SÆPE ego mecum, tum res, quas uel na tura ædidit, uel ars inuenit, tũ nomina, quæ ei$dem & Græ ca & Latina olim fu erunt indita, animo reputãs, maximum utra{que} damnum, aliquot iam $eculis, fe- ci$$e animaduerto. Illas quod partim ne- glectæ iacer\~et, partim pror$us ignoraren @ur. Hæc quod aut inepte immutata, aut in eorum locum barbara quædam $ub$ti tuta e$$ent. Ex qua re tanta profecto bo- nis di$ciplinis & præclaris artibus obdu- cta caligo e$t, tanta earũ irrep$it obliuio, tanta deni{que} clades con$ecuta e$t, ut ad unam omnes qua$i ad interitũ quendam $pectare uiderentur, ni$i ip$is diuina illa prouidentia, quæ omnia regit & tuetur, in t\~epore $uccurreret, ac optimi cuiu${que} in du $triam ad hoc excitaret, ut eas è tene bris ereptas, in luc\~e reducere: ab obliuio- BERMANNVS ne uindicatas, in memoriã reuocare: ab extrema clade $eruatas, in libertat\~e a$$e- rere, $ummo quodam & eximio conatu anniteretur: quod ip$um $uperio ri ætate ut à multis cœptum e$t, ita bene & felici- ter proce$$it. Iam enim nõ modo linguæ Latinæ, ut de Græca taceam, puritas in Italia pulcherrime uiget, $ed exteræ etiã nationes non paucæ eam amplectuntur. Breuiꝗ́ꝫ, ni$i quid aduer$i, quod ab$it, ac- ciderit: eloqu\~etia ip$a uires $uas quoquo modo recuperare po$$e uidetur. At uero rerum cognitio, quæ lati$$ime patet, imò per omnia, quæ $en$ibus & animo com- preh\~edi & percipi po$$unt, $e ext\~edit, ple ri${que} $uis partibus adhuc negligitur. Nã, ut alia quamplurima omittam, permulta $anè in $ingulis animantium generibus, in natis è terra $tirpibus, in his quæ terra ip$a intra $e gignit, nobis plane ab$tru$a & incognita $ũt. Aut $i ea cogno$cimus, & non raro uel manibus tractamus, qui- bus tamen nominibus apud ueteres ap- pellata fuerint, omnino ne$cimus. Vnde @d ip$um nece$$e e$t con$equi, maximam e$$e u$us eorum partem quæ ignoretur.GEOR. AGRICOLAE Cum enim multa de natura & uiribus, quæ eiu$modi in rebus in$unt, à ueteri- bus, in primis Græcis, diligenti$$ime $cri pta $int: quæ longa experi\~etia inuenta, ra tione confirmata e$$e con$tat: nónne ea omnia lõge purius de ip$is, tan{quam} de fonti bus, haurire nobis liceret? $i modo nomi- na uetera & incorrupta nos non later\~et, aut his cognitis res, quæ ip$is $ignifican- tur, nobis ignotæ nõ e$$ent? At{que} ne lon gius ab eo, quod in$titui, recedam, Quis, quæ$o, ne$cit quanti u$us in medicina, præ$ertim ea ip$ius parte, quæ manu me detur, fuerint metallica? (Sic uero appel lamus quæ uel metalla ip$a $ũt, uel iuxta metalla reperiuntur, uel dum in fornaci- bus illa excoquũtur fiunt, uel aliqua alia præparatione ex ei$dem con$i$tunt) ne- mo certe: qui modo Galeni $ummi illius medici & Dio$coridis libros in$pexerit. At ꝗs hodie Molybdænã, Pyriten, Chal- citen, My$i, Sory, Põpholyga, Spodium, Diphryga, at{que} recrementa quædã metal lorũ & alia multa nobis indicare pote$t? præter Stibium enim, Lithargyrum, Ar- $enicum, Ceru$am, at{que} pauca quædam BERMANNVS. alia, nihil hodie ne{que} officinæ, in quibus cuiu${que} generis medicamenta conficiun- tur, hab\~et, ne{que} medici, liceat uera dicere, norunt. Pudeat nos eas uoces toties lege re, toties in ore habere, & res, quas $igni- ficant, non no$cere. Si nemo $atis æquo animo ferre po$$et nautam, qui $æpius de $ecuritate triremium narraret, cum uero interrogatus quod nauig{ij} genus e$$et, di cere, quia id ip$um nõ cogno$ceret, non po$$et, maxime $i triremes in eo ip$o ma- ri, {quo}d nauigare $oleret, minime dee$$ent, Quo tandem animo medicus tolerãdus erit, qui crebro de u$u & uiribus medici- narum, quas penitus ignorat, di$$erit? cũ ip$i liceat eas adhibita arte & diligentia, quibus hac parte opus e$t, interdum etiã in ea, in qua habitat regione, inuenire? Profecto no$tra in$citia & neglig\~etia fit ut multæ res lateant, multarum u$us pe- reat, multæ pror$us intereãt. Quid uero mirum $i ulcera quædã, quæ alioqui for- te curarentur, nõ $anamus, quum pauca admodum empla$tra, præ$ertim ex me- tallicis cõ$tituta, quibus ueteres $umma cum hominum utilitate, & maxima $ua GEOR. AGRICOLAE laude u$i $unt, integra conficere po$$u- mus. Quæ $anè præcipua fuit cau$a, quã ob rem me ad loca, quæ metallis abunda rent, cõtulerim. Quantum uero ibi con$e quutus $im, al{ij}s iudicandum relinquo, $tudiũ certe mihi nõ defui$$e complures te$tes e$$e po$$unt, in primis Bartholome us Bacchus, & Laurentius Bermãnus ui ri non minus literarum, {quam} rei metallicæ periti. Quos etiam præter alios $æpius in terrogando, ante{quam} metalla cogno$cer\~e, defatigaui. Cum aut\~e mihi tum à meden di officio, tum à grauioribus $tud{ij}s inter dum uacare liceat, ob multas cau$as ui- $um e$t $ermon\~e, qu\~e accepi docti$$imos uiros de metallis nuper habui$$e, expone re. Primũ ut futuri operis, quod de {ij}$d\~e, literis con$ignaui, ueluti gu$tum quendã $tudio$is præber\~e. Deinde ut no$træ æta tis homines, ut ip$e nihil egreg{ij} feci$$e uidear, ad res dilig\~etius inquir\~edum in$ti garem. Quæ ni$i ip$æ, utpote quibus ui- res in$unt, nobis notæ fuerint, ab${que} ullo fructu uerba $ermone terimus. Po$tremo ut quæ in Germania no$tra, ueteribus, quod $cio, incognita, in metallis reperiun BERMANNVS tur, ea pro uiribus in luc\~e proferrem. Si enim Græci, gens omnium docti$$ima, non $ua $olum, $ed etiam externa, memo riæ tradiderũt, turpe nobis $it res no$tras per $ocordiam & ignauiam no$trã etiam nunc tenebris qua$i obrutas e$$e & $ua luce carere. Tribuimus uero Bermanno metallici per$onam. Nam huıus artis pe- riti$$imus e$t, quippe qui miles olim mul tas regiones peragrauit, in quibus res me tallicas, nõ $ecus ac Dio$corides herbas, dum $ub $ignis Romanis militaret, ob$er uauit. Cum quo di$putãt duo docti$$imi & clari$$imi medici, Nicolaus Ancon, & Ioannes Næuius. Quorum alter in medi cina, quæ no$tra ætate ferè ex Arabibus traditur, non indiligenter uer$atus e$t & doctus præterea ex di$ciplina peripateti corum. Næuius aut\~e, tum literis Latinis & Græcis, tum maxime ueteri illa medi- cina eruditus. Cuius uiri nobile ingeniũ & $tudium $ingulare cum in Italia una operam daremus medicis mihi plane per $pecta $unt. Hi ita{que} cũ in foro uallis no- $træ $tarent, & Ancon Bermãnum acce dere uideret, ita exor$us e$t. AN. Ber- GEOR. AGRICOLAE. mãnum, ni fallor, uideo homin\~e doctum & ueterem amicum. NAE. Quibus $tuNeu@@ d{ij}s deditus e$t? AN. In primis di$cipli- nis numerat, metitur, canit, cur$us a$tro- rum tenet. NAE. Quid audio? AN. Rei etiam metallicæ intellig\~etia præ$tat. NAE. Sed ingreditur ueluti miles. AN. Recte, diu enim pedibus, ut pleri{que} no- $tri $olent, $tipendia fecit. Tace, $alutabo ip$um. Salue Bermanne. BER. Salui $i tis, quid e$t cur tot medicos con$piciam? e$t´ ne aliquis ægrotus? AN. Fuit. BER. Infelix uerbum apud poëtam, Fuimus Troës, fuit Ilium. Sed quis, ob$ecro tan- dem fuit? AN. Dicam non $ine magno dolore. Henricus. Slico, qui $ecundũ Ste phanum fratrem, quem fortiter pugnan- do contra Turcas, una cum Ludouico Pannoniæ@rege ab hinc ferè biennio pe- rire no$ti, & Chri$tophorum qui Romæ inter imperatoris mılites pe$te dece$$it, totius familiæ fuit decus. BER. Mi$era pror$us mortalium conditio, qui nuper apud Pannonas forti & inuicto animo in acie contra tot ho$tes pugnãdo $tetit, iam domi inter $uos à morbo deuictus ca BERMANNVS dit. Virũ certe ami$i$ti tibi amici$$imum. AN. Vera dicis, & quoties eius memo- ria mihi in animũ $ubit, toties lachrymis replentur oculi, nõ tam quod bene uolue rit mihi & tali amico orbatus $im, quãuis & hoc me non parum moueat, {quam} quod $uis omnibus nimis celere abreptus $it. NAE. Pius quidem dolor i$te quo affici te uideo, & iu$tæ lachrymæ, quas ob cla- ri$$imi uiri mortem effundis. Sed quia ea ratione natura nos omnes compegit, ut rur$um di$$oluere po$$et, eo æquiore ani mo mors toleranda erit, quocun{que} tand\~e cur$u ætatis cõtigerit, quod eam aliquan do cõtingere omnino nece$$e fuit. BER. Recte N{ae}uius dicit: tu uero mitte lachry mas, quibus nihil profici pote$t, nec phi- lo$ophum $atis decent: & quo id facilius fiat de al{ij}s colloquemur. Sed quor$um it Colomãnus? AN. Ad metallicos qui eum apud amicum quendam expectant, $ymbola forte daturus, uel partes in fodi nis empturus. BER. Amare ne & ip$e fodinas cœpit? AN. Maxime, multis e- nim iam annis in eorum numero e$t, de quibus Demetrius Phalereus ueri$$ime GEOR. AGRICOLAE mihi $crip$i$$e uidetur, Quæ accipere de bebant, non acceperunt, quæ habebant, abiecerũt. BER. Ne dicas ueri$$ime hæc de metallicis $cripta. nam et$i de nonnul lis dici po$$int, qui $ua in fodinas nihil un{quam} recepturi expendunt: non pauci ta- men contra reperiuntur qui minimis im pen$is maximas $ibi diuitias cõquirunt. Nónne hominum memoria Mõcero ad duc\~eta milia aureorum fodinæ dederũt? nónne totidem ferè Romano? Atque, ut omittam Polneros, Federanglios, Ippo- uios, Tome$ernos, Phloccios & alios cõ plures, quos omnes cum nihil, aut parũ admodum haber\~et, fodinæ bearunt, Ge- orgium Storcium no$ti? AN. Noui me dicum egregie doctũ, necnon metallicæ artis gnarum. BER. Is e$t quem dicere uolebam: pater ip$ius multa milia num- mum è fodinis argentar{ij}s con$equutus e$t. AN. Audiui. BER. At{que} huius fi- liam, illius $ororem Colomanus in uxo- rem habuit: qua ex re $pl\~edidæ illius for- tunæ particeps factus e$t. AN. Non mi rum ergo $i ip$e fodinas amat: ego ada- marem $i tantas mihi diuitias largir\~etur, BERMANNVS. quantas uel ip$i Storcio olim Anneber- gum, uel nuper hic Suicero homini Rhe nano uena cui Stella nomen e$t. NAE. Cedo quot milia arg\~eteorum nummum. qui hic cuduntur, quorumꝗ́ꝫ $inguli au- reum Rhenanum ualent, accepit? AN. Certius Bermannus dicet. BER. Plus quadraginta. NAE. Quid autem uena, argenti ferax´ ne adhuc e$t? BER. Ma- xime. NAE. Vbi nam ea e$t? BER. Non longe hinc in $uperna mõtis huius planicie. NAE. Rogo te quammaxime Ancon hunc ores ut nobi$cum a$cendat, & uenam quæ tantos the$auros effundit nobis mon$tret. AN. Bermanne, $i tibi per negocia licet, per amicitiam no$tram te etiam at{que} etiam oro, cum mei, qui & ip$e uidere percupio, tum præ$ertim Næ u{ij} gratia id agas: hac enim ratione nouã illius amicitiam tibi inire licebit, & uete- rem no$trã confirmare. BER. Quamuis negocia multa & magna mihi $int, his ta men omnibus prætermi$$is ue$træ mor\~e geram uoluntati. AN. Quia id ip$um quod uolumus à te impetramus, nullam moram interponendã puto, quin $tatim GEOR. AGRICOLAE ad uenæ i$tius fodinas a$c\~edamus. BER. A$c\~edamus: ab omni enim mora tempo ris breuitate excludimur, meridies iam ab{ij}t: certe ni$i dies hoc anni t\~epore apud nos longior e$$et, nihil efficere nos po$$e crederem. NAE. Fe$tinãdum igitur no bis puto. BER. Hos montes qui cingũt Bœmiam, ni$i memoria me fallit, Sude- tas appellat Ptolemæus. NAE. Haud te fallit, opinor. Bœmia eni ip$a undiqua{que} montibus $ylue$tribus munita & qua$i circum$epta e$t: quorũ altiores qui par- tim eam circundant, partim longe intror $us pertinent, ac regionem ip$am ferè in- ter$ecãt: partim extra eam etiã meridiem uer$us & occid\~etem excurrunt, Sudetas appellari tecum $entio. BER. Hi ita{que} cum reliquorum metallorum omnium, tum maxime argenti feraces $unt. Fodi- nas enim eius generis metalli celeberri- mas qua${que} in ip$is e$$e nouimus. Atque adeo Fribergũ in pede pene i$torũ mon- tium, qua parte ad Mi$niam $pectant, $i- tum e$t. Annebergum item & Gairum, quæ inter Fribergum & uallem interia- cent. Snebergum uero ad Muldam flu- BERMANNVS men, ubi {ij}dem in occidentem uergunt. At{que} in metallicos omnes, qui ea loca in- colunt, antiqua & nobilis ducum Saxo- niæ familia dominatur. Vallis aut\~e hæc intra ip$os mõtes e$t, & in ei$dem uer$us Morauiam, Igla & Cottenbergum: uer- $us Sile$iam Reichen$teinum, Aldeber- gum, Cuperbergum, Goldebergum. Ha ctenus loca quæ argenti metallis abun- dant, uno at{que} altero excepto, recen$ui. Iam in {ij}$dem montibus $unt non paucæ plũbi candidi fodinæ, è quibus olim mul tum floruerunt Aldebergum, Irbere$dor fum & Graupum: nunc floret Sclacche baldum, quod à no$tra ualle nõ amplius duodecim milia pa$$uũ abe$t. Totidem ferè Plei$tadium, in quo loco plumbum nigrum effoditur, unde & nomen habet. Fodinæ autem ferrariæ innumeræ, quas præterire mihi ui$um e$t. At æris metal- lis & plumbi nigri Melibocus mons ma- gis abundat, in quo $unt Eislebum, Man nifeldum, Hoche$tadium, in quibus mul tum æris conficitur. E$t in eodem Gosla ria, ubi tantũ Galenæ, ex qua plumbum nigrum excoquitur, inuenitur, ut mons GEOR. AGRICOLAE quidam fere nihil ni$i Galena e$$e uidea tur. Arg\~eti uero uiui magna admodum copia reperi\~t Schonbach{ij}, quod ip$um quo{que} in Boemicis montibus $itum e$t. NAE. Cornelius Tacitus qui de Germa nia {quam} potuit homo Latinus id temporis dilig\~eti$$ime $cribit, ita ait: Argentum & aurum propit{ij} an irati d{ij} negauerint du bito. Ex quibus uerbis per$picue intelli- gi pote$t, nullas eorundem metallorũ fo dinas olim in Germania extiti$$e. Adie- cit tamen id quod uirum prud\~etem de re incerta & dubia dicere decuit. Nec tam\~e affirmauerim nullã Germaniæ uenã ar- g\~etum aurumue gignere, quis enim $cru tatus e$t? BER. At hodie plurimi $cru- tantur & re uera inueniunt Germaniam præ cæteris regionibus metallis abunda- re. AN. Nota res e$t. Sed potes´ ne dice re quando primum fodinæ apud no$tros cœperint? BER. Dicã ea quæ $cio. Fer- rariæ fodinæ omniũ primæ fuerũt, quas Gothmi qui Gallica lingua u$i $ũt, ut id\~e Tacitus $cribit, coluerunt. NAE. Recte dicis, nam uetu$tiores non memini, ni$i forte uerum fuit quod Plin{ij} tempore, ut BERMANNVS. $cribit, ferebatur æris fodinas in Germa- nia repertas. BER. Po$t Ferrarias Go$- lariæ fuerunt plumbi nigri, quæ, et$i no- bis incertum fit, quo anno cœperint, ta- men $ub Othone magno imperatore, ut annales no$tri referũt, primum fodieban tur, id e$t, annos circiter ducentos & u$- ginti ante Fribergum, quod e$t in Mi$- nia, cuius fodinæ celeberrimæ anno ab hinc tricente$imo $eptuage$imo tertio ca $u quodam coli cœperunt. Cum aut\~e ar gento maxime abũdar\~et, & ob eã ip$am cau$am plures undi{que}, qui rei metallicæ operam darent, cõgregarentur, qua$i co- loniæ quædam ad loca uicina, licet non {ij}$dem temporibus, deductæ $unt, è qui- bus nobiliores & quæ hodie etiã florent Irbere$dorfum, Gairum, Aldebergum. Trapenaurum uero & Mocch\~ebergum fere obliuio obrui$$e uidetur. Sed & Igla ip$a Fribergum $ub$ecuta e$t, quantum ex legibus, quas ab illis $e tra$$ump$i$$e aperte fat\~etur, colligi pote$t. Po$t Iglam Cottenbergum fodi cœpit. Snebergum autem abhinc annos duo de $exaginta. Annebergum $eptem & triginta. Nuper GEOR. AGRICOLAE uero hæc uallis no$tra nõ minus reliquis argento abundans, & uiris metallicis re- ferta, à quibus pro$eminati ferè $unt hi qui fodiunt Plei$tadium, Cin$tadium, Bi $etalum. AN. Pergrata hæc temporũ no tatio fuit: uerũ nimium fe$tinamus, $ub$i $tamus parũ at{que} in ip$am uallem de$pi- ciamus. NAE. Deum immortal\~e quot & quãta ædificia, quæ tũ uallem tegunt, tũ ita montibus ex utra{que} ip$ius parte hæ rent, ut alterũ alteri qua$i incumbere ui- deatur: aliquã ex magnis urbibus no$tris Erphurdium puto uel Pragam pene ui- dere mihi uideor, aut quãtas Italia habet Bononiam & Patauium: & audio, quod magis mirum, perpaucos e$$e annos ex quo fodinæ hic cultæ $unt. BER. An- nus e$t duodecimus cum una modo ca$a e$$et iuxta ueter\~e puteũ ferè collap$um: per id\~e temporis in Thermis Caroli quar ti imperatoris erant Alexãder comes Le i$nicius uir $trenuus & qui per$æpe Tur cis terrori fuit, Volfgãgus Schonbergius Baro nõ minus prudentia {quam} genere & di uic{ij}s clarus, Stephanus Slico qui in bel- lo contra Turcas infeliciter ge$to, ut $ci- BERMANNVS tis, fortiter occũbere potiu${quam} fugere ma luit, & præter hos è Tomi$ernis quidã, qui fatis ita uolentibus con$ilium de ue- teri puteo in$taurãdo ineũt, quod ip$um cum collatis pecun{ij}s, agere cœpi$$ent, non longo t\~epore po$t fo$$ores uenã ar- gento diuitem inueniunt: ea res uicinos commouet, maxima undi{que} confluit tur- ba metallicorum, quorũ pars uirgula di- uina uenas quærit, pars coniectura qua- dam artificio$a, at{que} fo$$as agunt: uix pu- teus quibu$dam in locis fodi cœptus e$t, cum $ub $ummo qua$i ce$pite argentum inueniunt: ut in Turcarum monte, quem è