſtrorum / accommodabimus</expan> <expan abbr="cõditioni">conditioni</expan> temporum / ac locorum <pb xlink:href="004/01/156.jpg"></pb>naturæ / prout rerum agendarum / hoſtiumque petendorum / aut <lb></lb><expan abbr="ferẽdorum">ferendorum</expan> ratio poſtulabit: foſſam ducemus tam amplam / ut <lb></lb>non niſi maxima ui aggeris. </s>
          <s id="N407162">et multa ætate poſſint exæqua <lb></lb>ri: aut potius binæ foſſæ ſpacio intermiſſo <expan abbr="proſcindent̃">proſcindentur</expan>: pu<lb></lb>tarunt ueteres iſtiuſmodi quoque in rebus numerum pedum im<lb></lb>parem a religione pertinere et conſueuere latam ducere pe<lb></lb>des. xv. profundam. ix. directis <expan abbr="proſcindet̃">proſcindetur</expan> foſſa lateribus <lb></lb>uti pateat uno fundo / quantum ſumma inter ſe <expan abbr="diſtẽt">diſtent</expan> labra <lb></lb>ubi uero labile fiet ſolum / paulatim / anguſtiore ad <expan abbr="infimũ">infimum</expan> <lb></lb>faſtigio <expan abbr="deprimet̃">deprimetur</expan>. </s>
          <s id="N407193">Campeſtribus locis et demiſſis aqua ex <lb></lb>fluento / aut ex lacu / aut ex mari / deriuata et diducta <expan abbr="cõplebuntur">comple<lb></lb>buntur</expan>. </s>
          <s id="N40719E">id ſi non licebit ſudibus et <expan abbr="trũcis">truncis</expan> dolobratis et præ <lb></lb>acutis / et <expan abbr="itẽ">item</expan> ſtintulis et municibus peralueum / infeſſis / ac <lb></lb>diſſeminatis exaſperabitur. </s>
          <s id="N4071AD">Foſſis productis et comparatis <lb></lb>agger ſtatuetur / tam craſſus ut muſculis proturbari / tam al<lb></lb>tus ut non modo falces ad <expan abbr="diripiẽdum">diripiendum</expan> adigi: ſed ne tela qui<lb></lb>dem ad militem <expan abbr="deterrẽdum">deterrendum</expan> facile manu poſſint mitti: præ<lb></lb>ſentaneum eſt / ut quæ foſſis eximantur: in aggerem coacer<lb></lb>uentur. </s>
          <s id="N4071C2">huic operi ueteres probarunt ex pratis reſectam tel<lb></lb>luris cutem: que herbarum radicibus <expan abbr="cõtineatur">contineatur</expan>. </s>
          <s id="N4071CB">Alii inter <lb></lb>perſa conſtituunt / uimina uirentia ſalictarum / que germina<lb></lb>tu / et fibrarum complicatu aggeſtum opus confirment per <lb></lb>labra foſſæ interiora perque extremum aggerem: configentur <lb></lb>ſpinæ / ſtili erit ii / hami et generis eiuſdem: quibus aſcenſus <lb></lb>hoſtium retardetur. </s>
          <s id="N4071D8">Aggerem ſupræmum rubuſtei ualli in <lb></lb><expan abbr="coronã">coronam</expan> perfixi: et tranſuerſariis connexi / obcingentur / cra<lb></lb>te et pluteis congeminatis / et creta intermiſſa atque excul<lb></lb>cata locabuntur. </s>
          <s id="N4071E4">Pinæ et cerui eminentis ſuper <expan abbr="exporgent̃">exporgentur</expan> <lb></lb>Denique omnia in opus conferuntur: quibus et minus ſub<lb></lb>rui: proſcindique poſſit / et minus <expan abbr="trãſcendi">tranſcendndi</expan> et ſit miles / pro<lb></lb>pugnaculo tectior atque tutior. </s>
          <s id="N4071F6">Turres in pedes centenos <lb></lb>marginibus excitabuntur: et præſertim ipſis <expan abbr="oppugnationũ">oppugnationum</expan> <lb></lb>locis crebriores / celſioreſque <expan abbr="parabunt̃/">parabuntur /</expan> ut etiam inreptum <lb></lb>in caſtra hoſtem: poſſint deprimere pretorium / et <expan abbr="quintanã">quintanam</expan> <pb xlink:href="004/01/157.jpg"></pb>portam et <expan abbr="decumanã/et">decumanan / et</expan> cuiuſmodi quæ ſuis &#039; caſtrenſium no<lb></lb>minibus appellantur / habebit locis tutiſſimis: et ad erupti<lb></lb>ones fundendas / ad commeatus conuehendos / ad militem <lb></lb>recuperandum expeditiſſima. </s>
          <s id="N407219">Atqui  hæc quidem ut dixi <lb></lb>ſtatiuis caſtris magis debentur <expan abbr="q̈">quam</expan>  temporariis: ſed <expan abbr="cũ">cum</expan> ſit of<lb></lb>ficii omnes uereri caſus quos aut ſors / aut tempora ualeant <lb></lb>afferre / ipſis etiam momentaneis caſtris: minime quoad ex <lb></lb>uſu ſit: quæ diximus negligentur. </s>
          <s id="N40722C">quæ autem ad ſtataria <lb></lb>caſtra præſertim ferendis obſidionibus poſita <expan abbr="pertineãt">pertineant</expan>. </s>
          <s id="N407235">his <lb></lb>maxime ſimilia ſunt quæ de tyrannorum arce tranſigemus <lb></lb>obſidionarium quoddam opus eſt arx: quando eam <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>ciues eternis odiis proſequantur: et obſidionis <expan abbr="accerrimũ">acerrimum</expan> <lb></lb>genus eſt / perpetuo aduigilare occaſionemque momentis aſ<lb></lb>ſiduis preſtolari / qua poſſis in ea diruenda <expan abbr="irritamẽtis">irritamentis</expan> odii <lb></lb>ſatiſfacere: ea re uti diximus curandum eſt. </s>
          <s id="N407250">Vt ſit ea qui<lb></lb>dem <expan abbr="potẽs">potens</expan> ualida ſtabilis prompta ad ſe tuendum ad <expan abbr="hoſtẽ">hoſtem</expan> <lb></lb>fruſtrandum et propellendum: et contra omnes impetus / et <lb></lb>obſidionis peruicaciam tuta et illeſa. </s>
          <s id="N407261">Cæterum caſtris qui<lb></lb>bus concluſum hoſtem premas atque infeſtes: ne quicquam <lb></lb>iſtiuſmodi omnia erunt indiligentius obſeruanda: et recte <lb></lb>quidem quod quidem aiunt: rem belli ita ſe haberi / ut obſi<lb></lb>diones uiciſſim et ipſi multa ex parte <expan abbr="obſideãtur">obſideantur</expan>: quare <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>id ſolum curandum eſt qui potiare <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="cauẽdum">cauendum</expan> etiam ne op<lb></lb>primare uel hoſtium audacia et ſolertia / uel tuorum indili<lb></lb>gentia: ut potiare iſta <expan abbr="conferẽt">conferent</expan> oppugnatio circumuallatio<lb></lb>ne opprimare itidem duo conferent / repugnatio et præmu<lb></lb>nitio: oppugnationum conatus omnis eo tendet / ut in oppi<lb></lb>dum et munitiones irrumpas. </s>
          <s id="N40728C">non hic de ſcalis quibus <expan abbr="etiã">etiam</expan> <lb></lb>repugnante hoſte conſcendas / non de cuniculis / non de am<lb></lb>bulatoriis turribus / non de tormentis / non de reliquo omni <lb></lb>ledendi genere quo igne aqua omnique naturæ copia utimur <lb></lb>non inquam eſt hoc loco de his ut proſequar: alibi de his ca <lb></lb>ſtrenſium machinamentis diſtinctius proſequemur ſed ſit <lb></lb>hoc ad rem / quod monent <expan abbr="cõtra">contra</expan> miſſilium impetum trabes <pb xlink:href="004/01/158.jpg"></pb>tigna / pluteos / crates / rudentes / faſcicalos / ſaccos / lana / al<lb></lb>ga / foenoue infertos obiicito: præſertimque ponito / ut <expan abbr="extẽt">extent</expan> <lb></lb>propendentes / et deundantes. </s>
          <s id="N4072AF">contra ignes iſta hæc madifa<lb></lb>cito / maxime aceto / aut luto et crudo latere operito. </s>
          <s id="N4072B4"><expan abbr="cõtra">contra</expan> <lb></lb>aquas ne laterem proluant pelles ſuperextendito: rurſus <expan abbr="cõtra">con<lb></lb>tra</expan> ictus / ne pelles pertonſentur et collacerentur centonas <lb></lb>infuſas et madentes adiicito. </s>
          <s id="N4072C4">Circumuallatio obſeſſis moe<lb></lb>nibus pluribus de cauſis propinqua ſtatuetur / non inconſul<lb></lb>te: nam breuiore ductu / minore militum labore / leuiore ma<lb></lb>teriæ copia atque impenſa perfinietur: et peracta paucioribus <lb></lb>indigebit excubiis: ſed ne ita <expan abbr="ĩtra">intra</expan> pomeria eſt <expan abbr="ĩpĩgenda/">impingenda /</expan> ut <lb></lb>oppidani muralibus tormentis <expan abbr="militẽ">militem</expan> in caſtris aut <expan abbr="ĩ">in</expan> opere <lb></lb><expan abbr="opprimãt">opprimant</expan>. </s>
          <s id="N4072E6">quod ſi fit quidem circumuallatio: uti obſeſſis præ<lb></lb>ſidia: et commeatus aliunde petita abuetentur. </s>
          <s id="N4072EB">certe modo <lb></lb>hoc ipſum ex inſtituto aſſequare ubi uis interceperis aditus <lb></lb>atque intercluſeris commodiſſime habebitur ſiue pontes præ<lb></lb>ualaris ſiue alibi uada et uias trabe aut maceria perſepſeris <lb></lb>ſiue ſtagna / lacus / paludes / flumina collesue inter ſe opere <lb></lb>perducto uinxeris ſiue dederis operam ut aquarum uis re <lb></lb>creſcat deuexaque circumpleat. </s>
          <s id="N4072FA">his addenda ſunt quæ ad re<lb></lb>pugnationis et <expan abbr="præmunitõis">præmunitonis</expan> uſum ualeant. </s>
          <s id="N407303"><expan abbr="nã">nam</expan> foſſam agge<lb></lb>rem turrimque et eiuſmodi / et contra oppidanos et <expan abbr="cõtra">contra</expan> ſub<lb></lb>ſidiarias prouincialium manus communiſſe oportet: ne <lb></lb>quid hi eruptione aut hi concurſu et inuaſione officiant ac <lb></lb>ponentur quidem præterea locis idoneis caſtella et ſpeculæ <lb></lb>quibus militi et iumentis aquatio / lignatio / pabulatioque tu<lb></lb>tior liberior commodiorque ſit: ſed ne ita diſgregabuntur co<lb></lb>piæ in partes uarias ut non uno impio regi unis uiribus de<lb></lb>certare una <expan abbr="conſpiratiõe">conſpiratione</expan> alter alteri ſubſidio eſſe extemplo <lb></lb>poſſit. </s>
          <s id="N407323">Iuuat hic illud referre <expan abbr="dignũ">dignum</expan> memoratu ex Apiano <lb></lb>hiſtorico. </s>
          <s id="N40732C">nam apud Peruſiam quidem Octauianus <expan abbr="dũ">dum</expan> Lu<lb></lb>cium obſideret: foſſam duxit ſtadia quinquaginta et ſex pro<lb></lb>tenſam uſque ad tyberim latamque profundamque pedes. xxx. <lb></lb></s>
          <s id="N40733B"><expan abbr="Adiũxit">Adiunxit</expan> præterea murum <expan abbr="excelſũ">excelſum</expan> et ligneas turres <expan abbr="qnq̃ginta">qinquaginta</expan> <pb xlink:href="004/01/159.jpg"></pb>ſupra mille <expan abbr="ſupereminẽtes">ſupereminentes</expan> pedes. </s>
          <s id="N407351">lx. </s>
          <s id="N407354">atque ita muniuit opus <lb></lb>ut obſeſſi non magis arcerentur <expan abbr="q̈">quam</expan> . </s>
          <s id="N40735D">etiam excluderentur ne <lb></lb>uſpiam exercitum poſſent lædere. </s>
          <s id="N407362">De terreſtribus hactenus <lb></lb>ni forte illud deſit quod digniſſimum ſpectatiſſimumque lo<lb></lb>cum deligere oportet / ubi <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> cum maieſtate uexilla rei <lb></lb>publicæ collocentur et diuina fiant cum maxima ueneratio <lb></lb>ne et militares magiſtratus ad tribunal et conſilium uocati <lb></lb>conueniant. </s>
          <s id="N407373">Maritima caſtra claſſibus haberi fortaſſis <expan abbr="erũt">erunt</expan> <lb></lb>qui negent / dicentque nauibus ſe uti quaſi aquatico elephan<lb></lb>to quem ſuis frenis moderentur / ac portus magis ad caſtro<lb></lb>rum uſum referri <expan abbr="q̈">quam</expan>  nauium: alii contra nauim affirmabunt <lb></lb>eſſe haud aliud quippiam <expan abbr="q̈">quam</expan>  arcem quandam <expan abbr="obambulantẽ">obambulantem</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40738F">nos iſta pretermittamus atque ſic ſtatuamus duo eſſe quibus <lb></lb>noſtra hæc ratio et ars ædificatoria claſſiariis ducibus et tur<lb></lb>mis ſalutem atque uictoriam pariat / unum in nauibus ad or<lb></lb>nandis / alterum in portibus <expan abbr="muniẽdis/ſiue">muniendis / ſiue</expan> hoſtem petas ſi<lb></lb>ue prohibeas. </s>
          <s id="N40739E">Nauium primarius uſus eſt : ut te tuaque tranſ<lb></lb>uehant proximus ut bello ſubminiſtrent opem ſine periculo <lb></lb>pericula quidem aut ipſa ex naui ueluti iuncta corpori et in <lb></lb>nata aderunt / aut <expan abbr="extrĩſecus">extrinſecus</expan> importabuntur: extrinſeca <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> <lb></lb>uentorum <expan abbr="uis / undarũ">uis / undarum</expan> moles / ſcopuli ſirtiſque incurſus: quæ <lb></lb>quidem omnia uſu rerum maritimarum et locorum uentorum<lb></lb>que cognitione et peritia ſatis mature uitabuntur: innata <expan abbr="aũt">aut</expan> <lb></lb>uitia facient aut liniamenta aut materia / his uitiis prouiden<lb></lb>dum eſt. </s>
          <s id="N4073C3">Materiam omnem reprobant quæ fiſſilis fragilis ſi<lb></lb>dens putricoſaque ſit clauos et ligulas eneas præferunt ferreis <lb></lb>ex naui traiani per hos dies dum quæ ſcripſimus commenta <lb></lb>ret ex lacu nemorenſi eruta: quo loci annos plus mille. ccc. <lb></lb>demerſa et deſtituta iacuerat aduerti pinum materiam et cu<lb></lb>preſſum egregie duraſſe in ea tabulis extrinſecus duplicem <lb></lb>ſuperextenſam et pice atra perfuſam / tela ex lino adglutina<lb></lb>rant ſupraque id chartam plumbeam clauiculis eneis coadfir<lb></lb>marant. </s>
          <s id="N4073DB">Fabricandis nauibus liniamenta ueteres architecti <lb></lb>ſumpſere a piſcibus ut quod in illo dorſum in hac fit carina <pb xlink:href="004/01/160.jpg"></pb>quod illi caput huic prora / tum et pro cauda temon / et pro <lb></lb>remis brancæ et aliculæ. </s>
          <s id="N4073E6">Nauium duo <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> genera / onerariæ <lb></lb>et fugaces. </s>
          <s id="N4073EF">nauis longitudo ad curſus præſertim directos in <lb></lb>primis confert: breuitas ad temonis imperia faciet. </s>
          <s id="N4073F4">Onera<lb></lb>riæ longitudo uelim ad latitudinem ſit / ne minus tripla fu<lb></lb>gacis ne plus nonupla. </s>
          <s id="N4073FB">Alibi de nauium rationibus in eo li<lb></lb>bello qui nauis inſcribitur profuſius proſecuti ſumus / ſed hic <lb></lb>quantam faciat ad ceptam rem. </s>
          <s id="N407402">Nauium partes hæ ſunt ca<lb></lb>rina / pupis / prora / hinc atque hinc latera adde ſi uis <expan abbr="temonẽ">temonem</expan> <lb></lb>et uela / et quæ ad curſum pertineant. </s>
          <s id="N40740D">Vacuum nauis <expan abbr="quãtũ">quantum</expan> <lb></lb>ſit aquæ pondus qua poſſit ad iuſtum impleri tantum inſti<lb></lb>tarum rerum <expan abbr="põderis">ponderis</expan> ſuſtinebit. </s>
          <s id="N40741C">Carinam planam eſſe opor<lb></lb>tet: cætera omnia ad flexæ lineæ cubitum dolobrabuntur. <lb></lb></s>
          <s id="N407422">Carina quo erit latior eo ponderum tollerantior / ſed curſu <lb></lb>tardior: carina extenuata et reducta uelocior: ſed ni plu<lb></lb>rimum indideris ſaburre uacillabit. </s>
          <s id="N407429">Carina ampla uadoſis <lb></lb>apta gracilis alto mari ſecurior. </s>
          <s id="N40742E">Latera et prora celſa et ſub <lb></lb>lata aduerſus impetentes fluctus peruicax ſed uentis grauio<lb></lb>ribus peruincitur: prore ductus quo erit argutior / eo ad cur<lb></lb>ſum promptior et labilior. </s>
          <s id="N407439">Pupis quo gracilior eo ceptis ſul<lb></lb>cis tenendis <expan abbr="perſeuerãtior">perſeuerantior</expan> ad nauim umbones et pectora ua<lb></lb>lida et paulo promptiora eſſe oportet / quo uelorum remorum<lb></lb>ue appulſu et impetu fluctus propellant: ſubinde ad pupim <lb></lb>uerſus gracileſcat quo ueluti <expan abbr="ſpõte">ſponte</expan> ſua lubrico diffugio euo<lb></lb>let <expan abbr="temonũ">temonum</expan> numerus naui auget firmitatem minuit uelocita<lb></lb>tem arbori atque naui equa dabitur longitudo. </s>
          <s id="N407454">minuta <expan abbr="reliq̃">reliquae</expan> <lb></lb>et quæ ad <expan abbr="uſũ">uſum</expan> nauis et quae ad <expan abbr="uĩ">uim</expan> belli <expan abbr="faciãt">faciant</expan> remos ancoras <lb></lb>rudentes roſtra turres pontes et eiuſmodi minutiora præte <lb></lb>reantur: illud faciat ad rem trabes et tigna ſpondis et lateri<lb></lb>bus pendentia et item porrecta. </s>
          <s id="N40746F">pro roſtris et contra impetus <lb></lb>contrarios pro munimento eſſe / tum et arbores excitate pro <lb></lb>turribus: antennæ et ſcafæ in antennas ſublatæ pro pontibus <lb></lb>egregie ualebunt / ueteres in prora coruos noſtri prora et pu<lb></lb>pi propter malum turres excitare / et centonas rudentes ſac<pb xlink:href="004/01/161.jpg"></pb>cos et eiuſmodi prouallo et tecto obiicere: et funibus rehabere <lb></lb>ſuperobducto tranſcendentes ad ſe prohibere perpulchere <lb></lb>didicerunt. </s>
          <s id="N407482">Et nauim foros quo pacto crebris perſurgentibus <lb></lb>ſtimulis unico temporis momento interdimicandum poſſis <lb></lb>penitus refertos reddere: adeo ut non ſine uulnere accepto <lb></lb>liceat hoſti pedem paulo dimouere. </s>
          <s id="N40748B">Et contra ubi ex uſu ſit <lb></lb>altro minore <expan abbr="momẽto">momento</expan> temporis expurgari omni iſtiuſmodi <lb></lb>offenſione amota poſſit: excogitauimus atque adnotauimus <lb></lb>alibi. </s>
          <s id="N407498">Sed <expan abbr="nõ">non</expan> eſt hic ut uelim iſta repetere. </s>
          <s id="N40749F">Admonuiſſe <expan abbr="tã">tam</expan> <lb></lb>tum iuuent bona ingenia. </s>
          <s id="N4074A8"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> et inueni qua poſſim arte uni<lb></lb>co leui malleoli ictu fori tabulata diſſoluere uniuerſa: om<lb></lb>nemque multitudinem: que <expan abbr="conſcẽderit">conſcenderit</expan> deturbare: atque ilico <lb></lb>leui manu breui momento opus <expan abbr="integrũ">integrum</expan> uſui reſtituere.</s>
        </p>
        <p id="N4074BC" type="main">
          <s id="N4074BE">Quæ etiam excogitarim ad ſubmergendas incendendaſque <lb></lb>nanes <expan abbr="hoſtiũ">hoſtium</expan> ad perturbandam ad occidendam occiſione <lb></lb>miſerabili <expan abbr="turbã">turbam</expan> naualem <expan abbr="nõ">non</expan> eſt ut <expan abbr="referã">referam</expan> De his fortaſſis<lb></lb>alibi: Illud non pretereatur quod locis omnibus eadem na<lb></lb>uis longitudo: altitudo: amplitudo ue non debetur ponto <expan abbr="ĩter">in<lb></lb>ter</expan> inſularum amfractus uaſtæ carinæ: quibus <expan abbr="nõ">non</expan> niſi multa <lb></lb>hominum manu imperes: male habent uentis paulo acrius <lb></lb>ſeuientibus. </s>
          <s id="N4074E7">Contra ad gades profuſo oceano puſilla flucti<lb></lb>bus abſorbetur. </s>
          <s id="N4074EC">Rursus ad rem naualem ſpectat portus <lb></lb>tueri aut impedire. </s>
          <s id="N4074F1">Id mole in profundum ducta: et aggere <lb></lb>et catenis et rebus eiuſmodi obirectis : e quibus libro ſuperi<lb></lb>ore tranſegimus: belliſſime aſſequemur. </s>
          <s id="N4074FA">Pali prefingentur: <lb></lb>Lapidum impedimenta iacientur. </s>
          <s id="N407501">Tum ex tabulis atque, ui<lb></lb>minibus forme et uacua grauibus completa de mergentur. <lb></lb></s>
          <s id="N407507">Sin autem loci natura aut impenſe magnitudo iſta fieri pro<lb></lb>hibuerit: puta ſi fluida limoſitas aut nimium profunda alti<lb></lb>tudo adſit: ſic facito. </s>
          <s id="N40750E">Dolus ſubſtratis ordine et iunctis trabes <lb></lb>et tigna directa atque <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="trãſuerſum">tranſuerſum</expan> alia ex aliis collocata <lb></lb>et compacta coaptato adficitoque ut ex rate <expan abbr="ĩ">in</expan> hoſtem emine<lb></lb>ant roſtra ardua præacuta et pali: quos tonſillas <expan abbr="nũcupant">nuncupant</expan>: <lb></lb>ferrato cuſpide ne quid leuigata hoſtium nauis plenis uelis <pb xlink:href="004/01/162.jpg"></pb>audeat opus impetere aut tranſlabi. </s>
          <s id="N40752D">Ratem ab ignium iniu<lb></lb>ria contergito tellure: crates et pluteos pro uallo circum adi<lb></lb>gito: locis idoneis turres contabulato: frequenti anchora <lb></lb>locis ſtabilibus: et quę hoſtem lateant: <expan abbr="cõtra">contra</expan> fluctus firmato <lb></lb>iuuabit opus ducere ſinuatum arcu <expan abbr="ĩ">in</expan> fluctus flexo quo robu<lb></lb>ſtius et ualidius fluctum ferat: et anchora preſidioque extrin<lb></lb>ſeco minus impigeat. </s>
          <s id="N407545">De his hactenus.</s>
        </p>
        <p id="N407548" type="main">
          <s id="N40754A">Nunc quandoquidem tantis rebus agendis commeatu atque <lb></lb>impenſa indigeas: dicendum eſt de magiſtratibus qui iſ a <lb></lb>ſuppeditent: quo in numero quæſtor: publicani: decumani <lb></lb>et generis eiuſdem. </s>
          <s id="N407553">His <expan abbr="debẽtur">debentur</expan> hęc horreum: ærarium: ar<lb></lb>mamentarium: emporium: naualia: equilia: Pauca ſunt quę <lb></lb>hic dicenda uideantur: non tamen negligenda. </s>
          <s id="N40755E">Nam hor<lb></lb>reum quidem ęrarium: <expan abbr="armamẽtarium">armamentarium</expan> ſatis conſtat media <lb></lb>es celeberrima eſſe ponendum parte urbis: quo tutiora et <lb></lb>promptiora ſint. </s>
          <s id="N40756B">Naualia propter incendia a ciuium caſis <lb></lb>ſemouenda. </s>
          <s id="N407570">Illud minime negligendum: quod integros ab ſo<lb></lb>lo <expan abbr="ſurgẽtes">ſurgentes</expan>: et præter tecta ſe ſe extollentes toto ędificio in<lb></lb>terſtruxiſſe oportet parietes: qui populantes incendit flam<lb></lb>mas intercipiant: uetereque profuſius pertecta defluere. </s>
          <s id="N40757D">Em<lb></lb>poria ad mare: ad fluminum fauces: ad triuia militarium ul<lb></lb>arum ſtaruentur: An naualia ſinus et aquarum conceptacu<lb></lb>la adiungentur: quo loci ſubducenda: inſtauranda: et mari <lb></lb>danda claſſis recipiatur: Iſtic aqua ut aſſiduo agitetur mo<lb></lb>tu curandum eſt: hauſtro marceſcunt merediano: æſtu fati<lb></lb>ſcunt nauigia: orientis radio ſeruantur. </s>
          <s id="N40758C">Tum horrea quę<lb></lb>uis ſeruandis rebus aſtruantur: conſtant loci aeriſque ſiccita<lb></lb>te <expan abbr="ĩ">in</expan> primis gaudere. </s>
          <s id="N407597">Sed de his prolixius cum de rebus pri<lb></lb>uatorum dicemus: ad quorum rationes ea maxime pertine<lb></lb>ant preter ſalaria. </s>
          <s id="N40759E">Etenim ſalaria ſic ſtatuito. </s>
          <s id="N4075A1">Solum inſter<lb></lb>nito carbone ad cubitum atque <expan abbr="cõpenſato">compenſato</expan>. </s>
          <s id="N4075AA">Inde ſuper inſpra<lb></lb>gito ſabulum creta pura ſubactum palmos tris et complana<lb></lb>to poſtremo latere uſque ad <expan abbr="nigredinẽ">nigredinem</expan> decoro pauimentato <pb xlink:href="004/01/163.jpg"></pb>Latera <expan abbr="parietũ">parietum</expan> intima ducito ubi lateris iſtiuſmodi copia <lb></lb>non eſt: lapide quadrato <expan abbr="nõ">non</expan> tofinio neque rediuiuo ſeruatu<lb></lb>ra intermedio et alioquin pręduro et opus a pariete intror <lb></lb>ſum ad cubiti <expan abbr="ſpatiũ">ſpatium</expan> reducito: atque tignis coadiunctis et <lb></lb>clauis æris: aut potius in paginibus obnexis ſeptum statui<lb></lb>to. </s>
          <s id="N4075CF">Interuallum a materia ad <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> harundine <expan abbr="cõplecto">complecto</expan> <lb></lb>Maiorem <expan abbr="ĩmodũ">immodum</expan> iuuabit materiam creta ex amurca com<lb></lb>macerata: et ſparto uincoque <expan abbr="cõfracto">confracto</expan> intermixto dilutaſſe <lb></lb><expan abbr="Cæterũ">Cæterum</expan> publica iſtiuſmodi quauis ab furum et hoſtium et <lb></lb>ſeditioſorum ciuium inſidus: proteruia impetuque prorſus <lb></lb>eſſe murorum: et turrium: et preſidiis munita oportet.</s>
        </p>
        <p id="N4075EF" type="main">
          <s id="N4075F1">De publicorum operibus abunde uideor peregiſſe: ni illud <lb></lb>deſit: quod quidem ad magiſtratus ipſos non in poſtremis <lb></lb>pertinet: ut habeant quo loci eos <expan abbr="cõmittãt">committant</expan>: quos ob contu<lb></lb>maciam perfidiam improbitatemque puniendos iudicent: id <lb></lb><expan abbr="demũ">demum</expan> non negligamus. </s>
          <s id="N407603">Carceris genera apud ueteres tria <lb></lb>fuiſſe inuenio. </s>
          <s id="N407608">Vnum quo immodeſti et parum exculti <lb></lb>compellantur: ut noctu a doctis et probatiſſimis bonarum <lb></lb>artium profeſſoribus condocefiant: quæ ad bonos mores et <lb></lb>uitę <expan abbr="modũ">modum</expan> pertineant. </s>
          <s id="N407615">Alterum quo alieno ęre obnoxii: et <lb></lb>qui carceris tedio ab inita uitę petulantia abterrendi ſunt <lb></lb>detineantur. </s>
          <s id="N40761C">Tertium quo immanes conſcelerati cęlo: et <lb></lb><expan abbr="hominũ">hominum</expan> cętu indigni: ac prope diem plectendi: ac tenebris <lb></lb>et pectori addicandi demandantur. </s>
          <s id="N407626">Poſtremo hoc genus <lb></lb>carceris ſi fuerit <expan abbr="quiſpiã">quiſpiam</expan> quod ſubterraneum <expan abbr="antrũ">antrum</expan> et horren<lb></lb>do ſepulchro ſimile <expan abbr="faciundũ">faciundum</expan> curarit: is quidem ad ſontis <lb></lb><expan abbr="penã">penam</expan> nimirum ſpectabit magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  lex ipſa aut <expan abbr="hoĩum">hominum</expan> ratio <lb></lb>poſtulet: Nam et ſi perditi <expan abbr="homĩes">homines</expan> ultima omnia ſuis fla<lb></lb>gitiis mereantur: erit tamen et rei p. et principis officium <lb></lb>de pietate nihil demereri. </s>
          <s id="N407653">Eo ſat adeo ſit firmaſſe opus pa<lb></lb>riete et <expan abbr="ap̃tionibus">apertionibus</expan> et teſtudine: ut eripe nuſquam facile ſe <lb></lb>ſe concluſus poſſit. </s>
          <s id="N40765A">Cui reri craſſitudo et profunditas: et cel<lb></lb>ſitas operis grandibus: et praeduris lapidibus ferro et ære <pb xlink:href="004/01/164.jpg"></pb>iunctis <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> conferet. </s>
          <s id="N407667">Adde ſi uis et trabium et arduas <lb></lb>obretatas apertiones et eiuſmodi: tam et ſi minora et imbe<lb></lb>cilliora <expan abbr="omnĩo">omnino</expan> hęc ſunt: <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut ea libertatis et ſalutis memor <lb></lb>nequeat refringere modo exequi ſinas <expan abbr="quãtum">quantum</expan> ad rem <expan abbr="perficiẽdam">per<lb></lb>ficiendam</expan> naturæ et ingenii uiribus ualeat. </s>
          <s id="N407681">Ac pręclare qui<lb></lb>dem illi mihi uidentur admonere qui dicunt <expan abbr="adamãtinum">adamantinum</expan> <lb></lb>eſſe carcerem cuſtodis aduigilantis oculum. </s>
          <s id="N40768C">Sed nos in re <lb></lb>liquis ueterum mores et inſtituta proſequamur: illud faciat <lb></lb>ad rem carceribus adeſſe oportere ubi uentri pareant. </s>
          <s id="N407693">Vbi <lb></lb>etiam foco <expan abbr="refocillẽtur">refocillentur</expan> abſque fumi et fetoris iniuria. </s>
          <s id="N40769C">Tum <lb></lb>de tota re carceris eſt: ut ſic ſtatua. </s>
          <s id="N4076A1">Aream in parte urbis <lb></lb>tuta et <expan abbr="nõ">non</expan> neglecta <expan abbr="cingẽdam">cingendam</expan> muro ualido: alto nullis aper<lb></lb>tionibus interſciſſo turribus et decurſoriis munito: A mu<lb></lb>ro iſtoc introrſum ad concluſorum parietes cubitos tres re<lb></lb>cedendum eſt: quo excubię noctu obambientes coniurato <lb></lb>rum fugas intercipiant. </s>
          <s id="N4076B6">Medium uero quod ineſt areæ ſpa<lb></lb>tium ita diuidendum: ut pro ueſtibulo aula minime triſtis <lb></lb>paretur: qua ad capeſcendam diſciplinam miſſi cogantur. <lb></lb></s>
          <s id="N4076C0">Poſt hac primos aditus cuſtodes armati intra cancellos et <lb></lb>ualli pręsidia occupent. </s>
          <s id="N4076C5">Subinde area ſubdiualis ſtatuetur. <lb></lb></s>
          <s id="N4076C9">Aderunt hinc atque hinc adactę porticus: quibus in cellas <lb></lb>plures pluribus <expan abbr="ap̃tionibus">apertionibus</expan> propatulus aſpectus detur. </s>
          <s id="N4076CE">Has <lb></lb>intra cellas decoctores et ære alieno obnoxii: non una <expan abbr="oẽs">omnes</expan> <lb></lb>ſed diſtincti aſſeruabuntur: Fronte habebitur carcer aſtric<lb></lb>tior: quo minoribus criminibus rei mancipentur. </s>
          <s id="N4076DB">Vltimis <lb></lb>penetralibus capitales aſſeruabuntur.</s>
        </p>
        <p id="N4076E0" type="main">
          <s id="N4076E2">Venio ad priuata ędificia. </s>
          <s id="N4076E5">Domum alibi puſillam eſſe ur<lb></lb>bem diximus Ferme igitur ęque <expan abbr="oĩa">omnia</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> ea altruenda. </s>
          <s id="N4076F2"><expan abbr="cõſide">conſide</expan><lb></lb>raſſe oportebit: quæ circa urbis opus pertineant.: Vt ſit ſalu<lb></lb>berrima <expan abbr="hẽat">habeat</expan> oportunitates: preſtet commoditates: Quę ad ui <lb></lb><expan abbr="tã">tam</expan> <expan abbr="faeiãt">faciant</expan> pacate <expan abbr="trãqlle">tranquille</expan> atque laute <expan abbr="agẽdã">agendam</expan>. </s>
          <s id="N407711">Iſta hęc <expan abbr="oĩa">omnia</expan> ſuapte <lb></lb>natura <expan abbr="quænã">quænam</expan> ſunt et qualia eſſe et <expan abbr="cuiuſmõi">cuiuſmodi</expan> oporteat multa <lb></lb>ex parte uideor <expan abbr="trãſegiſſe">tranſegiſſe</expan> libris ſuperioribus. </s>
          <s id="N40772A">Sed hic aliun<pb xlink:href="004/01/165.jpg"></pb>de ſumpto principio rem ſic ordiemur: priuatam domum <lb></lb>familiæ gratia ponendam conſtat: ut in ea commodiſſime ac<lb></lb>quieſcat / ſatis commoda <expan abbr="nequieq̃">nequiequam</expan> erit ſedes ni ſub <expan abbr="eiſdẽ">eiſdem</expan> te<lb></lb>ctis habeantur / quæcunque iſtorum gratia debeantur. </s>
          <s id="N40773F">Magnus <lb></lb>eſt hominum in familia et rerum numerus quem non eque <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>urbe atque in agro ad arbitrium colloces. </s>
          <s id="N40774A">quid enim urbanis <lb></lb>ædificationibus euenit ut uicinus paries ſtillicidium publi<lb></lb>ca area uia et eiuſmodi pleraque omnia <expan abbr="impediãt /">impediant /</expan> quo minus <lb></lb>ipſe tibi ſatiſfacias id in ruſticanis non euenit liberiora illic <lb></lb>præpedita iſtic ſunt omnia: ergo cum aliis pleriſque rationi<lb></lb>bus / tum etiam hac iuuat ſic rem diſtinguere / ut alia urba<lb></lb>na alia ruſticana eſſe: priuatis dicam ædificia i utriſque aliud <lb></lb>tenuiores aliud opulentiores ciues exigunt: nanque tenuiores <lb></lb>quidem cohabitandi modum ex neceſſitate metiuntur / lau<lb></lb>tiores uix ex ſatietate finiunt libidini terminos. </s>
          <s id="N407763">At nos quæ <lb></lb>in quibuſque bene conſulti moderatio comprobet referamus. <lb></lb></s>
          <s id="N407769">a facilioribus incipiendum cenſeo. </s>
          <s id="N40776C">Ruſticana expeditiora <lb></lb>tum et diuites ad impenſam ruri promptiores. </s>
          <s id="N407771">ſed prius pau<lb></lb>ca breuiſſime repetamus quæ ad ſummas uillae rationes fa<lb></lb>ciant ea ſunt eiuſmodi. </s>
          <s id="N407779">Caelum calamitoſum / terram cario<lb></lb>ſam fugiendum medio in agro ad montis radices aquoſa a<lb></lb>prica ſalubrique in regione / et ſalubri parte regionis aedifi<lb></lb>candum. </s>
          <s id="N407782">Triſte et inſalubre caelum praeſtare <expan abbr="arbitrant̃">arbitrantur</expan> cum <lb></lb>caetera <expan abbr="ĩcõmoda">incommoda</expan> de quibus libro <expan abbr="prĩo">prino</expan> tranſegimus <expan abbr="tũ">tum</expan> et ſiluas <lb></lb><expan abbr="dẽſiores">denſiores</expan> <expan abbr="praeſertĩ">praeſertim</expan> arboribus refertas quibus amarum ſit follium <lb></lb>quando illic nec uentis nec ſole pertactus aer incrudeſcat. <lb></lb></s>
          <s id="N4077A3">tum et ſolum etiam ſterile atque inſalubre a quo <expan abbr="tandẽ">tandem</expan> ſi quid <lb></lb>capias / erunt ſiluae uillam ea parte agri <expan abbr="habendã">habendam</expan> puto quae <lb></lb>urbanis cum domini aedibus belliſſime condicat. </s>
          <s id="N4077B3">Eſt apud <lb></lb>zenophontem ad uillam <expan abbr="eundũ">eundum</expan> pedibus exercitu gratia / re<lb></lb>deundum equo. </s>
          <s id="N4077BE">Ergo erit non femora penitus ab urbe: e<lb></lb>ritque uia non difficili / non impedita / ſed hibernis aeſtiuis<lb></lb>que itionibus et ſubuectionibus apta atque peroportuna / <lb></lb>ſeu id reda / ſeu pedibus / ſeu etiam naui fortaſſis iuuet, <pb xlink:href="004/01/166.jpg"></pb>conferetque / ſi erit non aliena a porta urbis ſed <expan abbr="proximiore/q̃">proximiore / quae</expan> <lb></lb>commodius expeditiuſque ſine maiore ueſtium apparatu et ſi <lb></lb>ne populo interprete poſſis cum coniuge et liberis urbemque <lb></lb>uillamque <expan abbr="frequẽs">frequens</expan> ad arbitrium repetere <expan abbr="uillãque">uillamque</expan> habuiſse <lb></lb>condecet ea qua matutini radii oculis proficiſcentium ſint <lb></lb>non infeſti / et ueſpertini ſoles domum redeuntes non mole <lb></lb>ſtent. </s>
          <s id="N4077E3">Rurſus habenda uilla eſt loco non uſque deſtituto ne<lb></lb>glecto ignobili / ſed eiuſmodi ut illic et fructus ſpe et cæli <lb></lb>amoenitate illecti habitent cum rerum copia et uitæ iocun<lb></lb>ditate et ſine periculo. </s>
          <s id="N4077EC">Et ne item habenda quidem uilla <expan abbr="ẽ">est</expan> <lb></lb>loco nimium celebri / aut ad urbem / ad uiam <expan abbr="militarẽ">militarem</expan> et ad <lb></lb>portum adiuncta / ubi nauium numerus applicet ſed collo<lb></lb>cabitur apte ut iſtarum rerum uoluptas cum non deſit tum <lb></lb>et res familiaris prætereuntium hoſpitum frequentia haud <lb></lb>multo infeſtetur. </s>
          <s id="N407801">Ventoſa inquiunt ueteres loca carere ſo<lb></lb>lent rubigine roſcida uero et conualles perflatum que <expan abbr="nõ">non</expan> ha<lb></lb>bentes eiuſmodi nocuis frequenter uitiantur: illud mihi <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>ſemper ubique locorum <expan abbr="probabit̃">probabitur</expan> quod aiunt ædificandum uil<lb></lb>lam ut ſpectet equinoctium ſolem orientem. </s>
          <s id="N40781A">nam iſta quæ <lb></lb>de ſolibus et aura feruntur pro regionum ſorte mutari <expan abbr="ĩ">in</expan> prom<lb></lb>ptu eſt / ut non ſemper aquilo leuis neque hauſter ubique inſa<lb></lb>lubris ſit. </s>
          <s id="N407829">perdocte quidem celſus phyſicus uentos <expan abbr="oẽs">omnes</expan> aſſe <lb></lb>rebat qui amari cadan: eſſe denſiores: qui autem a mediter<lb></lb>raneis <expan abbr="ueniãt">ueniant</expan> <expan abbr="nũq̃">nunquam</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> eſſe leuiores: et <expan abbr="uitãdas">uitandas</expan> <expan abbr="uẽtorum">uentorum</expan> <expan abbr="grã">gratia</expan> pri<lb></lb>mas fauces <expan abbr="ualliũ">uallium</expan> cenſeo: nam illic uenti nimium frigentes <lb></lb>ſunt / ſi per umbram ueniunt / aut nimium æſtuoſi ubi per con<lb></lb>ſtratum et colluſtratum ab multo ſole applicent. </s>
          <s id="N407856">Sed cum <lb></lb>uillarum tecta alia ſunt quæ ingenui / alia quæ adſtrictii <lb></lb>globe incolant. </s>
          <s id="N40785D"><expan abbr="horũque">horumque</expan> altera emolumenti cauſa in primis <lb></lb>conſtituta: altera fortaſſis animi gratia adducta uideantur: <lb></lb>de his quæ agrum apprime ſpectant tranſigamus: horum te<lb></lb>cta <expan abbr="nõ">non</expan> longe ab herilibus eſſe oportet / quo <expan abbr="ĩ">in</expan> horas quæ quiſque <lb></lb>agat: et quæ facto ſint opus intelligant. </s>
          <s id="N407873">huius quidem par<lb></lb>tis tectorum proprium eſt ut per eam fructus qui ex agro poſſit <pb xlink:href="004/01/167.jpg"></pb>capi parentur <expan abbr="colligant̃">colligantur</expan> atque ſeruentur: ni <expan abbr="poſtremũ">poſtremum</expan> hoc. </s>
          <s id="N407884">i. <lb></lb></s>
          <s id="N407888">collecta ut ſerues: herilium urbanarumque eſſe munus ædium <lb></lb>putas magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  prædit ruſticani: iſta perficies hominum ma<lb></lb>nu inſtrumentorum copia / et in primis uillici induſtria et dili<lb></lb>gentia. </s>
          <s id="N407895">Manum ruſticam poſuere ueteres hominum ferme. <lb></lb></s>
          <s id="N407899">XV. horum igitur gratia habere oportet: quo loci algentes fo <lb></lb>ueas aut tempeſtatibus ab opere depulſos recipias ut cibum <lb></lb>capiant / ut acquieſcant / ut comparent quæ uſui futura ſunt <lb></lb>Ergo parabitur culina ampla minime obſcura ab <expan abbr="incẽdii">incendii</expan> pe<lb></lb>riculis tuta cum furno foco aqua et cloaca intra culinam ta<lb></lb>blinum ubi honeſtiores <expan abbr="pernoctẽt / ubi">pernoctent / ubi</expan> ciſtam panariam / per <lb></lb><expan abbr="nam / lardũque">nam / lardumque</expan> in quotidianos uſus <expan abbr="ſeruẽt">ſeruent</expan>. reliqui ita <expan abbr="diſtribuant̃">diſtribu<lb></lb>antur</expan> ut ſuis quibus quiſque præſit rebus curandis preſto ſint: <lb></lb>uillicus ad <expan abbr="ianuã">ianuam</expan> primariam: ne quid noctu ſe inſcio <expan abbr="qſpiã">quiſpiam</expan> <lb></lb><expan abbr="progrediat̃/aut">progrediatur / aut</expan> aſportet quippiam. </s>
          <s id="N4078CC">bubulci pro ſtabulis ne <lb></lb>quid eorum ceſſet <expan abbr="diligẽtia">diligentia</expan> ubi res poſtulet. </s>
          <s id="N4078D5">Hæc de <expan abbr="hominũ">hominum</expan> <lb></lb>manu hactenus inſtrumenta alia animata ut quadrupedes: <lb></lb>alia muta ut uehicula / ferramenta et eiuſmodi. </s>
          <s id="N4078E0">iſtorum gratia <lb></lb>ad culinam adiungetur teges immodica: ſub qua ploſtrum <lb></lb>traham / burram / iuga / ciſtas fenarias / et eiuſmodi colligas <lb></lb>ſpectabit teges <expan abbr="meridiẽ">meridiem</expan> quo <expan abbr="etiã">etiam</expan> illic familia per <expan abbr="brumã">brumam</expan> <expan abbr="agat̃">agatur</expan> <lb></lb>dies feſtos in ſole. </s>
          <s id="N4078FB">et <expan abbr="dabit̃">dabitur</expan> plero ac torculari <expan abbr="ſpaciũ">ſpacium</expan> <expan abbr="expeditiſſimũ">expedi<lb></lb>tiſſimum</expan> et <expan abbr="ppurgatiſſimũ">perpurgatiſſimum</expan>: aderit et <expan abbr="cõclaue">conclaue</expan> ubi alueolus / ca<lb></lb>latus / orbiculi / funis / ſarculus / bidentes et generis eiuſdem <lb></lb><expan abbr="condant̃">condantur</expan> atque <expan abbr="inſarciant̃">inſarciantur</expan>: <expan abbr="intrabiũ">i trabium</expan> <expan abbr="trãſtris">tranſtris</expan> et <expan abbr="iugamẽtis / quæ">iugamentis / quæ</expan> <lb></lb>ad <expan abbr="tegetẽ">tegetem</expan> ſint crates <expan abbr="cõſternent̃">conſternentur</expan> illic uectes / perticas / hiſtaleas <lb></lb>uirgas / ſarmenta / et <expan abbr="frondẽ/et">frondem / et</expan> <expan abbr="ſaginamẽta">ſaginamenta</expan> <expan abbr="boũ">boum</expan> et canabis et <lb></lb><expan abbr="linũ">linum</expan> rude / et eiuſmodi <expan abbr="collocabũt̃">collocabuntur</expan>. </s>
          <s id="N40794B"><expan abbr="Quadrupedũ">Quadrupedum</expan> duo <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> ge<lb></lb>nera operarium ut bos iumentum / et <expan abbr="fructuariũ">fructuarium</expan> ut porca pe<lb></lb>cus capra omneque armentum. </s>
          <s id="N40795D">De operariis prius quando <lb></lb>inſtrumenti potiſſimum loco ſint: mox de frutcuariiſ / quæ <lb></lb>ad uillici induſtriam pertinent. </s>
          <s id="N407964">Bubilia et equilia caueto ne <lb></lb>per <expan abbr="hiemẽ">hiemem</expan> ſint algida præſepia conſepito ne <expan abbr="pabulũ">pabulum</expan> <expan abbr="diſſipet">diſſipet</expan> <lb></lb>Equis facito ex ſublimi ſtramenta pendeant / ut ſtantes ſub <pb xlink:href="004/01/168.jpg"></pb>lata ceruice non ſine adhibito innixu decarpant: fiant enim <lb></lb>ea re capite ſicciore / et ſcapulis agilioribus contra <expan abbr="hordeũ">hordeum</expan> <lb></lb>et ſemina prebeto ut ex infima ſcrobæ hauriant: minus enim <lb></lb>ingurgitabunt intemperanter: et minus integra ſemina co<lb></lb><expan abbr="eorabũt">eo<lb></lb>rabunt</expan>: et præterea torulis pectoribusque reddentur firmiores <lb></lb>et robuſtiores. </s>
          <s id="N40798C">Omnino prouidendum ne paries ad præſepe <lb></lb>fronti aduerſus ſit humectus: craneo eſt equus tenui et hu<lb></lb>moris frigoriſque impatienti: eo feneſtræ ne lunæ radios <expan abbr="ad/mittant">ad<lb></lb>mittant</expan> caueto: album oculo inducit luna et tuſſim <expan abbr="grauẽ">grauem</expan> <lb></lb>et ſaucio pecori lunæ radius peſtis eſt. </s>
          <s id="N40799B">Bobus depreſſa poni<lb></lb>to quæ tacentes manducent. </s>
          <s id="N4079A0">Focum ſi ſpectabunt iumenta <lb></lb>fient horrida: bos hominibus obiectis hilareſcit. </s>
          <s id="N4079A5">Mula ca<lb></lb>lenti tenebroſoue habita loco inſanit. </s>
          <s id="N4079AA">Sunt qui <expan abbr="mulã">mulam</expan> putent <lb></lb>ſatis tecto opertam eſſe / ſi caput opertum ſit: cæteras partes <lb></lb>corporis aeri et frigori obiiciendas. </s>
          <s id="N4079B5">Bobus pauimenta lapi<lb></lb>dea ſubſternito ne ungulæ illuuiæ putreſcant. </s>
          <s id="N4079BA">equis <expan abbr="pauimẽta">pauimen<lb></lb>ta</expan> ſubfodito et liceis aut pluteis robuſteis / foſſam operito / <lb></lb>ne urinæ lutamentis commadeſcant et contrepidatu <expan abbr="pauimẽta">pauimen<lb></lb>ta</expan> atque unguem attritam reddat. </s>
          <s id="N4079CB">Villici induſtria <expan abbr="uerſabit̃">uerſabitur</expan> <lb></lb>non in eo modo ut tantum ex agro colligat: uerum et in pri<lb></lb>mis exanimante quadrupede / alite / piſce dicendum breuiſſi<lb></lb>me. </s>
          <s id="N4079D8">Armentaria ſepta loco ſicco et minime uliginoſo poni <lb></lb>eo ſolum eruderato et procliue ducito ut euerri facile poſſet <lb></lb>purum <expan abbr="fieri / partĩ">fieri / partim</expan> operito <expan abbr="ea / partĩ">ea / partim</expan> ſub diuo ſinito hauſter no<lb></lb>ctu humectaue aura / ne pecus pertingat / neue <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> alii infe<lb></lb>ftent <expan abbr="uẽti">uenti</expan> prouideto. </s>
          <s id="N4079F3">Lepori <expan abbr="profundiorẽ">profundiorem</expan> ad <expan abbr="aquã">aquam</expan> uſque parietem <lb></lb>lapide obducito <expan abbr="q̃drato">quadrato</expan> area ſabulo maſculo locis pluſculis <lb></lb>excreta cimolea tumulos excitato. </s>
          <s id="N407A06">Gallinis dato in cohorte <lb></lb>porticulum ad meridiem conſperſum plurimo puluere cine<lb></lb>ricio: ſupraque id <expan abbr="nidarũ">nidarum</expan> adigito: et perticam ubi ſe noctu <lb></lb>colligant. </s>
          <s id="N407A13">Sunt qui gallinas magnis caueis loco haberi con<lb></lb>ſepto iubent qui orientem ſpectet. </s>
          <s id="N407A18">Sed quæ ouorum gratia <lb></lb>et prolis habeantur / ueluti libertate alachriores ſunt / ita et <lb></lb>foecundiores in umbra et concluſo exortum ouum diſſipet. <pb xlink:href="004/01/169.jpg"></pb>Palumbariam ſecundum aquam conſpicuam: et moderate <lb></lb>ſublimen ponito: quo foſſa uolitando ales: et ludens quaſi <lb></lb>alarum paleſtra et plauſu: pronis alis labens gaudeat appel<lb></lb>lere. </s>
          <s id="N407A29">Sunt qui dicant <expan abbr="palumbã">palumbam</expan> de ſumpta ex aruo eſca: quo <lb></lb>plus uiæ et laboris ſuos ad natos rediens pertulerit / eo pul<lb></lb>los pleniores dare: id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quod allata gurgite <expan abbr="ſemĩa">ſemina</expan> quibuſ <lb></lb>prolem nutriat ſemicocta fecerit mora: eaque de re palumba<lb></lb>riam arduo in loco poſitam probant: tum et fortaſſis preſta<lb></lb>re <expan abbr="arbitrant̃">arbitrantur</expan> palumbariam longe habere ab aquis: ne oua pe<lb></lb>dibus madidis refrigerent. </s>
          <s id="N407A48">Ad turrim in angulis tinuncu<lb></lb>lum alitem ſi concluſeris / ab accipitrum <expan abbr="ĩiuria">iniuria</expan> fiet illeſior <lb></lb>Lupinum caput cimino aſperſum urceo conditum rimoſo: <lb></lb>ut nidorem ſpiret / ſi intra aditum infoderis: fiet ut pluri<lb></lb>mus eo palumbus confluat: maiorum ſedibus relietis paui <lb></lb>mentum ſi excreta feceris et urina hominis iterum atque <expan abbr="iterũ">iterum</expan> <lb></lb>aſperſeris / numerum adaugebit, pro feneſtris coronæ lapideæ <lb></lb>aut tabulæ oleagineæ applicentur <expan abbr="prominẽtes">prominentes</expan> <expan abbr="cubitũ">cubitum</expan>: quo <lb></lb>ſe ales e ueſtibulo recipiat / et rurſus euolet.</s>
        </p>
        <p id="N407A6B" type="main">
          <s id="N407A6D">Minores concluſæ auiculæ arborum atque celi proſpectu con<lb></lb>tabeſcunt. </s>
          <s id="N407A72">Cubilia et areolæ alitibus coaptabuntur locis te<lb></lb>pentibus, his uero quæ magis ambulent <expan abbr="quã">quam</expan> uolent depreſ<lb></lb>ſa: et ipſo in ſolo apponentur: ceteris demum altiora collo<lb></lb>cabuntur. </s>
          <s id="N407A7F">ſingula ſpondulis <expan abbr="cohercebunt̃">cohercebuntur</expan> ouorum / et pullici<lb></lb>norum continendorum gratia. </s>
          <s id="N407A88">Cubiculorum operibus ſutum <lb></lb>commodius calce / et calx gypſo. </s>
          <s id="N407A8F">Lapis omnis rediuius noxi<lb></lb>us teſta utilior tofoſi modice excocta ſit. </s>
          <s id="N407A94">materia ex popu<lb></lb>lo aut abiete utilima. </s>
          <s id="N407A99">Alitibuſ omnibuſ ſtabula eſſe oportet <lb></lb>illuſtria / pura / pura / munda / preſertim palumbarum: quin <lb></lb>et quadrupedeſ <expan abbr="ĩmundiſſime">immundiſſime</expan> accubet: ſcaber fiet: ergo <expan abbr="fiãt">fiant</expan> <lb></lb>teſtudinata / totiſ parietibuſ illita / et leuigata tectorio mar<lb></lb>morato: et diligenter <expan abbr="circũ">circum</expan> obſtruantur: ne feleſ / muſ / lacer<lb></lb>ta / et eiuſmodi nocuæ beſtiolæ / ouiſ / pulliſ: aut parietibuſ <lb></lb>ſint infeſtæ / addentur eſcariæ aquariæque. </s>
          <s id="N407AB4">Ideo circa uillam <lb></lb><expan abbr="ducet̃">ducetur</expan> foſſa: qua anſer / anax / et ſus / et boſ prolui pro fundique <pb xlink:href="004/01/170.jpg"></pb>poſſit: et ubi eſcam ſumant curabitur: ut cælo <expan abbr="etiã">etiam</expan> pluuio <lb></lb>et turbato lautiſſimque fiant ſaturæ. </s>
          <s id="N407AC6">Alitum minorum ſtabulis <lb></lb>aquaria eſcariaque conceptacula / circa parietem <expan abbr="adigent̃">adigentur</expan> ca<lb></lb>nalibus / ita ut nec diſpergere nec sedare immiſſa ualeant. <lb></lb></s>
          <s id="N407AD2">Ex his fiſtulæ extrinſecus <expan abbr="patebũt">patebunt</expan>: quibus uictus immiſſus <lb></lb>ſuppeditentur in medio lauacrum / quo abunde aqua <expan abbr="nẽ">ne</expan> im<lb></lb>pura influat. </s>
          <s id="N407AE1">Piſcinam cretoſo inſolo infundito / profundio<lb></lb>rem <expan abbr="quã">quam</expan> ut ſolis radio uicta perferueſcat / aut gelet frigore <lb></lb>tum et cauernas circa latus aperito: quo etiam ſubitis turba<lb></lb>tionibus tumultuans confugiat / ne animis deſtitutis conta<lb></lb>beſcat / telluris ſuccu piſcis alitur / eſtu acriore languet: ge<lb></lb>latu interimitur: meridianos ad ſoles ſoluitur alachritate. <lb></lb></s>
          <s id="N407AF3">Credunt lutoſas himbrium aquas / interdum excipi / non in <lb></lb>commode / ſed primæ poſt caniculum <expan abbr="excludẽdæ">excludendæ</expan>: quod <expan abbr="ſapiãt">ſapiant</expan> <lb></lb>calcem / piſcemque enecent: et deinceps raræ immittendæ / quod <lb></lb>fetenri muſco aquam / et piſcem latitudine inficiant: illud <lb></lb>curandum ut perennis in periret atque reſpiret aqua ex fonte / <lb></lb></s>
          <s id="N407B0C">Fluuio / lacu / mari. </s>
          <s id="N407B11">Sed de maritimis piſcinis amplius uete<lb></lb>res percommode monent ſic limoſa inquiunt regio planum <lb></lb>edicat piſcem: ut ſoleam / et conchilia hareuoſa. </s>
          <s id="N407B18">cæteros pe<lb></lb>lagios paſcit melius / ut auratus et dentices. </s>
          <s id="N407B1F">Saxa turdos et <lb></lb>merulas / et qui inter ſaxa nati ſunt. </s>
          <s id="N407B26">Demum ſtagnum eſſe <lb></lb>aiunt optimum piſcinis quod ſit poſitum ut inſequens ma<lb></lb>ris unda / priorem ſubmoueat / nec intra conſeptum ſinat re<lb></lb>manere <expan abbr="ueterẽ">ueterem</expan> <expan abbr="pigrulentã">pigrulentam</expan>. </s>
          <s id="N407B37">Minus enim cocaleſcere aquas <expan abbr="ducũt">du<lb></lb>cunt</expan> quæ ſenſi <expan abbr="ĩnouẽt̃">innouentur</expan>. </s>
          <s id="N407B43">hactenus de <expan abbr="ĩduſtria">induſtria</expan> uillici <expan abbr="diligẽtia">diligentia</expan> <lb></lb>multis  rebus: ſed <expan abbr="maxĩe">maxime</expan> quod facit ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> meſſibus fructibus<lb></lb>que <expan abbr="colligẽdis">colligendis</expan> atque <expan abbr="eõdẽdis">condendis</expan> <expan abbr="probat̃">probatur</expan>. </s>
          <s id="N407B68">horum <expan abbr="grã">gratia</expan> <expan abbr="arcã">arcam</expan> <expan abbr="frumẽtariã">frumentariam</expan> paſ<lb></lb>ſe optet: ſolibus et <expan abbr="uẽtis">uentis</expan> <expan abbr="patulã">patulam</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> longius a tegete de <expan abbr="q̈">quam</expan>  nuper <lb></lb>diximus quo ſubitis ob ortis nimbis posſis ſeruitia <expan abbr="collectãque ſpicã">collectamque <lb></lb>ſpicam</expan> leui <expan abbr="momẽto">momento</expan> ad <expan abbr="optũ">opertum</expan> ſubducere. </s>
          <s id="N407B9A">Vbi <expan abbr="areã">aream</expan> facias ſter<lb></lb>nito <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ad <expan abbr="libellã/">libellam /</expan> ſed leuiter <expan abbr="caſtigatũ">caſtigatum</expan> et confodito: po<lb></lb>ſtea amurca conspergito bene ſinitoque cobibat poſtea <expan abbr="cõminuito">comminuito</expan> <lb></lb>bene glebis deinde chilidro aut palnicula coequato et paliculiſ <lb></lb>uerberato poſtea <expan abbr="c̃nuo">dnuo</expan> amucra conſpergito <expan abbr="cũ">cum</expan> aruerit neque mus <pb xlink:href="004/01/171.jpg"></pb>neque formica nidum faciet: neque luteſcet: neque hærba <lb></lb>naſcetur. </s>
          <s id="N407BC9">Creta huic operi plurimum afferet ſoliditatis. </s>
          <s id="N407BCC">De <lb></lb>aſcriptitiorum tectis hactenus. </s>
          <s id="N407BD1">Herilem uillam ſunt qui di<lb></lb>cant aliam æſtiuam eſſe: aliam hibernam: atque ſic diffini<lb></lb>ant: ut cubicula hiemis ſpectent brumalem orientem: cena<lb></lb>tio <expan abbr="æquinoctialẽ">æquinoctialem</expan> <expan abbr="occidentẽ">occidentem</expan>. </s>
          <s id="N407BE3">Cubilia uero æſtiua <expan abbr="meridiẽ">meridiem</expan>: <lb></lb>cenatio hibernum orientem: ambulatio ad <expan abbr="meridianũ">meridianum</expan> æqui <lb></lb>noctium expoſita ſit. </s>
          <s id="N407BF2">Sed ea nos pro coeli regioniſque mo<lb></lb>do alibi atque alibi aliter habenda cenſemuſ: quoad frigida <lb></lb>calidis: et uda ſiccis contemperentur. </s>
          <s id="N407BF9">Cæterum tecta inge<lb></lb>nuorum uelim occupent locum agri non feraciſſimum: ſed <lb></lb>alioquin digniſſimum: unde omnis auræ ſolis aſpectuſque <lb></lb><expan abbr="cõmoditas">commoditas</expan> et uoluptas liberrime capiatur / faciles ad ſe ex <lb></lb>agro porrigit aditus. </s>
          <s id="N407C07">Venientem <expan abbr="hoſpitẽ">hoſpitem</expan> honeſtiſſimis ex<lb></lb>cipiet ſpatiis: <expan abbr="ſpectabit̃">ſpectabitur</expan> ſpectabitque urbem / oppida / mare / <lb></lb>fuſamque planitiem / et nota collium montiumque capita / hor<lb></lb>torum delitiaſ / piſcationum uenationumque illecebras ſub ocu<lb></lb>lis habebit expoſitas. </s>
          <s id="N407C1A">Quomque uti diximus <expan abbr="ædiũ">ædium</expan> partes aliæ <lb></lb>uniuerſorum: aliæ plurimorum: aliæ ſingulorum ſint: in his quæ <lb></lb>uniuerſorum ſunt imitabuntur. </s>
          <s id="N407C25">ædes principum ſpatia <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>pro foribus uſurpabit ampliſſima <expan abbr="curriculorũ">curriculorum</expan> <expan abbr="equeſtriũquecertaminum">equeſtriumque <lb></lb>certaminum</expan>: quæ iuuentutis iaculum et ſagittam <expan abbr="lõge">longe</expan> exu<lb></lb>perentur. </s>
          <s id="N407C3E">Intra fores itidem quæ plurimorum ſunt non <expan abbr="deerũt">de<lb></lb>erunt</expan> ambulationes / geſtationes / natationes / et areæ / cum <expan abbr="uirẽtes / tum">ui<lb></lb>rentes / tum</expan> ſiccæ / et porticus / et emicycli: quibus ad gratoſ <lb></lb>per brumam ſoles ſenes <expan abbr="confabulẽtur">confabulentur</expan>: et familia diem agat <lb></lb>feſtum: æſtate fruantur umbra. </s>
          <s id="N407C53">Atqui  conſtat quidem <expan abbr="ĩ">in</expan> ædi<lb></lb>buſ alia deberi familiæ: alia rebus hiſ quæ familiæ grata ha<lb></lb>beantur. </s>
          <s id="N407C5E">Familiam conſtituent uir et uxor liberi et <expan abbr="parẽtes">parentes</expan> <lb></lb>et qui horum uſu una diuerſentur / curatores / miniſtri / ſer<lb></lb>ui / tum et <expan abbr="hoſpitẽ">hoſpitem</expan> familia non excludit. </s>
          <s id="N407C6D">Familiæ gratia ha<lb></lb>benda ſunt quæ ad <expan abbr="uictũ/ut">uictum / ut</expan> eſca: et quæ ad uſum / ut ueſtiſ: <lb></lb>arma: libri: atque etiam equus. </s>
          <s id="N407C7A">Omnium pars primaria ea <expan abbr="ẽ">est</expan> <lb></lb>quam ſeu cauam ædium ſeu <expan abbr="atriũ">atrium</expan> putes dici: nos ſinum ap<pb xlink:href="004/01/172.jpg"></pb>pellabimus / proxima ueniunt cenacula: ſubinde habentur <lb></lb>quæ ſingulorum ſunt cubicula. </s>
          <s id="N407C8D">Poſtrema exiſtant concla<lb></lb>uia: reliqua ipſis ex rebus noteſcunt. </s>
          <s id="N407C92">Itaque ſinus pars erit <lb></lb>primaria, in quam cætera omnia minora membra ueluti in <lb></lb>publicum ædis forum confluant: ex qua ue non aditus mo<lb></lb>do commodiſſimus / uerum et luminum etiam commodita<lb></lb>tes aptiſſime importentur: hinc apparet ſinum quemque ſibi <lb></lb>optare amplum <expan abbr="ſpatium / apertum / dignũ/promptum">ſpatium / apertum / dignun / promptum</expan>. </s>
          <s id="N407CA3">Sed <lb></lb>ſinu alii contenti uno ſunt: alii plures producere proſecuti <lb></lb>ſunt: hoſque aut quoque undique altis parietibus aut partim <lb></lb>præ altis / partim humilioribus parietibus <expan abbr="cõcluſere">concluſere</expan>. </s>
          <s id="N407CB0">Et uo<lb></lb>luere alibi opertos eſſe tecto: alibi ſub diuo: alibi partim oper<lb></lb>tos / partim nudos: alibi uno latere / alibi pluribus: alibi <expan abbr="oĩbus">omni<lb></lb>bus</expan> lateribus porticum adiunxere: alibi in ſolo coæquan<lb></lb>dos: alibi ſub teſtudinato poſuere <expan abbr="pauimẽto">pauimento</expan>. </s>
          <s id="N407CC5">Circa hæc ni<lb></lb>hil plus dico / niſi ut <expan abbr="regionũ">regionum</expan> et tempeſtatum et uſus et <expan abbr="oĩs">omnibus</expan> <lb></lb>commoditatis ratio adhibeatur: ita ut frigenti regione acer<lb></lb>bitas boreæ et aeris ſolique horror: æſtuoſa autem ſub pla<lb></lb>ga moleſti ſoles excludantur: coeli ſpiritus gratiſſimus ad<lb></lb>mittatur: et lucis <expan abbr="iucũdiſſimæ">iucundiſſimæ</expan> quantum par ſit copia omni <lb></lb>ex parte influat: prouidebiturque ne quid abuligine ſoli no<lb></lb>xium inſudans officiat: ne quid ue ex ſuperioribus deuolu<lb></lb>ti nimbi obliment. </s>
          <s id="N407CE4">Patebitque in medium ſinum aditus et <lb></lb>ueſtibulum honeſtiſſimus minime arctus: minime arduus: <lb></lb>minime obſcurus: aderitque primario obtutu religioni di<lb></lb>catum ſacrarium cum ara propalam: quo loci ingreſſus ho<lb></lb>ſpes religionem ineat amicitiæ et domum: p. f. <expan abbr="repetẽs">repetens</expan> pa<lb></lb>cem a ſuperis et ſuorum tranquillitatem poſcat: iſtoc ſalu<lb></lb>tantes amplexabitur: ſiqua erunt arbitria de conſilio penſi<lb></lb>tabit amicorum et huiuſmodi. </s>
          <s id="N407CFE">Cum his conuenient ſpecu<lb></lb>laria feneſtrarum: meniani porticus: quibus una ſpectandi <lb></lb>cum uoluptate et ſoles et auras prout tempora poſtulabunt <lb></lb>hauriant. </s>
          <s id="N407D07">Hibernis inquit Martialis obiecta noctis ſpecu<lb></lb>laria ſoles Admittunt puros / et ſine fece diem. </s>
          <s id="N407D0C">Et <expan abbr="porticũ">porticum</expan> <pb xlink:href="004/01/173.jpg"></pb>ueteres ad meridiem ponendam cenſuere / quod æſtate ſol ſub <lb></lb>limiore <expan abbr="ambiẽs">ambiens</expan> cyclo non <expan abbr="ĩmittat">immittat</expan> radios: hieme ſubimmit<lb></lb>tat. </s>
          <s id="N407D23">Montium proſpectus qui ſunt ad meridiem quod ea parte <lb></lb>qua ſpectantur umbra operti ſint: quod que <expan abbr="albẽte">albente</expan> eius coeli ua<lb></lb>pore caligantes reddantur non uſque iucundos præbent / ſi <lb></lb>longe diſtent. </s>
          <s id="N407D30">At <expan abbr="ſidẽ">iidem</expan> proximiores et quaſi in caput incum<lb></lb>bentes ſi ſint / pruinoſas præbent noctes et umbras prægeli<lb></lb>das: alioquin ex propinquo gratiſſimi: et quod hauſtros inter<lb></lb>cludant commodiſſimi ſunt. </s>
          <s id="N407D3D">Pro <expan abbr="ſeptẽtrione">ſeptentrione</expan> proximus <expan abbr="mõs">mons</expan> <lb></lb>radium ſolis remittens uaporem adauget: diſtans uero et pro<lb></lb>cul poſitus latiſſimus eſt. </s>
          <s id="N407D4C"><expan abbr="Nã">Nam</expan> aeris puritate quæ ſub ea coe<lb></lb>li plaga perpetuo ſerena uiget et ſolis fulgore quo <expan abbr="perfũdi">perfundi<lb></lb>tur</expan> / illuſtris et mirifice ſpectatus redditur. </s>
          <s id="N407D5A">Subſolam mon<lb></lb>tes proximi frigentes horas anticulanas occidui <expan abbr="rorulãtem">rorulantem</expan> <lb></lb>auroram præbent: ambo ex medio interuallo feſtiuiſſimi. <lb></lb></s>
          <s id="N407D66">Itidem et flumina et lacus: neque <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> commoda <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> pro<lb></lb>pinqua / neque ſunt iucunda / ubi nimium diſtent. </s>
          <s id="N407D73">At contra <lb></lb>mare ex mediocri ſpatio ſoles impuros flat: ex proximo mi<lb></lb>nus ledit / quando æquabiliore perſeueret aere. </s>
          <s id="N407D7A">Ex longin<lb></lb>quo illud inſuper ad <expan abbr="gratiã">gratiam</expan> confert quod deſiderium ciet ſui. <lb></lb></s>
          <s id="N407D84">Tamen intereſt qua coeli parte ſeſe oſtentet. </s>
          <s id="N407D87">nam patens a <lb></lb>meridie adurit mare: ſub oriente humectat: ad occidentem <lb></lb>caligat: ex <expan abbr="ſeptẽtrione">ſeptemtrione</expan> præfriget. </s>
          <s id="N407D92">Ex ſinu dabitur in cenacu<lb></lb>la ingreſſus. </s>
          <s id="N407D97">Ea erunt pro uſus necceſſitare alia æſtiua alia <lb></lb>hiberna / alia ut ita loquar / medioxuma. </s>
          <s id="N407D9C">Aeſtiuis cenaculis <lb></lb>aquam <expan abbr="ĩ">im</expan>primis et hortorum uiridia poſcunt: hibernis tepo<lb></lb>rem et focum. </s>
          <s id="N407DA7">In utriſque amplitudo / hilaritas atque lautities <lb></lb>optatur. </s>
          <s id="N407DAC">Sunt <expan abbr="argumẽta">argumenta</expan> quibus facile perſuadeas focos apud <lb></lb>maiores fuiſſe non quales habere aſſueuimus. </s>
          <s id="N407DB5">Et fumant in<lb></lb>quit ille culmina tecti. </s>
          <s id="N407DBA">Id præter ethruriam et galliam ad <lb></lb>hæc uſque tempora obſeruatum per uniuerſam italiam uide<lb></lb>mus / ut nullæ haberentur fumi ex rectis gulæ. </s>
          <s id="N407DC1">Triclinus <lb></lb>arebat Vitrurius hibernis <expan abbr="nõ">non</expan> eſt utilis camerarum coronario <lb></lb>ope ſubtilis ornatus quod ab ignis fumo et crebris fuliginibus <pb xlink:href="004/01/174.jpg"></pb>corrumpantur. </s>
          <s id="N407DD2">Quin et cameram ſupra focum atramento <lb></lb>illinibant: ut atrum id pictura inductum pro fumo uideretur <lb></lb>Alibi reperio lignis uti ſolitos purgatis uſque ut fumo eſſent <lb></lb>immunes: quæ cocta nuncupabantur: eiuſque rei gratia in <lb></lb>lignorum appellatione iuriſconſultos cocta non uenire cenſu <lb></lb>iſſe: ut poſſis arbitrari focis uſos mobilibus ex ære ferro ue <lb></lb>prout cuiuſque res et dignitas poſtulabat. </s>
          <s id="N407DE3">Et fortaſſis ca<lb></lb>ſtrenſe id genus hominum / et duratum militia / uti ad <expan abbr="unũ">unum</expan> <lb></lb>omnes erant foco minus utebantur. </s>
          <s id="N407DEE">Neque <expan abbr="concedũt">concedunt</expan> phyſici <lb></lb>ut aſſidue multo utamur igne. </s>
          <s id="N407DF7">Aiebat Ariſtoteles carnium <lb></lb>ſoliditatem in animante conſtare a frigore. </s>
          <s id="N407DFC">Et notarunt qui <lb></lb>iſta profitentur fabros qui officinis ignariis <expan abbr="exerceãtur">exerceantur</expan> fer <lb></lb>me omnes uultu et cute admodum rugoſa et criſpa reddi: <lb></lb>idque fieri ea re <expan abbr="atteſiant̃">atteſtantur</expan> quod cloacas gelu planitudines et ſuc<lb></lb>cus quo caro fiat <expan abbr="colliquet̃">colliquetur</expan> igne: atque uaporibus euaneſcat. <lb></lb></s>
          <s id="N407E14">Apud germanos et cholcoſ alibi ue ubi ignium auxilio con<lb></lb>tra rigores <expan abbr="frigorũ">frigorum</expan> opus eſt concalefacto utuntur conclaui: <lb></lb>de quo ſuo dicetur loco. </s>
          <s id="N407E1F">Ad focum redeamus. </s>
          <s id="N407E22">Sunt quæ ad <lb></lb>foci uſum pertineant hæc: ut promptus extet: ut plures una <lb></lb>foueat: luminis habeat ſatis: uentorum nihil: habebit tamen <lb></lb>qua reſpiret ſumus: alioquin non <expan abbr="cõſcenderet">conſcenderet</expan>. </s>
          <s id="N407E2F">Ergo non in <lb></lb>angulum: non multo intra parietem cogetur: non <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> pri<lb></lb>mores conuiuarum menſas occupabit. </s>
          <s id="N407E3A">Apertionum flabris <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>uexabitur: imis faucibus ex pariete haud multo promine<lb></lb>bit: gula erit capaci: et a dextris ad ſiniſtram lata: excitata <lb></lb>ad perpendiculum: procera quoad toto ſummo capitulo fa<lb></lb>ſtigia omnia excellat. </s>
          <s id="N407E49">Id quidem certe propter incendiorum <lb></lb>pericula: tum etiam ne uentus offenſis tectorum obiicibus un<lb></lb>das aereas inglomeret: ac uerticibus fumos retardet atque re <lb></lb>tundat: fumus ſponte ſua imbuto calore <expan abbr="conſcẽdit">conſcendit</expan>: ſed inde <lb></lb><expan abbr="flãmarum">flammarum</expan> et foci caloribus acceleratius propellitur. </s>
          <s id="N407E5B">Gula igi<lb></lb>tur camini exceptus ueluti fiſtula coharcetur: impetuque <expan abbr="ſecundãtiũ">ſe<lb></lb>cundantium</expan> flammarum non ſecus atque ſonus ex tuba truditur. <lb></lb></s>
          <s id="N407E66">Par igitur uti in tuba ſi nimium lata eſt ſurdeſcit aere obin <pb xlink:href="004/01/175.jpg"></pb>uerſo: ſic fumus. </s>
          <s id="N407E6D"><expan abbr="Sũmi">Summi</expan> capituli uertex <expan abbr="teget̃">tegetur</expan> <expan abbr="obibrẽ">ob imbrem</expan>: naribuſ <lb></lb>fietque propatuliſ et <expan abbr="circũfuſiſ">circumfuſiſ</expan> preſeptis tamen <expan abbr="alamẽto">alamento</expan> quo uenti <lb></lb>moleſtia <expan abbr="abarceat̃">abarceatur</expan>. </s>
          <s id="N407E8B">Inter <expan abbr="alamẽta">alamenta</expan> et nares laxatas <expan abbr="relinquet̃">relinquetur</expan> ad <lb></lb>euomendos fumi fluuios. </s>
          <s id="N407E98">Id ubi non licet: uertulam appello: <lb></lb><expan abbr="quã">quam</expan> <expan abbr="erectũ">erectum</expan> in <expan abbr="acũ">acum</expan> apponi uelim. </s>
          <s id="N407EA8">ea <expan abbr="ẽ">est</expan> capſis ænea lata quoad <expan abbr="ſũ">ſum</expan><lb></lb>mas gulæ fauces intra ſe capiat. </s>
          <s id="N407EB5">Stabit huic proiecta pro <expan abbr="frõte">fronte</expan> cri<lb></lb>ſta qua ueluti temone acta <expan abbr="laceſſẽtibus">laceſſentibus</expan> <expan abbr="uẽtis">uentis</expan> inuertat occiput. <lb></lb></s>
          <s id="N407EC7"><expan abbr="Cõmodiſſime">Commodiſſime</expan> capitulis <expan abbr="gularũ">gularum</expan> <expan abbr="circũapponẽt̃">circumapponentur</expan> cornua ænea aut <lb></lb>ex ope fictili <expan abbr="ãplo">amplo</expan> et apto uacuo <expan abbr="p̃uia">peruia</expan> ore ſupremo ad <expan abbr="gulã">gulam</expan> ip<lb></lb><expan abbr="ſã">ſam</expan> <expan abbr="cõuerſo">conuerſo</expan>: qua hauſtos bucca inferiore fumos ſuprema euomat <lb></lb>inuitis <expan abbr="uẽtis">uentis</expan>. </s>
          <s id="N407EEE">Canaculis <expan abbr="debet̃">debetur</expan> coquina et cella obſonaria ubi <lb></lb>reliquas cænæ et uaſa et <expan abbr="mãtilia">mantilia</expan> <expan abbr="referãt̃">referantur</expan>. </s>
          <s id="N407EFF">Coquina neque <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="gremiũ">gremium</expan> <lb></lb><expan abbr="cõuiuarum">conuiuarum</expan> habenda eſt / neque porro <expan abbr="lẽgius">longius</expan> <expan abbr="ſemouẽda">ſemouenda</expan> quoad quæ <lb></lb>calida conuiuiis <expan abbr="exigũtur">exiguntur</expan> <expan abbr="ĩterueniendũ">interueniendum</expan> <expan abbr="refrigeſcãt">refrigeſcant</expan>: ſat erit ſi<lb></lb>lixarum, patellarum cortinarum ſtrepitus et seditas <expan abbr="excludet̃">excludetur</expan>. </s>
          <s id="N407F2B"><expan abbr="Ferculorũ">Fercu<lb></lb>lorum</expan> <expan abbr="cõportationes">comportationes</expan> ne imber aut <expan abbr="itionũ">itionum</expan> <expan abbr="ĩgrati">ingrati</expan> anfractus aut <expan abbr="locorũ">lo<lb></lb>corum</expan> obſcenitas <expan abbr="ĩpediat">impediat</expan>: ne ue ab his digniora <expan abbr="dehoneſtent̃">dehoneſtentur</expan> <expan abbr="prouidebit̃">pro<lb></lb>uidebitur</expan>. </s>
          <s id="N407F52">Ex cenaculis cubicula <expan abbr="petũtur">petuntur</expan>. </s>
          <s id="N407F59">Lautiſſimi <expan abbr="ẽ">est</expan> uti cena<lb></lb>cula <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> habere æſtate atque bruma. </s>
          <s id="N407F6A">Venit in <expan abbr="mentẽ">mentem</expan> illud <lb></lb>Luculli. </s>
          <s id="N407F73"><expan abbr="Ingenuũ">Ingenuum</expan> <expan abbr="hominẽ">hominem</expan> deteriore <expan abbr="ĩ">in</expan> ſorte <expan abbr="q̈">quam</expan>  grues atque hirun<lb></lb>dines eſſe no oportere. </s>
          <s id="N407F87">Nos <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> quæ in quibuſque bene mode <lb></lb>rati ratio <expan abbr="cõprobet">comprobet</expan> referamus. </s>
          <s id="N407F94">Ex Aemilio probo hiſtorico ſoli<lb></lb>tos memini apud græcos <expan abbr="nõ">non</expan> niſi <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="cõuiuiis">conuiuiis</expan> <expan abbr="propĩquorum">propinquorum</expan> uxores <lb></lb>adhibere: et partes <expan abbr="ædiũ">ædium</expan> ubi ſederent mulieres quaſdam eſſe: quo <lb></lb>præter cognatos <expan abbr="propĩquiores">propinquiores</expan> <expan abbr="hõ">homo</expan> accederet nemo. </s>
          <s id="N407FB9">Et profecto <lb></lb>ubi <expan abbr="qdẽ">quodem</expan> <expan abbr="cogruãt">cogruant</expan> muliereſ loca eſſe oportere arbitror <expan abbr="nõ">non</expan> ſecuſ <lb></lb>atque dicata religioni et caſtimoniæ: <expan abbr="tũ">tum</expan> et lauta ueli <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> <lb></lb>aſſignari puellis et uirginibus diuerſoria: quo molliculi <expan abbr="earumaĩ">earum <lb></lb>animi</expan> <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> <expan abbr="cõclaui">conclaui</expan> minore <expan abbr="cũ">cum</expan> tedio ſui ſeſe <expan abbr="cõtineãt">contineant</expan>. </s>
          <s id="N407FEC">Matro<lb></lb>na utilius illic aſſidebit unde quæ quiſque domi agat <expan abbr="ĩtelligat">intelligat</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N407FF6">Sed nos quæ ad patrioſ eiuſque mores <expan abbr="condicãt">condicant</expan> ſequamur. </s>
          <s id="N407FFD">Vi<lb></lb>ro atque uxori dormitio ſingulis ſingula <expan abbr="debet̃">debetur</expan>: <expan abbr="nõ">non</expan> id <expan abbr="mõ">non</expan> ut pertu<lb></lb><expan abbr="riẽs">riens</expan> aut malfata mulier moleſta uiro <expan abbr="nõ">non</expan> ſit: uerum et æſtiuos <expan abbr="etiã">etiam</expan> <lb></lb><expan abbr="ſõnos">ſomnos</expan> illeſiores peragat / cui lubuerit / ſua cuique aderit ianua et <pb xlink:href="004/01/176.jpg"></pb>præter id <expan abbr="cõmune">commune</expan> aderit poſticulum: quo mutuo ſe poſſit pe<lb></lb>tere ſine interprete. </s>
          <s id="N40802C">Sub uxoris conclaue ueſtiaria ſub uiri li<lb></lb>braria cella comparabitur. </s>
          <s id="N408033">Parens ætate feſſa quod occio et quie<lb></lb>te indigeat dormitionem habebit tepentem, obtectam ſe<expan abbr="otã">motam</expan> <lb></lb>ab omni familia atque externorum ſtrepitu. </s>
          <s id="N408042">Habebit <expan abbr="ĩ">imprimis</expan> <lb></lb>foculi letitiam / et quæ alia ualitudinarii <expan abbr="exigũt">exigunt</expan> animi et cor<lb></lb>poris gratia. </s>
          <s id="N408053">Huius ſub <expan abbr="cõclaui">conclaui</expan> argentaria erit cella. </s>
          <s id="N40805A">In hac <lb></lb>liberi mares <expan abbr="adoleſcẽtuli">adoleſcentuli</expan>. </s>
          <s id="N408063">In ueſtiaria uirgines puellæ. </s>
          <s id="N408066">In pro<lb></lb>ximo nutrices <expan abbr="pnoctabũt">pernoctabunt</expan>. </s>
          <s id="N40806F">Hoſpitem collocabimuſ <expan abbr="ædiũ">ædium</expan> parte <lb></lb>quæ ſit proxima ad ueſtibulum: quo ſe ſui liberius ſalutatores <lb></lb><expan abbr="adeãt">adeant</expan>: et <expan abbr="ramiliã">familiam</expan> <expan abbr="reliquã">reliquam</expan> minus <expan abbr="ſollicitẽ">ſollicitem</expan>. </s>
          <s id="N408089">Prætextati libere e <lb></lb>regione aut <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="lõge">longe</expan> ab hoſpite <expan abbr="diuerſabunt̃">diuerſabuntur</expan> familiaritatis <expan abbr="fruẽdæ">fruen<lb></lb>dæ</expan> et <expan abbr="fouẽdæ">fouendæ</expan> gratia. </s>
          <s id="N4080A6"><expan abbr="Subcẽclaue">Subconclaue</expan> habebit hoſpes: ubi ſecretiora <lb></lb>et cariora <expan abbr="cẽdat">condat</expan>: atque ad <expan abbr="arbitriũ">arbitrium</expan> recluſus repetat. </s>
          <s id="N4080B6">Prætextato <lb></lb>erit <expan abbr="ſubcõclaue">ſubconclaue</expan> celia armamentaria. </s>
          <s id="N4080BF">Curatores miniſtri ſerui <lb></lb>ab <expan abbr="ĩgenuorum">ingenuorum</expan> <expan abbr="cẽmertiis">commertiis</expan> ita <expan abbr="ſegregabũt̃">ſegregabuntur</expan>: ut pro cuiuſque officio <expan abbr="decẽs">de<lb></lb>cens</expan> et peratus locus <expan abbr="attribuat̃">attribuatur</expan>. </s>
          <s id="N4080D9">Ancillæ et cubicularii ſuis <expan abbr="cõmiſ">commiſ</expan> <lb></lb>ſi locis <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="lõgius">longius</expan> <expan abbr="aberũt">aberunt</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut <expan abbr="extẽplo">extemplo</expan> audire: et preſto ad <expan abbr="mbẽtis">iuben<lb></lb>tis</expan> <expan abbr="ĩpia">impia</expan> poſſint eſſe. </s>
          <s id="N408100">Curator triclinii ad <expan abbr="uinariã">uinariam</expan> <expan abbr="cellã">cellam</expan> et penu <lb></lb><expan abbr="aditũ">aditum</expan> poſſidebit. </s>
          <s id="N408111">Quadrupedum curatores pro ſtabulis <expan abbr="accubabũt">accuba<lb></lb>bunt</expan>. </s>
          <s id="N408119">heriles aeque a dorſuariis <expan abbr="ſegregabũt̃">ſegregabuntur</expan>: <expan abbr="habebunt̃que">habebunturque</expan> loco unde <lb></lb>fetoribus domu aut inter ſe rixa no offendant: aut <expan abbr="igniũ">ignium</expan> caſu <lb></lb><expan abbr="quippiã">quippiam</expan> obſit. </s>
          <s id="N408131"><expan abbr="Triticũ">Triticum</expan> ſemenque <expan abbr="oẽ">omne</expan> marceſcit humore: palle <lb></lb>ſcit æſtu: <expan abbr="attenuat̃">attenuatur</expan> afflictu: calcis <expan abbr="cõtactu">contactu</expan> <expan abbr="uitiat̃">uitiatur</expan>. </s>
          <s id="N408149">Ergo ubi uis <lb></lb><expan abbr="condẽdũ">condendum</expan> duxeris ſeu <expan abbr="ſpelũcis/ſeu">ſpeluncis / ſeu</expan> puteis ſeu tabulato / ſeu nu<lb></lb>de <expan abbr="ĩ">in</expan> ſolo <expan abbr="aceruatũ/curato">aceruatum / curato</expan> ut <expan abbr="habeat̃">habeatur</expan> loco ſicciſſimo et penitus <lb></lb><expan abbr="recẽti">recenti</expan>. </s>
          <s id="N408168">Fuiſſe apud ſibolim repta <expan abbr="frumẽta">frumenta</expan> <expan abbr="ĩtegra">integra</expan> poſt <expan abbr="annũ">annum</expan> <expan abbr="cẽteſimũ/a">cen<lb></lb>teſimum / a</expan> quo effoſſa fuerint teſtis <expan abbr="ẽ">est</expan> loſephus. </s>
          <s id="N408184"><expan abbr="Sũt">Sunt</expan> <expan abbr="q̃">qui</expan> hordea ca<lb></lb>lenti loco <expan abbr="nõ">non</expan> uitiari putent: poſt <expan abbr="annũ">annum</expan> ocius <expan abbr="uitiant̃">uitiantur</expan>. </s>
          <s id="N408198"><expan abbr="Affirmãt">Affirmant</expan> <lb></lb>phyſici humido pari corpora ut <expan abbr="corrũpant̃">corrumpantur</expan>: calido fieri ut cor <lb></lb><expan abbr="rũpantur">rumpantur</expan>. </s>
          <s id="N4081A9"><expan abbr="Lutũ">Lutum</expan> ex amurca atque argilla <expan abbr="cõmaceratũ">commaceratum</expan> ſparto aut <lb></lb>paleis tritis ualde <expan abbr="ſubactũ">ſubactum</expan> ſi granario <expan abbr="induxeris / hẽbis">induxeris / habebis</expan> grana <lb></lb>ſolidiora et fumiora: et ſeruabis diutius / et curculio non noce<lb></lb>bit: et formicæ no <expan abbr="faciẽt">facient</expan> furta. </s>
          <s id="N4081C5">Quæ horrea <expan abbr="ſeminũ">ſeminum</expan> cauſa fiant <pb xlink:href="004/01/177.jpg"></pb>crudo ex latere præſtabunt. </s>
          <s id="N4081D0">Seminibus atque etiam fructi<lb></lb>bus condititiis boreaſ <expan abbr="uẽtus">uentus</expan> amicior eſt hauſtro: et ab lo<lb></lb>cis humectis ſpirante aura / quauis pertabeſcunt <expan abbr="gurgulio/ne">gurgulio<lb></lb>ne</expan> / uermeque refunduntur. </s>
          <s id="N4081DD">Tum et pertinaci atque immodico <lb></lb>quouis uento redduntur uicta leguminibuſ præſertim tabiſ <lb></lb>horreum cinere atque amurca cruſtato. </s>
          <s id="N4081E4">Poma in tabulato <lb></lb>occluſiſſimo atque gelido habeto. </s>
          <s id="N4081E9">Vtribus turgefactis poma <lb></lb>ſeruari integrum per annum putabat Ariſtoteles. </s>
          <s id="N4081EF">Aeris in <lb></lb>conſtantia omnia conficiuntur: ea re omnes arcebuntur fla<lb></lb>tus. </s>
          <s id="N4081F6">Quin etiam ex aquilone ferunt poma rugis deturpari. <lb></lb></s>
          <s id="N4081FA">Cellam uinariam <expan abbr="ſubterraneã">ſubterraneam</expan> et concluſam probant: <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> <lb></lb>ut uina ſunt quæ umbra langueſcant. </s>
          <s id="N408207">Ventis omnibus qui <lb></lb>a ſubſolano meridie ab occaſu ueniant præſertim bruma et <lb></lb>uere uinum pertactum perturbatur: ad caniculæ autem ſy<lb></lb>dus etiam borea commouetur: ſolis radio areſcit: luna he<lb></lb>beſcit: motu fraceſcit atque <expan abbr="elãgueſcit">elangueſcit</expan>: odoris rapax eſt ui<lb></lb>num: fetore eneruatur et ſoluitur: ſicco et gelido <expan abbr="tenoreq̨">tenoreque</expan> <lb></lb>uno perſeueranti annos perfert. </s>
          <s id="N40821A">Vinum inquit Columella <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  diu frigidum erit: tam diu recte manebit. </s>
          <s id="N408222">Cellam idcir<lb></lb>co uinariam in loco ponito ſtabili: et a carrorum concuſſu <lb></lb>immuni: eorum latus et lumina a ſubſolano in <expan abbr="aquilonẽ">aquilonem</expan> ob<lb></lb>uertito. </s>
          <s id="N40822F">Sordes et male odorata <expan abbr="omĩa / uligo / craſſus">omina / uligo / craſſus</expan> uapor <lb></lb>fumus, horti <expan abbr="ſpiramẽta / ex">ſpiramenta / ex</expan> cepe / braſſica / fico / caprifico ex <lb></lb>purgato / longe abigi: o / penitus excludito: ſolum cellæ pa<lb></lb>uimento ſubdiuali <expan abbr="ſternito/ĩ">ſternito / in</expan> medio lacunulam deprimito: <lb></lb>qua ſi quid dolii uitio effuſum ſit colligas. </s>
          <s id="N408246">Sunt qui opere <lb></lb>cementitio et muratili dolia faciant. </s>
          <s id="N40824B">At dolia quo capacio<lb></lb>ra / eo uinum erit acrius et fortius. </s>
          <s id="N408250">Olearia calentes <expan abbr="amãt">amant</expan> <lb></lb>umbras: odere auras frigidas: tum et fumo atque fuligine <lb></lb>inficiuntur. </s>
          <s id="N40825B">Impura illa <expan abbr="pretermittãt̃/quod">pretermittantur / quod</expan> aiunt ſterquil<lb></lb>linia habenda alia ubi nouum ſtercus / alia ubi uetus <expan abbr="cõdas">condas</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N408269">Humecto gaudere ſole / et <expan abbr="uẽtis">uentis</expan> exinaniri. </s>
          <s id="N408270">Hoc ſit ad rem <lb></lb>quæ ignes metuant ut senile: et quæ conſpectu atque odora<pb xlink:href="004/01/178.jpg"></pb>tu terra ſunt abigantur et <expan abbr="ablegẽtur">ablegentur</expan>. </s>
          <s id="N40827D">Robuſteo ſterquilinio <lb></lb>ſerpens non orietur. </s>
          <s id="N408282">Hoc prætereundum non <expan abbr="cẽſeo">cenſeo</expan>. </s>
          <s id="N408289">Nam <lb></lb>quid hoc mali eſt <expan abbr="ĩ">in</expan> agro ſterquillinia ponimus loco abdito <lb></lb>atque excluſo, ne quid familiam ruſticam offendat fetori<lb></lb>bus ſub rectis uero et prope ſub puluinari cellis primariis: <lb></lb>quibus alioquin integras captamus quietes: laterinas habe<lb></lb>re priuatas hoc <expan abbr="ẽ">estt</expan> apothecas <expan abbr="peſtilẽtiſſimi">peſtilentiſſimi</expan> fetoris uolumus. <lb></lb></s>
          <s id="N4082A3">Si egrotabit trulla et uaſculo commodius utetur. </s>
          <s id="N4082A6">Bene <expan abbr="aũt">aut</expan> <lb></lb>ualentibus quid ni abigendam iſtanc nauſeam ducas <expan abbr="nõ">non</expan> ui<lb></lb>deo. </s>
          <s id="N4082B5">Et ſpectaſſe liceat cum cæteras alites tum <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> hi<lb></lb>rundines quantopere curent pullos habere ſuos nido <expan abbr="nequicq̃">nequicquam</expan> <lb></lb>fedo. </s>
          <s id="N4082C4">Mirum quid moneat natura. </s>
          <s id="N4082C7"><expan abbr="Nã">Nam</expan> et pulliculi cum pri<lb></lb>mum per ætatem firmatis <expan abbr="mẽbris">membris</expan> licet <expan abbr="nõ">non</expan> niſi ex nido onus <lb></lb>uentris deiiciunt, adſunt et parentes: qui quidem quo lon<lb></lb>gius seditatem <expan abbr="abigãt">abigant</expan> roſtro pullorum ſegeſtionem aere ea <lb></lb>dentem excipiunt atque: aſportant. </s>
          <s id="N4082E1">Naturæ igitur bene ad / <lb></lb>monenti <expan abbr="parẽdum">parendum</expan> cenſeo. </s>
          <s id="N4082EA">Sed uilla et urbana locupletiorum <lb></lb>diuerſoria inter ſe hoc differunt: quod fortunatis uilla <expan abbr="æſtiuũ">æſtiuum</expan> <lb></lb>diuerſorium eſt / urbanis tectis ad brumas commodiuſ tole<lb></lb>randas utuntur. </s>
          <s id="N4082F7">Inde adeo ex agro omnem lucis / auræ / ſpa<lb></lb>tii / proſpectuſque amenitatem captant / ex urbe umbratiles <lb></lb>et molliores delitias ſequuntur. </s>
          <s id="N4082FE">Sat iccirco <expan abbr="ẽ">est</expan> ſi quæ ad <expan abbr="uſũ">uſum</expan> <lb></lb>ciuilem oportuna ſunt / intra urbem cum dignitate et ſalu<lb></lb>britate præſtantur: quoad tamen locorum anguſtiæ et lumi<lb></lb>nis copia patietur: omnem ſibi uillæ amenitatem atque <expan abbr="iucũditatẽ">iucun<lb></lb>ditatem</expan> ædes urbanæ arripient. </s>
          <s id="N408318"><expan abbr="Habebũt">Habebunt</expan> quidem præter laſſi<lb></lb>tatem ſinus / etiam <expan abbr="porticum / ambulationẽ/geſtationem/">porticum / ambulationen / geſtationem /</expan> <lb></lb>atque hortorum delitias et eiuſmodi. </s>
          <s id="N408326">Sin id minus licebit <lb></lb>coæquabili in ſolo etiam ædificationibus alteris in alteras <lb></lb>ſuperadactis iuſta membrorum ſpatia comparabuntur. </s>
          <s id="N40832D">Na<lb></lb>tura loci permittente ſubterranea infedientur quibus liquida <lb></lb>ligna æque ſeruitia colloces: in haſce honeſtiora ſuperædi<lb></lb>ficabuntur. </s>
          <s id="N408336">Atqui  addentur etiam <expan abbr="ĩ">in</expan> haſce <expan abbr="itẽ">item</expan> alteræ ſi opus <pb xlink:href="004/01/179.jpg"></pb>ſit ædificationes: quoad familiæ uſibus abunde <expan abbr="prouiſũ">prouiſum</expan> ſit. <lb></lb></s>
          <s id="N40834A">Primis uſibus primæ: dignioribus digniores partes diſtri<lb></lb>buentur. </s>
          <s id="N40834F">Demum curabitur ut ſint parata diſcretaque loca: <lb></lb>quibus cum meſſem fructuſ ue / tum inſtrumenta omniſque <lb></lb>denique ſuperlectilis aſſeruetur. </s>
          <s id="N408356">Non deerit / ubi ad res di<lb></lb>uinas: ubi ue mundum muliebre / et quæ ad ſeſtes dies: et <lb></lb>quæ ad uirilem ornatum ſolemnium dierum: et ubi arma atque <lb></lb>tæla et ubi quæ ad lanificia: et ubi ad epulationes / et hoſpi<lb></lb>tum aduentum: et quæ ad rara temporum negocia annume<lb></lb>rata adſcriptaque ſeruentur. </s>
          <s id="N408363">Alibi quod menſtruum: alibi <lb></lb>quod anuum: alibi quod ad uſus debetur quotidianos: quæ <lb></lb>ſingula ſub conclaui ubi eſſe non <expan abbr="poterunt / curandũ">poterunt / curandum</expan> eſt ma<lb></lb>xime ut ſint ſub conſpectu: eo id magis quo in rariore futu<lb></lb>ra ſunt uſu. </s>
          <s id="N408372">Nam quæ res quotidie uidetur / ea plane minuſ <lb></lb>metuet <expan abbr="furẽ">furem</expan>. </s>
          <s id="N40837B">Tenuiorum ædificationes quarum servi facultates <lb></lb>ex locupletiorum lautitie ſibi exempla uendicabunt: quæ <lb></lb>imitentur: hac adhibita moderatione ut emolumenti ratio<lb></lb>nes poſt habuiſſe nunquam uelint uoluptati. </s>
          <s id="N408388">Ergo iſtorum <lb></lb>uilla <expan abbr="nõ">non</expan> multo minus proſpiciet boui et gregi quam uxori. </s>
          <s id="N408391">Vo<lb></lb>let palumbariam piſcinam et eiuſmodi ad fructum <expan abbr="nõ">non</expan> ad de<lb></lb>litias: parabit tamen uillam meliuſcule: quo mater familias <lb></lb>illic lubentius uerſari: et rem domeſticam diligenter cura<lb></lb>re aſſueſcat. </s>
          <s id="N4083A0">neque tantum utilitati fructuique proſpiciet: <lb></lb>quin <expan abbr="ĩ">imprimis</expan> ualitudini conſulat. </s>
          <s id="N4083A9">Vbi aerem mutare opus <lb></lb>ſit per hiemem id facias monebat Cellus: minus enim cum <lb></lb>periculo bruma graue perferre cælum aſſueſcimus / <expan abbr="q̈">quam</expan>  æſta<lb></lb>te. </s>
          <s id="N4083B6">At nos uillam æſtate potiſſimum petimus. </s>
          <s id="N4083B9">Curandum <lb></lb>igitur / ut ſit illa quidem longe ſaluberrima. </s>
          <s id="N4083BE">Intra urbem <lb></lb>ſub ædibus tabernam quæſtuariam habere <expan abbr="q̈">quam</expan> triclinium ap<lb></lb>paratiorem: id demum ad ſuas ſpes et cupiditates coducere <lb></lb>arbitrabitur: captabitque in triuio angulum: in foro fron<lb></lb>te: intra militarem uiam perſpicuum reflexum: neque alia <lb></lb>ferme ſollicitus erit <expan abbr="cura/q̃">cura / quae</expan> ut expoſitis uenalium illece<lb></lb>bris aucupetur. </s>
          <s id="N4083D2">Inteſtinis operibus non indecenter utetur : <pb xlink:href="004/01/180.jpg"></pb>crudo latere craticiis: creta acerato materia. </s>
          <s id="N4083DA">In extimis <lb></lb>autem illud putabit non perpetuo dari: ut uicino frugi et <lb></lb>commodo utatur: ea re circuet domum pariere contra ho<lb></lb>minum ac temporum iniurias firmiore: uiculoſque conter<lb></lb>minales aut ita ponet latos: ut aura mature <expan abbr="ſiccent̃">ſiccentur</expan>: aut ita <lb></lb>ponet arctos ut uno canali amborum ſtillicidiorum efflu<lb></lb>uia excipiantur atque <expan abbr="deuomãtur">deuomantur</expan>. </s>
          <s id="N4083F1">Inter pluuiares iſtiuſmo<lb></lb>di uiculi ac multo magis canales ipſi multo <expan abbr="faſtigiabũtur">faſtigiabuntur</expan>: <lb></lb>ne reſideat aqua: neue refundatur: ſed confeſtim expurge<lb></lb>tur uia <expan abbr="q̈">quam</expan>  id fieri poſſit breuiſſima. </s>
          <s id="N408404">Cæterum de his omni<lb></lb>bus ſummatim quæ repetenda uideantur / cum his quæ pri<lb></lb>mo libro tranſegimus hæc ſunt: Quæ partes ædificii <expan abbr="igniũ">ignium</expan> <lb></lb>caſibus immunes eſſe debent: quæ temporum iniuriis obie<lb></lb>ctæ ſunt: quæ obeluſiora eſſe: quæ ſtrepitu carere oportet / <lb></lb>teſtudinentur. </s>
          <s id="N408415">Terrenas omnes habitationes teſtudinari per<lb></lb>placet: quæ terrenis ſuperaſtruantur ſalubrioreſ reddentior <lb></lb>contignatione. </s>
          <s id="N40841D">Quibus ad crepuſculum uſui uenit lux: uti <lb></lb>ſunt ſalutatio / ambulatio / et præcipue bibliotheca æquino<lb></lb>ctium <expan abbr="oriẽtem">orientem</expan> ſpectent. </s>
          <s id="N408428">Quæ <expan abbr="tineam / pallorem / mucorẽ/">tineam / pallorem / mucorem /</expan> <lb></lb>eruginem ue metuant <expan abbr="ueſtis/ſibri / arma/ſemen / eſculẽtaqueomnia">ueſtis / libri / arma / ſemen / eſculetaque <lb></lb>omnia</expan> meridie atque occidente <expan abbr="coerceant̃">coerceantur</expan>. </s>
          <s id="N40843B">Si æquabili ortus <lb></lb>eſt lumine pictori / ſcriptori / ſcalptori et eiuſmodi <expan abbr="ſeptẽtrionem">ſeptemtrio<lb></lb>nem</expan> dato. </s>
          <s id="N408448">Demum uertito æſtiua omnia ut boream excipi<lb></lb>ant: hiberna meridiem uerna et autumnalia <expan abbr="oriẽtem">orientem</expan>. </s>
          <s id="N408454">Occi<lb></lb>duum uero ſolem balneis et uernis cenaculis dato. </s>
          <s id="N408459">Hæc ſi <lb></lb>non licet ex ſententia / æſtiuis commodiſſimas partes præ <lb></lb>occupato. </s>
          <s id="N408460">Et mea quidem <expan abbr="ſentẽtia">ſententia</expan> qui ædificat æſtiuis aedi<lb></lb>ficet uſibuſ ſi ſapit: <expan abbr="nã">nam</expan> hibernis ut fiat ſatiſ leue <expan abbr="ẽ">est</expan> <expan abbr="negociũ">negocium</expan>: <lb></lb>claudito: et <expan abbr="focũ">focum</expan> <expan abbr="incẽdito">incendito</expan>. </s>
          <s id="N408480"><expan abbr="Cõtra">Contra</expan> <expan abbr="æſtũ">æſtum</expan> multa <expan abbr="reqrũt̃">requeruntur</expan>: ſed <expan abbr="iuuãt">iu<lb></lb>uant</expan> ea <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="ſẽp">ſemper</expan> <expan abbr="multũ">multum</expan>. </s>
          <s id="N4084A4">Eo <expan abbr="igit̃">igitur</expan> hibernis facito area ſit mo<lb></lb>dica altitudo modica <expan abbr="ap̃tiones">apertiones </expan> modicæ / æſtiua contra <expan abbr="oĩ ex p̃">omni ex <lb></lb>parte</expan> <expan abbr="hẽto">habento</expan> laſſa patula <expan abbr="oĩa">omnia</expan>. </s>
          <s id="N4084B9">Facito ſit captatrix auræ gelidi <lb></lb>uſculæ ſoles <expan abbr="aũt">aut</expan> et ab ſole miſſos flatus excludito multus <pb xlink:href="004/01/181.jpg"></pb>aer ampla concluſus aula multis una conceptis aquis inſtar tar<lb></lb>dius conferueſcit.</s>
        </p>
        <p id="N4084CA" type="head">
          <s id="N4084CC">LEONIS BAPTISTE ALBERTI DE <lb></lb>ORNAMENTO LIBER SEXTVS<lb></lb><arrow.to.target n="marg6"></arrow.to.target></s>
        </p>
        <p id="N4084D5" type="margin">
          <s id="N4084D7"><margin.target id="marg6"></margin.target>L</s>
        </p>
        <p id="N4084DC" type="main">
          <s id="N4084DE">INEAMENTA et materiam operum et <lb></lb>manum fabrilem / et quæ ad publica priua<lb></lb>ta / cum ſacra / tum et profana ædificia con<lb></lb>ſtituenda pertinere uidebantur / quoad <expan abbr="eſſẽt">eſſent</expan> <lb></lb>ea quidem ad ferendam iniuriam tempeſta<lb></lb>tum apta: et ad ſuos quæque uſuſ pro locorum <lb></lb>temporum hominumque rerum que rationibus accomodata / ſuperio<lb></lb>ribus libris quinque tranſegimus diligentia <expan abbr="quãtum">quantum</expan> ex libris <lb></lb>ipſiſ perſpicere potuiſti: ut <expan abbr="eã">eam</expan> in iſtiuſmodi rebus tractandis <lb></lb>multo maiorem <expan abbr="nõ">non</expan> deſideres: labore me ſuperi maiore <expan abbr="q̈">quam</expan>  pro <lb></lb>inita prouincia <expan abbr="interdũ">interdum</expan> ex ipſo me fortaſſis poſtulaſſem. </s>
          <s id="N40850F">Inci<lb></lb>debant enim frequentes difficultates / et rerum explicandarum / et <lb></lb>nominum <expan abbr="inueniẽdorum">inueniendorum</expan> et materiæ pertractandæ, quæ me abſter <lb></lb><expan abbr="rerẽt">rerent</expan> ab <expan abbr="ĩcepto">incepto</expan> atque auerterent. </s>
          <s id="N408523">Alia ex parte quæ ratio ut opuſ <lb></lb><expan abbr="inchoarẽ">inchoarem</expan> adduxerat: eadem reuocabat ut proſequerer atque hor<lb></lb>tabatur. </s>
          <s id="N408531"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> dolebam quidem tam multa tamque praeclariſſi<lb></lb>ma ſcriptorum monumenta interiſſe temporum hominum que in<lb></lb>iuria: ut uix <expan abbr="unũ">unum</expan> ex <expan abbr="tãto">tanto</expan> naufragio <expan abbr="Vitruuiũ">Vitruuium</expan> ſuperſtitem  <expan abbr="haberemus/ſcriptorẽ">ha<lb></lb>beremus / ſcriptorem</expan> proculdubio <expan abbr="inſtructiſſimũ">inſtructiſſimum</expan>: ſed ita <expan abbr="affectũ">affectum</expan> <lb></lb>tempeſtate atque <expan abbr="lacerũ">lacerum</expan> / ut multis locis multa deſint / et multis <lb></lb>plurima deſideres. </s>
          <s id="N40855F">Accedebat quod iſta tradidiſſet <expan abbr="nõ">non</expan> culta / ſic <lb></lb><expan abbr="enĩ">enim</expan> <expan abbr="loquebat̃/ut">loquebatur / ut</expan> latini <expan abbr="græcũ">græcum</expan> uideri uoluiſſe: græci <expan abbr="locutũ">locutum</expan> la<lb></lb>tine <expan abbr="uaticinẽt̃">uaticinentur</expan>. </s>
          <s id="N40857F">Reſ <expan abbr="aũt">aut</expan> ipſa i ſeſe porrigenda neque latinum neque <lb></lb>græcum fuiſſe <expan abbr="teſtet̃">teſtetur</expan>: ut par ſit <expan abbr="nõ">non</expan> ſcripſiſſe hunc nobis / quod ita <lb></lb>scripſerit / ut <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="ĩtelligamus">intelligamus</expan>. </s>
          <s id="N40859A"><expan abbr="Reſtabãt">Reſtabant</expan> uetera rerum <expan abbr="exẽpla">exempla</expan> tem<lb></lb>plis theatriſque mandata: ex quibus <expan abbr="tanq̃">tamquam</expan> ex optimis profeſſoribus <lb></lb>multa diſcerentur: <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ſine lachrymis <expan abbr="uidebã">uidebam</expan> in dies dele<lb></lb>ri. </s>
          <s id="N4085BA">Et qui forte per hæc tempora ædificarent nouis ineptiatum <pb xlink:href="004/01/182.jpg"></pb><expan abbr="deliramẽtis">deliramentis</expan> potius <expan abbr="q̃probatiſſimis">quam probatiſſimis</expan> laudatiſſimorum <expan abbr="opũ">opum</expan> <expan abbr="rõibus">rationibus</expan> <lb></lb>delectari quibus ex rebuſ futurum negabat nemo <expan abbr="q̃n">quando</expan> breui hæc pars <lb></lb>ut ita loquar uitæ et cognitionis penitus eſſet <expan abbr="ĩteritura">interitura</expan>. </s>
          <s id="N4085DA">Idcir<lb></lb>co hæc cum ita eſſent: non <expan abbr="poterã">poteram</expan> non facere / quin de <expan abbr="commentãdis">commen<lb></lb>tandis</expan> his rebus et ſæpe et diu <expan abbr="cogitarẽ">cogitarem</expan>. </s>
          <s id="N4085EC">Inter <expan abbr="cogitãdũ">cogitandum</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="tã">tam</expan> <lb></lb>eas res / tam dignas tam utiles tam in uita <expan abbr="hominũ">hominum</expan> neceſſarias <lb></lb>quæ ſeſe ultro <expan abbr="afferrẽt">afferrent</expan> <expan abbr="ſcribẽti">ſcribenti</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="negligẽdas">negligendas</expan> <expan abbr="inſtituebã">inſtituebam</expan>: offi <lb></lb>ciique eſſe <expan abbr="cenſebã">cenſebam</expan> uiri boni et ſtudioſi conari: ut <expan abbr="partẽ">partem</expan> hanc eru<lb></lb>ditioniſ <expan abbr="quã">quam</expan> <expan abbr="prudẽtiſſimi">prudentiſſimi</expan> maiores ſemper maximi feciſſent ab <lb></lb><expan abbr="ĩteritu">interitu</expan> <expan abbr="uendicarẽ">uendicarem</expan>. </s>
          <s id="N408634">Itaque anceps eram incertuſque conſilii / pro<lb></lb>ſequerer ne an potius intermitterem. </s>
          <s id="N408639"><expan abbr="Peruĩcebat">Peruincebat</expan> amor operis <lb></lb>et ſtudiorum charitaſ: et quod <expan abbr="ĩgeniũ">ingenium</expan> præſtare ſatis <expan abbr="nõ">non</expan> potuiſſet <lb></lb><expan abbr="ſtudiũ">ſtudium</expan> ardens et incredibiliſ <expan abbr="diligẽtia">diligentia</expan> ſuppeditabat. </s>
          <s id="N408652">Nihil <expan abbr="uſq̃">uſque</expan> <lb></lb>erat antiquorum <expan abbr="operum/ĩ">operum / in</expan> quo aliqua laus eluceſceret: quin <lb></lb>ilico ex eo perueſtigarem ſiquid poſſem perdiſcere. </s>
          <s id="N408661">Ergo ri <lb></lb>mari omnia / conſiderare / metiri / lineamentis picturæ collige <lb></lb>re nuſquam intermittebam / quoad <expan abbr="fũditus">funditus</expan> quid quiſque attuliſ <lb></lb>ſet ingenii aut artis <expan abbr="prehẽderem">prehenderem</expan> atque pernoſcerem. </s>
          <s id="N408672">Eoque pacto <lb></lb>ſcribendi laborem <expan abbr="leuabam / diſcẽdi">leuabam / diſcendi</expan> cupiditate atque uolupta<lb></lb>re. </s>
          <s id="N40867D">Et profecto tam uarias res / <expan abbr="tã">tam</expan> diſpares / tam diſperſas /tam <lb></lb>ab uſu et cognitione ſcriptorum alienas colligere in unum / et <lb></lb>digno <expan abbr="recẽſere">recenſere</expan> modo / et apto locare ordine / et oratione tracta<lb></lb>re accurata et certa <expan abbr="rõne">ratione</expan> <expan abbr="mõſtrare">monſtrare</expan> prorſuſ eſt facultatis et eru<lb></lb>ditionis maioris <expan abbr="q̈">quam</expan> in me profitear: me tamen <expan abbr="nequicq̃">nequicquam</expan> penitet <lb></lb>mei: ſi quod <expan abbr="oĩno">omnino</expan> <expan abbr="ĩſtitueram">inſtitueram</expan> aſſecutus <expan abbr="ſũ">ſum</expan>: ut qui me legerint <lb></lb>eſſe mefacilem dicendo maluiſſe <expan abbr="ſtatuãt">ſtatuant</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  uideri <expan abbr="eloquẽtem">eloquentem</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4086BD">Quod unum <expan abbr="q̈">quam</expan> ſit difficile in iſtiuſmodi rebus <expan abbr="cõmentãdiſ">commentandiſ</expan> ma<lb></lb>gis nouere experti <expan abbr="q̈">quam</expan> credant qui periculum non fecere. </s>
          <s id="N4086C6">Et ni <lb></lb>fallor / quæ ſcripſimus ita ſcripſimus: ut eſſe latina <expan abbr="nõ">non</expan> neges <lb></lb>et ſatis intelligantur. </s>
          <s id="N4086D1">Id ipſum <expan abbr="ĩhis">in his</expan> quæ ſequuntur pro uiribus <lb></lb>efficiemus ex tribus partibus quæ ad uniuerſam ædificatio<lb></lb>nem pertinebant: uti eſſent quidem quæ aſtrueremus ad uſum <lb></lb>apta: ad perpetuitatem firmiſſima / ad gratiam et amenitatem <lb></lb>peraciſſima: primis duabus partibus abſolutis reſtat tertia <expan abbr="oĩum">omnium</expan> <pb xlink:href="004/01/183.jpg"></pb>digniſſima et <expan abbr="perq̃">perquam</expan> ualde neceſſaria. </s>
          <s id="N4086EC"><expan abbr="Etenĩ">Etenim</expan> gratiam <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>atque amenitatem non alicunde manare <expan abbr="arbitrãtur/q̃">arbitrantur / quae</expan> a pul<lb></lb>chritudine atque ornamento: hinc ducti: quod neminem inue<lb></lb>niri ſentiant tam triſtem et tardum: tam <expan abbr="rudẽ">rudem</expan> et <expan abbr="ruſticanũ">ruſticanum</expan>: <lb></lb>quin pulcherrimis rebus maiorem <expan abbr="ĩmodum">immodum</expan> afficiatur: or<lb></lb>natiſſima omnibus poſthabitis proſequatur: turpibus offen<lb></lb>datur: incompta omnia et neglecta explodat: et <expan abbr="quantũ">quantum</expan> cu<lb></lb>iuſque rei deeſſe ornamenti ſentiat: tantum deeſſe profitea<lb></lb>tur quod faciat ad gratiam atque dignitatem. </s>
          <s id="N40871A">Digniſſima <lb></lb>igitur atque <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> affectanda pulchritudo eſt his præſer<lb></lb>tim qui ſua uelint reddere non ingrata. </s>
          <s id="N408725">Huic rei maiores <lb></lb>noſtri uiri prudentiſſimi quantum deberi exiſtimantur: in<lb></lb>ditio ſunt <expan abbr="cũ">cum</expan> cætera: tum leges / militia / res diuina / toraque <lb></lb>r. </s>
          <s id="N408732">p. </s>
          <s id="N408735"><expan abbr="q̈">quam</expan>  incredibile dictu eſt <expan abbr="quãtopere">quantopere</expan> curarint ut eſſent or<lb></lb>natiſſima: ac ſi cenſuiſſe uideri uoluerint: iſta hæc ſine qui<lb></lb>bus hominum uita uix <expan abbr="cõſtare">conſtare</expan> poſſit / ornamentorum appara<lb></lb>tu et pompa ſublata inſipidum quid negocii et inſulſum fo<lb></lb>re. </s>
          <s id="N40874B">Deos certe ſpectato coelo et mirificis eorum operibus mi<lb></lb>ramur / magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  pulchra illa <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> uidemus / <expan abbr="q̈">quam</expan>  quod eſſe util<lb></lb>lima ſentiamus. </s>
          <s id="N40875E">Aut quid iſta proſequar? </s>
          <s id="N408761">ipſa <expan abbr="rerũ">rerum</expan> natura <lb></lb>quod paſſi uidere licet nimia <expan abbr="pulchrituditũ">pulchritudinum</expan> uoluptate ſub <lb></lb>laſciui re in dies non deſiſtit: omitto cætera et <expan abbr="pingẽdis">pingendis</expan> flo<lb></lb>ribus. </s>
          <s id="N408776">Quod ſi qua in re iſta <expan abbr="deſiderãtur">deſiderantur</expan>: profecto <expan abbr="ædificiũ">ædificium</expan> <lb></lb>eiuſmodi eſt: ut hiſdem carere nullo pacto poſſit ſine peri <lb></lb>torum atque imperitorum offenſione. </s>
          <s id="N408785">Quid <expan abbr="enĩ">enim</expan> eſt ut moueamur <lb></lb>lapidum ſtrue informi et <expan abbr="incõcinna/">in concinna /</expan> niſi ut quo ea quidem <lb></lb>maior ſit: eo iacturam impenſæ magis uituperemus? </s>
          <s id="N408794">et in <lb></lb>conſideratam coaceruandorum lapidum libidinem deteſte<lb></lb>mur: Neceſſitati ſatiſfeciſſe leue quid et perpuſillum eſt: <lb></lb>commoditati proſpexiſſe ingratum / ubi offenderit operis <lb></lb><expan abbr="inelegãtia">inelegantia</expan>. </s>
          <s id="N4087A2">Accedit quod hæc una de <expan abbr="q̈">quam</expan>  loquimur <expan abbr="cõmoditati">commoditati</expan> <lb></lb>atque <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="pẽnitati">perennitati</expan> <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> affert <expan abbr="adiumẽti">adiumenti</expan>. </s>
          <s id="N4087BF">Quis. n. <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="ſecũ">ſecum</expan> <lb></lb>agi <expan abbr="cõmodius">commodius</expan> affirmabit / ubi ſeſe <expan abbr="ĩtra">intra</expan> ornatos / <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſi negle<lb></lb>ctos intra <expan abbr="p̃ietes">parietes</expan> recepit: aut quod alioquando <expan abbr="tã">tam</expan> <expan abbr="obfirmatũ">obfirmatum</expan> effici <pb xlink:href="004/01/184.jpg"></pb>ulla hominum arte poterit quod ab hominum iniuria ſatis <lb></lb>munitum ſit. </s>
          <s id="N4087EF">At pulchritudo etiam ab infeſtis hoſtibus im<lb></lb>petrabit ut iras temperent / atque <expan abbr="inuiolatã">inuiolatam</expan> ſe eſſe patiantur: <lb></lb>ut hoc audeam dicere nulla re tutum æque ab hominum in<lb></lb>iuria atque ille ſum futurum opus: <expan abbr="q̈">quam</expan>  forme dignitate ac uenu<lb></lb>ſtate. </s>
          <s id="N408802">Huc omnis cura / omnis <expan abbr="diligẽtia / omnis">diligentia / omnis</expan> impenſæ ra<lb></lb>tio conferenda eſt: ut quæ feceriſ <expan abbr="cũ">cum</expan> utilia et <expan abbr="cõmoda">commoda</expan> ſint: <lb></lb>tum et præcipue ſint ornatiſſima ac perinde gratiſſima: quo <lb></lb>ad qui ſpectent / nulla in re alibi tantum erogatum eſſe im<lb></lb>penſæ malint <expan abbr="q̈">quam</expan>  iſtinc. </s>
          <s id="N40881D">Sed pulchritudo atque ornamentum per <lb></lb>ſe quid ſit: quid ue inter ſe differant fortaſſis animo aperti<lb></lb>us intelligemus <expan abbr="q̈">quam</expan>  uerbis explicari a me poſſit. </s>
          <s id="N40882A">Nos tamen <lb></lb>breuitatis gratia ſic diffiniemus: ut ſit pulchritudo <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>certa <expan abbr="cũ">cum</expan> ratione concinnitas uniuerſarum partium <expan abbr="ĩ">in</expan> eo cuius <lb></lb>ſint: ita ut addi / aut diminui / aut <expan abbr="ĩmutari">immutari</expan> poſſit nihil / quando <lb></lb>improbabilius reddat. </s>
          <s id="N408845">Magnum hoc et diuinum quo perfi<lb></lb>ciendo omnes uires artium et ingenii conſumuntur: raroque <lb></lb>uel ipſi naturæ <expan abbr="cuiq̃">cuique</expan> conceſſum: ut in <expan abbr="mediũ">medium</expan> proſerat quod <lb></lb>plane abſolutum atque omni ex parte <expan abbr="perfectũ">perfectum</expan> ſit. </s>
          <s id="N40885A">Quibus <expan abbr="ĩquit">in<lb></lb>quit</expan> ille apud Ciceronem / athenis extat ephebus pulcher. <lb></lb></s>
          <s id="N408866">Deeſſe aliquid ſpectator ille formarum: aut plus eſſe in his <lb></lb>quos <expan abbr="nõ">non</expan> probaret <expan abbr="ĩtelligebat">intelligebat</expan>: quod ipſum <expan abbr="cũ">cum</expan> pulcherrimis <lb></lb>rationibus non conueniret: illis ni fallor / adhibita <expan abbr="ornamẽta">ornamen<lb></lb>ta</expan> hoc contuliſſent: fucando / operiendoque ſiqua extabant <lb></lb>deformia / aut comando expoliendoque uenuſtiora. </s>
          <s id="N408881">Vt <expan abbr="in/grata">in<lb></lb>grata</expan> minus offenderent: et amena magis delectatent. </s>
          <s id="N408886">Id <lb></lb>ſi ita perſuadetur / erit quidem ornamentum quaſi ſubſi<lb></lb>diaria quædam lux pulchritudinis / atque ueluti comple<lb></lb>mentum. </s>
          <s id="N40888F">Ex his patere arbitror / pulchritudinem quaſi <lb></lb>ſuum atque innatum toto eſſe perfuſum corpore quod pul<lb></lb>chrum ſit: ornamentum autem afficti et compacti naturam <lb></lb>ſapere magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  innati. </s>
          <s id="N40889C">Rurſus ſic eſt ut proſequar. </s>
          <s id="N40889F">Qui ita <lb></lb><expan abbr="ædificãt / ut">ædificant / ut</expan> quæ <expan abbr="ædificẽt">ædificent</expan> probari uelint / quod uelle <expan abbr="debẽt">debent</expan> <lb></lb>qui ſalem habent hos certa ſane moueri ratione. </s>
          <s id="N4088B1">Facere qui <pb xlink:href="004/01/185.jpg"></pb>dem aliquid certa cum ratione artis eſt. </s>
          <s id="N4088B8">Rectam iccirco et <lb></lb>probatam edificationem quis negabit non niſi ex arte poſſe <lb></lb>duci: equidem certe ipſa hæc pars quæ circa <expan abbr="pulchritudi/nẽ">pulchritudi<lb></lb>nem</expan> ornamentaque uerſatur / primaria omnium quom ſit hu<lb></lb>ius nimirum ipſius partis aliqua certa et conſtans erit ratio <lb></lb>atque ars quam qui negligat inſulſiſſimus eſt. </s>
          <s id="N4088C8">Sed <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> qui<lb></lb>bus iſta non probentur / dicantque <expan abbr="ſolutã">ſolutam</expan> et uagam eſſe <expan abbr="quãdam">quan<lb></lb>dam</expan> opinionem / qua de pulchritudine atque omni ædifica<lb></lb>tione iudicemus: et pro cuiuſque libidine uariam et muta<lb></lb>bilem eſſe formam ædificiorum nullis artium præceptis ad <lb></lb>ſtringendam. </s>
          <s id="N4088E1">Commune hoc <expan abbr="ignorãtiæ">ignorantiæ</expan> uitium eſt: quæ ne <lb></lb>ſcias nequicquam eſſe profiteri. </s>
          <s id="N4088EA">Tollendum errorem hunc <lb></lb>ſtatuo: non tamen illud aſſummo ut prolixius rimari opor<lb></lb>tere cenſeam quibus primordiis emanarint artes: quibus ra<lb></lb>tionibus ductæ: quibus alimentis creuerint. </s>
          <s id="N4088F3">Sit <expan abbr="nõ">non</expan> ab re quod <lb></lb>aiunt artium parentem fuiſſe caſum / at que aduerſionem. <lb></lb></s>
          <s id="N4088FF">alumnum uſum atque experimentum: cognitione uero atque <lb></lb>ratiocinatione excreuiſſe. </s>
          <s id="N408904">Sic ſerunt mille annis a mille mi<lb></lb>libus hominum medicinam <expan abbr="inuẽtã">inuentam</expan> extitiſſe: itidem et nau<lb></lb>ticam / et pleraſque omneſ iſtiuſmodi artes minutis addita <lb></lb>mentis excreuiſſe. </s>
          <s id="N408911">Aedificatoria quantum ex ueterum mo<lb></lb>numentis percipimus / primam adoleſcentiæ ut ſic loquar / <lb></lb><expan abbr="luxuriẽ">luxuriem</expan> profudit in aſia. </s>
          <s id="N40891B">Mox apud græcos floruit. </s>
          <s id="N40891E">Poſtre<lb></lb>mo probatiſſimam adepta eſt maturitatem in italia. </s>
          <s id="N408923">Sic <lb></lb>enim mihi fit ueriſimile: reges illos rerum affluentia et <lb></lb>ocio abundantes ubi ſe ſuaque opes ſeptrique maieſtatem <lb></lb>et amplitudinem intuebantur quod eſſe opus tectis grandiori<lb></lb>bus / et pariete honeſtiore <expan abbr="intelligerẽt /">intelligerent /</expan> cepiſſe cuncta ſecta <lb></lb>ri / atque colligere: quæ facerent ad <expan abbr="eã">eam</expan> <expan abbr="rẽ">rem</expan>: et quo maximis et <lb></lb>honeſtiſſimis <expan abbr="uteret̃">uteretur</expan> ædificiis: maximis fortaſſis arboribus <lb></lb>tecta ponere: ex lapide minus ignobili <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> ducere uſur<lb></lb>paſſe: præſtitit opus <expan abbr="admirationẽ">admirationem</expan> atque <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="gratiã">gratiam</expan>. </s>
          <s id="N408956">Indeque <lb></lb>laudari uaſta fortaſſis opera <expan abbr="ſentiiẽt">ſentirent</expan>: quod que <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> <expan abbr="regiũ">regium</expan> eſſe <lb></lb>munus <expan abbr="arbitrarẽt̃">arbitrarentur</expan> ea facere quæ priuati <expan abbr="nõ">non</expan> poſſent opum im<pb xlink:href="004/01/186.jpg"></pb>manitate delectati inter ſe ipſi reges ſtudioſius certare pro<lb></lb>greſſi ſunt ad inſaniam uſque pyramidum extollendarum. <lb></lb></s>
          <s id="N408978">Credo equidem uſum ædificandi præbuiſſe occaſionem ut <lb></lb>multa ex parte cernerent quid interſit numero: ordine: po<lb></lb>ſitu: facie ue: quæ aſtruerentur uno aut altero commiſiſſe. <lb></lb></s>
          <s id="N408980">Ac perinde gratioribuſ delectatos ſpernere didiciſſe incon<lb></lb>cinniora. </s>
          <s id="N408985">Succeſſit græcia: ea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quod ingeniis bonis atque <lb></lb>eruditis floreret et fragraret cupiditate ornandi ſui: cum <lb></lb>cætera tum et templum <expan abbr="ĩ">im</expan>primis faciundum curauit. </s>
          <s id="N408994">Hinc <lb></lb>cepit aſſyriorum ægyptiorumque opera diligentius ſpecta <lb></lb>re / quoad intellexit quidem in iſtiuſmodi laudari magiſ ar<lb></lb>tificum <expan abbr="manus/q̃">manus / quae</expan> opes regias. </s>
          <s id="N4089A1">Nam poſſe quidem magna <lb></lb>facere fortunatorum eſt. </s>
          <s id="N4089A6">Pacere autem quæ periti non uitu<lb></lb>perent eorum eſt / qui laudem mereantur. </s>
          <s id="N4089AB">ex ea re ſuas eſſe <lb></lb>partes inſtituit græcia ſuſcepto in opere id conari / ut quos <lb></lb>fortunæ opibus æquare non poſſent: hos quoad in ſe eſſet in <lb></lb>genii dotibus ſuperaret. </s>
          <s id="N4089B4">Cepitque uti cæteras artes / ſic et <lb></lb>hanc ædificatoriam ipſo ex naturæ gremio petere atque edu<lb></lb>cere / totamque tractare / totamque pernoſcere ſagaci ſoler<lb></lb>tia proſpiciens perpendenſque. </s>
          <s id="N4089BD">Quid inter ea quæ proben<lb></lb>tur ædificia interſit / atque ea quæ minus probentur: Iſta in <lb></lb>diſquiſitione nihil prætermiſit. </s>
          <s id="N4089C4">Omnia tentauit naturæ ue<lb></lb>ſtigia luſtrans et repetens. </s>
          <s id="N4089C9">paria quidem paribus / recta fle<lb></lb>xis / prompta ſubobſcurioribus permiſcendo intuebatur an <lb></lb>te quaſi ex maris feminæque connubio tertium quippiam <lb></lb>oborietur: quod faceret ad ſpem inſtituti officii: neque de <lb></lb>ſtitit etiam in minutiſſimis iterum atque iterum conſide<lb></lb>raſſe partes ſingulas / qui dextra ſiniſtris / ſtantia <expan abbr="iacẽtibuſ/">iacentibuſ /</expan> <lb></lb>proxima diſtantibus <expan abbr="conuenirẽt /">conuenirent /</expan> adiunxit / detraxit / æqua<lb></lb>uit maiora minoribus / ſimilia diſſimilibus / prima ultimis <lb></lb>quoad compertum fecit. </s>
          <s id="N4089E4">Laudari aliud in his / que ad uetu<lb></lb>ſtatem perferendam quaſi ſtataria conſtituerentur: aliud in <lb></lb>his quæ nullam æque ad rem atque ad uenuſtatem fabrica<lb></lb>rentur. </s>
          <s id="N4089ED">Hæc illi. </s>
          <s id="N4089F0">Itália tum primum pro <expan abbr="ĩnata">innata</expan> frugalitate <pb xlink:href="004/01/187.jpg"></pb>ſic ſtatuebat / in ædificio non ſecus, atque <expan abbr="ĩ">in</expan> animante conueni<lb></lb>re. </s>
          <s id="N408A03">Nam puta <expan abbr="ĩ">in</expan> equo ſentiebat illa <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ad quos uſus eiuſ <lb></lb><expan abbr="figurã">figuram</expan> <expan abbr="mẽbrorũ">membrorum</expan> <expan abbr="cõprobes">comprobes</expan> raro fieri quando eos ipſos ad uſus id <lb></lb>animans commodiſſimum ſit: et gratiam formæ perinde pu<lb></lb>tabat ab expetita uſus commoditate <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> excluſam aut <expan abbr="ſe/iunctam">ſe<lb></lb>iunctam</expan> inueniri. </s>
          <s id="N408A27">Sed parto imperio gentium cum non mi<lb></lb>nore <expan abbr="q̈">quam</expan>  græcia ornandæ urbis ſtudio et ſui flagraret. </s>
          <s id="N408A30"><expan abbr="Annũ">Annum</expan> <lb></lb>ante trigeſimum quæ fuerat omnium pulcherrima in urbe <lb></lb>domus centeſimum non obtinuit locum: cumque incredibili <lb></lb>ingeniorum copia qui in ea re exercerentur abundaret: ſep<lb></lb>tingentos inuenio romæ una fuiſſe architectos: quorum ope<lb></lb>ra uix ſatis pro eorum meritis laudamus. </s>
          <s id="N408A42"><expan abbr="Cũque">Cumque</expan> imperii uires <lb></lb>ſatiſ quæ ad omnem admirationem <expan abbr="facerẽt">facerent</expan> <expan abbr="ſuppeditarẽt">ſuppeditarent</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N408A53">Tactum quendam referunt priuata impenſa termas donaſſe <lb></lb>hoſtienſibus centum aſtructas columnis numidicis <expan abbr="cũ">cum</expan> hæc <lb></lb>ita eſſent: placuit regum potentiſſimorum <expan abbr="amplitudinũ">amplitudinum</expan> cum <lb></lb>uetere frugalitate coniungere: ita ut neque parſimonia utili<lb></lb>tati detraheret / neque utilitas opibus parceret. </s>
          <s id="N408A66">In utriſque <expan abbr="aũt">aut</expan> <lb></lb>quicquid ad lautitiem uenuſtatemque uſpiam excogitari poſ<lb></lb>ſit adiungeretur. </s>
          <s id="N408A71">Cæterum ædificandorum operum cura et ſollici<lb></lb>tudine nuſquam intermiſſa ita diſcuſſam reddidit <expan abbr="aitẽ">artem</expan> hac <lb></lb>ædificatoriam: ut nihil haberet ea quidem tam recoditum <lb></lb>tam latens / tam penitus abſtruſum / quod non indagaretur <lb></lb>eliceret / in mediumque produceret / uolentibus diis / arteque <lb></lb>ipſa minime repugnante. </s>
          <s id="N408A83">Nam quom in italia uetus <expan abbr="habe/ret">habe<lb></lb>ret</expan> <expan abbr="hoſpitiũ">hoſpitium</expan> arſ ædificatoria præſertim apud ethruſcos: quo<lb></lb>rum præter ilia regum miracula quæ leguntur: laberynthi <lb></lb>et ſepulchrorum peruetuſta et probatiſſima <expan abbr="extãt">extant</expan> litteris tra<lb></lb>dita templorum ædificandorum <expan abbr="monimẽta / quibus">monimenta / quibus</expan> uetus ethru<lb></lb>ria utebatur / quom <expan abbr="inquã">inquam</expan> uetus haberet hoſpitium <expan abbr="ĩ">in</expan> italia: <lb></lb>quomque intelligeret tantopere expeti ſeſe: uiſa eſt ars hac pro <lb></lb>uiribus præſtare ut orbis impium quod cæteræ <expan abbr="omẽs">omnes</expan> uirtu<lb></lb>tes honeſtaſſent: ſuis etiam ornamentis multo redderet ad<lb></lb>mirabilius. </s>
          <s id="N408AB0">Ergo ſeſe penitus noſcendam habenamque præ<pb xlink:href="004/01/188.jpg"></pb>buit. </s>
          <s id="N408AB7">Turpe nimirum ducens arcem orbis atque gentium decus <lb></lb>æquari operum gloria ab his / quos omni reliqua uirtutis lau<lb></lb>de ſuperaſſet. </s>
          <s id="N408ABE">Et quid hic referam porticus / <expan abbr="tẽpla">templa</expan> portus / <lb></lb>theatra / thermarum que opera gigantea: in quibus <expan abbr="tãtum">tantum</expan> admi<lb></lb>rationis aſſecuti ſunt: ut interdum facta quæ coram <expan abbr="intuerẽtur">intueren<lb></lb>tur</expan> peritiſſimi exterarum gentium architecti fieri negarent <lb></lb>poſſe. </s>
          <s id="N408AD5">Quid <expan abbr="demũ">demum</expan> non plus dico cloacis faciundis pulchri<lb></lb>tudine carere non potuerunt: ornamentis uſque adeo delecta<lb></lb>ti ſunt: ut uel eam ſolam ob gratiam uires imperii profunde<lb></lb>re pulcherrimum duxerint: ædificando ſcilicet ut <expan abbr="haberẽt">haberent</expan> <lb></lb>cui apte ornamenta adiungerent. </s>
          <s id="N408AE8">Itaque ſuperiorum exemplis / <lb></lb>et peritorum monitis / et frequenti uſu admirabilium operum ef<lb></lb>ficiundorum abſolutiſſima cognitio extat: ex cognitione præ<lb></lb>cepta probatiſſima deprompta ſunt: quæ qui uelint / quod <lb></lb>uelle omnes <expan abbr="debemus / nõ">debemus / non</expan> ineptiſſimi esſe ædificando pror<lb></lb>ſus neglexiſſe nulla ex parte debeant. </s>
          <s id="N408AFB">Ea nobis pro inita pro<lb></lb>uincia colligenda / et pro uiribus ingenii explicanda ſunt. <lb></lb></s>
          <s id="N408B03">Iſtarum rerum præcepta alia uniuerſa omnis ædificii pulchri<lb></lb>tudinem et ornamenta complectuntur: alia ſingulas partes <lb></lb><expan abbr="mẽbratim">membratim</expan> proſequuntur. </s>
          <s id="N408B0D">Prima ex media ſunt philoſophia <lb></lb>excerpta: et ad artis iſtius modum uiamque <expan abbr="dirigẽdam">dirigendam</expan> et <expan abbr="cõformandam">con<lb></lb>formandam</expan> adacta: proxima uero ex cognitione quam di<lb></lb>ximuſ ad philoſophiæ normam ut ita loquar dolata artis ſe<lb></lb>riem produxere. </s>
          <s id="N408B20">Dicam prius de his quæ magis artem ſapi<lb></lb>unt alteris quæ uniuerſam rem præhendant utar pro epilo<lb></lb>go. </s>
          <s id="N408B27">Quæ in rebas pulcherrimis et ornatiſſimis placeant: ea <lb></lb>quidem aut ex ingenii cemento et rationibus aut ex artificis <lb></lb>manu deueniunt: aut a natura rebus ipſis <expan abbr="ĩmiſſa">immiſſa</expan> ſunt. </s>
          <s id="N408B32">Inge<lb></lb>nii erit electio / diſtributio / collocatio / et <expan abbr="eiuſmõi">eiuſmodi</expan> quæ opi <lb></lb>afferant dignitatem. </s>
          <s id="N408B3D">Manus erit aceruatio / affictio / ampu<lb></lb>tatio / circumciſio / expolitio / et generis <expan abbr="eiuſuẽ">eiuſmodi</expan> quæ operi af<lb></lb>ferant <expan abbr="gratiã">gratiam</expan>. </s>
          <s id="N408B4C">Rebus a natura aſcita <expan abbr="erũt">erunt</expan> grauitas / leuitas / <lb></lb>denſitas / puritas. </s>
          <s id="N408B57">Contra uetuſtatem uirtus et ſimilia: quæ <lb></lb>operi afferunt <expan abbr="admirationẽ">admirationem</expan>. </s>
          <s id="N408B60">Tria hæc partibus pro cuiuſque <pb xlink:href="004/01/189.jpg"></pb>uſu et munere accomodanda ſunt. </s>
          <s id="N408B67">Partium annotandarum <lb></lb>multiplex habetur ratio. </s>
          <s id="N408B6C">Sed noſ hic delectet ædificium ſic <lb></lb>partiri / aut per id in quo una conueniunt: aut per id in quo <lb></lb>diſſimilia ſunt omnia ædificia. </s>
          <s id="N408B73">Primo ex libro <expan abbr="ĩtelleximus">intelleximus</expan> <lb></lb>deberi ædificio cui uis <expan abbr="regionem / aream / partitiõem / parie">regionem / aream / partitionem / parie</expan><lb></lb>tem / tectum apertionem. </s>
          <s id="N408B82">In his igitur conueniunt. </s>
          <s id="N408B85">Diffe<lb></lb>runt quidem / quod alia ſacra: alia prophana: alia publica: alia <lb></lb>priuata: alia ad neceſſitatem: alia ad <expan abbr="uoluptatẽ">uoluptatem</expan> et <expan abbr="eiuſmõſ">eiuſmodi</expan> <lb></lb>parantur. </s>
          <s id="N408B96">Ordiamur ab his in quibus conueniunt. </s>
          <s id="N408B99">Regioni <lb></lb>quidem manus aut ingenium hominis quod poſſit gratiæ aut <lb></lb>dignitatis afferre / uix ſatis conſtat: ni forte illud conferat: <lb></lb>ſi eos imitabimur: qui ſuperſtitioſa quæ leguntur operum <lb></lb>miracula excogitarunt: quos tamen uiri prudentes non <expan abbr="uituperãt">ui<lb></lb>tuperant</expan>: ſi commoda facere aggreſſi ſunt: et <expan abbr="nõ">non</expan> laudant ſi <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> <lb></lb>non neceſſaria. </s>
          <s id="N408BB5">Merito id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>. </s>
          <s id="N408BBC">Quis enim audeat <expan abbr="quicũqueille">quicunque <lb></lb>ille</expan> fuerit ſeu Staſicrates ut refert Plutarchus: ſeu Dinocra<lb></lb>tes ut refert Vitruuius: qui ex monte athos Alexandri effi<lb></lb>giem facturum ſe polliceretur: <expan abbr="ĩ">in</expan> cuius manu ciuitas aſſide<lb></lb>ret milium capax hominum decem A: Nitocrim reginam <lb></lb>quod eundem ad pagum aſſyriorum tertio inflexum euphratem <lb></lb>maximis foſſionibus multo ambitu appellere coegerit non <lb></lb>equidem delaudabunt: ſi regionem cum munitiſſimam foſ<lb></lb>ſa profunditate / tum et <expan abbr="fortiſſimã">fortiſſimam</expan> aquarum exuberantia red<lb></lb>diderit. </s>
          <s id="N408BE3">Sed íuuent iſta reges potentiſſimos. </s>
          <s id="N408BE6"><expan abbr="lungãt">Iungant</expan> maria <lb></lb>maribus proſciſſo ſpatio quod inter utrumque ſit. </s>
          <s id="N408BEE">Coæquent <lb></lb>montes uallibus: Faciant nouas inſulas: reſtituantque rui ſus <lb></lb>inſulas continenti: nihil <expan abbr="relinquãt">relinquant</expan> aliis: quo ſe poſſint imi<lb></lb>tari: eoque pacto ſeſe <expan abbr="cõmendent">commendent</expan> poſteritati. </s>
          <s id="N408BFF">Certe quo <expan abbr="erũt">erunt</expan> <lb></lb>quidem eorum opera magis cum utilitate coniuncta: eo et ma<lb></lb>gis probabuntur. </s>
          <s id="N408C0C"><expan abbr="Aſſueuerũt">Aſſueuerunt</expan> ueteres afferre dignitatem <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>locis et lucis: tum etiam regioni religione. </s>
          <s id="N408C1A"><expan abbr="Totã">Totam</expan> ſiciliam <lb></lb>Cereri ſacratam fuiſſe legimus: ſed iſta <expan abbr="prætereãtur">prætereantur</expan>. </s>
          <s id="N408C28">Illud <lb></lb>perplacebit: ſi erit <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> regio mirifica re aliqua prædita quæ <lb></lb>ſit raritate ſingularis: uirtute admirabilis: et ſuo in genere <pb xlink:href="004/01/190.jpg"></pb>præſtabilis / uti quidem ſi forte cælo erit præ cæteris omni<lb></lb>bus miti / et incredibili æqualitate perſeueranti. </s>
          <s id="N408C39">Qualis <lb></lb>apud mercem / quo loci homines tam uiuant <expan abbr="q̃diu">quamdiu</expan> uelint. <lb></lb></s>
          <s id="N408C43">Vtique ſi feret ea quidem regio aliquid nuſquam uiſum ali<lb></lb>bi: et generi hominum optabile atque ſalutare. </s>
          <s id="N408C48">Qualis eſt <lb></lb>quæ ſuccinos / cinnamum / balſamum ue ferat. </s>
          <s id="N408C4D">Vtique ſi di<lb></lb>uina uis aliqua inerit: Qualis ſolo euboſio inſula quam <expan abbr="oĩ">omni</expan> <lb></lb>penitus nocuo eſſe immunem ferunt. </s>
          <s id="N408C58">Aream quando ea qui<lb></lb>dem pars quota regionis eſt cuncta hæc omnia honeſtabunt <lb></lb>quæ ornamento regionis conferant: ſed ab rerum natura <lb></lb>plureſ paratioreſque præſtantur commoditateſ quibus area<lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  quibus regio reddatur celeberrima: habentur enim quæ <lb></lb>paſſim uariam et multiplicem admirationem ſui præbeant <lb></lb>promontoria petræ / uerrucæ / auerni / antra / fontes / et eiuſ <lb></lb>modi: quibus <expan abbr="admiratiõis">admirationis</expan> cauſa ædificaſſe præſtet <expan abbr="q̈">quam</expan>  alibi. <lb></lb></s>
          <s id="N408C75">Neque deſunt ueteris alicuius memoriæ ueſtigia: <expan abbr="ĩ">in</expan> quibus <lb></lb>et tempora et rerum hominumque conditio attulerit quod ocu<lb></lb>los menteſque moueat cum admiratione. </s>
          <s id="N408C80">Mitto illa. </s>
          <s id="N408C83">Et <expan abbr="locũ">locum</expan> <lb></lb>ubi troia fuit: et campos cruore madentes leuticos / traſime<lb></lb>nos / et mille huiuſmodi. </s>
          <s id="N408C8E"><expan abbr="Hominũ">Hominum</expan> uero manus et <expan abbr="ingeniũ">ingenium</expan> <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  multa ad eam rem conferant / non facile dixerim. </s>
          <s id="N408C9D">Mitto <lb></lb>cætera quæ faciliora ſunt. </s>
          <s id="N408CA2">Platanos per mare uſque in inſu<lb></lb>lam Diomediſ aduectaſ areæ condecorandæ gratia. </s>
          <s id="N408CA7">Et a ma<lb></lb>ximis uiris poſitas <expan abbr="colũnas/">columnas /</expan> obeliſcos arbores / quæ poſteri <lb></lb><expan abbr="uenerent̃">uenerentur</expan>. </s>
          <s id="N408CB5">Qualiſ apud <expan abbr="arcẽ">arcem</expan> atheniſ diu ſtetit olea a <expan abbr="Neptũ">Neptu</expan> <lb></lb>no et Minerua poſita. </s>
          <s id="N408CC2">Mitto et multo aeuo ſeruatas et a ma<lb></lb>ioribus poſteritati per manus traditas res. </s>
          <s id="N408CC7">Qualis apud che<lb></lb>bron therobyntus: quam a principio mundi ad Ioſephi hiſto<lb></lb>rici tempora duraſſe ferunt. </s>
          <s id="N408CCE">Illud pulcherrime faciet ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> <lb></lb>maiorem immodum honeſtandam: commentum quidem ele<lb></lb>gans at que peraſtutum: quod lege prohibuere / nequis mas <lb></lb>templum Bonæ deæ / ne ue in ædem Dianæ ad porticum pa<lb></lb>triciam ingrederetur. </s>
          <s id="N408CDD">Et apud tanagram / nequa mulier eu<lb></lb>noſti <expan abbr="lucũ">lucum</expan>: ne ue item interiora <expan abbr="tẽpli">templi</expan> ieruſalem penetraret <pb xlink:href="004/01/191.jpg"></pb>cum et nequis niſi ſacerdos et ſacrificii tantum gratia ex <expan abbr="fõte">fon<lb></lb>te</expan> apud panthos ablueretur. </s>
          <s id="N408CF1">Nequis doliolis loco apud clo<lb></lb>acam romæ <expan abbr="maximã">maximam</expan> ubi oſſa Pompilii regis ſint diſpensat. <lb></lb></s>
          <s id="N408CFB">Tum et aliquot ſacellis inſcripſere ne quod ſcortum adhi<lb></lb>beatur. </s>
          <s id="N408D00">Sacellum Dianæ <expan abbr="ĩ">in</expan> creta niſi pedibus nudis fas erat <lb></lb>ingredi. </s>
          <s id="N408D09">Et ancillam in aedem Matutæ admittere non lice<lb></lb>bat: Apud rhodios templum Oridionis preco: Apud thene<lb></lb>dum tybicen templum Temnii non ingrediebatur. </s>
          <s id="N408D10">Ex lo/ <lb></lb>uis Alfiſtii <expan abbr="tẽplo">templo</expan> egredi fas non erat / ni prius ſacrificaſſet. <lb></lb></s>
          <s id="N408D1A">Athenis <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="aedẽ">aedem</expan> Palladis: et thebis <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="aedẽ">aedem</expan> Veneriſ <expan abbr="hederã">hederam</expan> in <lb></lb>ferre <expan abbr="nõ">non</expan> licebat. </s>
          <s id="N408D37">In <expan abbr="tẽplo">templo</expan> faunæ <expan abbr="uinũ">uinum</expan> ne licebat <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <expan abbr="noĩnare">nominare</expan> <lb></lb>Atque inſtituere ne porta ianualis romæ unquam claudere<lb></lb>tur niſi quom eſſet bellum: ne ue templum Iani aperiretur <lb></lb>cur quom eſſet pax. </s>
          <s id="N408D50">Aedemque Hortæ perpetuo aper<lb></lb>tam eſſe uoluere. </s>
          <s id="N408D55">Haec nos ſi quid erit ut imitari inſtitua<lb></lb>mus / fortaſſe <expan abbr="cõdicet">condicet</expan> ſi indictum ſit / ne templa martyrum <lb></lb>mulier: et uirginum dearum uiri non ingrediantur. </s>
          <s id="N408D60">Illud <lb></lb>præterea <expan abbr="perq̃digniſſimum">per qua digniſſimum</expan> eſt modo fiat hominum <expan abbr="ĩgenio">ingenio</expan> <lb></lb>quod factum quom legimus minus crederemus: ni per hæc <lb></lb>tempora locis nonnullis ſimilia uideremus. </s>
          <s id="N408D71">Sunt qui <expan abbr="dicãt">dicant</expan> <lb></lb>hominum effectum arte: ut biſantio ſerpentes neminem læ<lb></lb>dant: graculique illuc intra moenia non peruolent. </s>
          <s id="N408D7C">Et in <lb></lb>agro neapolitano cicadæ non <expan abbr="audiãtur">audiantur</expan>. </s>
          <s id="N408D85">Auem creta <expan abbr="noctuã">noctuam</expan> <lb></lb>non ferat. </s>
          <s id="N408D8E">Aedem Achillis in inſula boriſtene auis nulla in<lb></lb>feſtarit. </s>
          <s id="N408D93">Romæ foro boario ædem Herculis nec muſca intra<lb></lb>rit nec canis. </s>
          <s id="N408D98">Quid illud quod per hæc tempora uenetiis <expan abbr="pu/blica">pu<lb></lb>blica</expan> cenſorum tecta nullum genus muſcarum ſubit. </s>
          <s id="N408D9D">Et apud <lb></lb>tolletum macello publico non plus unam toto anno uide<lb></lb>bis <expan abbr="muſcã/">muſcam /</expan> et eam quidem inſigni albedine notabilem. </s>
          <s id="N408DAA">Ta<lb></lb>lia complurima quæ leguntur longum eſſet proſequi. </s>
          <s id="N408DAF">et ea <lb></lb>quidem arte ne an potius natura ſuapte fiant / non ſatis <expan abbr="ha/beo">ha<lb></lb>beo</expan> quid referam. </s>
          <s id="N408DB6">Quid tum? </s>
          <s id="N408DB9">Et qua natura id fiat arte <lb></lb>quod aiunt. </s>
          <s id="N408DBE">Ex tumulo regis bibrie ponti laurum extares <lb></lb>a quo ſi quid decerptum inferatur in nauim / iurgia illic ne <pb xlink:href="004/01/192.jpg"></pb><expan abbr="ceſſẽt">ceſſent</expan> donec <expan abbr="abiciat̃">abiciatur</expan>. </s>
          <s id="N408DCF">In fano Veneris apud paplos <expan abbr="ĩ">in</expan> ara <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>pluere. </s>
          <s id="N408DDC">Apud <expan abbr="troadẽ">troadem</expan> circa ſimulachrum Mineruæ relicta ſa<lb></lb>crificia <expan abbr="nõ">non</expan> putreſcere. </s>
          <s id="N408DEB">Ex tumulo Antei ſi <expan abbr="q̃d">quod</expan> <expan abbr="erutũ">erutum</expan> ſit <expan abbr="im/bres">im<lb></lb>bres</expan> e cælo ſpargi / donec effoſſa <expan abbr="repleant̃">repleantur</expan>. </s>
          <s id="N408DFB">Sed ſunt qui hæc <lb></lb><expan abbr="demũ">demum</expan> fieri poſſe affirmant aite: Iam <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="pridẽ">pridem</expan> obſoleta <expan abbr="imaginũ/quas">ima<lb></lb>ginum / quas</expan> aſtronomi ſibi non ignotas eſſe profitentur. </s>
          <s id="N408E10">Ex <lb></lb>eo qui Apollonii uitam ſcripſit memini ad regiam baſili<lb></lb>cam apud babylonem magos tecto alligaſſe alites aureas <lb></lb>quartuor: quas illi deorum linguas nuncupabant: habuiſſe <lb></lb>quidem uim / ut animos multitudinis ad regis amorem con<lb></lb>ciliarent. </s>
          <s id="N408E1D">Tum et grauis auctor loſephus a teſtatur Elia<lb></lb>zarum ſe quendam uidiſſe / qui Veſpaſiano ſpectante et fi<lb></lb>liis anulo ad nares Maniaci adacto / eum e ueſtigio <expan abbr="libera/ret">libera<lb></lb>ret</expan>: profiteturque Salomonem inſtituiſſe carmina / quibus <lb></lb>egritudines mitigentur. </s>
          <s id="N408E28">Et Serapis inquit Euſebius pam<lb></lb>phylus apud aegyptios / quem nos Plutonem dicimus ſim<lb></lb>bola edidit / quibus demones expellantur: docuitque quo <lb></lb>pacto demones aſſumpta brutorum figura inſultent. </s>
          <s id="N408E31">Et <lb></lb>Seruius ſolitos refert homines certis conſecrationibus mu<lb></lb>niri aduerſus fortunæ <expan abbr="impetũ">impetum</expan>: ne ue mori quidem niſi illa <lb></lb>conſecratione exauctorati poſſent. </s>
          <s id="N408E3E">Hæc ſi ita ſunt / facile <lb></lb>adducar ut <expan abbr="credã">credam</expan> quod ex Plutarcho legimur. </s>
          <s id="N408E47"><expan abbr="Simulachrũ">Simulachrum</expan> <lb></lb>apud peleneos fuiſſe / quod a ſacerdote amotum a templo / <lb></lb>quoquo uerſus ſpectaſset omnia terrore et maxima pertur<lb></lb>batione conficiebat: quod ue oculi nulli poterant pre timo<lb></lb>re intueri. </s>
          <s id="N408E55">Sed dicta hæc ſint animi gratia. </s>
          <s id="N408E58">Cætera quæ ge<lb></lb>neratim ad aream honeſtandam faciant: uti eſt ambitus / <expan abbr="circũſeriptio / aggeratio / complanatio/ſtabilitio / et">cir<lb></lb>cumſcriptio / aggeratio / complanatio / ſtabilitio / et</expan> eiuſmodi <lb></lb>non habeo quid amplius dicam / niſi ut ea ex primo et item <lb></lb>ex tertio ſuperioribus libris repetas. </s>
          <s id="N408E66">Honeſtiſſima quidem <lb></lb>erit quæ uti admonuimus ſicciſſima æquabilis conſolida<lb></lb>taque sit <expan abbr="etiã">etiam</expan> ad rem cui ſeruire oporteat aptiſſima atque expe<lb></lb>ditiſſima / egregieque confert / ſi erit inſtrata ope cruſtaceo: <lb></lb>de quo mox dicemus <expan abbr="cũ">cum</expan> de pariete tractabimus. </s>
          <s id="N408E79">Hoc etiam <pb xlink:href="004/01/193.jpg"></pb>faciet ad rem quod monebat Plato digniorem futuram loci <lb></lb>auctoritatem / ſi ei nomen ſplendidiſſimum impoſueris. Id <lb></lb>argumentum placuiſſe Adriano principi indicio ſunt licuſ <lb></lb>canopeius / academia / tempe / et clariſſima eiuſmodi nomi<lb></lb>na ab ſe cenaculis uillæ tyburtinæ impoſita. </s>
          <s id="N408E8E">Partitio item <lb></lb>et ſi magna ex parte primo libro tractata ſit: de ea tamen ſic <lb></lb>breuiſſime repetemus. </s>
          <s id="N408E99">In re omni primarium ornamentum <lb></lb>eſt carere omni indecentia. </s>
          <s id="N408EA0">Erit igitur decens partitio quæ <lb></lb>ſit non interrupta / non confuſa / non perturbata / non diſſo<lb></lb>luta / non ex male conuenientibus compacta: eritque mem<lb></lb>bris non nimium multis / non nimium minutis / non <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> <lb></lb>uaſtis / non nimium diſſonis atque deformibus / non quaſi a <lb></lb>cætero corpore diuulſis et diſſipatis: ſed erunt omnia pro <lb></lb>natura et utilitate et tractatione rerum agendarum ita diffi<lb></lb>nita / ita <expan abbr="explicata / ordine / numero / amplitudĩe / collocatione">explicata / ordine / numero / amplitudine / collocatio<lb></lb>ne</expan> / forma: ut nullam partem totius operis ſine aliqua neceſ<lb></lb>ſitate / ſine multa commoditate / ſine gratiſſima <expan abbr="ptiũ">partium</expan> con<lb></lb>cinnitate effectam intelligamus. </s>
          <s id="N408EC3">Nam cum his quidem ſi <lb></lb>bene conuenerit partitio omnis: illic ornamentorum <expan abbr="iucũditas">iucun<lb></lb>ditas</expan> et decor cum recte conſtabit: tum clarius eluceſcet. <lb></lb></s>
          <s id="N408ECF">Si non conuenerit: nullam proculdubio ſeruare <expan abbr="dignitarẽ">dignitare</expan> <lb></lb>poterit. </s>
          <s id="N408ED8">Itaque totam conformationem membrorum dedu<lb></lb>ctam et perfectam eſſe oportet ad conſenſum <expan abbr="quendã">quendam</expan> neceſ<lb></lb>ſitatis et <expan abbr="cõmoditatis">commoditatis</expan>: ut <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="tã">tam</expan> adeſſe has atque alteras haſce <lb></lb>partes iuuet <expan abbr="q̈">quam</expan>  iſtas ipſas iſtic iſtocque ordine ſitu / adiunctione / <lb></lb><expan abbr="collocatione / cõformationeque">collocatione / conformationeque</expan> ipſa <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> qua <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> poſitas eſſe <lb></lb>egregie conferat. </s>
          <s id="N408F06">Circa parietem atque tectum <expan abbr="exornãdum">exornandum</expan> <lb></lb>pluribus tibi erit locus: ubi rariſſima naturæ munera et ar<lb></lb>tis peritiam et artificis dili<expan abbr="gẽtiam">gentiam</expan> ingeniumque uim explices. <lb></lb></s>
          <s id="N408F19">Quod ſi forte dabitur facultas ut poſſis <expan abbr="ueterẽ">ueterem</expan> illum Osy<lb></lb>rim imitari: quem duo condidiſſe templa ferunt aurea: <expan abbr="unũ">unum</expan> <lb></lb>cæleſti: alterum regio Ioui. </s>
          <s id="N408F2A">Aut ut poſſis lapide ſupra ho<lb></lb>minum opinionem maximo attollere: qualem Semiramis <lb></lb>a montibus deuexit arabiæ: <expan abbr="Latũ">Latum</expan> quoque uerſus cubitos. </s>
          <s id="N408F35">xx. <pb xlink:href="004/01/194.jpg"></pb>longum ad. </s>
          <s id="N408F3C">el. </s>
          <s id="N408F3F">Aut ſi tanta dabitur lapidum magnitudo: <lb></lb>ut ex eo poſſis integram aliquam totius operis partem per<lb></lb>ficere: qualem ægypto fuiſſe ſeruut ad templum latonæ ſa<lb></lb>cellum / latum fronte cubitos. </s>
          <s id="N408F48">xl. </s>
          <s id="N408F4B">unico et integro <expan abbr="exculptũ">exculptum</expan> <lb></lb>lapide: alteroque item unico contectum lapide. </s>
          <s id="N408F56">Profecto id <lb></lb>quidem operi multum afferet admirationis coque magis ſi <lb></lb>peregrinus difficilique ſit deuectus uia: <expan abbr="qualẽ">qualem</expan> ſcribit Herodo<lb></lb>tus ab <expan abbr="elephãto">elephanto</expan> oppido <expan abbr="petitũ">petitum</expan> fronte <expan abbr="latũ">latum</expan> cubitos plus. </s>
          <s id="N408F71">xx. <lb></lb></s>
          <s id="N408F75">altum. </s>
          <s id="N408F78">xv. </s>
          <s id="N408F7B">tractum uſque ſui itinere dierum. </s>
          <s id="N408F80">xx.</s>
        </p>
        <p id="N408F83" type="main">
          <s id="N408F85">Ad rationes etiam ornamentorum egregie pertinebit: ſi di<lb></lb>gnus admiratione qui uis lapis loco erit poſitus nobili atque <lb></lb>inſigni. </s>
          <s id="N408F8C">Apud chennim inſulam in ægypto <expan abbr="ſacellũ">ſacellum</expan> illic no<lb></lb>tam <expan abbr="ẽ">est</expan> quidem mirabile quod unico ſit tectum <expan abbr="lapide/q̈">lapide / quam</expan> <expan abbr="q̨">quae</expan> pa<lb></lb>rietibus tam altis tantorum cubitorum lapis impoſitus ſit. <lb></lb></s>
          <s id="N408FA0">Afferet etiam ornamentum ipſius lapidis raritas atque ele<lb></lb><expan abbr="gãtia">gantia</expan>: pata ſi erit ex genere marmoris: quo ædem fortunæ <lb></lb>aurea in domo ſtruxiſſe principem neronem ferunt: puro / <lb></lb>candido / tralucido: ut etiam nullis adapertis foribus in<lb></lb>tus eſſe lux incluſa uideretur. </s>
          <s id="N408FAE">Denique iſtiuſmodi omnia <expan abbr="cõferent">con<lb></lb>ferent</expan>. </s>
          <s id="N408FB7">Sed qualiacunque iſta quidem ſint inepta erunt: ni ac <lb></lb>curatus in componendo <expan abbr="ſeruet̃">ſeruetur</expan> ordo et modus. </s>
          <s id="N408FC0">Singula <expan abbr="enĩ">enim</expan> <lb></lb>ad numerum redigenda ſunt omnia ut paribus paria: dex<lb></lb>tra ſiniſtris: ſumma infimis reſpondeant: nihil <expan abbr="intermiſcẽ">intermiſcen<lb></lb>dum</expan> quod perturbet aut res aut ordines. </s>
          <s id="N408FD3">Omnia ad certos <lb></lb>angulos paribus lineis adæquanda. </s>
          <s id="N408FD8">Videre quidem licet <expan abbr="q̈">quam</expan>  <lb></lb>interdum ignobilis materia quod arte tractata ſit plus afferat <lb></lb>gratiæ <expan abbr="q̈">quam</expan>  afferat nobilis alibi <expan abbr="cõfuſe">confuſe</expan> aceruata. </s>
          <s id="N408FEB">murum athe<lb></lb>nis quem tumultuario factum opere ſcribit Tuchidides ra<lb></lb>ptis etiam ſepulchrorum ſtatuis / quis ea re <expan abbr="pulchrũ">pulchrum</expan> eſſe af<lb></lb>firmabit, quod clade ſtatuarum refertus ſit : At contra iuuat <lb></lb> ex ruſticaniſ ueterum ædificiis lapide incerto / minuto ope<lb></lb>reque congeſtitio aceruatos parietes ſpectare / ubi ordinibus <lb></lb>ſtant æquatis coloribus alternatim albo nigroque diſtinctis / <lb></lb>quoad pro operis tenuitate amplius nihil deſideretur. </s>
          <s id="N40900E">Sed <pb xlink:href="004/01/195.jpg"></pb>hæc fortaſſis magis ad eam partem parietis quæ <expan abbr="cruſtatõ">cruſtatem</expan> di<lb></lb>citur <expan abbr="q̈">quam</expan>  ad perpetuos parietes tollendos pertinet. </s>
          <s id="N40901F">Cæterum <lb></lb>omnes ita diſtribuentur copiæ: ut nihil inceptum niſi ex ar<lb></lb>tis et conſilii deſtinatione: nihil adactum niſi ex incepti ra<lb></lb>tionibus: nihil pro abſoluto relictum quod ipſum <expan abbr="nõ">non</expan> ſit <expan abbr="ſũma">ſum<lb></lb>ma</expan> diligentia curaque elaboratum atque perfinitum. </s>
          <s id="N409032">Sed pri<lb></lb>marium parietis tectique <expan abbr="ornamẽtum">ornamentum</expan> præſertim teſtudinati <lb></lb>erit: ipſa cruſtatio / colum nationem ſemper excipio. </s>
