SANCTORII SANCTORII OLIM IN PATAVINO GYMNASIO MEDICINAE THEORICAM ORDINARIAM PRIMO LOCO PROFITENTIS COMMENTARIA IN PRIMAM SECTIONEM Aphori$morum Hippocratis, & c. CVM INDICE RERVM NOTABILIVM, & Quæ$tionum, & cum Indice Capitum De Remediorum Inuentione. VENETIIS, M DC XXIX. APVD MARCVM ANTONIVM BROGIOLLVM. Superiorum permi$$u, & Priuileg{ij}s.

Digitalisiert dank freundlicher Unterstützung von

    MPI für Wissenschaftsgeschichte
www.digiwunschbuch.de

FRANCISCO MARIÆ II. VRBINI DVCI VI. SERENISSIMO, ET INVICTISSIMO.

STATICAM medicinam tot $eculis $e- pultam, è tenebris in lucem, & homi- num pro$pectum longo v$u & periclita- tione arce$$imus. Huius Diuinæ artis virtute longæuitatis cupidum ad cente- $imum quoque annum perduci po$$e exi$timauimus. Res tam magna, tam eximia, tam ab hominibus expotata longæuitas, eius patrocinium non aliundè, quam à veritate ip$a dependet: v$us enim, & experientia rem ip$am aperiunt: attamen cum veritas ex $e $it mole$ta, & ex illa odium na$catur, pro ful- cimento exoptat $ummum virum binis dotibus exornatum: al- tera, quod in omni doctrinarum genere $uper cæteros emineat; altera quod $it vitæ longeuæ $tudio$i$$imus, quique incolumita- tem ad annos Ne$toreos recto & perenni regimine dirigat. Ta- lis es Tu Franci$ce Maria celeberrime: quia $i $pectemus Tu{ae} vir- tutis elogia, $unt in excel$o $ita, vt non $olum no$tri, $ed cuiu$- cunque $eculi obiecta eminenti$$ima, $untque diffu$a, & per totius Europæ tractus, & quicquid Meridiano & Septentrione finitur peruadunt: $i vellem lingua hac mea balbutiente laudi- bus te in Cælum efferre, ab$que dubio potius nebulam tam ra- dianti honori offunderem, quam $erenitatis lucem: ip$a enim $plende$cens $emper, ac $plendore $uo quam lati$$imè fundens $pargit omnia, omni ex parte illu$trans, atque rutilans. Si $pe- ctabimus ingenij aciem & prudentiam: illa e$t $upra humanam euecta fidem: i$ta e$t perfecti$$imæ prudentiæ exemplar. Si con- feramus Te cum alijs Principibus, tibi Homericum carmen con- ueniet.

Ille $apit $olus reliqui volitant velut vmbræ.

Si $pectemus Prencipem, qui valetudini & longæuitati accura- tè incumbit, neminem te $olertiorem inueniemus, $iquidem $preui$ti $emper noxia allectamenta non naturalibus blanditijs accer$ita, & illecebris voluptatis delinita; vnde omne malum: vnde innumeris immatura morte præreptis implentur feretra ante diem fune$ta. In tua-longæuitate omnes oculos conie- ctos habebunt, quando te $o$pitem, & incolumem propè cente- $imum annum intuebuntur.

In his Commentarijs explicanturartis præcepra ab Hippo- crate in Aphori$morum modum di$po$ita, quæ $unt artis $umma capita paucis expre$$a, $untque $ententiæ $eminis in$tar mole quidem minimæ, & virtute maximæ, quo ad verba inopes, quo ad $en$um locupletes, & vt vno verbo dicam $unt tot gemmæ collectæ ab Hippocrate ex alijs $uis libris, eo modo, quo apes ex floribus $uaui$$imum mel. Super his mea in$udarunt commen- taria, quæ Cel$itudini Tuæ qualiacumque $int, dono, voueo, & con$ecro, in quibus $i aliquid boni pro vita diuti$$imè protra- henda affuerit, omne tibi de gerocomica medicina benemerito dicatum volo. Bene valeas Sereni$$ime & inuicti$$ime Dux & Ne$toreos viuas in annos.

Anno Salutis M DC XXIX.

Sereni$$imæ Cel$itudinis Tuæ

Seruus humilimus

Sanctorius Sanctorij.

EPIGRAMMA AD PERILLVSTREM, PRÆSTANTISSIMVM, @ EXCELLENTISSIMVM VIRVM, D. D. SANCTORIVM SANCTORIVM, &c. IN COMMENTARIIS SVIS Aphori$morum Hippocratis.

_M_V_NERA SANCTORI_ quæ nobis grata dedi$ti, _SANCTORI_ medicæ maximus artis honor.

Perge tuis medicos ornare laboribus hortos, Commoda quæ vitæ $int meliora, doce;

Sic duce te cre$cunt cupidi bona publica mundi, Commendat nomen $ic tua fama meum.

Sic ego, $ic omnis medicis imbutus ephebus, Artibus aterno tempore gratus erit,

Et nomen $ine fine tuum $uper a$tra feretur. Rem medicam tali quod ratione iuuas;

Vt tua perpetuo, te fama $uper$tite cre$cens Plus $en$im veteri, lumine lucis habet.

Sic $tudio$orum, iuuenumque $cientia cre$cens, Fit magis ex libris ingenio$a tuis,

Vtque $encx nomenquetuum miratur & artes, Sic colit & laudat teque tuo$que libros.

Et tua cum fructu perdocta volumina ver$as. Plurima, quæ nu$quam viderat ante videt.

Nunc quoque po$t multos alios $ummo$que labores En colis Hippocratis $cripta labore tuo.

Viue diù, re pergatque fauens te $o$pite parca Nere tibi fu$is $tamina longa $uis:

Opto ego vitali perfu$us bal$amo Hygeæ, Vt vincas Pyl{ij} $ecula trina Ducis.

Beneuolentiæ & grati animi ergò Paulus Parauicinus de Capellis Vvlturano Berbenen$is eiu$dem Sanctorij di$cipulus. P.P.

In Perillu$tris D. SANCTORII SANCTORII COMMENDATIONEM Pro editis in Aphori$mos Hippocratis Commentarijs.

HÆC miranda Senis diuini oracula Coi, Queis ægris rectam mi$eris præ$cribere victus Normam, atque in$tituit tutò præcepta medendi; Sectio cui venæ pro$it, purgatio quando, Et morbi certum docuit prædicere finem; Haud $atis elap$is ænigmata cognita $eclis; Sanctorius, medicæ lumen qui præbuit Arti, Explicat ingenio mirabilis œdipus alter. Magnus Apollinei Sanctorius gloria cœtus, Atque Decus Patriæ, quam Cæ$ar condidit olim Iu$tinus, nomenque $uo de nomine finxit. Vrbs antiqua ferax oleæ, latici$que lyæi, Quam $copulo affixam pelagi circum alluit vnda, Nec procul aprici colles, lætique coronant, Et propius po$itæ circum $tant ritè $alinæ, Debita doctiloquo veræ præconia laudis Solue Viro, natoque tuo; nam clara per orbem, Æternum docta hæc viuent dum $cripta per æuum, In precio dum Phæbuserit, tua fama vigebit. Vo$que adeo Sacræ Iuuenes, qui incumbitis Arti, Ab$tru$os $i tangit amor cogno$cere $en$us, Nocturna, hæc ver$ate manu monumenta, diurna; Hippocratis nectar claro de fonte bibetis, Ve$traque Phæbeæ præcingent tempora lauri.

Alexander Brutus nobilis Polonus, & Iu$tinopolitanus Philo$ophus, ac Medicus Præceptori docti$$imo, ac benemerito ob$eruantiæ, ac gratitudi- nis ergo P.

EPIGRAMMA IN LIBRVM SANCTORII SANCTORII, ETC. DE INVENTIONE REMEDIORVM.

_Q_V_ÒD_ malè curarent homines languentia membra, Viderat ex alta Pulcher Apollo Domo:

Re$pondet Phœb{us} quæ morb{is} quærit{is} ægri Pharmaca mortales? quæ medicina datur,

Tendıtıs in mortem tali ratione medendi, Corruit & labens, non reparatur op{us}:

Re$titui in melius, $i vult{is} corpora læ$a Viuendique frui commodiore via,

Di$cite quam vob{is} Methodum Sanctorius offert, Voluite tàm doctum temp{us} in omne Librum:

Optima præ reliqu{is} medicandi dogmata tradit, Integra quoque modo $it retinenda $al{us}.

Ext endi vitam, qui longum vult{is} in æuum, S_ANCTORIO_ In$igni dicite, viue diu.

Grati animi ergo Paulus Parauicinus de Capellis Vvlterano Berbenen$is P. P.

INDEX QVÆSTIONVM. DE in$criptione. Quæ$t. 1. # columna 3 An aphori$mi aliquo ordini # traditi $int. Qu{ae}$t 2. # col. 7 De intentione Hippocratis # & medicinæ diui$ione. # Quæ$t. 3. # col. 9 An hic liber aphori$morum $it i$agogi- # cus. Quæ$t. 4. # col. 10 De $ubiecto. Quæ$t. 5. # col. 11 De medicinæ præ$tantia. Quæ$t. 6. # col. 13 Quid intelligat Hippocrates per vitam. # Quæ$t. 7. # col. 17 An medicina $it ars, & quæ ars: & de eius # genere proximo. Quæ$t. 8. # col. 18 Qua ratione ars medica $it coniectura- # lis. Quæ$t. 9. # col. 23 Qua ratione ars medica vocetur lon- # ga. Quæ$t. 10. # col. 26 Cur experimentum $it fallax. Quæ$t. 11. # col. 33 De medicorum $ectis. Quæ$t. 12. # col. 35 Confidentia ægri in medicum cur iuuer. # Quæ$t. 13. # col. 58 Qua methodo digno$cantur peccantes # humores. Quæ$t. 14. # col. 64 In quot pericula $olent incidere Athle- # tæ. Quæ$t. 15. # col. 76 Cur Athletæ fame$cant, & auidè come- # dant. Quæ$t. 16. # col. 78 Quodnam $it illud quod indicat primo, # & per $e venæ $ectionem. Quæ$t. 17. # col. 87 Quomodo in principio morborum acu- # torum po$$it præuideri quo die morbus # $it terminaturus. Quæ$t. 18. # col. 104 An cibus multus tenuis $it plenus, & an # paucus plenus dici po$$it tenuis. Quæ$t. # 19. # col. 110 De conditionibus acutorum morbo- # rum. Quæ$t. 20. # col. 112 De conditionibus corporum quæ $untac- # comodata ad ieiuniũ. Qu{ae}$t. 21. # col. 121 De ieiunij detrimentis, Qu{ae}$t. 22. # col. 134 Quomodo cõtratia vt morbi, & remedia # $int duo extrema. Quæ$t. 23. # col. 145 An vnum contrarium vni tantum $it con- # trarium. Quæ$t. 24. # col. 147 An in omnibus peracutis conueniat ieiu- # nium. Quæ$t. 25. # col. 167 A quibus cau$is fiant morbi peracuti. # Quæ$t. 26. # col. 169 An febres $emper adnexæ $int morbis # acutis. Quæ$t. 27. # col. 170 An quatuor tempora morborum diffe- # rant à quatuor temporibus $ympto- # matum. Quæ$t. 28. # col. 171 An morbus in principio $it maior, quam # in $tatu. Quæ$t. 29. # col. 178 An vt {ae}gri $anentur debeant tran$ire per # quatuor morborum tempora. Quæ$t. # 30. # col. 182 Cur in principio morbi robu$ta virtus # non vincat morbum: in vigore lan- # guida vincat. Quæ$t. 31. # col. 191 An in vigore omnium acutorum nihil # cibi dandum $it, vt iubet aphori$mus. # Quæ$t. 32. # col. 193 An in vigore fiat perfecta coctio. Quæ$t. # 33. # col. 195 Ex quibus $ignis colligitur, an vires po$- # $int perdurare ad finem $tatus. Quæ$t. # 34. # col. 207 Quomodo fiant paroxy$mi febriles. # Quæ$t. 35. # col. 222 O$tenditur, nec cibos, nec alia re- # media conuenire in paroxy$mis. # Quæ$t. 36. # col. 225 O$tenditur, & quæ $int, & quot $int tem- # pora vniuer$a ia, & particularia fe- # brium. Quæ$t. 37. # col. 226 O$tenditur quando, & quomodo cibus # $it ægris nocuus. Quæ$t. 38. # col. 228 An Hippocrates doctrinam de pul$ibus Index Quæ$tionum. # caluerit. Quæ$tio. 39. # col. 241 Quomodo $ucce$$iua circuituum incre- # menta prænuncient paroxy$mos, & # morbos longos, vel breues. Quæ$t. 40. # col. 243 De cau$a immediata periodicationis. # Quæ$t. 41. # col. 245 De methodo præcogno$cendi paroxy$- # mos, & vigores tardos, $eu longos, vel, # breues. Quæ$t. 42. # col. 251 De $ignis a$$identibus. Quæ$t. 43. # col. 257 Cur Hippocrates $olum octauo die $eca- # uerit venam in Anaxione pleuritico. # Quæ$t. 44. # col. 259 De $ignis coctionis. Quæ$t. 45. # col. 262 De $ignis criticis. Quæ$t. 46. # col. 263 De $ignis mortis. Quæ$t. 47. # col. 264 De $puto, & $putamine. Que$t. 48. # col. 272 De vrinis. Quæ$t. 49. # col. 275 De alui excrementis, & $udoribus. # Quæ$t. 50. # col. 284 Odenditur, quæ corpora $int magis vel # minus di$po$ita ad ieiunium. Quæ$t. # 51. # col. 293 De Ætatibus. Quæ$t. 52. # col. 295 De Calidi innati principijs. Quæ$t. 52. # col. 314 An calidum innatum $it $olus calor tem- # peramenti. Quæ$t. 53. # col. 317 An calidum innatum $it eæle$te. Quæ$t. # 54. # col. 322 Quod calidum innatum $it temperamen- # tum, & non calor temperamenti. # Quæ$t. 55. # col. 333 Quotuplex $it calidum innatum, $eu tem- # peram\~etum innatũ. Quæ$t. 56. # col. 346 An calor innatus differat $petie vel gradu # ab a$cititio. Quæ$t. 57. # col. 351 Quodnam $it $ubiectum caloris febrilis, # & naturalis. Quæ$t. 58. # col. 355 De calore influente $eu de $piritibus. # Quæ$t 59. # col. 360 Quomodo calor natiuus perducat nos # ad $enectutem, & mortem. Quæ$t. 60. # col. 365 An ver $it medium inter hyemem, & {ae}$ta- # tem per negationem, vel per participa- # tionem extremorũ. Quæ$t. 61. # col. 375 De $omno in quibus Galenus conueniat # & differat ab Ari$totele. Qu{ae}$t 62. # col. 377. In quo anni tempore cibus debeat e$$e # copio$ior. Quæ$t. 63. # col. 38 Quomodo hyeme $it plus calidi innati, # quam alijs t\~eporibus. Qu{ae}$t. 64. # col. 389 An $olus victus humidus $it medicinalis. # Quæ$t 65. # col. 388 Quid intelligat per victum humidum. # Quæ$t. 66. # col. 389 Methodus curandi affectus complicatos. # Quæ$t. 67. # col. 393 De $erie omnium indicantium. Qu{ae}$t. 68. # col. 393 An contraria contrarijs curentur. Quæ$t. # 69. # col. 402 An $imilia $imilibus con$eruentur. Qu{ae}$t. # 70. # col. 405 De quatuor regulis pro cibandis ægris. # Quæ$t. 71. # col. 415 Quomodo interpretandus $it aphori$- # mus decimus $ecundæ $ectionis „Im- # pura corpora quanto magis nutries & # Quæ$t. 72. # col. 417 Quando conueniãt epichiera$tica, & qu{ae} # $int & quomodo multum & $æpè illis # vti liceat. Qu{ae}$t. 73. # col. 419 Vnde morbi autumnales, & malign{ae} fe- # bres oriantur. Qu{ae}$t. 74. # col. 424 De conditionibus perfecti$$im{ae} cri$is. # Qu{ae}$t. 75. # col. 443 Quid agendum in die decretoria, $i na- # tura nihil operetur. Qu{ae}$t. 76. # col. 447 An motus $ymptomatici $int adiuuandi # Quæ$t. 77. # col. 450 An critici dies pendeant à men$e medici- # nali. Qu{ae}$t. 78. # col. 453 De cau$is cit{ae}, & tard{ae} apparitionis lunæ # Quæ$t. 79. # col. 455 O$tenditur quemlibet diem e$$e po$$e in- # dicatorium & iudicatoriũ. Quæ$t. 80. # col. 459 A quibus cau$is proueniant dies critici. # Quæ$t. 81. # col. 462 Quando topica applicantur corpori non # purgato. Quæ$t. 82. # col. 468 Sex conditiones requiruntur, vt loca $int # conferentia. Quæ$t. 83. # col. 469 Quænam $int conditiones, quæ reddunt # loca magis & minus conferentia. # Quæ$t. 84. # col. 473 De reuul$ione. Quæ$t. 85. # col. 476 An reuul$io indicetur non $olum à mate- Index Quæ$tionum. # ria fluente, $ed à fluxa, & fluxura. # Quæ$t. 86. # col. 480 In quibus reuul$io & deriuatio conue- # niant, & differant. Quæ$t. 87. # col. 471 De $peciebus coctionis. Qu{ae}$t. 88. # col. 483 Quid intelligat per non cruda. Qu{ae}$t. 89. # col. 491 An materia tenuis $it incra$$anda. Qu{ae}$t. # 90. # col. 496 De minoratiuis. Quæ$t. 91. # col. 499 An euacuatio $anguinis v$que ad animi # deliquiũ fieri po$$it. Qu{ae}$t 92. # col. 515 In quibus ca$ibus conueniat $anguinis # euacuatio v$que ad animi deliquium. # Quæ$t. 93. # col. 516 An in magnis doloribus ante phleboto- # miam conueniant anodyna. Quæ$t. 94. # col. 520. Antequam materia turgens purgetur, # quæ $int præmeditanda. Quæ$t. 95. # col. 523 Finis Index Quæ$tionum. INDEX RERVM, ET SENTENTIARVM IN HOC OPERE CONTENTARVM. # A _A_Ctio in philo$ophiae$t vinc\~es: # in medicina e$t contempe- # rans. # col. 158 Actiones à quo temperamen- # to oriantur. # 347 Actiones naturales $unt co- # natæ. # 361 Acuti morbi vide morbos acutos. Acuti morbi cur interimant ob cibum. # 139 Acutorum morborum differentiæ quæ $int. # 114 Acutorum morborum differentiæ victus # quatuor. # 185 Adagia vt differant ab aphori$mi natura. # 5 Aegipt{ij} cur ante tertium diem non ciba- # bant agros. # 130 Aegipt{ij} cur alebantur columbis, ne pe$te # corriperentur. # 168 Aeger $i obediat medico duo $unt contra # morbum. # 41 Aegri qui $anati $unt cruda exi$tente ma- # teria. # 450 Aeger continet duos $copos. # 202 Aegri cur in vigore non $unt nutriendi. # 202 Aegri à morbo & à ieiunio quomodo lædan- # tur. # 125 Aegri $unt reducendi ad temperamentum # aduentitium & non primigenium. # 411 Aegri debiles quomodo magis nutri\~edi. # 427 Aegri conditiones quatuor $unt con$ideran- # dæ. # 523 Aequiuncis cur v$us $it Hipp. # 166 Aerugino$a an per vomitũ debeat educi. # 470 Aetates quot $int. # 295 Aetas decrepita duplex. # 295 Alchimı$torum remedia cur noceant. # 140 Alimentum minu\~es vires in acutis: in chro- # nicis con$eruans. # 203 Alui excrementa quæ $int $alubria. # 284 Andreas Laurentius vt errat in definiendo # calidum innatum. # 342 Angina deplorata quomodo $ectione a$peræ, # arteriæ curetur. # 164 Anni diui$io varia. # 369. 370 Angu$tiæ $pecierum $ex. # 82 Anni, tempora a re$pond\~et quatuor regionibus # quatuor ætatibus, quatuor temperamentis, # quatuor humoribus quatuor elementis & # quatuor diei partibus. # 423 Appetitus vide famem. Appetitus in omni morbo vt prænunciet $a- # lutem. # 368 Aphori$mi nomen & natura declaratur. # 4 Aphori$mi diffinitiones variæ. # 4 Aphori$mi vnde $ele cti. # 5 Aphori$morum ordo e$t accidentalis non # e$$entialis. # 9 Aphori$morum liber an $it i$agogicus. # 10 Aphori$mi Hippocratis non ordinati à Gale- # ni methodo vt plurimum fal$i. # 430 Apophtegmata vt differant à natura apbo- # ri$mi. # 5 Apoplexia ex $anguine in ip$a acce$$ione sã- # guis mittendus. # 77 Apoplexia quibus calidis tollitur. # 77 Aqua non humectat, neque intus, neque extra # ex Gæleno. # 350 Aqua f, igida quomodo iuuet. # 373 _In hoc opere contentarum._ Argenter{ij} error dum putat $olos acutos # e$$e morbos magnos. # 89 Argenter{ij} error quod vnus $it $piritus, & # non plures. # 363 Arma quibus medici plebeinocent ægros, # quæ $int. # 191 Ars medica quomodo e$t coniecturalis. # 23. 200 Ars medica $i curaret indiuidua vt indiui- # dua e$$et vana. # 25 Articulus τὸ vt differat ab ἐπ, & quid $igni- # ficat. # 120 Articulus ἐ\’π & articulis τῷ quid $ignifi- # cet. # 74 ἀρτίως cur v$us $it Hippocratis hoc aduer- # bio. # 439 A$$atio naturalis quæ nam $it. # 485 A$tant is conditiones quæ $int. # 40 Athletærum exercitiuum e$t minima pars # gymna$tice. # 72 Athletæ omnes cur fame$cant. # 79 Athletarum conditiones, & mores. # 72. 73 Athleti pleni ad $ummum & in extremo # vt differant. # 73. 74 Athletæ in quot pericula incidant. # 76 Athletarum appetitum non fui$$e voluptuo # $um. # 80 Athletæ ἐν τῶ ε{σχ}άτω & επ’ ἀκρον. # 81 Athletæ qui derepente moriuntur qui $int # ibidem. Atrabilis vt per vomitũ debeat educi. # 470 Atra à cibo per vomitum mouenda. # 471 Auenzoar vixit annos 135. # 17 Augumento exi$tente in febricitante cur non # $it dandus cibus. # 233 Autumnus cur facit languidas vires. # 425 # B _B_Albus Stoicus fauet opinioni Cremo- # nini de calido innato. # 338 Balneum proprium remedium hecticæ fe- # bris. # 158 Ba$ia mortuorum quomodo curentur. # 469 Bilis ærugino$a à cibo per vomitum edu- # cenda vel cum oleo. # 471 Bionis lien tumefactus per vrinam libera- # tur. # 471 # C _C_Acochymia quotuplex $it. # 67. 68 Cacochymia à qua cau$a fiat. # 66 Calidũ innatũ $i augeretur, animal con$er- # uari po$$et, æternum. # 385. 375 Calidum innatum duplex. # 370 Calidum natiuum nõ differt $pecie ab a$citi- # tio. # 353. 352 Calidum natiuum à $ua $ede non dimoue- # tur. # 357. 385 Calidi natiui motus intus & foris ibidem. Calidum influens etiã $i augeretur animal # e$$et æternum. # 375 Calidum influens e$t $ubiectum febris & # non natiuum. # 358 Calidum natiuum e$t membrorum omnium # formatrix. # 359 Calidum innatum e$t primum efficiens ope- # rationum, non influens. # 259 Calidum innatum triplex. # 346. 348 Calidum innatum e$$e temperamentum # probatur. # 344 Calidum innatum e$$e immortale, præ$cire # futura e$$e attributaridicula. # 342 Calidum innatum e$$e auctorem operationũ # probatur ex Galeno. # 342 Calidum innatum non e$$e $ub$tantiam o- # leo$am & pinguem probatur. # 340 Calidum innatum, & temperamentum hab\~et # vim calefaciendi, & refrigerandi. # 339. # 319. 320 Calidum innatum efficit operationes vt tem- # peramentum. # 338 Calidum archigonum continet in $e ad alte- # ratricem & formatricem. # 348 Calidum innatum $ignificat $ub$tantiam & # qualitatem. # 317 Calidum innatum ex Auic<001>na continet in $e # virtutem immutatiuam, et formatiuam. # 316. 317 Calidum innatum archigonum & non ar- # chigonum. # 318 Calidum innatum e$$e quoddam mixtum ex # Galeno, ibidem. Calidum corpus duplex e$$e pote$t vel co- # pia calidorum, vel qualitate ex Galeno. # 44 Calor dupliciter con$ideratur, vel quo ad $u- # biectũ, hoc $emper minuitur, vel quo ad # qualitatem, hæc pote$t augeri. # 117. 118 Calor in $enibus cur paucus. # 310 Calor quinque modis pote$t de$trui. # 310 Calor a$citius quomodo differat a naturali. # 306 Caloris gradus quo in$trumento cogno$can- # tur. # 137 Caloris motus duplex. # 309 _Index rerum, & $ententiarum_ Caloris natiui defectus ex Ari$tot. e$t fri- # gus. # col. 315 Calor cordis cur $it materia re$pectu innati. # col. # 315 Calor augetur ob quinque cau$as. # 372 Calor natiuus quaratione hyeme plus $it. # 385 Caloris extinctio ob quatuor cau$as fit. # 513 Canicula $tella, & ante canicula quando o- # riantur. # 60 Cardialgia cur aqua frigida tollætur. # 373 Caro cur mala febricitantibus. # 421 Cata$ta$is quid $ignificet. # 240 Catarrbus crudus dicitur ab Ari$totele omo- # tis & fu a defectu caloris interni, vel ex- # terni. # 485 Cathe$tichia quid $ignificet. # 137 Cau$arum morborum tres cõditiones in me- # dendo con$iderandæ. # 399 Cel$i $ententia homo $anus, & c. # 125. 142 Chalybs cur iuuet $pleneticos. # 82 Cheros quid $ignificet. # 29. 30 Colericorum ebbulitio an prohibeat $angui- # nis euacuationem. # 517 κωρέοντα quid $ignificet. # 511 Chymicorũ remedia cur $emper noceant. # 140 Cibandi tempus in febribus à $ex conditioni # bus colligitur. # 433 Cibus intempestiuus quos ægros necauit. # 432 Cibus debet proportionari defflationi. # 291 Cibus quando multum, quando parum ante # paroximum dendus $it. # 232 Cibus facit quod calor febrilis maneat con- # tractus. # 231 Cibus triplex minuens con$eruans, & augens # vires. # 213 Cibus medicinalis habet duas qualitates. # 387 Cibi grati qui $int ægris concedendi. # 38 Cibus exiguus dãdus in valde euacuatis. # 72 Cibus vt cibus cur ægros $emper lædat. # 119 Cibus importunus quos ægros necauit. # 119 Cibus an conueniat ratione morbi, vel ra- # tione virium. # 131 Cibus cur febricitantibus morbus fit. # 179 Cibus cur $ubtrahendus in principio morbi. # 184 Cibus in $tatu cur malus. # 213 Cibus quando dandus e$t in paroxy$mis. # 218. 221. 225 Cibi pro ægris colliguntur ex con$uetudine # & cur. # 412 Cibus medicinalis quilibet e$t $i habeas duas # virtutes videlicet nutrientem & medici- # nalem. # 426 Cibus quando magis dandus, hyeme an æ$tate. # 428 Cibandi tempus colligitur ex parte affecta # ex affectu, ex natura ægrorum ex natura # princip{ij} paroxy$mi, ex quantitate & qua- # litate cibi. # 433 Cicero cur damnet linguam græcam. # 67 Circuitus in febribus quid. # 431 Coctio ventriculi non iuuare calidos. # 352 Coctionis $pecies $unt tres, & non quatuor # vt dicit Capiuaceus. # 486 Coctio $ecunda quæ fit in hepate, velociter fit # ibidem. Coctio quiete fit ex Ari$totele & Hipp. # 401. 502 Coctio in acutis vnica $alus. # 139 Coctio in hepate, & ventriculo dicitur elixa- # tio. # 484 Coctiones ab Ari$totele diuiduntur in tres # $pecies. # 484 Cælum agere in hæc inferiora ex Ari$totele # lumine, & motu. # 458 Cælum vnde dicatur. # 369. & 48 Cælum e$$e quintam e$$entiam probatur. # 148 Coitus minus nocet in plenis, quam in omnino # vacuis. # 138 Coitus ab$tinentia quomodo noceat. # 409 Colores $ynceri humorum cur mali. # 273 Comparationes omnium indicantium decem # $unt. # 396 Conferentia & tolerantia tuta & non tuta. # 58 Confidentia ægri in medicum cur iuuet. # 38. # 39. 40 Con$en$us mirabilis inter vterum, & proce$- # $us mamillares. # 472 Con$en$us lienis cum renibus. # 471 Con$tipatio αποτ{οὺ} ςύφειν, ide$t conden$ars. # 82 Con$uetudo in ægris ob$eruanda. # 120 # Corrobrans cor e$t puluis gri$æus cæ$aris. # 71 Contrarium vni e$t contrarium, e$t princi- # pium methodi. # 91 Continuæ febres à Galeno diuiduntur in tres # differentias. # 236 Contrarietas quid $it, $ecundum varios aucto- # res. # 146 Contrarium non agit in contrarium $edin $u- # biectum. # 192 _In hoc opere contentarum._ Corporarobu$ta per errata tendunt ad mor- # bum debilia ad mortem. # 372 Corpus colora@ius ex Galeno indicat $ani- # tatem $u$pectam. # 72. 73 Cremoninus in quibus laudet, & in quibus # damnet Hippocratem. # 308 Cri$is lege iudicium. Cri$is futura $ciri pote$t qua die, & qua hora. # 37 Cri$is à quibus cau$is externis impediatur. # 41 Cri$is quomodo à medicis ignaris impediatur. # 41 Cri$is bona fit quoque con difficili tolerantia. # 58 Cri$im impediri à medicamento o$tenditur # exemplo ægrorum Hippocratis. # 55 Cri$is cur $ecum ferat varia $ymptomata & # quæ $int. # 167 Cri$is dum fit non datur cibus. # 190 Cri$is bonæ tres conditiones. # 195 Cri$is optimæ $eptem conditiones. # 264 Cri$is duplex videlicet fiens, & facta. # 459 Cri$is optimæ $ex conditiones. # 442. 443 Cri$is tres modi ad $alutem. tres ad mortem. # 442 Cri$is conditiones ex Auerroe. # 447 Criticos dies fieri per lunam, ridiculum & # cur. # 457 Cruda exi$tente materia $ero$a, licet vti phar- # maco & quomodo. # 508 Crudi humores cur à medicamento non po$- # $int euacuari. # 54. 476 Cruda dum euacuantur: quæ mala $uccedant. # 55. 501. 503 Cruditatis gradus in plenitudine. # 262 Crudorum deiectio quot mala efficiat ex Ga- # leno. # 475 Cruditas duplex e$t, videlicet aquo$a & # cra$$a. # 476 Cruditas vrinæ, catarrhi, fæcum, apo$tematis, # puris, ex Ari$totele 5. meteorum fit à de- # fectu caliditatis externæ vel internæ. # 485 Cruda oppo$ita maturationi cur non pur- # ganda ex Hipp. & Gal. # 489. 401. 402 Crudæ materiæ portio, $i cocta e$t, phar- # maco ex Gal. vtimur. # 499 Crudi humores $unt $tabiles, & infixi. # 502 Crudi intoto, & cocti in parte quid indicent. # 505 Coctı humores quomodo po$$int inueniri in # principio morbi. # 505 Cynanchem e$$e rabiem caninam. # 500 # D _D_Eb les vires ob defectum alimenti, vel # ob morbi vebementiam. # 88. 135. 191. # 206 Decrepita æ@as duplex. # 299 Decrepiti cur dum febricitant moriantur. # 290 Decretoria v@ cau$æ, & vt $ignæ. # 263 Decubitus in latus de$trum, vel $iai$trum cur # facılis vel dıfficilis. # 257 Definitio mala trıbus modis pote$t e$$e ma- # la. # 53 De$perati ex Hipp. & Gal. relinquendi pro- # gno$t co. # 148. 156 D@æ@a in$olita cur lædat. # 134 Diathe$is quid ex Gal. # 113 Dies critici omnium peracutorum, & acu’o- # rum qui $iat. # 446 Dies indicatoria quælibet e$$e pote$t, quomodo # probetur. # 460 Dies quilibet pote$t e$$e criticus quomodo pro- # betur. # 461 Dies criticus à quibus cau$is fiat. # 462 Difflatio proportionatur cibo. # 291. 310 Digerentia quando conueniant. # 401 Dige$tio quomodo differat à coctione. # 305 Di$po$itiones malæ no$cuntur per anteceden- # tia, & con$equentia. # 65 Di$putantes de nominibus venia indigni. # 2 Di$tinctiones, communiter & propriè in # Hippo. non habent locum. # 75 Diuites cur difficilius $anantur pauperibus. # 41 Diuretica non danda in nephritica pa$$ione. # 420 Dolor coxendicus ne claudicationem faciat # comburatur. # 405 Dolor cur dolorem $edet. # 404 Dolores colici, & nephritici cur frigidæ per- # fu$iones $anantur. # 373 Dolores mitigandi ante reuul$ionem & cur. # 261 Dolores vehementes indicant faciendam eua- # cuationem v$que ad animi deliquium. # 318 Dolore vehementi$$imo exi$tente anconue- # niant anodyna ante euacuationem $an- # guinis. # 520 Dy$entheriæ in principio maior fit diæta # quam in $tatu & augmento. # 214. 215 _Index rerum, & $ententiarum_ # E _E_Cly$is quid $it. # col. 513 Epichiera$tica quæ $int. # 419. 420 Epicra$is duplex. # 419 Epilep$iæ curatio cur $ubitanea. # 243 Epilep$ia cur ob ieiunium interdum fiat. # 134 Epilogum numquam fecit Hippocrates @in # $uis operibus. # 212. 331 Errata leui$$ima cur præparant interdum # ad mortem. # 193 Erratum in ægris exemplo nauigantis # declaratur. # 132 Erratum in $anis e$t via ad morbum in æ- # gris e$t via ad mortem. # 132 Error primæ coctionis $apè corrigitur in$e- # cunda ex Galeno. # 124 Error in augmento communicatur vigori, # & non declinationi. # 433 Euacuatio re$ernata ad vnicam expul $io- # nem in acutis. # 181 Euacuatio hepatis quando per aluum, quan- # do per vrinam $it facienda. # 474 Euacuatio $ymptomatica an $it vtilis. # 451. # & 452. Euacuatio ex Galeno aduer$us Iulianum e$t # maxima medicinæ pars. # 43 Euacuatio cum tolerantia cur non $emper # bona. # 46 Euacuatio $pontanea à tribus cau$is. # 49 Euacuationis bonæ quinque cõditiones, vide- # licet, quid, quantum quando, quomodo, # vbi. # 53 Euacuationis quantitas vnde $umendæ. # 53 # 511 Euacuationis indebitæ quantitas tribus mo- # dis fit. # 53 Euacuationem præcedunt ex Galeno $epa- # ratio, & concoctıo. # 448 Euforbium purgat phlegma. # 526 Euforotata cur $it aduerbium. # 288 Exercitium à cibo fugiendum & cur. # 124 Exercitium ex Galeno tria beneficia facit. # 386 Exercitium cur augeat calorem. # 386 Ex$iccantia vlceribus quando conueniant. # 402 Experientiæ non e$t fidandum. # 31 Experimentum quomodo fiat. # 31 Experimentum duplex in fieri & in facto # e$$e. # 33 Experimentum cur infallax. # 33. 34 Experimentum falax$ed non $emper peri- # culo$am. # 33 Experimentatores $unt fortunæ imitato- # res ex Galeno. # 33 Extremæ partes frigidæ $i non incale$cant # mortale. # 225 Extrema euacuatio periculo$a, quia & pec- # cantes, & non peccantes humores eua- # cuatur. # 71. 72 Extrema refectio cur periculo$a. # 72 Extremis morbis, extrema remedia apho- # ri$mus ampliatur adres politicas. # 144 # F _F_Acies coloratior ex Galeno cur mala. # 72. 73 Faciliacur $emper $pernantur licet $int ad- # miranda. # 374 Facultatis naturalis quies ex Philotheo e$t # mors. # 70 Fallax vt differat à periculo$o. # 115 Fames fit à quinque accidentibus ex Gal. # 78 Fames excitatur à melancolia ex Galeno # contra Fuch$ium. # 79 Famen excitantia ad tria capitare ducun- # tur. # 80 Febris e$$entia an $it $iccitas. # 391 Febris putrida quomodo e$t in cale$ieri & # calefacto e$$e. # 358 Febris $ubiectum quodnam $it. # 356 Febris von attinet ad $ub$tantiam calidi # natiui, $ed ad qualitatem. # 313 Febres intermittentes quomodo fiant, variæ # opiniones. # 231 Febres intermittentes quomodo fiant con- # tinuæ & mortales. # 230. 231 Febris maligna vide malignam febrem. Febres malignæ cur videntur paruæ. # 174 Febris definitio quod $it conuer$io adigneam # naturam, an $it vniuer$aliter vera. # 392 Febres quintanæ $eptimanæ ex ip$o Hippo- # crate non dantur. # 226 Febri putridæ iunguntur $ex affectus ex # Galeno. # 395 Febris putrida quomodo fiat. # 222. 223 Febrem putridam non e$$e calorem accen- # $um in corde vt Altimarus. # 222 Febris putrida non $it ni$i coinquinetur # cor. # 222 Febris pe$tilens ex Galeno quomodo fiat. # 223 _In opere contentarum._ Febris periodica de tertio intertium $ine # putred ne quæ. # 224 Febrıum omnium intermittentium differen- # tıæ. # 224 Febrıs exqui$ita, ab$oluta, producta, & enor- # mıs quæ $int. # 224 Febres clodes quæ $int. # 236 Febris tertıana exqui$ita cur non $it peior # hemıtrıteo. # 274 Febrıs quomodo e$t conuer$io natiui caloris # adigneum. # 356 Fluxus à tribus cau$is fit. # 49 Fluxıo à $ex cau$is. # 49. 56 Foetus quando incipit vita propria. columna # 340 Frıgıda potio robu$tis conuenit. columna # 147 # G _G_Alenus non cognouit ecentricos vel # epiciclos. # 459 Gallıcus morbus an inter acutos $it. columna # 116 Gallıcus morbus confirmatus cur decocto non # $ane ur. # 173 Galidæ partes ne in gangranam cædant quid # agendum. # 147 Glac@es quomodo tollat omnes dolores. # 373 Græcum ıdioma caret interdum abundantia # verborum. # 488 # H _H_Abitus Athleticus nec affatim nec # tarde $oluendus e$t, & cur. # 71 Habitus bonus $ine euexia duplex, ab$olutè # bonus, & bonusin $uo genere. # 73 Hectica febris quomodo habeat quatuor tem- # pora. # 176 Hectıca quomodo curetur. # 373 Hectıca febrıs an fit magis refrigeranda # quam humectanda. # 390 Hectıcæ febres non omnes $unt $iccæ. # 392 Hemcus quomodo fiat. # 274 Hemcus cur perior $it quam tertiana ex- # quı$ita. # 274. 275 Hem d@fferentiæ omnes. # columna # 237 Hemcus an $it horificus. # columna # 238 Hemorragia narium tolli tur euacuando ex # eodem latere in cubito. # 471 Hepar totum æqualiter læ$um non pote$t $a- # nari. # 258 Hepar puli cur noceat febricitantibus. # 390 Hepatıs contaua pars per aluum, gibba per # vrinam. # 271 Hippocratis $tirpes, origo & mores, colum- # na. # 6 Hippocrates fuit annis 500, ante Chri- # $tum. # 6 Hippocratis libri legitimi vt di$tinguantur # a spurıs. # 7 Hippocratis Commentatores antiqui. colum- # na. 7 Hippocrates cur tradiderit aphori$mos $ine # ordine. # 8 Hippocratis aphori$mi non $unt ordinum in- # capaces, vt quidam putant. # 8 Hi$pani cur in Italia nimium comedant. # 123 Homotona febre affectus quando nutrien- # dus. # 233 Humidum triplex, aqueam, vitale, & ali- # mentale. # 340 Humores in principio morbi po$$unt e$$e co- # cti & quomodo. # 505 Humores di$tincti à $anguine quinque modis # vitiantur. # 67 Humores in parte cocti, & intoto crudi in- # terimunt aliquando. # 503 Humorum turgentium conditio. # columna # 67 Humorum peccantium $igna vnde de$uman- # tur. # 63. 64 Humores boni po$$unt $tare cum virtute de- # bili. # 422 Humores turgentes à $e ip$is mouentur. # 468 Humores in corpore à facultatibus naturali- # bus mouentur, $ecus omnis fluxio ad ın- # feriora fieret. # 468 Humores vt tenues incra$$andi, ex Hippo- # crate & Auıt & cur. # 497 Humores tenues quibus remed{ij}s $int incra$- # $andi. # 497 Humores crudi $unt infixi & impacti. # 502 Humores crudi $ero$i pharmaco po$$une # purgari. # 508 Hydromel duplo magis nutrit quam vi@@um # olıgoforum ex Hipp. # 426 _Index rerum, & $ententiarum_ Hidrops Thoracis quomodo curetur. # 153 Hidrops quo in$trumento curetur ibidem. Hydrops vnde fiat, & quo remedio tolla- # tur. # 77 Hydropici cur moriantur dum tota aqua $i- # mul euacuatur. # 85 Hydropicos habere intemperiem $iccam $oli- # darum partium. # 350 Hydropici quomodo habeant hepar frigidum, # & calidum. # 354 Hydrops cum febre qua methodo curetur. # 395 Hydrops quando tollitur pillolis de halicaca- # bo. # 393 Hydropicis rabarbarum ex Auicenna e$t # venenum. # 444 # I _I_Ecoris ab$ce$$us à Gal. non curatur. # 153 Iecoris ab$ce$$us quomodo $anari po$$it. # 153 Ieiunium cum e$u pi$cium cur probetur. # 410 Ieiunium in primæ parte vigoris ob$eruan- # dum. # 162 Ieiunium the$alicorum quæ mala faciebat. # 128 Ieiunantis hominis conditiones. # 121 Ieiunium cur hecticis non conuenia@. # 163 Ieiunium nocere bilıo$i, probatur. # 123. 134 Ieiunium an conueniat pe$te correptis. # 167. # 168 Ieiunio in acutis quando vtendum. # 193 Ieiunium in ægris in tribus ca$ibus ob$er- # uandum. # 198 Ieiunium non e$$e ob$eruandum in ægris in # octo ca$ibus. # 199 Ignis $i non $anat nullum remedium $anat. # 153 Impedimenta $anationis quæ $int. # 400 Impetigines quomodo $anentur. # 469 Indicans phlebotomiam e$$e innominatum # probatur. # 96 Inflammatio dupliciter recedit à $tatu na- # turali. # 395 Influens calor quid $it. # 371 Influens calor $equitur anni tempora. # 371 In$trumentum quo curari po$$it iecoris ab- # $ce$$us. # 153 Inte$tina habent retentricem priuatam non # communem. # 50 Inte$tina carere attratrice communi, con- # tra Saxoniam. # 50 Intemperies alia e$t $olidarum alia humo- # rum. # 349 Iudicium difficile duplex. # 34 Iudicium ex Arı$totele & Galeno e$t magis adnexum arti quam experientia. # 16 # L _L_Actis copia quã dabat Hippocrates. # 421 Lapis ve$icæ vel renum non pote$t com- # minui electuarıo ex vitro Mõtagnanæ. # 54 La$$itudo ten$iua quando indicat $anguinem # euacuandum v$que adlipothimiam. # 519 Lententia maiora, minora & minima. # 152 Lethalia $igna quæ $int. # 264 Lethales morb qui $int, qui progno$tico re- # lınquntur. # 156. 157. 188 Lien malè affectus cur a$tringantibus cure- # tur. # 83. 398 Lien quomodo euacuetnr per vrinam. # 280 Lipothimiæ beneficia ex Galeno. # 469 Lipothimia quomodo differat à $incope. # 513 Lipothimia duplex vet ab mor$um vel ob # nimiam euacuationem. # 513 Loca conferentıa quæ $int ex Gal. # 469 Loci affecti quomodo mutent formam mor- # bi. # 274 Loci affecti cogno$cuntur per quinque loca ex # Galeno 1. de locis affectis cap. 5. Localia in $eptem ca$ibus applıcanda ante # euacuationem. # 521 Longæui qui fuerunt. # 17 Lunæ apparitio tarda aut velox vnde fiat. # 453. 455 # M _M_Aginus errat dum defendit Gal. de # men$e medicinali. # 456 Magnitudo morbi quotuplex dicatur. # 149. 89 Maligna febris à motibus appo$itis fit. # 424 Maris pars $eparata à toto cur citius putr e- # $cat. # 407 Mar$il{ij} Ficini exemplũ de duobus dol{ij}s. # 118 Maturatio ex Arı$totele triplex. # 489 Medıcamentum cur Hippocrates non dedie # Perichli, Metoni, mulieri moro$æ, & # virgini Lari$$æ. # 528 Medicamentum ob $ex cau$as aluum non # mouet. # 527 Medicamenti do$is conditiones. # 526 Medicamenti conditiones quatuor con$ide- # randæ. # 525 Medıcamentum, dum multum euacuat _In hoc opere contentarum._ # quando magis alendum. # 194 Medicamentum $æpè impedire cri$im pro # batur exemplis ægrorum Hippocratis. # 55 Medicina declaratur exemplo auorum dolio- # rum. # 405 Medicina $ine v$u; ne$citur. # 413 Medici qui replent ægros cur $int Carnifi- # ces. # 190 Medici qui remedia oppo$ita $imul faciunt # interimunt. # 425 Medicamenta non agunt in morbos; $edin # $ubiectum ex Ari$totele. # 192 Medicinam non e$$e docendam v$u exempli # ex Gal. # 32 Medıcinæ præ$tantia ex $acra $criptura. # 13 Medicinæ præ$tantıa, ex magno qua$tu. # 14 Medicinæ diui$io. # 10 Medicinæ $ubiectum. # 12 Medicina tota non pote$t capi, $i vita in trı- # plum ex Galeno prorogaretur. # 15 Medicina an $it ars, vel $cientia. # 18 Medicum ver$ari circa vniuer$alia. # 19. 20 Medicum non $emperimitari naturam. # 515 Medici conditiones. # 37 Medici quomodo errent dum dant in omni # morbo medicamenta. # 54. 55 Melancolia ex Gal. excitat famem. # 79. 80 Memoria quomodo differt à remini$c\~etia. # 32 Men$es fluunt ob quatuor cau$as. # 49. 470 Men$is medicinalis quomodo fiat. # 453 Men$is medicınalis non format dies criti- # cos. # 454 Men$is medicinalis quomodo e$t chi meri- # cus. # 454 Men$is medicinalis ex ip$o Galeno e$t chime- # ricus. # 465 Men$trua non $equantur motum lunæ. # 463 Meton cruda exi$tente materia $anatur & # quomodo. # 507 Mitridatis temperamentum aduentitium $i- # mile veneno. # 412 Molyn$is e$t defectus coctionis ventriculi, & # hepatis. # 484 Morbi tempus triplex, vel ratione materiæ # vel ratione gradus caloris, vel ratione # $ymptomatis. # 175 Morbi augmentum quibus $igniscogno$citur # 173 Morbi facti non tolluntur ad ablationem # cau$æ. # 173 Morbi definitio ex Galeno. # 240 Morbus antequam curetur tria tollendæ $unt # ex Galeno. # 394 Morbi principium per accidens indicat ci- # bum & euacuationem. # 214 Morbi non fiunt $ine præcedenti dı$po$itio- # ne. # 65 Morbus vehemens & non magnus indicat # phlebotomıam. # 113 Morbus magnus quinque modis $umitur. # 89 Morbi omnes carabıles, $i ecca$io agendorum # non omitatur. # 34 Morbi ob quatuor cau$as ante $tatum hebe- # $cunt. # 204 Morbi qui hebe$cunt ob quatuor cau$as inte- # rimunt. # 204 Morbus vt morbus prohibet cibum. # 387 Morbi non fiunt ob vnitum erratum. # 192 Morbi leales $$imıs remed{ij}s ab Hippo- # crate tractantur. # 181 Morbi qui $int quidiuiduntur in quatuor # tempora. # 174. 175 Morbı quomodo fiant declaratur quatuor # exemplis ab Ari$totele. # 192 Morbus acutus $ine febre $ua natura e$t # cronicus. # 171 Morbi acuti, an po$$int e$$e $ine febre. # 170 Morbi acuti, à quibus cau$is fiant. # 169 morbi perperacuti $ino ieiunio vt plurimum # ocidunt. # 268 morbi tempus duplex vniuer$ale & parti- # culare. # 175 Morbi perperacuti quo die iudicantur. # 160 Morbus ledens actionem naturalem $emper # e$t per e$$entiam. # 346 Morbi conditiones duæ con$iderandæ. # 524 Mortem non accidere in vigore & cur. # 205. # 206 mortis $igna. # 264 mortui ob cibum intempe$tiuum. # 231 mors nunquam accidıt ın po$trema parte # vigoris. # 202 motus velox morbi in principio quomodo # cogno$citur. # 252 motus velox præcogno$citur per 8. locos ıbi- # dem. motus oppo$iti facıunt febres lethales. # 424 Motus vel e$t cruicus vel $ymptomaticus. # 549 motus $ymptomatic@ protra@ũ@ ũ. # 450 mulier trime$tri fætu grauida cum cruda # materia $anatur. # 507 mulieres quomodo cibis interimãr ægros. # 129 _Index rerum, & $ententiarum_ # N _N_Aturalis facultas in morbis materia- # libus e$t principalior. # 209 Natura $i non mouet, mouetu, quomodo in- # telligat Auicenas. # 448 Natura $i diminutè moueat quid agen- # dum. # 449 Nautæ vel nauigantibus a$$imilatur medi- # cina. # 132 Neruos oriri à corde reprobatur expe- # rientia. # 379. 380 Neutra adiectiua in numero plurali $ine ar- # ticulo apud Græcos $umuntur aduerbia- # liter. # 44. 45 Nocumenta princip{ij} communicantur aug- # mento, & vigori, $ed non è contra. # 232 νόσος νόσησις & ν{οῦ}σιμα quid $ignificet, a- # pud Hipp. # 138. 139 # O _O_B$eruationes ægrorum Hippocratis non # re$pondent diebus criticis à Galeno # con$ideratis. # 464 Occa$io cur $it præceps. # 28. 30 Occa$ionem quomodo pingebant veteres. # 31 Oia $ino articulo $ignificat qualiter, & non # qualia # 43. 47. 512 Ordo duplex vniuer$alis, & particularis vel # accidentalis. # 9 O$$a in infantibus deficiunt 115. # 9 Ouum quomodo conueniat acutis non exa- # cte. # 127 Oua cur mala febricit antibus. # 420 Oxyme llis mæleficia. # 442 # P _P_Alpitatio tollitur vino de $a$$afra@. # 388 Panis, caro, oua, cur febricitantibus ad- # uer$a. # 421 Paroxy$mi accidentia. # 432 Paroxy$mi tempore cur nil dandum. # 432. # 226. 434 Paroxy$mi habent $ex tempora. # 227 Paroxy$mis in quibus remedia faciendæ # $unt. # 435 Paroxy$mi non habent declinationem. # 228 Paroxy$mi febribes aliquando v$que ad # finem morbi ante ponunt. # 239 Pau$aniæ ca$us. # 361 Pedes congelati in gangrænam cedum ni$i # in aquam immergantur fr gidam. # 147 Pepona quid $ignificat ex Hippocrate. # 487 Periculo$um, & fallax quemodo differãt. # 87 Periodicatio à qua cau$a $iat. # 245 Perperacutorum vltimus terminus e$t quin- # tus. # 165 Perperacuti morbi quo die iudicentur. # 160 Perperacuto morbo laboranti, cur dederit # vitellos ouorum. # 159 Perperacuti cur rarò terminentur in. # 4. 165 Per$piratio in robu$tis maior hyeme quam # æ$tate. # 382 Per$piratio vide difflatio. Per$piratio in puero cur maior quam in # adole$ente. # 411 Per$piratio in æ$tate fit maior materiæ inu- # tilis. # 383 Pe$te affecti cur multum debent nutriri. # 435. 183 Pe$tılentiæ character. # 168 Pharmaca omnia calida ex Galeno. # 504 Pharmaci euacuatio non e$t vtilis ni$i præ- # cedat $eparatio, & ante $eparationem con- # coctio. # 46 Pharmacum an $it dandum in die critica $i # naturanthil moueat. # 448 Pharmaco quando cruda exi$tente materia # $ero$alicet vti. # 508 Pharmacum vide medicamentum. Pharmacum nõ operatur ob tres cau$as. # 528 Phlebotomia à quo indicetur variæ opinio- # nes. # 88 Phlebotomiam non indicari à morbo magno # probatur. # 91 Phlebotomiam indicari ab innominato. # 96 Phthi$ica præ$eruata annis 23. # 157 Pi$$es in acutis à Gal. conceduntur. # 38 Pi$ces $axatiles pertin\~et ad tenu\~e victũ. # 126 Pituita quomodo in robu$to hyeme oriatur, # & quomodo in debili. # 374 pituita in robu$tis hyeme dominatur in parte # externa, in debilib. in interna, & exte. # 384 Plenitudo ad va$a & ad vires quæ $it. # 73. 78 pleno corpori mortes repentinæ accidunt. # 76 Pleura $ignificat latus, & non membra- # nam. # 258 Pleuritici quando circa vigorem nutriendi # 163. 193 Pleuritıci cur pleniorem cibum exigeãt ver- # $us $tatum. # 180 Pleuritici $igna pathognomica. # 256 Pleuritici cur in partem læ$am habent de- _In hoc opere contentarum._ # cubitum facilem & aliquando non. # 257 # pidis differentiæ quatuor. # 257 Pleurıtıs non $i $olum à vena $ine pari v # ve$alius. # 258 Pleuritidis cruditatis quatuor gradus quı # $int. # 262. 272 πόνος habet $ex $ignificata arti accomoda- # ta. # 165. 440. 488 Prædicendo mortem medicus magis exi$ti- # matur. # 40 Præludia ex Auerroe $unt octo. # 2 principiũ morbi $umitur@r pliciter. # 493. 523 Procra$tinatio cur periculo$a. # 30. 31 Profa$is quid $ignıficet. # 29 Progno$ticũ medicũ debet e$$e hypoteticũ. # 16 Progno$ticum de euentu ægri fugiendum. # 16 Progno$ticum notatu dignum. # 157 P$oræ & vlcera capitis cur $anentur olco # de ch@rua. # 403 Pti$$ana quomodo cum iu$culo pi$cium para- # batur. # 126 Pueri carent 115. o$$ibus. # 159 Pueri cur magis concoquant. # 305 Pueris cur non conuenıant pharmacæ, & # mı$$io $anguinis. # 309. 288 Pueri cur magis re$oluant. # 303 Pueros e$$e calidiores quomodo probetur. # 303 Pul$us humilis quomodo di$tinguatur ab in- # ualido. # 137. 209 Pul$us inæqualis quomodo cogno$catur. # 208 Pul$us inæquales quot $int. # 209 pul$us doctrinam calebat Hippocrates. # 242 purgantia non conuenire in principio & aug # mento probatur. # 490 purgantia pituitam, melancoliam, & bılem # quæ $int. # 489 purgatos $ub cane ex Gal. $æpè incidere in # malam febrem. # 60 purgati $ub cane quando iuuantur. # 61 purgari nec pueros nec $enes par e$t. # 61. 62 purgãtia efficaciora & minus efficatia quæ. # 142 purgandũ numquã e$t per partem læ$am. # 470 purgationem infra terminum debere $ub$i # $tere ex Hipp. Galeno & Me$ue. # 500 putredo duplex in fieri & in facto e$$e. # 416 putridus humor duobus modis præpara- # tur. # 489 # Q _Q_Vadrage$imam cum e$u pi$cium e$$e # faciendam ratione de$umpta à Ga- # leno probatur. # 410 Qualitates eiem\~e@orum non e$$e formas $ub- # $tan@@ales probatur ex Ari$totele. # 319 Qualia opor@e (a@@ Hippocrate@) $i euacuen- # tur: @@$i per qualia intelligamus qualiter # aphori$mus fal$us e$t. # 57 Quartanæ vtile remedium. # 435 Quartana quo remedio $anetur. # 186 Quintanas ob$curas ex Gal. dari; $ed ober- # rata in in@@ctu euenire. # 241 Quintanas & $eptimanas febres nec à Ga- # leno nec ab Hipp. reuera admitti. # 241 # R _R_Abiem caninam e$$e Cynachem. # 500 Remedia omnia non impunè admini- # $trari. # 442 Remediorum actio e$t contemperatiua, non # corruptiua. # 152 Remedia medica non vincere; $ed attempe- # rare. # 158 Remedia æqualia duplicia in numero vel # in gradu. # 155 Remedia grauiora in graui$$imis morbis # non habent locum. # 154 Remedia æqualia in gradu. cap. 89. artis # paruæ. # 146 Remedium quodnam exmultis applicatis iu- # uerit vel nocuerit e$t difficile inuenıu ex # Galeno. # 36 Remedia omnia aliquid mali efficere. # 163 Remedia nec maior a nec minora debere e$$e. # 24 Remini$centia quid $it. # 32 Renibus vitiatis quando nocent diuretica. # 54 Repletio valde dãnatur ab Hipp. & cur. # 126 Replere repletos e$t minus malum quam # euacuare exinanitos probatur. # 135 Retentrix non retinet vel à frigido conden- # $ante, vel à calido liquefaeiente, vel ob le- # uitatem. # 51 Reuul$ionis definitio. # 480 Reuul$io quomodo fiat $ecundum rectitu- # dinem. # 479 Reuul$io an à fluentibus, fluxis, & fluxuris # indicetur. # 480. 481 Reuul$io an fiat per di$tanti$$ima. # 477 Reuul$ionis quatuor conditiones. # 476 Reuul$io quando per proxyma, quando per # remota. # 438 Reuul$io & deriuatio in quibus conueniant # & differant. # 481 _Index rerum, & $ententiarum_ # S _S_Ana pars vicina $anat partem læ$am. # 355 Sanguis niger, & cra$us permittendus vt # exeat, $ed non floridus. # 510 Sanguis non e$t coctionis capax. Sanguis non mittendus $i cibus incoctus e$t # in ventriculo. # 159 Sanguinis euacuantia remedia maxima, mi- # nora, & minima. # 152 Sanguinis euacuatio v$que ad lypothimiam # in quatuor ca$ibus fit. # 518 Sanguis an po$$it euacuari v$que ad animi # deliquium. # 86 Sanguinis multitudo ex Galeno apoplexiam # hydropem, & $yncopem efficere pote$t. # 77 Sanguis quot modis mutet propriam for- # mam. # 67 Sanguis quomodo di$tinguitur ab al{ij}s hu- # moribus. # 66 Sanguis cur mittatur in omni febre quatuor # re$pon$iones. # 55 Sanguinis mi$$io in quibus morbis non con- # ueniat. # 62 Sanguinis euacuatio v$que ad animi deli- # quium quando facienda. # 515. 516 Sanguinis euacuatio v$que ad lipothimiam # in tribus ca$ibus facienda. # 516 Sanguinis euacuatio an $it facienda in cau- # $one. # 516 Sanguinis euacuatio v$que ad lypothymiam # in principio morbi facienda. # 520 Sanitas non e$t finis in medicina, $ed $co- # pus. # 12 Sanes cur à medicinis lædantur. # 53 Sarcotica quãdo applicantur cano vlceri. # 401 Saxonia damnatur dum iubet euacuationem # $ymptomaticam fouendam e$$e in princi- # pio morbi, deceptus à praua intelligentia # $ecundi aphori$mi. # 46. 512 Scamonium cum lacte pro matrona Roma- # na vulceribus pedum correpta. # 526 Scopus duplex in omni morbo con$ideran- # dus. # 184 Sectæ medicorum quæ $int, & quomodo dif- # ferant. # 35 Semina parentum corrumpi in fætu genera- # tione. # 338 Semina con$eruari eadem numero v$que ad # $enectutem ridiculum. # 438 Semen perdurare v$que ad obitum idem # $pecie non idem numero. # 349 Senes decrepiti; vide decrepiti Senum calidum natiuum e$$e exiguum de- # claratur duobus pulcherimis ex\~eplis. # 311 Senes cur cibum conuertant & non pitui- # tam. # 411 sero$itates coqui po$$e ex Galeno. # 507 sero$itas ob quatuor cau$as in corpore cumu- # latur. # 49 sero$itas lactis continet duplicem naturam # aqueam videlicet & igneam. # 420 σφαλεραὶ quod $ignıficet apud Hipp. # 115 sı@cıtas e$t etiam in butıro. # 392 signa mortalia. # 264. 226. 227 signa mox apparentia quæ $int. # 256 signa communia, aniccedentia, & con$e- # quentia quæ $int. # 65 signa humorum peccantium vnde de$u- # mantur. # 63. 64 simile triplex, maius, minus, & æquale. # 406 similia $imilibus quomodo con$eruentur. # 406. 407 similaritatis communia principia ex Gale- # no. # 315. 320 simonis hi$toria de latis pu$tulis. # 450 somni definito quæ $it. # 379 somnus quid, in quo conueniant & differant # Gal. & Ari$toteles. # 377 somnus vbi fiat & à qua cau$a di$$entiunt # Ari$toteles & Galenus. # 377 somnifera vera quæ $int. # 379 somnifera vera quæ $int ibidem. Spagiricorum error. # 366 spagirici cur lædant $emper patientes. # 192 spagirici volunt vincere, & non moderari # ideo occidunt. # 145 splen cur $anetur a$tringentibus. # 83 # $plenetici vide lien. spiritus vitrioli cur lædat ægros. # 147 spiritus quot $int. # 360 sputum $anguinolentum quomodo curan- # dum. # 144 sputa quæ bona quæ mala $int. # 273 sputum quomodo differat à $putamine. # 272 status morbi vide vigorem. staticæ artis fundamenta ex Gal. # 70. 71 subiectum medicinæ e$t innominatum. # 23 subiectum in medicina non e$$e corpus hu- # manum probatur. # 11 sub$identia va$orum cur efficiat $yncop\~e. # 71 sub$identia ex Gal. à tribus cau$is fit. # 82. 83 _In hoc opere contentarum._ sudores qui $int optimi & quando. # 285 suppurantia quando conueniant. # 401 symptomatica euacuatio an $it vtilis. # 451. # 452 syptomatica euacuatio non fouenda contra # $axoniam. # 46 symptoma morbi e$t accidens, & vocatur # $ymucuichos ide$t $imul veniens con mor- # bo. # 177 symptoma ex $e nec augmentum vel decre- # mentum habet. # 177 syncope duplex à $uffocatione & re$olutione # quomodo curanda. # 159 syncope quomodo differat à lypothimia. # 86. # 513 synocha non putrida indicat euacuationem # $anguinis v$que ad deliquium. # 517 synocha inter ardentes collocatur. # 516 synocha homotona qua hora cibandum # $it. # 233 synochæ febres an habeant quatuor tem- # pora. # 182 synocha perperacuta cur tractetur à Galeno # cremone pti$$anæ. # 158. 159 synochus non iudicatur per cri$im. # 433 synochæ omnes quomodo fiant. # 223 synochus v$que ad animi deliquium tollitur # phlebotomia. # 433 # T _T_Emperaturam e$$e con$titutionem & # con$titutionem e$$e calidum natiuum # a quo actiones dependent. # 337 Temperatura e$$entialis triplex. # 346 Temperaturam e$$e cau$am intellectus. # 337 Temperaturæ accidere vnitates & cum # po$itiones. # 337 Temperatura e$$entialis e$t omnium mixto- # rum forma. # 348 Temperatura influens quæ $it. # 350 Temperatura hepatis ægrorum non cogno$ci- # tur per latitudinem venarum. # 412 Tempora morborum nec cibum nec euacua- # tionem indicant. # 213 Tempus anni an indicat $imilia, vel con- # traria. # 408 Tetanum aquæ perfu$ione $anari, & cur. # 404 Τἢ articulus $ignificat rem perfectum. # 74. # 364 Tolerantia, & conferentia quæ indicent $a- # lutem. # 48 Tolerantia, & conferentia duplex $alubris, # & non $alubris. # 512. 514 Topica in $eptem ca$ibus applicanda ante # euacuationem. # 521 Tran$umptio humorum in viuente admi- # randa. # 473 Turgere vnde de$umptum e$t. # 494 Turgentes humores à $e ip$is mouentur & # non à facultate naturali. # 468 Turgentes humores quando $int purgandi. # 483. 527 Turgentes in acutis an raro turgeant ibid\~e. Turgentes humores in Critone Lari$$a, & # Horofonte, cur pharmaco ab Hippocrate # non $int purgati. # 495 Turgentes humores an $olum tenues $int, # & non cra$$i. # 496 Turgentes humores cur $int purgandi qua- # tuor cau$æ. # 496 Turgentes humores numquam $unt in mor- # bis chronicis. # 522 # V _V_Acuum non attrahit. # 51 Vale$ius quomodo erret dum negat # coctionem ventriculi e$$e $olum elixatio- # nem. # 486 Variolæ cur aqua no$turt{ij} curentur. # 405 Va$orum inanitio fit ab $ex cau$as. # 207 Venæ angu$tæ ob quas cau$as fiant. # 291 Venas latas qui habent po$$unt commode # ferre ieiunium. # 291 Venæ tharacis iecoris, & pulmonis, cur vbi # e$t plenitudo faciæ rumpantur. # 76 Venæ $ectio in qua regione comodè fiant, & # quibus ventis $pirantibus comodè fieri # po$$it. # 60 Venter quid $ignificat. # 48 Ventriculus ex Gal. e$t tamquam olla. # 385 Ver in tres partes diuiditur. # 375 Veris, & autumni differentia. # 428 Veritatis prærogatiua ex Galeno. # 465 Vetulæ athenien$is cicuta altæ, hi$toria. # 412 Victus tenuis vt differat à victu attenuante. # 116 Victus à vigore de$umitur. # 131 Victus qui plus e$t facit noxas inemenda- # biles. # 128 Vigore exi$tente datur victus tenui$$imus # obtres cau$as. # 190 Vigor cur $it forma diætandi. # 131 Vigor morbi diuiditur in tres partes. # 162. # 188 _Index rernm, & $en tentiarum_ Vigoris pars po$trema non e$t periculo a ibi. Vigor morbiantardus vel breuis quıbus $i- # gnis cogno$citur. # 243. 251 Vinolenti cur morbis calidis non laborent # cum vinum calidum $it ex Ari$totele. # 60 Vinum cum pane ex Alexandro Aphr. cur # iuuet febricıtantes. # 143 Vinum Hipocraticum ad quid iuuet. # 389 Vinum de $a$$afras tollit palpitation\~e. # 388 Vires debiles, vel ob morbum vel ob cıbi ca- # rentiam. # 88 Virtus debilis vel fortis quomodo per $tati- # cam digno$catur. # 137 Virtus in acutis minuenda, & non con$er- # uanda, & cur. # 184 Virtus in ægris quo robu$tior, eo tenuius # alendum. # 198 Virtus naturalis vobu$ta quomodo cogno- # $catur. # 210 Virtus $uffocata quibus $ignis cogno$citur. # 209 Virtus vitalis quomodo cogno$catur, an po$- # $it perdurare. # 208 Virtus quæ debet con$eruari, e$t vitalis. # 208 Vires cur mınuendæ in acutis. # 203 Virtus ın quibus ca$ibus indicet, & in qui- # bus contraindicet. # 197 Vi@om qui longam habuerunt. # 17@ Vi@adi @urna quomodo reddi po$$it. # 125. 209 Vit@@igo quomodo $anetur. # 469 Vlscræ quomodo à plebeis chirurgis malè # tractentur. # 400 Vlceræ ob 11. cau$as non $anantur. # 400 Vomitus qua cautione mouendus. # 491 Vomitus malefitia. # 474 Vomitus in hyeme cur periculo$us. # 61 Vomitus fit, vel à natura, vel à læ$areten- # trice, vel expultrice, vel attratrice. # 52 Vrgentium quatuor cla$$es quæ $int. # 394. 396 Vrinæ cruditas dicitur omotis ex Ari$totele # & à qua cau$a fiat. # 484 Vrinæ quæ ind cant recidiuam. # 283. 284 Vrinæ rubeæ quæ malæ, quæ bonæ. # 280. 281 Vrinæ nigræ quando bonæ quando malæ. # 279 Vrinarũ turbidarum dubitatio in Gal # 279 Vrinis exacta ractatio. # 275. 276 Vrinis crudis duo ægri Hippocratis $anan- # tur. # 49 Vrinæ nubecula quando $tatum, vel augmen- # tum indicent. # 210 Vulnera ob 11. cau$as ex Galeno non $anan- # tur. # 400 FINIS. SANCTORII SANCTORII Olim IN PATAVINO GYMNASIO MEDICINÆ THEORICAM ORDINARIAM PRIMO LOCO PROFITENTIS Commentaria. IN PRIMAM SECTIONEM APHORISMORVM HIPPOCRATIS.

VITA breuis, & ars longa nobis per$ua- dent, vt in explica- tione aphori$morum omittamus $uperflua, ac $olum quæ $unt ap- primè nece$$aria ad aphori$mos, & artem medicam addi$cendam pro$equamur. Cæ- terum, ne omnino illotis manibus ad ho- rum interpretat on\~e accedamus, hæe, $ed paucis quidem, con$iderabimus. Primum de in$criptione. Secundum, an aphori$mi aliquo ordine traditi $int. Tertium de in- tentione Hippocratis in hoc libello. Quar- tum an hic liber $it I$agogicus. Quintum de $ubiecto huius libri, & totius medici- næ. Po$tremò nonnulla pauca de artis pr{ae}- $tantia.

Græci tamen, vt $implicius, & Amo- nius in anteprædicamentis ante textus in- terpretationem decem faciunt præludia. Auerroes vero in primo text. primi Phy. $icorum pro ponit octo. Nos tamen pau- ciora. Sed antequam ad huiu$modi inten- tionem accedamus, hæc tria in his com- mentarijs pollicemur.

Primum in ijs, quæ parum vtilitatis af- ferunt, non immorabimur: neque illos, qui$usè di$putant de nominibus imitabi- mur. Contra quos Galenus lib. 3. de diffe- rentijs pul$uum cap. primo his ferè verbis inuehitur: I$ti, qui in hac facultate di$pu- tant de nominibus, $unt venia indigni: quia tot, ac tanta $unt in hac arte, vt $i vita no$tra in triplum prorogaretur, adhuc illa exactè con$equi non po$$e mus.

Secundum, $i in aphori$mis latinis $en- $us fuerit clarus, $yncerus ac fidelis. Nos verba Græca nec allaturos, nec nominatu- ros quidem: $i vero in aphori$mis Latinis Hippocratis arcana non fuerint omnino expre$$a, quod $æpè accidit, nos nonnulla è Græca eruditione eruta antea forta$$e ab Sanctor{ij} Commentaria alijs non vi$a, quæ nouum $en$um, noua@- que adferent intelligentiam, proponemus.

Tertium $i à principijs huius Theori- cæ, tamquam è Cælo aliqua colligi pote- runt medicamenta, vel in$trumenta no- bis in$eruientia pro con$eruanda, vel recu- peranda $anitate, illa in mediũ afferemus: neque iniuria quidem: quia $icuti Practi- ci munus e$t comprobare propria theore- mata per ip$am theoricam, quæ compro- batio e$t à priori, & per demon$trationem propter quid: $ic Theorici munus e$t pro- pria theoremata per ip$am practicam con- firmare, videlıcet à po$teriori, $eu per de- mon$trationem quia.

QVÆSTIO I. De In$criptione.

QVo ad in$eriptionem, quæ e$t, Hippo- cratis Coi Aphori$morum $ectio 1. Circa hanc in$criptionem tria $unt con$ideranda.

Primum, quid nomen aphori$mi $igni- ficet. Secundum, quænam $it aphori$mi natura. Tertium verò de per$ona Hippo- cratis.

Quo ad nomen aphori$mi, id deduci- tur à verbo Græco ἀφορίζω, quod verbum tria $ignificat.

Primo $ignificat $eparo: $ic Galenus in commento primi aphori$mi vocat apho- ri$mos $ent\~etias $eparatas_:_ $imiliter Diuus Matthæus cap. 15. inquit, quod pena, qua Rei afficiebantur, erat quod ab alijs $epa- rarentur, illamque $eparationem vocabãt aphori$mum.

Secundo ἀφορίζω fignificat con$tituo, $eu definio: $ic Ari$toreles 3. & 4. Ethi- corum per ἀφορίζω intelligit con$tituo, $eu definio: ορίζω enim $ignificat definio.

Tertio αφορίζω $ignificat eligo: $imili- ter Ari$toteles 4. politicorum dicit, ciues boni eliguntur, ide$t ἀφορίζοντ{αι}: $ic Diuus Paulus electos vocat ἀφορισμἕν{ου}ς: quare aphorizo $ignificat $eparo, con$tituo, & eligo $iuc expurgo. hæc de nomine.

Quo ad naturam aphori$ini: aphori$- mus continet in $e tres conditiones.

Prima quod $it $ententia $eparata, di- $tincta, & $ine ordine prolata; quæ co$i- ditio re vera magis $e tenet ex parte no- minis, quam ex parte rei: quia potius e- thimologiam, quam intimum $en$um pa- tefacit.

Secunda conditio e$t, vt aphori$mus $it $ententia con$tituta, definita, rata, & certa rerum explicatio.

Tertia, quod aphori$mus $it $ent\~etia $e- lecta continens in $e magnam vim.

Hæ duæ po$tremæ conditiones magis explicant intrin$ecam aphori$mi natu- ram: aphori$mi enim $unt $ententiæ ex alijs libris $electæ, ita vt nullus $it apho- ri$mus in hoc libro, qui non reperiatur in alijs Hippocratis libris: $icuti enim apes colligunt mel ex præ$tantioribus floribus: Sic Hippocrates ex his, quæ dixit in alijs libris, colligit has diuinas $ententias, tam- quam $uaui$$imum mel, ea$que di$tribuit in $eptem $ectiones.

Hinc varij Auctores re$picientes modo ad primam conditionem, modo ad $ecun- dam & tertiam vario modo de$erip$erunt aphori$mos.

Auerroes in coll. & Me$ues in lib. de con$olatione medicam\~etotum, dum citant aphori$mos, dicunt, $icuti dixit Hippocra- tes in libris $eparatorum $ermonum.

Græci, Latini, & ip$e Galenus re$pi- cientes ad $ecundam & tertiam conditio- nem, quæ magis explicant e$$entiam apho- ri$mi, varijs conceptibus de$erip$erunt naturam aphori$mi.

Philotheus antiquus interpres, & com- mentator aphori$morum Hippocratis di- xit, aphori$mum e$$e $ententiam quo ad verba inopem; $ed quo ad $en$um locuple- tem, quia paucis exprimit ea, quæ $unt magni momenti.

Hinc Suidas definiens aphori$mum vult, e$$e $ententiam tanti momenti, vt $uperet humanum captum: additque, Hip- pocratem illos compo$ui$$e potius Diui- no, quam humano afflatum lumine.

Budeus definit aphori$mũ duobus verbis dic\~es, aphori$mum e$$e dictũ $ent\~etio$um.

Galenus in Comm. 1. aphori$mi inquit, aphori$mũ e$$e $ententiam, qu@ breui$$i- mis verbis rerum proprietates maximè ad v$um accommodatas circum$cribit. Immo In Primum Aphori$mum. Galenus, dũ Hippocrates 4. de ratione vic. 19. protulit illam diuinam $ent\~etiam, quæ his breui$$imis verbis docet quando $it mitten dus $anguis „_$i morbus fuerit vehe-_ _mens, æta$que floruerit, & virium robur af-_ _fuerit, $anguinem detrahes_, miratur in illo Comm. cur Hippocrates dictam $enten- tiam in aphori$morum numero nõ collo- cauerit: quia paucis exprimit $ententiam, quæ habet magnam vim, cum paucis do- ceat, quando $it mittendus $anguis: me- dici enim maximè exi$timãtut, dum tem- pus opportunum mittendi $anguinem re- ctè percipiunt.

Ex his colligimus, aphori$mum e$$e o- rationem inopem quo ad verba, locuple- tem vero quo ad $en$um, e$$eque $enten- tiam electam, & ex purgatam, atque in $e magnam vim continentem.

Sed inde oritur dubitatio, quia, $i de ra- tione aphori$mi e$$er oratio breuis & ele- cta continens magnam vim, $equeretur, quod adagia & apophtegmata e$$ent A- phori$mi, quod non e$t dicendum.

Re$pondent nonnulli, aphori$mos e$$e $olum inuentos ad v$um medicum, at que aphori$mos in alijs facultatibus non ha- bere locum. Cæterum falluntur, quia dan- tur aphori$ini politici, de quibus Iu$tus Lip$ius, loannes Cokierius, & alij $erip$e- runt.

Quare dicimus, Aphori$mos e$$e $en- tentias breues continentes magnam vim, $iue ad v$um medicum, $iue ad v$um pol- liticum, vel aliarum facultatum, $ed $ele- ctas ex eadem facultate. Quando vero non $unt ex eadem facultate $electæ: $ed per omnes vagantur: tunc apophtegmata, $eu adagia vocari po$$unt.

Aphori$mi enim Hippocratis præcipuè $electi $unt ex prorrheticis, ex lib. pro- gnos. ex lib. de aere, aquis & locis, ex lib. de ratione vic. ex Epidemicis, & ex alijs libris, itaut nullus Aphori$mus inueniatur in hoc libello Hippocratis, qui in dictis li- bris nõ reperiatur: qua$i quod Aphori$mi $int tamquam flores $ententiarum alibi propo$itarum: quare & ex Medicina, & Morali Philo$ophia, & ex qualiber alia facultate aphori$mi colligi po$$unt.

Quo ad per$onam Hippocratis. Hic $uit Princeps Coacæ academiæ. Hic fuit no- bilis vtroque parente. Fuit filius Hera- clidis ex familia A$clepiadorum, quæ à Ioue, Apolline, & E$culapio originem duxit. A Ioue $uit vige$imus: ab Apolli- ne decimus nonus: ab E$culapio decimus octauus: te$tis enim e$t Plato in Protago- ra, & Phædro, vbi inquit, Hippocratem natum e$$e ex progenie E$culapij. Apollo fuit inuentor medicinæ: vnde ars medica vocata e$t apollinea, & Phæbea: dicitur- que Apollo: qua$i ἀπολύον, ide$t abluens à malis, vt dicıt Plato in Cratilo, vbi agit derecta nominum impo$itione. Eu$ebius dicit, quod Apollo dicatur ἀπο τῆ άπαλλά. τεςθ{αι} τ{οὐ}ς@όσ{ου}ς, quia à morbis liberat.

Mater Hippocratis fuit Praxitea, quæ ab Hercule traxit ortum.

Hippocrates fuit $apienti$$imus, & do- cti$$imus: Galenus n. 1. meth. cap. 2. vult, Platonem & Ari$totelem ab Hippocrate philo$ophiam de$ump$i$$e. Fuit docti$$i- mus: habuit que pr{ae}ceptores in$ignes. In Rhetorica habuit Gorgiam Leontinum. In Philo$ophia Democritum, in cuius gra- tiam doricè $crip$it aphori$mos. In me- dicina habuit cius patrem, & Herodia- cum illum famo$um.

Habuit duos filios, The$$alum & Dra- conem, qui $oliti erant à comicis irrideri: forta$$e ob eorũ in$citiã, quamuis re vera The$$alus apud Archelaum Regem Mace- doniæ fuerit in maximo honore. Habuit quoque filiam, quam dum e$$et in Mace- donia collocauit auo Ari$totelis, vnde na- tus e$t Nicomachus.

Floruit Hippocratis Pater annis quin- gentis ante Chri$ti aduentum. Po$t Ho- merum annis quadringentis: ante Ari$to- telem vero mortuus e$t annis centum & vndecim. Aetatis annorum 104. vt refert Suidas: obijtque in Lari$$a The$$aliæ, quæ e$t in$ula in arcipelago, atque nune cius domus aduenis ibidem o$tendi $olet.

Hic fuit ille magnus Hippocrates, qui compo$uit aphorı$mos, vt refert Galeuus in hoc commento, quod quidem pote$t quoque comprobari auctoritate, & ratio- ne: auctoritate nõ $olum Galem, led obi- nium Græcorum, Arabum, & Latinorum, ad differ\~etiam Hippocratis Aui, qu@@cu@- Sanctor{ij} Commentaria dum opinionem nonnullorum, vt refert Galenus 1. de ratione victus comm. 18. compo$uit libros de fracturis & de arti- culis, ad differentiam Hippocratis nepo- tis, qui $ecundum opinionem Dio$coridıs, refer\~ete Galeno 1. in 6. epid. com. 28. com- po$uit libros de morbis. Idem probatur ratione: quia libri legitimi Hippocratis di$tinguuntut à $purijs: nam in legitimis ob$eruatur $umma breuitas, $umma veri- ras, & $umma dicendi grauitas: $ed $ice$t, quod in aphori$mis Hippocratis ob$erua- tur $umma breuitas, quia nulla dictio e$t $uperflua: $umma veritas: quia ex Galeno 1. de V. P. 9. dictio Hippocratis voci Dei æquiparatur: ob$eruatur $umma graui- tas: quare aphori$mi inter legitimos Hip- pocratis libros $unt collocandi.

Hic fuit ille magnus Hippocrates, qui fuit & probus, $yncerus, & magno inge- nio: agens enim de $uturis capitis pate- fecit proprios errores: vnde factum e$t, quod Quintilianus lib. 3. cap. 8. de Hippo- crate i$ta dixerit, _Hippocrates clarus in ar-_ _te medicinæ videtur hone$ti$$imè feci$$e,_ _dum proprios quo$dam errores confe$$us e$t,_ _hoc fine ne po$teri peccarent_.

_Cel$us lib. 8. cap. 4. laudans Hippocratem_ _ob confe$$ionem propr{ij} erroris, habet hæc_ _verba._ Leuia ingenia, quia nihil habent, nihil $ibi detrahunt: at magno ingenio, magnaque nihilominus habituro, conue- nit etiam $implex proprij erroris confe$- $io, præcipuè ne po$teri decipiantur.

Po$t Hippocratem ante Galenum duo- decim famo$i aphori$morum interpretes numerantur, nempe Attalus, Bacchius, Donus, Erophilus, Eraclides, Lycus, Ma- rinus, Pelops Galeni præceptor, Quintus, Ruffus, cuius adhuc extant monumenta, Soranus Ephe$ius, & Zeu$is. Po$t Galenum innumerabiles fuerunt, $ed inter recen- tiores, i$ti præcipuè $unt legendi, nempe Triuerius, Oddus, Saluus Sclanus, Monta- nus, Cardanus, Capiuaceus, Zechius, & quamplurimi alij qui eandem doctrinam $ecuti $unt.

QVAESTIO II. An aphori$mi alıquo ordine traditi $int.

OMnes ferè dicunt, & ip$e Galenus, a- phori$mos e$$e $ententias $epara- tas, & $ine ordine prolatas. Sed quomo- do defendi poterit Hippocrates, quod tra- diderit medicinam $ine ordine? hoc $ane videtur Hippocrate indignum: non ne poterat Hippocrates illud efficere, quod deinde fecit Euclides. qui omnia theore- mata geometrica di$po$uit $ecundum or- dinem compo$itiuum? Similiter non ne Hippocrates poterat efficere quod deinde effecit Ari$toteles in analyticis, & morali- bus, qui miro ordine re$olutiuo omnia præcepta di$po$uit? in primo enim Po$t. in principio propo$uit definitionem $cire, quod e$t finis demon$trationis: deinde ex illa collegit omnia præcepta pro forman- da demon$tratione.

Parimodo in libris ethicorum ex notio- ne finis, ide$t felicitatis præcepta collegit, quibus ob$eruatis reddi po$$umus ($i veli- mus) felices & beati. Sic Hippocrates po- terat in 1. aphori$mo, vel in 2. proponere finem medicinæ: deinde ex fine colligere aphori$mos potiores pertinentes ad par- tem phy$iologicam, deinde pertinentes ad $imioticam, & pathologicam, demum om- nes illos recitare, qui in$eruiunt pro con- $eruanda, vel introducenda $anitate, quem ordinem ob$eruauit Auicennas in 1. lib. Canonis, & Auertoes in libris colliget.

Re$pondent nonnulli pro Hippocrate, aphori$mos e$$e ordinum incapaces. Hæc re$pon$io e$t alijs deterior: quomodo $unt ordinum incapaces? non ne Auicennas propo$uit in Cantica 757. aphori$mos mi- ro ordine di$po$itos? Præterea non $olum aphori$mi, $ed fabellæ, & nugæ po$$ent $e- cundum ordinem re$olutiuum, vel com- po$itiuum di$poni.

Re$pondet Galenus ad in$tantiam 2. de ratione victus 36. & 3. aphori$morum 16. his verbis. Non e$t mirum, $i Hippo- crates ijs quæ dixerit non dederit ordinem quia fuit primus inuentor: primi verò in- uentores non po$$unt dare complementum rebus. Quare non e$t mirum, $i aphori$mi legantur $ine ordine.

Sed augetur dubitatio, quia videntur aphori$mi miro ordine contexti; quoniam à 4. aphori$mo v$que ad 20. agit de ratio- ne victus, ita vt, neque $yllaba $ine miro ordine prolata $it.

In Primum Aphori$mum.

Nos re$pondemus, ordinem duplicem e$$e, alium vniuer$alem, qui dat e$$e & for- mam libris, & e$t ordo re$olutiuus, & com- po$itiuus. Datur quoque ordo particula- ris, vel accidentalis, qui non e$t re$oluti- uus, vel compo$itiuus: $ed in$eruit pro ali- qua occa$ione, vel ad memoriã: $icuti dum practicantes agentes de morbis incipiunt à morbis capitis: deinde de$cendunt ad mor- bos thoracis: i$te ordo neque e$t re$oluti- uus, neque compo$itiuus: $ed $olum in $er- uit ad memoriam: $imili ordine v$us e$t Hippocrates in aphori$mis.

Quidam dicũt, librum aphori$morum, & artem paruam habere illam proportio- nem ad vniuer$am medicinam in tot Ga- leni libris expo$itam, quam habent pueri infantes ad viros, quia dicunt: $icuti in infantibus multa deficiunt pertinentia ad $olidas partes: $ic in libris aphori$morum multa deficiunt pertinentia ad $ingulas medicinæ partes. Addunt in pueris in- fantibus deficiunt centum, & quindecim o$$a, nempe duo o$$a bregmatis, quæ adhuc $unt cartilagines, os ithmoyde, duo o$$a $tylloides, quatuor o$$a coccygis, 32. dentes, 48. o$$a $e$amoidea, 16. o$$a carporum, 8. tar$orum, & 2. patellæ.

Nos re$pondemus, non e$$e parem ra- tion\~e dearte parua, & de aphori$mis: quia in arte illa multa deficiunt: $ed in aphori$- mis omnia $olida artis præcepta inueniun- tur: ideo aphori$mi nõ hab\~et illam propor- tionem ad vniuer$am medicinam, quam pueri ad viros: $ed potius oppo$itum dice- mus, totam videlicet medicinam, qu{ae} mul- tis, & $uperfluis verbis declaratur, habere illam proportionem ad aphori$mos, quam habent pueri ad viros, quia paucis in ip- $is omnia amplectuntur.

QVÆSTIO III. De intentione Hippocratis & medicinæ diui$ione.

QVo ad intentionem $eu in$titutum Hippocratis in hoc libello, dicimus e$$e ex vniuer$a medicina $eligere $ententias magis purgatas, ac ad v$um me- dicum accommodatas, dicimus ex vniuer$a medicina, & ex qualibet eius parte.

Diuiditur medicina in quinque partes: quarũ prima dicitur phy$iologica, quæ agit de $eptem rebus naturalibus, quæ $unt elementa, temperamenta, humores, mem- bra, facultates, $piritus & operationes.

Secunda pars medicinœ dicitur patholo- gica, quæ agit de morbis, $ymptomatis, & cau$is morborum.

Tertia dicitur $imiotica, quæ agit de $i- gnis.

Quarta dicitur ygini, ide$t $alubris, qu{ae} agit de tuen. $anitate.

Quinta vero dicitur therapeutica, ide$t pars curatrix, quæ agit de recuperanda $a- nitate. Ab omnibus i$tis medicinæ partibus Hippocrates de$ump$it $ententias magis purgatas, ac magis ad v$um accõmodatas, quæ $unt ip$i aphori$mi.

In hac prima particula Hippocrates nixus illo fundamento, quod medicina (vt docet lib. de flatibus cap. 6.) $it additio, & ablatio, agit de additione & ablatione: de additio- ne agit à 4. aphori$mo v$que ad 20. quæ ad- ditio fit per victus rationem: de ablatio- ne vero à 20. aphori$mo v$que ad finem i$tius particulæ, in qua agit de loco, tem- pore, quantitate, & qualitate euacuationis, vt fusè in illorum aphori$morum decla- ratione explicabitur.

QVÆSTIO IV. An hic liber aphori$morum $it I$agogicus.

QVæritur an hic aphori$morũ libellus $it I$agogicus, videlicet an $it legen- dus ante alios, vel po$t alios. Ex vna parte videtur e$$e I$agogicus: quia Galenus in cõm. ait, aphori$mos e$$e vtiles ad acqui- rendam primam di$ciplinam: ergo ante alios legendus e$t. Ex alia parte Galenus 1. de alimentis cap. 1. vult, compendio$as tractationes conuenire prouectis, & non tyronibus: $ed $ic e$t quod aphori$mi per- tinent ad comp\~edio$am tractationem, ergo conuenient prouectis, & non tyronibus.

Præterca $ectione 4. aphori$morum comm. 71. Galenus habet hanc $ententiam _Nemo audeat aggredi aphori$morum inter-_ _protationom, ni$i prius totam medicinam ad-_ Sanctor{ij} Commentaria _di$cat: ergo liber aphori$morum po$t alios_ _erit legendus_.

Re$põdet Oriba$ius, aphori$mos legi po$- $e ante alios, & po$t alios: ante alios cum in- terprete in arte medica ver$ato: po$t alios $ine boni interpretis auxilio: ratio e$t, quia in aphori$mis continentur præcepta perti- nentia ad quamlibet medicinæ part\~e, nem- pe ad phy$iologicam, pathologicam, $imio- ticã, ygini, & therapeuticã. Si igitur tyro- nes incider\~et in aphori$mũ ad therapeuti- cam pertinentem, nõ præcognita patholo- gia, illum non intelliger\~et, ni$i ope boni in- terpretis. Dum verò dixit Galenus, cõpen- dio$as tractationes cõuenire prouectis, di- cimus intellexi$$e $ine Præceptoris auxilio.

QVÆSTIO V. De $ubiecto.

QVæ$tio e$t de $ubiecto: $ed quia $u- $ius in commentarijs Auicennæ egi- mus de hac re: ideo paucis in hoc loco. Dicimus igitur, illud e$$e in hoc apho- ri$morum libello $ubiectum, quod e$t in to- ta arte medica: $olum differt, quia $ubiectũ in hoc libello traditũ e$t doctrina aphori- $tica: in tota verò arte medica traditũ e$t ordine re$olutino, $ed fu$i$$ima oratione.

Subiectum igitur medicinæ duplex e$t, aliud circa quod ver$atur ars medica, atque hoc e$t corpus humanum, quod à Galeno lib. de partibus artis medicæ cap. 8. vocatur $ecunda materia: per hoc $ubiectum ars me dica non di$tinguitur à philo$ophia natu- rali: quia philo$ophia naturalis con$iderat & corpus humanum, & $anitatem.

Aliud vero e$t $ubiectum artem con$ti- tuens, atque hoc $ubiectum e$t ratio for- malis, per quam medicina di$tinguitur à philo$ophia naturali, & ab alijs attibus: h{ae}eque ratio formalis ex Ari$totele 1. Rhe- toricorum in principio, & ex Galeno lib. ad Tra$yb. 28. e$t finis, per quem artes con- $tituuntur, & ab ailjs di$tinguuntur.

Finis verus & proximus in medicina, per quem medicina con$tituitur, & di$tin- guitur ab alijs facultatibus, $i credendum e$t Galeno, Ari$to, Auerroi, & probis Au- ctoribus non e$t $anitas. $anitas enim e$t $copus, $eu finis po$tremus.

Galenus lib. de $ectis in principio habet hæc verba, τῆς ἰατρικῆςm σκοπὸς μὲν ὑγεία: τἐλὄς δε ἤ κτῆσις ἀυτῆς, ide$t $anitas e$t me- dicinæ $copus: finis vero e$t comparatio $anitatis.

Ari$toteles 1. Rhetoricorum ad Theo- dectem cap. 1. habet hæc verba: non e$t fi- nis medicinæ $anitatem introducere, $ed quou$que po$$ibile e$t bene curare, quia re- ctè curamus etiam in$anabiles. Neque Rhetoris finis e$t per$uadere, $ed aptè di- cere ad per$uadendum. Neque nautæ $i- nis e$t portus: $ed inuenire modum, quo po$$imus portum adipi$ci.

Aucrroes 1. colliget cap. 1. habet hæc ver- ba: Finis medicinæ non e$t ad $anandum, $ed ad faci\~edum quod po$$ibile e$t ex arte.

Hinc Galenus 2. meth. cap. 7. & 9. meth. 7. loquens de parte curatiua non dixit fi- nem e$$e $anitatem: habet enim hæc ver- ba: Finis propo$itæ tractationis e$t inueni- re remedia, vt bene curemus. Primo ve- ro de tuen. $anit. in principio habet, Finem medici con$eruantis e$$e modum inueni- re, quo $anitas po$$it con$eruari, prout po$- $ibile e$t: ita vt artifices omnes fabricent $uum $ubiectum.

Hinc Ari$toteles 2. Po$t. cap. vltimo & 6. Eth. cap. 4. a$$erit, artes ver$ari circa gene- rationem $ui finis, $iue $ui $ubiecti forma- lis ad differentiam philo$ophiæ naturalis, metaphy$icæ, & mathematicæ, quarum $u- biecta non fiunt, $ed facta $unt ab æterno

Quare concludimus cum Ari$totele, quod bene, & quou$que po$$ibile e$t cu- rate humanum corpus, quod con$i$tit in remediorum inuentione, $it finis, & ratio $ormalis partis curatricis.

Bene vero, & quou$que po$$ibile e$t con- $eruare, $it finis, & ratio formalis $ubiecti medicinæ con$eruatricis.

Bene & quou$que po$$ibile e$t re$tau- rare $it finis analepticæ.

Ideo $ubiectum in tota medicina dici- mus e$$e corpus humanum, quod ex arte ide$t per rectam inuentionem remedio- rum quou$que po$$ibile e$t curctur, con- $eruetur, præ$eruetur, & re$tauretur, tra- ditum doctrina re$olutiua $u$i$$ima ora- In Primum Aphori$mum. tione: $ubiectum verò in hoc libello idem e$$e, $ed traditum doctrina aphorı$tica.

QVÆSTIO VI. De medicina Præ$tantia.

QVo ad medicinæ pre$tantiã $pectat omi$$is alijs Auctorib. te$tes de ip- $a $unt $acra Scriptura, Plato, Ari$toteles, & Hi$toriæ. Quo ad $acram Scripturam: in Eccle$ia$tico legitur illud tritum & vul- gatum. Honora medicum propter nece$- $itatem: creauit enim illum Alti$$imus: $ubdit, di$ciplina medici exaltabit illum, & in con$pectn magnatum collaudabitur. Al- ti$$imus creauit de terra medicinam, & vir prudens non abhorrebit illam.

Præterea medicina fuit in tali exi$tima- tione, vt Ezechias $crip$erit librum de me- dicamentis. E$aias verò cap. 3. dum lo- quitur de medico, $umit illum pro homi- ne, qui $emper affluat diuitijs: profertque hæc verba: non $um medicus, & in do- mo mea non e$t panis, neque ve$timen- tum; qua$i dicat non $um diues, quia $up- ponit non inueniti medicum, qui diuitijs, & alijs fortunæ bonis non affluat.

Chri$tus Saluator No$ter in $anando paralytico $e medicum o$tendit. Diuus Paulus ad Timotheum o$tendit, fe ver$a- ti$$imum in medicina, dum dicit: noli adhuc aquam bibere, $ed modico vino vte- re propter $tomachum, & frequentes tuas infirmitates. $imiliter Diuus Lucas Euan- geli$ta te$te Paulo exercuit medicinam.

Petrus Hi$panus, qui deinde fuit Pon- tifex Romanæ Eccle$iæ, medicinam exer- cuit: extat enim eius liber de re medica, qui vocatur the$aurus pauperum.

Si verò in$piciamus Platon\~e in Timæo, vbi agit de morbis, de febrium, & humo- rum peccantium differ\~etijs, arbitratus e$t, nihil felicius humanis corporibus contin- gere po$$e, quam bene valere. Immo pro- ponit quamdam cantilenam conuiualem in Gorgia $olitam celebrari à di$cumben- tibus dicens: optimum e$t bene valere: $ecundo loco e$$e formo$um: Tertio habe- re diuitias nulla fraude acqui$itas.

Si vero in$piciamus Ari$totelem, ip$e fuit medicus, egit que de $anitate et morbo.

Po$tremò $i ex quæ$tu, & mercede huius artis præ$tantiam colligere velimus (licet Hippocrates $cribens ad Ab deritasdicat pro eius v$u mercedem nunquam accepi$- $e) nulla e$$et i$ta præ$tantior (omi$$is alijs textibus) quam refert Philippus Comi- neus lib. 6. cap. 7. $uæ hi$toriæ, nempè Lo- douicum XI. Galiæ Regem $uo medico dono dedi$$e $ingulis men$ibus decem millia aureorum & vltra, itaut$patio quin- que men$ium (vt refert) receperit aureo- rum 54. millia.

Era$i$tratus ob $anitatem Antiocho Re- gi re$titutam mercede dono habuit cen- tum talenta, quæ $unt no$trorum aureo- rum 60. millia.

Plinius mentionem facit de medicorum muneribus, inter cæteros nominat Ca$- $ium, Arantium, Carpintaccium & alios, qui pro annua mercede habebant ducen- ta, & quinquaginta $extertia, quæ ex Bu- deo $unt $ex millia ducenta, & quinqua- ginta aureorum. Cæterum mittamus lu- crum, $eu mercedes, quæ $anè non decla- rant medicinæ præ$tantiam: quia non de- $unt Principes, qui plus dant nebuloni- bus, quam medicis, & philo$ophis: digni- tas enim, & medicinæ præ$tantia inde e$t colligenda; quia vitam protrahit, & $anita- tatem re$tituit, quod magis valet, quam in- finitus the$aurorum numerus. Demum dignitas confirmatur, vt dictum e$t, quia illam $acra Scriptura, illam Plato, Ari$tote- les, & omnes $apientes ad $ydera extollunt.

Sanctor{ij} Commentaria APHORISMVS PRIMVS.

_V_I_TA_ breuis, ars longa, oc- ca$io præceps: experimen- tum periculo$um, iudi- cium difficile. Nec $o- lum $eip$um præ$tare oportet oppor- tuna facientem: $ed & ægrum, a$$i- dentes, & exteriora.

In explicatione omnium aphori$morum tria cõ$iderabimus. Primo $copum, & $en- $um aphori$mi. Secũdo $ingula verba per- p\~edemus: quia nulla e$t dictio, immo nullus e$t articulus in aphori$mis Hippocratis, qui aliquod my$terium in $enõ contineat. Tertio difficultates, quæ contingent in ver- borum explicatione pro viribus diluemus.

Quantum attinet ad $copum, $eu int\~etio- nem Hippocratis in hoc 1. aphori$mo, di- cimus, quod eius int\~etio $it tradere proœ- mium, quo reddat nos attentos, dociles, & beneuolos, quod e$t adeo genericum, vt di ci po$$it proœmium vniuer$æ medicinæ.

Dum dicit, _Vita breuis_, duo cõprehendit. Primo reddit auditores att\~etos: nihil enim pote$t magis, quam vitæ breuitas reddere nos attentos, attonitos, & $tupe$a ctos.

Secundo addijt rationem $ui in$tituti, cur $cilicet aphori$ticè $crip$erit.

Vel dicimus re$pondere cuidam tacitæ obiectioni; quia aliquis potui$$et dicere, ò Hippocrates, cur tracta$ti artem me- dicam difficilem quidem, & ab$tru$am do- ctrina aphori$tica, quæ e$t breui$$ima?

Re$pondet, quia vita e$t breuis, ideo no- bis in hac vitæ angu$tia videtur maximè difficilis. immo Galenus 3. de diff. pul- $uum cap. 1. ait, $i vita no$tra in triplum prorogaretur adhuc non $ufficeret pro ar- te medica exacti$$imè con$equenda.

Dum vero dicit, _experientia periculo$a,_ _& iudicium difficile_. reddit auditorem do- cilem, quia docet duas vias, quibus in arte medica $it incedendum: nempè iudicium, & experientiam. Hæ duæ viæ vocantur à Galeno in comm. duo crura, dicendo iu- dicium e$$e crux dextrum, experientiam vero $ini$trum.

Quod verò iudicium $iue ratio fit crus dextrum, & per con$equens $it magis ad- nexum artibus, quam exparientia probari pote$t ex Ari$totele, & Galeno: ex Ari$to- tele in proœm. metaphy. vbi dicit, $cire & cogno$cere magis ine$$earti, quam ip$am experientiam: ex Galeno 1. meth. cap. 3. & 3. meth. 3. vbi inquit, methodum in ar- te longe præ$tare experientiæ.

Dum verò dicit, _non $olum oportet_. red- dit auditores beneuolos; quia o$tendit ad $ananda corpora non $olum con$pirare medicos, $ed ægros, a$tantes, & exteriora: itaut $i ægrotantes non con$equantur ex- optatam $anitatem, forta$$e à medicis pro- mi$$am, non propterea medicos $emper e$- $e inculpandos: quia ægrotantes, $i non con$equantur finem, id accidere pote$t, vel ob ægrotum, vel a$tantium, vel ob ex- ternatum rerum errata, quæ reueta non $unt in pote$tate no$tra.

Ideo medici prudentes, dum pollicen- tur $alutem, procedant oportet hac hypo- tetica conditione, dũmodo ægri, & a$tan- tes obediant, & exteriora non impediant; qui verò aliter incedunt, primo nõ ob$er- uant Hippocratis aphori$mũ deinde $æpe accidit, vt imprudentes, & artis ignari re- putentur. O quoties medici alioqui do- cti$$imi ab$olutè pollicentur $anitatem, ta- men ægriob propria, vel a$tantium erra- ta corruunt in malignum morbum, & in- tereunt; vnde fit, vt medici docti repu- tentut imprudentes, & artis ignari; qua- te meritò Hippocrates efficaciter nobis commendat, vt in prædicendo $alutem hac cautione procedamus, dummodo nõ com- mittantur errata ab ægris, & a$tantibus, & exteriora rite comparata $int.

Neque alia Hippocratis, & Auicennæ præcepta in prædicendo trad\~eda $unt obli- uioni: Hipp. 3. prædictionis, vbi dicit con$ulo vt raro medici prædicant, quia $i errauerint, erunt exo$i & in$anire exi$ti- mabuntur: Auicennæ, qui canticorum par. 1. tract. 2. tex 489. ait, $i apparuerint $igna debilia de exitu, $ta tunc & prolunga iu- dicium.

Diuiditur hic aphori$mus in duas par- tes, in 1. tradit tres cau$as, cur ars medica $it longa, & difficilis. Prima e$t, quia oc- In Primum Aphori$mum. ca$io agendorum $it ita velox, vt facilè ef- fugiat. Secunda, quia experimentum $it fallax. Tertia, quia iudicium $it difficile.

In $ecunda parte tradit cau$as tres quæ augent difficultatem; quarum prima e$t, dum ægri non obediunt. Secunda dum a$tantes non applicant remedia, vt par e$t. Tertia, $unt accidentia exteriora, quæ in- terdum omnia euertunt.

_QVÆST. 7._ Quid intelligat Hippocrates per vitam.

MVlti di$putant quid intelligat per vitam.

Conciliator differentia 21. per vitam in- telligit motum cordis corpori communi- catum. Reijcitur, quia hæc vita conuenit etiam brutis, neque e$t hominis propria.

Montanus per vitam intelligit man- $ionem animæ no$træ in corpore motus auctoritate Ari$totilis lib. de re$piratione cap. 13. vbi definit vitam e$$e man$ionem animæ in corpore.

Primo fallitur Montanus, quia per vi- tam debemus intelligere illam, quæ arti medice comparatur: manet enim anima in attonitis, in mulieribus y$tericis, in phre- neticis: tamen illa vita arti non compa- ratur.

Secundo, $i per vitam intelligeremus man$ionem animæ in corpore e$$et longa, & non breuis.

Auerroes 4. colliget cap. 40. refert, Au\~e- zoarem medicũ perueni$$e ad annos 135. anni$que centum exercui$$e medicinam.

Montanus in $uis commentarijs in pri- mam fen. refert, Nicolaum Leonicenum medicum præ$tanti$$imum, qui fuit eius perceptor perueni$$e ad annum 106. il- lumque in vltimo $enio audiui$$e legen- tem in Patauino Gymna$io $ine $pecillis.

Nauarrus, & Sauonerola referunt, Ni- colaum de Palauicinis habui$$e filium re- putatum legitimum in anno. 100. $uæ æta- tis. Horum vita certè non fuit breuis.

Sabelicus refert, Mu$icanos Indiæ popu- los peruenire ad annum. 130.

Srabo ait, $eres Indos vt plurimum ac- cedere ad annum ducente$imum.

Sed quicquid $it de hac te, non pote$t negati communis experi\~etia, & Diuini Da- uidis Prophetæ determinatio in P$almis quod vitæ no$træ tempus $it vt plurimum annus $eptuage$imus, & in potentatibus octuage$imus, quæ man$io animæ in cor- poreneque e$t breuis.

Nos dicimus, per vitam Hippocratem intelligere intellectiuam: quia hæc $ola ar- ti comparati pote$t: dicimus intellecti- uam, non quo ad actum primum, $ed qua- tenus e$t in actu $ecundo, nempè in actu $peculationis, quæ vita re$pectu artis e$t breuis. $ed non breui$$ima: quia actus $pe- culatiuus, & in infantibus, & dormienti- bus viget: immo in $omnijs interdnm ali- quid reconditi percipitur, quod vigilan- tibus nobis caligine quadam erat obuo- lutum.

Vel dicimus intelligere vitam e$$e bre- uem re$pectu actus di$currendi de re me- dica: quia interdum men$is $patio $unt me- dium res medicas vix $peculantur.

_QVÆST. 8._ An medicina $it ars, & qua arsr & de eius genere proximo.

TRia hic $unt ad examen reuocanda. Primum, an medicina $it ars, & quæ ars. Secundum, quod nam $it genus pro- ximumartis medicæ. Tertium, an $it conie- cturalis.

Quo ad primum, an medicina $it ars, & quæ ars. Auctores percelebres $unt di$cor- des. Era$i$tratus, vt refert Introducto- rius, & Plu$quamcõmentator dicunt, me- dicinam e$$e $cientiam, quatenus ver$atur circa vniuer$alia: e$$e vero artem quate- nus ver$atur circa particularia.

Montanus vult, medicinam, vt e$t in animo, e$$e $cientiam: vt dirigitur ad ope- rationem e$$e artem.

Conciliator putat, medicinam, quatenus e$t in inuentione e$$e artem: quatenus ve- ro e$t inu\~eta, e$$e $cientiam, motus auctori- tate Ari$totilis 2. Po$t. tex. 27. & lib. 6. Ethi- corum cap. 4. vbi dicit, artes ver$ari circa ca quæ $iunt: $cientias verò circa ea quæ $unt: quare infert Conciliator, quando ab Hippocrate ars fiebat, tũc ab illo $ui$$e vo- catã artem. cum vero modo $it facta, & non amplius fiat, e$$e vocandam $cientiam, & Sanctor{ij} Commentaria non artem. Cætetum hoc e$t mi$erimum, quod in di$putationibus, & in humanis con$ultationibus $int ferè $emper tot opi- niones, quot imaginandi modi.

Argenterius tenet, medicinam neque e$- $e $cientiam, neque artem: $ed e$$e quid medium, motus auctoritate. Ari$t. 3. Cæli rex. 61. vbi Philo$ophus nominat qua$dam $cientias effectiuas: dicit Argenterius, i$tas $cientias effectiuas non e$$e veras $cientias, neque veras artes, $ed medium locum te- nere.

Auiconnas in prima primi cap. 2. vult, medicinam theoricam, & practicam e$$e $cientiam proprio modo $umptam.

Quo ad Era$i$tratum, & Plu$quam cõ- mentatorem, qui dicunt, artem ver$ari cir- ca particularia, & non circa vniuer$alia, a$- $erimus i$tos reluctari Hippocrati, Ari- $toteli, Galeno, Auicennæ, & rationi.

Hippocrati, qui primo de natura hu- mana in principio proponit multas demõ- $trationes, ibique loquens non vt Philo$o- phus, $ed vt medicus artifex habet h{ae}c ver- ba „Qui altius de natura vult con$ide- rare, quam pertineat ad medicum, non audiat hos $ermones; $ed $ic e$t, quod ibi demon$trat vt medicus artifex omninò di- $tinctus à Philo$opho. Neque verum e$t, quod quidam dicunt, medicum $emper habere minorem propo$itionem particu- larem: quomodo minorem particularem? non ne aliquando Hippocrates loquens de natura humana facit conclu$iones vniuer- fales, vt patet legentibus illum libellum? ergo minorem propo$itionem habet vni- uer$alem: quia conclu$io $emper $equitur deteriorem partem: non enim pote$t e$$e conclu$io vuiuer$alis, ni$i ambæ propo$i- tiones $int vniuer$ales. Præterea non da- tur conclu$io affirmatiua particularis, quæ non $it $uffulta dicto de omni.

Ari$toteli deinde reluctantur, quia in proœmio Metaph. dicit artemver$ari circa vniuer$alia, & quærere propter quid: expe- rientiam vero circa particularia.

Galeno reluctantur qui 1. & 2. meth. cap. 7. a$$erit, medicum ver$ari circa na- turas $pecificas contentas in particulari- bus: particularia verò $icuri $unt materiæ remediorum, & affectus particulares, non ingrediuntur methodum. Hinc 9. meth. cap. 12. 1. ad Glauc. cap. 1. & 3. Meth. cap. 7. vult, indicationem $olum de$umi à natu- ra, & ab affectu $pecifico.

Auicenn{ae} aduer$antur, qui in fine 1. cap. in 1. fen. dicit particularia, vt particularia e$$e incomprehen$ibilia, & vt talia non pertinere ad artem.

Rationi denique aduer$antur: primo, quia non datur proce$$us rationalis à particulari ad particulare, omnis enim di$cur$us, & progre$$us rationalis e$t à continente ad contenta, quia nulla methodo, & nulla ra- tione particularia vt particularia $cientiam vel artem faciunt.

Secundo illa ratio e$t mon$truo$a, quan- do $ubiectum quæ$iti non continetur $ub medio; $ed $ic e$t, quod $i ratio e$t particu- laris, nihil pote$t $ub ip$a contineri, & $ie conclu$io non erit nece$$aria: quia $ubie- ctum cõclu$ionis non erıt conclu$um, om- nis enim di$cur$us & medicorum, & om- nium arti$icum debet e$$e $uffultus dicto de omni.

Po$tremò experientia e$t cõtra Era$i$tra- tum, & Plu$quamcommentatorem, quia, dum $anamus Socratem laborãtem, exem- pli cau$a, hæmicranea, illam po$$umus dia- olibano auferre, vel laborantem $anguineo fluxu, Philonio Per$ico, vel trifera Per$ica $anare. Dicimus ij$dem remedijs po$$e $a- nari infinita alia indiuidua Socrati $imili- ma, ij$dem tamen affectibus laborantia: quare non $anantur particularia, vt parti- cularia, $ed affectus $pecifici in particulari- bus contenti.

Ad Montanum, qui dicebat medicinam in animo e$$e $cientiam, e$$e verò artem, quatenus dirigitur ad operationem. Re- $põdemus, quod $i e$$et verum, medicinam quatenus e$t in animo, e$$e $cientiam, $e- queretur, vt optimè tenet Auerroes 1. coll. cap. 1. nullam e$$e differentiam inter Phi- lo$ophiam, & Medicinam in animo ex- $tentes, quia etiam Philo$ophia e$t $cien- tia $alubrium, in$alubrium, & neutrorum: di$tinguitur verò medicina à Philo$ophia, quia medicina e$t ars $alubrium, in$alu- brium, & neutrorum: Philo$ophia verò e$t $cientia $alubrium in$alubrium, & neutrorum.

In Primum Aphori$mum.

Præterea etiam modus con$iderandi in medicina, quatenus e$t in animo, differt à Philo$ophia: quia $cientia $alubrium, in$a- lubrium, & neutrorum in Philo$ophia traditur ordine compo$itiuo: in medici- na vero ordine re$olutiuo, vel definiriuo, i$ti ordmes vocantur vniuer$ales & e$$en- tiales, quia dant artibus, & $cientijs ip- $am e$$entiam, & formã, à qua dependent.

Ad Conciliatorem, qui dicebat medi- cinam, quatenus e$t inu\~eta, e$$e $cientiant. Re$pondemus $i hoc e$$et verum, $equere- tur, quod quælibet ars vili$$ima e$$et $cien- tia, $equereturque quod ars fullonum, qua- tenus e$t inuenta, e$$et $cientia, quod e$tri- diculum.

Deinde $equereta, quod omnes $cien- tiæ, vt Philo$ophia, Metaphy$ica, quando inueniebantur, $ui$$ent artes.

Po$tremò fallitur Cõciliator, quia Ari$t. locis citatis per ca, quæ fiunt (vt interpre- tatur Philoponus) intelligit contingentia, & per ea, quæ $unt, intelligit nece$$aria. Quod verò per ea quæ fiunt Ari$t. intelli- gat conting\~etia, colligitur ex Ari$t. 6. Ethi- corum citato, vbi habetur, circa cadem ver- $atur quodammodo ars, & $ortuna, $ed fortuna ver$atur circa contingentia: ergo & ars ver$abitur circa contingentia, qua- tenus ver$atur circa affectus contentos in particularibus. particularia enim contin- gentia $unt: dicit quodammodo, quia for- tuna ver$atur circa particularia, vt parti- cularia $unt; ars verò circa particularia quatenus in ip$is continentur affectus vni- uer$ales & $pecifici.

Ad Argenterium re$põdemus cum Sim- plicio: Ari$totelem 3. C{ae}li tex. 61. per $cientias effectiuas intelligere artes pro- prio modo $umptas: ibi enim Simplicius exemplificat de arte ædificatoria, qu{ae} e$t vera ars, ibique nomen $cientiæ dicemus ab Ari$totele e$$e acceptum communiter, & non propriè.

Neque probatur Auicennæ $ententia, dum tenet, medicinam practicam e$$e $cientiam proprio modo $umptam: quia Ari$toteles 6. Meraphy$. cap. 1. & 6. E- thicorum citato dicit, principia $cientiæ e$$e $olum in re: principia verò artis e$$e quoque in Artifice. Hac ratione medici- na non pote$t e$$e $cientia: quia e$t in pote$tate medici $anitatem introducere, & impedire, ne introducatur.

Deinde Galenus in Tra$yb. cap. 14. in- quit, finem medicin{ae} e$$e in faciente: quia pote$t e$$e in pote$tate facientis, ide$t me- dici, vt introducat, & impediat $anitatem. Po$tremò medicina ab Hippocrate & Ga- leno plurimis in locis vocatur ars: quando verò Galenus in arte medica illam appel- lat $cientiam, dicit communiter $umere nomen $cientiæ, & non proprie. di$puta- tio e$tan medicina propriè $it $cientia, & non communiter.

QVo ad $ecundum, quodnam videlicet $it gonus proximũ, & immediatum medicinæ. Galenus in Tra$yb. cap. 30. probat medicinam non e$$e $cientiam: quia non e$t propter $cire tantum. Deinde probat non e$$e faculratem factiuam, quia eius finis non con$i$tit in actione: neque e$$e artem acqui$itiuam, quia non ver$atur circa $acta: neque e$$e e$$ectiuam, quia de nono aliquid non facit, vt {ae}dificatoria, & $utoria: $ed concludit, artem medicam corrigere collap$a; vel re$arcire, $icuti e$t illa ars, qu{ae} laceratas ve$tes con$uit: immo negat, medicinam e$$e re$arcitiuam, dicens adhuc inferiorem locum tenere: quia e$t mini$tra re$arcientis naturæ: natura enim e$t illa, quæ corrigit, & re$arcit.

Sed quomodo medicina non e$t re$arci- tiua? immo quomodo medicina non e$t effectiua? non ne medicina quæ reponit luxata e$t effectiua? Sicuti e$t ædificatoria, & $utoria: nõ ne artifex, qui deponit catar- rhactã, qui extrahit calculũ ve$icæ, qui ab- $cindit & vrit membra $phacelo correpta, & aperit apo$temata, e$t effectiua? Non ne medicus qui extrahit aquam hydro- picorum per vterum, vel vmbelicum, qui interdum $anare pote$t; non ne id pr{ae}$tat aliquid de nouo efficiendo? quare medi- ca ars e$t effectiua: immo ip$e Galenus in- terdum illam appellat effectiuam.

Re$põdemus ad obiecta, medicinã dupli- cem e$$e, aliam effectiuam, & aliam re$ar- citiuam, $iue mini$tram & ancillam na- turæ re$arcientis: ita vt genus proximum medicin{ae}, neque $it ars effectiua, neque re- $arcitiua.

Sanctor{ij} Commentaria

Quodnam $it genus proximum me- dicinæ, intelligi non pote$t, ni$i reuocen- tur ad memoriam quæ dicta $unt ab Ari$t. 1. Po$t. cap. 5. de tribus erratis circa vni- uer$ale: Quorum primum e$t, dum attri- buimus pa$$ionem $peciei indiuiduo: Se- cundum, dum applicamus pa$$ionem ge- neris $peciebus: Tertium dũ pa$$ionem ge- neris innominati applicamus generi nomi- nato; hocque po$tremum facit ad rem no- $tram: quia genus proximum medicinæ e$t innominatum: quoniam medicinæ ge- nus proximum neque e$t ars effectiua, ne- que re$arcitiua, neque ancilla re$arcientis naturæ, $ed quid commune, quod de his prædicatur: quod reuera caret nomine: ideo genus proximum medicinæ dici po- re$t innominatum.

_QVÆST. 9._ Qua ratione ars medica $it coniecturalis.

QVo ad tertium propo$itum, nempe qua ratione medicina $it coniectura- lis. Primo $ciendum, medicinam non e$$e coniecturalem ratione theorematum. quia theoremata sũt certi$$ima: ideo Gale- nus lib. de opt. $ec. ad Tra$yb. cap. 4. repre- hendit illos medicos, qui dicebant, artem medicam e$$e coniecturalem, eo quia habet præcepta coniecturalia, cum medicina vni- uer$alia præcepta habeat certi$$ima, ac æ- ternæ veritatis.

Dicimus igitur, artem medicam e$$e cõiecturalem ratione quantitatis morbo- rum, remediorum, virtutis, ratione pro- prietatis ide$t idio$yncri$iæ, & ratione conditionum indiuiduantium.

Ratione quantitatis, medicina e$t conie- cturalis: quia Galenus 1. ad Glauc. cap. 1. & 3. meth. 3. dicit, quod nec $cribi, nec dici pote$t de vnoquoque illud e$$e quan- tum.

Ratione quantitatis morborum, quia Calenus 9. meth. cap. 15. habet hæc verba „Vt verum exhibentur remedium, non $olum opus e$t cogno$cere morbi $peciem, $ed etiam eius quantitatem, quæ quantitas er Galeno 9. meth. 14. e$t certa men$ura quantitatis rece$$us à naturali $tatu, quem rece$$um $olum coniectura a$$equi po$$u- mus. Nos diu cogitauimus, quomodo il- lud quantum morborum interdum perci- pi po$$it: excogitauimus quatuor in$tru- menta, quibus illud dimetimur. Primum e$t no$trum pul$ilogium, quo per certitu- dinem mathematicam, & non per conie- cturam po$$umus dimetiri vltimos gradus rece$$us quo ad frequentiam, & raritatem. $ecundum e$t vas quoddam vitreum, quo facilimè po$$umus $ingulis horis intellige- re quantum recedat temperatura calida, vel frigida à $tatu naturali. Tertium con$i- $tit in quatuor modis dimeti\~edi $iccitatem, & humiditatem recedentem à $tatu natu- rali, quos propo$uimus in 4. aphori$mo 2. $ect. $tatic æ no$træ. Quartum con$i$tit in $latica arte, qua men$uram certam pèr$pi- rationis colligere po$$umus, quæ experi- menta in aphori$morũ modum dige$ta in lucem edidimus. Horum in$trumentorum icones po$uimus, & declarauimus in com- mentarijs no$tris primæ fen. Auicennæ.

Ratione quantitatis remediotum medi- cina e$t ars coniecturalis: quia Galenus lib. de curandi ratione per $ang. mi$. inquit, remedij quantitatem facere artem conie- cturalem.

Ratio de$umitur à Galeno in 3. parte ar- tis med. vbi dicit, morbum calidum vt duo indicare frigidum vt duo: Galenus vero 7. meth. vlt. vult, remedium reducens ad $ta- tũ naturalem e$$e æquale: quia $i remediũ fuerit minus non $anabit: $i maius intro- ducet contrarium morbum: $imiliter 3. de $implict medicina cap. 12. inquit, $i reme- dium fuerit minus, iuuabit, $ed tamen non $anabit: $i maius contrarium morbum effi- ciet: quare e$t admodum difficile inuenire remedium æquale, & proportionatum, vt $cilicet neque $it minus, neque maius, non maius, quia medici munus non e$t vince- re, $ed moderari, & attemperare: Veinam medici officium e$$er vincere, medicina $a- nè e$$et valde facilis: neque remedium de- bet e$$e minus, quia hoc non compe$cit, & moderatur, vt par e$t.

Ratione virtutis e$t coniecturalis: quia ni$i $ciamus quanta $it, ne$cire po$$umus quantum debeat e$$e remedium: virtus enim e$t permittens, & indicans vitale, quod nece$$ariò con$pirat pro eligenda de- In Primum Aphori$mum. terminata remedij quantitate: dum enim Hippocrates 4. de ratione vic. 19. dicit, quod tria con$pir\~et ad $anguinem mitten- dum, nempe vehemens morbus, virium robur, & ætas florens, $upponit illa tria, & præcipuè virium robur in omni medica operatione e$$e con$iderandum, an per- mittat, nec ne, ide$t quando $eu qua hora $it permittens.

Ratione idio$yncri$iæ ide$t proprietatis naturæ e$t coniecturalis: quia Galenus 2. de ratione vic. acutorum com. 11. tertio meth. 7. & alibi habet hanc $ententiam; $i naturam propriam, quam idio$yncri- $iam vocant, exqui$itè cogno$cerem, ta- lem me putarem, qualem fui$$e ferunt E$culapium.

Naturæ proprietates variæ $unt, prout varia $unt indiuidua: proprietas e$t, velu- ti $i quis valde ab odore ro$arum patere- tur: hic, $i illi propinaretur Serapium ro- $atum, facile incideret in Lipothimiam: $i- miles proprietates inueniuntur inumera- biles, quæ medico vt plurimum $unt oc- cultæ.

Demum ratione conditionum indiui- duantium medicina e$t coniectu ralis: quia indiuidua vt indiuidua $unt incõprehen- $ibilia: hac ratione e$$et quoque ars medica imperceptibilis, $i in indiuiduis vt indiui- dua $unt, ver$arctur.

Cæterum notandum e$t, artem medi- cam non $anare indiuidua vt indiuidua, $ed tollere morbos $pecificos contentos in indiuiduis. Quod hoc $ic veri$$imum, pro- batur ratione, auctoritate, & experientia.

Ratione, quia ars medica $i curaret in- diuidua vt indiuidua e$$etvana: quan- doquidem de indiuiduis neque ars, neque $cientia datur.

Præterea, $i indiuidua curarentur, illo- rum indicationes non o$tenderent nobis remedia: quia non datur proce$$us ab in- diuiduo ad indiuiduum: indicatio enim habet vim $yllogi$ticam, quæ $uffulta e$t dicto de omni, vel denullo.

In$uper ade$t auctoritas Galeni lib. de opt. $ec. vbi dicit morborum expul$ionem indicari à $pecifico affectu, & non à $ingu- lari. Similiter 1. meth. 1. & 2. meth. 7. ha- bet, methodum e$$e applicandam $pecificis Ideis in particularibus contentis.

Demũ confirmatur experi\~etia: quoniam quodlibet remedium, quod pote$t $anare aliquem particularem hominem, $anare quoque poterit infinitos alios eadem ægri- tudine correpros: ergo & illud reme- dium, vel illa ægritudo crit $pecifica, & non particularis.

_QVÆST. 10._ Qua ratione ars medica vocetur longa.

CVr ars medica vocetur longa, an re- $pectu habitus, vel v$us, an re$pectu exercitij: variæ $unt opiniones.

Mõtanus dicit longam e$$e quo ad exer- citium, non quo ad habitum. Confirmat $uam opinionem auctoritate Galeni. 9. de placitis c. 2. vbiait „Artem quo ad habi- tum vnius anni $patio comprehendi po$- $e: longam verò e$$e quo ad exercitium.

Primo fallitur Montanus: quia exerci- tium non pertinet ad artem: exercitium. n. ver$atur circa particularia, $ed de parti- cularibus neque ars, neque $cientia datur: quia artes, & $cientiæ $unt æternorum, & vniuer$alium. Deinde ea, quæ dicuntur longa, & breuia $eruant inter $e propor- tionem: $ed inter artem, & exercitium nulla $eruatur proportio: ergo non dice- tur longa re$pectu exercitij: Minor pro- batur, quia ars ver$atur circa vniuer$alia, & finita: exercitium verò circa particula- ria infinita: $ed $ic e$t quod ex Ari$totele 8. Phy$ic. non datur proportio finiti ad in- finitum, quare ars non dicetur longa re- $pectu exercitij.

Po$tremo fallitur Montanus, dum pu- tat, Galenum. 9. de plac. 2. loqui de arte medica: ibi enim loquitur de mu$ica, & de Rhetorica, quæ facultates anni $patio comprehendi po$$unt.

Quod vero ita $it: patet ex Galeno lib. de plenit. cap. 3. vbi habet hæc ferè verba „$i $patio vnius anni ars medica po$$et comprehendi Hippocrates non dixi$$et ars longa, & vita breuis.

Cæterum, e$to quod nono de placitis cita- to intelligat quoque de arte medica, dico quod po$$et $tare Galeni $ententia, intel- ligendo de habitu artis ln vniuer$ali, & in Sanctor{ij} Commentaria communi, quippe qui anni $patio addi$ci pote$t. Sed addimus ad habitum medicinæ nõ $olum pertinere methodũ vniuer$al\~e, $ed præcipuè $pecificam rationem, cuius ars medica, & longa, & admodum diffici- lis, ne dicam imperceptibilis, e$t: quia ab Hippocrate ad hæc v$que tempora medi- ci adhuc non intellexerunt omnia $pecifica indicantia, & indicata: immo in paucis, ad in$ectiles $pecies ad medicinam pertinen- tes medici pertuenere.

Nonnulli alij credentes Galenum 9. de plac. citato intellexi$$e de arte medica, {que} $cilicet anni $patio comprehendi po$lit quo ad habitũ, dicunt artem medicam duplici- ter con$iderari, vel re$pectu inuentionis, atque hac ratione $ui$$e longam ip$i Hip- pocrati, qui fuit eius inuentor: vel con$i- derari re$pectu habitus medicinæ inuen- tæ; atque hac ratione e$$e breuem, & anni $patio comprehendi po$$e.

Nos tamen putamus e$$e longam, & immen$am: non $olum ratione inuentio- nis, $ed etiam ratione habitus medicinæ inuentæ: primo, quia Galenus lib. de ple- nit. dicit „$i ars e$$et breuis ratione ha- bitus, Hippocrates non dixi$$et ars longa. Deinde e$t longa quo ad habitum, quia, vt acquiratur huiu$modi habitus, oportet $al- tem legere totum Galenum, Hippocratem Auicennam, & ob$eruationes anatomicas, $ine quibus medicina non intelligitur: neque $atis e$t, vt intelligamus, ni$i omnia mandentur memoriæ: an igitur i$te habi- tus $it breuis, cæteri iudicent: certè nec anni $patio, nec cenrum annorum $patio omnino pote$t comprehendi.

Accedit, quod Hıppocrates in hoc apho- ri$mo per artem longam intelligat habi- tum, & v$um: quia de illa arte loquitur, quæ incedit duobus cruribus, nempe iudi- cio, & experimento, quod iudicium e$t dif- ficile, & experimentum e$t fallax: e$t fallax: quia ex $e nihil concludit, ni$i rationi $it coniunctum: ratio verò, vel iudicium e$t illud, quod expurgat contingentiam, quæ contingit in indiuiduis, dum ob$eruamus experimenta.

Claudicant $anè in facienda medicina, qui altero de duobus cruribus $unt de$ti- tuti, nempe ratione, vel experientia, $iue dicas habitu, vel v$u. Auerroes, qui habe bat habitum artis, & non v$um in facienda medicina parum aptus erat: atque inepti$- $imi $unt no$trates empitici, qui habitu medicinæ carent.

Prima Dubitatio oritur, quia non vide- tur, quod ars $it longa: Galenus „lib. 1. de digno$cendis pul$ibus cap. 2. inuehitur contra quo$dam Sophi$tas his verbis „ De$inite aliquando artem per Dcos im- mortales ineptis nugis accumulare, quæ per $e longa non e$t.

Re$pondemus, quod quamuis Aldi- nus codex legat ὄυκ \~ὀυσαν καθ’ ἐαυτὴν μα- κρὰν, ide$t non exi$tentem per $eip$am lon- gam: in alijs tamen codicibus e$$e \~ὀυσαν καθ’ ὲαυτἠν μακρὰν, ide$t exi$tentem per $cip$am longam. Sed data etiam prima lectione. Re$pondemus Galenum locutum e$$e comparatiuè, & non ab$olutè, qua$i di- ceret, ars certè e$$et minus longa, $i ineptis nugis, & fal$is opinionibus purgaretur. Tutior tamen e$t prima re$pon$io.

_Occa$io Præceps._ Hippocrates in apho- ri$mo: affert tres rationes, cur ars medi- ca $it longa. Prima ratio, quia occa$io e$t præceps. Secunda quia expetimentum e$t fallax. Tertia quia iudicium e$t difficile.

Secũda dubitatio exoritur: quia nõ vide- tur, quod ars $it longa ob tres rationes: Ari$t. enim 1. metaph. vult, artem e$$e lon- gam ob duas rationus tantum, nempè ob experimentum, & iudicium difficile: de occa$ione verò pr{ae}cipiti ne verbum qui- dem.

Re$pon$io facilis e$t, quia occa$io redu- citur ad experımentum. Ari$t. nihil dicit de occa$one: quia occa$io agendorum non pertinet ad Philo$ophiam, $ed ad Arti- fices, quorum munus e$t operati.

„_Occa$io Præceps_, Græca dictio e$t {και}- ρὸς: per cheros melıus inter pretamur tem- pus opportunũ agendorum, quam occa$io- n\~e: Primo, quia cheros apud Gr{ae}cos com- muniter accipitur pro tempore opportuno agendorum: $imiliter Cicero 1. de officijs per occa$ionem interpretatur tempus op- portunum agendorum.

Deinde cau$a, cur per cheros non debei- mus interpretari occa$ionem, e$t, vt euite- mus illotum errorem, qui putant, occa$io- In Primum Aphori$mum. nem e$$e quid diuer$um à debita quantita- te, & qualitate agendorum: quia debita quantitas, & debita qualitas e$t ip$ummet tempus opportunum, vt docet Galenus cap. 85. artis paruæ, 1. ad Glauc. c. 1. & 3. de temperamentis tertio.

Demum per cheros non debemus in- terpretari occa$ionem; quia occa$io e$t vox æquiuoca: ab Hippocrate enim, & Gale- no primo. in primum Epid. 11. occa$io $u- mitur in $en$u longe diuer$o à no$tro pro- po$ito, quia ibi $umitur proexterno erro- re, quatenus e$$e po$$it morborum occa$io, & non cau$a: hæcque occa$io non dicitur {και}ρὸς, $ed πρόφασις.

Declato quid $it profa$is: error exem- pli cau$a in victu nõ dicitur cau$a morbi, $ed occa$io, quæ vocatur profa$is: error enim in victu neque e$t cau$a proxima, ne- que remota morbi: non proxima, vt om- nes admittunt: non remota, quia $i e$$et remota daret ip$um quod, nempe effe- ctum $imilem, $ed non dat: aliqui enim ob v$um maluatici fieri po$$unt hydropici: cau$æ, quæ $unt remotæ con$pirant in effe- ctum $imilem: maluaticum e$t res calida, hydrops e$t affectus $rigidus. Quare cum occa$io multipliciter $umatur, vt euitemus æquiuocationem, meritò per cheros in- terpretamur tempus opportunum, & non occa$ionem.

In$uper {και}ρὸι ex Galeno lib. de morbo- rum temporibus cap. 1. $ignificat tempora morborum, & opportunitatem agendo- rum: quare & {και}ρὸς, & occa$io continent æquıuocationem; ideo melius e$t, vt in- terpretemur per cheros tempus opportu- num agendorum, quam occa$ionem. Au- ctores omnes dicũt, quod {και}ρος τ@@ πραγ- μάτων $ignificet tempus rerum bene ge- rendarum, quod facilè amitti po$$it, quia $iebreue.

Po$tremò Hippocrates lib. de præceptis in primis verbis de$init quid $it cheros, di- dicens e$$e tempus opportunum, in quo non multum e$t, ide$t tempus angu$tum exhibendi præ$$idia, hæc $unt verba γρόνος ε{στ}ὶν. ἔν ᾦ {και}ρος: κ{αι} {και}ρος ἔν ᾦ χρόνος οὐ πολὐς, ıde$t tempus e$t, in quo cheros e$t, chæros e$t, in quo tempus non multum e$t.

Quod verò tempus opportunum agen- dorum, de quo intelligit Hippocrates in hoc loco, $it valde breue, & valde angu- $tum. Primo patet, quia Hippocrates lib. de locis in homine per cheriam intelligit temporis breuitatem. Deinde in hoc lo- co addita e$t particula ὁζὐς, quæ $ignificat acutum, $eu tempus angu$ti$$imum: qua- re per chæros oxys debemus intelligere quam maximam temporis breuitatem. Ec- ce quam efficaciter Hippocrates nobis commendat in remedijs exhibendis non e$$e procra$tinandum; quia ob delationem ægri facilè mori po$$unt.

Hinc Hippocrates $eribens ad Crateuam habet hæc verba „In omni arte procra- $tinationem e$$e malam, $ed poti$$imum in arte medica, in qua delatio e$t animæ pe- riculum.

Ratio, cur delatio $eu procra$tinatio $it periculo$a, e$t, quia ægrorum corpora ob externas & internas cau$as ita alterantur, vt po$t horam interdum ita mutentur, vt tempus opportunum agendorum omnino effugiat: dicimus tempus opportunum: quia chæros $ine alia additione $ignificat tempus opportunum breue: addita vero dictione oxys $ignificat non $olum breue $ed etiam acutum, ide$t quamquod breui$- $imum: ideo Antiquus Interpres diminu- tè vertit per chæros oxys tempus acutum, cum potius acuti$$imum, & quamquod breui$$imum debeamus interpretari, quia reuera opportunitas agendi con$i$tit ferè in puncto: cum corpus no$trum ita $it in perpetua alteratione, & mutatione, vt in- terdum remedium, quod horis matutinis ægrum $anitati po$$et re$tituere, illum ve- $peri interimeret.

Oriba$ius loquens de ocea$ione agendo- rum inquit: $icuti quid igitum in fluuium deponit, & $tatim cleuat, & iterum depo- nat, non tangit eandom aquam: parımo- do $ingulis horarum momentis corpus va- riatur, & occa$io agendorum effugit.

Hac ratione Dama$cenus rectè dixit, non e$$e eandem $anitatem mano, & in $e- ro; $icnec idem morbus, qui e$t mane, in $ero con$eruatur: ideo rectè Philotheus dicit medicinæ difficultatem nõ e$$e $olum in remedij inu\~etione, $ed quo morbi tem- pore, & qua hora $it remediũ applicãdum.

Sanctor{ij} Commentaria

Hinc Veteres pingebãt occa$ionem cum nouacula, quam dextræ in$ertam gerebat: quia e$t (vt aiunt) ἀκμῆς πάσης ὁζύτερος, ide$t omni acie acutior.

Hinc Practicantes in illa ardua quæ$t. à quo $cilicet tempus opportunum exhib\~edi remedia indicetur, determinant indicari à præ$entia indicantis: quæ præ$entia (vt di- ctum e$t) facile effugere pote$t.

Quare illi medici, qui remittunt in cra- $tinum e$$e phlebotomandum, vel purgan- dum, $æpè non $ine maxima ægrotantium iactura id efficiunt: quia ob procra$tinatio- nem ægri $æpè interreunt: idcirco, dum ade$t occa$io ag\~edi, $it noctu, vel inter diu, & præ$ertim in acutis, non e$t procra$ti- nandum.

Galenus loquens de his primo prognos: habet hanc $ententiam: „Ita volat occa- $io, vt aliqui moriantur, priu$quam vocetur medicus: aliqui acito medico illico mo- riuntur, $icuti Maritus Lecus icleticus, qui moritur die octaua, cum $olum $eptima die vocauerit Hippocratem, quia neque vri- nam, neque deiectionem emittebat: $iantea fui$$et vocatus Hippocrates, opportunè v- $us fui$$et deiectorijs, & diureticis, & fui$$et liberatus.

Hinc Hippocrates lib. de arte habet hãc $ententiam „Omnem morbum curari po$$e, $i medicus occa$ionem opportunam agendorum non omittat.

_Experimemum fallax._ $ed non e$t cre- d\~edum, quod medicamentum $emel exhi- bitum efficiat experimentum: quia $emel exhibitum facit vnicam $en$ationem, at- que ex illa fit memoria: deinde ex multis memorijs fit vnum experimentum, $icuti docet Ari$toteles 2. Po$t. in $ine, & 1. me- taphy. Hinc Galenus 3. meth. cap. 11. habet hæc verba „$i quis fuerit expertus $ex vel $eptem homines aliqua medicina purga- tos, dicere certò non poterit, quod omnes homines po$t hac illa medicina purgabun- tur. In$uper 4. meth. cap. 3. habet hæc ver- ba „e$$et $anè fælicitatis munus, $i quis vel in$pecto lytargiro, vel ca$toreo, vel can- tharide protinus intelligeret corum vires. Exempli cau$a, ljtargirus pro ambu$tis prima vel $ecunda die valde iuuat: atta- men tertia die & $equentibus diebus e$t fallax, $eu nihil facit.

Hinc Galenus 1. epid. 1. com. 1. maximè damnat Quintum medicum dicentem, ex- perim\~etum $u$ficere $ine cau$arum cogni- tione. Itidem Galenus 3. aphori$mor. cum. 11. dicit, nõ e$$e experientiæ fidendum: ad- dit: quamuis $æpè idem vidimus, non po$- $umus dicere $ic $emper erit. Galenus lib. aduer$us Iulianum cap. 1. vocat medicos qui experientia $ine ratione incedunt, for- tun{ae} imitatores, quibus, $i aliquid boni $uc- cedat, ca$u ex fortuito contingat.

Parimodo Galenus 2. de officina medica 22. $imiliter & 3. de officina medica 42. ne- gat medicinam docendam e$$e v$u exem- pli: negat, quia nihil magis nos decipit, quam exempla, & experimenta $ine ra- tione.

Mutatur enim occa$io agendorum, quia indicantia mutãtur, quibus mutatis reme- dium, quod hodie $anauit Socratem, cras interficere poterit Platonem eodem mor- bo laborantem. Hinc cantharides, quæ mo- uent vrinam, excitãtque penis tentiginem: in aliquo qui patitur carunculam in collo ve$cicæ, excitant inflãmationem, & illum interrimunt. Hac ratione experimentum e$t periculo$um, & fallax: vt igitur non fallat debet colligi ex multis memorijs, quia inde ratio, $eu iudicium, quod e$t dex- trum crus in facienda medicina, re$urgit.

Pr{ae}terea pro rei intelligentia $ciendum, memoriam, experimentum, rationem, & remini$centiam non parum differre inter $e: memoria rea$$umit $pecies obiectorum $ine $yllogi$mo, ac ex multis i$tis memorijs fit experimentum: remini$centia verò rea$- $umit $pecies per $yllogi$mum, & per $yl- logi$mum inuenit illas, quæ è memoria ex- ciderunt: ideo. Ari$t. lib. de memoria & re- mini. cap. 2. dicit, remini$centiam neque de nouo inuenire, neque de nouo addi$ce- re: ratio e$t, quia illi qui de nouo addi$cunt, & de nouo inueniunt, quærunt principia, & conclu$iones: remini$centia verò quærit tantum conclu$iones: quia principia in me- moria con$eruantur, ita vt remini$centia differat à ratione, quia ratio quærit quæ antea non $uerunt nota: remini$centia ve- ro quærit antea nota, quæ exciderunt: ex- perimentum verò caret virtute Syllogi$ti- In Primum Aphori$mum. ca: ideo dicitur ab Hippocrate fallax.

Experimentum vocatur quoque pericu- lo$um ob $ubiecti humani nobilitatem: quia impendet periculum, ne dum facimus experimentum, noceamus: omne enim σφαλερὀν e$t fallax, $ed non omne fallax e$t periculo$um: experimentum pote$t e$- $e fallax in $anandis pernionibus: $ed non periculo$um, quia licet importunis reme- dijs perniones tractentur, non propterea morbus erit periculo$us.

Tertia dubitatio occurrit, quia non vide- tur, quod experimentum $it fallax, $ed cer- tum & firmum: exempli gratia, lignum $anctum per certam experientiam depellit luem gallicam, & theriaca venena $upe- rat. Idem dicemus de infinitis alijs per experientiam inuentis: ergo experimen- tum non e$t fallax.

Re$pondetur experimentum dupliciter $umi, videlicet in fieti, vel in facto e$$e: in fieri e$t fallax: in fieri e$t veluti, dum peri- culum facimus de nouo, an aliquod me- dicamentum non antea expertum iuuet, & tale e$t fallax: experimentum vero in $acto e$$e antea centies expertum, vt de li- gno $ancto, quod depellat luem gallicam, de theriaca, quæ $uperet venena, tale expe- rimentum medico $apienti, & prudenti non e$t fallax: E$t tamen fallax ijs qui ne- $oiunt actiua pa$$iuis applicate.

_QVÆST. 11._ Cur experimentum $u fallax.

SEd cur argum\~etum de$um ptũ ab expe- rimento $it fallax, non omnes intelli- gunt. Primo dicimus, quod $it fallax, quia experimentum efficit formam arguendi fallacem: ratio e$t, quia $ubiectum quæ$iti quod e$t minor terminus non $ubijeitur medio: medius enim in experimento e$t particularis, & particulare non pote$t con- tinere aliud particulare, vnde conclu$io in- $ertur vana: eatenus enim conclu$io e$t conclu$io, quatenus eius $ubiectum $ub medio continetur, e$t que conclu$a.

Secundo, experimentum e$t fallax: quia caret dicto de omni, $ine quo nihil inferri pote$t: quia dictum de omni e$t ba$is & $undamentum humanæ ratiocinationis: omnia enim argumenta, quorum medius terminus e$t particularis, carent dicto de omni, vel de nullo.

Tertio, e$t fallax, quia argumentum de- $umptum ab experimento non tribus, $ed duobus con$tat terminis. Exempli cau$a: qui probaret cichoream e$$e iuuaturam Platonem, quia iuuit Socratem, faceret argumentationem fallacem: quia in argu- mentatione e$$ent tantum duo termini: Socrates enim & Plato formaliter conue- niunt: Socrates tamen e$t medius termi- nus, Plato vero in argumento e$t minus extremum. Præterea quando termininon differunt formaliter fit principij petitio: $icuti $i quis probaret, lunam pati ecly- p$im, quia patitur priuationem luminis $o- lis: argum\~etum e$$et cũ petitione principij: quia id\~e formaliter e$t luminis priuatio & clyp$is: quare cum argumentũ ab experi\~e- tia careat tribus terminis, pertinebit potius ad $ecundã operationem intellectus, quam ad tertiam, nempè ad ratiocinationem.

Quarto, experimentum e$t fallax; quia in experimento numquam termini $unt congeniti, & contem poranei, quod Ari$to- teli reluctatur, qui 2. Po$t. o$tendit termi- nos in demon$tratione e$$e contempora- neos: non enim valet, fuit interpo$itio terræ, ergo erit eclyp$is. $imiliter dicimus, non valere hoc argumentum: medicamen- tum iuuit Platonem, ergo iuuabit Socra- tem eodem morbo quoque laborantem.

Po$tremò experimentum e$t fallax (vt dicit Oriba$ius) in ijs, quos $æpè $anaui- mus: ratio e$t: quia quantitates, & men- $uræ affectuum $emper mutantur, $imi- le$que non con$eruantur rece$$us à natura- li $tatu: veh igitur illis, qui $ubijciuntur illis medicis, qui $olis experimentis, $preta methodo in facienda medicina, incedunt: i$ti $anè, vt dicit Plinius lib. 29. $uæ hi$to- riæ, negociantur animas no$tras, & expe- rimenta per mortes agunt.

_Iudicium difficile._ Dictio Græca, quæ $ignificat iudicium e$t κρίσις cri$is propriè $ignificat iudicationem, & non iudicium: iudicium explicatur per verbum κρ{νι}ή@@ον & non per dictionem cri$im: differt iudi- cium à iudicatione: iudicatio difficilis $i- guificat difficultatem te$pectu rei, & re- Sanctor{ij} Commentaria $pectu no$tri: iudicium verò difficile in- dicat difficultatem re$pectu no$tri. Di- $tinctio e$t Ari$totelis 2. metaph. vbi di- cit, difficultatem duplicem e$$e, aliam re- $pectu rei, & aliam re$pectu no$tri. Deus e$t cognitu difficilis re$pectu no$tri, non re$pectu rei: materia prima e$t difficilis re- $pectu rei, & re$pectu no$tri.

Oriba$ius perperã interpretatus e$t per cri$im illud iudicium, quod pertinet ad il- lam præcognitionem, an cri$is $it termi- natura ad bonum, vel ad malum, & per quas corporis regiones, & quo tempore $it euentura. Quæ interpretatio e$t nimis angu$ta, & recedit à Galeni mente, qui dat expo$itionem omnino diuer$am: quia Galenus per cri$im primariò intelligit iu- dicationem naturæ, $ecundariò medici, qui tamen ratione, & experientia incedit: & i$te medicus vocatur dogmaticus ad differentiam Empitici, qui $ola experien- tia, & ad differentiam methodicorum, qui $ola ratione communi incedebant.

_QVÆST. 12._ De medicorum $ectis.

DE his medicorum $ectis Galenus lib. de $ectis, & lib. de opt. $ecta ad Tra- $yb. fusè agit: $ed quia has $ectas $æpè no- minabimus, par e$t, vt illarum procedendi modum in remedijs inueniendis paucis declaremus.

Empirici non quærebant cau$as, quia putabant e$$e imperceptibiles, $ed ex $im- ptomatum $yndrome eligebant remedia, ac pro inueniendis remedijs ad tria cõfu- giebant; nempe ad ἁυτοψίαν, ad hi$to- riã, & ad analogi$mũ, quod e$t argumen- tum à $imili: $imilitudinem que de$ume- bant ab his tribus, à materijs au xiliorum, à $imilitudine affectuum, & à $imilitudi- ne locorum affectorum.

Methodici vero omnes morbos refere- bant ad duo communi$$ima principia, vi- delicet ad laxum, & den$um, & ex his mixtum, & in his quie$cebant. Sed quam vana $it hæc $ecta Empirica, & multo ma- gis methodica, $atis $uperque declaraui- mus lib. 12. no$træ methodi vitandorum errorum, vbi de analogy$mo, & fal$a experientia fusè egimus.

Dogmatica $ecta incedit ratione & experientia, habetque iudicationem diffi- cilem: quia non quie$cit tantum in com- muni$$imis, $ed tran$it ad $ubalterna, & inde ad $pecifica, quod quantum $it diffici- le, alibi o$tendimus: immo Galenus lib. 1. de digno$cendis pul$ibus cap. 1. o$tendens medicinæ dogmatic{ae} difficultatem a$$erit, per rotam vitã $uam labora$$e in pul$uum dignotione, & adhuc non perueni$$e ad omnimodam ab$olutionem: $ed addi- mus quamplurima tractari in artc medi- ca, ad quorum omnium omnimodam ab- $olutionem Galenus & alij Auctores non peruenerunt: iure merito igitur iu- dicatio e$t valde difficilis.

Quod verò iudicium $it difficile: Gale- nus in comm. hac ratione o$tendit „$i veritas e$$et inuentu facilis, tot ac tanti vi- ri, qui illam quæ$iuerunt in tam repugnã- res $ententias non deueni$$ent.

Quod vero iudicatio per experim\~eta $it difficilis, o$tendit Galenus in hoc cõm. his verbis „Vt verũ fateamur non exploratu facilis e$t iudicatio: quia dũ æger po$t mul- ta adhibita remedia melius, vel deterius habet, certò percipi non pote$t, quodnam illorum remediorum, quibus v$us e$t, iu- uerit, vel nocuerit. Verumtamen $i aliqua fides danda e$t medico, illierit danda, qui $it natura prudens, qui habeat vegetum ingenium, qui $it in medicina & omnibus $peculatiuis $cientijs ver$ati$$imus & in experientijs exercitati$$imus qui non $it iactabũdus, & qui ob alijs addi$cete po$$e exi$timer, $ecus ille medicus ca$u, & for- tuitu incedit, & omnis adempta e$t $pes quod certò iuuet.

_Non $olum oportet._ Hæc e$t $ecunda pars aphori$mi. Duæ artificio$i$$imè conne- xiones cum parte $uperiori tradi po$$unt.

Prima quod hæc quattuor propo$ita in hac $ecunda parte, nempè, medicus, æger, a$tãtes, & exteriora re$pondeãt quartuor propo$itis, in prima parte, videlicet, arti longæ, tempori opportuno ag\~edorum, ve- loci$$imo quidem, experimento fallaci, & iudicationi difficili: qua$i dıcat, cum ars $it longa, medicus debet $olum opportuna facere: cum tempus opportunum agendo- rum $it veloci$$imum, ægri debent e$$e ad- In Primum Aphori$mum. modum obedientes, ne effugiat agendo- rum opportunitas: eum experimentum $it fallax, a$tantes $olum debent admini- $trate opportuna, neque debent alia expe- riri, quia experimenta $unt fallacia: cum iudicatio $it difficilis, medicus debet cura- re, ne ægri ab exterioribus accidentibus lædantur: quia errata externa $olent im- pedire cri$im, quæ difficilis e$t.

Secũda cõnexio e$t, quod ex prima parte colligi po$$unt quattuor conditiones opti- mi medici: in $ecunda vero docet, quæ re- quitantur præter medicum. Prima medici cõditio e$t, quod cum ars $it longa, & vita breuis, medicus debeat e$$e $tudio$i$$imus. Secunda cum tempus opportunum $it ve- loci$$imum, me dicus debeat e$$e vigilan- ti$$imus. Tertia cum experimentum $it fallax, medicus in experimentis debeat e$- $e ver$ati$$imus. Quarta cum iudicatio $it difficilis, debeat e$$e docti$$imus & pru- denti$$imus.

In hac $ecunda parte igitur vult Hippo- crates præter medicum con$pirate ægros, a$tantes, & exteriora, in quibus, $i cõtingat error, impediatur cri$is Hinc Galenus 1. de diebus decret. cap. 11. inquit „medi- cum po$$e præcogno$cere cri$im quo die, & qua hora $it futura, dũmodo non cõtin- gat error in his, quæ dicta $unt ab Hippo- crate in hac $ecunda parte huius aphori$- mi: cumigitur hæc quattuor $int propo$i- ta, quattuor quoque occurrunt con$ide- randa pro intelligentia aphori$mi. Pri- mum de medici conditionibus. Secun- dum de ægro. Tertium de a$tantibus. Quartum de ertatis externis.

Quo ad medici conditiones pr{ae}ter alias propo$itas, plutimæ afferruntur ab Hip- pocrate libro de præceptis, de decenti or- natu, & lib. de officio medici. $imiliter Galenus 4. in 6. epid. com. 8 & 9. vbi in- quit, medicum debere e$$e mode$tum, cautum, hilarem, facetum, grauem ta- men, ne mimus videatut: g@atum nempè agrotantibus, interdum (ait) concedendo valde exoptata, dummodo non $int alia- tura aliquod notabile detrimentum: quia omnia $uauius a$$umpta ex Galeno loco citato melius coquuntur.

Parimodo Hippocrates 2. aphori$morũ 38. habet hunc aphori$mum „Paulo de- terior potus, & cibus, $ed $uauior præfe- rendus e$t melioribus, in$uauioribu$que. Nos propterea febricitantibus $æpi$$imè grata, & $uauia concedimus, $icuti $unt acetaria è floribus boraginis, è lactuca, & boragine cocto, & cum $acchari pauxillo: cõcedimu$que pyra, poma, pruna, & per- $ica cocta, auiculas cyprias, condimenta varia, $icut muretum, $al$a communiter vocatum; $ed quod fiat ex aceto$a, & me- dulla panis cũ pauxillo aceti, & $acchar i@ vtimurque ouo recenti cum lacte $em. melonum, vel amygd. cum $acchro, & aquæ ro$arum pauxillo in modum pul- menti te$tacei igne conden$ati. Similimo- do pi$ces $axatiles Galeno comm. 27. primi de ratione vic. propo$iti ex aqua, porro, aceto, $ale, & oleo parati, quod in acutis febribus Galenus facilè concedit: Nos in- terdum aurat am, mullum in alto mari al- tum, & $imiles pi$ces admittimus: neque abhortemus à vino, vel oligoforo, vel cocto cum æquali aquæ portione, donec aqua vitæ exhalet. Hæc & $imilia ægro- tantibus po$$unt concedi: quia inde ægri & inuantur, & redduntur in alijs rebus maioris momenti magis ob$equentes & quam maximè confidentes.

Galenus 4. in 6. epid. 8. loquens de con- fidentia ægrorum in medicũ ait, ægro- rum confidentiam valde iuuare: immo refert, nonnullos præ$tigiatores Pergami $ana$$e aliquos deploratos à $eip$o, & ab alijs medicis ob maiorem confidentiam, & maiorem obtem perantiam illis præ$ti- tam, quam $ibi, & alijs.

Similiter conciliator differentia. 135. inquit, multos deploratos ab alijs medicis à $eip$o fui$$e $anatos ij$dem remedijs, quibus alij vtebantur: quia in ip$o, & magis $perabant, & magis con$idebant.

Quo ad ægrum, debet & ip$e obedire, & habere confidentiam in medicum, $ecus vix aliquid boni $equi pote$t.

_QVÆST. 13_ Confidentia agri in medicum cur iuuet.

DI$putant in hoc loco expo$itores ob quas cau$as ægrorum confideu- Sanctor{ij} Commentaria tia in medicum iuuet ægros.

Opinio communis e$t, quod confiden- tia iuuet: quia confidentes maximè ob- temperant, & morem gerunt præceptis.

Auicennas lib. 4. de animalibus cap. 4. ait, confidentiam iuuare non $olum, quia reddat ægros magis di$po$itos ad $u- menda remedia: $ed quia imaginatio im- perat cau$is naturalibus, hac lege, vt po- tentiæ inferiores ex ordine vniuer$i in$er- uiant potentijs $uperioribus: addit quod potentiæ naturales $unt magis inferiores, quam $it imaginatio: ideo debent imagi- nationi præconceptæ $alutis obedire.

Hæc $unt nimis communia. Neque Auicennas tradit modum, quo imagina- tio faciat ca$um: ideo alia e$t quærenda cau$a, cur confidentia iuuet.

Plurimi alij dicunt, imaginationem in- terdum efficere ca$um, confidentiam que ægrorum iuuare, quia confidentia e$t qui- dam animi affectus: at $ic e$t, quod ani- mi affectus collocantur inter $ex res non- naturales corpus alterantes; ideo dicunt confidentiam iuuare.

Cæterum falluntur, quia animi affectus po$$unt quoque nocere: cau$æ enim non- naturales habent hanc conditionem, vt po$$int iuuare, & nocere: hacque ratio- ne dicuntur non naturales: confidentia verò numquam nocet, $ed $emper iuuat.

Credimus nos, confidentiam iuuare, quia imaginatio mouet $piritus in illam partem, quam medicus $anare vult: qui- bus adiuta nece$$ariò imaginatio iuuat partem læ$am.

Quod verò imaginatio moueat $piri- tum in illam partem, quam ægri effica- citer imaginantur, $ciunt hoc perbellè, qui imaginationibus venereis tentantur: dum $e. imaginantur partem, quam exer- cere de$iderant.

Vt igitur ægrorum confidentia in me- dicum con$eruetur, duo $unt præcipuè ob$eruanda. Primum Galeni præceptum traditum $ecundo in $extũ epid. 42. vbi in. quit, „medicum non debere $pem ægro- tantibus augere, quia $ub fiducia peccant: mox videntes aliter $uccedere, & mor- bum prorrahi, duo mala $equuntur. Pri- mum fidem, & obedientiam in medicum omninò amit tunt. Secundum incidunt in longe maiorem tri$titiam, quæ in ægro- tantibus e$t multorum malorum radix. Galenus loquens de hac re loco proximè citato habet hæc verba „Prudenti ægro veritatem dicito: imprudenti & timido illa $olum dicito, quibus meliori animo $it, ita tamen, vt non magnoperè mentia- ris, hac conditione, dummodo præceptis obtemperet: deinde egre$$us, his qui cu- ram illius gerunt, veritatem dicito.

Secundum præceptum e$t illud Galeni 2. de diebus decretorijs $ecundo, quod medicus in progno$tico valde ambiguo non loquatur firmiter, hæc $unt verba „ $i nihil firmiter præ$agire po$$umus, $a- tius e$t tacere, quam temerè pronunciare.

Præterea medicus nullo pacto debet dome$ticos con$olari, veritatem occultan- do: quia illi fidem, & medicus exi$tima- tionem amittet: quamuis non minus ne- ce$$aria $it ægrotantium, quam dome$ti- corum, qui ægris a$$i$tunt, confidentia.

Accedit quod maiorem confidentiam medicus acquiret in dome$ticis ex mor- tis, quam ex $alutis prædictione: hinc re- ctè Vale$ius 2. epid. ait „ad medici ho- norem, & artis admirationem magis re- fert pr{ae}dicere mortem in morituris, _quam_ _$alutem in conualituris_.

QVantum attinet ad _A$tames_. Hippo- crates lib. de dec\~eti ornatu iuxta fi- n\~e proponit has conditiones his ver- bis „oporter, vt eligatur vnus è di$cipu lis, qui diu $it exercitatus, & pro$ecerit, & pati\~eter ægro $eruiat. Præterea $eiat reci- tare medico, quæ contigerit circa ægrum. Galenus vero loquens de a$tantibus 1. de diebus decret. c. 11. inquit „oportet, vt a$tantes $int prudentes, periti, patientes, diligentes, hilares, & ægrotantibus grati.

Quarta dubitatio, $ed quomodo in $a- nandis ægris requiruntur a$tantes, & ex- teriora: non ne Galenus 9. meth. 1. & Hippocrates 2. in primam epid. tex. 51. dicunt, artem con$tare his tribus, morbo, ægro, & medico? ibi tantum nihil dicit de A$tantibus, & exterioribus.

Re$pon$io e$t, A$tantes, & exteriora $e tenere ex parte medici.

Quintò dubitatio augetur, quia Hip- In Primum Aphori$mum. pocrates 6. epid. 5. tex. 1. ait, naturam e$$e morborum medicatricem: ergo præter medicum erit quoque natura, de qua in hoc aphori$mo nihil dicit, quare Auctor videtur diminutus.

Re$pon$io e$t, naturam $e tenere ex par- te medici: quia medicus e$t naturæ mini- $ter.

Quantum attinet ad exteriora, Galenus 1. de diebus decret. 11. & in hoc cõm. ha- bet „Exteriora quæ im pediunt cri$im e$- $e vicinorum tumultus, $trepitũ currum, canum latratus, habitationem turbarum plenam, nimis calidam, vel nimis frigi- dam, incendia, domorum ruinam, rixas, quantitatem vel qualitatem indebitam ci- borum, & aliarum cau$arum nonnatura- lium. Addimus nos $onum cam panæ, & in- debitum v$um aliarum rerum nonnatura- lium.

Sed quæ maximè impediunt cri$im $unt no$trorum medicorum plurimi, qui im- portunè medicinis quotidiè vexant ægro- ros, eo$que lacerant, & ad necem v$que deuerberant. Contra quos Hippocrates lib. de alimentis inuehitur, & Galenus 1. de diebus decretorijs 11. & 11. methodi 15. his ferè verbis „Nõnulli medici (ait) quo rum numerns his temporibus e$t ma- ximus, quoties ad {ae}grum accedunt, aliquid $ine ratione faciunt, modo vtuntur cata- pla$mate, modo perfu$ionibus, modo adu- $tionibus, nunc cly$teres inijciunt, venam $ecant, fricant, aut cucurbitulas affigunt, aut aliud quidpiam factitant. Addo etiam ego his tem poribus medicos ferè omnes cadem crudelitate mi$eros ægros lacerare. Subdit Gal., hi quoties ad ægrum acce- dunt, toties peccant: quia iudicium cri- $es, & naturæ opera impediunt.

Hinc (ait Gal.) diuites, qui multos tales habent, multo deterius pauperibus curan- tur: quia $emper noua remedia ab his ef- flagitant: tales non medici, $ed non ab$i- miles $unt ex triuio pharmacopæis. Tales non ob$eruarunt aphori$mum 29. $ecun- dæ $ec. vbi præcipit Hippocrates, in aug- mento, & $tatu nihil agendum, dicens „ Si quid tibi videtur mouendum moue in principio, in augmentovero & $tatu quie- $cendũ: i$ti vero præcipuè in augmento & $tatu ægros importunis remedijs lacerant impediunt cri$im, & natnræ opera. An inueniantur tales his temporibus medici, vel potius carnifices, cæteri iudicent.

Relinquitur igitur, vt $olum medicus dogmaticus non impediat naturæ ope- ra, & iudicium, præcipuè in ægro obtem- perante: Galenus enim in 6 epid. 9. & 2. in 1. comm. 51. ait, $iæger obtempera- uerit medico, erunt duo contra vnum, id- e$t æger, & medicus contra morbum, & $ic morbus facile $uperabitur: Galenus enim. 2. Prono$t. 43. & 6. epid. 5. ait „ paucos morbos e$$e mortiferos, $i neque medici errent, neque ægri, neque mini- $tri, neque aliquod noxium extrin$ecus accidat.

APHORISMVS SECVNDVS.

_I_N turbationibus alui, & vomitionibus, quæ $pon- tè fiunt, $i qualia opor- tet purgentur, confert, & facilè ferunt: $in minus, contra fit: fic, & va$orum inanitio, $i talis fiat, qualis fieri debeat, confert, & bene toler ant: $in minus, contra. In$pi- cere it aque oportet, & regionem, & tempus, & ætatem, & morbos, in qui- bus conueniat, aut non.

Intentio Hippocratis in hoc lib. apho- ri$morum e$t tradere artem medicam ad v$um accommodatam doctrina aphori- $tica, ide$t per quædam $emina, & qua$- dam communes $ententias, que $unt tam- quam cardines, quibus nititur vniuer$a medicina.

Sed quia medicina ad v$um accommo- data definitur ab Hippocrate lib. de flat. cap. 6. quod $it additio corum quæ defi- ciunt, & ablatio eorum quæ excedunt: ideo Hippocrates in hac 1. $ect. re$piciens ad redundantiam, & defectum humoris agit & de euacuatione, & de victus ratio- Sanctor{ij} Commentaria ne: de euacuatione, quatenus euacuatio re$picit redundantiam: de victus ratio- ne, quatenus victus ratio re$picit defe- ctum: agitque de qualitate, quantitate, & modo vtendi euacuatione, & de quantita- te, qualitate, & modo vtendi victus ra- tione.

In hoc aphori$mo incipit ab euacuatio- ne, quatenus e$t euacuatio, quali er e$$e debeat; & merito, tum quia à commu- nioribus e$t exordiendum, tum quia ex Galeno lib. aduer$us Iulianum euacuatio e$t maxima medicin{ae} pats. Hinc decepti $unt, qui putarunt, intentionem Hippo- cratis in hoc aphori$mo e$$e de euacua- tione, quæ $it in febribus: i$tique à Gale- no meritò reprelienduntur.

Deinde $unt, qui putant, Hippocratem in hoc aphori$mo loqui de quãtitate eua- cuationis.

Reijciuntur: quia ne verbum quidem facit Hippocrates de quantitare. Deinde Hippocrates in aphori$mo $equenti agit de quantitate, nempè de habiru pleniori, $eu de habitu Athletarum.

Alij $unt qui dicunt, Hippocratem hic loqui de euacuatione humorum qualitate peccantium: probantque, quia dicit ἤν {μευ} οἷα δὲι καθά ρε{στ}{αι}: ide$t $i qualia opor- tet purgari: ergo dicunt Hippocratem agere de purgatione, quæ re$picit humo- res qualitate, & non quantitate peccan- tes: immo i$ti in hoc loco $umunt occa- $ionem agendi de minoratiuis.

Hallucinantur quidem, quia Hippocra- tes loquitur in hoc aphori$mo etiam de va$orum inanitione, quæ per ieiunium fit: vbi dicit „$i talis fiat qualis fieri debeat va$orum inanitio. Præterea vitium in qualitate non tollitur euacuantibus, $ed alterantibus.

Communis opinio e$t, quod Hippocra- tes loquatur de euacuatione humorum qualitate, vel quantitate peccantium.

Sed hæc opinio videtur à veritate om- nino aliena; quia aphori$mus dicit: $i talia qualia, & c. quare loquitur de qualitate, & non de quantitate: Sed de qualitate eua- cuationis, & non de qualitate humorum euacuandorum, vt o$t endemus.

Prima dubitatio exoritur, quia vitium in qualitate, vt dictum e$t, non tollitur euacuantibus, $ed alterantibus: ergo Hip- pocrates non rectè facit agens de euacua- tione, & purgatione, dum profert illa ver- ba talia qualia.

Re$pon$io de$umitur à Galeno 3. de temperamentis cap. 5. vbi inquit, ani- mal fieri calidum biffariam, vel quod plus calidorum $uccorum $it $ortitum: vel quod calidiores habeat humores, quam antea. Eandem rationem de frigidis hu- moribus, & de alijs qualitatibus e$t dicon- dum: Videlicet vel quod plures $int, vel quod non $int plures: $ed $olum qualitas facta $it inten$a. Po$ita hac di$tinctione, dicimus, dum animal plus calidorum $uccorum $it $ortitum, indigere euacuatio- ne, $eu purgatione: $i vero $olum qualitas $it facta inten$a indigere alteratione, & non purgatione.

Nos putamus, Hippocratem in hoc aphori$mo primo intelligere de euacua- tione in communi, ide$t qualiter fieri de- beat euacuatio, & non de euacuatione hu- motum qualitate, vel quantitate peccan- tium. Primo confirmatur ex Galeno 4. aphori$morum cõm. 2. vbi ait, Hippocra- tem in hoc aphori$mo fui$$e locutum de euacuatione in communi, ide$t de modo euacuationis, $eu de requi$itis bonæ eua- cuationis, & nõ de euacuatione qualium: hæc veritas ex Græco Cod. colligitur, quia dicit οἶα: hæc vox οἶα $ignificat in hoc loco (vt o$tendemus) qualiter, & non qua- lia, itaut intelligat Hippocrates de requi- $itis, $eu de conditionibus bonæ euacua- tionis: quæ animaduer$io ante nos (quod $ciam) non fuit edita.

Quod quidem hæc $ic vera, & germa- na interpretatio aphori$mi, quod $cilicet per οἷα intelligat qualiter, & non qualia: Primo patet, quia οἷα e$t nomen neutrum adiectiuum, propo$itumque $ine articulo: at $ic e$t, quod omnia neutra adiectiua in numero plurari $ine articulo apud Græcos $umuntur aduerbialiter, & præcipuè apud Hippocratem: ergo οἷα $ignificabit qua- liter, & non qualia.

Parimodo Hippocrates 13. aphori$mo huius $ect. vbi dicit, $enes facillimè ieiu- nium ferunt, per facillimè, legimus ἔυ- In Secundum Aphori$mum. φοράτατα, quod verbum e$t neutrum ad- iectiuum in numero plurali $ine articulo, quod non $ignificat facillima, $ed facilli- mè: $ecus ille aphori$mus nullum haberet $en$um. Similiter in aphori$mo 18. dicit δυςφοράτατα, ide$t difficillimè, & non dif- ficillima.

Præterea apud Græcos hæc neutra ad- iectiua $ine articulis, & in numero plurali iuncta cum verbo $imiliter plurali tran- $eunt in naturam aduerbiorum, quod in- finitis exemplis o$tendi po$$et: neque de hoc e$t dubitandum; præcipue in lingua Attica, quam Hippocrates vt plurimum $ecutus e$t, $icuti animaduertit Galenus 1. de humotibus comm. 2. his verbis „Atti- ci quoque quorum lingua Hippocrates aliqua ex parte vtitur, numerum multi- tudinis pro numero $ingulari ponere con- $ueuerunt.

In$uper οἷα ab Herodoto, & Tucidide $umitur aduerbitaliter pro qualiter: $icu- ti etiam patet in annotationibus apud Ioannem $capulam. Quare $i Hippocrates per οἷα intellexi$$et qualia non dixi$- $et καθαίρωντ{αι} in plurali, $ed dixi$$et καθ{αί}ρεςτ{αι} in $ingulari: ideo per οἶα in hoc loco intelligit qualiter $ieri debeat euacuatio, ide$t de conditionibus bonæ euacuationis; & non de euacuatione qua- lium: conditio vero bonæ euacuationis e$t, vt fiat qualiter fieri debeat, ide$t in die critico, materia concocta, $eu tempore opportuno.

Præterea Hippocrates primo de ratio ne vict. 23. dicit. „$i quæ à pulmone excernantur, $int qualia oporter, augenda e$t $orbitio. Galenus in comm. per qualia interpretatur qualiter: quia inquit, Hip- pocratem per qualia intelligere quod ad- $int concoctionis notæ, quæ excretio non e$t qualium $olum, $ed qualiter fieri de- beat.

Addimus, quod $i per οἶα intelligeret qualia, aphori$mus e$$et fal$us: in febribus enim malignis, & lethalibus $æpè eua- cuantur qualia oportet cum con$erentia, & tolerantia, itaur mitigentur, & $e- dentur calores febriles, melius dormiant, & quie$cant: itaut tunc medici praua aphori$mi intelligentia decepti lætentur cum ægris & dome$ticis de $igno futuræ $alutis: attamen ægri po$t biduum ex hu- manis decedunt non $ine magna illorum medicorum ignorantiæ nota: cur hoc euenit? quia euacuatio non e$t facta qua- liter, ide$t cum $ignis coctionis.

Saxonia alioqui vir docti$$imus com- munis huius expo$itionis impetu abre- ptus in capite de diarrhea di$purans, an in euacuatione $ymptomatica media, quæ fit in morbi principio, & cum tolerantia, & quæ re$pondeat morbo, ide$t, quod in morbo bilio$o bilio$a euacuentur, tenet euacuationem non e$$e $upprimendam, $ed fouendam, licet $it in principio, & $it $ymptomatica, $uffultus praua aphori$mi intellig\~etia, quod $cilicet, $i qualia oportet purgari purgentur conferat & leuiter fe- rant: cum vera aphori$mi interpretatio $it, $i qualiter oportet purgati, & non qualia: quoniam in diatrheæ principio bi lis euacuatio non pote$t fieri qualiter oportet: ideo neque e$t fouenda, neque $upprimenda; $ed vtendum e$t alteranti- bus in contrarium, auferentibus cau$am diarrheæ, inter quæ $erum lactis videtur tenere primas.

Hinc Galenus 4. aphori$morũ comm. 22. dat nobis hoc præceptum diuinum, quod ante vtilem euacuationem præce- dere debeat $eparatio, & ante $eparatio- nem, concoctio: $ed $ic e$t, quod in prin- cipio morbi non pote$t e$$e concoctio: quare licet in principio morbi ob$eruetur aliqua euacuatio cum tolerantia, cau$a e$t, quia ex Hippocrate 2. aphori$morum 30. in principio, & fine omnia apparent remi$$iora; ideo tolerantia euacuationis in principio morbi pertinet ad naturam principij, & non ad conditionem bonæ euacuationis, quia $ola illa euacuatio bona e$t, quæ fit qualiter oporter, ide$t conco- cta materia, $eu in tempore opportuno facta.

Hinc Vegha, licet per οἶα non inter- pretetur qualiter, tamen veritate coactus protulit hæc verba in expo$itione huius aphori$mi, per qualia non $olum e$$e in- telligendam $peciem humoris euacuan- di, $ed etiam omnes alias conditiones, qu{ae} requiruntur ad optimam euacuationem, Sanctor{ij} Commentaria nempè ad euacuationem qualiter fieri debeat, ide$t in die critico, concocta ma- teria, & in morbi declinatione.

Po$tremò $i Hippocrates per οἷα intel- ligeret qualia, vt omnes expo$itores di- cunt, præceptum e$$et vanum: Hippocra- tes enim vult admonere in aphori$mo, medicum in euacuatione debere imitari naturam, quæ $i euacuat, vt par e$t, con- fert, & ægri facilè tolerant: ıdem debet quoque medicus in euacuatione præ$tare.

Hoc po$ito, $i per οἷα intelligeret qualia, præceptum e$$et vanum: quia $ciunt omnes practicantes paulo ante obi- tum euacuari excrementa praua, qualia quidem debent euacuari: dum vero di- cunt, euacuationem illorum humorum, quæ e$t cum tolerantia, & conferentia e$- $e imitandam, pr{ae}ceptum e$t inutile: quia turpe e$t, $olum po$t factam euacuatio- nem $cire, quod multo ante erat $cien- dum: quoniam tolerantia, & conferen- tia $equuntur euacuationem, & $olum po$t factum animaduertunt: de i$tis po- te$t dici, $ero $apiunt phryges: $i vero per οἷα interprætabimur qualiter, & non qualia, præceptum non erit vanum, $ed diuinum quidem, quo animaduertimus, illam euacuationem e$$e bonam, quæ fit qualiter oportet, quæ fir, vt dictum e$t, in die critico, concocta materia, $eruata de- bita quantitate, & qualitate: po$t i$tam $olum $equitur vera & non apparens con- ferentia, & tolerantia.

„_Sic, & va$orum inanitio:_ inanitio ex- plicatur per dictionem κενεαγγείη quæ inanitio vel $ponte fit à natura, vel à cibi nimia ab$tinentia, $ecundum quem $igni- ficatum $umitur ab Hippocrate 2. acuro- rum 47. vbi o$tendit Galenus κενεαγγείαν fignificare ασιτίαν, ide$t cibi ab$tinen- tiam.

Sen$us igitur aphori$mi i$te e$t: in per- tutbationibus ventris, & vomitibus $pon- tancis $i fiat purgatio qualiter oportet, confert, & ægri leuiter ferunt: $in minus è contra. Idem dicit de va$orum inani- tione. Quare medicus, qui e$t imitator naturæ euacuabit qualiter oportet, $i in- $pexerit regionem, ætatem, tempus, & morbos.

Diuiditur aphori$mus in tres partes. In prima vult admonere, medicum debere e$$e imitatorem naturæ non $olum in pur- gatione, $ed in quacumque euacuatione, dummodo euacuatio $it qualiter oporter, nempè cum conferentia, & tolerantia $ta- bili, & firma, ad differentiam conferen- tiæ & tolerantiæ, quæ inter dum po$t $ym- ptomaticam euacuatiouem cotingit, quæ non e$t $tabilis & firma, $ed breui tempo- re durat.

In prima parte igitur exemplificat qualiter fieri debeat euacuatio per medi- camenta purgatiua.

In $ecunda parte vbi dicit „$ic & va- $orum inanitio: ex\~eplificat qualiter fieri debeat euacuatio per inanitionem facien- dam per $auguinis mi$$ionem.

In tertia parte docet modum, quomo- do fiat euacuatio qualiter oportet, qui modus percipitur in$piciendo regionem, tempus, ætatem, & morbos: ex quibus fa- cilè colligere po$$umus, non $olum quali- ter, $ed etia m qualium fieri debeat eua- cuatio.

Quo ad verborum explicationem. Per ventris turbationes Hippocra es intelli- git flux us repentinos, qui $olent tormini- bus alu um perturbare. Similiter Gale- nus 4. aphori$. 78. accipit illud aduerbium $ponte pro repente.

Per ventrem intelligit ventriculum, & inte$tina: quamuis, κοιλίη $ignificet om- nem cauitatem: deducitur enim ὰπὸ τ{οὖ} κοίλ{ου}, ide$t à cauitate. Varodicit cælum qua$i κοῖλον, ide$t cauum vocari.

Qu ando Hippocrates per ventrem in- telligit ventriculum, nominat ventrem ab$olutè $ine limitatione: $icuti 6. apho- ri$. 14. dum dicit „Hydrope detento, $i aqua è venis in ventrem defluxerit, $olui- turmorbus: ide$t $i defluxerit in ventri- culum, & inte $tina. Dum vero per ven- trem intelligit thoracem, vel alias cauita- tes, coarctat ventrem cum alia dictione, $icuti in aphori$. 38. 7. $ ectionis, vbi dicit „de$tillationes in vent rem $uperiorem $uppurantur intra dies 20.

Quo ad $pontaneas euacuationes, Ga- lenus 4. aphori$morum com. 2. declarat, quidin telligat Galenus per $ponte eua- cuari: dicitque $põtè euacuantur quæcun- que $ine aliqua medici opera excernũtu, In Secundum Aphori$mum. vel à natura, vel ab aliquo irritamento, vel quia va$a humores continere non po$- $unt. Parimodo Galenus lib. de diff. $ympt. 6. loquens de $pontanco fluxu m\~e$ium in- quit, fieri vel à materia, vel ob di{ae}re$im, vel ob acrimoniam, vel ob $ero$itatem, $ero- $itatemque $anguineã fieri, vel quia renes non atrahunt vel ob diminutã $anguifica- tric\~e, vel ob ret\~etricem deprauatam, itaut ex his Galeni locis, euacuationes $ponta- neæ $int duum generum, aliæ naturales & aliæ $ymptomatic@: naturales fiũttem po- te opportuno à natura dominante, & per has (dicit Galenus) iuuatur animal: $ym- ptomaticæ vero, vt $ymptomaticæ fiunt à vi morbi, ac $emper malæ $unt. Idem di- cit Galenus in Phili$ci hi$toria, his verbis „Decretoria non iudicantia, aut lethalia, aut difficilis iudicij: lethalia, $i iungantur cum $ignis lethalibus.

Dictum e$t, euacuationes $ymptomati- cas, vt $ymptomaticas $emper e$$e malas, ad differ\~etiam euacuationum, quæ $unt $ym- ptomaticæ mixtæ ex naturali, & $ympto- matica, quæ reuera non $unt omnino ma- læ: ob$eruauit enim Hippocrates in mu- liere trimeftri fætu grauida, & in Pericle per $udorem $ymptomaticum mixtum vi- delicet ex critica & $ymptomatica euacua- tione illos duos ægrotantes fui$$e $anatos, vrina adhuc exi$tente cruda: ratio e$t quia humores magna ex parte erant cocti; cru- di vero, qui fuerunt partim euacuati, par- tim re$oluti, ac paucorum dierum $patio in corpore relicti à natura cocti, & domi- ti fuere: quare omnis euacuatio $ympto- matica mixta iuuat, $ed non quatenus e$t $ymptomatica, $ed vt naturalis, & coctæ materiæ particeps.

Spontaneæ euacuationes ex Galeno 4. aphori$morum comm. 2. à tribus cau$is fiunt, videlicet à natura, vel ab irritamen- to, vel à va$is non valentibus continere. Si con$ideremus irritamentum expultricis, vel va$a quæ non po$$unt continere: dici- mus fieri vel à copia grauante, vel à qua- litate irritante, velà frigore den$ante, vel à calido liquefaciente, vel ab imbecillitate retentricis partis mandantis, vel ab imbe- cillitate expultricis partis recipientis: quæ omnia colliguntur ex Galeno vt in$ra.

De euacuationibus, quæ fiunt à copia grauante, & à qualitate irritante mentio- nem facit Galenus 3. de $ymp. cau$is cap. 4. & pluribus in locis.

De euacuatione quæ fit à frigore den- $ante mentionem facit Galenus 3. apho- ri$morum 12. vbi inquit frigus externum exprimere cerebri excrementa, perinde ac e$$et manus extrin$eca, quæ $põgiam aqua imbutam exprimat: $ic hyberno temporo fiunt fluxiones, & interdum pleuritides nothæ.

Langius reprchendit medicos no$tri temporis, qui putant, frigus externum ce- rebrum comprimere po$$e: neque vidie hunc tonceptum fui$$e Galeni loco citato.

De euacuatione, quæ fit à calido lique- faciente: $ermonem habet Galenus loqu\~es de febribus hecticis, & ardentibus, in qui- bus apparent colliquationes in vrinis, & in fæcibus cra$$is, quorum fæcum pingue- do ob$eruatur, $i aqua calida permi$cea- tur, & in ip$a $upernatet. $imiliter Gale- nus de euacuatione quæ fit à calido lique- faciente loquitur 5. methodi 13. vbi pro- ponit ca$um Matronæ Romanæ affectæ catarrho tenui, ac corrodente.

De euacuatione, quæ fit ob imbecillita- tem retentricis partis mandantis mentio- nem faciunt Auctores, dum agunt de lien- teria, & de cæliaco affectu, qui affectus fiunt propter ablatam, vel diminutam re- tentricem ventriculi, & inte$tinorum: Ga- lenus enim 4. aphori$moru comm. 12. ait, læuitatem inte$tinorum fieri ob tres cau- $as, videlicet ob debilitatem retentricis $tomachi, ob intemperiem inte$tinorum, vel ob ip$orum exulcerationem.

Ex his colligimus, {quis} inte$tina habeant retentricem quidem, $ed priuatam in$er- tam, videlicet proprijs fibris gratia nutri- tionis: negamus tamen quod habeant re- tehtricem communem: quia pro com- muni $uffici unt inte$tinorum circumuo- lutiones, qu{ae} totum chylum commodè re- tinent, quæ dum euadunt laxiores fit cæ- liacus, & deinde lienteria.

Dicimus quoque cum Laurentio lib. 1. controu. cap. 18. & cum Rudio contra ip- $um Saxoniam, inte$tina non $olum care- re retentrice communi, $ed etiam attra- Sanctor{ij} Commentaria ctrice communi. De ptiuata vero attra- ctrice fibris rectis in$erta gratia attrahen- di alimentum nemo dubitat. Saxonia ve- ro vult inte$tina habere quoque attractri- cem communem: idque probat: quia ratio- ne doloris, vel caloris po$$unt ab alijs par- tibus attrahere humores: Nec vidit attra- ctricem ratione caloris, & doloris fieri vir- tute vacui, talem que attractricem factam virtute vacui e$$e tran$mi$$ionem, & non attractionem: quia vacuum, quod nihil e$t, aliquid efficere non pote$t: $ed $olum po- re$t recipere quod expul$um e$t, $icuti o$tendimus in commentarijs Auicennæ, & in lib. de in$trumentis huic contem platic- ni dicatis: $ed $atis $uperque idem o$tendi- mus in decimo lib. meth. vitandorum er- rorum cap. 1.

De euacuatione, quæ fit ab imbecillitate expultricis partis recipientis aliquid dicit Galenus 3. de facul. naturalibus c. 13. dum a$$erit „Quamliber partem expellere exerementa in aliam imbecillem, & illam adhuc in aliam imbecilliorem, donec om- nium imbecillimam inueniat. I$ti $ex modi propo$iti $unt valde vtiles, quia aliud remedium requiritur, dum expul- trix irritatur à copia grauante, aliud à qualitate irritante: aliud verò in euacua- tione facta à frigido conden $ante, & aliud omninò diuer$um $i fiat à calido lique- faciente.

Sed notatu dignum e$t, quod euacuatio facta à copia grauante, & à qualitate per- tineat ad irritamentum: illa vero quæ $a- cta e$t ab imbecillitate retentricis facta à frigido conden$ante, & à calido liquefa- ciente reducatur ad va$a, quæ non po$$unt humores continere. Illa autem quæ fit ab imbecillitate expultricis recipientis ad nullum illorum trium modorum reduci- tur: ideo diui$io illa Galeni propo$ita 4. aphori$morum comm. 2. quod omnis $pon tanea euacuatio fiat vel à natura, vel ab ir- ritamento, vel quia va$a continere non po$$unt non complectitur hunc po$tre- mum modum euacuationis.

Redeuntes igitur vnde digre$$i $umus, dicimus, Hippocratem per $põtaneas eua- cuationes non intelligere $ymptomaticas per $ex modos declaratos, $ed illas euacua- tiones, quæ fiunt à natura dominante, quæ $emper fit qualiter oporter, & quam $e- quitur ex nece$$itate firma & $tabilis con- ferentia & tolerantia.

_In vomitibus._ Quærendum e$t, de quo vomitu intelligat Hippocrates. Sciendum igitur, vomitum vel fieri à vi morbi: vel à natura cum tolerantia, & conferentia. A vi morbi fit vel ob læ$am expultricem, vel retentricem, vel attractricem. Quod fiat ob læ$am expultricem omnes intelli- gunt. Quod vero fiat ob læ$am retentri- cem, animaduertit Auic\~enas lib. 3. fen. 13. tract. 5. vbi ait de cau$is vomitus, aitque $ieri ob læ$am retentricem, vel quia os ventriculi $upernum $it laxum, vel quia os inferius $it nimis validum, vel ob cal- lum circa initium pyloti, vel propter ob- $tructiones, & con$tipationes, ob quas ali- quantulum impeditur chyli de$cen$us: vnde vomitus.

Quod vero vomitus fiat ob depraua- tam attractionem, Galenus 3. de $ympto- matum cau$is cap. 2. aduertit, dum dicit, ventriculum aliquãdo attrahere cly$teres, illo$que reijcere per vomitum; quod ego interdum in praxi ob$eruaui.

His po$itis dicimus. Hippocratem in aphori$mo per vomitus non intelligere i$tos $ymptomaticos, qui fiunt à vi mor- bi $ine legitima conferentia & tolerantia: $ed intelligere illos, qui $iunt à natura, qui fiunt qualiter fiert oportet cum con$eren- tia, & tolerantia per$euerañte, quæ $ola critica e$t.

Sed conferamus hanc theorieam Hip- pocratis ad ip$am practicam: inquit, tunc nos ob$eruare euacuationem per vomi- tum, vel per alias vias e$$e naturalem, quando $equitur tolerantia & conferen- tia, quæ videlicet per$eueret. Quærimus nos quænam $@ntillæ conditiones, quibus admonitus medicus, qui e$t naturæ mini- $ter & imitator, non erret in facienda eua- cuatione: conferentia & tolerantia ad- monet po$t factam euacuationem, quali- ter euacuatio facta $it, $ed non ante: Me- dicus, $i vult mederi, & $anare debet ante- quam euacuet præ$cire conditiones opti- mæ euacuationis.

Quinque ig tur loci proponuntur ab In Secundum Aphori$mum. Hippocrate & Galeno 2. in 6. epid. 3. & 33. à quibus $umuntur conditiones opti- mæ euacuationis, quæ $unt, vt antequam medicus operetur euacuando, vel alteran- do $ciat quid, quantum, quando, quomo- do, & vbi. $i de hac prima conditione lo- quamur ex Galeno loco citato, _Quid_ ab e$- $entia indicatur, an videlicet $int eua- cuandi, vel alterandi humores frigidi, vel calidi.

Quantum euacuandum de$umitur ab euacuatione euacuandorum humorum. Dicimus tantam e$$e faciendam euacua- tionem, quanta e$t actiuitas malorum hu- morum; dummodo virtus permittat: quia illa exi$tente debili parum & per epicra$im: $i robu$ta, multum euacuamus.

Circa quantum, tria $unt aduertenda. Primum ne diminutè euacuemus. Secun- dum ne $uperfluè: Tertium ne tran$cen- denter, veluti $i in hydropico quis $angui- nem mitteret, vel bilem thabarbaro eua- quaret, euacuatio e$$et tran$cendens, & vitio$a: quia in hydropico $anguis & bi- lis de$iderantur.

Idem Ari$toteles 2. Po$t. tex. 4. docet e$- $e ob$eruandum in tradenda diui$ione, & definitione ne erremus. Primum ne ad- damus in definitione verbum $uperfluum. Secundum ne diminutum. Tertium ne ponamus aliquod verbum tran$cendens pertinens ad aliud genus. Similimodo in euacuatione tribus modis errare po$$u- mus, vel euacuando $uperfluè, vel diminu- tè, vel tran$cendenter, ide$t humorem non peccantem.

Quando verò de$umitur à pre$entia humorum euacuandorum, & à virtute permittente, & ab ab$entia prohiben- tium. In quando ob$eruantur duo erra- ta: tran$cendens videlicet, & $uperfluum: tran$cendens, & $uperfluum $imul ob$er- uantur, dum homines $ani tractantur me- dicinis: Galenus enim 3. aphori$. 14. in- quit „$i quis $anus voluerit bis in men- $e, aut $emel vti medicamento, veritus ne aggregentur $operfluitates, nocebit, & trahet corpus in malam con$uetudinem. In $anis medicam\~etum enacuans e$t tran- $cendens, quia euacuat humores vtiles. E$t $uper fluum, quia non $olum euacuat alui excrementa, $ed etiam excrementa eua- cuanda à natura per alias regiones.

