Mercurial > hg > mpdl-xml-content
view texts/XML/archimedes/la/landi_ecphr_030_la_1552.xml @ 10:d7b79f6537bb
Version vom 2009-02-14
author | Klaus Thoden <kthoden@mpiwg-berlin.mpg.de> |
---|---|
date | Thu, 02 May 2013 11:08:12 +0200 |
parents | 22d6a63640c6 |
children |
line wrap: on
line source
<?xml version="1.0"?> <archimedes xmlns:xlink="http://www.w3.org/1999/xlink" > <info> <author>Landi, Bassiano</author> <title>Ecphrasis de motu</title> <date>1550</date> <place>Padua</place> <translator></translator> <lang>la</lang> <cvs_file>landi_ecphr_030_la_1552.xml</cvs_file> <cvs_version></cvs_version> <locator>030.xml</locator> </info> <text> <front> </front> <body> <chap> <pb xlink:href="030/01/001.jpg" id="p.0001"></pb><p type="head"> <s>BASSIANI <lb></lb><emph type="italics"></emph>LANDIPLA.<emph.end type="italics"></emph.end><lb></lb>CENTINI PHILOSOPHI <lb></lb>ET MEDICI <lb></lb>OPVSCVLA.</s></p><figure id="id.030.01.001.1.jpg" xlink:href="030/01/001/1.jpg"></figure><p type="head"> <s>PATAVII. <lb></lb><emph type="italics"></emph>Apud Simonem Galignanum, <lb></lb>M D LII.<emph.end type="italics"></emph.end></s></p><pb xlink:href="030/01/002.jpg"></pb><p type="main"> <s><emph type="italics"></emph>Ecphraſis de Motu.<emph.end type="italics"></emph.end></s></p><p type="main"> <s><emph type="italics"></emph>Ecphraſis de Tempore.<emph.end type="italics"></emph.end></s></p><p type="main"> <s><emph type="italics"></emph>Ecphraſis de Loco.<emph.end type="italics"></emph.end></s></p><p type="main"> <s><emph type="italics"></emph>Præfatio in Aphoriſmos Hippocratis.<emph.end type="italics"></emph.end></s></p><p type="main"> <s><emph type="italics"></emph>Libellus de Vacuatione.<emph.end type="italics"></emph.end></s></p><p type="head"> <s><foreign lang="grc">Ρέ<gap></gap>ου του<gap></gap> Κορτωναίου.</foreign></s></p><p type="main"> <s><foreign lang="grc">Βίβλον ὁ ουμφερτ<gap></gap>ὼ σω̄ουδαίοις τήνδε πονήσας <lb></lb>Βαασιανὸς, τέκμωρ ὤπασεν ἐ<gap></gap>ομξν́ων,</foreign></s></p><p type="main"> <s><foreign lang="grc">Τοῑς γ<gap></gap> ἀπαιδδ<gap></gap>τοις, φθονερὸν κη̄ρ οἱ̄ς ἐμαραν́θη. <lb></lb><gap></gap>πᾱσινέμειν νοέει μι<gap></gap>ὸν ὀφειλόμ<gap></gap>νον,</foreign></s></p><p type="main"> <s><foreign lang="grc">Καὶ νόον ἐκτελέσειν μάλαἔλπεται, οὕνεκα πά<gap></gap>ειν <lb></lb>Αν̓τὸς ἔχει χλωρη̄ς φάρμα<gap></gap>α τηκεδόνος.</foreign></s></p><pb xlink:href="030/01/003.jpg"></pb><p type="head"> <s><emph type="italics"></emph>PETRO FRANCI. <lb></lb>ſco Contareno Patritio Vene <lb></lb>to, et Senatori optimo, atque<lb></lb>philoſopho grauisſimo, <lb></lb>Basſianus Landus. <lb></lb>S. P. D.<emph.end type="italics"></emph.end></s> </p><p type="main"> <s><emph type="italics"></emph>Scripsit <lb></lb>olim Montanus <lb></lb>Veronenſis, me <lb></lb>taphraſim <expan abbr="eorũ">eorum</expan><gap></gap><lb></lb>quæ pertinent ad <lb></lb><expan abbr="cõpoſitionẽ">compoſitionem</expan> medi <lb></lb>camentorum, pro <lb></lb>qua, aduerſus calumniatores ſolebat di <lb></lb>cere, materiam quidem ſe eſſe <expan abbr="mutuatũ">mutuatum</expan> <lb></lb>à Galeno, formam uero eſſe ſuam, & <lb></lb>ideò meliorem partem iure optimo ſibi <lb></lb>potuiſſe uendicare. </s> <s>Ego quoque con-<pb xlink:href="030/01/004.jpg"></pb>ſcripſi Ecphraſim totius phyſiologiæ, <lb></lb>in qua non diffiteor rei <expan abbr="inuentionẽ">inuentionem</expan> eſſe <lb></lb>propriam Ariſtotelis, ſed ordinem, <lb></lb>& methodum, & perſpicuitatem mihi <lb></lb>uendico. </s> <s>Hanc ſane partem, quæ po<lb></lb>tior eſt, qui poſſunt adinuenire, illi <expan abbr="cõ-munia">con<lb></lb>munia</expan> dicunt propriè, quo nihil eſſe dif<lb></lb>ficilius noster Horatius putauit. </s> <s>Pro <lb></lb>inde de ſino mirari, cur hoc noſtro ſæ<lb></lb>culo, cum medici, <expan abbr="tũ">tum</expan> philoſophi id ipſum <lb></lb>uel profitendo, nel ſcribendo, præſta <lb></lb>re aut non posſine, aut nolint. </s> <s>Et ſi qui <lb></lb>ſint, <expan abbr="qũns">qunns</expan> quidem perpaucos eſſe reor, <lb></lb>hactenus mihi non licuit iudicare. </s> <s>Qui <lb></lb>enim nihil ſcriptis commendarunt, ſed <lb></lb>de alienis ſe conſtituunt perpetuò & li<lb></lb>benter. </s> <s>Iudices & criticos, nullam cen<lb></lb>ſuram adiorum ſubire poſſunt. </s> <s>Ego qui<lb></lb>dem, qui hoc fœliciter præstare potue-<pb xlink:href="030/01/005.jpg"></pb>rit, neminem alium cognoui, queex medi<lb></lb>cis, quorum ſcripta nunc extant, Mon<lb></lb>tanum hominem Italum, ex Philoſophis <lb></lb>Iuſtum Velſium Germanum, qui & <lb></lb>viua uoce & ſcriptis hodie <expan abbr="quoq;">quoque</expan> idem <lb></lb>præſtat. </s> <s>Itaque ex totius Phyſiologiæ <lb></lb>ecphraſieam partem ſelegi, quæ ſpe<lb></lb>ctat ad res ſuccesſiuas, atque uolui ſub<lb></lb>tuo nomine in lucem exire, ut ſi compro<lb></lb>bari ipſam intellexero, quæ longe diffi<lb></lb>cillima est, quod reliqui fit, poſtea ſi<lb></lb>nam apparere, quàm diligenter expoli<lb></lb>uerim. </s> <s>At omnibus non cupio place<lb></lb>re, ſed illis duntaxat, qui ſciunt ex arte <lb></lb>& dicere, et ſcribere: præſertim tibi <lb></lb>uni, cuius iudicium tanti facio, quanti <lb></lb>æſtimo, et admiror tuam uariarum re<lb></lb>rum cognitionem, & in rebus gerendis <lb></lb><expan abbr="mirã">miram</expan> prudentiam. </s> <s>Accuratam uer<gap></gap><pb xlink:href="030/01/006.jpg"></pb>illam elocutionis formam neglexi, ſed <lb></lb>ſolum artificium tentaui, ſiquidem or <lb></lb>nari res ipſa negat contenta doceri. <lb></lb></s> <s>Vale, et me, ut facis, ama. </s> <s>Patauii. <lb></lb></s> <s>XIIII. Cal. Mart. M. D. LII.<emph.end type="italics"></emph.end></s> </p><pb xlink:href="030/01/007.jpg"></pb><p type="head"> <s>ECPHRASIS DE <lb></lb>MOTV.</s></p><p type="main"> <s>MELISSVS Ex priſcis <lb></lb>Philoſophis celebris vir <lb></lb>ſuſtulit motum: quoniam <lb></lb>opinabatur, quod moue<lb></lb>tur, id omne moueri per inane ſpa<lb></lb>cium, non per plenum, ne corpora ſe <lb></lb>ſe mutuò penetrarent. </s> <s>Sed quia ina<lb></lb>ne nullum eſt, propterea neque motum <lb></lb>eſſe ratus, conſtituit vniuerſum immo<lb></lb>bile. </s> <s>Cum autem ſit euidentisſimum <lb></lb>vel ipſis ſenſibus motum eſſe in natura <lb></lb>rerum, an ſit diſquirere ſuperuacaneum <lb></lb>mihi eſſe videtur. </s> <s>Quin ad præſens <lb></lb>inſtitutum magis pertinere arbitror, <lb></lb>ſi ex perſpecta tota eius natura, diffe<lb></lb>rentias atque proprias affectiones inue<lb></lb>nero. </s> <s>Itaque motus eſt actus rei mobilis, <lb></lb>qua mobilis eſt, à motore proficiſcens,<pb xlink:href="030/01/008.jpg"></pb>ex termino oppoſito in terminum oppo<lb></lb>ſitum, vnus atque <expan abbr="cõtinuus">continuus</expan>, æquabilis aut <lb></lb>inæquabilis, velox aut tardus, vt vicisſi<lb></lb>tudo rerum naturalium ſempiterno tem<lb></lb>pore conſeruetur. </s> <s>Actum Ariſto. nun<lb></lb>cupat <foreign lang="grc">ἐνδελέχεαν</foreign>, recentiores philoſo<lb></lb>phi <foreign lang="grc">ἐνέργεαν</foreign>, á Latinis appoſitè dicitur <lb></lb>perennis motio, quoniam illa <expan abbr="perẽnitas">perennitas</expan> <lb></lb>veram motus naturam ſignificat. </s> <s>Cuius <lb></lb>quidem terminus, in quem deſinit, <foreign lang="grc">ω̄ἁ<gap></gap>ος</foreign><lb></lb>vocatur, hoc eſt pasſio. </s> <s>Motus ergo non <lb></lb>eſt pasſio, vt aliqui falſò opinantur, quia <lb></lb>terminus ille eſt forma. </s> <s>Forma autem <lb></lb>neque mouet, neque mouetur, ſed id dun<lb></lb>taxat aut mouet, aut mouetur, quod eſt <lb></lb>compoſitum ex materia ſimul & forma. <lb></lb></s> <s>Quod dixi de forma, idem iudican<lb></lb>dum eſt de ſola materia. </s> <s>Sed rectius <lb></lb><foreign lang="grc">ω̄ἀθκσιν</foreign> appellaſſent, quæ eſt <expan abbr="quædã">quædam</expan> itio <lb></lb>& actus ad ipſum <foreign lang="grc">ω̄ἀθος. </foreign></s> <s>Interdum ta<lb></lb>men Galenus in lib. de' ſymptomatum<pb xlink:href="030/01/009.jpg"></pb>differentiis <foreign lang="grc">ω̄ἀθημα & ω̄ἀθος</foreign> ſumit <lb></lb>pro ipſa motione & actu, non pro ter<lb></lb>mino immobili, id quod Ariſtotelimi<lb></lb>nime placet. </s> <s>Siquidem de eius ſenten<lb></lb>tia motus ſit ad pasſionem. </s> <s>Nam ſi <lb></lb>motus eſſet pasſio, tunc motus eſſet ad <lb></lb>motum. </s> <s>Conſtat igitur pasſionem eſ<lb></lb>ſe terminum ſiue formam, in quam de<lb></lb>ſinit motus. </s> <s>Itaque, quia motus eſt pe<lb></lb>rennis motio ad pasſionem, neceſſa<lb></lb>rium eſt aliquod ſubiectum eſſe capax <lb></lb>motionis & pasſionis: nam motus cie<lb></lb>ri non poteſt, niſi quippiam moueatur: <lb></lb>nihil autem poteſt moueri, niſi præ<lb></lb>ſente motu: motus præſens, eſt ip<lb></lb>ſa motio, ſiue ipſum moueri: motus <lb></lb>enim atque motio ſunt ſubiecto idem, <lb></lb>ſola ratione differunt: quandoquidem <lb></lb>motus & motio ita diſtinguantur, vt <lb></lb>pasſio & pati, actio & agere, albe<lb></lb>do & albeſcere: nam moueri eſt no-<pb xlink:href="030/01/010.jpg"></pb>tius, quám motus, quia quod mouetur, <lb></lb>id videmus, motum non videmus: <lb></lb>quod patitur ſimiliter videmus, at paſ<lb></lb>ſionem non videmus. </s> <s>Quot igitur erunt <lb></lb>ſubiecta genera, in quibus reperitur mo<lb></lb>tus, & ex quibus eſt motus, & in quæ <lb></lb>eſt pariter motus, totidem quoqueerunt <lb></lb>ſpecies, ſiue differentiæ ipſius. </s> <s>Porrò <lb></lb>ſubiecta genera plura quàm decem nec <lb></lb>excogitari, nec conſtitui poſſunt, in qui<lb></lb>bus comperitur motus. </s> <s>Sed ex his de<lb></lb>cem ſummis rerum generibus non po<lb></lb>teſt reperiri in pluribus, quàm in tri<lb></lb>bus, nimirum in Qualitate, in Quanti<lb></lb>tate, & in loco. </s> <s>Motus namque in his tri<lb></lb>bus eſt, & ex his eſt, & in hæc tria termi<lb></lb>natur: quia terminus motus eſt aut paſ<lb></lb>ſio, aut locus: pasſio rurſus eſt, aut qua<lb></lb>litas, aut quantitas. </s> <s>In reliquis ſubie<lb></lb>ctis rerum