regione con$picitis, euenit: & in altera parte huius montis, quem à Scotis no$tri appellarunt: quod $ane multo etiam plu- res huc traxit, ut $umus omnes ferèho- mines pecuniarum auidi, & paruis $um- ptibus ac labore {quam} minimo dite$cere cu- pimus: qua de re tot domus extructæ, tot putei effo$$i, tot cuniculi in montes $unt acti. NAE. Mira narras. BER. Quos nunc montes arboribus $poliatos cerni- tis, in his den$i$$ima $ylua erat: & ualles quas iam tot milia hominum habitant, la GEOR. AGRICOLAE tibula erant ferarũ. AN. Vt modo unum è montibus Turcicum, alterũ Scoticum nominabas, ita ne & reliquis $ua $unt no mina? BER. Maxime. quem è tran$uer $o con$picitis, qui ꝗ́ꝫ in longũ $ine interie cta ualle meridiem qua$i uer$us port\~edi- tur, à Turcis, ut dixi, appellant: qui uero præ cæteris omnibus in altum erigitur, ob id Turriferum nominant. Huic qui $ube$t medius, ut e$t, uocatur: quem aut\~e ultimum ex eod\~e latere uidetis Solaris, quod ad $olem orientem $pectat, dicitur: at{que} hi omnes unius lateris montes re$pe ctu uallis orientem uer$us $iti $unt. Alte- rius uero, quem primũ cernitis ip$i à Ni colao quodam, proximo à cuneo nomen dederunt. Tertius ordine e$t Carbonari- us. Quartus, in quo nũc $tamus, à Scotis nomen accepit: eum $equitur qui à $acer dotibus dictus in $uperiorem & inferio- rem diuiditur. AN. Vnde hæc nomina mõtibus? Fuerũt´ ne hic Turcæ? BER. Ab$it ut Turca in mediam qua$i magnæ Germaniæ regionem penetret, quo Ro manus qui toti ferè orienti & occidenti imperabat, tot cruentis bellis peruenire BERMANNVS non potuit. Sed $ic uulgus metallicorum nominat ut unum ab altero di$tinguere po$$it. Pergamus nũc uix enim medium montis $uperauimus. NAE. Præcedas. Sequimur. AN. Nimium fe$tinamus. BER. Credo te diuitem factũ quod tam tarde progrediaris. AN. Quid ita uero? BER. Quia nuper quidã, cuius nomen, ne quempiam lædere uelle uidear, taceo, antequam dite$ceret, & in $umma adhuc ege$tate e$$et, quotidie bis aut ter nihil que$tus hunc montem a$c\~edere $olebat, ut uero melior fortuna a$pirare cœpit, mox de difficultate anhelitus conquerit, & auram ait e$$e grauem, $e ultra in ualle commorari nõ po$$e. AN. Quid narras? ita´ ne diuitiæ mutãt mores? BER. Quid al{ij}s contingat ne$cio, $ic certe i$tum uidi mus mutatum. NAE. Vulgi quid\~e mo res hoc modo mutari $olent, optimorum aut\~e uirorum minime: quorum animus rebus $ecundis nõ effertur: aduer$is non de{ij}citur, $ed $emper idem e$t & manet. AN. Aër $atis $erenus & gratus e$t in ualle hoc anni t\~epore, qualis uero in au- tumno & hyeme $it ignoro. BER. Sole GEOR. AGRICOLAE bant quid\~e his poti$$imum temporibus, quæ modo dixi$ti, e$$e nebulæ tantæ & tam cra$$æ ut uallem totam obtegerent, & a$pectum etiã $olis interdũ nobis adi- merent, & iure qui$piam tum dicere po- tui$$et nos non aliter ac Cimmerios in te nebris uer$ari: nunc uero tum $yluis præ ci$is, tũ multis cuniculis, per quos riuuli a quarum effluunt, in mõtes actis, ce$$ant nebulæ, utpote mõtibus aridiorib<_>9 factis & aura liberiori reddita: at{que} ita etiã ual- lis no$tra caligine ultra nec circunfundi\~t nec occulta\~t. Sed de his $atis, iã enim pro pe uenã, quam uidere uultis, $umus. Ve na etiam, quà nũc gradimur, $ube$t, quæ Stellam per trã$uer$um di$$ecat. NAE. Habet´ ne ip$a nomen? BER. Habet. He tere$pergiam nominant. NAE. Vnde? BER. Ab inuentore. NAE. Quid au- dio? uenis & puteis ut olim apud Hi$pa- nos ab inuentoribus nomina induntur? Si enim recte memini Plinius $criptum reliquit. Mirum adhuc per Hi$panias ab Hãnibale olim inchoatos puteos durare $ua ab inu\~etoribus nomina habentes, ex quis Bebelo appellatur. BER. Nõnullis BERMANNVS ab al{ij}s rebus prout inu\~etori placuit, pro xime enim fodinæ $unt, quarum alia Cæ $ar Germanicus nominatur, alia a$inus aureus, alia ur$us. Vides terminũ hunc? NAE. Lapidem uideo terræ infixum. BER. Recte. Bacchus uocatur hæc di- men$io. NAE. Quid Bacchus agit in his montibus ubi uix cre$cunt pruna $ylue- $tria? BER. E$t, ut dicis, $ed hic inueniũ tur tot & tantæ ma$$æ argenteæ, ut $i cui fortuna bene uelit, ip$i uina, uel è Creta u${que} allata, defutura non $int. Suum aut\~e nomen fodinæ dedit Bartholomeus Bac chus, uir omnis antiquitatis & eruditio- nis amanti$$imus, no$ti homin\~e? NAE. Noui. Ab$temium non Bacchum dici o- portebat: nam paulum uini bibit. BER. At partes in hac ip$a fodina nonnullis do nauit qui hilares e$$e $olent, èquibus unũ tibi nominabo Eobanum He$$um poëta rum omnium, quos hactenus Germania habuit, in elegia, mea $ent\~etia, facile prin cipem. NAE. In eod\~e genere carminis ip$um non longe $equitur Iacobus My- cillus iuuenis optimo ingenio & flagrãti $tudio. Sed Eobanus dignus ꝓfecto e$$et GEOR. AGRICOLAE fortuna Suiceri. {quam} uell\~e Hetere$pergiam uenã argenti tam ferac\~e e$$e {quam} Stella e$t. BER. E$t $anè, nã & ip$a in monte Tur cico, ubi aliud nomen habet, ingentes the $auros effudit, ne{que} exiguos in pede hu- ius montis: $ed hoc in loco nec profundi $atis $unt putei, nec cuniculi huc peruene runt, quã ob rem hic etiã aliquid nos effi- cere po$$e $peramus. NAE. Si $pe quic {quam} efficeretur, equid\~e una cum Eobano $pe- rarem, tam amo uirum, cum quo mihi olim Erphurd{ij} magna familiaritas inter- ce$$it. BER. Sperandum omnino e$t, $iquidem præter $pem no$tris interdum nihil e$t, puteis ad centum u${que} orgyas ef fo$$is, & quem ad modum recte dictũ e$t, Spes alit agricolã, ita eadem $ola per$æpe metallicũ ad intima terræ ui$cera & Plu- tonis regna ducit. AN. Ego $pem precio nõ emo. BER. Quid ita? AN. Quia mul tum in fodinas $umptũ facere oportet, {quo}d $i iã $pes fefellerit, merito me derid\~edum putar\~e, qui quæ certa erant in incerta im penderim, & temere me fortunæ cõmi$e rim. BER. Nimia i$ta tua prouid\~etia ob- $tabit, {quo} minus un{quam} uel bon<_>9 metallicus BERMANNVS uel diues, quò peripatetico a$pirare lice- ret, fias. At{que} hac certe rõne ne{que} agrico- la $ereret, quia tim\~eda $it calamitas, ne{que} mercator nauigaret, quia naufra giũ perti me$cendũ, ne{que} qui$ꝗ̃ in militiã iret, quia incertus $it belli exitus, $ed bene $perant omnes & feliciter $æpius procedit, nemo uero animo ꝗ abiecto & timido fuit un{quam} rem fecit, aut etiã faciet. Sed deflectamus ad $ini$trã & ad puteũ, cui Cõ$tãtinus no men e$t, accedamus. NAE. Quod tu mo do puteum, Vitruuius $pecum appellat. BER. Ita e$t, at{que} cũ eo Germanicũ no- $trũ conuenire uide\~t, uoce deducta à uer bo, quod licet utri{que} nationi diuer$um $it, idem tñ $ignificat. E$t aut\~e Con$tantinus dim\~e$io quinta uenæ Stellæ. NAE. Au- $picatũ $ane & impatoriũ nomen puteus hic habet: largie\~t, ut decet impertaorem, regia pror$us munera. BER. Speramus, & nuper cœperat, at{que} uno & altero die quinquaginta pondo arg\~eti effodieban\~t, interea nihil uidimus, de$yderamus in eo con$tantiam. AN. Qua$i uero nõ $peran dum uobis e$$et. Sperate cum iterum ar- gentũ eruetur, tum forte cõ$tantior eric. GEOR. AGRICOLAE BER. Tunc etiam ubi res cum nomine concordabit uere Con$tantinus appella bitur, at{que} adeo $i abunde argentum lar- giatur, magnus. NAE. Quid hic uideo? BER. Machinã uides tractoriam, quam duo iuuenes robu$ti circumagunt, & $i- tulis quicquid mõtis decu$$um e$t extra hunt. NAE. Labor non exiguus e$$e ui detur. BER. Omnium maximus: à $um mo mane u${que} ad ue$perã carris, id quod extraxerunt, euehentes, ad eundem labo rem, tan{quam} Si$yphus ad $axum, redeunt. NAE. Ancon no$ter $i in duos men$es machinam uolueret, nõ in Cra$$orum fa milia, ut nunc, cen$eretur, $ed Macer fu- turus e$$et. AN.@ Inimicis i$ta precanda, $iue malis Stoicis, qui $uam tolerantiam prædicant, haudqua{quam} Peripateticis aut Epicureis quibus ornatior & delicatior uita placet. BER. Hoc loci nihil iam e- greg{ij} uidebitis, eamus ad eiu$dem uenæ puteos arg\~etiferaces. NAE. Quã pictu ram occid\~etem uer$us in tabula, foribus ca$æ cuiu$dam præfixa, cõ$picor? homi- nis bifrontis imago ne e$t? BER. Ianus e$t. NAE. Ianus? BER. Ille ip$e, quem BERMANNVS antiquitas iccirco, qu\~eadmodum $citis, bifrontem finxit quod & præterita $ciue rit & futura præuiderit. NAE. Quid pu teus eó ne nomine appellatur? BER. Sic nomen ip$i dedit Bacchus no$ter. NAE. Illé ne deos eligit quorum in tutela fodi- nas $uas e$$e uult? BER. Quin potius al tera appellatione, nempe Bacchi, ad no- men $uũ, ut ante quo{que} dixi, alludit. Hac metallicos quo$dam monet, ut quemad- modũ Ianus olim erat, ita & ip$i $int pro- uidi, ne omnibus pecun{ij}s exhau$tis, in extrema tandem ege$tate uiuant. NAE. Ianus qui bifrõs e$t minime fallet, ut nec ip$e falli pote$t. BER. Quid futurum $it forte Ianus prouidere, aut Lynceus qui omnium acuti$$ime uidi$$e traditur, cer- nere potui$$et. Nos, quibus tanta proui- dentia & acumen ui$us negata $unt, ne$ci mus. Speramus tamen indic{ij}s quibu$dã adducti. A. Quid ais? $un\’t ne uobis indi cia? BER. Maxime. AN. Sint $ane, ut dicis, at incerta pror$us & dubia $int ne- ce$$e e$t. Qui eni $cire pote$tis quamdiu ea ip$a firma erunt? aut $i diu etiam erunt firma, arg\~etum certe $ube$$e? mihi quid\~e GEOR. AGRICOLAE nullo modo id fieri po$$e uidetur: quæ e- nim acies humani ingen{ij} aut tanta e$t? aut e$$e po$$it? ut in intima terræ pene- tret, at{que} quid ibi recõditum $it in$piciat? Certe $i quid fodiendo efficitis, illud ip$ũ uos laboris in$tantia & bona fortuna po tiu${quam} arte aliqua efficere credo. BER. Siue arte, quæ, ut quidem ego $entio, hic non omnino nulla e$t: $iue fortuna, ut tu uis, quippiam a$$equamur, nõ referre pu to: id modo a$$equamur, quod tam uehe menter optamus, ob quod tot mole$tias & erũnas perferre $olemus, cuius deni{que} gratia & dies & noctes tantopere labora mus. NAE. Ne nunc in hunc latum di- $putationis campũ ingredimini, ubi ma- ior\~e uacation\~e habebimus, de his nobis di$$erendum erit, & quidem accuratius. Certe & hæc uena per tran$uer$um Stel lam $ecat. BER. Ita e$t. NAE. Quo no mine appellatur? BER. Triadis. AN. Au$picato $ane, ternarius enim numerus initium, mediũ, & finem, quibus omnia tran$iguntur, continet. NAE. Quia hic omnium perfecti$$imus e$t, nõ erit uena $ine argento. BER. Satis uberes fructus BERMANNVS in monte, cui à Turcis nomen e$$e dixi- mus, dedit, nec multo minores in radice huius mõtis: quid uero in hac ueluti pla nicie datura $it, tempus, quod omnia re- uelat, o$tendet. NAE. Nouam figuram domus con$picor. Pyramis aliqua mihi e$$e uidetur. AN. Mihi uero ad exemplũ etiã Panthei Romani facta. BER. Per- belle, $iquid\~e in ea Plutus habitat omniũ deorum potenti$$imus. Aedificium enim hoc $uper puteũ, qui tantas diuitias cum multis qui ege$tate olim ualde oppre$$i erant, tum Suicero largitur, extructũ e$t. NAE. Quid Plutus tãdem re$pexit ege nos? Chremylus ne aliquis illum ad Ae- $culapium duxit, ut ip$i ui$us re$tituere- tur? BER. Minime. Sed metallici qui multum & diu intra terram, quo $e abde re $olet, eum quærunt, cum uero inu\~etus fuerit, $ub dium protrahunt: quod ubi fit maxima undi{que} hominũ multitudo eius ui$endi gratia accurrit, at{que} ip$ũ magna cum læticia & ingenti plau$u excipiunt. NAE. Non minori credo quàm Veneti $uas naues, mercibus oneratas, cum eas uel ex Beryto, uel Alexandria redire ex GEOR. AGRICOLAE alti$$ima turri pro$piciũt. BER. Ducũt uero ip$um non ad Ae$culap{ij}, $ed ad offi cinas metallicas ut $uam luc\~e & nitorem recipiat: quam ob rem eos beare $olet. NAE. Læta hæc $unt, his poti$$imũ qui- bus ea felicitas contingit. Sed cur ab al{ij}s fodinarum ca$is hæc differt? BER. Intel liges, ingrediamur. NAE. Deum immor talem quantam machinam uideo, e$\’t ne pro expugnandis urbibus, ut olim aries & te$tudo parata? BER. Pro expugnan da uena hac, quæ argento abundat, fabri- catam uides, e$t autem & ip$a tractoria. NAE. Quid agũt hic equi? BER. Cir cunducunt eam. NAE. Magna facilita- te. quàm uellem nunc Stratonis Lamp$a ceni librum, qu\~e de machinis metallicis $crip$it, extare. BER. Vell\~e & ego plu- rimum, de machinis enim, quibus ponde ra leuãtur, præter Vitruu{ij} quædam, fere nihil $upere$$e $cio. NAE. In Stratone crederem huius & $imiliũ de$criptionem artificio$am inueniri po$$e. BER. Forte inuenire\~t, multæ tam\~e machinæ $i quid ego $entio, à no$tris hominibus inuentæ $unt, quæ ueteres illas non parũ artificio BERMANNVS uincũt, aut multũ ab eis differũt. NAE. De re quam ignoro non contenderim te cum. BER. Equidem quod de machinis apud Græcos authores fuit, à Vitruuio tran$criptũ puto: quod $i iam no$tra cum illis cõferes, tum quid inter$it iudicare po teris. Puteorum certe profunditas nece$- $itate quadã no$tros adegit ut tot & tan- ta in$trum\~eta tractoria excogitarent. Sũt autem longe maiora & artificio$iora pro funde admodũ in ip$is puteis cum Gairi, quæ patria mea e$t, tũ præ$ertim Sneber gi, ubi puteus fodinæ, ex quo tãti the$au- ri, no$tra fere memoria, effo$$i $ũt, ducen tarũ ferme orgyarũ altitudine e$t: quare eiu$ce modi machinis opus fuit. NAE. Quam puteorum profunditatem narras, at{que} etiã re$tant adhuc inferi? BER. Imò Cottenbergi putei $unt plu${quam} quing\~eta rum orgyarum altitudine. NAE. Et non dum aulã Plutonis expugnarunt metal- lici? AN. Profecto $i uera e$$et opinio Py thagoreorum, qui terram non in medio ut centrum $tatuũt, $ed circulum, qui cir- ca medium uoluitur, iam dudum ille ip$e in tanta puteorũ profunditate perfo$$us, GEOR. AGRICOLAE iter metallicis ad eos qui aduer$i nobis $tare dicuntur, aperui$$et. NAE. Xeno phanes Colophonius & Empedocles qui imm\~e$am infinitam terræ profundita- tem decreuerũt, hoc argum\~eto, tanquam $en$uũ iudicio, nixi aduer$arios $uos for- titer oppugna$$ent. Sed multum forte a- quæ hab\~et tã alti putei. BER. Quidam planè $unt aridi in tãta profunditate: qui dam adeo multũ aquæ continent, ut Tha les Mile$ius hinc terrã aquæ, ut ligna $o- lent, innatare probare po$$et. NAE. For ta$$is in his uel ad Styga, uel ad Cocytũ, uel ad aliquem alium inferorum fluuium à ue$tris peruentum e$t. BER. Vtutio camur genus certe dæmonum in fodinis nonnullis uer$ari compertũ e$t: quorum quidam nihil damni metallicis inferunt, $ed in puteis uagantur, ac laboribus cum nihil agant, $e exercere uidentur: nunc ca uando uenam, nunc ingerendo in $itulos id quod effo$$um e$t, nũc machinam uer- $ando tractoriã, nunc iritando operarios, idꝗ́ꝫ poti$$imum faciunt in his $pecubus è quibus multum argenti effoditur, uel magna eius inueniendi $pes e$t. Al{ij} uero BERMANNVS nox{ij} admodum $unt, ut ille qui ante ali- quot annos Annebergi in fodina cui no- men Corona Ro$acea, tan@@@ere infe$ta- bat metallicos, ut duodecin uæ res mul tis nota e$t, necarit, ac ea de re fodina, quantumuis argento diues e$$et, relicta fuit. AN. Eius generis dæmonum, quod in metallis e$$e $olet, inter reliqua, $ex enī numerat, P$ellus mentionem fecit, at{que} id ip$um, ni fallor, cæteris peius, ut quod cra$$iori materia amictum $it, e$$e dicit. BER. Sunt inter eos non nulli, ut dixi, ita praui, ut metallici eos non $ecus ac pe $tem quandam præ$enti$$imam auer$en- tur & fugiant: al{ij} contra mitiores, quos frequentes ade$$e & laborem eorum $æ- pius audiri non modo nõ ægre ferunt & dolent, $ed etiam exoptant & pro bono omine ducunt. Sed mittamus dæmones, tot & tantis machinis opus fuit ut aqua & id quod effo$$um e$$et, extraheretur. NAE. Digna profecto e$$ent hæc & e- iu$modi alia in$trum\~eta ut po$teritati tra derentur. BER. Digna planè, & arbitror breui futurũ. NAE. Magnus $itulus hic e$t. BER. Eum minores octo uix exple GEOR. AGRICOLAE re queunt: hac ita{que} machina die uno tan tum montis decu$$i extrahitur, quantum altera octo integris diebus. AN. Funis quo{que} ductarius cuiuis rudenti æquãdus e$t. NAE. Videamus ea quæ extracta $unt. BER. Melius extra ca$am in tumu lo è fodina ege$to à uobis uideri poterũt. Primo nan{que} argenti materiam cõ$picie- mus: narrauit enim mihi præ$es fodinæ mox cum alter $itulus extraheretur quæ dam ine$$e quæ multum argenti contine ant. NAE. Nõ mihi di$plicet. AN. Nec mihi. BER. Statim fiet: $i quid\~e puteus non multum profundus e$t, non enim ul tra $exaginta orgyas, quod $i ad centum eo modo quo cœpit argentum fuderit, regiæ pror$us diuitiæ effodi\~etur. NAE. Dies po$teri quid fiet indicabũt. BER. Venæ certe exten$io, exitus, fibræ ma- gnum quiddam pollicentur, $ed $itulus