Quomodo verò de$umitur à pa$$ione euacuandorum humorum; tunc enim $unt humores euacuandi, quando po$lupt pati, $eu vinci à medicamento: dum vero $unt crudi, non po$$unt pati, quia non $unt fluidi: corpora enim ex Hippocrate 2. aphori$. 9. cũ quis purgare voluerit opor- tet fluida facere.

Similiter Hippocrates 2. de humoribus comm. 15. dicit „Incoctos humores e$$e ita infixos, & $tabiles in ip$o corpore, vt à medicamento dimoueri non po$$int, ni$i coquantur.

Circa quomodo duo committi po$$unt errata. Primum dum triuiales medici vtuntur remedio $uperfluo. Secundum dum vtuntur remedio extranco, vel tran- $cendente.

Exemplum $uperflui e$t, $i in vitiatis renibus, & ve$ica, quis $emper vtatur diu- reticis: tune renibus, & ve$icæ adderentur quod addi non deberet: ideo Galenus 2. in 6. epid. comm. 7. ait, vitiata ve$ica, aut renibus melius e$t per aluum deriuare, quam per vrinam euacuare: diximus ($emper) quia Galenus 7. meth. vltimo in- quit „Dum renes multo vitio$o $ucco abundant per cathartica purgandum: $i medioeri $ucco, per vrinam: Sed vt plu- rimum corpora $catent crudis $uccis: ideo præ$tat prius per aluum deriuare.

Exemplum extranci, $eu tran$cendentis remedij e$t, $i in calculo ve$icæ vteremur electuario vitri Montagnanæ pro corro- dendo, & comminuendo ve$icæ calculo, quo v$us e$t vir quidam Illu$tris, medico quodam iubente; inde ab eodem electua- rio trium men$ium $patio $uerunt ero$a inte$tina, ac mi$er ante diem dy$entericus perijt.

Vbi $umitur ab inhærentia humorum: Galenus lib. ad po$thumum cap. 3. & ali- bi inquit, e$$e multas vias, per quas excre- m\~eta expellantur, ide$t per $anguiuis eru- ptionem, per vomitum, per vtinam, & per $udorem. Quare, dum ad prædictas vias excrementa habent inclinationem, purgantia euadunt extranea, & tran$cen- dentia, & cri$im prohibentia.

Sanctor{ij} Commentaria

Exempli cau$a: Horophons, qui in de- cima$eptima die e$t iudicatus $udore, $i in decima$exta $ump$i$$et pharmacum, non $uda$$et, & forta$$e ob $umptum pharma- cum ex humanis dece$$i$$et.

Si Cherionas, qui liberatur die vige$ima multitudine vrinarum bilio$arum, phar- macum paulo ante $ump$i$$et, $ine dubio fui$$et $altem magna ex patre non $ine periculo impedita illa cri$is.

Si Meton, & virgo Lari$$æ, qui ægro- tantes liberantur febre acuta hemorrha- gia è naribus, $ump$i$$ent medicamen- tum ante cri$im, fui$$et impedita hemor- rhagia. Sed de his ampla rationum $erie egimus lib. 13. meth. vitandorum erro- rum. Cæterum explicata prima parte aphori$mi occurrunt nonnulla dubia.

Secunda dubitatio, dum euacuantur humores peccantes, euacuantur qua- lia oportet cum conferentia, & toleran- tia: è contra vero dum euacuantur hu- mores qui non peccant. Contra hoc di- ctum $ic arguitur: $anguis in febribus bi- liofis vel melancholicis non peccat, ta- men euacuatur cum conferentia, & tole- rantia: quia Galenus 11. meth. 15. a$$erit „$aluberrimum e$$e in omnibus febribus putridis mittere $anguinem.

Re$pon$io e$t $anguinem peccare co- pia, & non qualitate.

Vel re$pondemus, $anguinem euacuari gratia præ$eruationis, & non curationis.

Vel re$põdemus Hippocratem in apho- ri$mo intelligere de purgatione, & non de $anguinis euacuatione.

Re$pon$io quoque communis e$t, $an- guinem peccare non principaliter, $ed vt cau$am $ine qua non.

Tertia dubitatio dum euacuantur crudi humores, non euacuantur cum conferen- tia, & tolerantia, quia ex Galeno 1. de hu- moribus 15. humores crudi, & incocti sũt adeo infixi, & $tabiles, vt à medicamento dimoueri non po$$int $ine magno corpo- ris detrimento: $ed crudi humores $unt humores peccantes: ergo non euacuabun- tur cum conferentia, & tolerantia. Præ- terea tantum abe$t, quod cruda euacuen- tur cum conferentia quod Galenus 4. de cuenda $anit. cap. 5. dicat „deiectio cru- dorum facit termina, ro$iones: & ob- $truit angu$tas vias: ergo nullo pacto cru- da debent euacuari.

Re$pon$io pendet ex recta intelligentia aphori$mi, quia (vt o$tendimus $uperius) per οἷα nõ debemus intelligere qualia, $ed qualiter fieri debeat purgatio: illud enim qualiter $upponit naturam e$$e euacuan- dam in tempore opportuno, nempe in die critico, quo ca$u humores $unt cocti, & non crudi, & purgantur cum vera confe- rentia, & tolerantia.

Quarta dubitatio, dum euacuatur atta bilis, euacuatur humor peccans, & qualia oportet: $ed $ic e$t quod euacuatio atræ bilis nunquam e$t cum conferentia, & to- lerantia: quia ex Hippocrate 4. aphori$- morum 22. „atra bilis $i $upra, vel infra exierit lethale.

Re$pondetur, atræ bilis euacuationem e$$e malam non ratione bilis atræ eua- cuatæ: $ed ratione cau$æ ip$ius atræ bilis, quæ cau$a e$t relicta in corpore, quæ e$t iecoris incendium.

Deinde re$pondetur, dum Hippocra- tes 4. aphor i$morum 22. proponit prædi- ctam $ententiam, inquit „Incipienti- bus morbis, $i atta bilis $upra, vel infra exierit, lethale: quare non euacuatur qualiter oportet, dum in morbi princ ipio mouetur: quia incipien tibus morbis ma- teria e$t eruda, & acris, & habet vim exe- dendi, & exulcerandi inte$tina: $i verò in tempore opportuno, ide$t dum $uperata e$t atra bilis ab ip$a natura euacuetur, tunc euacuatio e$t qualiter fieri debeat, & ideo $alutaris.

Hinc Hippocrates 7. aphori$. 5. dum dicit ab in$ania difficultas inte$tinorum, bonum, licet in$ania fiat ab atra bile: quia illa atra bilis $patio multorum dierum à natura $uperata, & victa non lædit, $eu corradit inte$tina, $icuti incipientibus morbis.

Quinta dubitatio: non videtur, quod qualia oportet $int purganda, $ed quanta, quia id purgatur, cui re$pondet euacua- tio: $ed euacuatio re$pondet quantitati, & non qualitati: ergo Hippocrates de- bebat dicere, $i quanta oportet purgari, purgentur, & non $i qualia; quia quali- In Secundum Aphori$mum. tates prauorum humorum alterantibus, & non purgantibus tolluntur.

Re$pondetur per qualia nos debere in- terpretari qualiter oportet purgari: hoc- que aduerbium qualiter amplecti quoque quantitatem.

Ari$toteles enim 5. metaph. cap. de qua- li dicit, qualitatem amplam habere $igni- gnificationem; quia inquit, $umi tribus modis, nempe, vel pro qualitate de prædi- cam\~eto qualitatis, vel pro qualitate $ub- $tanti$ica $ecundum quem modum ratio- nalitas dicitur hominis qualitas, quia de homine prædicatur in quale quid: vel per qualitatem intelligit differ\~etiam omnium aliorum prædicamentorum: quia quæli- bet differentia prædicatur in quale de $uo $ubiecto: atque $ecundum hanc $igni$i- cationem quælibet differentia cuiu$libet prædicamenti $it quantitas, $it relatio di- citur qualitas, $ecundum quam $ubiectum dicitur quale: $ic dicemus homines ma gnos dici à magnitudine, longos à longi- tudine, & $ic de alijs.

_Sic & va$orum inanitio: $i talis fiat,_ _qualis fieri debet._ Hæc e$t $ecunda pars, quz docet qualiter fieri debeat euacuatio facienda per inanitionem, videlicet per $anguinis mi$$ionem. Sed oritur.

Sexta dubitatio, quia Hippocrates: qui e$t omnium auctorum brcui$$imus, vide- tur $uperfluus, quia bis repetit eadem ver- ba: in principio aphori$mi habet hæc ver- ba „Si qualia oportet purgari purgen- tur confert & facile ferunt: deinde ite- rum repetit candem $ententiam his ver- bis „Si inanitio fiat qualis fieri debet.

Re$pondemus, intentionem Hippo- cratis in hoc aphori$mo e$$e de qualitate euacuationis, vt e$t euacuatio, dicendo tũc e$$e bonam euacuationem, quando $equi- tur tolerantia, & conferentia. Hoe po$i- to dicimus cum Oriba$io in principio aphori$mi exemplificare de euacuatione qualiter fieri debeat per medicamenta ca- thartica. Hic vero de euacuatione per $anguinis mi$$ionem: explicando per ina- nitionem ip$am phlebotomiam.

Nec valet, quod dicit Triuerius con- tra Oriba$ium, quod Hippocrates non intelligat de euacuatione per phleboto- miam: quia qualitas euacuationis non pertinet ad $anguinis mi$$ionem: quo- niam qualitas euacuationis, ide$t qualiter fieri debeat, pertinet ad euacuationem vt e$t euacuatio, quæ prædicatur de purga- tione & $anguinis mi$$ione, & (vt proba- tum e$t $uperius) de quantitate, & qua- cumque alia conditione optimæ euacua- tionis.

Septima dubitatio: proponit Hippo- crates duas conditiones optimæ euacua- tionis, quæ $unt conferentia & tolerantia: quæ duæ conditiones aliquando ob$er- uantur ante obitum po$t prauorum $uc- eorum euacuationem: ob quam mite$cunt omnia, dormiunt, meliu$que $e habent ad oblata: attamen po$t tres vel quattuor dies ex humanis decedunt: ergo duæ con- ditiones nõ $ufficient in declaranda opti- ma euacuatione; quare Hippocrates vi- detur diminutus.

Re$pondetur, conferentiam & toleran- tiam duplicem e$$e: aliam per$eueran- tem: aliam vero non per$euerantem, quæ interdum in euacuatione $ymptomatica contingit: po$ita di$tinctione dicimus, Hippocratem intelligere de conferentia & tolerantia per$euerante, & de illa, quæ fit po$t euacuationem factam qualiter fieri debeat, quæ fit in diecritico, con- cocta materia & in fine $tatus, vt docet Galenus 3. de cri$ibus 6.

Octaua dubitatio: non videtur, quod in euacuatione qualiter fieri debeat, $it fa- cilis tolerantia: mult{ae} enim euacuationes criticæ & $alutares conferunt quidem, $ed ægri non facile ferunt: quia ex Gale- no 3. de eri$ibus cap. 9. cri$es non $ine cer- tamine flunt: immo $æpè in optima eua- cuatione excitantur dolores capitis, an he- litus difficultates, & vatia $ymptomata, vt docet Galenus 3. de cri$ibus, quæ ægri non facile $erunt. immo Galenus aphori$. 23. huius primæ $ect. vult, in vehementi$- $imis doloribus, in ardenti$$imis febribus, & in maximis inflammationibus $angui- nem e$$e euacuandum v$que ad animi de- liquium, quam euacuationem certè ægri non facile ferunt: ergo in optima euacua- tione non e$t facilis tolerantia, vt admo- net Hippocrates.

Sanctor{ij} Commentaria

Re$põndetur, quod cri$is facta per eua- cuationem duplex $it, alia e$t facta per euacuation\~e optimam, & perfecti$$imam, & hæc $em per e$t cum con$erentia & to- lerantia: de hac intelligit Hippocrates. Vel re$pondetur quod euacuatio critica con$ideretur vel dum fit, vel po$tquam facta e$t: primo modo non e$t $ine certa- mine: Secundo modo $umpta non $olum e$t cum conferentia, $ed etiam cum facili tolerantia.

_In $picere autem oportet._ Hæc e$t tertia pars aphori$mi. Sicuti in prima par- te Hippocrates docuit purgationem e$$e optimam, dum fit qualiter oportet. Et in $ecunda docuit inanitionem va$orum e$$e $imiliter optimam, $i fiat qualiter o- porter, ide$t in tempore opportuno, fa- cta concoctione in die critico, & in $tatu morbi, vt docet Galenus 3. de cri$ibus 6. & viribus ip$is permittentibus. Sic in hac tertia parte docet modum, quo ob$er- uato intelligimus non $olum qualiter: $ed etiam qualium $it facienda euacuatio: quia proponit quatuor fontes, ex qui- bus hæc omnia facilè colligere po$$umus, nempè regionem, ætatem, tempus, & morbos.

Dicit Hippocrates, e$$e in$piciendam regionem: quia ex regione colligimus qualiter humores $int euacuandi, & qua- lium $it facienda euacuatio, quoniam in regione calida, & $icca dominatur bilis: in calida & humida dominatur $anguis, in frigida & humida pituita: in frigida & $icca melancholia: tale$que debent eua- cuari.

Præterea ex regione colligimus quali- ter $it facienda euacuatio, videlicet an multum, vel paucum, vel affatim, vel per epicra$im: quia ex Galeno lib. de $ectis cap. 8. habetur, in Regione valde calida & valde frigida nec multam euacuationem, nec affatim factam conuenire: ibidem enim habet hæc vetba „Nequeijs qui incolunt Septentrionem, vel Ægiptum, & totam meridianam plagam cõuenit mul- ta $anguinis euacuatio, & affatim facta: non multa: quia in his Regionibus non abundat $anguis: non affatim facta, quia ibi homines non polent robore: $ubdit Galenus euacuationem multam, & af- fatim factam conuenireijs, qui inter hos $unt interiecti, dummodo non $int expo- $iti ventis au$tralibus: au$trales enim ven- ti auferunt robur, & laxant membra.

Hinc Galenus & ip$e A$clepiades, vt colligitur 3. epid. ob$eruarunt ven{ae} $ectio- nem confe$tim factam Romæ, & Athenis in pleuriticis non valde conuenire: quia vtraque ciuitas ventis au$tralibus maximè e$t expo$ita. Addit Galenus in Helle$pon- to ven{ae} $ectionem affatim factam beneiu- uare: quia ibi nõ au$trales, $ed $eptemtrio- nales venti $pirant. Helle$pontus enim e$t interiectus inter $eptemttionaiem, & meridionalem plagam, cuius maior pars e$t $ub quinto climate. Hinc colligimus quantum errent illi medici, & qui ventis au$tralibus prædominantibus plenam $a- ciunt euacuationem, & qui ventis $e- ptemtrionalibus dominantibus omitiunt pleniorem euacuationem.

Præter Regionem, Hippociates addit tempus, ex quo colligimus qualium, qua- liter, & quando $it facienda euacuatio. Di- cimus qualium, quia in tempore calido & æ$tiuo humores calidi, & bilio$i domiuan- tur, & talium facienda e$t euacuatio: in tempore frigido, $rigidi, & pituito$i: in temperato, $icuti e$t ver, $anguis e$t odu- cendus: in tempore inæquali, ticuti e$t Au- tumnus, melancholia e$t purganda. Simi- liter Hippocrates 1. de natura humana tex. 34. & 35. inquit, hyberno tempore pituitam abundare: vere $anguinem: æ$ta- tebilem flauam: Autumno vero melan- choliam: quare tempus anni indicat qua- lium humorum $it facienda euacuatio.

Colligimus quoque ex tempore quali- ter & quantum $it euacuandum: Galenus 10. meth. vltimo inquit, tempore æ$tiuo, aut parum, aut nihil e$$e euacuandum: quia fieret notabilis virium re$olutio. Patimo- do Hippocrates 4. aphori$morum 5. ait, $ub cane, & ante canem difficiles e$$e pur- gationes: Galenus vero in comm. dicit plu- res $ub cane purgatos incidere in malas $e- bres. Canis oritur 20. lunij, terminatur- que 10. die Augu$ti, licet non vbique gen- tium habeat 50. dies: in aliquibus enim locis habet plures: in aliquibus verò pan- In Secundum Aphori$mum. ciores: $ed notandum per ante canem in- telligi illam $tellam, quæ dicitur procyon, & e$t canis minor, quæ oritur per decem diesante canem, atque hi dies vocantur prodromi, ide$t præcurrentes, in quibus non euacuatur $anguis, neque fiunt pur- gationes, intelligendo de purgationibus electinis, non de lenientibus.

Cæterum tria notanda circa hoc præce- ptum. Primum $ubeane, & ante canem $pirantibus ventis $eptemtrionalibus, & vrgente nece$$itare, & pharmaca, & phle- botomiam conuenite. Secundum notan- dum e$t: aphori$mum e$$e intelligendum de multa, & affatim facta euacuatione non de pauca, quæ fit per euacutbitulas, vel hy- rudines. Tertium notandum, aphori$mum e$$e intelligendum de pharmacis, non de lenientibus, quia hæc omni tempore con- ueniunt.

Similiter neque in tempote valde frigi- do conueniunt purgationes: tum quia cor- pora cotempore non $unt fluida: tum quia ex Hippocrate 1. de natura humana hye- me dominatur pituita: de cuius ratione e$t con$tipare, & prohibere, ne corpora $int fluida.

Demum colligimus ex tempore, locum, per qu\~e $it facienda euacuatio: quia Hip- pocrates 4. aphori$morum 4, dicit æ$tare potius per $uperiora, ide$t per vomitum: hyeme verò potius per infetiora euacuan- dum: quia hyeme propter impetũ, qui fit in ip$o vomitu, interdum tumpuntur ve- næ, quia propter $rigus non $unt italaxæ, & ita molles, vt in æ$tate: deinde æ$tate dominatur bilis, quæ per va$a cholidoca ad Pylorum tran$mittitur; deinde ad ven- trieulum, vnde vomitus promptior fit.

Po$t regionem ponit ætatem, ex qua col- ligimus qualiter, & qualium humorum $it facienda euacuatio. Colligimus qualiter: quia Hippocrates & Galenus 4. de ratione vic. in ac. 19. ponunt inter $copos mittendi $anguinem ip$am ætatem: excluduntur tã- tum du{ae} ætates, videlicet $enilis, quia in hac virtus e$t languida, & multo magis excluditur puerilis: dicimus multo magis puerilis: quia in $enibus robu$tis conuenit euacuatio & purgatio, quæ non ita conue- niunt in pueris robu$tis: quoiam ex Gale- no 9. meth. 17. „Puerotum corpora ita $acile difflantur, vt aliquando contingat po$t euacuationem in pueris corpora adeo exhalare, vt paulò po$t euacuationem ex- halent animam ip$am.

Deinde ex ætate colligimus qualium humorum. Ex Galeno enim lib. de $alubri diæta habetur „ætates indicare dominiũ peccãtium humorum: $enes enim „pro- pter debilitatem, & ip$i pueri propter in- gluuiem indicant pituitam: Adole$centes $anguinem. Inuenes bilem: viri qui $unt in ætate con$i$tentiæ melancholiam e$$e euacuandam.

Po$t ætatem proponit morbos, ex qui- bus colligimus, an $it euacuandum, quid $it euacuandum, & quando. An $it: $icu- ti tabidi, hectici, hydropici, $yncope vel cardialgia, vel fluxu correpti indicant. $anguinem non e$$e euacuandum: dici- tur vel fluxu correpti: quia Galenus 1. ad Glauc. 14. in $luxu cum febre, quamuis fluxus non $it præmultitudinis ratione, nec purgandum, nec phlebotomandum, iubet: febres vero putridæ, & omnes in- temperies cum materia, & omnes morbi, $i vires permittant, indicant $anguinem e$$e euacuandum, & humorem purgan- dum. Similiter dicimus, omnes morbos magnos viribus permittentibus indica- re $anguinem e$$e mittendum.

Morborũ verò typos dicimus indicare varios humores e$$e euacuandos: quia ty- pus vel e$t de tertio in terrium diem, & in- dicat bilem e$$e euacuandam: vel de quar- to in quartum & indicat melancholiam, vel quotidie inuadit, & indicat pituitam euacuandam.

Quo ad quando, Tempora morborum indicant quando: quia principium mor- bi indicat $anguinem e$$e mittendum: augmentum & $tatum e$$e quie$cendum: Hippocrates enim. 29. aph. 2. $ee. ait „Si quid tibi videtur mouendũ mode in prin- cipio: in augm\~eto vero & $tatu quie$cen- dum: finis $tatus, & declinatio indicant e$$e purgandum; hinc Hippocrates 22. aphor. huius 1. $ee. ait „concocta medi- cari: quæ igitur per fectè concocta $unt in fine $tatus, & in declinatione habent lo- cum. Ecce quam artificio$e Hippocrates Sanctor{ij} Commentaria ex his quatuor verbis, nempe regione, tempore, ætate, & morbis nos facillimè docet & qualiter, & qualium humorum, & quomodo $it facienda euacuatio.

Nona dubitatio ex dictis $uboritur: Hippocrates videtur diminutus: quia præter regionem, tempus, ætatem, & morbos alia dantur $igna indicantia hu- mores pr{ae}dominantes. Galenus in comm. con$iderat colores. Similiter lib. 1. de humoribus Hippocrates & Galenus tex. & comm. 1. dicunt ex coloribus colligi po$$e humores prædominantes: alibi ex actione læ$a, ex qualitate mutata, & exe- untibus mutatis humores peccantes facilè colligi po$$e a$$irmat. Præterea Galenus 4. aphori$morum 2. proponit Cœli $tatum particularem, naturam ægrotantis, con- $uetudinem, vitæ $tudium, & pr{ae}cedentem victus rationem, ex quibus colligere po$- $umas qualiter & qualium humorum de- beat e$$e euacuatio. In$uper $ecunde ad glauc. 2. proponit robur, præ$entem con- $titutionem, con$uetudinem, & naturam ægrotantis: de quibus Hippocrates in aphori$mis nihil dicit; ergo e$t diminutus.

Re$pon$io e$t, quod hæc omnia virtute contincantur in quattuor propo$itis ab Hippocrate in aphori$mo, ide$t in regio- ne, tempore, ætate, & morbis: Vel dici- mus, illa quatuor $ui$$e propo$ita, vt exem- plis quatuor præcipuis illu$traret modum digno$cendi peccantes humores. Immo ab Auicenna 4. primi proponuntur loca, ex quibus qualiter, & qualium debeat e$$e euacuatio: itaut Auicennas videatur fa- cereomnium locorũ Hippocratis, & Ga- leni veluti fa$ciculum, vt inde exacti$$imè intelligatur qualiter, & qualium debeat e$$e euacuatio: quæ loca his trib. carmini- bus declarantur. Ars, Ætas, Regio, vir- tus, complexio, forma. Mos, & $ympto- ma, repletio, tempus, & v$us. Et bene $i numeres, figuram addere debes. Alia tria carmina continentia omnia loca pro- po$ita, & nonnulla alia circumferuntur per$cholas, quæ $unt, Temperies, ætas, cæ- li$tatus, ars $olita, morbus, v$us, cau$a, lo- cus, $ymptomata, innata facultas: Con$i- miles morbi, mos, motus, pharmaca, ge$tus.

_QVÆST. 14._ Qua methodo digno$cantur peccantes bumores.

CÆterum, ni$i omnia propo$ita $igna reducantur ad aliquam cetram me- thodum, potius confu$ionem, quam do- ctrinam parient. Dicimus igitur humo- res peccantes, qui debent euacuari, vel di- gno$ci per $igna propria, vel per $yndro- mem $ignorum communium, quæ com- munia $igna in vnum collecta non $unt minoris efficaciæ, quam demon$tratio quia, quæ ex proprij$$imo $igno con$tat.

Quo ad $igna, quæ $ingula $eor$um $umpta indicant certum aliquem humo- rem prædominari $unt hæc tria, $apores, colores, & typi. Dulcis $apor in$ipidus in- dicat pituitam euacuandam: dulcis mani- fe$tus ex Galeno 2. de facul. nat. cap. 9. in- dicat $anguinem: $apor amarus bilem: $al- $us pituitam: acidus melancholiam, & $e- cundario pituitam: $ed de his fu$ius egi- mus lib. 5. meth. vitandorum, & in comm. no$tris Auicennæ.

Si verò de coloribus loquamur Galenus in hoc comm huius aphori$mi inquit, co- lores indicare humores peccantes, ni$i ad intra regurgitauerint: regurgitant vero ex Galeno 4. de tuen. $an. 4. ob tres cau$as, vel ob frigus acris ambientis, vel ob libidi- nem, vel ob animi pa$$iones, nempe ob iram, timorem, vel mæ$titiam.

Colores verò humorum $unt decem vi- delicet, albus, qui indicat pituitam, pal- lidus pallidam bilem, citrinus flauam, lu- teus vitellinam, tuber $anguinem, vel $an- guinis icorem, viridis poraceam, erugi- no$us pra$$inam, cæruleus i$atidem, color niger turbidus indicat melancholiam na- turalem ex Galeno 3. de loc. aff. 7. color ni- ger $plendidus atram bilem adu$tam ex Galeno 4. aphori$morum 23. de quibus coloribus $usè egimus in comm. no$tris artis paruæ quæ$t. 49.

Si vero de typis loquamur, dicimus mo- tum de tertio in tertium indicare bil\~e: de quarto in quartum melancholiam; & quotidianum pituitam.

Quando vero h{ae}c $igna humorum pro- pria non habentur: tũc accedendum e$t ad $ymdromen $ignorum communium, quæ In Secundum Aphori$mum. e$t paris efficaciæ cum $igno proprio, quod docere pote$t, an peccet vnus, vel alius hu- mor.

Notandum igitur $ignorum commu- nium aliqua e$$e nece$$ario antecedentia: aliqua vero nece$$ario con$equentia.

Nece$$ario antecedentia de$umuntur à duobus fontibus: quorum primus conti- net $ex res nonnaturales. Secundus cor- poris di$po$itiones.

Cau$æ nonnaturales $unt $ex: Prima e$t aer: Secunda cibus & potus. Tertia $om- nus & vigilia: Quarta motus & quies: Quinta animi pa$$iones: Sexta quæ excer- nuntur & retinentur.

Hæcau$æ nonnaturales non valde alte- rant corpus, ni$i $it di$po$itum: immo Ga- lenus lib. de cau$is morborum capit. 2. inquit: $ine $ubiecti di$po$itione nec ignis combuteret, nec gladius incideret. Similiter Ari$toreles 2. de anima tex. 24. inquit; actum actiuorum e$$e in patiente benè di$po$ito. Hinc aer feruidus, & po- tus calidi$$imus: $icuti e$t vinum maluati- cum, po$$unt hydropem efficere, qui e$t af- fectus frigidi$$imus, $i ad hydropem cor- pora $unt di$po$ita: immo $i non $int di- $po$ita di$ponuntur: quia calidi$$ima $en- $im $uperãt calorem naturalem, vnde cor- pus frige$cit.

Hinc Ari$toteles 3. $ec. probl. 1. loquens de varia $ubiectorum di$po$itione quærit, cur vinolenti non calent, cum vinum ca- lidum $it.

Re$pondet, quia valde calida $uperant naturam, & $uffocant calorem naturalem: ideo ait) vinolentos morbis frigidis vexa- ri. Similiter $enes $ua natura frigidi inter- dum po$t v$um frigidorum hyberno tem- pore incidunt in cau$onem, cut? quia illa corpora, vel propter ab$tructiones, vel alias cau$as di$po$ita $unt ad cumulandam bilem, & non pituitam.

Quo ad malas di$po$itiones dicimus, di- gno$ci po$$e per loca antecedentia, & con$equentia. Loca antecedentia $unt quinque, ide$t, æ$ias, habitus corporis, af- fectio hæreditaria, $uppre$$a euacuatio, & loci affecti $iue afficiendi.

Sicuti in mala valetudine lienis indica- tur melancholia: in mala valetudine cere- bri, glandularum, & ventriculi vt pluti- mum pituita: dum vero afficiuntur mem- branæ, & ip$um hepar, bilis peccare $olet: diximus membranas: quia membranæ $ua natura den$æ non penetrantur, ni$i ab hu- moretenui, & acri, cuiu$modi e$t bilis: vn- de Hippocrates 6. aphori$morum 33. qui acidum eructant, non fiunt pleuritici: quia ructus acidi indicant pituitam, quæ ob $uam era$$itiem, & l\~etorem non penetrat membranas, quæ $ua natura $unt den$æ.

Loci verò affecti cogno$eũ cur per quin- que loca propo$ita à Galeno 1. de loc. aff. 5. & lib. 2. cap. 9. quæ $unt, actio læ$a, $itus excrementa, doloris proprietas, & pro- pria accidentia. Sextus verò locus colligi- tur ex Hippocrate 4. aphori$morum 33. vbi dicit „$i qua ante morbum pars la- borauerit, ibi morbi $edes.

Loca vero con$equentia, quæ indicãt vi- $cerum di$po$itiones, $unt quinque. Primo $unt $ub$tantialiter inhærentia, quæ $unt illa, quæ tactu digno$cuntur. Secundo $unt nece$$ario accidentia, quæ pertinent ad cõ- po$itionem, $ub qua $unt, magnitudo, $i- tus, numerus, & figura. Tertio $unt opera- tiones. Quarto quæ con$equũtur operatio- nes, $icuti $unt qualitates mutatæ, exeũtia, vel retenta immodicè. Quinto $unt iuuan- tia & lædentia. Si igitur ex qualibet i$to- rum locorum vnum $ignum colligemus, componemus $yndromen $ufficienti$$i- mam, quæ nos illico docebit, an peccet vnus, vel alius humor.

Præcognitis humoribus corpus no- $trum lædentibus. Sciendum i$tos pec- care po$$e, vel plenitudine, vel qualitate: $i plenitudine, $ecanda e$t vena: $i qualita- te alterandum, & deinde purgandum corpus.

Galenus in comm. $ic definit purgatio- nem „Purgatio e$t humorum, qui $ua qualitare mole$tant. Vnde re$ultant duo affectus videlicet plenitudo præter natu- ram, & cacochymia. Plenitudo fit à $an- guine ex Galeno lib. de plenit. cap. 2. caco- chymia ab alijs humoribus.

Di$tinguitur $anguis ab alijs humori- bus: quia $olus $anguis ex Galeno lib. de atra bile cap. 2. extra corpus concre$cit: quæ igitur euacuantur per venam $ectam, Sanctor{ij} Commentaria ni$i concre$cant, non pertin\~et ad naturam $anguinis, $ed potius ad cacochymiam, $i vitiati $int humores: quia cacos $ignifi- cat malum, chymos verò $ignificat $uc- cum.

Humores igitur di$tincti à $anguine quinque modis vitiati po$$unt.

Primo vel ob immoderatam agitatio- nem, $icuti quando $unt turgentes, de ra- tione quorum humorum turgentium e$t, quod moueantur à $eip$is, & non ab ali- qua facultate expultrice, vel attractrice.

Secundo vel quia $int vitiati humores quando mouentur ad aliquam præcipuam corporis partem, vt ad cerebrum, iecur, vel ad alias partes, efficiuntque tumores, nempe ery$ipelas, ædema, vel $cirrhos.

Tertio vel quando mutant naturam, $icuti dum putrefiunt, & corrumpuntur.

Quarto dum mutant $peciem, $icuri dum bilis flaua fit vitellina: vel dum vite- lina fit porracea, & porracea {ae}rugino$a, & $ic de alijs.

Quinto quando adaugetur quantitas, veluti quando bilis flaua præter naturam augetur.

Quæritur, an ex $anguine fieri po$$it ca- cochymia. Re$pondemus, quod $anguis dũ con$eruat propriam formam nullomodo efficere po$$it cacochymiam: $ed $olum quando mutat formam.

Mutare pote$t $anguis propriam for- mam his duobus modis, vel dum pars te- nuior $anguinis ob putredinem vertitur in bilem, & cra$$ior in melancholiam, vt docet Galenus 2. de diff. feb. 9. & 1. de cri- $ibus 12. & Auicennas prima primi. Vel mutat propriam formam, dum corrum- pitur: corrumpitur verò duobus modis, vel dum humor in pus face$$it, vel dum ob putredinem conuertitur in cinerem.

Di$tinguitur cacochymia: quia alia $u- mitur à loco: alia ab affectu. A loco, vel e$t in venis, vel extra: vel in toto corpo- re, vel in vnica parte. Hinc Galenus lib de curandi ratione per $. m. cap. 4. dicit ca- cochymiam vel e$$e vinuer$al\~e, nempe in toto, vel particularem, ide$t in aliqua par- te, vt in iecore, liene velalijs partibus.

Ab affectu $umuntur differentiæ caco- chymi{ae}, quia vel cacochymia e$t $implex, vel mixta cum plenitudine: hæc mixta vel e$t vincente plenitudine, vel vincente ca- cochymia: $i fiat vincente cacochymia di- citur cacochymia plethorica: $i fiat vin- cente plenitudine dicitur plenitudo ca- cochyma: $i verò æqualis $it, dicitur caco- chyma æqualis.

Notandum non $olum plethoram tol- li euacuatione, $ed etiam cacochymiam: Galenus enim lib. de $imp. medic. cap. 5. habet, duos affectus po$tulare euacua- tionem, nempè cacochymiam, & plenitu- dinem: quam plenitudiuem di$tinguit in voiuer$alem, & particularem: $ubdit i$tos affectus po$tulare euacuationem, $ed non protinus $anguinis mi$$ionem: quia ali- quando e$t purgandum, vt in cacochymia: at in pleuritide $olum e$t phlebotoman- dum: itaut Galenus non neget in caco- chymia interdum e$$e venam $ecandam.

APHORISMVS TERTIVS.

_H_A_BITVS_ Athletarum, qui ad $ummum bonitatis attingunt, periculo$i, $i in extremo con$titerint: neque enim po$$unt in eodem perma- nere, neque quie$cere. Cum verò non quie$cant, neque po$$int profice- re in melius, reliquum e$t igitur, vt decidant in deterius. His de cau$is bonum habitum $tatim $oluere expe- dit, vt corpus rur$us uutriri incipiat. Neque compre$$iones ad extremum ducendæ: periculo$um enim. Sed qualis natura fuerit eius quidebet perferre, ad hoc ducere conuenit. Sic, & euacuationes, quæ ad extremum deducunt, periculo$æ, & rur$us refe- ctiones, cum extremæ fuerint, peri- culo$æ.

In Tertium Aphori$mum.

Omi$$is altercationibus, quæ fiunt ab Expo$itoribus circa continuationem hu- iusaphori$mi cum $uperiori, quatuor fa- ciemus. Primo paucis aphori$mum cum $uperiori conectemus. Secundo $en$um & diui$ionem aphori$mi proponemus. Tertio verba perpendemus, & ex illis nouum $en$um, & nouam intelligentiam colligemus. Quarto quæ$tionem famo- $am circa aphori$mum examinabimus, quæ e$t, à quo indicetur per $e primo mi$- $io $anguinis.

Quo ad primum, continuatio hæc e$t: cum dixerit Hippocrates in prima parte $uperioris aphori$mi, quod $i purgatio, & euacuatio fiat qualiter oporteat, conferat, & ægri facilè ferant: atque in $ecunda parte propo$uerit quatuor fontes vide- licet regionem, tempus, ætat\~e & morbos, ex quibus nos facilè colligere po$$umus non $olum qualiter, $ed etiam qualium hu- morum, & quã do debeat e$$e optima eua- cuatio: meritò agit in hoc aphori$mo de quantitate euacuationis: quia cognita rei natura & qualitate e$$entiali, $tatim $e of- fert con$ideratio quantitatis.

Prima dubitatio occurrit circa hãc con- tinuationem: quia Galenus in comm. 23. aphori$mi huius $ect. inquit, Hippocra- tem in hoc 2. aphori$mo egi$$e de indicijs qualitatis euacuationis: de indicijs vero quantitatis in illo 23. quare $i ageret hic de quantitate euacuationis, Hippocrates e$$et $uperfluus.

Re$pondetur, Hippocratem in hoc 3. aphori$mo agere de quãtitate euacuatio- nis, vt e$t euacuatio: in 23. vero de quan- titate humorum euacuandorum, dum di- cit, quæ euacuantur multitudine metien- da non $unt.

In hoc aphori$mo agens de quantitate euacuationis, vt e$t euacuatio, duo facit: primo dat normam circa nimias euacua- tiones, & nimias repletiones.

Secundo o$tendit, nimias euacuationes, & nimias repletiones e$$e $allaces.

Id probat argumento à minori, quod à Cicerone vocatur in Topicis à minoris comparatione, e$$icaci$$ mum quidem, taque e$t: „Si nimiæ repletiones, & nimiæ euacuationes $unt fallaces, & pe- riculo$æ in Athletis, quorum corpora $unt robu$ta, quanto magis erunt fallaces, & periculo$æ in debilibus & ægris? Probat Hippocrates antecedens, videlicet quod nimiæ repletiones in Athletis $int peri- culo$æ: hoc modo: Athletæ non po$$unt in eodem $tatu per manere; neque in me- lius proficere, ergo reliquum e$t, vt in de- terius decidant. Non po$$unt in eodem $ta- tu permanere: quia ex Galeno in comm. & lib. de bono corporis habitu in Athletis $emper fit maior $anguinis augmentatio: ideo tandem erit nece$$arium, vt decidant in deterius: non enim pote$t $emper fieri noua $anguinis additio, quia ven{ae} non sũt in finiti $anguinis capaces: quare alterum de duobus nece$$ario $equitur, vel, vt rum- pantur venæ, vel vt calor à nimia $anguinis copia $uffocetur. Neque poterant in co- dem $tatu quie$cere: quia, vt optimè ani- maduertit Philotheus, facultates natura- les nunquam quie$cunt: ip$orum enim quies e$t mors.

Pr{ae}terea non po$$unt in melius profice- re, quia $unt in $ummo gradu bonitatis: talis enim erat illorum $tatus, vt $emper fieret maior $anguinis additio, quam re$o- lutio: vnde ex nece$$itate $equebant ur, vel rupturæ venarũ, vel $uffocationes, & mor- tes repentinæ.

Cæterum, quomodo cogno$catur, quã- do maior fiat additio $anguinis, quam eua- cuatio, vel maior fiat euacuatio, quam ad- ditio, vel an additio $it æqualis euacua- tioni, non omnes ita facile intelligunt: quo non intellecto nunquam cogno$ce- mus qui $int Athletæ, qui temperati, qui ad taben vergant: hæc $anè digno$ci non po$$unt, ni$i perpendamus ea, quæ eduntur acbibuntur, & præterea excre- menta $en$bilia, & in$en$ibilia, & præci- puè in$en$ibilia, quæ $unt maiot is ponde- ris (vt nos probauimus in flatieis experi- mentis) quam omnia ex rementa $en$bi- lia $imulvnita. Qued vero pro t@m ne- ce$$aria cognitione requitatur poridera- tio, Nos docet Galenus 6 de tuen. $anit. 6. non longe à principio, vbi habet hæc ver- ba „Vbi quod è corpore exhalat minus e$t ijs. quæ eduntur ac bibuntur, redun- dantiæ morbi oriri $olent: ergo pro$pi- Sanctor{ij} Commentaria ciendum e$t, vt eorum quæ eduntur, & bibuntur re$pectu eorum quæ excernun- tur, conueniens mediocritas $eruetur: conueniens mediocritas $eruabitur $i in vtri$que ponderabitur quantitas. Hæc $anè $ine $tatica no$tra $unt impercepti- bilia.

Suffulta e$t $tatica tribus $undamentis: primum diffinitione medicinæ tradita ab Hippocrate lib. de flat. cap. 6. dum dicit „medicina e$t additio eorum quæ defi- ciunt, & ablatio eorum quæ excedunt. Se- cundum $uffulta e$t experimentis $taticis, quæ cur$u multorum annorum ob$eruaui- mus, quæ adeo certa $unt, vt contineant certitudinem mathematicam. Tertium fundamentum artis $taticæ colligitur ex Galeno 6. de tuen. $anit. cap. 6. citato, & ex alijs locis, vt fu$ius o$tendimus in comm. no$tris Auicennæ.

Diuiditur aphori$mus in duas partes. In prima Hippocrates probat, habitũ athle- ricum e$$e euacuãdum, quia in eodem $ta- tu non pote$t permanerc, nec in melius proficere. In $ecũda vbi dicit (neque com- pre$$iones) tradit tres cau$as, cur habitus Athleticus neque affatim, neque tardè $it $oluendus: dicit enim μὴ βραδέως, ide$t non cunctanter, ide$t per epicra$im, ide$t per partem po$t partem, $eu parum pro vice.

Prima cau$a, cur non affatim $it $oluen- dus habitus Athleticus, e$t ne va$a ducan- tur ad $ub$identiam: nimia enim $ub$iden- tia efficit $yncopem: quia impedit tran$i- tum alimenti ad cor.

Quod verò ita $it, patet per ip$am pra- cticam, quia & remedia curatoria, quæ repellunt alimentum, & $piritus ad cor, $icuti e$t aqua frigida in faciem coniecta, iuuant $yncope a$$ectos, & remedia præ- $eruatoria, quæ roborant cor, quæ impe- diunt, ne $piritus vane$cant, cuiu$modi e$t puluis gri$eus cæ$aris ad vnciam $emis $uperbibendo vini albi genero$i vncias quatuor circiter: quod remedium in hoc propo$ito tenet primas.

Secunda cau$a, cur non $tatim $it habi- tus ex toto $oluendus, e$t, quia omnes eua- cuationes extremæ $unt periculo$æ: in extrema enim euacuatione euacuatur hu- mor peccans, & non peccans: non enim totus $anguis peccat: nititur Hippocrates aphori$mo 51. $ecundæ $ectionis vbi dicit, omne nimium e$$e naturæ inimicum.

Tertia cau$a, cur nõ omnino $it $oluen- dus habitus plethoricus, e$t, quia refectio- nes extremæ $unt fallaces, tum quia na- tura debilitata ob nimiam euacuationem cibum non pote$t concoquere: tum quia non pote$t ob debilitatem concoctum ci- bum di$tribuere. Accedit quoque $ub$i- dentia quæ fit po$t nimiam euacuationem, quæ max imè impedit alimenti tran$itum ad cor, & ad alias partes. Hæc e$t diui$io, & $en$us aphori$mi.

Quo ad verba εν τοῖσι γυμνα{στ}ικοῖσιν ide$t in gymna$tis, ide$t in exercitanti- bus. Galenus lib. ad Tra$yb. cap. 41. dicit, illam e$$e artem gymna$ticam, quæ agit de omni exercitio. Athletarum exercitium e$t minima artis gymna$ticæ pars: quare Hippocrates nõ intelligit in hoc aphori$- mo de Athletis, vt nonnulli putant: $ed de gymna$tis, qui amplectuntur omnia exer- citia. Galenus tamen in hoc comm. & lib. ad Tra$yb. cap. 3. & Philotheus antiquus Hippocratis interpres per gymna$tas ex- ponunt Athletas; quia Athletæ $unt illi, qui habent has duas conditiones, de qui- bus Hippocrates mentionem facit: qua- rum prima e$t, quod tales gymna$tæ ad $ummum bonitatis perueniant. Secunda quod i$torum habitus $it fallax. Sed cur Hippocrates v$us e$t nomine generis id- e$t in gymna$ticis, & non dixit in Athle- tis? ratio e$t, quia po$$unt inueniri gyni- na$tæ, qui non $int Athletæ, qui habeant illas duas conditiones, nempè quod acqui- rant habitum $ummæ bonitatis, & habi- tus illorum $it fallax. Credimus tamen, Hippocratem præcipuè intellexi$$e de A- thletis, quiatunc magnus erat Athletarum numerus.

Athletæ nudi in Theatris ad luctam, & ad alias validas exercitationes $e populo o$tendebant. Hi $etotos $aginabant mul- tis ac bonis alimentis, eo fine, vt multa ca- ro generaretur, & corpus $plendidum, $pecio$um, bene coloratum, & robu$tum redderetur: quamuis corpus factum $pe- cio$ius, & coloratius, quam ante, ex Cel- In Tertium Aphori$mum. $o lib. 2. cap. 2. indicet $anitatem $u$pe- ctam conceptus verus & notata dignus, Hiomninò coitum fugiebant, eo fine, vt pulcherrimi, & forti$$imi con$eruaren- tur. Cæterum in illis talis in dies fiebat $anguinis augmentatio, vt facilè incide- rent aut in caloris $uffocationem, aut ve- narum rupturam. Hoc hominum gene- rus Galenus vocat mi$erimum, vocatque Athletas qua$i ἀθλί{ου}ς, ide$t mi$eros.

Secũda dubitatio dixit ἐυεξί{αι} ἐπ’ ἀκρον ide$t boni habitus ad $ummum: non vno in loco i$te habitus Athleticus vocatur ab Hipp. bonus habitus ad $ummum: nihi- lominus bonus habitus ad $ummum e$t ille, qui con$i$tit in quatuor humorum $ymetria, & optima partium commen$u- ratione: $ed $ic e$t, quod in Athletis ne- que quatuor humorum $ymetria, neque optima $eruabatur commen $uratio: non $ymetria, quia in ip$is tres humores non proportionabãtur $anguini, $anguis enim debitam excedebat pro portionem. Ne- que ob$eruabatur optima partium com- men$uratio, quia in ip$is pars carno$a de- bitam $uperabat proportionem: quare ha- bitus athleticus non erat bonus ad $um- mum: immo Athletæ ob va$orum pleni- tudinem facile incidebant in plenitudi- nem quo ad vites.

Galenus 2. de natura humana comm. t. dicit, duas e$$e plenitudines, vnam quo ad va$a nimis repleta, aliam quo ad vires, quæ fit ab humorum corruptela, quæ fer- mè in opprimendis viribus tenet primam locum.

Præterea Plato 3. de Republica, Gale- nus in hoc comm. & lib. de con$t. artis di- cunt, habitũ athleticum neque ad actiones eiuiles, neque ad alias artes e$$e idoneum.

Re$pondetur, æuexiam ide$t bonam ha- bitudinem aliam e$$e ab$olutè bonam, quæ inuenitur in corporibus quadratis, & $æ- pi$$imè (vt ait Galenus) in fo$$@ribus: aliam vero e$$e euexiam cũ hac additione Athleticam, quæ euexia e$t bona in $uo ge- nere, & non ab$olutè: $ic dicimus, medi- cinam bonam, venenum bonum, & Ethio- pem pulchrum: $ic dicimus, habitum athleticum e$$e bonum in $uo genere.

Tertia dubitatio oritur ex tex. Græco: quia Hippocrates videtur incidere in ma- nife$ti$$imam, tafologiam, ide$t in $uper- fluam verborum repetitionem: quia dicit ἐπ’ ἄκρον ἐυεξί{αι}, ide$t bonæ habitudines ad $ummũ: tamen $tatim $ubdit ἤν ἐν τῷ ἐ{σχ}κὰ- τῳ ἔωσιν ide$t $i extremo $int: $ed $ie e$t quod idem vid\~etur e$$e bonæ habitudines ad $ummum, & bonæ in extremo. Sine in- telligentia horum verborum Græcorum certè aphori$mus intelligi non pote$t.

Re$pondemus differ entiam e$$e inter ἐπ’ ἄκρον & ἐν τῷ ε{σχ}κάτῷ: quia quando ἐπι con$truitur cum accu$atiuo indicat mo- tum, & rem e$$e in fieri, & in via, & for- mam adhuc non e$$e acqui$itam. Præpo- $itio vero ἔν cum articulo τῷ $ignificat quietem, & rem definitam, & quæ iam deuenerit ad terminum ad quem, vltra- quem terminum non datur alius termi- nus.

Quod verò præpo$itio ἐν cum articulo. τῷ $ignificet vltimum terminum, $upra quem a$cendi non pote$t, confirmatur ex Ari$totele r. C{ae}li tex. 100. vbiappellat Deũ πᾶν τὸ πρῶτον cum articulo, ide$t illud ens omnino primum & τό ἀκροτατον, ide$t, illud $ummum, $upra quod nõ dantur alia entia.

Ecce quod Hippocrates in aphori$mo duo re$picit, primo illos qui non po$$unt in eodem $tatu permanere: $ecundo illos qui ad melius non po$$unt proficere.

Qui $unt illi, qui non po$$unt in eodem $tatu permanere? $ine dubio $unt illi qui habent plenitudinem ἐπ’ ἄκρον quæ ple- nitudo adhuc e$t in fieri.

Qui $unt illi, qui ad melius non po$$unt proficere? $unt qui habent plenitudinem ἐν τῷ ἐ{σχ}ἄτῳ, ide$t in vltimo termino. Hinc $i diceremus euexiæ, ide$t bonæ ha- bitudines peruenerunt ἐπ’ ἄκρον, ide$t ad $ummum: ergo in melius nõ pe$$unt pro- $icere, fal$a e$$et con$equentia: ratio e$t, qura inter plenitudinem quæ adhuc e$t in fieri, & plenitudinem, quæ e$t in vltimo termino non parua reperitur latitudo: A- thletæ enim qui habebant plenitudinem: ἐπ’ ἄκρον erant forti$$imi, & robu$ti$$imi, & per multos annos in Theatris $e exerce- bant: dum vero perueniebant ad illã ple- nitudinem, quæ erat ἐν τῶ ἐσχά@@ ide$t in Sanctor{ij} Commentaria vltimo termino, $tatim rumpebantur ve- næ, vel calor $uffocabatur, & derepentè ex humanis decedebant.

Hinc $i Hippocrates in aphori$mo non addidi$$et ἐν τῷ ἐ{σχ} άτω, eius argumentum fui$$et vani$$imũ: quia plenitudo æd $um- mum pote$t adhuc in melius proficere: $o- la enim plenitudo, quæ e$t ἐν τῷ ἐ{σχ}άτω ide$t in extremo, & in vltimo termino plenitudinis non pote$t in melius profice- re, & de hac intellex it Hippocrates.

Quarta dubitatio: Hippocrates in apho- ri$mo videtur $ibi contradicere: quia vo- cat habitum Athleticum, & ex alia parte dicit e$$e lubrı@um: non ne de ratione ha- bitus ex Ari$torele in prædicamento qua- litatis e$t vt $it $tabilis, & difficilis mura- tionis, & non lubricus?

Re$pond\~et omnes ex Galeno lib. de ali- mentis, habitum Athleticum vocari di- $po$itionem Athleticam, & non habitum: ita vr ab Hippocrate $umatur nomen ha- bitus communiter, & non propriè.

Non e$t admittenda hæc re$pon$io. Pri- mo: quia di$po$itio nullomodo pote$t vo- cari habitus: habitus tamen pote$t vocari di$po$itio.

Deinde i$tæ di$tinctiones communiter & propriè, latomodo, & $tricto modo non conueniunt in explicatione aphori$mo- rum Hippocratis, qui proprij$$imè locu- tus e$t, qui neque articulum propo$uit $ine my$terio: i$tæ di$tinctiones renera potius in$erumnt ad $ugam, & e$t cibus potius logicorum, vel quorundam mona- chorum, quam conueniant doctrinæ aphori$ticæ, & medicinæ, in qua agitur de vita con$ernanda, vel recuperanda.

Re$pondemus igitur nos, habitum A- thleticum, vel con$iderari, vt e$t habitus ἐν τῶ ε{σχ}ατω, & $ic e$t fallax & lubricus: quia Athletæ incipiunt amittere habi- tum. Quid $ignificat lubricus habitus? $igni$icat habitum ami$$um, & conuer$um in di$po$itionem $acilè mobilem: vel con$ideratur habitus Athleticus, qui per- uenerit ad $ummum, ide$t ἐω’ ἀκρον & talis habitus in Athleticis erat $tabilis, $patioque 10. annorum, & vltra perdu- rabat.

Re$tant duo de Athletis con$ideranda. Primum in quot pericula habitus Athle- ticus, qui e$t ἔν τῶ ἑ{σχ}άτω $olitus erat pro- labi: quia Hippocrates inquit, nimias re- pletiones e$$e periculo$as. Secundum cur Athletæ, cum $int $anguine re$erti$$imi, fame$cant & auidè comedant.

_QVÆST. 15._ Inquot pericula $olent incidere Athletæ.

QVo ad primum ex Hippocrate 4. de ratione victus, Athletæ in quatuor pericula magni momenti incidere $olebant: primum in venarum rupturam: Hippocrates enim 4. de ratione vic. & Galenus in hoc comm. & lib. debono cor- poris habitu a$$erunt, habitum Athleti- cum incidere in rupturam venarum pul- monis, thoracis, veliecoris. Oriba$ius hic loquens de Athletis habet hæc veiba „in his, aut venæ di$rumpuntur, aut arteriæ, aut $piritus vitalis, vel calor naturalis ex nimia con$tipatione extinguitur: $æpius in apoplexiam vidimus i$tos incidi$$e, & derepentè præfocatos defeci$$e.

Cur verò præcipuè venæ thoracis, pul- monis, vel iecoris rumpantur ob nimiam repletionem: tres $unt rationes.

Quarum prima e$t. quia dictæ venæ ha- bent tunicas tenuiores.

Secunda quia citius, & magis implen- tur, quamaliæ.

Tertia ratio e$t, quia in illis venis e$t maior copia calidi innati, vnde maiori quoque indigent euentatione: $ed quia contingit, quod in continua euentatione venarum $ibræ fiant magis tenues: ideo $unt magis obnoxiæ rupturæ.

Secundum periculum Athletæ e$t, quia facilè incidunt in va$orum interceptio- nes: vnde apneæ, aphoniæ, apoplexiæ, & mortes repentinæ $equuntur: cau$a vero horum accidentium e$t, quia $piritus vi- talis ob maximam $anguinis plenitudi- nem uon excurrit ad plexum mirabilem: vnde ce$$at $pirituum animalium genera- tio: vnde apoplexia, & mors.

Quod vero ob $anguinis plenitudinem $ieri po$$int apoplexiæ, & reliqua acci- dentia pater per ip$am practicam, quia in ip$a acce$$ione apoplexiæ à copia $an- In Tertium Aphori$mum. guinis, $ecta vena cubiti, apopletiei, vt vi- dimus, $tatim $anantur.

Ætius, & cel$us $ecant venam in acce$- $ione apoplexiæ: immo Gentilis non $o- lum in acce$$ione apoplexiæ factæ à $an- guinis copia, $ed etiam in acce$$ione ver- tiginis, $i $anguis copia peccet, vult e$$e $ecandam venam. Veh igitur his ægris, dum eorum medicus eligit po$t acce$$io- nem, $anguinem mittendum, quia in ip$a acce$$ione $æpè moriuntur: interdum enim remittunt phlebotomandum in era- $tinum, & in acce$$ione intereunt.

Po$tremò ip$e Hippocrates 4. acuto- rum comm. 24. animaduertit propter ve- narum interceptiones qua$dam fieri $uf- focationes ex $anguine: quo ca$u præci- pit Hippocrates loco citato, venam in cu- bito dextro e$$e $ecandam. Valeant igi- tur, qui in acce$$ione apoplexiæ vel apo- plexiæ ex $anguinis copia non admittunt venæ $ectionem.

Tertium periculum Athletarum e$t, dum incidunt in $uffocationes, quia ca- lor innatus $uffocatur eo modo, quo lu- cerna ab olei nimietate, & quo flamma in eucurbita, quæ quanto maior e$t, eo citius extin guitur. Parimodo sãguis quo copio- $ior e$t, eo citius calorem $uffocat, & $uf- focãdo cor, iecur, & cerebrum re$rigerat.

Quod probatur ex Galeno, & ex ip$a practica: ex Galeno 4. de ratione vic. comm. 23. vbi ait, dum præ nimia multi- rudine $anguinis calor $uffocatur, fiunt apoplexiæ, $yncopes cardiacæ, & aqua in- ter cutem: idque $æpè accidit ob men- $es, vel hæmorrhoidas $uppre$$as.

Probatur ex ip$a practica: quia reme- dia auferentia dictos affectus po$t factam euacuationem $unt calida. Hinc pro hac apoplexia iuuant peonia, grana paradi$i, quæ calida $unt: ip$um vero craneum à quadam proprietate iuuare videtur: pro hac $yncope po$t euacuationem iuuant oleum de corticibus citri, & lignum $a$$a- fras: Pro hydrope aqua centauri maio- ris, quæ videtur habere primas.

Quartum periculum e$t: dum Athletæ incidunt in totius ma$$æ $anguineæ pu- trefactionem ob prohibitam per$piratio- nem factam à, $anguinis multitudine: quo ca$u ob duas plenitudines laceratur cor- pus, nempe plenitudine quo ad va$a, & plenitudine quo ad vires; quæ di$tinctio e$t Galeni lib. de plenit. cap. 3. &. 2. de na- tura humana comm. 1. & alibi.

Plenitudo quoad va$a e$t re$pectu va- $orum: hæcque facilè intelligitur.

Plenitudo quo ad vires non $upponit humorum multitudinem, $ed humorum corruptellam, & cacochymiam, quæ ple- nitudo dicitur quo ad vires, quia vires fer- renon po$$unt illos prauos humores, licer e$$ent in pauca quantitate: ab i$tis vitibus corpus per$entitur maximè onero$um, & maximè plenum: ideo dicuntur pleni quo ad vires, $eu re$pectu virium. De hac plenitudine Hippocrates in hoc aphori$- mo non intellexit, $ed de illa quo ad va$a.

_QVÆST. 16._ Cur Athletæ fame$eant & auidè comedant.

QVo ad $ecundum nempè, cur Athle- tæ, quorum venæ $unt $anguine referti$$imæ, fame$cant, & auidè comedant. Pro intelligentia $ciendum ex Galeno 1. de $ymp. cau$is cap. 7. ad excitandam famem naturalem quinque con$pirare accidentia.

Quorum primum e$t priuatio alimen- ti partium exi$tentium $ub cute: loquens ibidem Galenus de hoc primo accidente habet hanc $ententiam „Vnumquod- que animal in ambi\~etem aerem digeritur per in$en$ibilem per$pirationem, que eua- cuatio, vt o$tendimus in $tatica no$tra, $o- let e$$e longè plenior, quam omnes eua- cuationes $en$ibiles $imul vnitæ.

Secundum accidens pro excitanda fa- me e$t $uctus $iue tractus: quia membra, quæ cuti $ub$ternuntur alimento priua- ta trahunt illud à vicinis venis, & hæ ab alijs quadam continuatione, donec tra- ctio perueniat ad ventriculi orificium, quod e$t vltimum.

Inde $tatim oritur tertium accidens, quod e$t quædam oris ventriculi diuul$io.

Quartum ex diuul$ione $en$us oris ventriculi $uboritur, merito neruorum ambientium os, qui procedunt à $exto parineruorum cerebri.

Sanctor{ij} Commentaria

Inde $tatim oritur quintum accidens, ide$t appetitus qui fit in cerebro: $i enim mens ægrotaret, animal non fame$ceret: nec doleret, licet alia quatuor ade$$ent ac- cidentia.

In $ame vero morbo$a, $icuti in bouli- mo, ide$t in fame bouina, & in $ame ca- nina non $eruatur i$te ordo: in boulimo omnes partes corporis $unt priuatæ ali- mento, trahunt à vicinis, & diuellunt os ventriculi: tamen deficit $en$us oris ven- triculi, vel ob refrigerationem, vel ob $e- mi paraly$im.

In fame canina è contra $it: quia ibi nulla e$t priuatio alimenti, nullus $uctus: $ed propter humorem frigidum, & aci- dum, & propter $en$um exqui$iti$$imum neruorum ambientium $tomachum fa- mes in$ignis excitatur: ideo eleganter di- cunt medici in boulino e$$e famem $ine appetitu: in fame verò canina e$$e appe- titum $ine fame.

His $uppo$itis quærendum e$t, qua ra- tione Athletæ fame$cant, & auidè come- dant, cum $int alimento referti$$imi, quod $ua præ$entia ce$$are $acit $uctum, diuui- $ionem, & reliqua accidentia famem effi- cientia iam $uperius propo$ita.

Re$ponder Bre$aulus in Athletis non $ieri famem ratione i$torum acciden- tium: $ed ratione melancholiæ à $plene tran$mi$$æ ad ventriculum: cirat Auicen- nam dicentem in prima primi melancho- liam excitare famem, $ed e$to melancho. liam habere hunc v$um, non proprerea arbitramur hanc e$$e dubij $olutionem. Deinde dicemus, appetitum Athletarum e$$e naturalem, & non caninum, & Athle- tas non e$$e melancholicos.

Leonardus Fuch$ius reprehendit Aui- cennam dicendo non inueniri in Galeno quod dicat, melancholiã excitare famem.

Fallitur quia, & Oddus, & Vale$ius colligit ex Galeno melancholiam natura- lem excitare famem: primo enim de $ymp. cau$is cap. 7. habet hæc verba „Immo- deratio $ucci frigidi excitat famem vitio- $am: inferunt ex his verbis, ergo mode- ratio $ucci frigidi excirabit famem natu- ralem: addunt, $ed melancholia naturalis e$t $uccus frigidus.

Præterea addimus nos alium Galeni locum clariorem lib. videlicet de plenit. cap. 11. vbi habet hanc $ententiam „ Quando lien ob imbecillitatem non ar- trahit humorem melancholicum, ille per vomitum interdum expellitur: addit: nonnulli ob hanc euacuationem $uppre$- $am mæ$titia melancholica vexantut: non- nulli cibos auidi$$imè concupi$cunt, id- que præcipuè $i excrementa melancholica $int valde acida. Ex hoc loco colligimus melancholiam $ecundam Galenum habe- re v$um excitandi appetitum.

Po$tremò Galenus 5. de V. P cap. 4. lo- quens de melancholia naturali dicit, ha- bere hunc v$um, vt promoueat actionem ventriculi, & valde iuuet coctionem: addi- mus, $ed $ic e$t quod inter actiones ventri- culi e$t etiam appetitus, ergo per ip$um Galenum melancholia excitabit fament.

Demum patet per ip$am practicam, me- lancholiam excitare appetitum: $iquidem illa quæ $ol\~et excitare famem ad tria capita reducuntur, videlicet ad ea quæ $opitum excitant appetitum, vt $unt acida, agre$ta, aliũ, $ynapi, dia$ynapi, $alita, na$turtium, & quæ ex his componuntur: vel ad ea, quæ roborant, vt $unt vinum ab$ynthite, piper garyophy lli: vel ad ea, quæ cogunt in ar- ctum os ventriculi, vt $unt aditringentia, & aqua frigida, vt docet Hippocrates 4. in $extum epid. tex. 20. vbi dicit „Aqua vo- rax: tunc $ic, $ed $ic e$t, quod melancholia e$t acida, & vt acida $opitum excitar appe- titum, vt a$tringens roborat, & cogit in arctum: & vt frigida reddit homines vo- races.

Sed quid quid $it de his, quæ excitant famem naturalem con$tanter a$$erimus in Athletis, appetitum e$$e naturalem, & non vitio$um à melancholia videlicet: ideo di- cimus, dubium propo$itum de Athletis adhuc e$$e in $uo robore: quia & appeti- tus illorum erat naturalis, & in ip$is nul- lus erat alimenti defectus.

Mar$ilius inquit Athletas habui$$e ap- petitum volupto$um, qui $equitur cibo- rum recordationem.

Neque rectè $anè re$pondet: quia re- quiritur cau$a excitans ip$am recordatio- nem, qua de$iciente recordatio ciborum In Tertium Aphori$mum. potius nau$eam, quam appetitum mouet.

Alteratio verò i$torum e$t veluti cæco- rum pugna: non enim intellexerunt vim verborum græcorum aphori$mi. Nos igitur re$pondemus, Athletas e$$e po$$e in duplici $tatu, vel ἐν τῷ έ{σχ}άτῳ vel $olum perueni$$e ἐπ’ ἄκρον: qua po$ita di$tinctio- ne dicemus Athletas ἐν τῷ ἐ{σχ}ἀτῳ non fa- me$cere: $ed $olum illos, qui peruenerunt ἐπ’ ἀκρον qui $unt forti$$imi: $untque cali- di & humidi, vt $ues: quo fit vt in ip$is validi$$imè omnia coquantur, & inde val- de fame$cant.

Non parua enim e$t latitudo inter ἐπ’ ἄκρον, & ἔν τῶ ἐ{σχ}άτῳ: quia illi qui per- ueniunt ad ἐπ’ ἄκρον adhuc $unt in mo- tu: illi verò qui $unt ἔν τῷ ἐ{σχ}άτῳ inci- piunt e$$e in quiete: quare ni$i illicò eua- cuentur, omnino quie$cunt ide$t moriun- tur: quia dum anima vegeratiua, $eu di$tri- butio alimenti & nutritio quie$cit, animal derepente moritur: hæc enim anima $em- per e$t in actu $ecundo, quo ablato ce$$at eius e$$e.

Hinc rectè a$$erit Philotheus, animæ ve- geratiuæ quierem mortem e$$e: animæ ta- men $en$itiuæ quietem e$$e ip$am vitam: quia $acultates animales per $omnum & quietem roborantur. Hinc Galenus 4. de V.P. non $ine ratione a$$imilauit ani- mam vegetatiuam beluæ, quæ $ine cogni- tione operatur, $ed $emper operatur.

Neque e$t dicendum, vt quidam dicũt, di$tributionem alim\~eti in Athletis ce$$are, quia m\~ebranõ po$$unt extendi: $i quidem e$tò, quod non po$$ent amplius extendi; dicimus quod nutritio, & alimenti di$tri- butio per$euerare pote$t, dũmodo ita con- $eruetur in$en$ibilis per$pitatio, vt pro- portionetur additioni: dum verò non proportionatur, & membra amplius non po$$unt extendi, ex nece$$itate vel calor natiuus ab alimento $uffocatur, vel ab ip- $o venæ tumpuntur, & $equitur mors.

Dicimus igitur, vt redeamus vnde di- gre$$i $umus, quod de ratione $amis natu- ralis $it defectus alimenti: quando verò Athletæ $unt in extremo plenitudinis, li- cet in eorum ventriculo e$$ent decem li- bræ melancholiæ dicimus, $tomachum tũc non po$$ecogi in arctum: & ni$i præce- dat $uctus, appetitum naturalem fieri nul- lo modo po$$e.

_Neque compre$$iones ad extremum ducen-_ _dæ;_ ide$t, non e$$e euacuandum v$que ad ξυμπτάσιας.

Leonicenus per $ympto$ias interpreta- tur compre$$iones. Quæ interpretatio e$t aliena, & à Græca dictione, & à veris me- dicinæ fundamentis. A Græca dictione, quia ξυμπτάσια e$t à verbo Græco συμ- πίπτω quod $ignificat con$ideo, vel $ub$i- deo, & non comprimo.

Interpretatio quoque Leoniceni e$t aliena à veris medicinæ fundamentis: quia $ympto$ia e$t quædam $pecies angu- $tiæ, quæ dicitur $ub$identia, & non compre$$io.

Angu$tia verò ex Galeno lib. de diff. mor- borum & alibi $ub $e continet $ex$pecies, nempè ob$tructionem, compre$$ionem, $ub$identiam, coale$centiam, occlu$io- nem, (quæ non ab humoribus, $ed à re $o- lida fit), & con$tipationem, quæ ex Gale- no 2. in primum epid. 7. e$t angu$tia mea- tuum in$en $ibilium, at que ex Galeno 11. meth. 4. fit à frigore externo, & vocatur den$itas (vt ait) meatuum in$en$ibilium: $tipatio dicitur ἄπο τ{οῦ} {στ}ύφειν quod $igni- ficat conden$are: ideo dum meatus in$en- $ibiles occluduntur dicuntur con$tipati: compre$$io ergo differt à $ub$identia: quia compre$$io fieri $olet à tumore, & inter- dum à nimia pinguedine comprimente.

Sub$identia verò ab his cau$is nullomo- do fieri pote$t: $ed fit, dum va$a $ub$ident, & flace$cunt: $ub$ident vero ex Galeno 3. de $ymp. cau$is $ecundo, vel quia con- trahuntur ora va$orum propter atro- phiam, vel contrahuntur propter refrige- rationem, vel pro pter mollitiem, vt acci- dit in crumena ære vacua.

Præterea probatur per ip$am practi- cam, compre$$ionem differre à $ub$iden- tia: quia remedia quæ iuuant pro aufe- renda compre$$ione, non iuuant, $ed po- rius nocent pro auferenda $ub$identia. Exempli cau$a chalybs præparatus in lie- nis tumoribus comprim\~eribus meatus ip- $ius lienis valde iuuat: habet tamen vim ad$tringendi, vt ob$eruatur in alui flu- xibus, & vt ad$tringens tollit fluxiones: Sanctor{ij} Commentaria quibus ademptis facilè humor fluxus ab- $umitur. Hinc Galenus 11. meth. 16. ani- maduertit in remedijs pro auferendis tu- moribus $plenis e$$e permi$cenda a$trin- gentia, vt auferatur fluxionis occa$io: qua adempta, quod reliquum e$t facilè re$ol- uitur: Hoc remedium a$tringens certènon $anaret $ub$identiam, $ed potius prohibe- ret, ne va$a iterum implerentur: quare maxima, & notabilis differentia e$t inter compre$$ionem, & $ub$identiam.

_Periculo$um enim_: $upple euacuare v$- que ad omnimodam $ub$identiam: quia omnimoda $ub$identia aditum alimenti ad cor intercludit, vnde $yncope, & apo- plexia. Hinc Galenus 12. meth. cap. 1. re- prehendit medicum quemdam quinqua- genarium dolore capitis in$igniter affe- ctum, qui $ibi ip$i venam incidens v$que ad $ub$identiam, viribus non valentibus, dolore $anatur: $ed impo$terum man$it decolor & imbecillis, inciditque in quam- dam atrophiam, vt vix ad pri$tinum $ta- rum rediret.

Ideo $ubdit Hippocrates e$$e enacuan- dum _Quatenus natura fert:_ Galenus per naturam 11. meth. 1. & lib. de curandi ra- tione per $. m. cap. 12. interpretatur vir- tutem vitalem; quæ ex ip$is pul$ibus præ- cipuè digno$citur.

Sexta dubiratio exoritur, quia quando Hippocrates inquit, e$$e euacuãdum qua- tenus natura fert, videtur de$umere quan titatem euacuationis à viribus: quod re- luctatur principijs meth. medendi: idque probatur hoc argumento. Quod non po- te$t indicare genus auxilij euacuatorij non pote$t indicare quantitatem, vel qua- litatem auxilij: $ed virtus non pote$t in- dicare genus auxilij: ergo non indicabit quantitatem, vel qualitatem auxilij: Ma- ior e$t Galeni lib. de opt. $ec. cap. 45. vbi probat contra methodicos, quod tempus morbi non pote$t indicare quantitatem vel qualitatem auxilij: quia tempus non pore$t indicare genus auxilij. Similiter robur non indicat genus auxilij euacuato- rij, ergo nec quantitatem auxilij indica- bit: $ic genus euacuationis indicabitur à genere repletionis, & $pecies euacuatio- nis à $pecie repletionis, & quantitas, & qualitas euacuation is indicabitur à quan- titate, & qualitate repletionis: minor e$t clari$$ima: quia $i robur indicaret eua- cuationem, vt dicit Galenus lib. de opt. $ect. 42. & in hoc loco, idem indicaret quoque in $anis.

Re$pondemus cum Galeno lib. de opt- $ect. cap. 22. robur non indicare reme- dium, $ed contraindicare, ide$t permitte- re quod e$t vtile, definiens enim conra- indicans dicit e$$e illud quod indicat vti- le permittendo. Hinc Galenus 9. meth. cap. 12. & 13. & lib. de curandi ratione per $ang. mis. 14. inquit tantum e$$e eua- cuandum quantum vires permittunt, & non quantum indicant, quia nihil indicãt.

Hinc quoque Galenus 7. meth. 6. vbilo- quitur de intemperie $icca ventriculi, di- cit, hanc intemperiem $emper e$$e iun- ctam cum virtute debili: ideo non per- mittere cibaria valde re$icientia.

Septima dubitatio: Hippocrates 2. de ratione vic. tex. 10. videtur de$umere quantitatem euacuationis à coloris mu- tatione: ergonon à natura: ergo Hip- pocrates non debebat dicere quatenus na- tura $ert: loco citato Hippocrates dicit, dum color $anguinis mutatur ad bonum, & rubrum colorem, $ignum e$t totum malum $anguinem e$$e euacuatum: $i$ten- damque tunc e$$e euacuationem.

Re$ponderar, colorem e$$e ramquam $ignum, & non ramquam indicans ip$am phlebotomiam. Pr{ae}terea $ignum indicãtis $anguinis euacuati, & non euacuandi- e$t $ignum fallax: quia aliquando in ma- gnis febribus $anguis qui euacuatur flori- dus e$t, & talis vt copiosè euacuatus au- ferre pote$t ip$am $ebrem. Quare in omni euacuatione & refectione meta quantita- tis e$t de$umenda à viribus, non quatenus $unt indicantes: $ed quatenus $unt per- mittentes: Quodnam vero $it illud quod venæ $ectionem indicat, paulo infra de- clarabitur.

Concludit Hippocrates in fine aphori$- mi extremas inanitiones, & extremas repletiones e$$e periculo$as. Primo hæc $ententia confirmatur ab Hippocrate aphori$mo 51. 2. $ec. vbi dicit „Pluri- mum atque repente euacuare, replere, ca- In Tertium Aphori$mum. lefacere, tefrigerate, vel quomodolibet corpus mouere, periculo$um: quia omne nimium e$t naturæ inimicum. Omne nimium e$t naturæ inimicum: quia bona ip$ius naturæ con$i$tunt in $ymetria, & quod e$t nimium $ymetriam tollit, vt in comm. præcipit Galenus.

Hinc medici officium e$t moderari, & non vincere, Hinc valeant $pagirici, qui remedijs validi$$imis t\~etant vincere, vin- cendo enim tollunt $ymettiam, & $æpè mi$etos ægrotantes ad necem v$que con- ducunt. Quare optimè Hippocrates & $umma cum ratione concludit, nimias euacuationes non $olum e$$e fallaces, $ed etiam periculo$as.

Præterea $i non licet repente totam aquam hydropicorum per paracente$im euacuare, quanto minus licebit extre- mam $anguinis euacuationem facere?

Similiter $i non licet totum pus alicu- ius magni ab$ce$$us euacuare, quod pus e$t toto genere præter naturam, quanto minus licebit $anguinem, qui e$t vi æ the$aurus, copio$i$$imè euacuare: nimia enim vacuitas, & immodica purgatio vel in tabem, vel in animi deliquia deducunt.

Cau$a vero cur euacuando totum pus alicuius ab$ce$$us, & totam aquam hydro- picotum ægri moriantur à Galeno 6. aphori$morum comm. 27. declaratur his ferè verbis „Aperiuntur ora arteria- rum, & $imulcum pure, vel aqua exhalant $piritus vitales magno cum naturæ in- commodo. Collige multo magis ip$os $piritus in $anguinis copio$i euacuatione, ob con$en$um venarum & arteriarum euacuari, & exhalare: Cur verò liceat ali- quando ex Hippocrate, aphori$mo 23. hu- ius $ec. euacuare v$que ad animi deli- quium infra declarabitur.

Octaua dubitatio: inquit Hippocrates & Galenus extremas euacuationes e$$e periculo$as: attamen aphori$mo 23. hu- ius $ec. laudat euacuationem v$que ad ani- mi deliquium: Galenus quoque in comm. a$$erit, in calidi$$imis febribus, & in ma- ximis inflammationibus, & vehementi$$i- mis doloribus euacuationem $anguinis v$que ad animi deliquium conuenire.

Re$pondet Bre$auolus, Hippocratem & Galenum lauda$$e eu acuationem $an- guinis v$que ad animi deliquium exclu- $iuè, & non inclu$iuè.

Fallitur: quia Galenus 1. aphori$. 23. 9. meth. 4. & lib. de curandi ratione per $ang. mi$$. iubet e$$e euacuandum $angui- nem v$que ad animi deliquium inclu$iuè: ibidem enim de$cribit animi linquentis accidentia: Similiter 9. meth. 4 citato proponit beneficia, quæ febricitantes col- ligunt ex animi deliquio: habetque hæc verba „Celerimè ex animi deliquio re- frigeratur totum corpus frebricitantis: nemo inuenire pote$t ip$is ægris, & natu- ræ iucundius, & vtilius remedium i$to. Deinde $ubdit, $uperuenit alui deiectio, aliquando bilis vomitio, $udores, & ma- dores totius corporis: $ed $ic e$t quod i$tæ $unt conditiones lipothymiæ, ide$t ani- mi deliquij inclu$iuè & non exclu$iuè.

Re$pondemus nos ad dubium: quan- do dixit Hippocrates, extremas euacua- tiones e$$e periculo$as, non intellexi$$e de corporibus quadratis, & ab$olutè robu- $tis, $ed de Athletis, quorum corpora non erant ab$olutè boni habitus, quia $anguis $uperabat aliorum humorum proportio- nem: virtus vitalis reuera $olum in illis hominibus e$t robu$ta, in quibus reperi- tur quatuor humorum $ymetria, & opti- ma partium commen$uratio, quæ omnia in Athletis deficiebant: pars enim $an- guinea, & pars carno$a $uperabant alio- rum humorum & aliarum partium pro- portionem.

Vel re$pondemus: in hoc aphori$mo per extremas euacuationes intelligere il- las, quæ deueniunt ad omnimodam va$o- rum $ub$identiam, vnde vt plurimum $yncopes, & mortes repentinæ $equun- tur: in aphori$mo verò 23. Hippocrates & Galenus in comm. intelligunt de eua- cuatione v$que ad lipothymiam, $ed non v$quead $yncopem: de qua euacuatione intelligit in hoc aphori$mo.

Maxima enim e$t differentia inter $yn- copem, & lipothymiam, vt colligitur ex 12. meth. cap. 12. vbi definit $yncopem, quod $it præceps omnium virium lap$us: lypothimia verò e$t ca$us virium, $ed non omniũ, pul$us enim non amittuntur, ne- Sanctor{ij} Commentaria que $en$us omninò auferuntur: à $yncope nunquam natura colligit aliquod bene- ficium, à lypothimia verò quamplurima.

Vel re$pondemus Hippocratem dice- re in aphori$mo, quod extremæ euacua- tiones $int σφαλερ{αὶ}, ide$t fallaces, ide$t quod aliquando $int malæ, & aliquando bonæ: dum verò Hippocrates vult intel- ligere aliquid e$$e periculo$um, non dicit σφαλερὸν $ed ἐπικίν{δι}νον: maxima e$t diffe- rentia inter fallax, & periculo$um, vt di- ctum e$t in primo aphori$mo.

Po$tremò Hippocrates colligit in $ine aphori$mi, repletiones nimias e$$e quo- que periculo$as, quod probatum e$t $upe- rius, quia omne nimium e$t naturæ inimi- cum. Idem confirmatur ex Hipocrate 2. acutorum tex. 31. vbi habentur hæc verba „Efficax argumentum e$t, quod maxim mutationes eorum, quæ citca naturam & habitum no$trum contingunt, maximè morbos pariant: quare, & maximæ eua- cuationes, & maximæ repletiones erunt fugieudæ.

_QVÆST. 17._ Quodnam $it illud quod indi- cat primo, & per $e venæ $ectionem.

QV{ae}ritur in fine i$tius aphori$mi, quod nam $ir illud indicans, quod primo & per $e indicet venæ $ectionem.

Dum dixit Hippocrates in Athletis eò v$que e$$e euacuãdum, donec natura fert propo$uit permittens videlicet virtutem vitalem validam, quæ$ola permittit vali- dã $anguinis euacuationem, $icuti medio- cris mediocrem, & debilis debilem: quod di$tinctè docet Galenus 9. meth. cap. 12. & 13. idem affirmat lib. de cur. ratione per $ang mi$$. cap. 14. Parimodo Galenus 7. meth. cap. 6. loquens de reficientibus inquit, intemperiem $iccam, quæ $emper iuncta e$t cum virtute debili, permittere debilia reficientia: quia virtus valida in- dicat valida reficientia, mediocris me- diocria, & debilis debilia.

Hic notatur error medicorũ triuialium qui in ægris debilibus $ol\~et confugere ad re$icientia valida, nempe ad contu$a ca- ponis, & alia id genus: quibus perin- de ac veneno ip$os ægros iugulant: nec viderunt Hippocratem & Galenum 2. de ratione vic. tex. com. 48. dicentes „Qui $unt debiles ob inanitionem va$orũ egent alimento: qui verò $unt debiles ob morbi vehementiam, vel dolores prægre$$os non egent alimento, $ed potius euacuatione.

Nec legerunt Galenum 1. aphori$mo- rum comm. 17. dicentem „Si vires $int debiles ob morbum, & non ob alimenti defectum parum, & $æpè alendum.

Quod vero vires debiles à valido ali- mento lædantur confirmat Galenus 7. meth. cap 6. loquens de vino pro debili- bus. ait vinum genero$um lædere vires debiles: quia $icuti virtus valida po$tu- lat valida reficientia, $ic debilis $olum de- bilia permittit.

Hic obiter damnantur plurimi medici, qui vires ægrorum valde debiles malua- tico refici po$$e arbitrantur. Hactenus de permittente.

Cæterum, quia Hippocrates nihil dixit de indicante venæ $ec. $ed $olum aliquid dixit de permittente: meritò ab Expo$i- toribus in hocloco tractatur, quodnam $it illud indicãs, quod primo & per $e indicet $anguinis euacuationem. Nos igitur pau- cis aliorum opiniones explicabimus, ea$- que ex vna parte confutabimus: ex alia $pero fore quod ex omnibus opinionibus aliquem fructum colligamus: quia ex illis intelligemus requi$ira in$eruientia pro facienda $anguin is euacuatione. Demum no$tram opinionem $ubnectemus.

Prima e$t opinio communis: defendi- turque à Ma$$aria lib. de $copis mittendi $anguinem, & à multis alijs ante illum, quod videlicet indicans proprium, & adæquatum $it magnitudo morbi.

Primum fundamentum pro hac opi- nione de$umitur ab Hippocrate 4. de ra- tione vic. in ac. tex. 19. vbi protulit hanc $ententiam „In acutis morbis $angui- nem detrahes, $i vehemens morbus vi- deatur, ætasque floruerit, & virium robur adfuerit. Miratur Galenus in comm. & 7. meth. 7. cur Hippocrates non colloca- uerit hanc $ententiam in aphori$morum numero, quia paucis verbis continet ma- gnam vim.

Secundum fundamentum pro hac opi- In Tertium Aphori$mum. nione de$umunt à Galeno 4. meth. 6. vbi dicit, quod magnitudo morbi aut præ$ens aut imminens, ætas florens, ac virium ro- bur indicent venæ $ectionem.

Quid verò intelligat Hippocrates per morbum magnum explicat Galenus 4. meth. 6. dicens, morbum magnum $u- mi tripliciter.

Primò dicitur morbus magnus ob af- flictæ partis præ$tantiam, veluti dum cor, iecur, cerebrum, & alia vi$cera principalia afflicta $unt, quæ licet leui affectu vexen- tur, affectus dicitur magnus, quo ca$u $an- guis mittendus e$t.

Secundò dicitur magnus morbus ob ca- coethiam ide$t ob malum morem, $icuti $unt febres malignæ: itaut $i e$$et hæc malignitas in paruo vlcere, aut vulnere, morbus e$$et vocandus magnus, & $an- guis e$$et mittendus.

Tertiò dicitur morbus magnus ob ma- gnitudinem affectus, $icuti $unt magna apo$temata, magna vlcera, & magna vul- nera, licet occupent partes ignobiles, & à vi$ceribus di$tantes.

Præterea datur quoque morbus ma- gnus ratione dignitatis, de quo nihil dixit Galenus loco citato: $icuti dum pa$$io y$terica fit à $emine corrupto, dicitur ma- gnus ratione dignitatis, vt animaduertit Galenus lib. 6. de loc. af. cap. 5. ad diffe- rentiam pa$$ionis y$tericæ, quæ à men- $truo corrupto fit, quæ non e$t magna ra- tione dignitatis.

Quintò datur morbus magnus ratione imbecillitatis virtutis non valentis vin- cere morbum, licet ex $e morbus non $it magnus: de hac magnitudine locutus e$t Galenus lib. de totius morbi temporibus cap. 4. itaut morbus magnus $umatur quinque modis. Tres $unt explicati à Galeno 4. meth. 6. quartus verò morbus magnus explicatur à Galeno 6. de loc. aff. 5. Quintus morbus magnus libro de to- tius morbi temporibus cap. 4.

Hic notatur Argenterij error, dum putat, Hippocratem per morbum ma- gnum $olum intellexi$$e morbos acuros.

Recedit à Galeni doctrina: atque expe- ri\~etiæ aduer$atur: recedit à Galeno quia 6. aphori$morum comm. 47. explicans aphori$mum Hippocratis, qui e$t „Qui- bus venæ $ectio prode$t, his verè vena $ecanda: mentionem facit de arthriti- de, cui morbo $æpè prode$t venæ $ectio, $ed $ic e$t, quod arthritis e$t morbus chro- nicus, & non acutus.

Aduer$atur experi\~etiæ, quia ven{ae} $ectio iuuat in quartanis, in de$tillationibus, & alijs morbis longis: quare per morbum magnum qui indicare pote$t venç $ectio- nem non intellexit $olum morbos acutos.

Opinio cõmunis, quod morbus magnus cum viriũ robore indicet venæ $ectionem nõ pote$t omninò infringi, quamuis reue- ra $it aliena à quæ$tione: quia quæ$tio e$t, quodnam $it proprium & adæquatum in- dicans venæ $ectionem.

Nos admittimus, magnitudinem mor- bi cum virium robore $emper indicare venæ $ectionem: $ed negamus, quod ve- næ $ectio primo & per $e à morbo magno $emper indicetur: quia multa $unt in phlebotomia, quæ non $unt remedia mor- bi magni, $icuti præbere motum $angui- ni, dum quiete peccat, eo tempore, quo nullus imminet morbus magnus. Pari- modo, dum volumus auferre faciei $erpi- ginem, quando nullus morbus magnus imminet. Similiter per phlebotomiam auferuntur faciei maculæ, quæ vocantur ba$ia mortuorum vel faciei rubor int\~e$us, quæ pertinent ad decorationem, & non ad morbum magnum.

Audio in Galia, fæminas pallidas exi$ti- mari pulchriotes: ibi vt fiant palidæ, iu- bent ip$æ, vt illis mittatur $anguis: quare multa facit phlebotomia, quæ à morbo magno non indicantur: concedimus igi- tur valere hanc: e$t morbus magnus cum virium robore, ergo $anguis mittendus: negamus tamen valere vice ver$a, nempe $anguis e$t mittendus: ergo e$t morbus: magaus.

Hæc igitur communis opinio reijcitur à Trintauelio, qui fuit ante Ma$$ariam & à multis alijs. Nos verò illam his quæ- tuor argumentis efficaci$$imis explodi- mus.

Primum argumentum e$t rale. Mor- bus magnus per $e indicat magnum reme- diura, $ed non omnia magna remedia, $ed Sanctor{ij} Commentaria magnum remedium curatorium, & non præ$eruatorium.

Præterea e$to, quod morbus magnus in- dicet magnum remedium ab$olutè, quid tum? Non ne magnum remedium æquè dicitur de purgatione, de venæ $ectione, de ve$icantibus, de v$tionibus, & de multis alijs? ergo morbus magnus neque indi- cabit per $e primo venæ $ectionem, neque remedia, quæ in ip$a venæ $ectione conti- nentur.

In$uper, $i quis diceret e$t, morbus ma- gnus, ergo $anguis e$t mittendus, efficeret argumentum à genere ad $peciem, vitio- $um quidem, quia faceret tran$itum à po- $itione con$equentis non conuertibilis ad po$itionem antecedentis, procederet que ex medio termino communiori, quam $it quæ$itum, $eu prædicatum conclu$ionis, quod in humana ratiocinatione non ha- bet locum.

Demum morbus magnus indicat reme- dium magnum curatorium, & non præ- $eruatorium: venæ $ectio e$t remedium præ$eruatorium, quia tollit cau$am.

Secundum argumentum: $i morbus ma- gnus indicaret per $e primo venæ $ectio- nem, $equeretur quod vnum vt vnum in- dicaret duo, ide$t quod magnus morbus indicaret magnum remedium, & $angui- nis mi$$ionem, quod quidem reluctatur rationi, Galeno & Ari$toteli.

Rationi, quia vnum contrarium vni tantum aduer$atur.

Galeno, quia 11. meth. cap. 13. inquit: vnum vt vnum indicare vnum, & nõ plu- ra: Immo $uffultus hoc principio compo- $uit totam medendi methodum: ac qui il- lud de$trueret, de$trueret methodum $eu totam medicinam therapeuticam: quæ ni- titur hoc principio, quod contraria con- trarijs cutentur: hac lege, quia vnum con- trarium vni aduer$atur, & non pluribus.

Ari$toreli quoque reluctantur, qui ni- xus hoc principio, quod vnum vniaduer- $etur, inuenit Cœlum e$$e quintam e$$en- tiam, vt colligitur ex tex. 10. primi de C{ae}- lo, vbi inquit, $i motus circularis conueni- ret per $e, & propriè igni, $equeretur, quod duo vni aduer$arentur, ide$t quod motus circularis ignis, & motus rectus $ur$um aduer$arentur motui recto gra- uium deor$um: inde concludit motũ cir- cularem pet$e primo conuenire C{ae}lo: ad- dit, cum motus immediatè proueniat à natura rei intrin$eca, motu$que circularis $it natura & $pecie diuer$us à motu recto, infert Ari$toteles, ergo natura C{ae}li erit quoque diuer$a $ecũdum e$$entiam à qua- tuor elementis: ideo dabitur quinta e$$en- tia. Ecce igitur quod qui negaret hoc prin- cipium, quod vnum tãrum vni aduer$etur de$trueret quintam e$$entiam, & per con- $equens totam fabricam librorũ de Cœlo.

Tertium argumentum de$umptum e$t à Galeno 9. meth. cap. 14. vbi dicit in di- ui$ione indicantium, & indicatorum non e$$e tran$eundum de genere morborum in genus cau$arum: addimus, $ed qui di- cunt morbum magnũ indicare mi$$ionem $anguinis tran$eunt de genere morborum in genus cau$arum, quod e$t vitium non ferendum: mi$$io enim $anguinis re$picit cau$am, quæ genere differt à morbo, $icuti morbus calidus indicat remedium curato- riũ, & non præ$eruatorium; remedia enim curatoria de$umuntur à morbo, præ$er- uatoria vero à cau$a.

Ecce igitur quod remedia $unt perqui- renda in eodem genere: quia contrarium vnius generis non pote$t e$$e contrarium alterius: hac ratione contrarium pro mor- bis calidis inuenitur in genere primarum qualitatum: contrarium $apori $al$o in- nenitur in genere $aporum, & non in ge- nere primarum qualitatum: contrarium nigredini inuenitur $olum in genere colo- rum: quia genera $unt impermi$cibilia, immo eriam illorum differentiæ $ubalter- næ. Hinc Ari$toteles 2. Po$t. text. 19. vult in perquirendo quod quid e$t faciendam e$$e diui$ionem in eodem genere, diui- dendo per contratias differentias v$que ad proprij$$imas.

Quartum argum\~etum, morbus magnus e$t differentia $ubalterna: mi$$io $angui- nis e$t quoddam aggregatum differentia- rum $pecificarum: $ed $ic e$t, quod ex Ga- leno 1. ad Glauc. cap. 1. in remedijs inuc- niendis, & in affectibus præter naturam procedendum e$t à generali$$imis diffe- rentijs ad $ubalternas, ac deinde à $ubal- In Tertium Aphori$mum. ternis ad $pecificas: quia illi qui per$i$tunt in $ubalternis, neutiquam $ciunt mederi.

Prætcrea committũt erratum circa vni- uer$ale attribuendo $uperiori quod cõue- nire debet inferiori, & $pecifico. Hinc qui dicunt, morbus e$t calidus, ergo frigiditas lactucæ iuuabit, peccant: non enim valet, quia calidum adhuc $ubdiuiditur in qua- tuor gradus; ideo Galenus 7. meth. vult. habet: remedium tantum e$$e, quantus e$t rece$$us à $tatu naturali: quia $i e$$et ma- ius introduceret contrarium morbum: $i vero minus non $u$$iceret. Hinc tertio de $imp. medicina cap. 12. habet hæc ver- ba „$i remedium e$t plus $tatim noce- bit: $i vero minus iuuabit quidem, non tamen $anabit: quare debet e$$eæquale.

His argum\~etis infringitur opinio mul- torum, qui torrente opinionis commu- nis abrepti in hanc $ententiam lap$i $unt.

Nos enim fatemur, morbum magnum cum virium robore $emper indicare venæ $ectionem, $ed non primo, & per $e, $eu conuertibiliter, & adæquatè, quia iam o$ten$um e$t fieri po$$e venæ $ectionem quando morbus magnus neque e$t præ- $ens, neque imminens.

Secunda opinio e$t Trincauelli, Salui $clani. & multorum dicentium plenitudi- nem, quæ excitat, vel excitare pote$t mor- bum magnũ primo & per $e indicare venæ $ectionem. Cõfirmãt $uam $ententiã ratio- ne, & auctoritate: ratione, quia plenitudo e$t contraria euacuationi $anguinis. Au- ctoritate, quia Hippocrates 2. $ec. aphori$- morum 22. habet hunc aphori$mum „ morbi qui ex repletione fiunt, euacuatione curantur; ergo plenitudo indi abit $an- guinis euacuationem.

Reijciuntur $ic: concedimus plenitu- dinem indicare $anguinis euacuationem: fed negamus, quod plenitudo indicet pri- mo & per $e. Primò probatur quia Ga lenns 9. meth. cap. 11. habet hæc verba „ Venæ $ectio vtilis e$t, vel quando $anguis non $etuat $uam qualitatem: vel quia nimia cre$cit multitudine: ecce quod præter plenitudinem, etiam mala quali- tas indicat venæ $ectonem: ergo plenitu- do non indicabit $anguinis euacuationem primo & per $e.

Secundò Auicennas 4. 1. doc. 5. cap. 20, habet hæc verba „vnu$qui$que phlebo- tometur, aut propter $anguinis multitu- diuem, aut propter malitiam, aut propter vtrumque: ergo non $ola plenitudo in- dicabit venæ $ectionem.

Tertiò Galenus lib. de ratione curandi per $ang. mi$$ionem cap. 9. inquit in mor- bo magno, quamuis nulla $it plenitudinis nota, venam e$$e $ecandam.

Quartò Galenus 5. meth. 14. propon it hos duos ca$us: Socratem, qui paucum, & Platonem qui multum $anguinem ha- bent: $ubdit $i Socrates, & Plato morbo magno vexarentur, vtrique e$$et mitten- dus $anguis: ergo $ecanda e$t etiam vena, quando non e$t plenitudo.

Nec valet, dum dicunt, plenitudinem du plicem e$$e, aliam totius, & aliam par- tis: quia hæc plenitudo partis in corpori- bus $anguine de$titutis e$t nimis meta- phorica, ne dicam chimerica, & ridicu- la, quia hac di$tinctione po$$et quoque defendi opinio Menodoti, qui dicebat, $yndromen phlethoricam indicare venæ $ectionem: Quoniam pro Menodoto po$- $emus dicere, $yndromen plethoricam duplicem e$$e, aliam totius, & aliam pat- tis: quia dum $anguis euacuatur, $altem in aliqua parte debet e$$e iu$to copio$ior, $ed hæc reluctantur Galeno.

Quo ad Trincauellium, concedimus & nos, plenitudinem indicare mi$$ionem $anguinis, $ed non per $e primo, itaut $an- guis mitti non po$$it, ni$i ad $it plenitudo.

Quo ad rationem, dum dicebat, pleni- tudinem $anguinis e$$e contrariam mi$- $ioni $anguinis.

Re$pondemus hæc duo videlicet pleni- tudinem, & mi$$ionem $anguinis non e$$e propria contraria: quia latius $e habet mi$$io $anguinis, quam plenirudo, quo- niam per mi$$ionem $anguinis non $olum euacuamus, $ed refrigeramus, reuellimus, deriuamus, deob$truimus, & multa aliæ facimus, quæ omnia indicata ide$t reme- dra delite$cuntin illa $anguinis mi$$ione à chirurgo facta, quæ reuera non e$t re- medium, $ed materia multorum reme- diorum, vel aggregatum multorum in- dicatorum.

Sanctor{ij} Commentaria

Tertia opinio fuit Horatij Eugenij pr{ae}- ce$$oris mei viri alioquin docti$$imi, qui dicebat, morbum magnum factum à $an- guinis plenitudine, vel à fluore indicare $anguinis mi$$ionem.

Hæc opinio e$t valde diminuta, quia in phlebotomia præter plenitudinem & fluorem $unt alia plura, vt diximus: qua- re hæc opinio tamquam diminuta relin- quitur.

Quarta opinio fuit Hieronymi ca- piuacei præceptoris no$tri, qui dicebat, vehemens peccarum $anguinis indicare primo & per $e $anguinis mi$$ionem: $ed vehemens peccatum $anguinis (ait) con$i- derari po$$e tribus modis videlicet, aut vehemens peccatum $ecundum formam aut $ecundum quantitatem, aut $ecun- dum motum. Addebat quod peccatum $anguinis $ecundum formam indicet eua- cuationem $anguinis eradicantem: pec- catum $ecundum quantitatem euacuatio- nem minorantem: $ecundum motum indicet euacuationem reuellentem.

Primò, hæc $ententia non accipitur, quia $anguis dum peccat $ecundum formam vires de$truuntur, quo ca$u purgandum potius e$$et, quam phlebotomandum.

Secundò dum $anguis peccat $ecundum formam ex $ententia Galeni 2. de cri$ibus cap. 12. & alibi: atque ex Auicenna, vbi agit de humoribus in prima primi, à putre dine corrumpitur: par$que tenuior verti- fut in bilem & cra$$a in melancholiam: ideò dum peccat $ecundum formam e$t purganda bilis, vel melancholia, & non phlebtomandum.

Tertiò fallitur, quia $anguis, dum quan- titate peccat, non $emper e$t minuendus: non ne $anguis peccat quantitate etiam quando e$t in$tò partior? Quis e$$et tam fatus, qui tunc $anguinem euacuaret?

Colligimus tamen ex Capiuaccei opi- nione hunc fructum, quod $anguis copia peccans $it minuendus, peccans motu re- uellendus quamuis hæc non indicent per $e primò.

Vetior opinio e$t Valle$ij libro 7. con- trouer$ia rum cap. 2. vbi dicit, venæ $ectio- nem non e$$e vnum remedium, $ed e$$e multorum remediorũ aggregatum, quod debet indicari ab aggregate multorum in- dicantium: Concludit, & rectè quidem, non dari vnicum affectum, qui per $e in- dicet venæ $ectionem.

Nos verò dicimus, indicans venæ $ectio- nem e$$e innominatum, quia & illud, quod prædicatur immediatè de plenitudine de fluore, de qualitate calida, de $anguine ob- $truente, de quiete peccãre, & de alijs qua- litatibus dicimus, hoc aggregatum care- re nomine: octo nos enumeramus indica- ta, quæ continentur in venæ $ectione.

Primum e$t eradicans.

Secundum e$t tollens plenitudinem.

Tertium e$t toll\~es malignã qualitatem.

Quartum e$t tollens calorem.

Quintum reuellens.

Sextum e$t deriuans.

Septimum e$t præbens motum $angui- ni quiete peccanti.

Octauum e$t de ob$truens, ni$i imme- diarè $altem mediatè.

Quare aggregatum horum indicato- rum, $iue remediorum, quæ colliguntur ex ip$a $anguinis euacuatione, non habet nomen: dum enim euacuatur $anguis, corpus refrigeratur. Præterea pote$t fieri humorum eradicatio, reuul$io, vel deri- uatio, meatuum apertio, vel dari pote$t motus $anguini, vel auferri aliqua ma- la qualitas in $anguine exi$tens: quo- pacto verò nominetur hoc aggregatum, ne$citur.

Quod verò in philo$ophia & medicina ${ae}pi$$imè in h{ae}c innominata incidamus, nos admonet Ari$toteles 1. po$t. cap. 5. vbi animaduertit, pr{ae}cipuum erratum circa vniuer$ale accidere, quãdo genus, de quo aliquid quæritur, e$t innominatum. Quis e$t ille, qui po$$et nominare genus pro- ximum, quod $olum conuenit equo & a$ino? Quis e$t ille, qui $ciret nomi- nare obiectum adæquatum vi$us, quod conuenit luci, & colori? idem de alijs propemodum infinitis dici pote$t.

In Quartum Aphori$mum. APHORIS. MVS QVARTVS.

_V_I_CTVS_ tenuis atque exqui$itus in morbis quidem longis $emper, in acutis vero, in qui- bus non conuenit, peri- culo$us. Etrur$us qui ad extremum deuenit tenuitatis, grauis e$t. Nam, & repletiones, quæ ad extremum de- ueniunt, graues $unt.

Vario modo connectitur hic aphori$- mus cum $uperiori.

Montanus connectir hoc modo: cum medicina curatrix triplici in$trumento perficiatur, videlicet chirurgico, pharma- ceutico, & diæterico, vt docet Cæl$us, & Galenus 1. de ratione vic. in ac. comm. 6. Cumigitur Hippocrates egerit in 2. apho- ti$mo de pharmacia, ide$t de euacuatione, quæ habetur per pharmacum: & in 3. de chirurgia, ide$t de euacuatione pertinente ad chirurgiam: meritò in hoc 4. aphori$- mo incipit agere de dıata v$que ad apho- ri$mum vige$imum exclu$iuè.

Hæc connexio non re$põdetijs, quæ di- cta $unt ab Hippocrate in aphori$m is de- claratis: quia in 2. aphori$mo locutus e$t de qualitate euacuationis in communi, nempè qualiter e$$e debeat, non $olum in pharmacia, $ed in chirurgia, & diæta: di- cimus & diæta, quia dicit „$ic & va$o- rum innanitio, quæ per diætam quoque $it. In tertio vero aphori$mo dat nor- mam circa nimias euacuationes $imiliter pertinentes ad pharmaciam, & chirur- giam: atque circa nimias refectiones, quæ certè $olum pertinent ad diætam, & non ad chirurgiam, vel pharmaciam: quare non incipit Hippocrates $olum in hoc 4. aphori$mo agere de diæta: cum egerit quoque in $ecundo & tertio: inci- pit tamen de diæta, $ed magis particula- tim faciens de in$a tractatum ita comple- tum, vt nihil de$iderari po$$it ab hoc aphori$mo v$que ad vige$imum exclu$i- uè: quia agit de quantitate, qualitate, de modo & tempore cibandi. Incipit di- $tinctius à diæta, tum quia ex Galeno lib. de medicamentis paratu facilit us in arte medica renet primum locum: tum quia acturus in fine i$tius particulæ de modo vtendi ip$a euacuatione non poterat ignorata victus ratione de hac re aliquid dicere.

In hoc aphori$mo agens de quantitate & qualitate victus incipit damnare tria errata, quæ committuntur in cibandis ægris, qui acuto morbo vexantur: quo- rum primum e$t, dum exhibent victum ex qui$itè tenuem, vbi non conuenit. Se- cundum dum exhibent victum extremè tenui$$imum, vbi non conuenit. Tertium dum exhibet victum cra$$um in acutis: itaut Hippocrates damnet in acutis vni- formem viuendi normam.

Similimodo Hippocrates 1. de ratione vic. in ac. tex. 13. damnat & reijcit illos, qui in omni morbo vtebantur vnica vi- uendi norma, pti$ana videlicet vel alio cibo: $icuti & nos valde damnamus no- $tratum plurimos, qui in omnibus febri- bus acutis, $int peracutæ exactè vel non exactè, vel acutæ exactè, vel non exactè, præbent ouum & panem excoctum, con- tu$a caponis, vel illud $tillatitium pullo- rum cra$$um & vi$co$um, quod vix in chronicis motbis conueniret: quæ errata quomodo, & quot intrerimant infra de- clarabitur. O$tendemus quod victus, qui in acutis non exactè conuenit, in perpe- racutis $it tamquam venenum.

Diuiditur hic aphori$mus in tres par- ticulas. In prima damnat illos, qui vtun- tur victu tenui & exqui$ito, $icuti e$t cre- mor pti$anæ, quem damnat in morbis longis, & in illis acutis, in quit us non conuenit: quia ex Hippocrate & Galeno cremor pti$anæ conuenit in acutis exactè, qui terminantur circa decimum quartum diem. Non conuenit verò in acutis ex decidentia, quorum terminus e$t quadra- ge$imus, vt docer Hippocrates 1. Pro- gno$t. 28. Neque conuenit in alijs morbis longis, ne que in peracutis exactè, qui ter- minantur in primo quaternione: quia in his ægri tractantur ieiunio: Neque in peracutis non exactè, qui terminantur in Sanctor{ij} Commentaria prima $eptimana; quia pro i$tis cremor pti$anæ e$$et cibus nimi plenus: Demum non conuenit in acutis non exactè, qui terminanrur 20. die; quia pro his e$$et cibus nimis tenuis: his enim conuenit tota pti$ana.

In $ecunda parte damnat victum ex- tremè tenuem, vbi videlicet non conue- nit: per extremè tenuem intelligit ieiu- nium, vt infra patebit.

In tertia parte damnat victum exactè cra$$um, qui in nullo morbo conuenit: itaut Hippocrates $emper ab$tinuerit ab extremis videlicet ab immodica repletio- ne, & immodica inanitione.

Ex his colligimus quantum errauerint The$alus, & Era$i$tratus, dum raprehen- debant Hippocratem (vt refert Galenus 1. de ratione vic. in ac. comm. 25.) The$a- lus dicebat, Hippocratem nimium reple- ui$$e ægros: $ed $i The$alus fui$$et ab Hip- pocrate ad cænam inuitatus, & illas epu- las præpara$$et, quas laudat in morbis pe- racutis exactè videlicet cibum extremè tenuem ide$t ieiunium, certè in$alutato ho$pite di$ce$$i$et.

Era$i$tratus dicebat Hippocrat\~e ægros neca$$e fame: $ed Era$i$tratus o$tendebat $e Hippocratem non legi$$e: quia Hip- pocrates, prout morbi erant magis vel minusacuti, maiorem, vel minorem ine- diam ob$eruandam docebat, licet incli- naret in ieiunium: vnde Galenus 1. acu- torum comm. 25. citato inquit, potius igno$cendum e$$e Era$i$trato, vt pore qui veri$imilia dicat, quam The$alo dicenti, Hippocratem ægros nimium repleui$$e.

Præterea Galenus maximè damnauit Petronam medicum, qui vt patet primo de ratione vic. in ac. 17. in febribus acutis concedebat carnem a$$atam, vinum ni- grum, & alios cibos, qui $olum homini- bus benè $anis conueniunt.

Parimodo eodem comm. 17. reprehen- dioillos medicos, qui ægros alliqiunt victu $uaui, & agunt (vt ait) malo dolo. Simi- liter no$tratum plurimı digni $unt repre- hen$ione, dum maximè recedunt à præ- ceptis Hippocratis in hoc ahori$mo tra- ditis allicientes ægrotantes victu $uaui, qui non conuenit: $icuti dum concedunt hepar pulorum a$$atum febricitantibus: perinde ac e$$ent Petronæ $ectatores.

Quo ad verbotum intelligentiam, dicit _victus_ vox græca e$t {δι}{αί}τ{αι}, nomen diætæ apud Hippocratem, & Galenum $umitur duobus modis, vel pro fonte diætetico, in quo continentur $ex cau$æ nonuarurales: quarum prima e$t Aer, $ecunda cibus & potus, tertia $omnus & vigilia, quarta motus & quies, quinta quæ excernuntur & retinentur, $exta animi pa$$iones: atque in hoc $en$u diæta $u mitur à Galeno tertio in tertium epid. 9. & in tertia parteartis med. lib. ad Tra$yb. 35. primo de ratio- ne vic. in ac. & alijs in locis. Vel $umitur nomen diætæ, pro vt $ignificat cibum, $icu- ti in hoc loco $umitur ab Hippocrate qu\~e cibum Galenus in comm. diuidit in $uas differentias, $ine quarum di$tincta cogni- tione ægri acuto morbo laborantes regi, & $anari non po$$unt.

Sed ante diui$ionem cibi, $ciendum e$t, cibum minui plus, minusve prout mor- bi $unt magis, vel minus acuti: quia ex Ga- leno 1. acutorum 44. morbus vt morbus non indicat cibum: Immo ex Hippocrate 7. aphor. 65. cibus febricitantibus morbus fit: & primo ad Glauc. 10. inquit Galenus, quod virtus quanto validior, tanto maius $it adhibendũ remedium, & tanto minus cibandũ: $ed quia $ine cibo ægri nõ po$$unt $u$tineri: ideo de differentijs ciborum, qui omnibus ægris conueniant, agendum e$t.

Galenus in comm. diuidit victũ $iue ci- bum in tres differ\~etias, in plenum medio- crem, & tenuem: deinde tenuem in qua- tuor differentias, nempe in exactè tenui$- $imum, in tenui$$imum, in exactè tenuem, & in tenuem non exactè. Plenus e$t victus vulgaris, qui con$i$tit in carne, onis, pi$ci- bus, & cæteris cibis, qui $anis conueniunt, hic $anorum cibus vocatur à Galeno in comm. augens vires; exhibetur magis vel minus plenus, prout vires $unt magis vel minus robu$tæ.

Mediocris victus con$i$tit in cibis li- quidis, & facilis concoctionis, vt $unt oua recentia, panis tritus excoctus, atque hic cibus mediocr is à Galeno vocatur cibus æquans, ide$t vires con$eruans, tales, quales erãt prius, cõuenit que corporibus neutris In Quartum Aphori$mum. vt $unt $enes, & conuale$centes, in morbis chicis, & in acutis ex decidentia, qui ex Galeno 2. de diebus decret. 12. vel $unt exaclè ex decidentia (Hi non excedunt quadrage$@mmum) vel non exactè ex deci- dentia, qut perueniunt ad $exage$imum His omnibus conuenit victus medioeris.

Hinc irridendi $unt illi medici, qui con- $ulunt viris benè $ants $olum victum me- diocrem, vt pote auiculas, oua recentia, panem tritum ex coctum, paruos pullos, & alia id genus, quæ debilibus $olum $unt proporionata: tandem per hunc victum natura vile$cit & vires quoque fati$cunt.

Tenuis verò cibus conuenit acutis mor- bis, & vocatur à Galeno victus minu\~es vi- res: in comm. habet hæc verba „In mor- bis longis $tudemus vires con$eruare: in acutis vero $atss e$t illas moderatè debi- litatas cõ$eruare: addit, quia $i illas volue- timus con$eruare, quales in prucipio acce- pimus, $ieret additio ad morbum. Idem te$tatur Galenus 4. meth. cap. 6. Cau$æ ve- ro, cur per alimentum fiat additio ad mor- bum, dua $unt: Prima quia natura per ci- bum à certamine diuertitur: Secunda quia excrementa cibi augent morbum.

Prima dubitatio Galenus in comm. in- quit, in acutis morbis alimentum debet e$$e minuens vires: $i minuens, quomodo vires $uperabunt morbum? non ne vires $unt illæ, quæ certant cummorbo, & mor- bum depellunt?

Re$pondemus alimentum minuens vi- res non e$$e minuens re$pectu morbi: quia minuendo vires cum pauco eibo, morbus citius $uperatur: dicitur verò minueus vi- res re$pectu virium.

Quod vero vires diminutæ per cibum po$$int e$$e validæ in relatione ad morbũ, patet ex Galeno 9. meth. cap. 4. dum in cutatione $ebris $ynochæ laudat venæ $a- ctionem v$que ad animi deliquium, quia po$t animi deliquium excitantur vomi- tus, alui deiectio, $udores & madores, & in de natura $e extollit, & quam citi$$imè morbum depellit: quo depul$o temporis momento vires recuperari incipiunt: ideo alimentum minuens vires non e$t mi- nuens re$pectu morbi.

Galenus in comm. diuidit victũ tenuem in quattuor differentias. Prima e$t victus extremè tenui$$imus, & e$t ieiuniũ, quod conuenit morbis, qui iudicantur ad $alu- tem primis quattuor diebus, $i vires vali- dæ $int. Idem dicit $ecundo de diebus de- cretorijs, cap. 12. atque i$ti morbi vocan- tur exactè peracuti, & à Barbaris Latinis per peracuti: tales $unt anginæ acuti$$imæ, febres maligni$$imæ & pe$til\~eres, quæ tra- ctantur victu extremè tenui$$imo, ieiunio videlicet: ieiunium vocabant victum ex- tremè renui$$imum, quia in ieiunio vi- uens nutritur pituita, quæ dicitur victus extremè tenui$$imus.

His temporibus neque audemus $patio quatuor dierum ægros robu$tos tractare ieiunio, vt tractabat Hippocrates, tanto minus debiles: quia $i debiles $patio trium vel quatuor dierum tractarentur ieiunio, antequam morbus in vigore con$i$teret, obirent: ideo non $emper ob$eruanda e$t tam rigida viuendi ratio, vt ægrotantes morbo per peracuto correpti $ine vllo ci- bo & potu $patio trium vel quatuor die- rum relinquantur: facienda enim e$t di- $tinctio temporis, ætatis, regionis, & con- $uetudinis, vt bene videamus quinam $int illi, qui ferre, vel non ferre ieiunium po$- $unt: quod præceptum reliquit Hippo- crates 17. aphori$mo huius $ectionis, dum præcipit, condonandum e$$e aliquid tem- pori, regioni, ætati, & con$uerudini.

Non parua $anè e$t differentia inter hæc & Hippocratis tempora. Dum Hippo- crates 6. aphori$morum 28. ait, Eunuchos non labotare podagra, Galenus in comm. reddit hanc rationem: quia tempore Hip- pocratis Eunuchi erant temperatiores no- $tris, & Galeni temporibus, in quibus ho- mines magna ex parte erant, & $unt in- temperatiores, & debiliores: ideo nos lo- co ieiunij concedimus iu$culum paruæ pu- læ ad duos vel tres cyathos diei $patio, vel tantundem mul$æ.

In peracutis verò, qui terminantur in fine primæ $eptimanæ, concedimus cre- morem pri$$anæ. In acutis exactè, qui rer- minari, $olent in fine $ecundæ $eptimanæ, totam pti$$anam.

In acutis non exactè, quorum terminus e$t vige$imus concedimus ouum vel aui- Sanctor{ij} Commentaria culam montanam, vel pulpam parui puli cum pti$$anæ cremore bis in die: Gali verò qui quater in die edunt, quater quo- que alendi, ni$i morbus valde prohibeat: Seruandæ enim $unt, quantum po$$umus, con$uetudines: ideo Hippocrates & Gale- nus 2. de ratione vic. 23. dicunt „Ter in die repleri nihil mali, $i fuerint a$$ueti.

Parimodo in$picien dæ $unt ætates, tem- pora, & con$uetudines particulares: qui- dam enim ieiunio $unt a$$ueti, quidam omnino in$oliti $unt: atque vt $ummatim dicam, quida ieiunium ferre, & quida fer- re non po$$unt.

Secunda differentia e$t victus tenui$$i- mus, $ed non extremè tenui$$imus, at que ex Hippocrate hic victus e$t ip$a mul$a, quæ vocatur mellicraton, conuenitque morbis peracutis non exactè, qui termi- nantur in $ecundo quaternione, videlicet in fine primæ $eptimanæ. Admonet Ga- lenus in comm. $i in his morbis peracu- tis, viribus non fidamus, $ucco pti$$anæ lo- co mul$æ vtendum: quare in$picere opor- ter ip$as vires, quia in ægris robu$tis pro- po$ita præcepta ob$eruantur: in debilibus nequaquam.

Tertia differentia e$t victus exqui$itè tenuis, & e$t cremor pti$$anæ, qui conue- nit acutis exactè, quorum terminus e$t decimusquartus dies, vt docet Hippocra- tes 2. aphori$morum 23. $ed hac lege, & vt vires $int validæ, & vt benè videamus, an in exactè acutis $it aliquis affectus, qui pro- hibeat ip$um cibum, $icuti animaduertit Hippocrates & Galenus 1. de ratione vic. 33. in pleuritide vbi dicit „Si pti$$anam dederis pleuritico, antequam $oluatur do- lor, ægrum $anguinis euacuatione, vel al- ui $ubductione iugulabis: quia dolor, & deinde inflammatio augebitur, vnde mors.

Quarta differentia e$t victus tenuis non exqui$itè, $icut e$t tota pti$$ana, quæ con- nenit morbis acutis non exactè: quorum terminus e$t vige$imus, vt docet Galenus 2. de diebus decretorijs vltimo, & alibi. Morbis verò chronicis conuenit panis tri- tus excoctus & alia fercula mediocria.

_QVÆST. 18._ Quomodo in principio mor- borum acutorum po$$it præuideri, quo die morbus $it terminatur{us}.

SEd antequam alia verba aphori$mi de- claremus, tria occutrunt con$ideran- da. Primum quomodo in principio mor- borum acutorum po$$it præcogno$ci, an morbus $it terminaturus in primo, vel $e- cundo quaternione, vel in $ecunda $epti- mana. Hoc certè ni$i præcogno$eatur, $u- perflua redditur hæc de ciborum differen- tijs cognitio. Hinc Galenus 3. de cri$i- bus cap. 5. tenet, in nulla re adeo e$$e me- dicum exercendum, quam in vigoris, vel $tatus morbi præcognitione: quia vigor $eu $tatus morbi e$t norma diætandi: non præcognito $tatu, vel vıgore futuro, quo- pacto $int cibandi ægri, omninò ne$citur.

Secundum, quod e$t con$iderandum pro intellig\~etia aphori$mi, e$t, an cibus tenui$- $imus copio$us, po$$it dici plenus, vel pau- citas pleni po$$it dici tenui$$imus. Occa- $io i$tius quæ$tionis e$t Galenus in comm. qui inquit „Pti$$ana hordeacea $ua na- tura non e$t exqui$itè tenuis, ni$i ca$u quo pauca $umatur.

Tertium erit de conditionibus morbo- rum acutorum: quia & Galenus vide- tur varius, & Auctores inter $e $unt di- $cordes.

Quantum attinet ad primum, quomo- do $cilicet primis diebus po$$it præcogno- $ci, an morbi $int perperacuti, vel peracu- ti, vel acuti exactè, vel acuti non exactè, $eu quo tempore, & quo die $int termina- turi, Nos non inuenimus Auctores, qui di$tinctè $crip$erint de hac re tanti mo- menti: dicimus tanti momenti: quia hac re non intellecta, Hippocratis doctrina re- ditur omninò $uperflua. Dicimus tamen hæc omnia colligi po$$e ex hi$torijs ægro- rum Hippocratis.

Primo ex hi$toria Phili$ci colligitur quando morbus e$t terminaturus in fine primæ $eptimanæ: Galenus enim in cõm. protulit hanc $ententiam „Quando $ymptomata graui$$ima apparent tertio vel quarto die, morbum illum termina- turum ad $alutem, vel mortem in $ecundo quaternione, ide$t circa $eptimum diem.

In Quartum Aphori$mum.

Phili$cus in 3. & 4. die habuit $ympto- mata graui$$ima & lethalia, nempe vri- nas nigras, quæ mortem protendebant. Non erat verendum de morte in quarto, quia $igna lethalia cæperant apparere in quarto: neque erat verendum de morte in quinto: quia exacerbationes in die pari ob$eruabantur: acceptum enim e$t in me- dicina ab omnibus, quod ægrotantes $em- per iudicentur in die maioris exacerba- tionis. Neque v$que ad octauum Phili- $cus poterat excurrere, quia octau us e$t vltra $ecundum quaternionem: ergo de- bebat mori in $exta die: quia ob$eruatum e$t à Galeno (vt refert in hac hi$toria) quod vbi tertius vel quartus dies habet graui$$ima $ymptomata iudicium ad $alu- tem, vel mortem expectandum e$$e in $e- cundo quaternione.

Ex hoc ca$u Phili$ci duo colligimus præcepta: alterum quod vbi tertius, vel quartus dies habet $ymptomata graui$- $$ima, morbum e$$e peracutum non exa- ctè & terminatum iti circa finem primæ $eptimanæ, vel ad mortem, vel ad $alutem.

Alterum præceptum, $i exacerbationes fiant maiores in die pari: iudicium in die pati expectandum e$$e: $i maiores $iant in die impari; in impari. In Phili$co quar- tus dies fuit maioris afflictionis, quã ter- tius: ideo obijt in $exto, & non in $eptimo.

Era$inus in $ecundo & tertio die appa- rentibus vrinis nigris valde delirauit: ob hanc rationem debebat iudicari in quar- to: quia lethales exacerbationes $ecunda die apparuerunt: obijt tamen in quinta: Galenus reddit rationem, cur obierit in quinta die, dicens, quia primum diem habuit quietum.

Ex hoc ca$u Era$ini duo noranda $unt: primum exacerbationes graui$$imas in $e- cunda die indicare morbum perperacu- tum, ide$t peracutum exactè, ide$t termi- natum iri in quarta, vel quinta. quia rahs e$t perperacutorũ terminua, $icutio$ten- $um e$t ex Hippocrate & Galeno: $ecun- dum e$t notandum: $i prima dies $it quie- ta, vel non enumerati, vel iudicium de- ferendum e$$e ad diem $equentem, videli- cet ad quintum, in quo mortuus e$t.

In vxore Dromedæ grauia $ymptoma- ta, videlicet $udores frigidi apparuerunt in tertio: ergo mors circa $inem primæ $eptimanæ: cur? quia $udores frigidi in tertio non indicant morbum perperacu- t $i, cuius terminus e$t quartus, vel quintus dies: ergo non erat mors expectanda in fine primi quaternionis: quia non in $e- cundo die apparuerunt lethalia $ympto- mata, $ed in tertio die, qui e$t index $e- cundi quaternionis: ergo iudicium erat expectandum vel in quinta, vel $exta, vel $eptima. Non in quinta, quia quinta per- tinet ad perperacutos. Non in $eptima, quia exacerbationes grauiores fuerunt in quarto, videlicet $tillæ meri præter alia $ymptomata: ergo in $exto, in quo mori- tur, erat expectandum iudicium ad mor- tem.

In adole$cente decumbente in foro mendacium ait in tertio & quarto die fui$$e grauia $ymptomata: ergo morbus peracutus: ergo circa finem primæ $epti- manæ iudicium: $ed quia in tertio partes extremæ apparuerunt liuidæ, & vrina ni- gra: ideo mors vel in quinto, vel in $epti- mo, vel in $exto; non in quinto, tum quia erat adole$cens robu$tus: tum quia dies quintus e$t terminus perperacutorum, & non peracutorum: non in $exto, quia $igna mortalia apparuerunt in tertio: ergo in $eptimo. Non eua $it, quia liuiditas par- tium extremarum, vt docet Galenus in hac hi$toria, alterum de duobus $ignifi- cat, vel emori natiuum calorem, vel vi- $cerum apo$tema, quæ $unt in$uperabilia.

In Sileno die tertio apparuerunt exa- cerbationes, & vrinæ nigræ: ergo Sile- ni morbus e$t peracutus non exactè: er- go iudicium expectandum in fine pri- mæ $eptimanæ: non in $exto die: $ed in $eptimo, quia in tertio fuerunt exacerba- tiones lethales: $ed quia in quinto die ha- buit multas deiectiones meras, protra- ctum $uit iudicium ad nonum: $ed quia in octaua die eruperunt papulæ, ide$t pe- ticulæ, iudicium delatum e$t ad diem vn- decimum, quo die dece$$it.

Colliige ex hoc ca$u, & vires robu$tas, & motus $ymptomaticos protrahere in longum iudicium, $icuti in hoc ca$u ani- maduertit Galenus, qui præterea ob$erua- Sanctor{ij} Commentaria nit motus $ymptomaticos interdum idua- re, quatenus participant imperfectam cri$im. Notandum illos motus $ympto- maticos aliqua ex parte iuuare, qui vo- cantur $ymptomatici ratione temporis, & non ratione exeuntis: ratione tempo- ris $unt, quando in principio morbi bi- lio$i, fluor bilio$us ob$eruatur: $i vero in morbo bilio$o fluxio e$$et pituito$a, vel melancholica, e$$et excretio $ymptomati- ca ratione excuntis, quæ $emper nocet, & nunquam iuuat.

In Horophonte adolo$cente robu$ti$$i- mo in quarto apparuerunt vrinæ nigræ, & extrema frigida, & in quinto fæces ni- græ, atque in eodem die omnia fuerunt exacerbata cu $ignis lethalibus, quæ reue- ra o$tendebant moriturum in $eptima: $ed quia in quinto lien cæpit intume$cere, & magnam partem prauorum humorũ reci- pere: ideo neque in $eptimo, neque in nono obijt: quia (vt animaduertit Galenus) pra- ui humores in octaua die in vtramque ti- biam confluxi $unt: non in vndecima quia in noua dies $udauit, & $udores in die impari $emper boni: ergo debebat termi- nari, & iudicari ad $alutem quartadecima die: $ed quia vna pars prauorum humo- rum confluxa erat in vtramque tibiam, & alia pars relıcta fuit in venis: ideo totid\~e relinquebantur dies pro ab$oluenda illo- rum coctione: ergo vel in decima$exta vel decima$eptima, vel decimaoctaua, vel deci- manona, vel vıge$ima erat iudicãdus: non erat expectandum iudicium ın decıma$ex- ta vel decima octaua, vel vige$ima, quia exacerbationes maiores fuerunt in die im- pari: non in decimanona: quia nunquam aliquis ex putrida febre mortuus e$t, vel $a- natus in decimanona vt Hippocrates & Galenus ob$eruarunt in filia Eurianactis, quæ licet mortua $it decimanona, inquit Galenus in comm. illius hi$toriæ nõ obij$@e obillum morbum, $ed ob de$tillationem, & rabem, qui duo affectus, vt ait ordinem oriticorum dierum peruertunt: quare Ho- rophons $uit iudicatus ad $alutem die de- cima$eptima.

Quem ca$um miratus Galenus dicit Ho- rophontem fui$$e $anatum præter ratio- nem, & ob maximum robur: habuit enim varia $igna letbalia, nempè extrema frigi- da, vrinas, & f{ae}ces nigras, & $urditatem po$tquã $ucci bilio$i$$imt fuerunt repre$$i.

Ex hoc ca$u colligimus, morbos $ua na- tura peracutos ob robur paulatim $ubire formam acutorum non exactè: tuncque hoc fieri; quando ad$unt hæc duo, nempe robur virium, & motus $ymptomatici ra- tione temporis mixti cum criticis: quæ duæ conditiones $unt in cau$a, vt non $o- lum iudiciũ ad mortem, vel in aliud rem- pus protrahatur, vt dictum e$t de Sileno, $ed etiam vt morbi $ua natura morrales terminentur ad $alutem, vt in Horo- phonte.

Hinc experientia patet, quod $igna mor- talia tum ob robur, tum ob motus $ym- ptomaticos mixtos cum criticis po$$int e$- $e fallacia, & nihil mali indicent.

Colligimus tamen ex propo$itis hi$to- rijs, & ex alijs ab Hippocrate narratis, vt plurimum in morbi initio, qui $int morbi perperacuti, qui peracuti, qui acuti exa- ctè, & inde quis victus conuenire debeat in principio morbi, quo non præcognito de norma di{ae}tandi in acutis iacta e$t alea.

Primum colligimus, morbum fore per- peracutum, & agrum ieiunio tractãdum, $i graui$$ima $ymptomata in primo vel $e- cundo die appareant, vt in ca$u Phreneti- ci, qui tertio die mortuus e$t. Idem col- ligimus in ca$u Era$ini, qui mortuus e$t die quinta & non quarta: quia in quit Ga- lenus primum diem $ui$$e quietum: in hoc ca$u in $ecundo die tutius præuidere po$$umus terminum perperacutorũ, quam in primo: $icuti cõfirmat Galenus 8. meth. cap. 3. his verbis „Ego verò nec in om- nibus ægrotantibus fateor exactè me $ci- re in primo die affectum: ergo in $e- cundo die turius præuidebimus & affe- ctum, & vigorem.

Secũdum præceptũ, quod ex propo$itis hi$torijs colligi pote$t, e$t quod graui$$ima $ymptomata in tertio & quarto indicent morbum e$$e peracutum non exactè: il- lum que iri iudicatum in fine primæ $epti- manæ, vt contingit Phili$co, Vxori Dro- medæ, & Adole$centi decumbenti in $oro mendacium: ho$que morbos tractari mel- licrato, vel iu$culo paruæ pullæ: quia ægris In Quartum Aphori$mum. no$tratibus $olum mellicratum reuera $uf- ficere non pote$t.

Tertium $i exacerbationes $int maiores in die pari: in pari ægrum iudicatum iri ex Hippocrate dicendum e$t; quare ex his non $olum colligimus in qua $eptimana $it terminaturus morbus, $ed etiam quo die.

Quartum præceptum e$t, quod robur, & motus $ymptomatici po$$int in lon- gum protrahere morbum, qui $ua natura $it breuis, atque ob robur morbus mutet formam, videlicet, vt ex peracuto fiat acu- tus, vt contingit Horophonti, qui mor- bo peracuto correptus ob robur in cidit in acutum ad $alutem tandem termina- tum.

Quintum $i tertio die appareant $igna lethalia, corpore exi$tente robu$to, nul- lomodo $equitur mors die quinta, $ed iu- dicium potrahi pote$t ad $eptimum, vt contigit Adole$centi decumbenti in fo- ro mendacium, qui in tertio habuit ex- tremal iuida, quod e$t $ignum omninò exitio$um, & indicans moriturum in quinta: tamen ob robur mortus e$t in $eptima.

Sextum præceptum e$t, quod nemo in- dicetur ad mortem, vel ad $alutem die de- cimanona: ac licet filia Eurianactis decima noua fuerit iudicara, id eueni$$e (Galenus docet) propter de$tillationem & tabem, qui affectus peruertere $olent criticorum diem ordinem.

Deinde habemus decem $igna indicãtia morbos longos, vel breues, quæ de$umun- tur ab ip$o Galeno 2. de differ\~etijs feb. vn- decimo, $ecundo de cri$ibus vndecimo, & $ecundo præ$ag. comm. 28.

Primum $ignum morbi longi de$umi- tur ab humorum copia.

Secundum à lentore.

Tertium à cra$$itie.

Quartum à virtutis imbecillitate.

Quintum ab angu$tia meatuum.

Sextum à loco affecto: $icuti $i lien e$$ affectus, morbus longus erit.

Septimum ab erratis commi$$is.

Octauum à temperatura, quia frigida longum: calida breuem indicat morbum.

Nonum ab ætate; $enes enim longum, iuuenes breuem.

Decimum ab anni tem pore, autumnus & hiems longum pollicentur morbum: æ$tas vero & vet breuem, quia oppo$ito- rum eadem e$t di$ciplina. Ex aliquo- rum $ignorum $yndrome poffumus colli- gere longitudinem, vel brenitatem morbi

Deinde morbi breuitatem, vel longitu- dinem colligimus à $ex rebus nõ naturali- bus, vt pote ab aere cra$$o, vel frigido lon- gus morbus $it: à tenui breuis: à cibis mul- tis, cra$$is, & frigidis oritur morbus lõgus à tenuibus breuis: $omnus lõgus morbum longum, vigilia verò breuem facit: motus breuem, quies nimia lõgum, animi pa$$io- nes, vt mæror & me$titia longum, ira breuem præo$tendunt.

Præterea, vt di$tinctius omnia declar\~e tur Galenus 2. præ$ag. comm. 28. dicit fe- brem e$$e longam ob tres cau$as, videlicet vel ob particulam aliquam corporis malè affectam, vel ob errores comi$$os: vel ob humores cra$$os, & vi$cidos.

Libro vero 2. de cri$ib. 11. dicit, fieri lõ- gos, vel breues ob quatuor cau$as, quæ de- pendent, vel à loco, vel à materia, vel ab affectu præter natura, vel à facultare. Se- cũdo vero de differentijs febrium vndeci- mo dicit fieri longos ob quatuor caufas, nempe vel ob materiæ multitudinem, vel ob cra$$itiem, vel ob imbecillitatem, vel ob angu$tiam.

_QVÆST. 19._ An cibus multus tenuis $it ple- nus, & an paucus plenus di ci po$$it tenuis.

QVæritur, an cibus tenui$$imus copio- sè $umptus videlicet cum appetitu $it victus plenus, & an paucitas ple- ni po$$it dici tenui$$imus, veluti $i quis drachmam tantũmodo porcinæ carnis in c{ae}na $umeret & nihil aliud; quæri $olet an dici po$$it victus tenui$$imus.

Ex vna parte Galenus in cõm. huius a- phori$mi vult, quod tota pti$$ana hordea- cea, $i pauca $umatur, $it cibus tenuis ex- qui$itè. Ex hac auctoritate plurimi col- ligunt, quantitatem ciborum mutare vi- ctus differentiam: itaut dicant, pau xillum victus pleni e$$e tenui$$imum, & tenui$$i- mum copio$um e$$e victum plenum.

Sanctor{ij} Commentaria

Ex alia parte nos auctoritate, & ex- perientia $uffulti oppo$itum $u$tinemus: auctoritate Galeni 8. meth. 2. & 3. de fa- cul. nat. 4. afferentis, cibum plenum in quauis minima quantitate non gerere vi- cem tenuis cibi: quia 8. meth. citato ha- bet hæc verba „In pane, ouo, & carne e$$e duas partes, videlicet vtilem, & inuti- lem: vtilem (inquit) plurimum nutrire, & in ventriculo febricitantium cum diffi- cultate concoqui: atque dum coquitur, deinde in venis coctionem non ab$olui: reddit rationem, quia pars vtilis panis, oui, & carnis in febricitantibus inflam- matur, & aduritur: inutilem verò excre- mento$am, ait, nõ e$le frigidam, & humi- dam, $ed acrem, mordacem medicamento- $am, & exitio$am: quare inquit pro fe- bricitantibus e$$e eligendum alimentum frigidum & humidum, vt e$t pti$$ana, & non oleo$um, & pingue.

Valeant igitur qui in febribus acutis præbent oua, catnes, & panem.

Præterea concludimus, quod necouum, nec quarta oui pars a$$umpta $it victus ita tenuis, $icuti $unt quatuor libræ pti$$anæ collatæ. Immo ex ip$o Galeno 3. de facul. nat 4. colligimus, difficilius concoquı in ventriculo febricitantium quartam par- tem oui, quam integrum ouum: quia vi- ctus non coquitur, ni$i ventriculus illum amplectatur: $ed $ic e$t, quod ventriculus non pote$t amplecti minimam oui por- tionem, quo fit vt relin quantur $patia ma- nia inter cıbum, & ventriculum: quibus relictis, cıbus in ventriculo manet crudus.

Quod verò citius concoquatur pti$$ana ad duas vel tres libras, quam ouum, & ci- tius dıgeratur quarta pars oui, quam in- tegrum ouum, confirmatur experientia: quia $i in alembice e$$ent duæ libræ cre- moris pti$$anæ facillimè in$tillari po$$ent: $i verò in eodem va$e pro in$tillatione po- neretur ouum, difficilis e$$et in$tillatio, & $i quarta pars oui difficilior: quia ante- quam in vapores e$$et conuer$a, combu- reretur. Quando verò Galenus dixit, pti$- $anam e$$e victũ exqui$uè tenuem, $i pau- ca $umatur, dicimus Galenum non feci$$e tr an$itum ab vna in aliam alimenti $pe- ciem: $ed perman $i$$e in con $ideratione eiu$dem hordei, dicendo eius cremorem e$$e victum tenuem exqui$itè, & pti$$a- nam totam e$$e vıctum tenuem quidem, $ed non exqui$irè: $i vero pauca pti$$ana $umatur, dicemus tantum valere, quan- tum valet maior cremoris copia, quæ ta- men talis $it, vt commodè po$$it à ventri- colo amplecti.

Quare falluntur illi medici, qui dicunt, ita e$$e cibum tenuem ouum, vel duas auiculas montanas, vel quartam puli par- tem, vel panem excoctum, $icuti e$t libra cremoris hordei, qui in acutis morbis e$t proprius cibus, & non panis excoctus, quo vtuntur no$trates: quod etiam ma- ximè Hippocrates reprehendit primo de ratione vic. in ac. tex. 25. vbi habet hæc verba „In acutis panis non datur, $ed $olum pti$$ana: $ed facto iudicio panis dari pote$t. Paulo infra Hippocrates lo- quens de pane, cur in acutis non conue- niat dicit tex 27. „Panis neque hume- ctat, neque $ecat: addimus, $ed in acutis, & humectare, & $ecare $eu incidere, vel detergere e$t operæprecium: ergo panis in acutis non conueniet, quod à paucis ob$eruatur.

_QVÆST. 20._ De conditionibus acutorum morborum.

QVo ad conditiones acutorum mor- borum Galenus videtur varius: quia 2. de diebus deeret. 12. & 3. de diebus decret. cap. vltimo proponit tres conditiones acutorum, quas de$um- p$it ab Archigine. Prima, quod omnes acuti $int celeres. Secunda, quod agant cum impetu. Tertia, quod $int periculo$i: per hanc po$tremam conditionem exclu- duntur ephimeræ, & febres intermit- tentes.

Secunda dubitatio: ex alia parte Gale- nus 1. de cri$ibus cap. 16. & 1. de diebus decret. cap. vult. inquit, dari febres acu- tas, in quibus non $ube$t periculum: ergo tertia conditio non videtur nece$$aria: ideo Altimarus motus his auctoritatibus negat, quod omnes acuti $int periculo$i.

Nos autem re$pondemus acutos per $e, & ratione $ui e$$e periculo$os: ratione In Quartum Aphori$mum. virium robu$tarum non e$$e periculo$os.

Tertia dubitatio exoritur: quia Gale- nus 2. aphori$morum 19. proponit duas conditiones acutorum morborum. Pri- ma quod celeriter iudicentur. Secunda quod acuti $tatim magnitudinem habeãt. Quate præter tres erit quarta conditio, quod $c. acuti $int morbi magni. Ex al- tera parte non videtur, quod omnes acuti habeant magnitudinem: quia Hippocra- tes 4. de ratione vic. tex. 19. vult in acutis $anguinem e$$e detrahendum, $i morbus fuerit magnus: ergo non omnis acutus erit magnus.

Solutio de$umitur à cod. Græco: quia dũ dicit Hippocrates loco citato: $i morbus videatur magnus, dicit ἰσχύρὸς, ide$t vehe- mens, & non μέγας ide$t magnus: omnis enim vehemens e$t magnus, $ed non vice- uer$a, omnis magnus e$t vehemens. Va- leant illi, qui ex hoc loco Hippocratis 4. de ratione vic. in ac. 19. colligunt magni- tudinem morbi indicare venæ $ec. quia Hippocrates loquitur de morbo vehe- menti, qui valde differt à morbo magno.

Quarta dubitatio quo ad verborum explicationem dicit ἐν τοῖσι μακροῖσιν ὰιεὶ παθεσι ide$t in longis pa$$ionibus, & non in long is morbis: $ed $ic e$t, quod morbus acutus non e$t pa$$io: quia pa$$io $ignifi- cat rem in fieri: morbus verò $ignificar rem in facto e$$e, vt docet Galenus 2. meth. 2. & 1. de loc. aff. 3. vbi vocat di- $po$itionem morbo$am {δι}άθεσιν, diathe$is e$t in facto e$$e, & non in fieri.

Re$pondet Galenus huic dubitationi 3. aphori$. 28. $ui$$e in v$u apud antiquos, morbos tam chronicos, quam acutos vo- cari pa$$iones.

Per morbos longos intelligit morbos, qui excedunt quadrage$imum diem: quia licet acutorum terminus $it vige$imus dies, nihilominus, $i perdurent v$que ad quad rage$imum, dicentur acuti, vel quia $int ex decidentia acuti, vel quia ip$i acuti po$t vige$imum paulatim ita dimminuan- tur, vt omnino de$inant in 40. die: $i vero vltra cuadrage$imũ excurrant, verè chro- nici vocantur, $eu temporanei, qui videli- cer temporiscur$u longiori terminantur: chronicus enim $ignıficat temporaneum.

_Et in acutis vbi non conuenit._ Dicit Hippocrates in aphori$mo victum te- nuem & exqui$itum in acutis vbi non con- uenit e$$e fallacem.

Di$crepant auctores quid intelligat Hippocrates per morbos acutos: morbi enim acuti multiplices $unt: dantur enim morbi acuti qui terminantur in primis quatuor diebus, qui vocantur perperacu- ti: dantur acuti, qui terminantur in fine primæ $eptimanæ, qui vocantur peracuti: dantur acuti exactè qui deueniunt v$que ad decimumquartum diem: dantur acuti non exactè, qui excurrunt v$que ad vige- $imum diem: & acuti ex decidentia, cu- ius terminus $olet e$$e quadrage$imus. Quæritur de quibus acutis in telligat Hip- pocrates.

Capiuaceus, Paternus, Bre$aulus, & alij plures per morbos acutos, in quıbus non conuenit victus tenuis, & exqui$itus (qui e$t $uccus pti$$anæ) intelligunt a utos ex decidentia.

Horum interpretatio nõ pote$t defen- di: Galenus in comm. habet hæc verba „ Quod adiectum e$t $ermoni de acutis, in quibus non conuenit, dicitur propter pe- racutos: Græca verba hæc $unt „{δι}ὰτὰ κατύξεα λέγετ{αι}: ergo per morbos acu- tos non intelliget acutos ex decidentia.

Deinde $i per morbos acutos intellige- ret acutos ex decidentia. Hippocrates fui$$et $uperfluus: quia acuti ex deci- dentia $unt morbi longi: $atis enim fui$$et Hippocrati, $i dixi$$et in morbis longis victum tenuem, & exqui$itum e$$e fallacem.

Cau$a erroris i$torum $uit Leonicenus, quı verbis Galeni addidit particulam ne- gatiuam, hoc modo „Non e$$e dictum propter morbos acutos, quæ particula ne- gatiua in Græco cod. non reperirur.

Cau$a erroris Leoniceni fuit, quia Ga- lenus $tatim $ubdit hæc verba „De pe- racutis verò mox dicemus: ex his infere- bat: ergo non dixit propter peracutos.

Hæc mutatio verborum Auctoris non e$t admitrenda, quando optimus $en$us ex Auctoris verbis colligi pote$t: quãdo enim dixit de peracutis mox dicemus, intellige re po$$umus $u$ius dicemus: ideo per acu Sanctor{ij} Commentaria tos vbi non conuenit victus tenuis, & ex- qui$itus, qui e$t cremor pti$$anæ, dici- mus Hippocratem, intellexi$$e perperacu- tos, & peracutos, in quibus victus ten uis, & exqui$itus non conuenit: quia e$t ni- mis plenus.

Similiter per acutos vbi non conuenit victus tenuis, & exqui$itus dicimus Hip- pocratem intellexi$$e quoque acutos non exactè, qui excurrunt v$que ad vige$imũ, in quibus morbis cremor pti$$an{ae} e$t nimis tenuis: immo hic victus tenuis, & exqui$i- tus, $i vires $int debiles, nõ coueniet morbis acutis exactè: quia $olum cõueniet morbis acutis exactè, $uppo$ita virtute robu$ta.

Hippocrates miro artificio dixit, victũ tenuem, & exqui$itum ide$t cremorem pti$$anæ in acutis vbi non conuenit, e$$e fallacem: quia hæc dictio fallax indicat, & po$$e, & non po$$e conuenire: pote$t etiã in peracutis cõuenire ratione virium labentium, vt dicit Galenus in comm. non pote$t conuenire ratione morborum pera- cutorũ: quia in peracutis cremor pti$$anæ e$t nimis plenus: itaut valeant hæ con$e- quentiæ, e$t fallax victus tenuis, & exqui- $itus: ergo non nece$$ario, & $emper noce- bit: ergo interdum poterit conuenire, quando videlicet vires magis po$$ent ad indicandum, quàm morbus peracutus ad prohibendum. Quod vero ita $it patet ex Galeno in comm. vbi inquit „$i in pera- cutis, viribus non fidamus, $ucco pti$$anæ vtendum.

O quàm artificio$is verbis v$us e$t Hip- pocrates & quàm inacce$$ibili, & fælici breuitate nobis in$inuauit per illã dictio- nem σφαλερ{αὶ}, victũ tenu\~e & exqui$itum cõuenire, & non conuenire, & aliquando iuuare, & aliquando nocere re$pectu di- ner$orum. In toto Ioanne Scapula, vel linguæ Græcæ the$auris non inuenietur dictio aliqua, quæ $ignificet po$$e, & non po$$e conuenire re$pectu diuer$orum, ni$i σφαλερ{αὶ} ide$t fallaces: quare per σφα- λερ{αὶ} perperam interpretantur periculo- $æ, quia h{ae}c dictio periculo$a non habet il- lam vim, qua o$tendi po$$it, victũ tenuem, & exqui$itum conuenire, & non conueni- re, & iuuare, & non iuuare po$$e, vt di- ctum e$t.

Quinta dubitatio ex verbis Hippocra- tis orıtur, dum dicit, victum tenuem, & exqui$itum non conuenire in morbis lon- gis, quod videtur reluctari experientiæ: quia morbus gallicus e$t longus; tamen victu tenui tractatur, nempè pa$$ulis, amygdalis, & bi$cocto, qui victus in illo morbo e$t $aluberrimus.

Re$põdemus, amygdalas, & pa$$ulas cũ bi$cocto non e$$e victũ exqui$itè tenuem: quia victus tenuis ex Galeno in comm. e$t minuens vires, $ed $ic e$t quod pa$$ulis, amygdalis, & bi$cocto vires con$eruantur, quales erant in principio: hac ratione in morbo gallico propo$itus victus e$t æquãs vires, & non minuens. Præterea in gallico morbo cõceduntur offellæ ex carne vituli- na, quæ pertinent ad victũ plenum. Dein- de morbus gallicus non e$t longus, quia men$is $patio $anari pote$t, ni$i $it omninò inueteratus. Po$tremò notandum, Hip- pocratem in aphori$mo a$$erere, victum tenuem exqui$itum in morbis longis e$$e fallacem: ergo non ex nece$$itate nociuus: quia dictio fallax $ignificat po$$e conueni- re, & non po$$e conuenire habita relatio- ne ad diuer$a, vt dictum e$t.

Sexta dubitatio, non videtur quod vi- ctus exqui$itè tenuis conueniat in mor- bis longis: quia Auicennas in morbis lon- gis vtitur victu tenui$$imo: $icuti lib. 4. fen. 1. vbi agit de cura quartanæ, in qua præcipit, victu tenui$$imo vtendum v$que ad tres hebdomadas. Similiter lib. 3. fen. 2. vbi agit de paraly$i, in cura paraly$is vti- tur victu tenui$$imo, $icuti e$t aqua hor- dei, & aqua mellis per $patium trium die- rum: Immo $ubdit, $i paralytici hunc vi- ctum tenui$$imum tolerant, illo e$$e vten- dum v$que ad decimumquartum diem. Demum Auicennas lib. 3. fen. 14. loquens de cura a$citis vult, in principio e$$e vten- dum victu tenui$$imo: quare $i quartana, paraly$is, & a$citis $unt morbi longi, & diuturni: ergo in morbis longis laudan- dus erit victus tenui$$imus, quod e$t con- tra aphori$mum.

Re$pondemus, e$$e magnam differen- tiam inter victum tenuem, & victum at- tenuantem, vt docet Galenus lib. de atte- nuantis victus ratione cap. 1. 2. & 8. & in In Quartum Aphori$mum. hoc aphori$mo: vinum enim album atte- nuat, tamen inter victum plenum con- numeratur. Po$ita hac di$tinctione Re- $pondemus, Auicennam v$um fui$$e victu attenuante propter humores cra$$os, & vi$cidos, qui ob$eruantur in quartana, pa- raly $i, & a$cite propter ob$tructiones, & cou$que Auicennam v$um fui$$e victu at- tenuante, quou$que natura ferre pote$t: quia $ubdit ip$e Auicennas „Natura non ferente victum attenuantem confu- giendum e$$e ad carnes, & oua. Vel Re- $pondemus Auicennam propo$ui$$e vi- ctum tenuem, & attenuantem quatenus indicatur à morbi cau$a, & non à virtute.

Septima dubitatio oritur ex verbis Hip- pocratis, quia dicit, victum exqui$itè te- nuem e$$e periculo$um: $i periculo$us, er- go reijciendus: quia Galenus 14. meth. 13. $emper laudat illos tres A$clepiadis $co- pos, videlicet cito, tuto, & iucund è e$$e medendum. Quare $i victus tenuis, & exaui$itus non e$t tutus, e$t relinquendus.

Re$pondemus e$$e periculo$um victum tenuem, & exqui$itum vbi non conuenit, nõ ramen erit periculo$us in morbis acutis exactè, dummodo vires non $int debiles: quare victus tenuıs & exqui$itus pote$t dici fallax etiam in acutis exactè, dum vi- res admodum languent „$ed $i vires per$i$tant in $uo robore, nullus victus in acutis exactè magis pote$t conuenire, quam victus tenuis & exqui$itus, qui e$t cremor pti$$anæ hordeacea.

Sed circa Galeni commentum hæc duo occurrunt con$ideranda dubia.

Octaua dubitatio: dicit Galenus in cõm. victum plenum augere vires: medioerem victum vires con$eru are: quod non vi- detur: quia ex Galeno 1. de tuen. $ani. cap. 2. vites à principio generationis v$- que ad obitum $emper diminuuntur: $e- cus ni$i hoc e$$et, e$$emus immortales: quare neque victus augens vires, neque con$eruans dari pote$t: $icutienim lumen lucernæ $emper oleum depa$citur: $ic ca- lor no$ter naturalis virium $ub$tantiam ab$umit, vnde $enectus & mors.

Re$pondemus, calorem naturalem du- pliciter con$eruari, vel penes $ub$tãtiam caloris: & hoc modo calor nec pote$t au- geri, nec con$eruari $icuti erat prius: quia $emper minuitur: vel penes quantitatem ex alimento ortam, & hoc modo pote$t augeri, & con$eruari: augetur enim po$t $omnum, po$t cibum, po$t vini gen ero$i potionem.

Mar$ilius Ficinus in $uo argumento Athlantici Platonis, proponit pulcherri- mum exemplum, vnde colligimus, quo- modo caloris $ub$tantia $emper, & in dies magis diminuatur, tale fermè e$t: acci- piatur dolium mero plenũ: extrahaturque quotidiè vini ephiala: deinde alia aquæ ephiala illicò infundatur: ait, in dolio etiam po$t multos dies $eruari candem vi- ni quantitatem, $ed non candem vini $ub- $tantiam: $ienos quotidie amittimus ali- quid $ub$tãtiæ no$træ, con$eruatur tamen eadem quantitas, & eadem qualıtas calo- ris $altem a$cititij, dum corpus nutritur, vel agitatur; non tamen eadem calidi in- nati $ub$tantia.

Nona dubitatio: Galenus in comm. hu- ius aphori$mi, & primo ad Glauc. cap. 10. dicit, vires validas in acutis indicare vi- ctum tenuem, & in peracutis inediam. Ex alia parte Hippocrates aphori$mo 14. hu- ius $ec. vult, vires validas indigere copio- $o alimento, vbi dicit „Qui cre$cunt.

Re$pondemus, vires dupliciter con$ide- rarı, vel in $anis, vel in ægris: in $anis vi- res quanto $unt validiores, tanto plenio- rem cibum expo$tulant: In ægris verò to- tum oppo$itum, quia ægri quantò $unt validiores, tantò tenuiorem ındicant ci- bum. Hippocrates aphori$mo 14. con- $iderauit vires in $anis, & in his, qui cre- $cunt, qui habent plurimum calidi in- nati: ideo inquit copio$o indigere ali- mento: egent copio$o alimento, tum ratione virium, tum ratione fluoris conti- nuı ip$ius $ub$tãtiæ. Ecce quod vires va- lidæ validum exigunt alimentum, & de- biles debile: hac ratione, $i quis po$$et di- gerere 50. vncias alimenti, & $umeret $o- lum 49 temporis $patio tabe$ceret, & pro- pter hoc erratum tandem interiret.

Præterea, quod virtus valida in ægris (de quibus Hippocrates in hoc aphori$mo intelligit) indicet victum tenuem, patet ex Galeno 1. de ratione vic. in ac. 44. vbi Sanctor{ij} Commentaria inquit, omnem nutritionem morbum au- gere, & omnem nurritionis defectum morbum minuere. Patet $imiliter ex Ga- leno lib. de opt. $ec. ad Tra$yb. cap. 43. vbi inquit, morbum contraindicare alimen- tum, ide$t prohibere alimentum.

In$uper Galenus in hoc comm. dicit, ci- bum vires con$eruantem in acutis morbis e$$e morbi auctificum. Præterea Hippo- crates lib. 7. aphori$morum 65. habet hunc aphor. „Sı quis febricitanti cibum præ- beat, quem $anis, valenti robur, & ægro- tanti morbus fit. Ratio aphori$mi colli- gitur ex eodem Hippocrate 2. $ect. apho- ri$inorum 10. vbi inquit „Impura cor- pora quanto magis nutries, tanto magis lædes. Parimodo Hippocrates 2. $ect. aphori$morum 17. habet „Vbi alimen- tum præter naturam plus inge$tum e$t, hoc morbum facit. Po$tremò quantò ma- gis morbus vrget, tantò magis eibum pro- hibere oportet. Hinc Hippocrates apho- ri$mo 11. huius $ect. ait, in acce$$ionibus ab$tinere oportet, atque Auicennas 4. 1. cap. 1. inquit, quando natura e$t occu- pata in maturatione humorum, cibus om- ninò prohibetur.

Cæterum ex tribus hi$torijs Hippocra- tis præcipuè colligimus, cibum in paro- xi$mis, $eu quando vrget morbus, non e$$e præbendum, ac dum præbetur ægrum in- terimere.

Prima hi$toria e$t illa, quæ proponitur ab Hippocrate 1. epid. 3. 29. de ægro in- nominato, qui dece$$it è viuis: quia c{ae}na- uit cale$cens, nempè quando vrgebat pa- roxi$mus, ide$t in principio augmenti, & principio $latus paroxi$mi. Alia hi$toria e$t de Filia Philonis, quæ mortua e$t ob cæ- nam intempe$tiuam. Tertia e$t de filia Euryanactis (de qua Hippocrates mentio- nem facit 3. epid. 2.) quæ in principio pa- raxi$mi comedit vuæ racemum, & ob hoc erratum incidit in delirium, & inde mo- ritur. Ecce quomodo vires in ægris in acce$$ionibus, vel dum vrgent morbi ni- hil cibi indicent, dummodo po$$int ferre inediam.

_Rur$umque qui ad extremum deuenitte-_ _nuitatis, grauis e$t._ Hæc e$t $ecunda pars aphori$mi, in qua concludit, victum ex- tremè tenuem, ide$t ieiunium e$$e graue, & mole$tum, $upple, quibus non conuenit. Capiuaceus putat per extremè tenuem in- telligere exqui$itè tenuem, $icuti e$t cre- mor pti$anæ, quemadmodum Hippocra- tes intellexit in prima parte. Sed quan- tum recedat à vera intelligentia verbo- rũ Hippocratis paulò infra declarabitur.

Decima dubitatio exoritur: quia Gal. 9. meth. 13. ait virtutem in acutis & omni- bus morbis omnium primam cu$todien- dam e$$e: ergo non $olum ieiunium erit graue, & mole$tum, $ed exitio$um; quia vires per ieiunium non po$$unt con$i$te- re, vnde ægri moriuntur.

Re$pondemus, Hippocratem in hoc aphori$mo intelligere de robu$tis, in qui- bus ieiunium nec graue, nec mole$tum e$t: dũ vero Galenus dicit, virtutem omnium primam e$$e cu$todiendam, intellexit de languida, & non de robu$ta.

Vndecima exoritur dubiratio: quia di- ximus Hippocratem per victum extremè tenuem intelligete in hoc aphori$mo ieiu- nium, quod non videtur, quia Hippocra- tes appellat ieiunium victum extremè te- nui$$imum, & non extremètenuem: ma- gna e$t differentia inter extremè tenuem, & extremè tenui$$imum. Vocatur ab Hippocrate ieiunium victus extremè te- nui$$lmus: quia in ieiunio, licet nihil om- ninò $umatur, ratione pituitæ, quæ con- uertitur in bonnm nutrimentum, dicitur victus.

Re$pondemus ad dubitationem (ab alijs ante me, quod $ciam non $olutam) & re$pon$io colligitur ex recta intelligentia verborum Græcorum, dum Hippocrates ieiunium vocat victum, qui ad extremum tenuitatis deuenit his uerbis ἐς τὸ ἐ{σχ}ατον λεπτότιτος. Artioulus το $ignificat extre- mum, $eu ultimam partem latitudinis te- nuitatis: namque articulus $emper $igni- ficat rem definitam, & completam: $i di- xi$$et ἐς ἐ{σχ}ατον $ine articulo non $ignifi- ca$$et ultimum terminũ, qui e$t ieiunium: extrema enim tenuitas habet laritudinem: $icuti etiam extrema plenitudo, qu{ae} (ut di- ximus $uperius) haber ἐπ’ ἄκρον, & ἐν τῷ ἐ{σχ}ὰτῳ: extrema tenuitas habet ἐςἐ{σχ}άτον, & ἐς τὸ ἐ{σχ}ὰτον, τò ε{σχ}ὰτον e$t ieiunium, In Quartum Aphori$mum. quia e$t ultima pars tenuitatis cibi: in hoc aphori$mo additus e$t articulus το: ergo per extremè tenuem uictum Hippocra- tes intelligit ieiunium, & non uictum ex- qui$itè tenuem, qui e$t cremor pti$$anæ.

Hinc valde rece$$it ab aphori$mi intelli- gentia Capiuaceus, qui putabat, Hippo- cratem in hac $ecunda particula aphori$- mi non loqui de ieiunio, $ed de victu ex- qui$itè tenui, ide$t de cremote pti$$anæ, $i- cuti e$t locutus in prima parte, itaut apud Hippocratem idem $it victus exqui$itè te- nuis, & extremè tenuis. Sed $i Capiuaceus perpendi$$et Græca verba in hunc erro- rem non fui$$et lap$us.

Dicit victum exqui$itè tenuem ide$t ie- iunium e$$e graue: vox Græca e$t καλε- π{αὶ} ide$t difficiles διαετ{αὶ}: $unt difficiles ægrotis, qui audientes quattuor dierum $patio in morbo perperacuto e$$e ieiunan- dum, terr\~etur: $unt difficiles medico impe- ranti hanc extremam cibi tenuitatem, quia $i {ae}ger moriatur, medicus trahitur in cul- pam, licet forta$$e ob a$$i$t\~etium, vel ægro- ti erratũ id eueni$$et: e$$et difficile, $i præ- $criberetur ieiunium, vbi non conuenit, nempe $i vires e$$ent debiles, $i morbi e$- $ent peracuti non exactè, vel acuti exactè, vel morbi e$$ent chronici, in quibus ieiu- nium nullomodo conuenit, licet vires $int robu$ti$$imæ.

Cumigitur Hippocrates in hac $ecunda particula intelligat de ieiunio, videndum e$t, quænam $int corpora apta, & quæ ine- pta ieiunio: namque plurima $unt corpo- ra alioquin robu$ti$$ima: quæ in morbis exactè peracutis, $i ieiunio tractarentur, interirent.

Galenus loquitur de corporibus ieiunio ineptis 1. de ratione vic. in ac. 44. Nos verò ex Hippocrate & Galeno colligemus omnes conditiones, ob quas corpora po$- $unt, vel nõ po$$unt ieiunium ferre: decem igitur reperio in Galeno, & Hippocrate.

_QVÆST. 21._ De conditionibus corporum, quæ $unt accomodata ad ieiunium.

PRima e$t complexio frigida, quæ faci- le ieiunium fert: quia in hac com- plexione minor alimenti re$olutio fit. Hac ratione calidi & $icci, vt pichrocoli, qui $unt illi, qui abundant amara bile, non sũt tractandi ieiunio, $ecus in hecticam ela- buntur: $icuti Galenus 8. meth. o$t\~edir con- tra medicos diatritarios, qui $patio trium dierum ieiunio tractabant pichrocolos fe- bricitantes, atque paulo po$t in hecticam incidebant, & moriebantur. Similiter pue- ri, quorum temperamentum e$t calidum, egent plurimo alimento, quia maxima à calore puerorum fit alimenti re$olutio. Pa- rimodo $enes decrepiti $unt inepti ad ieiu- nium: quia vt dicit Oriba$ius eorum pi- tuita e$t vitrea, quæ non pote$t $uperari ab illorũ calore; ideo $æpè cibis $unt reficien- di. vnde fit, quod $enes febricitantes facil- limè moriantur: quia carum natura cibo frequenti diuertitur, & deinde victoria $e tenet ex parte morbi.

Secunda conditio corporis apti ad ieiu- nium e$t corporis den$itas, & virtus ali- qua ex parte valida. De corporis den$ita- te Galenus lib. de cibis boni, & mali $ucci cap. 10. & Hippocrates lib. de $alubri diæ- ta tex. 29. inquit, corpora den$a non ita re- $olui vt rara.

Tertia conditio e$t con$uetudo pauci ci- bi, $icuti ob$eruauimus in Aloy$io Corne- lio, qui lib. de propria $alubritate refert, $e diuti$$imè $anum con$erua$$e $umendo vnius diei $patio 12. vncias cibi, & 14. vn- cias vini. Immo refert $e con$ilio amico- rum, & medicorum, qui tam rigoro$am diætã damnabãt, $ump$i$$e quatuordecim vncias cibi & 16. potus, ob quam muta- tion\~e refert paulo po$t in maximã febrem incidi$$e, qua depul$a reuer$um ad con$ue- tam alimenti quantitatem $aluberimè vi- xi$$e v$que ad annum fer\~e cente$imum.

Quantum po$$it con$netudo o$tendit Hippocrates & Galenus 2. acutorum 20. vbi dicunt „melius e$$e in victus ratio- ne $olita, licet $it vitio$a, per$i$tere, quam $ubito ad meliorem victus ratiouem tran- $ire. Galenus in comm. inquit, $i tran$i- tus ad in$olitos cibos nocet $anis, quantò magis ægris. Valeant igitur medici dum in ægris vtuntur eibis valde in$olitis, quia inde maximum illis nocumentum inferre po$$unt.

Quarta conditio corporum $acilè iein- Sanctor{ij} Commentaria nium ferrentium, e$t regio $rigida & hu- mida.

Quinta, vt os ventriculi $it validum & non ita facile di$$olubile, $icuti erat illud Diodori Grammatici, qui ex Galeno lib. de uenæ $ec. uentriculo exi$tente uacuo, bilis uellicabat os ventriculi & $tatim in epilep$iam incidebat: $umptus vero cibus omne malum, $ummouebat. Quod vero corroborato oıe ventriculi ce$$et vertigo, $eu epilep$ia, pote$t proba- ri per ip$am practicam: quia $umpto diacitonij pauxillo parati cum cinamo- mo, & $acharro, ce$$at prædictus affe- ctus. Parimodo $olet interdum reddi os ventriculi inualidum ob flatus, ob quos in lipothymiam incidunt. Quod vero fla- tus hoc malum efficiat, confirmatur quo- que per ip$am practicam: quia in hoc ca- $u v$us tripheræ $aracenicæ præ$tanti$$i- mo e$t remedio.

Sexta conditio, qua digno$citur corpus di$po$itum ad ieiunium, e$t, $i alimenta, quibus vtuntur, $int coctu difficilia, quia i$torum v$u diu manere po$$unt $ine cibo. Referunt de Hi$panis, qui in propria re- gione parum comedunt, quia corum ali- menta non breui $patio coquuntur, & re- $oluuntur: dum vero in Italiam, vel Ger- maniam $e conferunt nonnulli à mane ad ve$peras comedentes vix famem ammo- uere po$$unt: cau$a e$t alimenti varietas. Triticum Hi$panicum ob terræ artidita- tem e$t adeo den$um, & durum, vt præ- beat alimentum, & validum, & coctu val- de difficile: no$trum verò coctu facile. Idem referunt de vino Hi$panico, de fru- ctibus, & de oleribus. Idem quoque dici pote$t de Græcia, & de his, qui incolunt meridianam plagam, qui (vt aiunt) ob ean- dem cau$am po$$unt facilè ieiunium fer- re: quod non accidit apud nos, vbi & tri- ticum, & vinum, & olera, & fructus, & carnes $unt magis molles, & magis re$olu- biles ob regionem molliorem, & tempe- ratiorem.

Septima conditio, {quis} $int $enes in primo $enio: quia ex Hippocrate in hac pri ma $ec. aphori$mo decimotertio habetur „Se- ines facillimè ieiunium ferrunt: per $enes ntelligit $enes in primo $enio: quia Græ- ca dictio e$t γέροντες, per gerondes Græci omnes intelligunt $enes in primo $enio: fe- runt enim facilè ieiunium, quia abundant pituita naturali, illamque commodè con- uertunt in bonum alimentum: $enes verò in vltimo $enio abundant pituita vitrea, quæ non pote$t conuerti in alimentum: ideo $æpè nutriendi $unt.

Octaua, quod venæ $int latæ, & $an- guine refertæ.

Nona, quod virtus $it valida, & non fa- cile re$olubilis.

Decima, quod corpora nõ vtantur plu- ribus laboribus, & exercitijs: quia alimen- tum facilè per immoderata exercitia ab- $umitur: Galenus enim lıb. de alimentis cap. 2. loquens de ru$ticis, qui po$t paucum cıbum inge$tum illicò laborant, habet hæc verba „Carnes exinanitæ rapiunt ex ventre $uccum non $olum $emicoctum, $ed alıquando omninò crudum, cum à cibo $e fatigauerint, & ob hanc cau$am morbis graui$$imis corripiuntur: interdum tamen minus læduntur, quia po$t laborem (ait Ga- lenus lib. de cibis vt infra) inciduntin $om- num profundum, qui maximè iuuat co- ctionem crudi $ucci paulo ante attracti, ita- utin ip$o hepate, & in ip$is venis corriga- tur erratũ primæ coctionis, quod in robu- $tis $æpè fit, vt animaduertit Galenus lib. de cibis boni, & mali $ucci cap. 3. itaut non $it $emper vera illa communis $ententia, quod error primæ coctionis non corriga- tur in $ecunda.

Vndecima addi põt in his, qui cre$cũt, ieiunium non conuenire, $ed e$$e graue, & mole$tum: quia calor, $i cibo priuentut, humidum proprium radicale de pa$citur.

_Nam & repletiones quæ ad extremum_ _deueniunt graues $unt._ Hæc e$t tertia par- ticula aphori$mi, quæ docet, victum extre- mè cra$$um e$$e grauem, & mole$tum.

Duodecima dubitatio exoritur, quia Hippocrates in hoc tex. videtur varius: in aphori$mo præcedenti dixit, reple- tiones extremas e$$e periculo$as: in hoc ve- ro aphori$mo non dicit e$$e periculo$as, $ed e$$e graues. Hæ duæ voces nempè e$$e periculo$um, & e$$e graue valde differunt: quia non omne graue e$t periculo$um.

Re$pondemus, Hippocratem in præce- In Quartum Aphori$mum. denti aphori$mo locutum fui$$e de $anis, & dixi$$e e$$e fallacem, & non periculo- $am: fallax $anè non $emper e$t graue: o$ten$um e$t in explicatione primi apho- ri$mi, fallax maximè differ re à periculo$o.

Præterea in hoc aphori$mo loquitur de ægris, in quibus cibus extremus $emper e$t grauis, & $emper lædit: ideo dũ locutus e$t de $anis dixit, repletiones extremas e$$e fallaces, quia modò iuuant, modò nocent: in hoc aphori$mo loquitur de ægris, in quibus victus extremè cra$$us $emper e$t grauis. Læ$io in ægris à duplici cau$a de- pendet, vel à morbo debilitante vires, vel à ieiunio diminuente vires, quæ benè $a- nis non ita conueniunt: quia licet, & ni- mium comedant, & $euerè ob$eruent ie- iunium, $emper $imili gaudent $anitate.

De benè $anis loquens Cel$us lib. 5. cap. 1. habet hanc $ententiam „Homo $a- nus, qui bene valet, & $ui iuris e$t, nullis obligare $e legibus debet: varium debet habere vitæ genus: modò ruri e$$e, modò in vrbe, modò nauigare, venari, quie$cere interdum, $ed frequentius exerceri: $ub- dit: nullum cibi genus, quo populus ve- $catur, $ugere debet: interdum in conui- nio e$$e, interdum ab eo $e retrahere, mo- dò plus iu$to, modò minus a$$umere. De- mum nec medicum, nec pharmacopolam con$ulere: quare homo $anus victus va- rietate roboratur, & minus obnoxius red- ditur ægritudinibus. Addit quoque Cel- $us: reliquis verò qui $anitatem quærulam habent in exqui$ito victu eou$que per- manendum, quou$que ad robu$tam per- uenerint: hactenus Cel$us.

Sed longè meliori doctrina $uffultus Galenus, quam Cel$us, qui 8. meth. cap. vlt. loquens de corporibus $aluberrimis, nempè deijs, qui $anitate fruuntur incul- pata dicit, $i vitam diuturnam ducere cu- piant, extremas, & frequentes mutatio- nes pror$us timere debent, quia temporis cur$u corpora bene $ana di$ponuntur ad ægritudines, & inde ad mortes.

Colligimus, extremas repletiones, & ex- tremas euacuationes e$$e graues, & mole- $tas, non $olum in ægris, $ed etiam in bene $anis: quia $ymmetriam tollunt.

Addimus, extremas repletiones maius malum efficere po$$e, quam extremas eua- cuationes: Id colligimus ex Galeno 2. de ratione vic. in ac. comm. 40. ubi habet hanc Diuinam $ententiam „Minus malum e$t euacuare illos, qui indigent repletione quam replere illos, qui indigent euacua- tione: quia extrema repletio $uffocat ca- lorem, & omninò aufert uires in$eruien- tes uitæ in$trumentis: extrema uerò eua- cuatio re$oluit $pirıtus, & humores, $ed non tollit aptitudinem in$trumentorum in$eruientium $pirituum generationi.

Ex quo præcepto colligimus, quantùm no$tratum medicorum plurimi recedant à ueris medicinæ fundamentis: dum ni- mium replent ip$os ægros: dum $cilicet in peracutis, quando $olum cremor pti$a- næ $ufficeret concedunt oua, contu$a capo- nis, $tillaticiumque illud cra$$um, quod uix in chronicis morbis e$$et admitten- dum.

Decimatertia dubitatio occurrit circa Galeni comm. in quo habetur, uictum ple- num e$$e oua, alicam, & pi$ces: uictum ue- ro tenuem e$$e pti$$anam. Hæc non re- $pondent ijs quæ alibi dicta $unt ab ip$o Galeno: quia 1. de ratione uic. comm. 27. in morbis acutis laudat pi$ces, ergo pi$ces pertinebunt ad uictum tenuem, & non cra$$um: quia in acutis tenuis dumtaxat conceditur: loco enim citato habet hæc uerba „Si pti$$ana fa$tidierit, dandi $unt pi$ces $axatiles, ex aqua, porro, aceto, oleo, & $ale cocti.

Præterea ex ip$o Galeno lib. citato, pti$- $ana non fit $ine pi$cibus: quia pti$$ana fit ex iure albo, in quo pi$ces maritimi fue- rint cocti: in hoc iure albo pi$cium di$ol- uebant antiqui pti$$anam, quam dabant in febre acuta, & in pleuritide: parumque $alis adijciebant, ut con$eruarent appeti- tum (Valeant No$trates, qui uictum om- ninò in$ipidum pr{ae}bent) ergo $i cum pti$- $ana dantur pi$ces, uictus erit plenus: er- go malè Galenus in cõm. dum dicit, pti$- $anam e$$e uictum tenuem.

Re$pondemus, pi$ces $axatiles pertinere ad uictum tenuem, non $axatiles ad ui- ctum plenum. Præterea ius album pi- $cium, ex quo di$$oluebant pti$$anam, fui$- $e $ine pi$cium $ub$tantia, $olamque pi- Sanctor{ij} Commentaria $cium qualitatem continebat, hoc fine ut alteraret, & refrigeraret febricitantes: pi- $ces uerò reijciebant.

Decimaquarta dubitatio: in hoc comm. Galenus inquit, oua con$tituere uictum plenum, tamen Galenus 1. ad Glauc. cap. 10. & 10. meth. 3. in tertiana exqui$ita da- bat ouorum vitellos: $ed $ic e$t, quod in tertiana exqui$ita conuenit victus tenuis, & exqui$itus: ergo oua pertinebunt ad victum tenuem, quod negat Galenus in hoc. comm.

Re$põdemus, ouum tremulum in aqua coctum ad tenuem victum pertinere: ouumque tremulum con$eruare tempe- ramentum $ymmerrum, habereque vim refrigerandi; hac ratione e$$e cibum epi- chiera$ticum, quod dici non pote$t de ouo cocto in $artagine, vel indurato, quod cer- tè ad victum tenuem nullo modo perti- nere videtur: dicimus tamen non con- uenire in peracutis, neque in acutis exa- ctè $ed ad acutos non exactè e$$e acco- modatum.

APHORISMVS QVINTVS.

_I_N tenui victu ægri de- linquũt, quo $it, vt magis lædãtur: quicũque enim error committitur, ma- ior in hoc fit, quam in paulo pleniori victu. Præterea etiam $anis periculo$us exi$tit valde exqui- $itus victus, & con$titutus: quoniam errores grauius ferunt: ob hoc igitur tenuis victus, atque admodum ex- qui$itus, eo qui $it paulò pleniori ma- gis periculo$us.

Intentio Hippocratis in hoc aphori$mo e$t difficillima: illa tamen præcognita faci- le $en$um aphori$mi intelligemus. Nos in medium proponemus aliorum $ententias, illa$que examinabinıus, qu{ae} cum reuera de medio non tollant omnia dubia, nouam in medium proponemus, quæ (ni$i me fallat) aperiet verum Hippocratis $en$um, & omnia dubıa de medio toller.

Vulgaris expo$itıo e$t, quod Hippo- crates in hoc aphori$mo admoneat $emper e$$e inclinandum potius ad victum plenio- rem, quam ad tenuiorem: quia Hippocra- tes dicit, ægros magis lædi à victutenuio- rı, quam à paulo pleniori.

Hæc expo$itio e$t omninò aliena à men- te Hippocratis, Galeni & veritate ip$a. E$t aliena à mente Hippocratis, quia 2. de ra- tione vic. 37. habet hæc verba „In acu- tis $emper $tudendum e$t ciborum detra- ctioni, & non adiectioni, donec morbus mature$cat. A Galeno e$t aliena, quia in eodem comm. 37. habet hanc $ententiam „victus, quı plus e$t in acutis efficit noxas inemendabiles: qui verò minus e$t emen- dari pote$t, cibi pauxillum præbendo: qua- re non $olum melius e$t inclinare ad paulo tenuiorem cibum: $ed e$t omninò nece$$a- rium hoc efficere pro $alute ægrotantis.

Quod verò errata, quæ fiunt in victu te- nuı ori longè facilius corrigantur, quam errata, quæ fiunt in victu pleniori, colligi pote$t ex illa hi$toria à Galeno propo$ita 10. meth. cap. 13. vbi refert, qu\~edam ægro- tum ob nimiam inediam præ$eriptam à medicis The$alicis ad tantam imbecillita- tem deueni$$e, vt vix oculos attolleret, qui deinde pauco cibo cum vino tenui diluto à Galeno exhibito $u$tulit oculos, & $tatim vires fuerunt re$titutæ. Errata verò quæ fiunt in victu pieniori non illicò emendan- tur, $ed longa inedia & euacuatione. Qua- re victus tenuis non videtur fallacior pau- lo pleniori.

Præterea Hippocrates & Galenus 2. de ratione vic. 19. dicunt „In acutis morbis illos minus l{ae}di, qui accipiunt potum $o- lum, quam qui pti$$anã collatam: & mul- to magis illos lædi, qui in tegram pti$$a- nam accipiunt.

In $uper cibus paulo plenior in acutis fe- bribus non nutrit, quia non coquitur: ca- lor enim $ebrilis impedit: deinde ob$er- uandum e$t, quod admonet Galenus 11. meth. cap. 15. quod videlicet cibus, qui non coquitur, excitat corruptellas, in qui- In Quartum Aphori$mum. bus (air) aliquid etiam prioris cibi benè cocti euacuatur: vel ni$i excitentur cor- ruptellæ, cibus ctudus non coctus in ven- triculo, vel in hepate maximè auger fe- brem. Accedit, quod $icuti cibus $emper di$trahit naturam à certamine cum mor- bo, $ic morbus, $it febris, vel alius qu\~euis di$trahit naturam à cibi concoctione.

Demum inclinare ad victus plenitudi- nem e$t ingredi in pe$$imam mulierum opinionem, quæ $emper dicunt, $atius e$- $e pugnan dum cum imbecillitate, quam cum ip$o morbo: ob quam opinionem quotidie pereũt innumeri; mulieres enim hac diabolica opinione percitæ interimũt $uos parentes, $ucs viros, $uos filios, & tan- dem luunt pœnas peccati interimendo $e- metip$as: atque in hoc $unt adeo perui- caces, & itrationales, vt à medicis per$ua- deri non po$$int.

Cæterum par e$t, vt videamus quid di- cant alij de int\~etione & $en$u ip$ius apho- ri$mi: quod quidem erit valde vtile, quia ex omnibus aliquem fructum colligemus: quamuis $copum, ni fallor, nõ tetigerunt.

Antonius Mu$a vocatus Bre$auola ait, Hippocratem in aphori$mo non facere comparationem inter vnum victum, & alium victum: $ed inter errata, quæ fiunt in tenui victu, & in paulò pleniori: itaut dicat Hippocrates, maiora e$$e illa errata, quæ fiũt in tenuiori, quã in paulò pleniori. Fallitur quid\~e: quia Hippocratis aphori$- mus e$t in po$tremis verbis, vbi dicit „ob hocigitur victus tenuis, & exqui$itus pau- lò pleniori e$t fallacior. Ecce quod Hippo- crates comparationem facit inter vnum & alterum victũ, & non inter errata. Dein- de adhuc per$i$terer contradictio in Hip- pocrate, qui con$tanter $u$tinet 2. de ra- tione vic. in ac. 37. $tud\~edum e$$e ciborum detractioni: ergo in paulò pleniori victu erunt maiora errata, quam in tenuiori.

Saluns Solanus, & ante illum Fuch$ius dicunt, Hippocratem in $uperiori aphori$- mo dan na$$e tres malas viuendi normas, quibus mperiti medici vtebantur. In hoc vctò aphori$mo dicunt, Hippocratem aliũ tangere errorem, in quem incidebant m@- dic@ diatritarij, qui in principio morbi æ- gros inedia, $eu ieiunio macerabant: atque $olum quarto, vel quinto die ægros cibare incipiebant, $emper magis in diebus $e- quentibus augendo ip$um victum.

De his medicis Ari$toreles. 3. Polit. c. 11. mentionem faciens dicit, quod in Æ ypto medici aliquo $upplicio afficiebantur, $i ante tertiũ diem ægros cibarent, vel a’ijs auxilijs vterentur. Contra i$tos di$putat Hippocrates 2. de ratione vic. tex. 15. & Galenus 1. ad Glauc. cap. 8.

Sed, quod contra i$tos in hoc aphori$- mo loquatur, neque $omniauit Hippocra- tes: quia in hoc loco non intelligit de vi- ctu tenui exhibendo in principio, vel aug- mento, vel $tatu morbi: quia de his aget in $equentibus aphori$mis, vt o$t\~e demus.

Deinde non tollũt apparentem cõtradi- ctionem, dũ hic dicit Hippocrates, victum renuem e$$e fallaciorem, & 2. de ratione vic. in ac. 37. $emper $tudendum e$$e cibo- rum detractioni.

Triuerius videns in Hippocrate hanc cõtradictionem, quod $cilicet dicat in hoc loco, victum tenuiorem in acutis e$$e ma- gis fallacem, & 2. de ratione vic. $tudendũ e$$e detractioni: Re$pondet victum tenu- iorem e$$e magis fallacem pleniori intelli- gi debere, vel in chronicis, vel in acutis.

Po$ita hac di$tinctione vult Triuerius, Hippocratem 2. de ratione vic. citato in- tellexi$$e de acutis: in hoc verò aphori$mo de chronicis. Sed valde fallitur, quia in hoc aphori$mo loquitur de illis morbis, quibus conuenit victus tenuis: $ed $ic e$t quod victus tenuis conuenit acutis, & non chronicis; ergo de acutis intelligit.

Thad{ae}us Florentinus, & Capiuaceus pro $olutione dicũt, victum tenuıorem, & pleniorem biffariam con$iderari po$$e, vel re$pectu totius morbi, vel re$pectu $tatus morbi: re$pectu totius morbi dicunt, te- nuiorem e$$e fallaciorem: Hippocratem verò in hoc aphori$mo intellexi$$e e$$e fal- laciorem re$pectu totius morbi: re$pectu verò $tatus $eu vigoris victum pleniorem e$$e periculo$iorem; & hoc modo dicunt Hippocratem intellexi$$e 2. de ratione vic. 37. quod. $. in acutis $emper $iudendum $it detractioni, habita relatione ad $tatum morbi. Hæc Re$pon$io nullo modo po- te$t defendi, quia dum loquimur de victu, Sanctor{ij} Commentaria debemus $emper intell igere de victu re- $pectu $tatus, $eu vigoris morbi: quia vi- gor, vel $tatus morbi (quod in id\~e reci- dit) e$t norma diætãdi: quare propo$ita di- $tinctio doctrinæ Hippocratis nõ re$pon- det. Præterea vultis videre, victũ omnium acutorũ de$umi à vigore: nõ ne morbi, qui terminãtur in $ecũ do quaternione tractã- tural Hippocrate $ola mul$a? re$pectu cu- ius? re$pectu vigoris, qui proximus e$t. Id\~e dic\~edum e$t de omnibus alijs morbis.

Nos autem dicimus in præbendo cibo in omni morbo duo e$$e cõ$ideranda. Pri- mum, an cibus conueniat ratione morbi: deinde an conueniar ratione virium: quæ con$ideratio ni$i fiat à medico, actum e$t de norma cibandi. Quo po$ito dicimus Hippocratem in $uperiori aphori$mo o$tendi$$e, in quibus non conuemiat victus tenuis & exqui$itus ratione morbi, dum dixit neque in morbis longis, neque in omnibus acutis conuenire, ide$t non con- uenire in perperacutis, peracutis, & acutis non exact\~e: conuenire tamen in acutis exactè, qui terminantur 14. die.

In hoc verò aphori$mo, Hippocratem o$tendere eundem victum tenuem exqui- fitè non conuenire ratione viriũ debilium morbis acutis exactè: quia in victu tenu- iori ægrotantes debiliores magis peccant, quam in paulo pleniori.

Hoc præceptum Hippocratis nõ $olum e$t verum detenui, & exqui$iro victu, $ed ampliari poteft ad omnes morbos: hoc modo: $i ægrotãtes debiles in perperacutis ieiunio quatuor dicrum curfu, tracta ren- tur, & in peracutis per integrã hebdoma- dam $ola mul$a, peccarum e$$et grauius, in victu tenuiori, quam in paulo pleniori, ac $æpè ob huiu$modi errarum ægri interi- rent. Hinc Galenus 8. meth. vlt. a$$erit, $i vires $int debiles, magis e$$e attend endum viribus, quam morbis: quia tune magis po$$unt vires ad indicãdum cibum, quam morbiad illum prohibendum.

Sed vultis videre quod Hippocrares in hoc aphori$mo cõ$ideret victum re$pectu virium debilium, & non re$pectu morbi, patebit ex Galeni comm. in quo dicit, i$ta errata e$$e maiora in tenui victu, quia ægri cum hoc victu ob debilitatem non peruenir\~et ad$tatum, quod non accideret in ægris robu$tis: deinde patebit ex com. $upetiori, quod Hippocrates intelligat de debilibus: quia ip$e Galen. habet hæc ver- ba „Si vires $int debiles in peracutis lo- co mul$æ dandus e$t cremor pti$$anæ, ne in tenui victu peccent ægroti. Po$tremò pa- tet hanc e$$e veram intentionem Hıppo- cratis in hoc aphorı$mo: quia tollit omnia dubia: quoniam dum dixit Hippoerates 2. acutorum 37. $emper $tud\~edum e$$e de- tractioni ciborum, con$iderauit morbos: dum verò dixit in hoc aphori$mo in tenui victu magis peccare ægros, quam in paulo pleniofi, con$iderauit vires debiles.

Manardus lib 4. epi$t. 2. tractar fusè hanc rem, & plurimos reprehendit: con- cludit (& rectè) e$$e intelligendum Hip- pocratem hoc modo: $i ex æquali errore peccent in tenui, & paulo pleniori, quod magis errent in tenui: quare $uppo$ito, quod $int debiles, dum committuntur errata in tenui non pote$t reprehendi, quia maius peccatum e$t in paulotenuio- ri ratione virium debilium, & non ratio- ne morbi, vt diximus.

Diuiditur aphori$mus in tres partes, in prima ponit rationem aphori$mi, cur vi- ctus tenuis, & exqui$itus $it magis fallax, quam paulo plenior, & e$t, quia in tenuiori vıctu magis l{ae}duntur $upplè debiles, quam in paulo pleniori.

In $ecũda parte cõfirmat argum\~eto à mi- nori, {quis} tale e$t, $i victus tenuis, & exqui- $itus lædit $anos, videlicet debiles, multo magis lædet ægros debiles: error enim in $anis. (vt dicit Oriba$ius) e$t via ad mor- bum: in ægris verò e$t via ad mortem Pa- rimodo Hippocrates lib. de veteri medi- cina exemplo nauigantium declarat erra- ta commi$$a in morbis magnis e$$e longè grauiora, quam in morbis leuioribus: ait, $ieuti error nauigantium in maris tran- quillitate non valde lædit, & in magna procella paruus error nauem perdit: ea- dem ratione error in morbis leuioribus non valde lædit: in acutis verò, & magnis pa$$ionibus error leuis pote$t interimere.

In tertia parte ponit aphori$mum, qui e$t, quod tenuis, & exqui$irtus victus $it fal- lacior, quam $it paulo plenior, $upplè in de- In Quintum Aphori$mum. bilibus: quia in hoc aphori$mo re$picit vi- res ægrotantis, & non morbum.

Quo ad verba primæ partis dicit _in tenui_ _victu_ per tenuem intelligit tenuem victum rauone qualitatis, & quantitatis: tenui$$i- mus enim, vtpote mul$a in maxima quan- titate, po$$et etiam $trangulare. Quo pa- cto verò cogno$catur quænam quanti- tas conueniat, id $olum coniectura a$$e- qui pote$t: ex Galeno enim lib. de ratio- ne cutãdi per $ang. mi$. 12. remedij quan- titas efficit artem coniecturalem. $ed $a- tis fusè o$t\~edimus $uperius, non $olum re- medij quantitatem, $ed morbi, & virtutis quantitatem, idio$yneri$iam, & conditio- nes indiuiduantes efficere artem conie- cturalem.

Quidam per tenuem victum intelligunt tenuem in genere, & rectè quidem. Euge- nius reijciebat hãc opinionem hoc argu- m\~eto. Id in præmi$$is debet intelligi, quod in fertur in conclu$ione: $ed in conclu$io- ne infert Hippocrates de tenui exqui$ito victu, quod $it fallacior, quam paulo ple- nior in debilibus: ergo in prima parte, vbi proponit præmi$$as, intelligit de tenui ex- qui$ito. Errat Eugenius: immo o$tendit $e e$$e logicæ oblitum; quia argumentum à genere ad $peciem affirmatiuum videli- cet e$t efficaci$$imũ: & e$t tale in aphori$- mo. Si in victu tenui in genere peccant ægroti, ergo tanto magis peccabunt in vi- ctu tenui exqui$ito: quare per tenuem in prima parte intelligit tenuem in genere: deinde concludit de tenui in $pecie, $e- cus argumentum nullam haberet effica- ciam.

Per paulo pleniorem intelligit victum tenuem, $ed dicit pleniorem, facta compa- ratione inter victus tenues: $ic dicimus, $uccum hordei e$$e pleniorem victum, quam $it mul$a, & mul$am pleniorem, quam $it victus exactè tenui$$imus: qui ie- iunio perficitur: Quare Hippocrates in aphori$mo de tenui victu, & non de ple- no locutus e$t.

Galenus in comm. tradit duas cau$as, tur errata, quæ fiunt in ægris in victu te- nuiori $int grauiora, quam in paulo ple- niori: Prima, quia natura ægrorum ob vi- ctum tenuiorem fit debilior: deinde æger non pote$t peruenire ad $tatum. Secunda cau$a e$t, quia dum ægri vtuntur victu te- nuiori faciunt mutationem ad in$olita, quæ mutatio debilibus e$t maximè mole- $ta: Hinc Philotheus inquit, ægros offen- di ex cibi nouitate: $ed addimus tantò ma- gis offendi, quantò magis ægri debiles $unt. Hippocrates lib. de veteri medicina inquit, $i quis con$uetam cœnam omittat@ os valde amarum fieri, iracundiam, vel tri- $titiam excitari: quare ægri qui omittunt horas con$uetas cibandi, cibi$que vtuntur in$olitis, in$ul$is, & tenui$$imis in nau$eam incidunt, & valde læduntur. Hippocrates 2. $ec. aphori$morum 50. ita damnat in$oli- ta, vt dicat, con$ueta deteriora e$$e minus mole$ta in $uetis melioribus: ideo Gale- nus 8. meth. 9. ait, naturam gaudere cõ$ue- tis: tertio verò de $imp. med. cap. 18. re- fert, quandam vetulam $olitã cicuta ve$ci, ex ip$a tandem nõ noxam, $ed beneficium collegi$$e. Cur verò natura gaudeat a$$ue- tis, & qua de cau$a vetula ex longo cicutæ v$u colligeret beneficium, nos ampla ratio- num $erie o$tendimus lib. 4. meth. no$træ vitandorum errorum.

_QVÆST. 22._ De Ieiun{ij} detrimentis.

HIppocrates 2. de ratione vic. 44. pro- ponit ieiunij damna, ait que bilio$o- rum ventrem ob ieiunium repleri crudi- tatibus ex quibus eleuantur vapores ad ca- put & inde tempora pul$are. Parimodo tex. 30. 2. acutorum ait, ob inediam bilem reddi amatiorem: Galenus verò 2. apho- ri$morum comm. 22. inquit inediam in- tempe$tiuam in bilio$is febrem excitare.