generibus, non eſt motus: <lb></lb>propterea quòd in illis non reperitur<pb xlink:href="030/01/011.jpg"></pb>contrarium, motus autem eſt inter con<lb></lb>traria. </s> <s>Quód nec in ſubſtantia repe<lb></lb>riatur, neque in relatione, neque in actio<lb></lb>ne, neque in pasſione, neque in tempore, <lb></lb>ſed potius tempus in motu, neque in ſi<lb></lb>tu, neque in ipſo habere, his planisſi<lb></lb>mè conuincitur argumentis. </s> <s>Non eſt <lb></lb>quidem in ſubſtantia, quia ſubſtantiæ <lb></lb>nihil eſt contrarium, at motus eſt in <lb></lb>contrariis. </s> <s>Sed contra dicat quis, in <lb></lb>ſubſtantia ſunt priuantia, ergo ſunt con<lb></lb>traria. </s> <s>Atqui duplex eſt priuatio, al<lb></lb>tera ‘quidem generationis & ſubſtan<lb></lb>tiæ, qualis eſt priuatio formæ in <lb></lb>materia, altera veto eſt motus, at<lb></lb>que accidentium. </s> <s>Priuatio ſanè ac<lb></lb>cidentium eſt vera contrarietas. </s> <s>Non <lb></lb>in actione & pasſione, neque in <lb></lb>motu, neque in mutatione: quo<gap></gap><lb></lb>niam motus eſt actio, & pasſio, at<lb></lb>que’ mutatio, pasſionem nunc intel-<pb xlink:href="030/01/012.jpg"></pb>ligi volo <foreign lang="grc">ω̄ἀθησιν. </foreign></s> <s>Si igitur eſſet <lb></lb>in actione & pasſione, motio eſſet in <lb></lb>motione. </s> <s>Hoc ipſum pronunciatum po<lb></lb>teſt trifariam intelligi motionem eſſe mo<lb></lb>tionis, aut eſſe ſubiectum motionis, aut <lb></lb>eſſe terminum, à quo incipit, hoc eſt eſ<lb></lb>ſe ex motione, aut terminum, in quem <lb></lb>deſinit, hoc eſt eſſe in motionem. </s> <s>Subie<lb></lb>ctum non eſt, quia ſubiectum, quando in<lb></lb>caleſcit, aut creſcit, aut decreſcit, aut lo<lb></lb>co mouetur, tunc motio non eſt ſubie<lb></lb>ctum calefactionis, aut incrementi, aut <lb></lb>decrementi, aut loci: ſed eſt ſubſtantia <lb></lb>corporea, in qua eſt motus. </s> <s>Nec eſt ter<lb></lb>minus, in quem deſinit, hoc eſt in mo<lb></lb>tionem: nec is, à quo incipit, hoc eſt ex <lb></lb>motione: quia ſequeretur, vt <expan abbr="idẽ">idem</expan> ſimul <lb></lb>eodem tempore per ſe mutaretur in op<lb></lb>poſitos motus, vt ſanatio eſt mutatio ex <lb></lb>morbo in ſanitatem, quia motus eſt mu<lb></lb>tatio ex forma in formam: ſi autem ſa-<pb xlink:href="030/01/013.jpg"></pb>natio in ſanitatem eodem tempore eſſet <lb></lb>in motionem, neceſſarium foret eſſe <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>in ſanationem, ſed in ægrotationem, <lb></lb>quia ita motus eſt inter contraria, vt ge<lb></lb>neratio & interitus inter contradicen<lb></lb>tia, vt ens, non ens: eſt, <expan abbr="nõ">non</expan> eſt: ergo idem <lb></lb>ſimul eſſet ſanus & æger. </s> <s>Dixi per ſe, <lb></lb>quia ex accidenti poteſt aliquid in op<lb></lb>poſitos motus cieri: poteſt enim <expan abbr="quiſpiã">quiſpiam</expan> <lb></lb>ægrotare ſimul & currere & diſcere, ſed <lb></lb>accidit ægrotanti currere, aut diſcere. <lb></lb></s> <s>Præterea ſi motionis eſſet motio, & ge<lb></lb>nerationis generatio, & mutationis mu<lb></lb>tatio, tunc ſequeretur, vt generationis <lb></lb>eſſet in immenſum progresſio, quia ge<lb></lb>neratio, quæ generatur, ‘ex generatio<lb></lb>ne eſt antecedente, & alia ſubinde ex <lb></lb>alia, ‘& alia infinitè ex alia: ergo nihil <lb></lb>poterit per ſe generari, aut mutari, quia <lb></lb>in infinito neque primum, neque ſecun<lb></lb>dum, neque tertium eſt. </s> <s>Huc etiam perti<lb></lb><pb xlink:href="030/01/014.jpg"></pb>net, quòd quippiam eſſet muſt<gap></gap> an<lb></lb>t<gap></gap>, quàm ſit: nam ſi generatio gene<lb></lb>ratur ex generatione, neceſſarium eſt <lb></lb>vt vna ſit poſterior & altera prior: po<lb></lb>ſterior nondum eſt, quia quod fit, idnó<lb></lb>dum eſt, prior eſt, quia facta eſt, er<lb></lb>go idem eſſet ſimul, & non eſſet. </s> <s>Ad <lb></lb>extremum efficeretur, vt quod genera<lb></lb>tur, idem tunc interiret, cum genera<lb></lb>tur, & vicisſim quod interit, id tunc <lb></lb>generetur, quando interit: hoc eſt ge<lb></lb>neratio idem eſſet quod interitus, & <lb></lb>interitus quod generatio. </s> <s>Id quod li<lb></lb>quidò conſtabit ex duabus poſitis & <lb></lb><expan abbr="cōſtitutis">conſtitutis</expan> hypotheſibus, <expan abbr="quarũ">quarum</expan> hæc pri<lb></lb>ma eſt. </s> <s>Vnius atque eiuſdem rei eſt ge<lb></lb>neratio & interitus, atque prorſus omnis <lb></lb>motus oppoſitus, pariter & illi aduerſa <lb></lb>quies: nam idem corpus, quod moue<lb></lb>tur, poteſt etiam quieſcere, & quod ca<lb></lb>leſcit, idem refrigerari. </s> <s>Altera vero<pb xlink:href="030/01/015.jpg"></pb>eſt, nihil poteſt generari, quod <expan abbr="interdũ">interdum</expan> <lb></lb>non intereat, & reciprocatur. </s> <s>Siergo ge<lb></lb>neratio hominis eſt mutatio ex ſemine <lb></lb>in corpus ſentiens, neceſſarium eſt vt ge<lb></lb>neratio ſit interitus, quia ſi huius gene<lb></lb>rationis eſt generatio, non alia eſt quàm <lb></lb>generatio cadaueris, quæ eſt interitus, <lb></lb>ſiue corruptio viui corporis: ergo <expan abbr="dũ">dum</expan> ge<lb></lb>neratur homo, interea corrumpitur, ſiue <lb></lb>interit, & contrà, Itaque motio non eſt mo<lb></lb>tionis vt terminus à quo incipit, neque vt <lb></lb>terminus in <expan abbr="quẽ">quem</expan> deſinit. </s> <s>Simili quoque <expan abbr="ra-tiōis">ra<lb></lb>tionis</expan> modo nec eſt vt ſubiectum, <expan abbr="ſiquidẽ">ſiquidem</expan> <lb></lb>in omni mutatione duo oporteat adeſſe, <lb></lb>vnum quidem quod ſit <expan abbr="ſubiectũ">ſubiectum</expan>, ſiue ma<lb></lb>teria ex qua, vel inqua ſit mutatio: ex <lb></lb>qua, vt generatio & interitus, in qua, vt <lb></lb>motus: alterum verò, quod ſit <expan abbr="ſubiectũ">ſubiectum</expan>: <lb></lb>ad quod ſit mutatio vel ad formá, vel ad <lb></lb>pasſionem, vel ad locum, & vtrunque<lb></lb>oportet eſſe diuerſum vnum ab altero,<pb xlink:href="030/01/016.jpg"></pb>atque adeo ab ipſa mutatione. </s> <s>Propterea <lb></lb>ego ſciſcitarer abs te, qualis materia ſub<lb></lb>ſit mutationi, ex qua, vel in qua^{a}, & in <lb></lb>quam ſit. </s> <s>Non profectò reſpondebis <lb></lb>eſſe mutationem, quia vterque terminus <lb></lb>debet eſſe diuerſus à mutatione. </s> <s>Atqui <lb></lb>mutatio non eſt diuerſa à mutatione, <lb></lb>ergo mutatio non eſt ſubiectum muta<lb></lb>tionis: ſed ſubiectum eſt vel corpus ſim<lb></lb>plex, vel <expan abbr="cõpoſitũ">compoſitum</expan>, vel anima: & vt muta<lb></lb>tio ad diſciplinam non eſt diſciplina, <lb></lb>quia nemo ante ſeit, quàm diſcat, ſed <lb></lb>poſtquam didicit, ſic generationis non <lb></lb>eſt generatio. </s> <s>Non enim qui eſt in via, <lb></lb>idem eſt in termino, ad quem ducit via: <lb></lb>& qui proficiſcitur Thebas, <expan abbr="nõdum">nondum</expan> eſt <lb></lb>Thebis. </s> <s>Quid quæris?, ſi motionis al<lb></lb>tera motio eſſet materia, profectò erit <lb></lb>neceſſarium alterationis eſſe vel altera<lb></lb>tionem, vel accretionem, vel lationem, <lb></lb>Alteratio quidem eſſe non poteſt, quo-<pb xlink:href="030/01/017.jpg"></pb>niam, vt nuper probabam, nec genera<lb></lb>tionis eſt generatio, neque vllius muta<lb></lb>tionis eſt mutatio: neque accretio, neque <lb></lb>latio, quia quod alterabitur, idem <lb></lb>etiam feretur & augeſcet: proinde al<lb></lb>teratio erit incrementum, aut latio. <lb></lb></s> <s>Poteſt tamen mutatio eſſe ex acciden<lb></lb>ti mutationis, vt ſubiecti, quandoqui<lb></lb>dem posſit Socrates, qui ſanatur, cur<lb></lb>rere pariter & diſcere, ideo accidit ſa<lb></lb>nationi currere & diſcere, quia acci<lb></lb>dit Socrati: ſed hæc motio eſt valde alie<lb></lb>na à ſcientia de motu. </s> <s>Quòd autem <lb></lb>non ſit in reliquis generibus, notius <lb></lb>eſt, quàm vt à me demonſtretur. </s> <s>Re<lb></lb>linquitur ergo, vt ſit nec in pluribus, <lb></lb>neque in paucioribus, quàm in tri<lb></lb>bus, tum in genere qualitatis, tum in <lb></lb>genere quantitatis, tum in loco: non <lb></lb>quia moueatur qualitas, aut quantitas, <lb></lb>aut locus, quia termini ſunt quædam<pb xlink:href="030/01/018.jpg"></pb>formæ, proinde immobiles: ſed pro<lb></lb>pterea in his ſtatuitur, quòd ex qua<lb></lb>litate in qualitatem, aut ex quanti<lb></lb>tate in quantitatem, aut ex loco in <lb></lb>locum fiat motio, hoc eſt ex forma in <lb></lb>formam, ſiue ex pasſione in pasſionem, <lb></lb>vel locum. </s> <s>Cum igitur in tribus ge<lb></lb>neribus duntaxat motus reperiatur, <lb></lb>illius tres erunt tantum ſpecies, ſiue <lb></lb>differentiæ ſuis nominibus diſtinctæ. <lb></lb></s> <s>Itaque motus in qualitate dicitur <foreign lang="grc">ἀλ<lb></lb>λοίωσις</foreign>, à noſtris alteratio vertitur, <lb></lb>quod quidem nomen eſt commune om<lb></lb>nibus motibus, qui fiunt in qua<lb></lb>litate, & in qualitatem. </s> <s>Plato ta<lb></lb>men accommodauit plerunque ad ge<lb></lb>nerationem & interitum, niſi meta<lb></lb>phoricè tranſtulerit ad illud genus al<lb></lb>terationis, quæ eſt mutatio quali<lb></lb>tatis in ſubſtantia, quæ nuncupatur <lb></lb>differentia ſiue qualitas <foreign lang="grc">δ̓σιὠδης</foreign>, hoc<pb xlink:href="030/01/019.jpg"></pb>eſt eſſentialis: quandoquidem conſti<lb></lb>tuat eſſentiam rei, à qua non poteſt ſe<lb></lb>iungi ſine ipſius interitu, vt nec ca<lb></lb>lor ab igne, nec frigus à glacie, Sed al<lb></lb>teratio eſt duplex, vna quidem eſt mu<lb></lb>tatio ex forma contraria in formam: <lb></lb>formam in præſentia volo intelligi paſ<lb></lb>ſionem, vel locum: pasſionem quidem <lb></lb>tam in qualitate, quàm in quantita<lb></lb>te: verbi cauſa ſanatio eſt motus, ſiue <lb></lb>mutatio ex ægritudine in ſanitatem. <lb></lb></s> <s>San<gap></gap> ægritudo & ſanitas ſunt formę, <lb></lb>& termini ſanationis, qui quidem <lb></lb>termini ſunt immobiles, non enim <lb></lb>mouentur, ſed generantur, quia ſu<lb></lb>bitò fiunt, & hæc generatio non eſt <lb></lb><foreign lang="grc">ἁω̄λω̄ς γέν εσις</foreign>, ſed eſt vel quædam ge<lb></lb>neratio, vel