          <s id="N40903D">Ea qui<lb></lb>dem erit multiplex: albaria pura: albaria inſignita: picto<lb></lb>ria contabulata / ſectilis uitrea et quæ ex his partibus <expan abbr="cõſtet">con<lb></lb>ſtet</expan> mixta. </s>
          <s id="N40904A">De his nobis <expan abbr="dicendũ">dicendum</expan> quæ ſint et quæ fiant. </s>
          <s id="N409052">Sed <lb></lb>quoniam maximorum lapidum mouendorum mentio habi<lb></lb>ta eſt: locus hic admonet: ut prius reſeramus quo pacto tan<lb></lb>te moles trahantur: atque difficillimis locis imponantur. <lb></lb></s>
          <s id="N40905D">Refert Plutarchus Archimedem apud ſyracuſas per <expan abbr="mediũ">medium</expan> <lb></lb>forum traxiſſe onuſtam onerariam nauim quaſi iumentum <lb></lb>loro et manu. </s>
          <s id="N40906A">Mathemathicum ingenium. </s>
          <s id="N40906D">At nos tantum <lb></lb>quæ uſibus commodentur proſequemur: poſtremo <expan abbr="ctiã">etiam</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>nihil explicabimus: ex quo docta et acuta ingenia rem <expan abbr="hãc">hanc</expan> <lb></lb>haud obſcure ex ſe percipere poſſint. </s>
          <s id="N409082">Ex Plinio ſic compe<lb></lb>rio obeliſcum deuectum thebas a focis foſſa ex nihilo produ<lb></lb>cta / ſubmiſſis lapidi nauibus plenis laterculo: moxque exina<lb></lb>nitis / ut <expan abbr="cõuehendi">conuehendi</expan> lapidis onus <expan abbr="ſuſceptũ">ſuſceptum</expan> <expan abbr="leuarẽt">leuarent</expan>. </s>
          <s id="N40909A">Ex Amia<lb></lb>no marcellino hiſtorico ſic comperio. </s>
          <s id="N40909F">Conuectum ex nilo <lb></lb>obeliſcum naui remigum trecentorum impoſitum uolgiis <lb></lb>et tractum a tertio urbis lapide porta hoſtienſi in <expan abbr="circũ">circum</expan> ma<lb></lb>ximum. </s>
          <s id="N4090AC">In eoque erigendo multa hominum milia laboraſſe: <lb></lb>toto circo referto machinis altiſſimarum <expan abbr="trabiũ">trabium</expan> et uaſtiſſimo <lb></lb><expan abbr="rũ">rum</expan> <expan abbr="funiũ">funium</expan>. </s>
          <s id="N4090C0">Ex Vitruuio legimus <expan abbr="Creſiphonẽ">Creſiphonem</expan> <expan abbr="patrẽ">patrem</expan> et Me<lb></lb><expan abbr="chagenẽ">chagenem</expan> <expan abbr="filiũ">filium</expan> <expan abbr="colũnas">columnas</expan> et epiſtilia duxiſſe epheſum a chylin<lb></lb>dris <expan abbr="cõmẽto">commento</expan> <expan abbr="ſũpto">ſumpto</expan> quo <expan abbr="areã">aream</expan> ueteres <expan abbr="cõplanare">complanare</expan> <expan abbr="iubeãt">iubeant</expan>. </s>
          <s id="N4090F0">Affi<lb></lb>xit <expan abbr="enĩ">enim</expan> et firmauit <expan abbr="plũbo">plumbo</expan> ſingulis extremis capitibus <expan abbr="lapi/dũ">lapi<lb></lb>dum</expan> ſingulos acus ferreos porrectos: qui <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> pro axe rotarum <lb></lb>extarent: rotaſque hinc atque hinc axibus iſtiuſmodi adegit <pb xlink:href="004/01/196.jpg"></pb>amplitudine tam latas: ut ferreis illis ex axibus lapides ipſi <lb></lb>penderent: inde uerſatu rotarum motos ac deportatos. </s>
          <s id="N40910E">Che<lb></lb>minium ægyptium ferunt in pyramide aſtruenda quod eſſet <lb></lb>opus altum stadia plus ſex factis aggeribus uaſtiſſimos la<lb></lb>pides apportaſſe. </s>
          <s id="N409119">Clepam Raſinitæ filium ſcribit Herodo<lb></lb>tus in ea pyramide qua aſtruenda centena milia hominum <lb></lb>annos plures fatigaſſet / gradus extrinſecus reliquiſſe: quo <lb></lb>uaſtiſſimi lapides breuibus tignis et aptis machinis admo<lb></lb>uerentur. </s>
          <s id="N409124">Tum et illud mandarunt litteris: alibi lapideos <lb></lb>uaſtiſſimos trabes altis columnis fuiſſe impoſitos in <expan abbr="modũ">modum</expan> <lb></lb>hunc. </s>
          <s id="N40912F">In trabis enim mediam longitudinem duos ſubſtitue<lb></lb>runt tranſuerſos thorulos mutuo contiguos: mox in <expan abbr="alterũ">alterum</expan> <lb></lb>trabis caput <expan abbr="aceruarũt">aceruarunt</expan> ſportulas plenas harena: qua preſſio <lb></lb>ne caput alterum quod <expan abbr="nudũ">nudum</expan> eſſet alleuaretur: et alter tho<lb></lb>ruluſ pondere immunis relinqueretur tranſlatis ſubinde ſpor<lb></lb>tulis / inque alterum iam ſublatum caput alternatim coacer<lb></lb>uatis / et thorulis <expan abbr="ſubĩde">ſubinde</expan> altioribus ea parte ſubſtitutis / qua <lb></lb>immiſſio apertior pateret: aſſecuti ſunt ut ſenſim lapis qua <lb></lb>ſi ſua ſponte <expan abbr="conſcẽderet">conſcenderet</expan>: Hæc breuiſſime collecta ab ipſis <lb></lb>auctoribus prolixius diſcenda linquimus. </s>
          <s id="N409158"><expan abbr="Cæterũ">Cæterum</expan> pro ope<lb></lb>ris inſtituto pauca quæ ad rem faciant ſuccincte repetenda <lb></lb>ſunt: non hic inſiſto: ut illa explicem <expan abbr="põderi">ponderi</expan> <expan abbr="naturã">naturam</expan> ineſſe <lb></lb>ut continuo premat: obſtinate querat inferiora: attolli totiſ <lb></lb>uiribus repugnet: nuſquam cedat loco / niſi ut uictor / aut <lb></lb>maiori pondere peruincente / aut contraria ui prepotente: neque <lb></lb>motus eſſe uarios repeto: a centro in <expan abbr="cẽtrum / circa">centrum / circa</expan> <expan abbr="centrũ/">centrum /</expan> <lb></lb>et uehi alia / trahi <expan abbr="alia/ĩpelli">alia / impelli</expan> alia et eiuſmodi: de hiſce diſ<lb></lb>ſitionibus alibi prolixius. </s>
          <s id="N409182">Hoc ſtet apud nos: <expan abbr="põdera">pondera</expan> <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> <lb></lb>facilius moueri <expan abbr="q̈">quam</expan>  quom deſcendant: ſponte enim <expan abbr="mouent̃">mouentur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N409198">Nunquam difficilius <expan abbr="q̈">quam</expan>  ubi conſcendant: natura enim repu<lb></lb>gnat. </s>
          <s id="N4091A1">Tertium uero quendam atque inter hos medium eſſe <lb></lb>motum: et fortaſſe qui utriuſque horum naturam ſapiat: qui <lb></lb>quidem neque ſuapte mouetur: neque obſequi repugnet: uti <lb></lb>quom plano et minime impedito trahitur uado. </s>
          <s id="N4091AA">Cæteros <pb xlink:href="004/01/197.jpg"></pb>omnes motus quo huic uel huic proximiores ſunt / eo aut fa<lb></lb>ciliores aut difficiliores eſſe. </s>
          <s id="N4091B3">Quo autem pacto immania <lb></lb>pondera moueri poſſint / ipſa rerum natura multa ex parte <lb></lb>monſtraſſe uiſa eſt. </s>
          <s id="N4091BA"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> uidere quidem licet quæ ſtantem <lb></lb>in columnam imponantur pondera facili appulſu porturba<lb></lb>ri: et cum ad caſum moueri ceperint nulla ui admodum <expan abbr="cõtineri">con<lb></lb>tineri</expan> poſſe. </s>
          <s id="N4091CA">Tum et ſpectare quidem licet columnas ipſas <lb></lb>teretes / et orbes rotarum / et uolubilia facile moueri: ægre <lb></lb>conſiſtere ſi rotentur: eadem ſi inſtituas trahere / ita ut non <lb></lb>rotentur / non facile perſequi. </s>
          <s id="N4091D3">Tum et in promptu eſt maxi<lb></lb>ma pondera nauium leui appulſu ſtagnantes per aquas mo<lb></lb>ueri ſi trahendo perſeueres. </s>
          <s id="N4091DA">Si uero arietes eas ne maximo <lb></lb>quidem ſubito quo uelis ictu moueri: et contra ictu repen<lb></lb>tino concitatoque impulſu quædam moueri. </s>
          <s id="N4091E1">quæ alioquin <lb></lb>non ſine maxima ponderum ui <expan abbr="dimouerẽtur">dimouerentur</expan>. </s>
          <s id="N4091EA">Supra glacie <lb></lb>quoque grauia haud <expan abbr="quaq̃">quaquam</expan> repugnanter <expan abbr="trahẽtem">trahentem</expan> ſequi. </s>
          <s id="N4091F7">Præ <lb></lb>longo item quæ pendeant fune alligata aliquot <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſpa<lb></lb>tium eſſe ad motum prompta perſpicimus. </s>
          <s id="N409202">Iſtorum ratio <lb></lb>nes aduertiſſe atque imitaſſe conferet: nos ea ſuccincte <expan abbr="trãſigamus">tran<lb></lb>ſigamus</expan>. </s>
          <s id="N40920D">Carina ponderis omnino ſolida et coæquabilis ſit <lb></lb>neceſſe eſt: ea quo erit latior: eo minus obteret ſubſtrata ua<lb></lb>da: quo erit gracilior / eo expeditior: ſed ſulcabit uada et ob <lb></lb>uorabitur. </s>
          <s id="N409216">Ad carinam ponderis ſi aderunt anguli: utetur <lb></lb>quaſi unguibus ad uada carpenda atque renitendum. </s>
          <s id="N40921B">Vada <lb></lb>ſi erunt lubrica / ſubſolidata / æqualia / conſtantia / nuſquam <lb></lb>cadentia / nuſquam ſeſe <expan abbr="attollentia / nuſq̃">attollentia / nuſquam</expan> obfundentia quod <lb></lb>interpellet: illud proculdubio <expan abbr="nõ">non</expan> habebit pondus quod <expan abbr="cõtra">con<lb></lb>tra</expan> certet / aut obſequi recuſet / præter unum id quod ipſum <lb></lb>pondus natura ſui quietis amantiſſimum ſit: et perinde pi<lb></lb>grum et moroſum. </s>
          <s id="N409236">Iſtis ſimilia fortaſſis intuens Archime<lb></lb>des et rerum earum quas <expan abbr="recẽſuimns">recenſuimus</expan> uim altius <expan abbr="repetẽs">repetens</expan> adduci <lb></lb>uiſus <expan abbr="ẽ">est</expan> ut diceret. </s>
          <s id="N409249">Si <expan abbr="tãtæ">tantæ</expan> molis <expan abbr="daret̃">daretur</expan> baſis: profecto ſe <expan abbr="mũdũ">mundum</expan> <lb></lb>poſſe peruertere. </s>
          <s id="N40925A">In carina <expan abbr="uadoqueparãdo">uadoque parando</expan> quæ iſtic quærimus <lb></lb>per <expan abbr="cõmode">commode</expan> aſſequemur. </s>
          <s id="N409267">Trabes <expan abbr="enĩ">enim</expan> <expan abbr="inſternent̃">inſternentur</expan> pro poderis ua<pb xlink:href="004/01/198.jpg"></pb>ſtitate numero atque craſſitudine et robore <expan abbr="frequẽtes">frequentes</expan> firmi <lb></lb>coæquales nuſquam ſcabri <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> iuncturis <expan abbr="ĩterrupti">interrupti</expan> inter ca<lb></lb>rinam atque uadum medium quippiam eſſe oportet: quo <lb></lb>id iter lubricum reddatur. </s>
          <s id="N40928B">Lubricant ſapone aut ſepo aut <lb></lb>amurca / aut madente fortaſſis lotura cretæ. </s>
          <s id="N409290">Eſt et aliud <expan abbr="lubricãdi">lu<lb></lb>bricandi</expan> genus quod fit <expan abbr="chilĩdris">chilindris</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="trãſuerſũ">tranſuerſum</expan> ſubſtitutis. </s>
          <s id="N4092A4">Hic <lb></lb>ſi erunt numero complures / difficile ad lineas equi diſtan<lb></lb>tes atque diſtinatiores pro itinere agendo directos coapta<lb></lb>buntur: quod omnino neceſſe eſt fieri ne perturbent atque <lb></lb>ſubradant: ponduſque in alteram partem uehant: ſed una <lb></lb>conſpiratione in officio ſubſequantur. </s>
          <s id="N4092B1">Si <expan abbr="erũt">erunt</expan> numero pau<lb></lb>ciores: illic quidem aut ſub pondere deficientes fatiſcent: <lb></lb>ac reſoluti remorabuntur: aut qua una linea ſubſtratam ua<lb></lb>di ſuperficiem: qua ue altera item una linea ſuper <expan abbr="impoſitã">impoſitam</expan> <lb></lb>ponderis carinam attingunt quaſi acie penetrando infigen<lb></lb>tur / atque hærebunt chilindri corpus coæqualibus circulis <lb></lb>compluribus altero alteris congeſtis. </s>
          <s id="N4092C8">Conſtat et circulum <lb></lb>apud mathemathicos aſſeritur rectam non poſſe lineam <lb></lb>puncto plus uno attingere. </s>
          <s id="N4092CF">Hinc nos chilindri aciem appel<lb></lb>lamus lineam / quam unicam pondus ex chylindro premat. <lb></lb></s>
          <s id="N4092D5">Iſtis prouidebitur materie denſitate / et linearum notatione <lb></lb>ad normam atque directione. </s>
          <s id="N4092DA">Sed quom præter hæc etiam <lb></lb>ſunt quæ uſu comprobentur. </s>
          <s id="N4092DF">Rotæ / trocleæ / coclea / atque <lb></lb>uectes: de his accuratius tractandum eſt. </s>
          <s id="N4092E4">Sunt enim rotæ <lb></lb>uolgulis multa ex parte ſimiles. </s>
          <s id="N4092E9">Semper enim unicum in <lb></lb>punctum premunt ex <expan abbr="ppẽdiculari">perpendiculari</expan>. </s>
          <s id="N4092F2">Sed hoc intereſt quod rotu<lb></lb>li expeditiores ſunt: rotæ axium interfrictione tardantur. <lb></lb></s>
          <s id="N4092F8">Rotæ partes ſunt tris: ambiens extremus ampliſſimus lim<lb></lb>bus circuli: medius axis: et circulus is in quo axis induca<lb></lb>tur quaſi in armilla. </s>
          <s id="N4092FF">Id alii fortaſſis polum appellarent / <lb></lb>nos quod in aliis machinis ſtet / in aliis uero moueat: ſi ita <lb></lb>licet: axe clam nuncupabimus. </s>
          <s id="N409306">Rota ſi axe uoluetur craſ<lb></lb>ſo: durius prolabetur: ſi tenui / pondera non tolerabit. <lb></lb></s>
          <s id="N40930C">Rotarum extremus ambitus ſi breuis: quod de rotulis di<pb xlink:href="004/01/199.jpg"></pb>ximus infigitur uado: ſi latus uacillat in alterutras partes. <lb></lb></s>
          <s id="N409314">Et ſi diuertendum forte in dexteram aut ſiniſtram eſt: egre <lb></lb><expan abbr="obtemperãt">obtemperant</expan>. </s>
          <s id="N40931C">Axecla ſi plus ſatis aperta eſt rodendo exitat: <lb></lb>ſi nimium arcta fit <expan abbr="cõtumax">contumax</expan>. </s>
          <s id="N409325">Medium inter axem et <expan abbr="axeclã">axeclam</expan> <lb></lb>lubricum eſſe oportet. </s>
          <s id="N40932E">Nam horum alter pro uado: alter pro <lb></lb>carina ponderis eſt. </s>
          <s id="N409333">Rotuli et rotæ ex ulmo ilice. </s>
          <s id="N409336">Axes aqua <lb></lb>ſolio et corno aut potius ferro axecla <expan abbr="omniũ">omnium</expan> optima ex ære <lb></lb>ſtagni parte ex tertia <expan abbr="ĩmixta">immixta</expan>. </s>
          <s id="N409345">Cicleolæ puſillæ ſunt rotæ. <lb></lb></s>
          <s id="N409349">Vectis radios rotarum ſequitur. </s>
          <s id="N40934C">Sed <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> omnia qua <lb></lb>liacunque ſint: ſiue ſint ingentes rotæ: quas immiſſi <expan abbr="homĩes">homines</expan> <lb></lb>calcando inuertant: ſiue ſint erganæ aut cocleæ / in quibus <lb></lb>uectis in primis ualet: aut cicleolæ / et quæ uis generis eiuſ<lb></lb>dem: omnium eſt quidem ratio ex principiis ducta libræ. <lb></lb></s>
          <s id="N409362">Mercurium ferunt uel maxime ob hanc rem diuinum habi<lb></lb>tum / quod nullo ſigno manus: ſed ſolis uerbis quæ diceret ita <lb></lb>diceret ut plane intelligeretur. </s>
          <s id="N409369">Id ego ſi uerear poſſe aſſequi <lb></lb>tamen pro uiribus conabimur. </s>
          <s id="N40936E">Nam inſtitui non ut mathe<lb></lb>mathicus ſed ueluti faber de his rebus loqui: <expan abbr="nõ">non</expan> plus <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="qd">quod</expan> <lb></lb><expan abbr="prætereundũ">prætereundum</expan> non ſit. </s>
          <s id="N409380">Eſto ſit inter manus diſcendæ rei gra<lb></lb>tia iaculum: in eo tris locos uelim conſideres / quos puncta <lb></lb>nuncupo. </s>
          <s id="N409387">Duo extrema capita <expan abbr="ferrũ">ferrum</expan> atque pynnulas: <expan abbr="tertiũ">tertium</expan> <lb></lb>eſt medium <expan abbr="amentũ">amentum</expan>. </s>
          <s id="N409398">Quæ uero ſpatia inter <expan abbr="pũcta">puncta</expan> hæc ſint <lb></lb>ab amento ad capita radios nuncupo. </s>
          <s id="N4093A1"><expan abbr="Nõ">non</expan> diſputo quid ita <lb></lb>ſit / ſed ipſa res patebit experimento. </s>
          <s id="N4093A9">Namque ſi erit quidem <lb></lb>amentum tælo ſitum medio / et æqualia pynnulis pondera <lb></lb>reſpondeant ferro: ſtabunt ſane alterutra iaculi capita mu<lb></lb>tuo renitentia et collibrata. </s>
          <s id="N4093B2">Sin erit fortaſſis ferratum ca<lb></lb>put grauius peruincentur pynnulæ. </s>
          <s id="N4093B7">Erit tamen <expan abbr="ĩ">in</expan> iaculo cer<lb></lb>tus locus grauiori capiti propinquior: quo ſi amentum re<lb></lb>duxeris / ſeſe pondera ilico acquilibrabunt. </s>
          <s id="N4093C6">Is erit punctus <lb></lb>ille / a quo maior hic radius <expan abbr="tãtum">tantum</expan> exuperat minorem <expan abbr="q̃tũ">quantum</expan> <lb></lb>minus hoc pondus ab maiore <expan abbr="exupat̃">exupatur</expan>: <expan abbr="Cõpetũ">Compertum</expan> enim fecere quod <lb></lb>iſta <expan abbr="queritarũt">queritarunt</expan> radios <expan abbr="nõ">non</expan> pares <expan abbr="põderibus">ponderibus</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> partibus aequari <lb></lb><expan abbr="mõ">mota</expan> numeri <expan abbr="partiũ">partium</expan> qui ex radio atque ex <expan abbr="põdere">pondere</expan> una collecti <pb xlink:href="004/01/200.jpg"></pb><expan abbr="ſũt">ſunt</expan> in dextra contrariiſ talibus in ſiniſtram numeris reſpon<lb></lb>deant. </s>
          <s id="N40940C">Nam ſi erit ferrum tria / pynnulæ duo ab amento ad <lb></lb>ferrum radius duo ſit oportet: et radius alter ad pynnulas tria <lb></lb>Ex quo <expan abbr="cũ">cum</expan> hic numerus quinque alteris quinque par <expan abbr="reſpõdebit">reſponde<lb></lb>bit</expan>: æquatis radiorum et ponderum rationibus quieſcent æqui <lb></lb>librati et compares: ſi non <expan abbr="reſpõdebunt">reſpondebunt</expan> numeri peruincet: <lb></lb>in quo excedent. </s>
          <s id="N409425">Illud non prætereo / ab eodem amento ſi <lb></lb>pares protendentur radii pares <expan abbr="dũ">dum</expan> capita mouebuntur aere <lb></lb>circulos <expan abbr="ſignabũt">ſignabunt</expan> Si uero <expan abbr="ĩpares">impares</expan> quoque et <expan abbr="ĩpares">impares</expan> <expan abbr="deſeribẽt">deſcribent</expan> <lb></lb>circulos circulis contineri rotas diximus: monſtratum id / <lb></lb>circo eſt ſi uno eodemque motu duæ <expan abbr="cõtiguæ">contiguæ</expan> unicum affixæ <lb></lb>in axem rotæ <expan abbr="moueant̃">moueantur</expan>: ita ut mota una altera non quieſcat: <lb></lb>et quieſcente una altera non moueatur ex radiorum in utriſque <lb></lb>longitudine quæ nam in unaquaque ſit uis intelligemus. </s>
          <s id="N409452">Ra<lb></lb>dii longitudinem notaſſe oportet a medio intimi axis pun<lb></lb>cto. </s>
          <s id="N409459">Hæc ſi ſatis <expan abbr="ĩtelliguntur">intelliguntur</expan> omnis quam quærimus ratio <lb></lb>huiuſmodi machinarum <expan abbr="ĩ">in</expan> aperto eſt maxime rotarum et uectis. <lb></lb></s>
          <s id="N409467">In trocleis paululum eſt amplius quod conſideremus. </s>
          <s id="N40946A"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <lb></lb>et traductus per trocleam funis et orbiculi ipſi in troclea pro<lb></lb>uado ſunt: in quo medius quidem ſit motus / quem eſſe <expan abbr="ĩtra">intra</expan> <lb></lb>difficillimum atque facillimum diximus: quod neque aſcendat <lb></lb>neque deſcendat: ſed in ſuum centrum æquate obinſtet. </s>
          <s id="N40947C">Atque <lb></lb>ut intelligas quid ſit in re: <expan abbr="ſũmito">ſummito</expan> tibi ſtatuam pondo. </s>
          <s id="N409485">M. <lb></lb></s>
          <s id="N409489">Hæc ſi ex arboris trunco fune illaqueata pendebit / certum <lb></lb>eſt / ſimplicem funem iſtunc mille integra ſuſtinere: Adne<lb></lb>ctito ad ſtatuam trocleam: et per eam traducito funem quo <lb></lb>pendebat ſtatua: et reducito ad truncum: ut iterato <expan abbr="pẽdeat">pendeat</expan>: <lb></lb>promptum eſt ſtatuæ pondus duplicato pendere fune: atque <lb></lb>trocleam per æquilibra medium interſtringi. </s>
          <s id="N40949A">Proſequere <lb></lb>addito etiam trunco alteram trocleam et per eam quoque tra<lb></lb>ducito ipſum funem: quero a te quota erit ponderis portio: <lb></lb><expan abbr="quã">quam</expan> reducta in <expan abbr="altũ">altum</expan> et mox traducta pars funis ſuſtinebit ? <lb></lb></s>
          <s id="N4094AB">quingenta inquies. </s>
          <s id="N4094AE"><expan abbr="nõ">non</expan> tu exinde intelligis <expan abbr="ſecũde">ſecunde</expan> huic tro<lb></lb>cleæ dari pondus non poſſe maius ab fune ipſo <expan abbr="q̈">quam</expan>  quod ha<pb xlink:href="004/01/201.jpg"></pb>beat. </s>
          <s id="N4094C3">Habebit ergo. </s>
          <s id="N4094C6">V. non longius progrediar. </s>
          <s id="N4094C9">Huiuſque <lb></lb>ſatis monſtratum puto diuidi pondus trocleis: exindeque <lb></lb>maiora moueri pondera minore. </s>
          <s id="N4094D0">Quot enim <expan abbr="erũt">erunt</expan> iſtiuſmo<lb></lb>di conduplicationes: tot erunt ponderis diſpartitiones: ex <lb></lb>quo illud ſequitur / ut quo plures adhibeantur orbiculi: eo <lb></lb>pondus quaſi conciſum et in partes diſgregatum <expan abbr="cõmodiuſ">commodiuſ</expan> <lb></lb>tractetur. </s>
          <s id="N4094E3">Diximus de rota et troclea et uecte. </s>
          <s id="N4094E6"><expan abbr="Nũc">Nunc</expan> uelim <lb></lb>intelligas cocleam conſtare anulis: qui quidem in ſe <expan abbr="põdus">pondus</expan> <lb></lb>ſuſtinendum ſuſcipiant. </s>
          <s id="N4094F4">Hi anuli ſi eſſent integri et <expan abbr="nõ">non</expan> ita <lb></lb>cæſi / ut finis unius alteriuſ principio iungeretur / proculdu<lb></lb>bio motum in eis pondus neque aſcenderet neque deſcenderet: <lb></lb>ſed æquabili uado per cycli ambitum traheretur. </s>
          <s id="N409503">Cogitur <lb></lb>igitur ui uectis pondus per anuli obliquitates labi. </s>
          <s id="N409508">Rurſus <lb></lb>ſi eſſent hi quidem anuli ambitu perpuſilli: et centro fini<lb></lb>timi nimirum uecte breuiore <expan abbr="põdus/">pondus /</expan> et uiribus leuioribus <lb></lb>moueretur. </s>
          <s id="N409515">Hic non reticebo quid me dicturum non puta<lb></lb>ui. </s>
          <s id="N40951A">Tu ſi rem ita parabis / ut ponderis carina quoad id ma<lb></lb>nus et fabri ars poſſit aſſequi / ſit <expan abbr="nõ">non</expan> amplior puncto. </s>
          <s id="N409523">et ſta<lb></lb>bili in uado / ita moueatur: ut motu ſuo lineas in uado effi<lb></lb>ciat nullas. </s>
          <s id="N40952A">Hoc teſtor Archimedis nauim mouebis et iſti<lb></lb>uſmodi que uoles conſequeris. </s>
          <s id="N40952F">Sed de his alibi. </s>
          <s id="N409532"><expan abbr="Harũ">Harum</expan> <expan abbr="rerũ">rerum</expan> <lb></lb>quas recenſuimus ſingulæ per ſe ad pondus mouendum ua<lb></lb>lidiſſimæ ſunt. </s>
          <s id="N409540">Quod ſi una omnes iungentur in unum mi<lb></lb>rifice&#039; ualebunt. </s>
          <s id="N409545">Apud germanos paſſim <expan abbr="offẽdes">offendes</expan> <expan abbr="ludibũdã">ludibundam</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>glacie <expan abbr="iuuẽtutẽ">iuuentutem</expan> ſocculo ferreo gracili et ſubterleuigato ini<lb></lb>xam facto impulſu leui teſte lubricitate ſuperlabi tanta mo<lb></lb>tus uelocitate: ut ne uinci quidem ſe a præpete alite patia<lb></lb>tur. </s>
          <s id="N409560">Sed quom pondera aut trahantur / aut pellantur / aut <lb></lb>uehantur: fortaſſis erit ut ſic poſſimus diffinire. </s>
          <s id="N409565">Pondera <lb></lb>quidem trabi fune: pelli uecte: uehi rotis: et <expan abbr="eiuſmõi">eiuſmodi</expan>. </s>
          <s id="N40956E">Quo <lb></lb>autem pacto his una omnibus poſſumus uti <expan abbr="ĩpromptu">im promptu</expan> eſt. <lb></lb></s>
          <s id="N409578">Sed in iſtiuſmodi omnibus adeſſe oportet conſtans et obfir<lb></lb>matiſſimum aliquid: quo immoto caetera moueantur. </s>
          <s id="N40957D">Id ſi <lb></lb>trahetur <expan abbr="põdus">pondus</expan>: adſit oportet maius aliud aliquod pondus <pb xlink:href="004/01/202.jpg"></pb>cui uincula machinarum <expan abbr="cõmendentur">commendentur</expan>: ſi tale <expan abbr="nõ">non</expan> aderit pon<lb></lb>dus: clauum ferreum tricubitum ualidum infigito fundituſ <lb></lb>in ſolum denſatum / aut tranſuerſis <expan abbr="trũcis">truncis</expan> obfirmatum ad ex<lb></lb>tremum claui caput / quod ab ſolo emineat / uincla aduolui<lb></lb>to trallearum atque erganæ. </s>
          <s id="N40959E">Si autem erit ſolum harenoſum pro <lb></lb>ſternito trabes prælongos integros: in quibus uada <expan abbr="coaptẽtur">coapten<lb></lb>tur</expan>: et capitibus <expan abbr="uĩcla">uincla</expan> ad clauum alligato: Dicam quod im<lb></lb>periti non aſſentiantur: ni totam rem intellexerint: duo ſi<lb></lb>mul <expan abbr="cõmodius">commodius</expan> trahentur per planum <expan abbr="põdera">pondera</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſolum <expan abbr="unũ">unum</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4095C2">Id fiet ſic moto primo pondere uſque ad extremum ſubſtrati <lb></lb>uadi caput impediam: id cuneolis quoad <expan abbr="præfirmatũ">præfirmatum</expan> hære <lb></lb>at: et machinam quam ſecundum <expan abbr="põdus">pondus</expan> <expan abbr="trahendũ">trahendum</expan> ſit: huic <lb></lb>ita compedito accingam: fiet ut eodem uado per <expan abbr="põdus">pondus</expan> ſed <lb></lb>mobile ab altero pari ſed refirmato peruincatur. </s>
          <s id="N4095DD">Si <expan abbr="ĩ">in</expan> altum <lb></lb>trahendum erit pondus / commodiſſime utemur trabe unico <lb></lb>aut malo nauis minime imbecillo. </s>
          <s id="N4095E8">Hunc ſi <expan abbr="erigemus / calcẽ">erigemus / calcem</expan> <lb></lb>firmabimus ad <expan abbr="clauũ">clauum</expan>: aut ſtabile aliud quid uis. </s>
          <s id="N4095F5">Extremo <lb></lb>capiti funes <expan abbr="alligabunt̃/ne">alligabuntur / ne</expan> minus tres: unus <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="dextrã/">dextram /</expan> alius <lb></lb>in ſiniſtram / tertius per trabis longitudinem obtendetur in <lb></lb>productum. </s>
          <s id="N40960A">Inde ſpatium aliquod ab calce mali trocleæ er<lb></lb>gana ue firmabitur in ſolo: et per eas diſtentus is funis tra<lb></lb>hetur: trahentem ſequetur ſeſe capite attollens malus. </s>
          <s id="N409611">eum <lb></lb>nos funibus illis geminis capiti alligatis hinc atque hic qua <lb></lb>ſi loris moderabimur: ut quoad uelimus ſtet: et in partem <lb></lb>qua opus ſit pendeat ad onus <expan abbr="ponẽdum">ponendum</expan>. </s>
          <s id="N40961E">Laterales isti hinc <lb></lb>atque hinc funes ſi alia maiora non aderunt pondera quibus <lb></lb>commendentur hunc in modum firmabuntur. </s>
          <s id="N409627">Effodietur <expan abbr="ĩ">in</expan> pro<lb></lb>fundum foſſa quadrata: truncus in medio fundo ſternetur: <lb></lb>huic uincla adnectentur ut ab ſolo emineat ſurſum. </s>
          <s id="N409632">In trun<lb></lb>cum tranſuerſi ſuperinſternentur plutei: mox complebitur <lb></lb>foſſa terra et denſabitur. </s>
          <s id="N40963B">Tum ſi madefeceris fiet grauior: <lb></lb>cætera omnia <expan abbr="expediẽtur">expedientur</expan> uti in planorum uadis diximus. </s>
          <s id="N409644">Ad <lb></lb>caput enim trabis et ipſum ad pondus tralleæ adigentur: et <lb></lb>propter pedem ergana firmabitur: aut quod uis eiuſmodi in <pb xlink:href="004/01/203.jpg"></pb>quo uis uectis inſit. </s>
          <s id="N40964F">In hiſce omnibus ad <expan abbr="uſũ">uſum</expan> operis ſeruan<lb></lb>da hæc ſunt / ut uaſtiſſimis ponderibus <expan abbr="mouẽdis">mouendis</expan> media iſti<lb></lb>uſmodi adhibeantur non minuta aut inualida <expan abbr="lõgitudo">longitudo</expan> in <lb></lb>fune inque radio inque omni quo ad <expan abbr="mouẽdum">mouendum</expan> utamur medio <lb></lb>quod <expan abbr="imbecillitatẽ">imbecillitatem</expan> ſapit. </s>
          <s id="N40966F">Nam eſt <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="lõgitudo">longitudo</expan> natura ſui <lb></lb>coniuncta gracilitati: et contra ex breuitate craſſitudo red<lb></lb>ditur. </s>
          <s id="N40967E">Si erunt funes tenues <expan abbr="conduplicẽtur">conduplicentur</expan> cicleolis. </s>
          <s id="N409685">Si ua<lb></lb>ſtiores ſint / quoque et cicleolæ grandes ſubigantur: ne minu<lb></lb>ti circuli acumine funis <expan abbr="interſecẽtur">interſecentur</expan>: axes immittantur fer<lb></lb>rei craſſi / ut ſint ex ſuæ cicleolæ ſemidiametro ne minus <lb></lb>parte ſexta: ne plus ex totius diametri parte octaua. </s>
          <s id="N409694">Funis <lb></lb>madefactus eſt ab incendio tutior: quod quidem frictione <lb></lb>et motu fiat. </s>
          <s id="N40969B">Eſt etiam cicleolis uoluendis paratior. </s>
          <s id="N40969E">Adde <lb></lb>quod et minus abſoluitur. </s>
          <s id="N4096A3">Aceto ut illius madefit <expan abbr="q̈">quam</expan>  aqua: et ma<lb></lb>ritima <expan abbr="q̈">quam</expan>  albula: dulci madefactus aqua feruenti in ſole ociſ<lb></lb>ſime marceſcit. </s>
          <s id="N4096AE">Conuolutiones in funibus tutiores <expan abbr="q̈">quam</expan>  inno<lb></lb>datio. </s>
          <s id="N4096B7">In omnibus cauendum ne funis funem ſecet. </s>
          <s id="N4096BA">Regula <lb></lb>ferrea utebantur ueteres cui primarias annodationes <expan abbr="funiũ">funium</expan> <lb></lb>et trallearum <expan abbr="cõmendarent/">commendarent /</expan> <expan abbr="põderi">ponderi</expan> præſertim lapideo pre<lb></lb>hendendo forcipe ferreo utebantur forma forcipis ex littera <lb></lb>X erat ducta digytis infimis intro uerſus aduncis: quibus <lb></lb>pondus quaſi cancer mordicus inſtringeret ſuprema quo ca<lb></lb>pita erant armillata: per eas armillas funis traductus / et re <lb></lb>uinctus tractu ſui forcipem <expan abbr="aſtrĩgebat">aſtringebat</expan>. </s>
          <s id="N4096DD">Vidimus lapidibus <lb></lb>uaſtis præſertim columnarum media in ſuperficie alioquin <lb></lb>dolata atque expolita relictos umbiliculos prominentes qua <lb></lb>ſi anſas: quibus funium illaqueamenta detinerentur / ne ſub <lb></lb>exfluerent: utunturque præſertim ad coronas impleolis. </s>
          <s id="N4096E8">Sic <lb></lb>enim appello quæ fiant ſic: incauatur formula in lapide ad <lb></lb>crumenæ uacuæ ſimilitudinem pro lapidis uaſtitate palmos <lb></lb>ore arctiore: fundo introrſus latiore: uidimus impleolas per<lb></lb>fundas pedem: hanc complent ferreis cuneolis: <expan abbr="quorũ">quorum</expan> duo <lb></lb>hinc atque hinc collaterales lineamento ad, D. litteræ ſimi<lb></lb>litudinem finiuntur. </s>
          <s id="N4096FB">Hic ad ſpatia intus complenda lateri<pb xlink:href="004/01/204.jpg"></pb>bus impleolæ ſub ingerentur. </s>
          <s id="N409702">Medius uero cuneus quod in<lb></lb>ter utrumque uacui eſt poſtremus complet: ſingulorum cuneorum <lb></lb>auriculæ extant ex formula. </s>
          <s id="N409709">Per auricularum foramina inue<lb></lb>hitur digytus ferreus: et adiungitur anſa ualida: cui funis <lb></lb>ductarius illaqueatus. </s>
          <s id="N409710">Nos columnas atque portarum labra et <lb></lb>huiuſmodi quæ ſtantia ſinenda ſunt hunc modum illaquea<lb></lb>uimus. </s>
          <s id="N409717">Fecimus ferreum aut ligneum ergaſculum pro pon<lb></lb>deris uaſtitate bene firmum: quo columnam apto ſui loco <lb></lb>præhenſam incinximus: cuneiſque gracilibus et oblongis le<lb></lb>ui malleo inſtruximus et affirmauimus. </s>
          <s id="N409720">Demum uti aiunt <lb></lb>brachas ex funibus ergaſculo adegimus hoc pacto: neque im<lb></lb>pleolarum uulneribus lapidem: neque angulares lapidis acies <lb></lb>cincturis rudentum leſimus. </s>
          <s id="N409729">Adde quod genus hoc ligandi <lb></lb><expan abbr="omniũ">omnium</expan> expeditiſſimum <expan abbr="aptiſſimũ">aptiſſimum</expan> et fidiſſimum eſt. </s>
          <s id="N409735">Multa <lb></lb>quæ ad iſtos uſus pertineant prolixius alibi explicabuntur. <lb></lb></s>
          <s id="N40973B">Sed hic machinas <expan abbr="tãtum">tantum</expan> interpretari oportet eſſe ueluti ani <lb></lb>mantia manibus admodum ualidiſſima: et dimouere <expan abbr="põdus">pondus</expan> <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> aliis fere modis: <expan abbr="q̈">quam</expan>  id nos ipſi moueamus. </s>
          <s id="N409751">Ea de re quas <lb></lb>intenſiones membrorum neruorum que <expan abbr="amittendo / pellẽdo/">amittendo / pellendo /</expan> <expan abbr="trabẽdo">traben<lb></lb>do</expan> / tranſferendo adhibeamus: tales machinis imitari neceſ <lb></lb>ſe eſt. </s>
          <s id="N409762">Vnum admoneo: uaſtiſſima <expan abbr="uticũque">uticunque</expan> mouere inſtitue <lb></lb>ris pondera conferet ſenſim cautim mature aggredi rem ob <lb></lb>uarios / incertos / irrecuperabiles caſus et pericula / que iſti<lb></lb>uſmodi negocio præter opinionem etiam expertiſſimis <expan abbr="ſolẽt">ſo<lb></lb>lent</expan> euenire. </s>
          <s id="N409774">Neque enim tanta sequetur laus et ingenii appro<lb></lb>batio / ſi ſucceſſerit quod tuo fretus conſilio aggreſſus ſis: <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  redundabit deteſtatio et odium temeritatis / ubi male ſuc<lb></lb>ceſſerit. </s>
          <s id="N409780">De his hactenus. </s>
          <s id="N409783">Nunc redeo ad cruſtationes.</s>
        </p>
        <p id="N409786" type="main">
          <s id="N409788">Omnibus cruſtationibus adegiſſe oportet harenationum tu<lb></lb>nicas ne minus tres. </s>
          <s id="N40978D">Primæ officium eſt parietis <expan abbr="ſuperficiẽ">ſuperficiem</expan> <lb></lb><expan abbr="præhẽſare">præhenſare</expan> arctiſſime / et reliquas ſuperadditas harenationes <lb></lb>ad parietem <expan abbr="cõtinere">continere</expan>. </s>
          <s id="N40979F">Extremæ officium eſt expolitionum <lb></lb>colorum / <expan abbr="lineamẽto">lineamento</expan>, que uenuſtates expromere. </s>
          <s id="N4097A8">Mediarum offi<lb></lb>cium eſt: utriſque uitia emendare atque prohibere. </s>
          <s id="N4097AF">Vitia hæc <pb xlink:href="004/01/205.jpg"></pb>ſunt. </s>
          <s id="N4097B6">Nam ſi erunt ultimæ quidem et ſupremæ acres ut ſic <lb></lb>loquar mordicaces parietum quales eſſe <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> primas opor<lb></lb>tet / acrimonia ſui crebris rimulis interfundentur ſicciſcen<lb></lb>do. </s>
          <s id="N4097C3">Sin autem erunt primæ illæ molliores: quales eſſe ulti<lb></lb>mas oportet: non compræhenſabunt tenaci morſu <expan abbr="parietẽ">parietem</expan>: <lb></lb>ſed deſciſcent. </s>
          <s id="N4097CE">Quo plures <expan abbr="erũt">erunt</expan> harenationes: eo illuſtrius <lb></lb>leuigabitur. </s>
          <s id="N4097D7">et contra uetuſtatem ſolidiores perſeuerabunt. <lb></lb></s>
          <s id="N4097DB">Vidimus apud antiquos qui uſque nonam ſuperaddiderint <lb></lb><expan abbr="harenationẽ">harenationem</expan>. </s>
          <s id="N4097E3">Harum primas omnino eſſe oportet aſperrimas <lb></lb>ex harena foſſili et teſta non ualde tunſa ſed glanduloſa ad <lb></lb>craſſitudinem digytorum / interdum uſque palmum. </s>
          <s id="N4097EA">Mediis <lb></lb>tunicis harena fluuiatilis commodior / quod minus findatur. <lb></lb></s>
          <s id="N4097F0">Haſce <expan abbr="itẽ">item</expan> eſſe aſperas oportet. </s>
          <s id="N4097F7"><expan abbr="Nã">Nam</expan> leuigatis ſuperaddita <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>adhærent. </s>
          <s id="N409803">Vltima <expan abbr="omniũ">omnium</expan> erit nitidiſſima marmorata: hoc <lb></lb>eſt cui pro harena ſit tunſus lapis candidiſſimus. </s>
          <s id="N40980C">Hanc ul<lb></lb>timam partem craſſam ponere ſemidigytum ſat eſt. </s>
          <s id="N409811">Aegre <lb></lb>enim ſiccatur ſi craſſior <expan abbr="adiũgitur">adiungitur</expan>. </s>
          <s id="N40981A">Vidimus qui parſimo<lb></lb>niæ gratia extremam cutim corio calciamentorum <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="craſſiorẽ">craſſio<lb></lb>rem</expan> ſuperextenderint. </s>
          <s id="N409828">Mediæ harenationes prout his aut illis <lb></lb>proximiores ſunt deinceps moderabuntur. </s>
          <s id="N40982D">Venæ quædam <lb></lb>alabaſtro tralucido perſimiles lapideis <expan abbr="mõtibus">montibus</expan> inueniun<lb></lb>tur: quæ neque marmor neque gypſum / ſed inter utrumque ſint <lb></lb>natura ſui admodum friabiles. </s>
          <s id="N40983C">Is lapis tunſus et pro hare<lb></lb>na mixtus ſplendentes marmorei candoris ſcintillulas mi<lb></lb>rifice referet. </s>
          <s id="N409843">Viſuntur paſſim cruſtationum continendarum <lb></lb>gratia claui parietibus affixi: ætas docuit æneos præſtare. <lb></lb></s>
          <s id="N409849">Perplacet qui clauiculorum loco inter <expan abbr="iũcturas">iuncturas</expan> ordinum per <lb></lb>parietem factis minutis foraminibus extantes glebuſculas ſi <lb></lb>liceas confixere malleolo nimirum ligneo. </s>
          <s id="N409854">Murus <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quo <lb></lb>erit recentior / quo ue aſperior / eo harenationes denſius con<lb></lb>tinebit. </s>
          <s id="N40985F">Ergo ſi inter aſtruendum et dum uiret opus <expan abbr="primã">primam</expan> <lb></lb><expan abbr="quãuis">quamuis</expan> tenuem harenationem <expan abbr="ĩduxeris">induxeris</expan> captus præſtabit ſu<lb></lb>perinducendis tenaces et indelebiles: poſt hauſtros <expan abbr="cõmo/diſſime">commo<lb></lb>diſſime</expan> omne cruſtationis opus inducetur: per boream et fri<pb xlink:href="004/01/206.jpg"></pb>gora et aſtum aeris inducta / præſertim cutis ultima repen<lb></lb>te inſcabreſcet. </s>
          <s id="N40987D">Porro cruſtationum aliæ inductæ: aliæ ad / <lb></lb>actæ. </s>
          <s id="N409882">Inducitur autem gypſum aut calx. </s>
          <s id="N409885">Sed gypſum non <lb></lb>niſi ſicciſſimo eſt in loco utile. </s>
          <s id="N40988A">Cruſtationibus quibuſuis <lb></lb>ex uetere pariete ſuffuſa inimica eſt humiditas. </s>
          <s id="N40988F">Adigitur <lb></lb>et lapis et uitrum et huiuſmodi. </s>
          <s id="N409894">Inductarum cruſtationum <lb></lb>hæ ſunt <expan abbr="ſpẽs">ſpes</expan>: albaria / pura / inſignita / pictoria. </s>
          <s id="N40989D">Adactarum <lb></lb>autem hæ: obtabulata / circumexecta / teſſellulata. </s>
          <s id="N4098A2">De indu<lb></lb>ctis prius. </s>
          <s id="N4098A7">Calx ſic parabitur exuberatim et pura aqua oper<lb></lb>to in lacu diu macerabitur. </s>
          <s id="N4098AC">Inde ferro non ſecus atque ligna <lb></lb>dolentur aſciabitur. </s>
          <s id="N4098B1">Maceratæ ſignum erit / ubi inter aſcian <lb></lb>dum calculi ferrum non offenderint: tertium ante menſem <lb></lb>non ſatis etiam maturam putant: lentam et ualde <expan abbr="glutino/ſam">glutino<lb></lb>ſam</expan> eſſe oportet quam probet. </s>
          <s id="N4098BB">Nam ſi ferrum exierit <expan abbr="ſiccũ">ſiccum</expan> <lb></lb>indicio erit euanidam eſſe et ſiticuloſam. </s>
          <s id="N4098C4">Cum <expan abbr="harenã">harenam</expan> aut <lb></lb>quid <expan abbr="tũſum">tunſum</expan> <expan abbr="ĩmiſcueris">immiſcueris</expan> diu et uehementer atque iterum diu <lb></lb>ſubagitato: <expan abbr="etiã">etiam</expan> rurſus ſubuerſato quoad quaſi ſpumeſcat. <lb></lb></s>
          <s id="N4098DC">Eam ueteres qua ultimam cutim inducturi erant mortario <lb></lb>compinſabant: temperabantque ipſam hanc mixturam ut fer<lb></lb>rum non detineret dum induceretur. </s>
          <s id="N4098E3">In iam inductam ſub <lb></lb>areſcentem atque adhuc ſubuirentem altera inducetur: cu<lb></lb>rabiturque ut tenore uno ſimul omnes cutes inareſcant: leui<lb></lb>bus planatoriis et bacillis uerberatas cruſtationes <expan abbr="dũ">dum</expan> uirent <lb></lb>denſantur. </s>
          <s id="N4098F2">Vltima cutis in puro albario diligenter perfri<lb></lb>cata ſplendorem dabit ſpeculi: eandemque factam penitus ſic<lb></lb>cam ſi unxeris cæra et maſtice modicoque oleo una collique <lb></lb>factis: et ſic unctum parietem carbone ignito ex pelui con<lb></lb>calefeceris ut unguenta combibat: uincet marmora nitore. <lb></lb></s>
          <s id="N4098FE">Nos experti ſumus cruſtas eiuſmodi rimis euadere immu<lb></lb>nes / ſi inter inducendum ilico apparentes fixuras manipu<lb></lb>lis uirgultarum ibiſci ſparti ue crudi caſtigaueris. </s>
          <s id="N409905">Quod ſi <lb></lb>per <expan abbr="caniculã">caniculam</expan> aut loco æſtuoſo inducturus lis / tundito et mi<lb></lb>nutiſſime concidito rudentes uetuſtos / et pulti <expan abbr="cõmiſceto">commiſceto</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N409915">Tum et leuigabitur quidem belliſſime / ſi ſapone albo <expan abbr="tepẽti">tepen<pb xlink:href="004/01/207.jpg"></pb>ti</expan> aqua ſoluto modice inter <expan abbr="leuigãdum">leuigandum</expan> ſuperaſperſeris mul<lb></lb>ta inunctura expalleſcit. </s>
          <s id="N409926">Signa ſigillis expeditiſſime affi<lb></lb>gentur. </s>
          <s id="N40992B">Sigilla ex ſculpturis haurientur gypſo madente ſu<lb></lb>perinfuſo. </s>
          <s id="N409930">Ea quidem cum aruerint quo diximus unguen<lb></lb>to peruncta <expan abbr="cutẽ">cutem</expan> marmoris imitabuntur. </s>
          <s id="N409939">Signorum iſtiuſmo<lb></lb>di duo ſunt genera. </s>
          <s id="N40993E">Vnum prominens: aliud caſtigatum et <lb></lb>retunſum. </s>
          <s id="N409943">Recto in pariete non incommode <expan abbr="aſciſcẽtur">aſciſcentur</expan> pro<lb></lb>minentia: Coelo autem teſtudinum retunſa magis conueni<lb></lb>ent. </s>
          <s id="N40994F">Nam prominentia ſi pendeant / pondere ſui facile deſti<lb></lb>tuuntur: incoliſque periculo ſunt caſu. </s>
          <s id="N409954">Recte admonent ubi <lb></lb>puluis multus futurus ſit/ coelatas coronas et prominentes <lb></lb>non adhibeas / ſed planas et caſtigatas: quo aptius abſtergan<lb></lb>tur. </s>
          <s id="N40995D">Pictoriæ cruſtationes aliæ in udo: aliæ in ſicco. </s>
          <s id="N409960">Vdis <lb></lb>color omnis natiuus ex lapide / terra mineris et <expan abbr="eiuſmõi">eiuſmodi</expan> ſumpt<lb></lb>tus conueniet. </s>
          <s id="N40996B">Fucatus autem omnis color et omnis præſer<lb></lb>tim qui in ignem poſitus mutetur / ſicciſſima deſiderat: cal<lb></lb>cemque lunamque et hauſtrum odit. </s>
          <s id="N409972">Nouum inuentum / oleo <lb></lb>linaceo colores quos uelis <expan abbr="ĩducere">inducere</expan> <expan abbr="cõtra">contra</expan> <expan abbr="omẽs">omnes</expan> aeris et coeli <lb></lb>iniurias æternos: modo ſiccus et minime uliginoſus ſit pa<lb></lb>ries ubi inducatur: tametſi comperio pictores antiquos pin<lb></lb>gendis puppibus <expan abbr="nauiũ">nauium</expan> uſos <expan abbr="liquẽti">liquenti</expan> cæra pro glutino. </s>
          <s id="N409991">Tum <lb></lb>et uidimus in ueterum operibus inductos parieti colores gem<lb></lb>marum / ſi ſatis rem teneo / cæra aut fortaſſis albo bitumine <lb></lb>ad tantam duritiem redactos uetuſtate / ut ne igne quidem <lb></lb>ne item aqua diſſolui poſſint: eſſe id uitrum aſſum dicas. <lb></lb></s>
          <s id="N40999D">Vidimus et qui lacteo calcis flore colores maxime uitreos <lb></lb>parieti dum uirebat / adglutinarunt. </s>
          <s id="N4099A2">Hac de his.</s>
        </p>
        <p id="N4099A5" type="main">
          <s id="N4099A7">Adactæ <expan abbr="autẽ">autem</expan> cruſtationes obtabulatæ <expan abbr="quãuis">quamuis</expan> aut puræ qui<lb></lb>dem ſint aut coelatæ / amborum tamen una eſt ratio. </s>
          <s id="N4099B4">Mirum di<lb></lb>ctu quantum diligentiæ ueteres ſecandis tabulis marmore <lb></lb>is atque illuſtrandis adhibuerint. </s>
          <s id="N4099BB">Vidi equidem tabulas mar<lb></lb>moreas cubitos <expan abbr="lõgas">longas</expan> plus quatuor: latas duos: craſſas uix <lb></lb>ſemidigytum: et iunctas linea undoſa: quo magis ſpectan<lb></lb>tes <expan abbr="fallerẽt">fallerent</expan>. </s>
          <s id="N4099CC">Exſecandis marmoribus ueteres harenam ethio<pb xlink:href="004/01/208.jpg"></pb>picam <expan abbr="ĩ">in</expan> primis probaſſe ſcribit Plinius: indicam proxime <lb></lb>accedere: ſed molliorem eſſe ægyptiam: itidem præſtare no<lb></lb>ſtris. </s>
          <s id="N4099DD">Ex quodam tamen adriatici maris uado repertam fe<lb></lb>runt / qua ueteres <expan abbr="uterẽtur">uterentur</expan>. </s>
          <s id="N4099E6">Nos ex littoribus puteolanis ha<lb></lb>renam colligimus huic operi non in poſtremis utilem. </s>
          <s id="N4099EB">Ex <lb></lb>quouis torrente anguloſa harena ſumpta utilis eſt. </s>
          <s id="N4099F0">ſed quo <lb></lb>craſſior quidem eſt: eo laxioribus ſegmentis terit / et acrius <lb></lb>rodit. </s>
          <s id="N4099F7">Quo autem leuius delimat: eo polituræ proximior <lb></lb>eſt. </s>
          <s id="N4099FC">Expolitio ab extremis limis incipit: deſinit in id quod <lb></lb>potius lingit <expan abbr="q̈">quam</expan>  rodit. </s>
          <s id="N409A05">Thebaica fricandis et poliendis mar<lb></lb>moribus probatur. </s>
          <s id="N409A0A">Laudant et cotes: ſmirillum appellant <lb></lb>lapidem: cuius farina nihil præſtabilius. </s>
          <s id="N409A0F">Et pumex poſtre<lb></lb>mis delinimentis perutilis <expan abbr="ẽ">est</expan>. </s>
          <s id="N409A18">Stagni peruſti ſpuma / uſtaque <lb></lb>ceruſa / et tripolea <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> creta et generis eiuſdem quouis <lb></lb>modo in minutiſſima corpuſcula athomis puſilliora <expan abbr="eadẽquemordentia">eademque <lb></lb>mordentia</expan> conterantur utillima ſunt. </s>
          <s id="N409A29">Tabulis continendis <lb></lb>ſi erunt illæ quidem craſſæ clauiculi aut marmorei promi <lb></lb>nentes captus adinterfigantur parieti: ſubinde nudæ tabulæ <lb></lb>applicentur. </s>
          <s id="N409A32">Sin autem erunt tenuiores poſt ſecundas hare<lb></lb>nationes calcis loco cæra / pix / reſina / maſtix : et <expan abbr="gũmarum">gummarum</expan> <lb></lb>omnis numerus <expan abbr="cõfuſe">confuſe</expan> colliquefactus adhibeatur: ſenſimque <lb></lb>concalefiat tabula: ne repentina ignis moleſtia crepet. </s>
          <s id="N409A45">Po<lb></lb>nendis tabulis laus erit: ſi ex earum expaginatione ac ſerie <lb></lb>aſpectus <expan abbr="cōcinnitas">concinnitas</expan> <expan abbr="referet̃">referetur</expan>. </s>
          <s id="N409A54">Maculæ <expan abbr="enī">enim</expan> maculis et colores <lb></lb>coloribus, et talia talibus <expan abbr="coaptãda">coaptanda</expan> ſunt: ut alter alteri mu<lb></lb>tuo praeſtet <expan abbr="gratiã">gratiam</expan>. </s>
          <s id="N409A67">Veterum perplacet aſtutia: qui <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> pro<lb></lb>ximiora oculo nitidiſſima expolita reddebant. </s>
          <s id="N409A70">In his <expan abbr="autẽ">autem</expan> <lb></lb>quæ diſtantes et in <expan abbr="altũ">altum</expan> erant futuræ <expan abbr="parcebãt">parcebant</expan> labori. </s>
          <s id="N409A81">Quin <lb></lb>et locis aliquibus ne leuigatas <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> apponebant: quod eo uix <lb></lb>curioſiſſimi recognitores inſpectaturi eſſent. </s>
          <s id="N409A8C">Circumexſe<lb></lb>cta et teſſellulata in hoc conueniunt: quod in utriſque picturam <lb></lb>imitamur uariis lapidum / uitri / concharum ue coloribus ap<lb></lb>ta quadam explicatione compactis. </s>
          <s id="N409A95">Conchas margaritarum <lb></lb>ſecare et immiſcere cruſtationibus primum inſtituiſſe Ne<pb xlink:href="004/01/209.jpg"></pb>ronem ferunt. </s>
          <s id="N409A9E">In hoc differunt quod in circumexectis <expan abbr="q̈">quam</expan>  maiu<lb></lb>ſculas poſſumus tabellularum partes adhibemus. </s>
          <s id="N409AA7">In <expan abbr="teſſellu/latis">teſſellu<lb></lb>latis</expan> quadrata minutalia fabis <expan abbr="nõ">non</expan> maiora immittuntur quo <lb></lb>enim intra minutiora ſunt: eo <expan abbr="ſplẽdoris">ſplendoris</expan> ſcintillas diffuſius <lb></lb>referunt. </s>
          <s id="N409AB8">Teſſellularum ſuperficiebus uarias in partes accep<lb></lb>ta lumina reiicientibus: differuntque quod illis affigendis com<lb></lb>modior <expan abbr="gũmarum">gummarum</expan> pultis eſt: his uero teſſellulatis utilior eſt <lb></lb>calx: cui tyburtini lapidis farina tritiſſima <expan abbr="ĩmixta">immixta</expan> ſit. </s>
          <s id="N409AC9"><expan abbr="Sũt">Sunt</expan> <lb></lb>qui operi teſſellulato calcem iterum at quod iterum allutari aqua <lb></lb>feruenti iubeant: quo ſalis ardoribus exuta mollior et len<lb></lb>tior ſit. </s>
          <s id="N409AD5">Rota uideo circumexectorum operum præduros lapil<lb></lb>los fuiſſe delimatos in teſſellulatis. </s>
          <s id="N409ADA">Aurum uitro appingitur <lb></lb>calce plumbi qua nullum fit fluidius uitrum.</s>
        </p>
        <p id="N409ADF" type="main">
          <s id="N409AE1">Quæ de cruſtationibus diximus omnia ferme ad opus <expan abbr="pauimẽti / de">paui<lb></lb>menti / de</expan> quo dicturos polliciti ſumus <expan abbr="faciũt">faciunt</expan>: præter id <expan abbr="qd">quod</expan><lb></lb>neque pictorias neque adeo inſignitas cruſtationes recipiunt. <lb></lb></s>
          <s id="N409AF0">ni forte pro pictoriis illud ueniat quod pultem uariis colo<lb></lb>ribus inficere poſſumus: et ſpatiis circumſeptis limitibus <lb></lb>marmoreis ad picturæ imitationem fundere. </s>
          <s id="N409AF7">Inficitur rubri<lb></lb>ca uſta teſta ſilice et ferri fece et huiuſmodi pauimentis cru<lb></lb>ſtatis cum ſicuerint opus diſpumabitur. </s>
          <s id="N409AFE">Id fit ſic. </s>
          <s id="N409B01">Siliceus <lb></lb>lapis aut potius plumbum pondo quinque ſupplanata ſuperfi<lb></lb>cie funiculis horſum iſtorſum trahitur retrahiturque per pa<lb></lb>uimentum ſpanſa harena aſperrima atque aqua quoad raden<lb></lb>do belliſſime leuigetur. </s>
          <s id="N409B0D">Non leuigabitur niſi <expan abbr="teſſellularũ">teſſellularum</expan> <lb></lb>anguli et lineæ ſint conformes. </s>
          <s id="N409B16">Quod <expan abbr="inductũ">inductum</expan> ſit oleo præ<lb></lb>ſertim linaceo perfuſum <expan abbr="uitreã">uitream</expan> acquirit cutim. </s>
          <s id="N409B23">Amurca per<lb></lb>fundere commodiſſimum: tum et aqua in qua extincta ſit <lb></lb>calx uehementer conferet ſi iterum atque iterum aſperſeris. </s>
          <s id="N409B2A">In <lb></lb>his omnibus quæ recenſuimus uitabitur eiuſdem coloris et <lb></lb>formæ nimium crebra et uno in loco plus ſatis conferta et <lb></lb>perturbate <expan abbr="cõpũcta">compuncta</expan> copia uitabitur et <expan abbr="cõiunctionũ">coniunctionum</expan> hiatus: <lb></lb>omnia ad <expan abbr="unguẽ">unguem</expan> componentur atque delicabuntur: ut cun<lb></lb>ctæ partes operis æqualiter ſeſe abſolutas præbeant.</s>
        </p>
        <pb xlink:href="004/01/210.jpg"></pb>
        <p id="N409B46" type="main">
          <s id="N409B48">Habet et tectum ſuas contignationum / teſtudinationum et <lb></lb>ſubdiualium cruſtationum delitias atque uenuſtates. </s>
          <s id="N409B4D">Extant <lb></lb>in hanc uſque diem ad porticum Agrippæ <expan abbr="cõtignationes">contignationes</expan> æne <lb></lb>is trabibus pedum quadraginta: opus in quo neſcias impen<lb></lb>ſam ne magis an artificis ingenium mirere. </s>
          <s id="N409B5A">Cedro tectum <lb></lb>epheſiæ Dianæ annos ſtetiſſe per multos alibi retulimus. <lb></lb></s>
          <s id="N409B60">Salaucem colchorum regem habuiſſe uicto Soſoſtre ægyptio<lb></lb>rum rege trabes aureas et <expan abbr="argẽteas">argenteas</expan> meminit Plinius. </s>
          <s id="N409B6A">Tum <lb></lb>et uiſuntur <expan abbr="tẽpla">templa</expan> marmoreis tabulis operta: quales ad tem<lb></lb>plum hieroſolimarum fuiſſe referunt ampliſſimas <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> nito<lb></lb>re candentes: ut a longe id rectum <expan abbr="intuẽtibus">intuentibus</expan> niueus eſſe ui<lb></lb>deatur mons. </s>
          <s id="N409B81">Catulus primus tegulas romæ æneas capitolii <lb></lb>inaurauit. </s>
          <s id="N409B88">Subinde pantheon romæ æreis opertum ſquamis <lb></lb>inauratis fuiſſe comperio. </s>
          <s id="N409B8D">Et Honorium Pont. maximum <lb></lb>eum / cuius tempeſtate Maomet nouam ægyptiis lybiaque re<lb></lb>ligionem et sacra inſtituit / baſilicam petri tabulis totam ope <lb></lb>ruiſſe æneis. </s>
          <s id="N409B99">Germania tegulis uitreatis nitet. </s>
          <s id="N409B9C">Plumbo paſ<lb></lb>ſim utimur: opus quidem ad diuturnitatem aptum: atque <expan abbr="īprimis">in<lb></lb>primis</expan> ad gratiam: neque impenſa non moderatum eſt: ſed in <lb></lb>eo hæc ſunt incommoda. </s>
          <s id="N409BA9">Nam ſi cementitio applicabitur <lb></lb>operi / illic quod non ſubreſpiret: ſed ſuccenſis quibus incum<lb></lb>bat lapillis plus ſatis aeſtuans feruore ſolis colliqueſcit. </s>
          <s id="N409BB0">Fa<lb></lb>ciat hoc ad rem / quod experiri licet. </s>
          <s id="N409BB5">Plumbeum uas igne <lb></lb>non liquabitur: ſi plenum ſit aqua: iniicito calculum: ilico <lb></lb>colliquefiet contactu / ac perforabitur. </s>
          <s id="N409BBC">Accedit quod iſtic ubi <lb></lb>non habeat crebros et admodum firmos captus: quibus lami <lb></lb>næ contineantur: facile uentis abſtergitur. </s>
          <s id="N409BC3">Accedit <expan abbr="etiã">etiam</expan> quod <lb></lb>breui ſalibus calcis uitiatur atque exeditur: ut materiæ nimi<lb></lb>um tutius <expan abbr="cõmittatur">committatur</expan>: ni forte ignes metuaſ. </s>
          <s id="N409BD2">Sed illic <expan abbr="quaqueincõmodo">quaque <lb></lb>incommodo</expan> ſunt claui præſertim ferrei: quod ſole uehementius <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  calculi ipſi inferueſcant/ et rubigine <expan abbr="circũrodant">circumrodant</expan>. </s>
          <s id="N409BE4">Anſas <lb></lb>et acus idcirco teſtudinatis oportet <expan abbr="plũbeos">plumbeos</expan>: quibus lamiæ <lb></lb>tegularum candenti ferro aſſolidentur. </s>
          <s id="N409BEF">Oportet et opus ſub <lb></lb>inſtratum reddere leui oblinimento ex cinere ſalictarum loto <pb xlink:href="004/01/211.jpg"></pb>admixta creta albenti. </s>
          <s id="N409BF8">Claui ex ære minus conferueſcunt: <lb></lb>leduntque minus erugine. </s>
          <s id="N409BFD">Plumbum ſtercore allitum uitia<lb></lb>tur. </s>
          <s id="N409C02">Idcirco prouidendum / ne ſtationes habeant, quibus ſe <lb></lb>ſe apte recipiant aduolantes: aut denſior illic materia ſubſti<lb></lb>tuenda eſt: ubi ſtercus cadens accumuletur. </s>
          <s id="N409C09">In <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> ad <expan abbr="tẽ/plum">tem<lb></lb>plum</expan> Salomonis refert Euſebius catenas extenderant: qui<lb></lb>bus uaſa penderent ænea. cccc. quorum sonitu alites fugaren<lb></lb>tur. </s>
          <s id="N409C20">In tectis quoque ornantur faſtigia et ſtillicidiorum labra et <lb></lb>anguli. </s>
          <s id="N409C25"><expan abbr="Apponũt̃">Apponuntur</expan> <expan abbr="enĩ">enim</expan> pilæ / flores / ſtatuæ / bigæ / et <expan abbr="eiuſmõi">eiuſmodi</expan> <lb></lb>de quibus <expan abbr="mẽbratim">membratim</expan> dicemus ſuo loco. </s>
          <s id="N409C39"><expan abbr="Nũc">Nunc</expan> quod <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="totũ">to<lb></lb>tum</expan> genus <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> ornamentorum <expan abbr="cõplectatur">complectatur</expan> amplius nihil <lb></lb>occurrit: niſi ut aptis locis quæque operi <expan abbr="cõdicãt">condicant</expan> apponatur. <lb></lb></s>
          <s id="N409C59">Apertionum ornamenta plurimum operi <expan abbr="afferũt">afferunt</expan> iucundita<lb></lb>tis atque dignitatis. </s>
          <s id="N409C64">Sed <expan abbr="habẽt">habent</expan> difficultates et graues et mul<lb></lb>tas: quibus non niſi magna artificis diligentia et graui im<lb></lb>penſa prouideatur. </s>
          <s id="N409C6F">Lapidibus enim indiget uaſtis / integi is/ <lb></lb>comparibus / elegantibus / raris: que omnia neque facile inue<lb></lb>nientur / neque tractantur / diriguntur / dolantur / componun<lb></lb>tur penitus ad <expan abbr="arbitriũ">arbitrium</expan>. </s>
          <s id="N409C7C">Negaſſe architectos aiebat Cicero <lb></lb><expan abbr="colũnas">columnas</expan> poſſe ad perpendiculum ſtatui: quod <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> cum fir<lb></lb>mitatis cauſa <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> uenuſtatis <expan abbr="grã">gratiam</expan> in <expan abbr="ap̃tionibus">apertionibus</expan> <expan abbr="oĩo">omnino</expan> neceſ <lb></lb>ſe eſt. </s>
          <s id="N409C9C"><expan abbr="Sũt">Sunt</expan> et alia <expan abbr="incõmoda">incommoda</expan>: ſed omnibus quoad <expan abbr="ingeniũ">ingenium</expan> vale<lb></lb>bit prouidebimus. </s>
          <s id="N409CAC">Apertio natura ſui peruia eſt: ſed <expan abbr="interdũ">interdum</expan> <lb></lb>paries parieti quaſi pellis ueſti affulcitur: <expan abbr="quoddãque">quoddamque</expan> <expan abbr="fingit̃">fingitur</expan> <lb></lb>apertionis genus <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="paruũ">paruum</expan>: ſed <expan abbr="p̃cluſũ">percluſum</expan> obiecto pariete: quod <lb></lb>quidem no inepte ea re affictum <expan abbr="nũcupabitur">nuncupabitur</expan>. </s>
          <s id="N409CD2">Hoc genus <lb></lb><expan abbr="ornamẽti">ornamenti</expan> uti et cætera pleraque omnia <expan abbr="ornamẽta">ornamenta</expan> <expan abbr="corroborãdi">corroboran<lb></lb>di</expan> opis et <expan abbr="minuẽdæ">minuendæ</expan> <expan abbr="impẽſæ">impenſæ</expan> gratia a fabris tignariis primo <lb></lb><expan abbr="inuentũ">inuentum</expan> eſt. </s>
          <s id="N409CF3">Id lapicidæ imitati <expan abbr="egregiã">egregiam</expan> operibus <expan abbr="uenuſtatẽ">uenuſtatem</expan> <lb></lb>attulere. </s>
          <s id="N409D00">Quiduis horum pulchrius erit / ſi habebit oſſa inte<lb></lb>gra unico ex lapide. </s>
          <s id="N409D05"><expan abbr="Proximũ">Proximum</expan> erit / cum ita <expan abbr="cũctas">cunctas</expan> habebit <lb></lb>partes: ut non appareat ubi iunctæ ſint. </s>
          <s id="N409D13">Veteres maximos <lb></lb><expan abbr="colũnarum">columnarum</expan> cæterorumque oſſium lapides etiam affictis apertioni<lb></lb>bus prius erigebant: inque ſuis baſibus ſtatuebant <expan abbr="q̈">quam</expan>  parietem <pb xlink:href="004/01/212.jpg"></pb>attollerent. </s>
          <s id="N409D27">Prudenti ſane conſilio. </s>
          <s id="N409D2A"><expan abbr="Nã">Nam</expan> patebat uſus machi<lb></lb>narum expeditior: et perpendicula liberiora captabantur. <lb></lb></s>
          <s id="N409D33">Ad perpendiculum columna ſtatuetur ſic in baſe / et ima in <lb></lb>columna: et in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> centra circulorum notabuntur. </s>
          <s id="N409D3C">In cen<lb></lb>tro baſis acus ferreus plumbo affirmabitur. </s>
          <s id="N409D41">Centrum uero <lb></lb>imæ columne perforabitur / quoad acum <expan abbr="extãtem">extantem</expan> ex baſi in<lb></lb>tra ſe concipiat. </s>
          <s id="N409D4C">Supra uerticem machinæ annotabitur pun<lb></lb>ctum: a quo perpendiculum in medium cadat baſis acum. <lb></lb></s>
          <s id="N409D52">His paratis non erit difficile pellere <expan abbr="ſũmum">ſummum</expan> columnæ ſca<lb></lb>pum: ut ſui circuli centrum puncto annotato ſubſtituar ex <lb></lb>perpendiculo. </s>
          <s id="N409D5D">Didici ex ueterum operibus <expan abbr="cõplanari">complanari</expan> poſſe <lb></lb>marmora teneriora iiſdem ipſis ferramentis: quibus et ma<lb></lb>teria abradatur. </s>
          <s id="N409D68">Illud etiam obſeruarunt / ut rudes adhuc la<lb></lb>pides aſtruerent ſolis dolatis capitibus lapidum et labris: <lb></lb>quæ in opere mutuo iungerentur: obſtructo uero ex opere <lb></lb>poſtea quod rude aderat dedolabant atque <expan abbr="leuigabãt">leuigabant</expan>. </s>
          <s id="N409D75">Credo <lb></lb>id quidem: ut periculis machinarum <expan abbr="q̈">quam</expan> minimum poſſent <lb></lb>impenſæ committerent. </s>
          <s id="N409D80">Grauius enim diſpendium ex terſo <lb></lb>et plane abſoluto lapide <expan abbr="accepiſſẽt /ſi">accepiſſent / ſi</expan> caſu aliquo <expan abbr="diffractũ">diffractum</expan> <lb></lb>fuiſſet <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex incohato. </s>
          <s id="N409D93">Adde quod temporibus <expan abbr="cõſultiſſime">conſultiſſime</expan> pro<lb></lb>ſpiciebant. </s>
          <s id="N409D9C">Aliud enim tempus eſt operis aſtruendi: aliud <lb></lb>ueſtiendi atque expoliandi. </s>
          <s id="N409DA1">Affictorum operum duo ſunt ge<lb></lb>nera. </s>
          <s id="N409DA6">Vnum quod ita adhæret parieti / ut quota ſui pars in<lb></lb>terlateat / et quota promineat ex pariete. </s>
          <s id="N409DAB">Aliud quod totis <lb></lb>columnis ex pariete ſolutum exit: et porticum imitari uo<lb></lb>luiſſe præ ſe fert. </s>
          <s id="N409DB2">Illud ea re prominens: hoc <expan abbr="expeditũ">expeditum</expan> nun<lb></lb>cupetur. </s>
          <s id="N409DBB">In prominentibus erunt columnæ aut rotundæ aut <lb></lb>quadrangulæ. </s>
          <s id="N409DC0">Prominere oportet rotundas ne plus / ne <expan abbr="itẽ">item</expan> <lb></lb>minus ſemidiametro. </s>
          <s id="N409DC9">Quadrangulas ne plus parte ſui late <lb></lb>ris quarta / ne minus ſexta. </s>
          <s id="N409DCE">In expeditis columnæ <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> plus <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  totis baſibus et parte amplius quarta ſecedent a pariete: <lb></lb>nuſquam minus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut tota columna et baſis exeat ex parie<lb></lb>te. </s>
          <s id="N409DE2">In his autem quæ totis baſibus et quarta ſecederint <lb></lb>quadrangula ex pariete columna prominens reſpondeat <pb xlink:href="004/01/213.jpg"></pb>neceſſe eſt. </s>
          <s id="N409DEB">Trabis in expeditis non continuus per frontem <lb></lb>parietis extendetur: ſed interſerabitur ad pares angulos et <lb></lb><expan abbr="libellã">libellam</expan> contra <expan abbr="colũnas">columnas</expan>: ut illic <expan abbr="prorumpẽtia">prorumpentia</expan> ex pariete capita <lb></lb>intimorum trabium ad ſingula columnarum capitula carpenda <lb></lb>protendantur. </s>
          <s id="N409E03">Coronæ quæ trabem parietis ornant <expan abbr="etiã">etiam</expan> por<lb></lb>recta iſtiuſmodi capita circumornabunt. </s>
          <s id="N409E0C">In prominentibus <lb></lb>autem licebit <expan abbr="utrũ">utrum</expan> uelis aut perpetuo trabe et coronis <expan abbr="nõ">non</expan> in<lb></lb>terruptis toto ædificii ductu uti aut <expan abbr="etiã">etiam</expan> expeditorum <expan abbr="ratiões">rationes</expan> <lb></lb>imitari ſimulata intimorum <expan abbr="trabiũ">trabium</expan> eruptione ac <expan abbr="prominẽtia">prominentia</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N409E2D" type="main">
          <s id="N409E2F">Diximus de ornamentis quæ ad eas partes ædificiorum perti<lb></lb>neant: in quibus omnia conueniunt ædificia: de his uero in <lb></lb>quibus non conueniunt <expan abbr="dicẽdum">dicendum</expan> erit in proximo libro: <expan abbr="Nã">Nam</expan> <lb></lb>hic ſatis habet amplitudinis. </s>
          <s id="N409E40">Sed <expan abbr="cũ">cum</expan> hic liber ea ſibi ſumpſe<lb></lb>rit diſquirenda: quæ ad iſtarum <expan abbr="partiũ">partium</expan> ornamenta <expan abbr="pertincãt">pertineant</expan>: <lb></lb>nihil idcirco negligatur: quod quidem ad <expan abbr="eã">eam</expan> rem <expan abbr="cõferat">conferat</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N409E5C">In tota re ædificatoria primarium certe ornamentum in co<lb></lb>lumnis eſt. </s>
          <s id="N409E61">Nam et una plures appoſitæ porticum parietem <lb></lb>omneque apertionis genus ornant: et ſimplices utique <expan abbr="nõ">non</expan> inde <lb></lb>coræ ſunt. </s>
          <s id="N409E6C">Triuia enim theatra plateas honeſtant: trophea <lb></lb>ſeruant / monumento ſunt: gratiam habent: dignitatem affe<lb></lb>runt. </s>
          <s id="N409E75">Difficileque dictu eſt <expan abbr="quãtum">quantum</expan> in ea re quod eſſet <expan abbr="elegã">elegan<lb></lb>tiſſima</expan> ueteres impenſæ coniecerint. </s>
          <s id="N409E82">Alii enim minime <expan abbr="cõtenti">con<lb></lb>tenti</expan> pario numidico alabaſtroque marmore et eiuſmodi <expan abbr="etiã">etiam</expan> <lb></lb>artificum preſtantiſſimorum adiecere <expan abbr="manũ">manum</expan>: fecereque ut <expan abbr="eſſẽt">eſſent</expan> <lb></lb>refertæ ſignis et imaginibus: quales in templo epheſiæ Dia<lb></lb>næ fuiſſe ferunt numero plus centum uiginti. </s>
          <s id="N409EA1">Alii bales et <lb></lb>capitula ænea atque inaurata addidere: qualia in porticu ro<lb></lb>mæ duplici: quam quidem in Octauii <expan abbr="cõſulatu">conſulatu</expan> eius qui de <lb></lb>Perſio <expan abbr="triũphauit">triumphauit</expan> ſtatuerunt: alii totas <expan abbr="colũnas">columnas</expan> æreas. </s>
          <s id="N409EB8">alii<lb></lb>argento ueſtitas reddidere. </s>
          <s id="N409EBE">Sed iſta prætereantur. </s>
          <s id="N409EC1">Tereces <lb></lb>eſſe <expan abbr="colũnas">columnas</expan> oportet <expan abbr="oĩo">omnino</expan> et tornatiles. </s>
          <s id="N409ED0"><expan abbr="Cõperio">Comperio</expan> <expan abbr="Theodorumquendã">Theodorum <lb></lb>quendam</expan> et <expan abbr="Tholũ">Tholum</expan> architectos <expan abbr="ĩ">in</expan> eorum officinis paſſe turbines <lb></lb>apud <expan abbr="lemnũ">lemnum</expan>: et illic <expan abbr="pendẽtes">pendentes</expan> <expan abbr="colũnas">columnas</expan> ita libraſſe: ut puero <lb></lb><expan abbr="circũagente">circumagente</expan> tornarentur. </s>
          <s id="N409EF7">Græca hiſtoria. </s>
          <s id="N409EFA">Hoc ſit ad rem. <pb xlink:href="004/01/214.jpg"></pb>In columna lineas haſce penſitamus longiſſimas axim et fi<lb></lb>nitorem. </s>
          <s id="N409F05">Breuiores autem ſunt circulorum diametri: qui <lb></lb>uarii uariis locis columnam cingunt. </s>
          <s id="N409F0C">Ex circulis quidem <lb></lb>iſtis notiſſimi ſunt plana ſuperficies: quæ in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> eſt capi<lb></lb>te columnæ: et plana item altera ſuperficies quæ <expan abbr="ī">in</expan> imo eſt: <lb></lb>quam eandem planam appellamus. </s>
          <s id="N409F1D">Axis autem recta eſt li<lb></lb>nea per medullam columnæ ducta a centro circuli ſupremi <lb></lb>ad centrum infimi: quæ eadem linea medianum dicitur co<lb></lb>lumnæ perpendiculum. </s>
          <s id="N409F26">In hac ipſa linea axi centra circulo<lb></lb>rum omnium <expan abbr="ſiſtũtur">ſiſtuntur</expan>. </s>
          <s id="N409F2F">Finitor uero linea eſt ducta a limbo <lb></lb>extremo ſupremi circuli ad <expan abbr="infimũ">infimum</expan> huic regione <expan abbr="oppoſitũ">oppoſitum</expan> <lb></lb>inſimo in limbo punctum. </s>
          <s id="N409F3E">Diametrorum omnium qui per <lb></lb>craſſitudinem columnæ ſunt <expan abbr="extẽſionem">extenſionem</expan> finiens / eaque ex re <lb></lb>non unica et recta eſt uti axis: ſed multis partim rectis par<lb></lb>tim flexis lineis compoſita uti mox explicabimus. </s>
          <s id="N409F4B">Circulo<lb></lb>rum penſandorum diametri ſunt locis per columnam quinque. <lb></lb></s>
          <s id="N409F51">Locorum hæc ſunt nomina: proiectura / retractio / uenter. </s>
          <s id="N409F54">Pro <lb></lb>iectura duplex eſt: in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> columnæ una: in imo altera. </s>
          <s id="N409F5D">Di<lb></lb>ctæ quod præceteris prodeant atque <expan abbr="emineãt">emineant</expan>. </s>
          <s id="N409F66">Retractiones <expan abbr="etiã">etiam</expan> <lb></lb>binæ proiecturis proximæ ſuccedunt tum in imo <expan abbr="tũ">tum</expan> etiam <lb></lb>in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan>. </s>
          <s id="N409F79">Dictæ quod per eas proiecturæ ad ſcapi ſoliditatem <lb></lb>retrahantur. </s>
          <s id="N409F7E">Ventris diameter ſub media columnæ longi<lb></lb>tudine annotatur. </s>
          <s id="N409F83">Dictus quod illic columna ſubinturgeſcere <lb></lb>uideatur. </s>
          <s id="N409F88">Rurſus proiecturæ differunt inter ſe. </s>
          <s id="N409F8B">Nam quæ <lb></lb>in imo eſt ſolo conſtat nextro et flexione qua ab nextro ad <lb></lb>columnæ ſolidum retrahatur. </s>
          <s id="N409F92">Proiectura uero quæ in ſum<lb></lb>mo ſcapo eſt præter nextrum et inflexam hanc obliquita<lb></lb>tem habet etiam torquem. </s>
          <s id="N409F99">Polliciti ſumus uelle me quo <lb></lb>ad in me ſit / latine et omnino ita loqui ut intelligar. </s>
          <s id="N409F9E"><expan abbr="Fing/gere">Fin<lb></lb>gere</expan> idcirco oportet uocabula ubi uſitata non ſuppeditant: <lb></lb>et ſummere a rebus non diſſimilibus nominum ſimilitudi<lb></lb>nes conducit. </s>
          <s id="N409FA7">Nextrum appellant apud nos ætruſcos ui<lb></lb>ctam pertenuem qua capillos uirgines uinciant atque inne<lb></lb>ctant. </s>
          <s id="N409FAE">Faſciolam idcirco quæ quaſi regula <expan abbr="circũflexa">circumflexa</expan> pro <pb xlink:href="004/01/215.jpg"></pb>anulo columnæ calcem obambit / ſi ita licet / nextrum appel<lb></lb>lemus. </s>
          <s id="N409FBB">Anulum autem in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> præter nextrum qui ueluti <lb></lb>funiculus aduolutus ſupremum ſcapi ambitum adſtringit / <lb></lb>torquem appellemus. </s>
          <s id="N409FC6">Demum finitor linea comparabitur <lb></lb>ſic: <expan abbr="nãque">nanque</expan> in pauimento quidem aut coæquato aliquo in pari<lb></lb>ete quem locum picturam nuncupo recta inſcribitur linea <lb></lb>longa æque atque futura eſt columna: quam ex rupe fabri ex <lb></lb>ſecturi ſint: hæc linea axis dicitur. </s>
          <s id="N409FD5">Axim ergo diuidemus <lb></lb>certas in partes prout futuri operis ratio et columnarum ua<lb></lb>rietas / de qua ſuo dicetur loco poſtulabit: ad quarum partium <lb></lb>modum fiet imæ plantæ diameter: <expan abbr="quã">quam</expan> iſtic in pictura <expan abbr="trãſ">tranſ</expan> <lb></lb>uerſa lineola ad pares utrumque angulos infimo in axis capi <lb></lb>te perſcribimus. </s>
          <s id="N409FEA">Hanc diametrum <expan abbr="ĩ">in</expan> partes diuidimus qua<lb></lb>tuor et uiginti. </s>
          <s id="N409FF3">Partium unam damus altitudini nextruli: <lb></lb>quam quidem altitudinem iſtic in pictura deſcribimus li<lb></lb>nea puſilla. </s>
          <s id="N409FFC">Rurſus ex quattuor et uiginti particulis plan<lb></lb>tæ capimus tris: ad iſtamque altitudinem <expan abbr="ĩ">in</expan> axi ponimus cen<lb></lb>trum proximæ retractionis. </s>
          <s id="N40A007">Per hocque centrum lineam du<lb></lb>cimus ad pares angulos æquidiſtantem plantæ. </s>
          <s id="N40A00C">Iſtæc igitur <lb></lb>linea erit diameter imæ retractionis: cuius longitudo fiet <lb></lb>breuior <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſit ipſa diameter plantæ ex illius ſeptima. </s>
          <s id="N40A01B">Signa<lb></lb>tis his duabus lineis / hoc eſt diametro <expan abbr="retractiõis">retractionis</expan> et nextro <lb></lb>a capite nextri ſoluto ad caput retractionis ducimus <expan abbr="lineã">lineam</expan> <lb></lb>inflexam dorſo uerſus axem flexione <expan abbr="q̈">quam</expan>  id fieri poterit mol<lb></lb>li atque gratiſſima. </s>
          <s id="N40A033">Eius iſtius flexionis initium quart<expan abbr="ã">am</expan>  ha<lb></lb>bebit circuli puſilli: cuius cicli ſemidiameter ſit nextri al<lb></lb>titudo. </s>
          <s id="N40A042">Poſt id totam axis longitudinem in partes diuidi<lb></lb>mus æquales ſeptem. </s>
          <s id="N40A047">et eas diuiſiones <expan abbr="pũctis">punctis</expan> annotauimus. <lb></lb></s>
          <s id="N40A051">Quarto igitur in puncto a planta numerare incipiens con<lb></lb>ſtituam centrum uentris: per quod ſuam ducas diametrum: <lb></lb>cuius longitudo æqualis ſit diametro imæ retractionis. </s>
          <s id="N40A05A"><expan abbr="Sũma">Sum<lb></lb>ma</expan> <expan abbr="deĩceps">deinceps</expan> retractio et proiectura conſtituentur ſic. </s>
          <s id="N40A066">Nam <lb></lb>pro columnæ magnitudine de qua ſuo loco rationabimur / <lb></lb>ſummi circuli diameter ex diametro ima plantae dedu<pb xlink:href="004/01/216.jpg"></pb>cetur: atque in pictura ad ſupremum caput axis adſcribetur <lb></lb>Quam quidem diametrum cum erit deſcripta in particu<lb></lb>las diuidemus duodecim. </s>
          <s id="N40A07B">Harum particularum integram <lb></lb>unam occupabunt una torquis et nextrum ſummæ proiectu<lb></lb>ræ. </s>
          <s id="N40A084">Sic nam torquis huius ipſius xii. </s>
          <s id="N40A087">tertiam capiet bis: reli<lb></lb>quum dabitur nextro. </s>
          <s id="N40A08C">Sed hac proiectura erit retractio: cu<lb></lb>ius centrum diſtabit a centro ſupremi circuli proiecturæ ex <lb></lb>particulis illius. xii. una atque inſuper dimidia. </s>
          <s id="N40A099">Eritque retra<lb></lb>ctionis ipſius diameter minus diametro maximo proiecturæ <lb></lb>ex illius nona. </s>
          <s id="N40A0A0">Poſt hæc ducetur inflexa linea ductu quali <lb></lb>infimam duximus inflexuram. </s>
          <s id="N40A0A5">Demum perſcriptis in pictu<lb></lb>ra proiectionibus / retractionibus / obliquis inflexuris et <expan abbr="uẽtris">uen<lb></lb>tris</expan> diametro ducetur linea recta a capite <expan abbr="retractiõis">retractionis</expan> ſupre<lb></lb>mæ atque item a capite imæ retractionis ad caput diametri: <lb></lb>qua uentrem notarimus. </s>
          <s id="N40A0B8">Itaque his quas <expan abbr="recẽſuimus">recenſuimus</expan> perſcrip<lb></lb>tionibus linea quæ finitor dicitur compoſita eſt. </s>
          <s id="N40A0C1">Ad cuius <lb></lb>lineæ modum tabula gracilis deformabitur / qua fabri lapi<lb></lb>cidæ iuſtum columnæ ambitum et finitiones captent atque <lb></lb>terminent. </s>
          <s id="N40A0CA">Scapi imi ſuperficies ſi erit columna bene torna<lb></lb>ta ad pares utrinque angulos medii <expan abbr="perpẽdiculi">perpendiculi</expan> coæquabitur <lb></lb>ducto radio a <expan abbr="cẽtro">centro</expan> circuli / qui in ſuprema columnæ ſuper<lb></lb>ficie ſit. </s>
          <s id="N40A0DB">Hæc a ueteribus litteris tradita <expan abbr="nõ">non</expan> inuenimus: ſed <lb></lb>diligentia ſtudioque ex optimorum operibus annotauimus. <lb></lb></s>
          <s id="N40A0E5">Quæ ſequentur ad iſtiuſmodi lineamentorum rationes ma<lb></lb>xima ex parte pertinebunt: eruntque multo digniſſima et ad <lb></lb>pictorum delitias mirifice conferent.</s>
        </p>
        <p id="N40A0EC" type="head">
          <s id="N40A0EE">LEONIS BAPTISTAE ALBERTI DE RE <lb></lb>AEDIFICATORIA LIBER SEPTIMVS <lb></lb>QVI SACRORVM ORNAMENTVM <lb></lb>INSCRIBITVR.</s>
        </p>
        <pb xlink:href="004/01/217.jpg"></pb>
        <p id="N40A0FA" type="main">
          <s id="N40A0FC">EM AEDIFICATORIAM CONSTA<lb></lb>re partibus diximus / et partium alias <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>eſſe: quibus omne ædificiorum genus quale<lb></lb>cumque <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> ſit contineatur: uti eſt <expan abbr="area / tectũ">area / tectum</expan> <lb></lb>et eiuſmodi. </s>
          <s id="N40A113">Alias autem eſſe quibus ædifi<lb></lb>cia ipſa differant inter ſe. </s>
          <s id="N40A118">De illorum <expan abbr="ornamẽtis">ornamen<lb></lb>tis</expan> hactenus recenſuimus quantum ad inſtitutum pertinere <lb></lb><expan abbr="uidebat̃">uidebatur</expan>. </s>
          <s id="N40A126">Nunc de his alteris dicendum eſt. </s>
          <s id="N40A129">Habebit <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>hæc diſquiſitio utilitatis tantum: ut ea ne pictores quidem <lb></lb>uenuſtatum exquiſitiſſimi ſectatores ullo pacto ſibi caren <lb></lb>dum eſſe affirmaturi ſint. </s>
          <s id="N40A136">Habebit etiam iucunditatis quo <lb></lb>ad non dico plus legiſſe non poeniteat. </s>
          <s id="N40A13B">Sed uelim non im<lb></lb>probes / ſi nouis propoſitis finibus nouis primordiis <expan abbr="rẽ">rem</expan> ag<lb></lb>grediemur. </s>
          <s id="N40A146">Primordia quidem adituſque ex diuiſione et per <lb></lb>ſcriptione annotatione ue partium ex quibus tota cauſa con<lb></lb>ſtet rectiſſime panduntur. </s>
          <s id="N40A14D"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ueluti in ſtatua ære auro ar<lb></lb>gentoque mixtis conflata aliud faber ex pondere conſiderat: <lb></lb>aliud fictor ex lineamentis: aliud alii fortaſſis quærent. </s>
          <s id="N40A157">Ita <lb></lb>et nos alibi partes haſce rei ædificatoriæ ita <expan abbr="diſtribuẽdas">diſtribuendas</expan> di<lb></lb>ximus: ut <expan abbr="ordinẽ">ordinem</expan> ſatis aptum atque expeditum præbuerint re <lb></lb>cenſendi quæ illic ad <expan abbr="eã">eam</expan> <expan abbr="rẽ">rem</expan> facerent. </s>
          <s id="N40A170">Nunc partionem præfi<lb></lb>niemus eam: quæ potiſſimum uenuſtati decorique ædificiorum <lb></lb>ſatiſfaciat magis <expan abbr="q̈">quam</expan> utilitati ac firmitati. </s>
          <s id="N40A177">Tametſi iſtiuſmo<lb></lb>di omnes laudes ita inter ſe <expan abbr="conueniãt">conueniant</expan>: ut in qua re aliquid <lb></lb>horum deſideres: in ea quidem et cætera non probentur. </s>
          <s id="N40A182">Aedi<lb></lb>ficia igitur alia publica alia ſunt priuata. </s>
          <s id="N40A187">Tamen et publi<lb></lb>ca atque item priuata aut ſacra quidem ſunt aut profana.</s>
        </p>
        <p id="N40A18C" type="main">
          <s id="N40A18E">De publicis ædificiis prius dicam. </s>
          <s id="N40A191">Vrbium moenia uete<lb></lb>res ſumma religione ſtatuebant et numini <expan abbr="dicabant/ĩ">dicabant / in</expan> cuius <lb></lb>tutela futuri eſſent. </s>
          <s id="N40A19C">Neque ulla quidem hominum ratio<lb></lb>ne arbitrabantur poſſe mortalium res ſatis a quoquam mo<lb></lb>derari: quin inter homines contumelia atque perfidia uerſa<lb></lb>rentur: ſemperque uel ſuorum negligentia uel finitimorum <pb xlink:href="004/01/218.jpg"></pb>inuidia æque <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> eſſe / atque in ſalo nauim arbitrabantur ca<lb></lb>ſibus proximam / periculiſque expoſitam. </s>
          <s id="N40A1B1">Ea re fabulari ſoli<lb></lb>tos <expan abbr="ĩterpretor">interpretor</expan> Saturnum ut rebus <expan abbr="hominũ">hominum</expan> conſuleret <expan abbr="quõ">quon</expan><lb></lb>dam heroas ſemideoſque urbibus præfeciſſe: quorum ſapien<lb></lb>tia tutarentur: quod non moenibus ſolum ad nos tuendos / ſed <lb></lb>deorum etiam ope admodum indigeamus. </s>
          <s id="N40A1C8">At illi <expan abbr="Saturnũ">Saturnum</expan> id <lb></lb>ita egiſſe prædicant: quod ueluti in armentis <expan abbr="nõ">non</expan> pecudem ſed <lb></lb>paſtorem præponimus: ita et hominibus <expan abbr="præponẽdos">præponendos</expan> intel<lb></lb>ligeret / genus aliud <expan abbr="animãtiũ">animantium</expan> quod multo præſtaret ſapien<lb></lb>tia atque uirtute. </s>
          <s id="N40A1E3">Itaque diis dicata moenia. </s>
          <s id="N40A1E6">Alii optimi et ma<lb></lb>ximi dei prouidentia effectum <expan abbr="prædicãt / ut">prædicant / ut</expan> cum animis ho<lb></lb>minum / tum et populis fatales genii aſciſcerentur. </s>
          <s id="N40A1F1">Moenia <lb></lb>igitur quibus in unum ciues cogantur et tueantur ſacra ni<lb></lb>mirum habebantur: quomque obſeſſam urbem aliquam eſſent <lb></lb>capturi: nequid contra religionum ueneratione egiſſe uide<lb></lb>reatur certo ſacrorum carmine euocabant tutelarios deos ur<lb></lb>bis illius ut non inuiti tranſmigrarent. </s>
          <s id="N40A1FE">Templum quis du<lb></lb>bitet religioſum eſſe cum cæteras ob res / tum uel ea re ma<lb></lb>xime quod illic ſuperis de genere hominum optime merenti<lb></lb>bus debita gratulatio et ueneratio habeatur. </s>
          <s id="N40A207">quæ pietas una <lb></lb>eſt primaria iuſtitiæ pars: ac iuſtitiam quidem ipſam per ſe <lb></lb>diuinum quoddam eſſe munus quis non aſſentiatur. </s>
          <s id="N40A20E">Et iu<lb></lb>ſtitiæ pars <expan abbr="etiã">etiam</expan> eſt huic ſuperiori finitima / et dignitate prae<lb></lb>cipua / ſuperiſque multo gratiſſima / ac perinde ſacratiſſima: <lb></lb>qua erga homines pacis tranquillitatiſque gratia utimur: <lb></lb>dum eſſe pro meritis quibuſque retributum uelimus: idcir<lb></lb>co baſilicam ubi uis dandum ſit religioni adiudicabimus. <lb></lb></s>
          <s id="N40A223">Quid monumenta rerum dignarum: quæ eternitati dicata poſte<lb></lb>ritati <expan abbr="cõmendãtur">commendantur</expan>? </s>
          <s id="N40A22C">ea ni fallor tota ex iuſtitiæ religioniſque <lb></lb>rationibus conſtant. </s>
          <s id="N40A231">De moenibus igitur et templis et baſi<lb></lb>lica et monumentis nobis dicendum eſt: ſi priuſ <expan abbr="q̈">quam</expan>  iſta <expan abbr="attĩgamus">attin<lb></lb>gamus</expan>: pauca breuiſſime referentur: de ipſis urbibus non <lb></lb>prætermittenda. </s>
          <s id="N40A242">Regionem urbis atque aream <expan abbr="uehemẽter">uehementer</expan> ho<lb></lb>neſtabit copia ædificiorum aptiſſimis locis diſtributa et col<pb xlink:href="004/01/219.jpg"></pb>locata. </s>
          <s id="N40A24F">Platoni ager et area probabatur diſtincta claſſibus <lb></lb>duodecim: et in ſingulis ſingula templa ſacella ue conſtitue<lb></lb>bat. </s>
          <s id="N40A258">Nos et compitalia et minorum etiam iudicum ſedes / et <lb></lb>præſidia / et curricula / ludorumque ſpatia adiiciamus: et <lb></lb>ſi qua demum cum his conueniant: modo ager quaque uerſus <lb></lb>tectorum copia floreſcat. </s>
          <s id="N40A261">Atqui <expan abbr="urbiũ">urbium</expan> quidem aliæ maximæ <lb></lb>aliæ minores: uti caſtella et minuta oppida. </s>
          <s id="N40A26C">Eſt apud pri<lb></lb>ſcos scriptores opinio: urbes in plano poſitas minime uetu<lb></lb>ſtas eſſe: et idcirco minus habere auctoritatis. </s>
          <s id="N40A273">Longe enim <lb></lb>poſt <expan abbr="diluuiũ">diluuium</expan> conditas interpretantur. </s>
          <s id="N40A27C">Sed certe urbibus pla<lb></lb>na et aperta: caſtellis <expan abbr="autẽm">autem</expan> ardua et difficiliora magis <expan abbr="cõducunt">con<lb></lb>ducunt</expan> ad gratiam atque amoenitatem. </s>
          <s id="N40A28B">In his tamen mutua <lb></lb>uelim eſſe hæc: ut plana leuiſſimum in tumulum ſeſe attol<lb></lb>lant munditiæ gratia: et <expan abbr="mẽtana">montana</expan> <expan abbr="complanatã">complanatam</expan> æquabilemque <lb></lb>ſibi occupent aream / uiarum ædificiorum que cauſa. </s>
          <s id="N40A29E"><expan abbr="Capuã">Capuam</expan> urbem <lb></lb>Cicero uiſus eſt urbi romæ præpoſuiſſe ea re quod <expan abbr="ſuſpẽſa">ſuſpenſa</expan> col<lb></lb>libus et <expan abbr="cõuallibus">conuallibus</expan> interrupta non eſſet: ſed patula atque per <lb></lb>æquata. </s>
          <s id="N40A2B8">Apud pharum inſulam condere urbem deſtitit Ale<lb></lb>xander loco alioquin munito et <expan abbr="percõmodo">percommodo</expan> quod ſpatio ſu<lb></lb>turam <expan abbr="nõ">non</expan> ampliſſimam intellegeret. </s>
          <s id="N40A2CB">Ne illud quidem hic <lb></lb>prætereundum cenſeo: inſigne urbis ornamentum extare <lb></lb>ubi ſic ciuium copia. </s>
          <s id="N40A2D2">Tygranem <expan abbr="legimũs">legimus</expan> cum <expan abbr="tygranocerã">tygranoceram</expan> <lb></lb>urbem conderet / coegiſſe maximam uim honeſtiſſimorum et <lb></lb>ſplendidiſſimorum hominum: ut in eam cum fortunis omni<lb></lb>bus conuenirent / poſito edito quæ qui eo loci non compor<lb></lb>taſſent alibi inuenta fiſco aſcriberentur. </s>
          <s id="N40A2EF">Idipſum <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> uel <lb></lb><expan abbr="ſpõte">ſponte</expan> <expan abbr="faciẽt">facient</expan> finitimi / atque item exterarum: gentium mortales :<lb></lb>ubi ſe iſtic <expan abbr="uitã">uitam</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="ſaluberrime / tũ">ſaluberrime / tum</expan> et lautiſſime inter frugi <lb></lb>et bene moratos agere <expan abbr="putẽt">putent</expan>. </s>
          <s id="N40A314">Sed praecipuum urbibus orna<lb></lb>mentum <expan abbr="afferẽt">afferent</expan> ipſa uiarum et fori et deinceps operum ſingulo<lb></lb>rum <expan abbr="ſitus / ductus / cõformationes / collocationes">ſitus / ductus / conformationes / collocationes</expan>: ita ut pro <lb></lb>cuiuſque uſu / dignitate <expan abbr="cõmoditate">commoditate</expan> omnis recte parata et di<lb></lb>ſtributa ſint. </s>
          <s id="N40A32B">Nanque amoto <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ordine nihil prorſus erit <lb></lb>quod ſeſe aut <expan abbr="cõmodum">commodum</expan> aut gratum aut dignum præſtet. <pb xlink:href="004/01/220.jpg"></pb>Benemoratam et bene conſtitutam rem p. </s>
          <s id="N40A33C">lege cauiſſe opor<lb></lb>tere aiebat Plato: ne exterarum gentium deliciæ in urbem <expan abbr="cõportarentur">com<lb></lb>portarentur</expan>: neue ciuis quiuis natu minor annis. </s>
          <s id="N40A347">xl. </s>
          <s id="N40A34A">pere<lb></lb>gre proficiſceretur. </s>
          <s id="N40A34F">Et qui hoſpites uirtutis gratia in <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> <lb></lb>conueniſſent: cum ad tempus bonis eſſent imbuti diſcipli<lb></lb>nis: ad ſuos remitterentur. </s>
          <s id="N40A35A">Id quidem quod iſtiuſmodi pe<lb></lb>regrinorum contagiis fiat: ut ciues ueterem patrum parſimo<lb></lb>niam in dies dediſcant: et priſcos mores odiſſe <expan abbr="incipiãt">incipiant</expan>: ex <lb></lb>qua una maxime re urbes reddantur deterrimæ. </s>
          <s id="N40A367">Epidauros <lb></lb>refert Plutarchus quod ſuos ciues illiricorum <expan abbr="cõmertiis">commerciis</expan> fieri im<lb></lb>probos aduertiſſent: et meminiſſent malis moribus res no<lb></lb>uas ciuitatibus excitari: id ueriti ex omnium ciuium multi <lb></lb>tudine unum in ſingulos annos eligebant <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> grauem <lb></lb>et <expan abbr="circũſpectũ">circumſpectum</expan>: qui ad illirios accederet: et quæ quiſque ſuo<lb></lb>rum mandaſſet mercaretur atque contraheret. </s>
          <s id="N40A382">Demum <expan abbr="ĩ">in</expan> hac <lb></lb>ſententia periti omnes ſunt: ut iubeant omnino curam <expan abbr="habendã">ha<lb></lb>bendam</expan> <expan abbr="perq̃">per quae</expan> diligenter / ne quid ciuitas aduentitiorum admix<lb></lb>tione uitietur. </s>
          <s id="N40A396">Non tamen eos imitandos duco: qui omne <lb></lb>genus hoſpitum excluderent. </s>
          <s id="N40A39C">Apud græcos ex uetere more <lb></lb>populis non <expan abbr="cõfederatis">confederatis</expan> alioquin <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> non inimicis ſi <expan abbr="quãdo">quan<lb></lb>do</expan> armati ad ſe appuliſſent aſſeuerant neque intra urbem re<lb></lb>cipere / neque per inhoſpitalitatem adigere: ſed ab pomeriis ſta<lb></lb>tuebant non <expan abbr="lõge">longe</expan> forum uenalium quo ſe <expan abbr="reficerẽt">reficerent</expan> aduenæ / <lb></lb>ſi quid uſui <expan abbr="poſcerẽt">poſcerent :</expan>et ciues a periculi ſuſpitione <expan abbr="eſſẽt">eſſent</expan> im<lb></lb>munes. </s>
          <s id="N40A3C8">At mihi quidem <expan abbr="carthaginẽſes">carthaginenſes</expan> <expan abbr="probãtur">probantur</expan>. </s>
          <s id="N40A3D3">Neque <expan abbr="enĩ">enim</expan> <lb></lb>non <expan abbr="recipiebãt">recipiebant</expan> hoſpites aduenas: neque illis <expan abbr="oĩa">omnia</expan> cum ciuibus <lb></lb><expan abbr="uolebãt">uolebant</expan> <expan abbr="cõmunia">communia</expan> Cætera patebat in <expan abbr="forũ">forum</expan> uia exteris. <lb></lb></s>
          <s id="N40A3F4"><expan abbr="Verũ">Verum</expan> ad ſecretiora urbis / ad nauilia et <expan abbr="eiuſmõi">eiuſmodi</expan> ne aſpectuſ <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> concedebatur. </s>
          <s id="N40A403">Nos hinc moniti ita urbis <expan abbr="areã">aream</expan> partie<lb></lb>mur: ut <expan abbr="nõ">non</expan> modo ſua peregrini <expan abbr="habeãt">habeant</expan> diſtincta diuerſoria ſi <lb></lb>bi apta: ciuibus <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="incõmoda">incommoda</expan>: <expan abbr="uerũ">uerum</expan> et ciues <expan abbr="etiã">etiam</expan> ipſi apte <expan abbr="cõ">com</expan><lb></lb>modeque inter ſeſe pro cuiuſque officio et dignitate habitent. <lb></lb></s>
          <s id="N40A42D">Ad urbis <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="gratiã">gratiam</expan> <expan abbr="perq̈">perquam</expan> egregie faciet: ſi uariæ fabrorum <lb></lb>officinæ uarios uicos et regiones ſibi occupabunt locis ido<pb xlink:href="004/01/221.jpg"></pb>neis. </s>
          <s id="N40A43E">Nanque ad forum quidem argentarii / pictores / anularii. <lb></lb></s>
          <s id="N40A442">Subinde aromatariæ tabernæ / ueſtiariæ / et quæ demum ho<lb></lb>neſtiores putentur. </s>
          <s id="N40A447">Extremis autem locis obſcenorum feditas <lb></lb>et fetores / maxime coriariorum ſterquilinia ſecludentur: atque <lb></lb>ad <expan abbr="ſeptẽtriones">ſeptentriones</expan> ſubigentur: quod illic flatus aut rari ſint in ur<lb></lb>bem / aut adeo uehementes / ut abſtergantur <expan abbr="magiſq̃">magiſque</expan> impor<lb></lb>tentur. </s>
          <s id="N40A45C">Eſſet fortaſſis quibus placeret nobilium <expan abbr="cõuicinias">conuicinias</expan> <lb></lb>ab omni plebicularum colluuie eſſe liberas et purgatas. </s>
          <s id="N40A465">Alii <lb></lb><expan abbr="mallẽt">mallent</expan> totas urbis regiones ita ornatas eſſe / ut quæ uſus po<lb></lb>ſcat / omnia ubique ſuppeditentur: eaque re promiſcuas digniſ <lb></lb>ſimorum ædibus haberi tabernas meritorias intermixtas non <lb></lb>recuſarent. </s>
          <s id="N40A473">Sed de his hactenus. </s>
          <s id="N40A476">Aliud nempe utilitati / ali<lb></lb>ud dignitati debetur. </s>
          <s id="N40A47B">Redeo ad rem.</s>
        </p>
        <p id="N40A47E" type="main">
          <s id="N40A480">Moenibus ueteres præſertim populi ætruriæ <expan abbr="quadratũ">quadratum</expan> eun<lb></lb>demque uaſtiſſimum lapidem probauere. </s>
          <s id="N40A489">Quod ipſum athe<lb></lb>næ quoque auctore themiſtocle <expan abbr="uſurparũt">uſurparunt</expan> ad pyreum. </s>
          <s id="N40A492">Viſun<lb></lb>tur et uetuſta oppida cum ætruriæ: tum et <expan abbr="uilũbriæ">uilumbriæ</expan>: tum <expan abbr="ẽt">et</expan> <lb></lb>apud hernicos lapide aſtructa prægrandi: incerto: et uaſto: <lb></lb>quod mihi quidem opus <expan abbr="uehemẽter">uehementer</expan> probatur. </s>
          <s id="N40A4A7"><expan abbr="Quãdam">Quandam</expan> n. <lb></lb> præſe fert rigiditatem ſeueriſſimæ uetuſtatis: quæ urbibus <lb></lb><expan abbr="ornamẽto">ornamento</expan> eſt. </s>
          <s id="N40A4B9">Ac uelim <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> eiuſmodi eſſe urbis <expan abbr="murũ">murum</expan>: <lb></lb>ut eo ſpectato horreat hoſtis: et mox diffidens abſcedat. <lb></lb></s>
          <s id="N40A4C7">Maieſtatem afferet latiſſima profundaque foſſa / ripis abrup<lb></lb>tis cohercita muro. </s>
          <s id="N40A4CC">Qualem ad babylonem fuiſſe ferunt cu<lb></lb>bitos regios latam quinquaginta / et <expan abbr="profundã">profundam</expan> plus <expan abbr="centũ">centum</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40A4DA">Augebit maieſtatem altitudo et craſſitudo <expan abbr="moeniũ">moenium</expan>: quales <lb></lb>feciſſe legimus <expan abbr="Ninum/Semiramim/Tigranẽ/">Ninum / Semiramim / Tigranem /</expan> et pleroſque <lb></lb>omnes qui animo ad <expan abbr="magnificentiã">magnificentiam</expan> propenſi fuerint. </s>
          <s id="N40A4ED">In tur<lb></lb>ribus et decurſoriis moenium romæ uidimus pauimenta pi<lb></lb>cta opere teſſellata / et parietes cruſtatos uenuſtiſſime. </s>
          <s id="N40A4F4">Sed <lb></lb>non omnia urbibus omnibus probabuntur. </s>
          <s id="N40A4F9"><expan abbr="Coronarũ">Coronarum</expan> uero <lb></lb>et cruſtationum delitiæ moenibus non debentur: ſed pro co<lb></lb>ronis paulo abſterſiores aliqui prælongi lapides ad <expan abbr="regulã">regulam</expan> <lb></lb>et libellam prominebunt. </s>
          <s id="N40A509">Pro cruſtatione <expan abbr="autẽ">autem</expan> tametſi aſpe<pb xlink:href="004/01/222.jpg"></pb>ritas frontis ultro contumax et quaſi <expan abbr="minitabũda">minitabunda</expan> perſtabit. <lb></lb></s>
          <s id="N40A51B">Velim tamen lapides ita iunctos eſſe ad angulos lineaſque <lb></lb>mutuas / ut aſtructa <expan abbr="nuſq̈">nuſquam</expan> hiatibus dehoneſtentur. </s>
          <s id="N40A520">Id <expan abbr="cõmodiſſime">commo<lb></lb>diſſime</expan> aſſequemur regula dorica: cui <expan abbr="ſimilẽ">ſimilem</expan> oportere <expan abbr="legẽ">legem</expan> <lb></lb>eſſe aiebat Ariſtoteles. </s>
          <s id="N40A534">Ea. n. erat <expan abbr="plũbea">plumbea</expan> flexibilis. </s>
          <s id="N40A541">Nam <lb></lb>cum <expan abbr="haberẽt">haberent</expan> illi quidem apud ſe lapides præduros et intra<lb></lb>ctabiles <expan abbr="impẽſæ">impenſæ</expan> ac labori <expan abbr="parcẽtes">parcentes</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ad rectos angulos <expan abbr="dolabãt">do<lb></lb>labant</expan> glebas: ſed incertis ordinibus / uti ſe quiſque cubilia ca<lb></lb>peret apponebant: ea re quod <expan abbr="circũferre">circumferre</expan> lapidem quoad locos <lb></lb>idoneos et ſedem <expan abbr="aptã">aptam</expan> <expan abbr="captaſſet / laborioſiſſimũ">captaſſet / laborioſiſſimum</expan> eſſet: flexi<lb></lb>bilem huiuſmodi <expan abbr="regulã">regulam</expan> appingebant: <expan abbr="angulũque">angulunque</expan> lateraque <expan abbr="iũgendi">iun<lb></lb>gendi</expan> lapidis concingebant: et obflexa pro norma <expan abbr="utebãtur">utebantur</expan>: <lb></lb>qua ſtructorum <expan abbr="lapidũ">lapidum</expan> interuacua prætentarent: <expan abbr="uſurparẽtquelocos / ubi">uſurparentque <lb></lb>locos / ubi</expan> <expan abbr="copuſandũ">copulandum</expan> lapidem <expan abbr="cõfirmarẽt /">confirmarent /</expan> atque deinceps in<lb></lb>terſererent. </s>
          <s id="N40A597"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> et uenerationis gratia intra pomeria et pro <lb></lb>muris uelim patulam <expan abbr="circũſcribi">circumſcribi</expan> uiam / ſacrarique publicæ li<lb></lb>bertati: quam quidem ne foſſa. </s>
          <s id="N40A5A5">ne pariete / ne ſepto / neue ar<lb></lb>buſto quidem homo quiuis impune compediat.</s>
        </p>
        <p id="N40A5AA" type="main">
          <s id="N40A5AC">Venio ad templa. </s>
          <s id="N40A5AF">Primos templorum <expan abbr="cōditores">conditores</expan> fuiſſe <expan abbr="cõperio">compe<lb></lb>rio</expan> Ianum <expan abbr="patrẽ">patrem</expan> in italia. </s>
          <s id="N40A5C0">Ideoque ueteres aſſueſſe in ſacrifi<lb></lb>ciis perpetuo præfari Iano deo. </s>
          <s id="N40A5C5"><expan abbr="Sũt">Sunt</expan> qui <expan abbr="louẽ">louem</expan> apud <expan abbr="cretẽſes">cretenſes</expan> <lb></lb><expan abbr="primũ">primum</expan> dicaſſe templa ferant: eaque re Iouem deum inter eos <lb></lb>qui coleretur primarium putari. </s>
          <s id="N40A5DA">Apud phoenices Vſonem <lb></lb><expan abbr="primũ">primum</expan> ſimulacra igni <expan abbr="uẽtoque">uentoque</expan> erexiſſe: et <expan abbr="tẽpla">templa</expan> ſtruxiſſe præ <lb></lb><expan abbr="dicãt">dicant</expan>. </s>
          <s id="N40A5EF">Alii <expan abbr="Dyoniſiũ">Dyoniſium</expan> cum apud indos peragraret: et nullæ <lb></lb>tum <expan abbr="primũ">primum</expan> per eas regiones eſſent urbes / conſtitutis a ſe op<lb></lb>pidis adieciſſe <expan abbr="tẽpla / et">templa / et</expan> certos tradidiſſe cultus <expan abbr="religionũ">religionum</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40A607">Alii <expan abbr="ī">in</expan> achaia Cecropum <expan abbr="primũ">primum</expan> Opi: et archadas primos Io<lb></lb>ui templa extruxiſſe <expan abbr="affirmãt">affirmant</expan>. </s>
          <s id="N40A618">Iſim quoque <expan abbr="quã">quam</expan> eandem legi <lb></lb><expan abbr="ferã">feram</expan> <expan abbr="deã">deam</expan> <expan abbr="nuncuparũt /">nuncuparunt /</expan> quod prima ex deorum genere uiuere legi<lb></lb>bus ſuis inſtituerit / templum Ioui et Iunoni <expan abbr="parẽtibus">parentibus</expan> prin<lb></lb>cipio feciſſe: ſacerdoteſque decreuiſſe referunt. </s>
          <s id="N40A634">Quale <expan abbr="autẽ">autem</expan> <lb></lb>apud quoſque per eam poſteritatem fuerit templum non ſa<lb></lb>tis <expan abbr="cõſtat">conſtat</expan>: Mihi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> facile perſuadebitur fuiſſe quale apud <pb xlink:href="004/01/223.jpg"></pb>athenas in arce: quale ue apud romam in capitolio. </s>
          <s id="N40A64C">Habue<lb></lb>re <expan abbr="etiã">etiam</expan> florente urbe <expan abbr="opertũ">opertum</expan> paleis et culmo. </s>
          <s id="N40A659">Sic. n. <expan abbr="priſtinã">priſtinam</expan> <lb></lb>illam <expan abbr="patrũ">patrum</expan> <expan abbr="parſimoniã">parſimoniam</expan> <expan abbr="exprimendã">exprimendam</expan> ducebant. </s>
          <s id="N40A672">Sed <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="regũ">regum</expan> <lb></lb>cæterorum que <expan abbr="ciuiũ">ciuium</expan> opulentia ſuaſiſſet: ut ſe <expan abbr="urbẽque">urbenque</expan> <expan abbr="ſuã">ſuam</expan> ædifi<lb></lb>ciorum amplitudine <expan abbr="honeſtarẽt">honeſtarent</expan>: turpe <expan abbr="uiſũ">uiſum</expan> eſt ædes deorum ulla <lb></lb>pulchritudinis laude a tectis <expan abbr="mortaliũ">mortalium</expan> ſuperari: breuique ad <lb></lb>id progreſſa res eſt: ut in frugaliſſima urbe unius <expan abbr="tẽpli">templi</expan> <expan abbr="fundamẽtis">fun<lb></lb>damentis</expan> Numa rex libras argenti <expan abbr="quatercẽtenas">quatercentenas</expan> decies ero<lb></lb>garit. </s>
          <s id="N40A6AC">Cuius principis inſtitutum dum proſpexit dignitati <lb></lb>urbis / <expan abbr="dũque">dumque</expan> id tribuit deorum uenerationi: quibus omnia debe<lb></lb>mus / uehementer laudo. </s>
          <s id="N40A6B7">Tametſi fuit <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> apud <expan abbr="nõnulloſ">nonnulloſ</expan> <lb></lb>qui ſapientes habiti ſint opinio: ut ſuperis templa fieri non <lb></lb>probarint. </s>
          <s id="N40A6C6">His auctoribus Xerſes <expan abbr="inflãmaſſe">inflammaſſe</expan> templa græ<lb></lb>ciæ dicitur quod parietibus includerent deoſ: quibus omnia de<lb></lb>beant eſſe patentia: quibus ue ipſe mundus pro templo ſit. <lb></lb></s>
          <s id="N40A6D2">Sed redeo ad inſtitutum.</s>
        </p>
        <p id="N40A6D5" type="main">
          <s id="N40A6D7">Tota in re ædificatoria nihil eſt: in quo maiore ſit opus <expan abbr="ingenio / cura / induſtria / diligẽtia/q̈">in<lb></lb>genio / cura / induſtria / diligentia / quam</expan> in <expan abbr="tẽplo">templo</expan> <expan abbr="ccſtituẽdo">conſtituendo</expan> atque <lb></lb>exornando. </s>
          <s id="N40A6E9">Sino illud quod <expan abbr="templũ">templum</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> bene cultum et bene <lb></lb><expan abbr="ornatũ">ornatum</expan> profecto <expan abbr="maximũ">maximum</expan> et <expan abbr="primariũ">primarium</expan> eſt urbis <expan abbr="ornamentũ">ornamentum</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40A706">Deorum <expan abbr="equidẽ">equidem</expan> certe eſt <expan abbr="diuerſoriũ">diuerſorium</expan> <expan abbr="templũ">templum</expan>. </s>
          <s id="N40A715">Quod ſi regibus <lb></lb>et magnis utris hoſpitibus ædes ornamus: lautiſſimeque ap<lb></lb>paramus: quid ſuperis <expan abbr="īmortalibus">immortalibus</expan> faciemus? </s>
          <s id="N40A720">quos <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>adeſſe uocatos ad <expan abbr="ſacrificiũ/et">ſacrificium / et</expan> noſtras audire preces ſuppli<lb></lb>cationeſque uolumus? </s>
          <s id="N40A72F">Sed ne <expan abbr="curẽt">curent</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſuperi caduca hæc <lb></lb>quæ homines <expan abbr="faciẽt">facient</expan> plurimi a <expan abbr="nitentiũ">nitentium</expan> puritate et numinis <lb></lb><expan abbr="ueneratiõe">ueneratione</expan> <expan abbr="moueãt̃">moueantur</expan>. </s>
          <s id="N40A74D">Proculdubio ad pietatis <expan abbr="cultũ">cultum</expan> <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> <lb></lb><expan abbr="ītereſt">intereſt</expan> habere <expan abbr="tẽpla">templa</expan> quæ <expan abbr="aīos">animos</expan> mirifice <expan abbr="delectẽt">delectent</expan> <expan abbr="detineãtque">detineantque</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>gratia atque admiratione ſui. </s>
          <s id="N40A773"><expan abbr="Pietatẽ">Pietatem</expan> ueteres <expan abbr="tũ">tum</expan> demum coli <lb></lb><expan abbr="aſſeuerabant / cũ">aſſeuerabant / cum</expan> <expan abbr="tẽpla">templa</expan> deorum frequentarentur. </s>
          <s id="N40A788">His de rebuſ <lb></lb>uelim quidem <expan abbr="tẽplo">templo</expan> <expan abbr="tãtum">tantum</expan> adeſſe pulchritudinis / ut nulla <lb></lb>ſpecies ne cogitari <expan abbr="uſpiã">uſpiam</expan> poſſit ornatior: et omni ex parte ita <lb></lb>eſſe <expan abbr="paratũ">paratum</expan> opto: ut quae ingrediantur ſtupefacti exhorreſcant <lb></lb>rerum dignarum admiratione: uixque ſe contineant / quin <pb xlink:href="004/01/224.jpg"></pb>clamore profiteantur: <expan abbr="dignũ">dignum</expan> profecto eſſe locum deo quod <lb></lb>intueantur. </s>
          <s id="N40A7B0">Mileſii <expan abbr="tẽplum">templum</expan> inquit ſtrabo <expan abbr="cõſtruxere">conſtruxere</expan>: quod <lb></lb>propter magnitudinem remanſit ſine tecto. </s>
          <s id="N40A7BF">Id non laudo. <lb></lb></s>
          <s id="N40A7C3">Gloriabantur Samii <expan abbr="templũ">templum</expan> apud ſe eſſe <expan abbr="omniũ">omnium</expan> <expan abbr="maximũ">maximum</expan>: <lb></lb>ea non negabo ita ponenda eſſe ut uix augeri poſſint. </s>
          <s id="N40A7D4">In/ <lb></lb>finita enim res <expan abbr="ornamentũ">ornamentum</expan> eſt: ſemperque <expan abbr="etiã">etiam</expan> in puſillis tem<lb></lb>plis relinquitur: ut addi aliquid <expan abbr="cũ">cum</expan> poſſe tum et deberi ui<lb></lb>deatur. </s>
          <s id="N40A7E9">Mihi <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> ea probabuntur: quæ pro urbis amplitu<lb></lb>dine maiora eſſe <expan abbr="nõ">non</expan> deſideres: tectorumque interea uaſtitate of<lb></lb>fendor. </s>
          <s id="N40A7F8">Sed illud apprime adeſſe in templis opto: ut quæ<lb></lb>cumque ſeſe oculis <expan abbr="obiciantur / oīa">obiciantur / omnina</expan> ſint eiuſmodi: ut <expan abbr="nõ">non</expan> facile <lb></lb>ſtatuas <expan abbr="artificũ">artificum</expan> ne ingenia et manus: an ſtudia <expan abbr="ciuiũ">ciuium</expan> in pa<lb></lb>randis exhibendiſque rebus rariſſimis atque <expan abbr="praſtãtiſſimis">praeſtantiſſimis</expan> ma<lb></lb>iore digna laude ſint: <expan abbr="eadẽque">eademque</expan> ad <expan abbr="gratiã">gratiam</expan> ne magis <expan abbr="decorẽque">decoremque</expan>: <lb></lb>an ad æternitatis <expan abbr="perpetuitatẽ">perpetuitatem</expan> faciant. </s>
          <s id="N40A829">Cui rei cum cæteris <lb></lb>in operibus publicis priuatiſque: <expan abbr="tũ">tum</expan> maxime in <expan abbr="tẽplis">templis</expan> aſtruen<lb></lb>dis iterum atque iterum <expan abbr="maiorẽi">maiorem in</expan> <expan abbr="modũ">modum</expan> <expan abbr="proſpiciendũ">proſpiciendum</expan> eſt. </s>
          <s id="N40A844">Tam <lb></lb>multas .n. erogatas <expan abbr="impẽſas">impenſas</expan> <expan abbr="cõtra">contra</expan> ſiniſtros caſus munitiſſi<lb></lb>mas eſſe <expan abbr="cõdecet">condecet</expan> ne <expan abbr="pereãt">pereant</expan>. </s>
          <s id="N40A85E">Et <expan abbr="uetuſtatẽ">uetuſtatem</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> minus auctorita<lb></lb>tis/ quae <expan abbr="ornamentũ">ornamentum</expan> dignitatis afferre <expan abbr="tẽplis">templis</expan> arbitramur. </s>
          <s id="N40A873">Sed <lb></lb>templa ueteres ex diſciplina ætruſcorum moniti <expan abbr="nõ">non</expan> omnibus <lb></lb>diis omni in loco ponenda cenſuere. </s>
          <s id="N40A87E"><expan abbr="Nã">Nam</expan> deos <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> qui pau<lb></lb>ci / qui pudicitiæ / qui bonis artibus præeſſet / intra <expan abbr="moeniũ">moenium</expan> <lb></lb>ſepta collocandos putarunt. </s>
          <s id="N40A890">Qui autem uoluptates / rixas / <lb></lb>incendia cierent: <expan abbr="Venerẽ/Martẽ/">Venerem / Martem /</expan> <expan abbr="Vulcanũ">Vulcanum</expan> <expan abbr="excludẽdos">excludendos</expan> pu<lb></lb>tarunt. </s>
          <s id="N40A8A3"><expan abbr="Veſtã">Veſtam</expan> <expan abbr="louẽ">Iouem</expan> <expan abbr="Mineruã">Mineruam</expan>: quos eſſe tutores urbium aie<lb></lb>bat Plato: ad <expan abbr="mediũ">medium</expan> oppidi <expan abbr="arcẽque">arcenque</expan> ponebant. </s>
          <s id="N40A8BB"><expan abbr="Palladẽ">Palladem</expan> opifi<lb></lb>cum <expan abbr="deã">deam</expan>: Mercurium cui maiore <expan abbr="mẽſe">menſe</expan> mercatores facerent / <lb></lb>atque <expan abbr="Iſidẽ">Iſidem</expan> ad <expan abbr="forũ">forum</expan>. </s>
          <s id="N40A8D5"><expan abbr="Neptũnum">Neptunum</expan> ad littus maris: lanum ex <lb></lb>cellis <expan abbr="mõtibus">montibus</expan> <expan abbr="ſtatuebãt">ſtatuebant</expan>. </s>
          <s id="N40A8E5">Aeſculapio in inſula tyberina tem<lb></lb>plum <expan abbr="locarũt">locarunt</expan>: quod ægrotos aqua <expan abbr="ī">in</expan>primis <expan abbr="īdigere">indigere</expan> arbitraban<lb></lb>tur. </s>
          <s id="N40A8F8">Alibi extra urbem ædes huic deo ponere aſſueſſe aiebat <lb></lb>Plutarchus: quod illic eſſet aer ſalubrior. </s>
          <s id="N40A8FD">Præterea uariis diiſ <pb xlink:href="004/01/225.jpg"></pb>uarias <expan abbr="templorũ">templorum</expan> formas deberi <expan abbr="exiſtimabãt">exiſtimabant</expan>. </s>
          <s id="N40A90C"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ædem qui<lb></lb>dem ſolis liberique patris rotundam probarunt: Iouiſque tem<lb></lb>plum quod ſemina rerum <expan abbr="omniũ">omnium</expan> patefaciat / tecto ſtare oportere <lb></lb>aiebat Varro perforato. </s>
          <s id="N40A91C">Aede Veſtæ <expan abbr="quã">quam</expan> eſſe <expan abbr="terrã">terram</expan> <expan abbr="putarẽt">putarent</expan>: <lb></lb><expan abbr="rotundã">rotundam</expan> ad pilæ <expan abbr="ſimilitudinẽ">ſimilitudinem</expan> faciebat. </s>
          <s id="N40A934">Aliis ſuperis ædificia <lb></lb>a terra exaltabant. </s>
          <s id="N40A939">Inferis ſub terra: Terreſtribus media <expan abbr="ponebãt">po<lb></lb>nebant</expan>. </s>
          <s id="N40A941">Fit <expan abbr="ẽt">et</expan> ut ſic interpreter uariis uſibus <expan abbr="ſacrificiorũ">ſacrificiorum</expan> ua<lb></lb>ria ſibi <expan abbr="templorũ">templorum</expan> ædificia adinueniſſe. </s>
          <s id="N40A952"><expan abbr="Nã">Nam</expan> alii <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="ſãguina">ſangui<lb></lb>na</expan> aras <expan abbr="perfundebãt">perfundebant</expan>. </s>
          <s id="N40A966">Alii uino et libo <expan abbr="faciebãt">faciebant</expan>. </s>
          <s id="N40A96D">Alii nouis <lb></lb>in dies ritibus delectabantur. </s>
          <s id="N40A972">Poſthumii lex apud romanos <lb></lb>fuit. </s>
          <s id="N40A977"><expan abbr="Vinã">Vinam</expan> in <expan abbr="rogũ">rogum</expan> ne aſpergito: eaque de re ueteres <expan abbr="nõ">non</expan> uino <lb></lb>libare aſſuetos <expan abbr="referũt">referunt</expan>: ſed lacte. </s>
          <s id="N40A98B">Apud <expan abbr="inſulã">inſulam</expan> hyperboream <lb></lb>ad <expan abbr="oceanũ">oceanum</expan> ubi natam Latonam <expan abbr="ferũt">ferunt</expan>: regia urbs Apollini ſa<lb></lb>crata erat: cuius ciues quod quotidie cantu <expan abbr="deũ">deum</expan> colerent: erat <lb></lb>eorum nemo <expan abbr="nõ">non</expan> cythariſta. </s>
          <s id="N40A9A8">Apud Theophaſtrum <expan abbr="ſophiſtã">ſophiſtam</expan> <lb></lb>inuenio ſolitos in hiſtmo <expan abbr="Neptũno">Neptuno</expan> et Soli formicam <expan abbr="īmo/lare">immo<lb></lb>lare</expan> . </s>
          <s id="N40A9BB">Aegyptiis fas non erat placare deos ullis rebus præter <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  precibus intra urbem: eaque re Saturno et Serapi extra ur<lb></lb>bem templa poſuere: quod illis pecudes mactarentur. </s>
          <s id="N40A9C5">At no<lb></lb>ſtri quidem ad uſum ſacrificii paſſim baſilicas uſurparunt: <lb></lb>id quidem tum quod a principio baſilicis <expan abbr="priuatorũ">priuatorum</expan> conuocari <lb></lb>et congruere conſueſſent: tum quod in eis ſumma cum digni<lb></lb>tate pro tribunali ara collocaretur: et <expan abbr="circũ">circum</expan> aras chorus bel<lb></lb>liſſime haberetur. </s>
          <s id="N40A9DA">Reliquum baſilicæ uti eſt ambulatio et <lb></lb>porticus populo aut ſpatianti: aut ad <expan abbr="ſacrificiũ">ſacrificium</expan> adſtanti pa<lb></lb>teret. </s>
          <s id="N40A9E5">Accedebat quod <expan abbr="cõcionantis">concionantis</expan> <expan abbr="põtificis">pontificis</expan> uox <expan abbr="cõmodius">commodius</expan> ba<lb></lb>ſilica <expan abbr="audiret̃">audiretur</expan> materiata: <expan abbr="q̈">quam</expan>  teſtudinato in <expan abbr="tẽplo">templo</expan>. </s>
          <s id="N40AA02">Sed de his <lb></lb>alibi. </s>
          <s id="N40AA07">Faciat ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> quod <expan abbr="aiũt">aiunt</expan>: Veneri / Dianæ / Muſis / Nym<lb></lb>phis / et delicatioribus dearum ædes dicandas eſſe: quæ <expan abbr="uirgineã">uirgi<lb></lb>neam</expan> <expan abbr="gracilitatẽ">gracilitatem</expan> et <expan abbr="floridã">floridam</expan> ætatis <expan abbr="teneritudinẽ">teneritudinem</expan> <expan abbr="imitont̃">imitentur</expan>. </s>
          <s id="N40AA29">Her<lb></lb>culi Marti et maximis diis ita ponenda eſſe tecta: ut magis <lb></lb><expan abbr="auctoritatẽ">auctoritatem</expan> ex grauitate <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="gratiã">gratiam</expan> ex uetuſtate <expan abbr="prabeãt">praebeant</expan>. </s>
          <s id="N40AA3F">De<lb></lb>mum ubi <expan abbr="templũ">templum</expan> colloces eſſe oportet celebre / illuſtre/ et <lb></lb>uti loquuntur <expan abbr="ſuperbũ">ſuperbum</expan>: et ab omni profanorum contagio <expan abbr="ex/peditum">ex<pb xlink:href="004/01/226.jpg"></pb>peditum</expan> / ea re pro fronte habebit amplam et ſe dignam <expan abbr="plateã">pla<lb></lb>team</expan> circuetur ſtratis laxioribus / uel potius plateis digniſſi<lb></lb>mis: quoad unde uis præclare conſpicuum ſit.</s>
        </p>
        <p id="N40AA59" type="main">
          <s id="N40AA5B">Templi partes ſunt porticus et cella interior. </s>
          <s id="N40AA5E">Sed in his ue<lb></lb>hementer <expan abbr="differũt">differunt</expan>. </s>
          <s id="N40AA67">Nanque <expan abbr="tẽplorum">templorum</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> alia <expan abbr="rotũda">rotunda</expan>: alia <lb></lb><expan abbr="quadrãgula">quadrangula</expan> : alia <expan abbr="demũ">demum</expan> angulorum <expan abbr="pluriũ">plurium</expan>. </s>
          <s id="N40AA83"><expan abbr="Rotũdis">Rotundis</expan> naturam <lb></lb><expan abbr="īprimis">inprimis</expan> delectari ex his quæ ductu eius <expan abbr="habeãtur / gignant̃">habeantur / gignantur</expan> <lb></lb>aut fiant in <expan abbr="prõptu">promptu</expan> eſt. </s>
          <s id="N40AA98">Orbis rerum aſtra / arbores / animantia / <lb></lb>eorum que nidificationes / et <expan abbr="eiuſmõi">eiuſmodi</expan> quid eſt ut <expan abbr="referã/quæ">referam / quæ</expan> <expan abbr="oĩa">omnia</expan> <lb></lb>eſſe <expan abbr="rotũda">rotunda</expan> uoluit: et delectari naturam ſexangulis <expan abbr="ẽt">et</expan> uide<lb></lb>mus. </s>
          <s id="N40AAB5">Apes. n. es crabrones et interſecta quæuis <expan abbr="animãtia">animantia</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>niſi ſexangulas in ſuis theatris cellas aſtruere didicere. </s>
          <s id="N40AAC8"><expan abbr="Rotundã">Ro<lb></lb>tundam</expan> <expan abbr="areã">aream</expan> ciclo prefiniemus. </s>
          <s id="N40AAD4">In <expan abbr="quadrãgulis">quadrangulis</expan> ferme <expan abbr="oībus">omnibus</expan> <lb></lb><expan abbr="tẽplis">templis</expan> maiores <expan abbr="obſeruauerũt">obſeruauerunt</expan> <expan abbr="areã">aream</expan> produceret ut eſſet ea <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <lb></lb><expan abbr="lõgior">longior</expan> amplius ex dimidia <expan abbr="q̈">quam</expan>  lata. </s>
          <s id="N40AAF9">Alii poſuere ut latitudo <lb></lb>parte ſui tertia a <expan abbr="lõgitudine">longitudine</expan> ſuparetur. </s>
          <s id="N40AB02">Alii uoluere <expan abbr="lõgitudinẽ">longitu<lb></lb>dinem</expan> duas capere integras latitudines. </s>
          <s id="N40AB0E">In <expan abbr="quadrãgulis">quadrangulis</expan> areis <lb></lb><expan abbr="maximũ">maximum</expan> erit <expan abbr="uitiũ">uitium</expan> deformitatis: ſi anguli <expan abbr="aderũt">aderunt</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> omnes <lb></lb>recti. </s>
          <s id="N40AB28">Numero angulorum ueteres <expan abbr="utebant̃">utebantur</expan> aut ſex aut octo: <lb></lb>aut <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> et <expan abbr="decẽ">decem</expan>. </s>
          <s id="N40AB39"><expan abbr="Iſtiuſmõi">Iſtiuſmodi</expan> <expan abbr="oẽs">omnes</expan> areæ <expan abbr="ī">in</expan> cicli <expan abbr="ambitũ">ambitum</expan> angulos <lb></lb><expan abbr="terminẽt">terminent</expan> neceſſe <expan abbr="ẽ">est</expan>. </s>
          <s id="N40AB54">Atque ex ciclo ipſo recte <expan abbr="deducunt̃">deducuntur</expan>: <expan abbr="nãquedimidiũ">namque <lb></lb>dimidium</expan> <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> diametri <expan abbr="ī">in</expan> ciclo latus præſtabit areæ angulorum <lb></lb>ſex. </s>
          <s id="N40AB67">Quod ſi duxeris a centro lineas rectas <expan abbr="ſecãtes">ſecantes</expan> <expan abbr="ī">in</expan> medio <lb></lb>latera ſingula <expan abbr="ſexãgulæ">ſexangulæ</expan> <expan abbr="ī">in</expan><expan abbr="prõptu">promptu</expan> <expan abbr="ẽ">esse</expan> quo pacto <expan abbr="areã">aream</expan> angulorum <lb></lb>xii. poſſis efficere. </s>
          <s id="N40AB8D"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> ex duodenaria <expan abbr="ẽt">et</expan> <expan abbr="ī">in</expan><expan abbr="prõrptu">promptu</expan> <expan abbr="ẽ">esse</expan> quo pa<lb></lb>cto <expan abbr="quadrãgulã">quadrangulam</expan> atque <expan abbr="ẽt">et</expan> <expan abbr="octãgulã">octangulam</expan> efficias: <expan abbr="q̈uis">quamuis</expan> <expan abbr="octãgulæ">octangulæ</expan> per <lb></lb><expan abbr="ſcribẽdæ">ſcribendæ</expan> alia exiſtat ratio <expan abbr="pcõmoda">percommoda</expan>. </s>
          <s id="N40ABBE"><expan abbr="Nã">Nam</expan> deſcripto <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> qua<lb></lb>drato æquelatero atque <expan abbr="rectãgulo">rectangulo</expan> diametroſ perduco ad ſinguloſ <lb></lb>quadrati angulos / et dimidias cuiuſque diametri partes: a pun<lb></lb>cto ſectionis <expan abbr="circũduco">circumduco</expan> ut <expan abbr="ſecẽt">ſecent</expan> hinc atque <expan abbr="hīc">hinc</expan> latera <expan abbr="quadrã">quadram</expan> <lb></lb>gulæ. </s>
          <s id="N40ABE4">Id. n. <expan abbr="mediũ">medium</expan> quod <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> binaſ inter haſce factas lateri <lb></lb>ſectiones ſit / latus erit octangulæ. </s>
          <s id="N40ABF5"><expan abbr="Decẽ">Decem</expan> angulorum <expan abbr="areã">aream</expan> item <lb></lb>ex ciclo perficiemus. </s>
          <s id="N40AC01">Nam duos cicli diametros ſeſe mutuo <lb></lb>ad pes utrinque <expan abbr="ãgulos">angulos</expan> <expan abbr="ſecãtes">ſecantes</expan> perſcribemus. </s>
          <s id="N40AC0E"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> ex ipſis ſemi<pb xlink:href="004/01/227.jpg"></pb>diametris <expan abbr="utrã">utram</expan> uelis diuidemus binas in partes coæquales. <lb></lb></s>
          <s id="N40AC1D">Inde a puncto iſtic diuiſionis ad ſublime caput alterius dia<lb></lb>metri <expan abbr="ſintã">lineam</expan> rectam uia obliqua adducemus. </s>
          <s id="N40AC26">Hac igitur ex <lb></lb>linea ſic ducta ſi ademeris <expan abbr="quantũ">quantum</expan> eſt quarta totius diame<lb></lb>tri pars / quod illic <expan abbr="reliquũ">reliquum</expan> reſidebit / id erit areæ latus de<lb></lb><expan abbr="cãgulæ">cangulæ</expan>. </s>
          <s id="N40AC3A">Adiiciuntur <expan abbr="tẽplis">templis</expan> tribunalia: ſed aliis plura / aliis <lb></lb>pauciora. </s>
          <s id="N40AC43"><expan abbr="Quadrãgulis">Quadrangulis</expan>. n. <expan abbr="tẽplis">templis</expan> <expan abbr="nuſq̈">nusquam</expan> ferme niſi unicum <lb></lb>idque ad caput <expan abbr="intimũ">intimum</expan> ponetur: ut ingredientibus ilico ad ia<lb></lb>nuam ſeſe e regione offerat. </s>
          <s id="N40AC5A">Aut ſi <expan abbr="demũ">demum</expan> in lateribus etiam <lb></lb>adiicientur / id in cis <expan abbr="quadrãgulis">quadrangulis</expan> areis fiet <expan abbr="nõ">non</expan> indecenter: <lb></lb>quæ duplo ſint longiora <expan abbr="q̈">quam</expan> lata: atque lateribus <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ipſis <lb></lb>apponentur haud plura <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſingula: uel ſiquid iuuabit pluri<lb></lb>ma adieciſſe: conueniet ſint numero impari. </s>
          <s id="N40AC79"><expan abbr="Rotũdis">Rotundis</expan> areis<lb></lb>atque <expan abbr="itẽ/ſi">item / ſi</expan> ita licet loqui / <expan abbr="multãgularibus">multangularibus</expan> <expan abbr="percõmode">percommode</expan> <expan abbr="tribunaliũ">tri<lb></lb>bunalium</expan> numerus adiicietur. </s>
          <s id="N40AC92">Pro numero. n. lacerum aut ſin<lb></lb>gulis lateribus ſingula adiicientur tribunalia: aut alterna<lb></lb>tim latus hoc <expan abbr="īmune">immune</expan> relinquetur: alterum proximum dabitur <lb></lb>tribunali. </s>
          <s id="N40ACA5"><expan abbr="Rotũdis">Rotundis</expan> percommode <expan abbr="aduciẽtur">adiicientur</expan> ſex aut eadem <lb></lb>octo tribunalia. </s>
          <s id="N40ACB1">In areis <expan abbr="pluriũ">plurium</expan> laterum <expan abbr="curandũ">curandum</expan> eſt ne ſint an<lb></lb>guli inter ſe <expan abbr="nõ">non</expan> mutuo <expan abbr="cõpares">compares</expan> et conformes. </s>
          <s id="N40ACC6">Rurſus tribu<lb></lb>nal aut erit <expan abbr="rectãgulum/">rectangulum /</expan> aut erit ductum ad emicicli ambi<lb></lb>tum. </s>
          <s id="N40ACD1">Quod ſi erit tribunal <expan abbr="unicũ">unicum</expan> <expan abbr="habẽdũ">habendum</expan> ad caput templi: <lb></lb>id i primis probabitur: cuius ſinus ad emiciclum finiatur. <lb></lb></s>
          <s id="N40ACDF">Proxime accedet <expan abbr="quadrãgulũ">quadrangulum</expan>. </s>
          <s id="N40ACE6">Verum ubi confertus <expan abbr="tribunaliũ">tribuna<lb></lb>lium</expan> numerus affuturus erit / illic ad <expan abbr="uenuſtatẽ">uenuſtatem</expan> faciet / ſi qua<lb></lb>drangula emiciclis miſcebuntur ſitu alternato: et fronti<lb></lb>bus mutuo reſpondentibus. </s>
          <s id="N40ACF8">In tribunalibus apertio <expan abbr="fauciũ">faucium</expan> <lb></lb>ſic conſtituetur. </s>
          <s id="N40AD01">Nanque cum erit quidem unicum haben<lb></lb>dum tribunal in areis quadrangulis / diuidam templi latitu<lb></lb>dines in partes quattuor: exque his dabo faucibus tribunalis <lb></lb>duas: Aut ſi ſpatio ampliore delectabimur / diuidam <expan abbr="latitudinẽ">latitu<lb></lb>dinem</expan> in partes ſex: exque his dabo apertioni partes quattuor. <lb></lb></s>
          <s id="N40AD10">Sic enim quæ adhibenda ſunt columnarum ornamenta fene<lb></lb>ſtræque et eiuſmodi commodiſſime ſuis locis coaptabuntur. <pb xlink:href="004/01/228.jpg"></pb>Sin autem circum <expan abbr="areã">aream</expan> plura poſueris tribunalia: licebit ea <lb></lb>quidem quæ pro lateribus ſunt æque pari facere amplitudi<lb></lb>ne: atque ipſum eſt tribunal <expan abbr="primariũ">primarium</expan>. </s>
          <s id="N40AD25">Sed malim dignitatis <lb></lb>gratia <expan abbr="primariũ">primarium</expan> id eſſe <expan abbr="grãdius">grandius</expan> reliquis ex duodecim. </s>
          <s id="N40AD32">Hoc <lb></lb>et intereſt in quadrangulis: quod ſi omnibus lateribus fiat <lb></lb>primarium tribunal coæqualibus <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="improbabit̃">improbabitur</expan>: in alteris <lb></lb>uero lineæ a dextra in <expan abbr="ſiniſtrã">ſiniſtram</expan> ductæ <expan abbr="duplã">duplam</expan> habeant <expan abbr="longitudinẽ">longitu<lb></lb>dinem</expan> oportet <expan abbr="earũ/quæ">earum / quæ</expan> in receſſum <expan abbr="protẽdantur">protendantur</expan>. </s>
          <s id="N40AD58">Parietum <lb></lb>pars ſolida hoc eſt oſſa ædificii / quæ in templis apertiones <lb></lb>plurium <expan abbr="tribunaliũ">tribunalium</expan> <expan abbr="diſſeperẽt / fiẽt">diſſeperent / fient</expan> ut ſint <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> minus <expan abbr="q̈">quam</expan> ex <lb></lb>quinta latitudinis interuacui: <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> ampliora <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex tertia: <lb></lb>aut ubi occluſiſſima uelis eſſe ex dimidia. </s>
          <s id="N40AD77">Rotundis autem <lb></lb>areis ſi numerus <expan abbr="tribunaliũ">tribunalium</expan> erit. </s>
          <s id="N40AD80">vi. </s>
          <s id="N40AD83">facies / ut intercapedi<lb></lb>nes iſtiuſmodi hoc eſt oſſa et ſolidum parietis ſibi habeant <lb></lb>apertionis <expan abbr="dimidiã">dimidiam</expan>. </s>
          <s id="N40AD8E">Sin <expan abbr="autẽ">autem</expan> octo <expan abbr="aderũt">aderunt</expan> <expan abbr="apertiones / tũc">apertiones / tunc</expan> fa <lb></lb>cies ut <expan abbr="habeãt">habeant</expan> hæc præſertim in <expan abbr="tẽplis">templis</expan> maximis <expan abbr="æquã">æquam</expan> tribu<lb></lb>nalibus <expan abbr="latitudinẽ">latitudinem</expan>. </s>
          <s id="N40ADB1"><expan abbr="Sinautẽ">Sin autem</expan> erit numerus angulorum pluri<lb></lb>mus / fiet ex tertia tribunalis. </s>
          <s id="N40ADB9"><expan abbr="Nõnullis">Nonnullis</expan> in <expan abbr="tẽplis">templis</expan> hinc atque <lb></lb>hinc uetuſto <expan abbr="ætruſcorũ">ætruſcorum</expan> more pro lateribus <expan abbr="nõ">non</expan> tribunal: ſed <lb></lb>cellulæ minuſculæ <expan abbr="habẽdæ">habendæ</expan> ſunt: <expan abbr="eorũ">eorum</expan> hæc fiet ratio. </s>
          <s id="N40ADD7">Aream <lb></lb>ſibi ſumpſere: cuius longitudo in partes diuiſa ſex / una ſui <lb></lb>parte latitudinem excederet: ex ipſa longitudine partes <expan abbr="dabãt">da<lb></lb>bant</expan> duas latitudini porticus / quæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> pro ueſtibulo tem<lb></lb>pli extabat: <expan abbr="reliquũ">reliquum</expan> <expan abbr="diuidebãt">diuidebant</expan> in partes tris: quæ trinis <expan abbr="cellarũ">cel<lb></lb>larum</expan> latitudinibus <expan abbr="darẽtur">darentur</expan>. </s>
          <s id="N40ADFA">Rurſus <expan abbr="latitudinẽ">latitudinem</expan> <expan abbr="ipſã">ipſam</expan> <expan abbr="tẽpli">templi</expan> di<lb></lb>uidebant in partes <expan abbr="decẽ">decem</expan>. </s>
          <s id="N40AE0F">Ex his dabant partes tris cellis in <lb></lb>dextram: et <expan abbr="totidẽ">totidem</expan> tris cellis in <expan abbr="ſiniſtrã">ſiniſtram</expan> poſitis. </s>
          <s id="N40AE1C">Mediæ ue<lb></lb>ro <expan abbr="ãbulationi">ambulationi</expan> quattuor <expan abbr="relinquebãt">relinquebant</expan>. </s>
          <s id="N40AE29">Ad caput <expan abbr="tẽpli">templi</expan> <expan abbr="unũ">unum</expan> me<lb></lb>dianaſque ad cellas <expan abbr="hīc">hinc</expan> atque hinc aliud tribunal <expan abbr="adigebãt">adigebant</expan>. </s>
          <s id="N40AE3E">Pa<lb></lb>rietes pro faucibus <expan abbr="cellarũ">cellarum</expan> <expan abbr="efficiebãt">efficiebant</expan> ex quanta uacui <expan abbr="īterualii">interualii</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N40AE4F" type="main">
          <s id="N40AE51">Hactenus de intimis areis. </s>
          <s id="N40AE54">Porticus quidem ad tem<lb></lb>pla quadrangula erit aut pro fronte: aut item pro fronte <lb></lb>atque etiam in poſtico: aut cellam circum obfulciet. </s>
          <s id="N40AE5B">Qua <lb></lb>parte tribunal prodeat / porticus non adiicietur pro fronte. <pb xlink:href="004/01/229.jpg"></pb><expan abbr="Nuſq̃">Nuſquam</expan> erit breuior <expan abbr="habẽda">habenda</expan> porticus in <expan abbr="quadrãgulis">quadrangulis</expan> <expan abbr="tẽplis">templis</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  <lb></lb>ut integram <expan abbr="tẽpli">templi</expan> latitudinem capiat: et <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> erit latior <expan abbr="q̈">quam</expan>  <lb></lb>ut ſit pars <expan abbr="lõgitudinis">longitudinis</expan> tertia. </s>
          <s id="N40AE8B">In porticibus quæ ad latera <expan abbr="templorũ">tem<lb></lb>plorum</expan> ſunt <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> a parietibus cellæ ſpatio diſtabunt inter <lb></lb><expan abbr="colũnil">columnii</expan>. </s>
          <s id="N40AE9C">In poſtico porticus <expan abbr="quã">quam</expan> uelis <expan abbr="iſtarũ">iſtarum</expan> <expan abbr="ipſarũ">ipſarum</expan> quas re<lb></lb>tulimus imitabitur. </s>
          <s id="N40AEAD">Templa <expan abbr="rotũda">rotunda</expan> aut porticu <expan abbr="circũualla">circumualla</expan> <lb></lb>bimos: aut tantum pro fronte <expan abbr="porticũ">porticum</expan> ſtatuemus. </s>
          <s id="N40AEBE">In utriſque <lb></lb>ratio latitudinis ex <expan abbr="quadrãgulis">quadrangulis</expan> templis ducetur. </s>
          <s id="N40AEC7">Sed por<lb></lb>ticus quæ pro fronte <expan abbr="extabunt / nuſq̃">extabunt / nuſquam</expan> <expan abbr="fiẽt">fient</expan> niſi quadrangulæ: <lb></lb><expan abbr="earũ">earum</expan> longitudo aut <expan abbr="totã">totam</expan> intimæ areæ <expan abbr="latitudinẽ">latitudinem</expan> capiet: aut <lb></lb>cedet ex octaua: aut demum fiet <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> breuior <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex quarta. <lb></lb></s>
          <s id="N40AEEC">Apud ad <expan abbr="tẽplũ">templum</expan> gradibus <expan abbr="conſcẽdebat̃">conſcendebatur</expan> cen<lb></lb><expan abbr="tũ">tum</expan>. </s>
          <s id="N40AEFC">Apud ebreos ex lege <expan abbr="patrũ">patrum</expan> Sit inquit uobis una prima<lb></lb>ria et ſacra ciuitas loco opportuno et <expan abbr="cẽmodo">commodo</expan>. </s>
          <s id="N40AF09">In ea ſtruito <lb></lb><expan abbr="templũ">templum</expan> unicum: altare <expan abbr="unicũ">unicum</expan> ex lapidibus <expan abbr="nõ">non</expan> manu dolatis <lb></lb>ſed collectitiis albentibus et nitidiſſimis. </s>
          <s id="N40AF1B">Acceſſus ad tem<lb></lb>plum ſit <expan abbr="nõ">non</expan> per gradus. </s>
          <s id="N40AF24">Vna enim gens uno cenſenſu et inſti<lb></lb>tuto religioni dicata uno erit deo tuta et munita. </s>
          <s id="N40AF2B">Horum <lb></lb>utrumque <expan abbr="nõ">non</expan> probo. </s>
          <s id="N40AF34">Illud. n. ab uſu et <expan abbr="cõmoditate">commoditate</expan> <expan abbr="alienũ">alienum</expan> eſt: <lb></lb><expan abbr="corũ">eorum</expan> præſertim qui <expan abbr="tẽpla">templa</expan> <expan abbr="frequẽtes">frequentes</expan> petent: uti ſunt uetulæ <lb></lb>atque imbelles. </s>
          <s id="N40AF54">Hoc <expan abbr="alterũ">alterum</expan> a templi maieſtate uehementer alie<lb></lb>num eſt: quod alibi uidimus ex proxima <expan abbr="patrũ">patrum</expan> noſtrorum <lb></lb>ætate aſtructa ſacra: quibus pro foribus ad <expan abbr="limẽ">limen</expan> gradus con<lb></lb>ſcendas aliquos: et unde rurſus totidem ad ſacri pauimen<lb></lb>tum gradibus <expan abbr="deſcẽdas/">deſcendas /</expan> non dicam <expan abbr="ineprũ">ineptum</expan> fuiſſe <expan abbr="inſtiturũ">inſtiturum</expan>: <lb></lb>ſed cur inſtituerit neſcio. </s>
          <s id="N40AF79">Mea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſententia aream porti<lb></lb>cus et <expan abbr="tẽpli">templi</expan> <expan abbr="t̃otius / quando">totius / quando</expan> id ad <expan abbr="dignitatẽ">dignitatem</expan> uehementer faci<lb></lb>at / exaggeratam atque a cætero urbis ſolo <expan abbr="extãtem">extantem</expan> eſſe opor<lb></lb>tet. </s>
          <s id="N40AF96">Sed quemadmodum in animante caput / pes: et quale<lb></lb>cumque uelis membrum ad cætera membra atque ad totum <lb></lb>reliquum corpus referendum eſt: ita et in ædificio maxi<lb></lb>meque in <expan abbr="tẽplo">templo</expan> <expan abbr="cõformandæ">conformandæ</expan> uniuerſæ partes corporis ſunt: <lb></lb>ut inter ſe omnes correſpondeant: ut quauis una illarum <lb></lb>ſumpta eadem ipſa cæteræ omnes partes apte dimetiantur. <pb xlink:href="004/01/230.jpg"></pb>Sic comperio pleroſque omnes ueteres optimos architectos <lb></lb>ſuggeſti altitudinem ſtatuiſſe ſumptam ex templi latitudi<lb></lb>ne. </s>
          <s id="N40AFB3">Nanque latitudinem quidem diuiſere in partes ſex: atque <lb></lb>ex his unam dedere altitudini ſuggeſti. </s>
          <s id="N40AFB8">Fuere et qui in ma<lb></lb>ioribus templis ſeptimam: in maximis autem <expan abbr="nonã">nonam</expan> latitu<lb></lb>dinis eſſe id elatum uoluere.</s>
        </p>
        <p id="N40AFC3" type="main">
          <s id="N40AFC5">Porticus natura ſui uno tantum conſtat integro perpetuoque <lb></lb>pariete: cæteris autem lateribus perfoſſis pate: apertionibus <lb></lb>peruius. </s>
          <s id="N40AFCC">Conſiderandum igitur eſt quo genere apertionum <lb></lb>uti uelis. </s>
          <s id="N40AFD1">Nam eſt genus quoddam <expan abbr="colũnationum">columnationum</expan>: <expan abbr="cũ">cum</expan> raræ <lb></lb>et inter ſe pluſculum diſtantes collocantur: alterum ubi con<lb></lb>fertæ: et alteræ alteris uiciniores ſtatuentur. </s>
          <s id="N40AFE0">In his utriſque <lb></lb>inſunt uitia. </s>
          <s id="N40AFE5">Nam in rarioribus quidem ob interuallorum la<lb></lb>xitu lines ſi trabe utare / rumpitur. </s>
          <s id="N40AFEC">Si autem arcu / non ſatis <lb></lb><expan abbr="cõmode">commode</expan> <expan abbr="colũnis">columnis</expan> inducitur. </s>
          <s id="N40AFF8">In confertioribus autem arctatis <lb></lb>interuallis itiones et proſpectus et lumina impediuntur. </s>
          <s id="N40AFFD">Ea <lb></lb>de re tertium quoddam genus <expan abbr="inuẽtum">inuentum</expan> eſt medium <expan abbr="elegãs">elegans</expan>: <lb></lb>quod iſto prouideat: <expan abbr="cõmoditati">commoditati</expan> ſeruiat: atque præcæ<lb></lb>teris probetur. His tribus generibus eſſe <expan abbr="cõtenti">contenti</expan> potuimus <lb></lb>Sed <expan abbr="artificũ">artificum</expan> ſolertia duo <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> genera ſuperadiecit: de qui<lb></lb>bus ſic opinor. </s>
          <s id="N40B028"><expan abbr="Nã">Nam</expan> cum fortaſſis <expan abbr="prõ">pro</expan> areæ amplitudine co<lb></lb>lumnarum numerus deeſſet ab optima illa mediocritate defle<lb></lb>xere ad rariores imitandas. </s>
          <s id="N40B03E">Cum uero columnarum copia ſuper<lb></lb>fuiſſet placuit <expan abbr="nõ">non</expan> nihil confertiores ponere. </s>
          <s id="N40B047">Itaque <expan abbr="interual/lorum">interual<lb></lb>lorum</expan> genera quinque <expan abbr="annumerãtur">annumerantur</expan> quæ ſic iuuet appellare di<lb></lb>ſpanſum <expan abbr="confertum / elegans/ſubdiſpanſum/ſubcõfertum">confertum / elegans / ſubdiſpanſum / ſubconfertum</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40B057">Præterea et Illud accidiſſe opinor: ut cum fortaſſis lapidis <lb></lb>prælongi copia non <expan abbr="uſq̃">uſque</expan> ſuppeditaret: coactum quidem fu<lb></lb>iſſe architectum opus facere columnis depreſſioribus. </s>
          <s id="N40B062">Idque <lb></lb>coeptuque cum non ſatis ad gratiam operis ſuccedere intelli<lb></lb>geret murulos columnis ſubſtituiſſe: quo iuſtam operis <expan abbr="altitudinẽ">al<lb></lb>titudinem</expan> aſſequeretur. </s>
          <s id="N40B06E">Nanque ex annotatione ſpectationeque <lb></lb>operum compertum quidem habebat: columnas in porticibus <lb></lb>gratiam non habere : ni ad certas eſſent rationes altitudinis <pb xlink:href="004/01/231.jpg"></pb>craſſitudiniſque deductæ: Ad haſce rationes quod pertineat <lb></lb>ſic monent. </s>
          <s id="N40B07B"><expan abbr="Intercolũnia">Intercolumnia</expan> facito imparia: <expan abbr="colũnas">columnas</expan> ne poni<lb></lb>to niſi compares: <expan abbr="Mediã">Mediam</expan> apertionum quæ e regione ad oſti<lb></lb>um obſtet cæteris facito <expan abbr="laxiorẽ">laxiorem</expan>. </s>
          <s id="N40B091">Vbi <expan abbr="intercolũnia">intercolumnia</expan> arctio<lb></lb>ra <expan abbr="habẽda">habenda</expan> ſunt graciliores columnas adhibeto. </s>
          <s id="N40B09E">Latioribus <lb></lb><expan abbr="ĩteruallis">interuallis</expan> craſſioribus columnis utitur. </s>
          <s id="N40B0A3">Itaque columnarum <lb></lb>craſſitudines ex interuallis / et interualla ex columnis mo<lb></lb>derabuntur his præſertim legibus: Namque <expan abbr="confertisqdẽ">confertis quidem</expan> ope<lb></lb>ribus <expan abbr="colũnarum">columnarum</expan> interualla <expan abbr="nõ">non</expan> erunt arctiora <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut capiant di<lb></lb>midiam atque integram unam <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> <expan abbr="craſſitudinẽ">craſſitudinem</expan>. </s>
          <s id="N40B0C6">In <expan abbr="diſpãſis">diſpan<lb></lb>ſis</expan> autem capiet nihilo plus <expan abbr="q̈">quam</expan>  tris additis ex octo unius <expan abbr="colũnæ">co<lb></lb>lumnæ</expan> partibus <expan abbr="etiã">etiam</expan> triſ. </s>
          <s id="N40B0DC">In elegantibus <expan abbr="autẽ">autem</expan> duas capiet craſ<lb></lb>ſitudines / et partem unius <expan abbr="quartã">quartam</expan>. </s>
          <s id="N40B0E9">Subconfertis duæ: ſub<lb></lb>diſpanſis dabuntur integræ craſſitudines tris. </s>
          <s id="N40B0EE">Quæ autem <lb></lb>ſuis in ordinibus erunt media interualla: ea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> laxiora <lb></lb><expan abbr="fiẽt">fient</expan>: ut quarta parte ſui cætera excedat. </s>
          <s id="N40B0FC">Itaque illi ſic <expan abbr="monẽt">monent</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40B104">At nos ex <expan abbr="dimẽſionibus">dimenſionibus</expan> ueterum ædificiorum medias <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> <lb></lb>apertiones aduertimus non utrobique iiſdem eſſe poſitas ra<lb></lb>tionibus. </s>
          <s id="N40B113">Nanque in <expan abbr="diſpãſis">diſpanſis</expan> <expan abbr="colũnationibus">columnationibus</expan> optimorum nemo <lb></lb>ex quarta <expan abbr="īmo">immo</expan> plerique ex xii. </s>
          <s id="N40B124">poſuere prudenti nimirum conſi<lb></lb>lio: nequid trabs <expan abbr="īmoderata">immoderata</expan> longitudine ſui ſeſe ipſam non <lb></lb>ſuſtineret et <expan abbr="defrīgeretur">defringeretur</expan>: Multi <expan abbr="demũ">demum</expan> ex ſexta. </s>
          <s id="N40B137"><expan abbr="ī">in</expan> reliquis: <lb></lb>tum et non pauciſſimi ex xii. poſuere præſertim apertioni<lb></lb>bus / quas elegantes nuncupamus.</s>
        </p>
        <p id="N40B144" type="main">
          <s id="N40B146">Poſitis interuallis excitandæ <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: quibus tecta ſub<lb></lb>ſtineantur. </s>
          <s id="N40B153">Permaximi intereſt columnas ne an pilas exci<lb></lb>tes: arcuatis ne an trabeatis utare apertionibus. </s>