iam extractus e$t, & aluei quidã in eum impo$iti à præ$ide & $uis extrahuntur ut eos in domicilium quod hic proximũ e$t ferant, quam ob rem $equamur. NAE. Probe dicis, eiu$modi enim materiæ ui- dendæ gratia tecum a$c\~edimus. BER. BERMANNVS Ingredimini. NAE. Quot $itulos & al- ueos uideo. BER. In his omnibus ar- genti materia e$t, at{que} hic primum uides Galenam $iue plũbaginem. NAE. E$\’tne hæc plumbago, quã Plinius μολύβδ{αι}ναμ etiam uocat? BER. Ita $entio. Huic ta- men $ententiæ i$to modo adhæreo, ut $i quis claris & euidentibus argumentis ali ter $e rem habere probauerit, nõ inuitus me ab ea auelli $inam. NAE. Probe di- cis, & eo animo maxime qu\~e{que} e$$e opor tet, qui in quauis re uerum inuenire $ine pertinacia & cont\~etione uelit. Sed, ob$e- cro, dic nobis quibus indic{ij}s per$ua$us Galenam id e$$e putas? BER. Quæ nũc mihi homini metallico $uccurrunt, ea di- cam, ne{que} dubito quin à philo$ophis & medicis lõge & plura & accurata magis dici po$$int, modo tantũ ot{ij} $ibi $umant, ut in hanc rem animos parum int\~edant: nam multa con$yderatione opus ip$is nõ e$t. Galena ita{que} uena tum $olius plumbi, tum communis argenti & plumbi uoca- tur: id qᵭ aperte ex uerbis Plin{ij}, quæ ita hab\~et, colligi\~t. Loqtur aũt de terra in qua ine$t argentum. Excoqui non pote$tni$i GEOR. AGRICOLAE cum plumbo nigro aut cũ uena plumbi Galenam uocant, quæ iuxta argenti ue- nas plerũ{que} reperitur. Libro uero $equ\~eti ita $cribit. E$t & μολύβδ {αι}να, quã alibi Ga lenã uocauim<_>9, plũbi & arg\~eti uena cõis. NAE. Satis clare ex his uerbis Plin{ij} Ga lenã uenã e$$e uel plumbi tantũ uel plum bi & arg\~eti $imul intelligitur. BER. Iam con$tat plumbũ, de nigro loquor, ex hac una materia, quã cernitis, & alio quodã genere non perinde ita fœcundo huius metalli, excoqui po$$e: modo $olũ, quale ferè e$t Villacen$e, modo uarie mixtum argento, ita ut eiu$modi plumbi tal\~etum nunc libram argenti, nunc mediam: inter dum etiam minus contineat. Aliud præ- terea genus Galenæ e$t, huic, quod iam uobis o$tendi, colore nihil di$$imile, $ed pror$us $terile & ita $ubtile ut totum uio lentia ignis con$umatur, ac per fumum euaporet. Hæc prima mea cõiectura e$t, quod $i quis ex al{ij}s quibu$dam quàm ex his ip$is, de quibus modo dixi, plumbum nigrũ excoqui unquam aut uidit aut au- diuit, dicat & minime grauiter ferã rem in dubiũ uocari. NAE. Non coniectura BERMANNVS e$t, meo arbitratu, $ed argumentum $atis $irmum, $i tu, qui tot regiones peragra$ti ex nullo alio genere plumbum nigrum confici uidi$ti. BER. Equidem nõ uidi, quid al{ij} uiderint ne$cio. Altera coniectu ra leuis admodũ e$t, fateor. Galena $iue Hi$panicum, $iue alterius gentis uocabu lum $it, nihil moror: nam no$trũ non ef$e hinc per$picuum puto, quod $erius me- talla fodi cœpi$$e in Germania con$tet: id certe no$tri imitati, eandem rem $imi- liter, ultimis tãtum modo literis mutatis, appellarunt. AN. Hæc coniectura $ua ui $atis firma e$$e non uidetur, priori uero iuncta eam non parũ confirmat. NAE. Marcellus Virgilius, qui po$t Hermolaũ Barbarum Venetum & Ioannem Ruel- lũ Sue$$ion\~e$em, uiros docti$$imos, Dio- $coridem interpretandum $ibi $ump$it, u- triu${que} linguæ, mea $ententia, nõ fuit im- peritus, $ed in harum rerum cognitione penè rudis. Is mihi $emper ui$us e$t erra$ $e, cum $cribit in annotationibus $uis $e credere Galenam à Galecia Hi$paniæ di ctam. AN. Quid ita? NAE. Quia Pli- nius hac parte mihi graui$$imus auctor, GEOR. AGRICOLAE negatin Galecia plumbũ nigrum, quod ex Galena conflatur, fieri: ait enim, Non fit in Galecia nigrum, cum uicina Canta bria nigro tantũ abundet. AN. Atidem candidum tam in Galecia quàm Lu$ita- nia gigni $cribit. BERM. Verum id ip$um non ex Galena, $ed lapillis nigris, quod ip$e etiam indicat, conficitur. AN. Di$cedamus à Marcello qui metalla nu$ quam $e uidi$$e commemorat. BER. Re cte, nã permultis erroribus, qui ex diuer- $is proferri po$$ent, nunc $uper$ed\~edum e$t. Tertiã autem, $i placet, coniecturam audite. AN. Maxime. BER. Colore plumbi, ut uidetis e$t, at{que} obid Græcis μολύεδαιναμ, Latinis plumbagin\~e dictam arbitror, ni$i quis iccirco potius, quod ip$um etiã pro me facit, $ic dictam uelit, quod ex ea plumbũ fiat. Hæc itaque $unt quæ pro plumbagine dicere uolumus & po$$umus, quæ $i uobis uid\~etur uera aut ad uerũ quàm proxime accedere, habeo quod uolo, $in minus, non laboro: quin etiam uos adhortor ut contra hæc dica- tis. NAE. Ferè mihi per$ua$eris, unus tantum re$tat $crupulus, qui me urget. BERMANNVS. BER. Quis tandem ille e$t? uidebo an tibi eximi po$$it. NAE. Dio$corides Molybdænam $uam fo$$ilem, quæ ad Se ba$tiam & Corycum inueniebatur, flauã e$$e $cribit & $plendent\~e, at quam tu nũc nobis mõ$tras $pl\~edet quidem, $ed plum bea e$t, haud qua{quam} flaua. BER. Po$$em equidem re$pondere, me de Plin{ij} Gale- na, quam ip$e Molybdænam uocari $cri bit, dixi$$e, & $ic nihil pror$us mea opi- nio labefactata e$$et, $ed quia adhuc pen- deres animi, dicam quæ ego $entio: tibi deinde uel con$entire uel di$$entire libe- rum erit. A Dio$coride Galæna hæc, quæ plumbi colore e$t, $i quid ego iudi- co lapis μολυβ{δο}{ει}δὴς quod plumbi $pe- cie $it appellatur, atque is à Molybdæna natiua ip$ius Dio$coridis magis colore quàm materia differt. NAE. Quid ita de lapide plũbario iudicas? forte quod plũ- bi $pecie $it: at enim quæ $pecie & colo- re non differunt, non $tatim eiu$d\~e etiam materiæ $unt: nónne gemmas hodie ex uitro natiuis illis tam $imiles quidam fin gunt, ut per$æpe improuidis imponant? quas tamen lima & ignis peritis nõ gem GEOR. AGRICOLAE mas, $ed uitra e$$e coarguunt. BER. Ve ra dicis, & profecto multa alia $unt quæ per$æpe $pecie fallũt. Sed lapidem plum barium materiam plumbi in $e continere ex ip$o Dio$coride per$picuum e$$e po- te$t, qui ea$dem uires ip$um habere $cri- bit, quas habet tum plumbũ lotum, tum recrementum plumbi, & eand\~e quam po $terius præparationem. NAE. Memini. Sed audi Ancon, credebã nos $ermonem habituros cum metallico quodã, at cum philo$opho & medico, ut uideo, di$puta- mus. BER. Ego merito rideor, qui me nõ intra $epta mea, quod mode$tiæ erat, contineo, $ed in i$tos ue$tros campos ad- modum latos & mihi plane incognito@ egredior: ubi quid facili<_>9 e$t, {quam} aberrare? ue$trũ igi\~t erit, me reducere in uiã. NAE. Minime rideris, ne{que} hactenus, meo iudi cio, erras, perge igi\~t. BER. Quod latini uenã, Græci modo terrã, modo lapid\~e, ut audio, appellãt: at{que} ita mihi lapis plũbari us dictus e$$e uide\~t, ut uena plũbaria dici $olet. NAE. Venã, qu\~eadmodũ intelligo, materiã dicis ex qua metalla excoquun\~t. BER. Recte accipis. NAE. Aeris ita{que} BERMANNVS uenã Galenus liberũ nobis relꝗt uel ter- rã uel lapid\~e noĩare. Sic tu quo{que} lapid\~e plũbariũ, materiã ex qua plũbũ fit, dictũ putas. BER. R\~e tenes. Plinius præterea, qui Dio$corid\~e fermè latinũ feci$$e dici\~t, Galenæ, quã etiã molybdænã uocat, ap- pellatione cõt\~etus nu${quam} lapidis plũbar{ij} meminit: quinetiã ue$ter Galenus, ut mi hi nuper quidã retulit, $cribit $e unà cum multis al{ij}s natiuam molybdænã lapidis $pecie, qu\~eadmodũ Cadmiã in mõtibus & riuis Cypri, proiectã uidi$$e in uia, qu{ae} à Pergamo ad officinas metallicas ducit: nec $eor$im lapidis plũbar{ij} mention\~e fa- cit, forte quia & ip$e pro ei$dem habuit, quia nõ materia, $ed colore $olũ differũt. NAE. E$t ut dicis. BER. Po$tremo Gale nus ĩ lib. ꝗ de cõpo$itione medicam\~etorũ ꝑ genera in$cribi\~t, eo loco {quo} ꝗd inter em- pla$tra ex lithargyro & mobybdæna pr{ae} parata inter$it, $cribit, inter cætera, ut mi- hi añ paucos dies ꝗdã è Gr{ae}co interpreta ba\~t, ait è ceru$a & lithargyro alba, è mo- lybdæna $ubfu$ca & qu{ae} cineraceo colo re $int cõfici, id qᵭ exꝑi\~etia ita e$$e nuꝑdi dici, accepta no$tra Galena, nõ flaua illa, GEOR. AGRICOLAE $ed plũbea, aqua & oleo, ὑ{δρ}έλ{χι}ομ Græ ci, puto, appellant, at{que} ex eis empla$tro præparato. Sed è molybdæna etiã, quæ operæ fornacum fit, metallicam Plinius nominat, eiu$dem qua$i coloris empla- $trum fieri comperi: hoc tamen intere$t, quod metallica igne lique$cit dum in em pla$trũ coquitur, natiua uero ut Cadmia lapides & harenæ etiam, nõ liquefit, et$i in puluerem tenui$$imũ fuerit redacta. NAE. Quid igi\~t Dio$coridi ui$um e$t, qui $cribit eam oleo incoctam iocinoris colore fieri. BER. Recte $en$it, nã eum colorem cum oleo tãtum coquitur, a$$u- mit. Sed Plinius hac parte, cum Dio$co- ridis uerba latine reddit, memoria mihi lap$us e$$e uidetur. Dio$corides enim fa- cticiam, ip$e natiuam ubi oleo coquitur, iocinoris colorem referre $cribit. NAE. Idem mihi uidetur, nec mirum e$t in tan- ta rerum omnium cõgerie. BER. Can- dide iudicas. NAE. Multa nunc dixi$ti Bermanne, in quibus tibi a$$entiar nece$ $e e$t, & quia $ic e$$e apud Galenum & alios $ciam, & quia nihil mihi iam occur rit quod ob{ij}ciam. nondum tamen expli BERMANNVS. ca$ti quæ e$$et fo$$ilis illa flaua, & $plen- dens Dio$coridis Molybdæna. BER. Singularis quædã memoria tibi e$t, mul- ta enim modo à me non ob aliud dicta $unt, quàm ut te lõgius ab eo quod quæ- rebas abducerem, & ne, $i quid de re non $atis cognita dicerem, in $copulũ aliqu\~e, quod ualde timeo, impingerem. NAE. Iocaris, dic quæ$o $i quid habes. BER. Extra iocum nihil certi habeo, $ed quia ita uis, dicam quæ mihi uidentur. NAE. Dicas modo. BER. Galenã quæ plũ- bi colore e$t, dixi à fo$$ili illa Dio$coridis magis colore quàm materia differre. Iam cõ$entaneum e$t eidem materiæ differen tes colores e$$e po$$e, diuer$i enim uapo- res, è terræ ui$ceribus elati, unam & ean- dem rem diuer$is coloribus tingunt, & nos uidimus non unius coloris Galenã. Nam et$i frequenti$$ime plumbei qua$i coloris re$plendentis $it, inuenitur tamen interdum nigra, interdum cerulea, inter- dum etiam iocinoris colore infecta, quas omnes po$tquàm cultello $cindere tenta bis, non aliud quàm Galenam e$$e certo, tantum harum rerum omnino rudis non GEOR. AGRICOLAE $is, cogno$ces. Quid igitur mirum flauã etiã inueniri? in calidis præ$ertim regio- nibus? quin apud nos non raro flauedine quadam obducta e$t, quæ & ip$a plum- bum in $e continet. NAE. Hanc credi- derim Dio$coridis e$$e Molybdænam. BER. Forte e$t. Flauum quo{que} id quo con$per$am e$$e Galenam $olere iam di- xi, $eor$im reperitur in uenis $atis copio- $um, nonnunquam ita calore terræ con- temperatum, ut quum primum a$pexe- ris metallicum quiddam in $e continere dicas. Splendet etiam, maxime $i $cinda\~t. NAE. Et tu adhuc dubitas hãc Dio$co ridis e$$e? BER. Ego nihil temere af- firmare uolo, uos per ocium diligentius inquirite. Sed audias rogo. NAE. Au dio. BER. Si Ancon ita, ut tu cœpi$ti, me oppugnauerit, ego profecto $aucius & defe$$us, abiecto clypeo, è prælio au- fugiam. AN. Ne timeas. NAE. R@ dicule, qua$i uero uerba eum iam in fugã uertere po$$int, quem olim fragor armo- rum non terruit. Quare $i quid uelis An- con interroga. AN. Nihil e$t quod in terrogem, nam ego Arabes arbitror Mo BERMANNVS. lybdænam ignora$$e, uel eandem Lithar- gyro puta$$e. Siquid\~e Serapio qui in ea g\~ete cæteris omnibus qui de materia me dica $crip$erunt, dilig\~etior fuit, nihil $eor $um de ip$a, ut de al{ij}s $olet, $crıbit. Sed cum de plumbo agit, confricturæ eius ad di, Dio$coridem imitatus, $olũ dicit: nec alius locus qui$quam, in quo eius men- tio fiat, nũc mihi $uccurrit. BER. Ne- que metallicæ meminerunt? AN. Nõ quod ego $ciam, ni$i forte in alicuius em- pla$tri de$criptiõe eius mem ini$$ent. Sed cogno$cis ne ip$am? BER. Opinor. AN. Si nobis eam quo{que} indicares, qua $i po$tliminio {quo}dam iure à nobis in u$um medicinæ reuocaretur. NAE. Vete- res ip$a magis quàm fo$$ili u$i fui$$e uid\~e tur. BER. Probe dicis, $ed hic indica- ri non pote$t. In officinis uero, in quibus metalla excoquuntur, commode à uobis uidebitur. AN. Perge igitur ad reliqua. BER. Pergam, en uobis pyriten. NAE. Pyrites ut de quo multa in Græcorum li bris $cripta $unt, apud uos e$t? BER. Opinor. Si tamen $atis probabilibus indi c{ij}s hoc nomen rei quam o$tendo, a$$ere- GEOR. AGRICOLAE re uobis nõ uidebor, me ut pro ue$tra eru ditione libere repreh\~edatis uolo. NAE. Nunc Ancon intelligis quãtum timeat. Iubet ut ip$um reprehendamus, & facie- mus $i modo uere po$$umus. Cau\~edum enim nobis maxime ne quid incon$idera te una $tatuentes à uero longius aberre- mus. AN. Bene mones. Nam qui fal- $um pro uero per$uadere conatur, pluri- mis muitum obe$$e, $ibi ip$e parũ omni- no aut nihil prode$$e poterit. Qua de cau $a $i quid contra te Bermanne dicturi $u- mus, ne $uccen$eas nobis rogo. BER. Ni$i experientia, id e$$e pyriten, quod di- co con$tabit, ip$e meam $ententiam da- mnabo, tantum abe$t ut his qui à me di$- $entient, $uccen$eam. NAE. Ille igitur pyrites e$t? BER. Argentarius e$t. NAE. Arg\~eteo qua$i colore e$t. BER. Argentum quo{que} ex eo excoqui pote$t. NAE. Quid audio? Argentum conti- net pyrites? Plinius quidem argenteo co lore pyriten qu\~edam e$$e dicit, $ed ex eo argentum excoqui po$$e, ne{que} ip$e, ne{que} ueterum qui$quam, quod ego $ciam, me- moriæ tradidit. Quocirca uide ut tua $ub BERMANNVS. $i$tere po$$int. BER. Sub$i$tent $pero. Primum hoc mihi re$ponde, in tanta rerũ omnium multitudine, & uarietate uete- res quædam ignora$$e, an omnia cogno$ $e & literis manda$$e credis? NAE. Ve ri$imile e$t quædam ip$os ignora$$e, quæ dam cogno$$e, & $i ea po$teris non tradi- derint. BER. Recte $entis. Mittũt ho die Mo$chus, Rhutenus, Bildelapus pre cio$as & uarias pelles animantium, quo- rum ueteres ne uerbo quidem memine- runt, cum eorum natura non minus di- gna e$$et ut memoriæ mãdaretur, quàm uel cuniculi, uel uiuerræ. Ita in rebus etiã metallicis forte quædam ignorarunt, ma xime cum ea ip$a pro regionum diuer$i- tate, ut & alia multa, non parum inter $e di$tent. NAE. Non repugno. BER. Concedis ne æs ex pyrite conflatum fu- i$$e? NAE. Quid ni? cũ aperte id ip$um Dio$corides dicat, AN. Serapio è Mar cha$ita æs excoqui ait, for$an idem erit Marcha$ita quod pyrites. BER. Idem planè. Nam quod Græci & po$t eos Lati ni pyriten, Arabes tui Marcha$itam ap- pellant. NAE. E$t ut dicis. BER. Al GEOR. AGRICOLAE terum igitur pyritis genus e$t, quod in ar gentar{ij}s fodinis nõ raro, frequentius ue- ro in ærar{ij}s inuenitur, ex quo æs confla- re $olent, id me in loculis habere credo. NAE. O$tende nobis ob$ecro. BER. Hic uidetis. NAE. Specie æri a$$imilis e$t, qualem Dio$corides præ cæteris in u$um medicinæ eligit. BER. Recte. NAE. Sed Plinius $cribit: Pyriten uo- cant, quoniã $it plurimus ignis illi. Scin- tilla´ne ex eo ignis? BER. Facile ex eo ignis excutitur, at{que} ea de re unà cum Pli nio Græcis ita dictum puto, quamuis & inde nomen habere uideri po$$it, quod igneus color per$æpe ip$i $it. NAE. Po$$et, $ed ab autoribus di$cedendum nõ e$t, præ$ertim $ires ip$a ab eorum $enten tia non di$$entiat, $ed eam etiam confir- met. BER. Bene iudicas. NAE. Per ge. BER. Secundum hoc genus e$t au reo ferè colore, quod unà cum primo, ut idem Plinius $cribit, quidã & in Cypro reperiri, & in metallis quæ $unt circa A- carnaniam uolunt. NAE. Memini. Sed ip$e mihi uidetur pyriten, quem $imilitu- dine {ae}ris e$$e dicit, coloribus di$tinguere, BERMANNVS. ut unus argenteo, alter aureo $it. BER. Melius me memini$ti, & bene $ane dicit, ex utro{que} enim æs cõflatur. NAE. Nón ne paulo ante dixi$ti ex argentei coloris pyrite argentum fieri? BER. Dixi, & ita e$t. NAE. Argentum igitur & æs in $e continet? BER. Modo $olum argentũ, modo $olum æs, modo argentum & æs $i mul, modo $terile omnino e$t, ut nullum metallum ex eo confici po$$it. Sic de alte ro genere quod aureo colore e$$e dicit iu dicabis. Verum præter hæc duo aliud ge nus e$t aureo pror$us colore, quo quartũ de quo nunc dicturi $umus, nõ raro con- $per$um e$$e $olet. NAE. Dic nobis de quarto genere. BER. Colore Galenæ $imile e$t, ut non immerito qui$piam du- bitare po$$et utri adiudicãdum, pyriti´ne an Galenæ: no$tri eo quo reliquos pyri- ras nomine appellant. NAE. Quod e$t illud? BER. Ki$um. NAE. Ne{que} Gr{ae} cum, ne{que} Latinum e$t. BER. No$trum e$t, non aliunde $umptum. Sed forte nec pyrites, nec Galena e$t, $ed $uum quoddã genus habet. Nam pyritis colorem nõ ha bet ne{que} duriciem. Galenæ autem colore GEOR. AGRICOLAE ferè e$t, $ed materia pror$us differt. Confi