alicuius generatio, quia eſt <lb></lb>generatio accidentis: nam generatio <lb></lb>ſimplex eſt mutatio ſubſtantiæ. </s> <s>Alte<lb></lb>ra verò eſt eiuſdem formæ, qualis eſt<pb xlink:href="030/01/020.jpg"></pb>mutatio ex minus albo, vel minus cali<lb></lb>do, in magis album, vel magis calidum. <lb></lb></s> <s>Eſt quoque id poſtremum genus alteratio <lb></lb>nisinter contraria, quia minus album ni<lb></lb>gri naturam, quemadmodum minus ca<lb></lb>lidum frigidi obtinet, vt mutatio tepi<lb></lb>dæ aquę ad gelidam, obtinet naturam <lb></lb>calidæ, & ad feruidam ſubit naturam <lb></lb>gelidæ: proinde nominatur ab Ariſtot. <lb></lb>s.phy. <foreign lang="grc">ω̄ῑ ἀλλοἰωσις</foreign>, hoc eſt <expan abbr="quædā">quædam</expan> al<lb></lb>teratio, ſiue alteratio quadam ex par<lb></lb>te, Iamverò motus in quantitate, vt <lb></lb>vnum commune nomen deſideratur, (eſt <lb></lb>enim duplex <foreign lang="grc">ἄυζνσις καὶ φοίσις</foreign>, in cre<lb></lb>mentum & decrementum) ſic in loco <lb></lb>motus neque proprium, neque commune <lb></lb>nomen habet. </s> <s>Nam <foreign lang="grc">φορὰ</foreign>, quæ à La<lb></lb>tinis appellatur latio propriè & appo<lb></lb>ſitè, conuenit illis corporibus, quæ natu<lb></lb>ra mouentur, & cum loco mouentur, <expan abbr="tũc">tunc</expan> <lb></lb>nó habent in ſua poteſtate, vt quieſcát:<pb xlink:href="030/01/021.jpg"></pb>nec quando quieſcunt in, illis <expan abbr="ſitũ">ſitum</expan> eſt, vt <lb></lb><expan abbr="motũ">motum</expan> ex ſe auſpicentur<gap></gap>: cuius modi eſt <lb></lb>motus <expan abbr="illorũ">illorum</expan> corporum <expan abbr="grauiũ">grauium</expan> & <expan abbr="leuiũ">leuium</expan>, <lb></lb>quæ ſunt inanimia. </s> <s>Proinde ob egeſta<lb></lb>tem ſermonis cum Græci, tum Latini <lb></lb><foreign lang="grc">φρζὰ̓</foreign>, hoc eſt latio, transfertur ad om<lb></lb>nia genera motuum, qui ſunt in loco, & <lb></lb>cientur ad locum. </s> <s>Motus porrò, qui <lb></lb>eſt in loco, duplex eſt genus, alterum <lb></lb>commune, & alterum proprium. </s> <s>Com<lb></lb>mune eſt, quod pluribus in rebus ineſt, <lb></lb>quàm cætera genera motuum, & per <lb></lb>plura vagatur genera: pluribus qui<lb></lb>dem in rebus, quoniam hæret & corpo<lb></lb>ribus caducis, tam ſimplicibus, quàm <expan abbr="cō">com</expan> <lb></lb>poſitis, atque adeo cœleſtibus, cœleſtia <expan abbr="nā">nam</expan> <lb></lb>que in loco mouentur. </s> <s>Per plura vaga<lb></lb>tur genera, quoniam transfertur & ad <lb></lb>accretionem, & ad imminutionem: nam <lb></lb>accretio motus eſt, quo non tota mole, <lb></lb>ſed partibus corpus mutat locum, vti<pb xlink:href="030/01/022.jpg"></pb>ſtirpes, quæ creſcentes occupant am<lb></lb>pliorem locum humi adhæreſcentes: <lb></lb>imminutione accipiunt humiliorem & <lb></lb>minorem locum. </s> <s>Et ſinec in accretio<lb></lb>ne, neque in imminutione mutatur locus <lb></lb>tota mole, tamen hic motus differt à mo<lb></lb>tu cœli, quia cœlum in eodem loco ſem<lb></lb>per conuertitur, eundem perpetuò te<lb></lb>nens locum, partibus per vicisfitu dinem <lb></lb>ſubeuntibus. </s> <s>At verò motus proprius <lb></lb>eſt ille, quo corpus omnino, & tota ſua <lb></lb>mole mutat locum. </s> <s>Iccirco philoſophi <lb></lb>audito nomine motus, per <expan abbr="antonomaſiā">antonomaſiam</expan> <lb></lb>intelligi volunt mutationem loci, quam <lb></lb><foreign lang="grc">τῡͅν φοράν</foreign> Ariſtote nuncupauit: quem<lb></lb>admodum medici bilemſme aliqua ad<lb></lb>iunctione <foreign lang="grc">κατ̓ ἐζοχ<gap></gap></foreign> intelligunt <expan abbr="flauā">flauam</expan>. <lb></lb></s> <s>Nec ſolum eſt communis, & proprius, <lb></lb>verum etiam eſt prior omni motu, tum <lb></lb>natura, tum ratione, tum tempore. </s> <s>Pro<lb></lb>inde nemini debet mirum videri, ſi Ari.<pb xlink:href="030/01/023.jpg"></pb>ſæpe lationem diuiſit in tres motus; <lb></lb>ſpecies, vnam propriam, & reliquas <lb></lb>duas communes. </s> <s>Cæterum qualia cun<lb></lb>que ſint genera motus, diuiſione ha<lb></lb>ctenus inuenta, neceſſarium eſt, vt ha<lb></lb>beant <expan abbr="rē">rem</expan> mobilem ſibi ſubiectam: quia, <lb></lb>omnis motus est in re mobili, hoc <lb></lb>eſt in eo, quod mouetur, vt caleſactio <lb></lb>eſt in ligno, non in termino à quo inci<lb></lb>pit, veluti in frigore, neque, in termino <lb></lb>in quem deſinit, vt in calore, quia eſt <lb></lb>forma & finis, finis autem eſt immobilis: <lb></lb>proinde admonet Auer cum eo non <lb></lb>eſſe diſputandum, qui cogitat & conten<lb></lb>dit formam moueri, quemadmodum in<lb></lb>ter initia explanabam. </s> <s>At ſi in aliquo <lb></lb>eſſet termino, veriſimilius eſt in termino <lb></lb>ad quem tendit motus, eſſe, quàm in eo <lb></lb>vnde fit: quia motus ſumit nomen a ter<lb></lb>mino, i <expan abbr="quē">quem</expan> deſinit, vt motus in ens, deno<lb></lb>minatur generatio, quanquam incipit à<pb xlink:href="030/01/024.jpg"></pb>non ente: & motus in non ens vocatur in <lb></lb>teritus, quamuis incipiat ab ente: & mo<lb></lb>tus in calorem deſinens, nominatur cale<lb></lb>factio: quanquam, incipit à frigore. </s> <s>Mo<lb></lb>tus ergo eſt in eo, quod mouetur, quia <lb></lb>eſt ſua materia, in qua eſt: id quod oſten<lb></lb>dit breuis & propria definitio tradita<lb></lb>ab Ariſt.3.phy. definit enim motum eſſe <lb></lb><expan abbr="Endelechiārei">Endelechiarrei</expan> mobilis, vt mobilis eſt: <lb></lb>ergo motus eſt in eo, quod mouetur: & <lb></lb>quia res mobilis patitur & recipit mo<lb></lb>tum, ideo motus ſæpe vocatur pasſio. <lb></lb></s> <s>Sed quo ad res mouetur, & motus vtro<lb></lb>que termino ita concluditur, vt partim <lb></lb>ſit in termino, à quo recedit, & partim <lb></lb>in termino, ad quem accedit, ſed nullo <lb></lb>adhuc perfectè potitur, interea motus <lb></lb>eſt: quandiu enim motus fit, tandiu <lb></lb>eſt, vbi deſinit fieri, continuò etiam de<lb></lb>finit eſſe: perpetuo fluit, & nunquam <lb></lb>permanet in re mobili, qua mobilis eſt:<pb xlink:href="030/01/025.jpg"></pb>res namque, in qua eſt motus, nobis in<lb></lb>dicat eius naturam: cuius rei illud eſt <lb></lb>argumentum, quòd talem motum con<lb></lb>ſueuimus appellare, qualis eſt res mo<lb></lb>bilis, qua mobilis eſt. </s> <s>Ne longius abie<lb></lb>ris, ree mobilis cenſetur eſſe, quia poteſt <lb></lb>moueri aut perſe, aut ex accidenti, aut <lb></lb>per partem. </s> <s>Per ſe eaeſt, quæ habet in <lb></lb>ſe motum, & motus à nullo pendet. </s> <s>Ex <lb></lb>accidenti verò, aut perpetuò, aut non <lb></lb>perpetuò: perpetuò quidem, quia nun<lb></lb>quam perſe mouetur: quandoquidem <lb></lb>ſemper alteri hęreat, vt omnia acciden<lb></lb>tia, vt affectiones, vt anima: non per<lb></lb>petuò quidem, quia aliquando mouetur <lb></lb>per ſe, vt nauta mouetur quidem per <lb></lb>accidens, ſed abſolutus & ſeparatus a <lb></lb>nauigio, per ſe mouetur. </s> <s>Per partem mo<lb></lb>bilis res, poteſt referri ad mobilem ex <lb></lb>accidenti non perpetuò <gap></gap> vt dicimus <lb></lb>Socratem male valere, quia oculus<pb xlink:href="030/01/026.jpg"></pb>quia corpus mobile eò mouetur, quò <expan abbr="ſuũ">ſuum</expan> <lb></lb><expan abbr="principiũ">principium</expan> inclinat & <expan abbr="propẽdet">propendet</expan>, quod di<lb></lb>citur natura. </s> <s>Natura <expan abbr="aũt">aunt</expan>, quę eſt <expan abbr="princi-piũ">princi<lb></lb>pium</expan> eius inclin<gap></gap><expan abbr="tiõis">tionis</expan>, & <expan abbr="propẽſionis">propenſionis</expan>, à <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>nullis vocat<gap></gap> grauitas & leuitas: pro<lb></lb>penſio verò dicitur <foreign lang="grc">ρ οπ<gap></gap>. </foreign></s> <s>De illoum <lb></lb>igitur ſententia propenſio ſequitur gra<lb></lb>uitatem & leuitatem, grauitas & leuitas <lb></lb>formam, per quam corpus mobile & eſt, <lb></lb>& exit in opus. </s> <s>Sed vtrum grauitas & le<lb></lb>uitas ſit natura, nunc non facio meam li<lb></lb>tem: ſatis eſt mihi habere pro comperto, <lb></lb>de ſententia Ariſtotelis, motum natura<lb></lb>lem cieri à motore, ſiue à principio in<lb></lb>terno. </s> <s>Externum principium, quod eò <lb></lb>mouet corpus mobile, quò principium <lb></lb>internum non inclinat, motum violen<lb></lb>tum efficit: vt motus corporis leuis deor<lb></lb>sum, & grauis ſurſum, violentus eſt: mo<lb></lb>tus igitur violentus eſt, quò pellitur cor<lb></lb>pus mobile à motore externo, & illo qui-<pb xlink:href="030/01/027.jpg"></pb>dem, aut præſente, aut abſente: præſente <lb></lb>quidem, aut vehente, aut trahente: ab<lb></lb>ſente verò, quia abeſt à toto motu, & ad <lb></lb>eſt initio motus, qualis eſt motus ille, <lb></lb>qui dicitur iactus a Latinis, à græcis <foreign lang="grc">ρ<gap></gap><lb></lb>ψις. </foreign></s> <s>Iactum portò abſente motore pro<lb></lb>duci opinatur Plato per antiperiſtaſim, <lb></lb>hoc eſt ex appetitu quodam naturali aë<lb></lb>ris, occupandi ſubitò illum locum, quem <lb></lb>antea implebat corpus proiectum, idque <lb></lb>ne detur locus vacuus corpore: aër <lb></lb>enim, qui circumſtat & obſidet iactam <lb></lb>ſagittam, aut aliud misſile, dum occupat <lb></lb>locum deſtitutum corpore, interea pel<lb></lb>lit ſagittam. </s> <s>Itaque efficitur iactus ex per<lb></lb>mutatione locorum ſecundum dogma <lb></lb>Platonis: id tamen Ariſtoteli non vſque<lb></lb>quaque probatur: Is enim in phyſicis cau<lb></lb>ſatur pulſum, quem nominat <foreign lang="grc">ὤθησιν</foreign>: <lb></lb>Motor namque verbi cauſa manus, primò <lb></lb>pellit aërem, deinde pars aeris pulſa, &<pb xlink:href="030/01/028.jpg"></pb>misſile compellit ſimul & ſibi <expan abbr="proximũ">proximum</expan> <lb></lb>aerem, ſubinde alia pars aliam vici<lb></lb>nam, quoad poteſt reddere aptam ad <lb></lb>mouendum, vbi non poteſt aptam red<lb></lb>dere, tunc pulſus continuò ceſſat. </s> <s>Sed <lb></lb>ille pulſus, eſt motus <expan abbr="lõgè">longè</expan> celerior, quàm <lb></lb>motus