          <s id="N40B15A">Arcuata et <lb></lb>pilæ theatris <expan abbr="debẽtur">debentur</expan>: et in baſilicis etiam arcuata <expan abbr="nõ">non</expan> aſper<lb></lb>nantur. </s>
          <s id="N40B169">Sed digniſſimis in operibus templorum <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> niſi tra<lb></lb>beatæ porticus uiſuntur. </s>
          <s id="N40B172">De his dicendum eſt. </s>
          <s id="N40B175"><expan abbr="Colũrationum">Columnatio<lb></lb>num</expan> partes ſunt ara infima / et in eam baſis: in baſim colum<lb></lb>na: mox capitulum: inde trabs: in trabem tigna aut faſcia. <lb></lb>qua refecta tignorum capita aut operiantur / aut finiantur. </s>
          <s id="N40B183">Su<lb></lb>premo loco corona eſt. </s>
          <s id="N40B188">A capitulis <expan abbr="incipiendũ">incipiendum</expan> cenſeo: qui<pb xlink:href="004/01/232.jpg"></pb>bus maxime columnationes uariantur. </s>
          <s id="N40B193">Hic peto ex his qui <lb></lb>hoc <expan abbr="noſtrũ">noſtrum</expan> opus <expan abbr="exſcribãt / numeros">exſcribant / numeros</expan> qui recenſebuntur non <lb></lb>figuris / ſed nominibus latinis litteris referant: uti ſic / duo<lb></lb>decim / uiginti quadraginta et eiuſmodi. <expan abbr="nõ">non</expan> xii. xx. xl. </s>
          <s id="N40B1B0">Ca<lb></lb>pitula <expan abbr="colũnis">columnis</expan> imponere docuit neceſſitas: ut <expan abbr="ī">in</expan> his trabium <lb></lb>trunci iuncti <expan abbr="aſſiderẽt">aſſiderent</expan>. </s>
          <s id="N40B1C3">Sed habebat deformitatem rude id <lb></lb>et quadratile lignum. </s>
          <s id="N40B1C8">Fuere igitur principio apud doron. <lb></lb></s>
          <s id="N40B1CC">ſi omnia græcis credimus / qui excogitarint ſimile <expan abbr="quicpiã">quicpiam</expan> <lb></lb>imitari ad <expan abbr="tornũ">tornum</expan>: quo <expan abbr="rotũda">rotunda</expan> ueluti lanx quadrangulo ſub <lb></lb>operculo poſita eſſe uideretur: hancque quod nimium preſſa ap<lb></lb>pareret collo paulo altiore ſubſtituto <expan abbr="ſubleuarũt">ſubleuarunt</expan>. </s>
          <s id="N40B1E5">Iones pro<lb></lb>ſpectis doricis operibus lances in capitulis probarunt. </s>
          <s id="N40B1EA">Sed <lb></lb>lancium illam <expan abbr="nuditatẽ">nuditatem</expan> collique adiunctionem <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="probarũt">probarunt</expan>: <lb></lb>ea re corticem arboris addidere: qui hinc atque hinc <expan abbr="depẽdẽs">dependens</expan> <lb></lb>et ſeſe in anfractum <expan abbr="cõuoluens">conuoluens</expan> latera lancium conueſtiret. <lb></lb></s>
          <s id="N40B208">Succeſſere corynthii auctore Callimacho: qui <expan abbr="nõ">non</expan> ut illi ſup<lb></lb>preſſas lances / ſed præaltum uas foliis <expan abbr="circũobtectum">circumobtectum</expan> ad ſe <lb></lb><expan abbr="pulchrũ">pulchrum</expan> puellæ ſuborta acantho hærba cum ita ueſtitum ui<lb></lb>diſſet perplacuerat. </s>
          <s id="N40B21C">Tria igitur capitulorum genera inuenta <lb></lb>ſunt / quæ peritorum uſus reciperet: <expan abbr="Doricũ">Doricum</expan> tametſi hoc <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> <lb></lb>apud uetuſtiſſimos ætruſcos in uſu fuiſſe <expan abbr="cõperio / doricum">comperio / doricum</expan> <lb></lb><expan abbr="inq̃/ionicum / et">in qua / ionicum / et</expan> <expan abbr="corynthiũ">corynthium</expan>. </s>
          <s id="N40B238">Et quid putes eſſe cauſæ? </s>
          <s id="N40B23B">Nu<lb></lb>merus capitulorum <expan abbr="diſſimiliũ">diſſimilium</expan> paſſim offenditur: quæ magna <lb></lb>cura / exquiſita <expan abbr="diligẽtia">diligentia</expan> effecta <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> ab his / qui rebus nouis <lb></lb>inueniendis <expan abbr="ſtuduerũt">ſtuduerunt</expan>. </s>
          <s id="N40B254"><expan abbr="Nullũ">Nullum</expan> tamen ſeſe exhibet: quod me<lb></lb>rito præ his <expan abbr="cõprobes">comprobes</expan>: præter <expan abbr="unũ">unum</expan> id: quod / ne <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="omĩa">omina</expan> <lb></lb>ab exteris accepta <expan abbr="referamns / italicũ">referamus / italicum</expan> nuncupo. </s>
          <s id="N40B272">Corynthio<lb></lb>rum. n. feſtiuitati adiunxit delitias ionicas: et anſarum loco <lb></lb>pendentes <expan abbr="cõuolutas">conuolutas</expan> affixit: opus gratum et <expan abbr="perq̃">perquam</expan> ualde pro<lb></lb>batum: <expan abbr="Colũnas">Columnas</expan> quæ ad operis <expan abbr="elegantiã">elegantiam</expan> facerent / ſic inſti<lb></lb>tuerant. </s>
          <s id="N40B293"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> doricis <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> capitulis <expan abbr="colũnas">columnas</expan> deberi eas di<lb></lb>xere: quarum ima ſui craſſitudo ſepties ſumpta <expan abbr="lõgitudinem">longitudinem</expan> <lb></lb>ſui quæ a <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> eſt uſque ad <expan abbr="imũ">imum</expan> æquet. </s>
          <s id="N40B2B1">Ionicis <expan abbr="imã">imam</expan> <expan abbr="craſſitudinẽ">craſſitu<lb></lb>dinem</expan> capere nonam ſuæ longitudinis <expan abbr="partẽ">partem</expan> uoluere. </s>
          <s id="N40B2C1">Coryn<pb xlink:href="004/01/233.jpg"></pb>thiis uero capitulis <expan abbr="columnã">columnam</expan> octo ſui craſſitudines longam <lb></lb>ſubſtituere. </s>
          <s id="N40B2CE">His omnibus <expan abbr="colũnis">columnis</expan> baſes altitudine coæqua<lb></lb>les inter ſe: ſed lineamentis uarias ſubſtituendas putarunt. <lb></lb></s>
          <s id="N40B2D8">Quid plura ? </s>
          <s id="N40B2DB">Totis fere lineamentis partium inter ſe diſſi<lb></lb>miles fuere. </s>
          <s id="N40B2E0">In <expan abbr="colũnarum">columnarum</expan> tamen ratione multa ex parte con<lb></lb>uenerunt. </s>
          <s id="N40B2E9">Nam <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> <expan abbr="lineamẽta">lineamenta</expan> de quibus ſuperiore dixi<lb></lb>mus libro cum <expan abbr="ionici / tũ">ionici / tum</expan> et <expan abbr="corynthii / tũ">corynthii / tum</expan> et dorici probaue<lb></lb>re: et in hoc <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="conuenerũt">conuenerunt</expan> imitati <expan abbr="naturã/">naturam /</expan> ut truncos qui<lb></lb>dem <expan abbr="colũnarum">columnarum</expan> in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> <expan abbr="nunq̃">nunquam</expan> non graciliores <expan abbr="habẽdos">habendos</expan> duce<lb></lb>rent <expan abbr="q̈">quam</expan>  in &#039; imo. </s>
          <s id="N40B324">Fuere qui dixerint / craſſiores in imo ponen<lb></lb>das ex quarta <expan abbr="q̈">quam</expan>  in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan>. </s>
          <s id="N40B331">Alii quod <expan abbr="intelligerẽt">intelligerent</expan> proſpectas <lb></lb>res eo minores uideri / qui uno ab oculo ſemotiores ſint: <expan abbr="cõſultiſſime">con<lb></lb>ſultiſſime</expan> idcirco prælongas <expan abbr="colũnas">columnas</expan> minus habendas gra<lb></lb>ciles putarunt in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  æque eſſent breues: atque de his ita <lb></lb><expan abbr="conſtituerũt">conſtituerunt</expan>. </s>
          <s id="N40B353"><expan abbr="Imã">Imam</expan> <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> craſſitudinem ubi ea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ad pe<lb></lb>dem uſque <expan abbr="quindenũ">quindenum</expan> futura longa ſit <expan abbr="diuidendã">diuidendam</expan> eſſe <expan abbr="ī">in</expan> partes <lb></lb>ſex: atque ex his una parte abiecta reliquas quinque dandas ſu<lb></lb>premæ craſſitudini. </s>
          <s id="N40B373"><expan abbr="Colũnam">Columnam</expan> <expan abbr="autẽ">autem</expan> a <expan abbr="quīdeno">quindeno</expan> ad pedes uſque <lb></lb>uiginti ita eſſe <expan abbr="cõparandam">comparandam</expan> <expan abbr="putarũt /">putarunt /</expan> ut ex tribus atque <expan abbr="decẽ">decem</expan> <lb></lb>partibus imi ſcapi undecim <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> relinquerentur. </s>
          <s id="N40B395">A uigeſi<lb></lb>mo autem ad pedem uſque <expan abbr="trigeſimũ">trigeſimum</expan> <expan abbr="colũnas">columnas</expan> imo habendas <lb></lb>ſeptem <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> ſex. </s>
          <s id="N40B3A8">Inde ad pedes quadraginta ex quindecim <lb></lb>imæ <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> partibus tris atque decem / in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> relinquen<lb></lb>das duas: reliquas <expan abbr="abigẽdas">abigendas</expan>. </s>
          <s id="N40B3BB"><expan abbr="Demũ">Demum</expan> ad pedes uſque quinqua<lb></lb>ginta <expan abbr="colũnam">columnam</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ad baſim fore oportere craſſam octo: <lb></lb>ad altum uero <expan abbr="ſeptẽ">ſeptem</expan>. </s>
          <s id="N40B3D1">Ea deductione deinceps <expan abbr="ratiotinandũ">ratiotinandum</expan> <lb></lb>ut quo altius columnæ caput ſit: eo et craſſius <expan abbr="relīquatur">relinquatur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40B3DF">Itaque in his uniuerſa conuenere. </s>
          <s id="N40B3E2">Sed nos ex operum dimen<lb></lb>ſionibus iſta hæc apud noſtros latinos <expan abbr="nõ">non</expan> penitus fuiſſe ob <lb></lb>ſeruata comperimus.</s>
        </p>
        <p id="N40B3ED" type="main">
          <s id="N40B3EF"><expan abbr="Repetã">Repetam</expan> igitur de <expan abbr="colũnarum">columnarum</expan> <expan abbr="lineamẽtis">lineamentis</expan> <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> fere quæ ſuperiore <lb></lb>libro tranſegimus: ratione tamen <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="eadẽ/ſed">eadem / ſed</expan> alioquin uti<lb></lb>li. </s>
          <s id="N40B40D">Capiam <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ex columnis quas publicis operibus pone<lb></lb>re maiores ſoliti ſint / eam quæ media ſit inter maximas atque <pb xlink:href="004/01/234.jpg"></pb>inter minores hanc eſſe ſtatuo pedes triginta. </s>
          <s id="N40B41A">In hac igitur <lb></lb>plantæ <expan abbr="maximã">maximam</expan> diametrum in partes diuidis <expan abbr="nouẽ">nouem</expan> coaequa<lb></lb>les: ex quibus dabis diametro maximo ſummæ proiecturae <lb></lb>partes octo. </s>
          <s id="N40B42D">Erit ea de re proportio iſtarum uti nouem ad octo <lb></lb>quam <expan abbr="ſexquioctauã">ſexquioctauam</expan> nuncupant: parique proportione ponam <lb></lb>ut ſit in imo retractionis imæ diameter ad diametrum plan<lb></lb>tæ. </s>
          <s id="N40B43A">Nam plantæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="nouẽ">nouem</expan> huius iſtius retractionis octo. <lb></lb></s>
          <s id="N40B446">Rurſus <expan abbr="maximã">maximam</expan> diameter <expan abbr="ſũmæ">ſummæ</expan> proiecturæ ad <expan abbr="ſũmã">ſummam</expan> retra<lb></lb>ctionem ponam / ut ſit ſexquiſeptima. </s>
          <s id="N40B457">Venio ad <expan abbr="lineamẽca">lineamenta</expan> <lb></lb>partium in quibus differunt. </s>
          <s id="N40B460">In baſibus partes hæ ſunt. </s>
          <s id="N40B463">La<lb></lb>taſtrum / thori / orbiculi. </s>
          <s id="N40B468">Eſt <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> lataſtrum <expan abbr="quadrãgula">quadrangula</expan> <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>imo ſuppoſita pars: <expan abbr="quã">quam</expan> ſic appello / quod ea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quaque <expan abbr="uer/ſus">uer<lb></lb>ſus</expan> in latitudinem diffundatur. </s>
          <s id="N40B483">Thori ſunt craſſi torques <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>baſi: quorum alter columna ipſa premitur: alter in lataſtro aſ<lb></lb>ſidet. </s>
          <s id="N40B48E">Orbiculus eſt in gyrum in cauus: qui ueluti <expan abbr="ī">in</expan> troclea <lb></lb>ſic iſtic inter thoros preſſatur. </s>
          <s id="N40B497"><expan abbr="Omnẽ">Omnem</expan> <expan abbr="dimentiẽdarum">dimentiendarum</expan> <expan abbr="partiũ">partium</expan> <lb></lb><expan abbr="rationẽ">rationem</expan> duxere a diametro imæ <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan>: atque ſic <expan abbr="inſtituerũt">inſtituerunt</expan> <lb></lb>principio Dorici. </s>
          <s id="N40B4B5">Nam baſim <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> craſſam effecere ex di<lb></lb>midia imæ <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan>: in ea <expan abbr="lataſtrũ">lataſtrum</expan> uoluere quaque uerſus eſſe <lb></lb>latum quoad <expan abbr="integrũ">integrum</expan> imæ <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> diametrum caperet: atque <lb></lb>in ſuper diametri ipſius <expan abbr="partẽ">partem</expan> nihilo plus dimidiam: nihilo <lb></lb>minus tertiam. </s>
          <s id="N40B4D8"><expan abbr="Altitudinẽ">Altitudinem</expan> <expan abbr="autẽ">autem</expan> totius baſis diuiſere in par<lb></lb>tes tres: ex quibus <expan abbr="unã">unam</expan> dedere craſſitudini lataſtri. </s>
          <s id="N40B4E8">Fuit igi<lb></lb>tur totius craſſitudo baſis tripla ad craſſitudinem lataſtri: <lb></lb>et latitudo lataſtri quoque tripla ad craſſitudinem baſis: præ<lb></lb>ter lataſtrum <expan abbr="reliquũ">reliquum</expan> craſſitudinis in baſi diuiſere <expan abbr="ī">in</expan> partes <lb></lb>quattuor: ex quibus <expan abbr="ſũmam">ſummam</expan> dedere <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> thoro. </s>
          <s id="N40B503">Rurſus il<lb></lb>lud craſſitudinis in medio / quod inter <expan abbr="ſupremũ">ſupremum</expan> thorum et in<lb></lb>fimum lataſtrum ſit / diuiſere in partes binas: ex quibus infi<lb></lb>mam dedere infimo thoro: <expan abbr="ſũmam">ſummam</expan> <expan abbr="excauarũt">excauarunt</expan> orbiculo: qui <lb></lb>inter ambos thoros interpreſſetur. </s>
          <s id="N40B51A">Conſtat orbiculus ex ca<lb></lb>nali <expan abbr="īterſcapto">interſcapto</expan> et duobus nextrulis / quæ <expan abbr="lībos">limbos</expan> canalis <expan abbr="ãbiũt">ambiunt</expan> <lb></lb>Nextrulo <expan abbr="ſeptimũ">ſeptimum</expan> ſpatii dedere: <expan abbr="reliquũ">reliquum</expan> <expan abbr="ſubexcauarũt">ſubexcauarunt</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40B53A">In omni ædificatione illud aduerrendum eſſe diximus: ut <pb xlink:href="004/01/235.jpg"></pb>quæ ſuperaſtruantur in ſolido acquieſcant. </s>
          <s id="N40B541">Non erit <expan abbr="solidũ">solidum</expan> <lb></lb>ſi perpendiculum a pede ſuperimpoſiti lapidis <expan abbr="cadẽs">cadens</expan> ſub ſe <lb></lb>aerem atque <expan abbr="īteruacuum">interuacuum</expan> inuenerit. </s>
          <s id="N40B556">Idcirco cum <expan abbr="excauarẽt">excauarent</expan> or<lb></lb>biculorum canales cauere ne <expan abbr="ſupaſtruẽdarum">ſuperaſtruendarum</expan> <expan abbr="perpẽdicula">perpendicula</expan> iſtic <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>fodiendo attingerent. </s>
          <s id="N40B56D">Thori prominebunt ex dimidia ſuæ <lb></lb>craſſitudinis adiecta parte octaua. </s>
          <s id="N40B572">Tum et thori craſſioris <lb></lb>ampliſſimus circulus perpendiculo ſui æquabit extremam <lb></lb>in baſi <expan abbr="lineã">lineam</expan> lataſtri. </s>
          <s id="N40B57D">Hæc Dorici. </s>
          <s id="N40B581">Ionici <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> craſſitudi<lb></lb>nem doricam probauere: ſed orbiculos <expan abbr="ingeminarũt">ingeminarunt</expan>: medi<lb></lb>oſque duos anulos inter orbiculos adiecere. </s>
          <s id="N40B590">Itaque baſes altas <lb></lb>ex ſemidiametro imæ <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> <expan abbr="effecerũt">effecerunt</expan>: eamque altitudinem <lb></lb>diuiſere in partes quattuor: <expan abbr="unãque">unamque</expan> ex his dedere craſſitudini <lb></lb>lataſtri. </s>
          <s id="N40B5A5">Atqui  latitudini <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> lataſtri ex hiſce ipſis quar<lb></lb>tis dedere <expan abbr="undecī">undecim</expan>. </s>
          <s id="N40B5B2">Fuit <expan abbr="igit̃">igitur</expan> tota craſſitudo baſis quattuor: <lb></lb>latitudo <expan abbr="aũt">aut</expan> undecim. </s>
          <s id="N40B5BF">Conſcripto lataſtro <expan abbr="reliquũ">reliquum</expan> altitudi<lb></lb>nis diuiſere in partes <expan abbr="ſeptẽ">ſeptem</expan>: atque ex his duas dedere craſſitu<lb></lb>dini imi thori: et rurſus quod præter thorum et <expan abbr="lataſtrũ">lataſtrum</expan> eſſet <lb></lb>craſſitudinis relictum diuiſere in partes tris: ex quibus <expan abbr="ſũ/mam">ſum<lb></lb>mam</expan> dedere <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> thoro: duas medias dedere duobus orbi<lb></lb>culis duobuſque anulis qui quidem inter utroſque thoros preſ<lb></lb>ſantur. </s>
          <s id="N40B5E2">Orbiculorum anulorumque ratio fuit huiuſmodi. </s>
          <s id="N40B5E5"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ſpa<lb></lb>tium quidem <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> quod inter thoros eſſet diuiſere in partes <lb></lb>ſeptem. </s>
          <s id="N40B5F5">ex quibus ſingulas ſingulis anulis dedere: reliquas <lb></lb>ſibi æquis portionibus orbiculi adſcripſere: proiecturas in <lb></lb>thoris eaſdem obſeruarunt / quas et dorici: in orbiculiſque ex <lb></lb>cauandis pepercere <expan abbr="perpẽdiculis">perpendiculis</expan> ſuperadiectarum <expan abbr="partiũ">partium</expan>: ſed <lb></lb>nextrulos fecere ex octo ſuorum orbiculorum. </s>
          <s id="N40B608">Alii ſic <expan abbr="execogitacũt">execo<lb></lb>gitacunt</expan> præter <expan abbr="lataſtrũ">lataſtrum</expan> <expan abbr="diuidendã">diuidendam</expan> eſſe baſis craſſitudinem <lb></lb>in partes ſexdecim: quas modulos appellamus: ex his tho<lb></lb>ro inſimo quattuor: ſuperiori thoro tris: orbiculo autem in<lb></lb>feriori tris et <expan abbr="dimidiũ">dimidium</expan>: ſuperiori utique et tris atque <expan abbr="dimidiũ">dimidium</expan>: <lb></lb>duos <expan abbr="autẽ">autem</expan> modulos intermedios anulis <expan abbr="tribuẽdos">tribuendos</expan>. </s>
          <s id="N40B630">Hæc igi<lb></lb>tur lonici. </s>
          <s id="N40B635">At corynthii ionicam atque <expan abbr="itẽ">item</expan> <expan abbr="doricã">doricam</expan> baſim proba<lb></lb>uere : paſſimque utriſque uſi <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N40B648">Quin ad opus <expan abbr="colũnationũ">columnationum</expan> <pb xlink:href="004/01/236.jpg"></pb>nihil præter capitulum addidere. </s>
          <s id="N40B653">Referunt ætruſcos in baſi<lb></lb>bus lataſtrum <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="quadrangulũ/ſed">quadrangulum / ſed</expan> <expan abbr="rotundũ">rotundum</expan> appoſuiſſe: id <lb></lb>genus baſis <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> in operibus ueterum inuenimus: ſed hoc ad <lb></lb>uertimus in templis <expan abbr="rotũdis">rotundis</expan> ad porticum: qua <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> id tem<lb></lb>plum <expan abbr="circũdaretur / aſſueſſe">circumdaretur / aſſueſſe</expan> ueteres ponere baſes lataſtro in <lb></lb>continuum producto / ut ſit uniuerſis <expan abbr="colũnis">columnis</expan> perpetuus ue<lb></lb>luti ſubiectus ſocius ad iuſtam <expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan>: quæ lataſtris de<lb></lb>beatur. </s>
          <s id="N40B688">Fecere credo id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quod intelligerent <expan abbr="quadrãgula">quadrangula</expan> <lb></lb>rotundis non <expan abbr="cõuenire">conuenire</expan>. </s>
          <s id="N40B699">Vidimus et qui lineas in operculis <lb></lb>capitulorum ad <expan abbr="cẽtrũ">centrum</expan> medii <expan abbr="tẽpli">templi</expan> <expan abbr="dirigerẽt">dirigerent</expan>: quod et <expan abbr="ī">in</expan> baſibus <lb></lb>quod fecerint fortaſſis <expan abbr="nõ">non</expan> redarguas: <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ſatis probabuntur. <lb></lb></s>
          <s id="N40B6BD">Sed iuuabit pauca interpoſuiſſe de deorum gratia. </s>
          <s id="N40B6C0">Particulæ <lb></lb>ornamentorum hæ ſunt. </s>
          <s id="N40B6C5">Faſceola / gradus / rudes / funiculus / <lb></lb>canaliculus / gulula / undula. </s>
          <s id="N40B6CA">Omnis particula <expan abbr="lineamẽtum">lineamentum</expan> <lb></lb>eiuſmodi eſt / ut ſeſe porrigat atque promineat. </s>
          <s id="N40B6D3">Sed id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>uariis lineis. </s>
          <s id="N40B6DC">Nanque faſceolæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> lineamentum imitatur <lb></lb>litteram. </s>
          <s id="N40B6E5">L. </s>
          <s id="N40B6E9">Eſtque faſceola idem atque <expan abbr="nextrũ">nextrum</expan>: ſed eſt nextro <lb></lb>ipſo latior. </s>
          <s id="N40B6F2">Gradus faſceola eſt multo <expan abbr="prominẽs">prominens</expan>. </s>
          <s id="N40B6F9"><expan abbr="Rudentẽ">Rudentem</expan> <lb></lb>addubitaui an <expan abbr="hæderã">hæderam</expan> nominarem: <expan abbr="diſtenſũ">diſtenſum</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> adhæret: <lb></lb>eſtque eius prominentiæ <expan abbr="lineamentũ">lineamentum</expan> ueluti. </s>
          <s id="N40B713">C. littera ſubiun<lb></lb>cta ad litteram. </s>
          <s id="N40B718">L. ſic . Et funiculus <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> minutus eſt <expan abbr="rudẽs">ru<lb></lb>dens</expan>. </s>
          <s id="N40B724">Hæc <expan abbr="aũt">aut</expan>. </s>
          <s id="N40B72B">C. ubi inuerſa <expan abbr="ſubiungit̃">ſubiungitur</expan> litteræ L. ſic. </s>
          <s id="N40B732">L. C. <lb></lb>efficiet canaliculum. </s>
          <s id="N40B737">Quod ſi S. littera ſub <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> L. iungi<lb></lb>tur ſic. gulula <expan abbr="nũcupabitur">nuncupabitur</expan>: <expan abbr="iugulũ">iugulum</expan> enim hominis imi<lb></lb>tatur. </s>
          <s id="N40B74A">Sin autem ſub ipſa L. adiungetur iacens et inuerſa S. <lb></lb>ſic ex flexionis ſimilitudine <expan abbr="appellabit̃">appellabitur</expan> undula. </s>
          <s id="N40B753">Rur<lb></lb>ſus particulæ <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> aut puræ <expan abbr="habẽtur / aut">habentur / aut</expan> interſcalptæ: <lb></lb>In faſceola <expan abbr="ſcalpũt">ſcalpunt</expan> conchilia / uolatilia/ et titulos <expan abbr="etiã">etiam</expan> litte<lb></lb>rarum. </s>
          <s id="N40B76C">In gradu denticulos: quorum ratio hæc eſt: ut lati ſint <lb></lb>ex eorum altitudine ad <expan abbr="dimidiã">dimidiam</expan> et <expan abbr="cauũ">cauum</expan> <expan abbr="interuallũ">interuallum</expan> inter denti<lb></lb>culos ex tribus habeat partes latitudinis dua s / <expan abbr="rudentẽ">rudentem</expan> oui<lb></lb>culatum efficiunt: aut <expan abbr="interdũ">interdum</expan> folio <expan abbr="cõueſtiunt">conueſtiunt</expan>: et oua alii <expan abbr="ītegra">in<lb></lb>tegra</expan>: alii ſuperne decacuminata appoſuere. </s>
          <s id="N40B793">Ex funiculo bac<lb></lb>cas quaſi inſutas filo efficiunt. </s>
          <s id="N40B798">Gululam uero et undulam <pb xlink:href="004/01/237.jpg"></pb>non niſi foliis integunt. </s>
          <s id="N40B79F">Nextrulum ubiuis purum ſemper re<lb></lb>linquitur. </s>
          <s id="N40B7A4">In particulis iungendis hæc eſt ratio: ut ſemper <lb></lb>quæ ſupremæ adſint magis promineant <expan abbr="q̈">quam</expan>  infimae. </s>
          <s id="N40B7AD">Particu<lb></lb>las a particulis diſtingunt nextruli: ſuntque illi quidem par<lb></lb>ticulis pro cimatio. </s>
          <s id="N40B7B4">Cimatium quidem ſupremum cuiuſque <lb></lb>particulae <expan abbr="lineamentũ">lineamentum</expan> eſt. </s>
          <s id="N40B7BD">Conferunt etiam quod leuigata ſuæ <lb></lb>frontis planitie aſperitates inter ſcalpturarum <expan abbr="diſtingũt">diſtingunt</expan>: fuit <lb></lb>lati ex ſexta eius particulae cui adiungentur: ſeu denticuli <lb></lb>illi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſint: ſeu ouicula. </s>
          <s id="N40B7CE">Verum in gulula <expan abbr="fiẽt">fient</expan> ex tertia. <lb></lb></s>
          <s id="N40B7D6">Nunc redeo ad capitula. </s>
          <s id="N40B7D9">Capitulum dorici effecere <expan abbr="craſſũ">craſſum</expan> <lb></lb>æque atque baſim: et totam eius craſſitudinem diuiſere <expan abbr="ī">in</expan> par<lb></lb>tes tres: primam dedere operculo: alteram occupauit lanx <lb></lb>collo capituli quod ſub lance ſit. </s>
          <s id="N40B7EA">Vltima tertia relicta eſt <lb></lb>operculi latitudo quaque uerſus integrum habuit diametrum <lb></lb>et amplius partem ſemidiametri imæ columnæ ſextam. </s>
          <s id="N40B7F1">hu<lb></lb>ius operculi partes hæ ſunt. </s>
          <s id="N40B7F6"><expan abbr="Cimatiũ">Cimatium</expan> et lataſtrum: et <expan abbr="cimatiũ">cima<lb></lb>tium</expan> iſtic gulula eſt: ea capit ex quinque operculi partes duas. <lb></lb></s>
          <s id="N40B802">Labrum Iancis extremas lineas operculi accingebat. </s>
          <s id="N40B805">Circa <lb></lb>infimum lancis alii minutos anulos tris: alii gululam orna<lb></lb>menti gratia <expan abbr="circũcinxere">circumcinxere</expan>. </s>
          <s id="N40B810">Occupauit <expan abbr="ornamẽtum">ornamentum</expan> hoc lan<lb></lb>cis partem non plus tertiam. </s>
          <s id="N40B819">Colli diameter hoc eſt infima <lb></lb>capituli pars / quod in omnibuſ capitulis <expan abbr="obſeruatur/ſolidũ">obſeruatur / ſolidum</expan> <lb></lb>columnae non exceſſit. </s>
          <s id="N40B824">Alii ut ex aedificiorum lineamen<lb></lb>tis collegimus / capitulum doricum effecere altum ex dimi<lb></lb>dia atque item ex quarta diametri columnæ imæ: totamque <lb></lb>hanc altitudinem capituli diuiſere <expan abbr="ī">in</expan> partes undecim: ex qui<lb></lb>bus operculo quattuor: <expan abbr="lãci">lanci</expan> item quattuor: collo autem de <lb></lb>dere partes tris. </s>
          <s id="N40B839">Mox operculum diuiſere <expan abbr="ī">in</expan> partes geminas: <lb></lb>ex quibus fuit ſuperior pars gulula: inferior faſcia. </s>
          <s id="N40B842">Rurſus <lb></lb>et lancem in partes diuiſerunt geminas: quarum dederunt <lb></lb>infimam ſeu anulis ſeu gululæ: quæ ſubcingeret lancem. <lb></lb></s>
          <s id="N40B84A">Ad <expan abbr="collũ">collum</expan> uero alii rhoſas: alii <expan abbr="ſurgẽtia">ſurgentia</expan> folia affixere. </s>
          <s id="N40B855">Hæc <lb></lb>dorici. </s>
          <s id="N40B85A">Ionicum capitulum ſic efficiemus. </s>
          <s id="N40B85D">Tota capituli <lb></lb>craſſitudo erit ad columnae craſſitudinem infimam dimi<pb xlink:href="004/01/238.jpg"></pb>dia. </s>
          <s id="N40B866">Hanc tibi craſſitudinem capituli diuidito in modulos <lb></lb>unum de uiginti. </s>
          <s id="N40B86B">Operculo igitur dabis modulos tris. </s>
          <s id="N40B86E">Cor<lb></lb>tici dabis quattuor. </s>
          <s id="N40B873">lanci dabis ſex. </s>
          <s id="N40B876">Infimas autem reliquas <lb></lb>ſex relinquito uolutis: quas hinc atque hinc faciat dependens <lb></lb>cortex. </s>
          <s id="N40B87D">Operculi latitudo quaque uerſus habebit diametrum <lb></lb>ſummi ſcapi ſuæ columnæ. </s>
          <s id="N40B882">Latitudo corticis quæ eſt a fron<lb></lb>te capituli ad occiput æquabitur operculo. </s>
          <s id="N40B887">Longitudo ipſi<lb></lb>us corticis profluet lateribus / atque <expan abbr="perpẽdebit">perpendebit</expan> ſeſe <expan abbr="inuoluẽs">inuoluens</expan> <lb></lb>ad cocleam lineam. </s>
          <s id="N40B896">Vmbilicus cocleæ qui in dextro eſt di <lb></lb>ſtabit a ſiniſtro compari umbilico modulos duoſ atque uigin<lb></lb>ti. </s>
          <s id="N40B89D">Et diſtabit ab ultima ſupremi operculi linea modulos duo <lb></lb>decim. </s>
          <s id="N40B8A2">Cocleam ipſam ſic ducito. </s>
          <s id="N40B8A5">In punctum quidem me<lb></lb>dii umbilici deſcribito punctum puſillum: cuius ſemidia / <lb></lb>meter modulum capiat unum. </s>
          <s id="N40B8AC">Et contra notato itidem alte<lb></lb>rum ſubtus/ in ambitu excelſo notato punctum unum: Et <lb></lb>contra notato itidem alterum ſubtus in ambitu depreſſiore: <lb></lb>tunc in ſuperiore iſtiuſmodi puncto ponito <expan abbr="pedẽ">pedem</expan> circini ſta<lb></lb>bilem: pedem autem mobilem ducito a linea quæ <expan abbr="operculã">operculam</expan> <lb></lb>diuidat a cortice: et deſcendito urgendo in partem capitu<lb></lb>li extrinſecam / uſque compleat integrum ſemicirculum: atque <lb></lb>reſpondeat e regione ſub cicli puſilli puncto. </s>
          <s id="N40B8C5">illic reſtringi<lb></lb>to circinum: et ponito pedem <expan abbr="ſtabilẽ">ſtabilem</expan> ſubtus in puncto iſtic <lb></lb>infimo puſilli cicli. </s>
          <s id="N40B8D0">Mobilem uero pedem ducito ab <expan abbr="īcoha">incoha<lb></lb>to</expan> uortice hactenus deſcripto: et aſcendito introrſus uſque <lb></lb><expan abbr="ſũmum">ſummum</expan> lancis labrum attingas. </s>
          <s id="N40B8DE">Sic enim duobus ſemicircu<lb></lb>lis imparibus uorticem unum integrum effeceris. </s>
          <s id="N40B8E3">Deinceps <lb></lb><expan abbr="reſũmito">reſumito</expan> ductum iſtiuſmodi et cocleam / hoc eſt anfractus <lb></lb><expan abbr="circũductæ">circumductæ</expan> lineæ ad oculum hoc eſt ad puſillum uſque <expan abbr="ciclũ">ciclum</expan> <lb></lb>implicato. </s>
          <s id="N40B8F6">Lancis labrum pandetur / ut frontibus foris pro<lb></lb>mineat ex cortice modulos duos: fundo autem ſui æquabit <lb></lb>ſupremæ columnæ amplitudinem: contracturæ uolutatum <lb></lb>quæ pro lateribus capituli iungunt uolutas anteriores po<lb></lb>ſterioribus <expan abbr="fiẽt">fient</expan> graciles ad craſſitudinem lancis addita mo<lb></lb>duli dimidia. </s>
          <s id="N40B909"><expan abbr="Ornamentũ">Ornamentum</expan> operculo adiungetur: cimatium <pb xlink:href="004/01/239.jpg"></pb>gulula unius moduli corticis craſſitudo excauabitur cana<lb></lb>liculo ad profunditatem dimidii moduli. </s>
          <s id="N40B915">Nextruli latitu<lb></lb>do ad canaliculum pars erit quarta. </s>
          <s id="N40B91A">In medio frontis per ca<lb></lb>naliculum ſculpentur frondes et ſemina. </s>
          <s id="N40B91F">Partes lancis quæ <lb></lb>pro frontibus capituli extant ouiculatas faciunt: et ſub oui<lb></lb>culis diſtendunt baccas. </s>
          <s id="N40B926"><expan abbr="Cõtracturas">Contracturas</expan> laterum interuolutas <lb></lb>ſquamis aut frondibus <expan abbr="circũueſtiunt">circumueſtiunt</expan>. </s>
          <s id="N40B932">Tale igitur ionicum <lb></lb>capitulum eſt. </s>
          <s id="N40B937">Corynthiorum <expan abbr="autẽ">autem</expan> capituli altitudo binos <lb></lb>capit ſemidiametros imæ columnæ. </s>
          <s id="N40B940">Tota iſtac altitudo in <lb></lb>modulos diuidetur <expan abbr="ſeptẽ">ſeptem</expan>. </s>
          <s id="N40B949">Craſſitudo operculi <expan abbr="modulũ">modulum</expan> capit <lb></lb>unum: reliquos occupat uas: cuius fundi latitudo eſt / quan<lb></lb>ta in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> columna eſt præter proiecturas: eius labrum in <lb></lb>ſummo æquat amplitudine ſui craſſitudinem columnæ infi<lb></lb>mam. </s>
          <s id="N40B95C">Operculi latitudo modulos implet decem. </s>
          <s id="N40B95F">Sed decuſ<lb></lb>ſantur anguli ad modulum hinc et hinc dimidium. </s>
          <s id="N40B964">Aliorum <lb></lb>capitulorum opercula lineis conſtant rectis. </s>
          <s id="N40B969"><expan abbr="Corynthiorũ">Corynthiorum</expan> <lb></lb>opercula introrſus inſinuantur / quoad diſtent flexitudines <lb></lb>inter ſe quantum eſt in uaſe fundi latitudo. </s>
          <s id="N40B973">Operculi cima<lb></lb>tium ex tertia craſſitudinis finietur: eius lineamenta erunt <lb></lb>qualia ſumis columnarum ſcalpis apponimus. </s>
          <s id="N40B97A">Nextrulum et <lb></lb>funiculus ueſtiunt uas ordinibus foliorum duobus <expan abbr="inſurgẽ/tibus">inſurgen<lb></lb>tibus</expan> : et cuique ordini folia tribuunt octo. </s>
          <s id="N40B985">Primis foliis lon<lb></lb>gitudo eſt ad modulos duos. </s>
          <s id="N40B98A">Secundæ itidem ſeſe ad modu<lb></lb>los attollunt binos. </s>
          <s id="N40B98F">Reſidui autem moduli <expan abbr="dãtur">dantur</expan> canalicu<lb></lb>lis præſurgentibus ex foliis / et uſque ad uaſis altitudinem <expan abbr="cõſcendẽtibus">con<lb></lb>ſcendentibus</expan>. </s>
          <s id="N40B9A1">Canaliculorum numerus ſexdecim: quorum <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>ſingulis frontibus capituli quattuor <expan abbr="aduoluũtur / bini">aduoluuntur / bini</expan> <expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="dextrũ">dex<lb></lb>trum</expan> unico ex nodo: bini in ſiniſtrum / altero unico nodo ſeſe <lb></lb>ita <expan abbr="deducẽtes / ut">deducentes / ut</expan> extrema <expan abbr="pẽdeãt">pendeant</expan> ſub angulis operculi <expan abbr="cocleã">cocleam</expan> <lb></lb>imitati. </s>
          <s id="N40B9C7">Medii <expan abbr="aũt">aut</expan> ad <expan abbr="mediã">mediam</expan> <expan abbr="frõte">fronte</expan> una <expan abbr="iungũtur">iunguntur</expan> capitibus <lb></lb>ſeſe quoque in <expan abbr="anfractũ">anfractum</expan> <expan abbr="implicãtes">implicantes</expan>. </s>
          <s id="N40B9E4">Ad hoſce medios flos inſi<lb></lb>gnis ex uaſe ſuperexcellit <expan abbr="craſſitudinẽ">craſſitudinem</expan> operculi <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="excedẽs">excedens</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40B9F6">Craſſitudo labri ex uaſe circum apparet ubi canaliculi non <pb xlink:href="004/01/240.jpg"></pb>tegunt ea moduli pars eſt: foliorum cincimationes digytis <lb></lb>quinis diſtinguntur: aut ſi iuuet ſeptenis. </s>
          <s id="N40B9FF">Cimæ foliorum <lb></lb>propendent moduli partem dimidiam uenuſtiſſimum cum <lb></lb>iſtiuſmodi capitulorum foliis: tum et in omni interſcalptura <lb></lb>eſt: ut lineamentorum ductus <expan abbr="perq̃">perquam</expan> aſpere infodiantur. </s>
          <s id="N40BA0C">Itaque <lb></lb>iſtiuſmodi ſunt corynthia. </s>
          <s id="N40BA11">Italici quot quot in cæteris orna<lb></lb>menta ſint ſuis capitulis adiunxere. </s>
          <s id="N40BA16">Eadem. n. uaſis et oper<lb></lb>culi et foliorum et floris ratio illis eſt / quæ et corynthiis. </s>
          <s id="N40BA23">Sed <lb></lb>canaliculorum loco <expan abbr="habẽt">habent</expan> anſas quaternis ſub angulis opercu<lb></lb>li eminentes: quæ duos integros modulos <expan abbr="cõpleant">compleant</expan>. </s>
          <s id="N40BA32">Frons <lb></lb>uero capituli alioquin nuda cum ſit / ex ionicis ornamenta <lb></lb>deſumpſit. </s>
          <s id="N40BA39">Fundit. n. <expan abbr="canaliolũ">canaliolum</expan> inuolutas anſarum: et inſtar <lb></lb>lancis labrum uaſis <expan abbr="ouiclatũ">ouiculatum</expan> habet. </s>
          <s id="N40BA4B">Habet etiam ſubtenſas <lb></lb>baccas. </s>
          <s id="N40BA50">Multa præter hæc uiſuntur capitula mixta <expan abbr="lineamẽtis">lineamen<lb></lb>tis</expan> iſtorum / et partibus aut adauctis aut <expan abbr="cõminutis">comminutis</expan>. </s>
          <s id="N40BA5D">Sed ea do<lb></lb>ctis non probantur. </s>
          <s id="N40BA62">Hactenus capitula: ni illud deſit quod <lb></lb>aſſueuerit ſupra capituli operculum / aliud quadrangulum <lb></lb>minutum et in opere latens <expan abbr="operculũ">operculum</expan> deſcendere quo ſubre <lb></lb>ſpirare capitulum / et non uſque obrui trabis preſſione uidere<lb></lb>tur: et inter <expan abbr="ſtruẽdum">ſtruendum</expan> quæ partes operis uenuſtiores et gra<lb></lb>ciliores eſſent minus periclitarentur.</s>
        </p>
        <p id="N40BA77" type="main">
          <s id="N40BA79">Conſtitutis capitulis imponitur trabs: in trabe tigna / aſſes <lb></lb>et eiuſmodi: quæ ad <expan abbr="tectũ">tectum</expan> <expan abbr="habendũ">habendum</expan> pertineant. </s>
          <s id="N40BA86">In his omni<lb></lb>bus cum cæteri tum ionici a doricis multo differunt: tamet<lb></lb>ſi in aliquibus una omnes <expan abbr="conueniũt">conueniunt</expan>. </s>
          <s id="N40BA91">Nam trabem quidem <lb></lb>ita comparant / ut infimam eius latitudinem uelint ſummæ <lb></lb>columnæ ſolidum non excedere: latitudinem autem <expan abbr="ſũmam">ſummam</expan> <lb></lb>trabis ex diametro imæ columne amplam efficiant. </s>
          <s id="N40BA9E">Coroni<lb></lb>ces appellamus parteſ eas ſupremas / quæ ſupra tignum pro<lb></lb>mineant. </s>
          <s id="N40BAA5">In his quoque obſeruarant quod in omnibus promi<lb></lb>nentiis oportere diximus: ut quanta eius partis eſſet altitu<lb></lb>do / tantum ex pariete promineret. </s>
          <s id="N40BAAC"><expan abbr="Obſeruarũtque">Obſeruaruntque</expan> <expan abbr="coronarũ">coronarum</expan> <lb></lb>opus hoc ex parte duodecima <expan abbr="proclinatũ">proclinatum</expan> ponere id quidem <lb></lb>quod <expan abbr="compertũ">compertum</expan> haberent eas partes reſupinatas uideri / ubi <pb xlink:href="004/01/241.jpg"></pb>ad rectos angulos porrigerentur. </s>
          <s id="N40BAC6">Hic iterum peto ab his qui <lb></lb>hæc exſcribent / et id iterum atque iterum peto / ut numeros qui re <lb></lb>cenſebuntur non figuris / ſed ſuis integris nominibus expli<lb></lb>cent: quo minus uitientur erroribus. </s>
          <s id="N40BACF">Trabem igitur dorici <lb></lb>craſſam effecere nihilo minus ſemidiametro imæ <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan>: <lb></lb>Adſunt in ea faſciæ tris: et ſub prima ſuperiori faſcia breues <lb></lb>aliquæ <expan abbr="ſubtendũtur">ſubtenduntur</expan> regulæ: ex quibus ſingulis pendent cla<lb></lb>uiculi ſex ſubaffixi tignorum retinendorum gratia: quorum capi<lb></lb>ta ex pariete ad ipſas regulas prominent: id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ne regre<lb></lb>diantur introrſus. </s>
          <s id="N40BAEB"><expan abbr="Totã">Totam</expan> iſtius trabis craſſitudinem diuiſere <lb></lb>in modulos duodecim: quibus modulis <expan abbr="omẽs">omnes</expan> quæ <expan abbr="ſequunt̃">ſequuntur</expan> <lb></lb>particulæ dimetiuntur. </s>
          <s id="N40BAFD">Primae infimæ faſciæ dedere modu<lb></lb>los quattuor. </s>
          <s id="N40BB04">Proximæ huic quæ media eſt dedere ſex. </s>
          <s id="N40BB07">Su<lb></lb>premæ autem relicti duo ſunt moduli. </s>
          <s id="N40BB0C">Atque ex modulis qui<lb></lb>dem ſex medianæ faſciæ modulus ſupremus unus datus eſt <lb></lb>regulis et alter clauiculis <expan abbr="ſubpendẽtibus">ſubpendentibus</expan>. </s>
          <s id="N40BB17"><expan abbr="Regularũ">Regularum</expan> <expan abbr="lõgitudo">longitu<lb></lb>do</expan> fuit ad modulos bis ſex. </s>
          <s id="N40BB23">Spatia quæ <expan abbr="īter">inter</expan> capita regularum <lb></lb>pura relicta ſunt / modulos patuere duos de uiginti. </s>
          <s id="N40BB2C">In trabi<lb></lb>bus ſunt tigna: <expan abbr="quorũ">quorum</expan> reſecta ad <expan abbr="perpẽdiculũ">perpendiculum</expan> capita extror <lb></lb>ſus apparent ex moduli dimidia. </s>
          <s id="N40BB3B"><expan abbr="Tignorũ">Tignorum</expan> latitudo æqua<lb></lb>bit <expan abbr="craſſitudinẽ">craſſitudinem</expan> trabis: altitudini <expan abbr="autẽ">autem</expan> addit <expan abbr="partẽ">partem</expan> ſui dimi<lb></lb>diam quoad ſit modulos bis <expan abbr="nouẽ">nouem</expan>. </s>
          <s id="N40BB55">Per frontis <expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan> in <lb></lb>tignis ad <expan abbr="perpendiculũ">perpendiculum</expan> ſignantur ſulci tres recti æque inter <lb></lb>ſe <expan abbr="diſtãtes">diſtantes</expan> proſciſſi angulo normæ: quoad hiatu pateant ad <lb></lb><expan abbr="modulũ">modulum</expan> unum. </s>
          <s id="N40BB6D">Hinc uero atque hinc <expan abbr="marginũ">marginum</expan> acies detun<lb></lb>ditur uſque uacet <expan abbr="modulũ">modulum</expan> <expan abbr="dimidiũ">dimidium</expan>. </s>
          <s id="N40BB7E">Vacua inter tigna <expan abbr="ubiẽ">ubi est</expan> <lb></lb>opus <expan abbr="elegãs">elegans</expan> complentur tabulis æque latis: et imponunt ti<lb></lb>gna perpendiculo ſui aſſideant in ſolido ſuæ columnæ. </s>
          <s id="N40BB8D">Ti<lb></lb>gnorum uero capita ex tabulis prodeunt ad <expan abbr="modulũ">modulum</expan> dimi<lb></lb>dium tabulatum perpendicula cum infima condicunt faſcia <lb></lb>trabis ſubſtitutæ. </s>
          <s id="N40BB9A">In tabulis iſtiuſmodi ſculpuntur capita ui<lb></lb>tulorum / patinæ / roſæ ue et eiuſmodi. </s>
          <s id="N40BB9F">Tignis et tabulis qui<lb></lb>buſque ſua imponitur faſceola cimatii loco / lata modulos <lb></lb>duos. </s>
          <s id="N40BBA6">His perfectis pluteus ſuperapponitur: craſſus mo<pb xlink:href="004/01/242.jpg"></pb>dulos binos: ei lineamenta canaliculus. </s>
          <s id="N40BBAD">In <expan abbr="pluteũ/">pluteum /</expan> ſic <expan abbr="enĩ">enim</expan> <lb></lb>interpretor pauimentum diſtenditur: <expan abbr="craſſũ">craſſum</expan> modulos tris <lb></lb>eius ornamentum: ouicula ducta / ni fallor / ex ſaxorum muta<lb></lb>tione / quæ inter <expan abbr="pauimẽtum">pauimentum</expan> ex fultu calcis <expan abbr="emergũt">emergunt</expan>: ſupra <lb></lb>id mutulos collocat latos æque atque tigna: craſſos æque <expan abbr="atquepauimentũ">atque <lb></lb>pauimentum</expan>. </s>
          <s id="N40BBD2">Et locantur ſinguli / ut ſub ſe ſingula <expan abbr="reſpõdeant">reſponde<lb></lb>ant</expan> tigna: et porrigunt ſeſe quoad <expan abbr="promineãt">promineant</expan> modulos bis <lb></lb>ſex: eorumque frontes ad <expan abbr="perpẽdiculũ">perpendiculum</expan> præſecantur: appingi<lb></lb>turque <expan abbr="cimatiũ/ī">cimatium / in</expan> mutulis gulula ex moduli dimidia et quar<lb></lb>ta. </s>
          <s id="N40BBED">In ſpatiis <expan abbr="autẽ">autem</expan> quæ inter mutulos <expan abbr="pendẽtia">pendentia</expan> <expan abbr="ſubapparẽt /">ſubapparent /</expan> <lb></lb>roſa ac acanthus inſculpitur. </s>
          <s id="N40BBFE">Supra mutulos frons opis ap<lb></lb>ponitur: occupatque is modulos quattuor. </s>
          <s id="N40BC03"><expan abbr="Cõſtat">Conſtat</expan> frons ex fa<lb></lb>ſcia et cimatio gulula. </s>
          <s id="N40BC0B">Occupat. n. gulula <expan abbr="modulũ">modulum</expan> unum et <lb></lb>dimidium. </s>
          <s id="N40BC1A">Iſtic ſi <expan abbr="faſtigiũ">faſtigium</expan> <expan abbr="imponendũ">imponendum</expan> eſt opi: cornices omnes <lb></lb>ipſo in faſtigio repetuntur: inque ſingulis ad angulos præfi<lb></lb>nitos ſingulæ ſui generis partes captantur / ut ad <expan abbr="unguẽ">unguem</expan> per <lb></lb>pendiculis <expan abbr="reſpõdeant">reſpondeant</expan>: ac ſuis lineis conterminent. </s>
          <s id="N40BC33">In hoc <lb></lb>differunt opus faſtigii a primis coronicibus / quod in faſti<lb></lb>gio <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> non apponitur: ſupremo loco <expan abbr="ſtillicidiũ/id">ſtillicidium / id</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>eſt cimatium undula craſſum <expan abbr="ī">in</expan> doricis modulos quattuor. <lb></lb></s>
          <s id="N40BC4D">In illis autem coronicibus quæ faſtigium habituræ <expan abbr="ſunt / nõ">ſunt / non</expan> <lb></lb>apponitur: quæ uero faſtigium habituræ <expan abbr="nõ">non</expan> ſint / <expan abbr="apponit̃">apponitur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40BC5F">Sed de faſtigiis mox. </s>
          <s id="N40BC62">Itaque hæc dorici. </s>
          <s id="N40BC65">Ionici <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> non im<lb></lb>perite conſtituere altioribus <expan abbr="colũnis">columnis</expan> trabem deberi craſſio<lb></lb>rem: quod ut in doricis haud <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> inepte obſeruabitur. </s>
          <s id="N40BC78">Ea <lb></lb>re ſic diffiniendum cenſuerunt: ubi <expan abbr="colũna">columna</expan> futura ſit ad pe<lb></lb>des alta uſque <expan abbr="uigĩti">uiginti</expan>: trabs fiet una ex <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> partibus treſde<lb></lb>cim. </s>
          <s id="N40BC8D">Sin autem uſque ad quinque et uiginti: <expan abbr="tũc">tunc</expan> fiet craſſus <lb></lb>trabs ex duodecima parte longitudinis columnæ. </s>
          <s id="N40BC96">Sin de<lb></lb>mum ad triginta futura erit pedes longa columna: detur tra<lb></lb>bi pars longitudinis undecima. </s>
          <s id="N40BC9D">Denique gradatione iſtac <lb></lb>cætera deinceps habebuntur. </s>
          <s id="N40BCA2">Trabs ionica tribus præter <expan abbr="cimatiũ">ci<lb></lb>matium</expan> conſtat faſciis. </s>
          <s id="N40BCAA">Eam diuiſere <expan abbr="ĩ">in</expan> partes <expan abbr="nouẽ">nouem</expan>: ex his de <lb></lb>dere cimatio partes duas. </s>
          <s id="N40BCB7">Cimatii <expan abbr="lineamẽtum">lineamentum</expan> fuit gulula. <pb xlink:href="004/01/243.jpg"></pb>Iterato quod eſſet ſub cimatio diuiſere in modulos duode<lb></lb>cim: ex quibus imæ faſciæ dedere tris: mediæ quattuor: mo<lb></lb>dulos uero quinque reliquos dedere faſciæ ſupremæ: quæ qui<lb></lb>dem ilico ſub cimatio ſit. </s>
          <s id="N40BCC9">Faſciis ſunt qui <expan abbr="nullũ">nullum</expan> dedere ci<lb></lb>matium: et ſunt qui dederint: ex his aliqui <expan abbr="gululã">gululam</expan> ex quin<lb></lb>ta: aliqui funiculum ex ſeptima ſuæ faſciæ appoſuere. </s>
          <s id="N40BCD8">Com<lb></lb>peries præterea in operibus ueterum lineamenta aut tranſlata <lb></lb>aut mixta ex uariis operum rationibus: quæ <expan abbr="nõ">non</expan> uſque uituperes: <lb></lb>ſed ex omnibus permaxime probaſſe uiſi ſunt trabem <expan abbr="ĩ">in</expan> qua <lb></lb>non plus duæ adſint faſciæ: quam eſſe <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> doricam inter<lb></lb>pretor amotis regulis et clauiculis. </s>
          <s id="N40BCF1">Hanc ſic fecere. </s>
          <s id="N40BCF4"><expan abbr="Totã">Totam</expan> <lb></lb>enim craſſitudinem diuiſere in modulos nouem: ex quibus <lb></lb>dedere cimatio <expan abbr="modulũ">modulum</expan> <expan abbr="unũ">unum</expan>: et <expan abbr="ptẽ">partem</expan> moduli <expan abbr="tertiã">tertiam</expan> bis. </s>
          <s id="N40BD0E">Sub <lb></lb>inde faſciæ mediæ dedere modulos tris / et alterius inſuper <lb></lb>moduli <expan abbr="tertiã">tertiam</expan>. </s>
          <s id="N40BD19">Infimæ <expan abbr="autẽ">autem</expan> faſciæ dedere modulos duos re<lb></lb>liquos. </s>
          <s id="N40BD22">Cimatium trabis iſtius habuit in ſupremo ex dimi<lb></lb>dia ſui ſpatii <expan abbr="canaliculũ">canaliculum</expan> cum nextrulo: ex altera rudentem: <lb></lb>Faſciæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> iſtic mediae datus eſt ſub <expan abbr="rudẽce">rudente</expan> pro cimatio <lb></lb>funiculus ex totius faſciæ octaua: et faſciae infimae <expan abbr="datũ">datum</expan> eſt <lb></lb>cimatium gulula ex ſuae latitudinis tertia. </s>
          <s id="N40BD3D">In <expan abbr="trabẽ">trabem</expan> impo<lb></lb>ſuere tigna: ſed eorum capita non <expan abbr="apparebãt">apparebant</expan> uti in doricis: ea <lb></lb>enim reſecarunt ad <expan abbr="perpendiculũ">perpendiculum</expan> ſolidi <expan abbr="ī">in</expan> trabe: et opta effe<lb></lb>cerunt tabula una perpetua: <expan abbr="quã">quam</expan> faſciam <expan abbr="regiã">regiam</expan> appello. </s>
          <s id="N40BD5E">Hu<lb></lb>ius latitudo tanta eſt: <expan abbr="quãta">quanta</expan> eſt ſub ſe trabis craſſitudo. </s>
          <s id="N40BD67">Iſtic <lb></lb>aſſueuere inſculpere aut uaſa / et quae ad <expan abbr="ſacrificiũ">ſacrificium</expan> <expan abbr="facerẽb[t] /">facerent /</expan> <lb></lb>aut boum capita interuallis diſpoſita: et a cornibus pendunt <lb></lb>reſtes pomorum et fructus. </s>
          <s id="N40BD79">Huic faſciae regiae ſuperappoſue<lb></lb>re cimatium <expan abbr="gululã">gululam</expan> <expan abbr="altũ">altum</expan> nihil plus <expan abbr="q̈">quam</expan> modulos quattuor: et <lb></lb>minus nil <expan abbr="q̈">quam</expan>  tris. </s>
          <s id="N40BD8C">Supra id appoſuere aſſeres pauimenti gra<lb></lb>tia <expan abbr="prominẽteſ">prominenteſ</expan> quoad <expan abbr="effecerĩt">effecerint</expan> <expan abbr="gradũ">gradum</expan> <expan abbr="craſſũ">craſſum</expan> modulos quattu<lb></lb>or. </s>
          <s id="N40BDA3">In eos alii inſculpſere <expan abbr="dẽticulos">denticulos</expan> ex imitatione <expan abbr="aſſiũ">aſſium</expan> re<lb></lb>ſectorum: alii <expan abbr="cõtiguos">contiguos</expan> abſque ulla interſcalptura diſſeparatos <lb></lb>relinquere. </s>
          <s id="N40BDB6">In aſſes poſuere ſeu pauimentum illud ſit, ſeu <lb></lb><expan abbr="traſuerſariũ">tranſuerſarium</expan> ſedile / ex quo mutili promineant / craſſum mo<pb xlink:href="004/01/244.jpg"></pb>dulos tris: ornaruntque id ſpatium ouiclis: inque id impoſuere <lb></lb>mutulos præ et ſubtectos faſcis tabularum. </s>
          <s id="N40BDC4">Faſciæ autem quæ <lb></lb>pro fronte eſt altitudo modulos capit quattuor. </s>
          <s id="N40BDC9">Quæ uero <lb></lb>tegit fundum mutulorum lata eſt modulos ſex et dimidium. <lb></lb></s>
          <s id="N40BDCF">Supra iſtiuſmodi mutulorum frontem uenere imbrices craſſi <lb></lb>ad modulos binos: eorum ornatus gulula aut rudens. </s>
          <s id="N40BDD4">Supre<lb></lb>mo loco undula modulos tris: aut ubi ita iuuat / quattuor. <lb></lb></s>
          <s id="N40BDDA">Hanc in undulam <expan abbr="cũ">cum</expan> ionici tum dorici <expan abbr="ſculpebãt">ſculpebant</expan> capita leo<lb></lb>num <expan abbr="uomẽtia">uomentia</expan> conceptas aquas. </s>
          <s id="N40BDEB">Illud <expan abbr="cauebãt / ne">cauebant / ne</expan> cadens un<lb></lb>da <expan abbr="templũ">templum</expan> adeuntes / aut intima templi aſpergeret. </s>
          <s id="N40BDF8">Capiti<lb></lb>bus idcirco iſtiuſmodi quæ apertionibus <expan abbr="ſuperīminerẽt">ſuperimminerent</expan> ora <lb></lb>occludebantur. </s>
          <s id="N40BE03">Corynthii nihil ad opus <expan abbr="trabiũ">trabium</expan> et contigna<lb></lb>tionum addidere præter id ſi recte interpretor / ut mutulos <lb></lb>non prætectos ponerent: neque uti dorici præſectos ad <expan abbr="perpẽdiculum">perpen<lb></lb>diculum</expan> : ſed nudos ac deformatos ad <expan abbr="lineamentũ">lineamentum</expan> undulæ: <lb></lb>qui <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> inter ſeſe diſtarent quantum frontibus ex pariete <lb></lb>prominebant. </s>
          <s id="N40BE24">In cæteris <expan abbr="autẽ">autem</expan> ionicos ſecuti <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N40BE2F">Hactenus <lb></lb>de trabeatis <expan abbr="colũnationibus">columnationibus</expan>. </s>
          <s id="N40BE38">De arcuatis mox dicemus / ubi <lb></lb>baſilicam tractabimus. </s>
          <s id="N40BE3D">Sunt aliqua quæ ad iſtiuſmodi <expan abbr="colũnationes">colum<lb></lb>nationes</expan>  <expan abbr="pertineãt">pertineant</expan> minime <expan abbr="negligẽda">negligenda</expan>. </s>
          <s id="N40BE4E">Nam <expan abbr="cõpertũ">compertum</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>eſt columnas in aere poſitas graciliores <expan abbr="uideri/q̃">uideri / quae</expan> quæ in <expan abbr="cõcluſo">con<lb></lb>cluſo</expan> <expan abbr="collocẽtur">collocentur</expan>. </s>
          <s id="N40BE69">Et quo ſtriarum numerus ſit maior: eo craſ<lb></lb>ſiores columnas uideri. </s>
          <s id="N40BE6E">Ea re ſic <expan abbr="monẽt">monent</expan>. </s>
          <s id="N40BE75">Angulares colum<lb></lb>nas quod libero aere ad <expan abbr="proſpectũ">proſpectum</expan> præ cæteris <expan abbr="circũarctentur/">circumarctentur /</expan> <lb></lb>craſſiores facito: aut ſtriarum numerum augeto. </s>
          <s id="N40BE84">Sed <expan abbr="ſtriãtur">ſtriantur</expan> co<lb></lb>lumnæ aut canaliculis ductis linea ad <expan abbr="imũ">imum</expan> recta: aut canali<lb></lb>culis ad <expan abbr="columnã">columnam</expan> aduolutis. </s>
          <s id="N40BE97">Apud dores canaliculi per di<lb></lb>rectum columnæ <expan abbr="excauãtur">excauantur</expan>: hos canaliculos architecti ſtri<lb></lb>as appellarunt. </s>
          <s id="N40BEA2">Atqui  apud dores ſtriarum numerus uiginti: <lb></lb>apud cæteros quattuor et uiginti. </s>
          <s id="N40BEA7">Canaliculos cæteri deſcri<lb></lb>minant nexerulo interducto. </s>
          <s id="N40BEB0">Fitque id nihil minus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex ter<lb></lb>tia: nihil plus <expan abbr="quã">quam</expan> ex quarta apertionis canaliculi. </s>
          <s id="N40BEBD">Incauan<lb></lb>turque ad lineamentum emicicli. </s>
          <s id="N40BEC2">Dores autem amoto nex<lb></lb>trulo / ſimplices ſtrias / aut interdum planas ducunt: aut <pb xlink:href="004/01/245.jpg"></pb>potius incauant ad <expan abbr="partẽ">partem</expan> cicli <expan abbr="nõ">non</expan> plus <expan abbr="quartã">quartam</expan>: et terminant <lb></lb>continuas excauationes in angulum. </s>
          <s id="N40BED9">Tertiam <expan abbr="partẽ">partem</expan> ſtriarum<lb></lb>quæ infima in <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> longitudine ſit plerique omnes <expan abbr="opplẽt">opplent</expan> <lb></lb>rudente: quo ab ictu et iniuria illeſior <expan abbr="colũna">columna</expan> ſit. </s>
          <s id="N40BEF0">Stria quæ <lb></lb><expan abbr="directã">directam</expan> per <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> <expan abbr="longitudinẽ">longitudinem</expan> a <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> ad imum ducta eſt / <lb></lb>efficit ut craſſior <expan abbr="intuẽtibus">intuentibus</expan> uideatur <expan abbr="colũna">columna</expan> eſſe <expan abbr="q̈">quam</expan>  re ipſa <lb></lb>ſit. </s>
          <s id="N40BF15">Quæ uero aduoluetur uariabit. </s>
          <s id="N40BF18">Sed quo minus a recta <lb></lb>perpendiculari linea diuertetur: eo <expan abbr="colũna">columna</expan> craſſior appare<lb></lb>bit. </s>
          <s id="N40BF23">Striarum uolutiones <expan abbr="nõ">non</expan> plus tres: et <expan abbr="nunq̃">nunquam</expan> minus <expan abbr="q̈">quam</expan>  inte<lb></lb>gram unam ponere aſſueuere. </s>
          <s id="N40BF30">Striam <expan abbr="qualẽcunque">qualencunque</expan> duxeris a <lb></lb><expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> ad imum continuata et <expan abbr="cõpari">compari</expan> perduci linea <expan abbr="cõuenit">conuenit</expan>: <lb></lb>nequid excauationes <expan abbr="nõ">non</expan> condicant. </s>
          <s id="N40BF4C"><expan abbr="Excauãdi">Excauandi</expan> <expan abbr="modũ">modum</expan> præſta<lb></lb>bit angulus normæ. </s>
          <s id="N40BF58">Eſt apud mathematicos linea a quo ue<lb></lb>lis puncto in ſemicicli ambitu conſtituto a diametri capita <lb></lb>perducta: illi normæ <expan abbr="angulũ">angulum</expan> <expan abbr="rectũ">rectum</expan> conſtituere. </s>
          <s id="N40BF67">Scalptis igi<lb></lb>tur ſtriarum lateribus <expan abbr="tã">tam</expan> funditus deprimenda foſſura eſt: quo <lb></lb>ad normæ angulus libere terminet. </s>
          <s id="N40BF72">Atqui  ſtriatis quibuſuiſ <lb></lb>utrinque capitibus decens <expan abbr="interuallũ">interuallum</expan> ſinendum eſt quo a pro<lb></lb>ximis coronam <expan abbr="circũſtringẽtibus">circumſtringentibus</expan> nextrulis uacua ſtriarum <lb></lb>diſtinguantur. </s>
          <s id="N40BF83">De his hactenus. </s>
          <s id="N40BF86">Apud memphim circa tem<lb></lb>plum pro <expan abbr="colũnis">columnis</expan> colofos cubitos duodenos affuiſſe <expan abbr="referũt">referunt</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40BF94">Alibi <expan abbr="colũnas">columnas</expan> totas uolubiles appoſuere ueſtitas pampinis <lb></lb>auiculiſque diuulſis refertas. </s>
          <s id="N40BF9D">Sed ad maieſtatem templorum de<lb></lb>centius columna terſa et pura eſt.</s>
        </p>
        <p id="N40BFA2" type="main">
          <s id="N40BFA4">Colliguntur dimenſiones quædam quæ ad <expan abbr="colũnas">columnas</expan> in opus <lb></lb><expan abbr="cõponendas">componendas</expan> <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> artificii præſtet facilitatis. </s>
          <s id="N40BFB4">Nanque <expan abbr="numerãtur">nu<lb></lb>merantur</expan> <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> quæ in opere affuturæ <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: ex illarum que <lb></lb>numero componendi ratio deducitur. </s>
          <s id="N40BFCA">Atqui  in doricis / ut <lb></lb>ab bis incipiam / ſi erunt illæ quidem affuturæ quattuor / di<lb></lb>uidetur frons areæ in partes ſeptem atque uiginti. </s>
          <s id="N40BFD1">Si affutu<lb></lb>ræ ſun ſex/ diuidetur in partes unam et quadraginta. </s>
          <s id="N40BFD6">Sin <lb></lb>autem octo/ diuidetur in partes quinquaginta et ſex. </s>
          <s id="N40BFDB">Exque <lb></lb>his dabuntur partes duæ ſingulis craſſitudinibus columna<lb></lb>rum. </s>
          <s id="N40BFE2">In opibus <expan abbr="autẽ">autem</expan> ionicis ubi quattuor columnæ apponen<pb xlink:href="004/01/246.jpg"></pb>dæ ſunt / diuidetur frons areæ in partes undecim atque dimi<lb></lb>diam. </s>
          <s id="N40BFF1">Vbi uero columnæ <expan abbr="ponẽtur">ponentur</expan> ſex / diuidetur in partes <lb></lb>octo et <expan abbr="decẽ">decem</expan>. </s>
          <s id="N40BFFE">Quod ſi columnas poſuiſſe oporteat octo diui<lb></lb>detur in partes quattuor et uiginti atque inſuper dimidiam <lb></lb>ex quibus dabitur craſſitudini <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> pars una.</s>
        </p>
        <p id="N40C009" type="main">
          <s id="N40C00B">Templi pauimentum et ſpatia interiora ſunt qui probent / <lb></lb>ubi gradum <expan abbr="aliquẽ">aliquem</expan> <expan abbr="conſcẽderẽt">conſcenderent</expan>: et locum ubi ara ſacrificii <lb></lb>ſtatuenda ſit / omnino <expan abbr="celſiorẽ">celſiorem</expan> <expan abbr="exigũt">exigunt</expan>. </s>
          <s id="N40C022">Aditus fauceſque cella<lb></lb>rum que pro lateribus <expan abbr="ſũt / alii">ſunt / alii</expan> omnino patulas / atque penituſ <lb></lb>expeditas nulla parietis parte obducta relinquebant. </s>
          <s id="N40C02F">Alii <lb></lb>duas inter ſtatuebant <expan abbr="cõlũnas">columnas</expan> ductis rationibus <expan abbr="trabiũ">trabium</expan> <expan abbr="ornamentorũque">orna<lb></lb>mentorumque</expan> a porticu / de qua nuper diximus: Reliquum ua<lb></lb>cui quod iſtic ſupra coronas eſſet / ſtatuis et candelabris ha<lb></lb>bendis relinquebant: alii ad cellas huiuſmodi pariete hinc <lb></lb>atque hinc producto arcebant fauces apertionis.</s>
        </p>
        <p id="N40C049" type="main">
          <s id="N40C04B">Parietes templi qui craſſiſſimos attollendos putat dignita<lb></lb>tis gratia fallitur. </s>
          <s id="N40C050"><expan abbr="Nã">Nam</expan> corpus <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> cui <expan abbr="mẽbra">membra</expan> plus ſatis tu<lb></lb>meant quis <expan abbr="nõ">non</expan> uituperet? </s>
          <s id="N40C064">Adde quod <expan abbr="luminũ">luminum</expan> <expan abbr="cõmoditas">commoditas</expan> tolli<lb></lb>tur laterum craſſitudine. </s>
          <s id="N40C071">Ad <expan abbr="tẽplũ">templum</expan> Pantheon <expan abbr="præſtãtiſſimus">præſtantiſſimus</expan> <lb></lb>architectus pariete cum eſſet opus craſſo / ſolis aſſibus uſus <lb></lb>eſt: cætera <expan abbr="cõplementa">complementa</expan> reſpuit: ſpatiaque iſtic quæ imperiti <lb></lb><expan abbr="cõpleuiſſent">compleuiſſent</expan>: ſcafis et <expan abbr="ap̃tionibus">apertionibus</expan> occupauit: eoque pacto im<lb></lb>penſam minuit: <expan abbr="moleſtiã">moleſtiam</expan> ponderum ſuſtinuit: operique elegan<lb></lb>tiam adiecit. </s>
          <s id="N40C093">Paries ex <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> rationibus craſſus habendus <lb></lb>eſt: ut <expan abbr="ī">in</expan> pariete altitudinis ratio ad craſſitudinem ſui æque <lb></lb>atque in columnis reſpondeat. </s>
          <s id="N40C0A2">Annotaui ueteres in templis <lb></lb>aſſueſſe frontem areæ diuidere in partes duodecim: aut ubi <lb></lb>eſſet opus <expan abbr="robuſtiſſimũ">robuſtiſſimum</expan> uoluere in <expan abbr="nouẽ">nouem</expan>: atque ex his unam <lb></lb>dediſſe craſſitudini parietis. </s>
          <s id="N40C0B3">Parietem in rotundis templis <lb></lb>nemo minus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex dimidia: complurimi duas ex tribus par<lb></lb>tibus diametri. </s>
          <s id="N40C0BE">aliqui ex quattuor partibus ſumpſere tris: <lb></lb>ad quas <expan abbr="interiorẽ">interiorem</expan> <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> uſque ad <expan abbr="teſtudinẽ">teſtudinem</expan> attollerent. </s>
          <s id="N40C0CF">Sed <lb></lb>peritiores iſtius circularis areæ ambitum diuiſere in partes <lb></lb>quattuor: et earum unius lineam <expan abbr="extenderũt">extenderunt</expan>: ad cuius logitu<pb xlink:href="004/01/247.jpg"></pb>dinem parietem iſtic intimum attollerent <expan abbr="q̈">quam</expan>  reſpondeat uti <lb></lb>undecim ad quattuor. </s>
          <s id="N40C0E6">Quod <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> in quadrangulis ſeu tem<lb></lb>plis ſeu quibus uis operibus teſtudinatis imitati plerique <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40C0F4">Vbi tamen præter parietem <expan abbr="habẽdæ">habendæ</expan> hinc atque hinc ad <expan abbr="areã">aream</expan> <lb></lb>cellæ ſunt quod illic fiat ſpatii amplitudo ſub aſpectu laxior: <lb></lb>interdum parietis altitudinem ad areæ latitudinem excita<lb></lb>runt. </s>
          <s id="N40C105">Sed in rotundis non erit altitudo parietis interior ea <lb></lb>dem æque atque exterior. </s>
          <s id="N40C10A">Nam finis interioris parietis præ<lb></lb>ſtabit primordia teſtudini. </s>
          <s id="N40C10F">Exterior uero parietis pars ad <lb></lb>ſubgrundia uſque tollatur conuenit. </s>
          <s id="N40C114">Ergo pars hæc ex tota al<lb></lb>titudine teſtudinis quæ parietibus impoſita eſt / <expan abbr="partẽ">partem</expan> occu<lb></lb>pabit tertiam: ſi erit illi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="tectũ">tectum</expan> gradibus <expan abbr="deductũ">deductum</expan>. </s>
          <s id="N40C12B">Sin <lb></lb>autem fiet tectum lineis directis et diſpluuiatis: occupabit <lb></lb>tum <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> extrinſecus paries iſtic <expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan> teſtudinis di<lb></lb>midiam. </s>
          <s id="N40C13C">Paries in <expan abbr="tẽplis">templis</expan> permaxime <expan abbr="cõmodus">commodus</expan> erit teſtace<lb></lb>us: ſed ueſtituræ ornamentis decorabitur.</s>
        </p>
        <p id="N40C149" type="main">
          <s id="N40C14B">De <expan abbr="ornamẽto">ornamento</expan> parietum ſacrorum uaria uarii ſenſere. </s>
          <s id="N40C152">Apud ci<lb></lb>zicum fuere qui <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> delubri lapidibus ornarint terſis: <lb></lb><expan abbr="cõmixuraſque">commixuraſque</expan> auro ſolido diſtinxerint. </s>
          <s id="N40C162">In ælide ad <expan abbr="ædẽ">ædem</expan> <expan abbr="Mi/neruæ">Mi<lb></lb>neruæ</expan> frater Phidiæ <expan abbr="tectoriũ">tectorium</expan> induxit calce croco ſubacta et <lb></lb>lacte. </s>
          <s id="N40C171"><expan abbr="Monumẽtum">Monumentum</expan> <expan abbr="ſimandiũ">ſimandium</expan> in quo pellices louis conde<lb></lb>rentur ægyptiorum reges cinxere aureo circulo ad ſpiſſitudi<lb></lb>nem integri cubiti: ambitu uero cubitorum <expan abbr="trecẽtorum">trecentorum</expan> et <expan abbr="quĩqueet">quinque <lb></lb>et</expan> ſexaginta: in quo per ſingulos cubitos ſinguli eſſent <expan abbr="in/ſculpti">in<lb></lb>ſculpti</expan> dies anni. </s>
          <s id="N40C18B">Hæc iſti. </s>
          <s id="N40C18E">Alii <expan abbr="cõtra">contra</expan>. </s>
          <s id="N40C195">Cicero <expan abbr="Platonẽ">Platonem</expan> imi<lb></lb>tatus lege <expan abbr="admonẽdos">admonendos</expan> putauit ſuos / ut in <expan abbr="tẽplis">templis</expan> ſpreta orna<lb></lb>mentorum uarietate atque <expan abbr="illecebris / candorẽ">illecebris / candorem</expan> in primis proba<lb></lb>rent. </s>
          <s id="N40C1AE"><expan abbr="Tamẽ">Tamen</expan> inquit <expan abbr="ſpecimẽ">ſpecimem</expan> eſto. </s>
          <s id="N40C1B8">Mihi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> perfacile perſua<lb></lb>debitur coloris æque atque uitæ <expan abbr="puritatẽ">puritatem</expan> et <expan abbr="ſimplicitatẽ">ſimplicitatem</expan> ſupe<lb></lb>ris optimis <expan abbr="gratiſſimã">gratiſſimam</expan> eſſe: et habere in <expan abbr="tẽplis">templis</expan> quæ animos <lb></lb>a meditatione <expan abbr="religiõis">religionis</expan> ad uaria ſenſus illectameta et amoe<lb></lb>nitates auertant no conuenit. </s>
          <s id="N40C1DD">Sed ſic puto <expan abbr="cũ">cum</expan> alibi publicis <lb></lb>in rebus tum in ſacris ædibus modo nulla ex parte ab graui<lb></lb>tate diſcedas. </s>
          <s id="N40C1E8">Laudandus erit qui uolet <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> et tectum et <pb xlink:href="004/01/248.jpg"></pb><expan abbr="pauimẽtum">pauimentum</expan> eſſe omni arte exſculptiſſimum / atque multo <expan abbr="elegantiſſimũtet">ele<lb></lb>gantiſſimum / et</expan> in primis quoad in te ſit manſurum. </s>
          <s id="N40C1FB">Quare <lb></lb>percommoda erit inteſtina ſub tectis cruſtatio ex marmore <lb></lb>uitro aut <expan abbr="cõtabutata">contabulata</expan> aut <expan abbr="circũexſecta">circumexſecta</expan>. </s>
          <s id="N40C20A"><expan abbr="Extimũ">Extimum</expan> uero pro mo<lb></lb>re ueterum probabitur cruſta inducta calce ſigillis aſperſa. </s>
          <s id="N40C212">In <lb></lb>utriſque curabitur ut ſignis tabuliſque apta et decentiſſima lo<lb></lb>ca et ſedes <expan abbr="cõtribuantur">contribuantur</expan>. </s>
          <s id="N40C21D">Et præſertim in porticu <expan abbr="monumẽta">monumen<lb></lb>ta</expan> rerum geſtarum picturis belliſſime <expan abbr="cõmendabũtur">commendabuntur</expan>. </s>
          <s id="N40C22A">Intra ue<lb></lb>ro in templo tabulas potius habere uolo pictas / <expan abbr="q̈">quam</expan>  picturas pa<lb></lb>rietibus ipſis inductas: uel ſignis potius <expan abbr="q̈">quam</expan>  tabulis delecta<lb></lb>bor: ni forte ſint eiuſmodi / quas Cæſar dictator ut <expan abbr="ædẽ">ædem</expan> <expan abbr="Ve/neris">Ve<lb></lb>neris</expan> genitricis ornaret duas talentis &#039; emit nonaginta. </s>
          <s id="N40C241">Et pi<lb></lb>cturam <expan abbr="egobonã/nam">ego bonam / nam</expan> turpare quidem <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> eſt pingere <lb></lb>quod male <expan abbr="pingas / nõ">pingas / non</expan> minore uoluptate animi <expan abbr="cõtẽplabor/">contemplabor /</expan> <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  legero bonam <expan abbr="hiſtoriã">hiſtoriam</expan>. </s>
          <s id="N40C261">Pictor uterque eſt: ille uerbis pin<lb></lb>git: hic penniculo docet rem. </s>
          <s id="N40C266">Cætera utriſque paria et <expan abbr="cõmunia">commu<lb></lb>nia</expan> ſunt. </s>
          <s id="N40C26F">In utriſque et ingenio maximo et incredibili dili<lb></lb>gentia opus eſt. </s>
          <s id="N40C274">Sed uelim in <expan abbr="tẽplis">templis</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> pariete tum et paui<lb></lb>mento nihil adſit / quod <expan abbr="merã">meram</expan> <expan abbr="philoſophiã">philoſophiam</expan> non ſapiat. </s>
          <s id="N40C289">In ca<lb></lb>pitolio affuiſſe <expan abbr="cõperio">comperio</expan> leges tabulis æneis inſcriptas: quibus <lb></lb><expan abbr="imperiũ">imperium</expan> regerent: eaſque cum <expan abbr="tẽplum">templum</expan> arſiſſet: fuiſſe reſtitu<lb></lb>tas a Veſpaſiano principe ad numerum trium <expan abbr="miliũ">milium</expan>. </s>
          <s id="N40C2A1">In limi<lb></lb>ne Apollinis delii inſculptos fuiſſe uerſus <expan abbr="memorãt">memorant</expan> quibus <lb></lb>edocerentur homines qua hærbarum <expan abbr="cõpoſitione">compoſitione</expan> aduerſus <expan abbr="oĩa">omnia</expan> <lb></lb>uenena uterentur. </s>
          <s id="N40C2B6">Nos eas apponendas admonutiones duce<lb></lb>mus: quibus iuſtiores / modeſtiores / frugalioreſque / omni uir<lb></lb>tute ornatiores / et ſuperis gratiores reddamur. </s>
          <s id="N40C2BD">Qualia <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> <lb></lb>quæ leguntur. </s>
          <s id="N40C2C6">Talis eſto / qualis uideri uelis. </s>
          <s id="N40C2C9">Ama / et ama<lb></lb>bere / et eiuſmodi. </s>
          <s id="N40C2CE">Maximeque <expan abbr="pauimentũ">pauimentum</expan> <expan abbr="refertũ">refertum</expan> uelim eſſe <lb></lb>lineis et figuris: quæ ad res muſicas et geometricas pertine<lb></lb>ant: ut omni ex parte ad animi cultum excitemur. </s>
          <s id="N40C2DD">Aſſueue<lb></lb>re ueteres cum in <expan abbr="tẽplis">templis</expan> tum in porticibus res rariſſimas or<lb></lb>namenti gratia imponere. </s>
          <s id="N40C2E8">Quale illud <expan abbr="ī">in</expan> templo Herculis: <lb></lb>qui formicarum cornua ab indis deuecta: et Veſpaſiani qui <pb xlink:href="004/01/249.jpg"></pb>coronas ex cinnamo in capitolio: et Auguſtæ quæ in pala<lb></lb>tiis primario templo maximam cinnami radicem aurea pa<lb></lb>tera impoſuit. </s>
          <s id="N40C2F9">Apud thermum in ætholia quam Philippus <lb></lb>uaſtauit / fuiſſe in porticibus templi arma ferunt numero ul<lb></lb>tra quindecim milia: et ſtatuas ornamenti gratia ultra duo <lb></lb>milia: quas omnes Philippus confregiſſe refert Polibius: <lb></lb>præter eas quæ nomen aut effigiem haberent deorum: et for<lb></lb>taſſis non rerum iſtarum magis <expan abbr="numerus/q̃">numerus / quae</expan> rei uarietas <expan abbr="pẽſanda">pen<lb></lb>ſanda</expan> eſt. </s>
          <s id="N40C312">Apud siculos fuere qui statuas ex sale formare <expan abbr="inſtituerũt">in<lb></lb>ſtituerunt</expan> auctor eſt Solinus. </s>
          <s id="N40C31B">Et ſtatuam inquit Plinius effe<lb></lb>cit ex uitro. </s>
          <s id="N40C320">Equidem iſtiuſmodi rariſſima <expan abbr="erũt">erunt</expan> ad naturæ <lb></lb>atque ingeniorum admirationem digniſſima. </s>
          <s id="N40C329">Sed de ſtatuis <lb></lb>alibi. </s>
          <s id="N40C32E">Apponuntur columnæ parietibus et <expan abbr="apertiõibus">apertionibus</expan> inter <lb></lb>ſeruntur. </s>
          <s id="N40C337">Earum non habetur iſtic uti in porticu. </s>
          <s id="N40C33A">Illud aduer<lb></lb>ti in templis maximis quod columna ad tantam operis uaſtita<lb></lb>tem forte non <expan abbr="reſpõdiſſ">reſpondiſſent</expan>: perduxiſſe camurarum cornua / <lb></lb>quod in eorum arcubus ſagicta ſemidiametrum excederet ex <lb></lb>tertia: quæ res etiam ad uenuſtatem acceſſit. </s>
          <s id="N40C34E">Eſt enim ſeſe <lb></lb>in ſublime attollens teſtudinatio agilior ut ita loquar / atque <lb></lb>explicatior. </s>
          <s id="N40C355">Illud hic non prætereundum cenſeo. </s>
          <s id="N40C358">In teſtudi<lb></lb>nationibus arcuum capita ad minus prolixiora ſemidiame<lb></lb>tro efficienda ſunt: quantum ſpectantibus occupant corona<lb></lb>rum prominentiæ ne medio ex templo intui poſſint.</s>
        </p>
        <p id="N40C361" type="main">
          <s id="N40C363">Templis tectum dignitatis gratia atque etiam perpetuita<lb></lb>tis maxime eſſe teſtudinatum uelim. </s>
          <s id="N40C368">Ac neſcio <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quo <lb></lb>id fato eueniat / ut nullum ferme comperies templum cele<lb></lb>bre quin ignium iniuria in calamitatem inciderit. </s>
          <s id="N40C375">Legimus <lb></lb>Cambiſem quot quot erant apud ægyptum templa combu<lb></lb>xiſſe: et aurum atque ornamentum perſepolem tranſtuliſſe. <lb></lb></s>
          <s id="N40C383">Delphicum oraculum ter concrematum extitiſſe a tracibuſ <lb></lb>refert Euſebius. </s>
          <s id="N40C388">Id etiam apud Herodotum inuenio reſtitu <lb></lb>iſſe Amaſim cum iterato arſiſſet ſponte ſua. </s>
          <s id="N40C38D">Alibi legimus <lb></lb>per ea tempora incenſum fuiſſe a Phlegia quibus Fenix lit<lb></lb>teras nonnullas ciuibus ſuis adinueniſſet. </s>
          <s id="N40C394">Rurſuſque incen<pb xlink:href="004/01/250.jpg"></pb>ſum <expan abbr="regnãte">regnante</expan> Cyro annis paucis ante Seruii tullii romanorum <lb></lb>regis mortem: conſtatque incenſum demum per eos annos fu<lb></lb>iſſe: quibus lumina illa ingenii et doctrinæ Catullus / Salu<lb></lb>ſtius / Varroque nati ſunt. </s>
          <s id="N40C3A5"><expan abbr="Templũ">Templum</expan> epheliæ incenderant ama<lb></lb>zones Syluio poſtumio <expan abbr="regnãte">regnante</expan>. </s>
          <s id="N40C3B1">Rurſus <expan abbr="incenſũ">incenſum</expan> extitit quo <lb></lb>tempore Socrates athenis uenenum bibit. </s>
          <s id="N40C3BA">Et in argis periſſe <lb></lb>templum legimus igni per <expan abbr="eũ">eum</expan> annum quo ſit athenis natus <lb></lb>Plato Tarquino apud romam regnante. </s>
          <s id="N40C3C5">Quid ſacras porti<lb></lb>cus hieroſolymas? </s>
          <s id="N40C3CA">quid mileſiæ Mineruæ? </s>
          <s id="N40C3CD">Quid templum <lb></lb>Serapis apud alexandriam? </s>
          <s id="N40C3D2">et romæ pantheon: et ædem Ve<lb></lb>ſtæ: et Apollinis <expan abbr="templũ">templum</expan>: in quo ſybillæ arſiſſe carmina me<lb></lb>minere quid referam? </s>
          <s id="N40C3DD">Cætera ferme omnia templa in cala<lb></lb>mitatem iſtiuſmodi incidiſſe prædicant. </s>
          <s id="N40C3E2">Solum id quod in <lb></lb>urbe erice dicatum erat Veneri perpetuo illeſum perman<lb></lb>ſiſſe ad ſua uſque tempora ſcribit Diodorus. </s>
          <s id="N40C3E9"><expan abbr="Alexandriã">Alexandriam</expan> aie<lb></lb>bat Cæſar ab incendiis <expan abbr="ĩmunẽ">immunem</expan> fuiſſe oppugnante ſe quod eſſet <lb></lb>teſtudinata. </s>
          <s id="N40C3F7">Atqui  et habet quidem ſua <expan abbr="ornamẽia">ornamenta</expan> teſtudo. <lb></lb></s>
          <s id="N40C3FF">Apud ueteres qualia ornamenta in pateris ſacrificiorum fa<lb></lb>cerent argentarii: eadem ad teſtudines ſphericas exornan<lb></lb>das architecti tranſferebant. </s>
          <s id="N40C406">Qualia uero ſtratoriis lectorum <lb></lb>pannis aſſueuere: talia fornicibus et camuris imitabantur. <lb></lb></s>
          <s id="N40C40C">Ea re uiſuntur quadrangulæ octangulæ et eiuſmodi <expan abbr="operũ">operum</expan> <lb></lb>diſſeminationes per teſtudinem ductæ ad compares angu<lb></lb>los et ad lineas coæquales <expan abbr="diſtīctis">diſtinctis</expan> radiis et ciclis ut ad gra<lb></lb>tiam addi amplius nihil poſſit. </s>
          <s id="N40C41D">Et faciat hoc quidem ad <expan abbr="rẽ/">rem /</expan> <lb></lb>ornamenta teſtudinum proculdubio digniſſima / quæ alibi <lb></lb>paſſim et apud pantheon uidemus in cauationibus formarum <lb></lb>poſita qui facerent non tradidere litteris. </s>
          <s id="N40C42A">Ea nos ſic efficere <lb></lb>aggreſſi ſumus labore et impenſa leui. </s>
          <s id="N40C42F">Deſcribimus <expan abbr="enĩ">enim</expan> fu<lb></lb>turarum formarum lineamenta ipſo in tabulato armamenti <lb></lb>ſiue quadrangula ſiue ſexangula ſiue octangula illa <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>ſint: mox quas uolo teſtudinis partes excauatas dari: eas ad <lb></lb>conſtitutam altitudinem compleo latere crudo inducto cre<lb></lb>ta calcis loco. </s>
          <s id="N40C444">Itaque iſtiuſmodi ueluti tumulus per dor<expan abbr="ſũ">ſum</expan> <pb xlink:href="004/01/251.jpg"></pb><expan abbr="armamẽti">armamenti</expan> aſtructis ſuperaſtruo ex teſta et calce teſtudinum <lb></lb>adhibita diligentia / ut eius partes graciliores craſſioribus <lb></lb>et conſtantioribus bene annexa et bene offirmata <expan abbr="conueniãt">conueniant</expan> <lb></lb>concluſa perinde teſtudine dum armamenta ſubdemuntur. <lb></lb></s>
          <s id="N40C45E">Eximo ex ſolida ſtructura teſtudinis congeſtas iſtas luteas <lb></lb>quas principio diſpoſueram accumulationes: eo pacto for<lb></lb>marum ſcalpturæ ad arbitrium ex præſcripto <expan abbr="ſubſequũtur">ſubſequuntur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40C46A">Redeo ad rem. </s>
          <s id="N40C46D">Mihi illud uehementer placet quod ſcribit <lb></lb>Varro. </s>
          <s id="N40C472">Ad teſtudinem pictam affuiſſe formam cæli: et af<lb></lb>fuiſſe præterea <expan abbr="ſtellã">ſtellam</expan> mobilem et radium: qui quidem quæ <lb></lb>nam eſſet hora diei: qui tum extra perflaret uentus indica<lb></lb>ret. </s>
          <s id="N40C47F">Itaque iſtiuſmodi perplacet.</s>
        </p>
        <p id="N40C482" type="main">
          <s id="N40C484">Faſtigia tantum afferre operibus dignitatis affirmant ut <lb></lb>ætherea Iouis domicilia tametſi illic nunquam pluat ſerua<lb></lb>to decore minime carere faſtigio poſſe arbitrentur. </s>
          <s id="N40C48B">Faſtigia <lb></lb>tectis apponuntur ſic. </s>
          <s id="N40C490">Nam ex frontis latitudine quæ ad co<lb></lb>ronas eſt / pars ne plus quarta <expan abbr="ſũmitur">ſumitur</expan>: ne minus quinta: ad <lb></lb>quam uertex hoc eſt culminis ſupremus <expan abbr="ãgulus">angulus</expan> attollatur: <lb></lb>extremis ſubgrundationibus faſtigii: inque illo ſummo cacu<lb></lb>mine imponentur arulæ ſtatuarum collocandarum gratia: <lb></lb>his autem quæ in angulis extremis ſubgrundationum <expan abbr="ſũt /">ſunt /</expan> <lb></lb>altitudo erit / quanta eſt præter faſciam regiam totius coro<lb></lb>nicis craſſitudo. </s>
          <s id="N40C4AD">Arula autem impoſita medio cacumini fa<lb></lb>ſtigii excedet angulares parte ſui octaua. </s>
          <s id="N40C4B2">Buccidem <expan abbr="primũ">primum</expan> <lb></lb>ferunt extremis tectorum imbribus inſtituiſſe perſonas ap<lb></lb>ponere <expan abbr="ornamẽti">ornamenti</expan> gratia ex creta rubricata. </s>
          <s id="N40C4C1">Poſtea totis <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>tegulis marmoreas ponere aſſueuere.</s>
        </p>
        <p id="N40C4CA" type="main">
          <s id="N40C4CC">Apertiones feneſtrarum in templis eſſe oportet modicas <lb></lb>et ſublimes: unde nihil præter cælum ſpectes: unde et qui <lb></lb>ſacrum faciunt / qui ue <expan abbr="ſupplicãt / nequicquam">ſupplicant / nequicquam</expan> ab re diuina <lb></lb>mentibus diſtrahantur. </s>
          <s id="N40C4D9">Horror qui ex umbra excitatur na<lb></lb>tura ſui auget in animis uenerationem: et coniuncta <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>multa ex parte maieſtati eſt auſteritas. </s>
          <s id="N40C4E4">Adde quod ignes qui <lb></lb>templis debentur / quibus nihil ad cultum religionis orna<pb xlink:href="004/01/252.jpg"></pb>mentumque diuinius habeas / nimia in luce langueſcunt. </s>
          <s id="N40C4ED">Ve<lb></lb>teres ea nimirum re ſola plerumque apertione hoſtii <expan abbr="contẽti">conten<lb></lb>ti</expan> erant. </s>
          <s id="N40C4F8">Sed mihi quidem probabitur: ubi aditus in <expan abbr="templũ">templum</expan> <lb></lb>omnino erit illuſtris: interiorque ambulatio minime erit <lb></lb>triſtis. </s>
          <s id="N40C503">Vbi autem ara ſtatuta ſit: maieſtatem præ ſe ferat lo<lb></lb>cus <expan abbr="uelī">uelim</expan> <expan abbr="magisq̃">magisque</expan> <expan abbr="uenuſtatẽ">uenuſtatem</expan>. </s>
          <s id="N40C514">Redeo ad <expan abbr="apertiões">apertiones</expan> <expan abbr="luminũ">luminum</expan>. </s>
          <s id="N40C51F">Me<lb></lb>miniſſe oportet quod alibi diximus apertionem <expan abbr="cõſtare">conſtare</expan> ex <lb></lb>uacuo et lateribus et ſuperliminari. </s>
          <s id="N40C52A">Feneſtras et hoſtia uere <lb></lb>res nuſquam niſi <expan abbr="quadrãgula">quadrangula</expan> adiunxere. </s>
          <s id="N40C533">Sed de ianuis pri<lb></lb>mo. </s>
          <s id="N40C538">Ad ianuas quidem optimi architecti omnes cum iones <lb></lb>tum dores tum corynthii latera in ſummo ex parte ſui quar<lb></lb>ta atque decima graciliora fecere <expan abbr="q̈">quam</expan>  in imo. </s>
          <s id="N40C543">Superliminari <lb></lb>craſſitudinem dedere hanc / quam in ſummo capite lateris <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>uenere / et lineas ornamentorum in utriſque compares effe<lb></lb>cerunt: et iunctiones ad unguem conterminarunt: et ianuæ <lb></lb>coronam ſummam quæ ſuperliminare faueat ſummis <expan abbr="colũnarum">colum<lb></lb>narum</expan> capitulis quæ in porticu ſint æquarunt. </s>
          <s id="N40C558">Itaque in his <lb></lb>omnes quæ diximus <expan abbr="obſeruarũt">obſeruarunt</expan>. </s>
          <s id="N40C561">In cæteris uero alii ab aliis <lb></lb>multo differunt. </s>
          <s id="N40C568">Nam Dores quidem totam altitudinem <lb></lb>iſtanc diuiſere in partes ſexdecim: ex quibus dedere altitu<lb></lb>dini uacui apertionis: quam eandem ueteres lumen nuncu<lb></lb>parunt. </s>
          <s id="N40C571">Dedere <expan abbr="inquã">inquam</expan> partes decem: latitudini autem quin<lb></lb>que: lateri autem unam. </s>
          <s id="N40C57A">Hæc Dorici. </s>
          <s id="N40C57E">Iones uero primam <lb></lb>illam integram altitudinem quæ ſummis capitulis <expan abbr="columnarũ">colum<lb></lb>narum</expan> æquatur: diuiſere in partes <expan abbr="decẽ">decem</expan> et nouem: ex quibus <lb></lb>dedere altitudini uacui partes duodecim: latitudini ſex: <lb></lb>lateri unam. </s>
          <s id="N40C590">Corynthii diuiſere in partes undeuiginti: ex <lb></lb>quibus datæ ſunt partes ſeptem latitudini uacui: altitudi<lb></lb>nem autem luminis effecere duplam ad latitudinem: fuitque <lb></lb>latus hoſtri ſeptima latitudinis uacui. </s>
          <s id="N40C599">In quibuſque latus <lb></lb>hoc eſt antipagmentum fuit trabs. </s>
          <s id="N40C59E">Et ni fallimur iones ſua <lb></lb>delectati ſunt trabe ornata faſciis tribus. </s>
          <s id="N40C5A3">Dores ſua amotis <lb></lb>regulis et clauiculis et in trabem <expan abbr="ſuperliminarẽ">ſuperliminarem</expan> ornamenti <lb></lb>gratia quiſquiſ maxima ex parte ſuas coronarum uenuſtates <pb xlink:href="004/01/253.jpg"></pb>adiecit. </s>
          <s id="N40C5B2">Sed Dores in trabem non poſuere apparentia capita <lb></lb>tignorum triſulcata: ſed eius loco faſciam regiam latam ex <lb></lb>craſſitudine lateris quod ad hoſtium ſtet. </s>
          <s id="N40C5B9">Faſciæque addide<lb></lb>re cimatium / gululam / et ſuper id gradum plutei purum: <lb></lb>et in id ouicla / mox mutulos prætectos ſuo cum cimatio: et <lb></lb>ſuppremo in loco undulam ſumptis particularum dimenſi<lb></lb>onibus ex his quæ ſupra in doricis trabeationibus tranſegi<lb></lb>mus. </s>
          <s id="N40C5C6">Iones contra non faſciam regiam quam in trabibus po<lb></lb>ſuerant: ſed pro faſcia impoſuere turgentem faſciculum <expan abbr="frõdentium">fron<lb></lb>dentium</expan> ramuſculorum: concinctum loro craſſum <expan abbr="quantũ">quantum</expan> <lb></lb>eſt trabs dempta parte ex trabe tertia. </s>
          <s id="N40C5D7">Supra id cimatium et <lb></lb>denticulos et ouicla et craſſum gradum mutulorum conte<lb></lb>ctorum faſcia ſuo cum cimatio <expan abbr="frõtis">frontis</expan> et ſupremam <expan abbr="undulã">undulam</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40C5E7">Præterea addidere ad <expan abbr="alterũ">alterum</expan> quodque extremum lateris ſub <lb></lb>gradu craſſo tectorum mutulorum: addidere <expan abbr="inq̃">in quae</expan> præciden<lb></lb>tes / ut ſic eas appellem / auriculas ducta nominis ſimilitudi<lb></lb>ne a ſagacibus bene auriculatis canibus. </s>
          <s id="N40C5F8">Fuitque <expan abbr="auricularũ">auricularum</expan> <lb></lb>iſtarum lineamentum maiuſcula. </s>
          <s id="N40C601">S oblonga extremis ſuis <lb></lb>capitibus ſeſe in anfractum <expan abbr="uolutatũ">uolutatum</expan> implicans hunc in mo<lb></lb>dum. </s>
          <s id="N40C60C">Earumque auricularum craſſitudo in ſummo faſci<lb></lb>culo latitudinem æquarit: in imo arctiores fuere ex quarta. <lb></lb></s>
          <s id="N40C612">Longitudo auricularum pependit uſque ad ſupremi uacui <lb></lb>æquilibram. </s>
          <s id="N40C617">Corynthii integrum columnationum opus a <lb></lb>porticu ad hoſtia tranſtulere. </s>
          <s id="N40C61C">Ornantur et ianuæ locis præ<lb></lb>ſertim quæ ſub diuo pareant: ne quid hæc alibi repetantur <lb></lb>porticulo adpacto hunc in modum. </s>
          <s id="N40C624">Poſitis enim lateribus <lb></lb>et ſuperliminari hinc <expan abbr="unã">unam</expan> atque hinc <expan abbr="alcerã">alteram</expan> columnam appin<lb></lb>gunt expeditam: atque etiam interdum prominentem. </s>
          <s id="N40C633">Co<lb></lb>lumnarum baſes inter ſe <expan abbr="diſtãt">diſtant</expan>: quod <expan abbr="integrũ">integrum</expan> opus <expan abbr="antipagmẽ">antipagmen<lb></lb>torum</expan> eo ſpatio concipiant. </s>
          <s id="N40C646">Longitudo columnarum cum <lb></lb>capitulis tanta eſt: quanta ſit ab angulo extremo baſis dex<lb></lb>træ ad angulum extremum ſiniſtræ. </s>
          <s id="N40C64D">In haſce <expan abbr="colũnas">columnas</expan> trabs <lb></lb>faſcia coronæ <expan abbr="faſtigiũque">faſtigiumque</expan> imponitur ex rationibus porticus: <lb></lb>de qua ſupra ſuo tranſegimus loco. </s>
          <s id="N40C65C">Fuere qui ad latera ho<pb xlink:href="004/01/254.jpg"></pb>ſtiorum pro trabe adegerint coronarum ornamenta: ex quo <lb></lb>hiatum ianuæ præpanſum effecere: opus magis priuatorum <lb></lb>ædium deliciis accomodatum præſertim feneſtrarum <expan abbr="q̈">quam</expan>  tem<lb></lb>plorum auctoritati condecens. </s>
          <s id="N40C66D">In maximis templis hoſtiis <lb></lb>præſertim quibus aliæ <expan abbr="nõ">non</expan> adſunt apertiones altitudo uacui <lb></lb>in partes diuiditur tris: unaque atque eadem ſuprema linque<lb></lb>tur ut pro feneſtra ſit: æneoque ornatur rete: reliquum ual<lb></lb>uis datur.</s>
        </p>
        <p id="N40C67C" type="main">
          <s id="N40C67E">Suas habent rationes particularum ualuæ. </s>
          <s id="N40C681">Inter particu<lb></lb>las primaria eſt cardo: iſtius duplex eſt ratio. </s>
          <s id="N40C686">Nam aut late<lb></lb>ri ianuæ commendantur captus ferrei et arpicones: aut ex an<lb></lb>gulo ualuæ aſſis emittitur: in cuius cuſpide ſtatuta ualua in<lb></lb>uertitur. </s>
          <s id="N40C68F">Valuæ templorum quod perpetuitatis gratia <expan abbr="fiãt">fiant</expan> æneæ <lb></lb>atque maximi ponderis ſint axe tutius aguntur <expan abbr="q̈">quam</expan>  arpiconi<lb></lb>bus. </s>
          <s id="N40C69E"><expan abbr="Nõ">non</expan> hic refero quas portas apud hiſtoricos et poetas le<lb></lb>gerim ueſtitas auro / ebore / et ſignis / tam graues / ut turmis <lb></lb>hominum reſerarentur: et ſtrepitu terrorem incuterent: in <lb></lb>his ego facilitatem laudo aperiendi <expan abbr="claudẽdique">claudendique</expan>. </s>
          <s id="N40C6AE">Ergo ad cu<lb></lb>ſpidem in axis infimo ſubſtituetur ſedile æreum ſtagno im<lb></lb>mixto: excauabiturque medullitus cum ſedile /tum et caput <lb></lb>axis cui ualua applexa ſit in modum piſcidis ad concauum <lb></lb>lineamentum lancis / quoad intra ſe mutuo complexu <expan abbr="con/cipiant">con<lb></lb>cipiant</expan> pilam ferream bene teretem et bene terſam. </s>
          <s id="N40C6BB">Ad su<lb></lb>premum quidem axis caput quod <expan abbr="ĩ">in</expan> ualuæ ſummo eſt aderit <lb></lb>famella ænea ſuperliminari interſita: et præter id axis mobi<lb></lb>lem circa ſe imbuet anulum ferreum uſque quaque terſum et <lb></lb>leuigatum. </s>
          <s id="N40C6CA">Sic fiet ut nuſquam moroſa ſit ualua: et leui ap<lb></lb>pulſu ad arbitrium alludat. </s>
          <s id="N40C6CF">Singulis hoſtiis ualuæ erunt ge<lb></lb>mellæ: quarum altera hoc in latus ianuæ: altera in latus al<lb></lb>terum ſeſe recipiat. </s>
          <s id="N40C6D6">Valuæ eiuſque craſſitudo fiet ex ſuæ lati<lb></lb>tudiniſ duodecima. </s>
          <s id="N40C6DB">In ualuis <expan abbr="ornamẽta">ornamenta</expan> ſunt faſciæ quæ qui<lb></lb>dem amplitudinem ualuæ ſuperadpactæ obambiant nume<pb xlink:href="004/01/255.jpg"></pb>ro ad arbitrium aut duplices aut triplices aut etiam ſimpli<lb></lb>ces. </s>
          <s id="N40C6EA">Quod ſi erunt geminæ et ueluti gradus alteræ <expan abbr="ſuperal/teras">ſuperal<lb></lb>teras</expan> diſtantæ / capient ambæ una ex ualuæ latitudine <expan abbr="partẽ">partem</expan> <lb></lb>ne magis quartam. </s>
          <s id="N40C6F5">ne minus ſextam. </s>
          <s id="N40C6F8">Eritque prima <expan abbr="ſuper/eminens">ſuper<lb></lb>eminens</expan> adpacta faſcia latior <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſubſtituta ex quinta. </s>
          <s id="N40C701">Quod <lb></lb>ſi erunt triplices / tunc ex trabe ionica lineamenta ſuſcipi<lb></lb>ent. </s>
          <s id="N40C708">Sin autem erunt faſciæ circum ſimplices: fient ex quin<lb></lb>ta uſque ex ſeptima. </s>
          <s id="N40C70D">Faſciis interior linea erit gulula. </s>
          <s id="N40C710">Lon<lb></lb>gitudo ualuæ diuidetur faſciis tranſuerſis: ita ut ſuprema <lb></lb>ſpatia quintam occupent totius altitudinis. </s>
          <s id="N40C717">Valuæ bis in <lb></lb>templis feneſtræ æque ornantur atque hoſtia. </s>
          <s id="N40C71C">Sed earum ua<lb></lb>cua quod proximam ſub teſtudine celſam parietis partem occu<lb></lb>pet: ſuiſque angulis ad ſuperincuruum teſtudinati terminet: <lb></lb>ea re ſub arcu contra ſunt atque in hoſtiis. </s>
          <s id="N40C725">Nanque latiora <lb></lb>quidem duplo ſunt <expan abbr="q̈">quam</expan> alta: totamque latitudinem diuidunt <lb></lb>columnulis duabus interſtitutis ex rationibus porticus. </s>
          <s id="N40C72C">Sed <lb></lb>columnæ iſtic fere in omnibus quadrangulae ſunt. </s>
          <s id="N40C733">Scapho<lb></lb>rum lineamenta quibus pictæ tabulæ ſtatuæque collocantur / <lb></lb>ex lineamentis hoſtiorum ſummuntur / altitudine tertiam <lb></lb>ſui parietis partem implent. </s>
          <s id="N40C73C">Ad feneſtras templorum lumi<lb></lb>ni apponebant pro ualuis contra pruinas et uentorum impe<lb></lb>tum ſtatiuas tabulas tenues alabaſtri tralucidi: aut rete aene<lb></lb>um marmoreum ue. </s>
          <s id="N40C745">Plagas uero intermedias ad rete obſti<lb></lb>pabant non fragili uitro: ſed lapide ſpeculari petito maxi<lb></lb>me ex ſogobria hiſpaniæ oppido: aut item ex Bononia gal<lb></lb>liæ. </s>
          <s id="N40C74F">Id lamia eſt raro pedali amplior gypſi tralucidi et per<lb></lb>puriſſimi. </s>
          <s id="N40C754">Cui peculiare natura datum eſt: ut uetuſtatem <lb></lb>non ſentiat.</s>
        </p>
        <p id="N40C759" type="main">
          <s id="N40C75B">Poſt hæc ſpectabit quidem ad rem <expan abbr="templorũ">templorum</expan> aram in qua <lb></lb>ſacrificent ſtatuere loco digniſſimo: nimirum aſſidebit iu<lb></lb>ſte pro tribunali. </s>
          <s id="N40C766">Aram ueteres altam fecere pedes ſex: la<lb></lb>tam duodecim: in qua ſignum ſtatuerent. </s>
          <s id="N40C76B">Aras autem ſacri<lb></lb>ficii gratia <expan abbr="ītia">intra</expan> <expan abbr="tẽplũ">templum</expan> complures diſſeminare an deceat alio <pb xlink:href="004/01/256.jpg"></pb>rum ſit iudicii. </s>
          <s id="N40C77D">Apud maiores noſtros per illa noſtræ religi<lb></lb>onis initia optimi uiri in <expan abbr="cõmunionem">communionem</expan> coenæ <expan abbr="conueniebãt">conueniebant</expan>: <lb></lb>non ea re / ut corpus epulis ſaturum facerent. </s>
          <s id="N40C78C">Sed ut conui<lb></lb>ctu mutuo <expan abbr="manſueſcerẽt">manſueſcerent</expan>: et animo bonis monitis referti do<lb></lb>mum redirent multo cupidiſſimi uirtutis. </s>
          <s id="N40C797">Illic igitur liba<lb></lb>tis potius <expan abbr="q̈">quam</expan>  abſumptis quæ in coenam eſſent per <expan abbr="ſũmam">ſummam</expan> fru<lb></lb>galitatem appoſita. </s>
          <s id="N40C7A6">Habebatur et lectio et ſermo de rebus <lb></lb>diuinis. </s>
          <s id="N40C7AB">Flagrabant omnium ſtudia ad comunem omnium <lb></lb>ſalutem et ad cultum uirtutis. </s>
          <s id="N40C7B0">Demum quiſque prout facul<lb></lb>tas ſuppeditabat offerebat in medium quaſi pietati debitum <lb></lb>cenſum / et benemeritorum ſtipem / id eſt per antiſtitem ero<lb></lb>gabatur in eos qui ope indigerent. </s>
          <s id="N40C7B9">Omnia iſtoc pacto inter <lb></lb>eos ueluti inter amantiſſimos fratres <expan abbr="erãt">erant</expan> communia. </s>
          <s id="N40C7C2">Poſt <lb></lb>id tempus cum per principes licuit publice facere: non mul<lb></lb>to quidem a uetere patrum inſtituto deuiarunt: ſed maiore <lb></lb>populo confluente minutiore <expan abbr="libamẽto">libamento</expan> uſi ſunt. </s>
          <s id="N40C7CF">Sermones <lb></lb>autem quibus <expan abbr="uterẽtur">uterentur</expan> diſerti per ea tempora pontifices ex <lb></lb>patrum <expan abbr="cõmentariis">commentariis</expan> ſpectare paſſim licet. </s>
          <s id="N40C7DE">Itaque unica <expan abbr="tũ">tum</expan> <lb></lb>quidem erat ara / ad quam conueniebant. </s>
          <s id="N40C7E7">Vnicum in dies ſa<lb></lb>crificium celebraturi. </s>
          <s id="N40C7EC">Succeſſere hæc tempora quæ utinam <lb></lb>uir quiſpiam grauis pace pontificum reprehendenda duce<lb></lb>ret: qui cum ipſi dignitatis tuendæ gratia uix chalendis an<lb></lb>nuis poteſtatem populo <expan abbr="faciãt">faciant</expan> uiſendi ſui. </s>
          <s id="N40C7F9">Omnia uſque adeo <lb></lb>circumferta reddidere altaribus / et interdum <expan abbr="nõ">non</expan> dico plus. <lb></lb></s>
          <s id="N40C805">Hoc affirmo apud mortales nihil <expan abbr="īueniri">inueniri</expan> ne excogitari qui<lb></lb>dem poſſe: quod ſit dignius ſanctiuſque ſacrificio. </s>
          <s id="N40C80E">Ego uero <lb></lb>neminem dari bene <expan abbr="cõſultum">conſultum</expan> puto / qui quidem uelit res di<lb></lb>gniſſimas nimium perprompta facilitate uileſcere.</s>
        </p>
        <p id="N40C819" type="main">
          <s id="N40C81B">Sunt et quædam alia ornamentorum genera non ſtabilia <lb></lb>quibus ſacrificium ornetur. </s>
          <s id="N40C820">Sunt et quibuſ alioquin templa <lb></lb>honeſtentur: quorum ſpectet ratio ad architectum. </s>
          <s id="N40C825">Queri<lb></lb>tur quid omnium pulcherrimum ſit triuium ne lætum / lu<lb></lb>dibunda iuuentute. </s>
          <s id="N40C82C">Mare ne refertum claſſe. </s>
          <s id="N40C82F">Campus ne re <lb></lb>fertus milite et ſignis uictricibus. </s>
          <s id="N40C834">Forum ne refertum patri<pb xlink:href="004/01/257.jpg"></pb>bus togatis et eiuſmodi: an templum alacritate luminum <lb></lb>illuſtre? </s>
          <s id="N40C83E">Sed uelim quidem lumina in templis habere ma<lb></lb>ieſtatem. </s>
          <s id="N40C843">Quæ res minutis <expan abbr="ĩ">in</expan> ſcintillulis facularum quibus <lb></lb>hodie utimur non eſt. </s>
          <s id="N40C84C">Habebunt non nego uenuſtatem ſi ad <lb></lb>aliquam lineamentorum ſpeciem coaptentur: ſi per corona<lb></lb>rum lineas lampadibus <expan abbr="diſtendẽtur">diſtendentur</expan>. </s>
          <s id="N40C857">Sed multo perplacent <lb></lb>ueteres qui candelabris maiuſculas conculas odoratis flam<lb></lb>mis incendebant. </s>
          <s id="N40C85E">Longitudo candelabri in partes diuideba<lb></lb>tur ſeptem. </s>
          <s id="N40C863">Duæ dabantur baſi: eratque baſis triangula lon<lb></lb>gior ex magis <expan abbr="q̈">quam</expan> lata. </s>
          <s id="N40C868">Inque imo erat ea quidem <lb></lb>latior <expan abbr="q̈">quam</expan>  in ſummo ex. </s>
          <s id="N40C871">Stilus candelabri excita<lb></lb>bitur uasis gutturiis alteris in alteras ſuperaſtitutis. </s>
          <s id="N40C878">In ſum<lb></lb>mo apponebatur concula gummis et lignis odoratis farci<lb></lb>ta. </s>
          <s id="N40C87F">Mandarunt memoriæ quantum balſami ex publicis ue<lb></lb>ctigalibus iuſſerint principes in ſingulos dies ſolemnes in<lb></lb>cendi ad baſilicas maximas romæ. </s>
          <s id="N40C888">Id fuit ad libras <expan abbr="quingẽtas">quingen<lb></lb>tas</expan> octuaginta.</s>
        </p>
        <p id="N40C891" type="main">
          <s id="N40C893">Hactenus de candelabris. </s>
          <s id="N40C896">Venio ad reliqua quitus egre<lb></lb>gie <expan abbr="ornẽtur">ornentur</expan> templa. </s>
          <s id="N40C89F">Legimus Gigem crateras dediſſe dono <lb></lb>Apollini phithio ſex ex auro ſolido pondo milia triginta. <lb></lb></s>
          <s id="N40C8A7">Et apud delphos ſolida ex auro et argento fuiſſe uaſa <expan abbr="quorũ">quorum</expan> <lb></lb>quodque amphoras caperet ſex. </s>
          <s id="N40C8B0">Fuere et qui pluris artificum <lb></lb>manus atque inuentum fecerint <expan abbr="q̈">quam</expan> aurum. </s>
          <s id="N40C8B5">Apud ſamios in <lb></lb>templo lunonis cratere ferreis ſignis circumrefertum affuiſ<lb></lb>ſe ferunt: quod olim ſpartæ ad Creſum miſiſſent dono tantæ <lb></lb>amplitudinis / ut <expan abbr="ãphoras">amphoras</expan> coeperit <expan abbr="trecẽtas">trecentas</expan>. </s>
          <s id="N40C8C8">Delphis quoque ſa<lb></lb>mios dono miſiſſe olim <expan abbr="cõperio">comperio</expan> <expan abbr="ferrcã">ferream</expan> cor<expan abbr="tinã">tinam</expan> in qua miro ar<lb></lb>tificio <expan abbr="animãtiũ">animantium</expan> capita eſſet inſculpta: <expan abbr="quã">quam</expan> ue coloſi cubitoſ <lb></lb>alti <expan abbr="ſeptẽ">ſeptem</expan> ſubnixo genu <expan abbr="ſubſtinerẽt">ſubſtinerent</expan>. </s>
          <s id="N40C8ED">Mirum illud Api deo <expan abbr="ædẽ">ædem</expan> <lb></lb>feciſſe <expan abbr="Sãniticũ">Samniticum</expan> <expan abbr="ægyptiũ">ægyptium</expan> <expan abbr="colũnis">columnis</expan> et uariis ſignis <expan abbr="ornatiſſimã">ornatiſſimam</expan> <lb></lb>intuſque <expan abbr="ſimulacrũ">ſimulacrum</expan> Apis dei continuo quod ad <expan abbr="ſolẽ">ſolem</expan> <expan abbr="ſpectandũ">ſpectandum</expan> <lb></lb>uolueretur. </s>
          <s id="N40C918">Illudque <expan abbr="iterũ">iterum</expan> admirabilius Cupidinis telum in <lb></lb>templo Dianæ apud epheſum pependiſſe nullis penitus man<lb></lb>datum laqueis. </s>
          <s id="N40C923">De iſtiuſmodi quod ſtatuam nihil habeo: <pb xlink:href="004/01/258.jpg"></pb>niſi ut ſuo et decenti ponantur loco quoad ſpectentur cum <lb></lb>admiratione et dignitate.</s>
        </p>
        <p id="N40C92C" type="main">
          <s id="N40C92E">Baſilicam fuiſſe principio locum conſtat: ubi ſub tectum <lb></lb>ad ius dicendum principes conuenirent. </s>
          <s id="N40C933">Huic loco digni<lb></lb>tatis gratia additum eſt tribunal. </s>
          <s id="N40C938">Poſt id / quo eſſet ea qui<lb></lb>dem laxior primariis tectis non ſufficientibus circumaddi<lb></lb>dere porticus patulas intrinſecus hinc atque hinc primum <lb></lb>ſimplices / mox etiam duplices. </s>
          <s id="N40C941">Addidere inſuper alii <expan abbr="ſecũdum">ſecun<lb></lb>dum</expan>  tribunal tranſuerſam <expan abbr="alterã">alteram</expan> ambulationem: quam qui<lb></lb>dem causidicam nuncupamus: quod illic rhetorum turmæ cau<lb></lb>sidicique uerſarentur. </s>
          <s id="N40C952">Et iunxere haſce ambulationes inter <lb></lb>ſe lineamento ducto ad. </s>
          <s id="N40C957">T. litteræ ſimilitudinem. </s>
          <s id="N40C95A">Tum et <lb></lb>ſeruorum gratia additas fuiſſe porticus interpretantur ex<lb></lb>trinſecas. </s>
          <s id="N40C961">Itaque baſilica ex ambulatione conſtat atque por<lb></lb>ticibus. </s>
          <s id="N40C966">Atqui  baſilica quod naturam quidem ſapiat templi / <lb></lb>multa ex parte cuncta ſibi ornamenta uendicabit quæ tem<lb></lb>plis debeantur. </s>
          <s id="N40C96D">Ea tamen ita uſurpabit: ut præ ſe ferat imita<lb></lb>ri templa maluiſſe <expan abbr="q̈">quam</expan> æquari. </s>
          <s id="N40C972">Exaggerabitur <expan abbr="templorũ">templorum</expan> mo<lb></lb>re. </s>
          <s id="N40C97B">Sed ei ex aggeris altitudine quæ templis debeatur adi<lb></lb>metur octaua: in qua uenerationis gratia cedat digniori: <lb></lb>tum et cætera quæ ornamento adhibebuntur / nequicquam <lb></lb>eam habebunt grauitatem / quam habeant quæ templis im<lb></lb>ponantur. </s>
          <s id="N40C986">Præterea inter baſilicam atque templum hoc in <lb></lb>tereſt quod eam quidem propter frequentiam prope tumultu<lb></lb>antium litigioſorum / et propter uſum litterarum recogno<lb></lb>ſcendarum / ſubſcribendarumque eſſe oportet itionibus <expan abbr="perq̈">per<lb></lb>quam</expan> expeditam / et apertionibus uehementer illuſtrem: pro<lb></lb>babiturque: ſi ita erit parata ut quam patronos clientes ue ſuos <lb></lb>quæſitum aduenerint: ubi ſint primo aſpectu repertum ha<lb></lb>beant. </s>
          <s id="N40C999">His de rebus columnæ iſtic cum rariores exigun<lb></lb>tur: tum et arcuata maxime condecent: et trabeatas eti<lb></lb>am non recuſant. </s>
          <s id="N40C9A0">Sed baſilicam ſic diffiniemus: ut ſit ea <lb></lb>quidem perampla / at que admodum expedita quædam am<lb></lb>bulatio circumſpecta ſub tecto porticibus intimis. </s>
          <s id="N40C9A7"><expan abbr="Nã">Nam</expan> eam <pb xlink:href="004/01/259.jpg"></pb>quidem quæ nuda porticibus ſit / magis ad rationes curiæ <lb></lb>et ſenatus pertinere arbitramur <expan abbr="q̈">quam</expan>  ad baſilicam. </s>
          <s id="N40C9B7">Et de iſtac <lb></lb>ſuo dicetur loco. </s>
          <s id="N40C9BC">Baſilicas aream habere oportet ita compa<lb></lb>ratam ut ſit earum longitudo ad latitudinem dupla. </s>
          <s id="N40C9C1">Conue<lb></lb>niet etiam habere ambulationem mediam utique et cauſidi<lb></lb>cam liberam et expeditam. </s>
          <s id="N40C9C8">Quod ſi forte cauſidica amota <lb></lb>tantum erit habitura porticus hinc atque hinc ſimplices <expan abbr="hũc">hunc</expan> <lb></lb>in modum finietur. </s>
          <s id="N40C9D3">Latitudo enim areæ diuidetur <expan abbr="ī">in</expan> partes <lb></lb>nouem: ex quibus dabuntur quinque ambulationi mediæ: <lb></lb>ſingulis autem porticibus binæ. </s>
          <s id="N40C9DE">Tum et longitudo itidem <lb></lb>in partes diuidetur nouem. </s>
          <s id="N40C9E3">Ex his una dabitur ſinui tribu<lb></lb>nalis. </s>
          <s id="N40C9E8">Amplitudini uero tribunalis <expan abbr="ĩ">in</expan> faucibus <expan abbr="dabũtur">dabuntur</expan> duæ. <lb></lb></s>
          <s id="N40C9F4">Sin autem præter <expan abbr="porticũ">porticum</expan> <expan abbr="addẽda">addenda</expan> erit cauſidica: tunc areæ <lb></lb>latitudo diuidetur in partes quattuor: duæ dabuntur mediæ <lb></lb>ambulationi: ſingulæ autem ſingulis porticibus. </s>
          <s id="N40CA03">Rurſus <lb></lb>longitudo diuidetur ſic. </s>
          <s id="N40CA08">Nam ſinus quidem tribunalis ſibi <lb></lb>introrſus capiet curuatura ſui partem longitudinis duode<lb></lb>cimam. </s>
          <s id="N40CA0F">Apertura uero interualli capiet duodecimam bis et <lb></lb>eiuſ inſuper dimidiam. </s>
          <s id="N40CA14">Latitudo quidem cauſidicæ ſibi par<lb></lb>tem longitudinis areæ capiet ſextam. </s>
          <s id="N40CA19">Sin autem una et cau<lb></lb>ſidicam et porticus habitura erit duplices: diuidetur <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>latitudo in partes decem: ex quibus dabis mediæ ambulati<lb></lb>oni partes / tris uero in dextram / et tris alteras in ſiniſtram <lb></lb>occupabunt porticus partitis ſpatiis inter ſe ex dimidia. </s>
          <s id="N40CA28">At <lb></lb>longitudo quidem diuidetur in partes <expan abbr="uigīti">uiginti</expan>: ex quibus da<lb></lb>bitur curuaturæ tribunalis pars una et <expan abbr="ãplius">amplius</expan> dimidia. </s>
          <s id="N40CA37"><expan abbr="Ap̃/tioni">Aper<lb></lb>tioni</expan> autem ipſius tribunalis dabuntur tris: et amplius <expan abbr="etiã">etiam</expan> <lb></lb>tertia. </s>
          <s id="N40CA42">Cauſidicæ dabuntur integræ partes nihilo plus tris. <lb></lb></s>
          <s id="N40CA46">Parietes baſilicarum non erunt quidem craſſi / uti ſunt tem<lb></lb>plorum. </s>
          <s id="N40CA4B">Non enim teſtudinum oneribus: ſed trabibus / <lb></lb>et deliquiis tectorum ſubſtinendis excitantur. </s>
          <s id="N40CA50">Fient igitur <lb></lb>craſſi ex parte uigeſima ſuæ altitudinis. </s>
          <s id="N40CA55">Parietum alti<lb></lb>tudo pro fronte ad ſui latitudinem ſpatii addet inſuper di<lb></lb>midiam et nuſquam plus. </s>
          <s id="N40CA5C">In angulis ambulationum porri<pb xlink:href="004/01/260.jpg"></pb>gentur pilæ parietem ſeſe in lineam columnationum pari<lb></lb>etis extendentes nihil minus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut binas: nihil plus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut tris <lb></lb>craſſitudines eius parietis occupent. </s>
          <s id="N40CA6F">Sunt et qui et media <lb></lb>longitudinis linea pilam quoque ordine inter columnas ex<lb></lb>citent firmitudinis gratia. </s>
          <s id="N40CA76">Eius latitudo aut tris quidem ca<lb></lb>pit unius columnæ craſſitudines: aut ad <expan abbr="ſummũ">ſummum</expan> quattuor. <lb></lb></s>
          <s id="N40CA80">Columnationes etiam nequicquam habebunt grauitatem <lb></lb>quam habeant quæ templis apponuntur. </s>
          <s id="N40CA85">Qua de re ſi præ<lb></lb>ſertim trabeata utemur <expan abbr="columnatiõe">columnatione</expan> ſic rationabimur. </s>
          <s id="N40CA8E"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <lb></lb>ſi erunt illæ quidem corynthiæ: adimetur earum ex <expan abbr="craſſi/tudine">craſſi<lb></lb>tudine </expan>pars duodecima. </s>
          <s id="N40CA98">Si <expan abbr="autẽ">autem</expan> ionicæ: adimetur decima. <lb></lb></s>
          <s id="N40CAA0">Si uero doricæ: nona. </s>
          <s id="N40CAA3">In cæteris <expan abbr="deĩceps">deinceps</expan> capitulorum et tra<lb></lb>bis et faſciæ et coronæ et eiuſmodi coaptationibus templa <lb></lb>imitabuntur.</s>
        </p>
        <p id="N40CAAE" type="main">
          <s id="N40CAB0">Arcuatis imitationibus debentur columnæ quadrangulæ. <lb></lb></s>
          <s id="N40CAB4">Nam in rotundis opus erit mendoſum ea re quod capita arcus <lb></lb>non ad plenum in ſolido columnæ ſubſtitutæ aſſideant: ſed <lb></lb>quantum archa quadrati circulum a ſe contentum excedit: <lb></lb>tantum in uacuo pendeat. </s>
          <s id="N40CABF">Hoc ut emendarent periti uete<lb></lb>res ſuperappoſuere capitulis columnarum etiam aliud lata<lb></lb>ſtrum quadrilaterum altum alibi ex quarta: alibi ex quin<lb></lb>ta diametri ſuæ columnæ. </s>
          <s id="N40CAC8">Ad lineamentum undulæ huius <lb></lb>ſuperadiecti quadranguli latitudo in uno æquauit <expan abbr="maximã">maximam</expan> <lb></lb>capituli <expan abbr="extẽſionem">extenſionem</expan>: in ſummo fuere proiectiones pares al<lb></lb>titudini: hoc pacto frontes et anguli arcus expeditiora habu<lb></lb>ere ſedilia atque firmiora. </s>
          <s id="N40CADB">Arcuatæ columnationes uti et tra<lb></lb>beatæ inter ſe uariæ ſunt. </s>
          <s id="N40CAE0">Nam aliæ quidem diſpanſæ: aliæ <lb></lb>confertæ et eiuſmodi. </s>
          <s id="N40CAE5">In confertis altitudo uacui apertio<lb></lb>nis dimidiam capiet latitudinis ſui ſpecies. </s>
          <s id="N40CAEA">In diſpanſis ha<lb></lb>bebit altitudo tertiam latitudinis quinquies. </s>
          <s id="N40CAF1">In <expan abbr="ſubdiſpãſis">ſubdiſpanſis</expan> <lb></lb>latitudo iſtæc erit ex dimidia longitudinis. </s>
          <s id="N40CAFA">In <expan abbr="ſubcõfertis">ſubconfertis</expan> <lb></lb>fiet ex tertia. </s>
          <s id="N40CB03">Arcum diximus alibi trabem eſſe flexam. <lb></lb></s>
          <s id="N40CB07">Ornamenta igitur arcubus dabuntur: quæ eadem trabibus <lb></lb>darentur: ſi in tales columnas imponerentur. </s>
          <s id="N40CB0C">Præterea qui <pb xlink:href="004/01/261.jpg"></pb>opus eſſe ornatiſſimum uolent: directas inſuper ducent li­<lb></lb>neas perpetuum per parietem in arcus iſtiuſmodi <expan abbr="ſupremũ">ſupremum</expan> <lb></lb>dorſum. </s>
          <s id="N40CB1B">Deformabuntque trabem et faſcias et coronas quales <lb></lb>ad eam altitudinem <expan abbr="colũnationibus">columnationibus</expan> deberi intelligant. </s>
          <s id="N40CB24">Sed <lb></lb>cum baſilicæ aliæ uno porticu: aliæ bino circuantur / coro<lb></lb>narum idcirco ſedes ſupra <expan abbr="colũnas">columnas</expan> et arcus erit uaria. </s>
          <s id="N40CB2F"><expan abbr="Nã">Nam</expan> his <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quæ uno <expan abbr="tantũ">tantum</expan> porticu ſeptæ ſint / ex tota ſui parietis <lb></lb>altitudine <expan abbr="cõſenſus">conſenſus</expan> coronarum præhendet <expan abbr="nonã">nonam</expan> <expan abbr="quĩquies / aut">quinquies / aut</expan> <lb></lb>uſque ſeptimam quater. </s>
          <s id="N40CB4E">In his uero quibus duplices adſunt <lb></lb>porticus <expan abbr="cõſcendẽt">conſcendent</expan> coronæ nihilo minus tertia: nihilo plus <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  octaua ter. </s>
          <s id="N40CB5C">Appingentur præterea <expan abbr="ornamẽti">ornamenti</expan> gratia atque <lb></lb>item utilitatis ad <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> ſupra coronas primas aliæ inſuper <lb></lb><expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> maximæ <expan abbr="quadrãgulæ">quadrangulæ</expan>: quæ in ſubſtitutas primarias <lb></lb><expan abbr="colũnas">columnas</expan> mediis centris acquieſcant. </s>
          <s id="N40CB77"><expan abbr="Nã">Nam</expan> confert quidem quod <lb></lb>ſeruata <expan abbr="oſſiũ">oſſium</expan> ſoliditate et aucta operis honeſtate <expan abbr="põdus">pondus</expan> atque <lb></lb>impenſa parietis maxima ex parte leuigabitur: adigeturque <lb></lb>iſtis ſupremis <expan abbr="colũnationibus">columnationibus</expan> <expan abbr="ẽt">etiam</expan> coronarum prominentiæ uti <lb></lb>operis <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> ratio iſtic exigat. </s>
          <s id="N40CB99">Adde quod baſilicis biporticatis <lb></lb>alteræ <expan abbr="ī">in</expan> alteras <expan abbr="colũnatiões">columnationes</expan> <expan abbr="ſtaruẽt̃">ſtatuentur</expan> numero a tecto ad <expan abbr="imũ">imum</expan> <lb></lb>tris. </s>
          <s id="N40CBB0">In illis autem binæ. </s>
          <s id="N40CBB3">Vbi igitur <expan abbr="colũnationes">columnationes</expan> appoſue<lb></lb>ris tris / illic ſpatium id pietis quod ſupra <expan abbr="colũnas">columnas</expan> primas <lb></lb>uſque ad <expan abbr="ſupremã">ſupremam</expan> tecti <expan abbr="cõtignationẽ">contignationem</expan> ſit / in partes duas <expan abbr="di/uidetur">di<lb></lb>uidetur</expan>: eoque loci <expan abbr="ſecũdæ">ſecundæ</expan> coronices finientur. </s>
          <s id="N40CBD0">Inter primas <lb></lb>coronices et <expan abbr="ſecũdas">ſecundas</expan> paries ſeruabitur integer: atque cruſta<lb></lb>tionum <expan abbr="figmẽtis">figmentis</expan> adornabitur. </s>
          <s id="N40CBDF">Paries uero qui inter ſecun<lb></lb>das ac tertias coronices ſit: feneſtris fiet tranſpertuſus et lu<lb></lb>minibus peruius. </s>
          <s id="N40CBE6">Atque fient quidem ſuprema per interual<lb></lb>la <expan abbr="colũnationum">columnationum</expan> in baſilicis feneſtræ uniformes atque <expan abbr="mu/tuo">mu<lb></lb>tuo</expan> <expan abbr="correſpõdentes">correſpondentes</expan>. </s>
          <s id="N40CBF5">Earum latitudo <expan abbr="nõ">non</expan> erit arctior <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut tris ca<lb></lb>piat quartas totius interualli / quod <expan abbr="ĩter">inter</expan> <expan abbr="colũnas">columnas</expan> ſit. </s>
          <s id="N40CC0A">Altitu<lb></lb>do uero <expan abbr="feneſtrarũ">feneſtrarum</expan> <expan abbr="pcõmode">percommode</expan> duas capiet <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> altitudi<lb></lb>neſ. </s>
          <s id="N40CC1D"><expan abbr="Eadẽ">Eadem</expan> <expan abbr="ſup̃liminare">ſuperliminare</expan> <expan abbr="ſũmas">ſummas</expan> æquabit <expan abbr="colũnas">columnas</expan> præter <expan abbr="capitulũſi">capitu<lb></lb>lum</expan> si <expan abbr="erũt">erunt</expan> <expan abbr="quadrãgulæ">quadrangulæ</expan>. </s>
          <s id="N40CC38"><expan abbr="Sinaũt">Sin aut</expan> <expan abbr="erũt">erunt</expan> feneſtræ ipſæ arcuatæ li<lb></lb>cebit arcus <expan abbr="dorſũ">dorſum</expan> pene uſque ſub <expan abbr="trabẽ">trabem</expan> tollere: et diminuto <pb xlink:href="004/01/262.jpg"></pb>etiam arcu licebit iſtic ad arbitrium uti. </s>
          <s id="N40CC50">Sed is <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> pro<lb></lb>ximæ <expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan> non prætergredietur. </s>
          <s id="N40CC5D">Subiicietur feneſtris <lb></lb>pluteus cum cimatio gulula aut ouiclis. </s>
          <s id="N40CC62">Vacua <expan abbr="feneſtrarũ">feneſtrarum</expan> <lb></lb>reticulabuntur: ſed <expan abbr="nõ">non</expan> obſtipabuntur <expan abbr="tẽplorum">templorum</expan> lamiis ex gyp<lb></lb>ſo. </s>
          <s id="N40CC75"><expan abbr="Habeãt">Habeant</expan> ſane <expan abbr="cõdecet">condecet</expan> quod acres uentos <expan abbr="appellẽtes">appellentes</expan> et in <lb></lb>feſtas pruinas frangat atque intercipiat / ne qua moleſtia infe<lb></lb>ratur. </s>
          <s id="N40CC87">Alia ex parte aſſiduo et liberrime <expan abbr="reſpirẽt">reſpirent</expan> neceſſe <expan abbr="ẽ">est</expan>: <lb></lb>ne excitatus ab <expan abbr="frequẽtia">frequentia</expan> <expan abbr="pedũ">pedum</expan> puluis officiat pulmonibus <lb></lb>ue oculiſ ue: Mihi idcirco <expan abbr="uehemẽter">uehementer</expan> <expan abbr="probãtur">probantur</expan> iſtic lamiæ <lb></lb>tenues ex ære plumbo ue crebris et minutis foraminibus ut <lb></lb>ita loquar expictæ / per quæ lux penetret / et ſpiritus motu au<lb></lb>ræ repureſcat.</s>
        </p>
        <p id="N40CCAC" type="main">
          <s id="N40CCAE">Contignatio multo erit decora: ſi fiet <expan abbr="intimũ">intimum</expan> in ea <expan abbr="cælũ">cælum</expan> ſub <lb></lb>tenſum ad <expan abbr="planiciẽ">planiciem</expan> <expan abbr="coæquabilẽ/">coæquabilem /</expan> atque tabulis ad <expan abbr="unguẽ">unguem</expan> com<lb></lb>pactis. </s>
          <s id="N40CCC9">Deformabunturque aptis dimenſionibus <expan abbr="grãdes">grandes</expan> cicli <lb></lb>angularibus figuris <expan abbr="cõmixti">commixti</expan>: <expan abbr="diſtinguẽturque">diſtinguenturque</expan> <expan abbr="mẽbratim">membratim</expan> areo<lb></lb>læ <expan abbr="lineamẽtis">lineamentis</expan> <expan abbr="ſũptis">ſumptis</expan> a particulis coronarum. </s>
          <s id="N40CCE8">Maxime gulula <lb></lb>ouiclis bacciſque ac frondibus interſertis: <expan abbr="fiẽtque">fientque</expan> areolarum lim<lb></lb>bi <expan abbr="circũredimiti">circumredimiti</expan> faſciis <expan abbr="gẽmatis">gemmatis</expan> digna et prompta rerum pro<lb></lb>minentia: interque flores et acanthi inſignes <expan abbr="ſplendeſcãt">ſplendeſcant</expan>: Spa<lb></lb>tiaque ipſa pictorum ingenio ad <expan abbr="omnẽ">omnem</expan> uenuſtatis <expan abbr="elegãtiam">elegantiam</expan> ex <lb></lb>poliantur. </s>
          <s id="N40CD0D"><expan abbr="Aurũ">Aurum</expan> materiæ adglutinari leucophoro pulte hu<lb></lb>iuſmodi aiebat Plinius. </s>
          <s id="N40CD16">Miſcentur. n. ſinopidis ponticæ li<lb></lb>bræ ſex: ſilis lucidi libræ decem: <expan abbr="infũditurque">infunditurque</expan> mel <expan abbr="græcẽſe">græcenſe</expan>: <lb></lb>nec ponitur in opus ante <expan abbr="exactũ">exactum</expan> diem <expan abbr="duodecimũ">duodecimum</expan>. </s>
          <s id="N40CD33">Maſtix <lb></lb><expan abbr="liquatũ">liquatum</expan> oleo linaceo <expan abbr="mixtũ">mixtum</expan> helbica ſinopide bene uſta gluti<lb></lb>num præbet penitus indelebile. </s>
          <s id="N40CD41">Altitudo ianuæ in baſilicis <lb></lb>ad <expan abbr="porticũ">porticum</expan> referetur. </s>
          <s id="N40CD4A">Porticus ſi pro ueſtibulo extrinſecus <lb></lb>adiungetur / fiet alta et lata atque intrinſeca. </s>
          <s id="N40CD4F"><expan abbr="Vacuũ">Vacuum</expan> latera et <lb></lb>huiuſmodi ianuarum rationes ducentur a <expan abbr="tẽplis">templis</expan>: ſed æneis ual<lb></lb>uis <expan abbr="nõ">non</expan> uſque dignabitur baſilica. </s>
          <s id="N40CD61">Fient igitur ex materia cu<lb></lb>preſſu / cedro et eiuſmodi: <expan abbr="ornabũt̃que">ornabunturque</expan> æneis bullis: <expan abbr="coagmẽ/tabiturque">coagmen<lb></lb>tabiturque</expan> omne id opus ad ſoliditate <expan abbr="perpetuitatẽque">perpetuitatenque</expan> magis <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  ad delitias. </s>
          <s id="N40CD79">Aut ſi <expan abbr="demũ">demum</expan> uenuſtati <expan abbr="pluſculũ">pluſculum</expan> <expan abbr="inſeruiendũ">inſeruiendum</expan> <pb xlink:href="004/01/263.jpg"></pb>eſt non interſita minutalia / quibus picturas imitamur: ſed <lb></lb>ſigilla potius affigentur modice prominuentia: quæ opus or<lb></lb>nent: et ſeſe facile tueantur. </s>
          <s id="N40CD90">Baſilicas <expan abbr="etiã">etiam</expan> rotundas facere ag<lb></lb>greſſi ſunt. </s>
          <s id="N40CD99">In his medii <expan abbr="cõceptaculi">conceptaculi</expan> altitudo tanta eſt: <expan abbr="quãta">quan<lb></lb>ta</expan> et totius baſilicæ latitudo. </s>
          <s id="N40CDA6">Porticus uero et <expan abbr="colũnationeſ">columnationeſ</expan> <lb></lb>et hoſtia et feneſtræ et eiuſmodi hiſdem <expan abbr="finiũtur">finiuntur</expan> rationibus <lb></lb>quibus et angulares. </s>
          <s id="N40CDB5">De his hactenus.</s>
        </p>
        <p id="N40CDB8" type="main">
          <s id="N40CDBA">Venio ad rerum monumenta. </s>
          <s id="N40CDBD">Iuuat hic animi gratia paulo <lb></lb>eſſe <expan abbr="iucundior/q̃">iucundior / quae</expan> <expan abbr="uſq̃">uſque</expan> fuerim. </s>
          <s id="N40CDCA"><expan abbr="Dũ">Dum</expan> omnis noſter ſermo in <expan abbr="cõmenſurationum">com<lb></lb>menſurationum</expan> numeris uerſabitur. </s>
          <s id="N40CDD6">Sed ero quoad potero <lb></lb>ſubcinctus et preſſus dicendo. </s>
          <s id="N40CDDB">Maiores noſtri <expan abbr="cũ">cum</expan> fines impe<lb></lb>rii deuictis hoſtibus ui et uiribus propagare <expan abbr="proſequerent̃">proſequerentur</expan>: <lb></lb>ſigna et terminos ſtatuebant: quibus curſum uictoriæ indi<lb></lb>carent: et partum armis <expan abbr="agrũ">agrum</expan> a finitimis <expan abbr="notatũ">notatum</expan> <expan abbr="diſtinctũqueredderent">diſtinctumque <lb></lb>redderent</expan>. </s>
          <s id="N40CDFA">Hinc metæ <expan abbr="colutilde;na">columna</expan> que et eiuſmodi rerum dinoſcen<lb></lb>darum notæ ortæ ſunt. </s>
          <s id="N40CE03">Poſt id ſuperis <expan abbr="gratificãtes">gratificantes</expan> prædæ par<lb></lb>tem elargiri ſacris progreſſi ſunt: et publica gaudia religio<lb></lb>ni <expan abbr="cõmendarũt">commendarunt</expan>. </s>
          <s id="N40CE12">Hinc aræ ſacella et iſtiuſmodi quæ ad eam <lb></lb>rem facerent. </s>
          <s id="N40CE17">Conſulendum etiam nomini et poſteritati ſta<lb></lb>tuerunt: noſcique uultus / et prædicari uirtutes ſuas apud ge<lb></lb>nus <expan abbr="hominũ">hominum</expan> <expan abbr="elaborarũt">elaborarunt</expan>. </s>
          <s id="N40CE26">Hinc exuuiæ et ſtatuæ et tituli et <lb></lb>trophea: quæ ad <expan abbr="cõcelebrandã">concelebrandam</expan> <expan abbr="famã">famam</expan> facerent / <expan abbr="excogitarũt">excogitarunt</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40CE38">Hoſce ſubditi <expan abbr="nõ">non</expan> modo qui <expan abbr="patriã">patriam</expan> re aliqua iuuiſſent: ſed <lb></lb><expan abbr="etiã">etiam</expan> felices et fortunati <expan abbr="quantũ">quantum</expan> per opes eorum oſtendaſ licuit <lb></lb>ſecuti ſunt. </s>
          <s id="N40CE4E">Sed in re perficiunda aliis alia placuere. </s>
          <s id="N40CE51">Liberi <lb></lb>patris termini quos ad fines indiæ profectionis <expan abbr="ſignũ">ſignum</expan> poſuit <lb></lb>fuere lapides crebris <expan abbr="īteruallis">interuallis</expan> diſpoſiti / et arbores proceræ <lb></lb>quarum ſtipites hedera contexerentur. </s>
          <s id="N40CE62">Apud <expan abbr="liſimachiã">liſimachiam</expan> ſtetit <lb></lb>ingens ara: <expan abbr="quã">quam</expan> argonautæ poſuere inter <expan abbr="proficiſcendũ">proficiſcendum</expan>. </s>
          <s id="N40CE73">Pau<lb></lb>ſanias apud hipparim ad <expan abbr="pontũ">pontum</expan> cratere ſtatuit <expan abbr="æneũ">æneum</expan> <expan abbr="craſſũ">craſſum</expan> <lb></lb>ad digytos ſex: quod <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> amphoras caperet <expan abbr="ſexcẽtas">ſexcentas</expan>. </s>
          <s id="N40CE8E">Ale<lb></lb>xander apud <expan abbr="alceſtẽ">alceſtem</expan> <expan abbr="fluuiũ">fluuium</expan> trans <expan abbr="oceanũ">oceanum</expan> aras poſuit duode<lb></lb>cim ex ſaxo <expan abbr="ingẽti">ingenti</expan> quadrato. </s>
          <s id="N40CEA5">Et apud tanaim <expan abbr="quantũ">quantum</expan> ſpatii <lb></lb>caſtris occuparat: tantum incinxit muro: opus ſtadia uſque <pb xlink:href="004/01/264.jpg"></pb><expan abbr="ſexagĩta">ſexaginta</expan>. </s>
          <s id="N40CEB5">Darius caſtris poſitis apud othriſios ad arteſroun <lb></lb><expan abbr="fluuiũ">fluuium</expan> quenque militem iuſſit <expan abbr="lapidẽ">lapidem</expan> <expan abbr="unũ">unum</expan> iacere in cumulos <lb></lb>quos uidentes poſteri et numero et amplitudine maximos <lb></lb>mirarentur. </s>
          <s id="N40CEC9">Seſoſtris exercitum <expan abbr="agẽs">agens</expan> eos qui ſibi uiriliter <lb></lb>obſtitiſſent: erecta <expan abbr="colutilde;na">columna</expan> ornabat appoſitis titulis magni<lb></lb>ficentiſſimis. </s>
          <s id="N40CED8">In eos uero qui ſine armis ceſſiſſent pudenda <lb></lb>muliebria adſculpebat monumentis <expan abbr="lapidũ">lapidum</expan> et <expan abbr="colũnarum">columnarum</expan>. </s>
          <s id="N40CEE5">la<lb></lb>ſon templa ſibi per ſingulas quas peragraſſet regiones erige<lb></lb>bat: quæ omnia Parmenio deleuit: ne cuius esſet illic <expan abbr="nomẽ">nomen</expan> <lb></lb>celebre præter Alexandri. </s>
          <s id="N40CEF4">Hæc illi inter <expan abbr="expeditionẽ">expeditionem</expan>: Verum<lb></lb>et parta uictoria / pacatiſque rebus inſuper ſic facere <expan abbr="uſurparũt">uſurparunt</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40CF02">In Palladis ſolertis <expan abbr="tẽplo">templo</expan> <expan abbr="cõpedes">compedes</expan> quibus uincti lacedemo<lb></lb>nes fuiſſent ſuſpendere. </s>
          <s id="N40CF0F"><expan abbr="Lapidẽ">Lapidem</expan> quo rex <expan abbr="machienſiã">machienſium</expan> ictus a <lb></lb>Phymio rege et peremptus ſit / euiani <expan abbr="nõ">non</expan> modo aſſeruarunt <lb></lb>templo: ſed <expan abbr="etiã">etiam</expan> uelut <expan abbr="deũ">deum</expan> <expan abbr="adorarũt">adorarunt</expan>. </s>
          <s id="N40CF2D">Aeginitæ roſtra <expan abbr="nauiũ">nauium</expan> <lb></lb>hoſtibus arrepta dicarunt templo. </s>
          <s id="N40CF36">Eos imitatus Auguſtus <lb></lb>uictor ægypti ex roſtris <expan abbr="nauiũ">nauium</expan> <expan abbr="colũnas">columnas</expan> <expan abbr="cõflauit">conflauit</expan> quattuor: <lb></lb>quas poſtea princeps Domitianuſ locauit in capitolio. </s>
          <s id="N40CF49">His <lb></lb>lulius Cæſar adiecit duas: <expan abbr="unã">unam</expan> in roſtris: <expan abbr="alterã">alteram</expan> ante curiam <lb></lb>uictis poenis nauali certamine. </s>
          <s id="N40CF58">Aut quid ego hic <expan abbr="turres / tẽpla">turres / tem<lb></lb>pla</expan> obeliſcos / pyramides / labyrinthos et eiuſmodi <expan abbr="referã">referam</expan>: <lb></lb>quæ hiſtorici <expan abbr="collegerũt">collegerunt</expan>. </s>
          <s id="N40CF6B">Ad id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> hoc deuenit ſtudium <lb></lb><expan abbr="celebrãdi">celebrandi</expan> ſui operibus iſtiuſmodi: ut <expan abbr="etiã">etiam</expan> urbes poſteritatiſ <lb></lb>gratia in ſua <expan abbr="ſuorũque">ſuorumque</expan> nomina <expan abbr="cõdiderint">condiderint</expan>. </s>
          <s id="N40CF85">Alexander / ut cæ<lb></lb>teros <expan abbr="omittã">omittam</expan> præter eas quas nomini ſuo etiam quadrupedi <lb></lb>Bucephalæ aſtruxit urbem. </s>
          <s id="N40CF90">Sed meo quidem iudicio illud <lb></lb>Pompeii fuit <expan abbr="perq̃">perquam</expan> decentius. </s>
          <s id="N40CF99">Fugato. n. Mitridate quo ſo<lb></lb>ci eum ſupaſſet: eo <expan abbr="cõdidit">condidit</expan> <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> nicepolim / minori ſitam <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>armenia. </s>
          <s id="N40CFB2">Omnes <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> uiciſſe Seleucus uiſus eſt. </s>
          <s id="N40CFB9"><expan abbr="Nã">Nam</expan> is qui<lb></lb>dem uxori apamias urbes condidit tres: matri laodicias qin<lb></lb>que: ſibi ſeleucias nouem: patri antiochias <expan abbr="decẽ">decem</expan>. </s>
          <s id="N40CFC7">Alii non <lb></lb>tam impenſæ magnitudine <expan abbr="q̈">quam</expan>  nouis aliquibus inuentis <expan abbr="fructũ">fru<lb></lb>ctum</expan> poſteritatis captauere. </s>
          <s id="N40CFD5">Cæſar ex baccis lauri <expan abbr="quã">quam</expan> in <expan abbr="triũpho">trium<lb></lb>pho</expan> geſſerat ſiluam <expan abbr="ſatiuã">ſatiuam</expan> effecit: et ſacrauit futuris trium<pb xlink:href="004/01/265.jpg"></pb>phis. </s>
          <s id="N40CFEA">Apud aſcalum ſyriæ inſigne fuerat templum in quo ſi<lb></lb>mulacrum locatum eſt Dercetæ uultu hominis: corpore po<lb></lb>ſtremo piſcis: quod ſe illac in ſtagnum præcipitaſſet: <expan abbr="additũqueeſt">additumque <lb></lb>eſt</expan> nefaſtum fore ſyrium qui piſcem eſtagno deguſtaſſet. <lb></lb></s>
          <s id="N40CFFA">Apud lacum fucinum mutinii Medeam angiſtem ad <expan abbr="ſerpẽtis">ſerpen<lb></lb>tis</expan> <expan abbr="effigiẽ">effigiem</expan> finxere quod eius ope <expan abbr="ſerpentũ">ſerpentum</expan> iniuria liberati ſint. <lb></lb></s>
          <s id="N40D00C">His perſimile eſt hydra Herculis io et belua lernæ: et quæ <lb></lb>priſci poetæ carminibus expinxere: quæ mihi quidem com<lb></lb>menta uehementer probantur / modo ferant præ ſe quod uir<lb></lb>tutem ſapiat: ueluti illud eſt quod illi ad <expan abbr="ſepulchrũ">ſepulchrum</expan> Siman<lb></lb>dis inſculpſere. </s>
          <s id="N40D01C">Stat. n. iudex et primatum conuentus ue<lb></lb>ſtiti ſacris: eorum ex collo ad pectus pendet ſuſpenſa ueri<lb></lb>tas clauſis <expan abbr="ſubnutãs">ſubnutans</expan> oculis. </s>
          <s id="N40D02C">In medio eſt librorum cumulus <lb></lb>inſcriptuſque titulus. </s>
          <s id="N40D031">Animi hac uera medicamenta ſunt.</s>
        </p>
        <p id="N40D034" type="main">
          <s id="N40D036">Sed omnium ni fallor egregius fuit uſus ſtatuarum. </s>
          <s id="N40D039">Orna<lb></lb>mento enim ueniunt et ſacris et profanis et publicis et priua<lb></lb>tis ædificiis: mirificamque præſtant memoriam cum <expan abbr="hominũ">hominum</expan> <lb></lb>tum et rerum. </s>
          <s id="N40D046">Et profecte præſtantiſſimo ingenio <expan abbr="quicũqueis">quicumque <lb></lb>is</expan> fuit: qui eas adinuenerit ſtatuas: una cum religione ortaſ <lb></lb>rabitrantur: et ſtatuarum inuentores ætruſcos fuiſſe prædi<lb></lb>cant. </s>
          <s id="N40D053">Alii Telchines Rhodios primos fuiſſe rentur: qui ſta <lb></lb>tuas deorum fabricarint: conſueſſeque illas ſcribunt religio<lb></lb>nibus abdicatas magicis nubes / imbres / et eiuſmodi induce <lb></lb>re: nouaſque formas <expan abbr="animãtium">animantium</expan> ad arbitrium immutare. </s>
          <s id="N40D060">Pri<lb></lb>mus græcis Cadmus Agenoris filius ſtatuas deorum <expan abbr="ītemplo">in tem<lb></lb>plo</expan> conſecrauit. </s>
          <s id="N40D06B">Apud Ariſtotelem primas athenis in foro po<lb></lb>ſitas legimus Hermodoro et Ariſtogitoni: quod hi <expan abbr="primũ">primum</expan> <expan abbr="tyrãnidem">ty<lb></lb>rannidem</expan> ſubſtuliſſent. </s>
          <s id="N40D076">Has Alexander abſportatas a Xerſe <lb></lb>ex ſuſis reſtituiſſe athenienſibus meminit Arrianus hiſtori<lb></lb>cus. </s>
          <s id="N40D07D">Romæ tantam affuiſſe copiam ſtatuarum ferunt: ut <expan abbr="al/ter">al<lb></lb>ter</expan> adeſſe populus lapideus diceretur. </s>
          <s id="N40D084">Rapſinates peruetuſ <lb></lb>ægyptiorum rex Vulcano poſuit ſtatuas lapideas cubitos <lb></lb>altas quinque atque uiginti. </s>
          <s id="N40D08B">Soſoſtris ægyptius ſe atque uxo<lb></lb>rem ſtatua poſuit cubitos alta duos et triginta. </s>
          <s id="N40D090">Amaſis apud <pb xlink:href="004/01/266.jpg"></pb>memphim ſtatuam poſuit accubantem: eius magnitudo pe<lb></lb>des erat ſeptem et quadraginta: inque baſi duæ aſtabant aliæ <lb></lb>pedes altæ uiginti. </s>
          <s id="N40D09B">Ad <expan abbr="ſimandũ">ſimandum</expan> louis ſtatuæ appoſitæ <expan abbr="erãt">erant</expan> <lb></lb>tres Memnonis opus mirificum: unico cæſæ in lapide: qua<lb></lb>rum una ſedens tanta fuit: :ut eius pes ſeptem excederet cu<lb></lb>bitos: et præter artificis manum atque lapidis <expan abbr="uaſtitatẽ">uaſtitatem</expan> quod <lb></lb>mirere nulla erat <expan abbr="ĩ">in</expan> tanta mole fixura aut macula: cumque la<lb></lb>pides ad conceptas magnitudines non ſufficerent: æreas <expan abbr="cõflare">con<lb></lb>flare</expan> poſteri agreſſi ſunt centicubites. </s>
          <s id="N40D0BE">Sed præcæteris Semi<lb></lb>ramis <expan abbr="cũ">cum</expan> et lapis deficeret: et maius aliquid concupiſceret: <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  quod ære poſſet aſſequi: apud montem mediæ / qui bagi<lb></lb>ſtanus dicitur in petra ſtadiorum ſeptem et decem ſuam in <lb></lb>ſculpſit effigiem: quam centum uiri donis uenerarentur. </s>
          <s id="N40D0D0">Il<lb></lb>lud de ſtatuis minime <expan abbr="prætereũdum">prætereundum</expan> cenſeo quod apud Dio <lb></lb>dorum legimus: ſtatuarios ægyptios tantum ualere ſolitos <lb></lb>arte et ingenio: ut ex uariis lapidibus diuerſis poſitis locis <lb></lb>unum ſimulachri corpus conficerent conuentu <expan abbr="partiũ">partium</expan> adeo <lb></lb>perfinito: ut uno loco eodem ab artifice eſſe perfecta uide<lb></lb>retur. </s>
          <s id="N40D0E7">Miroque hoc ex artificio celebre illud apud ſamios <lb></lb>phythii Apollinis ſimulachrum extitiſſe prædicant: cuius <lb></lb>media fuerit pars Thelleſii opus: reliquam uero partem in <lb></lb>epheſo Theodorus perfinierit. </s>
          <s id="N40D0F0">Hæc animi gratia dicta ſint: <lb></lb>quæ tametſi faciant ad rem plurimum: uelim <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> quaſi ac<lb></lb>cepta referantur mutuo ex proximo qui ſequetur libro: <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>de <expan abbr="monumẽtis">monumentis</expan> priuatorum tranſigemus: ad quam rem iſta <lb></lb>maxime pertinebant. </s>
          <s id="N40D107">Nam cum impenſæ quidem magnitu<lb></lb>dine priuati ſuperari a principibus haud facile paterentur: <lb></lb>cum et ipſi flagrarent auiditate gloriæ: uehementerque affe<lb></lb>ctarent quocunque daretur pacto nominis ſui claritatem <expan abbr="effũdere">effun<lb></lb>dere</expan>: ea de re impenſis quidem quoad fortuna ſuppeditabat <lb></lb>non pepercere. </s>
          <s id="N40D118">Quod autem eſſet in poteſtate artificum: et <lb></lb>uiribus ingenii poſſet occupari: id totis ſtudiis uſurparunt. <lb></lb></s>
          <s id="N40D11E">Ergo lineamentorum elegantia et operis decentia maximis <lb></lb>regibus pares eſſe <expan abbr="contendẽtes">contendentes</expan> aſſecuti ſunt meo iudicio ut <pb xlink:href="004/01/267.jpg"></pb>in ea re non multo fuerint poſtponendi. </s>
          <s id="N40D12B">Itaque in librum pro<lb></lb>ximum reſeruentur. </s>
          <s id="N40D130">Hoc ſpondeo. </s>
          <s id="N40D133">Afferent ea quidem iu<lb></lb>cunditatem cum legeris. </s>
          <s id="N40D138">Sed quod hic faciat ad rem <expan abbr="nõ">non</expan> præ<lb></lb>tereamus.</s>
        </p>
        <p id="N40D141" type="main">
          <s id="N40D143">Sunt qui ſtatuas in templis ponendas negent. </s>
          <s id="N40D146">Numam re<lb></lb>gem ex pythagoreorum diſciplina prohibuiſſe fertur ne quod <lb></lb>in templis ſimulachrum imponeretur. </s>
          <s id="N40D14F">Seneca <expan abbr="ĩde">inde</expan> ſe ſuoſque <lb></lb>ciues ſubirridebat. </s>
          <s id="N40D158">Atqui  ludimus inquit pupis ut pueri: ſed <lb></lb>maioribus inſtituti rationem adducentes ſic ratiocinantur. <lb></lb></s>
          <s id="N40D15E">De diis quis nam adeo erit ineptus / ut non intelligat mente <lb></lb>non oculis diffiniendum eſſe: et formas omnine poſſe dari <lb></lb>nullas certum eſt: quibus tantam rem aliqua uel minima ex <lb></lb>parte imitari aut fingere liceat. </s>
          <s id="N40D167">Et conferre quidem <expan abbr="arbitrãtur">arbitran<lb></lb>tur</expan> / ſi <expan abbr="demũ">demum</expan> formæ penitus nullæ aderunt factæ manu: quo <lb></lb>aſſequamur / ut de primo rerum principe ſuperumque intelli<lb></lb>gentiis quiſque ſibi animo ea fingat: quæ ad ſuas ingenii ui <lb></lb>res accomodentur. </s>
          <s id="N40D17A">Sic enim promptius altiſſimi nominis <lb></lb>maieſtatem multo uenerabuntur. </s>
          <s id="N40D17F">Alii ſecus. </s>
          <s id="N40D182">Namque ſpecies <lb></lb>quidem hominum collaras <expan abbr="ĩ">in</expan> deos fuiſſe dicunt quodam op<lb></lb>timo ſapientique conſilio: quo facilius a uite prauitate <expan abbr="imperitorũ">impe<lb></lb>ritorum</expan> animi conuerterentur: ubi adeſſent ſimulachra, quæ <lb></lb>adeuntes deos ipſos adire ſe crederent. </s>
          <s id="N40D194">Alii effigies eorum <lb></lb>qui de genere hominum benemeriti eſſent: quos ue in deo<lb></lb>rum numero memoria <expan abbr="conſecrãdos">conſecrandos</expan> cenſuiſſent / locis ſacra<lb></lb>tis ponendos uiſendoſque dedere: quo eos poſteri ueneran<lb></lb>tes ad uirtutis imitationem ſtudiis gloriæ incenderentur. <lb></lb></s>
          <s id="N40D1A4">Sed ſtatuas præſertim in templis permaximi intereſt qua<lb></lb>les quibus locis frequentes: qua etiam ex materia factas ap<lb></lb>ponamus. </s>
          <s id="N40D1AB">Non enim quales in hortis ridiculas illius auiſtu<lb></lb>poris dei: non quales in porticu bellatorum <expan abbr="hominũ">hominum</expan> et cuiuſ<lb></lb>modi. </s>
          <s id="N40D1B6">Neque in anguſto ignobilique loco ponendas cen<lb></lb>ſeo. </s>
          <s id="N40D1BB">Sed prius de materia / mox de reliquis tranſigemus.</s>
        </p>
        <p id="N40D1BE" type="main">
          <s id="N40D1C0">Priſci inquit Plutarchus ex ligno ſimulacra faciebant uti <lb></lb>in delo Apollinis: utique in urbe Populonia louis ex uite: <pb xlink:href="004/01/268.jpg"></pb>quod etiam incorruptum manſiſſe multi ferunt. </s>
          <s id="N40D1C9">Vtique Dia<lb></lb>næ epheſiæ: quod alii ex ebano: Mutianus ex uite fuiſſe tra<lb></lb>dit. </s>
          <s id="N40D1D2">Peras qui templum Argolicæ condidit: et filiam anti<lb></lb>ſtitem conſécrauit / ex trunco pyri louem effecit. </s>
          <s id="N40D1D7">Fuere qui <lb></lb>deos fingi prohibuerint ex lapide quod ſit durus et immanis. <lb></lb></s>
          <s id="N40D1DF">Aurum itidem atque argentum <expan abbr="reſpuebãt">reſpuebant</expan>: quod ex terra in fæ<lb></lb>cunda et infoelici: quod ue morboſus ei color eſſet. </s>