citur uero ex eo aurum & arg\~etum, at{que} eius magna copia Reichen$teini, quod e$t in Sile$ia, unde mihi nuper allatũ e$t, effoditur, multo etiam maior Rauri$i: $ed hoc argenti plus, auri parum, illud aurũ $olum, aut nõ multum ferè argenti $imul continet. E$t quintum genus colore cine raceo, quod ip$um quo{que} Reichen$teini $ubtile admodum inuenitur, ac proximo generi ut ex eo aurum excoqui po$$it ad mi$cetur. Hoc idem Aldenbergi in ead\~e Sile$ia reperitur, paulo diuer$um, at{que} ex eo aurum & argentum cõflatur, quod ge nus no$tri etiam Ki$um appellant. NAE. Cum de$cenderis hæc nobis indicabis. BER. Fiet. Demũ illud ad{ij}ciendũ, pyri- ten tam aurei quàm argentei coloris $æ- pe in metallis argentar{ij}s, $æpius in pro- pria uena reperiri, pror$us, ut & ante di- xi, $terilem. NAE. Quis igitur u$us ip$i us e$t? BER. Si multus inuenitur in la- pidis quoddã genus cõflatur, cuius u$us in argento excoquendo non exiguus e$t. Sed idem pyrites non raro in riuis reperi tur, quem pleri{que} Chymi$tarum non $ine BERMANNVS. multorum ri$u colligunt, cum ferè $it $te- rilis. NAE. Plinius præter iã dicta aliud genustis indicare uidetur: Pyritarũ etiamm aliqui genus unũ faciunt, plu- rimum habens ignis, quos uiuos appella mus, & pondero$i$$imi $unt. Hi explora- toribus ca$trorũ maxime nece$$ar{ij}, qui clauo uel altero lapide percu$$i, $cintillas edunt, quæ exceptæ $ulphuratis, aut fun- gis aridis uel fol{ij}s, dicto celerius ignem trahunt. BER. Videtur, $ed ex pleri${que} quos nunc dixi, ignis excutitur & ponde ro$i $unt, nec mirum inter eos aliquando reperiri, qui põdero$i$$imi $int, & ad ign\~e excutiendum maxime idonei@nõ tamen omnino nego aliud genus præter ea, que ego nũc recen$ui, à Plinio $ignificari, {quo}d forte olim inueniemus. Vt autem è duo- bus primis pyritarum generibus, $i $int den$i, cra$$i, & compacti, ignis facile ex- cutitur: ita $i rari, $ubtiles, & in minimas qua$i partes di$$oluti fuerint, quales per- $æpe inueniuntur, ne $cintillam quidem edunt: quemadmodũ nec tria po$trema genera, quod ne{que} ip$a $atis $olida $int. NAE. Eorum unum aurei pror$us colo- GEOR. AGRICOLAE ris, alterum Galenæ $imile, tertium cine- raceum dixi$ti. BER. Recti$$ime. AN. Quis igitur elig\~edus in u$um medicin{ae}? NAE. Ex Dio$coridis $ent\~etia, qui æris $pecie e$t, $iue ut Plinius reddidit $imilitu dine, quiꝗ́ꝫ percu$$us facile $cintillas edit. Alterius generis talis e$t, $i recte accepi. BER. Mihi uero & primum genus $imi litudinem quandam æris, $i $olidũ $it, ha- bere uidetur, & $i colore nõnihil differat. Excutitur aũt ex ip$o quo{que} ignis, quare meo iudicio non re{ij}ciendum. NAE. Vi detur etiam mihi nunc, cum {χα}λ{κο}{ει}δῆ dicit Dio$corides, $peciem æris & formã potius quàm colorem $ignificare. Qua de cau$a di$$oluti illi, quia eam non bene $eruant, nec $cintillas edunt, negligendi. Solidi uero i$tius generis etiam accipien di. Sed equidem in his quæ dixi$ti tibi a$- $entior, quam ob rem, ni$i Ancon quic- quam dicere uelit, ad alia tran$eundũ pu- to. AN. Difficile mihi e$t à uobis di$$en tire, & me unũ duobus @pponere, cũ in prouerbio $it, Ne Hercuquidem con- tra duos. Et profecto ni$i @ermãnus iam ante nos etiam adhortatus e$$et, ut libere BERMANNVS. ab eo di$$entiremus, omnino mihi tacen- dum putarem. Sed quia de his rebus di- $putare utri{que} ue$trum mole$tum nõ e$t, dic mihi Bermanne nónne paulo ante cõ $en$imus, pyriten ab Arabibus appellar@ Marcha$itam? BER. Ita e$t. AN. Si igi tur ex pyrite tot metalla, quot tu dicis, ex coquuntur, quid Albertus, qui de metal- lis omnium diligenti$$ime $crip$i$$e fer- tur, $en$it? qui omnis generis metalli pyr@ ten, $iue ut ip$e appellat Marcha$itam, in igne per fumum exhalare $cribit? dice- mus´ne tãtum uirum hæc ignora$$e? qu@ & Germanus fuit, & metalla diligenter inui$it. BER. Sæpe miratus $um, quo- modo Albertus, qui, ut temporibus illis, uir doctus fuit, in eam opinionem incide rit, ut negaret metalla è Marcha$ita cõfla ri. Pyrites $ine dubio Arabibus Marcha- $ita e$t. Nam omnia quæ qpud Græcos de pyrite $cribũtur, Arabes $ub Marcha- $itæ nomine in $uam linguam tran$tule- rũt. Iam è pyrite æs excoqui aperti$$ime Dio$corides $cribit, & Serapio Arabs, {quo}d tu nobis ante in memoriam redigebas, in Marcha$ita repetit, & nos id ip$um uide- GEOR. AGRICOLAE mus cum in pleri${que} al{ij}s officinis metalli cis, tum Cuperbergi in Sile$ia, ubi ex eo- dem Chalcanthum etiã cõficitur. Quod $i Albertus ob$erua$$et, uel Serapionem legi$$et, nũquam in eum errorem incidi$- $et. AN. Credo. Auicenna certe, qui Ga- leni copio$i$$imos libros in comp\~edium quoddam $uis Arabibus redigere cona- tus e$t, tecũ $entit, Marcha$itam auri, ar- genti, æris, & ferri e$$e tradens. BER. Ita- ne Arabs ille $entit? AN. Ita planè. BER. Plura ergo de pyrite {quam} Plinius nouit. NAE. Plura etiam quàm Græci ip$i, ab- $it uerbo inuidia. BER. Huius igitur $en- t\~etiam $i Albertus no$ter aduerti$$et, aut tam diligenter metalla apud quæ $e uer$a tum fui$$e $cribit, in$pexi$$et, quàm facile Chymi$tis aures accommodauit, nũquã Iap$us fui$$et. AN. Eṫ mihi uidetur erra$- $e Albertus. BER. At idem i$tis nõ uide- bitur. AN. Quibus? NAE. Non intelli- gis? philo$ophos & medicos no$tros no- tat. BER. Nõ omnes, $ed barbaros, & in- ter hos malignos tantum. Nam bonos ui ros, quibus per iniuriam t\~eporis doctio- res fieri non licuit, irridere penè impium BERMANNVS. e$$e iudico: doctos, etiam in$anum. AN. Multa pyritarum genera modo recen$ui $ti, de ferri tamen pyrite nihil à te dictum e$t, cuius meminit Auic\~ena: reperitur ne ip$e in fodinis no$tris ferrar{ij}s? BER. Re peritur ferreo pror$us colore, ma$$a aut\~e qua$i ferrea e$$e apparet. Sed hic indicari non pote$t. AN. Vbi{que} fodinæ ferrariæ $unt, quã ob rem facile ip$i inquiremus. BER. Non in omnibus reperietis ip$um. AN. Perraro ergo inuenitur? BER. Nõ ita frequenter ut reliqui. Sed e$t præterea aliud genus ferrei qua$i interdum colo- ris, Cobaltum no$tri uocant, non multũ differ\~es à pyrite, quod alio loco uobis in- dicabitur. Ve$tri uero offic{ij} e$$e cen$eo de uiribus & natura Molybdænæ & py- ritis nunc dicere, ut no$tris $ermonibus non $olum metallica, $ed etiã medica tra- ctemus, utꝗ́ꝫ par pari referatis. NAE. Ini quum e$$e arbitror tibi quicquam nega- re, qui te nobis tam facil\~e exhibui$ti. Sed uereor Bermanne ne ueri$$ime actũ age- re dicamur, qui po$t Dio$coridem & Ga lenum, quorum uter{que} iam etiam Latine legitur, aliquid de medicamentorum uiri GEOR. AGRICOLAE bus dicere, ni$i quid noui dicamus, uideri uelimus. Idem de uniuer$is quæ in medi- cina tractantur iudico. Nam $i Oriba$ius ἐμ τ{αῖ}ς {συν}α{τω}γ{αῖ}ς ἰαζι{κα}ῖς, quas duobus & $eptuaginta libris ab$oluit, quasꝗ́ꝫ rur- $um $eptem in ἐ{πι}{το}μ{ὴν} redegit, non mul- ta è $criptis ueterum medicorum Ruphi Mne$ithei, Antyli, Soriani, & aliorũ qui perierunt collegi$$et, & ea $olum quæ e$- $ent apud Dio$coridem & Galenum $cri beret, non ni$i magno quodam tedio le- geretur. Verum $it huius labor utilis, $it Pauli Aeginetæ, qui ampli$$ima illius uo lumina & ip$e in compendium quoddã, ut ingenue fatetur, coëgit: Aetium certe & P$ellum quibus idem $tudium fuit, nõ $ine $umma mole$tia legimus in his locis in quibus nobis eadem penè ad uerbũ è dictis autoribus recitant. Mitto hic Ale- xandrum, Aretium, Actuariũ, Mo$chio- nem, & reliquos. BER. At forte in i$tis nonnulla $unt à ueteribus non $cripta. NAE. Sunt pauca quædam, atque ob ea ip$a tolerantur. Iam ad Anconis no$tri Arabes, quibus idem animus, qui iuniori bus Græcis fuit, ueniamus. Quos $i cogi BERMANNVS. tas Arabibus $crip$i$$e, laudabis uiros, qui nationem $uam docti$$imis Græco- rum inuentis carere noluerunt: $i inepte in latinam linguam uer$os legi, dolebis nos con$ectari riuulos, & rerũ fontes nõ uidere. Deinde mole$tum erit eadem to- ties tibi occini, po$tremo barbariei mul- tum indignaberis. Ra$is enim, $entiet me cum qui utrun{que} legit, ip$is Arabibus id e$t, quod Græcis Oriba$ius, cuius ita $tu dio$us fuit, ut utran{que} illius in$cription\~e $uis etiam libris indiderit. Auicenna alter qua$i Paulus e$t, quamuis eo longe & co pio$ior $it & plura tractet. Serapio Dio- $corides qua parte $implices medicinas explicat. Reliquos con$ulto nunc præte- reo. AN. No$trorũ labor alio etiã nomi- ne, præter{quam} quod $uis $crip$erũt, cõmen dãdus e$t. BER. Quo? AN. Quod medi- cinã multũ auxerunt. NAE. Quàmmul- tũ? AN. Eorũ opera & indu$tria in u$um medicinæ uenerũt Mu$cus, Ambra, Cã- phora, Cariophyllon, Ca$$ia fi$tula, My- rabolani, Tamarindi, Senæ, nux Indica, nux uomica, Zedoaria & quædã alia, qui bus hodie frequ\~eter & non infeliciter uti GEOR. AGRICOLAE mur. Nonnulla etiã exactius quàm Græ- ci tractarũt. NAE. Ea omnia tanta $unt, ut ip$a non magnus liber caperet. Quæ ut quis colligat ère eorum, qui medicin{ae} $tudia coantur, e$$e puto. Quod tu Ancon facile facere po$$es, qui in Arabũ libris diligenter uer$atus es, & latina præ terea calles. AN. Ego uero non $um cupi dus i$tiu$modi laudis, quæ multo maxi- mis calumn{ij}s quærenda e$t. BER. Colli gas non ut edas, $ed ut amicis communi- ces. AN. Con$iderabo quid faciendũ $it. NAE. Ad latinos trã$eo, inter quos Cor nelius Cel$us Hippocratem ferè tran$tu- lit. Plinius autem Dio$coridem, quamuis ip$e di$$imulauerit, & Colenucius forti- ter neget. E iunioribus aut\~e Nicolus flo- rentinus idem conatus e$t efficere, quod apud Græcos Oriba$ius, apud Arabes Ra$is. Hunc immen$a $criptorum turba con$equuta e$t, quorũ pars infinitis quæ $tionibus dialecticis medicinã nobis ual- de implicatam & ob$curã reddidit. Pars quomodo ip$a exercenda $it barbare & inepte tradidit, in quibus quod mole$ti$$i mum e$t, eadem $excenties repetita inue BERMANNVS. nies. Po$t quos omnes qui $e putat de me dicina aliquid dicere uel $cribere, ni$i ꝗd noui afferat, nónne ineptus erit & mole- $tus? AN. Ita e$t, $ed equidem uellem ali- quem e$$e, qui rem medicaima qu{ae}{que} è quibu${que} excerpendo, latinis literis illu- $traret, ne $emper nobis Græcæ linguæ ignaris in i$tis uer$andum e$$et, qui mihi cum arti ip$i percipiendæ, tum latino $er moni multum officere uidentur. Longe autem magis è re $tudio$orũ e$$et te N{ae}- uium hæc ip$a facere, quàm me ex Ara- bibus quædam colligere. NAE. Tantam eruditionem mihi non e$$e uideo, qu{ae} ad hanc rem pro dignitate tractandam $uffi- ciat. Sunt optimæ $pei iuuenes, qui hoc præ$tare poterunt, inter quos primas tri- buerim Ioanni Clementi Anglo, qu\~e ne- $cias an Græcia an Latiũ rectius $ibi uin- dicet, ita e$t utriu${que} linguæ & medicinæ peritus, prudens præterea & integee- cundas Petro Bri$$oto Gallo, qui quantũ in medicina po$$it nuper unico illo libel- lo, quo tractat utrius uena brach{ij} in pleu ritide incidenda $it, declarauit, quamuis hoc id\~e Matthæus Curtius acerrimi uir GEOR. AGRICOLAE iudic{ij}, et Galeni $tudio$i$$imus ante mul tos annos Papiæ, & ab hinc quinqu\~enio Patau{ij} fecerit. Sũt al{ij} multi iuuenes me dicinæ $tudio$i, & Græce ac Latine do- cti, partim nobis ui$i, partim $ola nomi- nis fama cogniti, quos omnes nũc recen- $ere nimis longum e$$et, nec dubito inter eos unum aliquem futurum, qui præcla- rum illud opus & utile aggredia\~t. Si ue- ro maturioris {ae}tatis uiros, qui hoc faciãt, uelis, $unt in Gallia Copus Ba$ilien$is, & Ioannes Ruellius, alter Galeni, alter Dio $coridis interpretatione nobilis. In Italia Ioannes Manardus, qui docti$$imas epi- $tolas in hac arte nuper edidit, & alia qu{ae} dam nondum edita $crip$it. Et Bapti$ta Opizo, cuius uiri prudentiam & uitæ in regritatem, an in$ignem utriu${que} linguæ eruditionem, ac $ummã in medendo feli- citatem magis admireris dubites. Magni nominis uel nunc e$t apud Venetos, ma- ximi futurus, $i $e à morbis curandis quã tum po$$et, non ab$traheret, ut bona $tu- dia promoueat. Nam huius poti$$imum opera, & Anglorum quorundam, maxi- ma Galeni pars in chartis impre$$a legi\~t. BERMANNVS. Leonicenus autem & Linacer, qui ante paucos annos obierunt, ni$i $tudia medi- cinæ interpretando Galenum iuuare ma lui$$ent, utri{que} illud idem efficiendi non tam facultas quàm uoluntas defui$$e ui- detur. AN. Vtinam id ip$um aliquando fieret, tum enim paucis latinis contenti, medicinam $ic di$ceremus, ut eam auge- re $tudio plura quotidie inueniendi, non corrumpere ineptis quæ$tionibus, quod nunc ferè fit, anniteremur. Si uero aliqu\~e Græcorum $cripta delectar\~et, ut nõ po$- $unt nõ delectare, is $i Græce $ciret, ip$os in $ua lingua: $i ne$ciret, optimas qua${que} translationes legeret. Quod $i Arabes eti am placerent, remitteremus ip$um uel in Arabiam. BER. Tunc mihi quo{que} medi corum decreta percurrere liberet, nũc ue ro quoties in i$tos incido, toties mihi nau $eam mouent, nec ultra pergere po$$um. Verũ tu interea nobis $ummatim uires tum molybdænæ, tum pyritis explicas. Nam quo ${ae}pius eadem aut audieris, aut legeris, modo in tempore & latine dican tur, eo firmius hærebunt in memoria. NAE. Quia ita uis dicã, $ed pauci$$imis, GEOR. AGRICOLAE multis enim ne{que} decet, ne{que} libet. Moly- bdæna ita{que} uires Lythargyro, quod me- diæ t\~eperationis e$t, $imiles, ut Galenus $cribit, habet. Ab ip$o tamen parum ad frigidum inclinat, ne{que} ullas ab$tergendi uires habet, quinetiam den$arum magis partium e$t. Quod $i ex eo empla$trũ ad- iecto oleo & aqua confeceris, multo erit utilius, quàm $i acceperis in id Lythargy rum, his præ$ertim qui molli $unt carne, quales $unt pueri, mulieres, uiri etiã can- dida admodum cute, quorum plures in frigidis regionibus inueniuntur. Prohibe mus igitur iam dicto empla$tro, ne quid inflãmatis & ulceratis particulis influat, aut $i ꝗd influxerit, id ip$um in loca quæ in circuitu $unt reprimimus. Hæc de mo lybdæna nunc $ufficiant. BER. De pyri- te quid habes? NAE. Ip$e in$ignem di- ger\~edi uim habere traditur, quamobrem eius generis empla$tris, quæ di$cutiendi facultatem hab\~et, utiliter mi$cetur. Quo modo uero præparãdus $it antequàm in empla$trũ in{ij}ciatur tam Galenus {quam} Dio $corides dilig\~eti$$ime $crip$erũt. Quos $i legeris, mea non multum, quod ad uires BERMANNVS. harum rerũ pertinet de$iderabis. BER. Ancon quid Arabes de his $cribũt dicet. AN. De molybd{ae}na apud Arabes, quod & ante dixi, nihil e$$e $cio. De pyrite aut\~e eadem ferè, quæ Græci $cribunt. Magi- cum tamen quiddã ad{ij}ciunt, quod $i au- dire uobis collibitum fuerit, dicã. BER. Dicas rogo. AN. Infans qui collo appen- $um pyriten ge$tat, lemures & lamias nõ timet, $ed tu modo perge ad reliqua. BER. Sedete primum. AN. Fiat. BER. Argenti rudis genera apud nos multa $unt, nec ea omnia ueteribus forte cogni ta, quorum alterum ab altero colore po- ti$$imum di$cerni pote$t. NAE. Quid ar gentum rude appellas? apud fabros arg\~e tarios aut certe monetales, argentum iu- xta Varronem nondum flatum $igna- tumꝗ́ꝫ ita diceretur. BER. Scio, $ed per- mitte mihi, ut nũc $ic nominem id quod argentum quidem e$t, $ed colore adhuc differt. Et ad hoc, ut argenti colorem, qui albicans, ut no$tis, e$t, acquirat, excoctio- ne indiget. NAE. Nos hæc nouitas mini me offendit, & facile tibi permittimus, ut po$t hac $ic loquaris. Vide modo, ut al{ij} GEOR. AGRICOLAE id tibi permittant. BER. Nominent ip$i ut uelint, modo inter nos de re ip$a con- $tet. Argenti igitur rudis genera colores di$tinguunt puniceus, plumbeus, niger, purpureus, cineraceus, ruffus. Atque hic primo licet uobis cernere puniceum. NAE. Apparet carbunculi aliquod ge- nus e$$e. BER. Omnino, ni$i quod colo- rem in oculos ut carbunculus nõ uibrat. Inuenitur autem id ip$um uar{ij}s modis. Modo enim ex nigrore quodam qua$i re lucet, modo $axi aliquod genus eius uelu ti $cintillæ qu{ae}dam amplectuntur, modo $olidæ ip$ius ma$$æ ad $axa adhære$cũt. E$t uero id interdum $implex, interdũ al- tera $ui parte quæ prominet in mucron\~e qua$i turbinatum, altera materiã aliquã, quam uena $imul continet complectens: at{que} ita iam quadratum in modum te$$e- ræ e$$e $olet, iam $exangulũ ut Adamas, frequenter plures & inæquales angulos, ut Iris aliquando habet. Præterea id\~e ad- miranda quadam pulchritudine ceruleo con$per$um cõ$picere licet, uideturꝗ́ꝫ mi hi natura ip$a tantis operibus perficien- dis qua$i defe$$a, iucũdi$$imis picturæ flo BERMANNVS. ribus $e recrea$$e. At{que} haud $cio an ars $ummo etiam conatu eam pulchritudin\~e a$$equi po$$it. Hic autem aliqua eius ge- nera uidetis, alia al{ij}s locis uidenda erũt. NAE. Cognouerunt ne hoc argenti ge- nus ueteres? BER. Non, quod ego $cio, ni$i Theophra$tus de lapidibus eius m\~e- tionem feci$$e uideri po$$it, cum de his lo quitur qui aurum & argentum in $e con tin\~et, è fodinis metallicis effo$$i, his ip$is uerbis: Gemma alia e$t colore prunis a$$i milis. AN. Quantum hinc decedit dum excoquitur? BER. Parum admodum, ut etiam plumbei coloris $yncero & $olido. Apparent enim uapores calidi & $icci, $i mul è terræ profunditate expirantes, eos halitus è quibus argentum con$titit, hoc modo uar{ij}s coloribus pro $ua uarietate tinxi$$e. AN. Tecum, ni fallor, $entiret Ari$toteles, $ed e$t ne aliquis eius u$us, præterquàm quod argentum ex eo exco quitur? BER. In picturis. Siquidem no- bilis color ex eo conficitur, minio quod ueteribus tantopere celebratur, non infe rior, $andarac{ae} uero etiã $uperior. NAE. Haberet forte & in medicinis locum? GEOR. AGRICOLAE BER. Quis negaret cum nemo adhuc expertus $it? Sed ad alterum genus tran- $eo, quod plũbeo colore e$$e dixi, quodꝗ́ꝫ hic uidetis. NAE. Galenam planè refert. AN. Imò Galena ip$a e$t. BER. Nõ e$t. AN. Mihi quidem ita uidetur. BER. Si mile admodum e$t fateor, nõ tamen id\~e. Age canes lupis interdum $imiles $unt. AN. Recte. BER. Nunquid etiam eo$d\~e dicemus? AN. Minime. BER, Napi eti am rapis $imiles. AN. Sunt quidem ob- longis & gracilibus. BER. At quis ead\~e e$$e diceret? AN. Nemo opinor, ni$i im peritus aliquis medicus. Nam hortulani & ru$tici ip$i primo $tatim a$pectu di$cer nunt. BER. Ita nec hoc genus argenti quia $imile $it colore, idem cum plumba- gine e$$e recte dicere po$$umus. NAE. E$t ut dicis, non enim $i qd cui $imile e$t, idem planè e$$e nece$$e e$t. AN. Qui igi tur di$tinguitur à plũbagine? BER. Suas qua$dam notas habet, quæ interdum per difficiliter, interno$cantur tamen, $ed pro fecto non ni$i à uiro in harum rerum co- gnitione ualde exercitato. AN. Notas igitur quibus alterum ab altero $eiungi\~t BERMANNVS. dicas rogo. BER. Dicam, ut colore mul tum inter $e, quemadmodum uides, cõue niunt, ita reliquis omnibus quàm maxi- me differunt. Galena friabilis e$t, & cul- tro inci$a di$$ilit. Hoc argenti genus non ita teri pote$t, & cultro $cinditur perinde ac plumbum, at{que} dentibus compre$$um in ma$$am cedit, quod Galenæ continge re non $olet. AN. Bene di$tinguis, nunc planè diuer$um quiddã à Galena e$$e co- gno$co. BER. Inuenitur & hoc uaria ra- tione. Interdũ enim ma$$æ miræ magni- tudinis in cannalibus uenarum, tanquã in nido quodam reperiuntur. Interdũ ut gemmæ ex arboribus púllula$cunt, ita ip $um admiranda rotunditate ad $axa adh\,e re$cit, & in ip$is continetur. Præterea in modum uirgularum excre$cit, ac uarias qua$dã figuras mentitur. Vidimus apud Bartholomæum Bacchum è fodina, cui Con$tantino nomen e$$e ante diximus, effo$$um, quod planè referebat ligonem & malleum, quæ in$trumenta metallica $unt. Crederes apud Fabrum argentariũ ita conflata. Sic natura lu$us $uos exerce re uidetur, ni$i quis i$tiu$modi fortuito GEOR. AGRICOLAE fieri malit. Demum eiu$dem tenui$$imæ bracteæ $axi aliquod genus amplectun- tur. NAE. Hoc genus ueteribus, opinor, incognitum fuit. BER. Idem ego $entio. Sed ut in$titutum ordinem per$equar, ter tium iam in$picite genus, quod nigrum e$t. NAE. Quid è nigrore ita relucet? BER. Illud ip$um genus e$t, quod modo Galenam referre, plumbeoꝗ́ꝫ colore e$$e dixi. Pari ratione punicei etiam $cintillas & $ua natura candicantis in $e continere $olet. At{que} quo magis his ip$is abundat, tanto plus argenti, dum in fornacibus ex coquitur, reddere $olet. Purpureum aut\~e quod & ip$um argenti nõ parum habet, in mõtis Turcici fodina, cui à Schonber- gio quodam nobili nomen inditum, con $picere liceret. NAE. Ne hæc quid\~e Pli nius cognoui$$e mihi uidetur. BER. Re cte dicis. Idem tamen cineraceum & ruf- fum nouit, {quo}d his uerbis aperte indicat: Terra e$t alia ruffa, alia cineracea. Cinera ceo certo, {quo}d his uidetis $uus honor e$t. Nam per$æpe argento diues e$t, maxime cum $ubdurũ fuerit ut cultro $cindi po$- $it. Si uero molle fuerit, & $cintillæ argen BERMANNVS. ti plumbei coloris ex eo re$plendent, etiã tum abunde arg\~etum ex eo excoquitur: quod $i eiu$cemodi nõ ad$int, minus. Re $tat ruffum, quod uel ip$um, quanto plus è prioribus argenti generibus in $e conti net, tanto argenti maior ex eo copia fit. Sed illud uidere nunc non po$$umus. NAE. Videbimus $uo tempore & loco, Plin{ij} poti$$imũ gratia, qui nõ ni$i è duo- bus his terrarum generibus, & Galena ar gentũ excoqui po$$e nouit, aut certe me- moriæ, $i ex al{ij}s fieri nouit, non tradidit. BER. Sentis idem quod ego. Sed ante{quam} ex hoc domicilio egrediamur, genus {quo}d- dam præterea uobis o$tendam, quod me tallorum in numero e$t, $ed ueteribus, ut mihi uidetur, incognitum. Bi$emutũ no- $tri appellant. NAE. Plura igitur quàm hæc peruulgata & nota $ept\~e tua $enten- tia metallorum genera erunt. BER. Plura arbitror, nam hoc quod modo Bi$e mutum no$tros appellare dixi, ne{que} recte plumbum candidum, ne{que} nigrum dice- re potes, $ed ab utroque di$tat, & tertium quiddam e$t. Siquidem, ut cætera quibus ab his ip$is differt taceam, plumbum can GEOR. AGRICOLAE didum eo candidius, nigrum ob$curius, ut uidetis, e$t. NAE. Videmus quidem ip$um Galenæ etiã colore $imile. BER. Ita apparet. AN. Quomodo uero Bi$e- mutum, ita enim appellare tu uidebare, à Galena di$cerni pote$t. BER. Facile, cũ id ip$um manibus tractaueris, eas nigro- re quodam, ni$i planè $olidum fuerit, infi cit. Solidum uero friabile ut Galena non e$t, $ed $cinditur. Nigrius autem aliquan- to e$t argenti rudis genere, quod plumbi ferè colore e$$e diximus, at{que} ita ab utro- que $eiungitur. Continet ucro in $e nõ ra ro aliquid argenti. Quo etiam loco effo- ditur, argentum plerun{que} $ube$$e $ignifi- cat, & ob id metallici no$tri tectum arg\~e- ti ip$um dicere cõ$ueuerunt. Torrere id\~e $olent, at{que} ex eius potiori parte metallũ, è uiliori cerulei quoddam genus non cõ- temnendum conficiunt. NAE. Po$$unt ne ex hoc genere metalli, ut ex utro{que} plũ bo ua$a conflari? BER. Po$$unt, nam ali qua plumbi portione adiecta, pocula ex eo fiunt haudquaquã ingrata. AN. Equi dem nec apud Arabes, qui aliquot $ecu- Iis Chymicen Græcos imitati præ cæte- BERMANNVS. ris diligenter tractarunt, mentionem ul- lam huius metalli factam $cio. Quare in paucis regionibus ip$um reperiri & mi- hi per$uadeo. BER. Si Chymi$t\,e eius nõ meminerunt, neque inter corpora quæ apud cos $ex $unt, ne{que} inter $piritus $iue animos, quos & ip$os innumerato hab\~et maxime Græci & Arabes, de$perarem apud uetu$tiores tum philo$ophos, tum medicos reperiri. Sed iam uidi$tis arg\~eti materiam quæ in hoc domicilio e$t. NAE. Quantum argenti ex ea excoqui tur? BER. Certo $cire non po$$um, con- iectura tamen quadam dicam, ultra duo milia pondo. NAE. The$aurus e$t. Ve- $tri felicius ἀργυροποιΐαμ exercent, quàm indocti i$ti & inepti Chymi$t\,e. AN. Nec mirũ e$t eos nihil efficere, qui quàm lon- gi$$ime à $copo, qui ab Arabibus præ$cri ptus e$t, aberrant. BER. Ne{que} Græcorũ ue$tigia con$ectan\~t, $ed nugis quibu$dã & deceptionibus iuniorum credunt, qui artem penitus deprauarũt. NAE. Chy- micen relinquamus, ne ue$tri audientes nos rideant. No$tis enim ip$am ualde irri deri & $u$pectam e$$e. Non exiges hic à GEOR. AGRICOLAE nobis ut ali quid de u$u in medicinis, ha- rum rerũ quas nobis indica$ti, dicamus. Nam ueteribus, ut ip$e no$ti, incognitæ magna ex parte fuerũt. Quamobrem $ur gendum nobis e$t, & alio eundũ ubi plu ra uidere poterimus. BER. Eamus ad proximam fodinam, quæ caput harũ di- men$ionum e$t NAE. Dimen$ionem dimen$um dicere mihi uideris, id e$t mo- dum $iue men$uram fodinæ? BER. Re cte $icut Cicero ui$um, ui$ionem etiã di- xit, & plera{que} alia inueniũtur, quibus $ic utimur. NAE. Primóne quæ in tumu- lo circum ca$am ege$to $unt con$picie- mus? BER. Ea alibi uideri poterunt at{que} etiam commodius & melius. Sed ingre- diamur in præ$idis huius fodinæ domici lium. AN. Mihi placet, $i Næuio nõ di- $plicet. NAE. Minime. Bone deus quàm multi hic quo{que} aluei & $ituli $unt argen- ti materia referti, quod genus hoc e$t {quo}d argenti colorem habet? BER. Argentũ e$t. NAE. Quid hic agitur argento ex- cocto, ubi nec fabri argentar{ij} $unt, ne{que} officinæ, opinor, monetæ cudendæ? BER. Excoctum non e$t, $ed $ic planè ut BERMANNVS. in uena $ua concreuit. Vidésne hac parte montis quippiam adhuc adhære$cere? NAE. Video. AN. Quàm multa uid\~et in aliquo genere exercitati, quæ rudibus & inexpertis penitus recondita e$$e $o- lent. Nã non modo Næuius, $ed ego etiã non aliud quàm argentum excoctum id e$$e puta$$em, ni$i tu clare, ut $oles, o$ten- di$$es $axi, à quo abreptũ e$t, aliquid ip$i adhærere. NAE. Bermanno, his ui$is, non po$$umus non credere, $ed Plinius pror$us ignorauit argentum, quod $ine opificio fornacum $uum e$t reperiri, id quod hæc uerba $atis declarant. Non ni$i in puteis reperitur, nullaꝗ́ꝫ $ui $pe na$ci- tur, nullis, ut in auro, lucentibus $cintil- lis. Terra e$t alia ruffa, alia cineracea. Cer te $i fodinas no$tras in$pexi$$et, nunquã illum h\,ec ip$a $cripturum fui$$e arbitror. BER. Quid $cintillas arg\~eti negat in ue- nis inueniri? cum non modo tantæ, quã- tas nunc cernitis, ma$$æ ex hoc puteo ef- fo$$æ fuerint, $ed quæ plus quam duo ta- lenta, quod permulti uiderunt, pender\~et. NAE. Nunc intelligo Plinium, uirum alio qui diligentem & doctũ, multa igno GEOR. AGRICOLAE ra$$e, in rebus præ$ertim metallicis, & ea $olum quæ uel apud Græcos legerat, in latinam linguã tran$tuli$$e, uel quæ apud Hi$panos in metallis e$$e $ciuerat, $crip$i$ $e. lam apud Græcos $criptores nu$quã, quod ego $cio, legitur argentum purum è fodinis effo$$um, ne{que} apud Hi$panos idem fui$$e ex Plin{ij} $criptis, $atis liquet. BER. Credo, ne{que} ctiã in omnibus Ger- maniæ fodinis reperitur, $ed circa Boëmi am modo, ut hic in Sudetis montibus & olim Snebergi, ubi è fodina quæ Georgi us appellatur, tanta eius copia, quanta ex alia nulla in Germania unquam effo$$a fuit. Siquidem aliquando, ut accepimus, tanta ma$$a deiecta e$t, ut Albertus Saxo niæ princeps, qui præ cæteris Germani\,e principibus hominum memoria tum ad- mirabili quadam belli ger\~edi laude, tum diuit{ij}s plurimum floruit, quiꝗ́ꝫ Georg{ij} qui nunc rem prudenti$$ime admini$trat pater fuit, cum ip$ius ui$endi gratia in eã fodinam in$cendi$$et, curauerit $ibi cibũ & potum deferri: at{que} ip$a pro men$a cũ $uis u$us ita locutus e$$e fertur. Frideri- cus imperator potens & diues e$t, eiu$- BERMANNVS. modi tam\~e men$am hodie nõ habet. H\,ec Albertus tum magna admiratione tantæ molis commotus. Me uero cum in $um- mam quandam id argenti quod effo$$um fuit, colligi Snebergi audirem, longe ma- ior admiratio cœpit. NAE. Inaudita mul tis narras, $ed quot põdo hæc ma$$a pen- deret? BER. Decem paulo amplius opi- nor. NAE. Grauis e$t. BER. Huius ge- neris argenti quod $ui coloris e$t, unciã, $i drachmam mediam remi$eris, fabri ar- gentar{ij} pro argento excocto emũt. Qu\,e idcirco condonari $olet, quia $axi à quo decu$$um e$t, pars aliqua, quod modo ui di$tis, ad ip$um ferè adhære$cit. Præterea $cintillæ etiam argenti puri, $axi aliquod genus amplectentes, quales hic cernitis, crebro cõtra Plin{ij} $ententiam inueniun- tur. NAE. Equidem nunc Germaniam cæteris regioníbus omnibus & præ$tan- tius arg\~etum habere, & ip$o magis abun dare pronunciare au$im. BER. Mecum planè $entis. At{que} idem arg\~etum purum iam in modum uirgularum, iam capillo- rum excre$cit. Sic nonnunquam globum quendam, è minimis huius qua$i filis cõ- GEOR. AGRICOLAE nexum, candidi$$imum inuenies, interdũ $ubrubrum. Demum hoc genus argenti admirãdo naturæ artificio alicuius inter- dum in$trumenti, aut arboris figuram re- ferre uidetur, id quod nos non $ine $um- ma animi delectatione uidimus. NAE. Nõ po$$unt nõ delectare illa naturæ ope- ra uirum philo$ophiæ $tud{ij}s deditũ, qua lem te e$$e dudum ex his no$tris $ermoni bus animaduerti. Sed age uidi nũc ut au- rum purũ, de quo Plinius & Strabo $cri- p$erũt, quodꝗ́ꝫ nuper quidam à Cottene- heida allatum mihi o$tendit, ita & argen- tum $ine fornacum opificio inueniri. Cu- pio ex te $cire an alia metalla quoque ita perfecta in $uis uenis reperiantur. BER. Aes non modo in ærar{ij}s metallis, $ed ar- gentar{ij}s etiam. AN. Si bene memini Al bertus $ic effo$$um, ut cum $ub$tantia la- pidis mixtum non e$$et $e uidi$$e negat. BER. At uos non negabitis. NAE. Quàm uellem ip$um uidere. AN. Et ego BER. Si uultis referamus pedem at{que} ad Apollinem, quæ decima huius uenæ di- men$io e$t, accedamus. NAE. Eamus, tu interea nobis dicas rogo quid paulo ante BERMANNVS. uenæ exten$ionem & exitum, at{que} fibras appellabas. BER. Volo quidem uobis dicere quid metallici ita nominare $ol\~et, $ed uerbis nouis ut utar nece$$e e$t, quod i$ta ueteribus $atis explicata aut nõ $int, aut $i maxime $int, nõ extent. NAE. His tuo modo utaris, nihil nos offendent, res enim ip$as cogno$cere percupimus. BER. Quælibet uena per $axa montis in longum extenditur, quod uenæ exten$io nem no$tros imitatus appello. Venarum igitur omnium, quantum in exten$ione, longe e$t optima quæ ab oriente in occi- dentem extenditur per montis decliue, ita tamen ut dor$um montis uer$us meri- diem $it, decliue uero ip$ius in $eptentrio nem $en$im inclinet. Proxima uero bo- nitate e$t, quæ à media aliqua orientis & meridiei parte, in mediam rur$us occid\~e- tis & $eptentrionis extenditur, at{que} eiu$- modi e$t huius uenæ, quam Stellam uo- cari dixi. Reliquæ autem quanto plus à dictis illis rece$$erint, tanto minus argen- ti feraces e$$e $olent. NAE. Intelligo ut- cunque quid uenæ exten$ionem dicas, quodꝗ́ꝫ loci $itus non parum ad genera- GEOR. AGRICOLAE tionem metallorum conferat. Quid uero exitus ip$ius uenæ $it, $cire etiam cupio. BER. Suum quæ{que} uena pendens & ia- cens habet, utar po$t hac pace ue$tra his uerbis: Iacens e$t in quod uena ueluti re- cũbit. Pendens uero, quod uelut tegmen tum uenæ $ur$um incumbit. Venæ ita {que} exitus $emper ex iacente ip$ius iudican- dus erit. Verbi gratia: Iac\~es uenæ uer$us $eptentrionem e$t, totius item uenæ exi- tus uer$us $eptentrionem erit. Sed i$ta $at $cio difficilia nunc uobis uid\~etur, quibus $i a$$ueti $ueritis, erunt facillima. NAE. Mihi certe multum implicata e$$e appa- rent. Sed quas fibras dicis. BER. Dicam et hoc quod melius uos intelligetis, quos humani corporis $ectionem per$æpe ui- di$$e credo. Vt animantis corpus uenas qua$dam habet magnas, à quibus uenu- læ, perinde ac è trunco arboris rami ex- cre$cunt, diriuari $olent. Sic uenæ metalli cæ $uas etiam habent, $iue uenulas, $iue fi bras appellare uelis, atque eas diuer$as. Aliæ enim trã$uer$æ $unt, aliæ obliquæ, aliæ paulatim $e uenis ip$is iungunt, aliæ ei$dem incumbũt. Sed iam ad Apollinis BERMANNVS. ca$am peruenimus. AN. Ingrediamur. BER. Vide nunc æs, quod $ine excoctio ne tale e$t. NAE. Vbi? BER. Accede propius, & ad me in$pice. NAE. Virgu læ $tudio & arte inter $e implicatæ uiden tur, certe ni$i $axi pars adhæreret uix cre- derem ita è uena ereptũ. BER. Cernas etiam ut laminæ eius tenui$$imæ $axi ge nus quoddam amplectuntur. NAE. Vi deo eadem ratione qua auri & argenti. AN. Valeat Albertus i$to etiam loco. BER. Sic quo{que} argentum uiuum $ui co loris $ine excoctione inuenies, aliquando intra metalla in lacubus, in quos è fibris de$tillauit. Aliquando in gramine $imul cum uaporibus è terra elatum, quod Pli- nius cognoui$$e uidetur cum $cribit: E$t & lapis in {ij}s uenis, cuius uomica liquo- ris æterni, argentum uiuum appellatur. Solet idem id quod natura $ua ui & $pon te produxit, argentum uiuum, quod ars è minio $iue uena min{ij} confecit hydrar- gyrum nominare. NAE. Noui at{que} ob id à Leoniceno uiro docti$$imo @ure re- preh\~editur. Nam tam natiuum quàm fa- ctitium Græci ὑδράργυρομ, latini argentũ GEOR. AGRICOLAE uiuum appellant. BER. Tu audes i$ta lo qui? non times Collenuciũ? NAE. Ne{que} is au$us fuit hac parte Plinium, quem in multis al{ij}s acerrime conatus e$t, defende re. Sed profecto nobis omnibus Collenu cius aliquis tim\~edus e$t, qui cõ$en$imus Pliniũ multa in metallis