naturalis, corporis iacti, vt aër <lb></lb>ocyus pellitur deorſum, quàm mouea<lb></lb>tur corpus graue: ſi eſſet tardior, iactum <lb></lb>corpus <expan abbr="nõ">non</expan> pelleretur. </s> <s>Proinde Empedo <lb></lb>cles opinatus eſt terram eſſe immobi<lb></lb>lem, ex conuerſione coeli, eò ſané, quòd <lb></lb>ſit ipſa longè velocior, quàm motus <lb></lb>terræ deorſum. </s> <s>Argumento nobis eſt <lb></lb>chalcydryon plenum aqua, ex cuius <lb></lb>orificio patente & lato, circá caput ce<lb></lb>lerrime rotato, nihil aquæ funditur, <lb></lb>ſed ſtat immobilis: propterea quód <lb></lb>illa rotatio eſt multo velocior, quàm <lb></lb>aquæ motus naturalis deorſum. </s> <s>Non <lb></lb>nulli recentiores Philoſophi, vt oſten-<pb xlink:href="030/01/029.jpg"></pb>derent etiam ipſis haud eſſe præclu<lb></lb>ſam viam philoſophandi, nec Platoni, <lb></lb>nec Ariſtoteli aſſentiuntur: propte<lb></lb>rea comminiſcuntur aliam cauſam: opi<lb></lb>nantur enim quandam qualitatem im<lb></lb>preſſam à motore ipſis misſilibus, oc<lb></lb>cultam, & fugientem ſenſus, iaculatio<lb></lb>nem perficere. </s> <s>An hæc opinio etiam <lb></lb>ſit veriſimilis, docti viri iudicabunt: <lb></lb><expan abbr="equidẽ">equidem</expan> ipſam validis argumentis euer<lb></lb>ti (vt reor) in eo opere, quod inſcripſi <lb></lb>de ſcholaſticis <expan abbr="cõtrouerſiis">controuerſiis</expan>. </s> <s>Sed vt eò re<lb></lb>deat, vnde deflexit noſtra oratio, Ne<lb></lb>mini <expan abbr="dubiũ">dubium</expan> eſt, quin motor ſit <expan abbr="principiũ">principium</expan> <lb></lb>motus in re mobili, qua mobilis eſt. <lb></lb></s> <s>Motus autem, qui cietur a finito moto <lb></lb>re, itidem finitus eſt, propterea finibus <lb></lb>& terminis concluditur: eſt ergo motus <lb></lb>itio quædam, ſiue mutatio ex termino in <lb></lb><expan abbr="terminũ">terminum</expan>, <expan abbr="quemadmodũ">quemadmodum</expan> nominis etymon <lb></lb>planisſime ſignificat: nuncupatur enim<pb xlink:href="030/01/030.jpg"></pb>à Græcis phyſiologis <foreign lang="grc">μεταβολή παρἀ <lb></lb>τὸβάλλεν μετἀ τό <gap></gap>ε θ̓ς τό δε</foreign>, quòd fiat <lb></lb>tranſitus ex hoc in illud, vt Ariſt. gram<lb></lb>maticorum ſecedil;pisſime præcepta conſecta<lb></lb>tus in phyſicis interpretatur. </s> <s>Mutatio <lb></lb>tamen latius patet, quàm motus, <expan abbr="quoniã">quoniam</expan> <lb></lb>omnis quidem motus eſt mutatio, ſed <lb></lb>non omnis mutatio eſt motus: quia ge<lb></lb>neratio, & interitus eſt mutatio, motus <lb></lb>verò differt à generatione & interitu, <lb></lb>quemadmodum ex natura terminorum <lb></lb>& finium, quibus clauduntur, manifeſtò <lb></lb>apparet. </s> <s>Nam termini ſunt, oppoſiti, <lb></lb>alioqui nullus citaretur motus, ſed cun<lb></lb>cta quieſcerent, illa cuim diuerſa na<lb></lb>tura eſt opifex motus. </s> <s>Poſſunt autem <lb></lb>opponi, aut <foreign lang="grc">ἐναντ<gap></gap>ς</foreign>, hoc eſt con<lb></lb>trariè. </s> <s>aut <foreign lang="grc">ἀντιφατικω̄ς</foreign>, hoc eſt con<lb></lb>tradictoriè, veluti affirmatio & negatio <lb></lb>Contrariè quidem, vt ſanatio eſt mo<lb></lb>tus ex ægritudine in fanitatem: nam<pb xlink:href="030/01/031.jpg"></pb>ægritudo eſt contraria ſanitatis. </s> <s>Si<lb></lb>mili quoque modo ægrotatio eſt muta<lb></lb>tio ex ſanitate in ægritudinem. </s> <s>Mo<lb></lb>tus ergo proficiſcens ope motoris, in re<lb></lb>mobili, qua mobilis eſt, à termino con<lb></lb>trario fertur i~n terminum contrarium. <lb></lb></s> <s>Sed ad eſſentiam contrarietatis, magis <lb></lb>concurrit terminus contrarius, in quem <lb></lb>deſinit motus, quám terminus pari<lb></lb>ter contrarius a quo inchoat motus: <lb></lb>propterea quòd terminus, à quo pro<lb></lb>ficiſcitur motus, eſt liberatio contra<lb></lb>rietatis, terminus ver<gap></gap>, ad quem <lb></lb>contendit, eſt aſſumptio contrarieta<lb></lb>tis: per illum abit á contrarietate, <lb></lb>per hune ſubit contrarietatem: eſt igi<lb></lb>tur motus, ex ſubiecto contrario, in <lb></lb>contrarium. </s> <s>Contradictorie verò ad<lb></lb>uerſantur, vbi fit tranſitus, ex ſu<lb></lb>biecto, ſiue ex affirmatione, in non ſubie<lb></lb>ctum, ſiue negationem, qualis eſt interitus:<pb xlink:href="030/01/032.jpg"></pb>aut ex non ſubiecto, ſiue ex ne<lb></lb>gatione in ſubiectum, ſiue affir<lb></lb>mationem, cuiuſmodi eſt generatio. <lb></lb></s> <s>Porrò interitus, atque generationon eſt <lb></lb>motus, ſed rectius nominatur muta<lb></lb>tio, ſiquidem non ſit ex contrario, <lb></lb>quin potius ex non contrario: quia eſt <lb></lb>ex negatione in affirmationem, vt ex <lb></lb>non ente in ens, & vicisſm, ex affirma<lb></lb>tione in negationem, vt ex, ente, in <lb></lb>non ens. </s> <s>Sed affirmantia, ſiue aien<lb></lb>tia, & negantia, vt Cicero quoque teſta<lb></lb>cur, non ſunt contraria, ſed contradicen<lb></lb>tia. </s> <s>Motus ergo, & mutatio, ratione ter <lb></lb>minorum differunt. </s> <s>Et quemadmodum <lb></lb>motus, clauditur terminis contrariis, ita <lb></lb>etiam ratione terminorum, alter alteri <lb></lb>contrarius eſt: nam illi ſunt motus con<lb></lb>trarii, qui cientur ex contrariis in <lb></lb>contraria: cuiusmodi ſunt ſanatio & <lb></lb>ægrotatio, cuius modiſcientia, quæ di-<pb xlink:href="030/01/033.jpg"></pb>citur inuentio, & error ex ſe: cuiuſmodi <lb></lb>ſcientia ab alio accepta, & error per <lb></lb>alium: cuiuſmodi locus ſuperus, & in<lb></lb>ſerus, ratione longitudinis, aut dextes <lb></lb>& ſiniſter, meritò latitudinis, aut poſte<lb></lb>rior, & anterior, ratione altitudinis. <lb></lb></s> <s>Ex contrariis autem, vel ſunt exactè <lb></lb>contrarii, vel quodam modo. </s> <s>Exactè <lb></lb>contrarii illi planè ſunt, qui cientur ex <lb></lb>contrariis extremis, in contraria ex<lb></lb>trema. </s> <s>Quodam modò contrarii <lb></lb>iudicantur illi eſſe, qui ſunt ex mediis <lb></lb>contrariis: nam medium comparatum <lb></lb>cum alterutro extremorum, rationem <lb></lb>obtinet alterius extremi. </s> <s>Non <expan abbr="ſolũ">ſolum</expan> mo<lb></lb>tus, ſed propriè & primum motus, qui <lb></lb>fiunt in loco, aduerſantur ratione ter<lb></lb>minorum (vt explanaui) qui ſunt <lb></lb>oppoſiti, ſed etiam ratione modi. </s> <s>Nam <lb></lb>omnis motus, eſt aut violentus, aut na<lb></lb>turalis. </s> <s>At verò interitus, aduerſatur<pb xlink:href="030/01/034.jpg"></pb>generationi ſola ratione terminorum, <lb></lb>non modi: propterea quòd interitus, <lb></lb>eſt mutatio ex ente: generatio ex non en<lb></lb>te, ens non ens, eſt, non eſt, ſunt termini <lb></lb>oppoſiti, & contradicunt. </s> <s>Sed interi<lb></lb>tus aduerſatur reritui, & generatio ge<lb></lb>nerationi, non ratione terminorum, ſed <lb></lb>modi duntaxat: quoniam vtraque muta<lb></lb>tio, eſt aut violenta, aut naturalis. </s> <s>Nam <lb></lb>interitus naturalis, aduerſatur interi<lb></lb>tui pręter naturam, pariter & generatio<lb></lb>ni, ſed alia ratione, nempè termmino<lb></lb>rum. </s> <s>Et quemadmodum motus, atque<lb></lb>mutationes aduerſantur, aut ratione ter<lb></lb>minorum, aut modi, ita quoque iudicari <lb></lb>volo de quiete, de qua ſuo loco breuiter <lb></lb>dicetur. </s> <s>Quin potius illud diſquira<lb></lb>mus, quod ad <expan abbr="diſſolutionẽ">diſſolutionem</expan> definitionis <lb></lb>pertinet, an in omni motu ſit duplex <expan abbr="cõ-trarietas">con<lb></lb>trarietas</expan>. </s> <s>Nonnulli quidem, qui ſibi <lb></lb>totum nomen <expan abbr="vendicãt">vendicant</expan> in philolophia,<pb xlink:href="030/01/035.jpg"></pb>opinantur in latione tantùm eſſe dupli<lb></lb>cem contrarietatem, alteram ſanè, quæ <lb></lb>ſumitur à terminis contrariis, alteram <lb></lb>autem, quæ ſumitur à modo. </s> <s>A ter<lb></lb>minis contrariis, vt latio à ſupero ad <lb></lb>inferum locum, eſt contraria lationi, quæ <lb></lb>eſt ab infero ad ſuperum. </s> <s>A modo, vt <lb></lb>latio ignis ſurſum, eſt contraria lationi <lb></lb>eiuſdem deorſum, quia illa quidem eſt <lb></lb>naturalis, hæc verò eſt præter naturam. <lb></lb></s> <s>Huiuſ modi autem differentias (natu<lb></lb>ra, & præter naturam) non, inueniri af<lb></lb>firmant in aliis motibus, neque in altera<lb></lb>tione, neque in accretione, neque in imminu<lb></lb>tione, neque in generatione, neque in inte<lb></lb>ritu. </s> <s>Sanatio enim non diuiditur in <lb></lb>naturalem, aut præter naturam: nec in<lb></lb>crementum eſt aut natura, aut præter <lb></lb>naturam: nec generatio, neque interitus <lb></lb>diducitur in naturalem, aut præter na<lb></lb>turam: quemadmodum nec ſenium, nec<pb xlink:href="030/01/036.jpg"></pb>moibus, recipit diniſionem in natura<lb></lb>lem & præter naturam. </s> <s>Sed hi perin<lb></lb>ſignes ſcitcer philoſophi (meo quidem <lb></lb>iudicio). parum attendunt, quid eaun<lb></lb>cient. </s> <s>Nam de ſententia Ariſtotelis, <lb></lb>ego arbitror omnem motum mutatio<lb></lb>nem que eſſe capacem harum differen<lb></lb>tiarum: ſiquidem latio, alteratio, accre<lb></lb>tio, imminutio, posſit eſſe motus violen<lb></lb>tus, & naturalis: pariter & interitus, atque<lb></lb>generatio eſſe violenta mutatio, & natu<lb></lb>ralis. </s> <s>Sed violentum idem eſt, quod <lb></lb>præter naturam: id autem quod eſt præter <lb></lb>ter naturam, opponitur ei quod eſt ſe<lb></lb>cundum naturam. </s> <s>Porrò natura eſt <lb></lb>principium mutationis, in re mutabili, <lb></lb>in qua ineſt. </s> <s>Violenta autem, ſiue vis, <lb></lb>eſt principium mouendi atque mutandi <lb></lb>rem, extra quam eſt. </s> <s>vt docet Ariſto. li<lb></lb>bro tertio de vita & moribus. </s> <s>Gene<lb></lb>ratio igitur, & interitus, & alteratio, &<pb xlink:href="030/01/037.jpg"></pb>accrecio, & imminutio, & latio eſt mu<lb></lb>tatio, atque motus naturalis, vbi ſerua<lb></lb>tur ordo à natura præſcriptus, & tem<lb></lb>pus <expan abbr="definitũ">definitum</expan>: & quia naturalis eſt, ideo <lb></lb>fatalis quoque iure optimo nominata eſt <lb></lb>hæc mutatio à Peripateticis: quando<lb></lb>quidem <expan abbr="ſatũ">ſatum</expan> nihil ſit aliud, quàm ſeries <lb></lb>cauſarum, & ordo à natura præfinitus: <lb></lb>dicitur ergo violenta mutatio, quando <lb></lb>allata ui externa, ordo naturæ turbatur, <lb></lb>ac peruertitur: vt accretio frumenti in <lb></lb>hortis Adonidis fuit violenta, & præ<lb></lb>ter naturam: propterea quod irrigatum <lb></lb>calida, ante tempus à natura præſcri<lb></lb>ptum, & intempeſtiue increuit: & ſæpe <lb></lb>pili ex vi oleorum calidorum, & arte <lb></lb>adhibita, præter naturam, pręter que fa<lb></lb>tum ſuccreſcunt. </s> <s>Quid quæris; ſolutio, <lb></lb>morbi in diebus decretoriis natura eſt, <lb></lb>in aliis diebus non decretoriis eſt vio<lb></lb>lenta, & præter <expan abbr="naturã">naturam</expan>. </s> <s>Niſi igitur tur-<pb xlink:href="030/01/038.jpg"></pb>betur ordo naturæ, definito <expan abbr="tẽpore">tempore</expan> mo<lb></lb>tor citabit motum naturalem, à termi<lb></lb>no ad terminum, atque ſine intermisſione <lb></lb>continuabit, vnum que & perpetuum <lb></lb>producet. </s> <s>Nam motus à termino con<lb></lb>trario, ad terminum contrarium, ſine <lb></lb>intermisſione productus, efficitur vnus <lb></lb>& continuus. </s> <s>Ad <expan abbr="eſſentiã">eſſentiam</expan> <expan abbr="constiruen-dã">constiruen<lb></lb>dam</expan> vnitatis in motu, multa concurrunt, <lb></lb>& vt partes ſint ſimul, non ſeorſum, & vt <lb></lb>extrema ordine cohæreant per <expan abbr="ſuũ">ſuum</expan> <expan abbr="in-termediũ">in<lb></lb>termedium</expan>, & vt ſe ſe tangant, atque conti<lb></lb>nuæ ſint. </s> <s>Porrò intermedium eſt, id <lb></lb>quò res prius peruenit, quàm ad id, ad <lb></lb>quod vltimò mutatur, quæ naturà con<lb></lb>tinenter mouetur: tria enim ad motum <lb></lb>concurrunt, & duo extrema, & vnum in<lb></lb>ter medium, quia motus, vt antea expo<lb></lb>nebam, eſt mutatio ab extremo contra<lb></lb>rio, ad alterum extremum contrarium. <lb></lb></s> <s>Ad extrema verò non fit tranſitus ſine<pb xlink:href="030/01/039.jpg"></pb>intermedio. </s> <s>Continenter autem mo<lb></lb>ueri ſecundum naturam, eſt ſine <expan abbr="partiũ">partium</expan> <lb></lb>rei intermisſione, aut nulla, aut per exi<lb></lb>gua, ſiue momentanea (per exiguum <lb></lb>enim pro nihilo ducitur) mutari ad ex<lb></lb>tremum, At continenter moueri ſine <lb></lb>temporis intermisſione, non eſt moueri <lb></lb>continenter ſecundum naturam: quia in <lb></lb>continuatione motus ſecundum natu<lb></lb>ram, conſideratur ordo partium rei. <lb></lb></s> <s>Nam mouere digitos ab extremis fi<lb></lb>dibus, ad, extremas, prætermisſis inter<lb></lb>mediis, ſine intermisſione temporis, non <lb></lb>eſt continenter ſecundum naturam mo<lb></lb>ueri: continuatio enim motus, ſimpli<lb></lb>citer æſtimatur ad temporis continua<lb></lb>tionem. </s> <s>At continuatio motus ſecun<lb></lb>dum naturam, æſtimatur ad continua<lb></lb>tionem rei. </s> <s>Proinde intermedium im<lb></lb>peditum, & <expan abbr="interpellatũ">interpellatum</expan> à ſuo vltimo, <lb></lb>non eſt ſuum intermedium, vt la-<pb xlink:href="030/01/040.jpg"></pb>pis ſi, prius deſcenderet, quàm perue<lb></lb>niret ad locum ſuperiorem, loci ſupe<lb></lb>rioris, non eſt <expan abbr="intermediũ">intermedium</expan>: quia inter<lb></lb>pellatur à continuatione <expan abbr="cũ">cum</expan> vltimo. </s> <s>Ex<lb></lb>trema autem, & vltima in motu, vt di<lb></lb>xi, ſunt planè contraria: contraria <lb></lb>ſunt, quæ poſita ſub eodem genere plu<lb></lb>rimum diſtant: diſtantia eſt menſura ex <lb></lb>tremorum. </s> <s>In motu loci menſura eſt li<lb></lb>nea recta, quia finita eſt, atque bre<lb></lb>uisſima, quæ quidem proprietas adiu<lb></lb>dicatur menſuræ. </s> <s>In alteratione men<lb></lb>ſura eſt qualitatis intentio, & remiſ<lb></lb>ſio. </s> <s>In accretione, & imminutione, <lb></lb>eſt quantitas perfecta & imperfecta. <lb></lb></s> <s>Itaque motus, qui eſt vnus, idem <lb></lb>etiam eſt continuus, vicisſimque, qui <lb></lb>eſt continuus, is quoque eſt vnus. <lb></lb></s> <s>Porrò continuum id eſſe definimus, cu<lb></lb>ius extrema ſunt ſimul, hærent, tangunt, <lb></lb>pariter & tanguntur, ita quidem,<pb xlink:href="030/01/041.jpg"></pb>vt in vnum extremum tantum coale<lb></lb>ſcant, & ex duobus <expan abbr="vnũ">vnum</expan> fiat <expan abbr="extremũ">extremum</expan>: vt <lb></lb>linea eſt <expan abbr="cõtinua">continua</expan>, quia extrema fiunt <expan abbr="vnũ">vnum</expan>. <lb></lb></s> <s>Vno enim puncto partes eius <expan abbr="copulãtur">copulantur</expan>, <lb></lb>& <expan abbr="cõtinuantur">continuantur</expan>. </s> <s>Motus <expan abbr="autẽ">autem</expan> dicitur eſſe <lb></lb>vnus, aut genere ſummo, aut ſpecie, aut <lb></lb>numero. </s> <s>Genere quidem, vt <expan abbr="oẽs">oens</expan> lationes <lb></lb>ſunt vnus motus, <expan abbr="oẽs">oens</expan> alterationes, vnus <lb></lb>motus. </s> <s><expan abbr="Oẽs">Oens</expan> <expan abbr="accretiões">accretiones</expan> ſunt vnus motus. <lb></lb></s> <s>Specie veró, aut diuidua, aut indiuidua. <lb></lb></s> <s>Species ſane diuidua eſt, quę partim eſt <lb></lb>genus, partim eſt ſpecies, vt coloratio eſt <lb></lb>ſpecies diuidua <expan abbr="dealbatiõis">dealbationis</expan>, & <expan abbr="denigra-tiõis">denigra<lb></lb>tionis</expan>: iccirco vnus ſpecie motus eſt, <expan abbr="inquã">inquam</expan> <lb></lb>vnus <expan abbr="nõ">non</expan> ſimpliciter, ſed <expan abbr="quodãmõ">quodammom</expan>: nec <expan abbr="ſo-lũ">ſo<lb></lb>lum</expan> multi motus vnus ſpecie dicuntur, ſed <lb></lb><expan abbr="etiã">etiam</expan> motus, qui eſt mutatio ad <expan abbr="ſpeciẽ">ſpeciem</expan> di<lb></lb>uiduam, dicitur vnus quodam modo, vt <lb></lb><foreign lang="grc">μἀθκσις</foreign>, hoc eſt actus <expan abbr="diſcẽdi">diſcendi</expan> eſt mutatio <lb></lb>ad ſcientiam, quia ſcientia eſt ſpecies di<lb></lb>uidua relata ad v<foreign lang="grc">̔<gap></gap>θ̓ληψιν</foreign> hoc eſt cogni-<pb xlink:href="030/01/042.jpg"></pb>tionem, quia cognitio eſt genus opinio<lb></lb>nis, & ſcientiæ: relata verò ad inferio<lb></lb>res habitus, ad philoſophiam, ad arith<lb></lb>meticam, eſt genus. </s> <s>Dealbationes ve<lb></lb>rò omnes ſunt motus vnus ſpecie indi<lb></lb>uidua ſimpliciter: quia eſt motus ad <lb></lb>ſpeciem vnam indiuiduam. </s> <s>Simili quoque<lb></lb>rationis modo, denigrationes ſunt mo<lb></lb>tus vnus ſimpliciter ſpecie indiuidua. <lb></lb></s> <s>Numero vnus, eſt vnius numero for<lb></lb>mæ, vt hæc dealbatio, & hæc denigra<lb></lb>tio. </s> <s>Vt autem ſit numero vnus ſim<lb></lb>pliciter, tria deſiderat, in primis mobi<lb></lb>le vnum numero, & per ſe, non ex <expan abbr="accidẽ-ti">acciden<lb></lb>ti</expan>: deinde tempus vnum numero: ad ex<lb></lb>tremum formam vnam numero, ſiue id <lb></lb>genus, in quo eſt, vel qualitatem, vel <expan abbr="quã-titatem">quan<lb></lb>titatem</expan>, vel locum. </s> <s>Mobile qui<lb></lb>dem deſide. </s> <s>vnum numero, & per <lb></lb>ſe, quia vnum ſpecie poteſt eſſe, & mo<lb></lb>tus tamen erunt diuerſi, vt Socrates, &<pb xlink:href="030/01/043.jpg"></pb> Plato ſunt ſubiectum vnum ſpecie, quan<lb></lb>doquidem ſint homines: ſed motus <lb></lb>qui fiunt in ipſis, non ſunt vnus nu<lb></lb>mero. </s> <s>Addidi per ſe, quia tametſi <lb></lb>Coriſcus albus eſt vnus, tamen motus <lb></lb>non erit vnus numero, & per ſe, niſi ex <lb></lb>accidenti: nam quà Coriſcus eſt, de<lb></lb>ambulat, quà verò albus, mutatur ex ni<lb></lb>gredine in albedinem. </s> <s>Dealbatio & <lb></lb>deambulatio non ſunt motus vnus per <lb></lb>ſe, ſed ex accidenti vnus, quia accidit <lb></lb>Coriſco deambulanti albeſcere, & quia <lb></lb>deambulatio eſt vna numero, ideo ac<lb></lb>cidit vt vterque motus qui diuerſus <lb></lb>eſt, vnus ſit. </s> <s>Tempus verò requirit, <lb></lb>quoniam poteſt Socrates mutari ad <expan abbr="for-mã">for<lb></lb>mam</expan> <expan abbr="vnã">vnam</expan> numero, verbi cauſa ad albe<lb></lb>dinem, quia poteſt albeſcere, ſed tem<lb></lb>poris interuallo, & non continuato <lb></lb>tempore, illa quidem dealbatio, quæ <lb></lb>fit diuerſis temporibus, non eſt vna<pb xlink:href="030/01/044.jpg"></pb>numero: quia tempus non eſt, conti<lb></lb>nuatum, & vnum numero. </s> <s>Nam motus <lb></lb>veluti dealbatio, quæ interiit, & tem<lb></lb>pus quod præteriit, non redit vnum <lb></lb>numero, ſed ſpecie tantum: vt enim <lb></lb>corpora æterna eadem numero, ita ge<lb></lb>nita & interitura eadem ſpecie, non nu<lb></lb>mero reuertuntur: motus verò tam <lb></lb>æternus, quàm genitus & interiturus, <lb></lb>non redit idem numero, ſed ſpecie <lb></lb>duntaxat. </s> <s>Proinde, conuerſio cœle<lb></lb>ſtis hodierna, & heſterna, non eſt ea<lb></lb>dem numero, ſed ſpecie tantum: quia <lb></lb>motus, qui ſemel interiit, idem nu<lb></lb>mero non reuertitur, ſed ſpecie: ſi<lb></lb>quidem tempus, quod redit, non idem <lb></lb>numero, ſed ſpecie duntaxat redire <lb></lb>cenſeatur. </s> <s>Hoc tamen intereſt inter<lb></lb>motus genitos, & conuerſiones cœle<lb></lb>ſtes, quòd ex omnibus conuerſioni<lb></lb>bus fit vnus numero motus: quoniam<pb xlink:href="030/01/045.jpg"></pb>inter vnam et aliam non cadit tempo<lb></lb>ris interuallum: atque adeo mobile ni<lb></lb>mirum cœlum vnum numero eſt, et <lb></lb>eadem eſt ſpecies lationis. </s> <s>Formam <lb></lb>quoque requirit vnam numero, quia <lb></lb>ſi Socrates mutetur ex ophthalmia in <lb></lb>ſanitatem, non eſt vnus numero motus: <lb></lb>propterea quòd ſanitas eſt vna ſpecie, <lb></lb>non numero: nam ſanitas eſt forma <lb></lb>communis, quæ habet infra ſe alias: vt <lb></lb>enim eſt multiplex temperamentum, <lb></lb>ita quoque eſt multiplex forma ſanita<lb></lb>tis. </s> <s>His ergo legibus obſtricta eſt con<lb></lb>tinuatio motus, à quibus ſolutus, illicò <lb></lb>deſinit eſſe continuus. </s> <s>Exemplis ipſas <lb></lb>illuſtremus, ſiquis currendo, febricitet, <lb></lb>profectò