          <s id="N40D1E8">Atqui  Iu<lb></lb>piter inquit ille anguſta uix rectus ſtabat in æde: Inque Iouis <lb></lb>dextra fictile fulmen crat. </s>
          <s id="N40D1EF">Apud ægyptios fuere qui deum <lb></lb>igneum: æthereoque inhabitare igni <expan abbr="putarĩt">putarint</expan>: nec poſſe homi<lb></lb>num ſenſu capi: ea de re deos ex criſtallo uoluere. </s>
          <s id="N40D1FA">Alii ni<lb></lb>gro ex lapide deos aptiſſime fingi arbitrantur: quod eum eſſe <lb></lb>colorem incomprehenſibilem ducerent. </s>
          <s id="N40D201">Alii demum auro: <lb></lb>quod ſyderibus conueniret. </s>
          <s id="N40D206">Ego uero qua ex materia deo<lb></lb>rum ſtatuas fieri probem addubitaui. </s>
          <s id="N40D20B">Digniſſimam nimirum <lb></lb>dices materiam eſſe oportere: qua deum fingas: ſed dignita<lb></lb>ti perproxima eſt raritas. </s>
          <s id="N40D212">Tamen is non ſum / qui ex ſale qua<lb></lb>les efficere ſolinus refert ſiculos <expan abbr="cõſueſſe">conſueſſe</expan>: aut quales inquit <lb></lb>Plinius ex uitro feciſſe uelim. </s>
          <s id="N40D21D">Neque item ex puro auro aut <lb></lb>argento: <expan abbr="nõ">non</expan> id quidem ut illi quod ex terra ortum ſterili et eo <lb></lb>lore morboſum recuſarint. </s>
          <s id="N40D228">Multa ſunt me quæ moueant in<lb></lb>ter quæ illud eſt: quod ad religionem ſpectare ipſe mihi per<lb></lb>suaſerim: ut quas deorum loco <expan abbr="adorãdas">adorandas</expan> <expan abbr="ponimus/q̃">ponimus / quae</expan> prope <lb></lb>id aſſequi liceat / diis ipſis perſimiles apponamus. </s>
          <s id="N40D239">Perenni<lb></lb>tate igitur quoad per mortales fieri poſſit immortales ha<lb></lb>bendas cenſeo. </s>
          <s id="N40D240">Aut quid eſſe cauſæ dicam cur a maioribus <lb></lb>acceptam opinionem de iſtiuſmodi rebus tanti faciant: ut <lb></lb>iſtic audire dei pictam <expan abbr="effigiẽ">effigiem</expan>. </s>
          <s id="N40D24B">Illic uero eiuſdem ipſius iſti<lb></lb>us dei ſtatuam proxima in ſtatione locatam preces <expan abbr="etiã">etiam</expan> uo<lb></lb>ta iuſtorum audire minus opinentur. </s>
          <s id="N40D256">Quin et quas uulgus <lb></lb>maiorem in modum uenerabatur ſi tranſtuleris: ueluti deco<lb></lb>ctoribus qui amplius credat aut ſua commendet uota <expan abbr="nõ">non</expan> in <lb></lb>uenies. </s>
          <s id="N40D263">Stabiles igitur et ſuas proprieque dicatas et digniſſi<lb></lb>mas habere ſedes oportet. </s>
          <s id="N40D268">Aiunt ex auro <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> ex hominum <pb xlink:href="004/01/269.jpg"></pb>memoria uiſum opus <expan abbr="elegãs">elegans</expan> quaſi metallorum princeps ho<lb></lb>neſtari fucato artificio dedignetur. </s>
          <s id="N40D279">Id ſi ita eſt deorum ſta<lb></lb>tuas quas eſſe decentiſſimas affectamus auro facere non <expan abbr="cõdicet">con<lb></lb>dicet</expan>. </s>
          <s id="N40D287">Adde quod facile quidem acti cupiditate <expan abbr="nõ">non</expan> barbam <lb></lb>potius auream abſtulerint: <expan abbr="q̈">quam</expan>  totos integros deos colliqua<lb></lb>rint / ſi <expan abbr="erũt">erunt</expan> auro. </s>
          <s id="N40D29A">Ex ære perplacebit: ni me <expan abbr="q̃perpuriſſimi">quam perpuriſſimi</expan> <lb></lb>marmoris candor illectat. </s>
          <s id="N40D2A3">Sed erit in ære quippiam quod <lb></lb>ex perennitatis fructu <expan abbr="īprimis">inprimis</expan> probem: modo fecerimus ta<lb></lb>les: ut maior ſit deteſtandi facinoris <expan abbr="rõ">ratio</expan> ſi deleuerit: <expan abbr="q̈">quam</expan>  emo<lb></lb>lumenti / ſi alios in uſus conflarit. </s>
          <s id="N40D2B8">Tales <expan abbr="erũt">erunt</expan> quidem quas <lb></lb>malleo aut fuſura tenui lamia ueluti ſola ductas cute infor<lb></lb>marimus. </s>
          <s id="N40D2C3">Scribunt ſimulachrum factum ex ebore tantæ ma<lb></lb>gnitudinis / ut id templi tecta uix <expan abbr="caperẽt">caperent</expan>. </s>
          <s id="N40D2CC">Non laudo. </s>
          <s id="N40D2CF">Ap<lb></lb>tum enim eſſe oportet magnitudine formæque lineamentis: <lb></lb>et partium modo. </s>
          <s id="N40D2D6">Et fortaſſis barba et ſupercilio ſeueriores <lb></lb>maximorum deorum facies cum molliori uirginum effigie <lb></lb>non belle condicunt. </s>
          <s id="N40D2DD">Tum et raritas deorum augebit ni fal<lb></lb>limur uenerationem. </s>
          <s id="N40D2E2">In ara percommode locabuntur bini: <lb></lb>aut nihilo plus <expan abbr="q̈">quam</expan> tris. </s>
          <s id="N40D2EB">Reliquorum numerus per ſcaphas <lb></lb>aptiſſimis ſedibus diſponetur. </s>
          <s id="N40D2F0">Horum quiſque deorum he<lb></lb>roum habitu et geſtu ſuam quoad per artificem id peſſis ui <lb></lb>tam et mores exprimat expoſco. </s>
          <s id="N40D2F7">Nolo quod pulchrum illi <lb></lb><expan abbr="ducũt / pugilem">ducunt / pugilem</expan> aut ludionem ſcænicum geſtiat: ſed ex uul<lb></lb>tu totaque corporis facie gratiam et maieſtatem deo <expan abbr="dignã">dignam</expan> <lb></lb>præbere de ſe uelim adeuntibus: ut quaſi nutu et manu be<lb></lb>nigniſſime excipere: atque ſupplicantibus gratificari ultro <lb></lb>uelle uideatur. </s>
          <s id="N40D30B">Huiuſmodi in templis ponendas ſtatuas: re <lb></lb>liquas uero theatris et profanis edificationibus demandan<lb></lb>das ſtatuo.</s>
        </p>
        <p id="N40D312" type="head">
          <s id="N40D314">LEONIS BAPTISTAE ALBERTI DE RE <lb></lb>AEDIFICATORIA LIBER OCTAVVS <lb></lb>QVI PVBLICI PROFANI ORNA<lb></lb>MENTVM INSCRIBITVR.</s>
        </p>
        <pb xlink:href="004/01/270.jpg"></pb>
        <p id="N40D320" type="main">
          <s id="N40D322"><arrow.to.target n="marg7"></arrow.to.target></s>
        </p>
        <p id="N40D327" type="margin">
          <s id="N40D329"><margin.target id="marg7"></margin.target>o</s>
        </p>
        <p id="N40D32E" type="main">
          <s id="N40D330">RNAMENTA QVAE OPERI<lb></lb>bus adhibeantur ad rem <expan abbr="ædificatoriã">ædificatoriam</expan> <lb></lb>plurimum facere alibi diſſeruimus: et <lb></lb>ornamenta ædificiis <expan abbr="nõ">non</expan> deberi omni<lb></lb>bus <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> ſatis conſtat. </s>
          <s id="N40D347">Nam ſacra qui<lb></lb>dem opera <expan abbr="præſertĩ">præſertim</expan> publica ut reddas <lb></lb>ornatiſſima omni arte atque induſtria <expan abbr="ẽ">est</expan> <lb></lb>elaborandum: ſuperis ea enim parantur: profana uero <expan abbr="nõ">non</expan> ni <lb></lb>ſi hominibus. </s>
          <s id="N40D35E">Ergo dignioribus minus digna cedant conde<lb></lb>cet: ſuis tamen ornamentorum partibus honeſtabuntur. </s>
          <s id="N40D363">Sa<lb></lb>cra publica eſſe qualia oportet libro ſuperiore <expan abbr="trãſegimus">tranſegimus</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40D36D">Sequitur ut profana recenſeantur. </s>
          <s id="N40D370">Explicabimus igitur quod <lb></lb>cuique ornamenti impartiundum ſit.</s>
        </p>
        <p id="N40D375" type="main">
          <s id="N40D377">Apprime publicum eſſe interpretor uiam. </s>
          <s id="N40D37A">Nam ea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>cum ciuium cauſa / tum et peregrinorum etiam <expan abbr="cõmodis">commodis</expan> pa<lb></lb>ratur. </s>
          <s id="N40D389">Sed cum <expan abbr="proficiſcẽtium">proficiſcentium</expan> alii tellure / alii aqua ſe <expan abbr="trãſ">tranſ</expan> <lb></lb>ferant: de utriſque <expan abbr="dicẽdum">dicendum</expan> eſt. </s>
          <s id="N40D39A">Illud repetas uelim quod ali<lb></lb>bi diximus. </s>
          <s id="N40D39F">Viam aliam <expan abbr="militarẽ">militarem</expan> aliam <expan abbr="nõ">non</expan> militarem. </s>
          <s id="N40D3AA"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> <lb></lb>et aliter eſſe <expan abbr="habẽdam">habendam</expan> uiam intra urbem: aliter per agrum. <lb></lb></s>
          <s id="N40D3B7">Militarem uiam quæ per <expan abbr="agrũ">agrum</expan> ſit / uehementer ornabit ager <lb></lb>ipſe / per quem dirigatur: ſi erit ille <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> cultus / conſitus / <lb></lb>refertus uillis / diuerſoriis / <expan abbr="rerũ">rerum</expan> amoenitate et copia: ſi mo<lb></lb>do mare / modo montes / modo lacum / fluentem / fontes ue / <lb></lb>modo aridam aut rupem aut <expan abbr="planitiẽ">planitiem</expan> modo nemus <expan abbr="uallẽqueexhibebit">uallemque <lb></lb>exhibebit</expan>. </s>
          <s id="N40D3D8">Ornamento <expan abbr="etiã">etiam</expan> erit / ſi non præceps / non ardua / <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> ſordida: ſed / ut ſic loquar / uaga et æquabilis et omnino <lb></lb>patula occurret. </s>
          <s id="N40D3E6">Quas quidem res ut aſſequerentur / maio<lb></lb>res quid non aggreſſi ſunt? </s>
          <s id="N40D3EB">Non illud refero / in <expan abbr="centeſimũ">centeſimum</expan> <lb></lb>uſque milia re ſtratas uias lapide præduro: et maximorum la<lb></lb>pidum ſtrue coaggeratas. </s>
          <s id="N40D3F6">Appiam uiam inſtrauere a roma <lb></lb>uſque brunduſium. </s>
          <s id="N40D3FB">Viſuntur paſſim totis uiis militaribus <lb></lb>proſciſſæ rupes lapideæ: delumbati montes: perfoſſi colles: <lb></lb>æquatæ ualles: impenſa incredibili et operum miraculo. </s>
          <s id="N40D402">Quæ <lb></lb>omnia et utilitati et certe ornamento ſunt. </s>
          <s id="N40D407">Præterea orna<pb xlink:href="004/01/271.jpg"></pb>mentum <expan abbr="afferẽt">afferent</expan> digniſſimum: ſi frequentes occaſiones <expan abbr="offẽderint">offen<lb></lb>derint</expan> uiatores: quibus ad ducantur in ſermones rerum præ<lb></lb>ſertim dignarum. </s>
          <s id="N40D41C">Facundus aiebat Laberius comes in uia pro <lb></lb>uehiculo eſt. </s>
          <s id="N40D421">Et profecto non minimum leuamur ab itinera<lb></lb>tionis tedio confabulatione. </s>
          <s id="N40D426">Qua de re cum in cæteris ma<lb></lb>iorum inſtitutis eorum prudentiam maximi ſemper feci: <expan abbr="tũ">tum</expan> <lb></lb>et in hoc uehementer laudo tametſi maiora ſpectarint <expan abbr="inuẽto">inuen<lb></lb>to</expan> hoc de quo mox dicturi ſumus: <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut peregre proficiſcen<lb></lb>tibus gratificarentur. </s>
          <s id="N40D43D">Hominem inquit lex. xii. tabularum <lb></lb>in urbe ne ſepellito: ne urito. </s>
          <s id="N40D44B">Tum ſenatus etiam conſulto <lb></lb>peruetuſto cautum <expan abbr="fecerãt">fecerant</expan>: ne mortuum quempiam intra ur<lb></lb>bis moenia ſepellirent: præter uirgines ueſtales atque impe<lb></lb>ratorem: quod hi legibus non tenerentur. </s>
          <s id="N40D458">Valeriis inquit Plu<lb></lb>tarchus et fabriciis licebat honoris gratia ſepelliri in foro: <lb></lb>ſed eorum poſteri cum eo impoſuiſſent: illico face ſuppoſi<lb></lb>ta <expan abbr="aſportabãt">aſportabant</expan>: indicantes id licere ſed nolle. </s>
          <s id="N40D465">Ergo ſepulchra <lb></lb>ſuorum locabant per agrum locis idoneis et conſpicuis <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="p̃">per<lb></lb>uiam</expan>: atque efficiebant quoad per eorum facultates et arti<lb></lb>ficum manus licebat / ut eſſent illa quidem <expan abbr="ornamẽtis">ornamentis</expan> refer<lb></lb>tiſſima. </s>
          <s id="N40D474">Stabant idcirco lineamentis aſtructa exquiſitiſſi<lb></lb>mis. </s>
          <s id="N40D479">Non deerat columnarum copia. </s>
          <s id="N40D47C">Splendebant cruſta<lb></lb>tiones. </s>
          <s id="N40D481">Nitebant et ſtatuæ / et ſigna / et tabulæ. </s>
          <s id="N40D484">Spectaban<lb></lb>tur ducti æro aut marmore uultus artificio pereleganti. <lb></lb></s>
          <s id="N40D48A">Quo inſtituto quantum illi quidem uiri ſapientiſſimi et <lb></lb>rei publicæ et bonis moribus proſpexerint / non eſt ut lon<lb></lb>gum proſequar. </s>
          <s id="N40D491">Tantum ea pertingam: quæ ad rem no<lb></lb>ſtram faciant. </s>
          <s id="N40D496">Etenim quid putes uiatores ſi quando uia ap<lb></lb>pia / aut quauis alia militari uia proficiſcebantur: quod eas <lb></lb>intuerentur mirifice refertas copia monimentorum: an non <lb></lb>maiorem in modum delectabantur: cum hoc et illud atque <lb></lb>item alterum / atque item aliud <expan abbr="ſepulchrũ">ſepulchrum</expan> <expan abbr="ornatiſſimũ">ornatiſſimum</expan> ſeſe <lb></lb>offerret: unde titulus effigieſque uirum <expan abbr="illuſtriũ">illuſtrium</expan> recognoſce <lb></lb><expan abbr="rent̃">rentur</expan>. </s>
          <s id="N40D4B4">Quid <expan abbr="igit̃">igitur</expan> ex tam multis inditiis ueteris <expan abbr="memoriæ/nũ">memoriæ / num</expan> <lb></lb>parum præſtabatur occaſionis / unde <expan abbr="ſũmorum">ſummorum</expan> <expan abbr="hominũ">hominum</expan> geſta re <pb xlink:href="004/01/272.jpg"></pb>petentes et uiam ſermone leuarent: et urbi dignitatem ad/ <lb></lb>augerent. </s>
          <s id="N40D4CF">Sed erat iſtuc quidem <expan abbr="minimũ">minimum</expan>. </s>
          <s id="N40D4D6">Illud erat magis <lb></lb>penſandum: quod patriæ ciuiumque fortunis atque ſaluti bel<lb></lb>liſſime ex ea re prouideretur. </s>
          <s id="N40D4DD">Inter præcipua cur <expan abbr="legẽ">legem</expan> agra<lb></lb>riam diuites recuſarint fuiſſe teſtatur Appianus hiſtoricus / <lb></lb>quod impium ducerent monumenta maiorum ad alienos tran<lb></lb>ſire. </s>
          <s id="N40D4EA">Quanta igitur patrimonia ad pronepotes perueniſſe <lb></lb>arbitramur hac una uel charitatis / uel pietatis / uel religio<lb></lb>nis ueneratione atque obſeruatione: quæ aſſotus alea deco<lb></lb>ctoreſque perdidiſſent. </s>
          <s id="N40D4F3">Adde quod erat iſtud <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> cum fa<lb></lb>miliis / tum urbi ornamentum nominis et poſteritatis: quo <lb></lb>iterum atque iterum excitarentur: ut mallent laudatiſſimo<lb></lb>rum uirtutes imitari. </s>
          <s id="N40D500">Demum quid illud? </s>
          <s id="N40D503">quibus nam ocu<lb></lb>lis ſi quando id ita accidiſſet inſolentem intra ſuorum mo<lb></lb>numenta craſſabundumque intueri hoſtem potuiſſent. </s>
          <s id="N40D50A">Quis <lb></lb>nam ignauus et uecors non illico exarſiſſet <expan abbr="uindicãdi">uindicandi</expan> et pa<lb></lb>triæ et decoris cupiditatem? </s>
          <s id="N40D515">Et <expan abbr="quãtum">quantum</expan> fortitudinis ſeu in <lb></lb>dignitas / ſeu pietas / ſeu dolor inde ſuſceptus in <expan abbr="uirorũ">uirorum</expan> ani<lb></lb>mis iniieciſſent. </s>
          <s id="N40D524">Itaque laudandi ueteres. </s>
          <s id="N40D527">Noſtros <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> non <lb></lb>auſim uituperare: qui intra urbem ſacratiſſimis locis con<lb></lb>dant: modo cadauer non intra templum <expan abbr="inferãt /">inferant /</expan> ubi patres <lb></lb>et magiſtratus ad aram uocatis ſuperis conueniant. </s>
          <s id="N40D538">Ex quo <lb></lb>illud fiat interdum: ut ſacrificis puritas contaminetur <expan abbr="cor/rupti">cor<lb></lb>rupti</expan> uaporis feditate. </s>
          <s id="N40D53F">Quanto commodius hi qui cremare <lb></lb>corpora inſtituere.</s>
        </p>
        <p id="N40D544" type="main">
          <s id="N40D546">Sed iuuat hic de ſepulchrorum rationibus non præterire <lb></lb>quæ quidem dicenda uideantur. </s>
          <s id="N40D54B">Proxime enim accedunt ut <lb></lb>opera putentur publica quando religioni commendantur: <lb></lb>ubi corpus demortui hominis <expan abbr="cõdas / inquit">condas / inquit</expan> lex / ſacer eſto. <lb></lb></s>
          <s id="N40D557">Et nos id ipſum profitemur: ſepulchrorum iura ad religio<lb></lb>nem pertinere. </s>
          <s id="N40D55C">Itaque cum omnibus rebus religio præferen<lb></lb>da ſit de his <expan abbr="quãuis">quamuis</expan> ad priuatorum iura pertineant: ante <expan abbr="q̈">quam</expan>  <lb></lb>ad publica profana proſequar dicendum cenſeo. </s>
          <s id="N40D56B">Nulla pe<lb></lb>ne uſpiam tam efferata fuit gens: quæ non habendam ſepul<pb xlink:href="004/01/273.jpg"></pb>chrorum rationem ſenſerit: præter nescio quos iotophagos <lb></lb>quos ex ultima indorum barbarie prædicant ſuos mari ſoli<lb></lb>tos defuncto, iacere. </s>
          <s id="N40D578">Parum intereſſe aſſeuerantes humo ne <lb></lb>an aqua an igne diſſoluerentur. </s>
          <s id="N40D57D">Albani etiam curam habere <lb></lb>defunctorum nefas eſſe arbitrabantur. </s>
          <s id="N40D582">Sabæi corpora <expan abbr="defũctorum">defun<lb></lb>ctorum</expan> æque atque ſtercus ducebant: quin et reges ſterquilli<lb></lb>nus deiiciebant. </s>
          <s id="N40D58F">Tragloedites mortui ceruicem cum pedi<lb></lb>bus alligabant: et raptim <expan abbr="cũ">cum</expan> riſu et iocis efferebant: nullaque <lb></lb>loci habita cura <expan abbr="mandabãt">mandabant</expan> terræ: atque ad caput capræ cornu <lb></lb>apponebant. </s>
          <s id="N40D5A2">Sed iſtos nemo qui humanitatem ſapiat appro<lb></lb>babit. </s>
          <s id="N40D5A7">Alii cum apud ægyptios / tum et apud græcos non ſo<lb></lb>lum corpori ſed etiam nomini amicorum monumenta ædi<lb></lb>ficabant: quorum pietatem nemo <expan abbr="nõ">non</expan> laudat. </s>
          <s id="N40D5B2">Eos uero apud <lb></lb>indos qui quidem eſſe omnium præclariſſima monumenta <lb></lb>dicerent / quæ hominum memoria poſteritati mandata ſer<lb></lb>uarentur: qui ue probatiſſimorum funera non re alia <expan abbr="q̈">quam</expan>  eorum <lb></lb>laudes cantando <expan abbr="celebrabant / audiẽdos">celebrabant / audiendos</expan> in primis puto. </s>
          <s id="N40D5C5">Sed <lb></lb>eorum cauſa qui ſuperſtites <expan abbr="ſint / etiã">ſint / etiam</expan> corporis rationem ha<lb></lb>bendam ſtatuo. </s>
          <s id="N40D5D0">Adde quod ad nominis poſteritatem ſepulchra <lb></lb>plurimum ualere in promptu eſt. </s>
          <s id="N40D5D5">Maiores noſtri his qui de <lb></lb>republica ſanguine et uita egregie meriti eſſent: ut gratias <lb></lb>referrent: cæteroſque ad parem uirtutis gloriam <expan abbr="excitarẽt">excitarent</expan>: <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>ſtatuas <expan abbr="tũ">tum</expan> et ſepulchra dare publice <expan abbr="cõſueuerũt">conſueuerunt</expan>. </s>
          <s id="N40D5EE">Sed ſtatuas <lb></lb>fortaſſis dedere multis: ſepulchra paucis: quod illas intellige<lb></lb>rent interire tempeſtate et uetuſtate. </s>
          <s id="N40D5F5">Sepulchrorum <expan abbr="aũt">aut</expan> ſancti<lb></lb>tas inquit Cicero in ipſo ſolo eſt, quod nulla re deleri neque mo<lb></lb>ueri poteſt. </s>
          <s id="N40D600"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ut cætera extinguntur / ſic ſepulchra <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> ſan<lb></lb>ctiora uetuſtate. </s>
          <s id="N40D60C">Atqui  religioni dicarunt ſepulchra eo <expan abbr="ſpectãtes">ſpe<lb></lb>ctantes</expan> ni fallor / ut cuius uiri <expan abbr="memoriã">memoriam</expan> ſtructuræ et ſoli ſta<lb></lb>bilitati <expan abbr="cõmendaſſent / deorum">commendaſſent / deorum</expan> metu et religione <expan abbr="tuerent̃">tuerentur</expan>: quo <lb></lb>etiam <expan abbr="hominũ">hominum</expan> manu inuiolatum <expan abbr="ſeruaret̃">ſeruaretur</expan>. </s>
          <s id="N40D62C">Hinc illud ex lege <lb></lb>xii. tabularum quod <expan abbr="ueſtibulũ">ueſtibulum</expan> adituſue ad <expan abbr="ſepulchrũ">ſepulchrum</expan> capere uſu <lb></lb>non licebat. </s>
          <s id="N40D63E">Adde et <expan abbr="legẽ/qua">legem / quam</expan> poena grauis indicta erat ſi <lb></lb>quis <expan abbr="buſtũ">buſtum</expan> uiolaſſet: aut ex ſepulchro <expan abbr="columnã">columnam</expan> diſieciſſet: <pb xlink:href="004/01/274.jpg"></pb>fregiſſet ue. </s>
          <s id="N40D653">Demum apud omnes gentes bene moratas <expan abbr="ſe/pulchrorum">ſe<lb></lb>pulchrorum </expan>habita eſt ratio. </s>
          <s id="N40D658">Tanta fuit apud athenienſes <lb></lb>cura ſepulchrorum: ut etiam <expan abbr="perẽptos">peremptos</expan> bello ſi quis dux ho<lb></lb>neſtare ſepulchro neglexiſſet capite plecteretur. </s>
          <s id="N40D663">Apud he<lb></lb>breo, lege cauebatur: ne hoſtem quidem inſepultum relin<lb></lb>querent. </s>
          <s id="N40D66A">Multa de funerum ſepulchrorumque generibus refe<lb></lb>runtur: quæ ab re eſſet proſequi. </s>
          <s id="N40D66F">Vti illud eſt quod de ſcy<lb></lb>this fertur: eos inter epulas honoris gratia ſolitos comedere <lb></lb>defunctos et alios nutrire canes: a quibus uita functi uora<lb></lb>rentur. </s>
          <s id="N40D678">Sed de his hactenus. </s>
          <s id="N40D67B">Ferme omnes qui <expan abbr="rempublicã">rem publicam</expan> <lb></lb>bene conſtitutam ſuis eſſe legibus uoluere / in primis cura<lb></lb>runt / ut cum funera tum et ſepulchra nequicquam ſumptuo<lb></lb>ſiora fierent. </s>
          <s id="N40D688">Ex Pittaci lege ſuper terræ tumulum aliud <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>licebat præter columnellas tris <expan abbr="nõ">non</expan> plus altas cubitos appo<lb></lb>nere aut menſuram. </s>
          <s id="N40D697">Conuenire enim arbitrabantur ut <expan abbr="ĩ">in</expan> qua <lb></lb>re communis omnium natura eſſet: in ea nullum fortunæ di<lb></lb>ſcrimen haberetur: ſed eſſent omnia plebi æque atque locu<lb></lb>pletioribus <expan abbr="cõmunia">communia</expan>. </s>
          <s id="N40D6A8">Ita ex uetere quidem more gleba pu<lb></lb>ra operiebantur: idque recte fieri interpretabantur <expan abbr="quãdo">quando</expan> qui<lb></lb>dem corpus quod ex terra eſſet / quaſi <expan abbr="ĩ">in</expan> matris gremium <expan abbr="cõderent">con<lb></lb>derent</expan>: indixere nequis <expan abbr="ſepulchrũ">ſepulchrum</expan> faceret operoſius <expan abbr="q̈">quam</expan>  quod <lb></lb>decem homines efficerent triduo. </s>
          <s id="N40D6C7">Verum qui curioſiſſime <lb></lb>ſepulchra <expan abbr="cõdidere">condidere</expan> præcæteris fuere ægyptii. </s>
          <s id="N40D6D0">Nanque errare <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> genus hominum prædicabant qui domos breuiſſimi <lb></lb>temporis <expan abbr="diuerſoriũ">diuerſorium</expan> lautiſſimas <expan abbr="ædificarẽt">ædificarent</expan>: ſepulchra uero <lb></lb>ubi diutiſſime <expan abbr="eſſẽt">eſſent</expan> requeturi præ illis <expan abbr="negligerẽt">negligerent</expan>. </s>
          <s id="N40D6EC">Sed mihi <lb></lb>ſic fit ueriſimile. </s>
          <s id="N40D6F1"><expan abbr="Gẽtes">Gentes</expan> tum quidem per <expan abbr="illã">illam</expan> <expan abbr="ueterẽ">ueterem</expan> poſteri<lb></lb>tatem ſic inſtituiſſe. </s>
          <s id="N40D701"><expan abbr="Nã">Nam</expan> quo loci cadauer <expan abbr="cõdidiſſẽt">condidiſſent</expan>: illic <lb></lb>notationis gratia principio poſuiſſe aut lapidem aut fortaſ<lb></lb>ſis quod Platoni ſuis in legibus perplacuit: <expan abbr="aiborẽ">arborem</expan> et mox <lb></lb>coepiſſe aliquid ſuper <expan abbr="circũ">circum</expan> ue aſtruere: nequid fera ſuffodi<lb></lb>endo <expan abbr="eruẽdoque">eruendoque</expan> <expan abbr="fædũ">fædum</expan> efficeret. </s>
          <s id="N40D723"><expan abbr="Cũ">Cum</expan> uero deinceps ea rediſſet <lb></lb>anni facies: ut agrum uiderent aut florentem aut onuſtum <lb></lb>meſſe / uti cum erat cum ſui e uita deceſſiſſent: nimirum <pb xlink:href="004/01/275.jpg"></pb>excitabantur <expan abbr="ī">in</expan> eorum animis deſideria cariſſimorum quos <lb></lb>amiſiſſent: ſimulque illorum dicta et facta repetentes locum <lb></lb>adibant: et defuncti memoriam quibus poterant rebus hone<lb></lb>ſtabant. </s>
          <s id="N40D73B">Hinc fortaſſis ortum eſt illud/ ut aſſueuerint cum <lb></lb>cæteri tum præſertim græci bene de ſe meritorum tumulos <lb></lb>honeſtare inferiis. </s>
          <s id="N40D742">Conueniebant enim inquit Tuchidides <lb></lb>illic cum indumentorum apparatu: et fructuum primitias <lb></lb>afferebant. </s>
          <s id="N40D749">Quod quidem opus et piiſſimum et maxime re<lb></lb>ligioſum putarunt: ut etiam publice id facerent. </s>
          <s id="N40D74E">Ex quo fit <lb></lb>ut ſic proſequar coniectura. </s>
          <s id="N40D753">Hinc eos ad ſepulchra / non tu <lb></lb>mulos modo aut columellas operimenti notationis ue cau<lb></lb>ſa: uerum et ponere delubra etiam inſtituiſſe: quo <expan abbr="haberẽt">haberent</expan> <lb></lb>ubi id ſacrum facerent cum dignitate. </s>
          <s id="N40D760">Ex quo illud <expan abbr="curarũt">curarunt</expan> <lb></lb>ut eſſent illa quidem <expan abbr="perq̃">perquam</expan> decentiſſima: atque omni ex par <lb></lb>te cultiſſima. </s>
          <s id="N40D76F">Sed loca ubi ſepulchra iſtiuſmodi ponerent / <lb></lb>apud ueteres fuere uaria. </s>
          <s id="N40D774">Ex pontificia lege publico in lo<lb></lb>co facere ſepulchrum uetabantur. </s>
          <s id="N40D779">Platoni ſic uiſum eſt ho<lb></lb>minem <expan abbr="habẽdum">habendum</expan> ita ut neque uiuus neque mortuus ulla ex par<lb></lb>te hominum cetui ſit grauis. </s>
          <s id="N40D784">Eaque de re cum extra <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> tum <lb></lb>et <expan abbr="nõ">non</expan> alibi <expan abbr="q̈">quam</expan>  in agro penitus ſterili <expan abbr="cõderent">conderent</expan> edicebat. </s>
          <s id="N40D799"><expan abbr="Hũc">Hunc</expan> <lb></lb>imitati fuere qui certum ſepulchris locum deſignarint ſub <lb></lb>diuo: et ab hominum cætu excluſum: quos ego <expan abbr="uehemẽter">uehementer</expan> <lb></lb>probo. </s>
          <s id="N40D7A9">Alii contra: cadauera condita gypſo aut ſale ſerua<lb></lb>bant domi. </s>
          <s id="N40D7AE">Micerinus ægyptiorum rex mortuam filiam in <lb></lb>boue ligneo condiderat: apud ſeque ſeruauerat aula regia: iu<lb></lb>bebatque in ſingulos dies ei qui myſteriis præerant paren<lb></lb>tarent. </s>
          <s id="N40D7B7">Solitos refert Seruius ueteres præſtantiſſimis filiis <lb></lb>atque nobiliſſimis locare ſepulchra excelſis et maxime <expan abbr="cõſpicuis">con<lb></lb>ſpicuis</expan> in montibus. </s>
          <s id="N40D7C2">Alexandrini per Strabonis hiſtorici <expan abbr="tẽpora">tem<lb></lb>pora</expan> ſepta et hortos <expan abbr="habebãt">habebant</expan> <expan abbr="cõdendis">condendis</expan> corporibus dicatos. <lb></lb></s>
          <s id="N40D7D4">Proxima patrum noſtrorum ætate ſacella <expan abbr="tẽplis">templis</expan> maioribus <lb></lb>adacta extruebant ſepulchrorum cauſa: uiſunturque toto <lb></lb>in latio buſtuaria familiarum ſuffoſſa tellure inſtructa di<lb></lb>ſtinctis per parietem buſtulis: quibus <expan abbr="crematorũ">crematorum</expan> reliquias <pb xlink:href="004/01/276.jpg"></pb>conderent: ſtatque breuis titulus etiam piſtori / tonſori / eo / <lb></lb>quo / aliptæ / et eiuſmodi qui in familia uerſabantur. </s>
          <s id="N40D7EB">Vbi au<lb></lb>tem putos infantulos condidiſſent ſollatia matrum / eorum <lb></lb>effigies gypſo expreſſas in urna intercludebant. </s>
          <s id="N40D7F2">Maiorum <lb></lb>effigies præſertim ingenuorum marmoreas apponebant. </s>
          <s id="N40D7F7">Hæc <lb></lb>illi. </s>
          <s id="N40D7FC">At nos eos non improbabimus ubi uis corpus conden<lb></lb>dum inſtituerint: qui digniſſimis locis nominis monumen<lb></lb>ta mandarint. </s>
          <s id="N40D803">Cæterum quæ iſtiuſmodi in monumentis de <lb></lb>lectent hæc ſunt. </s>
          <s id="N40D808">Forma operis et titulus. </s>
          <s id="N40D80B">Quam <expan abbr="formã">formam</expan> ædi<lb></lb>ficandi ueteres præcæteris condignam ſepulchris putarint. <lb></lb></s>
          <s id="N40D815">non facile dixerim. </s>
          <s id="N40D818">Auguſti ſepulchrum romæ <expan abbr="ſtructũ">ſtructum</expan> mar<lb></lb>moreo fuit lapide quadrato: et opertum arboribus fronde per<lb></lb>petuo uirenti. </s>
          <s id="N40D823">In <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> Auguſti ſimulacrum extabat. </s>
          <s id="N40D82A">In in<lb></lb>ſula tyrina non longe a carmania Erithræ ſepulchrum fuit <lb></lb>ingens tumulus ſilueſtribus palmis conſitus. </s>
          <s id="N40D831">Zarinæ ſacro<lb></lb>rum reginæ ſepulchrum fuit pyramis trilatera: et in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> <lb></lb>coloſus aureus. </s>
          <s id="N40D83C">Arthacheo præfecto xerſis ab uniuerſo exer<lb></lb>citu tumulus tellure congeſta effectus eſt. </s>
          <s id="N40D841">Sed apud omnes <lb></lb>quod primum quaererent videre uideor fuisse ut a caeteris li<lb></lb>neamento differrant: non quo aliorum opera uituperarent: <lb></lb>ſed quo inuenti nouitate ad ſe ſpectandum illectarent: exque <lb></lb>profuſa ſepulchrorum conſuetudine et ſtudio nouis <expan abbr="ĩdies">in dies</expan> <expan abbr="lineamẽtis">li<lb></lb>neamentis</expan> <expan abbr="inuẽtis">inuentis</expan>: eo progreſſi <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: ut nihil excogitari <expan abbr="ãplius">amplius</expan> <lb></lb>poſſit quod illi <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="uſurparĩt /">uſurparint /</expan> belliſſimeque <expan abbr="pĩecerĩt">perfecerint</expan>: et <expan abbr="cũcta">cuncta</expan> <lb></lb><expan abbr="demũ">demum</expan> <expan abbr="eiuſmõi">eiuſmodi</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> ut egregie <expan abbr="probẽtur">probentur</expan>. </s>
          <s id="N40D884">Sed ex <expan abbr="oĩ">omni</expan> multitudi<lb></lb>ne hoc aduertimus: alios nihil plus curaſſe <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut id quod cor<lb></lb>pus caperet <expan abbr="honeſtarẽt">honeſtarent</expan>. </s>
          <s id="N40D897">Alios uero <expan abbr="ãplius">amplius</expan> quæſiſſe <expan abbr="quidpiã">quidpiam</expan> <lb></lb>aſtruere: cui titulos et rerum geſtarum <expan abbr="famã">famam</expan> pulcherrime <expan abbr="cõmẽdarẽt">commen<lb></lb>darent</expan>. </s>
          <s id="N40D8B1">Ergo illi aut marmoreo <expan abbr="tantũ">tantum</expan> ſcrineo <expan abbr="cõtẽti">contenti</expan> extitere <lb></lb>aut <expan abbr="inſup̃ſacellũ">inſuperſacellum</expan> addidere <expan abbr="quantũ">quantum</expan> loci religio poſtulaſſet. <lb></lb></s>
          <s id="N40D8C7">Alteri uero <expan abbr="colũnã">columnam</expan> <expan abbr="pyramidẽ">pyramidem</expan> aut molem et eiuſmodi maxi<lb></lb>ma opera ſuperaſtruxere / <expan abbr="nõ">non</expan> ea quidem in primis <expan abbr="ſeruan/di">ſeruan<lb></lb>di</expan> corporis gratia: ſed uel magis nominis atque poſterita<lb></lb>tis. </s>
          <s id="N40D8DC">Apud aſon troadis lapidem haberi diximus ſarchopha<pb xlink:href="004/01/277.jpg"></pb>gon qui corpora confeſtim conſumat. </s>
          <s id="N40D8E3">In <expan abbr="cõgeſtitio">congeſtitio</expan> obrude<lb></lb>ratoque ſolo confeſtim humor abſumitur. </s>
          <s id="N40D8EC">Iſtiuſmodi minuta <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> proſequar</s>
        </p>
        <p id="N40D8F4" type="main">
          <s id="N40D8F6">Nunc quoniam ueterum ſepulchra <expan abbr="probẽtur">probentur</expan>: uideo alibi <lb></lb>ſacella / alibi pyramides / alibi <expan abbr="colũnas / alibi">columnas / alibi</expan> aliud ut moles <lb></lb>et eiuſmodi poſitas: de his nobis ſingulis dicendum cenſeo: <lb></lb>ac prius de ſacellis. </s>
          <s id="N40D909">Velim ſacella iſtæc ſint ueluti puſilla <lb></lb>templorum <expan abbr="exẽplaria">exemplaria</expan>. </s>
          <s id="N40D912">Neque recuſabo ſi adiunxeris <expan abbr="lineamẽta">linea<lb></lb>menta</expan> a uariis quibuſuis ædificiorum generibus collecta: mo<lb></lb>do ea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ad <expan abbr="gratiã">gratiam</expan> faciant atque <expan abbr="etiã">etiam</expan> ad perennitatem. </s>
          <s id="N40D928">No<lb></lb>bili ne materia an potius ignobili <expan abbr="monimẽta">monimenta</expan> hæc quæ æter<lb></lb>na eſſe <expan abbr="cõcupiſcimus">concupiſcimus</expan> aſtruxiſſe <expan abbr="cõferat">conferat</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ſatis <expan abbr="cõſtat">conſtat</expan> prop<lb></lb>ter aſportantium iniurias. </s>
          <s id="N40D941">Sed ornatus nimirum delectat: <lb></lb>quo / ut alibi diximus / nihil ad <expan abbr="cõſeruãdas">conſeruandas</expan> res <expan abbr="poſteritatiquecõmendandas">poſteritatique <lb></lb>commendandas</expan> <expan abbr="cõmodius">commodius</expan> eſt. </s>
          <s id="N40D954">Ex C. Cæſaris atque ex Claudii <lb></lb>ſepulchris tantorum principum / quæ quidem proculdubio <lb></lb>clariſſima fuere / nihil plus hac tempeſtate relictu uidemus <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  ſingulos puſillos quadratos lapides bicubitales: quibus <lb></lb>eorum nomina ſeruentur. </s>
          <s id="N40D966">Ea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ni fallor nominis monu<lb></lb>menta ſi <expan abbr="cõmendata">commendata</expan> maioribus lapidibus fuiſſent: cum cæte<lb></lb>ris abrepta ornamentis et diffracta iam tum pridem defeciſ<lb></lb>ſent. </s>
          <s id="N40D977">Alibi alia uiſuntur ſepulchra uetuſtiſſima, quæ nemo <lb></lb>uiolarit / quod ſint opere reticulato / aut lapide a alios uſus <expan abbr="ĩutili">in<lb></lb>utili</expan>: ut facile a cupi<expan abbr="ſorũ">dorum</expan> manibus ſeſe <expan abbr="uindicarĩt">uindicarint</expan>. </s>
          <s id="N40D98C">Ex quo <lb></lb>illud eſt quod hic monendos putem eos: qui ſua uelint eſſe ad <lb></lb><expan abbr="modũ">modum</expan> perpetua: ut lapide aſtruant <expan abbr="nõ">non</expan> infirmo <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſed <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>adeo <expan abbr="elegã">elegam</expan> i ut ea <expan abbr="qſpiã">quiſpiam</expan> aut facile <expan abbr="cõcupiſcat">concupiſcat</expan>: aut leuiter ar<lb></lb>ripiat. </s>
          <s id="N40D9B4">Præterea pro cuiuſque dignitate <expan abbr="modũ">modum</expan> in his <expan abbr="habẽdũ">habendum</expan> pu<lb></lb>to. </s>
          <s id="N40D9C1">ut <expan abbr="etiã">etiam</expan> in regibus <expan abbr="profuſã">profuſam</expan> <expan abbr="impẽſarum">impenſarum</expan> <expan abbr="inſolentiã">inſolentiam</expan> <expan abbr="uituperẽ">uituperem</expan>. </s>
          <s id="N40D9D8">Et <lb></lb>certe <expan abbr="portẽta">portenta</expan> illa <expan abbr="opũ">opum</expan> quæ ſibi ægyptii aſtruxere ipſiſ quoque <lb></lb>ſuperis ingrata deteſtor: <expan abbr="quãdoquidẽ">quandoquidem</expan> illorum nemo in tam fa<lb></lb>ſtuoſiſſimis ſepulchris humatus ſit. </s>
          <s id="N40D9ED"><expan abbr="Laudabũt">Laudabunt</expan> fortaſſis alii <lb></lb>noſtros ætruſeos quod ægyptus in <expan abbr="magnificẽtia">magnificentia</expan> operum <expan abbr="ſimiliũ">ſimilium</expan> <lb></lb>non multo ceſſerint: atque inter caeteros <expan abbr="Porſennã">Porſennam</expan> qui <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <pb xlink:href="004/01/278.jpg"></pb>ſub urbe cluſio ſibi ſepulchrum condidit lapide quadrato <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>cuius baſi alta pedes quinquagenos labyrinthus fuerit peni<lb></lb>tus inextricabilis: et ſupra id pyramides ſurgebant quinque <lb></lb>ſingulæ ſingulis angulis / una in medio. </s>
          <s id="N40DA15">Quarum latitudo in <lb></lb>imo ad pedes fuerit quinos et ſeptuagenos: et in earum <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> <lb></lb>aderat orbis æneus: ex quo <expan abbr="pẽdebant">pendebant</expan> excepta catenis tintin<lb></lb>nabula: quæ uento agitata longe <expan abbr="ſonitũ">ſonitum</expan> referebant. </s>
          <s id="N40DA2A">Idque in <lb></lb>opus inſuper quattuor aſſurgebant aliæ pyramides altæ pe<lb></lb>des centenos. </s>
          <s id="N40DA31">Et <expan abbr="ĩ">in</expan> haſce iterato aliæ <expan abbr="nõ">non</expan> modo uaſtitate <expan abbr="uerumeuã">uerum <lb></lb>etiam</expan> <expan abbr="lineamẽto">lineamento</expan> incredibiles. </s>
          <s id="N40DA46">Iſta mihi prodigioſa et ad nul<lb></lb>los optimos uſus accomodata <expan abbr="nequicq̃">nequicquam</expan> ſatis <expan abbr="probabũtur">probabuntur</expan>. </s>
          <s id="N40DA53">Il<lb></lb>lud Cyri perſarum regis <expan abbr="probarũt">probarunt</expan>: eiuſque <expan abbr="moderationẽ">moderationem</expan> omnibus <lb></lb>uaſtiſſimorum operum <expan abbr="tactãtiis">iactantiis</expan> <expan abbr="præferendã">præferendam</expan> <expan abbr="exiſtimarũt">exiſtimarunt</expan>. </s>
          <s id="N40DA70">Namque <lb></lb>illi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> apud paſargadas <expan abbr="reſtudinatũ">reſtudinatum</expan> <expan abbr="domiciliũ">domicilium</expan> perpuſil<lb></lb>lum quadrato lapide aſſurgebat porta puſilla uix bipedali. <lb></lb></s>
          <s id="N40DA84">Intus pro regis dignitate aurea in urna <expan abbr="reconditũ">reconditum</expan> Cyri erat <lb></lb>corpus. </s>
          <s id="N40DA8D"><expan abbr="Aediculã">Aediculam</expan> hanc nemus ex omni pomorum genere <expan abbr="cõſi /tum">conſi<lb></lb>tum</expan> circuibat: et late locus uirebat prato irriguo: neque de<lb></lb>erant rhoſa paſſim / et florum copia <expan abbr="oĩa">omnia</expan> odorata læta amoena. <lb></lb></s>
          <s id="N40DAA0"><expan abbr="Cõueniebatque">Conueniebatque</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> his titulus aſcriptus. </s>
          <s id="N40DAAA">Homo ego ille ſum <lb></lb>Cyrus Cambiſis filius: <expan abbr="quẽ">quem</expan> meminiſtis perſis impium <expan abbr="cõſtituiſſe">conſti<lb></lb>tuiſſe</expan>. </s>
          <s id="N40DAB9"><expan abbr="Nõ">non</expan> eſt <expan abbr="igit̃">igitur</expan> ut inuideas quod me hoc habeat <expan abbr="domiciliũ">domicilium</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N40DAC7" type="main">
          <s id="N40DAC9">Sed iam redeo ad pyramides: <expan abbr="Pyramidẽ">Pyramidem</expan> alii fortaſſis tri<lb></lb><expan abbr="angulã">angulam</expan> reliqui omnes <expan abbr="quadrangulã">quadrangulam</expan> effecere. </s>
          <s id="N40DAD9">Earum placuit al<lb></lb>titudo <expan abbr="quãta">quanta</expan> et latitudo. </s>
          <s id="N40DAE2">Laudatur qui alibi ita duxerit <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>pyramide lineas ut a ſole <expan abbr="umbrã">umbram</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> exciperent: has plerique <lb></lb>omnes quadrato lapide: <expan abbr="nõnulli">nonnulli</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> lateritus <expan abbr="excitarũt">excitarunt</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N40DB01" type="main">
          <s id="N40DB03"><expan abbr="Colũnarum">columnarum</expan> aliæ ædificatoriæ: quibus paſſim in ædificiis <lb></lb>uterentur: aliæ fuere amplitudine ad ciuiles <expan abbr="ædificãdi">ædificandi</expan> uſus <lb></lb>minime aptæ: ſed <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> notationis et poſteritatis gratia exco<lb></lb>gitatæ. </s>
          <s id="N40DB17">De his igitur <expan abbr="dicendũ">dicendum</expan>. </s>
          <s id="N40DB1E">Eius partes hæ ſunt / <expan abbr="propo/dio">propo<lb></lb>dio</expan> et crepidine ſurgentes ab ipſo pauimento ſoli <expan abbr="adſũt">adſunt</expan> gra<lb></lb>dus. </s>
          <s id="N40DB29">In eos ara <expan abbr="quadrãgula">quadrangula</expan>. </s>
          <s id="N40DB30">In <expan abbr="hãc">hanc</expan> rurſus altera eminet ara <lb></lb>prima non nihil minor. </s>
          <s id="N40DB39">Tertio loco baſis <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan>: mox co<pb xlink:href="004/01/279.jpg"></pb>lumna ipſa: in eam <expan abbr="capitulũ">capitulum</expan>: extremo loco ſtatua ſuggeſto <lb></lb>imposita. sunt qui inter <expan abbr="primã">primam</expan> atque secundam aram <expan abbr="quippiã">quippiam</expan> <lb></lb>ueluti <expan abbr="lataſtrũ">lataſtrum</expan> ſuggesti loco interposuerunt:  quo eſſet opus <lb></lb>celsiore cum uenuſtate. </s>
          <s id="N40DB5E">Iſtarum <expan abbr="partiũ">partium</expan> omnium lineamenta <expan abbr="ſumẽtur">ſume<lb></lb>tur</expan> uti in operibus templorum ex diametro imæ <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan>. </s>
          <s id="N40DB77">Sed <lb></lb>basis isthaec ubi uaſtiſſima fient opera <expan abbr="unicũ">unicum</expan> tantum habebit <lb></lb>non plures quales cæteræ <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> toros. </s>
          <s id="N40DB88"><expan abbr="Diuidet̃">Diuidetur</expan> idcirco ba<lb></lb>ſis craſſitudo in partes quinque: duas dabis toro: lataſtro <expan abbr="aũt">aut</expan> <lb></lb>tris. </s>
          <s id="N40DB97">Lataſtri <expan abbr="ãplitudo">amplitudo</expan> quaque uerſus capiet ex diametro co<lb></lb>lumnæ <expan abbr="dimidiũ">dimidium</expan> dimidii quinquies. </s>
          <s id="N40DBA4">Aræ <expan abbr="aũt">aut</expan> in quibus aſſi<lb></lb>deat baſis partes <expan abbr="habebũt">habebunt</expan> haſce. </s>
          <s id="N40DBB1">Supremo loco quod ipſum <lb></lb><expan abbr="oĩbus">omnibus</expan> debetur partibus ſtructuræ prominebit cimatium: in <lb></lb>imo <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> aderit ſoccus. </s>
          <s id="N40DBBF">Sic. n. ſimilitudinis gratia appello <lb></lb>id <expan abbr="ornamentũ">ornamentum</expan> <expan abbr="porrectũ">porrectum</expan> aut gradibus / aut undula / aut gulu<lb></lb>la / quod <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> partis alicuius propria ſit baſis. </s>
          <s id="N40DBD7">Sed de ara <lb></lb>iſtiuſmodi <expan abbr="nõnulla">nonnulla</expan> dicenda ſunt: quæ ex induſtria in <expan abbr="hũc">hunc</expan> lo<lb></lb>cum deſtinata ſuperiori libro praetermiſimus.</s>
        </p>
        <p id="N40DBE6" type="main">
          <s id="N40DBE8">Dixi accidiſſe ut <expan abbr="colũnis">columnis</expan> murulos <expan abbr="ſubſtinẽdos">ſubſtinendos</expan> <expan abbr="ducerẽt">ducerent</expan>: <lb></lb><expan abbr="Cũ">Cum</expan> igitur poſitis murulis itiones expeditiores habere uolu<lb></lb>iſſent amotis reliquis intermediis <expan abbr="tantũ">tantum</expan> ex murulo ſub baſi<lb></lb>bus <expan abbr="colũnarum">columnarum</expan> <expan abbr="reliquerũt">reliquerunt</expan>: <expan abbr="quantũ">quantum</expan> <expan abbr="ferẽdis">ferendis</expan> <expan abbr="colũnis">columnis</expan> ipſis ſuffice<lb></lb>ret. </s>
          <s id="N40DC1A">Id nos ſic <expan abbr="relictũ">relictum</expan> aram nuncupamus. </s>
          <s id="N40DC21">Huic mutulo fue<lb></lb>rat <expan abbr="ornamentũ">ornamentum</expan> in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> cimatium: gulula / aut undula / aut <lb></lb>quiduis tale. </s>
          <s id="N40DC30"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> et par in imo ſoccus <expan abbr="reſpõdebat">reſpondebat</expan>. </s>
          <s id="N40DC3A">His <expan abbr="igit̃">igitur</expan> <lb></lb>ambobus <expan abbr="ornamẽtis">ornamentis</expan> aram incinxere: effecereque ipſum id <expan abbr="cimatiũ">ci<lb></lb>matium</expan> ad aræ ipſius <expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan> ex quanta aut ex ſexta. </s>
          <s id="N40DC50">Aram <lb></lb><expan abbr="aũt">aut</expan> poſuere craſſam <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> minus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut ad <expan abbr="amplitudinẽ">amplitudinem</expan> baſis<lb></lb><expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> <expan abbr="reſpõderet">reſponderet</expan>: ne quid lataſtri ſuperaſtructio in uacuo <lb></lb>penderet. </s>
          <s id="N40DC6F">Alii firmitudinis gratia <expan abbr="octauã">octauam</expan> lataſtri addidere <lb></lb>craſſitudini muruli. </s>
          <s id="N40DC78">Cæterum arulæ altitudo præter <expan abbr="cimatiũ">cimatium</expan> <lb></lb>et <expan abbr="ſoccũ">ſoccum</expan> aut fuit par latitudini ſuæ aut ſupauit ex quinta. <lb></lb></s>
          <s id="N40DC86">Itaque iſtiuſmodi apud elegantes fuiſſe murulos et aras inue<lb></lb>nimus. </s>
          <s id="N40DC8B">Redeo ad <expan abbr="colũnam">columnam</expan>. </s>
          <s id="N40DC92">Sub <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> baſi ara ſtatuetur: <lb></lb>quæ ad baſim <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> uti mox diximus <expan abbr="cõmodis">commodis</expan> dimenſio<pb xlink:href="004/01/280.jpg"></pb>nibus <expan abbr="reſpõdeat">reſpondeat</expan>. </s>
          <s id="N40DCAB">Huic cimatium erit <expan abbr="integrũ">integrum</expan> opus coronæ <lb></lb>præſertim ionicæ: cuius meminiſti eſſe <expan abbr="lineamẽta">lineamenta</expan> hæc. </s>
          <s id="N40DCB8">Infi<lb></lb>mo loco gulula: mox gradus: poſt <expan abbr="rudẽs">rudens</expan>: poſt mutulorum <lb></lb>frons prætectus: ultimo ſupremo loco undula <expan abbr="cũ">cum</expan> funiculis <lb></lb>et nextrulo ordinibus inuerſis. </s>
          <s id="N40DCC9">Ara uero altera huic ſubſti<lb></lb>tuta <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> parilibus ducetur <expan abbr="lineamẽtis">lineamentis</expan>: ita ut ſuper eam nihil <lb></lb>aſtructi pendeat in uacuo. </s>
          <s id="N40DCD8">Sed huic ab ſolo ipſo <expan abbr="pauimẽti">pauimenti</expan> aſ<lb></lb>ſurgent gradus aut tris aut quandoque altitudinibus inter ſe et <expan abbr="retractiõibus">re<lb></lb>tractionibus</expan> <expan abbr="imp̃ibus">imparibus</expan>. </s>
          <s id="N40DCE6">Hi uero gradus una nihil plus <expan abbr="q̈">quam</expan>  quar<lb></lb>tam: nihil minus <expan abbr="ſextã">ſextam</expan> aræ ſupra ſe impoſitæ <expan abbr="partẽ">partem</expan> omni alti<lb></lb>tudine ſui <expan abbr="adæquabũt">adæquabunt</expan>. </s>
          <s id="N40DCFD">In ara iſtac <expan abbr="adaperiet̃">adaperietur</expan> <expan abbr="hoſtiolũ">hoſtiolum</expan> appin<lb></lb>genturque <expan abbr="ornamẽta">ornamenta</expan> ei aut dorica aut ionica: qualia in <expan abbr="tẽplis">templis</expan> <lb></lb>recenſuimus. </s>
          <s id="N40DD14">In altera <expan abbr="autẽ">autem</expan> ſublatiore ara tituli <expan abbr="aſcribẽtur">aſcribentur</expan>: <lb></lb>et exuuiarum <expan abbr="cõgeries">congeries</expan> aſculpetur. </s>
          <s id="N40DD25">Siquid <expan abbr="ĩter">inter</expan> haſce duas aras <lb></lb><expan abbr="ſubinterponet̃">ſubinterponetur</expan>: <expan abbr="altũ">altum</expan> fiet ex tertia ſuæ amplitudinis: idque ſpa<lb></lb>tium <expan abbr="occupabũt">occupabunt</expan> ſigna adpacta uti ſunt plaudentes deæ / Vi<lb></lb>ctoria / gloria / Fama / copia / et <expan abbr="eiuſmõi">eiuſmodi</expan>. </s>
          <s id="N40DD41">Fuere qui <expan abbr="ſupremã">ſupremam</expan> <lb></lb>aram cruſtarint ære aurato Aris abſolutis et baſi ſuperexcita<lb></lb>bitur <expan abbr="colutilde;na">columna</expan>: eius proceritas ſepties <expan abbr="diametrũ">diametrum</expan> complebit ſui. <lb></lb></s>
          <s id="N40DD55">In <expan abbr="ſãmo">ſummo</expan> ſcapo columna ſi erit ampliſſima fiet gracilior <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>imo <expan abbr="nõ">non</expan> plus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex decima. </s>
          <s id="N40DD6E">In cæteris minoribus ea ſequemur <lb></lb>quæ libro ſuperiore <expan abbr="trãſegimus">tranſegimus</expan>. </s>
          <s id="N40DD77">Fuere qui <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> <expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan> <lb></lb>ad pedes centenos <expan abbr="duxerĩt">duxerint</expan>: <expan abbr="totãque">totamque</expan> <expan abbr="circũ">circum</expan> <expan abbr="aſperã">aſperam</expan> ſignis et rerum <lb></lb>hiſtoria <expan abbr="cõueſtitã">conueſtitam</expan> reddiderint: introrſuſque gradus ad <expan abbr="cocleã">cocleam</expan> <lb></lb>ſcalpſerint: quibus ad <expan abbr="ſũmum">ſummum</expan> uſque <expan abbr="cõſcendas">conſcendas</expan>. </s>
          <s id="N40DDA8">In <expan abbr="colutilde;na">columna</expan> iſti<lb></lb>uſmodi <expan abbr="capitulũ">capitulum</expan> appoſuere <expan abbr="doricũ">doricum</expan> amota colli adiectione <lb></lb>ſupra <expan abbr="ſũmum">ſummum</expan> capituli <expan abbr="opercũlũ">operculum</expan>: in minoribus <expan abbr="colũnis">columnis</expan> trabs <lb></lb>faſciæ coronæque ornamenta quaque <expan abbr="circũſepta">circumſepta</expan> <expan abbr="imponũtur">imponuntur</expan>. </s>
          <s id="N40DDD1">In <lb></lb>maximis <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="colũnis">columnis</expan> iſta <expan abbr="prætermittẽtur">prætermittentur</expan>. </s>
          <s id="N40DDE2">Tantorum. n. lapi<lb></lb>dum fruſta <expan abbr="nõ">non</expan> ſuppeditarent: neque facile operi <expan abbr="ſuperſtituerẽtur">ſuperſtitueren<lb></lb>tur</expan>. </s>
          <s id="N40DDF7">In utriſque ſupremo loco apponetur <expan abbr="quippiã">quippiam</expan>: quod <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> <lb></lb>pro baſi ſit: in qua ſtatua collocetur. </s>
          <s id="N40DE04">Id ſi forte erit quadra<lb></lb>ta ara: tunc illa <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſuis angulis <expan abbr="ſolidũ">ſolidum</expan> <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> non exce<lb></lb>det. </s>
          <s id="N40DE17">Sin autem eadem erit <expan abbr="rotũda">rotunda</expan>: eius amplitudo quadrati <pb xlink:href="004/01/281.jpg"></pb>iſtius lineas <expan abbr="nõ">non</expan> exibit. </s>
          <s id="N40DE26">Statuæ magnitudo erat ex tertia ſuæ <lb></lb>columnæ. </s>
          <s id="N40DE2B">Ac de columnis hactenus.</s>
        </p>
        <p id="N40DE2E" type="main">
          <s id="N40DE30">Ad <expan abbr="molẽ">molem</expan> quidem ſic <expan abbr="lineamẽta">lineamenta</expan> ueteres ducere aſſueuere. <lb></lb></s>
          <s id="N40DE3C">Primo loco quadrata arca <expan abbr="tẽplorum">templorum</expan> more exaggerata ſurge<lb></lb>bat. </s>
          <s id="N40DE45">Inde paries attollebatur nihil minus <expan abbr="q̈">quam</expan> ex ſexta: nihil <lb></lb>plus <expan abbr="q̈">quam</expan> ex quarta <expan abbr="lõgitudinis">longitudinis</expan> areæ. </s>
          <s id="N40DE56"><expan abbr="Ornamẽta">Ornamenta</expan> parieti aut <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>niſi in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> atque in imo atque etiam in angulis <expan abbr="adigebãtur">adigebantur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40DE6B">Aut præter id adpactæ per <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> <expan abbr="colũnationes">columnationes</expan> <expan abbr="prominebãt">prominebant</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40DE7B">Sed ſi <expan abbr="nõ">non</expan> niſi in angulis <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> apponebantur: tunc totius <lb></lb>parietis altitudo præter gradus <expan abbr="crepidinũ">crepidinum</expan> diuidebatur in par<lb></lb>tes quattuor: ex quibus dabantur tris <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> cum capitulo <lb></lb>et baſi. </s>
          <s id="N40DE94">Suprema uero pars unica dabatur reliquis ornamen<lb></lb>tis: hoc eſt trabi / faſciæ / et coronæ. </s>
          <s id="N40DE99">Rurſus pars iſtæc unica <lb></lb>ſuprema diuidebatur in modulos ſexdecim: trabi dabantur <lb></lb>moduli quinque: faſciæ <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> quinque: coronæ <expan abbr="cũ">cum</expan> undula <expan abbr="dabã">daban<lb></lb>tur</expan> ſex. </s>
          <s id="N40DEAE">Quod <expan abbr="aũt">aut</expan> erat ſub trabe uſque ad crepidinem aggera<lb></lb>tionis diuidebatur <expan abbr="ī">in</expan> partes quinque et uiginti: ex quibus tres <lb></lb><expan abbr="dabant̃">dabantur</expan> altitudini capituli: duæ autem baſi: reſiduum inter <lb></lb>medium complebat columnæ longitudo: fiebantque in angu<lb></lb>lis iſtiuſmodi ſemper <expan abbr="quadrãgulæ">quadrangulæ</expan> <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan>. </s>
          <s id="N40DECC">Baſis unico <expan abbr="formabat̃">for<lb></lb>mabatur</expan> thoro: fiebatque is ex dimidia totius altitudinis baſis. <lb></lb></s>
          <s id="N40DED5"><expan abbr="colũna">columna</expan> <expan abbr="ī">in</expan> imo nextruli loco <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> habebat <expan abbr="lineamẽta">lineamenta</expan> proiectu<lb></lb>ræ ſui: qualia in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> ſcapo latitudo <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> <expan abbr="ī">in</expan> his operibus <lb></lb>fiebat ex quarta ſuæ longitudinis. </s>
          <s id="N40DEF7">Vbi <expan abbr="autẽ">autem</expan> refertus erat pa<lb></lb>ries ordine <expan abbr="colũnationis">columnationis</expan>: <expan abbr="tũc">tunc</expan> quæ <expan abbr="ī">in</expan><lb></lb>bant columnæ latæ <expan abbr="habebãtur">habebantur</expan> ex ſuæ longitudinis ſexta: reli<lb></lb>quæ uero per <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> earumque <expan abbr="ornamẽta">ornamenta</expan> ex <expan abbr="tẽplorum">templorum</expan> linea<lb></lb>mentis <expan abbr="ducebãtur">ducebantur</expan>. </s>
          <s id="N40DF2A">Inter has columnationes et proxime ſuperio<lb></lb>res hoc intereſt: quod in illis ab angulo ad <expan abbr="angulũ">angulum</expan> tota parietiſ <lb></lb><expan abbr="lõgitudine">longitudine</expan>: <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="ī">in</expan> imo baſis <expan abbr="tũ">tum</expan> et in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> torques et <expan abbr="nextrulũ">nextrulum</expan> <lb></lb><expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> ſub trabe <expan abbr="pducit̃">perducitur</expan>. </s>
          <s id="N40DF55">Id <expan abbr="nõ">non</expan> fit ubi plures columnæ adpa<lb></lb>ctæ <expan abbr="prominẽt">prominent</expan>. </s>
          <s id="N40DF62">Tametſi fuerint quae baſis <expan abbr="lineamẽtũ">lineamentum</expan> eſſe iſtic to<lb></lb>to operi ueluti in <expan abbr="tẽplis">templis</expan> <expan abbr="circũduxerint">circumduxerint</expan>. </s>
          <s id="N40DF73">Intra <expan abbr="quadrãgulum">quadrangulum</expan> <lb></lb>hunc <expan abbr="parietũ">parietum</expan> <expan abbr="ambitũ">ambitum</expan> ſeſe attollebat <expan abbr="rotundũ">rotundum</expan> et conſpicuum <pb xlink:href="004/01/282.jpg"></pb>opus eminens amplius <expan abbr="q̈">quam</expan>  parietes iam poſiti parte diametri <lb></lb>ſui nihilo minus dimidia: nihilo plus tertia bis. </s>
          <s id="N40DF92">Etuſque <expan abbr="rotũdi">rotun<lb></lb>di</expan> latitudo ex maximo iſtius <expan abbr="quadrãgulæ">quadrangulæ</expan> areæ diametro ca<lb></lb>piebat nihil minus <expan abbr="dimidiã">dimidiam</expan>: nihil plus <expan abbr="ſextã">ſextam</expan> quinquies. </s>
          <s id="N40DFA9">Plu<lb></lb>rimi <expan abbr="quintã">quintam</expan> <expan abbr="occuparũt">occuparunt</expan> ter: <expan abbr="iterabãtque">iterabantque</expan> rotunda quadratis: et <lb></lb>uiciſſim <expan abbr="ſecũdo">ſecundo</expan> quadrato alterum <expan abbr="rotundũ">rotundum</expan> quibus dixi ratio<lb></lb>nibus <expan abbr="ſupimponẽtes">ſuperimponentes</expan> ad <expan abbr="quartã">quartam</expan> uſque <expan abbr="aſtructionẽ">aſtructionem</expan>: et ornabant <lb></lb>quæ hactenus <expan abbr="recẽſuimus">recenſuimus</expan>. </s>
          <s id="N40DFD8"><expan abbr="Nõ">non</expan> deerant per <expan abbr="molẽ">molem</expan> <expan abbr="ipſã">ipſam</expan> aſcenſus <lb></lb><expan abbr="cõmodiſſimi">commodiſſimi</expan>: et ſacellorum religiones: et <expan abbr="præſurgẽtes">præſurgentes</expan> a parie<lb></lb>te in <expan abbr="præcelſũ">præcelſum</expan> <expan abbr="colũnationes">columnationes</expan>: et inter <expan abbr="colũnas">columnas</expan> ſtatuarum decus <lb></lb>et tituli aptis locis diſpoſiti et collocati.</s>
        </p>
        <p id="N40DFFF" type="main">
          <s id="N40E001">Sed <expan abbr="iã">iam</expan> uenio ad titulos. </s>
          <s id="N40E008">Eorum fuit uſus et multiplex et ua<lb></lb>rius apud ueteres. </s>
          <s id="N40E00D">Non. n. </s>
          <s id="N40E013">ſepulchris <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan>: ſed et ſacris ædi<lb></lb>bus et priuatis <expan abbr="etiã">etiam</expan> domibus <expan abbr="habebãtur">habebantur</expan>: Inſcribebant inquit <lb></lb>Simacus / faſtigiis <expan abbr="tẽpli">templi</expan> <expan abbr="noīa">nomina</expan> deorum quibus dicaſſent: noſtri <lb></lb>ſacellis cui et quo eſſent <expan abbr="ãnorum">annorum</expan> <expan abbr="tẽpore">tempore</expan> dicata inſcribere aſſu<lb></lb>euerant. </s>
          <s id="N40E03C">Quod mihi <expan abbr="uehemẽter">uehementer</expan> placet. </s>
          <s id="N40E043">Et ne ſit hoc <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>ab <expan abbr="re / cũ">re / cum</expan> appuliſſet <expan abbr="cizicũ">cizicum</expan> Crates philoſophus: atque paſſim <lb></lb>priuatorum ædibus inſcriptos uerſiculos hoſce inueniret. </s>
          <s id="N40E057">Na<lb></lb>tus Iouis fortiſſimus uir Hercules hic habitabat: intret <expan abbr="hãc">hanc</expan> <lb></lb>donum nihil mali: irriſit: ſuaſitque potius <expan abbr="inſcriberẽt">inſcriberent</expan>. </s>
          <s id="N40E066">Hic <lb></lb>paupertas habitat. </s>
          <s id="N40E06B"><expan abbr="Hãc">Hanc</expan>. n. </s>
          <s id="N40E074">omne <expan abbr="mõſtri">monſtri</expan> genus <expan abbr="prõptius">promptius</expan> et ua<lb></lb>lidius <expan abbr="abacturã">abacturam</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="Herculẽ">Herculem</expan>. </s>
          <s id="N40E085">Sed tituli <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="erũt">erunt</expan> aut ſcrip<lb></lb>ti: quos <expan abbr="epigrãmata">epigrammata</expan> <expan abbr="nũcupabant">nuncupabant</expan>: aut notati ſignis et imagi<lb></lb>nibus. </s>
          <s id="N40E09C">Sepulchris Plato uerſus <expan abbr="nõ">non</expan> plus quattuor ſcriberent <lb></lb>edicebat. </s>
          <s id="N40E0A5">Atqui  tu media mihi inquit ille / carmen pone co<lb></lb>lumna: Sed breue: quod <expan abbr="currẽs">currens</expan> uector ab urbe legat. </s>
          <s id="N40E0AE">Et cer<lb></lb>te nimia prolixitas <expan abbr="cũ">cum</expan> alibi tum maxime in his <expan abbr="perq̃">perquam</expan> odioſa <lb></lb>eſt. </s>
          <s id="N40E0BD">Aut ſi <expan abbr="tandẽ">tandem</expan> paulo prolixior eſt: <expan abbr="oīo">omnino</expan> ſit <expan abbr="elegãs">elegans</expan> dictum: <lb></lb>habeatque in ſe quod <expan abbr="animũ">animum</expan> moueat ad <expan abbr="pietatẽ/">pietatem /</expan> miſericordi<lb></lb>am: ad <expan abbr="gratiã">gratiam</expan>: quod ue legiſſe <expan abbr="nõ">non</expan> poeniteat / et <expan abbr="mãdaſſe">mandaſſe</expan> me<lb></lb>moriæ / et pronuntiaſſe iuuet. </s>
          <s id="N40E0E6">Laudatur illud Omeneæ. </s>
          <s id="N40E0E9">Si <lb></lb>penſare <expan abbr="aīas">animas</expan> ſinerent crudelia fata: <expan abbr="Penſarẽ">Penſarem</expan> pro te cara Ome<lb></lb>næa libens. </s>
          <s id="N40E0F8">At <expan abbr="nũc / quod">nunc / quod</expan> <expan abbr="ſupeſt / fugiã">ſupereſt / fugiam</expan> <expan abbr="lucẽque">lucemque</expan> deoſque: Vt te <pb xlink:href="004/01/283.jpg"></pb>immatura per ſtyga morte ſequar. </s>
          <s id="N40E10B">Et alibi. </s>
          <s id="N40E10E">Nemo inquit il<lb></lb>le mihi funera faxit. </s>
          <s id="N40E113">Cur uiuus uolito docta per ora <expan abbr="uirũ">uirum</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40E11B">Ad ſepulchra eorum qui apud termophilas occidere lacedemo<lb></lb>nii <expan abbr="inſcripſerãt">inſcripſerant</expan>. </s>
          <s id="N40E124">Hoſpes nuncia lacedemoniis nos hic iacere <lb></lb><expan abbr="dũ">dum</expan> eorum iuſſa ſequimur. </s>
          <s id="N40E12C">Neque <expan abbr="etiã">etiam</expan> aſpernabimur / ſi quid ha<lb></lb>bebit lepiditatis <expan abbr="miraculũ">miraculum</expan>. </s>
          <s id="N40E139">Heus uiator: hic uir et uxor <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb><expan abbr="lirigãt">litigant</expan>. </s>
          <s id="N40E145">Quæres qui ſumus: <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="dicã">dicam</expan>. </s>
          <s id="N40E150">At <expan abbr="eodũ">eodum</expan> ipſa dico: hic <lb></lb>Belbius balbus me <expan abbr="Brebiã">Brebiam</expan> <expan abbr="peppã">peppam</expan> nuncupat. </s>
          <s id="N40E161">Oe <expan abbr="cõiunx">coniunx</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> <lb></lb>defuncta garris: Iſtiuſmodi perplacent.</s>
        </p>
        <p id="N40E16E" type="main">
          <s id="N40E170">Notas litterarum maiores ære inauratas marmoribus affige<lb></lb>bant. </s>
          <s id="N40E175">Aegyptii ſignis <expan abbr="utebãtur">utebantur</expan> hunc <expan abbr="ī">in</expan>modum. </s>
          <s id="N40E180">Nam oculo <lb></lb><expan abbr="deũ">deum</expan>: uulture <expan abbr="naturã">naturam</expan>: ape <expan abbr="regẽ">regem</expan>: ciclo <expan abbr="tẽpus">tempus</expan>: boue pacem et <lb></lb>eiuſmodi <expan abbr="ſignificabãt">ſignificabant</expan>: <expan abbr="dicebãtque">dicebantque</expan> quibuſque ſuas <expan abbr="tantũ">tantum</expan> litteraſ <lb></lb>notas eſſe: et <expan abbr="futurũ">futurum</expan> olim / ut earum cognitio penitus pereat: <lb></lb>ut apud nos ætruſcos euenit per <expan abbr="ætiuriã">ætruriam</expan> ex oppidorum ruinis <lb></lb>et buſtuariis defoſſa uidimus ſepulchra litteris uti <expan abbr="oẽs">omnes</expan> ſibi <lb></lb>perſuadebant inſcripta ætruſcis. </s>
          <s id="N40E1B6">Earum notæ <expan abbr="imitant̃">imitantur</expan> græcas: <lb></lb><expan abbr="imitant̃">imitantur</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> latinas: ſed quod moneant intelligit nemo. </s>
          <s id="N40E1C6">Itaque <lb></lb>et cæteris fore <expan abbr="futurũ">futurum</expan> ut eueniat id æque <expan abbr="autumãt">autumant</expan>. </s>
          <s id="N40E1D3"><expan abbr="Suũ">Suum</expan> <expan abbr="aũt">aut</expan> <lb></lb><expan abbr="adnotãdi">adnotandi</expan> genus quo iſtic ægyptii <expan abbr="uterent̃">uterentur</expan> toto orbe <expan abbr="terrarũ">terrarum</expan> <lb></lb>a peritis uiris quibus ſolis digniſſime res <expan abbr="cõmunicãdæ">communicandæ</expan> ſine <lb></lb>perfacile poſſe interpretari. </s>
          <s id="N40E1F2">Hos plerique imitati uaria ſepul<lb></lb>chris aſculpſere. </s>
          <s id="N40E1F7">Ad <expan abbr="ſepulchrũ">ſepulchrum</expan> Dyogenis cynici <expan abbr="colutilde;na">columna</expan> erat <lb></lb>erecta: in qua ex pario lapide <expan abbr="canẽ">canem</expan> impoſuerant. </s>
          <s id="N40E208"><expan abbr="Sepulchrũ">Sepulchrum</expan> <lb></lb>apud ſyracuſas Archimedis uetuſtate <expan abbr="neglectũ">neglectum</expan> ut uepribus <lb></lb><expan abbr="obrutũ">obrutum</expan>. </s>
          <s id="N40E219">ſuiſque <expan abbr="incognitũ">incognitum</expan> ciuibus arpinas Cicero ſe <expan abbr="īueniſſe">inueniſſe</expan> <lb></lb><expan abbr="gloriabat̃">gloriabatur</expan> coniectura ex chylindro et ſpherula: <expan abbr="quã">quam</expan> uidiſſet <lb></lb><expan abbr="inſculptã">inſculptam</expan> eminenti <expan abbr="quadã">quadam</expan> in <expan abbr="colutilde;na">columna</expan>. </s>
          <s id="N40E23A">Ad <expan abbr="ſepulchiũ">ſepulchrum</expan> <expan abbr="Simãdi">Simandi</expan> <lb></lb><expan abbr="ægyptiorũ">ægyptiorum</expan> regis ſculpta eius erat mater ſaxo <expan abbr="cubitorũ">cubitorum</expan> <expan abbr="uigīti">uigin<lb></lb>ti</expan>: tria regia inſignia ſupra caput geſtans: quo <expan abbr="oſtẽdebat">oſtendebat</expan> <expan abbr="filiã">fi<lb></lb>liam</expan> <expan abbr="uxorẽ">uxorem</expan> et <expan abbr="matrẽ">matrem</expan> fuiſſe regis. </s>
          <s id="N40E265">Sardanapali <expan abbr="aſſyriorũ">aſſyriorum</expan> regis <lb></lb><expan abbr="ſtatuã">ſtatuam</expan> ſepulchro appoſuere manus <expan abbr="collidẽtem">collidentem</expan> <expan abbr="plauſu / atqueſubſcripſerãt">plauſu / atque <lb></lb>ſubſcripſerant</expan>. </s>
          <s id="N40E27B"><expan abbr="Tarſũ">Tarſum</expan> <expan abbr="archileũque">archileumque</expan> <expan abbr="cõdidi">condidi</expan> die <expan abbr="nõ">non</expan> amplius una. <lb></lb></s>
          <s id="N40E28E">At tu mi hoſpes <expan abbr="agedũ">agedum</expan> comede et bibe <expan abbr="cũ">cum</expan> feſtiuitate iocoque: <pb xlink:href="004/01/284.jpg"></pb><expan abbr="quandoquidẽ">doquidem</expan> cætera quæ hominum ſunt haud <expan abbr="quaq̃">quaquam</expan> hoc di<lb></lb>gna ſunt id eſt plauſu. </s>
          <s id="N40E2A7">Itaque <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> notis et ſignis illi qui<lb></lb>dem <expan abbr="utebãtur">utebantur</expan>. </s>
          <s id="N40E2B4">Noſtri uero latini clariſſimorum uirorum geſta <lb></lb>exprimere ſculpta placuit hiſtoria. </s>
          <s id="N40E2B9">Hinc columnæ: hinc ar<lb></lb>cus <expan abbr="triũpbales / hinc">triumphales / hinc</expan> porticus referti picta ſculpta ue hiſto<lb></lb>ria. </s>
          <s id="N40E2C4">Sed in his <expan abbr="nõ">non</expan> niſi digniſſimarum grauiſſimarumque rerum <expan abbr="uelĩ">uelim</expan> <lb></lb>monumenta mandes. </s>
          <s id="N40E2D1">De his hactenus diximus. </s>
          <s id="N40E2D4">Terreſtres <lb></lb>uias aquarum traiectiones <expan abbr="iiſdẽ">iiſdem</expan> gaudebunt rebus: quæ et uiis <lb></lb>terreſtribus <expan abbr="probẽtur">probentur</expan>. </s>
          <s id="N40E2E5">Sed <expan abbr="quãdo">quando</expan> maritimis atque <expan abbr="nõ">non</expan> nihil <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <lb></lb>terreſtribus uiis ſpecula debeatur: de ea tranſigendum eſt.</s>
        </p>
        <p id="N40E2F6" type="main">
          <s id="N40E2F8"><expan abbr="Præcipuũ">Præcipuum</expan> afferunt <expan abbr="ornamentũ">ornamentum</expan> ſpeculæ: ubi aptis locis po<lb></lb>ſitæ: et <expan abbr="lineamẽtis">lineamentis</expan> <expan abbr="cõmodis">commodis</expan> eductæ ſint. </s>
          <s id="N40E30C">Quod ſi <expan abbr="erũt">erunt</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> rariſſimæ: illæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſeſe procul uiſendas præſtabunt <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>dignitate. </s>
          <s id="N40E326">Non <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> <expan abbr="proximã">proximam</expan> abhinc ad annos ducentos æta<lb></lb>tem laudo: <expan abbr="quã">quam</expan> habuit comunis <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> morbus <expan abbr="turriũ">turrium</expan> <expan abbr="aſtruẽ">aſtruen</expan><lb></lb>darum <expan abbr="etiã">etiam</expan> minutis in oppidis. </s>
          <s id="N40E349">Nemo pater familias turre po<lb></lb>tuiſſe carere uiſus eſt. </s>
          <s id="N40E34E">Hinc paſſim ſiluæ ſurgebant <expan abbr="turriũ">turrium</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40E356">Sunt qui <expan abbr="putẽt">putent</expan> aſtro <expan abbr="mouẽte">mouente</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> hominum animos uariari: ad <lb></lb>annos abhinc. ccc: uſque. cccc. </s>
          <s id="N40E36D"><expan abbr="tãtus">tantus</expan> uiguit feruor religionis <lb></lb>ut nati homines <expan abbr="uiderẽtur">uiderentur</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="aliã">aliam</expan> ad rem magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  ad ſacras <lb></lb>ædes <expan abbr="aſtruẽdas">aſtruendas</expan>. </s>
          <s id="N40E38B"><expan abbr="Nõ">non</expan> dico plus. </s>
          <s id="N40E391">Romæ <expan abbr="p̃">per</expan> hos dies tametſi de <lb></lb>numero plus parte dimidia corruerint ſacra ſupra duo milia <lb></lb><expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="quingẽta">quingenta</expan> luſtrauimus tecta. </s>
          <s id="N40E39F">Aut quid hoc eſt quod ui<lb></lb>demus certatim <expan abbr="totã">totam</expan> <expan abbr="italiã">italiam</expan> innouari? </s>
          <s id="N40E3AC"><expan abbr="Quãtas">Quantas</expan> urbes totas aſ<lb></lb>ſerulis <expan abbr="cõpactas">compactas</expan> pueuri uidebamus: quas <expan abbr="nũc">nunc</expan> marmoreas red<lb></lb>didere? </s>
          <s id="N40E3C0">Redeo ad ſpeculas. </s>
          <s id="N40E3C3"><expan abbr="Nõ">non</expan> hic refero quod apud Hero <lb></lb><expan abbr="dotũ">dotum</expan> legimus: <expan abbr="ſpeculã">ſpeculam</expan> fuiſſe <expan abbr="ī">in</expan> medio <expan abbr="tẽplo">templo</expan> ad <expan abbr="babylonẽ">babylonem</expan>: cu<lb></lb>ius baſis quaque uerſus ſtadium adimpleret <expan abbr="integrũ">integrum</expan>: ſtructu <lb></lb>riſque <expan abbr="cõſtaret">conſtaret</expan> octo alteris in alteris ſuperimpoſitis. </s>
          <s id="N40E3EA">Quod qui<lb></lb>dem opus laudabo in ſpeculis. </s>
          <s id="N40E3EF">Structuræ. </s>
          <s id="N40E3F2">n. </s>
          <s id="N40E3F5">in altum iſtic <lb></lb>aceruatæ ad <expan abbr="gratiã">gratiam</expan> atque ad <expan abbr="firmitatẽ">firmitatem</expan> <expan abbr="faciũt">faciunt</expan>: <expan abbr="quãdoquidẽ">quandoquidem</expan> ca<lb></lb>rum teſtudinationibus <expan abbr="cõcatenationes">concatenationes</expan> ita <expan abbr="interſerant̃">interſerantur</expan>: ut pa<lb></lb>rietes belliſſime <expan abbr="cõtineantur">contineantur</expan>. </s>
          <s id="N40E41A">Specula erit aut quadrangula <lb></lb>aut <expan abbr="rotũda">rotunda</expan>. </s>
          <s id="N40E423">in utriſque altitudo latitudini <expan abbr="reſpõdeat">reſpondeat</expan> ex quota <pb xlink:href="004/01/285.jpg"></pb>neceſſe eſt. </s>
          <s id="N40E42E">Quadrangula <expan abbr="cũ">cum</expan> gracilis ſutura eſt / lata fiet ex <lb></lb>ſexta ſuæ altitudinis: <expan abbr="rotũda">rotunda</expan> quater habebit <expan abbr="diametrũ">diametrum</expan> in al<lb></lb>titudine: craſſiſſima quæ futura eſt ſi erit quadrangula: fiet <lb></lb>lata nihil plus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex quarta ſuæ altitudinis. </s>
          <s id="N40E443">Si <expan abbr="rotũda">rotunda</expan> diame<lb></lb><expan abbr="trũ">trum</expan> habebit ter. </s>
          <s id="N40E44F">Craſſitudini parietis ſi erit illa <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ad cu<lb></lb>bitos alta quatraginta dabis nihil minus pedes quattuor. </s>
          <s id="N40E458">Si <lb></lb>ad cubitos uſque fiet quinquaginta <expan abbr="tũc">tunc</expan> ei pedes dabis <expan abbr="q̃nque">quinque</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40E462">Inque cubitos <expan abbr="ſexagīta">ſexaginta</expan> dabis ſex. </s>
          <s id="N40E469">At deinceps pari gradatio<lb></lb>ne proſequere. </s>
          <s id="N40E46E">Atqui  hæc <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> puris ſimplicibuſque ſpeculis <lb></lb><expan abbr="debẽtur">debentur</expan>. </s>
          <s id="N40E47A">Sed fuere qui ſpeculis ad <expan abbr="mediũ">medium</expan> altitudinis porti<lb></lb>cum adiecerint <expan abbr="extrinſecã">extrinſecam</expan> <expan abbr="colũnis">columnis</expan> expeditis. </s>
          <s id="N40E48B">et fuere quae por<lb></lb><expan abbr="ticũ">ticum</expan> hanc ad <expan abbr="cocleã">cocleam</expan> <expan abbr="lineã">lineam</expan> <expan abbr="circũduxerint">circumduxerint</expan>: et fuere qui totam <lb></lb>porticibus quaſi coronis cinxerint: et qui <expan abbr="totã">totam</expan> ſculptis <expan abbr="aīali">animali</expan><lb></lb>bus <expan abbr="cõueſtierint">conueſtierint</expan>. </s>
          <s id="N40E4AF">In his <expan abbr="columnationũ">columnationum</expan> ratio a cæteris publi<lb></lb>cis operibus <expan abbr="nõ">non</expan> deuiabit. </s>
          <s id="N40E4BC">Verum licebit <expan abbr="oīa">omnia</expan> ad <expan abbr="gracilitatẽ">gracilitatem</expan> de <lb></lb>ducere præter <expan abbr="põdus">pondus</expan> aſtructionis. </s>
          <s id="N40E4CD">Sed <expan abbr="ſpeculã">ſpeculam</expan> qui uolet <expan abbr="tutiſſimã">tu<lb></lb>tiſſimam</expan> <expan abbr="cõtra">contra</expan> uim <expan abbr="tẽpeſtatis / et">tempeſtatis / et</expan> aſpectu <expan abbr="iucũdiſſimã">iucundiſſimam</expan> facere: <lb></lb>ſuperadiiciet quadratis <expan abbr="rotũda / at">rotunda / at</expan> rurſus quadrata rotundis: <lb></lb>deducetque <expan abbr="gradatī">gradatim</expan> opus / ut ex <expan abbr="colũnarum">columnarum</expan> ratione gracileſcat. <lb></lb></s>
          <s id="N40E4F6"><expan abbr="Deſcribã">Deſcribam</expan> <expan abbr="qualẽ">qualem</expan> fore decentiſſimam arbitremur. </s>
          <s id="N40E500">Principio <lb></lb><expan abbr="quadrãgulæ">quadrangulæ</expan> ex area <expan abbr="ſurgẽt">ſurgent</expan> crepidines: earum altitudo capiet <lb></lb>totius proceritatis quæ in opere a <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> uertice uſque ad <expan abbr="imũ">imum</expan> <lb></lb><expan abbr="pedẽ">pedem</expan> futura ſit decimam. </s>
          <s id="N40E51B">Latitudo habebit iſtius ipſius pro<lb></lb>ceritatis <expan abbr="quartã">quartam</expan>. </s>
          <s id="N40E524"><expan abbr="Colũnæ">columnæ</expan> pro parietibus ad ſingula crepidi<lb></lb>nis latera binæ in medio: et ſingulæ pro angulis <expan abbr="appingent̃">appingentur</expan> <lb></lb>ſuis <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="ornamẽtis">ornamentis</expan> diſtinctæ: uti mox diximus <expan abbr="ī">in</expan> ſepulchris. <lb></lb></s>
          <s id="N40E53F">In crepidine iſtiuſmodi <expan abbr="adſiſtet̃">adſiſtetur</expan> <expan abbr="quadrãgulũ">quadrangulum</expan> ueluti <expan abbr="ſacellũ">ſacellum</expan> <lb></lb>cuius amplitudo capiet <expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan> crepidinis bis. </s>
          <s id="N40E554"><expan abbr="Altũ">Altum</expan> fiet <lb></lb>æque atque <expan abbr="latũ">latum</expan>: <expan abbr="appingẽturque">appingenturque</expan> huic <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> extrinſecus qua<lb></lb>les in <expan abbr="tẽplis">templis</expan> diximus tertio gradu et item quarto atque <expan abbr="itẽ">item</expan> quan<lb></lb>to. </s>
          <s id="N40E574">Sacella deinceps apponentur rotunda. </s>
          <s id="N40E577">Erunt igitur <expan abbr="rotũda">rotun<lb></lb>da</expan> ſacella hæc numero tria: et ca nos ab arundinibus ducta <lb></lb>ſimilitudine appellabimus nodos. </s>
          <s id="N40E582">Nodorum <expan abbr="igit̃">igitur</expan> ſingulorum <lb></lb>altitudo fiet <expan abbr="q̈ta">quanta</expan> cuique ſit latitudo: addita inſuper latitudinis <pb xlink:href="004/01/286.jpg"></pb>eius ipſius duodecima. </s>
          <s id="N40E58F">Quam partem eſſe nobis pro ſocco <lb></lb>uolumus. </s>
          <s id="N40E594">latitudo autem ducetur a quadrangulo infimo ſa<lb></lb>cello quod in prima crepidine conſtitutum ſit hunc ſcilicet <lb></lb>in modum. </s>
          <s id="N40E59B">Latus enim ſacelli iſtius quadranguli in partes <lb></lb>diuidetur duodecim: ex his abiecta parte una id quod <expan abbr="reſi/duũ">reſi<lb></lb>duum</expan> ſit / dabis proximo primo nodo. </s>
          <s id="N40E5A5">Rurſuſque nodi huiuſce <lb></lb>primi diametrum diuidito in partes itidem duodecim: exque <lb></lb>partibus his nodo ſecundo partes dabis undecim. </s>
          <s id="N40E5AC">Tertium <lb></lb>uero nodum pari ratione ex ſui undecima graciliorem effi<lb></lb>cies <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſecundas. </s>
          <s id="N40E5B3">Hac gradatione aſſequemur id quod in <expan abbr="colũnis">co<lb></lb>lumnis</expan> plerique docti ueteres <expan abbr="probarũt /">probarunt /</expan> ut ſit <expan abbr="trũcũ">truncum</expan> opis imo <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>pede craſſius ex quarta <expan abbr="q̈">quam</expan> in uertice. </s>
          <s id="N40E5C9">Nodis columnæ cum <lb></lb>ornamentis <expan abbr="appingẽtur">appingentur</expan> nihilo plus octaua / nihil minus ſex<lb></lb>ta. </s>
          <s id="N40E5D4">Tum et nodo cuique atque itidem ſacello aptis locis adape<lb></lb>rientur feneſtræ et ſcafi cum ornamentis quæ illis <expan abbr="debeant̃">debeantur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40E5DE">In feneſtra apertionis uacuum non plus capiet <expan abbr="q̈">quam</expan>  dimidium <lb></lb>intercolumnii ſui. </s>
          <s id="N40E5E7">Sextus ſummus gradus operis iſtac <expan abbr="ī">in</expan> ſpe<lb></lb>cula qui quidem ſupra tertium quem dixi <expan abbr="nodũ">nodum</expan> apponetur: <lb></lb>quadrangulum erit opus: et ſtatuetur eius altitudo atque <expan abbr="itẽ">item</expan> <lb></lb>latitudo: ut tertiam diametri ipſius ſupremi nodi non plus <lb></lb>capiat <expan abbr="q̈">quam</expan> bis. </s>
          <s id="N40E5FE">Huic ornamento erunt ſolum columnæ angu<lb></lb>lares adpactæ pilis: quibus teſtudo <expan abbr="incũbat">incumbat</expan>. </s>
          <s id="N40E607">Aderunt et trabs <lb></lb>et capitula et iſtiuſmodi ornamenta. </s>
          <s id="N40E60C">Sed media parietis iſti<lb></lb>us ſpatia fient ueluti in quadriuiis peruia.</s>
        </p>
        <p id="N40E611" type="main">
          <s id="N40E613">Septimo et ultimo gradu <expan abbr="excitabit̃">excitabitur</expan> nudis atque expeditis co<lb></lb>lumnis quaque undique peruia porticus <expan abbr="rotũda">rotunda</expan>. </s>
          <s id="N40E620">Columnarum <lb></lb>erit longitudo cum ornamentis / quanta et in area iſtac ſit <lb></lb>diameter. </s>
          <s id="N40E627">Diameter uero ipſe ex amplitudine ſacelli ſub ſe <lb></lb>ſtatuti quartam capiet ter. </s>
          <s id="N40E62C">Tectum imponetur huic ipſi co<lb></lb>lumnationi circulari ſphericum.</s>
        </p>
        <p id="N40E631" type="main">
          <s id="N40E633">In ſacellis uero quæ quidem erunt rectilinea et quadran<lb></lb>gula / ſurgent in angulis extremis criſtæ. </s>
          <s id="N40E638">Earum tanta erit <lb></lb>proceritas: quanta eſt ſub ſe coronæ faſciæque et ima trabis <pb xlink:href="004/01/287.jpg"></pb>altitudo. </s>
          <s id="N40E641">Primo in ſacello quadrangulo quod in imo ſu<lb></lb>pra crepidinem ſit ſpatium medianum ex tota extrinſeca <lb></lb>ſui amplitudine capiet octauam quinquies.</s>
        </p>
        <p id="N40E648" type="main">
          <s id="N40E64A">Sed apud ueteres illud perplacuit regis Ptolomei ad <lb></lb>inſulam pharum: qui ad nocturnos nauigiorum uſus ignes <lb></lb>in ſublimi ſpecula conſpicuos haberi iuſſit penſiles et con<lb></lb>tinuo deambalantes: ne quid flammæ a longinquo ſydera <lb></lb>eſſe putarentur. </s>
          <s id="N40E655">Mobiles etiam imagines monſtrantes qua <lb></lb>parte orbis uentus applicet: qua ue coeli regione ſit ſol: et <lb></lb>quantum diei peregerit iſtic pulcherrime facient ad rem. <lb></lb></s>
          <s id="N40E65D">Hactenus de his.</s>
        </p>
        <p id="N40E660" type="main">
          <s id="N40E662">Sequitur ut intra urbem ingrediamur. </s>
          <s id="N40E665">Sed ſint uiæ quæ<lb></lb>dam multo digniores <expan abbr="q̈">quam</expan> quidem eſſe natura ſui et intra ur<lb></lb>bem et extra urbem poſſunt: uti ſunt quæ in templum / baſi<lb></lb>licam / ſpectaculum ue ducant. </s>
          <s id="N40E66E">De his igitur prius.</s>
        </p>
        <p id="N40E671" type="main">
          <s id="N40E673">Legimus Eliogabalum latiores et digniores huiuſmodi<lb></lb>uias ſtrauiſſe ſaxo macedonico atque porphiritico. </s>
          <s id="N40E678">Lauda<lb></lb>tur apud hiſtoricos uia: qua apud Bubaſtim ægyptiam ur<lb></lb>bem iretur in templum. </s>
          <s id="N40E67F">Erat enim directa per forum / et in <lb></lb>ſtrata lapidibus egregiis. </s>
          <s id="N40E684">Eius latitudo plectra implebat <lb></lb>quatuor. </s>
          <s id="N40E689">Hinc atque hinc uaſtiſſime uirebant arbores. </s>
          <s id="N40E68C">Apud <lb></lb>hieroſolymam fuiſſe refert Ariſteus arduos per urbem tran<lb></lb>ſitus elegantes per quos patres dignioreſque honeſtius ince<lb></lb>derent. </s>
          <s id="N40E695">Id quidem uel ea maxime de re: ne quid ſacra feren<lb></lb>tes profanorum contactu polluerentur. </s>
          <s id="N40E69A">Celebris etiam eſt <lb></lb>apud <expan abbr="Platonẽ">Platonem</expan> uia a gnoſio in antrum et <expan abbr="ſacellũ">ſacellum</expan> louis percu<lb></lb>preſſata. </s>
          <s id="N40E6A9">Comperio inter cæteras apud Romam duas fuiſſe <lb></lb>huius generis uias longe digniſſimas admiratione. </s>
          <s id="N40E6AE">Vnam <lb></lb>a porta ad baſilicam uſque Pauli ſtadia circiter quinque. <lb></lb></s>
          <s id="N40E6B4">Alteram a ponte ad baſilicam uſque Petri pedes. </s>
          <s id="N40E6B7">MMD. <lb></lb>opertam porticu ex marmoreis columnis et plumbea tectu<lb></lb>ra. </s>
          <s id="N40E6BE">Ornamenta hæc uiis huiuſmodi mirifice conueniunt. <pb xlink:href="004/01/288.jpg"></pb>Sed re deo ad militares.</s>
        </p>
        <p id="N40E6C5" type="main">
          <s id="N40E6C7">Viarum <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> et earum quæ extra <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> ſint / et earum quæ intra <lb></lb>urbem ſint / caput et quaſi terminus quidam eſt terreſtribus <lb></lb>porta maritimis niſi fallimur portus. </s>
          <s id="N40E6D6">Ni forte ſit ea qui<lb></lb>dem ſubterranea: quales aegyptiis thebis fuiſſe prædicant ut <lb></lb>per eas reges exercitus emitterent / nullo id oppidanorum <lb></lb>ſentiente. </s>
          <s id="N40E6DF">Quales etiam apud peneſtrum in latio perplu<lb></lb>rimas fuiſſe comperio ſuffoſſas a monte ſummo uſque ad <lb></lb>plana miro artificio. </s>
          <s id="N40E6E6">In earum una Marium obſidione preſ<lb></lb>ſum interiſſe ſcribunt. </s>
          <s id="N40E6EB">Ex eo qui uitam ſcripſit Apollonii <lb></lb>uiam inueni dignam memoratu. </s>
          <s id="N40E6F0">Nam Meda inquit mulier <lb></lb>apud babylonem uiam lapide aſtructam et bitumine perduxit <lb></lb>latam ſub fluminis alueo: qua ſicco iretur pede a regia ad al<lb></lb>teram <expan abbr="domũ">domum</expan> e regione tranſ fluuium poſitam. </s>
          <s id="N40E6FD">Sed liceat <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb><expan abbr="oīa">omnia</expan> græcis credere hiſtoricis. </s>
          <s id="N40E709">Redeo ad rem. </s>
          <s id="N40E70C">Portæ <expan abbr="ornabũtur">ornabun<lb></lb>tur</expan> non ſecus atque arcus triumphorum: de quibus mox dicturi <lb></lb>ſumus. </s>
          <s id="N40E717">Portum ornabunt productæ <expan abbr="circũ">circum</expan> porticus crepidi<lb></lb>ne hirta ſpatiis laxæ: et <expan abbr="prominẽs">prominens</expan> celebre <expan abbr="ſpectatũque">ſpectatumque</expan> <expan abbr="tẽplũ">templum</expan>: et <lb></lb>pro <expan abbr="tẽplo">templo</expan> fori <expan abbr="ãplitudo">amplitudo</expan> patula: et ipſis <expan abbr="ī">in</expan> faucibus coloſſi: qua<lb></lb>les <expan abbr="cũ">cum</expan> cæteris <expan abbr="ī">in</expan> locis <expan abbr="pluſculis / tũ">pluſculis / tum</expan> et apud rhodum: quo loci <lb></lb><expan abbr="Herodẽ">Herodem</expan> tris appoſuiſſe <expan abbr="prædicãt">prædicant</expan>. </s>
          <s id="N40E751"><expan abbr="Celebrat̃">Celebratur</expan> apud hiſtoricos <lb></lb>moles <expan abbr="ī">in</expan> ſamo ad <expan abbr="portũ">portum</expan> exaggerata <expan abbr="quã">quam</expan> fuiſſe <expan abbr="ferũt">ferunt</expan> orgias al<lb></lb>tam uiginti: et ad duo intra mare ſtadia <expan abbr="extenſã">extenſam</expan>. </s>
          <s id="N40E76F">Itaque iſtæc <lb></lb>ornabunt portum: ſi facta erunt arte eleganti: materia non <lb></lb>uulgari: Atqui  uiam quidem <expan abbr="ītra">intra</expan> urbem præter id quod recte <lb></lb>conſtratam et omnino mundiſſimam eſſe oportet belliſſime <lb></lb>ornabunt porticus lineamentis pariles: et hinc atque hinc mu<lb></lb>tuo coæquate domus ad lineam et libellam. </s>
          <s id="N40E780">Sed uici ipſius <lb></lb>partes quibus egregie <expan abbr="ornamẽta">ornamenta</expan> debeantur ſunt hæc. </s>
          <s id="N40E789">Pons: <lb></lb>triuium. </s>
          <s id="N40E78E">Spectaculum uero haud aliud quippiam eſt / <expan abbr="q̈">quam</expan> fo<lb></lb>rus gradibus <expan abbr="circũſeptus">circumſeptus</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N40E797" type="main">
          <s id="N40E799">Incipiam igitur a <expan abbr="põte/">ponte /</expan> <expan abbr="quãdo">quando</expan> is potiſſima eſt pars uiæ. <lb></lb>Partes pontis <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> pilæ / arcus / et inſtratura. </s>
          <s id="N40E7AB"><expan abbr="Sũt">Sunt</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> pontis <lb></lb>partes uia media: qua <expan abbr="iumẽta">iumenta</expan> reptant: et hinc atque hinc de<pb xlink:href="004/01/289.jpg"></pb>curſoria: quibus togati <expan abbr="uadãt">uadant</expan>: et pro lateribus <expan abbr="ſpõdæ">ſpondæ</expan>: aliqui<lb></lb>bus <expan abbr="ẽt">et</expan> <expan abbr="tectũ">tectum</expan>. </s>
          <s id="N40E7D1">Quale romæ ad pontem omnium <expan abbr="præſtãtiſſimum">præſtantiſſimum</expan> <lb></lb>Adriani opus me ſuperi <expan abbr="dignũ">dignum</expan> memoratu: cuius <expan abbr="etiã">etiam</expan> ut ita lo<lb></lb>quar cadauera <expan abbr="ſpectabã">ſpectabam</expan> cum ueneratione. </s>
          <s id="N40E7EB">Steterat. n. illic <lb></lb><expan abbr="tectũ">tectum</expan> <expan abbr="colũnis">columnis</expan> <expan abbr="excuatũ">excitatum</expan> quadraginta duobuſ marmoreiſ opere <lb></lb>trabeato / tectura ænea / ornatu mirifico. </s>
          <s id="N40E803"><expan abbr="Pontẽ">Pontem</expan> æque atque la<lb></lb>tam <expan abbr="uiã">uiam</expan> efficiemus. </s>
          <s id="N40E80F">Pilae <expan abbr="fiẽt">fient</expan> inter ſe numero et amplitudi<lb></lb>ne <expan abbr="cõpares">compares</expan>. </s>
          <s id="N40E81E">Earum craſſitudini dabitur <expan abbr="ap̃tionis">apertionis </expan> tertia. </s>
          <s id="N40E821">Proræ <lb></lb><expan abbr="ī">in</expan> pilis <expan abbr="producent̃">producentur</expan> aduerſus uim aquæ quoad operi <expan abbr="dimidiã">dimidiam</expan> <lb></lb>latitudinem <expan abbr="põtis">pontis</expan> adiiciant: emergentque uſque ſuperent alluuio<lb></lb>nes. </s>
          <s id="N40E839">Puppis <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> æque producetur: <expan abbr="Nõ">non</expan> <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> dedecebit. </s>
          <s id="N40E848">ſi <lb></lb>quid erit ea quidem minus acuminata et quaſi <expan abbr="retũſa">retunſa</expan>. </s>
          <s id="N40E851">Pla<lb></lb>cebitque ſi ex prora puppique anterides firmitudinis gratia ad <lb></lb><expan abbr="põtis">pontis</expan> latera <expan abbr="ſubſtinẽda">ſubſtinenda</expan> in <expan abbr="altũ">altum</expan> <expan abbr="præſurgẽt">præſurgent</expan>: quarum craſſitudo <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>imo nihil minus occupet latitudinis pilæ quam tertiam bis. </s>
          <s id="N40E86D">Ar<lb></lb>cus <expan abbr="ap̃tionũ">apertionum</expan> totis <expan abbr="extabũt">extabunt</expan> capitibus ex aqua. </s>
          <s id="N40E87A">Eorum <expan abbr="lineamẽta">lineamenta</expan> <lb></lb>ex ionica aut potiuſ ex dorica <expan abbr="ducent̃">ducentur</expan> trabe: fientque craſſi ex <lb></lb>totius <expan abbr="ap̃tionis">apertionis </expan> in magnis <expan abbr="põcibus">pontibus</expan> <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> minus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex quanta et <lb></lb>decima. </s>
          <s id="N40E893">Pro <expan abbr="ſpõda">ſponda</expan> potis firmitudinis gratia <expan abbr="diſponẽtur">diſponentur</expan> ad <lb></lb><expan abbr="lineã">lineam</expan> et <expan abbr="llã">libellam</expan> arulæ <expan abbr="drãgulæ">quadrangulæ</expan>: in quibus <expan abbr="ctiã">etiam</expan> ſi libeat co<lb></lb>lumnas excites tecti ſuperadducendi gratia. </s>
          <s id="N40E8B1"><expan abbr="Spõdarum">Spondarum</expan> erit alti<lb></lb>tudo <expan abbr="cũ">cum</expan> ſocco et cimatio pedes quattuor. </s>
          <s id="N40E8BD">Spatia inter aras <lb></lb><expan abbr="cõplebis">complebis</expan> pluteo. </s>
          <s id="N40E8C5">Arulis et pluteo <expan abbr="cimatiũ">cimatium</expan> erit gulula: aut <lb></lb>potius undula per <expan abbr="totã">totam</expan> <expan abbr="ſpõdæ">ſpondæ</expan> lineam producta. </s>
          <s id="N40E8D6">Cimatio par <lb></lb>imo ſoccus <expan abbr="reſpõdebit">reſpondebit</expan>. </s>
          <s id="N40E8DF">Decurſoria quæ <expan abbr="ſecũdũ">ſecundum</expan> mediam <expan abbr="põtis">pon<lb></lb>tis</expan> uiam ad <expan abbr="ſpõdam">ſpondam</expan> mulierum et <expan abbr="peditũ">peditum</expan> gratia adiecta ſint <lb></lb>uno atque <expan abbr="itẽ">item</expan> altero <expan abbr="adſtabũt">adſtabunt</expan> gradu celſiora / <expan abbr="q̈">quam</expan> ipſa iſtac uia <lb></lb>media quæ <expan abbr="iumentorũ">iumentorum</expan> gratia ſilice <expan abbr="inſternat̃">inſternatur</expan>. </s>
          <s id="N40E908"><expan abbr="Colũnarũ">columnarum</expan> alti<lb></lb>tudo cum ornamentis erit quanta et pontis latitudo.</s>
        </p>
        <p id="N40E910" type="main">
          <s id="N40E912">Triuium et forum ſola differunt amplitudine. </s>
          <s id="N40E915">Puſillus ni <lb></lb>mirum eſt forus <expan abbr="triuiũ">triuium</expan>. </s>
          <s id="N40E91E">Iubebat Plato ad <expan abbr="triuiũ">triuium</expan> <expan abbr="haberẽt">haberent</expan> ſpa<lb></lb>tia: ubi nutrices <expan abbr="cũ">cum</expan> pueris <expan abbr="cõuenirẽt / eſſẽtq">conuenirent / eſſentque</expan> una. </s>
          <s id="N40E933">Credo id <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quo et pueri ualidiores redderentur uſu auræ liberio<lb></lb>ris: et nutrices laudis ſtudio eſſent lautiores et minus inter <pb xlink:href="004/01/290.jpg"></pb>tot eius ipſius rei obſeruatrices <expan abbr="errarẽt">errarent</expan> <expan abbr="negligẽtia">negligentia</expan>. </s>
          <s id="N40E949">Certe or<lb></lb>namento erit et triuiis et foro / ſi aderit <expan abbr="elegãs">elegans</expan> porticus: ſub <lb></lb>qua patres <expan abbr="cõſidentes">conſidentes</expan> ue aut <expan abbr="meridiẽt">meridient</expan>: aut mutua inter ſe of<lb></lb>ficia <expan abbr="præſtolent̃">præſtolentur</expan>. </s>
          <s id="N40E962">Adde quod <expan abbr="ludibundã">ludibundam</expan> et <expan abbr="certãtem">certantem</expan> ſpatiis la<lb></lb>xioribus <expan abbr="iuuentutẽ">iuuentutem</expan> <expan abbr="patrũ">patrum</expan> præſentia ab <expan abbr="oī">omni</expan> laſciuientis ætatis <lb></lb>improbitate et ſcurrilitate deterrebit. </s>
          <s id="N40E97D">Forus alius <expan abbr="argẽtarius">argentari<lb></lb>us</expan>: alius olitorius: alius boarius: alius lignarius et huiuſ<lb></lb>modi: quibus et locus in urbe et propria <expan abbr="debent̃">debentur</expan> <expan abbr="ornamẽta">ornamenta</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40E991">Sed <expan abbr="argentariũ">argentarium</expan> eſſe <expan abbr="oīum">omnium</expan> <expan abbr="præſtantiſſimũ">præſtantiſſimum</expan> conuenit. </s>
          <s id="N40E9A0">Forum <lb></lb>græci <expan abbr="quadratũ">quadratum</expan> <expan abbr="conſtituebãt">conſtituebant</expan>: porticibus ampliſſimis et du<lb></lb>plicibus circuibant: <expan abbr="colũnis">columnis</expan> et trabibus lapideis <expan abbr="ornabãt">ornabant</expan>: ſu<lb></lb>praque in <expan abbr="cõtignationibus">contignationibus</expan> ambulationes faciebant. </s>
          <s id="N40E9BD">Apud no<lb></lb>ſtros italos fori latitudo <expan abbr="tertiã">tertiam</expan> bis habebat longitudinis: et <lb></lb>quod ex uetere inſtituto illic gladiatoria munera <expan abbr="ſpectarent̃">ſpectarentur</expan>: <lb></lb>rarioreſ ad <expan abbr="porticũ">porticum</expan> <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> <expan abbr="ſtatuebant̃">ſtatuebantur</expan>. </s>
          <s id="N40E9DA">Circaque ad porticum <lb></lb><expan abbr="argẽtariæ">argentariæ</expan> tabernæ <expan abbr="adigebant̃">adigebantur</expan>: et ſupra in coaxationibus me<lb></lb>niana / et quæ ad uectigalia publica <expan abbr="ſeruirẽt">ſeruirent</expan> <expan abbr="parabant̃">parabantur</expan>. </s>
          <s id="N40E9F0">Hæc <lb></lb>illi. </s>
          <s id="N40E9F5">At nos forum <expan abbr="etiã">etiam</expan> probabimus / cuius area duo <expan abbr="cõpleat">compleat</expan> qua<lb></lb>drata: porticus et quæ circa <expan abbr="aſtruent̃">aſtruentur</expan> certis <expan abbr="dimẽſionibus">dimenſionibus</expan> ad <lb></lb><expan abbr="ſubdiualẽ">ſubdiualem</expan> <expan abbr="areã">aream</expan> <expan abbr="reſpõdeant">reſpondeant</expan> <expan abbr="cõdecet">condecet</expan>: ne quid aut uaſtior appare<lb></lb>at ſi depreſſa <expan abbr="circũ">circum</expan> aderunt ædificia: aut arctior <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> alta <lb></lb>ædificiorum ſeptus aceruatione. </s>
          <s id="N40EA2B"><expan abbr="Percõmoda">Percommoda</expan> erit <expan abbr="tectorũ">tectorum</expan> alti<lb></lb>tudo: quæ fiat ex tertia latitudinis fori: aut nihil minus <expan abbr="demũ">de<lb></lb>mum</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex duodecima bis. </s>
          <s id="N40EA40">Exaggeratas eſſe porticus uelim <lb></lb>ex <expan abbr="q̃nta">quinta</expan> ſuæ ipſius latitudinis. </s>
          <s id="N40EA45">Atqui latitudo <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> erit <expan abbr="q̈ta">quanta</expan> <lb></lb>et <expan abbr="colũnis">columnis</expan> altitudo. </s>
          <s id="N40EA52"><expan abbr="Colũnationis">columnationis</expan> <expan abbr="lineamẽta">lineamenta</expan> ex baſilica du<lb></lb>centur. </s>
          <s id="N40EA5E">Sed in his coronæ faſcia et trabs ſimul <expan abbr="partẽ">partem</expan> <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> <lb></lb><expan abbr="capiẽt">capient</expan> <expan abbr="qntã">quantam</expan>. </s>
          <s id="N40EA72">Quod ſi primas in <expan abbr="cõtignationes">contignationes</expan> <expan abbr="ẽt">et</expan> alteras ſuper<lb></lb>aſtruere <expan abbr="colũnationes">columnationes</expan> iuuabit: <expan abbr="fiẽt">fient</expan> illæ <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> graciliores bre<lb></lb>uioreſque <expan abbr="q̈">quam</expan>  primæ ex quarta: <expan abbr="ſubtendet̃que">ſubtendeturque</expan> aggerationis inſtar <lb></lb>ſoccus: cuius altitudo capiat aggerationis infimæ <expan abbr="dimidiã">dimidiam</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N40EA9D" type="main">
          <s id="N40EA9F">Sed quod foroſque triuiaque <expan abbr="maiorẽ">maiorem</expan> in <expan abbr="modũ">modum</expan> <expan abbr="exornẽt">exornent</expan> ſunt ar<lb></lb>cus ad fauces uiarum ſtatuti. </s>
          <s id="N40EAB0">Eſt. n. arcus ueluti perpetuo pa<lb></lb>tens porta. </s>
          <s id="N40EABC"><expan abbr="Inuentũ">Inuentum</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="arcũ">arcum</expan> arbitror ab his qui imperium <pb xlink:href="004/01/291.jpg"></pb>propagarint. </s>
          <s id="N40EACE"><expan abbr="Nã">Nam</expan> hi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> inquit Tatius ex uetere more <expan abbr="pomeriũ">po<lb></lb>merium</expan> quoque ampliabant. </s>
          <s id="N40EADD">Quod feciſſe <expan abbr="Claudiũ">Claudium</expan> <expan abbr="prædicãt">prædicant</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40EAE9">Ergo aucta urbe antiquas portas utilitatis gratia ſeruandas <lb></lb>ducebant <expan abbr="cũ">cum</expan> alias ob res: <expan abbr="tũ">tum</expan> fortaſſis <expan abbr="etiã">etiam</expan> ut eſſent in aduer<lb></lb>ſis caſibus contra <expan abbr="irrũpentiũ">irrumpentium</expan> <expan abbr="hoſtiũ">hoſtium</expan> uim tutiores. </s>
          <s id="N40EB04">Deinceps <lb></lb>quod opus id celeberrimo ſtaret loco: ea re illic captas ab ho<lb></lb>ſte exuuias et notas uictoriæ <expan abbr="deponebãt">deponebant</expan>. </s>
          <s id="N40EB0F">Inde ceptus ornari <lb></lb>arcus eſt: adiectique et tituli et ſtatuæ et hiſtoria. </s>
          <s id="N40EB14"><expan abbr="Arcũ">Arcum</expan> aptiſ<lb></lb>ſime aſtruemus illic: ubi uia in <expan abbr="plateã">plateam</expan> aut forum terminabit: <lb></lb>et præſertim uia regia. </s>
          <s id="N40EB24">Sic. n. appello <expan abbr="uiã">uiam</expan> quæ intra urbem <lb></lb>omnium digniſſima eſt. </s>
          <s id="N40EB32">Atqui  arcus <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ſecus atque pons <lb></lb>tris <expan abbr="habebit̃">habebitur</expan> itiones peruias. </s>
          <s id="N40EB43">Mediam qua miles. </s>
          <s id="N40EB46">Hinc uero <lb></lb>atque hinc quibus matres: ſuique <expan abbr="uictorẽ">uictorem</expan> <expan abbr="exercitũ">exercitum</expan> <expan abbr="redeũtem">redeuntem</expan> ad <lb></lb>patrios deos <expan abbr="cõſalutãdos">conſalutandos</expan> <expan abbr="comitent̃">comitentur</expan>: et ouantibus <expan abbr="plaudãt">plaudant</expan> ac <lb></lb><expan abbr="cõgratulent̃">congratulentur</expan>. </s>
          <s id="N40EB6A">Vbi <expan abbr="arcũ">arcum</expan> ædifices areæ linea quæ <expan abbr="ſecundũ">ſecundum</expan> <expan abbr="uiã">uiam</expan> <lb></lb><expan abbr="ſit / dimidiũ">ſit / dimidium</expan> habebit eius lineæ: quæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="tranſuerſã">tranſuerſam</expan> uiam <lb></lb>a dextris ad <expan abbr="ſiniſtrã">ſiniſtram</expan> interſecet. </s>
          <s id="N40EB8C">Et iſtius <expan abbr="trãſuerſæ">tranſuerſæ</expan> lineæ lon<lb></lb>gitudo nihil capiet minus cubitos quinquaginta. </s>
          <s id="N40EB95">Opus hoc per <lb></lb>maxime <expan abbr="põtibus">pontibus</expan> ſimile <expan abbr="ẽ">est</expan>. </s>
          <s id="N40EBA2">Sed <expan abbr="cõſtat">conſtat</expan> pilis <expan abbr="nõ">non</expan> plus quattuor: <lb></lb><expan abbr="ap̃tionibus">apertionibus</expan> tribus. </s>
          <s id="N40EBAF">Ex areæ linea breuiore hoc eſt quæ ſecun <lb></lb><expan abbr="dũ">dum</expan> <expan abbr="uiã">uiam</expan> eſt / octaua ad latus areæ quod forum ſpectet: et rurſus <lb></lb>ad alterum <expan abbr="poſticũ">poſticum</expan> latus areæ <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> octaua <expan abbr="relinquet̃/">relinquetur /</expan> ut eam <lb></lb><expan abbr="occupẽt">occupent</expan> arulæ: quibus <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> ad arcus excitabuntur. </s>
          <s id="N40EBD4">Areæ <lb></lb>uero altera linea quæ prolixior eſt / hoc eſt quæ <expan abbr="trãſuerſã">tranſuerſam</expan> ad <lb></lb>uram obducitur / octo in modulos diuidetur: ex quibus duo <lb></lb>dabunt apertioni mediæ: ſingulis uero pilis et <expan abbr="itẽ">item</expan> ſingulis <lb></lb>collateralibus <expan abbr="ap̃tionibus">apertionibus</expan> ſinguli dabuntur moduli. </s>
          <s id="N40EBE7"><expan abbr="Pilarumqdẽ">Pilarum <lb></lb>quidem</expan> latera mediana quæ ad <expan abbr="ppendiculũ">perpendiculum</expan> uſque ad medianæ ip<lb></lb>ſius <expan abbr="ap̃tionis">apertionis </expan> <expan abbr="arcũ">arcum</expan> <expan abbr="ferẽdũ">ferendum</expan> <expan abbr="tollent̃">tollentur</expan> modulos <expan abbr="fiẽt">fient</expan> alta duos ad<lb></lb>dita et parte moduli tertia. </s>
          <s id="N40EC05"><expan abbr="Eadẽ">Eadem</expan> erit ratio laterum attollendorum <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>reliquis duabus collateralibus <expan abbr="ap̃tionibus">apertionibus</expan>. </s>
          <s id="N40EC13">Ad ſua. n. ſpatia ſi <lb></lb>mili dimenſione <expan abbr="referent̃">referentur</expan>. </s>
          <s id="N40EC22">Teſtudo peruiis <expan abbr="ap̃tionibus">apertionibus</expan> erit for <lb></lb>nix. </s>
          <s id="N40EC27"><expan abbr="Ornamẽta">Ornamenta</expan> quæ pilis <expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> ſub arcu et fornice <expan abbr="extẽdẽt̃">extendentur</expan> <lb></lb>capitula <expan abbr="imitabũtur">imitabuntur</expan> <expan abbr="doricũ">doricum</expan>: ſed <expan abbr="habebũt">habebunt</expan> lancis operculique <pb xlink:href="004/01/292.jpg"></pb>loco coronices <expan abbr="prominẽtes">prominentes</expan> opere corynthio aut etiam ioni<lb></lb>co: et ſub corona colli inſtar <expan abbr="expeditã">expeditam</expan> habebit <expan abbr="faſciã">faſciam</expan>. </s>
          <s id="N40EC59">Subin<lb></lb>de quod in <expan abbr="ſũmis">ſummis</expan> <expan abbr="colũnarum">columnarum</expan> ſcapis <expan abbr="adiungit̃/torquẽ">adiungitur / torquem</expan> habebit <lb></lb>atque <expan abbr="nextrulũ">nextrulum</expan>. </s>
          <s id="N40EC70">Tota iſtæc <expan abbr="ornamẽta">ornamenta</expan> ſimul collecta fient ex <lb></lb>nona altitudinis pilæ. </s>
          <s id="N40EC79">Rurſus nona iſtæc pars <expan abbr="ī">in</expan> particulas <lb></lb>minutas diuidetur <expan abbr="nouẽ">nouem</expan>: quarum ſupremas quinque dabis coro<lb></lb>næ: tris dabis faſciæ: <expan abbr="unã">unam</expan> uero dabis torqui et nextrulo. </s>
          <s id="N40EC8C">In <lb></lb>flexa trabs hoc eſt arcus qui pro <expan abbr="frõte">fronte</expan> uergitur craſſitudine <lb></lb>ſui capiet apertionis nihil plus duodecima: nihil minus de<lb></lb>cima. </s>
          <s id="N40EC99"><expan abbr="Colũnæ">Columnæ</expan> <expan abbr="cõtra">contra</expan> medias <expan abbr="frõtes">frontes</expan> pilarum <expan abbr="appingũtur">appinguntur</expan> legitti<lb></lb>me atque expedite: ponenturque ſic / ut ſupremo ſcapo aequent <lb></lb>apertionis <expan abbr="uerticẽ">uerticem</expan>: <expan abbr="lõgitudine">longitudine</expan> <expan abbr="aũt">aut</expan> ſui <expan abbr="diſtendẽt">diſtendent</expan> <expan abbr="q̃tum">quantum</expan> eſt <expan abbr="ap̃tionis">ap<lb></lb>tionis</expan> medianæ laxitas. </s>
          <s id="N40ECC7">Sub <expan abbr="colutilde;na">columna</expan> ſubigetur baſis arulaque<lb></lb> et ſoccus: ſupraque <expan abbr="colũnam">columnam</expan> <expan abbr="capitulũ">capitulum</expan> ſeu <expan abbr="corynthiũ">corynthium</expan> ſeu itali<lb></lb>cum: ſupraque id trabs faſcia et corona ionica aut corynthia. <lb></lb></s>
          <s id="N40ECDF">Singula hæc ſuis aptiſque <expan abbr="expediẽtur">expedientur</expan> <expan abbr="lineamẽtis">lineamentis</expan>: de quibus ſu<lb></lb>pra <expan abbr="trãſegimus">tranſegimus</expan>. </s>
          <s id="N40ECF0">Supra <expan abbr="colũnationes">columnationes</expan> iſtiuſmodi excreſcent <lb></lb>alæ nouiſſimi ſuperaſtructi parietis uſque addant opi <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="dimidiã">dimi<lb></lb>diam</expan> eius quod eſt a baſi <expan abbr="īfima">infima</expan> ad <expan abbr="extremã">extremam</expan> <expan abbr="lineã">lineam</expan> ſuæ coronæ. <lb></lb></s>
          <s id="N40ED0F">Huius ſuperadiccti parietis altitudo in partes diuidetur unde<lb></lb>cim. </s>
          <s id="N40ED14">Ex his ſuprema dabitur puris coronis nulla aut faſcia <lb></lb>aut trabe ſubſtituta: et <expan abbr="ī">in</expan> imo pars una et dimidia <expan abbr="dabit̃">dabitur</expan> ſocco: <lb></lb>qui <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> habebit <expan abbr="ornamẽtum">ornamentum</expan> <expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="uerſã">uerſam</expan> <expan abbr="undulã">undulam</expan> ex tertia ſuæ <lb></lb>altitudinis. </s>
          <s id="N40ED39">Statuæ <expan abbr="ī">in</expan> capitibus <expan abbr="trabiũ">trabium</expan> quae ſeſe ex ope ad <expan abbr="colũnas">colum<lb></lb>nas</expan> <expan abbr="præhẽdẽdas">præhendendas</expan> <expan abbr="porrigũt">porrigunt</expan> expedite <expan abbr="locabũt̃">locabuntur</expan>: <expan abbr="hẽbũtque">habebuntque</expan> ſub pe<lb></lb>dibus <expan abbr="arulã">arulam</expan> æque <expan abbr="craſſã">craſſam</expan> atque <expan abbr="colutilde;na">columna</expan> <expan abbr="ī">in</expan> imo <expan abbr="ẽ">est</expan>. </s>
          <s id="N40ED70">Statuarum aſtitu<lb></lb>do tota <expan abbr="cũ">cum</expan> arula ex <expan abbr="undecī">undecim</expan> <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> partibuſ parietis iſtius ca<lb></lb>piet. </s>
          <s id="N40ED83">viii. In ſuprema <expan abbr="demũ">demum</expan> operis <expan abbr="ſpõda">ſponda</expan> præſertim qua forum <lb></lb>ſpectet quadrigæ et maiores ſtatuæ et animantia et huiuſ<lb></lb>modi rerum ſimulacra diſponentur. </s>
          <s id="N40ED97">Eis ſubſtituetur pro ſoc<lb></lb>co ubi acquieſcant murulus triplo altus <expan abbr="q̈">quam</expan>  eſt operis proxi<lb></lb>ma et contigua ſub ſe corona. </s>
          <s id="N40ED9F">Statuarum altitudo quæ ulti<lb></lb>mo et ſupremo iſto in loco <expan abbr="apponẽtur">apponentur</expan> priores quas <expan abbr="colũnis">columnis</expan> <lb></lb>impoſueram is ſtatuas excedent nihilo plus ſexta: nihil mi <pb xlink:href="004/01/293.jpg"></pb>nus nona bis. </s>
          <s id="N40EDB2">Per frontes <expan abbr="parietũ">parietum</expan> locis idoneis tituli et ſcul<lb></lb>ptæ hiſtoriæ <expan abbr="adcruſtabũtur">adcruſtabuntur</expan> ſpatiis diffinitis <expan abbr="cũ">cum</expan> circulo tum <lb></lb>et <expan abbr="quadrãgulo">quadrangulo</expan>. </s>
          <s id="N40EDC9">Itione <expan abbr="autẽ">autem</expan> peruia uſque ad <expan abbr="dimidiũ">dimidium</expan> parietis: <lb></lb>in <expan abbr="quẽ">quem</expan> fornix mediana <expan abbr="incũbat">incumbat</expan>: hiſtoriæ ab illius medio ſu<lb></lb>pra <expan abbr="ponent̃">ponentur</expan> bene: ab illius uero medio infra propter illuta<lb></lb>tiones illæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> non recte habebuntur. </s>
          <s id="N40EDEA">Pilis pro ſocco ſub<lb></lb>ſtituetur gradus altus non plus <expan abbr="cubitũ">cubitum</expan> et ſemis / ne quid axis <lb></lb>rotarum abtergat: fietque decuſſatus inuerſa undula. </s>
          <s id="N40EDF5">Vndula <lb></lb>uero fiet ex quarta altitudinis ſocci. </s>
          <s id="N40EDFA">De his quoque hactenus.</s>
        </p>
        <p id="N40EDFD" type="main">
          <s id="N40EDFF">Venio ad ſpectacula. </s>
          <s id="N40EE02"><expan abbr="Epimenidẽ">Epimenidem</expan> ferunt <expan abbr="eũ/">eum /</expan> qui in ſepul<lb></lb>chro annos <expan abbr="ſeptẽ">ſeptem</expan> et quinquaginta obdormuerit / <expan abbr="cũ">cum</expan> athenis lo <lb></lb>cum ludorum aſtruerent increpaſſe ciues dixiſſeque. </s>
          <s id="N40EE18">Ignoratis <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> hic locus <expan abbr="quãtarum">quantarum</expan> cauſa <expan abbr="cladiũ">cladium</expan> futurus ſit: id ubi intel<lb></lb>ligeretis / dentibus diſcerperetur. </s>
          <s id="N40EE2A">Et noſtros <expan abbr="nõ">non</expan> audeo <expan abbr="īprobare">impro<lb></lb>bare</expan> <expan abbr="põtifices">pontifices</expan> morumque magiſtros, ſi <expan abbr="cõſulto">conſulto</expan> ſpectaculorum <expan abbr="uſũ">uſum</expan> <lb></lb>prohibuere. </s>
          <s id="N40EE45">Moyſem laudant: qui unico in <expan abbr="tẽplo">templo</expan> <expan abbr="gentẽ">gentem</expan> <expan abbr="omnẽ">omnem</expan> <lb></lb>ſuorum <expan abbr="cõuenire">conuenire</expan> <expan abbr="ſolẽnibus">ſolemnibus</expan>: et commeſſationes ſtatutis tempori<lb></lb>bus inter ſe concelebrare inſtituit. </s>
          <s id="N40EE62">Quid ego hunc ſpectaſſe <lb></lb>aliud dixerim præter hoc ut vellet cociliis et <expan abbr="cẽmunione">communione</expan> ci<lb></lb>uium miteſcere <expan abbr="aīos">animos</expan> atque ad amicitiæ fructum patiores red<lb></lb>dere. </s>
          <s id="N40EE73">Sic cenſeo maiores noſtros <expan abbr="nõ">non</expan> magis feſtiuitatis iucun<lb></lb>ditatiſque gratia in urbibus ſpectacula <expan abbr="conſtituiſſe; /q̈">conſtituiſſe / quam</expan> utilita<lb></lb>tis. </s>
          <s id="N40EE84">Et profecto ſi <expan abbr="rẽ">rem</expan> diligenter <expan abbr="pẽſitabimus">penſitabimus</expan>: multa <expan abbr="occurrẽt">occurrent</expan> <lb></lb>cur iterum atque iterum indoleas: tam præclarum utileque inſtitutum <lb></lb>iam <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="pridẽ">pridem</expan> obſoleuiſſe. </s>
          <s id="N40EEA1"><expan abbr="Nã">Nam</expan> cum <expan abbr="ſpectaculorũ">ſpectaculorum</expan> alia ad <expan abbr="oblectamẽta">ob<lb></lb>lectamenta</expan> pacis et ocii: alia ad ſtudia belli et negocii <expan abbr="cõperta">comper<lb></lb>ta</expan> ſint: in altero <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> certe ingenii <expan abbr="mẽtiſque">mentiſque</expan> uigor et uis <expan abbr="excitatur / alit̃que">ex<lb></lb>citatur / aliturque</expan>: in altero animi <expan abbr="uiriũque">uiriumque</expan> robur et firmitas mi<lb></lb>tifice adaugetur. In utroque certa et <expan abbr="ceſtãs">conſtans</expan> uia ineſt: quæ <expan abbr="maiorẽ">ma<lb></lb>iorem</expan> in <expan abbr="modũ">modum</expan> ad patriæ <expan abbr="ſaiutẽ">ſalutem</expan> et decus faciat. </s>
          <s id="N40EEDA">Archades <expan abbr="quodeſſẽt">quod <lb></lb>eſſent</expan> uita auſteri et duri / quo <expan abbr="ciuiũ">ciuium</expan> <expan abbr="aīos">animos</expan> <expan abbr="mitigarẽt">mitigarent</expan> ludos in <lb></lb>ueniſſe <expan abbr="prædicãt">prædicant</expan>: quos poſtea qui dimiſerint ita animis du<lb></lb>ruiſſe meminit Polibius: ut tota gratia execrabiles <expan abbr="habeiẽtur">haberen<lb></lb>tur</expan>. </s>
          <s id="N40EEFD">Sed ludorum alioquin peruetus memoria eſt: uariique <pb xlink:href="004/01/294.jpg"></pb>fuiſſe auctores perhibentur. </s>
          <s id="N40EF04"><expan abbr="Nã">Nam</expan> Dyoniſium <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſaltatio<lb></lb>nem et ludos principio inſtituiſſe <expan abbr="ferũt">ferunt</expan>. </s>
          <s id="N40EF14"><expan abbr="Herculẽ">Herculem</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> aucto <lb></lb>rem fuiſſe <expan abbr="certaminũ">certaminum</expan> <expan abbr="cõperio">comperio</expan>. </s>
          <s id="N40EF28">Tum <expan abbr="agonẽ">agonem</expan> apud <expan abbr="olympũ">olympum</expan> ex <lb></lb><expan abbr="cogitatũ">cogitatum</expan> atque <expan abbr="inuẽtum">inuentum</expan> ab ætholis et epeis poſt <expan abbr="reductionẽ">reductionem</expan> a <lb></lb>troia <expan abbr="predicãt">praedicant</expan>. </s>
          <s id="N40EF46">Apud græcos <expan abbr="Dyoniſiũ">Dyoniſium</expan> <expan abbr="lẽneum">lenneum</expan> qui primus <lb></lb>tragoediarum choros inuenerit: <expan abbr="primũ">primum</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> et ſpectaculorum ſe<lb></lb>des <expan abbr="cõſtituiſſe">conſtituiſſe</expan> <expan abbr="referũt">referunt</expan>. </s>
          <s id="N40EF65">In <expan abbr="italiã">italiam</expan> primus L. <expan abbr="Mũmius">Mummius</expan> theatra<lb></lb>les ludos in <expan abbr="triũpho">triumpho</expan> edidit annis ante <expan abbr="Neronẽ">Neronem</expan> <expan abbr="principẽ">principem</expan> du<lb></lb>centis: <expan abbr="migrarũtque">migraruntque</expan> in <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> hiſtriones ab ætruſcis. </s>
          <s id="N40EF88">Equorum <lb></lb>certamina a tyriis: <expan abbr="oīſque">omnibuſque</expan> fere ludorum reliqua uarietas ab aſia <lb></lb>extitit ad italos deportata. </s>
          <s id="N40EF93">Ludos ego <expan abbr="bonã">bonam</expan> <expan abbr="illã">illam</expan> <expan abbr="poſteritatẽ">poſteritatem</expan> <lb></lb>quæ <expan abbr="lanũ">Ianum</expan> ſignabat in ære facile <expan abbr="crediderī">crediderim</expan> ſpectaſſe ſub fago <lb></lb>aut ſub ulmo <expan abbr="ſtãtẽ">ſtantem</expan>. </s>
          <s id="N40EFB2">Primus ſollicitos inquit Naſo / feciſti ro<lb></lb>mule ludos: <expan abbr="Cũ">Cum</expan> iuuit uiduos rapta ſabina uiros. </s>
          <s id="N40EFBB">Tunc neque <lb></lb>marmoreo <expan abbr="pẽdebãt">pendebant</expan> uela theatro: Nec <expan abbr="fuerãt">fuerant</expan> liquido pulpita <lb></lb>rubra croco. </s>
          <s id="N40EFCA">Illic quas <expan abbr="tulerãt">tulerant</expan> nemoroſa palatia frondes <expan abbr="Sī">Sim</expan><lb></lb>pliciter poſitæ: ſcæna ſine arte fuit. </s>
          <s id="N40EFD7">In gradibus ſedit popu<lb></lb>lus de ceſpite factis: Qualibet hirſutas <expan abbr="frõde">fronde</expan> <expan abbr="tegẽte">tegente</expan> comas. <lb></lb></s>
          <s id="N40EFE5">Ferunt tamen <expan abbr="yolaũ">yolaum</expan> lpſiclei <expan abbr="filiũ">filium</expan> primum instituiſſe gradi<lb></lb>bus extructas ſedes <expan abbr="ī">in</expan> ſardinia inſula: <expan abbr="cũ">cum</expan> ab Hercule theſpia<lb></lb>das accepiſſet. </s>
          <s id="N40EFFC">Sed ex uetere more lignea <expan abbr="tũ">tum</expan> primum <expan abbr="fiebãt">fiebant</expan> <lb></lb>theatra. </s>
          <s id="N40F009">Quin et ea re <expan abbr="incuſarũt">incuſarunt</expan> <expan abbr="Põpeium">Pompeium</expan>: quod ſpectaculi ſe <lb></lb>dem poſuiſſet: <expan abbr="nõ">non</expan> ut antea ſubitariis gradibus ſed <expan abbr="mãſuris">manſuris</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40F01F">Poſtea ad id deuenere ut intra <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> theatra maxima <expan abbr="haberẽtur">haberen<lb></lb>tur</expan> tria et amphitheatra <expan abbr="cũ">cum</expan> alia plura: <expan abbr="tũ">tum</expan> id quod hominum <lb></lb>milia caperet plus. </s>
          <s id="N40F036">cc. </s>
          <s id="N40F039">et <expan abbr="circũ">circum</expan> <expan abbr="oīum">omnium</expan> <expan abbr="maximũ">maximum</expan>. </s>
          <s id="N40F048">Cuncta hæc <lb></lb>quadrato lapide / et marmoreis <expan abbr="colũnis">columnis</expan> <expan abbr="īſignia">inſignia</expan>. </s>
          <s id="N40F055">Adde quod <lb></lb>huiuſmodi <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="contẽti">contenti</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> temporaria ſpectacula marmore <lb></lb>et uitro et ſignorum copia incredibili excitarunt. </s>
          <s id="N40F068"><expan abbr="Spectaculũ">Spectaculum</expan> <lb></lb>ad id uſque tempus <expan abbr="oīum">omnium</expan> <expan abbr="capaciſſimũ">capaciſſimum</expan> per <expan abbr="bellũ">bellum</expan> Octauiani at <lb></lb>ſit apud <expan abbr="placentiã">placentiam</expan> <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> galliæ. </s>
          <s id="N40F086">Sed de his hactenus. </s>
          <s id="N40F089">Specta <lb></lb>culorum alia ad <expan abbr="ociũ">ocium</expan>: alia ad <expan abbr="negociũ">negocium</expan> ſpectant. </s>
          <s id="N40F096"><expan abbr="Cõiuncta">Coniuncta</expan> otio <lb></lb>quæ oblectent ſunt poetæ / muſici / hiſtriones. </s>
          <s id="N40F09E">Quæ uero ad <lb></lb>rem belli <expan abbr="ſpectãt /ſũt">ſpectant / ſunt</expan> lucta / pugil / cæſtus / iacula curricula <pb xlink:href="004/01/295.jpg"></pb>et ſiqua <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> armorum præludia iſtiuſmodi: quæ <expan abbr="bẽri">heri</expan> <expan abbr="quotãnis">quotannis</expan> <lb></lb>iubebat Plato: quod ad rei pu. </s>
          <s id="N40F0B9">ſalutem et urbis decus mirifice <lb></lb><expan abbr="cõferant">conferant</expan>: uaria iſtis debentur opera: uariiſque perinde nominibus <lb></lb><expan abbr="nuncupant̃">nuncupantur</expan>. </s>
          <s id="N40F0C6"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> ſint <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> alia <expan abbr="ī">in</expan> quibus poetæ / comici / <lb></lb>tragici et eiuſmodi <expan abbr="uerſent̃">uerſentur</expan>: hæc nos theatra dignitatis gra<lb></lb>tia appellabimus. </s>
          <s id="N40F0E0">Alia uero in quibus ingenua <expan abbr="iuuẽtus">iuuentus</expan> cur<lb></lb>riculis / biga / quadriga ue <expan abbr="exerceat̃">exerceatur</expan>: hic circus <expan abbr="appellabit̃">appellabitur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40F0F2">Alia <expan abbr="demũ">demum</expan> <expan abbr="ī">in</expan> quibus uenationes <expan abbr="cõcluſis">concluſis</expan> feris <expan abbr="habeãtur">habeantur</expan>: hoc <lb></lb><expan abbr="amphitheatrũ">amphitheatrum</expan> <expan abbr="dicet̃">dicetur</expan>. </s>
          <s id="N40F10E">Spectacula ferme <expan abbr="oīa">omnia</expan> <expan abbr="ſtructã">ſtructam</expan> cornibus <lb></lb>ad <expan abbr="bellũ">bellum</expan> <expan abbr="aciẽ">aciem</expan> imitantur: <expan abbr="conſtãtque">conſtantque</expan> area mediana: in qua ludi<lb></lb>ones / pugiles / iuga et eiuſmodi exerceantur: et gradationi<lb></lb>bus: in quibus ſpectatores <expan abbr="cõſideãt">confideant </expan>: ſed <expan abbr="differũt">differunt</expan> <expan abbr="lineamẽto">lineamento</expan> <lb></lb>areæ. </s>
          <s id="N40F139"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ex his id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> cuius forma <expan abbr="ſeneſcẽti">ſeneſcenti</expan> lunæ ſimilis <lb></lb>eſt <expan abbr="theatrũ">theatrum</expan> nuncupatur. </s>
          <s id="N40F14D"><expan abbr="Cũ">Cum</expan> <expan abbr="autẽ">autem</expan> in <expan abbr="oblongũ">oblongum</expan> cornibus <expan abbr="protẽdetur">proten<lb></lb>detur</expan>: ea re circus dicetur: quod in eo et bigæ et quadrigæ me<lb></lb>tas <expan abbr="certãdo">certando</expan> <expan abbr="circuãt">circuant</expan>. </s>
          <s id="N40F16B">Atqui  in his quoque <expan abbr="certamẽ">certamen</expan> nauale habe<lb></lb>batur aqua <expan abbr="īmiſſa">immiſſa</expan> alibi ex riuo: alibi ex aquæ ductu. </s>
          <s id="N40F178"><expan abbr="Sũt">Sunt</expan> qui <lb></lb><expan abbr="dicãt">dicant</expan> ueteres <expan abbr="īter">inter</expan> enſes et flumina tali ſeſe ludo ſolitos exer<lb></lb>ceri: eaque re <expan abbr="circẽſes">circenſes</expan> nominatos. </s>
          <s id="N40F18D">Et ludorum iſtorum fuiſſe <expan abbr="Monagũ">Mo<lb></lb>nagum</expan> neſcio <expan abbr="quẽ">quem</expan> apud <expan abbr="helidẽ">helidem</expan> aſiæ <expan abbr="inuentorẽ">inuentorem</expan>. </s>
          <s id="N40F1A1">Quæ uero duo<lb></lb>bus theatris iunctis <expan abbr="frõtibus">frontibus</expan> concludebatur: <expan abbr="caueã">caueam</expan> nuncupa<lb></lb>bant: quod <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> opus <expan abbr="amphitheatrũ">amphitheatrum</expan> <expan abbr="dicit̃">dicitur</expan>. </s>
          <s id="N40F1BC">Spectaculis <expan abbr="īpri/mis">inpri<lb></lb>mis</expan> loca per<expan abbr="q̈">quam</expan>  ſaluberrima <expan abbr="captent̃">captentur</expan> opus eſt: nequid auræ gra<lb></lb>ues et ſoles / cætera ue quæ primo <expan abbr="recẽſuimus">recenſuimus</expan> libro <expan abbr="offẽdãt">offendant</expan>: <lb></lb>et præſertim <expan abbr="theatrũ">theatrum</expan>: quod <expan abbr="mẽſe">menſe</expan> auguſto poetas et umbrati<lb></lb>les leueſque <expan abbr="aīorum">animorum</expan> delitias quærat populus <expan abbr="oīo">omnino</expan> eſſe a ſole auer<lb></lb>ſum atque <expan abbr="obtectũ">obtectum</expan> oportet. </s>
          <s id="N40F1ED"><expan abbr="Nã">Nam</expan> intra ſtructuræ <expan abbr="ambitũ">ambitum</expan> <expan abbr="circũ">circum</expan> <lb></lb>impreſſus radius corpora excoqueret: et humoribus inferue <lb></lb>factis facile in morbos inciderent. </s>
          <s id="N40F1FF">Sonorus <expan abbr="etiã">etiam</expan> ſit locus ne <lb></lb>ceſſe eſt / et minime ſurdus: et habeat conuenit porticus aut <lb></lb>iunctas operi: aut perproximas: quibus ſeſe populus a <expan abbr="repẽti">repenti</expan><lb></lb>nis imbribus <expan abbr="tẽpeſtateque">tempeſtateque</expan> recipiat. </s>
          <s id="N40F214">Plato theatri <expan abbr="ſedẽ">ſedem</expan> proba<lb></lb>uit intra <expan abbr="urbẽ">urbem</expan>: equorum curricula extra <expan abbr="urbẽ">urbem</expan>. </s>
          <s id="N40F225">Theatri partes <lb></lb>hæ ſunt / <expan abbr="expeditũ">expeditum</expan> ſinus areæ medianæ ſubdiualis. </s>
          <s id="N40F22E"><expan abbr="circũque">circumque</expan><pb xlink:href="004/01/296.jpg"></pb>aream <expan abbr="hãc">hanc</expan> ſubſelliorum gradationes: et pro faucibus <expan abbr="exaggetũ">exaggetum</expan> <lb></lb>opus pulpiti: ubi quæ ad <expan abbr="fabulã">fabulam</expan> pertineant <expan abbr="coaptẽtur">coaptentur</expan>. </s>
          <s id="N40F24A">Et in <lb></lb>ſupremo ambitu porticus et tecta: quibus uox diffuſa <expan abbr="contineat̃/fiatque">conti<lb></lb>neatur / fiatque</expan> ſonorior. </s>
          <s id="N40F254">Sed theatra græca a latinis <expan abbr="differebãt">differebant</expan> <lb></lb>ea re quod illi choros et ſcænicos ſaltatores media in area per <lb></lb><expan abbr="ducẽtes">ducentes</expan> pulpito <expan abbr="īdigebãt">indigebant</expan> minore: noſtri quod totis ludionibuſ <lb></lb><expan abbr="fabulã">fabulam</expan> agerent <expan abbr="ī">in</expan> pulpito. </s>
          <s id="N40F271">Id ea de re habere laxius uoluere. <lb></lb></s>
          <s id="N40F275">In hoc <expan abbr="oẽs">omnes</expan> conuenere: ut principio emiciclum in area <expan abbr="circũ">circum</expan> <lb></lb>ſcriberent: emiciclique cornua producerent. </s>
          <s id="N40F282">Sed ita alii rectis <lb></lb>lineis alii flexis. </s>
          <s id="N40F287">Qui rectis <expan abbr="utebãt̃">utebantur</expan> lineis: eas <expan abbr="producebãt">producebant</expan> æqui<lb></lb><expan abbr="diſtãtes">diſtantes</expan> <expan abbr="īter">inter</expan> ſe uſque adderent cornibus emicicli <expan abbr="quantũ">quantum</expan> eſſet <lb></lb>diametri quarta. </s>
          <s id="N40F2A1">Qui uero flexis <expan abbr="utebãt̃">utebantur</expan> lineis illi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="integrũ">in<lb></lb>tegrum</expan> <expan abbr="perſcribebãt">perſcribebant</expan> <expan abbr="circulũ">circulum</expan>: exque <expan abbr="ītegro">integro</expan> cicli ambitu <expan abbr="quartã">quartam</expan> <lb></lb><expan abbr="partẽ">partem</expan> adimebant. </s>
          <s id="N40F2C6">Quod <expan abbr="igit̃">igitur</expan> <expan abbr="reſiduũ">reſiduum</expan> eſſet theatro relinque<lb></lb>bant. </s>
          <s id="N40F2D3">Poſitis areæ limitibus gradationes ſubſelliorum expedi<lb></lb>ebantur. </s>
          <s id="N40F2D8"><expan abbr="Prīcipio">Principio</expan> <expan abbr="ſtatuebãt">ſtatuebant</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  eſſe altas gradationes <expan abbr="uellẽt">uellent</expan>: <lb></lb>ex earumque altitudine <expan abbr="quantũ">quantum</expan> ſpatii in imo eſſent occupaturæ <lb></lb><expan abbr="diffiniebãt">diffiniebant</expan>. </s>
          <s id="N40F2F5">Theatra plerique <expan abbr="oẽs">omnes</expan> alta efficiebant <expan abbr="q̈tum">quantum</expan> eſſet <lb></lb>area mediana. </s>
          <s id="N40F2FE">Depreſſioribus. n. theatris <expan abbr="cõptũ">comptum</expan> <expan abbr="hẽbãt">habebant</expan> uoceſ <lb></lb>dilabi atque euaneſcere: præaltis roborari et durius exaudiri. <lb></lb></s>
          <s id="N40F312">Sed <expan abbr="īter">inter</expan> <expan abbr="elegãtes">elegantes</expan> fuere quae iſtius areæ <expan abbr="ptẽ">partem</expan> <expan abbr="qntã">quantam</expan> <expan abbr="dederīt">dederint</expan> altitu<lb></lb>dini theatri quater. </s>
          <s id="N40F32B">Ex iſta totiuſ opis altitudine <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> occu<lb></lb>parunt gradationes minus <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="dimidiã">dimidiam</expan>: aut pluſ <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="tertiã">tertiam</expan> bis. <lb></lb></s>
          <s id="N40F345">Gradibus ſubſelliorum alii dedere latitudini <expan abbr="dimidiã">dimidiam</expan> altitu<lb></lb>dinis bis: alii dedere latitudinis <expan abbr="qntã">quantam</expan> altitudini bis. </s>
          <s id="N40F352">Nos id <lb></lb>opus deſcribemus / quod <expan abbr="oī">omni</expan> ex parte fore <expan abbr="abſolutiſſimũ">abſolutiſſimum</expan> et <expan abbr="probatiſſimũ">pro<lb></lb>batiſſimum</expan> arbitramur. </s>
          <s id="N40F365"><expan abbr="Fundamẽta">Fundamenta</expan>. </s>
          <s id="N40F36B">n. </s>
          <s id="N40F36E">extrema <expan abbr="gradationũ">gradationum</expan> <lb></lb>hoc eſt pariet quibus deſinat ſupremus <expan abbr="cõſcẽſus">conſcenſus</expan> gradatio<lb></lb>num iacietur tam <expan abbr="lõge">longe</expan> a centro <expan abbr="emicicli / quantũ">emicicli / quantum</expan> erit ipſius <lb></lb>areæ medianæ ſemidiameter addita parte ipſius illius tertia. <lb></lb></s>
          <s id="N40F388">Primi ad <expan abbr="cõſcendendũ">conſcendendum</expan> gradus non ab ſolo areæ medianæ <expan abbr="incohabũtur">in<lb></lb>cohabuntur</expan>: ſed illic ad prima hoc eſt ad infima <expan abbr="gradationũ">gradationum</expan> <lb></lb>initia maximis <expan abbr="ī">in</expan> theatris extolletur altus paries ex nona ſe<lb></lb>midiametri areæ medianæ: ut inde <expan abbr="incohãtes">incohantes</expan> gradus ſeſſio<pb xlink:href="004/01/297.jpg"></pb>num <expan abbr="cõſcendat">conſcendat</expan>: in minoribus uero <expan abbr="extollet̃">extolletur</expan> pedes nihil mi<lb></lb>nus <expan abbr="ſeptẽ">ſeptem</expan>. </s>
          <s id="N40F3B6">Gradus iſti <expan abbr="cõſtituẽtur">conſtituentur</expan> alti <expan abbr="pedẽ">pedem</expan> <expan abbr="unũ">unum</expan> et ſemis: lati <lb></lb>quoque et ſemis et pedes binos. </s>
          <s id="N40F3C7">Sed gradibus <expan abbr="teſtudinabũtur">teſtudinabuntur</expan> <lb></lb>itiones <expan abbr="cõpares">compares</expan> et <expan abbr="cõmoderatæ">commoderatæ</expan> directæ partim <expan abbr="ī">in</expan> aream media <lb></lb><expan abbr="nã">nam</expan>: partim ut inde ſupremas gradationes conſcendas / eruntque <lb></lb>numero ex laxitate quoad eaſ theatri amplitudo poſtularit. <lb></lb></s>
          <s id="N40F3E4">Sed ex his <expan abbr="ſeprẽ">ſeptem</expan> <expan abbr="erũt">erunt</expan> itiones primariæ in <expan abbr="centrũ">centrum</expan> directæ <expan abbr="atqueoīo">atque <lb></lb>omnino</expan> expeditæ: et <expan abbr="diſtabũt">diſtabunt</expan> earum ingreſſus inter ſe paribus <expan abbr="in/teruallis">in<lb></lb>teruallis</expan>: earumque <expan abbr="itionũ">itionum</expan> una erit cæteris aptior in medio emi<lb></lb>cicli ambitu <expan abbr="cõſtituta">conſtituta</expan>. </s>
          <s id="N40F409"><expan abbr="Quã">Quam</expan> ego <expan abbr="apertionẽ">apertionem</expan> regiam <expan abbr="nũcupo">nuncupo</expan> <lb></lb>quod per eam regia perducatur uia. </s>
          <s id="N40F419">Vnaque <expan abbr="itẽ">item</expan> itio ad caput dia<lb></lb>metri <expan abbr="dextrũ">dextrum</expan>: altera ad <expan abbr="ſiniſtrũ">ſiniſtrum</expan>. </s>
          <s id="N40F42A">Binæ <expan abbr="aũt">aut</expan> ſubinde hinc: et <lb></lb><expan abbr="cõtra">contra</expan> binæ alteræ hinc per <expan abbr="emiciclũ">emiciclum</expan> intermediæ itiones con<lb></lb>ſtituetur. </s>
          <s id="N40F43C">Inter haſce <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> alii meatus <expan abbr="habebũtur">habebuntur</expan> qua<lb></lb>les et <expan abbr="q̃multos">quammultos</expan> theatri <expan abbr="ãbitos">ambitos</expan> <expan abbr="patiet̃">patietur</expan>. </s>
          <s id="N40F459">Totas gradationes ſub<lb></lb>ſelliorum ueteres <expan abbr="ī">in</expan> maximis theatris <expan abbr="diuidebãt">diuidebant</expan> <expan abbr="ī">in</expan> partes tris: <lb></lb><expan abbr="circũducebantque">circumducebantque</expan> ſingulis diuiſionibus <expan abbr="gradũ">gradum</expan> illic duplo cæ<lb></lb>teris <expan abbr="latiorẽ">latiorem</expan>: qui <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſuperiores gradus ab inferioribus qua <lb></lb>ſi interiecta circuitionis areola diſſeparet. </s>
          <s id="N40F47F">In haſce <expan abbr="igit̃/ut">igitur / ut</expan> <lb></lb>ſic eas <expan abbr="appellẽ/">appelleant /</expan> perſectiones <expan abbr="cõſeenſus">conſcenſus</expan> per ſubreſtudinata <expan abbr="gradationũ">gra<lb></lb>dationum</expan> <expan abbr="cõfluebant">confluebant</expan>. </s>
          <s id="N40F499">Aduerti aliquibus <expan abbr="ī">in</expan> theatris præclaros <lb></lb>architectos et bene <expan abbr="cõſultos">conſultos</expan> artifices prouidiſſe: ut ad ſingu<lb></lb>las primarias itiones adiunctæ <expan abbr="eſſẽt">eſſent</expan> hinc atque hinc ſcalæ in<lb></lb>teſtinæ: quarum altera cupidiores et agiliores hirto et feſtino <lb></lb>aſcenſu <expan abbr="cõtinuatis">continuatis</expan> gradibus in <expan abbr="altũ">altum</expan> conuolarent. </s>
          <s id="N40F4B8">Aliæ uero <lb></lb>ſcalæ caſtigatiores <expan abbr="paterẽt / haberẽtque">paterent / haberentque</expan> areas interiectas et re<lb></lb>fractiones <expan abbr="q̃bus">quibus</expan> matronæ et <expan abbr="grãdæui">grandæui</expan> ſeſe <expan abbr="lẽto">lento</expan> <expan abbr="ferrẽt">ferrent</expan> gradu: <lb></lb>atque inter <expan abbr="coõſcendẽdũ">conſcendendum</expan> <expan abbr="interquieſcerẽt">interquieſcerent</expan>. </s>
          <s id="N40F4DA">Hæc de gradationi<lb></lb>bus. </s>
          <s id="N40F4DF">Cæterum pro faucibus theatri <expan abbr="coaptabãtur">coaptabantur</expan> exaggerata ſpa<lb></lb>tia: quo loci <expan abbr="uerſarẽtur">uerſarentur</expan> <expan abbr="p̃ſonati">perſonati</expan>: qui <expan abbr="fabulã">fabulam</expan> <expan abbr="agerẽt">agerent</expan>: et quibus <lb></lb>erat in locis <expan abbr="cõſuetudo">conſuetudo</expan>: ut patres et magiſtratus certo et di<lb></lb>gniſſimo loco ſegregati a plebe <expan abbr="cõſiderẽt / puta">conſiderent / puta</expan> ipſa in area <lb></lb>mediana ſubſelliis poſitis ornatu <expan abbr="elegãti">eleganti</expan>. </s>
          <s id="N40F506">Fiebat <expan abbr="tũ">tum</expan> quidem <lb></lb>pulpitus <expan abbr="tã">tam</expan> amplus: ut in eo ludiones et muſici et <expan abbr="q̃">qui</expan> choros <pb xlink:href="004/01/298.jpg"></pb>agerent multo maiorem <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="deſiderarẽt">deſiderarent</expan>. </s>
          <s id="N40F51F">Eius ipſius pulpiti <lb></lb>area ad <expan abbr="centrũ">centrum</expan> uſque emicicli ſeſe proferebat: <expan abbr="exagerabat̃que">exagerabaturque</expan> pe<lb></lb>des <expan abbr="nõ">non</expan> plus <expan abbr="qnq">quandoque</expan> quo ſenatores ex plano geſtus <expan abbr="oẽs">omnes</expan> <expan abbr="artificũ">artificum</expan> <lb></lb>belliſſime <expan abbr="cõſpectarẽt">conſpectarent</expan>. </s>
          <s id="N40F540">Quibus uero ex uſu <expan abbr="nõ">non</expan> ueniebat ut <lb></lb>area mediana togatis <expan abbr="occuparet̃">occuparetur</expan>: ſed tota ſaltatoribus et <expan abbr="cõcinẽtibus">con<lb></lb>cinentibus</expan> <expan abbr="cõcederet̃/pulpiti">concederetur / pulpiti</expan> area fiebat puſillior. </s>
          <s id="N40F55A">Verum celſi<lb></lb>us <expan abbr="exaggerabat̃">exaggerabatur</expan> uſque <expan abbr="īterdũ">interdum</expan> ad cubitos ſex. </s>
          <s id="N40F567"><expan abbr="Atq">Atque</expan> <expan abbr="ornabat̃">ornabatur</expan> <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <lb></lb>hæc pars <expan abbr="ī">in</expan> utriſque <expan abbr="colũnis">columnis</expan> et <expan abbr="cõtignationibus">contignationibus</expan> alteris <expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="alterã">alteram</expan> <lb></lb>poſitis ex domorum imitatione: habebatque aptiſ locis fores ual<lb></lb>uaſque <expan abbr="unã">unam</expan> <expan abbr="medianã">medianam</expan> ueluti <expan abbr="regiã">regiam</expan> ornatu templorum: et in proxi<lb></lb>mo alias: quibus proſcæniti actores <expan abbr="progrediẽdi">progrediendi</expan> et ſeſe recipi<lb></lb>endi aditus haberent: prout fabularum actus <expan abbr="poſtularẽt">poſtularent</expan>. </s>
          <s id="N40F5A4"><expan abbr="Cũque">Cumque</expan> <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>theatro triplex poetarum genus <expan abbr="uerſaret̃">uerſaretur</expan>: <expan abbr="tragicũ/">tragicum /</expan> qui tyran<lb></lb>norum miſerias recitarent: <expan abbr="comicũ/qui">comicum / qui</expan> patrumfamilias curas <lb></lb>et ſollicitudines explicarent: <expan abbr="ſatyricũ/">ſatyricum /</expan> qui ruris amoenita<lb></lb>tes / paſtorumque amores <expan abbr="cantarẽt">cantarent</expan>. </s>
          <s id="N40F5CA">Non deerat ubi uerſatili ma<lb></lb>china e ueſtigio frons <expan abbr="porrigeret̃">porrigeretur</expan> expictus: et appareret ſeu <lb></lb><expan abbr="atriũ/ſeu">atrium / ſeu</expan> caſa / ſeu <expan abbr="etiã">etiam</expan> ſylua: prout iis <expan abbr="cõdicerent / fabuliſqueagerentur">condicerent / fabuliſque <lb></lb>agerentur</expan>: Itaque et area et gradationes et <expan abbr="artificũ">artificum</expan> <expan abbr="ſcænicorũ">ſcænicorum</expan> <lb></lb>pulpita <expan abbr="erãt">erant</expan> iſtiuſmodi. </s>
          <s id="N40F5F0"><expan abbr="Vnã">Vnam</expan> ex primariis in theatro parti<lb></lb>bus <expan abbr="uocũ">uocum</expan> et <expan abbr="ſonorũ">ſonorum</expan> <expan abbr="cõfirmãdorum">confirmandorum</expan> gratia <expan abbr="inuentã">inuentam</expan> diximus <lb></lb>eſſe <expan abbr="porticũ">porticum</expan>. </s>
          <s id="N40F60E">Hæc ſupremis erat poſita gradationibus et <expan abbr="apertionibus">aper<lb></lb>tionibus</expan> <expan abbr="colũnationũ">columnationum</expan> ſpectabat <expan abbr="areã">aream</expan> theatri medianam. </s>
          <s id="N40F61B">De <lb></lb>hac <expan abbr="dicendũ">dicendum</expan> eſt. </s>
          <s id="N40F624">A philoſophis. n. ſic <expan abbr="acceperãt">acceperant</expan> <expan abbr="aerẽ">aerem</expan> percuſ<lb></lb>ſu uocis et ſonitus fractione moueri orbibus <expan abbr="nõ">non</expan> ſecus atque <lb></lb>aqua in ciclos moueatur: <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="quippiã">quippiam</expan> repente emerſerit. </s>
          <s id="N40F645">in<lb></lb>telligebantque ueluti <expan abbr="ī">in</expan> cythara et ueluti in <expan abbr="cõuallibus">conuallibus</expan> præſer<lb></lb>tim nemoroſis <expan abbr="ſonũque">ſonumque</expan> <expan abbr="uocẽque">uocemque</expan> multo reddi ſonoriorem et <expan abbr="cl-riorẽ">cla­<lb></lb>riorem</expan>: ubi <expan abbr="tumeſcẽtes">tumeſcentes</expan>: ut ſic loquar <expan abbr="motionũ">motionum</expan> orbes <expan abbr="quippiã">quippiam</expan> <lb></lb>offenderint: quod radios uocis a centro <expan abbr="exeũtes">exeuntes</expan> ueluti <expan abbr="īmiſſam">immiſ<lb></lb>ſam</expan> ad <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> <expan abbr="pilã">pilam</expan> ſiſtat atque ab ſe repellat. </s>
          <s id="N40F682">Ex qua reiectio<lb></lb>ne orbes illi ſpiſſiores <expan abbr="cõfirmatioreſque">confirmatioreſque</expan> <expan abbr="reddãtur">reddantur</expan>. </s>
          <s id="N40F68F">Hinc <expan abbr="igit̃">igitur</expan> <lb></lb>moti theatra principio ad <expan abbr="ciclũ">ciclum</expan> eſſe <expan abbr="ducẽda">ducenda</expan> <expan abbr="inſtituerũt">inſtituerunt</expan>. </s>