Po$tremò bilio$i facilè ob inediam in- cidunt in febrem hecticam, vt animaduer- tit Galenus 8. meth. vbi agit de pichroco- lis, quare medici, qui in acutis morbis de- bent $tudere detractioni ciborum, debent quoque di$tinguere corpora apta ad ieiu- nium ab illis corporibus, quæ $unt ieiunio omninò inepta. Præterea Galenus lib. ad- uer$us Eta$i$tratum cap. 9. ait ex ieiunio epilep$iam oriri po$$e, vt contingit Dio- doro Grammatico: $ubdit in eodem ca- pite, ieiunium caput replere, & ten$io- nem vehementem circa brachia efficer Sanctor{ij} Commentaria ideo quænam $int corpora apta, & quæ inepta ieiunio e$t digno$cendum. Idque facilè non $olum ex dictis colligetur, $ed etiam ex ip$a practica, nem pè ex iuuanti- bus & lædentibus, itaut valeat hæc: victus tenui$$imus debiles ægrotantes lædit: er- go vtendum pleniori: quamuis etiam vi- ctus paulò plenior in acutis noceat: quia inter duo mala $emper minus e$t eligen- dũ: in robu$tis perperacuto morbo corre- ptis ieiunium magis iuuat, quam nocet: ideo illo vtendum: in debilibus verò & in pichrocolis longè magis nocet, quam iu- uet: ideo pleniori vtendum: itaut ieiu- nium interdum maximè iuuet, inter dum maximè noceat.

Neque e$t contra hos, illud quod refert Ari$toteles 3. Polit. cap. 11. de AEgyptijs, qui medicos aliquo $upplicio afficiebant, $i ante tertium diem ægros cibarent, vel alio auxilio vterentur: quia AEgiptij erant pi- ruita referti, $olitique erant vti cibis multi nutrimenti, tale$que ieiunio facilè $anan- tur, licet vires $ine debiles: quia Hippocra- tes & Galenus 2. de ratione vic. 48. habent hanc $ententiam „Qui $unt debiles ob inanitionem va$orum egent alimento; qui verò $unt debiles ob morbos prægre$$os, & morbi vehem\~etiam non egent alimen- ro, $ed potius euacuatione. AEgiptij in morbis peracutis non poterant e$$e debi- les ob inanitionem va$orum, quia erãt re- ferti$$imi pituita: ideo in perperacutis $ummo cum beneficio ab omni cibo, & potu ab$tinebant.

Prima dubitatio: contra hanc $ent\~etiam Hippocratis e$t dubitãdum: quia Hippo- crates 2. de ratione vic. tex 40. inquit „ e$$e minus malum euacuare illos, qui in- digent repletione, quam replere illos qui indigent euacuatione. In hoc aphori$mo verò totum oppo$itum dicit: in quo ha- bet, quod maior error fiat, dum ægri in vi- ctu tenui delinquunt, quam dum peccant in victu paulò pleniori: ergo vel malè in aphori$mo, vel loco $uperius eitato.

Prima re$pon$io e$t, quod loquatur Hippocrates in hoc aphori$mo de debili- bus, in quibus vtendum e$t victu paulò pleniori: in robu$tis verò paulò tenuiori, $i morbo peracuto vex\~etur. Hinc Galenus 2. de ratione vic. 44. proponit duos ægros „debilem videlicet cum magno morbo, quem nutrire conuenit, & robu$tum cum eodem morbo, quem (ait), $i nõ nutries re- ctè ages: $i verò contratium in vtroque egeris, videlicet non nutries debilem cum magno morbo, & nutries robu$tum, eo- dem modo vterque peribit.

Deinde re$pondemus, Hippocratem 2. de ratione vic. cõ$idera$$e morbos, $ed non vires: ratione morbi vult victum debere e$$e tenuiorem, & $tudendum $emper e$$e ciborum detractioni: negat tamen ratio- ne virium, quia dũ languent, vult victum debere e$$e paulò pleniorem.

Demum po$$umus re$pondere cum Cardano, & alijs, Hippocratem 2. de ra- tione vic. con$idera$$e quantitatem cibi exhibendam in vigore: in hoc verò apho- ri$mo qualitatem: quando enim laudat vi- ctum paulò pleniorem, in hoc aphori$mo non intelligit quãtitatem, $ed qualitatem: $ic cremor pti$$anæ e$t cibus plenior, quam mul$æ quantitas decuplo maior. Quod verò Hippocrates 2. de ratione vic. con$i- deret quantitatem cibi habita relatione ad vigorem, $iue ad $tatum morbi, pater ex tex. 15. $ecundi acut. citati, vbi leguntur h{ae}c verba „$i quinta die $it futurus mor- bi $tatus & æger $olo potu $it v$us, $uffice- re nõ pote$t: melius e$t (ait Hippocrates) $i protinus ab initio des pti$$anam, & neque tertia, neque quarta die dare incipias, ni$i morbus $it iudicatus. Ex his verbis colli- gimus quod æger quanto magis accedit ad $tatum, tanto cibus debeat e$$e tenuior- itaut $tatus morbi $it vera cibandi nor- ma.

Vt igitur perfectè cogno$camus, quæ- nam cibi tenuitas in acutis conueniat, duo $unt præ$cienda, alterum, quando $tatus futurus $it, quod præcogno$cas in morbi initio oportet: quo pacto verò præcogno- $catur, o$tendimus in explicatione $upe- rioris aphori$mi: alterum quanta $it æ- grotantis virtus, quam $ola coniectura a$- $equi po$$umus.

Nos tamen diu in$udauimus, vt virtutis vitalis quantitatem certa cognitione a$$e- qui po$$imus: inuenimu$que tria in$tru- menta, quorum icones propo$nimus in In Quintum Aphori$mum. commentarijs no$tris $upra Auicennam.

Primum e$t pul$ilogium no$trum, quo di$tinguimus pul$um humilem à pul$u in- ualido, hoc modo, $i pul$us, qui antea fuit vehemens & frequens remittat vehemen- tiam & frequentiam, dicitur humilis: in- validus verò vt plutimum caret hac con- ditione, quod. $. fiat quietior: hæc maior vel minor frequentia $i perexigua $it, à medicis $ine pul$ilogio digno$ci nõ pote$t.

Secundum e$t in$trumentum vitreum, quo qui$que manu propria dimetiri po- terit $ingulos caloris gradus: dum enim magnum caloris augmentum paucorum dierum $patio fit, virtutis con$tantia $igni- ficatur.

Tertium per $taticam perpendi pote$t per$piratio in$en$ibilis, quãta $ingulis ho- ris fiat: vnde virtutis firmitas & con$tan- tia $ignificatur: inde præcogno$citur v$que ad quod tempus po$$it illa virtus perduce- re ægrotantes: quo præcognito $cimus præ$cribere victum, an $cilicet $olo ieiunio vel $ola mul$a, vel pti$$anæ cremore $it in- cedendum.

_Præterea etiam $anis periculo$us exi$tit._ In hac $ecũda parte Hippocrates proponit argum\~etum tale: $i victus valde tenuis no- cet $anis: ergo multò magis nocebit ægris, argumentum non videtur cõcludere: quia ex ip$o Hippocrate 4. aphori$morum ve- ratrum nigrum, $i $anis exhibitum effi- cit colliquationes, & maximè nocet: ergo & ægris: non valet, quia in quibu$dam ægris veratrum e$t pr{ae}$tanti$$imum medi- camentum.

Re$pondemus, quod quando fit compa- ratio inter duo, illa duo debent conueni- re tertio: $ed $ic e$t, quod victus tenuis po- te$t nocere $anis & ægris: veratrum uerò $anis $emper nocet, & nunquam iuuat: quare compatatio non tenet, & argumen- tum utuanum relinquitur.

Intex. dicit καθε{στ}ηκῦ{αι} {και} ἀκριβέες {δὶ}{αι}- τ{αὶ}. i. $tatæ, $eu con$titutæ exqui$itæ diætæ $anis $unt @φαλερ{αι}. i. fallaces: cathe$tichia $ignificat diætam $tatam & continuam, & meritò, quia ni$i e$$et $tata, $ed $olum unius diei, in $anis non e$$et fallax: immo maximè iuuare po$$et. Ex his colligimus quantum errauerint, qui dixerunt dictio- nem cathe$tichiam non e$$e nece$$ariam, $ed ab aliquo fui$$e additam.

Secundum ob$eruandum e$t quorun- dam erratum, qui dum Hippocrates dicit $anos grauius ferre errata in victu tenui putant textum e$$e men do$um, & legunt, quia errata grauiora ferunt, & non gra- uius ferunt. Primò errant, quia non $unt mutanda verba Auctoris. Deinde argu- mentum Hippocratis e$$et cõtrarium: quia $i $ani po$$ent ferre grauiora errata in vi- ctu tenui, ergo & ægri ferre poterunt gra- uiora errata in victu tenuiori, quàm in paulò pleniori.

Po$tremò quod $ani grauius ferant er- rata in victu tenuiori pater, quia Galenus cap. 86. artis med. a$$erit „Qui vtuntur coitu minus peccant, dum $unt cibo pleni, quam omninò vacui. Similiter omnes ani- mi pa$$iones minus noc\~et plenis, quam va- cuis: quare fal$um e$t, quod ægri in victu tenui ferant grauiora errata.

Ob hoc igitur tenuis victus, at que admodum exqui$itus.

In hac tertia particula cõtinetur apho- ri$mus, qui infertur ex prima & $ecunda parte, vbi dicit, victũ magis tenuem l{ae}dere ægros, quia nocet $anis. Con$irmatur ex Hippocrate 2. de ratione vic. in ac. 20. vbi habetur: quæ lædunt $anos magis lædere ægros: verum e$t hoc Hippocratis a$$um- ptũ, hoc $uppo$ito, quod di{ae}ta l{ae}dat $anos, & ægros: ideo valet argum\~etum, diæta ex- qui$ita lædit $anos, ergo multò magis æ- gros, qui $unt imbecilles: quamuis multa $int, quæ $anos lædant, & non ægros, ve- luti medicamenta purgantia, quæ maximè lædunt $anos: attamen maximè iuuant æ- gros, vt paulò infra declarabitur. Cæte- rum, quinõ animaduertũt Hippocratem dicentem tenuem & exqui$itum victum e$$e periculo$iorem intelligere de ægris debilibus, & non de robu$tis, de quibus re- nera totũ oppo$itum e$t dicendum, in ro- bu$tis videlicet victũ pleniorem e$$e peri- culo$iorem paulò tenuiori, nec aphori$- mum, nec practicam medicinæ perci- pient.

Dum $e offerunt curandi morbo acuto laborãtes, $tatim medicus debet prouide- re, vt quàm citi$$imè fiat prauorũ humo- Sanctor{ij} Commentaria rum concoctio: quia in acutis vnica $alus con$i$tit in celeritate coctionis, quæ à nulla re magis impeditur, quã ab ip$o cibo: ideo in acutis cau$a mortis e$t, quia cibus non nutrit: nõ nutrit, quia nõ cõcoquitur: non cõcoquitur, quia febris impedit: vnde duo mala protinus oriuntur: primũ per cibum vires nõ re$taurãtur: $ecundum per cibum natura maximè diuertitur à morbi con- coctione. In morbis verò longis ratio e$t diuer$a: quia in lõgis impendet periculum de virium ca$u: quia $tatus, qui e$t norma diætãdi, maximè di$tat à principio. In acu- tis non vires debiles angunt nos, $ed morbi magnitudo: hac ratione, in acutis minus, in chronicis plus cibis indulgendum: Gale- nus reddit rationem, cur minus cibi in acutis, dicens quod in acutis promptius fit addere, quam demere: addere enim illico po$$umus nutrimentum: demere ve- rò excrementa $olum temporis $pacio va- lemus: intra quod æger pote$t mortem obire: quod de chronicis dici non po- te$t: quia $pacio multorum dierum tuto demere po$$umus excrementa.

Dixit in fine aphori$mi Hippocrates _magna ex parte_. hoc artificio, quod forta$- $e alij non animaduertunt (licet multa di- cant circa hanc dictionem magna ex par- te) quia aliquando debiles, de quibus hic con$iderauit Hippocrates, inueniũtur, qui in morbo acuti$$imo nempe duorum die- rum: $icuti $unt quædam anginæ perni- cio$æ, po$$unt $uffere ieiunium: in quibus non e$t verum, quod victus tenuis $it pau- lo pleniori fallacior: ideo dicit magna ex parte in debilibus victum tenuem & ex- qui$itum e$$e periculo$iorem paulo te- nuiori.

Po$tremo notãdum e$t, hoc præceptum ampliari po$$e ad victũ tenui$$imũ, quod $cilicet in debilibus victus tenui$$imus $it periculo$ior, $eu fallacior victu pleniori, quamuis Hippocrates in aphori$mo $o- lum intelligat de victu tenui & exqui$ito.

Tertia dubitatio occurrit dum Hippo- crates dixit, peccatum grauius e$$e in vi- ctu tenui, quã in paulo pleniori: cõtta hoc tale e$t argum\~etum: ille victus in morbis acutis e$t periculo$ior, qui e$t magis con- trarius, & magis nocet; $ed victus plenior e$t magis contrarius: ergo victus plenior periculo$ior: minor probatur ex Hippo- crate 2. de ratione vic. 37. vbi habetur in acutis potius e$$e $tudendum ciborum de- tractioni, quam adiectioni.

Re$pondemus, Hippocratem in hoc aphori$mo con$idera$$e vires debiles: $e- cundo verò de ratione vic. con$idera$$e morbum, $upponendo, vires e$$e robu$tas. Deinde re$põdetur, Hippocratem in hoc aphori$mo cõ$idera$$e diætam $tatam id- e$t per$euerantem, quæ diætæ ab Hippo- crate in aphori$mo dicuntur cate$tichiæ, quæ fiunt à principio morbi v$que ad fi- nem $tatus, quæ non conueniunt, ni$i in peracutis.

Quarta dubitatio: Hippocrates apho- ri$mo 7. inquit, in peracutis extremè te- nui$$imo victu vtendum: per victum ex- tremè reni$$imum intelligit ieiunium: er- go $i ieiunium non e$t periculo$um in peracutis, tantò minus erit periculo$us vi- ctus tenuis, & exqui$itus, de quo in hoc aphori$mo.

Re$pondemus: in hoc aphori$mo $imi- liter cõ$idera$$e morbos acutos cũ virtute debili: in $eptimoverò aphori$mo cõ$ide- ra$$e peracutos cum virtute robu$ta. Hac vnica re$pon$ione tolli po$$unt aliæ quam plurimæ in$tãtiæ contra hunc aphori$mũ.

Quinta dubitatio: ille victus, qui mi- nus grauat vires, minus lædit: $ed victus tenuior minus grauat vires: ergo minus lædet, quam plenior.

Re$põdemus eadem di$tinctione, nem- pè Hippocratem cõ$idera$$e in hoc apho- ri$mo vires debiles, qu{ae} requirunt victum paulo pleniorem. Quando verò laudat Hippocrates magis ieiuniũ, ide$t victum extremè tenuem, dicimus tunc re$picere morbum, & non vires. De ratione enim morbi e$t cibum prohibere, vt $uperius ex Hippocrate & Galeno o$tendimus.

Sexta dubitatio: peccatum po$itiuum magis nocet, quam priuatiuum: $ed pecca- tum ob victum pleniorem e$t po$itiuum, & ob victum tenuiorem e$t priuatiuum, ergo in victu paulo pleniori erit maius peccatum.

Re$pondemus, argumentum procedere re$pectu morbi: $ed non re$pectu virium: In Quintum Aphori$mum. quia $icuti per cibum morbus augetur, $ic per cibum augentur vires, quæ morbum depellunt.

Septima dubitatio: ille victus, qui ma- gis auget morbum, e$t periculo$ior: $ed victus plenus magis auget morbũ, quam victus tenuis, ergo plenior e$t periculo- $ior.

Re$pondemus, argumentum e$$e ve- rum ratione morbi: $ed Hippocratem in hoc aphori$mo dixi$$e e$$e maius pecca- tum in paulo tenuiori re$piciendo ad vi- res: quia $icuti inedia e$t viribus inimica, $ic cibus e$t inimicus morbo.

Octaua dubitatio, in qua probatur ma- ius malum e$$e in victu pleniori: illud ma- lum, quod citius interimit, maius e$t: $ed victus plenior citius interimit: ergo ma- ius peccatum erit in pleniori, quam in te- nuiori. Maior e$t clara: quia victus ple- nior ın acutis vnica hora pote$t $uffocare: cibus verò tenui$$imus nõ re$oluet vires, ni$i po$t multum $patiũ. Præterea eadem re$pon$ione tollitur argumentũ quo tol- luntur argumenta $uperiora, dicendo {quis} Hippocrates cõ$iderauerit morbum acu- tum cũ virtute valde debili, quam in om- nibus morbis medicus in$picere debet.

Nona dubitatio, qua probamus, non e$$e maius peccatum in victu tenuıori, quam pleniori: $ed peccatum e$$e æquale. Extrema mala quæ po$$ent euenire in vi- ctu tenuiori & pleniori $unt æqualia, er- go non erit maius malum in tenuiori, quam in pleniori; patet antecedens: quia in victu tenuiori pote$t $equi mors cum re$olutione: in pleniori verò per $uffo- cationem.

Re$pondemus aphori$mum non e$$e de extremis malis, $ed de morbis acutis, vbi e$t $u$picio de viriũ ca$u: qua occa$io- ne maius malum e$t inclinare in tenuio- rem victum, quam in pleniorem: quia medicus in quolibet ægrotante magis debet con$iderare vires, quam morbum: ideo dum medicus $u$picatur, quod vi- resnon po$$int ægrũ perduceread finem vigoris, vt tutius progrediatur, cibo pau- lo pleniori vti debet.

Decima dubitatio: argumentum Hip- pocratis e$t, quod victus tenuis noceat $a- nis: ergo multò magis ægris, non videtur concludere: qu ia ex Hippocrate & Gale- no 4. aphori$morum habetur, elleborum in $anis exhibitum efficere colliquatio- nes, & maximè nocere, ergo & in ægris: non valet con$equentia: quia elleborus aliquando in ægris quam maximè uuat.

Re$pondemus non valere con$equen- tiam, quia non e$t par ratio de elleboro, & victu tenui: quia dum fit comparatio inter duo debent illa conuenire in tertio: tertium e$$et quod elleborus po$$et iuuare $anos, & ægros, quod non admittitur: quia $anis, & elleborus, & omnia medica- menta nocent: victus verò tenuis nocere pote$t $anis & ægris importunè exhibi- tus, & iuuare pote$t $i opportunè exhi- beatur.

Vndecima dubitatio: Hippocrates in- quit in aphori$mo, quod victus ratio val- de tenuis, & $tata hominibus $anis $it pa- rum tuta. Hæc $ententia aduer$atur Cel- $o lib. 1. cap. 1. vbi proponit $ententiam his temporibus ab omnibus receptam, quæ e$t, quod $anus homo, qui & benè valet, & $uæ $pontis e$t, nullis obligare $e legi- bus debet: ergo homo $anus tutò poterit vti quacumque victus ratione, $it plena, $it $tata, vel tenuis, dummodo illi placeat: ergo vel fallitur Hippocrates, vel Cel$i $ententia communiter recepta non e$t probanda.

Re$pondemus duplicem e$$e modum cibandi $anos: alterum con$i$tere in di- minuendis viribus pauco cibo, hoc fine, vt natuta di$tracta à cibo lap$um aliquem corporis non perfectè $ani po$$et vincere, & $uperare: alterum modum cibandi con$i$tere in con$eruando, & augendo ip- $as vires. Cel$i $ententia non e$t de pri- mo modo, quia loquitur de omninò $a- nis. Hippocratis verò aphori$mus e$t de primo modo, nempè de modo, quo natu- ra non di$tracta à cibo morbum facilius vincere po$$it.

Duodecima dubitatio non videtur {quis} magis pecent in paulò pleniori: quia $i na- tura cibum cõcoqueret, vires augerentur, quit us adauctis æger citius $anaretur.

Re$pondemus quod $icuti cibus diuertit naturam pugnantem cum febre, $ic febris Sanctor{ij} Commentari diuertit à cibi concoctione: ideo cibus de- bet e$$e tenui$$imus, ne diuertat naturam à certamine cum morbo: quia huius co- ctionis celeritas in acutis e$t vera $alus: quoniam ob humorum prauorum tardio- rem concoctionem æger moritur. Hinc Galenus primo de ratione vic. in ac. 44. proponit duos ægros, videlicet debilem, & robu$tum cum morbo magno: deinde dicit, $inõ nutries robu$tum, debilem ve- rò nutries rectè facies, $i verò contrarium in vtroque egeris, vterque peribit, & ro- bu$tus $i ip$um nutries, & debılis $i $ine ci- bo relinques.

Decimatertia dubitatio: non videtur quod pecc\~et ægroti in vıctu paulò plenio- ri ob rationes allatas ab Alexãdro Aphor. 2. $ec. probl 67. vbi ait, vinum cum pane à proprietate iuuare febricitãtes: quia mem- bra recreantur, & fir miora redduntur ad concoquendam materiam morbi: $ed $ic e$t, quod vinum cum pane pertinet ad vi- ctum plenum: ergo cum victu pleniori æ- gri non peccabunt.

Re$põdemus, Alexandrum loqui de fe- bricitantibus debilibus: atque intellige- re de vino tenui$$imo, & in pauca quan- titate, vt reficiantur vires debiles ne cadãt.

APHORISMVS SEXTVS.

_EXTREMIS_ morbis, extrema exqui$itè remedia optima $unt.

Egit in duobus $uperioribus aphori$- mis de victu tenui exqui$itè, qui e$t me- dius inter tenuem, & extremè tenui$$i- mum. Concludit in $uperiori aphori$- mo, hunc victum tenuem exqui$itum e$$e fallaciorem, quàm $it victus paulò ple- nior: quiquidem aphori$mus e$t veri$$i- mus & fal$i$$imus: veri$$imus in debili- bus, quia in debilibus $emper debemus inclinare in victum paulò pleniorem: fal$i$$imus in robu$tis: quia $ecundo de ratione vic. in ac. 37. loquens de robu$tis dixit, in acutis $emper e$$e $ludendum ci- borum derractioni.

I@ hoc verò, & $equenti aphori$mo agit de victu tenui$$imo, qui conuenit morbis extremis, qui $unt perperacuti, qui termi- nantur in primo quaternione, & pera- cuti, qui terminantur in $ecundo quater- nione, qui parimodo vocantur morbi ex- tremi. ἔς δε τα ἔ{σχ}ατα. Particula δε e$t coniunctiua, non inuenitur tamen in cod. Galeni: $ed ferè in omnibus alijs.

Continuatur aphori$mus hoc modo. Po$tquam egit $uperius de victu tenui ex- qui$itè: modo $e conuertit ad victum te- nui$$imum, qui e$t uel ieiunium, uel mul- $a: ieiunium dicitur uictus extremè te- nui$$imus: mul$a uerò dicitur tenui$$imus non extremè.

Hic aphori$mus propo$itus e$t ab Hip- pocrate propter uictum morborum pera- cutorum: tamen pote$t applicari morbis longis, remedijs magnis, chirurgicis, pharmaccuticis, & rebus politicis. Ap- plicatur morbis longis, quia ip$e Ga- lenus 5. meth. cap. 15. illum applicat $pu- to $anguineo, quod fit ex ero$ione, qui affectus e$t diuturnus. Ibi enim reij- ciens Era$i$tratum, qui purabat in omni morbo curam à leuioribus incipiendã, in- quit „Vbi impendet vitæ periculum, $i- cuti in $puto $anguineo ex ero$ione, e$t a ratione alienum à leuiotibus remedijs e- xordiri: quia extremis morbis extrema re- media conueniũt: ibi. n. proponit Galenus tria remedia extrema in $puto $anguinco conuenire: quorum primum $unt purgan- tia medicamenta. Secundum medicamen quod dicitur di$permaton, quod præcipuè fit ex $em. papaueris: Nos verò & obiter huius loco vtimur pillulis de cynoglo$$a $@rupulum vnum alternis diebus po$t cæ- nam. Tertium $unt cerata ex thap$ia, quæ bregmati applicãtur: Nos verò huius loco vtimur $inapi$mo ex duabus partibus ca- ricarum pinguium, & ex vna parte $em. $inapis cum aceto acerto acerrimo, quo excitan- tut in perictaneo & rubor, & pruritus.

Applicatur aphori$mus extremis reme- dijs chirurgicis, & phatmacenticis: inter quæ numerantur à Galeno 2. ahori$m. 29. phlebotomia & purgatio. Sed præcipuè per extrema remedia pertinentia ad ex- tremos morbos intelligit hæc tria, nempè In Sextum Aphori$mum. $anguinis euacuationem v$que ad animi deliquium. Secundum, potum frigidæ. Tertium ieiunium.

Pote$t quoque applicari aphori$mus re- bus Politicis, $icuti applicatur à Cicerone primo de officijs, vbi citat hunc Hippo- cratis aphori$mum, his verbis „$icuti me dici extremis morbis extrema in$tituunt remedia: ita & nos in maximis rebus ma- xima adire pericula non debemus timere.

Præterea notandum, hunc aphori$mum tribus principijs e$$e $uffultum. Primum quod contraria contrarijs curentur. Se- cundum quod cõtraria inter $e$int extre- ma. Tertium quod illud, quod vni extre- mo aduer$etur, $it vnum & nõ plura: quia extremis morbis remedia extrema, & non media exqui$itè aduer$antur.

Quo ad primum, quod contraria con- trarijs tollantur e$t in arte medica tam- quam axioma. Quod aliquo modo con- firmatur ab Hippocrate lib. de flatibus. c. 6. dum tradit medicinæ definitionem, quod $cilicet $it additio, & ablatio, vbi ait „ $icuti cibus tollit famem, & potus $itim: $ic euacuatio tollit repletionem, quæ omninò inter $e$unt contraria.

QVÆST. XXIII. Quomodo comraria vt morbi, & remedia $int duo extrema.

QVod verò contraria $int inter $e ex- trema, & morbi, & remedia $int duo extrema, omnes intelligunt: $ed quomodo $int extrema, non omnes percipiunt.

Ari$toteles 10. metaph. tex. 13. dicit cõ- trarietatem e$$e maximã differentiam eo- rum, quæ $unt $ub eodem genere: neque Ari$toreles di$tinctè per hãc definitionem declarat cõtrarietatem: quia per cõtrarie- tatem pote$t intelligere oppo$itionem pri- uatiuam, $icuti intellexit 1. Phy$ic. dum dixit: in omni genere vno dari vnam pri- mam contrarietatem, $umendo videlicet cõtrarietatem pro oppo$itione priuatiua.

Themi$tius 1. Phy$i. circa tex. 47. di$tin- ctius definit contraria, quod $cilicet con- traria $int illa, quæ extremos margines obtinent.

Diuus Thomas in meteorologicis ad- huc clarius dicit, contraria e$$e duas for- mas in eodem genere di$tanti$$imas: ideo contrarium, quod $anat, debet e$$e extre- mum re$pectu morbi, & non medium.

Demum Galenus in arte med. cap. 89. magis ad propo$itum no$trum de his lo- quensait, remedia morbis debere e$$e qui- dem extrema, $ed æqualia in gradu (per hanc definitionem o$tenditur differentiæ inter Empiricos Alchimi$tas, & dogma- ticos) itaut $i affectus præter naturam $it calidus in tertio gradu, remedium debeat e$$e frigidum in tertio gradu: quia medici officiũ nõ e$t vincere, $ed moderari, & at- temperare, {quis} Alehymi$tæ non intelligunt: quia volunt vincere remedio pot\~etiori, & non æquali. Quod verò ex Galeno reme- dium debeat e$$e æquale: ibidem $ub- dit „$i affectus $it in parte corporis pro- funda, tãtò frigidius eligendum e$t reme- dium, quantum, po$tquam peruenerit ad locum affectum, $it æquale in gradu.

Hinc Galenus lib. de con$t. artis medi- cæ cap. 12. inquit, $i rece$$us à $tatu natura- li $it maximus, maximus quoque debeat e$$e retroce$$us, qui fiat per eandem viam, $ed progrediendo modo oppo$ito ver$us mediocre, & nequaquam ver$us extremũ: quia $i progrederemur ver$us extremum introduceremus cõtrariam ægritudinem. Hinc actio, quæ fit à bonis remedijs, non fit à maiori, $ed ab æquali oppo$ito: quia $ic reducit ægrum ad $ymmetriam $iue ad $anitatem: quia $anitas nihil aliud e$t, quam $ymmetria: $i affectus e$t calidus in $ecundo gradu, remedium debet e$$e fri- gidum in $ecundo gradu, $ed non vt re- ducat ad $ecundum gradum frigiditatis: $ed vt ex $ecundo gradu caliditatis, & $ecundo frigiditatis fiat $ymmetria, & {ae}qualitas: ideo valde errant Chymici: dum putant malas temperaturas frigidas aufer- ri po$$e $piritibus calidi$$imis, qui vincũt morbum, & naturam, intemperies con- trarias introducentes.

Quod verò remedium debeat e$$e {ae}qua- le, patet quoque ex tertio de $imp. medi- cina cap. 12. vbi habet Galenus hanc $en- tentiam „$i remedium e$t plus, protinus nocet: $i minus non $anat, ni$i longo tem- poris cut$u. Quare colligimus in facien- Sanctor{ij} Commentaria da medicina hæc duo e$$e ob$eruanda, pri- mum, vt remedium cõueniat ratione mor- bi: quod certè conueniet, $i fuerit contra- rium æquale progrediens ad medium. & non ad extremum: $ecundum vt conueniat ratione virium totius, & partium.

Hinc valde errant illi empirici, qui vtramque conditionem tran$currunt. At, vt aliqua exemplorũ luce hoc innote$cat, libeat aliquod illorũ erratum proponere. Dum volunt $anare pedes gelidos ebrum, qui per niues iter fecerunt, ijs quæ actu ca- lefaciunt, errant: quia illud pedum frigus volunt vincere: quibus calefactis deinceps (proh dolor) pedes face$$unt in gangræ- nam: cur hoc? quia per actu calida re$ol- uunt calidum natiuum pedum, nec vident remedium per experi\~etiam cognitũ, quod e$t, pedes immergere in aquam è profun- do putei recenter hau$tam: quæ hæc duo afferũt beneficia: primum reducit ad me- diocre pedem congelatũ: deinde cõ$eruat vires partis, quibus peractis, $i bidui $pa- tio vino nigro pedes abluãtur, liberantur.

Parimodo quidam pro febre ardente importunè præbent frigidam, videlicet in debilibus: nec vident, frigidam calorem naturalem vincere, & debiles interimere, quod non accidit in robu$tis: quia vt frigi- da, ni$i aliquid aliud impediat, illos maxi- mè iuuat. Similiter dum Chymici vtun- tur oleo, vel $piritu vitrioli vincunt calo- rem, & introducũt frigiditatem immode- ratam. Quod verò hic $piritus $it valde fri- gidus experientia patet, proijcendo ip$um $uper carbonem accen$um, quem adeo il- lum extinguit, vt vix iterum igne$cat.

QVÆST. XXIV. An vnum contrarium vni tamum $it contrarium.

QVod vnũ cõtrarium vni $oli $it con- trarium primò patet ex Galeno 9 meth. 12. vbi habet hæc verba „ Confer\~etis indicatum $emper e$$e vnum: deinde 11. meth. 13. ait, vnã $emper dari ex quaque re indication\~e: lib. deopt. $ect. ad Tra$yb. 45. dicit vnum indicare vnum: quia vnum vni aduer$atur, intelligendo re$pectu vnius, & eiu$dem, ad idem, $e- cundum idem, eodem modo & eodem tempore: quia vnum re$pectu diuer$orum pote$t indicare centum indicata: vnica. enim e$t febris putrida, tamen Galenus 11. meth. 13. in ea curãda proponit plures indicationes re$pectu diuer$orum, quæ de- $umũtur vel ab humorum copia, vel cra$- $itie, lentore, prohibita per$piratione, pu- tredine, & febre.

Demum Ari$toteles primo Cæli hoc principio $uffultus, quod vnum cõtrarium vni $it contrarium, inuenit motum circu- larem per $e primo conuenire Cælo, Cælũ- que e$$e quintam e$$entiam, & perpetuo motu circularitor moueri, ita vt non $it timendum, vt dicit Ari$toteles 9. metaph. tex. 17. quod Cælum aliquando $tet.

Quoad verba aphori$mi. Nonnulli per extremos morbos intelligunt lethales. pri- mo falluntur: quia Galenus 2. aphori$- morum 29. a$$erit, de$peratos non e$$e cu- randos, $ed $olo progno$tico relinquen- dos. Deinde Galenus 11. metaph. 9. ha- bet hæc uerba „In quo omninò de$pe- rata $alus e$t, imprudentis con$ilij fuerit infamare præ$idia, quæ multis alijs $uere $aluti. Præterea Hippocrates primo præ- $ag. 4. protulit hanc $ententiam „mori- turos præno$cens, prænuncian$que culpa uacabit. Po$tremò lib. de con$t. artis me- dicæ cap. 16. habet h{ae}c uerba „In$ontem fore medicum, & ab omni mortis culpa fore immunem, $i morituros ægros præ- nunciauerit. Quare $i uera $unt hæc præ- cepta, nõ e$t credendũ per extremos mor- bos Hippocratem intelligere lethales: quia morbis lethalibus neque remedia extre- ma, neque leuia conueniunt.

Dicimus nos per morbum extremum intelligere morbum magnum, & uehe- mentem, & præcipuè perperacutum, & peracurum: quibus morbis conuenit ui- ctus tenui$$imus: quia victus tenui$$imus e$t remedium extremum, de quo intelligit Hippocrates.

Præterea per extremum morbũ intel- ligere po$$umus morbum magnum & ve- hem\~etem: magnus verò morbus vel ratio- ne dignitatis, vel ratione propriæ e$$enti{ae}, vel ratione cacoethiæ, vel ratione læ$ionis partium præ$tantium, quæ omnia indi- gent declaratione.

In Soxtum Aphori$mum.

Morbus magnus ratione dignitatis $olet exemplis illu$trari in vteri $uffocatione, dum efficitur à $emine cotrupto: ex Gale- no lib. 6. de loc. aff. 5. vocatur præfocatio vteri facta à $emine corrupto morbus ma- gnus ratione dignitatis, quia $emen e$t di- guius $anguine men$truo: Præfocatio ve- rò à $anguine men$truo non vocatur à Ga- leno magna ratione dignitatis: $ympto- mata $anè longè $æuiora fiunt in vteri præ- focatione facta à $emine corrupto, quam à $anguine m\~e$truo $uppre$$o, & corrupto: ideo remedia magis extrema conuenient in præfocatione ex $emine, quam ex $an- guine, quia in præfocatione ex $anguine, euacuatio $anguinis ex $aphæna $æpè tollit $ymptomata illius effectus: in pr{ae}focatione verò ex $emine, $anguinis euacuatio parum vel nihil iuuat; $ed confugi\~e dum e$t (omi$- $o verò remedio, quod omnes norunt) ad mitridaticam confectionem, & in $æui$$i- ma præfocatione ad ceratum mercur$ale applicandum parti hippoga$tricæ, quo nos interdũ fæliciter vtimur & ad alia maiora ex mercurio compo$ita.

Parimodo Galenus loquens de mor- bo magno ratione dignitatis 3. de tuen. $anit. cap. 9. hoc exemplo illum declarat „ $i aliqua pars e$$et contu$a, ac materia excrementitia conflueret in ıllam part\~e, a- po$temaque efficeret, dicit „$i vtraque af- fectio pari interuallo à naturali $tatu rece- deret, curã e$$e exordiendam à phlegmon, quia phlegmon e$t magis dignitate poll\~es.

Similiter $ebris pe$tilens, quæ fit à $an- guine corrupto dicitur morbus magnus, & vehemens ratione dignitatis: quia e$t magis vehemens, quam febris ardens, quæ fit à bile: morbus maior e$t, qui fit à $anguine corrupto, quam qui fit à bile: quoniam quod amicum e$t, dum corrum- pitut, magis naturæ aduer$atur: quia quod amicum e$t, dum corrumpitur, vertitur in contrarium po$itiuum: quod e$t vene- num verè contrarium naturæ no$træ, quod de aliis humoribus dici non pote$t. Quando igitur morbi $unt magni ratione dignitatis, tunc remedia debent e$$e extre- ma exqui$itè, vt dictum e$t $uperius.

Quo ad morbum magnũ, & extremum ratione propriæ e$$entiæ, dicimus illum e$$e, qui e$t multi lap$us, $icuti e$t magna aliqua inflammatio, vbicũque $it; vel ma- gnum aliquod vulou, vel vlcus, $it in pe- dibus, vel coxis à vi$ceribus di$tantibus, vel in quauis alia parte non præ$tanti.

In $uper datur morbus magnus, vehe- mens, & extremus ratione cocoethiæ ide$t mali moris: $icuti e$t febris maligna, quæ ex omnium opinione inter acutos colloca- tur: cuius cacoethiæ $igna à Galeno propo- nuntur lib. 3. de præ$ag. expul. cap. 4. quo- rum primum e$t, quod pul$us à naturali $tatu recedere non videatur. Secundum {quis} {ae}gri fateantur febrem non percipere. Ter- tium quod vrina reddatur $imilis naturali. Quartum additur ab Hippocrate & Ga- leno 3. de ratione vic. in ac. 14. quod e$t, $i pe$t deiectiones bilio$as calorvehem\~etior reddatur, dicunt e$$e $ignũ malignæ febris. Sed in explicatione 12. aphori$mi quam- plurima malign{ae} febris $igna proponemus.

Demum datur morbus magnus, $iue ex- tremus ratione partium principum, $icuti e$t vlcus pulmonis, aut ventriculi, licet per exiguum $it, quod $i in coxis, vel bra- chijs e$$et, vix morbus dici po$$et: tamen in pulmone, in corde vel hepate mortem prænũtiat. Hanc di$tinctionem morbi ma- gni in tres differentias proponit Galen. 4. meth. 6. Nos igitur per morbos extremos ab Hippocrate propo$itos intelligimus peracutos: dicimus tamen aphori$mũ po$- $e ampliari ad morbum magnum aliquem ex his quattuor modis declaratis, quibus magnis morbis, magna, & extrema reme- dia conuenire po$$unt.

„@{αὶ} ἔ{σχ}ατ{αι} θεραπεῖ{αι}, ide$t extremæ curationes.

In tex. Græco non leguntur extrema re- media: $ed extremæ curationes: quia Gr{ae}- ca dictio e$t therapiæ, quæ $ignificat cura- tiones, & non remedia: remedia tamen $unt in$trumenta curationis.

Curatio $umitur tribus modis. Primò pro depul$ione omnium affectuum præter naturam: $int morbi cau$æ, vel $ymptoma- ta: $ecundum hanc $ignificationem lib. 9. meth. 15. dicit, affectũ pr{ae}ter naturã indi care curationem. Secundò $umitur curatio pro depul$ione morbi habentis cau$am, qui partim fit, & partim factus e$t: $icut Sanctor{ij} Commentaria e$t febris putrida, & omnes morbi, qui de- pendentab aliqua cau$a antecedenti. Ter- tiò $umitur curatio pro depul$ione morbi facti, qui non amplius fit, nec à cau$a de- pendet: $icuti e$t febris ephimera, & he- ctica. In hoc loco Hippo rates per The- rapias ide$t per curationes intelligit cura- tiones in communi, quæ fiunt per contra- ria, vt colligitur ex Galeno 9. meth. 15. vbi dicit primam indicationem $umi ab effe- ctu præter naturam, qui indicat contra- rium: $ubdit contrarietatem e$seillam di- $tantiam, quæ e$t ab affectu naturali ad affectum præter naturam.

Sed addit Hippocrates ἐς ἀκριβείην id- e$t exqui$itè: quia $i morbus e$t calidus in $ecundo gradu, exqui$itum remedium debet e$$e frigidum in $ecundo gradu: & $ic de alijs: $i morbus e$t extremus & ma- gnus, magnum & extremum debet e$$e re- medium.

Capiuaccus in hoc loco diuidit remediũ magnum in ab$olutũ & re$pectiuũ quæ di- ui$io non e$t ex natura rei: quia magnũ & paruũ ex Ari$totele $unt relatiua vera, qu{ae} dicuntur $ecundum e@@e, & non $ecũdum dici: dicitur enim $ormica magna & mõs paruus, vt dicit Ari$toteles in pr{ae}dicam\~eto relationis: imò dici pote$t formica maxi- ma, & totius terræ globus minimus, & tamquam punctum impartibile re$pectu primi mobilis: quare implicat dicere, re- media e$$e ab$olutè magna, quia $emper di- centur magna re$pectu remediorum le- niorum.

Si de magnis remedijs loquamur, Gale- nus 2. aphori$morum 29. proponit duo re- media, quæ appellat magna, videlicet pur- gationem, et phlebotomiam: in hoc loco ie- iunium vocatur remedium magnum. Pur- gantia magna quæ $unt magis vehementia & quæ collocantur in primo ordine $unt veluti antimonium, coloquintide, catapu- cia, elaterium, e$ula, gumigutæ, $camo- neum, & elleborus.

Medicus verò rationalis, cuius officium e$t reducere ad $ymmetriam, admodum rarò his magnis, & efficaci$$imis vtitur.

Deinde dantur remedia minora, quæ $unt magis in v$u, $icuti $unt agaricus, her- modactilus, turbit, rhabarbarum, gra- tiola, & alia id genus. Sub his adhuc $unt minora, quæ licet alicui po$$int e$$e ma- goa, & extrema, alteritamen po$$unt e$$e leuia; quia nullum pote$t e$$e remedium magnum, quod alicui non $it leue.

Sub bis adhuc dantur minora, vt in $u$io ro$arũ, $ena, manna electa, qu{ae} partim $unt purgantia, partim lenientia: immo tam varia inueniuntur corpora, vt alicui hæc $int magna, & vehementia, at que alicui le- uia & blanda lenientia.

Sub his adhuc $unt leniora, vt ca$$ia, ta- marindi, cremor tartari. Deinde adhuc magis leuia inueniuntur, vt oleum amyd. dulce, Lac coctum cum $accharo, quod Ita- li vocant panellam, vel cum iure pulli.

Demum leui$$ima proponuntur lenien- tia à Galeno quinto de tuen. $anit. cap. 9. $i- cuti $unt pruna dama$cena cum melle ma- cerata, vel cum mul$o: inter herbas, mer- curialis, marina bra$$ica, onicus in pti$$a- na: & re$ina therebentina, quæ omnia ci- tra noxam aluum leniunt.

Phlebotomia e$t remedium magnum, $i fiat per $ec. ven{ae} cubiti: deinde e$t $aluatel- læ $ectio, cucurbitulæ, vel hirrudines, quæ hemorrhoidibus, vel alijs venis applican- tur. Sub his $unt pilı $uiles, qui immi$i in- ter narium pinas leniter cõprimendo $an- guinis pauxillum euacuant. Sub his $unt il- la, per quæ euacuatur $anguis per hæmor- rhoidas leniter illas comprimendo $icuti $unt $quatinæ, vel pi$cis canis coriũ vel tel- la aliqua a$pera, vel applicando folia ficuũ, vel leniter ea comprimendo, vel idem $a- ciendo cum folijs boragin s, quorum v$u $anguis commodè egreditur.

Remedia tamen magna $unt hæc tria, purgatio electiua, phlebotomia, & ieiuniũ, de quo præcipuè intelligit Hippocrates in aphori$mo. Sed præter hæc tria propo$ita aphori$mus põt ampliari ad alia remedia longè maiora, quæ varijs affectibus pr{ae}ter naturam cõueniunt: $icuti e$t illud propo- $ituto ab Hippocrate 7. aphori$. 45. dũ lo- quitur de hepatis ab$ce$$u his verbis „ Quibus per durũ iecur aduritur; $i purum pus effluat, & album, $alui fiunt: $i verò qualis amurca profluat, intercũt. Omnia remedia, quibus vtuntur no$trates in hoc ab$ce$$u hepatis $unt minora, & vana qui- In Sextum Aphori$mum. dem. quia $olum hoc propo$itum ab Hip- pocrate in aphori$mo inter extrema iu- uare pote$t. No$trates relinquũt hunc ca- $um tamquã de$peratũ: atque reuera eius cura neque in Galeno, neque in alijs Au- ctoribus (quod $ciam) inuenitur. Nos au- tem pro extrahendo hoc pure propo$ui- mus in$trumentum commodum, & tutum in no$tris comm\~erarijs Auicennæ: $umen- da tamen e$t cura cum prote$tatione, ne $i pereant, in medicum culpam trahant: pe- reunt enim, $i pus appareat vt amurca.

Similiter dantur alia remedia extrema, quæ non excluduntur ab aphori$mo, $icuti e$t adu$tio, & $ectio, quæ fit inter tertiam, & quartam co$tam pro extrah\~edo pure in empyemate, quod magnum remediũ pro- ponitur ab Hippocrate lib. 3. de internis affectibus, vb, loquitur quoque de hy dro- pe thoracis. Nos verò tutius tertiam co- $tam terebella perforando aquam euacua- mus@n co$tæ enim perforatione nerui, ve- næ, & arteriæ mu$culorum intercon$taliũ non $unt Vel vtimur in$trum\~eto ex no$tra inuentione pro euacuanda aqua hydropi- corum faci\~edo paracente$im inter tertiam & quartam co$tam. Vel $i aqua e$t in ab- domine per vmbilicum, de quo etiam in- $trumento in commentarijs no$tris Aui- cennæ egimus, eiu$que iconem propo$ui- mus. Plurima alia, quæ $unt remedia ex- trema, quæ tutò, & f{ae}liciter adminı$tran- tur per in$trumenta, ip$orum icones in eo- dem libro de$crip$imus.

Sed vt paucis progrediamur, remedium magnum, & extremum in morbis maxi- mis, & extremis ex Hippocrate e$t igois 7., n. aphori$. vltimo dicit „Quæ med. ca- menta non $anant, ferrũ $anat, qu{ae} fetrum non $anat, ignis $anat, quæ ignis non $anat $unt immedicabilia. V$tiones $unt reme- dia extrema, vt in $phacelo, gangræna, & in demor$is à cane rabido.

Per extrema exqui$itè intelligit illa cõ- traria, quæ $unt æqualia in gradu, hi$que vtimur, vbi impender vit{ae} periculum quia tunc morbus e$t exqui$itè extremus: quo ca$u medicus dogmaticus non debet imi- tari Era$i$tratum, qui incipiebat à paruis remedijs, contra quem Galenus 5. meth. cap. 15. his verbis inuchitur „Si parua nihil profecerint, agredienda $unt maio- ra: nam in morbis, in quibus periculum non impender, vera ea opinio e$t: at vbi moriendum ægro pror$us e$t: $i phthoe $e- mel æger detiueatur, alieni$$imum à ra- tione e$t à minoribus remedijs inchoa$$e. Maiora igitur remedia debent e$$e exqui- $itè oppo$ita, ide$t æqualia in gradu, & nõ in numero: $icuti affectui calido in tertio, remedium æquale in gradu deber e$$e $ri- gidum in tertio, $i exqui$itè oppo$ita e$$e debent: in numero verò dıci pote$t frigi- dum in $ecũdo, quod multoties exhibitum in morbis leuioribus t\~eporis cur$u $anare pote$t, quamuis hæc non $int exqui$itè ex- trema. Ex alia parte aphori$mus non vi- detur omninò verus ob dubia, quæ occur- runt.

Prima dubitatio: in Hippocrate videtur contradictio manife$ta: quia in aphori$mo $uperiori in acutis laudat victum paulò pleniorem: in hoc verò aphori$mo, in quo $imiliter agit de acutis, dicit, extrema e$$e applicanda remedia: per morbos intelligit acutos, & per remedia ex omnium con- $en$u, intelligit ieiunium: ergo contradi- ctio videtur manife$ta.

Re$pondetur in aphori$mo $uperiori con$idera$$e ægros acuto morbo correptos cum virtute languida & debili: in quo ca- $u in tenui victu peccant ægroti: in hoc verò aphori$mo cõ$idera$$e morbum cum virtute valida, & robu$ta, quæ in morbo acuti$$imo non indiget cibo: quia mor- bus vt morbus $emper cibum prohiber.

Secunda dubitatio: non videtur quod victus tenui$$imus conueniat extremis morbis: quia dantur morbi extremi, qui non tractantur victu tenui$$imo: Galenus enim. 5. meth. cap. 15. vult $putum $angui- nis cum immin\~ete pulmonis ero$ione e$$e morbum extremum, tamen non tractatur victu tenui$$imo: ergo non omnes morbi extremi, extremis remedijs $anantur.

Re$pondetur, morbum extremum du- plicem e$$e, vel e$$e $impliciter extremum, vel e$$e extremum in $uo genere: Hippo- crates in hoc aphori$mo intelligit de mo@- bis per peracutis, qui $impliciter sũt extre- mi, & non de extremis in $uo genere: om- nis enim morbus diuturnus, $i deploratus Sanctor{ij} Commentaria $it extremus e$t in $uo genere, vt deplorata phthi$is, deplorata pleuritis, hectica de- plorata, & $imiles $unt, qui dicuntur extre- mi in $uo genere.

Tertia dubitatio: Hippocrates in tertio aphori$mo huius $ec. dicit, e$$e euacuæn- dum quatenus natura fert. Idem confir- mat aphori$mo 23. ergo non $emper con- uenient remedia extrema, quamuis mor- bi e$$ent extremi.

Auicennas 4. primi cap. 1. $ic determi- nat hãc dubitationem: $i vires tolerãt, $em- per conuenire remedia extrema: $i non to- lerant conuenire leuiora. Galenus verò 5. meth. 15. $ic re$pondet: in morbis in qui- bus periculum non imminet à leuioribus e$$e exordiendum: vbi verò imminet vitæ periculum, ait, alieni$$imum e$$e à ratio- ne, à leuioribus inchoa$$e.

Quarta dubitatio: aphori$mus Hippo- cratis videtur reluctari experientiæ: quia in febribus ardentibus, quæ pertinent ad extremos morbos, vtimur leui$$imis re$ri- gerãtibus: $icuti $unt iu$cula cichoreæ, bo- raginis, aceto${ae}: $ed hæc non $unt extrema, nec æqualia febri ardenti.

Re$pondetur, quod remediũ e$t æqua- le morbo extremo dupliciter, vel quia $it oppo$itum æquale in gradu, vt e$t aqua fri- gida oppo$ita æqualis in gradu febri ar- denti: vel balneũ frigidæ, quo Galenus 10. meth. vlt. $anauit hecticam tertij gradus, $ou, vt melius dicã, $u$tulit $olum calorem, relicta $iccitate: ita vt remedium extremũ, quod conuenire po$$it extremo calori, $it aqua frigida, quæ æqualiter in gradu op- po$ito re$picit extremum calorem: vel di- cimus remedium e$$e æquale oppo$itum in numero, quod non $emel, $ed multoties exhibitum reddatur {ae}quale in gradu, quod probatur hoc exemplo: vnico ictu mallei excauari pote$t lapis, eadem tamen per exigua excauatio fieri pote$t à mille aqua- rum guttis cadentibus, & percutientibus ip$um lapidem: dicimus omnes illas gut- tas e$$e æquales in virtute vnico ictui mal- lei: parimodo leuiora remedia multories exhibita erunt æqualia ijs remedijs, quæ $unt æqualia in gradu, quæ $emel exhibita $anare po$$unt, $icuti e$@@@otio frigidæ quanta vno hau$tu $umi pote$t, febrem ardentem $anare pote$t.

Quinta dubitatio ex Galeno 5. meth. 15. habetur, vbi imminet vitæ periculum, cõueniunt remedia extrema, vbi non im- minet, leuiora: ergo non $emper extremis morbis extrema remedia conuenient, quia in morbis peracutis, in quibus non immi- net periculum, conuenient quoque reme- dia leuiora.

Re$pondetur, quod in peracutis $emper imminet periculum: deinde dicimus Hip- pocratem per extremum remedium præ- cipuè intelligere ieiunium, quod $olum in exactè peracutis (dummodo vires per$i- $tant) e$t extremum remedium. Præte- tea extremis morbis vnum remedium ex- tremum, & æquale $olum proportiona- tur: $ed hoc extremum e$t æquale vel in in gradu, vel innumero: quod in nume- ro multoties exhibitum pote$t dici æqua- le in gradu: quia non differt $pecie ab æquali in gradu: ambo enim vnum fa- ciunt remedium. Hinc rectè Galenus 9. meth. 12. conferentis indicatum $emper e$$e vnum, 11. meth. 13. & lib. de opt. $ecta $imiliter dicit vnum indicare vnum, & non plura: ideo extremis morbis extre- ma conuenient remedia, qu{ae} extrema $ub- diuiduntur in extrema in gradu & extre- ma in numero.

Sexta dubitatio: extremis morbis letha- libus neque remedia extrema, neque le- uiora conueniunt, quia ex Galeno 2. apho- ri$morum 29. de$perati $olo progno$ti- co $unt relinquendi, ne infamentur præ- $idia: ergo aphori$mus Hippocratis non e$t ab$olutè verus, quod extremis mor- bis, extrema remedia conueniant. Præ- terea videtur e$$e in Galeno quædam con- tradictio: quia 10. meth. cap. 10. etiam auctoritate Tucididis habet hæc „Quã- to $atius e$t alieuid nonnulla fiducia, vel cum periculo facere, quam $pe adempta certo perire: tanto profectò $atius e$t po- tentibus auxilijs pugnare, quam nihil agere: ergo de$perati non $unt relin- quendi. In$uper Cel$us ait, melius e$t an- ceps experiri remedium, quam nullũ: ag- gredimur tamen curam cum prote$tatio- ne pranũciando videlicet a$tantibus $utu- rum periculem: eadem nos admonet Ga- In Sextum Aphori$mum. lenus 12. meth. 3. ergo de$perati non erũt relinquendi.

Re$pondemus pro Hippocrate, apho- ri$mum habere locum, vbi $pes non e$t omninò adempta. Pro Galeno vero non- nulli re$pondent, dum prohibuit, de$pe- ratos e$$e curandos, non ab$olutè vo- lui$$e e$$e relinquendos: Sed tantum pro- hibui$$e magnorum remediorũ v$um, ne infametur ars, $olum leuiora remedia e$$e adbibenda: quia $i deinde æger ex huma- nis decedat, propter leuiora remedia non infamabitur medicus.

Hæc re$põ$io primò reijcitur: quia Ga- lenus 2. aphori$morum 29. ab$olutè dixit, de$peratos e$$e relinquendos. Deinde Ga- lenus 10. meth. 4. proponit curationem hecticæ tertij gradus, quæ e$t morbus omninò de$peratus: v$us e$t in illa febre balueo aquæ frigidæ, quod $anè e$t reme- dium maximum, & non leue.

Re$pondemus Nos, morbos de$peratos e$$e duum generũ, alios ita de$peratos vt nullus vnquam eua$erit, & tales ab$olutè relinquũtur $olo progno$tico: alios verò e$- $e ferè $emper deploratos, itaut interdum aliquis eua$erit: $icuti $unt hectici tertij: gradus, qui hoc vnico remedio, nempè balneo frigidæ, licet rari$$imè ad aliquam lubricam $anitatem redactisũt: Auicennas tamen vbi agit de phthi$i dicit, mulierem quandam fui$$e remedijs præ$eruatam ab hoc morbo per $patium 23. annorum: ideo tales non $unt relinquendi, $ed cum prote- $tatione curandi, vt executus e$t Galenus (vt refert) 10. meth.

Sed in progno$ticando nõ e$t hoc præ- ceptum obliuioni tradendum: quod ad medici honorem, & artis admirationem magis referat prædicere mortem in mo- rituris, quam $alutem in conualituris.

Septima dubitatio: non videtur, quod extremis morbis extrema conueniant re- media quia ab agente æquali in gradu op- po$ito nulla pote$t actio prouenire, quia agens, vt vincat, debet $uperare virtutem pa$$i, vt in phy$icis ab Ari$totele proba- tume$t.

Re$pondetur: extrema remedia non vincere morbum extremum: quia $i vin- cerent introducerent contratium mor- bum: $ed extrema remedia attemperare, & moderari: $ie remedium frigidum in $ecundo gradu non $olum collet morbum calidum in primo gradu: $ed introducer morbum frigidum: quare actio remedio- rum non d\~et e$$e corruptiua, $ed contem- peratiua. Quãdo Ari$toreles dixitab agen- te æquali non prouenire actionem, intel- lexit de actione vincente ip$um pa$$um nouamque formam in ip$um pa$$um in- troducente: nos verò medici intelligimus de actione contemperatiua, vel reducente ægrum ad æqualitatem, & ad $ymme- triam: quo peracto natura ip$a, & non medicus e$t ille, qui immediatè morbum propellit.

Octaua dubitatio, hectica febris e$t morbus extremus, tamen extremum re- medium ide$t ieiunium, de quo intelligit Hippocrates in hoc aphori$mo non con- uenit hecticæ febri: quia Galenus vult, vt hectici parum & $æpè nutriantur.

Re$pondetur: Hippocratem in hoc aphori$mo præcipuè intelligere de mor- bis extremis, qui $tatim habent extremos labores, & tales $unt perperacuti, de qui- bus loquitur etiam in 7. aphori$.: hectica verò non e$t huiu$modi.

Cæterum, quia hic aphori$mus pote$t ampliari ad morbos longos, vt patet ex Galeno 5. meth. 15. ideo hectic{ae} febri con- uenient aliqua remedia extrema, $ed non omnia: illud verò remedium extremum quod conuenit hecticæ febri ex Galeno 10. meth. 10. e$t balneum frigidæ, quo re- duxit quendam patientem hectica tertij gradus laborantem ad meliorem $tarum: atque licet remedium hoc $it valde peri- culo$um, maluit Galenus (vt loco citato refert) potenti$$imis præ$idijs aliquid fa- cere, quam $pe adempta permittere, vt æger certò pereat.

Nona dubitatio: non videtur, quod ex- tremis morbis conueniat remedium ex- tremum, quia Galenus 9. meth. 3. propo- nit ca$um cuiu$dam inuenis pale$trici, qui patiebatur $ynochum putridam, quæ iu- dicata e$t quarta die. Galenus in illo ca$u v$us e$t cremore pti$$anæ. qui pertinet ad victum exqui$itè tenuem, qui conuenit acutis exactè, & non perperacutis: ergo Sanctor{ij} Commentaria > morbo extremo non conueniet reme- dium extremum, quod e$t ieiunium: $e- bris illius iuuenis fuit morbus perperacu- tus, quia quarta die fuit iudicatus.

Re$pondetur, ca$um illius iuuenis, vt ibidem refert Galenus, fui$$e $inochum putridam perperacutam quidem: cuino- luit Galenus 1. die mittere $anguinem, quia for ta$$e cibus non erat illa die in ventriculo concoctus: euacuauit tamen octaua hora noctis ante tertiũ diem $an- guinem v$que ad animi deliquium: facta euacuatione $udauit, & dormiuit v$que ad meridiem: deinde tran$acta die tertia ex- hibuit pti$$anæ cremorem, quia erat $ana- tus, quo tempore poterat quoque dare cibum pleniorem, & $ic nulla e$t du- bitatio.

Decima dubitatio: Galenus 12. meth. 6. in febre acuta cũ $yncope, quæ e$t morbus extremus, & perperacutus exhibet vi- ctum plenum videlicet vitellos ouorum, deinde galorum te$ticulos, alicam, & pa- nem cum fructibus acerbis, demum ce- rebella porcellorum cocta cum porro, & anetho, & carnes ip$as, ergo extremis mor bis non conuenier extremum remedium ide$t ieiunium.

Re$pondemus, aphori$mum e$$e verum $uppo$ita virtute robu$ta: Galenum verò loco citato locutum fui$$e de febre acuta cum $yncope, quæ e$t præceps omnium virium lap$us.

Præterea $yncope duplex e$t, alia fit a $uffocatione, in qua $tatim facienda e$t euacuatio per epicra$im, & pro hac pro- ponitur victus tenui$$imus: alia verò fit per re$olutionem, in qua meatus $unt con$tipandi, ne $piritus omninò di$$oluan- tur, quod fit victus cra$$o: nempe vitellis ouorum, alica, cerebellis porcorum, quæ generant alimentum cra$$um, vi$cidum, & frigidum.

Demum pane cum $uccis acerbis vti- mur, vt melius meatus con$tipentur, ne $piritus omninò exhalent: de hac $ynco- pe intellexit Galenus loco citato, cui ra- tione virium debilium nullo modo pote$t conuenire remedium extremum ide$t ie- iunium.

Vndecima dubitatio: Hippocrates in tertio aphori$mo declarato damnat ex re- mam $angumis euacuationem: quia va$a reducerentur ad $ub$identiam, & æger interiret: ergo $i hæc extrema euacuatio non debet fiori in Athletis, qui & $unt ro- bu$ti, & indigent hac euacuatione, tantò minus extremis morbis conueniet.

Re$põdetur, Hippocratem in hoc apho- ri$mo per extrema remedia intelligere ex- trema proportionata ratione morbi, et rõ- ne virium: ideo in propo$ito aphori$mo inquit, eou$que e$$e euacuãdum, quou$que natura fert: 4. verò de ratione vic. 19. vult Hippocrates morbum vehementem indi- care $anguinem e$$e mittendum, hac lege, vt vires permittant: Si vires $unt robu$ti$- $imæ conuenit ieiunium, ac illa extrema $anguinis euacuatio, quam vires ferre po$- $unt.

Duodecima dubitatio: Galenus in cõm. dicit, terminum morborum peracutorum exactè e$$e tertium diem: Hippocrates ta- men 5. aphori$morum 6. loquens de quo- dam morbo peracuro exactè ide$t de con- uul$ione dicit, terminum e$$e quartũ diem his veribs „Quicumque di$tentione, $eu cõuul$ionc corripiuntur, in quattuor dieb. pereunt: $i verò hos effugerint, $ani fiunt: ergo peracuti exactè po$$unt terminari quarta die: & nõ tertia, vt dicit Galenus in comm. Immo Era$inus correptus morbo peracuto exactè iudicatus fuit quinto die: ergo $ciri non poterit, qui$nam $it extre- mus morbus, & per con$equens quænam debeant e$$e extrema remedia: ergo apho- ri$mus imperf ectus.

Re$pondetur ex Galeno 4. aphori$mo- rum 59. illum e$$e morbum exactè pera- cutum, qui pote$t iudicari tertio, quarto, vel quinto die, qui e$t vltimus terminus omnium peracutorum exactè, & omnium extremorum morborum, de quibus intel- ligıt Hippocrates in hoc apori$mo.

Decimarertia dubitatio: Hippocrates 2. de ratione vic. tex. 1. agens de pleuritide, quæ e$t morbus extremus, exorditur à fo- mento, $ed $ic e$t quod fomentum e$t re- medium leue, & pleuritis e$t extremus morbus: ergo extremis morbis non conue- nient extrema remedia.

Re$pondetur, pleuritidem e$$e duum In Septimum Aphori$mum. generum: aliam leuem: aliã verò magnam: louis fuit in Anaxione: ideo in ip$a primo v$us e$t fomentationibus, deinde $angui- nem euacuauit. In pleuritide verò ma- gna, & extrema $emper exordiuntur Hip- pocrates & Galenus à $anguinis euacua- tione, vel à purgatione, quæ $unt duo, magna, $eu extrema remedia.

APHORISMVS SEPTIMVS.

_V_B_I_ igitur morbus pera- cutus e$t, $tatim extre- mos habetlabores, & ex- tremè tenui$$imo victu vtendum e$t. Vbi verò non, $ed pleniorem victum contin- git adhibere: tantum cibi indulgen dum e$t, quanto morbus extremis e$t mollior.

Diuiditur hic aphori$mus in duas par- tes. Prima infertur ex $uperiori aphori$- mo, fit que hic perfecti$$imus $yllogi$mus: extremis morbis extrema cõuemũt reme- dia: $ed morbus peracutus e$t extremus, ergo morbo peracuto conuenıent extre- ma remedia. Maior propo$itio e$t apho- ri$mus præcedens. Minor probatur ab Hippocrate in prima parte huius aphori$- mi hoc modo: ille e$t extremus morbus, qui habet extremos labores, $ed morbus peracutus habet extremos labores: ergo e$t extremus.

Per extremos labores Galenus in com- ment. intelligit $ymptomata vehemen- tia, & vehementes acce$$iones, quæ fieri $olent in morbi vigore. Syllogi$mus e$t in $ecunda figura ex duabus affirmatiuis: $ed valer, quia maior e$t conuertibilis, & reducitur ad primam.

_Vbi verò non._ Hæc e$t $ecunda pars, quæ continet aliam conclu$ionem, quæ e$t hæc: vbi verò non conuenit victus extre- mè tenui$$imus, $ed plenior (ait) tantum ci- bi e$$e indulgendum, quantum morbus re- cedit ab extremis morbis: de qua $ecunda parte paulò infra.

Quantum attinet ad primam partem, dum dicit quod victus extremè tenui$$i- mus conueniat illis morbis, qui habent ex- tremos labores, probari pote$t auctorita- te, & ratione: auctoritate videlicet apho- ri$mi $equ\~etis, vbi dicit „Quando mor- bus in $uo vigore con$titerit, victu renui$- $imo vrendum: $ed $ic e$t, quod morbi pe- racuti $emper $unt in $uo vigore: ergo in ip$is $emper victu tenui$$imo vtendum.

Ratione quoque probatur: quia Gale- nus in comm. inquit „tum propter ma- gnas febres: tum propter magnas phleg- ma$ias ide$t inflammationes, & ardores natura in vigore e$t maximè occupata co- ctioni: ideo cibis non e$t di$trahenda: vel vt verbis Hippocratis loquar, victu extre- mè tenui$$imo e$t vtendum, ide$t ieiunio. Accedit, quod in vigore cibus facilè cor- ũpitur, inde corruptella auget morbum: quo aucto virtus fit debilior, & minus, cõcoquit, vt colligitur ex Hipp. 2. acut. 48.

Prima dubitatio occutrit, quia non vi- detur, quod morbi, dum $unt in vigore, $int tractandi ieiunio, quod $ic probatur: dantur acuti non exactè, quotum vigor perdurat per tres dies: quo ca$u æger e$t valde debilis & ieiunium ferre nõ pote$t: ergo non e$t verum, quod in vigore acuto- rum conueniat ieiunium per tres dies.

Re$pondetur, vigorem diuidi in tres partes, n\~epè in anteriorem, in qua $olum vigor e$t in fieri: in po$teriorem, quæ e$t vigor in facto e$$e, in qua ægri $unt refi- ciendi: quia morbus e$t victus & $upera- tus à natura: quo tempore cibus commo- dè dari pote$t: In mediam, in qua vigor partim e$t in fieri, partim in facto e$$e. Per vigorem Hippocrates intelligit vigorem in fieri, cuius tempus e$t breui$$imum, vt vix in non exactè acutis contineat vnius diei $patium: quo ca$u $i vires non $int ad- modum debiles, ferre po$$unt ieiunium: Dicimus admodum debiles: quia vbi vi- res non ferunt: cibi pauxillum omni tem- pore ægrotantibus dari pote$t.

Secunda dubitatio: Hippocrates & Ga- lenus in comm. tenent, non e$$e cibandum Sanctor{ij} Commentaria in peracutis ob magnas febres, quod præ- ceptum non uidetur tutum, & verum: quia febres magn{ae} ex$iccant humidum $ub$tan- tificum, quod debet ab$que dubio refoci- lari. Præterea $i febris vt febris prohibet alimentum: ergo omnis febris: ergo & he- ctica: $ed $ic e$t, quod hectici $æpè $unt reficiendi.

Re$pondetur, Hippocratem loqui de peracutis putridis, in quibus abundat $an- guis, & in quibus vires permittunt ieiu- nium. Præterea e$to, quod ieiunium ali- quod detrimentum afferat, nos tractamus, an maius ex ieiunio colligatur beneficium, quam maleficium: Nos cum Hippocra- te & Galeno admittimus (licet ieiuniũ no- cuum $it) longe maius afferre beneficium, quam maleficium: $upponendum enim e$t in arte medica, quod dictum e$t à Galeno lib. de opt. $ecta ad Tra$yb. circa finem, & 11. meth. cap. 11. nullum remedium po$$e impunè admini$trari, cum omnia adfe- rant aliquid mali: $ed quia maius $pe- ratur beneficium, quam maleficium: id- circo tunc remedia e$$e proponenda.

Tertia dubitatio: inquit Galenus in comm. magnas phlegma$ias ide$t inflam- mationes prohibere cibum; quod nõ vide- tur, quia ex Hippocrate 1. de ratione vic. 47. in pleuritide ver$us vigorem e$t au- genda $orbitio: $ed ver$us vigorem phleg- ma$iæ $unt maiores: ergo phlegma$iæ non prohibent cibum.

Re$pondetur, inflammationes e$$e duum generũ: aliquæ tales, vt re$eruentur mate- riæ, $eu peccantia excrementa ad vnicam expul$ionem: $icuti dum apo$temata $up- putantur: facta enim $uppuratione tota euacuatur materia: i$tæ phlegma$iæ ver$us vigorem cibum omninò prohibent: vel materi{ae} euacuantur per multiplices expul- $iones; $icuti in illa pleuritide, in qua $pu- tamina à morbi principio v$que ad vigo- rem euacuantur, itaut, ver$us vigorem ferè tota materia peccans $it expul$a: tunc phlegma$iæ ver$us vigorem non prohi- bent cibum: immo cum corpus $it ex- crementis vacuum, cibus aliqua ex parte augendus e$t. Hinc dum medici plus iu- $to perturbant ægros multis medicinis, & multis modis corpus euacuãdo à principio morbi v$que ad vigore, importunè quid\~e (licet in vigore $it omninò ab$tinendum à cibis ob rationem propo$itam) $umus coa- cti aliqua ex parte ægros præter rationem euacuatos nutrire: quamuis $atius e$$et in principio morbi & non in vigore omnia efficere iuxta aphori$. 29. $ecundæ. $ec. „$i quid tibi videtur mouendũ moue in prin- cipio: in augmento, & $tatu quie$cendum, quod no$tratum plurimi non ob$eruant.

Quo ad verba Hippocratis: $ingula ad examen $unt reuocanda. Primum, quid intelligat Hippocrates per morbum pera- cutum: quid per $tatim, & quid per ex- tremos labores.

Bre$aulus, & plurimi alij putant, Hip- pocratem intelligere per morbum peracu- tum non $olum morbũ exactè peracutum, qui à Barbaris vocatur perperacutus, $ed etiam morbum peracutum non exactè.

Primò fallũtur, quia Hippocrates in hoc aphori$mo intelligit de illis peracutis, qui extremos habent labores: $ed tales $unt per peracuti ide$t peracuti exactè, qui ter- minantur in primo quaternione, & non peracuti non exactè, qui terminantur in $ecundo quaternione.

Secundò Hippocrates in hac prima par- te loquitur de illis peracutis, quibus con- uenit ieiunium in toto morbo: $ed tales terminantur in primo quaternione: ergo intelligit de peracutis exactè.

Tertiò dicit in aphori$mo, hos morbos indigere τῇ ἐ{σχ}άτως λεπττοτὰτῃ: articulus τῇ indicat vltimũ terminũ tenuitaris, & talis e$t ieiunium: ergo intelligit Hippocrates de perperacutis, $icuti $unt illæ anginæ, de quibus Hippocrates 3. Progno. ait pluri- mum dolorem efficere in faucibus nullo apparente tumore, quæ aliquando prima die $irangulant.

In his anginis $uffocantibus, omnibus alijs remedijs prius expertis, Galenus in in- troductorio cap. 13. Holerius, & ante ip- $um Rhafis, Auenzoar, & Auicennas $ecant tracheam arteriam inter $ecundum & ter- tium anulum, quod non $ine peticulo fit. Nos verò tutius, & fælicius vtimur in- $trum\~eto, illud immittendo intra tertium & quartum anulum: ibique detinetur, do- nec inflammatio $uperatur: deinde illud In Soptimum Aphori$mum. extrahitur nullo vulneris relicto ve$tigio, atque à periculo $trangulatus liberantur dummodo præter anginam pulmo non $it læ$us: huius in$trumenti iconem in com- mentarijs Auicennæ po$uimus.

Quartò Gal. in hoc comm. per morbos peracutos exponit vltra quos nõ $unt alij, $upplè acutiores morbi: ergo Hippocra- tes in hoc aphori$mo per morbum pera- cutum intelligit peracutum exactè, qui à Barbaris vocatur perperacutus.

Quo ad dictionem illam ($tatim) Gale- nus per $tatim vult Hippocratem intelli- gere quatuor dierum $patium: ergo intel- ligit de perperacutis, qui terminantur in primo quaternione.

Bre$auolus inquit, Galenum per $tatim Hippocratem intelligere $patium quatuor dierum, vel paulo vlterius. Addit Bre$auo- lus Galenum per paulo vlterius intellige- re v$que ad $eptimum diem.

Decipitur: quia $eptimus dies non e$t paulo vlterius, $ed multo vlterius. Dicimus Nos per paulo vlterius intelligere quintũ diem, qui pertinet ad perperacutos: quod probatur: quıa Galenus 3. de cri$ib. cap. 4. inquit, morbos peracutos exactè termina- ri in tertio die, & aliquando quinto die.

Addit rarò terminari in quarto: quia acuti fiunt à bile, & bilis monetur in die impari: Immo Galenus ibidem dicit, $e- mel tantum vidi$$e peracutum exactè ter- mina$$e in quarto. Refertque Archi- genem bis tantum vidi$$e perperacutum terminatum in quarto: ideo ferè $em- per vel in tertio, vel in quinto. In quin- to quando motus e$t tardior, vt fuit in Era$ino. In tertio quando motus e$t ve- locior, vt fuit in Phrenetico, qui in tertio die dece$$it.

Quid verò intelligat Hippocrates per extremos labores colligimus ex Codice Græco: quia dicit πόν{ου}ς. Latini non ha- bent vocem, quæ contineat tam multa $i- gnificata, vt hæc vox ponos, quæ $ignificat labores, & omnia mala, quæ oriuntur à morbis perperacutis.

Primo πόνος $ignificat laborem: ideo Hippocrates 2. $ec. aphori$morum primo dicit „Vbi $omnus laborem facit, letha- le dicit πόνον ποιε ´ ει.

Secundò ponos $ignificat cau$am dolo- ris. Hinc Hippocrates in Cranone vo- cat dolores calidos & frigidos, vtiturque hac voce πόνος.

Tertiò ponos $ignificat tri$tem $en$um ex Hippocrate 2. aphori$morum 6. dum dicit, quicumque dolentes dolores non $entiunt mens ægrotat, per dolentes le- gitur πονέοντες.

Quartò ponos $ignificat exercitium, de- fatigationem, & laborem. $ic Hippocra- tes 2. aphori$morum 16. dicit. Vbi fames, laborandum non e$t.

Quintò ex Hippocrate per ponos 2. aphori$morum 48. intelligitur la$$itudo, & motus corporis.

Sextò ex Galeno 8. meth 3. vbi mentio fit de hoc aphori$moinquit, per extremos labores Hippocratem intelligere maxi- mas acce$$iones, maximos ca$us, & maxi- mas irritationes. Quare Hippocrates mi- ro artificio v$us e$t hac dictione ponos, vt comprehenderet omnia propo$ita $ignifi- cata, & præcipuè maximas inua$iones, compreh\~ederetque illa, quæ ob$eruantur in ip$is inua$ionibus, qualia $unt calor in$i- gnis, dolores, defatigationes, la$$itudines, vigiliæ, conuul$iones, animı deliquia, ca$us virium, vomitus, difficultas re$pirandi, & omnia illa, quæ po$$unt explicari per hanc diction\~e ponos, quæ dictio cum tam mul- ta comprehendat, maximè in$eruit apho- ri$ticæ doctrin{ae}.

Inde colligimus magna verbotũ Hipp. my$teria; dum per pluta $ignificata ver- bi æquiuoci $trictim $æpè explicat apho- ri$morum archana: $ic aphori$mo 20. dum dicit, qu{ae} iudicãtur & iudicata $unt ἀρτίως quod aduerbium habet tria $ignificata. Primũ άρτίως $ignificat integrè: Secundũ $ignificat dies pares: Tertium $ignificat nuper inde patet aphori$mum ampliari $ecundũ tria $ignificata. Primum {quis} in cri$i integra non $it mouendum, vel nouãdum: Secundum, quod in diebus paribus non $it mou\~edum, vel nouãdum. Tertiũ, quod in cri$i nuper facta, imperfecta tamen non $it mouendum, vel nouandum: quia Gale- nus 3. de cri$ib. cap. 4. dicit, cri$im in idem tempus incidere cum acce$$ione: $ed $ic e$t quod in acce$$ione ab$tinere oportet à re- Sanctor{ij} Commentaria medijs & à eibis: ratio traditur à Galeno 3. de cri$ib. cap. 2. vbi ait: in cri$i $unt diffi- ciles anhelitus, varij dolores, & plu- ra alia mala, quæ debilitant, ideo parum- per expectare oportet, vt aliqua ex parte vires recreentur: maximè propterea mi- ramur Hippocratis ingenium, quo in- uenerit vocem explicantem tam multa $ymptomata, quæ $uperueniunt morbis perperacutis.

Cicerotamen 2. quæ$t. Tu$c. reprehendit linguam Græcam, quod vnica dictione multa declaret, proponit exemplum i$tıus vocis (ponos) Hippocrates tamen ad $y- dera laudibus extollendus e$t: quia pau- cis de$iderans explicare omnium $ympto- matum varietatem, inuenit hanc vocem, quam $i in the$auris linguæ Græcæ quæ$i- ui$$et, aliam tam mirabilem vocem, pr{ae}ter hanc certè non inueni$$et.

Plura relinquuntur quærenda pro in- telligentia primæ partis: primum an in omnibus morbis perperacutis conueniat victus extremè tenui$$imus, ide$t ieiuniũ. Secũdum à quibus cau$is fiant acuti mor- bi. Tertium an $ebres $emper annexæ $int morbis acutis. Quartum an vigor mor- bi differat à vigore $ymptomatum.

QVÆST. XXV. An in omnibus peracutis conueniat ieiunium.

PRima facie nõ videtur, {quis} in omnibus peracutis cõueniat ieiunium; quia pe- $te correpti benè nutriuntur: tamen pe- $tis e$t morbus perperacutus, ergo in per- peracutis victus extremè tenui$$imus id- e$t ieiunium non conueniet. Præterea Ga- lenus 3. epid. 3. 58. mentionem faciens de famo$a quadam pe$tilentia te$tatur, $olum illos eua$i$$e, qui $ibi ip$is vim inferentos cibum $umebant. Idem quoque mutua- tus Auicennas 1. quarti tract. 4. cap. 4. di- xit, quod in febribus pe$til\~etibus, dum ca- dit appetitus, cogantur ad come$tionem, quia $olum illi, qui $umunt cibum in morbo illo ${ae}ui$$imo & acuti$$imo $auan- tur. In i$tis reuera appetitus adeo cadit obauram pe$til\~etem os ventriculi ferien- tem, vt potius mortem, quam cibũ cligãt.

Re$pondent nonnulli, pe$tilentiam non e$$e collocandam in numero per peracuto- rũ: ideo ieiuniũ pe$tilenti{ae} non conuenire.

Primò falluntur: quia & pe$tilentia & febres pe$tilentes interdum terminantur tertia vel quinta die: quare $i natura non e$t auocanda à certamine cum morbo, ie- iunium conueniet: deinde Galenus in fe- bribus pe$tilentibus præ$cribit cibum lon- gè pleniorem, quam $it mul$a. ergo ieiu- nium non conueniet.

Re$pondemus ad difficultatem: indica- tionem cibandi principali$$imam e$$e de- $umendam à viribus: ideo cum in pe$tilen- tia vires cadant, illis ex animo e$t atten- dendum. Quod verò in pe$tilenria vires $ubito cadant, animaduertit Galenus 3. de præ$ag. ex pul. vbi inquit, quod caracter $e- br@um pe$tilentium $it virium ca$us. Ho- rum vires reficiuntur columborum iu$cu- lo, & carne: immo erar in Aegiptiorũ ar- canis, quod qui columbis cõtınuo ve$ei $o- lebant, pe$tiferis morbis non corriper\~etur. Cõcludimus ergo, quod Hippocrates dum vult in perperacut is e$$e vt\~edum victu ex- tremè tenui$$imo locutus $it de perpera- cutis, vbi virtus e$t valida & robu$ta, quæ po$$it ieiunium v$que ad vigorem perfer- re, & non de perperacutis cũ virium ca$u.

Quinta dubitatio: Hippocrates 2. de rõ- ne vic. 20. vult, mutation\~e in victus rõne acutorum morborum e$$e cau\~edam: qua- re tran$itus ad omnimodam inediam in perperacutis vt docet Hipp. in aphori$mo erit cauendus: quia non pote$t ni$i nocere.

Re$põdetur omnimodam inediam, $iue ieiunium triũ dierũ ab$que dubio aliquod detrimentum afferre in perperacutis: $ed maleficium com pen$ari longè maiori be- neficio: quia $ine ieiunio ægri ferè $emper moriuntur, dum acuri$$imis morbis cor- ripiuntur, $icuti $unt angino$i, qui $patio duorum vel trium dierum obire po$$unr ieiunio verò ob$eruato natura non diuer- titur à certamine: ideo vincit morbum, ac licet in vltima parte vigoris æger relin- quatur admodum debilis: refici tamen po- te$t $ine aliquo vitæ periculo.

Præterea omnia remedia $unt naturæ importuna, vt animaduertit Galenus lib In Septimum Aphori$mum. deopt. $ecta ad Tra$yb. cap. 41. $edpræ- benda $unt, dum afferunt plus beneficij, quam maleficij. Hinc Galenus 4. apho- ri$. comm. 67. habet hæc „Admittenda $unt illa, quæ plus vtilitatis afferunt, quam damnum.

QVÆST. XXVI. A quibus cau$is fiant morbi peracuti.

CVm ex Hippocrate in peracutis vten- dum $it victu extremè tenui$$imo, videndum e$t à quibus cau$is fiant morbi peracuti, hoc fine, vt illicò, & beneintelli- gamus quando victu tenui$$imo $it vten- dum. De hac re multa dixerunt Iacobus de Partibus, Cardanus in comm. & multi alij: attamen nos morborum peracuto- rum acutiem reducemus ad quin que cau- $as: quibus præcognitis facilè intelligi poterit, quando victu tenui$$imo, $eu ie- iunio erit vtendum.

Prima morborum acuties fieri pote$t à febre inten$a, cuius internæ cau$æ $int in venis valde proximis cordi.

Secũda affectuum præter naturam acu- ties fit à magnitudine affectus: $icuti à do- lore colico $æui$$imo: vel à dolore au- rium, vel à quocumque affectu præter na- turam habente magnitudinem ratione propriæ e$$entiæ, vt colligitur ex Galeno 3. progno$t. Addimus quoque à quocum- que affectu habente magnitudinem ratio- ne dignitatis.

Tertia fit acuties ab impetu materiæ de membro ad membrum: vel quando ma- teria turget, vel quando materia in thora- ce tran$mittitur ad cor: vel quando ma- teria delap$a in pectus occupat lenes arte- rias, vel aliquo alio modo excrementa mittuntur ad partem principatum ob$i- dentem.

Quarta fit acuties à copia, vt in peri- pneumonia, quæ deberet e$$e morbus lon- gus: quia fit à pituita: attamen ratione copiæ e$t morbus ita acutus, vt vel breui $uffocare po$$it: ideo in ip$a victu tenui$- $imo vtendum.

Quinta acuties fit à maligna qualitate, de qua mentionem facit Galenus 3. in 3. epid. 25. & 26. quæ malignitas quomodo fiat, & cuius naturæ $it, nos ampla ratio- num $erie lib. 8. methodi no$træ vitando- rum errorum declarauimus.

QVÆST. XXVII. An febres $emper adnexæ $int morbis acutis.

QVæritur pro intelligentia peracuto- rum, an febres $emper adnexæ $int morbis acutis. Ex vna parte vi- detur quod de ratione omnium acutorum morborum $it febris continua: quia Ga- lenus in hoc comm. 2. aphori$. 19. & 1. de ratione vic. 18. inquit „Natura acuto- rum morborum e$t, vt eorum febres $int continuæ.

Sexta dubitatio circa hũc aphori$. ex alia parte $unt auctoritates, & experimeta, qu{ae} indicãt, febrem nõ e$$e adnexam omnibus morbis acutis. Primò colligitur ex Hippo- crate 6. aphori$. 51. vbi habetur hic apho- ri$mus „Quicum que $ani dolore capitis repente capıuntur, & $tatim muti fiunt, & $tertunt, in $eptem diebus pereunt, ni$i fe- bris apprehenderit: ex hoc aphori$mo col- ligimus, dari po$$e morbos acuti$$imos. $ine febre. Deinde Galenus expon\~es apho- ri$mum 30. quintæ $ect. qui e$t, mulierem grauidam capi morbo acuto, pernicio$um. Galenus in comm. dicit, $ententiam Hip- pocratis e$$e verã, $iue intelligatur de acu- tis cum febre, $ine de acutis $ine febre, vt e$t apoplexia, & conuul$io. Idem quoque affirmat Galenus 1. Progno$tcorum. 25. Quare dari po$$unt acuti $ine febre.

Præterea patet experientia, dariacutos $ine febre, $icuti $unt apoplexiæ, cõuul$io- nes, & $pecies qu{ae}dam carcimatis, qu{ae} vo- catur ignis Sancti Antonij, qui affectus $olent e$$e $ine febre. Hinc Galenus 2. aphori$. 19. dicit rarõ $unt morbi acuti, quibus non ad$int febres, vt in apoplexia: ergo acuti$tare po$$unt $ine febre.

Pro $olutione apparentis contradictio- nis quidam dicunt, $ent\~etias Hippocratis & Galeni, licet vnmer$aliter, & $ine limi- tatione proferantur, e$$e veras vt pluri- mum, & non $emper. Cæterum i$ti reij- ciuntur, quia Hippocrates, & Galenus nos Sanctor{ij} Commentaria deciperent propon\~edo propo$itiones vni- uer$ales, quæ nõ $emper $int veræ. Deinde licet $igna lethalia propo$ita ab Hippocra- te 6. aphori$. 18. Galenus dicat in comm. vt plurimum e$$e vera, dicimus id accide- re ratione virium robu$tarum non e$$e lethalia: $ed propo$itiones vniuer$aliter prolatas nulla habita relatione ad mate- riam contingentem circa quam vet$antur indiuidua, $emper e$$e veras. Præterea $æpi$$imè ob$eruamus, morbos acutos $ine febre: quia, vt dictum e$t, apopletici, epile- ptici, vel conuul$ione correpti $ine febre interdum inueniuntur.

Quidam alij re$pondent, acutos $ine fe- bre e$$e ex $e, & $@a natura morbos chro- nicos, & non verè acutos: $icuti e$t er ile- p$ia, & peripneumonia, vt colligitur ex Ga- leno 6. aphori$. cõm. 47. vbi inquit, conuul- fionem, peripneumoniam, & omnes mor- bos acutos $ine febre $ua natura e$$e chro- nicos: dicuntque ex accidenti e$$e breues, quatenus natura non po$$it eorum vehe- mentiam diu $ufferre. Quæ re$pon$io non e$t improbanda.

Nostamen dicimus, Galenũ nun quam dixi$$e febrem e$$e de natura acutorum, & licet Galenus in hoc comm. faciat men- tionem de febribus, quæ à morbis acutis $unt in$eparabiles: dicimus loqui de illis acutis, qui $unt cum febre, quæ haud du- biè ab illis $unt in$eparabiles: non tamen per dicta verba apparet, quod omnibus acutis $it adnexa febris: quemadmodum perpendendo non $olum verba Latina, $ed etiam Græca colligi pote$t.

QVÆST. XXVIII. An quatuor tempor a morborum differant à quatuor temporibus $ymptomatum.

RElinquebatur cõ$iderandum, an qua- tuor tempora morborum differant à quatuor tempor bus $ymptomatum: $eu an vigor morbi differat à vigore $ympto- matum. Occa$io i$tius quæ$tionis e$t Ga- lenus, qui in comm. huıus aphori$mi def- nit vigorem morbi e$$e $ummita rem $ym- ptomatum, qua$i quod velit. Galenus prin- cipium morbi e$$e principium $ymptoma- tum, augmentum morbi augmentum $ymptomatum, & vigorem morbi e$$e vigorem $ymptomatum.

Plu$quam commentator di$putat de hac re in arte medicinali, & tenet, dari quatuor tempora morborum ratione e$- $entiæ morbi, & quatuor tempora ratione $ymptomatum omninò diuer$a: quod probat quatuor argumentis.

Primum argum\~etum plu$quamcomm\~e- tatoris e$t tale. Principium morbi non e$t principium $ymptomatum: neque aug- mentum morbi augmentum $ymptoma- tum, nec $tatus morbi $tatus $ymptoma- tum: $ed principium $ymptomatum e$t in augmento morbi, & augmentum $ym- ptomatum in $tatu morbi: ergo quatuor erunt tempora morborum, & quatuor $ymptomatum.

Secundum argumentũ: morbus, qui e$t $alutaris in principio, ratione e$$entiæ e$t acerbi$$imus, & in peiori $tatu, quam e$$e po$$it: ratione verò $ymptomatum e$t mit- ti$$imus: Econtra euenit in $tatu, videli- cet, morbum in $tatu e$$e mitior\~e, & $ym- ptomata $æuiora. Hinc Hippocrates lo- quens de $ymptomatis 2. aphori$morum aphori$mo 30. dicit „Circa initia & fi- nem morbi omnia remi$$iora, in $tatu ve- ro $æuiora. Similiter Galenus 3. de ratio- ne vic. comm. vlt. loquens de morbis $alu- taribus dicit, morbum $alutarem in $tatu e$$e mitiorem, quam in principio, non ta- men e$$e mitiorem quo ad $ymptomata.

Tertium: dantur febres maligni$$imæ, quæ in principio videntur e$$e adeo paruæ ratione $ymptomatum, vt $æpi$$imè deci- piant medicos ver$ati$$imos: qui eas parui faciunt: tamen in augmento, vel $tatu $ym- ptomata incipiunt adeo grauia, & $æua, vt improui$o æger propter illa ex humanis decedat: quare tempora morborum, & $ymptomatum erunt diuer$a.

Quartum argumentum: Galenus primo de cri$ib. 13. & Auicennas 1. quarti tract. 1. c. 4. di$tingunt $ymptomata, quod aliqua $int qu{ae} in$equuntur morborum tempora, vt vmbra corpus: aliqua verò non in$equi morborum tempora. Sympomata, quæ iu- $equũtur morborũ tempora, $unt, $icuti in principio morbi vrinæ crudæ, $puta cru- In Septimum Aphori$mum. da. Symptomata vetò, quæ in$equuntur augmentũ, $unt quædã coctionis rudimen- ta, quæ, $i de vrinis loquamur, ob$eruantur in vrinæ $ub$tãtia, in cõtentis, & in colo- ribus. Symptomata verò quæ in$equuntur $tatum, $unt $igna perfectæ coctionis, vt puta, $i de vrina loquamur, quod eius nu- becula $it alba, vnita, & æqualis: $i de $ub- $tãtia, quod neque cra$$a, neque tenuis $it: $i de colore, quod $it citrina. Eadem $igna maioris vel minoris coctionis ob$eruan- tur in pleuriticorum $putis. In$uper dan- tur alia $ymptomata, quæ non in$equun- tur quatuor tempora morborum: de his loquens plu$quamcommentator dicit, il- la pertinere ad quattuor tempora $ym- ptomatum: infertque dari quatuor tem- pora morborũ, & quatuor tempora $ym- ptomatũ, quæ non in$equuntur morbum.

Pro deci$ione i$tius difficultatis primò dicimus cũ Galeno 3. de cri$ib. 4. in morbis quatuor e$$e con$ideranda, nempe ideam, magnitudinem, motum & morem: ita ut vna ex his quatuor conditionibus non fit de ratione alterius: quia vna pote$t $tare $ine alia.

Secũ dò dicimus, quatuor tempora mor- borum, quæ à motu $en$ibili men$uran- tur, non conuenire ideæ morbi, vt e$t idea: quia omnibus ideis conueniret, quod dici non pote$t: quia quatuor tempora mor- borum non conueniunt hecticæ, vel ephi- meræ febri: nec morbis, qui $unt immate- riales, qui videlicet carent cau$a humora- li: Immo hæc quatuor tempora neque con- nenient morbis materialibus quando facti $unt, & non amplius fiunt, $icuti $unt gum- mi, podagra nodo$a, condylomata, car- nis excre$centia, catarrhacta perfecta, polypus, pterygium, fi$tulæ confirmatæ, & infiniti alij affectus, qui non amplius $unt in $ieri, $ed $olum in facto e$$e.

Hinc irridendi $unt illi medici, qui pu- tant decocto guaiaci, vel $al$æ a uferti po$$e gummos capitis confirmatos, fi$tulas con- firmatas, condylommata, & reliquos affe- ctus in facto e$$e, qui non amplius fiunt, quippe qui non tolluntur ad ablationem cau$æ antecedentis. Idem confirmatur per ip$am practicã, quia dũ factus e$t morbus, $icuti $unt gummi, & alij propo$iti affe- ctus non cau$am auferendo $anantur, $ed aperiendo ferro, vel cau$tico, vel phænig- mate: Si verò o$$is corruptella ade$$et re- medijs auferentibus ip$um affectum, & non ip$am cau$am, in curatione progredi- mur.

Tertiò non $olum Idea morbi quatenus e$t Idea diuidi pot e$t in quatuor tempora, $ed neque magnitudo, neque mos diui$ibi- lia $unt in quatuot tempora. Patet de mor- bi magnitudine ob afflictæ partis præ- $tantiam, veluti $i de corde, & pulmone loquamur, tabidus affectus non diuiditur in quatuor tempora. Patet de magnitu- dine morbi ob cacoethiam: quia dantur vlcera maligna, quæ nõ amplius fiunt, quæ non habent quatuor tempora. Patet de magnitudine ratione propriæ e$$entiæ: quia febris hectica e$t magna ratione pro- pri{ae} e$$enti{ae}, tamen non habet quatuor tempora: ideo $olus motus humorum e$t diui$ibilis in quatuor tempora, qu{ae} $ola co- ctionem humorum re$piciunt, non idea, non magnitudo, vel mos ad coctionem pertinent. Hinc quando Galenus 3. de ratione vic. vlt. dixit morbum $aluatrem in $tatu e$$e mitiorem, & $ymptomata e$- $e $æuiora, dicendum e$t e$$e mitiorem ratione Ideæ, vel moris, $ed non ratio- ne motus: $ic quando Hippocrates 2. aphori$morum 30. dixit circa initia, & fi- nem omnia leuiora, intellexit ratione mo- tus, non ratione ideæ, magnitudinis, & moris. Parimodo febres maligni$$imæ in principio $unt paruæ ratione motus: $unt tamen in exce$$u ratione moris, & Ideæ: ideo medici prudentes non debent $olum $ymptomata ad motum pertinentia per- pendere: $ed etiam illa quæ non in$equun- tur motum, $icuti $unt illa, quæ pertinent ad ideã, magnitudinem, & malignitatem.

Sed vera ratio, cur idea, mos, & magni- tudo morbi non diuidantur in quatuor tempora, e$t, quia idea, magnitudo, & mos pertinent ad prædicamentum qualitatis, nempè ad habitũ, & di$po$itionem: tem- pora verò morborum non ad qualiratem, $ed ad prædicamentum quantitatis, in quo e$t motuscõtinuus, & motus augmenti, & decrementi. Continuus e$t in quantitate ratione fluxus: quia ex Ari$totele 3. Phy$. Sanctor{ij} Commentaria cap. 1. motus e$t de genere continuorum.

Pr{ae}terea cum tempus $it in ptædicam\~e- to quantitatis, & non qualitatis: ideaque morbi, magnitudo, & mos pertineant ad pr{ae}dicamentum qualitatis videlicet ad ha- bitum & di$po$itionem, $equetur quod qui diuid\~et ideam morbi, magnitudinem, & morem in quatuor tempora facient tran$itum de genere in genus, videlicet à Prædicamento qualitatis ad prædica- mentum quantitatis, quod non e$t ad- mittendum, quia & prædicamenta $unt impermi$cibilia, & illorum differentiæ multo magis: quia ex Ari$totele in ante pr{ae}dicamentis: „Diuer$orum generum non $ubalternatim po$itorum diuer$æ $unt $pecies, & differenti{ae}: quare qui dicunt, da- ri quatuor tempora $ymptomatum pro- deuntium ab idea, magnitudine, vel more attribuunt proprietatem quantitatis ip$i qualitati, quod in Philo$ophia e$t erratum non ferendum: Tempus enim e$t men$ura motus: hæc men$ura e$t in quantitate, & non in qualitate. Tempus morbi ex Galeno lib. de totius morbi temp. cap. 1. dicitur morbi ætas: quare $icut ætates $unt quatuor: $ic morborũ tempora $unt qua- tuor, videlicet principium, augmentum, $tatus, & declinatio.

In$uper tempus morbi tripliciter con$i- deratur: vel penes motus materiæ, vide- licet bilis, pituitæ, vel melancholiæ putri- dæ: motus efficit quatuor tempora ma- nife$ti$sima, de quibus modo loquimur: vel con$ideratur tempus morbi penes motus e$$entiæ, $eu gradus caloris præter naturam, vel alterius qualitatis: vel tertiò con$iderantur quatuor tempora ratione $ymptomatum: $i verò con$iderentur quatuor tempora penes motus materiæ videlicet bilis, pituir{ae}, vel melancholi{ae} pu- tridæ: hoc tempus morbi e$t manife$ti$$i- mum, & $en$ibus valde apertum: hocque duplex e$t, aliud vniuer$ale, & aliud par- ticulare: vniuer$ale totam morbi latitu- dinem complectitur, à principio videlicet v$que ad finem: diuiditurque in quatuor tempora, nempè in principium, augmen- tum, $tatum & declinationem.

Tempus verò particulare ip$ius e$t illud quod con$ideratur in vnico paroxy$mo, quod $imiliter habet principium, aug- mentum, $tatum, & declinationem: hæc- que tempora tam vniuer$alia, quam par- ticularia, qu{ae} $untomnibus manife$ta con- ueniunt $olum illis morbis, qui partim $unt in fieri, & partim in facto e$$e, qui morbi vocantur materiales, à cau$is $cili- cet antecedentibus prodeuntes: $icuti $unt febres putridæ.

Si verò con$ideretur tempus morbi pe- nes motũ e$$entiæ, $eu gradus caloris, vel alterius qualitatis præter naturam, negari non pote$t, quod quatuor morborum tempora aliquo modo, & per quandam $i- militudinem conuenire po$$int omnibus morbis in facto e$$e: $ic dicimus febrem hecticam primi gradus habere hæc qua- tuor tempora: principium erit quando calor naturalis ita incipiet ab$umere hu- miditatem reridam, vt efferue$cat, $ed non ex$iccetur, de qua efferue$centia lo- quitur Galenus 1. de diff. feb. cap. 9. Aug- mentum verò hecticæ primi gradus erit quando humiditas rorida incipiet ex$ic- cari: $tatus erit, quando humiditas rorida erit magna ex parte ex$iccata: declinatio verò ad $alutem erit quando i$ta humidi- tas rorida incipiet in$taurari.

Similiter dantur quatuor tempora $e- cundi vel tertij gradus hecticæ $ebris, $ed non $unt ita $en$ibilia, & manife$ta: quia non dependent à cau$a antecedente, $ed ab actione eiu$dem caloris, qui forma- liter non differt à febre hectica: ideo hæc quatuor tempora dicuntur $ecun- dum e$$entiam, & non $ecundum mate- riam.

Idem dicimus de quolibet $ubiecto al- terabili, $it animatum, vel inanimatum, quod po$$it men$urari, perquatuor tem- pora videlicet per principium, augmen- tum, $tatum, & declinationem.

Demum dantur quatuor tempora ra- tione $ymptomatum, quæ incipiunt, & de$inunt cũ morbo: $icuti $unt $ymptoma- ta morbi pathognomonica, quæ indicant cruditatem, vel coctionem, $ed hæc qua- tuor tempora $ymptomatum coincidunt cum quatuor morbi temporibus: quia hæc, $ymptoniata in$equuntur morbum vt vmbra corpus.

In Septimum Aphori$mum.

Dantur quoque alia $ymptomata, quæ $imiliter in$equuntur morbum aliquem $uperuenientem, & vmbra corpus: quia valet hæc; e$t $ymptoma: ergo e$t mor- bus: $ymptoma dicitur accidens morbi: accidens vocatur συμβεβηκός, quod $igni- ficat $imul veniens cum morbo: atque li- cet Galenus 3. de ratione vic. vlt. dicat, morbum in $tatu e$$e mitiorem, & $ym- ptomata vehementia, dicimus morbum e$$e mitiorem: quia vel breui $anitatem prænunciat: $ymptomata verò $unt ve- hementia, quia etiam morbus in $tatu e$t vehemens, $iquidem $ymptoma, vt $ym- ptoma $emper $equitur morbum, vt vm- bra corpus: hacque re$pon$ione facilè tol- luntur argum\~eta propo$ita. Idem patet ex Galeni exemplo ibidem propo$ito de in- flammatione: dum pus conficitut, inflam- matio e$t mitior: $ymptomata tamen $æ- ua fiunt: quia augetur fæbris: $æua $unt, quia $equuntur febrem, quæ $æuior e$t, & nõ inflammationem, quæ mitior e$t: $ym- ptoma $æuum $equitur morbum $æuum, mite $equitur mitem.

Ad Argum\~eta plu$quamcõmentatoris, ex dictis facilè $olui po$$unt. Ad primum quod $cilicet principiũ morbi nõ $it prin- cipium $ymptomatum: neque augm\~etum morbi $it augmentum $ymptomatum: er- go quatuor erunt tempora morborum, & quatuor $ymptomatum: con$equentia e$t fal$a: quia $ymptomata variantur non ex $e: $ed quia ip$i morbi variantur ob ma- teriam: $iue ob humores magis vel mi- nus grauantes: $ymptoma ex $e, neque ha- bet augmentum, neque decrem\~etum: quia eius e$$e con$i$tit in hoc, vt $emper in$e- quatur morbum, vt vmbracorpus.

Ad $ecundum argumentum parimodo re$pondetur, $ymptomata mitiora, vel $æ- uiora e$$e, quia morbus, & eius cau$æ $unt $æuiores, vel mitiores. Neque admitti- mus morbum in principio ratione e$$en- tiæ e$$e in peiori $tatu: Galenus enim lib. de totius morbi temporibus cap. 3. & 4. dicit „incipit morbus cum exigua humo- ris quantitate, & tandem ad $ummum ve- nit: quia ip$e cibus ex Hipp. $ectione apho- ri$mo 65. ægrotanti morbus fit. Similiter in morbi principio, dum incipit putredo, illa exigua e$t, tñ tamquam $eintilla auget putredinem: quare ratione e$$entiæ $e- bris putrida non e$t acerba in principio, $ed $emper magis fit acerba, donec natura ip$am di$cutit, quod fit in fine$tatus, $eu in principio declinationis.

Ad tertium re$pondemus, licet in fe- bribus malignis $ymptomata $int parua in principio & $æua in augm\~eto & $tatu:non propterea $equitur, quod illa tempora $int $ymptomatũ, quia $unt t\~epora morbi ma- ligni, à quo $ymptomata prodeũt, qu{ae} in$e- quuntur morbi cõditiones, vt vmbra in$e- quitur corpus: itaut $i magis $aua fiat ma- lignitas in augmento, & $tatu, magis $æ- ua fiant $ymptomata: quia ip$i morbi $unt illi, qui variantur, & dum variantur va- riantur $ymptomata: quare non dantur quatuor tempora $ymptomatum, $ed om- nia tempora re$piciunt ip$um morbum.

Ad quartum negamus, dari $ymptoma- ta, quæ non in$equan tur morbũ: $ed om- nia dicimus illum in$equi, qui dum varia- tur, varia quoque ob$eruantur $ympto- mata, qu{ae} $emper in$equuntur morbum, vt vmbra in$equitur corpus: quare non da ntur quatuor tempora $ymptomatum diuer$a à quatuor morborum tempori- bus.

QVÆST. XXIX. An morbus in principio $it maior, quam. in $tatu.

HIppocrates in aphori$mo dicit, vbi e$t morbus peracutus, $tatim habet extremos labores. Quærunt Expo$itores, an morbus in principio $it maior, quam in $tatu. Plu$quãcõmentator in arte med. con$iderans hunc aphori$mum probat morbum in principio e$$e maiorem, quam in $tatu.

Primum argumentum e$t tale: Hippo- crates in hoc aphori$mo ait, quod morbus in principio $tatim habeat $ummos labo- res: ergo morbus erit maior in principio, quam in $tatu. Argumentum e$t vani$$i- mum: quia Hippocrates intelligit de per- peracutis, qui parum durant, & in toto morbo habent $ummos labores: itaut Sanctor{ij} Commentaria perperacutus morbus $it, qua$i vnus paro- xy$mus trium dierum, vel paulo vlterius, vt dicit Galenus in hoc comm.

Secundum argumentum: quo probat Plu$quamcommentator, morbum e$$e maiorem in principio, tale e$t. Morbus co tempore e$t maior, quo materia e$t magis copio$a, & magis cruda: $ed in principio materia e$t magis copio$a, & magis cruda: ergo in principio morbi erit maior.

Re$pondetur, fal$am e$$e maiorem, & minorem propo$itionem: maior e$t fal$a: quia morbus magnus nõ $umitur à quan- titate humoris: In plethoricis, qui optima gaudent $anitate, multa e$t humoris quan- ritas: tamen non vexantur morbis: neque in principio morbi e$t maior cruditas: Galenus enim lib. de totius morbi tem- poribus cap. 3. & 4. inquit „Incipit mor- bus cum exigua quantitate, $upple humo- ris, & tãdem ad $ummum venit: cur? quia ip$e cibus, vt docet Hippocrates 7. $ec. aphori$morum aphori$mo 65. febricitan- ti morbus fit: quia propter morbum, vel propter febrem natura diuertitur à cõco- ctione, vnde cibus malè concoctus dege- nerat in cau$am morbificam.

Sic dũ incipit putredo in morbi princi- pio, exigua quidem e$t: mox ita exigua, tã- quã $cintilla auget putredin\~e in augm\~eto, & $tatu: ratio proponitur à Galeno 1. de diff. feb. 4. vbi dicit, quod tãgitur à putri- do putre$cit: $ic Galenus 2. de diff. feb. vlti- mo inquit, in omnium putridarũ febrium principijs confluere calorem naturalem cum $piritibus ad fomitem putredinis, & inde in $anguine putredinem augeri. Hinc in morbi principio interdum maio- ris putredinis occa$io aufertur, quod non pote$t fieri in augmento. & $tatu: quem- admodum ob$eruatur in vinis: dum in- cipiunt corrumpi, quæ $i cito cu\~etentur, @ina in aliud dolium commutãdo, redeũt: $i verò putredo, vel corruptella $it pro- gre$$a, vt vina in acetum, vel vapam cedant, non amplius fient bona: quare nullo modo cõcedimus in principio mor- bi e$$e maiorem cruditatem & peiorem qualitatem. Præterea e$to, quod in prin- cipio e$$et maior cruditas, dicimus illam e$$e adeo paucæ malitiæ, vt re$pectu m@- teriæ, quæ reperitur in augmento non $it comparãda: quare minor propo$itio quo- que fal$a e$t, {quis} $cilicet materia in princi- pio $it magis copio$a, & peioris qualitatis.

Tertium argumentum: tunc morbus e$t minor, quãdo à natura vincitur, $ed in $tatu vincitur, ergo tunc e$t minor. Re- $pondetur vinci morbum in declinatione, vel in po$trema parte $tatus. Præterea negamus vinci morbum in $tatu, quia in $tatu e$t finis victoriæ: dicimus vinci in principio & augmento, quia tunc virtus e$t fortior, & magis di$ponit pa$$um, quã in $tatu: $ic centum guttæ cadentes non ex- cauant $axum, vnica tamen guttula minor omnibus alijs excauat: quia ab alijs guttis materia e$t di$po$ita: dicere nõ po$$umus, guttulam po$tremam minimamque vin- cere, & excauare, $ed alias di$pon\~edo $en- $im vincere. Hinc in principio & augmen- to magis vincitur morbus, quam in $tatu.

Quartum argumentum, tunc maior e$t morbus, quando $ymptomata $unt $um- ma: $ed in apo$tematis principio, & aug- mento, dum fit pus, $ymptomata $unt $um- ma: ergo in principio, & augmento maior erit morbus, quam in $tatu.

Re$pondetur, morbos materiales e$$e duum generum: aliquos e$$e in quibus re- $eruatur materia peceans ad vnicam ex- pul$ionem criticam, & tunc morbus ma- ror e$t in $tatu: aliquos verò e$$e in qui- bus materia peccans in morbi principio incipit expelli: itaut circa finem augmen- ti euacuatio ce$$are incipiat, $icut in pleu- ritidis principio per tu$$im, $putamina euacuantur, & in fine augmenti expul$io $eu euacuatio ce$$are incipit, itaut in vi- gore pleuritidis ferè tota materia peccans- $it expul$a: in his $ummitas $ymptoma- tum e$t in principio, & non in vigore.

Idem dicimus de omnibus morbis, in quibus natura, vel medicus in principio, vel augmento maximè euacuat: in his cer- tè expul$io non omninò $eruatur ad vni- cam expul$ionem criticam. De his loqu\~es. Hippocrates 1. de ratione vic. dicit: in pleuritide, in qua non $eruatur expul$io humoris peccantis ad vnicã expul$ionem; dandam e$$e totam pti$$anam: in princi- In Soptimum Aphori$mum. pio verò, dum natura e$t grauata, & in ex- pul$ione occupata, non totam pti$$anam; $ed tanrum eius cremorem dandum e$$e.

Dantur quoque alij morbi, qui leniter, & molliter incipiũt $ine euacuatione: deinde augentur, re$eruantur que excrem\~eta ver- $us $tatum advnicam expul$ionem: de his loquens Hippocr. 1. epid. $ee. 3. tex. 10. ha- bet hæc verba „Quidam morbi leniter, & molliter incipiũt, & po$tea adaug\~etur, & tandem $ummi $unt: dicimus in i$tis materiam peccantem re$eruari ad vnicam criticam expul$ionem, & in his, morbi sũ- mitatem e$$e $ummitatem $ymptomaticã: de his Galenus in hoc comm. intelligit, & Hippocrates in aphori$mo dum dicit „ Vbi morbus peracutus e$t, extremos ha- bet labores toto morbo per$euerantes: quia de perperacutis loquitur, in quibus materia peccans re$eruatur ad vnicam criticam expul$ionem.

Quæritur: an Hippocrater loquatur in hoc aphori$mo tam de morbis $alubribus, quam de lethalibus. In quæ$tione $e- quenti con$iderabimus, an in omnibus $a- lubribus morbis ægri $olum $anentur in morbi declinatione, itavt $it nece$$ariũ ad $anitatem recuperandam ægros tran$ire per quatuor morborum tempora. Quan- tum attinet ad primum dicimus Hippo- cratem intelligere de morbis $alubribus: quia proponit remedium, quo morbi per acuti $anentur, quod e$t victus extremè tenui$$imus, nempè ieiunium.

In morbis, in quibus omninò e$t adem- pta $pes, neque Hippocrates, neque Gale- nus aliquod proponunt remedium: Hip- pocrates enim 1. præ$ag. tex. 4. habet hanc $ententiam „Moritutos pr{ae}no$cens præ- nuncian$que culpa vacabit.

Galenus 2. aphori$morum 29. a$$erit, de$peratos nõ e$$e curandos, $ed $olo pro- gno$tico relinquendos. Immo 11. meth. cap. 9. habet hæc verba „In quo omni- nò de$perata $alus e$t imprud\~etis con$ilij $uerit apud vulgum infamare remedia, quæ multis alijs $uere $aluti. Quare cum Hippocrates in hoc aphori$mo proponat remedium peracutorum morborum, di- cendum e$t, Hippocratem loqui de ægris $alubribus, qui videlicet remedio ab co propo$ito in aphori$mo po$$int re$titui $a nitati.

QVAEST. XXX. An vt ægri $anentur debeant tran$ire per quatuor morborum tempora.

QVæritur, an $it nece$$arium, quod, vt ægri $anentur, pertrã$eant per qua- tuor morborum tempora: itaut non po$$int $anari, ni$i in morbi declina- tione, in quo tempore nemo vnquam mo- ritur: ni$i ca$u quo in ip$a declinatione nouns alius morbus $uperueniat, qui po$- $it ægrum interimere.

Nos probare po$$umus auctoritate, & experientia, quod {ae}gri po$$int $anari, non $olum in declinatione, vt omnes putant. $ed in principio & augmento. Gal. 9. meth. 4. refert $e venæ $ectione v$que ad animi deliquium facta in principio mor- bi iugula$$e febrem: ergo non e$t nece$$a- rium, vt in omnibus morbis $alubribus ægri percurrant quatuor tempora.

Parimodo Galenus 13. meth. cap. 11. dicit in principio ophtalmiæ per medi- camentum purgans ophtalmiam $ana$$e: id pote$t cõtingere, $i in toto corpore ma- teria e$$et cocta, & in parte tantum e$- $et cruda: quo ca$u facta coctæ materiæ euacuatione fluxio ad oculos ce$$et, & confluxa cito euane$cat.

Dubium e$t de febre $ynocha: quia non videtur, quod po$t principium $equatur augmentum, & $tatus: quia paracma$ti- ca, quæ e$t illa febris $ynocha, quæ $emper declinat, carere videtur augmento, & $ta- tu. Similiter homotona febris e$t illa, quæ caret augmento, & declinatione: quia $emper manet in eodem $tatu: quare non videtur, quod morbi materiales, qui partim fiunt, & partim facti $unt, $emper habeant quatuor tempora.

Re$pondent nonnulli, paracma$ticam, & homotonam habereaugm\~etum, & $ta- tum, $ed in$en$ibilem. Nos dicimus qua- tuor tempora e$$e $en$ibil a: $ed non con- $iderari re$pectu no$t@itactus: quo non di$tinguimus in pul$u, vel calore diffe- rentiam $en$ibilem: $ed con$iderari re$pe- Sanctor{ij} Commentaria ctu concoctionis, qu{ae} in vrina apparet, ex qua $en$ibiliter colligimus principiũ, aug- m\~etum, $tatũ, & declination\~e, intellig\~edo de $ynocha putrida quæ partim e$t in fie- ri, & partim in facto e$$e. De hac quoque credimus, fanguinis mi$$ione, & alijs re- medijs po$$e $anari nõ $olũ in $tatu, & de- clinatione, $ed \~et in principio, vel augm\~eto.

V_Bi vero nõ_. H{ae}c e$t $ecũ da pars apho- ri$mi, in qua proponit hãc cõclu$io- nem: quod quãto morbus magis recedat à morbo extremo, $eu à vigore, tãtò plenior debeat e$$e cibus: quantò verò minus re- cedat, tantò tenuior: ita vt $icuti vigor e$t norma diætandi, $ic virtus $it norma permittendi remedia, hac lege, vt virtus quantò validior $it, tantò validius admit- tat remedium, & quantò debilior, tantò leuius, & mitius.

Septima dubitatio Bre$aulus, & non- nulli alij dicũt, hãc conclu$ionem Hippo- cratis propo$itã in $ecũda particula i$tius aphori$mi non e$$e veram in omnibus pe- racutis, tum quia in illa pe$tilentia, de qua m\~etionem fecit Hippocrates 3. epid. 3. 58. pe$te affecti magis nutriebantur in vigo- re, quam alijs temporibus: nihilominus $anabantur: tum quia ex Galeno 8. meth. pichrocoli nutriuntur in principio paro- xy$mi, & in ip$o vigore, alioquin in fe- brem hecticam labuntur.

Bre$aulus, & alij non po$$unt defendi: quia Galenus in cõm. 11. aphori$mi huius $ectionis inquit, $ententiam Hippocratis in hoc loco propo$itam nõ $olum e$$e ve- ram in peracutis, $ed in omnibus morbis: per omnes morbos intelligit acutos, tum quia Hippocrates hic loquitur de acutis: tum quia in chronicis non conuenit vi- ctus tenuis, $ed mediocris, de quo medio- cri victu non agitur in his aphori$mis.

Ad in$tantias re$pondemus, quod pe- fte coinquinati, & pichrocoli debent ma- gis nutriri in vigore: quia magis pote$t virtus cum $iccitate coniuncta ad indi- candum cibum, quam morbus ad prohi- bendum: virtus enim in pe$te facilè ca- dit: immo Galenus 3. de præ$ag, ex pul. 3. ait, quod character pe$tis $it virium ca$us: dum vires cadunt, iacta e$t alea, ni$i $tatim reficiantur.

Quo ad pichrocolos dicimus, quod ma- gis po$$it periculum, ne pichrocoli in hecticam labantur, quam vigor paroxy$- mi, & morbi ad prohibendum cibum: quia ni$i illo tempore nutriantur, in he- cticam cadunt.

Quare in omni morbo expedit videre, qui$nam $copus præualeat, an ille qui e$t de$umptus à viribus: an ille qui e$t de- $umptus à morbo. Notandum tamen, tunc præualere $copum de$umptum à vi- ribus, quando cum illis viribus æger non pote$t perdurare v$que ad finem vigoris: quia licet vires $int debiles, dummodo po$$int durare v$que ad finem vigoris, non indicant reficientia. Hinc Galenus comm. 4. huius $ectionis habet hæc ver- ba „Si con$eruaremus vires in acutis, quales accepimus in principio morbi, fie- ret additio ad morbum: ideo Medicus, vt Hippocratis pr{ae}ceptis ob$equens $it, in acutis ita tenui victu vtidebet, vt vires quoque languidæ con$eruentur, hac lege tamen, vt po$$int durare ad finem $tatus: quia tunc facillimè panis, & vini pauxillo po$$unt re$taurari.

Valeant igitur illi medici, qui volunt con$eruare vires, quales erant in princi- pio morbi, & qui in ip$o augmento, & in principio vigoris reficiunt ægros ouis, contu$o caponis, & $imilibus: quia faciunt additionem ad morbum: vnde pernities, & mortes magna ex parte $equuntur.

Octaua dubitatio occurrit, dum dicit Hippocrates in $ecunda parte aphori$mi tantum cibi e$$e indulgendum, quantum morbus recedit à vigore, quod videtur e$- $e contra communem v$um: quia dum labimur in ægritudinem, $tatim prima & $ecunda die, quæ maximè di$tant à vigore per regulam Hippocratis, {ae}gri e$$ent benè nutriendi, tamen minus nutrimur, hoc- que maximè iuuat.

Re$pondemus, in principio morbi $ub- trahi cibum, non ratione maximi rece$$us à vigore: $ed ratione eruditatum, & ra- tione plenitudinis ventriculi ob cibos præcedentes paulo ante inge$tos: quare præceptum Hippocratis erit verum po$t In Septimum Aphori$mum. exhibitum leniens medicamentum, cuius auxilio excrementa, quæ $unt in primis vijs $unt euacuata. Deinde plenior, vel tenuior debet e$$e victus, prout morb. e$t magis, vel minus acutus, vel (quod id\~e e$t) prout magis, vel minus à vigore recedit.

Quatuor $unt morborum acutorum differentiæ, ac quatuor $unt victus tenuis differentiæ. In perperacutis eligitur vi- ctus extremè tenui$$imus, ide$t ieiunium. In peracutis extremè tenuis, $icuti e$t mul$a: $ed in vigore extremè tenui$$i- mus. In exactè acutis cremor pri$$anæ: in vigore tamen extremè tenui$$imus: in acutis non exactè tota pti$$ana. In vigo- re, vel extremè tenui$$imus, vel mul$a tantummodo. Hæ victus differentiæ ob- $eruantur in virtute robu$ta: $i verò e$t languida, vt non po$$it perdurare v$que ad finem $tatus, tunc virtuti attenden- dum e$t cibis, qui vires ita reficiant, vt po$$int perdurare. Quatuor dubitatio- nes occurrunt, quæ vnica $olutione tolli poterunt, vt infra.

Nona dubitatio Hippocrates in hoc aphori$mo dicit in peracutis $ummè re- nui$$imo victu vtendum. In aphori$mo 5. magis laudat victum pleniorem: ergo $ibi contradicit.

Decima dubitatio: vbi $unt extremi la- bores, vires pro$ternuntur, $ed vbi vires pro$ternuntur, cibo $unt reficiendæ: ergo in peracutis, in quibus extremi $unt labo- res, non erit vtendum victu extremè te- nui$$imo: quia magis e$t attendendum viribus, quam morbo.

Vndecima dubitatio: in pe$te ex Hip- pocrate 3. epid. 3. 58. qui magis nutrie- bantur liberabantur pe$te: $ed pe$tis e$t morbus peracutus: ergo in morbo քacuto nõ conueniet victus extremè tenui$$imus.

Decima$ecũda dubitatio: ex Galeno pa$- $im in methodo, $emper magis e$t atten- dendum viribus, quam morbo: ergo vi- ctus extremè tenui$$imus, qui vires dimi- nuit, reprehendendus.

Re$pon$io ad i$tas quatuor po$tremas dubitationes vnica e$t, qua mult{ae} ali{ae} dif- ficultates tolli po$$unt, quæ e$t, quod aphori$mus $it verus, vbi vires po$$unt perdurare $ine cibo: vbi verò non po$$unt perdurare, illis cibis $unt reficiendæ, qui- bus po$$int con$eruari ita languidæ & de- biles, vt $ufficiant, ac po$$int perdurare v$que ad vltimam partem vigoris, in qua parte nullum $ube$t periculum, & in qua parte nemo moritur, ni$i nouns $uper- ueniat morbus.

APHORISMVS OCTAVVS.

_Q_V ando morbus in $uo vigore con$titerit, tunc victutenui$- $imo vtendum e$t.

Zechius, Cri$pus, & multi alij $ic con- nectunt. Cum Hippocrates in $uperiori aphori$mo dixerit, in omnibus morbis peracutis e$$e vtendum victu extremè te- nui$$imo. In hoc aphori$mo vult in om- nibus morbis e$$e vtendum victu extre- mè tenui$$imo: at non omni tempore, $ed $olum in morbi vigore.

Hæc connexio non continet veritatem: quia in hoc aphori$mo intelligit $olum de peracutis, & non de omnibus morbis. Quod $ic probatur: Galenus in hoc comm. dicit, hunc aphori$mum non e$$e $apara- tum à præcedenti: $ed in præcedenti ex con$en$u omnium intelligit $olum de pe- racutis: ergo non intelliget de omnibus morb is. Deinde Galenus 8. meth. 3. ci- tans hunc aphori$mum inquit e$$e de pe- racutis, & non de omnibus morbis. Po- $tremò, $i in hoc aphori$mo intelligeret de omnibus morbis, aphori$mus e$$et fal- $us: quia dautur morbi chronici, qui $unt adeo longi, & diuturni, vt eorum vigor durate po$$it per men$em. Noui iuue- nem laborantem quartana trium anno- rum cur$u, quæ etiam fuit depul$a (vt obi- ter doceam materiam remedij) puluere radicis a$$ari ad 3. 1. & $emis in principio acce$$ionis cum vino albo genero$o ter in tribus paroxy$mis eodem modo $umpto. Certè vigor in hoc Iuuene fuit valde lon- gus, atque $ine cibo in toto vigore non perdura$$et.

Capiuaceus $ie connectit. Cum Hip- Sanctor{ij} Commentaria pocrates $uperius locutus $it de victu ægrotantium, quatenus victus prohibe- tur à toto morbo perperacuto. Reliquum erat, vt ageret de victu, quatenus prohi- betur non à toto morbo peracute, $ed ab aliqua eius parte. Sed quia pars quæ ci- bum prohibet duplex e$t, vniuer$alis, vel particularis: vniuer$alis e$t vigor: parti- cularis e$t paroxy$mus: in hoc aphori$mo dicit, Hippocratem agere de ratione vi- ctus, quatenus prohibetur à parte vniuer- $ali ip$ius morbi, videlicet à vigore. In aphori$mo verò 11. quatenus prohibetur à parte particulari morbi, ide$t à paroxy$- mo: ibi enim inquit „In acce$$ionibus ab$tinere oportet, nam cibum dare no- cuum e$t.

Hæc connexio, ni$i e$$et diminuta, non e$$et improbanda. Quod verò $it dimi- nuta, patet: quia omittit quæ con$ide- rantur ab Hippocrate in $ecunda parte $uperioris aphori$mi, vbi dicit, cibum e$$e tenuiorem, vel pleniorem prout magis vel minus recedit à vigore.

Nos $ic connectimus. Cum Hippocra- tes in prima parte $uperioris aphori$mi locutus $it de victu per peracutorum, ac dixerit, in toto morbo perperacutorum vtendum e$$e victu extremè tenui$$imo. Atque in $ecunda parte $uperioris apho- ri$mi egerit de victu omnium acutorum, qui ob$eruari debet in principio, & aug- mento, dicendo victum debere e$$e te- nuiorem, vel pleniorem, prout morbus magis, vel minus recedit à vigore. In hoc aphori$mo vult prohibere victum in vigore omnium acutorum, dicendo in vi- gore acutorum quando morbus habet maximam vim, non e$$e dandum cibum, habetque maximam vim in vigore pera- cutorum, acutorum exactè, & nõ exactè.

Pro intelligentia i$tius aphori$mi $ex occurrunt con$ideranda. Primum quid intelligat per morbum. Secundum quid per vigorem. Tertium quid per victum tenui$$imum. Quartum, cur Hippocrates iubeat in vigore nihil cibi dandum e$$e. Quintum an in vigore omnium acuto- rum liceat vti ieiunio. Sextum an in vi- gore fieri po$$it cibi concoctio.

Quo ad primum: quid per morbum Hippocrates intelligat, dicimus intelli- gere morbum $alutarem, & non letha- lem. Primò quia agit de morbo, qui pote$t peruenire ad vigorem, qui non e$t lethalis. Secundò quia vtitur extremo re- medio, nempè ieiunio, quo Hippocrates non vteretur, $i per morbum intelligeret lethalem, quia ex Galeno 2. aphori$. 29. lethales $olo progno$tico $unt relinquen- di, at que 11. meth. 9. ait „In quo omni- no $alus de$perata e$t, imprudentis con$i- lij $uerit apud vulgum infamare præ$idia, quæ multis fuere $aluti.

Quod vero Hippocrates v$us $it in mor- bis lethalibus remedijs leui$$imis, & non extremis colligi pote$t ex hi$torijs ægrotũ Hippocratis in epidemicis propo$itis: ibi in Phili$co, qui mortuus e$t $exto die, non v$us e$t pharmaco, vel phlebotomia, $ed $olum 2. die v$us e$t cly$tere, & in 5. die glande.

Similiter in Era$ino, Hermocrate, vel Alijs morbo lethali correptis non vide- mus, quod Hippocrates aliquo remedio extremo v$us $it.

Quo ad $ecundum nempè, quid intelli- gat Hippocrates per vigorem, an totum vigorem, vel aliquam vigoris partem. $ciendum pro intelligentia, vigorem e$$e tempus morbi diui$ibile in tres partes, in priorem, po$teriorem, & mediam: prior pars adnectitur fini augmenti, & hæc pars e$t vigor in fieri tantum: po$terior pars adnectitur principio declinationis, & e$t $olum in facto e$$e. Pars verò media partim e$t in facto e$$e, & partim in fieri: de hac parte media Hippocrates intelli- git in aphori$mo.

Quod verò Hippocrates per vigorem intelligat partem mediam vigoris, pater, quia vtitur dictione ν{οῦ}σιμα, & non νό- σος: ν{οῦ}σιμα $ignificat morbum non $olum factum, $ed etiam fientem: quia ν{οῦ}σιμα e$t nomen verbale dependens à prima per$ona præteriti pa$$iui, & omnia huiu$- modi verbalia fignificant rem partim e$$e in fieri, & partim in facto e$$e, νόσος verò $ignificat $olum partem factam ip- $ius morbi: quia νόσος formaliter e$t ma- la con$titutio: at $ic e$t quod de ratione malæ con$titution is e$t res facta.

In Octauum Aphori$mum.

Hæctriar omina $unt inter $e di$tincta νόσισις, νόσος, ν{οῦ}σιμα: νόσισις $ignificat ægrotationem, ide$t morbum in ab$tra- cto: νόσος $ignificat ideam morbi, quæ e$t facta, & completa: ν{οῦ}σιμα $ignifi- cat morbum in concreto, ide$t formam morbi iunctam cum materia: $ed quia de ratione materiæ e$t alteratio: ideo ν{οῦ}- σιμα e$t pars morbi partim facta, & partim in fieri: quia e$t idea adhuc in ma- teria. Quare cum Hippocrates in apho- ri$mo vtatur dictione ν{οῦ}σιμα, intelligit per vigorem morbi partem mediam, quæ partim e$t facta, & partem fit.

Præterea $i per vigorem intelligeret vl- timam partem vigoris, aphori$mus e$$et fal$us: quia æger in vltima parte vigoris e$t in tuto, & tunc e$t reficiendus: e$t in tuto: quia morbus tunc e$t victus, & $upe- ratus: e$t reficiendus, quia victo morbo, vires $unt augendæ.

Quo ad tertium: quid intelligat Hippo- crates per victum tenui$$imum, qui ex- plicatur per illas dictiones τῇ λεπτοτάτη δί{αι}τῃ χρεέ{στ}{αι}.

Prima dubitatio occurrit circa propo- $ita verba: quia Hippocrates videtur $ibi contradicere: $uperius enim dixit, in vi- gore e$$e vtendum victu extremè tenui$- $imo. Hic verò dicit $olum tenui$$imo $i- ne illa dictione extremè: ideo nõnulli di- cunt Hippocratem in hoc aphori$mo non intelligere de ieiunio.

Re$pondetur Hippocrat\~e in hoc apho- ri$mo intelligere de victu extremè tenui$- $imo, ide$t de ieiunio: quod colligitur ex Græca voce τῇ λεπτοτάτῃ: quia articu- lus τᾔ $ignificat vltimum terminum te- nuitatis, qui e$t ieiunium: articulus enim fignificat rem completam: $icuti expo$ui- mus in 3. aphori$mo ἔν τῷ ἐ{σχ}άτῳ, nempe articulum τῷ ibi $ignificare vltimum ter- minum plenitudinis.

Plurimi tenent Hippocratem in hoc aphori$mo intelligere de potione, $icuti e$t mul$a, quia non nominauit victum extre- mè tenui$$imum, qui e$t ieiunium. Sed aduer$antur Galeno, qui in comm. inquit, in vigore illorum peracutorum, qui dicũ- tur peracuti non exactè, cõuenire victum extremè tenui$$imum, at in hoc aphori$- moloquitur de vigore. Dein de vt pater ex $olutione dubitationis per τῇ λεπτοτά- τῃ intelligit vltimum terminum tenu@- tatis, & hic terminus e$t ieiunium. Præ- terea Galenus 19. aphori$mo huius $ect. dicit, nihil dandum e$se ante indication\~e: ergo tantõ minus in iudicatione: $ed $ic e$t, quod in vigore $it iudicatio: ergo in vigore nihil omninõ dandum, neque ip@@ mul$a, contra multos, qui per tenui- mum victum intelligebant mul$am.

Nonnulli alij, vt Cri$pus dicunt Hip- pocratem in hoc aphori$mo intelligere do vigore omnium morborum tam acuto- rum, quam chronicorum, dicũtque quod habita relatione ad alia tempora, in vigo- re vtendum $it victu tenuiori, quam in principio, & augmento. Primò fallun- tur, quia Hippocrates loquitur in his aphori$mis de acutis, & non de chronicis morbis. Deinde, $i per tenui$$imum in- tellexi$$et cibum tenuiorem e$$e præben- dum in vigore, quam in principio, & augmento, non e$$et locutus modo $uper- latiuo, $ed comparatiuè, dixi$$erque tenu- iori, & non tenui$$imo vtendum.

Quo ad quartum: cur $cilicet dicat Hip- pocrates, in vigore e$$e vtendum victu tenui$$imo, tres $unt cau$æ. Prima pro- ponitur à Galeno in hoc comm his verbis „In vigore non oporter di$trahere natu- ram ad alteram nouam coctionem: cum co tempore natura humorum morbos facientium coctioni fortiter vacet.

Secunda cau$a, cur in vigore nullus ci- bus conueniat, e$t, quia tunc natura e$t adeo occupata morbo, vt cibus non co- quatur, $ed corrumpatur: deinde cibi corruptella maximè auger morbum.

Tertia cau$a proponitur ab Hippocra- te 2. acutorum tex 48. vbi dicit, quod na- tura in vigore effecta debilis minus con- coquat: ideo victu extremè renui$$imo vtendum: po$$untque $ine cibo per$i$tere, quia quando $unt in vigore, $unt $erè in fine: ideo po$$unt per paucas horas $ine cibo perdurare

Hinc illi medici, qui copio$ius nutriunt vigoris tempore à Dogmaticis Medicis iure merito vocantur carni$ices: quia tor in $æui$$imo bello non occiduntur, quot Sanctor{ij} Commentaria ægrotantes à cibo exhibito in vigore $uf- focantur. Arma ho$tilia, quibus interri- munt ægros in ip$o vigore, $unt caponis contu$a, vel expre$$a, vel $tillatitia illa vi- $cida, iu$cula cra$$a, oua, & quam plurima, quæ ad plenum & non ad tenuem victũ pertinent: facile$que $unt medici impe- riti, vt incidant in hunc errorem, quia vi- dent mulieres hac via incedere nempè ad mi$erimi ægrotantis pernitiem. Nec va- let, dum dicunt, ægros in vigore e$se ad- modum debiles, quia ex Galeni præce- pto comm. 4. huius aphori$mi habentur hæc verba „Ægri $unt con$eruan di de- biles v$que ad finem vigoris, $ecus fieret additio ad morbum.

Deinde non di$tinguunt, quinam $int illi debiles, qui indigent cibo, quemad- modum Hippocrates, & Galenus 2. de ratione vic. 48. di$tinguunt, his ferè ver- bis, quæ aureis litteris in cordibus no- $tris e$$ent in$cribenda „Qui $unt debi- les ob innanitionem va$orum egent ali- mento: qui verò $unt debiles ob dolo- res prægre$$os, & morbi vehementiam, non egent alimento, $ed potius euacua- tione.

QVÆST. XXXI. Cur in principio morbi robu$ta virtus non vincat morbum: in vigore langui- da vincat.

AVerroes 4. coll. cap. 33. quætit, cur natura in vigore, in quo e$t valde debilis, po$$it morbum vincere, cum non potuerit illum vincere in principio, vel augmento morbi, quando ip$a virtus erat robu$ti$$ima.

Re$pondet Auerroes hoc accidere, quia actus actiuorum fiunt in patiente bene di$po$ito, quæ $ententia e$t Ari$to- telis 2. de anima 24.

Humores in principio morbi $unt re- belles, in augmento verò minus rebelles: $ed in media parte vigoris $unt ita di$po- $iti, vt à virtute debili$$ima & languidi$- $ima, ni$i cibis di$trahatur, po$$int vin- ci & $uperari.

De di$po$itione, ob quam introducun- tur formæ $ub$tantiales, & accidentales locutus e$t Ari$toteles primo Phy$icorũ tex. 67. vbi cõcludit, agentia non agere in contrarium, $ed in $ubiectum contrarij. Ibi enim haber hæc verba „à $e inuicem contraria pati e$t impo$$ibile: inde colli- gimus, no$tras medicinas non agere in morbos, $ed in $ubiecta vi$cera: inde quo- que colligimus, $pagiricos, qui putant $uis medicinis vincere morbos, à veris medicinæ $copis lõgè abe$$e, & quod de- terrimũ e$t $uperando morbos lædere vi- $cera, & introducere affectum contrariũ, qui e$t primo deterior: dirigenda e$t igi- tur actio medica in materiam: $eu in $u- biecta vi$cera ea di$ponendo, & non in formas morbificas, alioqui actum e$$et de re medica. Hinc Ari$toteles 8. Phy$i. tex. 23. di$putans contra Heraclitum dicen- tem omnia $emper moueri, dicit ante aug- m\~etationem & diminutionem prius fie- ri di$po$itiones, quibus effectis $olum fie- ri augmentationem, & diminutionem: quod principium $ummè nece$$arium pro efficienda mutatione $ub$tantiali, & quauis alia accidentali: Ari$toteles co- dem tex. idem declarat quatuor exem- plis huic contemplationi accomodati$$i- mis. Primum e$t de aquarũ guttis caden- tibus, & excauantibus lapidem: dicendo aliquas di$ponere, & aliquas paucas ex ca- uare. Secũndũ exemplũ e$t de arbore, quæ ex lapide na$citur, quippe quæ cur$u tem- poris, dũ arbor augetur, di$ponat lapidem ad $ci$ionem: & di$po$itũ vnico momento $cindat. Tertium e$t de aquarum conge- latione, quæ non fit $ine præcedenti di- $po$itione. Quartum exemplum pertinet ad no$trum propo$itum, atque e$t de æ- groto tendente in $anitatem, vbi dicit, prius di$poni $ubiecta vi$cera, nempè in principio, & augmento, & in prima & $e- cunda parte vigoris; deinde po$t di$po$i- tionem à virtute quoque languida, & im- becilli $anitatem introduci.

Similiter po$t di$po$itiones in vi$ceri- bus diu conceptas fiunt morbi, & febres curatu difficiles: dicimus curatu difficiles: quia vt colligitur ex Galeno 1. ad Glauc. cap. 2. 4. de ratione vict. comm. 115. & in hi$toria Sileni in epidemicis propter er- In Octauum Aphori$mum. rata externa $ine præcedenti vi$cerum di- $po$itione: po$$unt quidem fieri febres diatiæ, $ed non febres putridæ, vel he- cticæ, vel morbi curatu difficiles. Hinc Hippocrates 4. de morbis ait „mor- bos diu conceptos ἀθρόος ἐκλάμπειν id- e$t $ubito erumpere. Galenus verò in hi$toria Sileni, qui propter potatio- nes, & intempe$tiua exercitia incidit in affectum lethalem, habet hæc verba „Vtique Silenus non incidi$$et in gra- ui$$imum affectum propter illa errata ex- terna, ni$i antea fui$$ent præparata vi$ce- ra. Hæ $unt rationes, cur po$t leui$$ima errata, corpora multo antemalè di$po$ita incurrant in morbos curatu difficiles, & interdum lethales. H{ae} quoque $unt ra- tiones, cur in $tatu, natura exi$tente debi- li, $anentur ægroti, quia $cilicet materia tunc maximè e$t ad expul$ionem di$po- $ita.

QVÆST. XXXII. An in vigore omnium acutorum nihil cibi dandum $it, vt iubet aphori$mus.

QVærebatur tãdem, an in vigore om- nium peracutorum, & acutorum $euerè vtendum $it ieiunio, vt di- cit aphori$mus. Re$pondemus, acutos e$- $e duum generum, aliquos, in quibus re- $eruatur materia peccans ad vnicã expul- $ionem: aliquos verò in quıbus natura in principio, & augmento morbi ita expel- lat excrementa, vt quando morbus $it in vigore, omnia accidentia $int remi$$a, $i- cuti euenit in pleuritide, in qua nõ in vi- gore fit $putaminum expul$io, $ed in prin- cipio & augmento. Po$ita hac di$tinctio- ne dicimus aphori$mum Hippocratis, qui docet in vigore e$$e vtendum victu tenui$$imo, e$$e intelligendum de acutis, in quibus re$eruatur materia peccans ad vnicam expul$ion\~e, & non de illis, in qui- bus à principio v$que ad $tatum excerni- tur materia peccans. Hæc doctrina e$t Hippocratis primo de ratione vic. tex. 23. & 25. vbi loquens de pleuritide habet hæc verba „Quoties $putamina excer- nũtur qualia, & qualiter excerni debeãt, augenda e$t $orbitionis quantitas. Ad- dimus, $ed in $tatu $eu vigore, quod idem e$t, expul$a $unt copio$a excremen- ta, ergo in vigore vtendum e$t pleniori cibo, quam in principio & augmento: quia in illis roborata natura in vigoris principio aliqua tenui $orbitione, quod reliquum e$t, ab ip$a facilius vincitur.

Præceptum Hippocratis pote$t etiam ampliari ad eua cuationem factã ab arte: quãdo videlicet in principio, & augmen- to medici importunè vexant ægros eua- cuantibus reiterãdo bis, & ter non $olum $anguinis mi$$ionem, $ed etiam lenientia & purgantia: tunc $i ægri in prima parte uigoris po$t hanc importunam euacua- tionem $unt admodum debiles ab$que dubio augenda e$t $orbitio.

Præterea e$t profectò prudentis con$i- lij in principio morbi euacuare: deinde in augmento, & $tatu quie$cere iuxta aphori$mum Hippocratis 29. $ecundæ $ec. „$i quid tibi uidetur mouendum moue in principio: in augmento uerò & $tatu quie$cendum, quia concocta $unt medicanda, non eruda ex Hippocrate 22. aphori$mo primæ $ect. nam mou\~edo cru- da innumerabilia mala $uboriuntur, $icu- ti explicabimus in aphori$mo 22. huius $ectionis.

Petrus Cri$pus, & nonnulli Alij dicũt, aphori$mum Hippocratis e$$e uerum in omni morbo, & in pleuritide & alijs $i- milibus, in quibus nõ re$eruatur materiæ ad unicam expul$ionem in morbis ex bi- le (dicunt) nullo excepto in uigore uten- dum e$$e uictu extremè tenui$$imo.

Ad Hippocratem dicentem in uigore pleuritidis e$$e augendam $orbitionem. Re$pondent e$$e augendam, non pro nu- tritione, $ed ut fauces madefiant, hoc fi- ne, ut facilius $puta reijciantur. Cæterum Cri$pus non tollit dubitationem: quia aliud e$t madefacere fauces, & aliud $or- bere & deglutire. Hippocrates pro ma- defaciendis faucibus propo$ui$$et ἐπλεί- ματα ide$t lambitiua, & gargarı$matæ quæ $tatim expuuntur, & non $orbitio- nem.

Sanctor{ij} Commentaria QVÆST. XXXIII. An in vigore fiat perfecta coctio.

RElin quebatur con$iderandum, an in vigore fiat perfecta cõcoctio. Auer- roes 3. coll. cap. 9. inquit: quando ce$$at concoctio, ce$$at augmentum: ergo in aug- mento fiet perfecta concoctio, & non in vigore: ergo in augmento erit vtendũ vi- ctu extremè tenui$$imo, & nõ in vigore.

Galenus verò in hoc comm. dicit, per- fectam concoction\~e fieri in vigore: primo de cri$ib. cap. 17. & 18. loquens de conco- ctione puris, dicit perfectum pus fieri in vigore. Similiter Hippocrates 2. de ra- tione vic. 48. & alibi, & in hoc apho- ri$mo, ne diuertatur natura à concoctio- ne, ægros non e$$e cibandos in vigore.

Nonnulli re$põdent Auerroem fui$$e deceptum ab {ae}rhimologia huius dictionis $tatus, qua$i quod $tatus dicatur, quia na- tura $tet, & quie$cat ab omni operatione.

Nos dicimus, coctionem fieri in aug- mento, $ed perfici in prima parte $tatus $eu vigoris, quod Auerroes non nega$- $et. Deinde in $ecunda parte vigoris naturam $eparare humorem iam conco- ctum. In tertia naturam efficere expul- $ionem, & in declinatione perficere ean- dem excrementorum expul$ionem: quare $i natura in prima parte vigoris di$tra- hatur cibis à morbi concoctione: in $ecun- da parte humor noxius non $eparabitur ab innoxio, ac inde facilè recrude$cet: $i verò in tertia vigoris parte impediretur expul$io, cri$is nõ fieret, & $ic æger mor- bo non liberaretur. Ad cri$im bonã Ga- lenus 4. aphori$morum 22. docet tria re- quiri, primo concoctionem, po$t con- coctionem, $eparationem, & poll $epara- tionem euacuationem.

Dubitatio Hippocrates videtur a$$ re- re in hoc aphori$mo, victus rationem $u- mendam e$$e à morbi uigore: ramen pri- mo de ratione uic. in ac. 44. Galenus do- cer, morbum prohibere cib marque $o- lam uittutem cibum indicare: cibus enim ex Hippocrate 7. aphori$morum 65 æ- grotantı morbus fit.

Re$pondetur uigorem morbi prohibe- re, & non indicare cibum, ideo Hippo- crates in aphori$mo dicit, in uigore uel tenui$$imo e$$e utendum cibo: hæcque e$t cau$a, quod tenuior, uel plenior cibus dandus $it, prout uidelicet tempus ciban- di magis, uel minus di$tat à uigore: ple- nior, $i multum di$tat: tenuior, $i tempus cibandi à uigore parum di$tet: quia in ui- gore acutorum nihil dandum e$t. Idem e$t dicere in uigoreut\~edum e$$e uictu ex- tremè tenui$$imo, ac dicere in uigore ni- hil cibi dan dum e$$e.

APHORISMVS NONVS.

_C_O_NIECTARI_ autem oportet, an æger cum victu $ufficiat perdu- rare, donec morbus con- $i$tat; & nunquid prius ille deficiat, nec po$$it cum victu perdurare, vt morbus ante deficiat atque hebete- $cat.

Nonuulli connectunt hunc aphori$- mum cum $uperıori hoc modo. Cum Hippocrates $uperius locutus $it de ui- ctus quantitate $umpta indicatione à morbi uigore. In hoc aphori$mo $imili- ter loquitur de uictus quantitate, $ed $umpta indicatione à uiribus.

H{ae}c connexio uidetur pulchra, facilis, & breuis: tamen continet fal$itatem, & reluctatur ip$i Galeno. Continet fal$ita- tem: quia Hippocrates in hoc aphori$mo intelligit de maiori, uel minori tenuita- te uictus: $ed $ic e$t, quod maior uel mi- nor tenuitas pertinet ad qualitatem, & non ad quantit atem uictus, ergo agit de qualıtate uictus, & non de quantitate.

Reluctatur Galeno, <002>a lib. de opt. $ecta. ad Tra$yb. cap. 39. inquit „Q@ãdo Hip- pocrates dixit in 8. aphori$mo, in vigore vt\~edum e$$e victu tenui$$imo, locutus e$t de qualitate, & nõ de quantitate victus. Decepti fuerunt: quia viderũt Galenum In Nonum Aphori$mum. in comm. 16. aphori$mi huius $ectionis, qui e$t victus humidus febricitantibus con$ert, dixi$$e Hippocratem in pr{ae}ceden- tibus aphori$mis egi$$e de quantitate vi- ctus, inde putatunt, omnes præcedentes fui$le de quantitate victus: tamen $olum aphori$mi, qui $unt po$t duodecimum v$- que ad decimum$extum exclu$iuè, $unt de quantitate victus, & non i$ti pr{ae}cedentes, quos expo$uimus.

Dicimus igitur nos, Hippocratem $u- perius egi$$e de ratione victus $umpta in- dicatione à toto morbo perperacuto, & à vigore peracuti. In hoc aphori$mo verò agere de ratione victus$umpta indicatione morbo acuto, & ab ip$a virtute: à morbo quatenus prohibet cibum: quia morbus à quantò maior e$t, tantò magis prohibet victum, atque quantò minor, tantò minus illum prohibet: à virtute non vt indican- te eibum, $ed vt coindicante, & non con- traindicante: virtus vetò coindicans po- te$t comparati dupliciter ad morbum acu- tum: vel ad morbum acutum, in quo re- $eruatur materia peccãs ad vnicam expul- $ionem criticam, de quo morbo egit $upe- rius: vel compatari pote$t ad morbũ acu- tum, in quo non re$eruatur materia pec- cans ad vnicam expul$ionem: atque de his acutis in hoc aphori$mo intelligit in $e- cunda parte: $icque tractatus de ratione victus erit completus.

Sed pro intelligentia aphori$mi tria $unt con$ideranda. Primum quid $it in- dicans, quid coindicans, & quid contra- indicans.

Secundum in quibus ca$ibus virtus co- traindicet.

Tertium in quibus ca$ibus virtus con- indicet.

Quo ad primum dicimus, quod indi- cans, vel con$ideratur ratione morbi, vel ratione virtutis: $i con$ideretur ratione morbi, dicimus morbum magnum indica- re remedium magnum: morbum paruum remedium paruum: morbum calidum re- medium frigidum, & $ic de alijs: $i verò con$ideretur indicans ratione virtutis: tunc virtus, vel con$ideratur in $anis, vel in ægris: $i in $anis virtus robu$ta $emper in- dicat cibum plenum quo ad qualitatem, & quo ad quantita tem, quæ tamen non ex- cedat vires; virtus debilis indicat victum tenuem quo ad qualitatem, & quo ad quantitatem.

Si verò con$ideretur virtus in ægris, tunc virtus non amplius indicat, $ed vel coindicat, vel contraindicat: comdicat, dum permittit quod indicatur à morbo: permittit, dum pote$t per durare v$que ad vigorem, tunc in ægris virtus vel e$t robu- $ta, vel debilis: $i robu$ta, quantò e$t robu- $tior, tantò tenuiorem victum indicat: $i debilis, velpote$t perdurare v$que ad vi- gorem, vel non: $i pore$t perdurate, itæ debilis virtus e$t con$eruanda: $i non po- te$t perdurare non coindicat, $ed contra- indicat, & tunc plentori cibo e$t vt\~edum: quia magis pote$t illa virtus ad indican- dum cibum, quam morbus ad prohiben- dum. Hinc Galenus 11. meth. cap. 5. lo- quens de virtute quatenus e$t coindicans, & contraindicans protulit hæc verba „ Quoties vires ferunt, exhibendus e$t ci- bus conueniens ratione morbi: quoties verò non ferunt, augendus e$t victus, qualis e$$e pote$t cõueni\~es ratione virium robu$tarum: in morbis acutis cibus e$t propo$itus à Galeno comm. 4. & 7. huius $ectionis, vbi dicit, in per peracutis propo- nendum e$$e ieiunium: in peracutis mul- $am: in exactè acutis cremorem pti$$anæ: in acutis non exactè totam pti$$anam.

Quo ad $ecundum quod erat con$ide- randum, in quibus ca$ibus videlicet virtus coindicet. Sciendum in tribus ca$ibus vir- tutem coindicare. In primo dum virtus e$t robu$ta, cuæ $emper coindicat, ide$t per- mittit quod indicatur à morbo In $ecũdo dum virtus e$t debilis, quia $it $uffocata, quo ca$u melius coindicat, quam virtus tobu$ta: quia ita $uffocata melius $uffert ieiuniũ quam robu$ta. In tertio ca$u, dum virtus e$t debilis, po$$it tamen ita debilis perdurare v$que ad vigorem: Galenus. n. in comm. 4. huius $ec. habet hæc veıba „ $ufficit, vt vittus cõ$eruetur debilis v$que ad vigorem: quia in po$trema parte vigo- ris æger e$t in tuto, & tuto refici pote$t: $i vetò non pote$t perdurare, contraindicat, indicando videlicet victum contrarium morbo, & $ic $pernitur etiam in perpera- Sanctor{ij} Commentaria cutis ieiunium, quo ca$u præberi pote$t pti$$anæ cremor.

Quo ad tertium, quod erat con$ideran- dum, nempè in quibus ca$ibus virtus con- traindicet: $ciendum e$t, virtutem in octo ca$ibus præcipuè contraindicare, ide$t non po$$e perdurare v$que ad vigorem $ine alimento. Primus, in alimenti defectu, $icuti in valde $enibus, in lienteria, in cæ- liaca pa$$ione, & in aliqua maxima he- morthagia. Secundus in a$$uetis copio$is cibis. Tertius, in æ$tiuis temporibus, $eu in locis calidis. Quartus, ieiunium non e$t ob$eruandum in illis, qui patiuntur lum- bricos: docet enim Galenus lib. de The- riaca ad Pi$onem cap. 13. vbi $unt lum- brici, corpus extenuari: quia inge$tum alimentum depa$cuntur, ip$o$que lumbri- cos mordere, & terebrare i te$tina illo- rum, quorum ventriculus cibis vacuus e$t. Quintus, in ætate puerili, vel decrepita: in puerili, quia eorum corpora facilè re$ol- uuntur: in decrepita, quia cibus magna ex parte conuertitur in pituitam vitream, quæ illos non nutrit. Sextus e$t imbe- cillitas oris ventriculi, ob quam facili de cau$a ob inediam fit mor$us, vt accidere $olebat Diodoro Grãmatico (de quo Gale- nus 5. de loc. aff. 6.) qui ob ieiuniũ $æpè in grauia accid\~etia epilep$iæ ineidebat. Septi- mus, in pe$te coin quinatis: Galenus enim 3. de præ$ag. expul. 3. habet, Quod caracter pe$tis, & febris pe$tilentis, vel malignæ $it virium ca$us, ideo cibo refici\~edi. Octauus in picrocholis, qui ob ieiunium incidũt in hecticam, & ni$i opportunè nutriantur, moriuntur: ideo Galenus 10. meth. admo- net, picrocholos in principio paroxy$mi quoque e$$e nutriendos, tum ne incidant in febrem hectieam: tum vt humectentur cibo: quia hoc modo hecticæ periculo fa- cilius liberantur. De his ca$ibus mentio- nem facit Galenus 1. de ratione victus 44. $ecundo de ratione vic. 45. & alijs in locis.

Diuiditur hic aphori$mus in duas par- tes. In prima dicit, habendam e$$e conie- cturam de viribus ægrotantis, an po$$it cum victu tenui$$imo perdurare v$que ad uigorem: intelligitque de uictu $um- pta indicatione à uirtute comparata ad il- los acutos, de quibus egit $uperius, in qui- bus re$eruatur materia peccans ad uni- cam expul$ionem. In $ecunda parte di- cit habendam e$$e coniecturam de ægro, an $cilicet cum uictu tenui$$imo $anari po$$it, intelligit de victu $umpta indica- tione à uirtute comparata ad illos acutos, de quibus egit 1. de ratione uic. 23. & 25. ubi dicit „tales acutos ante uigorem de- ficere & hebe$cere, ubi Hippocrates ait tales e$$e interdum pleuritides, in quarum vigore dati pote$t tota pti$$ana. Parimo- do dum fiunt plurimæ euacuationes à na- tura vel à medico in principio, & aug- mento, itaut morbus hebe$cat, ægri tunc erunt magis nutriendi in vigore, quam in principio.

Quo ad uerba: dicit Hippocrates, ha- bendam e$$e coniecturam $upple de quan- titate uirtutis ægrotantis, an po$$it cum præ$cripto uictu perdurare u$que ad ui- gorem, quod certè $olum coniectura a$- $equi pote$t, $icuti animaduertit Galenus 1. ad Glauc. in principio, & 3 meth. cap. 3. dicens quantitatem a$$equi coniectura, il- lamque nec $eribi, nec dici po$$e.

Quantitates igitur, quæ faciunt artem coniecturalem, $unt quantitates remedio- rum, inter quæ remedia cibi quantitas etiam collocatur, quam nos coniectura a$- $equimur, illamque utimur in præ$criben- do uictu: $imiliter quantitas uirtutis, & quantitas morborum concurtunt ad fa- ciendam artem coniecturalem. Præterea $unt etiam aliæ duæ quantitates, quæ fa- ciunt eandem coniecturam, quæ ad pro- po$itum no$trum non faciunt in explica- tione i$tius aphori$mi, quæ $unt conditio- nes indiuiduantes, & idio$yncri$ia; de qua Galenus 3. meth. 7. habet hæc verba „$i naturam propriam, quam idio$yncri$iam vocant, exqui$itè cogno$cerem, talem me putarem, qualem mente concipio $ui$- $e Æ$culapium.

Sed Hippocrates in aphori$mo dicit, habendam e$$e coniecturam quantitatis virtutis, & morborum, & per con$equens remediorum. Primo habenda e$t conie- ctura de quantitate virtutis: quia ni$t $ciamu, quanta $it uirtus, $cire non po$$u- mus quantum debeat e$$e remedium diæ- teticum, chirurgicum, & pharmacæuti- In Nonum Aphori$mum. cum. Dum Hippocrates 4. de ratione vic. 19. vult, in mittendo $anguine tres $copos concurtere, nempe morbum ve- hementem, virium robur, & ætatem flo- rentem, dicimus dictos $copos con$pirare quoque in præ$cribendo victu tenui$- $imo.

Similiter ex Hippocrate quantitas morbi facit artem coniecturalem, quæ morbi quantitas nihil aliud e$t, vt docet Galenus 9. meth. 14. ni$i illa certa men- $ura quantitatis rece$$us, à quo medici debent colligere remedij quantitatem: inde Galenus lib. de curandi ratione per $ang. mi$s. cap. 12. inquit, quantitatem remedij efficere artem coniecturalem. Hippocrates igitur in aphori$mo dicit, habendam e$$e cõiecturam $upple quan- titatis virtutis, & per con$equens quan- titatis rece$$us à $tatu naturali factus in ægro, & remediorum: quia reuera i$tæ quantitates $olum coniectura, & nõ cer- ta $cientia digno$ci po$$unt: quopacto verò per artificio$am coniecturam præ- dictæ quantitates digno$ci po$$int, paulo infra declarabimus.

In codice Græco legitur συντεκμ{αί}ρε- {σθ}{αι}, ide$t $imul e$$e faciendam conie- cturam de viribus, & de morbis: quia duo $unt $copi: alter qui de$umitur à vi- ribus: alter, qui de$umitur à morbo tam- quam prohibente ip$um cibum: ideo $emper videndum e$t, quis ex duobus $copis præualeat, ne incidamus in erra- tum methodicorum, qui à morborum temporibus cibandi indicationem de$u- mebant, decepti, vt ait Galenus lib. de opt. $ec. ad Tra$yb. 39. à praua intellig\~etia $uperioris aphori$mi, qui e$t: quando morbus in $uo vigore con$titerit vel te- nui$$imo victu vtendum: qui aphori$- mus e$t de prohibente eibum, & non de indicante: $i e$$et facienda coniectura $o- lum de viribus, dixi$$et τεκμ{αὶ}ρε{στ}{αι}, & non συντεκμαίρε{στ}{αι}. Deindeaphori$mus nõ explica$$et hoc eximium pr{ae}ceptum, quod $cilicet $imul, & eodem tempore $it nece$$arium vires, & morbũ perpen- dere: quia non valet, vires $unt debiles, ergo cibis $unt augendæ: quia $i e$$et ali- qua angina acuti$$ima & breui$$ima: licet vires e$$ent debiles, non e$$ent augendæ, nec corroborandæ cibis: quia ita debiles po$$ent $ufficere v$que ad vigorem, qui po$t primam, vel $ecundam diem $ucce- deret: quo adepto, vel incipiente decli- natione ægri ad libitum nutriri po$$unt, quia ex Galeno 3. de cri$ib. 5. & 9. in po- $trema parte vigoris, & in declinatione nemo moritur.

Dicit „_an æger cum præ$cripto victu_ _perduret ad vigorem:_ dicit, an æger: quia in ægro duo continentur $copi, alter de- $umendus à viribus: alter à morbo: ideo non dixit, an virtus, $ed an æger perdu- ret: quando virtus pote$t perdurare v$- que ad vigorem præualet $copus de$um- ptus à morbo: quando verò non pote$t perdurare, præualet $copus de$umptus à viribus, & merito quidem: quia indica- tio de$umpta à viribus ob$curat omnes alias indicationes: ideo dixit coniectari oportet, nempè qualis videlicet $copus præualeat: quare vires vel po$$unt du- rare $ine cibo v$que ad vigorem peracu- torum, vel non po$$unt: $i po$$unt, nihil cibi dandum: $i non po$$unt, in princi- pio, & augmento nutriendum, hac lege, vt quo magis morbus approximetur vi- gori, eo magis de cibo aliquid detraha- tur: dum verò morbus e$t in vigore, $um- ma inedia e$t ob$eruanda: $i verò acci- dat, vt ante vigorem æger non $it nutri- tus, & cogatur in ip$o vigore nutriri, in- quit Hippocrates 2. de ratione vic. e$$e valde malum coactè ægros nurrire in $ummo morbi vigore: tamen $i vires non $ufficiant, & illo tempore cadere vi- deantur, cibi ita pauxillum dandum e$t, vt non diuertat naturam ab opere $uo: quia dum vigor e$t in po$trema parte, itaut non amplius po$$it cre$cere, cibus tutius exhibetur: quia tunc morbus vi- ctus e$t.

„An ne prius deficiat, & cum tæli vi- ctu non po$$it perdurare.

Prima dubitatiothæc e$t $ecunda pars, in qua videtur Hippocrates penere ver- ba $uperflua: immo Triuerius non in- telligens verborum Hippocratis my$te- ria dicit, Hippocratem e$$e $uper$luum incidereque in mani$e$ti$$imam ta$tolo- Sanctor{ij} Commentaria giam: quia Triuerius a$$erit idem e$$e deficere, & non po$$e perdurare.

Re$pondemus deficere, & non po$$e perdurare e$$e verba diuer$a: non enim valet con$equentia, vires deficiunt, ergo non po$$unt perdurare: quia vires quo- que deficientes interdum po$$unt perdu- rare v$que ad vigorem: $icuti in illis, qui detinentur angina, quippe qui non po$- $unt deglutire per tres dies: deficiunt quidem vires, $ed tamen perdurant, & $anantur.

Præterea deficere indicat defectum, non omnımodam extinctionem. In$u- per Hippocrates non $ine aliquo mi$te- rio addit „an prius deficiant: voluit enim admonere in morbis peracutis $uf- ficere virtutem debilem, talemque e$$e con$eruandam v$que ad vigorem: quæ doctrina e$t Galeni comm. 4. huius $e- ctionis, vbi alimentum acutorum mor- borum appellat minuens vires, non con- $eruans, neque augens ip$as vites. Quod certè non animaduertunt Medici Plebei, qui non $olum vires in acutis volunt con- $eruare, $ed etiam augere, 1. õ $ine magna ægrotantium pernicie. Idem confitmat Galen. experi\~etia 10. meth. cap. 13. quod $cilicet vires valdè deficientes cibi pau- xillo illico re$taurentur, $i tempore op- portuno nutriantur: ibi o$tendit exem- plo cuiu$dam iuuenis $ebricitantis, cuius vires ieiunio importuno à diatritarijs præ$cripto erant ferè extinctæ: ibi di- cit Galenus, panis pauxillum cum uino tenui iuuenem $umendo $tatim oculos $u$tuli$$e, a$tantes cognoui$$e, & uires il- licò fui$$e re$titutas.

_Vel morbus ante de$iciat, & hebe$eat_, ide$t ante uigorem: Hippocrates 1. epid. 3. tex. 10. inquit, dari morbos, qui in principio augentur, & deinde $ub iudi- cio morbi mites fiunt.

Secunda dubitatio: $ed quomodo mor- bus ante uigorem poterit deficere & he- be$cere? hoc cerıè non conuenit aug- mento, quod e$t ante uigorem, $ed $olum declinationi, in qua morbi deficere, & hebe$cere $olent.

Re$pondetur Hippocratem addidi$- $e hæc po$trema uerba propter illos morbos, in quibus natuta non con$eruat totam materiam peccantem ad unicam expul$ionem: $icuti ob$eruatur in pleuri- tide, in cuius principio, & augmento per tu$$im expellitur materia peccans. Idem ob$eruatur ab Hippocrate 1. de ratione nictus 23. & 25. in morbis acutis. Hique $unt, qui ante uigorem deficiunt, & he- be$cunt: quo ca$u in $tatu $eu uigore plenius nutriri oportet, quam in aug- mento.

Hinc ob$eruamus ob tres cau$as ante $tatũ, $eu ante vigorem, morbũ deficere, & hebe$cere po$$e. Prima ob euacuatio- nem à medico factã in morbi principio, & augm\~eto $atis copio$am. Eadem ratio- ne Galen. 1. ad Glaue. refert, $e in princi- pio iugula$$e febrem $anguinis mi$$ione v$que ad animi deliquium. Secunda cau- $a, dum natura expellit materiam à parte nobili ad ignobilem. Tertia, quando ma- teria peccans non re$eruatur ad vnicam expul$ionem: quando videlicet præce$$e- runt euacuationes per cri$es imperfectas, per vrinam, $udorem, per aluum, vomi- tum, vel per in$en$ibilem euacuationem, quæ maior e$t (vt probauimus in $taticis) quam omnes $en$ibiles euacuationes $i- mul vnitæ. Inde fit quod Galenus 3. de cri$ib. cap. 6. dicit in fine augmenti inter- dum expelli materiam coctam: deinde morbum mitiorem reddi, ide$t deficere, & hebe$cere.

Tertia dubitatio occurrit: quia inter- dum morbi ante vigorem ob multas eua- cuationes deficiunt & hebe$eunt, tamen in principio vigoris interimũt: ergo non valet: de$iciunt & hebe$cunt morbi, er- go $unt $alutares.

Re$pondemus, morbum po$t multas euacuationes criticas imperfectas defice- re, & hebe$cere po$$e: deinde eundem morbum interimere: idque ob quatuor cau$as. Prima: quia materia peccans, licet pauca $it, trãsferatur ad partem nobilio- rem. Secunda, quia $it delata ad locum angu$tiorem, in quo fiat inuincibilis. Ter- tia, quia vites redditæ propter præceden- tes euacuationes debiles minus po$$int re$i$tere. Quarta, quia humor occultet ar- ma ho$tilia: quia non $it adhuc benè fer- In Nonum Aphori$mum. mentatus: nulla enim putredo, vel mali- gnitas ante fermentationem $e o$tendit.

Cæterum pro intelligentia aphori$mi tria adhuc occurrunt con$ideranda. Pri- mum, dũ dicit Hippocrates an æger cum præ$cripto victu perduret v$que ad vi- gorem, $upponit, neminem mori po$$e in vigore, tamen infiniti moriuntur in vi- gore: Galenus enim 3. de cri$ib. 5. & 9. dicit hanc e$$e prærogatiuam $olius de- clinationis, vt in ip$a nemo moriatur. Se- cundum quod e$t con$iderandum, in quit Galenus $i vires $int imbecilles & nõ po$- $int perdurare, e$$e reficiendas. Quæritur de qua viriũ imbecillitate intelligat, an de illa, quæ prouenit à labore, & vehemen- tia morbi: vel de illa imbecillitate, quæ prouenit à va$orum inanitione, quæ $ine dubio ante vigorem e$t cibis reficienda. Tertium quomodo præcogno$ci, & ex quibus fontibus colligi po$$it, quando vi- res valeant, vel non valeant perdurare v$- que ad vigorem: quæ con$ideratio e$t ma gni momenti: quia $i in hac re commit- titur error, id in ægrotantis perniciem $uccedit.

Quo ad primum, dum $upponit Hip- pocrates in hoc aphori$mo, nemin\~e mori po$$e in vigore: $ciendum e$t, $olutionem difficultatis à Græca dictione de$umi: quia dicit in aphori$mo πρὸς τῆν ἀκμην: particula τῆν $ignificat vltimam partem, vigoris, quæ e$t in facto e$$e, & non am- plius fit, in qua parte morbus e$t $upe- ratus: & uictus: tres $unt partes uigo- ris, vt dictum e$t: $i dixi$$et πρὸς ἀκμην $ine articulo, $ententia e$$et fal$a: quia infiniti po$$unt in prima parte vigoris, & in media ex humanis decedere: in po- $trema verò quæ adnectitur declinatio- ni nemo moritur: quia æger adeptus e$t victoriam, & lata e$t $ententia de bona $alute {ae}grotantis. Ratio quoque e$t: quia. in po$trema parte vigorisamplius non fit motus, nec morbus vtra progreditur de- pa$eendo, vel putrefaciendo: vbi non fit motus, ibi non pote$t fieri mutatio, vbi non pot e$t fieri mutatio, non pote$t fieri corruptio, vbi non pote$t fieri corruptio, non pote$t fieri mors: quia mors e$t mu- tatio, & corruptio: immo mors $upponit mutatum & cotruptum e$$e.

Quarta dubitatio ex dictis $uboritur, quia non videtur valere hæc con$equ\~etia: morbus e$t factus, & non amplius fit: er- go e$t victus, & $uperatus: quare licet po. $trema pars vigoris $it in facto e$$e, & nõ amplius fiat, non propterea morbus erit $upetatus, & victus: quod con$irmatur experientia: quia febris hectica e$t in fa- cto e$$e, & non amplius fit: ergo morbus e$t victus, & $uperatus, non valet, quia hectica primi vel $ecundi gradus pote$t humidum naturale depa$cere, & vlterius progredi.

Re$pondetur in vltima parte vigoris non $olum morbum e$$e victum, & $upe- ratum, $ed non amplius coinquinare, vel depa$cere: quia illa pars po$trema imme- diatè adnectitur declinationi, quæ muta- tio e$t in melius, & non in peius: ideo {ae}gri tunc $unt in tuto: hectici verò non $ic, quoniam hectica tabes depa$cit ex$iccan- do in dies magis, ni$i arte infrænetur hu- mectantibus, & refrigerantibus.

Quo ad $ecundum: cũ dicat Hippocra- tes: @ vires $int ita imbecilles, vt non po$- $int perdurare, quæritur de qua imbecil- litate intelligat. Re$pondet Galenus 2. de ratione vic. 48. vires deficere ob duas cau$as, nempe uel ob defectum alimenti, quo ca$u, ni$i reficiantur, non perdurant, $ed breui $pacio exoluuntur, & ægri mo- riuntur: vel ob laborem & vehementiam morbi nulla tamen exi$tente va$orũ ina- nitione, hoc ca$u non exhibetur cibus. Hinc Hippocrates 2. de ratione uic. cita- to habet hæc verba „ingens malum e$t dare potum, & $orbitionem corporı de- bilitato ob laborem, & acumen morbi. Ecce non valere con$cquentiam, vires sũt debiles ob laborem, & vim morbi, ergo reficiendæ $unt cibis: Galenus in præ- dicto comm. 48 haber hæc verba „$æpè ægri ob dolorem $ine pul$u redduntur & animi defectione vrgentur ob morbi ve- hem\~etiam, in his non e$t danda $otbitio, ni$i accidat, quod illa imbecillitas p\~edeat à va$orum manitione: hæc accidentia, vt asfixia, qu{ae} e$t pul$us ami$$io, & animi de- fectus fieri po$$unt, vel ex replerione, vel ex veneficis qualitatibus prodeũtibus ab Sanctor{ij} Commentaria vtero, vel ab alijs partibus: quare hæc cor- pora propter hæc accidentia reddita im- becillia, & admodum languida, cibis non $unt reficienda, ni$i ca$u, quo va$a $int ina- nita. Valeant igitur no$tratum plurimi, qui non di$tinguunt imbecillitatem pro- deuntem à va$orum inanitione ab illa quæ peudet à dolore, vel morbi vehe- mentia.

Notandum, va$orum inanitionem (ut perfectè illam digno$camus) à $ex cau$is fieri po$$e. Prima ab euacuatione $en$i- bili facta à medico, uel à natura, cuiu$- modi e$t aliqua in$ignis hemorrhagia, uel fluxus, uel nimij $udores.

Secunda ab euacuatione in$en$ibili, quæ præcipuè fit in corporibus rari habi- tus, qui facillimè re$oluuntur. Hæc in- $en$ibilis euacuatio $olet e$$e longè ple- nior, quam omnes $en$ibiles $imul unitæ ut declarauimus in aphori$mo 4. 1. $ect. $taticæ no$træ.

Tertia à longa inedia fit ua$orum ina- nitio.

Quarta à laboribus præcedentibus.

Quinta à præcedentibus uigilijs, cui iuncta $it inedia.

Sexta à maximo, & diuturno morbi labore, cui unita $it parimodo aliqua ine- dia: in his ca$ibus, cibis uirtus e$t refi- cienda.

In$uper reficienda e$t, dum ad$unt contraindicantia, quæ $atis $uperque de- clarauimus, cuiu$modi $unt alimenti de- fectus, con$uetudo multorum ciborum: æ$tiua tempora, ætas puerilis, uel $eni- lis, lumbrici, mor$us oris uentriculi, qualis erat in Diodoro Grammatico: pi- crocholi, & pe$te affecti.

QVÆST. XXXIV. Ex quibus $ignis colligitur, an vires po$$int perdurare ad finem $tatus.

QVomodo uerò præcogno$catur, at- que ex quibus $ignorum fontibus colligi po$$it, an uires po$$int uel non po$$it perdurare u$que ad finem $ta- tus: paucis explicabimus.

Primo $ciendum, tres e$$e uirtutes cor- poris no$tri cu$todiendas, nem pè anima- les, naturales, & vitales, & præcipuè vi- tales, quia in hoc aphori$mo de his intel- ligit: Galenus enim 1. de ratione vic. 44. dixit, vitalem facultatem e$$e re$picien- dam, dum cibamus, & purgamus: $ubdit „ope facultatis vitalis $ani edimus, bi- bimus, cætera omnia vitæ munia exer- cemus: propter hanc nos ægros nutri- mus.

Quo ad animales virtutes, dicimus fa- cilè perdurare po$$e, quod cogno$citur ex commoda in$piratione, quæ maximè ad vitalem virtutem confert: non enim vt cogno$catur virtus animalis imperamus ægrotantibus vt ambulent, vel eant $al- tatum, quia (vt dixi) commoda, & quieta in$piratio e$t $ignum $ufficiens, quod fa- cultas animalis perdurare po$$it. Dein- de animales $unt i$tıus conditionis, vt morbo depul$o facilè reficiantur.

Parimodo naturales virtutes facilè perdurant, ni$i cibis multis oppriman- tur: ideo Hippocrates in hoc aphori$mo præcipuè intelligit de virtute vitali, $ine qua neque animales, neque naturales re- fici po$$unt.

Quo ad vitales, ex quibus $ignis vide- licet po$$int præcogno$ci, an po$$int per- durare cum victu tenui$$imo v$que ad uigorem. Nos con fugimus ad quinque $ignorum fontes.

Quorum primus de$umitur à re$i$ten- tia arteriæ: re$i$tentia uerò cogno$citur, dum quatuor digitis comprimitur, & compre$$a re$i$tit: in plurimis ægrotis pul$us videtur debilis, tamen illum com- primendo re$i$tit, ille certè non e$t de- bilis.

Secundus fons de$umitur à pul$us æqualitate, itaut ualeat con$equentia, pul$us e$t æqualis, ergo non e$t debi- lis, quia omnis pul$us factus iu$to de- bilior e$t inæqualis.

Deinde inæqualitas pul$us di$tingui- tur hoc modo: uel con$ideratur in uni- ca pul$atione, uel in pluribus, quæ dici- tur $i$tematica ide$t collectiua: inæqua- litas in unica pul$atione $olet efficere tres pul$us inæquales: quorum pri- mus e$t in terci$us, ide$t inæqualiter ex- In Nonum Aphori$mum. currens. Secundus e$t dicrotus ide$t bis feriens. Tertius e$t tran$iens à celerita- te ad tarditatem, vel vice ver$a. Si verò con$ideretur inæqualitas in $i$tematica, ide$t in pluribus pul$ationibus; tunc ar- teriæ occur$atio non e$t $imilis; quia oriuntur decem tales differenti{ae} inæqua- litatis pul$us, quæ $unt i$t{ae}, nempe in ma- gnitudine, paruitate, duritie, mollitie, vehementia, humilitate, crebritate, rari- tate, tarditate, & frequentia.

Tertius fons de$umitur à differentia inter pul$um humilem, & debilem, quam differentiam nos ex pui$ilogio $ic comprehendimus: $i pul$us ægrotantis tactui no$tro occur\~es videatur debilior, quam fuerit die antecedenti; inueniatur tamen cum aliqua minori frequentia, perceptibili per no$trum pul$ilogium: ille pul$us nullo modo erit debilis, $ed humilis: fitque humilis, quia ve- hementia cau$arum morbificarum re- mi$$a $it, qua remi$$a, virtus vitalis com- modè pote$t perdurare v$que ad vi- gorem.

Quartus fons, $iue quartũ $ignum in- dicans virtutem po$$e perdurare de$u- mitur à pul$u re$i$tente. Cogno$citur re$i$tentia, $i. $altem $emel ip$um tangen- do vehementius feriat digitos.

Quintum $ignum, $i pul$us modo ele- uetur, modo vix eleuetur $ignificat op- pre$$ionem, & $uffocatıonem virtutis: hæc virtus ita oppre$$a e$t illa, quæ magis pote$t cum ieiunıo perdurare, quam ro- bu$ta: quia robu$ta per ieiunium minui- tur: $uffocata verò per ieiunium auge- tur.

Quo ad naturalem virtutem, hæc e$t apprimè nece$$aria, $ed non in omni morbo, $ed $olum in morbis materiali- bus, quiconcoctione $uperantur. Hinc Galenus 4. de præ$ag. expul. cap. 12. vult, facultatem naturalem in morbis mate- rialibus e$$e principalem; $equi deinde vitalem, & deinceps animalem: vult e$$e principalem habita relatione ad concoctionem, $ed non ad vitam protra- hendam, quod non naturali, non anima- li, $ed principaliter debetur vitali.

Colligimus ex tribus fontibus $igno- rum, an naturalis cum victu tenui$$imo po$$it perdurare v$que ad vigorem.

Primus fons colligitur ex concoctio- ne, & humorum malorum $eparatione, quæ omnia ob$eruantur præcipuè in vti- næ nubecula, hoc modo: $i ver$us fun- dum vergat, indicat magna ex parte ip- $um $tatum: $i verò in $uperiori parte per$i$tat, indicat principium augmenti- $i in medio, finem augmenti: $i ver$us fundum detineatur, ip$um $tatum $igni- ficat. In alijs quoque euacuationibus, quæ per aluum, & per tu$$im fiunt: idem quoque, $i alia $igna con$entiant, indica- re po$$unt; habemus enim ex Galeno 4. aphori$. comm. 22. ad cri$im tria e$$e ne- ce$$aria, nempè concoctionem, $eparatio- nem, & expul$ionem.

Secundus fons $ignorum indicantium vires naturales robu$tas de$umitur ex ap- petentia: quia Galenus 3. epid. 3. comm. 72. habet, facultatem naturalem imbe- cillam cogno$ci ex inappetentia: robu- $tam verò exappetentia naturali; ibi lo- quitur Galenus de Pario, qui mortuus e$t die 120. præcognouit Hippocrates ex Parij inappetentia facultates naturales v$que ad vigorem nõ duraturas, & pro- pterea moriturum.

Tertius fons de$umitur à per$piratio- ne in$en$ibili, e$t que præcipuus, quia per- $piratio, $i debita & $olita quantitate, & $olito tempore fiat, certè indicat faculta- tem naturalem e$$e robu$tam. Quopa- cto vero facillimè in $anis, & ægris po$$i- mus dimetiri per$pirationem, in $taticis no$tris, & in commentarijs $upra Aui- cennam docuimus.

APHORISMVS DE CIMVS.

_QVIBVS_ igitur $tatim morbus con$i$tit, his $ta- tim tenuis victus adhi- bendus e$t: quibus verò po$terius debet con$i$tere, his, & ip$o con$i$tendi tempore, & parum ante Sanctor{ij} Commentaria illud, cibus $ubtrahendus, prius ve- ro vberius agendum, vt æger $uf- ficiat.

Hic aphori$mus adeo facilis vi$us e$t, vt à multis non fuerit iudicatus dignus expo$itione: nihilominus nonnulla pau- ca in ip$o $citu digna ob$eruari po$$unt.

Nonnulli dicunt, Hippocratem in hoc aphori$mo colligere per epilogum, quæ hactenus dicta $unt de victus ratione: itaut hic aphori$mus $it præcedentium epilogus. Hocque probant ratione, & auctoritate Hippocratis & Galeni. Ra- tione, quia in hoc aphori$mo proponit victum tenuem, & tenui$$imum: $ed de victu tenui, & tenui$$imo $uperius egit: ergo e$t epilogus. Confirmant quoque auctoritate Hippocratis, quia vtitur his vocibus (quibus igitur) bis repetens has voces: quare inferunt e$$e epilogum. Idem cõfirmant auctoritate Galeni: quia in comm. habet hæc verba „In hoc aphori$mo Hippocrates habet eundem $ermonem cum $ermone, quem habuit $uperius.

Ex alia parte nos defendimus, non e$$e epilogum, quia Hippocratis grauitas, & dicendi breuitas non admittunt epilo- gum. Præterea epilogus in aphori$tica doctrina non e$t nece$$arius, ac quando e$$et nece$$arius, e$$et pon\~edus in fine hu- ius $ectionis, & non paulo po$t principiũ. Demum nunquam inuenietis epilogum in operibus Hippocratis, neque in fine huius $ec. neque in fine $eptimæ $ectio- nis, neque in fine aliorum librorum: pe- pigit enim hoc ab initio, dum dixit (vita breuis,) nullam proferre $yllabam $ine $ummo artificio: quare adduci non po$- $um, vt credam, hunc aphori$mum e$$e epilogum.

Ad in$tantias, dum dicebant, Hippo- cratem loqui in hoc aphori$mo de victu renui, & tenui$$imo, de quo egit $upe- rius. Re$pondemus, Hippocratem in hoc aphori$mo, nec victum tenuem, vel tenui$$imum nomina$$e, $ed $olum dixi$- $e λεπτῶς, ide$t ten uiter e$$e alendum.

Ad argumentum de$umptum à verbis Hippocratis qui bis repetit (quibus igi- tur) ex qua repetitione colligũt, aphori$- mum e$$e illatum ex $uperioribus, & pro- pterea e$$e epilogum. Re$pondemus, quod hac ratione $equeretur, omnes li- bros Euclidis e$$e epilogum primi libri, quia demon$trationes omnium librorum tandem inferũtur ex primis principijs, de quib. egit in primo libro. Præterea epilo- gus non infertur ex $uperioribus, $ed bre- uiter repetit quæ dicta $unt in toto libro.

Ad Galenum dicentem Hippocratem habere eundem $ermonem cum $ermone $uperiori, re$pondemus e$$e eundem $er- monem, $ed $ermonem $uperiorem e$$e magis particularem, hunc verò e$$e magis vniuer$alem: $uperius intellexit $olum de peracutis exactè, & non exactè; hic ve- rò aphori$mus pote$t ampliari ad acutos exactè, & non exactè, ad acutos ex de- cidentia, & ad chronicos, quod $cili- cet in ip$o vigore omnium morborum tenuiter $it alendum. Demum mirãdum e$t, quomodo multi dicant, hunc aphori$- mum e$$e repetitionem $eptimi & octa- ui quod nullo modo defendi pote$t. Non e$t repetitio $eptimi: quia in $eptimo vult e$$e vtendum in toto morbo victu extre- mè tenui$$imo: in hoc verò aphori$mo de hoc victu ne verbum quidem: non e$t repetitio octaui, quia in octauo vult e$$e vtendum victu extremè tenui$$imo in vi- gore peracuti: in hoc verò aphori$mo vult in vigore omnium morborum te- nuiter e$$e alendum.

Intentio igitur Hippocratis in hoc aphori$mo e$t docere modum, ordinem, & progre$$um, qui ob$eruari debet in om ni morbo circa rationem victus, itaut i$te aphori$mus $it omnium aphori$morum regula de victus ratione in quolibet mor- bo ob$eruanda.

Diuiditur aphori$mus in tres partes. In prima docet ordinem cibandi, qui de- bet ob$eruari in morbis, qui $tatim vi- gent: dicitque tenuiter in his e$$e alendũ. In $ecunda docet ordinem ob$eruandum in morbis, qui non $tatim vigent, dicit- que in ip$o vigore, & paulo ante e$$e de- mendum cibum. In tertia dicit (antea) ide$t in principio & augmento morbi plenius e$$e alendum.

In Decimum Aphori$mum.

Quo ad primam partem ait „_Quibus_ _vigor $tatim futurus e$t tenuiter e$$e alen-_ _dum:_ ergo non intelligit de perperacu- tis: quia in perperacutis nihil dandum e$t: non intelligit de peracutis, vt multi putant, quia in peracutis non tenuiter, $ed tenui$$im è e$t alendum: ergo intelli- git de acutis exactè, & de acutis non exa- ctè, in quibus vtimur victu tenui, vel te- nuiter nutrimus, quod idem e$t.

Quo ad $ecundam partem „_Quibus_ _verò po$terius:_ non dicit parum po$terius, vt præceptum po$$it ampliari ad acutos ex decidentia, & ad chronices, in quorũ vigore paulo ante e$t demendus cibus: quæquidem $ententianon conuenit acutis quia in acutis in vigore ip$o non parum, $ed multum cibi e$t demendum.

Quo ad tertiam partem per $e e$t cla- ri$$ima. Declarauit Galenus in 5. comm. huius $ectionis, cibum diuidi in tres dif- ferentias, videlicet in tenuem, qui dicitur minuens, in mediocrem, & in plenum. Tenuis conuenit acutis: mediocris acutis ex decidentia, & chronicis: plenus verò conuenit $anis robu$tis: in hoc aphori$- mo intelligit de tenui, & mediocri.

Dicit _in principio plenius e$$e alendum:_ quia Hippocrates 2. de rõne vic. tex. 15. habet „melius e$t $orbere in principio, quam inanitis venis, quia tunc e$t tem- pus iudicij, quod per cibum impeditur.

Prima dubitatio occurrit non $pernen- da: quia Hippocrates videtur de$umere indicationem cibandi, & euacuãdi à mor- borum temporibus, quod in arte medica nõ admittitur: cibandi, quia in hec apho- ri$mo inquit, in vigore tenuiter e$$e aler- dum. Paulo ante vigor\~e cibũ e$$e demen- dum: in principio & augmento plenius e$$e alendum: ergo indicationem cibandi de$umit à motborum temporibus. Eua- cuandi, quia 2. $ect. aphori$morum 29. di- cit Hippocrates „Si quid tibi videtur mouendum mouè: cum verò con$i$tit, & viget morbus ab euacuatione quie$c\~edũ. H{ae}c doctrina aduer$atur Galeno lib. de optima $ecta ad Tra$yb. vbi o$tendit, nul- lam indicationem cibandi, vel euacuandi e$$e de$umendam à morborum tempori- bus. Non cibandi: quia ex Galeno 5. apho- ri$morum 64. & 1. de ratione vic. 44. in- dicatio cibandi de$umitur à viribus. Non euacuandi: quia indicatio euacuandi de- $umitur ab humoribus præter naturam.

Re$pondemus tempora morborum $e- cundatio, & per accidens indicare & ci- bum, & euacuationem. Sic dicimus prin- cipium morbi per accidens indicare ci- bum pleniorem: quia natura tunc non certat cum morbo. Similiter principium morbi indicat e$$e euacuandum; quia in principio natura non e$t occupata motbo.

Sed pro intelligétia aphori$mi duo oc- currunt con$ideranda. Primum an $it ve- ra Hippocratis $ententia, quod ver$us $ta- tum cibus $it $ubtrahendus. Secundum cum dicat Hippocrates ante $tatũ cibum e$$e demendum, cur non dicat etiam $ta- tim po$t $tatũ, ide$t in declinatione parũ cibi e$$e dandum: quemadmodum, & ip$e Hippocrates & Gal. 1. de ratione vic. 25. de nutriendo ægro in declinatione ob$er- uant: quia natura valde abhoret $altum ab extremo ad extremum, ideo $i nihil in vigore dandum $it, in declinatione non multum, $ed parum cibi exhibendum.

Secunda dubitatio: quo ad primum. non videtur ante $tatum cibum $ubtra- hendum e$$e: quia Hippocrates 1. de ra- tione vic. 23. in quibu$dam acutis in prin- cipio dat cremorem pti$$anæ: in $tatu to- tam pti$$anam: ergo ver$us $tatum, & in $tatu ip$o non $olum cibus e$t $ubtrahen- dus, $ed augendus. Deinde Auicennas lib. 3. fen. 16. tract. 2. cap. 7. agens de dy- $enteria iubet primis duobus diebus à cibo ab$tinendum, deinde e$$e alendum: $imiliter in angina Auicennas primo dat oxymel, & aquam hordei: deinde auget cibum præbendo oui vitellum. Demum $ecundum commun\~e v$um in acutis pri- ma & $ecunda die ferè nihil damus: dein- de $ummo cum beneficio tenuiter nutri- mus, quod valde iuuat: ergo ver$us $ta- tum in acutis cibus non e$t $ubtrahendus.

Ad Hippocratem re$pondemus, ip$um dedi$$e ver$us $tatum integram pti$$anam in pleuritide: quia pleuritis ver$us $tatũ incipit deficere, & hebe$cere: quia mare- ria peccans vt plurimum in plcuritide Sanctor{ij} Commentaria non re$eruatur ad vnicam expul$ionem: ideo pleuritici ver$us $tatum, & in prin- cipio $tatus $unt minus grauati, quam in principio, & augmento morbi. Apho- ri$mi verò Hippocratis $unt de acutis, in quibus re$eruatur materia peccãs ad vni- cam expul$ionem. Ip$e Galenus 3. de ra- tione vic. vlt. proponit hãc di$tinctionem de acutis, quod aliqui $int, in quibus to- ta materia morbifica ad vnicam expul$io- nem re$eruatur, de quibus locutus e$t Hippocrates in aphori$mis præced\~etibus: aliqui verò $unt, in quibus non re$erua- tur materia morbifica ad unicam expul- fionem, $ed in principio, & augmento $emper euacuatur: itaut morbi in $tatu incipiant deficere, & hebe$cere: $icuti $unt pleuritides multæ, angin{ae}, & febres, in quibus natura: vel medicus plus debi- to, & importunè euacuat in principio, & augm\~eto: ideo in $tatu ægriminus gra- uati morbo pleniori tractantur cibo.

Ad Auicennam re$pondemus multis modis. Primo dicimus in dy$enteria, an- gina & alijs inflammationibus parcius e$- $e alendum in principio nõ ratione mor- bi, $ed vt prohibeatur fluxio: i$ti enim morbi in principio propter fluxion\~e ma- ximè augentur, ni$i paucis cibis tracten- tur: ideo fluxio magis pote$t ad pro- hibendum cibum, quam ad permitten- dum.

Secundò re$pondemus in dy$enteria, angina, & phrenitide primis diebus e$$e cibos amouendos gratia præ$eruationis: quia i$ti morbi primis diebus valde au- gentur. Tertiò in principio vtimur omnimoda inedia in his affectibus: quia ventriculus, & venæ me$eraicæ $unt re- fertæ pituita alimentali, quæ $uppler vi- ces alimenti: ideo à cibo ab$tinendum. Quartò in dy$enteria à cibis ab$tinemus: quia remedia pro dy$enteria magna ex parte habent vim nutriendi. In dy$en- terico affectu vtimur loricantibus, $icuti e$t iu$culum pedum vituli, quod habet vim loricandi, & nutriendi: deinde vti- mur euacuãtibus, & refrigerantibus hu- mores mordaces, quæ aliquomodo nu- tr iunt, $icuti $unt tamarindi, diapruna $i ne $camoneo ad drachmas quatuor cum $ero lactis chalibeato, quod medi- camentum euacuat, refrigerat, corrobo- rat, & aliquomodo nutrit.