eius motus non eſt conti<lb></lb>nuus: quoniam non eſt vnus: deſinit <lb></lb>autem eſſe vnus, quia forma non eſt vna. <lb></lb></s> <s><expan abbr="Nã">Nam</expan> curſus eſt latio, <expan abbr="latiõis">lationis</expan> verò forma eſt <lb></lb>locus: et febricitatio eſt alteratio, cuius<pb xlink:href="030/01/046.jpg"></pb>forma eſt qualitas. </s> <s>Itaque et ſi mobile eſt <lb></lb>vnum, & tempus vnum, quia non in<lb></lb>termittit: nihilo, minus motus non eſt <lb></lb>continuus. </s> <s>Rurſum multi currentes <lb></lb>in equis, qui inuicem & per manus ſibi <lb></lb>lampada in certaminibus græcis trade<lb></lb>bant, non fuit illorum motus <expan abbr="cõtinuus">continuus</expan>, <lb></lb>quoniam deſiderabatur ſingularitas, ſi<lb></lb>ue vnitas mobilis, quoniam multi fue<lb></lb>runt curſores, attamen vna fuit lationis <lb></lb>forma, nempe iocus vnus, & tempus <lb></lb>vnum minime intermittens. </s> <s>Huiuſ mo<lb></lb>di ergo motus non ſunt continui, ſed po<lb></lb>tius cohęrentes, & deinceps ſequentes: <lb></lb>quoniam habent tempus <expan abbr="continuũ">continuum</expan>: pro <lb></lb>inde his ſatis eſt continuatio temporis. <lb></lb></s> <s>Cum igitur hac lege fiat vnus, & con<lb></lb>tinuus, tunc efficitur, vt neque ex in<lb></lb>diuiduis partibus, & terminis motus <lb></lb><expan abbr="cõponatur">componatur</expan>, neque in indiuiduas diuida<lb></lb>tur: ſed ex diuiduis coaleſcat motibus,<pb xlink:href="030/01/047.jpg"></pb>& diffoluatur itidem in diuiduos. </s> <s>Nam <lb></lb>motus ſequitur compoſitionem ſimul <lb></lb>& diuiſionem magnitudinis, ac tempo<lb></lb>ris: & vicisſim magnitudo, & tempus <lb></lb><expan abbr="accõmodatur">accommodatur</expan> ad diuiſionem, atque <expan abbr="cõpoſi-tionem">compoſi<lb></lb>tionem</expan> motionis: Vnà enim conſpirant, <lb></lb>& proportione quadam mutuò ſibi <expan abbr="re-ſpondẽt">re<lb></lb>ſpondent</expan>. </s> <s>Ec quis dubitat, ſi aliquod cor<lb></lb>pus mobile æqualis celeritatis, hora vna <lb></lb>confecerit <expan abbr="centũ">centum</expan> ſtadia, quin <expan abbr="idẽ">idem</expan> ſit ho<lb></lb>ra dimidiata confecturum quinquagin<lb></lb>ta: non ſanè ob <expan abbr="aliã">aliam</expan> cauſam, quàm quòd <lb></lb>motus, <expan abbr="tẽpus">tempus</expan>, & magnitudo <expan abbr="inuicẽ">inuicem</expan> <expan abbr="cõſpi-rant">conſpi<lb></lb>rant</expan>. </s> <s>Vt enim puncta in magnitudine, <lb></lb>& inſtantia, quæ <expan abbr="dicũtur">dicuntur</expan> <foreign lang="grc">τὰ</foreign> in <expan abbr="tẽpo-re">tempo<lb></lb>re</expan>, ſe habent, ita quoque momenta, ſiue vt <lb></lb>recepto <expan abbr="ſcholarũ">ſcholarum</expan> vocabulo vtar, muta<lb></lb>menta in motu, quæ nuncupantur <lb></lb>ab Ariſto. <foreign lang="grc">χινἠματα</foreign>, puncta <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> ſunt <lb></lb>termini magnitudinis, at non ſunt ma<lb></lb>gnitudo, nec ipſa <expan abbr="cõponitur">componitur</expan> ex illis: ſed<pb xlink:href="030/01/048.jpg"></pb>ex magnitudinibus. </s> <s>Simili quoquera<lb></lb>tionis modo vt inſtantia temporis, ita <lb></lb>momenta ſunt termini motus: ex his <lb></lb>neque motus, <expan abbr="nequetẽpus">nequetempus</expan> componitur, ſed <lb></lb>ille ex motibus, hoc verò ex temporibus <lb></lb>conſurgit. </s> <s>Cæterum motus vnus atque<lb></lb>continuus, <expan abbr="idẽ">idem</expan> pariter & perfectus eſt: <lb></lb>quia vnum eſt quoddam <expan abbr="totũ">totum</expan>, & <expan abbr="perfe-ctũ">perfe<lb></lb>ctum</expan>. </s> <s>Sed ille eſt veré perfectus, qui illuc <lb></lb>euadit, quò promouere natura inſtituit: <lb></lb>promouetur <expan abbr="autẽ">autem</expan> motus, aut æquabilis, <lb></lb>aut inæquabilis, aut velox, aut tardus: <lb></lb>quamuis ſit continuus. </s> <s>Aequabilis eſt, <lb></lb>qui totus eſt ſibi ſimilis, & obtinet par<lb></lb>tes cunctas inter ſe ſe congruentes: ic<lb></lb>circo asſimilatur lineæ recte, quæ vide<lb></lb>tur ſimilis vndiquaque, & vna: inæquabi<lb></lb>lis asſimilatur tortuoſæ & anfractuo<lb></lb>ſę quę videtur eſſe <expan abbr="cõpoſita">compoſita</expan> ex pluribus. <lb></lb></s> <s>Porró cauſa ęquabilitatis & inęquabili<lb></lb>tatis eſt duplex, aut eſt id, in quo cietur<pb xlink:href="030/01/049.jpg"></pb>motus, aut modus. </s> <s>Sanè id, in quo eſt mo<lb></lb>tus, eſt aut magnitudo, aut qualitas, aut <lb></lb>locus: ideo in ęquabili ſpacio latio <expan abbr="ē">em</expan> mo<lb></lb>tus ęquabilis, vti in linea recta: in ęqua<lb></lb>bili qualitate intenditur, & remittitur <lb></lb>ęquabilis alteratio: in ęquabili magnitu<lb></lb>dine <expan abbr="extẽditur">extenditur</expan> ęquabilis accretio, & im<lb></lb>minutio. </s> <s>Modus <expan abbr="aũt">aunt</expan> eſt celeritas & tar<lb></lb>ditas: ex ſimilitudine enim celeritatis, ac <lb></lb>tarditatis, motus cietur ęquabilis, ex diſ<lb></lb>ſimilitudine inęquabilis: ex quo fit ma<lb></lb>xime <expan abbr="pſpicuũ">pſpicuum</expan> <expan abbr="celeritatẽ">celeritatem</expan> atque tarditatem <lb></lb><expan abbr="nõ">non</expan> eſſe <expan abbr="ſpeciẽ">ſpeciem</expan> motus neque <expan abbr="differẽtiam">differentiam</expan>: <lb></lb><expan abbr="quandoquidẽ">quandoquidem</expan> ſit in omni genere & ſpe<lb></lb>cie motus. </s> <s><expan abbr="Nã">Nam</expan>, mas & fœmina, quia eſt in <lb></lb>omni fermè animalis genere, ideo <expan abbr="nõ">non</expan> eſt <lb></lb>eius ſpecies, nec <expan abbr="cõſtituit">conſtituit</expan> <expan abbr="ſpeciẽ">ſpeciem</expan> anima<lb></lb>lis, ſed eſt accidens. </s> <s>Simili quoque <expan abbr="rõnis">ronnis</expan> <lb></lb>modo celeritas & tar ditas reperitur in <lb></lb>omni ſpecie motus: naturalis enim <expan abbr="ĩter">inter</expan> <lb></lb>initia tardus eſt, in fine accelerat. </s> <s><expan abbr="Rursũ">Rursum</expan> Ari-<pb xlink:href="030/01/050.jpg"></pb>ſtotele. </s> <s>Et quemadmodum ex celeri<lb></lb>tatis, & tarditatis incremento diuidi<lb></lb>tur tempus, ita quoque magnitudo, vt li<lb></lb>quido conſtat ex definitione velocioris <lb></lb>& tardioris corporis acti per aliquam <lb></lb><expan abbr="magnitudinẽ">magnitudinem</expan>. </s> <s>Ex deſcriptione velo<lb></lb>cis motus facillime dignoſcitur tardus, <lb></lb>quia <expan abbr="contrariorũ">contrariorum</expan> eſt par ratio & defini<lb></lb>tio: tardus igitur motus eſt, quo mobi<lb></lb>le corpus, aut in æquali <expan abbr="tẽpore">tempore</expan> minus <lb></lb><expan abbr="ſpaciũ">ſpacium</expan> pertranſit, aut in maiori minus, <lb></lb>aut in maiori æquale. </s> <s>Cauſa' verò velo<lb></lb>citatis ac tarditatis (vt pote <expan abbr="cũ">cum</expan> aliquod <lb></lb>corpus inanime celerius alio mouea<lb></lb>tur) duplex reddi ſolet: altera <expan abbr="qdẽ">qdem</expan> ſumi<lb></lb>tur à disſimilitudine medii: altera ve<lb></lb>rò à diſpari grauitate & leuitate corpo<lb></lb>ris mobilis. </s> <s>Corpus namque longè cele<lb></lb>rius fertur per medium liquidius & ma<lb></lb>gis tenue, vt per aëra, quàm per ſolidius <lb></lb>& ſpisſius, vt per aquam: vt pote quod<pb xlink:href="030/01/051.jpg"></pb>tenue, facilius & oeyus cedat, craſſum <lb></lb>autem obſiſtat, renitatur & remoretur <lb></lb>motum: nam tenue eſt, quod diuidi<lb></lb>tur facilé, id <expan abbr="aũt">aunt</expan> facile diuiditur, quod <lb></lb>etiam facilè terminatur. </s> <s>Itaque <expan abbr="aẽr">aerr</expan>, quia <lb></lb>facilius terminatur, <gap></gap> aqua, propte<lb></lb>rea citius diuiditur. </s> <s>Sed qualis eſt ra<lb></lb>tio fiue proportio medii in tenuitate ac<lb></lb>denſitate ad <expan abbr="mediũ">medium</expan>, talis eſt <expan abbr="tẽporis">temporis</expan> ad <lb></lb><expan abbr="tēpus">tempus</expan>: et qualis eſt <expan abbr="tẽporis">temporis</expan> ad <expan abbr="tẽpus">tempus</expan>, <lb></lb>ſanè talis eſt motus ad <expan abbr="motũ">motum</expan> in celerita<lb></lb>te & tarditate. </s> <s>Corpus <expan abbr="aũt">aunt</expan> quò graui<lb></lb>us, eò celerius deſcendit, & <expan abbr="quãtò">quantò</expan> leui<lb></lb>us, <expan abbr="tãtò">tantò</expan> velocius aſcendit. </s> <s>Sed hæc cor<lb></lb>pora, quę <expan abbr="cõparãtur">comparantur</expan> in motu velociori <lb></lb>& tardiori, <expan abbr="debẽt">debent</expan> eſſe patia, & eſſe eiuſ<lb></lb>dem figurę, atque <expan abbr="eiuſdẽ">eiuſdem</expan> magnitudinis. <lb></lb></s> <s>hæc enim oia ſunt adiumenta, vt pote<lb></lb>quę <expan abbr="cõcerant">concerant</expan> ad motus <expan abbr="tarditatẽ">tarditatem</expan> ſimul <lb></lb>& velocitatem. </s> <s>At verò ſi nulla ſit pro<lb></lb>portio medii in tenuitate & den<gap></gap>tate,<pb xlink:href="030/01/052.jpg"></pb>ſiue crasſitie, profectò neque erit tempo<lb></lb>ris ad tempus neque motus ad motum. <lb></lb>Proinde motus in vacuo nequaquam <lb></lb>cietur, quia inanis, & pleni, quæ ſunt <lb></lb>media, per quæ motus agitatur, nullas <lb></lb>eſt proportio in tenuitate, & denſitate: <lb></lb>quoniam inane eſt quoddam infinitum, <lb></lb>plenum verò eſt finitum: ſed finiti ad <lb></lb><expan abbr="infinitũ">infinitum</expan> vt inquit Lucretius noſter, pro<lb></lb>portio nulla: quemadmodum nulla eſt <lb></lb>proportio puncti ad lineam, & nihili ad <lb></lb><expan abbr="numerũ">numerum</expan>. </s> <s>Posita & constituta cauſa ve<lb></lb>locitatis, & tarditatis, <expan abbr="cõmodisſimè">commodisſimè</expan> ſol<lb></lb>nitur illa quæſtio, quæ viros doctes ha<lb></lb>buit sollicitos hactenus: cur corpora, <lb></lb>quæ naturà <gap></gap>onentur, quando pro<lb></lb>ximant loco proprio, tunc celeriori mo<lb></lb>tu ferantur. </s> <s>Conſpicimus cum gut<lb></lb>ram, inquit Serato, quæ defluena ab <lb></lb>imbricibus, vb pauimento propinquat, <lb></lb>ab vehementem celeritatem disucitur,<pb xlink:href="030/01/053.jpg"></pb>ac disſipatur: & corpus graue turba<lb></lb>tum ab alto tecto, ſonum grauiorem <lb></lb>ædit proximè