          <s id="N40F6A4">Et <lb></lb>ne quid uox interea <expan abbr="offẽderet">offenderet</expan> quo minus libero fluxu ſupre<pb xlink:href="004/01/299.jpg"></pb>ma theatri corriperet / gradus ita poſuere / ut eorum porrectos <lb></lb>angulos <expan abbr="oẽs">omnes</expan> <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> recta linea contegeret: ſupremoque in loco <lb></lb><expan abbr="gradationũ">gradationum</expan> quod <expan abbr="maiorẽ">maiorem</expan> in <expan abbr="modũ">modum</expan> <expan abbr="cõferret/">conferret /</expan> <expan abbr="porticũ">porticum</expan> <expan abbr="adiũxere">adiunxe<lb></lb>re</expan> <expan abbr="ſpectantẽ/ut">ſpectantem / ut</expan> <expan abbr="dixi / areã">dixi / aream</expan> <expan abbr="medianã">medianam</expan> theatri: cuius frons aper<lb></lb>tionibus eſſet prorſus expeditiſſimus. </s>
          <s id="N40F6E4">Poſtica uero eius por<lb></lb>ticus pars <expan abbr="cõtra">contra</expan> apertiones <expan abbr="intercolũniorum">intercolumniorum</expan> penitus eſſet ob<lb></lb>cluſa pariete <expan abbr="ppetuo">perpetuo</expan>. </s>
          <s id="N40F6F3"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> et quaſi pro ſocco opis <expan abbr="ſubcolũnationibus">ſubcolumna<lb></lb>tionibus</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> parietis <expan abbr="ſpõdã">ſpondam</expan> <expan abbr="ſubexcitabãt">ſubexcitabant</expan>: quo extumeſcen<lb></lb>tes <expan abbr="uocũ">uocum</expan> orbes <expan abbr="cõcogerent̃">concogerentur</expan>: quas <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ex porticu denſatus <lb></lb>illac aer molliſſime <expan abbr="excipet">exciperet</expan>: integraſque pleno appulſu non <lb></lb>reuibraret: ſed potius refirmaret. </s>
          <s id="N40F720"><expan abbr="Adiiciebãtque">Adiiciebantque</expan> præterea <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>umbræ <expan abbr="fouẽdæ">fouendæ</expan> cauſa / <expan abbr="tũ">tum</expan> et <expan abbr="uocũ">uocum</expan> gratia <expan abbr="ſup̃ne">ſuperne</expan> <expan abbr="tẽporariũ">temporarium</expan> <expan abbr="uelũ">ue<lb></lb>lum</expan> pro coelo theatri: quod <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> ſtellis <expan abbr="circũ">circum</expan> <expan abbr="allaqueatũ">allaqueatum</expan> <expan abbr="diſtẽſũque">diſten<lb></lb>ſumque</expan> umbra ſui ex ſublimi <expan abbr="areã">aream</expan> <expan abbr="medianã">medianam</expan> una et gradationes <lb></lb>et ſpectantes <expan abbr="coop̃iret">cooperiret</expan>. </s>
          <s id="N40F760"><expan abbr="Atq">Atque</expan> habebat iſta <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> porticus <expan abbr="plurimũ">pluri<lb></lb>mum</expan> artificii. </s>
          <s id="N40F76C"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> iſtius unius <expan abbr="ſubſtinẽdæ">ſubſtinendæ</expan> gratia ſub ea <expan abbr="ſubſtituebant̃">ſub<lb></lb>ſtituebantur</expan> aliæ et <expan abbr="colũnationes">columnationes</expan> et porticus in <expan abbr="exteriorẽ">exteriorem</expan> thea<lb></lb>tri partem <expan abbr="patẽtes">patentes</expan>: <expan abbr="fiebãtque">fiebantque</expan> in maximis theatris duplices: ne <lb></lb>forte ſi <expan abbr="quãdo">quando</expan> imber <expan abbr="uẽto">uento</expan> acriore actus et <expan abbr="tẽpeſtas">tempeſtas</expan> <expan abbr="īſurgeret">inſurgeret</expan> <lb></lb><expan abbr="p̃">per</expan> eas porticus <expan abbr="p̃ambulãtes">perambulantes</expan> <expan abbr="aſpergerent̃">aſpergerentur</expan>. </s>
          <s id="N40F7A9">Erantque <expan abbr="ap̃tiones">apertiones </expan> et <lb></lb><expan abbr="colũnationes">columnationes</expan> primis iſtiuſmodi ſubſtitutis porticibus non <lb></lb>quales in <expan abbr="tẽplis">templis</expan> <expan abbr="recẽſuimus">recenſuimus</expan> aut <expan abbr="ī">in</expan> baſilicis: ſed ope ſolido et <lb></lb>pariete firmiſſimo ductis <expan abbr="lineamẽtis">lineamentis</expan> ex arcu <expan abbr="triũphorum">triumphorum</expan>. </s>
          <s id="N40F7C9">De <lb></lb>his <expan abbr="igit̃">igitur</expan> <expan abbr="ĩferioribus">inferioribus</expan>  quæ ſupremarum cauſa <expan abbr="fiãt /">fiant /</expan> prius <expan abbr="dicẽdũ">dicendum</expan> <lb></lb>eſt. </s>
          <s id="N40F7DC"><expan abbr="Ap̃tionũ">Apertionum</expan> in his porticibus talis <expan abbr="ẽ">est</expan> ratio / ut contra ſingu<lb></lb>las itiones quibus petas <expan abbr="areã">aream</expan> <expan abbr="medianã">medianam</expan> theatri <expan abbr="ſīgulæ">ſingulæ</expan> <expan abbr="obiiciãtur">obiician<lb></lb>tur</expan> <expan abbr="ap̃tiones">apertiones</expan>. </s>
          <s id="N40F7FA"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> apertiones has <expan abbr="etiã">etiam</expan> aliæ certis ordinibus <lb></lb><expan abbr="comitent̃">comitentur</expan> neceſſe eſt. </s>
          <s id="N40F80A">Singulaſque <expan abbr="ap̃tiones">apertiones </expan><expan abbr="cõuenit">conuenit</expan> altitudi<lb></lb>ne latitudine <expan abbr="oĩbuſque">omnibuſque </expan>denique <expan abbr="lineamẽtis">lineamentis</expan> et <expan abbr="ornamẽtis">ornamentis</expan> <expan abbr="īter">inter</expan> ſe <lb></lb>altetæ alteris <expan abbr="reſpodeãt">reſpodeant</expan>. </s>
          <s id="N40F825"><expan abbr="Etiã">Etiam</expan> oportet ut <expan abbr="p̃uia">peruia</expan> <expan abbr="lõgitudinis">longitudinis</expan> la<lb></lb>xitas <expan abbr="p">per</expan> <expan abbr="ipſã">ipſam</expan> <expan abbr="porticũ">porticum</expan> ſit <expan abbr="q̈tũ">quantum</expan> eſt <expan abbr="ap̃tionis">apertionis </expan> <expan abbr="uacuũ">uacuum</expan> inter pilas. <lb></lb></s>
          <s id="N40F842">Conuenit <expan abbr="etiã">etiam</expan> pilæ ipſæ iſtic murales ſint ex dimidia uacui <lb></lb>ſuæ <expan abbr="ap̃tionis">apertionis </expan>. </s>
          <s id="N40F84D">Quas <expan abbr="oẽs">omnes</expan> res ſolerti induſtria diligentiſſime <lb></lb>curaſſe officii <expan abbr="etilde;">est</expan>. </s>
          <s id="N40F85A">Cererum <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> uti <expan abbr="ī">in</expan> arcubus triumphali<pb xlink:href="004/01/300.jpg"></pb>bus extantes expeditæ: ſed pro mediis frontibus pilarum adpa<lb></lb>ctæ <expan abbr="apponent̃">apponentur</expan> <expan abbr="ſubſtituent̃que">ſubſtituenturque</expan> arulæ <expan abbr="colũnis">columnis</expan> ex ſexta altitudi<lb></lb>nis <expan abbr="colũnationis">columnationis</expan>. </s>
          <s id="N40F881">Cætera <expan abbr="ſequent̃">ſequentur</expan> <expan abbr="ornamẽta">ornamenta</expan> uti <expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="tẽplis">templis</expan>. </s>
          <s id="N40F894">Alti<lb></lb>tudo uero <expan abbr="cũ">cum</expan> totis <expan abbr="ornamẽtis">ornamentis</expan> <expan abbr="colũnarum">columnarum</expan> et coronæ fiet ex di<lb></lb>midia <expan abbr="p̃pendiculi">perpendiculi</expan> intimarum <expan abbr="gradationũ">gradationum</expan>. </s>
          <s id="N40F8AB">Itaque duos <expan abbr="hẽbit">habebit</expan> or<lb></lb>dines <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> <expan abbr="colũnationũ">columnationum</expan> <expan abbr="extrīſecarum / quarum">extrinſecarum / quarum</expan> <expan abbr="ſecũda">ſecunda</expan> teſtu<lb></lb>dinatio <expan abbr="ſũmã">ſummam</expan> æquabit <expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan> <expan abbr="gradationũ">gradationum</expan> ad <expan abbr="quã">quam</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb><expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan> ex libella <expan abbr="coæquabit̃">coæquabitur</expan> etiam <expan abbr="pauimẽtum">pauimentum</expan> porticus <lb></lb><expan abbr="eius / quã">eius / quam</expan> dixi <expan abbr="introrſũ">introrſum</expan> <expan abbr="areã">aream</expan> ſpectare <expan abbr="medianã">medianam</expan> theatri <expan abbr="lineamentũ">linea<lb></lb>mentum</expan> areæ theatri <expan abbr="imitat̃">imitatur</expan> <expan abbr="ueſtigiũ">ueſtigium</expan> preſſum pede equino. <lb></lb></s>
          <s id="N40F906">His pactis ſubaſtituetur ſuprema porticus. </s>
          <s id="N40F909">Eius frons <expan abbr="atque colũnatõ">atque <lb></lb>columnatorum</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> uti ſub ſe ſubſtituta quaſ <expan abbr="recẽſuimus">recenſuimus</expan> ab <expan abbr="extrīſeco">extrinſe<lb></lb>co</expan> <expan abbr="recipiẽt">recipient</expan> lumina: ſed <expan abbr="cõtra">contra</expan> uti de ea prius diximus ſpecta<lb></lb>bit <expan abbr="areã">aream</expan> <expan abbr="medianã">medianam</expan> theatri: hoc opus nos <expan abbr="cũ">cum</expan> ea re fiat ne uoceſ <lb></lb><expan abbr="dilabant̃">dilabantur</expan> ſed <expan abbr="cõcogãt̃">concogantur</expan> plenioreſque <expan abbr="remittãt̃/circũuallationẽ">remittantur / circumuallationem</expan> <lb></lb>appellabimus. </s>
          <s id="N40F945">Huius <expan abbr="circũuallationis">circumuallationis</expan> altitudo ter capiet <lb></lb><expan abbr="dimidiã">dimidiam</expan> altitudinis primæ <expan abbr="colũnationis">columnationis</expan> extrinſecæ partes <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> habebit haſce. </s>
          <s id="N40F95A"><expan abbr="Parietẽ">Parietem</expan> <expan abbr="colũnis">columnis</expan> ſubſtitutum: <expan abbr="hãc">hanc</expan> nos <lb></lb><expan abbr="partẽ">partem</expan> <expan abbr="ſuggeſtũ">ſuggeſtum</expan> appellabimus: et capiet is paries ex tota cir<lb></lb><expan abbr="cũuallationis">cumuallationis</expan> altitudine / quæ a ſupremis gradibus theatri <lb></lb>ad ſui tecti <expan abbr="op̃imẽta">operimenta</expan> ſit in theatris maximis nihil plus <expan abbr="tertiã">ter<lb></lb>tiam</expan> in minoribus nihil minus <expan abbr="quartã">quartam</expan>. </s>
          <s id="N40F985">In hoc pariete ſtabunt <lb></lb><expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> ſuperinſtitutæ / et <expan abbr="capiẽt">capient</expan> <expan abbr="lõgitudine">longitudine</expan> ſui <expan abbr="cũ">cum</expan> baſibus <lb></lb>capituliſque <expan abbr="tantũ">tantum</expan> ex tota altitudine <expan abbr="circũuallationis / quãtũ">circumuallationis / quantum</expan> <lb></lb>ſit eius ipſius dimidia. </s>
          <s id="N40F9A5">Haſce ſupra <expan abbr="colũnas">columnas</expan> <expan abbr="ueniẽt">uenient</expan> <expan abbr="ornamẽta">ornamen<lb></lb>ta</expan> / et una quod baſilicas <expan abbr="imitet̃/præſurget">imitetur / præſurget</expan> <expan abbr="alamentũ">alamentum</expan> parie<lb></lb>tis ſuper <expan abbr="colũnas">columnas</expan> <expan abbr="īducti">inducti</expan>. </s>
          <s id="N40F9C8">Qui <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> paries <expan abbr="ſextã">ſextam</expan> ſibi totius <lb></lb><expan abbr="circũuallationis">circumuallationis</expan> <expan abbr="partẽ">partem</expan> <expan abbr="reſiduã">reſiduam</expan> occupet altitudine. </s>
          <s id="N40F9E0"><expan abbr="Colũnæ">columnæ</expan> <lb></lb>iſtic erunt expeditæ ductis <expan abbr="lineamẽtis">lineamentis</expan> earum ex baſilica. </s>
          <s id="N40F9EC">Nu<lb></lb>mero <expan abbr="æquabũt">æquabunt</expan> <expan abbr="colũnas">columnas</expan> quæ <expan abbr="ī">in</expan> porticu <expan abbr="extrĩſeca">extrinſeca </expan>adpactæ ſit: <lb></lb>inque radiis <expan abbr="eiſdẽ">eiſdem</expan> <expan abbr="ſtatuent̃">ſtatuentur</expan>. </s>
          <s id="N40FA07">Radios appello rectas lineas <expan abbr="du/ctas">du<lb></lb>ctas</expan> a <expan abbr="cẽtro">centro</expan> theatri ad ſingulas <expan abbr="colũnas">columnas</expan> exteriores. </s>
          <s id="N40FA14">In parie<lb></lb>te <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="circũuallationis">circumuallationis</expan> <expan abbr="q">quod</expan> <expan abbr="colũnis">columnis</expan> ſubſtitutus ſit: <expan abbr="quẽ">quem</expan> <expan abbr="eundẽ">eundem</expan> <lb></lb><expan abbr="ſuggeſtũ">ſuggeſtum</expan> <expan abbr="appellamus / adaperient̃">appellamus / adaperientur</expan> uada infimis itionibus in <pb xlink:href="004/01/301.jpg"></pb>theatro ad <expan abbr="p̃pendiculũ">perpendiculum</expan> <expan abbr="reſpõdentia">reſpondentia</expan>: <expan abbr="aptiſqu">aptiſque</expan> iſtiuſmodi et pa<lb></lb>rilibus locis <expan abbr="formabunt̃">formabuntur</expan> ſcafi: quibus ſi libeat ænea uaſa in<lb></lb>uerſa <expan abbr="pendeãt">pendeant</expan>: ut eorum <expan abbr="p̃cuſſu">percuſſu</expan> uox <expan abbr="cũ">cum</expan> eo appulerit reddatur <lb></lb>ſonorior. </s>
          <s id="N40FA54">Hic illa Vitruuii <expan abbr="nõ">non</expan> proſequar: quæ ex <expan abbr="muſicorũ">muſicorum</expan> <lb></lb>partionibus <expan abbr="ſũpta">ſumpta</expan> ad quorum rationes <expan abbr="p">per</expan> <expan abbr="theatrũ">theatrum</expan> diſponi <expan abbr="præ/cipiebat">præ<lb></lb>cipiebat</expan> uaſa / quæ <expan abbr="prīcipales">principales</expan> et medias et <expan abbr="ſup̃excellẽtes">ſuperexcellentes</expan> uo<lb></lb>ces atque <expan abbr="cõſonãtes">conſonantes</expan> <expan abbr="referrẽt">referrent</expan>: dictu <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> res perfacilis: ſed <expan abbr="q̈">quam</expan> <lb></lb>id aſſequi re in <expan abbr="prõptu">promptu</expan> ſit / nouere <expan abbr="exp̃ti">experti</expan>. </s>
          <s id="N40FA89">Illud <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="aſp̃/nabimur">aſper<lb></lb>nabimur</expan>: quod <expan abbr="etiã">etiam</expan> Ariſtoteli perſuadetur. </s>
          <s id="N40FA9A">Vaſa quæ uis ua<lb></lb>cua <expan abbr="etiã">etiam</expan> et puteos <expan abbr="cõferre">conferre</expan> ut reſonet uox. </s>
          <s id="N40FAA7">Redeo ad <expan abbr="porticũ">porticum</expan> <lb></lb><expan abbr="ipſã">ipſam</expan> <expan abbr="circũuallationis">circumuallationis</expan>. </s>
          <s id="N40FAB7">Hæc <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> porticus <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> <expan abbr="hẽt">habent</expan> <expan abbr="poſticũ">po<lb></lb>ſticum</expan> <expan abbr="integrũ">integrum</expan>: quo <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> tota uallatio <expan abbr="circũclaudit̃">circumclauditur</expan>: nequid <lb></lb>eo appulſæ uoces <expan abbr="effundãtur">effundantur</expan>, Ad cuius parietis cutim <expan abbr="extimã">exti<lb></lb>mam</expan> theatri quæ ad <expan abbr="ueniẽtes">uenientes</expan> ſpectet <expan abbr="appīgẽtur">appingentur</expan> <expan abbr="ornamẽta">ornamenta</expan> <expan abbr="co/lũnarum">co<lb></lb>lumnarum</expan> numero altitudine et <expan abbr="p̃pendiculis">perpendiculis </expan>et <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> parti<lb></lb>bus <expan abbr="reſpõdentes">reſpondentes</expan> ſubſtitutis <expan abbr="colũnationibus">columnationibus</expan>: quæ ſub ſe <expan abbr="ī">in</expan> por<lb></lb>ticibus <expan abbr="p̨">pro</expan> fronte ſunt. </s>
          <s id="N40FB07">Ex his quæ dicta <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> in <expan abbr="prõptu">promptu</expan> eſt <expan abbr="q̃bus">qui<lb></lb>bus</expan> in rebus, theatra maxima <expan abbr="differãt">differant</expan> a minoribus. </s>
          <s id="N40FB18"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>illis <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="extriſeca">extrinſeca</expan> porticus in imo dupla eſt: in his autem <lb></lb>ſimpla. </s>
          <s id="N40FB2A">Rurſus in illis <expan abbr="nõ">non</expan> niſi <expan abbr="ſecũda">ſecunda</expan> porticus <expan abbr="extriſeca">extrinſeca</expan> <expan abbr="op̃i">operi</expan> <lb></lb>attollitur: in his <expan abbr="etiã">etiam</expan> tertia imponitur. </s>
          <s id="N40FB3B">Hoc <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="differũt">differunt</expan> quod <lb></lb>aliquibus in theatris puſillis <expan abbr="nõ">non</expan> intima porticus adhibetur: <lb></lb>ſed ſolo pariete et coronis <expan abbr="circũuallatio">circumuallatio</expan> aſtruitur: ut habeat <lb></lb>iſtic uim coronæ ad uoces <expan abbr="firmãdas">firmandas</expan>: <expan abbr="qualẽ">qualem</expan> in maximo thea<lb></lb>tro habet circumuallatio et eius porticus. </s>
          <s id="N40FB5E">In maximis uero <lb></lb>aliquibus theatris ſuperna iſtæc ipſa porticus poſita duplex <lb></lb>eſt. </s>
          <s id="N40FB65">Cæterum theatris pro tecto ſubdiualia <expan abbr="pauimẽta">pauimenta</expan> cruſtan<lb></lb>tur <expan abbr="faſtigiãturque">faſtigianturque</expan> / ita ut ſtillicidia in gradationes <expan abbr="procliuen/tur">procliuen<lb></lb>tur</expan>. </s>
          <s id="N40FB74">Sed <expan abbr="cõceptarum">conceptarum</expan> pluuiarum riuuli <expan abbr="p̃">per</expan> impluuia inter <expan abbr="ãgulos">angulos</expan> <lb></lb><expan abbr="parietũ">parietum</expan> <expan abbr="ſorbẽtur">ſorbentur</expan>: occultiſque fiſtulis <expan abbr="demittũtur">demittuntur</expan> <expan abbr="ī">in</expan> cæcas cloa<lb></lb>cas. </s>
          <s id="N40FB92">Circa <expan abbr="ſũmã">ſummam</expan> <expan abbr="extrīſecã">extrinſecam</expan> theatri <expan abbr="coronã">coronam</expan> ſedes et mutuli co<lb></lb>aptantur: quibus ad ludos publicos <expan abbr="ornãdos">ornandos</expan> nauales mali <expan abbr="īſtituti">in<lb></lb>ſtituti</expan> funiculos et <expan abbr="loramẽta">loramenta</expan> <expan abbr="ſup̃extẽſi">ſuperextenſi</expan> ueli <expan abbr="excipiãt">excipiant</expan> atque <expan abbr="cõtineant">con<lb></lb>tineant</expan>. </s>
          <s id="N40FBBF">Sed <expan abbr="cũ">cum</expan> tanta moles ſtructuræ ſit ad <expan abbr="iuſtã">iuſtam</expan> <expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan> <pb xlink:href="004/01/302.jpg"></pb>tollenda craſſitudo idcirco parietis oneri ferendo apte <expan abbr="finiẽda">finien<lb></lb>da</expan> eſt. </s>
          <s id="N40FBD9">Fiet ergo extremus paries primis columnationibus <lb></lb>craſſus ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> <expan abbr="q̃nta">quanta</expan> et decima totius futuræ altitudinis ope<lb></lb>ris. </s>
          <s id="N40FBE2">Interſtitutus uero inter ambas porticus paries qui <expan abbr="alterã">alte<lb></lb>ram</expan> ab altera porticu ſeparet: <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="erũt">erunt</expan> porticus duplices cedet <lb></lb>exteriori ex quarta. </s>
          <s id="N40FBF1"><expan abbr="Deīcepſ">Deincepſ</expan> qui parietes his <expan abbr="ſup̃excitabunt̃">ſuperexcitabuntur</expan> <lb></lb>cedent ſuis inferioribus ex craſſitudinis eorum duodecima.</s>
        </p>
        <p id="N40FBFD" type="main">
          <s id="N40FBFF">Hactenus de his diximus theatris. </s>
          <s id="N40FC02"><expan abbr="Sequit̃">Sequitur</expan> ut <expan abbr="circũ">circum</expan> et am<lb></lb>phitheatra explicemus. </s>
          <s id="N40FC0E">Iſtiuſmodi <expan abbr="omĩa">omina</expan> ex theatris <expan abbr="emanarũt">emana<lb></lb>runt</expan>. </s>
          <s id="N40FC1A"><expan abbr="Nã">Nam</expan> eſt <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> circus nil fere aliud <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="theatrũ">theatrum</expan> productis cor<lb></lb>nibus <expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="extenſũ">extenſum</expan> lineis <expan abbr="æquidiſtãtibus">æquidiſtantibus</expan>: ſed porticus <expan abbr="adiũctas">adiunctas</expan> <lb></lb>non habet natura ſui. </s>
          <s id="N40FC40">Amphitheatrum uero duobus conſtat <lb></lb>theatris <expan abbr="iũctis">iunctis</expan> <expan abbr="gradationũ">gradationum</expan> cornibus inter ſe ambitu <expan abbr="p̃petuo">perpetuo</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40FC4E">In hocque differunt quod eſt <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="theatrũ">theatrum</expan> ueluti pars <expan abbr="ãphitheatri">amphithea<lb></lb>tri</expan> dimidia: <expan abbr="Differũt">Differunt</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> quod <expan abbr="areã">aream</expan> habet <expan abbr="ãphitheatrũ">amphitheatrum</expan> media <lb></lb><expan abbr="nã">nam</expan> <expan abbr="uacuã">uacuam</expan> pulpitis ſcænicis atque penitus <expan abbr="expeditã">expeditam</expan>. </s>
          <s id="N40FC7C">In cæteris <lb></lb>uero præſerti gradatione atque et porticu itionibuſque eiuſmo<lb></lb>di <expan abbr="cõueniũt">conueniunt</expan>. </s>
          <s id="N40FC87"><expan abbr="Amphitheatrũ">Amphitheatrum</expan> <expan abbr="uenationũ">uenationum</expan> gratia <expan abbr="ī">in</expan> primis <expan abbr="poſi/tũ">poſi<lb></lb>tum</expan> interpretamur: eaque de re placuiſſe <expan abbr="rotũda">rotunda</expan> facere: quo il<lb></lb>lic <expan abbr="cõcluſa">concluſa</expan> et uexata fera <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="nuſq̈">nuſquam</expan> inueniret <expan abbr="angulũ">angulum</expan> ubi ſeſe <lb></lb><expan abbr="recip̃et">reciperet</expan> <expan abbr="prõptius">promptius</expan> a <expan abbr="cõcertãtibus">concertantibus</expan> <expan abbr="promoueret̃">promoueretur</expan>. </s>
          <s id="N40FCBA">Eo. n. <expan abbr="īmittebãtur">immitteban<lb></lb>tur</expan> <expan abbr="q̃">qui</expan> miris modis <expan abbr="cõtra">contra</expan> beluas ferociſſimas decertarét. </s>
          <s id="N40FCCB">In<lb></lb>tra quos alii ſaltu et haſtæ adminiculo <expan abbr="obuiũ">obuium</expan> <expan abbr="taurũ">taurum</expan> ſeſe <expan abbr="ī">in</expan> al<lb></lb>tum <expan abbr="attollẽtes">attollentes</expan> <expan abbr="fallebãt">fallebant</expan>. </s>
          <s id="N40FCE6">Alii <expan abbr="armaturã">armaturam</expan> ex ſtimulis <expan abbr="cãnarum">cannarum</expan> in<lb></lb>duti ſeſe ultro urſis <expan abbr="attrectãdos">attrectandos</expan> <expan abbr="præbebãt">præbebant</expan>. </s>
          <s id="N40FCFB">Alii archa hoſti<lb></lb>olis <expan abbr="p̃uia">pervia</expan> crebris flexionibus ſeſe <expan abbr="ſubterducẽtes">ſubterducentes</expan> <expan abbr="leonẽ">leonem</expan> irrita<lb></lb>bant. </s>
          <s id="N40FD0A">Alii pallio et malleo ferreo <expan abbr="cõfiſi">confiſi</expan> inſultabant. </s>
          <s id="N40FD11">Denique <lb></lb>ſiquid cuique aut ex ingenio inuentum ad fallendum: aut ex <lb></lb>animi uiriumque firmitate aderat præſtantiæ ad ſubeundum <lb></lb>in medio periclitabantur / <expan abbr="p̨ut">prout</expan> quiſque aut præmia aut <expan abbr="laudẽ">laudem</expan> <lb></lb><expan abbr="appetẽdã">appetendam</expan> inſtituiſſet. </s>
          <s id="N40FD23"><expan abbr="Cõperio">Comperio</expan> <expan abbr="ẽt">et</expan> <expan abbr="ī">in</expan> theatris atque <expan abbr="ãphitheatriſ">amphitheatriſ</expan> <lb></lb>ſolitos <expan abbr="prīcipes">principes</expan> populo <expan abbr="ſpgere">ſpergere</expan> poma et demittere auiculas: <lb></lb>quibus raptorum rixæ pueriles <expan abbr="excitarent̃">excitarentur</expan>. </s>
          <s id="N40FD43">Amphitheatri area <lb></lb>mediana et ſi a duobus <expan abbr="iũctis">iunctis</expan> theatris <expan abbr="circũuallet̃/">circunualletur /</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ea <expan abbr="tamẽ">ta<lb></lb>men</expan> re penitus <expan abbr="oblõga">oblonga</expan> fiet / quod fieret ſi <expan abbr="p̨ducta">producta</expan> <expan abbr="ãborum">amborum</expan> thea<pb xlink:href="004/01/303.jpg"></pb>trorum brachia <expan abbr="ī">in</expan> opus <expan abbr="uenirẽt">uenirent</expan>. </s>
          <s id="N40FD6F">Sed <expan abbr="hẽbit">habebit</expan> latitudinis <expan abbr="lineã">lineam</expan> cer<lb></lb>ta <expan abbr="rõe">rone</expan> <expan abbr="ductã">ductam</expan> ex areæ <expan abbr="lõgitudine">longitudine</expan>. </s>
          <s id="N40FD88">Fuere apud maiores <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="octauã">octa<lb></lb>uam</expan> <expan abbr="lõgitudinis">longitudinis</expan> dederint latitudini ſepties. </s>
          <s id="N40FD94">Fuere et <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="tertiã">tertiam</expan> <lb></lb>latitudinis dederint longitudini quater. </s>
          <s id="N40FD9D">Cætera proſecuti <lb></lb>ſunt uti in theatris. </s>
          <s id="N40FDA2">Nam circum quidem extrinſeca <expan abbr="porti/cus">porti<lb></lb>cus</expan>: et in ſuprema itidem gradatione porticus <expan abbr="quã">quam</expan> eandem <lb></lb><expan abbr="circũuallationem">circumuallationem</expan> appellauimus adhibita eſt.</s>
        </p>
        <p id="N40FDB0" type="main">
          <s id="N40FDB2"><expan abbr="Sequit̃">Sequitur</expan> circus. </s>
          <s id="N40FDB8"><expan abbr="Hũc">Hunc</expan> ex <expan abbr="coeleſtiũ">coeleſtium</expan> <expan abbr="imitatiõe">imitatione</expan> <expan abbr="ĩſtitutũ">inſtitutum</expan> <expan abbr="referũt">referunt</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N40FDCF"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ei <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> a domiciliis coeli quoque xii. adeſſe hoſtiorum in <lb></lb>greſſus ex planetarum numero vii. impoſitas habere <expan abbr="ĩſignes">inſignes</expan> mæ<lb></lb>ras terminoſque ad <expan abbr="oriẽtẽ">orientem</expan> adeſſe atque ad <expan abbr="occidẽtẽ">occidentem</expan> <expan abbr="lōgo">longo</expan> <expan abbr="īter">inter</expan> ſe <lb></lb>tractu diſtantes: quo bigæ et quadrigæ <expan abbr="p̃">per</expan> media circi ſpatia <lb></lb>uti ſol / uti ue luna <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="zodiacũ">zodiacum</expan> <expan abbr="diſcurrẽtes">diſcurrentes</expan> <expan abbr="certẽt">certent</expan>: exque horarum <lb></lb>numero miſſilibus <expan abbr="p̃fici">perfici</expan> quattuor et <expan abbr="uigīti">uiginti</expan>. </s>
          <s id="N40FE10">Certantes <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> <lb></lb><expan abbr="q̈ttuor">quattuor</expan> ſecerni claſſibus: et <expan abbr="ſuũ">ſuum</expan> ſingulis adeſſe ueſtibus colo <lb></lb><expan abbr="rẽ">rem</expan>: <expan abbr="uirẽtẽ/quo">uirenten / quo</expan> <expan abbr="hærbidũ">hærbidum</expan> <expan abbr="ãni">anni</expan> <expan abbr="tẽpus">tempus</expan>: <expan abbr="roſeũ/quo">roſeum / quo</expan> æſtatis <expan abbr="ignitũ">ignitum</expan> <lb></lb><expan abbr="aerẽ">aerem</expan>: <expan abbr="albũ/quo">album / quo</expan> <expan abbr="expalleſcentẽ">expalleſcentem</expan> <expan abbr="autũnũ">autumnum</expan>: <expan abbr="fuſcũ">fuſcum</expan>: quo <expan abbr="triſtẽ">triſtem</expan> hye<lb></lb>mem <expan abbr="ſignificarẽt">ſignificarent</expan>. </s>
          <s id="N40FE59">Ad circos area mediana erat <expan abbr="nõ">non</expan> expedita <lb></lb>uti in <expan abbr="ãphitheatro">amphitheatro</expan>: neque uti <expan abbr="ĩ">in</expan> theatris occupata pulpitis: ſed <lb></lb><expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="lineã">lineam</expan> <expan abbr="lõgitudinis/">longitudinis /</expan> quæ <expan abbr="ī">in</expan> duo curricula hoc <expan abbr="ẽ">et</expan> <expan abbr="ī">in</expan> duo media <lb></lb>latitudine areæ diuideret / aptis locis mætæ <expan abbr="excitabãt̃">excitabantur</expan>: quas <lb></lb><expan abbr="certãtes">certantes</expan> ſeu quadrupedes ſeu uiri <expan abbr="circuirẽt">circuirent</expan>. </s>
          <s id="N40FE8F">Mætæ <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="erãt">erant</expan> <lb></lb>primariæ tris: earum mediana erat <expan abbr="oīum">omnium</expan> digniſſima / eratque <expan abbr="q̃drãgula">qua<lb></lb>drangula</expan> et procera <expan abbr="ſẽſim">ſenſim</expan> <expan abbr="graciliſcẽs">graciliſcens</expan>. </s>
          <s id="N40FEB1">Eaque re quod ita graciliſcat <lb></lb><expan abbr="obeliſcũ">obeliſcum</expan> <expan abbr="nũcupabãt">nuncupabant</expan>. </s>
          <s id="N40FEBD">Duæ reliquæ mætæ <expan abbr="erãt">erant</expan> aut coloſſi aut <lb></lb>criſtæ lapideæ <expan abbr="ſurgẽtibus">ſurgentibus</expan> <expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="altũ">altum</expan> roſtris prout eaſ artifices ad <lb></lb><expan abbr="uenuſtatẽ">uenuſtatem</expan> et <expan abbr="gratiã">gratiam</expan> <expan abbr="deformaſſẽt">deformaſſent</expan>. </s>
          <s id="N40FEDF">Inter utraſque hinc binæ atque <lb></lb>hinc <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> binæ ſeu <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> ſeu minores mætæ <expan abbr="īterponebãt̃">interponebantur</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N40FEF0" type="main">
          <s id="N40FEF2">Romæ <expan abbr="circũ">circum</expan> <expan abbr="maximũ">maximum</expan> <expan abbr="cõp̃io">comperio</expan> apud hiſtoricos <expan abbr="lõgũ">longum</expan> tria fu<lb></lb>iſſe ſtadia: <expan abbr="latũ">latum</expan> <expan abbr="unũ">unum</expan>: is hac ætate <expan abbr="dirutusẽ">dirutus est</expan>: et qualis fuerit <lb></lb>ne minima <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> apparet <expan abbr="cõiectura">coniectura</expan>. </s>
          <s id="N40FF1D">Sed alibi ex <expan abbr="dimẽſionibus">dimenſioni<lb></lb>bus</expan> opum ſic <expan abbr="cõperio">comperio</expan>. </s>
          <s id="N40FF2A">Aſſueſſe ueteres <expan abbr="areã">aream</expan> circi <expan abbr="medianã">medianam</expan> <lb></lb>facere latam nihil minus cubitos <expan abbr="ſexagīta">ſexaginta</expan>: <expan abbr="lõgã">longam</expan> uero quoad <lb></lb><expan abbr="latitudinẽ">latitudinem</expan> caperet ſepties. </s>
          <s id="N40FF46">Latitudo <expan abbr="ī">in</expan> partes diuidebatur ge<lb></lb>minas coæquales lineaque <expan abbr="inlongũ">inlongum</expan> <expan abbr="p̨ducebatur">producebatur</expan>: <expan abbr="ī">in</expan> qua mætæ <pb xlink:href="004/01/304.jpg"></pb><expan abbr="cõſtituerẽtur">conſtituerentur</expan> ſic. </s>
          <s id="N40FF60"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <expan abbr="eã">eam</expan> <expan abbr="ipſã">ipſam</expan> <expan abbr="lõgitudinẽ">longitudinem</expan> <expan abbr="diuidebãt">diuidebant</expan> in partes <lb></lb><expan abbr="ſeptẽ">ſeptem</expan>: <expan abbr="unã">unam</expan> dabant anfractui: quo ex dextro curriculi ſpatio <lb></lb><expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="ſiniſtrũ">ſiniſtrum</expan> <expan abbr="curriculũ">curriculum</expan> certatores propter <expan abbr="metã">metam</expan> <expan abbr="ultimã">ultimam</expan> <expan abbr="inuerge/rent">inuerge<lb></lb>rent</expan>. </s>
          <s id="N40FF96"><expan abbr="Deīceps">Deinceps</expan> uero alias mætas <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="eãdẽ">eandem</expan> <expan abbr="lineã">lineam</expan> ita <expan abbr="diſponebãt">diſponebant</expan>: <lb></lb>ut per <expan abbr="lõgitudinẽ">longitudinem</expan> circi æquis <expan abbr="ĩter">inter</expan> ſe ſpatiis <expan abbr="diſtarẽt">diſtarent</expan>: et cape <lb></lb>rent totius <expan abbr="lõgitudinis">longitudinis</expan> <expan abbr="ſeptimã">ſeptimam</expan> <expan abbr="quĩqes">quinquies</expan>. </s>
          <s id="N40FFC4">Ducebaturque a mæ<lb></lb>ta ad <expan abbr="mætã">mætam</expan> ueluti crepido alta pedes nihil minus ſex. </s>
          <s id="N40FFCD">Duo <lb></lb>illa hinc et hinc curriculi ſpatia ita <expan abbr="diſcriminãs / ut">diſcriminans / ut</expan> ſiue <expan abbr="iu/gati">iu<lb></lb>gati</expan> ſiue ſingulares equi <expan abbr="certãtes">certantes</expan> <expan abbr="declinarẽt / illi">declinarent / illi</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quo <lb></lb><expan abbr="trãſuerſũ">tranſuerſum</expan> flecterent <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="haberẽt">haberent</expan>. </s>
          <s id="N40FFF1">Adiungebanturque lateribus <lb></lb>circi hinc atque hinc gradationes nihil plus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex <expan abbr="quīta">quinta</expan>: nihil <lb></lb>minus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex ſexta totius latitudinis areæ medianæ. </s>
          <s id="N410004">Et <expan abbr="gra/dus">gra<lb></lb>dus</expan> earum a crepidine <expan abbr="incohabãt">incohabant</expan> uti in amphitheatris <expan abbr="ſpecta/torum">ſpecta<lb></lb>torum</expan> gratia: ne quod in ſe a beſtiis <expan abbr="periculũ">periculum</expan> incurreret.</s>
        </p>
        <p id="N410013" type="main">
          <s id="N410015">Inter publica <expan abbr="etiã">etiam</expan> opera ſunt ambulationes: quibus iuuen<lb></lb>tus pila / ſaltu / et armis <expan abbr="tractãdis">tractandis</expan> exerceatur. </s>
          <s id="N410022">Patres <expan abbr="aũt">aut</expan> de <lb></lb>ambulatione / aut ſi ualitudinarii ſint / geſtatione <expan abbr="recõfirmẽtur">reconfirmen<lb></lb>tur</expan>. </s>
          <s id="N410031">Sub diuo aiebat Celſus phyſicus <expan abbr="cõmodius">commodius</expan> exercemur <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  in umbra: ſed quo <expan abbr="cõmodius">commodius</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> umbra id poſſent porti<lb></lb>cus <expan abbr="adiũgebãtur">adiungebantur</expan>: quibus <expan abbr="areã">aream</expan> <expan abbr="circũcluderẽt">circumcluderent</expan>. </s>
          <s id="N410053"><expan abbr="Areãque">Areamque</expan> ipſam <lb></lb>alii marmoribus et teſſellato <expan abbr="inſternebãt">inſternebant</expan>: alii <expan abbr="uiridãtia">uiridantia</expan> obii<lb></lb>ciebant aſpectui: <expan abbr="cõplebantque">complebantque</expan> myrtho, iunipero / citro / et ci <lb></lb>pariſſo. </s>
          <s id="N41006B">Huic operi porticus a tribus lateribus <expan abbr="erãt">erant</expan> ſimpli <lb></lb>ces et <expan abbr="admodũ">admodum</expan> amplæ / ut porticibus fori <expan abbr="adderẽt">adderent</expan> <expan abbr="nonã">nonam</expan> bis. <lb></lb></s>
          <s id="N410081">Quarto <expan abbr="aũt">aut</expan> a latere quod <expan abbr="meridiẽ">meridiem</expan> ſpectaret porticus fiebat <lb></lb><expan abbr="lõge">longe</expan> ſpatioſiſſima et dupla. </s>
          <s id="N410091">Pro fronte habebat <expan abbr="colũnas">columnas</expan> do<lb></lb>ricas altas ex altitudine porticuſ. </s>
          <s id="N41009A">Columnaſ anteriores qui<lb></lb>bus porticus anterior ab interiore diſcriminaretur / <expan abbr="celſio/res">celſio<lb></lb>res</expan> facere iubebant <expan abbr="q̈">quam</expan>  primarias ex quinta ferendi <expan abbr="colũnas">columnas</expan> <lb></lb>ac diſpluuiandi tecti gratia. </s>
          <s id="N4100AB">Eaque nimirum de re fieri ea do<lb></lb>cuit ionicas / quod natura ſui celſioreſ ionice ſint <expan abbr="q̈">quam</expan>  doricæ. <lb></lb></s>
          <s id="N4100B5">Sed non uideo in hiſ porticibuſ cur coelum tecti <expan abbr="coæqua/tum">coæqua<lb></lb>tum</expan> utrinque ad libellam feciſſe non liceat: ad gratiam certe <lb></lb>condiceret. </s>
          <s id="N4100BC">At in utriſque <expan abbr="colũnationibus">columnationibus</expan> craſſitudo <expan abbr="colutilde;naiũ">columna<pb xlink:href="004/01/305.jpg"></pb>rum</expan> ſic finiebatur. </s>
          <s id="N4100CE"><expan abbr="Nã">Nam</expan> in doricis <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> imæ <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> craſſitu<lb></lb>do altitudinis ſuæ integro <expan abbr="cũ">cum</expan> capitulo et baſi <expan abbr="quītãdecimã">quintam decimam</expan> <lb></lb>capiebat bis. </s>
          <s id="N4100E8">In ionicis <expan abbr="autẽ">autem</expan> atque corynthiis dabatur craſſi<lb></lb>tudini <expan abbr="colũnæī">columnæ in</expan> imo una ex octo et dimidia partibus: quas <lb></lb><expan abbr="īteger">integer</expan> <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> <expan abbr="trũcus">truncus</expan> caperet: cætera <expan abbr="diffiniebãtur">diffiniebantur</expan> uti in <expan abbr="tẽplis">tem<lb></lb>plis</expan>: <expan abbr="adiungebãturque">adiungebanturque</expan> extremo parieti porticus <expan abbr="perq̃">perquam</expan> digniſ<lb></lb>ſima ſeſſiones: quibus togati et <expan abbr="philoſophãtes">philoſophantes</expan> digniſſimis <lb></lb>de rebus <expan abbr="diſputarẽt">diſputarent</expan>. </s>
          <s id="N410120">Sed ex his <expan abbr="erãt">erant</expan> ſeſſiones aliæ æſtiuæ / <lb></lb>aliæ brumales. </s>
          <s id="N410129"><expan abbr="Nã">Nam</expan> qua parte boreas <expan abbr="aqlo">aquilo</expan> ue perflaret / æſti<lb></lb>uas <expan abbr="adhibebãt">adhibebant</expan>. </s>
          <s id="N410135">Brumalibus <expan abbr="aũt">aut</expan> ſoles lætiſſimos captabant <lb></lb><expan abbr="īmunes">immunes</expan> uentis. </s>
          <s id="N410141">Ea re brumales <expan abbr="cõcluſæ">concluſæ</expan> integris <expan abbr="adſtabãt">adſtabant</expan> la<lb></lb>teribus: æſtiuæ ſublato pariete hinc atque hinc / quo tecta <expan abbr="ſubſtinerẽtur">ſub<lb></lb>ſtinerentur</expan>: aduerſus uero <expan abbr="boreã">boream</expan> <expan abbr="extabãt">extabant</expan> feneſtris uel potiuſ <lb></lb><expan abbr="colũnatione">columnatione</expan> propatulæ: mare <expan abbr="mõtes / lacũ/et">montes / lacum / et</expan> quas uis amoe<lb></lb>nitates liberrime <expan abbr="ſpectãtes">ſpectantes</expan>: <expan abbr="q̃tũque">quantumque</expan> <expan abbr="poterãt">poterant</expan> luminis <expan abbr="admittẽtes">admitten<lb></lb>tes</expan>. </s>
          <s id="N410178">Ad <expan abbr="dextrã">dextram</expan> <expan abbr="autẽ">autem</expan> ambulationis <expan abbr="porticũ">porticum</expan> atque <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> ad <expan abbr="ſiniſtrã">ſini<lb></lb>ſtram</expan> <expan abbr="adiũgebant̃">adiungebantur</expan> <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> aliæ ſeſſiones ab extrinſecis <expan abbr="uẽtis">uentis</expan> <expan abbr="circũtectæ">cir<lb></lb>cumtectæ</expan>: quæ <expan abbr="ſolẽ">ſolem</expan> <expan abbr="matutinũ">matutinum</expan> poſt <expan abbr="meridianũque">meridianumque</expan> ſuſciperent <lb></lb>ex coelo areæ medianæ. </s>
          <s id="N4101AF"><expan abbr="Seſſionũ">Seſſionum</expan> quidem iſtarum lineamenta <lb></lb><expan abbr="erãt">erant</expan> uaria. </s>
          <s id="N4101BA"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> aliæ <expan abbr="producebãtur">producebantur</expan> ad <expan abbr="emiciclũ">emiciclum</expan>: aliæ ad re<lb></lb>ctas lineas: utræque ad <expan abbr="areã">aream</expan> et <expan abbr="porticũ">porticum</expan> aptis reſpondebant di<lb></lb>menſionibus. </s>
          <s id="N4101D4">Latitudo operis totius <expan abbr="dimidiũ">dimidium</expan> habebat <expan abbr="lõgitudinis">longi<lb></lb>tudinis</expan>. </s>
          <s id="N4101E1">Diuidebatur latitudo <expan abbr="ĩ">in</expan> partes octo: <expan abbr="dabant̃que">dabanturque</expan> areæ <lb></lb>medianæ ſubdiuali partes ſex: porticibus <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="ſĩgulis">ſingulis</expan> ſingu<lb></lb>læ. </s>
          <s id="N4101F8">Vbi <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="ſeſſionẽ">ſeſſionem</expan> ad <expan abbr="emiciclũ">emiciclum</expan> <expan abbr="producebãt">producebant</expan>: <expan abbr="tũc">tunc</expan> eius dia<lb></lb>meter bis <expan abbr="quītã">quintam</expan> <expan abbr="partẽ">partem</expan> areæ ſubdiualis capiebat. </s>
          <s id="N410219">Sed paries <lb></lb>poſticus in porticu fiebat ad ſeſſionem ipſam peruius aper<lb></lb>tionibus. </s>
          <s id="N410220">Altitudo emicicli iſtius ſeſſionis in maximis <lb></lb>operibus tanta erat quanta et latitudo. </s>
          <s id="N410225">At in minoribus ha<lb></lb>bebat quartam latitudinis nihil minus quinquies. </s>
          <s id="N41022A">Supra <lb></lb>tectum porticus ad frontem emicicli et ſeſſionis <expan abbr="apertio/nes">apertio<lb></lb>nes</expan> feneſtrarum eminebant: quibus intra emiciclum ſoles <lb></lb><expan abbr="exciperent̃">exciperentur</expan>: atque locus <expan abbr="abũde">abunde</expan> illuſtraretur. </s>
          <s id="N41023A">Sin <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="quadrãgulæ">quadran<lb></lb>gulæ</expan> ſeſſiones <expan abbr="adiũgebant̃">adiungebantur</expan>: <expan abbr="tũc">tunc</expan> <expan abbr="fiebãt">fiebant</expan> duplo latiores <expan abbr="q̈">quam</expan> por<pb xlink:href="004/01/306.jpg"></pb>ticus: et <expan abbr="lõgitudini">longitudini</expan> quoque dabatur duplex latitudo ſui. </s>
          <s id="N41025B"><expan abbr="Longitudinẽ">Lon<lb></lb>gitudinem</expan> iſtic appello / quæ <expan abbr="ſecũdũ">ſecundum</expan> <expan abbr="porticũ">porticum</expan> <expan abbr="extẽditur">extenditur</expan>. </s>
          <s id="N41026F">Ergo <lb></lb><expan abbr="ingrediẽtibus">ingredientibus</expan> in <expan abbr="ſeſſionẽ">ſeſſionem</expan> eius longitudo a dextris protendi<lb></lb>tur ad ſiniſtram a dextris in ſiniſtram ſit.</s>
        </p>
        <p id="N41027D" type="main">
          <s id="N41027F">Eſt <expan abbr="etiã">etiam</expan> inter publica <expan abbr="op̃a">opera</expan> porticus litigioſa minorum <expan abbr="iudi/cũ">iudi<lb></lb>cum</expan> <expan abbr="quã">quam</expan> ſic <expan abbr="efficiebãt">efficiebant</expan>. </s>
          <s id="N410293">Earum amplitudo pro urbis et loci digni<lb></lb>tate habebatur minime modica: <expan abbr="erãtque">erantque</expan> ad <expan abbr="porticũ">porticum</expan> <expan abbr="iũctæ">iunctæ</expan> cel<lb></lb>læ in <expan abbr="ordinẽ">ordinem</expan> <expan abbr="cõticuæ">conticuæ</expan> quibus de <expan abbr="cõſidentiũ">conſidentium</expan> arbitrio negocia <lb></lb><expan abbr="finirẽtur">finirentur</expan>. </s>
          <s id="N4102B7">Quæ hactenus dixi maxime publica eſſe uideban<lb></lb>tur: quod in his et plebei et patritii paſſim ac libere <expan abbr="cõuenirent">conueni<lb></lb>rent</expan> . </s>
          <s id="N4102C2">Sed <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> quoque publica <expan abbr="nõnulla">nonnulla</expan>: quæ non niſi primariis <lb></lb>ciuibus et <expan abbr="publicũ">publicum</expan> negocium <expan abbr="gerẽtibus">gerentibus</expan> <expan abbr="pateãt">pateant</expan>: uti eſt comi<lb></lb>tium curia ſenatuſque. </s>
          <s id="N4102DD">De his nobis dicendum eſt.</s>
        </p>
        <p id="N4102E0" type="main">
          <s id="N4102E2">Plato <expan abbr="comitiũ">comitium</expan> haberi <expan abbr="tẽplo">templo</expan> ſtatuebat. </s>
          <s id="N4102ED">Romæ <expan abbr="comitiorũ">comitiorum</expan> <lb></lb>proprius erat dicatus locus. </s>
          <s id="N4102F6">Apud <expan abbr="cerauniã">cerauniam</expan> conſitus arbori<lb></lb>bus lucus Ioui dicatus aderat. </s>
          <s id="N4102FF">Quo loci Achei de repu. </s>
          <s id="N410302"><expan abbr="cõſultaturi">con<lb></lb>ſultaturi</expan> <expan abbr="cõuenirẽt">conuenirent</expan>. </s>
          <s id="N41030E">Aliæ <expan abbr="p̃plures">perplures</expan> ciuitates medio <expan abbr="ĩ">in</expan> foro <expan abbr="cõſulebãt">con<lb></lb>ſulebant</expan>. </s>
          <s id="N41031E">Romanis <expan abbr="ſenatũ">ſenatum</expan> cogere niſi augurato loco <expan abbr="nõ">non</expan> lice<lb></lb>bat: et maxime <expan abbr="tẽplis">templis</expan> <expan abbr="cõueniebãt">conueniebant</expan>. </s>
          <s id="N410333">Poſtea curias habuere: et <lb></lb>curias duorum eſſe generum aiebat Varro: <expan abbr="alterã">alteram</expan> ubi <expan abbr="rẽ">rem</expan> ſacerdo<lb></lb>tes <expan abbr="curarẽt">curarent</expan> <expan abbr="diuinã">diuinam</expan>: <expan abbr="alterã">alteram</expan> ubi ſenatus humanas <expan abbr="moderaret̃">moderaretur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N410353">Quid <expan abbr="aũt">aut</expan> cuique <expan abbr="propriũ">proprium</expan> ſit / nihil habeo certi: ſed ſic poſſu<lb></lb>mus interpretari: hanc <expan abbr="tẽplo / illã">templo / illam</expan> baſilicæ <expan abbr="ſimiliorẽ">ſimiliorem</expan> <expan abbr="futurã">futuram</expan> <lb></lb>eſſe. </s>
          <s id="N41036E">Erit igitur <expan abbr="ſacerdotũ">ſacerdotum</expan> curia teſtudinata: ſenatoria uero <lb></lb>curia opta <expan abbr="cõtignatione">contignatione</expan>. </s>
          <s id="N41037B">In utriſque rogati <expan abbr="cõſultatores">conſultatores</expan> uerba <lb></lb>habituri ſunt: <expan abbr="uocũ">uocum</expan> idcirco ratio <expan abbr="habẽda">habenda</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan>. </s>
          <s id="N410390">Adeſſe ea de re <lb></lb>oportet quod <expan abbr="uocẽ">uocem</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ſinat altius diffluere / et maxime <expan abbr="ī">in</expan> te<lb></lb>ſtudine / <expan abbr="neq̃d">ne quid</expan> durius <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="aurẽ">aurem</expan> retonet. </s>
          <s id="N4103AB">Venuſtatis nimirum <expan abbr="atqueī">atque <lb></lb>in</expan> primis utilitatis gratia coronæ <expan abbr="p̃ietibus">parietibus</expan> <expan abbr="appīgẽt̃">appingentur</expan>. </s>
          <s id="N4103B8"><expan abbr="Quadrãgulas">Quadran<lb></lb>gulas</expan> ex <expan abbr="ueterũ">ueterum</expan> operibus effectas curias annotaui. </s>
          <s id="N4103C4">In <expan abbr="teſtu/dinatis">teſtu<lb></lb>dinatis</expan> habetur paries altus æque atque eſt opis lata frons / <lb></lb>adempta illius parte ſeptima teſtudine fornicea <expan abbr="obtegun/tur">obtegun<lb></lb>tur</expan>. </s>
          <s id="N4103CD">E regione hoſtii introeuntibus patet tribunal: cuius ſa<lb></lb>gicta <expan abbr="partẽ">partem</expan> capit cordæ tertiam. </s>
          <s id="N4103D8">Hoſtii latitudo ſeptimam <pb xlink:href="004/01/307.jpg"></pb>occupat illius parietis <expan abbr="partẽ">partem</expan> apertione. </s>
          <s id="N4103E3">Circa <expan abbr="dimidiã">dimidiam</expan> parie<lb></lb>tis <expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan> addita <expan abbr="etiã">etiam</expan> dimidiæ octaua <expan abbr="prominẽt">prominent</expan> <expan abbr="extãtes">extantes</expan> <lb></lb>coronæ <expan abbr="cũ">cum</expan> faſcia trabe et <expan abbr="colũnis">columnis</expan>: quas alii plures: alii pau<lb></lb>ciores poſuere prout <expan abbr="cõfertis">confertis</expan> aut diſpanſis delectati <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: du<lb></lb>cta <expan abbr="colũnationũ">columnationum</expan> ratione ex porticu <expan abbr="tẽplorum">templorum</expan>. </s>
          <s id="N41041A">Supra coronas <lb></lb>dextra atque ſiniſtra in pariete in ſcafis ſtatuæ et quæ ad <expan abbr="religionẽ">reli<lb></lb>gionem</expan> faciant <expan abbr="collocabũtur">collocabuntur</expan>. </s>
          <s id="N41042A">Sed pro <expan abbr="frõte">fronte</expan> operis in pariete <lb></lb>ad <expan abbr="parẽ">parem</expan> cum ſcafis altitudinem duplo lata feneſtra <expan abbr="q̈">quam</expan>  altior <lb></lb><expan abbr="adap̃iebatur">adaperiebatur</expan> <expan abbr="colũnellis">columnellis</expan> duabus interſtitutis: quibus ſuperli<lb></lb>minare aſſideat. </s>
          <s id="N410443">Itaque huiuſmodi erit pontificia. </s>
          <s id="N410446">Senatoria <lb></lb>quidem curia ſic fiet. </s>
          <s id="N41044B">Latitudo areæ capiet <expan abbr="lõgitudinis">longitudinis</expan> ter<lb></lb>tiam bis: altitudo ad: rabes tecti erit quanta ſit areæ latitu<lb></lb>do / addita parte ipſius latitudinis quarta. </s>
          <s id="N410456">Circa <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> co<lb></lb>ronæ appingentur ſic. </s>
          <s id="N41045F"><expan abbr="Nã">Nam</expan> altitudo <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> a <expan abbr="cõtīgnatione">contignatione</expan> di<lb></lb>uidetur in partes <expan abbr="nouẽ">nouem</expan>: ex quibus dabitur pars una ſolido: <lb></lb>quod ſit pro crepidine: et podio: in quo <expan abbr="excitent̃">excitentur</expan> <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N41047E">Hanc ſolidi parietis partem occupabunt ſubſelliorum renes. <lb></lb></s>
          <s id="N410484">Quod <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="reliquũ">reliquum</expan> erit ſupra id <expan abbr="diuidet̃">diuidetur</expan> in partes <expan abbr="ſeptẽ">ſeptem</expan>: ex <lb></lb>his partes dabis <expan abbr="ītegras">integras</expan> quattuor columnationibus primis: <lb></lb>in haſce primas imponentur alteræ: <expan abbr="q̃bus">quibus</expan> trabs regius et or<lb></lb>namenta quæ ſequuntur <expan abbr="habebuntq̃">habebuntque.</expan></s>
          <s id="N4104A1">Columnationes tam <lb></lb>primæ <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſecundæ ſuas habebunt baſes, capitula / et coronas / <lb></lb>et eiuſmodi: quales baſilicis deberi diximus. </s>
          <s id="N4104AC">Eorum interual<lb></lb>la ad <expan abbr="dextrã">dextram</expan> atque <expan abbr="itẽ">item</expan> ad <expan abbr="ſiniſtrã">ſiniſtram</expan> <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> numero fient impari <lb></lb>et maxime uno: ſpatia <expan abbr="erũt">erunt</expan> coæqualia. </s>
          <s id="N4104C7">In <expan abbr="frõtibus">frontibus</expan> uero <expan abbr="īter">inter</expan> <lb></lb>ualla fient non plus tria: ex quibus medianum cæteris erit <lb></lb>latius ex quarta. </s>
          <s id="N4104D6">Per ſingula interualla ſeu columnarum <lb></lb>ſeu mutulorum quæ ſupra medianas coronices ſint / fient <lb></lb>feneſtræ. </s>
          <s id="N4104DD">Eſſe <expan abbr="enī">enim</expan> oportet curias huiuſmodi illuſtriſſimas. <lb></lb></s>
          <s id="N4104E5">Ponenturque ſub feneſtris plutei / uti in baſilicis diximus. <lb></lb></s>
          <s id="N4104E9">Atque feneſtrarum quidem ornamenta quæ illis pro fronte <lb></lb>in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> pariete ſint non excedent celſitudines <expan abbr="columnarũ">columnarum</expan> <lb></lb>proximarum præter capitula. </s>
          <s id="N4104F8">Altitudo autem apertionis <lb></lb>feneſtrarum diuidetur in partes undecim: ex his <expan abbr="dabũtur">dabuntur</expan> lati<pb xlink:href="004/01/308.jpg"></pb>tudini <expan abbr="p̃tes">partes</expan> <expan abbr="ſeptẽ">ſeptem</expan>. </s>
          <s id="N410509">Quod ſi amoris <expan abbr="colũnis">columnis</expan> mutulos capitu<lb></lb>lorum loco ponere libuerit: <expan abbr="tũc">tunc</expan> his utemur <expan abbr="lineamẽtis">lineamentis</expan>: quibus <lb></lb>in portis <expan abbr="uterẽtur">uterentur</expan> ionici. </s>
          <s id="N410520"><expan abbr="Perpẽdebũt">Perpendebunt</expan> igitur hic / quales il<lb></lb>lic auriculæ. </s>
          <s id="N410528">Eorum hæc eſt ratio. </s>
          <s id="N41052B">Mutulorum ipſorum latitudo <lb></lb>fiet <expan abbr="quãtũ">quantum</expan> fuiſſet <expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="colũnationibus">columnationibus</expan> supremus <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> ſcapus <lb></lb>amota torquis et nextruli <expan abbr="prominẽtia">prominentia</expan>. </s>
          <s id="N410546"><expan abbr="Pẽdebitque">Pendebitque</expan> <expan abbr="q̃tũ">quantum</expan> ſuiſſet <lb></lb>altitudo corynthii capituli amoto capituli <expan abbr="op̃culo">operculo</expan>. </s>
          <s id="N410552">Promi<lb></lb>nentia mutuli iſtius <expan abbr="nõ">non</expan> excedet <expan abbr="cimatiũ">cimatium</expan> trabis regiæ.</s>
        </p>
        <p id="N41055F" type="main">
          <s id="N410561">Habuere <expan abbr="ẽt">et</expan> pleriſque <expan abbr="ī">in</expan> locis <expan abbr="cũ">cum</expan> ad <expan abbr="neceſſitatẽ">neceſſitatem</expan> <expan abbr="tũ">tum</expan> ad uolupta<lb></lb>tem <expan abbr="nõnulla">nonnulla</expan> quæ <expan abbr="ornamẽtũ">ornamentum</expan> reciperent: et <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> <expan abbr="digniorẽ">digniorem</expan> red<lb></lb>derent. </s>
          <s id="N41058C"><expan abbr="Perpulchrũ">Perpulchrum</expan> fuiſſe apud <expan abbr="achademiã">achademiam</expan> <expan abbr="lucũ">lucum</expan> diis ſacra<lb></lb>tum <expan abbr="referũt">referunt</expan>: <expan abbr="quẽ">quem</expan> excidit Sylla ad <expan abbr="aggerẽ">aggerem</expan> contra athenas <expan abbr="extruẽdũ">ex<lb></lb>truendum</expan>. </s>
          <s id="N4105AD"><expan abbr="Alexãder">Alexander</expan> ſeuerus <expan abbr="adiũxit">adiunxit</expan> thermis ſuis nemus: ther<lb></lb>miſque antonianis egregias addidit natationes. </s>
          <s id="N4105B9">Agrigentini <lb></lb>ſtruxere ex uictoria: Zelonis <expan abbr="cõtra">contra</expan> charchedonioſ <expan abbr="natationẽ">natationem</expan> <lb></lb>ſtadiorum <expan abbr="ſeptẽ">ſeptem</expan>: profundam cubitos <expan abbr="uigĩti">uiginti</expan>: ex qua <expan abbr="etiã">etiam</expan> uecti<lb></lb>gal caperent. </s>
          <s id="N4105DC">Apud <expan abbr="tyburtũ">tyburtum</expan> <expan abbr="publicã">publicam</expan> et <expan abbr="celebrẽ">celebrem</expan> fuiſſe <expan abbr="bibliothecã">biblio<lb></lb>thecam</expan> memini me legiſſe. </s>
          <s id="N4105F0">Libros athenis publice poſuit Pi<lb></lb>ſiſtratus primus. </s>
          <s id="N4105F5">Xerſes <expan abbr="eã">eam</expan> librorum <expan abbr="copiã">copiam</expan> in perſas <expan abbr="aſporta/uit">aſporta<lb></lb>uit</expan>. </s>
          <s id="N410604">Seleucus reſtituitchstelle ṡ In ægypto. </s>
          <s id="N410609">Prolomei reges bibliothe<lb></lb>cam habuere <expan abbr="uoluminũ">uoluminum</expan> <expan abbr="ſeptingẽtorũmiliũ">ſeptingentorum milium</expan>. </s>
          <s id="N410616">Sed quid publi<lb></lb>ca miremur? </s>
          <s id="N41061B">In gordianorum bibliotheca libros fuiſſe ad <lb></lb>lxii. </s>
          <s id="N410620">M. <expan abbr="cõperio">comperio</expan>. </s>
          <s id="N410627">In agro laodiceo <expan abbr="tẽplo">templo</expan> Nemeſis maxima <lb></lb>concelebrabatur <expan abbr="medicorũ">medicorum</expan> ſcola a zeuſide conſtituta. </s>
          <s id="N410636">Apud <lb></lb><expan abbr="carthaginẽ">carthaginem</expan> ſcribit Appianus ſtabula fuiſſe <expan abbr="elephantorũ">elephantorum</expan> tre<lb></lb>centa. </s>
          <s id="N410644">et ſtabula <expan abbr="itẽ">item</expan> <expan abbr="equorũ">equorum</expan>. cccc: et naualia quæ caperent <lb></lb>naues, ccxx. </s>
          <s id="N410656">et armamentum et horrea et ubi pabula <expan abbr="exer/citus">exer<lb></lb>citus</expan> conderent atque ſeruarent. </s>
          <s id="N41065D">Vrbem Solis quam <expan abbr="the/bem">the<lb></lb>bem</expan> nuncupant / ſtabula habuiſſe publica centum <expan abbr="ampli/tudinis">ampli<lb></lb>tudinis</expan> tantæ / ut ſingulis ſub recto equi ducenti <expan abbr="haberen/tur">haberen<lb></lb>tur</expan>. </s>
          <s id="N410666">In propontide inſula cizico duo erant portus. </s>
          <s id="N41066B">In <expan abbr="me/dio">me<lb></lb>dio</expan> erant naualia: ſub quorum tectis naues haberentur <expan abbr="du/centæ">du<lb></lb>centæ</expan>. </s>
          <s id="N410672">Apud pyreum <expan abbr="armamentariũ">armamentarium</expan> Philonis opus celebre <lb></lb>et ſtatio erat inſignis <expan abbr="nauiũ">nauium</expan> <expan abbr="quadrīgẽtarũ">quadringentarum</expan>. </s>
          <s id="N410683">Naualia ſtruxit <pb xlink:href="004/01/309.jpg"></pb>Dyoniſius ad <expan abbr="portũ">portum</expan> ſyracuſarum partita ædificiis <expan abbr="cẽtum">centum</expan> ſexa<lb></lb>ginta: quibus ſingulis binæ <expan abbr="caperẽtur">caperentur</expan> naues: et <expan abbr="armamentũ">armamentum</expan> <lb></lb>quo paucis diebus plus <expan abbr="centũ">centum</expan> uiginti ſcutorum et <expan abbr="incredibilẽ">incredibilem</expan> <lb></lb>gladiorum uim <expan abbr="cõgeſſit">congeſſit</expan>: Apud <expan abbr="ſithicũ">ſithicum</expan> ſpartanorum nauale exti<lb></lb>tit ſtabulorum plus <expan abbr="centũ">centum</expan> <expan abbr="ſexagīta">ſexaginta</expan>. </s>
          <s id="N4106BA">Itaque iſtiuſmodi uaria apud <lb></lb>uarios fuiſſe <expan abbr="cõperio">comperio</expan>. </s>
          <s id="N4106C3">Sed qualia eſſe oporteat / nihil habeo <lb></lb><expan abbr="præcipuũ">præcipuum</expan> quod <expan abbr="referã">referam</expan>: niſi ut quod in eis ad <expan abbr="uſũ">uſum</expan> <expan abbr="futurũ">futurum</expan> ſit <lb></lb>ex priuatis excipiatur: quod uero ad <expan abbr="dignitatẽ">dignitatem</expan> atque <expan abbr="ornamẽtum">ornamen<lb></lb>tum</expan> eſſe futurum uelis: id ex publicorum rationibus uſurpetur. <lb></lb></s>
          <s id="N4106E4">Hoc <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="prætermirtã">prætermittam</expan> bibliothecis <expan abbr="ornamẽto">ornamento</expan> in primis erunt <lb></lb>libri et plurimi et rariſſimi <expan abbr="præſert̃">præfertur</expan>: ex docta illa uetuſtate <lb></lb>collecti. </s>
          <s id="N4106FB"><expan abbr="Ornamẽto">Ornamento</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="erũt">erunt</expan> mathematica <expan abbr="inſtrumẽta">inſtrumenta</expan> cum <lb></lb>cætera <expan abbr="tũ">tum</expan> ſimilia: quæ feciſſe <expan abbr="Poſſidoniũ">Poſſidonium</expan> ferunt. </s>
          <s id="N410717">In quibus <lb></lb><expan abbr="ſeptẽ">ſeptem</expan> planetæ propriis motibus <expan abbr="mouebant̃">mouebantur</expan>. </s>
          <s id="N410723">Quale <expan abbr="etiã">etiam</expan> illud <lb></lb>Ariſtarchi: <expan abbr="quẽ">quem</expan> in tabula ferrea orbis <expan abbr="deſcriptionẽ">deſcriptionem</expan> et <expan abbr="prouītias">prouin<lb></lb>cias</expan> habuiſſe <expan abbr="prædicãt">prædicant</expan> artificio <expan abbr="elegãti">eleganti</expan>. </s>
          <s id="N410742">Et Tyberius <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>recte imagines <expan abbr="ueterũ">ueterum</expan> poetarum bibliothecis dicauit. </s>
          <s id="N410750">Quæ <lb></lb>ad publica ſpectarent <expan abbr="op̃a">opera</expan> exornanda ferme <expan abbr="oĩa">omnia</expan> mihi uideor <lb></lb>abſoluiſſe. </s>
          <s id="N410757">Diximus ſacra / diximus profana / diximus <expan abbr="tẽpla/">templa /</expan> <lb></lb><expan abbr="porticũ/baſilicas/">porticum / baſilicas /</expan> monumenta / uias: <expan abbr="portũ/">portum /</expan> triuia / foros / <lb></lb><expan abbr="põtem/arcũ/theatra/curricula/curias/ſeſſiones/">pontem / arcum / theatra / curricula / curias / ſeſſiones /</expan> <expan abbr="ãbulationes">ambulatio<lb></lb>nes</expan> / et eiuſmodi: ut præter thermas nihil amplius <expan abbr="reſiduũ">reſiduum</expan> <lb></lb>ſit in quo uerſemur.</s>
        </p>
        <p id="N410778" type="main">
          <s id="N41077A">Thermas fuere qui uituperarint / quod molliri corpora <expan abbr="arbītrarent̃">arbi<lb></lb>trarentur</expan>. </s>
          <s id="N410786">Alii ita <expan abbr="p̨barũt / ut">probarunt / ut</expan> ſepties die <expan abbr="lauarent̃">lauarentur</expan>. </s>
          <s id="N410791">Noſtri ue<lb></lb>teres medici <expan abbr="curãdis">curandis</expan> corporibus lauacro intra urbem extru<lb></lb>xere thermas <expan abbr="cõplures">complures</expan> <expan abbr="impẽſa">impenſa</expan> incredibili. </s>
          <s id="N4107A4">Inter cætera He<lb></lb>liogabalus thermas fecit locis multis: ſed niſi ſemel in <expan abbr="ſin/gulis">ſin<lb></lb>gulis</expan> lauari ſe paſſus eſt: mox lotus diruit: ne ex uſu <expan abbr="bal/nea">bal/<lb></lb>nea</expan> haberet. </s>
          <s id="N4107AD">Apud me <expan abbr="nõdũ">nondum</expan> ſatis conſtat <expan abbr="priuatũ">priuatum</expan> ne magis <lb></lb>opus <expan abbr="ſīt">ſint</expan> an <expan abbr="publicũ">publicum</expan>. </s>
          <s id="N4107C2">Certe <expan abbr="q̈tũ">quantum</expan> uidere licet ex utriſque <expan abbr="mixtũ">mixtum</expan> <lb></lb><expan abbr="ẽ">est</expan>. </s>
          <s id="N4107D2"><expan abbr="Inſũt">Inſunt</expan>. n. multa ducta a priuatis: et multa <expan abbr="itẽ">item</expan> ducta a publi<lb></lb>cis ædificiis. </s>
          <s id="N4107E4"><expan abbr="thermarũ">thermarum</expan> opus <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="ãpliſſima">ampliſſima</expan> <expan abbr="īdigeat">indigeat</expan> area urbis <lb></lb><expan abbr="p̃tes">partes</expan> occupabit <expan abbr="nõ">non</expan> celeberrimas / neque <expan abbr="itẽ">item</expan> neglectiſſimas: eo <pb xlink:href="004/01/310.jpg"></pb>enim et patres et matronæ <expan abbr="mũditiæ">munditiæ</expan> gratia <expan abbr="conueniũt">conueniunt</expan>. </s>
          <s id="N41080C">Ter<lb></lb>marum tecta <expan abbr="circuũt">circumeunt</expan> plateæ: plateas uero <expan abbr="cõcludit">concludit</expan> <expan abbr="ſeptũ">ſeptum</expan> pari<lb></lb>etis minime depreſſi. </s>
          <s id="N41081F">Nec niſi certis aptiſque locis ingreſſuſ <lb></lb>præbetur in plateas. </s>
          <s id="N410824">Sed tectis <expan abbr="mediũ">medium</expan> eſt quaſi <expan abbr="centrũ">centrum</expan> ædis <lb></lb><expan abbr="atriũ">atrium</expan> <expan abbr="ampliſſimũ">ampliſſimum</expan> et <expan abbr="digniſſimũ">digniſſimum</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> cellis ex <expan abbr="lineamẽto">lineamento</expan> tem<lb></lb>pli: quod eſſe <expan abbr="ætruſcũ">ætruſcum</expan> diximus. </s>
          <s id="N41084A">In <expan abbr="antrũ">antrum</expan> datur aditus ex ue<lb></lb>ſtibulo <expan abbr="quodã">quodam</expan> primario: cuius frons ſeſe porrigit ultro me <lb></lb><expan abbr="meridiẽ">me<lb></lb>ridiem</expan> uerſus <expan abbr="ſpectãs">ſpectans</expan>. </s>
          <s id="N410860"><expan abbr="Ingrediẽtes">Ingredientes</expan> a ueſtibulo <expan abbr="ſeptẽtrionẽ">ſeptentrionem</expan> pe<lb></lb>tunt. </s>
          <s id="N41086C">Ex hoc ueſtibulo maximo datur aliud arctius ſeu ue<lb></lb><expan abbr="ue/ſtibulũ">ue<lb></lb>ſtibulum</expan> ſeu potius itio in <expan abbr="atriũ">atrium</expan> illud <expan abbr="ampliſſimũ">ampliſſimum</expan>, Ex atrio <lb></lb>ad <expan abbr="ſeptẽtrionẽ">ſeptentrionem</expan> uerſus patet adapertus egreſſus atque laxus in <lb></lb>aream <expan abbr="amplã">amplam</expan> <expan abbr="ſubdiualẽ">ſubdiualem</expan>. </s>
          <s id="N41088C">Ad iſtius areæ ſubdiualiſ <expan abbr="dextrũ">dextrum</expan> ca<lb></lb>put atque <expan abbr="itẽ">item</expan> ad <expan abbr="ſiniſtrũ">ſiniſtrum</expan> <expan abbr="p̃ampla">perampla</expan> et <expan abbr="perq̃">perquam</expan> ſpatioſa habetur por<lb></lb>ticus: peneſque <expan abbr="ipſã">ipſam</expan> <expan abbr="porticũ">porticum</expan> a tergo <expan abbr="adiũgit̃">adiungitur</expan> lauatio frigida. <lb></lb></s>
          <s id="N4108B0">Regrediamur iterum ad <expan abbr="atriũ">atrium</expan> <expan abbr="primariũ">primarium</expan>. </s>
          <s id="N4108BB">Ad extremum iſtius <lb></lb>atrii caput <expan abbr="dextrũ">dextrum</expan> ad <expan abbr="orientẽ">orientem</expan> uerſus protenditur itio <expan abbr="teſtudi/nata">teſtudi<lb></lb>nata</expan> admodum patula et plane lata / cellis hinc fulta ternis: <lb></lb>atque <expan abbr="itẽ">item</expan> alteris ternis <expan abbr="cõparibus">comparibus</expan> mutuo <expan abbr="correſpõdẽtibus">correſpondentibus</expan>. </s>
          <s id="N4108D8">Ex <lb></lb>itione iſtac ſubinde ſeſe offert area ſubdiualis: <expan abbr="quã">quam</expan> <expan abbr="xiſtũ">xiſtum</expan> ap<lb></lb>pello <expan abbr="circũſepta">circumſepta</expan> porticibus. </s>
          <s id="N4108EB">Sed ex his ea porticus quæ e re<lb></lb>gione <expan abbr="cõtra">contra</expan> fauces itionis pateat: penes a tergo ſui maiuſcu<lb></lb>lam habet <expan abbr="ſeſſionẽ">ſeſſionem</expan>. </s>
          <s id="N4108FA">Quæ uero porticus iſtic pro <expan abbr="frõte">fronte</expan> ſui <expan abbr="meridianũ">me<lb></lb>ridianum</expan> excipiat <expan abbr="ſolẽ/habet">ſolem / habet</expan> illa <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="lauationẽ">lauationem</expan> <expan abbr="eãdẽ">eandem</expan> <expan abbr="ipſã">ipſam</expan> <lb></lb><expan abbr="quã">quam</expan> diximus frigidam. </s>
          <s id="N41091F">Porticibus <expan abbr="etiã">etiam</expan> areæ ſubdiuali <expan abbr="ãplæ">amplæ</expan> <lb></lb><expan abbr="ſubiunctã">ſubiunctam</expan> habet <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="contiguã">contiguam</expan> ſibi <expan abbr="ueſtiariã">ueſtiariam</expan>. </s>
          <s id="N41093B">Porticus uero <lb></lb><expan abbr="cõtra">contra</expan> iſtanc quæ e regione obiecta eſt pones a tergo habet te<lb></lb>pidarias lauationes: quæ a meridie ſoles feneſtrarum <expan abbr="ap̃tionibus">apertioni<lb></lb>bus</expan> excipiant. </s>
          <s id="N410947">Adſunt <expan abbr="etiã">etiam</expan> aptis locis ad angulos in portici<lb></lb>bus xiſti ueſtibula minora ingredientibus: atque in <expan abbr="exteriorẽ">exteriorem</expan> <lb></lb>illam <expan abbr="plateã/">plateam /</expan> qua tecta termarum <expan abbr="circuunt̃">circueuntur</expan> <expan abbr="egrediẽtibus">egredientibus</expan> opor<lb></lb>tuna. </s>
          <s id="N410964">Talis igitur ſeries rerum ad <expan abbr="dextrũ">dextrum</expan> atrii caput <expan abbr="protẽdet̃">protendetur</expan> <lb></lb>contra par æque ad alterum atrii caput <expan abbr="ſiniſtrũ">ſiniſtrum</expan> ad occidentem <lb></lb>uerſus <expan abbr="reſpõdeat">reſpondeat</expan>. </s>
          <s id="N41097B">Itio <expan abbr="p̃ibus">partibus</expan> obfulta cellis ternariis / et ſubin<lb></lb>de parilis quoque area ſubdiualis xiſti <expan abbr="cũ">cum</expan> porticibus ſeſſione <pb xlink:href="004/01/311.jpg"></pb>ueſtibuliſque angularibus. </s>
          <s id="N410988">Rurſus egredior ad primarium to<lb></lb>tius opis ueſtibulum / quod eſſe <expan abbr="cõtra">contra</expan> <expan abbr="meridiẽ">meridiem</expan> diximus. </s>
          <s id="N410995">Ad <lb></lb>huius <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="dextrã">dextram</expan> <expan abbr="ſuccedũt">ſuccedunt</expan> <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="lineã">lineam</expan> in <expan abbr="orientẽ">orientem</expan> <expan abbr="ductã">ductam</expan> <expan abbr="mãſiones">manſio<lb></lb>nes</expan>  numero tris: et ad <expan abbr="ſiniſtrã">ſiniſtram</expan> quoque <expan abbr="lineã">lineam</expan> iſtac uerſus occi<lb></lb><expan abbr="dentẽ">dentem</expan> in <expan abbr="cõtinuũ">continuum</expan> <expan abbr="p̃ductã">perductam</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> tris: ut ſint hæ mulierum uſibus: <lb></lb>hæ uero alteræ uirorum. </s>
          <s id="N4109D3">Primis <expan abbr="igit̃">igitur</expan> <expan abbr="mãſionibus">manſionibus</expan> ponebant &#039; ue<lb></lb>ſtem: <expan abbr="ſecũdis">ſecundis</expan> <expan abbr="ungebãt̃">ungebantur</expan>: tertiis <expan abbr="lauabant̃">lauabantur</expan>. </s>
          <s id="N4109EC">Quartas <expan abbr="inſup̃">insuper</expan> <expan abbr="mãſiones">man<lb></lb>ſiones</expan> aliqui amplitudinis gratia addidere: fortaſſis id <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <lb></lb>ut eo familiares et comites ueſtiti <expan abbr="excip̃entur">exciperentur</expan>. </s>
          <s id="N4109FB"><expan abbr="Mãſionibus">Manſionibus</expan> <lb></lb>iſtis balnearibus a coelo meridiano feneſtris <expan abbr="ãpliſſimis">ampliſſimis</expan> ſol <lb></lb><expan abbr="excip̃iebat̃">exciperiebatur</expan>. </s>
          <s id="N410A0C">Inter iſtas <expan abbr="mãſiones">manſiones</expan> atque cellas illas quas adhæ<lb></lb>rere lateribus <expan abbr="itionũ">itionum</expan> intimarum diximus / quæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> itiones <lb></lb>ex atrio in <expan abbr="areã">aream</expan> xiſti <expan abbr="porticatã">porticatam</expan> <expan abbr="protendant̃/interliquebatur">protendantur / interliquebatur</expan> <lb></lb><expan abbr="ſpatiũ">ſpatium</expan> ſubdiuale / qua <expan abbr="meridianũ">meridianum</expan> latus inteſtinarum cellarum <lb></lb>quæ ad <expan abbr="itionẽ">itionem</expan> ex atrio <expan abbr="adiacẽt / lumẽ">adiacent / lumen</expan> <expan abbr="excip̃et">exciperet</expan>. </s>
          <s id="N410A3E"><expan abbr="Hũc">Hunc</expan> <expan abbr="uniuer/ſũ">uniuer<lb></lb>ſum</expan> tectorum <expan abbr="ãbitũ">ambitum</expan> <expan abbr="circuebãt">circuebant</expan> ut dixi plateæ <expan abbr="perq̃">perquam</expan> ſpatioſæ quæ <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> ludorum curriculis <expan abbr="ſufficerẽt">ſufficerent</expan>. </s>
          <s id="N410A62">Neque deerant aptis <lb></lb>locis mætæ / quas certantes circuirent. </s>
          <s id="N410A67">Ad <expan abbr="plateã">plateam</expan> meridia <lb></lb><expan abbr="nã">nam</expan> quæ pro ueſtibulo extendatur areæ <expan abbr="laxamentũ">laxamentum</expan> <expan abbr="fundebat̃">fundebatur</expan> ad <lb></lb>uerſus <expan abbr="meridiẽ">meridiem</expan> <expan abbr="productũ">productum</expan> in <expan abbr="emiciclũ">emiciclum</expan>: cui opi <expan abbr="circũeminebãt">circumeminebant</expan> <lb></lb>gradationes ex theatri <expan abbr="imitatiõe">imitatione</expan>: præſurgebatque paries quo <lb></lb>meridianas auras <expan abbr="abarcerẽt">abarcerent</expan>. </s>
          <s id="N410A99">Et totas plateas <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> qua / <lb></lb>ſi <expan abbr="oppidũ">oppidum</expan> extremus et <expan abbr="cõtinuus">continuus</expan> <expan abbr="quidã">quidam</expan> paries ſeptas et <expan abbr="cõcluſas">conclu<lb></lb>ſas</expan> <expan abbr="cõtinebat">continebat</expan>. </s>
          <s id="N410AB4"><expan abbr="Adiũgebant̃que">Adiungebanturque</expan> ſepto ſeſſiones digniſſimæ <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>emiciclæ <expan abbr="tũ">tum</expan> et quadrangulæ thermarum tecta primaria <expan abbr="circũ">circum</expan> <lb></lb>ſpectantes. </s>
          <s id="N410ACA">His ſeſſionibus et ſoles et <expan abbr="ũbras">umbras</expan> hinc matutinas <lb></lb><expan abbr="hīc">hinc</expan> <expan abbr="ueſp̃tinas">ueſpertinas</expan> ſuiſ horarum <expan abbr="cõuerſionibuſ">conuerſionibuſ</expan> ciueſ ad <expan abbr="arbitriũ">arbitrium</expan> <expan abbr="captabãt">cap<lb></lb>tabant</expan>. </s>
          <s id="N410AE3"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> et præſertim ad <expan abbr="ſeptẽtrionẽ">ſeptentrionem</expan> ultra <expan abbr="ſeptũ">ſeptum</expan> hoc <expan abbr="maximũ">maxi<lb></lb>mum</expan> pietis <expan abbr="applicabãt̃">applicabantur</expan> areæ ſubdiuales altitudine mediocres <lb></lb>oblongæ finitæ linea ad <expan abbr="arcũ">arcum</expan> modice inflexa. </s>
          <s id="N410B00">Eas areas am<lb></lb>bibat in <expan abbr="conflexũ">conflexum</expan> porticus recluſa ſuo poſtico pariete: et ni<lb></lb>hil ſpectabat amplius <expan abbr="q̈">quam</expan> modicum coeli / quod iſtic ex ſua <lb></lb>area ſubdiuali <expan abbr="ĩter">inter</expan> <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> ſepti et <expan abbr="ipſã">ipſam</expan> hanc <expan abbr="inflexã">inflexam</expan> <expan abbr="porticũ">porticum</expan> <lb></lb><expan abbr="relictũ">relictum</expan> eſſet <expan abbr="æſtiuũ">æſtiuum</expan> <expan abbr="diffugiũ">diffugium</expan>. </s>
          <s id="N410B2E">Nam eo ſol ob areæ anguſtias <pb xlink:href="004/01/312.jpg"></pb>et <expan abbr="parietũ">parietum</expan> <expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan> <expan abbr="uixdũ">uixdum</expan> æſtiuo ſolſtitio penetrabat. </s>
          <s id="N410B41">In <lb></lb>angulis ſepti maximi ueſtibula ſacellaque <expan abbr="hẽbantur">habebantur</expan>: quibus <lb></lb>ut alii <expan abbr="dicũt">dicunt</expan> purgatiores factæ matronæ diis <expan abbr="propitiarẽtur">propitiarentur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N410B55">Itaque <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> hæc erat partium ex quibus thermæ <expan abbr="cõſtarẽt">conſtarent</expan>. </s>
          <s id="N410B60"><expan abbr="Earũ">Earum</expan> <lb></lb><expan abbr="ptiũ">partium</expan> <expan abbr="lineamẽta">lineamenta</expan> <expan abbr="ſũmebant̃">ſummebantur</expan> ex his quæ ſupra <expan abbr="recẽſuimus / atqueitem">recenſuimus / atque <lb></lb>item</expan> ex his quæ mox dicturi ſumus: prout magis illis aut <lb></lb>iſtis hoc eſt publicis aut priuatis conuenirent: opiſque totius <lb></lb>area in pleriſque omnibus quadratos capiebat pedes plus cen<lb></lb>tenos decies centies.</s>
        </p>
        <p id="N410B7F" type="head">
          <s id="N410B81">LEONIS BAPTISTAE ALBERTI DE RE <lb></lb>AEDIFICATORIA LIBER NONVS <lb></lb>QVI PRIVATORVM ORNA<lb></lb>MENTVM INSCRIBITVR.</s>
        </p>
        <p id="N410B8A" type="main">
          <s id="N410B8C">mEMINISSE OPORTET <expan abbr="PRIVA/torũ">PRIVA<lb></lb>torum</expan> <expan abbr="ædificiorũ">ædificiorum</expan> alia urbana eſſe / alia ru<lb></lb>ſticana. </s>
          <s id="N410B9A">Ex hiſque alia quibus tenuiores / <lb></lb>alia quibus lautiores uterentur. </s>
          <s id="N410B9F">Nos de <lb></lb>his <expan abbr="oībus">omnibus</expan> <expan abbr="exornãdis">exornandis</expan> <expan abbr="trãſigemus">tranſigemus</expan>. </s>
          <s id="N410BB0">Sed pri<lb></lb>us <expan abbr="nõnulla">nonnulla</expan> quæ <expan abbr="faciãt">faciant</expan> ad rem <expan abbr="nõ">non</expan> præter <lb></lb>mittamus. </s>
          <s id="N410BC3">Apud maiores noſtros uideo prudentiſſimis et <lb></lb>modeſtiſſimis uiris <expan abbr="uehemẽter">uehementer</expan> placuiſſe <expan abbr="cũ">cum</expan> in cæteris rebuſ <lb></lb>et publiciſ et <expan abbr="priuatiſ/tũ">priuatiſ / tum</expan> hac una <expan abbr="ī">in</expan> re ædificatoria <expan abbr="frugalitatẽ">frugalita<lb></lb>tem</expan> atque <expan abbr="p̃ſimoniã">parſimoniam</expan> <expan abbr="oẽmque">omnemque</expan> <expan abbr="luxuriẽ">luxuriem</expan> in ciuibus <expan abbr="tollẽdã">tollendam</expan> <expan abbr="cohercendãque">cohercendamque</expan> putaſſe: eoſque huic rei et monitis et legibus <expan abbr="oī">omni</expan> ſtudio <lb></lb>atque <expan abbr="īduſtria">induſtria</expan> prouidiſſe <expan abbr="cõperio">comperio</expan>. </s>
          <s id="N410C02">Ergo apud <expan abbr="Platonẽ">Platonem</expan> illi <expan abbr="probãtur">proban<lb></lb>tur</expan> / qui <expan abbr="ſanxiſſẽt">ſanxiſſent</expan> quod alibi diximus / <expan abbr="neqs">nequis</expan> illuſtriores pi<lb></lb>cturas afferret <expan abbr="q̈">quam</expan> quæ <expan abbr="tẽplo">templo</expan> a ueteribus pictæ <expan abbr="haberent̃">haberentur</expan>. </s>
          <s id="N410C1D"><expan abbr="Tẽplũque">Tem<lb></lb>plumque</expan> uetuit pictura ornari <expan abbr="alia/q̈">alia / quam</expan> ut <expan abbr="unicã">unicam</expan> pictor unus uni<lb></lb>ca abſoluiſſet die. </s>
          <s id="N410C32">Deorum que <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> ſimulacra aut ligno <expan abbr="tãtum">tantum</expan> <lb></lb>aut lapide <expan abbr="facerẽt">facerent</expan> edicebat: æs <expan abbr="aũt">aut</expan> ferrum que ad uſus bellorum <lb></lb>quorum eſſent <expan abbr="ĩſtrumẽta">inſtrumenta</expan> <expan abbr="relĩquerent">relinquerent</expan>. </s>
          <s id="N410C51">Priſcorum <expan abbr="atheniẽſiũ">athenienſium</expan> mo<lb></lb>res Demoſthenes <expan abbr="ſuorũ">ſuorum</expan> <expan abbr="tẽporum">temporum</expan> moribus <expan abbr="lõge">longe</expan> præferebat. <lb></lb></s>
          <s id="N410C67"><expan abbr="Nã">Nam</expan> publica <expan abbr="inq̃t">inquit</expan> ædificia et præſertim <expan abbr="tẽpla">templa</expan> <expan abbr="tã">tam</expan> multa tam <pb xlink:href="004/01/313.jpg"></pb>magnifica / tam ornata nobis <expan abbr="relinquerũt">relinquerunt</expan>: ut quibus <expan abbr="ſup̃arẽtur">ſuperaren<lb></lb>tur</expan> nullus relictus ſit locus. </s>
          <s id="N410C83">At priuata quidem ea <expan abbr="fecerũt">fecerunt</expan> <lb></lb>moderatione: ut <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <expan abbr="præclariſſimorũ">præclariſſimorum</expan> <expan abbr="uirorũ">uirorum</expan> ædes non multo <lb></lb>a <expan abbr="mediocriũ">mediocrium</expan> <expan abbr="ciuiũ">ciuium</expan> ædibus <expan abbr="differrẽt">differrent</expan>. </s>
          <s id="N410CA6">Quare inter mortales <lb></lb>aſſecuti <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: ut <expan abbr="īuidiã">inuidiam</expan> gloria <expan abbr="ſup̃arẽt">ſuperarent</expan>. </s>
          <s id="N410CB7">Sed ne hi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="laudãdi">laudan<lb></lb>di</expan> lacedemoniis <expan abbr="uidebãtur/ſi">uidebantur / ſi</expan> forte <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> fabro magis <expan abbr="q̈">quam</expan> <expan abbr="rerũ">rerum</expan> <lb></lb>gloria <expan abbr="excoluiſſẽt">excoluiſſent</expan>: ſe <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="laudãdos">laudandos</expan> qui <expan abbr="ciuitatẽ">ciuitatem</expan> <expan abbr="haberẽt">haberent</expan> uir <lb></lb>tute <expan abbr="cultã">cultam</expan> magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſtructura. </s>
          <s id="N410CF0">Apud eos ex Lycurgi lege te<lb></lb>cta niſi ſecuri / et fores niſi ſerra elaborari <expan abbr="p̃mittebat̃">permittebatur</expan>. </s>
          <s id="N410CF9"><expan abbr="Age/ſilaus">Age<lb></lb>ſilaus</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> in aſia quadratas <expan abbr="ædiũ">ædium</expan> trabes uidiſſet / arriſit: ro<lb></lb>gauitque num apud eos quadratæ ſi orte eſſent / rotundas <expan abbr="efficerẽt">effi<lb></lb>cerent</expan>: et recte <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>: <expan abbr="nã">nam</expan> pro uetere <expan abbr="ſuorũ">ſuorum</expan> modeſtia priuatam <lb></lb>eſſe <expan abbr="domũ">domum</expan> ad uſus <expan abbr="neceſſitatẽ">neceſſitatem</expan> <expan abbr="ædificandã/">ædificandam /</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ad <expan abbr="uenuſtatẽ">uenuſtatem</expan> <lb></lb>et delitias arbitrabatur. </s>
          <s id="N410D31">Apud germanos per Cæſaris <expan abbr="tẽpora">tempora</expan> <lb></lb>cauebatur / ne accuratius <expan abbr="præſertī">præſertim</expan> rure ædificarent: nequid <lb></lb>inde <expan abbr="īter">inter</expan> ciues <expan abbr="diſſẽſionis">diſſenſionis</expan> cauſa oriretur cupiditate rei alie<lb></lb>næ. </s>
          <s id="N410D4A">Valerius romæ <expan abbr="cũ">cum</expan> in <expan abbr="æſq̃liis">aesquiliis</expan> <expan abbr="domũ">domum</expan> haberet <expan abbr="altiſſimã">altiſſimam</expan> <lb></lb>inuidiæ uitandæ cauſa diruit / et in plano ædificauit. </s>
          <s id="N410D5B"><expan abbr="Itaq̨ hãc">Itaque <lb></lb>hanc</expan> <expan abbr="frugalitatẽ">frugalitatem</expan> bona illa poſteritas et publice et priuati <expan abbr="ſe/cuta">ſe<lb></lb>cuta</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan> quoad per bonos mores licuit. </s>
          <s id="N410D6E">Poſtea uero aucto <expan abbr="īperio">impe<lb></lb>rio</expan>  <expan abbr="tantũ">tantum</expan> in pleriſque <expan abbr="oībus">omnibus</expan> creuit luxuries / <expan abbr="præterq̈">praeterquam</expan> in <expan abbr="Octauiano / nã">Octa<lb></lb>uiano / nam</expan> is <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="ſũpto">ſumpto</expan> oſiore ædificatione grauabatur: <expan abbr="q̃n">quando</expan> <lb></lb>et <expan abbr="uillã">uillam</expan> quoque <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> profuſe <expan abbr="extructã">extructam</expan> diruit / <expan abbr="tantũ">tantum</expan> <expan abbr="inq̈">inquit</expan> ex <lb></lb>creuit luxuries <expan abbr="ī">in</expan> urbe: ut <expan abbr="īter">inter</expan> cæteros <expan abbr="fuerīt">fuerint</expan> ex <expan abbr="Gordianorũ">Gordianorum</expan> <lb></lb>familia qui <expan abbr="domũ">domum</expan> ſtruxerint uia peneſtrina <expan abbr="colũnis">columnis</expan> <expan abbr="ducẽtis">ducentis</expan> <lb></lb>uno ſtilo et pari magnitudine. </s>
          <s id="N410DBC">quarum <expan abbr="q̃nquagīta">quinquaginta</expan> numidicaſ: <lb></lb><expan abbr="quīquagīta">quinquaginta</expan> claudianas: <expan abbr="quīquagita">quinquagita</expan> ſimiadas: quinquaginta <lb></lb><gap></gap>iſteas fuiſſe memini me legiſſe. </s>
          <s id="N410DD0">Quid illud quod <expan abbr="ẽt">etiam</expan> memi<lb></lb>nit Lucretius? </s>
          <s id="N410DD7">Aurea fuiſſe <expan abbr="iuuenũ">iuuenum</expan> ſimulacra præ ædes lam<lb></lb>padas igniferas manibus <expan abbr="retinẽtia">retinentia</expan> dextris: lumina <expan abbr="noctur/nis">noctur<lb></lb>nis</expan> epulis ut <expan abbr="ſuppeditarẽt">ſuppeditarent</expan>. </s>
          <s id="N410DEA"><expan abbr="Quorſũ">Quorſum</expan> hæc? </s>
          <s id="N410DF0">ut ex eorum <expan abbr="cõpatione">compatio<lb></lb>ne</expan> id <expan abbr="ſtatuã">ſtatuam</expan> <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> quod alibi diximus placere quæ pro cuiuſque <lb></lb>dignitate <expan abbr="moderent̃">moderentur</expan>: et ſi me audias malim <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> in <expan abbr="priua/tis">priua<lb></lb>tis</expan> lautiſſimi aliquid <expan abbr="deſiderẽt / quod">deſiderent / quod</expan> <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> ad <expan abbr="ornamentũ">ornamentum</expan> fa<pb xlink:href="004/01/314.jpg"></pb>ciat <expan abbr="q̈">quam</expan> ut modeſtiſſimi et parciſſimi ulla ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> <expan abbr="luxuriẽ">luxuriem</expan> <expan abbr="re/prehẽdant">re<lb></lb>prehendant</expan>. </s>
          <s id="N410E28">Verum <expan abbr="quãdo">quando</expan> poſteritati <expan abbr="famã">famam</expan> <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="ſapiẽtiæ">ſapientiæ</expan> <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> <lb></lb><expan abbr="potẽriæ">potentiæ</expan> <expan abbr="relinquẽdũ">relinquendum</expan> <expan abbr="oẽs">omnes</expan> <expan abbr="aſſẽtiamur">aſſentiamur</expan>: eaque re uti aiebat Tuchi<lb></lb>dides magna ſtruimus / ut poſteris magni fuiſſe uideamur. <lb></lb></s>
          <s id="N410E53"><expan abbr="Quãdo">Quando</expan> <expan abbr="itẽ">item</expan> patriæ familiæque <expan abbr="cõdecorãdæ">condecorandæ</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> minus <expan abbr="q̈">quam</expan> <expan abbr="lauti/tiæ">lauti<lb></lb>tiæ</expan> <expan abbr="grã">gratia</expan> noſtra ornamus <expan abbr="q̃d">quod</expan> eſſe boni uiri <expan abbr="officiũ">officium</expan> <expan abbr="q̃s">quis</expan> neget? <lb></lb></s>
          <s id="N410E70">Placebit <expan abbr="nimirũ">nimirum</expan> qui <expan abbr="p̃tes">partes </expan>eas quæ maxime publicæ quæ ue <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>primis hoſpiti gratificaturæ ſit: uti <expan abbr="ẽ">est</expan> <expan abbr="frõs">frons</expan> <expan abbr="ædis / ueſtibulũ">ædis / ueſtibulum</expan> et <lb></lb>eiuſmodi <expan abbr="admodũ">admodum</expan> eſſe <expan abbr="decẽtiſſimas">decentiſſimas</expan> uoluerit. </s>
          <s id="N410E93"><expan abbr="Cũque">Cumque</expan> <expan abbr="uitup̃andos">uituperan<lb></lb>dos</expan> profitear qui <expan abbr="modũ">modum</expan> <expan abbr="exceſſerīt">exceſſerint</expan>: maiore <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> dignos uitu<lb></lb>peratione <expan abbr="cẽſeo">cenſeo</expan>: qui <expan abbr="grãdi">grandi</expan> <expan abbr="īpenſa">impenſa</expan> ita <expan abbr="ædificarīt /">ædificarint /</expan> ut <expan abbr="eorũ">eorum</expan> <expan abbr="op̃a">opera</expan> <lb></lb>ornari <expan abbr="nõ">non</expan> poſſint <expan abbr="q̈">quam</expan> <expan abbr="q̃">qui</expan>  <expan abbr="ornatũ">ornatum</expan> pluſcula <expan abbr="īpenſa">impenſa</expan> <expan abbr="cõcupiuerint">concupiuerint</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N410ED4">Sed ſic ſtatuo <expan abbr="uerũ">uerum</expan> <expan abbr="certũque">certumque</expan> <expan abbr="ædificiorũ">ædificiorum</expan> <expan abbr="ornamentũ">ornamentum</expan> qui recte <lb></lb>uolet aduertere, <expan abbr="ītelliget">intelliget</expan> profecto <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="opũ">opum</expan> impendio / ſed uel <lb></lb>maxime ingenii ope compari atque <expan abbr="cõſiſtere">conſiſtere</expan>. </s>
          <s id="N410EFB">Credo ne uolet <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> qui ſapiat in ſuis priuatis ædibus pandis egregie <expan abbr="dif/ferre">dif<lb></lb>ferre </expan>ab aliis: cauebitque <expan abbr="neq̃d">nequid </expan><expan abbr="ſũptu">ſumptu</expan> et <expan abbr="oſtẽtatione">oſtentatione</expan> contrahat <lb></lb><expan abbr="īuidiæ">inuidiæ</expan>. </s>
          <s id="N410F12">At uolet <expan abbr="cõtra">contra</expan> <expan abbr="q̃">qui </expan>bene <expan abbr="cõſultuſ">conſultuſ</expan> ſit <expan abbr="ī">in</expan> artificiſ <expan abbr="diligẽtia">diligentia</expan> <lb></lb>et conſilii iudiciique laudibus a nemine <expan abbr="uſpiã">uſpiam</expan> ſupari: ex quo <lb></lb><expan abbr="oīs">omnis</expan> <expan abbr="p̃titio">partitio </expan>et <expan abbr="lineamẽtorum">lineamentorum</expan> <expan abbr="cõuentio">conuentio</expan> mirifice <expan abbr="cõprobet̃/quod">comprobetur / quod</expan> <lb></lb><expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> <expan abbr="ornãdi">ornandi</expan> genus <expan abbr="præcipuũ">præcipuum</expan> <expan abbr="primariũque">primariumque</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan>. </s>
          <s id="N410F51">Sed redeo ad <expan abbr="rẽ">rem</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N410F58" type="main">
          <s id="N410F5A">Domus regia et illius qui libera <expan abbr="ī">in</expan> urbe ſenator prætorius <lb></lb><expan abbr="cõſularis">conſularis</expan> ue ſit / prima erit <expan abbr="oīum / quã">omnium / quam</expan> eſſe <expan abbr="decẽtiſſimã">decentiſſimam</expan> <expan abbr="deſi/deres">deſi<lb></lb>deres </expan>. </s>
          <s id="N410F70">In his qua parte <expan abbr="quippiã">quippiam</expan> coueniat quod <expan abbr="publicũ">publicum</expan> ſit / <lb></lb>ſupra qui id <expan abbr="ornet̃">ornetur</expan> diximus. </s>
          <s id="N410F81">Nunc uero quæ <expan abbr="tantũ">tantum</expan> priuatis <lb></lb>uſibus <expan abbr="cõmodent̃">commodentur</expan> ornata facere ordiamur. </s>
          <s id="N410F90"><expan abbr="Veſtibulã">Veſtibulam</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb><expan abbr="uelī">uelim</expan> pro cuiuſque dignitate ſeſe præſtet <expan abbr="honeſtiſſimũ">honeſtiſſimum</expan> atque <expan abbr="ſplẽdidiſſimũ">ſplen<lb></lb>didiſſimum</expan>. </s>
          <s id="N410FAC">Succedat et porticus clariſſima. </s>
          <s id="N410FAF">Neque deſint ſpa<lb></lb>tia magnifica. </s>
          <s id="N410FB4"><expan abbr="Demũ">Demum</expan> et cætera <expan abbr="deīceps">deinceps</expan> <expan abbr="oīa">omnia</expan> ex publicorum imi<lb></lb>tatione ſibi <expan abbr="quãtũ">quantum</expan> res ipſa <expan abbr="p̃mittat">permittat </expan>quod faciat ad decus <expan abbr="dignitatẽque">di<lb></lb>gnitatemque</expan> deſument. </s>
          <s id="N410FCD">Hac rerum moderatione adhibita ut præ <lb></lb>ſe ferat <expan abbr="lõge">longe </expan>uenuſtates maluiſſe captare <expan abbr="q̈">quam</expan>  ullos faſtus <expan abbr="ſeq̃">ſequi </expan>: <lb></lb>ea re uti in libro <expan abbr="ſup̃iore">ſuperiore </expan>in opibuſ publicis profana <expan abbr="quantũ">quantum</expan> <lb></lb>par fuit ſacris dignitate <expan abbr="cõceſſerũt">conceſſerunt</expan>: ita iſtic priuata in <expan abbr="omī">omni</expan> <pb xlink:href="004/01/315.jpg"></pb>ornamentorum elegantia et copia <expan abbr="ſup̃ari">ſuperari </expan> ſe facile a publicis <lb></lb>patientur. </s>
          <s id="N410FEC"><expan abbr="Nõ">Non</expan> ſibi quod camillo inter crimina obiiciebatur <lb></lb>ualuas aſſiſcet æneas aut eburneas. </s>
          <s id="N410FF4">Non <expan abbr="ſplẽdeſcẽt">ſplendeſcent</expan> lacuna<lb></lb>ria multo auro et uitro. </s>
          <s id="N410FFD"><expan abbr="Nõ">Non</expan> <expan abbr="imeto">imeto </expan>et pario marmore uniuer<lb></lb>ſa <expan abbr="colluſtrabunt̃">colluſtrabuntur</expan>. </s>
          <s id="N411009"><expan abbr="Tẽplorũ">Templorum</expan>. n. iſta <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: ſed <expan abbr="utet̃">utetur</expan> mediocribuſ <lb></lb><expan abbr="elegãter">eleganter</expan>: <expan abbr="elegãtibus">elegantibus</expan> <expan abbr="moderãter">moderanter</expan>. </s>
          <s id="N41102A"><expan abbr="Cõtẽtus">Contentus</expan> erit cupreſſo / lari<lb></lb>ce / buxo. </s>
          <s id="N411032">Cruſtabit ope albario ſignito: picturaque <expan abbr="ſĩplicio/re">ſimplicio<lb></lb>re </expan>ueſtiet. </s>
          <s id="N411037"><expan abbr="Lunẽſi">Lunenſi</expan> uel potiuſ tyburtino lapide coronaſ ducet <lb></lb><expan abbr="Nõ">non</expan> tamen præclara illa <expan abbr="oĩa">omnia</expan> ab ſe penitus abdicabit atque pro<lb></lb>ſcribet. </s>
          <s id="N411048">Sed quaſi in corona <expan abbr="gẽmas">gemmas</expan> digniſſimis locis <expan abbr="p̃ciſſime">perciſſi<lb></lb>me </expan>collocabit. </s>
          <s id="N411051">Quod ſi breuiſſime <expan abbr="totã">totam</expan> <expan abbr="rẽ">rem</expan> diffiniſſe iuuat / <lb></lb>ſic <expan abbr="ſtatuã">ſtatuam</expan>. </s>
          <s id="N411062">ſacra ita parari oportere / ut ad maieſtatem et pul<lb></lb>chritudinis admirationem addi <expan abbr="ãplius">amplius</expan> nihil poſſit. </s>
          <s id="N41106B">Priuata <lb></lb><expan abbr="aũt">aut</expan> ita <expan abbr="habẽda/">habenda /</expan> ut <expan abbr="cõtra">contra</expan> adimi nihil poſſe <expan abbr="uideat̃/">uideatur /</expan> quod exi<lb></lb>mia <expan abbr="cũ">cum</expan> dignitate <expan abbr="cõiunctũ">coniunctum</expan> ſit. </s>
          <s id="N411089">Cæteris uti ſunt publica profa<lb></lb>na id quod inter iſtæc <expan abbr="mediũ">medium</expan> ſit <expan abbr="relinquendũ">relinquendum</expan> cenſeo. </s>
          <s id="N411096">Itaque <lb></lb>in priuatis ornamentis ſeueriſſime <expan abbr="cõtinebit">continebit</expan> ſeſe: <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> in <lb></lb>pleriſque liberiore <expan abbr="utet̃">utetur</expan> uia. </s>
          <s id="N4110A9"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <expan abbr="colũnã">columnam</expan> quidem ſiquid forte <lb></lb>toto erit corpore tenuior / aut <expan abbr="uẽtre">uentre</expan> fortaſſis <expan abbr="nõ">non</expan> nihil turgi<lb></lb>dior / aut retractione gracilior <expan abbr="q̈">quam</expan>  publicorum exacta ratio <expan abbr="p̃miſerit">permi<lb></lb>ſerit </expan>: <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> uitio <expan abbr="dabit̃">dabitur</expan> atque <expan abbr="improbabit̃">improbabitur</expan>: modo id nihil ha<lb></lb>beat informe aut <expan abbr="deprauatũ">deprauatum</expan>. </s>
          <s id="N4110DB">Quin quod publicis <expan abbr="op̃ibus">operibus </expan><expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb><expan abbr="cõcedit̃/ut">conceditur / ut</expan> a grauitate et <expan abbr="cõſultiſſima">conſultiſſima</expan> <expan abbr="lineamẽtorum">lineamentorum</expan> lege pau<lb></lb>lo aberretur: id in iſtis <expan abbr="etiã">etiam</expan> ad <expan abbr="iucũditatẽ">iucunditatem</expan> <expan abbr="interdũ">interdum</expan> facit. </s>
          <s id="N4110FD">Et <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  illud cadebat <expan abbr="p̃uenuſte">peruenuſte </expan>quod feſtiuiſſimi aſſueuere ad fo<lb></lb>res tricliniorum pro lateribus hoſtii uaſtas <expan abbr="mãcipiorũ">mancipiorum</expan> ſtatuas <lb></lb><expan abbr="ſup̃liminare">ſuperliminare </expan>in caput <expan abbr="ſuſtentãtes">ſuſtentantes</expan> <expan abbr="appãgere">appangere</expan>: et columnas in <lb></lb>porticibus præſertim <expan abbr="hortorũ">hortorum</expan> ponere: quæ aut <expan abbr="arborũ">arborum</expan> trun<lb></lb>cos nodis deſectis: aut faſces loro <expan abbr="cõcīctos">concinctos</expan> <expan abbr="referrẽt">referrent</expan>: aut quæ <lb></lb>uolubiles et palmatæ et <expan abbr="aſp̃æ">aſperæ </expan>frondibus et auiculis riuuliſque <lb></lb>refertæ eſſent. </s>
          <s id="N41112D">Aut <expan abbr="ẽt">etiam</expan> ubi <expan abbr="robuſtiſſimũ">robuſtiſſimum</expan> eſſe opus uoluiſſent: <lb></lb><expan abbr="quadrangulã">quadrangulam</expan> <expan abbr="colũnam / cui">columnam / cui</expan> dimidia <expan abbr="rotũda">rotunda</expan> hinc: atque altera <lb></lb>hinc dimidia promineret. </s>
          <s id="N411147">Tum et pro capitulis aut fiſcellas <lb></lb>pendentibus racemis fructibuſque plenas: aut <expan abbr="reuirentẽ">reuirentem</expan> <expan abbr="ſũmiſ">ſummiſ</expan> <pb xlink:href="004/01/316.jpg"></pb>caulibus <expan abbr="palmã">palmam</expan>: aut <expan abbr="ãguiũ">anguium</expan> globos uariis <expan abbr="īplexibus">implexibus</expan> <expan abbr="cõnodatos">connoda<lb></lb>tos</expan>: aut alis <expan abbr="plaudẽtes">plaudentes</expan> <expan abbr="aq̃las">aquilas </expan>: aut gorgoneos uultus colubri<lb></lb>bus <expan abbr="ĩter">inter</expan> ſe <expan abbr="rixãtibus">rixantibus</expan> <expan abbr="īponerẽt">imponerent</expan>: et quæ ſimilia <expan abbr="lõgũ">longum</expan> eſſet proſe<lb></lb>qui. </s>
          <s id="N411182">Sed his quoad poterit artifex digniſſimas <expan abbr="ptiũ">partium</expan> formas <lb></lb>productis arte linearum et angulorum finibus <expan abbr="tuebit̃">tuebitur</expan>: et uoluiſſe <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> fraudare opus <expan abbr="decẽti">decenti</expan> <expan abbr="mem̃brorum">membrorum </expan>concinnitate: ſed uiſentes <lb></lb>loco ludere uenuſto / uel potius oblectare <expan abbr="inuẽti">inuenti</expan> lepiditate <lb></lb>uideatur. </s>
          <s id="N4111A0"><expan abbr="Cũque">Cumque</expan> tricliniorum et itionum et <expan abbr="cõceptaculorum">conceptaculorum</expan> alia <lb></lb>popularia ſint: alia occluſoria et prorſus <expan abbr="ītima">intima</expan>: <expan abbr="ī">in</expan> illis ſeruiet <lb></lb><expan abbr="ſplẽdori">ſplendori</expan> <expan abbr="forẽſi">forenſi</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> publica urbis <expan abbr="põpa">pompa</expan> <expan abbr="nequaq̃">nequaquam</expan> odioſa. </s>
          <s id="N4111C5">In his <lb></lb><expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="recõditioribus">reconditioribus</expan> paulo ſublaſciuere ad <expan abbr="arbitriũ">arbitrium</expan> licebit:</s>
        </p>
        <p id="N4111D5" type="main">
          <s id="N4111D7">Sed <expan abbr="cũ">cum</expan> priuatorum <expan abbr="ædiũ">ædium</expan> aliæ ſint urbanæ / aliæ <expan abbr="nõ">non</expan> urbanæ: <lb></lb>quod cuique <expan abbr="ornamẽti">ornamenti</expan> <expan abbr="cõdicat">condicat</expan> conſideremus inter ædes urba<lb></lb>nas et <expan abbr="uillã">uillam</expan> præter illa quæ ſuperioribus libris diximus / hoc <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>tereſt / quod urbanarum <expan abbr="ornamẽta">ornamenta</expan> præ illis multo ſapere grauita<lb></lb>tem oportet: uillis <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="oẽs">omnes</expan> feſtiuitatis amoenitatiſque <expan abbr="illece/bræ">illece<lb></lb>bræ</expan> <expan abbr="cõcedent̃">concedentur</expan>. </s>
          <s id="N411210">Tum et hoc intereſt / quod in urbanis multa ex <lb></lb>uicini <expan abbr="p̃ſcripto">perſcripto </expan>modereris neceſſe eſt: quæ uilla liberiore iu<lb></lb>re proſequemur. </s>
          <s id="N411217">Exaggeratio <expan abbr="cauendũ">cauendum</expan> eſt ne multo <expan abbr="ſup̃bior">ſuperbior </expan><lb></lb>ſit <expan abbr="q̈">quam</expan> uicini ædificii cohæſio poſtulet. </s>
          <s id="N411220">Porticus etiam ex <expan abbr="cõiunctorum">con<lb></lb>iunctorum</expan> <expan abbr="parietũ">parietum</expan> ductu ſibi modum <expan abbr="ſtatuẽt">ſtatuent</expan> laxitudinis. </s>
          <s id="N411231"><expan abbr="Parietũ">Pa<lb></lb>rietum</expan> craſſitudo et altitudo romæ <expan abbr="nõ">non</expan> ad <expan abbr="arbitriũ">arbitrium</expan> <expan abbr="finiebat̃">finiebatur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N411246"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ex uetere lege <expan abbr="craſſiorẽ">craſſiorem</expan> ducere <expan abbr="nõ">non</expan> licebat <lb></lb>Cauit et Iulius Cæſar ob ruinarum picula necubi intra urbem <lb></lb>paries attolleretur ſupra. </s>
          <s id="N411258">His legibus uilla <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> tenetur. </s>
          <s id="N411260">Babiloniis ciuibus dabatur laudi quod <expan abbr="ī">in</expan> ædibus <expan abbr="cõtignationũ">con<lb></lb>tignationum</expan> quattuor <expan abbr="habitarẽt">habitarent</expan>. </s>
          <s id="N411274">Roma uotiua oratione Aeli<lb></lb>us Ariſtides orator <expan abbr="laudãs">laudans</expan> in <expan abbr="cõtione">contione</expan> admirabile illud præ <lb></lb>dicabat quod maximas domos maximiſ domibus <expan abbr="ſup̃impoſuiſſent">ſuperimpoſuiſ<lb></lb>ſent </expan>/ grata aſſentatio. </s>
          <s id="N411285">Sed populi <expan abbr="amplitudinẽ">amplitudinem</expan> is magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  <lb></lb><expan abbr="op̃um">operum </expan>rationes <expan abbr="cõprobabat">comprobabat</expan>. </s>
          <s id="N411296">Tyrum <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> altitudine domorum <lb></lb><expan abbr="ſup̃aſſe">ſuperaſſe </expan><expan abbr="romã">romam</expan>: ex eaque re olim parum abfuiſſe <expan abbr="q̃n">quando</expan> tota terremo<lb></lb>tibus corrueret: ædificiis <expan abbr="cũ">cum</expan> ad <expan abbr="cõmoditatẽ/">commoditatem /</expan> <expan abbr="tũ">tum</expan> et in primis <lb></lb>ad <expan abbr="gratiã">gratiam</expan> faciet / ſi nullas habebit plus ſatis <expan abbr="cõſcẽdendi">conſcendendi</expan> aut <pb xlink:href="004/01/317.jpg"></pb><expan abbr="deſcẽdẽdi">deſcendendi</expan> neceſſitates. </s>
          <s id="N4112C2">Et recte illi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="admonẽt">admonent</expan>: qui ſca<lb></lb>las eſſe ædificiorum <expan abbr="p̃turbatrices">perturbatrices </expan><expan abbr="prædicãt">prædicant</expan>: ab quarum <expan abbr="impedi/tione">impedi<lb></lb>tione </expan>ueteres ualde præcauiſſe uideo. </s>
          <s id="N4112D5">At uilla ut altera im<lb></lb>ponat alteris ædificia nulla cogit neceſſitas. </s>
          <s id="N4112DA">Nam fuſiore <lb></lb>quidem <expan abbr="laxamẽto">laxamento</expan> ſibi ſpatia <expan abbr="decẽtiſſima">decentiſſima</expan> <expan abbr="uẽdicabit">uendicabit</expan>: quibus <lb></lb>æquali gradu alia ex aliis <expan abbr="ſubueniãt">ſubueniant</expan>. </s>
          <s id="N4112F1">Quod <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> mihi <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> ur<lb></lb>bibus modo id liceat uehementer perplacebit.</s>
        </p>
        <p id="N411302" type="main">
          <s id="N411304">Eſt et genus <expan abbr="quoddã">quoddam</expan> ædificii priuati: quod una <expan abbr="ædiũ">ædium</expan> <expan abbr="ur/banarum">ur<lb></lb>banarum </expan><expan abbr="dignitatẽ">dignitatem</expan> et uillæ <expan abbr="iucũditates">iucunditates</expan> exigat: quod <expan abbr="ſup̃iori/bus">ſuperiori<lb></lb>bus </expan>libris huic loco prætermiſimus <expan abbr="deſtinatũ">deſtinatum</expan>. </s>
          <s id="N41131F">Hi <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> horti <lb></lb>ſuburbani: quos minime <expan abbr="negligẽdos">negligendos</expan> duco. </s>
          <s id="N41132C">Faciet. n. ad <expan abbr="breuitatẽ/cui">bre<lb></lb>uitatem / cui</expan> <expan abbr="uehemẽter">uehementer</expan> ſtudeo. </s>
          <s id="N41133E"><expan abbr="Nã">Nam</expan> una <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quid cuique gene<lb></lb>rum iſtorum deceat explicabimus. </s>
          <s id="N41134A">Sed prius <expan abbr="ẽ">est</expan> ut de horto ip<lb></lb>ſo aliqua <expan abbr="referã">referam</expan> non <expan abbr="prætermittẽda">prætermittenda</expan>. </s>
          <s id="N41135B">Qui apud ueteres <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> <lb></lb>qui agrum parauit / <expan abbr="domũ">domum</expan> <expan abbr="uẽdat">uendat</expan> <expan abbr="urbanã">urbanam</expan>: Cui urbana cordi <lb></lb>ſunt / ruſtica <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> opus / fortaſſis eo <expan abbr="tendũt / ut">tendunt / ut</expan> eſſe hortum <lb></lb><expan abbr="cõmodiſſimũ">commodiſſimum</expan> <expan abbr="ſtatuãt">ſtatuant</expan>. </s>
          <s id="N411387">Aere <expan abbr="monẽt">monent</expan> phyſici fruamur <expan abbr="q̈">quam</expan>  id fie<lb></lb>ri poſſit liberrimo et puriſſimo. </s>
          <s id="N411394">Hoc <expan abbr="nõ">non</expan> inficior præſtabit <lb></lb>alto in ſeceſſu poſita uilla. </s>
          <s id="N41139D">Alia ex <expan abbr="p̃te">parte </expan><expan abbr="urbanorũ">urbanorum</expan> <expan abbr="ciuiliũquenegociorũ">ciuiliumque <lb></lb>negociorum</expan> ratio <expan abbr="patrẽfamilias">patremfamilias</expan> exigit: ut <expan abbr="perq̃">perquam</expan> <expan abbr="frequẽtcr">frequenter</expan> ſeſe <lb></lb>habeat <expan abbr="foro / curia / tẽpliſ">foro / curia / templiſ</expan> ue. </s>
          <s id="N4113BC">Hoc facillime ut poſſis domuſ <lb></lb>dabit urbana. </s>
          <s id="N4113C1">Sed illa negociis: hæc ualitudini <expan abbr="aduerſat̃">aduerſatur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4113C9"><expan abbr="Cõſueuere">Conſueuere</expan> duces mutare caſtra: <expan abbr="neq̃d">nequid </expan>fetores grauius <expan abbr="offen/dãt">offen<lb></lb>dant</expan>. </s>
          <s id="N4113D4">Quid tu <expan abbr="futurũ">futurum</expan> ex urbe <expan abbr="cẽſeas">cenſeas</expan>: <expan abbr="ī">in</expan> qua tot <expan abbr="ſordiũ">ſordium</expan> <expan abbr="tãtis">tantis</expan> <expan abbr="tẽporibus">tem<lb></lb>poribus</expan> accumulationes ſeruatæ <expan abbr="q̈">quam</expan> <expan abbr="q̨">que </expan><expan abbr="ũdique">undique</expan> <expan abbr="euaporẽt">euaporent</expan>? </s>
          <s id="N4113FD">Hæc <lb></lb><expan abbr="cũ">cum</expan> ita ſint <expan abbr="oīum">omnium</expan> quæ ad uſus <expan abbr="cõmoditatẽ">commoditatem</expan> <expan abbr="ædificẽt̃">ædificentur</expan> <expan abbr="primariũ">primarium</expan> <lb></lb><expan abbr="ſaluberrimũq̨">ſaluberrimumque</expan> eſſe <expan abbr="hortũ">hortum</expan> ſtatuo: <expan abbr="q̃">qui </expan><expan abbr="neq̨">neque </expan>ab rebus urbanis <expan abbr="agẽdis">agen<lb></lb>dis</expan>  detineat: neque <expan abbr="nõ">non</expan> ſit aeris <expan abbr="īpuritate">impuritate</expan> <expan abbr="īmunis">immunis</expan>. </s>
          <s id="N411430">Curabat Ci<lb></lb>cero ſibi <expan abbr="p̃">per </expan><expan abbr="Atticũ">Atticum</expan> hortos pari loco celebri. </s>
          <s id="N411439">At ipſe <expan abbr="nõ">non</expan> adeo <lb></lb><expan abbr="uelĩ">uelim</expan> celebres / ut <expan abbr="nũquã">nunquam</expan> pro foribus <expan abbr="ẽẽ">enem</expan> abſque toga liceat. </s>
          <s id="N41144D">Illud <lb></lb><expan abbr="uelī">uelim</expan> præſtari <expan abbr="cõinoditatis">commoditatis</expan> quod ille apud <expan abbr="Terẽtium">Terentium</expan> ſe cape <lb></lb><expan abbr="gloriabat̃">gloriabatur</expan> dicens. </s>
          <s id="N411462">Ne ulla me aut uillæ aut urbis ſatietas te<lb></lb>neat. </s>
          <s id="N411467">Belle apud <expan abbr="Martialẽ">Martialem</expan>. </s>
          <s id="N41146E">Rure <expan abbr="morãs">morans</expan> <expan abbr="q̃d">quod </expan><expan abbr="agã">agam</expan>, reſpondeo <lb></lb>pauca <expan abbr="rogãti">roganti</expan>. </s>
          <s id="N41147F"><expan abbr="Prãdeo / poto / cano / ludo / lauo / coeno / q̃eſco">Prandeo / poto / cano / ludo / lauo / coeno / quieſco</expan> <pb xlink:href="004/01/318.jpg"></pb>Inde <expan abbr="lego / phoebũque">lego / phoebumque</expan> cio / muſamque laceſſo. </s>
          <s id="N41148D">Et urbi ſane uici<lb></lb>na <expan abbr="iuuãt / facileſque">iuuant / facileſque</expan> receſſus: Vbi quæ <expan abbr="libeãt / ex">libeant / ex</expan> libidine lice<lb></lb>ant. </s>
          <s id="N41149C"><expan abbr="Celebritatẽ">Celebritatem</expan> dabit urbis <expan abbr="propĩquitas">propinquitas</expan>: uiæ claritas: regi<lb></lb>onis amoenitas. </s>
          <s id="N4114A8">Delectabit iſtic ædificatio: ſi <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="primũ">primum</expan> ex <lb></lb>urbe egreſſis tota ſe facie <expan abbr="uidendã">uidendam</expan> obtulerit <expan abbr="lætã">lætam</expan>: ac ſi ad ſe <lb></lb><expan abbr="proficiſcẽtes">proficiſcentes</expan> illectet atque <expan abbr="præſtolet̃">præſtoletur</expan>. </s>
          <s id="N4114C6"><expan abbr="Velī">Velim</expan> ea re elatula: et <expan abbr="uelī">uelim</expan> <lb></lb>in <expan abbr="eũ">eum</expan> <expan abbr="locũ">locum</expan> uia præſurgat cliuo molli adeo ut <expan abbr="uadẽtes">uadentes</expan> fallat: <lb></lb>quoad <expan abbr="cõſcẽdiſſe">conſcendiſſe</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ex alia re <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="circũſpectato">circunſpectato</expan> agro id ex al<lb></lb>titudine loci ſentiant. </s>
          <s id="N4114F2">Prati ſpatia <expan abbr="circũ">circum</expan> florida: et campus <lb></lb><expan abbr="perq̈">perquam</expan> apricus: et ſiluarum <expan abbr="ũbræ">umbræ</expan> ſubgelidæ: et <expan abbr="līpidiſſimi">limpidiſſimi</expan> <expan abbr="fõtes">fontes</expan> <lb></lb>ac riuuli: et natationes: et quæ alibi uillis deberi diximus / <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="deerũt">deerunt</expan> ad <expan abbr="uoluptatẽ">uoluptatem</expan> æque atque ad <expan abbr="uſũ">uſum</expan>. </s>
          <s id="N41151A">Ceterum tota <expan abbr="ædiũ">ædium</expan> <lb></lb>facies atque <expan abbr="cõgreſſio / quod">congreſſio / quod</expan> in <expan abbr="oĩ">omni</expan> ædificatione iterum atque <expan abbr="iterumcõciliat">iterum <lb></lb>conciliat</expan> ad <expan abbr="gratiã">gratiam</expan> <expan abbr="p̃uelim">peruelim </expan>penitus ſit quaque undique illuſtris <lb></lb>atque <expan abbr="admodũ">admodum</expan> <expan abbr="p̃ſpicua">perſpicua </expan>coelo latiſſimo <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> admittat <expan abbr="lucis / plurimũ">lu<lb></lb>cis / plurimum</expan> <expan abbr="ſolis / plurimũque">ſolis / plurimumque</expan> ſalubris auræ. </s>
          <s id="N411548">Nolo <expan abbr="ſpectet̃">ſpectetur</expan> <lb></lb><expan abbr="uſpiã">uſpiam</expan> aliquod / quod triſtiore <expan abbr="offẽdat">offendat</expan> <expan abbr="ũbra">umbra</expan>. </s>
          <s id="N41155C"><expan abbr="Arrideãt">Arrideant</expan> <expan abbr="oĩa">omnia </expan>aduen<lb></lb>tu hoſpitis atque <expan abbr="cõgratulent̃">congratulentur</expan>. </s>
          <s id="N411568">Sub tecta <expan abbr="īgreſſi">ingreſſi</expan> in dubio ſint <lb></lb><expan abbr="malīt">malint</expan> ne <expan abbr="aī">animi</expan> gratia iſtic reſidere ubi ſint: an ulteriora petere: <lb></lb>quorum hilaritate ac nitore <expan abbr="prouocent̃">prouocentur</expan>. </s>
          <s id="N41157E">Ex quadrangulis areis <lb></lb><expan abbr="rotũdas">rotundas</expan>: ex <expan abbr="rotũdis">rotundis</expan> rurſus angulares: ex his <expan abbr="ī">in</expan> eas progreſſus <lb></lb>detur: quæ neque totæ <expan abbr="rotũdæ">rotundæ</expan>: neque lineis <expan abbr="oĩbus">omnibus </expan>rectis <expan abbr="cõcludantur">conclu<lb></lb>dantur</expan>; </s>
          <s id="N41159A">Cumque ad ſinum interiorem domus inieris non ad<lb></lb>erit ubi gradum deſcendiſſe oporteat. </s>
          <s id="N41159F">Verum in ultimum <lb></lb>uſque conclaue aut æquabili ſolo / aut limitibus modicis pe<lb></lb>netrabitur.</s>
        </p>
        <p id="N4115A6" type="main">
          <s id="N4115A8">Sed <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="p̃tes">partes </expan>ædificiorum inter ſe <expan abbr="multũ">multum</expan> <expan abbr="differãt">differant</expan> natura. </s>
          <s id="N4115B7">ſ. et <lb></lb>ſpecie: de his <expan abbr="oĩbus">omnibus</expan> nobis <expan abbr="cõſiderãda">conſideranda</expan> <expan abbr="cẽſeo">cenſeo</expan> quæ alibi <expan abbr="ẽt">etiam</expan> huic <lb></lb>loco deſtinata <expan abbr="reliq̃mus">reliquimus </expan>. </s>
          <s id="N4115D1"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ſunt <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> quæ tu ſeu <expan abbr="rotũda">rotunda</expan> fa<lb></lb>cias ſeu <expan abbr="quadrãgula/">quadrangula /</expan> modo recte ad uſum <expan abbr="conferãt">conferant</expan> minimi <lb></lb>intereſt. </s>
          <s id="N4115EB">Quanta uero eadem ſint / et quibus locis <expan abbr="diſpona/tur">diſpona<lb></lb>tur </expan>plurimum <expan abbr="interſt">intereſt </expan>: Et earum aliæ maiores fiant neceſſe <lb></lb>eſt. </s>
          <s id="N4115F2">Vti ſunt ædium ſinus aliæ minore <expan abbr="indigẽt">indigent</expan> area: uti eſt <lb></lb><expan abbr="cõclaue">conclaue</expan> penetraliaque <expan abbr="oīa">omnia</expan>. </s>
          <s id="N411602">Aliæ <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> mediæ uti coenacula atque <pb xlink:href="004/01/319.jpg"></pb><expan abbr="ẽt">etiam</expan> <expan abbr="ueſtibulũ">ueſtibulum</expan>. </s>
          <s id="N411614"><expan abbr="Mẽbro">Membro</expan> cuique in ædibus quæ <expan abbr="nã">nam</expan> apta diſpoſitio <lb></lb>ſit alibi diximus: Areis uero qui <expan abbr="differãt">differant</expan> iſta inter ſe <expan abbr="nõ">non</expan> eſt <lb></lb>ut referam. </s>
          <s id="N41162A"><expan abbr="Sũt">Sunt</expan>. n. multa ex parte arbitrii et ex uaria <expan abbr="locorumuiuẽdi">locorum <lb></lb>uiuendi</expan> ratione <expan abbr="īmutãtur">immutantur</expan>. </s>
          <s id="N411641">Veteres aut porticum ædibus aut <lb></lb><expan abbr="ſeſſionẽ">ſeſſionem </expan><expan abbr="apponebãt">apponebant</expan>: <expan abbr="utrũque">utrumque</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="ſemp̃">ſemper </expan>lineis rectis / ſed inſinu<lb></lb>atis in theatri <expan abbr="modũ">modum</expan>. </s>
          <s id="N41165B">Ad <expan abbr="porticũ">porticum</expan> <expan abbr="adigebãt">adigebant</expan> <expan abbr="ueſtibulũ">ueſtibulum</expan> ferme <lb></lb><expan abbr="oẽs">omnes</expan> <expan abbr="rotũdũ">rotundum</expan>. </s>
          <s id="N411673">Inde erat itio in <expan abbr="ſinũ">ſinum</expan> <expan abbr="ædiũ">ædium</expan>: et quæ ſuo loco dixi<lb></lb>mus: quorum ſi proſequar <expan abbr="lineamẽta">lineamenta</expan> <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> prolixus ſim. </s>
          <s id="N411688">Sed <lb></lb>quæ <expan abbr="faciãt">faciant</expan> ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> hæc ſunt. </s>
          <s id="N411695">Area ſi erit rotunda <expan abbr="dimetiet̃">dimetietur</expan> ex <lb></lb>lineamentis <expan abbr="tẽplorum">templorum</expan>: ni hæc differant: quod altitudines <expan abbr="parie/tum">parie<lb></lb>tum </expan>celſiores iſtic <expan abbr="debent̃">debentur</expan> <expan abbr="q̈">quam </expan><expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="tẽplis">templis</expan>: quid ita ſit modo uide<lb></lb>bis. </s>
          <s id="N4116B2">Si erit <expan abbr="quadrãgula">quadrangula</expan>: <expan abbr="tũc">tunc</expan> erit quidem in quo ab his diffe<lb></lb>rat quæ de ſacris et quæ de publicis profanis diximus. </s>
          <s id="N4116BF"><expan abbr="Aliq̃d">Ali<lb></lb>quod </expan>tamen <expan abbr="hẽbit">habebit</expan> quod cum ſenatu et curia etiam conſentiat. <lb></lb></s>
          <s id="N4116C9">Ex uulgato uetere maiorum more atrium aut latum erit ex <lb></lb>tertia longitudinis bis: aut longitudo quidem ipſa latitudi<lb></lb>nis tertiam habebit quinquies: aut dabitur longitudini <expan abbr="q̃ntam">quan<lb></lb>tam </expan>latitudinis ſepties. </s>
          <s id="N4116D2">Cui uis iſtarum ſic inſtituiſſe uete<lb></lb>res uidebantur / ut parietem in altum <expan abbr="attollerẽt">attollerent</expan> quoad pars <lb></lb>longitudinis areæ tertia altitudini daretur quater. </s>
          <s id="N4116DF">Nos ex <lb></lb>operum dimenſionibus ſic compertum habemus: <expan abbr="altitudi/nem">altitudi<lb></lb>nem </expan>poſcere quadrangulas areas in pariete: aliam ubi teſtu<lb></lb>dinetur: aliam ubi contignetur. </s>
          <s id="N4116E8">Item in maximis ædificiis <lb></lb>aliud prouidendum: aliud in minuſculis. </s>
          <s id="N4116ED">Non enim par in <lb></lb>uniſque proportio interuallorum eſt a centrico ſpectantis <lb></lb>radii <expan abbr="pũcto">puncto</expan> ad extremas conſpectas altitudines. </s>
          <s id="N4116FA">Sed de his <lb></lb>alibi. </s>
          <s id="N4116FF">Arearum magnitudines ex tecto: tecti uero ex <expan abbr="trabiũ">trabium</expan> <lb></lb><expan abbr="lõgitudine / quibus">longitudine / quibus</expan> operimento opus ſit diffinimus. </s>
          <s id="N41170B"><expan abbr="Tectũ">Tectum</expan> <lb></lb>eſſe <expan abbr="dicã">dicam</expan> mediocre / cui ferendo mediocris ſufficiat arbor et <lb></lb>materia. </s>
          <s id="N411719">Et ſunt <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> præter iſtas quas recenſebamus com<lb></lb>plures aliæ linearum <expan abbr="cõcinniſſimæ">concinniſſimæ</expan> <expan abbr="dimẽſioneſ">dimenſioneſ</expan> et <expan abbr="correſpõdẽtiæ">correſponden<lb></lb>tiæ</expan> quaſ conabimur <expan abbr="ſubcĩcte">ſubcincte </expan>et dilucidiſſime explicare <expan abbr="hũc">hunc</expan> <lb></lb><expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="modũ">modum</expan> ſi erit areæ longitudo ad <expan abbr="latitudinẽ">latitudinem</expan> dupla: <expan abbr="tũc">tunc</expan> in co<lb></lb>tignatis fiet altitudo quanta et latitudo: <expan abbr="addeturq̨">addeturque </expan>in ſuper <pb xlink:href="004/01/320.jpg"></pb>et eius ipſius dimidia. </s>
          <s id="N41174B">In teſtudinatis uero parieti addes la<lb></lb>titudinis <expan abbr="tertiã">tertiam</expan>. </s>
          <s id="N411754">Hoc <expan abbr="ĩ">in</expan> mediocribus. </s>
          <s id="N41175B"><expan abbr="Verũ">Verum</expan> in maximis ædi<lb></lb>ficiis ſi <expan abbr="erũt">erunt</expan> teſtudinata: <expan abbr="tũc">tunc</expan> altitudo a <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> ad <expan abbr="imũ">imum</expan> <expan abbr="quartã">quartam</expan> <lb></lb><expan abbr="hẽbit">habebit</expan> latitudinis <expan abbr="q̃nq̃es">quinques </expan>: <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="cõtignatis">contignatis</expan> uero <expan abbr="q̃ntã">quantam</expan> ſepties. </s>
          <s id="N411788">Sin <lb></lb><expan abbr="autẽ">autem</expan> erit areæ <expan abbr="lõgitudo">longitudo</expan> tripla ad <expan abbr="latitudinẽ/tunc">latitudinem / tunc</expan> ſi <expan abbr="cõtignabit̃/addetur">contigna<lb></lb>bitur / addetur</expan> quarta latitudinis ter. </s>
          <s id="N4117A1">Si <expan abbr="teſtudinabit̃/fiet">teſtudinabitur / fiet</expan> alti<lb></lb>tudo æqualis latitudini addita et dimidia. </s>
          <s id="N4117AA">Sin <expan abbr="aũt">aut</expan> erit qua<lb></lb>drupla in teſtudinatis capiet <expan abbr="lõgitudinis">longitudinis</expan> <expan abbr="dimidiã">dimidiam</expan>. </s>
          <s id="N4117BB">In trabea<lb></lb>tis uero <expan abbr="diuidet̃">diuidetur</expan> latitudo <expan abbr="ī">in</expan> partes quattuor. </s>
          <s id="N4117C8">Atque ex his <expan abbr="da/bis">da<lb></lb>bis </expan>altitudini <expan abbr="p̃tes">partes </expan><expan abbr="ſeptẽ">ſeptem</expan>. </s>
          <s id="N4117D1">Si erit <expan abbr="quĩcupla / fiet">quincupla / fiet</expan> altitudo uti <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>quadrupla: et eius ipſius altitudinis <expan abbr="addet̃">addetur</expan> ſexta. </s>
          <s id="N4117E2">Quod ſi <lb></lb>erit ſexcupla / fiet uti <expan abbr="ī">in</expan> proxima: ſed <expan abbr="addet̃">addetur</expan> pars non ſexta ut <lb></lb>ibi / ſed <expan abbr="quĩta">quinta</expan>. </s>
          <s id="N4117F5">Si erit area lateribus <expan abbr="cõparibus / excedet">comparibus / excedet</expan> <expan abbr="alti/tudo">alti<lb></lb>tudo </expan><expan abbr="teſtudinatorũ">teſtudinatorum</expan> uti <expan abbr="ĩ">in</expan> triplis: trabeatæ uero <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="excedẽt">excedent</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N41180F">Quin et in maiuſculis areis licebit deprimere quoad <expan abbr="la/titudo">la<lb></lb>titudo </expan><expan abbr="ſup̃et">ſuperet </expan><expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan> ex <expan abbr="q̃rta">quarta</expan>. </s>
          <s id="N41181C">Quibuſ <expan abbr="lõgitudo">longitudo</expan> excedet <lb></lb><expan abbr="latitudinẽ">latitudinem</expan> <expan abbr="p̃te">parte </expan>ſui nona / fiet ut æque altitudo ab latitudine <lb></lb><expan abbr="excedat̃">excedatur</expan> ex nona ſui: hac <expan abbr="nõ">non</expan> niſi <expan abbr="ĩ">in</expan> trabeatis utimur. </s>
          <s id="N411835"><expan abbr="Cũ">Cum</expan> <expan abbr="hẽbit">habebit</expan> <lb></lb><expan abbr="lõgitudo">longitudo</expan> <expan abbr="tertiã">tertiam</expan> latitudinis <expan abbr="q̃ter/">quater /</expan> tolles <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="altũ">altum</expan> <expan abbr="pietẽ">pietatem</expan> <expan abbr="quãtũ">quantum</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan> <lb></lb>integra latitudo addita et <expan abbr="ãplius">amplius</expan> <expan abbr="eiuſdẽ">eiuſdem</expan> ſexta <expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="cõtignatis">contignatis</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N411873">Sin <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="teſtudinabit̃">teſtudinabitur</expan> addito <expan abbr="inſup̃">inſuper </expan>ut <expan abbr="hẽat">habeat</expan> <expan abbr="integrã">integram</expan> <expan abbr="ipſã">ipſam</expan> <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <lb></lb><expan abbr="latitudinẽ/atque">latitudinem / atque</expan> <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <expan abbr="lõgitudinis">longitudinis</expan> <expan abbr="p̃tẽ">partem</expan> <expan abbr="ſextã">ſextam</expan>: <expan abbr="Cũ">Cum</expan> <expan abbr="dabit̃">dabitur</expan> <expan abbr="lõgitudini">longitudi<lb></lb>ni</expan>  dimidia latitudinis ter: <expan abbr="tũc">tunc</expan> in <expan abbr="cõtignationibus">contignationibus</expan> altitudo <lb></lb>excedet <expan abbr="latitudinẽ">latitudinem</expan> ex <expan abbr="p̃te">parte </expan>ſeptima. </s>
          <s id="N4118BF">In teſtudinatis uero <expan abbr="ad/des">ad<lb></lb>des </expan><expan abbr="p̃tẽ">partem</expan> lineæ vii. </s>
          <s id="N4118C8"><expan abbr="lõgioris / qua">longioris / qua</expan> area <expan abbr="circũclaudat̃">circumclaudatur</expan>. </s>
          <s id="N4118D2">Si denique <lb></lb>haſce <expan abbr="hẽbit">habebit</expan> linearum <expan abbr="cõiũctiones">coniunctiones</expan> ut ſit linearum altera v. altera <lb></lb>vii. aut altera tres / altera <expan abbr="quīque">quinque</expan> et <expan abbr="eiuſmõi /">eiuſmodi /</expan> quas aut loci ne<lb></lb>ceſſitas / aut <expan abbr="inuẽti">inuenti</expan> uariatio / aut ornamentorum ratio poſtula<lb></lb>rit. </s>
          <s id="N4118F6"><expan abbr="Tũc">Tunc</expan> <expan abbr="ãbæ">ambæ</expan> <expan abbr="iũgẽt̃">iungentur</expan> lineæ / et altitudini <expan abbr="dabit̃">dabitur</expan> dimidia. </s>
          <s id="N411908">Hic <lb></lb>illud <expan abbr="nõ">non</expan> prætereo. </s>
          <s id="N411911">Atria <expan abbr="nuſquã">nuſquam</expan> fieri oportere <expan abbr="lõgiora">longiora</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan> ut <lb></lb>ſint ad latitudinem dupla. </s>
          <s id="N41191E"><expan abbr="Cõclauia">Conclauia </expan><expan abbr="nũquam">nunquam</expan> fieri <expan abbr="lõgiora">longiora</expan> <lb></lb><expan abbr="q̈">quam </expan>ut ſint lata ex tertia minus <expan abbr="q̈">quam </expan> longa / Tripla uero et <expan abbr="qua/drupla">qua<lb></lb>drupla </expan>et deinceps iſtiuſmodi longiora porticibus <expan abbr="deben/tur">deben<lb></lb>tur </expan>: quæ et ipſæ ſexcuplam non excedent. </s>
          <s id="N411931">In pariete <expan abbr="ha/bebũtur">ha<pb xlink:href="004/01/321.jpg"></pb>bebuntur</expan> <expan abbr="ap̃tiones">apertiones </expan>et feneſtrarum et hoſtiorum. </s>
          <s id="N41193B">Feneſtra ſi adape<lb></lb>rietur <expan abbr="ī">in</expan> pariete latitudinis / quæ natura ſui breuior eſt <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſit <lb></lb>areæ <expan abbr="lõgitudo / tũc">longitudo / tunc</expan> fiet <expan abbr="nõ">non</expan> plus unica. </s>
          <s id="N411952"><expan abbr="Atq">Atque</expan> erit illa quidem <lb></lb>ita poſita: ut in ea latitudinis linea breuior ſit linea <expan abbr="altitu/dinis">altitu<lb></lb>dinis </expan>: aut <expan abbr="cõtra">contra</expan> ut eius latitudo <expan abbr="ãplior">amplior</expan> ſit <expan abbr="q̈">quam</expan>  altitudo: quod <lb></lb>genus feneſtrarum <expan abbr="accubãtiũ">accubantium</expan> dicitur. </s>
          <s id="N41196B">Si <expan abbr="igit̃">igitur</expan> erit latitudo uti <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>foribus retractior: <expan abbr="tũc">tunc</expan> dabis ut ſit <expan abbr="uacuũ">uacuum</expan> <expan abbr="ap̃tionis">apertionis </expan> a dextra <lb></lb>in <expan abbr="ſiniſtrã">ſiniſtram</expan> pars totius parietis intimi nihil plus tertia / nihil <lb></lb>minus quarta, Apertioniſque ipſius infima linea diſtabit a <lb></lb>pauimento nihil plus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ex nona totius altitudinis quater: <lb></lb>nihil minus <expan abbr="q̈">quam</expan> <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> ex nona bis. </s>
          <s id="N411994">Longitudo <expan abbr="ap̃tionis">apertionis </expan> capiet <lb></lb><expan abbr="dimidiã">dimidiam</expan> latitudinis ter. </s>
          <s id="N41199C">Itaque ſic fiet ſi erit in <expan abbr="ap̃tione">apertione</expan> latitu<lb></lb>dinis linea <expan abbr="q̈">quam</expan>  altitudinis breuior. </s>
          <s id="N4119A5">Sin <expan abbr="aũt">aut</expan> erit apertio a dex<lb></lb>tris ad <expan abbr="ſiniſtrã">ſiniſtram</expan> laxior: et ab imo ad <expan abbr="ſũmũ">ſummum</expan> preſſior: <expan abbr="tũc">tunc</expan> ex to<lb></lb>ta parietis linea dabis <expan abbr="ãplitudini">amplitudini</expan> <expan abbr="ap̃tionis">apertionis </expan> nihil minus <expan abbr="dimidiã /">dimi<lb></lb>diam /</expan> nihil plus <expan abbr="tertiã">tertiam</expan> bis. </s>
          <s id="N4119C9">Altitudo <expan abbr="aũt">aut</expan> in ea fiet <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> aut ex <lb></lb>dimidia latitudinis: aut bis <expan abbr="p̃tem">partem </expan>illius occupabit tertiam. <lb></lb></s>
          <s id="N4119D7">Sed binæ <expan abbr="interſtituẽt̃">interſtituentur</expan> <expan abbr="colũnellæ">columnellæ</expan> <expan abbr="ſup̃liminaris">ſuperliminaris </expan><expan abbr="ſuſtinẽdi">ſuſtinendi</expan> gra<lb></lb>tia. </s>
          <s id="N4119E8">Quod ſi <expan abbr="erũt">erunt</expan> feneſtræ <expan abbr="habẽdæ">habendæ</expan> <expan abbr="ī">in</expan> pariete prolixiore / tunc <lb></lb>fient plures / et numero impares. </s>
          <s id="N4119F9">Numerum probaſſe <expan abbr="ī">in</expan> his ma<lb></lb>iores uideo <expan abbr="ternariũ/et">ternarium / et</expan> fient <expan abbr="hũc">hunc</expan> in <expan abbr="modũ">modum</expan>. </s>
          <s id="N411A0E">Tota parietis <expan abbr="lõgiſſima">lon<lb></lb>giſſima</expan> linea diuidetur <expan abbr="ī">in</expan> partes nihil plus ſeptem: nihil mi<lb></lb>nus <expan abbr="q̃nque">quinque</expan>. </s>
          <s id="N411A1D">Ex quibus tibi <expan abbr="ſũmito">ſummito</expan> <expan abbr="p̃tes">partes </expan>tris: eaſque feneſtris ſin <lb></lb>gulas ſingulis diſtribuito. </s>
          <s id="N411A26">Altitudini autem <expan abbr="ap̃tionis">apertionis </expan>dabis <lb></lb><expan abbr="quartã">quartam</expan> latitudinis ſepties: aut <expan abbr="q̃ntã">quantam</expan> nouies. </s>
          <s id="N411A32">Quod ſi <expan abbr="demũ">demum</expan> <lb></lb>placuerint feneſtræ numeroſiores: <expan abbr="tũc">tunc</expan> id opus <expan abbr="quãdo">quando</expan> natu/ <lb></lb><expan abbr="natu/rã">natu<lb></lb>ram</expan> ſapiat porticus ab illis et <expan abbr="præſertĩ">præſertim</expan> a theatralibus <expan abbr="dimẽſiones">dimenſio<lb></lb>nes</expan> <expan abbr="ap̃tionũ/quas">apertionum / quas</expan> ſuo loco <expan abbr="diximus / trãſument̃">diximus / tranſumentur</expan>. </s>
          <s id="N411A5A"><expan abbr="Hoſtiorũ">Hoſtiorum</expan> <lb></lb><expan abbr="ap̃tiones">apertiones </expan><expan abbr="fiẽt">fient</expan> quales ſenatui curiæ ue deberi diximus. </s>
          <s id="N411A66">Fene<lb></lb>ſtras ornabis opere corynthio: <expan abbr="primariũ">primarium</expan> <expan abbr="hoſtiũ">hoſtium</expan> ionico: Fo<lb></lb>res tricliniorum et cellarum et eiuſmodi dorico. </s>
          <s id="N411A75">Hæc de lineis <lb></lb>quantum ad rem facerent hactenus.</s>
        </p>
        <p id="N411A7A" type="main">
          <s id="N411A7C">Sunt præterea quæ adigas ornamenta priuatis ædibus ali<lb></lb>qua <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="prætermittẽda">prætermittenda</expan>. </s>
          <s id="N411A89">Veteres in <expan abbr="pauimẽtis">pauimentis</expan> porticus <expan abbr="qua/drangulos">qua<pb xlink:href="004/01/322.jpg"></pb>drangulos </expan>rotundoſque labyrintbos pingebant / quibus pueri <lb></lb><expan abbr="exercerẽtur">exercerentur</expan> Vidimus <expan abbr="p̃">per </expan>areas <expan abbr="pictã">pictam</expan> <expan abbr="hærbã">hærbam</expan> <expan abbr="uolutilẽ">uolutilem</expan> flagelliſ <lb></lb>undantibus late <expan abbr="circũfuſis">circumfuſis</expan>. </s>
          <s id="N411AAB"><expan abbr="Viſunt̃">Viſuntur</expan> et qui trapetes <expan abbr="ĩ">in</expan> cubicu<lb></lb>lis inſtratos finxerint teſſellatura ex marmore. </s>
          <s id="N411AB7">Alii <expan abbr="corol/lis">corol<lb></lb>lis </expan>et ramuſculis inſperſere. </s>
          <s id="N411ABC"><expan abbr="Laudarũt">Laudarunt</expan> Oſi illius <expan abbr="inuẽtum">inuentum</expan>: <lb></lb>qui <expan abbr="pauimentũ">pauimentum</expan> <expan abbr="p̃gami">pergami </expan>ſtrauerit: in quo reliquiæ a coena re<lb></lb>miſſæ <expan abbr="apparerẽt">apparerent</expan>: opus me <expan abbr="ſup̃i">ſuperi </expan>coenaculo <expan abbr="nequicq̃">nequicquam</expan> <expan abbr="indecẽſ">indecenſ</expan>: <lb></lb><expan abbr="Agrippã">Agrippam</expan> <expan abbr="percõmode">percommode</expan> feciſſe arbitror: qui cruſtis figulinis <lb></lb><expan abbr="pauimẽta">pauimenta</expan> <expan abbr="cõſtrauerit">conſtrauerit</expan>. </s>
          <s id="N411AEC">Odi <expan abbr="ſũptuoſitatẽ">ſumptuoſitatem</expan>. </s>
          <s id="N411AF3"><expan abbr="Delectãt">Delectant</expan> quæ <expan abbr="ingeniũ">inge<lb></lb>nium</expan> ad uenuſtatem et <expan abbr="lepiditatẽ">lepiditatem</expan> attulerit. </s>
          <s id="N411B02">In cruſtationibus <lb></lb><expan abbr="parietũ">parietum</expan> nulla picturæ <expan abbr="cõiectatio">coniectatio</expan> erit gratior atque ſpectatior <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  quæ lapideas <expan abbr="colũnatiões">columnationes</expan> exprimat. </s>
          <s id="N411B17"><expan abbr="Porticũ">Porticum</expan> qua ſpatia<lb></lb>ri <expan abbr="cõſueſſet">conſueſſet</expan> Titus Cæſar terſis foeniceis lapidibus diſtinxe<lb></lb>rat: quorum ſplendore quaſi ex ſpeculo <expan abbr="omĩa">omina</expan> <expan abbr="uiderent̃">uiderentur</expan>. </s>
          <s id="N411B2D">Anto<lb></lb>nius Caracalla princeps in porticu pinxit geſta et <expan abbr="triũpbos">triumphos</expan> <lb></lb>patris. </s>
          <s id="N411B38"><expan abbr="Ipſũ">Ipſum</expan> id etiam effecit Seuerus. </s>
          <s id="N411B3E">Agathocles <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> pa<lb></lb>tris res geſtas ſed ſuas pinxit. </s>
          <s id="N411B4B">Apud perſas pingere aut ali<lb></lb>ud fingere ex uetere lege <expan abbr="nõ">non</expan> licebat <expan abbr="q̈">quam</expan>  cædes a ſuis regibus <lb></lb>ferarum interfectarum. </s>
          <s id="N411B5A">Et certe ſuorum <expan abbr="ciuiũ">ciuium</expan> fortia et memoratu <lb></lb>digna facta uultuſque <expan abbr="tũ">tum</expan> in porticibus <expan abbr="tũ">tum</expan> in tricliniis aptiſſi<lb></lb>me pingentur atque <expan abbr="applicabũtur">applicabuntur</expan>. </s>
          <s id="N411B71">Statuas eorum <expan abbr="q̃">quam </expan>rem pu. <expan abbr="au/xiſſent">au<lb></lb>xiſſent </expan>. </s>
          <s id="N411B79">C. Cæſar <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="oīum">omnium</expan> approbatione ſua poſuit <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>porticu. </s>
          <s id="N411B92">Mihi hi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="probant̃">probantur</expan>. </s>
          <s id="N411B9D">Sed <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> nolim affatim <lb></lb><expan abbr="refertũ">refertum</expan> eſſe aut ſimulachris aut ſignis aut penitus opertum <lb></lb>hiſtoriaque <expan abbr="occupatũ">occupatum</expan>. </s>
          <s id="N411BAF">Videre hoc licet <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="gẽmis">gemmis</expan> atque maxime <lb></lb><expan abbr="ĩ">in</expan> margaritis: ſi gregatim <expan abbr="cõpingãtur/ſordeſcũt">compingantur / ſordeſcunt</expan>. </s>
          <s id="N411BC3">Velim id <lb></lb>circo certis aptis digniſque locis diſtinctas haberi <expan abbr="p̃">per </expan>parietes <lb></lb>formas lapideas / ubi <expan abbr="collocẽtur">collocentur</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> ſtatuæ <expan abbr="tũ">tum</expan> et tabulæ: qua<lb></lb>les <expan abbr="triũpho">triumpho</expan> detulit <expan abbr="Põpeius">Pompeius</expan>: <expan abbr="ĩ">in</expan> quibus laudes <expan abbr="rerũ">rerum</expan> a ſe geſta<lb></lb>rum mari et terra pictæ <expan abbr="intuebãtur">intuebantur</expan>. </s>
          <s id="N411BEE">Vel adeſſe potius <expan abbr="uelĩ">uelim</expan> <lb></lb>quæ poetæ ad bonos mores <expan abbr="cõfinxerint">confinxerint</expan>: uti illud Dædali: <expan abbr="q̃">qui </expan><lb></lb>ad cumas <expan abbr="ĩ">in</expan> foribus <expan abbr="Icarũ">Icarum</expan> <expan abbr="uolãtẽ">uolantem</expan> <expan abbr="pĩxit">pinxit</expan>. </s>
          <s id="N411C0D"><expan abbr="Cũque">Cumque</expan> pictura et poe<lb></lb>tica uaria ſit: alia quæ <expan abbr="maximorũ">maximorum</expan> geſta <expan abbr="prĩcipũ">principum</expan> digniſſima <lb></lb>memoratu: alia quæ priuatorum <expan abbr="ciuiũ">ciuium</expan> mores: alia que <expan abbr="aratoriã">arato<pb xlink:href="004/01/323.jpg"></pb>riam</expan> <expan abbr="uitã">uitam</expan> exprimat. </s>
          <s id="N411C2F">Prima illa quæ <expan abbr="maieſtatẽ">maieſtatem</expan> habet publicis <lb></lb>et <expan abbr="præſtãtiſſimorum">præſtantiſſimorum</expan> operibus adhibebitur. </s>
          <s id="N411C3C">Vltima hortis ma<lb></lb>xime <expan abbr="cõueniet/">conueniet /</expan> quod <expan abbr="oĩum">omnium</expan> ſit ea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="iucũdiſſima">iucundiſſima</expan>. </s>
          <s id="N411C4D">Hilare / <lb></lb>ſcimus <expan abbr="maiorẽ">maiorem</expan> in <expan abbr="modũ">modum</expan> animis <expan abbr="cũ">cum</expan> pictas uidemus <expan abbr="amoeni/tates">amoeni<lb></lb>tates </expan><expan abbr="regionũ/et">regionum / et</expan> portus et piſcationes / et uenationes / et na<lb></lb>tationes / et <expan abbr="agreſtiũ">agreſtium</expan> ludos / et florida et <expan abbr="frõdoſa">frondoſa</expan>. </s>
          <s id="N411C6E">Illud <expan abbr="etiã">etiam</expan> <lb></lb>Octauiani <expan abbr="prĩcipis">principis</expan> faciat ad <expan abbr="rẽ">rem</expan>: qui <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> maximorum <expan abbr="aĩaliũ">animalium</expan> <lb></lb>oſſa inuiſa <expan abbr="ĩmania">immania</expan> <expan abbr="ornamẽto">ornamento</expan> ſuarum <expan abbr="ædiũ">ædium</expan> apponebat. </s>
          <s id="N411C95">Antris <lb></lb>et criptis aſſueuere cruſtam ueteres adigere aſperam ex <expan abbr="ĩduſtria">indu<lb></lb>ſtria</expan> adpactis minutis glebis ex pumice aut ſpuma lapidis <lb></lb>tyburtini: <expan abbr="quã">quam</expan> Ouidius <expan abbr="uiuũ">uiuum</expan> appellat <expan abbr="pumicẽ">pumicem</expan>. </s>
          <s id="N411CAF">Et uidimus <lb></lb>qui <expan abbr="cærã">cæram</expan> uiridem induxerint: quo muſcoſi antri lanugines <lb></lb><expan abbr="fingerẽt">fingerent</expan>. </s>
          <s id="N411CBD">Illud <expan abbr="uehemẽter">uehementer</expan> delectauit quod uidimus ad <expan abbr="ſpeluncã">ſpe<lb></lb>luncam</expan>: quo loci aquæ fons <expan abbr="erũperet">erumperet</expan> <expan abbr="cruſtã">cruſtam</expan> <expan abbr="ductã">ductam</expan> ex uariiſ <expan abbr="cõchis">con<lb></lb>chis</expan>  oſtreiſque maritimis aliis inuerſis / aliis <expan abbr="incũbentibus">incumbentibus</expan> <expan abbr="cõpactis">com<lb></lb>pactis</expan> ex colorum uarietate <expan abbr="ĩter">inter</expan> ſe artificio ſane lepidiſſimo. <lb></lb></s>
          <s id="N411CEA">Vbi uxoribus <expan abbr="cõueniãt">conueniant</expan> <expan abbr="nõ">non </expan>niſi digniſſimos <expan abbr="hominũ">hominum</expan> et <expan abbr="for/moſiſſimos">for<lb></lb>moſiſſimos </expan>uultus <expan abbr="pĩgas">pingas</expan> <expan abbr="monẽt">monent</expan>. </s>
          <s id="N411D03"><expan abbr="Plurimũ">Plurimum</expan>. n. habere id mo<lb></lb>menti ad conceptus matronarum et <expan abbr="futurã">futuram</expan> <expan abbr="ſpetiẽ">ſpeciem</expan> prolis <expan abbr="ferũt">ferunt</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N411D1E">Aquarum ſpectare fontes pictos et riuulos <expan abbr="maiorẽ">maiorem</expan> in <expan abbr="modũ">modum</expan> <expan abbr="febricitãtibus">fe<lb></lb>bricitantibus</expan> <expan abbr="cõfert">confert</expan>. </s>
          <s id="N411D32">Experiri hoc licet / ſi <expan abbr="quãdo">quando</expan> per noctem <lb></lb>ſonus <expan abbr="cubantẽ">cubantem</expan> <expan abbr="fruſtrabit̃">fruſtrabitur</expan>: <expan abbr="tũc">tunc</expan> limpidiſſimas quas uſpiam ui<lb></lb>deris aquas <expan abbr="fõtium / riuorum/">fontium / riuorum /</expan> aut lacus ubi <expan abbr="mẽte">mente</expan> repetere <expan abbr="ĩſi">inſti<lb></lb>teris</expan>  / illico <expan abbr="giliarũ">uigiliarum</expan> illa ſiccitas humectatur / <expan abbr="irrepitq̨">irrepitque </expan>ſo<lb></lb>por / quoad dulciſſime obdormiſcas. </s>
          <s id="N411D60"><expan abbr="Accedẽt">Accedent</expan> et horti <expan abbr="plantarũque">plan<lb></lb>tarumque</expan> delitiæ / et porticus hortenſis / qua ſoles / qua <expan abbr="itẽ">item</expan> um<lb></lb>bras captes. </s>