Præterea diuertimus fluxionem ab in- te$tinis diureticis, cuiu$modi $unt lac amygd. dulc. $eminum melonum cum aqua vilen$i conuer$a in iu$culum paruæ pulæ. Demum vtimur a$tringentibus, & corroborantibus, $icuti $unt dia$or- bon, diame$pillum cum pauxillo $emi- num acaciæ, diacitonium, offa panis in $ucco citoniorum, v num ex prunis $il- ue$tribus, & in ca$u difficili ca$cus anti- quus dulcis lotus & decoctus in miua ci- toniorum, e$t Auicennæ præ$tanti$$i- mum quidem: itaut ip$a remedia dy- $enteriæ ferè omnia nutriant: cly$teres ip$i loricantes ex iu$culo inte$tinorum cum $æuo hyrcino cum oui vitello & al- bemine cum vncia litargirij, quippe qui tollunt tene$mum, $anant vlcera, & ali- qua ex parte nutrire po$$unt. Propter has cau$as in principio, & toto morbo in dy$enteria cibus $ubtrahendus e$t.

Ad experientiam de$umptam ab v$u communi, quod $cilicet prima & $ecun- da die maximè iuuet, $i cibus non $uma- tur. Re$pondemus non ratione morbi iuuare, $ed quia primis diebus corpora $unt repleta cruditatibus, quæ per ieiu- nium in nutrimentum conuerti po$$unt.

Po$tremò re$pondemus ad omnes dif- ficultates: regulas Hippocratis non veri- ficari, quando virtus contraindicat: dum enim dicit, in perperacutis nihil dandum regula non tenet, $i virtus vt debilis con- traindicat. Similiter dum dicit, in vi- gore peracutorum nihil cibi dandum, non debet ob$eruari, $i virtus contrain- dicet: contraindicat vero in octo ca$i- bus, quos $uperius di$tinctè recitauimus.

Tertia dubitatio: quo ad $ecundum cur Hippocrates nihil dicat quid $it ag\~edum $tatim po$t $tatum, videlicet in ip$a de- clinatione, $icuti docuit primo de ra- tione vic. 25. Re$pondent multi Hip- pocratem dum dicit ($ub vigore) com- prehendere quoque declinationem: quia præpo$itio ($ub) $ignificat paulò ante, & paulo po$t vigorem.

Hæc interpretatio e$t nimis violenta: In Vndecimum Aphori$mum. quia in Græco legitur πρὸ ὲκείνε μικρὸν αφ{αι}ρετέον, ide$tante ip$um parum aufe- rendum, & non $ub ip$o; apud Græcos nunquam præpo$itio πρὸ $ignificat $ub, quare dum interpretantur $ub ip$o, effi- ciunt textum mendo$um, legendum enim e$t ante ip$um.

Dicimus igitur nos, Hippocratem in hoc loco non agere de ratione victus ob- feruanda in declinatione, $ed de ratione vic. habita relatione ad vigorem: quia dum morbi $unt in declinatione, nemo moritur, vt animaduertit Galenus 3. de cri$ibus c. 5. & 9. ideo con$ideratio decli- nationis ad hos aphori$mos nõ pertinet.

APHORISMVS VNDECIMVS.

_I_N acce$$ionibus ab$ti- nere oportet, nã cibum dare nocuum e$t, et qui- bus per circuitum fiunt ce$$iones, in ip$a acce$- $ione ab$tinere oportet.

In illis aphori$mis Græcis, in quibus inuenitur dictio {δὲ} ide$t autem: cõtinua- tur hic aphori$mus cum po$tremis ver- bis præcedentis aphori$mi hoc modo: po$trema verba $unt „antea verò ple- nius alendum videlicet in principio & augmento; ne quis igitur crederet in omni tempore principij, & omni tempo- re augmenti ægros e$$e alendos, Hippo- crates $tatim in hoc aphori$mo excludit tempus paroxy$mi, quod in principio, augmento, & $tatu morbi fieri $olet: hæc continuatio e$t Philothei; habet enim hæc formalia verba „Cum docuerit Hippocrates in $uperiori aphori$mo, quando oportet nutrire; nunc docet quando non oportet.

Sed quia dictio {δε} ide$t autem non e$t in cod. Galeni: ideo conectemus aphori$- mum non cum vltimis verbis præceden- tis aphori$mi, $ed cum alijs aphori$mis $uperioribus, hoc modo. Cum Hippo- crates $uperius egerit de victu ægrotan- tium quatenus à toto morbo peracuto prohibetur. Reliquum erat vt ageret de victu ægrotantium, quatenus prohi- betur à parte morbi: $ed quia pars morbi cibum prohibens duplex e$t, alia vniuer- $alis, & alia particularis: de vniuer$ali ide$t de vigore egit quoque in aphori$- mo $uperiori, dum dixit in vigore tenui- ter e$$e alendos ægros: relinquebatur, vt ageret de victu ægrotantium, quatenus prohibetur à parte particulari, quæ e$t paroxy$mus: ideo inquit in hoc aphori$- mo, in ip$is paroxy$mis, ide$t in ip$is ac- ce$$ionibus cibum adimere oportet.

Cardanus $ic connectit, & rectè: ci- bus prohibetur $olum ab his tribus, nempè à morbi genere, à tempore, & ab acce$$ione: de morbi genere intellexit, dum dixit, in toto morbo perperacuto nihil cibi dandum: de tempore prohi- bente cibum intellexit, dum dixit in vi- gore peracutorum, vel tenui$$imo cibo vtendum: de acce$$ione in hoc aphori$- mo, dum dixit, in ip$is acce$$ionibus ci- bum adimere oportet.

Eandem doctrinam Hippocrates ma- nife$tius, & clarius docet 1. de ratione vic. 46. & 4. de ratione vic. 39. dicimus manife$tius, & clarius: quia non $olum docet cibum e$$e adimendum in acce$$io- nibus, $ed docet, quando ægri $int ciban- di his verbis „Cum pedes fuerint $ri- gidi, non $olum à $orbitione, $ed etiam à potu e$$e maximè temperãdum, $ed cum caliditas ad pedes de$cenderit, & reli- querit cor, & thoracem, dandum e$$e cibum.

Hic aphori$mus ad purgationem, ve- næ $ectionem, & ad quoduis aliud paæ- $idium ampliari pote$t: immo conclu- ditur argumento à minori efficaci$$imo, quod in acce$$ionibus, vel paroxy$mis non conueniant remedia chirurgica, nec pharmaceutica: argumentum enim $ic deducitur: $i de quo minus videtur ine @- $e & ine$t, ergo de quo magis, nempè $i cibus non e$t dandus in acce$$ienibus, tanto minus erunt admini$tranda rem e- dia chirurgica, vel pharmaceutica: qu ia hæc, naturam à certamine cum morb o Sanctor{ij} Commentaria magis di$trahunt, quam cibus. O quo- ties no$tratum plurimi non animaduer- tentes an pedes $int calidi, vel frigidi, dant cibum, dantque medicamenta, ve- nam $ecant, quando adhuc extremæ par- tes frige$cunt: vnde fit, quod $æpi$$imè ægrotantes interrimant.

Diuiditur aphori$mus in duas partes. In prima docet, non e$$e dandum cibum in paroxy$mis: quia cibum dare noxium e$t. In $ecunda non e$$e dandum cibum in paroxy$mis, $eu in acce$$ionibus, quod idem e$t, illorum morborum qui habent circuitus.

Ex hoc aphori$mo colligi $olet hæc demon$tratio. Ab$tinendum e$t ab om- nibus his, quæ nocentægroto: $ed cibum dare in acce$$ionibus nocet ægroto: ergo in acce$$ionibus à cibo ab$tinendum. Pa- rimodo Galenus lib. 12. meth. in princi- pio & lib. 14. eiu$dem inquit, officium medici e$$e cito, tuto, & iucundè $anare. Hitres $copi propo$iti $uerunt ante Ga- lenum ab ip$o A$clepiade. Similiter Hippocrates lib. 1. epid. $ec. 2. tex. 50. in- quit his verbis „te ita exercito in mor- bis vt pro$is, aut ne quid noceas.

Sed quia idem videtur e$$e quod dicit in prima parte, & in $ecunda: in prima dicit „in acce$$ionibus ab$tinere opor- tet. In $ecunda in acce$$ionibus, quæ redeunt per circuitus: $ed $ic e$t, quod morbi quı habent paroxy$mos $unt illi, qui redeunt per circuitus: ergo $uper- fluus e$t Hippocrates. Auctores valde la- borarunt in declarando quid intelligat Hippocrates in prima, & quid in $ecun- da parte.

Philotheus a$$erit, Hippocrat\~e in pri- ma parte intelligere de paroxy$mis om- nium febrium. In $ecunda de paroxy$- mis omnium morborum, qui redeũt per circuitus.

Oriba$ius vult, Hippocratem in prima parte intelligere de paroxy$mis $ebrium, & omnium morborum. In $ecunda ad- dit aphori$mo Hippocratis dictionem paulò ante, dicens, aphori$mum e$$e le- pendum hoc modo, non e$$e nutri\~edum paulò ante paroxy$mes, itaut Hippocra- tes $aciat mentionem de morbis, qui ha- bent certos circuitus, in quibus $acilè co- gno$ci pote$t, quando $it cibandum pau- lo ante acce$$ionem.

Ambo aduer$antur Galeno: quia in comm. vult in prima parte Hippocratem intelligere de paroxy$mis omniũ febrium continuarum. In $ecunda de paroxy$mis febrium intermittentium, & omnium motborum, qui redeũt per circuitus, $icu- ti $unt apoplexiæ, a$tma, collicus dolor, catarrhus, hæmicranea, hemerrhagia, lie- no$us affectus, mania, melancholia hypo- condriaca, nephritis, podagra, vertigo: Demum omnes affectus hæreditarios, qui redeunt per circuitus, amplexus e$t.

Quod verò Galenus in prima parte in- telligat de paroxy$mis continuarum fe- brium, & in $ecunda de paraxy$mis inter- mittentium, & aliorum morborũ, qui re- deũt per circuitus, patet, quia habet hæc verba „In acce$$ionibus licet dare cibũ, vel quando declinant, vel quando ce$$ant paroxy$mi. Dum dicit, vel quando decli- nant intelligit de paroxy$mis continua- rum febrium: dum dicit, vel quando ce$- $ant, intelligit de paroxy$mis intermitt\~e- tium, qui redeunt per circuitus. Deinde confirmatur, quia in $uperioribus egit de continuis febribus, ideo prius de ip$is in- telligere debet. Quare reijciendi $unt Oriba$ius, & Saluus Sclanus, qui addunt verba aphori$mo Hippocratis dicentes, legendum e$$e paulo ante acce$$ionem, cum nihil dicat.

Quo ad verba dicit in acce$$ionibus ab- $tinere oportet. Per acce$$iones intelligit quatuor tempora acce$$ionis $iue paro- xy$mi, videlicet principium, inæqualita- tem, augmentum & $tatum acce$$ionis, in quıbus temporibus à cibo ab$tin\~edum e$t: declinatio verò propriè non e$t pars acce$$ionis: idem enim $ignificat acce$$io, & paroxy$mus, $ed e$t reuera pars circui- tus.

Deinde notandum ex Galeni cõm. 19. per acce$$iones, in quibus non e$t dandus cibus, e$$e intelligendas acce$$iones ordi- natas, & non inordinatas: quia in acce$- $ionibus inordinatis non habemus regu- lam de victu exhibendo.

Præterea notandum e$t præceptũ Hip- In Vndecimum Aphori$mum. pocratis, dum dicit, non e$$e cibandum in paroxy$mis, limitandum e$$e, quod non habeat locum in contraindicantibus, $icu- ti in picrocholis, qui ex Galeno 10. meth. 3. ni$i in principio paroxy$mi cibo hume- ctentur, incidunt in hecticam febrem. Pa- rimodo præceptũ Hippocratis non habet locum in his octo ca$ibus, de quibus e- tiam $uperius, videlicet in alimenti de- fectu, in corporibus qui multis, & copio- $i$$imis cibis $unt a$$ueti, in ætate puerili, vel $enili, in mor$u oris ventriculi, in pe- $te affectis, in locis calidi$$imis, in quibus facilè corpora re$oluuntur, & in habitu bilio$o, $icuti $unt picrocholi, qui etiam in acce$$ionibus $unt cibandi.

In$uper ægri non $unt cibandi in pa- roxy$mis aliorum morborum, vt in do- lore collico, nephritico, & alijs dolori- bus, $ecus dolores fierent $æui$$imi: cau- $a verò, cur neque in acce$$ionibus, ne- que in ip$is doloribus, neque paulo ante ægri $int cibandi, colligitur ex Galeno 3. de diebus decret. cap. 8. dicente paroxy$- mos e$$e qua$i $timulos incitantes natu- ram ad pugnam: additque in paroxy$- mis fieri cri$im: ideo cibis naturam non e$$e diuertendam à certamine cum mor- bo.

Notandum quoque e$t, Hippocratem per cibum intelligere cibum $olidum ad differentiam potus, quia potus alteran- tes, vt $yrupi, vel iu$cula tenui$$ima in $tatu morbi, quando calor ad pedes de- $cenderit, non prohibentur.

_Et quibus per circuitum._ Circuitus Gr{ae}cèdicitut periodus: circuitus differt à typo: quia periodus (vt exemplis illu- $tremus) quotidianæ $ebris e$t 24. hora- rum, tertianæ 48. quartanæ 72. typus ve- rò $ignificat ordinem ip$um: hinc dici- tur typus quotidianus, tertianus, & quar- tanus: vltra hos ordines medici in praxi non cogno$cunt alios typos: quamuis Hippocrates 1. epid. 3. tex. 2. clarè dicat, dari quintanam, $eptimanam, & nona- nam febrem: Galenus verò in illo comm. $olum fatetur, $e ob$erua$$e ob$curas qua$dam quintanas. Ibidem Galenus laudat Dioclem: quia contradixit Hip- pocrati de $eptimanis, & nonanis febri- bus. Quare ego $u$picot hanc opinio- nem de $eptimanis & nonanis febribus non fui$$e Hippocratis: $ed fui$$e addi- tam ab aliquo antiqui$$imo Auctore: ra- tio quæ me mouet e$t, quia Hippocra- tes in alijs $uis operibus nunquam facit mentionem de alijs febribus intermit- tentibus, quam de tertianis & quartanis

Sed varia occurrunt con$ideranda pro intelligentia i$tius aphori$mi. Primum quomodo fiant paroxy$mi febriles: quia illi $unt euidentiores, quam $int paroxy$- mi aliorum morborum; hoc cognito fa- cilius intelligemus, cur in acce$$ionibus ab$tinendum $it à cibis. Secundum quot $int tempora vniuer$alia morborum, & quæ$int, & quomodo cogno$cantur, & quot $int tempora particularia, quæ con- ueniunt circuitibus, de quibus loquitur in aphori$mo. Tertium quando, & quomodo cibus $it ægris nocuus. Quar- tum quando ægris $it dandus cibus.

QVÆSTIO XXXV. Quomodo fiant paroxy$mi febriles.

QVomodo verò fiant paroxy$mi fe- briles. Primò $ciendum ex Ga- leno 1. de diff. feb. cap. 1. febrilem paroxy$mum cõ$i$tere in acc\~e$$ione cor- dis: deinde, calorem febrilem di$$undi, vel in omnes partes, vel $olùm in nobi- liores, vt inquit Galenus 1. in 6. epid. 28. dicit: vel $olum in nobiliores: quia fe- bris interdum non diffunditur ad cutim: itaut febris non $emper $it morbus to- tius.

Secundò $ciendum, aliud e$$e princi- pium acce$$ionis, & aliud principium febris: principium acce$$ionis non e$t principium febris: quia in principio ac- ce$$ionis calor in corde non e$t adhuc ac- cen$us: Ideo errauit Altimarus, qui di- xit, primum calorem e$$e accen$um in corde. Aliud enim e$t calor accen$us in fonte putredinis: & aliud in corde, ob cuius acce$$ionem $olum fit febris: neque vlla febris fit, ni$i calor putredinis coin- quinet cor, & con$tituat cor in calefa- cto e$$e.

Sanctor{ij} Commentaria

Tertiò $ciendum, $i partes $olidæ cor- dis $int accen$æ, fieri febrem hecticam: $i humores, putridam; $i $piritus, diariam. Præterea $i $olidæ $int accen$æ, non nec- ce$$ario eo v$que accenduntur humores, vel $piritus, quou$que fiat febris putrida, vel diaria: hoc docet Galenus 8. meth. cap. 1. exemplo lignorum igni appo$ito- rum, qu{ae} prius incale$cunt, deinde accen- duntur: Accedit, quod partes $olidæ cor- dis, licet effent frigidæ, po$$unt incale$ce- re: cogno$citur caliditas cordis ex Gale- no 4. de præ$ag. expul. 5. ex pul$u paruo, languido, & tardo. Exemplũ e$t opium, $i igni apponatur, pot e$t incale$cere, ma- nente eius $ub$tantia adhuc frigida: $ic $olidæ cordis partes quo ad $ub$tantiam po$$unt incale$cere, frigida$que con$er- uari, humores tamen, vei $piritus e$$e ac- cen$os.

Sed $umamus pro exemplo illa, quæ in$eruiunt propo$ito no$tro. Putredo, $iue accen$io, vel fit in humoribus cor- dis: vel in humoribus extra cor: $i in hu- moribus cordis, fit accen$io ex putredine, fit febris pe$tilens, vt docet Galenus 3. de præ$ag. ex pul. 3. & 2. de diff. feb. cap. 4. & in hac febre non fiunt paroxy$mi: quia ip$a febris e$t vnicus paroxy$mus. Vel accen$io fit ab humoribus extra cor, quo ca$u accenduntur humores cordis per fuligines, quæ vt efficiant febres, opor- tet, vt coinquinent cor, & vincant, $ecus non fit febris: quia quando cor $olum incale$cit, & non $it coinquinatum, & $e- cundum aliquam partem victum, $eu po$itum in calefacto e$$e, febris nullo modo fieri pote$t.

Deinde $uligines, vel eleuantur à $an- guinis efferue$centia $ine putredine, vel ab adu$ta bile $ine putredine, vel à pu- tredine bilis, pituitæ, vel melancholiæ: $i à $anguinis efferue$centia $ine putredi- ne eleuentur, fit $ynochus, quæ pote$t e$- $e vel homotona, vel epacma$tica, vel paracma$tica: Homotona fit quando tanta e$t per$piratio, quæ euaporat, quanta e$t illa, quæ retinetur: epacma- $tica quando plus e$t quod remanet, quam illud quod exhalat, proceditque augendo: paracma$tica quando plus e$t quod exhalat, quam illud quod retine- tur, quıa $emper procedit decre$cendo.

Si verò fuligines eleuentur ex bile adu- $ta $ine putredine, fit quædam periodus de tertio in tertium, de qua Galenus agit lib. 10. meth. 6. & vocatur $ynochus. Idem $entit Vale$ius quinto contro. 19. quod detur $ynochus ex bile adu$ta $ine putredine, quæ efficit periodum de ter- tio in tertium, quod non admittit Iulius Alexandrinus, qui de hac re loquens, im- pugnat Nicolaum Florentinum, & ip- $um Vale$ium.

Si verò eleuentur $uligines ex bile, melancholia, & pituita putrida, varij fiunt circuitus: quoniam ille qui fit à pi- tuita e$t 24. horarum ad $ummum: Cir- cuitus, qui fit à bile e$t 48. horarum, à melancholia 72. horarum.

Præterea, $icuti ex Galeno 3. in 1. epid. 5. dantur tres differentiæ tertianarum intermittentium, videlicet exqui$ita, cu- ius paroxy$mus non excedit duodecim horas. Ab$oluta, cuius paroxy$mus non excedit 24. & producta, cuius paroxy$- mus non excedit 36. additur quarta dif- ferentia ide$t enormis, quæ normam vi- delicet excedit, cuius paroxy$mus exce- dit 36. quæ tamen adhuc e$t intermit- tens: $ic dari po$$unt quatuor differen- tiæ febris quartanæ inter mittentis, & quatuor quotidianæ intermittentis: ea- dem tamen $eruata proportione, hoc modo: $i paroxy$mus exqui$itæ tertia- næ non excedit duodecim horas, $ic pa- roxy$mus exqui$itæ quartanæ non exce- det 18. horas. Parimodo $i ab$oluta ter- tiana non excedit 24. horas, $ic paroxy$- mus ab$olutæ quartanæ non excedet 36. horas: $i paroxy$mus productæ tertian{ae} non excedit 36. horas, $ic paroxy$mus productæ quartanæ non excedet 54. ho- ras. Similiter $i enormis tertiana exce- dit 35. horas: $ic enormis quartana ex- cedet 54. horas. Ad eundem modum, $i quotidiana exqui$ita non excedit $ex horas, ab$oluta non excedet 12. producta non excedet 18. Enormis verò excedet.

Qui igitur non præcogno$cit, an in- termittentes $int exqui$itæ, ab$olutæ, productæ, vel enormes, vt dictum e$t, In Vndecimum Aphori$mum. ne$cient certè, qua hora $it cibandus æ- ger, nec quando $int purgandi, vel alte- randi humores, & vt $ummatim dicã, his non pr{ae}cognitis, medicus fortuıtò, & ca$u incedet non $ine magno ægrotãtis di$eri- mine: ideo dum Hippocrates in aphori$- mo dicit, in ip$is acce$$ionibus cibum da- re nocuum e$t, & ab$tinere oportet, $up- ponit, nos di$tinctè intelligere longitudi- nem, vel breuitatem paroxy$morum om- nium febrium.

QVÆST. XXXVI. O$tenditur, nec cibos, nec alia remedia con- uenire in paroxy$mis.

QVare vt aphori$mus rectè ob$erue- tur, quando videlicet dandus $it ci- bus: primum præceptum ob$er- uandum colligitur ex Hippocrate lib. 1. de ratione vic. in ac. 46 & 4. de ratione vic. 39. vbi admonet, cibum dandum non e$$e, ni$i calor febrilis reliquerit cor, & ad pedes de$cenderit, $ubdit „cum pe- des fuerint frigidi non $olum à $orbitio- ne, $ed etiam à potu maximè e$$e tempe- randum: Prohibet etiam omnem potio- nem, quæ habeat vim alterandi: quia ha- bet hæc verba quarto de ratione vic. citato „ni$i calor ad pedes de$cenderit, & reliquerit cor, nec $orbitionem, ne aliud quidquam dato, itaut excludat non $olum iu$eula, $ed & $erum lactis, aquam hordei, & $i quid leuius i$tis inue- niri po$$it: quoniam aliquid etiam tenui$- $imum exhibendo, natura à certamine cum morbo diuertitur.

In $uper cibandi $unt ægri hac lege, vt in principio paroxy$mi facta $it in ventricu- lo prima concoctio: de $ecunda nihil di- citur, quia ıta cito fit, vt in ip$a celebranda à certamine cum morbo natura non dt- uertatur. Si verò paroxy$mi $int ita continui, vt nulla appareat declinatio, tune parum pro vice ægri $unt nutriendi. Si verò vires $int imbecilles, & pedes ma- neant $emper frigidi, & morbus longior $it, quam peracutus, ferè $emper moriun- tur, i$ti parum, & $æpè nutriuntur, ne vi- resomninò cadant.

DEmum notandum circa hunc apho- ri$mum, nõ $olũ à cibo in paroxy$- mis ab$tin endum: $ed à purgatione, venæ $ectione, & alijs remedijs chirurgicis, vel pharmaceuticis, quæ certè in paroxy$mis non habent locum, quod pote$t probari argumento à minori, quia $i in paroxy$- mis cibus aliquis tenuis quoque nocet, quia diuertit naturam à certamine cum morbo: quantò magis remedia, quæ $unt omnia præter naturam diuertent ip$am à certamine cum ip$o morbo? Hicnotatur error multorum, qui $æpi$$imè dant cibũ ægrotantibus, licet pedes $int adhuc frigi- di, & quod peius e$t, vtuntur phleboto- mia, purgationibus, & alijs remedijs eo tempore, quo natura e$t maximè occupata morbo, vnde & febres malignæ, & mor- tes ob medicorum in$citiam facilè $ucce- dunt.

QVÆST. XXXVII. O$tenditur, & quæ $int & quot $int temporæ vniuer$alia, & particularia febrium.

QVantum attinet ad $ecundum: quot $cilicet $int tempora vniuer$alia, & quæ $int. Cum igitur morbo- rum tempora, alia $int vniuer$alia, & alia particularia, loqu\~es Galenus lib. de mor- borum temporibus cap. 1. de temporibus vniuer$alibus, inquit e$$e certas morborũ ætates, $icuti $unt ætates in animalibus: hæc verò tempora vniuer$alia ex Galeno lib. de opt. $ec. ad Tra$yb. cap. 37. di$tin- guuntur ex morione cau$arum morbifi- carum, & ex $ymptomatum vehementia: $unt hæc quatuor: principium, augmen- tum, $tatus, & declinatio. Principium morbi habet duas conditiones: prima ut $ymptomata habeat leuiora, quæ cõdi- tio proponitur ab Hippocr. 2. aphori$mo- rũ 30. vbi dicit „In principio, & fine omnia leuiora: Secunda conditio e$t, vt in vrinis nullum appareat $ignũ coctionis.

Augmentum $imiliter habet duas con- ditiones: prima vt $ymptomata notabi- liter incipiant ægrum vexare: Secunda vt appareat in vrinis $ignum coctionis, itavt natura incipiat $eparare contenta Sanctor{ij} Commentaria ab ip$a $ub$tantia efficiendo vel nubecu- lam, vel hypo$ta$im $altem imperfectam.

Obiter tamen notandum e$t hoc, quod maximè confert ad progno$ticum, quod $i $ymptomata incipiant notabiliter vexa- re, & ex alia parte nullum appareat $i- gnum coctionis, vt plurimum moriũtur.

Status habet duas conditiones: prima vt $ymptomata $int ad $ummum aucta: $ecunda vt appareant $igna perfectæ co- ctionis: quæ $i non appareant, quando ad $ummum aucta $unt $ymptomata, $ignum e$t victoriam $e tenere ex parte morbi, & inde ægrum non amplius conualiturum.

Declinatio parimodo habet duas con- ditiones: prima, vt $ymptomata $int facta leuiora: $ecunda, vt natura incipiat expel- lere, ni$i verò incipiat expellere, quando $ymptomata facta $unt leuiora, impen- det periculum recidiuæ, quod $ignum nunquam nos decepit.

Quo ad tempora particularia, qu{ae} cõue- niunt circuitibus ex Galeno lib. de morb. temp. cap. 3. $unt $ex: videlicet principium paroxy$mi, inæqualitas, augmentum, $tatus, declinatio, & interuallum, quod dicitur integritas $eu infebricitatio.

Principium circuitus e$t donec perdu- rat rigor, vel extremarum partium fri- giditas: quo tempore ex Galeno 4. de ra- tione vic. 3. calor recurrit ad cor.

Inæqualitas e$t po$t rigorem, $ed ante- quã augeatur caliditas, quod e$t inter fi- nem rigoris, & principium acce$$ionis.

Augm\~etum e$t, dum calor diffunditur ad partes extremas, quo tempore partes extremæ non $unt amplius frigidæ, $ed incipiunt incale$cere.

Status e$t quando caliditas extrema- rum partiũ $it æqualis caliditati thoracis.

Declinatio e$t, dũ calor incipit telinque- re cor, vt admonet Galenus loco citato.

Interuallum $eu integritas e$t omni- moda infebricitatio. Hæc $unt illa tem- pora: quæ conueniunt circuitibus om- nium febrium interminentium.

Notandum tamen e$t, febres conti- nuas habere $olum quinque tempora, quia carent interuallo, $eu integritate, id e$t in febricitatione.

COgnitis temporibus particularibus colligimus nõ e$$e cibandos ægros in paroxy$mis, intellig\~edo per paroxy$in os hæc quatuor t\~epora, nempè principium, inæqualitatem, augmentum, & $tatum: nihil dicimus de declinatione: quia de- clinatio non e$t pars paroxy$mi.

Prima dubitatio oritur circa aphori$- mum Hippocratis: quia Galenus lib. de morborum temp. cap. 5. & 6. & primo de cri$ib. 3. vult, paroxy$mos habere declina- tionem: ergo $i in acce$$ionibus cibum dare nocuum e$t, per hunc aphori$mum neque in declinatione ægri erunt ciban- di: ergonunquam.

Re$ponderi pote$t huic in$tantiæ: pa- roxy$mum reuera nõ habere declinatio- nem: quia Galenus lib. de morb. t\~eporib. c. 6. diuidit circuitum in acce$$ionem, & remi$$ionem: deinde diuidit acce$$ionem in quatuor tempora, videlicet in princi- pium, inæqualitatem, augm\~etum, & $ta- tum: remi$$ionem verò in declinatio- nem, & interuallum: ideo Galenus lib. de morb. temp. & Auicennas cap. de ho- ris febrium definiunt paroxy$mũ, quod $it deterior pars periodi: ergo declinatio non pertinebit ad paroxy$mum. Dein- de re$pondemus, $tatum paroxy$mi diui- di in partem anteriorem, mediam, & po$teriorem: quæ pars po$terior e$t pars facta: ad quam, $i ægri perueniant exıra lutum pedes habent: quia non amplius impendet vitæ periculum: $icuti afferit Hippocrates dum vult, vt ægri perdu- rent cum cibo tenui v$que ad vigorem, ide$t v$que ad vltimam partem vigoris, in quanemo moritur: quia in illa par- te, $i cibis reficiantur, non propterea natura diuertitur à certamine: $iqui- dem morbus tũe e$t victus, & $uperatus.

QVÆST. XXXVIII. O$tenditur quando, & quomodo cibus $it agris nocuus.

QVo ad cibum quando, & quomodo $it nocuus ægris. Primò dicimus, cibum e$$e nocuum ægris quate- nus $unt ægri. Secundò quatenus $unt In Vndecimum Aphori$mum. in vigore morbi. Tertiò quarenus $unt in principio acce$$ionis, in inæquali- tate, in augmento, & quatenus $unt in vigore acce$$ionis: Quartò e$t no- cuus ægris, quatenus $unt propè acce$- $iones.

Quod cibus $it nocuus ægris, quate- nus $unt ægri, confirmatur ratione, & auctoritate Hippocratis, & Galeni. Ra- tione: quia ægri nullo vtuntur exerci- tio. Quod verò ob hanc rationem $it nocuus ægris, probatur argumento à mi- nori hoc modo: $i cibus e$t nocuus {ae}gris, quando nullo vtuntur exercitio, quantò magis erit nocuus ægris in lecto iacen- tibus? Secundò e$t nocuus: quia cibus $emper di$trahit naturam à certamine: ideo Galenus in comm. 8. huius $ec. ha- bet hæc verba „non oportet naturam cibo di$trahere ad alteram coctionem, quando vacat coctioni humorum mor- bum efficientium. Deinde morbus vt morbus contraindicat cibum, vt proba- tum e$t $uperius. Præterea auctoritate Hippocratis 2. aphori$ 9 idem con fit- matur, dum dicit „imputa corpora, quantò magis nutries, tantò magis læ- des: ergo cibus ægris, quorum corpora $unt impura, nocuus erit. Similiter 7. aphori$morũ 65. Hippocrates habet nũc aphori$mum „cibus febricitantil us morbus fit. Galenus 1. ad Glauc. 10. vi- dens cibum e$$e adeo nocuum ægris, vult in tertiana notha, ægres non quo- tidie, $ed $olum alternis diebus nutrien- dos e$$e.

In$uper dicimus, cibum e$$e nocuum ægris quatenus $unt in $tatu vniuer$ali, $eu in vigore morbi, e$$eque magis no- cuum in $tatu, quam in principio & augmento. Primò quia Hippocrates aphori$. 8. huius, loquens de peracutis nõ exactè ait, peracuti, non exactè dicun- tur qui terminantur in $ecundo quater- nione dic\~edo „quando morb, e$t in vi- gore, vel tenui$$imo victu, ide$tieiunio vtendum, & in 10. aphori$mo nuper de- clarato locuens de acutis ex decidentia, & de chronicis vult in $tatu tenuiter e$$e alendum: antea veıò ide$t in principio, & augmento plenius alendum, quam in $tatu: ideo cibus præcipuè in $tatu ægris e$t maximè contrarius.

Secunda dubitatio ex dictis con$urgit, quia videtur, quod cibus $it magis no- cuus in principio, quam in $tatu: cont@@ id quod dictum e$t: idque probatur dua- bus rationibus. Prima ratio e$t, quia in principio corpora $unt magis impura, quam in $tatu: ergo magis nutriendum in $tatu. Secunda ratio: $icuti $e habet æger in temporibus particularibus mor- bi: $ic $e debet habere in vniuer $alibus: $ed in tempore particulari ide$t in paro- xy$mi vigore plus cibi dandum e$t, quam in principio, & augmento paroxy$mi: ergo etiam in vigore vniuer$ali morbi plus cibi dandum erit, quam in princi- pio, & augmento particulari.

Re$pondetur ad primam rationem negando, quod in principio morbi cor- pota $int magis impura: tune enim $unt magis impura, quado putredo e$t magis ferm\~etata: $ed in $tatu e$t magis fermen- tata, quam in principio, vel augmento.

Ad $ecundam rationem re$ponde- mus non valere $imilitudinem inter tempora vniuer$alia, & particularia: quia in principio vniuer$ali materia quie$cit, atque e$t omninò inco cta: in principio particulari paroxy$mi materia e$t in motu, & concoouitur: in princi- pio vniuer$ali omnia accidentia $unt re- mi$$a, vt docet Hippocrates 2. aphori$. 30. In particuları verò omnia $unt in $umma agitatione. In principio vniuer- $ali conuenıunt lenientia, & phleboto- mia: in particulari verò nec lenientia, nec phlebotomia: $ola enim quies e$t il- la, quæ in principio paroxy$mi conueni- re pote$t.

Demum dicimus, cibum e$$e nocuum ægris, quarenus $unt in principio paro- xy$mi. Quod confirmatur ratione, & auctoritate Galeni, & Hippocratis. Ra- tione, quia in principio patoxy$mi cibus impedit, ne fiat tran$mi$$io humoris pec- cantis à venis maioribus ad minores, & à minoribus ad extra venas: modò $e- bres, quæ $unt intermittentes ob hanc impeditam tran$mi$$ionem fiunt con- tinuæ, & continuæ fiunt maligna, & ma- Sanctor{ij} Commentaria lignæ mortales, $icuti contigit filiæ Phi- lonis, & ægro inominato, qui ægrotan- tes ob cænam intempe$tiuam, vt dicit Hippocrates, mortui $unt. Intermit- tentes fiunt continuæ, dum à cibo impe- ditur tran$mi$$io, quia humor peccans non tran$mittitur extra venas, & $tatim putre$cit in venis.

Gentilis tenet, intermittentes fieri, dum humor peccans actu putridus in venis ex pellitur ad extra venas.

Communis opinio e$t, quod dum ex- pellitur ad extra venas adhuc non $it actu putridus: quia coinquinaret $an- guinem, & febris fieret continua.

Fernelius rectius $entit in hoc, dum tenet, continuas fieri ex humoribus $an- guini permixtis: intermittentes verò ex humoribus $ine $anguine. Sed quid quid $it, cibus in principio paroxy$mi $emper impedit, ne à venis ad extra ve- nas fiat tran$mi$io. Cau$a e$t, quia in principio paroxy$mi calor e$t contractus ad ima: inde propter cibum per$euerat multò magis contractus: quo ca$u fe- bris non $e o$t\~edit, & tales $unt malignæ.

Cæterum, quia dictum e$t, probari po$$e auctoritate Hippocratis & Galeni cibum e$$e nocuum ægris, quatenus $unt in principio acce$$ionis: ideo cõfugien- dũ e$t primo ad Hippocratem qui 1. de ratione vic. 46. & 4. de ratione vic. 39. lo- quens de $tatu ægrorum exi$tentium in principio acce$$ionis, & de nocumento cibi ($i tunc exhibeatur,) habet hæc ver- ba „Venter de nece$$itate calet, fa$tr- ditque cibum, int\~editur hypocondrium: $ubdit, dolet æger, lancinatur, vellicatur, & vomere affectat. Subdit expedit da- re $orbitionem, dum calor ad pedes de- $e\~ederit, $ecus $orbitio euadit pernicio$a.

Idem confirmatur auctoritare Galeni, quod $cilicet cibus $it valde noxius in principio acce$$ionis: quia lib. de mor- borum temp cap. 3. & 3. de præ$ag. 3. in- quit: virtus in ptincipio e$t $uffocata, & à cibo multò magis $uffocatur.

Pr{ae}terea cibus e$t nocuus ægris, quate- nus $unt in augmento: quia tunc augetur calor febrilis, & cibus redditur acris, & tandem corrumpitur, ob quam corru- ptellam febris multò magis intenditur.

Diximus quoque cibum e$$e nocuum ægris, quatenus $unt in $tatu paroxy$mi, quia calor adhuc non reliquit cor: non tamen e$t ita nocuus, $icuti e$t in princi- pio, & augmento paroxy$mi: tum quia in principio & augmento calor febrilis non e$t adhuc diffu$us: tum quia (& hæc e$t pr{ae}cipua cau$a) nocumeta principij, & augmenti communicã tur vigori, $ed non vice ver$a: quia præ$ens malum nõ pote$t communicari præterito, $ed $olum futu- ro, & futura declinatio non e$t capax no- cumenti præteriti: ideo nocumenta vigo- ris non communicantur alijs: quia $tatim $equitur declinatio, in qua ægri $unt in tuto, & in ip$a nemo moritur.

QVo ad tempus cibãdi ægros, Hippo- crates docuit in acce$$ionibus non e$$e dandũ cibum. Relinquitur er- go, vt cibus exhibeatur, vel in declinatio- ne, vel interuallo, vel multo ante princi- piũ paroxy$mi, vel paulò ante. Galen. 11. meth. c. vltimo omnia docet. Primò do- cet quando multo ante paroxy$mum $it dandus cibus, his verbis „$i iecur, aut v\~etriculus patiatur inflammationem: vel in corpore $it adeo magna humorum re- dundantia, vt pedes diu con$eruentur fri- gidi, vel $omnus in principio paroxy$- mi $it profundus, cauenda e$t cibatio pau- lò ante paroxy$mum, vt res pernicio$i$- $ima: tunc enim adeo ante paroxy$mum e$t æger cibandus, vt cibus in principio paroxy$mi $it omninò conuer$us in chy- lum. Secundò Galenus docet loco citato quando paulò ante paroxy$mum $it dan- dus cibus, his verbis „Si verò non fuerit inflammatio, vel $uccorum redundantia, vel $omnus profundus, corpu$que $it $ic- cum, paulò ante: immo in ip$o paroxy$- mo corpora $icca, vt picrochola cibo $unt humectanda, ne in hecticam cadant: quia in his cibus $iccitatem corrigit.

Sex igitur $unt con$ideranda, vt rectè intelligamus, quando $it dandus cibus, vi- delicet pars affecta: affectus: natura prin- cipij paroxy$mi: natura ægrotantis: quan- titas, & qualitas cibi.

In Vndecimum Aphori$mum.

Pats affecta, quia Galenus 11. meth. ci- tato inquit „$i iecur, vel ventriculus $it valde l{ae}$us, multo ante paroxy$mum nu- triendum e$t. Affectus e$t con$iderãdus: qu$a in omni graui affectu: ni$i $int con- traindicantia multò ante paroxy$mum æger nutriendus e$t. Dum verò mor- bus e$t vniformis, vt in homotona, ex Galeno 11. meth. cap. 5. ad duo con- fugimus, videlicet ad con$uetudinem, & ad faciliorem tolerantiam: quia $i æger $olet cibari hora decimaoctaua vel alia, illa e$t eligenda.

In$uper naturaprincipij paroxy$mi e$t con$ideranda: quia $i diu partes extremæ con$eru\~etur frigidæ, $omnu$que $it pro- fundus in principio ip$ius paroxy$mi: tũc multò ante paroxy$mũ e$t cibãdum. i. in fine $tatus præteriti paroxy$mi: immo, & in $tatu ip$o potius, quam paulò ante.

Porrò natura ægrotãtis e$t cõ$iderãda: pituito$i. n. & $anguinei multò ante: bi- lio$i verò paulò ante, & in ip$o principio.

Demum quantitas, & qualitas ci- bi: quia $i cito digeritur ratione qua- litatis, & quantitatis paulò ante, $i tardè, multo ante: ideo Auicennas pri- ma 4. de his inquit „Ita e$$e ægros ci- bandos, vt aduentante paroxy$mo ven- triculus $it vacuus.

Tertia dubitatio occurrit, Galenus di- xit aliquando ægros e$$e cibandos in principio, & aliquando in $tatu: tamen nihil dixit de augmento: immo $emper prohibuit cibum in augmento, quod no$tratum plurimi non ob$eruant.

Re$pon$io facilis e$t, quia in augmen- to incipiunt praua $ymptomata: ideo $i in augmento cibarentur $ine dubio in $tatu frerent $æuiora accidentia. Hinc Cornelius Cel$us lib. 3. cap. 5. habet hæc verba „$i propter nece$$itatem vrgeat cibandi nece$$itas, $atius e$t con$i$tente febre aliquid cibi offerre, quam incre- $cente, & $atius e$t in$tante, quam inci- piente. Valeant igitur triuiales Medi- ci, qui po$t quinque horas circirer à principio paroxy$mi, quando pedes non $unt omninò calidi, dant ouum, vel iu- $culum cum caponis $tillatitio cra$$o, & coctu difficili: quo nihil e$t pernicio$ius.

Quarta dubitatio Hippocrates in hoc aphori$mo dicit, in acce$$ionibus nihil dare oportet: id\~e quoque repetit apho- ri$. 19. ergo e$t $uperfluus.

Re$pondetur: Hippocratem in hoc aphori$mo intelligere de ciborum quan- titate. In aphori$mo verò 19. de modo vtendi ip$is cibis. Deinde in aphori$mo 9. non $olum de cibo prohibendo in ac- ce$$ione: $ed etiam ante acce$$ionem: quare varia in varijs locis e$t Hippocra- tis intentio. Nonnulli re$pondent ad dubium, hoc loco Hippocratem in hoc aphori$mo prohibere cibum, in 19. verò cibum & potum: $ed prior $olutio ma- gis probatur.

APHORISMVS DVODECIMVS.

_ACCESSIONES_ verò & con$titutiones morbi indicabunt, & anni tempora, & circui- tuum $ucce$$iua incre- menta, $iue quotidie, $iue alternis diebus, $iue per maiora interualla fiant. Sed & ex his, quæ mox ap- parent, indicia $umuntur: quem- admodum in morbo laterali $i cir- ca initia $tatim $putum appareat, morbum breuiat: $i verò po$tea ap- pareat, producit. Et vrinæ, & alui excrementa, & $udores, quæcumque apparuerint, vel bonam morborum iudicationem, vel malam, vel bre- ues, aut longos fore morbos o$ten- dunt.

Hic aphori$mus e$t maximè vtilis: quia tradit methodum præcogno$cendi futuros paroxy$mos, & con$titutiones, $iue fururos vigores, $ine quibus victus ratio in$titui non pote$t. Agit de $ignis Sanctor{ij} Commentaria non demon$tratiuis, $ed progno$ticis, & e$t primus aphori$mus, qui agit de hac re.

Connectitur cum $uperiori aphori$- mo, vt docet Galenus in comm. hoc mo- do: tria $unt nece$$arıo con$ideranda in victu in$tituendo, primò vires ægretan- tis: $ecundò acce$$iones: tertiò con$titu- tiones, $eu vigores, an $cilicet morbus $it futurus longus, vel breuis.

Primò $unt con$iderandæ vires, quia vires per $e primo indicãt alimentum, vt doc{ae}t Galen. 1. de ratione vic. 44. de viti- bus mentionem fecit Hippocrates apho- ri$. 9. dum dixit coniectari autem opor- ret, & in fine aphori$. 10. dixit „antea verò plenius alendum, vt ægrotus perfer- re queat.

Secundò oportet con$iderare acce$$io- nes, $eu paroxy$mos, tamquam illos, qui prohibent cibum, de quibus in aphori$- mo $uperiori.

Demum oportet con$iderare con$titu- tiones, $eu vigores, à quibus norma diæ- tandi dependet, non tamquam indican- tes, $ed tamquam prohibentes ip$um ci- bum; de quibus vigoribus egit habita tamen varia con$ideratione in aphori$. 4. 7 8 & 10. huius $ectionis.

Cumigitur hæc tria propo$ita ab$ol- uant tractatum de in$tituen do victu. Re- liquum erat, vt in hoc aphori$mo Hip- pocrates doceret, qua arte & quo inge- nio po$$int præcogno$ci futuri paroxy$- mi, an longi, vel breues, & qua arte po$- $int præcogno$ci vigores, an tardè, vel ci- tò $int aduentaturi, $eu con$titutiones, an $cilicer morbi $int futuri longi, vel breues. Quod vt faciat, in hoc aphori$- mo Hippocrates tradit quatuor fontes $ignorum indicantium $uturos paroxy$- mos, & futuros morborũ vigores, quo- rum. primus continet $igna, quæ de$u- muntur à morbis ip$is. Secundus $ons continet $igna, quæ colliguntur ex anni temporibus. Tertius continet $ucce$$i- ua incrementa. Quartus verò continet $igna mox apparentia.

Quo ad diui$ionem, Philotheus diui- dit hũc aphori$inũ in duos aphori$mos, quæ diui$io videtur e$$e Galeni, qui vo- l\~es exponere illa verba „& circuituum $ucce$$iua incrementa dixit: hæc verba e$- $e finem aphori$mi: ergo $equentia verba pertinebunt ad alium aphori$mum, & $ic aphori$mus erit duplus.

In primo aphori$mo, vel in prima par- te huius aphori$mi proponit tres $ontes indicantes paroxy$mos, & futuros morbi vigores, qui $unt morbi, anni tempora, & circuituum $ucce$$iua incrementa. In $ecundo aphori$mo vel in $ecunda parte tradit $igna mox apparentia indicantia futuros paroxy$mos, an longi, vel breues, & futuros morborum vigores, an $cili- cet tardè, vel citò $int aduentaturi, quod idem e$t, ac dicerer, $imorbus e$$et lon- gus, vel breuis, vel an con$titutiones pertincant ad morbos acutos, vel ad chronicos.

In prima parte Hippocrates primò po- nit morbos. Galenus verò in comm. dat exemplũ de $ebribus intermittentibus, & deconrinuis. De intermittentibus dicit, tertianam $upple exqui$itam indicare bi- lem, & per con$equ\~es paroxy$mos breues futuros, & vigorem cito aduentaturum: nam Hippocrates 4. aphori$morum 59. inquit „$eptem circuitibus, quod lon- gi$$imum e$t, hanc tertianam terminari: ad differentiam tertianæ nothæ, quæ ex bile iuncta cum pituita, vel melancholia fit: hæc longos paroxy$mos, & tardos vi- gores prænunciat. Quartanam ait indica- re melancholiam, quæ longos paroxy$- mos, & tardum vigorem indicat. Quoti- dianam pituitam, quæ tardum morbi vi- gore prænunciat.

Deinde Galenus in comm. dat exem- plum de continuis: diuiditque febres continuas in tres differentias, nempe in incendentes, quas vocat cau$odes ide$t ardentes: in $uccendentes, quas vocat ty- phodes, quæ vocantur etiam elodes, ide$t humidæ, quæ $tatim prima die $udare in- cipiunt ab$que vllo beneficio, tales indi- cant morbi longitudinem, & hamitri- teos ide$t $emitertianas. Facta diui$io- ne dicit Galenus incendentes indicare paroxy$mos breues, & vigorem citò ad- uentaturum: hæ $unt duum generum: quædam habent acce$$ionem, $icuti ter- tianæ continuæ: quædam non habent ac- In Duodecimum Aphori$mum. ce$$ionem, vt $unt $ynochæ febres. Suc- cendentes (ait) paroxy$mos longos, & tardum vigorem: quia hæ febres fiunt, vel à pituita, vel à melancholia. Semi- tertianas (ait) indicate medium $tatum ide$t nec longos paroxy$mos, nec tardos vigores: quia fiunt ex bile, & pituita.

Sed, quia Galenus in comm. mentio- nem $acit de hæmitriteo, aliquid dicen- dum e$t de hæmitriteo. Dantur quatuor $pecies hæmittitei. Quædam componitur ex tertiana continua, & quotidiana con- tinua: hæmitriteus $anè ex Galeno 2. de diff. feb. e$t febris compo$ita ex tertiana, & quotidiana. Secunda $pecies hæmi- tritei fit ex tertiana intermittente & quotidiana continua. Tertia $pecies ex quotidiana intermittente, & tertiana continua. Quarta ex quotidiana inter- mittente, & tertiana intermittente.

In$uper obiter notandum, hæmitri- teum e$$e morbũ compo$itum per com- plicationem, & non per confu$ionem: morbus verò compo$itus per confu$io- nem e$t quando duo humores inuicem con funduntur, atque ita mi$centur, vt fiat vnica ma$$a, $icuti euenit in tertiana notha, in qua pituita $equitur motum bi- lis, bilis tamen omninò prædominatur. Morbus verò per complication\~e e$t duũ generum: quorum primum e$t quando $unt duo humores, qui faciunt duos morbos, $ed non per confu$ionem, vt di- ctum e$t, quamuis in eadem parte pec- cent varij humores. Secundum genus morbi per complicationem e$t, quando ex vno humore putrefacto in diuer$is lo- cis fiunt duo morbi, $icuti$unt duæ ter- tianæ, vna $cilicer ex bile putre$cente in vna parte, & alia ex bile $imiliter putre. $cente in alia parte. Hæmitriteus igitur e$t febris compo$ita per complicatio- nem, itaut $int duæ febres, vna quotidia- na, quæ ex pituita fit, & alia tertiana, quæ ex bile.

Sed quia quatuor modis $umitur hæ- mitriteus, dicimus exactũ hæmitriteum ex Hippocrate 3. in quintum epid. 5. & ex Galeno 2. de diff. feb. 8. & alibi e$$e fe- brem horificam.

Prima dubitatio: di$putant tamen plu- rimi, quomodo hæmittiteus $it febris ho- rifica: quia non videtur, quod $it hori$ica: tertiana enim facit rigores, & non horo- res: ergo non erit horffica.

Re$pondemus Nos ad hãc in$tantiam, hæmitriteum fieri horificum, quãdo vna & eadem hora $imul tertiana, & quoti- diana inuadunt: ideo Galenus dicit, hemi- triteum e$$e febrem horificam in redu- plicatione, quando vna, & eadem hora duæ acce$$iones $iunt: $itque horor, quia bilis flaua eodem tempore agitata ita ob- tunditur à pituita, vt fiat horor, & non rigor.

Deinde Hippocrates proponit $ecun- dum fontem $ignorũ, in quo continentur anni tempora: quia morbi non $ufficiunt ad præcogno$cendos futuros paroxy$mos & futuros vigores; $ed requiritur $yn- drome quatuor $ignorum, videlicet mor- borum, temporum, circuituum, & $igno- rum mox apparentium.

Dicit, anni tempora indicare paro- xy$mos futuros, & futuros morborum vigores: quia anni tempora indicant hu- mores peccantes, & per con$equens, an futuri paroxy$mi brenes, & an morbo- rum vigores cito, vel tardè $int aduenta- turi. Hinc morbi, qui fiunt in vere vt plurimum fiunt à $anguine, qui efficit fe- bres $ynochas, quæ breues $unt: immo morbi, qui fiunt in vere magna ex parte $unt breues. Morbi verò qui fiunt in æ- $tate, vt plurimum fiunt à bile quæ $i- militer prænunciat paroxy$mos breues, & vigores citi$$imè aduentatutos: im- mo à quacumque cau$a fiant morbi, in æ$tate $emper euadunt breuiores: ideo Hippocrates $ecundo aphori$morum 25. loquens de quartana, quæ $ua natura longa e$t, inquit æ$tiuas quartanas bre- ues, autumnales verò longas, & maxi- mè quæ hyemem attingunt. Morbi ve- rò, qui fiunt in autumno, vt plurimum fiunt à melancholia, qu{ae} indicat morbos longos: $ed a quacumque cau$a fiant mor- bi in autumno $unt longi, & periculo$i, tum quia illa temporis inæqualitas pro- hibet illorum morborum re$olutionem: tũ quia autumnus recipit humores tem- pore æ$tatis $upera$$atos. Morbi deni- Sanctor{ij} Commentaria que, qui fiunt hyeme, vt plurimum fiunt à pituita, quæ & paroxy$mos longos, & tardum vigorem prænunciant: immo à quacumque cau$a fiant morb, hyberno tempore $unt longi, quia ob frigus tar@@a e$t morbificarum cau$arum re$olutio.

Notat Galenus in comm. dum Hip- pocrates facit mentionem de anni tem- poribus intelligendum e$$e de ætate, de temperamento, de cõ$uetudine, de regio- ne, & de c{ae}li $tatu: quia $i morbi in æ$ta- re $unt breuiores, idem dicendum e$t, in iuuentute, morbos e$$e breuiores, in $ene- ctute longiores; & $ic de alijs tempera- turis.

_Circuitnum $ucce$$iua incrementa:_ dicit Hippocrates indicare patoxy$mos, & vi- gores. Hinc periodus de tertia in ter- tiam indicat peccare bilem, inde paroxy$- mos & vigores fore breuiores. Periodus vero de quarta in quartam indicat me- lancholiam, quæ lõgitudinem $ignificat.

Periodus quotidiana indicat pituitam, quæ parimodo paroxy$mos, & vigores tardos prænunciat.

Sed citca hanc primã partem aphori$- mi quatuor occurrunt con$ideranda. Pri- mum examinabimus verba Hippocratis.

Secundum con$iderabimus, cur Hip- pocrates inter $igna indicantia paroxy$- mos, & vigores non propo$uerit in hoc aphori$mo virtutem: non ne ex Galeno 2. de diff. feb. vlt. habetur, virtutem imbe- cillem prænunciare paroxy$mos longos, & tardos vigores? & virtutis validitatem indicare breues forè paroxy$mos, & vi- gores cito aduentaturos?

Tertium cõ$iderabimus quomodo cir- cuituum $ucce$$iua incrementa po$$int prænunciare futuros vigores. Res $anè non videtur ita facilis, quia dantur febres ex Galeno primo de cri$ibus 3. quarum paroxy$mi v$que ad finem morbi $emper anteponunt: & dantur febres, quarum paroxy$mi v$que ad finem po$ponunt: qũo igitur circuituum $ucce$$iua incre- menta indicare poterũt futuros vigores?

Quartum quæ nam $it cau$a immedia- ta periodorum con$iderabimus: vide- licet qua de cau$a pituita quotidie ex- citet paroxy$mos, bilis alternis diebus, & melancholia de quarto in quartum.

Quo ad verba aphori$mi, Hippocrates in hac parte vult docere, morbos, anni tempora, & $ucce$$iua circuituum incre- menta, $eu periodorum (quod idem e$t) indicare futuros paroxy$mos, & $uturos morbi vigores: hæc $unt verba „ τοὺς πα<004>ξυσμ{οὺ}ς κ{αὶ} τας κατα{στ}άτιας: per cata$ta$ias, & ip$e Galenus & ferè omnes alij interpretantur con$titutiones: ita vt vellint, quod Hippocrates dicat, morbos indicare con$titutiones. Cæterum hæc expo$itio ment\~e Hippocratis reuera non explicat: immo reddit hunc artificio- $um aphori$mum omninò inartificio- $um: quia $ecundum illorum interpre- tationem Hippocrates diceret, quod morbi $ignificent con$titutionem: quæ con$titutio e$t genus proxymum mor- bi: quod artificium e$$et Hippocra- tis, quod morbi $ignificarent $uum ge- nus? veluti quod homo $ignificaret. animal: ecquæ vtilitas e$t in medicina, quod morbus $ignificet $uum genus?

Deinde con$titutio, quæ e$t idea mor- bi non vocatur κατά{στ}ασις, $ed vocatur κατασκευὶ $eu diate$is: quis dixit hoc? ip$e Galenus 1. de diff. $ymp. cap. 1. vbi $ic definit morbum „νοσος ε{στ}ὶ κατα{στ}κευὴ παραφύσις.

In$uper morbi non po$$unt o$tendere con$titutionem: quia in o$ten$ione fie- ret petitio principij, procederetque Hip- po crates per ignotiora: vniuer$alia enim $unt nobis notiora: ideo con$titutio e$t nobis notior, quam morbus: quare quod e$t minus notum non pote$t indicare magis notum: ideo per κατα{στ}άσιας de- bemus inter pretari vigores, $icuti inter- pretatur Cenomanus, & non con$titu- tiones.

Præterea colligitur ex Græca ob$erua- tione κατά{στ}ασιν $ignificare $tatum, & vi- gorem morbi: quia apud Herodotum retũ $tatus dicitur κατά{στ}ασις πραγμάτων.

_Addit Hippocrates „$iue quotidiè $iue_ _aliernis diebus, $iue per maiora interualla_ _fiant._ Dicit quotidiè alludendo ad quo- tidianam, cuius paroxy$mus quotidiè fit. Dicit alternis diebus $ignificando tertianam: addit per maiora interualla: In Duodecimum Aphori$mum. non dixit de quarto in quartum, vt com- prehenderet non $olum quartanam, $ed quintanam, $eptimanam, & nonanam, de quibus interuallis Hippocrates loqui vi- detur 1. epid. $ec. 3. tex. 2. 7. & 9. quamuis Galenus ibidem fateatur, $e non vidi$$e, ni- $i ob$curam quandam quintanam: immo laudat loco citato Dioclem: quia contradi- xit Hippocrati credenti dari quintanam, $eptimanam, & nonanam.

Probat Galenus non dari, ni$i tres cir- cuitus, his rationibus, quarum prima hæc e$t: $i darentur plutes circuitus, quam tres propo$iti: ergo præter pituitam, bilem, & melancoliam darentur alij humores, ex quibus quintanæ, $eptimanæ, & nonanæ febres fierent.

Secunda ratio Galeni e$t: $i darentur alij circuitus præter tres propo$itos, ob$erua- rentur quotidıè ab omnibus: $ed (addit) ego nunquam ob$eruaui, ni$i ob$curam quintanam, quæ ex praua viuendi ratio- ne, & ca$u acciderit: quare rectè dicit Galenus aliqu\~e addidi$$e in epidemicis il- las quintanas, $eptimanas, & nonanas: quia nunquã Hippocrates, neque in apho- ri$mis, neque in progno$ticis, neque alibi de illis circuitibus mentionem fecit.

Secunda dubitatio quo ad virtutem: cur Hippocrates intet $igna propo$ita non collocauerit uirtutem, ex qua facilè præco- gno$cimus, an longi, vel breues $int furu- ri paroxy$mi, & morbi vigores, vt colli- gitur ex Galeno 2. de diff. feb. vlt. Accedit, quod à virtute principali$$ima di{ae}tandi indicatio de$umitur.

Re$pondet Galenus in comm. vires faci- lè digno$ci ex pul$ibus, & ex ijs quæ $erip- $it Hippocrates in Progno$ticis: ideo pro- po$uit $olum illos $ontes, qui poterant $a- tis $uperque nobis declarare futuros pa- roxy$mos, & an morbi vigores breues vel longi $int futuri.

QVÆST. XXXIX. An Hippocrates doctrinam de pul$ibus caluerit.

IN hoc loco nonnulli dicunt, Hippo- cratem de pul$ibus nihil dixi$$e: quia doctrinam de pul$ibus non calebat: refe- runt quoque, Hippocratem nunquam te- tigi$$e pul$us $uisægris, quæ calumnia cer- tè non e$t ferenda. Galenus enim primo de diff. pul$uum cap. 2. habet hæc verba „ omnium primus fuit Hippocrates, qui no- m\~e pul$us litteris prodidit, & artis depul- $ibus non fuit ignarus.

Deinde Hippocrates 7. de morbis po- pul. in principio loqu\~es de graui$$imis ac- cid\~etibus febris continuæ Pithodori dicit pul$us ei nõ defeci$$e: ideo fui$$e liberatũ, quamuis habuerit refrigerationes totius corporis, exceptis temporibus: dicit exce- ptis temporibus: quia quando tempora $unt refrigerata, in quibus $unt arteriæ vi$ceribus vicinæ, $ignum e$t, cerebrum & cor e$$e refrigeratum, vnde cita mors.

Præterea Hippocrates 4. de morbis po- pul. refert, pul$us zoili fabri fui$$e tardos, & tremulos.

In$uper Hippocrates lib. de alimentis circa finem vult, $igna $alutis, & mortis e$- $e de$umenda à venarum pul$ationi bus id e$t à pul$ibus.

Amplius lib. 2. de morbis mulierum lo- quens de pul$u habet hæc verba „pul$us ad manus accelerantes, debiles, deficientes e$$e mortis indicia.

Demum in coacis prænot tex. 25. ait, letargicos habere pul$us tepidos, tardos, & $epultos. Valeant igitur illi, qui dicunt, Hippocratem non tetigi$$e pul$us.

Porrò in his pul$uum differ\~etijs propo- $itis ab Hippocrate locis citatis miro arti- ficio continentur ferè omnes differentiæ pul$uum: quia tangit illas differentias, quæ pertinent ad hæc tria capita, à quibus omnia, quæ $ciri po$$unt de pul$ibus, de$u- muntur, nempe ad motum, ad corpus ar- teriæ, & ad virtutem vitalem.

CAu$a verò cur Hippocrates in hoc a- phor. nihil dicat de pul$ibus, e$t, quia $uffici\~eter futuri paroxy$mi, & futurı mor- borũ vigores colligi po$$unt exmorbis, an- ni t\~eporibus, ex circuituum $ucce$$iuis in- crementis, & ex $ignis mox apparentibus.

Neque e$t mirandũ, nihil dixi$$e de vir- tute, quia reliquit etiam locos affectos, qui indicant breues, vel longos morbos, $icuti $unt apoplexia, vel epilep$ia, qui affectus Sanctor{ij} Commentaria fiunt à cra$$is humoribus; hac ratione hu- morũ cra$$orũ illi affectus e$$ent longi$$i- mi, tardique e$$ent vigores, tamen ratione locı affecti. i. ratione capitis, vnde facultas expultrix validi$$ima prodit, affectus fiunt breui$$imi. Hinc Galenus 2. de$ymp. cau- $is cap. vlt. dicit, epilep$iam fieri à multitu- dine pituitæ aceruatæ in ventriculis cere- bri: ideo eius $olutionem e$$e $ubitaneam: quia paroxy$mi epileptici non fiunt ab in- temperie, $ed à materia, qu{ae} e$t $olutu fa- cilis. Ecce, quod vbi malum non fit ab in- remperie, di$cu$$io facilis e$t. In hoc loco Hippocrates $olum de illis $ermonem fe- cit, quæ $ufficienter prænunciare po$$unt futuros paroxy$mos, & futuros vigores.

QVÆST. XL. Quomodo $ucce$$iua circuituum incremen- ta pranuncient paroxy$mos, & morbos longos, vel breues.

QVomodo circuituum $ucce$$iua in- crementa indicare po$$int futuros vigores, & futuros paroxy$mos. Primò $ciendum e$t, futuros vigores non $olum indicari à $ucce$$iuis periodorum incrementis: $ed etiam ab alijs $ignis $imul vnitis, $eu per $yndromen collectis.

Secundò $ciendum e$t ex Galeno 1. de cri$ibus 3. 16. & 17. hæc tria e$$e ob$eruãda pro vigoris præcognitione. Primò ante- po$itionem, & po$tpo$itionem paroxy$mi antecedentis: Secundò longitudinem, & breuitatem antecedentis: Tertiò vehe- mentiam, & debilitatem $ymptomatum: quare $i viderimus paroxy$mum anteponi, & $imul fieri longiorem, & $ymptomata fieri vehementiora; inde colligemus paro- xy$mos futuros longiores, & vigores tar- dius aduentaturos. Hæc tria $imul vnita requiruntur: quia nec antepo$itio $ola, nec po$tpo$itio $ufficiunt pro cognitione futu- ri vigoris: non enim valet: fit antepo$itio paroxy$mi: ergo morbus e$t in augmento: quia antepo$itio interdum fit, quãdo mor- bus e$t in ip$a declinatione: requiruntur igitur alia duo, nempè longitudo, & bre- uitas paroxy$mi: ac vehementia, & debi- litas $ymptomatum.

Parimodo $i viderimus paroxy$mum po$poni, & $imul e$$e breuiorem, ac $ym- promata e$$e debiliora: inde colligemus paroxy$mos & breuiores futuros, & vi- gores celerius aduentaturos. Præterea $i fieret antepo$itio paroxy$mi, & parox y$- mus e$$et breuior, & $ymptomata debi- liora, dicere poterimus, vigorem quoque cito aduentaturum: $i verò eadem hora paroxy$mi inuadant, tardus erit vigor, & morbus erit longus & $olutu difficilis, quod colligitur ex Hippocrate 4 aphori$- morum 30. vbi habetur „Quib. acce$$io- nes fiunt quacumque hora febris dimi$e- rit, eadem $i cras repetat, iudicium habet difficile: Galenus interpretatut difficulter $olubile: ideo inua$ionis, $eu paroxy$mi æqualitas indicat & tardum vigorem, & $olutu difficilem: quia ex Galeni comm. $ignificat materiæ fixionem.

Cau$æ verò, cur paroxy$mi fiant longio- res, & breuiores, & vigores tardiores, aut velociores, proponuntur à Galeno 2. de diff. feb. vlt. 2. de cri$ib. 11. & 2. præ- $ag. 28. vbi habetur „longas acce$$iones fieri propter 11. cau$as, videlicet vel ob copiam, vel l\~etorem, vel cra$$iriem humo- ris, vel ob meatuum angu$tiam, vel ob vir- tutis imbecillitatem, uel ob particulam intern ã malè affectam, vel ob errata com- mi$$a, vel ob locum affectum frigidum, vel ob morbum frigidũ, uel ob {ae}tatem $enilem & demum ob anni tempus frigidum. Bre- ues uerò acce$$iones fieri à contrarijs cau- $is: quia contratiorum eadem e$t di ci- plina: nempè ob materiæ paucitatem: uel ob materiæ tenuitatem: ob uirtutem uali- dam: ob meatuum apertionem, & ob alias cau$as oppo$itas.

Addi pote$t ex Galeno 3. Progno$t. 32. & 2. de diff. feb. 3. paroxy$mos celeriores, & tardiores fieri à veluti cinere præteri- ti paroxy$mi: cinis enim e$t finis putre- dinis, & in quolibet paroxy$mo fit: hic cinis habet vim fermentatiuam putredi- nis: ex Galeno enim 3. progno$t. 32. & 2. de diff. feb. 3. habetur, quod hic cinis ma- gis, vel minus copio$us in corpore deten- tus po$$it efficere paroxy$mos longiores, & breuiores, & vigores velociores, & tar- diores: habetque hæc verba „$i natura In Duodecimum Aphori$mum. illum veluti cinerem humorum $upra mo- dum adu$torum euacuare non anteuerte- rit, ille rur$us in corpore manens, & cale- factus excitabit de nouo aliam $ebrem. & efficiet non $olum tardum vigorem, $ed etiam recidiuam. Cogno$citur, hunc ci- nerem in corpore detıneri, & non eua- cuari, dum in vrinæ nubecula nõ con$pici- tur. Hic cinis di$tinguitur ab arenulis: quia in nube mauet, nec petit fundũ, vt arenul{ae}.

QVÆST. XLI. De cau$a immediata periodicationis.

PRo aphori$mi intelligentia agendum e$t decau$a immediata periodicatio- nis, cur $cilicet pıtuita quotıdiè accenda- tur: bilis alternis diebus, & melancholia de quarto in quartum. Primò opıniones aliorum: deinde no$tram proponemus.

Auerroes 4. coll. 27. vult, periodos fieri à natura, & à calido innato. Ratio præci- pua e$t, quıa proprium e$t naturæ, & calidi innati mouere, attrahere, coquere, & reti- nere amicum, & familiarem $uccũ, & ex- pellere inimicum. Non accipitur hæc opi- nio: quia pıtuita ex Auerroe, vt cra$$a, debere tardius moueri à calido innato, & non velocius bile: pituita enim quotidie, bilis $olum alternis diebus mouetur.

Coneiliator differentia 88. inquit, pe- riodos à motu lunæ, & ab humorum for- ma pendere: Primò dicit, pituitam à lu- na citius moueri, quam alij humores mo- ueantur: quia luna præe$t aquæ, & alijs humiditaribus: pituita verò e$t magis hu- mida, quam alij humores: hinc dicit $lu- xũ, & refluxum maris fieri propter lunam. Deinde confirmat, pituitam moueri à lu- na: quia $icuti in quotidiana modica quies comprehenditur, $eu modica pau$a, vt ip$e dicit: $ic in luna ob Epicycli paruitatem non percipitur lunæ $tatio, & retrogra- datio: itaut pauca pau$a quotidianæ de- pendeat à pauca pau$a ip$ius lunæ.

Refellitur Conciliator, tum quia vnius rei vnica e$t cau$a, & non duæ; ip$e verò ponit lunam, & formam humorum tam- quam cau$as proximas periodicationis: tum quia dicit e$$e modicam pau$am in quotidiana, eo quia in luna ob epicycli patuitatem $it ita pauca pau$a, vt non per- cipiatur lunæ $tatio, & retrogradatio.

Valde errat Conciliator: quia $uppo- nit, lunã e$$e po$$e retrogradam, & $tatio- nariam, alioquin modicã quietem pituitæ in quotidiana ex luna colligere non po- rui$$et: quod $uppo$itum e$t fal$um: quia Ecentricus lunæ ferens epıcyclum moue- tur 27. dıebus: Epicyclus verò 32. diebus: quo po$ito implicat dicere, Ecentricum e$- $e velociorem, & epicyclum tardiorem, & lunam habere paucam pau$am: quia nul- la e$t & nullo pacto e$$e pote$t retrograda, & $tationaria. Soliti $umus dare exem- plum de homine $peciante in naui contra- rio motu, quando nauis velocius homine $paciante moueatur, tunc certè in illo non daretur $tatio, vel retrogradatio.

Fernelius lib. 4. de febribus cap. 11. di- cit, caulam periodorum e$$e naturam & qualitatem contractæ putredinis. Non pote$t accipi hæc opinio: quia non reddit cau$am, cur pituita putrida citius, & bilis tardius mouearur. Deinde $equeretur, quod paroxy$mi fierent po$t factam pu- tredinem, & non quando fit putredo. De- mum peto à Fernelio de cau$a primi paro- xy$mi, quando adhuc non e$t contracta putredo.

Gentilis & Arculanus dicunt, perio- dos fieri à proprietatibus occultis. Reie- cimus hanc opinionem, 8. methodi no$træ vıtand. errorum: o$tendimu$que non da- ri qualitates occultas, quas dicunt e$$e $ub- $tantias immediatè operatrices. Deinde Galenus 3. de præ$ag. ex pul. cap. 5. contra Era$i$tratum habet hanc $ententiam „ qui nihil $ciunt ad alterum de duobus confugiunt, vel ad nomina ignota, vel ad qualitates occultas.

Nec rectè $entit Eugenius meus Præce$- $or, dum dicebat, $ciri nõ po$$e cau$am pe- riodicationis: $olebat enim confugere ad h{ae}c duo carmina Dãtis Aldigeri Poet{ae} ce- leberrimi, qui in ore $æpè habebat „_$ta$$i_ _cıò nel poter della natura. Ella el fece, ella_ _el sa $ol da $e $te$$a._ Sed his carmınibus omnes lites facilè dirimi po$$ent: Galenus enim 1. meth. 5. inquit, nullam e$$e $cien- tiam perfectiorem, quam illam, quæ habe- Sanctor{ij} Commentaria rur per cau$am. Idem admonet Ari$tore- les 1. Phy$ic. tex. 1. vbi inquit „Tunc enim putamus vnumquodque cogno$cere cũ cau$as primas, principiaque prıma & v$- que ad elementa cogno$cimus: quare qui relinquunt difficultates in$olutas, quando cau$æ po$$unt inueniri, $unt & illi relin- quen di.

Vale$ius lib. 5. contro. cap. 25. & pluri- mi Recentiores dicunt, periodos varias fieri ab humorum maiori, vel minorico- pia. Sic dicunt, pituitam velocius moucri efficereque quotidianam: quia in corpore e$t copio$ior alijs humoribus: melancho- liam verò tardius: quia e$t in minori quantitate: bilem verò e$$e quidem in ma- iori quantitate, quam $it melancholia: $ed in minori quam $it pituita: ideo moueri de tertio in tertium.

Hæc opinio Vale$ij. fuit Alexandri Aphrodi$eı 2. probl. deinde illam $ecutus e$t Argenterius lib. de cau$is morborum. Contra i$tos e$t experientia: quia $i copia efficeret varias periodos, $equererur, quod bilis in maxima copia extra venas exi$tens eitius moueretur, quam $i e$$et in pauca, quod non videtur, quia tertiana $emper $eruat eandem periodum de tertia in ter- tiam diem, $it multa, vel pauca bilis. Præ- terea ex Auerroe 3. cæli 67. & ex ip$o Ari- $totele quantitas nullo modo e$$e pote$t principium actiuum: ideo actiones non $unt in prædicamento quantitaris.

Nonnulli Recentiores, inter quos fuit Thomas Minadous, tenent, cau$am perio- dorum e$$e in quinamenta cinerulenta. Fundamentum pro hac opinione de$u- munt à Galeno 2. de diff. feb. 4. vbi ait „ In pituito$a febre-relinqui plurimum in- quinamenti: ideo pituitam celerius ac- cendi. Addunt in tertiana non quotidiè accendi: quia in fine putredinis bilis pa- rum inquinamenti relinquitur: in quar- tana verò minus.

Hæc opinio Minadoi patitur in$tan- tias infolubiles: nec re$pondet quæ$ito: quia quærimus cau$am periodicationis in communi, & non in febribus tantum. At $ic e$t, quod inquinamenta cinerulenta in nephritico, in podagrico, & in lue gallica affectis, febre putrida de$titutis dolores periodicè vexant: ergo inquinamenta ci- nerulenta non erunt cau$æ adequatæ pe- riodicationis. Si loquamur de lue galli- ca: hæc $olet quotidie horis ve$pertinis inuadere: deinde po$t mediam noctem ce$$are: die $equenti verò ij$dem horis ve$pertinis periodicè redire: ergo in- quinamenta cinerulenta, quæ $olum in putrida febre ob$eruantur, non erunt cau- $æ adequatæ periodicationis.

Præterea, $i inquinamenta cinerulenta e$$ent cau$æ periodicationis in febribus putridis: ego peterem ab illis de primo paroxy$mo febris putridæ, à quo inquina- mento excitetur, cum nullum fiat cineru- lentum, ni$i po$t primum paroxy$mum: omnia enim cinerulenta in putridis febri- bus fiunt in fine paroxy$mi, & non antea. Nos admittimus ex Galeno hæc cineru- lenta augere acce$$iones: negamus tamen e$$e cau$as periodorum immediatas.

Nos verò (vt diximus in methodo no- $tra) varias membrorum di$po$itiones e$$e cau$as periodicationis in communi. Hæc opinio videtur e$$e Galeni $ecũdo de diff. feb. vlt. vbi habet hæc verba „Quæcum- que per circuitus acce$$iones fiunt, ex membrotum di$po$itionibus ortum ha- bent. Quod verò humores putridi non efficiant periodos patet, quia vbicum- que e$$ent humores putridi, ibi $em- per efficerent periodos: $ed hoc non appa- ret: bilis enim putrida extra venas facit tertianam: eadem bilis in venis proximis cordi non tertianam, $ed ardentem, in qua nulla periodus ob$eruarur. Amplius ex Galeno tertio de $ymp. cau$is $ecundo $i bilis peccat in toto ambitu corporis fa- cit icterum: $i in parte peccet bilis, fit eri$ypellas: ibique putre$cit $ine perio- dicatione. Parimodo dicimus de pitui- ta, & melancholia, qui humores $i er- rumpant in cutim pedum, & ratione pu- tredinis efficiant vlcu$eula, nulla inde $e- quitur periodus quotidiana, vel quartana: ergo ab humoribus non fient periodica- tiones. Relinquitur ergo, quod periodi- cationes fiant (vt colligitur ex Galeno loco citato) ex membrorum di$po$itionibus. Cæterum quænam $int i$tæ membrorum di$po$itiones, non omnes animaduertunt. In Duodecimum Aphori$mum. Noscredimus, membra vario modo di- $poni & vatio modo operari ob varias m\~e- brotũ conditiones, vid licet vel ob varium $itum partıum, ob meatus, magnitudin\~e, figuram, $ub$tãtiam, temperaturam, com- po$itionem, connexum, ob va$orum pro- gre$$um, vel ob va$orum exord um, & officium ip$orum membrorum, meritò quarum di$po$itionum in membris $ani- tas, ægritudo, & omnes alij affectus gene- rantur.

Quo ad febres putridas: quanto magis læ$a vi$cera erunt in $itu magis di$tanti à corde, tanto periodus tardior erit: hæc e$t Galeni opinio primo ad Glauc. vbi dicit, quotidianam fieri in ventriculo, tertianam in iecore, quartanam in liene: hinc picuita putrefacta in ventriculo quotidiè inuadit; quia e$t cordi proximior: bilis putrefacta in iecore vel circa iecur alternis diebus in- uadit: quia po$t uentrinculum iecur e$t cordi proximius: melancholia putrefacta in liene facit quartanam, quia magis di- $tat à corde, quam iecur: quando verò hu- mores putre$cunt in locis valde di$tanti- bus à corde, vt in pedibus & brachijs, tunc nulla ob$eruatur periodus febrilis.

Præterea po$$unt ob m\~ebrorum $itum, & ob alias conditiones alias periodos ob- $eruari. In nephritica pa$$ione ob arenu- las, vel lapillum conglobatum, vt pluri mum ob$eruatur periodus $ex men$ium, plus minus ve ob varias renum di$po$itio- nes, vel quia papillæ ita occludunt vrete- res, vt non po$$it lapillus egredi, ni$i aliqua ex illis rumpatur. In hæmorrhagia è na- ribus, vel hemorrhoidibus, vel vtero, va- ria ob$eruatur periodicatio, prout meatus magis vel minus $unt aperti, & prout $unt maiores, vel minores, magi$que vel minus den$i, vel prout vi$cera $unt magis, vel mi- nus intem perata: variu$que $it va$orum progre$$us, & prout connexio va$orum $it magis vel minus compacta, & prout pars læ$a magis vel minus $it proxima cordi. In arthritide fiunt periodi, vel annuatim $e- mel, vel bis, prout articuli ad recipiendos humores confluxos $int magis, vel minus di$po$iti, & prout partes mandantes plus minusvè participant illis di$po$itionibus, quæ concurrunt ad tardam, aut velocem excrementorum expul$ionem. Di$po$i- tiones articulorum $unt cauitas maıor, vel minor; intemperies articulorũ magis, vel minus frigida & ca vel acqui$ita, vel here- ditaria. Idem dicimus de parte mandan- te, quæ magis, vel minus promptè propel- lit excrementum, prout magis, vel minus e$t intemperata: quate prout varia $unt corpora, variantur periodicationes, quæ per $e dependent à varijs membrorum di- $po$itionibus, & non ab humoribus per $e primo.

Secunda dubitatio oritur ex dictis: quia periodi videntur primo & per $e fieri ab humoribus, & non à varijs membrorum di$po$itionibus: itaut in praxi valeat hæc con$equentia: in febribus ob$eruatur pe- riodus de tertio in tertium, ergo peccat bi- lis: de quarto in quartum, ergo melancho- lia: ergo cau$æ proxim{ae} periodorum erunt humores, & non membrorum di$po$i- tiones.

Re$ponderi pote$t, periodos indicare humores peccantes quo ad exi$tentiam humorum, ide$t quo ad quod, $ed non quo ad propter quid: quia humores $unt cau- $æ remotæ periodorum, & non proximæ: cau$æ verò remotæ ex Ari$totele 1. po$t. tex. 30. dant $olum quod, $ed non propter quid: valet quidem, periodus e$t quoti- diana: ergo pituita in ventriculo putre- $cit: $ed propter quid fiat periodus quo- tidiana, dum pituita putre$cit in ventricu- lo, & non fiat tertiana, vel quartana, hoc non de$umitur à pituita putre$cente, $ed à membrorum di$po$itionibus, ide$t à $itu ventriculi, qui e$t cordi valde vicinus: im- mo neque ab$olutè valet: $unt periodi: ergo dantur humores putridi prædomi- nantes: quia dautur periodi, quæ fiunt ab humoribus non putridis, vt ab arenulis, à lu e gallica, à lapillis & ab alijs cau$is.

Demũ $i humores e$$ent cau$æ proximæ periodorũ, ip$a periodus non $olum indi- caret exi$tentiam humorum, $ed etiam in- trin$ecam, & e$$entialem humorum natu- ram: quia proprij affectus declarant rei naturam: humores igitur erunt cau$æ re- motæ periodorum: at $ic e$t, quod ex cau- $is remotis nihil concluditur affirmatiuè: quia ex Ari$torele 1. po$t. citato, ex cau$a Sanctor{ij} Commentaria remota non pote$t fieri ni$i argumentum in came$tres, quod e$t negatiuum, & vt ta- le dare non pote$t ip$um propter quid, $ed $olum ip$um quod, ide$t exi$tentiam rei: ideo concedimus, bılem putre$centem in- dicare po$$e febrem tertianam, pituitam putre$centem quotidianam, & melancho- liam putre$centem quartanam: $ed cur ex i$tis humoribus putridis fiant i$tæ perio- dicationes, ex humoribus certè colligi non pote$t, $ed $olum ex varijs membro- rum di$po$itionibus tamquam ex cau$is proximis, vt dictum e$t.

„S_Ed ex his quæ mox appar\~et indicia._ H{ae}c e$t $ecunda pars aphori$mi, in qua Hippocrates proponit $igna mox appa- rentia, quæ longum, vel breuem morbum prænunciant: datque exemplum prius de $puto, quod $cilicet in principio pleuriti- dis apparens breuiet morbum: po$lea ve- rò apparens producat: deinde dat exem- pla de vrinis, de alui excrementis, & $udo- ribus, quæ vel bonam, vel malam cri$im indicant: velbreues, vel longos morbos prænunciant: hic e$t $en$us $ecund{ae} partis.

QVÆST. XLII. De Methodo præcogno $cendi paroxy$mos, & vigores tardos, $eu longos, vel breues.

MEthodus, quam propo$uit Hippo- crates in hoc aphori$mo pro præ cogno$cendis paroxy$mis, & vigoribus, an longi, vel breues $int futuri, con$lat ex quatuor fontibus, videlicet ex morbis, an- ni temporibus, & circuituum fucce$$iuis incrementis, & ex $ignis mox apparenti- bus: de quibus fontibus in hac $ecunda parte. Hæc methodus e$t pulchra, & ar- tificio$a, aphori$tica tamen. Nos verò præter hanc, aliam methodum magis lo- cupletem ab his, & ab alijs Hippocratis & Galeni locis de$ump$imus, quæ maximè re$ponder practicæ medicinæ, con$tatque ex octo locis.

Primus de$umitur à velocitate, vel tar- ditate motus principij ip$ius morbi, vel à tarditate, aut velocitate $ym promatum: valet enim con$equentia, principium mor- bi e$t velox: ergo morbus erit breuis: prin- cipium e$t tardum, ergo longus, Sımılı- ter $imptomata graui$$ima appar\~et in pri- mo quaternione; ergo breuis erit morbus. Hic locus ob$eruatur in ægrotãtibus Hip- pocratis, $icuti in Phili$co, & Anaxione & omnıbus alijs: duo tamen i$ti propo$iti ca$us sũt famo$i. De Phili$co Galenus quæ- rit in comm. quomodo Hippocrates pote- rat in principio præno$cere morbum e$$e breu\~e, concludit id colligi po$$e ex veloci- tate principij, & $ymptomatum: habet enim Galenus hæc verba „Vbi tertius & quartus dies habent grauia $ymptomata, breui ex$pectabis iudicium, quia morbus breuis e$t. De Anaxione Pleuritico, Hip- pocrates prænouit pleuritidem illam forè longam ex tarditate principij: in octaua enim die tu$$is a dhuc erat $icca, & omni- no cruda: quia ni$i incipiat concoctio, non ıncipit augmentum: atque in dıe octa- ua Hippocrates $ecuit cubitum, ideo fuit $olum lıberatus 34. die.

Secundus locus de$umitur à detetmina- tis horis diei: quia $icuti ex Hippocrate lib. de natura humana, & alibi quatuor ele menta re$pondent quatuor humoribus, & quatuor humores quatuor anni tempori- bus, & quatuor anni tempora quatuor æ- tatibus, videlicet pueritiæ, adole$centiæ, iuuentuti, & $enectuti: $ic quatuor humo- res re$pondent quatuor diei partibus: ideo in meridie dominatur, & mouetur bilis: horis ve$pertinis v$que ad mediam noct\~e melãcholia: po$t mediam noctem pituita, $iue catarrhus, & horis matutinis $anguis: quate $i moueantur $ymptomata in meri- dic, breues erunt acce$$iones, & vigores cito erunt aduentaturi: quia in meridie in- dicatur bilis, quæ morbos, & acce$$iones breuiat: $i ve$peri dominatur melancho- lia, vnde longi paroxy$mi, & morbi diu- turni fiunt: $i media nocte $ymptomata moueãtur, indicatur pituita, vnde affectus lõgus: $i horis matutinis $ymptomata fiãt, $anguis mouetur, & per cõ$equens affectus breuis: hinc omnes $ynochæ $unt breues.

Tertius locus de$umitur ab imbecillita- te loci affecti, quæ imbecillitas $i ante mor- bum fuerit, morbus, qui occupat illam par tem, longus erit. Hippocrates 4. aphori$- In Duodecimum Aphori$mum. morum 33. habet hunc aphori$mum nota- tu dignum „$i qua ante morbum pars laboraucrit, ibi morbi $edes: hæc pars igi- tur debilis, dum morbo corripitur, prænũ- ciat morbum longum: quia vt debilis non pote$t ni$i longo temporis $pacio morbũ vincere: quia facultas ex pultrix debilis e$t. Quod verò partes, quæ ante morbum $int imbecilles, indicent morbi longitudinem, patet ex Galeno 2. de diff. feb. vlt. vbi pro- ponit quinque cau$as longitudinis morbi, & paroxy$mi. videlicer humorum copiam vi$co$itatem, cra$$itiem, meatuum angu- $tiam, & virium imbeeillitatem.

Quartus locus de$umitur à natura & cõ- ditione paroxy$morum: hinc Galenus 11. meth. vlt. & 2. de diff. feb. 8. docet, $i rigores paroxy$morũ diu dur\~et, vel diu dur\~et par- tium extrematum refrige rationes, vel ac- cidat, quod $omnus in principio paroxy$- mi $it profundus, dicit indicari excremen- torum redundantiam, quæ & longos pa- roxy$mos, & morbos diuturnos prænun- ciat: è contra verò vbi rigores, & frigidi- tas extremarum partium parum durant, nec $omnus $it profundus, morbus bre- uis, & paroxy$mi breues $ignificantur.

In$uper Auicennas prima 4. trac. 1. cap. 4. loqu\~es de paroxy$mis indicantibus bre- uitatem, vel longitudinem proponit præ- ceptum quoddam Diuinum, quod e$t: $i in fine acce$$ionis $equetur aliqua euacuatio, & deinde acce$$io, quæ $ub$equitur, mitior $iat: in quit indicari morbi breuitat\~e: $ub- dit: Si vero $ub$equens acce$$io po$t factã euacuationem nõ fiat mitior, $ed $it omni- nò $imilis præcedentibus, nihil colligi po- te$t: $i verò $æuior: $ignum e$t, euacuatio- nem illam præcedentem fui$$e merè $ym- ptomaticam, quæ vel mortem, vel morbi longitudinem prænunciat; quæ doctrina maximè con$entit, Hippocrati & Galeno hæc dicentibus in Phili$co „Decretoria non iudicantia e$$e lethalia, vel di$$icilis iudicij, lethalia, $i iungantur cum aliquo $igno lethali: parimodo euacuatio $ym- ptomatica e$t decretorium non iudicans, & ferè $emper malum prænuncıat: ni- hilominus medicus debet in$picere alios locos, & videre an $imul con$entiant: quo- niam $inguli propo$iti loci $eor$um $um- ptinos facile po$$unt fallere: $ed per $yn- dromen vniti æquiualent demon$trationi quia: vnum. n. tollit $eu ex purgat alterius contingentiam: $ic præceptum Auicennæ alioquin vtile interdum nos $allit, quoniã acce$$iones tempore cri$is po$t factã opti- mam euacuationem fieri $olent ${ae}uiores, tamen $unt omnino $alutares,

Quintus locus de$umitur à $itu, $eu lo- co, vbi $tabulantur humores. Hinc bilis extra venas efficit morbum longiorem, quam $i eadem bilis peccaret in venis: nam- que bilis extra venas efficit tertianam, quæ $i e$t exqui$ita ex Hippocrate terminari $olet 14. diebus, quod longi$$imum e$t. Eadem bilis in venis efficit ard\~etem, quæ $eptem diebus terminatur: quia ex Gale- no 3. in primum epid. comm. 17. in tertia- na exquı$ita loco acce$$ionum enumeran- tur dies: $it lib de differen tijs feb & alibi vnica dies febris ardentis proportionatur vnico circuitui tertianæ. $imiliter ex Ga- leno 3. de $ymp. cau$is cap. 2. $i bilis in toto ambitu corporis peccat facit icterum, qui morbus longus e$t, & per con$equens vi- gor tardus: $i eadem bilis in parte peccat faciet eri$ypellas, cuius vigor velox e$t: ra- tio diuer$itatis e$t, quia bilis e$$u$a in to- tum ambitum è capillaribus exudat: bilis vero quæ facit eri$ypellas per va$a maiora reijcitur: vnde calidior, & re$olutioniac- commodatior: idem dicimus de omnibus alijs $uccis.

Cæterum accedamus ad alia exempla, vt res melius intelligatur: Galenus 6. apho ri$morum 53. dicit mucum mordacem in cerebro efficere maniam, cuius vigor in- terdum tar dus e$t: attamen $i idem $uccus mordax e$$et in cute, efficeret non maniã, $ed exiguum pruritum, vel vlcu$culum, cuius vigor veloci$$imus e$t. $imiliter $i ca- tarrhus contineatur in cerebri ventriculis efficere pote$t epilep$iam, quæ e$t velox: $i idem catarrhus in pectus decumbat effi- ciet a$thma, cuius vigor tardus e$t: $i in ar- ticulos, efficiet podagram, vel alium ar- ticularem morbum, qui longi$$imus e$t. Si melaucholia peccet in cer ebro efficiet affectum melancholicum per e$$entiam, cuius vigor tardus & mor- bus tardus, & valde longus fit. Si in Sanctor{ij} Commentaria ore ventriculi excitat inten$am famem, cuius vigor in propinqua cana $upera- tur. Denique ip$e flatus ob varios $itus, & breues, & longos morbos efficere po- te$t. Hinc dum occupat cor efficit palpi- tationem, cuius vigor interdum tardus e$t: $i idem flatus occupat ventriculi caui- tatem, ructum; $i inte$tinum rectum, cre- pitum, cuius vigor e$t ventus veloci$$i- mus: $i occupat penem efficiet priapi$- mum, cuius vigor ob partis den$itarem non e$t ita velox: quare qui inquirunt humores peccantes, omi$$o aliorum loco- rum examine, $æpi$$imè decipiuntur. Hinc Galenus damnat imperitos medicos, qui à $pecificis non de$umunt remedia: $icutı lib. de opt. $ect. ad Tra$yb. cap. 9. vbi reicit illos, qui oleum applicant oculıs dolenti- bus, quib. e$t maxımè inimicum: cau$a er- roris e$t, quia vident oleum e$$e anody- num in alijs partibus: inde colligunt ex hoc communi conceptu, oleum quoque oculos iuuaturum. Hæc ratio communis in praxi e$t omnium errorum origo, vt docet Galenus 3. meth. 7. & 1. ad Glauc. cap. 1. Hinc Galenus huius methodi nun- quam oblitus, quod videlicet $olum reme- dia à $pecifica indicatione de$umpta $a- nare po$$int, 5. meth. vlt. cum omnium admiratione illico $anauit penis cariem $iccis remedij, proportionatis, quam me- dicus The$alicus tamquam incurabilem reliquit, quam $anationem miratus The $alicus erupit in hæc verba „non tan- tum l{ae}tatus $um de $alute hominis, quam tri$tatus, quod in mala $ecta fuerim edu- catus: inde Galenus colligit, & loco citato & 1. ad Glauc. 1. remedia generica, & $ub- alterna e$$e vani$$ima, $olumque illa $ana- re, quæ à $pecifico affectu de$umuntur.

Sextus locus de$umitur à $ymptomate grauitatis, aut leuitatis: valet enim $ym- ptoma e$t cum $en$u grauitatis: ergo morbus longus: quia indicat humorum frigidorum redundantiam, vt ob$eruatur in oedemate, in $cyrthis, in apo$tematibus, in dolore grauatiuo, & in plurimis alijs affectibus. Similiter valet: morbus e$t cum $ymptomate leuitatis: ergo morbus breuis.

Septimus locus de$umitur à varietate partium læ$arum, nam $i læ$us e$t lien, peccat melancholia: ergo morbus longus: $i glandulæ, ergo affectus longus, tum ra- tione humoris cra$$i, & vi$cidi, quo facilè implentur, tum ratione imbecillitatis fa- cultatis naturalis glandularum, & præci- puè expultricis, nulla enim e$t corporis pars, quæ obtineat facultates naturales imbecilliores, quam ip$æ glandulæ. Si læ$æ $int membranæ quo ad partem in- ternam, vt pleura, dura mater, & aliæ om- nes: $ignum e$t peccare bilem: ergo affe- ctus breuis. Quod vero membranæ læ$æ indicent, bilem e$$e cau$am læ$ionis, patet ex Hippocrate 6. aphori$. 33. vbi habet „ qui acidum eructant non valde fiunt pleuritici: Galenus in comm. reddit hanc rationem, quia qui acidum eructant $unt pituito$i, & pituita quatenus cra$$a non pote$t membranæ den$itatem penetrare: ergo membranorum morbus vt pluri- mum erit bilio$us, & breuis.

Octauus locus de$umitur à $ignis mox apparentibus de quibus Hippocrates in $ecunda parte huius aphori$mi mentio- nem facit. Signa mox apparentia $unt il- la, quæ neque nece$$ario incipiunt cum morbo; neque nece$$ario de$inunt cum morbo: quia hæc $igna mox apparentia nõ $equuntur naturam, & e$$entiam morbi.

„S_Ed & ex {ij}s quæ mox apparent._ Hippo- crates in hac 2. parte aphori$mi de- clarat, quænam $int $igna mox apparentia: $umit que in exemplum pleuritidem, cu- ius $igna mox apparentia dicit e$$e hæc tria, $putamina, $udores, & vrinas, quæ proponuntur ab Hippocrate ad differen- tiam $ignorum pathognomonicorum, qu{ae} $unt illa, quæ $emper co@@itantur mor- bum, vt vmbra corpus. Signa pathogno- monica pleuritidis proponuntur à Gale- no in hoc comm. $untque hæc quatuor tu$$is, difficultas re$pirandi, dolor lateris pungitiuus, & febris continua: hæc qua- tuor $igna incipiunt, & de$inunt cum pleuritide; immo, $i vnicum ex quatuor propo$itis deficiat non e$t pleuritis: immo $i omnia quatuor ade$$ent, & dolor non e$$et pungitiuus, $ed grauatius non e$$et pleuræ inflammatio, $ed vinculorum he- In Duodecimum Aphori$mum. patis, in qua tu$$is $icca, difficultas re$pi- randı, febris continua, & dolor graua- tinus ob$eruantur.

Signa mox apparentia, quæ vocantur ab Hippocrate epiphenomena continent $ub $e quatuor $ignorum differ\~etias, nem- pè $igna a$$identia, $igna coctionis, & cru- ditatis, $igna eritica, & $ymptomatica, & $igna $alutis, & mortis.

QVÆST. XLIII. De $ignis a$$identibus.

QVo ad $igna a$$identia primò $eien- dum, interdum reduci ad mox ap- parentia: interdum non e$$e mox appar\~etia, $ed in uadere cum morbo, quod patet: quia ip$e Galenus in comm. laudat Praxagoram, qui in vno libro locutus e$t de $ignis a$$identibus, & in alio de mox ap parentibus: $i idem e$$ent h{ae}c duo $igna, non e$$et laudã dus Praxagoras: ideo dici- mus $igna a$$identia aliquando mox appa- rere, & aliquãdo inuadere cũ ip$o morbo.

Cæterum $igna a$$identia $umuntur proillis $ignis ab Hippocrate in hoc apho- ri$mo, quæ $unt mox apparentia, & quæ non comitantur naturam morbi, $ed $i tum partium affectarum, ide$t indicant morbum e$$e vel ın parte dextra, vel $ini- $tra, vel anteriori, vel po$teriori, inte- riori, vel exteriori, in $uperiori, vel infe- riori: veluti in pleuritide dolor circa iu- gulum, quod $ignum à Galeno in comm. vocatur a$$idens: quia o$tendit partem $u periorem pleuræ e$$e læ$am. Similiter dolor circa hypocondrium ex Galeno in- dicat partem inferiorem pleuræ e$$e in- flammatam. Item decubitus facilis $upra latus l{ae}$um e$t $ignum a$$idens: quia $igni- ficat pleuram e$$e læ$am ver$us cauitatem thoracis. Decubitus verò dıfficılis $igni- ficat pleuram e$$e inflammatam ver$us co- $tas, & mu$culos interco$tales: quo ca$u æger in latere oppo$ito melius decumbit.

Hinc quatuor ortæ $unt differ\~eriæ pleu- @iridis, prout varius e$t $itus ip$ius pleuræ. Prima pleuritis dicitur interco$talıs, quæ fit à ramo venarum excurrentium per mu$culos interco$tales. Secunda dicitur pleuritis hypocõdriaca, quæ $it à vena $ine pari. Tertia dicitur pleurıtis antica, quæ fit à venis mammarijs. Quarta e$t dor$a- lis, quæ fit à venis excurrentibus per pleu- tam dor$i, quæ nullo modo fieri pote$t à vena $ine pari: quare ne$cio quopacto po$- $it de$endi Ve$alius, dum tenet, pleuriti- dem $olum fieri à vena $ine pari: & quia vena $ine pari oritur à parte dextra venæ cauæ, vult in omni pleuritide venam ba$i- licam e$$e $ecandam in dextro cubito. Sed in methodis vitandorum errorũ $aris $u- perque hãc Ve$alij opinionem reiecimus.

Præterea non $olum inflammatio mem- branæ, quæ communiter dicitur pleura ef- ficit pleuritidem, $ed etiam quælibet in- flammatio lateris manente illæ$a ($i fieri po$$et) ip$a membrana, vocabitur pleuritis: quia pleura propriè non $ignificat mem- branam: Quis dixit hoc? Galenus 3. de ar- ticulis comm. 37. vbi dicit, quod etiam co- $tæ vocentur πλευι{αὶ}: Similiter Gaza in Ari$t. per pleuram vertit co$tam, quia co$tæ efficiunt latus: $ic latus nauis ab omnibus vocatur pleura: quare, qui pu- tant pleurã $olum $ignificare membranam, falluntur: quia inflammatio pleuræ pro- priè e$t inflammatio lateris, $it in membra- na, $it in co$tis, vel in mu$culis interco$tali- bus. Hinc quælibet pars lateris habebit $igna a$$identia, quatenus latus habet octo dıfferentias po$itionis partium, à quarum $itu diuer$o oriuntur $igna a$$identia di- uer$a, quæ indicant locum affectum.

In$uper notandum e$t, $igna a$$identia in omni morbo e$$e con$ideranda: quia quælibet corporis pars habet omnes dif- fer\~etias po$itionis, licet partes affectæ non $emper $ecundum omnes partes $int læ$æ: quare in omni morbo $unt perquiren da $igna a$$identia, vt intelligamus vbi $it morbus.

Hınc Galenus loquens de vario $itu ip- $ius hepatis 5. de loc. aff. 7. dicit hepar in- terdum e$$e læ$um in parte concaua, inter- dum in parte conuexa, atque prout in va- rio $itu hepar e$t læ$um, $ic varia propo- nuntur medicamenta: $i verò membrum $it æqualiter læ$um, nempè $ecundum om- nes partes, læ$io non pote$t auferri, affe- ctu$que redditur in$anabilis: quia opıfex Sanctor{ij} Commentaria $anitatis non pote$t e$$e, ni$i pars $ana ip- $ius membri: quare $inullibi e$t $ana, mor- bus $anari non poterit.

Sic Galenus in arte med. in 3. parte, vbi agit de vlceribus, & 4. meth. cap. 1. habet „nec vlcus, nec vulnus $anari pote$t, ni$i caro $ubiecta $ana $it. Diuus Thomas loquens de hac re 2. de anima 58. habet hanc $ententiam „$anitas non pote$t ali- cui reddi, ni$i aliqua pars $ana $it: ratio e$t, quia reuera $anitas introducitur à par- te $ana vicina virtute proprij calidi inna- ti: quia operationes formaliter pendent à calido innato: & non à corde, ni$i mate- rialiter: quia calor influens cordis e$t pa- bulum, & materia caloris innati.

Oppo$itum tamen tenent Peripatetici, nempè omnes operationes omnium par- tium corporis in virtute cordis forma- liter à calore influente pendere: mate- rialiter verò à calido innato.

Quod hæc opinio peripateticorum ab Auerroe explicata 3. coll. cap. 2. non re- $põdeat veritati, & experi\~etiæ: Patet: quia cor robu$ti$$imum $anare non pote$t pe- rexiguum alicuius infimæ partis corporis affectum: $ed calor innatus $ingularum partium e$t ille, qui e$t $anitatis opifex. Exemplum $i vepres, $eu $pina infixa $it alicui parti infimæ cerrè virtute cordis non $eparabitur, $ed virtute calidi natiui illius partis: idem dici pote$t de quolibet alio affectu exiguo, licet $it infimarum partium.

QVÆST. XLIIII. Cur Hippocrates $olum octauo die $ecauerit venam in Anaxione pleuritico.

CÆterum antequam ad $igna coctio- nis accedamus, Expo$itores, quærunt in hoc aphori$mo, cur Hippocrates $eca- uerit venam in Anaxione octaua die, & non in principio, quod e$t contra aphori$- mum Hippocratis 2. $ect. aphori$. 29. vbi ait, $i quid tibi videtur mouendum, mo- ue in principio.

Ca$us Anaxionis, qui e$t de pleuritide con$ideratur à Galeno in hoc comm. & mirantur Expo$itores, cur Hippocrates non incæperit curationem pleuritidis à $anguinis mi$$ione: $ed hoc remedium adeo nece$$arium ad octauum diem di- $tulerit.

Quidam dicunt, Hippocratem in ca$u Anaxionis fui$$e $olum vocatum $eptima die, $ed non tollunt dubitationem: quia Hippocrates refert illam hi$toriam à pri- ma die, deinde v$us fuit $exta die fomen- tationibus.

Manardus lib. 12. epi$t. prima a$$erit Hippocratem mi$i$$e $anguinem in octa- ua, quia fuit dubius, an $anguinis mi$$io, vel potius purgatio conueniret. Addit: quando vidit Hippocrates in $eptima om- nia apparui$$e dereriora, in octaua $angui- nem e$$e mittendum $tatui$$e.

Fallitur Manardus: quia Hippocrates in ip$o principio pleuritidis prænouit, mor- bum illum e$$e magnum. Præterea Gale- nus 2. de ratione vic. vndecimo inquit „ In pleuritide, licet dolor ad Lypocondriũ veniat, & phlebotomia illo ca$u $it auxi- lium minus, quam purgatio: attamen Ga- lenus dicit, tutius e$$e phlebotomare, quam purgare: addit, quia ex venæ $ectione nul- lum periculũ impendet: ex pharmaco ma- ximũ: quia periculũ e$t, vt plus, vel minus per pharmacum euacues, quam par $it: de phlebotomia hoc dici nõ pote$t, quia eua- cuamus quantum volumus: quare Hippo- crates non videtur, quod po$$it defendi.

Altimarus tenet, non omnem pleuriti- dem po$tulare venæ $ection\~e, quia in exi- gua nõ fit phlebotomia: $icuti erat in Ana- xione: ideo inquit, non fui$$e $ectam venã, $ed quod Hippocrates errauerit, non e$t admittendum. Accedit, quod in princi- pio illius pleuritidis erat febris, tu$$is, diffi- cultas re$pirandi, & dolor lateris pungi- tiuus: ideo $anguis non erat omittendus.

Montanus dixit, Hippocratem, di$tuli$- $e phlebotomiam ad octauum diem: quia prius voluit fom\~etationibus dolorem mi- tigare: $ed poterat Hippocrates primis diebus anodynis dolorem $edare, & co- dem tempore venam $ecare.

Nos credimus, Hippocratem in Anaxio- ne non $olum $anguinem mi$i$$e in octaua die, $ed etiam in $ecunda, aut tertia, itaut bis $anguinem euacuauerit: omi$it tamen In Duodecimum Aphori$mum. relation\~e primæ phlebotomiæ: quia $icuti admonet Galenus, nõ $erip$it illos ca$us, vt nos remedia, $ed $olum progno$tica doce- ret, ide$t dies criticos, & ea quæ rarò acci- dunt: rarò autem contingit, quod in pleu- ritico vena octaua die $it $ecanda.

Ideo Hippocrates 2. de ratione vic. in principio inquit, in pleuritide $tatim inci- piendum à fomentationibus ex tex. 9. $i fo- menta non iuuent, $tatim $anguinem e$$e euacuandum.

Cau$a verò, cur in pleuritide $it incipi\~e- dum à fomentis, e$t, vt mitigetur dolor: quia dolor e$t vrg\~es, & e$t cau$a fluxionis: dicit ad partem dolentem tran$mitti $an- guinem: ideo ante alias reuul$iones, dolo- rem prius e$$e mitigandum.

Hinc Auicennas prima quarti: tract. 1. cap. 20. ait „antequam ad contrariam partem detrahes, & reuelles, dolorem mi- tigato.

Nos o$tendimus ex Galeno lib. 15. meth. no$træ, quı e$t de indicantium æquilibrio, ante morbum, ante impedimenta, & ante cau$as morborum principales e$$e atten- dendum vrgentibus, o$tendimu$que dolo- rem inter vrgentia collocari.

Demum Galenus in Anaxionis hi$toria dicit, Hippocratem facere mentionem de phlebotomia facta in octauo die, vt repre- h\~ederet illos medicos qui habent pro lege vltra quartũ diem venam nõ e$$e $ecãdam.

Hinc Galenus 9. meth. 5. ait non e$$e die- rum numerum in$piciendum, $ed virium robur. quia (addit) & 6 & 7. & $equenti- bus diebus $anguis mitti pote$t, dummo- do vires permittant.

HIppocrates in aphori$mo docuit mor- bos, anni t\~epora, $ucce$$iua circuituũ incrementa, & $igna mox apparentia indi- care longitudinem, vel breuitatem affe- ctus. Nos $uperius diui$imus $igna mox apparentia in $igna a$$identia, in $igna co- ctionis, & cruditaris, in critica & $ympto- matica, & in $igna $alutis, & mortis. De- clarauimus $igna a$$identia pleuritidis e- xemplo propo$ito ab Hippocrate in a- phori$mo & alijs quamplurımis exemplis. Reliquum e$t, vt ad alia $igna declaranda accedamus.

QVÆST. XLV. De $ignis coctionis.

QVo ad $igna coctionis hæc $unt $em- per fida, & $ecura: ideo Hippocra- tes 1. epid. 2. tex. 45 & 3. de cri$ibus cap. 4. habet „coctionem iudicationis ce- leritatem, & $alutis $ecuritat\~e indicare. tex. verò 46. $ubdit Hippocrates „cruda & incocta o$tendere vel $uturos ab$ce$$us, vel morbi longitudinem, vel mortem, vel reci- diuas: primo ver ò de cri$ibus cap. 15. ait „ $igna coctionis fidam, & certam præbere $alutis præcognitionem.

Notandum tamen ex Galeno in comm. $igna cruditatis $u$cipere magis, & minus: addit in comm. „Maximè cruda, $i à vi morbi expellantur, finem malum, & inter- dum exitio$um prænunciare, non tamen ratione cruditatis e$$e finem exitio$um: quia cruditas in principio morbi, vt pro- bauimus in no$tra arte parua, e$t $ignum neutrum per negationem extremorum, ide$t neque e$$e $ignum bonum, neque malum: $ed ratione motus $ymptomatici, dum cruda mouentur, e$$e $ignum perni- cio$um: quia tunc indicat victoriam $e tenere ex parte morbi, & non ex parte na- turæ: quia indicatur maxima humorum acrimonia, quæ non pote$t à natura vinci, & $uperari.

Galenus in comm. loquens de pleuriti- de mentionem facit de gradibus cruditatis pleuritidis. Primus gradus (ait) e$t nihil penitus expuere: tunc e$t plcuritis in pri- ma parte principij: quæ cruditas, neque e$t bonum, neque e$t malum $ignum: ideo dicitur $ignum neutrum per negationem extremorum.

Secundus gradus e$t, dum expuitur ichor tenuis peccantis humoris, qui pertinet ad $ecundam partem principij: ad hunc gradum pertinent $puta $ubruffa, & $ub- flaua, $i tenuia $int.

Tertius gradus, dum expuitur humor cra$$us, & crudus.

Quartus, dum expuitur cra$$um coctum quod pertinet ad augmentum.

Addit Galenus in comm. $i expuantur flaua, vel viridia $yncera nõ permixta indi- Sanctor{ij} Commentaria cari mortem, & multò magis $i liuida: & nigra $int: namque ex Galeno 2. Prognog. 38. omnes $inceri colores dererrimi $unt, quia validi$$imas intem peraturas indicãt: permixti verò non $unt ita mali. Hæc $i- gna non pertin\~et ad coctionem, vel crudi- tatem, $ed ad morem, ide$t ad malignita- tem, & ad mortem.

QVÆST. XLVI. De $ignis criticis.

QVo ad $igna critica: hæc differunt à $ignis coctionis, & cruditatis: quia $igna coctionis $unt fida, & $em- per bona: $igna verò decretoria non $em- per fida: quia interdũ $alutem, interdum mortem, vel longitudinem $ignificant.

In$uper $igna decretoria $unt in dupli- ci differentia: quædam $unt $igna $olum: quædam $unt $igna & cau$æ: $igna $olum $unt $icnti nox $ine ratione mole$ta, quod $ignum proponitur ab Hippocrate 2. $ect. aphori$morum 13. dicente „Qu@bu$cũ- que cri$is ide$t iudicatio fit, his nox grauis ante acce$$ionem. Præterea dolor repen- te inuadens caput, difficultas re$pirandi præter rationem cri$im præcedunt, de qui- bus $ignis Galenus egit 3. de cri$ibus 11.

Decretoria verò, quæ $unt $igna, & cau- $æ, $unt vrinæ, alui profluuia, $udores, hæmorrhagiæ, vomitus, & ab$ce$$us.

H{ae}c decretoria quæ $unt $igna, & cau$æ, vel $unt cum $ignis coctionis, vel $ine $i- gnis coctionis: $i cum $ignis coctionis, $a- lutem: Si verò $ine $ignis coctionis vocan- tur decretoria non iudicantia, quæ ex Ga- leno 1. de cri$ibus cap. 8. indicat longitudi- nem, vel recidiuam: $i verò æger debilis $it & cum $igno lethali indicat mortem.

Demum decretoria vel apparent in $ta- tu, vel declinatione, & hæc $unt fida & $a- lutaria: vel appar\~et ante $tatum, videlicet ante coctionem: hæc non $unt fida: quia (vt optimè docet Galenus 3. de cri$ib. 6.) fiũt ab aliquo irritamento: hinc Galenus 3. de cri$ib. cap. 6. de cri$i habet hanc $en- tentiam „cri$is tantò deterior e$t, quan- tò magis anticipat $tatum.

De ratione optimæ cri$is $unt hæc tria munia à Galeno propo$ita quarto apho- ri$morum comm. 22. coctio, $eparatio, & euacuatio.

Præterea $eptem conditiones per$ecti$- $imæ cri$is proponuntur à Galeno: $ex enumerantur in comm. 20. aphori$mi huius $ectionis; quarum prima e$t, vt cri- $is fiat per euacuationem inferiorem, ide$t per aluum, per vrinam, & per $udor\~e par- tium extremarum, & non per ab$ce$$um.

Secunda vt humor peccans totus, & $o- lus euacuetur, ide$t non permixtus alijs hu- moribus non peccantibus.

Tertia vt euacuatio fiat κατ’ ὔξὶν id e$t $ecundum rectitudinem.

Quarta vt fiat cum tolerantia.

Quinta quod humores, qui euacuantur, $int concocti.

Sexta vt euacuatio fiat in die critica.

Septima, quæ colligitur ex Galeno 3. de cri$ib. 6. qd fiat in fine $tatusip$ius morbi.

Vnica ex his conditionibus deficiente, cri$is non erit integra. Sed vocabitur in- fida, ob$cura, & cum periculo recidiuæ.

QVÆST. XLVII. De $ignis mortis.

QVo ad $igna mortis à nobis in praxi non $emel ob$eruata, & collecta ex Galeno 1. & 2. Progno$t. & ex alijs locis reduci po$$unt ad hæc quattuor capita, nempè ad læ$as partes ad vitam ne- ce$$arias, ad excrementa, ad corporis di- $po$itiones, & ad actiones vitales, anima- les, & naturales.

Ad læ$as partes vulneratas, $unt partes quæ proponũtur ab Hippocrate 6. apho- r i$morum 18. quibus vulneratis, $equitur mors, hic e$t aphori$mus „$ecto cerebro pulmone, corde, $epto tran$uer$o, ventri- culo, inte$tino tenui, hepate, & ve$ica, le- thale. Sed po$$unt addi aliæ partes, vt po- tè $ectis renibus, liene, trachea, arterijs, & venis iugularibus, vena & arteria magna, venis pulmonis, & $i quæ ali{ae} $int ex maio- ribus venis, & arterijs, neruorum $urculis, lethale. Galenus in comm. huius aphori$mi per lethale intelligit non nece$$ariò letha- le, $ed vt plurimum & ferè $emper lethale.

In Duodecimum Aphori$mum.

Quo ad $igna lethalia, quæ de$umun- tur ab excrementis, quæ vt plurimum mor tem prænunciant, hæc quindecim à nobis in praxinon $emel fuerũt ob$eruata: prius tamen inuentain Hippocrate & Galeno.

Quorum primum e$t vrina nigra quo ad $ub$tantiam, & non quo ad contenta.

Dicimus non quo ad contenta, $ed quo ad $ub$tantiam, quia in pa$$ione nephriti- ca, & in muliere men$truata vrinæ con- tenta $emper apparent nigra.

Nigra vrinæ $ub$tantia fuit ob$eruata lethalis ab Hippocrate in Pythione, Phili- $co, & multis alijs: non tamen $emper e$t lethalis: quia in Heropito, in Horofonte, in Melidia, in Nicodemo, & in vxore epi- cratis non fuit lethalis.

Secundum $ignum lethale e$t dum in vrina apparet quædam corona nigricans cra$$a in nube quadã circulari, hoc $igni- ficat humores e$$e combu$tos, & vt tales propter igneum $pir tum petere partes $u- periores nempè cor, vel cerebrum & in- terimere.

Tertium $ignum e$t vrina de$tituta om- ni odore, & e$t Auicennæ $ecunda primi doc. 3. cap. 4. $ignificat in hepate e$$e abla- tam coctionem.

Notandum tamen e$t Auicennæ præce- ptum $ecunda primi doc. tertia cap. 3. vbi ait, tunc in vrina $igna e$$e verè mala, $i per$eueret mala, quod præceptum de$um- p$it ab ip$o Galeno 2. præ$ag. 26. vbi dicit „$i inter coctas vrinas nulla cruda incide- rit, ea optima e$t.

Præterea per$euerantia requiritur non $olum in $ignis, quæ de$umunturab vrina fed in omnibus alijs $ignis, in malis malum confirmatur: parimodo in bonis per$e- uerantia confirmat $ignum e$$e $alutare.

Quartum $ignum $unt colliquationes in vrinis, qu{ae} indicant liquefieri pinguedi- nem, & re$olui humidum radicale.

Quintum, $putamina nigra ex Hippo- crate 4. aphori$morum aphori$mo 22.

Sextum, vomitus atræ bilis ex Hippo- crate loco citato.

Septimum, excrementa alui nigra vt pix ex quarta aphori$morum 21.

Octauum fæces bilio$i$$imæ & $æridi$$i- mæ ex quarta aphori$morum 47. & 2. Pro- gno$t. 20. addit etiam liquidi$$imas e$$e exitio$as.

Nonum, $udores frigidi. Hinc Hippo- crates 1. Progno$t tex 30. (ait) $udores fri- gıdos circa caput, collum, & vultum in acu- tis mortem $ignificare, in mitiori febre morbi longitudinem. Parimodo 4. apho- ri$morum 37. $udores frigidi indicant mortem: quia ex Galeno in comm. indi- cant tantam e$$e frigiditatem, vt neque à calore natiuo, neque à febrıli po$$int cale- fieri. Idem docet Ari$toreles in problema- tibus loquens de $udoribus. Præterea ca- lidi $udores in principio morbi, $i continui $int, indicant mortem, vt ob$eruauit Hip- pocrates in Era$ino, & hoc non $emel in praxi ob$eruauimus.

Decimum, $tillæ meri $anguinis, quæ in- dicarunt mortem in vxore Dromedæ.

Vndecimum, excrementa aurium dulcia indicant humidum radicale ip$ius cerebri lique$cere, quod e$t lethale: e$t Hippocra- tis 6. epid. 5. tex. 19.

Duodecimum, lachrimæ inuoluntariæ, e$t Hippocratis 4. aphori$morum 52. Gale- nus enim primo in $extum epid. comm. 21. habet hæc verba „lachrimæ in acutis uo- luntariæ bonæ: inuoluntariæ malæ: quia moribundis non fiunt lachrimæ: ergo dum fiunt inuoluntariæ $unt lethales.

Decimumtertium, lentores circa d\~etes, vt plurimum minantur finem exitio$um ex Hippocrate 4. aphori$morum 53. habe- tur, fortes febres in his ægrotantibus fieri.

Decimum quartum, vi$co$itas circa cu- tim $ignum e$t exitio$um: quia tunc re- $oluitur humidum nariuum.

Decimumquintum, excrementa pauca, & praua ex Galeno 2. protreth. 47. $iue pet vterum, $ine per aluum, vel alias partes ex- cernantur: Galenus in comm. inquit, dum praua, & pauca excernuntur alterum de duobus indicari, vel naturam non po$$e tolerare morbi magnıtudinum, vel e$$e valde imbecillam. Similitor Hippocrates 3. coac. præ$ag. $ec. 3. tex. 8. inquit, dum pauca apparent veluti $tillæ $anguinis me- ri, vrinæ paucæ, vomitus, & excrementa alia pauca, & praua omninò malum e$t, & pe$$imum, $i de proximo $e con$equantur.

Similiter Hippocrates 1. proret. $ec. 3. Sanctor{ij} Commentaria tex. 42. „dicit $anguinis eruptiones ve- hementes $unt pe$$imæ: quia fit ίπερκργ- σις quam dicit e$$e metuendam.

AD corporis di$po$itiones octo le- thalia $igna reducuntur. Primum e$t facies hippocratica, quæ de$eribitur à Galeno 12. meth. 6. quod $cilicet nares $int acutæ, oculi concaui, & tempora collap$a: fit talis facies: quia flace$cunt venæ & ar- teriæ, & exiccatur humiditas mu$culorum exiguorum faciei: quare $i in partibus i$tis remotis va$a, & mu$culi flace$cunt, quan- tò magis erunt flacidæ partes internæ ip- $orum vi$cerum, in quibus morbus altas agit radices?

Secundum $ignum e$t florida facies, & æger tri$tis valde: hoc $ignum in acutis fe- bribus minatur delirium, & e$t Hippo- cratis 2. prædict. 14. Notandum, colorem floridum non e$$e $olũ in $ummitate gena- rum, vt in tabidis, & peripneumonicis, $ed in tota facie.

Tertium $ignum: dormiunt vt hian- res, e$t Hippocratis 6. aphori$. 52. & ex Galeno indicat {ae}gros magna indigere in- $piratione ob cordis incendium.

Quartum, durities circa cutem frontis: e$t Galeni 3. in 6. epid. 29. quod $ignificat ab incendio interno corpus ex$iccari: hoc $ignum prænunciauit mortem in Adole- $cente melibeæ dic 25. hoc $ignum fre- quenter ob$eruatur à mulieribus Vngari- cis: quæ comprimunt digitis cutem $ron- tis: $i po$t compre$$am non redit cutis ad proprıum $itum, prænunciant ægrum mo- riturum: quod $anè frequenter contingit.

Quintum, $u$pen$a hypocondria, e$t Hippocratis $ignum ob$eruatum lethale in pluribus ægrotantibus in Epidemicis: quia omnia excrementa ad vi$cera retra- huntur, vnde facilè opprimuntur.

Sextum, $unt digiti denigrati, quod $i- gnum erat in Adole$cente decumbente in foro mendacium. Galenus in illo comm. dicit, digitos denigratos alterum de duo- bus $ignificare, vel emori natiuum calo- rem, vel inflammationem vi$cerum.

Septimum, maculæ violaceæ, & nigræ, $eu peticulæ nigræ indicant mortem ob eandem cau$am, ob quam digiti, & vngues liuidi fiunt.

Octatuum, $tertores indicant $ub$i den- tiam va$orum pulmonis ob virium ca$um, ac nemo cum hoc $igno cuadit.

AD actiones actuales rectrices, $ex lethalia $igna, eaque pr{ae}cipua redu- cuntur. Primum e$t delirium cum per- mutatione ad peius: hoc $ignum propo- nitur ab Hippocrate 1. in 3. proret. 26. Galenus in comm. declarans quid intelli- gat cum permutatione ad peius, inquit e$- $e permutationes ad peius, $i prius deli- rent cum ri$u, & deinde cum rixa: vel prius delitium $it intermittens, & deinde continuum.

Secundum, dum æger non credit $e val- de ægrotare, licet febre acuta $it corre- ptus. Hoc $ignum indicat interna in$tru- menta iudicij $eu raciocinationis faculta- tis e$$e victa.

Tertium e$t, dum æger ex timido fit au- dax, & è contra, hoc indicat ip$um cor, & naturam propriam corrumpi: hæc omnia $igna magna ex parte de$ump$imus ab Hippocrate locis citatis.

Quartum $ignum e$t ami$$io memoriæ rei noti$$imæ, vt pote nominis alicuius fa- miliaris amici, e$t Hippocratis 2. in 1. præ- dic. 30. indicat calidum natiuum cerebri valde re$olui.

Quıntum e$t obliuio cum rigore, quæ indicat calorem natiuum vinci, vt ani- maduertit Galenus in illo comm. 2. in 1. prædic. 30.

Sextum $opor cum la$$itudine in decli- natione morbi, e$t Hippocratis $ecunda aphori$morum primo: indicat enim futu- ram recidiuam, quæ erit peior radice.

AD actiones $en$itiuas reducuntur octo $igna: ac præcipua de$umun- tur ab oculis: Hippocrates enim 4. in $ex- tum epid. tex. 28. dicit „Oculi, vt valent, ita & totum corpus. Plinius lib. 7. hi$to- riarum naturalium cap. 51. inquit $igna le- thalia in oculorum & narium a$pectu e$$e indubitata.

Primum $ignum e$t dum ægri di$trahũt palpebram in$eriorem in $upernam palpe- In Duodecimum Aphori$mum. bram: $icuti fieri $olet, dum aliquid incidit in oculos, quod $ignum $uit ob$eruatum ab Hippocrate in Cidis filio, qui apparente hoc $igno breui ex humanis dece$$it.

Secundum, oculi $emiaperti dum dor- miunt, e$t Hippocratis 6. aphori$morum 52. ni$i tamen id po$t alui fluxionem fiat; indicat hoc $ignum totum corpus à magno vi$cerum incendio ex$iccari.

Tertium venulæ oculorum $i paleant, vel nigricent e$t lethale ex Galeno 1. præ- $ag. 10.

Quartum $urditas $uperueniens in acu- tis febribus indicat mortem: e$t Hippo- cratis 4. aphori$. 49. Idem habetur 1. Pro- gno$t. 31. $ed clarius 4. aphori$. 49. vbi Hippocrates alia plura $igna lethalia pro- ponit: hic e$t aphori$mus „In febre non intermittente, $i labium, aut $upercilium, aut oculus, aut na$us peruertatur, $i non videt, non audit, imbecillo iam corpore, in propinquo mors: cau$a e$t, quia dum par- tes peruertuntur, id fit per conuul$ionem, quæ $uperueniens febribus acutis prænun- ciat mortem.

Quintum, odor cadauero$us.

Sextum vox glango$a ex 2. prædic. 13. e$t ex Galeno loco citato à $iccitate orta à nimia inflammatione, & e$t principium $tertoris.

Septimum, comme$ta vt lutus, e$t ma- lum $ignum: quia indicat abolitionem gu$tus.

Octauum: dum ægri non $itiunt cum lingua arrida, vt in Hermocrate: Galenus in illa hi$toria dicit, vel $ignificare mentis alienationem, vel emori natiuum calo- rem, vtrum que indicat mortem.

AD actiones motrices animales redu- cuntur nouem $igna. Primum re- ipiratio magna & rara, vt in Sileno: Ga- lenus in comm. vult hoe $ignum indicare mentis alienationem.

Secundum, re$piratio frequens vt pul- $us: natura enim v$um ita auctum $ufferre non pote$t.

Tertium $ignum, $i in re$piratione mo- neantur $capulæ, & pinæ narium ob debi- litatem’ moriuntur, quia indicatur talis debilitas, qualis morbum vincere non põt.

Quartum, motus conuul$iui, qui vt plu- rımum mortem peænunciant.

Quintum, $ingultus ex inanitione.

Sextum $ignum malum e$t, dum æger vult $æpè re$idere, ex 1. præ$ag. 2. colligi- tur $iguificari internum angorem

Septimum, dum ægris omnes $itus $unt mole$ti, e$t Galeni 1. præ$ag. 16. Si hoc $ignum e$t continuum, mortem $ignificat, vide Galenum 3. præ$ag. 13.

Octauum 1. Progno$t. 25. „$tridere dentibus in febribus, quibus non e$t con- $uetum, in$aniam & mortem $ignificat.

Nonum colligitur ex 7. epid. 28. de Phe- recide vlt. dicit quod habebat $ignum mortale: quia in lecto decumbens vix po- terat $e conuertere.

AD operationes vitales reducuntur Septem $igna de$umpta ab Hippo- crate 2. de morbis mulierum. Primum, pul$us admodum contracti per $euerantes $unt exitio $i.

Secundum pul$us intercidentes.

Tertium valde debiles.

Quartum deficientes, veluti asfixia.

Quintum conuul$iui pul$us.

Sextum minimi.

Septimum ad manum maximè accelle- rantes. Valeant, qui putant Hippocra- tem non tetigi$$e pul$us.

AD operationes naturates octo $igna lethalia reducuntur. Primum de- $umıtur à decretorijs non indicantibus: ideo Galenus in Phili$co, & pa$$im lib. de cri$ibus nobis reliquit hanc $ententiam „ Decretoria non iudicantia aut lethalia, aut difficilis iudicij: lethalia $i iungantur, cum aliquo $igno lethali: difficilis iudicij, $i nullũ aliud appareat $ignum exitio$um.

Hæc decretoria non iudicantia ob$er- uantur, dum in acutis, & malignis febri- bus in morbi principio vel augmento ex- citantur $udores copio$i, frigidi, vel cali- di, vel alui fluxus, vel aliæ euacuationes.

Hæc decretoria non iudicantia vocan- tur motus $ymptomatici: qui $unt duum generum: aliqui $unt $ymptomatici ratio- ne exeuntis, veluti dum in morbo melan- cholico euacuatur bilis, in bilio$o pituita, vel melancholia, & tales morus $unt $ym- ptomatici peinicio$i. Aliqui verò $unt motus $ymptomatici ratione temporis, Sanctor{ij} Commentaria dum $cilicet in morbo bilio$o euacuatur bilis, in principio morbi, & in pituito$o pituita, & i$ti non $unt ita mali.

Secundum $ignum exitio$um e$t, $i in fe- bribus fiant maximi rigores $ine vlla eua- cuatione per aluum, vel vrinam, vel $udo- res, vel per vomitum, vel per hæmorrha- giam: hoc $ignum e$t Galeni 4. aphori$. 46.

Tertium, rigores maximi $ine con$ecu- tione caloris partium extreruarum: hoc $ignum fuit ob$eruatum in muliere de- cumbente in foro mendacium, quod fuit lethale.

Quartum, rigores maximi in debilibus, febre non deficiente: e$t Hippocratis 4. aphori$. 46.

Quntum, rigores in principio febrium ardentium e$t $ignum malignitatis, vt col- ligitur ex Galeno 2. in 1. epid. 75. atque ex Hippocrate 2. epid. 1. $ignificat bilem veli- care membranas vi$cerum, & ip$a vi$cera opprimere.

Sextum $ignum e$t, dum concoctrix e$t ablata, $it prima concoctio quæ fit in ven- triculo, vel $ecunda, quæ fit in hepate, vel tertia, quæ fit præcipuè in vi$ceribus ob- tin entibus principatum: e$t Galeni 3. de cri$ibus $exto & tertio de $ymp. cau$is cap. 1. vbi vult: $i ventriculus nihil concoquat fieri lientertam, vel rympanitem: $i coctio in hepare deficiat, fieri a$citem: $i tertia co ctio e$t ablara, fieri ana$arcam, qui affectus indicat finem exitio$um.

Septimum, e$t pa$$io diabetica in febre maligna, quæ e$t certum mortis indicium: quia fit à retentrice ablata ($ed non ob in- temperiem frigidam, vt dicit Auicennas, vbi agit de diabete: quia in viuo non e$t tanta frigiditas) & fit vt dicit Galenus 6. de loc. aff. 3. ab attractrice renum depra- uata à materia calida in ip$is febribus: addimus quoque fieri à concoctione ferè extincta $æpè ob gangrænam, quæ læ$iones enunciant finem exitio$um.

Octauum $ignum e$t, $i in $tatu ad$it $um mitas $ymptomatum cum vrina cruda, e$t lethale: quia de ratione $tatus $unt duo $igna: quorum primum e$t $ummitas $ym- ptomatum, $ecundum e$t per fecti$$ima co- ctio, $i primum e$t $ine $ecundo, e$t lethale. Hæc de $iguis lethalibus.

QVÆST. XLVIII. De $puto, & $putamine.

IN $ecunda parre aphori$mi loqu\~es Ga- lenus de $ignis mox apparentibus m\~e- tionem facit de $puto, dicendo quod $i $ta- tım appareat circa morbi initium breuem fore morbum, intelligens per initium, tres primos dies, vt infra declarabitur, $i po$te- rius, vt in Anaxione, longũ fore morbum. Concludit deinde vrinas, alui excremen- ta, & $udores longum vel breuem prænun- ciare morbum, $ed de his di$tinctrus.

Quo ad $putum, notandum ex Galeno 1. de cri$ib. cap. 5. $putum differre à $puta- mine: $putum enim e$t illud naturale quod tempore $anitatis expuitur: $putamen ve- rò e$t, dum cum $puto proicitur aliquid morbificæ $ub$tantiæ. Hippocrates in a- phori$mo per $putum intelligit $putamen. Galenus in comm. de $putamine habet hæc verba: $i $putamina in pleuritide ap- paruerint $tatim ide$t in tertia die, pleuri- tis ter minabitur decimaquarta: $i anteter- tiam diem apparuerint terminabitur in $eptima, & ad $ummum vndecima eadem proportione dici pote$t, quod $i $putami- na apparuerint in $exta, terminaturam pleuritidem, in 27. $i po$t octauam in 34. die, vt in Anaxione. Galenus in comm- i$tius aphori$mi facit mentionem exem- plo $putorum de gradibus cruditatis pleu- ritidis, dicers primum cruditatis gra- dum e$$e quando nihil omninò expuitur, qued indicat pleuritidem e$$e in prima parte principij: in Anaxione non $olum tertia dies, $ed etiam octaua ad primam partem principij pertinebat: quia tunc ni- hil expuebat.

Secundus gradus cruditatis pleuritidis e$t dum expuitur pituita cruda: tuncque morbus e$t in $ecunda parte principij.

Tertius gradus e$t dum expuitur tenue $putum cum aliqua rãtum ob$cura coctio- ne, & cum aliqua facilitate: tuncque mor- bus e$t in fine principij, quod colligitur ex Galeno primo de cri$ibus cap. 18. & ex hoc comm.

Quartus gradus e$t dum $putum cra$- $um e$t ob$curè coctum: dicimus ob$curè: In Duodecimum Aphori$mum. quia appareat inæquale, videlicet partim coctum, & partim crudum: tuncque pleu- ritis e$t in augmento.

Quintus gradus cruditatis e$t, dum $puramina reijcıũtur flaua, viridia, cruen- ta, & $yncera, quænon $olum indicant cruditatem, $ed malignitatem.

Hinc Hippocrates, & Galenus 2. Pro- gno$t. 38. & 40. dicunt, colotes $ynceros. Semper malos, & deterrimos: quia indi- cant calidı$$imas dy$cra$ias: dum verò i$ti colores $unt permixti aliorum humorum caloribus non $unt ita mali: quia non e$t à temperatura naturali tã in$ignis lap$us. Cæterum, quali$eumque $it lap$us in pleu- ritide, dummodovires $int robu$tæ, venæ $ectio $emper conueniet: ideo Hippocra- tes in Anaxione die octaua à morbi prin- cipio phlebotomiam non abhoruit.

Dubitatio: cum Galenus in hoccomm. mentionem faciat de $putis rufis, flauis, nigris, & liuidis $ynceris, quod $cilicet $int deteriora, quam permixta alijs humorum colotibus, videndum e$t, cur huiu$modi excrementa $int ita mala: quod prima fa- cie non videtur: quia $equeretur quod deterior e$$er tertiana exqui$ita, quæ à $yncera bile fit, quam hæmitritæus, qui $imul fit à bile, & pituita. Nihilominus optimi $puti conditiones $unt ex Hippo- crate & Galeno in comm. & alibi quod $int cocta, $int que alba, læuia, & æqualia: alba: quia tunc red dita $unt partibus $oli- dis $imilia: læuia ex Galeno 1. acut. 15. di- cũtur læuigata, ide$t non a$pera, nec diuul- $a: talia que $unt à natura $uperata: æqua- lia ex Galeno 2. Progno$t. 28. $unt illa qu{ae} vbique $unt vniformia, neque $unt in vna parte cra$$a, & in alia tenuia, neque in alia alba, ac in alia rubra, vel alterius coloris.

In$uper notandum ex Hippocrate 2. Progno$t. 26. quod de ratione $puti optimi $it trium propo$itarum conditionum per- $eruantia: namque $i vnica die $puta e$- $ent æ qualia, altera verò die inæqualia, al- terum de duobus indicarent, vel humores peccantes varios e$$e, vel à patiente e$$e commi$$um erratum in $ex rebus non na- turalibus. Addit Galenus in comm. præ- ter tres optimi $puti conditiones, quod $ci- licet $int alba, læuia, æqualia, habeat præte- rea, quod $puta neque nimis cra$$a, neque nimis tenuıia $int.

Tertia dubitatio: quo ad difficulratem propo$itam, cur $cilicet $puta $yncera, fla- ua, vel alterius coloris $ynceri $int dete- riora, quam $i e$$ent alijs excrem\~etis com- mixta: in$tantia erat de tertiana exqui$ita quæ fit à $yncera bile, quæ reuera non e$t deterior h{ae}mitriteo à bile, & pituita facto.

Primò re$pondemus in tertiana ex qui- $ita bilem $ynceram tran$mittiextra ve- nas: ibique ab alijs humoribus eius acri- moniam obtundi, $ecus in euacuatione per aluum efficeret diarrhæam, & dy$ente- riam. Vel dicimus, $i eadem bilis quæ fa- cit tertianam exqui$itã e$$et in venis pro- ximis cordi effieeret ardentem, & mali- gnam febrem.

Præterea bilis $yncera depul$a ad ven- triculum, inte$tina, & me$enterium facilè vincitur: quia in his partibus & maxima e$t virtus concoquendi, & maxima com- moditas expellendi prauos humores: qui $i e$$ent in pleura $tarim interrimerent.

Quod verò maxima vis tran$mutandi, & concoquendi $it in ventriculo, inte$ti- nis, & me$enterio patet experi\~etia: quia in his partibus maxima cıborum, & potuum moles breui $pacio in aliam $ub$tantiam tran$mutatur. Hinc $uperius diximus, humores in varijs partibus varios affectus producere; nam que mucus mordax in ce- rebro ex Galeno loco citato efficit ma- niam: in cute pruritum, qui e$t affectus minimus re$pectu maniæ: flatus in corde palpitationem: idem flatus in ventriculo ructum; in recto inte$tino crepitum, & $ic de alijs.

Quarta dubitatio: quo ad in$tantiam de hæmitriteo quod non deberet e$$e affe- ctus $æuior, quam $it tertiana exqui$ita, quia non con$tat ex $ynceris humoribus, $ed ex bile, & pituita.

Re$pon demus, hæmitritæum, $eu $emi- tertianam legitimam e$$e compo$itionem ex tertiana intermittente, & quotidiana continua: $ed hanc compo$itionem non e$$e per humorum con$u$ionem, $ed per complicationem: declaro per cõfu$ionem e$t, quando bilis permi$cetur pituitæ, & ex hac permixtione vnica ma$$a putre$cens Sanctor{ij} Commentaria fit; quæ febris e$t $implex: quia prouenit à putredine vnius ma$$æ in qua humores inuicem $e attemperant, licet ita mixti con$ecuti $int ferè vnam formam: quia illa ma$$a, neque e$t bilis, neque pituita, $ed qnoddam mixtum à putredine corruptum per humorum confu$ionem. Per com- plicationem verò e$t quãdo humores non $imul mi$centur, $ed vnus humor e$t in vna parte, & alius in alia, itaut vnus alium non attemperet. Parimodo componun- tur morbi per cõfu$ionem, veluti de pleu- ritide, qu{ae} e$t tumor inflammatorius pleu- ræ, $icuti in pleura e$t intemperies, $oluta vnitas ip$ius pleuræ, & magnitudo aucta; vel componuntur morbi per complieatio- nem, veluti dum varij $unt morbi in varijs corporis partibus: medicus igitur in mor- borum complicatione debet hanc di$tin- ctionem animaduertere: quia modus m{ae}- dendi morbis complicatis per confu$io- nem e$t valde diuer$us à modo medendi morbis complicatis per compo$itionem.

Sed redeamus vnde digre$$i $umus de $e- mitertiana, quæ fit per complicationem: quæ e$t deterior: quia pituita putre$cit in venis: $yncera bilis extra venas. Accedit quod pituita $eparara à bile non pote$t acrimoniam bilis retundere: ideo hæmi- triteus e$t febris mali moris, non $olum, quia $yncera bilis non contemperatur à pituita, verum etiam, quia pituita non iuuatur à bile: dum verò bilis cum pituı- ta confunditur inuicem $e remittunt, & maximè iuuantur.

QVÆST. XLIX. De vrinis

CVm Hippocrates in aphori$mo inter $igna mox apparentia collocet vri- nas, alui fæces, & $udores: de his aliquid dicendum. Hippocrates 6. epid. 8. tex. 7. diuidit totum corpus, in continentia, con- tenta, & impetum facientia: inde ad repa- randas has tres corporis partes tria $unt nece$$aria: nempe cibus, qui e$t nece$$arius pro continentibus, quæ $unt partes $olidæ: potus pro contentis, ide$t humoribus, & aer pro $piritibus, qui vocantur impetum $acientes: $ic tria re$ultant excrementa, nempè alui fæces à cibo: vrin{ae} à potu: $udo- res, & excrementa in$eo$ibılia ab excre- mentis tertiæ coctionis. Alui excrementa, quæ $unt mox appar\~etia, primò $ignificant $tarum ip$ius ventriculi, & inte$tinorum: $ecundariò $tatum ip$ius hepatis, quatenus bilis, vel $anguis ${ae}cibus permi$cetur, vel quatenus melancholia & catarrhus cum alui excrementis excernuntur, quælienen vel cerebum indicare po$$unt.

Similiter vrinæ primariò $ignificant re- nes, venas, & arterias magnas & hepatis gibbam: $ecundariò po$$unt $ignificare $tatum omnium læ$arum partium, quate- nus ab omnıbus partibus po$$unt excre- menta deduci ad venam cauam, & inde per emulgentes ad renes, & ve$icam.

Sudores, & halitus in$en$ibiles prima- riò indicant excrementa tertiæ coctionis: $ecundariò conditionem aliarum par- tium, idque præcipuè o$tenditur per hali- tus: qui no$tra arte $tatiea perpenduntur.

Quantum igitur attinet ad vrinam, tria in ip$a con$iderantur nempè conti- nentia, $ub$tantia, & contenta. Per conti- nentia medici intelligunt vrinarum colo- res. Per $ub$tantiam intelligunt cra$$i- tiem, & tenuitatem. Per contenta intel- ligunt, & hypo$ta$im ide$t $edimentum, & $u$pen$um quod dicitur ἐν{αι}ᾶρημα quod in medio firmatur, & nubeculam quæ non con$i$tit in medio, $ed tendir ad $ummitatem: $imiliter inter conten- ta ponuntur omnia, quæ vrinæ $uperna- tant, $icuti $unt $pumæ, gute oleogino- $æ, corona, quæ à Græcis dicitur ἄλως, & tellæ araneæ cum circulis maioribus, & minoribus cum lineis à centro ad circum- ferentiam. Hæc omnia inter mox appa- rentia collocantur, de quibus omnibus Hippocrates intelligit in aphori$mo.

Quantum attinet ad continentia vide- licet ad colores: $ciendum e$t ex Galeno primo de cri$ibus cap. 12. quod omnes vri- næ remi$$ioris coloris, quam $it color $ub- flauus, indicant defectum caliditatis: vri- næ verò inten$ioris coloris indicant exce$- $um caloris.

Per vrinam $ubflauam Galenus intelli- git palearem, quæ e$t modicè pallida: de In Duodecimum Aphori$mum. hac loquens Galenus 2. de tuen. $ani. 2. ha- bet hæc verba „Vrina modicè pallida e$t indicrum perfectæ coctionis.

Præterea notandum e$t, colores remi$- $iores $ubflauo in ip$is vrinis e$$e albos, & valde pallidos: Inten$ioris verò coloris e$$e flauos, $ubrubros, impensè rubros, oleo$os, cæruleos, virides, & nigros, quamuis den- tur multi alij colores inten$iores $ubflauo, $icuti $unt vrinæ $pıceæ, aureæ, & croceæ: de quibus Actuarius lib. de vrinis: omnes tamen ad pr{ae}dictos reducuntur.

Sèd quomodo fiant colores albi, ni- gri, & medij dependentes, vel indepen- dentes, legenda e$t no$tra digre$$io qua- drage$$ima octaua in comm. artis paruæ & in Auicenna quæ$t. propria, licet apud nos vnica in$pectione & h{ae}c omnia per experi- menta illicò intelligantur, & quomodo fiant colores medij independentes, & quo- modo fiant dependentes.

Quid verò vrinæ albæ & valde pallidæ, qu{ae} $unt infra $ubflauum, indicent: primo cõfugimus ad Auicennam lib. 1. fen. 2. doc. 3. cap. 2. vbi dicit, vrinas albas per$euerãtes cũ eadem albedine indicare priuationem dige$tioni: dicit per$euerãtes: quia ni$i ita albæ per$euerent per plures dies non indi- cabũt priuationem dige$tionis: quia reddi po$$unt albæ ex tribus cau$is nempè ex ni- mio potu, ex vigilia, vel ex nimio coitu.

Hinc duæ conditiones $unt ob$eruãdæ, vt vrinæ albæ indicent priuationem dige- $tionis. Prima vt $int albæ, & per$eueran- tes: $ecunda vt non $int $plendidæ, $eu val- de lucida: ideo Galenus 2. præ$ag. 26. habet hæc verba „$i inter coctas vrinas nulla inciderit cruda, ea optima e$t (addit) $i ali- quando apparuerit cocta, aliquando cru- da, illa indicat in varijs locis humores pec- care: itaut in vna parte $int cocti, & in alia crudi: ideo $olum vrinæ per$euerantes verè po$$unt indicare omnes humores e$$e coctos, vel crudos.

Deinde vrinæ albæ, & pellucid{ae}, $unt valde malæ, de quibus Hippocrates 4. aphori$morum 72. protulit hunc apho- ri$mum „Pellucidæ & albæ vrin{ae} pr{ae}$er- tim in phreniticis, $i $uperueniant, malæ. Immo Hippocrates 3. epid. prænouit {ae}grũ quartum moriturum quinta die ex vrinis pellucidis albis, & tenuibus: in hoc ægro in $ecũda die apparuit $u$pen$um paucum genitur{ae} humanæ $imile, $ignum quidem pernicio$um: prænouit Hippocrates ægrũ quinta die moriturum: quia $ecunda die apparuerunt quoque vrinæ albæ, & lucidæ vnde factus etiam fuit $urdus, & delirauit.

Prænouit quoque Hippocrates, ex vri- nis albis, & pellucidis tenuibu$que vxor\~e Dealcis in phrenitidem lap$uram, & tan- dem die vige$ima morituram.

Quinta dubitatio ex dictis exoritur, quomodo vrinæ albæ, & lucidæ, quæ$unt infra colorem $ubflauum indicare po$$int ægros præ nimio calore $ebrili morituros? non necon$irmatum e$t ex Galeno, vrinas albas indicare defectum caloris?

Re$pondetur, vrinas albas per $enon indicare phrenitidem, $ed ex accidenti quatenus $cilicet indicant vrinæ turbi- dum, & cra$lum deleteriam quid\~e, quod erat euacuandum per vrinam, in corpore detineri, & detentum inuadere cor & præcipuè cerebrum: vnde phrenitis.

In$uper re$pondemus, vrinas albas in- dicare $ummam cruditatem: luciditatem verò magnum incendium, ratione cuius fieri pote$t phrenitis. Propter hanc cau- $am in Sileno prius $ecutæ $unt vrinæ cra$- $æ, & $ubiugales; deinde lucidæ, & tenues, deinceps cantus, ri$us, delirium, & inde mors.

Quod verò vrinæ lucidæ po$tquam fue- runt $ubiugales, & cra$$æ prænuncient fi- nem exitio$um, probari pote$t argumento à minori hoc modo: $i illud cra$$um, & turbulentum vrinæ, dum euacuatur, e$t adeo naturæ ho$tile, vt indicet perniciem; quantò magis erit naturæ ho$tile, quando in corpore detinebitur?

Hoc argumentum confirmatur per ex- perimenta Hippocratis. Primò patet per hi$toriam vxoris Philini, quæ (vt re$ert Hippocrates) filiam pepererat cum vrinis $ubiugalibus; inde delirauit, & paulò po$t mortua e$t.

Deinde confirmatur per ca$um famulæ Eualcidæ phreneticæ, quæ perijt: quia in toto morbo vrinas habuit turbatas.

Confirmatur quoque per ca$um Poly- phanti, qui cum vrinis $ubiugalibus mori- Sanctor{ij} Commentaria tur conuul$us. Quare $i ita cra$$æ, & turbi- dæ $unt malæ, erunt peiores quando erunt pellucidæ, & tenues: quia illud cra$$um, & turbulentum naturæ inimicum in cor- pore detentum, & non euacuatum letha- lia $ymptomata efficere $olet.

Notandum ex Galeno 1. de eri$ibus 12. triplicem e$$e differentiam vrinarum tur- bidarum. Primam ait, e$$e dum mictæ paulò po$t re$ident, & has e$$e mitiores. Secunda differentia e$t, dum $emper turbi- dæ manent. Tertia dum puræ mingun- tur, & deinde turbantur.

Sexta dubitatio oritur circa vltimam differentiam: quia $æpè in $anis homini- bus puræ minguntur, & deinde turban- tur: quomodo igitur i$tæ erunt deteriores $ubiugalibus? quæ $olum in ægris min- guntur.

Re$pondetur, Galenum loco citato lo- qui de turbidis, & $ubiugalibus: hæc $unt verba Galeni „triplex e$t vrinarum tur- bidarum differentia: i$tæ quæ vocantur puræ à Galeno $unt illæ puræ: quæ intus relinquunt cra$$um, quod e$t deleterium: ideo $unt deteriores: hæ certè non conue- nient $anis.

Quo ad vrinæ colores, qui $unt inten- $iores, quam $it palearis, & $ubflauus, di- cimus tantò e$$e peiores, quantò magis approximantur vrinis nigris: quia nigra excrementa omnia ex Hippoctate 4. apho- ri$. 21. & 22. mortem prænunciant.

Duo tamen de vrinis nigris $unt no- randa: vnum ex Galeno 1. de cri$ibus 12. habetur, vrinam nigram $ignificare vel magnum incendium, vel caloris extinctio- nem: atque ambo mortem portendere.

Secundum notandum e$t de vrinis ni- gris e$$e intelligendum quo ad $ub$tan- tiam, & nõ quo ad $edimentum: quia vri- na nigra quo ad $edimentum in quinque ca$ibus nihil mali $ignificat. Primus ca$us e$t dum in nephritico rumpitur aliqua re- num papilla à lapillo ingrediente vrete- res, quo ca$u $tatim vrin{ae} $edimentum fit nigrum ob $anguinis pauxillum, quamuis vrinæ $ub$tantia omni nigritudine $it de- $tituta.

Secundus ca$us nigredin is vrinarum ob$eruatur in mulieribus men$truatis.

Tertius in $uppre$$is men$truis, vt notat Galenus in muliere moro$a, vbi dicit vri- nam nigram in ip$a muliere non fui$$e pe- riculo$am, quia men$es erant $uppre$$i.

Quartus ca$us po$t epotum elleborum $uperuenire $olet nigrum vrinæ $edimen- tum, vt refert Actuarius de $eruo $uo in lib. de iudicijs vrinarum.

Quintus dum $plen depletur per vri- nam, vrinæ apparent nigræ quo ad $edi- mentum: quia euacuatur humor melan- cholicus.

An verò $plen depleri po$$it per va$a vrinaria: à multis non creditur, quia Ga- lenus 12. meth. cap. 17. ait, nulla e$t via à liene, vt per vrinam $uperfluum po$$it euacuari. Attamen ex Hippocrate 2. epid. 2. tex. 27. in hi$toria Bionis habetur, Bio- nem habentem $plenen elatum, & tumi- dum, vrinæ profluuio fui$$e liberatum. In- $uper Galenus 2. ad Glauc 2. docet $ple- nen interdum depleri per vrinæ pro- fluuium: $ed pei quæ va$a non docet. Ego autem puto, vtin $ectione corporum ob- $eruaui, $plen\~e euacuari po$$e per vrinam per duos $ureulos arteriales prodeuntes ab arterijs $plenis, qui deinde implantan- tur in arterias emulgentes. Quo pacto verò apparens. contradictio in Galeno tolli po$$it, non e$t ita facile: $ed nos ali- bi $atis $uperque de hac contradictione $crip$imus.

Colores verò qui $unt $upra vrinas $ub- flauas tendentes ad nigrum $unt fubrubri, valde rubri, oleo$i, cærulei, & virides: vri- næ $ubrubræ ex Hippocrate 2. præ$ag. 27. indicant $ecurıtatem & morbi longitudi- nem, $ed eo modo, quo intelligit Galenus 4. aphori$. comm. 71. vbi citans Hippocra- tem dicentem vrinam $ubrubram e$$e $a- lutarem dicit, e$$e intelligendum de $edi- mento rubro, quod $eilicet indicet $ecuri- tatem & morbi longitudinem.

Hinc in Cleonactide in die 40. minxit vrinam rubram & morbus prorogatus e$t ad 80. diem, in quo factum e$t iudicium ad $alutem per $udorem, vrinæ $edimento exi$tente rubro, & læui.

Vrina verò rubra indicat $ecuritatem, quia affectus e$t in $anguine. Indicat lon- gitudinem, quia indicat $anguinem e$$e In Duodecimum Aphori$mum. factum tenuem, & per con$equens inco- ctum, vt dicit Galenus in comm. longo ta- men temporis $pacio concoquitur: quia ferè tota ma$$a patitur illam cruditatem, quando vrinæ tales $unt: quia vrin{ae} de- plent venam cauam, quæ e$t venarum truncus maximus.

Vrinæ verò impensè rubræ ex Galeno 1. prædic. 2. comm. 25. $unt valde crudæ: ideo indicant maiorem longitudinem, & vnà $ecuritatem.

Si verò rubedo $it in $edimento, indi- catur maior longitudo, & maior iecoris imbecillitas: quia $ignificat maiorem re- ce$$um à $tatu naturali.

Fernelius vult, vrinam imp\~esè rubram non reddi ex $ola imbecillitate alteratricıs iecoris, ni$i renes quoque affecti $int: quia dum $anguinolenta tran$eunt per renes, nutriuntur illa portione $anguinis, quæ in $ero$itate e$t di$per$a: quare cum vrinæ $int $anguinolentæ, renes non nutriuntur, & per con$equens $unt malæ affecti. Va- leant igitur Saxonia, & nonnulli alij qui contra Fernelium dicunt vrinam $angui- nolentam illæ$is renibus reddi po$$e: id probant, quia etiam hepaticus fluxus lo- tiuus fieri pote$t, illæ$is inte$tinis. Fallun- tur quia non e$t par ratio de renibus & inte$tinis: quia inte$tina $anguine lotiuo non nutriuntur.

Quod verò vrina rubra ab$que $edi- mento rubro nõ indicet $ecuritatem, con- firmatur per Hermocratis ca$um citatum ab Hippocrate 3. epid. 1. in quo apparuit vrina rubra, quæ indicabat $anguinem adeo crudum, & $ero$um, vt natura non potuerit illum concoquere: ideo ex hu- manıs Hermocrates dece$$it.

Oleo$æ verò vrinæ ex Galeno 1. de cri- $ibus 12. vel $ignificãt colliquationem, vel in potu $ui$$e venenum hau$tum, vt dicit Auicennas, vbi agit de vrinis: ibique ad- dit, $i appareat in oleo$is aliqua hypo$ta$is de vita $perandum: $i minus, valde ti- mendum.

Similiter cæruleæ vrinæ $ignificant ex Auicenna lib. 1. fen. 2. doct. 3. cap. 2. & & mortificationem, & hau$tum vene- num, vt de oleo$is dictum e$t.

Virides ex Galeno 1. de cri$ibus 12. $unt in via ad nigredinem factam, vel ab in- cendio, vt in febre ardente, vel a congela- tione, vt in valde $enibus & mortem $igni- ficant. I$ti igitur $unt colores, qui collo- cantur inter $igna mox apparentia, de qui- bus Hippocrates in aphori$mo intelligit.

Quo ad vrinæ $ub$tantiam, quæ $imili- ter ad $igna mox apparentia reducitur, duæ $unt conditiones, nempè cra$$ities, & tenuitas, vtraque con ditio ex Galeno 1. de cri$ibus 12. $ignificat cruditatem; tenui- tas; quia indicat naturam adhuc non in- cep $$e coctionem: $iquidem ex Ari$totele 4. Meteor. cap. de coctione, coctio fit in- cra$$ando, dum verò incipit concoctio, $tarim remittitur tenuitas.

Cra$$ities $imiliter $ignificat crudita- tem, quia $latuo$i $piritus, vt ibidem do- cet Galenus, $unt permixti: $icuti permi- $centur in vinis nouis, & in vrinis $ubiu- galibus: Hinc Galenus 2. prædic. comm. 40. ait, vrinas cra$$as, & turbidas fieri, quia agitantur cra$$i humores à flatuo$o $piri- tu, qui e$t ille, quippe eleuar partes cra$$as, ea ratione, qua panis fermentatur, dum in maiorem molem attollitur, vel ea ratione, qua melancholià in terram coniecta ele- uat bullas: vel $icuti $piritus in mu$to, qui reddit vinum turbidum: hæc exempla à Galeno loco citato proponuntur. Simili- ter 4. aphori$morum comm. 40. habet hæc verba „tales vrinæ, quales $unt iumen- torum, fiunt à materia cra$$a, ac den$a à ca- lore agitata. Hæ $iquidem maximè, & ab extrin$eca caliditate videntur in $piritum $olui, vt bitumen, pix, & re$ina.

(Addit turbatæ quæ citò $edimem era$- $um habent, citò morbum $olutum iri $i- gnificant: $ubdit quod e$t maximè notatu dignum „vrinæ quæ non re$ident in ro- bu$tis o$tendunt longum fore morbum, in debilibus mortem prænunciant. Ecce, quam mirabile præ$agium ex vrinis tur- bidis colligi pote$t, quod certè nos nun- quam fefellit in prædicendo.

Quo ad vrinam tenuem: $i ægri feb re liberantur cum vrina tenui, expectanda e$t reeidiua, m$i à medico prohibeatur. Acce- dit, quod $i febris fuerit maligna, reeidiua e$$et deterior, & vt plurimum mortalis: quia de ratione reeidiuæ ex Auicenna e$t Sanctor{ij} Commentaria hæc conditio, quod $emper $it $ua radice deterior: cau$a e$t, quia $icuti corpora de- cidentia $unt robu$tiora, $ic conuale$cen- tia $unt debiliora: vnde fit quod $æpè re- cidiuæ interrimant, $icuti contigit Her- mocrati qui decimaquarta die febre ma- ligna liberatur, tamen cæpit decima$e- prima apparere vrina tenuis: vnde Hip- pocrates præuidit Hermocratem in 27. moriturum, quod non contigi$$et, $i vires perdura$$ent v$que ad vltimam partem vigoris.

Quo ad cra$$itiem ex Galeno 2. præ$ag. comm. 26. habetur in fine morbi, vrinam fi debito cra$$ior $it, minari recidiuam, in- telligendo de cra$$itie $ub$tantiæ ip$ius urinæ, non de cra$$itie cont\~etorũ: quia in- terdum urinæ $unt admodum cra$$æ, quo ad $edimentum, & $unt bonæ, quando per aliquã cri$im ita cra$$æ redditæ $int: cra$- $ities verò vrinæ quo ad $ub$tantiam nun- quã pote$t e$$e per cri$im: quia $emper $i- gnificat cruditatem. Dum Galenus primo decri$ibus 12. dicit turbidarum vrinarum peiores $unt quæ puræ minguntur, ac deinde turbantur: intelligit quo ad $ub- $tantiam vrinæ, non quo ad contenta: dum in $anis puræ minguntur, & deinde tur- bantur $unt tales quoad contenta: non quo ad $ub$tantiam: quia in $anis eadem $emper manet vrinarum $ub$tantia.

Quo ad contenta mox apparentia qua- tuor e$$e po$$unt, nempè $edimentum, $u- $pen$um, aneorima ide$t nubecula, & quæ $upernatant. Quo ad $edimentum $iue hypo$ta$im, Hippocrates 7. aphori$morum 31. $i fuerit cra$$um & veluti farina cra$- $ius morbi longitudinem $ignificat: $ed hac lege vt non $it criticum: quia quando $edimentum, e$t cra$$um, & criticum in- dicat morbi $olutionem: $ciendum tamen quod $edimentum in vrina $ana non inue- nitur: inuenitur tamen $u$pen$um.

Quo ad $u$pen$um, quod e$t illud quod iacet in medio, docet Hippocrates 2. pro- gno$t. 26. in $anis debere e$$e album lene æquale & moderatè cra$$um.

Notandum quoque e$t, quod multi fal- luntur: dum credunt, æqualitatem $u$pen$i $ignificare æqualitatem $ub$tantiæ $u$pen- $i, quod non e$t dicendum, quia quando $u- $pen$um e$t lene ex nece$$itate e$t æquale: quare per æquale cum Hippocrate & Ga- leno loco proximè citato intelligimus $u- $pen$um album, & lene quod æqualiter per$eueret tale, ide$t multis diebus ita vni- rum, non diuul$um, & hoc dicitur æquale: quia ni$i per$eueret tale, indicatur morbi longitudo, quod con$irmatur ab Hippo- crate in Hi$toria Cleonactidis, in quo ap- parebat vrina modo cocta ide$t cum $u- $pen$o albo, & leni, modo cruda ide$t $ine $u$pen$o quod indicabat morbum Cleo- nactidis $ore longum: idco $olum die 80. fuit liberatus à febre, illa enim inæquali- tas apparitionis $u$p\~e$i indieabat plurimas e$$e materiæ crudæ portiones, quæ indige- bant coctione: $icuti admonet Galenus in comm.

Quo ad nubeculam dicimus, indicare humores $eu vapores ad caput excurren- tes. Cæterum, $i in vrina non appareant aliæ malæ conditiones, nihil mali $ignifi- catur, quia paulo po$t, ip$a nubecula in $u- $pen$um facilè degenerare $olet.

Quo ad ea, quæ $upernatant, quæ $unt $pumæ, & bullæ, $i eitò di$$oluantur nihil mali indicant: $i tardè, affectũ pituito$um. Gutæ verò oleogino$æ indicant colliqua- tionem. Tellæ araneæ cum circulis, & co- rona $ignificant perfectam coctionem, & omnimodam $eparationem.

QVÆST. L. De alui excremencis & $udoribus.

QVo ad alui excrementa: Galenus in comm. huius aphori$mi proponit duas conditiones optimarum fæ- cum. Prima vt excernantur illa hora, qua tempore $anitatis. Secunda quod neque duræ, neque molles $int, habeantque mol- lem con$i$tentiam, æqualem, tam in prin- cipio, quam in fine excretionis.

Septima dubitatio Hippocrates 2. præ- $ag. 14. videtur diuer$us à Galeno: quia di- cit alui excrementa debere e$$e liquida $i- ne $trepitu exeuntia, & cum ordine. Gale- nus verò vult excrementa neque dura ne- que mollia e$$e, ergo vel male Galenus, vel Hippocrates.

In Duodecimum Aphori$mum.

Re$pondemus, Galenum loqui de excre- mentis $ignifieãtibus alui coctionem: Hip- pocratem verò de exerementis $ignifican- tibus cri$im, in qua $emper liquida $unt: ratio e$t, quia per cri$im euacuantur ex- crementa, qu{ae} ab internis vi$ceribus pro- deunt, quæ $unt liquida.

Præterea $ci\~edum e$t dealui excremen- tis, quod admonent Hippocrates & Gale- nus 2. præ$ag. 23. vbi habent „quod de- iectio excrementorum varia, & diuer$a, multas, & curatu difficiles affectiones in- dicet.

Quo ad $udores criticos duæ $unt præ- cipuæ cõditiones: prima vt fiant cum $ignis coctionis. Secunda vt fiant diebus impari- bus. Dies impares, in quibus $udores $unt laudandi, recen$entur à Galeno 8. in $ex- tum epid. cõm. 9. $unt dies 3. 5. 7. 9. 11. & 14. qui e$t $eptimus $ecundæ $eptimanæ, 17. & 20. qui e$t 7. tertiæ $eptimanæ 27. & 34. qui e$t po$t 20. dies 14. Cæteri dies $unt indi- cia laborum.

In diebus imparibus peccat bilis, quæ fa- cilè $oluitur: In paribus mouetur melan- cholia, quæ naturæ e$t magis rebellis, & dif- ficile $oluitur.

APHORISMVS DECIMVSTERTIVS.

_SENES_ facillimè ieiunium ferunt: $ecundo loco qui ætatem con$i$tentem ha- bent: minus adole$centes: omnium minimè pueri, præ$ertim qui inter ip$os $unt viuidiores.

Cum Hippocrates à 4. aphori$mo v$que ad hunc 13. exclu$iuè egerit de ratione vi- ctusægrorum. In hoc aphori$mo, & in alijs $equentibus v$que ad decimumno- num inclu$iuè agit quoque de ratione vic. $anorum: $ed in hoc aphori$ino de ratio- ne victus $umpta indicatione ab ætate: itaur hic aphori$mus $ir regula omnium aphori$morum, qui $unt de ratione victus. Quod $ic probatur: ex hoc aphori$mo colligimus ex ætatum differentia quando parum, quando multum, quando $emel, & quando parum & multum, & per plures vices $it cibandum: ergo e$t regula om- nium aphori$morum: vult enim Hippo- crates multum & $emel in $enibus primi $enij: multum, & per plures vices in pue- ris viuidioribus: parum, & $æpè in de- crepitis e$$e eibandum: in medijs {ae}ratibus plus minu$ue, prout magis, vel minus ad pueritiam, vel $enectutem vergunt.

Cum igitur Hippocrates in $uperiori aphori$mo propo$uerit quatuor fontes $ignorum indicantium futuros paroxy$- mos, & futuros morbi vigores, eo fine, vt illis cognitis facilè digno$camus, quam vi- ctus tenuitatem, & quod ieiunium virrus ferre po$$it v$que ad vigorem: Ideo in hoc aphori$mo declarat quænam {ae}tares facillimè, & quæ difficillimè ieiunium fe- rant: ac merito in hoc loco de ætatibus: quia $uperius egit de victu tenui $umpta indicatione à morbo: deinde de victu te- nui $umpta indicatione à virtute: reli- quum erat, vt ageret de victu tenui $um- pta indicatione ab ætate: quod facit in hoc aphoti$mo.

Similimodo progreditur Hippocrates 4. de ratione vic. tex. 19. dum proponit $co- pos mittendi $anguinem principali$$imos, quos vocat κυριωτάτ{ου}ς vbi agit de ratio- ne curandi per $anguinis mi$$ionem $um- pta indicatione à morbo, à virture, & ab {ae}tate, dicens „$anguinem detrabes, $i ve- hemens fuerit morbus, viriumque robur affuerit, & {ae}tas floruerit. Ecce quam ar- tificiosè Hippocrates in hoc aphori$mo quoque progreditur $umendo indicatio- nem primò à morbo, deinde à viribus, & tertiò ab {ae}tate, quod non $olum $ieri debet in phlebotomia, & in ratione victus, $ed in omnibus alijs magnis remedijs.

Hæc connexio e$t memoriæ con$ignan- da: quia docer quomodo $it proceden- dum in actu practico, docendo $emper e$$e hæc tria re$picienda, morbum, virtutem, & ætatem.

Diuiditur hic aphori$mus in quatuor particulas. In prima proponit victum ætatis $enilis. In $ecunda victum ætatis con$i$tentiæ. In tertia victum adole$cen- Sanctor{ij} Commentaria tium. In quarta victum puerorum.

Quo ad verborum explicationem, & aphori$mi intelligentiam: per $enes in- telligit $enes in primo $enio, qui dicuntur γέροντες, vt animaduertit Galenus in cõm.

Per ieiunium Galenus in comm. expli- cat, Hippocratem intelligere omnimo- dam inediam, quam $olum $enes, qui $unt in primo $enio facilè ferre po$$unt. Se- cundum hanc inter pretationem aphori$- mus non e$t verus de quacumque ætate $enili.

Addit Galenus, vel Hippocratem per ieiunium intelligere non omnimodam inediam, $ed cibi paucitatem; atque $e- cundum hanc interpretationem aphori$- mus e$$et verus de quacumque $enectute, & præcipuè de decrepitis, qui pauco, & $æpè exhibito cibo $unt nutriendi.

Nos tamen credimus cum Philotheo, cum Cel$o, & multis alijs, Hippocratem per ieiunium, potius intelligere omnimo- dam inediam, cuam $olum γέροντες, qui $unt $enes in primo $enio, ferre po$$unt, ad differentiam $enum, qui $unt in vltimo $enio, qui vocantur πέμπελοι, quæ vox $i- gnificat $enes ad pompam funeralium be- ne di$po$itos & præparatos, $icuti $unt decrepiti.

Cel$us lib 1. cap. 3. citans hunc aphori$- mum Hippocratis habet hæc verba „ Quo ad ætates attinet, ieiunium facillimè ferunt mediæ ætates: minus iuuenes, & minimè pueri, & $enectute con$ecti: qua- re per $enes non intelligit in hoc aphori$- mo $enectute confectos, $ed $olum illos, qui $unt in primo $enio.

Quod verò $enes in primo $enio facili- mè ieiunium ferant patet argumento à contrarijs: primo enim topicorum cap. 8. oppo$itorum eadem e$t di$ciplina: quare $i corpora puerorum, quæ $unt calida & humida, difficillimè ieiunium ferunt: cor- pora contraria quæ $unt frigida, & $icca, $icuti $unt illa, quæ $unt in primo $enio fa- cillimè ieiunium $erent: corpora euim de- crepita quo ad excrementa $unt frigida & humida, & non $icca.

Pr{ae}terea $enes nõ decrepiti facilè ferunt ieiuniũ ob tres cau$as: prima quia pituita in ip$is conuertitur in alimentum, quæ in decrepitis conuerti non pote$t: quia con- uertitur cibus in ip$is magna ex parte in pituitam vitream, quæ e$t omnino nutri- tioni inepta.

Secunda cau$a e$t calor diminutus: in lucerna enim quanto ellychnium maius e$t, tantò citius oleum ab$umit: ideo diu- tius cum cibo aliquo determinato perdu- rant.

Tertia rõ e$t, quia corpus $enũ e$t rugo- $um, & d\~e$um, vnde fit quod alimentũ cum difficultate penetrat, & cum difficultate re- $oluitur; vnde non ita promptè appetunt, vt iuuenes. Totum oppo$itum ob$eruatur in pueris. Namque Galenus 9. meth. cap. vlt. inquit, puerorum $ub$tãtiam omnium facillimè re$olui, & difflare: quia e$t humi- di$$ima: Sexto verò de tuen. $an. cap. 6. dicir alimentum proportionari difflationi, vult- que pluri alimento pueros indigere, quam iuuenes, & longe pluri, quam $enes: quia alimentum tantum e$$e debet, quanta e$t difflatio: ideo Galenus primo de ratione vic. 44. protulit hãc $ententiam „$i nihil efflueret è corpore no$tro, nihil cibi da- remus: quare cum pueri maximam habeãt difflationem, duo debent à medico ob$er- uari. Primum quod non $int tractandi inedia. $ecundum (vt docet Galenus 11. meth. 14.) quod pueri non $int euacuandi per medicamenta, vel per venæ $ectionem: quia facilimè re$oluerentur.

Demum Galenus in $equ\~eti comm. pro- bat exemplo aquæ, olei, picis, & ferri ad $olem appo$itorum, corpora humidiora fa- cilius re$olui, $icciora verò difficilius. Inde colligimus, quod vbi e$t facilior re$olutio, & difflatio, vt ob$eruatur in pueris, ibi plus cibi dandum $it: vbi verò difficilior e$t rè- $olutio & difflatio, $icuti in $enibus, ibi mi- nus cibi exhibendum. In decrepitis verò licet re$olutio, & difflario minima $it, pa- rum, & $æpè nutriendum, ac magis quam in $enibus primi $enij: quia in decrepitis (vt dictum e$t) pituita fit vitrea, quæ e$t in ip$is omnrnò nutritioni inepta.

Deinde dicit Hippocrates έυφορώτατα ide$t facillimè, & non facillima: quia neu- tra pluralia, vt έυφορώτατα, $ine articu lis tran$eunt in naturam aduerbiorum, vt probauimus in explicatione 2. aphori$mi In Duodecimum Aphori$mum. huius $ect. Poterat dicere Hippocrates εὐ- φόρως ide$t tolerabiliter: $ed dixit εὐφορώτα- τα quod neutrum prolatum $ine articulo ab Hippocrate $emper $umitur aduer- bjaliter.

Deinde dicit „_$ecundo loco qui ætatem_ _con$i$tent\~e habent, minus adole$centes_. Quæ- ritur cur Hippocrates omilerit iuuenes. Galenus in comm. Re$pondet omi$i$$e iu- uenes, quia medio modo $e habent inter adole$c\~etes, & ǽtate con$i$tentes, ide$t me- diomodo $e habent ın $erendo ieiunio: namque non ita ferunt ieiunium, $icuti illi, quı $unt in ætate con$i$tentiæ: $erũt tamen magis ieiunium, quam adole$centes, quo- rum ætas maximè propinqua e$t pueritiæ.

Subdit Hippocrates „_Omnium minimè_ _pueri, præ$ertim qui inter ip$os $unt viuidio-_ _res_. Galenus affert duas rationes, cur pue- ri indigeant pluri alimento: prima e$t, quia cre$cunt: $ecunda e$t quia præditi $unt ma- ioti calore.

Sed Hippocrates mira breuitate expli- cat, cur pueri viuidiores minimè omnium po$$int pati ieiunium, dum dicit προθυμό- τερα quod verbum continet in $e duas con- ditiones, primo comprehendit ætatis vi- uacitatem, & promptitudinem ad agen- dum: ex Galeno enim in arte parua cap. 29. habetur, promptitudinem ad agendum e$$e certi$$imum caliditatis indicium: ea verò quæ $unt prompta ad agendum, $unt quoque prõpta ad re$olu\~edum alim\~etum.

Secundo προθυμότερα comprehendit e- tiam calorem: quia θυμὸς non $olum $igni- ficat animum, $ed iram, & feruorem, & per con$equens calorem ad differentiam iracũdiæ, quæ dicitur oxythimia, quæ non calorem, $ed frigiditatem indicat: hinc irati viri magis difflant, & re$oluunt, at- que maiori indigent ciborum quantitate, quam iracundi: quare cum pueri $int ma- iori calore, & maiori humiditate donati, & per con$equens magis re$olubiles, erunt magis nutriendi.

Po$t pueros $equuntur adole$centes: de- inde iuuenes: po$t inuenes $unt ætate con- $i$tentes, & po$tremò $enes in primo $e- nio, qui minimè omnium $unt nutriendi. De decrepitis nihil dicitur, quia in $equen- tibus dubitatienibus declarabitur.

Prima dubitatio occurrit, quia dictum e$t, $enes decrepitos pati non po$$e ie- iunium, quod videtur rationi aduer$ari, quia eorum corpora tardius difflantur & re$oluuntur & tardius fame$cunt. Ex alia parte Galenus 5. de tuen. $an. 4. ait $æpè ci- bãdos e$$e decrepitos, alioqui re$oluuntur, & moriuntur.

Re$pondetur, in decrepitis difflationem minorem quidem e$$e: $ed quia eorum pi- tuita fit vitrea, quæ non conuertitur in alimentum, $icuti conuertitur in $enibus primi $enij, nece$$itate coacti deb\~et parum & $æpè cibari: vnde fit, quod $i decrepiti in febrem leui$$imam incidant facillimè mo- riantur: quia coacti $unt in ip$is paroxi$- mis, ne re$oluãtur, cibum $umere: vnde fa- cilè à morbo interimuntur: Eorum ca- lor a$$imilatur lucernæ, quæ e$t propè ex- tinctionem, quæ indiget continua, & pau- latim facta olei adiectione: dicimus pau- latim, quia $i affatim oleum infundatur, extinguitur: $ic in ip$is pauco vtimur cibo, ne calor $uffocetur, ac $æpè exhibetur, ne re$oluatur.

Secunda dubitatio: Hippocrates inquit, pueros difficilius ferre ieiunium, quã ado- le$centes, & iuuenes. Contra hoc habe- mus in comm. $equ\~eti, & in Auicenna pri- ma primi, caliditatem iuuenum, & adole- $c\~etium e$$e æqualem caliditati puerorum: ergo æqualis erit difflatio: ergo iuuenes, & adole$centes æquè ferent ieiunium, ac pueri.

Re$pondetur caliditatem natiuam pue- rorum quoad $ub$tantiam e$$e maiorem, quam iuuenum: e$$e vero æqualem quo ad qualitatem, licet humiditas puerorum efficiat caliditatem halituo$am, itaut ta- ctus no$ter non animaduertat caliditatis acrimoniam.

Deinde re$pondetur, quod licet calidi- tas puerorum $it æqualis caliditati iuue- num, non tamen e$t æqualis difflatio, & alimenti re$olutio: quia pueri $unt humi- diores, & vt tales longè magis difflant, & re$oluunt, quam iuuenes, qui $unt calidi, & $icci. Sic Galenus in comm. $equenti dat exemplum de ferro ignito, & de oleo: di- cit, ferrum ignitum e$$e calidi$$imum nihi- lominus ratione $iccitatis non re$oluitur: Sanctor{ij} Commentaria $i verò eadem ferri caliditas e$$et in oleo, & aqua, quammaximè oleum, & aquam re$olueret, & ex$iccaret: difflatio enim $eu vapor eleuatur ab humido, & non à $icco. Quare cum cibus ex Galeno 6. de tuen. $an. $exto & primo de ratione vic. comm. 44. proportionetur difflationi, plus cibi dan- dum erit pueris, quam iuuenibus.

Cau$a verò cur Galenus dixerit, cibum debere proportionari difflationi, & non euacuationi $en$ibili, e$t, quia, vt probaui- mus in $taticis, euacuatio in$en$ibilis $ola e$t longè plenior, quam omnes $en$ibiles $imul vnitæ.

Tertia dubitatio. Galenus 2. de tempera- m\~etis cap. 4. inquit, {quis} qui habent venas la- tiores facilius ferãt ieiunium, quam illi, qui habent venas $trictas. Totum oppo$itum a$$erit Galenus in arte parua vbi loquens de hepate calido inquit, i$tos habere venas latas, e$$eque calidi hepatis: $ed $ic e$t, quod calidi difficilè ferunt ieiunium: ergo Gale- nus $ibi contradicit. Hæc dubitatio propo- $ita e$t ab Argenterio in hoc loco, & à Tri- uerio contra ip$um Galenum.

Re$pondent tamen Triuerius & Argen- terius, locum. Galeni 2. de temp. e$$e men- do$um, vel Galenum e$$e deceptum.

Re$pondent Alij, & rectè quidem, venas e$$e latas vel ob $anguinis copiam, vt in Athletis, quorũ corpora ob $anguinis ple- nitudinem habebant venas latas & tales facilè ferre ieiunium. vel venas e$$e latas à natura: ac tales homines e$$e calidos, & ie- iunium ferrenon po$$e.

Similiter dicunt, venas angu$tas e$$e vel ob nimias euacuationes, quo ca$u ieiunium ferri non pote$t, vel e$$e angu$tas à natura, tale$que e$$e frigidos, propterea facilè ieiu- nium ferre: quia in his pauca e$t difflatio.

Quarta dubitatio: dictum e$t, $enes ra- tione$iccitatis inediam ferre: tamen Gale- nus 2. de ratione vic. 29. & 10. meth. 5. in- quit corpora ficca inediam ferre non po$$e.

Re$pondetur, corpora $icca vel e$$e con- uncta cum caliditate, vel frigiditate: primo modo inediam ferre non po$$unt: $icuti pi- crocholi, qui calidi $unt & $icci, de quibus Galenus locis citatis intellexit: $ecundo nempè corpora $icca iuncta cum frigidita- te ieiunium facilè ferre po$$e.

Quinta dubitatio nõ videtur, quod cor- pora $icca ratione frigiditatis inediam fe- rant: quia Galenusin arte parua cap. 62. & 63. a$$erit, ventriculum frigidiorem magis appetere, ergo minus inediam ferre.

Re$pondetur, Galenum in arte parua compara$$e appetitum concoctioni dicen- tem, ventriculum frigidiorem plus appete- re quam concoquere, $ed nõ ab$olutè, quod $cilicet concoctio in frigido maior $it, quã in calido: quia vult in frigido facta com- paratione inter virtutem concoquendi, & appet\~edi maiorem e$$e virtutem appeten- di, quam concoquendi, quod non e$t contra Galenum: & Hippocratem.

Sexta dubitatio: dictum e$t ab Hippocra- tein aphori$mo: $enes, quisũt, in primo $e- nio facillimè ieiunium ferre: {quis} videtur re- luctari experientiæ: quia $enes decrep iti tardius fame$cunt & tardius eorum cor- pora difflantur, & re$oluuntur: ergo faci- liores erunt in ferendo ieiunio, quam $e- nes in primo $enio.

Re$pondeo, {quis} ferre ieiunium intelliga- tur dupliciter, vel quod tardius fame$cant, vel quod facilius ferant cibi paucitatem. Decrepiti tardius fame$cunt, & diffici- lius difflantur eorum corpora: tamen non ferunt facilius ieiunium: quia ni$i cibo pauco, & $æpè exhibito $uccurantur, re- $oluuntur, & moriuntur ob cau$as $upe- rius allatas.

Septima dubitatio non videtur, quod $emper pueri plus appetant, quam adole- $centes, & adole$centes plus quam iuue- nes: quia inueniuntur iuuenes qui duplo magis appetunt, & concoquũt, quam pue- ri: ergo aphori$mus non erit $emper verus.

Re$pondemus, Hippocratem in apho- ri$mo feci$$e comparationem re$pectu vnius indiuidui, nempè quod Socrates puer difficilius ferat ieiunium, quam dum erat adole$cens, vel inuenis: quia facta comparatione ad diuer$a indiuidua, apho- ri$mus e$$er fal$us: pote$t enim continge- re, quod Soerates puer facilius ferat ieiu- nium, quam Plato adole$cens.

Deinde re$pondemus per facilè ferre ieiunium Hippocratem intelligere, quod facilè tolerent ieiunium, & ab ip$o non In Decimumtertium Aphori$mum. offendantur, non quod non appetant: quia corpora picrochola ob inteniperiem cali- dam & $iccam, & ob bilis copiam non ap- petunt quidem cibum, tamen quam maxi- mè à ieiunio offenduntur.

QVÆST. LI. O$tenditur, quæ corpora $int magis vel minus di$po$ita ad ieiunium.

SEd tria occurrunt adhuc con$ideran- da pro intelligentia aphori$mi, primũ quænam $int corpora magis, & minus di- $po$ita ad ieiunium. Secundum, cur Hip- pocrates & Galenus fuerint adeo $oliciti in digno$cendis ætatibus. Tertium in $e- quenti quæ$tione: quæ $int, & quot $int ætates.

Quo ad primum: ad memoriam reuo- candæ $unt decem conditiones, quæ pa- tefaciunt corpora magis vel minus di- $po$ita ad ieiunium: prima conditio e$t complexio calida & humida, quæ maximè re$oluit: vnde redditur corpus inepti$$i- mum ad ieiunium; $icuti $unt corpora puerorum $ua natura calida & humida, quæ difficilimè ieiunium ferunt: $ed quia oppo$itorum eadem e$t di$ciplina: corpo- ra oppo$ita $unt frigida, & $icca, hæc erunt apti$$ima ad ferendam inediam.

Secunda conditio corporis minus di- $po$iti ad ieiunium e$t corporis raritas: quia Galenus lib. de cibis boni, & mali $uc- ci cap. 10. & lib. de $alubri diæta 29. a$$erit, corpora rara magis re$olui: den$a verò minus: ideo den$a e$$e magis di$po$ita ad ieiunium: rara verò minus: vbi enim multa e$t difflatio, ibi e$t multa re$olutio, vbi e$t multa re$olutio, ibi difficilius ieiu- nium ferri pote$t: quia vt dictum e$t à Galeno 6. de tuen. $anit. 6. cibus propor- tionatur difflationi.

Tertia conditio e$t con$uerudo multi cibi. Hinc Galenus 1. ad Glauc. cap. de tertiana concedit oua, & carnes ijs qui multis cibis $unt a$$ueti: quia ob pra- uam multorum ciborum con$uetudinem minus apti $unt ad ferendum ieiunium: tantum enim pote$t con$uetudo, vt Hip- pocrates 2. de ratione vic. in ac. tex. 23. ha- beat hæc verba „ter in die repleri, nihil mali $i fuerint a$$ueti.

Quarta conditio e$t regio calida, in qua multa fit difflatio.

Quinta os ventriculi validum, & non ita facile di$$olubile, $icuti erat di$$olubile illud Diodori Grammatici, qui ex Galeno lib. de venæ $ect. ventriculo cibis vacuo exi$tente, bilis os velicabat, & in epilep- $iam $tatim incidebat: $umpto cibo, omne malum $umouebat.

Sexta conditio e$t v$us alimenti coctu facilis. Exemplum proponitur de Hi$pa- nis, qui in propria regione parum come- dunt: in Italia verò & Germania, licet à mane ad ve$peras cibum $umant, vix $a- tiantur: cau$a e$t, quia in Hi$pania ob ter- ræ arriditatem, vinum, & reliqua, quibus pro alimento vtuntur, $unt coctu diffici- lia: apud nos verò ob terræ humiditatem omnia $unt coctu facilia: quare apud nos Hi$pani ferre non po$$unt ieiunium. Idem dicendũ e$t de alijs regionib. valde calidis.

Septima conditio e$t ætas puerilis, & decrepita, quorum corpora ad ieiunium non $unt di$po$ita, vt dictum e$t $uperius.

Octaua: dum venæ $unt exinanitæ indi- cant corpora non e$$e ad ieiunium apta: ideo Galenus 2 de temp. 4. inquit, qui ha- bent venas latas, & multum $anguinis, ma- g is ferre po$$unt ieiunium, quam qui ha- bent venas angu$tas: hinc Galenus 1. de ratione vic. in ac. comm. 44. & alibi dicit „Qui habent va$a plena, & lata minus e$$e nutriendos, ergo tales apti $unt ad ieiunium.

Nona conditio e$t virtus facilè re$olu- bilis, quæ ieiunium ferre non pote$t.

Decima conditio: illi $unt ad ieiunium inepti, qui pluribus laboribus, & exerci- tijs vtuntur.

QVo ad $ecundum, cur Hippocrates & Galenus fuerint adeo diligentes in digno$c\~edis ætatibus, vt hic & alibi de hac re egerunt. Ratio e$t, quia regula cibandi de$umitur à vario temperamenti $tatu. I$ti verò varij temperamenti $tatus $eu muta- tiones $en$ibiles $unt ip$æ ætates. Tempe- ramentum natiuum acqui$itum in vtero matris e$t calidi$$imum & humidi$$imum: Sanctor{ij} Commentaria dum verò na$cimur, quotidiè v$que ad obitum ex$iccamur, & demum refrigera- mur; quoties autem ob$eruatur aliqua $en$ibilis temperamenti mutatio, vnica con$tituitur ætas: $ic pueri cum $int, & ca- lidi$$imi & humidi$$imi con$tituunt hanc determinatam ætatem, vt $int ita re$olu- biles, vt nullo modo ieiunium ferre po$- $int. Deinde $equuntur ali{ae} {ae}tates, $emper minus re$olubiles, tum ob defectum hu- miditatis, tum caliditatis, vn de minor dif- flatio. Præterea Medici ab ætatibus de$u- munt remediorum quantitatem: quia ex Galeno 9. meth. 14. tantum debet e$$e re- medium, quantus e$t rece$$us à naturali $tatu, $tatus verò naturalis varius e$t, pro- ut variæ $unt ætates.

QVÆST. LII. De AEtatibus.

QVo ad ætates, nempè qu{ae} $int, & quot $int. Primo $ciendum, {ae}tates certo annorum numero de$cribi non po$- $e: Galenus enim 3. pr{ae}$ag. comm. 28. ha- bet hæc verba „Non quilibet certo tem- pore explet dentes, pube$cit, floret, aut de- clinat. Similiter Galenus 6. de tuen. $anit. cap. 2. inquit, vnam annorum men$uram cunctis non conuenire. Immo Ari$tote- les 7. Polit. cap. 17. damnat illos, qui ætates per $eptimanas diuidunt: ac merito, quia ætates variæ $unt prout varia e$t actio ca- loris in humidum $ub$tantificum. Hinc factum e$t, quod variæ traditæ $int æta- rum diui$iones ab Ari$torele, Hippocrate, Galeno, & A$trologis habita varia re- rum con$ideratione.

Ab Ari$totele: duæ traduntur ætatum diui$iones, prout vario modo corpora vi- uentia con$iderantur. Prima ætatum di- ui$io traditur 3. de anima tex. 59. vbi dicit tres e$$e ætates, nempè incre$centem, con- fi$tentem, & decre$c\~etem: habita hac con$i- deratione, quod omne genitũ habeat prin- cipium, $tatum, & declinationem, $eu prin- cipium, medium, & finem: vel quia nutri- mentum maius apponatur, vel æquetur, vel $it minus quam oportet.

Secunda diui$io proponitur ab Ari$tore- le lib. de iuu\~etute, & $enec. quæ e$t in duas {ae}tates, videlicet in iuuentutem & $enectu tem: quæ diui$io fuit Hippocratis lib. de $alubri diæta tex. 7. habita hac con$idera- tione, quia $uborbe lunæ omnia vel au- gentur, vel decre$cunt: non enim datut $tatus $eu quies. Hinc nonnulli: vt Cur- cius, negant dari ætatem con$i$tentiæ quo ad $en$um, $ed $olũ dari quo ad rationem.

Aliqui tamen $ubtiles parum in philo$o- phia ver$ati dicunt, dari ætatem con$i$ten- tiæ, quia inter duos motus oppo$itos me- diat quies.

Sed falluntur valde: quia h{ae}c ætas con$i- $tentiæ e$$et momentanea, & per con$e- quens chimerica. Præterea iuuentus, & $enectus, non $unt motus oppo$iti: quia motus ex$iccationis in viuentibus e$t con- tinuus, & in motu continuo non mediat quies.

Ab Hippocrate parimodo duæ tradun- tur ætatũ diui$iones: prima legitur in hoc aphori$mo: & primo de diæta, lib. qui in- $cribitur breuis adnotatio dogmatũ Hip- pocratis (referente Galeno) & lib. de na- tura humana, vbi facit quatuor ætates re- $põdentes quatuor anni temporibus, qua- tuor humoribus, quatuor elementis, & quatuor diei partibus.

Prima ætas e$t puerilis, quæ re$pondet aeri, veri, $anguini, & horis matutinis.

Secunda e$t iuuentus, quæ re$pondet igni, æ$tati, bili, & horis meridiei.

Tertia e$t ætas con$i$tenti{ae}, quæ re$pon- det autumno, melancholiæ, terræ, & ho- ris ve$pertinis: $enectus quæ re$pondet hyemi, pituitæ, aquæ & horis no cturnis.

Secunda diui$io traditur ab Hippocrate lib. de carnibus, & lib. de $eptime$tri partu vbi ætates $eprenario numero di$tinguit.

Prima ætas e$t dum dentes fiunt, quæ con$i$tit in primo $eptenario.