ſuum locum. </s> <s>At cor<lb></lb>pora quæ mouentur præter naturam, <lb></lb>tardius, & ſegnius aguntur propè lo<lb></lb>cum, ad quem pelluntur. </s> <s>Fottasſis <lb></lb>ea eſt ratio, quòd corpus ſponte natu<lb></lb>ræ motum maiorem, & vim acquirit, <lb></lb>accedens proximè locum proprium: <lb></lb>quia forma ſua, & natura totius, magis <lb></lb>ac plenius participat. </s> <s>Tametſi hæc opi<lb></lb>nio poteſt defendi, & captioſis <expan abbr="argu-mẽtis">argu<lb></lb>mentis</expan> comprobari, quemadmodum ſeio <lb></lb>eſſe comprobatam à quibusdam minu<lb></lb>tis philoſophis, mihi tamen non pro<lb></lb>batur: propterea quòd cum his uoſtris <lb></lb>placitis (vt credo) Peripateticis mi<lb></lb>nimè conuenit. </s> <s>Ex natura ergo medii <lb></lb>ſpacii, per quod fertur corpus natu<lb></lb>ra mobile, cauſa potior multò, ſumi po<lb></lb>teſt. </s> <s>Quando igitur corpua propin-<pb xlink:href="030/01/054.jpg"></pb>quat loco proprio, in quo conſerua<lb></lb>tur, tunc minus medium intercedit, <lb></lb>& fit tenuius, & ideo facilius diuidi<lb></lb>tur, ac minus impedit, minuſ que re<lb></lb>ſiſtit, ob id celerius mouetur. </s> <s>Non de<lb></lb>ſunt aliqui haud obſcuri nominis phi<lb></lb>loſophi, qui cauſam referant in plures <lb></lb>partes medii, verbi cauſa aëris ad mo<lb></lb>tum actas, atque validè agitatas: & <lb></lb>ideo minus reſiſtunt: quia plures ſunt <lb></lb>in motu, quàm in quiete tunc, cum pro<lb></lb>pinquat corpus loco proprio: nam <lb></lb>quantò plures partes quieſcunt, tan<lb></lb>tò validius reſiſtunt, quia firmæ con<lb></lb>ſiſtunt: nutantes verò & quaſi fluitan<lb></lb>tes, paulo <expan abbr="momẽto">momento</expan> facilè cedunt, at<lb></lb>que huc illuc impelluntur. </s> <s>At in motu <lb></lb>violento, & præter naturam, vis im<lb></lb>pellens, aut impetu facto proiiciens, <lb></lb>paulatim & perpetuò deficit, & qua<lb></lb>ſi exoleſcit: quippe quæ ſemper of-<pb xlink:href="030/01/055.jpg"></pb>fendat plures partes ſtabiles, & quie<lb></lb>ſcentes, quàm inconſtantes, & <expan abbr="cõmo-tas">commo<lb></lb>tas</expan>: iccirco corpus vi actum, tardius <lb></lb>fertur in fine, quàm in principio mo<lb></lb>tus. </s> <s>Vt vt res eſt, de hac controuerſia <lb></lb>nunc non ſum ſollicitus, modo apud <lb></lb>te conſtet cauſam pendere ex natura <lb></lb>medii, ſecundum dogma Ariſtotelis: <lb></lb>quemadmodum plenius et diligentius <lb></lb>explanaui in opere noſtro; de ſcho<lb></lb>laſticis controuerſiis. </s> <s>Sed hæc om<lb></lb>nia, quæ hactenus dixi, de celerita<lb></lb>tis & velocitatis cauſa, dicta eſſe vo<lb></lb>lo de velocitate, et tarditate corpo<lb></lb>rum inanimium: nam nemini eſt du<lb></lb>bium, quin corpora ſint cuncta, aut <lb></lb>animata, aut inanimia: animata, aut <lb></lb>immortalia, vt corpora cœleſtia, aut <lb></lb>mortalia, vt corpora hominum bru<lb></lb>torum, ſtirpium: inanimia, aut ſim<lb></lb>plicia, vt elementa quatuor, aut com-<pb xlink:href="030/01/056.jpg"></pb>poſita, vt ſulphura, gemmæ, metalla, <lb></lb>& reliqua id genus grauia, & leuia: <lb></lb>propterea aliter eſt iudicandum de ce<lb></lb>leritate, & tarditate inanimium corpo<lb></lb>rum, quàm animatorum. </s> <s>Corpora ete<lb></lb>nim inanimia, non poſſunt temporis mo<lb></lb>mento moueti, propter repugnantiam <lb></lb>externam, quia (vt nuper dicebam) me<lb></lb>dium ſua ſpisſitudine, aut tenuitate im<lb></lb>pedit, ac remoratur motum, tenuitate <lb></lb>quidem minus, ſpisſitudine verò ma<lb></lb>gis. </s> <s>Animata corpora caduea, nec ſu<lb></lb>bitò mouentur, nec aut celerius, aut <lb></lb>tardius, cum propter repugnantiam ex<lb></lb>ternam, tum internam. </s> <s>Diuiduntur <lb></lb>enim in partem perſe mouentem, vt <lb></lb>formam, & partem per ſe motam vt <lb></lb>corpus. </s> <s>Inanimia non diuiduntur in <lb></lb>partem per ſe mouentem, & per ſe mo<lb></lb>tam, vt elementa, ſed in formam, ac ſim<lb></lb>plicem materiam, quæ per ſe non mo-<pb xlink:href="030/01/057.jpg"></pb>uetur. </s> <s>Cauſa ergo interna velocitatis, <lb></lb>& tarditatis animatorum corporum, <lb></lb>eſt ipſa repugnantia, inter partem mo<lb></lb>tam, & mouentem, vt corpus huma<lb></lb>num, vel ferinum, non poteſt tanta ce<lb></lb>leritate ferri, vt ſubitò moueatur, tum <lb></lb>quia pars mota reſiſtit animæ per ſe <lb></lb>mouenti, tum quia mouetur per ple<lb></lb>num ſpacium, aut ſpisſius, aut rarius: <lb></lb>propter hanc eandem repugnantiam <lb></lb>inter partem motam, & mouentem, ma<lb></lb>gni quidam philoſophi ſibi perſuaſe<lb></lb>runt, corpus cœleſte ita celeri motu <lb></lb>conuerti, vt celeriori non posſit: ſiqui<lb></lb>dem formæ ſuæ mouenti, orbis cœle<lb></lb>ſtis repugnet, & obſiſtat. </s> <s>In hac hæ<lb></lb>reſi fuiſſe videtur Ariſtoteles, qui in ſe<lb></lb>cundo libro de cœlo & mundo, iudi<lb></lb>cat, ſi ad orbem ſtella ad deretur, om<lb></lb>nino fore, vt is vel à ſuo motore eti<lb></lb><gap></gap> moueri non poſſet, vel tardius<pb xlink:href="030/01/058.jpg"></pb>moueretur, idque <expan abbr="nõ">non</expan> ob <expan abbr="aliã">aliam</expan> <expan abbr="causã">causam</expan>, quàm <lb></lb>quod repugnantia increſceret. </s> <s>Sed re<lb></lb>pugnantia interna corporis cœleſtis, <lb></lb>& cadues, eſt valde disſimilis, quia cor<lb></lb>pus caducum repugnat, & renititur, <lb></lb>ne feratur in eam partem, in quam ſua <lb></lb>forma mouet. </s> <s>Cœleſte verò propen<lb></lb>det ſemper & inclinet eò, quò ſua for<lb></lb>ma mouet, ſed obſiſtit, ne ocyus conuer<lb></lb>tatur, quàm conuerti aptum ſit. </s> <s>Ex <lb></lb>quo loco planè intelligitur de ſenten<lb></lb>tia Ariſtotelis, Deum habere poten<lb></lb>tiam mouendi finitam, non infinitam. <lb></lb></s> <s>Sed hæc diſceptatio in alium locum, <lb></lb>& aliud tempus reiiciatur: quandoqui<lb></lb>dem ad vſum, & finem motus aſpira<lb></lb>re, & <expan abbr="cõtendere">contendere</expan> nunc ſit vtilius, & op<lb></lb>portunius: nihil enim natura temerè, <lb></lb>& ſine cauſa molitur, & facit, ſed <expan abbr="oẽs">oens</expan> <lb></lb>ſuos conatus (niſi ab aliqua vi externa <lb></lb>impediantur) intendit in aliquos vſus,<pb xlink:href="030/01/059.jpg"></pb>& certos fines, vt ille calceus inutilis <lb></lb>eſt, & fruſtra ab artifice factus eſt, qui <lb></lb>pedem aliquem non munit, & induit, <lb></lb>ſic quoque motus in hoc diuino opificio <lb></lb>incaſſum cieretur, niſi à ſagaci, & pro<lb></lb>uida natura, ad <expan abbr="aliquẽ">aliquem</expan> vſum fuiſſet in<lb></lb>ſtitutus. </s> <s>Naturę <expan abbr="quidẽ">quidem</expan> finis eſt, vt ſuo <lb></lb>quodam inſtinctu appettat, & aſpires <lb></lb>ad rerum cuſtodiam. </s> <s>Cuſtodiri autem <lb></lb>non poſſunt niſi per ſuam <expan abbr="formã">formam</expan>: per <expan abbr="for-mã">for<lb></lb>mam</expan> <expan abbr="nãque">nanque</expan> & ſunt, & opus <expan abbr="propriũ">proprium</expan> faciunt, <lb></lb>& tantiſper ſunt, atque ſunt in opere, quo <lb></lb>ad forma <expan abbr="fruũtur">fruuntur</expan>: vbi deſtituuntur illa, <lb></lb>continuò <expan abbr="intereũt">intereunt</expan> vnà <expan abbr="cũ">cum</expan> ſuo opere. </s> <s><expan abbr="Cũ">Cum</expan> <lb></lb>igitur præſtet eſſe, quàm <expan abbr="nõ">non</expan> eſſe, natura <lb></lb>ſalutaris adhibuit omnes conatus in for<lb></lb>mam, veluti ſummum bonum omnium <lb></lb>rerum naturalium. </s> <s>Vtile enim eſt, & <lb></lb>bonum quamque rem per <expan abbr="formã">formam</expan> conſtitui, <lb></lb><gap></gap> expoliri, atque exornari: ſed forma edu <lb></lb><gap></gap> ex materia rei fingendæ, efforman-<pb xlink:href="030/01/060.jpg"></pb>dæque gratia, aut in ipſam induci, mi<lb></lb>nime potuit, ſine aliquo commodisſi<lb></lb>mo inſtrumento. </s> <s>Nam quiſque opifex <lb></lb>ad opus fabricandum, accommodæ <lb></lb>omnia genera illorum armorum, quæ <lb></lb>eſſe aptiora iudicat. </s> <s>Simili quoque mo<lb></lb>do natura, quæ eſt ſummus artifex, & <lb></lb>idea, atque imago artis, commodiori in<lb></lb>ſtrumento vti non potuit ad formasedu<lb></lb>cendas, atque res vniuerſi mundi fin<lb></lb>gendas, quàm ipſo motu. </s> <s>Vt enim ex <lb></lb>ſemine genitali conformetur illud' ani<lb></lb>mal ſagax, prudens, & rationis capax, <lb></lb>qui vocatur homo, habet opus natu<lb></lb>ra, alteratione, atque generatione: ſed <lb></lb>generari & educi non poteſt forma ho<lb></lb>minis, quin ſeminis intereat, quia ge<lb></lb>neratio vnius rei, eſt interitus aloe<lb></lb>rius. </s> <s>Alteratio autem & generatis, <lb></lb>at interitus, ſunt mutationes, & m<lb></lb>tus, vt initio explanabam. </s> <s>Sed ot<gap></gap><pb xlink:href="030/01/061.jpg"></pb>ſum eſſet inſtrumentum, niſi per ipſum <lb></lb>perficeretur, & abſolueretur opus, atque <lb></lb>extendetetur ad eam magnitudinem <lb></lb>præfinitam, quæ commoda ſit ad opus. <lb></lb></s> <s>Nam forma non in quacunque magni<lb></lb>tudine poteſt eſſe principium operan<lb></lb>di. </s> <s>Vt enim artifex non poteſt figu<lb></lb>ram eius nauigii inducere, in quamuis <lb></lb>portionem materiæ, quod vſui ſic, & <lb></lb>vtile ad ſulcanda matia, ſic forma re<lb></lb>quirit materiam, quæ extendatur in <lb></lb>certam quantitatem, ac terminatam, <lb></lb>extenſio autem eſt motus, & quodam <lb></lb>modo loci mutatio, vt antea dicebam. <lb></lb></s> <s>Itaque motus eſt inſtrumentum natura<lb></lb>le, aptisſimum ad exornandas mate<lb></lb>rias ſuis formis, vt hæc pulchra rerum <lb></lb>vicisſitudo in terris conſeruetur. </s> <s>Nam <lb></lb>bonus artifex, non ſolum ſtudet opus <lb></lb>ſuum probè fingere, atque ornare, ſed <lb></lb>etiam fictum, & ſumma arte elabora-<pb xlink:href="030/01/062.jpg"></pb>tua, quoad fieri poteſt cuſtodire: ideo na<lb></lb>tura ſagax, & prouida, quia ſubeſt for<lb></lb>mæ materia quædam inconſtans, & no<lb></lb>uæ formæ appetens, & <expan abbr="veterẽ">veterem</expan> <expan abbr="faſtidiẽs">faſtidiens</expan>, <lb></lb>præfecit diuinas