          <s id="N411D71">Aderit et area feſtiuiſſima. </s>
          <s id="N411D74"><expan abbr="Prærũpent">Prærumpent</expan> aquulæ <lb></lb>præter <expan abbr="ſpẽ">ſpem</expan> locis compluſculis. </s>
          <s id="N411D80">Itiones <expan abbr="drffiniẽt">diffinient</expan> <expan abbr="plãta">planta</expan>: quæ <lb></lb><expan abbr="p̃&gt;henni">perhenni</expan> <expan abbr="uireãt">uireant</expan> folio: uallabis <expan abbr="p̃te">parte </expan>obtecta buxo. </s>
          <s id="N411D93">Nam aperto <lb></lb>coelo et <expan abbr="uẽto">uento</expan> et præſertim maris aſpergine leditur atque mar<lb></lb>ceſcit. </s>
          <s id="N411D9F">Aprico autem loco ſunt qui myrthum / quod æſtiuo <expan abbr="tẽ/pore">tem<lb></lb>pore</expan> lætum fieri dicant exponunt. </s>
          <s id="N411DA8">Sed gaudere myrthum <lb></lb>laurum hæderamque umbra Theophraſtus aſſerit: eaque re <lb></lb>breui <expan abbr="ſerendã">ſerendam</expan> interuallo putat: quo ſolis æſtus mutua uiret <pb xlink:href="004/01/324.jpg"></pb>umbra. </s>
          <s id="N411DB8">Neque <expan abbr="deerũt">deerunt</expan> cupreſſi ueſtiti hædera. </s>
          <s id="N411DBF">Præterea et ci<lb></lb>cli et emicicli: et quæ deſcriptiones in areis ædificiorum <expan abbr="probẽtur">proben<lb></lb>tur</expan>  ex lauro ex citro / ex iunipero deflexis ac ſeſe mutuo <expan abbr="cõplectẽtibus">com<lb></lb>plectentibus</expan> ramis <expan abbr="cõcludent̃">concludentur</expan>. </s>
          <s id="N411DD8">Phiteon <expan abbr="agrigẽtinus">agrigentinus</expan> trecenta <lb></lb>uaſa lapidea in ſua priuata domo habuit: quorum quodque cape<lb></lb>ret amphoras <expan abbr="centũ">centum</expan>. </s>
          <s id="N411DE7">Talia in hortis uaſa pro <expan abbr="fõtibus">fontibus</expan> <expan abbr="ornamẽto">ornamen<lb></lb>to</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N411DF8"><expan abbr="Vitẽ">Vitem</expan> ueteres qua ſtratas horti <expan abbr="obtegerẽt">obtegerent</expan> <expan abbr="colũnis">columnis</expan> mar<lb></lb>moreis <expan abbr="imponebãt">imponebant</expan>. </s>
          <s id="N411E0D">Earum craſſitudo longitudinis <expan abbr="hẽbat">habebat</expan> <expan abbr="decimã">deci<lb></lb>mam</expan> ope corynthio. </s>
          <s id="N411E19">Arborum ordines ad <expan abbr="lineã">lineam</expan> et interuallis <expan abbr="cõparibus">com<lb></lb>paribus</expan> et <expan abbr="ãgulis">angulis</expan> <expan abbr="correſpõdẽtibus">correſpondentibus</expan> <expan abbr="ponent̃/">ponentur /</expan> uti <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> ad quin<lb></lb>cuncem. </s>
          <s id="N411E38">Hærbis rarioribus / et quæ apud medicos in precio <lb></lb>ſint <expan abbr="hortũ">hortum</expan> <expan abbr="uirentẽ">uirentem</expan> reddet. </s>
          <s id="N411E45"><expan abbr="Gratũ">Gratum</expan> id quod apud maiores uilli<lb></lb>ci aſſueuere dominis applaudere inſcriptis eorum nominibus <lb></lb><expan abbr="p̃">per </expan><expan abbr="areã">aream</expan> buxo aut hærbis odoratis. </s>
          <s id="N411E53">Sepem obiiciet rhoſa: inne<lb></lb>ctet corilos et punicas. </s>
          <s id="N411E58">At ille corna inquit uepres et <expan abbr="pru/na">pru<lb></lb>na </expan>ferat et quercus et ilex. </s>
          <s id="N411E5D">Multa fruge pecus: multa <expan abbr="dominũ">domi<lb></lb>num</expan> iuuet <expan abbr="ũbra">umbra</expan>. </s>
          <s id="N411E69">Sed iſta uillis fortaſſis <expan abbr="cõueniẽt">conuenient</expan> fructuariis <lb></lb>magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  horto. </s>
          <s id="N411E76">Quin et illud Democriti quod <expan abbr="ferũt">ferunt</expan>. </s>
          <s id="N411E7D"><expan abbr="Parũ">Parum</expan> <lb></lb>prudenter <expan abbr="eũ">eum</expan> facere / qui aut lapide aut lapidea ſtructura <expan abbr="circũſepiat">cir<lb></lb>cumſepiat</expan> hic <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="improbat̃">improbatur</expan>. </s>
          <s id="N411E96"><expan abbr="Laſciuiẽtiũ">Laſciuientium</expan>. </s>
          <s id="N411E9C">n. </s>
          <s id="N411E9F">proteruiæ <expan abbr="proſpiciẽdum">proſpi<lb></lb>ciendum</expan> eſt. </s>
          <s id="N411EA7">Statuas ridiculas per hortum non reprobo: mo<lb></lb>do nihil obſcoeni. </s>
          <s id="N411EAC">Itaque iſtiuſmodi quidem erunt horti.</s>
        </p>
        <p id="N411EAF" type="main">
          <s id="N411EB1">Vrbana <expan abbr="aũt">aut</expan> domus inteſtinis <expan abbr="p̃ietibus">parietibus </expan><expan abbr="cõclauiorum">conclauiorum</expan> coenacu<lb></lb>lorum ue feſtiuitate <expan abbr="nequicq̃">nequicquam</expan> cedet <expan abbr="hortẽſibus">hortenſibus</expan>: ſed extimis uti <lb></lb>eſt porticus et <expan abbr="ueſtibulũ">ueſtibulum</expan> non ita feſtiuitates captabit ut non <lb></lb>multo meminiſſe grauitatis <expan abbr="uideat̃">uideatur</expan>. </s>
          <s id="N411ED2"><expan abbr="Atq">Atque</expan> <expan abbr="præſtãtiſſimorum">præſtantiſſimorum</expan> <expan abbr="q̃dem">qui<lb></lb>dem </expan><expan abbr="ciuiũ">ciuium</expan> <expan abbr="porticũ">porticum</expan> <expan abbr="trabeatã">trabeatam</expan> eſſe <expan abbr="cõdecet">condecet</expan>: mediocrorum <expan abbr="autẽ">autem</expan> <expan abbr="arcuatã">ar<lb></lb>cuatam</expan>. </s>
          <s id="N411EF4">In utriſque teſtudinata <expan abbr="p̃placebit">perplacebit </expan>. </s>
          <s id="N411EF7">Ornamenta et trabis <lb></lb>et coronarum quæ <expan abbr="colũnis">columnis</expan> <expan abbr="ĩponẽt̃">imponentur</expan> <expan abbr="capiẽt">capient</expan> <expan abbr="colũnationis">columnationis</expan> <expan abbr="quartã">quartam</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N411F11">Si in primas <expan abbr="colũnationes">columnationes</expan> <expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> alteræ <expan abbr="ſup̃ponent̃/">ſuperponentur /</expan> <expan abbr="fiẽt">fient</expan> <expan abbr="ſecũdæ">ſe<lb></lb>cundæ</expan> breuiores primis ex quarta. </s>
          <s id="N411F29">Quod ſi et tertiæ <expan abbr="ſup̃excitabunt̃/fiẽt">ſuperexci<lb></lb>tabuntur / fient</expan> illæ <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ex <expan abbr="q̃nta">quanta </expan>breuiores <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſubſtitutæ. </s>
          <s id="N411F3D">In <lb></lb>iſtarum ſingulis arulæ et plutei quæ <expan abbr="colũnis">columnis</expan> <expan abbr="ſubigũt̃">ſubiguntur</expan> <expan abbr="ptẽ">partem</expan> ſuæ <lb></lb><expan abbr="colũnæ">columnæ</expan> <expan abbr="hebũt">habebunt</expan> <expan abbr="quartã">quartam</expan>. </s>
          <s id="N411F5B">Vbi <expan abbr="aũt">aut</expan> unica fiet <expan abbr="cõlũnat̃iõe">collumnatione</expan> <expan abbr="cõtẽtus">contentus</expan> <pb xlink:href="004/01/325.jpg"></pb>ad rationes <expan abbr="publicorũ">publicorum</expan> <expan abbr="op̃um">operum</expan> quæ profana ſint ſe accomoda<lb></lb>bit. </s>
          <s id="N411F75"><expan abbr="Faſtigiũ">Faſtigium</expan> priuatis ædibus non ita fiet / ut <expan abbr="tẽpli">templi</expan> <expan abbr="maicſtatẽ">maieſtatem</expan> <lb></lb>ulla ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> <expan abbr="ſectet̃">ſectetur</expan>. </s>
          <s id="N411F89"><expan abbr="Veſtibulũ">Veſtibulum</expan> <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> <expan abbr="frõte">fronte</expan> paulo ſub ela<lb></lb>tiori atque <expan abbr="ẽt">etiam</expan> faſtigii dignitate <expan abbr="honeſtabit̃">honeſtabitur</expan>. </s>
          <s id="N411FA5"><expan abbr="Reliquũ">Reliquum</expan> parietis <lb></lb><expan abbr="utrĩque">utrimque</expan> leni ſurgente criſta <expan abbr="coronabit̃">coronabitur</expan>. </s>
          <s id="N411FB4">Et <expan abbr="præſertĩ">præſertim</expan> primarios <lb></lb><expan abbr="ãgulos">angulos</expan> ædificii ſtare criſta <expan abbr="nõ">non</expan> nihil <expan abbr="ſup̃biore">ſuperbiore </expan><expan abbr="cõferet">conferet</expan> ad <expan abbr="elegãtiã">ele<lb></lb>gantiam</expan>. </s>
          <s id="N411FCE">Mihi non <expan abbr="probant̃">probantur</expan> qui ædibus priuatorum <expan abbr="ciuiũ">ciuium</expan> pinnaſ <lb></lb>et minas <expan abbr="ĩpoſuere">impoſuere</expan>. </s>
          <s id="N411FDF">Arcis. n. iſta <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> uel potiuſ <expan abbr="tyrãnorum">tyrannorum</expan>: alie<lb></lb>na a ciuibus pacatis et bene <expan abbr="īſtituta">inſtituta</expan> re pu. </s>
          <s id="N411FF6"><expan abbr="quãdoquidem">quandoquidem</expan> aut <lb></lb><expan abbr="cõceptũ">conceptum</expan> <expan abbr="metũ">metum</expan> aut <expan abbr="paratã">paratam</expan> <expan abbr="iniuriã">iniuriam</expan> ſignificent. </s>
          <s id="N41200D">Meniani opus <lb></lb>pro fronte ædis præſtabit lepiditatem ſi erit non uaſtum <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>profuſum non indecens.</s>
        </p>
        <p id="N412018" type="main">
          <s id="N41201A"><expan abbr="Nũc">Nunc</expan> quod dicturos polliciti ſumus ad ea uenio ex quibus <lb></lb>uniuerſa pulchritudinis ornamentorum que genera <expan abbr="exiſtãt">exiſtant</expan>: uel <lb></lb>quæ potius expreſſa ex <expan abbr="oĩ">omni</expan> pulchritudinis <expan abbr="rõe">ratione</expan> <expan abbr="emanarĩt">emanarint</expan>: dif<lb></lb>ficilis nimirum <expan abbr="p̃ueſtigatio">perueſtigatio </expan>. </s>
          <s id="N412036"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <expan abbr="q̃cq̃d">quicquod </expan><expan abbr="unũ">unum</expan> illud quod ex uni<lb></lb>uerſo <expan abbr="p̃tiũ">partium</expan> numero et natura <expan abbr="exprimẽdũ">exprimendum</expan> <expan abbr="ſeligẽdumq̨">ſeligendumque</expan> ſit / aut <lb></lb>ſingulis <expan abbr="ĩpartiundũ">impartiundum</expan> <expan abbr="rõne">ratione</expan> certa et coæquabili / aut ita <expan abbr="hẽndũ">habendum</expan> <lb></lb>ut <expan abbr="unã">unam</expan> in <expan abbr="cõgeriẽ">congeriem</expan> et corpus plura <expan abbr="iũgat / contineatque">iungat / contineatque</expan> recta et <lb></lb>ſtabili cohæſione atque coſenſu: cui nos hic <expan abbr="p̃ſimile">perſimile </expan><expan abbr="quippiã">quippiam</expan> <lb></lb>quærimus: profecto <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> id eorum <expan abbr="oĩum">omnium </expan>uim et <expan abbr="q̈ſi">quaſi</expan> <expan abbr="ſuccũ">ſuccum</expan> ſapi<lb></lb>at neceſſe <expan abbr="ẽ">est</expan>: quibus aut cohæreſcat aut <expan abbr="ĩmiſccat̃">immiſceatur</expan>: alioquin di<lb></lb>ſcordia diſcidiiſque <expan abbr="pugnarẽt">pugnarent</expan> atque diſſiparentur. </s>
          <s id="N412091">Quæ ſane <expan abbr="p̨quiſito">pro<lb></lb>quiſitio </expan>atque ſeleceo <expan abbr="cũ">cum</expan> cæteris <expan abbr="ĩ">in</expan> rebus minime <expan abbr="prõpta">prompta </expan> / mini<lb></lb>me expedita eſt: tum egregie <expan abbr="ĩ">in</expan> his de quibus dicturi ſumus <lb></lb><expan abbr="oĩum">omnium</expan> anceps atque <expan abbr="p̃iculoſa">periculoſa </expan>eſt: <expan abbr="tã">tam</expan> multis <expan abbr="cõſtat">conſtat</expan> res ædificato<lb></lb>ria partibus: <expan abbr="tãque">tamque</expan> uariis <expan abbr="ornamẽtorum">ornamentorum</expan> generibus ſingulæ ſe uti <lb></lb>uidiſti <expan abbr="p̃tes">partes</expan> dignari <expan abbr="poſtulãt">poſtulant</expan>. </s>
          <s id="N4120C3">Sed nos ex inſtituto pro inge<lb></lb>nii uiribus <expan abbr="rẽ">rem</expan> proſequemur: <expan abbr="nõ">non</expan> illa <expan abbr="repetẽtes / qua">repetentes / qua</expan> ratione ex <lb></lb><expan abbr="partiũ">partium</expan> numero ſolida <expan abbr="ĩtegrorum">integrorum</expan> cognitio <expan abbr="p̃cipiat">percipiat </expan>. </s>
          <s id="N4120E0"><expan abbr="Verũ">Verum</expan> quod <lb></lb>faciat ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> hinc <expan abbr="ordiemur / notãtes">ordiemur / notantes</expan> quid <expan abbr="nã">nam</expan> ſit quod <lb></lb>ſui pulchritudinem efficiat. </s>
          <s id="N4120F7">A peritiſſimis <expan abbr="ueterũ">ueterum</expan> admone<lb></lb>mur et alibi diximus eſſe ueluti <expan abbr="aĩal">animal</expan> <expan abbr="ædificiũ">ædificium</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> quo <expan abbr="finiũdo">finiundo</expan> <lb></lb><expan abbr="naturã">naturam</expan> imitari opus ſit. </s>
          <s id="N412116">Perueſtigemus <expan abbr="igit̃">igitur</expan> quid ita ſit in <pb xlink:href="004/01/326.jpg"></pb>corporibus a natura productis cur alia pulchriora alia mi<lb></lb>nus pulchra aut <expan abbr="ẽt">etiam</expan> deformia <expan abbr="dicãtur">dicantur</expan>. </s>
          <s id="N41212B">In promptu eſt ex his <lb></lb>quæ <expan abbr="ĩ">in</expan> pulchrorum numero <expan abbr="cenſeãtur">cenſeantur</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="eiuſmõi">eiuſmodi</expan> <expan abbr="cũcta">cuncta</expan> eſſe / ut <lb></lb>inter ſe protinus nihil <expan abbr="differãt">differant</expan>: <expan abbr="q̃n">quando</expan> uel ea re maxime qua <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb><expan abbr="cõueniũt">conueniunt</expan> <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> ipſa re <expan abbr="ĩeſſe">ineſſe</expan> <expan abbr="quippiã">quippiam</expan> aut <expan abbr="īpreſſũ">impreſſum</expan> aut <expan abbr="īſuffuſũ">inſuffuſum</expan> <lb></lb><expan abbr="ſẽcimus">ſentimus</expan>. </s>
          <s id="N41216C">Cur quæ diſſimillima <expan abbr="ſint / tamẽ">ſint / tamen</expan> una eſſe <expan abbr="admodũ">admodum</expan> <lb></lb>uenuſta profiteamur. </s>
          <s id="N412179">Vtar <expan abbr="exẽplo">exemplo</expan>. </s>
          <s id="N412180"><expan abbr="Puellã">Puellam</expan> <expan abbr="aliq̃s">aliquis </expan><expan abbr="teneritudi/ne">teneritudi<lb></lb>ne </expan><expan abbr="gracilẽ">gracilem</expan> cupiet. </s>
          <s id="N41218C">Ille apud <expan abbr="comicũ">comicum</expan> cæteris puellis antepo<lb></lb>nebat <expan abbr="uirginẽ">uirginem </expan><expan abbr="illã">illam</expan> quod eſſet illa <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> habilior et ſuci plena. <lb></lb></s>
          <s id="N41219E">Tibi fortaſſis <expan abbr="p̃pacebit">perplacebit </expan>uxoris forma: quæ neque tenuitate <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>ualidos: neque <expan abbr="mẽbrorum">membrorum</expan> ſpiſſitudine ruſticanos pugiles imi<lb></lb>tetur. </s>
          <s id="N4121AD">Sed <expan abbr="q̈tũ">quantum</expan> illi addi / huic detrahi ſeruata dignitate poſ<lb></lb>ſit: <expan abbr="tantũ">tantum</expan> in ea reperiatur. </s>
          <s id="N4121BA">Quid <expan abbr="igit̃">igitur</expan> quod iſtarum <expan abbr="alterã">alteram</expan> aut <expan abbr="al/terã">al<lb></lb>teram</expan> mauis / ea de re cæteras eſſe forma non liberali et digna <lb></lb>ſtatues minime. </s>
          <s id="N4121CC">Sed iſtæc ut præcæteris placeat efficere po<lb></lb>tuit quippiam/ quod quale <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> ſit <expan abbr="nõ">non</expan> requiro. </s>
          <s id="N4121D9">Vt uero de <lb></lb>pulchritudine iudices <expan abbr="nõ">non</expan> opinio: uerum animis innata <expan abbr="quædã">quædam</expan> <lb></lb>ratio efficiet. </s>
          <s id="N4121E8">Id ita eſſe apparet: <expan abbr="quãdoquidẽ">quandoquidem</expan> turpia / infor <lb></lb>mia / obſcoena nemo <expan abbr="ẽ">est</expan> quin illico intuens <expan abbr="offendat̃">offendatur</expan> atque ode<lb></lb>rit. </s>
          <s id="N4121FB">Vnde <expan abbr="aũt">aut</expan> is animi ſenſus excitetur et <expan abbr="prodeat / etiã">prodeat / etiam</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> re<lb></lb>quiro funditus. </s>
          <s id="N41220C">Sed ex his quæ ultro ſeſe <expan abbr="offerũt">offerunt</expan> <expan abbr="q̃tũ">quantum</expan> ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> <lb></lb>faciat penſitemus. </s>
          <s id="N41221D">Eſt. n. in formis profecto et figuris ædifi<lb></lb>ciorum aliquid <expan abbr="excellẽs">excellens</expan> <expan abbr="p̃fectũque">perfectumque</expan> naturæ quod <expan abbr="animũ">animum</expan> excitat <lb></lb>eueſtigioque ſentiatur. </s>
          <s id="N412237">Credo <expan abbr="eq̃dẽ">equidem</expan> <expan abbr="formã/dignitatem / ">formam / dignitatem / </expan> <expan abbr="uenuſtatẽ/et">uenu<lb></lb>ſtatem / et</expan> quæuis ſimilia <expan abbr="ĩ">in</expan> his conſiſtere: quæ ſi ademeris aut <lb></lb>minutaris: illico <expan abbr="uitiẽtur">uitientur</expan> et <expan abbr="p̃eant">pereant </expan>. </s>
          <s id="N412251">Hoc ſi perſuadetur / haud <lb></lb>erit <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="prolixũ">prolixum</expan> ea <expan abbr="recẽſere">recenſere</expan> quæ adimi / augeri / mutariue <lb></lb><expan abbr="præſertĩ">præſertim</expan> informis atque figuris poſſint. </s>
          <s id="N412267"><expan abbr="Cõſtat">Conſtat</expan>. n. corpus <expan abbr="oẽ">omnem</expan> <lb></lb>partibus certis atque ſuis: ex quibus nimirum <expan abbr="ſiquã">ſiquam</expan> ademeris: aut <lb></lb>maiorem minorem ue redegeris: aut locis tranſpoſueris <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>decentibus / fiet ut quod iſto in corpore ad formæ <expan abbr="decentiã">decentiam</expan> <lb></lb>congruebat uitietur.</s>
        </p>
        <p id="N41228C" type="main">
          <s id="N41228E">Ex quo ſtatuiſſe poſſumus / ne cætera <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> prolixius <lb></lb>proſequar / præcipua eſſe tria hæc in <expan abbr="q̃bus">quibus</expan><expan abbr="oĩs">omnes</expan> <expan abbr="quã">quam</expan> quærimus <pb xlink:href="004/01/327.jpg"></pb>ratio <expan abbr="cõſumet̃">conſumetur</expan> numeruſ et <expan abbr="quã">quam</expan> nos <expan abbr="finitionẽ">finitionem</expan> <expan abbr="nũcupabimuſ">nuncupabimuſ</expan> et <lb></lb>collutatio. </s>
          <s id="N4122B7">Sed <expan abbr="ẽ">est</expan> <expan abbr="ãplius">amplius</expan> <expan abbr="q̃ppiã">quippiam</expan> ex his <expan abbr="oĩbus">omnibus</expan> <expan abbr="cõpactis">compactis</expan> atque an <lb></lb>nexis: quo tota pulchritudinis facies mirifice colluceſcat. <lb></lb></s>
          <s id="N4122D3">Id apud nos <expan abbr="cõcinnitas">concinnitas</expan> <expan abbr="nuncupabit̃">nuncupabitur</expan>: <expan abbr="quã">quam</expan> <expan abbr="eandẽ">eandem</expan> profecto <expan abbr="oĩs">omnes</expan> <lb></lb>eſſe gratiæ atque decoris <expan abbr="alũnã">alumnam</expan> dicimus. </s>
          <s id="N4122F0">Atqui <expan abbr="ẽ">esse</expan> quidem <expan abbr="cõcinnitatis">con<lb></lb>cinnitatis </expan>munus et paratio <expan abbr="p̃tes">partes</expan>/ quæ alioquin <expan abbr="ĩter">inter</expan> ſe natu<lb></lb>ra <expan abbr="diſtĩctæ">diſtinctæ</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> <expan abbr="p̃fecta">perfecta </expan><expan abbr="quadã">quadam</expan> ratione <expan abbr="cõſtituere / ita">conſtituere / ita</expan> ut mutuo <lb></lb>ad <expan abbr="ſpetiẽ">ſpeciem</expan> <expan abbr="correſpẽdeãt">correſpondeant</expan>. </s>
          <s id="N41231D">Hinc fit / ut <expan abbr="cũ">cum</expan> ſeu uiſu ſiue auditu <lb></lb>ſeu quauis ratione <expan abbr="admoueãtur">admoueantur</expan> ad <expan abbr="animũ/cõcinna">animum / concinna</expan> <expan abbr="cõfeſtim">confeſtim</expan> <lb></lb><expan abbr="ſentiant̃">ſentiantur</expan>. </s>
          <s id="N412337">Natura. n. optima <expan abbr="cõcupiſcimus / et">concupiſcimus / et</expan> optimis cum <lb></lb>uoluptate adhæremus: neque <expan abbr="ĩ">in</expan> toto corpore aut partibus uiget <lb></lb>magis <expan abbr="cõcinnitas">concinnitas</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  in ſe ipſa atque natura: ut <expan abbr="eã">eam</expan> quidem eſſe <lb></lb>animi rationiſque <expan abbr="cõſortẽ">conſortem</expan> interpreter: habetque campos latiſſi<lb></lb>moſ ubi <expan abbr="exerceat̃">exerceatur</expan> atque effloreſcat. </s>
          <s id="N412365"><expan abbr="Totã">Totam</expan> <expan abbr="cõplectitur">complectitur</expan> hominiſ <lb></lb><expan abbr="uitã">uitam</expan> et rationes: <expan abbr="totãque">totamque</expan> <expan abbr="p̃tractat">pertractat </expan><expan abbr="naturã">naturam</expan> rerum. </s>
          <s id="N41237C">Quicquid. n. <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb><expan abbr="mediũ">medium</expan> proferat natura / id <expan abbr="oẽ">omnem</expan> ex <expan abbr="cõcinnitatis">concinnitatis</expan> lege <expan abbr="moderat̃">moderatur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N41239A">Neque <expan abbr="ſtudiũ">ſtudium</expan> eſt maius <expan abbr="ullũ">ullum</expan> naturæ <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut quæ produxerit ab<lb></lb>ſolute <expan abbr="p̃fecta">perfecta </expan>ſint. </s>
          <s id="N4123AB">Quod <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> amota <expan abbr="cõcinnitate">concinnitate</expan> minime aſ<lb></lb>ſequeretur: <expan abbr="ſũmus">ſummus</expan>. n. qui <expan abbr="op̃atur">operatur</expan> conſenſus partium <expan abbr="ĩteriſſet">interiſſet</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4123C7">Sed de his hactenus: quæ ſi ſatis <expan abbr="cõſtant/">conſtant /</expan> ſtatuiſſe ſic poſſu<lb></lb>mus <expan abbr="pulchritudinẽ">pulchritudinem</expan> eſſe <expan abbr="quẽdã">quendam</expan> <expan abbr="conſẽſum">conſenſum</expan> et <expan abbr="conſpirationẽ">conſpirationem</expan> <expan abbr="p̃tium">par<lb></lb>tium </expan>in eo / cuius ſunt ad <expan abbr="certũ">certum</expan> numerum <expan abbr="finitionẽ">finitionem</expan> collocatio <lb></lb><expan abbr="nẽque">neque</expan> <expan abbr="habitã">habitam</expan> / ita uti <expan abbr="cõcinnitas">concinnitas</expan> hoc <expan abbr="ẽ">esse</expan> abſoluta primariaque ra<lb></lb>tio naturæ poſtularit. </s>
          <s id="N4123FD"><expan abbr="Hãc">Hanc</expan> <expan abbr="ipſã">ipſam</expan> <expan abbr="maiorẽ">maiorem</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="modũ">modum</expan> res ædifica<lb></lb>toria ſectatur. </s>
          <s id="N412415">Hac ſibi <expan abbr="dignitatẽ/gratiã/auctoritatẽ">dignitatem / gratiam / auctoritatem</expan> <expan abbr="uẽdicat">uendi<lb></lb>cat</expan>  / atque <expan abbr="ĩ">in</expan> precio <expan abbr="ẽ">est</expan>. </s>
          <s id="N41242A"><expan abbr="Cũcta">Cuncta</expan> quæ hactenus diximus <expan abbr="cũ">cum</expan> ita eſſe <lb></lb>ex ipſa rerum natura <expan abbr="p̃cepiſſent">percepiſſent </expan>maiores noſtri : nec <expan abbr="dubitarẽt">dubitarent</expan> <lb></lb>his neglectis ſe nihil aſſecuturos / quod ad opis <expan abbr="laudẽ">laudem</expan> et de<lb></lb>cus faceret: non iniuria <expan abbr="naturã">naturam</expan> <expan abbr="optimã">optimam</expan> formarum <expan abbr="artificẽ">artificem</expan> ſibi <lb></lb>fore <expan abbr="imitandã">imitandam</expan> indixere. </s>
          <s id="N412456">Ea re leges <expan abbr="q̃bus">quibus </expan>illa in rebus <expan abbr="produ/cẽdis">produ<lb></lb>cendis</expan> <expan abbr="uteret̃">uteretur</expan> quoad hominum induſtria ualuit collegerunt: <lb></lb>ſuaſque ad rationes edificatorias <expan abbr="trãſtulerũt">tranſtulerunt</expan>. </s>
          <s id="N412468"><expan abbr="Spectãtes">Spectantes</expan> <expan abbr="igit̃">igitur </expan><lb></lb>quid natura et <expan abbr="integrũ">integrum</expan> circa corpus et ſingulas circa partes <lb></lb>aſſueuerit / intellexere ex primordiiſ rerum / corpora portioni<pb xlink:href="004/01/328.jpg"></pb>bus <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="ſemp̃">ſemper </expan>æquatis conſtare. </s>
          <s id="N412480">Quo fit / ut <expan abbr="corporũ">corporum</expan> alia gra<lb></lb>cilia / alia craſſiora / alia intermedia <expan abbr="producãtur">producantur</expan>: <expan abbr="ſpeciãteſqueædificiũ">ſpecianteſque <lb></lb>ædificium</expan> ab ædificio / uti ſuperioribus <expan abbr="trãſegimus">tranſegimus</expan> libris: fine <lb></lb>et officio <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> differre. </s>
          <s id="N41249D">Ea re haberi uarium oportere. <lb></lb></s>
          <s id="N4124A1">Natura idcirco moniti tris et <expan abbr="ipſĩ">ipſi</expan> adinuenere figuras ædis <lb></lb>exornandæ: et <expan abbr="noĩa">nomina</expan> impoſuere ducta ab his / qui alteris aut <lb></lb>aliis <expan abbr="delectarent̃">delectarentur</expan>: aut ſorte uti ferme inuenerint. </s>
          <s id="N4124B4">Vnum fuit <lb></lb>eorum plenius: ad laborem <expan abbr="p̃hẽnitatẽque">perhennitatemque</expan> aptius: hoc <expan abbr="doricũ">doricum</expan> <expan abbr="nũcuparũt">nun<lb></lb>cuparunt</expan>. </s>
          <s id="N4124CA">Alterum gracile <expan abbr="lepidiſſimũ">lepidiſſimum</expan>: hoc dixere <expan abbr="corynthiũ">corynthium</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4124D6"><expan abbr="Mediũ">Medium</expan> uero quod quaſi ex utriſque <expan abbr="cõponerẽt">componerent</expan> <expan abbr="ionicũ">ionicum</expan> <expan abbr="appel/larunt">appel<lb></lb>larunt </expan>. </s>
          <s id="N4124E6">Itaque integrum circa corpus talia <expan abbr="excogitarũt">excogitarunt</expan>. </s>
          <s id="N4124ED">Poſt <lb></lb>hæc <expan abbr="cũ">cum</expan> tria illa quæ <expan abbr="recẽſebamus">recenſebamus</expan> aduertiſſent præcipue ad <lb></lb><expan abbr="pulchritudinẽ">pulchritudinem</expan> aſſe <expan abbr="quẽdã">quendam</expan> facere: numerum / <expan abbr="finitionẽ/">finitionem /</expan> <expan abbr="collocationẽ">colloca<lb></lb>tionem</expan>: his tribus quomodo <expan abbr="uterẽtur">uterentur</expan> naturæ opibus <expan abbr="pẽſitatis">penſitatis</expan> <lb></lb><expan abbr="comp̃tũ">compertum</expan> fecere <expan abbr="prĩcipiis">principiis</expan> uti opinor ductis hinc.</s>
        </p>
        <p id="N41251D" type="main">
          <s id="N41251F">Namque ex numero <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ipſo <expan abbr="primũ">primum</expan> <expan abbr="ĩtellexere">intellexere</expan> alium eſſe <lb></lb><expan abbr="parẽ">parem</expan>: <expan abbr="aliũ">alium</expan> <expan abbr="imparẽ">imparem</expan>. </s>
          <s id="N41253B">Ambobus uſi ſunt. </s>
          <s id="N41253E">Sed paribus alibi: im<lb></lb>paribus <expan abbr="itẽ">item</expan> alibi. </s>
          <s id="N412547">Oſſa. n. ædificii <expan abbr="naturã">naturam</expan> ſecuti hoc eſt <expan abbr="colũ">colum<lb></lb>nas</expan> et angulos et eiuſmodi numero <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> poſuere <expan abbr="ĩpari">impari</expan>. </s>
          <s id="N412562">Nul<lb></lb>lum. n. dabis <expan abbr="aĩal">animal</expan> quod pedibus aut ſter aut <expan abbr="moueat̃">moueatur</expan> impari<lb></lb>bus. </s>
          <s id="N412577"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> et <expan abbr="cõtra">contra</expan> <expan abbr="nuſq̃">nuſquam</expan> pari <expan abbr="ap̃tiones">apertiones </expan> numero poſuere: quod <lb></lb><expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> <expan abbr="naturã">naturam</expan> obſeruaſſe in <expan abbr="prõptu">promptu</expan> eſt / <expan abbr="quãdo">quando</expan> <expan abbr="animãtibus">animantibus</expan> <expan abbr="hĩc">hinc </expan><lb></lb>atque <expan abbr="hĩc">hinc</expan> aures / oculos / nares <expan abbr="cõp̃es">compares</expan> <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan>: ſed medio loco <expan abbr="unũ">unum </expan><lb></lb>et <expan abbr="p̨patulũ">propatulum</expan> appoſuit os. </s>
          <s id="N4125B0">Verum inter numero pares atque <expan abbr="ĩpareſ">impareſ</expan> <lb></lb><expan abbr="nõnulli">nonnulli</expan> <expan abbr="ſũt /">ſunt /</expan> et familiares naturæ magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  cæteri: et apud <expan abbr="ſapiẽtes">ſa<lb></lb>pientes</expan> in primis celebres: quos ſibi in <expan abbr="cõponẽdis">componendis</expan> partibus ædi<lb></lb>ficiorum <expan abbr="uſurparũt">uſurparunt</expan> architecti ea maxime de re quod <expan abbr="habeãt">habeant</expan> in ſe <lb></lb><expan abbr="quippiã">quippiam</expan>: quo merito digniſſimi <expan abbr="cẽſeant̃">cenſeantur</expan>. </s>
          <s id="N4125E2">Et. n. <expan abbr="naturã">naturam</expan> <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <lb></lb>ternario <expan abbr="cõſtare">conſtare</expan> <expan abbr="prĩcipio">principio</expan> <expan abbr="philoſophãtes">philoſophantes</expan> <expan abbr="omẽs">omnes</expan> <expan abbr="aſſeuerãt">aſſeuerant</expan>. </s>
          <s id="N412609">Et <lb></lb><expan abbr="q̃nariũ">quinarium</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="tã">tam</expan> multa <expan abbr="tãque">tamque</expan> uaria <expan abbr="tãque">tamque</expan> admirabilia <expan abbr="pẽſito">penſito</expan> quæ <lb></lb>aut <expan abbr="ĩ">in</expan> ſe <expan abbr="quinariũ">quinarium</expan> <expan abbr="obſeruẽt">obſeruent</expan>: aut a <expan abbr="quinariũ">quinarium</expan> <expan abbr="habẽtibus / quales">habentibus / quales</expan> <lb></lb><expan abbr="ſũt">ſunt</expan> <expan abbr="hominũ">hominum</expan> manus / prodierint: no iniuria <expan abbr="diuinũ">diuinum</expan> et merito <lb></lb>diis <expan abbr="artiũ">artium</expan> Mercurioque in primis <expan abbr="dicatũ">dicatum</expan> <expan abbr="aſſẽtior">aſſentior </expan>. </s>
          <s id="N412653">Et <expan abbr="ſeptẽna/rio">ſeptemna<lb></lb>rio </expan><expan abbr="cõſtat">conſtat</expan> <expan abbr="ſũmum">ſummum</expan> rerum <expan abbr="opificẽ">opificem</expan> deum <expan abbr="maiorẽ">maiorem</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="modũ">modum</expan> delecta<pb xlink:href="004/01/329.jpg"></pb>ri : qui ſeptem poſuerit coelo uagantes ſtellas: et quem ſuas <lb></lb>eſſe delitias uoluerit <expan abbr="hominẽ">hominem</expan> ita moderetur / ut et <expan abbr="cõcipi">concipi</expan> et <lb></lb><expan abbr="p̃fici">perfici </expan>et adoleſcere et <expan abbr="cõfirmari">confirmari</expan> et huiuſmodi <expan abbr="oĩa">omnia</expan> ad hunc ip<lb></lb>ſum redegerit numerum <expan abbr="ſeptẽnariũ">ſeptemnarium</expan>. </s>
          <s id="N412691">Veteres <expan abbr="inq̃t">inquit </expan>Ariſtoteleſ <lb></lb>nato <expan abbr="infãti">infanti</expan> <expan abbr="nomẽ">nomen</expan> ante diem a natiuitate <expan abbr="ſeptimũ">ſeptimum</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> impone<lb></lb>bant / quaſi non prius ſaluti deſtinato. </s>
          <s id="N4126A8"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> et in matrice ſe<lb></lb>men et natus infans ab ſui ortu <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> infra <expan abbr="diẽ">diem</expan> ſeptimam <lb></lb><expan abbr="p̃iclitat̃">periclitatur</expan>. </s>
          <s id="N4126BD">Ex <expan abbr="imp̃ibus">imparibus </expan><expan abbr="etiã">etiam</expan> numeris <expan abbr="celebrãt">celebrant</expan> nouenarium: ad <lb></lb>quem numerum ſolers natura ſpheras appoſuit coelo. </s>
          <s id="N4126CA">Tum et <lb></lb>apud phyſicos conſtat <expan abbr="naturã">naturam</expan> <expan abbr="p̃te">parte</expan> integri nouenaria multis <lb></lb>et maximis <expan abbr="ĩ">in</expan> rebus uti aſſueſſe. </s>
          <s id="N4126D9">Nona. n. ex annuo ciclo ſo<lb></lb>lis pars dierum eſt circiter <expan abbr="quadragĩta">quadraginta</expan>. </s>
          <s id="N4126E8"><expan abbr="Hũc">Hunc</expan> ad numerum forma<lb></lb>ri in utero <expan abbr="foetũ">foetum</expan> aiebat Hypocras. </s>
          <s id="N4126F4"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> et motus a grauiori<lb></lb>bus pleriſque ualitudinibus ad <expan abbr="cõualeſcẽtiam">conualeſcentiam</expan> ex quadrageſi<lb></lb>ma terminari die paſſim <expan abbr="cõſpicimus">conſpicimus</expan>. </s>
          <s id="N412708">Purgari <expan abbr="deſinũt">deſinunt</expan> quæ <lb></lb><expan abbr="cõcepere/ſi">concepere / ſi</expan> erit maſculus. </s>
          <s id="N412714">Et rurſus poſt <expan abbr="ptũ">partum</expan> nato maſculo <lb></lb>ad <expan abbr="iſtã">iſtam</expan> <expan abbr="hãc">hanc</expan> <expan abbr="diẽ">diem</expan> purgari <expan abbr="ĩcipiũt">incipiunt</expan> matres. </s>
          <s id="N41272D">Et <expan abbr="ĩfãtẽ">infantem</expan> <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> <expan abbr="ãte">ante</expan> <expan abbr="quadrageſimã">qua<lb></lb>drageſimam</expan> quoque <expan abbr="diẽ">diem</expan> <expan abbr="ĩter">inter</expan> <expan abbr="uigilandũ">uigilandum</expan> neque ridere neque lacrhy<lb></lb>mas <expan abbr="fũdere">fundere</expan> <expan abbr="uiſũ">uiſum</expan> <expan abbr="affirmãt">affirmant</expan>: <expan abbr="dormientẽ">dormientem</expan> uero feciſſe utrum que <expan abbr="referũt">refe<lb></lb>runt</expan>. </s>
          <s id="N412764">De <expan abbr="ĩp̃ibus">imparibus</expan> hactenus. </s>
          <s id="N41276B">Ex <expan abbr="p̃ibus">paribus</expan> <expan abbr="aũt">aut</expan> fuere <expan abbr="ĩter">inter</expan> <expan abbr="philoſophãtes">philoſophan<lb></lb>tes</expan> <expan abbr="q̃">qui </expan>diuinitati <expan abbr="cõſecratũ">conſecratum</expan> <expan abbr="dicarĩt">dicarint</expan> numerum <expan abbr="q̃ternariũ">quaternarium</expan>: eoque ſi<lb></lb>bi præſtari <expan abbr="maximũ">maximum</expan> <expan abbr="iuſiurãdũ">iuſiurandum</expan> uoluerint: et <expan abbr="ſenariũ">ſenarium</expan> inter ra<lb></lb>riſſimos <expan abbr="p̃fectũ">perfectum</expan> <expan abbr="nominãt">nominant</expan>: qui ſuis <expan abbr="oĩbus">omnibus</expan> integris conſtet <expan abbr="p̃tibus">parti<lb></lb>bus</expan>. </s>
          <s id="N4127AA"><expan abbr="Octonariũ">Octonarium</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> rerum natura uim habere <expan abbr="maximã">maximam</expan> <expan abbr="cõſpicuũ">conſpicuum </expan><lb></lb>eſt. </s>
          <s id="N4127BE">Menſe <expan abbr="præterq̈">præterquam</expan> in ægypto qui <expan abbr="naſcunt̃">naſcuntur</expan> octauo <expan abbr="uitã">uitam</expan> produ<lb></lb>xiſſe nullos uidemus. </s>
          <s id="N4127CB">Quin et ſi <expan abbr="pep̃erit">peperit </expan><expan abbr="mẽſe">menſe</expan> pregnans octa<lb></lb>uo / et foetus mortuus ſit: <expan abbr="matrẽ">matrem</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> ſubinde morituram di<lb></lb>cunt. </s>
          <s id="N4127DE">Tum ſi <expan abbr="cõcubuerit">concubuerit</expan> <expan abbr="mẽſe">menſe</expan> octauo <expan abbr="parẽs">parens</expan> fiet <expan abbr="infãs">infans</expan> opple<lb></lb>tus lentoris mucoſi / et cute <expan abbr="reddet̃">reddetur</expan> foeda atque oſtreacea ual<lb></lb>de obſcoena. </s>
          <s id="N4127F9"><expan abbr="Decimũ">Decimum</expan> putabat Ariſtoteles numerum <expan abbr="omniũ">omnium</expan> ha<lb></lb>beri <expan abbr="p̃fectiſſimũ">perfectiſſimum</expan>: ea fortaſſis re uti <expan abbr="interpretãtur">interpretantur</expan>, <expan abbr="q̈">que </expan>quattu<lb></lb>or <expan abbr="cõtinuis">continuis</expan> collectis cubis eius <expan abbr="quadratũ">quadratum</expan> compleatur. </s>
          <s id="N412819">Itaque <lb></lb>his paſſim inde uſi architecti ſunt. </s>
          <s id="N41281E">Sed paribus quos <expan abbr="ap̃tioni">apertio<lb></lb>ni </expan><expan abbr="deſtinarũt">deſtinarunt</expan> <expan abbr="denariũ">denarium</expan>: imparibus uero <expan abbr="noueuariũ">noueuarium</expan> <expan abbr="trãgreſſi">trangreſſi </expan><pb xlink:href="004/01/330.jpg"></pb>maxime in templis non ſunt. </s>
          <s id="N412838"><expan abbr="Nũc">Nunc</expan> ſequitur ut de finitione <lb></lb>dicendum ſit.</s>
        </p>
        <p id="N412840" type="main">
          <s id="N412842">Finitio <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> apud nos eſt <expan abbr="correſpõdentia">correſpondentia</expan> <expan abbr="quædã">quædam</expan> linearum <lb></lb>inter ſe / quibus <expan abbr="quãtitates">quantitates</expan> <expan abbr="dimetiant̃">dimetiantur</expan>. </s>
          <s id="N41285B">Earum una eſt <expan abbr="lõgitudinis">longitudi<lb></lb>nis </expan>: altera latitudinis: tertia altitudinis. </s>
          <s id="N412865">Finitionis ratio <lb></lb>aptiſſime <expan abbr="ducit̃">ducitur</expan> ex his / <expan abbr="q̃bus">quibus </expan><expan abbr="p̃ſpectũ">perſpectum</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> et <expan abbr="cognitũ">cognitum</expan> <expan abbr="ẽ">esse</expan> <expan abbr="naturã">na<lb></lb>turam</expan> ſeſe nobis <expan abbr="ſpectandã">ſpectandam</expan> <expan abbr="admirandãque">admirandanque</expan> præbere. </s>
          <s id="N41288B">Et profecto <lb></lb>iterum atque iterum affirmo illud Pytagoræ. </s>
          <s id="N412891"><expan abbr="Certiſſimũ">Certiſſimum</expan> eſt <expan abbr="naturã">natu<lb></lb>ram</expan> in <expan abbr="oĩbus">omnibus</expan> ſui eſſe <expan abbr="p̃ſimilẽ">perſimilem</expan>. </s>
          <s id="N4128A4">Sic ſe habet res. </s>
          <s id="N4128A7">Hi <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> nume<lb></lb>ri <expan abbr="p̃">per </expan>quos fiat ut <expan abbr="uocũ">uocum</expan> illa <expan abbr="cõcinnitas">concinnitas</expan> auribus gratiſſima red<lb></lb>datur / iidem ipſi numeri <expan abbr="p̃ficiunt">perficiunt </expan>/ ut oculi <expan abbr="aĩuſque">animuſque</expan> uoluptate <lb></lb>mirifica <expan abbr="complcãt̃">compleantur</expan>. </s>
          <s id="N4128C5">Ex muſicis <expan abbr="igit̃">igitur</expan> quibus ii tales numeri <lb></lb>exploratiſſimi <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: atque ex his præterea <expan abbr="q̃bus">quibus</expan> natura aliquid <lb></lb>de ſe <expan abbr="cõſpicuũ">conſpicuum</expan> <expan abbr="dignũque">dignumque</expan> præſter tota finitionis ratio <expan abbr="p̃ducet̃">perducetur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4128E1">Sed <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="lõgius">longius</expan> proſequar <expan abbr="q̈">quam </expan>ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> faciat architecti. </s>
          <s id="N4128F0">Sinamus er<lb></lb>go quæ ad <expan abbr="ſĩgularum">ſingularum</expan> <expan abbr="uocũ">uocum</expan> ordines / quæue ad tetracordorum ra<lb></lb>tiones <expan abbr="p̃tinẽt">pertinent</expan>. </s>
          <s id="N412905">Quæ <expan abbr="aũt">aut</expan> ad opus <expan abbr="noſtrũ">noſtrum</expan> <expan abbr="faciãt">faciant</expan> hæc <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N412918"><expan abbr="Armoniã">Armo<lb></lb>niam </expan>eſſe dicimus <expan abbr="uocũ">uocum</expan> <expan abbr="cõſonãtiã">conſonantiam</expan> <expan abbr="ſuauẽ">ſuauem</expan> auribus. </s>
          <s id="N41292A"><expan abbr="Vocũ">Vocum</expan> <expan abbr="sliæ">similiæ </expan><lb></lb>graues / aliæ acutæ. </s>
          <s id="N412932">Grauior uox a longiore neruo reſonat: <lb></lb>acutæ a breuioribus. </s>
          <s id="N412938">Ex <expan abbr="uocũ">uocum</expan> iſtarum uaria diſparitate uariæ <lb></lb><expan abbr="habẽtur">habentur</expan> armoniæ: quas ex cordarum <expan abbr="cõſonantiũ">conſonantium</expan> mutua <expan abbr="cõp̃a">compera<lb></lb>tione</expan> ueteres ad certos numeros collegere. </s>
          <s id="N41294A"><expan abbr="Cõſonãtiarum">Conſonantiarum</expan> iſta <lb></lb><expan abbr="ſũt">ſunt</expan> <expan abbr="noĩa">nomina</expan>. </s>
          <s id="N41295A">Diapente: quæ <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> <expan abbr="ſexq̃altera">ſexquialtera </expan>. </s>
          <s id="N412961">Diateſſeron: quæ <lb></lb>ſexquitertia. </s>
          <s id="N412967"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> et diapaſon: quæ dupla. </s>
          <s id="N41296D">Et <expan abbr="diapaſõ">diapaſon</expan> <expan abbr="diapẽte">diapen<lb></lb>te</expan> quæ tripla. </s>
          <s id="N41297B">Et diſdiapaſon: quæ quadrupla <expan abbr="nũcupat̃">nuncupatur</expan>. </s>
          <s id="N412982">Hiſ <lb></lb>addidere <expan abbr="tonũ">tonum</expan>: qui et ſexquioctauus dicitur. </s>
          <s id="N41298B"><expan abbr="Cõſonãt">Conſonant</expan> hu<lb></lb>iuſmodi quas <expan abbr="recẽſuimus">recenſuimus</expan> <expan abbr="cordarũ">cordarum</expan> inter ſe <expan abbr="cõp̃ationibus">comperationibus</expan> ſic <lb></lb>ſe <expan abbr="habẽt">habent</expan>. </s>
          <s id="N4129A5"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> ſexquialtera eo dicta eſt / quod iſtic neruus ma<lb></lb>ior <expan abbr="lõgitudine">longitudine</expan> ſui <expan abbr="integrũ">integrum</expan> <expan abbr="minorẽ">minorem</expan> atque <expan abbr="inſup̃">inſuper </expan><expan abbr="alterã">alteram</expan> in ſe mi<lb></lb>noris <expan abbr="p̃tem">partem</expan> <expan abbr="cõtineat">contineat</expan>. </s>
          <s id="N4129C4">Quod. n. apud ueteres ſexqui <expan abbr="dicebat̃/">dicebatur /</expan> <lb></lb>ſic nos interpretamur <expan abbr="dictũ">dictum</expan>. </s>
          <s id="N4129D7">In <expan abbr="ſexq̃altera">ſexquialtera </expan>igitur maiori da<lb></lb>bitur neruo numerus ternarius: minori <expan abbr="autẽ">autem</expan> binarius. </s>
          <s id="N4129E0"><expan abbr="Sexq̃tertia">Sexqui<lb></lb>tertia </expan>dicta / in qua maior corda <expan abbr="minorẽ">minorem</expan> <expan abbr="cõtineat">contineat</expan> integram <lb></lb>atque <expan abbr="inſup̃">inſuper </expan>minoris ipſius <expan abbr="partẽ">partem</expan> quoque tertiam. </s>
          <s id="N4129F3">Maiori ergo <pb xlink:href="004/01/331.jpg"></pb>dabis numerum quattuor: minori tria. </s>
          <s id="N4129FA">In ea uero <expan abbr="cõſonantia">conſonantia</expan> <lb></lb>quæ diapaſon dicitur / numeri <expan abbr="habent̃">habentur</expan> <expan abbr="reſpõdentes">reſpondentes</expan> ex dupla <lb></lb>uti binarii ad <expan abbr="unitatẽ/">unitatem /</expan> et <expan abbr="totũ">totum</expan> ad ſui <expan abbr="dimidiã">dimidiam</expan>. </s>
          <s id="N412A19">In tripla ter<lb></lb>narii ad <expan abbr="ipſã">ipſam</expan> <expan abbr="eandẽ">eandem</expan> <expan abbr="unitatẽ/">unitatem /</expan> aut <expan abbr="ĩtegri">integri</expan> ad ſui <expan abbr="partẽ">partem</expan> tertiam: <lb></lb>in quadrupla quaternarius ad <expan abbr="ipſã">ipſam</expan> <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> <expan abbr="reſpõdet">reſpondet</expan> unitatem <lb></lb>uti <expan abbr="integrũ">integrum</expan> ad ſui <expan abbr="quartã">quartam</expan>. </s>
          <s id="N412A4A">Numeri <expan abbr="demũ">demum</expan> ipſi muſici / ut eoſ <lb></lb><expan abbr="ſũmatim">ſummatim</expan> <expan abbr="colligã/hi">colligan / hi</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N412A5E">Vnus / duo / tres / quattuor. </s>
          <s id="N412A61">Eſt <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <lb></lb>ut dixi tonus: in quo maior neruus ad <expan abbr="minorẽ">minorem</expan> <expan abbr="cõp̃atus">comperatus</expan> <expan abbr="eũ">eum</expan> ſu<lb></lb>perat ex minoris <expan abbr="p̃te">parte</expan> octaua. </s>
          <s id="N412A78">His <expan abbr="oĩbus">omnibus</expan> numeris <expan abbr="utũt̃">utuntur</expan> archi<lb></lb>tecti <expan abbr="perq̃">perquam</expan> <expan abbr="cõmodiſſime">commodiſſime</expan>: et binatim <expan abbr="ſũptis">ſumptis</expan> uti <expan abbr="ponẽdis">ponendis</expan> foro <lb></lb>plateis et areis <expan abbr="ſubdiualibus/ĩ">ſubdiualibus / in</expan> quibus <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> duæ <expan abbr="cõſiderãtur">conſiderantur</expan> <lb></lb>diametri latitudinis et longitudinis. </s>
          <s id="N412AA5">Ternatim <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="ſũptis">ſumptis</expan> <lb></lb><expan abbr="urunt̃">utuntur</expan> ueluti in feſſionibus publicis et ſenatu ponendo atque <lb></lb>aula et eiuſmodi: in quibus una comparant longitudini la<lb></lb>titudinem: et utriſque iſtorum altitudinem uolunt ad <expan abbr="armo/niam">armo<lb></lb>niam </expan>correſpondere.</s>
        </p>
        <p id="N412ABB" type="main">
          <s id="N412ABD">De his nobis <expan abbr="dicendũ">dicendum</expan> eſt. </s>
          <s id="N412AC4">Prius de areis: in quibus <expan abbr="binatĩ">binatim</expan> <lb></lb>diametri <expan abbr="coaptant̃">coaptantur</expan>. </s>
          <s id="N412AD1">Arearum aliæ breues: aliæ prolixiores: aliæ <lb></lb>mediæ: <expan abbr="oĩum">omnium</expan> breuiſſima eſt quadrata: cuius latera quæuis <lb></lb>mutua <expan abbr="lõgitudine">longitudine</expan> ſunt æqualia: et angulis <expan abbr="reſpõdent">reſpondent</expan> <expan abbr="oĩbus">omnibus</expan> <lb></lb>rectis. </s>
          <s id="N412AEA">Proxima eſt iſtic <expan abbr="ſexq̃altera">ſexquialtera </expan>/ <expan abbr="tũ">tum</expan> et inter breues areas <lb></lb>annumerabitur ſexquitertia. </s>
          <s id="N412AF3">Tres <expan abbr="igit̃">igitur</expan> iſtiuſmodi <expan abbr="reſpõdẽtiæ">reſponden<lb></lb>tiæ</expan> quæ <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> apud nos ſimplices <expan abbr="nũcupant̃">nuncupantur</expan> breuibus deben<lb></lb>tur areis. </s>
          <s id="N412B0A">Mediocribus quoque æque tris <expan abbr="cõueniũt">conueniunt</expan>. </s>
          <s id="N412B11">Earum opti<lb></lb>ma eſt dupla: huic proxima quæ a ſexquialtera duplicata <expan abbr="cõponitur">com<lb></lb>ponitur</expan>. </s>
          <s id="N412B1C">Atqui producitur ea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſic: poſito minimo areæ <lb></lb>numero puta quattuor / producitur prima ſexquialtera: fient <lb></lb>ſex. </s>
          <s id="N412B27">Huic <expan abbr="etiã">etiam</expan> addis rurſus <expan abbr="etiã">etiam</expan> iſtius <expan abbr="alterã">alteram</expan>: <expan abbr="fiũt">fiunt</expan> <expan abbr="nouẽ">nouem</expan>. </s>
          <s id="N412B3E">Ex <lb></lb>cedet <expan abbr="igit̃">igitur</expan> <expan abbr="lõgitudo">longitudo</expan> maxima iſtic <expan abbr="breuiſſimã">breuiſſimam</expan> ex dupla atque <lb></lb>amplius ex duplæ tono et mediarum <expan abbr="etiã">etiam</expan> erit <expan abbr="quã">quam</expan> dederis bis <lb></lb><expan abbr="ſũpta">ſumpta</expan> ſexquitertia pari ducta ratione uti proxima. </s>
          <s id="N412B5E">Erit igi<lb></lb>tur ex hac re <expan abbr="ſũpta">ſumpta</expan> productione linea iſtic minor ut <expan abbr="nouẽ">nouem</expan> <expan abbr="lõgiſſima">lon<lb></lb>giſſima</expan> ut <expan abbr="ſexdecĩ">ſexdecim</expan>. </s>
          <s id="N412B75">Ergo hic maior linea exceditur a dupla <lb></lb>minoris uno minus tono: In prolixioribus areis ratio <expan abbr="ducit̃">ducitur</expan> <pb xlink:href="004/01/332.jpg"></pb>ſic. </s>
          <s id="N412B82">Nam aut <expan abbr="iũgitur">iungitur</expan> dupla <expan abbr="cũ">cum</expan> ſexquialtera et fit tripla: aut <lb></lb><expan abbr="iungit̃">iungitur</expan> duplæ <expan abbr="etiã">etiam</expan> ſexquitertia / et <expan abbr="fiũt">fiunt</expan> extremi numeri uti <lb></lb>tres et octo: aut <expan abbr="ſumũtur">ſumuntur</expan> ut <expan abbr="reſpõdeant">reſpondeant</expan> mutuo diametri ex <lb></lb>quadrupla. </s>
          <s id="N412BA6">Diximus de breuioribus arcis in quibus numeri <lb></lb>reſpondeant aut ex æquo / aut uti duo ad tres aut uti tres ad <lb></lb>quattuor. </s>
          <s id="N412BAD">Et de mediocribus areis <expan abbr="ĩ">in</expan> quibus <expan abbr="reſpẽdẽt">reſpendent</expan> nume<lb></lb>ri aut ex dupla / aut uti quattuor ad <expan abbr="nouẽ/aut">nouem / aut</expan> uti nouem ad <lb></lb>ſexdecim. </s>
          <s id="N412BC0">Vltimo <expan abbr="recẽſuimus">recenſuimus</expan> prolixiores in <expan abbr="q̃bus">quibus</expan> <expan abbr="reſpõdent">reſpondent</expan> <lb></lb>ex tripla aut ex quadrupla / aut uti tres ad octo. </s>
          <s id="N412BCD">Ternatim <lb></lb><expan abbr="aũt">aut</expan> uniuerſos corporis diametros / ut ſic loquar / coadiuga<lb></lb>bimus numeris his: qui aut <expan abbr="cũ">cum</expan> ipſis armoniis innati <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: aut <lb></lb><expan abbr="ſũpti">ſumpti</expan> <expan abbr="aliũde">aliunde</expan> certa et recta ratione <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N412BEC">In armoniis <expan abbr="inſũt">inſunt</expan> nu<lb></lb>meri / ex quorum <expan abbr="correſpõdentiis">correſpondentiis</expan> proportiones earum <expan abbr="cõplẽtur">complentur</expan> <lb></lb>uti in dupla / tripla / quadrupla. </s>
          <s id="N412BFF"><expan abbr="Nã">Nam</expan> dupla <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ex ſimpli<lb></lb>ci <expan abbr="habet̃">habetur</expan> ſexquialtera: cui <expan abbr="adiũcta">adiuncta</expan> quoque ſit ſexquitertia <expan abbr="exẽ">exem<lb></lb>plo</expan> huiuſmodi. </s>
          <s id="N412C19">Eſto ſit duplæ numerus minimus duo. </s>
          <s id="N412C1C">Ex <lb></lb>hoc produco <expan abbr="p̃">per </expan><expan abbr="ſexquialterã">ſexquialteram</expan> <expan abbr="ternariũ">ternarium</expan>: ex ternario inde <expan abbr="p̃">per </expan> <expan abbr="ſexquitertiã">ſex<lb></lb>quitertiam</expan> <expan abbr="habebit̃">habebitur</expan> quaternarius: qui <expan abbr="idẽ">idem</expan> numerus ad binari<lb></lb>um duplus eſt. </s>
          <s id="N412C3A">Aut itidem ſic. </s>
          <s id="N412C3D">Eſto ſit minimus numerus <lb></lb>tris: produco <expan abbr="ſexquitertiã">ſexquitertiam</expan>: <expan abbr="fiũt">fiunt</expan> quattuor: addo <expan abbr="ſexquialterã">ſexquialteram</expan>: <lb></lb><expan abbr="habent̃">habentur</expan> ſex: qui relati ad tris <expan abbr="cõplent">complent</expan> <expan abbr="duplã">duplam</expan>. </s>
          <s id="N412C5B">Tum et tripla <lb></lb><expan abbr="cõponit̃">componitur</expan> ex dupla et ſexquialtera ſimul iunctis. </s>
          <s id="N412C63">Eſto ſit nu<lb></lb>merus iſtic minimus binarius: Is ex dupla fiet quaternari<lb></lb>us: huic addo <expan abbr="ſexquialterã">ſexquialteram</expan>: fit ſenarius: qui <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſenarius <lb></lb>numerus <expan abbr="reſpõdet">reſpondet</expan> ad <expan abbr="binariũ">binarium</expan> ex tripla. </s>
          <s id="N412C7C">Aut iſtuc <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> ſic. <lb></lb></s>
          <s id="N412C84">Poſito <expan abbr="eodẽ">eodem</expan> binario minori capio eius <expan abbr="ſexquialterã">ſexquialteram</expan> fiet ter<lb></lb>narius. </s>
          <s id="N412C91">Addo <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="duplã">duplam</expan> ternarii: habemus <expan abbr="ſenariũ">ſenarium</expan> <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> mi<lb></lb>noris <expan abbr="triplũ">triplum</expan>. </s>
          <s id="N412CAA">Similibus <expan abbr="extẽſionibus">extenſionibus</expan> producitur quadrupla <lb></lb>ex quibus <expan abbr="cõponitur">componitur</expan> dupla addita illis altera quoque dupla. <lb></lb></s>
          <s id="N412CB8"><expan abbr="Nã">Nam</expan> fit ea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ex dupla duplicata: quæ <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> diſdiapaſon <lb></lb>appellatur. </s>
          <s id="N412CC8">Fitque in <expan abbr="modũ">modum</expan> <expan abbr="hũc">hunc</expan>. </s>
          <s id="N412CD3">Eſto ſit numerus iſtic mini<lb></lb>mus duo: <expan abbr="hũc">hunc</expan> duplo / et fit <expan abbr="diapaſõ">diapaſon</expan>: quæ <expan abbr="reſpõdet">reſpondet</expan> <expan abbr="utiq̃">utique</expan> <expan abbr="q̃ttuor">quattuor </expan><lb></lb>ad duo. </s>
          <s id="N412CEB"><expan abbr="Hãc">Hanc</expan> iterum duplo: et fiunt biſdiapaſon: in qua <expan abbr="respõ/dent">respon<lb></lb>dent </expan>ad duo octo. </s>
          <s id="N412CF4">Componitur <expan abbr="etiã">etiam</expan> quadrupla iſtec additis <pb xlink:href="004/01/333.jpg"></pb>ad duplam ſexquialtera et ſimul <expan abbr="ſexq̃tertia">ſexquitertia </expan>. </s>
          <s id="N412D00">Id qui fiat ex <lb></lb><expan abbr="p̨xime">proxime </expan>dictis <expan abbr="conſpicuũ">conſpicuum</expan> eſt. </s>
          <s id="N412D09"><expan abbr="Nã">Nam</expan> quo ſit explicatio iſtæc <expan abbr="ap̃/tior">aper<lb></lb>tior </expan>poſita puta dualitate <expan abbr="p̃">per </expan><expan abbr="ſexq̃alter6atilde;">ſexquialteram </expan> fit ternarius: qui per <lb></lb><expan abbr="ſexq̃tertiã">ſexquitertiam</expan> fit quaternarius. </s>
          <s id="N412D1A">Qui demum quaternarius <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="du/plã">du<lb></lb>plam</expan> fit octonarius. </s>
          <s id="N412D22">Aut ſic. </s>
          <s id="N412D25"><expan abbr="Nã">Nam</expan> poſito <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ternario habes <lb></lb>ex dupla iſtius <expan abbr="ſenariũ">ſenarium</expan>: cui addis <expan abbr="alterã">alteram</expan> ſui partem: <expan abbr="fiũt">fiunt</expan> <expan abbr="no/uẽ">no<lb></lb>uem</expan>: huic addis <expan abbr="tertiã/dabuntur">tertiam / dabuntur</expan> <expan abbr="duodecĩ">duodecim</expan>: <expan abbr="q̃">qui </expan>quoque ad ſui <expan abbr="nimũtris">mi<lb></lb>nimum tris</expan> quaternarius eſt. </s>
          <s id="N412D4F">His numeris quales <expan abbr="recẽſuimus">recenſuimus</expan> <lb></lb><expan abbr="utũtur">utuntur</expan> architecti <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="cõfuſe">confuſe</expan> et promiſcue: ſed correſpondenti<lb></lb>bus utrinque ad <expan abbr="armoniã">armoniam</expan>. </s>
          <s id="N412D69">Vti <expan abbr="q̃">qui</expan> parietes uelit attollere <expan abbr="ĩ">in</expan> area <lb></lb>fortaſſis: cuius longitudo ſit ad ſui <expan abbr="latitudinẽ">latitudinem</expan> dupla: is iſtic <lb></lb><expan abbr="utat̃">utatur</expan> <expan abbr="reſpõdentiis">reſpondentiis</expan> no quibus tripla: ſed iis <expan abbr="tantũ">tantum</expan>: quibus <expan abbr="eadẽ">ea<lb></lb>dem</expan> ipſa <expan abbr="coponat̃">coponatur</expan> dupla. </s>
          <s id="N412D8C">Aeque <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> ſequetur in area tripla: <lb></lb><expan abbr="nã">nam</expan> ſuis quoque <expan abbr="utet̃">utetur</expan> <expan abbr="reſpõdentiis">reſpondentiis </expan>: utetur <expan abbr="inq̈">in quam</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> aliis <expan abbr="q̈">quam</expan> ſuis. <lb></lb></s>
          <s id="N412DA1">Itaque diffiniet diametros <expan abbr="ternatī">ternatim</expan> numeris quoſ <expan abbr="recẽſuimus">recenſuimus</expan>: <lb></lb>uti <expan abbr="accõmodatiores">accommodatiores</expan> eos uenire <expan abbr="ſuũ">ſuum</expan> ad opus intelligat. </s>
          <s id="N412DB6">Dia<lb></lb>metris <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="finiũdis">finiundis</expan> <expan abbr="ĩnatæ">innatæ</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> <expan abbr="quædã">quædam</expan> <expan abbr="correſpõdẽtiæ">correſpondentiæ</expan> quæ nu<lb></lb>meris <expan abbr="neq̃eq̈">nequicquam</expan> terminari <expan abbr="poſſũt">poſſunt </expan>: ſed <expan abbr="captãtur">captantur</expan> radicibus et po<lb></lb>tentiis. </s>
          <s id="N412DDF">Radices <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> latera quadratorum numerorum. </s>
          <s id="N412DE6">Po<lb></lb>tentiæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> ipſorum quadratorum areæ. </s>
          <s id="N412DF3">Ex arearum accretio<lb></lb>ne <expan abbr="cõcipiũtur">concipiuntur</expan> cubi. </s>
          <s id="N412DFC">Cuborum primus cuius radix unitas diui<lb></lb>nitati <expan abbr="cõſecratus">conſecratus</expan> eſt / ea re quod ex unitate productus totus ipſe <lb></lb>quaque unus ſit. </s>
          <s id="N412E07">Accedit quod <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> <expan abbr="unũ">unum</expan> eſſe <expan abbr="oĩum">omnium</expan> figurarum <lb></lb>in primis <expan abbr="ſtabilẽ">ſtabilem</expan>: et in <expan abbr="oẽm">omnem</expan> baſim æque <expan abbr="cõſtantẽ">conſtantem</expan> et <expan abbr="p̃manſurum">permanſu<lb></lb>rum </expan>. </s>
          <s id="N412E26">Sed unitas ſi <expan abbr="nõ">non</expan> ipſa numerus eſt: ſed numerorum ſcatu<lb></lb>rigo ſeſe <expan abbr="ipſã">ipſam</expan> <expan abbr="cõtinẽs">continens</expan> atque <expan abbr="profundẽs">profundens</expan>: <expan abbr="primũ">primum</expan> eſſe numerum for<lb></lb>taſſis licebit dicere <expan abbr="dualitatẽ">dualitatem</expan>. </s>
          <s id="N412E45">Ex radice hac producis <expan abbr="areã">aream</expan> <lb></lb><expan abbr="quaternariã/quã">quaternariam / quam</expan> qui in <expan abbr="altũ">altum</expan> ſuſtulerunt ad radicis parilita<lb></lb>tem <expan abbr="cõplebitur">complebitur</expan> cubus octonarius: ex cubo iſtiuſmodi finitio<lb></lb>num <expan abbr="cõſtitutiones">conſtitutiones</expan> <expan abbr="habebũtor">habebuntur</expan>. </s>
          <s id="N412E65"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> iſtic ſe <lb></lb>offerret <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> cubi latus / quod cubica <expan abbr="dicit̃">dicitur</expan> radix cuius area <lb></lb>numerorum <expan abbr="ẽ">esse</expan> quattuor: et cubi ipſius plenitudo octo. </s>
          <s id="N412E83">His ac<lb></lb>cedit linea ab <expan abbr="ãgulo">angulo</expan> areæ ad oppoſitum <expan abbr="ãgulum">angulum</expan>: <expan abbr="p̃">per</expan> quod <expan abbr="directũ">di<lb></lb>rectum</expan> ducta <expan abbr="quadratũ">quadratum</expan> areæ <expan abbr="diuidẽs">diuidens</expan> in duo æqualia / ex quo <pb xlink:href="004/01/334.jpg"></pb>diameter dicta <expan abbr="ẽ">esse</expan>. </s>
          <s id="N412EA5">Hæc. n. <expan abbr="quãta">quanta</expan> ſit ad numerum <expan abbr="ignorat̃">ignoratur</expan>. </s>
          <s id="N412EB5">Sed <lb></lb>eſſe <expan abbr="hãc">hanc</expan> <expan abbr="cõſtãt">conſtant</expan> <expan abbr="radicẽ">radicem</expan> areæ octonariæ. </s>
          <s id="N412EC6">Eſtque <expan abbr="ſubĩde">ſubinde</expan> et &#039; diame<lb></lb>ter cubi: <expan abbr="quã">quam</expan> certo ſcimus eſſe <expan abbr="radicẽ">radicem</expan> numeri duodenarii. <lb></lb></s>
          <s id="N412ED8">Poſtremo <expan abbr="ẽ">est</expan> linea <expan abbr="ĩ">in</expan> triangulo <expan abbr="rectãgulo">rectangulo</expan> maxima / cuius <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <lb></lb>trianguli duo minora latera <expan abbr="rectũ">rectum</expan> <expan abbr="angulũ">angulum</expan> <expan abbr="continẽtia">continentia</expan> ſint: <lb></lb>eorum <expan abbr="alterũ">alterum</expan> radix quaternariæ areæ: <expan abbr="alterũ">alterum</expan> uero latus ſit <lb></lb>radix duodenariæ. </s>
          <s id="N412F05">Tertia uero linea maxima recto angulo <lb></lb>ſubtenſa radix numerorum exiſtat <expan abbr="ſexdecĩ">ſexdecim</expan>. </s>
          <s id="N412F0E">Tales <expan abbr="igit̃">igitur</expan> qua<lb></lb>les <expan abbr="recẽſuimus">recenſuimus</expan> diametris <expan abbr="finiẽdis">finiendis</expan> et numerorum et <expan abbr="quãtitatum">quantita<lb></lb>tum</expan> <expan abbr="correſpondẽtiæ">correſpondentiæ</expan> <expan abbr="ĩnatæ">innatæ</expan> ſunt. </s>
          <s id="N412F2D">Iſtorum <expan abbr="oĩum">omnium</expan> uſus <expan abbr="ẽ/ut">est / ut</expan> mi<lb></lb>nima linea <expan abbr="det̃">detur</expan> areæ latitudini: maxima uero huic <expan abbr="correſpõdẽs">correſpon<lb></lb>dens</expan>  <expan abbr="lõgitudini">longitudini</expan>. </s>
          <s id="N412F4B">Mediæ uero <expan abbr="dent̃">dentur</expan> altitudini. </s>
          <s id="N412F52">Sed interdum <lb></lb>pro ædificiorum <expan abbr="cõmoditate">commoditate</expan> <expan abbr="cõmutabuntur">commutabuntur</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N412F5F" type="main">
          <s id="N412F61">Quæ <expan abbr="aũt">aut</expan> diffinitionis ratio <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="ĩnata">innata</expan> armoniis et corpori<lb></lb>bus: ſed ſumpta <expan abbr="aliũde">aliunde</expan> ad diametros <expan abbr="ternatĩ">ternatim</expan> <expan abbr="iungẽdos">iungendos</expan> ſub <lb></lb>ſeruiat <expan abbr="nũc">nunc</expan> <expan abbr="dicendũ">dicendum</expan> eſt. </s>
          <s id="N412F88">Et. n. ſunt <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="triũ">trium</expan> diametrorum <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>opus coaptandorum annotationes <expan abbr="quædã">quædam</expan> ualde commode du<lb></lb>ctæ <expan abbr="cũ">cum</expan> a muſicis / tum a geometris / <expan abbr="tũ">tum</expan> etiam ab arithmetri<lb></lb>cis: quas iuuabit recognouiſſe. </s>
          <s id="N412FB0">Has <expan abbr="philoſophãtes">philoſophantes</expan> <expan abbr="appellarũt">appella<lb></lb>runt</expan> mediocritates: earum ratio et uaria et multiplex <expan abbr="ẽ">esse</expan>. </s>
          <s id="N412FC0">Sed in <lb></lb>primis apud ſapientes <expan abbr="captãdarum">captandarum</expan> mediocritatum modi ſunt <lb></lb>tres: quorum <expan abbr="oĩum">omnium</expan> ſinis ut poſitis duobus extremis medius <expan abbr="q̃dam">qui<lb></lb>dam </expan><expan abbr="cõparetur">comparetur</expan> numerus ambobus illis poſitis <expan abbr="correſpondẽs">correſpondens</expan> <lb></lb>certa cum ratione: hoc eſt / ut ita loquar / affinitatis quadam <lb></lb>adiunctione. </s>
          <s id="N412FDD">Hac in diſquiſitione terminos conſideramus <lb></lb>tris: duos / quorum alter hinc maximus: et <expan abbr="cõtra">contra</expan> hinc alter mi<lb></lb>nimus dicatur. </s>
          <s id="N412FE8">Tertius uero intermedius utriſque correſpon<lb></lb>deat ex mutua relatione interuallorum: quibus interuallis <lb></lb>hic medius numerus ab utriſque diſtet. </s>
          <s id="N412FEF">Ex tribus quas <expan abbr="ĩ">in</expan> pri<lb></lb>mis probarint philoſophantes / facillima inuentu mediocri<lb></lb>tas eſt: <expan abbr="quã">quam</expan> <expan abbr="arithmetricã">arithmetricam</expan> dicunt. </s>
          <s id="N413002">Poſitis enim extremis nu<lb></lb>merorum terminis: hoc eſt hinc maximo / puta octauo: atque <lb></lb>hinc e regione minimo / puta quattuor: hos ambos in unam <lb></lb>iungis <expan abbr="ſũmam">ſummam</expan>: fient igitur duodecim: qua <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> <expan abbr="compoſitatũ">compoſita<pb xlink:href="004/01/335.jpg"></pb>tum</expan> in duas partes diuiſa accipiam ex eis alteram: ea erit uni<lb></lb>tatum ſex. </s>
          <s id="N41301C">Hunc numerum ſenarium iſtic eſſe arithmetrici <lb></lb>mediocritatem ſtatuunt: quæ quidem inter illos poſitos ex<lb></lb>tremos quattuor atque octo æquo ab utriſque diſtet <expan abbr="ĩteruallo">interuallo</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N413028">Altera uero mediocritas geometrica <expan abbr="ẽ">est</expan>: ea captatur ſic. </s>
          <s id="N41302F"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <lb></lb>minimus quidem terminus puta quattuor in maximam pu<lb></lb>ta nouem ducitur. </s>
          <s id="N41303B">Ex his ita multiplicatis fit ſumma unita<lb></lb>tum ſex et triginta: cuius <expan abbr="ſũmæ/">ſummæ /</expan> uti loquuntur / radix / id <lb></lb>eſt lateris numerus totiens ſumptus quotiens in eo adſit uni<lb></lb>tas ipſam compleat aram numerorum triginta ſex. </s>
          <s id="N413048">Erit igi<lb></lb>tur radix iſtæc ſex: nam ſexies ſumpta aream dabunt ipſam <lb></lb>triginta ſex. </s>
          <s id="N41304F">Hanc arithmetricam mediocritatem perdiffi<lb></lb>cile eſt ubiuis adinueniſſe numeris: ſed lineis eadem belliſ <lb></lb>ſime explicatur: de quibus hic <expan abbr="nõ">non</expan> eſt ut referam. </s>
          <s id="N41305B">Tertia me<lb></lb>diocritas quæ muſica dicitur paulo eſt <expan abbr="q̈">quam</expan> arithmetrica labo<lb></lb>rioſior: numeris tamen belliſſime diffinitur. </s>
          <s id="N413062">In hac propor<lb></lb>tio quæ minimi eſt terminorum poſitorum ad maximum / <lb></lb>iſta eadem proportione ſe habeant oportet diſtantiæ hinc a <lb></lb>minimo ad medium: iſtinc a medio ad maximum termino<lb></lb>rum exemplo iſtiuſmodi. </s>
          <s id="N41306D">Eſto ſint poſiti numeri: minor tri<lb></lb>ginta: maior uero ſexaginta: hi quidem iſtic ſeſe habent ex <lb></lb>dupla: capio igitur numeros: qui minores eſſe in dupla <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>poſſunt: hi ſunt hinc unus: hinc uero <expan abbr="cõtra">contra</expan> duo: <expan abbr="iũgo">iungo</expan> eoſ / <lb></lb>fiunt tres. </s>
          <s id="N413084">Diuido exinde <expan abbr="totũ">totum</expan> illud <expan abbr="ĩteruallum">interuallum</expan> quod inter <lb></lb><expan abbr="maximũ">maximum</expan> datum numerum ſexaginta et <expan abbr="minimũ">minimum</expan> <expan abbr="trigĩta">triginta</expan> eſt in <lb></lb>partes iſtas ipſas tris: erit hinc ſingula <expan abbr="triũ">trium</expan> <expan abbr="partiũ">partium</expan> iſtarum de<lb></lb>cem: <expan abbr="adiũgam">adiungam</expan> ea de re minori termino <expan abbr="unã">unam</expan> <expan abbr="iſtarũ">iſtarum</expan> <expan abbr="ptiũ">partium</expan> hoc <lb></lb>eſt decem / fient <expan abbr="quadragĩta">quadraginta</expan>. </s>
          <s id="N4130BE">Hæc erit quæſita mediocritas <lb></lb>muſica: quæ diſtet a <expan abbr="maxĩo">maximo</expan> numero ex duplo <expan abbr="ĩterualli">interualli</expan> eius: <lb></lb>quo medius ipſe numerus diſtat a minimo. </s>
          <s id="N4130CD">Hac. n. proporti<lb></lb>one <expan abbr="maximũ">maximum</expan> extremorum reſpondere ad minimum propoſuera<lb></lb>mus. </s>
          <s id="N4130DD"><expan abbr="Huiuſmõi">Huiuſmodi</expan> mediocritatibus architecti et totum circa <lb></lb><expan abbr="ædificiũ">ædificium</expan> et circa <expan abbr="p̃tes">partes</expan> <expan abbr="op̃is">operis </expan><expan abbr="p̃q̈">perquam</expan> <expan abbr="plurĩa">plurima</expan> digniſſima adinuenere <lb></lb>quæ <expan abbr="lõgũ">longum</expan> eſſet <expan abbr="proſeq̃.">proſequi</expan>. <expan abbr="Atq̨">Atque</expan> mediocritatibus <expan abbr="q̃dem">quidem</expan> <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi </expan><pb xlink:href="004/01/336.jpg"></pb>ad altitudinis <expan abbr="diametrũ">diametrum</expan> <expan abbr="extollendã">extollendam</expan> apprime uſi ſunt.</s>
        </p>
        <p id="N413107" type="main">
          <s id="N413109">Sed <expan abbr="colũnarum">columnarum</expan> <expan abbr="ponẽdarum">ponendarum</expan> <expan abbr="modũ">modum</expan> et <expan abbr="dimẽſionẽ">dimenſionem</expan> <expan abbr="quã">quam</expan> illi tria <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>genera pro <expan abbr="triũ">trium</expan> <expan abbr="tẽporum">temporum</expan> uarietate <expan abbr="diſtĩxerint / pulchrũ">diſtinxerint / pulchrum</expan> erit in<lb></lb>tellexiſſe. </s>
          <s id="N413134"><expan abbr="Hominẽ">Hominem</expan>. n. <expan abbr="cõtẽplati">contemplati</expan> <expan abbr="colũnas">columnas</expan> ſibi ex illius ſimi<lb></lb>litudine <expan abbr="faciũdas">faciundas</expan> cenſuere. </s>
          <s id="N41314D">Itaque diametros hominis metiti <lb></lb>a latere ad alterum latus <expan abbr="ſextã">ſextam</expan>: ab umbilico <expan abbr="aũt">aut</expan> ad renes deci <lb></lb><expan abbr="decimã">deci<lb></lb>mam</expan> eſſe <expan abbr="p̃tẽ">partem</expan> longitudinis inuenere. </s>
          <s id="N413163">Quod <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> noſtri <expan abbr="ſacrorũ">ſacro<lb></lb>rum</expan> interpretes aduertentes <expan abbr="arcã">arcam</expan> <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="diluuiũ">diluuium</expan> <expan abbr="factã">factam</expan> ad <expan abbr="hoĩs">hominis</expan> <expan abbr="figurationẽ">figu<lb></lb>rationem</expan> <expan abbr="autumãt">autumant</expan>. </s>
          <s id="N413188">Ad tales dimenſiones fortaſſis <expan abbr="colũnas">columnas</expan> <expan abbr="poſuerũt">po<lb></lb>ſuerunt</expan>: ut <expan abbr="eſſẽt">eſſent</expan> aliæ ad baſim ſexcuplæ: aliæ uero decuplæ. <lb></lb></s>
          <s id="N413199">Sed nature ſenſu animis innato / quo ſentiri diximus <expan abbr="cõcinnitates">concin<lb></lb>nitates</expan> <expan abbr="tantã">tantam</expan> iſtic <expan abbr="craſſitudinẽ/et">craſſitudinem / et</expan> contra hic <expan abbr="tantã">tantam</expan> gracilita<lb></lb>tem <expan abbr="nõ">non</expan> decere moniti <expan abbr="abdicarũt">abdicarunt</expan> <expan abbr="utrãque">utramque</expan>. </s>
          <s id="N4131BC">Denique hos inter ex<lb></lb>ceſſus eſſe quod <expan abbr="quærerẽt">quærerent</expan> <expan abbr="exiſtimarũt">exiſtimarunt</expan>. </s>
          <s id="N4131C9">Ea re arithmetricos <lb></lb><expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> imitati ambo illa extrema in <expan abbr="unũ">unum</expan> coegere: et <expan abbr="ſũmã">ſummam</expan> <lb></lb>iunctorum <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="mediã">mediam</expan> diuiſere. </s>
          <s id="N4131DF">Ex quo <expan abbr="eũ">eum</expan> qui a ſenario et dena<lb></lb>rio numero ſpatiis <expan abbr="cõparibus">comparibus</expan> diſtaret / <expan abbr="numerũ">numerum</expan> eſſe octona <lb></lb><expan abbr="octonariũ">octonarium</expan> <expan abbr="cõpertũ">compertum</expan> fecere: placuit atque adeo ea de re <expan abbr="lõgitudini">longitudini</expan> <expan abbr="colũnæ">co<lb></lb>lumnæ</expan> octies <expan abbr="diametrũ">diametrum</expan> dedere baſis / et ionicas <expan abbr="nũcupauere">nuncupauere</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N41320C"><expan abbr="Doricũ">Doricum</expan> uero <expan abbr="colũnarũ">columnarum</expan> genus quod craſſioribus <expan abbr="debet̃">debetur</expan> ædi<lb></lb>ficiis <expan abbr="cadẽ">eadem</expan> ipſa ratione qua <expan abbr="ionicũ">ionicum</expan> habuere. </s>
          <s id="N413224"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> iunxere <expan abbr="q̃dem">qui<lb></lb>dem </expan><expan abbr="minimũ">minimum</expan> <expan abbr="illũ">illum</expan> <expan abbr="terminorũ">terminorum</expan> qui fuit ſex medio huic conſti<lb></lb>tuto ionicis / qui fuit octo: et facta <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> <expan abbr="ẽ">esse</expan> <expan abbr="denũ">denum</expan> et quattuor. <lb></lb></s>
          <s id="N413247"><expan abbr="Hãc">Hanc</expan> <expan abbr="ſũmã">ſummam</expan> diuiſere in <expan abbr="p̃tes">partes</expan> æquales: et datus eſt inde nume <lb></lb>rus ſeptenarius ad <expan abbr="quẽ">quem</expan> <expan abbr="numerũ">numerum</expan> <expan abbr="colũnas">columnas</expan> duxere doricas / uti <lb></lb>eſſent illis <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> baſes ſcaporum amplæ ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> ſeptima longi<lb></lb>tudinis ſui. </s>
          <s id="N413267"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> et graciliores <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quas corynthias appel<lb></lb><expan abbr="larũt / ex">larunt / ex</expan> medio illo ionico numero <expan abbr="cũ">cum</expan> maximo <expan abbr="terminorũ">terminorum</expan> <lb></lb><expan abbr="iũctis / et">iunctis / et</expan> <expan abbr="iũctorum">iunctorum</expan> <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> quoque <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="mediũ">medium</expan> diuiſa conſtituerunt. <lb></lb></s>
          <s id="N413290"><expan abbr="Nã">Nam</expan> fuit <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="ionicarũ">ionicarum</expan> numerus octo: maximi uero termi<lb></lb>norum numerus <expan abbr="decẽ">decem</expan>: qui collecti <expan abbr="unã">unam</expan> in <expan abbr="ſũmã">ſummam</expan> dedere <expan abbr="nu/meros">nu<lb></lb>meros </expan>octo et <expan abbr="decẽ">decem</expan>: cuius erit pars altera <expan abbr="nouẽ">nouem</expan>. </s>
          <s id="N4132B6">Itaque nouies <lb></lb><expan abbr="diametrũ">diametrum</expan> imi ſcapi dedere <expan abbr="lõgitudini">longitudini</expan> corythiarum <expan abbr="colũnarum">columnarum</expan> <lb></lb>Ionicis <expan abbr="aũt">aut</expan> octies. </s>
          <s id="N4132CC">Doricis ſepties. </s>
          <s id="N4132CF">De his hactenus.</s>
        </p>
        <pb xlink:href="004/01/337.jpg"></pb>
        <p id="N4132D5" type="main">
          <s id="N4132D7">Sequitur ut de collocatione <expan abbr="diccndũ">dicendum</expan> ſit. </s>
          <s id="N4132DE">Collocatio ad ſi<lb></lb>tum et <expan abbr="ſedẽ">ſedem</expan> <expan abbr="partiũ">partium</expan> pertinet: ea magis <expan abbr="ſentit̃/">ſentitur /</expan> ubi male habi<lb></lb>ta eſt / <expan abbr="q̈">quam</expan> intelligatur <expan abbr="p̃">per</expan> ſe qui <expan abbr="decẽter">decenter</expan> <expan abbr="ponẽda">ponenda</expan> ſit. </s>
          <s id="N4132F9"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ea <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <lb></lb>multa <expan abbr="p̃te">parte</expan> ad iudicium <expan abbr="inſitũ">inſitum</expan> natura animis <expan abbr="hominũ">hominum</expan> <expan abbr="refert̃">refertur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N413312">Et multa <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="p̃te">parte</expan> finitionis rationibus <expan abbr="cõdicit">condicit</expan>. </s>
          <s id="N41331D"><expan abbr="Tamẽ">Tamen</expan> ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> <lb></lb>de qua agitur ueluti genera ſint hæc. </s>
          <s id="N413329">Suo <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> poſitæ loco <lb></lb>partes <expan abbr="etiã">etiam</expan> minimæ quæ <expan abbr="p̃">per</expan> opus ſint / aſpectu <expan abbr="uenuſtatẽ">uenuſtatem</expan> affe<lb></lb>runt. </s>
          <s id="N41333C">Alieno <expan abbr="aũt">aut</expan> ac <expan abbr="nõ">non</expan> ſe digno et <expan abbr="cõdecẽti">condecenti</expan> loco poſitæ uile<lb></lb>ſcunt / ſi elegantes ſunt: ſin <expan abbr="aũt">aut</expan> minus <expan abbr="uitup̃ant̃">uituperantur</expan>. </s>
          <s id="N413355"><expan abbr="Eccũ">Eccum</expan> et in <lb></lb><expan abbr="op̃ibus">operibus </expan>naturæ illa <expan abbr="quidẽ/et">quidem / et</expan> ſi forte catello aſini auriculam <lb></lb>fronti appegerit: aut ſi pede prodibit <expan abbr="q̃ſpiã">quiſpiam</expan> prægrandi: aut <lb></lb>manu altera uaſtiore: altera uero <expan abbr="p̃puſilla">perpuſilla </expan>: is <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="ĩformis">informis </expan><lb></lb>ſit. </s>
          <s id="N41336F">Et oculo ſpectare altero <expan abbr="ceſio">ceſio</expan>, altero <expan abbr="nigrãti">nigranti</expan> ipſis <expan abbr="ẽt">etiam</expan> iu<lb></lb>mentis <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="probat̃">probatur</expan>: tam ex natura eſt / ut dextera ſiniſtris <expan abbr="oĩ">omni</expan> <lb></lb>parilitate correſpondeant. </s>
          <s id="N41338A">Quare <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> aſſeruabimus ut <lb></lb>ad <expan abbr="libellã">libellam</expan> et <expan abbr="lineã">lineam</expan> et numeros et <expan abbr="formã">formam</expan> et <expan abbr="faciẽ">faciem</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> minutiſ<lb></lb>ſima quæque <expan abbr="diſponãtur">diſponantur</expan>: ita ut mutuo dextera ſiniſtris: <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> <lb></lb>infimis: proxima proximis / æqualia æqualibus æquatiſſime <lb></lb><expan abbr="cõueniant">conueniant</expan> ad iſtius corporis <expan abbr="ornamẽtũ">ornamentum</expan>: cuius futuræ parteſ <lb></lb>ſint. </s>
          <s id="N4133BF">Quin et ſigna et tabulæ et <expan abbr="q̃cquid">quicquid </expan>inſigne <expan abbr="applicabit̃">applicabitur</expan> <lb></lb>ita coaptentur neceſſe eſt: ut innata locis accommodatiori<lb></lb>bus et ueluti gemella <expan abbr="uideãtur">uideantur</expan>. </s>
          <s id="N4133CE">Veteres hanc parilitatis <expan abbr="coæquationẽ">co<lb></lb>æquationem</expan> tanti fecere: ut <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <expan abbr="ponẽdis">ponendis</expan> marmoreis tabulis <expan abbr="uolucrĩt">uo<lb></lb>lucrint</expan> <expan abbr="quãtitate / qualitate / circũſcriptione / et">quantitate / qualitate / circumſcriptione / et</expan> ſitu / et colo<lb></lb>ribus exactiſſime <expan abbr="reſpõdere">reſpondere</expan>. </s>
          <s id="N4133ED">Illud <expan abbr="egregiũ">egregium</expan> apud priſcos: <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>quo artis <expan abbr="præſtãtiã">præſtantiam</expan> ualde admirari ſolitus <expan abbr="ſũ">ſum</expan>. </s>
          <s id="N413403">Statuis cum <lb></lb>alibi <expan abbr="tũ">tum</expan> in faſtigiis <expan abbr="tẽplorum">templorum</expan> <expan abbr="ponẽdis">ponendis</expan> <expan abbr="curarũt /">curarunt /</expan> ne iſtic poſitæ <lb></lb>alteris poſitis e regione ulla ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> aut <expan abbr="lineamẽto">lineamento</expan> aut mate<lb></lb>ria differrent. </s>
          <s id="N413420">Bigas. n. et quadrigas uidemus equorum et du<lb></lb>ctorum et <expan abbr="adſiſtentiũ">adſiſtentium</expan> ſtatuas uſque adeo mutuo ſimiles ut <expan abbr="ĩ">in</expan> ea <lb></lb>re <expan abbr="naturã">naturam</expan> ſupaſſe poſſumus atteſtari: in cuius opibus ne na<lb></lb>ſum <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> naſo <expan abbr="ſimilẽ">ſimilem</expan> intueamur. </s>
          <s id="N413443">Itaque et quid nam ſit pul<lb></lb>chritudo: et quibus <expan abbr="cõſtet">conſtet</expan> partibus / et quos ad numeros no<lb></lb>ſtri maiores et quali finitione collocarint hactenus.</s>
        </p>
        <pb xlink:href="004/01/338.jpg"></pb>
        <p id="N413451" type="main">
          <s id="N413453">Sequitur ut <expan abbr="ſũmas">ſummas</expan> et breues <expan abbr="quaſdã">quaſdam</expan> admonitiones colli<lb></lb>gam: quas ueluti leges <expan abbr="cũ">cum</expan> in tota exornatione <expan abbr="pulchritudi/numque">pulchritudi<lb></lb>numque </expan><expan abbr="cõp̃atione / tũ">comperatione / tum</expan> et in tota re ædificatoria obſeruaſſe ne <lb></lb>ceſſe eſt. </s>
          <s id="N41346C">Faciet <expan abbr="etiã">etiam</expan> ad <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> id quod pollicebamur nos <expan abbr="ue/luti">ue<lb></lb>luti </expan><expan abbr="epilogũ">epilogum</expan> collecturos. </s>
          <s id="N41347D"><expan abbr="Prĩcipio">Principio</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quod uitia <expan abbr="oĩa">omnia</expan> defor<lb></lb>mitatis <expan abbr="lõge">longe</expan> <expan abbr="fugiẽda">fugienda</expan> fore diximus: uitia idcirco præſertim <lb></lb>grauia <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="mediũ">medium</expan> proferemus. </s>
          <s id="N41349F">Vitiorum alia ex <expan abbr="cõſilio">conſilio</expan> ac men<lb></lb>te: uti <expan abbr="iudiciũ/electio">iudicium / electio</expan>: alia ex manu: uti ea quæ fabrili <expan abbr="op̃e">opere </expan><lb></lb><expan abbr="tractant̃">tractantur</expan>. </s>
          <s id="N4134B1"><expan abbr="Cõſilii">Conſilii</expan> iudiciique errores atque peccata priora <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> na<lb></lb>tura ſui et <expan abbr="tẽpor">tempore</expan> /atque in ſe magis graues: atque item poſt <expan abbr="cõmiſſũ">com<lb></lb>miſſum</expan> <expan abbr="peccatũ">peccatum</expan> cæteris <expan abbr="lõge">longe</expan> minus <expan abbr="emẽdabiles">emendabiles</expan>. </s>
          <s id="N4134D9">Ergo ab his <lb></lb>ordiemur. </s>
          <s id="N4134DE">Vitio <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> dabitur / ſi <expan abbr="regionẽ">regionem</expan> <expan abbr="inſalubrẽ/">inſalubrem / </expan> <expan abbr="impacatã">impa<lb></lb>catam</expan> <expan abbr="infecundã/infoelicẽ/triſtẽ/maliſque">infecundam / infoelicem / triſtem / maliſque</expan> <expan abbr="tũ">tum</expan> patentibus tum <lb></lb>etiam occultis <expan abbr="obnoxiã">obnoxiam</expan> <expan abbr="uexatãque">uexatanque</expan> elegeris / ubi opus ponas. <lb></lb></s>
          <s id="N413505">Erit et <expan abbr="uitiũ/ſi">uitium / ſi</expan> areæ <expan abbr="modũ">modum</expan> præſcripſeris <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="aptum / nõ">aptum / non</expan> <expan abbr="accomodatũ">acco<lb></lb>modatum</expan>. </s>
          <s id="N41351D">Si <expan abbr="mẽbra">membra</expan> <expan abbr="mẽbris">membris</expan> adiunxeris: quæ <expan abbr="nõ">non</expan> mutuo inter <lb></lb>ſe <expan abbr="cõſentiant">conſentiant</expan> ad uſus incolarum atque <expan abbr="cõmoditatẽ">commoditatem</expan>. </s>
          <s id="N413536">Si <expan abbr="nõ">non</expan> ſingu<lb></lb>lorum ordinibus. </s>
          <s id="N41353F">Si <expan abbr="nõ">non</expan> toti familiæ liberorum / <expan abbr="ſeruorũ/">ſeruorum /</expan> <expan abbr="matronarũ/puellarũ/urbanorũ">matro<lb></lb>narum / puellarum / urbanorum</expan> <expan abbr="ruſticanorũque">ruſticanorumque</expan> <expan abbr="cõmodiſ">commodiſ</expan> ſatiſ <expan abbr="cũ">cum</expan> di<lb></lb>gnitate cúiuſque <expan abbr="prouiſũ">prouiſum</expan> ſit una et hoſpiti <expan abbr="ẽt">etiam</expan> atque ſalutatori<lb></lb>bus. </s>
          <s id="N413567">Si aut <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> uaſta: aut nimis puſilla / aut <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> paten<lb></lb>tia / aut plus ſatis recondita / aut nimis <expan abbr="coniũcta/">coniuncta /</expan> aut nimis <lb></lb>diſſepata / aut ualde plura / aut pauciora effeceris <expan abbr="q̈">quam</expan>  res <expan abbr="po/ſtulet">po<lb></lb>ſtulet</expan>. </s>
          <s id="N413580">Si <expan abbr="deerũt">deerunt</expan> quibus æſtum / quibus frigora coleres ſine <lb></lb>moleſtia. </s>
          <s id="N413589">Si non <expan abbr="aderũt">aderunt</expan> diuerſoria: quibus te <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="bonã">bonam</expan> <expan abbr="ualetu/dinẽ">ualetu<lb></lb>dinem</expan> exerceas atque oblectes: <expan abbr="q̃bus">quibus</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> ab inualidis et non be<lb></lb>ne <expan abbr="habẽtibus">habentibus</expan> coeli <expan abbr="tẽporũque">temporumque</expan> <expan abbr="offẽſiones">offenſiones</expan> prohibeas. </s>
          <s id="N4135AB">Adde ſi <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>erit ab <expan abbr="hominũ">hominum</expan> iniuria / a ſubitis caſibus ſatiſ munita et <expan abbr="tuta">tu<lb></lb>ta</expan>. </s>
          <s id="N4135BA">Si erit paries aut gracilior <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut ſeſe ferre et <expan abbr="tectũ">tectum</expan> poſſit: <lb></lb>aut <expan abbr="lõge">longe</expan> craſſior <expan abbr="q̈">quam</expan>  firmitudo exigat. </s>
          <s id="N4135CF">Si tecta inter ſe ſtilli<lb></lb>cidiis / ut ita <expan abbr="loquar / altercãtia">loquar / altercantia</expan>. </s>
          <s id="N4135D8">Si <expan abbr="imbriũ">imbrium</expan> uim <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="parietẽ">parietem</expan> <expan abbr="ĩtra">intra </expan><lb></lb><expan abbr="itionẽ">itionem</expan> <expan abbr="fundẽtia">fundentia</expan>. </s>
          <s id="N4135F0">Si <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> excelſa / aut <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> depreſſa poſue<lb></lb>ris. </s>
          <s id="N4135FD">Si apertionum hiatus <expan abbr="uẽtos">uentos</expan> infectos / pruinas moleſtas / <lb></lb>ſoles importunos. </s>
          <s id="N413606">Aut <expan abbr="cõtra">contra</expan> ſi obſtruſiores <expan abbr="cæcitatẽ">cæcitatem</expan> <expan abbr="odioſã">odioſam</expan> <pb xlink:href="004/01/339.jpg"></pb>intulerint. </s>
          <s id="N413619">Si oſſibus <expan abbr="parietũ">parietum</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> pepercerint. </s>
          <s id="N413624">Si <expan abbr="p̃pediti">perpediti </expan>an <lb></lb>fractus <expan abbr="itionũ">itionum</expan>. </s>
          <s id="N413630">Si foeda obſcoenaque offenderint / et iſtiuſmo<lb></lb>di quæ ſuperioribus libris qualia eſſe <expan abbr="debeãt">debeant</expan> explicauimus. <lb></lb></s>
          <s id="N41363A"><expan abbr="Cæterũ">Cæterum</expan> quæ inter <expan abbr="ornamẽtorum">ornamentorum</expan> uitia <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> odiſſo opor<lb></lb>teat / erant ueluti in operibus naturæ ſiquid forte <expan abbr="præpoſterũ">præpoſte<lb></lb>rum</expan>, <expan abbr="mancũ/exuberãs / aut">mancum / exuberans / aut</expan> ulla ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> informe interceſſerit. <lb></lb></s>
          <s id="N413656"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ſi id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> in natura <expan abbr="improbat̃/atque">improbatur / atque</expan> <expan abbr="mõſtro">monſtro</expan> <expan abbr="habet̃/">habetur / </expan><expan abbr="q̃d">quid</expan> <lb></lb>in architecto: qui uſus ſit partibus <expan abbr="indecẽter">indecenter </expan>? </s>
          <s id="N41366E">Et ſi <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> partes <lb></lb><expan abbr="quidẽ/quibus">quidem / quibus</expan> circa formas utatur / lineæ <expan abbr="anguli / extẽſio">anguli / extenſio</expan> et <lb></lb>talia. </s>
          <s id="N413680">Ergo recte aſſeuerant qui <expan abbr="dicũt">dicunt</expan> <expan abbr="rep̃iri">reperiri </expan><expan abbr="uitiũ">uitium</expan> <expan abbr="nullũ">nullum</expan> de<lb></lb>formitatis obſcoenius <expan abbr="atq̨">atque </expan>deteſtabilius <expan abbr="q̈">quam</expan>  aut angulos aut <lb></lb>lineas aut ſuperficies numero magnitudine ac ſitu non dili<lb></lb>genter examinateque inter ſe <expan abbr="cõparatas">comparatas</expan> coæquatas atque  <expan abbr="cõpactas">compa<lb></lb>ctas </expan>intermiſcere. </s>
          <s id="N4136A4">Et quis <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="uehemẽter">uehementer</expan> redarguat <expan abbr="eũ/qui">eum / qui</expan> <lb></lb>ubi nulla cogat neceſſitas ex <expan abbr="aberrãtis">aberrantis</expan> lumbrici imitatione <lb></lb>ducat parietis lineas <expan abbr="horſũ/iſtorſũ/incõpoſite/ĩcõſiderate">horſum  / iſtorſum / incompoſite / inconſiderate</expan> <lb></lb>alias <expan abbr="oblõgas">oblongas</expan>: alias minuſculas / angulis <expan abbr="ĩparibus">imparibus</expan> <expan abbr="cõpac">compactio<lb></lb>ne</expan> informi: <expan abbr="eadẽque">eademque</expan> <expan abbr="præſertĩ">præſertim</expan> in area iſtic obtuſiore / ex aduer<lb></lb>ſo acutiore <expan abbr="cõfuſa">confuſa</expan> ratione / perturbato ordine / conſilio non <lb></lb>præcogitato et caſtigato. </s>
          <s id="N4136E2">Et <expan abbr="uitiũ">uitium</expan> erit ita <expan abbr="rẽ">rem</expan> duxiſſe / ut <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>alioquin ex <expan abbr="fũdamẽtorum">fundamentorum</expan> rationibus ſeſe habeat <expan abbr="nõ">non</expan> peſſime: <lb></lb><expan abbr="tamẽ">tamen </expan>ita ſit / ut <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="ornamẽta">ornamenta</expan> <expan abbr="deſiderẽt / tamẽ">deſiderent / tamen</expan> excultiora red<lb></lb>di <expan abbr="ornamẽtorum">ornamentorum</expan> <expan abbr="elegãtia">elegantia</expan> nullo pacto poſſit ueluti <expan abbr="q̃">qui</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> parieti<lb></lb>bus nihil curarit <expan abbr="præterq̨">præterquam</expan> ut tecta ſuſtineant: nihil <expan abbr="uſpiã">uſpiam</expan> <expan abbr="reliquerĩt">re<lb></lb>liquerint</expan> ubi apte atque <expan abbr="diſtĩcte">diſtincte </expan>aut columnarum <expan abbr="dignitatẽ/aut">dignitatem / aut</expan> <expan abbr="ſtatuarum">ſta<lb></lb>tuarum </expan>decus / aut <expan abbr="tabularũ">tabularum</expan> et picturæ <expan abbr="uenuſtatẽ">uenuſtatem</expan> aut <expan abbr="cruſtationũ">cruſtatio<lb></lb>num </expan><expan abbr="lautitiẽ">lautitiem</expan> recte poſſis <expan abbr="ĩp̃tiri">impertiri</expan>. </s>
          <s id="N41374A">Huic uitio pene <expan abbr="cõiũctũ">coniunctum</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan>: ſi <lb></lb>quæ pari potueris <expan abbr="ĩpenſa">impenſa</expan> efficere / ut <expan abbr="eſſẽt">eſſent</expan> illa <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <expan abbr="lẽge">longe</expan> <expan abbr="pulcherrĩa">pul<lb></lb>cherrima</expan> et multo <expan abbr="uenuſtiſſima / nõ">uenuſtiſſima / non</expan> id totis uiribus <expan abbr="aſſeq̃">aſſequi </expan>ela<lb></lb>boraris. </s>
          <s id="N413773">Eſt. n. <expan abbr="ĩ">in</expan>formis profecto et figuris ædificiorum aliquod <expan abbr="excellẽs">ex<lb></lb>cellens</expan> <expan abbr="p̃fectũque">perfectumque</expan> a natura quod <expan abbr="animũ">animum</expan> excitat / e ueſtigioque <expan abbr="ſẽtit̃">ſen<lb></lb>titur</expan> ſi adſit: ſi uero deſit <expan abbr="maiorẽ">maiorem</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="modũ">modum</expan> <expan abbr="deſidert̃">deſideretur</expan>. </s>
          <s id="N4137A2">Et <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> præ <lb></lb><expan abbr="præſertĩ">præ<lb></lb>ſertim</expan> oculi natura <expan abbr="p̃cupidi">percupidi </expan>pulchritudinis atque <expan abbr="cõcīnitat">concinnitat</expan> : et <lb></lb><expan abbr="ĩ">in</expan> ea re ſeſe <expan abbr="præſtãt">præſtant</expan> moroſos et <expan abbr="admodũ">admodum</expan> difficiles. </s>
          <s id="N4137BF">Neque ſcio <pb xlink:href="004/01/340.jpg"></pb>unde ſit: cur magis quod deſit <expan abbr="flagitẽt">flagitent</expan>: <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="probẽt">probent</expan> quod adſit <lb></lb><expan abbr="Quærũt">Quærunt</expan>. n. <expan abbr="cõtinuo">continuo</expan> quod addi ad <expan abbr="nitorẽ">nitorem</expan> <expan abbr="ſplẽdorẽque">ſplendoremque</expan> poſſit: <lb></lb>et <expan abbr="offendũtur">offenduntur</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ni <expan abbr="quantũ">quantum</expan> a curioſiſſimo atque perſpica<lb></lb>ciſſimo atque <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="diligẽtiſſimo">diligentiſſimo</expan> prouideri fierique potuiſſe iudi<lb></lb>cent: <expan abbr="tantũ">tantum</expan> <expan abbr="uideãt">uideant</expan> artis laboris induſtriæque <expan abbr="expoſitũ">expoſitum</expan>. </s>
          <s id="N413811">Quin <lb></lb>et <expan abbr="interdũ">interdum</expan> quid <expan abbr="nã">nam</expan> ſit quod <expan abbr="offẽdat">offendat</expan> nequeunt explicare præ<lb></lb>ter unum id quod immoderatam ſpectandæ pulchritudinis <lb></lb>cupiditatem non <expan abbr="habeãt">habeant</expan> qui penitus <expan abbr="adĩplcant">adimpleant</expan>. </s>
          <s id="N41382E">Quæ <expan abbr="cũ">cum</expan> ita <lb></lb>ſint / profecto erit officii <expan abbr="oĩ">omnem</expan> ſtudio <expan abbr="op̃a">opera</expan> et diligentia eniti ut <lb></lb>quoad <expan abbr="ĩ">in</expan> nos ſit / quæ aſtruamus ornatiſſima ſint: et <expan abbr="præſertĩ">præſertim</expan> <lb></lb>quæ eſſe ornata <expan abbr="omẽs">omnes</expan> <expan abbr="cõcupiſcunt">concupiſcunt</expan>. </s>
          <s id="N41384F">Quo in genere <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> publi<lb></lb>ca et <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> ſacra. </s>
          <s id="N41385C">Ea. n. extare nuda <expan abbr="ornamẽtis">ornamentis</expan> homo <expan abbr="p̃peti">perpe<lb></lb>ti </expan>poterit nemo. </s>
          <s id="N41386B">Erit <expan abbr="etiã">etiam</expan> uitium / ſi quæ publicis <expan abbr="debent̃">debentur</expan> or<lb></lb>namenta / ea priuatis <expan abbr="adiũxeris">adiunxeris</expan>: aut contra / quæ priuatis / tu <lb></lb>ea publicis appoſueris: præſertim ſi <expan abbr="erũt">erunt</expan> illa <expan abbr="quidẽſuo">quidem ſuo</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> ge<lb></lb>nere nima. </s>
          <s id="N41388C">Si <expan abbr="erũt">erunt</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> manſura ueluti qui futilia caduca pu<lb></lb>tidulaque picturæ <expan abbr="illimẽta">illimenta</expan> publicis adegerit. </s>
          <s id="N41389D">Aeterna. n. eſſe <lb></lb>publica oportet. </s>
          <s id="N4138A8">Et <expan abbr="uitiũ">uitium</expan> profecto graue eſt / quod <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> apud <lb></lb><expan abbr="nõnullos">nonnullos</expan> ineptos uidemus: qui <expan abbr="op̃a">opera</expan> <expan abbr="uixdũ">uixdum</expan> inchoata fuco pi<lb></lb>cturæ et ſculpturæ inſignibus <expan abbr="expoliũt">expoliunt</expan> atque <expan abbr="explẽt">explent</expan>. </s>
          <s id="N4138C6">Ex quo <lb></lb>fit ut caduca iſtæc prius <expan abbr="deleant̃/q̈">deleantur / qua</expan> opus <expan abbr="eductũ">eductum</expan> ſit. </s>
          <s id="N4138D3"><expan abbr="Nudũ">Nudum</expan> <lb></lb><expan abbr="enĩ">enim</expan> abſoluiſſe oportet opus <expan abbr="anteq̈">antequam</expan> ueſtias: ultimum erit / ut <lb></lb>ornes: cui rei et <expan abbr="tẽporum">temporum</expan> et rerum occaſio et facultas ſeſe <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="de/mum">de<lb></lb>mum </expan>præſtabit / cum id <expan abbr="cõmodiſſime">commodiſſime</expan> et ſine ulla <expan abbr="ĩpeditiõe">impeditione</expan> <lb></lb>poteris. </s>
          <s id="N4138F8">Sed <expan abbr="ornamẽta">ornamenta</expan> quæ adigas uelim bene multa <expan abbr="exp̃te">experte </expan><lb></lb>ſint eiuſmodi / ut <expan abbr="ĩ">in</expan> his <expan abbr="p̃ficiundis">perficiundis </expan><expan abbr="cõplures">complures</expan> <expan abbr="mediocriũ">mediocrium</expan> artifi<lb></lb>cum manus <expan abbr="exerceant̃">exerceantur</expan>. </s>
          <s id="N413913">Si qua uero placuerint <expan abbr="elegãtiora">elegantiora</expan> et <lb></lb>cultiora ut ſtatuæ tabulæ ue / quales Phidiæ Zeuſiſ ue: illæ <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quod rariores <expan abbr="habeãtur / locis">habeantur / locis</expan> æque rarioribus et digniſ<lb></lb>ſimis <expan abbr="collocabũt̃">collocabuntur</expan>. </s>
          <s id="N41392B"><expan abbr="Deiocẽ">Deiocem</expan> <expan abbr="illũ">illum</expan> medorum regem non laudo qui <lb></lb>ecbatanam urbem ſepteno incinxit muro / diſtinxitque colori<lb></lb>bus ut eſſent alii purpurei: alii cerulei: alii argento tecti: <lb></lb>alii etiam aurati. </s>
          <s id="N41393B">Odi et calliculam qui equile habuit mar<lb></lb>moreum: præſepe eburneum. </s>
          <s id="N413940">Quæ ædificabat Nero cuncta <pb xlink:href="004/01/341.jpg"></pb>erant auro tecta diſtincta gemmis. </s>
          <s id="N413948">Eliogabbalus inſanior / <expan abbr="q̃">qui </expan><lb></lb>ſtrauit auro <expan abbr="pauimẽta / dolẽs">pauimenta / dolens</expan> quod <expan abbr="nõ">non</expan> poſſet electro. </s>
          <s id="N413955">Et uitupe<lb></lb>randi nimirum hi opum <expan abbr="ĩmo">immo</expan> inſaniæ <expan abbr="oſtẽtatores">oſtentatores</expan>: qui ſubſidia <lb></lb><expan abbr="mortaliũ">mortalium</expan> <expan abbr="bominũque">hominumque</expan> ſudores in ea re <expan abbr="profundãt / quã">profundant / quam</expan> neque uſuſ <lb></lb>neque inchoati opis ratio expoſcebat: <expan abbr="quã">quam</expan> ue nulla aut <expan abbr="inge/nii">inge<lb></lb>nii </expan>admiratio honeſtet: aut <expan abbr="inuẽti">inuenti</expan> gratia <expan abbr="cõmendet">commendet</expan>. </s>
          <s id="N41397F">Hæc igi<lb></lb>tur uitia ut uitentur / iterum atque <expan abbr="iterũ">iterum</expan> admoneo <expan abbr="priuſq̈">priuſquam</expan> opus <lb></lb>aggrediare: <expan abbr="totã">totam</expan> rem et ipſe <expan abbr="tecũ">tecum</expan> penſites: et una peritos <expan abbr="cõſulas">con<lb></lb>ſulas</expan>  <expan abbr="exẽplaribus">exemplaribus</expan> ad modulos diductiſ. </s>
          <s id="N4139A0">Ex quibus <expan abbr="uelībis/">uelim bis /</expan> <lb></lb><expan abbr="ter / quater/ſepties / decies / cũ">ter / quater / ſepties / decies / cum</expan> <expan abbr="ĩtermiſſis/">intermiſſis /</expan> <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="reſũptis">reſumptis</expan> tempo<lb></lb>ribus <expan abbr="oẽs">omnes</expan> repetas futuri opis partes / quoad a radicibus imiſ <lb></lb>ad <expan abbr="ſũmã">ſummam</expan> uſque <expan abbr="tegulã">tegulam</expan> nihil neque <expan abbr="abditũ/neque">abditum / neque</expan> <expan abbr="p̨patulum / nequemagnũ">propatulum / neque <lb></lb>magnum</expan> neque paruum toto ſit in opere futurum: quod <expan abbr="nõ">non</expan> tibi et <lb></lb>diu et <expan abbr="multũ">multum</expan> <expan abbr="percogitatũ/percõſtitutũ/deſtinatũque">percogitatum / perconſtitutum / deſtinatumque</expan> habeas <lb></lb>quibus rebus / locis / ordine / numeroque locaſſe / adiunxiſſe / <lb></lb>præfiniſſeque deceat aut præſtet. </s>
          <s id="N4139E4">Itaque ſic efficiet bene <expan abbr="cõſultus">conſul<lb></lb>tus</expan> : parate accurateque <expan abbr="rẽ">rem</expan> <expan abbr="aggrediet̃">aggredietur</expan>: <expan abbr="cõdiſcet">condiſcet</expan> uires <expan abbr="naturãqueſoli/">naturamque <lb></lb>ſoli /</expan> ubi ædes ponat: diſcetque <expan abbr="cũ">cum</expan> ex ueteribus <expan abbr="ædificiis / tũ">ædificiis / tum</expan> <lb></lb>ex uſu et <expan abbr="cõſuetudine">conſuetudine</expan> incolarum quid ſub eo coelo / quo ædifi<lb></lb><expan abbr="candũ">candum</expan> ſit / quiſque lapis / quid harena / quid calx / <expan abbr="q̃d">quod </expan>materia <lb></lb>ex eo loco <expan abbr="ſũpta / quid">ſumpta / quid</expan> <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <expan abbr="aliũde">aliunde</expan> importata ualeat <expan abbr="cõtra">contra</expan> tem<lb></lb>peſtates. </s>
          <s id="N413A26">Statuet <expan abbr="fundamẽtorum">fundamentorum</expan> <expan abbr="pedamẽtorumque">pedamentorumque</expan> <expan abbr="latitudinẽ/">latitudinem /</expan> <expan abbr="altitudinẽ">al<lb></lb>titudinem</expan> et primos ortus. </s>
          <s id="N413A3A"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> parieti et corticibus et <expan abbr="infar/cturæ">infar<lb></lb>cturæ </expan>et nexuris et oſſibus repetet quid quale ue <expan abbr="ſĩgulis">ſingulis</expan> de<lb></lb>beatur. </s>
          <s id="N413A48">Repetet <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <expan abbr="q̃d">quod </expan> <expan abbr="ap̃tionibus">apertionibus</expan> / quid tecto / quid cruſtati<lb></lb>oni / quid <expan abbr="pauimẽto">pauimento</expan> ſubdiuali / quid <expan abbr="op̃i">operi </expan>inteſtino debeatur. <lb></lb></s>
          <s id="N413A56">Præſcribetque <expan abbr="loca / uias / argumẽta / quibus">loca / uias / argumenta / quibus</expan> ſuperflua noxia <lb></lb>foedaque <expan abbr="deriuent̃/auertãtur / coherceãtur">deriuentur / auertantur / coherceantur</expan>: uti <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> <expan abbr="pluuiarũ">pluuiarum</expan> <lb></lb>egerendarum cloacæ: et arearum exſiccandarum foſſuræ: <lb></lb>prohihendarum humectationum præmunitiones: uti etiam <lb></lb>ſunt quæ <expan abbr="irruentiũ">irruentium</expan> <expan abbr="ponderum / impetentiũ">ponderum / impetentium</expan> undarum <expan abbr="laceſcẽtiũ">laceſcen<lb></lb>tium</expan> uentorum uim/ molem / iniuriam fruſtrentur atque ſupe<lb></lb>rent. </s>
          <s id="N413A84">Denique omnia diffiniet / nihil relinquet / cui non quaſi <lb></lb>legem modumque præſcribat. </s>
          <s id="N413A89">Hæc ferme omnia tametſi ad <pb xlink:href="004/01/342.jpg"></pb>firmitatem <expan abbr="uſũque">uſunque</expan> pertinere <expan abbr="ī">in</expan> primis <expan abbr="uideant̃/tamẽ">uideantur / tamen</expan> de ſe hoc <lb></lb>præſtant / ut ſi <expan abbr="negligant̃/uitium">negligantur / uitium</expan> afferant <expan abbr="perq̃">perquam</expan> <expan abbr="maximũ">maximum</expan> de<lb></lb>formitatis. </s>
          <s id="N413AAC">Quæ <expan abbr="potiſſimũ">potiſſimum</expan> ad <expan abbr="ornamẽti">ornamenti</expan> <expan abbr="elegantiã">elegantiam</expan> faciant / <lb></lb>hæc <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N413AC1"><expan abbr="Exactã">Exactam</expan> eſſe oportet <expan abbr="cõdecorãdi">condecorandi</expan> <expan abbr="op̃is">operis </expan><expan abbr="rationẽ/">rationem /</expan> atque <lb></lb>porro <expan abbr="expeditã">expeditam</expan> rebus illuſtribus <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> crebre <expan abbr="cõfertis/">confertis /</expan> <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="inculcatis / unãque">inculcatis / unamque</expan> in <expan abbr="cogeriẽ">cogeriem</expan> coactis: ſed ita diffinite ap<lb></lb>te appoſiteque diſtributis et collocatis: ut qui mutarit <expan abbr="omnẽ">omnem</expan> <lb></lb>concinnitatis <expan abbr="iucũditatẽ">iucunditatem</expan> <expan abbr="perturbatã">perturbatam</expan> ſentiat. </s>
          <s id="N413B00">Præterea nihil <lb></lb><expan abbr="habendũ">habendum</expan> eſt quauis <expan abbr="p̃te">parte</expan> operis <expan abbr="neglectũ">neglectum</expan> atque <expan abbr="exp̃s">expers </expan>artificii: <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> tamen <expan abbr="oīa">omnia</expan> æquabiliter eſſe ornatu eximio <expan abbr="p̃ducta">perducta </expan>/ et di<lb></lb>uitiis reſerta uelim: ſed copia <expan abbr="utet̃">utetur</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> magis <expan abbr="q̈">quam</expan>  uarietate. </s>
          <s id="N413B23">Ex <lb></lb>præſtantiſſimis alia ponet locis primariis: alia <expan abbr="etiã">etiam</expan> colloca<lb></lb>bit media inter minus <expan abbr="elegãtes">elegantes</expan>: alia iterum inter poſtremas. <lb></lb></s>
          <s id="N413B35">Illud in ea re cauebit / ne precioſiſſimis nimium friuola / ne <lb></lb><expan abbr="grãdioribus">grandioribus</expan> minutiſſima / ne retractioribus <expan abbr="ãguſtioribuſquemulto">anguſtioribuſque <lb></lb>multo</expan> <expan abbr="p̃fuſa">perfuſa </expan>atque ampliſſima <expan abbr="cõiungat">coniungat</expan>: ſed quæ <expan abbr="erũt">erunt</expan> inter ſe <lb></lb>dignitate diſſimiles et generibus no uſque pares artificii con<lb></lb>formatione <expan abbr="coæquabũtur">coæquabuntur</expan>. </s>
          <s id="N413B53">Vt <expan abbr="cũ">cum</expan> alia <expan abbr="grauitatẽ">grauitatem</expan> <expan abbr="maieſtatẽquepræſeferant">maieſtatemque <lb></lb>præ ſe ferant</expan>: alia <expan abbr="iucũditatẽ">iucunditatem</expan> et <expan abbr="feſtiuitatẽ">feſtiuitatem</expan> exhibeant. </s>
          <s id="N413B6C"><expan abbr="Omniũ">Omnium</expan> <lb></lb>ratio et ordo ita <expan abbr="comp̃entur">comperentur </expan>: ut <expan abbr="nõ">non</expan> modo ad opus honeſtan<lb></lb>dum certatim <expan abbr="cõueniãt">conueniant</expan>: ſed ne altera <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſine alteris <expan abbr="p̃">per</expan> ſe <lb></lb><expan abbr="cõſtare / aut">conſtare / aut</expan> ſatis <expan abbr="ſuã">ſuam</expan> ſeruare <expan abbr="dignitatẽ">dignitatem</expan> poſſe <expan abbr="uideant̃">uideantur</expan>: iuua<lb></lb>bitque certis locis paulo neglectiora intermiſcere: quo excul<lb></lb>tioribus <expan abbr="lumẽ">lumen</expan> compatione ſui <expan abbr="reddat̃">reddatur</expan> illuſtrius: Illud omni<lb></lb>no <expan abbr="cauebit̃/ne">cauebitur / ne</expan> <expan abbr="lineamẽtorum">lineamentorum</expan> rationes <expan abbr="p̃uertãtur">peruertantur</expan>. </s>
          <s id="N413BAD">Id fieret ſi co<lb></lb>rynthiis dorica / ut dixi aut doricis ionica <expan abbr="miſcerẽt̃">miſcerentur</expan> et eiuſ<lb></lb>modi. </s>
          <s id="N413BBC">Ordini <expan abbr="ẽt">etiam</expan> ſuæ <expan abbr="dabũtur">dabuntur</expan> <expan abbr="p̃tes">partes</expan>: <expan abbr="neq̃d">nequid </expan>interrupte / nequid <lb></lb><expan abbr="cõfuſe">confuſe</expan> <expan abbr="diſſeminet̃">diſſeminetur</expan>: ſed locis et ſuis et aptis <expan abbr="collocet̃">collocetur</expan>. </s>
          <s id="N413BD4">Media <lb></lb>enim mediis / et quæ a mediis pariter <expan abbr="diſtabũt">diſtabunt</expan> pariter <expan abbr="colli/brabũtur">colli<lb></lb>brabuntur</expan>. </s>
          <s id="N413BE2">Erunt denique <expan abbr="oĩa">omnia</expan> dimenſa et nexa et compacta <expan abbr="lineis / angulis / ductu / cohæſione / cõprehẽſione / nõ">li<lb></lb>neis / angulis / ductu / cohæſione / comprehenſione / non</expan> caſu: ſed <lb></lb>certa et diffinita ratione: <expan abbr="præbebũtque">præbebuntque</expan> ſe ut <expan abbr="p̃">per</expan> coronas / <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="intercapedines / oẽmque">in<lb></lb>tercapedines / omnemque</expan> <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="intimã">intimam</expan> extimaque <expan abbr="raciẽ">faciem</expan> <expan abbr="op̃is">operis </expan>quaſi flu<lb></lb>ens libere et ſuaue decurrat intuitus uoluptatem <expan abbr="augẽdo">augendo</expan> ex <pb xlink:href="004/01/343.jpg"></pb>uoluptate <expan abbr="ſimiliũ">ſimilium</expan> <expan abbr="diſſimiliũque">diſſimiliumque</expan> <expan abbr="rerũ">rerum</expan>: neque qui ſpectent ſatis <lb></lb>diu contemplatos ducant ſe quod <expan abbr="iterũ">iterum</expan> atque <expan abbr="iterũ">iterum</expan> ſpectarint <lb></lb>atque <expan abbr="admirẽtur">admirentur</expan>: ni iterato <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="interabeundũ">interabeundum</expan> <expan abbr="reſpectẽt">reſpectent</expan>. </s>
          <s id="N413C33">Et <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>ſatis quæſierint toto in <expan abbr="op̃e">opere </expan><expan abbr="nuſq̈">nuſquam </expan><expan abbr="offẽdãt">offendant</expan> aliquod non æquabi<lb></lb>le: <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="correſpõdẽs">correſpondens</expan>: et totis numeris ad decus <expan abbr="gratiãque">gratiamque</expan> <expan abbr="cõſẽtiens">conſen<lb></lb>tiens</expan> . </s>
          <s id="N413C54">Itaque huiuſmodi ex modulis <expan abbr="excogitabunt̃">excogitabuntur</expan> atque penſa<lb></lb>buntur: neque <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> quæ inchoes / ſed <expan abbr="ẽt">etiam</expan> quæ <expan abbr="ĩter">inter</expan> <expan abbr="efficiẽdũ">efficiendum</expan> uſul <lb></lb>futura ſunt ex ipſis <expan abbr="exẽplaribus">exemplaribus</expan> admoniti præcogitemus ne<lb></lb>ceſſe <expan abbr="ẽ/atque">est / atque</expan> <expan abbr="ẽt">etiam</expan> paremus. </s>
          <s id="N413C7D">Quo coepto <expan abbr="op̃e">opere </expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="hæſitãdũ">hæſitandum</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="uariãdũ/nõ">ua<lb></lb>riandum / non</expan> <expan abbr="ſup̃ſedẽdum">ſuperſedendum</expan>: ſed tota re breui et <expan abbr="circũſcripta">circumſcripta</expan> <expan abbr="quadã">qua<lb></lb>dam</expan> explicatione <expan abbr="p̃cepta">percepta </expan>quæ apta <expan abbr="cõmodaque">commodaque</expan> ſint <expan abbr="exq̃ſita">exquiſita </expan>col<lb></lb>lecta <expan abbr="prõptaque">promptaque</expan> <expan abbr="ſuppeditẽt">ſuppeditent</expan>. </s>
          <s id="N413CAC">Itaque hæc ſunt quæ et <expan abbr="cõſilio">conſilio</expan> et iu<lb></lb>dicio curaſſe <expan abbr="architectũ">architectum</expan> oporteat. </s>
          <s id="N413CB9">Fabriles <expan abbr="aũt">aut</expan> errores non <lb></lb><expan abbr="cõuenit">conuenit</expan> repetere: ſed curabit fabros / ut <expan abbr="p̃pẽdiculis / linea / regula">perpendiculis / linea / re<lb></lb>gula</expan> / normaque recte <expan abbr="utant̃">utantur</expan>. </s>
          <s id="N413CCF">Aptis <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="tẽporibus">temporibus</expan> ædificabit / <lb></lb><expan abbr="intercalabit / reſũmetque">intercalabit / reſummetque</expan> opus <expan abbr="attẽperate">attemperate</expan>: <expan abbr="pura / incorrupta/ĩ">pura / incorrupta / </expan><expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb><expan abbr="permixta/ſolida/ſincera / cõmoda / accomodata / ualida / ponet">permixta / ſolida / ſincera / commoda / accomodata / ualida / po<lb></lb>net</expan> diſponetque / ſuiſ et aptis locis atque ſedibus collocabit / ut <lb></lb>ſtent / iaceant <expan abbr="incumbãt / frõte / latere">incumbant / fronte / latere</expan> ſeu <expan abbr="patẽti">patenti</expan> ſeu apto: uti <lb></lb>cuiuſque natura et uſus exigat.</s>
        </p>
        <p id="N413CFA" type="main">
          <s id="N413CFC">Sed quo in his rebus <expan abbr="curãdis / parandis / exequẽdis">curandis / parandis / exequendis</expan> ſeſe re<lb></lb>cte atque ex officio gerere architectus poſſit / <expan abbr="nõnulla">nonnulla</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> mi<lb></lb>nime <expan abbr="negligẽda">negligenda</expan>. </s>
          <s id="N413D13"><expan abbr="Cogitandũ">Cogitandum</expan> ei quid ſuſcipiat muneris / <expan abbr="q̃d">quod</expan> <lb></lb><expan abbr="profiteatur / quẽ">profiteatur / quem</expan> ſeſe haberi <expan abbr="uelit / quantã">uelit / quantam</expan> rem aggrediatur / <lb></lb><expan abbr="quãtũ">quantum</expan> <expan abbr="laudis / quãtũ">laudis / quantum</expan> <expan abbr="emolumẽti / quãtũ">emolumenti / quantum</expan> gratiæ atque <expan abbr="ẽt">etiam</expan> poſte<lb></lb>ritatis / ſi ſuo recte functus fuerit officio <expan abbr="nãciſcatur">nanciſcatur</expan>. </s>
          <s id="N413D39">Et con<lb></lb>tra ſiquid <expan abbr="imp̃ite / incõſulte / incõſiderate">imperite / inconſulte / inconſiderate</expan> inchoarit: <expan abbr="quantũ">quantum</expan> <lb></lb><expan abbr="uitup̃ationis / quantũ">uituperationis / quantum</expan> odii ſubiturus <expan abbr="ſit/q̈">ſit / quam</expan> <expan abbr="dicax/q̈">dicax / quam</expan> <expan abbr="aptũ/patens">aptum / pa<lb></lb>tens</expan> <expan abbr="aſſiduũque">aſſiduumque</expan> <expan abbr="teſtimoniũ">teſtimonium</expan> ſtultitiæ ſuæ generi <expan abbr="hominũ">hominum</expan> exhi<lb></lb>biturus ſit. </s>
          <s id="N413D68">Magna eſt res architectura: neque eſt <expan abbr="oĩum">omnium</expan> <expan abbr="tantã">tantam</expan> <lb></lb>rem aggredi. </s>
          <s id="N413D75"><expan abbr="Sũmo">Summo</expan> ſit ingenio / acerrimo ſtudio / optima do<lb></lb>ctrina / maximoque uſu præditus neceſſe eſt: atque <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> gra<lb></lb>ui ſinceroque iudicio et <expan abbr="cõſilio">conſilio</expan> qui ſe <expan abbr="architectũ">architectum</expan> audeat profi<lb></lb>teri. </s>
          <s id="N413D8D">De re. n. ædificatoria laus <expan abbr="oīum">omnium</expan> prima eſt iudicare be<pb xlink:href="004/01/344.jpg"></pb>ne quid deceat. </s>
          <s id="N413DA0"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ædificaſſe <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> neceſſitatis <expan abbr="ẽ">est</expan>: <expan abbr="cõmode">commode</expan> <lb></lb>ædificaſſe <expan abbr="cũ">cum</expan> a neceſſitate id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>: <expan abbr="tũ">tum</expan> et ab utilitate <expan abbr="ductũ">ductum</expan> <lb></lb>eſt. </s>
          <s id="N413DC6">Verum ita ædificaſſe / ut lauti <expan abbr="approbẽt">approbent</expan>: frugi <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="reſpuãt">reſpuant</expan>: <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> niſi a peritia docti et bene <expan abbr="cõſulti">conſulti</expan> et ualde <expan abbr="cõſiderati">conſiderati</expan> arti<lb></lb>ficis <expan abbr="proficiſcet̃">proficiſcetur</expan>. </s>
          <s id="N413DE8">Præterea facere quæ uſui <expan abbr="cõmoda">commoda</expan> <expan abbr="uideãtur">uideantur</expan>: <lb></lb>et quæ poſſe pro inſtituto et fortune ope fieri <expan abbr="nõ">non</expan> dubites / non <lb></lb>magis architecti <expan abbr="ẽ/q̃">est / quae</expan> <expan abbr="op̃a">operarii</expan> fabri. </s>
          <s id="N413DFF">Sed præcogitaſſe ac men<lb></lb>te iudicioque ſtatuiſſe <expan abbr="q̃d">quod</expan> <expan abbr="oĩ">omni</expan> ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> <expan abbr="p̃fectũ">perfectum</expan> atque <expan abbr="abſolutũ">abſolutum</expan> futu<lb></lb>rum ſit: eius unius <expan abbr="ẽ">esse</expan> ingenii quale quærimus. </s>
          <s id="N413E16">Ingenio <expan abbr="igit̃">igitur</expan> <lb></lb>inueniat: uſu cognoſcat: iudicio ſeligat: <expan abbr="cõſilio">conſilio</expan> <expan abbr="cõponat">componat</expan>: ar<lb></lb>te <expan abbr="p̃ficiat">perficiat </expan>oportet quod <expan abbr="aggrediat̃">aggrediatur</expan>. </s>
          <s id="N413E2D">Quarum rerum <expan abbr="oĩum">omnium</expan> eſſe <expan abbr="fundamentũ">fun<lb></lb>damentum</expan> ſtatuo <expan abbr="prudẽtiã">prudentiam</expan> et <expan abbr="cõſilii">conſilii</expan> <expan abbr="maturitatẽ">maturitatem</expan>: reliquas <expan abbr="aũt">aut</expan> <lb></lb><expan abbr="uirtutes / humanitatẽ">uirtutes / humanitatem</expan>, <expan abbr="facilitatẽ/modeſtiã/">facilitatem / modeſtiam /</expan> <expan abbr="probitatẽ">probitatem</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> in eo <lb></lb>magis deſidero <expan abbr="q̈">quam</expan>  in cæteris cuiuis artificio deditis <expan abbr="hoĩbus">hominibus</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N413E69">Iſta. n. <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> quæ qui <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="hãbeat / ne">habeat / ne</expan> <expan abbr="hominẽ">hominem</expan> <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <expan abbr="putãdũ">putandum</expan> cenſ<lb></lb>am. </s>
          <s id="N413E8B">Sed <expan abbr="oĩo">omnino</expan> ei <expan abbr="fugiẽda">fugienda</expan> eſt leuitas / <expan abbr="p̃uicacia/iactãtia / intẽp̃ã">peruicacia / iactantia / intemperan<lb></lb>tia</expan> / et ſiqua <expan abbr="ſũt / quæ">ſunt / quæ</expan> <expan abbr="bonã">bonam</expan> <expan abbr="gratiã">gratiam</expan> <expan abbr="minuãt">minuant</expan> in ciuibus: odium <lb></lb>ue <expan abbr="augeãt">augeant</expan>. </s>
          <s id="N413EB2">Cæterum ſic gerat <expan abbr="uelĩ">uelim</expan> ſeſe uti <expan abbr="ĩ">in</expan> ſtudiis litterarum <expan abbr="faciũt">fa<lb></lb>ciunt</expan>. </s>
          <s id="N413EC2">Nemo. n. ſe ſatis dediſſe <expan abbr="op̃ã">operam</expan> litteris putabit: ni au<lb></lb>ctoreſ <expan abbr="oẽs">omnes</expan> <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> bonos legerit atque cognorit: qui <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> in ea fa<lb></lb>cultate aliquid ſcripſerint <expan abbr="quã">quam</expan> <expan abbr="ſectẽtur">ſectentur</expan>. </s>
          <s id="N413EE7">Sic iſtic quot quot <lb></lb>ubique <expan abbr="aderũt">aderunt</expan> opinione et <expan abbr="cõſẽſu">conſenſu</expan> <expan abbr="hoĩum">hominum</expan> probata <expan abbr="op̃a">opera</expan> <expan abbr="perq̃">perquam</expan> dili<lb></lb>gentiſſime ſpectabit: <expan abbr="mãdabit">mandabit</expan> lineis: notabit numeris: uo<lb></lb>let apud ſe diducta eſſe modulis atque exemplaribus: cogno<lb></lb>ſcet / repetet <expan abbr="ordinẽ/locos">ordinem / locos</expan>. </s>
          <s id="N413F0A">genera numeroſque rerum ſingulari<lb></lb>um / quibus illi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> uſi ſunt: <expan abbr="præſertĩ">præſertim</expan> <expan abbr="q̃">qui</expan> maxima et digniſ<lb></lb>ſima effecerint: quos fuiſſe uiros egregios <expan abbr="cõiectura">coniectura</expan> <expan abbr="ẽ">esse</expan>: <expan abbr="quã">quan<lb></lb>do</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> tantarum <expan abbr="impẽſarum">impenſarum</expan> moderatores fuerint: <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> ua<lb></lb>ſta illa exaggeratione <expan abbr="op̃um">operum </expan> <expan abbr="mouebit̃/ut">mouebitur / ut</expan> in eo acquieſcat. <lb></lb></s>
          <s id="N413F3D">Res magna <expan abbr="ẽ/inquit">esse / inquit</expan> <expan abbr="ille / quã">ille / quam</expan> colonus facit: ſed <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> diſ<lb></lb>quiret quid <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="quocũque">quocumque</expan> ſit artificii <expan abbr="p̃cogitati">percogitati </expan>et <expan abbr="recõditi">reconditi</expan> aut <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>uenti ratione rarum et admirabile: aſſueſcetque <expan abbr="ſecũ">ſecum</expan> nihil proba<lb></lb>ri / niſi quod <expan abbr="oĩo">omnino</expan> ſit <expan abbr="elegãs">elegans</expan> <expan abbr="dignũque">dignumque</expan> admiratione ingenii: et <lb></lb>quicquid erit ubique probabile ad ſe recipiet ut imitetur. </s>
          <s id="N413F74">Quæ
<pb xlink:href="004/01/345.jpg"></pb>autem multo fieri poſſe lautiora intelliget: ea tractabit arti<lb></lb>ficio et meditatione ut corrigat atque emendet. </s>
          <s id="N413F7D">Quin et quæ <lb></lb><expan abbr="alioq̃n">alioquin </expan><expan abbr="erũt">erunt</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> peſſima enitetur ingenti uiribus reddere me<lb></lb>liora: <expan abbr="ſẽperque">ſemperque</expan> acri et <expan abbr="cõcitata">concitata</expan> rerum optimarum perueſtigatione <lb></lb>maiora <expan abbr="cõcupiſcens">concupiſcens</expan> <expan abbr="ingeniũ">ingenium</expan> exercebit atque augebit. </s>
          <s id="N413F9E">Eoque pa<lb></lb>cto <expan abbr="nõ">non</expan> diſperſas modo et quaſi diſſeminatas / uerum <expan abbr="ẽt">etiam</expan> intimis <lb></lb>penetralibus / ut ita loquar / naturæ <expan abbr="cõditas">conditas</expan> laudes <expan abbr="oẽs">omnes</expan> ad ſe <lb></lb>colliget: <expan abbr="aĩoque">animoque</expan> <expan abbr="cõcipiet/">concipiet /</expan> quas in ſuis opibus <expan abbr="cũ">cum</expan> mirifico lau<lb></lb>dis et gloriæ fructu <expan abbr="cõferat">conferat</expan>. </s>
          <s id="N413FC9">Gaudebit et aliquod <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="mediũ">medium</expan> ſuo <lb></lb><expan abbr="deprõptũ">depromptum</expan> <expan abbr="īgenio">ingenio</expan> afferre: quod admiremur / forte quale fuit <lb></lb>illius <expan abbr="inuentũ">inuentum</expan>: qui <expan abbr="ædẽ">ædem</expan> ſtruxit <expan abbr="ſacrã">ſacram</expan> nullo adhibito <expan abbr="ferramẽto">ferramen<lb></lb>to</expan>. </s>
          <s id="N413FF1">Quale ue illius / qui romæ <expan abbr="ſtantẽ">ſtantem</expan> tranſtulit <expan abbr="coloſſũ">coloſſum</expan> <expan abbr="atqueſuſpẽſũ">atque <lb></lb>ſuſpenſum</expan>: cui <expan abbr="op̃i">operi </expan> quod <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="faciãt">faciant</expan> ad rem quattuor et <expan abbr="uigīti">uiginti</expan> exer<lb></lb>cuit <expan abbr="elephãtos">elephantos</expan>. </s>
          <s id="N414014">Quale ue illius qui ex fodina labyrinthum <lb></lb>aut <expan abbr="tẽplũ">templum</expan> aut <expan abbr="q̃duis">quoduis </expan>utile uſibus et præter <expan abbr="ſpẽ">ſpem</expan> effecerit. </s>
          <s id="N414021"><expan abbr="NEronẽ">Ne<lb></lb>ronem</expan> architectis <expan abbr="uſũ">uſum</expan> <expan abbr="referũt">referunt</expan> prodigioſis: quibus nihil uenie<lb></lb>bat in <expan abbr="mentẽ/niſi">mentem / niſi</expan> quod efficere homines uix <expan abbr="poſſẽt">poſſent</expan>. </s>
          <s id="N41403B">Hos <expan abbr="nequieq̈">ne<lb></lb>quicquam</expan> probo. </s>
          <s id="N414043">Verum ita <expan abbr="uelī">uelim</expan> <expan abbr="cõp̃ent">comperent</expan> ſeſe / ut <expan abbr="ſemp̃">ſemper </expan><expan abbr="oī">omni</expan> in re uti<lb></lb>litati et frugalitati primas dare partes uoluiſſe præſe <expan abbr="ferãt">ferant</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N414059">Quin et <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="ornamẽti">ornamenti</expan> gratia <expan abbr="oīa">omnia</expan> fecerit tamen ita <expan abbr="p̃abit">parabit </expan>ut in <lb></lb>primis utilitatis gratia id feciſſe <expan abbr="nõ">non</expan> neges. </s>
          <s id="N41406E">Et probabo ſi no<lb></lb>uis inuetiſ <expan abbr="op̃um">operum </expan> probatiſſimæ rationes ueterum et illiſ noua in<lb></lb>genii <expan abbr="cõmenta">commenta</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="deerũt">deerunt</expan>. </s>
          <s id="N414081">Itaque <expan abbr="hũc">hunc</expan> in modum uires ingenii <lb></lb>ſui uſu et tractatione rerum quæ ad hanc <expan abbr="eruditionẽ">eruditionem</expan> multa <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>laude <expan abbr="aſſequendã">aſſequendam</expan> <expan abbr="cõferãt">conferant</expan> excitabit: officiique putabit non <expan abbr="eã">eam</expan> <lb></lb><expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> <expan abbr="facultatẽ">facultatem</expan> habere / qua ſi <expan abbr="careat / nõ">careat / non</expan> is <expan abbr="ſit / quẽ">ſit / quem</expan> ſeſe eſſe pro<lb></lb>fiteatur. </s>
          <s id="N4140B5">Verum bonarum <expan abbr="oĩum">omnium</expan> <expan abbr="artiũ">artium</expan> cognitione et cultu <expan abbr="quantũ">quantum</expan> <lb></lb>ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> faciat <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> ſe muniet: <expan abbr="promptũ">promptum</expan> <expan abbr="expeditũque">expeditumque</expan> reddet / quo <lb></lb>ad plura aut maiora in ea re <expan abbr="adiumẽta">adiumenta</expan> doctrinæ non deſide<lb></lb>ret: ſibique <expan abbr="nunq̃">nunquam</expan> <expan abbr="ponendũ">ponendum</expan> <expan abbr="ſtudiũ">ſtudium</expan>: <expan abbr="nunquã">nunquam</expan> <expan abbr="ceſſãdũ">ceſſandum</expan> ſtatuet ab <lb></lb>induſtria / uſque ſentiat ſe his eſſe <expan abbr="p̃ſimilẽ">perſimilem</expan>: quorum laudibus ad<lb></lb>di amplius nihil poſſit. </s>
          <s id="N4140FA">Neque ſibi <expan abbr="ſatiſfactũ">ſatiſfactum</expan> putabit: ſiquid <lb></lb><expan abbr="uſpiã">uſpiam</expan> erit ulla ex parte conferens: quod arte et ingenio poſ<lb></lb>ſit conſequi: ni id præhenderit / penituſque tenuerit: atque pro <pb xlink:href="004/01/346.jpg"></pb>uiribus egerit / ut <expan abbr="ĩ">in</expan> ſe ſit ipſum id laudis ad ultimam ſui ge<lb></lb>neris ſpeciem formamque redactum.</s>
        </p>
        <p id="N414112" type="main">
          <s id="N414114">Quæ <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="conferã /ĩmo">conferant / immo</expan> quæ ſint architecto penitus neceſ<lb></lb>ſaria ex artibus hæc <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N414125">Pictura et mathematica. </s>
          <s id="N414128">In cæteris <lb></lb>doctus ne ſit <expan abbr="nõ">non</expan> laboro. </s>
          <s id="N414131"><expan abbr="Nã">Nam</expan> qui <expan abbr="architectũ">architectum</expan> dixerit iuriſcon<lb></lb><expan abbr="ſultũ">ſultum</expan> eſſe oportere / quod aquarum <expan abbr="arcẽdarum / finiũ">arcendarum / finium</expan> <expan abbr="regũdorum">regundorum</expan> ope <lb></lb><expan abbr="rũ">rum</expan> <expan abbr="nũtiãdorum">nuntiandorum</expan> iura / et quæ multa <expan abbr="huiuſmõi">huiuſmodi</expan> <expan abbr="ĩterdicto">interdicto</expan> diffini<lb></lb>untur inter <expan abbr="ædificandũ">ædificandum</expan> <expan abbr="tractent̃">tractentur</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> auſcultabo. </s>
          <s id="N414167">Aſtrorum <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <lb></lb>in eo <expan abbr="exactã">exactam</expan> <expan abbr="peritiã">peritiam</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> poſtulo ea re / quod ad <expan abbr="boreã">boream</expan> bibliothe<lb></lb>cas: ad <expan abbr="occiduũ">occiduum</expan> <expan abbr="ſolẽ">ſolem</expan> balnea poſuiſſe conueniat. </s>
          <s id="N41418A">Ne <expan abbr="muſicũ">muſicum</expan> <lb></lb><expan abbr="etiã">etiam</expan> eſſe oportere dixero ea re / quod in theatris uaſa <expan abbr="reſonãtia">reſonantia</expan> <lb></lb>apponantur. </s>
          <s id="N41419C">Aut <expan abbr="rhetorẽ">rhetorem</expan> quod quæ acturus ſit prædocuiſſe <expan abbr="redemptorẽ">re<lb></lb>demptorem</expan> iuuet. </s>
          <s id="N4141A8">Satis. n. <expan abbr="rerũ">rerum</expan> <expan abbr="earũ">earum</expan> de quibus dicturus ſit / <lb></lb><expan abbr="cogitatio / peritia / cõſiliũ/diligẽtia">cogitatio / peritia / conſilium / diligentia</expan> præſtabit: quod apte ac<lb></lb>comodateque ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> et <expan abbr="prudẽter">prudenter</expan> <expan abbr="loquat̃">loquatur</expan>. </s>
          <s id="N4141CB">Quod <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> in <expan abbr="eloquẽtia">eloquen<lb></lb>tia</expan> <expan abbr="primariũ">primarium</expan> et <expan abbr="præcipuũ">præcipuum</expan> eſt. </s>
          <s id="N4141E0">Nolo <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="elīguẽ">elinguem</expan>: nolo auri<lb></lb>bus ad <expan abbr="armoniã">armoniam</expan> penitus obtuſis. </s>
          <s id="N4141F1">Sat erit ſi <expan abbr="nõ">non</expan> inpublico / in <lb></lb>alieno ædificarit: <expan abbr="nõ">non</expan> luminibus offecerit: <expan abbr="nõ">non</expan> ſtillicidio: non <lb></lb>deriuatione: <expan abbr="nõ">non</expan> itinere <expan abbr="ſeruitutẽ">ſeruitutem</expan> <expan abbr="īdixerit">indixerit</expan>: præter <expan abbr="ĩterdictũ">interdictum</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N414215">Si uentos qua parte orbis / et quibus <expan abbr="noĩbus">nominibus</expan> appellentur <expan abbr="te/nuerit">te<lb></lb>nuerit </expan>. </s>
          <s id="N41421E">Qui ſi <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> inſtructior fuerit <expan abbr="nõ">non</expan> recuſabo. </s>
          <s id="N414229">Verum <lb></lb>pictura et mathematica non carere magis poterit <expan abbr="q̈">quam</expan>  uoce et <lb></lb>ſyllabis poeta. </s>
          <s id="N414234"><expan abbr="Atq">Atque</expan> haud ſcio an ſit ea ſatis uel mediocriter <lb></lb>præcepiſſe. </s>
          <s id="N414239">De me hoc profiteor / multas incidiſſe <expan abbr="p̃ſæpius">perſæpius </expan><expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb><expan abbr="mentẽ">mentem</expan> <expan abbr="cõiectationes">coniectationes</expan> <expan abbr="op̃um">operum </expan> / quæ <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="maiorẽ">maiorem</expan> in modum <lb></lb>probarim eas <expan abbr="cũ">cum</expan> ad lineas redegiſſem / errores inueni <expan abbr="ī">in</expan> ea <expan abbr="p̃te">parte</expan> <lb></lb>ipſa quæ <expan abbr="potiſſimũ">potiſſimum</expan> delectaſſet et ualde <expan abbr="caſtigãdos">caſtigandos</expan>. </s>
          <s id="N414269">Rurſus <lb></lb><expan abbr="cũ">cum</expan> perſcripta penſitaui / et numero metiri adorſus ſum / <expan abbr="indiligentiã">indi<lb></lb>ligentiam</expan> cognoui <expan abbr="meã/atque">meam / atque</expan> redargui. </s>
          <s id="N41427A">Poſtremo <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> mo<lb></lb>dulis exemplaribuſque <expan abbr="mãdaſſem">mandaſſem</expan>: <expan abbr="nõnunq̃">nonnumquam</expan> ſingula <expan abbr="repetẽti">repetenti</expan> <lb></lb>euenit / ut me <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="numerũ">numerum</expan> fefelliſſe depræhenderim. </s>
          <s id="N41429D">Sed ne <lb></lb>Zeuſim <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> eſſe <expan abbr="pingẽdo/">pingendo /</expan> aut <expan abbr="Nichomacũ">Nichomacum</expan> numeris / aut <lb></lb>Archimedes angulis et lineis tractandis uolo. </s>
          <s id="N4142B0">Sat erit ſi no<lb></lb>ſtra quæ ſcripſimus pictura <expan abbr="elemẽta">elementa</expan> tenuerit.. Si eam <expan abbr="etiã">etiam</expan> <pb xlink:href="004/01/347.jpg"></pb>peritiam ex mathematicis adeptus ſit / quæ angulis una et <lb></lb>numeris et lineis mixta ad <expan abbr="uſũ">uſum</expan> eſt excogitata. </s>
          <s id="N4142C7">Qualia ſunt <lb></lb>quæ de ponderibus / de <expan abbr="ſup̃ficiebus">ſuperficiebus / corporibuſque metiendis <lb></lb></expan><expan abbr="tradũt̃">traduntur</expan>: quæ illi podiſmata embadaque <expan abbr="nũcupãt">nuncupant</expan>. </s>
          <s id="N4142D5">His artibus <lb></lb><expan abbr="adiũcto">adiuncto</expan> ſtudio et diligentia ſibi <expan abbr="gratiã">gratiam</expan> architectus opes no <lb></lb>miniſque poſteritatem et gloriam nanciſcetur.</s>
        </p>
        <p id="N4142E3" type="main">
          <s id="N4142E5">Vnum hic <expan abbr="nõ">non</expan> præteriſſe iuuet / quod ad <expan abbr="architectũ">architectum</expan> perti<lb></lb>net: <expan abbr="nõ">non</expan> ultro <expan abbr="oībus">omnibus</expan> qui ſe ædificaturos <expan abbr="prædicãt /">prædicant /</expan> <expan abbr="op̃a">opera</expan> <expan abbr="pollicẽda">polli<lb></lb>cenda</expan> tua <expan abbr="ẽ">est</expan>. </s>
          <s id="N414307">Quod leues et gloriæ plus ſatis cupidi <expan abbr="certatĩ">certatim</expan> fa<lb></lb>ciunt. </s>
          <s id="N414310"><expan abbr="Equidẽ">Equidem</expan> haud ſcio an <expan abbr="expectandũ">expectandum</expan> ſit ut iterum et iterum <lb></lb><expan abbr="expoſcãt">expoſcant</expan>. </s>
          <s id="N414320">Tibi. n. credant oportet ſponte ſua qui tuo ſe uti <lb></lb>uelle <expan abbr="cõſilio">conſilio</expan> præſe ferant. </s>
          <s id="N41432F">Aut <expan abbr="q̃d">quod</expan> ego ut mihi unus alter ue <lb></lb><expan abbr="imp̃itus">imperitus </expan>credat ultro meas dignas et utiles excogitationes <lb></lb>explicaturus prodeam nulla repenſa gratia. </s>
          <s id="N414336">Te. n. ut meis <lb></lb>monitis <expan abbr="p̃itiorem">peritiorem </expan>efficiam in ea re: in qua aut maximo te le<lb></lb>uem <expan abbr="diſpẽdio">diſpendio</expan>: aut <expan abbr="cõmodis">commodis</expan> et uoluptati uehemeter <expan abbr="cõferã/">conferam /</expan> <lb></lb>me ſuperi <expan abbr="præmiũ">præmium</expan> meretur <expan abbr="nõ">non</expan> mediocre. </s>
          <s id="N414358"><expan abbr="Dignitatẽ">Dignitatem</expan> idcirco <lb></lb>ſeruaſſe <expan abbr="cõſulti">conſulti</expan> eſt / <expan abbr="fidũ">fidum</expan> <expan abbr="conſiliũ">conſilium</expan> <expan abbr="poſcẽti/">poſcenti /</expan> caſtigataque linea <lb></lb><expan abbr="mẽta">menta</expan> præſtitiſſe ſat eſt. </s>
          <s id="N414375">Quod ſi forte ad te ſuſcepis / ut ope<lb></lb>ris curator et finitor eſſe uelis: uix erit ut uites ne <expan abbr="oĩa">omnia</expan> alio<lb></lb>rum uitia erroreſque ſeu <expan abbr="imp̃itia">imperitia </expan>ſeu <expan abbr="negligẽtia">negligentia</expan> <expan abbr="cõmiſſa">commiſſa</expan> ſint / <lb></lb>ad <expan abbr="unũ">unum</expan> te ipſum <expan abbr="referant̃">referantur</expan>. </s>
          <s id="N414392">Adſtitoribus iſta <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſolertibuſ <lb></lb><expan abbr="circũſpectis">circumſpectis</expan> rigidis <expan abbr="demãdanda">demandanda</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: qui quæ facto opus ſit <lb></lb><expan abbr="diligẽtia/ſtudio / aſſiduitate">diligentia / ſtudio / aſſiduitate</expan> <expan abbr="procurẽt">procurent</expan>. </s>
          <s id="N4143AF">Velim quoque quoad <lb></lb>liceat cures / ſit res tibi <expan abbr="nõ">non</expan> niſi <expan abbr="cũſplendidis/">cum ſplendidis /</expan> et harum rerum cu<lb></lb>pidiſſimis principibus <expan abbr="ciuitatũ">ciuitatum</expan>. </s>
          <s id="N4143C2"><expan abbr="Op̃a">Opera </expan>. n. quibusuis præſtita <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> dignis uileſcit. </s>
          <s id="N4143D0">Quid putas <expan abbr="ſũmorum">ſummorum</expan> uirorum auctoritates <lb></lb>quibus <expan abbr="ī">in</expan> primis <expan abbr="inſeruiendũ">inſeruiendum</expan> cenſueris / tibi ad <expan abbr="fructũ">fructum</expan> laudis <lb></lb>conferat? </s>
          <s id="N4143E7">Ego uero præter id quod plerique <expan abbr="omẽs">omnes</expan> neſcio quo <lb></lb>pacto uidemur <expan abbr="interdũ">interdum</expan> ex fortunatorum ſenſu et iudicio pluſ <lb></lb><expan abbr="lõge">longe </expan>ſapere uulgo <expan abbr="q̈">quam</expan> ſit in re. </s>
          <s id="N4143F6">Is ſum qui cuipiam architecto <lb></lb><expan abbr="propte">prompte </expan><expan abbr="abũdeque">abundeque</expan> ea præſtari / quæ ad opus <expan abbr="efficiendũ">efficiendum</expan> exigan<lb></lb>tur. </s>
          <s id="N414405">Hoc tenuiores <expan abbr="p̃ſæpe">perſæpe</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> minus poſſint / <expan abbr="etiã">etiam</expan> minus uo<lb></lb>lunt. </s>
          <s id="N414412">Adde his quod uidere licet: ubi <expan abbr="alioq̃n">alioquin </expan>par ſit artificiſ <pb xlink:href="004/01/348.jpg"></pb><expan abbr="ingeniũ">ingenium</expan> et induſtria illic æque atque iſtic in opere <expan abbr="comp̃ari">comperari </expan>: <lb></lb>tamen ex pretio et præſtantia rerum quibus id opus conſtet <lb></lb>gratia in altero multo habebitur <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="ĩ">in</expan> altero accumulatior. <lb></lb></s>
          <s id="N414429">Poſtremo gloriæ cupiditate <expan abbr="nuſq̈">nuſquam</expan> <expan abbr="quippiã">quippiam</expan> præſertim <expan abbr="inſue/tum">inſue<lb></lb>tum </expan>atque inuiſum temere aggrediaris moneo. </s>
          <s id="N414436">Penſata dige<lb></lb>ſta ſint ad minimum omnia quæ in medium <expan abbr="afferẽtut">afferentur</expan>. </s>
          <s id="N41443F">Alio<lb></lb>rum. n. manu <expan abbr="p̃ficere">perficere </expan>quæ tuo proprio ingenio <expan abbr="cõmentatus">commentatus</expan> <lb></lb>ſis laborioſa eſt res: et alienis uelle uti pecuniis ad <expan abbr="arbitriũ">arbitrium</expan> <lb></lb>quis non intelligit <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="nuſq̈">nuſquam</expan> futurum ſit uacuum querimonia? <lb></lb></s>
          <s id="N41445F">Tum et <expan abbr="cõmune">commune</expan> illud uitium quo ſæpius fiat / ut ferme nul<lb></lb>lum maximorum operum grauibus atque ualde uituperandis erro<lb></lb>ribus careat peruelim abste longe abigas quotus erit <expan abbr="omniũ">omnium</expan> <lb></lb>qui non affectet uitæ / artis / morum / inſtitutorum tuorum emenda<lb></lb>tor moderator directorque uideri. </s>
          <s id="N414472">Maxima quæque ædificatio <lb></lb>ad uitæ hominis <expan abbr="breuitatẽ">breuitatem</expan> et operis <expan abbr="magnitudinẽ">magnitudinem</expan> uix <expan abbr="nunq̃">nunquam</expan> <lb></lb>dabitur / ut per eundem abſolui poſſit qui poſuerit. </s>
          <s id="N414487">At nos <lb></lb>procaces qui ſequimur <expan abbr="oĩo">omnino</expan> aliquid innouaſſe contendimus <lb></lb>et gloriamur. </s>
          <s id="N414494">Ex quo fit / ut aliorum bene inchoata <expan abbr="depra/uentur">depra<lb></lb>uentur </expan>et male finiantur. </s>
          <s id="N414499">Standum quidem <expan abbr="cẽſeo">cenſeo</expan> <expan abbr="auctorũ">auctorum</expan> de<lb></lb>ſtinationibus : qui per maturitatem illas excogitarunt. </s>