ignora$$e. BER. Pugnet aliquis quantũ uelit, ueritas ip$a, quæ potior Plinio e$t, nos defendet. Sed ferri quo{que} ma$$æ puri & grana qu{ae}dam parua, quod Albertus nouit reperiri cer- tum e$t. Cæterum hæc tria aurum, argen tum, æs, præterquàm quod $tatim $ua $unt, è diuer$a materia excoquuntur. Plũ bum autem nigrum, quod Græci μόλυ- βδομ uocant è $ola Galena, ut candidum quod {ij}d\~e κα{σσ}ί{τε}ρομ è nigris lapillis pau lum candore, ut Plinius ait, uariatis, con- flari nouimus. At pura in uenis inueniri nũquam ne{que} uidim us, ne{que} audiuimus. NAE. Quod tu modo plumbum, hodie tam docti quàm indocti $tannum appel- lant. BER. Quàm latine & proprie uide rint ip$i, mihi certe $tannũ aliud quiddã e$$e uidetur. NAE. Tua Plin{ij} $ententia firmare po$$es. BER. Aliorum etiã, qui BERMANNVS. mecum faciunt. Sed de his aliàs plura di- cemus. Lapilli autem nigri è quibus plũ- bum album conficitur, in$ignis magnitu dinis Aldenbergi & Irbere$dorfi, quod non longe Næui à patria tua $itum e$t, re periuntur quos te credo uidi$$e. NAE. Memini me uidere. BER. Quemadmo dum uero in dictis locis maximi, quos cõ $picere mihi licuit reperiũtur, $ic alibi nõ- nunquam ita parui ut harena e$$e appa- reant. Sunt uero in mixtura quæ hoc mo do $e habere $olet. Pyrites & $axi genus quoddã areno$um $imul cum lapillis ni- gris ita plerun{que} cõmixta $unt, ut quod{que} genus ui$u $tatim di$tinguere po$$is, licet interdum multum inter $e confu$a uiden tur. Quam mixturam ut lapillos nigros $eparent, torrent, tundunt, molunt, lauãt, urunt, at{que} uix tandem ex ip$is plumbũ candidum excoquunt, & certe, $i quod aliud, hoc metallum multa præparatione indiget. NAE. Eiu$modi omnia cum mi hi ad patriam proxime accedere licebit, diligentius quàm hactenus con$iderabo. AN. Breui iter per Irbere$dorfum faciã, utinam tunc aliquis mihi cõtingeret, qui GEOR. AGRICOLAE ip$a o$tendere po$$et. BER. Permulti po$$unt. Sed ut latine res ip$æ dicãtur uo bis con$iderandum erit. AN. Eas primo qua potero diligentia inquiram, deinde cum ad te rediero de nominibus di$puta bimus. C{ae}terum quia iam dixi$ti aurum, argentum, æs, ferrum, præterquàm quod $ui coloris & pura in uenis reperiantur, è diuer$a materia excoqui po$$e, ip$am, et$i hic indicare non po$$is, recen$eas rogo. Proderit enim non parum, cum olim eo- rum metalla inui$emus, hæc ip$a ex te au diui$$e. BER. Non aggrediar ad ea quæ hic nõ reperiuntur, ut latius uagando ne errem. Nam no$tra uix mihi $atis cogni- ta & per$pecta $unt. AN. Ambo te, ne grauate in i$ta re meæ morem geras uo- luntati, noui enim hæc tibi minime e$- $e ignota. BER. Si ita tibi uidetur dicam aliqua. Auri puri ma$$as, quas palacas Hi $pani dicunt, reperiri cum in fluminibus, tum in ip$is puteis Strabo & Plinius, {quo}d uobis ignotum nõ e$t, a$$erunt. Eiu$dem $cintillæ qua$i ad $axi quoddã genus can didi$$imum, quarzum no$tri uocant, ad- hære$cit, id Cotteneheidæ foditur, quod BERMANNVS. te Næuium uidi$$e audio. Præterea è py- rite quem Galenæ colore a$$imilem dixi- mus, & cineraceo, ut ante quo{que} audiui- $tis, conficitur cum in al{ij}s no$tr{ae} Germa niæ locis, tum maxime Reich\~e$teini. Po- $tremo terræ genus e$t purpureum ita ua pore & halitu $imul temperatum & affe- ctum, ut fœcundum auri $it & facile co- gno$ci po$$it, ex quo in camino aurum excoquitur. Sed è Chry$ocolla quo{que} & Ceruleo fit. Aes autem purum reperitur & tenui$$imæ ip$ius laminæ $axa, ut uidi $tis, amplectuntur: $ed fit è p yrite Gairi, Cuperbergi, & in al{ij}s locis, è lapidis $ci$- $ilis quodã genere Eisleb{ij} & uicinis op- pidis. Præterea è terræ generibus luteis & purpureis chry$ocolla & ceruleo per- inde ac aurum conflatur. Ferri puri ma$- $æ & granula qua$i quædam, ut dixi re- periuntur. Deinde è terra rubra ferrugi- ne quadam infecta & nonnullis lapidum generibus conficitur. In eadem ferri ue- na non raro Magnetem inueniunt, qui etiam non longe hinc Eiben$toci & Suar cenbergi, quæ $ub ditione ducum Saxo- niæ $unt, effoditur. Hæc generatim dice- GEOR. AGRICOLAE re queo, reliqua ab his $i uidebitur, qui- bus notiora quàm mihi $unt, cum mate- riam coram intueri licebit, quæritote. NAE. Fiet, interea tuis contenti erimus, tu perge $i quid re$tat nobis o$tendere. BER. Re$tant inter cætera argillarũ ua- ria genera, quæ colores ut hic uidebitis di$cernunt. Sunt enim candidæ, nigræ, lu teæ, puniceæ, purpureæ, uirides, cerule{ae}, cineracéæ. NAE. Tenacitas quædã his luteis ine$t, & forte $ic ip$as quod $imiles $int his, quibus figuli utuntur, appellas. BER. Recte $entis. NAE. Ex ip$is colo res fieri po$$e crediderim. BER. Po$$ent $i tam humidæ non e$$ent. Sunt uero ter- ræ genera ip$is, quod ad colores attinet non di$$imilia, $ed $ola $iccitate, è quibus colores conficiuntur: quarum quæ lutea e$t ὤ{χρ}α Græcis, Latinis Sil appellatur, quæ cerulea his ceruleũ, illis κύανομ, quæ uiridis utri{que} genti Chry$ocolla, quæ ru- bea, $andaraca, quæ nigra melãteria, quæ candida diuer$a nomina habet, quæ par- tim ex rei diuer$itate, partim ex regioni- bus, è quibus affertur, $ump$it. NAE. Re periũtur´ne ip$a in fodinis no$tris. BER. BERMANNVS Magna ex parte ni fallor. NAE. Quo- ties ueteres in empla$tra cõ{ij}ciunt Chry $ocollam, Ochram, Ceruleum, terram Le mniam, & rubricam Sinopida. Nam & has in hoc genere connumerandas cen- $eo. Quod $i apud nos inuenirentur, quã- tum medicinæ re$titueretur quiuis iudi- care pote$t. BER. Inueniuntur aliqua meo iudicio, at{que} adeo hanc uenam pro- xime alia quædam, quam Paulinam no- $tri nominant, diuidit, quæ aliquanto du riorem materiam habet. Qua de re acce- damus ad ca$am dimen$ionis $ecund{ae}, in ip$ius enim tumulo nonnulla con$picie- mus. NAE. Perplacet nobis, modo tibi mole$tum non $it. BER. Mihi uero mo- le$tum e$$et de his rebus di$putare cũ me dicis, uobis præ$ertim, quorum tu Næui quantum ex colloqu{ij}s no$tris intellige- re potui Græca cum Latinis pariter con- iunxi$ti. Ancon uero philo$ophorũ, ma- xime Peripateticorũ decreta, $i quis alius tenet. At{que} utinam plus temporis hodie nobis daretur, contemplaremur non mo do metallica ip$a, prout $e oculis cogno- $cenda præbent, $ed eorum etiam genera GEOR. AGRICOLAE tionem diligentius cõ$ideraremus. Nam quod uos minime ignorare credo, ma- gna hac parte inter plero${que} di$$en$io e$t, cũ & Chymi$tæ aliud à philo$ophis $en- tiant, & inter $e ip$i non parum di$cor-dent. AN. Ita e$t, $ed nũc $pecies & ip$as rerum formas intueri præ$tat, quibus co- gnitis alias cum plus oc{ij} nobis erit id ip- $um maiori cura & $tudio inquiremus. NAE. Bene dicis, e$$et enim de hac una metallorum generatione unius diei di- $putatio. BER. A$cendamus tumulum. Hæc ochra e$t, $iue magis placet Latinũ, Sil. NAE. Lutea pror$us e$t, & ob id Græci ip$am ita appella$$e uiden\~t. BER. Hac pictores uti po$$ent. Sed quia facti- cia, quæ è plumbo fit, hodie magis ip$is in u$u e$t: aut $i qui fo$$ili utuntur, malũt pannonica uti, quod cæteris præ$tare cre datur, nec ita magno precio uendatur, fit ut hæc neglecta iaceat, nec ab aliquo ferè colligatur. NAE. Dio$corides Atticam genere in u$u medicinæ probat. Verum quia ip$a non affertur hac no$tra aut pan nonica uteremur in empla$tris. BER. Quid ni? Nam Vitruu{ij} temporibus At- BERMANNVS. tica quæ optima fuerat, non habebatur quod arg\~eti fodinæ Athenis amplius nõ foderentur. NAE. Quia cum Hermolao Barbaro Venetorum docti$$imo id quod Græcis ὤ{χρ}α e$t, Latinis Sil e$$e putas: Sil Plinio limus e$t, hæc uero aridior e$t quàm ut limus dici po$$it. BER. Quid mirum? cum idem diuer$a Silis genera re cen$eat, inter quæ erat marmoro$um, cen $es ne ip$um quo{que} limum fui$$e? NAE. Non uidetur. BER. Nec fuit, quoniam marmor, dicit, in eo re$i$tit amaritudini calcis. Theophra$tus terræ genus e$$e $cribit, inuenitur apud nos etiã talis, $ed hic indicare uobis non po$$um. E pictori- bus præterea no$tris quidã uel hodie no- mine Græco, no$trum annectentes, ap- pellant, intelligis quid dicam. NAE. In- telligo planè. BER. Tu igitur de$ine du bitare, & uires quibus ochra prædita e$t nobis dicas. NAE. E Galeno nihil affer- re po$$um. Dio$coridis uobis nota $unt, qui ip$i uim erodendi a$$cribit, collectio- nes & panos di${ij}ciendi. Excre$c\~etias car nium reprimendi, cũ cerato caua explen di, & articulorum tofos comminuendi. GEOR. AGRICOLAE AN. Ego ex Arabibus nihil dicere de o- chra po$$um. BER. Ceruleum hoc e$t, quod unà cum Chry$ocolla lapidi $ci$$i- li adhæret. NAE. Harenula e$$e apparet. Theophra$tus profecto, cui à diuina qua dam ui eloquentiæ nomen inditum tradi tur, res bene cognoui$$e uidetur, cũ $cri- bit: Ceruleũ e$t natiuũ quod in $e Chry$o collam continet, id quod hic pror$us cer- nere licet. BER. Id ip$um non po$trem{ae} bonitatis Goldebergi, quod oppidum Si le$iæ à monte auri ferace nom\~e obtinuit, colligitur, ex quo etiam aurum fit. Facti- c{ij} uero multa admodum $unt genera, & inter ea quædam ualde precio$a. Quorũ conficiendi rationem partim ueteres no- runt, partim Chymi$t{ae} & ip$orum $equa ces inuenerunt, qu{ae} omnia recen$ere nũc nimis longum e$$et. Illud $æpe miratus $um, {quo}d ue$tri Catapotia $iue pilulas, ut à forma appellare $oletis, è factic{ij} quodam genere, quod Chymi$tæ præparant, con- ficiũt. NAE. Ego uero etiam indignor no$tris, quod ab errore nondum de$i$tãt, quem Leonicenus, qui no$tra ætate inter medicos doctus fuit, $atis declarauit. Ar- BERMANNVS. menium $um\~edum e$$et, quod equidem Venet{ij}s apud unum tantum modo me- dicam\~etarium uidi, quod magni æ$tima- bat. De cuius purgãdi ui $atis $crip$it Aë tius maxime è Nechep$ote. AN. Ex A- rabibus quidam utri{que} purgandi uim a$- $crip$erunt. Nam $unt apud Me$uam pi- lulæ tam è Ceruleo, quàm ex Armenio. NAE. E$to, hoc tamen Chymi$tarum ce ruleum in eas con{ij}ciendũ non e$$et. Sed hac de re aliàs dilig\~etius & copio$ius di$- $eremus. BER. Tu igitur nobis Cerulei uires dicas. NAE. Di$cutiendi uim ha- bet præcipuam, quamuis nonnihil a$trin gat. In empla$tris hoc no$tro uel alio quo dam fo$$ili uterer, pictoribus uero factĩt{ij} genera omnia relinquerem. BER. Tecũ $entio, $ed & pictores interdũ fo$$ili utun tur. NAE. Credo, Chry$ocolla aut\~e ip$a $atis uiret. Dio$corides primas tribuit Ar meniacæ, $ecundas Macedonicæ, tertias Cypriæ, uerum ex his locis hodie nõ ad- uehitur. BER. Pannonica bona e$t, quã- uis & in no$tris fodinis, poti$$imum æra- r{ij}s, nõ cont\~enenda colligi po$$it. NAE. Quæ in his inuenitur, eam Plinius cæte- GEOR. AGRICOLAE ris præfert. Secund um locum argentari{ae} tertium aurariæ, po$tremum plumbariæ a$$cribit. BER. De factitia, cui idem no men Plinius & Galenus ue$ter dederũt, cũ Dio$corides ip$am inter æruginis ge- nera numeret, nihil nunc dicendum pu- to, nam ea fabri aurar{ij} utuntur. NAE. Medici quo{que} ut ibid\~e Galenus $atis indi cat. Sed hæc fo$$ilis uim di$cuti\~edi & exe dendi habet, carnem etiam excre$centem coërcet, nec tamen uehementer mordet. AN. Arabes utran{que} norunt, ero$ioni au tem dentium & dolori eorũ conferre $cri bunt. Cæterum præter ceruleum color\~e, & uiridem, tertium quiddam candidum, $cintillarũ modo, ex hoc lapide relucet. BER. E$t ut dicis, at{que} id ip$um $plendo- rem forte aliquis no$tros imitas appel- laret. Metallici uero etiam felium argen- tum nominare $olent. Arg\~etum quidem, quod colore argento ita limile $it, ut pue ros & rerum metallicarum imperitos de- cipere po$$it. Feliũ uero, $iue a $imilitudi ne quod eorum oculi etiã noctu radiant, $iue quod ca$$um quiddã & inutile hoc nomine $ignificare uolunt. Nullus enim BERMANNVS. @ius u$us e$t, $ed ui ignis totũ exhalat & fumo con$umitur. NAE. Natura certe in intimis terræ rece$$ibus $e oblectare qua$i uide\~t pulcherrimis i$tis coloribus. Nec minus ut equidem $entio, admiran- da quam dum flores, uarie coloribus di- $tinctos progignit. Verum re$tat, ut no- bis Sandaracam & Melanterian o$ten- das. BER. Plinius Sandaracam inueniri in aurar{ij}s & argentar{ij}s metallis $cribit. NAE. Memini. BER. Dio$corides au- tem cinnabaris colore ip$am e$$e tradit. NAE. Ne hoc quıdem me latet. BER. Iam tale quippiã & in no$tris fodinis nõ raro reperi\~t at{que} hic opportune id ip$um uidetis. NAE. Harenula uidetur, $ulphu ris uero uirus, quod Dio$corides ci tri- buit, nõ olet, ne{que} forte inter ea quæ ign\~e pa$$a & adu$ta dicuntur, recte numerari pote$t, quid igitur dicemus? Theophra- $tus certe tum ip$am, tum Auripigmen- tum calci $imilia uideri $criptũ reliquit. AN. Arabes gyp$o, fo$$ili intelligo, auri- pigmentum ad $quamas re$pici\~etes $imi- le dicunt. BER. Certe nõnihil $imile e$t, ni$i quod gyp$um eam pinguedinem nõ GEOR. AGRICOLAE habet. Sed quæ tu Næui modo dixi$ti fa- ciunt, ut ip$e quo{que} hoc loco hæream, ne- que quicquam affirmare au$im. Sed Pli- n{ij} forte Sandaraca erit, quam reperiri in metallis aurar{ij}s & argentar{ij}s, ut dixi- mus, $cribit. NAE. Nec mirũ e$$et hanc ip$um appellare Sandaracam, quãdo id\~e & Vitruuius id etiam quod fit ex ceru$a in fictile coniecta, ac $uper carbonibus {quo} ad colorem rubrũ duxerit, cremata, San- daracam ob $imilitudinem coloris nomi- nat. BER. Id ip$um Dio$corides Sandi- cem appellari a quibu$dã $cribit. NAE. Sed Plinius Sandicem aliter fieri uult, ut- pote $i adulterina hæc, quam tamen fo$$i li præfert Vitruuius, Sandaraca torrea- tur æqua parte rubrica ammixta. BER. Nec ego hanc, quam uobis o$tendi, uires quas Dio$corides ip$i a$$cribit, facile cre- diderim habere, quare ip$e de $ent\~etia de- $i$tam. NAE. Itáne facile cedi@? pugna- turi tecũ eramus, & quid\~e acriter. BER. Pugnetis licet, non repugnabo. AN. Mi nime uero, $iquid\~e ferocis & plu$quàm inhumanı e$t, eum qui $e $upplex ad pe- des abiecerit & manus dederit, ultra lan- BERMANNVS. ceis confodere. Satis nobis e$t, quod ar- gumentis no$tris de $ententia deductus $is. NAE. Nõ facis Bermanne id quod no$tri facere $olent, qui quod $emel $ta- tuerint, & $i quis ip$um dilucide fal$um e$$e docuerit, non modo non repudiant, $ed $icut caput & famã defendũt. BER. At ıllud nemini qui bonus uir haberi & e$$e uelit, licere puto. Mihi uero etiã non libet, $i quàmmaxime liceret. NAE. Ex hac tua Sandaraca color fieri po$$et $atis gratus. BER. Po$$et, $ed quia ex hoc cõ- gre$$u ego $aucius di$cedo, $i ade$$ent ꝗ Sandaracam argentum rude puniceum dicunt, pror$us profligarentur. NAE. Quid dicis? repetas rogo. BER. Dico ut nunc uos à me di$$idetis, ita nec me a$$en tiri his qui hæc nuper a$$erere cœperunt, Sandaracam hoc arg\~eti rudis genus e$$e, quod nos puniceũ appellauimus, quod ex eo color quo pictores uti po$$ent, non negligendus conficiatur, quod non mo- do credi, $ed omnino dici nõ pote$t. Nul- la enim ip$i $imilitudo cũ calce u$ta e$t, cũ $it $olidũ & planè durũ, ni$i al{ij}s gene ribus in$per$um $it. NAE. Id genus arg\~e GEOR. AGRICOLAE ti Sandaracam nõ e$$e facile mihi per$ua- $eris. BER. Vos diligenter inquirite nũ Sandaraca illa Dio$coridis in Germania inueniri po$$it, quæ $i inuenta fuerit, non inuitus cedam, quin etiam iam cedo. Mo do uulgus medicorũ, quod Sandaracam gumi quoddam, ut audio, e$$e credit, at{que} eo ubi Sandaracam $criptum inuenerit, utitur, re$ipiat, & $uo errori renunciet. NAE. Vereor ne eius generis errores permultos in medicinis cõperias. In cau- $a uero e$t, quod maxima ex parte medi- ci no$tri, bonos & doctos uiros $emper excipio, adeo indocti aut peruicaces $unt ut malint patriam prodere, quàm aliquid quod etiam cum detrim\~eto inoleuit mu- tare. Tuam uero $ummopere laudo mo- de$tiã, & i$tius animi ut $emper $is rogo. Nam quirem non $atis cognitam quid- dam e$$e affirmare audent, $imiles furio- $is uidentur, qui dicũt aliquid quod pror- $us non $it uideri $ibi. Hoc tamen in$anis peiores iudices, quod hi quàmprimum morbus relaxatur, & $e erra$$e intelligũt, & fatentur, illi ferè $ic $ententiæ, quæ $e- mel placuit, addicti $unt, ut eã mordicus, BERMANNVS. etiam$i aperte cognouerint fal$am, tene- ant. AN. Mittamus i$tos, & ad no$tra re deamus. Arabes Sandaracam cum Ar$e nico confundunt, at{que} uno nomine utrũ- que cen$ent, $olo uero colore di$tinguũt: nec medici $olum, $ed & Chymi$tæ. Ap- pellant enim Ar$enicum rubeum, quod uos modo Sandaracam, luteum, quod au ripigmentum. Auicenna autem album quo{que} habet. BER. Ego nunquam legi fo$$ile albo colore e$$e. Forte ad alterum