Secunda e$t pueritia, quæ con$i$tit in $ecundo $eptenario, excurrit que v$que ad annum 14.

Tertia e$t adole$centia: quam dicit ex- currere v$que ad annum 21.

Quarta e$t iuuentus, quæ continet duas $eptimanas, produciturque v$que ad an- num 35.

Quinta e$t ætas con$i$tentiæ, quæ $imili- In Duodecimum Aphori$mum. ter continet duas annorum $eptimanas, & excurrit v$que ad 49. $exta e$t primum $e- nium, quod parimodo continet duas $epti- manas, & producitur v$que ad annum 63. Septima e$t vltimum $enium quod v$que ad obitum extenditur.

A Galeno quatuor traduntur ætatum diui$iones.

Prima legitur lib. de $alubri diæta, vbi diuidit ætates $ecundum diui$ionem qua- tuor primarum qualitatum.

Secunda ætatum diui$io habetur 2. de natura humana comm. 13. 14. & 15. vbi di- uidit ætatem in incrementum, & decre- mentum: vt fecit Ari$toteles lib. de iuuen- tute, & $enectute, & Hippocrates lib. de $alubri diæta.

Tertia diui$io proponitur à Galeno 3. aphori$mor. comm. 30. vbi diuidit {ae}tatem, in incre$centem, con$i$tentem, & decre- $centem: deinde $ubdiuidit decre$centem cum manife$to virium lap$u, & $ine mani- fe$to virium lap$u, quam ætatum di$tin- ctionem de$ump$it ab Ari$totele 3. de ani- ma tex. 59. eandem diui$ionem Auicennas proponit in prima primi cap. de ætatibus.

Demum ætatum diui$io proponitur à Galeno in $ex ætates.

Prima e$t pueritia, quæ ex lib. 6. de tuen. $anit. cap. 2. extenditur v$que ad annum quartum decimum.

Secunda e$t pubertas, quæ ex Galeno 3. aphori$. comm. 27. extenditur v$que ad annum decimumoctauum.

Tertia e$t adole$centia, quæ ex Galeno 5. aphori$. comm. 9. durat v$que annũ 25.

Quartae$t iuuentus, quæ producitur, vt docet Galenus 3. aphori$. comm. 30. ab anno 25. v$que ad 35.

Quinta e$t ætas con$i$tentiæ, qu{ae} dicitur ἀνδρεία: dicitur quoque καθε{στ}ηκ@α, ide$t cõ$tanti{ae} potius quam con$i$tenti{ae}, vt non- nulli interpretantur: quia con$i$tere po tius pertinet ad {ae}tatem iuuentutis, quam ad virilem.

Quod verò {ae}tas con$i$tenti{ae} non debeat vocari con$i$tentiæ patet, quia à Galeno 3. aphori$. 30. vocatur declinans: quomodo igitur erit {ae}tas con$i$tenti{ae}, & declinans? hæc certè implicant: pote$t dici con$tan- ti{ae}: quia con$tantia re$picit potius animi, quam corporis vires, virilis {ae}tas profe- ctò animi con$tantiam ob$eruat: h{ae}cque {ae}tas extenditur v$que ad annum 49.

Sexta e$t $enectus, quam Galenus in hoc comm. diuidit in $enectutem crudam, quæ vocatur $enectus viridis, & in decrepitam, qui $enes vocantur à Gr{ae}cis πέμπελοι, qu{ae} vox $ignificat $enes ad pompã funeralium accomodatos, præparatos, & bene di$po$i- tos atque orcho quamciti$$ime deman- dandos.

Octaua dubitatio ex dictis oritur, quia in hoc comm. Galenus diuidit $enectutem in viridem, & decrepitam, ita vt nihil di- cat de $ecundo $enio. In$uper Galenus 5. de tuen. $ani. cap. 4. & vltimo agens de ge- rocomica ide$t de illa medicinæ parte, qu{ae} pertinet ad $enes, $ubdiuidit {ae}tatem decre- pitam in duas partes: itaut $enectus tri- plex $it, alia quæ dicitur cruda $eu viridis, & dicitur primum $enium, quod excur- rit v$que ad annum 63. $ecunda $enectus e$t media quæ continet duas $eptimanas, & dicitur $enium, quod excurrit v$que ad annum 77. Tertia verò $enectus e$t decre- pita quæ à 77. v$que ad obitum produci- tur: ergo Galenus in hoc comm. diuidens $enectutem in viridem, & decrepitam e$t diminutus.

Re$pondere pote$t, mediam $enectutem $ubticui$$e: quia hæc media modo vergit ad crudam, $eu viridem, modo ad decre- pitam: itaut $it media, $eu neutra per par- ti cipationem extremorum: vel dicimus fui$$e in v$u apud Galenum, & Hıppocra- tem interdum nominare $olum extrema: quia media $ubintelliguntur.

Galenus tamen 5. de tuen. $anit. citato $ubdiuidit ætatem decrepitam in duas differentias, prout duplex e$t victus ratio: idque declarat exemplo Antiochi Medici $enis 80. annorum, & Thelephi qui pa- rum di$tabat ab anno 100. Ambo erant decrepiti: $ed quia victus ratio erat diuer- $a: ideo diuer$a debet con$titui ætas de- crepita.

Diuer$a erat victus ratio in Anthio- co, & Thelepho: quia Antiochus (vt refert Galenus) quotidie vtebatur bal- neo. Telephus $olum bis vel ter in men$e. Antiochus ante ientaculum egros Sanctor{ij} Commentaria vi$itando pedibus conficiebat qua$i trium $tadiorum $pacrum. Thelephus verò lon- gè minori exercitio vtebatur. Antiochus $emper pi$ces $axatiles, vel illos qui in alto mari degunt, in prandio $umebat. Thele- phus interdum pi$ces, interdum auem ex iure comedebat, itaut victus ratio erat diuer$a, ob quam diuer$itatem duplex ætas decrepita con$tituta e$t ab ip$o Galeno.

Conueniebant i$ti duo $enes (air) quia ambo ante ientaculum fricabantur, prius aluo deiecta. Ambo hora tertia $umebant ienraculum ex melle atico cocto, panem, vel alcam $umendo: ambo hora $eptima habebant prandium, prius $umendo, quæ reddunt aluum lubricam, cuiu$modi $unt pruna dama$cena, Hy$panica, vel mercu- rialis. Ambo (ait Galenus) in c{ae}na non pi- $ces, $ed auem ex iure $umebant.

Demum $unt A$trologi, qui $imiliter fa- ciunt $eptem ætates, vt refert Proclu, & Plotinus in lib. de anima, & dæmone; ac vnicuique ætati attribuunt vnum plane- tam. Infantiæ attribuunt lunam, quia in- fantes, & luna $unt corpora humida.

Pueritiæ attribuunt mercurium magiæ inuentorem: quo tempore pueri tam mul- ta cogno$cunt naturalia, quod $i in alijs ætatibus tanta perciperent, facti $enes e$- $ent veluti Dijterre$tres.

Pubertati, venerem, quia membra geni- talia in hac ætate incipiunt fieri robu$ta. Hinc Ari$toteles 5. de hi$toria animalium cap. 14. aıt „hanc ætatem declarari vocis muratione, te$tium magnitudine, & ortu pilorum circa pubem; tuncque incipiunt $æpi$$imè pudendis admouere manus.

Adole$centiæ perfectæ attribuunt $o- lem: quia in hac ætate e$t magnanimitas, & animi $plendor, in qua ætate, $i pecu- niæ e$$ent in illorum pote$tate, profu$è ad- modum impenderent.

Ætati vigoris attribuunt Martem: quia in hac ætate arma concupi$cunt.

Ætati con$i$tentiæ, quæ ab Hippocrate vocatur καθε{στ}ικεία attribuunt Iouem: in hac ætate trahimur ad $tudium veritatis.

Senecturi dicunt præ e$$e Saturnum: quia hæc ætas e$t frigida & $icca, & per ac- dens humida: Ecce quod corpora no$tra vario modo con$iderata ab Auctoribus di$tinguuntur in varias ætates.

COmmoda tamen, & ex rei natura in- uenta e$t ab Hippocrate in hoc apho- ri$mo diui$io in quatuor ætates, nempè in $enilem con$i$tentem, adole$centem, & puerilem: quia victus ratio in qualibet ex i$tis debet e$$e valde diuer$a, nutriendo $emper magis illos, qui $unt proximiores primæ generationi, $icuti $unt pueri: dein- de minus Adole$c\~etes, atque minimè om- nium $enes, tam $anitatis, quam ægritudi- nis tempore.

APHORISMVS XIV.

„_QVI_ cre$cunt plurimum habent calidi innati: plurimo igitur egent alimento, alioquin cor- pus ab$umitur: $eni- bus verò parum calidi innati ine$t, paucis proptere a fomitibus egent: quia à multis extinguuntur. Hanc etiam ob cau$am febres $enibus non $imili ter acutæ fiunt, frigidum enim eo- rum corpus.

In hoc aphori$mo Hippocrates reddit rationem, cur $enes facillimè, & pueri dif- ficillimè ieiunium ferant, quæ e$t: quia qui cre$cunt plurimum habent calidi innati, plurimoque egent alimento: itaut ex men- te Galeni, & Philothei hic non $it nouus aphori$mus: $ed $it ratio præcedentis.

Diuiditur aphori$mus in duas partes. In prima reddit rationem, cur pueri diffi- cillimè ieiunium ferant, dicendo, qui cre- $cunt plurimum habent calidi innati: at $ic e$t, quod qui plurimum habent calidi innati plurimum re$oluunt, & qui pluri- mum re$oluunt plurimo egent alimento: quia ex Galeno 6. de tuen. $anit. 6. & alibi, alimentum debet proportionari difflatio- ni: quare $i multa e$t difflatio, multus ci- bus, $i pauca paucus conuenire debet. Plu- In Decimumtertium Aphori$mum. rimo egent alimento, quia plurimum re- $oluunt per in$en$ibilem per$pirationem, quæ per$piratio, vt probauimus in $taticis longè magis euacuat, & re$oluit, quam om- nes euacuationes $en$ibiles.

In $ecunda parte reddit rationem, cur $enes facillimè ieiunium ferant, quæ e$t, quia paucum habent calidi innati. Con- firmat Hippocrates quod $enes habeant modicum calidi innati: quia non ita facilè febricitant, vt iuuenes. Suffulta e$t hæc Hippocratis ratio hoc fundamento, nem- pè quod caliditas febrilis differat ab inna- ta caliditate $olum gradu, & non $pecie: $e- cus vani$$ima e$$et Hippocratis ratio: quia $i caliditas febrilis à caliditate innata dif- ferret $pecie, non valeret hæc cõ$equentia: $enes habent modicum calidi innati: ergo minus febricitant: quia, $i caliditas natiua differret $pecie à febrili, $enes po$$ent mul- tum febricitare, & modicum calidi innati habere, ac ver$a vice, po$$et quis plurimum habere calidi innati, & nunquam febri- citare.

Quo ad verborum explicationem: dicit _qui cre$cunt_. Notandum per incrementum Hippocratem intelligere illud quod in qualibet corporis parte fit $ecundum tres dimen$iones, quod certè prımò pueris, de- in de Adole$centibus conuenit: dum enim adulti fiunt pinguiores, & cra$$iores non verè augentur: quia non augentur $ecun- dum omnes dimen$iones, videlicet $ecun- dum longitudinem, latitudinem, & pro- funditatem: ideo illa pinguedinis, & car- nium augmentatio propriè dicitur iuxta- po$itio, & non augmentatio.

Immo$i præter modum pinguedo cre- $cat euadit morbo$a, atque indicat $ui ab- lationem: medici enim illam excedentem remedijs diminuunt, cuiu$modi e$t leni- mentum ex oleo, auripigmento, & melle, quo abdomine illinito $tatim facultas ge- neratrix ip$ius pinguedinis diminuitur, $ine tamen aliarum partium iactura.

Dicit (_plurimum_) quid intelligat Hip- pocrates per plurimum calidi innati non conueniunt Expo$itores.

Plurimi putant, Hippocratem intellige- re in pueris e$$e plurimum calidi innati quo ad $ub$tantiam, $ed non quo ad quali- tatem & robur natiui caloris: quia vident in iuuenibus e$$e plus caliditatis, & plus roboris, quam in pueris.

Lycus (referente Galeno in comm. & libello aduer$us Lycum) reprehendit Hip- pocratem, probatque triplici argumento e$$e in iuuenibus plus calidi natiui, quam in pueris, hoc modo: Hippocrates vel in- telligit per plurimum calidi natiui pluri- mum $ecundum $ub$tantiam, vel $ecun- dum qualitatem, vel $ecundum robur: ad- dit: $ed in pueris neque e$t maior $ub$tan- tia calidi natiui, neque inten$ior qualitas, neque maius robur quam in iuuenibus: er- go pueri nullo modo hab\~et plurimum ca- lidi innati, vt tenet Hippocrates.

Primum argumentum quo probat Ly- cus, in pueris non e$$e copio$iorem $ub$tan- tiam calidi innati, e$t, quia in maiori cor- pore calido e$t copio$ior caloris $ub$tan- tia, quam in minori: infert: ergo in iuueni- bus, quorum corpora $unt maiora, erit plus calidi innati, quam in pueris.

Secundò probat de qualitate: ex eo quia $en$u patet, iuuenes e$$e calidiores, ad mo- tum vegetiores, & cibos concoquere du- riores, quam pueros. Additur, Hippocra- tem ertare in voce: quia qualitates non di- cuntur plurimæ, vel paucæ, $ed inten$æ, vel remi$$æ.

Tertiò probat de robore: quia iuuenes $unt robu$tiores, quam pueri.

Addit Lycus, Hippocratem $imiliter er- rate in voce, quia e$to, quod puerorum robur maius $it, non debet dici plurimum, $ed validum: & quia validum robut non con$i$tit in plurimo calido, $ed in maximè temperato: Ergo non rectè Hippocrates: dum dixıt qui cre$cunt plurimum habent calidi innati.

Ad primum argumentum Lyci dic\~etis, in pueris non e$$e copio$iorem $ub$tan- tiam calidi innati: quia eorum corpora $unt minora.

Primò re$pondemus ex Galeni comm. di$tinguendam e$$e caloris $ub$tantiam, quod videlicet alia $it $ub$tantia natiui ca- loris, alia a$cititij: $ub$tantia natiui e$t ae- rea, & aquea: hæc que maior e$t in pueris, a$cititij verò e$t te@rea & ignea, quæ certè maior e$t in iuuenibus, & longè maior in Sanctor{ij} Commentaria febricitantibus. Hac po$ita di$tinctione dicimus, Hippocratem in aphori$mo intel ligere de natiua, non de a$cititia; quare qui non di$tinguunt natiuum ab a$cititio non loquantur de calore: quia à nemine intelligentur.

Dum dicunt in maiori corpore calido e$$e copio$iorem calorem natiuum: argu- mentum valeret, $i dum corpora augentur, eodem modo etiam natiuus calor cre$ce- ret: vtinam hoc e$$et: tantum enim abe$t quod natiuus calor $u$cipiat augmentum, vt quotidiè magis decre$cat, & magis a$ci- titius fiat. Hinc Galenus 2. de temp. 2. ait „animal recenter editum e$$e calidi$$i- mum intelligendo de natiuo calore: dein- de in dies magis natiuum fieri acrem, & $emper decre$cendo progredi: ideo Gale- nus in comm. loquens de natiuo, ait pue- ros habere calorem abundantiorem: iu- uenes verò acriorem.

Præterea ridicula e$t hæc con$equentia: corpus calidum e$t maioris molis: ergo e$t calidius corpore calido minoris: quia in minori corpore pote$t e$$e calor abundan- tior, quam in maiori, quod non $olum e$t verum in corpore mixto, $ed etiam in $im- plici: $ic in doliolo vini genero$i pote$t e$- $e calor abundantior, quam in magno do- lio vini oligophori: parimodo natiuus in pueris e$t abundantior, quam in adultis.

In$uper Galenus lib. aduer$us Lycũ cap. 7. confirmat exemplis pulcherrimis in pue- ris e$$e copio$iorem calorem, quam in iu- uenibus. Primum exemplum e$t de tetra- pharmaco, taleque e$t: $i aliquis medica- mento tetrapharmaco, quod ex cera, adipe, pice, & re$ina {ae}qua portione conflatur, du- plum picis aliorum proportione indat, certè in tetrapharmaco erit plus picis, non $olum quo ad $ub$tantiam, $ed quo ad qua- litatem, & robur.

Secundum exemplum e$t de medica- mento compo$ito ex Ari$tolochia: ait Ga- lenus $i in medicam\~eto ex Ari$tolochia fa- cto ex thure, mirrha, farina or obi, e$$et ari- $tolochia in longe maiori copia, certè $ine vlla hæ$itatione in hoc medicamento e$$et plurimũ ari$tolochiæ quo ad $ub$tantiam, qualitatem; & robur. Parimodo in pueris calidum natiuum non $olum ad aliarum proportionem erit plurimum quo ad $ub- $tantiam, qualitatem, & robur, $ed etiam ab$olutè intelligendo de aerea $ub$tantia, quam immediatè temperamentum e$$en- tiale in$equitur.

Ad $ecundum Lyci argumentum, quod erat iuuenes $unt calidiores pueris: quia $unt ad motum vegetiores. Re$pondemus concludere de calore a$cititio acri, morda- ci, & igneo; $ed nõ de natiuo $uaui & tem- perato: itaque non debemus confundere natiuum calorem oũ a$cititio, vt Lycus fa- ciebat, $ecus cogeremur fateri febricitãtes habere abundantiorem calorem natiuum, quam pueros inculpata $anitate præditos.

Præterea $i pueri habent calidi innati $ub$tantiam abundãtiorem, vt probatum e$t, habebunt quoque illas qualitates, quæ nece$$ario dependent à $ub$tantia, ip$am- que nece$$ario comitantur, vegetiores.

Galenus in hoc comm. $u$a oratione de- clarat differ\~etiam inter calorem natiuum, & a$cititium, dicens, natiuum habere $ua- ues euaporationes $imiles illis, quæ fiunt ex aqua tepida: a$cititium verò habere cuaporationes mordaces illis $imiles, quæ eleuantur è corpore $icco excalefacto, $icu- ti à ferro ignito, & alijs $imilibus ignitis rebus in commento Galeni propo$itis.

Hinc calor natiuus magis concoquir, & magis re$oluit in pueris, quam in adultis; quia eorum corpora $unt calida & humi- da, taliaque certè non habent iuuenes. Pro huius doctrinæ confirmatione pergit Ga- lenus in commento dicens, de ratione eua- porationis duas requiri conditiones, alte- ra quod corpus $it calidum: altera quod $it humidum, & non $iccum, quia halitus $eu vapores non eleuantur à $icco, quod his verbis Galenus in comm. confirmat „ $i ad $olem ardentem aquam & ferrum pari pondere exponas: deinde $equenti die perpendas aquam, & ferrum, inuenies aquam multo $eip$a minorem effectam: ferrum verò pri$tinum pondus con$erua- re: inde quoque apparet, pueros e$$e cali- diores & humidiores intelligendo de ca- lore natiuo, cuius e$$entia præcipuè con$i- $tit in temperatura calida & humida, & non in illa calida & $icca, quam po$$ident iuuenes.

In Decimumquartum Aphori$mum.

Dum dicunt, iuuenes e$$e vegetiores ad motum.

Re$pondemus motum velocem à calore igneo, & a$cititio prouenire: $ic maniaci $unt ad motum vegetiores ratione caloris acris, & mordacis, & non natiui, qui con- $i$tit in calido & humido temperato.

Ad Lycũ dicent\~e, iuuenes e$$e calidiores pueris, quia magis concoquũt cibos duros.

Re$pondemus Lycum, & qui illum $e- quuntur, non intellexi$$e differentiam in- ter coctionem, & dige$tionem: admit- timus iuuenes magis digerere cibos du- ros: pueros verò magis concoquere: con- coctio quidem e$t mutatio vnius $ub$tan- tiæ in aliam, vt lactucæ in $anguinem, & $anguinis in o$$a: dige$tio verò non e$t mutatio, $ed e$t $olum delatio, $eu tran$- mi$$io cibi vel alim\~eti ab vna ad alim par- tem. Hinc Galenus 12. meth. cap. 3. tradens aliquam differentiam inter coctionem & dige$tionem, inquit coctionem fieri per $omnum, dige$tionem verò per vigiliam: dicit cõcoctionem fieri per $omnum: quia per $omnum calor di$per$us per $en$iteria retrahitur, ad imas partes, & cum calido innato vi$cerum vnitur, & geminatur, ac ita geminatus tantæ e$t virtutis, quantæ po$$it $ub$tantias tran$mut are: dicit dige- $tionem $ieri per vigiliam, quia in vigilia calor influens $eiunctus ab innato non po- te$t quidem conuertere, vel tran$mutare cibum in chylum, & chylum in $angui- nem: pote$t tamen digerere, $eu transfer- re, vel tran$mittere alimentum ad venas, & à venis ad partes nutriendas, & excre- menta foras expellere.

Quod verò pueri $int calidiores, & ma- gis concoquant, facilè colligi pote$t ex in- cremento, quod maximam $upponit præ- cedere concoctionem: ideo Galenus 1. de V$u P. 7. dicit, pueros ob inerementũ valde concoquere, quod in adultis non fit. Quo- modo verò pueri magis concoquant, quam iuuenes, nos $atis $uperque o$t\~edimus con- tra Conciliatorem quæ$t. 57. in comm\~eta- rijs no$tris in primam primi Auicennæ.

Ad tertium Lyci Argumentum probans, pueros quo ad robur nõ habere plurimum calidi innati, ex eo quia iuuenes $int longè robu$tiores pueris.

Re$põdemus Hippocratem loqui de illo robore, quod $olum prouenit à calido nati- uo, quod maximè ob$eruatur in concoctio- ne, & augm\~etatione, quæ duæ actiones sũt maximè omniũ difficiles, & quæ in pueris $unt longè calidiores, quam in iuuenibus.

Quod verò iuuenes ex Lyco $int robu- $tiores.

Re$pondemus quo ad motum volun- tarium e$$e robu$tos; tum quia corum in$trumenta ad motum de$tinata $unt vn- dequaque perfecta, quæ in pueris adhuc non $unt $tabilia: tum quia motus volun- tarij iuuenum non parum iuuantur à ca- lore a$cititio, quales interdum ob$eruan- tur in phreneticis, qui paulo ante obitum po$$unt efficere motus ita validos, vt vix plures homines $ani, & robu$ti po$$int vnum phreneticum $ternere, & infrenare. Ecce igitur quam vana $it hæc con$equen- tia, motus $unt validiores: ergo plurimum habent natiui caloris.

In$uper vbi plurimum e$t $ub$tantiæ ca- lidi natiui, ibi certè erit plurimum quali- tatis, & roboris ip$ius calidi natiui: Sed in pueris, vt probatum e$t ex Galeno libello citato exemplo tetrapharmaci, & medica- menti ex ari$tolochia plurimum e$t quan- titatis $ub$tantiæ: ergo erit quoque pluri- mum illius qualitatis, & roboris.

Præterea, vbi actiones caloris $unt vali- diores, & efficatiores, ibi quoque caloris robur e$t validius, & efficacius: $ed in pue- ris actiones caloris $unt huiu$modi, quia in ip$is e$t vna augm\~etatio, qu{ae}$uperat o\~es alias actiones: hæc certè non e$t in adultis.

Demum in pueris omnia membra $unt $anguinea: in $enibus verò exanguia: qua- re $i oppo$itorum eadem e$t di$ciplina, vt videlicet $enes, quo magis $unt exangues, eo magis $unt & calore, & robore de$tituti: ergo pueri quorum membra maximè om- nium $unt $anguinea, plurimum habebunt calidi innati, & quo ad $ub$tantiam, quali- tatem, & quoad robur.

Accedit, quod illi $unt calidiores, qui $unt proximiores fonti caloris: ideo Ga- lenus 2. de temp. 2. animal recenter edi- tum e$t calidi$$imum: idcirco pueri omni modo $unt calidiores iuuenibus, nempè quo ad $ub$tantiam, qualitatem & robur. Sanctor{ij} Commentaria Ex his colligimus Hippocratem non erra$- $e in re, vt Lycus temerè imprudenter, & $ine vlla ratione attribuit Hippocrati di- centi qui cre$cunt plurimum habent calidi natiui.

Præterea Lycus in errorem venia indi- gnum prolabitur, dicens, Hippocratem er- ra$$e quoque in voce, dum v$us e$t hoc vo- cabulo (plurimũ) quia nec $ub$tanti{ae} calidi innati, nec qualitati, nec robori applicari pote$t: non $ub$tantiæ: quia hæc vox plu- rimum pertinet ad quantitatem: non ad qualitatem: quia qualitas dicitur inten$a, vel remi$$a, non plurima, multa vel pauca: non ad robur; quia robur dicitur validum, vel inualidum, & non plurimum, vel pau cum. In$uper robur plurimum dependet à calido maximè temperato, & non à pluri- mo: inquit Lycus, Hippocratem abu$um fui$$e vocabulo, & erra$$e in voce.

Sed vnica re$pon$ione hæc Lyci obiecta tolluntur à Galeno in comm. dicente, quod tempore Hippocratis: vt refert Teophra- $tus, in lib. de calido & frigido fuerit ma- ximè in v$u, quod calidum dicatur pluri- mum, vel multum, vel paucam, tam refe- rendo ad quantitatem $ub$tantiæ calidi, quã ad qualitatem, & robur: ideo cõmunis v$us loquendi nõ erat ab Hippocrate relin- quendus: quia Auctores debent vti voci- bus, quæ $unt in v$u, & quæ facilè intelli- guntur: $ic & Nos loquentes de ægritudi- nibus, quæ pertinent ad qualitatem dici- mus e$$e magnas, vel paruas: $ic dicimus apoplexiam e$$e magnam, vel paruam, & omnes alios morbos e$$e magnos, vel par- uos, quamuis morbi $int qualitates & non quantitates, $imilimodo de robore, $eu virtute, dicimus e$$e magnam, vel paruam, finitam, vel infinitam: quamuis omnis virtus $it qualitas, & non quantitas.

Præterea vt omninò reijciatur Lycus. Re$pondemus quod licet (plurimum) $i- gnificet quantitatem, attamen applicari pote$t $ub$tantiæ, qualitati, & robori. $ub- $tantiæ: quia in prædicamento $ub$tantiæ genus generali$$imum e$t corpus genera- bile: qualitati, & robori, quia ex commu- ni v$u loquendi virtus pote$t dici multa, & plurima: licet virtus $it qualitas: ergo pote$t dici robur quoque plurimum: qua- re Hippocrates neque in re, neque in vo- ce errauit.

Cæ$ar Cremoninus in Patauino Gym- na$io celeberrimus partim laudat Lycum partim damnat. laudat dum contradicit Hippocrati dicenti. quod in pueris $it plu- rimum calidi innati $umendo calidum pro ratione $ub$tantiæ: quia vnà cum Lyco te- net in maiori corpore e$$e maiorem calidi $ub$tantiam, colligit que in adultis, & non in ijs qui cre$cunt e$$e plurimum calidi in- nati ratione $ub$tantiæ.

Laudat quoque Lycum, quod dicat cali- dum $umptum pro qualitatis inten$ione e$$e maius in iuuenibus, quam in pueris, quia iuuenes $unt ad motum vegetiores, & res duras magis concoquunt.

Damnat Lycum dicentem, Hippocra- tem erra$$e in re, & in voce: $i intelligat per plurimum calidi, quod pueri quo ad robur habeant plurimum calidi innati, & $int robu$tiores iuuenibus. In re, quia ro- bur plurimum con$i$tit in maximè tempe- rato calore, & non in plurimo. In voce, quia abutitur vocabulo plurimum: quia nõ dicitur plurimum robur: $ed validum robur: in hoc (Cremoninus defendit Hip- pocratem: & rectè: quia tempore Hippo- cratis (vt refert Galenus in hoc comm. ex Teophra$to) hic modus loquendi nimi- rum plurimum robur erat vocabulum v$i- tatum. Similiter Ari$toteles, vt dictum e$t, vocat virtutem finitam, vel infinitam, quare dici pote$t plurimum robur: ea- dem ratione Cremoninus poterat laudare Galenũ quod po$$et dici plurimũ ratione qualitatis, quia & ip$a virtus e$t qualitas.

Quod verò Hippocrates dum dicit, qui cre$cunt plurimum habent calidi intel- ligat $olum de robore, $eu de vi agendi, & non de $ub$tantia, & qualitate calidi, pro- bat Cremoninus hoc modo: Dicit Hippo- crates, qui cre$cunt habent plurimum ca- lidi: ideo egent plurimo alimento, alio- quin corpus ab$umitur. Addit $ed $ic e$t quod illud ab$umi pertinet ad robur ag\~e- di, non ad qualitatem, qua$i quod robur, $eu virtus non $it qualitas: nos quærimus ab illo, cur illud ab$umi non pertinet quo que ab $ub$tantiam: Immo magis pro- priè ad $ub$tantiam: quia $ub$tantia e$t il- In Decimumquartum Aphori$mum. la, quæ ab$umitur, & ip$a qualitas quate- nus nece$$ariò $ubiectum comitatur.

Præterea comprobat, quod intelligat $olum de robore agendi ex $equentibus verbis, quæ $unt „_$enibus ine$t parum_ _calidi: ideo paucts egent $ucoendiculis:_ _quia à multis extinguitur_ infert Cremo- ninus: $ed $ic e$t, quod i$ta extinctio nihil aliud e$t, quam actionis impedimentum.

Ego re$pondeo, quod illa extinctio nihil aliud e$t quam $ub$tantiæ, qualitatis, & tandem roboris ami$$io, itaque ex funda- mentis ip$ius colligimus, Hippocratem per plurimum calidi principaliter intelligere quo ad $ub$tantiam, vt dicit Galenus in comm. con$ecutiuè verò intelligere quo ad qualitatem, & robur natiui caloris, quæ omnia $atis $uper que probauimus contra Lycum, neque e$t, vt eadem in hocloco re- petamus.

_Plurimo igitur egent alimento._ Qua- tuor po$$unt e$$e cau$æ, cur pueri copiolio- ri egent alimento.

Prima quia eorum caliditas, quæ maxi- ma e$t, maximè quoque in humidum agit, illud re$oluendo, & ex$iccando. Accedit quod calidum innatum habet duplicem motum; vnum deor$um ver$us alimentum gratia con$eruationis $eu noui ignis gene- rationis: alterum $ur$um ad in$tar flamæ: vterque in puero e$t velociotis: ideo copio- $iori eget alimento: quia in moru velocio- ri velocius ab$umitur alimentum.

Secũda cau$a e$t perpetuum alimentalis $ub$tanti{ae} effluuium, quod in pueris maxi- mum e$t, tum ratione caloris, tum ratione humidi aerei maximè re$olubi is: ob quam cau$am Galenus 9 meth. 17. ait, pueris non conuenire euacuationem artificialem, quæ fit per medicamenta, & per $anguinis mi$- $ionem: quia eius in$en$ibilis per$piratio quam maxima e$t, vt nos quoque in $taticis probauimus. Hinc Galenus in comm. pro- ponit duas cau$as difflationis, nempe cali- ditatem, quæ $ola reuera non $ufficit: quia ait in commento, ferrum ignitũ habere in- ten$am caliditatem, tamen nõ efficere dif- $tationem, vel per$piration\~e in$en$ibilem: quia ex $erro ignito non eleuantur vapo- res, @@@eleucr\~etur aliquid amittetet $ui pon- deris, & fieret leuius: ideo proponit $ecun- dam cau$am, quæ e$t humiditas, quæ ma- xima e$t in pueris, ob quam cau$am maio- rem habent difflationem, & inde egent co- pio$iori alimento: Galenus enim 7. de tuent $ani. 6. vult alimentum proportionari dif- flationi, ac quantitatem nutritionis à quan- titate difflation is coindicari.

Tertia cau$a, cur pueri egeant copio$io- ri alimento, e$t, quia maximè augentur.

Quarta e$t, quia magis concoquunt, ac meritò qnia concoctio e$t elixatio, & eli- xatio fit à calido & humido, non à cali- do, & $icco.

_Alioquin corpus ab$umitur:_ calor quin- que modis con$umitur, videlicet à nimio calore: vnde Hippocrates 2. Progno$t. 1. \‘æ febre acuta hydrops. A defectu alimenti. A frigido po$itiuo. A frigido potentiali- vt ab opio, & à $uffocatione ob nimium alimentum: $ed ex Ari$totele libello de vi- ta & morte caloris extinctio ad duos mo- dos reducitur: primus modus e$t per re$o- lutionem: $ecundus per $uffocationem: $i pueri non tractarentur copio$o alimento- calor ageret in adipem: deinceps in carno- $am $ub$tantiam, & tandem in membra- no$am: hac ratione per re$olutionem ta- be$cerent, & interirent.

_Senibus verò parũ calidi innati ine$t: pau-_ _cis propterea fomuibus egent._ Ine$t $enibus caloris parum: quia eorum humiditas na- tiua, quæ e$t caloris $ubiectum, e$t ferè re- $oluta $eu ex$iccata ab ip$o calore: Calor enim innatus ex Philotheo $emper in ag\~e- do e$t occupatus, ide$t in ab$umendo hu- midum, ideo in $enibus non $olum e$t pa- rum caloris, $ed etiam parum humiditatis propriæ & natiuæ: $ed cum qualitas actiua non exhallet $ine pa$$ina, nec pa$$iua $ine actiua: ideo vtraque magna ex parte in $e- nibus exhalauit: propterea in ip$is parum ine$t caloris natiui quo ad $ub$tantiam, qualitatem, & robur.

Deinde $enes egent paucis fomitibus, $eu alimentis: quia $icuti exiguus lucernæ ignis olei multitudine facilè extinguitur: $ic $enum calor multis cibis facilè extin- gui pote$t.

Hippocrates in hoc aphori$mo tangit duas cau$as mortis $enum: altera quæ $it per re$olutionem humidi: dum dicit „ Sanctor{ij} Commentaria alioquin corpus ab$umitur: altera quæ fit per $uffocationem caloris, dum dicit „ quia à multis cibis extinguitur: $enes verò $nnt proximi morti, tum ratione pauci ca- loris, cum $uo exiguo humido natiuo fa- cilè re$olubili: tum ratione $uffocationis: immo $i cred\~edum e$t Ari$toteli lib. de vi- ta, & morte cap. 14. $enes vltimi $enij mo- riuntur omnes per $uffocationem & non per re$olutionem; habet enim hanc $er- tentiam „$enum in$trum\~eta in$piratio- ni de$tinata adeo ex$iccantur, vt non po$- $int eleuari: vnde fit quod ille paucus ignis per $uffocationem marce$cat.

Quod verò in $enibus $it exigua $ub- $tantia calidi innati, exigua qualitas, & exi- guum robur, declaratur à Galeno & Mar- $ilio Ficino pulcherrimis exemplis.

A Galeno lib. aduer$us Lycum, vbi pro- ponit hoc exemplum. Accipiatur do- lium, & cyathum aqua plenũ, in vtroque $it vncia meri, dicimus eandem e$$e quan- titatem vini in dolio, & cyatho: dicunt tamen in cyatho e$$e plus $ub$tantiæ, plus qualitatis & roboris vini, quam in Dolio: $ic in $enibus calor natiuus e$t veluti vini vncia, quæ e$t in dolio aqua pleno: ideo exiguus e$t in $ub$tantia, qualitate, & ro- bore. Hoc exemplum in$eruit Manardo, & Nonnullis alijs a$$erentibus, calidum implantatum totum con$eruari v$que ad obitum, eiu$que $ub$tantiam non minui, $ed reddi aquo$am, vt in $enibus. Nos ve- rò credimus calidum natiuum minui, eo modo, quo oleum in lucerna.

A Mar$ilio Ficino in Athlantico Plato- nis proponitur hoc exemplum: $i e$$et do- ium mero tefertum, & multoties in die vini ephiala extraheretur, & vici$im per foramem $upernum alia aquæ ephiala in- funderetur, certè breui $patio vinum red- deretur pauxillum in $ub$tantia, qualita- te, & robore. Id pote$t applicari calido innato puerorum, & $enum; calidum puerorum erit vinum merum: $enum erit vinum dilutum. Hoc exemplum in$eruit illis, qui putant, calidum natiuum non con$eruari tale in quantitate v$que ad obi- tum, $ed $emper minui.

_Hanc etiam ob cau$am febres $enibus non_ _æquè acutæ accidunt: quia corum corpus e$t_ _frigidum._ Circa hæc verba Hippocratis primò e$t notanda cau$a, cur $enes non ita febricitent, vt iuuenes, qu{ae} e$t, quia corpus $enum e$t frigidum: ideo dum $enes febri- citant, vt plurimum moriuntur, quia cau- $æ, cur in febres incidant $unt vehementi$- $imæ: at $ic e$t, quod cau$æ vehementi$- $imæ citius $enes, quã iuuenes extinguunt.

Secundò notandum, in pueris calorem e$$e ita copio$um, vt raro dum febrieitant, partes extremæ diu frigidæ con$eruentur, vt in $enibus: quando verò manent diu frigidæ in pueris, vt plurimum moriũtur.

Tertiò notandum: Hippocratem per hoc exemplum de febribus intelligere de qualitate calidi natiui, non de $ub$tantia: quia febris non pertinet ad $ub$tantiam calidi natiui, $ed ad eius qualitatem: $ub- $tantia $anè ex $e e$t inalterabilis v$que ad obitum: non e$t capax alterationis: minui tamen pote$t. Ad quam verò qualitatem pertineat febris infra declarabitur. Sed circa aphori$mum in gratiam adole$cen- tium varia dubia proponuntur.

Prima dubitatio: iuuenes $unt calidio- res pueris: ergo pueri, qui $unt illi, qui cre$cunt non habent plurimum calidi in- nati: probatur antecedens: quia iuuenes $unt vegetiores ad motũ: ergo calidiores.

Re$pondetur, in pueris in$trumenta ad motum non e$$e adhuc $tabilia, & perfecta.

Secundò, re$pondetur, plurimum cali- di de$umi ab actione calorifica omnium difficillima, quæ e$t augmentatio, & non à motu, quippe qui pote$t quoque fieri va- lidi$$imus ab a$cititio calore, $icuti in ma- niacis, & phreneticis interdum ob$eruatur.

Secunda dubitatio: adulti magis conco- quunt res duras, quam pueri, qui cre$cunt: ergo adulti, & non qui cre$cunt, erunt ca- lidiores.

Re$pondemus, adultos magis digerere: pueros verò magis concoquere: concoctio e$t tran$mutatio $ub$tantiæ: dige$tio e$t tran$mi$$io alimenti à ventriculo ad iecur, vel ad inte$tina, vel ad cutim, & deinde in ambientem aerem $ine $ub$tantiæ tran$- mutatione. Prætorea ex Galeno lib. 1. de fac. nal. cap. 1. nonnulli citius digerunt bu- bulam carnem, quam pi$ces $axatiles ob bilem acrem & mordacem in ven triculo In Decimumquartum Aphori$mum. exi$tentem: talis certè in pueris non inue- nitur, vt in adultis.

Tertia dubitatio: Hippocrates dicen- do „qui cre$cunt habent plurimum ca- lidi, facit tran$itum de genere in genus: quia plurimum pertinet ad quantitatem: calidum verò ad qualitatem, vel $ub$tan- tiam (vt dicit Galenus in comm.) ergo damnandus Hippocrates.

Re$pondetur ex Galeno in comm. quod hic modus loquendi plurimum cali- di erat maximè in v$u tempore Hippocra- tis. Parimodo Galenus lib. 1. de diff. feb. cap. primo habet hæc verba „medici vocãt febrem magnam, vel paruã non pro- priè nomen quanti accommodantes, hæc tamen facere $unt a$$ueti non in febribus tantum, $ed in mille alijs rebus. Similiter apud Nos inualuit v$us, dum dicimus, morbus e$t magnus, vel paruus: magnus & paruus pertinent ad quantitatem: mor- bus veròad qualitatem. Pr{ae}terea, re$pon- detur, per calidum intelligere quoque $ub$tantiam, vt probatum e$t: $ub$tantia verò $equitur molem: ideo in prædica- mento $ub$tantiæ con$tituitur corpus ge- nerabile, & corruptibile pro genere gene- rali$$imo: itaut omnia quæ $unt in recta linea prædicamenti $ub$tantiæ $int corpo- rea, & per con$equens dici po$$int magna, parua, multa vel plurima.

Quarta dubitatio, $i qui cre$cunt habent plurimum calidi, vel haberent plurimum ratione $ub$tantiæ, vel ratione qualitatis, vel ratione roboris: $ed $ic e$t, quod nullo modo pote$t dici plurimum: quia pluti- mum pertinet ad quantitatem.

Re$pon$io tradita e$t $uperius: quia hoc e$t argum\~etũ Lyci$atis $uperque $olutum.

Quinta dubitatio: non videtur, quod puertegeant copio$iori alimento, quam iuuenes, quia iuuenes duplo magis, quam pueri comedunt.

Re$pondetur, pueros indigere copio- $iori alimento habita relatione ad $uum corpus: $i enim iuuenes haberent calidum natiuum puerorum, duplo magis come- derent.

Sexta dubitatio: $i qui cre$cunt habe- rent plurimum calidi innati, & adulti ha- berent minus calidi, $equeretur quod cali- dum innatum, quod ex ip$o Galeno e$t $ub$tantia, $u$cıperet magis, & minus, quod e$t contra præcepta Ari$totelis di- centis, $ub$tantiam non $u$cipere magis & minus.

Re$pondetur dum $ub$tantia e$t pluri- ma, non propterea e$t magis $ub$tantia, Elephans enim non e$t magis $ub$tantia, quam formica, licet elephantis $ub$tantia plurima $it, & formica $it admodũ pu$illa.

Septima dubitario: iuuenes tactui cali- diores occurrunt: ergo non qui cre$cunt habebunt plurimum calidi, $ed adulti.

Re$pondetur in pueris calidum e$$e plu- rimum re$pectu caliditatis aereæ: in iuue- nibus verò qualitatis igneæ, & a$cititiæ. Re$põdet quoque Galenus: plurimũ cali- di e$$e in pueris habita proportione corpo- ris puerorum ad corpus iuuenum: $i enim in iuuenum corpore duplo maiori, quam $it corpus puerile, calidum natiuum e$$et duplo magis, quam in pueris, non ce$$aret corporis augmentatio, corporaque iuue- num magis augerent. Demum $i plus ca- lidi innati e$$ent in iuuenibus: quia habent calorem mordaciorem, $equeretur, quod in febricitantibus e$$er plus calidi natiui quam in pueris $anis.

Sed pro intelligentia aphori$mi varia occurrunt con$ideranda. Primum quid $it calor innatus, nimirum ex quibus prin- cipijs fiat, an $it $ub$tantia, vel accidens: an $it corpus mixtum, an $it cæle$tis vt Fer- nelius. An differat $pecie, vel gradu ab a$cititio: de $ubiecto caloris febrilis: de in- fluente. Po$tremò cur calor natiuus pro- ductus gratia con$eruationis nos perdu- cat ad mortem, & de cau$is mortis.

QVÆST. LII. De calidi innati princip{ij}s.

GAlenus 5. $imp. cap. 8. vult confundi calidum natiuum cum $piritu inna- to, & humidum radicale cum humido $e- minali. In$uper in hoc comm. & libello aduer$u Lycum a$$erit, hoc calidum inna- tum fieri ex $emine, & $anguine men$truo: in plantis in metalis, & alijs mixtis di- cimus $ieri ex illis principijs, quibus $e- Sanctor{ij} Commentaria men, & $anguis men$truus aliqua pro- portione, re$pondent: corrupto calido in- nato, mixta corrumpũtur, quia à calido in- nato mixtorum e$$entia dependet.

Neque Galenus principia cõmunia cali- di innati ignorauit, vt quidam putant quia $i loquamur de principijs $imilaritatis, cuius e$$entia reuera e$t calidum innatum, Galenus $atis $uperque quarto $implicium cap. 2. intellexit: ibi enim a$$erit quod frigidi proprium $it contrahere, & con- den$are: calidi fundere, & liquare: deinde $imilia congregare. Parimodo 17. de V$up. cap. 14. habet hæc verba „Frigus corpus den$at, cogit, & con$tringit, prohibetque, $ub$tantiæ defluuium: calor verò contra, corpora rarefacit, liquat, tenuat, ac digerit. Idem confirmat Hippocrates 3. epid. 6. tex. 24. Hæc certè $unt principia communia, quibus fit $imilaritas: quare ne$cio qua ratione dici po$$it, Galenum ignora$$e in- nati caloris, vel $imilaritatis principia communia.

Neque ignorauit Galenus in omni mix- to e$$e calidum proprium, quo corrupto mixtum corrumpatur. Secundo enim de temp. cap. 6. dicit, quod omnia, quæ putre- $cunt, aduentitio calore $int calida, pro- prio verò calore $int frigida. Ari$toteles verò 4. Meteorum cap. 2. defectum natiui caloris appellat frigus, & $tatim conclu- dit, putrefactionem e$$e communem pa$- $ionem $rigiditatis propriæ & caliditatis alienæ: ex his colligimus Galenum tectè intellexi$$e, non $olum hominem, $ed om- nia mixta habere calorem innatum: illud- que di$tinctum ab aduentitio. Valeant igitur, qui $equuntur Lycum dicentem in maiori corpore calido e$$e plus calidi nati- ui, cum interdum $it plus natiui inter- dum plus aduentitij.

Præterea Galenus non ignorauit cali- dum e$$e præcipuum agens: frigus verò attemperare: ac humidum e$$e tamquam glutem. Parimodo Ari$toteles 2. de gene- rarione 49. ait, terram $ine humido non po$$e con$i$tere: $ic Auicennas, qui profite- tur e$$e Galeni interpretem, inquit in pri- ma primi loquens deterra, $iccum terreum concurrete ad retentionem, & fixionem, vt videlicet partes mutuo $e comprehen- dant, & figuras cu$todiant. Neque igno- rauit Galenus quomodo elementa veniant ad mixti compo$itionem, videlicet per mutuam actionem, & pa$$ionem: quomo- do duæ qualitates $int actiuæ, & duæ pa$- $iuæ, vt declarauimus ex Galeno in comm. no$tris artis paruæ: quomodo in plantis, & in his, quæ ex putri fiunt, $it aliquid pro- portionale $emini & $anguini men$truo, & aliquid proportionale hepati, & ventri- culo, quod e$t in radicibus, per quas di- $pen$atur alimentum in omnes $urculos.

Neque demum ignorauit, cor e$$e fon- tem caloris actualis, $eu vitalis, qui per totum corpus diffunditur, di$crepans ta- men in hoc ab Ari$torele, vt declarat Auer- roes 3. coll. cap. 2. vbi loquens ex $enten- tia Philo$ophi decalore cordis habet hæc ferè verba „calor qui tran$mittitur à corde ad iecur, & ad nonnullas alias par- tes e$t $icuti forma partium: calor verò innatus i$tarum partium e$t $icuti materia. Medici verò totum oppo$itum cum Gale- no tenent, nimirum calorem cordis e$$e materiam, $eu pabulum calor is innati ip$a- rum partium $imilarium: calorem verò harum partium e$$e $icuti formam, à qua omnes operationes dependent: quare à Petipateticis valde di$crepant: quia Peri- patetici tenent, omnes calores à corde pro- uenire: Galenus verò n@@at, calidum in- natum, & implantatum à corde prodire: ideo in arte patua cap. 9. dicit, partes ali- quas no$tri corporis ex$e ip$is, & non à corde habere regimen: neque indigere arterijs, & venis, ni$i pro vita diuturnio- ri, quatenus calor cordis efficitur pabu- lum innati ad meliorem vitam.

Idem confirmat Galenus 1. de loc. aff. cap. vlti. quod $cilicet facultates naturales fint connatæ, & à corde non proueniant.

H{ae}c Galeni opinio cõfirmatur experien- tia: quia in $yncope partes corporis pri- uantur calore influente cordis, tamen viuunt per $uũ calidum innatum, quod à corde non venit: $ic mulieres y$tericæ in- terdum adeo præfocantur, vt credantur mortuæ, & vıuæ $epeliantur: viuunt ta- men per $uum calidum innatum, & non per calorem cordis: quia tune neque ar- teriæ pul$ant, neque cor palpitat: ideo In Decimumquartum Aphori$mum. Galenus & communia, & particularia in- tellexit, & melius forta$$e quam Peripate- tici: quare dum præclarus Philo$ophus reuerenter contra Galenum inuehitur: h{ae}c reuerentia $eu mode$tia e$t $uperflua: quia in hoc propo$ito non habet locum.

QVÆST. LIII. An calidum innatum $it $olus calor tem- peramenti.

QVo ad naturam calidi innati prius $ciendum, calidum innatum aliud e$- $e quod Galenus lib. aduer$us Ly- cum cap. 7. appellat άρχήγονον, ide$t prin- cipale, ide$t primo, & immediatè geni- rum ex $emine, & $anguine men$truo, quod calidum innatum in prima con$ti- tutione ex Galeno in comm. $equenti omnia membra efformat.

Parimodo Auicennas de hoc calido lo- quens doctrina $exta cap. 2. primæ fen. di- cit in ip$o e$$e duas virtutes, vnam, quam vocat immutatiuam, in qua re$$idet alte- ratrix, quæ e$t illa, quæ omnibus membris pr{ae}bet temperaturas: vocatur immutatiua, quia immutat $emen in neruos, in mem- branas, & in alias partes $imilares: aliã ve- rò virtutem dicit e$$e ip$am formatricem: quæ non dat temperaturas, $ed compo$i- tionem, videlicet figuras, $itus, meatus, & numerum.

De hac formatrice egimus quæ$t. 117. in commentarijs no$tris Auicennæ, vbi propo$uimus nouem opiniones de forma- trice: tandemque o$tendimus & alteratri- cem, & formatricem à calido innato ar- chigono prodire, quod viuit, & e$t vitæ principium: nec valet in vtero non e$t organicum, ergo non viuit: quia in vtero viuit vita matris effu$a per va$a vmbelica- lia: dum verò membra, quæ adna$cuntur fiunt perfecta, tunc $olum vita cordis ip- $ius fætus viuere incipiunt. Qui $unt in Anatomia viuorum brutorum fætum ge- ftantium ver$ati, de hac re non dubitant.

Nerui, membranæ, & cæteræ partes $i- milares, quæ immediatè fiunt à $emine, & $anguine men$truo, genitæ $unt cum $uo calido innato, quod non e$t archigonon: quia hoc caret virtute generandi, & effor- mandi de nouo alias partes: cor enim ro- bu$ti$$imum non pote$t de nouo efforma- re partem, quamuis vilem, & pauxillam: differt enim hoc innatum partium genita- rum ab archigono, vt filius à patre: loqu\~es igitur Galenus in comm. $equenti de cali- do innato quatenus prædicatur de innato pendente immediatè à $emine, & innato partium $eminalium, habet h{ae}c verba @ Nec aliud quicquam ab innitio efformauit animal, adauxit, & ad mortã v$que nutri- uit, quam calor innatus, qui e$t omnium operationum opifex. Idem confirmat 8. de plac. cap. 6.

Præterea Galenus primo ad Glauc. cap. 2. vocat ip$um calidum innatum $ub$tan- tiam ip$am, his verbis „natiuus calor, vt nõnulli Philo$ophi, & $ummi medici pu- tant, exi$tit $ub$tãtia virtutum: aut $altem primum, & maximè nece$$arium in$tru- mentum: ac merito, quia Galenus in hoc comm. & 1. de temp. cap. 6. ait „cali- dum innatum $ignificare non nudam qua- litatem: $ed $ubiectum, & qualitatem $i- mul: $ic Ari$toteles in prædicam\~eto quali- tatis dicit, album $ignificare qualitatem, & & $ubiectum: $ic nos per calidum non in- telligimus calorem $olum: ergo calidum innatum non erit $olus calor tem peramen- ti: itaque calidum innatum non erit $im- plex qualitas calida, $ed erit mixtum ex quatuor elementis: quia $ubiectum, ex quo fit, mixtum e$t: fit ex $emine, & $anguine men$truo: $anguis men$truus ex Galeno primo detuen. $ani. cap. 2. re$pectu $eminis e$t frigidus, & humidus: $emen vero re- $pectu $anguinis men$trui e$t calidum, & $iccum. Hinc dum huius mixti pars ter- rea ab$umitur, remittitur per cibum, dum aquea per potum, dum aerea, per in$pira- tionem; dum ignea, per pul$um: ergo mi- xtum e$t, ergo non erit $olus calor tempe- ramenti.

Patet quoque ratione, calidũ natiuum e$$e quoddam mixtum: quia vt docet Ga- lenus in comm. $equenti, & alibi, edit om- nes operationes: addimus Nos minorem: $ed $ie e$t quod operationes $unt $uppo$i- torum, vt docet Ari$toreles 2. de anima tex. 24. quod $uppo$itum non e$t $implex Sanctor{ij} Commentaria $ed mixtum. Hinc Ari$toteles 1. de ani- ma tex. 66. vult ip$um intelligere non e$$e operationem animæ, $ed hominis, $ufful- tus hoc principio, quod operationes $int compo$itorum, & non $implicium.

Demum idem confirmatur per fontem analyticum: eo quia omnes operationes definiuntur per $ubiecta, quæ $unt com- po$ita ex materia & forma $ub$tantiali, & prædicantur in $ecũndo modo dicendi per $e: dicimus definiri per $ubiecta $ub$tantia- lia: quia accidens ex Ari$totele 4. metaphi$. tex. 14. non e$t accidentis accidens, $ed e$t accidens $olius $ub$tantiæ. Quod verò hoc $ubiectum, de quo prædicantur operatio- nes, $it compo$itũ, patere pore$t inductio- ne: quia vi$io prædicatur de oculo: auditus de auribus in $ecundo modo & $ic de alijs.

Qui verò arbitrantur, calidum inna- tum e$$e calorem temperamenti, forta$$e lap$i $unt in hanc opinionem, quia tenent, quatuor primas qualitates e$$e formas $ub$tantiales elementorum, alioqui non po$$ent defendere, quod calidum innatum à quo, & e$$e, & viuere, & operationes de- pendet, $it qualitas accidentalis: e$$e enim & viuere à rei forma & $ub$tantia, & non ab accidente dependent.

Sed quam vana $it i$torum opinio, quod prim{ae} qualitates $int elementorum form{ae} $ub$tantiales colligitur ex Ari$torele pr{ae}ci- puè 3. metaphi. tex. 17. vbi ait, quatuor qua- litates e$$e elementorum pa$$iones, & non $ub$tantias. Idem collligitur ex hoc fa- mo$o Ari$totelis axyomate, quod vni e$t accidens alteri non pote$t e$$e $ub$tantia: quare $i primæ qualitates $unt pa$$iones, & accidentia, non po$$unt e$$e formæ $ub- $tantiales elementorum.

Re$põdent non e$$e vniuer$aliter verum axyoma: quia & figura orbicularis e$t Cæ- li $orma & $ub$tantia: tamen in elemen- tis e$t accidens. Quibus re$pondemus fi- guram orbicularem Cæli differre genere ab orbiculari elementorum: $i e$$et ea- dem, certè $i in Cælo e$t $ub$tantia, e$$et quoque in elementis.

Demum quod calidum innatum non $it calor temperamenti, ex eo patet, quia ca- lidum hoc innatum non $olum haber vim calefaciendi, $ed etiam refrige@ãdi, hume- ctandi, & exiccandi: $i e$$et calor tempe a- menti non $uperaret morbos calidos. @r

Quod verò $uperet, & febres & calorem cry$ipellatis patet cuidemi$$ima experien- tia: quia ni$i haberet vim re$rigerandi, $ed $olum calefaciendı illos, qui morbis calidis vexantur, interimeret.

Nec valet dum dicunt, calorem tem pe- ramenti re$oluendo calidos humores re- $rigerare: quia dantur intemperies calid{ae} $implices $ine vlla materia, quæ ab ip$o ca- lido natiuo $uperantur: ergo nullo modo calidum natiuum erit $implex calor tem- peramenti.

Præterea idem experientia, & Galeni au- ctoritate 3. de temp. comprobatur hoc mo- do: $i in ventriculum cibi valde calidi, cuiu$modi $unt cæpæ, allium, vel aromata ingerãtur, nunquam in chilum tran$muta- buntur, ni$i à calido innato $uperetur actualis, & potentialis cibi caliditas, quod $i calidum innatum e$$et calor tempera- menti, certè cibus virtute calidi innati non deponeret actualem, & potentialem cali- ditatem.

Ideo dum a$$erunt, calorem tempera- menti e$$e calidum innatum, quia e$$e, & viuere $imilaritaris ab ip$o calore depen- det, & ip$o alterato alterari ipsũ e$$e, & vi- uere: non rectè dicunt: quia dicemus Nos non $olum à calore pendere e$$e & viuere $imilaritatis: $ed etiam à frigido, ab hu- mido, & à $icco. Addimus, quod qualibet ex his qualitatibus alterata, $it frigida, $ic- ca, vel humida, e$$e, & viuere $imilarium partium alteretur: quia vita, & e$$entia $i- milarium con$tituitur à quatuor qualita- tatibus, non ab vna tantum, nam elementa reducuntur ad vnionem, vt fiat pars $imi- laris, non $olum ratione caloris, $ed etiam ratione frigiditatis, humiditatis, & $icci- tatis: neque $olum e$t de ratione calidi cõ- tinere $imilaritarem, $ed frigidi, humidi, & $icci, quare $icuti, dum calor amittendo $uam vim de$truitur $imilaritas: $ic dum frigus vel ficcum, vel humidum, quod e$t aliarum qualitarum glutem, de$truuntur, $imilaritas de$truitur: quia calidum inna- tũ formaliter e$t quoddam mixtum re$ul- tans ex quatuor primis qualitatibus: ergo non e$t calor $implex ip$ius temperam\~eti.

In Decimumquartum Aphori$mum.

Nec valet dum dicunt, omne calidum innatum, à quo viuere, & ip$a vita imme- diatè dependet, e$t calor temperamenti, mediatè verò e$t influens cordis calor, à quo $olum vita dependet, & $ine ip$o cor- dis calore temperamenta nec viuunt, nec opera $ua obire po$$unt: ergo calidum in- natũ erit calor primo cordis, deinde tem- peramentorum.

Re$pondetur, negando, quod vita, & e$$e caloris innati à corde dependeant: quod probatur auctoritate Galeni & ip$a expe- rientia. Auctoritate primo de loc. a$$. vlt. & lib. de fætus formatione cap. 5. vbi dicit „facultates partium naturalium e$$e con- natas & ab alio non pendere: ideo cali- dum natiuum non pendere à corde.

Præterea Galenus lib. de arte parua cap. 9. loquens de cartilagine, & alijs partibus, quæ ex $eip$is habent regimen, ait, has par- res vitam habere $ine cordis auxilio: $ie femen habet vitam $ine corde.

Similiter probatur experientia: nonne plantæ euul$æ à radice habent vitam ante- quam in$erantur? quare non omnis vita à corde dependet. Similiter in $yncope affe- ctis, & in y$tericis partes corporis habent vitam ab$que eo quod pul$et cor.

Nec valet, dum dicunt ex Ari$totele 2. de part. animalium 3. dicente, alim\~eti coctio- nem, & mutationem fieri per caloris vim. Tertio verò de part. animalium 6. calorem obtinere vim agendi: 2. de anima tex. 41. ignem e$$e cumcau$am: quia re$ponde- mus Ari$totelem per calorem intelligere calidum natiuum ex quatuor qualitatibus re$ultans, quod patet: quia $ecundo de ge- neratione animalium tertio vult, quod hoc calidum in$itum neque $it ignis, neque ex igne: ergo nõ erit calor temperameti: quia hic calor temperamenti $altem e$t exigne.

Demum quod Ari$toteles per $piritum natiuum nõ intelligat $olum calorem tem- peramenti, patet ex 5. de generatione ani- malium cap. 2. vbi dicit, $piricum natiuum in alijs pul$um, in alis $pitationem effice- re: addit in aure auditum, & in oculo vi- $ionem: tunc $ic: $ed $ic e$t quod vi$io fit ratione totius t\~eperamenti ip$ius oculi: $ic auditus non fit ratione caloris ip$ius aeris: $ed multò magis ratione frigiditatis, $ed adæquatè rationetotius temperamenti in- $trumenti auditus: ergo hic $piritus nati- uus erit temperamentum & non $olum ca- lor ip$ius temperamenti: $icuti $atis $uper- que confirmabimus qua $t. paulo in$ra.

Admittimus tamen in faciendo calidum natiuum, calorem tenere primum locum inter qualitates: $ed in calido natiuo facto totum temperamentum e$$e totum e$$e rei, & ab ip$o operationes pendere.

QVÆST. LIV. An calidum innatum $it cæle$te.

QVidam (vt refert Albertus Magnus lib. 20. deanimalibus) putabant Cæ- li $ub$tantiam reperiri in corpori- bus animalium, hancque e$$e ip$orum ca- lidum natiuum. Contra hanc opinıonem $atis $uperque dictum e$t ab Alberto.

No$trates Alchimi$t{ae} a$$erunt, & in ani- malibus, & in omnibus mixtis inueniri $ub$tantiam cale$tem, quam ip$i vocant Cælum, $eu quintam e$$entiam: illam di- cunt per $ublimationem $eparari po$$e, hancque e$$e calidum natiuum, & totum e$$e ip$orum mi$torum: Sed quam vana $it h{ae}c opinio ab Alberto, & ab alijs à $cho- lis e$t explo$a.

Demum Fernelius 4. $uæ phy$iologiæ, & plurimi Alij $u$tinent, calidum natiuum non e$$e elementare, $ed cæle$te. Argu- menta præcipua Fernelij & $ectatorum hæc $unt.

Primum argumentum de$umptum e$t à viuentibus frigidi$$imis, taleque e$t: $i calor innatus non e$$et C{ae}le$tis, mãdıagora, $er- pentes, & alia viuentia frigidi$$ima non vi- uerent: quia in his calor e$t adeo exiguus, vt non po$$et regere ip$am mandragoram, & alia id genus viuentia: quia vita, & vitæ actio e$t prædominantis: ergo $i hæc frigida viuunt, viuent per calorem cæle- $tem: qui licet $it exiguus pote$t prædomi- nari his inferioribus, quatenus con$tant ex quatuor elementis.

Secundum argumentum: calori vitali ex Ari$torele non frigus? $ed extinctio oppo- nitur: $icuti tenebræ opponuntur lumini: ergo calor vitalis erit cæle$tis, & non ele- Sanctor{ij} Commentaria mentalis: quia elementali calori frigus op- ponitur.

Tertium argumentum Fernelij de$um- ptum e$t ab Ari$totele 2. de generatione animalium cap. 3. vbi a$$erit, in $emine e$- $e calorem, qui facit $emina fæcunda, qui neque e$t ignis, neque aliquid ex igne: er- go erit Cæle$tis.

Quartum, Ari$toteles 2. de part. anima- lium 7. & 2. de generatione animalium 3. loquens de calore innato, dicit proportio- ne re$pondere elemento $tellarum: ergo erit Cæle$tis.

Demum confirmat Fernelius per Hip- pocratem lib. de carnibus, vbi inquit, calo- rem innatum e$$e Cæle$tem. Hæc $unt fun- damenta, quibus tuentur, calorem inna- tum e$$e Cæle$tem.

Cæterum hæc Fernelij opinio relucta- tur Hippocrati, Platoni, Ari$toteli, Ga- leno & principijs Philo$ophiæ naturalis. Hippocrati, qui primo de natura humana comm. 1. tenet, quod omnia, quæ fiunt, fiant ex quatuor elementis: cum igitur ca- lidum natiuum, & fiat, & (vt probatum e$t $uperius) $it mixtum, non pote$t ni$i ex quatuor elementis totum con$tare, e$$eque elementale, & non Cæle$te.

Platoni aduer$atur: qui in Timæo te- net, calidum innatum e$$e qua$i igneum, ide$t ignem refractũ, vt explicat Galenus lib. de decretis Hippocratis & Platonis.

Ari$toteli, quia lib. de re$piratione cap. 4. a$$erit animã operari mediante igne Idem quoque colligitur 2. de anima tex. 41. vbi dicit po$t animam in corpore e$$e ignem cumcau$am augendi, & nutriendi, ergo calor innatus, qui e$t immediatum animæ in$trumentum, non erit Cæle$tis. In$uper quarto Meteororum c. 2. habet hanc $en- tentiam, quod generatio quæ ine$t anima- ibus, & $tirpibus proueniat à quatuor vir- tutibus elementorum: ergo non à calore Cæle$ti.

Galeno Fernelius aduer$atur, qui in hoc comm. & libello aduer$us Lycum cap. 7. it, calidum innatum fieri ex $emine, & @$anguine men$truo. Parimodo lib. de ri- gore cap. 6. vult, calidum innatum e$$e mixtum: ergo non Cæle$te. Præterea Galenus clari$$imè 8. de plac. cap. 7. a$$erit, non e$$e ignem, $ed ex ip$omet Hippocra- te fieri ex ignis commixtione, & ex alijs elementis re$ultare.

Ad primum argumentum de $erpenti- bus, & mandragora re$pondemus, opera- tionem mandragoræ, & aliorum viuen- tium frigidorum prouenire à tempera- mento mandragoræ, & non à $implici ca- lore; temperamentumque edere omnes operationes: quare qui dicunt, quod $it priuilegium caloris vincere qualitates pa$- $iuas, quo ad regimem, non quo ad gra- duum inten$ionem, melius certè dicerent quod vincere qualitates pa$$iua $it priui- legium temperamenti primigenij man- dragoræ: quia totum e$$e mandragor{ae} e$t temperamentum, & non $olus calor: atque à temperamento adæquatè, & non à calore prouenire operationes.

In$uper $i calor mandragoræ e$$et Cæle- $tis, mandragora, & Nos cum illa e$$emus immortales: quia Cæle$tia $unt immorta- lia: ni$i dicamus e$$e Cæle$tem effectiuè $eo æquiuocè, vt infra probabimus. Im- mo addimus, quod hoc temperamentum $eu calidum innatum non $olum differat à calore Cæle$ti, $ed etiam aliqua ex parte à calore elementali; quia dum generatur, generatur per veram elementorum tran$- mutationem, itaut re$ultet virtus noua, & ab elementis formaliter diuer$a.

Deinde quod hic calor Cæle$tis, qui gu- bernat, & regit mandragoram, & $erpen- tes diminuatur, & corrumpatur, non ne negat Fernelius a$$erere verò quod aliqua cæli portio $it corruptibilis, non $olum e$t fal$um, $ed ridiculum.

Præterea non valet, dum dicunt, cali- dum innatum non e$$e factum per tota- lem mutationem $eminis, & $anguinis men$trui: quia in infantibus ex Galeno locis citatis adhuc con$eruatur $emen, & $anguis men$truus, cum ip$a o$$a infan- tium $int adhuc $anguinolenta.

Re$pondemus, materiam $eminalem, & $anguinol\~etam e$$e quidem in infantibus. $ed non eandem numero cum $anguine men$truo martis, & $emine patris: $ed e$- $e eandem $pecie: quia dum fit embrio, $tatim corrumpuntur $emen, & fanguis men$truus: deinceps ex calido innato em- In Decimumquartum Aphori$mum. brionis fit $imilis materia $eminalis, & $an- guinolenta: $imile enim generat $imile.

Sic Galenus lib. 1. de $em. cap. 16. habet hanc $ententiam, quæ no$tram opinionem confirmat „te$tes efficiunt $emen: arte- rias quoque, & venas (ait) idem efficere, $ed non ita multum & exqui$itè coctum $emen, vt $aciunt te$tes: in infantibus ve- rò $permaticæ partes cum $int feraciores in $eminis generatione, & $anguinis gene- ratione, non e$t mirum, $i o$$a ip$a, & alia membta $permatica $int $anguinolenta.

Quod verò $em\~e, & $anguis men$truus, dum fit embrio, tran$mutetur, & in em- brione idem numero non relinquatur: probari pote$t argumento à minori, tale- que e$t: ex Galeno 3. de facul. nat. cap. 7. & ex ip$a experi\~etia: ip$e cibus qui in ore agi- tur, manife$tè mutatur in alteram $peciem eadem hora, quamuis ad perfectionem non trans$ormet, vt ij$dem Galeni verbis vtar: quantò magis $emina parentum, & $anguis men$truus aliquorum dierum $pa- cio in vtero in generatione embrionis tran$mutabuntur?

Ad $ecundum argu m\~etum de calore vi- tali, quod extinctio, & non frigus oppona- tur calori vitali, & per con$equens e$$e C{ae}- le$tem. Re$pondemus oppo$itorum alia e$$e priuatiua, alia contraria, alia contra- dictoria, & alia relatiua, vt docet Ari$tote les in po$t Prædicamentis: hoc po$ito, dici- mus, quod caloris extinctio $it oppo$itum priuatiuum ip$i calori vitali: $icuti tene- bræ $unt oppo$itæ lumini, de hac oppo- $itione dicimus intelligere Ari$totelem: fri- gus verò calori vitali e$$e oppo$itum po$i- tiuum contrarium.

Præterea calor quinque modis extingui pote$t, nempè, vel à calore, $icuti dum à ca- lore febris ardentis de$truitur hepatis ca- lor: vnde hydrops: e$t Hippocratis 2. Progno$t. tex. 1. vbi habet „A febre acu- ta hydrops. Secundo de$truitur calor à ni- mia fluxione: de hoc modo Galenus men- tionem facit 2. de facul. nat. 8. Tertio extin- guitur à defectu pabuli: hic modus differt à $ecundo, quia calor extinguitur quoque à nimia puris euacuatione. Quarto à ni- mia $u$$ocatione: de hoc Hippocrates 6. aphori$. 12. Quinto à nimio frigido actua- li, vt à niue, vel à potentiali, ut ab opio.

Ad tertium Fenelij argum\~etum de$um- ptum ab Ari$totele, quod $eilicet calor in- natus neque $it ignis, neque ex igne. Non- nulli re$pondent id dixi$$e: quia calor in- natus e$t aereus, ide$t calidus & humidus & $uauis re$ultans ex $emine, & $anguine men$truo, in quo mixto prædominatur temperamentum calidum & humidum, & non calidum & $iccum: ideo neque e$t ignis, neque ex igne.

Hæc re$pon$io non omninò tollit diffi- cultatem: quia calidum innatum con$tat ex quatuor elementis: ergo & ex igne.

Re$pondemus nos, calidum innatum pendere quidem à Cælo tamquam à cau$a efficiente remota, & accidentali. A $emine verò & $anguine men$truo tamquam à cau$a per $e proxima effici\~ete, & materiali.

Cau$a verò cur non $it ignis, neque ex igne e$t, quia dependet ex refractione lu- minum $olis, & aliorum A$trorum: non tamen dicimus, calorem e$$e in Cælo, $ed per refractionem fieri de nouo in ip$a ter- ra: huncque calorem neque e$$e ignem, neque fieri ex igne; $ed vocari quoque ab ip$o Ari$totele Cæle$tem. De hoc loquens $ecundo de generatione animalium cap. 3. inquit, non e$$e ignem, vel ex igne, $ed cor- pus magis Diuinum, quam $int elementa; quia ex $ole, & a$tris genitum e$t.

Parimodo tertio de generatione ani- malium vndecimo ait, in vniuer$o e$$e ca- lorem animalis, ira vt quodamodo animæ plena $int omnia: Ecce quod calor Solis fit apud Nos ex refractione luminis.

Similiter ex refractione luminis Lun{ae} fit aliquis calor apud nos, qui conducit ad omnes generationes: ideo Ari$toteles 4. de generatione animalium decimo dicit, Lu- nam e$$e principium caloris propter Solis $ocietatem: hic calor fit apud Nos non tamen demi$$us à Cælo: tali$que, neque e$t ignis, neque ex igne.

Quãrus verò $it hic calor factus in terra à refractione luminis Lun{ae}: & in qua pro- portione re$pectu $olis, o$tendimus in commentarijs no$tris Auicennæ quæ$t. vn- decima, vbi propo$uimus tria in$trumenta, quibus calorem Lunæ dimetiri po$$umus.

Auerroes 12. metaphy$. comm. 18. lo- Sanctor{ij} Commentaria quens de hoc calore habet hæc „$emina agunt per calorem, qui e$t in eis non per calorem igneum: quia calor ignis cor- rumpit, & non generat; ideo Ari$toteles dixit, calorem, qui e$t in $emine, neque e$$e ignem, neque ex igne: $ubdit Auer- roes „Ari$toteles dixit, homo factus e$t ex Sole, & homine, & calor factus e$t ex terra & aqua à calore Solis admixto cum calore aliarum $tellarum.

Ecce quod calor diffu$us per orbem dici pote$t Cæle$tis: non tamen ip$e calor e$t demi$$us à Sole, vel à Stellis: quia ibi non e$t calor: $ed factus e$t ex terra & aqua per luminis refractionem. Subdit Auer- roes „calor $olis, & $tellarum diffu$us in aqua, & terra generat animalia ex putre factione: calor verò ignis, vt repetit Auer- roes lib. de $ub$tantia orbis cap. 2. corrum. pit & de$truit entia: calor verò corpo- rum Cæle$tium ($upple factus in terra ex refractione luminum) largitur vitam ve- getabilem, $en$ibi em, & animalem.

Quo pacto verò $iat calor ex refractio- ne luminis, Cæ$ar Cremoninus Philo$o- phus peripateticus celeberrimus inquit, ex refractione excitari calorem, quia lumen rarefacit: lumenque e$$e actum per$pi- cui, quæ per$picuitas pertinet ad rarita- tem, quam raritatem dicit $equi excita- tionem caloris.

Tot errata, quot verba.

Primum dum inquit, calorem excitari, quia motus Cæli di$gregat materiam, dico quod quantò magis di$gregat, tantò mi- nus calefacit: hinc ignis in $ua $phera, quia e$t maximè di$gregatus, & rarefactus, ne- que lucet, neque actu calidus e$t.

Parimodo $i lumen rarefaciet: ergo non excitabit calorem.

Demum fal$um e$t, quod per$picuitas pertineat ad raritatem: non ne adamans e$t per$picuus, tamen e$t res den$i$$ima.

Parimodo aqua e$t per$picua; tamen dum agitatur in bullas conuertitur vnde fit rarior, & ita rara euadit opaca.

Itidem $pongia e$t rari$$ima & opaci$- fima; fumus tarus, & opacus, alia quoque exempla propo$uimus in no$tra arte par- ua fol. 291. quibus o$tendimus, nec rarita- tem pertinere ad corpus per$picuum, nec opacitatem ad corpus den$um.

Hinc a$tra non $unt opaca, quia $int den$a, nec cælum e$t diaphanum, quia $it rarum. Quopacto verò diaphanum fiat, & opacum: & quomodo diapha- num, & opacum propriè conueniant Cæ- lo, in arte parua $atis $uper que o$ten di- mus: itaut maximè à veritate recedant, qui tenent, quod qualitates primæ eo mo- do conueniant Cælo, quo taritas, den$itas, per$picuitas, & opacitas: quia qualitates primæ neque per prius & po$terius, neque vllo modo conueniunt Cælo: per$picuitas verò & opacitas nõ equiuocè, vel per prius & po$terius, $ed æquè propriè cælo, & ele- mentis conueniunt.

Quo pacto verò calor, vel lux ex refra- ctione luminis fiat, o$tendimus ratione, & experientia in comm\~etarijs no$tris in Aui- cennam col. 155. nullam lucem, nullumque calorem fieri, ni$i ex refractione luminis facta in opaco: quia calor, & lux $unt ac- cidentia corporis opaci & non diaphani.

Si in Cælo e$$ent mille Soles; & terræ globus, & nos e$$emus diaphani, apud nos nullus e$$et calor, & nulla lux: quia de ra- tione lucis, & caloris e$t radiorum reper- cu$$io: repercu$$io verò radiorum fieri non pote$t, ni$i vbi e$t corporis opacitas: quare cum $upra aerem infra Lunam vbi e$t ignis, & aer, nulla $it opacitas, nulla lux ob$eruatur.

Cur quæ$o crepu$cula non apparent $e- cunda vel tertia hora noctis, quo tempore radij $olis $unt effu$i in aerem $upra terram vltra 52. milliaria? quia vapores qui parti- cipant aliquam opacitatem, & qui po$$unt crepu$cula efficere vltra 52. milliaria non eleuantur: ideo nullla lux, & nullus calor radiorum $olis tunc ob$eruatur.

Media nocte radij Solis $unt effu$i, & per ignis $pheram, & per omne Cælũ, $ed cur non videntur? quia ibi non duplican- tur, cur non duplicantur? quia nulla e$t opacitas, ni$i in Stellis: ideo ip$as $olas vi- demus: in illis tamen nõ fit calor, quia $tel- larum materia non e$t capax caloris: nõ e$t capax, quia non e$t eiu$dem generis cũ ma- teria inferiorum: $i e$$et eiu$dem generis duplicatio radiorũ in Luna, & alijs Stellis efficeret calores, & calores vapores, & va- In Decimumquartum Aphori$mum. pores nubes, & nubes pluuias, & pluuiæ flumina, maria, & animantia ıp$a, quod e$t omninò à veritate alienũ, quoniam $i quis e$$et in Luna, dum magna Europæ pars niue albe$cit, videret magnam a$pectus mu tationem, attamen Nos neque $pecillo nu- per inuento vllam nunquam mutationem in luna videmus: nec valet dum dicũt, ma- teriam Cæli e$$e $ua forma contentam, & $atiatam: quia quando e$$et eiu$dem natu- r{ae} à perpetua radiorum refractione di$ci- paretur, & in vapores, & in reliqua, quæ dicta $unt, re$olueretur.

Sed vt redeamus vnde digre$$i $umus cõcludimus, calorem no$trum vocari po$$e cæle$tem, non quia formaliter à Cælo de- $cendat, quia in cælo, nec calor, nec frigus e$t, $ed effectiuè, quatenus a$trorum lumen e$t cau$a efficiens remota, & accidentalis: quia ex continua luminum refractione fa- cta in terra, & aqua duplicantur radij, & ita duplicati efficiunt calorem, qui dicitur Cæle$tis, à quo e$$e & viuere viuentium de- pendet.

Quopacto vero duplicatio radiorum ef- ficiat calorem $acilè intelligunt, qui ten\~et, radios e$$e corporeos. $ed de hac quæ$t. an $int corporei, vel incorporei, hic non e$t locus.

C{ae}$ar Cremoninus, qui tenet, calorem innatum e$$e calorem temperamenti, quæ- rit, cur calor no$ter innatus ab Ari$totele vocetur Cæle$tis. Re$pondet: quia e$t $u- bordinatus C{ae}lo, agitque quarenus regula- tur ab ip$o Cælo: addit quod omnia agen- tia $ublunaria quatenus $unt ordinata ab ip$o Cælo po$$int dici Cæle$tia.

Si e$$et vera hæc expofitio, po$$emus di- cere non $olum calorem, $ed frigus, humi- dum, & $iccum, & omnia mixta vt agentia vocari po$$e Cæle$tia: quia omnia agentia $ublunatia, tam calida, quam frigida, $icca, vel humida æquè $ubordinara $unt $upe- rioribus lationibus: $ic penis, vulua, clunes, $tercus, & $i quid vilius i$tis inueniatur quatenus agentia vocarentur Cæle$tia; $ed certè locutio i$ta e$$et nimis impropria. Satius e$t, vt dicamus, calorem hunc e$$e Cæle$tem quatenus ex accidenti prouenit à Sole, & alijs a$itis, vt dictũ e$t, ad diffe- rentiam caloris ignei, & nõ quatenus $ub- ordinatus: quia non $olum calida, $ed fri- gida, humida, & $icca vt agentia $unt $ub- ordinata, quæ certè à Cælo non proue- niunt, & per con$equens Cæle$tia dici non po$$unt.

Re$pondemus quoque alio modo, cur calidum innatum non $it ignis, nec fiat ab igne, dicendo, calidum innatum fie- ri ex $em. & $anguine men$truo po$t fa- ctam totalem mutationem $eminis & fan- guinis menftrui in calidum innatum, quod edit operationes omninò diuer$as ab igne- quia e$t quoddam mixtum, quod non e$t ignis, nec pender ab igne: quia antequam fiat ignis e$t tran$mutatus: ni$i dicamus ign\~e e$$e incorruptibilem: credimus enim Nos elementa potentia, & non actu ma- nere in mixto.

Hinc e$t quod calidum innatum vt mix- tum edit operationes diuer$as ab operatio- nibus $uorum principiorum, & aliquan- do contrarias.

Quod verò calidum innatum fiat ex mu- tatione $eminis & $anguinis menftrui to- tius in totum, probari pote$t experientia, & Galeni auctoritate: Galenus enim $e- cundo de $em. cap. quarto ait „vt pri- mum $emen coniectum e$t in vterum vna pars in membranam, alia in va$a, & in alias partes conuertitur: ergo dum fit cali- dum innatum ex $emine & $anguine men- ftruo oportet, vt tran$mutentur $emen & fanguis men$truus totius in totum.

Quod verò mixtum edat operationes diuer$as, & contrarias, patet argumento à minori efficaci$$imo, hoc modo: $i medi- camentum compo$itum à Pharmacopola, quod non e$t verè mixtum, $ed iuxtapo$i- tum efficit operationes diuer$as, & inter- dum contrarias operationibus $uotũ prin- cipiotũ: quatò magis mixtum ex quattuor elementis, quod e$t verè mixtum, cuiu$- modi e$t calidum innatum, edere poteri@ operationes diuer$as? Sic calidum inna- tum non $olum habet vim cale$aciendi, $ed etiam refrigerandi, vt $uperius probatum e$t: hac ratione dicimus, calidum inna- tum non e$$e ignem. Hac ratione Gale- nus octauo de placitis $eptimo damn at Platonem diceutem, calidum innatum e$- $e ignem, quod $i e$$et, $equèretur (a it Sanctor{ij} Commentaria Galenus) quod febricitantes melius, quam $ani homines concoquerent, quod e$t, a- pertè ab$urdum.

Præterea confirmatur ex Galeno, & ex- perientia, quod non $olum mixtum, $ed iuxtapo$itum artificiale edere po$$it ope- rationes contrarias operationibus $uorum principiorum. Ex Galeno enim 3. Meth. cap. $ecundo habetur, æruginem, ceram, & oleum efficere mixtum, quod e$t Sarco- ticum præ$tanti$$imum, quod vlcera caua pote$t carne implere: tamen oleum, ce- ra, & ærugo $eor$um $umpta, & applica- ta excauant, & non implent vlcera: quare $i iuxtapo$ita non edunt operationes virtu- te $implicis prædominantis, tantò minus mixta, quæ per alterationem fiunt longè magis diuer$a, quam $int iuxtapo$ita, vir- tute ignis, vel alterius elementi $uas edent operationes.

Experientia quoque confirmatur, ope- rationem mixti artificialis non prouenire à $implicium operatione. An ne $tibium v$tum, & cri$ocolla $imul vnita efficiunt medicamentum purgans? tamen hæc $eor- $um $umpta nullam habent vim purgandi. Itidem tetrapharmacum empla$trũ quod fit ex aceto, litargiro, & oleo veteri e$t $ar- coticum: tamen $ingula $eparata non $unt Sarcotica. Ceratum de Euforbio maximè, iuuat partes conuul$as, vt Me$ues animad- uertit: tamen $implicia, quæ componunt hoc ceratum, quæ $unt cera, oleum, & eu- forbium $eor$um $umpta $i applicarentur partibus conuul$is valde nocerent.

Demum puluis pyrius e$t adeo impetuo- $us, vt per ip$um acen$um graui$$imæ pillæ ferreæ eant illicò volatum in partes admo- dum di$tantes. Simplicia verò, quæ il- lum componunt $unt $ulphur, carbones, & nitrum: hæc nullum impetum faciunt, $i $eor$um acendantur.

Ex his $ic argumentamur: $i mixta arti- ficialia edunt operationes à $uis $implici- bus componentibus ita diuer$as, quanto magis naturalia mixta, quorum principia $unt tra$mutata id efficient?

Sic mandragora licet $it exiguo calore donata dicimus, operationes non pendere ab illo calore, $ed ab eius calido innato, quod e$t quoddam mixtum re$ultans ex $em. & $anguine men$iruo, & factum de nouo, vt probatum e$t, quod habet vim non $olum calefaciendi, $ed etiam refrige- randi, prout opus e$t.

Valeant igitur qui dicunt, mixta opera- ri mediante igne, ni$i per ignem intelliga- mus calidum innatum: quare $i in$trumen- torum artificialium operationes prodire po$$unt à mixto, vt mixtum e$t, & non à $implicibus ip$um mixtum componenti- bus, tantò magis in mixtis natutalibus, & de nouo genitis operationes prodibunt à natura $eu à calido innato, quod continet totam mixti e$$entiam, qu{ae} neque e$t ignis, neque ex igne: quia ex a$trorum calore (vt dictum e$t) tanquam à cau$a efficiente re- mota, & accidentali, natiuus calor origi- nem ducit.

Ad quartum argum\~etum dum dicebant ex Ari$totele, calidum natiuum proportio- ne re$pondere elemento Stellarum: ideo e$$e Cæle$te: dicimus totum oppo$itum in- ferendum e$$e: hoc modo: proportione re$pondet elemento $tellarum: ergo non e$t Cæle$te. Sic $phera lignea proportione re$pondet $pheræ Cæle$ti: ergo non e$t C{ae}le$tis. Sic caput no$trum, quod e$t rotun- dum proportione quadam re$pondet C{ae}lo: tamen non e$t Cæle$te: quæ enim conue- niunt proportione, genere differunt.

Calidum natiuum habet proportionem cum Cæle$ti calore: quia $icuti Cælum non comburit, $ed con$eruat, $ic calor natiuus bene temperatus e$t ita $uauis, & mitis, vt $altem per aliquod tempus non con$eruet, & non comburat.

Ad quintum dum dicebant ex Hippo- crate calorem no$trum e$$e Cæle$tem. Re- $pondemus à refractione luminis $olis fie- ri calorem: hocque modo dici Cæle$tem: quamuis calor genitus à $ole non mittatur à Cælo: quia in Cælo nec calor, nec frigus $tare po$$unt: $ed calor fit in terra ex ra- diorum refractione: ideo habita rela- tione ad diuer$a pote$t dici terre$tris, & Cæle$tis.

Similiter radij Solis refranguntur qui- dem in Luna: in ip$a tamen nullus genera- tur calor: quia Lunæ corpus e$t ineptum ad generandum calorem: $i enim ibi fie- ret calor, $tatim, & vapores, & pluuiæ, & In Decimumquartum Aphori$mum. niues fierent, quod repugnat experientiæ: quoniam $i in aliqua Lun{ae} parte interdum e$$ent niues, nobis apparerent varij Lunæ a$pectus, & non vnicus impermutabilis. Si verò nos e$$emus $upra Lunam, & terr{ae} partem aliquam niue circumuentam in- $piceremus, a$pectus varietatem admirare- mur, quam in Luna nemo vnquam ob$er- uauit.

QVÆST. LV. Quod calidum innatum $it temperamentum & non calor temper amenti.

GAlenus in comm. $equenti, & libello aduer$us Lycum cap. 7. dicit quod il- la quæ calidum innatum ἀρκήγονον, ide$t primigenium complent $unt $anguis men- $truus, & $eminalis materia. Addit, ex hac primigenia no$tra $ub$tantia in prima generatione fieri con$titutionem partium videlicet $imilarium, quæ $unt illæ, in qui- bus perficitur augmentum, & nutritio v$- que ad mortem.

Hinc calidum innatum vel con$idera- tur quatenus immediatè fit ex $emine, & fanguine men$truo, quod vocatur ἀρκήγο- νον $eu primi genium: vel quatenus e$t pri- ma con$titutio genita à calido archigono, quæ con$titutio e$t totum e$$e partium $imilarium. In primo calido quod e$t pri- migenium (vt docet Auicennas doct. 6. in prima primi) continetur alteratrix, quæ præbet temperamentum omnibus parti- bus $imilaribus, & formatrix, quæ præbet omnibus partibus compo$itionem, videli- cet $itum, numerum, figuram, & meatus.

In $ecundo calido innato, quod fit à pri- migenio, nec virtus generatrix, quæ de nouo facit partes, nec formatrix contine- tur: quia in fætu formato nulla virtus reperitur, quæ de nouo membra e$$icere, vel componere po$$it: in ip$o tamen con- tinentur virtus auctrix, nutrix, & cæter{ae} facultates famulantes: neque de hac re Auicennas, Galenus, & Hippocrates vn- quam dubitarunt. Quomodo verò cali- dum innatum primigenium differat à ca- lido innato partium $imilarium, paulo in- fra quoque declarabitur.

Quærimus modo quid $it calidum in- natum communiter $umptum, quod vide- licet prædicatur de primigenio, & de fa- cto à primi genio. Pro intelligentia $cien- dum, quod calidum aliud e$t e$$entiale, & aliud accidentale. Sic Galenus in hoc commento ait, calidum interdum tran$- ferri ad qualitatem, interdum ad corpus calidum: citatque Theophra$tum dicen- tem, apud Antiquos in omni vita fui$$e in v$u, vt per calidum intelligamus corpus calidum.

Parimodo temperamentum aliud e$t ac- cidentale, quod $olum con$ideratur in pu- ris qualitatibus: aliud e$t e$$entiale, quod con$ideratur re$pectu quattuor elemento- rum efficienrium ip$um mixtum.

Cæterum quod vtrumque calidum in- natum videlicet primigenium, & à primi- genio factum formaliter $it temperamontũ e$$entiale partium $imilarium, confirmari pote$t ratione, auctoritate Hippocratis, Galeni, Ari$totelis, & experientia ip$a.

Hac ratione comprobatur, calidum natiuum e$$e temperamentum. Illud in quo con$tat e$$e, & viuere e$t calidum in- natum, $ed temperamentum e$t id in quo con$tat e$$e, & viuere: ergo calidum in- natum e$t temperamentum: ergo non e$t $olus calor temperamenti. Maiorem om- nes concedunt. Minorem probamus quia totum e$$e partium $imilarium non $olus e$t calor temperamenti, $ed temperamen- tum ip$um, quatenus con$tat ex calido, fri- gido, humido, & $icco.

Vocatur tamen calidum innatum à præ- cipua qualitate calida, quæ e$t maximè om- nium actiua: non tantum tollitur, quin ca- lidum innatum con$ter ex omnibus qua- tuor qualitatibus: $ie piper dicitnr, calidũ: non propterea $equitur, quod piper non $it quoque frigidum: non tamen vocatur frigidum: quia caliditas, & non frigiditas prædominatur, & denominatio $emper fit à qualitate excedente temperatum. Idem dici pote$t de alijs mixtis.

Dũ dicunt, elementa à calore e$$e redacta ad homogeneitatem $eu $imilaritat\~e: ergo calor e$t totũ e$$e, & viuere $imilaritatis: non valet: quia ad con$tituendam partem $imilarem, incipit quidem calor, $ed calo- Sanctor{ij} Commentaria ris actio e$$et vana, ni$i concurreret actio frigiditatis, humiditatis, & $iccitatis.

Præterca e$to, quod elem\~eta redacta $int ad $imilaritatem à $olo calore, nos non qu{ae}rimus à qua cau$a $imilaritas fieri inci- piat, $ed qu{ae}rimus de e$$e partis $imilaris, iam factæ, cuius e$$entia non ex vna, $ed ex quatuor qualitatibus e$s\~etia libus re$ultat.

His po$itis, ce$$ant omnes difficultates: dum dicunt, quodlibet minimum viuit, & nutritur per calidum innatum: ergo cali- dum innatũ in parte $imilari erit vbique: ergo hoc calidum erit calor temperamenti qui in qualibet mixti parte e$$e pote$t.

Nos vero inferrimus hoc modo: quodli- bet minimum partis $imilaris nutritur per calidum innatum: ergo hoc calidum erit temperam\~etum ip$um: quia temperamen- tum e$t in qualibet minima parte: e$tque totum e$$e partis $imilaris, tam in viuenti- bus, quam in alijs mixtis. Hinc in metallis, vt in argento, & auro temperamentum e$sentiale (non loquor de accidentali) e$t totum e$$e argenti, & auri: illoque de$tru- cto, de$truuntur metalla: quare calidum innatum erit temperamentum e$sentiale, & non $olus calor temperamenti.

Præterea confirmatur ex Galeno 2. aphori$. 51. vbi dicit „naturam con$i$te- re in elementoram commoderatione: $ed hæc commoderatio e$t ip$um tempera- mentum. Sed quid intelligit per ip$am naturam? certè intelligit calidum inna- tum: quia & lib. de marcore, & multis in locis Galenus calidum innatum vocat ip- $am naturam.

In$uper Galenus 15. comm. huius prim{ae} $ec. ait, tria e$$e corpora, quæ primigeniam no$tram $ub$tantiam complent, nempè $pi- ritum, $anguinem, & $eminalem mate- riam: $ed $ic e$t quod hæc tria $unt illa ex quibus con$tituitur natura $eu tempera- mentum e$$entiale: ergo.

Hippocrates verò (referente Galeno 8. de plac. cap. 7.) habet hanc $ent\~etiam à Ga- leno citatam his verbis „Hippocrates $emper calidum innatum voluit e$$e au- ctorem omnium naturaliũ operationum: $ed $ic e$t, quod temperam\~etum e$t auctor omnium naturalium operationum, vt in- fra quoque patebit: ergo calidum inna- tum nihil aliud erit, quam temperamen- tum, repetit quoque Galenus 5. in 6. epid. comm. 5. quod calidum innatum $it natu- ralium actionum auctor.

Ad hæc calidum innatum e$t ip$a natu- ra & e$$entia rei (vt probatum e$t) $ed temperamentum e$t huiu$modi. Hinc Ga- lenus primo de V$u P. 9. & in commento $equenti ait, carnis e$$e e$t temperamen- tum carnis, e$$e o$$is temperam\~etum o$$is: ergo ex Gal. temperamentum e$t calidum innatum partium: $ic e$$e argenti vel auri e$t temperamentum argenti & auri quod idem e$t, ac $i diceremus e$$e argen- ti, & auti e$$e calidum innatum argenti, & auri. O$tendimus $uperius ex Ari$to- tele & Galeno omnia mixta e$$e talia per $uum calidum innatum, ide$t per $uum temperamentum e$$catiale, quo de$tructo de$truuntur mixta.

In$uper patet ex Hippocrate, & Galeno $ecundo de facul. nat. cap. 9. quod opera- tiones dependeant à rei $imilaris tempera- mento: quia ibi refert, Hippocratem a$$e- rere, temperamentum actionis cau$am e$- $e: ideo actionem lædi primario ab in- temperie: quare cum e$$e, & in ip$is viuen- tibus ip$um viuere, & actiones ip$æ de- pendeant à calido innato, calidum inna- tum erit partium temperamentum.

Hinc Galenus 3. de cau$is pul$uum nono con$iderans à qua cau$a fiat ip$a conco- ctio, quæ e$t actio ita præcipua, profert hãc $ententiam, calor natiuus e$t qui conco- quit: quare $i temperatura e$t cau$a actio- nis, temperatura erit ip$um natiuum cali- dum.

Accedit quod Galen. 4. de V$u P. 12. con- $iderãs à qua cau$a proueniat hepatis con- coctio, dicit quod auctor coctionis in he- pate e$t propria caro hepatis: $ed propria caro talis e$t propter eius temperamen- tum: ergo calidum innatum erit tempe- ramentum.

Amplius Galenus 3. de temp. 4. habet hæc verba „Naturam cum dico intelligo vniuer$am $ub$tantiam, & ip$am tempe- riem: $ed vniuer$a $ub$tantia rei e$t cali- dum innatum: ergo calidum innatum erit temperamentum & non calor tempe- ramenti.

In Decimumquartum Aphori$mum.

In$uper Galenus libello aduer$us Ly- cum cap. 7. declarat, quomodo fiat par- tium $imilarium con$titutio à calido in- nato primigenio, quod vocatur ἀρχήγονον habetque hæc verba „calidum in$itum e$t corpus, videlicet $anguis men$truus, & $emen, $upple cum $piritu vitali (addit) ex his fit prima con$titutio: $ed addimus nos, non dari aliam primam con$titutio- nem, quam temperaturam, & quamuis con$titutio pr{ae}dicetur non $olum de tem- peratura, $ed de compo$itione, & vnita- te: tamen temperatura e$t prima con$ti- tutio: ideo Galenus 1. de V$u P. cap. 9. col- locat compo$itionem, & vnitatem inter ea, quæ nece$$ariò accidunt temperatu- ræ: prima igitur con$titutio e$t tempera- tura: ergo calidum innatum factum ex $em. & $ang. men$truo ex Gal. erit ip$amet temperatura e$$entialis.

Hinc Galenus 8. de V$u P. cap. 13. videns operationem pendere à temperatura $eu à calido innato loquens de intellectu ait „intellectum $equi non compo$itionis varietatem, $ed corporis quod cogitat, atque intelligit bonam temperiem: quare $i operationes pendent à calido innato: $imilimodo dicat Galenus pendere à tem- peratura: calidum innatum erit ip$amet temperatura.

Similiter primo de præ$a. ex pul$ibus c. 4. dicit Galenus „e$$entiam facultatis in commodo temperamento po$itam e$$e: quia quælibet pars, $i $it temperati$$ima, obit $trenuè $uum munus: ecce quod $i temperamentum nõ e$$et ip$um calidum innatum, non po$$et dici, quod e$$entia fa- cultatis con$i$teret in commodo tempe- mento, nec po$$et dici quod pars, quatenus $it temperati$$ima, obiret $trenuè $uum munus.

Patimodo Galenus 3. de $ymp. cau$is loquens de prima concoctione, his verbis o$tendit à temperatura prodire dicens „ primam ciborum coctionem fieri à qua- dam temperie ex quatuor elementis fa- cta, quæ proprietatem corporis ventri- culi con$tituit, plurimum ad hanc rem conferente calido elem\~eto, videlicet calo- re influente, & actuali: quare $i calidum innatum e$t auctor coctionis, hoc erit ip- $um temperamentum.

Qui verò interpretantur per proprie- tatem corporis ventriculi temperaturam coniunctam cum $emine, & $angnine men$truo, quæ ab initio generationis con$tituit corpus ventriculi, errare viden- turtoto Cælo: quia ab initio illa $ub$tan. tia men$trualis, & $eminalis corrupta e$t, $i verum e$t hoc axioma, quod genera- tio vnius $it corruptio alterius.

Si verò dicerent, con$eruari in partibus ip$is $imilaribus $ub$tantiam $eminalem, & men$trualem: negamus omninò con- $eruari eandem numero, $ed $olum ean- dem $pecie: quia e$t omninò à ratione alienum, quod $emen, & $anguis m\~e$truu@ parentum idem numero con$eruetur $pa- cio 70. vel 80. annorum, & vltra in parti- bus $imilaribus ab initio genitis.

Demum quod e$t immediatum animæ in$trumentum e$t calidum innatum: $ed temperamentum e$t immediatum animæ in$trumentum: ergo. Maior e$t Galeni 5. $imp. cap. 9. vbi inquit, calidum inna- tum $i non $it animæ e$$entia, $altem e$t primum eius in$trumentum. Minor pa- tet, quia illud e$t animæ in$trumentum, & primum à quo operationes fiunt: $ed operationes fiunt à temperamento ex Ga- leno lib. de con$t. art. med. 5. 1. meth. cap. 6. & pluribus alijs in locis $uperius citatis: ergo calidum innatum erit tempera- mentum.

Idem quoque colligi pote$t ex Ari$to- tele quinto de generatione animalium $e- cundo, vbi vult, calidum natiuum in arte- ria pul$um efficere, in oculo vi$ionem, & in aure auditum: $ed $ic e$t quod vi$io à temperam\~eto oculorum & auditus à tem- peramento aeris interni, & aliorum in- $trumentorum fit: ergo non $olum à calo- re: Immo cry$talini, & aeris interni au- rium calor minus con$pirat in $en$orij actionem efficiendam, quam aliæ quali- tates: ideo colligimus temperamentum e$$e calidum innatum, quod e$t in$tru- mentum facultatis primum, & adæqua- tum, & non $olus calor.

Nec valet argumentum allatum contra Cremoninum, quod nihilominus ei ma- ximè fauet, videlicet Balbum Stoicum di- Sanctor{ij} Commentaria centem in 2. denatura Deorum, caloris naturam habere vim in $e vitalem per omnem mundum pertin\~etem (addendo) ex terræ cauernis, ex attritu lapidum elici ignem, ex qua Balbi $ententia colligi po- te$t. ip$um calorem e$$e calidum natiuum, & non temperamentum: quia re$ponde- mus hunc calorem e$$e cau$am efficientem calidi natiui, & non ip$um calidum na- tiuum: neque implicat dicere e$$e cau$am & effectum calidi innati, habita varia con- fideratione: quia calidum innatum primi genium erit cau$a: calidum verò $ecundo genitum erit effectus primi & cau$a ime- diata operationum.

Denique non dee$$ent experimenta, quibus o$tendi po$$et, calorem tempera- menti non e$$e calidum innatum. Affe- ratur hoc vnum: $i aliqua $imilaris pars magno deflagret ardore redire pote$t ad pri$tinum $tatum à calido innato, $i cali- dum innatum erit temperamentum: quia temperamentum habet quoque vim refri- gerandi, $ed $i calidum innatum erit $olus calor ipfius temperamenti certè nec per $e nec per accidens refrigerabit: & præci- puè vbi nihil e$t quod po$$it re$olui.

Hinc febres hecticæ $æpè $anantur non à $implici calore temperamenti, $ed à toto temperamento, quod e$t calidum inna- tum, à quo$olum omnes operationes de- pendent.

Po$ito, quod calidum innatum $it ip- $um temperamentum e$$entiale: in$tan- tiæ contra illos, qui arbitrantur, calidum innatum e$$e corpus concretum ex $emi- ne & $ang. men$truo contra nos non ha- bent locum, quia dum dicunt, in animali- bus ortis ex putredine non e$$e hoc cor- pus concretum ex $em. & $anguine: dici- mus in his e$$e quid proportionale, quod habeat tale temperamentum, quod po$$it partes $permaticas illorum animalium efficere.

Quodnam $it hoc proportionale in or- tis ex putredine, & quodnam $it propor- tionale in generatione plantatum non pertinet ad nos: illud quod proportione re$pondet men$truo in plantis ex Alberto Magno e$t humıdum pluuiale. Quod verò re$pondet ortis ex putredine e$t cer- tè humiditas, quæ caret nomine.

Dum verò qu{ae}runt, vbi $it hoc corpus in viuentibns. Re$pondemus in viuentibus & in omni mixto hoc corpus e$$e tempera- mentum compo$itum ex quatuor elemen- tis: $ic ip$amet caro viuens e$t hoc corpus: ip$um os viuens e$t hoc corpus, $eu tempe- ram\~etum, quo abolito ce$$at vita, & e$$e ip- $arum partium: dicımus e$$e: quia non $o- lum intelligimus de viuentibus, $ed de met- tallis, & omnibus mixtis, qu{ae} talia $unt per $uum calidum natiuũ ide$t per $uum tem- peramentum. Hoc igitur po$ito, non $e- quitur dari penerrationem corporis: quia hoc calidum innatum e$t ip$amet e$$entia partium, quæ e$$entia, neque diffunditur, neque penetrat $uas partes intus foris, ni$i per $uas qualitates.

Denique ex hoc corpore facto ex $em. & $anguine men$truo re$ultat calidum inna- tum viuens.

Nec valet, dum dicunt ex Galeno hoc calidum non e$$e in$trumentarium: quia ex ip$o Galeno po$tea adna$cuntur in$tru- menta: inde colligunt non viuere: quia ani- ma e$t actus corporis in$trumentarij.

Cui in$tantiæ re$pondemus, illud cali- dum archigonon ex $em. & $anguine men- $truo factũ viuere in vtero vita parentum: $icuti, qui ver$ati $unt in Anatomia viuo- rum, $ciunt: in principıo enim fætus per arterias vmbelicales, licet non $int facta in- $trumenta, in fætum eff@nditur ip$a vita. Deınde quando facta $unt in$trumenta in- cipiunt infantes vita propria gaudere.

Ex his facilè quoque colligimus, calidum innatum non e$$e $ub$tantiam aeream, pin- guem, $eu oleo$am: quia hæc $ub$tantia pinguis, & oleo$a talis e$t per tempera- mentum.

Pr{ae}terea hæc non e$t viuens: quia e$t li- quida, & inter contenta, vitæ expertia, & non inter continentes & $olidas partes e$t collocanda: vna enim e$t omnium Philo$o- chorum, & Medicorum vox, quod opera- tiones prodeant à partibus viuentibus, & non à vita carentibus.

Dum verò Galenus dixit, calidum nati- uum e$$e $ub$tantiam aeream, & oleo$am intellexit de materia ex qua fit calidum na- tıuum, & non de eius forma.

In Decimumquartum Aphori$mum.

In$uper $i $ub$tantia oleo$a e$$et calidum innatum, $equeretur, quod pars vıuens, quo magis participaret talem $ub$tantiam, diu- tius viueret: at totum oppo$itum ob$erua- tur, quia o$$a, quæ $ub$tantia oleo$a ferè sũt de$tituta, diutius con$eruantur: quare dici- mus calidum natiuum $eu temperam\~etum ex $ub$tantia acrea, & oleo$a in prima ge- neratione re$ultate, atque iterum à tempe- ramento $ub$tantiam pinguem, & oleo$am non di$$imilem progigni.

Accedit, quod in motruis de$truitur tem- peramentum, & calidum ip$um natiuum non tamen illicò de$truitur $ub$tantia pin- guis, & olco$a, qua calidum innatum viu\~es $onebatur: hæc enim in animali $tatim in- ter$ecto eadem remanere, & con$eruari videtur.

Dum Albertus lib. de long. & breuit. vi- tæ dicit humidum pingue, & oleo $imile e$$e $ubıectum calidi natiui, non intellexit illud humidum formaliter e$se calidum natiuum: $ed e$se $ubiectũ ex quo fit: pro- ponit enim triplex humidum, videlicet, aqueum, quo mixta $unt mixta: vitale, quo viuentia viuunt, quatenus illo tamquam pabulo aluntur, cuiu$modi e$t $emen, & $anguis men$truus. Tertium e$t alimenta- le, quod excibo fit, quo quotidie nutrimur. Ecce quod calidum natiuum fit ab humido vitali, ide$t à $em. & $ang. men$truo, quod formaliter calidum natiuũ e$se non pote$t.

Ad hæc calidum natiuum e$t in omni mixto: quia omne mixtum vt mixtum, e$t putredini obnoxium, & vt tale habet cali- dum proprium, & natiuum, vt docet Ari- $toteles, vbi definit putredinem. Hoc po- $ito dicant mihi vbi $it hac $ub$tantia pin- guis, & oleo$a, quam putant e$se calidum natiuum in argento & alijs merailis? quod verò in quolibet mixto $it temperamen- tum, certè nemo e$t qui ne$ciat.

Denique $i $ub$tantia acrea pinguis, & oleo$a e$set calidum natiuum, $equeretur, quod vbi talis $ub$tantia e$set copio$ior, ibi actiones e$sent vegetiores, & ibi vita e$set magis longæua: at $ic e$t, quod copio$ior pote$t e$se hæc $ub$tantia in puero mortuo quam in $ene viuo: ergo nulla ratione dici pote$t quod formaliter $it calidum nati- uum, calidum enim innatum habet hoc priuilegium, quod vbi plurimum $it, ibi actiones $int vegetiores: quare credimus hoc calidum e$se temperamentum e$sen- tiale, quod à Galeno vocatur e$sentia par- tium $imilarium, quo corrupto ce$sant operationes, & per con$equens ip$a vita.

Andreas Laurentius de cordis tempera- mento qu{ae}$t. 14. dicit, calorem natiuum ni- hil aliud e$se quam humidũ primigenium $piritu in$ito & calore perfu$um. Quor verba tot errata: quia humidum nõ e$t ca- lidum: deinde quæritur adhuc quid $it ca- lor natiuus. Præterea calidum natiuum e$t res $olida & vitam habet, & habet actio- nes, quas humidum non habet: quare illud debet e$se calidum innatum, à quo proue- niunt operationes, $ed temperamentum e$t huiu$modi.

Hiac Galenus (vt probatum e$t) octauo de plac. $eptimo ait, calidum natiuum e$se auctorem omnium naturalium operatio- num. Tertio verò de cau$is pul$uum cap. 9. a$serit, calorem natiuum e$se illum, qui concoquit, & non $ub$tantiam oleo$am. Parimodo Gal. 2. de facul. nat. 9. dicit tem- peramentum e$$e cau$am operationum: lib. verò de con$t. artis cap. 5. determinat operationes à temperamento partium $i- milarium primò prodire. Similiter Aui- cennas cap. 2. doc. 3. in prima $en. loquens de temperamento habet hanc $ententiam. Deus dedit temperamentum conueniens $uis operationibus: ergo operationes pro- deunt à temperamento: ergo calidum in- natum, à quo depend\~et operationes (vt di- ctum e$t) in idem recidet cũ temperam\~eto.

Omi$imus alia Galeni, & Hippocratis loca ad di$putationis cardinem minimè pertin\~etia, ne incidamus in περισ{στ}ολογίαν, $icuti quæ dicuotur ab Hippocrate de ca- lido innato omnino à veritate aliena lib. de carnibus forta$$e in$erta ab aliquo Poe- ta, his $erè verbis: calidum innatum e$$e immortale, cuncta intelligere, videre, audire, & $cire omnia præ$entia, & $u- tura, quæ attributa, nec temperamen- to, nec $ub$tantiæ aereæ & oleo$æ aptari po$$unt: ille enim e$t conceptus & fal$us & ridiculus: quia $oli Deo omnipotenti illa attribura conueniunt.

Omittimus libenter, quæ in medici- Sanctor{ij} Commentaria na non habent locum, $icuti $unt Poe- tica figmenta, vel quæ rebus, de quibus agitur, offundunt tenebras: Galenus 4. de ratione vic. 18. habet hanc pulcherrimam $ententiam „vt in alijs pleri$que mani- fe$tò homines peccant: $ic in eo, quod gaudentijs quæ ob$curè dicuntur: cum tamen vno ferè ore omnes dicant per- $picuitatem e$$e orationis virtutem: ob- $curitatem verò vitium. Sed occurrunt nonnulla dubia circa ea, quæ dicta $unt.

Prima dubitatio Auerroes 1. coll. air, partes agere, & a$$ici à calido innaro, qui alius e$t à temperamento: ergo calidum innatum non erit temperamentum, vt di- ctum e$t.

Solutio talis e$t, quod calor innatus $it alius à temperamento videlicet acciden- tali à quo actiones non fiunt: quia ex Ari- $totele 4. metaphy. tex. 14. accidens non e$t accidentis accidens; fiunt tamen à tem- peramento e$$entiali, quod dat e$$e parti- bus $imilaribus.

Secunda dubitatio in comm. i$to 14. di- cit Galenus, $ub$tantiam no$tri calidi in- nati e$$e aeream & aqueam, $eu oleagino- $am: ergo non e$t temperamentum.

Re$põdemus temperamen tũ fieri imme- diatè ex hac $ub$tantia aerea, & aquea: im- mo o$tendimus $uperius, dum calidum in- natũ factum e$t, illico corrumpi $emen, & $anguinem men$truum, $eu illãmateriam aeream, & aqueam: idem tamen calidum innatum rur$us efficere $eminalem mate- riam, $ed nõ eandem numero, $ed eandem $pecic, quæ e$t effectus, & non forma calidi innati $imilarium partium.

Neque f{ae}tum totũ(vt aiunt) in $uo exor- dio credimus e$$e calidum innatum: quia tũc in fætu $unt $ua excrementa, humores, $piritus, influentes, quæ reuera non perti- nent ad calidum innatum, quod e$t ini- tium omnium operationum, & licet ex Galeno in apparente genitura excreta, quam enarrat Hippocrates lib. de natura pueri de P$altria, $it calidum innatum, an- tequam o$$a, venæ, arteriæ, nerui, tendi- nes, vel ligamenta appareant; tamen non e$t dicendum, calidum innarum formali- ter e$$e carnem illam mollem, $eu illum $anguinis grumum, $ed in grumo, $eu car- ne molli e$$e ip$um calidum innatum, $eu temperamentum primigenium: nonne præter temperamentum in grumo illo $unt humores $piritus influentes, & ex- crementa?

Tertia dubitatio, quomodo calidum in- natum pote$t e$$e temperamentum (vt o$ten$um e$t) $i temperamentum e$t vna qualitas, vt docet Auicennas, re$ultans ex actione, & pa$$ione contrariarum qualita- tum? Quæ Auicennæ opinio maximè con$entit doctrinæ Galeni in lib. de tem- peramentis.

Re$pondetur, temperamentum $umi duobus modis, vel pro qualitate prædo- minante, quæ qualitas e$t accidens calidi innati, $eu temperamenti e$$entialis: hoc modo temperamentum e$t in Prædica- mento qualitatis: vel $umitur tempera- mentum penes $ubiectum factum ex $em. & $ang. men$truo, vnde fit calidum inna- tum, quod e$t temperamentum e$$entiale, & totum e$$e partium $imilarium: hoc modo e$t in prædicamento $ub$tantiæ.

De hoc temperamento Galenus 1. de V$u. P. 9. habet hæc verba „Qui dicit carnem, dicit totum e$$e carnis, qui dicit os, dicit totum e$$e o$$is: hoc totum e$$e o$$is, vel carnis dicit e$$e temperamen- tum. Nos addimus hoc totum e$$e par- tium $imilarium e$$e calidum innatum, per quod $ingulæ partes differunt inter $e: $ic argentum differt ab auro per $uum calidum innatum, $eu per eius tempera- mentum e$$entiale.

Sic Galenus 2. de fac. naturalibus dicit temperaturam e$$e cau$am actionis: ter- tio verò de cau$is pul$uum vult calidum innatum e$$e cau$am actionis, qui calor in- natus e$t ille qui concoquit, 8. de Placitis $eptimo dicit, calidum innatum e$$e cau- $am omnium naturalium actionum: quare calidum innatum in idem recidit cum temperamento.

Hac ratione Galenus 6. de plac. cap. 8. videns temperamentũ e$$e totum e$$e par- tium dicit, $i aliqua pars corporis habe- ret cerebri temperamentum haberet quo- que cerebri operationes: quia $i haberet cerebri temperamentum haberet ventri- culos, & alias cerebri conditiones quæ In Decimumquartum Aphori$mum. pertinent ad compo$itionem: quia com- po$itio $eu conformatio collocata e$t à Ga- leno 1. de V$u P. 9. inter eaquæ nece$$ariò accidunt temperamento.

Quarta dubitatio: probatum e$t $upe- rius à Galeno, calorem innatum e$$e opi$i- cem omnium operationum: tamen Gale- nus 1. de loc. aff. vlt. vult à cerebro, vt lu- men à $ole, & 2. ad Glauc. cap. 2. vult à cor- de, iecore, & cerebro facultates in totum corpus defluere, & inde à facultatibus operationes: ergo non à calido innato.

Re$pondetur à iecore, & corde facul- tates materialiter, & nõ formaliter effun- di: dicimus materialiter, quia à Iecore non facultates naturales, $ed $anguis tamquam pabulum tran$mittitur in totum corpus: quia ex Galeno 1. de loc. aff. vlt. facultates naturales $unt connatæ, & non tran$mit- tuntur in alias partes.

A corde vero tran$mittitur $piritus vi- talis, vel ip$orum radij in omnes corporis partes, qui $unt calidi innati pabulum: $ic vita $ingularum partium corporis imme- diatè dependet à calido innato: cor igitur dat mediatè vitam, quatenus dat pabulum calido natiuo, quod in$eruit non pro vita, $ed pro vita diuturniori, quod non ita be- nè intellexit Ari$toteles, vt Galenus: Ari- $toteles enim putabat à corde non $olum vitam immediatè prodire, $ed ab ip$o om- nes alias operationes.

Deinde re$pondemus, iecur quoque mittere facultatem $anguificandi omnibus venis, & cor facultatem pul$andi omnibus arterijs: quare cum venæ, & arteriæ per totum corpus $int di$$eminatæ, non imme- ritò $ecundum hunc $en$um Galenus dixit iecur, cor, & cerebrum communicare $uas facultates toti corpori.

Quod verò quælibet corporis pars vi- uat proprio, & innato calore, & non calo- re cordis, vel hepatis, Galenus his verbis prmo de loc. aff. vltimo declarat „$i e$- $entia partium e$$et permanens non indi- gui$$et venis, & arterijs: per quæ verba o$t\~edit quamlibet partem viuere proprio, & innato calore: viuere vero calore cor- dis, & iecoris non ad vitam, $ed ad lon- giorem vitam.

Cerebrum verò cõmunicat facultatem $entiendi, & mouendi dependentem ab ip$o cerebro, vel $pinali medula; itaut à $pi- ritibus animalibus, velip$orum radijs, im- mediatè & effectiuè animales operationes dep\~edeant: ideo Galenus primo de loc. aff. citato vult, partes præditas $en$u & motu recipere facultatem à cerebro, vel à $pina, itaut interdum lædatur $en$us, vel motus nulla exi$tente mala affectione in ip$is par- tibus, quod non pote$t dici de naturalibus facultatibus: $emper enim læ$io facultatis naturalis $upponit affectum e$$e per e$$en- tiam: quia naturalis facultas e$t conata, neque aliunde venit.

QVÆST. LVI. Quotuplex $it calidum innatum $eu tempe- ramentum innatum.

RE$tat, vt videamus quotuplex $it cali- dum innatum $eu temperamentum innatum, quod dat e$$e partibus $imilari- bus. Ex Antiquis Latinis, & tandem ex Hugone Senen$i tria dantur t\~eperamenta.

Primum e$t temperamentum innatum $iue implantatum ab ortu naturæ, quod à Galeno primo aphori$morum com. 15. vo- catur vniuer$a $ub$tantia, quod e$t initium omnium operationum: per hoc tempera- mentũ (vt docet Galenus primo de V$u. P. cap. 9.) os e$t, os, & caro e$t caro.

Secundum e$t calidum influens $eu tem- peramentum influens: hoc quoque pote$t dici innatum, quia licet $it influens habet in $e ip$o $uum innatũ calorem: hoc trã$- mittitur à corde, & à cerebro in $ingulas corporis partes, in quibus efficit quandam cra$im $eu temperamentum, quod dicitur influens, quod non e$t tamquam forma partium, vt purat Auerroes 4. coll. cap. 2. $ed e$t tamquam mareria $eu pabulum, quo nutritur calidum in$itum, & implantatum hocquè promouer partes ad agendum, alio- qui torpent, & feriantur: hoc temperam\~e- tum e$t calidum & humidum, & non $ic- cum, vt nounulli putant: quod patet ratio- ne, & auctoritate: ratione: quia vita quæ ab hoc calido dependet con$i$tit in humi- do: auctoritate, quia Ari$t. lib. de long. & breuit. vitæ idem confirmat.

Sanctor{ij} Commentaria

Quod verò hoc calidum influens non $olum à ran$mirtatur in omnes cor- poris part@s, eam à cerebro, probatur experientia: ex ema pàrs corporis para- ly$i affecta, radijs facultatis animalis de$ti- tuta exi@catur & refrigeratur, licet cor, & arteriæ partis læ$æ nullam pror$us læ$io- nem habeant.

Tertium temperamentum e$t mixtum ex innato, & influente: ex innato tam quam forma, ex influente tam quam ex pa- bulotam nutriente calidum implantatum, quam actiones promouente, acque ad a- ctum ip$um illas reducente.

Ab hoc temperamento $ic mixto imme- diatè, & adæquatè dependent operationes omnium partium corporis: per hoc tem- peramentum oculi vident, & cæreræ cor- poris partes exercent $ua officia: per hoc cerebrum generat $piritus animales, dum $piritus vitales influunt in plexum mira- bilem: vbi ferunt quãdam era$im $eu tem- peram\~etum, quod diciturin fluens, ex quo, & ex innato fiunt animales $piritus, qui- bus exercentur operationes animales.

Sic ventriculus $idiminutè chylificat vel ob defectum caloris influentis à corde in ventriculum ob nimium coitum di$$ipati, vel ob de$ectum $piritus animalis influen- tis à cerebro ob nimia $tudia, & nimias cogitationes, certè tunc non e$t con$ugien- dum ad $tillicidia, vt faciunt Medicı Ple- bei; quoniam tunc e$$et confugiendum ($i defectus e$$et ratione $piritus cordis ob coitum con$umpti) ad cibos, qui facilè au- gere po$$ent $piritus vitales, quales $unt carnes pulorum, vina odorifera, ad diam- bram, ad confectionem hiacinthinam, & ad $pecies cordiales. Si verò de$ectus e$- $et ratione $piritus animalis con$umpti ob nimias cogitationes confugiendum e$$et ad quietem animi, & corporis: ad $om- num, qui reuera in gignendis $piritibus vi- talibus, & animalibus tenet primum lo- cum. Si verò ob potum frigidæ lædere- tur chylificatio, tunc iuuarent olea calida, & $tillicidia $uper ventriculi fundum, & alia id genus, quæ ventriculo applicantur.

Sed præter temperamenta propo$ita dantur duo alia temperamenta: alterum quod conuenit toti indiuiduo: alterum verò quod conuenit alicui particulæ $imi- lari, quod $olum con$i$tit in mutua actio- ne, & pa$$ione quatuor qualitatuin acci- dentalium. Hac duo temperamenta val- de differuntab innato, ab influente, & à mixto ex his: quia hæc tria re$piciunt $ub$tantiam: hæc duo po$tremo propo$ita re$piciunt accidentia.

Quare loquendo de calido innato $eu de temperamento innato e$$entiali dici- mus, hoc calidum innatum, $eu hoc tem- peramentum e$$entıale reperiri in omni mixto vt mixtum e$t: quod probatur, quia omne mixtum e$t putredini obno- xium: at $ic e$t, quod ex Ari$totele 4. Me- teorum de ratione putredinis e$t corru- prio proprij & innati caloris: ergo in om- ni mixto erit calidum proprium & inna- tum, quod nos vocamus temperamentum e$$entiale ip$ius mixti.

Sed $i loquamur de calido innato, quod pertinet ad Nos, dicimus quod triplex $it: primum e$t ἀρχήγονον, quod ex Galeno lib. aduer$us Lycum cap. 7. $tatim fit ex $e- mine, & $anguine men$truo. In hoc cali- do collocata e$t virtus alteratrix, quæ de nouo fabricat neruos, membranas, & cæ- teras partes $imilares, mox virtus forma- trix, quæ componit, datque partibus viuentibus $itum, numerum, figuram, & mearus, vt probatum e$t $uperius.

Secundum calidum innatum e$t con$ti- tutio partium $imilarium, $eu tempera- mentum partium $imilarium, quod de- pendet ab archigono ide$t à $emine, & $an- guine men$truo, vt filius à patre, quod probatur ex Galeno lib. aduer$us Lycum loco citato vbi dicit ex $emine, & $angui- ne men$truo fieri con$titutionem $imi- larium.

Similiter Galenus 2. de $em. cap. 4. ha- bet hanc $ententiam „vt primum $e- men coniectum e$t in vterum, vna pars in membranam, alia in va$a conuertitur. Ea- dem va$a quoque generant materiam $e- minalem, $ed non ita excoctam, & perfe- ctam (ait Galenus) quod po$$int de nouo generare partes $imilares, vt facit illud archigonon, quod $tatim ex $emine & $anguine re$ultat, antequam genitæ $int $imilares partes. Ex his colligimus, quod In Decimumquartum Aphori$mum. $ecundum calidum innatum fiat ex $em. & $anguine men$truo per veram generatio- nem, itaut de$inant e$$e illud $emen, & $an- guis men$truus, & aliud $imile generetur, à $ecundo calido ide$t à temperamento $i- milarium facto ab archigono calido, quæ $eminalis $ub$tãtia $pecie conuenit, $ed non numero cum primo $emine efficiente cali dum archiognon.

Quare, licet Galenu dicat loco citato, & in hoc comm. quod idem $emen per$e- ueret v$que ad obitum, intelligit idem $pecie, & non numero: ridiculum enim e$t quod $emen parentum per$eueret in filio v$que ad obitum: qua$i quod e$$et in- generabile, & incorruptibile.

Tertium calidum natiuum conuenit $an- guini, & $piritibus, quatenus $unt corpora mixta: habent enim $uum calidum inna- tum $eu temperamentum e$$entiale, per quod $piritus $unt $piritus, & $anguis e$t $anguis. De his tribus duo viuunt, nem- pè calidum natiuum archigonum, & nati- uum partium $imilarium, quod e$t ip$um e$$e, & ip$um viuere illarum; calidum verò innatum humorum, & $pirituum non vi- uit: ideo habet $olum v$um, & non actio- nem: actio enim $olum à viuentibus per- ficitur.

Hinc in corpore ægrotantium duæ ob- $eruantur intemperies: vna in $olidis, quæ primariò edit actionem: alia in humori- bus, & $piritibus, qu{ae} $ecundariò $olum læ- dit actionem, quatenus $cilicet $olidarum partium temperamentum, $eucalidum in- natum officit. Curatio quoque varia e$t: quia intemperies, quæ primariò e$t in $oli- dis, alterantibus tollitur: quæ verò e$t in humoribus, purgantibus, nec non etiam alterantibus.

Hanc di$tinctionem, quæ e$t Galeni (vt infra) medici vulgares nõ animaduertunt: ideo dum medentur $æpè ægrum præcipi- tant. Hanc di$tinctionem proponit Ga- lenus 8. de comp. med. $ecundum locos cap. 7. vbi dicit, dari duas intemperaturas in hepate: vnam in parenchymate: aliam longè diuer$am in humoribus contentis in arterijs, venis, & $parijs vi$ceris. Idem dici pote$t de intemperie omnium par- tium, quod videlicet alia $it in $olidis, alia in humoribus: vnde $æpè $equitur inæqua- lis intemperies: itaut humorum intempe- ries $it humida, & $olidæ partis $it $icca.

Non enim valet, intemperies in humo- ribus e$t humida: ergo e$t quoque humi- da in par\~echymate: ideo Gal. 2. de tempera m\~eti 2. dicit $enes quo ad $olida $unt $icci; quo ad humores $unt humidi. Parimodo hydropici quoad $olida $unt $icci, quo ve- ro ad humores $unt humidi. Quod $olida hydropicorum $int $icca patet ex Galeno in arte parua cap. 59. vbi loquens de habi- tu $icco ait: $i caro e$t dura, & pauca habi- tus $iccus e$t: $ed $ic e$t, quod caro hydro- picorum e$t pauca & dura: ergo quo ad $olida $unt $icci: quo ad excrementa $unt humidi.

Nec valet, aqua hydropicorum, cum $it humidi$$ima, ex nece$$itate intemperiem humidam in $olidas partes introducar oportet: quia Galenus 4. aphori$. comm. 13. loquens de aqua habet hæc verba „ aqua neque epota, neque extrin$ecus oc- cur$ans natura apta e$t $olidas animales partes humectare, licet enim aqua made- faciat, non tamen ex nece$$itate habitum humidum facit. Similiter pote$t $tare catarrhus cum $icca intemperie: quo- niam e$t Galeni 2 de temperamentis vlti- mo: catarrhum $ua natura humidum & pituito$um à $icca intemperie fieri po$$e: quod Seba$tianus Papareila non intellexit.

Dubitatio occurrit circa temperamen- tum influens à corde, & cerebro: non enim videtur, quod dari po$$it tempera- mentum influens: quia temperamentum e$t con$titutio: con$titutio e$t quid in fa- cto e$$e: influens verò virtus $olum e$tin fieri: ergo implicat dicere e$$e tempera- mentum, & e$$e influens.

Re$pondetur, quod influens virtus qua- tenus e$t influens, non $it temperamentum $ormaliter, $ed effectiuè, quatenus efficit, dum in aliquam partem influit era$im $eu temperamentum quoddam, quod deinde e$t in facto e$$e, & e$t vera con$titutio.

Sanctor{ij} Commentaria QVÆST. LVII. An calor innatus differat $pecie, vel gradu ab a$cititio.

AN calor innatus, & a$cititius $int duo calores $pecie, vel $olum gradu di$tincti, duæ vagantur per $cholas opinio- nes. Quidam dicunt, calorem a$cititium differre $pecie ab innato: itaut in corpore animato $int duo calores realiter, & $peci- ficè di$tincti. Quidam verò dicunt, natu- ralem calorem, & a$cititium non differ- re $pecie, $ed $olum gradu, & inten$io- ne, quia dum eadem caliditas natiua cali- di natiui fit mordax dicitur a$cititia, quæ non differt $pecie à qualitate natiua, $ed gradu.

Qui putãt e$$e duos calores $pecie di$tin- ctos, inter quos erat Rudius amicus ex animo, conantur id probare auctoritate, & ratione. Auctoritate: quia Galenus 1. Progno$t. cõm vltimo dicit, in puris gene- ratione modò apparere indici ca- loris vincentis: modò apparere indicia ex- tranei caloris vincentis: ergo erunt duo calores $pecie di$tincti. Accedit quod Ga- lenus 2. aphori$. 47. dicat, pus fieri à calore mixto ex naturali & præter naturam: ergo crunt duo $pecie di$tincti.

Idem confirmant ratione, quod $cilicet caliditas natiua, & a$cititia $pecie differant hoc modo. In febribus dantur duo $cop- pi, alter con$eruandi calorem partis, alter verò extinguendi calorem febrilem: hinc dari quoque (dicunt) duo remedia, alte- rum roborans, & con$eruans calorem na- turalem, alter verò curatorium, & extin- guens calorem extraneum: ergo duo erunt calores $pecie di$tincti.

Secunda ratio: $i vnum, & idem e$$et ca- lot febrilis, & innatus, nunquam fieret $a- nitas, & $i fierer, à quo? Po$tremò ad- dunt; $i vnum & idem e$$et calor febrilis, & innatus: de$tructa febre de$trueretur calor natiuus, & $ic omnes febres e$$ent mortales.

Pro $olutione argumentorum. Primo notandum, calidum natiuum dupliciter con$iderari, vel vt e$t corpus mixtum per- tinens ad prædicamentum $ub$tantiæ: & vt tale e$t inalterabile: & vt tale neque effectiuè efficit febrem: quia $ub$tantia e$t inalterabilis: ideo in eius prædicamento neque alterationes, neque potentiæ agen- di collocantur: quia & alteratio, & po- tentiæ agendi pertinent ad prædicamen- tum qualitatis. Vel con$ideratur calidi natiui qualitas accidentalis, quæ vt talis pertinet ad prædicamentum qualitatis: hac ratione, & e$t alterabilis, & $u$ci- pit magis & minus@. Quando verò Ga- lenus 1. aphori$m. comm. 16. dixit, fe- brem e$$e conuer$ionem natiuæ calidita- tis ad igneam intellexit de caliditate, quæ e$t qualitas calidi natiui, quæ e$t al- terabilis, & $u$cipit magis, & minus, & non de $ub$tantia calidi natiui: dixi$$et enim e$$e conuer$ionem natiui calidi, & non natiuæ caliditatis.

Secundò notandum, quod caliditas, qu{ae} e$t qualitas natiui caloris con$ideretur, vel vt e$t moderata, vel immoderata: vt mo- derata e$t mitis, $uauis, & iucunda, non acris, & fuligino$a: immo quo moderatior eo excellentior e$t in operatione, ide$t in concoquendo.

Hic obiter illorum erratum animad- uertitur, dum putant, coctionem quæ fit in ventriculo iuuari calidis, & acribus, vt pipere, & $imilibus, quæ concoctionem maximè perturbant: $i verò con$idere- tur, quatenus e$t qualitas natiui calo- ris immoderata, tunc e$t acris, mor- dax, fuligino$a, & aliquando febrilis: hæc dicitur a$cititia, quæ oritur dum $iccitas adnectitur calori: quia $iccitas e$t caloris lima. Hæc a$cititia $olum gra- du, & inten$ione differt à caliditate natu- rali: quia e$t eadem caliditas naturalis inten$ior facta vel ob humidi natiui de- perditionem, vel ob calorem extraneum: differt gradu à natiua eo modo, quo differt immoderata caliditas aquæ à caliditate moderata.

Quod verò hæc caliditas a$cititia diffe- rat gradu à natiua; probari quoque pote$t auctoritate Hippocratis, Ari$totilis, & ra- tione ab experientia de$umpta. Auctori- tate Hippocratis in hoc aphori$mo: vbi dicit, $enes non æquè in febres acutas inci- dere, vt iuuenes; quia modicum habent In Decimumquartum Aphori$mum. calidi natiui: argumentum Hippocrat is e$$et vani$$imum, $i caliditas natiua diffe- ret $pecie à febrili: quia po$$emus dicere calorem febrilem differre $pecie à nati- uo: ideo argumentum e$$et vanum: po$$et enim $tare modicum natiui cum multo a$cititio, $i natiuus differret $pecie ab a$citi- tio: eatenus valet argumentum Hippo- cratis, quatenus calor natiuus conueniat $pecie & differat gradu à febrili & a$citi- tio, & non alio modo.

Probatur quoque auctoritate Ari$tore- lis, quod natiuus non differat $pecie ab a$cititio: quia Ari$toreles, dum in $ecundo de generatione & corruptione tex. 23. per numerum primarum qualitatum conclu- dit quatuor e$$e elementa, quia quatuor $unt qualitates: argumentum e$$et va- num, quia $i e$$ent duo calores $pecie inter $e di$tincti, quinque e$$ent primæ qualita- tes, & $ic argumentum Ari$totelis conclu- deret quinque e$$e elementa, & non qua- tuor.

Præterea probatur ratione: quia $i ca- lor febrilis $pecie differret à natiuo, cada- uera quoque po$$ent febricitare, dum pu- tre$cunt.

Demum patet ratione ab experietia de- $umpta: quia $i i$te calor a$cititius, & fe- brilis differret $pecie à natiuo, non aufer- ret morbos pernicio$os, nec $anitatem in- troduceret eodem pror$us modò, $icuti facit natiuus calor.

Quod verò febrilis calor introducere po$$it $anitatem, perinde ac natiuus calor, confirmatur ex Hippocrate, Plarone, & experientia ip$a. Ex Hippocrate 2. aphori$. 26. vbi dicit, calorem febrilem iuuare con- uul$os. Similiter 7. aphori$. 52. habet fe- brem auferre dolorem hepatis vehemen- tem; & licet $ebrilis calor $it immodera- tus, tamen re$pectu conuul$ionis, vel dolo- ris à frigida cau$a prodeuntis e$t mode- ratus.

Ex Platone in Timæo probatur, vbi habetur, febrem $anare di$tentiones à fla- tu factas.

Idem cõfirmatur experientia: quia ip$a quartana febris $anat conuul$os, perinde ac natiuus calor: ideo Galenus 5. aphori$. 71. dicit, calorem quartanæ concoquere humores, qui faciunt conuul$ionem: $i $pe- cie differret à natiuo, idem non efficeret.

His po$itis facile re$pondemus ad om- nia argumenta.

Ad primum dicimus, caliditatem nati- uam in vna parte e$$e po$$e moderatam: in alia verò immoderatam: quo fit, vt modò appareant indicia caloris moderati, modò immoderati. Sic in apo$tematibus caliditas natiua pote$t e$$e moderata in $o- lidis, vel in aliqua parte $olidorum, & immoderata in humoribus, qui debent conuerti in pus: quia fieri non pote$t, vt aliqua pars habeat calorem moderatum, & immoderatum re$pectu vnius & eiu$- dem.

Neque rectè dicunt nonnulli de hepate hydropicorum febricitantium, quod $it frigidum, & calidum, nempè quod habeat intemperiem frigidam & intemperiem calidam re$pectu vnius, & eiu$dem partis hepatis: negamus in natura inueniri duo contradictoria e$$e $imul vera: negantque ip$i Theologi, quod ip$e Deus id efficere po$$it, quia hoc Deo tribuere e$$et defe- ctus, & non perfectio.

Dicimus nos de hepate hydropicorum febricitantium, quod $it $rigidum, & cali- dum re$pectu diuer$orum, frigidum re- $pectu caliditatis innatæ ip$ius hepatis: ca- lidum verò re$pectu caliditatis influentis: quia febris non e$t immoderata caliditas calidi natiui ip$ius hepatis: quia hæc loco di$tanti non dimouetur; $ed e$t immode- rata caliditas calidi influentis, quæ forma- liter e$t ip$a febris, quia h{ae}c caliditas e$t il- la, quæ à corde communicatur per venas, & arterias omnibus corporis partibus, & non calidit as natiua implantata, quæ à corde non prouenit.

Præterea calor immoderatus, qui con- uertit humorem in pus, non e$t æquè im- moderatus in humoribus, & in $olidis partibus: quia non fierer conuer$io in pus, $ed vel fieret corruptela, vel gangræ- na, velmors: omnis enim pars, quæ $ana- tur, ratione partis $anæ $anatur.

Hinc Diuus Thomas 2. de anima tex. 58. protulit hanc $ententiam in no$tra ar- te notatu dignam „Sanitas alicui reddi non pote$t, ni$i aliqua pars $ana $it. Pari- Sanctor{ij} Commentaria modo Galen. in 3. parte artis med. 90. vbi agit de $copis $anandi vlcera dicit, partem circun$tantem $anam $anare ip$a vlcera. Itidem 4 meth. cap. 1. habet hæc verba „Nec vlcus, nec vulnus $anari pote$t, ni$i pars circun$tans ip$um vlcus, vel vul- nus$ana $it.

Sic nos dicimus, dum fit pus, ni$i aliqua pars e$$et $ana, pus fieri non po$$et: $anitas e$t in parte $olida vicina: in humoribus verò, quı debent conuerti in pus, deber e$$e calor immoderatus: quando verò calor e$tet æquè immoderatus in humoribus, & in $olidis, nullomodo po$$et fieri in pus conuer$io, $ed nece$$ario $equeretur vel humorum corruptela, vel gangræna, vel mors.

Quando Rudius dicebat, contraria ab vnico calore non po$$e prouenire: $ed fe- brilem à calore extraneo, & $anitatem à naturali: i$to$que calores propterea $pecie differre.

Re$pondemus re$pectu diuer$orũ gra- duum contraria euenire po$$e: $ic coctio fit à caliditate natiua moderata: ab eadem caliditate natiua reddita immoderata fit calor febrilis acris, & mordax.

Dum dicebant, pus fieri à calore mixto, & propterea e$$e duos calores, duos $co- pos, & duo remedia.

Re$pondemus e$$e duos calores diuer- $os gradu, & non $pecie, qui $unt in diuer. $is partibus, & inde oriri duos $copos, & duo remedia.

Dum dicebant, $i vnus e$$et calor, de- $tructa febre, de$trueretur calor natiuus.

Re$pondemus de$tructa febre de$trui qualitatem immoderatam caloris natiui, & non calidum natiuum, quod e$t $ub- $tantia.

QVÆST. LVIII. Quodnam $it $ubiectum caloris febrilis, & naturalis.

QVæritur in hoc aphori$mo quod- nam $it $ubiectum caloris febrilis, & caloris naturalis. Nos arbitra- mur, idem e$$e $ubiectum caloris natura- lis, & caloris febrilis. Primò quia Gale- nus in comm. 16. huius $ect. inquit, fe- brem e$$e conuer$ionem caliditatis natiuæ ad igneam, intelligendo per caliditatem natiuam qualitatem accidentalem calidi natiui, & non $ub$tantiam calidi natiui: quia $i per caliditarem natiuam intellexi$- $et $ub$tantiam, dixi$$et febrem e$$e con- uer$ionem calidi natiui, & non caliditatis natiuæ. Deinde per caliditatem natiuam intelligi non pore$t $ub$tantia: quia $ub- $tantia non alteratur, neque e$t capax alte- rationis: alteratio enim pertinet ad præ- dicamentum qualitatis: quando verò ip$a $ub$tantia calidi natiui conuertitur ad igneam, tunc non $equitur febris, $ed $ta- um ip$a mors ide$t ip$a $ub$tantialis cor- ruptio, quæ e$t mutatio totius in totum.

Præterea ex Hippocratis aphori$mo intelligimus, idem e$$e $ubiectum caloris naturalis, & febrilis: quia, inquit Hippo- crates non æquè incidere in febres $enes, vt iuuenes, quia $enes modicum habent calidi natiui: ratio Hippocratis e$$et va- na $i $ubiectum caloris febrilis e$$et diuer- $um à $ubiecto caloris naturalis, nam que po$$et $tare, quod $enes haberent modi- cum calidi natiui, & plurimum caloris a$cititij, ob quem e$$ent magis procliues ad febrem, quam iuuenes.

Colligimus ergo, quod $ubiectum nati- uæ caliditatis conuer$æ ad igneam $it ea- dem calidi natiui $ub$tantia, quæ $it $ubie- ctum immediatum, & adæquatum om- nium febrium: ac meritò quidem, quia, dum fit alteratio alicuius qualitatis, illud debet con$titui $u biectum alterationis, quod e$t $ubiectum qualitatis alteratæ: in qualibet enim mutatione, qu{ae} fit à contra- rio in contrarium debet cõ$titui medium $ubiectum, & hoc in febribus e$t $ub$tan- tia caloris natiui: at quia in omni febre afficitur cor, & deinde totum corpus: ideo primum $ubiectum febrium erit cali- dum innatum cordis, & deinde calidum innatum aliarum partium.

Montanus putat, $ubiectum febrium non e$$e calidum innatum, $ed calidum exi$tens in $anguine, & $piritu: $ed quo- modo poterit $aluare Galenum, qui dicit comm. 16. huius $ect. febrem e$$e conuer- $ionem caliditatis natiuæ ad igneam?

In Decimumquartum Aphori$mum.

Præterea calidum natiuum $emper mi- nuitur, & nunquam augetur: caliditas verò $anguinis, & $piritus aliquando au- getur, & aliquando minuitur: immo in- terdum accidit, quod iuuenes talem hæ- morrhagiam patiantur, vt ferè totus $an- guis, & $piritus re$oluantur: relinquan- tu rque frigidi, & exangues: deinde ta- men breui $patio iterum $anguis & $piri- tus augentur, & corpus incale$cat, quod calido innato certè conuenire non pote$t: quia hoc caldum nunquam augetur: Gale- nus lib. de marcore habet, $i calidum inna- tum po$$et augeri, vita reddi po$$et æterna & immortalis.

Prima dubitatio ex dictis oritur de $ub- iecto febris: quia calidum natiuum $ub- iectum $ebris certè e$$e non pote$t: quia e$t $ub$tantia, & $ub$tantia e$t inalterabilis.

Pro $olutione $ciendum, quod duplex e$t calidum natiuum: alterum quod nun- quam di$cedit à parte, in qua e$t, vt docet Galenus comm. 15. huius primæ $ectionis, vbi confirmat iuramento, dicendo, non per Iouem di$cedere è $uis $edibus: quia reuera apud Galenum calidum innatum catnis e$t ip$um e$$e carnis, vel eius tem pe- mentum: at e$$e carnis non di$cedit à car- ne, vel ab ip$o remperamento, quod idem e$t, vt alıbi ex Galeno o$tendimus: ideo hoc calidum natiuum quo ad eius $ub$tan- tiam non pertinet ad rationem forma- lem ip$ius febris.

De hoc calido loquens Galenus lib. de rigore, & palpitatione cap 6. $ic illum de- finit: calidum innatum e$t $ub$tantia quæ- dam perperuo mobilis intus extra, & ex- tra intus, quæ calidi definitio cõuenit quo- que influenti calori: quia etiam influens haber $uum proprium innatum ad dif$e- rentiam calidi natiui implantati, quod mo- uetur quidem intus, & extra quo ad qua- litatem, nõ tamen facit illum tran$itum ab vna ad aliam partem, vt facit influens.

Calidum implantatum habet duplicem motum, vnum intus deor$um ad pabulum, quo alitur: alium extra $ur$um ad ignis $p heram, quod in omni igne ob$eruatur ad in$tar ignis lucernæ, $ed non mutat lo- cum.

His po$itis quãdo Galenus dixit, febrem e$$e conuer$ionem natiui caloris ad igneam dicimus, hanc definitionem primo e$$e formaliter veram de caliditate influente: de caliditate vero innata, & implantatæ e$$e veram effectiuè, quatenus videlicet e$t cau$a efficiens: quia dum caliditas implan- tata redditur immoderata efficit calidita- tem influentem quoque immoderatam, quæ formaliter con$tituit febrem: ideo $oliti $umus $ic di$tinguere: quod illa fe- bris definitio re$pectu caliditatis implan- tatæ $it cau$alis: re$pectu verò caliditatis influentis $it formalis: quia calor febrilis, qui diffunditur per vniuer$um corpus in- h{ae}ret caliditati influenti, & non innatæ, & implantatæ.

Hac ratione po$$et aliqua ex parte de- fendi Montanus dicens, $ubiectum febris e$$e calidum exi$t\~es in $anguine, & $piritu.

Illorum tamen $ententia; qui dicunt, fe- brem formaliter e$$e conuer$ionem calidi- tatis natinæ ad igneam, non pote$t defen- di, quia $olum caliditas influentis caloris immoderata e$t illa, quæ pote$t diffundi in totum corpus per venas, & arterias, quæ dum redditur immoderata e$t cau$a for- malis ip$ius febris: vel formaliter e$t ip$a febris: caliditas verò immoderata ca$idi implantati e$t cau$a efficiens ip$ius febris.

Secunda dubitatio exoritur ex dictis; non videtur, quod calidum natiuum $it $u- biectum febris, quia ex Galeno 1. de dif- ferentijs morborum in principio, in febre ephemera & putrida $piritus, & humores $unt in calefacto e$$e: partes verò $olidæ, quæ à calido natiuo con$tituuntur, $unt in cale$ieri: $ed $ic e$t, quod de ratione febris e$t etiam calidum in facto e$$e.

Re$pondetur in $piritibus alteratis, & in humoribus putridis non e$$e formali- ter febres, $ed $olum effectiuè, vt alibi pro- bauimus ex Galeno 11. meth. & tertia par- re artis med. formaliter verò febrem pu- tridam & ephemeram e$$e in $olidis.

Quando verò dictum e$t, in febre ephe- mera, & putrida partes $olidas e$$e in ca- lefieri id intelligitur re$pectu hecticæ, qu{ae} non $olum e$t in calefacto e$$e, $ed etiam in habitu: Galenus enim lib. de differentijs $ymp. vult, quod de ratione morbi $it ali- quid in facto e$$e ad differentiam $ympto- Sanctor{ij} Commentaria matum, quæ $unt in fieri, & in$equuntur morbum, vt vmbra corpus: ideo febris ephemera & putrida $unt morbi, quatenus $unt in calefacto e$$e: quatenus verõ $unt in calefieri non dicuntur morbi.

Quoad $ubiectum caloris a$cititij $imi- liter pro $ubiecto habet calidum natiuum: a$cititius enim calor $ic fit: dum ex $em. & $anguine men$truo oritur calidum nati- uum, tunc in prima generatione e$t calidi$- $imum & humidi$$imum, $icuti docet Hip- pocrates 2. de natura humana 12. his ver- bis „Nam hoc $cire expedit hominem prima die calidi$$imum $ui ip$ius e$se, ex- trema vero die frigidi$$imum.

Deinde repetit paulo infra, nempè tex. 1.5 his verbis „Atque hac ratione homo prima die, quo maius $u$cipiat incremen- tum, eo fit calidior. Quo etiam po$trema die plus marce$cit & frigidior fit nece$$e e$t.

Idem calidum natiuum e$t illud quod efformat prima $tamina omnium partium corporis, quibus fabrefactis incipit calor ab$umere humidum: vnde partes aliquæ duriores, ali quæ molliores redduntur: $ic o$$a in principio veluti cerea in infantibus apparent: deinde duriora $emper v$que ad vltimam $enectutem redduntur.

Hinc 115. o$sa in infantibus deficiunt: quia calor adhuc $ufficienter non ex$icca- uit. Hæc quæ deficiũt $unt duo o$sa breg- matis, quæ in prima infantia adhuc $unt cartilaginea: os ithmoide: duo o$sa $tilloi- des: quatuor o$sa cocygis: 32. dentes: 48. $e- $amoidea: 16. o$sa corporum: octo tar$o- rum, & du{ae} patellæ, quæ o$sa in adultis inueniuntur: $ed in infantibus non $unt: fiunt ramen dum pueri incipiunt ex$iccari; I$taque prima exiccatio e$t primus gradus caloris a$cititij, ide$t acris, & mordacis: quia de ratione a$cititij caloris e$t morda- citas: cau$a vero, cur dum $iccitas adnecti- tur calido natino, fiat caloris mordacitas, e$t, quia $iccitas e$t lima caloris: hæc mor- dacitas pertinet ad qualitatem calidi nati- ui: quare concludimus, idem e$$e $ubie- ctum febrium, & caloris a$cititij.

QVÆST. LIX. Decalore influente, $eu de $piritibus.

QVo ad calorem influentem. Medici per calorem infiuentem intelligunt $piritus, & ip$orum radios, valde tamen di$$entiunt de numero $pirituum. Quidam dicunt dari tres $piritus, nempè animales, vitales & naturales.

Quidam, vt Manardus, & plurimi alij negant dari $piritus naturales: concedunt- que $olum animales, & vitales. Similiter Auerroes primo coll. cap. 14. habet hæc verba „$piritus duo $unt: $piritus appa- rens in corde, & $piritus apparens in cere- bro: $ed $piritus in hepate non apparet per viam $en$us: ecce quod ex Auerroe $unt $olum duo $piritus.

Auicennas verò, an detur hic $piritus naturalis, videtur dubius.

Quidam verò, vt Argenterius, ten\~et da- ri $olum vnum $piritum, huncque e$$e vi- talem, qui dum e$t in corde exerceat mu- nia vitæ, dum e$t in cerebro præbeat $en- $um, & motum cerebro, & vniuer$o cor- pori: propterea negant dari $piritum na- turalem, & animalem $pecie diuer$os à vitali.

Sed antequam accedamus ad di$puta- tionem, an $cilicet detur $piritus naturalis, $ciendũ e$t, omnes Auctores in hãc $enten- tiam con$pirare, quod de ratione $piritus quatenus $unt $piritus, $it hæc conditio, vt illico influant, vel per $e, vel per radios in $ingulas partes: $i per radios in in$tanti fa- cultates $eu virtutes demandari ab illo vi- $cere, in quo fiunt, in omnes corporis par- tes relinquendo locum, $iue vi$cus, in quo fiunt, itaut ni$i noui $piritus $emper fiant, ce$$et vita, & ce$$ent $en$us, & motus.

His po$itis probabimus auctoritate, & ex experientia non dati $piritum naturalem.

Primum argumentum de$umitur à Ga- leni auctoritate primo de loc. aff. vlt. vbi dicit, virtutes naturales e$$e conatas par- tibus, & non e$$e influentes: inde nece$$a- riò colligi po$$e, non dari ex Galeno $piri- tum naturalem: ibi enim inquit, virtu- tem naturalem e$$e conatam, $icuti virtus magnetis e$t conata magneti: eius virtus In Decimumquartum Aphori$mum. non quotidiè fit, $ed $emel tantum facta à principio generationis nũquam relinquit magnetem: $ic facultates naturales, nempe attractrix, ret\~etrix, cõcoctrix, & expultrix à principio generationis $emel factæ non amplius fiunt: manentque conatæ par- tibus, ac nunquam ip$as partes relinquũt.

Quod non pote$t dici de vitali, & ani- mali; nõ de vitali, quia i$ta relinquit cor, & mittitur in alias partes: quare ni$i cor eue- $tigio generaret nouum $piritum vita- lem, fieret $yncope, & ce$$aret vita.

Non de animali: quia hæc virtus $imiliter relinquit cerebrum, ac mittitur per vni- uer$um corpus; quare ni$i cerebrum illicò generaret nouum $piritum, ce$$aret $en$us & motus, $tatimque $uccederet apoplexia: & mors.

Confirmat Galenus 1. de loc. aff. vlt. virtutes naturales non e$$e in fluentes, $ed $emper e$$e conatas, eo quia morbi per- tinentes ad in$trumenta naturalia $emper $int per e$$entiam, & nunquam per con- $en$um. Hoc pote$t probari de intempe- rie, mala compo$itione, & $oluta vnitate. Intemperies enim, tumores, & $olutæ vni- tates $i in ventriculo, vel alijs partibus na- turalibus exi$tant ab$que dubio euadunt morbi conati illis partibus: quia ab ip$is partibus $unt in$eparabiles: ergo ibi $unt per e$$entiam & nunquam per con$en$um. Hinc Gal. habet hæc verba loco citato „ Quoties in$trumenta naturalia læduntur $emper primaria affectione laborant: quia actio naturalis e$t conata, & non depen- det ab alijs principijs: quod certè dici non pote$t deanimalibus: quia partes anima- les, quæ tales $unt, quatenus habent $en- $um, & motum, $æpi$$imè conflictantur morbo per con$en$um.

Galenus pro hac re primo de loc. aff. 6. recitat ca$um Pau$aniæ, qui veniens Romã ex ca$u è vehiculo percu$$us circa $epti- mam vertebram ceruicis ami$it $en$um trium digitorum: affectus digitorum erat per con$en$um à ceruice, & nequaquam per e$$entiam in digitis: ideo Galenus ap- plicatis emollientibus ceruici $anitatem di- gitis illicò re$tituit. Nos in $imili ca$u fe- liciter applicauimus ceruici amoniacum di$$olutum in aceto, in quo ebbullierint maluæ, liquiritia, fænugræcum, & lini $e- mina: vnde di$po$itione $cirrho$a ceruicis emollita $en$um digitis re$tituimus.

Parimodo Galenus 4. de loc. aff. 4. reci- tat ca$um cuiu$dam, quı ami$it $en$um pe- ricranei primaria affectione exi$tente in ceruice. Ibi Galenus reprehendit quo$dam medicos, qui vt re$tituerent $en$um peri- cranio, illud exulcerabant, vt $en$um reuo- carent: Galenus verò vt primum applica- uit calida ceruici, $tatim illum $auauit: intellexit Galenus illum hominem $ub pluuia, & vento impetuo$o ambula$$e, & circa ceruicem palium madefactum red- diderit ceruicem $tupidam: vnde nerui ceruicis, qui excurrunt per perieraneum facti hebetioris $en$us, in ip$o $tupor $a ctus e$t.

Secundum argumentum probans non dari $piritum naturalem colligitur ex Ga- leno 3. de facul. naturalibus 14. vbi dicit, de ratione $piritus e$$e, vt $it tenuior va- pote: quare $i $piritus naturalis e$$et in ve- nis exhalaret, quia venæ non $unt den$æ, vt arteriæ, in quibus $tabulantur $piritus vi- tales. Immo Galenus non vno in loco lau- dat Herophilum, qui dicebat, arterias e$$e $extuplo cra$$iores venis. Similiter anima- les $piritus $unt in neruis, qui $unt valde den$i, vel $unt in ventriculis cerebri, vel in $pina, quæ partes ob cra$$itiem po$$unt ip- $os coercere, ne exhalent.

Tertium argumentum tale e$t. De ratio- ne $piritus ex Hippocrate 6. epid. 8. tex. 7. habetur, quod inter ὁρμ{ού}ντα, ide$t impe- tum facientia collocentur: $ed $ic e$t, quod facultates naturales nullum habent impe- tum: ergo.

Quartum argumentum e$t Manardi, & tale e$t. Non datur locus generationis pro hoc $piritu naturali: ergo non datur i$te $piritus naturalis. Relinquitur ergo, vt duo tantum $int $piritus, nempè vitalis, & animalis; vitalis fit in $ini$tro ventricu- lo cordis: animalis verò in ventriculis cerebri. In hepate quidem nulla e$t ca- uitas, vbi fieri po$$it hic $piritus naturalis: quare $i non e$t in hepate locus generatio- nis ı$tius $piritus, nullibi erit: Galenus enim 12. meth. cap. 5. inquit, $i daretur $piritus naturalis e$$et in hepate.

Sanctor{ij} Commentaria

Quoad Argenterium, qui negat non $o- lum naturalem, $ed etiam animaiem, co- natur probare vnum $piritum vitalem $uf- ficere: haberquè duo præcipua argumenta.

Primum e$t, quia inquit, in cerebro vix con$pici po$$e plexum reti$ormem, in quo dicunt Medici magnam generari $pi- rituum animalium copiam: deinde plexus e$t factus ex arteriolis, & non ex neruis: ergo ille $piritus, qui erit in plexu, erit vi- talis, & non animalis.

Secundum argumentum Argenterius de$umit à moru dilatationis pupillæ, di- cens, dilatationem non fieri à neruis: quia in pupilla non $unt nerui: ergo illa dila- tatio fiet ab arteriolis pupi@æ: ergo motus proueniet à $piritu vitali, qui defertur per arteriolas. Subdit, non ne clau$o alte- rutro oculo, pupilla dilatatur, $ed $ic e$t quod inter pupillam & neruum opticum nullus $e interponit neruus, $ed $olum $unt ip$æ arteriolæ: inde infert, $piritum vi- ralem non $olum in $eruire vitæ, $ed etiam $en$ui, & morui.

Ad primum argumentum de plexu reti- formi, quod $it ita exiguus, vt vix in ana- rome con$piciatur, labitur Argenterius in plurima errata.

Primum o$tendit $e non vidi$$e huma- ni cerebri anatomen: quia plexus retifor- mis e$t maximè con$picuus.

Præterea fallitur, dum putar, Galenum arbitrari, in plexu retiformi fieri $pir itus animales, quod nunquam $omniauit: qui- plexus ex Galeno $olum præparat mate riam pro $pirituum animalium genera- tione: deinde præparata materia $piritus perficiuntur in cerebri $ub$tantia.

Demum vacillat, dum reprchendit Ga- lenum, quod $ibi contradicat; quia a$$e- rat, $piritum animalem modò fieri ex aere, modò ex $piritu vitali, modò ex $anguine, modò in plexu, modo in ventriculis, & modò in cerebri $ub$tantia. O$tendit $e non legi$$e Galenum, qui lib. de plac. & alıbi vulo fieri $piritum animalem ex aere attracto per proce$$us mamillares: à $piri- tu vitali, vt à materia proxima: à $angui- ne, vt à remora: in plexu præparari, & non fieri, $ed fieri in ventriculis, & perfici in cerebri $ub$tantia.

Ad $ecundum argumentum de dilata- tione pupillæ, dicimus Argenterium fui$- $e parum ver$atum in Anatomia: quia cau$a, cur pupilla dilatetur & con$tringa- rur non $unt arteriolæ, $ed e$t tunica ci- liatis, quæ e$t ba$is omnium aliarũ tunica- rũ vide$icet corneæ, $chlirodis, vuæ, coroi- dis, hyaloidis anterioris & po$terioris, & araneæ anticæ & po$ticæ. Hæc tunica pe- ctinibus nigris colligat cry$tallinum. Hæc illam habet virtutem mouendi modo in- tror$um, modo extror$um cry$tallinum. Hæc aperit, $tringit, pupillam retrahit & protrahit cry$tallinum. Si i$ti motus ce$$ent vel ob paraly$. vel ob alias cau$as vi$io vel non fit, vel vix fit, quamuis cæteræ partes $int illæ$æ.

Po$$umus cuoque re$pondere motum illum pupillæ non e$$e voluntarium: argu- mentumque nihil probare: quia motus animalis, quem qu{ae}rimus, e$t voluntarius, & non naturalis.

Quod verò detur $piritus animalis, Ga- lenus 1. de plac. cap. 5. probat hac expe- rientia Dum aliquis vulneratur v$que ad cerebri ventriculos eo modo, quo contigit illi Iuueni in $myına Ioniæ, quem ca$um $ie re$ert Galenus 6. aphorit. comm. 18. dum illud vulnus penetratum v$que ad cerebri $ub$tantiam aperiebatur, ille iuuenis $ta- tim amittebat $en$um, & motum: dum verò adducebantur labbia vulneris, at- que claudebatur orificium, $tatim ille in- cipiebat recuperare $en$um & motum: quia detinebantur $piritus animales, qui- bus det\~etis, facultas per irradiationem per vniuer$um corpus ita velociter in extre- mas partes diffundebatur, ac in proximas.

Quod verò detur quoque $piritus vi- talis, qui irradiatiuè, & in in$tanti radios e$$undar per vniuer$um corpus, quem- admodum $plendor à Sole: probatur à Galeno in lib. quod $anguis in arterijs con- tineatur cap. 7. euidenti$$imis experimen- tis: probato de vitali, facilè colligimus de animali.

Sic de vit ali à Galeno probatur: quod in in$tanti per corpus arteriæ moueatur: $i fi$tula caua in arteriã inci$am immittatur, & arteria $upra fi$tulã ligetur, tunc quam- uis $piritus cum $anguine arterio$o dif- In Decimumquartum Aphori$mum. fluat ad partem inferiorem, nihilominus arteriæ pars inferior motu pul$us omninò priuatur. Addit Galenus loco citato, $i mittatur fi$tula non caua in artetiam in- ci$am, quæ ob$truat totam arteriæ caui- ratem, hac lege tamen, vt non ligetur arte- ria $upra fi$tulam, tunc radij per tunicam in in$tanti trati$eunt deor$um, & e$ficiunt pul$ationes in parte inferiori ip$ius arte- riæ: argumento e$t, quod non $piritus, $ed radij tran$mi$$i in in$tanti $int illi, qui ef- ficiant arteriæ pul$ationes.

Præterea, quod vitales facultates per radios tran$mittantur in in$tanti à corde: pater, quia ligata arteria inguinis, tollitur $tatim pul$us digitorum pedis: $oluta verò arteria, æquè velociter incipit moueri ar- teriola alicuius digiti, perinde ac arteria capitis: Argumento e$t, quod in in$tanti facultates vitales tran$mittantur.

QVÆST. LX. Quomodo calor natiuus perducat nos ad $e- nectutem, & mortem.

QVomodo verò calor natiuus, qui gratia con$eruationis productus e$t, nos ad $enectutem, ac mortem per- ducat, Galenus 1. de elementis cap. 7. lib. de tabe cap. 4. & 1. de tuen. $an. cap 2. pro- ponit duas cau$as nece$$arias, & ineuitabi- les $enectutis, ac mortis, quæ à calıdo inna- to trahunt originem.

Prima e$t calor, qui $emper agit in hu- midum ex$iccando: $ed v$que ad ætatis vi- gorem $ummo cum animantiũ beneficio: quia ex$iccando $uperfluam humiditatem partium corpotis dat robur ip$is partibus: $ed roboratis partibus (proh. dolor heu nos mi$eros) ita per$euerat ex$iccando humi- dum radicale, vt perducat animantia ad $enectutem, & ad mortem.

Neque vlla e$t contradictio in Galeno dum primo de tuenda citato dicit, calidum innatum $emper ex$iccare proprium hu- midum, & nos ad mortem perducere: lib. verò de tabe, calorem non a$$imilari flam- mæ: $ed nos tueri: quia primo de tuenda $anit. intelligit nos ex$iecare po$t quam membra per humidi $uperflui con$um- ptionem reddita $unt robu$ta: lib. verò de tabe nos tueri, dum ab$umit humidum $uperfluum in ætate puerili.

Non tollunt contradictionem, qui di- cunt calorem innatum con$iderari dupli- citer, vel vt innatus, & $ic nos tueri, vel vt calor & $ic nos ad $enectutem perducere, quia calor innatus, vtinnatus e$t ille met calor, qui agit in humidum, con$ideratus vt calor.

Secunda cau$a mortis e$t cõtinuus fluor totius $ub$tantiæ ab eodem calore natiuo factus, ob quem fluorem animal vnius dier $patio po$t ortum interiret, ni$i e$$er inuentus cibus, qui remitteret quod con- tinuo deperditur: $ed remi$$io non e$t æqualis: vtinam reddi po$$et æquatis, quia $uccederet agera$ia, & corpora redderen- tur immortalia.

Auxilia pro euitanda morte, $i inueni- rentur, duorum alterum re$picerent, vel prohiberent, ne calor natiuus ex$iccaret humidum radicale, vel tãtum apponerent quantum continuõ deperditur.

Spagirici putant $e inueni$$e remedium proprima intentione, quod $eilicet calor non ab$umat amplius humidum per v$um auri potabilis: quod e$t incorruptibile: atque reuera $ub orbe Lunæ aliud non in- aenitur, quod videatur incorruptibile, ni$i aurum: quia in fornacibus, nec vllo alio igne vehementi$$imo aurum ab$umitut: quod de alijs rebus dici non pote$t.

Contra Spagiricos duo $unt argumenta efficaci$$ima de$umpta à ratione, & expe- rientia. A ratione, quia alimentum ante- quam conuertatur ın humidum $ub$tanti- ficum ter tran$mutari e$t operepræcium: aurum verò cum non $it obnoxium cor- ruptioni vel tran$mutationi erit ineptum pro nutritione. Ab experientia: quia ha- ctenus non e$t inuentus $pagiricus, qui diutius viuat, quam ru$tici no$trates.

Auxilia verò pro $ecunda intentione, quæ $cilicet tantum po$$ent remittere, quantum deperditur, inueniri non po$- $unt: quia in actu conuer$ionis, $en nurti- tionis humidum radicale ex$iccatur. Hinc Auicennas prima primi dicit „$i calor naturalis e$$et in $initi vigoris, ni$i quoque humidum e$$et infinitum, non $u$$iceret: Sanctor{ij} Commentaria quia in conuertendo cibum in $ub$tan- tiam, quoduis humidum aliquo $patio ex$iccatur.

Auxilia verò pro retardantis ambabus mortis cau$is con$i$tunt in his duobus. Primum in auferendis impedimentis.

Secundum in elig\~edis humidis alimen- tis, qu{ae} prohibeant: ne citius iu$to ex$icce- tur humidum radicale: $ed hæc duo pro- po$ita non po$$unt intelligi, ni$i hæc qua- tuor præ$ciantur.

Primum an cibus qui ingeritur quam- maximè re$tituat deperditum.

Secundum qua hora iterum $it ciban- dum.

Tertium qualis debeat e$$e cibus.

Quartum rectus v$us omnium rerum nonnaturalium, $ed hæc quatuor di$tinctè & particulatim intelligi non po$$unt, ni$i per $taticam no$tram: $ine ip$a quidem $ola coniectura $atis incerta hæc perci- piuntur.

APHORISMVS XV.

_V_ENTRES hyeme, & vere natura calidi$$imi $unt, & $omni longi$$imi quare per ea tempora ali- menta copio$iora $unt ex- hibenda: etenim tunc calor innatus plurimus e$t: vnde & pluribus eget alimentis, indicio $unt ætates, & A- thletæ.

Cum Hippocrates in aphori$mo 13. ege- rit de victu $anorum $umpta indicatione ab ætatibus, & in 14. tradiderit rationem, cur $enes facillimè. & pueri difficillimè ie- iuuium ferant: reliquum erat vt ageret in hoc aphori$mo de ratione victus $anorũ: $umpta indicatione ab anni temporibus, cuia, & ætates, & anni tempora $unt $i- gna virtutis indicantis ip$um cibum.

Quod verò agat in hoc aphori$mo de vi- ctu $anorum, & non ægrorum, patet: quia Galenus 1. de rationevic. 44. loquens de victu ægrorum dicit totum oppo$itum, nempè tempore hymis in ægris requiri vi- ctum tenuem: tempore vero æ$tatis vi- ctum pleniorem, $eu minus tenuem: quia ægri tempore æ$tiuo non ita faci- lè po$$unt v$que ad vigorem perdura- re, vt tempore hyberno: e$t enim Hippo- cratis $ententia aphori$mo 9. & 10. quod tantum cibi ægris cõueniat, quantum po$- $int perdurare v$que ad morbi vigorem. Immo ex Galeno in comm. 4. huius $ectio- nis vires ip$orum ægrorum $unt con$eruã- dæ debiles: quia morbo $uperato $tatim reficiuntur: ideo addit in eodem comm. Galenus „$i vires quales accepimus vele- mus cõ$eruare, fieret additio ad morbum. In hoc verò aphori$mo totum oppo$itum dicit, nempè tempore hyemis plus cibi: ergo non de victu ægrorum, $ed de victu $anorum intelligit.

In hoc aphori$mo duo facit, primo pro- ponit hunc aphori$mum „ventres hye- me & vere plus cibi e$$e dandum. Dein- de confirmat aphori$mum triplici ratio- ne, & duplici experimento.

Prima ratio e$t, quia tunc plus cibi dan- dum e$t, quando ventres $unt calidiores: $ed hyeme & verè $unt calidi$$imi ergo.

Secunda ratio: quia hyeme $omni $unt longi$$imi per quos maior fit concoctio: ideo plus cibi dandum e$t.

Tertia ratio aphori$mi e$t: quia hyeme calor natiuus copio$ior e$t, quam alijs tem- poribus.

Denique confirmat aphori$mum dupli- ci experimento. Primum experimentum de$umitur à pueris. Secundum ab Ath- letis: ambo hyeme, & vere egent co- pio$iori alimenro, quam alijs tempori- bus: tuncque magis auidè appetunt cibum: ciborum enim cupiditas naturalis $ignifi- cat internum robur: quo exi$tente plus ci- bi requiritur.

Tantum enim valet ciborum cupiditas in $ignificando virium robur, vt Hippocra- tes in Heropito, quia nunquam ami$it ap- petitum diuinauer it eua$urum, licet in ip- $o e$$ent plurima $igna mortalia: die enim ıco. à morbi principio liberatur à morbo lethali.

In Decimumquintum Aphori$mum.

Quoad verborum ex plicationem {αἴ} κοι- λί{αι} quod propriè $ignificat cauitatem, $eu capacitatem: vnde Cælum deductum e$t, ἄποτ{οῦ} κοῖλ{ου}, quia chilon $eu Cœlum $ignificat cauitatem $eu capacitatem vni- uer$i, & non $uperficiem, $eu capacitatis circumferentiam. Dum verò Hippocra- tes nominat ventrem $ine aliqua coarcta- tione intelligit ventriculum, & inte$tina: $icuti 6. aphori$morum 14. dum dicit „ Hydrope detento, $i aqua è venis in ven- trem defluxerit, $oluitur morbus.

Dum verò per ventrem intelligit alias cauitates, cuiu$modi $unt cauitates thora- cis, limitat cum alia dictione, $icuti 7. apho- ri$morum 38. vbi dicit „de$tillationes in v\~etre $uperiorem $upputant intra 20. dies.

Præterea patet quod in hoc loco per ventrem intelligat ventriculum: quia di- ctioni vetri appo$itus e$t articulus {αἰ} κοιλί{αι} qui articulus $ignificat determinatam ca- uitatem: quamuis aphori$mus po$$it quo- que ampliari ad alios ventres, vt ad cor, iecur, lienem, & renes: non tamen appli- cari pote$t ad pulmonem, cereb rum, & ve- $icam: quia i$tæ partes hyberno tempore $unt frigidiores.

„_Hyeme._ Pro intelligentia aphori$mi $ciendum e$t, annum diui$um e$$e ab Hip- pocrate in his aphori$mis in quatuor par- tes, & in lib. de hebdoma dibus in $eptem, vt refert Galenus primo epid. primo cõm. primo.

Prima anni diui$io, qu{ae} e$t in quatuor partes, de$umpta e$t à duobus $ol$titijs, & à duobus {ae}quinoctijs: ideo Galenus pri- mo epid. & 3. aphori$morum 14. vult, quod ver incipiat ab æquinoctio, quod e$t circa vige$imum diem Martij, & perduret v$que ad ortum pleiadum $eu virgiliarum ide$t circa octauam diem Maij.

Æ$tas verò incipit ab ortu pleiadũ v$- que ad ortum arcturi ide$t v$que ad octa- uam diem Septembris circiter, itaut æ$tas per quatuor men$es perdurer.

Autumnus ab ortu arcturi v$que ad oc- ca$um pleiadum excurrit, qui occa$us fit circa decimum quintum diem Nouembris.

Hyems verò deinde producitur v$que ad æquinoctium vernale, videlicet v$que ad vige$imum diem Martij circiter.

Antiqui tamen, & ip$e Hippocrates $ub- diuidebant æ$tatem in duas partes. Hye- men verò in tres, itaut annus illorum e$- $et diui$us in $eptem partes.

Prima pars æ$tatis erat ab octaua Maij v$que ad ortum caniculæ, videlicet v$que ad principium Iulij: hanc partem vocabãt oram: ideo fructus, qui maturabantur in hac parte, vocabantur orarij: ora $ignificat $olem, qui tunc præcipuè domi- natur.

Secunda pars æ$tatis erat ab ortu cani- culæ v$que ad ortum arcturi, videlicet ad octauam diem Septembris, & vocabatur opora: fructus verò qui maturabantur in hac parte vocabantur oporari, qua$i au- tumnales: opora enim apud Græcos $igni- ficat autumnum.

Deinde diuidebant hyemen in tres par- tes. Primam vocabant $ementum, ide$t tempus $erendi.

Secundã vocabant $ol$titium brumale.

Tertiam vocabant tempus in$erendi ar- bores.

Hippocrates per hyemen intelligit om- nes has tres partes, & præcipue mediam: quia in prima parte ide$t in men$e No- uembris ventres adhuc non $unt calidi$$i- mi: calidi$$imi enim $unt in media.

Per ver Hippocrates intelligit præci- puè illã part\~e veris, quæ hiemi adnectitur.

_Natura calidi$$imi._ Pro intelligentia $ciendum, calidum aliud e$$e innatum, & aliud a$eititium: innatum duplex e$t, aliud quod e$t implantatum, quod vt dicit Ga- lenus in hoc comm. e$t natura animalium. Præterea e$t forma partium $imilatium quia vocatur à Galeno primo de V$u P. 9. temperamentum $ub$tantiale, per quod os e$t os, & caro e$t caro. Similiter Gal. 3. de temp. 4. vult hoc temperamenrũ $ub$tãtia- le e$$e naturam, & vniuer$am $ub$tantiam partium. De hoc calido innato implantato loquens Galenus in hoc comm. confirmat $acramento, dicendo non per Iouem $e- parari à $uis partibus, nec ab ip$is refugere quia e$t implantatum. De hoc calido in- nato intellexit Hippocrates in $uperiori aphori$mo, dum dixit „qui cre$cunt plu- rimum habent calidi innati: quod tamen (vt probauimus) à prima generatione v$- Sanctor{ij} Commentaria que ad obitum diminuitur, vt oleum in lucerna.

Datur aliud calidum innatum, quod à corde tran$mittitur per vniuer$um corpus & vocatur innatum ab Hippocrate in hoc aphori$mo, & à Galeno in comm. A medi- cis vero vocatur influens: hoc enim reue- ra non e$t forma partium, $icuti e$t im- plãtatum: quia hoc influens hyberno tem- pore augetur, dum per andiperi$ta$im re- fugit ad partes internas, vnde fit quod ventres $int calidiores, æ$tate verò frigi- diores. Calor innatus $eu implantatus nunquam augetur; $ed $emper minuitur ad in$tar olei in lucerna: nec $equitur an- ni r\~epora, vt $cilicet hyeme $u$cipiat aug- mentum, æ$tate decrementum: hic calor $equitur ætates, quæ nunquam reddeunt: de hoc non intelligit Hippocrates in apho- ri$mo.

Calor verò de quo intelligit e$t ille, qui $equitur anni tempora, qui dicitur in- fluens, quippe à corde, & à cerebro effun- ditur in totum corpus: vnde hyeme actio- nes vitales, & animales $unt robu$tiores: æ$tate debiliores: hic $equitur anni tem- pora: hyeme enim e$t robu$tior ob andi- peri$ta$im: ideo eget copio$iori cibo: æ$ta- te oppo$itum ob$eruatur. De hoc loquens Ari$toteles 2. Probl. 33. dicit, hyeme calo- rem intus $e contrahere, ideo melius con. coquere: æ$tate verò diffundi per corpus; ideo minus concoquere.

De hoc influente calore Hippocrates 5. aphori$. 21. loquens de conuul$ione habet hanc $ententiam „larga frigidæ perfu- $ione æ$tate media reuocat calorem ad in- tus, & $anat conuul$ionem. De hoc calore intelligit Hippocrates in hoc aphori$mo. De hoc Galenus 3. de cau$is pul$uum 6. & lib. 8. de plac. 7. loquens, inquit, tempore hyemis, & veris plurimum e$$e calidi na- tiui, & parum a$cititij: contra in æ$tate plurimum a$cititij, & parum natiui.

Notandum tamen per calorem a$citi- tium intelligendam e$$e qualitatem im- moderatam caloris naturalis, $eu natiui, & non $ub$tantiam calidinatiui, quæ non e$t alterabilis, ficuti neque aliæ $ub$tantiæ al- terabiles $unt, quia alteratio $olum e$t in prædicamento qualitatis.

Notandum, aphori$mum verificari de robu$tis, hac duplici lege $eruata.

Prima, vt hyems $eruet $uam naturam, itaut non habeat aliquem in$olitum ex- ce$$ium.

Secunda vt non comittantur errata in victu, & alijs $ex rebus non naturalibus: quia ob errata etiam corpora robu$ti$$ima refrigerari po$$unt: robu$ta enim propter errata tendunt ad morbum: debilia verò ad mortem. Ob$eruatis igitur in robu- $tis his conditionibus, calor influens di- $per$us per ambitum corporis hyberno tempore retrahitur ad ima, vnitu$que cum implantato acquirit vires, propter quas ci- bus promptius concoquitur: ıdeo hyeme plus cibi dandum.

Qua ratione verò calor hyeme augea- tur, dicimus ex Galeno lib. de cau$is mor- borum cap. 2. calorem augeri ob quinque cau$as, nempe per adhæ$um rei calidæ, vel per putredinem, vel per motum, vel per con$tipationem, vel per alimentum. Ob quatuor ex i$tis cau$is tempore hyberno calor augetur. Prima per motum, quem facit antiperi$ta$is: quia calor ob frigus recurrens ad vi$cera ob motum i$tum fa- ctum in ip$o corpore excitat maiorem ca- lorem: itaut, dum fit con$tipatio, & $imul antiperi$ta$is fiat febris, $ed primò ephi- mera, deinde $equitur putrida, vel hectica, prout corpus e$t præparatum.

Quod verò per antiperi$ta $im calor au- geatur, docet Ari$toteles 8. Phy$icorum. Hippocrates 5. aphori$. 2. verò inquit, con- uul$ionem $anari po$$e frigid{ae} perfu$ione.

Similiter Galenus in hoc comm. & ex- perientia ip$a animaduertitur, dum fabri ferarij volunt vigorare ignem, aquæ tan- tillum a$pergunt.

Secunda cau$a augens calorem tempo re hyemis e$t adhæ$us ide$t vicinitas cor- poris calidi, dum $cilicet influens $ua na- tura calidum retractum ad ima, & vni- tum implantato tangit vi$cera, illaque ex nece$$itate cale$acit.

Tertia e$t con$tipatio à frigore facta ob quam duobus modis corpus incale$cit. Primò impediendo ne calidum è corpo- re ita facilè exhallet. Secundò detinen- do acria excrementa, quibus retentis In Decimumquintum Aphori$mum. calor $olet maximè excre$cere.

Quarta cau$a augmenti caloris e$t ali- mentum: quıa hyberno tempore ob anti- peri$ta$im calor maior factus maiorem excitat appetitum, magis concoquit, & conuertit alimentum in $ub$tantiam nu- tritı, vnde augetur calor.

Notandum antiperı$te$im non $olum calefacere, $ed etiam roborate, $icuti colli- gitur ex hoc Galeni comm. vbi inquit, cor- pora aqua frigida lora per antiperi$ta$im robu$tiora fieri, quod non $olum robu$ti, $ed etiam debiles, $i exiguo $patio lauen- tur maximè iuuantur, $icuti ob$eruat Ga- lonus in hectica febre laborantibus, qui reuera nulla alia via $anari po$$unt, ni$i hac propo$ita 10. meth. cap. 10. qui tali or- dıne illos $anat, primò v$u baluei repidi, vt humores effundantur, & acres fuligines exhalent; deinde v$u balnei frigidi, quod ita roborat, vt po$tea $anentur.

Ex his nos duo colligimus. Primum cur frigidi$$imæ perfu$ione facta in carno- $is illicò dolores collici, & nephritici tollã- tur. Immo cardıalgia quæ e$t affectus ma- gni momentı aquæ frigidæ perfu$ione re- mouetur: e$t enim Galeni præceptum 9. meth. 5. vbi habet hanc $ententiã „Aqua frigida cardialgiam momento temporis $anat intus, vel extra: vtimur. n. (vt turius agamus) pano lineo madefacto aqua frigi- da, illum que affatim applicamus parti do- lenti: vel proauferenda cardialgia otifi- cio v\~etriculı: panum que celerrimè amoue- tur: $ed neaquæ frigiditas imprimat ali- quam noxam in partem læ$am applicamus linteum aliquod actu calidum, ne actualis humiditas aliquid mali efficiat.

Parimodo Hippocrates 5. aphori$. 25. dicit, frigida largè effu$a dolores podagri- cos, & conuul$iones $anat.

Alium tamen modum meliorem adin- uenimus pro auferendo dolore, & car- dialgia non $ine a$tantium admiratione, tali$que e$t. Accipimus ve$icam bouinam multa niue, vel glacie impletam, illamque $udariolo obnoluimus, ne ab ægris, vel a$tantibus animaduertatur: deinde parti dolenti $udariolum improui$o applican- do, ftatim dolor aufertur: mirificè tamen iuuat, $i paulo ante patientes inunctiones actu calidas fuerint experti: De hoc mo- do $edandi dolores egimus in commenta- rijs no$tris Auicennæ doc. 5. cap. 1. tex. 23. Vtimut ve$ica $udatiolo inuolura: quia hoc e$t mi$errimum in humanis rebus. quod facilia, $i cogno$cantur, $pernan- tur.

Sexta dubitatio: colligimus ex dictis. quomodo po$$int conciliati duo loca Hip- pocratis: dicit enim primo de natura hu- mana tex. 32. & 36. hyeme pituitam au- geri. In hoc loco verò hyeme ventres e$- $e calidiores. Quomodo augebitur pitui- ta, $i ventres $unt calidiores?

Soluitur, quia pituita in debilibus, & robu$tis augetur, $ed in robu$tis augetur. & concoquitur, in debilibus verò excre- $cit, & $ic cruda, & incocta relinquitur. Quare Hippocrates 1. de natura humana locutus e$t de debilibus: in hoc aphori$- mo verò de robu$tis.

Præterea dicere po$$umus, hyeme in ro- bu$tis generari plurimum pituitæ natura- lis, quæ e$t $emi$anguis, quæ facilè conco- quitur ad differentiam pituitæ excremen- titiæ, quæ $unt vitrea, gyp$ea, acida, & $al- $a, quæ facilè in debilibus cumulantur, & non concoquuntur.

Quinta dubitatio: $i hyeme calidi$$imi $unt ventres: ergo bilis generabitur, & non plurima pituita, vt tenet Hippocrates 1. de natura humana tex. 36.

Re$pondet Galenus ın comm. ventres e$$e calidi$$imos naturali calore, qui e$t temperati$$imus, qui non bilem, $ed $an- guinem, & pituitam naturalem, quæ e$t $emi$anguis, adauget.

Tertia dubitatio: in vere non po$$unt ventres e$$e ita calidi, vt hyeme: ergo non $unt calidi$$imi.

Re$pondetur, in vere ventres e$$e cali- di$$imos re$pectu æ$tatis, & autumni, non re$pectu hyemis. Vel re$pondemus per ver intelligere partem veris, quæ a dnecti- tur hyemi: vel dicimus in vere e$$e mode- ratiorem temperaturam, ratione cuius ventres dici po$$int calidi$$imi, intelligen- do per calidi$$imos calorem mode rati$$i- mum & temperati$$imum, qui in conco- quendo tenet primum locum.

Quarta dubitatio: Galenus dicit in cõm Sanctor{ij} Commentaria ventres hyeme e$$e calidi$$imos, quia ob antiperi$ta$im augetur $ub$tantia calidi innati, namque Galenus lib. de tabe cap. 4. & alibi dicit, $i augeretur $ub$tantia calidi innati, animal e$$et æternum, animal enim e$t mortale, quia hoc calidum $emper di- minuitur v$que ad mortem, $icuti oleum lucernæ accen$æ, in qua diminuitur, donec lucerna oleo priuata extinguitur.

Re$pondetur, augeri calidum influens, & non innatum, quod e$t forma partis, qua os e$t os, & caro e$t caro. Præterea calidũ influens non augetur $impliciter, $ed in re- latione ad alia tempora: $i enim calidum influens augeretur, pari modo animal e$- $et æternum: $ed reuera augetur per acci- dens, quatenus calidum diffu$um iterum reuocatur ad vi$cera, & vnitur cum im- plantato, vnde virtus vnita redditur for- tior, & caloris videtur e$$e factum aug- mentum.

Quo ad ver. Notandum diuidi in tres partes, nempè in priorem, po$teriorem, & mediam. In priori parte dicit Galenus in comm. conuenire victum $imilem victui hyemali. In po$teriori $imilem æ$tiuo. In media conuenire victum veri propor- tionatum.

Philotheus vult, cibum e$$e exhiben- dum in vere pleniorem, quam in æ$tate, tum ratione partis prioris, in qua contra- hitur calor, tum ratione partis mediæ ip- $ius v ris, in qua non e$t facta caloris re$o- lutio, ideo adhuc calor robu$tus con$er- uatur. Sed nos addimus, dummodo non ad$it aliqua plethorica di$po$itio, qu{ae} tem- pore veris, vt dicit Galenus vt plurimum ob$eruatur: quia tempore hyemis cumu- latur $anguinis multitudo: ideo cibus tenuis conuenire debet: hac de cau$a non $ine ratione tempore veris ieiunium e$t in$titutum.

QVÆST. LXI. An ver $it medium inter hyemem & æ$t a- tem per negationem, vel per participa- tionem extremorum.

HIc tractatur illa quæ$tio, an ver $it tempus medium per participatio- nem extremorum, videlicet hyemis, & æ$tatis: vel per negationem. Galenus 1. de alimentis cap. 18. vult, ver e$$e me- diũ per participationem extremorum: at- tamen pote$t probari argumento efficaci de$umpto ab Auerroe 4. Cæli 26. quo pro- bat ver, non e$$e medium per participatio- nem hyemis, & æ$tatis: ibi enim probat leuitatem, & grauitatem mediorum ele- mentorum non e$$e medias per participa- tionem: quia $i hoc e$$et, darentur $olum duo elementa.

Auer. $ic probat, quæ $unt talia per par- ticipat onem $pecie non differunt inter $e: $ed $ic e$t quod grauitates, & leuitates $unt formæ elementorum: ergo erunt $pecie differentes. Accedit quod ver re$pondeat aeri, æ$tas igni, autumnus terræ, & hyems aquæ: $ed elementa inter $e differunt $pe- cie, ergo aer, & aqua, quæ $unt elementa media non erunt media per participatio- nem, $ed per negationem extremorum.

Præterea ver re$pondet $anguini, æ$tas bili, autumnus melancholiæ, & hyems pi- tuitæ: $ed $ic e$t, quod quatuor humores differunt $pecie inter $e: ergo humores medij, vt $anguis, & pituita, non erunt me- dij inter melancholiam, & bilem per par- ticipationem, $ed per negationem ex- tremorum.

Ad Galenum re$pondemus, non totum ver e$$e medium per participationem, $ed mediam partem veris, quæ e$t media inter priorem, & po$teriorem partem e$$e me- diam per participationem videlicet prio- ris, & po$terioris partis: totum ver, quod e$t medium inter æ$tatem, & hyemem e$$e medium per negationem extremorum.

_Somni longi$$imi._ Pro intelligentia non- nulla $unt con$ideranda pertinentia ad na- turam $omni: $ecus intelligi non pote$t, cur hyeme, & vere longi$$imi $int. Con- ueniunt, & di$$entiunt inter $e Ari$toteles & Hippocrates cum Galeno de $omno.

Galenus cum Ari$totele conuenit, $om- num e$$e affectionem, & non opus: affe- ctio e$t res in $ieri, quia in $omno virtus $en $itiua non influit in partes externas: di- cit enim Ari$toteles 2. de part. animalium cap. 7. & lib. de $omno, & vigilia, $en$us externos in $omno e$$e ligatos. Idem quo- In Decimumquintum Aphori$mum. que videtur a$$erere Galenus lib. de in- $trumento odoratus.

QVÆST. LXII. De $omnc in quibus Galenus conueniat, & differat ab Ari$totele.

PArimodo conueniunt Galenus & Ari- $toteles, quia ambo putant, dum fit vıgilia, moueri calorem influentem ad corporis circumferentiam: dum fit $om- nus mouerià circumferentia ad centrum: hoc fine, vt duo calores, nempè natiuus, & influens vniantur, vt dicit Ari$toteles 2. probl. 33. in gratiam concoctionis: $ine qua vnione, nec cibus in chylum, nec chy- lus in $anguinem, nec $anguis in carnem po$$ent vnquam conuerti: quoniam i$tæ tran$mutationes $ub$tantiales ab vno tan- tum calore fieri minimè po$$unt.

Præterea ambo conueniunt tempore hyemis ob frigiditatem extraneam faci- lius retrahi calorem influentem ad ima, & difficilius reuocari ad extrema, quam {ae}$ta- te: ideo hyeme $omnos e$$e longiores.

Immo Ari$toteles 14. $ec. probl. 11. quæ- rit, cur in locis palu$tribus homines $int $omnolentiores.

Re$pondet, quia ibi magis refrigera- mur: quare cum refrigeratio $it quædam requies, facilè $uboritur $omnus: ideo longior e$t rempore hyemis, quam æ$tate.

Sed vbi fiat $omnus, & quæ affectio $it, & à qua cau$a fiat valde di$$entiunt Ari- $toteles, & Galenus. Primò Ari$toteles pu- tat in $omnocor e$$e affectum: Galenus vult in $omno cerebrum e$$e affectum.

Secundò Ari$toteles vult radicem om- nium$en$uum e$$e cor. Galenus cerebrum.

Tertiò Ari$toteles putat in $omno cor refrigerari: ideo hyeme $omuos e$$e lon- giores propter frigus. Galenus vult cor in $omno calefieri.

Quartò Ari$toteles lib. de $omno, & vi- gilia cap. 2. & Auerroes 2. coll. cap. 12. pu- tant, $omnum e$$e omnimodam quietem. Galenus verò lib. de motu mu$culorum 4. & primo de $ymp. cau$is primo negat e$$e omnimodam quietem: quia inquit, aliquos dormientes ambula$$e.

Quintò Ari$toteles lib. de $omno cap. 5. vult $omnum fieri à vaporibus incra$$atis à frigiditate cerebri: illo$que de$cendere ad refrigerandum cor. Galenus verò primo de $ymp. cau$is octauo vult fieri à vapori- bus humectantibus cerebrum, & non cra$- $e factis à frigiditate cerebri.