mentes, & coeleſtia cor<lb></lb>pora, quæ ſempiterno tempore circum<lb></lb>acta, conſeruarent hoc inſtrumentum <lb></lb>in æternitatem. </s> <s>Idque vt opus naturæ, <lb></lb>quod interit, omne citra globum lunæ <lb></lb>ſeruato incolumi inſtrumento, per <expan abbr="quã-dam">quan<lb></lb>dam</expan> ſuccesſionem repararetur in per<lb></lb>peturitatem. </s> <s>Verum enim uerò res na<lb></lb>turales, vt generentur, atque conſeruen<lb></lb>tur, non ſolùm habent opus motu, ſed <lb></lb>etiam quiete: quandoquidem, nec cun<lb></lb>ctæ quieſcant, nec cunctæ mouean<lb></lb>tur, ſed interim quieſcant, interim <lb></lb>agitentur: propterea vt integra mo<lb></lb>tus natura plus atque plus appareat, <lb></lb>quo rerum vicisſitudo conſeruatur, eſ<lb></lb>ſentia quietis non eſt negligenda: nam<pb xlink:href="030/01/063.jpg"></pb>qui profitentur ſe tenere ſcientiam, & <lb></lb>cognitionem animæ, illi non modo <lb></lb>eius facultates, & opera, & ſenſilia <lb></lb>propria, qualia ſunt viſilia, auditi<lb></lb>lia, guſtatilia, tactilia, olfactilia, con<lb></lb>templantur, ſed etiam quid ſit in<lb></lb>uiſile, inauditile, & reliqua inſenſi<lb></lb>lia diſquirunt. </s> <s>Simili quoque rationis <lb></lb>modo opinor non eſſe ſatis, ſcire quid <lb></lb>ſit, & qualis ſit motus, atque eius mo<lb></lb>bile: ſed etiam (mea quidem ſen<lb></lb>tentia) operæ eſt precium intelli<lb></lb>gere, quid ſit illud, quod adurrſa<lb></lb>tur & motui & mobili. </s> <s>Nam non <lb></lb>eſt cuipiam dubium, quin immobi<lb></lb>le aduerſetur & pugnet cum mobili. <lb></lb></s> <s>Porro immobile, quod ab Ariſtotele <lb></lb>nuncupatur <foreign lang="grc">ἀκίνντον</foreign> quatuor modis <lb></lb>concipitur. </s> <s>Aut enim immobile id eſt, <lb></lb>quod nullo prorſus modo poteſt moueri, <lb></lb>neque per ſe, neque ex accidenti, cuiuſmodi<pb xlink:href="030/01/064.jpg"></pb>eſt Deus Optimus Maximus, & axes <lb></lb>mundi: aut quod longo tempore mo<lb></lb>netur, vt ſtellæ errantes, vt diuturna <lb></lb>ægrotatio: aut quod ægre mouetur, <lb></lb>vt corpora indecenter conformata, qua<lb></lb>les ſunt loripedes: aut quod ſanè quie<lb></lb>ſcit, ſed aptum eſt vt moueatur, & <lb></lb>quando, oportet', & vbi oportet, & <lb></lb>quemadmodum oportet. </s> <s>Quando <lb></lb>oportet, quia puer vt primum natus, <lb></lb>licet non moueatur, non tamen dici<lb></lb>tur immobilia: quoniam nondum ve<lb></lb>nit tempus, quo poteſt moueri, & <lb></lb>quomodo debet moueri. </s> <s>Vbi opor<lb></lb>tet, quia in terra, non vocamus piſces <lb></lb>immobiles, quanquam non mouentur: <lb></lb>nec homines immobiles, qui in cœlo <lb></lb>fiue aete priuantur motu: quia locus <lb></lb>vbi mouentur homines, eſt terra, vbi <lb></lb>piſces natant, eſt aqua: quemadmo<lb></lb>dum igitur immobile poſtremi generis,<pb xlink:href="030/01/065.jpg"></pb>opponitur mobili, ſie motui immobi<lb></lb>litas, quæ dicitur à Græcis <foreign lang="grc">ἀυσνυσἱα</foreign>, <lb></lb>hoc eſt priuatio motus: à Latinis appo<lb></lb>ſitè, vocatur quies. </s> <s>Nam priuatio habet <lb></lb>magnam similitudinem cum ipſo con<lb></lb>trario, ſed hoc intereſt, quòd priua<lb></lb>tio non omnino negat, ſed habet apti<lb></lb>tudinem innctam cum negatione: con<lb></lb>tratium verò negat protlus. </s> <s>Argu<lb></lb>mento ſunt cæcum, & inerme, quæ di<lb></lb>ſtinguntur à non vidence, & à non ar<lb></lb>mato. </s> <s>Itaque quies opponitur motui <lb></lb>priuatiuè, ſed non indiſcriminatim, <lb></lb>quæque quies, cuique motui opponi<lb></lb>tur. </s> <s>Nam quies in termino à quo mo<lb></lb>tus incipit, opponitur motui: non qui<lb></lb>es in termino, in quem definit mo<lb></lb>tus: propterea quòd, quies in ter<lb></lb>mino ad quem eſt motus, finis & per<lb></lb>fectio eſt ipſius motus, quæ dicitur <lb></lb><expan abbr="etiã">etiam</expan> <foreign lang="grc"><gap></gap> & ὁ <gap></gap></foreign>: & ideo non<pb xlink:href="030/01/066.jpg"></pb>eſt contraria motui, cuius eſt perfectio, <lb></lb>verbi cauſa, ſanationi opponitur illa <lb></lb>quies, quæ eſt in ægritudine, non ea, <lb></lb>quæ eſt in ſanitate: <expan abbr="quoniã">quoniam</expan> ſanitas eſt <lb></lb>perfectio ſanationis: ęgritudo verò eſt <lb></lb>contratis, & aduerſa, à qua deiicitur. <lb></lb></s> <s>Sed quia termini ſunt contrarii, ideo <lb></lb>quies erit quoque quieti contraria. </s> <s>Qui<lb></lb>es ergo in termino à quo proficiſcitur <lb></lb>motus, aduerſatur quieti, quę eſt in ter<lb></lb>mino ad quem cietur motus: et quem<lb></lb>admodum mutationes opponuntur mu<lb></lb>tationibus contradictoriè, hoc eſt per <lb></lb><expan abbr="negationē">negationem</expan> & affirmationem, qualis eſt <lb></lb>generatio & interitus: ſic mutationis <lb></lb><gap></gap>acuitas, ſiue priuatio, quæ dicitur à <lb></lb>Gręcis <foreign lang="grc">ἀμιτα βλνσί α</foreign>, hoc eſt (vt verbú <lb></lb>verbo reddamus) immutabilitas, oppo<lb></lb>nitur priuatiuè mutationi. </s> <s>At cui? </s> <s>ro<lb></lb>get quis: nempè illi, quæ eſt in termi<lb></lb>no à quo fit mutatio, non illi, quę eſt in ter-<pb xlink:href="030/01/067.jpg"></pb>mino ad quem eſt mutatio, quia eſt ſua <lb></lb>forma & <foreign lang="grc">ἐνδιελε ̓χ<gap></gap>α</foreign>, vt generationi <lb></lb>opponitur immutabilitas illa, quæ eſt <lb></lb>in negatione ſiue in non ente, & interi<lb></lb>tui illa, quæ eſt in affirmatione, hoc, eſt <lb></lb>in ente: at que vt generatio & interitus, <lb></lb>affirmatio & negatio opponuntur, ita <lb></lb>quoque immutabilitates opponuntur al<lb></lb>tera alteri, quemadmodum etiam di<lb></lb>ctum eſt de motu. </s> <s>Sed immutabili<lb></lb>tas non eſt quies, alioqui alterum duo<lb></lb>rum incommodorum nobis incumbe<lb></lb>ret, aut non omnis quies opponeretur <lb></lb>motui: aut generatio, atque interitus eſ<lb></lb>ſet motus, id quod ſanè vtrumque eſſet <lb></lb>abſurdum. </s> <s>Iam verò cum ſtatuerimus <lb></lb>quietem in termino, à quo recedit mo<lb></lb>tus, opponi motui, qui ab eodem pro<lb></lb>ficiſcitur, tunc rogauerit quiſpiam, an <lb></lb>duo contraria ſint ſimul, quoniam vi<lb></lb>dentur eſſe ambo in aliquo, atque co-<pb xlink:href="030/01/068.jpg"></pb>dem, vt denigratio eſt in albedine, & <lb></lb>ſua quies. </s> <s>Roganti hunc in modum <lb></lb>reſponderem, eſſe ſimul non ſimplici<lb></lb>ter, ſed quadam ex parte: quia quem<lb></lb>admodum motus partim eſt in termi<lb></lb>no à quo incipit, partim etiam in ter<lb></lb>mino in quem deſinit, quia eſt diuidu<lb></lb>us: ſic etiam quies participat vtriuſque <lb></lb>termini: vt quando fit denigratio, <expan abbr="tũc">tunc</expan> <lb></lb>quies partim eſt in albedine, partim <lb></lb>in nigredine: quia ſuccedit nigredo ſen<lb></lb>ſim. </s> <s>Pręterea quies & motus, vt The<lb></lb>miſtius atteſtatur in Phyſica Ariſtote<lb></lb>lis, non verè opponuntur, ſed eſt op<lb></lb>poſitio priuatiua, quæ dicitur à Gręcis <lb></lb><foreign lang="grc">ἀν τι ̓θεσις κατὰ σξ̓θυενσιν</foreign>: quoniam quies <lb></lb>eſt priuatio motus. </s> <s>At magis motus, <lb></lb>quàm quies motui aduerſatur, ſiqui<lb></lb>dem motus ſint contrarii. </s> <s>Rurſus hoc <lb></lb>loco aliquis ſciſcitari commodè poteſt, <lb></lb>an quietis ſit generatio, non enim vide-<pb xlink:href="030/01/069.jpg"></pb>tur eſſe generatio, quia generatio quie<lb></lb>tis eſt via ad ſtatum, quem nuncupat <lb></lb>Ariſtoteles <foreign lang="grc">το̄ ἵ σα<gap></gap>αι</foreign>, ergo quies ter<lb></lb>rę ſurſum pręter naturam, eſſet via ad <lb></lb>ſtatum, quod quidem eſt falſum, quia <lb></lb>quæ feruntur ad ſtatum, illa ſtatui pro <lb></lb>pinquiora celerius mouentur. </s> <s>Sed ter<lb></lb>ra, quę fertur ſurſum, tardius mouetur: <lb></lb>ergo quietis non eſt generatio. </s> <s>Præ<lb></lb>terea ire ad ſtatum, eſt moueri in pro<lb></lb>prium <expan abbr="locũ">locum</expan>, ergo terra moueretur ſur<lb></lb>ſum ſuapte natura in proprium locum. <lb></lb></s> <s>Rurſum altius rem ſpeculanti, videbi<lb></lb>tur quietis eſſe generatio: quoniam <expan abbr="nõ">non</expan> <lb></lb>poteſt quippiam quieſcere, cuius quies <lb></lb>non generatur: hoc eſt non poteſt quie<lb></lb>ſcere, quod ad quietem non peruenit. <lb></lb></s> <s>Huic itaque ſciſcitanti, atque dialectico <lb></lb>more in vtramque partem diſputanti, & <lb></lb>argumentoſa oratione cauillanti, non <lb></lb>prius reſponderem, quàm mihi secum<pb xlink:href="030/01/070.jpg"></pb>conueniret, de quo genere quietis pro<lb></lb>poſita ſit controuerſia. </s> <s>Nam quies, eſt <lb></lb>aut ſempiterna, aut non ſempiterna, <lb></lb>ſempiterna quidem quies, eſt terrę quę <lb></lb>tempore çterno quieuit, & quieſcet, de <lb></lb>ſententia Ariſtotelis: non ſempiterna <lb></lb>verò, eſt earum rerum, quæ interdum <lb></lb>mouentur, interdum non mouentur: <lb></lb>& hæc rurſus, aut eſt naturalis, aut <lb></lb>violenta. </s> <s>Sanè violentæ quietis non <lb></lb>eſt generatio, naturalis autem eſt ge<lb></lb>neratio: quoniam generatio eſt via ad <lb></lb>ſtatum: venire autem ad ſtatum, eſt <lb></lb>ferri in locum proprium. </s> <s>Propterea <lb></lb>quies non ſempiterna, & illa quidem <lb></lb>violenta, ſiue præter naturam, oppo<lb></lb>nitur motui naturali. </s> <s>Nam quemad<lb></lb>modum ignis motus deorſum, qui eſt <lb></lb>præter naturam, aduerſatur motui ſur<lb></lb>ſum naturali, ſic quics ignis deorſum <lb></lb>violéta, aduerſatur quieti ignis ſurſum<pb xlink:href="030/01/071.jpg"></pb>naturali. </s> <s>Atque hactenus de omnibus <lb></lb>generibus cauſarum, & principiorum <lb></lb>motus, & proprietatibus, & affectio<lb></lb>nibus eius, atque adeo de quiete illi op<lb></lb>poſita, dicta ſint hęc ſatis per <expan abbr="methodũ">methodum</expan> <lb></lb>definitiuam, in qua nunc lubens <lb></lb>acquieſco, ipſam amplifi<lb></lb>caturus', ornando in <lb></lb>Ecphraſi toti<lb></lb>us phyſio<lb></lb>logię.</s></p><p type="main"> <s></s></p> </chap> </body> <back></back> </text></archimedes>