          <s id="N4144A6">Po<lb></lb>tuit enim primos eos conſtitutores aliquid mouiſſe / quod <lb></lb>ipſum te diutius et diligentius <expan abbr="perſcrutátem">perſcrutantem </expan>atque rectius <expan abbr="cõſulentem">con<lb></lb>ſulentem</expan> quoque non latebit. </s>
          <s id="N4144B3">Tamen quicquid attentandum <lb></lb>inſtitueris / id non niſi de peritiſſimorum <expan abbr="cõſilio">conſilio</expan> uel potiuſ <lb></lb>edicto aggrediaris moneo. </s>
          <s id="N4144BE">Sic. n. et <expan abbr="cõmodis">commodis</expan> ædificationis <lb></lb>et tibi ab <expan abbr="obtretatorũ">obtrectatorum</expan> inſimulationibus belliſſime conſulue<lb></lb>ris. </s>
          <s id="N4144D2">Diximus publica: diximus priuata: diximus ſacra: dixi<lb></lb>mus profana: quæ ad uſun.: quæ ad dignitatem: quæ ad uo<lb></lb>luptatem. </s>
          <s id="N4144D9">Nunc quod reliquum eſt / ſiquid aut architecti <expan abbr="īperitia">in<lb></lb>peritia</expan> atque indiligentia: aut temporis hominum ue inſuria <lb></lb>aut ſiniſtris impræmeditatiſque caſibus per ædificium mana<lb></lb>rit uitii / dicemus quo pacto id corrigi reſtituique poſſit. </s>
          <s id="N4144E6">Fa<lb></lb>uete his ſtudiis litterati.</s>
        </p>
        <pb xlink:href="004/01/349.jpg"></pb>
        <p id="N4144EE" type="head">
          <s id="N4144F0">LEONIS BAPTISTAE ALBERTI DE RE AEDI<lb></lb>FICATORIA LIBER DECIMVS ET VLTI<lb></lb>MVS QVI OPERVM INSTAVRATIO <lb></lb>INSCRIBITVR.</s>
        </p>
        <p id="N4144F9" type="main">
          <s id="N4144FB">I DE OPERVM VITIIS <expan abbr="EMEN/dandis">EMEN<lb></lb>dandis </expan>deinceps diſputandum eſt / conſi<lb></lb>deraſſe oportet quæ <expan abbr="nã">nam</expan> ea <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> et qualia <lb></lb>ſint uitia quæ manu <expan abbr="hominũ">hominum</expan> <expan abbr="emendẽtur">emendentur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N414515">Sic. n. </s>
          <s id="N41451A">et phyſici arbitrantur <expan abbr="maximã">maximam</expan> re <lb></lb>mediorum <expan abbr="partẽ">partem</expan> ex morbi cognitione <expan abbr="pẽdere">pende<lb></lb>re</expan> . </s>
          <s id="N41452D">Aedificiorum uitia cum publicorum <expan abbr="tũ">tum</expan> priuatorum alia ab <expan abbr="ar/chitecto">ar<lb></lb>chitecto </expan>ſunt ueluti inſita atque innata: alia <expan abbr="ĩportant̃">importantur</expan> aliunde <lb></lb>Et rurſus <expan abbr="horũ">horum</expan> alia emendari arte <expan abbr="poſſũt">poſſunt</expan> et ingenio: alia pe<lb></lb>nitus <expan abbr="emẽdari">emendari</expan> <expan abbr="nequeũt">nequeunt</expan> Ab architecto ea <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> qualia proximo <lb></lb><expan abbr="ſup̃iore">ſuperiore </expan>libro quaſi <expan abbr="digitũ">digitum</expan> <expan abbr="intẽdẽtes">intendentes</expan> <expan abbr="oſtẽdimus">oſtendimus</expan>. </s>
          <s id="N414562"><expan abbr="Nã">Nam</expan> alia <expan abbr="quidẽ">qui<lb></lb>dem</expan> animi <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> uitia: alia manuſ. </s>
          <s id="N414571">Animi electio: <expan abbr="p̃titio">partitio </expan>: diſtri<lb></lb>butio: finitio: præpoſtera / diſſipata confuſa. </s>
          <s id="N414576">Manus <expan abbr="aũt">aut</expan> ui<lb></lb>tia ſunt <expan abbr="paratio / collectio / aſtructio / coagmẽtatio">paratio / collectio / aſtructio / coagmentatio</expan> neglecta <lb></lb>atque deſidioſa et <expan abbr="eiuſmõi">eiuſmodi</expan> in quæ uitia male conſulti atque in <lb></lb><expan abbr="diligẽtes">diligentes</expan> facile <expan abbr="īcidũt">incidunt</expan>. </s>
          <s id="N414592">Quæ <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="ĩportẽtur">importentur</expan> uix recenſeri poſ<lb></lb>ſe arbitror / tam multa et tam uaria ſunt / inter quæ illud eſt <lb></lb>quod <expan abbr="aiunt / oĩa">aiunt / omnia</expan> uinci æuo: et inſidioſa <expan abbr="nimiũque">nimiunque</expan> ualida eſſe <lb></lb>tormenta uetuſtatis: nec poſſe aduerſus foedera naturæ niti <lb></lb>corpora quin <expan abbr="ſenectutẽ">ſenectutem</expan> <expan abbr="ſubeãt">ſubeant</expan>: ut uel <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> <expan abbr="coelũ">coelum</expan> mortale <expan abbr="arbitrent̃">ar<lb></lb>bitrentur</expan> <expan abbr="nõnulli">nonnulli</expan> ea re quod corpus ſit / <expan abbr="ſẽtimus">ſentimus</expan> quid ardor ſolis <lb></lb>quid umbræ gelatio / quid pruinæ / <expan abbr="q̃d">quod</expan> <expan abbr="uẽti">uenti</expan> <expan abbr="ualeãt">ualeant</expan>. </s>
          <s id="N4145D4">His tor<lb></lb>mentis actos cernimus fatiſcere et putreſcere etiam duriſſi<lb></lb>mos ſilices: et altis a rupibus auelli protrudique ſaxa <expan abbr="ĩmania">immania</expan> <expan abbr="tẽpeſtate">tem<lb></lb>peſtate</expan> : ut multa <expan abbr="cũ">cum</expan> parte <expan abbr="mõtis">montis</expan> <expan abbr="corruãt">corruant</expan>. </s>
          <s id="N4145F1">Adde his <expan abbr="hominũ">hominum</expan> <lb></lb>iniurias: Me <expan abbr="ſup̃i">ſuperi </expan><expan abbr="interdũ">interdum</expan> nequeo <expan abbr="nõ">non</expan> ſtomachari / <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="uideã">uideam</expan> <lb></lb>aliquorum incuria / nequid <expan abbr="odioſũ">odioſum</expan> <expan abbr="dicã">dicam</expan> <expan abbr="dicerẽ">dicerem</expan> auaritia / ea de<lb></lb>leri / <expan abbr="q̃bus">quibus</expan> barbarus et <expan abbr="furẽs">furens</expan> hoſtis ob eorum <expan abbr="eximiã">eximiam</expan> <expan abbr="dignitatẽ">dignitatem</expan> <lb></lb><expan abbr="pep̃ciſſet">peperciſſet </expan>. </s>
          <s id="N41462D">Quæ ue tempus <expan abbr="p̃uicax">peruicax </expan>rerum proſternator aterna <pb xlink:href="004/01/350.jpg"></pb>eſſe facile pariebatur. </s>
          <s id="N414634">Adde caſus <expan abbr="repẽtinos">repentinos</expan> <expan abbr="ĩcendiorum">incendiorum</expan>: adde <lb></lb>fulgura: terremotus: et aquarum impetus atque <expan abbr="ĩundationes">inundationes</expan>: et <lb></lb>quæ multa <expan abbr="ĩdies">in dies</expan> prodigioſa naturæ uis poſſit <expan abbr="afferre/ĩaudita">afferre / inaudita</expan> <lb></lb><expan abbr="inſp̃ata">inſperata </expan>/ incredibilia / <expan abbr="q̃bus">quibus</expan> <expan abbr="oĩs">omnes</expan> bene deducta ratio architecti <lb></lb><expan abbr="uitiet̃">uitietur</expan> atque diſturbetur. </s>
          <s id="N41465A"><expan abbr="Athlãtẽ">Athlantem</expan> <expan abbr="inſulã">inſulam</expan> epyro <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="minorẽ">minorem</expan> eua<lb></lb>nuiſſe aiebat Plato. </s>
          <s id="N41466E">Ex hiſtoriis accepimus <expan abbr="burã">buram</expan> <expan abbr="helidẽquealterã">helidemque <lb></lb>alteram</expan> <expan abbr="hiatu / alterã">hiatu / alteram</expan> undis <expan abbr="deletã">deletam</expan> fuiſſe. </s>
          <s id="N414683"><expan abbr="Tritonidãq̨">Tritonidamque</expan> <expan abbr="paludẽ">paludem</expan> <lb></lb>e ueſtigio <expan abbr="diſp̃uiſſe">diſparuiſſe </expan>. </s>
          <s id="N41468F">Et <expan abbr="cõtra">contra</expan> apud argos ſubito <expan abbr="exũdaſſe">exundaſſe</expan> <expan abbr="paludẽ">pa<lb></lb>ludem</expan> <expan abbr="ſtymphalidã">ſtymphalidam</expan>. </s>
          <s id="N4146A3">Apudque <expan abbr="teramenẽ">teramenem</expan> <expan abbr="repẽte">repente</expan> <expan abbr="inſulã">inſulam</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> aquis <lb></lb>calidis excreuiſſe. </s>
          <s id="N4146B8">Et ex pelago inter <expan abbr="thyreſiã">thyreſiam</expan> et <expan abbr="therã">theram</expan> proru<lb></lb>piſſe <expan abbr="flãmã/quæ">flammam / quæ</expan> <expan abbr="totũ">totum</expan> mare <expan abbr="ĩtegros">integros</expan> dies quattuor <expan abbr="æſtuãs">æſtuans</expan> ar<lb></lb>denſque reddiderit: <expan abbr="ſubīde">ſubinde</expan> <expan abbr="inſulã">inſulam</expan> emerſiſſe ſtadiorum <expan abbr="duodecĩ">duodecim</expan> <lb></lb><expan abbr="ĩ">in</expan> qua rhodii <expan abbr="tẽplũ">templum</expan> tutori <expan abbr="Neptũno">Neptunno</expan> ædificarint. </s>
          <s id="N4146F0">Et mures ali<lb></lb>bi adeo multos <expan abbr="cõcreuiſſe / ut">concreuiſſe / ut</expan> ſequuta ſit peſtis. </s>
          <s id="N4146F9">Et ab hiſpa<lb></lb>nis legatos ad <expan abbr="ſenatũ">ſenatum</expan> miſſos / qui auxilia <expan abbr="peterẽt">peterent</expan> <expan abbr="cõtra">contra</expan> lepu<lb></lb>ſculorum iniurias: et quæ multa his ſimilia in eo collegimus <lb></lb>opuſculo qui theogenius inſcribitur. </s>
          <s id="N41470E">Sed non <expan abbr="oĩa">omnia</expan> quæ <expan abbr="īportãtur">impor<lb></lb>tantur</expan> <expan abbr="aliũde">aliunde</expan> uitia talia <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> ut <expan abbr="emẽdari">emendari</expan> <expan abbr="nequeãt">nequeant</expan>. </s>
          <s id="N41472E">Neque ab ar<lb></lb>chitecto ſiquod aderit <expan abbr="uitiũ">uitium</expan> tale <expan abbr="ſemp̃">ſemper </expan>erit emendari ut que<lb></lb>at. </s>
          <s id="N414739">Corrupta. n. <expan abbr="fũditus">funditus</expan> et <expan abbr="oĩ">omni</expan> ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> penitus deprauata emen<lb></lb>dationes <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="ſuſcipiũt">ſuſcipiunt</expan>. </s>
          <s id="N414753">Quæ <expan abbr="itẽ">item</expan> ſic ſe <expan abbr="habẽt / ut">habent / ut</expan> niſi totis line<lb></lb>is <expan abbr="p̃uertãt̃">peruertantur</expan> reddi <expan abbr="nequicq̃">nequicquam</expan> <expan abbr="poſſũt">poſſunt</expan> meliora: ea <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="emẽdãtur">emendan<lb></lb>tur</expan> magis <expan abbr="q̈">quam</expan> ut noua illic faciaſ <expan abbr="demoliũt̃">demoliuntur</expan>. </s>
          <s id="N414782">Sed <expan abbr="nõ">non</expan> hic <expan abbr="ĩſiſto">inſiſto</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N41478D" type="main">
          <s id="N41478F">Nos ea proſequamur quæ reddi manu <expan abbr="poſſĩt">poſſint </expan><expan abbr="cõmodiora">commodiora</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N414799">Ac <expan abbr="primũ">primum</expan> <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> publica. </s>
          <s id="N4147A4">Horum <expan abbr="maximũ">maximum</expan> et <expan abbr="ãpliſſimũ">ampliſſimum</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan> urbs <lb></lb>uel potius / ſi id ita interpretari libeat / urbis regio. </s>
          <s id="N4147B5">Regio <lb></lb>qua <expan abbr="indiligẽs">indiligens</expan> architectus <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> <expan abbr="cõdiderit">condiderit</expan> hæc forte patietur <lb></lb>uitia <expan abbr="emẽdãda">emendanda</expan>. </s>
          <s id="N4147CC"><expan abbr="Nã">Nam</expan> aut <expan abbr="cõtra">contra</expan> repentinas <expan abbr="hoſtiũ">hoſtium</expan> excurſiones <lb></lb>erit <expan abbr="nõ">non</expan> ſatis tuta: aut coelo erit <expan abbr="īmiti">immiti</expan> et parum ſalubri / et quæ <lb></lb>ad <expan abbr="uſũ">uſum</expan> <expan abbr="faciẽt">facient</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="abũde">abunde</expan> <expan abbr="ſuppeditabũt">ſuppeditabunt</expan>. </s>
          <s id="N4147FA">De his igitur tranſige<lb></lb>mus. </s>
          <s id="N4147FF">Ex lidia <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="ciliciã">ciliciam</expan> iter <expan abbr="ẽ">est</expan> <expan abbr="perq̃">perquam</expan> <expan abbr="ãguſtũ">anguſtum</expan> a natura <expan abbr="ĩter">inter</expan> <expan abbr="mõtes">montes</expan> <lb></lb>ut regioni facere uoluiſſe <expan abbr="portã">portam</expan> dicas. </s>
          <s id="N414824">In faucibus iugi quaſ <lb></lb>græci pilas <expan abbr="nũcupãt">nuncupant</expan> iter <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <expan abbr="ẽ">esse</expan>: <expan abbr="q̃d">quod</expan> terni <expan abbr="cuſtodiãt">cuſtodiant</expan> armati: uia <lb></lb>prærupta crebris <expan abbr="aberrãtibus">aberrantibus</expan> riuis / qui ex radicibus <expan abbr="mõtiũ">montium</expan> <pb xlink:href="004/01/351.jpg"></pb><expan abbr="manãt">manant</expan>. </s>
          <s id="N41484A">Similes in piceno ſerræ: et quas uulgo <expan abbr="foſſũbronias">foſſumbronias</expan> <lb></lb><expan abbr="nũcupãt">nuncupant</expan>: et alibi <expan abbr="cõplures">complures</expan>. </s>
          <s id="N41485A">Sed hi aditus natura muniti <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>ubique ad <expan abbr="arbitriũ">arbitrium</expan> <expan abbr="habẽt̃">habentur</expan>: poſſe <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> uidemur multa ex parte <lb></lb><expan abbr="naturã">naturam</expan> imitari. </s>
          <s id="N414874">Quod ipſum locis pleriſque fecere <expan abbr="prudẽtiſſi">prudentiſſi<lb></lb>mi</expan> ueteres. </s>
          <s id="N41487D"><expan abbr="Nã">Nam</expan> hi <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> quo <expan abbr="regionẽ">regionem</expan> <expan abbr="cõtra">contra</expan> <expan abbr="hoſtiũ">hoſtium</expan> <expan abbr="excurſiões">excurſiones</expan> <lb></lb><expan abbr="munitã">munitam</expan> <expan abbr="redderẽt">redderent</expan> ſic <expan abbr="rẽ">rem</expan> <expan abbr="parũt">parunt</expan>. </s>
          <s id="N4148A8">Referam ex geſtis <expan abbr="præſtãtiſſimorũ">præſtantiſſi<lb></lb>morum</expan>  <expan abbr="prĩcipũ">principum</expan> breuiſſime quæ ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> faciant. </s>
          <s id="N4148BC">Apud <expan abbr="euphratẽ">euphratem</expan> <lb></lb>Artaxerxes foſſa lata pedes. lx. <expan abbr="lõga">longa</expan> <expan abbr="paſſuũ">paſſuum</expan> <expan abbr="miliũ">milium</expan> <expan abbr="decẽ">decem</expan> ab ſe <lb></lb><expan abbr="hoſtẽ">hoſtem</expan> excluſit. </s>
          <s id="N4148DF"><expan abbr="Murũ">Murum</expan> <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="britaniã">britaniam</expan> Cæſares <expan abbr="īter">inter</expan> quos Adrianuſ <lb></lb>milia. lxxx. duxit : quo barbaros a <expan abbr="romanorũ">romanorum</expan> agro <expan abbr="ſep̃aret">ſepararet. </expan><lb></lb></s>
          <s id="N4148FC">Antonius <expan abbr="ẽt">etiam</expan> pius <expan abbr="eãdẽ">eandem</expan> <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="ĩſulã">inſulam</expan> <expan abbr="murũ">murum</expan> aſtruxit <expan abbr="ceſpiceũ">ceſpiceum</expan>. </s>
          <s id="N414913">Seue<lb></lb>rus poſt <expan abbr="hũc">hunc</expan> <expan abbr="trãſuerſã">tranſuerſam</expan> <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="ĩſulã">inſulam</expan> <expan abbr="utrĩque">utrimque</expan> ad fines oceani <expan abbr="p̃duxit">perduxit </expan><lb></lb><expan abbr="uallũ">uallum</expan> milia <expan abbr="paſſuũ">paſſuum</expan>. </s>
          <s id="N414931">c. et duo et uiginti. </s>
          <s id="N414936">Apud <expan abbr="margianã">margianam</expan> <expan abbr="regionẽ">re<lb></lb>gionem</expan> indiæ Anthiochus ſoter quo loci <expan abbr="anthiochiã">anthiochiam</expan> <expan abbr="cõdidit">condidit</expan>: <lb></lb>muro <expan abbr="ambitũ">ambitum</expan> regionis <expan abbr="circũdedit">circumdedit</expan> <expan abbr="lõgo">longo</expan> ſtadia. </s>
          <s id="N414958">M. <expan abbr="quĩgẽti">quingenti</expan> .<lb></lb></s> 
		<s id="N414959">Duxit et ſeoſoſis <expan abbr="murũ">murum</expan> a latere ægypti <expan abbr="arabiã">arabiam</expan> uerſus a pelu<lb></lb>ſio ad <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> uſque ſolis quam <expan abbr="thebẽ">thebem</expan> <expan abbr="nũcupãt">nuncupant</expan> deſerta <expan abbr="p̃">per</expan> loca ſta<lb></lb>dia <expan abbr="itidẽ">itidem</expan> <expan abbr="q̃ngẽta">quingenta</expan> et mille. </s>
          <s id="N414986"><expan abbr="Neritõ">Neritom</expan> ad leucidem <expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="fuiſſet">fuiſſet</expan> <expan abbr="cõtinẽs">conti<lb></lb>nens</expan> abſciſſo hyſtmo mari <expan abbr="p̃ducto">perducto</expan> fecere ut <expan abbr="cẽt">essent</expan> <expan abbr="ĩſula">inſula</expan>. </s>
          <s id="N41499D">At <expan abbr="chalcidẽſes">chal<lb></lb>cidenſes</expan> et boetii eurippo <expan abbr="aggerẽ">aggerem</expan> duxere: quo euboia boetiæ <lb></lb><expan abbr="iũgeret̃">iungeretur</expan>: ut eſſet altera alteri ſubſidio. </s>
          <s id="N4149AE">Ad <expan abbr="oxũ">oxum</expan> <expan abbr="fluuiũ">fluuium</expan> <expan abbr="alexãder">alexan<lb></lb>der</expan> ſex <expan abbr="cõdidit">condidit</expan> oppida <expan abbr="ĩter">inter</expan> ſe <expan abbr="nõ">non</expan> multo diſtantia: ne ſubitis <lb></lb>hoſtibus laceſſitis procul <expan abbr="eſſẽt">eſſent</expan> auxilia <expan abbr="petẽda">petenda</expan>. </s>
          <s id="N4149D5">Tyrſes <expan abbr="appellant̃">appel<lb></lb>lantur</expan> alto uallo munita præſidia caſtellis ſimillima: quibus <lb></lb>contra hoſtium aditus paſſim utebantur. </s>
          <s id="N4149DF">Perſæ iactis cata<lb></lb>ractis fluuium impedierant tygrim / nequa poſſet nauis ho<lb></lb>ſtiliter aſcendere. </s>
          <s id="N4149E6">Eas Alexander quod eſſe animi opus di<lb></lb>ceret ignaui diruit; ſuaſitque potius <expan abbr="uiriũ">uirium</expan> uirtute <expan abbr="cõfiderent">confiderent</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4149F4">Sunt qui <expan abbr="regionẽ">regionem</expan> aquarum copia <expan abbr="ĩducta">inducta</expan> effecere ut eſſet ſimi<lb></lb>lis arabiæ: <expan abbr="quã">quam</expan> paludibus et ſtagnis ab euphrate <expan abbr="cõtra">contra</expan> hoſti<lb></lb>um <expan abbr="ĩgreſſus">ingreſſus</expan> fuiſſe <expan abbr="munitiſſimã">munitiſſimam</expan> ferunt. </s>
          <s id="N414A15"><expan abbr="Regionẽ">Regionem</expan> <expan abbr="igit̃">igitur</expan> præſi<lb></lb>diis talibus <expan abbr="cõtra">contra</expan> <expan abbr="hoſtẽ">hoſtem</expan> <expan abbr="munitã">munitam</expan> reddidere. </s>
          <s id="N414A2D">Hiſdem artibus <lb></lb>effecere ut eſſet <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> hoſtium regio imbecillior.</s>
        </p>
        <p id="N414A36" type="main">
          <s id="N414A38">Quæ <expan abbr="aũt">aut</expan> ſint quæ <expan abbr="coelũ">coelum</expan> graue faciant / ſuo prolixius loco <pb xlink:href="004/01/352.jpg"></pb>diximus: ea tu ſi collegeris / ferme eſſe generibus hæc inue<lb></lb>nies. </s>
          <s id="N414A49"><expan abbr="Nã">Nam</expan> aut ſoles <expan abbr="ĩmodici">immodici</expan> aut crudæ <expan abbr="ũbræ">umbræ</expan> aut graues affla<lb></lb>tus <expan abbr="obiicient̃">obiicientur</expan>: aut ex terra malis uaporibus <expan abbr="ĩficiet̃">inficietur</expan>: aut ex ip<lb></lb>ſo <expan abbr="erũt">erunt</expan> coelo quæ <expan abbr="nocuũ">nocuum</expan> <expan abbr="ĩportẽt">importent</expan> <expan abbr="malũ">malum</expan>. </s>
          <s id="N414A73"><expan abbr="Coelũ">Coelum</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> uix poſ<lb></lb>ſe <expan abbr="putãt">putant</expan> ullis artibus emendari hominum: ni illud conferat <lb></lb>quod <expan abbr="ſcribũt / placatis">ſcribunt / placatis</expan> <expan abbr="ſup̃is">ſuperis </expan>deorum ue monitis uti clauo <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="cõſulẽ">con<lb></lb>ſulem</expan> affixo acres <expan abbr="interdũ">interdum</expan> fuiſſe ſedatas peſtes. </s>
          <s id="N414A96">Contra ſoles <lb></lb><expan abbr="uẽtoſque">uentoſque</expan> incolis oppidorum et uillarum <expan abbr="q̃d">quod</expan> forte iuuet <expan abbr="nõ">non</expan> deerit. <lb></lb></s>
          <s id="N414AA3">Sed regioni uniuerſæ <expan abbr="q̃d">quod</expan> ſatis <expan abbr="cõferat">conferat</expan> <expan abbr="cõpertũ">compertum</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> habemus. <lb></lb></s>
          <s id="N414AB3"><expan abbr="tamẽtſi">tametſi</expan> magna ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> uitia quæ ex aura <expan abbr="ĩportantur">importantur</expan> <expan abbr="emẽdari">emendari</expan> <lb></lb>poſſe <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="negẽ">negem</expan>: ubi euenerit / ut uapores ex terra noxii <expan abbr="tollãtur">tollan<lb></lb>tur</expan>. </s>
          <s id="N414AD1"><expan abbr="Quã">Quam</expan> ob <expan abbr="rẽ">rem</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> eſt ut illa proſequar. </s>
          <s id="N414AE1">Solis ne ui: an <expan abbr="cõcepto">concep<lb></lb>to</expan> uiſceribus intimis ardore tellus duo illa ſpiret: <expan abbr="anhelitũ">anhelitum</expan> <lb></lb>.ſ. qui ſublatus in <expan abbr="aerẽ">aerem</expan> frigore in pluuias niueſque <expan abbr="cõcogat̃">concogatur</expan>: <lb></lb>et <expan abbr="ſiccũ">ſiccum</expan> <expan abbr="ſpiritũ/quo">ſpiritum / quo</expan> <expan abbr="putãt">putant</expan> fieri / ut <expan abbr="uẽtorum">uentorum</expan> <expan abbr="ĩpulſus">impulſus</expan> <expan abbr="moueant̃">moueantur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N414B16"><expan abbr="Tantũ">Tantum</expan> <expan abbr="cõſtet">conſtet</expan> apud nos ſpirare utrumque ex tellure: ac ueluti ex <lb></lb>corporibus <expan abbr="aĩaliũ">animalium</expan> qui <expan abbr="exalãt">exalant</expan> uaporeſ <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> id ſape ſentimus: <lb></lb>quale illud ſit corpus a quo <expan abbr="effũditur">effunditur</expan>: ex <expan abbr="peſtilẽti">peſtilenti</expan> peſtifer: <lb></lb>ex odorato ſuauis et <expan abbr="huiuſmõi">huiuſmodi</expan>. </s>
          <s id="N414B3E"><expan abbr="Interdũ">Interdum</expan> <expan abbr="ẽt">etiam</expan> fieri <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="prõptu">promptu </expan>eſt / <lb></lb>ut <expan abbr="q̃">qui</expan> ſudor et uapor <expan abbr="alioq̃n">alioquin </expan>ſuapte natura minime moleſtus <lb></lb><expan abbr="ſit / ueſtiũ">ſit / ueſtium</expan> <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> nidore infectus <expan abbr="tetrũ">tetrum</expan> oleat. </s>
          <s id="N414B5C">Sic in tellure. <lb></lb></s>
          <s id="N414B60"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> <expan abbr="q̃">qui</expan> ager neque aqua bene <expan abbr="op̃tus">opertus </expan>ſit / neque <expan abbr="etiã">etiam</expan> ſatis ſiccus <lb></lb>ſit: ſed ex utriſque luteſcat: is <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> pluribus de cauſis anhe<lb></lb>litus ſpirituſque fundet infectos et noxios. </s>
          <s id="N414B72">Et faciat hoc qui <lb></lb><expan abbr="dẽ">dem</expan> ad <expan abbr="rẽ">rem</expan>. </s>
          <s id="N414B7E"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ubi mare <expan abbr="altũ">altum</expan> ſit frigidas / alibi uero <expan abbr="tepẽtes">tepentes</expan> in <lb></lb>uolui undas ſentimus. </s>
          <s id="N414B8E">Id ea re fieri <expan abbr="prædicãt /">prædicant /</expan> quod <expan abbr="profũdius">profundius</expan> <lb></lb><expan abbr="ĩmergi">immergi</expan> et altius penetrare ſolis ardores <expan abbr="nõ">non</expan> poſſunt: atque uti <lb></lb><expan abbr="ignitũ">ignitum</expan> candenſque ferrum ſi forre in oleum dimiſeris / fueritque <lb></lb>tum <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="oleũ">oleum</expan> <expan abbr="modicũ/illico">modicum / illico</expan> fumos excitabit acres turbu<lb></lb>lentos. </s>
          <s id="N414BB7">Id uero ſi <expan abbr="oleũ">oleum</expan> multo <expan abbr="ſup̃natabit">ſupernatabit </expan><expan abbr="extĩguet̃/">extinguetur /</expan> fumoſque <lb></lb>non dabit. </s>
          <s id="N414BC4">At nos de his qua coepimus breuitate proſeque<lb></lb>mur. </s>
          <s id="N414BCC">Palude iuxta <expan abbr="quoddã">quoddam</expan> oppidum exſiccata / et ex ea re <lb></lb>orta <expan abbr="cũ">cum</expan> eſſet peſtilentia / Apollinem ſcribit Seruius <expan abbr="rogatũ">rogatum </expan><lb></lb>iuiſſe penitus exſiccarent. </s>
          <s id="N414BDD">Apud tempe lata ſtagnabat <pb xlink:href="004/01/353.jpg"></pb>aqua: Hercules ducta foſſa purgauit: <expan abbr="hydrãque">hydramque</expan> quo ex loco <lb></lb>eruptiones aquarum <expan abbr="propinquã">propinquam</expan> ciuitatem uaſtarent uti ferunt <lb></lb>exuſſit: inde <expan abbr="factũ">factum</expan> aiunt ut conſumato humore ſuperfluo ſo<lb></lb>loque denſato <expan abbr="exundantiũ">exundantium</expan> ſtillarum meatus abſtraſi ſint. </s>
          <s id="N414BFA"><expan abbr="Olī">Olim</expan> ni<lb></lb>lus plus æquo excreuerat abſque luto multa et uaria animan<lb></lb>tia concreta <expan abbr="reſtiterãt">reſtiterant</expan>. </s>
          <s id="N414C08">Siccato igitur ſolo <expan abbr="putruerãt">putruerant</expan>: inde <lb></lb>ingens manarat peſtis. </s>
          <s id="N414C11">Sub argeo monte ciuitas inquit Stra<lb></lb>bo Mazara bonis <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> abundat aquis: ſi æſtate quo fluant <lb></lb>non pater / aerem ea re dant <expan abbr="inſalubrẽ">inſalubrem</expan> et <expan abbr="peſtilentẽ">peſtilentem</expan>. </s>
          <s id="N414C24"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> et in <lb></lb>libya ad <expan abbr="ſeptẽtrionẽ/atque">ſeptentrionen / atque</expan> item in æthiopia <expan abbr="nõ">non</expan> pluit: ex quo <lb></lb>ſæpe lacus ob <expan abbr="ſiccitatẽ">ſiccitatem</expan> fiunt coenoſi. </s>
          <s id="N414C3A">Eaque de re cum cætera <lb></lb>iſtiuſmodi animantia orta <expan abbr="corruptionibus / tũ">corruptionibus / tum</expan> maxime locu<lb></lb>ſtarum ingens copia exuperat. </s>
          <s id="N414C45">Contra iſtiuſmodi fetores et <expan abbr="putredinũ">pu<lb></lb>tredinum</expan> uim Herculis utraque remedia <expan abbr="percõmoda">percommoda</expan> <expan abbr="adhibebũtur">adhibebun<lb></lb>tur</expan>  foſſa ducta / nequid ex mora <expan abbr="ſtagnãtis">ſtagnantis</expan> aquæ <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> illute<lb></lb>ſcat: proxime <expan abbr="pandet̃">pandetur</expan> ſolibus / Nam hi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ignibus <expan abbr="uſũ">uſum</expan> <lb></lb><expan abbr="Herculẽ">Herculem</expan> interpretamur. </s>
          <s id="N414C72">Et confert ſaxo / tellure / harena ue <lb></lb><expan abbr="cõplere">complere</expan>. </s>
          <s id="N414C7A">Quo autem pacto concaua ſtagnantium aquarum poſ<lb></lb>ſis facile harena <expan abbr="cõplere">complere</expan> ex fluuio ſuo dicetur loco. </s>
          <s id="N414C83">Rauen<lb></lb>nam inquit Strabo <expan abbr="p̃">per</expan> ſua tempora quod plurimo <expan abbr="inundaret̃">inundaretur</expan> ma<lb></lb>ri ſolitam affici odore tetro: aere <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> fuiſſe <expan abbr="nõ">non</expan> peſtilenti. <lb></lb></s>
          <s id="N414C97">Et <expan abbr="mirãtur">mirantur</expan> quid ita: ni forte quod euenire urbibus uenetia<lb></lb>rum dicunt id fiat ea re / quod circumfluentes paludes uentis <lb></lb>æſtuque maris actæ <expan abbr="nunquã">nunquam</expan> conquieſcant. </s>
          <s id="N414CA6">Huic perſimilem <lb></lb>quoque fuiſſe alexandriam ferunt. </s>
          <s id="N414CAB">Sed ibi per æſtatem nili in <lb></lb><expan abbr="cremẽta">crementa</expan> id uitium amouere. </s>
          <s id="N414CB3">Natura igitur admonemur <expan abbr="q̃d">quod</expan> <lb></lb>facto opus ſit. </s>
          <s id="N414CB8">Nam iuuabit <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> aut penitus exiccare: aut <lb></lb>reddere bene aquoſam riuis / fluento / mariue <expan abbr="ĩmiſſo">immiſſo</expan>: aut de<lb></lb>mum tellure exempta uſque ad <expan abbr="intimã">intimam</expan> ſcaturitatem aquæ in <lb></lb>fodere. </s>
          <s id="N414CCD">De his hactenus.</s>
        </p>
        <p id="N414CD0" type="main">
          <s id="N414CD2"><expan abbr="Nũc">Nunc</expan> ſi <expan abbr="q̃d">quod</expan> ad uſus <expan abbr="neceſſitatẽ">neceſſitatem</expan> deerit / id ne deſit prouideamuſ <lb></lb>Neceſſaria quæ <expan abbr="nã">nam</expan> ſit <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="lõgius">longius</expan> <expan abbr="repeto/ĩ">repeto / in</expan> <expan abbr="prõptu">promptu</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N414CF6">Eſca: <lb></lb>ueſtis: <expan abbr="tectũ">tectum</expan>: et <expan abbr="ĩ">im</expan>primis <expan abbr="aq̃">aquae</expan>. </s>
          <s id="N414D07"><expan abbr="Aquã">Aquam</expan> mileſius Tales <expan abbr="prĩcipiũ">principium</expan> <lb></lb>eſſe rerum et humanæ <expan abbr="cõiunctionis">coniunctionis</expan> dixit. </s>
          <s id="N414D17">Plus mille uicos ſe <pb xlink:href="004/01/354.jpg"></pb>inquit uidiſſe Ariſtobolus deſertos quia indus fluuius alio <lb></lb>diuertiſſet. </s>
          <s id="N414D21">Ego uero eſſe aquam <expan abbr="animãtibus">animantibus</expan> ueluti <expan abbr="pabulũ">pabulum</expan> <lb></lb>caloris / uitæque <expan abbr="alimẽtum">alimentum</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> negarim: aut quid plantas refe<lb></lb>ram? </s>
          <s id="N414D38">quid cætera / <expan abbr="q̃bus">quibus</expan> mortales <expan abbr="utunt̃">utuntur</expan>? </s>
          <s id="N414D3F">Sic exiſtimo quæ <lb></lb>in terris creſcant et <expan abbr="coaleſcãt">coaleſcant</expan> <expan abbr="oĩa /">omnia /</expan> ſi <expan abbr="aquã">aquam</expan> ademeris / fore ut <lb></lb>futura ſint nulla. </s>
          <s id="N414D53">Apud <expan abbr="euphratẽ">euphratem</expan> pecora a paſtu pellunt que <lb></lb>pratis plus ſatis feracibus <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> pingueſcant: eius rei <expan abbr="cauſã">cauſam</expan> <lb></lb>putant humoris <expan abbr="exuberantiã">exuberantiam</expan> eſſe. </s>
          <s id="N414D6A">Marique <expan abbr="ĩmaniſſima">immaniſſima</expan> uige <lb></lb>re corpora ea potiſſimum cauſa <expan abbr="aſſeuerãt">aſſeuerant</expan>: quod ex aqua nutri <lb></lb><expan abbr="mẽti">menti</expan> copia multa ſuppeditetur. </s>
          <s id="N414D7C">Regibus lacenarum meminit <lb></lb>Xenophon dignitatis gratia <expan abbr="dabat̃">dabatur</expan> ut <expan abbr="ſtagnũ">ſtagnum</expan> aquæ <expan abbr="haberẽt">haberent</expan> <lb></lb>pro foribus ante <expan abbr="domũ">domum</expan>. </s>
          <s id="N414D93">In nuptiis in <expan abbr="exp̃iationibus">experiationibus </expan>ac ferme <lb></lb><expan abbr="omĩbus">omnibus</expan> denique in ſacris uetuſtiſſimo ritu <expan abbr="aquã">aquam</expan> adhibemus. <lb></lb></s>
          <s id="N414DA0">Quæ <expan abbr="oẽs">omnes</expan> res indicio ſunt quanti maiores noſtri aquam fece<lb></lb>rint. </s>
          <s id="N414DA9">Sed quis negarit eius <expan abbr="copiã">copiam</expan> multis modis <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> ge<lb></lb>neri <expan abbr="hominũ">hominum</expan> inſeruire atque opitulari / ut <expan abbr="nuſq̈">nuſquam</expan> adeſſe <expan abbr="nõ">non</expan> mo<lb></lb>dica putanda ſit / niſi cum <expan abbr="affluẽtiſſime">affluentiſſime</expan> <expan abbr="oẽs">omnes</expan> ad uſus abunda<lb></lb>rit. </s>
          <s id="N414DCE">Ab aqua igitur quando ea uti aiunt <expan abbr="p̃">per</expan> bonam et <expan abbr="malã">malam</expan> ua<lb></lb>litudinem utimur ordiemur. </s>
          <s id="N414DD7">Maſſagetæ multis locis ſciſſo <lb></lb>arago fluuio <expan abbr="regionẽ">regionem</expan> aquoſam reddidere. </s>
          <s id="N414DE0">Ad babylonem qua <lb></lb>eſſet <expan abbr="ĩ">in</expan> ſicco ædificata tygris et euphrates <expan abbr="ĩmiſſi">immiſſi</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N414DF1">Aquæ <lb></lb>ductum in <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> ecbatanam induxit Semiramiſ perfoſſo <expan abbr="mõte">mon<lb></lb>te</expan>  alto ſtadia <expan abbr="uigĩtiquĩque">uiginti quinque</expan> foſſura lata pedes <expan abbr="quĩdecim">quindecim</expan>. </s>
          <s id="N414E08">Ab <lb></lb>choro fluuio arabiæ uſque in deſerta et arida loca Arabs rex <lb></lb>eo loci <expan abbr="Cambiſẽ">Cambiſem</expan> expectans <expan abbr="aquã">aquam</expan> deduxit facto / ſi <expan abbr="oĩa">omnia</expan> credi<lb></lb>mus Herodoto / ex taurorum pellibus aquæductu. </s>
          <s id="N414E1D">Apud ſa<lb></lb>mios rara inter <expan abbr="op̃a">opera</expan> <expan abbr="admirabãtur">admirabantur</expan> foſſam ſtadia <expan abbr="longã">longam</expan> ſeptua<lb></lb>ginta / ductam <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="montẽ">montem</expan> altum orgias <expan abbr="centũ">centum</expan> <expan abbr="quīquagīta">quinquaginta</expan>. </s>
          <s id="N414E38">Ad<lb></lb>mirabantur et cuniculum Megarei opus altum pedes uigin<lb></lb>ti: quo fons in urbem deduceretur. </s>
          <s id="N414E3F">Sed meo iudicio urbs ro<lb></lb>ma <expan abbr="oẽs">omnes</expan> facile et opum magnitudine et <expan abbr="ducẽdi">ducendi</expan> <expan abbr="artificio/ĩductarum">artificio / indu<lb></lb>ctarum</expan> aquarum copia longe ſupauit. </s>
          <s id="N414E52"><expan abbr="Aquã">Aquam</expan> unde ducas <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="ſemp̃">ſemper </expan><lb></lb>amnes fontes ue patebunt. </s>
          <s id="N414E5E">Puteos Alexander iuſſit fodi ſe<lb></lb>cus mare et littus perſicum ut claſſem aquaret. </s>
          <s id="N414E63">Hannibal <pb xlink:href="004/01/355.jpg"></pb>cum a Scipione urgeretur inquit Appianus ad colliam <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> <lb></lb>mediis in agris quod aqua non adeſſet puteis effoſſis militum <lb></lb>neceſſitati prouidit. </s>
          <s id="N414E72">Adde <expan abbr="etiã">etiam</expan> quod aqua <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="omĩs">omnis</expan> inuenta uſi<lb></lb>bus <expan abbr="hominũ">hominum</expan> <expan abbr="accomodat̃">accomodatur</expan>. </s>
          <s id="N414E8B"><expan abbr="Nã">Nam</expan> præter id quod aliæ calidæ / aliæ <lb></lb>frigidæ <expan abbr="rep̃iunt̃">reperiuntur</expan>: quod ue aliæ dulces / aliæ acidæ: aliæ amaræ <lb></lb>aliæ puriſſimæ / aliæ <expan abbr="limoſæ/uiſcoſæ/ũctuoſæ/">limoſæ / uiſcoſæ / unctuoſæ /</expan> piceæ / aliæ <lb></lb>quæ <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="ĩmiſſa">immiſſa</expan> <expan abbr="reddãt">reddant</expan> ut ſint ſaxea: aliæ curſu <expan abbr="eodẽ">eodem</expan> partim <lb></lb>claræ <expan abbr="partĩ">partim</expan> fluant <expan abbr="turbulẽtæ">turbulentæ</expan>: et alibi aluo eodem hic dulces <lb></lb>alibi ſalſæ amaræ ue: ſunt <expan abbr="ẽt">etiam</expan> alia memoratu digna: quibus <lb></lb>aquæ inter ſe natura et ui multo differant / quæ <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> ad <lb></lb><expan abbr="ſalutẽ">ſalutem</expan> et <expan abbr="p̃nitiẽ">perniciem</expan> <expan abbr="hominũ">hominum</expan> <expan abbr="faciãt">faciant</expan>. </s>
          <s id="N414ED6">Et liceat quoque nobis aliqua <lb></lb>de aquarum miraculis recenſere: quæ <expan abbr="oblectẽt">oblectent</expan>. </s>
          <s id="N414EDF">Arſiones apud <lb></lb><expan abbr="armeniã">armeniam</expan> ueſtes eo lotas lacerat. </s>
          <s id="N414EE7">Diana apud camerinum <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>coit cum uiro. </s>
          <s id="N414EF0">In debri oppido <expan abbr="garamãthũ">garamanthum</expan> fons die friget / <lb></lb>noctu feruet. </s>
          <s id="N414EF9">Apud ſegeſtanos helbeſus in medio curſu ſubi<lb></lb>to efferueſcit. </s>
          <s id="N414EFE">In epyro fons ſacer / quo <expan abbr="ardẽtia">ardentia</expan> <expan abbr="ĩmiſſa">immiſſa</expan> <expan abbr="extingunt̃">extin<lb></lb>guntur</expan>: extincta <expan abbr="incẽdant̃">incendantur</expan>. </s>
          <s id="N414F12">In eleuſina fons ad <expan abbr="ſonitũ">ſonitum</expan> <expan abbr="tybiarũ">tybiarum</expan> <lb></lb>exultat. </s>
          <s id="N414F1F">Peregrina <expan abbr="animãtia">animantia</expan> ſi ex indo <expan abbr="potarĩt">potarint</expan> colores mu<lb></lb>tant. </s>
          <s id="N414F2C">In littore quoque maris eryctrei fons eſt / <expan abbr="quẽ">quem</expan> ſi oues bi<lb></lb>berint / illico mutant uellus in <expan abbr="colorẽ">colorem</expan> <expan abbr="atrũ">atrum</expan>. </s>
          <s id="N414F41"><expan abbr="Sũt">Sunt</expan> et <expan abbr="laodicẽſiũ">laodicenſium</expan> <lb></lb><expan abbr="fõtes">fontes </expan>apud quos <expan abbr="cõceptus">conceptus</expan> quadrupes colore <expan abbr="enaſcit̃">enaſcitur</expan> giluo. <lb></lb></s>
          <s id="N414F56">In agro cadareno aqua <expan abbr="eſt / quã">eſt / quam</expan> ſi guſtarit pecus pilos et un<lb></lb>gues amittat. </s>
          <s id="N414F5F">Ad mare <expan abbr="hyrcanũ">hyrcanum</expan> eſt lacus / quo lotus quiuis <lb></lb>incidat in <expan abbr="ſcabiẽ">ſcabiem</expan>: et ſolo curetur oleo. </s>
          <s id="N414F6C">Suſis aqua <expan abbr="ẽ/">est /</expan> quæ di<lb></lb>ſcutiat <expan abbr="dẽtes">dentes</expan>. </s>
          <s id="N414F79">Apud <expan abbr="ſtagnũ">ſtagnum</expan> <expan abbr="zeloniũ">zelonium</expan> <expan abbr="fõs">fons </expan>ex quo ſteriles <expan abbr="fiãt">fiant</expan>: <lb></lb>aliuſque mox / ex quo <expan abbr="reddãtur">reddantur</expan> <expan abbr="fæcũdæ">fæcundæ</expan>. </s>
          <s id="N414F92">Et in chio qui inſipi<lb></lb>entes reddat: Et alibi quæ <expan abbr="nõ">non</expan> pota modo / ſed uel guſtata ri<lb></lb>ſu in <expan abbr="mortẽ">mortem</expan> ſoluat. </s>
          <s id="N414FA1">Eſt qua <expan abbr="etiã">etiam</expan> ſi laueris interimat. </s>
          <s id="N414FA8">Et <expan abbr="ĩ">in</expan> ar<lb></lb>chadia apud <expan abbr="nonagrũ">non agrum</expan> aquæ genus <expan abbr="alioq̃n">alioquin </expan><expan abbr="puriſſimũ">puriſſimum</expan>: ſed <expan abbr="tã">tam</expan> <lb></lb>tam habet ueneni uim / ut nullo queat metallo cotineri. </s>
          <s id="N414FBF">Et <lb></lb><expan abbr="cõtra">contra</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> quæ <expan abbr="bonã">bonam</expan> <expan abbr="inſtaurẽt">inſtaurent</expan> <expan abbr="ualitudiuẽ">ualitudinem</expan> <expan abbr="puteolanæ/ſenẽſes">puteolanæ / ſenenſes</expan> <lb></lb><expan abbr="uolaterranæ/bononiẽſes / et">uolaterranæ / bononienſes / et</expan> quæ paſſi <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="italiã">italiam</expan> <expan abbr="celebrant̃">celebrantur</expan>. </s>
          <s id="N414FE8">Sed <lb></lb>illud maius quod de corſica <expan abbr="referũt">referunt</expan> <expan abbr="aquã">aquam</expan> affuiſſe / quæ oſſa <lb></lb>confracta reſolidaret: qua et uenena peſſima curarentur. <pb xlink:href="004/01/356.jpg"></pb>Sunt et alibi <expan abbr="quæbonũ">quæ bonum</expan> <expan abbr="ingeniũ">ingenium</expan> <expan abbr="diuinantẽque">diuinantemque</expan> <expan abbr="inſpirẽt">inſpirent</expan>. </s>
          <s id="N41500B">In cor<lb></lb>ſica item fons oculis utilis: ſi quis fur <expan abbr="corã">coram</expan> furto negarit ſa<lb></lb>cramento / et oculos lauerit cæcatur. </s>
          <s id="N415016">De his hactenus. </s>
          <s id="N415019">Cæte<lb></lb>rum aqua locis aliquibus neque pura neque <expan abbr="ĩpura">impura</expan> penitus inue<lb></lb>nietur. </s>
          <s id="N415024">Ciſternis ea re <expan abbr="pluuiã">pluuiam</expan> excipere et aſſeruare paſſim <lb></lb>per apuliam aſſueuerunt.</s>
        </p>
        <p id="N41502D" type="main">
          <s id="N41502F">Quattuor igitur circa <expan abbr="rẽ">rem</expan> aquarum ſunt / quæ ad opus <expan abbr="faciãt">faciant</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N41503B">Vt inuenias: ut ducas: ut ſeligas: ut aſſerues. </s>
          <s id="N41503E">De his nobis <lb></lb><expan abbr="dicendũ">dicendum</expan> eſt. </s>
          <s id="N415046">Sed <expan abbr="nõnulla">nonnulla</expan> <expan abbr="præcẽſenda">præcenſenda</expan> ſunt: quæ ad <expan abbr="uniuerſũ">uniuerſum</expan> <lb></lb>uſum <expan abbr="aquarũ">aquarum</expan> <expan abbr="p̃tineãt">pertineant</expan>. </s>
          <s id="N41505F"><expan abbr="Aquã">Aquam</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> niſi in uaſe detineri poſſe ar<lb></lb>bitror: et illis aſſentior / qui ea de re moti mare <expan abbr="quoddã">quoddam</expan> <expan abbr="immenſũ">im<lb></lb>menſum</expan> eſſe uas autumant: <expan abbr="eorũque">eorumque</expan> ſimilitudine fluuium eſſe <lb></lb>quoque uas ualde <expan abbr="oblõgum">oblongum</expan> <expan abbr="interpretant̃">interpretantur</expan>. </s>
          <s id="N415082">Sed hoc intereſt quod <lb></lb>in his aquæ nulla extrinſecus adhibita ui ſuapte natura per <lb></lb>fluant et <expan abbr="moueant̃">moueantur</expan>. </s>
          <s id="N41508D">Alteræ uero facile <expan abbr="acqeſcerẽt /">acqeſcerent /</expan> ni <expan abbr="rũ">uento<lb></lb>rum</expan> appulſu <expan abbr="agitarẽt̃">agitarentur</expan>. </s>
          <s id="N41509D"><expan abbr="Nõ">non</expan> illa <expan abbr="philoſophãtiũ">philoſophantium</expan> hic proſequar / <lb></lb>petant ne aquæ mare quaſi quietis <expan abbr="locũ">locum</expan>: radio ne fiat lunæ <lb></lb>ut mare <expan abbr="momẽtis">momentis</expan> <expan abbr="augeat̃/uiciſſimque">augeatur / uiciſſimque</expan> <expan abbr="diminuat̃">diminuatur</expan>. </s>
          <s id="N4150BB">Nihil enim <lb></lb>ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> <expan abbr="noſtrã">noſtram</expan> conferent. </s>
          <s id="N4150C8">Illud <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="prætereundũ">prætereundum</expan> eſt quod ipſis <lb></lb>oculis <expan abbr="p̃ſpicimus">perſpicimus </expan>: <expan abbr="aquã">aquam</expan> natura petere ima : nec pati aerem <expan abbr="uſpiã">uſ<lb></lb>piam</expan> eſſe <expan abbr="depreſſiorẽ">depreſſiorem</expan> ſe: odiſſeque <expan abbr="oĩum">omnium</expan> <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="leuiorũ">leuiorum</expan> <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="grauiorũ">grauiorum</expan> <lb></lb><expan abbr="q̈">quam</expan>  ipſa ſit <expan abbr="corporũ">corporum</expan> <expan abbr="mixtionẽ">mixtionem</expan>: et <expan abbr="cup̃e">cupere </expan><expan abbr="cõplere">complere</expan> <expan abbr="oẽs">omnes</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="quaſcũqueinfluat">quaſcumque <lb></lb>influat</expan> <expan abbr="concauitatũ">concauitatum</expan> formas: et ſuiſ quo magis uti prohibeaſ <lb></lb>uiribus / eo contumacius illuctari <expan abbr="aduerſũ">aduerſum</expan> atque inniti: neque <expan abbr="īterquieſcere">in<lb></lb>terquieſcere</expan> quoad pro uiribus <expan abbr="aſſequat̃">aſſequatur</expan> quæ ad <expan abbr="quietẽ">quietem</expan> affe<lb></lb>ctat. </s>
          <s id="N415132">Adeptis ubi <expan abbr="cõquieſcat">conquieſcat</expan> ſedibus ſeſe <expan abbr="tãtũ">tantum</expan> <expan abbr="cõtentã">contentam</expan> eſſe: <lb></lb>mixta <expan abbr="oĩa">omnia</expan> cætera aſpernari. </s>
          <s id="N415147"><expan abbr="Sup̃ficiẽque">Superficiemque</expan> <expan abbr="ſũmã">ſummam</expan> ſeſe ad coæqua<lb></lb>tam altitudinis <expan abbr="parilitatẽ">parilitatem</expan> limbo extremiſque labris collibra<lb></lb>re. </s>
          <s id="N415159">Et quod etiam ad aquas pertineat memini ex Plutar<lb></lb>cho. </s>
          <s id="N41515E">Quærebat enim an infoſſa tellure aqua ueluti <expan abbr="ſan/guis">ſan<lb></lb>guis </expan>in uulnus inſtillaret. </s>
          <s id="N415163">An potius ueluti mammas <expan abbr="nu/tricis">nu<lb></lb>tricis </expan>lac ſenſim generatum conflueret. </s>
          <s id="N415168">Sunt qui aquas quæ <lb></lb>perhennes fluant / non ueluti ex uaſe conceptas effundi : ſed <lb></lb>locis unde <expan abbr="manarĩt">manarint</expan> aſſiduis <expan abbr="momẽtis">momentis</expan> generari <expan abbr="aſſeuerãt">aſſeuerant </expan>ex <pb xlink:href="004/01/357.jpg"></pb>aere non quidem omni: ſed eo qui <expan abbr="demũ">demum</expan> paratior ſit ut fiat <lb></lb>uapor. </s>
          <s id="N415187"><expan abbr="Terrã">Terram</expan>. n. et <expan abbr="præſertĩ">præſertim</expan> <expan abbr="mõtes">montes</expan> ueluti <expan abbr="ſpongiã">ſpongiam</expan> eſſe mea<lb></lb>tibus <expan abbr="referctã">refertam</expan>: per quos <expan abbr="cõceptus">conceptus</expan> aer <expan abbr="inſpiſſet̃">inſpiſſetur</expan> frigore / <expan abbr="atquecõcogatur">atque <lb></lb>concogatur</expan>. </s>
          <s id="N4151B4">Id <expan abbr="cũ">cum</expan> cæteris <expan abbr="inditiis / tũ">inditiis / tum</expan> uel <expan abbr="hĩc">hinc</expan> præberi ut ita <lb></lb><expan abbr="exiſtimãt">exiſtimant</expan> quod maxima quoque flumina maximis a <expan abbr="mõtibus">montibus</expan> or<lb></lb>ta intueantur. </s>
          <s id="N4151CE">Alii <expan abbr="nõ">non</expan> penitus iſtorum auctoritati <expan abbr="acquieſcũt">acquieſcunt</expan>: <lb></lb>Et. n. <expan abbr="cũ">cum</expan> plureſ alii <expan abbr="tũ">tum</expan> pyramuſ <expan abbr="inquiũt">inquiunt</expan> fluuiuſ minime exi<lb></lb>guus / nauigabilis. n. eſt: quid ita <expan abbr="nõ">non</expan> ex <expan abbr="mõtibus">montibus</expan>: ſed media <lb></lb>exoritur planicie. </s>
          <s id="N415200">Quare qui dixerit <expan abbr="tellurẽ">tellurem</expan> humores <expan abbr="ĩbibere">imbibe<lb></lb>re</expan> <expan abbr="imbriũ/qui">imbrium / qui</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> grauitate ſui atque ſubtilitate <expan abbr="penetrẽt">penetrent</expan>: <lb></lb>inque uacua locorum <expan abbr="inſtillẽt / fortaſſis">inſtillent / fortaſſis</expan> erit minime redarguen<lb></lb>dus. </s>
          <s id="N415221"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> uidere <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> licet regiones: ubi imbres rariſſimi <lb></lb>ſint / aquis <expan abbr="oīo">omnino</expan> deficere. </s>
          <s id="N415231"><expan abbr="Libyã">Libyam</expan> quaſi <expan abbr="lipygiã">lipygiam</expan> dicta ferunt quod <lb></lb>raro ibipluat: ergo aqua indigeat. </s>
          <s id="N41523D">Aquas <expan abbr="demũ">demum</expan> uberrimas <lb></lb>inueniri ubi <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> pluerit quis negabit? </s>
          <s id="N41524A">Facit <expan abbr="ẽt">etiam</expan> ad rem <lb></lb><expan abbr="cõſiderandam">conſiderandam</expan> quod uidemus puteum <expan abbr="fodiẽti">fodienti</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> prius præ<lb></lb>beri aquas <expan abbr="q̈">quam</expan>  ad fluminis <expan abbr="libramẽtum">libramentum</expan> <expan abbr="deſcẽderit">deſcenderit</expan>. </s>
          <s id="N41526C">Apud <expan abbr="uolſconiũ">uol<lb></lb>ſconium</expan> <expan abbr="mõtanũ">montanum</expan> <expan abbr="oppidũ">oppidum</expan> ætruriæ puteo <expan abbr="profũdiſſimo/">profundiſſimo /</expan> <expan abbr="ducẽtos">ducentos</expan> <lb></lb><expan abbr="enĩ">enim</expan> ac <expan abbr="uigĩti">uiginti</expan> pedes <expan abbr="anteq̈">antequam</expan> uenas ullas attigerint <expan abbr="deſcẽderũt /">deſcenderunt /</expan> <lb></lb>aqua <expan abbr="nõ">non</expan> prius repta <expan abbr="ẽ">est</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan> ad <expan abbr="fontiũ">fontium</expan> <expan abbr="libramẽtũ">libramentum</expan> uentum eſt quæ <lb></lb>ſuis locis de <expan abbr="mõtis">montis</expan> latere ſcaturiat. </s>
          <s id="N4152AD"><expan abbr="Idẽ">Idem</expan> <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="mõtanis">montanis</expan> <lb></lb>puteis euenire locis ferme <expan abbr="oĩbus">omnibus</expan> intelliges. </s>
          <s id="N4152C5"><expan abbr="Cõp̃tũ">Compertum</expan> habemus <lb></lb><expan abbr="ſpõgiam">ſpongiam</expan> ex aeris humectatione <expan abbr="cõmadeſcere">commadeſcere</expan>: indeque libram <lb></lb>efficimus: qua <expan abbr="uẽtorum">uentorum</expan> aeriſque grauedines et ſiccitates <expan abbr="põderamus">ponde<lb></lb>ramus</expan>. </s>
          <s id="N4152E0"><expan abbr="Atq">Atque</expan> ego uero <expan abbr="neq̃cquã">nequicquam</expan> <expan abbr="negarī">negarim</expan> <expan abbr="ſuccũ">ſuccum</expan> nocturni acriſ a <lb></lb>leui tellure attrahi: aut <expan abbr="ſpõte">ſponte</expan> meatibus <expan abbr="īgredi">ingredi</expan> facileque poſſe <lb></lb><expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="humorẽ">humorem</expan> uerti. </s>
          <s id="N415302"><expan abbr="Tamẽ">Tamen</expan> <expan abbr="q̃d">quod</expan> <expan abbr="affirmẽ">affirmem</expan> nihil ſatis apud me <expan abbr="conſtitutũ">conſti<lb></lb>tutum</expan> <expan abbr="hẽo">habeo</expan>: <expan abbr="tã">tam</expan> uaria de <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> rebus apud ſcriptores <expan abbr="cõp̃io">comperio</expan> <lb></lb><expan abbr="tãque">tamque</expan> multa et diuerſa ultro ſeſe conſideranti <expan abbr="offerũt">offerunt</expan>. </s>
          <s id="N41532A">Et con<lb></lb>ſtat <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> locis pluribus aut terremotu aut <expan abbr="ſpõte">ſponte</expan> ſua <expan abbr="repẽte">repente</expan> <expan abbr="fõtes">fon<lb></lb>tes</expan> erupiſſe / et fluxiſſe diu / et <expan abbr="tẽporibus">temporibus</expan> defeciſſe uariis: ut <lb></lb>aliæ <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="æſtũ">æſtum</expan> <expan abbr="alie">alie </expan><expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="hyemẽ">hyemem</expan> <expan abbr="euanuerīt">euanuerint</expan>: et <expan abbr="fõteſ">fonteſ</expan> <expan abbr="poſteaq̈">poſteaquam</expan> aru<lb></lb>iſſet rurſus <expan abbr="aq̃rum">aquarum</expan> <expan abbr="affluẽtia">affluentia</expan> exuberaſſe. </s>
          <s id="N415369">Et <expan abbr="aq̃">aquae</expan> <expan abbr="fontiũ">fontium</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> a tel<lb></lb>lure <expan abbr="mõ">meo</expan>: ſed <expan abbr="ẽt">etiam</expan> mediis ex fluctibus maris dulces emanaſſe. <pb xlink:href="004/01/358.jpg"></pb>Ipſis <expan abbr="etiã">etiam</expan> ex plantis aquas præberi affirmant. </s>
          <s id="N41538A">In inſula qua<lb></lb>dam apud eas quæ fortuitæ <expan abbr="dicunt̃">dicuntur</expan> ſurgere aiunt ferulas ad <lb></lb>arboris <expan abbr="magnitudinẽ">magnitudinem</expan>: ex quibus quæ nigræ ſint <expan abbr="ſuccũ">ſuccum</expan> expri<lb></lb>mas amarum: ex albis uero aqua excillet <expan abbr="p̃pura">perpura </expan>potui <expan abbr="cõmodiſſima">commo<lb></lb>diſſima</expan>: mirabileque <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="mõtibus">montibus</expan> armeniæ quod ſcribit Strabo <lb></lb>ſane grauis auctor inueniri animalia uermes media ortos in <lb></lb>niue <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> pleni ſunt aqua potu optima. </s>
          <s id="N4153B5">Apud feſulas apud <lb></lb><expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="urbinũ">urbinum</expan> <expan abbr="q̃uis">quauis</expan> <expan abbr="mõtanæ">montanæ</expan> ſint urbes / aqua illico fodientibus <lb></lb>præſto eſt: id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quod ſint petroſi et petræ compactæ creta. <lb></lb></s>
          <s id="N4153D0">Adeſſe <expan abbr="ẽt">etiam</expan> glebaſ <expan abbr="puriſſimã">puriſſimam</expan> <expan abbr="aquã">aquam</expan> tunicæ ſuæ uerticulo <expan abbr="continẽtes">conti<lb></lb>nentes</expan>. </s>
          <s id="N4153E4">Quæ ſi ita ſunt profecto naturam noſſe minime facile <lb></lb>et ualde obſcurum eſt</s>
        </p>
        <p id="N4153E9" type="main">
          <s id="N4153EB">Redeo ad rem. </s>
          <s id="N4153EE">Latentes aquas indiciis inuenies. </s>
          <s id="N4153F1">Indicia <lb></lb>præſtabit forma et facies loci / terræque genus: quo <expan abbr="aquã">aquam</expan> <expan abbr="req̃ras">requi<lb></lb>ras </expan>: et <expan abbr="quædã">quædam</expan> quæ <expan abbr="hominũ">hominum</expan> ſolertia <expan abbr="adĩuenit">adinuenit </expan>. </s>
          <s id="N415404">Natura ſic ſe <lb></lb>habet ut qui locus ſinuoſus et ſubincauo ſimilis ſit. is quidem <lb></lb>quaſi uas ad <expan abbr="aquã">aquam</expan> <expan abbr="cõtinẽdam">continendam</expan> <expan abbr="p̃atum">paratum </expan>eſſe <expan abbr="uideat̃">uideatur</expan>. </s>
          <s id="N41541A">Vbi <expan abbr="plurimũ">pluri<lb></lb>mum</expan> ſoles poſſint / quod humores illic radio <expan abbr="exurant̃">exurantur</expan>: aquæ <lb></lb>aut exiguæ aut nullæ <expan abbr="reperient̃">reperientur</expan>: aut ſiquæ <expan abbr="tandẽ">tandem</expan> in <expan abbr="cãpeſtribus">campeſtri<lb></lb>bus</expan> <expan abbr="apparebũt / graues">apparebunt / graues</expan> illæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> et lentoſæ ſalſinoſæque <expan abbr="habebunt̃">ha<lb></lb>bebuntur</expan>. </s>
          <s id="N415443">Ad <expan abbr="ſeptẽtrionẽ">ſeptentrionem</expan> in <expan abbr="mõtibus / et">montibus / et</expan> ubi opaciſſima <expan abbr="ũbra">umbra</expan> <lb></lb><expan abbr="eſt / p̃prõpta">eſt / perprompta</expan> ſuccedet aqua. </s>
          <s id="N415457"><expan abbr="Mõtes">Montes</expan> qui diu niue operti ſtent <lb></lb>aquas exhibent uberrimas. </s>
          <s id="N41545F">Hoc aduerti <expan abbr="mõtes">montes</expan> qui in ſubli<lb></lb>mi <expan abbr="habeãt">habeant</expan> <expan abbr="pratũ">pratum</expan> <expan abbr="complanatũ">complanatum</expan> aquis <expan abbr="nunq̃">nunquam</expan> defeciſſe. </s>
          <s id="N415478">Et <expan abbr="omẽſ">omneſ</expan> <lb></lb>ferme amnes <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="aliũde">aliunde</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  ab locis iſtiuſmodi exoriri <expan abbr="cõperies">comperi<lb></lb>es</expan> . </s>
          <s id="N415493">Aduerti <expan abbr="ẽt">etiam</expan> fontes <expan abbr="nõ">non</expan> ſcaturire alibi <expan abbr="q̈">quam</expan>  ubi ſub ſe atque cir<lb></lb>cum <expan abbr="habeãt">habeant</expan> <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> telluris <expan abbr="integrũ">integrum</expan> et ſolidum: ſupra uero ſe <lb></lb>aut planities <expan abbr="incũbat">incumbat</expan> ſidens: aut tellure ſint <expan abbr="op̃ti">operti </expan>rarenti et <lb></lb>ſoluta: ut ſi rem penſites quaſi fracto catini latere <expan abbr="collectã">collectam</expan> <lb></lb>emanare <expan abbr="aquã">aquam</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> inficieris. </s>
          <s id="N4154C6">Hinc illud eſt quod tellus denſi<lb></lb>or minus aquarum / et eas <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> niſi in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> præbet. </s>
          <s id="N4154D7">Solu<lb></lb>tior uero tellus plus humoris / ſed <expan abbr="nõ">non</expan> niſi <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="profũdo">profundo</expan> reddat. <lb></lb></s>
          <s id="N4154E9"><expan abbr="Aliq̃bus">Aliquibus</expan> locis quod ſylua cæſa <expan abbr="ſit / aquã">ſit / aquam</expan> <expan abbr="exortã">exortam</expan> fuiſſe meminit <lb></lb>Plinius: meminit Tatius Moyſen cum per diſerta <expan abbr="p̃egrinaretur">peregrina<pb xlink:href="004/01/359.jpg"></pb>retur</expan> et ſiti periclitaret / ex <expan abbr="cõiectura">coniectura</expan> ſoli herbidi aquarum ue<lb></lb>nas <expan abbr="adĩueniſſe">adinueniſſe</expan>. </s>
          <s id="N415505">Aemilius <expan abbr="cũ">cum</expan> haberet <expan abbr="exercitũ">exercitum</expan> apud <expan abbr="olympũ">olympum</expan> <lb></lb>et aquæ penuria <expan abbr="laborarẽt">laborarent</expan>: ex uiriditate ſyloarum admonitus <lb></lb><expan abbr="ĩuenit">inuenit</expan>. </s>
          <s id="N41551F"><expan abbr="Quærẽtibus">Quærentibus</expan> <expan abbr="aquã">aquam</expan> militibus puella <expan abbr="uirgũcula">uirguncula</expan> uenas <lb></lb><expan abbr="quaſdã">quaſdam</expan> uia collatina monſtrauit: quas ſecuti foſſores uberri<lb></lb><expan abbr="mũ">mum</expan> patefecere <expan abbr="fõtẽ">fontem</expan>: et <expan abbr="fõti">fonti</expan> <expan abbr="ædiculã">ædiculam</expan> iunxere: et rei <expan abbr="memoriã">memoriam</expan> <lb></lb>appinxere. </s>
          <s id="N415549">Terra ſi ueſtigiis preſſa facile ceſſerit / et una pe<lb></lb>dibus <expan abbr="adhæſerit / aquã">adhæſerit / aquam</expan> ſubeſſe <expan abbr="ĩdicat">indicat</expan>. </s>
          <s id="N415556"><expan abbr="Sũt">Sunt</expan> etiam indicia proxi<lb></lb>miora illic ſubeſſe <expan abbr="aquã">aquam</expan> ubi ea <expan abbr="naſcant̃">naſcantur</expan> et <expan abbr="uigeãt">uigeant</expan> quæ aquas <lb></lb>optent / aut aquis <expan abbr="producãtur">producantur</expan>: ſalicta / camuſcula / uincus / hæ<lb></lb>dera / et quæ <expan abbr="nõ">non</expan> niſi multo humoris <expan abbr="nutrimẽto">nutrimento</expan> ad <expan abbr="eã">eam</expan> qua ſit <lb></lb><expan abbr="p̃uenire">peruenire </expan><expan abbr="ãplitudinem">amplitudinem</expan> poſſint. </s>
          <s id="N415584">Quæ terra uites bene <expan abbr="frõdoſas">frondoſas</expan> <lb></lb>alit: quæ ue <expan abbr="præſertï">præſertim </expan><expan abbr="hebulũ">hebulum</expan> et <expan abbr="trifoliũ">trifolium</expan> <expan abbr="prunãque">prunamque</expan> <expan abbr="ſilueſtrẽ">ſilueſtrem</expan> <expan abbr="ferat / bonũ">fe<lb></lb>rat / bonum</expan> ſolum et dulces præſtare uenas <expan abbr="ĩquit">inquit</expan> Columella. <lb></lb></s>
          <s id="N4155A7"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> et ranulæ et <expan abbr="lũbrici">lumbrici</expan> copia et culices et cateruæ puſillo<lb></lb>rum <expan abbr="uermiũ">uermium</expan> alatorum ubi <expan abbr="uolitãdo">uolitando</expan> <expan abbr="inglomerãtur/">inglomerantur /</expan> illic ſubli<lb></lb>teſcere <expan abbr="aquã">aquam</expan> <expan abbr="indicãt">indicant</expan>. </s>
          <s id="N4155C9">Quæ <expan abbr="aũt">aut</expan> ingenii <expan abbr="p̃ſpicacitas">perſpicacitas </expan><expan abbr="ĩdagarit">indagarit</expan> <lb></lb>hæc ſunt. </s>
          <s id="N4155D6"><expan abbr="Aduerterũt">Aduerterunt</expan>. n. <expan abbr="p̃ſcrutatores">perſcrutatores </expan><expan abbr="cũ">cum</expan> <expan abbr="reliquã">reliquam</expan> <expan abbr="oẽm">omnem</expan> <expan abbr="tellurem / tũ">tellu<lb></lb>rem / tum</expan> <expan abbr="maxĩe">maxime</expan> <expan abbr="mõtes">montes</expan> <expan abbr="cõſtare">conſtare</expan> cutibus quaſi paginibus aliis <lb></lb><expan abbr="dẽſioribus / aliis">denſioribus / aliis</expan> rarioribus / aliis tenuioribus. </s>
          <s id="N415604">Et montibus <lb></lb><expan abbr="aduerterũt">aduerterunt</expan> eſſe cutes haſce alteris alteras <expan abbr="ſup̃impoſitas">ſuperimpoſitas </expan>atque <lb></lb>exaggeratas / ita ut extrinſecus <expan abbr="exaggerationũ">exaggerationum</expan> ordines et li<lb></lb>neæ <expan abbr="cõpactionũ">compactionum</expan> a dextris in <expan abbr="ſiniſtrã">ſiniſtram</expan> ſint ad <expan abbr="libellã">libellam</expan> ductæ: <expan abbr="ĩtrorſus">in<lb></lb>trorſus</expan>  <expan abbr="aũt">aut</expan> uerſus <expan abbr="mẽtis">mentis</expan> <expan abbr="cẽtrũ">centrum</expan> cutes <expan abbr="deprimãt̃">deprimantur</expan> ad <expan abbr="lineã">lineam</expan> <expan abbr="obliquã">obli<lb></lb>quam</expan> tota ſublimi <expan abbr="ſup̃ficie">ſuperficie </expan><expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="pronũ">pronum</expan> coæquabili / ſed ductu ſui <lb></lb>atque ſucceſſu ad <expan abbr="ĩtimũ">intimum</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="cõtinuato">continuato</expan>. </s>
          <s id="N415651"><expan abbr="Nã">Nam</expan> in quoſque ſingulos <lb></lb><expan abbr="cẽtenos">centenos</expan> ferme pedes <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="tranſuerſũ">tranſuerſum</expan> <expan abbr="deſcenſũ">deſcenſum</expan> cute abruptæ gra<lb></lb>dibus <expan abbr="ſubſidũt">ſubſidunt</expan>. </s>
          <s id="N41566E">Ac <expan abbr="deĩceps">deinceps</expan> <expan abbr="ordinũ">ordinum</expan> interruptione iſtiuſmodi <lb></lb>parili gradatione uſque ad <expan abbr="mõtis">montis</expan> <expan abbr="cẽtra">contra</expan> utroque ex <expan abbr="mõtis">montis</expan> late<lb></lb>re procurrunt. </s>
          <s id="N415689">His igitur <expan abbr="p̃ſpectis">perſpectis</expan> acres ingenio uiri facile <expan abbr="ĩtellexere">in<lb></lb>tellexere</expan> aquas ſeu genitas ſeu pluuias <expan abbr="p̃">per</expan> intercutes atque <expan abbr="in/terpacturas">in<lb></lb>terpacturas </expan>paginarum excipi: ex quo intima montis madida <lb></lb>redderentur. </s>
          <s id="N41569A">Inde <expan abbr="argumentũ">argumentum</expan> <expan abbr="ſũpſere / ut">ſumpſere / ut</expan> ſuffoſſo <expan abbr="mõte">monte</expan> <expan abbr="aq̃s">aquis </expan><lb></lb>collitentes peterent ex eo præſertim loco ubi gradatiorum <pb xlink:href="004/01/360.jpg"></pb>deſcenſus et <expan abbr="ordinũ">ordinum</expan> lineæ mutuo <expan abbr="cõcurrãt">concurrant</expan>. </s>
          <s id="N4156BA">Qui locus maxi<lb></lb>me <expan abbr="p̃prõptus">perpromptus</expan> eſt illic / ubi muſculi <expan abbr="montiũ">montium </expan>alter alteri cohæ<lb></lb>rentes <expan abbr="ſinũ">ſinum</expan> <expan abbr="aliquẽ">aliquem</expan> effecerint. </s>
          <s id="N4156CD">Præterea <expan abbr="cõpertũ">compertum</expan> fecere cutes <lb></lb>inter ſe uaria et diuerſa eſſe natura ad aquas <expan abbr="ĩbibẽdas">inbibendas</expan> ue <expan abbr="exhibẽdaſue">ex<lb></lb>hibendaſue</expan>. </s>
          <s id="N4156E1">Rubra. n. ſaxa ferme <expan abbr="nunq̃">nunquam</expan> inueniri <expan abbr="nõ">non</expan> aquoſa: <lb></lb>ſed aſſueſſe fallere quod <expan abbr="p̃">per</expan> interuenia <expan abbr="q̃bus">quibus</expan> id genus lapidis <lb></lb>abundat / dilabantur. </s>
          <s id="N4156F6">Et <expan abbr="ſilicẽ">ſilicem</expan> <expan abbr="lapidẽ">lapidem</expan> <expan abbr="oẽm">omnem</expan> <expan abbr="ſuccoſũ">ſuccoſum</expan> et rediui<lb></lb>uum: qui <expan abbr="ĩ">in</expan> radice <expan abbr="mõtis">montis</expan> interfractus et admodum aſper ſit / <lb></lb><expan abbr="aquã">aquam</expan> facile exhibere. </s>
          <s id="N415718"><expan abbr="Terrã">Terram</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="tenuẽ">tenuem</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> exhibere <expan abbr="copiã">copiam</expan> <lb></lb>aquæ: ſed eſſe malo ſapore. </s>
          <s id="N415730"><expan abbr="Sabulũ">Sabulum</expan> uero maſculum et hare<lb></lb>nam quæ <expan abbr="carbũculus">carbunculus</expan> <expan abbr="dicit̃">dicitur</expan> aquas præbere minime incertas <lb></lb>ualde ſalubres et <expan abbr="p̃hẽnes">perhennes</expan>. </s>
          <s id="N415746"><expan abbr="Cõtra">Contra</expan> euenire <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="cretã">cretam</expan>: quod. n. <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> <lb></lb>denſa ſit ex ſe <expan abbr="aquã">aquam</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> præbere: ſed <expan abbr="aduẽtitiã">aduentitiam</expan> ſuſtinere. </s>
          <s id="N41576B">In ſa<lb></lb>bulo <expan abbr="admodũ">admodum</expan> exiles et limoſas / et in <expan abbr="profũdo">profundo</expan> ſidentes inue<lb></lb>niri. </s>
          <s id="N41577A">Ex argilla <expan abbr="aquã">aquam</expan> manare <expan abbr="tenuẽ">tenuem</expan>: ſed cæteris <expan abbr="dulciorẽ">dulciorem</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N41578A">Ex tofo <expan abbr="frigidiorẽ">frigidiorem</expan>. </s>
          <s id="N415791">Ex nigra tellure <expan abbr="limpidiorẽ">limpidiorem</expan>. </s>
          <s id="N415798"><expan abbr="Glareã">Glaream</expan> ue<lb></lb>ro ſi ſolutior ſit / ſpe fodi <expan abbr="nõ">non</expan> certa. </s>
          <s id="N4157A4">Vbi uero <expan abbr="dẽſior">denſior</expan> coeperit <lb></lb>profundius fodi <expan abbr="nõ">non</expan> penitu <expan abbr="ĩcerta">incerta</expan>. </s>
          <s id="N4157B7">In utriſque <expan abbr="inuẽta">inuenta</expan> ubi ſit / <lb></lb>haberi ſapore <expan abbr="bonã">bonam</expan>. </s>
          <s id="N4157C4">Arte <expan abbr="ẽt">etiam</expan> adhibita locum ipſum ubi uena <lb></lb>ſubeſt <expan abbr="cognitũ">cognitum</expan> <expan abbr="eſt / comp̃tũ">eſt / compertum</expan> dedere. </s>
          <s id="N4157D5">Sic. n. <expan abbr="admonẽt">admonent</expan>. </s>
          <s id="N4157E0">Coelo <lb></lb>ſereno mane ad <expan abbr="diluculũ">diluculum</expan> <expan abbr="procũbito">procumbito</expan>: <expan abbr="mentũque">mentumque</expan> firmato ipſo <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>ſolo: inde <expan abbr="circũ">circum</expan> <expan abbr="proximã">proximam</expan> regionem quaque <expan abbr="undiq̨">undique </expan>luſtrato: <lb></lb>quod ſicubi <expan abbr="ſurgẽtes">ſurgentes</expan> uaporeſ uideriſ criſpare aere qualeſ ge<lb></lb>lida hyeme <expan abbr="hominũ">hominum</expan> anhelitus <expan abbr="ſolẽt">ſolent</expan>: illic <expan abbr="aquã">aquam</expan> putato <expan abbr="nõ">non</expan> de<lb></lb>eſſe: ſed quo fias certior fodito locum fouea <expan abbr="profũda">profunda </expan>et lata <lb></lb>cubitos quattuor: in ea circa ſolis occaſum collocato aut te<lb></lb>ſtam <expan abbr="nup̃">nuper </expan>ex fornace <expan abbr="exemptã">exemptam</expan>: aut uellus lanæ ſucidæ: aut fi<lb></lb>ctile <expan abbr="crudũ">crudum</expan>: aut <expan abbr="nudũ">nudum</expan> <expan abbr="æneũ">æneum</expan> uas <expan abbr="inuerſũ">inuerſum</expan> et <expan abbr="p̃unctum">perunctum </expan>oleo / et <lb></lb>operito aſſeribus <expan abbr="foueã/terraque">foueam / terraque</expan> inſternito. </s>
          <s id="N415842">Poſtridie mane <lb></lb>ſi <expan abbr="põderi">ponderi</expan> <expan abbr="multũ">multum</expan> acceſſerit teſta: ſi infuſa lana ſit: ſi comma<lb></lb>duerit fictile: ſi ſtillæ ad uas <expan abbr="hærẽtes">hærentes</expan> <expan abbr="pendebũt">pendebunt</expan>: <expan abbr="itẽ">item</expan> ſi <expan abbr="ardẽs">ardens </expan><lb></lb>lucerna illic intercluſa minus olei <expan abbr="cẽſumpſerit">conſumpſerit</expan>: aut ſi illic <lb></lb>facto foco tellus ſumarit: proculdubio aquæ <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="deerũt">deerunt</expan>. Iſta <lb></lb>quo <expan abbr="tẽpore">tempore</expan> fieri magis <expan abbr="cõducat">conducat</expan> non ſatis explicarunt. </s>
          <s id="N415889">Sed <pb xlink:href="004/01/361.jpg"></pb>apud ſcriptores alibi ſic <expan abbr="ĩuenio">inuenio</expan>. </s>
          <s id="N415894">Per ſydus caniculæ terram <lb></lb>et <expan abbr="animantiũ">animantium</expan> corpora multo humeſcere. </s>
          <s id="N41589D">Ex quo fit ut <expan abbr="p̃">per</expan> eos <lb></lb>dies arbores ſub corticibus admodum <expan abbr="cõmadeſcãt">commadeſcant</expan> humoris <lb></lb><expan abbr="exuberãtia">exuberantia</expan>. </s>
          <s id="N4158AB"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> et <expan abbr="p̃">per</expan> id <expan abbr="tẽporis">temporis</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> hominibus aluus <expan abbr="ſoluit̃">ſoluitur</expan>: et <lb></lb>præ nimia corporum humectatione crebræ <expan abbr="infeſtãt">infeſtant</expan> febres: <expan abbr="aq̃s">aquas</expan> <lb></lb><expan abbr="etiã">etiam</expan> per id <expan abbr="tẽpus">tempus</expan> plus emergere ſolito. </s>
          <s id="N4158D0">Cauſas rei <expan abbr="arbitrat̃">arbitratur</expan> <lb></lb>Theophraſtus / quod auſtri <expan abbr="tũ">tum</expan> flarent / qui natura ſui udi et ne<lb></lb>buloſi ſint. </s>
          <s id="N4158DF">Ariſtoteles aſſerebat cogi <expan abbr="terrã">terram</expan> ut uapores emit<lb></lb>tat ab ingenito igne <expan abbr="q̃">qui</expan> uiſceribus <expan abbr="ĩmixtus">immixtus</expan> ſit. </s>
          <s id="N4158EE">Hac ſi ita <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> <lb></lb>ea nimirum <expan abbr="tẽpora">tempora</expan> <expan abbr="cõuenient">conuenient</expan>: quibus ignes hi aut ualidiores <lb></lb>ſunt / aut minus ab humoris copia preſſabuntur: quibus ue <lb></lb>tellus ipſa <expan abbr="nõ">non</expan> penitus arens uſtaque ſit reddita. </s>
          <s id="N415907">Ac mihi <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <lb></lb><expan abbr="tẽpora">tempora</expan> ad eam rem probantur: ſiccioribus <expan abbr="ĩ">in</expan> locis uer: umbro<lb></lb>ſioribus autumnus. </s>
          <s id="N415919">Spe igitur ex his quæ diximus inditiis <lb></lb>confirmata fodere aggrediemur.</s>
        </p>
        <p id="N415920" type="main">
          <s id="N415922">Foſſura erit duplex. </s>
          <s id="N415925"><expan abbr="Nã">Nam</expan> alia puteus in <expan abbr="profundũ">profundum</expan>: alia cu<lb></lb>niculus in <expan abbr="oblõgũ">oblongum</expan>. </s>
          <s id="N415935"><expan abbr="Puteũ">Puteum</expan> <expan abbr="fodietẽs">fodientes</expan> <expan abbr="nõnunq̈">nonnunquam</expan> <expan abbr="p̃iclitant̃">periclitantur</expan>. </s>
          <s id="N415947">Fit id <lb></lb>aut malo uapore <expan abbr="ſurgẽte">ſurgente</expan>: aut foſſuræ lateribus <expan abbr="corruẽtibus">corruentibus</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N415955">Serui apud ueteres aliquo ex maleficio damnati ad fodinas <lb></lb>metallorum <expan abbr="mittebãtur">mittebantur</expan>: quo loci ex aeris <expan abbr="peſtilẽtia">peſtilentia</expan> breui <expan abbr="cõficerent̃">confi<lb></lb>cerentur</expan>. </s>
          <s id="N41596B"><expan abbr="Cõtra">Contra</expan> uapores ſic monemur. </s>
          <s id="N415971"><expan abbr="Aerẽ">Aerem</expan> aſſidua <expan abbr="uẽtilatione">uentilatio<lb></lb>ne</expan> <expan abbr="cõmoueamus">commoueamus</expan>: et lucernas <expan abbr="ardẽtes">ardentes</expan> adhibeamus: quo ſi for<lb></lb>te uapor leuis <expan abbr="eſt / cõficiatur">eſt / conficiatur</expan> <expan abbr="flãmis">flammis</expan>. </s>
          <s id="N415990">Si grauior : <expan abbr="tũc">tunc </expan><expan abbr="habeãt">habeant</expan> <lb></lb>foſſores unde muniti <expan abbr="nocuũ">nocuum</expan> <expan abbr="malũ">malum</expan> <expan abbr="attẽperate">attemperate</expan> fugiant. </s>
          <s id="N4159A7">Graui <lb></lb><expan abbr="cnĩ">enim</expan> uapore inceſſate <expan abbr="flãma">flamma</expan> <expan abbr="extĩguetur">extinguetur</expan>. </s>
          <s id="N4159B7">Si <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="ingrueſcẽt / ">ingrueſcent / </expan> <lb></lb><expan abbr="p̃ſeuerabũt">perſeuerabunt</expan> ue uapores / fodito <expan abbr="inquiũt">inquiunt</expan> utrimque in <expan abbr="dextrã">dextram</expan> ſini<lb></lb>ſtraque ad latus æſtuaria: quibus liberrime uis mala uaporis <lb></lb>aſpiret. </s>
          <s id="N4159D5"><expan abbr="Cõtra">Contra </expan>ruinæ <expan abbr="p̃iculũ">periculum</expan> ſic opus ducito. </s>
          <s id="N4159DC">Primo in ſolo <lb></lb>ubi <expan abbr="puteũ">puteum</expan> fodere inſtituas corona inſternito <expan abbr="marmoreã">marmoream</expan> aut <lb></lb>firmiſſima ex materia <expan abbr="tantã">tantam</expan> <expan abbr="quantã">quantam</expan> uelis eſſe putei <expan abbr="ãplitu/dinẽ">amplitu<lb></lb>dinem</expan>. </s>
          <s id="N4159FC">Ea tibi erit <expan abbr="tollẽdi">tollendi</expan> <expan abbr="op̃is">operis </expan>baſis. </s>
          <s id="N415A03">In hanc igitur aſtruito <lb></lb>putei latera alta cubitos tris / ſinitoque ſicceſcat. </s>
          <s id="N415A08"><expan abbr="Cũ">Cum </expan>ſiccue<lb></lb>rit infodito in <expan abbr="imũ">imum</expan> purei: atque eximito quæ intus ſint. Fiet <lb></lb>ut quanto <expan abbr="foſſurã">foſſuram</expan> deprimat / tanto ſeſe ſtructile opus impri<pb xlink:href="004/01/362.jpg"></pb>mat <expan abbr="profundũque">profundumque</expan> petat. </s>
          <s id="N415A23">Tu inde <expan abbr="additamẽtis">additamentis</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> foſſuræ tum <lb></lb>ſtructuræ tuto ad <expan abbr="quantã">quantam</expan> uoles <expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan> deuenies. </s>
          <s id="N415A38">Parie<lb></lb>tem putei <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> qui extrui ſine harenato <expan abbr="uelĩt">uelint</expan>: ne uenæ obſtru<lb></lb>antur. </s>
          <s id="N415A47">Alii <expan abbr="triplicẽ">triplicem</expan> abduci iubent <expan abbr="parietẽ">parietem</expan>: quo aqua ex imo <lb></lb>fundo inſtillet nitidior. </s>
          <s id="N415A54">Sed maxime intereſt quo fodias lo<lb></lb>co. </s>
          <s id="N415A59"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> habeat <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> tellus cutes alteras <expan abbr="ĩ">in</expan> alteris uarias fit <lb></lb>ut <expan abbr="interdũ">interdum</expan> <expan abbr="imbriũ">imbrium</expan> aquæ ſub congeſtitia tellure illico in pri<lb></lb>ma <expan abbr="dẽſiore">denſiore</expan> cute inuenta <expan abbr="cõtineat̃">contineatur</expan>. </s>
          <s id="N415A7F">eandem quod impura <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>ſit <expan abbr="aſp̃nabimur">aſpernabimur </expan>. </s>
          <s id="N415A88"><expan abbr="Cõtraque">Contraque</expan> <expan abbr="interdũ">interdum</expan> eueniet: ut aqua <expan abbr="inuẽta">inuenta</expan> ubi <lb></lb>ad huc profundius excauare proſequaris / illa euaneſcat / abque <lb></lb>oculis <expan abbr="dep̃datur">deperdatur </expan>. </s>
          <s id="N415A9A">Fit adeo id ea re quod uaſis quo ea <expan abbr="cõtinebat̃">continebatur</expan> <lb></lb><expan abbr="fundũ">fundum</expan> perfoderis. </s>
          <s id="N415AA6">Qua de re <expan abbr="p̃placẽt">perplacent</expan> qui <expan abbr="puteũ">puteum</expan> ſtructura <expan abbr="finiũt">fi<lb></lb>niunt</expan> huiuſmodi. </s>
          <s id="N415AB6">Quaſi. n. <expan abbr="uegetẽ">uegetem</expan> effecturi circulis ligneis <lb></lb>tabuliſque <expan abbr="obuallãt">obuallant</expan> <expan abbr="ĩtima">intima </expan>effoſſi putei uallationis lorica du<lb></lb>plici: ita ut inter utramque interſit <expan abbr="ſpatiũ">ſpatium</expan> cubiti: in idque inter <lb></lb><expan abbr="uacuũ">uacuum</expan> quod inter loricas ipſas eſt <expan abbr="refundũt">refundunt</expan> <expan abbr="pultẽ">pultem</expan> ex glarea <lb></lb>maiuſcula aut potius ex ſiliceis marmoreiſue <expan abbr="fragmẽtis">fragmentis</expan> ſub <lb></lb>actis calce: <expan abbr="Sinũtque">Sinuntque</expan> menſes ſex opus inter haſce <expan abbr="uallationũ">uallationum</expan> <lb></lb>formas ſicceſcere atque dureſcere. </s>
          <s id="N415AED">Id opus integri uaſis <expan abbr="uicẽ">uicem</expan> <lb></lb>et munus præſtat: a cuius fundo <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="aliũde">aliunde</expan> <expan abbr="ſurgẽs">ſurgens</expan> pleuis pu<lb></lb>rataque aqua influat: <expan abbr="Cuniculũ">Cuniculum</expan> ſi feceris <expan abbr="eadẽ">eadem</expan> foſſoribus con<lb></lb>tra uapores <expan abbr="obſeruabũtur">obſeruabuntur</expan> quæ <expan abbr="recẽſuimus">recenſuimus</expan>. </s>
          <s id="N415B16">Nequid uero in <lb></lb>caput ruat fulctura ac deinceps <expan abbr="ẽt">etiam</expan> teſtudinato <expan abbr="cõmunietur">communietur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N415B24">Sed <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="cuniculũ">cuniculum</expan> crebra æſtuaria <expan abbr="p̃ducent̃">perducentur</expan> partim ad <expan abbr="perpẽdiculũ/ptim">perpendi<lb></lb>culum / partim</expan> in linea obliqua: <expan abbr="nõ">non</expan> ea re <expan abbr="tantũ/quo">tantum / quo</expan> uapores no<lb></lb>cuos uetent: uerum et maxime quo <expan abbr="eximẽdi">eximendi</expan> atque exhauriendi <lb></lb>deſecta ſubreptaque operis exitus expeditiores pateant. </s>
          <s id="N415B48">Quæ<lb></lb>rentibus aquas inter fodiendum ni aſſiduo humectiores gle<lb></lb>bæ <expan abbr="reſpõdebũt">reſpondebunt</expan>: et ferramenta facilius <expan abbr="deſcẽderint">deſcenderint</expan> <expan abbr="fruſtrabit̃">fruſtrabitur</expan> <lb></lb>ſpes aquæ <expan abbr="inueniẽdæ">inueniendæ</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N415B62" type="main">
          <s id="N415B64">Inuentis aquis uelim <expan abbr="nõ">non</expan> temere uſibus <expan abbr="hominũ">hominum</expan> <expan abbr="dent̃/">dentur /</expan> ſed <lb></lb><expan abbr="cũ">cum</expan> urbibus aquæ copia <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> <expan abbr="optat̃/">optatur /</expan> ut <expan abbr="potẽt / uerum">potent / uerum</expan> <expan abbr="ẽt">etiam</expan> ut la<lb></lb>uent / ut hortis / coriariis / fullonibus / cloacis: ut etiam <expan abbr="ĩprimis">impri<lb></lb>mis</expan> ſubitis <expan abbr="īcẽdiorum">incendiorum</expan> caſibus <expan abbr="abũde">abunde</expan> ſuppeditet: optima<pb xlink:href="004/01/363.jpg"></pb>rum ſeligenda erit / quam potui des. </s>
          <s id="N415BA8">Cæteræ demum uti <expan abbr="q̃">qui<lb></lb>buſque </expan><expan abbr="conferãt">conferant</expan> <expan abbr="accomodẽtur">accomodentur</expan>: <expan abbr="Aquã">Aquam</expan> aſſerebat Theophraſtus <lb></lb>quo frigidior ſit / eo <expan abbr="plãtis">planetis</expan> eſſe <expan abbr="cõmodiorẽ">commodiorem</expan>: <expan abbr="tũ">tum</expan> et lutoſa atque <lb></lb>turbulenta / quæ præſertim a ſolo <expan abbr="delabit̃">delabitur</expan> fertili reddi <expan abbr="agrũ">agrum</expan> <lb></lb>ualidiorem <expan abbr="cõſtat">conſtat</expan>. </s>
          <s id="N415BD9">Equi puriſſimis aquis <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="delectãtur">delectantur</expan>: mu<lb></lb>ſcoſis tepentibuſque pingueſcunt. </s>
          <s id="N415BE6">Fullonibus crudiſſimæ in <lb></lb>precio ſunt. </s>
          <s id="N415BEB">Apud phyſicos ſic inuenio: neceſſitatem aquæ <lb></lb>ad <expan abbr="tuendã">tuendam</expan> <expan abbr="mortaliũ">mortalium</expan> uitam eſſe <expan abbr="duplicẽ">duplicem</expan>: <expan abbr="unã">unam</expan> ut ſitim ſedet : <lb></lb><expan abbr="alterã">alteram</expan> ut quæ inter <expan abbr="ueſcendũ">ueſcendum</expan> ſumpſerint <expan abbr="nutrimẽta">nutrimenta</expan> quaſi <expan abbr="uehiculũ">ue<lb></lb>hiculum</expan> <expan abbr="p̃ducat">perducat </expan><expan abbr="ī">in</expan> uenas: quo depuratus coctuſque inde ſuccus <lb></lb>in <expan abbr="mẽbra">membra</expan> adigatur. </s>
          <s id="N415C21">Et ſitim <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> <expan abbr="appetẽtiã">appetentiam</expan> eſſe <expan abbr="quãdam">quandam</expan> hu<lb></lb>moris <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> frigidi. </s>
          <s id="N415C38">Et frigidas putant aquas præſertim <lb></lb>poſt coenas bene ualentibus ſtomachum corroborare: Paulo <lb></lb><expan abbr="aũt">aut</expan> gelidiores <expan abbr="etiã">etiam</expan> firmioribus ſtuporem inducere: præcor<lb></lb>dia tundere: neruos quatere: et cruditate <expan abbr="uirtutẽ">uirtutem</expan> <expan abbr="cõcoquẽdi">concoquendi</expan> <lb></lb>extinguere. </s>
          <s id="N415C52">Oxus fluuius quod ſemper ſit <expan abbr="turbulẽtus / ea">turbulentus / ea</expan> re po<lb></lb>tui inſaluberrimus eſt. </s>
          <s id="N415C5B">Accolas romæ <expan abbr="cũ">cum</expan> ab aeris <expan abbr="incẽſiãtia">inconſtantia</expan> <lb></lb>tum a nocturnis fluuii uaporibus / <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="ẽt">etiam</expan> poſt meridianis <expan abbr="uẽtis">uen<lb></lb>tis</expan> graues excitatæ febres occupant. </s>
          <s id="N415C76"><expan abbr="Nã">Nam</expan> hi <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="æſtatẽ">æſtatem</expan> <lb></lb>nona diei hora qua maxime corpora aſtu ferueant algentes <lb></lb><expan abbr="p̃">perflant </expan>: uenaſque obſtipant. </s>
          <s id="N415C8A">Sed mea <expan abbr="ſentẽtia">ſententia</expan> et febres et mali <lb></lb>plerique <expan abbr="oẽs">omnes</expan> morbi maxima ex parte a tyberinis aquis eueni<lb></lb>unt quas cuncti forme <expan abbr="nunq̃">nunquam</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> turbidas <expan abbr="potãt">potant</expan>. </s>
          <s id="N415CA5">Neque ſit ab <lb></lb>re quod phyſici ueteres <expan abbr="curãdis">curandis</expan> febribus romanis <expan abbr="ſq̃llitico">ſquillitico </expan><lb></lb><expan abbr="potiſſimũ">potiſſimum</expan> abſciſiuis utamur <expan abbr="monẽt">monent</expan>. </s>
          <s id="N415CB7">Ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> redeo. </s>
          <s id="N415CBE"><expan abbr="Optimã">Optimam</expan> <lb></lb>inueſtigemur <expan abbr="aquã">aquam</expan>. </s>
          <s id="N415CCA">Ex aquis Celſus phyſicus ſic ſtatuit: <expan abbr="leuiſſimã">le<lb></lb>uiſſimam</expan> eſſe <expan abbr="pluuiatilẽ">pluuiatilem</expan>. </s>
          <s id="N415CD6"><expan abbr="Secũdo">Secundo</expan> loco <expan abbr="fõtanam">fontanam</expan>. </s>
          <s id="N415CE0">Tertio <expan abbr="fluẽti">fluen<lb></lb>ti</expan> . </s>
          <s id="N415CE9">Quarto putei. </s>
          <s id="N415CEC">Poſtremo loco eam: quæ ex niue aut gla<lb></lb>cie liquata ſit. </s>
          <s id="N415CF1">Grauiorem his eſſe quæ ex lacu. </s>
          <s id="N415CF4"><expan abbr="Omniũ">Omnium</expan> <expan abbr="autẽ">autem</expan> <lb></lb>peſſimam quæ ex palude. </s>
          <s id="N415D01">Sub argo monte ciuitas mazara <lb></lb>aquis <expan abbr="abũdat">abundat</expan> alioquin bonis: ſed quod æſtate quo <expan abbr="fluãt">fluant</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ha<lb></lb>beant / ſunt inſalubres et <expan abbr="peſtilẽtes">peſtilentes</expan>. </s>
          <s id="N415D1A">Iſta <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> in <expan abbr="ſentẽtia">ſententia</expan> pe<lb></lb>riti <expan abbr="oẽs">omnes</expan> ſunt: ut <expan abbr="aquã">aquam</expan> natura ſui dicant corpus eſſe <expan abbr="imp̃mixtum">impermix<lb></lb>tum </expan>et ſimplex: cui frigiditas et humiditas <expan abbr="ĩeſt">ineſt</expan>. </s>
          <s id="N415D35"><expan abbr="Eã">Eam</expan> igitur <pb xlink:href="004/01/364.jpg"></pb>optimam dicemus: quæ a natura ſui minime aliena minime <lb></lb>prauata ſit. </s>
          <s id="N415D41">Quare ni puriſſima et <expan abbr="oĩ">omni</expan> lentitudinis mixtione <lb></lb><expan abbr="oĩſq̨">omniſque </expan>ſaporis odoriſque uitio <expan abbr="ĩmunis">immunis</expan> fuerit / proculdubio ſalu<lb></lb>ti <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> officiet / inteſtinos uti <expan abbr="loquũtur">loquuntur</expan> <expan abbr="euẽtationũ">euentationum</expan> mea<lb></lb>tus <expan abbr="obſtruẽdo">obſtruendo</expan>: uenas <expan abbr="oblimãdo">oblimando</expan>: ſpirituſque miniſtros uitæ <expan abbr="intercludẽdo">in<lb></lb>tercludendo</expan> atque obfocando. </s>
          <s id="N415D6E"><expan abbr="Hĩc">Hinc</expan> eſt quod <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> / <expan abbr="pluuiã">pluuiam </expan>quan<lb></lb>do quidem ex tenuiſſimis uaporibus coactis <expan abbr="cõſtet / merito">conſtet / merito</expan> <lb></lb>eſſe <expan abbr="oīum">omnium</expan> <expan abbr="optimã/modo">optiman / modo</expan> id ei <expan abbr="nõ">non</expan> adſit <expan abbr="uitiũ/">uitium /</expan> quod aſſerua<lb></lb>ta facile putreſcit / et fetore inficiatur / craſſiorque reddita al<lb></lb>ui <expan abbr="duritiẽ">duritiem</expan> inducit. </s>
          <s id="N415D98">Dixere aliqui fieri id quod a nubibus ex ni <lb></lb>mium uariis et diuerſis in <expan abbr="unũ">unum</expan> <expan abbr="cõmixtis">commixtis</expan> aquis hauſtæ ſint: <lb></lb>puta ex mari: in quod omne <expan abbr="fontiũ">fontium</expan> genus confluat: et nihil <lb></lb>ad <expan abbr="corruptionẽ">corruptionem</expan> dari aptius paratiuſque <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="diſſimiliũ">diſſimilium</expan> <expan abbr="cõfuſam">confuſam</expan> <lb></lb><expan abbr="cõmixtionẽ">commixtionem</expan> poſſe. </s>
          <s id="N415DC2">Confuſus in unum multarum uuarum ſuccus <lb></lb>uetuſtatis impatiens eſt. </s>
          <s id="N415DC7">Apud hebreos <expan abbr="p̃uetus">peruetus </expan>fuerat lex ne <lb></lb>quid ſemina niſi ſelecta et ſimplicia ſeminarent / <expan abbr="naturã">naturam</expan> in<lb></lb>dicantes <expan abbr="diſſimiliũ">diſſimilium</expan> <expan abbr="p̃mixtionẽ">permixtionem</expan> penitus abhorrere. </s>
          <s id="N415DDB">Qui <expan abbr="autẽ">autem</expan> <lb></lb>Ariſtoteli <expan abbr="aſſentiũtur / et">aſſentiuntur / et</expan> hauſtos a terra uapores <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="p̃te">parte</expan> aeris <lb></lb>quæ algida ſit / frigore primum ueluti in caliginem cogi: et <lb></lb>mox in guttas depluere arbitrantur / aliter ſentiunt. </s>
          <s id="N415DF0">Cultas <lb></lb>arbores aiebat Theophraſtus ocius in morbos incidere <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſil<lb></lb>ueſtres. </s>
          <s id="N415DFB">Has. n. rigidas duritie indomita <expan abbr="aduẽtitiis">aduentitiis</expan> impreſ<lb></lb>ſionibus acrius reſiſtere. </s>
          <s id="N415E09">Has uero alteras teneritudine ſui <lb></lb>exhibere ſeſe ad <expan abbr="repugnãdũ">repugnandum</expan> inualidas / quod ſint ad <expan abbr="obſequiũ">obſequium</expan> <lb></lb>domitæ diſciplina. </s>
          <s id="N415E18">Simile et illi in aquis <expan abbr="ducunt̃/quo">ducuntur / quo</expan> tene <lb></lb>riores dederis / eo ut ſuis utar uerbis / eſſe paſſibiliores. </s>
          <s id="N415E21">Et <lb></lb>fieri <expan abbr="aſſeuerãt">aſſeuerant</expan> hinc ut decoctæ aquæ et ignibus factæ mitio<lb></lb>res ociſſime <expan abbr="frigeſcãt / ociſſime">frigeſcant / ociſſime</expan> iterato <expan abbr="ferueſcãt">ferueſcant</expan> Sed de plu<lb></lb>uia ſatis. </s>
          <s id="N415E38">Proxime ad iſtas nemo <expan abbr="nõ">non</expan> probat <expan abbr="fõtes">fontes</expan>. </s>
          <s id="N415E43">Sed <expan abbr="q̃">qui</expan> flu<lb></lb>mina fontibus <expan abbr="præferũt /ſic">præferunt / ſic</expan> <expan abbr="inquiũt">inquiunt</expan>. </s>
          <s id="N415E50">Quid <expan abbr="nã">nam</expan> aliud eſſe flu<lb></lb>men dicemus <expan abbr="q̈">quam</expan> <expan abbr="exuberantiã">exuberantiam</expan> <expan abbr="fluxũque">fluxumque</expan> plurimorum <expan abbr="fontiũ">fontium</expan> <expan abbr="unã">unam</expan> <lb></lb>in <expan abbr="cõiunctionẽ">coniunctionem</expan> atque <expan abbr="corriuationẽ">corriuationem</expan> ſolibus / motu / uentiſque ni<lb></lb>mirum <expan abbr="cõmaturatã">commaturatam</expan>. </s>
          <s id="N415E79"><expan abbr="Puteũ">Puteum</expan> <expan abbr="etiã">etiam</expan> <expan abbr="fontẽ">fontem</expan> eſſe <expan abbr="arguũt; /">arguunt /</expan> ſed profun<lb></lb>diorem. </s>
          <s id="N415E8D">Quod ſi radium ſolis aliquid aquis <expan abbr="cõferre">conferre</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ne<pb xlink:href="004/01/365.jpg"></pb>gabimus / qui <expan abbr="nã">nam</expan> iſtorum crudior ſit <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="prõptu ẽ">promptu esse</expan>. </s>
          <s id="N415EA8">Ni forte igne<lb></lb>um uerſari ſpiritum uiſceribus terræ <expan abbr="cõſentimus">conſentimus</expan>: quo aquæ <lb></lb>ſubterraneæ <expan abbr="cõcoquat̃">concoquatur</expan>. </s>
          <s id="N415EB7">Aquæ puteorum <expan abbr="inq̃t">inquit </expan>Ariſtoteles æſta<lb></lb>te poſt <expan abbr="meridiẽ">meridiem</expan> <expan abbr="fiũt">fiunt</expan> tepidæ. </s>
          <s id="N415EC4"><expan abbr="Sũt">Sunt</expan> <expan abbr="q̃">qui</expan> <expan abbr="aſſeuerãt">aſſeuerant</expan> aquas <expan abbr="puteorũ">puteorum</expan> <lb></lb>a ſtare <expan abbr="nõ">non</expan> eſſe ſed uideri <expan abbr="comp̃atione">comperatione </expan><expan abbr="feruẽtis">feruentis</expan> aeris gelidas. <lb></lb></s>
          <s id="N415EDD"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> <expan abbr="cõtra">contra</expan> multorum <expan abbr="inueteratã">inueteratam</expan> <expan abbr="opinionẽ">opinionem</expan> <expan abbr="exp̃iri">experiri </expan>licet hauſtas <lb></lb><expan abbr="nup̃rime">nuperrime </expan><expan abbr="nequaq̈">nequaquam</expan> irrorare: ſi id quo exceptæ ſint / <expan abbr="uitrũ">uitrum</expan> ſa<lb></lb>tis <expan abbr="terſũ">terſum</expan> et ſucidiore <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="punctũ">punctum</expan> ſit. </s>
          <s id="N415F07">Sed <expan abbr="ĩter">inter</expan> prima <expan abbr="prīcipiorum">principio<lb></lb>rum</expan>  <expan abbr="q̃bus">quibus </expan>uniuerſa <expan abbr="cõſtãt">conſtant</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> duo maxime ex <expan abbr="pythagoreorumſentẽtia">pythagoreorum <lb></lb>ſententia</expan> eſſe maſcula <expan abbr="dicant̃/">dicantur /</expan> calor atque frigus: ſitque caloris <lb></lb>natura et uis <expan abbr="penetrare/ſoluere / rũpere / rap̃e">penetrare / ſoluere / rumpere / rapere</expan> ad ſe <expan abbr="humorẽ">humorem</expan> <lb></lb>atque depaſci. </s>
          <s id="N415F32">Frigoris uero <expan abbr="cõprimere/">comprimere /</expan> <expan abbr="cõſtrīgere/ĩ">conſtringere / im</expan> <expan abbr="duritiẽ">duritiem</expan> <lb></lb>cogere atque <expan abbr="cõformare">conformare</expan>. </s>
          <s id="N415F49">Ab utriſque <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> aliqua ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> præſer<lb></lb>tim <expan abbr="ī">in</expan> aquis par prope effectus manat: ſi adſint illi <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <expan abbr="ĩmodici">immodi<lb></lb>ci</expan> / aut plus ſatis aſſidui. </s>
          <s id="N415F60">Inferunt. n. ambo &#039; ferme pares <expan abbr="conſũptiones">con<lb></lb>ſumptiones</expan> partium tenuiſſimarum: unde aritudines <expan abbr="uſtionũ">uſtionum</expan> <expan abbr="ſubſequũt̃">ſub<lb></lb>ſequuntur</expan>. </s>
          <s id="N415F77">Ex quo illud eſt quod arbores caloribus uſtas <expan abbr="atq̨">atque </expan><expan abbr="etiã">etiam</expan> <lb></lb><expan abbr="eaſdẽ">eaſdem</expan> frigore quoque <expan abbr="ẽt">etiam</expan> uſtas dicimus. </s>
          <s id="N415F89">Id <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <expan abbr="quoniã">quoniam</expan> mollio<lb></lb>ribus <expan abbr="abſũptis">abſumptis</expan> partibus confectiſque a gelu a ſole ue <expan abbr="materiẽ">materiem</expan> <expan abbr="ſcabrã">ſca<lb></lb>bram</expan> et <expan abbr="torridã">torridam</expan> <expan abbr="relictã">relictam</expan> uidemus. </s>
          <s id="N415FAB">Itaque pari <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> ratione aquæ <lb></lb>et ſolibus <expan abbr="lẽtoſæ">lentoſæ</expan> et gelu cineroſiores <expan abbr="reddũtur">redduntur</expan>. </s>
          <s id="N415FBC">Sed inter pro<lb></lb>batas aquas alia rurſus <expan abbr="differẽtia">differentia</expan> eſt. </s>
          <s id="N415FC5">Nam coeleſtes quidem <lb></lb>aquas <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> intereſt quo anni <expan abbr="tẽpore / qua">tempore / qua</expan> diei hora him<lb></lb>bribus quo <expan abbr="flãte">flante</expan> uento collegeris: quo <expan abbr="ẽt">etiam</expan> loco aſſeruaris: <expan abbr="q̈">quam</expan> <lb></lb><expan abbr="ctiã">etiam</expan> diu aſſeruatæ ſint. </s>
          <s id="N415FE1">Aquas poſt <expan abbr="brumã">brumam</expan> grauiores dari e <lb></lb>coclo <expan abbr="putãt">putant</expan>. </s>
          <s id="N415FEE"><expan abbr="Collectã">Collectam</expan> <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="hyemẽ">hyemen</expan> eſſe <expan abbr="affirmãt">affirmant</expan> <expan abbr="dulciorem/q̃">dulciorem / quae</expan> <lb></lb>quæ aſtate <expan abbr="colligat̃">colligatur</expan>. </s>
          <s id="N416006">Primæ poſt <expan abbr="caniculã">caniculam</expan> pluuiæ amaræ et <lb></lb><expan abbr="peſtilẽtes">peſtilentes</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N416016">Aduſtis. n. terræ mixtionibus inficiuntur: et <lb></lb><expan abbr="terrã">terram</expan> <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> ob eam rem ſapere <expan abbr="amaritudinẽ">amaritudinem</expan> <expan abbr="dicũt /">dicunt /</expan> <expan abbr="q̨">quae</expan> ſolibus <lb></lb>aduſta ſit. </s>
          <s id="N416032">Hinc eſt <expan abbr="q̨">quae</expan> <expan abbr="collectã">collectam</expan> tectis <expan abbr="q̈">quam</expan> ex area <expan abbr="præferũt">præferunt</expan>: et <lb></lb><expan abbr="collectã">collectam</expan> tectis <expan abbr="alterã">alteram</expan> ex priore pluuia dilutis haud <expan abbr="ĩſalubrẽ">inſalubrem</expan> <lb></lb><expan abbr="putãt">putant</expan>. </s>
          <s id="N41604F">Phyſici <expan abbr="q̃">qui</expan> punica ſcripſere lingua ſic <expan abbr="affirmãt">affirmant</expan>. </s>
          <s id="N416056"><expan abbr="Pluuiã">Plu<lb></lb>uiam</expan> quæ <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="æſtatẽ">æſtatem</expan> <expan abbr="præſertī">præſertim</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> tonitru ceciderit <expan abbr="ĩpurã">impuram</expan> eſſe et <lb></lb>ſalſitudine nocuam. </s>
          <s id="N416072">Nocturnum arbitratur Theophraſtus <pb xlink:href="004/01/366.jpg"></pb><expan abbr="bymbrẽ">bymbrem</expan> præſtare diurnis. </s>
          <s id="N41607C">Ex his <expan abbr="ſalubriorẽ">ſalubriorem</expan> <expan abbr="putãt">putant</expan> <expan abbr="eã">eam</expan> quæ ce<lb></lb>ciderit flante aquilone. </s>
          <s id="N41608D"><expan abbr="Aquã">Aquam</expan> <expan abbr="pluuidã">pluuidam</expan> Columella fore ait <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="peſſimã/ſi">peſſimam / ſi</expan> tubulis fictilibus <expan abbr="ducat̃">ducatur</expan> in <expan abbr="ciſternã">ciſternam</expan> <expan abbr="contectã">contectam</expan>. <lb></lb></s>
<s id="N41608E">Sub diuo. n. et ſolibus facile putreſcere: ligneo <expan abbr="ẽt">etiam</expan> uaſe <expan abbr="aſ/ſeruata">aſ<lb></lb>ſeruata </expan>uitiis obnoxia. </s>
          <s id="N4160BC">Aquæ <expan abbr="fõtiũ">fontium</expan> <expan abbr="ẽt">etiam</expan> inter ſe differunt: eas <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> quæ a <expan abbr="mõticulorum">monticulorum</expan> radicibus <expan abbr="ſcaturiãt">ſcaturiant</expan> putabat Hypo<lb></lb>cras eſſe <expan abbr="õĩum">omnium</expan> optimas. </s>
          <s id="N4160DA"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> de <expan abbr="fõtibus">fontibus </expan>ueteres ſic <expan abbr="ſtatuebãt">ſtatuebant</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4160E5">ut inter optimos primo haberent loco <expan abbr="fõtẽ">fontem</expan> / qui <expan abbr="ſeptẽtrionalem">ſeptentriona<lb></lb>lem</expan> / qui ue <expan abbr="æquinoctiũ">æquinoctium</expan> ad <expan abbr="ſolẽ">ſolem</expan> <expan abbr="orientẽ">orientem</expan> ſpectet. </s>
          <s id="N4160FE">Vltimo <expan abbr="ponũt">po<lb></lb>nunt</expan> loco <expan abbr="fontẽ/qui">fontem / qui</expan> meridiem. </s>
          <s id="N41610A">Proximos optimis eos <expan abbr="putãt">putant</expan> <lb></lb>qui ad exortus hyemales ſint: et occiduos <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> uſque quaque <lb></lb>penitus <expan abbr="aſp̃nantur">aſpernantur </expan>. </s>
          <s id="N41611D">Qui locus rore et plurimo et leuiſſimo <lb></lb>eſſe udoſus ſolet / is <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſuauiſſimas præbebit aquas. </s>
          <s id="N416126">Roſ <lb></lb><expan abbr="enī">enim</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> niſi quietis puris <expan abbr="tẽperatiſque">temperatiſque</expan> aere locis inſpergitur. <lb></lb></s>
          <s id="N416137">Theophraſtus <expan abbr="aquã">aquam</expan> terra infici arbitratur <expan abbr="nõ">non</expan> ſecus atque in <lb></lb>fructibus ſuccus uitis arborum que: qui <expan abbr="oẽs">omnes</expan> <expan abbr="terrã">terram</expan> <expan abbr="quã">quam</expan> ſuxerint <lb></lb>et eas res quæ radicibus <expan abbr="iũctæ">iunctæ</expan> ſint ſapiant. </s>
          <s id="N416156">Tot genera uini <lb></lb>haberi dixere ueteres / quot ſint terræ glebæ /ubi uitis <expan abbr="plãtetur">plante<lb></lb>tur</expan>. </s>
          <s id="N416161">Patauina dicebat Plinius uina <expan abbr="ſalicẽ">ſalicem</expan> <expan abbr="ſapiũt / qua">ſapiunt / qua</expan> illi <expan abbr="maritãt">ma<lb></lb>ritant</expan> uites. </s>
          <s id="N416171">Cato uites docet ubi medicentur ueratro hærba <lb></lb>ad <expan abbr="aluũ">aluum</expan> ſine <expan abbr="p̃iculo">periculo </expan><expan abbr="ducendã/manipulis">ducendam / manipulis</expan> eius hærbæ ad radi<lb></lb>ces inter <expan abbr="ablaqueãdũ">ablaqueandum</expan> deiectis. </s>
          <s id="N416184"><expan abbr="Hĩc">Hinc</expan> eſt <expan abbr="q̨">quae</expan> aquas præferendas <lb></lb><expan abbr="putãt / quæ">putant / quæ</expan> ex petra rediuiua <expan abbr="erũpant/">erumpant /</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan> quæ ex limoſo <expan abbr="ſubgemũt">ſub<lb></lb>gemunt</expan>. </s>
          <s id="N416198">Sed præſtare <expan abbr="oībus">omnibus</expan> <expan abbr="arbitrant̃">arbitrantur</expan> quæ ex ea tellure extil<lb></lb>larint: <expan abbr="quã">quam</expan> tu ſi <expan abbr="ī">in</expan> peluim aquæ admiſcueris ut luteſcat ſeda<lb></lb>to motu <expan abbr="cõfeſtĩ">confeſtim</expan> ſidat. </s>
          <s id="N4161B3">Et <expan abbr="aquã">aquam</expan> colore / ſapore odoreque <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="oĩo">omnino</expan> <lb></lb><expan abbr="ĩpuro">impuro</expan> relinquat. </s>
          <s id="N4161C7">Eadem ratione <expan abbr="aq̃s">aquis </expan>quæ <expan abbr="p̃">per</expan> ſaxa præcipites <lb></lb><expan abbr="uoluãtur">uoluantur</expan> putabat eſſe optimas Columella quod <expan abbr="aduẽtitiis">aduentitiis</expan> mix<lb></lb>tionibus <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="inficiãtur">inficiantur</expan>. </s>
          <s id="N4161DD">Sed aqua <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="oīs">omnis</expan> quæ <expan abbr="p̃">per</expan> ſaxa fluat eiuſ <lb></lb>modi eſt / ut <expan abbr="eã">eam</expan> egregie probem. </s>
          <s id="N4161EE"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ſi alueo decurrat cæco <lb></lb>ripiſque multo <expan abbr="ũbroſis">umbroſis</expan> atque <expan abbr="profũdis">profundis</expan> incrudeſcit. </s>
          <s id="N4161FE">Sin <expan abbr="aũt">aut</expan> al<lb></lb>ueo defluat <expan abbr="patulo / tũc">patulo / tunc</expan> Ariſtoteli facile aſſentior. </s>
          <s id="N41620B">Nam fer<lb></lb>uore quidem ſolis <expan abbr="p̃te">parte</expan> leuiori <expan abbr="cõſũpta">conſumpta</expan> <expan abbr="reddet̃">reddetur</expan> craſſior. </s>
          <s id="N416218">Scri<lb></lb>ptoreſ <expan abbr="nilũ">nilum</expan> fluminibus <expan abbr="oībus">omnibus</expan> <expan abbr="præferũt">præferunt</expan> his de cauſis. </s>
          <s id="N416229">Primo <pb xlink:href="004/01/367.jpg"></pb>quidem quod curſu deſcendat multo: quod ue terras ſecet puriſſi<lb></lb>mas / et nullis infectas uitiis putredinis aut ſicci nocui <expan abbr="cõtagione">conta<lb></lb>gione</expan> uitiatas: quod ue <expan abbr="ſeptẽtrionem">ſeptentrionem</expan> petat / quod ue alueo fluat <lb></lb>pleno et purgato: Aquas quæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> curſu <expan abbr="lõgiore">longiore</expan> et tardio<lb></lb>re <expan abbr="ueniãt / negãdũ">ueniant / negandum</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> eſt motu minus crudas: laſſitudineque <lb></lb>magis extenuatas / atque inde bene deſecatas <expan abbr="reddi/ſordiũ">reddi / ſordium</expan> ſar<lb></lb>cina inter <expan abbr="fluendũ">fluendum</expan> deſtituta. </s>
          <s id="N41625C"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> et <expan abbr="ī">in</expan> hoc ueteres <expan abbr="oẽs">omnes</expan> <expan abbr="cõuenere">conuene<lb></lb>re</expan> / aquas <expan abbr="nõ">non</expan> modo eſſe tales / qualis ſit terra: uti nunc dice<lb></lb>bamus / ubi quaſi <expan abbr="ī">in</expan> parentis gremio aſſeruentur: utrum <expan abbr="etiã">etiam</expan> ta<lb></lb>les reddi / quale <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> ſit ſolu qua <expan abbr="p̃fluãt">perfluant</expan>: qualis etiam ſit ſuc<lb></lb>cus hærbarum <expan abbr="quẽ">quem</expan> lauerint: <expan abbr="nõ">non</expan> ea <expan abbr="præſertī">præſertim</expan> re quod eas defluendo <lb></lb>libet: <expan abbr="q̈">quam</expan>  uel maxime ea re quod ſudores <expan abbr="ĩmiſcuerit">immiſcuerit</expan> terræ iſtius <lb></lb>in qua <expan abbr="peſtilẽs">peſtilens</expan> hærba uigeat. </s>
          <s id="N4162A6">Hinc eſt quod <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> degeneras <lb></lb>hærbas præbere aquas nimirum inſalubres. </s>
          <s id="N4162AF"><expan abbr="Pluuiã">Pluuiam</expan> <expan abbr="aliquãdo">aliquando</expan> <lb></lb>ſenties <expan abbr="ferentẽ/atque">ferentem / atque</expan> fortaſſis <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <expan abbr="amarã">amaram</expan>. </s>
          <s id="N4162C7">Id fieri ex loci <expan abbr="infe/ctione">infe<lb></lb>ctione </expan><expan abbr="aiũt">aiunt</expan>: unde <expan abbr="primũ">primum</expan> is ſudor euaporarit. </s>
          <s id="N4162D4"><expan abbr="Succũ">Succum</expan> <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <expan abbr="terreſtrẽ">terre<lb></lb>ſtrem</expan> ubi natura <expan abbr="digeſtũ">digeſtum</expan> et maturum eſt / dulcia: et <expan abbr="cõtra">contra</expan> ubi in <lb></lb><expan abbr="digeſtũ/amara">digeſtum / amara</expan> <expan abbr="oĩa">omnia</expan> reddere <expan abbr="q̃bus">quibus</expan> <expan abbr="admiſceat̃">admiſceatur</expan> <expan abbr="prædicãt">prædicant</expan>. </s>
          <s id="N4162FC">Quæ <lb></lb><expan abbr="ſeptẽtrionẽ">ſeptentrionem</expan> petant aquæ / eas forte ea re dices eſſe <expan abbr="cõmodio">commodio<lb></lb>res</expan> quod frigidiores ſint Nam radios quidem ſolis præcipites <lb></lb><expan abbr="fugiũt">fugiunt</expan>: et <expan abbr="luſtrãtur">luſtrantur</expan> ſole potius <expan abbr="q̈">quam</expan> <expan abbr="urant̃">urantur</expan>. </s>
          <s id="N416317"><expan abbr="Cõtra">Contra</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> quæ <expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="hauſtrũ">hau<lb></lb>ſtrum</expan>. </s>
          <s id="N41632A">Nam illæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſeſe ueluti in <expan abbr="flãmas">flammas</expan> ultro ingerunt. <lb></lb></s>
          <s id="N416336"><expan abbr="Igneũ">Igneum</expan> <expan abbr="ſpiritũ">ſpiritum</expan> corporibus a natura <expan abbr="īmixtũ">immixtum</expan> aiebat Ariſtoteles <lb></lb>borea uento <expan abbr="retũdi">retundi</expan> <expan abbr="quãdo">quando</expan> gelidus ſit / atque <expan abbr="intimũ">intimum</expan> concogi / <lb></lb>nequid euaneſcat: ex quo aquæ coctiores <expan abbr="reddũt̃">redduntur</expan>: et <expan abbr="ſpiritũ">ſpiritum</expan> <lb></lb><expan abbr="eũdẽ">eundem</expan> <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> <expan abbr="hũc">hunc</expan> <expan abbr="flãma">flamma</expan> ſolis diſſipari <expan abbr="cõſtat">conſtat</expan>. </s>
          <s id="N416371">Puteos et aquarum <lb></lb><expan abbr="fõtes">fontes </expan>ſub tectis <expan abbr="uaporẽ">uaporem</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> emittere ex <expan abbr="p̃eritorum">peritorum </expan><expan abbr="ſentẽtia">ſententia</expan> refere<lb></lb>bat Seruius. </s>
          <s id="N416384">Id <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ea re fit / quod <expan abbr="aerẽ">aerem</expan> <expan abbr="denſatũ">denſatum</expan> ex pariete te<lb></lb>cto <expan abbr="cõprehenſũ">comprehenſum</expan> atque <expan abbr="grauẽ">grauem</expan> tenuis ille miſſus anhelitus <expan abbr="p̃fin/dere">perfin<lb></lb>dere </expan>/ <expan abbr="p̃uadere">peruadere </expan><expan abbr="ſũmouereque">ſummouereque</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="põt">potest</expan>. </s>
          <s id="N4163AB">Libero <expan abbr="aũt">aut</expan> et ſoluto cælo <lb></lb>liquidius efflat / et quaſi anhelitus <expan abbr="ſoluit̃">ſoluitur</expan> atque expurgatur. <lb></lb></s>
          <s id="N4163B9">Hic eſt <expan abbr="q̨">quae</expan> <expan abbr="puteũ">puteum</expan> ſub diuo <expan abbr="probãt">probant</expan>: <expan abbr="cõtectũ">contectum</expan> <expan abbr="aũt">aut</expan> ædificio <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="probãt">pro<lb></lb>bant</expan>. </s>
          <s id="N4163D7">In cæteris ea ferme <expan abbr="oīa">omnia</expan> puteis <expan abbr="deſiderãtur / quæ">deſiderantur / quæ</expan> <expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="fõtibuſ">fontibuſ</expan> <lb></lb>exiguntur’ Genere enim puteus et fons cognati ſunt: nulla <lb></lb>ue differunt <expan abbr="præterquã">præterquam</expan> fuſionis motu. </s>
          <s id="N4163F2">Tametſi non <expan abbr="infre/quẽtes">infre<pb xlink:href="004/01/368.jpg"></pb>quentes</expan> inuenias puteos: quorum uenæ largo fluxu <expan abbr="moueãtur">moueantur</expan>: <lb></lb><expan abbr="Affirmãt">Affirmant</expan> que nullaſ <expan abbr="p̃hẽnes">perhennes</expan> dari poſſe aquas motu penitus im<lb></lb>munes. </s>
          <s id="N41640B">Immota. n. aqua ubi uis <expan abbr="ĩſalubris">inſalubris </expan><expan abbr="ẽ">est</expan>. </s>
          <s id="N416418">Quod ſi multa <lb></lb><expan abbr="ī">in</expan> ſingulas horas aqua ex puteo <expan abbr="hauriat̃">hauriatur</expan>: erit is <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> eo æque <lb></lb>atque inde redditus ut ſit ueluti depreſſior <expan abbr="fõs">fons </expan>. </s>
          <s id="N41642A"><expan abbr="Cõtra">Contra</expan> ſi fons <lb></lb>ipſe <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="redũdet/ſed">redundet / ſed</expan> <expan abbr="q̃etus">quietus </expan>reſideat: erit is <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> modice <expan abbr="profũdus">profun<lb></lb>dus</expan> puteus potius <expan abbr="q̈">quam</expan> fons. </s>
          <s id="N416444"><expan abbr="Sũt">Sunt</expan> <expan abbr="q̃">qui</expan> <expan abbr="putẽt">putent</expan> nullas dari aquas uti <lb></lb><expan abbr="aiũt">aiunt</expan> iugi et <expan abbr="p̃hẽnes / quæ">perhennes / quæ</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ad <expan abbr="fluẽtis">fluentis</expan> <expan abbr="torrẽtisque">torrentisque</expan> proximi <expan abbr="fluxũ">flu<lb></lb>xum</expan> <expan abbr="moueat̃">moueatur</expan>. </s>
          <s id="N41646E">Quod mihi <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <expan abbr="probat̃">probatur</expan>. </s>
          <s id="N416479">Apud <expan abbr="iuriſcõſultos">iuriſconſultos</expan> iter <lb></lb><expan abbr="lacũ">lacum</expan> et <expan abbr="ſtagnũ">ſtagnum</expan> hoc <expan abbr="ĩtereſt">intereſt</expan>: quod lacus <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="aq̃s">aquas</expan> habet <expan abbr="p̃hẽnes">perhennes</expan>: <lb></lb><expan abbr="ſtagnũ">ſtagnum</expan> uero <expan abbr="tẽporales">temporales</expan> et collectaſ hyeme. </s>
          <s id="N41649E">Lacus ipſe iriplex <lb></lb>eſt: alter <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſtatarius / ut ſic <expan abbr="eũ">eum</expan> <expan abbr="appellẽ/qui">appellem / qui</expan> ſuis <expan abbr="cõtẽtus">contentus</expan> <lb></lb>aquis ſeſe <expan abbr="cõtineat">contineat</expan>: <expan abbr="nuſq̈">nuſquam</expan> <expan abbr="redũdet">redundet</expan>. </s>
          <s id="N4164BD">Alter qui fluminis <expan abbr="parẽs">parens</expan> <lb></lb><expan abbr="aq̃s">aquis </expan>profundat. </s>
          <s id="N4164C6">Tertius qui <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <expan abbr="aq̃s">aquas</expan> aliunde <expan abbr="influẽteſ">influenteſ</expan> excipi<lb></lb>at: iterum que <expan abbr="p̃">per</expan>, <expan abbr="fluẽtem">fluentem</expan> remittat. </s>
          <s id="N4164DB">Primus ſtagni <expan abbr="naturã">naturam</expan> ſapit. <lb></lb></s>
          <s id="N4164E3"><expan abbr="Secũdus">Secundus</expan> fonti ſimillimus eſt. </s>
          <s id="N4164E9">Tertius ni fallor dilatatus eo <lb></lb>loci fluuius <expan abbr="ẽ">est</expan>. </s>
          <s id="N4164F2">Ergo ea <expan abbr="repetẽda">repetenda</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N416501">quæ de <expan abbr="fõte">fonte</expan> et <expan abbr="fluĩe">flumine</expan> <lb></lb>diximus. </s>
          <s id="N41650C">Hoc <expan abbr="addẽdũ">addendum</expan> tectas <expan abbr="qualeſcũque">qualeſcumque</expan> aquas <expan abbr="ũbra">umbra</expan> frigidi<lb></lb>ores et clariores / ſed crudiores eſſe <expan abbr="q̈">quam</expan>  ſit quas luſtrarit ſol. <lb></lb></s>
          <s id="N416522"><expan abbr="Cõtra">Contra</expan> multo excoctas ſole aquas ſalinoſas et <expan abbr="lẽtoſas">lentoſas</expan> reddi. <lb></lb></s>
          <s id="N41652D">In utriſque <expan abbr="profũditas">profunditas</expan> prodeſt iſtic ut æſtus <expan abbr="feruẽtes/">feruentes /</expan> illic ut <lb></lb>gelationes tolleret ſine <expan abbr="incõmodo">incommodo</expan>. </s>
          <s id="N41653E"><expan abbr="Demũ">Demum</expan> <expan abbr="ſtagnũ">ſtagnum</expan> <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="ſẽper">ſem<lb></lb>per</expan> uſque quaque <expan abbr="deteſtãdũ">deteſtandum</expan>  <expan abbr="arbitrãt̃">arbitrantur</expan>. </s>
          <s id="N416562"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ubi anguillæ <expan abbr="ſcatẽt /">ſcatent /</expan> <lb></lb>aquas <expan abbr="hẽri">heri</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="oĩo">omnino</expan> <expan abbr="incõmodas">incommodas</expan> <expan abbr="putãt">putant</expan>. </s>
          <s id="N416582"><expan abbr="Stagnãtium">Stagnantium</expan> <expan abbr="peſſimã">peſſimam</expan> <expan abbr="dicũt">di<lb></lb>cunt</expan> eſſe <expan abbr="aquã/quæ">aquam / quæ</expan> ſanguiſugas alat: quæ tela <expan abbr="ſup̃inducta">ſuperinducta </expan>pi<lb></lb>gruerit: quæ fetore <expan abbr="nauſeã">nauſeam</expan> cierit: quæ colore atro et <expan abbr="liuẽti/">liuenti /</expan> <lb></lb>quæ <expan abbr="ſpiſſitudinẽ">ſpiſſitudinem</expan> <expan abbr="ī">in</expan> uaſe <expan abbr="multũ">multum</expan> aſſeruet: quæ mucoſa grauita<lb></lb>te lenteſcat: quæ ſi manus ea laueris / tarde ſicceſcat. </s>
          <s id="N4165AF">Sed ut <lb></lb>de aquis <expan abbr="ſũmatī">ſummatim</expan> quæ dicta ſunt <expan abbr="colligã">colligam</expan>: <expan abbr="leuiſſimã">leuiſſimam</expan> eſſe <expan abbr="aquã">aquam</expan> <lb></lb>oportet <expan abbr="limpidã/tenuẽ/pellucidã">limpidam / tenuem / pellucidam</expan>. </s>
          <s id="N4165CA"><expan abbr="Addẽda">Addenda</expan> <expan abbr="itẽ">item</expan> his <expan abbr="ſũc">ſunt</expan> quæ <lb></lb>primo attigimus libro. </s>
          <s id="N4165DA">Præterea ex uſu ueniet: ſi <expan abbr="mẽſes">menſes</expan> ali<lb></lb>quot <expan abbr="pecudẽ">pecudem</expan> et <expan abbr="potã">potam</expan> et <expan abbr="lotã">lotam</expan> ex ea <expan abbr="quã">quam</expan> cæteris præſtare dixi<lb></lb>mus <expan abbr="īſpexeris">inſpexeris</expan> quæ <expan abbr="mẽbris">membris</expan> totoque <expan abbr="corp̃is">corporis </expan>habitu ualeat. </s>
          <s id="N4165FF">Exque <lb></lb>iocinerum habitu didiceris an bene ſit. </s>
          <s id="N416604"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <expan abbr="oẽ">omnem</expan> quidem quod <pb xlink:href="004/01/369.jpg"></pb>lædat / lædere aiunt tempore: et poſſunt <expan abbr="nimirũ">nimirum</expan> grauius læ<lb></lb>dere quæ tardius ſentiantur.</s>
        </p>
        <p id="N416618" type="main">
          <s id="N41661A">Denique <expan abbr="inuẽta">inuenta</expan> et probata aqua <expan abbr="prouidendũ">prouidendum</expan> eſt ut belliſſime <lb></lb>ducatur: aptiſſimeque uſibus <expan abbr="præbeat̃">præbeatur</expan>. </s>
          <s id="N41662D">Aquæ ducendæ ratio <lb></lb>duplex <expan abbr="ẽ">est</expan>. </s>
          <s id="N416636"><expan abbr="Nã">Nam</expan> aut <expan abbr="deriuat̃">deriuatur</expan> aquario ſulco / aut <expan abbr="cogit̃">cogitur</expan> fiſtulis: <lb></lb>In utriſque aqua <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="mouebit̃/niſi">mouebitur / niſi</expan> quo ea <expan abbr="ducat̃">ducatur</expan> locus depreſ<lb></lb>ſior ſit <expan abbr="q̨">quae</expan> unde <expan abbr="motũ">motum</expan> inchoarit. </s>
          <s id="N416658">Sed hoc <expan abbr="ītereſt">intereſt</expan> quod deriuata <lb></lb><expan abbr="quidẽ">quidem</expan> aqua <expan abbr="cõtinuo">continuo</expan> <expan abbr="deſcẽdat">deſcendat</expan> opus eſt: coacta <expan abbr="aũt">aut</expan> inſurgere <lb></lb>tantiſper aliqua itineris <expan abbr="p̃te">parte</expan> poteſt. </s>
          <s id="N416672">De his nobis <expan abbr="dicendũ">dicendum</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N41667E">Ergo prius nonulla <expan abbr="recenſẽda">recenſenda</expan> quæ ad <expan abbr="rẽ">rem</expan> <expan abbr="faciãt">faciant</expan>. </s>
          <s id="N41668D">Terram qui <lb></lb>iſta <expan abbr="inueſtigarũt">inueſtigarunt</expan> eſſe <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> <expan abbr="ſphericã/tametſi">ſphericam / tametſi</expan> multa ex parte <lb></lb><expan abbr="moñtibus">montibus </expan><expan abbr="aſp̃am">aſperam </expan>: multa <expan abbr="ẽt">etiam</expan> ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> <expan abbr="ueſtitã">ueſtitam</expan> mari. </s>
          <s id="N4166AC">Sed maximo <expan abbr="ī">in</expan> <lb></lb>orbe uix ſentiri <expan abbr="aſp̃itatẽ">aſperitatem</expan>: eſſeque id ueluti in ouo: quod cum <lb></lb>aſperum <expan abbr="ſit / tamẽ">ſit / tamen</expan> in ea ambitus magnitudine minutas illas <lb></lb><expan abbr="prominẽtias">prominentias</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> putari. </s>
          <s id="N4166CA">Et conſtare <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="maximũ">maximum</expan> terræ <expan abbr="ambitũ">am<lb></lb>bitum</expan> ſtadia eſſe. </s>
          <s id="N4166DC">Et inueniri <expan abbr="montẽ">montem</expan> <expan abbr="nullũ">nullum</expan> adeo excel<lb></lb>ſum neque <expan abbr="aquã">aquam</expan> adeo <expan abbr="profundã/cuius">profundam / cuius</expan> <expan abbr="ppendiculũ">perpendiculum</expan> milia exce<lb></lb>dat cubitorum <expan abbr="quĩdecim">quindecim</expan>: Ne caucaſus <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>: cuius cacumen <lb></lb>ad <expan abbr="tertiã">tertiam</expan> uſque noctis <expan abbr="horã">horam</expan> <expan abbr="illuſtret̃">illuſtretur</expan> ſole. </s>
          <s id="N41670D">Eſt in archadia <expan abbr="mõs">mons</expan> <lb></lb><expan abbr="oĩum">omnium</expan> maximus cyllenus. </s>
          <s id="N416719">Eius <expan abbr="ppendiculũ">perpendiculum</expan> metiti ſtadia <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>excedere <expan abbr="uigĩti">uiginti </expan><expan abbr="atteſtant̃">atteſtantur</expan>. </s>
          <s id="N41672A">Et mare putant <expan abbr="habendũ">habendum</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> ſecus <lb></lb>atque <expan abbr="illimentũ">illimentum</expan>: quod ſit ueluti <expan abbr="ĩ">in </expan>pomo æſtiuus ros. </s>
          <s id="N41673B"><expan abbr="Sũt">Sunt</expan> qui <lb></lb>ioco <expan abbr="dicãt">dicant</expan> mundi opificem concauitate maris uelut: ſigillo <lb></lb><expan abbr="uſũ">uſum</expan> fuiſſe: <expan abbr="cũ">cum</expan> primo formaret <expan abbr="mõtes">montes</expan>. </s>
          <s id="N416755">His <expan abbr="addũt">addunt</expan> geometræ <lb></lb>quod egregie faciat ad <expan abbr="rẽ">rem</expan>. </s>
          <s id="N416762"><expan abbr="Rectã">Rectam</expan> <expan abbr="lineã">lineam</expan> quæ terræ <expan abbr="globũ">globum</expan> <expan abbr="cõtigerit">conti<lb></lb>gerit</expan>  ſi a <expan abbr="pũcto">puncto</expan> <expan abbr="cõtactus">contactus</expan> ad mille paſſus in <expan abbr="lõgũ">longum</expan> producatur / <lb></lb>fore ut <expan abbr="interuallũ">interuallum</expan> illic quod inter <expan abbr="eã">eam</expan> et <expan abbr="maximũ">maximum</expan> terræ <expan abbr="ãbitũ">ambitum</expan> <lb></lb>ſit no plus denos excedat digytos: ea re ſulco aquario <expan abbr="aquã">aquam</expan> <lb></lb>non moueri / ſed ſtagnari <expan abbr="ī">in</expan> ſingulis octonis pactis ſtadiis ua<lb></lb>do ſit depreſſiore <expan abbr="pedẽ">pedem</expan> <expan abbr="integrũ">integrum</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan> fuit locus / unde <expan abbr="ĩciſa">inciſa</expan> ripa <lb></lb>ſit: quem locum iuriſconſulti incile nuncupant dictum a ſa<lb></lb>xi terræ ue inciſione: quæ fiat aquæ ducendæ gratia. </s>
          <s id="N4167B4">Sin <lb></lb>autem eo ſtadiorum octonum ſpatio pedes declinarit plus <lb></lb>ſex / curſum aquæ reddi putant nauibus rapiditate incomo<pb xlink:href="004/01/370.jpg"></pb>dum. </s>
          <s id="N4167C5">Ab incile autem ſuperficies uadi ad foſſuram deriua<lb></lb>tionis excauati: utrum depreſſior ſit: et <expan abbr="quãtum">quantum</expan> obliquitas <lb></lb>deſcendat: quo pacto dinoſcatur inſtrumenta <expan abbr="quædã">quædam</expan> et ars <lb></lb>perutilis <expan abbr="inuẽta">inuenta</expan> eſt. </s>
          <s id="N4167DA">Eam <expan abbr="rẽ">rem</expan> imperiti fabri cognoſcunt pila <lb></lb>ipſam in <expan abbr="foſſionẽ">foſſionem</expan> poſita: quæ ſi rotetur / ſatis procliuem du<lb></lb>ctum fore <expan abbr="arbitrant̃">arbitrantur</expan>. </s>
          <s id="N4167ED">Peritorum inſtrumenta ſunt libella / nor<lb></lb>ma / atque denique ſimilia <expan abbr="oĩa">omnia</expan> quæ angulo recto <expan abbr="finiãtur">finiantur</expan>. </s>
          <s id="N4167FA">Ars <lb></lb>paulo ſecretior hæc eſt. </s>
          <s id="N4167FF">Sed <expan abbr="eã">eam</expan> non niſi <expan abbr="quãtũ">quantum</expan> ad <expan abbr="uſũ">uſum</expan> faciat <lb></lb>explicabimus: Fit <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> intuitu et ſpectatione / nam ea nos <lb></lb>puncta <expan abbr="nũcupamus">nuncupamus</expan>. </s>
          <s id="N41681A">Si erit illic planities expedita / qua du<lb></lb>cenda eſt aqua erit <expan abbr="ītuitus">intuitus</expan> dirigendi ratio duplex. </s>
          <s id="N41681F"><expan abbr="Nã">Nam</expan> aut <lb></lb>modicis interuallis aut <expan abbr="lõgioribus">longioribus</expan> terminis certa <expan abbr="quædã">quædam</expan> ſi<lb></lb>gna et limites ponentur: puncta extrema interualli quo ma<lb></lb>gis <expan abbr="erũt">erunt</expan> inter ſe finitima: eo a flexo terræ ambitu directio <expan abbr="ītuitus">in<lb></lb>tuitus</expan>  minus abſcedet. </s>
          <s id="N41683E">Quo <expan abbr="aũt">aut</expan> erunt interualla ipſa produ<lb></lb>ctiora / eo terræ ambitus <expan abbr="ſolũque">ſolunque</expan> ab recta libræ linea eſſe pro <lb></lb>cliuius <expan abbr="inueniet̃">inuenietur</expan>. </s>
          <s id="N416851">In his obſeruabitur ut in quoſque mille <expan abbr="paſ/ſus">paſ<lb></lb>ſus </expan>digytos uſque declines <expan abbr="decẽ">decem</expan>. </s>
          <s id="N41685A">Sin <expan abbr="aũt">aut</expan> non erit planities ex <lb></lb>pedita: ſed interextabit tumulus: tunc in his quoque duplex <lb></lb>erit ratio: una ut <expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan> hinc ab incili: hinc uero <expan abbr="cẽtra">centra</expan> <lb></lb>ab emiſſario <expan abbr="cõdiſcas">condiſcas</expan>. </s>
          <s id="N416874"><expan abbr="Emiſſariũ">Emiſſarium</expan> appello deſtinatum uſui <expan abbr="locũ/quo">lo<lb></lb>cum / quo</expan> uelis <expan abbr="aquã">aquam</expan> peruenire: ut inde aut libera / aut ad cer<lb></lb>tos uſus emittatur. </s>
          <s id="N416886">Diſcuntur altitudines iſtic <expan abbr="p̨ductis">productis </expan><expan abbr="dimenſionũ">di<lb></lb>menſionum</expan> gradibus. </s>
          <s id="N416891">Ex <expan abbr="graduũ">graduum</expan> ſimilitudine quibus in <expan abbr="templũ">tem<lb></lb>plum</expan> <expan abbr="cõſcendimus">conſcendimus</expan> hic gradus appello: quorum una eſt linea ra<lb></lb>dius intuitus productus ab oculo ſpectantis ad parem oculi <lb></lb><expan abbr="altitudinẽ">altitudinem</expan>. </s>
          <s id="N4168AA">Id fit libella atque <expan abbr="etiã">etiam</expan> normis. </s>
          <s id="N4168B1">Altera uero linea <lb></lb>eſt / quæ ab oculo ipſo ſpectantis dimenſoris ad pedes cadat <lb></lb>ex <expan abbr="perpẽdiculo">perpendiculo</expan>. </s>
          <s id="N4168BE">In iſtiuſmodi gradibus adnotato ex eorum <expan abbr="p̃pendiculis">per<lb></lb>pendiculis </expan>quæ <expan abbr="nã">nam</expan> <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> <expan abbr="lõgitudinũ">longitudinum</expan> excedat / hinc neque <expan abbr="coſcẽdas">co<lb></lb>ſcendas</expan> ad uerticem ab incili: an <expan abbr="cõtra / qua">contra / qua</expan> ab emiſſario. </s>
          <s id="N4168D9">Al<lb></lb>tera erit ratio / ut lineas ducas ab incili <expan abbr="ſũmum">ſummum</expan> uſque ad ca<lb></lb>cumen tumuli qui interſurgit: et inde quoque lineas ad emiſ<lb></lb>ſarium anguloſque ex geometrarum rationibus directos <expan abbr="ãnotes">anno<pb xlink:href="004/01/371.jpg"></pb>tes </expan>qui inter ſe <expan abbr="conueniãt">conueniant</expan>. </s>
          <s id="N4168F2">Sed ratio hæc cognitu ſubdiffici<lb></lb>lis quidem eſt: factu etiam non ſatis fida. </s>
          <s id="N4168F7">Magno enim inter<lb></lb>uallo anguli error qui ad oculum intuentis cauſetur <expan abbr="quãuis">quamuis</expan> <lb></lb>modicus ſit: plurimum tamen habet momenti ad rem. </s>
          <s id="N416902">Sed <lb></lb>rationi huic <expan abbr="cõſentanea">conſentanea</expan> erant <expan abbr="quædã/ut">quædam / ut</expan> mox dicemus <expan abbr="q̃buſ">quibuſ </expan><lb></lb>quidem ſi forte tranſfoſſo <expan abbr="mõte">monte</expan> aqua in <expan abbr="oppidũ">oppidum</expan> <expan abbr="ducẽda">ducenda</expan> ſit / <lb></lb>ad directiones <expan abbr="habẽdas">habendas</expan> utamur peroportune. </s>
          <s id="N416923">Id fiet ſic. </s>
          <s id="N416926"><expan abbr="Sũmo">Sum<lb></lb>mo</expan>  in <expan abbr="mõtis">montis</expan> cacumine unde hinc incile / hinc <expan abbr="emiſſariũ">emiſſarium</expan> ſeſe <lb></lb><expan abbr="uiſendũ">uiſendum</expan> præſtet complanato in ſolo ſignabis <expan abbr="circulũ">circulum</expan> pedes <lb></lb><expan abbr="latũ">latum  </expan><expan abbr="decẽ">decem</expan>. </s>
          <s id="N41694C">Is circulus orizon <expan abbr="nũcupat̃">nuncupatur</expan>. </s>
          <s id="N416955">In circuli <expan abbr="cẽtro">centro</expan> figis <lb></lb>haſtile, ut ſtet ad <expan abbr="ppẽdiculum">perpendiculum</expan>. </s>
          <s id="N416965">His <expan abbr="p̃actis">peractis </expan>director artifex <lb></lb>extrinſecus ambibit <expan abbr="circulũ">circulum</expan> quæritans quo loci linea <expan abbr="intui/tus">intui<lb></lb>tus </expan>ad alterum aquæ ducendæ <expan abbr="terminũ">terminum</expan> <expan abbr="intẽta">intenta</expan> <expan abbr="terminũ">terminum</expan> <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> pe<lb></lb>tat: et ima <expan abbr="centricũ">centricum</expan> illud <expan abbr="infixũ">infixum</expan> haſtile <expan abbr="cõtingat">contingat</expan>. </s>
          <s id="N41698E">Loco <expan abbr="igit̃">igitur</expan> <lb></lb>iſtoc in orizonte circuli certo et noto artifex <expan abbr="ipſã">ipſam</expan> <expan abbr="hãc">hanc</expan> ſigna<lb></lb>bit lineam directionis utrinque hinc atque hinc <expan abbr="p̃ſcriptũ">perſcriptum</expan> circu<lb></lb>li <expan abbr="ambitũ">ambitum</expan> <expan abbr="ſecantẽ">ſecantem</expan>. </s>
          <s id="N4169AF">Erit hæc nimirum linea cicli ipſius <expan abbr="diame/ter">diame<lb></lb>ter </expan>: quando <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="centrũ">centrum</expan> directa utrinque coronam ſecet circuli. <lb></lb></s>
          <s id="N4169B9">Eadem ipſa hæc linea ſi æque contrario ab intuitu in <expan abbr="longũ">longum</expan> <lb></lb>et <expan abbr="directũ">directum</expan> producta hinc incile / hinc <expan abbr="emiſſariũ">emiſſarium</expan> periierit, re<lb></lb>ctus ea ductione præſtabitur <expan abbr="ducẽdæ">ducendæ</expan> aquæ curſus. </s>
          <s id="N4169D2">Sin <expan abbr="autẽ">autem</expan> <lb></lb>non petierit: ſed alia quæ incile ſpectet / alia quæ <expan abbr="emiſſariũ">emiſſarium</expan> <lb></lb>ſpectet diameter diuerſam <expan abbr="petierũt">petierunt</expan> <expan abbr="directionem / tũc">directionem / tunc</expan> ex mu<lb></lb>tua linearum iſtarum interſectione <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> ad <expan abbr="cẽtricũ">centricum</expan> haſtile facta <lb></lb>patebit qui <expan abbr="differãt">differant</expan> illæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> directiones inter ſe. </s>
          <s id="N4169FD">Nos cir<lb></lb>culi iſtius adminiculo ad <expan abbr="urbiũ">urbium</expan> prouinciarum que <expan abbr="deſcriptionẽ">deſcriptionem</expan> <lb></lb><expan abbr="adnotandã">adnotandam</expan> atque <expan abbr="pingẽdam">pingendam</expan>: ad cuniculos <expan abbr="ẽt">etiam</expan> ſubterraneos pro<lb></lb>ducendos belliſſime utimur. </s>
          <s id="N416A19">Sed de his alibi. </s>
          <s id="N416A1C">Quo uis <expan abbr="igi/tur">igi<lb></lb>tur </expan>riuo adducatur aqua ſeu modica ad potum: ſeu multa <lb></lb>ad nauium uſus ſit / his utemur directionibus / quas <expan abbr="hacte/nus">hacte<lb></lb>nus </expan>recenſuimus. </s>
          <s id="N416A25">Sed riui parandi opus non idem erit in <lb></lb>maiore aquæ copia æque atque <expan abbr="ī">in</expan> minori. </s>
          <s id="N416A2E">Nos hic ea proſequa<lb></lb>mur uti coepimus quæ ad potum: poſtea ſuo loco <expan abbr="nauiga/bilem">nauiga<lb></lb>bilem </expan>tranſigemus. </s>
          <s id="N416A35">Opus riui aut erit ſtructile aut foſſile. <pb xlink:href="004/01/372.jpg"></pb>Foſſa erit duplex: aut quæ per <expan abbr="agrũ">agrum</expan> ducatur <expan abbr="ĩ">in</expan> plano aut quæ <lb></lb><expan abbr="mõtis">montis</expan> intima peruadat / quod cuniculum nuncupant. </s>
          <s id="N416A4C">In his <lb></lb>omnibus ubi <expan abbr="lapidẽ/aut">lapidem / aut</expan> <expan abbr="tofũ/aut">tofum / aut</expan> <expan abbr="dẽſiorẽ">denſiorem</expan> <expan abbr="cretã/aut">cretam / aut</expan> quid ta<lb></lb>le quod <expan abbr="aquã">aquam</expan> no <expan abbr="cõbibat">combibat</expan> inueneris / ſtructura opus <expan abbr="nõ">non</expan> erit. <lb></lb></s>
          <s id="N416A71">Vbi uero <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> aut latera <expan abbr="nõ">non</expan> ſolida <expan abbr="ſubſequẽtur">ſubſequentur</expan>: <expan abbr="tũc">tunc</expan> fiet ſtru<lb></lb>ctile. </s>
          <s id="N416A88">Foſſa <expan abbr="cadẽ">cadem</expan> ſi ducetur <expan abbr="p̃">per</expan> telluris uiſcera / tunc <expan abbr="q̃bus">quibus</expan> ſu<lb></lb>pra diximus rationibus <expan abbr="ſuccidet̃">ſuccidetur</expan>. </s>
          <s id="N416A95">Cuniculis ſingulis quoſque <lb></lb>in pedes <expan abbr="cẽtenos">centenos</expan> puteorum æſtuaria <expan abbr="adapiẽtur">adapientur</expan>: et foſſura atque <lb></lb>uti telluris firmitas exiget <expan abbr="op̃e">opere </expan>ſtructili <expan abbr="firmabũtur">firmabuntur</expan>. </s>
          <s id="N416AA8">Vidi<lb></lb>mus puteos in marſis ad <expan abbr="emiſſariũ">emiſſarium</expan> fucini lacus ſtructos <expan abbr="op̃e">opere </expan> <lb></lb><expan abbr="elegãti">eleganti</expan> lateritio cocto altitudine incredibili. </s>
          <s id="N416AB8">In urbe annos <lb></lb>ab urbe <expan abbr="cõdita">condita</expan> <expan abbr="quadrĩgẽtos">quadringentos</expan> et <expan abbr="unũ">unum</expan> et <expan abbr="quadragīta">quadraginta</expan> romæ nul<lb></lb>li <expan abbr="fuerãt">fuerant</expan> aquæ ductus ſtructiles. </s>
          <s id="N416AD3">Poſtea eo deuenit res ut <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <lb></lb><expan abbr="flũīa">flumina</expan> <expan abbr="pẽſilia">penſilia</expan> <expan abbr="ĩducta">inducta</expan> ſint. </s>
          <s id="N416AE7">Et fuiſſe ſtructiles ductuſ rome præ <lb></lb>dicant uno <expan abbr="tẽpore">tempore</expan> <expan abbr="q̈plurimos">quam plurimos</expan> quorum <expan abbr="affiuẽtia">affluentia</expan> omnis domus <lb></lb><expan abbr="abũdaret">abundaret</expan>. </s>
          <s id="N416AFD">Sed <expan abbr="ī">in</expan> principio coepere ſtruere ductus ſubterrane<lb></lb>os. </s>
          <s id="N416B06">Id habuit <expan abbr="cõmoditates">commoditates</expan>. </s>
          <s id="N416B0D"><expan abbr="Nãque">Namque</expan> latens opus id minus pate<lb></lb>bat iniuriis. </s>
          <s id="N416B15">Tum et aquas quod neque gelicidiis neque æſtui ca<lb></lb>niculæ eſſent expoſiti præbebant paratiores et frigidiores: <lb></lb>nec facile ab excurrentibus hoſtibus intercipiebantur. </s>
          <s id="N416B1E"><expan abbr="Po/ſtea">Po<lb></lb>ſtea </expan>delitiarum gratia ut ſubſilientes aquas <expan abbr="fõtibus">fontibus </expan>hortorum et <lb></lb>balneis haberent / ducere <expan abbr="op̃e">opere </expan>arcuato aggreſſi <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> ſtructura <lb></lb>locis <expan abbr="nõnullis">nonnullis</expan> alta pedes plus <expan abbr="centũ">centum</expan> <expan abbr="uigĩti / p̃ducta">uiginti / perducta </expan>paſſus ſe<lb></lb>xagies milies. </s>
          <s id="N416B35">Id <expan abbr="ẽt">etiam</expan> habebat <expan abbr="cõmoditates">commoditates</expan>. </s>
          <s id="N416B40"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <expan abbr="cũ">cum</expan> alibi <expan abbr="tũ">tum</expan> et <lb></lb>tranſtyberim ex aquæductu <expan abbr="molebãt">molebant</expan> fruges: quo deſtructo <lb></lb>ab hoſtibus <expan abbr="faciũda">faciunda</expan> tyberi <expan abbr="molẽdina">molendina</expan> <expan abbr="curarũt">curarunt</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> nauibus. </s>
          <s id="N416B66"><expan abbr="Ad/de">Ad<lb></lb>de </expan>quod aquarum copia urbis facies et ſpiritus purior atque purga<lb></lb>tior effectus eſt. </s>
          <s id="N416B6D"><expan abbr="Adiũxere">Adiunxere</expan> <expan abbr="ẽt">etiam</expan> architecti quæ ad uſus ciuiles <lb></lb>horarum et <expan abbr="tẽporum">temporum</expan> <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> cum rerum illic motarum feſtiuitate face<lb></lb>rent: puſilla enim pro <expan abbr="frõtibus">frontibus</expan> emiſſarii ſimulachra ex a re <lb></lb><expan abbr="obambulãtia">obambulantia</expan> et ludos <expan abbr="triũphique">triumphique</expan> <expan abbr="põpam">pompam</expan> <expan abbr="repræſẽtabãt">repræſentabant</expan>. </s>
          <s id="N416B9A">Audi<lb></lb>ebantur et <expan abbr="muſica / organa / uocũque">muſica / organa / uocumque</expan> concinnitates per <expan abbr="q̈">quam</expan> ſono<lb></lb>ræ et ſuaues <expan abbr="mouẽte">mouente</expan> aqua. </s>
          <s id="N416BAA">Structiles riuos <expan abbr="op̃iebãt">operiebant</expan> teſtudi<lb></lb>ne paulo craſſiore: <expan abbr="neq̃d">nequid</expan> <expan abbr="aq̈">aquam</expan> <expan abbr="ĩtepeſceret">intepeſceret</expan> ſolibus / <expan abbr="cruſtabãtque">cruſtabantque</expan> <pb xlink:href="004/01/373.jpg"></pb>intrinſecus cruſta qua pauimenta cruſtari diximus / craſſa <lb></lb>digitos ne minus ſex. </s>
          <s id="N416BC2">Cæterum ſtructilis riui partes hæ ſunt. <lb></lb></s>
          <s id="N416BC6">Ad incile obiicitur <expan abbr="ſeptũ">ſeptum</expan>: <expan abbr="deīceps">deinceps</expan> <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="interductũ">interductum</expan> <expan abbr="interſerunt̃">interſeruntur</expan> <lb></lb>caſtella. </s>
          <s id="N416BDD">Vbi uero prominentius <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> offenderint: ſpecus fo<lb></lb>ditur extremo loco ad <expan abbr="emiſſariũ">emiſſarium</expan> <expan abbr="adiũgitur">adiungitur</expan> calix. </s>
          <s id="N416BEE">Iſta ſic a <lb></lb><expan abbr="ioriſcõſulto">iuriſconſulto</expan> <expan abbr="diffiniũtur">diffiniuntur</expan>. </s>
          <s id="N416BFA">Riuus locuſ eſt <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="lõgitudinem">longitudinem</expan> de<lb></lb>preſſus. </s>
          <s id="N416C03">Septa <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> quæ ad incile <expan abbr="apponũtur">apponuntur</expan> aquæ <expan abbr="deriuãdæ">deriuandæ</expan> <lb></lb>gratia. </s>
          <s id="N416C14">Caſtella receptacula <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>, quæ <expan abbr="aquã">aquam </expan> <expan abbr="publicã">publicam</expan> <expan abbr="ſuſcipi/unt">ſuſcipi<lb></lb>unt </expan>. </s>
          <s id="N416C28">Specus ſublatus eſt ripis locus ex quo aqua <expan abbr="deſpicit̃">deſpicitur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N416C30">Calix extrema eſt ducti pars / quo aqua <expan abbr="fundit̃">funditur</expan>. </s>
          <s id="N416C37">Cuncta hæc <lb></lb>pariete firmo et <expan abbr="fũdo">fundo</expan> <expan abbr="p̃q̈">perquam </expan>ſtabili et cruſta integra minimeque <lb></lb>futili <expan abbr="p̃ficiantur">perficiantur </expan>neceſſe eſt. </s>
          <s id="N416C44">Pro faucibus ſepti <expan abbr="obiiciet̃">obiicietur</expan> por<lb></lb>ta, qua poſſis <expan abbr="turbidiorẽ">turbidiorem</expan> <expan abbr="fluẽtũ">fluentum</expan> excludere ualuis obductis: <lb></lb>et opus ad <expan abbr="arbitriũ">arbitrium</expan> <expan abbr="ſiq̃d">ſiquid </expan>ulla <expan abbr="p̃te">parte</expan> <expan abbr="collapſũ">collapſum</expan> ſit / reficere aqua <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="impediẽte">impediente</expan>: <expan abbr="ſubappĩgeturque ">ſubappingeturque </expan><expan abbr="cribrũ">cribrum</expan> æneum / quo aqua reli<lb></lb>ctis frodibus et ſurculis caducorum que <expan abbr="īpuritaribus">impuritaribus</expan> nititior in<lb></lb>fluat. </s>
          <s id="N416C80">A ſepto in <expan abbr="cẽ">centenos</expan> deinceps cubitos <expan abbr="caſtellũ/et">caſtellum / et</expan> rurſuſ <lb></lb>in <expan abbr="cẽtenos">contenos</expan> alios cubitos <expan abbr="itẽ">item</expan> <expan abbr="caſtellũ">caſtellum</expan> aut ſpecus interſtruito <lb></lb><expan abbr="latũ">latum</expan> pedes <expan abbr="uigĩti">uiginti</expan>, <expan abbr="lõgũ">longum</expan> <expan abbr="trigĩta / profũdũ">triginta / profundum</expan> ſub riuo ductus ad <lb></lb>pedes <expan abbr="quĩdecĩ">quindecim </expan>. </s>