Præterea comprobari pote$t per ip$am practicam, vetam e$$e opinionem Galeni, $omnum naturalem fieri à vaporibus hu- mectantibus cerebrum. Tertio enimde loc. aff. 5. $omnus, qui fit à vaporibus con- den$atis à frigiditate cerebri non e$t natu- ralis, $ed e$t comato$us, qui e$t $omnus præter naturam.

Quod hoc $it verum patet, quia frigida, vt opium, altercum, $tramonium excitant $omnum non naturalem, quia $unt frigi- da, ideo boni Medici $obriè i$tis narco- ticis vtuntur.

Dum verò Medici $ominiferis vtuntur, illa corrigunt: $icuti $i $yrupo de papauere vtendum $it, faciendus e$t $yrupus ex ca- pitibus papaueris antea maceratis in aqua vitæ, quæ e$t veluti antidotus contra pa- paueris frigiditatem, vt colligitur ex Ga- leno 2. de antidotis cap 7. & 3. $imp. 20. & alibi, vbi admonet, quod ijs qui bibunt opium copio$um, merum dandum fit: $ed nos fælicius aquam vitæ eligimus.

Vel loco $yrupi de papauere vtimur puluere eorum capitum, quippè caret $a- pore, $æpèque v$i fuimus drachma ab$que eo quod æger animaduertar.

Vel vtimur oleo $eminum papaueris in aqua vitæ prius maceratorum.

Vel pane dulciario ex amygd. cum pul- nere capitis, vel cum lacte $em. papaueris.

Vel pillulis de cinoglo$a ad mediũ $eru- pulum.

Vel pillulis de citro ad gr. ij.

Parimodo laudantur requies Nicolai, Theriaca recens, & magna triphera, quæ omnia $anè $unt præ$tanti$$ima in excitan- do $omnum, qui reuera non e$t naturalis.

In eundem v$um propo$uimus in com- mentarijs Auicennæ in$trumentum, per quod vapores narcoticorum, qui inter h{ae}c omnia tenere videntur primum locum in excitando $omno non naturali quidem, $ed potius commato$o.

Quæ verò conciliant $omnum natura- Sanctor{ij} Commentaria lem, vel $unt humectantia, vel mentom di$trahentia, quæ $unt in caufa, vt calor fa- cilè recurrat ad intus. Humectantia $unt lac amygdalinum, oleum amygdalinum, balneum aquæ dulcis, lotiones pedum & vapores humidi ex violıs, & maluis effu$i per in$trumentum propo$itum, quæ reue- ra excitant $omnum naturalem.

Di$trahentia mentem $unt cantus $ua- ues, tenebræ, quæ non $olum di$trahunt mentem, $ed $piritus, qui $unt $ua natura lucidi, & ob tenebras retrahuntur ad in- tus, quia fugiunt $uum contrarium.

Præterea blandus tactus digitorũ pedũ.

Motus circularis qui fit in cunis puero- rum, vel in lecto pen$ili.

Strepitus aquarum decurrentium, & $tillantium.

Pilla ex æreaurata quæ edit $onum $ua- ui$$imum di$trahit, & $omnum naturalem conciliat.

Quo ad $omni definitionem, quæ inue- nitur apud Paulum Æginetam lib. 1. cap. 47. mihi maxımè probatur, quæ e$t „ $omnus e$t quıes virtutũ animalium cau- $ata ex vtili humiditate madefaciente ce- rebrum. Addimus $olum nosadiuta quo- que à di$trahentibus mentem. Hæc de- finitio con$entit doctrinæ Galeni locis $u- perius citatis.

Inde colligitur, Ari$totelem non po$$e à medicis defendi, dum tener cor, & non ce- rebrum in $omno e$$e affectum. Simı liter dum dicit, cor e$$e radicem omnium $en- uum, & omnium neruorum, atque dum dicit, cor in $omno refrigerari.

Primò non pote$t defendi Ari$toreles, dum dicit, cor e$$e originem omnium neruorum: quia in corde $olum inueni- tur quædam neruea propago $exti paris quæ e$t adeo exilis, vt vix con$pici po$$it.

Quidam peripatetici pro defen$ione Ari$totelis in$ulsè quidem dicunt, ab illa exigua propagine neruea habere origi- nem non $olum $extum neruorum trun- cum, $ed omnes alios cra$i$$imos neruos, qui à cerebro, & $pina dependent: Quod certè e$t ridiculum: quia perinde e$t, ac $i dicerent magnum arboris truncum pen- dere ab aliquo folio in $ummitate arboris exi$tente. Immoidem e$t ac $i dicerent, plures arbores oriri à folio vnius arboris: quia neruorum capita $unt loco di$$ita.

Præterea patet, neruos non oriri à pro- pagine neruea, quæ inuoluit cor: quia hic neruus cordis pote$t $eparari à neruo re- currente, vt non $emel in canibus fuimus experti: quo ca$u virtus $en$itiua, vel mo- tina alıatum partium corporis nõ tollitur. Re$pondeant $i po$$int huic experimento.

In$uper dũ Ari$toteles dicit, cor in $om- no refrigerari reluctantur experientiæ, & auctoritati Hippocratis: Experıentiæ quia pul$us dormientium $unt celeriores, & ve- hementiores: ergo in $omno cor calidius. Parimodo re$piratio, & in$piratio maior, & frequentior fit: ergo cor calidius.

Auctoritati Hippocratis aduer$antur, qui 6. epid. 4. tex. 14. dicit, in $omno inter- nacalefieri, & externa refrigerari: reddit rationem 6. epid. 5. tex. 3. his verbis „$an- guis per $omnum ad interiora magis abit, Galenus 4. in $extum 23. ait „$anguis per $omnum partes internas petit: inferi- mus nos, ergo $anguis in $omno calefacien- do efficiet vı$cera calidiora.

_Q_Vare per eatempora aliment a copio$io- ra exhıbenda. etenim tunc calor nati- uus plurimus e$t.

Tres $unt cau$æ, cur hyeme plus $it na- tiui caloris, quam alijs temporibus. Prima quia virtus $en$itiua tunc promptè refugit ad intus, & præcipuè tempore $omni, & tardè redit. Prompè refugit ad intus propter frigus externum: tardè redit propter tenebras factas ob noctium longi- tudınem: dicimus propter tenebras: quia ex Galeno 7. de plac. cap. 4. $piritus $unt lucidi, tenebra$que effugiunt: quia $unt renebris contrarij: hyeme tardè redit: quia ex Galeno 1. de $ymp. cau$is 8. aer fri- gidus in$piratus penetrat cerebrum, & den$at meatus; quibus den$atis, tardius remeat facultas animalis ad $en$iteria: hac occa$ione robu$tior fit.

Secunda cau$a, cur hyeme $it plus cali- di natiui e$t, quia à frigido externo prohi- betur caloris influentis exhalatio: ideo non $ine ratione Olimpiodorus in me- teorol. dicebat, calidum natiuum hyber- no tempore geminare vires.

In Decimumquintum Aphori$mum.

Tertia cau$a de$umitur à Galeno 3. de temper. 5. ab Auerroe 3. coll. 7. ab Ari$to- tele 2. probl. 33. qui dicunt, hyeme e$$e plus calidi natiui, quia natura per $omnum lon- giorem melius concoquit, melius a$$imi- lat, & calorem magis multiplicat.

Cæterum tria occurrunt con$ideranda pro intelligentia aphori$mi. Primum an tem pore veris alimentũ debeat e$$e ita co- pio$um, vt t\~epore hyberno. Occa$io i$tius quæ$tionis e$t, quia in aphori$mo Hippo- crates dicit hyeme, & vere. Secundum cur dandus $it cibus copio$ior hyeme, quam æ- $tate, cũ maior $it difflatio æ$tate, quam hyeme. Tertium quæ ratione $it plus ca- lidi natiui hyeme, cum corpora robu$ta quoque ex ip$o Hippocrate tunc magis abundent pituita.

QVÆST. LXIII. In quo anni tempore cibus debeat e$$e copio$ior.

PRimò quæritur, an tempore veris ali- mentum debeat e$$e ita copio$um, $i- cuti tempore hyemis.

Montanus putat, alimentum debere e$$e ita copio$um vere, vt hyeme: quia Hippo- crates in hoc aphori$mo indifferenter lo- quitur, dum dicit, hyeme, & vere plus cibi dandum. Addit Montanus, licet in vere tanta non $it caloris concentratio, quanta hyberno tempore; tamen in vere tempe- ratura e$t melior, itaut defectus concen- trationis compen$etur beneficio melioris temperaturæ.

Primò fallitur Montanus, quia Hippo- crates 3. de ratione vic. lib. de $alubri diæ- ta, Galenus in hoc comm. & Auicennas non vno in loco tenent, plus cibi dandum e$$e hyberno tempore, quam vere.

Secundò Hippocrates aphori$. 18. im- perat, minus cibi dandum e$$e vere, hæc $unt verba „Æ$tate, & Autumno cibos difficillimè ferunt: $ecundum locum ver habet. Mirandum igitur e$t, quomodo Montanus ver$ati$$imus in Hippocratis aphori$mis fuerit oblitus huius $ententiæ Hippocratis.

Demum cõcedimus e$$e meliorem tem- peraturam vere: attamen natura in dif- flatione non e$t valentior: quare cum ci- bus, vt probatum e$t, ex Hippocrate & Galeno multis in locis proportionetur dif- flationi, plus cibi hyeme, quam vere con- ueniet, quia hyeme difflatio maior e$t, vt in $taticis no$tris probauimus.

Deinde quæritur, an plus cibi hyeme, quamæ$tate conueniat. Prima facie vide- tur plus cibi dandum e$$e æ$tate: quia cor- pora videntur magis difflare.

Præterea corpora hyeme pluribus $ca- tent $udoribus & meatus aportiores red- duntur: hyeme verò neque $udores, ne- que meatus aperti con$i$tunt.

Immo e$t argumentum Plu$quamcour- mentatoris contra hũc aphori$mum Hip- pocratis: taleque e$t: quantò maior e$t dı- $olutio humidi $ub$tantifici, tantò maiori copia alimenti indigemus, $ed maior diffo- $olutio e$t in æ$tate: hyeme enim meatus $unt con$tipati; ergo æ$tate maiori copta alimenti indigemus.

Primò re$pondemus, aliud e$$e maiorem alimenti nece$$itatem, & aliud actu dan- dam e$$e maiorem copiã alimenti: exem- pli cau$a in languidis opus e$t plurimo ali- mento, tamen plurimum non damus, quia vis cõcoctrix e$t debilis: eadem ratione in æ$tate, cum vires $int languidæ, non pluri- mum damus, $ed parum, & $æpè nutrimus.

Nos tamen auctoritate Galeni, & expe- ri\~etia moti putamus cõtra Plu$quamcom- mentatorem, maiorem fieri di$$olutionem hyberno tempore in robu$tis, quam {ae}$tate. Auctoritate Galeni qui 1. de ratione vir. 44. & 6. de tuen. $anit. 6. & in hoc comm. proponit hanc famo$am propo$itionem, quam nos in $taticis ob$eruauimus: ali- mentum proportionari difflationi: $ed $ic e$t, quod ex Galeni comm. & experientia à nobis non $emel in $taticis facta maior fit difflatio tempore hyemis, quam tempo- re æ$tatis.

Ex Galeno, qui habet hæc verba in hoc aphori$mo „corpora robu$ta per fora- mina in$en$ibilia magis difflare, quam æ$tate: ergo tunc plus alimenti: reddit rationem Galenus, quia alımentum debet proportionati difflationi.

Deinde dicit, hyeme corpora melius. Sanctor{ij} Commentaria concoquere: ergo difflatio maior e$t Ad- dit in comm. i$to „nutritio e$t eius quod euacuatur repletio: $ed hyeme maior e$t nutritio, ergo maior debet e$$e repletio: ergo plus cibi.

In$upet Galenus 1. de ratione vic. 44. habet hanc $ententiam: $i nihil efflueret è corpore no$tro æqua moles $ub$tantiæ $emper con$eruaretur, & alimento non indigeremus: quare dum corpora pluri ndigent alimento magis per$pirant, & imagis difflant.

Addit in hoc comm. Galenus per in$en- $ibilem per$pirationem, & materiam inu- tilem, & ea quæ $unt $ecundum naturam difflare.

Dicimus nos tempore æ$tiuo maio- rem copiam materiæ vtilis difflare: hy- berno tempore verò maiorem copiam inutilis: hac dı$tinctione po$$et defen- di Plu$quamcommentator, quamuis ab- $olutè loquendo nos experientia cogno- uimus, maiotem difflationem fieri hyber- no tempore, quam æ$tiuo.

Demum ip$e Galenus 8. de plac. cap. 7. inquit, calorem fortiorem edere meliores actiones, atque in$en$ibiliter magis eua- euare: quare e$to quod euacuationes $en- $ibiles maiores $int æ$tate, quam hyeme, tamen difflatio in$en$ibilis facta hyeme $u- perat omnes alias euacuationes: ideo nos propo$uimus aphori$mum quartum pri- mæ$ec. $taticæ no$træ, qui experienti{ae} cer- ti$$imæ re$pondet, qui dicit, euacuationem in$en$ibilem $olam e$$e longè pleniorem, quam $int omnes $en$ibiles $imul vnitæ.

QVÆST. LXIV. Quomodo hyeme $it plus calidi innati, quam al{ij}s temporibus.

QVæritur quomodo hyeme $it plus ca- lidi innati, quam alijs temporibus.

Si ex Hippocrate hyberno tem- pore etiam in robu$tis dominetur pituita, nõ videtur, quod $it plus calidi innati hye- me. Quod verò Hippocrates hoc dicat, patet ex primo lib. de natura humana tex. 35. vbi tenet, in omnibus corporibus hy- berno tempore pituitam magis generari, quam alijs temporibus: ergo hyeme non erit plus calidi natiui.

Dein de hyems e$t $ua natura frigida & humida vt pituita: ergo tunc minus cali- di innati.

Po$tremo $ol tempore hyemis magis di$tat à vertice no$tri capitis, quam alijs temporibus: quare corpora fient quoque magis frigida: ergo tunc non erit plus calidi innati.

Montanus re$pondet, aphori$mum di- centem hyeme e$$e plus calidi natiui e$$e verum de robu$tis: rectè quidem dicit: $ed nõ tollit difficultatem: quia argumen- tum Hippocratis, quo probat primo de natura humana, corpora con$tare ex qua- tuor humoribus, con$i$tit in hoc, quod in quolibet anni tempore corpus no$trum magis vno, quato alio humore abundet; quare ni$i intelligeret etiam de robu$tis argumentum Hippocratis e$$et vanum.

Salnus Solanus re$põdet pituitam hye- me per $e dominari: per accidens verò nempè ratione concentrationis dominari $anguinem. Sed Sclanus videns antiperi- $ta$im hyeme perpetuam e$le, & propter ea potius $anguinem, quam pituitam cu- mulari: addit, pituitam in omnibus cor- poribus hyeme dominari in parte exter- na, vel interna: $ubdit in corporibus robu- $tis dominari in parte externa tantum, in debilibus verò in interna, & externa.

Sed quomodo qui $unt bene ve$titi erũt in parte externa pituita referti? Quare non pote$t probari opinio Salui Sclani, quod in corporibus robu$tis in parte ex- terna hyeme prædominetur pituita.

Cardanus teuet, in corporibus quoque robu$ti$$imis non omnes partes internas e$$e calidiores hyeme, quam æ$tate: inquit enim non ne pulmo, cerebrum, ve$ica ma- gis hyeme refrigerantur, quam æ$tate? Nonne propter hanc cau$am in his parti- bus magis dominatur piruita hyeme, quã æ$tate?

Hæc Cardani $ententia certè non pote$t improbati: immo $i ventriculus robu$ti$- $imus non e$$et in corporis centro calefa- ctus à tot vi$ceribus e$$et frigidior hyeme quam æ$tate.

Sed cũ ex Galeno 3. de facul. nat. 7. & 4. In Decimumquintum Aphori$mum. de V$u P. octauo ventriculus $it tamquam olla inter plures focos, ab$que dubio tem- pore hyemis calidior e$t, quam tempore æ$tiuo: in parte enim dextra e$t iecur: in $ini$tra lien: in po$teriori renes, magnæ arteriæ, & venæ: in anteriori omentum: in $uperiori cor: in inferiori inte$tina, quæ omnia vi$cera ex omnium con$en$u tem- pore hyberno calidiora $unt, quam æ$tiuo.

Quare meritò concludimus, quod magis po$$it concentratio caloris in calefaciendo, quam aer frigidus in refrigerando: itaut nocumentum frigiditatis hyemalis in cor- poribus robu$tis compen$etur longè ma- iori beneficio concentrationis caloris.

Quinta dubitatio: po$tremò qu{ae}ritur an calor natiuus hyeme po$$it augeri, vt affit- mare videtur Hippocrates. Primo non vi- detur: quia ex libello cõtra Lycum cap. 4. calidum natiuum $emper v$que ad obitum minuitur: ergo hyeme non erit plus cali- di natiui, quam in æ$tate præcedenti.

Deinde $i po$$et augeri calidũ natiuum $equeretur, vt aıt Galen. in lib. de tabe cap. 4. quod homo po$$et reddi immortalis: immo non $olum $i po$$et augeri, verum etiam $i po$$et con$eruati, redderetur im- mortalis.

Re$pondent nonnulli, calorem natiuum augeri, quia concentratur. Primò reijciun- tur, quia calor natiuus in carne e$t e$$e car- nis, in o$$e e$t e$$e o$$is, vt docet Galenus 1. de V$u P. 9. at $ic e$t, quod pars carnis, & o$$is non po$$unt concentrati: ergo calor non poterit augeri.

Præterea Galenus docet in hoc comm. calidum natiuum nõ moueri de loco ad lo- cum his verbis „Non per Iouem carni- bus ad hæc $ua $ede derelicta confugienti- bus, $ed $piritu, & $anguine: qua$i diceret, non concentratur calidũ natiuum implan- tatum, $ed concentrãtur $piritus, & $anguis quippe qui calidum implantatum fouent quare quando dixit Hippocrates plus pa- tiui caloris e$$e hyeme, & vere intellexit de calore innato $anguinis & $piritus, qui ca- lor non e$t implantatus, $ed influens.

_Indicio $unt ætates & Athletæ._ Probat in hıs po$tremis verbis Hippocrates, quod vbi plus fit caloris natiui, plus cibi dan- dum $it: probatque duplici experimento.

Primum e$t de pueris, qui & plus ha bent calidinatiui, & plus cibi a$$umunt.

Secundum experimentum e$t de Athle- tis, qui & plus hab\~et caloris natiui, & plus cibi a$$umunt intelligendo per calorcur natiuum athletarum calorem influentem: habent enim i$ti plus caloris influentis, quıa vtuntur exercitio, ex quo augetur ca- lor influens: quippe qui e$t immediatum pabulum natiui caloris: ideo egent copio- $iori alimento: quia vbi augetur calor in- fluens, melior fit concoctıo, & maior ex- crementorum exhalatio.

Quod verò exercitium augeat calorem, Galenus 1. de tuen. $anit. cap. 14. & 2. lib- eiu$dem cap. 2. recıtat tria exercitij iuua- menta.

Primum inquit per exercitium calorem augeri, quia motus e$t cau$a caloris.

Secundum propter exercitium mu$cu- li, & tendines fiunt durıores, quo fit, vt in exercitio minus fatigentur, & lædantur.

Tertlum per exercitium $piritus effi- ciuntur velociores tenuiores & ad actio- nes promptiores.

Sexta dubitatio: $ed quomodo exerci- tium augere poterit calorem natiuum, vt dicit Galenus ın comm. Non ne exerci- tıum auget calorem a$cititium? ergo non augebit natiuum. Deinde Galenus 3. de temper. cap. 4. præcipit quod nihil po$$it augere calorem, i$i illud quod conuerti- tur in $ub$tantiam nutriti at $ic e$t quod hoc e$t alimentum, & non exercitium.

Re$põdetur, exercitium augere calorem natiuum, quatenus habet vim attenuandi $anguinem, & auferendi impedimenta nempe exerementa, quibus peractis ali- menta facilè attenuantur, & facilè in $ub- $tantiam conuertuntur.

Sanctor{ij} Commentaria APHORISMVS XVI.

_V_ICTVS humidus febricitan- tibus omnibus confert, maxi- mè verò pueris, & al{ij}s, qui tali victu vti con$ueuerunt.

Cum egerit Hippocrates à 4. aphori$mo ad duodecimum de qualitate victus, qui conuenit $olum ægris: atque in tribus præ- cedentibus aphori$mis egerit, vt docet Galenus, de victus quantitate, quæ conue- nit $anis. Reliquum erat, vt in hoc apho- ri$mo ageret de illa quantitate victus, quæ, & ægris, & $anis conuenire pote$t. Victus vero qui $anis & ægris pote$t conuenire e$t victus medicinalis, qui indicatur à fe- bricitantibus, à pueris, & ab ijs qui tali vi- ctu vti con$ueuerunt.

Prima dubitatio: proponitur argu- mentum, quod videtur efficaci$$imum probans, nullum victum indicari po$$e ab ægris, vt ægri $unt: taleque e$t, quod non indicat genus, non indicabit qualitatem ip$ius generis: $ed $ic e$t, quod morbus non indicat victum: ergo non indicabit qualitarem victus: ergo victus humidus non indicabitur à febricitantibus. Maior e$t Galeni lib. de opt. $ec. 45. vbi contra methodicos, qui dicebant qualitatem, & quantitatem victus indicari à morborum temporibus, $ic argumentatur. Quod non indicat genus, non indicabit qualitatem, & quantitatem illius generis: $ed $ic e$t, quod neque morbus, neque tempora mor- borum indicant genus victus: ergo neque morbus, neque tempora morborum indi- cabunt qualitatem, vel quantıtatem vi- ctus. Minor e$t Galeni 1. de ratione vic. 44. vbivult, morbum, vt morbus e$t, pro- hibere victum: ergo victus humidus non indicabitur à febricitantibus: immo ip$e Hippocrates 7. aphori$. 65. dicit, cibum ægrotanti fieri morbum: nihil enim ma- gis nocet ægrotantibus: quam ip$e cibus. Hinc $i ægri po$$ent perdurate v$que ad finem vigoris $ine cibo facilè ab omni morbo liberarentur.

Re$pondemus ad argumentum, in victu medicinal_i_ duas e$$e qualitates: aliam, qu{ae} conuenit alimento, vt alimentum e$t: hancque dicimus non indicari à morbo, $ed à $ola virtute, vt docet Galenus 1. de ratione vic. 44. aliam verò qualitatem e$$e in victu medicinali, quæ non conuenit ali- mento, vt alimentum e$t: $ed vt e$t medi- camentum, hãcque qualitatem medicina- lem dicimus non indicari à virtute, $ed ab ip$o morbo: huiu$modi qualitas medici- nalis erit frigiditas, $iue humiditas $eri la- ctis, vel pti$$anæ hordeace{ae}: $ed de his pau- lo infra.

His po$itis dicimus, Hippocratem in hoc aphori$mo intelligere de alimento humido medicinali, quod continet in $e qualitatem alimentalem, & medicinalem: ideo indicari à virtute, & à morbo.

QVÆST. LXV. An $olus victus humidus $it medicinalis.

NEque credendum e$t cum Capiua- ceo $olum victum humidum e$$e medicinalem: quia, $i de ratione victus medicinalis $unt duæ conditiones, vna ali- mentalis, & alia medicinalis: ergo dabitur victus medicinalis non $olum humidus, $ed calidus, frigidus, $iccus, laxatiuus, $eu purgatiuus, quod probatur ratione, & ex- perientia.

Ratione probatur, quia animal con$tat ex calido, frigido, humido, & $icco: ergo $i ex his nutrimur, ex quib. con$tamus: dabi- tur etia victus frigidus, $iccus, vel calidus.

Probatur etiam experientia, quod detur alimentum medicinale calidum: non ne datur vinum de ab$ynthio? quod habet qualitatem alimentalem, & medicinalem: vinum de $a$aphras? quod $ua qualitate medicinali cordis palpitationem aufert. Farimodo datur victus frigidus, vt $erum lactis, lactuca, & alia id genus præter qua- litatem alimentalem, quæ continet in $e qualitatem medicinalem.

Nec valet, dum dicunt, frigidum e$$e naturæ inimicum, quia vt alimentale non e$t inimicum. Addimus etiam victum humidum in exce$$u e$$e naturæ inimi- cum: pote$t enim fouere putredinem. Si- militer victus $iccus, cuiu$modi e$t vinum ex $al$a, & china, quod tollit cerebri de$til- lationes e$t medicinale.

Demum datur victus laxatiuus, $icuti In Decimum$extum Aphori$mum. e$t vinum hyppoctaticum, quod valet ad collicos dolores a flatu, & ad quartanam febrem, quod fit ex epithimo, e$ula, poly- podio, garyophyllis, & cinamomo, & e$t Arnaldi. Et alia $imilia laxatiua alimen- talia inueniri po$$unt. Hippocrates tamen $olum de alimento humıdo medicinali mentionem fecit, quia hoc conuenit pue- ris, & febricitantibus.

Diuiditur hic aphori$mus in duas par- tes. In prima agit de qualitate medicina- li, quæ e$t febri contraria: & meritò, quia curatio perficitur contrarijs, vt Galenus a$$erit in hoc comm. & Ari$toteles prima $ect. probl. 2. vbi docet, curationes $emper fieri per aliquem exce$$um.

In $ecunda parte agit de qualitate ali- mentali, quæ conuenit pueris, & illıs, qui tali victu vti con$ueuerunt: itaut Hippo- crates in hoc aphori$mo tangat duo præ- $tanti$$ima Medici officia. Primũ e$t cura- re febr\~e, de quo officio in prima parte, dũ dixit, victum humidum febricıtantibus conferre. Secundũ officium e$t, con$eruare vires, de quo intelligit in $ecunda parte dum dicit, victum humidum conuenire pueris intelligendo de humido alimentali.

QVÆST. LXVI. Quid intelligat per victum humidum.

QVo ad verba dicit δ@{αί}τ{αι} ide$t victus. Per victum in hoc loco intelligit ci- bum, & potũ: põt tamen nomen di{ae}- tæ$eu victus ampliari ad $ex res nonnatu- rales, vt docet Galenus 3. in 3. epid. comm. 9. itaut per victum humidum intelligat omnes res nonnaturales, quæ habent vim humectandi, cuiu$modi $unt aer, balneum, quies, & alia id genus.

Præterea per victum humidum intelli- git humidum actu, & pote$tate, vt expli- cat Galenus in comm. & Cæl$us lib. 3. cap. 6. dicens, febricitantibus conuenire $orbi- tionem actu, & pote$tate humidam. In- uenıuntur autem humida actu, quæ pote- flate $unt $icci$$ima vt aqua vitæ, oleum $ulphutis, & alia $imilia: dantur quoque actu $icca quæ pote$tate $unt humidi$$ima vt glacies.

Quod verò illud humidum, quod e$t pote$tate, & actu tale febricitantibus con- ueniat, patet ex Galeno lib de optima $e- cta cap. 14. vbi reprehendit Petronam Me- dicum, qui in febricitantibus vtebatur carne porcina a$$ata, & vino nigro: caro porcina a$$ata humida quidem e$t poten- tia, & non actu. Vinum nigrum e$t hu- midum actu, & $iccum potentia. Hippo- crates igitur per victum humidum intelli- git actu, & pote$tate humidum.

Hic obiter animaduerti debet erratum illorum qui febricitantibus dant hepar puli a$$atum, cum $it $iccum actu, & po- te$tate.

Secũda dubitatio ex aphori$mo $ubori- tur, cur Hippocrates proponat victum hu- midum, & non frigidum: quia febricitan- tibus frigidus, & non humidus conuenire videtur.

Re$pondetur ex Galeno lib. de optima $ecta ad Tra$yb. cap. 4. Hippocratem per victum humıdum intelligere victum li- quıdum, qui pote$t e$$e frigidus, calidus, humidus, & $iccus: ideo Galenus 1. de ra- tione vic. comm. 18. de ijs qui habent co- ctionem debilem ait e$$e offerendum ci- bum liquidum: quia liquidus facilius con- coquitur.

Deinde pote$t re$ponderi, Hippocra- tem per victum humidum primò intelli- gere victum alimentalem: deinde altera- tiuum.

Hac di$tinctione tollitur illa famo$a difficultas, quæ e$t inter Auerroem, & Me- dicos, an in febribus hecticis $it magıs hu- mectandum, quam refrigerandum. Auer- roes 7. coll. cap. 15. tenet e$$e magis hume- ctandum: medici verò magis re$rigeran- dum: quıa caliditas e$t magis e$$entialis febri hecticæ, quam $it $iccitas.

Conciliantur hoc modo. Auerroem intelligere de humiditate alimentali: Me- dicos verò de humiditate alteratiua: ita- ut in hecticis febribus, $i de alteranti- bus loquamur, $it magis refrigerandum, quam humectandum.

Demum ad dubium pote$t re$ponderi, quod Hippocrates per victum humidum magis præcipuè intelligat de victu indi- cato à virtute, quam de victu indicato à morbo: quæ dı$tinctiones non nihil ad fugam in$eruiunt: $ed quia dubitatio e$t Sanctor{ij} Commentaria $olutu difficilis, videndum e$t quid di- cant Alij.

Philotheus re$pondet, Hippocratem prætermi$i$$e victum frigidum, tamquam manife$ti$$imum. Sed expo$itio Philo- thei non $atisfacit, quoniam propria, licet $int manife$ti$$ima, non $unt omittenda.

Montanus re$pondet, victum humi- dũ comprehendere quoque victum frig- dum: probatque hoc modo: omne humi dum vel e$t aercum, vel aqucum: de ac- reo non ıntelligit: quia hoc non conuenit febricitantibus, cum calidum $it: ergo per humidum intelliget aqueum, quod $ua natura frigidum e$t.

Hæc re$pon$io e$t ita artificio$a, vt ni- hil valeat: dum enim dixit, humidum ae- rcum non conuenire febricitantibus, falli- tur: immò nil magis pote$t vincere ip- $as febres, quam humectatio facta per hu- midum aereum.

Oriba$ius re$pondet, Hippocratem in hoc aphori$mo proponere victum pr{ae}$er- natorium, & non curatorium: additque, $iecitatem ab$umere humidum $ub$tan- rificum, & nocumentum febris potius procedere à $iccitate, quam à caliditate: ideo Hippocrates de victu humido, & non de frigido egit.

Quæ re$pon$io aduer$atur Galeno & Auicennæ, qui non admittunt, $iccitatem e$$e de e$$entia febris: Galenus enim lib. de diff. morborum cap. 5. loquens de in- temperie calida $implici occupante totum corpus dicit hanc e$$e febrem, ide$t calo- rem præter naturam, nullam mentionem faciens de $iccitate: quare $i e$t $implex intemperies calida, e$t $ine $iccitate. Si- militer lib. de cau$is morborum $ecundo dicit, febrem e$$e calorem immodicum, nihil dicens de $iceitate. Parimodo 8. meth. in principio inquit, febrem lædere actionem ratione immodici caloris.

Ad eundem modum Auiccennas prima quarti in principio primi capitis definit febrem, quod $it calor extraneus accen$us in corde, & procedens ab eo mediantibus $piritibus, & $anguine, itaut in definitio- ne febris nihil dicat de $iccitate.

Nec valet, dum dicunt, Galenum 1. de temperamentis 3. a$$erere febrem e$$e in- temperiem calidam, & ficcam, quia ibi id $umit di$putãs cõtra $ectatores Athenei, qui putabant, febrem e$$e calidã & $iccam.

Nec valet dum dicunt ex Galeno 8. meth. cap. vlt. victum frigidum & humi- dum conuenire febri: quia re$pondemus Galenum vbique reproba$$e $ectatores Athenæi per fiduciariam reprobationem, quæ e$t dato, & non conce$$o, quod febris $it calida, & $icca non propterea $equi- tur, & cætera.

Præterea concedimus, febrem aliquan- do e$$e intemperiem $iccam, dicimus ali- quando, quia vt docet Galenus 1. de dif- ferentijs febrium 9. intemperies $icca, ne- que omnibus febribus hecticis conuenit, $ed $olum mara$mo: quare $i hectica fe- bris interdum vt $icca non lædit actio- nem, non vocabitur morbus $iccus, quia ad hoc vt morbus vocet ur $iccus, oportet, vt ratione $iccitatis lædatur actio, $ecus in- ter $iccos non connumerabitur.

Inde mirandum e$t, quomodo omnes ferè medici his temporibus hallucinentur dicentes, febrem e$$e intemperiem cali- dam, & $iccam, cum febris, vt febris $it $olum calida, & raro $icca: quia $iccitas non $olum e$$entialiter prædicatur de febre: $ed neque $it accidens in$eparabile ip$ius febris hecticæ.

Hinc non ineptè Arculanus, Gentilis, & Arabes plurimi putant non e$$e vniuer- $aliter veram definitionem febris propo- fitam à Galeno in hoc cõm. dic\~ete, febrem e$$e conuer$ionem natiuæ caliditatis ad igneam, $ed $olum dicunt de aliquibus fe- bribus verificari po$$e: ratio illorum e$t, quia febris vt $icca non $emper l{ae}dit actio- nem, ergo caliditas febrilis non crit ignea, alıoqui, vt $icca læderet actionem: $icut enim denominationes temperamentorum de$umuntur à qualitate excedente tempo- rati$$imum: $ic denominationes morbo- rum defumuntur ab illa qualitate, quæ actionem lædit.

Nec valet $iccitas e$t cum febre: ergo febris e$t $icca, quia ad hoc vt dicatur $icca opportet, vt ita prædominetur $iccitas, vt l{ae}dat actionem.

Parimodo in butiro e$t $iccitas, quia e$t compo$itum ex quatuor elementis: non ta- men dicitur $iccum: quia in ip$o $iccitas non prædominatur: $ic $iccitas e$t in quo- In Decimumquintum Aphori$mum. tidiana, & in pluribus febribus, tamen, $i vt $icca non lædat actionem, non dicetur $icca.

Sed redeuntes vnde digre$$i $umus dici- mus, Hippocratem nõ propo$ui$$e victum frigidum, quia mentionem facit de victu, qui conuenit pueris febricitantibus, in qui- bus prædominatur humiditas, quæ e$t ca- loris frænum, vel dicimus Hippocratem per victum humidũ intelligere liquidum, vt interpretatur Galenus loco $uperius ci- tato de optima $ec. ad Tra$yb.

Tertia dubitatio: quæritur de victu hu- mido, an conueniat omnib. febribus, {quis} nõ videtur, quia febri cum hydrope, & febri quotidianæ victus humidus non conuenit.

Re$pondet Galenus in comm. quan- do in ægro $unt affectus contrarij, & com- plicati attendendum e$$e vrgentiori, al- tero non neglecto. Ego $ic me gero. Si febris in$equatur hydropem, & non ha- beat alias radices: hydropi magis atten- dendum. Si verò febris habeat alias radi- ces, & magis l{ae}dat ægrum, quam hydrops: tunc febri attendendum.

Pro hydrope, dum magis vrget, quam febris, vtimur pillulis de alicacabo cum elaterio: dum verò magis pote$t febris, pil- lulæ i$tæ læderent: tuncque eligimus man- nam, quæ aquam f{ae}licius deducit.

Quo ad quotidianam febrem, quæ, vt febris e$t, indicat refrigerandum; atque vt humida ex$iccandum: hoc e$t ob$er- uandum; $i febris quotidiana non valde vrgeat, veluti quando e$t in principio, tũc magis pituitæ attendimus, quo ca$u vti- mur oleo chnicino, quod fit ex $emine car- tami, quod euacuat pituitam per aluum, & interdum per vomitum: $i verò febris $it in fine augumenti, & $tatu, quo tem- pore febris aucta e$t, tunc magis vrget, & febri potius attendendum e$t, quam cau$æ.

QVÆST. LXVII. Methodus curandi affectus complicatos.

MEthodus curandi affectus compli- catos con$i$tit in con$ideratione trium affectuũ, vt docet Galenus 3. meth. 9. & 7. meth. 12. Primus e$t eius qui habet rationem $ine quo non, cuiu$modi $unt impedimenta, quæ ni$i aufe rãtur impedi- tur curatio. Secundus affectus e$t cius qu, e$t cau$a alterius affectus. Tertius eiusi qui magis vrget. Ni$i igitur ad$it vrgens, curatio incipienda e$t à cau$a, & ab eo $ine quo non. Exemplum proponitur à Galeno 4. meth. 4. de vlcere cauo, et $ordido, in quo debet caro generari: $ed non pote$t gene- rari, ni$i $ordes auferantur ab$tergentibus: ab$ter g\~etia $unt remedia $ine quibus non.

Quo ad vrgens, dum ade$t, $pernuntur cau$æ, & impedimenta, e$to quod illico cau$æ & impedimenta non po$$int auferri. Immò re$pectu vrgentis $pernũtur partes viuentes, quæ tamen non $int factæ gratia vitæ: $i pars aliqua e$$et demor$a à vipera, vel à cane rabido, dicimus ex Galeno e$$e amputandam, vel profundè inurendam. Famo$us e$t ca$us à Galeno propo$itus de ru$tico, qui digitum à vipera demor$um falce amputauit.

Similiter $i aura frigida exiliens è digi- to cerebrum obrepat, epilep$iamque fa- ciat, digitus cauterio confoditur.

Sic Galenus 3. meth. 9. dat exemplum de punctura, de luxatione, & de fractura. Di- cit, $i fracto capite fiat mu$culi conuul$io, ni$i ex toto mu$culus præcidatur, homo moritur, & vt plutimum in $eptima. Idem dicit de punctura nerui. Similiter in ma- xima luxatione $i fiat magna inflam matio, etiam $i reponatur membrum, non $edata inflammatione, homo moritur, vel ob con- uul$ionem, vel ob gangrænam: quare $a- tius e$t, vt membrum remaneat luxatum, quam quod homo moriatur. Parimodo in magna o$$is f{ae}moris, vel tibiæ fractura ex ca$u, vel cõtu$ione cum aliqua diære$i, $i chyrurgi valdè a$tringant partem fractã cum fa$cijs, & ferulis, calor putredinalis non exhalat, vnde $tatim fit gangræna, & homo moritur.

Si verò nullum ad$it vrgens, tunc cura incipienda e$t à cau$a: $i verò plures $int cau$æ, ab illa, quæ magis lædit, cura e$t in- choanda. Hinc Galenus 3. meth. 9. dicit in vlcere phlegmono$o ab inflammatione, & non ab vlcere e$$e incipiendum.

Valeant igitur illi chyrurgi, qui in hoc ca$u applicant pulueres ex$iccantes vlceri- Sanctor{ij} Commentaria bus & relinquunt inflammationem, quia hac via nunquam $anant. Hæc doctrina con$entit auctoritati Galeni 13. meth cap. octauo & tertio de temperamentis quinto vbi habet „phlegmonem duplici ratio- ne recedere à $tatu naturali, nempè feruo- re, & $anguinis multitudine, $ubdit in phlegmone indicationem euacuationis vincere indicationem re$rigerationis: quia cau$a phlegmonis e$t $anguinis multitudo, itaut $emper vera $it hac doctrina, quod à cau$a $it incipienda cura, & ab illa quæ maximè l{ae}dit.

QVÆST. LXVIII. De $erie omnium indicantium.

RE$tat, vt ordinem, & omnium vrgen- tium, omnium cau$arum, & impedi- mentorum $eriem proponamus: quo ordi- ne percepto $tatim eluce$cent omnia indi- cantia, nempe cui primo e$t ex illis, cui $e- cundo, vel tertio loco $it attendendum. Nec $atis e$t in febre cum hydrope, & in quotidiana $cire, quod (vt animadueıtit Galenus in comm.) $it attendendum vrgen- tiori: ni$i ordo, & $eries propo$ita præin- telligatur; neque $atis e$t præ$cire, quod dictum e$t à Galeno tertio meth. nono & $eptimo meth. duodecimo, ante morbum e$$e au$erenda hæc tria, vrgens, cau$am, & impedimentum: ni$i affectuum complica- torum comparationem faciamus. Gale- nus enim primo methodi cap. 4. vult e$$e præcipuum methodi fundamentum vt in complicatis affectibus pre$ciamus, cui pri- mo, cui $ecundo, cui tertio loco $it atten- dendum.

In quolibet morbo varia affectuum com- plicatio fieri pote$t; in ip$a febre putri- da $ex ob$eruantur affectus, vt animad- uertit Galenus 11. meth. 13. quorum pri- mus e$t humorum multitudo: $ecundus cra$$itudo: tertius lentor: quartus ob- $tructio, $en aliqua alia prohibita per$pi- ratio: quintus putredo: $extus febris continua, qui affectus, vt dixit Galenus locis citatis $æpè $unt contrarij, & contra- ria indicant remedia.

Deinde con$ideranda $unt ea, quæ $unt > $ecundum naturam, nempè temperatura, ætas, con$uetudo, & reliqua, quæ eodem cap. à Galeno proponuntur. Hinc con$i- derans Hippocrates indicationes contra- rias 6. epid. 2. text. 9. inquit, in morbis cu- randis $tudeas, vt ptor$us non noceas, in- telligendo de his affectibus complicatis, in quibus ad$unt contraria indicantia.

Notandum tamen proponi à medicis hanc $ententiam Hippocratis $ine vllo arti- ficio, qua$i quod $it præcipuum Hippocra- tis præceptum, quod medicus non debeat nocere: certè non nocebit, $i nihil efficiet: cæterum præceptum Hippocratis e$t de complicatis; & contrarijs affectibus, nimi- rum, vt materiæ remediorum applicen- tur $ine nocumento alterius affectus con- trarij.

Quo ad affectuum complicationem di- cimus, decem fieri po$$e omnium in dican- tium comparationes, & non plures.

Prima comparatio debet fieri inter vr- gentia, $i plura $int.

Secunda inter cau$as principales: Gale- nus enim 13. meth. cap. 8. con$iderans in phlegmone duas e$$e cau$as, nempe $an- guinem, qui indicat euacuationem, & calo- rem: $ubdit, indicationem euacuationis vincere indicationem refrigerationis: In eri$ypelate veto indicationem refrigera- tionis vincere indicationem euacuationis.

Tertia comparatio deber fieri inter im- pedimenta, quæ reducuntur ad cau$am, $ine qua non.

Quarta inter morbos.

Quinta inter vrgens, & cau$am.

Sexta inter vrgens, & impedimenta.

Septima inter vrgens, & morbum.

Octaua inter cau$am, & impedimenta.

Nona inter cau$am, & morbos.

Decima inter impedimenta, & morbos. I$t{ae} decem comparationes pertinent ad cu- ratricem: neque dantur aliæ indicationes, licet corpus centum ægritudinibus e$$et ve- xatum: omnes enim ad dicta capita redu- cerentur.

Quo ad comparationes, quæ fiunt inter vrgentia: $ciendum e$t, dari quattuor vr- gentium cla$$es: quarum prima continet illa vrgentia, quæ vires è ve$tigio pro$ter- nunt; cuiu$modi $unt $yncope, $anguinis In Decimum$extum Aphori$mum. totius profluuium, apoplexia, conuul$io, cardialgia virulenta, & alij affectus, $i qui $int, qui $tatim vires pro$ternunt, & de- repentè interimere $olent.

Secunda vrgentium cla$$is continet illos affectus, qui non actu pro$ternunt vires, $ed impendet periculum, ne breui $patio vires extinguãtur, $icuti $unt vigiliæ, lien- teria, diarthæa, dy$enteria, magni dolores, & plures alij affectus, quij non illicò, $ed paulo po$t virtutem pro$ternunt.

Tertia continet affectus diuturnos, qui non vitam tollunt, $ed ip$i ægri vrgent me- dico, vt $tudeat breuitati $anationis, $per- nendo cau$as, & impedimenta. De his Galenus 4. meth. 2. habet hæc verba „sũt quidam, qui malunt quid vis $ubire, quam diuti$$imè pati: $icuti illi, qui malunt, vt te$ticulus tumidus euellatur, quam toto vitæ curriculo illud pondus $ufferre. Simi- liter $unt, qui malunt, vt auferatur gono- rhea, quod faciunt Empirici puluere de charabe exhibito cum ouo $orbili, vel $unt qui malunt, vt vlcera, aut vulnera potius ducantur ad cicatricem, quam expectare, vt cau$æ internæ $uperentur.

Quarta cla$$is vrgentium pertinet ad decorationem: veluti $unt qui petunt ad- $tringentia pro retinendis capillis, ne ca- dant in Alopeciam, & de$piciunt cau$as, euiu$modi e$t decoctum $em. acaciæ, hy- poci$tidis, & licij cum pauxillo tragacãthi cum aceto, quo pericraneum madefaciunt, quod remedium detinet quidem capillos, luem tamen coercet, $ed non $ine periculo.

Tertia & quarta cla$$is dependet potius ab ægroto, quam à vera methodo: quia medicus debet prius tutò mederi: quod re$pondet vrgentibus primæ & $ecundæ cla$$is: deinde citõ, quod re$pondet tertiæ. Demum iucundè, quod re$pondet quartæ nempe decorationi.

Quo ad primam & $ecundam cla$$em vrgentium Galenus tradit hoc præceptum 9. meth. 13. „virtutem omnium primam e$$e cu$todiendam. Quod verò vrgenti. bus primæ cla$$is magis $it attendendum, quam alijs vrgentibus, quam cau$is, & morbis, patet ex Hippocrate & Galeno.

Ex Hippocrate 2. epid. vbi refert, dedi$- $e polentam cum $ucco granatorum mu- lieri cardialgia laboranti: vbi Hippocra- tes $preuit cau$am principalem, & impedi- menta, quæ certè non tolluntur ad$trin- gentibus, $ed laxantibus, & euacuantibus.

Ex Galeno 7. meth. 12. vbi admonet prius $yncopem e$$e auferendam, quam alios affectus: in $yncope enim à febre quoque prodeunte, Galenus 12. meth. cap. 4. aliquid vini præbet, $pernit enim fe- brem, & cau$am principalem $ebris pro- pter vrg\~es primæ cla$$is, quod e$t $yncope. Similiter Galenus 3. meth. 9. inquit in cu- rãdis vlceribus phlegmono$is prius e$$e at- tendendum conuul$ioni, quã cau$is phleg- monis. Hinc conuul$io, vt vrgens indi- cabit, quod neruus tran$uer$im incidatur, quod ab vlcere, & phlegmone valde pro- hibetur.

Po$t vrgentia primæ cla$$is, magis e$t attendendum vrgentibus $ecundæ cla$$is, quam alijs affectibus: $icuti Galenus 10. meth. cap. 3. præcipit, picrocholos nutri\~e- dos e$$e in principio paroxy$mi, ne magis ex$iccentur, & in hecticam cadant: in i$tis magis pote$t imminens periculum hecti- cæ febris, quam cau$a principalis febris, & quam ip$a febris, quæ omninò cibum prohibet. Parimodo primo ad Glauc. 14. in febre cum alui fluore quoque diminuto damnat phlebolomiam, & pharmacum, ne vires labantur: $ed vt con$eruentur.

Ecce quod Galenus$pernit cau$am prin- cipalem propter vrgens $ecundæ cla$$is, quæ cau$a principalis pote$t auferri phar- maco, vel phlebotomia.

Similiter Galenus 1. ad Glauc. citato in febre cum plethorica di$po$itione & cum mor$u oris ventriculi prius corroborat $tomachum, deinde euacuat: habet enim hæc verba „$i os ventriculi læ$um non roboretur ante euacuationem, imminet vitæ periculum, quamuis roborantia au- geant cau$am morbi, & morbum ip$um.

Hinc valde errant, qui in affectibus $plenis pluris faciunt indicationem præ- $eruatoriam, quam vitalem: quare debe- mus roborare prius $plenem ad$tringen- tibus: in parte illa laxa, & debili magis pote$t indicatio vitalis, quam præ$eruato- ria. Hac ratione Galenus 11. meth. 16. præcipit in remedijs pro liene e$$e admi- Sanctor{ij} Commentaria $cenda a$tringentia: quia aperientia vir- tute a$trictoria de$tituta $emper magis in- flant ip$um lıenem.

Hinc dulcia omnia, vt mel, & $acchar- rum, quæ $unt efficacia aperientia, $ed vir- tute ad$tringente omninò de$tituta, lie- nem, & partes alias debiles reddunt tu- midiores.

Hinc fit, quod a$tringentia, cuiu$modi $unt aqua calybeata, tamari$cus, $colo- pendria, & chalybs iuuant lieno$os: ro- borato enim liene non amplius in ip$o re- cipitur quod influit, & influxum facilius vincit.

Si verò fiat comparatio inter cau$as principales, tria $unt ob$eruanda. Primum quænam ex cau$is principalibus magis læ- dat. Secundum quæ cau$a ex illis $it magis reducibilis ad vrgentia. Tertium quæ cau$a magis foueat morbum.

Quo ad primum nempè, quæ cau$a ma- gis lædat; con$ideranda $unt, quæ à Gale- no propo nuntur 13. quth. cap. 8. & 3. de temperamentis 5. de ery$ipelate, & phleg- mone: vbi dicit in eri$ypelate feruot\~e ma- gis lædere, quam $anguinis multitudinem: ideo vult refrigerandi indicationem vin- cere indicationem euacuandi: è contra verò in phlegmone, in quo $anguinis copia magis lædit, quam feruor: quia po$$et ob copiam fieri gangrænam.

Quo ad $ecundum nempè, quæ cau$a $it magis reducibilis ad vrgentia, ante ocu- los obijciendus e$t ca$us Pythionis, in quo duæ erat cau$æ principales. videlicet catar- rhus tenuis, & putridi humores: cui du- bium, quod putridi humores erant magis reducibiles ad vrgentia? quia citius pote- rant vires aufer re, quam catarrhus: ideo Hippocrates in Pythione magis attende- bat putridis humoribus, quam catarrho.

Quo ad tertium: ınter cau$as videndum e$t, qu{ae} fouear magis morbum: quia in me dicina cutatrice à cau$a magis fouente e$t exordienda cura: $ic in Pithione humo- res putridi magis fouebant catarthũ, quam catar rhus putredinem, ideo cura à putre- dine incæpta e$t.

Si verò comparatio fiat inter impedi- menta, $tatim videndum e$t quodnam ex impedimentis $it magis reducibile ad vr- gentıora, quia vrgentioribus $emper ma- gis e$t attendendum. Exempli gratia in vulnere capitis po$$unt e$$e hæc duo ımpe- dimenta, pilli incı$i detenti in vulnere; & o$$is fragmentum $upra duram matrem, ab$que dubio magis pote$t fragmentũ, quia minatur cõuul$ionem, quæ pertinet ad vr- gentia primæ cla$$is. Similiter in vulnere thoracis thrombus colligitur in cauitate: pote$t quoque ın eadem cauitate e$$e co$tæ fragmentum: meod magis pote$t? $ine dubio thrombus: cur? quia minatur ly- pothimiam, & $yncopem: ideo illicò e$t attendendum thrombo, deinceps co$tæ fragmento: $eu eodem tempore, $i fieri po$$it, ambo auferenda.

Similiter $i fiat comparatio inter cau$as, & impedimenta, inter cau$as, & morbos, inter impedimenta & morbos, ni$i ad- $int vrgentia, cura prius au$picanda e$t à cau$a, mox ab impedimentis, tandem à morbis, $i verò $imul omnia po$$ent au fer- ri, quod e$$et fælicitatis $pecimen, illico, & eodem tempore omnia mala e$$ent aufer- renda. Non negamus tamen neque vn- quam negauimus in methodis, quod im- pedimenta non debeant tolli etiam ante ip$a vrgentia, $i facile, & $ine detrimento aliorum indicantium au$erri po$$int.

Hinc notãtur errores quorundam chi- rurgorum, qui in ip$is vlceribus licet non $int, vel cau$æ, vel impedimenta ablata, vtuntur ex$iccantibns, cuiu$modi $unt vngu\~etum dethucia, triapharmacum, diapalma, lenimentum $implex, vnguentũ de pomo citri, quibus l{ae}dunt, & nunquam $anant, ni$i ip$a natura corrigat ip$orum erratum, ae tollat $en$im cau$as, & impe- dimenta: $ed præcipuè lædunt propo$itis topicis vlcera phlegmono$a: huius doctri- næ fundamenta colliguntur ex Galeno 3. meth. cap. 9. & aliis in locis.

Cau$æ verò cur non $anentur vlcera ex Galeno 4. meth. 1. & cap. 4. non $unt ip$a vlcera. Sed vndecim $unt cau$æ, quæ im- p\~ediunt $anationem vlcerũ $eu vulnerum.

Prima e$t affluxus humorum ob ple- thoram.

Secunda ob cacochymiam vitio hepatis, vel lienis factam.

Tertia e$t tumor partis vlceratæ.

In Decimum$extum Aphori$mum.

Quarta e$t intemperies $implex partis circum$tantis.

Quinta e$t intemperies cum materia, quando $cilicet partes circun$tantes vlce- rum $unt humoribus imbibitæ.

Sexta e$t tumor.

Septima e$t varix aliqua in parte læ$a: in Galeno cap. 4. citato in antiquis Græcis legitur κιρσὸς, ide$t varix.

Octaua e$t $cyrrhus: quia a pud Linacrum in tex. Galeni συρ’ρ’ος legitur: quare & va- rix, & $cyrrhus partis po$$ent impedire vlcerum $anationem.

Nona e$t labiorum durities.

Decima e$t aliquid tertij generis in vl- cere, vel vulnere quod impedit $anatio- nem, vt pilli, o$$is fragmentum, vel aliquid huius generis.

Vndecima e$t vlceris cauitas, qua non impleta non $anatur vlcus.

Tunc à qua cau$a, cum $int vndecim, e$t au$pican da cura? ab illa certè quæ foue- re pore$t alias cau$as: quænam e$t i$ta? ex Galeno e$t affluxus vel ob plethoram, vel cacochymiam factus virio hepatis, vel lie- nis: quæ cau$a ni$i au$eratur, actum e$t de vlceris, & vulneris $anatione. Amoto af- fluxu, & correcta vi$cerum dy$cra$ia non $tatim con$ugiendum e$t ad $arcotica, vt chirurgi Plebei faciunt, $ed oportet videre quænam ex illis foueãt cauitatem, quæ ve- ra re $unt intemperies $implex, vel compo- $ita, tumor, varix, $cyrthus partis, impedi- mentũ tertij generis & durities labbiorũ. His $olũ ablatis cauitas $arcoticis impletũ.

Sed quia pars vicina $ana e$t illa quæ e$t opifex $anitatis, ideo $i materia e$t im- bibita circa partem, vel $it tumor, con- fugiendum e$t ad diuinum præceptum ip- $ius Galeni 3. præ$ag. comm. 29. vbi conclu- dit, partem debılem non e$$e tractandam digerentibus, & in$en$ibiliter euacuanti- bus, $ed $uppurantibus: habet enim ibi hanc $ententiam „$i vires $int validæ, & liumores calidi, hi per excretionem termi- nantur: pergit Galenus „$i vites $int va- lidæ, & humores frigidi per ab$c $$um hu- mores imbibiti $uppurantur: $i verò pars $it debilis, & humores calidi, $imiliter per ab$ce$$um: $i debiles, & humores frigidi, vel moriuntun, vel vix longo tempore li- berantur: quare nullo modo ex$iccantia $emper conuenient vlceribus: quia, $i pars circum$tans derenta $it intemperie cum materia, non conuenient remedia ex$ic- cantia, $ed $uppurantia, quibus conuertitur in pus humor in illam part\~e confluxus, quo $uppurato natura $tatim vlcus $anare põt.

Denique $i fiat comparatio inter mor- bos, cura au$picanda e$t ab eo, qui magis nocet, & ab eo, qui $ouet alium. Hinc Ga- lenus 8. meth. 8 admonet, in morbis com- plicatis au$picandam e$$e curationem ab illo morbo, qui fouet alium, quia morbus fouens $e habet per modum cau$æ: $icuti $i e$$et febris, & ob$tructio, $ebris e$t mor- bus in intemperie, ob$tructio e$t morbus in mala compo$itione; ab ob$tructione e$t au$picanda cura, quia ob$tructio fouet fe- brem.

Quare dum Hippocrates dicit in apho- ri$mo, victus humidus omnibus $ebrici- tantibus confert, intellexit dummo do non ad$int vrgentia, quæ trahant ad $e curatio- nem: dummodo nõ ad$int cau$æ principa- les, vt pituita in quotidiana, hydrops cum febre, & in$ignis putredo febrıũ pe$tilen- tium: dũmodo non $int impedimenta, quia hæc e$t $upprema medicinæ curatricis lex, vt $emper vrgentiori $ecundum $eriem à nobis propo$itam magis $it attendendum, qua $erie non intellecta, nec aphori$mus, nec Galeni commentum, necip$a medendi methodus intelligi pote$t.

QVÆST. LXIX. An contraria contrar{ij}s curentur.

RE$tat vt declaremus, quomodo apho- rı$mus $uffultus $it duobus commu- nunmis medicinæ principijs: quorum al- terum e$t, contraria contrarijs curantur: alterum, $imilia $imilibus con$eruantur. Dum, dixit, victum humidumfebricitan- tibus conuenire, ea ratione cre dendum e$t conuenire po$$e, qua contrari a contrarijs curantur. Dum dixit, victum humidum conuenire pueris, & ijs quitali victu vti con$ueuerunt: dicendum e$t ea ratione conuenire, qua $imilia $imilibus confor- uantur.

Sanctor{ij} Commentaria

Multi tamen negarunt hæc duo axio- mata. Primum negarunt moti ratio- ne, auctoritate & experientia. Ratione: quia humores bilio$i valde calidi tollun- tur pharmaco: at $ic e$t, quod ex Gale- no comm. 23. huius prim{ae} $ec. omnia phar- maca $unt calida: ergo non e$t verum, quod contraria contrarijs curentur: calidi enim $unt humores bilio$i, & calida $unt pharmaca, quæ illos euacuant.

Idem confirmant auctoritate: quia Hip- pocrates 6. epid. 2. tex. 9. inquit dolorem $edari dolore: at $ic e$t quod dolor e$t $imi- lis: ergo non contrarijs: $ed $imilibus om- nia curabuntur.

Præterea Hippocrates 5. aphori$. 21. ad- monet, tetanum, qui e$t affectus frigidus in iuuene benè carno$o æ$tate media frigi- dæ perfu$ione $anari: at $ic e$t, quod aqua, & tetanus $unt frigida: ergo $imilia cura- buntur $imilibus, & non contrarijs.

In$uper Amonius in Porphirij intro- ductione ait, medicos errate, dum putant $empet contraria contrarijs e$$e remedia.

Denique per experi\~etiam probant, con- traria non tolli contrarijs: quia ve$icanti- bus, quæ dolorem excitant in parte dolen- te, facilè tollimus dolorem coxendicum: $ed dolor dolori non e$t contrarius.

Porrò in variolis, qu{ae} pertinent ad mor- bum valde calidum, vtimur aqua no$turtij balneo mariæ $tillata, quæ calida e$t, & be- nè $anat.

Similiter oleo de Kerua ide$t ricino $a- nantur vlcera capitis, & p$oræ: $ed $ic e$t quod hoc oleum, & hæc vlcera calida $unt: ergo $imilibus tolluntur morbi, & nõ con- trarijs. Quamplurima alia exempla po$- $ent proponi idem o$tendentia, $ed his de- claratis, cætera quoque euadent clara.

Pro $olutione notandũ, dũ dicimus con- traria cõtrarijs curari: per contraria dici- mus Galenũ 10 meth. 9. velle, intelligenda e$$e oppo$ita, vel per $e, vel per accidens, vel potentia, vel actu. Hoc po$ito re$pon- demus ad primum argumentum, pharma- cum euacuare humores calidos, & deob- $truere, & inde auferre calorem: $ed $ic e$t, quod addere, & auferre, euacuare, & replere, ob$truere, & deob$truere $unt contraria: ergo.

Ad $ecundum argumentum de$um- ptum ab Hippocrate 6. epid. 2. tex. 9. dici- mus cum Galeno in illo comm. dolorem $edare dolorem per accidens, & dolorem e$$e contratium dolori: quia di$trahitur facultas $en$itiua ab vno $itu partis ad alium $itum contratium: itaut $i dolor $it in parte $uperiori, dolor nouiter excitatus $it in inferiori: vel $i dolor $it in parte in- terna, nouus dolor excitatus $it in externa, $icuti in dolore coxendico contingit, dum parti exteriori dolenti applicatur phenig- ma, quod phenigma non $olum tollit dolo- rem coxendicum, quia euacuat, $ed quia di$t rahit facultatem $en$itiuam ad $itum contrarium: Octo enim $unt differentiæ ip$ius $itus contrariæ, nempè, ante, retro, $ur$um, deor$um, intus foras, dextrum & $ini$trum. Simili modo ex Galeno 2. in 6. epid. 9. vomitus vomitu, & fluxus flu- xu tollitur, quatenus per vehementio- rem euacuationem euacuatur quod non poterat euacuari: euacuatur enim quod replebat aliquam partem; atque euacua- re, & replere $unt duo contraria.

Quo ad tertium argumentum de tera- no de$umptum ab Hippocrate 5. aphori$- morum 21. Re$pondemus cum ip$o Hip- pocrate in eodem aphori$mo vbi dicit ob frigidæ perfu$ionem calorem reuocari ad partes internas: deinde ab ip$o calore $u- perari frigiditatem tetanum efficientem: quare contraria contrarijs curantur.

Quo ad experimenta propo$ita de aqua na$turtij pro variolis. Dicimus, aquam il- lam e$$e pr{ae}$tanti$$imum diureticum; ideo maximè iuuare non calefaciendo, $ed eua- cuando, præ$ertim in principio variola- rum.

Quo ad oleum de Kerua, quod $anet vl- cera capitis, & p$oras. Re$pondemus vlce- ra $anari ex$iccantibus: quia vlcera vt vl- cera $unt humida, & humida tolluntur ex- $iccantibus: oleum verò de kerua e$t ca- lidum & $iccum.

Ad dolorem coxendicum, qui tollitur ve$icante affixo parti dolenti. Re$ponde- mus per dolorem excitatũ à ve$icante tra- hi huınorem à parte interna ad externam: $ed $ic e$t, quod intus, & foris $unt duæ dif- ferentiæ po$itionis contrariæ. Hinc Hip- In Decimum$extum Aphori$mum. pocrates inquit, dolorem coxendicum $a- nari ferro ignito, vel cau$trco: immo $ub- dit Hippocrates, ni$i comburatur illa pars claudicant: ratio e$t, quia dum in parte in- terna detinctur humor, articulus ad motũ redditur ineprus: ideo foras humor tra- hendus e$t.

QVÆST. LXX. An $imilia $imilibus con$eruentur.

QVo ad $ecũdum Axyoma, quod $imi- lia $imilibus con$eruentur. Nõnul- li negarunt hoc principium, ratio- ne auctoritate, & experientia moti. Ra- tione, quia $imile non agit in $imile, quod e$t in primo de generatione & cortuptio- ne $umptum ab Ari$totele tãquam axyo- ma: ergo $imile non con$eruabit $imile.

Confirmatur auctoritate Hippocratis, & Galeni, quod $imilia non con$eru\~etur $i- milibus: Hippocrates enim lib. de flat. cap. 6. vbi definit medicinam tam curatricem, quam con$eruat ricem, inquit, medicinam e$$e additionem, & ablationem: ergo $imi- lia in medicina non habent locum: quia medicus $emper addit, vel aufert. Similiter lib. de aere, aquis, & locis a$$erit, corpo- ra calida melius con$eruari in frigidis re- gionibus: ergo $imilia non con$eruantur $imilibus.

Præterea confirmatur Galeni auctorita- te in Tra$yb. cap. 20. vbi probat exemplo duorum doliorum, totam medicinam e$$e artem correctiuã Dicitque, e$to, quod $int duo dolia exiguis foraminibus terrebrata, plena tamen: $ed hac lege, vt aliquis vni dolio a$$i$tat, & quantum liquoris egre- diatur, tantum illic ò vici$im immittat. Al- teri verò dolio nemo a$$i$tat, & nemo in- $undat liquorem, ni$i quando notabiliter dolium e$t exinanitum: dicit Galenus pri- mum dolium a$$imilari con$eruatrici: $e- cundum verò curatrici: Ecce inquit Gale- nus, quod con$eruatrix, & curatrix perti- neãt ad artem correctiuam, quæ non per $imilia, $ed per contraria procedit.

Nonnulli re$pondent ex Galeno 3. de $imp. medicina cap. 11. vbi inquit, $imile triplex e$$e, vi delicet $imile minus, $imile maius, & $imile æquale, qua po$ita di$tin- tione dicũt, $imile æquale nullo modo age- re in $imile: $imile verò minus, & $imile maius agere, & pati inter $e: addunt igi- tur $imilia con$etuari $imilibus nõ æquali- bus, $ed maioribus, vel minoribus: $icque dicunt tollı omnem difficultatem.

Hæc re$pon$io non addimit difficulta- tem. Primo quia $imile maius, & $imile minus quando agunt, & patıuntur inter $e $unt contraria: $icque $ufficient in arte me- dica vnum axyoma, quod e$t cõtraria con- trarijs curantur: quia omninò $imile non pote$t con$eruare.

Deinde propo$ita re$pon$io reluctatur Galeno in tertia parte artis med. tex. 20. vbi docet, remedia con$eruantia corpora parum recedentia à temperati$$imo e$$e duum genetũ: aliqua cõ$eruare in eodem $tatu, & hæc $unt $imilia æqualia: aliqua verò con$eruare reducendo ad meliorem $tatum: certum e$t, quod illa quæ con$er- uant in eodem $tatu non po$$unt e$$e $imi- lia maiora, vel minora, $ed æqualia: primo quia $imilia maiora, vel minora $unt re- media reducentia corpora ad temperati$- $imum. Deinde ibi loquitur Galenus de corporibus parum recedentibus à tempe- rati$$imo.

In$uper Galenus lib. de tuen. $anit. cap. 3. loquens de corporibus $anis habet hæc ver ba „corpora calida, & frigida tutius cõ- $eruari per contraria: $ed quæ $unt i$ta cõ- traria in parte con$eruatrice? $imilia ma- iora, & minora: quia impendet periculum, ne qualitates actiuæ $imiles corporibus ap- plicatæ efficiant aliquem morbum; corpo- ra verò $icca, & humida ınquit Galenus, e$$e con$eruanda per $imilia æqualia: qua- re hoc principium, quod $imilia $imilibus con$eruentur debet intelligi de $imilibus æqualibus.

Nonnulli alij $upponentes, quod $imile æquale nullo modo agat in $imile, dicunt, quod cõtraria, quæ tollunt exiguos lap$us, debeant dici $imilia in latitudine, & $ic $i- milia con$eruari $imilibus in $ua latitudi- ne.

Cæterum per hanc re$pon$ionem inci- dunt in eundem $copulum: quia difficultas adhuc per$i$tit in $uo robore, quod $cilicet Sanctor{ij} Commentaria con$eruatio fiat per contraria: quoniam ip$inon admittunt, $imile æquale per $i- milia omninò æqualia con$eruari: quia li- cet in eadem latitudine contineantur $imi- le maius, & $imile minus, tamen hæc re vera $unt contraria.

Nos re$pondemus concedendo, quod $imile æquale, quod e$t omninò eiu$dem gradus, & eiu$dem man$ionis non po$$it agere in $imile. neque po$$it corrigere $uum $imile: quia omne quod agit, agit in contrarium vel vincendo vel moderan- do pa$$um.

Nos verò inuen imus modũ, quo om- ninò $imile æquale con$eruet $imile, e$to quod $it eiu$dem gradus, eiu$dem man- $ionis, & eiu$dem virtutis: $ed quomodo? quatenus hoc $imile auget eandem molem quæ aucta magis re$i$tat, & per con$equ\~es magis con$eruet, neque datur alius modus con$eruandi $imilia.

Hinc ignis in maiori mole melius con- $eruatur quam in minori, magi$que re- $i$tit contrarijs. Parimodo aqua maris in $ua immen$a mole, melius con$eruatur, quam aquæ pauxillum: quia in $ua magna mole multum re$i$tit. Hinc Ari$toreles 4. Meteorum cap. 2. in fine ait „pars ma- ris quæ $eparatur à toto citius fæter: quia de$tituitur natura totius maris: ideo in pauca mole facile de$truitur: $ic vinum in magnis dolijs melius con$eruatur, quam in doliolis.

Itidem manus no$tra $tomacho applica- ta, vel omentum ventriculo $uperpo$itum con$eruat ventriculum; tum quia prohi- bet, ne calor exhalet, tum quia omentum e$t $imile, & quanto $imilius, eo melius con$eruat: quia per $imile æquale auge- tur moles caloris, vnde ventriculus magis re$i$tit, & melius con$eruatur. Similimo- do $imilia omninò æqualia ($i inuenir\~etur) applicata hæpati, $pleni, pulmoni, cerebro, vel cordi maximè cõ$eruarent: quia aucta moles rei $imilis nõ agit, $ed magis re$i$tit.

Quod verò con$eruatio non fiat per inæquale, patet per argumentum ex oppo- $itis: quia $i per $imile non con$eruatur $i- mile: ergo con$eruabitur per di$$imile, quoddici non pote$t: $icque probatur, ca- lidum vt duo cerrè per calidum vt vnum non con$eruari in eodem $tatu, $ed re- frigerati: ratio e$t quia calidum vt duo habet duos gradus frigiditatis: calidum verò vt vnum habet tres gradus frigidita- tis: quare dum permi$cebitur calidum vt duo cum calido vt vnum $ient quinque gradus frigiditatis, & tres gradus calidita- tis: quate hoc modo corpus refrigerabitur, & non con$eruabitur in eodem $tatu: quia magis po$$nut quinque gradus frigiditatis quam tres gradus caliditatis: ergo vera cõ- $eruatio neque per $imilia minora, neque maiora fiet, $ed $olum per $imilia æqualia, quæ omnino $unt $imilia.

QVinta dubitatio circa tex. Gal. lib. de $alubri diæta comm. 7. inquit, pue- rorum corpus plus humiditatis continere, quam $alubris habitus po$tulet: ergo victus humidus pueris febricitanti- bus non conueniet.

Re$pondent nonnulli, Hippocratem lib. de diæta locutum e$$e de pueris non febri- citantibus, qui $unt humidiores: in hoc aphori$mo verò de pueris febricitantibus.

Nos autem re$pondemus cum Galeno lib. de opt. $ec. ad Tra$yb. cap. 4. per victum humidum Hippocratem in hoc aphori$mo intelligere victum liquidum, qui pote$t e$$e frigidus, & magis & minus humidus.

Sexta dubitatio: Galenus in comm. præ- ter ætatem, & con$uetudinem, quæ $unt duo coindicantia ip$um victum, proponit anni tempus, & regionem, quæ $imiliter indicant $imilia.

Triuerius Galenum reprehendit, dum inquit tempus anni indicare $imilia: tener enim Triuerius tempus anni indicare con- trarium, quia æ$tas nõ indicat cibum cali- dũ, nec hyems frigidũ: ergo malè Galenus.

Triuerius primò fallitur: quia $altem ver indicat $imile, & non contrarium deinde tempus anni $emper indicat $imile quando morbus e$t contrarius temporian- ni, veluti $i in æ$tate e$$et hydrops, tunc æ$tas indicat $imile. Similiter $i in hyeme e$$et $ebris ardene, hyems indicaret frigi- dum. Demum aer æ$tiuus re$pectu cere- bri e$t frigidus: quia Galenus 8. de V$u P. cap. 2. dicit, cerebrum e$$e calidius aere æ$tiuo: ergo cibus re$pectu no$tri cor poris In Decimum$eptimum Aphori$mum. tempore æ$tatis eligendus erit frigidus: ergo $imilis.

Addit Hippocrates, & _{ij}s qui tali victu_ _vticon$ueuerum:_ ex Galeno enim 8. meth. 9. & lib. de a$$uetudine natura gaudet con- $uetis. Hippocrates 2. de ratione vic. 33. a$- $erit, melius concoqui con$ueta cibaria, quamuis mala fint, quam in$olita, licet vi- tio careant. Similiter Hippocrates 2. $ec. aphori$morum 50. vult, con$ueta deterio- ra e$$e minus mole$ta in$uetis melioribus, $uauioribu$que.

Galenus verò 6. de loc. aff. 4. refert de quodam homine lugente mortem vxoris & à concubitu, quo ante creber rimè v$us fuerat, ab$tinente, qui cibi cupiditatem ita ami$erat, vt cibum tenuem, & exiguum coquere non poterat: refert Galenus ad pri$tinam con$uetudinem coitus hunc ho- minem redeuntem, quam celerrimè fui$$e liberatum. Quare non e$t mirum, $i victus humidus $olitus, & con$uetus non $olum conferat pueris illi a$$uetis, $ed etiam omnibus alijs, qui tali victu vti con- $ueuerunt.

APHORISMVS XVII.

_E_T quibus $emel, aut bis, & quibus plura ne, an paucio- ra particulatim oporte at af- ferre con$ider andum. Condonandum autem aliquid tempori, & regioni, & atati, & con$uetudini.

Cum $uperius egerit Hippocrates (vt ait Galenus in comm.) de quantitate, & qualitate victus. In hoc aphori$mo agit de modo vtendi victu, $eu de cibi parti- tione, $eu de tempore exhibendi cibum.

Diuiditur aphori$mus in duas partes. In prima proponit e$$e con$iderandum, in quibus ægrotantibus $emel, aut bis, aut per plures vices $it cibandum, & an plura, vel pauciora cibaria danda $int.

In $ecunda parte vbi dicit „_condo-_ _nandum aliquid e$t tempori,_ proponit qua- tuor $copos cibandi minus principales, qui $unt, tempus, regio, ætas, & con$ue- tudo: ex quibus colligimus modum ciban- di, an $cilicet parum, vel multum, vel raro, vel $æpè $it cibandum: dicimus e$$e $copos minus principales, quia vt inquit Galenus in comm. $copi principalès in præbendo ci- bo $unt duo, nempè virtus, quæ e$t illa qu{ae} propriè indicat cibum, & morbus, qui ci- bum permittit: re$ertque, dixi$$e condo- nandum: quia neque totum, neque maxi- mum his quatuor $copis minus principali- bus in præbendo cibo e$t deferendum.

Dicit condonandum e$t aliquid tempo- ri: quia (vt inquit Galenus) hyeme mul- tum, & raro $unt cibanda corpora: quo- niam ventres hyeme $unt calidiores, & va- lidiores. Æ$tate verò parum, & $æpè: quia ventres $unt frigidiores, & imbecilliores. In veris principio, quod $apit naturam hyemis, corpora $unt nutrienda, vt hyeme. In fine quod $apit naturam æ$tatis, $icuti in æ$tate: in media parte veris, quia corpo- ra $unt plena, parum & raro, ne in pletho- ricam, & morbo$am di$po$itionem cadãt.

Hinc qui in$tituerunt ieiunium cum e$u pi$cium in media parte veris, rationabili- ter id fecerunt con$entientes principijs & fundamentis medicinæ Galeni dicentis, in vere parum, & raro edendum, parum $i- gnificat alımentum minus plenum, quod in pi$cibus, & non in carnibus inuenitur: raro verò $ignificat ieiunium.

In autumno verò, $i vìres $int validæ, multum, & raro nutriendum: $i inualidæ parum, & $æpè cibandum. Accedit, quod Galenus in comm. dicat, autumnum e$$e $i- milem corporibus ortis ex corruptella cum virium languore: ideo parum, & ${ae}pè alen- dum, intelligendo de debilibus.

Quo ad Regionem, par e$t ratio, vt di- ctum e$t de tempore: quia in regione cali- da parum & $æpè: in frigida mu tum, & raro: in $icca, vt in autumno: in tempera- ta non vt in vere: quia in vere parum, & raro e$t cibandum, non ratione veris; $ed ratione hyemis præteritæ, in qua multus collectus $uit $anguis: in regione verò tem- perata id non con$ideratur: quia in regio- ne temperata, $i corpora $int temperata, & Sanctor{ij} Commentaria per con$equens robu$ta, multum, & rarò, vt in hyeme cibandum e$t.

Quo ad ætatem: in pueris multum, & $æpè: quia virtus concoctrix e$t validi$- $ima, & difflatio e$t maxima. In iuueni- bus multum & rarò: quia difflatio non e$t tam magna, vt in pueris. In $enibus in primo $enio parum & rarò, quia $unt re- ferti pituita dulci, quæ in $anguinem con- uertitur: quod enim in iuuenibus diffla- tur, in his magna ex parte in pituitam dul- cem degenerat. In decrepitis parum & $æpè: quia eorum pituita e$t vitica & co- ctioni rebellis.

Prima dubitatio ex dictis occurrit: $i $enes non po$$unt conuertere pituitam in alimentum, tantò minus cibum, qui ante- quam nutriat, prius conuertitur in pi- tuitam.

Re$pon$io e$t, cibos conuerti in quatuor humores, itaut illa cibi portio, quæ con- uertitur in $angumem, $it illa quæ decrepi- tum nutriat. Simıliter illa cibi portio quæ in iuuenibus conuertitur in bilem, in $eni- bus conuertatur in $anguinem nutritiom maximè aptum: hanc doctrinam à Gale- no de$ump$imus lib. 2 de facul. nat. 8. vbi agens de melle inquit, mel in iuuenibus conuerti in bilem: in $enibus verò in $an guinem; vnde quoque colligımus, quod omnes cibi, qui in iuuenibus conuertun- tur in bilem, in decrepitis $int $alubres, & ita proportionati, vt in bonum $anguinem conuertantur.

Quo ad con$uetudinem, cui certè, vt op- timè admonet Hippocrates, aliquid e$t condonandum: $ciendum, quod tempore Hippocratis aliqui $emel in die, aliqui bis, & ter $oliti erant cibum $umere, $icuti re- fert Hippocrates in hoc aphori$mo, dum dicit _quibus $emel, aut bis, aut pluribus vi-_ _cibus_: illorum con$uetudo, quæ dum erant $ani fruebantur, certè e$t con$eruan- da: quia con$uetudo antiqua e$t ferè alte- ra natura.

Hinc Galenus $emper magni faciens antiquam con$uetudinem 11. meth. 3. 8. meth 9. & 9. meth. 14. admonet, ægros e$$e reducendos ad temperamentum, quo, dum nuper erant $ani, fruebantur: neque vult ægros e$$e reducendos ad tempera- mentum primigenium: cau$a e$t, quia $æ- pi$$imè accıdit, vt temperam\~etum aduen- titium magis di$ter à temperamento pri- migenio, quam di$ter morbus ab aduenti- tio $alubri.

Sic natura Mitridatis Regis v$u veneni reddita erat $imilis veneno, t\~eperam\~erum aduentitium Mitridatis forta$$e magis di- $tabat à $uo remperamento primigenio, quam ab ıp$o veneno.

Sic temperamentum aduentitium vc- tulæ athenien$is, quæ ex Galeno 3. de $imp. medicina cap. 18. nutriebatur cicuta, for- ta$$e magis di$tabat à $uo remperamento prımigenio, quam ab ip$a cicuta.

Hinc Galenus 2. de temperamentis cap. 4 dıcit, mutari temperamentum frigidum in calidum, & humidum in $iccum: itaut graciles fieri po$$int pingues, & viceuer$a: quare temperamentum primigenium non $olum pote$t e$$e dıuer$um ab aduentıtio, $ed etiam omninò contrarium: immo dum Hippocrates inquit, condonandum e$$e con$uetudini, id dixit: quia con$uetudo pote$t re$tituere illud temperamentum, quo ægri, dum erant $ani, fruebantur. Va- leant illi, qui $õlum à latitudine venarum, & ab alijs $ignis temperamenti primigenij colligunt rece$$us à naturali $tatu aduen- ritio, $ano tamen.

Quare ex con$uetudine $ex rerum non naturalium colligemus, & rectã ciborum & remediorum admini$trationem, & fu- turos euentus, quod probari pote$t ratio- ne, & experientia, hoc modo: $it vir tem- peramenti calidi in primo gradu, qui ob ciborum calidorum con$uctudinem $actus $it calıdus in $ecundo gradu: $itque alter temperamenti calidi ın tertio factus v$u frigidorum calidus in $ecundo: in vtri$- que idem erit temperamentum aduenti- tium acqui$itum per con$uetudines con- trarias. E$to quod ambo in morbum $ri- gidum corruant, & quod ambo debeant calidis præ$idijs $anar i, quem creditis ci- tius $anatum iri? patet experientia, & ra- tione, illum citius $anari, qui $olitus erat vti calidis, quãuis alter fuerit calidior: ra- tio hæc e$t, quia ille, qui erat $olit us vti ca- lidis, pote$t derepentè, & $ine periculo li- berius vti calidis, cur? quia tran$itus ad In Decimum$eptimum Aphori$mum. $olita e$t facilis, ad in$olita verò difficilis.

Hinc Hippocrates 2. de ratione vic. tex. 21. habet hanc $ententiam „melius e$t vti vitio$a victus ratione, qu{ae} $olita $it, quã $ubito ad meliorem in$olitam tran$ire: me- lior $anè erat pro vetula Athenien$i v$us cicutæ $olitus, & con$uetus, quam caro vi- tuli, vel perdicis omninò in$olita: quare qui inciderit in morbum frigidum, antea- que v$us fuerit calidis, citius liberabitur.

Deinde colligimus, his hominibus libe- rius e$$e danda calida: quia per hæc citius $anabuntur. Quod diximus de morbis frigidis intelligimus de calidis, & omnibus alijs morbis. Ecce quod ex con$uetudine $ex rerum non naturalium non $olum col- ligendus e$t modus cibandi, $ed etiam fu- turus euentus.

Secunda dubitatio circa aphori$mum, Hippocrates in aphori$mo 10. & 11. egit de modo cibandi, & de cibi partitione: er- go hic aphori$mus, qui agit de eadem re, e$t $uperfluus.

Re$pondetur, Hippocratem $uperius egi$$e de modo vtendi cibo $olum in ægris morbo acuto laborantibus: in hoc verò aphori$mo de modo vtendi cibo in $anis, & ægris, vr docet Galenus in comm.

Præterea re$pondemus, Hippocratem in hoc aphori$mo intelligere de cibo me- dicinali, & non de nutriente.

Alij re$pondent, Hippocratem $upe- rius egi$$e de quantitate continua ali- mentorum. In hoc verò aphori$mo de di$ereta, ide$t de numero oblationum ali- mentorum particulatim.

Vtraque re$pon$io mihi probatur: Hip- pocrates $anè e$t accurati$$imus in decla- rando modo vtendi ip$is cibis: car\~et enim arte medica, qui vtendi modum non per- cipiunt. Galenus lib. de v$u theriacæ ad Pamphilianum habet hanc $ententiã, qui v$um medicinæ non habet, quãuis medici- nam intelligat, idem e$t, ac $i lyram habeat, & eius v$u careat.

Tertia dubitatio: Hippocrates in apho- ri$mo proponit quatuor cibandi $copos, nempè tempus, regionem, ætatem, & con- $uetudinem: $ed $ic e$t, quod duo tantũ- modo $unt cibandi $copi: quorum primus e$t virtus, quæ $ola indicat cibum, vt do- cet Galenus primo de ratione vic. 44. $e- cundus $copus e$t morbus, qui nullo modo e$t indicans: $ed dicitur, vel permittens, vel prohibens ip$um cibum: cibus enim ex Hippocrate & Galeno 7. $ec. aphori$. 65. ægrotanti $æpi$$imè morbus fit.

Re$pondetur de virtute nihil dixi$$e: quia $uppo$uit tamquam noti$$imum vir- tutem indicare cibum: propo$uit tamen quatuor propo$itos $copos, qui declarant, quan do virtus indicet, & quantum, nem- pè an $emel, vel bis $it cibandum, & an plura, vel pauciora cibaria $int exhibenda: quæ omnia primariò colliguntur ex virtu- te: $ecundariò ex tempore, regione, ætate, & con$uetudine: morbus verò e$t tam- quam prohibens ip$um cibum, vel per- mittens.

Quarta dubitatio: Hippocrates inter $copos proponit tempus, ætatem, regio- nem, & con$uetudinem, quæ variant nu- merum oblationum ciborum: omi$it ta- men temperaturam, Cæli $tatum, & $ym- ptomata varia, quæ mutare po$$unt ciban- di modum, & numerum oblationum: ergo de doctrinæ imperfectione Hippocrates e$t arguendus.

Re$pondetur, temperaturam reduci ad virtutem: $ymptomata verò ad morbum: virtus enim, & morbus $unt duo $copi, de quibus Hippocrates $uperius egit. Dein- de dicimus, Cæli $tatum ad tempus redu- cendum e$$e. Addimus quod omnia alia, quæ oblationum numerum variare po$- $int, redigantur ad morbum & virtutem, vel ad quatuor propo$itos $copos in apho- ri$mo.

Quinta dubitatio: in aphori$mo loqui- tur de febricitantibus: $ed $ic e$t, quod morbus prohibet cibum ex Hippocrate loco citato: ergo nec bis, nec pluribus vi- cibus cibandum e$t. Præterea ex Hippo- crate aphori$. 10. 2. $ec. „Impura cor- pora quo magis nutries, eo magis ledes: ergo nec $emel, nec bis erunt ægri cibandi.

Re$pondetur, cibanda e$$e corpora ra- tione virium: ratione verò morbi cibum prohiberi: $ed hac lege, quando magis põt virtus ad indicandũ cibũ quam mor- bus ad prohibendum, tunc bis, ter, & qua- ter æger cibandus erit: quando verò ma- Sanctor{ij} Commentaria gis pote$t morbus ad prohibendum, quam virtus ad indicandum, $icutiaccidit in ro- bu$tis, tunc in morbis perperacutis nec bis, nec $emel ægri cibandi $unt.

Vel re$pondemus, Hippocratem in hoc aph. intelligere de victu medicinali. In aphori$mo 9. de nutriente.

Sexta dubitatio: Hippocrates in apho- ri$mo 7. dicit in peracutis ægros non e$$e cibandos: ergo dum dicit in hoc aphori$- mo $emel & bis, & pluribus vicibus e$$e cibandos, $ibi contradicir.

Re$pondetur Hippocratem in 7. apho- ri$mo intelligere de ægris robu$tis. In hoc verò aphori$mo de debilibus.

QVÆST. LXXI. De quatuor regulis pro cibandis ægris.

SEd accedamus ad Galeni comm. in quo tradit quatuor pulcherrimas regulas, quæ docet quibus parũ, & $æpè, & quibus multum, & $æpè: quibus parum & rarò ae quibus multum, & rarò $it dãdus cibus.

Prima regula à Galeno in comm. propo- $ita, hæc e$t, $i vites $int languidæ, & mor- bus $it cum corruptella humorum, vel cum defectu humorum, ægri parum, & $æpè cibandi $unt. Parum (ait Galenus) ratio- ne virium: quia vires languidæ parum cibi po$$unt concoquere: dicit $æpè, quia vbi e$t humorum defectus, debemus multum re- ponere, $ed virtus debilis hoc non per mit- tit; ideo ait Galenus parum, & $æpè nu- triendum; quia alimentum parum, & $æ- pè exhibitum equiparatur multo.

Secunda regula: $i vires $int validæ, & morbus $it cum corruptella, & defectu humorum, multum, & $æpè cibare oportet multum, quia vires $unt validæ: $æpè ra- tione defectus humorum, & $æpè ratione corruptell{ae}: quia intelligit de victu medi- cinali, qui tollit corruptellam, cuin$modi $unt pti$ana hordeacea, $erum lactis, & alia id genus, & quia ex Galeno 9. meth. 12. $anguis corruptus amplius nutrire non va- let: ideo $æpè alendum.

Tertia regula: $i vires $int languidæ, & humores $int mediocres aut multi, boni tamen, parum, & raro cibandum. No- tandum intelligere Galenum de virtute facta languida per $uffocationem: virtus enim pote$t fieri languida duobus modis, vel per re$olutionem, vel per $uffocatio- nem, quæ $uffocatio pendere pote$t ab hu- moribus alimentalibus, $i multi $int: ideo vt $uffocatio prohibeatur, parum & raro cibandum.

Quarta regula: $i vires $int validæ, & humores $int multi, & boni, parum, & ra- ro cibandum, $ecus æger incideret in ple- thoricam di$po$itionem, & tandem in $uf- focationem. Sed multæ $e offerunt diffi- cultates circa has regulas.

Septima dubitatio: h{ae}c e$t circa primam regulam: quæ prima facie videtur fal$a, nempe quod in morbo cum corruptella $æpè $it cibandum, vt dicit Galenus in comm. quoniam corruptella omninò pro- hibet ip$um cibum; quandoquidem impu- ra corpora quantò magis nutriuntur, ran- tò magis l{ae}duntur.

Re$pondetur ex Galeno 11. meth. cap. 10. putredinem duplicem e$$e, aliam in $ie- ri, & aliam in facto e$$e: hoc po$ito dici- mus, putredinem in facto e$$e prohibere cibum, & non putredinem in fieri. Præ- terea in hoc loco Hippocrates, vt animad- uertit Galenusin comm. intelligit de victu medicinali, qui re$i$tit putredini, vel im- pedit, ne humores ex toto corrumpantur.

Octaua dubitatio: non videtur, quod $e- cunda regula $it vera, quod $cilicet vbi $int vires validæ cum corruptella, multum, & $æpè $it nutriendũ: primo quia Hippocra- tes videtur oppo$itum a$$erere 2. aphori$. 10. dum dicit, impura corpora quo magis nutries, eo magis lædes. Deinde ex Galeno in hoc loco quando humores $unt corru- pti, alimentum exhibitum conuertitur in naturam humorum corruptorum: ergo vbi erit corruptella, nec multum, nec $æpè erit cibandum.

Præterea Galenus 1. de rationevic. in ac. 44. a$$erit, in morbis acutis virtute exi- $tente valida cibum e$$e minuendum: vir- tute verò exi$tente inualida potius cibum e$$e augendum, quam minuendum. Hinc Galenus in comm. 9. huius $ect. admoner, $i virtus po$$it perdurare v$que ad vigo- rem, nihil cibi dandum e$$e: ex his colligi- In Decimum$eptimum Aphori$mum. mus, non e$$e veram Galeni $ententiam, quod in virtute valida cum corruptella multum, & $æpè $it cibandum.

QVÆST. LXXII. Quomodo interpretandus $it aphori$mus de- cimus $ecundæ $ee. „impura corpora quanto magis nutries &.

VGo Sene$is dat duas $olutiones in- terpretando duobus modis aphori$- mum vndecimum $ecundæ $ect. Prima $o- lutio e$t: dum dicit Hippocrates, impura corpora quo magis nutries, eo magis læ- des, dicit magis lædi, dum corpora nu- triuntur vltra contienientem quantitatem.

Hæc prima $olutio reijcitur, quia apho- ri$mus Hippocratis e$$et vanus. idem enim po$$et dici de robu$ti$$imis, & $ani$$imis corporibus, $i nutrirentur vltra conue- nientem quantitatem, quod $cilicet magis læderentur.

Secunda $olutio Vgonis e$t, quod corpo- ra im pura con$iderentur, vel quatenus im- pura, vel quatenus habent aliquos humo- res bonos: quo po$ito inquit, quatenus $unt impura lædi, $ed quatenus continent hu- mores bonos, $æpè e$$e cibanda, & non lædi.

Primo reijcitur, quia vnicum indiui- duum $imul, & eodem tempore non pote$t nutriri, & non nutriti: neque $imul $tare po$$unt duo $copi cibandi contrarij.

Deinde illud multum, & $æpè, vel no- cet, vel non nocet: non e$t dicendum noce- re, & non nocere in vnico indiuiduo: quia de quolibet e$t affirmatio, vel negatio vera, quod e$t axyoma indubitatum.

Tadeus Florentinus, & Paternus dice- bant, aphori$mum vndecimum $ecundæ $ect. e$$e verum ante euacuationem, non po$t euacuationem: itant, $i vire, $int vali- dæ po$t euacuationem, multum, & $æpè $it cibandum.

Hanc $olutionem re$ellimus hoc dile- mate: po$t factam euacuationem in febri- bus putridis, vel ade$t corruptella, vel non ade$t: $i ade$t, ergo corpora $unt impura, $i non ade$t, de his non loquimur.

Montanus videns vndique difficultates, ne$cien$que nodum $oluere deereuit hanc $ecundam regulam à Galeno propo$itam in comm. reprehendere dicendo e$$e im- po$$ibile, quod cum defectu humorum, & corruptella vires po$$int e$$erobu$tæ.

Hallucinatur $anè Montanus: idque pro- bamus ratione, auctoritate, & experi\~etia. Ratione quia non valet, virtus deficit in humoribus & $piritibus, ergo & in $olidis.

Auctoritate id confirmatur, quia dum Hippocrates 7. aphori$. 2. $ectionis habet Quæ longo tempore extenuata $unt cor- pora lentè reficere oportet, quæ breui bre- uiter: dum dicit, quæ longo tempore ex- tenuantur, vult Galenus, quod intelligat de extenuatione $olidarum partium: ideo in comm. inquit, dum breui tempore ex- tenuata $unt corpora, pote$t e$$e defectus in $piritibus, & humoribus: in $olidis verò virtus pote$t con$eruati robu$ta: $i verò longo tempore $int extenuata, vires quo - que $olidarum partium deficere incipiunt.

Experientia quoque comprobatur, quia interdum ægrotantes $patio $eptem vel octauo dierum maximè extenuantur, ta- men robur in $olidis benè con$eruatur: virtus enim $olidarum partium con$i$tit in calido implantato, à quo omnes vires, & omnes actiones dependent vt re$tatur Ga- lenus in comm. 15. huius $ectionis.

Præterea ni$i vires $int validæ, non fit $anguinis mi$$io, vt admonet Hippocrates 4. de ratione vic. tex. 19. $ed $ic e$t, quod in febribus putridis, vbi reuera viget corru- ptella, pr{ae}ci puè conuenit $anguinis mi$$io: ergo vires po$$unt in $uo robore con$erua- ri, licet in corpore reperiatur humorum corruptella.

Demum nonnulli tenent, aphori$mum „Impura corpora quan$ò magis nutries e$$e verum de corruptella ventriculi: quo ca$u quantò magis nutries, tantò magis læ- des: negantque aphori$mum e$$e verum de corruptella facta in ip$is venis: Gale- num verò in hoc comm. (dicunt) intellige- re de corruptella facta in ip$is venis, & non in ventriculo.

Cæterum hæc $olutio patitur in$tantias in$olubiles: quia ægri ex quacumque cor- ruptella, multum, & $æpè nunquam $unt cibãdi: Galenus enim 1. de ratione vic. 44. Sanctor{ij} Commentaria inquit, de ratione morbi e$$e cibumpro- hibere.

Nos dicimus Galenum in hoc comm. intelligere de victu medicinali, quivt e$t alimentalis $uccurrit defectui, quatenus verò e$t medicinalis $ucurrit corruptellæ: ideo Galenus in comm. ait, defectum hu- morum exigere additionem: corruptella verò epichra$im, ide$t contem peram\~etum.

Serendum quod duplex e$t epichra$is, al- tera, quæ venit à verbo ἐπικρατέω ide$t cohibeo, $eu retineo: de hac mentionem fecit Galenus 9. meth. 10. dum dixit; in de- bilibus facienda e$t euacuatio, per ephi- chra$im ide$t partim euacuando & partim cohibendo, & nutriendo: altera verò epi- chra$is e$t, quæ venit à verbo ἐπικε ά ide$t, attempero. De hac mentionem facit Galenus multis in locıs: $icuti 12. meth. cap. 8. vbi habet hæc verba „$i corpus ob copiam acrium humorum incidat in $yn- copem, alterum de duobus facere oportet, nempè vel euacuare humores acres, vel vti epichra$i ide$t, attemperatione. Parimo- do Galenus locutus e$t de his epichera$ti- cis ide$t attemperantibus acres, & morda- ces humores lib. 2. de $imp. medicina cap. 12. & 13. & 4. de ratione vic. in acutis comm. 29.

QVÆST. LXXIII. Quando conueniant epichiera$tica, & quæ $int, & quomodo multum, & $æpè illis vti liceat.

SEd tria occurrunt con$ideran da de epi chiera$ticis, ide$t de contemperanti- bus. Primum in quibus morbis conueniãt. Secũdum qu{ae} nam $int materiæ auxilij epi chiera$tici. Tertium cum dicat Galenus multum, & $æpè cibandum, $i virtus $it ro- bu$ta, quæritur in morbis ex corruptella & defectu humorum quid intelligar per illud multum, & per illud $æpè.

Quo ad primum $eiendum, epichiera- $tica e$$e illa, qu{ae} tem perando, calorem mo- derantur: Galenus in comm. vult, conue- nire omnibus morbis ex corruptella: ra- tio e$t: quia in omni corruptella ade$t acri- monia, ergo vbicumque erit acrimonia, conuenient epichiera$tica: $icuti in omni- bus febribus hecticis, ephemeris, & in om- nibus morbis, qui fiunt à bile, & à melan- cholia adu$ta.

Quo ad $ecundum: qu{ae}nam $int materiæ victus epichiera$tici Galenus 2. de $imp. medicina cap. 12. & 13. proponit lac, vel eius $erum, & pti$$anam hordeaceam: $ed inter i$ta, lac e$t præ$tanti$$imum, & præ- cipuè a$ininum, vt arbitratur Galenus 4. de ratione vic. comm. 29. Po$t a$ininum e$t muliebre: deinde caprillum, $eparata ali- qua ex parte $ub$tantia ca$eo$a, & butyro- $a, quod fit, vt primo ebulliat lac, moxque colletur, & $eparetur à parte cra$$a, quod adhuc apparet lac, $ed valde tenue. Dici- mus aliqua ex parte $eparata $ub$tantia ca$eo$a, & butyro$a, quia $erũ omninò de- puratum non e$t ita epichiera$ticum, $icuti e$t iliqua ex parte butyro permixtũ: pars enim nitro$a in ip$o continetur, qu{ae} e$t ali- cuius $al$edinis particeps: habet vim de- tergendi, & in infantibus mordicandi: $i verò e$t permixtum aliqua ex parte buty- ro inter epichiera$tica collocatur.

Lacti præterea re$pondent quatuor hu- mores: $anguis re$pondet butyto: melan- cholia ca$eo: bilis, & pituita $ero, in quo $unt duæ naturæ, videlicet pars nitto$a, quæ e$t calida, & pars aquo$a, quæ e$t fri- gida.

Po$t lac $unt iu$cula parui puli, quæ cer- tè æquant humores, & acrimoniam non $olum moderantur, $ed eriam $uccutrunt defectui. Si verò in iu$culo ebulliant la- ctuca, borago, indiuià, & alia id genus, qu{ae} attemperant calorem, habent vim epichie- ra$ticam.

Similiter iu$culum Lymacium, ampu- tatis capitibus, quæ reddunt iu$eulum val- de mucilagino$um, & abiectis inte$tinis, $i plena $int, calorem benè attemperant.

In$uper iu$culum re$tudinum, & rana- rum, lac amyg, dulciũ ex ractum aquæ Ly- macium, $eu aqua violarum, hac lege, vt amygdalæ $int recentes, optimum e$t Iti- dem lac $em. melonum, & inter fructus præcipuè $unt poma.

Quo ad tertium: quo pacto videlicet multum, & $æpè (vt ait Galenusin comm.) dari debear victus medicinalis, & quid per $æpè intelligat, non conueniunt Expo$ito- In Decimum$eptimum Aphori$mum. res. Hippocrates 4. de rõne vic 29. loqu\~es de lacte, quatenus e$t cibus medicinalis, pu rat vna die dari po$$e duodecim lactis hæminas: hæmina efficit nouem vncias: itaut hæminæ duodecim efficiant nouem libras: Galenus in illo comm. inquit, Hip- poeratẽ intelligere de lacte a$inino: illud- que dedi$$e in magna quantitate: tum quia lac a$ininnm non coagulatur: tũ quia qua- tenus victus medicinalis $uccurrit (vt dicit Galenus in comm.) defectui, & corruptel- læ: $ed ca$u quo e$$et corruptella $ine de- fectu, ita copio$um non conueniret.

Præterea, dum Hippocrates tam copio- $um lac exhibebat, non vrebatur ahjs cibis: ideo Nos debemus Hippocrat\~e immitari in magnis caloribus, in febribus putridis vel hecticis $olum præbendo victum medi- cinalem: atque amouendo carnes, & oua, quæ $anè augent calorem: quia carnes, & oua pertinent ad victum plenum, qui ex Galeno 8. meth. 2. & 3. de facul. nat. 4. in nulla quantitate, quamuis minima, dandus e$t febricitantibus: ibi Galenus ait, in pane carne & ouo duas e$$e partes, nempè vti- lem & inutilem: de vtili inquit, licet con- uer tatur in ventriculo, tamen in venis ip- $is non concoqui: quia pars vtilis in febri- citantibus aduritur: inutilis verò, quæ e$t in pane, carne, & ouo e$t acris & fumo$a, & non frigida, & humida: ideo febribus pr{ae}- cipuè acutis non conuenit.

Per quot vices verò dandus $it victus medicinalis, dicimus ter & quater in die: dummodo acce$$iones non prohibeant, & cibus exhibitus concoquatur.

Quod verò multoties dari debeat cibus medicinalis, præcipit Galenus in comm. dum inquit, multum, & ${ae}pè ide$t per plu- res vices, $i digeratur per vrinam, vel per aluum, & pars alimentalis in $ub$tantiam conuertatur.

Re$tat, vt con$ideremus tertiam regu- lam à Galeno propo$itam in comm. quæ erat, $i vires $int languidæ, & humores $int mediocres (addit) vel multi boni, parum, & rarò cibandum.

Montanus contra hanc regulam in$ur- git, probatque, in medicina non habere lo- cum: quia vbi humores $unt multi, & bo- ni, ibi fiunt multi, & boni $piritus: vbi $unt multi, & boni $piritus, ibi virtus debilis e$- $e non pote$t: quare infert contra Gale- num, $tare minimè po$$e virtutem debilem cum multis, & bonis humoribus.

In$tantia hæc Montani non cuertit hanc Galeni regulam: primò quia habitus Athletarum e$t in vltimo termino bonita- tis, & cum multitudine bonorum humo- rum: tamen Athletæ parum & raro $unt nutriendi, $ecus $uffocarentur: habentque virtutem debilem non propter re$olutio- nem, $ed propter $uffocationem: ergo $ta- re po$$unt multi, & boni humores cum virtute debili.

Deinde Galenus lib. de plenit, cap. vlt. concludit, in maxima plenitudine bono- rum humorum $equi ten$ionem & graui- tatem cum totius corporis la$$itudine: Ec- ce quod dari po$$unt multi boni humores cum la$$itudine, & debilitate $altem per breue ali quod $patium.

Demum vires po$$unt e$$e debiles, hu- moribus quoque mediocribus exi$tenti- bus, quando committuntur errata in coi- tu, vel alijs $ex rebus non naturalibus.

Contra quartam regulam, quæ e$t quod in virtute robu$ta cum bonis, & multis humoribus parum, & raro $it nutri\~edum, proponitur argumentum efficaci$$imum, quod in hoc con$i$tit: quia virtus valida indicat multum, & non parum e$$e ci- bandum.

Galenus in hoc comm, de medio tollit hanc difficultatem dicendo, parum & raro e$$e dandum non ratione virtutis, $ed ra- tione corporis, ne cadat in plethoricam di$po$itionem: quia loquitur Galenus in hoc comm. de corpore habente plenitudi- nem quo ad va$a.

Sanctor{ij} Commentaria APHORISMVS XVIII.

_A_E$tate, & autumno cibos diffi- cillimè ferunt. Hyeme facil- limè. Secundum locum ver habet.

Hippocrates in $uperiori aphori$mo lo- quens de cibi partitione dixit e$$e condo- nandum aliquid tempori, regioni, ætati, & con$uetudini. In hoc aphori$mo $imiliter con$iderans ciborum partitionem docet, quid $it condonandum tempori, nihil ta- men dicit quid $it condonandum regioni, ætati, & con$uetudini, mira, & artificio$a vtens breuitate; quoniam qui cogno$eit quid $it condonandum tempori, $tatim co- gno$cet quid $it condonandum regioni, ætati, & con$uetudini: quia regio, ætas, & con$uetudo proportione re$pondent tem- pori, vt colligitur ex Hippocrate 1. de na- tura humana, & alibi.

Quatuor enim anni temporibus re- $pondent quatuor regiones, quatuor æta- tes, quatuor temperamenta primigenia, quatuor aduentitia, quatuor humores, quatuor elementa, & quatuor diei partes, vt alibi o$tendimus ex Hippocrate & Ga- leno: ideo Hippocrate $olum mentionem fecit de quatuor anni temporibus.

Neque hic aphori$mus coincidit cum 15. „Ventres hyeme: itaut $ecundum opinionem nonnullorum Hippocrates in- cidat in ταυτολογίαν, ide$t in eiu$dem rei repetitionem, & aphori$mus $it $uper- fluus. Non coincidit cum 15. aphori$mo quia in illo agit de cibi quantitate conti- nua: in hoc verò de di$creta: quia per$i$tit in eodem propo$ito, quod e$t de cibi par- titione.

Præterea in decimoquinto aphori$mo egit de quantitate cibi $anorum: in hoc de portio e cibi {ae}grorum. In decimoquinto egit de maiori, vel minori copia. In hoc verò de facili, vel difficili tolerantia. In decimoquinto dixit, hyeme e$$e dandum multum cibi. Hic verò per$i$tit in eodem propo$ito, an videlicet illud multum pro- po$itum in $uperiori aphori$mo $it dan- dum vna vice, vel pluribus vicibus.

Diuiditur aphori$mus in duas partes. In prima ponit hanc conclu$ionem: æ$ta- te, & autumno præcipuè ægros difficillimè ferre cibi copiam. In $ecunda ponit aliam conclu$ionem, quæ e$t, hyeme corpora ci- bos facillimè ferre: vere mınus facile.

Quo ad primam conclu$ionem, cur {ae}$ta- te, & autumno difficillimè ferant cibos: ratio e$t, quia calor naturalis æ$tate, & autumno languidus e$t: languidus e$t in {ae}$tate: quia à calore ambiente trahitur ca- lor naturalis ad corporis $uperficiem.

QVÆST. LXXIIII. Vnde morbi autumnales, & malignæ fe- bres oriantur.

LAnguidus verò e$t in autumno natu- ralis calor ob tres cau$as. Prima ob aeris incon$tantiam: corpora enim modò frigore, modò calore vexantur: vnde pro- pter i$tos motus oppo$itos vires facillimè di$$oluuntur; quia motus oppo$iti non fiunt $ine maxima violentia: atque hæc e$t ratio, cur Auicennas fen. 4. lib. 1. doc. 5. cap. 20. vbi agit de phleboromia, dicat po$t $omnum phlebotomiam $tatim factam e$- $e malam: quia efficit in membris cum ftactionem, neque po$t phlebotomiam $ta- tim e$t dormiendum. Quod verò dor- mitio, & phlebotomia $int motus oppo$i- ti, pater: quia in phleboromia $anguis mouetur ad exteriora: in $omno verò ad interiora: natura quidem à motibus op- po$itis facillimè opprimitur.

Hinc ita po$$unt motus oppo$iti, & pr{ae}- cipuè in autumno, vt corpora ad malignas febres, & ad mortem di$ponant: motus op- po$iti $unt, vt aer æ$tiuus feruidus coniun- ctus cum nimio cibo, vel cum maximo animi mærore: aer enim æ$tiuus feruidus pellit $anguinem ad circum ferentiam: ni- mius cibus, nimius $omnus, vel mærores, & timores ad centrum. Aer gelidus copu- latus cum nimia vigilia, vel cum nimio coitu, vel exercitio violento di$ponit {ae}gro- tantes ad malignas febres: quia $unt mo- tus oppo$iti: nimius cibus, $omnus, mæro- res, & nimij timores compellunt malos humores ad cor, $iue ad c\~etrum, in quo ar- In Decimumoctuum Aphori$mum. ma ho$tilia occultantur: nimia vigilia, ni- mius coitus, & nimium exercitium pellunt ad exteriora malos humores, immo & ca- lorem ip$um influentem, quo diu $eparato ab implantato, membrorum vires di$$ol- nuntur: quia ibi tran$mutatio in chylum, & $anguinem, & $anguinis in $piritus fieri non pote$t, ni$i à calore influente vnito cum implantato, vt probatum e$t apho- ri$. 15.

Hinc motus $ymptomatici, $i in ægro- tantibus, oppo$iti $int, vt plurimum mi- nantur mortem: $icuti $i eodem tempore ægri vexentur alui fluxu, & $udore, vel eodem tempore $udor, & principium pa- roxy$mi fiant, vel fluxus & vomitus, vel $luxus $anguinis per h{ae}morrhoidas, & per nares: hi $unt qui indicat finem exitio- $um; tunc enim natura e$t victa, & de ægrotante iacta e$t alea, quia dum ip$a vincit, vnus motus vniformis fit, & non oppo$iti. Inde fit, quod medici maximè lædant ægrotãtes, $i eodem die, quo aluum purgant, faciant frictiones, & applicant cucurbitulas, vel hyrrhudines h{ae}morrhoi- dibus, ac eadem dıe vomitoria præbeant, $ed dehis egimus libro $exto meth. no$træ cap. 2.

Secunda cau$a, cur in autumno virtus $it languida, e$t, quia tunc omnia $unt corru- ptioni obnoxia: ideo Galenus in comm. $uperiori inquit, autumnum a$$imilari corporibus ortis ex corruptella; autum- nus enim dicitur φθινόπρον, φθίνω $ignificat corrumpo: ὀπώ ρα autumnum.

Tertia cau$a, cur vires in autumno $int languidæ e$t, quia tunc corpora $unt refer- ta humoribus adu$tis tempore æ$tiuo col- dectis: ex quibus non po$$unt fieri multi, & boni $pititus: cau$a enim immediata virtutis robu$tæ $unt humores temperati, & non adu$ti.

Prima dubitatio: Galenus in comm. $u- periori dixit, cibi partitionem primariò de$umendam e$$e à viribus, & à morbo: $e- cundariò verò à tempore, regione, ætate, & con$uetudine. At hæc doctrina non vi- detur principijs methodi medendi con- $entire: quia in methodo $umitur hoc principium certum, ratum & minimè du- bium, quod vnum indicet vnum, & vnum indicetur ab vno, & non à duobus, quod principium, $i de$truatur, ruet tota me- dendi methodus: cibi partitio e$t vna res: ergo non indicabitur à duobus, nempe à viribus, & à morbo.

Re$pondetur, cibos e$$e duum gene- rum: alios e$$e $olum nutrientes, ho$que $olum indicarià viribus: alios verò e$$e ci- bos medicinales; i$to$que indicari à viri- ribus & à morbo, à viribus quatenus $unt præditi virtute nutriente; à morbo qua- tenus $unt præditi virtute medicinali.

Hac po$ita di$tinctione re$pondemus Galenum dixi$$e, cibi partitionem e$$e de- $umendam à viribus, & à morbo intelli- gendo de cibo medicinali, qui e$t ille qui habet duplicem qualitatem, id e$t nutrien- tem, & medicinalem.

Victus medicinalis non $olum e$t ille cibus, qui habet virtutem epichiera$ticam, cuiu$modi $unt, lac, pti$$ana, & alia id ge- nus: $ed quali$cumque victus, qui habet qualitatem nutrientem, & medicinalem, licet non habeat virtutem epichiera$ti- cam dici pote$t medicinalis. Exem pli cau- $a diamoron, quod fit ex $ucco mororum, & melle, dicitur medicinalis, quia nutrit, & $imul tollit oris vlcu$cula, ac reptimit inflammationem. Similiter hydromel $iue mul$a, que fit ex aqua, & melle præparat pituitam ad expul$ionem & bene nutrit: Immo Galenus 3. de ratione vic. in ac. comm. 21. vult hydromel duplo magis nu- trire, quam vinum oligoforum. Quod diximus de mul$a intelligimus de multis alijs, vt de loch de pino, quod e$t beche- chium præ$tanti$$imum in a$thmate, & tu$$i diuturna: bene nutrit propter nu- cleos pini. Parimodo $aponea, quæ fit ex amygdalis, amylo, & $accharro nutrit, & $imul incra$$at tenuem catarrhum. Aquæ $imiles medicinales nutrientes innumeræ afferri po$$unt, quæ inter cibos medicina- les collocantur. Fu$ius de his egimus propter illos medicos, qui putant $olos cibos virtute epıchiera$tica præditos, e$$e medinales, & non alios.

Secunda Dubitatio: Hippocrates ait, æ- $tate cibos di$$icillime ferri: Galenus ta- men primo de ratione vic. in ac. 44. præ- cipit in ægris debilibus, & tempore æ- Sanctor{ij} Commentaria $tiuo, in quo debiles $umus cibum e$$eau- gendum, hyeme verò minuendum. Quo- modo in æ$tate cibus e$t augendus, $i $aui, & lõgè magis ægri illum difficillimè ferũt.

Re$pondetur: cibum duobus modis con- $iderari: vel quatenus datur in vnica ciba- tione, vel quatenus datur in toto morbo: po$ita hac di$tinctione dicimus, in {ae}gris de- bilibus, vel tempore æ$tino, cibum e$$e an- gendum nõ in vnica cibatione, $ed in toto morbo: itaut plus cibi $it dandum debili in toto morbo, quam robu$to; & æ$tate, plus, quã hyeme, $ed ın toto morbo. Exem- pli gratia: Socrates e$t robu$tus, Plato ve- rò debilis: vterque eadem febre laborat: dicimus quod $patio rotius morbi plus ci- bi Platoni debili $it dandum, quam Socrati robu$to. In vnica verò cibatione plus So- crati robu$to, quam Platoni debili: quan- do verò dixit Galenus primo de ratione vic. 44. cibum in debilibus e$$e augendum, intelligendum e$t in toro morbo, & non in vnica cibatione.

Rationes verò, cur in ægris tempore e$tino in toro morbo plus cibi $it dandum, quam hyeme, tres $unt. Prima quia æ$ta- te fit maior $pirituum re$olutio in ægris debilibus, quam hyeme.

Secunda cau$a e$t, quia hyeme humorum plenitudo ob$curat indicationem, quæ de- $umitur à viribus: quia vires ob plenıtu- dinem diu $tare po$lunt $ine cibo: ideo mi- nus hyeme, & vere.

Tertia ratio e$t, dato, & non conce$$o, quod hyeme nulla e$$et plenitudo, dicimus hanc propo$itionem e$$e $emper veram, quod virtus ægrorum quo robu$tior, eo tenuiorem cibum indicet: quo debilior eo pleniorem, hoc fine, vt po$$it perduraread $inem vigoris: in æ$tate in ip$is ægris virtus debilis pleniorem cibum coindicat.

Tertia dubitatio exoritur, quomodo virtus in ægris quanto e$t robu$tior, tan- to tenuiorem cibum exigat: non ne Gale- nus $uperius dixit $i vires $int robu$tæ cum corrupella, & defectu, multum & $æpè e$$e cibandum?

Re$pondetur Galenum locutum e$$e de cibo medicinali, qui ranto plenior e$$e de- bet quanto corruptella maior e$t, virtute amen exi$tente robu$ta.

Quarta dubitatio: Hippocrates inquit autumno cibi copiam difficilimè ferri. Con tra hoc dictum Hippocratis duæ $unt ra- tiones: prima quia. Galenus 3. aphori$mo- rum 22. dicit autumnum e$$e frigidum: $i frigidus, ergo à frigore fiet repul$io calo- ris ad partes internas: vnde calor natura- lis fiet robu$tior: $i robu$tior, cibi copiam facile feret. Secunda ratio e$t, quia nul- la e$t differentia inter ver, & antumnvm, quia in vere $ol æque di$tat à vertice no$tri capitis, ac in autumno: ergo corpora æquè calida erunt in vere, & autumno, ergo æ- què difficile ferent cibi copiam in vere, ac autumno.

Re$pondetur, e$$e differentiam veris, & autumni: quia in autumno à præcedenti ca- lore æ$tiuo corpora facta $unt debiliora: id eo non ita facile $erunt cibi copiam.

Deinde aer autumni ob præcedentem calotem æ$tiuum redditus e$t tenuior, & magis di$po$itus ad $u$cipiendum frigidi- tatem & caliditatem, idcirco e$$e varium, & valde mutabilem: quod de alijs tempo- ribus dici non pote$t.

Præterea in autumno aer e$t refertus va poribus & exhalationibus adu$tis, quæ nõ contigunt tempore veris: inde igitur pater veris, & autumni varietas.

Quinta dubitatio: Hippocrates & Gale- nus ın comm. dicunt, æ$tate parum cibi: hyeme verò ex Hippocrate aphori$, 15. multum, quia tunc plurimum e$t innati caloris: attamen 1. de ratione vic. 44. Ga- lenus præcipit, æ$tate plenius alendum, hyeme verò tenuius: $imiliter Auicennas 1. quarti tract. 2. cap. 8. vbi de febrici- tantium cibis tractar ait, æ$tate plus cibi dandum e$$e ob maiorem corporum re$o- lutionem: hyeme verò minus ob cutis con- $tipationem à frigore factam, ob quam minor fit re$olutio, atque per con$equens minor requiritur re$tauratio.

Re$pondemus duplicem e$$e cau$am, cur plus, velminus cibi $it exhibendum. Prima e$t nece$$itas. Secunda e$t facilis tolerantia: hoc po$ito, dicımus cibandi ne- ce$$itatem maiorem e$$e in æ$tate, quam hyeme: hyeme tamen tolerantiam e$$e fa- ciliorem.

Præterea dicimus hyeme in robu$tis, & In Decimumnonum Aphori$mum. $anis hominibus e$$e quoque maiorem ne- ce$$itatem cibandi, quia maior fit re$olu- tio, vt o$ten dimus aphori$. 15.

Præterea, $i verum e$t, quod alimentum debeat proportionari difflationi, hyeme- que difflatio maior $it, quia concoctio maior e$t: ab$que dubio hyeme maior fiet re$olutio in$en$ibilis, quam tempore æ$ti- uo. Hoc in $taticis $atis $uperque pro- bauimus.

H_Yeme facilimè, vere minus._ Hæc e$t $ecũda conclu$io: rõ verò, cur hyeme corpora facilimè ferant cibos, deinde ver, e$t, quia calor hyeme robu$tior e$t, deinde ver. Ex hac conclu$ione infert Galenus, hyeme multum & rarò corpora e$$e ciban- da: vere autem parum, & raro.

Sexta dubitatio: $ed quomodo parum & raro in vere cibandum, $i tunc corpora fa- cilimè ferunt alimentum? Montanus $oluit hanc apparentem contradictionem hoc modo: Galenum dixi$$e parum com- paratiuè, videlicet re$pectu hyemis, & non ab$olutè.

Hæc Montani $olutio non explicat Ga- leni mentem: quia quando dicit, in vere parum, & raro e$$e cibandum: Galenus $ta- tim reddit hanc rationem, ne corpora in- cidant in plethoricam di$po$itionem: quia tunc venæ $unt plenæ ob multum & co- pio$um $anguinem hyberno tempore coa- ceruatum; hæcque e$t vera $olutio.

Septima dubitatio: $ed quomodo ver ferre pote$t cibi copiam & non autumnus, non ne autumnus e$t $imilis veri? $icuti enim ver in principio $apit naturam hye- mis $ic quoque aurumnus in fine $apit naturam hyemis: $icuti ver in fine $apit naturam æltatis; $ic quoque autumnus in principio $apit naturam æ$tatis: quare nul- la videtur e$$e differentia inter ver & au- tumnum.

Re$pon$io paulò $uperius e$t propo$ita de differentia inter ver & autumuum, quæ pendet ex præcedentr calore æ$tiuo: aer enım autumnalis e$t refertus adu$tis exha- lationibus, e$t que tenuior, & maximè di- $po$itus ad refrigerandum, & calefacien- dum corpora vnius diei $patio, quod non conuenit veri.

APHORISMVS XIX.

_H_Is qui per circuitus acce$- $iones habent, nibil dare oportet, neque cogere: $ed $ubtrahere ante iudicationes.

Nonnulli $ic introducunt aphori$mum: dicunt Hippocratis propo$itum e$$e in hac prima $ec. de triplici in$trumento medico tractare, videlicet de pharmaceutico, chi- rurgico, & diætetico: dicuntque egi$$e in 2. aphori$mo de pharmaceutico, in tertio de chirurgico, in quarto verò v$quead de- cimumoctauum inclu$inè de diætetico. In hoc verò a phori$mo dicunt, Hippocratem propo$ui$le epilogum illorum, quæ hacte- nus dicta $unt de fonte diætetico.

Primo hallucinantur: quia Hippocra- tes in 2. aphori$mo non egit de in$trumen- to pharmaceutico, $ed de qualitate eua- cuationis in communi, quæ con$ideratio pertiner tam ad pharmaceuticum, quàm ad chirurgicum fontem. In tertio verò aphori$mo non agit de in$trumento chi- rurgico, $ed de norma circanimias eua- cuationes, & nimias repletiones: qu{ae} con- $ideratio æquè pertinet ad pharmaciam, chirurgiam, & dıa tam. A quarto autem aphori$mo v$que ad hunc inclu$iuè (vt di- cit Galenus in comm.) Hippocrates agit de qualitate, quantitate, & de modo ad- mini$trãdi ip$um victum, videlicer à quar- to aphorı$mo v$que ad duodecimum in- clu$iuè de qualitate victus ægrorum: in tribus $equentibus de quantitate victus $anorum: in decimo$exto de victu medi- cinali, qui pore$t $anis, & ægris conuenire: in tribus verò $equentibus de modo admi- ni$trandi victum, videlicet in decimo$epri- mo de partitione cibi: in decimpoctauo de præbendo cibo in varijs anni tempo- ribus: in hoc verò decimonono de hora cibandiægros.

Ex hac continuatione à nobis propo$ita primo intelligimus, ad victum pertinere hæctria, quahtatem, quantitatem & mo- dum admini$trandi. Secundo intelligi- mus, ad modum admini$trandi victum $i- militer pertinere h{ae}c tria, cibi partitionem, Sanctor{ij} Commentaria cibioblationem in varijs anni temporibus & horam cibandi, de quo agit Hippocra- tes in hoc aphori$mo: Ecce quam miri- ficam, & Diuinam doctrinam non $olum ex ip$i$met aphori$mis, $ed ex illorum con- tinuatione colligere po$$umus.

Præterea falluntur, qui dicũt, hũc apho- ri$mum e$$e epilogum eorum quæ dicta $unt. Primò $i e$$et epilogus contineret, quæ $uperius dicta $unt. $ed $ic e$t, quod nihil eorum continet, vt patebit in verbo- rum declaratione: ergo non e$t epilogus. In$uper epilogus ponitur in fine libri, & non multò ante finem. Addimus nos, Hip- pocratem neque in fine huius primæ $ect. nec in fine totius oper is vnquam v$um e$$e epilogis: ac merito, quia breuitas, $eu di- cendi grauitas ip$ius Hippocratis non ad- mittit epilogos.

Cõtinuatio igitur aphori$mi hæc e$t: di- xit in $uperiori aphori$mo æ$tate, & au- tumno corpora diffici limè cibos ferre. In hoc aphori$mo excipit acce$$iones, & t\~epus paulo ante iudicationem ip$orum morbo- rum; in quibus acce$$ionibus $it hyems, aut ver nihil cibi dandum e$t: quia in omni anni tempore paroxy$mi, & tempus pau- lo ante cri$im cibum prohibent.

Diuiditur aphori$mus in duas partes. In prima proponit hanc conclu$ionem: in acce$$ionibus nihil dandum: ratio conclu- $ionis e$t, quia natura e$t occupata in expe- lenda materia morbifica: ideo cibis non e$t di$trahenda. In $ecunda parte, vbi dicit (nec cogere) ponit $ecundam conclu$io- nem, quæ e$t ante iudicationem ægros ad cibum non e$$e cogendos, $ed cibum e$$e demendum.

Quo ad explicationem verborum dicit „_His qui per circuitus._ Sciendum, circui- tum e$$e illud $patium, quod à principio vnius paroxy$mi v$que ad principium al- terius excurrit Galenus lib. de morbornm temp, cap 6. diuidit circuitum in acce$$io- nem, & remi$$ionem: acce$$ionem in prin- cipium, inæqualitatem, augmentum, & $tatum; remi$$ion\~e verò in declipationem, & interuallum. Dum dicit Hippocrates nihil dãdum in acce$$ionibus, intellexit ni- hil e$$e dandum in principio, nihil in inæ- qualitate, augmento, & $tatu, $ed $olum e$- $e cibandos in declinatione, vel interuallo circuitus.

In principio acce$$ionis nihil cibi dan- dum, quia impediretur tran$mi$$io peccan- tis humoris è venis maioribus ad minores, vnde febris intermittens fieret cõtinua, & continua maligna, & forta$$e lethalis: $i- cuti ob$eruauit Hippocrates in ægro in- nominato, qui c{ae}nauit cale$cens, ac pro- pter hunc errorem ex humanis d{ae}ce$$it.

Similiter filia Philonis, quia intem pe$ti- uè cenauit, mortua e$t.

Filia Eurianactis ob vuæ racemum in principio paroxy$mi come$tum incidit in phrenitidem.

In$uper nihil dandum e$t in principio paroxy$mi: quia ex Galeno lib. de morbo- rum temporibus cap. 3. & 3. pr{ae}$ag. comm. 3. tunc virtus e$t $u$$ocata: atque à cibo magis $uffocaretur.

Po$tremò nihil dandum in principio paroxy$mi: quia Hippocrates 1. de ratio- ne vic. tex. 40. prohibet tunc ip$am pti$$a- nam, quæ inter cibos tenues, & medicina- les continetur. Demum quarto de ratio- ne vic. 39. loquens de accidentibus princi- pij paroxy$mi Hippocrates habet hæc ver- ba „Venter de nece$$itate calet, fa$ti- ditque cibum intenditur hypocondrium: $ubdit, dolet æger, lancinatur, velicatur que vomere affectat: ergo nihil dandum cibi in principio paroxy$mi.

Præterea nihil dandum e$t in augmen- to paroxy$mi, quia tunc augetur calor, & ex cibo eleuãtur vapores admodum acres, qui magis perturbant, quam alijs tempo- ribus. Hinc Cel$uslib. 3. „$atius e$t da- re cibum in$tante febre, quam incipiente, & $atius e$t con$i$tente, quam incre$cente.

In$uper nihil dandum e$t in $tatu, quia tunc natura e$t in magno certamine cum morbo: ideo Galenus ex Hippocrate 1. de ratione vic. 46. inquit, cibum non e$$e præ- b\~edum, ni$i caliditas reliquerit thoracem, & ad pedes de$cenderit, quod $olum in de- clinatione, vel interuallo euenire $olet. Notandum tamen, peccatum grauius e$$e eibum dare in principio acce$$ionis, quàm in vigore: tùm quia in principio cibus $uffocationem minatur: tùm quia errata principij communicantur augmento, & In Decimumnonum Aphori$mum. vigori, $ed non vice ver$a: præ$ens enim communicatur futuro, $ed non præterito: vigoris verò peccatum non communica- tur declinationi; quia declinatio non e$t peccati capax: ægri enim in declinatione $unt in tuto.

An verò cibus dandus $it paulò ante ac- ce$$ionem, vel multo ante colligitur ex his $ex cõditionibus à Galeno propo$itis, nem- pè ex parte affecta, ex affectu, natura ægro- tantis, natura principij, ex quantitate, & qualitate cibi.

Ex parte affecta: quia ex Galeno 10. meth. vlt. habetur, quod $i iecur, & ventri- culus grauiter afficiantur, multo ante e$$e cibandum.

Ex affectu’ ip$o: quia in omni graui affe- ctu multo ante e$t cibandũ, ni$i ad$int con- traindicantia, quæ $unt octo, nimirũ mor- $usventriculi, lũbrici, pe$tis, vel $int picro- eholi, & cætera, de quib. egimus $uperius.

Ex natura ægrotantis, quia in bilio$is paulò ante acce$$ionem; in pituito$is mul- to ante e$t cibandum.

Ex natura principij paroxy$mi, quia $i in principio paroxy$mi diu durat rigor, vel extremarum partium frigus, multo ante: $i $omnus $it profundus, multo ante: $i verò i$ta non $int, paulò ante.

Parimodo ex quantitate, & qualitate: quia $i quantitas cibi vel qualitas coctu difficilis danda $it, multo ante: $i coctu fa- cilis, paulò ante.

Pr{ae}terea Hippocrates intelligit de mor- bis in hoc aphori$mo, qui inuadunt per circuitus, atque habent plures acce$$iones: neque intelligit de illis, qui vnicam acce$- $ionem habent v$que ad finem, vt e$t febris $ynochus: quæ reuera non iudicatur per cri$im: quoniam Galenus 9. meth. 4. lo- quens de $ynocho dixit „$e per $angui- nis mi$$ionem in principio v$que ad animi deliquium factam iugula$$e febrem: quod certè fieri non po$$et, $i per cri$im termi- naretur: immo $ubdit, prætermi$$a venæ $ectione, ad potum frigidæ ad $aturitatem e$$e accedendum: quippe impedit cri$im, nihllominus calorem præter naturam de repentè extìnguit.

Nec valet, dum dicunt Nõnulli, $angui- nis erup tionem per nares e$$e cri$im fe- bris $ynochæ: quia e$t $ymptoma plenitu- dinis $anguinis, qui non e$t coctionis ca- pax, quæ coctio in cri$i perfecta nece$$ariò requiritur.

Prima dubitatio circa primam partem aphori$mi occurrit: quia aphori$mus pri- ma facie videtur $uperfluus, quomam Hippocrates idem docet in aphori$mo 11. dum dixit in ip$is paroxy$mis ab$tinere oporter.

Re$pondetur in aphori$mo 11. Hippo- cratem docui$$e, ab$tinendum e$$e à cibo: in hoc verò aphori$mo docet nihil dan- dum in paroxy$mis: $ed $ic e$t, quod nihil dare, & ab$tinere valde differunt inter $e’. Similiter in 11. aphori$mo egit de victus quantitate: in hoc verò de vtendi modo. Præterea in hoc aphori$mo loquitur de iudicatione naturæ, additque non e$$e co- gendos ægros: in 11. verò de his ne ver- bum quidem.

Secunda dubitatio: non videtur quod in acce$$ionibus nihil dandum $it: quod $ic probatur: tunc e$t cibandum, quando ca- lor influens ad interna recurrit: $ed in principio paroxy$mi recurrit: ergo tunc e$t cibandum: maior pater, quia dum in- fluens recurrit ad intus corpora fiunt ro- bu$tiora.

Re$pondetur, calorem recurrere qui- dem ad partes internas, $ed in igneam na- turam conuerti, corporaque efficere debi- liora, & ad concoquendum inepti$$ima.

In$uper notandum, hoc præceptum Hippocratis, quod nihil in acce$$ionibus $it dandum, po$$it ampliari ad chirurgiam, & pharmaciam, ide$t in acceffionibus, ne- que e$$e $anguinem mitten dum, neque e$$e admini$tranda len ientia, vel præparantia, vel pharmaca, vel corroborantia: ratio poti$$ima e$t, quia hæc omnia maximè di- $trahunt naturam à certamine cum mor- bo: quare remedia chirurgica, & phar- maceutica $olum conuenıunt in declina- tione, aut interuallo, & non in acce$$ione.

Tertia dubitatio: in acce$$ione epilepti- ca, vel apopletica, vel in comate $omnolen- to, & lethargo cõueniunt ligaturæ in parti- bus extremis: in occipitio ve$$icantia, & ferrum candens; ergo non e$t verum quod in acce$$ionibus nihil $it dandum.

Sanctor{ij} Commentaria

Re$pondetur per propo$ita remedia in dictis morbis non di$trahi naturam à cer- tamine: $ed ip$am $opitam ad certamen excitari: magi$que po$$e hoc indicans, vt excitentur à $opore, quam prohibeat reme- dium applicitum in ip$a acce$$ione.

Quarta dubitatio qugetur, quia vtimur remedijs in principio paroxy$mi, quando natura non e$t $opita, veluti quando in principio paroxy$mi febrilis vtimur vo- mitorijs, $ummo $anè cum ægrotantium beneficio.

Re$pondemus non conuenire vomito- ria, ni$i quando ip$a natura di$po$ita e$t ad vomitum, ip$amque adiuuamus, illamque à certamine minimè di$trahimus. Immo vt exemplis idem confirmetur, nos in principio acce$$ionis quartanæ febris in- terdum a$$ari puluerizati drachmam vnam & $emis in vino albo genero$o ex- hibemus, quo remedio plurimos, qui ad vomitum erant procliues, breui $patio $a nauimus: magis enim pote$t indicansex- pellendicau$am antecedentem, quam po$- $it prohibens, ne natura di$trahatur.

Præterea in principio acce$$ionis $ummo cum ægrotantium beneficio vtimur in principio cardialgiæ repellentibus, quod de$ump$imus etiã ab ip$o Galeno 4. apho- ri$. 25. vbi inquit, frigidæ perfu$ionem $oluere dolores articulorum, & podagri- cos, hebetando videlicet. Similiter Ga- lenus 9. meth. 5. docet, aqua@n frigidam momento temporis intus, vel extra $anare cardialgiam. Parimodo in alijs plurimis affectibus licet vti varijs remedijs in prin- cipio acce$$ionum.

Demum $ciendum, naturam per repel- lentia non di$trahi à certamine: $ed repel- lentia ip$am partem tueri, ne à morbo læ- datur.

Amplius dum Hippocrates ait, in acce$- $ionibus nihil dandum, intelligendus e$t, dumodò non ad$int vrgentia, quæ magis po$$unt, quam ip$i morbi: hac ratione in picrocholis damus cibum: quia magis po- te$t imminens febris hectica, quam paro- xy$mus febrilis.

In pe$tilentibus febribus in ip$a acce$$io- ne datur cibus iu$to copio$ior, quia magis pote$t virium ca$us, quam morbus pe$ti- lens: in illa enim pe$tilentia, de qua Hippo- crates locutuse$t, $olum illi $anabantur, qui ad come$tionem cogebantur: cæteri verò parum, vel nihil $umentes ob virium ca- $um moriebantur.

Quare aphori$mi Hippocratis, ni$i or- dinentur, & di$ponantur $ecundum Ga- leni methodum, quam $atis $uperque de- clarauimus in aphori$mo 16. omnes vi- dentur fal$i: o$ten$um enim e$t ex Galeno loco citato, prius vrgentibus e$$e attenden- dum, quam cau$is, & prius cau$is, quam morbis ip$is. Parimodo Hippocrates apho- ri$mo 8. vbi habet „Quando morbus in vigore con$titerir, vel tenui$$imo victu vt\~e- dum, aphori$mus $ine propo$ita di$tinctio- ne e$t fal$us, quia $i vires $int debiles, per victum vel tenuı$$imum ægrimoriuntur. Similiter 15. aphori$inus, qui dicit „Ven- tres hyeme calidi$$imi, fal$us e$t de debili- bus: decimus$extus, qui dicit victus humi- midus febricitantibus conuenit, fal$us e$t in quotidiana febre: vige$imus$ecun dus qui dicit concocta medicari, fal$us e$t de aqua hydropicorum vige$imustertius: vbi dicit euacuandum e$$e v$que ad animi deli- quium, in debilibus e$t pernicio$us apho- ri$mus: ordinati tamen $ecundum Ga- leni methodum intellecti doctrinam qui- dem diuinam continent.

Quinta Dubitatio: Nec cogere Hæc e$t 2. paıs aphori$mi. Nonnulli $unt ita audaces, vt reprehendat Hippocratem; quod v$us $it verbo $uperfluo, dum dicit (nihil dare nec cogere) quia $i nihil e$t dandum, $upo- nitur, ægros e$$e cogendos.

Re$pon$io facilis e$t: quia verbum nihil dare pertinet ad primam partem, verbum nec cogere ad $ecundam, itaut hic $it $en$us in acce$$ionibus nihil e$t dãdum neque an- te iudicationem ægri $unt cogendi: qua$i quod Hippocrates reprehendat medicos triuiales, qui dum vident ægros ante iudi- cationem cibum non $umere, illos cogunt ad $umendum, licet morbus $it in vigore.

_Ante iudicationes_ Galenus per iudicatio- nes intelligit morbi vigorem & præcipuè acce$$iones, $iue iudicationes quæ fiunt in acce$$ione, & morbi vigore.

Triuerius & Montanus reprehendunt Galenum, quod dicat per iudicationem In Vige$imum Aphori$mum. Hippocrarem intelligere morbi vigorem, & acce$$ionem: ratio i$torum e$t, quia $i in hocloco Hippocrates prohiberet cibum in acce$$ione, & in morbi vıgore, aphori$mus e$$et $uperfluus, quia coincideret cum octa- uo, vbi ait, in morbi vigore tenui$$imo vi- ctu vtendum, & coincideret cum vndeci- mo, vbi inquit in ip$is paroxy$mis nihil dã- dum: quare Triuerius vult Hippocratem per indicationem intelligere ip$am cri$im in qua, paulo antequam fiat, cibus dandus n on e$t.

Quod verò Hippocrates per iudicatio- nes præcipuè intelligat paroxy$mos, primo pater ex Galeni comm. dum dicit melius e$t, quod per iudicationes intelligamus ac- ce$$iones, $eu paroxy$mos, quod idem e$t: quia de alijs duobus $uperius dictum e$t, nempe de morbi vigore, & per con$equens de iudicatione, quæ fieri $olet in ip$o vigo- re. Deinde ade$t ratio poti$$ima, quæ idem per$uadet: quia ex Galeni comm. in hoc aphori$mo agit de modo cibandi ægros: $ed $ic e$t, quod ægri quotidiè $unt cibãdi: ergo per iudicationes intelliget iudicationes, quæ quotidie fiunt, tale$que $unt acce$$io- nes, $eu paroxy$mi, & non perfectæ cri$es: quam Galeni artificio$am expo$itionem, nec Montanus, nec Triuerıus intellexe- runt.

Sexta dubitatio pulchra occurrit: inquit Hippocrates, nihil date in acce$$ione, nec cogere, $ed demere cibum ante iudicatio- nem, ide$t ante acce$$ionem, & ante vigo- rem: quando igirurægri erunt nutriendi? nunquam: quia non vult dare cibum in paroxy$mis, neque ante paroxy$mos, neque in vigore: neque ante vigorem: ergo nun- quam: ergo aphori$mus erit vani$$imus.

Solutio colligitur ex tex. Græco: quia di- cit: αλλ’ἀφ{αι}ρ@έιν τῶν προςθεσίων ἀφ{αι}ρεέιν cum genitiuo $ignificat aliquid demere: $i dixi$$et τὰς ωροςθεσίας cum acu$atiuo in- tellexi$$et totalem cibi ablationem: $ed di- xit τῶν προςθεσίων quod $ignificat aliquid tantum e$$e demendum, & non omninò cibum e$$e demendum, itaut dicendo Hip- pocrates ἀφ{αι}ρ@έιν cum genitiuo, magno v$us $it artificio: quia $ignificat aliquid pa- rum dandum e$$e, & non omninò ægros $ine cibo relinquendos.

APHORISMVS XX.

_Q_V_Æ_ iudicantur, & iudicata $unt integrè, neque moue- re, neque nouare aliquid, $iue medicamentis, $iue aliter irri- tando, $ed $inere.

Cum Hippocrates à 4. aphori$mo ad hũc vige$imum di$tinctè & particulatim egerit de ratione victus ægrorum & $anorum, ac de modo admini$trandi cibum: reliquum erat, vt ageret de præ ceptis perrinentibus ad euacuationem, quæ fit per chirurgiam, & pharmaciam: quod facit in $ex $equen- tibus a phori$mis.

Connectitur hic aphori$mus cum $upe- riori, quia in $uperiori docuit quid agen- dum $it in cri$i imperfecta, quæ fit in ip$is acce$$ionibus, dicendo in acce$$ionibus ni- hil e$$e dandum, & paulò ante cri$im ci- bum e$$e demendum.

In hoc verò aphori$mo docet quid agen- dum $it in cri$i perfecta, non amplius intel- ligendo de ratione victus, $ed de remedijs chirurgicis, & pharmaceuticis: itaut Hip- pocrates mira occa$ione colligat & conne- ctat tractatum de ratione victus cum tra- ctaru chirurgico, & phamaceutico.

In hoc tractatu ab hoc aphori$mo v$que ad finem huius $ectionıs hæc con$iderat. In hoc aphori$mo 20. docer quando medicus nihil agere debeat: illa $anè e$t magna me- dicorum $apientia, dum intelligunt quan- do in ægris nihil $it agendum, $eu quando totum negotium $it naturæ permittendum ac quando medicus $olum debeat e$$e $pe- ctator naturæ rectè operantis. In 21. apho- ri$mo docet per quæ loca medicus debeat euacuare. In 22. quando $it facienda eua- cuatio. In 23. v$que ad quem terminum. In 24. quando in acutis corpora purganda $int. In 25. docet illam e$$e optimam eua- cuationem, quæ fit qualiter fieri debear. I$ta $unt $uprema capita pertintia ad eua- cuationem faciendam per in$trumenta chirurgica, ac pharmaceutica.

_Quæ iud cãtur._ In hoc aphori$mo dicit e$- $e quie$c\~edũ ab omni operatione chirurgi- ca, & pharmaceutica, dũ cri$is e$t perfecta.

Sanctor{ij} Commentaria

Prima ratio aphori$mi e$t, quia $i medi- cus tempore perfectæ cri$is moueret, irri- taret ad $uper purgationem, ac flux_u_m ali- quem po$$et efficere, qui mouendo alium lapidem ægri fabricam euertere po$$et.

Secunda ratio, diuerteret naturam rectè operantem ab opere $uo.

Tertia, po$$et diuertere humores, qui per regionem conuenientem mouentur: co$que deducere ad regionem inconue- nientem.

Quarta dum velent auxilium afferre naturæ promptè operanti, auxilioque non indigenti, illam æque re{ae}cipitem redder\~et, ac qui æquo currenti calcharia addetent. Hinc Auicennas prima quarti protulit il- lud famo$um dictum „$i natura non mo- net, moue tu motu eius: at $i ip$a mouet, & actu mouet, dimitte eam, & operarionem eius.

Quo ad diui$ionem. Cum aphori$mus $it vnica $ententia $ine ratione prolata non patitur diui$ionem.

Quo ad verborum exp icationem dicit, _quæiudicantur, & iudieata $unt_: quia ex Galeno tertio de cri$ibus tertio cri$is dupli- citer con$ideratur, vel vt fiens, vel vt facta e$t: dum dicit quæ iudicantur, intelligit de cri$i quæ fit: dum dicit, quæ iudicata $unt, intelligit decri$i quæ facta e$t.

Prima dubitatio occurrit, dicit quæ iu- dicantur, & iudicata $unt integrè. Con- tra hoc dictum habemus hanc in$tantiam; cri$is, quæ fit, & adhuc non e$t facta, non e$t integra & perfecta: ergo illud integrè in hoc a phori$mo non habet locum: ergo malè Hippocrates.

Re$põdetur, cri$im perfectam dupliciter cõfiderari, vel quo ad terminum, & finem cri$is, vel quo ad conditiones perfectæ cri- $is: dicimus, cri$im quæ fit e$$e perfectam quo ad conditiones perfectæ cri$is, de qui- bus paulò infra.

Dicit ὠρτίως ide$t integrè. Nonnulli ante Galenum, & Nõnulli po$t Galenum, vt Cardanus per ἀρτίως explicabant nu- per: quia a pud Græcos ἀρτίως interdum fignificat nuper: $ed Galenus reprehendit i$tos: quia licet @@ctio nuper po$$it accomo- dari ijs quæ iudicata $unt: non tamen po- e$tita benè a ccomodari ijs qu{ae} actu iudi- cantur, quæ actualis iudicatio e$t in fieri, nuper enim $ignificat rem præteritam, & factam. Præterea $ententia Hippocra- tis e$$et fal$a; quoniam non $emper e$t ve- rum, quod nihil $it mouendum & inno- uandum in ijs quæ iudicata $unt nuper, quandocri$is e$$et imperfecta.

Nonnulli Alij per ἀρτιῶς intelligunt dies pares, in quibus neque mouere, ne- que nouarelicet: quia reuera ἀρτιῶς apud Græcos dicitur de numero pari. Reijciun- tur à Galeno, quia in die pari aliqua cri$is im perfecta fieri pote$t: quo ca$u medicus debet mouere, & nouare.

Galenus per ἀρτίῶς præcipuè intelligit perfectè, & integrè, qua occa$ione medicus nihil agere debet: quia $ufficit vt in cri$i integra, & perfecta totum opus relinqua- tur naturæ. Quod verò hæc $it Hıppocra- tis mens colligıtur ex lib. 2. de humoribus rex. 13. vbi repetens hunc aphori$mum lo- co dictionis άρτίως ponit ἀπαρτί; quæ di- ctio indicat integrè & perfectè.

Secũda dubitatio, qui explicat a phori$mũ verbis æquiuocis e$t damnandus: $ed Hip- pocrates hoc facit in aphori$mo: ergo. Ma- ior patet: quia vbi e$t æquinocatıo, ibi e$t ignorãtia. Minor probatur: quia per illud aduerbium integrè in aphori$mo Græco legitur ἀρτίως: $ed artios habet tria $igni- ficata. Prımo $ignificat integrè. Secundo dies pares. Tertio $ignificat nuper: ergo e$t vox æquiuoca. Re$pon$io e$t, quod dũ plu- ra $ignificata vocis æquiuocæ magis expli- cant $en$um aphori$mi, æquiuoca e$$e ma- ximè de$ideranda, $ic artios primo $igni- ficat integrè, & hæc $ignificatio e$t magis propria, quia in cri$i integra nil omninò nouandum. Secundò artios $igni$icat dies pares, quia in diebus pcribus medicus non debet mouere: quia ex Galeno 3. de cri$ib. 2. in cri$i fiunt vigiliæ, anhelitus diffieiles, & deliria: quare prius vires recreantur, & deinde e$t mouendum. Credimus tamen per artios præcipuè intelligere integrè: $ed illud a duerbium po$$e artificiosè ampliari ad alia duo $ignificata.

Parimodo Hippocrates vtitur illa dictio ne. π\~ονος. & pluribus alijs, quæ multa $i- gnificata comprehendunt, vt $uperius ex- plicauimus: neque alio modo paucis, tot In Vige$imum Aphori$mum. medicinæ archana poterat explicare.

3. Dubitatio. Qui vtitur verbis $uperfluis in aphori$mis non e$t laudandus. $ed Hip- pocrates id facit, dum dicit nil mouendum vel nouandum. Re$pondeo $ingula verba habere varia $ignificata, (vt infra) deinde voluit efficaciter nobis com\~edare diuinum eius perceptum.

4. Dubitatio. Qui con$ultat de præteritis non e$t audiendus. $ed hoc facit in apho- ri$mo Hippocrates: dum dicit quæ iudi- cata $unt, quod verbum e$t præteritum. Re$põdeo ex Galeno quarto aphori$morũ 22. tria requiri, vt fit factum iudicium, co- ctio, $eparatio, & euacuatio: quibus factis fit con$ultatio de præ$entibus & non de præteritis.

5. Dubitatio: hic aphori$mus aduer$atur $equenti, quia hic dicit nil mouendũ & in $equenti, quo natura vergit eo ducere. Re- $pondeo in hoc aphori$mo intelligere de perfecta cri$i: in $equ\~eti de imperfecta.

_Neque mouere._ Ratio e$t, quia dum natura iudicat, $emper cum impetu mouet: ideo Galenus 3. de cri$ibus cap. primo, ha- bet, quod de ratione cri$is $it cum impetu mouere: ideo medicus non debet addere alium impetum: quia æquo currenti adde- remus calcharia, atque ægrum præcipitem ageremus.

Dicit _Neque nouare_, nempè vt non vta- mur medicamentis in$olitis. Montanus tenet, hanc dictionem nouare ampliari po$$e ad omnia externa non naturalia, quæ accidere po$$unt, veluti $unt aperire fene- $tras: talamum nimium calefacere, & alia id genus, quæ mutationes po$$unt impedire perfectam cri$im.

_Neque medicamentis $oluentibus._ videli- cet vtimur in perfecta cri$i, _Neque irri-_ _tamentis,_ ide$t lenientibus, cly$teribus, $up- po$itorijs, $udorificis, & diureticis, vel alijs fimilibus: ne immeritò æger vexetur: $ed finereoportet: non tamen $inere quo ad vi- ctus rationem: quæ requiritur tenuiffima quidem, ne natura ab incepto opere diuer- tatur: immo & po$t cri$im per duos dies cadem ratione victus ob$eruanda, $icuti ad- monet Galenus primo acutorum com- mento 25.

Acc edit, quod vt optimè admonet Gale- nus 11. meth. cap. 11. quod vix inueniri po$$it remedium, quod citra noxam iuuet: dat exemplum de exymellite, quod iuuat quidem, radit tamen inte$tina, & partes neruo$as lædit: immo lib. de optima $ec. ad Tra$yb. circa finem concludit, nullum re- medium po$$e in {ae}gris impunè admini$tra- ri, cum omnia $int præter naturam: quare $i remedia blanda, & leui$$ima nõ po$$unt impunè admini$trari, quando etiam opor- tunè applicantur: quanto magis applicita quando non oportet, nocebunt?

Galenus & in hoc comm. & primo de diebus decretorijs cap. 2. proponit $ex con- ditiones optimæ cri$is: $ed antequam illas declaremus, $ciendum ex Galeno 1. de die- bus decretorijs cap. 1. & 3. de cri$ibus cap. 2. nomen cri$is fui$$e tran$latum à iudicio, quod fit in foro: quia $icuti in foro, dum agitur de vita, & morte, omnes tim\~et; $imi- liter dum agitur de vita & morte {ae}grotan- tis vocatur cri$is, ide$t iudicatio, qua$i quod æger $it $ub iudice con$titutus, debeatque expectare iudiciũ de vita, aut morte. Quod nomen cri$is (ait Galenus) non fuit inuentũ à medicis, $ed ab a$tantibus: optimi enim medici tempore cri$is præuident $alutem, vel mortem ægrotantis: neque hæ$itant de rerum euentu.

In$uper $ciendum ex Galeno 3. de cri$ib. primo, quod ægritudo $ex modis termina- ri po$$it: tribus ad $alutem: & tribus ad mortem. Primus ad $alutem e$t dum ægri cnm $ubita mutatione ad $alutem terminã- tur. Secundus ad $alutem e$t, dum ægris ali- qua $ubita cõtingit mutatio ad melius: non tamen $tatım, $ed $en$im ad $anitatem, & dicitur cri$is imperfecta. Tertius modus mutationis ad $alutem e$t dũ morbi termi- nantur non per $ubitam mutationem, $ed per morbi di$$olurionem, atquei$te modus non pertinet ad cri$im: $ecundum hunc modum hectica primi gradus & ephe- mera terminantur.

Similiter tribus modis ad mortem termi- nantur ægritudines. Primus e$t cum $ubita mutatione ad mortem. Secundus cum $u- bita mutatione ad peius, & deinde ad mor- tem. Tertı{ij}s e$t cum vırium di$$olutio- ne, $icuti hectica, & omnes morbi, qui $o- lum $unt in facto e$$e. Hinc Hippocrates Sanctor{ij} Commentaria videns, duos modos non pertinere ad cri- $im 1. epid. 3. tex. 16. quatuor differentias cri$is $olum proponit. Primadum fit cum $ubita mutatione ad $alutem. Secunda cum $ubita mutatione ad mortem. Tertia cum $ubita mutatione ad melius. Quarta cũ $u- bita mutatione ad peius; hac lege, quodil- lud, quod remanet paulatim interimat.

Præter hos quatuor modos Saxonia mentionem facit de quinto modo, qui e$t, dum morbus in deteriorem morbum mu- tatur: veluti, dum mali humores à loco ignobiliori ad nobiliorem tran$itum fa- ciunt: hunc modum de$umit ab Hippo- crate 7. aphori$. 11. vbi ait à morbo laterali pulmonis inflammatio, malum: Galenus verò aphori$. 12. à pulmonis inflammatio- ne phreniris, malum. Sed reueta i$te quintus modus non e$t $eparatus à quarto, quia ad ip$um reducitur. Ad primum modum reducitur cri$is perfecti$$ima, de qua Hippocrates in hoc aphori$mo intel- ligit, cuius perfectı$$imæ cri$is conditiones ex Galeno in hoc comm. $ex $unt.

QVÆST. LXXV. De conditionibus perfecti$$imæ cri$is.

PRima conditio perfecti$$imæ cri$is e$t, quod fiat per affluxum, & per partem inferiorem & non per ab$ce$$um. Secun- da quod fiat per euacuationem $olius, & totius humoris peccantis. Tertia quod fiat κατ’ἰξιν ide$t $ecundum rectitudi- nem. Quarta cum tolerantia. Quinta quod humor, qui euacuatur $it conco- clus. Sexta vt $iat in die critica. Addi- mus $eptimam, quæ colligitur ex terrio de cri$ibus cap. 6. quod cri$is optima fiat in $tatu morbi. Vnıca deficiente ex his, cri$is e$t in$ida, ob$cura, & cum periculo recidiuæ.

Qno ad primam conditionem optimæ cri$is, notandum particulam per partem inferiorem e$$e delendam: quia in cod. Græco ip$ius Galeni non inuenitur: immo Galenus 3. de cri$ibus cap. 2. proponens hanc primam conditionem cri$is: dixit quidem fieri per a$fluxum: $ed non dixit quod fiat per partem in$eriorem, vel $upe- rıorem.

Præterea $i de ratione optimæ cri$is e$- $et euacuatio per partem inferiorem, $e- queretur, quod cri$is facta per partem $u- periorem non e$$et perfecta, quod non e$t dicendum: quia cri$is per $udorem vni- uer$alem e$t omnium perfectı$$ima, tamen non e$t per partem inferiorem.

Similiter febris ardens, dum termina- tur per $anguinıs eruptionem è naribus inter perfecti$$imas numeratur, tam en e$t per partem $uperiorem.

Quo ad $ecundam conditionem, quod $cilicer perfecta crı$is fiat per euacuatio- nem $olıus, & torins huınoris peccantis, patet experientia: quia $i in quotidiana vel quartana fieret euacuatio humoris bi- lio$i, tantum abe$t quod hæc e$$et perfecta cri$is, vt & infida, & certum recidiuæ peri- culum indicaret.

Hinc er rant illi, qui in quartana, vel quotidia, vel hydrope vtuntur medica- mento euacuante bilem, $icuti e$t rhabar- batum: Galenus enim libello de purgan- tium medicamentorum facultatibus dicit medicamentum euacuans bilem in morbo pituito$o e$$e tamquam venenum. Idem re$tatur Auicennas, vbi agit de hydrope quod rhabarbarum quod euacuat bilem in hydropico $it tamquam venenum: quia in hydrope bilis de$ideratur. Parimodo qui in febre ardente vtuntur medicamen- to euacuante pituitam, comittunt errata, quæ $unt tanti momenti; vt ægros ad reci- diuam & interdum ad mortem perdu- cant.

Deinde $i humor peccans non euacue- tur $olus, $ed permixtus alijs humoribus non peccantibus, cri$is quoque e$t valde imperfecta: Galenus enim 4. aphori$. 22. proponit tres conditiones bonæ cri$is. Pri- ma e$t concoctio. Secunda $eparatio hu- moris peccantis à bonis humoribus. Ter- tia e$t euacuario.

In $uper ni$i torus humor peccans eua- cuetur, periculum recidiu{ae} impender: Hip- pocrates enim 2. aphori$. 12. habet hunc fa- mo$um aphori$mum: quæ reliquuntur in morbis recidinas facere con$ueuerunt.

Quo ad tertiam conditionem, quæ e$t In Vige$imum Aphori$mum. quod euacuatio fiat $ecundum rectitudi- nem $iue κατ’ ἵξιν non omnes intelligunt quid indicet hæc particula κατ’ ἵξιν.

Petrus Bri$otus in libro apologetico de pleuritide. Curtius, Fernelius, & Leoni- cenus per rectitudinem intelligunt recti- tudinem re$pectu partium, quæ $ur$um & deor$um $unt: negantque à dextris ad $ini- $tras partes, ab internis ad externas, & ab anterioribus ad exteriores e$$e rectitu- dinem.

Nos verò arbitramur rectitudinem in- ueniri in omnibus po$itionis differentijs. Primò quıa Galenus 3. de fractu ris comm. 10. interpretatur κατ’ ἵξιν è regione: $ed $ic e$t quod pars dextra è regione re$picit $ini- $tram: $ic de alijs po$itionis differentijs dicendum e$t. Deinde Galenus 5. meth. 3. & 4. meth. 6. a$$erit partem anteriorem ita aduer$ari po$teriori, $icuti $uperior in- feriori: quare κατ’ ἵξιν, $iue hæc rectitudo conueniet omnibus differentijs po$itionis.

Demum e$t experientia, quæ indicat re- ctitudinem $ignificare è regione: quia ex Hippocrate frontem laborantem reme- dium appo$itum occipitio $anat: quia oc- cipitium è regione re$picit frontem. Hinc in magnis oculorum doloribus nullum e$t præ$tantius remedium $etaceo, $eu caute- rio, quod & oculorum dolores à fluxione factos tollit, & mentagram, quam nos non $emel eodem $etaceo $anauımus.

Quo ad quartam conditıonem, quæ e$t, quod optima cri$is fiat cum tolerantia, vi- detur e$$e aliqua difficultas: quia Galenus 3 de cri$ibus 3. inquit, cri$im fieri cum ve- hementibus $ymptomatis, cum dolore ca- pitis, cum dıfficili re$piratione, & alijs ac- cidentibus. Quomodo ergo cri$is optima crit cum facili tolerantia?

Re$pondetur ex Galeno 3. de cri$ibus 3. & ex hoc comm. cri$im dupliciter con$ide- rari, vel vt fit, vel vt facta e$t: prima e$t cum labore: $ecunda e$t cum tolerantia, & cum virium leuamine.

Quo ad quintam conditionem, quæ e$t, vt $it cum humorum peccantium coctio- ne, clara e$t: Galenus enim 4. aphori$. 22. habet hæc verba „Vbi e$t cruditas hu- morum, tunc aliquid bene euacuarc e$t im- po$$ibile: $iquıdem oportet coctionem præire, $ub$equi $eparationem, & po$tea euacuationem, vtoptima $it cri$is.

Quo ad $extam conditionem, quæ e$t, vt fiat in die critica. Galenus 1. de diebus decretorijs cap. 7. inquit, nullum $ignum futuræ recidiuæ fortius e$$e, quam dum cri$is fit in die non critico.

Qui nam verò $int i$ti dies critici, $cien- dum ın peracutis exactè qui vocantur per- peracuti, e$$e tertium, quartũ, & quintum. Tertium Hippocrates ob$eruauit in Cri- tone. Quartum in Pericle. Quintum in Era$ino, & Metone.

In peracutis non exactè, critici $unt $ex- tus, $eptimus & vndecimus. Sextum Hip- pocrates ob$eruauit in virgine Lari$$æ. Septimum in Adole$cente decumbente in foro mendacij. Vndecimum in Sileno, & Melidia.

In acutis exactè $unt dies decimusquar- tus, & decimus$eptimus. Decimumquar- tum Hippocrates ob$eruauit in muliere trime$tri fætu grauida. Decimum $epti- mum in Horofonte.

In acutis non exactè $unt vige$imus & vige$imusprimus. Vige$imum Hippocra- tes ob$eruauit in vxore Philini. Vige$i- mum prımum in vxore Dealcis.

In acutis ex decidentıa exactè $unt 24. 27. 34. & 40. Hippocrates quadrage$imum ob$eruanit in Nicodemo. Vige$imum$ep- timũ in Hermocrate. Trige$imũquartum in Anaxione Quadrage$imũ in Pithione.

In acutis ex decidentia non exact è e$t $exage$imus: $ed in hac dieraro fit iudi- cium. In chronicis $unt 80 100. & 120. Hippocrates 80. in Cleonactide ob$erua- uit, 100. in Heropito. 120. in Pario.

Addita e$t $eptima conditio optim{ae} cri- $is à Galeno 3. de cri$ibus cap. 6. quæ e$t, quod cri$is fiat in $tatu: in augmènto verò licercocti quoque $int humores, cri$is fieri non pote$t: quia vt fiat cri$is, requiruntur hæ conditiones, quarum prıma e$t, vt hu- mores peccantes $eparentur à non peccan- tibus. Secunda vt cri$is fiat per euacua- tionem, quæ non in augmento, neque in principio $tatus $ed $olum in fine ip$ius $tarus fieri $olet.

Dubiratio: conditiones optimæ cri$is $u- perius propo$itæ videntur in$ufficientes: Sanctor{ij} Commentaria quia Galenus 1. de diebus decretorijs cap. 2. vult, quod de ratione optimæ cri$is $it hæc conditio, vt in diebus indicatorijs $it præo$ten$a. Sic in $eptimo non fiet crı$is ni$i $it præo$ten$a in quarto, neque fiet in 14. qu{ae} non $it pr{ae}o$ten$a in 11. $icuti Hip- pocrates nos docet 2. $ect. aphori$. 24. vbi inquit, quod quartus $it index $eptimı & vndecimus decimi quarti.

Ideo Auerroes 4. coll. 4. proponit quin- que conditiones optimæ cri$is, prima vt fiat in $tatu. Secunda vt fiat po$t coctio- nem. Tertia in die laudabili. Quarta vt euacuetur humor peccans. Quinta verò vt $it præo$ten$a.

Re$pondemus in die critica non fieri cri$im, ni$i prius $it præo$ten$a, quod licet Galenus in hoc comm. nihil dixerit, $up- po$uit tamen non fieri cri$im, ni$i $it præ- often$a.

Quo ad Auerroem, quem Nonnulli ma- gis laudant in proponendis cri$is condi- tionibus, quam Galenum.

Re$pondemus quod potius Auerroes $it in$ufficiens, quoniam omi$it quartam con- ditionem, quæ forta$$e e$t magis præcipua, quæ e$t, quod cri$is fiat cum tolerantia.

Sed quatuor occurrunt con$ideranda an- tequam vlterius progrediamur. Primum quid agendum $it in dıe decretoria, $i na- tura nihil agat. Secundum quid agendum in die decretoria, quando natura imperfe- ctè operatur. Tertium quid agendum quando motus $unt $ym ptomatici, & an $int vtiles, & $int adıuuandi. Quartum vnde de$umantur dies critici, & dıes indi- catorij, & de corum numero.

QVÆST. LXXVI. Quid agendum in die decretoria, $i natura nihil operetur.

QVantum attinet ad primum, quid ag\~edum $it in die decretoria, quãdo natura nihil operatur. Multi putãt, quod tunc medicus in die decretoria dare debeat pharmacum. Id confirmant au- ctoritate Hippocratis, Galeni & Auicen- næ. Hippocratis & Galeni 4. de ratione vic. 76. qui dant pharmacum in pleuritide quarta die, quando natura nihil operatur: $ed $ic e$t quod quarta dies pote$t e$$e de- cretoria in peracutis exactè: ergo pote$t dari pharmacum in die decretorıa, quan- do natura nihil operatur.

Auicennas verò in tractaru de cura fe- brium putridarum in genere habet hæc verba „Quando natura non mouet, mo- ue tu: $ed $ic e$t quod morus naturæ e$t in die decretorio: ergo tunc pharmacum da- ri pote$t.

Nos putamus in die decretoria, $i natura nihil pror$us operetur, nullo modo phar- macum dandum e$$e: quia tempus exhi- bendi pharmacum non de$umitur à die decretorıa, $ed à materia per concoctio- nem di$po$ita ad euacuationem: hæc verò di$po$itio ex nece$$itate cadit in alıquam diem decretoriam: $ed non in quamlibet diem decretoriam.

Contra hanc $olutionem di$putat Capi- uaceus contra Paternum: $ed nihil boni affert, $icuti in cius expo$itione pote$t videri.

Nos ad auctoritatem Hippocratis & Galeni 4. de ratione vic. 76. re$pondemus Hippocratem & Galenum fui$$e locutos de materia turgente, quæ illicò, & qua- cumque die apparear, $i habet propen- $ionem ad inte$tina, e$$e repurganda.

Ad Auicennam re$pondemus eius verba hoc modo e$$e legenda „Quando natura non mouet, moue tu motu eius: $cilicet conuenienti ip$i naturæ, qui motus conue- niens $olum fit quando humores euacuan- di $unt cocti. Hæc expo$itio confirmatur ex Hippocrate, aphori$mo 22. huius $ect. dicente „concocta medicari.

Dubitatio: $ed aliquis po$$et obijcere, non ne dum humores $unt cocti euacuan- tur ab ip$amet natura? $i à natura: ergo medicus nihil agere debet.

Re$pondemus ex Galeno 4. aphori$mo- rum 22. naturam prius concoquere, deinde $ub$equi di$eretionem, & po$tea euacua- tionem: quare $i natura non $eparat humo- res concoctos, $epara tu: $i verò natura illos non euacuat, euacua tu: quare medi- cus nullo modo vti debet medicamento, ni$i humores $int concocti, & $eparati: ideo $i apparuerint in die critico $igna optimæ In Vige$imum Aphori$mum. concoctionis, & $eparationis, quod in vri- na animaduerti pote$t, vti poterimus me- dicamento.

Quo pacto verò $igna coctionis cogno- $cantur, Galenus 9. meth. 5. non $olum pro- ponit id ex vrina, $ed eriam ex pul$u di- gno$ci, $ed de hac re egimus comm. 12.

Quo ad $ecundum, quid agendum $it in die decretorio, quando natura diminutè, & imperfectè mouet. Ex vna parte non vi- detur, quod medicus runc aliquid agere debear: Galenus enim 1. ad Glauc. cap. 14. dicit „In febre cum alui fluore dimınu- to, neque purgandum, neque $anguinem mittendum: ergo quando natura dimi- nutè, & imperfectè mouebit, nihil erit agendum. Præterea e$t Auicennæ dictum $atis famo$um, ventrem $oluere $upra ven- tris $olutionem e$$e timoro$um. Ex altera parte Galenus 9. meth. 5. $ic dirimit hanc litem „$i fluxus $anguineus hæmorrhoi- dum, vel men$ium fuerit diminutus, tan- tum $anguinis e$$e detrahendum, quan- tum tibi videbitur $ufficere.

Re$pondemus pro $olutione omnium difficultatum: motus vel e$$e criticos, vel $ymptomaticos, criticos vel e$$e perfe- ctos, vel imperfectos. Quibus po$itis di- cimus, in motu critico perfecto nihil e$$e agendum: in diminuto verò critico medi- cum $emper debere auxiliari naturæ, vt docet Galenus 9. meth. cap. 5. motus verò $ym ptomaticos non e$$e adiuuandos. Quo po$ito dicimus Galenum 1. ad Glauc. 14. dum dixit, in febrecum alui fluore non e$- $e euacuandum, intell exi$$e de fluxu $ym- ptomatico, & non critico: quia illud caput decimumquartum in$cribitur de febribus cum $ym promatis.

Quo ad Auicennam re$pondemus dixi$- $e, ventrem $oluere $upra ventris $olutio- nem e$$e timoro$um: quia id faciendum e$t cum præmeditatione: non tamen ne- gat e$$e adiuuandum motum diminutum: immo non $olum ex Auicenna fluxus flu- xu, & vomitus vomitu rollitur: $ed etiam ex ip$o Hippocrate & Galeno 2. in 6. epid. 9. qui $altem ex accidenti concedunt vo- mitum vomitu, fluxum fluxu, & dolorem dolore $edari.

QVÆST. LXXVII. An motus $ymptomat ici $int adiuuandi.

QVæritur in hoc loco, an motus $ym- ptomatici $int adiuuandi. Ex vna parte $i con$iderentur ægrorum hi$toriæ Hippocratıs in Epidemicis, ex quibus $anè de$umpta $unt præcipua me- dicınæ fundamenta, dicimus motus $ym- ptomaticos e$$e adiuuandos: quia multi ægri ex illis per ip$os motus $ymptomati- cos fuerunt liberati.

Primò in Merone id clari$$imè ob$er- uatur, qui die quinta liberatur à febre acu- ti$$ima vrina exi$t\~ete adhuc cruda, cui iu$- $u Hippocratis fuit lotum caput, vt $an- guis è naribus largius efflueret: quia pau- lo ante exigua $anguinis quantitas è nari- bus effundebatur.

Secundò muliere trime$tri fætu gra- uida morbo exi$tente crudo in decima- quarta per $udorcm liberatur. Hæc $unt Galeni verba in illo comm. „Paulò anre, alius ægrorus per $anguinis eruptionem fuit iudicatus, & modò mulier per $udo- rem: cum tamen in vtri$que cadem die morbus e$$et incoctus, qu{ae} res effecit, vt iu- dicatio minus ab$oluta facta $it. Ecce quod ægrotantes ex motibus $ym ptomati- cis fructum non $pernendum colligant.

Tertiò in Sileno mors erat expectanda die nona, $ed quia pa pulæ rubræ die octa- ua apparuerunt, delatum fuit iudicium ad vndecimam diem: ex hoc ca$u quoque colligi pote$t, motum $ymptomaticum ali- quid opis afferre.

Quartò in Horophonte, in quo, prima die, & vrina nigta & extrema frigida ap- paruerunt: hic æger ad $ummum in quin- ta debebat mori, $ed quia dıe quinta intu- muıt lien morbo exi$tente crudo, delatum fuit iudicium ad $alutem quidem in die nona, propter motum $ymptomaticum, & in 17. perfecti$$imè iudicatur.

Quintum exemplum ob$oruatur in hi- $toria Sımonis propo$ita 6. epid. 2. tex. 29. quia hic vir inuabatur vnctionibus, & lo- tionibus calidis trahentibus materiam crudam, nempè frigidam & era$$am à cen- tro ad circumferentiam, quæ ad cutim Sanctor{ij} Commentaria $ymptomaticè mota faciebat pu$tulas la- tas; vnde morbo interno liberatur. Ecce quod hic æger à motu $ymptomatico iuua- tur. Quod i$te motus in Simone fuerit $ymptomaticus, pater: quia dum cruda mouentur, non critici, $ed $ymptomatici motus vocantur.

Demum Vale$ius lib. 5. contro. cap. 13. $e- quitur eandem opinionem dicens, quod omnis euacuatio mali humoris, quamuis $ymptomatica, $it vtillis.

Ex alia parte Conciliator, Plu$quam- commentator, & plurimi Alij tenent, mo- tus $ymptomaticos e$$e inutiles, & inter- dum pernicio$os: ideo nullomodo e$$e ad- iuuandos. Hæc opinio comprobatur au- ctoritate & ratione. Auctoritate Gale- ni in Phili$co dicentis „Decretoria non iudicãtia, aut lethalia, aut difficilis iudicij: ergo n on adiuuanda. Parimodo Galenus primo aphori$morum 12. haber hæc verba „iudicatoria non iudicantia aliqua mor- tem, aliqua verò difficilem iudicationem portendere.

Ratione idem probatur: quia humo- res crudi, dum $ymptomaticè m ouentur relinquunt locum, in quo quie$cebant, at- que amittunt occa$ionem coctionis: coctio verò $olum quiete fit: ac natura $olum cõ- coquendo moderari pote$t calorem præter naturam, & per cõcoction\~e illum vincere.

Dum verò humor crudus mouetur, non amplius coquitur, $ed loco coctionis acquirit acrimoniam, per quam vincere, & interrimere pore$t illas partes, per quas tran$it: $icuti dum excitatur vomitus in car- dialgia fàcta à bile ærrugino$a, vel dũ cuo- mitur atra bilıs illa, quæ exulcerat, & inde exanimat: ideo 4. aphori$morũ 21. & 22. Hippocrates ait, atram bilem $ur$um, vel deor$um euacuatam lethale ob eãdem rationem ex Hipp. 6. aphori$morum 38. „ Cancri citius curati, quam non curati, in- terimunt.

Ego meditatus $um quid po$$et dici in re tanı difficili: & tandem amplexus $um hãc di$tinctionem, quam etiam propo$ui in lib. no$tro de indicantiũ æquilibrio, qui e$t liber decimusquintus methodi vitãdorum errorũ, nempe euacuationem $ymproma- ticã duplicem e$$e, aliam e$$e $yncerè $ym- ptomaticam: hãcque dicimus $emper noce- re: atque e$$e malam vt $ignum, & vt cau- $am: vt $ignum: quia indicat naturam e$$e domitam, & non dominantem: vt cau$am quia dum cruda mouentur, omnes partes, per quas tran$eunr, læduntur: aliã verò e$$e euacuatiouem mixtam ex motu critico & $y mptomatico: tuncque dicimus, crudos humores participare aliquam coctionem: ho$que motus mixtos, vel maximè parti- cipare de critica, & parum de $ymproma- tica, & $ic euacuationem $ymptomaticam vtil\~e e$$e: vel dicimus parum participare de critica, & multum de $ymptomatica, & $ic parum vtilem e$$e: vel nihil de criti- ca participare, & $ic euacuationem e$$e per- nicio$am: & lethalem, de qua Galenus loco cıtato dixit, vel mortem, vel difficillimam iudicationem portendere.

Alia quoque vagatur per $cholas di$tin- ctio euacuationis $ymptomaticæ, quæ e$t quod euacuatio $ymptomatica vel $it ratio- ne tem poris, vel ratione exeuntis: ratione temporis e$t quando in morbo bilio$o eua- cuatur bilis, morbo exi$tente crudo; hæc euacuatio non e$t ita mala, vt non adferat aliquid opis: euacuatio verò $ymptomatica ratione exeuntis, illa $emper e$t pernicio- $a, & vel mortem, vel difficilem portendit iudicationem; euacuatio $ymptomati- ca ratione exeuntis $i in morbo bilio$o cruda exi$tente materia fiat euacuatio ma- teriæ pituito$æ: vel in morbo pituito$o, in quo bi is potins de$ideratur, fiat euacuatio bilis in principio morbi, vel morbo exi- $tente crudo: hæc euacuatio $ymptomatica ratione exeuntis $emper e$t mala.

His po$itis di$tinctionibus dicimus in Metone, $anguin em fluentem è naribus e$- $e mixtum ex motu critico, & $ymptoma- tico, & maximè participare de critico: quia erat propè finem morbi.

Vel dicimus euacuationem illam e$$e $ym promaticam ratione tem poris admo- dum propinqui $alutij & non ratione exeuntis.

Idem dicimus de $udore mulieris trime- $tri fætu grauida.

Sic dicimus de papulis Sileni quod ma- ximè participat \~et de motu $ympromatico, & parum de critico: ideo perij$$e.

In Vige$imum Aphori$mum.

Idem pote$t dici de tumore lienis Horo- phontis: $ed ob virium robur fui$$e $alua- tum pr{ae}ter rationem, vt dicit Galenus.

Tãdem de Simone, quod fuerit liberatus interno morbo inunctionibus trahenti- bus materiam crudam ad cutim; diximus maximè de critico fui$$e participem.

Demum reuocandæ $unt ad memoriam quatuor differ\~etiæ eri$is propo$it{ae} ab Hıp- pocrate 1. epıd. 3. tex. 16. quæ $unt, velad $a- $utem, vel ad mortem, vel ad melius, vel ad perus. Meto@, & mulier trime$tri fætu grauida habuerunt cri$im ad melius, ao quod reliquum erat, fuit aliquo dierum in- teruallo paulatim à natura $uperatum.

QVÆST. LXXVIII. An critici dies pendeant a mtn$e medi- nali.

QVo ad quartum, n\~epè à quibus prin- cipijs de$umantur dies critici, & numerus dierum eriticorum. Au- ctores non con$entiunt. Prius Galeni opi- nionem con$iderabimus, an $cilicer defen- di po$$it: deinde propriam fententiam pro- ponemus.

Quo ad Galeni opinionem 3. de diebus deeretorijs 9. Galenus de$ump$it dies cri- ticos à men$e medicinali, qui an $it realis, vel chimericus, paulò infra.

Vt igıtur in telligatur, vude oriatur m\~e- $is medıcinalis, $eıendum ex Galeno loco citato dari quatuor men$es.

Primus e$t men$is coniunctionis, qui e$t, dum Luna redit ad coitum Solis, qui fit diebus 29. & horis 12. atque hie men$is e$t realis.

Secundus men$is vocatur periodicus, qui fit, dum Luna peragrat duodecim $i- gna Zodiaci, quod fit diebus 27. & horis 8. & e$t realis.

Tertius men$is dicitur manife$tæ vi$io- nis, qui perdurat, donec Luna nobis appa- reat, de quo men$e loqu\~es Galenus loco ci- tato dicit e$$e 26. dierum cum horis duo- decim: $ed quomodo Galenus agens de hoc meri$e manife$tæ vi$ionis decipiatur, paulò infra.

Quartus men$is e$t medicinalis: quem Galenus hoc modo componit: $umit men- $em manife$tæ vi$ionis, qui e$t dierum 16. cum horis duodecim: deinde $umit men- $em periodicum, qui con$tat ex 27. diebus & horis 8. ungit hos duos men$es, vnde di- cit re$ulrare dies 53. & horas 20. dein de Galenus diuidit hunc numerum in duas partes æquales, itaut pro qualibet cueniãt dies 26. & horæ 22. hũcque Galenus vocat men$em medicinalem: quem putar e$$e in- $ignitum duplici influxu, $olari videlicet & influxu $ignorum Zodiaci: folarem di- cir: recipere à men$e couiunctionıs: $igno- rum vero influxum dicit recipere à men- $e periodico.

Ex hoc men$e medicinali Galenus colli- ligit omnes dies criticos, hoc modo: primo diuidit hunc m\~e$em medicinalem in duas partes: itaut quælibet con$ter ex diebus 13. & horis vndecim. Deinde iterum $ubdiuidit hane partem in duas $eptima- nas: itaut qualibet $eptimana con$ter ex $ex diebus & horis 17. cum dimidia, quo fit, vt $ecunda $eptimana terminetur die- bus 13. & horis 11. Tertia $eptimana diebus 19. & horis 19. vnde fit, quod dies vige$ima & non 21. $it critıca: quıa de vi- ge$ima die $olum relinquũtur quinque ho- ræ: quo fit vt quiliber dies huius men$is medicinalis con$tet horis 23. & quatuor minutis.

Arbitror, quod neque in medicina, ne- que in alijs facultatib. inuenta $it chimera magis euidens, quam $it ı$ta. Primò hæc opinio, quæ Galeno ad$cribitur, e$t fal$a, & reprehen$ione digna: quia men$is mani- fe$tæ vi$ionis, ex quo componunt medici- nalem, non e$t 26. dıerum cum dimidio: quia Luna interdũ apparet dıe coıtus cum $ole: interdum $ecunda die po$t coitum, & rarò tertia, vel quarta die.

Hæc apparitio lunæ po$t coitum varia- tur proprer tres cau$as. Prima ob veloci- tatem, vel tarditatem cur$us Lunæ.

Secunda ob breuitatem, vel longitudi- nem a$cen$ionum $ignorum.

Tertia ob laritudinem, vel obliquitatem Lun{ae} re$pectu lineæ eclypticæ: itaut, $i om- nes cau$æ eitiflim{ae} apparitionis lunæ in vnum con$pir\~et. Luna eodem die, quo iun- gitur cum Sole videri po$$it. Similiter $i Sanctor{ij} Commentaria cau$æ tardi$$imæ apparitionis in vnum cõ- cutrant, Luna incipiet apparere $olum quarta die po$t coitum cum Sole.

QVÆST. LXXIX. _De cau$is citæ, & tardæ apparitionis_ _Lunæ._

CAu$a verò citi$$imæ apparitionis $unt hæ tres. Prima e$t velocitas motus Lunæ, quæ contingit, dum Luna e$t in pe- rigeo.

Secunda e$t quan do Luna progreditur per $igna breuis a $cen$ionis.

Tertia quando Luna e$t in latitudine bo- reali re$pectu ecli pticæ.

Quando igitur Luna fuerit in perigeo ec\~etrici, ac fuerit in Capricorno, Aquario, Pi$eibus, Ariete, Tauro, & Geminis, habue- ritque latitudinem quatuor $iue $ex gra- duum: dicimus tunc Lunam in regionibus Septentrionalibus $icuti $unt Hybernia, & Dania, eodem die, quo coit cum Sole appa- rere po$$e, itaut Luna vetus videatur $um- mo mane, ve$peri verò appareat noua: ita- ut tunc men$is manife$tæ vi$ionis con$tet ex vigintinouem diebus, vel $altem ex 28. In no$tris vero regionibus, tunc Luna ap- pareret $ecunda die po$t coitum.

Cau$æ. verò tardi$$imæ apparitionis sũt hæ tres. Prima e$t, quando Luna e$t in apo- geo.

Secunda, quando Luna e$t in $ignis tard{ae} a$cen$ionis.

Tertia, quando Luna e$t in latitudine au- $trali.

Quando igitur Luna erit in apogeo, ec- centrici, nempè in Cãcro, Leone, Virgine, Libra, Scorpione, vel Sagitario, tunc in no- $tris partibus neque primo, neque $ecuado neque tertio die po$t coitum apparebit: $ed $olum quarto die: tunc certe men$is manife$tæ vi$ionis con$tabit ex 25. diebus, & non ex 26. cum dimidia: tarò tamen ac- cidit, quod Luna videatur quarta die po$t coitum, vel eadem die coitus: dicimus ra- rò quia luna $olum $ingulis quat uor annis e$t in perigeo, vel in apogeo ecentrici: non loquor modo de apogeo, & perigeo epicy- cli, quia hoc apogeum, vel perigeum epi- cycli $ingulis men$ibus habetur, ide$t $in- gulis 14. diebus $emel apogeum & peri- geum habentur.

Ex his pater, men$em medicinalem com- po$itum ex men$e manife$tæ vi$ionis, & ex men$e motus periodici e$$e chimertcum, ac pertinere potius ad arithmeticos, quam ad medicos, & a$tronomicos.

Cogimur igitur di$cedere à Galeni opi- nione, non $olum in ijs, quæ dependent ab hoc men$e medicinali: $ed etiam dum putat dies iudicatorios & indicatorios à Lunæ a$pectibus prouenire, nempe à $extili, qua- drato, trigono, vel oppo$ito Lunæ re$pectu principij egritudinis: putat enim quartum diem e$$e indiçatorium ob a$pecrum $exti- lem, qui fit quatuor dierum $patio. Sed fallitur, quia hoc non re$pondet theoricæ lun{ae}: quoniam quando luna e$t in perigeo, $extilis fit ante quartum diem: quan do e$t in apogeo, $extijis e$t in quinto. Quare quartus dies propter a$pectum $e$tilem non erit index $eptimi.

Parimodo hallpcinari videtur Gal. dum putar, quadratum $emper fieri $eptem die- bus, & ideo $eptimum e$$e criticum.

Similiter fallitur, dum putar tsigonum fieri $patio vndecim dierum: ideo ra- tione a$pectus trigoni diem vndecimum e$$e indicatorium decimiquarti.

Itidem dum putar a$pectum oppo$itum fieri $patio 14. dierum: idcirco decimum- quartum diem e$$e iudicatorium: hæc cer- tè no re$pondent, theoricæ planetarum: quia $upponit, non dari motus lunæ retro- grados, non dari ecentricos, & epicy clos, qua$i quod neget phænomeua, quæ quoti- diè ab a$tronomis ob$eruantur de luna, & alij planetis.

Præterea Hippocrates nullibi dixit, in- dicatorios, & iudicatorios habere origi- nem à lunæ a$pectibu, „$ine à men$e medi- cinali. In$uper $ivnus dies men$is medi- cinalis con$taret ex horis 23. & 4. minutis, $equeretur, ouod 80. 100. & 120. non e$$ent critici: $ed 81. 101. & 121. quia tertia hebdomada $ecundum opinionem illo- rũ, qui in$tituerunt men$em medicinalem perficitur diebus 20. & horis quatuor cum dimidia: quare in 80. dieb. excre$cerent In Vige$imum Aphori$mum. horæ 18. & in die 100. excre$cerent horæ 22. cum dimidia, & in 120. excre- $cerent hor{ae} 27. quæ omnino de$truerent experimenta, & doctrinam ip$ius Hippo- cratis, qui ob$eruauit, Cleonactidem, mulierem habitantem ad frigida maquã, vxorem Epicratis, & multos alios fui$$e iudicatos in die 80. & non in 81. Heropi- tum e$$e iudicatum in 100. & Patium in 120. & non in 121. die.

Accedit, quod i$ti, quiadmittunt dies indicatorios, & iudicatorios fieri à Luna, & ab eius a$pectibus $ibi ip$is contradi- cunt: quia a$$erunt, motiones bonas, vel malas oriri ab a$pectibus: bonas videlicet ab a$pectu $e$tili, & trigono: malas verò à quadrato, & oppo$ito: quia dein de con- nãtur fateri ex Hippocrate, & Galeno mo- tiones malas fieri die 6. 8. 10. 12. 16. & 18. in quibus diebus certè luna non e$t oppo$i- ta, vel quadrangularis.

Demum quod 4. dies qui e$t index 7. non tecipiat virtutem à luna, pater: quia licet 4. $æpè $it index 7. & 11. decimiquarti & 17. vige$imi: at tamen vltra 20. quater- ni non habent vim in dicandi: $ed $epteni: itaut 24. non po$$it e$$e index 27. neque 31. trige$imiquarti. Vltra verò 40. dicunt, & rectè non $eptenos, $ed 20. e$$e criticos, $ed $ic e$t, quod à luna, vel ab aliquo a$pectu hæc prouenire non po$$unt: ergo tantò mi- nus à men$e medicinali.

Sunt tamen ex vna parte plurimi medi- ci A$trologiæ defen$ores, inter quos e$t Lo- douicus $eptalius vir alioqui docti$$imus en $uis commentarijs de aere aquis, & lo- cis qui conatur confirmare ex Ari$tote- le, dies indicatorios, & iudicatorios virtu- rem $umere ab a$pectibus c{ae}le$tibus, & ab ip$a Luna. Ex alia parte e$t Maginus A- $tronomus, qui edidit libellum, in quo de- $endit Galenum de men$e medicinali.

Quo ad Ari$torelis auctoritatem ip$e primo Mereorum in primis verbis habet „Oporter mundum hunc inferiorem e$$e continuum $uperioribus lationıbus, vt in- de eius virtus gubernetur: ergo & dies indicatorij & iudicatorij à Cælo habent virtutem. Similiter Ari$toteles $ecundo Cæli inquit, propter motum $olis in obli- quo circulo fieri generationes & corru- ptiones: immo $ecundo de generatione & corruptione addit, propter motum Solis & aliatũ planetarum in obliquo circulo fieri generationes, & corruptiones: $ed clarius Philo$ophus 4. de generatione animalium cap. vltim. declarat Solis, & Lun{ae} influxum in hæc inferiora his verbis „Luna e$t principium propter Solis $ocietatem: fit enim Luna qua$i alter Sol minor: ideo conducit ad omnes generationes, & perfe- ctiones: calores enim & refrigerationes cum quadam moderatione faciunt genera- tiones: $ine moderatione verò faciunt cor- ruptiones. Demum primo Meteororum cap. 2. inquit, Cælum e$$e cau$am e$$icien- tem eorum impre$$ionum, quæ fiunt circa elementa: elementa verò e$$e cau$am ma- terialem: hæc $unt illa fundamenta quæ de$umuntab Ari$totele.

Ad prædictas Ari$totelis auctoritates primò re$pondemus, Ari$totelem $ecundo de Cælo tex. 42. determina$$e, Cælum agere lumine, & motu in hæc inferiora, & non influxu, & figura, vt purant A$trologi. Qui igitur negant, Cælum agere in hæc in- feriora influxu, & figura, negabunt quo- que i$tas motiones in 7. 14. & 20. fieri à Luna, & $yderum a$pectibus.

Secundò re$pondemus, Ari$torelem lo- cis citatis intelligere Cælum agere in hæc inferiora tanquam agens commune, & vniuer$ale, non vt priuatum & particula- re: Cælumque e$$e cau$am remotam, & non proximam: at que à remota nihil con- cludi affit matiuè, $ed $olum negatiuè in ca- me$tres.

Tertiò re$pondemus, Ari$totel\~e 3. de ge- neratione animaliũ a$$erere, $ole accedente ad nos fieri generationes, nepè vere, & æ- $tate generati herbas, & alia plura: rece- dente verò Sole. i. antumno, & hyeme fieri corruptiones., Dum verò dicebatur ex Ari$totele, Lunam propter Solis $ocietatem conducele ad generationem. Re$ponde- mus, conducere ratione luminis, & mo- tus: non ratione influxus, & figuræ. Ad po$tremum, dum dicebant ex Ari$totele Cælum e$$e cau$am efficientem ip$arum impre$$ionum: elementaque e$$e mate- riam recipioncem impre$$ones, concedi- mus e$$e cau$am communem, & vniuer$a- Commentaria Sanctor{ij} lem, $ed non priuatam, & particularem, at- que efficere in elementa impre$$iones ra- tione luminum & motuum, & non ratione influxus, & a$pectuum, à quıbus dicunt dies indicatorios, & ıudicatorios particu- lares in ægritudinibus pendere.

Quo ad Maginum, qui pro defen$io ne Galeni & men$is medicinalis edidit libel- lum, in quo dicit Galenum propo$ui$$e quartum, & non tertium & quintum e$- $e diem indicatorium: quia voluit $olum proponere motum medium, qui cadit in quarta & non _in_ tertia, vel quinta die. Si- militer inquit Maginus Galenũ propo$ui$- $e $eptimum & nõ $extum & octauũ dieın e$$e iudicatorium: quia in $eptimo cadit motus medıus: pari ratione dicıt, propo- fui$$e vnderimum, & nõ decimum & duo- decimum: $ie decimum quartum & non decimumtertium & decimum quintum, quıa voluit tangere motum medium lunæ & non motũ lunæ velocior\~e, vel tardior\~e.

Credimus Nos Maginum dupliciter hal- lucinari: primò quia $upponit Galenum cognoui$$e motum medium, quod non po- re$t admitti: illi enim qui non cogno$cunt ecentricos, vel epicyclos nõ po$$unt cogno- $cere motum medium: $ed $ic e$t quod Ga- lenus hæc nõ cognouit: quia de his ne ver- bum quidem in $uis libris. Deinde Ma- ginus o$tendit, $e Galenum non legi$$e, quia Galenus $emper negat, octauum e$$e iudicatorium: atque negat decimum & duodecimum e$$e indicatorios, atque ab$o- lutè negat decimumquintum e$$e iudicato- rium: quod non e$$et negandum; $i dies in- dicatorij, & judicatorij penderent à lunæ a$pectibus. Pr{ae}terea $i Galenus cognoui$$et morum medium, cognoui$$et motũ retro- gradum, $tationarium, & directum, ac per con$equens cognoui$$er ecc\~etricos; & epy- ciclos, $ed de his neque $omniauit Galenus.