factic{ij} genus re$pexit. Sunt enim duo, ut $citis, quæ Chymi$tæ præparant, unum luteum, alterum album, quæ uenena præ $enti$$ima e$$e perhibent, ac hodie $ola ar $enici nomine appellant. NAE. In ei$d\~e fodinis in quibus Auripigmentum, San- daracam na$ci Dio$corides $cribit. BER. Bene mones. Certe nuper cum ad u$um Chymeutices auripigmentum emi$$em, inueni rubeas $iue flammeas qua$dã gle- bas. NAE. Id erat deterius Auripigm\~e- ti genus, quod pallidius e$$e aut Sandara cæ colore, at{que} ex Ponto & Cappadocia afferri idem $cribit, quodꝗ́ꝫ glandium mo do concreui$$e uidetur. BER. Concedo, GEOR. AGRICOLAE $ed forta$$is uera Sandaraca nonnunquã inter eas reperiretur. NAE. Diligentius po$thac con$iderabimus. Sed cogno$cis ne gyp$um, cuius ante mentionem feci- $t@s. BER. De fo$$ili quæris? NAE. Pla nè. Nam Plinius Theophra$tũ imitatus $cribit: Et è terra fodi\~t ut in Cypro, $um- ma tellure. Parũ enim terræ fo$$ores auf- ferunt dicit Theophra$tus. BER. Repe ritur ip$um. Lapis etiam $pecularis è quo id fieri idem Plinius his uerbis tradit: O- mnium autem optimum fieri compertũ e$t è lapide $peculari, $quamam uitalem habente. NAE. Res narras apud uos in- ueniri, quæ in medicinis & ædific{ij}s u$ui e$$e po$$unt. BER. Reperiuntur autem in aliquot locis, at{que} etiã Albis, ubi inun- dauerit nonnunquam ip$a $ecum uehit. Gyp$um uulgo uenditur, & $uum nom\~e apud no$tros retinet. Lapid\~e $pecularem glaciem Mariæ appellant, de quo Plini- us his uerbis diligenti$$ime mihi $crip$i$- $e uidetur: Specularis uero, quoniam & hic lapis nomen obtinet, faciliori multo natura finditur in quamlibet tenues cru- $tas. Hı$pania hunc olim citerior tantum BERMANNVS. dabat, nec tota, $ed intra centũ milia pa$- $uum circa Segobricã urbem. Iam & Cy pros, & Cappadocia, & Sicilia, & nuper inuentum Aphrica : po$t fer\~edos omnes tamen Hi$paniæ, & Cappadociæ molli$ $imis & ampli$$imæ magnitudinis, $ed ob$curis. Sunt & in Bononien$i Italiæ parte breues, maculo$i, complexu $ilicis alligati, quorum tamen appareat natura $imilis eis, qui in Hi$pania puteis effodi- untur profunda altitudine. Necnon & $a xo inclu$us $ub terra inuenitur, extrahi- turꝗ́ꝫ aut exciditur. Sed maiori parte fo$- $ili natura ab$olutus $egmenti modo, nũ- quam adhuc quin{que} pedum longitudine amplior. Humorem hunc terræ quidam autumant cry$talli modo glaciari, & in la pidem concre$cere manife$to apparet, quod cum feræ decidere in puteos tales, & medullæ ex o$$ibus earum in ead\~e la- pidis natura po$t unam hyemem figurã- tur. Inuenitur & niger aliquãdo, $ed can- dido natura mira, cum $it mollicia nota, perpetiendi $olis rigorisꝗ́ꝫ. Nec $ene$cit, $i modo iniuria ab$it, cum hoc etiam in cementis multorum generum accidat. In GEOR. AGRICOLAE uenere & alium u$um in ramentis quo{que} circum maximum ludis Circen$ibus $ter nendi, ut $it in commendatione candor. Hæc Plinius de lapide $peculari, quibus nihil pote$t e$$e clarius. NAE. No$tri eius $ententiæ, quæ putat ip$um cry$talli modo glaciari e$$e uid\~etur, at{que} inde gla- ciem Mariæ appella$$e. BER. Recte. In- uenitur autem apud nos $ubniger, qui $a tis lucidus non e$t, & candidus, qui maxi me translucet. Vnde ex eo fene$tras non aliter ac è uitro conficiunt, quales Mar$i- burgi in templo quodam uetu$to cerne- re licet. AN. Hoc idem $cribit Albertus, loco tamen plumbi quo uitra firmantur, ligna leuigata poni dicit. BER. Ita e$t. AN. Scribit præterea magnam eius co- piam in Germania $e uidi$$e, ut plau$tra inde onerari po$$ent. Deinde in Gallia unà cum gyp$o inueniri ait, ut $it qua$i $ummitas quædam gyp$i. BER. Recte Albertus. Cæterum ip$um nucis auella- næ quantitate no$tri cum è dy$enteria la borant, conterere $olent ac in uinum au- $terum con{ij}cientes epotare, at{que} ita mul- ti à morbo liberantur. AN. Cognatas for BERMANNVS. te gyp$o uires habet, quo Arabes tũ $an- guinis $putum cohibent, tum men$es $i- $tunt, tũ deni{que} dy$enteriã curant. NAE. Dio$corides quid\~e $anguinis profluuia ip$um cõpe$cere tradit, $ed potum $tran- gulatione perimere, nec Galenus in po-tione dedi$$e uidetur, $ed empla$trum ex ip$o & albo oui, polline tritici, atque pilis leporinis conficere docet, quod $anguin\~e $upprimit. BER. Securius igi\~t lapis $pe- cularis in potionibus exhibetur. Nam ne mini hactenus ip$um nocui$$e multis pro fui$$e audiui & uidi. NAE. Experiemur clim. Sed quia minium rubei, ut Sandara ca, coloris e$t, inuenitur ne ip$um, quem- admodum Plinius $crip$it, in argentar{ij}s metallis? BER. In Germania in his inue niri nõ $cio, $ed $uã uenam habet. NAE. Cogno$cis ne idip$um, quod tanti prec{ij} apud Romanos fuit? BER. Cogno$co, & credo me hic habere, NAE. Habes´ne uenam min{ij}, o$t\~ede eam nobis ob$ecro. BER. Videte. NAE. Plinius nunc uenã min{ij}, nunc minium appellat. BER. La- pidem etiam. Atque hic, ut uides, lapidis $ci$$ilis generi ita adhæret, ut innatum ui GEOR. AGRICOLAE deatur. NAE. Vbi nam lapidem nomi- nat? BER. In his uerbis, quæ ante quo{que} dixi. E$t & lapis in {ij}s uenis, cuius uomi- ca liquoris æterni argentum uiuum ap- pellatur. Vitruuius aut\~e Anthracem di- ci $cribit, & bene $anè, nam prunæ uena $imilis e$t. Quod $i uobis mole$tum non e$t uerba ip$ius, quæ me credo memoria tenere dicam. NAE. Minime. BER. In grediar nunc min{ij} rationes explicare, id autem agris Ephe$iorum Cilbianis pri- mum memoratur e$$e inuentum, cuius & res & ratio $atis magnas habet admira tiones. Foditur enim gleba, quæ ἄνθραξ di citur antequam tractationibus ad miniũ perueniat. Vena uti ferreo magis $ubruf fo colore, habens circa $e rubrum pulue- rem. Cum id foditur, ex plagis ferramen- torum crebras emittit lachrymas argenti uiui, qu{ae} à fo$$oribus $tatim colliguntur. Hæc Vitruuius. NAE. Multas certe res ob coloris $imilitudinem ἄνθρακας Græci nominarunt. Nam min{ij} ucnam, ut uer- ba Vitruu{ij} declarant, gemmam nobili$- $imam, quam Plinius inde Carbunculũ, uulgus Rubinũ uocat. Terræ genus, cu- BERMANNVS. ius $criptores rei ru$tic{ae} meminerũt. Pr{ae} terea quartum quiddã, quod Theophra- $tus his uerbis expo$uit. Quos aut\~e mox carbones uocant in eorum numero, quæ propter u$um fodiuntur, habendi, terreni $unt. Exuruntur autem & igne$cunt qu\~e admodum carbones. Sunt uero circa Li- guriam, ubi & electrũ, at{que} in Elide quà itur ad Olympia, ea quæ per montem e$t uia, quibus & ærar{ij} utuntur. BER. Nõ exprimit colorem? NAE. Non, ego car bonis e$$e crediderim. BER. Extincti´ne an ardentis? NAE. Ne$cio quid ita ro- gas? BER. Quia genus quoddam repe- ritur $ic terræ calore excoctum, ut atrum & leue $it perinde ac carbo, quo fabri fer rar{ij} multis iam annis per totam ferè Mi$ niam, carbonũ loco utuntur. NAE. Sen tio tecum, & quod Græci tam carbones quàm prunas ἄνθρακας appell\~et, & quod dicis no$tros fabros ferrarios, ut Theo- phra$tus ærarios, ip$is uti. Sed quo nam loco fodiuntur? BER. In monte quodã, qui inde nom\~e habet, prope Zuiccam $i- to. NAE. Vrbem´ne illam ad Muldam? BER. Eam ip$am, quam cum olim à ciui GEOR. AGRICOLAE bus $uis ob crebras inundationes de$ertã Henricus imperator illius nominis ter- tius, uidi$$et, ip$am in$taurari & mœnia eius ampliora fieri mandauit. Sed altero anno rediens cum urbem $trictiorem, {quam} fieri iu$$erat cõ$piceret, indignatus Saxo nico $ermone, quo utebatur, in hanc $en- tentiam dixi$$e fertur: Vrbem concidi- $tis, at{que} hinc, ut in quibu$dam annalibus Ciccen$ibus legitur, $ic appellata fuit, cũ antea Suanfeldia ip$i nomen e$$et, ad {quo}d $anè Era$mus Stella, qui celebris no$tra ætate medicus fuit, mihi re$pexi$$e uide- tur, quando ip$am Cycnæam appellauit. NAE. In ea con$ulem agit Laurentius Vr$i$alius, quem doctum & philo$ophia in primis clarum Lutetiæ nobis remi$e- runt. BER. Noui uirum optimum. Sed horum carbonum fodinæ cum nobis ad- huc pueris accen$æ e$$ent, mons non ali- ter ac olim Aetna & Ve$uuius ar$it at{que} flammas euomuit, ut urbi etiam, quæ ta- men ad tertium fermè lapidem abe$t, ti- morem incuteret. AN. Audiui ea de re. NAE. Ego carbones $æpe uidi. No$tri etiam ita appellant adiecto lapidis nomi- BERMANNVS. ne, qua$i dicas Græce λιθάνθρακας. Theo- phra$tus uero γεώδ{ει}ς dicit, & melius for te quia ita leues $unt ut aquæ innat\~et, {quo}d uidetur terræ e$$e excoctæ & rar{ae}. BER. λιθώδ{ει}ς igitur dicerentur potius, qui in Leodien$i agro fodiuntur $atis graues. Miror uero Plinium hæc, quæ tu modo retuli$ti, ex Theophra$to non excerp$i$- $e. NAE. Nec minus ego, $ed dimitta- mus atrum colorem, quo lugentes uti cõ uenit, & ad rubeum, quo Romani trium phantes, & Aethiopes dies fe$tos ag\~etes u$i $unt redeamus. BER. Ad idem uel ho die Aethiopes inter cætera minium facti ciũ, ut mercatores narrant, expetunt. Tin gũt enim hoc ip$o faciem, uel, ut Plinius, $e totos proceres. NAE. Quo modo ue- ro minium à Sandaraca differt? utrun{que} enim rubet. BER. Hoc quod ex minio, $iue iam elaborato, $iue rudi, quod & Pli nius nouit, cõficiatur argentum uiuum, quod è Sandaraca fieri non pote$t. Imò dum lauatur uena min{ij}, ut po$tea tera\~t, quum primum humorem hau$erit pars ip$ius in argentum uiuum, quod ego nu- per expertus $um, abit. Quod rur$um $ic GEOR. AGRICOLAE catum & contritum redit ad $uum colo- rem. NAE. Quam rationem min{ij} con- ficiendi $equeris? BER. Eam quam Pli- nius his uerbis $cribit: Optimum uero $u pra Ephe$um Cilbianis agris, harenã coc ci colorem habere, hãc teri, dein lauari fa rinam, & quod $ub$idat iterũ lauari. Dif- ferentiam artis e$$e quod al{ij} minium fa- ciant prima lotura, apud alios id e$$e dilu tius, $equentis autem loturæ optimum. NAE. Hæc min{ij} Ephe${ij} quod ex hare- na quadã rubea primus Callias fecit, con fici\~edi ratio e$t, quã Plinius è Theophra- $to, ut multa alia, tran$crip$it. Natiuũ ue- ro ($ic potius appellare mihi placet, {quam} adulterũ, quia & Theophra$tus αὐ{το}φυὲς dicit, quod tu in u$um pictur{ae} paras) tum Dio$corides, tum Vitruuius præter lotu ras coqui in fornace $cribũt. Plinius quo- que inquit, Si$aponen$ibus autem minia r{ij}s $uæ uenæ harena $ine argento exco- quitur. & tuum coqueres, crederem pur@ us omnino futurum. BER. Nõ coxi ha- ctenus, & tam\~e optimi coloris fuit, quod tibi nihil mirum uidebitur, $i aliquando, quod facile poteris, puri$$imũ in no$tris BERMANNVS. miniar{ij}s metallis con$picies. Timui cer- te, ne ua$is in quibus coqueretur apertis, aliqua eius pars ignis uiolentia auolaret: ob$tructis, totum in arg\~etum uiuũ, quod hic fieri nolumus, uerteretur. Experiar ta men olim quia ueteres $ic feci$$e con$ter. NAE. Lento igne coques. Sed quo nam loco $unt miniaria metalla? BER. Non procul hinc Schonbach{ij}, quod e$t ad E- gram, $ub ditione comitis Alberti Slico- nis, qui nepos e$t Ca$paris illius clari$$i- mi uiri, cuius Aeneas Syluius $æpe men- tionem fecit, quiꝗ́ꝫ; trium Imperatorum à libellis fuit. NAE. Sed aliud nunc mihi incidit ab autoribus proditũ. BER. Quid e$t? NAE. Illigas ne faciem laxis ue$icis, ne in re$pirando, utar Plin{ij} uerbis, exitia lem puluerem trahas? BER. Huc u$que parum confeci, nec ue$icis u$us $um. Sed profecto hæc ratio longe utili$$ima e$$et no$tris qui in aridis fodinis laborant. Nã hi hau$to pulucre difficultate anhelitus & tabe pereunt, maxime in Pannonicis metallis, quæ no$tri etiam fodiunt, ut ibi mulierem inuenias, quæ $eptem nup$e- @it uiris, quos omnes tabes illa immaturaGEOR. AGRICOLAE morte ab$tulit. AN. Quid in cau$a e$t, quod hodie uerũ minium ignoratur? cũ olim magni u$us fuerit, & nunc e$$e po$- $it in pictura? BER. Hæc poti$$imum {quo}d Chymi$t{ae} facticium in ip$ius locũ $ub$ti- tuerunt, quod ex argento uiuo & $ulphu re conficiunt. Ego malim uti natiuo, nam pulcherrimum illum ruborem $ulphuris fœditate nõnihil corrumpi arbitror. Ap- pellãt uero facticiũ Cinnabarim. NAE. E Gr{ae}cis quidã, inter quos e$t Theophra $tus, etiam uerum illud miniũ nõ ἀμμίομ, $ed κιννάβαρι ob coloris $imilitudinem no minarunt. BER. Dio$corides $cribit fal- $o quo$dã exi$tima$$e minio eand\~e Cin- nabarim e$$e. Vidi$ti´ne ueram Cinnaba rim? NAE. Vidi Venet{ij}s duplex genus eius quod $anguinem draconis uocãt, al- terum rub\~es, ut Sandaraca uel minium. erant uero glebæ quædam non perinde magnæ, quod uerã Cinnabarim cũ Leo- niceno e$$e credo. Nam tam pictores, {quam} medici ip$a utuntur, quod in picturis pro prie $anguinem, ut Plinius ait, reddat, & antidotis medicamentisꝗ́ꝫ utili$$ima $it. Præterea non minus chare quàm olim BERMANNVS. uenditur. Alterum atrum in orbem qua$i circumactum, compre$$um tamen, & in globum non a$$urgens, quod adulterinũ dubio procul e$t, cuius indicium e$t ni- mius lentor. Videntur enim gumi quæ- dam admixta ueræ Cinnabari, cuius ad- huc aliquas qua$i micas con$picere licet, id ubi{que} medicam\~etar{ij} pro uera uendũt ignaris. BER. Scis´ne quid uera illa Cin- naberis $it? NAE. Variæ $unt $enten- tiæ. Plinius dicit e$$e $aniem draconis eli- $i elephantorum morientiũ pondere, per mixto utriu${que} animalis $anguine, cui So linus a$$entitur. Contrà, medicorum cho rus fortiter reclamat, a$$erens commentũ e$$e mercatorum. Leonicenus autem me tallicum quiddam e$$e cen$et, nec uideo quo alio argum\~eto quàm quod eius men tio inter metalla facta $it, cum ip$e Dio- $corides quid nõ $it, dicat. Quid uero $it, tanquam non $atis cognitum, taceat. Ara bes uero $uccum e$$e, ut tu Ancon opti- me no$ti, uolũt, & Serapio quidem Side- ritidis Achillææ. Quod $i uerũ e$$et, Dio $corides, qui eam herbam diligenter de- $crip$it, ut Leoniceno uide\~t, nõ tacui$$et. GEOR. AGRICOLAE Ego malo in re cuius natalem locum nec ip$e uidi, nec aliquid certi de eo accepi, $u $tinere a$$en$ionem, quod Dio$coridem, Galenum, & alios feci$$e uideo, potiu${quam} aliquid dicere, quod po$teri, ueritate cõ- perta, merito irrideant. BER. Probe fa- cis. Sed dic Ancon, cui $ententiæ tu a$$en tires. AN. Arabum. Succum enim e$$e $i ue lachrymam arboris gu$tus ip$e indica re uidetur, & mercator quidam, cui $i lu- bet credite, mihi retulit in Lybia & finiti- mis regionibus arborem à $e ui$am $atis proceram, ex qua $anguis draconis de$u- daret perinde at{que} apud Rhetos è larice re$ina, quam medicam\~etar{ij} etiam apud Italos pro Terebinthina uendũt. NAE. Veræ Terebinthinæ paruã ma$$am pre$ $am magis quàm altã Venet{ij}s uidi Ma- $tiche Chiæ colore $imilimam. Sed redea mus ad metallica. BER. Non exigetis à me, opinor, ut iam uobis dicam, quemad modum minium adulterinum, non illud dico quod Cinnabarim appellant, $ed {quo}d hodie $olum min{ij} nomen retinet, è plum bo conficiatur, & tertium genus quod fit in argentar{ij}s & plumbar{ij}s metallis exu BERMANNVS. $to lapide quodã in uenis reperto, de quo Plinius $crip$it. Nam hæc alio t\~epore lon ge commodius dic\~etur. NAE. Sinamus igitur ip$a, & pergamus. Rubrica´ne in Germania reperitur? BER. Fabrilis, qu{ae} fo$$ilis apud nos e$t, & ex ochra u$ta fit quod Theophra$tus & Dio$corides $cri- p$erunt. Plinius uero negligentia quadã inuertit. Sed reperitur inter natiuas in$i- gnis quædam, de qua aliàs dicendũ erit. Tunũc $i quid de Sinopide habes, dicas. NAE. Dio$corides, ut $citis, rubricã Sy- nopicen eligit eam qu{ae} den$a e$t, grauis, iocinoris colore, non calculo$a, $ibi cõco lor, & copio$e cum diluitur $e diffund\~es, qualem mihi Bapti$ta Opizo Venet{ij}s o$tendit, & dedit è Bizantio aduectam. Non autem erat in pa$tillos redacta, qu\~e- admodũ Manardus ip$am à $e ui$am $cri bit, $ed glebæ quædã erant. Pa$tillos præ terea ibidem uidi, ex eadem urbe porta- tos coloris ferè fului, & literis Turcicis $i gnatos, quos ob id terram $igillatam ap- pellant, quia Lemnia illa terra olim ima- gine capræ $ignabatur. Certe Lemnus in $ula in qua fodiebatur, non longe à Thra GEOR. AGRICOLAE cia abe$t, & in eam Turca etiam imperiũ obtinet, quare facile Bizantium portari po$$et. Quod $i color minus quàm debet rubricæ conuenire uidetur, cogitemus ip$um cũ terra diluitur, ut in pa$tillos co- gatur, nonnihil po$$e mutari, deinde pro- fundius fodi, at{que} ita minus calore aduri. Turcæ eam unicum pe$tis remediũ e$$e a$$erentes, ita magni æ$timant ut alter al teri muneris loco ip$am donet, id quod mihi retulit Ambro$ius Fibianus amicus no$ter, uir $anè probus & facetus, qui cũ proximo anno Bizantium nauiga$$et ad inquir\~edũ, Stephanus Slico à Turcis´ne captus, an in prælio occi$us