          <s id="N416CB3">Id <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> adeo ut terrenæ <expan abbr="labẽtis">labentis</expan> aqua mixtio<lb></lb>nes impetu raptæ et <expan abbr="cõuectæ">conuectæ</expan> <expan abbr="inuẽta">inuenta</expan> <expan abbr="interq̃eſcendi">interquieſcendi</expan> ſede e ue<lb></lb>ſtigio <expan abbr="ſidãt">ſidant</expan>: <expan abbr="undãque">undamque</expan> riuo defectiorem <expan abbr="admittãr">admittant</expan>. </s>
          <s id="N416CDD">Calix mo<lb></lb>dum aquæ <expan abbr="fundẽdæ">fundendæ</expan> ex <expan abbr="fluẽtis">fluentis</expan> appulſu atque ex fiſtulæ qua uo<lb></lb>mat habitu uariabit. </s>
          <s id="N416CEE">Quo erit enim aqua ex largo et celeri <lb></lb><expan abbr="fluẽto">fluento</expan> excepta: quo ue erit eadem uia ducta expeditiore et <lb></lb>preſtura accumulatione augebit <expan abbr="modũ">modum</expan>. </s>
          <s id="N416CFC">Segnities quidem du<lb></lb>ctus <expan abbr="dep̃dit">deperdit </expan><expan abbr="fundẽdi">fundendi</expan> <expan abbr="modũ">modum</expan>. </s>
          <s id="N416D09">Fiſtula ad <expan abbr="librã">libram</expan> atque <expan abbr="ī">in</expan> directum <lb></lb>collata <expan abbr="modũ">modum</expan> ſeruabit: <expan abbr="fiſtulãque">fiſtulamque</expan> <expan abbr="ipſã">ipſam</expan> qua mittas <expan abbr="aquã">aquam</expan> <expan abbr="cõp̃tũ">compertum</expan> <lb></lb>habent / ut ſic loquar / micturitu aquæ delimari: et nullum <lb></lb>metalli genus denſius reſiſtere <expan abbr="q̈">quam</expan> aurum. </s>
          <s id="N416D30">Qui igitur et foſ<lb></lb>ſili et ſtructili opere aqua deriuetur hactenus. </s>
          <s id="N416D35">Ceterum co<lb></lb>getur quidem aqua fiſtulis <expan abbr="plũbeis">plumbeis</expan> uel potius tabulis. </s>
          <s id="N416D3E"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <lb></lb><expan abbr="plũbeas">plumbeas</expan> <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> phyſici inteſtinorum excoriationes inducere atte<lb></lb>ſtantur. </s>
          <s id="N416D4F">Par uitium dabit æs. </s>
          <s id="N416D52">Quæ potentur et quæ <expan abbr="edãtur">edantur</expan> <pb xlink:href="004/01/374.jpg"></pb>ex uaſe terreo ſaporatiora eſſe periti <expan abbr="affirmãt">affirmant</expan>. </s>
          <s id="N416D61"><expan abbr="Naturalẽ">Naturalem</expan>. n.  <lb></lb><expan abbr="benequieſcẽdi">benequieſcendi</expan> <expan abbr="ſedẽ">ſedem</expan> <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="aquæ/tũ">aquæ / tum</expan> rerum quis terra tulerit nimi<lb></lb>rum eſſe <expan abbr="terrã">terram</expan> <expan abbr="profitent̃">profitentur</expan>. </s>
          <s id="N416D85">Ligneæ fiſtulæ ad tempus aliquod <lb></lb><expan abbr="aquã">aquam</expan> colore / ſapore / <expan abbr="nõ">non</expan> grato <expan abbr="inficiũt">inficiunt</expan>. </s>
          <s id="N416D95">Fiſtulas eſſe firmiſ<lb></lb>ſimas oportet: uaſa ænea inducunt <expan abbr="epilentiã/">epilentiam /</expan> <expan abbr="cãcrũ/">cancrum /</expan> epatis <lb></lb><expan abbr="dolorẽ">dolorem</expan> et ſpleniſ. </s>
          <s id="N416DA7">In fiſtula uacui diameter habebit ſolidi la<lb></lb>teris <expan abbr="craſſitudinẽ">craſſitudinem</expan> nil minus quater pixidatis commiſſuris. <lb></lb></s>
          <s id="N416DB3">Tubuli alter <expan abbr="ĩ">in</expan> alterum inibit: calce uiua ex oleo <expan abbr="leuigabũtur">leuigabuntur</expan> <lb></lb>et <expan abbr="communiẽtur">communientur</expan> ſtructura <expan abbr="ualidiſſima / põderum">ualidiſſima / ponderum</expan> que gravi accu<lb></lb>mulatione <expan abbr="firmabunt̃">firmabuntur</expan>: <expan abbr="præſertĩ">præſertim</expan> ubi curuo ducas <expan abbr="aquã">aquam</expan> tractu <lb></lb>ubi ue indepreſſius dimiſſa rurſus præſurgat: ubi ue <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="anfractũ">anfra<lb></lb>ctum</expan> inuerſiones coarctiores <expan abbr="reddãtur">reddantur</expan>. </s>
          <s id="N416DEB"><expan abbr="Nã">Nam</expan> ex <expan abbr="põdere">pondere</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb><expan abbr="impreſſãtis">impreſſantis</expan> aquæ / exque <expan abbr="illabẽdi">illabendi</expan> mole atque impetu facile <expan abbr="tu/buli">tu<lb></lb>buli </expan><expan abbr="tollerẽtur">tollerentur</expan> et <expan abbr="diſrũperẽtur">diſrumperentur</expan>. </s>
          <s id="N416E0A">Id <expan abbr="p̃iculũ">periculum</expan> ut <expan abbr="euitarẽt">euitarent</expan> periti <lb></lb>maxime <expan abbr="ī">in</expan> geniculis lapide rediuiuo <expan abbr="præſertī">præſertim</expan> rubro ad opus <lb></lb><expan abbr="p̃forato">perforato </expan><expan abbr="utebant̃">utebantur</expan>. </s>
          <s id="N416E25">Vidimus marmora pedes <expan abbr="lõga">longa</expan> plus duode<lb></lb>cim a <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> ad imum traiecto foramine <expan abbr="p̃uia">peruia </expan>lato palmum: <lb></lb>quod effeciſſe ænea fiſtula tornatili et harena aptiſſimis <expan abbr="cõiecturis">con<lb></lb>iecturis</expan> indiciiſque ex ipſo lapide intelleximus. </s>
          <s id="N416E3E">Id <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <expan abbr="uitiũ">uitium</expan> <lb></lb>ut euites eruptionis tardabis aquæ celeritatem flexionibus <lb></lb><expan abbr="alioq̃n">alioquin </expan>minime geniculatis ſed modice flexis / ita ut modo <lb></lb>in <expan abbr="dextrã">dextram</expan> flectantur modo in <expan abbr="leuã">leuam</expan>: modo <expan abbr="ẽt">etiam</expan> ſubeant / modo <lb></lb><expan abbr="ſcandãt">ſcandant</expan> uicibus iteratis. </s>
          <s id="N416E60">Adiicietur <expan abbr="ẽt">etiam</expan> his quod fit ſepti ca<lb></lb>ſtellique loco <expan abbr="cũ">cum</expan> nitidificandæ aquæ gratia <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="ẽt">etiam</expan> ut ſiquid ui<lb></lb>tii apparuerit facilius qui locus <expan abbr="emẽdandus">emendandus</expan> ſit pateat. </s>
          <s id="N416E7B">Sed <lb></lb>ne ponetur <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> caſtellum in imo decurſu uallis: neque ubi <lb></lb>aqua preſſibus cogatur <expan abbr="cõſcendere/ſed">conſcendere / ſed</expan> ponetur ubi <expan abbr="p̃petuã">perpetuam</expan> <lb></lb>curſus æquabilitatem ſeruet. </s>
          <s id="N416E90">Quod ſi forte ductus <expan abbr="agẽdus">agendus</expan> <lb></lb>erit, ut <expan abbr="ſtagnũ">ſtagnum</expan> <expan abbr="lacũ">lacum</expan> ue <expan abbr="trãſcendat / leuiſſima">tranſcendat / leuiſſima</expan> id fiet impenſa <lb></lb><expan abbr="hũc">hunc</expan> in <expan abbr="modũ">modum</expan>. </s>
          <s id="N416EB0">Habeto tigna ilicea: in eaque <expan abbr="p̃">per</expan> tigni longitudi<lb></lb>nem cauabis <expan abbr="ſulcũ">ſulcum</expan> <expan abbr="latũ">latum</expan> et <expan abbr="profundũ">profundum</expan> ad tubuli modum: inque <lb></lb>ſulco iſto tubulos coaptato et leuigato calce / firmiſſimisque <lb></lb>firmato æneis. </s>
          <s id="N416EC9">Poſt hæc ratibus <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="lacũ">lacum</expan> ad lineam expoſitis <lb></lb>tigna iſtiuſmodi alternis capitibus alternis tignis <expan abbr="iniũgito">iniungito</expan> <pb xlink:href="004/01/375.jpg"></pb>et innectito <expan abbr="hũc">hunc</expan> in <expan abbr="modũ">modum</expan>. </s>
          <s id="N416EE6">Habeto <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> fiſtulas plumbeas <lb></lb>craſſitudine compares: tubulis <expan abbr="lõgas">longas</expan> pedes quoad habiliſſi<lb></lb>me ubi id ita opus ſit <expan abbr="ĩflectant̃">inflectantur</expan>: has filtulas ſic liceat <expan abbr="loq̃">loqui </expan>tu<lb></lb>bulis <expan abbr="ĩpixidabis">impixidabis </expan>et calce ex oleo ſubacta <expan abbr="cõpacturas">compacturas</expan> <expan abbr="illuta/biſ">illuta<lb></lb>biſ</expan> : atque æneiſ nexibuſ affirmabiſ : eoque pacto componito et <lb></lb>porrigito <expan abbr="ſuſpenſũ">ſuſpenſum</expan> ex ratibuſ opuſ tignorum uſque a ripa ad <expan abbr="alterã">al<lb></lb>teram</expan> <expan abbr="p̃ueniat">perueniat </expan>ripam capitibuſ opiſ ambobuſ illa et iſta in ri<lb></lb>pa reſidentibus in ſicco. </s>
          <s id="N416F0E">Poſtea ubi lacuſ altior <expan abbr="eſt / primũ">eſt / primum</expan> ſi<lb></lb>nito illic materiam hanc ipſam tignorum <expan abbr="quã">quam</expan> tubuliſ <expan abbr="cõp̃aſti">comperaſti</expan>  <lb></lb>in <expan abbr="profũdũ">profundum</expan> ſenſim et coæquabiliter: reliqua una ſubcomitan<lb></lb>te <expan abbr="cõgerie">congerie </expan>iſtac <expan abbr="deſcẽdere">deſcendere</expan> <expan abbr="fumũ">fumum</expan> adminiculiſ fiet illic ut <expan abbr="plũbeæ">plum<lb></lb>beæ</expan>  fiſtulæ <expan abbr="quantũ">quantum</expan> reſ poſtulet <expan abbr="inflectant̃">inflectantur</expan>: et opuſ tignorum ſe <lb></lb>ſe aptiſſime in fundo lacuſ collocet. </s>
          <s id="N416F3F">Paratiſ igitur ductibuſ <lb></lb>prima <expan abbr="ĩmiſſione">immiſſione </expan>aquæ ſimul <expan abbr="īmittiſ">immittiſ</expan> fauillam / ut ſiqua ſint <lb></lb><expan abbr="nõ">non </expan>ſatiſ oblita coagmenta illiniantur. </s>
          <s id="N416F4A">Dabiſ et aquaſ ſenſim <lb></lb>nequid ea ingurgitanter <expan abbr="ĩfuſa">infuſa </expan>ſpiritus <expan abbr="p̃">per</expan> fiſtulas introuertan<lb></lb>tur. </s>
          <s id="N416F51">Incredibile dictu <expan abbr="ẽ">est</expan> <expan abbr="quãta">quanta </expan>ſit naturæ uis ubi ſpiritus iſti<lb></lb>uſmodi <expan abbr="coherceãtur / et">coherceantur / et</expan> <expan abbr="ī">in </expan>anguſto <expan abbr="cõſtrīgant̃">conſtringantur</expan>. </s>
          <s id="N416F62">Inuenio apud <lb></lb>phyſicos oſſa tybiarum <expan abbr="ī">in</expan> homine ex <expan abbr="cõcepti">concepti</expan> uaporis eruptione <lb></lb>obcrepuiſſe. </s>
          <s id="N416F71">ydraulici aquaſ <expan abbr="cogũt">cogunt</expan> ex uaſe in ſublime proſi<lb></lb>lire aere duas inter aquas interſtricto.</s>
        </p>
        <p id="N416F7A" type="main">
          <s id="N416F7C">Venio ad ciſternas. Ciſterna <expan abbr="grãdius">grandius</expan> <expan abbr="quoddã">quoddam</expan> <expan abbr="aq̃rum">aquarum</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan> uas ca<lb></lb>ſtello <expan abbr="nõ">non</expan> diſſimile. </s>
          <s id="N416F97">Fundo igitur <expan abbr="oĩbusque">omnibusque </expan>lateribus bene <expan abbr="cõpacta">com<lb></lb>pacta</expan> et ſolida et <expan abbr="cõſtãs">conſtans</expan> ſit neceſſe eſt. </s>
          <s id="N416FA4"><expan abbr="Atq">Atque</expan> ea <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> erit du<lb></lb>plex. </s>
          <s id="N416FAD">Alia ut aqua ad <expan abbr="potũ">potum</expan>: alia ut cæteris uſibus puta <expan abbr="incẽdiorum">incen<lb></lb>diorum</expan>  ſeruiat. </s>
          <s id="N416FBA"><expan abbr="Illã">Illam</expan> nos ex uetere more / uti qui <expan abbr="argẽtũ">argentum</expan> nuncu<lb></lb>pabant <expan abbr="eſcariũ/">eſcarium /</expan> ita et nos <expan abbr="potoriã">potoriam</expan> appellabimus. </s>
          <s id="N416FCE"><expan abbr="Alterã">Alteram</expan> ue<lb></lb>ro quæ <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> ad <expan abbr="qualeſcũque">qualeſcumque</expan> aquas <expan abbr="cõtinendas">continendas</expan> paretur / capaci<lb></lb>tateque probetur capaquia dicemus. </s>
          <s id="N416FE4">Potoria quidem ciſterna <lb></lb>pura ne an <expan abbr="impurã">impuram</expan> <expan abbr="aquã">aquam</expan> præbeat <expan abbr="plurimũ">plurimum</expan> intereſt. </s>
          <s id="N416FF5">In utriſque <lb></lb>curaſſe oportet / ut aqua recte <expan abbr="ĩmittatur">immittatur</expan>: recte aſſeruetur: re<lb></lb>cte uſibus <expan abbr="īpartiatur">impartiatur</expan>. </s>
          <s id="N417006">Ductibus <expan abbr="aquã">aquam</expan> ex fluuio fonte que mitti <lb></lb><expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="ciſternã">ciſternam</expan> promptum eſt: atque <expan abbr="itẽ">item</expan> ex tectis area ue colligere <lb></lb>pluuias paſſim conſueuere. </s>
          <s id="N41701C">Sed mihi perplacuit architecti <pb xlink:href="004/01/376.jpg"></pb><expan abbr="inuẽtu">inuentu</expan>: qui ad <expan abbr="uaſtã">uaſtam</expan> et nudam in ſupremo collis uertice pe<lb></lb>tram <expan abbr="prominentẽ">prominentem</expan> <expan abbr="circũexcidit">circumexcidit</expan> ſcrobem <expan abbr="profũdã">profundam</expan> pedes <expan abbr="decẽ">decem</expan> <lb></lb>quæ ueluti corona <expan abbr="circũducta">circunducta</expan> ex nudo illo montis uertice <lb></lb><expan abbr="oẽm">omnem</expan> <expan abbr="cadentẽ">cadentem</expan> <expan abbr="pluuiã">pluuiam</expan> <expan abbr="excip̃et">exciperet </expan>. </s>
          <s id="N417050">Depreſſiore <expan abbr="aũt">aut</expan> in loco ſub col<lb></lb>le <expan abbr="ī">in</expan> plano eadem <expan abbr="capaquiã">capaquiam</expan> <expan abbr="circũquaque">circumquaque</expan> <expan abbr="p̃uiam">peruiam</expan> extruxit lateri<lb></lb>tiam ex calce <expan abbr="altã">altam</expan> pedes <expan abbr="trigīta">triginta</expan>: lata <expan abbr="quadragīta">quadraginta</expan>: <expan abbr="lõgã">longam</expan> <expan abbr="dragĩta">qua<lb></lb>draginta</expan>. </s>
          <s id="N41707C">Inque hanc <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="ſubterraneũ">ſubterraneum</expan> <expan abbr="ductũ">ductum </expan>a ſcrobe <expan abbr="ſup̃iore">ſuperiore </expan><expan abbr="imbrẽ">im<lb></lb>brem</expan> <expan abbr="exceptũ">exceptum</expan> tubulis inducebat. </s>
          <s id="N41708C"><expan abbr="Nã">Nam</expan> erat illa quidem ſcrobs <lb></lb>multo ſublimi poſita <expan abbr="q̈">quam</expan> eſſet <expan abbr="op̃is">operis </expan> capaquiæ tectura. </s>
          <s id="N417094">Si <expan abbr="ãgulari">angu<lb></lb>lari</expan>  glarea aut harena fluuiatili maiuſcula bene lota <expan abbr="ciſter/nam">ciſter<lb></lb>nam </expan>inſtraueris uel potius quota ex parte impleueris / puta <lb></lb>uſque ad pedes tris / præſtabit <expan abbr="aquã">aquam</expan> <expan abbr="purã/">puram /</expan> <expan abbr="ſincerã/frigidam">ſinceram / frigidam</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4170AE">Quo ue inſtratura iſtæc erit craſſior: eo dabit aquam <expan abbr="limpidiorẽ">limpi<lb></lb>diorem</expan>. </s>
          <s id="N4170B6">Ciſternis aqua <expan abbr="interdũ">interdum</expan> effluit <expan abbr="p̃">per</expan> <expan abbr="īteruenia">interuenia</expan> male aſtru<lb></lb>ctæ et rimoſæ capaquiæ. </s>
          <s id="N4170C3"><expan abbr="Interdũ">Interdum</expan> foeditate aqua ipſa <expan abbr="uitiat̃">uitiatur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4170CE">Atqui <expan abbr="aquã">aquam</expan> <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="parietũ">parietum</expan> carcere <expan abbr="cõtinere">continere</expan> perdifficile eſt: <lb></lb>niſi ſtructura firmiſſima et <expan abbr="præſertī">præſertim</expan> lapide facta ſit <expan abbr="ordina/rio">ordina<lb></lb>rio </expan>. </s>
          <s id="N4170E9">Et <expan abbr="ī">in</expan> primis opus <expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> <expan abbr="ſicciſſimũ">ſicciſſimum</expan> ſit oportet <expan abbr="anteq̈">antequam</expan> <expan abbr="aquã">aquam</expan> <lb></lb><expan abbr="īmittas">immittas</expan>. </s>
          <s id="N417101"><expan abbr="Nã">Nam</expan> illa <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> de grauitate premit / et humectatio<lb></lb>nibus exſudat: <expan abbr="īuẽtiſque">inuentiſque</expan> poris eos <expan abbr="extillãdo">extillando</expan> abſtergit: quoad <lb></lb>largioribus ueluti fiſtulis liberrime effluat. </s>
          <s id="N41711A">Maiores huic <lb></lb><expan abbr="incõmodo">incommodo </expan>ut <expan abbr="præuiderẽt">præuiderent</expan> præſertim <expan abbr="ī">in</expan> angulis <expan abbr="parietũ">parietum</expan> multi<lb></lb>plici <expan abbr="harenationũ">harenationum</expan> <expan abbr="illimẽto">illimento</expan> <expan abbr="prouidebãt">prouidebant</expan>: cutimque <expan abbr="op̃i">operi </expan>obduce<lb></lb>bant <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> diligentia marmorato. </s>
          <s id="N41713F">Sed nulla re commodius <lb></lb>a quæ iſtic proruptiones <expan abbr="cohercebũtur/">cohercebuntur /</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan> creta inter ciſternæ <lb></lb><expan abbr="parietẽ">parietem</expan> atque foſſuræ latus ingeſta et ualde <expan abbr="addẽſata">addenſata</expan> acri pin<lb></lb>ſatione. </s>
          <s id="N417157">Nos creta ad huiuſmodi opus <expan abbr="uterent̃">uterentur</expan> iuſſimus ſic <lb></lb>ciſſima et in puluerem contrita. </s>
          <s id="N417160"><expan abbr="Sũt">Sunt</expan> qui <expan abbr="putẽt">putent</expan> ſi <expan abbr="uitreũ">uitreum</expan> uas <lb></lb><expan abbr="plenũ">plenum</expan> ſale bene obturaueris calce ſubacta oleo nequid a qua <lb></lb>in uas penetret: idque <expan abbr="īmiſeris">immiſeris</expan> ut medias inter aquas ciſternæ <lb></lb>pendeat / fore ut aquæ illic nulla <expan abbr="putreſcãt">putreſcant</expan> mora. </s>
          <s id="N417181"><expan abbr="Addũt">Addunt</expan> ali<lb></lb>qui etiam argentum uiuum. </s>
          <s id="N417189">Nonulli putant: ſi uas nouum <lb></lb>ſicule acri plenum aceto uti diximus bene obturatum <expan abbr="ĩmiſeris">immiſe<lb></lb>ris</expan>  / mucoſam ocius aquam inſtaurari. </s>
          <s id="N417195">Ciſternam puteumque <pb xlink:href="004/01/377.jpg"></pb>aiunt piſciculis iniectis reddi purgatiorem. </s>
          <s id="N41719C">Piſcis <expan abbr="enĩ">enim</expan> aquæ <lb></lb>mucore terræque uligine ali atque depaſci arbitrantur. </s>
          <s id="N4171A5">Fertur <lb></lb>Epigenii uetus illa ſententia: quæ ſemel putruerit aqua ſpa<lb></lb>tio deſecari / et rurſus inſtaurari: poſt id amplius non putre<lb></lb>ſcere. </s>
          <s id="N4171AE">Quæ putreſcere coepit aqua <expan abbr="uehemẽter">uehementer</expan> ſubagitata ite<lb></lb>rum atque iterum tranſlata et <expan abbr="cõmota">commota</expan> fetorem amittet. </s>
          <s id="N4171BB">Quod <lb></lb><expan abbr="ipſũ">ipſum</expan> etiam euenire mucoſo conſtat uino atque item oleo. </s>
          <s id="N4171C3"><expan abbr="Cũ">Cum</expan> <lb></lb>incidiſſet inquit loſephus in <expan abbr="aridũ">aridum</expan> <expan abbr="locũ">locum</expan> Moyſes: et non ad <lb></lb>eſſet alia niſi puteus amaræ aquæ et ſordidæ iuſſit exhauri <lb></lb>ri. </s>
          <s id="N4171D7">Id <expan abbr="cũ">cum</expan> feciſſet miles excuſſione exagitationeque <expan abbr="iſtiuſmõi">iſtiuſmodi</expan> <lb></lb>potabilis reddita eſt. </s>
          <s id="N4171E6">Coctura <expan abbr="certũ">certum</expan> eſt aquas atque extillatio<lb></lb>ne purgari. </s>
          <s id="N4171EF">Nitroſæ item amaræque aquæ polenta inquiunt <lb></lb>addita mitigantur / ut inter duas horas poſſis bibere. </s>
          <s id="N4171F7">Sed po<lb></lb>toriis ciſternis præterea ut aqua purgatior <expan abbr="præbeat̃">præbeatur</expan> adſciſce<lb></lb>tur puteolus proprio et ſuo pariete <expan abbr="circũcluſus">circumcluſus</expan>: loco poſitus <lb></lb>oportuno: fundo paulo depreſſiore <expan abbr="q̈">quam</expan> ciſterna. </s>
          <s id="N41720A">Habebitque pu<lb></lb>teus hic ad latus ſui feneſtrellas obtruſas aut ſpongea aut pu<lb></lb>mice: ne quid aqua ex ciſterna <expan abbr="ĩtus">intus</expan> in <expan abbr="puteũ">puteum</expan> huc niſi craſſio<lb></lb>ribus mixtionibus dimiſſis et bene liquata penetret. </s>
          <s id="N41721F">Apud <lb></lb>tharaconem hiſpaniæ pumex candidus inuenitur minutiſſi<lb></lb>mis refertus meatibus: quibus aqua eueſtigio limpidiſſima <lb></lb>extillet. </s>
          <s id="N417228"><expan abbr="Liquabit̃">Liquabitur</expan> <expan abbr="ẽt">etiam</expan> ſi <expan abbr="hoſtiolũ">hoſtiolum</expan> quo peruentura ſit <expan abbr="obſtru/xeris">obſtru<lb></lb>xeris </expan>uaſe crebris foraminibus omni ex parte <expan abbr="p̃terebrato">perterebrato </expan>: et <lb></lb>mox completo harena fluuiatili / ut aqua <expan abbr="tenuiſſimã">tenuiſſimam</expan> <expan abbr="p̃">per</expan> hare<lb></lb>nam penetret. </s>
          <s id="N417240">Apud bononiam <expan abbr="tofũ">tofum</expan> habent harenaceum ful<lb></lb>uum: per <expan abbr="quẽ">quem</expan> aqua guttatim ſtillet leuiſſima. </s>
          <s id="N41724D"><expan abbr="Sũt">Sunt</expan> qui aqua <lb></lb>maris panes efficiant: qua nihil ad <expan abbr="morbũ">morbum</expan> procliuius. </s>
          <s id="N417259">Tan<lb></lb>tam habent iſtiuſmodi quas recenſuimus inſtillationes uim <lb></lb>ut eam ſalubrem reddant. </s>
          <s id="N417260">Marina inquit aqua Soliuas arzil<lb></lb>la ſi percoletur dulceſcit: et ſalem adimi copertum eſt / ubi <lb></lb>tenui torrentis harena iterum et iterum coletur. </s>
          <s id="N417267">Vas fictile <lb></lb>bene occluſum ſi habueris <expan abbr="īmerſum">immerſum</expan> mari implebitur dulci. <lb></lb></s>
          <s id="N417271">Et hoc ſit non ab re / ubi turbulentam nili fluminis <expan abbr="aquã">aquam</expan> <expan abbr="po/ſuere">po<lb></lb>ſuere</expan> / ſiquid ſupra <expan abbr="limbũ">limbum</expan> et marginem aquæ <expan abbr="amigdalã">amigdalam</expan> <expan abbr="p̃fricaris">perfri<pb xlink:href="004/01/378.jpg"></pb>caris</expan>  / e ueſtigio clareſcet. </s>
          <s id="N417286">Hæc ſatis. </s>
          <s id="N417289">Si quando uero fiſtula<lb></lb>rum ductus limo fieri obſtruſi coeperint. </s>
          <s id="N41728E"><expan abbr="īmittito">immittito</expan> aut <expan abbr="gallã">gallam</expan> <lb></lb>aut pilam factam cortice ſuberis / illigatam filo tenui et præ <lb></lb>longo. </s>
          <s id="N41729C">Cum igitur pilam <expan abbr="fluẽs">fluens</expan> unda <expan abbr="perductũ">perductum</expan> ad imum ca<lb></lb>put perduxerit: filo huic tenui aliud firmius ac deinceps fu<lb></lb>niculum ex ſparto alligato. </s>
          <s id="N4172AB">Poſt id trahendo et retrahendo <lb></lb>funiculo abuerrentur quæ obſtiparant.</s>
        </p>
        <p id="N4172B0" type="main">
          <s id="N4172B2">Nunc ad reliqua ueniamus. </s>
          <s id="N4172B5">Diximus eſcam et ueſtem de<lb></lb>beri accolis. </s>
          <s id="N4172BA">Has res dabit agricultura: quas artes proſequi <lb></lb>ad inſtitutum non pertinet: Sunt <expan abbr="tamẽ">tamen</expan> ex architecto aliqua <lb></lb>quæ aratori conferant. </s>
          <s id="N4172C5">Id quidem ubi ager ad <expan abbr="cultũ">cultum</expan> ſeu ſic<lb></lb>citate ſeu aquarum nimietate et moleſtia aptus <expan abbr="nequicq̃">nequicquam</expan> ſit de <lb></lb>his aliqua breuiſſime cenſuiſſe iuuet. </s>
          <s id="N4172D6"><expan abbr="Vineã">Vineam</expan> in prato et hu<lb></lb>mecto facies ſic. </s>
          <s id="N4172DE">Infodies ab oriente in occaſum lineis dire<lb></lb>ctis et æquidiſtantibus foueas <expan abbr="q̈">quam</expan>  maxime id liceat <expan abbr="profũdas">profundas</expan> <lb></lb>latas pedes <expan abbr="nouẽ">nouem</expan> diſtantes inter ſe pedes quindecim: et <expan abbr="quã">quam</expan> <lb></lb>exemeris ex foſſa tellurem accumulabis in area interualli: <lb></lb>ut accliuitate meridianum excipiat ſolem. </s>
          <s id="N4172FB">Iſtiuſmodi colli<lb></lb>culis factis manu uitis tutior erit et feracior. </s>
          <s id="N417300">Contra in col<lb></lb>le et ſicco facies pratum ſic: foſſam oblongam non decurſo<lb></lb>riam ſed ſtagnantem in parte ſublimiore facies margine ad <lb></lb>libellam collibrato et coæquabili. </s>
          <s id="N417309">In <expan abbr="eã">eam</expan> deriuabis aquam ex <lb></lb>proximis fontibus: ea ſuperfluens a latere continua parilita<lb></lb>te ſubſtitutum corrigabit agrum. </s>
          <s id="N417316">In campeſtri ueronenſi ſa<lb></lb>xis globoſis referto et alioquin nudo atque penitus <expan abbr="īfoecũdo">infoecundo</expan> <lb></lb>nonnullis locis crebra irrigatione effecere ut cutis obduce<lb></lb>retur ceſpiticea: et pratum excreuerit <expan abbr="lætiſſimũ">lætiſſimum</expan>. </s>
          <s id="N417328">Sylua uti <lb></lb>creſcat in paluſtri uerſabis agrum aratro: <expan abbr="oẽmque">omnemque</expan> extirpabis <lb></lb>ceſpitem radicitus: poſt id ad exortum ſpargito <expan abbr="glandẽ">glandem</expan> ex <lb></lb>robore. </s>
          <s id="N41733B">Hac ſatione locus plantarum copia refertos redde<lb></lb>tur: quibus maxima ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> humor <expan abbr="exuberãs">exuberans</expan> <expan abbr="exhauriat̃">exhauriatur</expan>. </s>
          <s id="N417348"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> <lb></lb>et <expan abbr="radicũ">radicum</expan> accretione caducorum que foliorum et ſurculorum accumu<lb></lb>latione in dies ſolum reddetur ſubelatius. </s>
          <s id="N417356">Turbulentas <expan abbr="etiã">etiam</expan> <lb></lb>alluuiones ſi immiſeris ut quieſcant / ſidoſis ſuperobduces <pb xlink:href="004/01/379.jpg"></pb>cruſtam. </s>
          <s id="N417363">Sed de his alibi.</s>
        </p>
        <p id="N417366" type="main">
          <s id="N417368">Sin autem aquarum moleſtia regio uexabitur: qualem ui<lb></lb>dimus galliam ad padum. </s>
          <s id="N41736D">Quales uenetiæ et eiuſmodi: <expan abbr="ſũt">ſunt</expan> <lb></lb>quæ conſideraſſ: oportet. </s>
          <s id="N417376">Nam aut nimietate &#039; aut motu ue<lb></lb>xabunt / aut utriſque. </s>
          <s id="N41737B">De his nos breuiſſime tranſigemus. <lb></lb></s>
          <s id="N41737F">Apud lacum fucinum Claudius perfodit montem: et aquæ <lb></lb>nimietate obduxit in fluuium ripim. </s>
          <s id="N417384">Et lacum uelinum for<lb></lb>taſſis quoque ea re. </s>
          <s id="N417389">M. Curius eduxit ut flueret <expan abbr="ī">in</expan> mare. </s>
          <s id="N417393">Et la<lb></lb>cum nemorenſem itidem uidemus ſuffoſſo monte <expan abbr="deductũ">deductum</expan> <lb></lb>in laurentem lacum: ex quo hortorum illa amoenitas et lu<lb></lb>cus fructifer ſub <expan abbr="nemorẽſi">nemorenſi</expan> aquis libera relicta ſit. </s>
          <s id="N4173A4">Cæſar foſ<lb></lb>ſas complures facere apud hylerdam inſtituerat: quibus par<lb></lb>tem aliquam ſicoris fluuii auerteret. </s>
          <s id="N4173AB">Herymanthus crebris <lb></lb>flexionibus curuatus ab accolis agrum rigantibus conſumi<lb></lb>tur adeo ut reliquias ſine nomine remittat in mare. </s>
          <s id="N4173B6">Cyrus <lb></lb>gangem plurimis factis ductibus abſcidit. </s>
          <s id="N4173BB">Numero eos fu<lb></lb>iſſe dicit Eutropius centies quater et decies ſex: ad eamque <lb></lb>demum exiguitatem reddactum ut ſicco <expan abbr="peruaderet̃">peruaderetur</expan> pede. <lb></lb></s>
          <s id="N4173C7">Apud tumulum Halyactis in ſardis quod ex parte maxima <lb></lb>ancillæ effecere lacus eſt colous factus manu ad <expan abbr="excipiẽdas">excipiendas</expan> <lb></lb>alluuiones. </s>
          <s id="N4173D2">Lacum effodit Myris apud meſopotamiam <expan abbr="ſu/pra">ſu<lb></lb>pra </expan>urbem ambitu ſtadia trecenta et ſexaginta: profundum <lb></lb>cubitos quinquaginta: quo nilum ſi quando acrius inſurge<lb></lb>ret exciperent. </s>
          <s id="N4173DD">Ad euphratem ne tecta urbis diripiat præter <lb></lb>moles quibus coherceretur nonnullos etiam lacus qui <expan abbr="exci/piãt">exci<lb></lb>piant</expan> uim fluminis addidere. </s>
          <s id="N4173E7">Addidere etiam caua os ſinus <lb></lb>ingentis magnitudinis: quibus ſtantem et quietam aquam <lb></lb>undis impetentibus pro aggere obiicerent. </s>
          <s id="N4173EE">De aquis igitur <lb></lb>ubi ſuperfluant / et nonnulla ex parte ubi motibus <expan abbr="ĩfeſtæ">infeſtæ </expan>ſint <lb></lb>diximus. </s>
          <s id="N4173F5">Siquid uero ad eam rem deerit / dicemus proxime: <lb></lb>ubi de flumine et mare tranſigemus.</s>
        </p>
        <p id="N4173FA" type="main">
          <s id="N4173FC">Sequitur ut quæ non poſſit ex ſe alimenta regio præbere <lb></lb>incolis / illud aliunde quoad id fieri poſſit commode ſuſci<lb></lb>piat. </s>
	  <s id="N4173FD">Ad hanc rem <expan abbr="faciẽt">facient</expan> itinera et uiæ: quæ quidem haben<pb xlink:href="004/01/380.jpg"></pb>da ſunt ita ut <expan abbr="perq̈">perquam</expan> facile commodeque poſſint oportunis tem<lb></lb>poribus neceſſaria comportare. </s>
          <s id="N417411">Itinerum / quod alibi ſuo lo<lb></lb>co attigimus / duo ſunt genera: terreſtre atque aquaticum. <lb></lb></s>
          <s id="N41741C">Lutoſa carriſque corrupta ne ſit uia præter <expan abbr="exaggeratiões/">exaggerationes /</expan> de <lb></lb>quibus alibi diximus / curandum eſt ut plurimum capiat ſo<lb></lb>lis: plurimum uentorum: <expan abbr="minimũ">minimum</expan> umbræ. </s>
          <s id="N41742C">Apud lucum <expan abbr="rauẽnæ">ra<lb></lb>uennæ</expan> per hos dies quod uiam abſciſſis arboribus dilatarint: ſo<lb></lb>leſque <expan abbr="ĩmiſerint / ex">immiſerint / ex</expan> corruptiſſima <expan abbr="percõmoda">percommoda</expan> reddita eſt. </s>
          <s id="N417440">Vi<lb></lb>dere iſtuc licet ſub arboribus quæ propter uiam ſunt / quod ſo<lb></lb>lum illic tardius ſiccetur fouente umbra fieri ex quadrupe<lb></lb>dum attritu lacuſculos: qui collecto imbre ſemper <expan abbr="cõmadeſcant">commade<lb></lb>ſcant</expan> atque dilatentur. </s>
          <s id="N417452">Aquatica uero uia erit duplex: una <lb></lb>quæ coherceri poſſit / ut <expan abbr="flumẽ">flumen</expan> et foſſa aquaria. </s>
          <s id="N41745B">Altera quæ <lb></lb>non poſſit / uti eſt mare. </s>
          <s id="N417460">Et dicere poſſe uideor fluminibus <lb></lb>æque adeſſe atque in uaſe uitia: ubi fortaſſe <expan abbr="fũdo">fundo</expan> ſint aut la<lb></lb>teribus non aptis / non integris / non accomodatis. </s>
          <s id="N41746B">Nam <expan abbr="cũ">cum</expan> <lb></lb>ferendis nauibus opus aqua ſit non modica: ea quidem in la<lb></lb>teribus firmis contineatur prorumpet. </s>
          <s id="N417476">Agrumque uaſtans la<lb></lb>te manabit et diſſipabitur: ut etiam terreſtrium itinerum uſuſ <lb></lb>turbetur. </s>
          <s id="N41747D">Præterea ſi erit <expan abbr="fundũ">fundum</expan> obliquius / quis dubitat na<lb></lb>uim contrariam unda præceps refutabit. </s>
          <s id="N417486">Adde etiam ſiquid <lb></lb>erit a fundo ſurgens ſalebroſum aut dorſuoſum impediet. <lb></lb></s>
          <s id="N41748C">Conuecto romam obeliſco ex ægypto intellexere tyberim <lb></lb>nauigationibus commodiorem eſſe <expan abbr="q̈">quam</expan> nilum. </s>
          <s id="N417493">Illum ſane pro<lb></lb>fuſa patere laxitudine: hunc alterum eſſe profunditatis al<lb></lb>titudine potentiorem. </s>
          <s id="N41749A">Neque enim magis aquarum copia <expan abbr="hũc">hunc</expan> <lb></lb>ad uſum nauium <expan abbr="q̈">quam</expan> altitudine indigemus. </s>
          <s id="N4174A3">Tametſi etiam fa<lb></lb>ciat latitudo ad rem. </s>
          <s id="N4174A8">Ripis enim aquæ tardiores <expan abbr="reddunt̃">redduntur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4174B0">Fluuio <expan abbr="fũdum">fundum</expan> cum erit non ſtabile: huic etiam latera mini<lb></lb>me erunt ualida. </s>
          <s id="N4174B9">Inſtabile ferme <expan abbr="fũdum">fundum</expan> eſt omne præte: id <lb></lb>quod ſtructuræ operibus probari diximus: hoc eſt quod ip<lb></lb>ſum ſoliditate ſui ferrum aſpernetur. </s>
          <s id="N4174C5">Eritque omnino mobi<lb></lb>le quod ripa in creta / plano in campo globoſoque et rotabili <lb></lb>inſtratum ſit ſolo. </s>
          <s id="N4174CD">Cui fluuio latera infirma ſint: huic et al<pb xlink:href="004/01/381.jpg"></pb>ueus erit ſalebris ruinarumque excrementis et <expan abbr="truncorũ">truncorum</expan> aut <lb></lb>lapidum <expan abbr="trãſuerſariis">tranſuerſariis</expan> molibuſque impeditus. </s>
          <s id="N4174E1">Omnino infir<lb></lb>miſſima et momentis mutabilia erunt latera / quæ alluuio <expan abbr="īpoſuerit">in<lb></lb>poſuerit</expan>. </s>
          <s id="N4174F0">Ex hac laterum labilitate ſequuntur quæ de <expan abbr="me/andro">me<lb></lb>andro </expan>euphrateque feruntur. </s>
          <s id="N4174F5">Nam is quidem quod ſolum ſecet <lb></lb>infirmum / multas <expan abbr="ĩdies">in dies</expan> flexiones innouat. </s>
          <s id="N4174FF">Euphrates uero <lb></lb>canales quibus inducitur ſæpiſſime obſtruit laterum ruina. <lb></lb></s>
          <s id="N417505">Iſtiuſmodi laterum uitiis maiores prouidebant ſtructo in<lb></lb>primis aggere. </s>
          <s id="N41750A">Atqui  aggeris quidem ipſius modus ad cæ<lb></lb>teras ædificationum rationes refertur. </s>
          <s id="N41750F"><expan abbr="Nã">Nam</expan> intereſt quidem <lb></lb>qua <expan abbr="ducat̃">ducatur</expan> linea / aut quo <expan abbr="aſtruat̃">aſtruatur</expan> firmeturque opere. </s>
          <s id="N41751F">Qui ag<lb></lb>ger recta ſecundum flumen ducetur linea: is quidem undis <lb></lb>non elidetur. </s>
          <s id="N417526">Aggerem uero quem tranſuerſum fluuius of<lb></lb>fenderit / ſi erit inualidus proſternet: Aut ſi erit depreſſus <lb></lb>ſuperfluitabit. </s>
          <s id="N41752F">Qui iſtic non proſternetur agger / in dies au<lb></lb>gebitur fundo tenus. </s>
          <s id="N417534">Nam <expan abbr="cõuecta">conuecta</expan> quidem eo compinget / <lb></lb>et quaſi ad conſcendendum ſuccumulans alueo ſe ſe <expan abbr="attol/let">attol<lb></lb>let </expan>: et deſtitutis illic quæ longius uectare aut propellere <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>liceat alio deflectet. </s>
          <s id="N417545">Si proſternet aggerem ui ſui et mole: <lb></lb>tunc quibus naturis diximus utetur: complebit uacua : <expan abbr="di/ſpellet">di<lb></lb>ſpellet </expan>aerem: et rapiet quæcumque aduerſentur. </s>
          <s id="N41754C">Sed gra<lb></lb>uia et quæ ægre moueantur una cum præterlabendi <expan abbr="impe/tu">impe<lb></lb>tu </expan>ſenſim uadendo deſtituet. </s>
          <s id="N417553">Hinc eſt quod in faucibus erup<lb></lb>tionum inundatio quæ in agrum fit harenam craſſiorem re<lb></lb>linquit præaltam. </s>
          <s id="N41755C">Deinceps uero leuior et limoſior <expan abbr="accre/tio ">accre<lb></lb>tio </expan>telluris inuenitur. </s>
          <s id="N417561">Sin autem ſuperabit alluuio <expan abbr="aggerẽ">aggerem</expan> <lb></lb>acque ſuperfundet: tunc ruentium undarum appulſu ſolum <lb></lb>illuſum commouebitur: et commota fluxu aſportabuntur / <lb></lb>quoad ſubacta foſſione opus ſubrutum collabeſcat. </s>
          <s id="N41756E">Atqui <lb></lb>unda quidem fluens ſi neque directum neque tranſuerſum / <lb></lb>ſed ex infractu aggerem offenderit / pro ipſius flexione et <lb></lb>fluminis latitudine ripam utranque non minus hanc qua <expan abbr="excipiatur">ex<pb xlink:href="004/01/382.jpg"></pb>cipiatur </expan><expan abbr="q̈">quam</expan>  alteram in quam retundetur / preſſabit atque con<lb></lb>ficiet. </s>
          <s id="N417585">Et ſapit quidem tranſuerſi naturam flexio. </s>
          <s id="N417588">Quare of<lb></lb>fenſiones perferet eaſdem quæ <expan abbr="trãſuerſis">tranſuerſis</expan> <expan abbr="ĩfeſtæ">infeſtæ</expan> ſunt: et una <lb></lb>duris abſterſionibus delibabitur. </s>
          <s id="N417597">Quæ quidem tanto erunt <lb></lb>acriores moleſtioreſque quanto illic uertigines citatiores / <lb></lb>turbidiores / ut ita loquar ebuliant. </s>
          <s id="N41759E">Terebra quidem fluenti <lb></lb>inuoluolus aquarum et uertigo eſt: cui nulla durities diu <lb></lb>queat reſiſtere. </s>
          <s id="N4175A5">Videre id licet cum ex pontibus lapideis <expan abbr="q̈">quam</expan>  <lb></lb>illi quidem parte inferiore ſint alueo cauato et profundo: <lb></lb>tum ex his locis <expan abbr="fluẽti / quæ">fluenti / quæ</expan> ripis coarctata ſunt / ubi ex fau<lb></lb>cibus anguſtioribus in ſpatia laxiora proruperint / <expan abbr="q̈">quam</expan>  illa <expan abbr="q̃dem">qui<lb></lb>dem</expan> cadendo eſſe ſe inuergendo late circumuoret atque ab<lb></lb>ſumat quicquid riparum aut <expan abbr="fũdi">fundi</expan> offenderit. </s>
          <s id="N4175C2"><expan abbr="Pontẽ">Pontem</expan> Adria<lb></lb>ni romæ audeo dicere omnium quæ homines fecerint operum <lb></lb>eſſe ualidiſſimum: tamen alluuiones adduxere ut dubitem <lb></lb>diutius poſſe reſiſtere. </s>
          <s id="N4175CE">Stipitibus <expan abbr="enĩ">enim</expan> et ramis quos ex agro <lb></lb>alluuiones arripuere / pilas annuis moleſtiis onerant: et fau<lb></lb>ces arcus multa ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> obturatas reddunt. </s>
          <s id="N4175D9">Fit ea re ut aquæ <lb></lb>intumeſcant: at que inde ex alto præcipites et moleſti uorti<lb></lb>ces corruant et conuergantur. </s>
          <s id="N4175E0">Ergo pilarum <expan abbr="puppĩ">puppim</expan> <expan abbr="ſubruũt">ſubruunt</expan>: <lb></lb>molemque operis perturbant. </s>
          <s id="N4175EE">Hactenus latera. </s>
          <s id="N4175F1">Nunc de flu<lb></lb>minis fundo. </s>
          <s id="N4175F6">Nitrotix apud meſopotamios ſcribit Herodo<lb></lb>tus nimium concitatum euphratis curſum curuo tortuoſoque <lb></lb>retardauit ductu. </s>
          <s id="N4175FD">At proxime <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> accedit / ut diutius <expan abbr="aſ/ſeruetur">aſ<lb></lb>ſeruetur </expan>ubi tardius effluat. </s>
          <s id="N417606">Tum et ſimile quippiam iſtud <lb></lb>eſt. </s>
          <s id="N41760B">uti ſiquis arduo ex monte deſcendat uia non precipiti: <lb></lb>ſed nunc in dextram nunc in ſiniſtram cliui. </s>
          <s id="N417610">Et fluuii nimia <lb></lb>uelocitas utrum a prono eueniat alueo ſatis conſtat. </s>
          <s id="N417615"><expan abbr="Fluẽti">Fluenti</expan> <lb></lb>curſus nimium citus et contra piger uterque uſibus nocuus <lb></lb>eſt. </s>
          <s id="N41761F">Is quidem ſubruit ripas: is aſter facile hærbeſcit / et faci<lb></lb>le in glaciem cogitur. </s>
          <s id="N417624">Amnem qui anguſtarit / aquas fortaſ<lb></lb>ſis reddet altiores: et alueum qui excauarit / habebit profun<pb xlink:href="004/01/383.jpg"></pb>diores. </s>
          <s id="N41762E">Excauandi / impedimenta tollendi / atque <expan abbr="purgan/di">purgan<lb></lb>di </expan>eadem ferme ratio et finis eſt / de quibus mox dicemus. <lb></lb></s>
          <s id="N417636">Sed excauatio iſtic erit fruſtra / niſi infra uerſus mare <expan abbr="fũdũ">fundum</expan> <lb></lb>ad defluxus rationes æque depreſſum ſubſequatur.</s>
        </p>
        <p id="N417643" type="main">
          <s id="N417645">Venio ad foſſas. </s>
          <s id="N417648">Optandum ne copia aquarum deſit: ne ue <lb></lb>uſus ad quos inſtituta eſt impediatur. </s>
          <s id="N41764D">Ne deſit duplex erit <lb></lb>ratio. </s>
          <s id="N417652">Prima ut aliunde deriuata abunde influat: altera ut <lb></lb>concepta diutius aſſeruetur. </s>
          <s id="N417657">Deriuabitur foſſura ex his quæ <lb></lb>ſuperius dicta ſunt. </s>
          <s id="N41765C">Ne <expan abbr="aũt">aut</expan> impediatur iam deductæ uſus <lb></lb>aſſequemur cura et diligentia. </s>
          <s id="N417665">Siquidem ſæpe purgabitur <lb></lb>et importata deplebuntur. </s>
          <s id="N41766A">Sed foſſam aquariam <expan abbr="fluuiũ">fluuium</expan> eſſe <lb></lb>conſopitum <expan abbr="dicũt">dicunt</expan> eique ferme omnia <expan abbr="debent̃/quæ">debentur / quæ</expan> fluento et <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>primis <expan abbr="fũdi">fundi</expan> lateriſque ſoliditas et firmitudo exigit: nequid <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>miſſas aquas abſorbeat: aut per interuenia deperdar. </s>
          <s id="N41768C">Et item <lb></lb><expan abbr="profũdiorem">profundiorem</expan> eſſe oportet <expan abbr="q̈">quam</expan>  latam: id quidem <expan abbr="cũ">cum</expan> nauis <expan abbr="ferẽdæ ">feren<lb></lb>dæ </expan> gratia <expan abbr="tũ">tum</expan> et a ſole minus exhauriatur / minus hærbeſcet. <lb></lb></s>
          <s id="N4176A8">Multæ ab euphrate <expan abbr="ĩ">in</expan> tygrim foſſæ perductæ ſunt / quod ſit ille <lb></lb>quidem aluo ſublimior. </s>
          <s id="N4176B1">Gallia pars italia quæ circa <expan abbr="infimũ">infimum</expan> <lb></lb><expan abbr="padũ">padum</expan> et athiſim <expan abbr="ẽ/tota">est / tota</expan> foſſis <expan abbr="enauigat̃">enauigatur</expan>. </s>
          <s id="N4176C5">id illic facile præſti<lb></lb>tit planities. </s>
          <s id="N4176CA">Ex nilo Prolomeus <expan abbr="inq̃t">inquit</expan> <expan abbr="Diodorus / cũ">Diodorus / cum</expan> nauiga<lb></lb>ret <expan abbr="foſſã">foſſam</expan> <expan abbr="ap̃iebat">aperiebat </expan>: enauigata claudebat. </s>
          <s id="N4176D7">Vitiis remedia <expan abbr="crũt">erunt</expan> <lb></lb>hæc. </s>
          <s id="N4176E0">Cohercio / purgatio / clauſuræ. </s>
          <s id="N4176E3">Aggere flumina coher<lb></lb>centur. </s>
          <s id="N4176E8">Aggeris lineam ducito / ut non repente / ſed ſenſim <lb></lb>premat latera atque interſtringat. </s>
          <s id="N4176ED">Vbi uero ex faucibus angu<lb></lb>ſtioribus laxiora in uada dimiſſurus ſis: <expan abbr="nõ">non</expan> abrupto <expan abbr="ĩmiſſo">immiſſo</expan> <lb></lb>ſed producto canali ſinito ut deinceps dilatatis undis ſe ſe <lb></lb>fluuius in priſtinam <expan abbr="ãplitudinem">amplitudinem</expan> uendicet: nequid ob <expan abbr="repẽtinæ">repen<lb></lb>tinæ</expan> libertatis <expan abbr="licẽtiã">licentiam</expan> <expan abbr="petulãtibus">petulantibus</expan> <expan abbr="ĩuoluulis">inuoluulis</expan> et uortiginibus <lb></lb>lædat. </s>
          <s id="N417716"><expan abbr="Cõfluebat">Confluebat</expan> fluuius melas <expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="euphratẽ">euphratem</expan> cupiditate fortaſ<lb></lb>ſis <expan abbr="noĩs">nominis</expan> adductus. </s>
          <s id="N41772A">Artanatrix rex <expan abbr="exitũ">exitum</expan> fluuio obſtruxit re<lb></lb>gionemque late <expan abbr="inũdauit">inundauit</expan>. </s>
          <s id="N417737"><expan abbr="Nõ">non</expan> multo poſt moles interpellatæ <lb></lb>aquæ <expan abbr="tãtis">tantis</expan> turbinibus <expan abbr="tãtoque">tantoque</expan> abrupit <expan abbr="ĩpetu">impetu</expan> ut multa <expan abbr="ſecũ">ſecum</expan> ar<lb></lb>ua traxerit: multaque ex <expan abbr="p̃te">parte</expan> <expan abbr="galatiã">galatiam</expan> <expan abbr="phrygiãque">phrygiamque</expan> uaſtauit. </s>
          <s id="N41775C">Ho<pb xlink:href="004/01/384.jpg"></pb>minis inſolentiam ſenatus mulctauit talentis triginta. </s>
          <s id="N417764">Et fa<lb></lb>cit ad rem quod etiam legimus lphicratem cum <expan abbr="Stimpha/lim">Stimpha<lb></lb>lim </expan>obſideret aquam Eraſii qui fluuius montem ſubintrat <lb></lb>et in agrum argiuum reſurgit obcludere conatus eſt ſpongi<lb></lb>is innumerabilibus adiectis. </s>
          <s id="N41776F">Sed louis monitu reuocatum <lb></lb>deſtitiſſe. </s>
          <s id="N417774">Quæ cum ita ſint / ſic admonuiſſe iuuet. </s>
          <s id="N417777">Opus <lb></lb>aggeris facito ualidiſſimum. </s>
          <s id="N41777C">Validitatem dabit materiæ <lb></lb>ſoliditas et operis ratio atque amplitudo. </s>
          <s id="N417781">Qua parte unda <lb></lb>ſuperuadendo excidat non ad perpendiculum id latus <expan abbr="ex/trinſecum">ex<lb></lb>trinſecum </expan>/ ſed modice caſtigatum dimittito / ut <expan abbr="perq̃le/">perquale /</expan> <lb></lb>niſſime et nulla cum uertigine defluat. </s>
          <s id="N41778E">Quod ſi cadendo <lb></lb>coeperit excauationes facere / confeſtim completo non <expan abbr="mi/nuta">mi<lb></lb>nuta</expan> materia: ſed ſaxo <expan abbr="ãplo / integro/ſtabili / angulari">amplo / integro / ſtabili / angulari</expan>. </s>
          <s id="N417799">Pro<lb></lb>derit et faſces ſarmentorum coniicere, quo procidens aqua <lb></lb>non niſi infracta et laſſa fundum petat. </s>
          <s id="N4177A0">Apud romam uide<lb></lb>mus tyberim multa ex parte opere ſtructili coarctatum. </s>
          <s id="N4177A5">Se<lb></lb>miramis non contenta lateritio aſpaltum etiam ſuperindu<lb></lb>xit aggeri craſſum cubitos quattuor. </s>
          <s id="N4177AC">Quin et muros indu<lb></lb>xit multa per ſtadia altos ut urbis moenia coæquarent. </s>
          <s id="N4177B1">Re<lb></lb>gia hæc ſunt. </s>
          <s id="N4177B6">Nos aggere contenti erimus terreno / quali <lb></lb>Nicotrix apud aſſyrios ex limo: quali et apud gallias <expan abbr="ma/xima">ma<lb></lb>xima </expan>flumina quaſi penſilia uidemus: quoad locis nonnul<lb></lb>lis interdum ſuperent libella / mappalium culmina. </s>
          <s id="N4177BF">Sat qui<lb></lb>dem erit ſi pontes ſtructili opere confirmabuntur. </s>
          <s id="N4177C4">Aggeri<lb></lb>bus extruendis ſunt qui ceſpite hærboſo ex prato ſucciſos <lb></lb>probent. </s>
          <s id="N4177CB">Mihi etiam probantur. </s>
          <s id="N4177CE">Radicularum enim <expan abbr="cõplexu">comple<lb></lb>xu</expan>  ferruminantur modo uehementi pinſatione <expan abbr="aſſolidẽtur">aſſolidentur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4177DC">Tota <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> aggeris <expan abbr="cõgerieset">congeries et</expan> <expan abbr="præſertĩ">præſertim</expan> ea pars quam undæ <lb></lb><expan abbr="lãbũt">labunt</expan> duretur oportet ſpiſſitate impenetrabili atque diſſolu<lb></lb>bili. </s>
          <s id="N4177F2">Sunt qui uimineas perticas aggeri intertexunt. </s>
          <s id="N4177F5"><expan abbr="Firmũ">Firmum</expan> <lb></lb>id ſane opus: ſed natura ſui <expan abbr="tẽporariũ">temporarium</expan>. </s>
          <s id="N417801">Nam <expan abbr="cũ">cum</expan> ſint <expan abbr="p̃ticæ">perticæ </expan><lb></lb>facile putreſcibiles / ſit ut radii aquarum locos materiæ putre <pb xlink:href="004/01/385.jpg"></pb>factæ <expan abbr="occupẽt">occupent</expan>. </s>
          <s id="N417812"><expan abbr="Atq">Atque</expan> inde peruadentes auctis <expan abbr="meatuũ">meatuum </expan> fiſtu<lb></lb>lis grandiores riui conſequantur. </s>
          <s id="N41781B">Hoc tamen minus ute<lb></lb>mur ſi perticis utemur uirentibus. </s>
          <s id="N417822">Alii ſalictam / alnum po<lb></lb>pulum / et quæ aquas amant arbores per ripam ordinibus <lb></lb>frequentes plantant. </s>
          <s id="N417829">Habet id quidem commoditatem. </s>
          <s id="N41782C">Ser<lb></lb>uitium ſubeſt id quod de perticis dicebamus. </s>
          <s id="N417831">Nam <expan abbr="interdũ">interdum</expan> <lb></lb>ſtipitibus carie <expan abbr="cõfectis">confectis </expan>demortuarum arborum perterebra<lb></lb>tiones et cuniculi manant. </s>
          <s id="N41783C">Alii / quod mihi in primis pla<lb></lb>cet / uirgulta et omnem hærbarum copiam quæ uiuax aquiſ <lb></lb>quæ radicibus <expan abbr="q̈">quam</expan>  ramis ferax ſit / ad ripam <expan abbr="cõplantant">complantant</expan>. </s>
          <s id="N41784B">Quo <lb></lb>in genere præcipua eſt ſaliuncula / uincus / cannuſcula / et in<lb></lb>primis uitrex. </s>
          <s id="N417852">Nam is quidem multa et populoſa <expan abbr="ſubcre/ſcit">ſubcre<lb></lb>ſcit </expan>radice / prælongiſque et rediuiuis fibris ſeſe profundit: ra<lb></lb>mis contra ſurgit humilibus et flexulis: qui undis alludan<lb></lb>tur / et minime irritent: et quod mirifice conferat <expan abbr="plãta">planta</expan> hac <lb></lb>aquarum auiditate continuo ſeſe per fluuium <expan abbr="ĩmerſum">immerſum</expan> pro<lb></lb>uehit. </s>
          <s id="N417869">Quo autem loci ſecundum fluminis rigorem agger <lb></lb>directus erit nudam et terſam penitus &#039; eſſe ripam oportet / <lb></lb>nequid offendat / quo fluendi lenitas irritetur. </s>
          <s id="N417870">Vbi uero ſe <lb></lb>ſe in flexu agger obiecerit fluuio / quo illic robuſtius <expan abbr="obſi/ſtat">obſi<lb></lb>ſtat </expan>pluteis obfirmabitur. </s>
          <s id="N417877">Sin <expan abbr="autẽ">autem</expan> tota fluminis moles <expan abbr="trãſuerſo">tranſ<lb></lb>uerſo</expan>  erit obice depellenda aut ſuſtinenda: tunc per <expan abbr="æſtatẽ">æſtatem</expan> <lb></lb>ubi erit aqua minor alueo <expan abbr="patẽti">patenti</expan> facito cratem iunctis ſtipi<lb></lb>tibus robuſteis prelongis: cratemque fibulis bene compagina<lb></lb>to et concatenato: ponitoque ſtipites directum per alueum: <lb></lb>ut frontibus undam defluentem excipiant: perfigitoque quo <lb></lb>ad per id ſolum liceat profundum in alueum palos <expan abbr="præacu/tos">præacu<lb></lb>tos </expan>inditos foraminibus ad eam rem factis. </s>
          <s id="N417898">Qua obfirmata <lb></lb>inſternito alternis tranſuerſariis tignis: et in cratem huiuſ <lb></lb>modi exaggerato lapidum molem: eamque adglutinato cal<lb></lb>ce: aut ubi per impenſam non liceat faſcibus iuniperi inter<lb></lb>mixtis annectito. </s>
          <s id="N4178A3">Fiet inde ut ponderis <expan abbr="ĩmanitatem">immanitatem</expan> <expan abbr="cratiſquefirmitatẽ">cratiſque <lb></lb>firmitatem</expan> <expan abbr="nequeãt">nequeant</expan> promouere. </s>
          <s id="N4178B4">Quod ſi uorticibus ſubruere <lb></lb><expan abbr="inſtraturã">inſtraturam</expan> <expan abbr="proſequent̃/cõferet">proſequentur / conferet</expan> iuuabitque <expan abbr="rẽ">rem</expan>. </s>
          <s id="N4178C4"><expan abbr="Nã">Nam</expan> præſtabit <expan abbr="q̃dem">qui<pb xlink:href="004/01/386.jpg"></pb>dem</expan>  ut premendo / et ſe ſe inferendo in profundum pondus <lb></lb>ipſum <expan abbr="ſedẽ">ſedem</expan> illic petar firmiſſimam. </s>
          <s id="N4178D4">Sin autem fluuius <expan abbr="per/henni">per<lb></lb>henni </expan>erit altitudine ut ratis haſce poſuiſſe non liceat: tunc <lb></lb>his utemur argumentis quibus pontium pilas excitari ſuo <lb></lb>loco diximus.</s>
        </p>
        <p id="N4178DD" type="main">
          <s id="N4178DF">Corroborabitur etiam littus maris aggeribus: ſed <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="iiſdẽ">iiſdem </expan><expan abbr="ẽ">est</expan> <lb></lb>quibus et fluens. </s>
          <s id="N4178ED">Nam fluentium quidem aquæ iniuriis læ<lb></lb>dunt uia non eadem / qua fluctus maris. </s>
          <s id="N4178F2">Etenim mare aiunt <lb></lb>ſuapte natura quietum eſſe atque tranquillum. </s>
          <s id="N4178F7">Sed <expan abbr="uentorũ">uentorum</expan> <lb></lb>agitari pellique preſſura: fierique <expan abbr="hīc">hinc</expan> ut ſurgentes undarum or<lb></lb>dines littus petant: quo loci ſi <expan abbr="tranſuerſũ">tranſuerſum</expan> et præſertim aſpe<lb></lb>rum quid atque hirtum ſeſe illis obiiecerit: totis illæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>illic pectoribus impetunt: relixæque reſiliunt et infriguntur: <lb></lb>atque ſic ex alto irruentes ſolum commouent: aſſiduaque mo<lb></lb>leſtia excauant atque demoliunt quicquid obuerſetur. </s>
          <s id="N417916">Hoc <lb></lb>ita euenire indicio ſunt fundi altitudines: quas ad rupes ma<lb></lb>ritimas <expan abbr="ĩuenias">inuenias</expan>. </s>
          <s id="N417921">Sin autem facili et depreſſa accliuitate ſeſe <lb></lb>littus ſubactum undis præſtiterit non habens perinde com<lb></lb>motum mare / qui cum æſtu feruidiore pugnet / ponit impe<lb></lb>tus, et in ſe undis mollioribus <expan abbr="reciprocãs">reciprocans</expan> <expan abbr="remorat̃">remoratur</expan>: et <expan abbr="ſiq̃d">ſiquid </expan><lb></lb>ex commotionibus harenarum corripuit atque conuexit / in<lb></lb>terea deſtituit / et loco relinquit quietiore: ex quo littora <lb></lb>quæ iſtiuſmodi porriguntur ex humili campo in dies intra <lb></lb>mare excreta eſſe ſentimus. </s>
          <s id="N41793A">Vbi uero promontorium offen <lb></lb>derit mare / et ſubinde in ſinum arcum ue littoris perfluxe<lb></lb>rit linea incurua / illic ſecundum littus citatum diſcurſitat <lb></lb>atque obuergitur. </s>
          <s id="N417943">Ex quo fit ut locis eiuſmodi paſſim pro <lb></lb>littore excauati productique canales hebeantur. </s>
          <s id="N417948">Alii mare <lb></lb>ſuapte ſpirare et reſpirare prædicant / annotaruntque <expan abbr="hominẽ">hominem</expan> <lb></lb><expan abbr="nũq̈">nunquam</expan> expirare a uita / nili æſtu <expan abbr="decedẽte">decedente</expan> quaſi <expan abbr="argumẽtũ">argumentum</expan> hoc <lb></lb>de ſe præſtet: <expan abbr="cũ">cum</expan> noſtra <expan abbr="hominũ">hominum</expan> uita ipſius maris <expan abbr="animã">animam</expan> <expan abbr="motũque">mo<lb></lb>tumque</expan> aliquod habere affine et <expan abbr="cõſonũ">conſonum</expan>. </s>
          <s id="N417975">Sed de his hactenus. </s>
          <s id="N417978">Cæ<lb></lb>terum maris <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <expan abbr="ĩcremẽta">incrementa</expan> et decurſus <expan abbr="alioq̃n">alioquin </expan>locis mutari <expan abbr="palã">pa<lb></lb>lam</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan>. </s>
          <s id="N41798E"><expan abbr="Calcidicũ">Calcidicum</expan> mare ſingulos <expan abbr="p̃">per</expan> dies ſexies alternat fluctus <pb xlink:href="004/01/387.jpg"></pb>Ad bizantium non mutatur niſi excurſione in ponto. </s>
          <s id="N417998">In pro<lb></lb>pontidem ſuapte natura mare continuo ab ſe quæcunque a flu<lb></lb>minibus inuecta ſint reiicit ad Iittora. </s>
          <s id="N41799F">Quæ enim <expan abbr="agitatio/nibus">agitatio<lb></lb>nibus </expan>commouentur / ubi quieti data ſedes eſt immorantur. <lb></lb></s>
          <s id="N4179A5">Sed cum littoribus pleriſque <expan abbr="omĩbus">omnibus</expan> uim harenæ aut lapides <lb></lb>reiectos intueamur / iuuat id referte quod apud philoſophan<lb></lb>tes inuenio. </s>
          <s id="N4179B0">Harenam alibi diximus fieri ex limo: quem ſol <lb></lb>denſarit <expan abbr="poſtq̈">poſtquam</expan> id æſtus <expan abbr="ĩ">in</expan> minuta corpuſcula diſciderit. </s>
          <s id="N4179BF">La<lb></lb>pides a maris aqua gigni autumant. </s>
          <s id="N4179C4">Nam ſole <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> et mo<lb></lb>tu aquam dicunt intepeſcere / exſiccari / ac perinde inſpiſſa<lb></lb>ri partibus leuioribus exhauſtis: ducique ad eam <expan abbr="craſſitudinẽ">craſſitudinem</expan> <lb></lb>ut ſi quando mare paululum interquieſcat: ſenſim cutim ob<lb></lb>ducat mucoſam et admodum bituminoſam: <expan abbr="rũpique">rumpique</expan> mox cu<lb></lb>tim hanc / et diſſipari nouiſſimis motibus et colliſionibus <expan abbr="ĩglobeſcere">in<lb></lb>globeſcere</expan> : fierique quippiam ſpongiis perſimile: deferrique <lb></lb>globos hoſce ad littus. </s>
          <s id="N4179E5">Quo loci harenas illic <expan abbr="cõmotas">commotas</expan> ad<lb></lb>glutinat ſibi atque ad ſe comprehendit. </s>
          <s id="N4179EE">Apprehenſas <expan abbr="aũt">aut</expan> ui <lb></lb>ſolis et ſalis exiccari / denſiuſque concogi: et temporibus du<lb></lb>reſcere uſque ut fiat lapis. </s>
          <s id="N4179F9">Hæc illi. </s>
          <s id="N4179FC">Nos tamen uidemus ad <lb></lb>fluminum hoſtia paſſim excreſcere littora: <expan abbr="præſertĩ">præſertim</expan> ſi ſint <lb></lb>illa quidem flumina / quæ per agros ſolubiles fluant: <expan abbr="ĩ">in</expan> quæ <lb></lb>plures torrentes <expan abbr="cõfluant">confluant</expan>. </s>
          <s id="N417A11">Nam ea quidem pro faucibus ad <lb></lb>littus maris hinc atque hinc multum harenarum et calculorum <lb></lb>exaggerant: littuſque producunt. </s>
          <s id="N417A18">Id ita eſſe manifeſtant <expan abbr="hy/ſter">hy<lb></lb>ſter </expan>et phaſis colchorum / et alii maximeque nilus. </s>
          <s id="N417A1F"><expan abbr="Aegyptũ">Aegyptum</expan> ue<lb></lb>teres nili domum appellauere / et olim mari opertum fuiſſe <lb></lb>uſque ad paludes peluſias aſſeuerant. </s>
          <s id="N417A29">Tum et ciliciæ <expan abbr="magnã">magnam</expan> <lb></lb>eſſe agri partem a fluuio adiectam referunt. </s>
          <s id="N417A32">Ariſtoteles mo<lb></lb>tum eſſe rerum continuum arguit: et futurum ſpatio <expan abbr="tẽporis">temporis</expan> <lb></lb>ut locum mare monteſque <expan abbr="cõmutent">commutent</expan>. </s>
          <s id="N417A41">Hinc ille. </s>
          <s id="N417A44"><expan abbr="Quicq̃d">Quicquid </expan>ſub <lb></lb>terra eſt <expan abbr="inq̃t">inquit </expan><expan abbr="ī">in</expan> <expan abbr="apertũ">apertum</expan> proferet ætas: Defodiet <expan abbr="cõdetque">condetque</expan> <expan abbr="latẽtia">latentia</expan> <lb></lb>Redeo ad <expan abbr="rẽ">rem</expan>. </s>
          <s id="N417A5F">Habet hoc præterea fluctuſ <expan abbr="ĩ">in</expan> ſe / ut ad <expan abbr="maceriẽ">maceriem</expan> <lb></lb><expan abbr="obiectã">obiectam</expan> <expan abbr="appellẽs">appellens</expan> <expan abbr="ĩfeſtus">infeſtus</expan> arietet atque <expan abbr="ĩſurgat">inſurgat</expan> <expan abbr="recedẽs">recedens</expan> <expan abbr="aũt">aut</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  al<lb></lb>to <expan abbr="cadãt">cadant</expan> propulſæ aquæ <expan abbr="tã">tam</expan> multo harenas <expan abbr="excauẽt">excauent</expan>. </s>
          <s id="N417A95">Videre li<pb xlink:href="004/01/388.jpg"></pb>cet iſtuc <expan abbr="q̈">quam</expan> ad rupes et ſcopulos profundius ſubſiſtat mare: <lb></lb>multo ibi <expan abbr="illidat̃">illidatur</expan> <expan abbr="q̈">quam</expan>  ubi nullos interpellatores præter molle <lb></lb>caſtigatumque littus offenderit. </s>
          <s id="N417AAD">Quæ <expan abbr="cũ">cum</expan> ita ſint / magna ni<lb></lb>mirum erit opus induſtria ſolertique ingenio, ut maris uim ſpi<lb></lb>rituſque coherceas. </s>
          <s id="N417AB8">Artes n. multa ex parte manumque fruſtra<lb></lb>bitur mare: et non facile uiribus <expan abbr="hominũ">hominum</expan> peruincetur. </s>
          <s id="N417AC4">Pro<lb></lb>derit quidem quam alibi deberi pontibus exaggerationem <lb></lb>diximus.</s>
        </p>
        <p id="N417ACB" type="main">
          <s id="N417ACD">Sed ſi res poſtulabit ut portus muniendi gratia moles pro<lb></lb>ducenda in mare ſit / a continenti et ſicco rem incipiemus: <lb></lb>additamentiſque deinceps opus producemus in mare: curabi<lb></lb>muſque <expan abbr="ĩprimis">inprimis</expan> ut id <expan abbr="perq̈">perquam</expan> ſtabile ponatur ſolo: et ubiuis <expan abbr="po/ſueris">po<lb></lb>ſueris </expan>profuſa maximorum lapidum accumulatione <expan abbr="coaceruãdum">coaceruan<lb></lb>dum</expan>  eſt / ita ut ſtet maceries <expan abbr="cõtra">contra</expan> fluctus ad lineam ſenſim <lb></lb>procliuem: quo appellens undarum moles et / ut  ſic loquar mi<lb></lb>nacitas deinceps inſtinguatur: et non inuento qui cum totis <lb></lb>pectoribus conflictetur / recurrens non proruat: ſed leniſſi<lb></lb>me dilabatur. </s>
          <s id="N417AF3">Sic enim refluens unda poſt ſe nouiſſime ap<lb></lb>pellentes fluctus excipiet atque retardabit. </s>
          <s id="N417AF8">Ad rationes <expan abbr="por/tus">por<lb></lb>tus </expan>etiam <expan abbr="p̃tinere">pertinere </expan>fluminis hoſtia uidentur / quando ſeſe eo <lb></lb>loci naues a <expan abbr="tẽpeſtatibus">tempeſtatibus</expan> <expan abbr="recipiãt">recipiant</expan>. </s>
          <s id="N417B09">Hoſtia <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> <expan abbr="cõmun">communiri</expan> <lb></lb>et coartari <expan abbr="uelĩ">uelim</expan> contra fluctus maris. </s>
          <s id="N417B1B">Aiebat <expan abbr="Prop̃tius">Propertius </expan>. </s>
          <s id="N417B21">Vin<lb></lb>ceris aut uincis hæc in amore rota eſt. </s>
          <s id="N417B26">Sic fit iſtic. </s>
          <s id="N417B29"><expan abbr="Nãque">Namque </expan>ho<lb></lb>ſtia quidem ſempiterne aut mari <expan abbr="cõtumacius">contumacius</expan> inceſſante <expan abbr="ſu/perantur">ſu<lb></lb>perantur </expan>/ harenaque obſtruuntur: aut contra peruincunt aſſi<lb></lb>duitate impetus et uincendi peruicacia. </s>
          <s id="N417B38">Quare perplacebit <lb></lb>ſi duobus diuerſis ramis modo aquæ ſuppeditent / fluuium <lb></lb>dimittas in mare. </s>
          <s id="N417B3F">Non id quidem tantum quo nauibus mu<lb></lb>tatis uentis promptiores ingreſſus pateant: uerum etiam ut ſi  <lb></lb>qua <expan abbr="tempeſtatũ">tempeſtatum</expan> uis obſtiterit aut exitus alter forte hauſtro <lb></lb><expan abbr="fiãte">flante</expan> obſtruſus ſit tumidiores acræ <expan abbr="alluuiõeſ">alluuioneſ</expan> <expan abbr="redũdẽt">redundent</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="agiũ">agrum</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N417B63">Sed <expan abbr="pateãt">pateant</expan> qua libero <expan abbr="excipiãt̃">excipiantur</expan> mari. </s>
          <s id="N417B6E">De his hactenus.</s>
        </p>
        <p id="N417B71" type="main">
          <s id="N417B73"><expan abbr="Seq̃t̃">Sequitur</expan> purgatio. </s>
          <s id="N417B79">Cæſar <expan abbr="maximã">maximam</expan> adhibuit <expan abbr="curã">curam</expan> <expan abbr="purgãdo">purgando</expan> tybe<lb></lb>ri. </s>
          <s id="N417B8A">Erat. n. <expan abbr="ĩiectis">iniectis</expan> ruderibus repletus. </s>
          <s id="N417B96"><expan abbr="Extãt">Extant</expan> effecti ex textis <pb xlink:href="004/01/389.jpg"></pb>ex flumine <expan abbr="exẽptis">exemptis</expan> <expan abbr="mẽtes">mentes</expan> <expan abbr="ĩmodici">immodici</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="lõge">longe</expan> a tyberi <expan abbr="cũ">cum </expan><expan abbr="ĩ">in</expan> urbe <lb></lb><expan abbr="tũ">tum</expan> extra <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> facti, <expan abbr="Tantã">Tantam</expan> <expan abbr="materiã">materiam</expan> <expan abbr="tã">tam</expan> uiuido ex fluuio <expan abbr="q̃buſ">quibuſ </expan><lb></lb><expan abbr="nã">nam </expan><expan abbr="argumẽtis">argumentis </expan> eduxerint legiſſe me <expan abbr="nõ">non</expan> memini. </s>
          <s id="N417BDC">Sed uſos qui<lb></lb>dem ſeptis arbitror: <expan abbr="q̃bus">quibus</expan> diſcluſo fluuio atque exhauſta aqua <lb></lb><expan abbr="impedimẽta">impedimenta</expan> eruerint. </s>
          <s id="N417BED">Septa ſic fient. </s>
          <s id="N417BF0">Parabis tigna dolata <lb></lb>ad rectam <expan abbr="lineã">lineam</expan>: et a<expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> ad <expan abbr="imũ">imum</expan> eorum caput <expan abbr="p̃">per</expan> lateris <expan abbr="ãplitudinem">ampli<lb></lb>tudinem</expan>  ſulcos induces utrinque <expan abbr="profũdos">profundos</expan> digytos quartuor: <lb></lb>latos ad tabulæ craſſitudinem: quibus ad opus uſus futurus <lb></lb>ſit: et parabis tabulas æquali inter ſe <expan abbr="lõgitudine/">longitudine /</expan> æquali <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <lb></lb>craſſitudine. </s>
          <s id="N417C1B">His paratis figito tigna quæ diximus ut ſtent <lb></lb>ad <expan abbr="ppendiculũ">perpendiculum</expan> interuallis inter ſe moderatis ad tabularum pa<lb></lb>ratarum <expan abbr="longitudinẽ">longitudinem</expan>. </s>
          <s id="N417C2A">Tignis ſtatutis et recte firmatis <expan abbr="ĩmittito">immitti<lb></lb>to</expan> tabula; capitibus / ut <expan abbr="p̃">per</expan> ſulcos tignorum <expan abbr="deſcẽdant">deſcendant</expan> in profun<lb></lb>dum. </s>
          <s id="N417C3A">Simile opus uulgo cataractas <expan abbr="nũcupant">nuncupant</expan>. </s>
          <s id="N417C41">Tu uero <expan abbr="ſup̃">ſuper </expan><lb></lb><expan abbr="iniũgito">iniungito</expan> alteras alteris tabulis atque <expan abbr="cõprimito">comprimito</expan> ut bene cohæ<lb></lb>reant. </s>
          <s id="N417C50">Mox diſponito locis aptis et oportunis cocleas aqua<lb></lb>rias / et ſucones / et ſiphones / et ſitulas / et omne <expan abbr="exiccariũ">exiccarium</expan> <expan abbr="inſtrumentũ">in<lb></lb>ſtrumentum</expan>/ atque adhibeto <expan abbr="manũ">manum</expan> <expan abbr="op̃ariã">operariam</expan> <expan abbr="perq̃">perquam</expan> numeroſam: et <lb></lb><expan abbr="cõfeſtim">confeſtim </expan> <expan abbr="op̃e">opere </expan> irrequieto atque <expan abbr="nequicq̈">nequicquam </expan>intermiſſo incluſam a <lb></lb>ſepto aqua exhaurito. </s>
          <s id="N417C75">Siqua uero <expan abbr="ĩmingit">immingit</expan> / obſtruito <expan abbr="cẽtonibus">centoni<lb></lb>bus</expan> . </s>
          <s id="N417C80">Succedet opus ex <expan abbr="ſentẽtia">ſententia</expan>. </s>
          <s id="N417C87">Inter iſtiuſmodi <expan abbr="ſeptũ">ſeptum</expan> aqua<lb></lb>rium et aliud quo <expan abbr="aſtruẽdis">aſtruendis</expan> <expan abbr="põtibus">pontibus</expan> uſi ſumus hoc intereſt: <lb></lb><expan abbr="Nã">Nam </expan>illud <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſtabile et diu manſurum eſſe oportuit / quoad <lb></lb>pilæ <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="p̃ficerent̃">perficerentur</expan> modo / uerum <expan abbr="etiã">etiam</expan> extructæ <expan abbr="cõſolidarentur">conſolidarentur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N417CB1">Hoc iſtic <expan abbr="tẽporariũ">temporarium</expan> eſt: atque poſtridie limo depleto amouen<lb></lb>dum et <expan abbr="trãſferendũ">tranſferendum</expan>. </s>
          <s id="N417CBE">Sic moneo ſiue ſepto iſtoc purges / ſiue <lb></lb>obuertas <expan abbr="fluuiũ/caueto">fluuium / caueto</expan> ne <expan abbr="cũ">cum</expan> tota aquarum copia et ui uno eo<lb></lb>demque <expan abbr="cõcertes">concertes</expan> loco: ſed <expan abbr="additamẽtis">additamentis</expan> <expan abbr="mẽoratim">memoratim</expan> que opus <expan abbr="p̃ducito">perdu<lb></lb>cito </expan>. </s>
          <s id="N417CDB">Opera quæ <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <expan abbr="cõtra">contra</expan> aquarum <expan abbr="molẽ">molem</expan> et <expan abbr="impetũ">impetum</expan> fient / ſi <lb></lb>ducta in <expan abbr="arcũ">arcum</expan> ſint dorſo <expan abbr="cõtra">contra</expan> <expan abbr="põdus">pondus</expan> aquæ urgentis obiecto <lb></lb>ualidius <expan abbr="obſtabũt">obſtabunt</expan>. </s>
          <s id="N417D04"><expan abbr="Torrẽtẽ">Torrentem</expan> excauabis ſi <expan abbr="trãſuerſum">tranſuerſum</expan> feceris <lb></lb><expan abbr="obicẽ">obicem</expan> ita ut aqua ſe <expan abbr="ĩ">in</expan> altum ſubleuet: <expan abbr="cogat̃">cogatur</expan> que multo contu<lb></lb>meſcere. </s>
          <s id="N417D21">Aſſequere enim hinc ut ſuperuadens unda ſuo caſu <lb></lb>foſſam deprimat: rurſuſque quantum inferiore a parte riui <pb xlink:href="004/01/390.jpg"></pb>depreſſius infoderis: tantum alueus uſque ad fontem excaua<lb></lb>bitur. </s>
          <s id="N417D30"><expan abbr="Promẽs">Promens</expan>. n. aqua <expan abbr="cõtinuate">continuate</expan> <expan abbr="cõmouet">commouet</expan>: perturbatque <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> <lb></lb>atque abſportat. </s>
          <s id="N417D4C">Quin et <expan abbr="riuũ">riuum</expan> foſſamque <expan abbr="aquariã">aquariam</expan> bubulis <expan abbr="ĩmiſſis">immiſ<lb></lb>ſis</expan>  purgabis ſic: Occludito ut aquæ <expan abbr="inſurgãt">inſurgant</expan>: mox coge pe<lb></lb>cus / ut crebris et <expan abbr="cõcitatis">concitatis</expan> motibus <expan abbr="aquã">aquam</expan> <expan abbr="limoſã">limoſam</expan> <expan abbr="reddãt">reddant</expan>: <expan abbr="cõfeſtim">con<lb></lb>feſtim</expan>  adapito / ut præceps <expan abbr="p̃fundatur">perfundatur </expan>atque abluat. </s>
          <s id="N417D79">Quod ſi <lb></lb>ſorte in flumine <expan abbr="demerſũ">demerſum</expan> aut <expan abbr="infixũ">infixum</expan> <expan abbr="quippiã">quippiam</expan> <expan abbr="ĩpedierit">impedierit</expan> / præ<lb></lb>ter cæteras quas nouere fabri machinas illud <expan abbr="aptiſſimũ">aptiſſimum</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan> ut <lb></lb>nauim <expan abbr="onuſtã">onuſtam</expan> adigas: atque firmiſſime id ipſum hoc ſiue ſit <lb></lb>palus / ſeu quid uis eruendum adlaquees: mox nauim leues <lb></lb>onere: fiet <expan abbr="ĩde">inde</expan> ut ſeſe leuigata <expan abbr="attollẽs">attollens</expan> nauis radicitus reuel<lb></lb>lat alligata. </s>
          <s id="N417DB2">Iuuabit ſi clauis <expan abbr="modũ">modum</expan> <expan abbr="ſurgẽte">ſurgente</expan> naui <expan abbr="palũ">palum</expan> <expan abbr="ĩuerteris">inuer<lb></lb>teris</expan>. </s>
          <s id="N417DC8">In agro præneſtino <expan abbr="madẽtem">madentem</expan> <expan abbr="cretã">cretam</expan> uidimus / in qua ſi <lb></lb><expan abbr="fuſtẽ">fuſtem</expan> <expan abbr="gladiũque">gladiumque</expan> infixeris / non in <expan abbr="profundũ">profundum</expan> plus <expan abbr="cubitũ/nulla">cubitum / nulla</expan> <lb></lb>ui manu poſſis trahendo euellere. </s>
          <s id="N417DE7">Sin autem inter <expan abbr="trahẽdũ">trahendum</expan> <lb></lb>paulo inuerteris / uti <expan abbr="q̃">qui</expan> terebrant facile <expan abbr="ſequet̃">ſequetur</expan>. </s>
          <s id="N417DF4">Apud <expan abbr="ianuã">ianuam</expan> <lb></lb>latens ſub undis ſcopulus fauces ad <expan abbr="portũ">portum</expan> impediebat: <expan abbr="inuẽtus">inuen<lb></lb>tus</expan> homo eſt <expan abbr="p̃">per</expan> noſtra <expan abbr="tẽpora">tempora</expan> mira præditus arte et natura <expan abbr="q̃">qui</expan> <lb></lb>diminuit: adituſque <expan abbr="lõge">longe</expan> patefecit. </s>
          <s id="N417E11"><expan abbr="Hũc">Hunc</expan> rumor eſt <expan abbr="ſolitũ">ſolitum</expan> ſub <lb></lb>aquis durare: et <expan abbr="multã">multam</expan> per <expan abbr="horã">horam</expan> anhelitus cauſa <expan abbr="nõ">non</expan> emerge<lb></lb>re. </s>
          <s id="N417E2B"><expan abbr="Limũ">Limum</expan> ex <expan abbr="profãdo">profando</expan> hauries rete oſtreaceo ueſtito ſacco tra<lb></lb>hendo. n. implebitur. </s>
          <s id="N417E3D">Hauries <expan abbr="etiã">etiam</expan> ubi mare <expan abbr="modicũ">modicum</expan> ſit / pa<lb></lb>latia inſpumento. </s>
          <s id="N417E4A">Id fiet ſic. </s>
          <s id="N417E4D">Habeto mioparones duos in <lb></lb>horum altero ad puppim firmabis axim: in quo <expan abbr="nõ">non</expan> ſecus atque <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>libra ludat antenna <expan abbr="prælõga / in">prælonga / in</expan> cuius <expan abbr="antẽnæ">antennæ</expan> capite / quod <lb></lb>e naui perſtat / affixa ſit pala pedes lata tris: <expan abbr="lõga">longa</expan> ſex. </s>
          <s id="N417E6C">Hanc <lb></lb><expan abbr="op̃arii">operarii</expan> <expan abbr="ĩmergendo">immergendo</expan> <expan abbr="limũ">limum</expan> deſument: et in altero ad id parato <lb></lb>mioparone exponent. </s>
          <s id="N417E7B">Ex his principiis multa fient ſimilli<lb></lb>ma et utiliora: quæ <expan abbr="longũ">longum</expan> eſſet hic <expan abbr="proſeq.">proſeque</expan> Hactenus de hiſ.</s>
        </p>
        <p id="N417E88" type="main">
          <s id="N417E8A">Sequitur clauſura. </s>
          <s id="N417E8D">Claudetur aquæ <expan abbr="defluuiũ">defluuium</expan> cataractis: <lb></lb>claudetur et uallis. </s>
          <s id="N417E96">In utriſque labra lapidea pilarum opere fir<lb></lb>miſſima debentur. </s>
          <s id="N417E9B">Cataractæ <expan abbr="põdus">pondus</expan> tollemus ſine <expan abbr="hominũ">hominum</expan> <lb></lb>periculo adhibitis ad <expan abbr="tractatoriũ">tractatorium</expan> fuſum rotis dentatiſ quas <lb></lb>ueluti in horologio moueamus / dentibus alterius fuſi ad id <pb xlink:href="004/01/391.jpg"></pb>opus et motum adactis. </s>
          <s id="N417EB2">Sed omnium <expan abbr="cõmodiſſima">commodiſſima</expan> erit ual<lb></lb>ua: qua medio ſui habeat ſuſum ſtatutum ad <expan abbr="perpendiculũ">perpendiculum</expan> <lb></lb>uertibilem. </s>
          <s id="N417EC1">Fuſo appingetur ualua quadrangula: ut panſa <lb></lb>adeſt ueluti in oneraria naui quadratum explicatur uelum: <lb></lb>quod hoc et hoc ſui brachio poſſit ad proram uerſus <expan abbr="puppĩ">puppim</expan> <lb></lb>ue circum agi. </s>
          <s id="N417ED2">Sed ualuæ iſtius brachia erunt <expan abbr="nõ">non</expan> coæqualia <lb></lb>altero enim paulo erit retractior ad digytos uſque tris. </s>
          <s id="N417EDB"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <lb></lb>fiet tum quidem ut uno a puero referetur / et rurſus <expan abbr="ſpon/te">ſpon<lb></lb>te </expan>claudatur uincente ponderibus latere prolixiore. </s>
          <s id="N417EE5">Dupli<lb></lb>ceſ facito clauſuraſ ſecto duobuſ lociſ flumine / ſpatio inter <lb></lb>miſſo quod nauiſ longitudinem capiat: ut ſi erit nauis <expan abbr="con/ſcenſura">con<lb></lb>ſcenſura </expan>cum eo applicuerit: inferior clauſura occludatur: <lb></lb>aperiatur ſuperior: ſin autem erit deſcenſura / contra clauda<lb></lb>tur ſuperior / aperiatur inferior. </s>
          <s id="N417EF2">Nauiſ eo pacto cum iſtac <lb></lb>dimiſſa parte fluenti euehetur fluuio ſecundo. </s>
          <s id="N417EF7"><expan abbr="Reſiduũ">Reſiduum</expan> <expan abbr="aũt">aut</expan> <lb></lb>aquæ ſuperior aſſeruabit clauſura. </s>
          <s id="N417F03">Illud non prætermittam <lb></lb>quod ad uias pertinet / nequid iſta repetamus per oppidum <lb></lb>uiam non imponendo atque aggerando ruderibus / quod pra<lb></lb>ua conſuetudine fit: ſed potius adimendo / et late circum ex <lb></lb>planando atque abſportando bene terſam beneque auerſam faci<lb></lb>to: ne inſulæ et ſuperficies urbis ſtratarum <expan abbr="accumulationi/bus">accumulationi<lb></lb>bus </expan>immergantur.</s>
        </p>
        <p id="N417F15" type="main">
          <s id="N417F17">Nunc cætera minutiora quæ emendari patiantur <expan abbr="q̈">quam</expan>  id <expan abbr="po/tero">po<lb></lb>tero </expan>breuiſſime proſequar. </s>
          <s id="N417F20">Locis nonnullis quod aqua <expan abbr="ĩducta">inducta</expan> <lb></lb>ſit / regio effecta eſt calidior: et contra nonnullis effecta eſt <lb></lb>frigidior. </s>
          <s id="N417F2D">Apud Iariſſam theſſaliæ ager ſtagnanti et pigra <lb></lb>erat opertus aqua ea re acrem habebant craſſum atquod æſtuo<lb></lb>ſum. </s>
          <s id="N417F35">Poſtea educta aqua exſiccatoque agro facta eſt regio <lb></lb>frigidior: adeo ut poſthac olea quæ prius multa paſſim ex <lb></lb>creuerat circum / nulla ſuperuixerit. </s>
          <s id="N417F3C">Contra apud philippe<lb></lb>os: illic. n. meminit Theophraſtus educta aqua exſiccatoque <lb></lb>lacu <expan abbr="effectũ">effectum</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan> ut minus <expan abbr="rigerẽt">rigerent</expan>. </s>
          <s id="N417F55">Harum rerum <expan abbr="cãm">causam</expan> ex puritate <expan abbr="ĩ">in</expan> <lb></lb>puritateque illic <expan abbr="ſpirãtis">ſpirantis</expan> aeris eſſe <expan abbr="ĩterpretãt̃">interpretantur</expan>. </s>
          <s id="N417F6A"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <expan abbr="craſſũ">craſſum</expan><expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> <pb xlink:href="004/01/392.jpg"></pb><expan abbr="aerẽ">aerem</expan> tardius moueri: ſed diutius ſeruare quæ a gelu æſtu<lb></lb>ue impreſſa ſint prædicant. </s>
          <s id="N417F82"><expan abbr="Tenuẽ">Tenuem</expan> uero aerum ſe ſe haberi <expan abbr="ge/lationi ">ge<lb></lb>lationi </expan>aptum / et cito radiorum <expan abbr="cõmutationibus">commutationibus </expan>affici. <lb></lb></s>
          <s id="N417F8D">Et <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> agrum incultum et neglectum aerem præſtare craſ<lb></lb>ſum et immitem. </s>
          <s id="N417F96">Vbi etiam materia excreuerit conferta / <lb></lb>ita ut eo neque ſol neque uenti penetrent / nimirum erit aer <lb></lb>crudior. </s>
          <s id="N417F9F">Auerno in lacu antra ſiluarum denſitate ita <expan abbr="am/biebantur">am<lb></lb>biebantur </expan>, ut exalans ſulphur alites per anguſtias ſuperuo<lb></lb>lantes necaret. </s>
          <s id="N417FA6">Cæſar detectis ſiluis ex peſtilenti reddidit <lb></lb>amoenum. </s>
          <s id="N417FAB">Apud liburnum maritimum oppidum ætruriæ <lb></lb>grauiſſimis febribus ſingulas per caniculas uexabantur: ob<lb></lb>iecto ad mare muro accolæ bene habuere. </s>
          <s id="N417FB4">Poſt uero foſſis <lb></lb>aqua munitionis gratia inducta iterato periclitantur. </s>
          <s id="N417FB9">Scri<lb></lb>bit Varro cum exercitum haberet apud <expan abbr="corcyrã/">corcyram /</expan> et paſſim <lb></lb>peſte caderent occluſiſſe omnes feneſtras / quæ hauſtri pa<lb></lb>rerent: et eo pacto exercitum ſeruaſſe. </s>
          <s id="N417FC8">Murano celebri <expan abbr="ue/netiarum">ue<lb></lb>netiarum </expan>oppido raro <expan abbr="ĩ">in</expan> peſtem incidunt: cum proxima me<lb></lb>tropolis ciuitas et frequens et grauiter infeſtetur. </s>
          <s id="N417FD3">Euenire <lb></lb>id arbitrantur copia uitrariorum. </s>
          <s id="N417FD8">Nam certum quidem eſt <lb></lb>aerem maiorem <expan abbr="ĩ">in</expan> modum purgari ignibus. </s>
          <s id="N417FDD">Et odiſſe uene<lb></lb>na ignem inditio eſt <expan abbr="q̨">quae</expan> annotarunt uenenoſa animalium ca<lb></lb>dauera non gignere uermes uti aliorum / ex ea re <expan abbr="q̨">quae</expan> ueneni <lb></lb>natura eſt / necare atque protinus extinguere uim omnem ut <lb></lb>tæ. </s>
          <s id="N417FE8">Sed eadem ſi tacta ſint fulgure / gignere tum <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> uer<lb></lb>mes: eo quod ſit eorum uenenum <expan abbr="extĩctum">extinctum</expan> igni. </s>
          <s id="N417FF5">Gigni autem <lb></lb>in cadaueribus animalium uermes non aliunde <expan abbr="q̈">quam</expan>  ab ui qua<lb></lb>dam naturæ ignea <expan abbr="mouẽte">mouente</expan> <expan abbr="humidũ">humidum</expan> id illic aptum ignibus: <lb></lb>quos extinguere proprium eſt ueneni: ubi ſuperet: ubi uero <lb></lb>ſuperetur igne / nihil poſſe. </s>
          <s id="N41800C">Si hærbas extirparis uenenoſas <lb></lb>et præſertim ſquillam: fiet ut malum id terræ nutrimentum <lb></lb>ad ſe bonæ hauriant plantæ: eoque alimenta inficientur. </s>
          <s id="N418013"><expan abbr="Iu/uabit">Iu<lb></lb>uabit </expan>ſiluam præſertim pomariam nocuis uentis obiicere. <lb></lb></s>
          <s id="N418019">Nam plurimum intereſt auram qua foliorum umbra exci<pb xlink:href="004/01/393.jpg"></pb>pias. </s>
          <s id="N418023">Syluam piceam aiunt <expan abbr="ptiſicis">partiſicis </expan>et hiſ qui longa ualitu <lb></lb>dine uires non recolligunt / plurimum prodeſſe. </s>
          <s id="N418028">Contra <lb></lb>uero arbores / quæ amaro ſint folio / nam illæ quidem auras <lb></lb>præbent inſalubres: ſicubi erit ſidoſus / paludeſcens / uligino<lb></lb>ſus ue locus / iuuabit bene patulum et bene illuſtrem redde <lb></lb>re. </s>
          <s id="N418033">Nam fetores et noxiæ beſtiolæ quæ inſurgunt aritudi<lb></lb>ne et uentis cito conficientur. </s>
          <s id="N418038">Apud alexandriam locus pu<lb></lb>blicus eſt: quo non alibi urbis excrementa et <expan abbr="purgamẽta">purgamenta</expan> ru<lb></lb>derum exponantur. </s>
          <s id="N418043">Iamque montem excitarunt tam altum / <lb></lb>ut nautis multam oportunitatem præbeant ad hoſtia peten<lb></lb>da. </s>
          <s id="N41804A">Quanto commodius humilia et concaua huiuſmodi le<lb></lb>ge complebuntur. </s>
          <s id="N418050">Venetiæ / quod uehementer probo / per <lb></lb>mea tempora purgamentis urbis areas intra paludes amplia<lb></lb>runt. </s>
          <s id="N418057">Qui agrum apud ægyptias paludes colunt inquit He<lb></lb>rodotus / quo uim culicum et muſcarum uitent altiſſimis <expan abbr="p̃noctant">per<lb></lb>noctant </expan>turribus. </s>
          <s id="N41805E">Ferrariæ ad padum intra urbem culices <lb></lb>haud multæ apparent: extra <expan abbr="urbẽ">urbem</expan> inſuetis execrabiles ſunt. <lb></lb></s>
          <s id="N418068">Pelli ab urbe ignium et fumi copia arbitrantur. </s>
          <s id="N41806B">Muſca um<lb></lb>broſo et frigenti et uentoſo in loco non uerſatur: præſertim <lb></lb>abi feneſtras habuerit in ſublimi. </s>
          <s id="N418072">Sunt qui dicant muſcas <lb></lb>no ingredi quo lupi cauda ſepulta ſit: et ſquilla ſuſpenſa abi<lb></lb>gi uenenoſa. </s>
          <s id="N418079">Maiores noſtri contra uim aſtuſ plurimis ute <lb></lb>bantur remediis. </s>
          <s id="N41807E">Inter quæ delectant criptoporticus et teſtu<lb></lb>dinata: quæ quidem niſi <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> uertice lumen <expan abbr="acciperẽt">acciperent</expan>. </s>
          <s id="N41808B">De<lb></lb>lectabant etiam aulæ feneſtris patulis atque auerſis a <expan abbr="meri/die">meri<lb></lb>die </expan>: quæ præſertim umbroſas auras a contectis acciperent. <lb></lb></s>
          <s id="N418093">Metellus Octauia Auguſti ſorore genitus forum inumbra<lb></lb>uit uelis: ut ſalubrius litiganteſ uerſarentur. </s>
          <s id="N418098">Sed auram ad <lb></lb>refrigerandum plus ualere <expan abbr="q̈">quam</expan>  umbram / intelliges uelo <expan abbr="ſtra/tis">ſtra<lb></lb>tis </expan>inducto / ita ut auræ minus perueniant. </s>
          <s id="N4180A3">Plinius concep<lb></lb>tacula umbrarum in ædibus fieri ſolita meminit. </s>
          <s id="N4180A8">Ea qualia <lb></lb>eſſent non deſcripſere. </s>
          <s id="N4180AD">Sed qualiacunque ſint / natura in eis <lb></lb>imitanda eſt. </s>
          <s id="N4180B2">Spectare licet ubi ore aperto oſcites / animam <pb xlink:href="004/01/394.jpg"></pb>emittis tepentem. </s>
          <s id="N4180B9">Vbi uero labiis preſſioribus ſufflas / tunc <lb></lb>miſſus aer ſubgelidus appellit. </s>
          <s id="N4180BE">Sic iſtic in ædificio ubi la<lb></lb>xo ueniat aura ſpatio præſertim luſtrato ſole tepet: ubi ue<lb></lb>ro <expan abbr="arctiorẽ">arctiorem</expan> per callem umbroſumque confluat: illic citatior <lb></lb>refrigeratiorque eſt. </s>
          <s id="N4180CB">Feruens aqua ſi ex fiſtula per aliam <expan abbr="fri/gẽtem">fri<lb></lb>gentem</expan> aquam ducta ſit / refrigeratur. </s>
          <s id="N4180D3">Par quidem ratio erit <lb></lb>in aura. </s>
          <s id="N4180D8">Quærunt quid ita ſit / quod in ſole perambulantes <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>fuſcantur: conſidentes fuſcantur / promptum eſt. </s>
          <s id="N4180E1">Nam mo<lb></lb>tu cieri auras: quibus radii uis fruſtretur. </s>
          <s id="N4180E6">Rurſus umbra ex <lb></lb>ſe ut gelida ſit proderit tectum tecto / et parietem parieti ob/ <lb></lb>ducere. </s>
          <s id="N4180ED">Atque hi quidem quo plus inter ſe <expan abbr="diſtabũt /">diſtabunt /</expan> eo erit <lb></lb>umbra æſtus ualidior. </s>
          <s id="N4180F6">Quoad locus ita contectus et <expan abbr="circũ">circum</expan> <lb></lb>ſeptus minus inferueſcat. </s>
          <s id="N4180FF">Interſtitium <expan abbr="enĩ">enim</expan> hoc inter utroſque <lb></lb>parietes uim ferme habet eam / quam haberet parilis craſſi<lb></lb>tudinis murus. </s>
          <s id="N41810A">Sed eo etiam præſtat / quod murus a ſole <expan abbr="cõceptum">concep<lb></lb>tum</expan>  ardorem tardius exuit: et <expan abbr="ĩportatum">importatum</expan> etiam frigus diu<lb></lb>tius tener. </s>
          <s id="N418119">Inter hoſce quos diximuſ parieteſ dupliceſ <expan abbr="tem/peramentum">tem<lb></lb>peramentum </expan>aeriſ æquabiliter perſeuerat: in lociſ ubi ſoliſ <lb></lb>ardoreſ <expan abbr="offẽdãt /">offendant /</expan> pieſ ductuſ ex pumice <expan abbr="ī calefactiones">in calefactiones</expan> minus <lb></lb>ſuſcipiet / ac minus aſſeruabit. </s>
          <s id="N41812C">Hoſtia ad conclauia ſi fue<lb></lb>rint ualuiſ conduplicata: hoc eſt ſi ualuiſ exterioribuſ atque <lb></lb>item alteris ualuiſ interioribuſ occludantur: ita ut inter pri<lb></lb>maſ et ſecundas ualuas aer mediuſ ad ſpatium cubiti conclu<lb></lb>datur / efficient / ut qui intuſ loquantur ab excluſis neque<lb></lb>ant ſubaudiri.</s>
        </p>
        <p id="N418139" type="main">
          <s id="N41813B">Nunc ſi ædificandum ſit loco nimium algenti / utemur <lb></lb>igne. </s>
          <s id="N418140">Vſus ignis uarius eſt. </s>
          <s id="N418143">Sed omnium commodus erit <lb></lb>is / qui habebitur loco patulo et collucenti. </s>
          <s id="N418148">Nam ſi ex con<lb></lb>cluſo fumorum aut teſtudinatorum præſtabitur / aerem male <lb></lb>affectum dabit: qui oculis inducat ſcaturiginem / et aciem <lb></lb>hebetet. </s>
          <s id="N418153">Adde <expan abbr="q̨">quae</expan> ipſe <expan abbr="flãmarum">flammarum</expan> et lucis aſpectus ex uiuo fo<lb></lb>co <expan abbr="perq̃">perquam</expan> hilaris / ut <expan abbr="aiũt / comes">aiunt / comes</expan> <expan abbr="ẽ">est</expan> patribus ad <expan abbr="larẽ">larem</expan> <expan abbr="confabulã/tibus">confabulan<lb></lb>tibus </expan> . </s>
          <s id="N41816F">Sed in media gula fumaria ſuperne adeſſe oportet <expan abbr="ferreã">fer<lb></lb>ream</expan> <expan abbr="trãſuerſã">tranſuerſam</expan> <expan abbr="ualuã">ualuam</expan>: <expan abbr="quã">quam</expan> tu <expan abbr="q̃dẽ">quidem</expan> ubi <expan abbr="oĩs">omnis</expan> fumus euacuerit: et<pb xlink:href="004/01/395.jpg"></pb>pruna candore nitens ſe ſe ipſam fouere coeperit / inuertas: <lb></lb>gulamque occludas: nequis externus auræ flatus <expan abbr="p̃">per</expan> eam <expan abbr="apertionẽ">aper<lb></lb>tionem</expan> poſſit inferri. </s>
          <s id="N418198">Paries ſiliceus marmareusue cum et al<lb></lb>gidus<expan abbr=" / tũ"> / tum</expan> et humectuoſus eſt. </s>
          <s id="N4181A2"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <expan abbr="aerẽ">aerem</expan> frigore ſui <expan abbr="cõcogit">concogit</expan>: <lb></lb>et in <expan abbr="ſudorẽ">ſudorem</expan> uertit. </s>
          <s id="N4181B6">Tofineus atque item teſtaceus <expan abbr="cõmodior">commodior</expan> <lb></lb>eſt / ubi penitus ſicuerit. </s>
          <s id="N4181BF">Nouos et madentes intra parieteſ <lb></lb>præſertim teſtudinatos qui <expan abbr="p̃noctabit">pernoctabit </expan>/ graues ſubibit ægro<lb></lb>tationes doloris febriumque ex pituita. </s>
          <s id="N4181C6">Inuenti ſunt qui ea re <lb></lb>uiſum amiſerint: neruis obtorpuerint: mente animiſque ceci<lb></lb>derint: et uecordes facti ſint. </s>
          <s id="N4181CD">Vt autem ocius ſicceſcant / <lb></lb>peruiæ apertiones diſcurſitantibus uentis relinquendæ <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4181D7"><expan abbr="Omniũ">Omnium</expan> erit <expan abbr="cõmodiſſimus">commodiſſimus</expan> paries ualitudini : qui fiat crudo <lb></lb>latere per <expan abbr="biẽnium">biennium</expan> ante exſiccato. </s>
          <s id="N4181E9">Cruſta ex gypſo inducta <lb></lb><expan abbr="acrẽ">acrem</expan> ſpiſſitudine <expan abbr="inſalubrẽ">inſalubrem</expan> reddit / et pulmonibus cerebroque <lb></lb>nocua <expan abbr="ẽ">est</expan>. </s>
          <s id="N4181FB">Materia <expan abbr="præſertĩ">præſertim</expan> abieginea aut <expan abbr="itẽ">item</expan> populea ſi <expan abbr="parietẽ">parie<lb></lb>tem</expan> <expan abbr="cõueſtieris">conueſtieris</expan> erit locus ſalubrior / et bene ſatis hyeme <expan abbr="tepẽs">tepens</expan>: <lb></lb>æſtate uero haud multo erit calens: ſed ſorice et cimice for<lb></lb>taſſiſ fiet inf;eſtus. </s>
          <s id="N418217">Id <expan abbr="uitabit̃/">uitabitur /</expan> ſi interuacua oppleueris cala<lb></lb>mo: ſiue latebras <expan abbr="oẽs">omnes</expan> et profugia beſtiis obſtruxeris. </s>
          <s id="N418224">Creta et <lb></lb>rapillo et amurca ſubacta rectiſſime obſtruentur. </s>
          <s id="N418229"><expan abbr="Oleũ">Oleum</expan>. n. <lb></lb>genus omne id animantis quod ex putrefactione ortum ſit: <lb></lb>penitus abhorret.</s>
        </p>
        <p id="N418238" type="main">
          <s id="N41823A">Sed quando in iſta incidimus / iuuat hic referre nonnulla <lb></lb>quæ apud graues auctores legimus. </s>
          <s id="N41823F">Aedificium omni uacet <lb></lb>moleſtia <expan abbr="optãdũ">optandum</expan> eſt. </s>
          <s id="N418248">Oetes Hercuſi ſacrum fecere / <expan abbr="q̨">quae</expan> eos a <lb></lb>culicibus liberaſſet. </s>
          <s id="N41824D">Et <expan abbr="Meliũtæ">Meliuntæ</expan> quod <expan abbr="cãpas">campas</expan> abegiſſet a uineis. <lb></lb></s>
          <s id="N418259">Eoles ſacrificabant Apollini per copiam murum. </s>
          <s id="N41825C">Magnum <lb></lb>id quidem beneficium. </s>
          <s id="N418261">Sed quo nam pacto iſta efficerent / <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> tradidere. </s>
          <s id="N418269">Tametſi apud aliquos ſic inuenio. </s>
          <s id="N41826C">Aſſyrii pul<lb></lb>mone uſtolato / cæpe <expan abbr="nẽ">nem</expan> ſquilla ex <expan abbr="ſup̃liminari">ſuperliminari </expan>hoſtii <expan abbr="pẽdẽſ">pendenſ</expan> <lb></lb>uenenoſa omnia fugari animalia. </s>
          <s id="N41827B">Serpentes inquit Ariſtote<lb></lb>les ex ædibus odore diſpelles rutæ. </s>
          <s id="N418280">Et in ollam ſi carnes in <lb></lb>ieceris <expan abbr="ĩgreſſã">ingreſſam</expan> ueſparum <expan abbr="copiã">copiam</expan> <expan abbr="cõcludes">concludes</expan>. </s>
          <s id="N418291">Et ſulfure origanoque <lb></lb>agreſti latebris formicarum <expan abbr="ĩpoſitis">impoſitis</expan> exterminabis formicas. <pb xlink:href="004/01/396.jpg"></pb>Sabinus tyro ad Mecenatem ſcripſit limo marino aut cine<lb></lb>re obruratis eorum feraminibus tolli. </s>
          <s id="N4182A4">Efficaciſſime ait Pli<lb></lb>nius elitropio hærba <expan abbr="curant̃">curantur</expan>. </s>
          <s id="N4182B3">Alii <expan abbr="aquã">aquam</expan> diluto latere <expan abbr="ĩmiſſã">immiſſam</expan> <lb></lb><expan abbr="inimicã">inimicam</expan> <expan abbr="putãt">putant</expan>. </s>
          <s id="N4182C7">Apud ueteres hoc reſtantur mutuas a natura <lb></lb><expan abbr="quibuſdã">quibuſdam</expan> rebus et <expan abbr="animãtibus">animantibus</expan> <expan abbr="ĩter">inter</expan> ſe <expan abbr="ĩnatas">innatas</expan> eſſe inimicitias <lb></lb>acres / quoad alter alteri <expan abbr="peſtẽ">peſtem</expan> perniciemque afferat. </s>
          <s id="N4182E1">Ex quo <lb></lb>illud fit / quod muſtella nidore uſtæ felis / et <expan abbr="ſerpẽtes">ſerpentes</expan> odore fu<lb></lb>gentur leopardi. </s>
          <s id="N4182EC">Et <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> ad ſanguiſucæ caput / ubi membris <lb></lb>hominum pertinacius hæret / ſi <expan abbr="cimicẽ">cimicem</expan> applicaris / illico <expan abbr="ſoluetur / lãguidaque">ſol<lb></lb>uetur / languidaque</expan> decidet. </s>
          <s id="N4182FE">Et <expan abbr="cõtra">contra</expan> fumo uſtæ ſanguiſucæ ab <lb></lb>intimis diffugiis cimicem diſcuti atque depelli. </s>
          <s id="N418307">Puluerem <expan abbr="ĩquit">in<lb></lb>quit</expan> Solinus <expan abbr="ſumptũ">ſumptum</expan> ex inſula athamo: quæ in britania eſt / <lb></lb>qui inſparſerit / illico <expan abbr="ſerpẽtes">ſerpentes</expan> <expan abbr="oẽs">omnes</expan> <expan abbr="fugiẽt">fugient</expan>. </s>
          <s id="N418322">Idem ipſum <expan abbr="aiũt">aiunt</expan> <lb></lb>hiſtorici efficere <expan abbr="terrã/quæ">terram / quæ</expan> pleriſque aliis locis / et maxime <lb></lb>ex inſula eubuſſo ſumpta eſt. </s>
          <s id="N418333">Quæ uero ex inſula <expan abbr="galeõ">galeon</expan> ga<lb></lb>ramathum / ſcorpiones atque item <expan abbr="ſerpẽtes">ſerpentes</expan> interimit. </s>
          <s id="N418340">Strabo <lb></lb>apud libyam propter metum <expan abbr="ſcorpionũ">ſcorpionum</expan> pedes cum eant dor<lb></lb>mitum lectos illinire ſolitos alleo. </s>
          <s id="N41834B">Cimices <expan abbr="quẽadmodum">quemadmodum</expan> <lb></lb>interfici oporteat ſcribit his uerbis Saſernas. </s>
          <s id="N418354"><expan abbr="Cucumerẽ">Cucumerem</expan> an<lb></lb>guinum <expan abbr="cõdito">condito</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> aquam: eamque infundito quo uoles: nullæ <lb></lb>accedent. </s>
          <s id="N418366">Aut felle bubulo cum aceto mixto ungito lectum <lb></lb>Alii fece uini latebras oblutari iubent. </s>
          <s id="N41836B">Radix cerrei / inquit <lb></lb>plinius / aduerſatur ſcorpionibus: et contra iſtiuſmodi noxi<lb></lb>as beſtiolas / maximeque <expan abbr="ſerpẽtes">ſerpentes</expan> uim habet fraxinus egregi<lb></lb>am. </s>
          <s id="N41837B">Filicis folia ſerpentes <expan abbr="nõ">non</expan> recipiunt. </s>
          <s id="N418382">Capillo muliebri <lb></lb>aut cornu caprino / aut ceruino / aut ſcobe cedri / aut gutta <lb></lb>galbari : aut ſileris uirentiſque hederæ <expan abbr="iunip̃que">iuniperque </expan><expan abbr="incẽſis">incenſis</expan> pro<lb></lb>fligabuntur: iuniperique femine uncti penitus immunes ab in<lb></lb>iuria <expan abbr="ſerpẽtũ">ſerpentum</expan> <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N41839A"><expan abbr="Haxũ">Haxum</expan> hærba odoratu haſpides inebriat: <lb></lb><expan abbr="ſopiũt̃que">ſopiunturque </expan>ut <expan abbr="torpeãt">torpeant</expan>. </s>
          <s id="N4183AD"><expan abbr="Cõtra">Contra</expan> crucas palo <expan abbr="iubẽt">iubent</expan> <expan abbr="ĩponas">imponas</expan> <expan abbr="ĩ">in</expan> hor<lb></lb>tis oſſa capitis ex femella. </s>
          <s id="N4183C5">Platani <expan abbr="aduerſãt̃">aduerſantur</expan> ueſperti<lb></lb>lionibus. </s>
          <s id="N4183D2"><expan abbr="Decoctã">Decoctam</expan> ex ſambuci fore ſi aſperſeris cunctas neca<lb></lb>bis muſcas. </s>
          <s id="N4183DB">Id fiet promptius helleboro. </s>
          <s id="N4183DE"><expan abbr="Tũ">Tum</expan> et muſca de<lb></lb>cocta ex helleboro nigro necabitur. </s>
          <s id="N4183E6">Dens caninus una cum <pb xlink:href="004/01/397.jpg"></pb>cauda pedibus ue in aula ut fertur ſepultus muſcarum mol<lb></lb>ſtias abigit. </s>
          <s id="N4183F6">Stelliones croci odorem non <expan abbr="perferũt">perferunt</expan>. </s>
          <s id="N4183FD">Crema<lb></lb>torum lupinorum fumus culices <expan abbr="ĩterficit">interficit</expan>. </s>
          <s id="N418408">Mures aconiti odore <lb></lb><expan abbr="quãuiſ">quanuiſ</expan> a longinquo necabantur. </s>
          <s id="N418416">Tum et mures atque item ci<lb></lb>mices fumos odere <expan abbr="atramẽti">atramenti</expan>. </s>
          <s id="N418422">Pulices ſi <expan abbr="locũ">locum</expan> decocta ex co<lb></lb>loquintida aſperſeris / aut item tribuli marini omnes euane<lb></lb>ſcent. </s>
          <s id="N41842E">Si uero hirci ſanguine aſperſeris / eo cateruatim <expan abbr="oẽs">omnes </expan><lb></lb>curſabunt: fugantur odore braſſicæ / et longius oleandri. <lb></lb></s>
          <s id="N418435">Vaſis patulis plenis aqua per <expan abbr="pauimẽtum">pauimentum</expan> diſpoſitis teme<lb></lb>re ſaltitantes pulices facile perdentur. </s>
          <s id="N41843E">Tineæ abſinthio ani<lb></lb>cique ſemin ſabinæque odore fugabuntur. </s>
          <s id="N418443">Veſtem a tineis <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>tangi quæ fuerit in funem prædicant. </s>
          <s id="N41844C">Sed de his hactenus / <lb></lb>quæ fortaſſis fuere plura <expan abbr="q̈">quam</expan>  grauiſſimus lector poſtulaſſet. <lb></lb></s>
          <s id="N418456">Sed dabis ueniam / ſi <expan abbr="nõ">non</expan> aliena ſunt ab <expan abbr="emẽdandis">emendandis</expan> locorum ui<lb></lb>tiis: tam et ſi contra moleſtiam odioſamque aſſiduitatem infe<lb></lb>ſtiſſimarum iſtiuſmodi peſtium nihil ſit quod ſatis confer<lb></lb>re poſſe uideatur.</s>
        </p>
        <p id="N418469" type="main">
          <s id="N41846B">Redeo ad rem. </s>
          <s id="N41846E"><expan abbr="Mirũ">Mirum</expan> quid ita ſit. </s>
          <s id="N418474"><expan abbr="Parietẽ">Parietem</expan> atrii ſi ueſtias <lb></lb>auleis intextis lanificio, locum habebis <expan abbr="tepentẽ">tepentem</expan>: ſi ex lino / <lb></lb>fiet frigidior. </s>
          <s id="N418484">Locus ſi erit <expan abbr="nimiũ">nimium</expan> uliginoſus infodito cloa<lb></lb>cas et foſſas puteales eaſque completo pumice aut glarea ne<lb></lb>quid aqua interputreſcat. </s>
          <s id="N418491">Poſtea ſolum inſternito carbone <lb></lb>ſtratura alta pedem. </s>
          <s id="N418496">In idque ſternito <expan abbr="ſabulonẽ">fabulonem</expan>: aut potius et <lb></lb><expan abbr="cõmodius">commodius</expan> tubulos: ſuperne <expan abbr="pauimẽtato">pauimentato</expan>. </s>
          <s id="N4184AA">Omnino proderit <lb></lb>ſi aer ſub pauimento ſpirarit. </s>
          <s id="N4184B1">Sed <expan abbr="cõtra">contra</expan> ſolis ardores et con<lb></lb>tra hyemis <expan abbr="ſæuitiẽ">ſæuitiem</expan> belliſſime faciet: ſi <expan abbr="alioq̃n">alioquin </expan><expan abbr="ſolũ">ſolum</expan><expan abbr="nõ">non </expan><expan abbr="humeceũ/ſed">hume<lb></lb>ctum / ſed</expan> <expan abbr="ſiccũ">ſiccum</expan> ſit. </s>
          <s id="N4184D2">Fodito <expan abbr="areã">aream</expan> coenaculi foſſione ad pedes <lb></lb><expan abbr="duodecĩ">duodecim </expan>: et <expan abbr="hũc">hunc</expan> contabulato materia nuda: <expan abbr="pauimẽto">pauimento</expan> cruſta <expan abbr="ĩducta">in<lb></lb>ducta</expan> intro aerem dat ſupra <expan abbr="q̈">quam</expan> poſſes credere <expan abbr="frigidiſſimũ">frigidiſſimum</expan> <lb></lb>adeo ut etiam ueſtiti ſocco pedes ea <expan abbr="frigeſcãt">frigeſcant</expan> materia nullo <lb></lb><expan abbr="ĩpoſito">impoſito</expan> <expan abbr="pauimẽto">pauimento</expan> præter <expan abbr="tabulaſ : tectũ">tabulaſ : tectum</expan> uero cenaculi iſtius <lb></lb>ad ſublime ſupra caput teſtudinato: mirabere <expan abbr="quãtũ">quantum</expan> aſtate ſub <lb></lb>algidus / hyeme <expan abbr="tepẽs">tepens</expan> ſit. </s>
          <s id="N418512">Quod ſi forte eueniet <expan abbr="qd">quod</expan> ille <expan abbr="ĩ">in </expan>ſa<lb></lb>tyra <expan abbr="querit̃">queritur</expan>. </s>
          <s id="N41851C">Vt eripiat ſonum <expan abbr="rc̃darum">redarum</expan> <expan abbr="trãſitus">tranſitus</expan> arcto. </s>
	  <s id="N41851D">Vicorum <pb xlink:href="004/01/398.jpg"></pb>inflexu et inſtantis intonet conuitia mandræ. </s>
          <s id="N41852B">Ex quo æger <lb></lb>ſtrepitu uexatus laboret. </s>
          <s id="N418530">Huic <expan abbr="incõmodo">incommodo</expan> diſcimus ex <expan abbr="epi/ſtola">epi<lb></lb>ſtola </expan>Plinii iunioris quo pacto belliſſime <expan abbr="ſubueniat̃">ſubueniatur</expan> hiſ uer<lb></lb>bis. </s>
          <s id="N41853F"><expan abbr="Iũctũ">Iunctum</expan> <expan abbr="eſtcubiculũ">eſt cubiculum</expan> noctis et ſomni / non illud uoces ſer<lb></lb>uulorum: non maris murmur: non <expan abbr="tempeſtatũ">tempeſtatum</expan> motus: non ful<lb></lb>gurum <expan abbr="lumẽ">lumen</expan>: ac ne diem quidem ſentis / niſi feneſtris apertis <expan abbr="tã">tam</expan> <lb></lb>alti abditique ſecreti. </s>
          <s id="N41855B">Illa ratio eſt quod interiacens andron <expan abbr="pa/rietem">pa<lb></lb>rietem </expan>cubiculi hortique diſtinguit: atque ita <expan abbr="omnẽ">omnem</expan> <expan abbr="ſonitũ">ſonitum</expan> me<lb></lb>dia inanitate conſumit.</s>
        </p>
        <p id="N41856A" type="main">
          <s id="N41856C">Venio ad parietes. </s>
          <s id="N41856F"><expan abbr="Parietũ">Parietum</expan> uitia hæc <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N418579">Nam aut <expan abbr="rimã">rimam</expan> <lb></lb><expan abbr="faciũt">faciunt</expan>: aut <expan abbr="diſſoluũt̃">diſſoluuntur</expan>: aut oſſa <expan abbr="p̃fringũt̃">perfringuntur</expan>: aut a perpendicu<lb></lb>li rectitudine <expan abbr="diſcedũt">diſcedunt</expan>. </s>
          <s id="N418593">Iſtorum malorum <expan abbr="uariæſũt">uariæ ſunt</expan> cauſæ: uaria <lb></lb>etiam remedia. </s>
          <s id="N41859C">Cauſarum aliæ manifeſtæ: aliæ occultiores: <lb></lb>et niſi poſt <expan abbr="acceptũ">acceptum</expan> <expan abbr="detrimentũ">detrimentum</expan> <expan abbr="q̃d">quod</expan> conferat non ſatis <expan abbr="con/ſtat">con<lb></lb>ſtat </expan>. </s>
          <s id="N4185AB">Et alia præterea  <expan abbr="neq̃cq̈">nequicquam </expan>obſcura <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>: ſed fortaſſis <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="tantũ">tan<lb></lb>tum</expan> ad perniciem operum <expan abbr="ualere/q̈tũ">ualere / quantum</expan> <expan abbr="ualeãt">ualeant</expan> ſibi ignauia <expan abbr="hominũ">homi<lb></lb>num</expan> perſuaſit. </s>
          <s id="N4185C8">Cauſa <expan abbr="ĩ">in</expan> pariete prompta erit hæc: puta ubi ſit <lb></lb>plus ſatis gracilis: ubi ſit nexuris <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="cõmodis">commodis</expan>: ubi apertio<lb></lb>nibus refertus nocuis: ubi denique oſſa contra iniurias <expan abbr="tempeſtatũ">tempe<lb></lb>ſtatum</expan> non ſatis munita ſint. </s>
          <s id="N4185E0">Quæ <expan abbr="aũt">aut</expan> occulta et præter <expan abbr="ſpẽ">ſpem</expan> <lb></lb><expan abbr="eueniãt">eueniant</expan> hæc <expan abbr="ſũt">ſunt</expan>. </s>
          <s id="N4185F4">Motus terræ / fulgura / ſoli naturæque <expan abbr="oĩs">omnis</expan> in <lb></lb><expan abbr="conſtãtia">conſtantia</expan>. </s>
          <s id="N418600">Sed <expan abbr="ĩprimis">imprimis</expan> quid uniuerſis operum partibus <expan abbr="plurimũ">pluri<lb></lb>mum</expan> obſit eſt <expan abbr="hominũ">hominum</expan> negligentia atque incuria. </s>
          <s id="N418610">Surdus <expan abbr="inq̃t">inquit </expan><lb></lb>ille / aries parietibus eſt caprificus: neque dictu credibile <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="ĩ">in </expan><lb></lb>mania uiderim ſaxa <expan abbr="cõmota">commota</expan> et diſtruſa ui et cuneo radicu<lb></lb>læ inter fiſſuras obortæ: quam ſi <expan abbr="q̃s">quis</expan> <expan abbr="tũ">tum</expan> <expan abbr="primũ">primum</expan> tenellam <expan abbr="ab/ſterſiſſet">ab<lb></lb>ſterſiſſet </expan>/ opus peſte immune <expan abbr="p̃duraſſet">perduraſſet </expan>. </s>
          <s id="N41862B">Mihi <expan abbr="uehemẽter">uehementer</expan> <lb></lb><expan abbr="probant̃">probantur</expan> ueteres qui familias ex publico <expan abbr="cõſtituebãt">conſtituebant</expan> ut <expan abbr="op̃a">opera </expan><lb></lb><expan abbr="curarẽt">curarent</expan> publica atque <expan abbr="tuerẽtur">tuerentur</expan>. </s>
          <s id="N418645">Fuere quos reliquit Agrippa <lb></lb>aſcriptos numero huic. cc. et <expan abbr="quĩquaginta">quinquaginta</expan>. </s>
          <s id="N418654">Quos uero Cæ<lb></lb>ſar. cccc. et ſexaginta: dicaruntque operi pedes quinos denos <lb></lb>proximos: ut circum ad aquarum ductus uacarent: ne radici<lb></lb>bus <expan abbr="inſurgẽtium">inſurgentium</expan> arborum camerationes latera ue <expan abbr="ſoluerẽtur">ſoluerentur</expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N41866C">Id quoque priuati ſpectaſſe uiſi ſunt in his operibus quæ eſſe <pb xlink:href="004/01/399.jpg"></pb>æterna optarent. </s>
          <s id="N418673">Nam <expan abbr="ĩ">in</expan> ſuis quidem <expan abbr="monumẽtis">monumentis</expan> ſepulchro <lb></lb>rum inſcribebant quot pedes in <expan abbr="agrũ">agrum</expan> <expan abbr="dicarẽt">dicarent</expan> religioni. </s>
          <s id="N418688">Alii <lb></lb>denos quinos: alii uigenos. </s>
          <s id="N418691">Sed ne iſta repetam: adultas ar<lb></lb>bore, interimi abolerique <expan abbr="arbitrãtur / ſi">arbitrantur / ſi</expan> per eos dies <expan abbr="q̃bus">quibus</expan> ſol <lb></lb>caniculam: <expan abbr="ĩgrediatur">ingrediatur </expan>unum ad pedem <expan abbr="recidãtur">recidantur</expan>: et facto <lb></lb>foramine per medullam oleum quod petroleum <expan abbr="nũcupãt /">nuncupant / </expan> <expan abbr="infãdat̃">in<lb></lb>fundatur</expan> : ſulfuris farina immixta: aut ſi decocta ex <expan abbr="putami/nibus">putami<lb></lb>nibus </expan>labarum uſtis <expan abbr="abũde">abunde</expan> <expan abbr="inſpargãtur">inſpargantur</expan>. </s>
          <s id="N4186B5">Syluam extirpabis <lb></lb>inquit columella / lupini flore ſucco cecutæ uno die <expan abbr="cõmacerato">comma<lb></lb>cerato</expan>  et inſperſo radicibus. </s>
          <s id="N4186C2"><expan abbr="Mẽſtruo">Menſtruo</expan> tacta arbor amittit <expan abbr="frõdem">fron<lb></lb>dem</expan> inquit Solinus. </s>
          <s id="N4186CF">Alii etiam necari <expan abbr="afferũt">afferunt</expan>. </s>
          <s id="N4186D6">Radice paſti<lb></lb>nacæ marinæ arbores <expan abbr="cõtactæ">contactæ</expan> <expan abbr="necãtur">necantur</expan> inquit Plinius. </s>
          <s id="N4186E5"><expan abbr="Nũc">Nunc</expan> <lb></lb>redeo ad ſuperiora. </s>
          <s id="N4186ED">Paries ſi erit plus ſatis gracilis: <expan abbr="tũc">tunc</expan> aut <lb></lb><expan abbr="nouiſſimũ">nouiſſimum</expan> alterum <expan abbr="parictẽ">parietem</expan> applicabimus ueteri ut fiat unuſ: <lb></lb>aut <expan abbr="impẽſæ">impenſæ</expan> uitandæ gratia oſſa tantum interſtruemus / hoc <lb></lb>eſt pilas columnas ue trabeales. </s>
          <s id="N418705">Applicabitur paries parieti <lb></lb>ſic. </s>
          <s id="N41870A">Nam <expan abbr="ĩ">in</expan> ueterem parietem pluſculis locis captus lapideſ <lb></lb>ualidi ex lapide rediuiuo <expan abbr="perfigẽtur">perfigentur</expan>: puta <expan abbr="obfirmabũtur">obfirmabuntur</expan> <expan abbr="prominẽtes">pro<lb></lb>minentes</expan> ut nouiſſimum quem attollis parietem <expan abbr="ineãt / ac">ineant / ac</expan> ue<lb></lb>luti duas <expan abbr="ĩter">inter</expan> cruſtas pro nexura ſint: et <expan abbr="nõ">non</expan> niſi ordinario no<lb></lb>uus <expan abbr="aſtruet̃">astruetur </expan>paries hic lapide. </s>
          <s id="N418731">Pilam per parietem excita<lb></lb>bis ſic: eius futuram latitudinem ſignabis in uetere pariete <lb></lb>rubrica. </s>
          <s id="N418738">Poſt id ab ipſo <expan abbr="fundamẽto">fundamento</expan> incipies murum perfodieſ <lb></lb>feneſtra: cuius latitudo ſit parte aliqua maior <expan abbr="q̈">quam</expan>  <expan abbr="perſcriptũ">perſcriptum</expan> <lb></lb>illud <expan abbr="ĩ">in</expan> pariete / quod rubrica ſignaſti. </s>
          <s id="N41874F">Altitudo uero <expan abbr="fene/ſtræ">fene<lb></lb>ſtræ </expan>erit non multa. </s>
          <s id="N418754">Mox <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> diligentia quadrato lapide <lb></lb>ordinibus æquatis <expan abbr="obſtruet̃">obſtruetur</expan>. </s>
          <s id="N418761">Fiet hoc pacto / ut illa parietis <lb></lb>pars quæ intra perſcriptiouem rubricæ relicta eſt / pilæ craſ<lb></lb>ſitudine <expan abbr="comprehendat̃">comprehendatur</expan>: et paries conſtabiliatur. </s>
          <s id="N41876C">Pari dein<lb></lb>ceps ratione qua primam pilæ iſtius <expan abbr="p̃tem">partem</expan> ſubſtituiſti dein<lb></lb>ceps reliquas ſuperinducito partes ad <expan abbr="ſũmam">ſummam</expan> uſque <expan abbr="op̃is">operis </expan> fini<lb></lb>tionem. </s>
          <s id="N41877A">De gracilitate hactenus.</s>
        </p>
        <p id="N41877D" type="main">
          <s id="N41877F">Nexuræ uero ubi <expan abbr="deerũt">deerunt</expan> ferreis uel potius æneis illaquea<lb></lb>tionibus utemur. </s>
          <s id="N41878A">Sed cauandum ne uulneribus oſſa debili<pb xlink:href="004/01/400.jpg"></pb>rentur. </s>
          <s id="N418792">Sed ſi forte pondus irruentis telluris urgebit latus / <lb></lb>aut humectatione uitiabit / ducito <expan abbr="ſecũdum">ſecundum</expan> parietem foſſi <lb></lb>latam uti res poſtulet: et emiciclos extruito / qui <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> pon<lb></lb>deris uim <expan abbr="incumbẽtis">incumbentis</expan> telluris excipiant: et nares pluſculis <lb></lb>locis adigito: quibus inſtillans humor fundatur atque expur<lb></lb>getur. </s>
          <s id="N4187AB">Aut tigna inſternito / quæ frontibus protunſum abirru<lb></lb>ente tellure parietem captu <expan abbr="prehẽdat">prehendat</expan> atque detineat: tignaque <lb></lb>iſtæc <expan abbr="trãſuerſariis">tranſuerſariis</expan> adfibulato ac deinceps congeſtitiis onera<lb></lb>to. </s>
          <s id="N4187BD">Conferet quidem id. </s>
          <s id="N4187C0">Nam denſabitur aggeſta <expan abbr="cõgeries">congeries</expan> <lb></lb><expan abbr="priusq̈">priusquam</expan> materiæ neruus deficiat.</s>
        </p>
        <p id="N4187CC" type="main">
          <s id="N4187CE">Venio ad ea quæ <expan abbr="nõ">non</expan> prouideri / ſed iam effecta emendari <lb></lb>poſſint. </s>
          <s id="N4187D7">Fixura in pariete atque linearum proclinatio interdum <lb></lb>fiet a teſtudine quod arcus parietes trudant aut quod impoſitam <lb></lb>ponderum iniquitatem <expan abbr="nõ">non</expan> tolerent: ſed grauia ferme <expan abbr="oĩa">omnia</expan> uitia <lb></lb>iſtiuſmodi <expan abbr="nõ">non</expan> niſi a <expan abbr="fundamẽtis">fundamentis</expan> ueniunt: uerum aliunde an a <lb></lb><expan abbr="fundamẽtis">fundamentis</expan> ſint inditiis intelligemus. </s>
          <s id="N4187F5">Nanque fixura <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> <lb></lb>parietis / ut ab ea incipiam / quam in partem ſurgendo defle<lb></lb>xerat / illic ſubeſſe uitii cauſam indicabit. </s>
          <s id="N418800">Sin <expan abbr="autẽ">autem</expan> in <expan abbr="nullã">nullam</expan> <lb></lb><expan abbr="partẽ">partem</expan> fixura deflexerit / ſed ſurſum recta conſcenderit in <expan abbr="ſũmo">ſum<lb></lb>mo</expan> dilatabitur. </s>
          <s id="N418816">Conſiderabimus hinc et hinc lapidum ordi<lb></lb>nes. </s>
          <s id="N41881B">Nam hi quidem quam in partem a libella <expan abbr="deſcẽderĩt /">deſcenderint /</expan> <lb></lb>illinc ſubeſſe <expan abbr="fundamẽtum">fundamentum</expan> infirmum <expan abbr="demõſtrabũt">demonſtrabunt</expan>: Sin <expan abbr="aũt">aut</expan> <lb></lb><expan abbr="ĩ">in</expan> <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> illeſus fuerit paries / et ab imo rimæ plures hiabunt <lb></lb>labris: quæ ſe ſe capitibus ſuis <expan abbr="interſurgẽdum">interſurgendum</expan> <expan abbr="cõtĩgãt">contingant</expan>: <expan abbr="tũc">tunc</expan> <lb></lb>firmos eſſe angulos parietum / ſed uitium adeſſe indicant in <lb></lb>media longitudinis <expan abbr="fundamẽti">fundamenti</expan>. </s>
          <s id="N41884F">Sin <expan abbr="aũt">aut</expan> unica tantum iſtiuſ <lb></lb>modi erit rima / quo illa quidem erit in <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> adapertior <expan abbr="tãto">tan<lb></lb>to</expan> in angulis factam <expan abbr="cõmotionem">commotionem</expan> <expan abbr="ĩdicabit">indicabit</expan>. </s>
          <s id="N41886A">Itaque fundamen<lb></lb>tis prouidiſſe ubi opus ſit: tunc pro operis magnitudine <lb></lb>et ſoli firmitate iuxta parietem anguſtum fodito puteum <lb></lb>ſed profundum uſque ſolidum firmumque inuenias: ſuffoſſoque <lb></lb>illic infimo pariete confeſtim ordinario lapide ſuffarcina<lb></lb>to: et ſinito dureſcat. </s>
          <s id="N418878">Cum duruerit / alium ſimilem alibi<lb></lb>puteum info dito / parique ratione ſubaſtruito / ſinitoque ſicce<pb xlink:href="004/01/401.jpg"></pb>ſcat. </s>
          <s id="N418883">Hoc igitur pacto traductis foſſuris parieti firmamen<lb></lb>tum ſubſtitues. </s>
          <s id="N418888">Quod ſi ex <expan abbr="ſentẽtia">ſententia</expan> ſolum <expan abbr="cõſtans">conſtans</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> præ <lb></lb>ſtabitur: <expan abbr="tũc">tunc</expan> certis locis paulo ab angulis diſtantibus hinc <lb></lb>atque hinc ad radices parietis utroque latere hoc eſt <expan abbr="ĩ">in</expan> area quæ <lb></lb>ſub tecto eſt / et area quæ extra eſt e regione factis puteis fi<lb></lb>gentur pali <expan abbr="ĩ">in</expan> ſolo <expan abbr="cõfertiſſimi">confertiſſimi</expan>: et &#039; inſternentur tignis omni <lb></lb>ex parte firmiſſimis ſecundum parietis <expan abbr="lõgitudinem">longitudinem</expan>. </s>
          <s id="N4188B5">Poſt <lb></lb>id <expan abbr="traiiciẽtur">traiicientur</expan> craſſiores et longe ualidiſſimi trabes <expan abbr="p̃">per</expan> tranſ<lb></lb>uerſas parietis radices: ita ut <expan abbr="ĩ">in</expan> tignorum ſtraturas <expan abbr="ĩſideãt">inſideant</expan>: <lb></lb>et dorſo parietem quaſi pontes iuga ue ſuſtineant. </s>
          <s id="N4188CA">In omni<lb></lb>bus iſtiuſmodi quas <expan abbr="recẽſuimus">recenſuimus</expan> inſtaurationibus prouiden<lb></lb>dum eſt ne ſit nouum hoc quod adiungis opus aliqua ex par<lb></lb>te ſui imbecillius <expan abbr="q̈">quam</expan>  ut onus ſuſceptum diuque bem que <expan abbr="p̃ferat">perferat </expan>. <lb></lb></s>
          <s id="N4188DC">Nam illico tota parietis moles in <expan abbr="hãc">hanc</expan> ipſam imbecilliorem <lb></lb><expan abbr="p̃tem">partem</expan> ſidendo <expan abbr="cõflueret">conflueret</expan>. </s>
          <s id="N4188EA">Sin autem illic <expan abbr="fũdamẽta">fundamenta</expan> ad medi<lb></lb>um parietis <expan abbr="erũt">erunt</expan> commota: et ſupernæ partes illeſæ <expan abbr="cõſtãt">conſtant</expan>: <lb></lb><expan abbr="tũc">tunc</expan> ſignabis <expan abbr="ĩ">in</expan> parietis facie arcum rubrica amplum <expan abbr="quantũ">quantum</expan> <lb></lb>exigit res: hoc eſt ut <expan abbr="cõcipiat">concipiat</expan> ſub ſe id totum quod commo<lb></lb>tum ſit. </s>
          <s id="N418910">Tum ab altero quouis capite arcus iſtius <expan abbr="incipiẽs">incipiens</expan> <lb></lb><expan abbr="trãſfodito">tranſfodito</expan> parietem foramine <expan abbr="nõ">non</expan> <expan abbr="maiore/q̃">maiore / quae</expan> quod <expan abbr="unicũ">unicum</expan> ad <lb></lb>ſe capiat lapidem arcus: quem nos lapidem alibi cuneum <lb></lb><expan abbr="nũcupauimus">nuncupauimus</expan>: cuneumque <expan abbr="hũc">hunc</expan> ipſum ad ſuas lineas inſtituito <lb></lb>uti radius a centro iſtius cicli productus diriget. </s>
          <s id="N418935">Poſt id pro<lb></lb>ximum aliud <expan abbr="cõtiguum">contiguum</expan> foramen adaperito: ſimilique cuneo <lb></lb>repleto: ac deinceps opere ſucceſſiuo arcum pficito. </s>
          <s id="N418940">Succe<lb></lb>det inſtitutum nullo cum <expan abbr="p̃iculo">periculo </expan>.</s>
        </p>
        <p id="N418945" type="main">
          <s id="N418947">Columna et oſſa ſicubi <expan abbr="erũt">erunt</expan> debilitata / ſic reſtitues. </s>
          <s id="N41894E">Sub<lb></lb>ſtruito ad trabem operis arcum <expan abbr="ualidũ">ualidum</expan> tegula et gypſo ſub<lb></lb>iectis quoque ex gypſo pilis ad eam rem accomodatis / ut ar<lb></lb>cus iſtic qui nouiſſime ſubducetur apertiones ueteres bene <lb></lb>compleant: fiatque aſtructio hæc <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> <expan abbr="feſtinãtia">feſtinantia</expan> nulla operis <lb></lb>intermiſſione. </s>
          <s id="N418969">Gypſi natura eſt ut inter ſicciſcendum excre<lb></lb>ſcat. </s>
          <s id="N41896E">Ergo aſtructio hæc nouiſſima humeris ſuis quoad erit <lb></lb>in ſe <expan abbr="ſuſceptũ">ſuſceptum</expan> ſublenabit onus ueteris parietis formicis ue. <pb xlink:href="004/01/402.jpg"></pb>Tu paratis rebus illinc læſam columnam eximito: et loco <lb></lb>integram ſubſtituito. </s>
          <s id="N41897D">Quod ſi ex materia fulcire et ſubiici<lb></lb>bus eniti libuerit: ex trabibus ſtateras ſubmittito: et produ<lb></lb>ctum earum ſportulis harena onerato. </s>
          <s id="N418984">Extollent <expan abbr="põdus">pondus</expan> ſen<lb></lb>ſim ſine ulla quaſſatione coæquabiliter: et paries ſi a <expan abbr="p̃pendiculo">perpen<lb></lb>diculo </expan>diſceſſerit: ſtatuito tigna ut hæreant adpacta parieti. <lb></lb></s>
          <s id="N418990">His ſingulis adiicito ſingula <expan abbr="fulcimẽta">fulcimenta</expan> ex materia bene ua<lb></lb>lida pedibus imis a pariete diuaricatis. </s>
          <s id="N418999">Tunc uectibus aut <lb></lb>cuneolis ſenſim ſtringito / ut parietem urgeant. </s>
          <s id="N41899E">Sic diſtribu<lb></lb>tis conatibus compingendo paries ad perpendiculum reſti<lb></lb>tuetur. </s>
          <s id="N4189A5">Si id non licuerit / firmabis fulctura trabium firmo <lb></lb>in ſolo: et trabes bene picabis pice et oleo: nequid calcis <expan abbr="cõtactu">con<lb></lb>tactu</expan> <expan abbr="uitiẽtur">uitientur</expan>. </s>
          <s id="N4189B4">Mox aſtruito quadrato ex lapide anterides: <lb></lb>ita ut picata fulctura conueſtiatur.</s>
        </p>
        <p id="N4189B9" type="main">
          <s id="N4189BB">Incidet forte ut coloſſus ædicula ue in alteram partem to<lb></lb>ta cum baſi proclinati ſint: tunc ſubleuabis qua ſubſidant: <lb></lb>aut ſubdemes qua præſurgant. </s>
          <s id="N4189C2">Audax utrumque opus. </s>
          <s id="N4189C5">Prius <lb></lb>igitur et baſim et quæ diſſolui motu poſſint tignis et omni <lb></lb>illaqueatione bene coniugato et concingito. </s>
          <s id="N4189CC">Cingendi <expan abbr="ge/nus">ge<lb></lb>nus </expan><expan abbr="cõmodũ/ergaſcula">commodum / ergaſcula</expan> cuneis perſtricta ſubleuabimus ſub <lb></lb>miſſa trabe in modum uectis: quod ipſum ſtateram <expan abbr="nuncu/pauimus">nuncu<lb></lb>pauimus </expan>. </s>
          <s id="N4189D9">Subdemes foſſura ſenſim producta. </s>
          <s id="N4189DC">Ea fiet ſic. </s>
          <s id="N4189DF"><expan abbr="Nã">Nam</expan> <lb></lb><expan abbr="ĩcipies">incipies </expan>a medio lateris ſub ad radices imi <expan abbr="pedamẽti">pedamenti</expan>: et illic <lb></lb>ad profundum ſubcides apertionem non multum latam: al<lb></lb>tam uero quoad eam ordinariis lapidibus firmiſſimis <expan abbr="ſub/ſtitutis">ſub<lb></lb>ſtitutis </expan>poſitis ad arbitrium ſubinſternere. </s>
          <s id="N4189F1">Apertionem <expan abbr="hãc">hanc</expan> <lb></lb>ſubſtruendo <expan abbr="nõ">non</expan> ad <expan abbr="ſũmum">ſummum</expan> uſque penitus completam reddes: <lb></lb>ſed palmos aliquot <expan abbr="relĩques">relinques</expan> in uacuo: quos cuneis robuſteis <lb></lb>non inter rariſſimis complebis. </s>
          <s id="N418A0A">Pari deinceps opere totum <lb></lb>ſuffulcies latus iſtic ſacelli: quod inde preſſius ſidere uelis. <lb></lb></s>
          <s id="N418A10">Iſta ubi onus <expan abbr="ſuſceperĩt / tu">ſuſceperint / tu</expan> belle et cautiſſime cuneos ipſos <lb></lb>ſubmoueas: pronum parietem ad iuſtam perpendiculi recti<lb></lb>tudinem reſtitues. </s>
          <s id="N418A1B">Mox quæ <expan abbr="ĩter">inter</expan> cuneos interuacua <expan abbr="pateãt">pateant</expan> <lb></lb>ſubfirmabis cuneis ex lapide firmiſſimo. </s>
          <s id="N418A28">Apud romam ad <pb xlink:href="004/01/403.jpg"></pb>baſilicam Petri maximam quod alæ <expan abbr="parietũ">parietum</expan> incolumis a <expan abbr="perpẽdiculo">per<lb></lb>pendiculo</expan> declinantes <expan abbr="ruinã">ruinam</expan> tectis <expan abbr="minẽtur/ſic">minentur / ſic</expan> excogitaram <lb></lb>Pronam parietis ſingulam partem eam/ quam <expan abbr="colutilde;na">columna</expan> quæ <lb></lb>uis ſubſtineat / inſtitueram abſcidere: atque e medio amouere. <lb></lb></s>
          <s id="N418A49">Idque parietis quod demptum eſſet / reſtituere opere <expan abbr="ordina/rio">ordina<lb></lb>rio </expan>ad perpendiculum relictis interſtruendum hinc atque <expan abbr="hĩc">hinc</expan> <lb></lb>dentibus lapideis anſeoliſque ualidiſſimis: quibus reliqua <lb></lb>ſtructuræ <expan abbr="ĩnouatio">innouatio</expan> annecteretur. </s>
          <s id="N418A5A">Denique ad tectum trabem <lb></lb>cui proclinata muri pars ſubadimenda eſſet <expan abbr="cõmendaſſem">commendaſſem</expan> <lb></lb>capreis machinis ſupra tectum erectis: firmatis hinc atque <lb></lb>hinc machinarum pedibus in tecti parietiſque parte ſtabilio <lb></lb>re. </s>
          <s id="N418A69">Hoc deinceps in alteris atque alteris columnis <expan abbr="quantũ">quantum</expan> <lb></lb>res poſtulaſſet effeciſſem. </s>
          <s id="N418A74">Capra nauticum inſtrumentum <expan abbr="ẽ">est</expan> <lb></lb>tignorum trium: quorum <expan abbr="ſũma">ſumma</expan> capita in unum coniuncta fi<lb></lb>bulantur et connodantur: pedes autem in triangulum collo<lb></lb>cantur. </s>
          <s id="N418A87">Hac machina adhibitis trocleis coclea ue ad onera <lb></lb>tollenda utimur <expan abbr="cõmodiſſime">commodiſſime</expan>.</s>
        </p>
        <p id="N418A90" type="main">
          <s id="N418A92">Cruſtam uetuſto parieti aut pauimento nouiſſime <expan abbr="indu/cturus">indu<lb></lb>cturus </expan>prius obluito aqua pura liquentique flore. </s>
          <s id="N418A97">calcis <expan abbr="ĩmixta">immix<lb></lb>ta</expan> farina marmoris <expan abbr="p̃enniculo">perenniculo</expan> dealbato: ſic <gap></gap>arenationes te<lb></lb>nebit. </s>
          <s id="N418AA4">In pauimenti ſubdiualis rimulam ſi cineres in cerni<lb></lb>culo puratos oleo præſertim linaceo ſubegeris atque infuſeris <lb></lb>ſtagnabit. </s>
          <s id="N418AAB">Huic operi <expan abbr="cõmodiſſima">commodiſſima</expan> erit creta calce uiua be<lb></lb>ne ſubacta et furno excocta et illico inducta ex oleo fiſſura <lb></lb>prius omni puluere immuni reddita. </s>
          <s id="N418AB6">Id fiet terſura <expan abbr="pinarũ">pinarum</expan> <lb></lb>et multa <expan abbr="folliũ">follium</expan> ſufflatura: et operis <expan abbr="ẽt">etiam</expan> <expan abbr="elegantiã">elegantiam</expan> <expan abbr="nõ">non</expan> negliga<lb></lb>mus. </s>
          <s id="N418AD1">Parietes ſi forte ſint altitudine <expan abbr="ĩformi">informi</expan> ducito aut ope<lb></lb>re adpacto coronas aut pictura ſectiones: quæ illam <expan abbr="altitu/dinem">altitu<lb></lb>dinem </expan>aptis locis diuidant. </s>
          <s id="N418ADC">Sin autem erit paries nimium <lb></lb>oblongus: inducito a <expan abbr="ſũmo">ſummo</expan> ad imum <expan abbr="colũnas">columnas</expan> non nimium <lb></lb>frequentes / ſed ſubdiſpanſas. </s>
          <s id="N418AEB">Conſiſtet enim et remorabitur <lb></lb>intuitus quaſi diuerſoriis offenſis ubi intorqueſcat atque mi<lb></lb>nus <expan abbr="offẽdatur">offendatur </expan>uaſtitate. </s>
          <s id="N418AF2">Hoc etiam faciat ad rem. </s>
          <s id="N418AF5">Multa <expan abbr="q̃dem">qui<lb></lb>dem </expan>quod <expan abbr="ĩ">in</expan> loco depreſſiore ſita quod ue parietibus cincta humi<pb xlink:href="004/01/404.jpg"></pb>lioribus ſint <expan abbr="q̈">quam</expan>  ratio poſtulat: ea te minora et anguſtiora ui<lb></lb>debuntur <expan abbr="q̈">quam</expan>  re ipſa ſint. </s>
          <s id="N418B0C">Contraque multa poſtea <expan abbr="q̈">quam</expan>  elatiora <lb></lb>reddita <expan abbr="ſũt / adauctis">ſunt / adauctis</expan> <expan abbr="pauimẽto">pauimento</expan> pariete ue <expan abbr="lõge">longe</expan> uiſa dehinc <lb></lb>maiora ſunt <expan abbr="q̈">quam</expan>  prius uidebantur. </s>
          <s id="N418B27">Et apertionibus commoda<lb></lb>tis / hoſtio ue apertiore loco poſito: feneſtris ue in parte <expan abbr="pa/rietis">pa<lb></lb>rietis </expan>celſiore adapertis / coenacula et <expan abbr="mãſiones">manſiones</expan> redactas <expan abbr="cõſtat">con<lb></lb>ſtat</expan> / ut digniores multoque elegantiores habeantur.</s>
        </p>
        <p id="N418B38" type="head">
          <s id="N418B3A">LAVS DEO HONOR ET GLORIA.</s>
        </p>
        <p id="N418B3D" type="head">
          <s id="N418B3F">LEONIS BAPTISTAE <lb></lb>ALBERTI FLOREN<lb></lb>TINI VIRI CLA<lb></lb>riſſimii de re <lb></lb>Aedificatoria opus elegantiſſi<lb></lb>mum et <expan abbr="q̃maxime">qua maxime</expan> utile / Flo<lb></lb>rentiæ accuratiſſime impreſ<lb></lb>ſum opera Magiſtri Nicolai <lb></lb>Laurentii <lb></lb>Alamani: Anno <lb></lb>ſalutis Milleſimo octua<lb></lb>geſimo quinto: quarto chalendas ianuarias.</s>
        </p>
        <pb xlink:href="004/01/405.jpg"></pb>
        <p id="N418B5F" type="main">
          <s id="N418B61">Baptiſta ſiculus in auctoris perſona Ad lectorem</s>
        </p>
        <p id="N418B64" type="main">
          <s id="N418B66">Ingenuum ſupereſſet opus nunc Dædale: ſi me</s>
        </p>
        <p id="N418B69" type="main">
          <s id="N418B6B">Legiſſes: ualidis uolitare per aera pennis</s>
        </p>
        <p id="N418B6E" type="main">
          <s id="N418B70">Vidiſſes teneri trepidantia brachia nati</s>
        </p>
        <p id="N418B73" type="main">
          <s id="N418B75">Poſſet et Archimedes totum qua uerteret orbem</s>
        </p>
        <p id="N418B78" type="main">
          <s id="N418B7A">Inuenta gaudere baſi: curaque ſolutus</s>
        </p>
        <p id="N418B7D" type="main">
          <s id="N418B7F">Siquis hyperboreos ardet diſcindere montes:</s>
        </p>
        <p id="N418B82" type="main">
          <s id="N418B84">Aemulus aſſiduo ſuperet babylona labore:</s>
        </p>
        <p id="N418B87" type="main">
          <s id="N418B89">Condat et excelſo pendentia culmina olympo</s>
        </p>
        <p id="N418B8C" type="main">
          <s id="N418B8E">Velificatus athos narratur: iungere terras</s>
        </p>
        <p id="N418B91" type="main">
          <s id="N418B93">Pontibus humana inſtruxit ſollertia: ſed te</s>
        </p>
        <p id="N418B96" type="main">
          <s id="N418B98"><expan abbr="Nõ">non</expan> minus iſta <expan abbr="iuuẽt">iuuent</expan> uolumus <expan abbr="q̈">quam</expan>  pagina ſignat.</s>
        </p>
        <p id="N418BA6" type="main">
          <s id="N418BA8">Pugnabit noſtra hæc armatos machina mutos</s>
        </p>
        <p id="N418BAB" type="main">
          <s id="N418BAD">Cautius: hac poterit ſe ſe hoſtis ab hoſte tueri:</s>
        </p>
        <p id="N418BB0" type="main">
          <s id="N418BB2">Terrigeniſque minus nocuiſſent tæla tonantis:</s>
        </p>
        <p id="N418BB5" type="main">
          <s id="N418BB7">Fruſtra et trinacrii ſudaſſent brachia fabri:</s>
        </p>
        <p id="N418BBA" type="main">
          <s id="N418BBC">Encheladus ſicula nec iam premeretur harena.</s>
        </p>
        <p id="N418BBF" type="main">
          <s id="N418BC1">Quo priuata domus / quo regia tecta ſtruantur</s>
        </p>
        <p id="N418BC4" type="main">
          <s id="N418BC6">Ordine: quo loca ſacra <expan abbr="deũ">deum</expan> ornes: quoue prophana</s>
        </p>
        <p id="N418BCD" type="main">
          <s id="N418BCF">Certus eris: quo rura colas: <expan abbr="q̈">quam</expan>  fertilis illinc</s>
        </p>
        <p id="N418BD6" type="main">
          <s id="N418BD8">Surgat ager: læta ut capiant uix horrea meſſes:</s>
        </p>
        <p id="N418BDB" type="main">
          <s id="N418BDD">Inde operum uitia emendes qua regula: <expan abbr="quẽ">quem</expan> ut</s>
        </p>
        <p id="N418BE4" type="main">
          <s id="N418BE6">Quiſque <expan abbr="modũ">modum</expan> rebus tandem proponat agendis:</s>
        </p>
        <p id="N418BED" type="main">
          <s id="N418BEF">Accedit poſt hæc romanæ gratia linguæ /</s>
        </p>
        <p id="N418BF2" type="main">
          <s id="N418BF4">Si te forte iuuat / nulla palleſcere culpa</s>
        </p>
        <p id="N418BF7" type="main">
          <s id="N418BF9">Eloquii: <expan abbr="eloquiũ">eloquium</expan> hic <expan abbr="ẽ">est</expan>: quodque imiteris habebis /</s>
        </p>
        <p id="N418C04" type="main">
          <s id="N418C06">Et quæ nulla tibi ueterum monumenta dedere /</s>
        </p>
        <p id="N418C09" type="main">
          <s id="N418C0B">Hic noſces: lecture meas ſi uoluere carthas</s>
        </p>
        <p id="N418C0E" type="main">
          <s id="N418C10">Non pigeat: loculiſque tenax ſi parcere auaris</s>
        </p>
        <p id="N418C13" type="main">
          <s id="N418C15">Dediſcas: largas ſi bibliopola ſonanti</s>
        </p>
        <p id="N418C18" type="main">
          <s id="N418C1A">Impleat ære manus. </s>
          <s id="N418C1D">Noſtros legiſſe labores</s>
        </p>
        <p id="N418C20" type="main">
          <s id="N418C22">Non te poeniteat: celeri quos callidus arte</s>
        </p>
        <p id="N418C25" type="main">
          <s id="N418C27">Impreſſor doctæ perſtrinxit robore dextræ .</s>
        </p>
        <p id="N418C2B" type="head">
          <s id="N418C2D">FINIS</s>
        </p>
        <pb xlink:href="004/01/406.jpg"></pb>
        <p id="N418C33" type="head">
          <s id="N418C35"><gap></gap>REGISTRVM<gap></gap><lb></lb><arrow.to.target n="table1"></arrow.to.target> </s>
        </p>
        <table id="N418C3F">
          <table.target id="table1"></table.target>
          <row id="N418C42">
            <cell id="N418C43">a</cell>
            <cell id="N418C45"><expan abbr="primũ">primum</expan> <expan abbr="albũ">album</expan></cell>
            <cell id="N418C4D">Leonis</cell>
            <cell id="N418C4F">ſubactæque</cell>
            <cell id="N418C51">eadem</cell>
          </row>
          <row id="N418C53">
            <cell id="N418C54">b</cell>
            <cell id="N418C56">atque ueluti</cell>
            <cell id="N418C58">quod illic</cell>
            <cell id="N418C5A">quotiens</cell>
            <cell id="N418C5C"><expan abbr="Nãque">Namque</expan></cell>
          </row>
          <row id="N418C60">
            <cell id="N418C61">c</cell>
            <cell id="N418C63">ſui</cell>
            <cell id="N418C65">quando</cell>
            <cell id="N418C67">ut ſit</cell>
            <cell id="N418C69">imbres</cell>
          </row>
          <row id="N418C6B">
            <cell id="N418C6C">d</cell>
            <cell id="N418C6E">et acres</cell>
            <cell id="N418C70">principales</cell>
            <cell id="N418C72">quæ</cell>
            <cell id="N418C74">neque</cell>
          </row>
          <row id="N418C76">
            <cell id="N418C77">e</cell>
            <cell id="N418C79">latentes</cell>
            <cell id="N418C7B">rubra</cell>
            <cell id="N418C7D">Nam</cell>
            <cell id="N418C7F"></cell>
          </row>
          <row id="N418C80">
            <cell id="N418C81">f</cell>
            <cell id="N418C83">in <expan abbr="materiã">materiam</expan></cell>
            <cell id="N418C88">Creſiphum</cell>
            <cell id="N418C8A">foſſæ</cell>
            <cell id="N418C8C"><expan abbr="ſecũdo">ſecundo</expan></cell>
          </row>
          <row id="N418C90">
            <cell id="N418C91">g</cell>
            <cell id="N418C93"><expan abbr="ppẽdiculũ">perpendiculum</expan></cell>
            <cell id="N418C97">mittito</cell>
            <cell id="N418C99">fateri</cell>
            <cell id="N418C9B">quæ</cell>
          </row>
          <row id="N418C9D">
            <cell id="N418C9E">h</cell>
            <cell id="N418CA0">aedificia</cell>
            <cell id="N418CA2">expeditis</cell>
            <cell id="N418CA4">adeo</cell>
            <cell id="N418CA6">non</cell>
          </row>
          <row id="N418CA8">
            <cell id="N418CA9">i</cell>
            <cell id="N418CAB">putent</cell>
            <cell id="N418CAD">profecto</cell>
            <cell id="N418CAF">ponendis</cell>
            <cell id="N418CB1">ſtetur</cell>
          </row>
          <row id="N418CB3">
            <cell id="N418CB4"><gap></gap></cell>
            <cell id="N418CB6">eiuſdem</cell>
            <cell id="N418CB8">penetralibus</cell>
            <cell id="N418CBA">fluento</cell>
            <cell id="N418CBC">aut</cell>
          </row>
          <row id="N418CBE">
            <cell id="N418CBF">l</cell>
            <cell id="N418CC1">inciſis</cell>
            <cell id="N418CC3">portam</cell>
            <cell id="N418CC5">ſupra</cell>
            <cell id="N418CC7">eos et</cell>
          </row>
          <row id="N418CC9">
            <cell id="N418CCA">m</cell>
            <cell id="N418CCC">neque</cell>
            <cell id="N418CCE">ueteres</cell>
            <cell id="N418CD0">uerſo</cell>
            <cell id="N418CD2">crudo</cell>
          </row>
          <row id="N418CD4">
            <cell id="N418CD5">n</cell>
            <cell id="N418CD7">ſic ſtatu</cell>
            <cell id="N418CDA">uſu et</cell>
            <cell id="N418CDC">tum et</cell>
            <cell id="N418CDE">faciet</cell>
          </row>
          <row id="N418CE0">
            <cell id="N418CE1">o</cell>
            <cell id="N418CE3">quo uis</cell>
            <cell id="N418CE5">ſunt</cell>
            <cell id="N418CE7">ti aqua</cell>
            <cell id="N418CE9"><expan abbr="ronẽ">ronem</expan></cell>
          </row>
          <row id="N418CED">
            <cell id="N418CEE">p</cell>
            <cell id="N418CF0">locata</cell>
            <cell id="N418CF2">neis</cell>
            <cell id="N418CF4">athenas</cell>
            <cell id="N418CF6"></cell>
          </row>
          <row id="N418CF7">
            <cell id="N418CF8">q</cell>
            <cell id="N418CFA">craſſitudi</cell>
            <cell id="N418CFC">thiis uero</cell>
            <cell id="N418CFE">quæ ſuper</cell>
            <cell id="N418D00"><expan abbr="nõ">non</expan> niſi</cell>
          </row>
          <row id="N418D05">
            <cell id="N418D06">r</cell>
            <cell id="N418D08">dinem</cell>
            <cell id="N418D0A">coronas</cell>
            <cell id="N418D0C">armamenti</cell>
            <cell id="N418D0E">adiecit</cell>
          </row>
          <row id="N418D10">
            <cell id="N418D11">ſ</cell>
            <cell id="N418D13">eſt non</cell>
            <cell id="N418D15">phis apud</cell>
            <cell id="N418D17">in ea re</cell>
            <cell id="N418D19">memo</cell>
          </row>
          <row id="N418D1B">
            <cell id="N418D1C">t</cell>
            <cell id="N418D1E">lumna ipſa</cell>
            <cell id="N418D20">iſtius</cell>
            <cell id="N418D22">immatura</cell>
            <cell id="N418D24">neceſſi</cell>
          </row>
          <row id="N418D26">
            <cell id="N418D27">u</cell>
            <cell id="N418D29">et ſiqua</cell>
            <cell id="N418D2B">num <expan abbr="conſc">conſc</expan></cell>
            <cell id="N418D30">ma theatri</cell>
            <cell id="N418D32">theatr</cell>
          </row>
          <row id="N418D34">
            <cell id="N418D35">x</cell>
            <cell id="N418D37">ueſtibuliſque</cell>
            <cell id="N418D39">magnifica</cell>
            <cell id="N418D3B"><expan abbr="ornamẽtorum">ornamentorum</expan></cell>
            <cell id="N418D3F">deſcen</cell>
          </row>
          <row id="N418D41">
            <cell id="N418D42">y</cell>
            <cell id="N418D44">ratio</cell>
            <cell id="N418D46">ri qui</cell>
            <cell id="N418D48">dabiſ nu</cell>
            <cell id="N418D4A">ad dup</cell>
          </row>
          <row id="N418D4C">
            <cell id="N418D4D">z</cell>
            <cell id="N418D4F">uoluptate</cell>
            <cell id="N418D51">autem</cell>
            <cell id="N418D53">peritiam</cell>
            <cell id="N418D55">Leoniſ</cell>
          </row>
          <row id="N418D57">
            <cell id="N418D58">et</cell>
            <cell id="N418D5A">retur et ſiti</cell>
            <cell id="N418D5C">apud</cell>
            <cell id="N418D5E">rum <expan abbr="ſeligẽ">ſeligem</expan></cell>
            <cell id="N418D63">gabim</cell>
          </row>
          <row id="N418D65">
            <cell id="N418D66">c</cell>
            <cell id="N418D68">et innectito</cell>
            <cell id="N418D6A">aiunt</cell>
            <cell id="N418D6C">cruſtam</cell>
            <cell id="N418D6E">ueus</cell>
          </row>
          <row id="N418D70">
            <cell id="N418D71"><expan abbr="rũ">rum </expan></cell>
            <cell id="N418D73">opus et</cell>
            <cell id="N418D75">illic <expan abbr="aptũ">aptum</expan></cell>
            <cell id="N418D7A">pruna</cell>
            <cell id="N418D7C">cauda</cell>
          </row>
        </table>
      </chap>
    </body>
    <back></back>
  </text>
</archimedes>