QVÆST. LXXX. O$tenditur quemlibet diem e$$e po$$e indica- torium, & iudicatorium.

NOs tamen experientia Hippocratis $uffulti putamus, quemlibet diem e$$e po$fe indicatorum, & iudicatorium: quamuis in acutis frequentius $int quartus $eptımus, vndecimus, decimusquartus, & vige$imus. Quod reuera ita $it, facilè colli- gitur ex ægrotantibus Hippocratis in Epi- demicis propo$itis, ad quos, tamquam ad exemplaria $ufficıe ti$$ima reduxit omnia experimenta, quæ, de$ump$it à tabullis, que erant in templo Æ$culapij, innumerabiles.

Hinc prima dies ob$eruatur indicato- ria in Phrenerico, qui prima die virulenta vomuit. tertia vero die iudicatur ad mor- tem.

Secunda dies ob$eruatur indicatoria in Perıcle: quıa in 2. habuit vrinas cra$$as, & in quarta per $udoıem copio$um iudıca- tur ad $alutem.

Tertia dies ob$eruatur indicatoria in Adole$cente decumbente in foto menda- cıum: quia in tertia habuit extrema frigi- da, quæ ındicabant mortem in quinta,: ta- m\~e ob robur delatum fuit iudicıum ad $e- ptimum.

Quarıa dies ob$eruatur indicatoria in Sileno: quia in quarta dıe notabiliter om- nıa fuerunt exacerbata: in $eptima debebat mori, obmutuit tamen: ob robur fuit de- latum iudicium ad nonum: $ed quia die octaua eruperunt papulæ: ideo delatum fuit iu dicium ad vndecimum, itaut octaua fuerit index vndecimi.

Quinta dies ob$eruatur indicatoria in Horophonte in qua dieintumuit lien, & in 17. ıudicatur ad $alutem.

Sexra dies ob$eruatur indicatoria in ægroto, qui cænauit cale$cens in qua mul- tum delırauit, & iudicatur ad mortem in vndecima.

Septima ob$eruatur indicatoria in mu- liere decumbente in foro mendacium, in qua die extrema apparuerunt frigida, $ed ob maximum robur delatum fuit iudicium ad decimum quartum diem, in quo mo- ritur.

Octaua dies ob$eruatur indicatoria in Pythione, quia in octaua die maior com- motio fuit facta, & die decima iudicatur ad mortem.

Nona ob$eruatur indicatoria in ægro innominato, in quo die friguit, indicaui@- que quid erat euenturum in vndecima, in qua die moritur.

In Vige$imum Aphori$mum.

Decima$eptima ob$eruatur indicatoria in muliere decumbente in Lio, in qua irri- tatur aluus & iudicatur in 21.

Sed aliquis in$tare poterit: $i quiliber dies pote$t e$$e indicatorius, quomodo po- terit inueniri in quoliber ægrorante certus & determinatus dies indicatorius? Pro qua re digno$cenda medicus in prima vi$i- tatione $tatim debet ideam, & motum morbi inuenire: nempè, an morbus $it pe- racutus exactè, an peracutus non exactè, an acutus exactè, an acutus non exactè.

Digno$cemus peracutum exactè (qui $o- let terminati in primo quaternione) $i pri- mo, vel $ecundo die norabiles fiant muta- tiones ad bonum, vel ad malum: $i igitur i$tæ notabiles mutationes apparuerint pri- mo die, primus erit indicatorius, vt dictum e$t de Phrenetico, & de Critone. Tertius verò in his erit vt plurimũ iudicatorius: dies enim iudicatorius nihil aliud e$t, quã dum fiunt grauiora $ymptomata cum ali- qua notabili mutatione ad bonum, vel ad malum.

Digno$cemus peracutum nõ exactè, qui in $ecundo quaternione terminari $olet, $i grauia $ymptomata appareant terrio, vel quarto die, vt contigit Phili$co, de quo Ga- lenus loquens habet h{ae}c verba „Vbi ter- tius & quartus dies habent grauia $ympto- mata, iudicium expectandum e$t in $exta vel $eptima die.

Acutum verò exactè, qui $olet termina- ri 14. die, digno$cemus, $i æger mutationes habeat graues in $exto, vel $eptimo die, qui dies $unt indıcatorij vndecimi, vel decimi- quarti, & $ic de alijs, vt plurimum contin- gere $oler.

Quo ad dies indicatorios, $eu criticos, quod idem e$t, $imiliter dicimus, quemli- ber diem po$$e e$$e criticum.

Quod quilıbet dies po$$it e$$e criticus probatur per ob$eruationes ab Hippocra- te de$umptas in Epidemicis, & alibi. Ex Hippocrate 3. progno$t. 16. angina graui$- $ima interdum primo die interimit, & pri- ma die interdum ad $alutem terminatur 2. epid. Coi foror laborans hepatis inflam- matione $ecundo die moritur: ergo pri- mus & $ecundus dies po$$unt e$$e critici.

Nec valer, dum dicit Vale$ius, illos dies non e$$e vocãdos criticos, qui mori $olum, $ed illos qui $anari etiam po$$int. Nec pu- tat dari exempla morborum perperacuto- rum, qui $anentur prima, vel $ecunda die.

Fallitur, quia ip$e Galenus 5. aphori$. 1. citat ca$um iuuenis, qui liberatur prima die per vomitum bilis ærugino$æ morbo lethali. Præterea innumeri angino$i pri- ma, vel $ecunda die $anantur. Deinde 3. epid. 3. habetur, Criton\~e, & Phreneticum iudicari, & mori in tertio die.

Lari$$am caluum mori in quarto.

Periclem liberari in quarto.

Era$inum mori in quinto.

Metonem liberari in quinto.

Phili$cum mori in $exto.

Virginem Lari$$æ liberari in $exto.

Adole$cente@n decumbentem in foro mendacij mori, $eu iudicari in $eptimo.

Quod dictum e$t de prima $eptimana pote$t applicari $ecunde, & tertiæ $eptima- næ: quia tertia dies re$põdet decimæ, quar- ta re$pondet vndecimæ, quinta, duodeci- mæ, $exta decimetertiæ, & $eptima deci- mequartæ.

QVAEST. LXXXI. A quibus cau$is proueniant dies critici.

CAu$æ verò dierũ criticorum nõ pro- ueniunt immediatè à C{ae}lo, vt proba- tum e$t: $ed à maiori, vel minori virtute a- gentıũ particulariũ, & à maiori vel mino- ri di po$itione patientium. Innumerabilia $unt di$erimina agentium, & patientium. Hinc e$t quod patiens modò vincitur ab agente horæ $pacio, vt epilep$ia: mo- dò dier $pacio, vt ephimera: modò vnius hebdomadæ cur$u, vt febris ardens: modò duarum hebdomadarum interuallo, vt febris acuta exactè, modò in vige$ima die, vt febris acuta non exactè: modò vnius anni $patio, & vltra, vt quartana; & mo- dò nunquam, vt podagra nodo$a.

Parimodo ex onis incubatis $ub glocien- ti galina $patio 22. dierum paruulı na$cun- tur, nec citius, nec tardius. Similiter bubo, quı fit ex $anguine $yncero in parte tempe- rata $eptem diebus $uppuratur, non pro- pter lunæ a$pectum quadrangularem: $ed Sanctor{ij} Commentaria quia eius natura talis e$t: $i verò $anguini fuerit mixta bilis citius $uppurabitur, $i pi- tuita, tardius.

Hinc Galenus 3. pr{ae}$ag. 29. protulit hanc diuinam $ententiam „$i vıres $int robu- $tæ, & humores peccantes $int calidi, cito iudicantur per excrerionem: $i verò vires $int robu$tæ, & humores $int frigidi, tardè iudicantur, & per ab$ce$$um: $i vires $int debıles, & humores $int calidi, $imiliter per ab$ce$$um: $i vires $int debiles, & humores frigidı, vel moriuntur, vel vix tandem co- quuntur. Hæc Galenus.

Amplius excara facta à ferro cãdenti $e- paratur $patio $ex dierũ in temperamento humidiori: in $icciori paulò maiori inter- uallo, nempè $eptem dierum: quarenon ratione a$pectuum $yderum, $ed ratione naturæ particularis.

Ad eundem modum $anguis men- $truus in aliquibus mulieribus citius, in aliquibus tardius fluit, non ratione Lu- næ, $ed ratione diuer$itatis virtutis rem- peraturæ, conformationis, & di$po$i- tionis $anguinis. Neque fluunt men$es $olum in Lunæ coitu cum Sole, vel in ple- nilunio, vt medicorum vulgus $upponit: $ed qualibet die, & qualibet men$is ho- ra prout varia e$t virtus, & varia e$t cor- poris di$po$itio.

Eadem ratione fructus eitius, vel tar- dius mature$cũt; quia eorum natura parti- cularis id efficere pote$t. In principio men- $is Aprilis mature$cunt a$paragi. In men- $e Maij cinera. In Iunio, vel paulò ante ce- ra$a. Ficus in Iulio. Vu{ae} in Augu$to, tardius, vel citius, prout regiones sũt calidiores, vel frigidiores: quia à natura particulari, & à virtute ag\~etium, & patientiũ particularium hæcomnia fiunt. Hinc $i vires in cera$um in$erantur, vnæ mature$cunt multo ante, in Iunio videlicet: quia vites à cera$o citius, quam à terræ $olio alimentum $umunt.

His igitur hunc in modum con$titutis ce$$are deb\~et admirationes de muliere de- cumbente in forom\~edacij, cur in $eptima habuerit extrema frıgida & $eptımus fue- rit index 14. {quis} non fuit Galenı prin cipijs con$entaneum, qui tenet quando dies in- dicatorius e$t in $extili, diem iudicatorium debere e$$e in fine quadrati, intelligendo per $extilem, & quadratum re$pectu prin- cipij agritudinis, & non re$pectu noui- lunij.

Parimodo ce$$are debent admirationes de Pythione, de filia Euryanactis, de Her- mocrate, & de alıjs. De Pythione, qui iu- dicatus $it in decıma & non in vndecima quod cum Galeni principijs reluctetur, di- xit Galenus mendum e$$e in codice Hip- pocratis, itaut debeat legi iudicatum e$$e in vndecima & non in decima.

De Filia Euryanactis Galenus miratur, cur mortua $it die 19. quæ neque e$t criti- ca, neque vllo pacto ex men$e medicinali colligi pote$t. Deinde miratur, cur habue- rit exacerbationes in die pari: videns igi- tur Galenus hanc Hippocratis Hi$toriam $uis principijs non $emper con$entire, vt tollat difficultates, inquit in 19. mortuam fui$$e filiã Euryanactis ob de$tillationes, & innatã tabem, quæ ordinem dierum eriti- corum permutarunt: nihilominus Gale- nus refert non fui$$e tabidam, $ed $olum ad tabem fui$$e propen$am.

De Era$ino miratur Galenus: quia omnia erãt in $ecũda die exacerbata: tamen nõ fuit iudicatus in quarta, $ed in quinta. Videns Galenus etiam hunc ca$um non re$ponde- re $uis principijs protulit hæc verba „Si primam diem in ca$u Era$ini non enume- res, cum fuerit quietus, illud iudicium erit in quarta, quod non tollit difficultarem: ex Hippocrate enim 2. aphori$morum 30. in principio & fine morbi omnia quietiora: quare in principio, & præcipuè prima die morbus $emper e$t quietus, & hac ra- tione nunquam e$$et enumeranda prima dies, quod numerum criticorum dierum de$trueret.

De Hermocrate Galenus, mirari vide- tur, quod non fuerit mortuus vige$ima die quia omnia in 17. erant ita exacerbata, vt indicarent moriturum vige$ima: tamen in vige$ima bene habuit: $olumque mori- tur 27.

Re$pondet Galenus cur Hermocrates in vige$ima non fuerit iudicatus, dicendo decimam$eptimam fui$$e exacerbatam à putredine ab$que eo quod calor natiuus operetur: Ecce quod ip$emet Galenus ve- ritate coactus tãdem refert dies iudicato- In Vige$imum Aphori$mum. rios ad calorem natiuum, vt nos quoque $uperius probauimus: veritas enim habet hanc prarogatiuam, vt $emetip$am o$ten- dat: & vt dicit ip$e Galenus 2. de $imp. medicina cap. 27. „ip$am veritatem ce- lerrimam inuentionem obtinere.

Hinc Galenus 3. de diebus decretorijs cap. 10. rectè $entit, dies per accidens de- ceroere, & indicare: $ubdit, nec tertium, nec quartum numerum e$$e auctorem cri$is, quæ $ententia de$truit quidem men- $em medicinalem, qui factus e$t ex nume- ro, & non ex re numerata.

Parimodo veritati con$entiens $ecundo de præ$agijs comm. 28. dicit, febrem reddi longam, aut propter particulam malè affe- ctam, cui ægrè curatio adhiberi po$$it, aut ob ora$$os, & vi$cidos humores, aut ob er- torem commi$$um. Quare prout maius, vel minus e$t robur, & prout materia $iue humores $unt magis, vel minus di$po$iti, quilibet dies pote$t e$$e indicatorius, & quilibet dies poterit e$$e indicatorius, $eu criticus: concedimus tamen, aliquos dies frequentius iudicare, $ed non propter Lu- nam, $ed propter particulares di$po$itiones $uperius allatas, quæ frequentius accidere $olent.

Demum pro defen$ione Galeni dicimus, quod quæ dicta $unt ab illo de men$e me- dicinali tertio de diebus decretorijs non fui$$e propo$ita $ecundum propriam opi- nionem: quia ip$emet Galenus cap. 10. eiu$- dem libri habet hæc formalia verba „ Primus liber huius operis $ufficit. Quod $i non laboris fugitantior $it, $ecundum quoque adijciat; à tertio autem ab$tineat: quia inuito illũ $erip$imus: $ubdit vos ò Dij Immortales noui$tis, vos in te$timonium voco, hæc me amicorum quorundam pr{ae}ci- bus vehementer adactum $criptis mãda$$e.

Ex his colligimus, quod ea, quæ con- tinentur tertio libro de diebus decreto- rijs non e$$e propo$ita ex propria $enten- tia, $ed omninò à mente Galeni fui$$e alie- na. Inde factum e$t quod Galenus nullibi in $uis voluminibus mentionem faciat de men$e medicinali: quia reuera illum tam- quam chimericum, vt quibu$dam amicis $atisfaceret, propo$uit.

APHORISMVS XXI.

_Q_Væ ducere oportet, quo ma- ximè natura vergit per lo- ca conferentia eò ducere conuenit.

Docuit $uperius Hippocrates, quando medicus debet permittere totum nego- tium naturæ, dum dicebat quæ iudi can- tur, & iudicata $unt integrè. In hoc verò aphori$mo docet, per quæ loca debeant euacuari humores, qui neque iudicantur, neque iudicata $unt integrè, $umendo in- dicationem à duplici $copo. Primus à lo- cis confetentibus. Secundus ab humoris inclinatione: itaut Hippocrates in hoc aphori$mo breui$$imè tradat artem inue- niendi ip$a medicamenta in quauis ægri- tudine. Si quis enim de inuentione medi- camenti centum $eriberet volumina non po$$et aliud in medium adducere, ni$i hos duos $copos duobus verbis ab Hippocrate prolatos, videlicet humoris inclinationem, & loca conferentia.

Quod verò per hos duos $copos cogno- $cantur medicamenta, patet: quia dum co- gno$cimus humores inclinare ad ve$icam $tatim intelligimus medicamentum debe- re e$$e dıureticum: $i ad ventriculum, e$$e vomitorium, $i verò ad aluum, e$$e cathar- ticum.

Alia continuatio huius aphori$mi cum $uperiori vagatur per $cholas non $pernen- da quidem, $ed non ita artificio$a: talis e$t: euacuatio vniuer$im cõ$iderata e$t duplex, naturalis, & artificıalis. Prima e$t dum natura $pontè euacuat in dicando perfectè ip$um morbum. Secunda e$t artificialis, quæ à medıco molitur. In $uperiori apho- ri$mo egit de enacuatione facta à natura integrè, & perfectè: in hoc verò agit de euacuatione artificiali, quæ à medico fit: quare intentio Hippocratis in hoc apho- ri$mo e$t duo docere. Primum quid agen- dum $it à medico, quando natura rectè mouet humorem, $ed euacuat imperfectè. Secundum docet, quid agendum à medico quando natura non rectè mouet humores Sanctor{ij} Commentaria videlicet per loca couferentia: $uffultus e$t aphori$mus hoc principio, e$$e imitandam naturam benè operantem, quando mouet humores habentes propen$ionem, & per loca conferentia: $ecus natura non e$t imi- tanda: $ed vt dicit Galenus in comm. à motu prauo di$trahenda.

Prima dubitatio: videtur Hippocrates inordinatus, quia in hoc aphori$mo agit per quæ loca $it facienda euacuarlo. In $e- quenti aphori$mo agit de tempore. In 23. de quantitate: $ed $ic e$t quod quantum antecedit tempus, & tempus antecedit lo- cum, per quem fit euacuatio: ergo Hippo- crates agens prius de loco e$t inordinatus.

Præterea quantum antecedit tempus, & tempus locum ex $ententia ip$ius Hippo- cratis, qui 6. epid. 6. tex. 32. hoc ordine re- ctam remediorum admini$trationem pro- ponit, quantum, quando, quomodo, & vbi, $eu locum: ecce quod in fine proponit lo- cum.

Re$pondemus ad in$tantiam, Hippoera- rem in hoc aphori$mo non agere de loco, $ed de inuentione medicamenti, quæ de$u- mitur à duplici $copo, quorũ alter de$um- ptus e$t ab humoris inclinatione: alter verò à loco, per quem euacuatio fieri de- beat. Quod verò, qui cogno$cunt hos duos $copos, $tatim intelligãt quodnam debeat e$$e medicamentum, pater ex continuatio- ne aphori$mi $uperius allata: dum enim cogno$cimus humores peccantes propen- $os e$$e ad ve$icam. inde colligimus reme- dium debere e$$e diureticum, & $ic de alijs, vt dictũ e$t $uperius: ideo Hippocrates non agit in hoc aphori$mo de recta medicam\~e- ti admini$tratione, in qua ab$que dubio locus non præcedit alias conditiones: $ed agit de inuentione medicamenti de$umen- da ab humoris inclinatione, & à locis con- ferentibus, vt dictum e$t.

Diuiditur aphori$mus in duas partes.

In prima vult euacuandi occa$ionem e$- $e de$umendam ab inclinatione humoris peccantis. In $ecunda verò à locis confe- rentibus.

Quo ad verba „_Quæ ducere oportet_. Galenus in comm. per ea quæ ducere opor- ter, intelligit illa, quæ neque iudicantur, neque iudicata $unt integrè, & hæc $unt illa, quæ indigent medico auxilio.

_Quo natur a maximè vergit._ In græco co- dice Cænomani dictio (natura) non repe- ritur: ideo illam remouet à $uo tex. $ed re- uera poni debet, quia inuenitur in li- bro de venæ $ectione aduer$us Era$i$tra- tum, vbi Galenus exponens hunc apho- rifmum pro ponit dictionem (natura) alio- quin aphori$mus e$$et de motu $ymptoma- tico facto videlicet à morbo, & non à na- cura: atque aphori$mus e$$et fal$us: quia motus $ymptomatici, vt tales $emper læ- dunt, & vttales non $unt adiuuandi.

Dicit _quo maximè vergit_. ponit illud ma- xımè, vt amplectatur non $olum motum, & im petum humorũ euacuandorã, $edetiam motum naturæ, ide$t facultatis expultricis, vel attractricis: quia $i humores $olo $uo imperu mouerentur nõ concurrente natu- rali expultrice, dicerentur turgentes: hu- mores verò, $i non turgeant, non mouen- tur à $e & proprio impetu, vt colligitur ex Galeno 2. de diff. feb. vltimo, & tertio de facul. naturalibus 13. $ecus omnis flu- xio humorum ad inferiora fieret: mouen- tur enım vel à parte mittente expul$i, vel à recipiente attracti.

_Eo ducero oportet_ fupple, $i loca $int conferentia. Ad locos affectos humores qon $unt ducendi: neque per partes la- $as euacuandi, nifi torum corpus prius $it benè purgatum, alioqui plura e$$ent illa ex- crementa, quæ confluerent ad partem læ- $am, quam illa, quæ euacuantur. Galenus 2. in $extum epid. comm. 29. loqu\~es de Simo- ne his verbis exprim t hanc doctrinam „Per fomenta plus attrahitur in non pur gato corpore, quam re$oluitur.

QVÆST. LXXXII. quando topica applicantur corpori non purgato.

HInc neque topica applicantur cor- pori non purgato, ni$i in $eptem ca$ibus: quorum primus e$t quando affe- ctus e$t ita leuis, vt $ine purgatione tolli po$$it, vt docet Galenus primo de comp. mediorum S. L. cap. de alopetia: ac 2. apho- rı$morum 15. Galenus animaduertit, quod In Vige$imumprimum Aphori$mum. $i omnia excrementa depo$ita $int in par- tem læ$am corpore exi$tente illis libero, quod cogno$citur per vrinã, & alui excre- menta, topica applicari po$$int ab$que alia præeedenti euacuatione: hac ratione mo- ti nos tollimus, & impetigines $ucco li- monum cum cri$ochola, & mortuorum ba$ia, faci\~e abluendo aqua, quæ $ie præpa- ratur. Recipe aquæ cõmunis lib. $ex $ubli- mati 3. 2. therebentinæ lib. mediam: bul- liant donec therebentina fundum petat.

Secũ dus ca$us, dum materia e$t venefica, vel ex mor$u, vel venenatis armis: tunc $i- rie præcedenti purgatione adurimus par- tem: quia venenum non dat inducias.

Tertius ca$us, in apo$tematum principio vtimur repellentibus ante totius purgatio- nem.

Quartus ex Galeno primo ad Glauc. 14. ante aliam purgationem os ventriculi, $i imbecillum $it, roborandum e$t.

Quintus ca$us ex Galeno primo ad Glaur. 9. in tertiana legitima conuenit bal- neum ante euacuationem totius: hoc fine, vt humores contemperentur: dum enım Galenus 11. meth. 9. prohibet balneum, ni- $i humores $int concocti: dicimus ibı pro- ponere balneum non ad temperandum, $ed ad expurgandum corpus per $udorem.

Sextus ca$us, dum ad$unt vrgentia, $icu- ti $unt magni dolotes, vel $yncopes: ante alias euacuationes applicamus topica.

Septimus, applicamus fomenta, vt pe- ticulum faciamus, an morbus pendeat ex flatibus, vt $ecit Hippocrates in Anaxione.

PEr loca conferentia, vt dicit Galenus in comm. Hippocrates intelligit os, nares, aur es, ventriculum, inte$tina, hemorrhoi- des, vterum, ve$icam, & demum meatus in$en$ibiles, qui $unt maximè conferentes, vt in $tatica probauimus.

QVÆST. LXXXIII. Sex conditiones requiruntur, vt loca $int conferentia.

NOtandum ad hoc, vt loca $int confe- rentia, quod requirantur $ex con- ditiones.

Prima, vt loca, per quæ fieri debeant euacuationes, $int illæ$a: ratio e$t; quia ex- crementa ad partes læ$as non $unt duc\~eda: hoc præceptum e$t Galeni 13. meth. . 11. vbi a$$erit, $i inte$tina $int inflammata, vel alio affectu correpta, non e$$e purgan- dũ per aluum, $ed potius per vrinam. Sub- dit, $i l{ae}$i $int renes, non e$$e euacuandum per vrinam. Idem præcipit Galenus 2. iu $extum epid. comm. 7. his verbis „Ve$ica & renibus vitiatis præ$tar per aluum eua- cuare: inte$tinis vero malè habentibus per vrinam. Quare ni$i ad$int duo $copi pro- po$iti ab Hippocrate in aphori$mo, quo- rum primus de$umitur à natura haben- te inclinationem ad illam partem, $ecun- dus verò à loco conferente, per cam par- tem non trahimus: $ed diuertimus, & re- uellimus.

Eandem doctrinam tradit Hippocrates 6. epid. 2. tex. 29. vbi inquit „Reuellere, $i quo non oportet, vergat, $i autem quo oporteat aperire, vt $ingula vergant. Va- leant igitur, qui in dy$enteria, & collica pa$$ione vtuntur pharmaco, & qui in ne- phritica pa$$ione vtuntur diureticis, quan- do renes $unt inflammati, quo ca$u neque diuretica frigida conueniunt, quia & ip- $a ad inflammatos renes ferunt excrem\~e- ta. Parimodo ex Galeno 5. aphori$morũ 46. colligitur, men$es non e$$e mouendos, $i os vteri ab omento, vel aliquo tumore comprimatur, quia tumor magis excre$ce- ret.

Secunda conditio locorũ conferentium e$t, vt loca per quæ facienda e$t euacuatio non po$$int ita lædi ab humoribus, qui per illam partem euacuari debent, vt potius incõmodum, quam comodum recipiant; vt Galenus in comm. animaduertit.

Hinc $i in v\~etriculi fundo e$$et atta bilis, vel bilis {ae}rugino$a, vomitus nõ conueniret, quia humoris venefici trã$itus per os po$- $et derepent\~e interimere, {quis} animaduer- tit Hippocrates cum Galeno 4. aphori$mo- rum 22. his verbis „atram bilem $upra vel infra, lethale. Parimodo Galenus 5. aphori$motum 1. facit m\~etionem de quo- dam iuuene, qui euomuit ærugino$a, $ta- timque eius corpus redditum fui$$e cõnui- $um, ac ni$i tota $ui$$et expul$a, & fui$$et Sanctor{ij} Commentaria robu$ti$$imus, ead\~e die perij$$et. Idem di- cimus de fæce melancholica adu$ta, quæ non $it mouenda per vomitum, ni$i prius eius acrimonia contemperetur, quod ob- $eruare videtur Galen. 1. ad Glauc. cap. de quartana, qui, dum vult per vomitum reij- cere adu$tam melancholiam, admonet à ci- bo id faciendum, qui acrimoniam humo- ris, & ellebori, quo vtitur ad vomendum, moderetur. Nos verò ante vomitum vti- mur epichiera$ticis, cuiu$modi $unt $erum lactis, vel lac a$ininum, quæ acrimoniam retundunt: vel vtimur vomitorio cum iu- $culo pingui, vel oleo amygd. quæ attem- perant, & $imul vomitum prouocant.

Tertia conditio locorum conferentium e$t, quod partes vicinæ principes non po$- $int ab humoribus, qui euacuãtur, norabili- ter lædi, veluti in phrenitide, in qua præ- ftat bilem euacuare per $ece$$um, quam per vomitum: quia læ$o orificio ventriculi ab ip$o vomitu, cerebrum per $extum par neruorum hab\~es $ympathiam cum $toma- cho maximè læderetur.

Quarta conditio e$t, vt loca conferentia $int proxima humoribus euacuandis, quod ratione & auctoritate cõfirmatur. Ratio- ne quia de natura omnium medicarũ ope- rationum $unt tres $copi, qui fuerunt in- uenti ab A$clepiade, & à Galeno maximè celebrati, quippe $unt, cito, turo, iucũdè: ci- to: ergo per proxima, ni$i aliquid impediat.

Idem patet Galeni auctoritate 2. in $ex- tum epid. comm. 22. vbi laudat $abini $en- tentiam, qui in fluxu $anguinis è naribus, $ecabat venã cubiti eiu$dem lateris ob vi- cinitatem. Eãdem doctrinam Galenus pro- ponit 7. meth. vlt. vbi inquit, $i vitium $it in parte concaua ip$ius hepatis, facienda e$t euacuatio per inte$tina: $i in conuexa per vrinam: hoc fine fane, vt per proxima fiat euacuatio. Addit per vrinam, dummodo non $it vitio$i $ucci magna copia in renibus: quia tunc prius per cathartica facienda e$t euacuatio, deinde per diuretica, quæ præ- cepta $anè maximè $unt ob$eruanda, ante- quam diureticis vtamur, quod no$tratum plurimi non animaduertunt.

Demum idem con$irmat Hippocrates $ecundo in 2. epid. tex. 27. in ca$u Bionis, qui per vrinæ profluuium lienis tumoreli- beratur. Con$en$us lienis cum renibus e$t per lienis arterias, quæ arterijs emulgen- tibus implantantur. In ca$u Bionis natura depleuit lienem per vrinæ va$a: quia & erant loca conferentia, & proximiora. Hinc medici $epi$$imè titius $anant $ple- neticos diureticis, quam eatharticis.

Quinta conditio e$t, vt conferentia $int re$pectu humorum euacuandorum recto tramitte di$$ita: cirius enim $anãtur corpo- ra, vbi e$t rectirudo va$orum: quia linea recta e$t omnium breui$$ima. Hinc Gale- nus lib. de curandi ratione per $ang. mi$- $ionem cap. 15. præcipit $eruandam e$$e rectitudinem, vt {ae}gri citi$$imè $anentur.

Sexta conditio e$t, vt va$a $int commu- nia inter humores euacuãdos, & loca con- ferentia, vt euacuatio fiat (vt docet Gale- nus 13. meth. 11.) per va$a communia. Non omnes conueniunt quid intelligat Gale- nus per va$a communia.

Curtius lib. de venæ $ect. & Alij plu- res per va$a communia intelligunt venas, eo quia nulla e$t corporis particula, quæ venis careat, itaut omnes venæ habeãt $o- cietatem cum caua, vel porta.

Reijcitur hæc opinio: quia præter ve- nas, plurimi $unt canales & emi$$aria, & plurim{ae} $catebræ, vt ventriculus, inte$tina, vterus, vreteres, ve$ica, arteriæ, $patia varia inter carnes, funt nerui, membranæ, & cu- tis totius corporis.

Ego autem puto per va$a communia in- telligi po$$e non $olum venas, $ed omnes meatus, tam $en$ibiles, quam in$en$ibiles. Hinc Galenus 1. meth. cap. 2. dicit ex Hip- pocrate totum corpus e$$e σὺμπν{ου}ν {καὶ} σύῤ- ῥ {ου}ν, ide$t, tran$pirabile, & confluxile per va$a nobis omnino incognita.

Quis enim e$t ille qui per $cientiam ana- tomıcam penetraret vias, quæ $unt intèr proce$$us mamillares, qui $unt in$trumen- ta odoratus, & vterum?

Quod vero euidenti$$imus $it i$te con- $en$us inter vterum, & odoratus in$tru- menta patet experientia, quia odores gra- ti$$imi alliciunt vterum ad partes $upernas ingrati$$imi illum deor$um depellunt.

Immo Ari$toteles 8. de hi$toria anima- lium cap. 24. refert „Odore extinctæ lu- cernæ interdum $equi abortum: itaut à In Vige$imumprimum Aphori$mum. malo odore extinctæ lucernæ po$$it depel- li fætus extra vterum.

Præterea alij innumerabiles dantur cõ- $en$us per meatus occultos, quod $æpè nu- mero ob$eruauit Hippocrates: $icuti 6. epi- demiorum, & lib. de humoribus refert, pleutitideminterdum per hæmorrhoidas $olui pellendo humores conuer$os in pus per meatus in$en$ibiles ad illas venas. Pr{ae}- terea pleuritis, vel aliqua alia inflamma- tio $upra $eptum, dum fit $uppuratio, pus interdum per vrinam euacuatur.

De hac mitabili tran$um ptione per mea- tus incognitos mentionem facit Galenus 7. $ec. aphori$morum comm. 35. & 54. de eadem re $atis fusè 6. de loc. aff. cap. 4. & 5. meth. cap. 8. quem mirabilem euacuandi modum medici plebei neque intelligunt, necmente fingere, vel commini$ci po$$unt.

Similiter admirandus e$t ca$us Clozo- menij quomodo parotides fuerint per vri- nas expurgati.

QVÆST. LXXXIV. Quænam $int conditiones, quæ reddunt loca magis, & minus conferentia.

DEmum $unt quatuor conditiones, qu{ae} reddunt loca magis & minus confe- rentia. Prima e$t habitus corporis, quæ cõditio proponitur ab Hippocrate 4. apho- ri$inorum 6. & 7. vbi dicit „habitus gra- eilis per vomitum facile euacuatur, carno- $us & pinguis per aluum: ratio e$t quia in gracili peccant humores bilio$i, qui leues lunt: in carno$o lenti, & pondero$i.

Secunda conditio pertinet ad anni tem- pora, de qua Hipporates 4. aphori$morum 4. ait „Æ$tate per $uperiora, hyeme per inferiora purgandum. Montanus tamen ne$cio qua ratione ductus potius laudet vomitum faciendũ e$$e tempore hyber no quam æ$tiuo: idque colligit ex Auctore de $alubridieta 15. Cæterum mirandum e$t, cur Montanus reliquerit aphori$mos, & receperit libellum de $alubri diæta: cuius auctor non e$t Hippocrates, $ed Polybij.

Hæc Montani opinio ob tres rationes reici põt, prima, quia hyeme abũdant hu- mores cra$$i, qui deor$um rendunt: ergo non per vomitum. Secunda quia venæ $u- periores tempore hyberno $unt magis re- fertæ: itaut inter vomendum po$$int in partibus $uperioribus excitari inflamma- tiones. Tertia ob vomitus impetum, venæ hyeme, cum $int den$iores, & magis reple- tæ, facilè rum pi po$$ent.

Tertia conditio e$t magna excremento- rum quantitas: Galenus enim 7. meth. vl- rimo: $i in gibba e$t multa excrementorum vi$eo$orum quantitas per pharmaca deij- ciuntur: $i mediocris quantitas per vrina- les meatus: ratio e$t: quia copio$a excre- menta per pharmaca educuntur, nediure- tica ferant ip$a excrementa in va$a renum minora, & indeita infarciantur, vt nephri- tica affectio fiat. Valeant igitur illi, qui non benè purgato corpore, vel aquis diu- reticis thermalibus vtuntur, vellacte $em. melonum, vel $imilibus, quæ introducunt affectiones malas, & curatu difficiles.

Quarta conditio pertinet ad proprieta- tes indiuiduantes: aliqui enim ita re$puunt $oluentia medicamenta, vt nullo modo ip- $a admittant.

Alij phlebotomiam pati non po$$unt.

Alij $ycupum ro$atum $olutiuum pro- pter ro$arum odorem in animi deliquium labuntur.

Atque alij alias habent proprietates, quæ certè innumerabiles quotidie in in- diuiduis ob$eruantur.

Quare medicus debet ad exam\~e reuocare conditiones indiuiduantes, & in $ingulis ægrotantibus perquitere, an aliqua inue- niatur noua, & omninò ab alijs diuer$a: quo peracto, deinde proponere id quod e$t proportionatum & quod certè iuuet, & non noceat.

PRima dubitatio: Hippocrates proponit in aphori$mo duas conditiones optim{ae} euacuationis: quarum prima e$t, vt eua- cuentur humores habentes propen$ionem, & inclinationem ad euacuationem. Se- cunda vt euacuentur per regionem conue- nientem. Ex alia parte totum oppo$itum videtur a$$erere Hippocrates 4. $ect. apho- ri$. 41. vbi habet hunc aphori$mum „$u- dor multus per $omnum factus copio$iore cibo corpus vti $ignificat: quod $i partius epulanti hoc accidat vacuatione indigere. Sanctor{ij} Commentaria Similiter Auicennas 2. 4. tract. 1. cap. 68. in- quit: in multo $udore ex repletione facto per aluum e$$e euacuandum: ergo non e$t verum, quod euacuatio facienda $it per regionem conuenientem: quamuis humo- res $int inclinati, & propen$i ad illam eua- cuationem.

Re$pondetur, aphori$mum e$$e veri$$i- mum, dummodo aliquid non prohibeat: dum igitur corpus perfu$um e$t copio$o $udore ex pluri cibo, inde re$ultat materia tenuis, & cra$$a: cra$$a certè per aluum e$t euacuanda, $ecus ob$tructiones, & putredi- nes excitatentur: $i tota materia peccans e$$et tenuis, & inclinaret ad $udorem, aluus non e$$et mouenda: $ed cum in cor- pore materia tenuis permixta $it cra$${ae}: ni$i fieret euacuatio per aluum, tenuis quidem euacuaretut: $ed cra$$a relinqueretur tan- quam multorum malorum $oboles. Præ- terea $eparando tenuem à cra$$a curatio redderetur difficilior.

Secunda dubitatio: $uccus crudus inter- dum mouetur per aluum, interdum per vrinam: medici igitur non debent vti me- dicamento euacuante humorem crudum: quia ex Hippocrate in $equenti aphori$mo concocta, & non cruda $unt medicanda. præterea ex Galeno 4. de tuenda $anit. c. 5. deiectio crudorum efficit tormina, cruda angu$tas vias reddunt & $unt impedimen- to, ne praui humores euacuentur. Dein- de e$to, quod cruda moueantur per region\~e conuementem, efficient decretoriũ non iu- dicans, quæ decretoria non iudicantia ex Galeno comm. 12. huius $ect. & in Phili- $eo vel $unt lethalia, $i iungantur cum ali- quo $igno lethali, vel $altem $unt difficilis iudicij. His po$itis, $equetur quod duæ conditiones propo$itæ ab Hippocrate in aphori$mo indicantes optimam euacua- tionem, quarum prima e$t humoris eua- cuandi propen$io, & locus conueniens, per quem fit euacuatio, non $ufficiant: ergo aphori$mus erit diminutus.

Re$pondetur, Hippocratem in hoc aphori$monon propo$ui$$e omnes condi- tiones optimæ euacuationis, $ed tantum duas præcipuas: $upponit enim Hippocra- tes in omni affectu, humores vergentes per loca conferentia e$$e euacuandos, ni$i ali- quid prohibeat: cruditas inter prohibentia euacuationem collocatur.

Præterea re$pondemus, cruditatem e$$e duum generum, aliam e$$e aquo$am, aliam verò cra$$am, & vi$co$am. De aquo$a dici- mus, $i inclinet ad loca con$erentia com- modè euacuari po$$e, $icuti in hydropicis aquo$a excrementa elaterio euacuari $o- lent: cruditas verò cra$$a, & vi$co$a e$t im- mobilis, neque ad loca con erentia habet propen$ionem, quem admodum animad- uertit Galenus 2. de humoribus comm. 15. vbi habet hæc verba „Humores incocti $unt $tabiles, & ita infixi, vt difficulter di- moueri po$$int medicamentis purganti- bus, ni$i coquantur: immo dum cruda & in$ixa, medicam\~eto euacuati tentamus ex- citantur tormina, & clauduntur viæ per quas excrementa praua ab ip$a natura po$. $ent euacuari. Deinde po$$ent medica- menta efficere alia grauiora $ymptomata, vt re$ert Galenus multis in locis. Quare pro $olutione dicimus, dum $uccus crudus habet inclinationem ad inte$tina, vel ad va$a vrinaria, quod tunc medicus commo- dè vti po$$it medicamento, vel diuretico proportionato.

Demum Galenus in comm. declarans quando medicus debear ducere, quò natu- ra vergit, & quãdo reuellere debeat, habet hæc verba „Oportet Medicum naturæ motum animaduertere, & $i idoneus fue- rit, ei $ubmini$trare: $iverò contratius, di- uertere, $eu reuellere. Ni$i igitur aliquid intelligamus de natura deriuationis, quæ e$t illa, quæ $equitur naturæ motum, & hu- morum peccantium inclinationem, atque aliquid intelligamus de natura reuul$io- nis, quæ $equitur motum contrarium ip$i naturæ, & inclinationi humorum, aphori$- mus certè intelligi non poterit.

QVÆST. LXXXV. De Reuul$ione.

QVantum attinet ad reuul$ionem. Ex Hippocrate & Galeno de ratione re- nul$ionis quatuor $unt conditiones. Prima quod fiat per di$tanti$$ima. Secunda quod reuul$io fiat per rectitudinem. Ter- tia quod trahantur humores ver$us origi- nem. Quarta quod fiat per va$a communia.

In Vige$imumprimum Aphori$mum.

Quo ad primam conditionem, quod $ci- licet reuul$io fiat per di$tanti$$ima, colli- gitur ex Galeno multis in locis, $icuti 13. meth. cap. 11. vbi habet hæc verba „in inflammationibus e$$e reuellendos humo- res longi$$imè à partibus inflammatis. De- inde 2. ad Glauc. 2. habet hæc „$i morbus e$t in genu $anguis e$t mittendus ex bra- chio gratia reuul$ionis. In$uper in arre medica cap. 99. ait, reuul$ionem e$$e facien- dam per loca maximè di$tantia.

Nihilominus non credimus, hanc pri- mam conditionem per $e, & e$$entialiter conuenire reuul$ioni. Quod confirmatur ratione, & auctoritate Galeni & Hippo- cratis. Ratione $ic probatur: quod nõ con- uenit alicui de omni, non conuenit per $e & e$$entialiter: $ed euacuatio per di$tanti$- $ima non conuenit reuul$ioni de omni: ergo non conueniet per $e, & e$$entialiter. Maior e$t clari$$ima: quia valet hæc: con- nenit per $e, ergo de omni: de omni: ergo $em per & in omnibus: non conuenit de omni: ergo neque per $e, neque e$$entiali- ter. Minor probatur auctoritate Galeni & Hippocratis: Galeni qui 5. meth. 14. ap- plicat commi$$uræ coronali ceratum ex ta- p$ia, vt reuellat in contratium humores, qui $unt in capite, & actu fluunt, & $unt fluxuri in pectus.

Deinde confirmatur ex ip$o Galeno 2. in 6. epid. comm. 9. vbi inquit, reuellens lo- cale reuellere ad locum proximum.

Similiter confirmatur ab Hippocrate 5. aphori$. 68. vbi habetur hæc $ententia: $e- cta vena frontis aufertur dolor ocipitij vi- delicet per reuul$ionem.

Nec valet, dum dicunt, hanc e$$e reuul- $ionem localem, & non communem: quia locus non facit, quod res ip${ae} inter $e$pecie differant.

Hæc di$tinctio $anè e$t vani$$ima: quia dum Philo$ophi, vel medici tradunt e$$en- tiales di$tinctiones volunt quod res ip$æ $int natura & $pecie di$tinctæ. Po$tremò confirmatur ex Hippocrate 6. epid. 2. tex. 31. vbi habentur hæc verba „In oculo- rum fluxu in fances renellere oportet: er- go reuul$io fiet per proxima.

Quo ad Galenum qut dixit, reuul$ionem fieri per di$tanti$$ima. Re$pondemas duo- bus modis. Primo dixi$$e reuul$ionem fieri per di$tanti$$ima ratione prohibentis ide$t ratione partis affectæ, ne $cilicet mul- tis excrementis obruatur, non ratione in- dicantis, ide$t humoris euacuandi: indi- cans enim $emper indicat per proxima e$$e reuellendum: ratio e$t quia indicans $em- per indicat, vt cito $anetur.

Hinc reuul$io ratione diuer$orum inter- dum fit per proxima: interdum per re- mota, & interdum per remoti$$ima: per proxima, dum magis pore$t indicans, quam prohibens: $icuti dum applicatur ceratum ex tap$ia comi$$uræ coronali, quod licet lædat aliquo modo ip$um cerebrum, magis tamen pote$t immin\~es phthi$is, quæ pote$t fieri à catarrho $al$o, quam illa læ$io peri- cranei.

Per remota reuellimus dum magis po- te$t prohibens: veluti dum in pleuritide ex brachio eiu$dem lateris $anguinem eua- cuamus.

Per remoti$$ima. dum prohibens maxi- mè pote$t, veluti dum in pleuritico ma- xima e$t $anguinis plenitudo, in quo ca$u prius $anguinem euacuamus in latere op- po$ito: deinde in eodem latere.

Præterea po$$umus $u$tinere, reuul$io- nem ratione humorum euacuandorum $emper fieri per proxima: quamuis pars affecta maximè di$ter à loco euacuatio- nis: exempli gratia inflammatio e$t in genu: humores irruentes, qui debent re- uelli non $unt in erure, $ed in vena ca- ua, & re$pectu venæ cauæ nulla e$t pro- ximtor, quæ tamen $it $ectioni cõmodior, quam vena cubiti. Quare o$tendimus nos vbi egimus de reuul$ione in meth. vitan- dorum errorum, non $olum reuul$ionem, $ed omnem medicam operatiouem per $e $eu ratione indicantis faciendam e$$e per proxima: quia de ratione omnium medi- carum operationum $unt i$ti tres $copi, ci- to, tuto, & iucundè.

Quo ad $ecundam conditionem, quod $cilicet reuul$io fiat $ecundũ rectitudinem, omnnes admittunt, hanc conditionem per $e, & e$$entialiter conuenire reuul$ioni: $ed per rectitudinem, vt interpretatur Galenus 3. de fracturis comm. 10. intelligimus è re- gione: quæ conditio non e$t $olum parti- Commentaria Sanctor{ij} bus $uperiotibus, & inferioribus conue- nit, $ed etiam dextris, & $ini$tris, ante- rioribus & po$terioribus, interioribus, & exterioribus vt docet Galenus 4. meth 6. quod non intellexerũt Fernelius, Curtius, & Petrus Bri$otus.

Quo ad tertiam conditionem, quæ e$t, quod in reuul$ione trahantur humores ad originem, quæ propo$ita e$t à Galeno 1. ad Glauc. cap. 14. non e$t e$$entialis. Primo probatur ex Hippocrate 5. aphori$morum 68. vbi dicit „$ecta vena frontis auferri laborem po$terioris partis ip$ius capitis, humores reuellendo in contrarium. Ne- mo certè a$$euerabit, frõtem e$$e fluxionis originem.

Deinde _H_ippòcrates 6. epid. 2. tex. 31. inquit in oculorum fluxione teuellimus in fauces: fauces tamen nõ $unt fiuxionis ori- go. Similiter in iecoris inflammatione $e- camus cubitum, & $ecando $anguinem re- uellimus: tamen cubitum non e$t fluxionis origo: quare hæc conditio non conueniet per $e reuul$ioni, quamuis $æpi$$imè in ip$a reuul$ione ob$eruetur.

Quo ad quartam conditionem, an reuul- $io fieri debeat per va$a communia: hæc $ine dubio e$t e$$entialis: quia nı$i e$$ent com- munia, nihil euacuaretur.

Sed notandum e$t per va$a communia nos non intelligere $olum venas: $ed arte- rias, ventriculum, renes, ve$icam, vterum, $patiainter va$a, carnes & alias partes.

Præterea ad$unt multa va$a latentia, no- bi$que ignota, per quæ excrementa, licet cra$$a $int fluunt, & refluunt in corpore viuente. Quod confirmat Galenus 7. apho- ri$morum 54. his veerbis „Hippocrates opinatur naturam validam $emper inueni- re viam materiebus maximè cra$$is, & per angu$ti$$ima foramina illas permeare, qui materierũ $eu excrementorum tran$itus fit per tran$umptionem, de qua fusè Galenus non $olum loco citato: $ed etiam in comm. 35. $eptimæ $ec. Parimodo 5. meth. 8. & 6. de loc. aff. cap. 4.

Colligimus ergo duas ex dictis condi- tionibus conuenire per $e reuul$ioni: qua- rũ prima e$t, {quis} fiat reuul$io per va$a com- munia: $ecunda {quis} fiat $ecundum rectitudi- nem: alias duas $cilicet per di$tanti$$ima: & quod ad origininem trahendi $int hu- mores, non per $e conuenire reuul$ioni: $ed ex accidenti, nimirum ratione prohibentis: non tamen $emper, & per$e.

QVÆST. LXXXVI. An reuul$io indicetur non $olum à materia fluente $ed à fluxa, & fluxura.

QVantum attinet ad illam difficulta- tem, an $cilicet reuul$io $olum indi- cetur à materia, quæ e$t in motu, vel à materia quoque fluxa, & fluxura: quæ- $tio e$t difficillima. Communis opinio e$t quod $olum indicetur à materia, quæ e$t in motu.

Credimus nos moti ratione, & auctori- tate, reuul$ionem non $olum de$umi à ma- teria, quæ e$t in motu, $ed etiam à fluxa, & fuxura. Primò patet, quod de$umi po$$it non $olum ab humoribus actu fluentibus, $ed à fluxis, & fluxuris, quatenus apti $unt in contrarium moueri. $icque argumenta- mur: Medici, & artifices omnes $cientifici quærunt quod e$t po$$ibile, & non $olum quod actu e$t: $ed $ic e$t quod non $olum e$t po$$ibile, vt fluentes humores in cõtra- rium moueantur, $ed etiàm fluxi, & fluxu- rı: ergo. Maior probatur auctoritate Gale- ni lib. de motb. differentijs cap. 1. vbi docet ip$am $anitatem non e$$e definiendam per operationem actualem, $ed per potentiã ad operandum: Galenusıbı habet hanc $en- tentiam „dormiens non vider, tamen non dicitur cæcus: quia licet careat actu videndi, tamen non caret potentia: ideo definitiones $umuntur à potentijs, & non ab actuali operatione. Parimodo homo dicitur rationalis, quia habet potentiam ratiocinandi, non quia actu ratiocinetur: phrenetici enim $unt rationales, licet actu non ratiocinentur: $ic ri$ibilis dicitur quia pote$t ridere, quamuis rideat nunquam.

Definientes igitur nos reuul$ionem di- cimus, e$$e auer$ionem humorum, qui po$- $unt retrahi in contrarium: $ed $ic e$t quod tales non $olum $unt fluentes: $ed inter- dum fluxi & fluxuri. Minor propo$itio, quod $eilicet humores fluxi po$$int reuelli præcipuè quando $unt in capillaribus, quia In Vige$imumprimum Aphori$mum. quia $ie$$ent in $pacijs non reuellerentur: à $pacijs enim ad capillares venas non da- tur tran$itus.

Patet ex Hippocrate & Galeno 4. de ra- tione vict. 30. vbi habet hæc verba „me- dicamenta circum po$ita ceruici in angina reuellent humorem, qui in partem ante- riorem fluxit: Ecce, quod reuul$io humo- ribus fluxis pote$t couuenite.

Quod verò reuul$io po$$it quoque con- uenire humoribus fluxuris, pater ex Gale- no 5. meth. 14. qui applicat ceratum ex tap$ia commi$$ur{ae} coronali gratia reuul- $ionis, ne $cilicet catatrhus quie$cens in ca- pite moueatur, & ad pectus de$cendat: $ed inde reuellatur.

Demum probatur argumento de$um- pto à natura motuum oppo$itorum, reuul- $ionem po$$e conuenire humoribus quie- $centibus, hoc modo: non ne dum fit re- uul$io trahimus humorem in contrarium? at $ic e$t, quod inter duos motus oppo$itos $emper mediat quies: ergo reuul$io conue- nire poterit humoribus quie$centibus, dum $cilicet humores, qui $unt in motu, trahuntur in contrarium.

QVÆST. LXXXVII. In quibus reuul$io, & deriuatio conueniant & differant.

PO$tremò videndum e$t, in quibus re- uul$io, & deriuatio conueniant, & in quibus differant inter $e.

Primò conuenit reuul$io cum deriuatio- ne: quia vtraque e$t auer$io.

Secundò conuenit, quia cau$a efficiens reuul$ionis, & deriuationis e$t æquiuoca: modo enim fit deriuatio & reuul$io à fa- cultate attrahente: modo à facultate expel- lente, & modo ob vtraque.

Tertiò conuenit, quia vtraque fit per va- $a communia & $ecundum rectitudinem.

Quartò conuenit, quia non $olum hu- mores fluxi, $ed etiam fluentes, & fluxuri apti $unt vt reuellantur, & deriuentur.

Quod verò deriuatio conueniat fluxis, omnes concedunt.

Quod po$$it conuenire fluxuris patet: dum enim $upprimuntur men$es, $i volue- ris deriuare per venam tali promptè fluent men$es, qui antea erant fluxuri.

Quod verò conueniat fluentibus pa- tet, quia dum diminutè fluunt men$es, $i vena tali $ecabitur promptius $luent: Ecce igitur quod reuul$io, & deriuatio re$pi- ciūt humores fluxos, fluentes, & fluxuros.

Differt reuul$io à deriuatione: quia re- uul$io vt plurimum fit per di$tanti$$ima: deriuatio verò vt plurimum per proxima: dicimus vt plurimum per proxima, quiæ interdum deriuatio fit magis per longin- qua, quam reuul$io. Pro hac opinione apud Galenum inuenimus 100. exempla: Etenim 2. ad Glauc. cap. 2. dieit, cucurbitulam ap- plicatam mammis ab vtero reuellere, ar- que venam tali ab v tero deriuare: cui du- bium, quod vena tali ab vtero magis di$tar, quam mammillæ.

Differt reuul$io à deriuatione: quia re- uul$io magis conuenit fluentibus, quam fluxis, & fluxuris humoribus.

Deriuatio verò magis fluxis.

Differt quia deriuatio $equitur motum, & humorum inclinationem: reuul$io verò contrarium.

Differt quoque, quia reuul$io vt pluri- mum trahit humores ad originem fluxio- nis, deriuatio verò longè ab origine ab- ducit.

APHORISMVS XXII.

_C_Oncocta medicari, atque mo- uere, non cruda neque in principys, modo non tur- geant: plurima verò non turgent.

In $uperiori aphori$mo egit de duobus locis in$eruientibus pro inueniendo medi- camento, alter erat de$umptus ab humo- rum inclinatione: alter vero à locis confe- rentibus. Cognito medicamento. In hoc aphori$mo agit de tempore exhibendi me- dicamentum.

Hic aphori$mus, licet in aliquibus codi- cibus non inueniatur: Galenus tamen & Sanctor{ij} Commentaria hoc comm. & 4. de $anitate tuenda tenet non $olum e$$e Hippocratis, $ed in arte medica e$$e tamquam oraculum.

Diuiditur hic aphori$mus in duas par- tes. In prima ponit hanc conclu$ionem: concocta e$$e medicanda, & mouenda: $ed non in principio morbi.

In $ecunda parte excipit materiam cru- dam, ni$i turgeat dic\~es, quod rarò accidat, $upple, quod ita turgeat, vt per medica- menta po$$int purgari: quia $æpi$$imè dan- tur materiæ turgentes: $ed tamen rarò ac- cidit, quod po$$int expurgari, ide$t, quod habeant inclinationem ad inte$tina: quia, vt dicit Galenus 4. de ratione vic. in ac. 64. turgentes humores $unt purgandi, $i circa ventrem murmurauerint: $ecus purgandi non $unt, quamuis in morbis peracutis $æ- pè turgeant. Vtinam in peracutis rarò tur- gerent: modò enim turgentes humores ex Galeno loco proximè citato efficiũt tumo- res circa fauces, modò circa pedes & cru- ra, modò erumpunt in cutem & faciunt peticulas tuberculo$as: quo ca$u certè tur- gentes humores purgandi non $unt per aluum, cum ad inte$tina nullam habeant inclinationem.

Quo ad verba: dicit _(concocta_) gtæca di- ctio e$t πέπονα deinde dicit (non cruda) ide$t μή ωμα: ni$i igitur confugiamus ad Ari$totelem 4. lib. Meteor. cap. de con- coctione, vbi di$tınctè de coctione & cru- ditate loquitur, hic aphori$mus nullo mo- do intelligi pote$t.

QVÆST. LXXXVIII. De $peciebus coctionis.

ARi$toteles 4. Meteororum comm\~eto de coctione definit coctionem in cõ- mun@ hoc modo: coctio e$t perfectio à pro- prio, & naturali calido ex oppo$itis pa$$i- uis. Deinde diuidıt coctionem in tres $pe- cies, ide$t in elixationem, maturationem, & a$$ationem. Notandum ex Ari$totele, quod hæc tria nomina, elixatio, matura- tio, & a$$atio non explicant proprias, & vl- timas differentias trium coctionum, quæ fiunt in animalibus, $ed $olum per meta- phoram illas declarat.

Patet de elixatione: quia elixatio propriè conuenit arte elixatis, $olumque per trã$- lationem (vt ait Ari$toteles) conuenit co- ctioni ventriculi: addimu$que coctionem hepatis, & partium, qu{ae} multa affluunt hu- miditate, licet $int innominatæ, a$$imilari elixationi.

Idem Philo$ophus de maturatione, quæ propriè conuenit fructibus: per translatio- nem verò tuberculis, puri & pituitæ: itaut maturatio naturalis $it innominata: at que maturatio apoftematis, & peccantium hu- morum nomine careant.

Idem docet de a$$atione, quæ $imiliter propriè conuenit arte a$$atis: a$$atio verò naturalıs e$t innominata.

Videns igitur Ari$toteles non e$$e adhuc inuenta nomina proptia trium coctionum naturalium, illas de$crip$it per cau$as effi- cientes hoc modo: coctio, qu{ae} e$t $imilis eli- xationi, e$t perfectio, quæ fit à calido & humido externo: atque hæc ex Ari$totele conuenit coctioni ventriculi.

Hæc coctio, quæ e$t $imilis elixationi, ex Ari$totele loco citato habet exce$$um & defectum: exce$$us caret nomine: defectus verò e$t μόλυνσίς à Teophra$to vocatur inquinatio: $ed reuera molin $is e$t cruditas ($icuti illa, quæ fit in ventriculi coctione) quæ nomine latino caret: fitque ob defectũ caliditatis, vel humiditatis externæ: dici- mus externæ, quia caliditas interna e$t illa natiua, & implantata, quæ non deficit v$- que ad obitum quæ e$t e$$enti-lis tem pera- tura, & e$t veluti forma in ventriculo vel in quauis alia parte: caliditas verò quæ de- ficit e$t influens, quæ re$pectu calidi im- plantatı dicitur externa.

Concoctio vero, quæ e$t maturatio, quæ conuenit propriè maturationi fructuum, pe $imilitudinem verò maturationi tu- berculorum & humorum, e$t perfectio, quæ fit à calido interno, adiuuante tamen calore externo. Hæc quoque concoctio, qu{ae} dicitur maturatio haber $uum defectum & exce$$um. Defectus dicitur omotis, qui fit ob defectum caliditatis internæ, vel exter- næ: at que hæc cruditas (vt dicit Ari$toreles) ob$eruatur in natura & in arte. In natu- ra ob$eruatur in vrinis, ege$tionibus, de- $tillationibus, In tuberculis in pure, & in In Vige$imum$ecundum Aphori$mum. humoribus. Hinc eruditas vrinæ, fæcum alui & de$tillationum prouenit à defectu caloris interni, vel externi. Vnde oriun- tur omnes catarrhi, Hinc tubercula, & apo$temata cruda, pus nõ mutatum, & hu- mores pituito$i & crudi proueniũt à calo- re interno & externo diminuto: per exter- num intelligimus influentem, qui e$t exter- nus re$pectu naturalis implantati. In arte, vt in va$is fictilibus, dum ignis defectu ma- nent cruda: exce$$us verò e$t innominatus.

Coctio verò quæ e$t $imilis a$$ationi e$t per fectio, quæ fit à calido & $icco externo: hæc coctio parimodo habet $uũ exce$$um, & defectum: exce$$us e$t to$t 10: defectus caret nomine, & dicitur non a$$atio: nul- lum enim habet nomen.

Qua runt hic Philo$ophi & Medici, qu{ae}- nam $it a$$atio naturalis. Nonnulli dicunt, vt Piccolhomineus, ructus nidoro$os fieri per a$$ationem naturalem: $ed quia ructus i$ti $unt præter naturam, non mihi eius $ententia probatur.

Qua rimus enim nos, quid $it a$$atio na- turalis. Plurimi dicunt, coctionem factã in partibus $iccis, vt in o$$ibus, & cartilagini- bus e$$e a$$ationem naturalem: quia à cali- do, & $icco externo fit: rectè quidem: quia eoctio in o$$ibus non e$t elixatio: o$$a enim $unt $icca: neque e$t maturatio: quia finis maturationis e$t mollities: ergo ex $u$fi- cienti partium enumeratione erit a$$atio.

Quantum attinet ad elixation\~e ex Ari- ftotele 4. Meteororum, coctio facta in ven- triculo e$t $imilis elixationi: rectè quidem: quia $icuti in elixatione hæc tria requirun- tur, olla, caro, & humiditas externa: $ic in eoctione ventriculi, ventriculus e$t $icuti olla ex Geleno 3. de facul. nat. deinde e$t cibus, qui e$t $icuti capo, quæ coquitur in olla, & humiditas ip$ius ventriculi, qu{ae} re- $pectu cibi e$t externa, & in ip$a, caro co- quitur.

Idem dici pote$t de coctione, quæ fit in hepate: hepar e$t olla, chylus e$t vt caro, $an- guis hepatis e$t humiditas externa, in qua fit elixatio. Idem dicimus de qualibet par- te humida, quod coctio in ip$a $it, $icuti e$t elixatio.

Differentia verò inter coctionem natu- ralem & artificialem e$t, quia in artificiali olla non a$$imilat: ventriculus vero & aliæ partes a$$imilant: ideo elıxatio per $imili- tudinem conuenit coctioni ventriculi, he- patis, & aliarum partium humidarum.

Hinc Vale$ius in comm $uo $upra quar- tum Meteororũ dum reprehendit Ari$to- telem dicentem, coctionem ventriculi e$$e $imilem elixationi, incidit in plurimos errotes, vt infra. Ratio Vale$ij e$t, quia in- quit in ventriculi coctione deficere exter- nam humitatem.

Primò errat Vale$ius: quia humiditas interna ventriculi re$pectu cibi e$t externa. Simliter interna humiditas hepatis re$pe- ctu chyli e$t externa: idem dici pote$t de qualibet alia parte humida.

Secundò errat, quia $imilitudo non e$t identitas.

Tertiò errat, quia ex Ari$totele, & omniũ Philo$ophorum con$en$u tres $unt $pecies coctionis: ideo valet dicere, quod coctio ventriculi, vel $it $imilis elixationi, vela$$a- tioni, vel maturationi: non a$$ationi: quia a$$atio fit à $icco: non maturationi, quia h{ae}c ex Ari$totele conuenit $ructibus, & tuber- culis: ergo erit $imilis elixationi.

Quarta $pecies coctionis non datur: $i. n. daretur, daretur quartũ efficiens, quod re- uera dari non pote$t: quia coctio naturalis $emper fit à calido: calidum verò $olum tri- bus modis naturaliter vatiare pote$t: nem- pe vel quia fiat à calido externo: vel à ca- lido interno adiuuante externo, vel fit à ca- lido & $icco externo: quare tres $olum erũt $pecies coctionis.

Hinc valde hallucinatus e$t Capiuaceus dum in explicatione huius aphori$mi enu- merat quatuor $pecies coctionis, dicens, duas $pecies fieri à natura, & duas ab arte: duas à natura, ait e$$e coctionem, & ma- turationem: duas abarte, elixationem, & a$$ationem.

Capiuaceus tria ni fallor committit er- rata. Primum quia $umit nomen generis loco $pecıei, dicendo, coctionem e$$e $pe- ciem dıuer$am, cum $it genus, quod $ub $e habet $olum tres $pecies, n\~epe elixationem, maturationem, & a$$ationem: triangulus $ub $e habet tres $pecies, r\~epe I$o$@@ielem {ae}quilaterum, & $calenum: ip$e verò trian- gulus non e$t $pecies, $ed genus.

Sanctor{ij} Commentaria

Secundum erratum e$t, dum dicit, qua- tuor e$$e coctiones, cum Ari$toteles ponat $olum tres.

Tertium dum dicit, maturationem con- uenire fructibus per metaphoram, cũ Ari- $toteles totum oppo$itum dicat. maturatio- nem $cilicet propriè conuenire fructibus: per metaphorã tuberculis, puri, & pituıtæ.

HIs declaratis facilè e$t videre quid in- telligat Hippocrates per πέ πονα, & quid per μή ὠμὰ. Dicimus per πέπονα in- telligere matura, & non concocta. Pri- mò, quia Ari$toteles inquit, quod conco- ctio, quæ conuenit humoribus, & tuber- culis $it maturatio, & non elixatio, vel a$$a- tio: itaut πέπονα non deriuetur à verbo πεπτω ide$t concoquo, $ed à verbo πεπαί- νω ide$t maturo.

Secundo per pepona intellıgit illam co- ctionem, cuius defectus e$t illa cruditas, quæ dicitur omotis, ide$t immatura: $ed $ic e$t, quod coctio, cuius defectus dicitur ὠ;μότης e$t maturatio: ergo per pepona in- telliget matura, & non concocta. Maior e$t, Hippocratis in tex. dum dicit μήὠμὰ. Minor e$t Ari$totelis 4. Meteorum citato, vbi dicit, quod maturatio e$t illa coctio, cuius defectus dicitur omotis.

Tertiò $i per pepona intellexi$$et con- cocta in genere, aphori$mus e$$et fal$us: quia cõcocta vt cõcocta non purgãtur: eli- xata certè, & a$$ata non indigent purgatio- ne. Similiter chylus perfectus, qui perti- net ad illam concoctionem, quæ dicitur eli- xatio, non indiget pharmaco.

Quartò $i per πέπονα intellexi$$et conco- cta non dixi$$et μἠ ὠμα, $ed dixi$$et μη πέπ- σης, quia apep$ia e$t defectus coctionis, vt coctioe$t.

Quintò $i per pepona intelexi$$et elixa- tionem, quæ e$t $imilis coctioni ventriculi non dixi$$et μὴ ὠμὰ, $ed μη μεμόλυσμἐνα.

Sextò, πέπων $ignificat molle, quod e$t terminus, & finis maturationis: & non co- ctionis: $ic tubercula, & apo$temata, dum $unt matua fiunt mollia: Similiter fru- ctus, dum $unt maturi, fiunt molles: $imi- liter dum excrementa purganda fiunt flui- da $unt matura: hæc non po$$unt dici de concoctis per elixationem, & a$$ationem, quoniam hæc quantò magis $unt concocta, tantò magis cra$$e$cunt, & dure$cunt.

In$uper $ciendum, pepon $ignificare vlti- mum terminum coctionis, quia nomina adiectiua de$inentia in ἄν $ignificant rem in habitu, & in e$$e $uo perfecto: quare pe- pona $ignificat res exactè coctas, quod ac- cidere $olet in fine $tatus, & in principio declinationis, quando $cilicet natura inci- pit $eparare, & mouere humores ad inte$ti- na: dum enim materia e$t perfectè cocta morbus e$t in $tatu, vt docet Galenus 3. de cri$ib. cap. 5. dum verò po$t coctionem na- tura $eparat, & euacuat cocta incipit e$$e in principio declinationis, vel in fine $tatus, quo tempore dandum e$t pharmacum ele- ctiuum, & non ante.

Quod verò πέπονα apud Galenum $u- matur pro maturis patet ex lib. 8. de $imp. medicina cap. de cucumere, vbi habet hæc verba σίκυες ή πέπονες ἤ μὴ πέπονες ide$t cucumeres vel maturi, vel non matu- ri. Ecce quod πέπονα e$t nomen æquiuo- cum & quod mirificè declaratum e$t ab Hippocrate per μὴ ὡμὰ $ignificando ma- tura, non concocta: qua$i dicat Hippocra- tes aduertas, quod πέπονα pote$t pende- re à verbo πέπτω & à verbo πεπ{αί}νω, $ed vt de medio au$eratur æquiuocatio $en am biguitas appo$ui illam dictionem μή ὠμὰ ide$t non cruda, quæ cruditas e$t defe- ctus (vt dictum e$t ex Ari$totele) matura- nis, & non coctionis.

Notandum quod licet idioma Græcum incredibili nominum varietate abunder, tamen interdum de$tituitur verbis vniuo- cis declarantibus propria $ignifiaata: vnde Cicero 2. Tu$c. quæ$t. reprehen dit linguam Græcam, quæ $olet verbis abundare, nihi- lominus ait in aliquibus deficere, citatque dictionem π\’σνος, qua Græci multa $ignifi- cant: $ic nos citare po$$umus hanc dictio- nem πέπονα, quæ pote$t $ignificare & concocta, & matura: in hoc aphori$mo ta- men $ignificat matüra: quia $olum matu- ratio e$t illa, cuius defectus e$t omotis, vt dictum e$t.

Notandum tamen de maturatione, quod maturatio triplex $it.

Prima e$t, dum $anguis conuertitur in pus, quæ conuer$io ab Ari$totele vocatur In Vige$imum$ecundum Aphori$mum. maturatio, vt dictum e$t.

Secunda maturatio e$t, dum humor fit $emiputridus: pote$t tamen ad pri$tinam bonitatem reuerti: hic humor non e$t ille, qui pharmaco debet euacuari: quia dum redactum e$t ad pri$tinum $tatum, pote$t quoque nutrire: e$t que $icuri docet Galenus 11. meth. quemadmodum vinum ace$cens, nempè antequam ace$cat, quod pote$t reduci ad pri$tinam bonitatem.

Tertia maturatio e$t humoris in putre- facto e$$e, qui e$t omninò putridus.

Humor verò putridus a tequam phar- maco euacuetur duobus modis præparari pote$t: prima præparatio fit aperiendo meatus, per quos po$$it fluere, & per phar- macum educi: quam præparationem tan- gunt Hippocrates & Galenus 2. aphori$. 9.

Secunda præparatio e$t, vt amittat acri- moniam, & feruorem antequam purge- tur, ne lædat partes, per quas tran$it: de hac præparatione locutus e$t Galenus 2. de ratione vic. in ac. 45. Hippocrates verò in hoc aphori$mo $olum intelligit de hac ter- tia maturatione.

Cruda verò quæ $unt oppo$ita huic ma- turationi non $unt purganda: immo ex Hippocrate & Galeno 4. de ratione vic. 44. $i purgarentur frangetentur vires: impe- diretur concoctio, & motbus diuturnior fieret: Hinc Hippocrates in tex. ibid\~e di- cit „medicamenta purgantia in principio cruda exi$tente materia non admouebis, $ecus vrina non maturabitur: $ubdit, fe- br\~e citra iudicationem in longũ protrahi.

„Φαρμακευέιν ide$t purgare medica- mento electiuè $oluente: $icuti inter phar- maca bilem electiuè purgantia $unt rha- barbarum, $camonium, folia, & flores ar- boris per$icæ, $emina p$ilij, & c.

Inter purgantia pituitam $unt agaricus, hermodactilus, turbit, colocintis, peplus, gratiola, $emina cartami, flores cartami, catapucia, & c.

Inter melancholiam purgantia $unt el- leborum nigrum, & album, epithymum polipodium, $emina cartami & $ena.

Inter purgantia $ero$os humores $unt elaterium, guma gutæ, flores $ambuci, me. coachan, $alappa, $uccus Ireos non clarifica- tus. Hæc $unt præcipua pharmaca electi- uè $oluentia ad differentiam lenientium, cuiu$modi $unt ca$$ia, tamarindi, mana, & alia id genus.

Alia plura & purgantia & lenientia ad v$um no$trum accommodata inuenietis in Gıorgij melichij antidotario nuper edi- to, addita ab Alberto $lechino ad $ignum $trucij, qui in hoc $uo obeundo afficio in hac ampli$$ima ciuitate e$t adeo clatus, vt inter tot periti$$imos pharmacopolas ne- mini $ecundus reputetur.

„_Et mouere non cruda._ Quidam di- cunt, Hippocratem per verbum mouere intelligere de minoratiuis; leguntque hoc modo aphori$mum „Concocta medica- ri, & faciunt punctum: deinde dicunt & mouere non cruda, intelligendo per non cruda quæ partim $unt cocta, & partim cruda, itaut hic $it $en$us aphori$mi: pur- ganda $unt atque eradicanda quæ ex toto $unt cocta: quæ verò $unt non cruda, ide$t partim cocta, & partim cruda $unt mino- randa: addunt quæ verò $unt omninò cru- da, neque purganda, neque minoranda, ni$i turgeant.

Dicunt hanc expo$itionem colligi ex Galeno 4. de ratione vic. 8. vbi citat hunc aphori$mum.

Primo reijciuntur: quia Galenus loco citato nihil dicit de hacre: immo neque $omniauit $ic exponere aphori$mum.

Deinde $i materia partim cocta, & par- tim cruda e$$et minoranda, pharmacum minoratiuum e$$et dandum in augmento morbi, & non in principio, quod relucta- tur Hippocrati 2. aphori$. 29. vbi vult, quod inchoantibus morbis potius $it mo- uendum, quam in augmento.

Ratio de$umitur ab ip$omet Galeno 2. de humoribus comm 13. vbi dicit non e$$e dandum medicamentum, quando natura e$t occupata: $ed $ic e$t quod in augmento e$t occupati$$ima: ideo Galenus 2. de hu- moribus comm. 21. dicit iudicationem præuenire malum: quare exhibendo me- dicamentum in augmento e$t præuenire iudicationem, quod non e$t faciendam.

Tertio falluntur i$ti: quia Galenus in hoc comm. vult per mouere Hippocratem intel igere euacuation\~e per $udor\~e & per vrinam: ergo nõ intellexit de minoratiuis.

Sanctor{ij} Commentaria

Præterea dum Hippocrates 2. aphori$. 29. dicit „$i quid tibi videtur mouen- dum, moue in principio, Galenus in cõm. per mouere præcipuè intelligir mi$$ionem $anguinis: dicimus præcipuè: quia dum dicit, $i quid tibi videtur & e. dictio moue- re pote$t ampliari ad alias euacuationes, quæ in ptinciprio fieri po$$unt, & non in augmento: in quo $olum quies de$ide- ratur.

QVÆST. LXXXIX. Quid intelligat per non cruda.

NOnnelli alij $ic legunt „concocta medicari, & mouere. Et faciunt punctum: deinde legunt „non autem cruda: vt hic $it $en$us, cruda neque medi- canda, neque mouenda.

I$ti non po$$ent omninò improbari, ni$i admitter\~et in Hippocrate vanam eiu$dem $ententiæ repetitionem: $atis enim fui$- $er, $i dixi$$er, concocta e$$e medicanda: quia cruda reuera neque $unt purganda, neque mouenda.

Hinc Galenus 4. de tuenda $ani. cap. 5. & 6. dıcıt „quando corpora abundant crudis humoribus, ab$tinendum e$$e ab euacuatione effatu digna: ab omni motu violento, à balneo, exercirio, cucurbitulis, frictiombus, & ab ijs qua habent vim tra- hendi humores ad cutem: vultque omni- modam quietem e$$e ob$eruandam: quia per quietem fit concoctio, vt docet Hip- pocrates 4. de ratione vic. 44. & Ari$tore- les 4. Meteororum.

Similiter Galenus 1. de humoribus comm. 2 vult, ineptos e$$e ad purgatio- nem, qui habent hypocondria flatibus di$tenta.

Valeant igitur, qui corpore exi$tente pleno crudis humoribus in ip$o morbi principio vtuntur pharmaco electruè $ol- uente, $rictionibus, cucurbitulis, inunctio- nibus, balneis, $udorem excitantibus: hu- mores enim agitantur, atque agitati fiunt coctioni magis rebelles. Idem confirma- tur ex Hippocrate & Galeno 4. de ratione vic. 44.

Parimodo ægros lædunt, dum in princi- pio putridæ febris blandis lenientibus per- m@@cent electuaria $camoneata, cuiu$modi $unt diaphinicon, electuarium de $ucco ro- $arum, confec. hamech, electuarium eleo- $cof, & alia id genus.

Cau$æ verò, cur in principio febris non conueniant pharmaca, quatuor $unt: pri- ma quia cruda non admittunt purgatio- nem.

Secunda cau$a e$t, quia in principio mor- bi humores $unt firmati, vt per pharmaca dimoueri non po$$int: Galenus enim 2. de humoribus 15. dicit excrementa ex toto incocta $tabilia, & infixa e$$e.

Præterea 4. de ratione vic. 76. docet, dum humores $unt firmati, expectandam e$$e coctionem.

Tertia, quia ex Hippocrate 4. de ratione vic. 44. concoctio quiete $it.

Quarta e$t, quia omnia pharmaca calida $unt: vnde augent calorem febrilem: qua- re $olum danda $unt, quando præparatis humoribus, ce$$at calor.

Montanus interpretatur illam dictio- nem _non cruda_, dicendo quod $it nomen in$initum, $icuti e$t non homo: per non homo omnia intelliguntur præter homi- nem: paries quoque e$t non homo: $ic di- cit Montanus per mouere non cruda e$$e mouenda omnia præter cruda.

Hæc Montani expo$itio à multis lauda- tur, e$$et que admittenda, $i inter coctum & crudum e$$ent multa media, vel $altem vnicum: $ed tantum abe$t, quod $int mul- ta media, vt omnis humor non crudus $it coctus, & omnis coctus humor $it non cru- dus: quare crudum & coctum $unt oppo- $ita priuatıua, habent tamen vim cõtradi- ctoriam: valet enim hæc con$equentia, e$t humor non crudus, ergo e$t coctus: nomen infinitum dicitur, quod præter illud, infi- nita conprehenduntur.

Pr{ae}terea expo$itio e$t inepta: quia admit- tit vanam eiu$dem $ententi{ae} repetitionem: idem enim e$t coctum & non crudum.

Demum e$t fal$um, quod non cruda $int purganda: inter non cruda collocantur $anguis perfectè coctus, optimus chylus, quæ certè non $unt purganda, vel mo- uenda.

Nonnulli alij dicunt, Hippocratem bis In Vige$imum $ecundum Aphori$mum. repetere hanc $ententiam diccndo, conco- cta medicari, & mouere, & non medicari, & mouere cruda: quia quæ $unt magni momenti bis repetita placent.

Hæc expo$itio e$t omnium vani$$ima quia hac ratione $ingula Hippocratis ver- ba e$$ent repetenda: $ingula enim $unt mi- $terio$a, & magni momenti: quare non e$t dicendum, Hippocratem committere hanc vani$$imã taftologiam: quia idem e$t dicere concocta, & non cruda.

Præterea laconi$mus Hippocratis, gra- uitas, & aphori$tica doctrina non admit- tunt eiu$dem $ententiæ repetitionem.

Zechius, & nonnulli alij arbitrati $unt, Hippocratem per cruda intelligere illa, quæ po$$unt conuerti in $ub$tantiam, & de his intelligendo dicunt nõ e$$e mouenda.

Sed valde falluntur: quia cruditas quæ pote$t conuerti in $ub$tantiam, dicitur mo- lin$is, & non omotis, vt dictum e$t $upe- rius. Quare $i per non cruda intellexi$- $et illa que po$$unt conuerti in $ub$tantiam Hippocrates dixi$$et μή μεμολυςμένα & non μὴ ωμά.

Dicimus igitur Nos, Hippocratem dixi- $e non cruda ide$t μη ωμα vt tolleret ambiguitatem, & æquiuocationem, quæ continebatur in illa dictione πέπονα quæ pote$t $ignificare cocta, & matura, quia pote$t prouenire, vt dictum e$t à πέπτω, & à πεπωίνω: ideo dixit μη ὠνὰ vt indicaret $e intelligere de maturatione: quia omo- tis e$t cruditas maturationis. Propterea putamus nos ın aphori$mo Latino dictio- nem non cruda e$$e $uperfluam: quia habe- mus nomen di$tinctum, in quo nulla conti- netur æquiuocatio, dicendo matura: itaur aphori$mus $it hoc modo legendus „ma- tura medicari, & mouere delendo dictio- nem non cruda tamquam $uperfluam.

In$uper omnes errarunt, qui interpre- tati $un per μη ὠνὰ non cruda, quia opor- tebat interpretari non matura, cũ omotis $it defectus maturationis, & non coctionis.

N_Eque in princip{ij}s._ Galenus 1. de cri$ib. c. 9. inquit principiũ morbi $umi tri- pliciter. Primo $umitur proprimo infaltu- Secundo pro primis duobus vel tribus die- bus. Tertio pro toto illo t\~epore, in quo nul- lum coctionis ve$tigium in vrina apparer. Hippocrates per principium intelligit hũc tertium modum, in quo nullum coctionis $ignum apparet: qua$i diceret Hippocrates non $olum e$$e purgandum, vel mouendũ, in augmento, $ed neque in principio.

Prima dubıtatio occurrit, quia oppo$itũ videtur dicere Hippocrates 2. $ec. aphori$- morum 29. vbi habetur „inchoantibus morbis, $i quid tibi videtur mouendum moue: ergo in principio licebit dare me- dicamentum.

Re$pondemus in aphori$mo citato non intelligere de medicamento purgante: $ed de venæ $ec, & de blandis lenientibus. Pr{ae}- terea non e$t purgandum in principio, ni$i ca$u, quo materia turgeat, vt docet in hoc aphori$mo Hippocrates.

Cau$a verò cur in $tatu morbi conueniãt pharmaca e$t: quia in $tatu materia e$t con- cocta, & concocta $unt medicanda phar- maco electiuè $oluente.

_Nı$i turgeant, raro autem turgent_, Per tur gere Galenus vult, Hippocratem intellige- re humores, qui non $unt firmati, qui va- gentur modò huc, modò illuc.

Quod verbum turgere, vt ait Galenus in comm. e$t de$umptum ab animahbus habentibus maximum pruritũ ad coitum, quæ animalia huc & illuc mouentur, loco $tare nequeunt, & quærunt modum, quo egrediatur humor, qui proricat $ic(ait) hu- mores turgentes huc & illuc mouentut, loco $tare nequeunt, & exitum quærunt: ideo illicò $unt purgandi, ne petant partem principem, & ægrum interrimant, vt dicit Galenus 4. aphori$inotum 10. vbi legitur hic Hippocratis aphori$mus „medica- mentum in morbis acutis eadem die dan- dum, $i materia turgeat, nam tardarc in i$tis noxium e$t.

Similiter Galenus 4. de ratione vic. 76. dicit in principio purgandos e$$e hume- res, $i in aliqua parte corporis non $int fir- mati: quia quando $unt firmati, oportet expectare coctionem.

_R autem turget._ Nos non interpre- tamur, quod humores rarò turgeant: quia in morbis peracutis humores $æpi$$imè tur@ent: $ed rato itaturgent, vt per phar- maca po$$int purgari: $ic in Critone, qui Commentaria Sanctor{ij} morbo peracuto moritur in tertia, humo- res erant maximè turgentes: $ed ad pedes, & non ad inte$tina tendebant: dicit igitur Hippocrates, cum pes illos humores cape- re non poterat, retroce$$erunt ad caput, vnde mors Critonis $ecura e$t: in quo ca$u Hippocrates non dedit, nec dedi$$et phar- macum.

Similitet Lari$$a caluus moritur in quar- ta cum turgentibus humoribus ad femur irruentibus, qui humores turgentes ab Hippocrate pharmaco nõ fuerũt expurga- ti, & meritò: quoniam illi $olum expurga- ri po$$unt, qui habent aliquem impetum ad hepatis concauum, ad me$enterium, vel inte$tina, $icuti colligitur ex ip$o Gale- no 4. de ratione vic. comm 64. vbi loquens de turgentibus admonet e$$e purgandos, $i circa ventrem murmurauerint. Hinc $i materia turgens mouetur ad caput, vt in Vxore Dromedæ, quæ moritur in $exta, pharmacum certè ıuuare non pote$t, ni$i tamen habeat aliquam inclinationem ad ventrem.

Parimodo, $i humores turgentes mo- ueantur ad crura, vt in Horofonte, v$us pharmaci Horophonti nocui$$et; quia à cruribus fui$$et factus retroce$$us ad vi$ce- ra $uperiora, & inde perij$$et: $icuti conti- git Critoni, & alijs ægrotantibus.

Ideo cıedimus nos non e$$e dandum medicamentum purgans in turgente ma- teria, ni$i aliquam habeat inclinationem ad ip$a inte$tina. Quare per rarò turgere intelligimus, quod rarò turgeant, vt per pharmacũ humores po$$int euacuari. H{ae}c doctrina con$entit aphori$mo $uperiori, vbi vult duo e$$e ob$eruanda in v$u me- dicam\~eti, nempe inclinationem humoris, peccantis, & loca conferentia: quare $i tur- gentes humores non haberent inclinatio- nem ad venam pottam, ad me$enterium vel inte$tina, pharmaca nullo mndo e$$ent exhibenda, $i verus e$t aphori$mus decla- ratus, quo natura vergit, & c.

Pro intellig\~etia aphori$ini tria antequã quæ$tionem de minoratiuis agrediamur $untin elligenda: primum out in principio morbt, dũ @urget materia, $it purgandum. Secundum an@de rationd materie turgentis $it tenuitas, itaut humores cra$$i@n unquam turgeant. Tertium an materia tenuis $it incra$$anda.

Quo ad primum, cur $cilicet in princi- pio, dum materia turget $it purgandum. Prima can$a e$t, quia impendet periculum, ne humores petant partem principem, & interimant.

Secunda quia Hippocrates 4. aphori$- morum 11. dicit „medicandum e$$e in valde acutis, $i materia inuitet ad excretio- nem eadem die: nam tardate in his malũ e$t: materia verò dum turget inuitat ad dandum pharmacum, dum habet inclina- tionem ad inte$tina.

Tertia quia Galenus in comm. vult, e$$e euacuandum eadem die, antequam virium robur di$$oluatur.

Quarta cau$a de$umitur à Galeno 5. meth. 15. vbi admonet, quando periculum e$t in mora, non à leuioribus $ed ab extre- mis e$$e exordiendam curationem.

Quo ad $ecundum: an $cilicet de ratione turgentis materiæ $it tenuitas. Moderni dicunt, materiam turgentem interdum e$$e po$$e cra$$am: $icuti in febribus pe$tilen- tibus, propter quas fiunt magnæ adu$tio- nes: humores tuncaduruntur, & cra$$e$cũt Confirmant hanc $uam opinionem per ca- $um Critonis, in quo materia furio$a erat cra$$a.

Dicimus nos materiam turgentem cra$- $am e$$e non po$$e: quia de ratione materi{ae} turgentis e$t, vt in ip$a $it principium mo- tus: $ed $ic e$t quod materia cra$$a non pote$t e$$e principium motus: ergo cra$$a non turgebit.

Præterea materia cra$$a non pote$t mo- dò vnam partem. modò aliam inuadere: ergo turgens e$$e non poterit.

Ad rationem Re$pondemus, in pe$tilen- tibus $ebribus e$$e po$$e materiã tenuem, & materiã cra$$am. In pe$til\~etibus verò fe- bribus & in Critone, materiam turgentem non fui$$e portionem cra$$am, $ed tenuem.

QVÆST. XC. An materia tenuis $it incra$$anda.

QVo ad qua$tionem, an $cilicet mate- ria tenuis $it incra$$anda. Ex vna In Vige$imum$ecundum Aphori$mum. parte Galenus lib. de con$t. artis cap. 19. inquit, $i humores $int cra$$i, attenuandi, $i tenues, incra$$andi. Addit $ic faciendo, vtro$que pariter concoques.

Deinde Auicennas in cura febrium pu- tridarum in cõmuni vult, materias tenues e$$e incra$$andas.

Po$tremò Hippocrates lib. de veteri me- dicina ver$us finem ait „concoqui, & præparari humores, dum redduntur mi- tiores: redduntur mitiores, $i calidi à fri- gidis, & frigidi à calidis alterentur: $i cra$$i fiant tenues, & tenues cra$$i. Immo Hip- pocrates ibidem loqu\~es de crudis, & tenui- bus de$tillationibus (ait) quando de$tilla- tiones erunt $uperatæ à natura fient cra$- $æ, & $ine $al$edine, & $ine acrimonia: Ecce igitur quod tenues humores $unt in- cra$$andi.

Ex alia parte Galenus 2. aphori$. 9. dicit humores cra$$os $emper e$$e ita attenuan- dos, vt fiant fluxiles, atque Hippocrates in aphori$mo dicit „corpora cum quis pur- gare voluerit oportet fluida facere: ergo humores potius erunt attenuandi, quam incra$$andi.

Re$põdemus ad in$tantias, quod humo- res dupliciter con$ider\~etur, vel vt $unt pur- gãdi: hac ratione, nunquam $unt incra$$an- di; $ed $emper attenuandi. Vel con$ideran- tur humores, vt $unt alterãdi, nempè $i $int tenues incra$$andi, non vt purgentur, $ed ne ad penitiores partes excurrant, ad vi$ce- ra videlicet ad pulmonem, cuiu$modi e$t catarrhus $al$us, qui, vt tenuis e$t incra$$an- $andus. Similiter $anguis tenuis, qui effi- cit hæmorrhagiam e$t incra$$andus: $ic in diarrhea, ne bilis exedat inte$tina, e$t incra$ $anda, videlicet tragacãtho, trocifcis de ca- rabe gumi arabica, amylo, polycri$to, $yru- po de papauere, requie Nicolai, magna tri- phera, pillulis de cynoglo$a, diacodio in totulis, vel liquido: hæc varia $unt, prout materiæ tenues vario modo, & varijs in lo- cis corpora labefactant: $i verò bilis in diarrhea exedat, inter cætera iu$culum pe- dum vituli, amylum, & tragacanthum im- pediunt ne fiat dy$enteria: quare propo$i- ta di$tinctione omnia loca conciliari po$- $unt.

SEcũda dubitatio occurrit circa aphori$- mũ: quia Hippocrates in quit in princi- pijs morborũ non e$$e medicandũ & mo- uendum. Oppo$itum tantum dicit apho- ri$mo 29. $ecundæ $ec. „$i quid tibi vide- tur mouendum moue in principio, ergo vel male hic, vel ibi.

Re$pondetur in hocaphori$mo loqui de materia cruda, quæ non e$t purganda, ni$i $it concocta, concoquitur verò perfectè $olum in $tatu, vt docet Galenus 3. de cri- $ibus cap. 5. in aphori$mo verò 29. $ecundæ $ec. loquitur de materia turgente, & de materia euacuanda (vt ait Galenus) per $an- guinis mi$$ionem: $anguis enim euacua- tur quatenus copia peccat.

Tertia dubitatio bilis e$t $uperfluè co- cta: ergo in principio e$t purganda, quamuis non turgeat.

Re$pondetur bilem dupliciter con$ide- rati vel re$pectu $ui, vel re$pectu naturæ, quæ læditur ab ip$a bile: primo modo e$t $uperfluè cocta: $ecundo modo con$iderata videlicet quatenus non e$t domita, & $u- perata à natura: dicimus, quod $i euacua- retur, vt talis exederet partes, per quas trã- $it, & po$$et quoque ægrum interimere. Sic caro nimis cocta dum ingeritur in ven- triculum re$pectu chyli e$t cruda: chylus re$pectu $anguinis $imiliter dicitur cru- dus: $imiliter $anguis optimè coctus re$pe- ctus lactis, in quod debet conuerti, crudus e$t. Idem dicimus de bile, quæ re$pectu $ui e$t cocta, re$pectu verò naturæ, quæ ab læditur, quia nõ e$t $uperata, dicitur cruda.

Quarta dubitatio: nõ videtur, quod me- dicamentum non conueniat in principio morbi, quod probatur hac ratione: tunc e$t dandum medicamentum purgans quan- do virtus e$t robu$tior: $ed virtus e$t robu- $tior in principio morbi: ergo in principio dandum e$t medicamentum purgans.

Re$pondetur tunc e$$e dandum medica- mentum purgans, non quando virtus e$t robu$tior, $ed quando materia euacuanda per medicamentum e$t di$po$ita ad purga- tionem, $eu eua nationem: $ed $ic e$t quod materia e$t di$po$ita, quando e$t conco- cta, nempè quando facta e$t fluida, & perti $unt meatus, per quos tran$ire, & uacuari debet: perfectè verò concocta Sanctor{ij} Commentaria ex Galeno 3. de cri$ib. 5. e$t in $tatu: er- go tunc $olum erit dandum medicamen- tum, & non in principio, ni$i materia tur- geat, & vnà inclinet ad ventrem.

Auerroes in colliget miratur, cur natura non vincat morbum in principio, $ed $olũ in fine $tatus, cum in principio virtus $it valde robu$ta, & in $ine $tatus valde debi- lis. Re$pondet, & rectè quidem, virtutem valde debilem longè facilius vincere ma- teriam di$po$itam, quam valde robu$tam materiam non di$po$itam.

QVÆST. XCI. De minoratiuis.

QVæritur, an in principio morborum materialiũ, qui fiunt ex vitio$is hu- moribus, liceat vti minoratiuo ide$t pharmaco electiuè $oluente: dicitur minora tiuum: quia datur pro diminuen- da materia cruda: diximus in principio morbi: quia ex omnium cõ$en $u in princi- pio morbi tota materia e$t cruda: dicimus morborum materialium, quia morbi $ine materia, cuiu$modi $unt hecticæ, & omnes intemperies $ine materia quatenus tales nullo indigent pharmaco: dicimus, qui fiũt quia etiam morbi materiales, qui facti sũt, & non amplius fiunt, vt tales nullo indig\~et pharmaco: quia morbi, vt facti, non tollun- tur ad ablationem cau$æ antecedentis, per pharmacum videlicet.

Quinque in hac quæ$t. $unt animad uer- t\~eda. Primum non e$t dubitan dum de me- dicinis laxantibus, vt de ca$$ia, tamarindis, & $imilibus: quia hæc omni tempore iu- uant, non enim purgant electiuè: $ed $olum reddunt aluum lubricam, & humectam.

Secundò quæ$tio non e$t de turgenti- bus, quia turg\~etes humores $unt tenues, & tenues, quãuis $int crudi, purgari po$$unt.

Tertiò quæ$tio e$t de minoratiuo portio- nis materiæ crudæ, & non de minoratiuo portionis materiæ perfectè coctæ: quia de hoc non e$t dubium: Galenus enim 1. ad Glauc. c. 11. loqu\~es de quartana habet hæc verba „$i apparuerint $igna perfect{ae} co- ctionis $emel, & $æpius, $i oportuerit, cor- pus erit purgandum pharmaco.

Quartò qu{ae}$tio e$t de materia cruda, qu{ae} tam\~e $it apta coctioni, $icuti e$t cra$$a, vi$ci- da, non de inepta, cuiu$modi $unt hydropi- corũ $ero$itates, quæ coctioni $unt ineptæ.

In venenis, & humoribus omnino co- ctioni rebellibus non e$t expectanda coctio $ed va ide tempe$tiuè pharmaca efficaci$$i- ma $unt præbenda: $icuti in illa exitiali cynanche, quæ eadem pror$us $ymptomata proferr, qu{ae} canina rabies: de qua lo$ephus de Aromatarijs a$$i$inate vir & arte medi- ca, & facunda in$ignis libro $uo docti$$imo & curio$i$$imo de rabie contagio$a probat pri$corum $apientum auctoritate, longa pe- riclitatione, & expetimento certi$$imo ab illo ob$eruato in quodam Sacerdote, rabi- dum virus e$$e Cynanchem.

Quinto quæ$tio e$t de minoratiuo, non de eradicante: Immo $i de era dicante lo- quamur medicus in tali euacuatione omni tem pore debet infra terminum $ub$i$tere, neque vnquam vti debet exactiffimo era- dicante. Hinc ex Hippocrate & Galeno 6. aphori$morum 27. medici neque totum pus in $uppuratis: neque tota aqua, immo neque multa pro vice in hydropicis cua- cuant. Vnde Me$ues, & Græci ferè om- nes expre$sè admon\~et, in omni euacuatio- ne $atius e$$e aliquid naturæ permittere, quam exacti$$imè euacuare.

In hac quæ$tione de minoratiuis variæ $unt opiniones.

Ra$is 10. ad Alman$orem. Manardus, & quam plurimi alij putant, in principio mor- bi, quando cruda materia e$t copio$a $em- per vten dum e$$e pharmaco minoratiuo.

Fernelius, & Montanus dicunt, humo- res crudos melius purgari in augmento@ quã in principio, & longè melius in $tatu.

Ra$is & Alij dicunt, $olum tenues hu- mores ante coctionem e$$e purgandos & non cra$$os: quia dicunt $ero$os e$$e ine ptos coctioni.

Alij dicunt, Hippocratem & Galenum non e$$e v$os minoratiuis. Nos tamen il lis vti po$$e: quia habemus pharmaca bene dicta, quibus carebat antiquitas.

Demum $unt, qui tenent, minoratiua conuenire pro illis humoribus crudis, qui In Vige$imum$ecundum Aphori$mum. $unt in inte$tinis, & me$eraicis venis.

I$tæ $unt opiniones, quæ vagantur per $cholas de minoratiuis. Nos prius propo- nemus fundamenta, quibus ex Hippocrate & Galeno o$tendere po$$umus, minorati- ua in arte medica non habere locum. De- inde argumenta aduer$ariorum, & corum $olutiones proponemus.

Quo ad $undamenta prono$tra opinio- ne contra minoratiua, hæc $unt. Primum de$umitur ab Hippocrate in hoc aphori$- mo dum dicit „concocta medicari: $i cõ- cocta medicantur: ergo non cruda erunt medicanda. Nec valet dum dicunt ex Cõ- ciliatore differentia 161. Hippocratem lo- qui de euacuatione eradicatiua, & non de minoratiua: quia dum $ubdit Hippocrates & mouere non cruda) dicũt excludere non $olum diuretica, $udorifica, & minoratiua, $ed omnia illa quæ aliquo modo po$$ent mouere cruda.

Secundum fundamentum de$umitur à Galeno 2. aphori$morum comm. 9. vbi di- cit, purgationem antecoctionem materiæ e$$e malam: quia $equuntur colliquationes, mali pul$es, aliquando vertigines, & alia praua $ymptomata. Rationem Galenus propo$uit 2. de humoribus comm. 14. vbi dicit „Quæ $unt incocta $unt $tabilia, & infixa, itaut maxima com difficultate tra- hi po$$int: quare quando pharmaco electi uè $oluente humores crudi, qui $tabiles, & in$ixi $unt, à $uo loco dimouentur, $ubo- tiuntur ob illam violentiam colliquatio nes, mali pul$us, vertigines, febres, & varia $ymptomata, ptout corpora $unt ad varia mala propen$a, & di$po$ita.

Tertium de$umitur à Galeno 4. apho- ri$n otũ 22. vbi dicit „Quãdo materia: e$t cruda, impo$$ibile e$t aliquid rectè eua- cuare; dicit aliquid vt excludat euacuatio- nem minoratiuam: quia minoratiua eua- tuant non totam materiam crudam, $ed aliquid materia crudæ.

Quartum de$umitur ab Hippocrate lib. 4. acurotum tex. 22. vbi leguntur hæc ver- ba „Qui conantur in principio morbo- rum corpus $oluere medicamento, pattes in flãmant, & nihil adimunt à parte in flam- mata. Immo per medicamenta colliquant partes $anas: $i verò corpus $it imbecillum, morbus præualet, & mors $ub$equitur.

Præterea patet experientia, humorem crudum e$$e impactum, & infixum, vt do- cet Galenus 4. de ratione vic. 79. & 2. de hu- moribus 15.

Idem quoque euenit, dum chirurgus in- cidit a po$tema crudum, ac licet illud maxi- mè aperiat, nihil humoris crudi $oras effun ditur, $ed $olum portio $anguinis tenuis, quæ non pertinet ad ip$um apo$tema: ergo multo minus medicamentum euacuabit humores cludos in fixos, & impactos in aliqua corpotis parte.

Quintum fundamentum de$umitur à lib. 4. de tuen. $anit. cap. 5. vbi loquitur de humoribus crudis exi$tentibus in me$en- terio: habet hæc verba „Purgãs medica- mentum, vbi $unt humores crudi, ero$io- nes, & tormina efficit, atque nihil notatu dignum euacuat: quia crudi $ucci ob cra$- $itiem vias ob$truunt, itaut nec ip$i exeant nec alios exire permittant: $ubdit „Vbi ade$t copia crudotum $uccorum non licet exercitare, vom tum mouere, nec lauare, nec fricare.

Præterea 4. acutorum 44. habet hanc $ententiam „$icuti quies inuat coction\~e: $ic qu{ae}libet agitatio impedit coctionem: pharmaca enim max mam excitant agita- tionem: vnde maximum $uboritur malum, tum quia natura ob agitationem incale- $cit: tum cuia di$trahitur ab opere $uo.

Hinc Galenus 2. de humoribus 13. in- quit, non e$$e dandum medicamentum purgans in augmento, vel in principio $ta- tus: quia tune natura e$t occupata in certa- mine cum merbo.

Sextum de$umitur à Galeno $ecundo in $ecundum proret: comm. 57. vbi hæc dicit aluus in quo vis morbo $põtè profluens $i- ne $ignis coctionis nihil @uuat: $i veto im- placidius operetur, præterquã quod nihil iuuet, nocumentum etiam aff rt: quare $i aluus profluens materia exi$t\~ete eruda, nõ iuuat, tanrò minus iuuabit pharmacum.

Septimum $e$umitur à Galeno comm. 24. huius $ect vbi habet „In morbis lon- gis $emper oporter expectare coctionem: in acutis verò $olum dum materia turget in principio licet purgare, & hoc cum mul- ta cautione.

Sanctor{ij} Commentaria

Deinde alijs verbis prægnãtibus quidem damnat omnia pharniaca, $i materia non $it concocta.

Immo $ecundo de humoribus comm. 21. proponit etiam hanc diuinam $enten- tiam „prope iudicationem expurgare malum. Similter addit, iudicationem præ- nenire malum: $ed $ic e$t, quod propè iudi- cationem materia adhuc nõ e$t cõcocta, & magnum malum le$t iudicationem pr{ae}ue- nire, $icuti no$tratum plurimi faciunt, qui tran$acto 7. die, vel 14. nulla facta con$ide- ratione, an bene cocta $it materia preue- niunt iudicium ante coctionem.

Errant præterea, dum putant, humores totius morbi e$$e coctos, dum vident co- ctionem in aliqua parte corporis: $æpè enim ex humanis decedunt ægri, qui ha- bent humores crudos in toto, & in parte coctos, vt refert Galenus 2. in 1. epid. 84. de Crati$tonacte, & Ancilla pictoris, qui mortui $unt, cum parotides $uppura$$ent; in illis coctio erat in parte: cruditas verò erat in toto.

Octauum de$umitur ab Hippocrate & Galeno 4. de ratione vic. 44. vbi dicit „in principio morbi licet vti cly$tere, & non pharmaco: Galenus verò in illo comm. in- quit, non pharmaco, quia impediretur concoctio: Ecce Galenum intelligere de minoratiuo, quod non ex toto euacuat: $i enim de eradicante intelligeret: euacua- tio non impediretur: quia tota materia e$$et iam euacuata.

Ratio verò cur non conueniant mino- ratiua materia exi$tente cruda, e$t quia per minoratiua euacuantur $olum materiæ te- nues: cra$$æ verò $olum agitantur: vnde duo magna incommoda $equuntur: pri- mum ex agitatione crudorum fiunt maio- res ob$tructiones, vt animaduertit Gale- nus 4. de tuen. $anit. 5. $ecundum, cra$$e ma- teriæ fient magis rebelles, & inobedientes coctioni, & expul$ioni: coctioni, quia per quietem humores coquuntur, & $uperan- tur: expul$ioni, quandoquidem euacuato tenui per minoratiuum, relinquitur cra$- $um expul$ioni in eptum, quia tenue e$t ve- hiculum cra$$i.

Quare minoratiua quinque nocumen- ta præcipua adferunt.

Primum partes $anas colliquant.

Secundum humores vtiles euacuant, & inutiles relinquunt.

Tertium ob agitationem augent calo- rem febrilem, & ob$tructiones.

Quartum impediunt coctionem, que $o- la quiete fit.

Quintum euacuant tenues humores, qui $unt cra$$orum vehiculum: cra$$i verò ve- hiculo de$tituti, deinde non po$$unt ex- pelli.

Cognita veritate, videlicet minoratiua non habere locum in medicina, con$ide- randa $unt aduer$ariorum argumenta.

Primum argumentum illotum tale e$t: $i licet purgare materiam turgentem in principio morbi, hoc fine, ne petat aliquam partem principem, multo magis licebit purgare materiam crudam non turgen- tem, quæ actu habet raptum ad partem principem; quare minoratiuum conue- niet in cruda materia non turgente.

Ad hoc argumentum re$pondemus, ma- teriam quæ habet raptum ad partem prin- cipem, vel habere in $eip$a principium mo- tus, vel habere principium metus extra $e, ide$t à parte principe nimium excalefacta, quæ ratione caloris attrahat. Po$ita hac di$tinctione: dicimus omnem materiam habentem in $e principium motus e$$e tur- gentem: de hac re non e$t dubium, vt $upe- rius explicauimus.

Si verò materia peccans habet princi- pium motus extra $e, dicimus, non e$$e tur- gentem, & propterea non e$$e purgan- dum, $i cruda $it: quia $i agitaretur euade- ret pernicio$ior.

Deinde dicimus $ecundum veram Gale- ni methodum e$$e remouendum calorem partium principum, ratione cuius fit at- tractio: $ed calor certè non remouebitur pharmaco: quia ex Galeno comm. 23. hu- ius $ectionis, omnia pharmaca calida $unt.

Secundum argumentum de$umunt à Galeno 1. de comp. med. $ecundum locos cap. 2. vbi fatetur, $e cura$$e adole$centem alopecia correptum in prima vi$itatione medicamento ex colocintide: atque $ine alijs localibus illum libera$$e.

Re$pondemus, materiã, quæ e$t in cor- pore dupliciter con$iderari po$$e: vno mo- In Vige$imum $ecundum Aphori$mum. do, vt e$t in toto corpore cocta, & in ali- qua tantum parte cruda, alio modo, vt e$t in parte cocta, & in toto cruda. Hæc di- $tinctio e$t Hippocratis & Galeni 1. epid. 2. tex. & comm. 84. vbi propo$uit illos in- firmos, in quibus apparuerunt parotides, quæ ad $uppurationem deuenerunt, nihi- lominus mortui $unt. Galenus in comm. ait, illos mortuos fui$$e propter materiam crudam exi$tentem in toto, & non propter parotides, in quibus materia erat cocta.

Præterea patet, materiam e$$e po$$e in toto coctam, & in parte crudam, veluti dum morbus totius corporis re$oluitur in ab$ce$$um: quo ca$u totum liberatur mate- tia cruda: pars tamen eadem materia cru- da correpta e$t.

Similiter dum pars corporis vulnera- tur, humor confluxus dicitur crudus: eget- que maturatione: attamen in toto pot e$t e$$e materia cocta, totumque optima $ani- tate gaudere.

Po$ita hac di$tinctione, dicimus in Ado- $e$cente alopecia correpto exiguam por- tionem melancholiæ fui$$e tran$mi$$am ad caput, & in toto fui$$e materiam coctam; qua expurgata per pharmacum, deinde à natura id quod confluxit ad caput fui$$e facile re$olutum per localia: ideo poterat Galenus date medicamentum in prima vi- $itatione, materia in toto exi$tente cocta.

Tertium: Galenus 2. aphori$. 29. in comm. dicit, in principijs morborum vtendum e$- $e venæ $ectione, & interdum purgatione: ergo minoratiuum interdum conueniet in principio.

Re$pondemus, Galenum locutum fui$$e in illo comm. de materia turgente, quia di- xit (interdum).

Deinde re$pondemus, in principijs mor- borum po$$e quoque reperiri materiam coctam, $ed non illius morbi, $ed alterius præcedentis di$po$itionis, quæ in principio noui morbi pharmaco purgari po$$it. Hæc doctrina e$t Hippocratis 4. de ratione vic. 43. his verbis, quibus in principio vrinæ, & nebulo$æ, & cra$$æ exi$tunt, hos annuenti- bus cæteris, purgare conuenit. Quod $i vrinæ inter initia tenues fuerint, tales non purgabis.

Quare præter materiam, quæ facit mor- bum, quem curare intendimus, pote$t e$$e aliqua materia cocta alterius morbi præce- dentis, vel mal{ae} di$po$itionis illius patien- tis, quæ materia in principio noui morbi $it euacuanda. Hinc dum Hippocrates 2. aphori$. 29. dixit „Inchoantibus morbis $i quid tibi videtur mouendum moue, non $olum id propo$uit propter excrementa contenta in primis vijs, & propter turgen- tem materiam: atque vt $anguis euacue- tut; $ed id quoque dixit propter materiam coctam alterius affectus antecedentis, quod $æpè accidere pote$t.

Quartum argumentum: Hippocra es lib. 2. de ratione vic. 10. loquens de princi- pio pleuritidis dat nobis hoc præceptum: $i dolor infe$ter partes infernas, dandum e$$e elleborum: ergo conueniet minora- tiuum in principio.

Re$pondet Triuerius, Hippocratem v$um fui$$e pharmaco in illo dolore de- $cendente non ratione euacuationis illius humoris: $ed ratione reuul$ionis. Di- cit præterea Hippocratem in hoc apho- ri$mo (concocta medicari) locutum fui$$e de euacuatione, & non de reuul$ione: qua$i quod reuul$io fiat $ine euacuatione, & $it ens rationis, & chimera.

Nos tamen re$pon demus, Hippocratem loco citato dedi$$e pharmacum, vel quia materia erat turgens, vel quia materia erat concocta $ecundum partem, vel quod fue- rit materia cocta, $ed non illius morbi, $ed alterius præcedentis di$po$itionis.

Quintum argumentum de$umunt ab Hippocrate 4. de ratione vic. 64. vbi lo- quens de materia cruda ait „circa diem quintum@$i venter murmurauerit, licebit corpus mediocriter purgare $camonio: er- go minoratiua conuenient.

Re$pondemus, Hippocratem fui$$e lo- cutum de materia turgente: quod patet ex tex. $uperiori, in quo propo$uit ægros, qui modo patiebantur tumores circa pe- des, modo circa genua, modo circa crura, & modo humores delite$cebant circa fau- ces, qui deinde $uffocabant ægros: quare e$t luce meridiana clarius, quod Hippocra- tes loco citato locutus $it de materia tur- gente.

Duo tamen in hoc loco ex dictis $unt Commentaria Sanctor{ij} colligenda: primum quænam $int $ym- ptomata turgentis materiæ.

Secundum, dum Hippocrates $ubdit, dandum e$$e $camonium, $i venter mur- murauerit, colligimus non velle e$$e dan- dum pharmacum in turgente materia, ni$i ip$a habeat inclinationem ad ventrem.

Sextum, Galenus lib. quos & quando purgare oportet docet, humores peccantes o$tendere tempus purgandi: quia $i hu- mores $int cra$$i, & vi$cidi, vt e$t pituita, & atra bilis coctionem e$$e expectandam: $i tenues, & $ero$i inter initia e$$e purgan- dos. Ecce (dicunt) ex Galeno vtchdum e$$e minoratiuis, $@@rudi humores $int te- nues.

Re$pondent Nonnulli Galenum intelli- gete per tenues, & $ero$os humores icho- res, $@@ $ero$itates, quæ non $unt coquen- dæ, $ed cueiligio euacuandæ.

Falluntur, dum dicunt ichores $ero$os non e$$e coquendos: Galenus enim 2. de ratione vic. 44. a$$erit, ichores interdum e$$e crudos, & interdum coctos. Nos credi- mus quod $ero$i humores, licet $int crudi, po$$int purgari: negamus tamen, quod à virtute robu$ta non po$$int coqui.

Alij re$pondent ad argumentum, Gale- num loqui de materia turgente, quod re- uera nos non admittimus: quia ibi men- tionem facit de cra$$itie, & $ubtilitate ma- teriæ peccantis.

Alij dicunt, vt de medio tollant argu- mentum, & rectè quidem, librum quos & quando purgare oporter non e$$e Galeni ficuti @os quoque credimus.

Septimum de$umitur ab ægrotantibus Hippocratis quia nonnulli, vt Meton fue- runthberati per narium hemorrhagiam cruda exi$tente materia. Similiter Mulier trime$tri fætu grauida liberatur acuta fe- bre per$udorem, cruda exi$tente materia: ergo & medicus naturæ imitator minora- tiuo poterit purgare cruda.

Re$pondemus hæmorrhagiam Metonis, & $udorem mulieris trime$tri fætu graui- dæ non fui$$e motus merè $ymptomaticos: $ed mixtos ex critico & $ymptomatico, atque illo die non fui$$e à febre acuta om- ninò liberatos: $ed $en$im reliquias fui$$e à nàtura $uperatas.

Octauum argumentum de$umunt à Ga- leno 3. epid. 3. comm. 76. vbi loquens de La- ri$$a, inquit: $i vehementes dolores non po$$int anodynis $edar@, vt\~edum e$$e phar- maco electiuè $oluente: ergo Galenus con- cedit minoratiuum: materia enim cruda, & non cocta e$t illa, quæ efficit dolores ve- hementes.

Hinc Galenus 6. meth. 2. loquens de pun- ctura ner@ a@t „$imaximus excitetur do- lor, $tatim vtendum e$t medicinis purgan- tibus, ne humores confluant ad puncturam, & conuul$ionem efficiant.

Similiter 6 de loc. aff. 3. loquens de dolo- re vehementi@p$orum renum admonet: in principio $ine aliqua humorum præpara- tione vtendum e$$e pharmaco, hoc fine ne humores ad renes fluuant. Quam plurima alia argumenta $imilia po$$unt inueniri, in Hippocrate & Galeno, quæ $acile de me- dio tolli po$$unt propo$itis $olutionibus.

Ad hoc argum\~etum Altimarus re$pon- det in vehementi$$imis doloribus nos po$$e vti minoratiuis: $icuti docere videtur Ga- lenus in $equenti aphori$mo.

Failitur Alumarus, quia Hippocrates & Galenus in $equenti aphori$mo agunt de $anguinis mi$$ione, non de purgatione.

Quidam alij dicunt, dum dolores $unt vehementes, materiam e$$e turgentem. Parimodo fa luntur i$ti: quia de ratione tur g\~etis materie e$t, vt in $eip$a $it motus pria- cipium: $ed $ic e$t, quod in punctura nerui excitatur dolor conul$iuus: materia e$t fir- mata, & non turget, licet dolores fint vehe- menti$$imi.

Re$pondemus non e$$e purgandos hu- mores cectos, & $luidos, qui $unt in corpo- re $ano, ne $cilicet fluant ad partem do- lentem.

Neque accipienda e$t $olutio Nonnullo- rum dicentium, Hippocratem & Galenum non fui$$e v$os minoratiuis: quia carebant medicamentis purgantibus, quæ $unt apud nos, & quæ vocantur purgantia benedicta, cuiu$modi $unt Diacatolicum, diaphini- cum electuarium de $ucco ro$arum, & alia blandiora, quibus nos vtimur. Sed ne$cio quidem à quo Pontifice fuerint be- nedicta.

Contra i$tos $ic argumentor: $i Hippo- In Vige$imumtertium Aphori$mum. crates & Galenus putant, cruda non po$$e purgari purgantibus validi$$imis $ine gra- ui$$imis accidentibus: quia materia cruda e$t infixa, & impacta, quæmadmodum in crudo apo$temate apparet: tantò minus poterunt purgari purgantibus benedictis, quæ $unt inferioris virtutis.

APHORISMVS XXIII.

_D_Eiectiones non multitudine $unt extimanda: $ed $italia de{ij}ciantur, qualia conue- niunt, & ægri facile tolerant. At- que vbi v$que ad animi defectio- nem expedit ducere, faciendum, $i æger po$$it tolerare.

In $uperiori a phori$mo egit Hippocrates de tempore purgationis, & euacuationis: quia dum dixit (concocta medicari) intelle- xit de euacuatione, qu{ae} $it per pharmacum. Dum dixit „(& _mouere non cruda_) intel- lexit de quacumque alia euacuatione, quod $cilicet cruda vt cruda non $int mouenda.

In hoc verò aphori$mo agit de quanti- tate euacuationis, quatenus e$t conimunis euacuationi que fit per pharmacum, & qu{ae} fit per venæ $ectionem, $umpta indicatio- ne à qualitate euacuationis, & à virium to- lerantia.

Prima dubitatio $tatim oritur, quia hic aphori$mus videtur $uperfluus: quia e$t in- clu$us in tertio aphor. in quo egit de quan- titate euacuationis.

Re$pondetur, hunc aphori$mum differ- re à tertio, quia ibi egit de quantitate ena- cuationis pertin\~etis ad chirurgiam, phar- maciam, & diætam: hic verò $olum agit de quantitate euacuationis ad pharma- ciam, & chiturgiam pertinentis, & nequa- quam ad diætam.

Secunda dubitatio occurrit: quia Gale- nus in comm. 3. aphori$mi huius $ect. a$$e- rit, magnam quantitatem humorum indi- care magnam euacuationem: modicam quantitatem modicam euacuationem. Hippocrates verò in hoc aphoritmo in- quit, magnam quantitatem euacuationis indicari à qualitacuationis, quod $ta- re non pote$t: quia in indicationibus non e$t tran$eundum de genere in genus: in- dicans enim & indicatum $unt duo con- traria: at contraria $ub vno genere proxi- mo continentur: ergo quantitas euacua- tionis non indicabitur à qualitate, quod e$t genus omninò diuer$um.

Montanus, & Capiuaceus $oluentes hanc difficultatem dicunt, quantitatem purgationis, $eu euacuationis dupliciter con$iderari po$$e, vel ante euacuationem, vel in tempore euacuation is: adduntante euacuationem magnam quantitatem eua- cuationis indicari à magna quantitate hu- morum & modicam à modica quantitate. In tem pore verò purgationis, $eu euacua- tionis (addunt) magnam quantitatem eua- cuationis non indicari à quantitate humo- rum, $ed ab humorum qualitate & à vi- rium tolerantia.

Idque probant Auctoritate Hippocra- tis & Galeni: Hippocratis 2. de ratione vic. tex. 10. vbi vult, in pleuritide terminũ eua- cuationis $anguinis e$$e mutationem co- loris $anguinis ad liuidum: $ed $ic e$t, quod mutatio coloris pertinet ad qualitatem, & non ad quantitatem: ergo.

Deinde probant ex Galeno primo ad Glauc. cap. de cura quartanæ, vbi dicit: „ $i $anguis $it cra$$us, & niger permittendus e$t vt fluat, $i $ero$us, & rubeus $upprimen- dus.

Primò Montanus, & Capiuaceus fal- luntur: quia $i ante euacuationem quanti- tas euacuationis indicatur à quantitate hu- morum euacuandorum: ergo & in tempo- re euacuationis: quia res ex Ari$totele 2 metaphy$. $icuri $e habent ad e$$e, ita & ad cogno$ci, & operati.

Ad auctoritat\~e Hippocratis in hoc apho- ri$mo re$põdemus Hippocratem nõ agere de quãtitate humorum euacuãdorum, $ed de qualitate euacuationis, $ecus aphori$- mus interdũ e$$et fal$us: quia $epi$$imè ac- cidit, quod ægri paulo ante obitũ euacuent excrementa venefica, & qualia oporter cũ optima tolerantia: tamen paulo po$t mo- riuntur: cau$a e$t: quia licet euacuatio fa- Sanctor{ij} Commentaria cta $it excrem\~etorum qualia oportet, tam\~e non e$t facta qualiter ide$t quantum, quã- do, quomodo, & vbi oporter: dicimus quã- tum, quod $cilicet euacuatio facta $it to- tius humoris peccantis, & quod facta $it in die critica, facta coctione, & cum virium tolerantia, & quod non ad$int prohiben- tia, & vbi oportet, nempe per regionem conuenientem.

Quare dicimus Hippocrat\~e in hoc apho- ri$mo agere de qualitate euacuationis, qua- liter videlicet fieri debeat in chirurgica & pharmaceutica parte, & non de qualitate humorum euacuandorum.

Ad auctoritatem Hippocratis & Galeni quod quantitas euacuationis indicetur à qualitate ide$t à mutatione coloris. Re- $pondemus quantitatem purgationis, $eu euacuationis primariò indicari à quantita- tehumorum: $ecundariò verò à qualitate, non tamquam ab indicante, $ed tamquam à $igno o$tendente indicans e$$e præ$ens, vel non præ$ens.

Diuid it ur aphori$mus in duas partes: in prima docet quãtitatem euacuationis in pharmacia, & chirurgia e$$e de$umendam à duobus locis videlicet à qualitate bonæ euacuationis (ide$t quod fiat qualiter fieri debeat intelligendo per qualiter quod fiat tempore oportuno, videlicet facta coctio- ne, & in die critica) & à virium tolerantia.

In $ecunda exempli ficat de euacuatione facienda per phlebotomiam v$que ad ani- mi deliquiu, $i vires ferant, quæ $olum tem- tari pore$t per phlebotomiam: quia $tat in pote$tate medici eam $upprimere quan- do vult: quod fieri non pote$t in euacua- tione facta per medicamenta purgantia, quia eam $i$tere non po$$umus, quando vo- lumus.

Quo ad verba dicit τὰχωρέοντα: quod verbum $ignificat excretiones in commu- ni: fiant per aluum, per venas, vel per alias partes: Galenus enim 2. aphori$mo- rum comm. 18. ait, excretionem, quæ fit per aluum vocari ὑπορώρησίν ide$t $ub- ductionem, & non χώρησιν ide$t excre- tionem communem omnibus excretioni- bus: ideo errant qui per τὰ χωρέοντα expli- cant deiectiones quæ $ignificant alui deie- ctiones: melius $anè interpretabimur per τὰ χωρέοντα eorum quæ euacuantur intelli- gendo de quacum que excretione.

Deinde dicit. ἀλλ’ ὠς ἄν χωρέη οἷα {δε}ῖ id- e$t $ed $i qualiter oportet euacuentur. Per οἷα intelligit qualiter, & non qualia: quia apud Græcos omnia neutra adiectiua $ine articulis $umuntur aduerbialiter.

Parimodo Hippocrates aphori$mo 13. per ενφορώτατα intelligit facilimè & non facilima, quamuis ευφορώτατα $it neutrum plurale attamen, quia e$t $ine articulo, & e$t neutrum adiectiuum $umitur aduerbia- liter ide$t facilimè. Similiter δυσφορώτατα in 18. aphoritmo $ignificat difficilimè, tam\~e e$t eutrum plurale $ine articulo: ideo $u- mitur aduerbialiter.

Præterea apud Herodotum & Tucidi- dem, vt animaduertit 10. Scapula in $uis an- notationibus, h{ae}c dictio οἷα $umpta e$t ad- uerbialiter, fignificando qualiter, & non qualia.

Sic Hippocrates primo de ratione vic. 23. ait, $i quæ à pulmone excernuntur $int qualia oportet augenda e$t $orbitio. Gale- nus in comm. per qualia interpretatur qua- liter, quia dicit, Hippocratem per qualia in telligere excretionem factam à pulmone cum notis concoctionis.

Demum multi ex praua intelligentia i$tius dictionis οἷα $æpi$$imè incidunt in errata magni momenti. $ed hoc vnum li- ceat afferre, quod legimus in Saxonia in illa di$putatione, an euacuatio $ymptoma- tica, quæ fit in principio diarrheæ, quæ e$t cum tolerantia, & qu{ae} re$pondet morbo, ide$t quod in morbo bilio$o bilio$a euacu\~e- tur, $it $upprimenda, vel fouenda, Saxonia tenet e$$e fouendas, hac praua intelligen- tia motus: $i qualia opportet purgari in- terpretando per οἷα qualia, & non quali- ter. Amplius in principio diarrheæ non pote$t fieri euacuatio qualiter fieri deberet: quoniã Galenus 4. aphori$morũ 22. inquit „ante vtilem euacuationem præire coctio- nem, & deinde $eparationem: $ed $ic e$t quod in principio diarrheæ nulla coctio ob$eruari pote$t: ergo non e$t facienda eua- cuatio.

Demum licet in principio morbi in eua- cuatione $ymptomatica ob$eruetur aliqua tolerantia, id euenit ratione principij mor- In Vige$imumtertium Aphori$mum. bi: quia ex Hippocrate 2. aphori$. 30. in principio, & fine morbi omnia remi$$iora.

In$uper Cri$to$orus Vegha veritate du- ctus in $uis commen tarijs ınquit per οἷα Hippocratem intelligere non $olum $pe- cıem peccantis humoris, $ed omnes con- ditiones, quæ requituntur ad optimam euacuationem: in qua, $i ad$int „euacua- tio $it qualiter fieri debeat, quod no$tr{ae} ex- po$itioni maximè re$pondet.

_V$que ad animi defectionem._ Galenus declarans quid $it intelligendum per ani- mi defectionem, inquit, Hippocratem non intelligere illam animi defectionem, quæ $it ob tımorem, vel mor$um oris ventri- culi: $ed illam quæ fit ob nımiam euacua- tionem.

Præterea notandum, Hippocratem per animi defectionem non intelligere $ynco- pem, $ed lipothymiam.

Differentia non parua e$t inter $ynco- pem, & lipothymiam: quia $yncope om- ninò tollit $en$um & motum: lıpothymia verò non aufert omnino $en$um: immo tales ægri recordantur, {quis} in $yncope, ne- què recordantur, neque in $yncope vlla ani- malis operatıo, vel vitalis viget: ideo Ga- lenus 12. meth. 5. definiens $yncopem di- xıt, e$$e præcipitem omnium virium la- p$um: primo verò ad Glauc. 14. ait, lipo- thymiam e$$e viam ad $yncopem: Ecly$im verò e$$e viam ad lipothymiam. Ecly$is $ignificat re$olutionem.

In$uper notanda $unt hæc tria vocabula Italica, quæ re$pondent tribus latinis: am- ba$tia, fa$tidio, ango$$a. Amba$tia e$t illa Ec y$is, quæ latinè dicitur anxietas. Fa$ti- dio dicitur, lypothimia, $eu animi defe- ctio: ango$$a dicitur $yncope.

Cau$a immediata $yncopes & lipothy- miæ e$t defectus $piritus vitalis, & non in- nati, & implantati: quia deficiente inna- to, $eu implantato, $tatim $equitur mors: remanente verò innato, licet vitalis extin- ctus $it, pore$t tamen redire.

Cau$æ extinctionis vitalis caloris, & de- inde innati quatuor $unt.

Prima e$t alteratio à cau$a contraria, vt ab opio, aqua frigida, vel aere frigidi$$imo.

Secunda e$t $uffocatio, quæ fit vel à $an- guinis nimietate, vel ab angu$tia in vena arterio$a, vel arteria veno$a, vel à catarrho $uffocante.

Quod calor per $uffocationem extin- guatur, declaratur à Galeno & Hippocra- te 4. acutorum 23. vbi dicit, per venarum interceptiones factas à $anguinis mulutu- dine extingui calor\~e. Similiter Galenus 2. de naturalıbus faculta. 8. ait, ex $uppre$$is men$ibus calorem $uffocari po$$e, & hy- dropem fieri. Parimodo Hippocrates 6. aphori$. 12. inquit „Dmturnas curanti hemorrhoidas, ni$i vna $eruetur, impen- det periculum $uffocationis, & hydropis; idem confirmat Galenus in comm.

Tertia cau$a extinctionis caloris e$t de- fectus alimenti, qui accidere pote$t, velob nimiam euacuationem, vel ob prauum $uc- cum nutritioni ineptum, vt in hydropicis, vel ob pabulum immoderatum po$t ni- mium coitum a$$umptum: de hoc modo extinctionis Galenus mentionem facit 2. de facul. nat. cap. 8. Nimius cibus impedit, ne debiles alantur, immo calorem debi- lem extinguit $uffocando.

Quarta cau$a e$t re$olutio caloris, quæ fit, vel à vehementi calore, cuiu$modi e$t in cau$one: quia maior flamma extinguit mi- norem, vel à cau$a nımıum rarefaciente, vel nimium mordicante, quæ calorem ma- ximè re$oluit. De hac cau$a loquitur Hip- pocrates 2. progno$t. tex. 1. & Galenus fu- $ius in comm. vbi Hıppocrates proponit hæcverba „aqua inter cutem à morbo acuto mala.

Tertıa dubitatio: in $anguinis euacua- tione requiruntur vires, $ine quıbus medi- corum nemo auderet $anguinem mittere: ergo nunquam erit facienda $anguinis euacuatio v$que ad animi defectionem: ergo æger nunquam par e$$e poterit in $i- mili euacuatione toleranda: quia & in ani- mi defectione, & paulo ante, vires non permittunt.

Re$pondetur, tolerantiam duplicem e$- $e: aliam actualem, aliam potentialem: in lipothymia tolerantia potentialis ade$t; quia adhuc con$eruatur potentia generan- di nouos $piritus, & nouas vires, in $ynco- pe verò neque e$t potentialis, neque actua- lis.

Sanctor{ij} Commentaria QVÆST. XCII. An euacuatio $anguinis v$que ad animi deli- quium fieri po$$it.

QVæ$tio e$t in hoc aphori$mo ab alijs con$iderata, an euacuatio $anguinis aliqñ v$que ad animi deliquiũ fieri po$$it.

Auerroes 2. coll. cap. 8. probat tribus ef- ficaci$$imis argumentis contra Hippocra- tem & Galenum, euacuationem $anguinis v$que ad animi deliquium nullo modo in medicina habere locum.

Primum argumentum Auerrois tale e$t. Medicus debet naturam rectè operantem imitari: $ed natura rectè operans nunquam euacuat v$que ad animi deliquium: ergo nec medicus.

Re$pondemus, a$$um ptũ e$$e fal$um, quod $cilicet medicus $olum imitari debeat na- turam rectè operantem: quia interdum medicus pote$t facere, quæ ab ip$a natura fieri non po$$unt, vt dicit Galenus lib. de con$t. artis med. cap. 12. ficuti dum luxata reponit: carnem $upercre$centem remo- uet: deponit cataractam: vrit, vel ab$cin- dit membrum sfacello correptum: vel cal- culus è ve$ica à lithotomo extrahitur.

Præterea negamus minorem, quod $ci- licet natura rectè operans nunquam eua- cuet v$que ad animi deliquium: Auerroes o$tendit $e non e$$e ver$atum in medicina: quia interdum natura per nares in cau$one euacuat $anguinem vfque ad animi deli- quium: interdum per vterum, vel per h{ae}- morrhoidas: & æger $anatur: immo Aui- cennas 17. tertij vult, $anguinem hemor- rhoi dalem non e$$e $i$tendum, priu$quam æger animo deficiat.

Secundum argumentum Auerrois con- tra Hippocratem tale e$t: medici intentio folum e$t euacuare $uperfluũ: $ed euacua- tio v$que ad animi deliquium euacuat non folum $uperfluum, $ed etiam vtile: ergo.

Re$pondemus negando, quod medici intentio $it auferre $uperfluum: quia me- dici intentio e$t $anare: medici officium e$t addere, & auferre: & ab$eindere neruum punctura correptum, & vrete partem à ca- ne rabido demor$am. Quod verò medi- cus tollat euam illud quod non e$t $uper- fluũ gratia $anitatis patet in ijs qui cadunt ab alto, vel vulnerantur, in quibus $ecatur vena, licet nulla ad$int $igna plenitudinis.

Tertium argumentum Auerrois. Me- dicus debet habere pro $copo non $olum $anitatem: $ed etiam vitæ cu$todiam: $ed euacuatio v$que ad animi deliquium de- ducit {ae}grum ad graue vit{ae} periculum: ergo non e$t facienda.

Re$pondemus negando, quod per $an- guinis mi$$ionem v$que ad animi deli- quium ducantur ægri ad maximum vitæ periculum. Aliud enim e$t animi deli- quium, & aliud $yncope, quod Auerroes confundit, neque intelligit Auerroes be- ne$icia, quæ afferre $olet animi deliquium: Galenus enim in hoc comm. & 9. meth. 4. loquens de lipothymiæ vti itatibus h\~et h{ae}c „Celerimè per lipothy miam corpus re- frigeratur: $ubdit nemo pote$t inuenire remedium lipothymia iucundius, & vti- lius naturæ, & ægris: $equuatur enim à lipothymia alui deiectiones, vomitiones bilis, madores, $udores, & refrigerationes.

QVÆST. XCIII. In quibus ca$ibus conueniat $anguinis euacua- tio v$que ad auimi deliquum.

QVa$tio non $pernenda proponitur in declaratione haius aphori$mi. In quibus ca$ibus conueniat $angainis euacuatio v$que ad animi deliquium.

Galenus in comm. proponit tres ca$us, in quibus conuenit euacuatio v$que ad ani- mi deliquium: quorum primus e$t in fe- bribus ardentibus. Secundus in vehemen- ti$$imis doloribus. Tertius in maximis in- flammationibus.

Montanus, & nonnulli alij ponũt quar- tum ca$um ide$t in febre $ynocha.

I$ti ramen errarunt: quıa Galenus 2. de diff. feb. 2. & 2. de cri$ibus 6. collocat febres $ynochas inter ardentes: quare non dabi- tur quartus ca$us, cum $ynocha $it inter ardentes.

Deinde Montanus, & alij plures fue- runt dacepti à praua interpretatione leo- niceni, & Cenomani, qui interpretati $unt ın febribus ardentibus: cum ın Græco co- dice legatur ἐν θερμοτάτοις πυρετοῖς, id- e$t in febribus calidi$timis, & non ar- dentibus: neque in vllo Galeno tex. legi- In Vige$imumtertium Aphori$mum. tur ἐν πυρετοῖς, καυσώ{δι}σι, ide$t in $ebri- bus ardentibus. Addimus febrem $yno- cham e$$e febrem calidi$$imam: ergo ın il- lis tribus ca$ibus e$t quoque inclu$a $yno- cha febris.

In$uper $i Galenus dixi$$et in ardentibus febribus, $anguinem e$$e mittendum v$que ad animi deliquium, non potui$$et defen- di: quia in exqui$itis ardentibus peccat bilis, & non $anguis: ideo non $olum in fe- bribu sardentibus euacuandus e$t $anguis vfque ad animi deli quium: $ed neque om- ninò tutum e$t aliquã moderatam quanti- tatem $anguinis euacuare.

Hinc Auicennas in cura febrium putri- darum in communi cap. de phlebotomia non euacuat $anguinem in ardentibus ex- qui$itis, ne $uccedat cholericorum ebbuli- tio: quam cau$am Aliqui non omninò admittunt: quia in febribus ardentibus nunquam $anguis e$$et mittendus, quod e$t contra Galenum 11. meth. 15. vbi vult, in omnibus $ebribus putridis $anguinem mitti po$$e, $i vires permittant. Neque Galenus in $ebribus bilio$is inter prohi- bentia phlebotomiam vnquam po$uit cholericorum ebbulitionem.

Dicimus tamen nos in ardentibus ex- qui$itis parum $anguinis e$$e euacuandum: quia $anguis e$t frenum bilis, illo enim euacuato, vıres cadere po$$ent. Quare vt ad propo$trum no$trum reuertamur, dum Galenus proponit in febribus ardentibus $anguinis euacuationem v$que ad animi deliquium, per febres ardentes debemus intelligere febres calidi$$imas, $icuti in tex. Græco legitur; inter quas calidi$$imas, fe- bris $ynocha præcipuè collocatur: atque ideo dicimus Galenum præcipuè de $yno- cha non putrida intelligere: in qua ni$i fieret in$ignis $anguinis euacuatio, tota ma$$a putre$ceret, fieretque $ynocha pe- $tilens, vnde mors.

Cau$a verò, cur euacuatio $anguinis v$- que ad animi deliquium in febribus cali- di$$imis maximè iuuet, proponitur à Gale- no 9. meth. cap 4. vbi habet hæc „Cele- rimè per lipothymiã totum corpus refri- geratur: $ubdit nemo pote$t inuenire re- medium lipothymia iucundius & vtilius ægris, & naturæ: $equuntur enim à lipo- thymia alui deiectiones, bilis vomitiones, madores, $udores, & refrigerationes.

Parimodo hæc $anguinis euacuatio v$- que ad lipothymiam, $eu animi deliquium quod id me$t, valde conuenit in maximis inflammationibus, vt docet Galenus in hoc comm. Primò, quia totum corpus ex hac euacuatione maximè refrigeratur: deinde per hanc euacuationem fit maxima reuul- $io à parte inflamınata: Galenus enim 13. meth. 6. dicit, quod omnis inflammatio vt inflammatio à $anguinis fluxu fit, qui tolli- tur $anguinem euacuando, & reuellendo à parte inflammata.

I$tæ magnæ inflammationes, quæ hac euacuatione $anguinis v$que ad animi deli- quium præcipuè tolluntur, $unt tres, vi- delicet ophtalmia, carbũculus, & pleuritis.

De ophtalmia patet: quia Galenus lib. de curandi ratione per s. m. cap. 17. in$er- uo Economi ophtalmico mi$it $anguinem ad quatuor libras, illumque citi$$imè li- berauit.

De carbunculo Galenus 14. meth. cap. proprio dicit, in carbunculo, & antracer quia e$t maxima inflammatio, conuenit h{ae}c in$ignis $anguinis euacuatio.

De pleuritide Hippocrates 2. de ratione victus 10. dicit eo v$que e$$e $anguinem mittendum, quou$que appareat coloris mutatio, $angui$que exeat liuidus à pleura vıdelicet $eparatus, & per venam $ectam euacuatus: quod non fiet, ni$i præcedat in$ignis $anguinis euacuatio.

Conuenit quoque euacuatio v$que ad animi deliquium ex Galeni comm. in ve- hem entı$$imis doloribus: primò quia per hanc magnam euacuationem facultas $en- $itiua aliqua ex parte $opita redditur: vnde dolores mitigantur. Secundò quia fit re- uul$io $anguinis facientis inflammatio- nem, & dolorem. Hinc Galenus lib. de curandi ratione per $ang. mi$. cap. 17. cita- to in illo iuuene habente oculorum in- flam mationem cum vehementi$$imo dolo- re, euacuanit vna vıcetres libras $anguinis, & po$t quatuor horas aliam libram, & $ta- tim dolorem $uperauıt: noluit euacuare v$que ad animi deliquıũ: quia erant elap$i dies 20. quod illo affectu laborauerat: $ed mirandum e$t, quod in euacuatione trium Commentaria Sanctor{ij} librarum non deliquerit, vel animo defe- cerit & tanto magis, quanto importuna inedia per aliquot dies fuerit à medico dia- tritario vexatus.

Tertia dubitatio: Galenus 1. ad Glauc. 14. ait, vigilias, aut dolores internos pro- hibere fubitas, & muitas euacuationes: quomodo igitur in vehementi$$imıs dolo- ribus erit euacuan dus $anguis v$que ad animi deliquium? vt in hoc comm. docet Galenus.

Re$pondemus, $i dolor fuerit factus ab humoribus calidis in ip$is venis contentis, qui foueant ip$um dolorem, dolorem non impedire euacuationem v$que ad animi deliquium: $i verò dolor fuerit factus ab humoribus frigidis, $icuti e$t dolor colli- cus à vitrea pituita, vel podagricus à cau$a frigida, dicimus nullo modo $anguinis euacuationem e$$e faciendam, licet dolo- res e$$ent vehementi$$imi v$que ad animi deliquium: tum quia in his non peccat $anguis: tum quia vires non tolerant.

Præterea ni$i adfint vires permittentes in vehementi$$imis doloribus, nulla, vel exigua $anguinis euacuatio fieri debet: $upponitur enim præceptum Hippocratis 4. de ratione vic. 19. e$$e ob$eruandum tamquam oraculum, quod præter morbi magnitudinem requirantur vires permit- tentes, $i $anguinis euacuatio fieri debeat.

Demum notãdum e$t erratum quorun- dam, qui tribus ca$ibus à Galeno propo- $itis addunt quartum, nempè $anguinem e$$e mittendum v$que ad animi deliquium inda$$itudine ten $iua: $ed ni$i ad$it inflam- matio nulla e$t occa$io, quod tam in$ignis $anguinis euacuatio fieri debeat in la$$itu- dine ten$iua: quare $ufficient tres ca$us propo$iti ab ip$o Galeno in comm.

Duo præterea occurrunt con$ideran da pro intellıgentia aphoti$mi. Primum quo tempore in maximis inflammationi- bus po$$it conuenire mi$$io fanguinis v$- que ad animi del iquium. An in principio inflammat ionis, vel augmento, vel in vi- gore. Secundum an in vehementi$$imis doloribus ante $anguinis mi$$ionem v$que ad animi deliquium conueniant anodyna externa, velinterna.

Quo ad primum, ide$t, quo tempore in maximis inflammationibus conuenire po$$it mi$$io $anguinis v$que ad animi de- liquium: prima facie non videtur, quod vllo tempore po$$it conuenire: non in principio, quia in princi pio inflammatio non e$t maxima: Hippocrates enim 2. aphori$. 30. ait „In principio & fine om- nia remi$$iora. Non in augmento & $ta- tu; quia tunc $anguis e$t confluxus in par- tem inflammatam: tuncque effugit tem- pus reuellendi in contrarium: ergo nun- quam conueniet.

Re$pondemus mi$$ionem $anguinis v$- que ad animi deliquium præcipuè facien- dam e$$e in princıpio, vel paulo po$t, quo tempore fluit $anguis. Præcogno$citur, maximam fore inflammationem ex maxi- ma plenitudine, ex celeritate confluxus, atque ex dolore vehementi.

QVÆST. XCIV. An in magnis doloribus ante phlebotomiam conueniant anodyna.

QVo ad $ecundum, an in vehementi$$i- mis dolorib. ante $anguinis mi$$io- n\~e conueniant anodyna: controuer- $ia videtur e$$e inter Galenum, & Auicen- nam, Auicennas vbi agit de inflammatio- ne habet hæc verba „$i volueris euacua- re, prius $eda dolorem: itaut velit, ante $anguinis euacuationem prius e$$e $edan- dos dolores anodynis: Galenus verò in hoc loco in vehementi$$imis doloribus vult $anguinem e$$e mittendum v$que ad animi deliquium. Præterea in arte medi- ca ante euacuationem topica non conue- niunt: ergo neque anodyna.

Montanus conciliat Auicennam cum Galeno hoc modo dicendo curam $ecun- dum Auicennam, qui vult prius $edare do- lorem, e$$e regularem: fecundum Gale- num verò e$$e coactam: & rectè quidem: quamuis Montanus non declaret, quo mo- do $it regularis.

Nos primo dicimus, Galenum non im- probare, quod po$$it fieri $anguinis mi$$io, & $imul, & eodem tempore applicentur anodyna: Immo Galenus 2. in 6. epid. comm. 8. vult, ante $anguinis euacuatio- In Vige$imum $ecundum Aphori$morum. nem e$$e mitigandos dolores anodynis: hoe fine, vt à parte affecta fiat melior re- uul$io, auxilio $anguinis mi$$ionis: quia quando in parte affecta non e$t dolor, pars nihil attrahit, vnde per phleboromiam reuul$io redditur promptior. Hinc Hip- pocrates in Anaxione patiente pleuriti- dem, prius $edauit dolorem, deinde $an- guinem euacuauit.

Dicimus ıgitur nos prius e$$e dolorem $edandum: $ed eodem tem pore $angui- nem quoque e$$e mittendum, curam- que e$$e regularem, $i prius $edetur dolor: quia anodynum e$t remedium vrgentis: phlebotomia verò e$t remedium cau$æ: fed $ic e$t quod vrgenti prius e$t attenden- dum, vt docet Galenus in comm. 16. huius fectionis.

Dum verò dicebant, topica non conue- nire ante euacuationem totius. Re$pon- denıus reuocandos e$$e ad memoriam $e- ptem ca$us, in quibus licet applicare loca- lia ante totius euacuationem.

Primus ca$us e$t, $i affectus $it leuis, vt notat Galenus lib. 1. de comp. med. per lo- cos c. 8. vbi agit de Alopetia, quam $tatim $anauit topicis adhibitis $ine alia præce- denti euacuatione.

Secundus, quando materia e$t venefica, quæ illicò cau$tico, vel ferro candente, $ine præcedenti corporis euacuatione $upera- tur: $icuti in mor$u viperæ, vel canis rabi- di, vel ob arma venenata.

Tertius in apo$tematibus, in quorum principio $tatim vtimur repellentibus.

Quartus e$t, dum roboramus os ven- triculi antequam pharmaco purgemus: hic ca$us proponitur à Galeno 1. ad Glauc. 14.

Quintus e$t, dum vtimur balnco con- temperante, & e$t Galeni 1. ad Glauc. 9.

Sextus, dum vtimur anodynis.

Septimus, cum periculum facimus, an dolor à flatu, vel ab alia materia peccante exoriatur, vt Hippocrates expertus e$t in Anaxione.

APHORISMVS XXIV.

_I_N acutis pa$$ionibus, rarò, & in princip{ij}s, medicinis purgantibus vti, & hoc cum præmeditatione faciendum.

In 22. aphori$nio docuit Hippocrates quo tempore purganda $int corpora: dixit- que, vel quando materia e$t matura, vel quando turget. Duo adhuc de euacuatio- ne relin quebantur con$ideran da.

Primum ad quam men$urã corpora po$- $int euacuari, de qua euacuationis men$ura & quantitate egit in aphori$mo $uperiori.

Secundum erat declarandum, in quibus morbis, & quan do, & quomodo materia turgens erat purganda: hoc facit in præ- $enti aphori$mo docens hæc quatuor, quæ certè $unt magni momenti.

Primum inquit, in morbis acutis tur- gentem materiam e$$e purgandam.

Secundum dicit rarò hoc e$$e faci\~edum.

Tertium in principio morbi.

Quartum id e$$e faciendum cum per- medıtatione; $ed infrà di$tinctè omnia declarabimus.

Diuiditur aphori$mus in duas partes. In prima inquit, in morbis acutis ratò, & in principijs materiam turgentem e$$e purgandam.

In $ecunda parte docet id faciendum cum præmeditatione.

Quo ad verba dicit _in morbis acut is_, quia inchronicis, vt docet Galenus in comm. materia nunquam turget: quoniam mor- bi chronici fiuntex humorıbus cra$$is, & vi$cidis, quippe qui ob duas cau$as turgere non po$$unt: prima quia de ratione tur- gentis materiæ e$t quod in $e habeat prin- cipium motus, quod frigidis humoribus non conuenit: hinc fero$i humores in hy- dropicıs, licet $int tenues, nunquam tur- gent: quia vt frigidi in $e ip$is non habent principium motus.

Secunda cau$a e$t: quia de ratione tur- gentis materiæ e$t tenuitas: vnica igitur ex his caufis deficiente humores turgere non po$$unt.

Sanctor{ij} Commentaria

Dicit _rarò, & in principio,_ $upple mate- riam turgentem e$le purgandam: non quod rarò in peracutis humores turgeant, vt omnes alij exponunt: $ed rarò euenit, quod turgentes in peracutis habeant ın- clinationem ad inte$tina: quo ca$u tan- tumodo in principio vti po$$umus phar- maco, vt o$ten$um e$t in tractatu de mıno- ratiuis.

Quid verò intelligat per principium Hippocrates. Primò $eiendum ex Galeno 1. de cri$ib. 9. & in cõm. 2. huius $ect. prin- cipium morbi $umı tribus modis, vel pro primo in$ultu: vel pro duobus diebus, vel donec per$euerat cruditas $ine vllo $igno coctionis: Galenus in comm. vult, Hippe- cratem per principium intelligere pri- mum diem, vel non vltra $ecundum: qua- re dum turget materia, purganda e$t prima die, vel ad $ummum $ecunda, & rectè qui- dem: cum Hippocrates dicat 4. aphori$. 10. „medicatı in valde acutis eadem die, nam tardaremalum: dicit in valde acutis: quia in his materia $æpè turget, $ed rarò euenit quod habeat inclinatıon em ad me- $enterium & inte$tina.

QVÆST. CXV. Antequam materia turgens purgeıur, quæ $int præmedit anda.

DIxit cum præmeditatione, $ed quid intelligat per præmeditationem; $ciendum e$t, quod ad quinque capita re- duci po$$unt omnia illa quæ $unt præme- ditanda, anteouam pharmacum in mate- ria turgente exhıbeatur.

Primum caput continet illas præmedi- tationes, quæ $unt facıendæ circa ægrotan- tes. Se undum quæ $unt faciendæ circa morbum. Tertium. quæ circa medica- mentum. Quartum quæ circa humorem turgentem. Quintum quæ circa virtu- tem.

Quo ad primum, ide$t quo ad præmedi- tationes, quæ $unt faciendæ circa ægrotan- tes, quatuor $unt, quæ colliguntur ex ip$o Galeno.

Primum quod æger nec puer, nec $enex $it: ætas enim ex Hippocrate 4. de ratione vic. 19. prohibet remedium magnum, quod non $olum e$t $anguinis euacuatio, $ed etıam medıcamentum: non puer, quia vt docet Galenus 9. meth. cap. 17 „Pue- rotum $ub$tantia omnium facilimè di$$i- patur: ideo non eget præ$idio euacuato- rio, cum habeat ex $eip$a, vnde naturaliter euacuetur, per halitum videlicet. Hæc e$t ratıo propo$ita à Galeno, cut in pueris, nec $anguis $it euacuandus, nec pharmacum $it exhibendum. Non $enes pharmaco purgantur: quia $enectus e$t viribus de- $tituta.

Secundum, quod æger non $it de illis, qui facilè incidat in lipothymiam, $ynco- pem, $eu cardialgiam: quia talis æger phar- macum patinon pote$t: euacuatio enım facta per pharmacum non pote$t $upprimi quando volumus.

Tertium, videndum e$t, quod æger non habeat hypocondria ten$a, & $upramo- dum calida: ideo Galenus in comm. vult e$$e ineptos purgationi, qui laborant mul- ta cruditate, qui habent ob$tructiones, & qui paulo ante fuerint alti cibis cra$$is, & tenacibus. Similiter Galenus 1. de humo- ribus comm. 2. & cõm. 12. vult, qui habent hypocondria flatibus di$tenta ineptos e$$e ad purgationem.

Quartum addit Galenus in comm. quod. $i a@@@nt inflammationes in ventre, vel cir- ca ventrem, pharmacum nullo modocon- uenire po$$it: tum quia omnia pharmaca, vt dicit in hoc comm. potentia calida $unt: tum quia agitatio facta cırca partes in- flammatas maximè auget morbum: qua- re licet materia in acutıs $æpè turgeat, ra- tò tamen dandum e$t pharmacum.

Quo ad præmeditationes, quæ $unt fa- ciendæ c@@ca morbum, duo $unt con$ide- randa. Primum, an morbus $it cum in- flammatione ventriculi, hepatis, lienis, & partium vicinarum: quia ex Galeno 13. meth. 11. habemus hæc verba „quando iecur incipit phlegmone laborare, & ali- quis tenter medicamenta exhibere. maxi- mam excitabit inflammationem: quia per medicamenta excrementa ad partes in- flammatas trahuntur. Quopacto verò illa- rum partiũ inflammatio digno$catur, nos docet Galenus lib. quos & quando, in quo In Vige$imumquartum Aphori$mum. loco vult ex hypocondrijs calidis, & ferui- dis illarum partium inflammationes di- gno$ci.

Secundum e$t cogitandum, an $int ob- $tructiones, quæ $i ad$int, docet Galenus in comm. ante pharmacum dandum e$$e melicraton, in quo, decoctum $it aliquid hy$opi, vel origani, vel tragorigoni, vel thimi, vel pulegij, quæ licet calida $int, ma- ius tamen afferunt beneficium aperiendo, & attenuando, quam maleficium in cale- faciendo: $ed $emel, vel bis vtendum e$t hoc decocto: quia illicò turgente materia eadem die, vel in principio alterius diei pharmacum exhibendum e$t: deinde $ta- tim exhıbıto pharmaco ex Hippocrate 2. de ratione vic. 12. datur pti$$ana, tum vt attem peretur medıcamenti acrimonia, tum vt detergat, & deor$um pellat ip$um pharmacum.

Quod ad tertium: ide$t quo ad præme- ditationes, quæ debent fieri circa medica- mentum, quatuor $unt præmeditanda.

Primum, cum omnia pharmaca $int po- te$tate calida & $icca, illud erit eligendum medicamentum, quod minus calidum $it, cuiu$modi $unt electuariũ de $ucco ro$arũ, diacatholicum, & alia id genus. $i vero calidiora requırantur: quia æger indigeat potentıoribus, optımum e$t veratrum ni- grum, $i maıori indigeat, maius quoque debet e$$e med camentum. Galenus 2. de ratione vic. 11. exhibet in pleuritide hierã diacolocintidos, quod medicamentum, vt ibidem docet Galenus in turgente mate- ria e$t potentius veratro nigro.

Secundum e$t premeditandum, quodnã debeat e$$e pharmaci correctiuũ. Hıppo- crates & Galenus 2. de ratione vic 11. do- cent admi$cenda e$$e odorata, ne medica- menta $ua veneno$itate lædant os ventricu- li, cuıu$modi $unt $picæ, $eu cinamomi pau- xillum: no$trates tamen permi$cent cum medicamento maluaticı pauxillum: quod mihi non probatur: quia vinum maluati- cum mixtum pharmaco non $olum gratiã amittit, $ed ad vomitum inuitat: nos po- tius $umpto pharmaco gratia corrobo- randi os v\~etriculi præcipimus, tegri mal- uatico abluant os: quod pr{ae}$tar duo bene fi- cia: altetũ, $umpto pharmaco nullus phar- maci odor ea die percipitur: alterum maluatici pauxillum ita $yncerum odo- riferum, & incontaminatum minimum quod elabitur deor$um (licet ad$it febris) mirificè os ventriculi corroborat.

Tertium e$t ob$eruandum Auerrois pr{ae}- ceptum 7. coll. cap. 9. vbi inquit, in acutis phatmaco e$$e admi$cenda refrigerantia, vt temperetur eius acrimonia: hac ratione Hippocrates 2. acutorum 12. po$t $umptũ medicamentum, illicò exhibet pti$$anam.

Præterea notãdum, quod refrigerantia, quæ cum pharmaco, vel a$$umpto pharma- co $umuntur, $int epichieraftica quod con- firmatur ex Hippocrate & Galeno qui vte bantur lacte a$inino cum $camonio: Hinc Galenus 14. meth. 17. $anauit Matronã Ro- manam vlceribus pedum correptam lacte, in quo clanculum coniecit $camonium: hinc communis v$us laudandus e$t, dum phar- maca in $ero lactis infu$a, velin decoctione florum & fructuum, vel in aquæ endiuiæ vel aceto$æ exhibentur.

Valeat igitur Oddus, dum dicit, frigida admixta pharmaco auferre pharmaci ope- rationem, ideo non e$$e admi$cenda, qua$i quod pharmaca non alia ratione purgent, quam vt calida: cum purgatio dependeat à $ua proprietate, $eu ab idio$yncri$ia: quæ re$ultat ex permixtione, & a teratione in- numerabilium qualitatũ, vt o$tendimus ex Galeno in lib. 8. meth. no$træ: $ic Eufor- bium calidi$$imum attrahit phlegma, quod e$t frigidum: itaut medicamentum non atrahar $imile in temperatura, $ed $i- mile in idio$yncri$ia.

Quod verò frigida nõ impediant phar- maci operationem, patet expetientia: mul- ti enim vt effugiant medicinæ nau$eam, niue ip$am refrigeran: attamen æquè put- gat, ac $i e$$eractu calida.

Quartum, præ meditãda e$t do$is medi- camenti: quia in minori quantitate exhibi- tum pa tum euacuat, & multum agitat: agitati vero humores ex Galeno 2. de ra- tione vic 11. maximè nocent: atque vt ip$e docet 3 de $impli. med. 24. medicamentum connertıtur in humorem, quem euacuare natum erat: exhibitum vero medicamen- tum in @@aiori quantitate, quam pars $i@ co@@ota colliqua adeo h{ae}c con$ideratio de Sanctor{ij} Commentaria medicamenti quantitate requirit medicũ exercitatum.

Demum notandum ex Galeno lib. quos & quando purgare oportet cap. 24. quod medicamentum ob $ex cau$as aluum mo- uere non pote$t.

Prima ob ægrotantis naturæ proprie- tatem.

Secunda ob medicamenti exiguitatem.

Tertia ob $tercus den$atum, quod pro- pterea cly$tere prius e$t educendum.

Quarta quia natura antea mouit per vrinam.

Quinta quia medicamentum in prauum alimentum conuertatur, videlicet in illum humorem, quem trahere natum erat, vt 3. $impli. citato docet Galenus.

Sexta cau$a e$t, quia interdum medici- na mutatur in venenum.

Quo ad præmeditationes, quæ $unt fa- ciendæ circa humorem turgentem: medi- cus debet hæc duo ob$eruare. Prımum in quam corporis partem turgentes humores inclipent. Secundum an in corpore ad$it vi$co$itas, & humorum cra$$ities, quæ po$- $it tran$itum turgentium ımpedire.

Quo ad primum, $i humoresinclinent ad alias regiones, quam ad aluum, pharma- cum non iuuat: ideo dãdum non e$t: quod- quidem colligitur ex ip$o Hippocrate 4. de ratione vic. 64. vbi loquens de materia tur- gente quorundam {ae}grotantium, in quibus modo excitabat tumores circa pedes, mo- do circa crura, modo circa fauces, vnde $trangulabantur: loquens de his ait, tales ægros e$$e purgandos $i venter murmura- uerit: $inon murmurauerit, à medicamen- tis ab$tineto: Ecce quod Hippocrates non vult purgandam e$$e materiam turgentem, ni$i habeat inclinationem ad inte$tina.

Quod vero Hıppocrates in hoc tex. ci- tato ıntelligat de materia turgente pater ex motu furio$o humorum modò de$cenden- tium ad crura, modo a$cendentium ad gu- tur cum ingenti febre, modò ad cerebrum delirium efficientiũ: hæc materia, qu{ae} $tare loco non pote$t, quæ exitum quærit ab$- que dubio turgentis materiæ conditionem habet: de hac igitur loquens Hippocrates dicit, ni$i venter murmurauerit à pharma- o a b$t ineto, quia ni$i habeat aliquam in- clinationem ad ventrem pharmaco nõ po$- $et euacuarı: e$$et $ane medici euidens fa- tuitas, quı daret pharmacum, quo non po$- $et humorturgens euacuari: quando vıde- lıcet e$$et in venis cauıs, in venis pedum, vel guturis, quæ nullum con$en$um hab\~et cum ventre, vel cum parte concaua ip$ius hepatıs. Hınc Hippocrates dixit cum præ- meditatione, nempè, vt præmeditemur, anrequam demus pharmacum, an humores turgentes ınclin\~et ad me$enterium, vel in- te$tına, & an po$$int per aluum educi.

Hınc credendum e$t, Hippocratem non dedı$$e pharmacum Periclı, in quo materia turgebat, erat tamen inclınata, vt per nares $anguinis eruptione euacuaretur, & per vrinam, & $udorem, per quæ loca demum fuit lıberatus.

Sımiliter ın Metone humores turgentes habebant propen$ionem ad $anguinis eru- ptionem per nares, in quo ca$u non dedit pharmacum: ımmo $i dedi$$et, naturam rectè operantem ab opere $uo diuerti$$et.

Itidem in Muliere moro$a, quæ 3. die liberatur, quia men$trua eruperunt: in quo ca$u humores turgebant: attamen Hippocrates non dedit pharmacum.

Parimodo in Virgine Ları$$æ $exta die eruperunt men$es: nihilominus licet mate- ria turgeret, nullum fuit exhibitum phar- macum: quia turgens materia nullam ha- bebat inclınationem ad ip$a inte$tina.

Demum præmeditandum e$t, an cor- pora $int referta vi$co$is humoribus: quod Galenus in comm. admonet e$$e ob$eruan- dum, & rectè quidem: tum quia ex Hip- pocrate 2. aphori$. 9. „Corpora cum quis purgare voluerit oportet fluida facere: tum quia ob $uccos vi$co$os humores tur- gentes, licet $int tenues, ad ventrem non tran$irent.

Quo ad quintum, quod e$t de virtute permittente ip$um pharmacum, Galenus 2. de humoribus 27. & 2. præ$ag. comm. 60. admonet, medicamenta interdum non operari ob aliquam extribus cau$is.

Prima quarũ e$t ob partium expurgan- tium imbecillitatem, qu{ae} imbecillitas à quacumque intemperie prodire pote$t, vt probat Galenus 7. meth. 4.

Secunda ob angu$tiam meatuum, quæ fieri pote$t vel ob$tructione vel tumore comprimente, vel ab oclu$ione facta ob In Vige$imumquintum Aphori$mum. adnatum germens. Tertia vel à vitio ex- crementi: vitium excrementi (addit Ga- lenus) e$t cra$$itudo, aut vi$co$itas, aut hu- moris multitudo.

APHORISMVS XXV.

_S_I qualia oportet purgari, pur- gentur, confert, & facilè ferunt: $icontra difficulter.

Nonnulli putant, hunc aphori$mum e$$e epilogum huius primæ $ect. $ic pro- bant: Hippocrates in hac prima $ect. egit de victus qualitate, quantitate, & de mo- do admini$trandi victum, & admini$tran- di remedia pharmaceutica, & chirurgica euacuationem re$picientia: addit: $ed $ic e$t, quod $ub illis verbis (talia & qualia) continentur, qualitas, quãtitas, & modus admini$trandi victũ, & remedia euacuan- tia, de quibus omnibus egit in hac prıma $ect. ergo hic aphori$mus e$t epilogus.

Reiciuntur i$ti: quia in hoc aphori$mo non facit mentionem devıctus ratione: at $ice$t, quod maior pars i$tius tractatus, qui habetur in hac prima $ectione, e$t de victus ratione, de qua egit à quarto aphori$mo v$que ad vige$imum exclu$iuè.

Præterea in hoc aphori$mo $olum men- tionem facit de purgatione: quia dicit κα- καθ{αί}ρε{σθ}{αι}, quod vocabulũ $olum pertinet ad purgationem, quæ fit per pharmaca.

In$uper in hac prima $ect. non $olum agit de victus ratione, & de purgatione, quæ fit per pharmaca, $ed de quacunque euacuatione, $iue fiat per vrinam, per vte- rum, per $udorem, per hæmorrhoidas, $iue per alias regiones: idque probatur ex quatuor aphori$mis præcedentibus: dum enim dicit in vige$imoprimo aphori$mo, quo natura vergit, amplectitur indicatio- nem humorum euacuãdorum per quam- liber partem: dum verò dicit in aphori$. 22. concocta medicari, intelligit de purga- tione: dum dicit mouere, intelligit de quacunque euacuatione chirurgica vel pharmaceutica: dum verò dicit in apho- ri$mo 23. quæ euacuantur non multitudi- ne metienda, parimodo intelligit de omni euacuatione per remedia ad pharmaciam vel chirurgiam pertinentia: quare in hac prima $ect. non $olum agit de victus ratio- ne, $ed de purgatione, & de quacumque alia euacuatione.

Po$tremò non e$t dicendum, Hippocra- tem vti epilogis, quia dicendi grauitas, & laconi$mus Hippocratis epilogum nullo- modo admittunt.

Multi alij dicunt, hunc aphoti$mum e$$e $uperfluum; quia coincidit cum 2. probãtque ex Galeno, qui in comm. habet hæc verba „Hippocratem non piguit bis repetere ea quæ $unt magni momen- ti. Similiter Galenus 4. aphori$. comm. 22. habet hæc verba „ea quæ $unt ad at- tem maximè nece$$aria $æpè tractare e$t melius.

Re$pondemus ip$um Galenum reuera Hippocratis docttinam multoties repe- tere, quia Galenus erat A$iaticus, & non poterat $e continere, quin Hippocratis dogmata multoties repeteret: negamus tamen Hippocratem eandem doctrinam, licet eadem verba $æpè proferat, repetere.

Quare dicimus verba Hippocratis re- petita quidem; $ed alio fine, & alia arte, vt propterea hic aphori$mus ratione finis $it nouus, & omninò diuer$us à 2. aphori$. ratio e$t, quia hic pote$t applicari $olum euacuationi $aciendæ per pharmacum, de qua in proximis aphori$mis locutus e$t: ille verò applicatur euacuationi faciendæ per pharmacum in communi: hic verò applicatur ijs quæ dicta $unt in 22. & 24. aphori$mo, in quibus de purgatione lo- cutus e$t.

Similis docendi modus inuenitur in Ari$totele, qui in varijs libris eandem do- ctrinam repetere videtur, $ed alio fine; non ne in lib. priorum agit de $ylogi$mo in communi? in fine tamen primi po$t. agit de eodem $ylogi$mo, $ed applicato materiæ nece$$ariæ. Parimodo in primo phy$icorum agit de materia prima: de ea- dem materia prima agit in primo de ge- neratione, $ed applicata generationi. In quarto phy$icorum agit de infinito: in Sanctor{ij} Comm. In XXV. Aphori$mum. primo de Cælo $imiliter agit de infinito, $ed applicato mundo, quod $cilıcet mun- dus non $it in finitæ molis. In 12. metaphy- $ices agit de Deo vt e$t ptıma $ub$tantia & caput omnium entıum. In 8. phy$i- corum agit de Deo vt e$t primus motor & vtitur vtrobique ij$dem ferè verbis. Similiter Hippocrates in $ecundo aphori$- mo intellexıt de purgatione in communi qualiter fieri debeat: in hoc verò apho ri$mo protulit eadem verba: $ed $olum cum relatione ad purgationem: qua$i di- ceret, $i purgatio taliter fit qualiter dictum e$t in 22. aphori$mo, vbi $umebat indica- tionem purgandi à materia concocta & à materia turgente: & purgatio fiat quali- ter dıctum e$t in 23. aphori$mo, vbi egit de men$ura purgationis, & euacuationis: & purgatio fiat qualiter dictum e$t in 24. aphori$mode t\~epore purgationis in mor- bis acutis, & quod fiat cum præmedita- tione. In hoc 25. concludit quod $i taliter fiat, qualiter dictum e$t in quinque di- ctis aphori$mis, ægri facile ferent: $i mi- nus difficulter, non $eruatis præceptis propo$itis in $uperioribus aphori$mis.

Quod verò Hippocrates per talia & qualıa intelligat qualitatem purgationis, & non qualitatem humorum purgando- rum. Primò pater quia Galenus 4. apho- ri$. 2. inquit, Hippocratem in illo aphori$- mo locutum fui$$e de euacuatione in com- muni, nempè vt e$t euacuatio.

Secundò patet ex verbis Hippocratis: quia dicit οἷα {δε}ὶ: per quæ verba $ignifi- catur qualiter, & non qualia: prımò quia omnia neutra adiectiua $ine articulo $u- muntur aduerbialiter: vnde Hippocrates aphori$. 13. dicit εὐφορ<003>τατα, ide$t faci- l mè, quod vocabulum, ni$i $umeretur ad- uerbialiter, $ignificaret facillima & $ic aphori$mus nullum haberet $en$um. Si- militer in aphor. 18. dicit δυ{στ}φορ<003>τατα ide$t difficillimè, quia e$t neutrum adiectiuum $ine articulo, & in numero plurali, qu{ae} ad- iectiua $ine artıculo, & præcipuè in nume- ro plurali $emper tran$eunt in naturam aduerbiorum: vt locis citatis probatũ e$t.

In$uper οἷα ab Herodoto, & Tucidide $umitur pro qualiter: $icuti quoque patet in annotationibus Ioannis Scapulæ. De- mũ neutra numeri pluralis, vt οἷα, & τοῖα a pud Græcos, $i iungantur cum verbis nu- meri $ingularis po$$unt $ignificate talia, & qualia: $ed $i iungantur cum verbis nu- meri pluralis $emper aduerbialiter $u- muntur. Modò in hoc aphori$mo hæc dictio οἷα iungitur cum verbo numeriplu- ralis: quia dicit καθ{αί}ροντ{αι}: ergo aduerbia- liter $umi debet: hæc enim $atis clara, & manife$ta $unt apud illos, qui in lingua Græca ver$ati $unt.

FINIS.

Errata nonnulla Corrigenda.

παλλατεςθ{αὶ} # lege # απαλλάτεςθὰι # columna # 6. # linea # 15 Quo # lege # quod # col. # 13. # linea # 3 Crux # lege # crus # col. # 15. # linea # 50 Stabo # lege # Strabo # col. # 17. # linea # 49 Extentes # lege # exi$tentes # col. # 20. # linea # 44 Exhibentur # lege # exhibeatur # col. # 23. # linea # 44 οζύσ # lege # ὁξυς # col. # 30. # linea # 6 Quid igitum # lege # Qui digitum # col. # 30. # linea # 40 Verl # lege # Vel # col. # 48. # linea # 52 Vutiri # lege # Nutriri # col. # 68. # linea # 31 ε{σχ}κὰτω # lege # ε{σχ}άτῳ # col. # 74. # linea # 4 Alteratio # lege # Altercatio # col. # 81. # linea # 2 Conuindicans # lege # Contraindicans # col. # 84. # linea # 10 Cap. 4. # lege # Cap. 5. # col. # 89. # linea # 40 ἀιεὶ # lege # ἁεὶ # col. # 113. # linea # 27 Non didetur # lege # videtur # col. # 116. # linea # 27 Pieniori # lege # Tenuiori # col. # 128. # linea # 39 Et # lege # Vt # col. # 177. # linea # 3 Sectione # lege # Sectione$eptima # col. # 177. # linea # 50 Morbo acuto # lege # A’morbo acuto. # col. # 197. # linea # 16 A’ quanto # lege # Quanto # col. # 197. # linea # 18 ὶπερκρίσις # lege # ὑπερκρίσις # col. # 267. # linea # 2 Andiperi$ta$im # lege # Antiperi$ta$im # col. # 373. # linea # 8 E$t # lege # $it # col. # 378. # linea # 44 Solanus # lege # Sclanus # col. # 384. # linea # 21 Peribus. # lege # Paribus # col. # 440. # linea # 40 Exymellite # lege # Oxymellite # col. # 442. # linea # 3 Tantum # lege # tamen # col. # 498. # linea # 4 Ab # lege # Ab ea # col. # 498. # linea # 34 Perti # lege # Aperti # col. # 498. # linea # 50 υποιωρησιν # lege # ὑποχώρησιν # col. # 511. # linea # 47 SANCTORII SANCTORII Olim IN PATAVINO GYMNASIO MEDICINÆ THEORICAM ORDINARIAM PRIMO LOCO PROFITENTIS _DE REMEDIORVM INVENTIONE._ CAPVT PRIMVM. Vnde fit quod Medici rarò inueniant verum & proprium remedium.

QVia diximus, Hippo- cratem egi$$e in apho- ri$mo 21. de inuentio- ne medicamenti $um- pta ındicatione à locis conferentibus, & ab hu- morum inclinatione. Plurimi in hac re tanti mementi rogarunt me, vt $u$ius, & di$tin- ctius agerem de remediorum inuentione: quia reuera in arte medica nihil videtur e$$e magis expetendum: $umpta igitur in- dicatione à $pecificis affectuum differentijs à quibus $olũ remedia ex v$u artis de$umi po$$unt, breu\~e hunc tractatum aggredimur.

Cau$a, cur medici admocũ rarò verum & proprium remedium inueniant, e$t artis medica, Philo$ophiæ, & Logica in peritia quod facilè o$tendi pote$t auctoritate, ra- tione, & experientia.

Galenus 1. ad Glauc. cap. 1. o$tendit, me- dicos imperitos ob diui$ionis prauitatem in tria errata labi po$$e: vnde fit, vt nunquã peruenıãt ad $pecificas affectuum differen- tias, ex quibus $olum vera, & propria col- liguntur remedia: habet enim hæc verba „Etenim, quæ in alijs hære$ib. contingunt errata, & quæ multi medici nunc in ægro- tantium curatione delinquunt, hanc pri- mam atque præcipuam cau$am habent, di- ui$ionis $cilicet prauitatem.

Deinceps $tatim proponit primum erra- tum, quod e$t, dum nulla facta diui$ione per$i$tunt in primis, & $upremis gene- ribus, à quibus certè nullum remedium ex v$u artis de$umi pote$t.

Secundum erratum ex Galeno loco ci- tato e$t dum colligunt remedium à genere $ubalterno relinquentes $pecificas, & vlti- mas affectuum differentias: ex quibus $o- lum remedia collecta iuuant.

Terrium erratum ibidem proponit Ga- lenus, dum medici parum periti vitio$is vtuntur diui$ionibus, vel tran$cendendo $uprema genera, $eu faciendo tran$itum de Sanctor{ij} Sanctor{ij} genere in genus, vel de genere morborum in genus cau$arum.

Quo ad primum erratũ quod e$t dum per$i$tunt in generali$$imis remedijs, ma- ximè hoc damnatur à Galeno non $olum loco citato, $ed 3. meth. cap. 3. his verbis „ Exi$timare cõmunem quamdam e$$e om- nium hominum curationem, vt $tupidi$$i- mi methodici putant, extrema e$t demen- tiæ: $icuti extrema e$t domentia medicorũ vulgarium, qui per$i$tũt in communi$$imis morborum generibus: $icuti d@ m@ dicunt, e$t intemperies: ergo per cõtraria auferen- da: e$t angu$tia præter naturam: ergo per aperientia e$t tollenda: e$t $oluta vnitas: ergo per σύμφυσιν, ide$t coalitum $a- nanda. Ex his $upremis generibus omnia remedia, quæ colliguntur $unt omninò vana, & circulatorum propria: ni$i diui- dantur intemperies, angu$tiæ, & $olutæ vnitates in $ubalternas differentias: deinde in $p ecificas, quæ vlterius diuidi non po$- $int.

Pa rimodo Galenus 1. meth. 3. damnat, qui non diuidunt v$que ad $pecificas diffe- rentias, his ferè verbis „$i quis diuidet elementa vocis in vocales, & con$onantes, & vlterius diuidendo non progrediatur, omnia elementa non intelliget: $ic de mor- borum numero non debemus in prima $tatim differentia $ub$i$tere, $ed diuidendo procedeie: donec ad aliquam infimarum $pecierum, & que amplius in aliam di$trahi non po$$it, perueniamus: Ecce quàm clarè Galenus nobis comendat, vt in diui$ione non quie$camus in genericis: quia ex illis certè nullum remedium colligi pote$t. Sed dum infra agemus de $pecificis differentijs rem claram & dılucidam magis ante ocu- los obijciemus.

Quod verò vnum indicet vnum patet ex Galeno 9. meth. 12. vbi inquit „Con- fer\~etis indicatum $emper e$$e vnum: Idem confirmatur 11. meth. 13 vbi habet vnam $emper dari ex quaque re indicationem.

Patet quoque ex Ari$torele qui 1. de C{ae}- lo $uffultus hoc principio, quod vnum vni aduer$etur, inuenit quintam e$$entiam: eius fundamentum erat: quia motus re- ctus $ur$um conuenit per $e igni: circula- ris verò igni per accidens, alioqui motui recto deor$um duo motus ignis aduer$a- rentur, videlicet rectus $ur$um, & motus circularis ip$ius ignis: quare circularis per $e conueniet Cælo: ergo $i motus indicat naturam: motus circulatis indicabit, Cæ- lum habere naturam diuer$am ab elemen- tis: e$$eque quintam e$$entiam: ac nõ con- $tare ex eminentijs elementorum, vt pu- tabat Plato.

Rationi verò, & philo$ophiæ aduer$an- tur, qui de$umunt remedium: ab ip$is ge- neribus pro demoliendo affectu $pecifico: quia in omni genere vno e$t vna prima cõ- trarietas: $ic in coloris genere, albedo ad- uer$atur nigredini: neque inueniuntur alij colores, quie$$ent contrarij albedini, ni$i ip$a nigredo: quia vnum vni e$t cõtra- rium, & non plura: idem dicendum e$t de omnibus alijs contrarijs.

Præterea, $i omne calidum, & omne fri- gidum lædit: quia e$t in 1. 2. vel 3. vel 4. gradu: ergo omnes intemperaturæ, quæ lædent operationes, erunt $peci$icæ: ergo remedia non erunt de$umenda à generi- co, $ed à $pecifico.

In$uper omnia quæ l{ae}dunt operationes, lædunt vt $pecifica, & non vt generica: er- go qui per$i$tunt in remedijs genericis nunquam inuenient remedium, quod po$- $it $anitatem re$tituere.

Demum qui à genericis de$umunt re- medium incidunt in errata ob logicæ in- $citiam non ferendam quidem, nempè in paralogi$mum à po$itione con$equentis ad po$itionem antecedentis: non enim valet con$equentia, e$t calidum: ergo e$t calidum vt duo: valebit tamen vice ver- $a, e$t calidum vt duo: ergo e$t calidum, quod e$t argumentum à po$itione antece- dentis ad po$itionem con$equentis.

Deinde, dum quie$cunt in generica in- dicatione labuntur in erratum circa vni- uer$ale: quia applicant inferiori, $eu $pe- cifico, quod conuenit $uperiori. Exem- plum, dum dicunt, tertianam indicare re- medium re$rigerans & humectans: hoc remedium certè non conueniet tertianæ, vt e$t tertiana, $ed vt e$t intemperies cali- da & $icca valde generica: quia talis pote$t e$$e in latitudine neutralitatis, in $alubrita- tis, & in latitudine ægritudinis: tertiana De Remediorum Inuentione. e$t $pecies intemperiei calidæ & @@@æ in latitudine ægritudinis: quæ intemperies adhuc $ubdiuidi pote$t, vt paulo infra o$tendemus: ergo remedium pro tertiana debet e$$e refrigerans & humectans $peci- ficum, quod $ub orbelunæ e$t vnum $olum, & non plura: quia vni vnum $olum ad- uer$atur.

Quo ad $ecundum erratum, quod indi- cans non po$$it e$$e $ubalternum, patet ex dictis: $ed clarius, & in actu practico, & Galeni auctoritate patebit. In actu practico hoc modo: $i quis de$umeret à materia fluente remedium intercipiens, quod po$$et $atisfacere omnibus $luenti- bus humoribus: certè e$$et illud interci- piens genericum, vel $altem $ubalternum: addimus: $ed $ic e$t, quod neque à Gale- no: neque ab alio vnquam inuenta e$t ma- teria i$tius auxilij intercipientis generici, quatenus $cilicet e$t intercipiens, ergo $i velint medici intercipere, prius de- bent illud genericum $ubdiuidere in in- tercipiens quod incra$$ando, & in illud quod a$tringendo $i$tit fluxionem. Pri- mum indicatur à materia tenui. Secun- dum non à materia tenui, $ed à meatibus reclu$is: quare ni$i diuidamus $ubalter- num intercipiens, cuius materia generica e$t occulta, nũquam remedium $pecificum inueniemus & per con$equens nunquam $ciemus an incra$$antibus, vel a$tringenti- bus $it intercipiendum.

Parimodo $i quis de$umeret remedium à morbo in angu$tia vt e$t angu$tia, illud certè $ub Cælo non inueniet: quia angu- $tia habet $ex differentias $pecificas: illud enim remedium quod conueniet angu$tıæ propter ob$tructionem interimet illum, qui habet angu$tiam ob compre$$ionem. O quam ridiculi $unt illi medici (vtinam nunc e$$ent pauci) qui dum tran$itus va$o- rum vrinæ, vteri, vel aliarum partium e$t impeditus ob angu$tiam per compre$$io nem, dant oxymel, iulapium aceto$um, & $imilia: qui quantum ægros lacerent, & quantum hoc $it à Galeno vetitum, cap. de angu$tia paulo infra fu$a oratione o$ten- demus.

Similiter $i quis in affectu pleuritico non diuidet prius pleuritidem in $uas differentias, ac velit venam $ecare, podet errare, & maximè lædere ip$um pleuriti- cum: hoc patetex Galeno 6. aphori$. cõm. 5. vbi habetur „$idolor in pleuritide ne- que ad clauiculam, neque ad hypocon- drium perueniat, nec venæ $ectionem, nec purgationem excogitabis: qu a dolor ille erit in partibus carno$is: vbi nullom $ub- e$t periculum: quia, ibi pleura membra- na non e$t: pleura enim membrana ve- $tit cor, & omnes partes internas thoracis, non externas: ideo inflammata ob $ym- pathiam pattium principum pote$t e$$e exitio$a: quod dici non pote$t de pleuri- tide, quæ in carne $it. Neque dicendum e$t, illam externam non e$$e vocandam pleuritidem: quia pleura non $ignificat propriè membranam, $ed $ignificat latus: $ic latus etiam ip$ius nauis vocatur pleura: pleuram in Ari$totele Gaza vertit co$tas.

Demum o$tendunt e$$e in logica parum ver$ati, qui ab indicante generico de$u- munt remedium $pecificum: Ari$toteles enim 2. Po$t. 12. maximè damnat illos, qui inferunt con$equentiam à genere ad $pe- ciem: $ienti $i quis diceret, iecur e$t cali- dum: ergo cichorea iuuabit: quia cicho- rea e$t refrigerans $pecificum, $eu materia refrigerantis $pecifici: calor iecoris e$t quid genericum: quod $ub $e quampluri- mas continet $pecificas differentias.

In$uper Galenus de$ump$it hanc do- ctrinam de tribus erratis, in quæ labuntur medici imperiti in eligendis remedijs ab altiori $chola, quam aliqui forta$$e putant, nempè à 1. Po$t. cap. 5. vbi Ari$totèles ani- maduertit, tria comitti po$$e erratam co- gnitione ip$ius quod quid e$t, & vniuer- $alis: nec non etiam à lib. priorum, $icuti nos o$tendimus lib. 11 no$træ meth. vitan- dorum errorum ex Ari$tetele, illam ratio- nem $eu medium terminum non e$$e ad- mittendum, $i communtor $it quæ$ito: nec $ubiectum quod $it cõmunius ratione. Ad quæ communi$$ima errata tria Galeni, & tria Ari$totelis reducuntur.

Itaque con$tituimus tamquam metho- di principium, quod nullum @@medium colligi po$$it, ni$i à $pecificis indicantibus: $iue à $pecificis & vltimis differentijs mor- borum, & cau$arum, $icuti nos quoque Sanctor{ij} Sanctor{ij} docet Galenus 2. meth. 7. vbi vult in per- quirendis remedijs e$$e à generali$$imis ad alias $peciatim indicationes de$c\~ed\~edum.

Similiter 1. ad Glauc. 1. a$$erit, quod ille $olus qui $umit indicationes à $pecificis af- fectibus, quantum permittitur viribus medendo non erret. Ibidem extollit ad $ydera Mne$itheum Atenien$em medi- cum percelebrem, quia à $upremis generi- bus ad $ubalternas, & inde ad vltimas, & $pecificas indicãtiũ & indicatorũ differen- tias de$cendebat, atque in his quie$cebat.

Quod verò omnes morbi, & omnes cau- $æ antecedentes internæ, quæ curantur, & omnia remedia, quæ verè $anitatem re$ti- tuunt $int $pecifica, patet ex Galeno, & exemplorũ luce. Ex Galeno (præter alia lo- ca citata) 3. meth. cap. 1. vbi dicit „ab$ur- dũ e$t aliud e$$e quod indicat, & aliud quod curatur: addimus: $ed $ic e$t quod illud {quis} curatur e$t $pecificum & non genericum.

Exemplorum luce $ic confirmatur: $it tertiana in Socrate, quæ tolli po$$it rhabar- bari drachma: id fiet, tum ratione illius $pecificæ virtutis rhabarbari: tum ratione illius determinati gradus tertianæ Socra- tis, qui gradus e$t quid $pecificũ: quia $ub $e cõtinere pote$t innumerabilia indiuidua \~q po$s\~et ead\~e tertian{ae} $pecie, vel gradu cõ- flictari, ac ead\~e rhabarbari virtute $anari.

Quod verò $pecifici affectus in particu- laribus contenti, & non ip$a particularia curentur, o$tendimus tum lib. 11. meth. no$træ vitandorum errorum, tum in hoc loco idem $ic probamus: $i particularia vt particularia curarentur, illorum indicatio- nes non o$tenderent ip$a remedia: ratio e$t: quia non datur progre$$us à particulati ad particulare: $ic humana ratiocinatio e$- $et vani$$ima, quoniã ni$i in ip$a fieret pro- gre$$us à cõtin\~ete ad cont\~etũ, ide$t ab vni- uer$ali ad particulare, nũquã concluderet.

Si inductio, quæ procedit à multis particularibus non valet: quia non e$t $uf- fulta dicto de omni, quanto minus valebit $i ab vno particulari ad aliud fiet progre$- $us? o$ten$um e$t & receptum ab omnibus, indication\~e habere vim illatiuam, qu{ae} $ine dicto de omni, vel de nullo dari nõ pote$t.

Quo ad tertium erratum, quod com- mittitur à medicis, dum vitio$is vruntur diui$ionibus, Philo$ophi & medici omnes tenent $ine recta diui$ione, affectum, $eu differentiam $pecificam digno$ci non po$- $e. Plato in Phædro ait, e$$e $imilem Deo, qui rectè diuidit: quia Deus e$t rerum om- nium partitor: $ic Ari$toteles 2. Po$t. tex. 19. docet, quod quid e$t non po$$e inueni- ri, ni$i facta diui$ione in eodem genere v$- que ad $pecificam differentiam. Galenus 1. meth. 5. habet hæc verba „Fieri ne- quit, vt differentias vllius morbi inuenias, ip$o quod diniditur non planè explorato. Hlnc 1. ad Glauc. citato illos $olos medicos laudat, qui in diui$ionũ peritia sũt ver$ati.

Diui$io perfecta facienda e$t in cod\~e ge- nere: quia hæc $ola ante oculos $tatim col- locat quæ $unt perno$cenda: Ex $e tamen diui$io, licet perfecti$$ima $it, nihil $ine vir- tute $yllogi$tica cõcludit. Immo dũ aliquid inferimus ex $ola diui$ione, turpiter labi- mur in paralogi$mos peccantes in forma & matecia. In forma: quia dum fit tran$i- tus à genere ad membra diui$a $ine proba- tione argumentum cadit in $ecundam fi- guram ex duabus affirmatiuis, vocaturque paralogi$mus à po$itione con$equentis ad po$ition\~e antecedentis: quia medius ter- tius e$t communior quæ$ito. Hinc Ari$to- teles 1. Priorum, & in fine $ecundi dicit ex diui$ione con$equentias e$$e prauas: $ecun- do verò periher. admonet à diui$is ad con- iuncta ratione formæ nihil inferri po$$e. Hinc Ari$toteles 2. Po$t. docet, per $yllogi$- mum diui$iuum nihil concludi, ni$i illud quod e$t in maiori propo$itione.

In materia peccat argumentum diui$i- uum: quia concludendo illud $olum quod e$t in maiori propo$itione, ex nece$$itate labimur in principij petitionem. Ex his er- go apparet, quod $ola diui$io nihil conclu- dat: Ex his apparet quod qui non diuidunt v$que ad $pecifica $int $ophi$tæ & non medici: quia magis à veritatis $copo re- cedunt, quam homines priuati, qui $ecun- dum naturam loquuntur. de quibus Gale- nus 8. meth. 6. loquens habet, _quemlibet_ _priuatum_, qui $ecundum naturam loqui- tur, veriores opiniones habere quolibet $ophi$ta.

Vitiosã facimus diui$ion\~e, vel dũ fit trã$i- tus de genere morbi in genus alterius mor- De Remediorum Inuentione. bi, vel fit trã$itus de genere morbi in genus cau$arũ, vel $uprema genera trã$cendimus.

Quo ad tran$itum de genere morbi in genus alterius morbi, neque indicans, ne- que indicatum ide$t remedium vnquam inuenietur: non indicans, quia vt tale non non e$t ni$i in vnico genere: nõ indicatum: quia contrarium vnius generis non pote$t e$$e contrarium alterius: quoniã ex Ari$to- tele prædicam\~eta, & corum differentiæ, & proprietates $unt omninò im permi$cibiles. Vt igitur inueniatur indicans, & indican- tis remedium, debet fieri diui$io in eodem genere. Exempli cau$a nigrum non op- ponitur calido, nec album frigido, $ed ni- gro: quia genera colorum, & primarũ qua- litatum inter $e differũt: hac ratione A$cle- piades repreh\~editur à Galeno 6. de V$u P. 13. & alibi, quia dixit, febres, & o\~es mor- bos in intemperie e$$e reducendos ad ma- lam cõformation\~e corpu$culorũ; nec vide- bat intemperiem e$$e vnum genus, malam conformation\~e e$$e aliud omninò diuersũ.

Vitio$a quoque e$t diui$io, dum fit tran- $itus de genere morbi in genus cau$æ: quia morbus & cau$a genere differunt. Hinc Galenus 9. meth. 14. idem proponit his verbis „Affectus verò haudquaquam in cau$as deduci e$taptus, $ed in differentias: nam aut in $imilaribus con$i$tit partibus, aut in in$trumentarijs: ın $imilaribus e$t temperies. O quam $æpi$$imè rudiores in vitio$am hanc diui$ionem incidunt, veluti dum diuidunt febres in bilio$am, pituito- $am, & melancholicam. Nec vident per hanc diui$ionem fieri tran$itum de genere morbi in genus cau$æ: quia intem peries e$t morbus: humor peccans verò e$t cau$a effi- ciens: febris vt febris $emper e$t intempe- ries calida: cau$a febris autem non $em- per e$t calida: quoniam pituita quæ effi- cit quotidianam e$t frigida. Quomodo igitur ex hac praua diui$ione colligi pote- rit ip$um remedium? Cum igitur cau$æ efficientes, & morbi ip$i differant genere: certè contrarium vnius non reluctabitur alteri: quod verò reluctatur febri non ne- ce$$ariò reluctabitur bili, vel pituitæ.

Ratio vera, cur $i quis perquirat reme- dium in alieno genere centum annorum tractu, illud nunquã inueniat, e$t, quia vni- contrario vnica $ola e$t contrarietas, quæ genere conuenit. Hinc intemperies calida & remedium frigidum $unt duæ $pecies in eodem genere primarum qualitatum.

Hinc maximè decipiuntur illi (vt error quidam famo$us proponatur) qui putant, magnitudinem morbi indicare pharma- cum & venœ $ectionem: quia vnico affectui vnica debet e$$e contrarietas, & non plu- res: ip$i tantum putant venæ $ectionem & pharmacũ æquè aduer$ari morbo magno.

Præterea tran$eunt de genere in genus: quia morbus magnus e$t vnum genus, ve- næ $ectio quæ re$picit cau$am e$t aliud ge- nus, vel materia alterius generis.

In$uper morbus magnus e$t differentia $ubalterna, in qua non e$t quie$cendum, vt iubet Galenus 1. ad Glauc. 1. Affectus verò pr{ae}ter naturam vehemens indicat re- medium vehemens & magnum: at reme- dium magnũ & vehem\~es e$t $ubalternum, quod diuiditur in pharmacum & venæ $e- ction\~e, & in alias auxiliorum differentias.

Porrò contrarium, quod reluctatur in- dicanti inuenitur in $pecificis, & non $ub- alternis differentijs.

Po$tremò $i remedium magnũ e$t indica- tũ, quod ab affectu pr{ae}ter naturã vehem\~eti & magno per $e indicatur: ergo ven{ae} $ectio per accid\~es indicabitur à morbo magno.

Hactenus non e$t inuentus Philo$ophus ita rudis, qui commune illud principium reijciat, quod vni per $o, alteri per accidens cõueniat: hoc igitur po$ito $equitur nece$- $ariò, morbũ magnum primo, & per $e nõ indicare ven{ae} $ectione quia primo, & per $e indicat remediũ magnũ. Quo pacto ve- rò po$$it defendi Galenus, dũ dixit, magni- tudin\~e morbi indicare ven{ae} $ection\~e. Nos $atis $uperque declarauimus lib. 12. meth. no$træ, & in arte parua in propria \~q$tione.