e$$et, aliquot illius pa$tillos $ecũ attulit, qui Venet{ij}s etiam paucis cogniti care uendun\~t. AN. Arabes maximam uim pe$tis curand{ae} a$ $cribunt bolo Armeno. NAE. Id ip$um ex $ent\~etia Galeni, qui ita de terra Arme nia $cribit: In hac magna pe$te quæ $imi- lis fuit ei, quæ Thucididis tempore gra$- $ata e$t, omnes qui hoc medicamen @@be- runt, breui curati $unt. Quibus autem ni hil profuit, omnes mortui $unt, nec ali{quo} alio medicamine curari potuerunt. Ex {quo} BERMANNVS per$picuum e$t, quod $olum his qui incu rabiles erãt nihil profuit. Bibitur uero cũ uino tenui, modice mixto, $i $ine febre fu erit homo, aut parum febrierit, cũ aquo- $o autem, $i multum febrierit. Nec tamen pe$tilentes ip$æ febres uehementer cal\~et. Hæc Galenus, qui colore pallidã e$$e tra- dit. Quare nec ip$a multum huic terræ $i gillat{ae} di$$imilis e$t, ni$i quod $igillum ei impre$$um fui$$e nu$quam legatur. Vtra tandem fuerit nõ magni referre puto, ea$ dem enim penè uires habere $cribuntur. BER. Bizant{ij} inquir\~edum e$$et an è Le mno adueheretur an ex Armenia Sino- pen, at{que} inde in Thraciam deportaretur. NAE. Turcarũ rabies in cau$a e$t, quod pauci Bizantium nauigent. BER. Spe- ro deum optimum maximum eam men- tem daturum duobus nobili$$imis & po- tenti$$imis fratribus Carolo Imperatori, & Ferdinando regi, ut rebus cum Franci $co Galliarum rege compo$itis omnem belli motum in Turcam uertant, quo ex Europa expul$o tam facile nobis erit per Danubium in pontum delabi, at que inde quolibet nauigare, quàm equites in Italiã GEOR. AGRICOLAE ire. NAE. Nõ dubito futurum, Chri$tia ni modo principes concordes $int. BER. Principum e$$et interea mercatores in$ti gare, imò ip$is imperare, ut illas, de qui- bus nunc dixi$ti, ad nos afferr\~et. Quæ et- $i primo magno precio uenderentur, po- $tea tamen cum plures eandem materiã adueherent, facile precium, ut fieri $olet, decre$ceret. NAE. Vereor mi Berman- ne ut principes mole$ti$$imis & turbulen ti$$imis his t\~eporibus occupatiores $int quàm ut de huiu$cemodi rebus cogitare po$$int. BER. Fateor, $ed medici quos magno $umptu fouent, quo${que} $anitatis ip$orum curã imprimis gerere oportet, eos monerent. NAE. Bene dicis, at ma- iorem partem omnibus i$tis aut nihil pr{ae} ter lucrũ dulce e$t: aut $i quid præterea curant, contorta quædam $ophi$mata ne ctere malunt, potiu$quàm materiam $yn- cerã, qua feliciter morbis mederi po$$\~et, conquirere. Committunt uero harum re rum curam medicam\~etar{ij}s indoctis: at {que} ita illorum neglig\~etia & peruer$itate, ho rũ inertia & in$citia fit, ut nõ modo hæc terrarum genera uera nõ habeamus, $ed BERMANNVS. etiam in herbis ne{que} dictamnum, neque melilotum, ne{que} $cordium, ac plera{que} alia quibus frequenti$$ime uti con$ueuimus. Quid quod multorum, quæ ueteres $um mis ob præ$tantes uires laudibus extule- runt, u$us ita planè per{ij}t, ut uix per $om- nium eorum recordemur? Nihil opus e$t aliò diuertere, re$piciamus ad ea $olum, quæ tu nũc nobis o$t\~edi$ti. Cui iam mul- tis annis at{que} adeo $eculis nota fuit moly bdæna? cui pyrites? quotu$qui${que} Chry- $ocollam cogno$cebat? aut ochram? aut minium, cum tamen ip$a non raro $uum in medendo habeant locum? Sed quod peius e$t, pleri{que} ip$orum nõ $olum talia non curant, $ed eos etiam qui curant irri- dere $olent, $implices e$$e dic\~etes qui $tu dent $implicibus. BER. Eant in malam crucem i$ti. AN. Merito. Quis enim un quam accepto luto è uia, lignis marcidis, lapidibus mollibus & hareno$is ædificiũ firmum & $tabile extruxit? calx requiri- tur quàm optima, ligna electa & $uo tem pore cæ$a, $axa duri$$ima, ut fundamen- tum & artificium taceam. Stulti igi\~t no- $tri mihi uidentur, qui ex uili$$ima & nul GEOR. AGRICOLAE larum uirium materia medicamentũ ali- quod efficax $e conficere po$$e $perant. Opus e$t medicinis lecti$$imis nec minus dilig\~eti & artificio$a præparatiõe. BER. Vos igitur contemptis i$tis medicis per- gite ut cœpi$tis, res quibus indigetis dili- genter inquirere. NAE. Faciemus idꝗ́ꝫ exemplo Galeni medici omniũ præ$tan- ti$$imi, qui nauigauit in Lemnũ, ut quan tum $anguinis hircini, quod Dio$corides fieri $crip$erat, terræ ılli mi$ceretur, intel- ligeret at{que} ex eo con{ij}ceret uires. Qui in Cyprum $e contulit, ut ibi metalla cõ$pi- ceret. Qui deni{que} profectus e$t in Cœle- $yriam, quæ Pale$tinæ pars e$t, ut A$phal tum & quædam alia uideret. Valeant igi tur i$tı, & latrent quantum uelint. Sed po tésne melãteriam nobis indicare? BER. No$tram quæ eruitur è proxima fodina, cui Aries nomen, & ip$i uicina quæ Sciu rus appellatur. AN. Eamus ergo ad eam ui$endã. BER. Eamus ocius, parũ enim diei $upere$t. Hæc e$t no$tra Melanteria. NAE. Vere ita appellas, nam nigerrima e$t. BER. Ip$a interdum argenti aliquid in $e continet, tumꝗ́ꝫ argentum rude ni- BERMANNVS. grum appellari diximus. Quæ uero fo$$i lis in Cilicia & al{ij}s quibu$dã locis reperi tur coloris, ut Dio$corides dicit, $ulphu- rei, aquæ contactu nigre$cens, apud nos, quod $ciam non e$t. Terræ aut\~e albæ ge- nera $icca perraro in metallis reperiũtur, $ed $uis locis effodiuntur unde & nomi- na habent. Argillæ uero candidæ per$æ- pe, quæ $iccatæ aliquem coloris candidi u$um præbere po$$ent. E$t pr{ae}terea quid dam aliud in uenis candidum medullam referens, quod no$tri idcirco medullã $a- xi appella$$e uidentur, quod hic con$pice relicet. NAE. Medulla o$$is alicuius ani mantis e$$e apparet. Non inepte lapides oraculo Delphico, o$$a matris dicti $unt, cum medulla in ip$is, quemadmodum in o$$ibus reperiatur. BER. Fluida ferè e$t, nec $ic tenacis pinguedinis ut argilla, quamuis interdum exiccata & dura inue niatur. Sed regrediamur, $i placet, nã alia uobis indicabo. NAE. Interea temporis dum breue hoc iter perficimus, dicas ro- go, reperitur´ nè Stibium in fodinis me- tallicis? BER. In argentar{ij}s reperiri nõ $cio, $ed plumbar{ij}s Ald\~ebergi, quod e$tGEOR. AGRICOLAE in Mi$nia, uerum cum nigris lapillis, pyri te, & $axo hareno$o ita commixtũ ut ma- gna cum difficultate, imò nõ ni$i ui ignis $eparetur. In propr{ij}s uero uenis perma- gna ip$ius copia e$t, cũ in al{ij}s locis tum Fichtenbergi, in quo monte Mœnus, Sa la, Egra fluu{ij} oriuntur, & Planæ oppido Bo\~emiæ, quod ad quadrage$imum lapi- dem hinc di$tat. NAE. Non ergo aliun- de petendum e$t. Præ omnibus autem ui dere cuperem Chalciten qui æris, My$i quod auri, Sory quod Melanteri{ae} ferè co lore e$$e traditur, quod ip$is Galenus fre- quenti$$ime in empla$tris utatur, nec mi- nus al{ij} ueteres: erãt uero olim in Cypro laudati$$ima, BER. In ærar{ij}s puto me- tallis. NAE. Recte. BER. In arg\~etar{ij}s ip$a nõ uidi, forte & in no$tris ærar{ij}s in- uenirentur, cum proxime in patriam me am rediero omni diligentia $crutabor. NAE. Illud uobis dicam. Venet{ij}s Chal rantum Cyprium, reliquis enim præfer- tur, emi, quod aliqua ex parte in Chalci- ten mutatũ fuit, idꝗ́ꝫ uel hodie domi me{ae} habeo, quod tibi: Bermanno breui mittã. Illa enim mutatione ui$a, facile ip$um in BERMANNVS. metallis no$tris {ae}rar{ij}s, $i modo in his e$t, inuenies. BER. Facies mihi rem gratam, $ed qui $cis Chalcantũ in Chalciten mu- tari? NAE. Quia Galenus $ic de Chalcã to $criptum reliquit. Huius etenim medi- camenti permultum mecum è Cypro at- tuli, cuius pars exterior po$t uiginti fer- mè annos Chalcitis facta fuit, cum inte- rior adhuc Chalcantum exi$teret. Qua- propter in hunc diem idip$um quod ita mutatur apud me teneo, ob$eruans quo- modo u${que} ad intimum hæc trã$mutatio $ingulis annis procedat, ut Chalcitidis in My$i quemadmodum dictum e$t. BER. Mittas rogo, $ed iam propè Gairicam ue nam $umus. AN. Vnde hæc nom\~e $um p$it? BER. Ab oppidanis Gairi, qui pri- mi inuentores fuerũt, quiꝗ́ꝫ partes quàm plurimas in capite dimen$ionum huius uenæ habuerũt. AN. Quid caput dimen $ion\~e appellas? BER. Qua parte primo uena detegitur, caput dimen$ionum no- mino. Nam ab eo, ueluti ab initio quodã, metallici reliquas dim\~e$iones tam $uper- nas {quam} infernas metiri $olent. AN. Quæ lõgitudo capitis e$t? BER. Duas & qua- GEOR. AGRICOLAE draginta orgyas complectitur. Dimen$io uero qu{ae}{que} octo & uiginti, deducta tertia parte. Quæ capiti in gratiam primi inu\~e- toris adiecta fui$$e uidetur, ut hoc qua$i præmio reliqui metallici ad nouas uenas perquirendas in$tigaren\~t, at{que} is ferè $em per modus fodinarũ e$$e $olet. Ingredia- mur nunc ca$am. AN. Fiat. BER. Hu- ius fodinæ cura mihi demãdata e$t. AN. Quod e$t officium tuum? BER. Singu- la quæ uel ex $ymbolis, uel effo$$is metal lis recipiuntur, aut in fodinam & opera- rios expendũtur, in tabulas accepti & ex pen$i referre, ac de his omnibus magi$tro metallicorum & duumuiris iuratis ratio- nem reddere. Po$$es autem in eiu$modi officio con$titutũ præfectum rationibus appellare. Sũt uero uaria officia inter me tallicos, $unt leges & decreta. Quid plu- ra? Respublica quædam ip$is e$t bene cõ $tituta. Sed egrediar & uocabo pr{ae}$idem fodin{ae}, qui in proximo hoc domicilio ha bitat, ut quædam nõdum uobis ui$a affe- rat. NAE. Po$tquàm ille exiuit dicam Ancon {quo}d $entio, nihil mihi in uita gra- tius facere potui$$es, {quam} quod huius ami- BERMANNVS. citiam mihi conciliaueris. Non po$$um nõ uehe menter admirari, uel potius mul tum amare uirum, qui tanto $tudio & di- ligentia res ip$as, non nomina tantũ, {quo}d pleri{que} facere $ol\~et, inquirit. Qui quæ ue- re inuenta dicerc po$$es, non temere a$$e- rit, tantum abe$t ut rem ullam, qu{ae} dubia & incerta $it, nimis etiam affirmet. Qui deni{que}, quod omnium maxime miror, ea quæ magno labore inuenit, al{ij}s facilime & dilig\~eti$$ime explanat, ac minime, qui non paucis mos e$t pe$$imus, inuidentia quadam tanquam my$teria & arcana ce- lat. AN. Recte dicis. Nam & mihi $tudio ueri inueniendi etiam ardere uidetur, ne- que quicquam ni$i certa eius indicia $int, a$$euerare. Præterea animo quàmmaxi- me candido e$$e. Sed reuertitur nunc, ac ne$cio quid noui apportat. Quid hoc ue- ro e$t Bermanne? BER. Fluores $unt, ita enim, liceat mihi uerbum è uerbo expri- mere, no$tri metallici appellant, nec meo iudicio inepte: $iquid\~e planè materia qu{ae} dam uidetur e$$e confluxa & congelata, perinde ac glacies e$$e $olet, ni$i quod ua rios & iucũdos colores obtineat. NAE. GEOR. AGRICOLAE Hos Theophra$tus ἐκ {συ}ῤῥοβς, id e$t con- fluxu in terra fieri diceret. Punicei i$ti flu ores, utar po$thac uerbis tuis, argentũ ru de puniceum, quod ante nobis indica$ti, e$$e apparent. BER. Primo quidem a$pe ctu ita uidetur, nõ tamen $unt, nam tran$- lucidi non raro exi$tunt. NAE. Carbun culi ergo $unt. BER. Ne hi quid\~e. NAE. Quomodo ergo à Carbunculis interno- $ci po$$unt? BER. Hac poti$$imum no- ta, quod colores in oculos, ut Carbunculi $olent, non uibrant, licet quidam per$pi- cui $int. Qui uero nõ translucent, uel eo ip$o à carbunculis di$tinguuntur. Præte- rea omnis generis fluores quàmprimum ignem $en$erint, diffluunt, Carbũculi flui di in igne minime fiunt. NAE. Bene di- $cernis. BER. Aliud genus uidete colo- re purpureo dilutiori. NAE. Amethy$ti uidentur uiliores, quales in Boëmia ple- ri${que} in locis reperiuntur. BER. Certe nõ multum di$$imiles eis $unt, quare uulgo, quod Amethy$tos non bene nouit, pro gemmis annulis in$erti facile uendi po$- $unt, & uendũtur. Tertium genus, ut hic cernitis, colore e$t candido. NAE. Cry- BERMANNVS. $tallos crediderim. BER. Quartum lutei coloris e$t, quintum cineracei, $extũ $ub- nigri. AN. Quis uero u$us fluorum e$t? BER. Dum metalla excoquuntur adhi- beri $olent, reddunt enim materiã in igne non paulo fluidiorem, perinde ac lapidis genus, quod è pyrite cõfici diximus: con ficitur uero nõ longe hinc Breitenborni, quod prope Suarcebergum e$t. Ex fluori bus præterea colores, ꝗbus pictores utun tur fieri po$$unt. Sed de$cendamus rur- $um, proxime fodina e$t cui nomen Ve- rona, ibi uobis Cobaltũ o$tendã. NAE. Illud´ne cuius dũ de pyrite loqueremur mentionem feci$ti? BER. Id ip$um. An- con nunc ita præcurrit, ut ip$um uix a$$e qui po$$imus, qui tamen cum a$cendere- mus mõtem tardus admodum erat. Con- trà quàm genero$i equi facere $olent, qui fe$tine a$cendũt, pedetentim uero de$c\~e- dunt. NAE. Cra$$us e$t, at{que} ob id gra- uis. Grauia autem $ua ui & $ua natura de or$um mouentur, quamobrem nihil mi- rum. AN. Profecto $i i$ti montes $æpius $candendi e$$ent, multum mihi pinguedi nis $udore adimeretur. BER. Hic tumu GEOR. AGRICOLAE lus è fodina ip$a ege$tus e$t. NAE. Mõ@ apparet, certe quemadmodum Poëtæ fe runt, Gigantes Peleum O$${ae} impo$ui$$e, ut a$cendentes Iouem de cœlo deturba- rent, ita metallici montem monti impo- nunt, ut alterius fratris, nempe Plutonis aulam expugnent. Iam & fulmina ip$is ti menda $unt. BER. Imò mala aura qua mi$erandum in modum pereunt, aut rui- næ quibus penitius quàm Gigantes ob- ruuntur, $ed a$cendamus. AN. Iterũ mi- hi $udandum e$t. BER. Hoc genus Co- baltũ, liceat mihi in præ$entia no$tris uti, uocant. Pyrites autem cum lapidis & ar- genti materia commixtus, & in unũ cor- pus calore terræ conflatus e$$e uidetur, at{que} ita quod Cobaltum appello con$ti- tui$$e. Sunt qui idem cum pyrite e$$e cen $ent, quod eadem ferè in$int. Sũt qui $pe- cie, quod mihi placet, di$tinguunt. Nam in$ignem per$æpe corrod\~edi uim habet, ut manus & pedes operariorum, ni$i be- ne $ibi caueant, exedat, quod pyriten effi cere po$$e nõ $cimus. Tria autem eius ge nera colore potius quàm alia quapiã re- di$tincta reperiũtur. Nigrum, cineraceũ, BERMANNVS. & quod ferri colore e$t, quodcũ{que} ex his fuerit plerun{que} argento magis quàm py- rites abũdat. AN. Varia genera $axi hoc loco con$picio. BER. Omnino. At{que} hic primum uides $axum $ci$$ile colore qua- $i ceruleo, quod aliquãdo nigrius, aliquã do albidius e$$e $olet. Alterũ genus hoc e$t, quod interdũ per$picuum qua$i e$$e uide\~t, quarzum no$tri uocant, modo can didi$$imum, modo $ubluteum, modo $ub c{ae}$ium. Tertium Spatum appellãt, quod politius & den$ius e$t. Quartum ut pluri mum longe duri$$imum e$t, cui à cornu cuius colorem non raro referre uidetur, nomen indidere. Partes autem eius $æpe adeo contiguæ $unt, ut unã ab altera ui- $us di$cernere non po$$it, aliqua inter$e- ctione con$pecta. Quintum hareno$um nominant, quod harena quodãmodo cõ- creta e$$e appareat. Sunt autem alia com plura genera in fodinis ærar{ij}s poti$limũ inuenta, quæ hoc loco uobis indicare nõ po$$um. Reperiũtur uero omnia i$ta tam in pendente quàm iacente uenæ, at{que} nõ- nulla etiam in uena ip$a. Sed nũc domũ, quia id temporis e$t, redeundum cen$eo. GEOR. AGRICOLAE NAE. Puer tu h{ae}c qu{ae} tibi modo $eruan da dedi, ne perdas, etiam at{que} etiam uide. Nam diligentius domi mihi per ociũ con $ideranda erũt. Sic olim in Italia $æpe me cum herbas, $æpe pi$ces domum ferebã. Quemadmodum enim in hac ualle Ber- mannus diligenti$$ime metallica ob$er- uat, ita Patau{ij} Dominicus Zeno her- bas: Venet{ij}s Frãci$cus Ma$$arus, pi$ces. AN. Cuperem etiam officinas in quibus metalla excoquuntur in$picere. NAE. Et ego. Siquidem in his recrementum ar- genti, Lithargyrum, molibdænam alterã & plera{que} alia nobis cernere liceret. Et$i cras abire omnino con$tituerim, tamen $i Bermannus nobi$cũ ad eas ire uellet, ma- nendum mihi putarem. AN. In hoc quo que morem nobis geras Bermanne, $i $i- ne tuo incommodo detrim\~etoꝗ́ꝫ fieri po- te$t. BER. Nihil e$t quod ue$tri cau$a nõ negligam. De$cendamus cras, mane ue- ro $urgendum nobis e$t, nam cırca Galli- cinium excoctores in opere e$$e $olent. NAE. Satis mane $urgemus, imò $i o- pus erit totã noctem uigilabimus. BER. Puerum mittam, qui uos cũ tempus erit BERMANNVS. accer$at. Si Agricola non abe$$et, nihil ip$i potius fui$$et, quàm ut nobi$cum ad officinas ip$as, quas $æpe inui$ere $olet, iret. NAE. Incõmode accidit illum nũc abe$$e. Sed quia fortuna ip$um nobis in- uidit, tu eius uicem $uppleas. BER. Res ip$as iam inde à puero mihi cognitas uo- bis o$t\~edam, nã pater meus & ip$e metal licus fuit, & ducũ Saxoniæ decimarius. Nomina aũt $i ego nõ po$$um, uos apta & latina ip$is indatis rogo. Iam uero uale te. NAE. Et tu Bermanne multum uale.

Aes purum gedigen kupffer.

Alueus ein trog.

Argentum quod $tatim $uum e$t gedi- gen $ilber.

Argentum rude $ilber ertz.

Argentũ rude puniceũ rot gulden ertz.

Argentum rude plumbei coloris gla$z ertz.