In$uper quod non po$$it admitti tran$i- tus de genere morborum in cau$as colligi pote$t ex præcepto Arı$totelis 1. Po$t. tex. 20. vbi o$tendit, conclu$ionem geometri- cam nullo pacto probari po$$e per princi- pium arithmeticum: quia media & extre- ma debent e$$e eiu$dem generis: quare $i medius terminus, qui nos docet pa$$io- nem proprıam debet e$$e eıu$dem gene- ris, quantò magis in cogno$cendis $pecificis Sanctor{ij} Sanctor{ij} indicantibus erit procedendum per ea, quæ $unt eiu$dem generis.

Tandem, $i non licet ex Ari$totele in de- mon$trationibus vtı principijs communi- bus pro cognitione pa$$ionis, $icuti o$ten- $um e$t à Philo$opho in $amo$o illo para lo- gi$mo Bri$onis de quadratura circuli, quanto minus licebit tran$cendere, vt co- gno$camus proprium indicans? $ed me- lius, quantò minus licebit tran$cendere in cogno$cenda non dicam pa$$ionem indi- cantis, $ed naturaın ip$iu$met in dicantis, quæ e$t medius terminus docens nos ad cognitionem remediorum? Hac itaque $unt principia, quibus potuit Galenus lo- cis citatis firmiter $u$tinere, quod in diui- $ione indicantium nunquam $it tran$eun- dũ de genere morborum in genus cau$arũ.

Denique vitio$a e$t diui$io, dum impe- riti tran$cendunt generali$$ima: tunc enim tantò minus proprium, & $pecificum indi- cans inuenient. Immo Hippocrates (vt refert Galenus) 1. præ$ag. comm. 4. nun- quam morborum cau$as in Deum retulit: quia Deus e$t cau$a tran$cend\~es, & cætera- rum cau$arum $uprema.

Quopacto verò cogno$cantur $pecificæ morborum differentiæ: nos egimus lib. 3. meth. no$træ, o$tendimu$que $pecificos reddi affectus ab aliqua ex decem condi- tionibus partium affectarum. Ibidem exempla omnium morberum à capite v $. que ad morbos extremarum partium $pe- cia tim propo$uimus, vt qui$que facilè in- telligat, quomodo fiant affectus $pecifici, qui reuera $unt illi, qui indicant remedium ex y$u artis.

Neque audi\~edi $unt Empirici, qui $pre- tis rationibus, & auctoritatibus dicunt plus valere experiètiam, quam Hippocra- tis & Galeni Philo$ophiam. Nos verò ex- perientiam, e$$e concedendam putamus, $ed $ine ratione, & Galeni $eu Hippo- cratis con$ilio, credimus ex perientiæ non e$$e fidendum. Hinc prudenti$$imè Galenus 3. aphori$morũ comm. 10. protu- lit hæc verba „nõ e$t experientiæ fiden- dum, quia quamuis id\~e $æpè vidimus, non po$$umus dicere, $ic $emper erit. Præte- rea 1. epid. 1. comm. 1. Galenus reprehen- dit Quintum medicum, quia dicebat hoc experientia $citur, & non quærebat ra- tionem. Idem Galenus 7. de comp. med. per genera cap. 4. contra illos, qui $olum adhib\~et fidem experientiæ, & non ratione cõfirmãt. Hac eadem ratione percitus Gal. 2. de officina medica 32. & 3. de officina medica 42. negat, medicinam v$u exempli docendam e$$e: requiritur enim cognitio phy$iologie, $ine qua nihil certè in medici- na haberi pote$t. Itaque iure merito à Ga- leno 4. aphori$morum comm. 1. $tatutum e$t: experientiam in arte medica e$$e crus $ini$trum: rationem vero crus dextrum.

CAPVT II. Deremediorum inuentione de$umpta à $peci- ficis different{ij}s affectuum omnium vi$cerum.

ACturi de affectibus $pecificis prius con$iderabimus, quomodo membra læoantur: deinde de ip$is affectibus per exempla agemus. Modi, quibus membra lædi po$$unt, $unt tres: primus e$t dum pars $imilaris membrorum læditur: $ecundus dum pars in$trumentalis: tertius dum vtra- que pars.

Quo ad primum Galen. 3. de $ymp. cau$is cap. 4. $umens in exemplum ip$um cerebru dicit, cerebrum, & per con$equens quod- uis aliud membrũ l{ae}di po$$e, vel vt $imila- re, vel vt di$$imilare: vel vtroque modo.

Quo ad exempla: Galenus dat exemplũ de catarrho, qui pote$t $ieri non $olũ à qua- libet $imilarium intemperie, $ed etiam à mala conformatione in$trumentalis partis ip$ius cerebri, quod non omnes admittũt: quãuis Galenus id Clari$$imè doceat 9 de V$u P. cap. 1. vbi inquit, $i cerebrum $it ob- $tructum, excrementa in capite retinentur & retenta corrumpũt cerebri alimentum, vnde $tatim $ine alia i temperie fit catar- rhus. Præterea cerebrum pote$t e$$e læ$um vtroque modo, ide$t ab intemperie, & ma- la compo$itione.

Hinc quoque remedia, quæ auferunt morbum partis $imilatis cerebri, debent e$- $e omninò diuer$a à remedijs, qu{ae} tollunt morbum partis in$trumantalis, vel vtriu$- De Remediorum Inuentione. que. Ex hac Theorica $tatim proximè ac- cedimus ad remediorum inuention\~e pro curando catarrho.

Id quod diximus de cerebro, quod modo l{ae}datur vt $imilare: modo vt di$$imilare, at- que interdum vtroque modo, dicere quo- que po$$umus de corde, hepate, $plene, ven- triculo, renibus, & omnibus alijs membris compo$itis ex pluribus $imilaribus.

His po$itis, quod omnia membra lædi po$$int vt in$trumentalia (manentibus illæ- $is $imilaribus) Galenus hepatis exemplo id docet 5. de loc. aff. 7. vbi inquit, hepar pati po$$e tumorem $ine intemperie. Idem dici pote$t de quolibet alio membro, nempe de cerebro, corde pulmone & alijs vi$ceribus, quod $cilicet po$$int ha- bere tumores, & ob$tructiones ab$que eo quod $int intemperata, & ver$a vice, quod videlicet po$$int e$$e intemperata $i- ne ob$tructione, & alijs affectibus ad par- tem organicam pertinentibus.

Cæterum Galenus eandem doctrinam 7. meth. cap. 12. applicat ip$i ventriculo, di- cens tres affectus præter naturam vexare po$$e ventriculum: quorum primus e$t in- tem peries tunicarum ventriculi: $ecundus e$t materia vi$co$a adh{ae}rens tunicis: ter- tius e$t materia peccans in ip$ius cauitate: $ubdit interdum hos tres affectus $imul ægrum vexare: interdum duos $olum, & interdum vnum $olum.

Hæc exemplis declarantur: veluti $i e$- $et intemperies frigida ventriculi cum materia adhærente tunicis, ac materia peccans in eius cauo: pote$t etiam e$$e ma- teria peccans in fundo ventriculi $ine ma- teria adh{ae}rente, & $ine intemperie. A’ quolibet ex tribus his affectibus pote$t fru$tari concoctio ventriculi, itaut quili- ber ex i$tis tribus affectibus frigidis po$$it efficere $ymptoma aliquod frigidum.

Perpendamus exempli cau$a ructus aci- dos ex Galeno 6. aphori$. comm. 1. valet hæc con$equentia. e$t intemperies frigida: ergo $unt ructus acid: quamuis non valeat vice ver$a, $unt ructus acidi: ergo intempe- ries frigida: quia po$$ent fieriacidi à co- ctione fru$trata à materia peccante non ab intemperie.

Eandem doctrinam applicare po$$umus omnibus alijs membris, nempe hepa- ti, cerebro, $pleni, & omnibus alijs. Hepati quia $æpè contingint in carne hepatis aliqua intemperies, quamuis hu- mores non $int afflixi, nec in cauitate ali- qua $tabulentur excrementa præter natu- ram. Præterea $æpè contingit, quod in hepate $int excrementa varia: quamuis ad- huc non $it facta intemperies: quia intem- peries ex $ua natura non citò fit.

Cerebro eadem doctrina applicari po- te$t: quia interdum e$t læ$um ab intempe- rie, nulla exi$tente mala affectione in parte in$trumentali: interdum vice ver$a, læ$io nimitum e$$e pote$t in parte in$trumenta- li, nulla adhuc facta intemperie.

Spleni parimodo tres affectus declarati conuenire po$$unt, vel $eparatim, vel $imul omnes tres.

Denique Galenus 5. aphori$. 62 applicat candem doctrinam vtero: ibi enim in- quit, $terilitatem, vel prouenire à frigida, & quauis alia intemperie, vel à pituita ad- h{ae}rente, vel à $anguine valde humido con- fluente, vel ab angu$tia venarum vteri: vt igitur actio non $it læ$a in quouis organo requiritur non $olum bona temperatu- ra, $ed debita conformatio, $ecus actio ex- plicari non pote$t.

Cæterum, vt perfectè digno$czmus il- lum affectum $pecificum, qui dumtaxat in- dicat remedium, non $ufficit, vt $olum in- telligamus affectum con$i$tere in intempe- rie calida & $icca, vel in materia peccante adherente, vel in cauo exi$tente: $ed adhuc e$t nece$$arium, vt vlterius progrediamur, $ubdiuidendo intemperiem calidam & $ic- cam (quod non omnes intelligunt) in dif- ferentias, quæ $pecificis magis approxi- mentur: quemadmodum Diuinus Gale- nus 8. de comp. med. per locos cap. 7. di- $tinctè id facit, dicens „Iecur habere quatuor facultates, & quatuor actiones, quæ à facultatibus dependent: $ubdit $æpè contingit, vnam lædi, $æpè duas, & tres & omnes quatuor $imul.

Expedit igitur, vt videamus, an hepatis coctio, vel potius expul$io, vel attractio, vel retentio læ$a $it. Addimus cum Gale- no & Auicenna quod actiones vario modo lædantur, prout variæ $unt intemperies? Sanctor{ij} Sanctor{ij} expultrix, quæ ex Galeno 3. de facul. nat. 13. con$i$tit in fibris tran$uer$is, non lædi- tur ab illa intemperie, quæ lædit retentri- cem, & alias actiones: attratrix iuuatur à calore & ob refrigerationem minus at- trahit: Galenus enim 2. aphori$morum comm. 20. inquit, Iecur minus attraliere ob refrigerationem. Ret\~etrix verò per mode- ratam refrigerationem iuuatur: expultrix ex Galeno 3. de cau$is $ymp. cap. 2. & Aui- cennas doc. 6. iuuatur & fit à calore: quia motus e$t cau$a caloris, & viceuer$a: reten- trix verò à frigore: quia oppo$itorum ea- dem e$t doctrina. Retentrix læditur ab humida intemperie: hinc ex Galeno 3. de $ymp. cau$is 3. retentrix propter humidi- tatem in pueris redditur imbecillis, obli- quis enim fibris iuuatur, vt docet Galenus 3. de facul. naturalibus 13.

Sed Auicennas doct. 6. declarat, quæ tem peratura in$eruiat omnibus his facul- tatibus: quare ni$i præ$ciamus $pecificam intemperiem à qua actio læditur: iacta e$t alea de inu\~etione remediorum. Ex\~epli cau$a Galenus $exto aphori$. comm. 1. 6. de loc. aff. 2. & lib. de diff. $ymp. 4. dicit, in lien- teria euacuari cibum non mutatum, non quod alteratrix $eu chylificatrix $it inuali- da: $ed quia retentrix pylori e$t imbecil- lis: ideo Galenus lib. vt de diff. $ympt. 4. di- cit de ratione bonæ ret\~etricis e$t: exequet coctioni quare $i cibus retineretur debito tempore, non fieret lienteria: $i igitur in lienteria aliquis dirigetet curam in iuuan- dam chylificationem, quæ non e$t læ$a, & non in retentricem, nunquam $anaret.

Quopacto verò cogno$catur, an $it læ- $a hepatis concoctio, quæ principes e$t, vt docet Galenus 8. de comp. med. per locos cap. 7. nos ex tribus locis colligimus, qua- rum primus de$umitur à nece$$ariò con$e- quentibus, nempè à calore. Secundus à ieiunio. Terrius à $omno.

A colore: Galenus animaduertit (vt ip$e refert 5. de loc. aff. 7.) Ste$ianum habui$$e iecur illæ$um. Omnes medici, qui vi$ita- bant Ste$ianum, dicebant, cius iecur pati ab$ce$$um: attamen Galenus vt primum ingre$$us e$t thalamum videns bonum & naturalem Ste$iani color\~e, dixit, iecur e$$e llæ$um: ab$ce$$umque e$$e in mu$culis tran$uer$alibus a$cendentibus, & non in iecore: valet enim hæc: naturalis color con- $eruatur immutatus: ergo iecur e$t illæ- $o. Non tamen valet: iecur e$t illæ$um: ergo e$t bonus color. In eodem cap. re- fert Galenus, in Seruo Imperatoris demor- $o à vipeta factam fui$$e faciem, & to- tum corpus viridis caloris: tamen iecur (ait) $ui$$e illæ$um.

Secundus locus de$umitur à ieiunio: quia Galenus 2. de ratione vic. 32. habet „$i ieiunium inuat, affectum non e$$e cali- dum, $ed vel temperatum, vel pituito$um: dum in ma$$a $anguinea prædominatur ca- liditas præter naturam per ieiunium in- tenditur acrimonia. Similiter 3. in 6. epid. 28. Galenus dicit, in $anguineis & pitui- to$is cibi paucitate, $itim & la$$itudinem auferri: in bilio$is cibi paucitate $itim & la$$itudinem intendi.

Tertius locus de$umitur à $omno pro- poniturque à Galeno 4. in 6. epid. 23. vbi habentur hæc verba „$omnum auferre $itim: quia per $omnum $anguis humectar internas partes, quas petit; dum verò po$t $omnum $itis intenditur, $ignum e$t in $an- guine prædominari calorem, vel bilem: dum enim per $omnum retrahitur $anguis bilio$us ad imas partes, quas petit, ex$iccat, & $itim facit: Ex his $ignis colligentes af- fectum e$$e intemperiem calidam, vel fri- gidam hepatis di$ponimur ad inuenien- da remedia.

Cæterum adhuc non peruenimus ad $pecificam differentiam intemperierum: quia $cire expedit, à qua intemperie, & ra- tione cuius concoctio læ$a $it: Galenus 8. de plac. Hippocratis & Plat. cap 7. ex ip$o Hippocrate a$$erit, calidum innatum e$$e omnium naturalium operationum aucto- rem: ac 3. de cau$is pul$uum cap. 9. dicit, quod calor natiuus e$t qui concoquit ci- bos: ergo concoctio à calido natiuo fit: per calidum natiuum intelligimus tempera- mentum: quod $ic probari pote$t: ex Gale- no 2. de facul. nat 9. temperatura e$t cau$a actionis: $ed actiones fiunt à calido natiuo: ergo. Præterea illud e$t calidum natiuum per quod os e$t os, & caro e$t caro, & $ic de alijs partibus: $ed ex Galeno 1. de V$u. P. 9. temperamentum e$t huiu$modi: ergo De Remediorum Inuentione. calidum natiuum e$t temperamentum. Vi- dendum igitur e$t quotuplex $it hoc tem- peramentum, vt res melius pate$cat.

Temperamentum triplex e$t, Primum e$t in $itum $iue innatum ab ortu naturæ quod vocatur à Galeno 1. aphori$. 15. vni- uer$a $ub$tantia, & initium omnium ope- rationum.

Secũdum e$t temperamentum influens à corde (addimus nos) & à cerebro, quia cor, & cerebrum tran$mittunt in totum us $uas virtutes. Sciendum tamen h{ae}c virtus influens non e$t tamquam foa pattium, vt tenet Auerroes cum Ari$totele 4. coll. cap. 2. $ed e$t tamquam materia & pabulum calidi innati: de hac redi$putauimus in 14. aphori$mo.

Tertium temperamentum e$t mixtum ex innato & influente: vnde re$ultat no- uum e$$e, $eu noua forma quæ dicitur forma totius partis viuentis: $ic Ari$to- teles 7. metaphy$. tex. 60. dicit quod $ylia- ba ba e$t quid aliud præter B & A. Simili- ter Ari$toteles 4. Meteor. 2. in fine dicit „ pars maris quæ $eparatur à toto citius fæ- tet, quia priuatur natura $eu forma totius maris, de ratione cuius formæ totius e$t con$eruare totum, & partes ip$as. Pari- modo hoc temperamentum mixtum im- mediatè, & completè edit omnes opera- tiones: per hoc temperamentum ventri- culus chylificat: iecur $anguificat: oculi vident: & quælibet pars efficit proprias operationes.

Po$ita dicta di$tinctione temperamenti nos facilè remedia $pecifica adinuenimus: quia $i per hypothe$im ventriculus dimi- nutè chylificat, $tarim intelligimus, anid cueniat ob læ$um temperamentum inna- tum, an ob læ$um influens: influens præ- cipuè lædi $olet vel ob nimium coitum, vel ob nimias cogitationes, & animi mæ- rores: quod $i accidat ob i$tas cau$as certè non e$t confugiendum ad $tillicidia $upra ventriculum, vel ad oleum ma$tichinum, & $imilia, quæ@ re$piciunt innatum ipfius ventriculi, & non influens. Sed e$t con- fugiendum, $i læ$io pendeat à nimio coitu ad cibos, qui facilè augeãr $piritus vitales, vel ad cordialia, $icuti ad diambram, ad diacinthum, & alia id@g@nus.

Si verò læ$io e$$et in ventriculo ratione $piritus animalis influentis con$umpti ob nimia $tudia, $eu ob nimias vigılias, con- fugiendum e$$et pro corroboratione ip$ius ventriculi ad quietem animi, & corporis ad conciliandum $omnum, qui in gignen- dis $pirıtibus vitalibus, & animalibus tenet prımum locum.

Si verò ob potum frigidæ læ$a e$$et chy- lificatio, tunc non influens calidum e$let læ$um, $ed innatum, vel eius qualitas: quo ca$u iuuarent olea calida, & $tillicidia. Ecce quod ni$i medicus $ciat di$tinguere, ratio- ne cuius temperamenti actiones læ$æ $int, de remediorum inuentione iacta e$t alea.

Facto examine circa temperamentum $equitur, vt inueniamus locos indicantes exce$$us qualitatis temperamenti. Quod ex $ex locıs facilè colligi poterit, nempè ex $ub$tantialiter in hærentibus: ex his, quæ accidunt: ex nece$$ariò con$equentibus: ex operationibus: ex excrementis, & ex iuuantibus, & lædentibus. Hi loci de$u- muntur à Galeno tum in arte parua: tum 1. de V$u P. 9.

Primò notandum e$t, $ub$tantialiter in- h{ae}rentia e$$e illa quæ tactu ip$o percipiun- tur, $icuti $i tactui no$tro caput apparuerit calidum, iudicabimus e$$e calidæ tempera- turæ, ni$i alij loci ob$titerint: idem dici- mus de alijs partibus.

Secundus locus continet illa, quæ nece$- $ariò accidunt temperaturæ, quæ perti- nent ad compo$itionem, videlicet ad ma- gnitudinem, figuram, $itum, & cauitates, $icuti $i venæ appareant magnæ in $ummis manibus, in oculis, & in alijs partibus, $ta- tim colligimus, iecur, & caput e$$e calidius temperato.

Tertius locus continet nece$$ariò con- $equentia, quæ $unt $ecundæ qualitates, cu- iu$modi $unt, a$perum, lene, cra$$um tenue, durum molle, graue leue, hy$pidum gla- brum, lentum friabile, rarum den$um, co- lores, odores, & $apores, turbidum clarum, diaphanum & oppacum: $atis e$t, vt ex his colligamus aliquod $ignum pro confirma- tione eiu$dem temperaturæ. Per hypo- the$im: $i hypocondria $int hy$pida, & ip- $um pectus pariter tale $it, colligimus ie- cur, & cor e$$e iu$to cal idicra: inde que Sanctor{ij} Sanctor{ij} totum corpus e$$e calidæ temperaturæ: va let enim con$equentia ex Galeno in arte parua, iecur & cor $unt calida, ergo totus corporis habitus e$t calidus. Parimodo ex coloribus, ni$i alij loci ob$titerint, tem pe- raturam colligimus: $ic Galenus 5. de loc. aff. 7. ex b ono & naturali colore St e$iani cognouit iecoris t\~eperaturam non e$$e læ- $am: $ic in arte parua ex capillis nigris, multis, & duris colligit temperaturam ca- lidam: dicimus multos & duros indicare temperaturam calidam, quia $i pilli $int ni- gri, $ed tenues & pauci indicant tempera- turam frigidam, vt colligitur ex Hippo- crate & Galeno 2. in 1. epid. 78. Similiter ex albis capillis, & ex glabritie frigidam dicunt colligi temperaturam.

Quartus locus continet operationes: Galenus in arte parua ex generatione mul- tæ bilis, & multi $anguinis iecur e$$e tem- peraturæ calidæ o$tendit: ex promptitudi- ne verò propriæ actionis, non $olum ieco- ris, $ed cuiuslibet membri caliditatem di- gno$cit.

Quintus locus continet excreta & re- tenta plus iu$to. Hinc bilio$a excreta, vel retenta temperaturam calidiorem $ignifi- cant: pituita plus iu$to excreta vel reten- ta temperaturam frigidiorem.

Sextus locus continet iuuantia & læden- tia: etenim $i inuant calida, temperatura erit frigida, & $ic de alijs.

Sed notandum e$t, quod iuuantia, & læ- dentia de$umi po$$unt à quinque locis, quorum primus de$umitur ab euacuatio- ne: $i enim euacuatio frigidorum iuuat, affectus e$t frigidus: $i calidorum e$t ca- lidus.

Secundus locus de$umitur ab alteratio- ne. Hinc $i alterantia frigida iuuant, affe- ctus e$t calidus: $i calida iuuant affectus e$t frigidus, & $ic de alijs.

Tertius locus de$umiturà ieiunio, e$t- que Galeni 2. de ratione vic. in ac. 32. vbi inquit, $i ieiunium iuuet, affectum e$$e fri- gidum: $i noceat calidum. Similiter 3. in 6. epid. 28. ait, ieiunium $i tollat $itim & la$$itudinem, affectum e$$e frigidum, pitui- to$um, vel $anguineum.

Quartus de$umuntur à $omno: nam Galenus 4. in 6. epid. comm. 23. parimodo a$$erit, $i $omnus tollat $itim, affectum e$$e frigidum, $i illam augeat, e$$e calidum: ra- tio e$t quia per $omnum $anguis refugit ad partes internas: quare $i $anguis fuerit calidus po$t $omnum $itis intendetur: $i verò fuerit temperatus, vel frigidus, po$t $omnum $itis remittetur: quare valet con- $equentia, $omnus mitigat $itim: ergo $an- guis e$t $atis temperatus, ex quo $igno vt plutimum in morbis, qui videntur acuti$- $imı, prænunciamus $alutem.

Quıntus locus de$umptus à iuuantibus de$umitur à febre: Galenus loquens de hoc loco 6. aphori$. comm. 44. haber hæc verba „Nouimus febrem illıs affectibus præter naturam conferre, qui ex frigidita- te $unt $ola. vel ex cau$is frigidis, vel ex fla- tuo$is $piritibus. Hinc Hippocrates 4. a phori$. habet hunc aphori$mum „Qui à conuul$ione, aut di$tentione neruorum tenentur: febre $uperueniente liberan- tur. Idem Plato confirmat in Thimæo, dicendo, febrem auferre morbos frigidos.

Cæterum $inguli $upra dictı loci $eor- $um con$lderati nos interdum fallere po$- $unt: Exempli cau$a in 5. loco diximus, fe- brem $uperuenientem conuul$ioni $anare conuul$ionem: tamen hic locus interdum nos fallit: $icuti in Numeni filio apoplexia correpto, vt refert Hippocrates 1. epid. qui licet $uperuenerit febris perit tamen: ideo cautius locutus e$t Hippocrates 2. aphor. 26. „melius e$t febrem conuul$ioni, quam viceuer$a $uperuenire: dum dicit melius non tollit, quod interdum, licet $uperue- niat febtis non moriantur: idcirco contin- gentia $ignorum per $yndromen alio- rum tolli pote$t: qua ablata certò digno- $citur temperatura, & certò in eligendis remedijs non fallimur.

Cognito temperamento, & eius exce$$u per $ex locos propo$itos, videndum e$t in quo loco, $eu in qua parte $it temperamen- ti exce$$us, $eu mala temperatura, $ecus re- medium non inuenietur. Si igitur agatur de hepatis intemperie, qu{ae}ritur an $it in parenchymate; vel in humoribus exi$ten- tibus in capillaribus venarum, vel arteria- rum, vel in illarum $patijs. Hanc di$tin- ctionem intem peraturarum proponit Ga- lenus 8. de comp. med. per locos cap. 7. vbi De Remediorum Inuentione. inquit, dari duas intemperaturas: vnam in parenchymate, aliam in materia con- tenta in arterijs, venis, & $patijs ip$ius: quam di$tinctionem non animaduertunt no$tratum plurimı. Quod dixit Galenus de duplici intemperie hepatis, intelligen- dum e$t de omnibus vi$ceribus, qua di$tin- ctione non percepta, affectio $pecifica non intelligitur, & per con$equens remedia non inueniuntur.

Hinc Galenus 2. de temperamentis 2. con$iderans duas e$$e temperaturas: alte- ram in partibus $olidis, alteram in humo- ribus vi$cerum dicit „$enes quo ad $oli- da e$$e $iccos: quo ad excrementa e$$e hu- midos. Hinc Hydropici quo ad excre- menta $unt humidi, quo ad carnes & alias $olidas partes $unt $icci.

Idem etiam confirmarur Galeni aucto- ritate in arte parua cap. 56. vbi probat, ha- bitum e$$e $iccum, $i caro pauca, & dura $it: pauca quidem in hydropicis, & dura e$t caro: ergo $olidarum partium tem pe- ratura in ip$is $icca, & non humida e$t.

Nec valet in hydropicis iecur, & cæte- ra vi$cera infra $eptum in aqua natãt: ergo vi$cera $unt humida, quia ex Galeno 5. aphori$. comm. 13. aqua, neque intus, ne- que foras humectat, made$acit tamen, $ed ahud e$t madefacere, & aliud humectare.

Idem aliquando ob$eruatur de catarrho $ua natura humido, dum prouenit ab in- tem perie $icca, vt docet Galenus 2. de tem- peramentis vltimo: quod Seba$tianus Pa- parella non anımaduertit, qui tenet catar- rhum ab intem perie $icca fieri non po$$e, deceptus à Galeni auctoritate perperam intellecta in a@re parua, vbi agens Galenus de $icco cerebro habet, $iccum cerebrum carere excrementis: neque animaduertit Galeni propo$itum e$$e in i@@o cap. agere de intemperie $icca adhuc exi$tente in lati- tudine $anitatis: dum verò 2. de temp. vlt. a$$erit ab intemperie $icca fieri po$$e catar- rhum, intellexit de intemperie $icca exi$t\~e- te in latitudine ægritudinis. Similiter ob exce$$um $iccitatis vet triculi in locum chy- li $uggeritur pituitæ copia. Hinc Galenus 7. meth. cap. 4. loquens de ventriculo im- becilli inquit in $imilem errorem lap$os fui$$e Pelopem præceprorem, & quintum medicum, qui putabant, omnem ventriculi imbeci litatem à frigida intemperie proue- nire, & per con$equens ventriculum imbe- cillum indigere calidis ad$tringentibus, cu- iu$modi $unt ad$tringentia $ubamara, vinũ au$terũ, cotonea, & ab$ynthium: in exter- na vero parte indigere calidis perfu$ioni- bus, & ceratis ex aromatis calidis: neque animaduertebant, imbecillitatem ventricu- li fieri quoque po$$e ab intemperie calida, quod probat Galenus in il lis verbis cap. ci- tato „Vıdi$tin, me vnica die, vel potius hora leua$$e ventriculi imbecillitatem fri- gidæ potione?

Similiter imbeciilitas ventriculi pote$t prouenire ab int\~eperie $icca. Gal. enim loco citato ait, octo e$$e curationes in v\~etriculo, & in quauis parte, quia octo $unt int\~epera- turæ, nimirũ quatuor $im plices, & quatuor compo$itæ, pote$t igitur contingere, quod ventriculus $it refertus pituita prouenien- te ab imbecillitate facta à $icca intemperie: quare non valet con$equ\~etia: humores ex- crementitij $unt humidi: ergo intempe- ries tunicarum ventriculi e$t humida.

Præterea $æpè ventriculus non fungitur $uo officio, licet $it ex $e benè $anus ob hu- mores in ip$um tran$mi$$os: ideo Galenus 1. de loc. aff. 4. ait po$$e contingere ructus acidos, vel nidoro$os oriri ab humoribus in ventriculo accumulatis in cauitate, vel in tunicis, optima adhuc exi$tente $olida- rum tunicarum ventriculi temperatura.

Hinc non valet: $unt ructus acidi, ergo ventriculus e$t $rigidæ tem peraturæ: valet tamen vice vet$a hoc modo, e$t frigida tem peratura: ergo ex nece$$itate fiunt ru- ctus acidi.

Quare vt redeamus vnde digte$$i $u- mus, concludimus, duas e$$e temperaturas: alteram in folidis, & alteram in humori- bus: quæ duæ remperaturæ $æpè non $o- lum $unt diuer$æ, $ed etıam contrariæ: ni$i igıtur medici di$tinguant, & intelli- gant, vbi $it intemperies, an in humori- bus contentis in $patijs, vel in $olidis par- tibus, vel in vtri$que nunquam inue- nient remedium: quia remedium quod tol lit intemperiem humorum non tollit in- temperiem $olidarum partium. Immo vt plurimum mala ventriculi temperatura in Sanctor{ij} Sanctor{ij} excrementis, & non in $olidis fit: quia il- la, quæ fit in $olidis partibus, exempli cau- $a ip$ius ventriculi, non ita facilè $it: quia tunicæ re$i$tunt valde, antequam fiant in- temperatæ, habentque magnam vim, quod ex eo cogno$citur: quia conuertũt in chy- lum illa, quæ coctu $unt difficillima. Hinc Alexander Aphrodi$æus 1. probl. 30. quæ- rit cut $inapi, allium, & alia acria applica- ta cuti exulcerant, deuorata vero minimè. Re$pondet quia in ventre tam robu$ta e$t eius virtus, vt antea conco quantur acria, quam agere incipiant.

Hoc præcognito, quod duplex $it tem- peratura, adhuc non peruenimus ad $peci- ficum indicans, quod indicat remedium ex v$u artis: quia adhuc $umus in $ubal- ternis indicantibus, quæ nihil indicant ex v$u, & $unt omninò vana. Quærendum igitar e$t vlterius, an in humoribus pec- cantibus, vel in patte $olida vi$cerum mala t\~eperatura $it protopathia, vel idiopathia, vel $it $olum per $ympathiam. Hanc di- $tinctionem facit Galenus 1. de loc. aff. cap. 3. dum loquitur de inquifitione affectus, an $it διαθέσις, quæ e$t in facto e$$e, vel $it πάθημα quod e$t in fieri, ea enim, quæ $unt in fieri nihil indicant: quia $equuntur morbum, vt vmbra corpus.

Eandem ferè di$tinctionem de$umptam ab humoribus, & à parte $olida facit Gale- nus 13. meth. cap. 8. loquens de apo$tema- tis, & Ery$ipelatis indicatione: vbi in- quit „Pars apo$temate affecta recedit à $tatu naturali duplici ratione: primo vt repleta: $ecundò vt calidior facta: $ubdit „Indicatio euacuationis vincit indicatio- nem refrigerationis: è contra in ery$ipe- late, in qua indicatio refrigerationis magis vrget, quam euacuationis. Ecce quod ple- nitudo, & non calor partis in ip$o apo$te- mate e$t protopathia: in eri$y pelate verò calor & non plenitudo. Idem $ed clarius explicat Galenus 3. de temp. cap. 5. vbi ait „Cum apo$tema factum $it ex calida flu- xione, eius propria curatio euacuatio $u- peruacui e$t: vacuationi autem particulæ quæ per apo$tema excalefacta e$t, omninò $uccedit $pontanea refrigeratio. Ecce quod calor apo$tematis, cuiu$que partis non relinquit intemperiem, quæ indicer remedium refrigerans, & quæ po$$it voca- ri δ@άθεσις: immo e$t adeo in $icti, $eu per $ympathiam, vt nihil omninò indicet, quia tollitur ad ablationem cau$æ. In ery$ipe- late non $ic: quia protopathia e$t in calo- re: & hic calor primò in dicat r medium refrigerans: $ecundariò verò euacuatio- nem materiæ relictæ in parte ery$ipelate ob$e$$a. Idem dici pote$t de febribus pu- tridis, quod euacuatis humoribus putridis (ni$i calor in$ignis $iat) non $int vi$cera re- frigeranda: quia refrigeratio po$t eua- cuationem $ine alto refrigerante $tatim luccedit.

An verò protopathia in apo$temate $emper $it in humoribus, vel in parte $oli- da: $i de legitimo a po$temate loquamur non $olum in parte $olida e$t protopathia, $eu idiopathia, $ed e$t affectus merè $cheti- cus, qui cum pura $ympathia confunditur: quoniam parte $olıda depleta, $ponte $uc- cedit (vt dictum e$t) re$rigeratio. Si verò loquamur de apo$temate ery$ipelatode: $i magıs participat de bile, quam de $anguine e$t explicatu difficile, $icuti fuit explicatu difficile Galeno loquenti 4. de loc. aff. 4. de Athleta Secundo, qui mouebat mu$culos interco$tales $ine intermi$$ione ob $epti im- becillitatem: an protopathia e$$et in $e- pto, vel in neruis ceruicis, vel in vtraque parte: tamen $i $anguinis $igna e$$ent effi- caciora, quam bilis, maior e$$et affectio in $anguine, quam in calore partis.

Si mala temperatura e$t in humoribus, & in parte $olida $olum $it in fieri, $eu per con$en$um, adempris humoribus $tatim $ponte ce$$at affectus $olidæ partis.

Similis affectus viderur e$$e epilep$ia $i- cuti animaduertit Galenus 2. de $ymp. cau- $is cap. vlt & 3. de loc. aff. 7. vbi a$$erit: Epi- lep$iæ $olutionem e$$e $ubitaneam: reddit rationem: quia $it à materia era$$a & vi$ci- da replente ventriculos cerebri, $ed cur $o- lutio epilep$iæ e$t $ubitanea, cũ facta $it à materia cra$$a, qu{ae} ex $e difficilè di$cutitur? Re$põdemus materıã, licet cra$$a, $it quan- do nolla e$t mala temperatura ab ex pultri- ce $acilè ex pelli: dum vero e$t mala tem- peratura: $icuti mala temperatura non ci- to, $it: $ic non cito de$init: Epilep$iæ acce$- $io non e$t facta ab intemperie, $ed $olum De Remediorum Inuentione. à materia cra$$a, ideo $olutio $ubitanea e$t: ni$i igitur hæc princi pia intelligamus, certè remedium inueniri minimè pote$t, quia alıud e$t remedium, quod tollit affectum ortum ab humoribus, & aliud quod de- pendet ab intemperie tamquam princi- pali affectu.

Cæterum adhuc non peruenimus ad $pecificum affectum: non enim $atis e$t, vt digno$camus protopathiam, vel idiopathiã e$$e ın humoribus, vel in parte $olida, ni$i intelligamus an affectus principalis agat altas radices, & $it cum multo rece$$u, vel pauco à $tatu naturali.

Præterea, $i intemperies agat altas radi- ces, videndum e$t, an intemperies $it hecti- ca & æqualis, vel inæqualis: quia in{ae}qualis non e$t ita mala, neque ita recedit à $tatu naturali, vt æqualis $eu hectıca. Exemplũ æqualis e$t illud de phrenitide propo$itũ à Galeno 1. in primum proret. comm. 32 vbi loquens de intemperie æquali, & he- ctica cerebri habet „Dum in vniuer$a ce- rebri $ub$tantia e$t intemperies æqualis & hectica, egri non amplus delirant, $ed ma- nent quieti, qua$i ex tincta ratiocinatione, quæ non amplius e$t deprauata, vnde mo- riuntur: nec vid\~et medici plebeı, hos phre- neticos factos quietiores ob raciocinatri- cem ablatam mortem prænunciare.

In$uper, an morbus agat altas radices, cogno$citur ex diuturna vi$cerum di$po$i- tione per cau$as externas introducta.

Di$po$itio introducta modò e$t facilè, modo e$t difficilè mobilis: alioque remedio tollitur di$po$itio $acilis, & alio di$po$itio difficilis mutationis.

Galenus 1. ad Glauc. cap. 2. & in hi$toria Sile ni ait, dum aliquis incidit in febrem ob erratum aliquod in$igne in $ex rebus non naturalibus, ni$i antea $int vi$cera præpa- rata ab alijs cau$is, illa febris e$t ephemera, vel alius breui$$imus morbus.

Hinc Galenus in hi$toria Sileni inquit „Vtique Silenus non incidi$$et in mor- bum graui$$imum, ni$i antea fui$$ent præ- parata vi$cera: $ubdit, dum vi$cera non $unt præparata, ob errata in $ex rebus non naturalibus in ephemeram incidunt Idem dicit Galenus 4. de ratione vic. in ac. comm. 135. Ideo medici, antequam pr{ae}beãt remediũ, debent præ$cire an illius corporis di$po$itio agat altas radices, nec ne quia in di$po$itionibus diuturnis re- media efficaciora & validiora requirũtur.

Quod verò nece$$ar ia $it cognitio di$po- $itionis vi$cerum: patet, quia remedia, dum introducunt $anitatem, non agunt in morbum, $ed in $ubiectum morbi, quod non omnes animaduertunt. Hinc Ari$to- reles hoc principio $uffultus compo$uit 1. lib. phyficorũ, & Galenus lıbros methodi: Ari$toteles 1. phy$icorum tex. 67. habet hoc prıncipium „Contrarium non agit in contrarium, $ed in $ubiectum contrarij, nempè in materiam primam. Quo princi- pio non intellecto medici cæco, & incon$i- derato impetu, & non methodicè medici- nam faciunt. Hæc e$t cau$a, cur Spagirici vt plurimum lædant, & $æpè interimant: quia eorum remedia agunt generosè in contrarium, nempe in morbum, & agendo de$truunt partem viuentem morbo affe- ctam. Quod reluctatur philo$ophiæ, & medicinæ: quia medici officium e$t intro- ducere di$po$itiones $alubres, di$ponendo partes affectas, illa$que transferendo ad bonam temperaturam & bonam confor- mationem moderando, & attemperando, & non vincendo, quia dum volunr vince- re morbum, de$truunt $ubiectum: $i enim morbus e$t calidus vt duo: remedium de- bet e$$e frigidum vt duo, & non vt tria, quia $ic vincerct, & introduceret contra- rium morbum.

Quod verò po$t diuturnas di$po$itiones oriantur morbi, Hippocrates his verbis te$tatum reliquit 4. de morbis „morbos diu conceptos άθρ@@ς εκλάμπειν ide$t $tatim crumpere: quare dum aliquis po$t erra- tum in $ex rebus non naturalibus incidit in morbum: medici phlebei & mulieres illud trahunt in culpam ægritudinis, quod apud Hippocratem & Galenum e$t ridi- culum: quia morbi diu concipiantur per a$$iduas di$po$itiones: quibus introductis, morbi extempore $e manife$tant.

Hac de cau$a Galenus lib. de cau$is mor- borum cap. 2. dicit „necignis combure- ret, nec gladius incidetet, ni$i $ubiectum e$$er di$po$itum.

Ari$toteles patimodo 8. Phy$icorum Sanctor{ij} Sanctor{ij} ex. 23 a$lerit, non fieri motum, ni$i præ- cedant di$po$itiones: ibi di$putat contra Heraclitum, qui dicebat, omnia $emper moueri: inquit in augmentatione, & alijs motibus $emper præcedere quierem, in qua fiunt di$po$itiones.

In eodem tex. Ari$toteles proponit qua- tuor exempla ad propo$itum no$trum ma- ximè in$eruientia.

Primum e$t de guttis cad\~etibus, & exca- uantibus $axum: cadent. n. dec\~e millia gut- tatũ, que nõ excauant, vna tamen $uperue- niens e$t illa, quæ di$po$itum $axum ab ab alijs præcedentibus guttis excauat.

Secundũ exemplũ e$t de arbore ena$cen- te ex aliquo lapide, quippè $en$im cre$cens po$t multorum annorum $patium $cin dit lapidem. Ecce quantum valeat $ubiccti di$po$itio ad introduc\~edas ext\~eplo formas.

Tertium exemplum e$t de ægroto ten- dente ad $anitatem: vbi dicit Ari$toteles, ægrum non $emper $anari, $ed prius di$- poni, & deinde $anari. Idem dicendum de corporetendente ad ægritudinem: vi- delicet diu di$ponià cau$is non naturali- bus & præter naturam@tandem derepentè in ægrıtudinem prolabi non propter vlti- mum erratum, $ed propter innumerabilia annorum $patio commi$$a: quantò igitur cau$æ præter naturam corpus di$ponentes fuerunt diuturniores, & peioris conditio- nis, tantò morbus ${ae}uior & trutior fiet.

Quartum exemplum Ari$totelis loco ci- tato e$t de glacie, quæ fit po$t præceden- tem di$po$itionem.

Quo ad vi$cerum di$po$itiones, an in corpore $int, & quales $int, & an po$$int facılè vel difficilè amoueri omni $tudio præcogno$cendum: $ecus quale & quantũ debeat e$$e remedium ın occulto iacebit.

Præcogno$cuntur igitur di$po$itiones ad morbum per antecedetia & con$equen- tia $igna.

Signa antecedentia o$tendentia corpus ad morbum e$$e dı$po$itum à $ex locıs de- $umuntur. Quorum primus continet er- rata quæ committuntur in $ex rebus nõ naturalibus: $icuti in nimio cibo & potu: $ed hic locus, ni$i per $yndromen aliorum confirmetur, eric ad modum cont ingens: quia $æpè accidit, vt potus & cibus $it val- de calidus, tamen morbus frigidus fiat: ideo non valet, cibus & potus fuit valde ca- lidus: ergo corpus di$ponitur ad morbum calidum: $æpèenim vinum meracum pa- rit morbum frigidum. Id quoque ob$er- uatur ab Ari$totele 3. $ec. probl. 1. vbi dicit vin o$os nõ calere, licet vinum calıdum $it quia valde calida $uperant naturam $uf$o- cando calorem naturalem: ideo vinolenti morbis $rigidis vexantur: quare in omni medica con$ideratione proponimus $igno- rum $yndromen, quæ tollat dubium: Ecce quod $igna à cibo & potu non $u$lici nt.

Præterea in erratis quæ $iunt in cibo & potu, prius videndum e$t, an error primæ concoctionis corrigatur à $ecunda: quia interdum corrigitur, $i iccur $it benè $a- num.

Ideo abiciendum e$t illad erratum, quod medici vulgates & plebeis\~eper in ore re- nent, quod error prim{ae} cõcoctionis nõ cor- rigatur in $ecunda: Galenus. n. lıb. de ci@is boni, & mali $ucci c. 3. hıs $erè verbis decla- rat quando error primæ coctionis corrigi- tur in $ecunda „$i $acultas hepatis vali- da $it, error primæ coctionis corrigitur: $i verò non $it valida, non corrigitur. Hinc Galenus loquens de errore prımæ coctio- nis, qui non corrigitur à $ecunda tertio in 6. epid. comm. 1. dicit, errorem primæ co- ctionis non corrigı in $ecũda $upple quan- do $acultas hepatıs langida & debilis e$t. Tunc cogno$cemus errorem prim{ae} coctio- nis non corrigi in $ecunda, $i po$t errorem matutinis horis viderimus vrinam valde crudam, quæ $i talis diu per$euerauerit, corpus di$ponetur ad morbos ex ob$tru- ctione. Radices verò i$tius morbi maio- res, vel minores $ient prout erratum magis vel minus per$euerauerit: inde morbus curatu $acılior, vel difficilior fiet, & reme- dia leuiora, vel efficatiora ad delendas in- troductas di$po$itiones excogitabimus.

In$uper Galenus 11. meth. cap. 15. lo- quens de læ$ione primæ coctionis ob erra- tum in cibo & potu habet hanc $enten- tiam „ex læ$a prima coctione duo mala $equuntur: primum ex cibo a$$umpto nul- la vtılitas colligitur: $ecun dum corrum- pitur cıbus, & ex corruptella cibi expelli- tur aliquid prioris cibi benè cocti. Si verò De Remediorum Inuentione. diu exerratis ob cibi copiam $equatur cor- ruptella, & ex corruptella debilitas, $ignum e$t corpus di$poni ad morbum, & facto morbo eius curã e$t e$$e $olutu difficilem.

Secundus locus indicans confirmatam di$po$itionem de$umitur à di$po$itione parentum: di$po$itiones enim hereditariæ non leui negotio auferri po$$unt: quia aguntaltas radices, acqui$itas videlicet in prima generatione: $ic pater podag ricus generat filium podagricum: quare ni$i filius diu $tudeat ın fluxione auferenda, & in corroborandis iuncturis tandem cadet in affectum, quem præ$eruare, & au$erre, neque gorgonei fontis defluuia $ufficerent, neque chironia manus.

Tertius locus de$umitur à corporis ha- bitu: $ic obe$i di$po$iti $unt ad frigidos morbos: macilenti ad calidos.

Quartus ab ætate: $enes enim ad frigi- dos morbos: iuuenes verò ad calidos $unt procliues. Sed de ætatibus $atis $uperque diximus in explicatione $ecũdi aphori$mi.

Quintus de$umitur à $uppre$$a euacua- tione, quæ fieri $olet per aluum, vel per he- morthoidas, vel per nares, per vterum, per vrinam, vel per vomitum.

Sextus de$umitut à vitium debilitate. Hinc debiles $unt di$po$iti ad morbos fri- gidos: robu$ti verò ad morbos calidos.

Quo ad locos con$equentes, qui indi cãt malas compo$itiones. Hi locı $eptem $unt. Primum continet $ub$tantialiter inhærentia; quæ $unt illa, quæ tactu ip$o comprchenduntur, an $cilicet temperatu- ra $it calida, vel frigida.

Secundus continet ea, quæ accedũt tem- peraturæ & hæc pertinent ad compo$itio- nem, $icuti ad magnitudinem, $itum, & nu- merum. Hinc ex Galeno in arte med. ve- næ latæ indicant caliditatem. Parimodo thorax latus, & digiti longiores calidita- tem. $igna oppo$ita frigiditatem.

Tertius locus continet nece$$ariò con$e- quentia, quæ $unt qualitates $ecundæ, vt a$perum lene, glabrum hy$pidum & cæte- ræ: glabum frigiditatem, hy$pidum calidi- tatem indicat.

Quartus cõtinet operationes naturales, vitales, & animales.

Quintus immodicè retenta, & excreta: & pr{ae}cipuè retenta cruda, de quibus Gal. lib. de cibis boni & mali $ucci his verbis nobis hoc diuinum præceptum reliquit „nemoincidet vnquã in morbum $i $edu- lo preuideat vt cruditate non laboret.

Sextus, iuuantia, & l{ae}dentia quæ de$u- muntur, vt $uperius o$tendimus ab eua- cuatione, alteratione, à $omno, à ieiunio & abaffectibus præter naturam: $ic febris $a- nare $olet conuul$os, & alios morbos frigi- dos.

Septimus e$t locus affectus, qui cogno- $citur (vt docet Galenus 2. de loc. affect. 9.) per quinque locos, quorum primus e$t actio læ$a, $ecundus $unt excrementa, ter- tius $itus $ymptomatis, quartus doloris proprietas, quintus $unt propria acciden- tia.

Ex præcognito loco affectu colligere quo que po$$umus naturam morbi. Hinc $i membranæ $int læ$æ, affectus vel e$t bilio- $us, vel flatulentus: quia membranæ non penetrantur ni$i à bile, vel flatu. Si glan- dulæ $unt l{ae}$æ, morbus e$t pituito$us: $i lien- melãcholıcus, & $ic de alıjs. Pr<001>rerea pars a$$ecta præter quinque propo$ita $igna ab ip$o Galeno adiungitur $extus locus & e$t debilitas alicuius partis, antequã incidat in morbũ. Hic locus e$t Hippocratis 4. apho- ri$. 33. vbi habet hunc aphori$mũ „$i qua pars ante morbum laborauerit, ibi mali $edes, cau$a e$t, quia $i adueniente morbo pars aliqua inueniatur debilis, quæ talis e$t ob aliquem morbum præcedentem, in il- lam tamquam in cloacam confluunt cor- poris excrementa: quibus confluxis, $it mali firma $edes.

CAPVT III. Dt remediorum inuentione de$umpta à pro- topathia, diopathia, & à varia di$tin- ctione $ympathi{ae}.

PRo inuentione remediorum non $a- tis e$t, vt intelligamus, quod intempe- ries prımariò fit in parte $olida, vel in hu- moribus. Neque $atis e$t vt intelligamus à qua ex octo intemperiebus lædatur actio ni$i di$tinguamus, $icuti facit Galenus 1. de Sanctor{ij} Sanctor{ij} loc. aff. 3. & 3. deloc. aff. 5. affectum il- lum, qui e$t ın facto e$$e, & in affectum in fieri: mox di$tinguamus affectus, qui $unt in facto e$$e, in protopathiam, & idiopa- thiam, & ip$um affectum in fieri, qui e$t per $ympathiam, in omnes differentias: de his omnibus in hoc capite agemus.

Exemplum horum trium affectuum tale proponitur. Sit aliquis, qui incipiat labo- rare capitis intemperıe frigida & humida: hæc generet catarrhum, qui de$cendens in ventriculum reddat illum intemperatum: ab hac frigida & humida ventriculi intem- perie orıatur cæliaca pa$$io vel collicus dolor. Hoc po$ito dicimus, quod $i quis vellet auferre intemperiem frigidam & humidam ventriculi remedijs calefacien- tibus, & exiccantibus intus, & extra appo- nendis: ex alia parte per$eueraret de$til- latio & capitis intemperies, certè fru$tra vexaret ip$um ventriculum, ni$i prius & cerebri intemperiem, & ip$um catarrhum auferret. In hoc ca$u intemperies capi- tis e$t protopathia, ıde$t affectio primaria: inremperies ventriculi e$t idiopathia ide$t affectus proprius, non primarius: pa$$io c{ae}- liaca, & dolores collici $unt affectus in fie- ri, qui dici po$$unt per $ympathiam, $iue per con$en$um, vel $altem in fieri: quia ablata ventriculi intemperie, inde cæliaca & dolores collici, nı$i habeant aliquid ın facto e$$e, ce$$are po$$unt. Ex his facillimè colligere po$$umus remedium. Notan- dum tamen e$t, quod interdum continge- re pote$t, quod protopathia à medico, vel à natura $uperetur, & relin quatur idiopa- thia, quæ in hoc ca$u in protopathiam de- generat: $æpè enim contingit, vt capitis in- temperıes, & catarrhus ce$$ent, intempe- ries verò ventriculi rel inquatur.

Sed quia in {ae}grotantibus $æpè varij affe- ctus ob$eruantur, ni$i medicus in hac va- rietate di$tinguat affectum primarium ab affectu proprio, & ab illo qui e$t per $ym- pathiam, certè ne$ciet mederi: quia ne$ciet cui primo, cui $ecundo, cui tertio loco $it attendendum: Galenus 1. meth. 4. dicit „ methodo inquirere e$t inuenire {quis} primũ quod $ecundum, quod tertium & quod quartum in di$qui$ition $it. Quod pr{ae}ce- ptum e$t tamquam methodi med\~edi prin- cipium: quo ignorato medici ægros vexant & non $anant: $icuti exemplo dy$enteriæ Galenus 4. de art. comm. 40. his verbis o$tendit „Plerique medici negleto ieco- re $olum medentur vlceri inte$tinorum, & ægrotantes præcipitant: quare in hoc ca$u ptimo loco iecori, in quo e$t affectus primarius, attendendum: $ecundo loco vlceri, tertio vero his affectibus, qui ab vl- cere dependent. Ecce quod $ine affectuum di$tinctione in protopathiam, idiopathiã & $ympathiam nullum remedium ex v$u proponi pote$t.

Qua ad locos indicantes protopathiam dicimus cogno$ci per hos tres locos. Pri- mus e$t, quod protopathia $it affectus qui ante alios incipiat: hic locus proponitur à Galeno 3. de loc. aff. 5. vbi habet, quod illa $it primigenia affectio, quæ alijs affectibus non $uperuenit. Secundus locus e$t, quod protopathia $it diu turnior alijs a$$ectıbus: qu a ab illa c{ae}teri affectus dependent. Ter- tius locus e$t, quod protopathia $eu prima- rius affectus $emper $it in facto e$$e: hos tres locos colligimus ex primo de loc. aff. 3. & 3. de loc. aff. 5.

Quo ad idiopathiam, ide$t propriam af- fectionem, quæ à primaria dependet, co- gno$citur per tres locos. Primus, quod idiopathia partim $it facta & partim fiat. Secundus quod habeat dependentiãà pro- topathia. Tertius quod nullo modo au- ferri po$$it, ni$i primaria affectio, à qua pendet, auferatur.

Quo ad $ympathiam: hæc e$t affectio per con$en$um, qu{ae} $emper e$t in fieri: ideo ex Galeno 1. de loc. aff. 3. non. e$t {δι}άθεσις $ed πάθὸς vel πάθη vel πάθημα quæ $olum $unt in fieri.

Hæc affectio per $ympathiam duplex e$t, alia e$t per $ympathiam partium, alia per $ympathiam humorum, vel vaporum, qui trahunt in con$en$um alias partes alio- qui $anas.

Quo ad $ympathiam partium Galenus lib. aduer$us Lycum a$$erit, triplicem e$$e: aliam e$$e $ympathiam generis, aliam ope- ris familiaritatis, aliam vicinitatis. Ga- lenus arguit Lycum dicentem, tremorem manus prouenire ab affectu oris ventricu- li: quia $i tremor manus fieret per $ympa- De Remediorum Inuentione. thiam ab ore ventriculi, vel fieret per $ym- pathiam generis, vel operis familiaritatis, vel vicinitatis: non per $ympathiam gene- ris: quia à ventriculo nequenerui, neque mu$culi, neque alia va$a eiu$dem generis ad manus excurrunt: non per $ympathiam vicinitatis: quia $umma manus valde di- $tatà ventriculo: neque per $ympathiam operis familiaritatis: quia manus nihil ha- bet cum ventriculi operatione: operis fa- miliaritas ob$eruatur inter vterum & mammas: inter te$tes & vocis in$trumen- ra, & inter alias partes, $i quæ aliæ $int.

De $ympathia generis, vt exemplorum luce procedamus, proponemus nonnulla præcipua exempla à Galeno ob$eruata, ex quibus præcognitis remedia $pecifica faci- lè inueniri poterunt.

Primum exemplum dignum ob$erua- tione e$t illud Pau$aniæ propo$itum à Ga- leno 2. de loc. aff. cap. 6. in quo ob$eruauit $ympathiam inter digitos, & ceruicem. Hic vir veniens Romam cecidit è vchicu- lo, & ex illo ca$u percu$us circa ceruicem ami$it $en$um trium digito rum manus: affectio digitorum erat per con$en$um: ideo appo$itis remedijs ceruici, vnde ner- ui qui dant $en$um digitis oriuntur, $tatim $en$us digitis fuit re$titutus: quia erant l{ae}$i propter $ympathiam neruo$i generis.

Secundum exem plum e$t illius, quiam- bulauit $ub vento & pluuia, de quo Gale- nus 4. de loc. aff. 4. ait, quod pallio illius cir- ca ceruicem madefacto, $en$us pericranei factus fuit $tupidus per generis $ympa- thiam: quia nerui pericranei proueniunt à ceruice: illis igitur re$rigeratis à vento & pluuia, vix facultas animalis ad pericra- neum excurere poterat. Medici ignari conabantur reuocare $en$um calefaciendo ip$um pericraneum, quod reuera non erat læ$um per $e: Galenus verò $tarim cerui- cem, vnde nerui prodeunt, calefecit, quo peracto, $tatim ferè pericraneo $en$um re- $tituit.

Tertium exemplum ob$eruari pote$t in Athleta $ecundo, de quo mentionem facit Galenus 4. de loc. aff. 4. in hoc ob$eruatur $ympathia generis inter ceruicem & $e- ptum. Hic vir fine intermi$$ione moue- bat mu$culos interco$tales ob $epti imbe- cillitatem: poterat e$$e protopathia, vel idiopathia in neruis ceruicis: quia neruus, qui dat motum $epto, oritur à ceruice: po- terat etiam e$$e affectus primarius, $cu pro- topathia in $epto: $ubdit Galenus hæc ver- ba, an imbecillitas $epti, ob quam mouen- tur mu$culi interco$tales, $it in $epto, vel in neruis ceruicis, vel in vtraque parte, e$t explicatu difficile: ecce quomodo non $it ita facile ınuenire primarium affectum, & per con$equens remedium $pecificum, quod vt inueniatur, requiritur examen faciendum per $ignorum $yndromen, quam nos $uperius propo$uimus.

Quartum exempium de $ympathia ge- neris proponitur à Galeno 4. de loc. aff. cap. 4. citato, vbi hæc habet „In quodam homine vtrunque crus erat paululum re- $olutum: adaptatis tamen remedijs lum- bis, vnde veniunt illi nerui, qui in$eruiunt cruribus, $tatim $anatur.

Quintum exemplum eiu$dem $ympa- thiæ ob$eruatur inter brachium & femur ob neruos lumborum. Hinc $æpè contin- git, vt brachium non po$$it $ine difficulta- te deor$um extendi, & femur $ur$um tra- hi cæterorum mu$culorum illæ$is officijs. Horum $ymptomatum protopathia $inc anatomiæ $tudio, e$t omnino impenetra- bilis: Ex anatomia enim quartus mu$cu- lus brachij, cuius officium e$t brachium deor$um trahere, oritur à vertebris lum- borum, & o$$is $acri: ab ij$dem vertebris oriuntur nerui, qui dant motum huic quarto mu$culo brachij, & $exto femoris mu$culo: quare $i $olum i$ti duo mu$culi lædantur, dicendum e$t, affectionem pri- mariam e$$e in origine neruorum pro- deuntium à vertebris lumborum.

Sextum exemplum $ympathiæ generis ob$eruatur inter calcaneos, & quartam vertebram lumborum: quia $æpè contin- git, vt calcaneus n on po$$it attolli cau$a exi$tente circa quartam vertebram lumbo- rum. Officium attollendi calcancum per- tinet ad tertium mu$culum pedis, ad pri- mum, ad $ecundum & quartum: i$ti enim tres mu$culi recipiunt virtutem motri- cem à $urculis quarti paris neruorum pe- dum: quando igitur ob$eruabimus, quod omnes mu$culi, qui $u$cipiunt vi@@ute @@ Sanctor{ij} Sanctor{ij} motricem ab eodem trunco, deficiant in $uis officijs, n\~epè mu$culus primus, tertius quartus, & quintus tibiæ: $imiliter quin- tus femoris, & illi mu$culi qui flectunt di- gitos dicere poterimus, protopathiam e$$e in mu$culis lumborum: ex hac $ympathia cogno$cimus, quam imperiti $int medici, qui in anatomia non $unt ver$ati, quia ne$ciunt mente concipere, quod $ympto- ma in calcaneo proueniat à morbo exi$ten- te in lumbis, in quibus non $unt quærel- læ, nec vllum ægritudinis $ignum: Dog- matici tamen, & in anatomia periti $tatim cogno$cent morbum $pecificum, quo co- gnito, remedio ex v$u artis & $pecifico $a- nitatem re$tituent ægrotanti applicando illud lumbis.

De exacta partium corporis no$tri pro- portione, hoc anno in publico venetorum Theatro Io. Bapti$ta Doleonius $enatus decreto electus ab Almo medicorum col- legio ad legendam anatomen tam accura- tè, & tam particulatim egit, vt mea $en- tontia longè alijs qui de hac partium ana- logia publicis monumentis con$ignarunt, excelleret, vt meritò in hac publica o$ten- $ione in tanta auditorum frequentia $um- mos applau$us meritus $it.

Septimum exemplum e$t de $ympathia inter $patia interco$talia, cubitum, & di- gitos manus. Galenus 4. de loc. aff. citato proponit ca$um cuiu$dam laborantis pe- ripneumonia vehementi. In hoc ægro- tante (ait) cubitum, & digitos manus ha- bui$$e difficultatem in $en$u, & interdum in motu: aitque, has læ$iones prodire à l{ae}$is neruis, qui $unt inter primum & $ecun- dum interco$tale $patium: illi enim ner- ui oriuntur à $pina, $ed prius irrigant $pa- tia interco$talia: deinde ad cubitos, & di- gitos de$cendunt: quorum aliqui pet cu- tim excurrentes dant $en$um: aliqui ver ò irrigantes ip$um mu$culum definunt in tendinem, & præbent motum. Qui ap- plicant topica remedia digitis & cubito, exi$tente primaria di$po$itione in origi- ne, vel in $patijs intercoftalibus, nihil boni agunt, & fru$tra vexant {ae}grotũ: $i ve- ròapplicãt remedia, vbi e$t di$po$itio pri- maria, $eu protopathia, tunc $tatim iuuant & languentem ad $anitatem perducunt.

Alia plura ob$eruari po$$unt exempla de $ympathia generis, $icuti inter penem & neruos prodeuntes ab o$$e $acro: inter cerebrum & omnia vi$cera per neruos $exti paris, qui dant $en$um cordi, pulmo- ni, $tomacho, hepati, renibus: lieni, ve$ic{ae}, & vtero.

Parimodo eadem generis $ympathia ob- $eruatur per arterias, per venas, & alias partes: per arterias ob$eruatur inter lie- nem, & renes: $icuti in ca$u Bionis ob$er- uata e$t ab Hippocrate 2. in $extũ epid. tex. 27. Bion enim habens lienem tumidum multum minxit & $tatim iberatur, quod factum e$t per arteriarum $urculos, qui emulgentibus arterijs in$eruntur.

Ob$eruatur quoque eadem $ympathia per mu$culos inter laryngem, & $ternum: quia à $ummo $terno oritur mu$culus, qui in$eritur in latera $cutiformis. Hinc Hip- pocrates in progno$ticis, & coacis prænot. de angina dicit „$i rubet $ternum e$$e $alutare: ratio e$t, quia de$cendit per eun- dem mu$culum aliqua pars illius humoris qui $uffocabat patientem.

Similiter per con$en$um aliarum par- tium, cuiu$modi e$t ille, qui inter renes & collum inte$tinum: quia per peritoneum renes, & collum vnà adnectuntur: ideo Galenus 1. in 6. epid. comm. 5. habet „ collum, & renes per peritoneum com- mittuntur.

Quo ad $ympathiam vicinitatis: omnia membra, & omnes aliæ partes participant partis vıcinæ offen$am: $icutı inter renes & diaphragma ob$eruatur: dum enim re- nes valde $unt læ$i, aliqua ob$eruatur diffi- cilis re$piratio: quo ca$u $untirridendi, qui vtuntur remedijs pectoralibus, $iue ex- pectorantibus: quia tunc pectus, pulnıo & diaphragma ex $e $ani $unt.

Similiter inter hepar, & renem dex- trum, quæ partes $e tangunt: $i ab$ce$$us fiat in rene dextro, vel in ip$o rene $it ali- quis lapis, facilè læditur iecur, & ex iecore læ$o febres $uboriuntur.

Parimodo inter concauum hepatis & inte$tinum ieiunum, quæ partes $e tan- gunt: $i aliqua læ$io $it in hoc inte$tino, $ta- tim per $ympathiam vicinitatis lædirur ip$um iecut. Hinc Galenus 5. de loc. aff. 7. De Remediorum Inuentione. ait, iecur facilè affici po$$e per con$en$um ieiunij: cau$a e$t, quia iciunum inte$ti- num non $olum e$t hepati valde vicinum, $ed habet tunicam prætenu\~e: vnde vtriu$- que pa$$iones facile $e matuo excipiunt.

Alias quamplurimas $ympathias par- tium declarauimus in commentarijs no- $tris artis med. quæ$t. 60. & lib 2. meth- no$træ vitandorum errorum, quas legere qui$que porerit. Ecce quomodo $it om- ninò impo$$ibile medicinam facere, re- mediaque $pecifica inuenire, ni$i nos per- ueniamus ad $pecificam differentiam affe- ctuum, quæ cerıè non pote$t haberi, ni$i ex Galeno, Hippocrate, Auicenna, & ex Anatomia.

In$uper præter con$en$us, qui ob$er- uantur inter partes viuentes, quos decla- tauimus, dantur quatuor con$en$us perti- uentes ad cau$as antecedentes.

Primus con$en$us fit per partes con- tinuas.

Secundus fit per vapores.

Tertia fit per humorum tran$umptio- nem factam per meatus in$en$ibiles.

Quartus per humores excurrentes per meatuss\~e$ibiles va$or@ ab vna ad aliã part\~e.

Quo ad cõ$en$um, qui fit per partes cõ- tinuas, non per vapores, vel humores, $ed per $implicem qualitatem. Galenus lo- quens de qualitate calida, quæ varijs par- tibus $ine corpore communicatur 3. de loc. aff 7. his verbis illã declarat „neruo$is partibus inflammatis promptius. quam reliquis delirium $uperuenire $olet, idque a$cendente ad caput inter dum per conti- nuas partes $olo calore: interdum verò $pi- ritu vaporo$o, vel fumofo. aut fuligino$o.

Ecce quod præter con$en$um factum in- ter vnam & aliam partem per vapores ip- $os, datur quoque con$en$us per calorem $ine vllo vapore: qui diffunditur per con- tinuas partes: $icuti, $i nerui $tomachi inca- l@@@erent, vel refrigerarentur, cerebrum quoque calefierer, vel refrigeraretur per continuas partes: qui nerui $tomachi $unt $urculi $extæ coniugationis cerebri, qui $unt continui cum ip$o cerebro.

Exemplum i$tius con$en$us, vel $ympa- thiæ factæ per qualitates, quæ $ine corpore communicantur per continuas partes, ha- bemus in ca$u illius Iuuenis gramãtici, qui, (vt refert Galenus 1. de loc. aff. 6.) ob læ$io- nem oris ventriculi incidebat in epilep$iã, vel dum vehementer cogitaret, vel dum ira$ceretur, vel dum inediam $u$tinerer. Protopathia in illo Iuuene erat in iecore, quia erat picrocholus: Idiopathia in ore ventriculi imbeci llo: $ympathia in cere- bro, quia v$u panis cum vino albo modicè ad$tringente illieò, ne incideret, vetabat. Hoc exemplum pote$t reduci ad con$en- $um factum per cont inuas partes, velad con$en$um factum per vapores.

Aliud exemplum de con$en$u per vapo- res proponitur à Galeno primo in $extum epid. comm. 1. vbi dicit „Ex vtero, vapo- res a$cendere per vteri arterias per collum ab vna parte infundibuli $ut$um recta a$cendentes, & dolor\~e efficientes in $ynci- pite. Ecce quomodo caput lædi pote$t per con$en$um ab vtero per vapores.

Demum cõ$en$us cum omnibus corpo- ris partibus fieri pote$t non $olum percon- tinuas partes, & per vapores, $ed pertran- $umptionem humorum omniũ generum per meatus in$en$ibiles: quæ trau$umptio $æpi$$imè fit $umma cum medicorum ad- miratione: vnde meritò Galenus 1. de fa- cul. nat. cap. 13. crupit in hanc $ententiam „In corporibus e$$e con$piratum vnum, confluxumque vnum, ac omnia inter $e mutuo affici.

Hinc Hippocrates con$iderans $ympa- thiam, qu{ae} e$t inter iuncturas, & collum inte$tinum quarto in $extum epid. comm. 3. ait „Dolente collo inte$tino, $uperue- niente artritide melius habent: quia hæ duæ inflammationes mutuo $e excipiunt.

Similiter hic con$en$us frequenter ob- $eruatur inter iuncturas, & renes, de quo Hippocrates 4. aphori$morum 74. habet hunc aphorı$morum „Quibus ad articulos factus e$t ab$ce$$us: $i vrina fiat multa & cra$$a liberantur. Certè ex col- lointe$tino ad iuncturas, & à iuncturis ad va$a vrinæ humores non po$$unt tran$mit- ti, ni$i per tran$umption\~e, quæ $it per mea- tus in$en$ibiles: nullus enim in dictis parti- bus ob$eruatur meatus $en$ibilis, per qu\~e humores excurrere po$$int à iuncturis ad va$a vrinæ.

Sanctor{ij} Sanctor{ij}

Medici plebei incapaces huius mitabi- lis operationis naturæ, quæ per tran$um- ptionem fit, $æpè fru$tra vexant ægrum, $icuti euenit elap$is men$ibus cuidã in$igni viro apo$temare affecto circa primum mu- $culum femoris propè meatũ vrinarium, quo compre$$o vrina $uppre$$a e$t: conti- git, quod po$t paucos dies pus egrederetur per vrinam ob trã$um ptionem puris. Me- dici & chirurgi no$trates vnanimes dice- bant, pus lacera$$e, & fregi$$e meatũ vri- narium, licet patiens nullum per$en$erit dolorem, immo ex puris exitu maximum leuamen: concordes tam\~e dixerunt, vt apo- $tema ferro aperiretur, eo fine, ne pus ma- iorem plagam in meat$i vrinariũ inferret: quo peracto mi$erum, qui interuallo quin- que vel $ex dierum $ine vllo alio remedio fui$$et $anitati re$titutus, per quinque men $es multis alijs inci$ionibus, & medıca- mentis lacerarunt: Ecce quor mala perpe- trentur non cognita tran$umptione.

De tran$umptione Galenus multis in locis mentionem facit: $icuti 5. meth. cap. 8. dum dicit, pus & $anguinem contentum inter thoracem, & pulmonem per tran- $umptionem penetrare membranam ob- uoluentem pulmonem, & per tu$$im reici: quod probat Galenus hoc experimento, dum quærunt chirurgi, an vulnera tho- racis penetrent v$que ad cauitatem, infun- dunt mul$am in vulnus, ob$eruantque an mul$æ dulcedo ad os patientis perueniat: quod $i accidat, $ignum e$t, vulnus ad caui- tatem thoracis penetra$$e: mul$am verò per tran$umptionem pulmonem, & eius membranam trana$ie.

In$uper Galenus 7. aphori$. comm. 35. ait, per tran$umptionem adipes partium corporis à calore colliquatos paulatim fer- ri in renes, & ad vrinæ va$a: $ubdit h{ae}c ver- ba „Adipes verò circa renes colliquati, tran$umptio ad vrinas celerrima e$t.

Præterea comm. 54. eiu$dem $ect. habet hæc ferè verba „Hippocrates opinatur, naturam validam per angu$ta foramina materias maximè cra$$as per tran$umptio- nem euacuare: ab$ce$$umque fieri quoque in o$$ibus, quæ fracta occalluerunt, quo- rum meatus in$en$ibiles $unt angu$tiores omnibus alijs reliquarum partium corpo- ris. De eadem tran$umptione verba facit Galenus 6. de loc. aff. 4.

Sed ob$eruatur hæc tran$umptio quo- tidiè in praxi: $icuti in pleuritide, dum $uppuratur: tũc exudat pus: licet nulla fiat pleuræ $oluta vnitas: deinde in cauitate thoracis colligitur: mox per aliam tran- $umptionem penetrat membranam pul- monis, & per tu$$im reijcitur.

Parimodo catarrhus, qui certè fit extra venas: tamen per tran$umption\~e colligi- tur interdum in venis: inde excurrere po- te$t per vniuer$um corpus. Ca$us Clozc- menij ab Hippocrate propo$itus e$t nota- tu dignus. In ip$o erant duæ parotides, quæ retroce$$erunt, & inde per vrinam euacuabatur illa eadem materia puris, quæ faciebat parotides & liberatur. Ecce quam mirabiles tran$umptiones natura inuenit per vias omninò nobis occultas, per quas nos quotidie fieri tran$umptio- nem ob$eruamus.

Quo ad $ympathiam, & con$en$um hu- morum, qui per afluxum $en$ibilem fiunt, animaduertere oporter illud, quod admo- net Auicennas prima primi cap. detempe- ramentis, an videlicet affectus conueniat alicui membro per e$$entiam, vel per af- fluxum per quem affluxum ob$eruantur con$en$us & $ympathiæ. In primis igitur videndum e$t, an affectus conueniat alicui membro per e$$ent iam.

Cogno$cemus, affectum pr{ae}rer naturam conuenire per e$$entiam alicui parti per quatuor locos. Quorum ptimus e$t tem- poris diuturnitas.

Secundus e$t imbecillitas membri ante morbum: hic locus e$t Hippocratis 4. aphori$. 33. vbi dicit „$i ante morbum aliqua pars laborauerit, ibi mali $edes. Si- militer aphori$. 39 ciu$dem $ec. habet, qua parte corporis ine$t ealor, aut frigus, ibi morbus, $upple per e$$entiam. Itidem aphori$. 38. quartæ $ectionis habet „Ex parte, quæ facilè $udorem patitur, adue- niente morbo, illa fit mali $edes.

Tertius locus e$t, quod ante illum mor- bum non præce$$erit alius morbusalterius partis: quia in parte, quæ prius pa$$a e$t morbum, vt plurimum e$t protopathia, & affectus per e$$entiam.

De Remediorum Inuentione.

Quartus locus, quo cogno$cimus mor- bum per e$$entiam, e$t, quod membrum in- temperatum non habeat con$en$um cum alio membro magis intemperato. Quan- do igitur i$ti quatuor loci deficiunt, tunc ideæ morbi erunt in illo membro per af- fluxum, non per e$$entiam.

Quo pacto verò cogno$eantur morbi per affluxum, $ex $unt loci: quorum primus e$t, quod affluxus fiat à copia grauante, quod cogno$citur ex corporis plenitudine.

Secundus, quod fiat à qualitate irritan- te ip$am ex pultricem: de his duobus locis mentionem facit Galenus 3. de $y mp. cau- $is 2. & a ibi.

Tertius locus fit à frigido conden$ante exprimente ip$a excrementa extra $uum locum: de quo loco Galenus 3. aphori$. comm. 12. inquit „Frigus externum ex- primit cerebri excrementa eo modo, quo manus $pongiam aqua imbutam exprime- re $olet.

Quartus locus $it à calido liquefacien- te, quod accidere $olet, dum fluunr humo- res, qui ob magnum calorem lique$cunt.

Quintus locus in dicans affluxum e$t ab imbecillitate retentricis partis manda- tis: dum enim retentrix e$t abolita, vel diminuta, $ponte fluunt excrementa in partem debiliorem. Hinc lienteria, dia- bere, & catarrhus lientericus ob hanc cau- $am $ieri $olent. De hac Galenus 4. apho- ri$. 2. ait „euacuatio $pontanea fit vel à natura, vel ab irritamento, vel quia va$a continerc non po$$unt ob retentricem de- bilem partis mandantis: lib. verò de $ymp. differentijs $exto dicit, vteri profluuium fieri vel ob diære$im, vel abirritata expul- trice, vel quia $anguis $it $ero$us, quem va- $a continere non po$$unt.

Sextus locus indicans humorum afflu- xum de$umitur ab imbecillitate expultri- cis partis recipientis, quæ non po$$it ob imbecillitatem expellere aliarum partium excrementa: haber enim Galenus 3. de facul. nat. 13. hanc $ententiam „Pars ro- bu$tior expellit excrementa in partem im- becilliorem, donecomnium imbecillimam inueniat.

Prædicti $ex modi euacuationis po$$unt reduci ad tres à Galeno propo$itos eodem 4. aphori$ 2. vbi ait „euacuation\~e $pon- taneam fieri ab aliqua ex tribus cau$is, nempè, vel à natura, vel ab irritamento, vel quia va$a humores continere non po$$unt. Ad irritamentum reducitur euacuatio fa- cta à copia, vel qualitate irritante. Ad va- $a, quæ non po$$unt contınere, reducuntur quatuor alij propo$iti loci: quorum pri- mus e$t à frigido conden$ante. Secundus à calido liquefaciente. Tertius ab imbe- cıllitate retentricis partis mandantis. Quartus ab imbecillitate expultricls par- tıs recipientis.

Ex his colligi pote$t, quomodo $ympa- thiæ $eu con$en$us efficiant affectus $peci- ficos per continuas partes, $eu per vapores, $eu per tran$umption\~e, quæ fit per meatus nobis occultos, & quomodo morbi fiãt per e$$entiam, & per affluxum humorum excurrentium per meatus apertos, quæ omnia ni$i di$tinctè præcogno$cantur actum erit de remediorum inuentione.

CAPVT IV. De inuentione remediorum auferentium illos morbos $peci$icos, qui reddunt $angui- nem impurum.

HActenus egimus de affectibus $pecifi- cis ip$orum: vi$cerum deinde de protopathıa, idiopathia, & $ymparhia. Re$tat vt in hoc cap. antequam agamus de humoribus, vt hæc duo con$ideremus: pri- mum quomodo affectus in $acto e$$e co- gno$cantur per $ymptomata. Secundum quomodo cogno$cantur illi $pecıfici affe- ctus, qui reddunt $anguinem impurum. In $equentibus capitibus veiò agemus de cognitione locorũ affectorum: de morbis in conformatione, & præcipuè in cauita- te; & tandem de morborũ more, magnitu- dine, & de motu.

Quo ad primũ, quomodo videlicet mor- bi per $ympromata cogno$cantur. Sci\~edum quod per $ymptomata primi ordinis, quæ $untactiones læ$æ: immediatè cogno$cun- tur morbi: actiones verò læ$æ cogno$cun- tur per $ympromata $ecundi ordinis, quæ $unt exeuntia mutata, retenta immodicè, Sanctor{ij} Sanctor{ij} & qualitates mutatæ. Actiones tamen læ$æ $olæ, & immediatè indicant remediũ ex v$u artıs. exempli cau$a vıdemus exeũ- tia, quæ excernuntur per aluum, e$$e muta- ta à naturali $uo $taru: tunc $tatim dicimus h{ae}c exeũtia e$$e $ympromata $ecundi ordi- nis: dicımus e$$e $ecũ di or dinis: quia pro- cedunt ab aliqua actione læ$a, qu{ae} pertinet ad $ymptomata primı ordinıs: dicuntur enim $ymptomata primi ordinis: quia in- dicant immediatè morbum: ideo morbus definitur per actionem læ$am. Valent igi- tur hæ con$equentiæ, $unt exeuntia muta- ta, ergo ret@trix, vel e$t diminuta, vel abla- ta: quia $i retentrix retineret, non appare- rent hæc mutata exeũtia. Deinde videndũ e$t, an retentrix $it læ$a per $e, vel per acci- dens: vel vt dicit Galen. 3. de $ymp. cau$is in principio, quod actio lædi po$$it vel ob læ- $am facultatem, vel ob errorem externum: $ed facultas non l{ae}ditur: quia $i $enex habe- ret oculum iuuenis, videret, vt iuuenis: $ed læditur in $trumentum facultatis, quod e$t con$titutio: exempli gratia $i fieret diarrhea ob læ$am con$titutionem, à qua pendet retentrix, hæc con$titutio e$$et vel intemperies valde humida, vel e$$et aliqua lenitas, ob quam fibræ retentrici de$tinatæ $uo officio fungi non po$$ent, vel e$$et ali- quod vlcus, quod retentricem per $e læde- ret: Galenus enim 4 aphori$morum 12. vult, lienteriam ab aliqua ex tribus cau$is prouenire po$$e, nempe vel ab intemperie inte$tinorum, vel ab vlcere, vel à retentrice abiata. Cum igitur alui fluxus non pro- ueniat ab i$tis cau$is, à quibus lıenteria pro- ducitur, $equitur quod retentrix $it læ$a ob errorem externum, nempe ob bilem veli- @@@@em expultricem.

Hoc cognito, parimodo videndum e$t, an expultrix $it læ$a per $e, ide$t ob læ$am con$titutionem, vel ob errorem externum $iue obiectum externum. Cum igitur ap- pareat bilis ın excreris, dicendum e$t, non expultricem per $e e$$e læ$am $ed per acci- dens, nempè ratione bilis genitæ in hepate ob alteratricem deprauatam: vel ab intem- perie calida & $icca hepatis, vel ab humo- rihus adhærentibus parenchymari, $icuti dictum e$t $uperius. Ex hac Theoria colli- gimus in diarrhea conuenire $erum lactis, ca$$iam, $uccum cichoreæ, & alia id genus, quæ iecur, & humores feruentes mode- ranrur.

Hæc quæ dicta $unt de alui fluxu appli- cari po$$unt gonorrheæ, catarrho, ij$que per vomitum excernuntur, vrinæ proflu- uio, $udoribus, & c{ae}teris exeuntibus.

Si actiones $unt a bolit{ae} re$ulcant morbi valde frigidi: hinc Galenus 3. de$ymp. cau- $is cap. 1. habet „$i ventriculus ob imbe- cillitatem nihil concoquat, vel fit li\~eceria, vel tympanites: $i iecur nihil vel parum cõ- coquat ob imbecillitatem fit a$cites: $i tertia coctio e$t abolita fit ana$arca.

Quanti mom\~eti $it hæc actionum l{ae}$arũ cognitio, Galenus in praxi pa$$im o$tendit, per actiones videlicer morbos ip$os di$tin- gui. Ex empla à Galeno plurima de$u- muntur. $ecundo enim aphori$. comm. 45. loquens de differentia inter apoplexiam, & epilep$iam dicit per ip$as læ$as actiones dı$tingui: hæc $unt verba „Epilep$iæ, & apoplexiæ idem e$t locus affectus, & idem humor: differentia e$t, quia cpilep$ia e$t motus deprauatus, apoplexia e$t ablatus.

Dubitatio occurrit: quia non videtur, quod omnes morbi di$tinguantur per actiones læ$as, vt dictum e$t: quia Galenus 3. epid. 3. comm. 45. dicit phrenitidem non differre ab in$ania, ni$i per febrem: quia phrenitis e$t cum febre, in$ania verò $ine febre: ergo phrenitis non di$tingui- tur ab in$ania per actionem læ$am.

Re$pondemus di$tingui in$aniam à phrenitide per actionem læ$am: licet in vtroque affectu $it vitiatus di$cur$us. Re- $olutio difficultatis accipien da e$t ab Ari- $totele 3. de anima tex. 57. vbi habet, quod duplex $it imaginatio: alia e$t $en$itiua, & alia deliberatiua, quæ e$t illa, quæ format conceptum boni vel mali pro$equendi vel $ugiendi: hæc deliberatiua imaginatio in Theophilo erat vitiata: imaginabatur enim in angulo cubiculi e$$e tibicines, qui non aderant: quando igitur læ$a e$t hæc imaginatio deliberatiua ex nece$$itate ali- qua ex parte læditur di$cur$us: hac ratio- ne nulla e$t phrenitis, quæ primario, vel $ecundario non habeat læ$um di$cur$um. Parimodo in in$ania, dum læditur imagi- natio deliberatiua e$t quoque læ$us di$cur- De Remediorum Inuentione. $us: quare omnes morbi di$tinguuntur per actiones læ$as, quatenus i$tæ læ$æ actiones vario modo læduntur.

Si verò e$$et $ymptoma immodicè re- tentum, id reduci pote$t ad expultricem diminutam, uel ablatam. Similimodo di- cendo, illam l{ae}di, uel ob læ$am con$titutio- nem, uel ob errorem externum. Hinc Galenus 6. de loc. aff. 6. inquit „retentri- cem in {ae}gris fieri ob debilitatem expultri- cis, & expultricem ob debilitatem reten- tricis, & ob aliam di$po$itionem, quæ ha- bet uim mouendi.

Tria enim $unt $ymptomata in actione. Primum uel e$t actio abolita, uel actio di- minuta, uel actio deprauata: itaut nulla $it actio in corpore uiuente, quæ nõ lædi po$- $it aliqua ex his tribus l{ae}$ionibus: & quam- uis Galenus 6. de loc. aff. 4. & 3. de $ymp. cau$is 2. loquens de $ymptomatis urin{ae} di- xerit, dari$olum $tranguriam, & ishuriã, & nihil dicat de dy$uria, non propterea e$t diminutus: quia dy$uria. ex Galeno 7. aphori$morum 48. duo $ignificat, uidelicet ardorem, & difficultatem: quando $ignifi- cat ardorem reducitur ad $tranguriam: quando verò $igni$icat difficultatem re- ducitur ad ishuriam, videlicet ad abla- tam, vel $uppre$$am meiendi facultatem integrè, vel imperfectè læ$am: itaut ab- lata actio meiendi, & diminuta redu- cantur ad ishuriam, deprauata verò ad $tranguriam. Ex hac methodo de$umpta à $ymptomatis propo$itis qui$que collige- re poterit $pecifica indicantıa, quæ $unt illa, qu{ae} indicant remedia ex v$u.

Quo ad $ecundum, quomodo videlıcet & propter quos morbos fiat $anguinis im- puritas: $ciendum, $anguinem ab ip$o iecore $tatim genitum e$$e valde impu- rum: ideo à natura fabricata $unt tria organa iuxta iecur, quæ $anguinem expur- gant, illumque reddunt puriorem. Hæe tria organa $unt ve$ica fellea, renes, & lıen: $icuti Galenus lib. de atra bile cap. 8. ani- maduertit, vbi inquit „Ve$icam vtram- que factam e$$e à natura, vt $anguinem ex- purget: altera qu{ae} e$t ve$ica fellea expurgat $anguinem à bilio$o humore: altera verò renum mini$terio à $ero$o humore: dein de lien $anguinem expurgat à melancho- lia. Hinc Galenus 4. de V$u P. 15. dicit lienem e$$e in$trumentum, quod purgat limo$os, cra$$os, & melancholicos $uccos, qui $unt in $anguine.

Dum igitur $anguis relinquitur impu- rus, vel quia ve$ica fellea, vel renes, vel lien in $uo officio obeundo deficiant, nunquam inueniemus remedium, ni$i ante oculos obijciamus omnes affectus dictorum or- ganorum, illo$que eo v$que diuidamus, do- nec ad $pecificum de$cendamus: $icuti fe- cit Galenus 5. deloc. aff. 7. vbi docet, $an- guinem relinqui impurum ob quatuor morbos ve$icæ felleæ. Quorum primum dicit e$$e ve$iculæ ob$tructionem. Secun- dum e$$e nimiam ve$iculæ plenitudinem, ob quam expultrix nec bilem expellere, nec attrahere pote$t. Tertiũ affectum e$$e dum ve$icula ob imbecillitatem non attra- hit. Quartum quia ob imbecillitatem bi- lem non expellat. Notandum e$t per im- becillitatem Galenum intelligere omnem intemperiem. Addimus iecur (vt dicit Auicennas doctrina quarta) demandare bilem, $eu expellere in ve$iculam, itaut po$$it contingere, quod fiat icteritia ob de- fectum expultricis iecoris. quia non $u$- ficit vt attrahatur, ni$i quoque demande- tur. Hec igitur indicantia $pecifica $unt illa, quæ indicant remedia expurgantia ip- $um $anguinem, $i ratione a$$ectus ip$ius ve$iculæ factus $it impurus.

Intemperies ergo, obquam ve$icula fel- lea non attrahat, e$t in fibtis rectis: qu@a attractio $emper fit per fibras rectas. Hæc attractio augetur vi caloris. Dum igitur e$t diminuta, vel ablata attractrix, id fieri pote$t ob intemperiem frigidam. Hac ratione Galenus 2. aphori$. comm. 20. di- cit, hepar minus attrahere ob refrigera- tıonem, $icuti enim retentrix per modera- tam refrigerationem roboratur, $ic attra- trix, vel expultrix diminuitur.

Intemperies verò ob quam ve$ica felle@ non expellat continetur in fibris tran$- uer$is, atque e$t frigida intemperies: ex- pultrix enim fit ratione caloris itritantis. Expultrix facultas ex Galeno 2. de $ymp- cau$is quarto & quinto cap. expellit parti- culis ip$is $e $e contrahentibus, ac con- $tringentibus, fugientibusqueacrimoniam Sanctor{ij} Sanctor{ij} ad in$tar hirudinis, quæ $ale perfu$a $e con- trahit, & contrahendo $anguinem euo- mit.

Similiter de $plene dicendum e$t, quod ob quatuor affectus non fungatur $uo offi- cio, vnde $anguinis impuritas fit. Primus e$t, dum $plen non expellit: quia $it valde plenus. Secundus quia $it ob$tructus. Ter- tius quia ob frigidam intemperiem non attrahat melancholiam: qua non attracta tran$mittitur per vniuer$um corpus: hunc $plenis morbum cogno$cimus, dicit Gale- nus 6. de loc. aff. 1. ex eo, quia cutis fiat ni- grior. Quartus affectus $plenis e$t dũ non expellit ob refrigerationem comparatam ab e$u frigidorum: quo ca$u $plen durus con$eruatur.

Quod vero atractrix in $plene diminua- tur, & internum de$truatur ob frigidita- rem: Galenus nos docet 2. aphori$. cõm. 20. vbi inquit, iecur minus attrahere ob frigi- ditatem, id\~e dicere po$$umus de liene: qui videlicet ob frigiditatem minus adhuc at- trahat: nulla $anè e$t potentior cau$a, quod lien ægrotet, quam v$us rerum frigidarum ob quem v$um nec virtus expulttix, nec attractrix $uum exercent officium, vnde ab hac præcipua cau$a oritur $anguinis im- puritas.

Parimodo renes ob quatuor affectus non exercent $uum officium attrahendi ip$um $erum. Primus e$t, quia renes $int repleti arenulis, uel lapillis. Secundus quia $int ob$tructi. Tertius quia $int im- beciles, ide$t facti frigidiores. Quartus ob eãdem frigiditat\~e in expellendo deficiunt.

Hinc Galenus 3. de cau$is $ymp. cap. 2. loquens de renum imbecillitate inquit: dum renes $untadeo imbecilles, vt non at- trahant, derepentè fit hydrops: ideo cau- tè inced\~edum e$t in refrigerandis renibus, quia renes ex Galeno & Auicenna prima primi $unt propè frigidorum $eriem. Vn- de fit ut Galenus 13. meth. 16. dicat facile incidere in aliquam $cirrho$am di$po$itio- nem. Ecce quam incautè medici nulgares in his qui habeat renes $ua natura frigi- diores, & qui nephriticis pa$$ionibus corri- piuntur, utantur aquis frigidis $ponte na- $centibus, uel de$tillatis, uel copio$o $ero actis: dicimus: incaute: quia adeo renes refrigerantur, vt deinde in lithia$im, & alios prauos affectus facilimè labantur.

CAPVT V. Dtremediorum inuentione de$umpta à locis affectis.

HActenus declatauimus, quomodo $pe cifica omnium partium intempera- turæ digno$ci po$$int, & quomodo reme- dia $pecı$ica inde colligantur. Re$tat an- tequam agamus de magnitudine, more, & motu, & de morbıs in mala conformatio- ne, vt agamus de locis affectis: quia illis co- gnitis, & remedia, & ip$orum rectũ v$um facılius digno$cemus.

Hæc duo in hoc cap. con$iderabimus. Primum proponcmus locos indicantes partem aliquam e$$e læ$aın. Secundum quomodo $anitas partium corporis $it con$eruanda.

Quo ad primum: Galenus 1. de loc. aff. 5. & 2. de loc. aff. 9. proponit quinque lo- cos indicantes partem aliquam corporis e$- $e læ$am. quorum primũ de$umit ab actio- ne læ$a. $ecundum ab excrementis. tertiũ a $itu læ$ionis. quartum à doloris proprie- tate. quintum à proprijs accidentibus.

In$uper præter quin que locos indican- tes partes affectas tres alios colligere po$- $umus ex Hippocrate quorũ primus pro- ponitur aphori$mo 33. quartæ $ect. dum dicit „$i qua ante morbum pars labora- uerit, ibi mali $edes. Secundus proponi- tur aphori$mo 38. eiu$dem $ect. dum dicit „qua corporis parte $udor, ibi morbus. Tertius locus de$umitur ab aphori$mo 39. eiu$dem $ect. qui e$t „Et qua parte cor- poris ine$t calor, aut frigus, ibi morbus: itaut loci indicantes partes læ$as $int nou\~e, videlicet actio l{ae}$a, excramenta mutata, $i- tus læ$ionis, proprietas doloris propria ac- cidentia, labor alicuius partis antequam morbus adueniat, fudor alicuius partis, ca- lor & frigus in$olitus alicuius partis.

Quo ad primum locum indicãtem par- tem aliquam corporis e$$e læ$am de$um- ptum ab actione læ$a: hoc vnum e$t con$i- De Remediorum Inuentione. derandum, quod actio læ$a indicet affe- ctum præter naturam, vel e$$e in aliqua parte: vel in aliquo principio, vnde pen- det virtusillius partis. Vel dicimus actio- nem læ$am indicare affectum primatium illıus partis, vel affectum primarium extra partem.

Galenus proponit duos ca$us, ex quibus colligere po$$umus, an actio læ$a indicet affectum e$$e in vna parte, vel in principio extra partem.

Primus ca$us legitur 1. de loc. aff. 6. vbi Galenus inquit, ob aquam frigidam in pi- $catore ablatum e$$e officiũ mu$culi $phin- cteris ani, & ve$icæ, nulla exi$tente alia læ- $ione extra i$tum mu$culum: in tali ca$u $olum calorificis mu$culi affectio tollitur: dum verò læ$us e$t mu$culus $phincter: quia non in ip$o, $ed extra ip$um $it pri- maria affectio, in $pina videlicet: tunc ad $pinam confugiendum e$t. Cogno$cimus læ$ionem prouenire à $pina, $i multi mu- $culi in $uo obeundo officio de$iciant: quia à $pina multi nerui oriuntur, qui dant $en$um, & motum varijs mu$culis: quare $i viderimus quod plura officia mu$culo- rum deficiant, dicemus à $pina affectum proue ire: $i verò viderimus $olum offi- ciũ mu$culi $phincteris deficere, dicemus, non à $pina oriri affectum, $ed $olum à $phinctere refrigerato, vel alio modo læ$o.

Secundus ca$us proponitur à Galeno 4. de loc. aff. 2. de læ$ione linguæ, vbi inquit, $i vna pars linguæ $it læ$a, alia manente il- læ$a, primaria affectio e$t in neruo linguæ & non extra linguam: $i verò vtraque linguæ pars $it læ$a, tunc cerebrum, à quo pendent netui, pote$t e$$e primatiò affe- ctum: quare pro cogno$cenda parte af- fecta non $ufficit, vt ob$eruem us actionem læ$am: $ed videre oportet, an affectio pri- mariò $it læ$a in principio, à quo pendet vittus, quæ illi parti communicatur, vel $o- lum $it in parte affecta.

I d\~e ob$eruanit Galenus 2. de loc. aff. 6. in ca$u Pau$aniæ, in quo actio læ$a apparebat in tribus digitis manus, qui $en$um ami$e- rant: tamen locus primariò affectus erat in ceruice, à qua pendent nerui, qui dant $en- $um digitis: ideo adhibitis remedjs ceruici $tatim à Galeno fuit $anitati re$titutus.

Similiter Galenus 4. de loc. aff. 4. propo- nit duos ca$us, in quibus actio læ$a appare- bat in vna parte: morbus verò in alia lon- gè diuer$a. Primus e$t de homine ambu- lante $ub pluuia, & vento impetuo$o, qui ami$it $en$um pericranei ob refrigeratio- nem introductam ceruici à pallio made- facto circa ip$am ceruicem. Medici pa- rum ver$ati in anatome calefacientibus fru$tra tractabant pericraneum, vt $en$um reuocarent: Galenus verò, applicitis cale- facientibus ceruici, à qua oriuntur nerui præbentes $en$um pericraneo, $tatim re$ti- tuit $en$um pericraneo. Ecce quomodo labantur in errata medici, qui non intelli- gunt anatamen.

Secũdus ca$us, quem proponit Galenus, e$t de quodam homine, in quo vtrumque crus erat re$olutum: vidit Galenus prima- riam affectionem e$$e in lumbis, à quorum verrebris oriuntur nerui, qui dant motum ip$is cruribus: idco adaptatis remedijs lumbis, illum celeriter $anauit.

Præterea non $olum in facultate anima- li pars primar ò affecta $æpè di$tat à parte, cuius actıo læ$a e$t: $ed etiam id euenire pote$t in facultatenatural: $ufficiat illud exemplum de delirio, quod proponit Ga- lenus 3. de loc. aff. 7. vbi inquit, delirium fieri vel quia à ventriculo ad caput a$cen- dat vapor vaporo$us, vel fumo$es: vel quia à ventriculo ad caput non per vapo- res, $ed $olum per continuitatem partium $olus calor $ine vllo $piritu corporeo ex- currat: dum igitur læ$us e$t neruus oris ventriculi, qui pertinet ad $extum par ner uorũ cerebri: læ$io illius nerui ab$que eo quod a$cendat vapor propter nerui con- tinuitatem interdum communicatur $ex- to pari, & ip$i cerebro, vnde delirium.

In$uper accidere pore$t, quod læ$o ner- uo oris ventriculi eadem læ$io communi- cetur trunco $exti paris, & à trunco eadem communicetur omnibus $uis propagini- bus, quæ præbent $en$um cordi, pulmoni, hepati, $pleni, renibus, vtero, & ve$icæ nullo exi$tente in prædictis vi$ceribus, morbo in facto e$$e, $ed $olum in fieri: Ecce quomodo ablata $tomachi ægritu- dine auferri po$$it $tatim mala vi$ce- rum di$po$itio, dum $olum e$t in fieri, Sanctor{ij} Sanctor{ij} pendetque ab alia, vt vmbra à corpore.

Neque e$t mirum, quod idem neruus, in varijs partibus in$ertus edat varia & aliquando contraria officia: quia de ratio- ne nerui e$t $olum facultatem deferre, qua demandata, varia re$ultant officia, prout partes ad varia munera $unt de$tinata: di- cimus neruum aliquando edere contraria officia: $icuti apparet in neruo colli ve$icæ & neruo corporis ve$icæ, qui nerui ab ea- dem propagine oriũtur, neruus colli ve$ic{ae} in$eruit pro expellenda vrina: nerui verò corporis ve$icæ pro ip$a retinenda. Hinc Galenus 6. de loc. aff. 4. habet hanc $enten- tiam „re$olutis neruis mu$culi colli ve$i- cæ fit vrinæ incontinentia: re$olutis ner- uis corporis ve$icæ fit vrinæ $uppre$$io.

Idem quod diximus de facultate anima- li dici pote$t de vitali, quæ pariter in in$tã- ti tran$mittitur per vniuer$um corpus, itaut affectus po$$it e$$e primariò in corde & actio læ$a in parte longè diuer$a.

Notandum tamen e$t, quod actio læ$a pote$t primariò indicare humores pec- cantes, $ecundariò partes $olidas: id colli- guur ex Galeno 7. meth. 12. vbi loquens de ventriculo dicit tripliciter l{ae}di, vel dũ $oli- da pars uentriculi int\~eperie laborat, uel dũ mali $ucci ventriculo $unt affixi, vel dum in interno $inu mali humores continentur. Ecce quod non $emper actio læ$a primariò indicat $olidas partes e$$e læ$as. Hæc di- $tinctio de ventriculo pote$t applicari om- nib us partibus læ$is, quod $cilicer actio læ- $a proueniat vel ab intemperie $olidarum partium, vel ab humoribus affixis, vel ab humoribus in cauitate exi$tentibus.

Di$tinguimus actionem læ$am indican- tem temperaturam $olidæ partis ab actio- ne læ$a indicante humores peccantes per locos propo$itos in cap. $uperiori, quibus di$tinguimus protopathiam, idiopathiam, & $ym pathiam.

Hinc $æpè contingit, quod in ventriculi cauitatem confluant humores praui $ano ventriculo exi$tente, vel à liene, vel ab ip- $o hepate, vel à capite. Parimodo accide- re $olet, quod alimenta praui $ucci non digerantur: atque $ic in dige$ta lædant ven- triculum $ua natura $anum.

Similiter dicimus de ip$o hepate, quod licet $anum $it, malè habeat propter errata primæ concoctionis.

Præterea dum aliqua pars apo$temate e$t ob$ce$$a, læ$io non e$t in ip$a parte, $ed in ip$is humoribus efficientibus ip$um apo $tema: ideo Galenus 3. de temperamentis cap. 5. & 13. meth. cap. 8. habet, dum pars aliqua e$t inflammata, dum euacuatur, vel per pus, vel alio modo ip$a materia: tunc $ine vllo remedio $tatim $uccedit refrige- ratio partis, quæ erat apo$temate ob$ce$$a: quare actio læ$a partis apo$temate affectæ non indicat partem $olidam e$$e læ$am, $ed humores ip$os qui faciunt apo$tema. Va- leant igitur medici Plebei qui in parte in- flammata hautiunt indicationem refrige- rãdi partem læ$am, cũ dicat Galenus locis citatis, quod $tatim euacuata parte excre- mentis $uccedat partis refrigeratio, ab$- que eo quod remedium refrigerans de- beat applicari.

Denique colligimus ex Galeno alijs in locis, actionem lædi modò ab humoribus, modò à parte $olida. Hinc 2. de temp. cap. 2. loquens de $enum temperatura ait, $enes quo ad $olida e$$e $iccos, quo ad excre- menta humidos. Parimodo hydropici quo ad $olıda $unt $icci, quo ad excre- menta $unt humidi. Hinc e$t quod Gale- nus 2. detemperamentis vlt. dicat catar- rhum fieri quoque po$$e ab intemperie $ic- ca $olid{ae} partis ip$ius cerebri, itaut actio modò lædatur ab intemperie excremento- rum: modò ab intemperie $olidæ partis: modò ab vtraque. Sımilımodo Galenus octauo de comp. med. per locos $eptimo loquens de hepate dicit dari duas intem- peraturas: vnam in parenchymate, aliam in materia contenta in venis & arrerijs, & $patijs. Hæc omnia po$$unt applicari omnibus partibus, quare dum ex actione læ$a volumus colligere affectum & locum affectum, debent præcedere omnes $upra- dictæ præmeditationes.

Accedit præter ea quæ dicta $unt de actione læ$a quod diligenter videndum $it an actio læ$a indicet totum membrum e$$e læ$um, vel $olum aliquam partem: quia $i torum membrum vniformiter & æquali- ter $it l{ae}$um, actum e$t de curatione & de vita: ratıo e$t: quia quiliber affectus pr{ae}- De Remediorum Inuentione. ter naturam alicuius membri $i debeat tol- li, tollitur à parte mag is $ana illius mem- bri: quia pars $ana $ola (non $preto medi- ci aux ılio) e$t opifex $anitatis. Id colligi- tur ex Galeno 4. meth. cap. 1. & in arte par- ua cap. 90. Præterea e$t D. Thomas Philo- $ophus præ$tanti$$imus, qui $ecũdo de ani- ma comm. 58. inquit, quod $anitas reddi- tur alicui parti à parte $ana: quia $anitas e$t opifex $anitatis: neque $atis e$t, quod cor $anum $it, ni$i caro membri $ana $it $e- cundum aliquam partem: quia ex Galeno 4. de V$u P. cap. 12. caro propria iecoris, cordis, vel aliorum vi$cerum e$t auctor actionıs: idcirco credimus nos $i de ieco- re loquamur, quod $i totum iecur æqua- liter $it intemperatum actum $it de vi- ta: quia deficit $anitatis, & actionis opi- fex, qui re$idet in propria carne. Hinc membra læ$a, quæ $anari po$$unt, non $unt læ$a $ecundum totum, $eu $ecundum om- nes partes, $ed $ecundum aliquas tantum.

Hinc factum e$t qnod Galenus 2. de loc. aff. 7. dicat „$imam partem iecoris refri- gerari per con$en$um ventriculi, inte$tino- rum, & maximè cau$a ieiunij, & me$ente- ricarum venarum: gibbam verò per con- $en$um pulmonis, $epti, aut renum: quare dum vna pars e$t læ$a, altera, $i debet $a- nari, debet e$$e illæ$a.

Quopacto verò cogno$catur actio læ$a gibbæ, vel cauæ partis iecoris: Galenus in ca$u mulieris decumbentis apud Pantimi- d\~e docet hoc modo „$i vrina e$t vitiata, affectus præter naturam e$t in gibba: $i alui excrementa $int vitio$a, affectus e$t in $ima, $eu in caua parte ip$ius hepatis. Sic Galenus $ibi con$entiens 13. meth. 15. dicit concauam iecoris partem per aluum: gib- bam verò per ea quæ modicæ mouent vri- nas, $anari.

Parimodo actio cerebri læ$a modò o$tendit cerebrum primariò e$$e læ$um: modò per con$en$um, vt docet Galenus 2. de diff. feb. vltimo dum dicit, caput lædi, vel per $e, vel $anguine vitiato. Idem om- nibus membris applicari pote$t, quod membrum quodhbet po$$it e$$e læ$um vel per $e, vel $anguine vitiato, $ed hæc omnia facile po$$unt digno$ci per methodum $u- perius traditam.

Demum ob$eruandum e$t, an actio læ$a $it valde abolita: quia in quauis actione omninò abolita actio nullo remedioam- plius re$titui pote$t: ideo $i illa pars læ$a ad vitam $it nece$$aria, procul dubio ægri moriuntur: $icuti ob$eruauit Hippocrates & ip$e Galenus 6. epid. 8. tex. comm. vlti- mo in Phætu$a & Nemi$ia, in quibus men- $es adeo erant $uppre$$i, vt hæc vteri actio e$$et omninò abolita: itaut Hippocrates tentando illos promouere, Phætu$am & Nemi$iam interfecerit.

Quo ad $itum, per quem pars affecta di- gno$citur: $i pars affecta fuerit interna, certè $ine cognitione anatomes non perci- pietur. Ip$eque Galenus qui in brutorum anatome fuit ver$ati$$imus, non $emel in præcogno$cendis locis affectis internis de- ceptus e$t: cau$a forta$$e e$t quia ei non li- cuit $ecare humana cadauera, vnde $it, quod vbi internæ partes humani corporis $unt $itu $eu po$itione diuer$æ à brutorum partibus, aliquando fuerit hallucinatus: $i- cuti dum purabat, cmulgentem dextram, & renem dextrum e$$e altiorem $ini$tro, quodinterdũ in brutis conceditur, $ed non in hominibus. Parimodo de $itu ventri- culi fallitur Galenus, dum dicit 4. de V$u P. 7. ventriculum magis e$$e in dextro, quam in $ini$tro latere.

Ex $itu $eu po$itione partium interna- rum non percepta, multa mala ægris infe- rũtur, præcipuè in topicorum vel vnguen- torum applicatione, & in remedijs per os a$$umptıs: exempli cau$a $ub mucronata cartilagine medici vulgares exi$timant $ta- tım e$$e os ventriculi, tamen ibi e$t iecoris lobus: Dum igitur volunt os ventriculi ca- lefacientibus corroborare, ip$is non ad- uertentibus calefaciunt iecur, quod & fe- brem intendere & mortem inferre pote$t. Ecce quanti momenti e$t con$ideratio ip- $ius $itus, quo ignorato medicamentum alioquin $aluberrimum hominem interri- mere valet.

Præterea ex $itu digno$cimus, quomodo corpora $int euacuanda: ex empli cau$a, $i materia peccans $it ın parte caua iecoris; vel in inte$tinis, $olum conueniunt eua- cuantia per aluum, non per vomitum: $i- in ventriculo vomitoria, & lenientia. Hinc Sanctor{ij} Sanctor{ij} Galenus 7. meth. vlt. ait, ventriculus deie- ctione & vomitu, inte$tina verò & caua iecoris $olum deiectione euacuantur. Si- militer Galenus 4. aphori$. 2. inquit mate- riam contentam in inte$tinis per vomitum non e$$e expurgandam. Valeant igitur illi, qui dum materia e$t in inte$tinis, vo- mitorijs tentant illam euacuare.

Accedit, quod Galenus & Hippocrates 4. aphori$morum 8. non admittunt obno- xios phthi$i per vomitũ e$$e expurgãdos. Præterea digna cõfideratione e$t illa Hip- poeratis, & Galeni animaduer$io 4. acuto- rum 104. quod $i in ip$o ventriculo $it bi- lis arida non per vomitum e$$e euacuan- dam, $ed per inferiora, ne os ventriculi ob bilis mor$um incidat in $yncopem.

Si verò excrementa $int in iecoris gib- ba, vel in renibus euacuanda $unt per vrinam, vt docet Galenus 2. ad Glauc. 2. fed hac di$tinctione propo$ita ab ip$o Ga- leno 7. meth. cap. vlt. quod $i renes multo vitio$o $ucco abund\~et per cathartica pur- gandum: $i mediocri per vrinam: quare $i renes & gibba iecoris multo vitio$o $ucco abundent, nullopacto per vrinam euacuã- dum: quia pul$a materia in va$a perexigua renum, fieret ibi in farctus, qui ef$et cau$a hthia$is, & aliorum $ymptomatum: ideo tunc per cathartica e$t purgandum: deinde facta purgatione per aluum, & per vrinam e$t euacuandum.

Demum $i affectus e$t in thorace, per $puta, & non per vrinam, vel per aluum iu- dicatur morbus, vtin Pythione, qui libe- ratur morbo thoracis per $puta cocta, licer tunc vrinæ in ip$o e$$ent tenues, & crudæ. Immo $i affectibus Thoracis $uperueniat alui fluxus, $emper e$t malum $iguum, $i credendum e$t Hippocrati 6. aphori$- morum 16. vbi inquit „Alui fluxus $uper- ueniens plearitidi, malum.

Galenus in comm. reddit hanc rationem cur $it malum: quia o$tendit iecur quoque e$$e læ$um. Concedimus tamen, $i corpus $it valde plenum, $emper prius e$$e euacuã- dum: quia nullus morbus particularis $a- nari pote$t, ni$i plenitudo diminuatur, qua diminuta, ad particularia remedia e$t con- fugiendum. Cauendum tamen e$t in eua- cuatione excrementorum, quæ $tabulantur in thorace, quia h{ae}c per pharmaca vel $an- guinis mi$$ion\~e, vel per diuretica non po$- $unt auferri: Galenus enim 5. $impl. c. 13. loquens de phthi$i maximè damnat diure- tica: quia (vt ait) aduer$antur expuitioni puris: aduer$antur, quia per diuretica co- gitur materia quæ $olũ per ru$$im põt ex- cerni: rõ e$t quia materia quæ e$t in thora- ce per diuretica de$tituitur parte ichoro- $a, quæ reddit materiam minus cra$$am: quare $i diuretica non conueniunt in affe- ctibus thoracis, tanto min us conuenient purgantia, & illa pr<001>cipuè, quæ adimunt $ero$itates: $ic phlebotomia non exi$tente plenitudine, qu{ae} & $ero$itates, & vires ex- haurire $olet, damnanda e$t. Sed quamplu- rima alia exempla præter hæc à nobis pro- po$ita, & ab ip$o Galeno 2. ad Glauc. cap. 2. & in methodo medendi, vbi agit de eua- cuatione, colligenda ex partium $itu inue- niri po$$unt.

Ab excrementis mutatis, vel retentis lo- cus affectus innote$cet pr{ae}cipuè $i actio læ$a, & $itus læ$ionis non ob$titerint. Si lo- quamur de bile, qu{ae} excernitur per aluum vel per vomitũ, bilis indicat iecur e$$e læ- $um: $i de melancholia lienem. $i pituita plus iu$to excernitur, v\~etriculus, vel cere- brum l{ae}ditur. Si vero $anguis per aluum $it euacuatus, & fæcibus permixtus, $ignum e$t inte$tina tenuia, vel iecur e$$e læ$um: $i $anguis non $it permixtus, indicatur inte- $tinum rectum, vel hemorroides pati he- morrhagiam. Præterca $anguis $i cum tu$- $i excernatur, & neque concretus, neque $pumo$us $it indicat caput e$$e læ$um: in- deque effluere in pectus Si veròe$t concre- tus, & $pumo$us indicat læ$ion\~e pulmonis: Galenus 5. meth. cap. 8. proponit $igna $an- guinis fluentis à capite, & à pulmone.

Quo ad pus, dicimus, $i per vrinam cua- cuetur, & færidũ $it, $ignum e$$e ve$icam, $eu partes vicinas e$$e læ$as: $i vero careat fætore renes, vel alias partes $uperiores e$- $e læ$as.

Denique excrementa, quæ efficiunt morbum, indicant locum affectum: Hippo- crates 6. aphori$morum 21. ait „$i hæ- morrhoides in$aniæ $uperueniant fit in$a- niæ $olutio. Galenus in comm. explicat aphori$mum e$$e vetum de in$ania facta ab De Remediorum Inuentione. humore melancholico: quare $i per h{ae}mor- rhoides nigra non deiciantur certi in$ania non tolletur: quia indicant e$$e in$aniæ $u- peradditum alium morbum.

A doloris proprietate de$umitur locus affectus: $ic pungitiuus dolor indicat læ$am e$$e membranam, eamque læ$ionem effici à bile vel flatu, ratio e$t quia $ola bilis & flatus po$$unt penetrare membranas, & penetrando puncturas efficere. Hinc e$t quod dolores pungitiui fieri non po$- $unt à $anguine, pituita, vel melancholia quia membranæ $unt adeo den$æ, vt $olum à bile, vel flatu penetrari po$$int. Hinc Hip pocrates 6. aphori$morum 33. proponit huncaphori$mum „Qui acidum eructãt rarò fiunt pleuritici: quia quiacidum eru- ctant $unt pituito$i & pituita e$t cra$$a, & vt talis rarò penetrat membranam, & per con$equens non pungit.

Dixit rarò fiunt pleuritici: quia cum pi- tuita pote$t coniungi bilis, vel flatus, qui efficiant puncturas, & pleuritidem.

Similiter laceratiuus dolor propriè con- uenit carni: quia caro habet fibras, & ner- uos $ubtiles nõ ita vnitos, vt membranas: ideo facile à cau$a $oluente continuum in carne lacerantur, vnde fit laceratiuus do- lor.

Itidem dolor conuul$iuus conuenit ner- uis, & tendinibus: quia in his filamenta neruea $unt adeo vnita, vt non laceren- tur: $ed contrahantur ad $uũ principium, quod loco dimouetur, vel extra $itum pel- litur: vnde $i conuul$io perueniat ad cere- brum, $equitur mors, dicimus ad cere- brum, quia nerui oriuntur à cerebro, & nõ à corde, vt putat Arı$toteles: Era$i$tra- tus enim referente Galeno 7. de plac. lon- go temporis cur$u $ecutus e$t in hac re Ari$totelem, tamen $enior factus mutauit opinionem, & à cerebro, & non à corde neruos ex ordiri afferebat.

Dolor verò pul$atiuus $it, vbi $unt arte- riæ, vbi enim non $unt arteriæ dolor pul- $atiuus fieri non pote$t. Hinc Galenus 2. de loc. aff. 3. admonet in pleuræ, & pulmonis inftammatione non fieri dolorem pul$a- tiuum: in pulmone non fieri dolorem. quia caret $en$u, non fieri pul$atiuum do- lorem, quia caret arterijs. Similiter in pleura non fit dolor pul$atiuus, quia caret arterijs.

Grauatiuus dolor cõuenit partibus $en- $u de$titutis, cuiu$modi $unt caro cerebri, cordis, pulmonis, iecoris, $plenis & renũ: horum enim vi$cerum caro e$t omninò $en$u priuata.

Dolor contu$iuus præ$entitur in o$$ibus ratione perio$tij, non ratione o$$ium: quia o$$a non $entiunt.

Dolor perforatiuus aliquantulũ differt à pungitiuo. Pungitiuus conuenit mem- branæ tenui: perforatiuus cra$$æ, cuiu$- modi $unt membran{ae} colli inte$tini, in qua fiunt dolores vehementes, qui in tenuiori membrana neutiquam fieri po$$unt.

Ratio proponitur à Galeno 6. de loc. aff. 2. vbi dicit dolores vchementes non fieri in tenuibus inte$tin is, quia ob tenui- tatem tunicæ, cau$a doloris facile egredi- tur, & euane$cit. Idem repetit Galenus 2. de loc. aff. 5. ibi enim inquit, in tenuibus inte$tinis non fieri dolores vehementes.

Eadem ratione motus Galenus ob te- nuitat\~e tunic{ae} a$peræ arteriæ, ait, inflam- mationem a$per{ae} arterıæ $trangulationem facere non po$$e, non $olum quia meatus maximus e$t, $ed ob tenuitatem tunicæ e$ophagi, quæ $ecundum partem inter- nam occludit a$peram arteriam.

A proprijs accidentibus de$umitur lo- cus affectus: $ic propria accidentia, quæ in- dicant vterum e$$e læ$um, ex Galeno $unt hy$tericæ pa$$iones, quæ $oiũ in mulieri- bus, & non in viris ob$eruantur. Sic Ga- lenus 1. ad Glauc. cap. 14. inquit, vteri $uf- focationi præcedere lipothymiam: li- pothymia igitur, quæ pr{ae}cedere $olet $tran- gulationi inter propria accidentia con- numerantur.

Sic dum circa oculos e$t aliquis dolor, $i oleum, quod reuera e$t anodinum in omnibus alijs partibus, oculis noceat, non erit mitandum, quia oculorum dolor fa- ctus ab oleo inter propria oculorum acci- dentia numeratur: Galenus enim lib. de opt. $ect. cap. 9. dicit oleum oculis nocere, alijsuerò partibus inflammatis e$$e vtile, & $edans dolorem.

Sic quælibet corporis pars in vatijs indi- aiduis varia fert accidentia. Alij enim $unt Sanctor{ij} Sanctor{ij} qui maximè læduntur ab odore ro$arũ, alij ab e$u ca$ei, alij à bra$ica, alij ab alijs rebus.

Quare ob$eruandæ $unt, & partium & indiuiduorum proprietates, vt locus affe- ctus digno$catur. Sic propria accidentia neruorum ve$icæ læ$æ, & neruorum colli ve$icæ varia $unt. Galenus enim vt o$ten- dat hanc differentiam 6. de loc. aff. 4. inquit re$olutis neruis corporis ve$icæ $equi vri- næ $uppre$$ionem, re$oluris verò neruis colli ve$icæ $equi vrinæ incontinentiam, & non $uppre$$ionen, quæ accidentia non $olum $unt diuer$a, $ed contraria.

Parimodo re$olutis neruis abdomnis fit alui $uppre$$io. Re$olutis verò neruis $phincteris fit fæcum incontinentia: $icuti Galenus 4. de loc. aff. 4. ob$eruauit in fa- mo$o illo ca$u pi$catoris, qui ob moram in aqua frigida re$olutis neruis vtriu$que $phincteris, videlicet ve$ic{ae}, & ani, inde in- continentia, & fæcum, & vrinæ $ecuta e$t.

Similiter in pleuritide accidentia pro- pria ob$eruantur, quæ $unt dolor, qui per- uenit ad clauiculam, vel ad hypocõdrium: quæ accidentia, ni$i ad$int, legitima pleu- ritis e$$e non pote$t: Galenus enim 6. apho- ri$morũ comm. 5. reliquit nobis de pleu- ritide præceptum pulcherrımum ob$er- uadum in cognitione & curatione pleuri- tidis: his ferè verbis „Si dolor in pleuri- tide, neque ad clauiculam, neque ad hypo- cõ drium perueniat, nec purgationem, nec venæ $ectionem excogitabis: reddit ratio- nem: quia dolor ille erit in partibus car- no$is, vbi nullum $ube$t periculum. Valeãt ergo qui in omni pleuritide $anguinem, vel medicamentum ægris præ$cribunt.

Parimodo $i de neruis loquamur in eo- rum punctura ob$eruantur propria accid\~e- tia, veluti dum medicus aliquis Plebeus, quorum numerus his temporibus e$t ma- ximus, vtatur empla$tro ex farina, lacte, & $inilibus, tunc enim fiunt conuul$iones, quæ adeo nocent, vt interrimant: Galenus enim 6. meth. cap. 2. refert quo$dam medi- cos tracta$le ægrotum pũctura nerui affe- ctum cum empla$tro ex farina, & $imili- bus, & hoc remedio patientem in $eptem dieb. iugula$$e: pũctura enim nõ e$t occlu- denda: ideo empla$tica interimunt pro- ponit tamen in punctura Galenus tere- b\~ethinam, & ca$u quo habitus ægrorum $it den$us & firmus terebenthinæ, pauxilium euforbij permi$cet, vt con$eruetur punctu- ra aperta.

Præcognita parte affecta ex actione læ- $a, ex $itu, ex recrementis, ex doloris pro- prietate, & ex proprijs accidentibus, $ta- tim $e offert quomodo pars affecta $it con- $eruanda, ac tuenda, quia ab alia cau$a affe- ctus præter naturam non tollitur, quam à $alubritate partis affectæ. Often $um e$t à Galeno naturam partis e$$e $anitatis opi$i- cem. Hinc 4. meth. cap. 1. ait „ni$i caro $ubiecta $ana $it, nec vlcus, nec vulnus $ana- ri pote$t. Idem confirmat in arte patua. cap. 90. Hinc Galenus 5. $imp. 9. & 3. meth. 5. loquens de remedijs, qu{ae} conueniunt, parti affectæ, vt cito $uperetur eius affectus pr{ae}ter naturam ait „pus mouentia debe- reconuenire cum temperatura partis læ$æ, quia remedıum quod pus mouet in vna parte non mouet pus in alia: $ic oleum ro- $atum in carne l{ae}$a reprimit: in cerebro ve- ro læ$o non reprımıt, $ed potius concoquit & $uppurat.

Pars affecta tribus modis con$eruari po- te$t. Primò non trahendo excrementa ad ip$am partem, $ed potius reuellendo: hoc admonet Galenus 13 meth. cap. 11. vbiait ad partem excrementa non e$$e trahenda: $ubdit $i renes & ve$ica laborent, diuretica $unt fugienda: $ic (ait) $i vterus laborat, men$es non $unt mouendi: quia longi$$i- mè à parte affecta e$t reuellendum. O quo- ties in vtero inflammato medici vulgares intertimunt mulieres ijs quæ mouent men$es, quia maximè augendo inflamma- tionem, ip$as occidunt.

Præterea valde l{ae}dunt, dum trahunt ex- crementa ad partem affectam v$u balnei. Hinc Galenus 12. meth. 3. de balneo habet hæc „balneum calidum aquæ dulcis col- liquat humores, illo$que reddit procliues ad locum affectum.

Collige quantum errent, qui balneis laxantibus partem affectam excrementis implent.

Collige quantum errent, qui in propen- $is ad nimij $anguinis fluxionem per he- morrhoidas, vtuntur pedum lotionibus. Nos quoque damnamus illos medicos qui De Remediorum Inuentione. imergunt in oleum voluulo affectos, laxant enim multo magis inte$tinum, & partes vicinas, vnde partes ob laxitatem multo magis infiammantur.

Damnamus quoque, qui vtuntur empla- $tro ex oleo & farina in parte dolente, in quam excrem\~eta fluant. Aduer$antur enim Galeno 2. ad Glauc. 2. vbi dicit „$i in par- tem dolentem fluat materia nec oleum, necfarina triticea conueniunt. Addit Ga- lenus conuenire ro$aceum cum cera & pa$- $o, quæ leniunt, $ed non laxant: prohibet enim omnia laxantia in parte dolente.

Secundus modus, quo pars affecta con- $eruetur & $alubrıs reddi po$$it, e$t per re- media temperatur{ae} partis affectæ $imili- ma: Sic Galenus 5. meth. cap. vlt. ait, vo- catum fui$$e pro $ananda carie relicta tam- quam incurabilis à The$alico medico, Ga- lenus remedijs $imilibus temperaturæ pe- nis illum hominem carie affectum re$ti- tuit $anitati: $imilia $unt propo$ita à Ga- leno in eod\~e cap. $untque anetum v$tum, aloe, lıtargirus, & cadmia: methodıcus medicus humidis remedijs procedebat. Videns The$alicus hanc mirabilem, &. ce lerrimam Galeni curam erupıt in h{ae}c ver- ba „non tantum l{ae}tatus $um de $alute hominis, quam tri$tatus, quod in mala $e- cta fuerim educatus.

Hinc Galenus 3. meth. 3. vult, quod $up- purantia $int $imilia & non contraria, pro- ponit exemplum de thure, quod $cilicet thus in pueris & habitibus mollioribus habeat vım exiccandi; in nauta, _ & in ha- bitu robu$to vim $uppurandi: $ic thus in natura humida efficiet carnem, in $icca ve- rò efficiet pus.

Demum Galenus 5. meth. 7. loquens de vnlnere arteriarum & venarum conclu- dit, non adem medicamenta exiccantia arterijs & venis conuenire: habet enim hæc verba „tanro $iccioribus medica- mentis eget arteria, quam vena, quanto arteria e$t natura $iccıoris temperamenti quam vena.

Medici igitur, qui $ine methodo ince- dunt in $anandis vlcerıbus, qui in omni homine & in omnibus corporis partibus vtuntur ij$dem remedijs à Galeno his ver- bis reprehenduntur 5. meth. cap. vltimo in fine „nec horum quicquam nec per $om- nium norunt, qui $unt $ectæ à methodo alien{ae}, cum omne vlcus in quacumque ani- mantis partis eandem po$tulare curatio- nem opinentur. No$tratum plurimi chi- rurgorum hanc $ectam à Galeno damna- tam colunt maxima cum ægrotantium ia- ctura, & pernicie.

Tertıus modus, quo pars affecta con$er- uatur e$t ip$am partem roborare, & hu- mores confluentes repercutere. Quem modum ob$eruauit Galenus 3. de fract. comm. 21. vbi dicit $e cura$$e vulnera pa- nis madefactis vino albo au$tero, & cum $pongia die noctuque vinum perfundens, quod vinum ait, e$t frıgidum, & terre$tre, nec mittit vapores in alias partes. Ecce quod hoc vinum habet vım refrigerandi roborandi & repellendi, ne fluant humo- res, quod no$trates vıx ob$eruant. Pari- modo Galenus 2. ad Glauc. 2. laudat in par- te dolente, quæ recipitip$am fluxion\~e, anã $uccidam eod\~e vino au$tero madefactam. Proponit lanam, quia vt docet Galenus 1. de articulis 24. lana vt $uccida habet duas virtutes, vnam a$tringendi, aliam vero modicè calefaciendi, hãcque applicat par- tibus inflãmatis, eo quia $ua virtute a$tri- ctoria humores repellit, $ed $i vino au$tero albo $it imbuta, tunc & repellit, & ro- borat.

Vıdemus tamen no$tratum nonnullos non ad mitrere lanam $uccidã habere vir- tutem aliquam ad$trictoriam: quıa illa vtuntur ad emolliendas partes duras, qui omnınò reluctantur Galeno & veritati. Quod verò ita $it, patet de Oe$ipo, de quo loquens Galenus 3. de art. 24. dicit Oe$i- pum e$$e præditum contrarijs qualirati- bus, videlicet ad$tringente, & modicè calefaciente. Oe$ipum colligitur, vtom- nes $ciunt ex ip$is lanis $uccidis.

Hinc qui relinquũt lanam $uccidam qu{ae} mollis & lenis e$t, & vtuntur ceratis, læ- dunt: quia $æpè numero partes l{ae}$æ cerato- rum onere magis laborant: ideo Galenus 2. de officina medica 32. dat hoc præceptũ {quis} his temporibus à chirurgis vix animad- uertitur „Fugiendũ e$t ne onere partes affectæ inflamm\~etur. O quoties in vulneri- bus no$tri chirurgi ponunt tot linamenta, Sanctor{ij} Sanctor{ij} vt pro nimio onere partes maximè inflam- mentur. Hinc Galenus 3. de officina medi- ca 30. ait „inflammationes nec modicum pre$$um ferre po$$e: ideo vt dura, & one- ro$a relinquenda.

Demum ne pars affecta recipiat excre- menta, Galenus 2. ad Glauc. cap. 5. laudat alumen, & $al in edemate, habet hæc ver- ba „$i multum aluminis in edemate lie- nis adhibueris nihil nocebis. Laudat quo- que pro $plene indurato ve$icam plenam $alis extrin$ecus appo$itã, vt ad$tringatur pars, & fluxioad illam prohibeatur.

Quod varia $int remedia, prout variæ $unt partium conditiones nos o$tendimus 3. meth. no$træ vitandorum ertotum, ex\~e- plis omnium morborum. o$tendimus va- ni$$imum e$$e illum medendi modum, dũ putant, nõ $olũ vlcus, $ed apo$temata, ery$i- pellata, & humores, $icuti $unt pituita, me- lancholia, bilis, & flatus eandem curatio- nem po$tulare: quia hæc omnia variantur pro varietate partium.

Hinc ery$ipellas in pleura facit pleuriti- dem in membranis cerebri phrenitidem: quorum affectuum curatiovaria e$t. Idem dicendum e$t de cau$is antecedentibus.

Galenus 3. de $ymp. cau$is 2. dicit quod bilis atra dum pecat in toro facit elephan- tia$im: dum in parte cancrum.

Catarrhus in cerebrı ventriculis epilep- fiam: idem catarrhus in trachea arteria tu$- $im facit.

Succus mordax in cerebro maniam facit, in cute $cabiem: melancholia in cerebro me$titiam, in $tomacho famem.

Denique flatus in corde palpitationem in ventriculo ructum: in recto inte$tino crepitum.

Galenus 13. meth. cap. 20. tanti facit in- dicationem à partibus corporis, vt his ver- bis illam declaret. In $umma fi quis eam quæ à partibus ip$is indicationem adimat nihil ob$tat, quo minus medicinam nõ $ex m\~e$ibus, $ed $ex diebus perdi$cat: ratio, cur indicatio à partibus $it tanti momenti, e$t: quia remedia $olum de$umuntur à $pecifi- cis indicantibus, & $pecifica indicantia $o- lum à partibus ip$is colliguntur. Id decla- rat Galenus 5. meth. vlt. dum $anauit penis vlcus ex$iccantibus, quod vlcus The$alici tractabant humectantibus, quem ca$um $uperius retulimus. Similiter Galenus 6. meth. 2. loqu\~es de punctura nerui in quo- dam iuuenc, quem quidam The$alicus $pa- tio $eptem dierum catapla$mate ex fari- na & lacte iugulauit, o$tendit non om- ne vlcus eadem remedia indicare, reme- dium enim puncturæ carnis non conuenit etiam in punctura nerui: de quo ca$u $upe- rius diximus.

Galenus non vult quod $uppurantia cõ- ueniant in omni vulnere, & præcipuè in punctura tendinum, vel neruorum: immo animaduertit in vulnere, ni$i pars vlcera- ta $it contu$a, non conuenire $uppurantia: habet enim, hæc verba 4. meth. 5. mem- brum cæ$im, vel acuto telo diui$um medi- camentum quod $uppurat non conuenire, ni$i pars $it contu$a: collige contra chirur- gos illos, qui in omni vulnere olea $eu em- pla$tra $uppurantia applicant, quod quan- tum noceant iuditio$i chirurgi animaduer- tant.

Præterea non $olum partis temperatu- tura, $ed aliæ conditiones partium variant curatiouem: Galenus 6. aphori$morum 38. loquens de cancro, ait: $i cancer $it in $um- mitate cutis curabilis e$t: quia radices po$- $unt euelli: qui vero habent radices peni- tiores, vt in ano, palato, & mamillis $unt incurabiles: quia radices $unt penitiores, & vt tales cuelli non po$$unt, & tales citius moriuntut curati, quam non curati.

Parimodo ratione motus, & raritatis pulmonis $i in ip$o fiat vlcus dicit Galenus 5. meth. 8. $anari non po$$e, ni$i in princi- pio auferatur $luxio: ibidem habet h{ae}c ver- ba „ni$i cito $anetur vlcus pulmonis actũ e$t de $anatione: in curatione e$t au$pican- da cura à fluxione, quæ (ait) $i ce$$et $anari pote$t.

Infuper partes corpotis habent etiã an- tipathiam cum nonnullis remedijs, quæ ratione morbi $unt præ$tanti$$ima: exem- pli cau$a in omnibus doloribus oleum e$t anodinum præ$tanti$$imum, tamen in doloribus oculorum oleum nullo modo iuuare pote$t: Hinc Galenus lib. de opt- $ect. ad Tra$yb. cap. 9. dicit, oleum e$$e ocu- lis inimicum. Nos quoque expre$sè co- gnouimus oleum e$$e inimicum ve$icæ, & De Remediorum Inuentione. (vt puto) omnibus membranis. Hinc $or- ta$$e nullum e$t venenum extrin$ecus ap- po$itum magis felibus deleterium, quam, $iolco inficiantur: $patio enim 14. dierum moriuntur, tota enim eius cutis e$t adeo membrano$a, vt non $it diffimilis ab ocu- lorum membranis.

Parimodo omnia amara $unt inimica ventriculo: $ententia e$t Galeni 6. $imp. cap. 2. vbi ait: omne amarum $tomacho inimicum: hac ratione Galenus 11. meth. 16. damnat ab$ynthium commune pro ventriculi corroboratione: quia in ip$o prædominatur amaricies, non virtus ad- $tringendi, & corroborandi, vt in pontico: hæc $unt verba, in communi ab$ynthio non $entitur vis ad$tringendi, ideo vtere pontico: addit fuge cætera ab$ynthia. Cõ- mune ab$ynthium, & cætera alia iuuant iecur: illa enim amarities, quæ e$t in illo ab$ynthio in$eruit pro vehiculo deferente vim a$trictoriam ad iecur: ideo iuuat: lo- quens igitur Galenus 13. meth. 17. de ab- fynthio habet hæc verba „Quale medi- camentum iecori e$t ab$ynthium, tale lie- ni e$t cortex caparorum, quale iecori e$t cupatorium, tale lieni e$t $colopendrium, per ab$ynthiũ (vt puto) intelligit cõmune.

Ecce quam nece$$aria e$t indicatio de$u- menda à proportione partium: $ed innu- mera po$$unt afferri exempla, $ed hoc non e$t omittendum, quod à Galeno proponi- tur 14. meth. 15. pro obe$is, vbi laudat $al ex vıperis combu$tis, ponit ca$um cuiu$- dam ıuuenis, quem extenuauerat.

Demum lib. de internis affectibus Hip- pocrates circa finem damnat in coxendico dolore v$tiones per ferram\~eta in parte o$- $ea. Ecce quomodo & nos damnare de- bemus cauterium in cõmiffura coronali per ferrum valde ignitum, vel per cau$ti- cum, per quod facile pote$t fieri inflam- matio, dicimus valde ignitum: quia $i $o- lum cuticula leniter aduratur, & deinde $en$im fiat cauterium, nõ $olum ıuuat, $ed inter ea, quæ amouent oculorum fluxio- nem videtur tenere primas.

Quod verò non $olum in quolibet membro, $ed in qualibet particula membri variæ & diuer$æ debeant e$$e remediorum materiæ, Galeni exemplum cap. vlt. quin- ti lib. meth. de vlceribus penis, non e$t obliuioni tradendum: ibi clari$$imè o- $tendit, quod in ip$o penceadem exiccan- tia, qu{ae} cicatric\~e inducunt, non conueniant in omnib. penis particulis: quia maiora exic cantia requiruntur in vlceribus gland@s, quã in vlceribus preputij, & adhuc minora in vlceribus cutis, quæ totum penem inue- $tit. Valeant no$trates chirurgi (loquor de plebeis) dũ vlceribus omnium partium pe- nis applicant præcipitatum, & alia id ge- nus nulla facta partium differentia.

Demum requiritur pro locorum affe- ctorum dignotione, vt perfectè intelliga- tur temperatura $ingularum partium, vt dictum e$t $uperius: quia $olum illa cogni- ta animaduer timus in omnibus affectibus, quæ remedia conueniant, & quæ partem lædunt: exempli cau$a, calor in$ignis per- $entitur in regione renum, qui prouenit à magna arteria, & magna vena circa dor- $um: medici vulgares attribuentes illum calorem renibus præbent potionem frigi- dæ, nec vident renes e$$e liene frigidiores, vt Auicennas & Galenus putant: inde ex frigidæ potione valde lædunt renes. Hanc doctrinã de$um p$imus à Galeno 9. meth. 5. vbi dicit à frigidæ potione lædi renes: mitto abu$um applicandi tenibus frigida, vt ro$atum, $eu infrigidans Galeni, quæ ni$i patiens $it calidi$$imæ temperaturæ & iuuenis certè non $ine aliquo damno ap- plicantur.

Collige igitur ex dictis, quod $olum ex $pecifica indicantium cognitione & ex di- $tincta & exacta locorũ affectorum theo- ria remedıa inueniri poffunt. An verò no$trates ad affectuum differentias $pecifi- cas, & ad remedia deueniant $pecifica om- nes animaduertent, $i intellexerint huius mirabilis medicinæ principia à Galeno ip- $o de$umpta.

CAPVT VI. Deremediorum inuentione de$umpta à mor- bi magnitudine, more, & motu.

COgnitis locis affectis $equitur ante- quam agamus de morbis in mala conformatione, vt de morbı magnitudine de more, & de motu aliquid dicamus.

Sanctor{ij} Sanctor{ij}

Quo ad morbi magnitudinem Galenus 4. meth. 6. tres magnitudines proponit quarum prima e$t magnitudo ratione pro- priæ e$$entiæ. Secunda ratione cacoethiæ. Tertia ratione partis præ$tantis. Quo ad magnitudinem ratione propriæ e$$entiæ exemplis facilè declaratur: $i igitur $it ali- quod magnum apo$tema, quod neque $it malignum, quod dicitur cacoethe: neque $it magnum, quia $it in aliqua parte ptæ- ftanti, dicitur magnum ratione propriæ effentiæ.

Magnitudo verò ratione partis præ- ftantis e$t, $i in iecore, velcorde $it aliquod apo$tema exiguum, vel aliqua parua pu$tu- la, quæ ratione $ur nihil mali minari po$- $it: ratione tamen partis præ$tantis leui- ter vlceratæ mortem minetur. Sic dici- musnos, flatum exi$tentem in ventriculo po$$c affectum nullius momenti efficere, cuiu$modi e$t ructus: $i verò idem flatus e$$et inclu$us in ventriculis cordis po$$et palpitationem exitiio$am producere: ideo hic morbus dicitur magnus non ratione cau$æ, $ed ratione partis præ$tantis.

Magnitudo vero morbi, quæ e$t ratione cacoethiæ ide$t malignitatis erit veluti aliqua febris maligna, licet parua e$$e vi- deatur: vel aliquod vlcus cacoethe: vel vulnus ab armis venenatis, quod ex $e $it exiguum, ratione tamen veneni maxi- mum & lethale.

Magnitudo morbi ratione dignitatis differt à tribus propo$itis: de hac men- tionem facit Galenus 6. de loc. aff. 5. vbi agit de pa$$ionibus hy$tericis: ibi enim a$- $erit pa$$iones hy$tericas, quæ dep\~edent à $emine corrupto e$$e maiores, quam $int, qu{ae} à men$ibus $uppre$$is fiunt: morbus enim magnus ratione digniratis proueni- re $olet ab humore magis amico: dum enim humor magis amicus corrumpitur, redditur longè magis ho$tilis, quam alij humores corrupti.

Similiter Galenus 3. de tuen. $ani. cap. 9. loquens de magnitudine ratione dignita- tis, illam exemplo apo$tematis partis con- tu${ae} declarat, his ferè verbis „$i pars con- tu$a apo$temetur fiunt duo affectus, pri- mus e$t contu$io: $ecundus e$t apo$tema: $ubdit Galenus „$i pari interuallo pars contu$a & apo$tema recedant à $tatu natu- rali, curatio exordienda e$t ab apo$temate, & non à contu$ione: quia apo$tema e$t af- fectus maior ratione dignitatis, quam ip$a contu$io.

Præterea datur morbus magnus ratio- ne imbecillitatis virtutis, licet ex $e non $it magnus de hac magnitudine loquitur Gal. lib. detotius morbi t\~eporibus cap. 5.

Quo ad magnitudinem ratione cacoe- thiæ ide$t malignitatis, hæc malignitas ob$eruatur in febribus, in vlceribus, & alijs affectibus.

Si de febre maligna loquamur inuenio octo opiniones, & no$tra e$t nona.

Prima e$t Montani Veronen $is, qui pu- tat malignitatem febrium prouenire ab humoribus putrefactis in corde.

Secunda e$t Fernelij, Saxoniæ, & multo- rum dicentium à venenata qualitate oc- culta prodire.

Tertia e$t Capiuaccei: quod malignitas in febre proueniat ab humoribus alimen- talibus put refactis in corde.

Quarta e$t Fraca$torij qui renet oriri ex profunda, & $ordida putredine.

Quinta e$t Horatij Eugenij mei præ- ce$$oris, qui putabat prouenire à putredi- ne cum corruptione.

Sexta e$t Eu$tachij Rudij, qui a$$erit à vehementi putredine oriti, qu{ae} vehemens putredo non differat à veneno.

Septima e$t Ioannis Iouberti Galli, qui putabar in malignis, & pe$tilentibus febri- bus $anguinem putre$cere: in omnibus alijs febribus putridis putabat $anguinem non putre$cere, $ed tantum accendi & in- flammari.

Octaua e$t nonnullorum, qui arbitran- tur, malignas febres fieri ab a liqua gan- gr{ae}na interna. Nona e$t no$tra opinio, quod à qualibet ex i$tis cau$is maligna fe- bris interdum fiat: quod $ic declaramus.

Prima opinio, quæ e$t Montani pote$t defendi: quia ip$e Galenus tenet 1. de diff. feb. 4. quod febres pe$tilentes, & malignæ fiant ex humoribus putrefactis in corde: aliæ verò febres ex fuliginibus putridis extra cor, $ed petentibus ip$um cor.

Secunda opinio, quæ e$t Fernelij po- te$t defendi, ex Galeno enim tertio in ter- tium epid. in hi$toria quarti ægroti, qui ita cito mortuus e$t phreneticus, ac $i ip$e De Remediorum Inuentione. $ump$i$$et mortiferum, $eu venenatum medicamentum: ab cadem cau$a po$$unt $ieri malignæ febres.

Accedıt quod Hippocrates & Galenus 3. de ratione vic 14. dum dicunt deiectio- nes bilio$as, $i non extinguãt ardorem, e$$e flgnum malignæ febris, & præcipuè, $i ca- lor vehementior reddatur, $upponunt cau- $am malıgnæ febris e$$e venenatam quali- tatem, quıa $i e$$et qualitas aliqua mani- fe$ta, procul dubio quanto deiectio bilio$a e$$et maior, tãto calor mıtior fıeret. Præte- rea di@@@ darı pe$tilentiam $ine febre, ergo malignitas non $emper oritur à putre- dine, quia conditio putredinis e$t quod quanto maior fit putredo, tanto inten$ior fit calor.

Tia opinio, qu{ae} e$t Capiuaccei, quod $cilicet ex putrefactis humoribus alimen- talibus fiat maligna febris pote$t defendi quia per ıp$am confertim cadunt vires, quod $ignificat alimentũ mutare formam: quæ mutatio per ip$am putredinem fieri $olet.

Quarta, quinta, & $exta opinio quod $ci- licet fiat à putredine, vel $ordida & pro- fundacum Fraca$torio, vel à putredine cũ corruptione cum Eugenıo, vel à vehemen- ti putredine cum Rudio, defendi po$$unt cum Galeno multis in locis, $ed præcipuè tetrio in tertium epid. 23. & 1. de diff. feb. cap. 5. vbi dicit malignas febres fierià pu- tredine.

Septima, quæ fuit Iouberti, quod $cilicet $iat a putredine $anguinis ad differentiam aliarum febrium, quæ omnes non à putre- dine, $ed ab ardore, & $anguinis accen$io- ne: pote$t & hæc de$endi, quia etiam $an- guine putrefacto cadunt derepentè vires, at $ic e$t quod in malignis febribus hoc ac- cidere pote$t: immo febris malignæ cara- cter, vtdocet Galenus 3. de præ$ag. ex- pul. 4. e$t virium ca$us.

Quod vero fieri po$$int febres ex humo- ribus acc\~e$is & non putrefactis colligi po- te$t ex Galeno 10 meth. 6. vbi ait de pi- crocholo febricitante, nõ hectica, non ephi- mera, $ed ex humoribus $ine phlegmone & $ine putredine. Quare ex humoribus bi- lio$@s accen$is põt fierifebris $ine putredi- ne, quæ neque hectieã, neque ephimera $it.

Octaua, quæ e$t quod ab aliqua gangræ- na febris maligna fieri po$$it, nos non $emel apertis cadaueribus à febre mali- gnainteremptis, inuenimus in hepate exi- guam gangrænam omninò nigricantem. In his ægrotantibus ob$eruantur illa tria $igna malignæ febris propo$ita à Galeno 3. de pr{ae}$ag. ex pul. 4. quorum primum e$t vt pul$us à naturali $tatu non videatur diffet- re, $ed pul$ui $anorum $it $imilis. Secũdum quod reddant vrinam $imilem vrinæ $ano- rum. Tertium quod ægroti dıcant febrem nullam accidat tamen in his ali- quod graue $ymptoma, non quotidie, $ed in principio, vel propè obitum, $icutianimi deliquium, pul$us ad $ummum exiles ce- lerrimi, & extremarum frigiditas: alijs tamen diebus quie$cant, perinde ac febre carerent.

Præterea i$tæ febres malignæ ex gãgræ- na non $unt vehementes per calorem: ıdeo non $unt tales per putredinem: quia om- nes febres vehementes per putredinem $unt quoque vehem\~etes per calor\~e: de his malignis $ebribus locutus e$t Galenus 9. de $imp. med. cap. de terra $amia vbi ait, fe- bres pe$tilentes non e$$e vehementes per calorem: ergo non ob putredinem: quia magna putredo excitat magnum calorem: quare varıæ $unt dif$erentiæ malignarum febrium. Neque po$lumus determinare à qua cau$a fiant, ni$i di$tinguamus diffe- rentias malignatum febrium: deinde $i- gillatim inquiramus remedia. Valeant igitur medici, quı conãtur afferre vnã cau- $am harum febrium, cum tot $int cau$æ quot $unt malignitatis differentiæ. Medi- cus igitur vt inueniat remedium, cau$as $pecificas prius debet inuenire. & ex illis $pecificum remedium.

Quo ad morbi motum, ex quo $imiliter remedia colliguntur: notandum e$t, quod alius e$t vniuer$alis, & alius particula- ris: vniuer$alis e$t præ$cire, an morbus $it in principio, augmento, $tatu, vel decli- natione. Particularis e$t paroxy$mi motus.

Quo ad motum vniuer$alem, $i de prin- cipio loquamur, ex Galeno morbi prin- cipium habet duas conditiones. Prima vt $ymptomata $int leuiora, quæ conditio e$t Hippocratis 2. aphori$morum 30. „In Sanctor{ij} Sanctor{ij} principio & fine omnia leuiora. Secunda conditio e$t, vt in vrinis nullum appareat fignum coctionis.

Si de augmento morbi loquamur, aug- mentum habet duas conditiones. Prima yt $ymptomata incipiant notabiliter {ae}grũ vexare. Secunda, vt in utinis appareat $i- gnum coctionis.

Cæterum de augmento duo $unt nota- tu digna, quorum primũ e$t, quod $i $ym- ptomata incipiant notabiliter vexare, & ex alia parte nullum appareat $ignum co- ctionis, vt plutimum mors $uccedat. Se- cundum notandum e$t, quod in augmento nec purgatio, nec venæ $ectio conueniat, quod præceptum e$t Galeni 2. aphori$- morum 29. dicentis: dum coquitur mor- bus, nec venæ $ectio, nec purgatio conue- nit: $ed $ic e$t quod dum coquitur morbus tunc e$t morbi augmentum. Valeant igi- tur no$trates illi qui $prera hac diuina Hippocratis & Galeni doctrina in aug- mento venam $ecant & purgant.

Si demorbi $tatu loquamur, $tatus habet duas conditiones. Prima vt $ymptomata $int ad $ummum aucta. Secunda vt ap- pareant $igna perfectæ coctionis. No- tandum tamen e$t, quod $i non appareant figna perfectæ coctionis, quando $ympto- mata ad $ummum aucta $unt, $ignum e$t, quod victoria ex parte morbi $e teneat, & per con$equens ægrum non amplius con- ualiturum.

Si de declinatione loquamur: h{ae}c habet quoque duas conditiones. Prima vt $ym- ptomata $int facta mitiora. Secunda vt natura incipiat expellere: quod ni$i acci- dat, impendet periculum recidiuæ: quod fignum nunquam nos decipit.

Quo ad tempora particulatia morbi: ex Galeno lib. de morborum tempori- bus capit. 3. $ex $unt, videlicet principium paroxy$mi, inæqualitas, augmentum, $ta- tus, declinatio, & interuallum, quod dici- tur integritas, $eu infebricitatio. Princi- pium paroxy$mi e$t donec rigor, velexter- narum partium frigus perdurat, quo tem- pore, vt docet Galenus 4. de ratione vic. 39. calor recurrit ad cor.

Inæqualitas paroxy$mi e$t $tatim po$t rigorem, $ed antequam augeatur caliditas, per$euerat, quod e$t inter finem rigoris & principium acce$$ionis.

Augmentum paroxy$mi e$t dum calor effunditur ad partes extremas: quo tem- pore partes extremæ non $unt amplius frigidæ: tunc enim incipiunt incale$cere.

Status e$t quando caliditas extrematum partium e$t æqualis caliditati thoracis.

Declinatio e$t dum calor incipit relin- quere cor, vt admonet Galenus loco ci- tato.

Interualium $eu integritas e$t omnime- da quies, $eu infebricitatio, quod tempus continuis febribus non conuenit.

Cæterum quatuor $unt de morbi motu $cienda. Primum, quod motus morbi vni- uer$alis vel particularis non conueniat morbis, qui $unt immateriales, ide$t qui non fiunt ab humoribus, cuiu$modi $unt febres hecticæ, immo neque morbis ma- terialibus, $i ita facti $unt, vt non amplius fiant: quia eatenus conueniunt tempora ip$is morbis, quatenus adhuc fiunt.

Secundò $ciendum, motum morbi e$$e velocem, vel tardum, prout principium morbi e$t velox, vel tardum: Galenus enim in Phili$co dicit „Vbi tertius vel quar- tus dies habet grauia $ymptomata iudi- cium breui expectandum: cur? quia princi- pium velox e$t. Hinc in Anaxione princi- pium fuit tardum, ideo morbus longus, & per con$equens iudicium tardum.

Tertiò $i morbus inuadat partem imbe- cillem, vel hominem imbecillum, morbus protrahitur: $i partem robu$tam, & vi- rum robu$tum, morbus & paroxy$mus fit breuior: idque colligitur ex Galeno 2. de diff. feb. vlt. vbi proponit quin que cau$as longitudinis morborum, & paroxy$mo- rum, videlicet copiam, vi$cofitatem, cra$$i- tiem, angu$tiam meatuum, & imbecillita- tem. Abi$tis cau$is longitudinem, ab op- po$itis verò morbi breuitat\~e de$umimus.

Quartò ex Galeno 11. meth. cap. vlt. no- tandum e$t ex $omno profundo in princi- pio paroxy$mi excitato, colligi, & paroxy$- mum & morbum forelongum. Sed exa- ctius de hac re egimus in explicatione 12. aphorif. 1. $ectionis.

Ex hac Theorica de magnitudine, more & motu, quæ diuidit v$que ad $peci$icas De Remediorum Inuentione. differentias, magnitudinem, mores & mo- tum morbi facile colligemus remedia $pe- cifica, quæ $ola $unt ex v$u.

CAPVT VII. De inuentione remediorum de$umpta à mor- bis in mala conformatione, & præcipuè in cauitate.

ACturi de remediorum inuentione po$t $pecificas intemperaturas, $e- quitur, vt diuidamus morbos in angu$tia v$que ad $pecificas differentias: omi$$is alijs morbis in conformatione tamquam omnibus notis & manife$tis: in re enim clara tempus non e$t conterrendum: con$i- derabimus igitur morbos in angu$tia, qui- bus cognitis facilè cogno$cemus affectus in nimia apertione, oppo$itorum enim ca- dem e$t di$ciplina.

Quo ad angu$tiam, alia e$t naturalis, alia verò e$t morbo$a: angu$tia naturalis pote$t e$$e in cau$a multorum morborum. Vni- cum naturalis angu$tiæ exemplum $ufficit, vtangu$tiæ naturalis mala præcogno$can- tur: loquensigitur Galenus de hac angu- ftia 3. de humoribus comm. 4. dicit „cal- culos gigni in renibus illorum, in quibus tran$itus, & viæ renum $unt angu$tæ, vide- licet ver$us ve$icam: hæc angu$tia e$t na- turalis.

Quo ad morbo$am angu$tiam, inuenio $ex e$$e $pecificas angu$tiæ differentias, quæ indicant remedia omninò diuer$a, & interdum contraria. Quare illi certè $unt alogiatri, & in medicina non ver$ati, qui putant dari aperientia communia, quæ omnibus morbis in angu$tia aduer$entur, illa enim aperientia, quæ tollunt ob$tıu- ctionem, nullomodo tollunt angu$tiam fa- ctam per compre$$ionem: neque tollunt illam, quæ facta e$t per coale$centiam, vel per con$tipationem, vel per occlu$ionem.

Pr{ae}terea morbi in angu$tia maximè dif- ferunt à morbis in intemperie: quia mor- bi in angu$tia citò $ieri po$$unt: in intem- perie non cito. Exemplum pro declara- tione huius differentiæ e$t epilep$ia, quæ proponitur à Galeno 3. deloc. aff. cap. 7. & 2. de $ymp. cau$is cap. vlt. vbi in quit epr- lep$iæ $olutionem e$$e $ubitancam, quia $it à pituito$i $ucci multitudine replente ven- triculos cerebri, $ed cur e$t $ubitanea? non ne materia pituito$a, & multa e$t $olutu difficilis? Dixit e$$e $ubitaneam: quia af- fectus præter naturam licet fiant à pituita: ni$i ad$it aliqua intemperies, $emper e$t $u- bitanea: paroxy$mus epilepticus, $i media- tè fieret ab intemperie non e$$et $ubita- neus: $ed cum fiat à multa pituita, & non ab intemperie, illa in vno paroxy$mo faci- lè dimouetur, & di$cutitur.

Sex igitur $unt differentiæ morborum in angu$tia. Prima e$t ob$tructio. Secun- da compte$$io. Tertia con$tipatio. Quar- ta occlu$io. Quinta $ub$identia. Sexta e$t coale$centia.

Quo ad ob$tructionem, Galenus 8. meth. cap. 4. vult, ob$tructionem ficri à tribus cau$is: quarü prima fit ab humore vi$co$o, tenaci & lento. Secunda $it ab humore cra$$o. Tertia ab humore copia peccante.

Neque datur quarta cau$a ob$tructio- nis, quamuis Altimarus quartam propo- nat, dicens ob$tructionem fieri quoque po$$e à $piritu, $eu flatu in aliqua parte conclu$o: $ubdit Altimarus, Galenum hanc quartam cau$am ob$tructionis propo$ui$- $e 5. de loc. aff. 7. in principio cap. dicen- tem, $piritum conclu$um efficere ob$tru- ctionem: nec vidit, dixi$$e $piritum con- clu$um efficere di$ten$ionem, & non ob- $tructionem.

Præterea ob$tructio $olum fieri pote$t (vt docet Galenus lib. de con$t. art. med. cap. 17.) in va$is $en$ibilibus ad differen- tiam con$tipationis, quæ $olum $it in mea- tibus in$en$ibilibus, vt paulo in$ra decla- rabitur ex Galeno 2. in 1. epid. 7. & alijs in locis.

Hinc vani$$ima e$t illorum di$putatio propo$ita quoque à Mercuriali, an caro he- patis pati po$$it ob$tructionem: in qua probat in carne hepatis fieri po$$e ob$tru- ctionem hoc argumento. Ob$tructio fieri poreft in cute, quæ e$t durior, & den$ior carne hepatis: ergo tanto magis fie tin car- nehepatis. Neque vidit Mercurialis in cute fieri $olum con$tipationem, & non ob$true- ctionem, quia ob$tructio $olum fit, ex Gale- Sanctor{ij} Sanctor{ij} no lococitato: in meatibus $en$ibilibus, ob$tructio verò in meatibus in$en$ibilibus, cutis non habet meatus $en $ibiles, Galenus 2. ın 1. epid. 7. ait „Cau$æ frigidæ con$ti- pantes cutim prohibent, ne halitus humo- rum digeıantur, & 11. meth. 4. aıt, à vehe- menti aerıs refrigeratione fieri con$tipa- tionem: quare con$tipatio pertinet ad mea- tus in$en$ibiles.

Præterea vagatur per $cholas dictum quoddam commune reprehen$ione di- gnum, dum loquuntur de putredine, di- cunt, ip$am fieri à prohibita per$pione: hactenus rectè: $ed inferunt: ergo ab ob- ftructione: qua$i quod ob$tructio e$$et quoddam genus prohibit@æ per$piratio- nis, & prohıbita per$piratio e$$et $pecies, qua$i quod prohıbita per$piratio non po$- $it pendere à con$lipatione, compre$$ione, coale$centia, $ub$identia, vel occlu$ione, ctenim de omnibus i$lis differentijs pro- hıbita per$piratio prædicari pote$t, quia à $ex propo$itis angu$tijs, fieri pote$t.

Quo ad compre$$ionem, hæc à tumori- bus præter naturam, à nimia pinguedine, & à quacumque alia cau$a comprimente meatus $en$ibiles, vel in$en$ibiles fieri po- te$t. Hanc compre$$ionem terigit Gale- nus 2. aphori$. comm. 42 dum dixit, apople xiam fieri propter di$po$itionem $imilem inflammationi, quæ in cerebro $it con$tıtu ta: hæc igitur inflammatio comprimit meatus, & facit apoplexiam.

Galenus quoque 7. aphori$. 17. tangit hanc compre$$ionem dicens „Iecur in- flammatum comprimendo os ventriculi fingultum e$ficere. Idem repetit Galenus lıb. de pul$ibus ad tyrones circa finem.

Angu$tia per compre$$ionem fieri quo- que pote$t ab o$$e luxato, quod compri- mendo neruum, paralı$ym faciat. De hoc ca$u mentionem facit Galenus 4. de loc. aff. 3. dum dicit, paraly$im fieri à vertebra luxata, quæ comprimendo neruum impe- diat tran$itum facultatis animalis.

Fernelius refert ca$um, in quo vidit ex incuruata co$ta comprimente os ventricu- li $ecutum fui$$e $ingultum: co$ta tamen eleuata $tatim ce$$a$$e.

Demum angu$tia quoque fit à parte percu$a humoribus imbuta comprimente neruos, licet $acta non $it luxatio, $icuti contigit Pau$aniæ, qui (vt refert Galenus 2 de loc. aff. 6.) veniens Romam è vehicu- lo cecidit, & percu$us circa ceruicem ami- $it $en$um trium digitorum $ummæ ma- nus: Galenus applicatis remedijs ceruici, $latim digitis re$tituit $en$um: ratio ta- men citæ cutationis $uit, quia nerui, qui præbent $en$um digitis orıuntur à cerui- ce: ın qua ob humores confluxos facta erat neruorum compre$$io. Valeant illi qui ne uerum anatomia orbati medicinam faciunt.

Demum Galenus 13. meth. 11. dam- nat aperientia, dum angu$tia fit ob com- pre$$ionem: dat exemplum de renibus, ve$ica, & vtero: inquit, Cum renes, & ve$ica aliqua in$lammatione tentari in- eipiunt, dıuretica maiorem excitare in- flammationem: $ed cur maiorem? quia $ecum ferrent excrementa, quæ maiorem inflammationem, & angu$tiores meatus efficerent, $ubdit Galenus de vtero in- flammato, quod aperientia, quæ $olent men$es mouere, maximè augeant vteri in- flammationem quia men$es moti maio- rem faciunt compre$$ionem.

Conueniunt tamen men$es mouentia $eu diuretica facta prius purgatione in ob- $lructione, con$tipatione, & in $ub$iden- tia, $ed in compre$$ione facta ab aliquo tu- more, vel à nimia pinguedine, vel ab ali- qua inflammatione, tantum abe$t, quod conueniant, vt per aperientia longe ma- gis meatus occludantur: medici igitur qui non diuidunt v$que ad $pecifica, ca$u, & fortuitò incedunt; inde {ae}gros vexant, & $æ- pè ad necem v$que deuerberant.

Parimodo Galenus 5. aphori$morum 46. dicit, $i os vteri comprimatur à tumore non $unt mouendi men$es, quia aperien- tia augent tumorem.

Quo ad con$tipationem, quæ e$t angu- $tiæ differentia, hæc certè non pote$t vocari ob$tructio: quia ob$tructio ex Galeno lib. de con$t. art. med. cap. 17. $olum fit in mea- tibus $en$ibilibus: con$tipatio verò in mea- tibus in$en$ibilibus quod quidem confir- matur Galeni auctoritate: Galenus enim 2. in primum epid. cõm. 7. dicit, cau$as frigi- das externas con$tipare cutim, & vetare De Remediorum Inuentione. ne halitus humorum digerantur. lib. ve- rò 11. meth. c. 4. dicit $tipationem fieri ab extrin$eca frigiditate den$ante fines va$o- rum exiguorum, vel den$ante totam cut\~e. Hæc den$atio certè non e$t ob$tructio, quia ob$tructio, nõ fit ab alia cau$a, quã à mate- ria cra$$a, vel vi$cida, vel copio$a, vt dictũ e$t ex Galeno 8. meth. 4. Immo 11. meth. cap. 4. citato vult, quod con$tipatio $it den- $itas meatuum in$en$ibilium: $tipatio dici- tur άπο τ{οῦ} {στ}ύφειν quod $ignificat den$a- re. Itidem Galenus lib. 10. meth. cap. 2. lo- quens de con$tipatione ait, fieri à frigore febrium: ab aqua alumino$a, quæ claudit meatus in$en$ibiles ip$ius cutis: addit, vel ab aqua calcantina, velab v$tione, quæ non minus con$tipat meatus in$en$ibiles, quã aeris vehemens frigiditas.

Demum quod uehemens frigiditas tũ aeris, tum aquæ ita con$ti pet, vt interdum paraly$im faciat Galen. 4. de loc. aff. 4. pro- ponit duos ca$us pulcherrimos. Alter e$t de illo, qui ambulabat $ub pluuia, & vento qui ob pallium madefactum, & refrigera- tum circa ceruicem fuerunt con$tipati ner- ui ceruicis, qui præbent $en$um pericraneo vnde ami$it $en$um pericranei. Alij me- dici, vt $en$um reuocarent calefaciebant, atque exulcerabant pericraneum: Galenus verò applicando ceruici calefacientia illum hominem $tatim $anauit. Alter ca$us e$t de Pi$catore qui ob moram in aqua frigida ami$it retentric\~e $phincteris ani, & ve$icæ, vnde fæces, & vrinam retinere nõ poterat, non propter ob$tructionem, $ed propter con$tipationem abaquæ frigiditate factam facultas animalis, ad mu$culos illos non excarrebat, quare maximè differt con$ti- patio ab ob$tructione & compre$$ione, quod vulgares medici, vel nõ animaduer- tunt, vel nunquam facti $unt capaces diffe- rentiarum ip$ius angu$tiæ.

Quo ad occlu$ionem, quæ $imiliter effi- cit angu$tiam omninò diuer$am ab alijs differentijs, fit, dum meatus $en$ibiles oc- cluduntur, non ab humorum copia à len- tore, vel cra$$itie, quæ tres cau$æ efficiunt ob$tructiones: $ed fit occlu$io à re $olida: $icuri quando mearus vrinarius, vel vtete- res occluduntur à lapillo, velà caruncula, Similiter in auribus, $i caruncula, vel os cera$eorum, vel aliquid aliud $olidum oc- cludat aurium meatum, dicitur occlu$io: quæ certè non pote$t dici ob$tructio: quia ob$tructio non fit à re $olida: neque debet dici con$tipatio: quia ex Galeno locis ci- tatis con$tipatio nil aliud e$t, quam den$i- tas meatuum in$en$ibilium: neque debet dici compre$$io, quia hæc à tumore, vel ab alia parte comprimente ip$um meatum fit.

Quo ad $ub$identiam, quæ e$t angu$tiæ $pecies, de qua Hippocrates aphori$. 3. 1. fect. loquens dicit, in habitu plethorico non e$$e euacuandum v$que ad $ub$iden- tiam: ratio e$t, quia propter $ub$identiam impediretur tran$itus alimenti ad cor: vnde $yncopes, & mortes repentin{ae} $eque- rentur. In expo$itione Leoniceni in dicto aphori$mo hæc verba leguntur „Neque compre$$ionesad extremum ducendæ, $ed verba Græca hæc $unt μη{δὲ} τὰς ξνμπτώς- ιαςἔς τὸἕσχατον ἃγειν. 1. neque $ub$iden- tias ad extremũ ducendas, quia $ympto$ia venit à verbo συμπίπτω. i. quod $ignificat deo, vel $ub$ideo, & non comprimo: com- pre$$io enim valde differt à $ub$identia.

Galenus 3. de $ymp. cau$is cap. 2. docet quomodo fiat $ub$identia dicens, fieri dũ contrahuntur ora venarum: $ubdit deinde ora venarum ob tres cau$as contrahi, nem- pè, vel ob atrophiam, vel ob frigiditatem, uel ob mollitiem: Addimus nos, vel ob maximam virium imbecillitatem. Dum fit in moribundis ægris $tertor à nulla alia cau$a fit, quam propter $ub$identiam va$o- rum pulmonis, per quæ va$a aer in$piratus cum difficultate tran$iens efficit $tertorem.

Hæc angu$tia per $ub$identiam differt ab ob$tructione, $tipatione, occlu$ione, & compre$$ione, vt ex dictis qui$que facilè intelligit, quare qui has differ\~etias non in- telliget, fieri non pote$t, vt inueniat reme- dia, quonıam quælibet angu$tiæ $pecies re- quirit propria, & $peci$ica remedia.

Quo ad coale$centiam hæc fit à callis, qui po$t vulnera antiqua, vel po$t vlcerum $anationem, vel ob alias cau$as facti, effi- ciunt angu$tiam. Hinc fi$tulæ, quæ non $anantut hoc fine $ecantur, vt facta cicatri- ce non amplius recipiant excrementa, quã- uis $int callo$æ, illarum callus non $ufficit, ad prohibendam fluxionem, ni$i per $ectio Sanctor{ij} Sanctor{ij} nem introducatur cicatrix. Hinc Gale- nus 13. meth. vlt. vid\~es callos impedire hu- morum confluxum habet hæc verba: $i ce- rebri fluxus fiat ob debilitatem venatum, vel arteriarum, illas excidimus: quia fa- cta cicatrice & callo non amplius fluunt humores in ip$um cerebrum. Ecce quod calli $eu cicatrices impediunt fluxiones, $i fixi, duri, & firmi $int, quia tunc nullus relin quitur locus recipiendi excremento- rum confluxum, quod chiturgi non om- nes intelligunt.

Collige igitur ex dictis quod apetien- tia, cuiu$modi $unt diuretica, men$es mo- uentia, & aperientia meatus me$enterij in meatibus angu$tis interdum iuuare, & in- terdum ita nocere, vt ægros interrimant, vt o$ten$um e$t.

Collige quoque, quod aperientia in ip$a ob$tructione $int admodum diuer$a, & varia: quam varietatem ni$i v$quead $pe- ci$ica di$tinguamus actum erit de reme- diorum inuentione: quia $i ob$tructio fiat ab humore cra$$o, certè non conuenient aperientia, quæ tollunt humorem vi$co- fum, neque illa, quæ tollũt humor\~e copia peccant\~e: nihil enim magis auget ob$tru- ctionem factam à copia, quam aperientia, quæ auferunt cra$$itiem, & vi$co$itatem: quia hæc ob$tructio, quæ fit à copia indicat euacuantia, & nullomodo aperi\~etia: immo $i quis vellet ante euacuationem vti ape- rientibus, incidentibus, uel detergentibus maximè læderet, quia magis impingeret. Hinc Galenus 8. meth. 4. habet hæc verba „$i prius tolleremus ob$tructiones ante $anguinis euacuation\~e magis impingere- mus ob$tructiones: hanc $ententiam repe- tit Galenus 11. meth. 4. & alijs in locis.

Cõpre$$io verò nullomodo aperi\~etibus, $ed reuellentibus tolli pote$t, vt o$tendit Galenus 13. meth. 11.

Occlu$io $imiliter e$t omninõ diuer$a, quia hæc fit à re $olida, & nõ ab humorib.: $icuti dum à lapillo occluduntur meatus vtinarij, vel vreteres, vel ab arenulis, $eu lapillis occluduntur renum papill{ae}, $icu. ti meatus aurium occludũtur à carũcula, velabalia re$olida, & $ic de alijs meatibus quı à re$olida claudi po$sũt. Qui igitur vel- ler in hac angu$tia indi$criminatim vti a- perientibus, $æpè læderet ægros & inter- dum interimeret.

Sub$identia tolli pote$t apctientibus, nu- trientibus, & non euacuantibus: nutrien- tia $unt, vt iu$cula parui pulli, & alia id genus, quæ $imiliter in varias remediorũ differentias diuiduntur, quia variæ $unt $ub$identiæ differentiæ: quare ficuti ex Galeno 3. de $ymp. cau$is 2. $ub$identia fit, vel ob atrophiam, @el ob frigiditatem vel ob mollitiem: $ic tria $unt remedia diuer- $a: pro atrophia remedium e$t alimentũ, pro $ub$identia à frigiditate, remedia $unt calefacientia: pro $ub$identia à mollitie $unt roborantia. Qui igitur non di$tingũt $ub$identiam in $uas differentias iacta e$t alea de remediorum inuentione: Ex $pe- cificisigitur tantũmodo præcognitis qui$- que facilè remedia ex v$u artis colligere poterit.

Coale$centia verò, neque aperientibus, neque euacuantibus tolli pote$t, $ed callos auferentibus. Videas ergo quãtum à me- dendi $copo deflectant, qui $ic inferunt: meatus $unt clau$i: ergo aperientibus vtendum, credentes darivnum remedium aperiens, quod tollat omnem angu$tiam, quod quam $it fal$um non $olum ex dictis facilè apparet, $ed etiam ex ip$o medendi abu$u colligi pote$t.

Exemplum afferatur de tu$$i, cuius cu- ratione medici plebei $æpè abutuntur: tu$- $is non ne ex Galeno 2. de $ymp. cau$is 4. 2. $imp. 17. & 4. de loc. aff. 8. e$t vehemens efflatio impellens inæqualitatem? non ne in æqualitas fit ab aliqua a$per{ae} arteriæ an- gu$tia? pro tollenda tu$$i, certè non dabi- tur vnum remedium aperiens: quia vnum aperiens iuuabit, & aliud nocebit: quare oportet prius diuidere angu$tiam, quæ fa- cıt inæqualitatem in $uas differentias $pe- cificas: & ex illis differentijs $pecificis colligere remedia: quæ differentiæ prout variæ $unt, varia quoque requiruntur re- media: non enim valet hæc con$equentia (vt medici plebei putant) e$t tu$$is, ergo $accharum candidum violatum iuuabit.

Dicimus igitur inæqualitatem a$peræ arteriæ fieri, vel ab ob$tructione facta in bronchis pulmonis, vel facta à tumore comprimente, vel à con$tipatione, vel. ab De Remediorum Inuentione. occlu$ionem, velà $ub$identia, velà coale- $centia: $i fiet ab ob$tructione, remedia, quæ tollunt tumores, non iuuabunt: iuua- bunt pro ob$tructione oxymel, $accharum candidum, iuiubæ, liquiritia, & alia id genus.

Si fiet tu$$is à tumore comprimente, hæc remedia, quæ $unt pro tollenda ob- $tructionecertè non iuuabunt, $ed illa, quæ tumorem diminuunt, cuiu$modi $unt ve- næ $ectio, purgatio, & aliqua reuul$io.

Si fiet tu$$is à con$tipatione facta à po- tione valde frigida, cuiu$modi e$t vinum niue refrigeratum, quo plurimi tempore æ$tiuo vtuntur, tunc $olum iuuat iu$culum parui puli valde calidum, quod multoties fuimus experti. Si fiet tu$$is ab occlu$io- ne, quæ fità re $olida, cuıu$modi e$t mica panis, vel quid $imile ex ore in a$peram arteriam excidens, tunc bechechia iuua- bunt, $i fiet inæqualitas & tu$$is à $ub$iden- tia, quæ in atrophia, vel in refrigeratis, vel relaxatis nimıum, fierı $olet, iuuabunt ali- menta calida roborantia, & facilis conco- ctionis: expectorantia verò maximè no- cebunt: quia magis laxant: $i fiet inæquali- tas & tu$$is à coale$centia orta à præce- denti vlcere, vel vulnere, ni$i auferatur, vel diminuatur callus, tu$$is erit in$anabi- lis. Ecce quod ni$i in omni re ad$pecifi- cas differentias deueniamus, nec præ$agi- re, nec remcdia inuenire valeamus.

CAPVT VIII. De remediorum inuentione de$umpta à cau- $is $pecificis.

SEquitur tractatus de cau$is. Cau$a- rum igitur aliæ $unt externæ, aliæ in- ternæ: internatum aliæ $unt contentiuæ, aliæ materiales, aliæ fouentes, & aliæ ante- cedentes, de quibus in $equenticap.

Quo ad externas, quæ vocantur proca- tar ticæ: hæ reuera vocantur occa$iones, & non cau$æ: & meritò: quia $i e$$ent cau$æ, vel effent proximæ, vel remotæ: nou $unt proximæ, vt omnes concedunt: quia $unt externæ: non $unt remore: quia de ra- tione cau$arum remotatum e$t, vt dent ip- $um quod (vt docet Ari$toreles 1. Po$t.) Hinc demon$tratıo ex cau$a remota e$t de- mon$tratio quia, & non propter quid: pa- tet etiam exemplo: $ol e$t cau$a remota ho- minis, quia nece$$ariò cõcurrit ad genera- tionem hominis: neque dat propter quid paffionis ip$ius hominis: cau$æ verò exter- næ no nece$lariò, & per $econcurrũt ad ef- fectuum productionem: exempli cau$a, vi- num maluaticum e$t occa$io, cur aliquis incıdat in febrem ardentem: non ta- men e$t cau$a remota: quia non prædica- tur per $e de effectu, vt $ol prædicatur de hominis generatione: maluaticum enim pote$t efficere non $olum morbos calidos, $ed etiam morbos $rıgidos, cuiu$modi e$t hydrops: e$t enim Ari$totelis 3. $ec. prob. 1. vbi dicit „Vinolentos non calere, licet vinum calidum $it: quia valde calida $upe- rant naturam, & $uperando $uffocãt calo- rem naturalem: inde infert Ari$toteles, vinolentos motbis frigidis vexari. Hinc colligimus errata externa, $iue occa$iones externas non e$$e dicendas cau$as remoras, $ed morborum occa$iones: $icuti Hippo- crates animaduertit. Quas occa$iones $i vis di$tinctè intelligere quæ $int, & quot, & quomodo $int morborum occa$iones videas mea commentaria in primam fen. in expo$itione tex. 6. doc. 2. cap. 1. vbi plu- rima de his diximus.

Quo ad cau$as contentiuas (omi$$is al- tercationibus) cau$a contentıua e$t illa, qua po$ita ponitur, & qua ablata aufertur: e$t- que velutı rei forma, $eu vt melius dıcam, cau$a efficiens quæ ab Auerroe vocatur non vera. Sic dicimus interpo$itionem terræ inter Solem, & Lunam e$$e cau$am Eclyp$is: de ratione enim cau${ae} efficientis non veræ, e$t, vt $ine motu efficiat effe- ctum. Sicin medicina humores, quı effi- ciunt tumores $unt cau$æ contentıuæ tu- morum.

Similiter humores tenaces, & cra$$i ef- ficientes ob$tructionem $unt cau$æ con- tentiuæ ob$tructionum. Sanguis e$t cau- $a efficiens contentiua apo$tematis, quia $anguine ablato illico ce$$at apo$lema: di- cimus illicò quia Galenus 13. meth. cap. 8 & 3. de temp. cap. 5. loquens de apo$lemate inquıt, partem apo$temate coreptam rece- Sanctor{ij} Sanctor{ij} dere à $tatunaturali, vt repletam, & vt ca- lidam: addit vt repleta indicat euacua- tionem: vtcalida verò nihil in dicat: quia facta euacuatione $pontè $uccedit refrige- ratio: ideo $anguis dicitur cau$a conten- tiua apo$tematis: quia depleta parte ce$- $at tumor, & omne malum. Quod dixi mus de apo$temate, de alijs quoque tumo- ribus dici pore$t.

Plutima alia exempla cau$æ contentiuæ affe@@i po$$unt: quia nullus e$t morbus, qui non habeat propriam cau$am contentiuã: quamuis interdum non innote$cat, & $it innominata. Sed non pigeat alia exem- pla afferre: $icuti cau$a contentiua melan- choliæ, vt notat Galenus 3. deloc. aff. 7. e$t phanta$ma tenebrico$um. Cau$a conten- tiua $ebris putridæ e$t humorum putredo. Cau$a cont\~etiua conuul$ionis, vt notat Ga- lenus in meth. 8. & 3. de loc. aff. 7. e$t qua- litas mordens, & irritans ip$osneruos: qua ablata cau$a ce$$at conuul$io, & $ic de alijs morbis.

Quo ad cau$as materiales: hæ cau$æ $unt ip$i loci affecti, de quibus $atis $uperque in proprio cap. diximus: præcogno$cuntur loci affecti ex quinque locis propo$itis à Galeno 1. de loc. aff. 5. & 2. de loc. aff. 9. nempe, ex actione læ$a, ex $itu læ$ionis, ex recrementis, ex proprijs accidentibus, & ex doloris proprietate: interdum vnus locus $ufficit: $æpè ex $yndrome duo- rum vel trium locorum reddimur cer- tiores.

Quo ad cau$as fouentes: i$tarum aliqu{ae} funt fouentes per $e, vt caliditas iecoris e$t cau$a fouens maniæ, vel phrenitidis. Vel cau$æ fouentes $unt accidentales, vt ob- ftructiones, quæ ex accidenti fouent ip$as febres quia e$to quod ob$tructio à pitui- ta frigidi$$ima fiat: tamen ex accidenti valde calefacerepote$t, & calefaciendo fo- net ip$am febrem: valde calefacere pote$t, quia prohibet per$pirationem, illam que retinet: qua retenta humores putre$cunt, & à putredine $u$citatur calor.

Dum in ægris de$unt cau$æ fouentes, facilè $anari po$$unt. Multa afferemus exempla, in quibus ver$abimur, vt $tudıo$i hanc rem perfectè intelligant: quia nul- lus error hoc tempore e$t magis cõmunis, quam curate morbum, & relinquere cau- $am fouentem.

Cau$a igitur fouens morbos, modò e$t in humoribus, modò in parte $olida cor- repta intemperie, vel mala compo$itione, vel $oluta vnitate: modò in vtri$que, mo- dò in abu$u $ex rerum non naturalium, & in remedijs importunè exhibitis. Si cau- $a fouens e$t in contentis, $iue in humori- bus $ufficit humorum euacuatio: $i e$t in parte $olida, partis $olidæ morbus e$t au- ferendus.

Præ$tar vtramque cau$am fouentem exemplorum luce declarare.

Si de cau$a fouente, quæ e$t in contentis loquamur, $eoffert con$ideranda pleni- tudo, in ijs, qui patiuntur oculorum flu- xionem: quæ nunquam tolli pote$t, ni$i aufetatur plenitudo, quæ e$t cau$a fouens. De hoc ca$u audiendi $unt Galenus, Ari- $toteles, & Plato: Galenus 13. meth. cap. 19 vbi ait „cucurbita in acipitio ad ocu- lorum fluxiones optima e$t, $i totum cor- pus prius purgetur, $ecus totum caput ma- gis implebitur. Hinc medici parum pe- riti, dum in oculorum fluxione ad ocipitiũ reuellunt quando cau$a fauens e$t in toto corpore maximè lædunt oculos: Galenus: vt omninò tolleret oculorũ fluxionem in quodã ophtalmico. (vt refert lib. de curan- di ratione per $an. mi$. cap. 11.) detraxic $ex libras $anguinis, & $tatim illum $ana- uit. Ecce quod prima indicatıo e$t auferre cau$am fouenten@, quæ e$t in toto, deinde illam, quæ e$t in parte.

Parimodo Galenusin oculorum inflam- matione 13. meth. cap. 11. citato prius cau- $am fouentem totius ab$tulit, dum dixit „vnica die $ub$tuli$$e oculorum inflam- mationem medicamento purgante effica- ci$$imo, dũmodo febris non ad$it: deinde 14. meth. cap. 8. docet quodnam $it hoc me- dicamentum efficaci$$imum pro oculorum inflammatione, inquit e$$e medicamentum compo$itum ex aloe, $eamonıo, & colo- quintide. Nos $i non ad$it febris, vel tem- peramentum præcalidum vtimur quotidie per $ex dies pillula compo$ita ex aloe, $ca- monio, & troci$cis alhãdal ann. gr. iii. quod auferrendo oculorum dolor\~e, & inflam- mationem e$t efficaci$$imum.

De Remediorum Inuentione.

Hinc Galenus 4. meth. 4. citat Platonem in carmide, & Ari$totelem primo Ethico- rum vltimo dicentes oculos non $anari, ni- $i corpus, in quo $it cau$a fouens, $anctur. Addit corpus non $anari, ni$i animus $ane- tur: animo enim languente, corpus $a- num e$$e non pote$t.

Plato in carmide clarius ait „non po$- $e mederi oculis, ni$i capiti medeamur, nec capiti ni$i totum corpus purgemus: neque totum $anabimus, ni$i animi pa$$iones de- leamus: quia anima malè affecta corpus $anum e$$e non pore$t.

Praterca in oculorum a$$ectibus, & in quouis morbo particulari non $olum e$t auferenda cau$a fouens, quæ e$t in toto: $ed etiam, quæ e$t in parte, quod ni$i ob$erue- tur, remedia valde nocent, $icuti $i caput non e$$et purgatum, & oculi ad ægritudi- nom e$$ent valde propen$i: valde nocent præcipuè $tillicidia in affectibus oculorũ, quıbus no$tratum plurimi abutuntur, vt notat Galenus 13. meth. 22. his verbis „ ftillicidia oculis nocent, h@s qui non $unt purgati, & ijs qui habent oculos ad ægri- tudines propen$os. Ecce quod cau$a fo- uens in toto e$t auferenda: deinde ea quæ e$t in parte, qua non ablata vani$$ima $unt remedia E emplum propo$uimus de ocu- lis: quia eadem doctrina in$eruire porerit affectibus omnium partium.

Si verò accidat, quod in toto nulla $it cau$a fouens morbum partis, tunc neque totum e$let purgandum, neque phleboto- mandum: quod vulgares medici non in- telligunt, quia ne$ciunt mederi $ine medi- cinis, & $anguinis mi$$ione. Hoc erratum tangitur ab ip$o Galeno 3. aphori$morum comm. 35. vbi agens de angina habet hanc $ententiam: $i natura depo$uerit totam $u- perfluitatem in fauces, nec purgatio, nec venæ $ec. conueniet. $ignum verò, quod tota $it depo$ita, e$t, $i excrementa per vrinam, & per aluum $imillima $anis ex- cernantur. Ecce quod deficiente cau$a fouente, morbi $ine remedijs celcriter $a- nantur. Dum verò in $imili ca$u medici venam $ecant, vel purgant maximè lædũt ægros.

Dum vero Hippocrates 6. aphori$mo- cum 37. a$$erit „abangina $i tumor fiat in collo e$t bonum $ignũ: foras enim mor- bus deducitur. Hæc $ententia indiget ex- po$itione, quia videtur interdum experi\~e- tiæ, & ip$i Hippocrati reluctari: Hippo- crates enim 2. epid. proponit ca$um cuiu$- dam mulieris angino$æ, quæ cum tumore, & rubore externo quarta die mortua e$t: dicendum e$t cum Galeno loco citato, & alibi, quod tumor in collo ex morbi per- mutatione $it $aluris: $i verò factus $it ille tumor ex morbi propagatione, nihil bo- ni indicare pote$t, $icuti in dicta angino$a ob$eruatum e$t: in qua cau$a fouens non erat angina: $ed vi$cerum maxima dycra- $ia.

Cau$a fouens, $i $tabuletur in venis nul- lo exi$tente morbo in vi$ceribus, illa eua- cuata, illicò ce$$at affectus: Exempli cau- $am in In$ania aperiuntur hæmorrhoides, $anguis egreditur floridus, tunc certè non tollitut cau$a fou\~es: $i cau$a in$aniæ $it hu- mor melãcholicus. Hinc dum Hippocra- tes 6. aphori$mornm 21. dicit „$i hæ- morrhoides in$aniæ $uperueniant fit in- $aniæ $olutio: Galenus in comm. inquit aphori$mum e$$e verum de in$ania facta ab humore melancholico, hac lege, vt $an- guis euacuatus $it melancholicus, non bi- lio$us, vel floridus.

Parimodo Galenus dum Hippocrates 6. aphori$morum 20. dicit „hemorrhoi- des $uperuenientes renum pa$$ionibus, bonum, in comm. dicit bonum e$$e, quia per hæmorthoides euacuatur $anguis cra$- $us, qui nephritim facit: quare $i $anguis e$$ent tenuis, & floridus, certè non e$$et cau$a fouens: ideo in nephritica pa$$ione, & in mania à melancholia orta $i exiret ita floridus. $tatim e$$et $upprimendus: quia cra$$us e$t cau$a fouens pa$$ionem nephri- ticam, & non tenuis, & floridus.

Si verò loquamur de cau$a fouente, quæ con$i$tat in partis $olidæ dy$cra$ia nullus error in praxi e$t i$to pernitio$ior: quia cu- rando morbum, & relinquendo cau$am fouentem ægrum præcipitamus: Galenus, $imilem tangit errorem non vno in loco, $ed præcipuè quarto de articulis comm. 40. vbi his verbis erratum hoc reprehen- dit „Plerique medici medentur vlceri inte$tinorum neglecto iecore, & ægrũ pr{ae}- Sanctor{ij} Sanctor{ij} cipitant: cau$a verò cur {ae}grum præcipi- tant, proponitur ab ip$o Galeno 6. apho- ri$morum comm. 3. vbi habet „Ab he- pate ichores, qui habent naturam amaræ bilis fluunt ad inte$tina, & abradunt, & cibi fa$tidium faciunt. Collige obiter icho- res bilio$os, & non bilem ip$am, vt plu- rimum fluere ad inte$tina, & vlcus in ip$is efficere.

Similiter loquendo de vlcere pulmo- nis, cura incipienda e$t à fluxione, tam- quam à cau$a fouente auferendo fluxio- nis cau$am, quæ vt plutimum con$i$tit in capitis int\~eperie. Hinc Galen. 5. meth 8. ait his ferè verbis: dũ fit vlcus pulmonis à fluxione incipieuda e$t cura à fluxione, fecus actum e$$et de $anatione phthi$is.

Si verò cau$a fouens con$i$tat in humo- ribus, & non in partis $olidæ dy$cra$ia tunc facile vinci pote$t, $ed quandò e$t in parte $olida, euacuatio per aluum, vel per alias partes ad demendam fouen- tem cau$am e$t in$ufficiens, quod colligi- tur ex Hippocrate $exta. aphori$. 16. vbi habetur „A’ pleuritide, vel peripneu- monia alui profluuium malum: Galenus in comm. dicit e$$e malum: quia indı- cat etiam iecur e$$e inflammatum: in ie- core e$t cau$a fouens, quæ fouet pleuri- tidem, & peripneumoniam: ideo in his affectibus cura dirigenda e$t præcipuè in ip$um iecur, $anguinem euacuando & al- terãdo, vt eius inflam matio diminuatur: quia vnica $pes e$t in $anitate comparan- da, vt cau$a, quæ fouet morbum, adimatur illa enim relicta, remedia vani$$ima red- duntur.

Si cau$a fouens e$t in iecoris tumore: non ablato tumore, alij affectus dependen- tes fiunt inuincibiles. Hinc Hippocrates 7. aphori$. 17. dicit „$i iccore inflam ma- to fit $ingultus, malum: Galenus in cõm. inquit, quia tumor inflam matorius hepa- tis premit os ventriculi, & facit $ingultum. Hic $ingultus, nec tolli nec mitigari po- te$t, ni$i cau$a fouens diminuatur.

Fernelius loquens de $ingultu refert, vi- di$$e ex incuruata co$ta compre$$um fui$$e os ventriculi, & inde $ingultum $ubortum e$$e, $olumque ce$$a$$e po$t co$tam eleua- tam. Ecce quam ridiculi $unt illi medi- ci, qui putant auferti hunc $ingultum, cau- $a fouente in ıp$o hepate relicta: quare ni$i adimatur, vel diminuatur cau$a fo- uens, quæ e$t in hepate, vani$$ima & perni- tio$a erunt remedıa, qu{ae} re$piciunt os ven- triculi, $icuti $unt $ternutatoria, oleum amygd. dul. narcotica ip$a, quia inflamma- tionem iecoris magis adaugent.

Si cau$a fouens e$$et in vtri$que, ide$t in contentis, $iue in humoribus, & in partis $olidæ vi$cerum di$cra$ia: vtraque ante morbum e$$et amouenda: $i e$$et in con- tentis, humorum euacuatio $ufficeret: $i in parte $olida euacuatio non $ufficeret, $ed indigeremus alteratione in contra- rium, vt mal{ae} temperatur{ae} po$$ent auferri.

Galenus loquens de cau$is cancrum fouentibus 2. ad Glauc. cap. 10. dicit can- crum fieri vel quando lien ob imbecil- litatem non attrahit melancholiam, vel fieriob men$es, vel hæmorthoidas $up- pre$$as: $i igitur cau$a fouens cancrum e$t lienis imbecillitas ide$t intemperies, cu- ratio e$t difficilior, quam $i e$$et in excre- mentis: in excrementis enim amouen dis $ufficit euacuatio, quæ certè non $ufficit $i cau$a fouens $it in lienis frigida tempera- tura: dum enim lien non attrahit, intem- peries eius frigida e$t, à calida enim in- temperie attractio fit robu$tior.

Si denique cau$a, quæ fouet morbum, con$i$tat in abu$u $ex rerum nonnatura- lium, & præcipuè ex errore facto in prima concoctione, facile auferri pote$t: illa ta- men non ablata, morbus quotidie magis fouetur, & corpus quotidiè in peius labi- tur. Ex errato facto in prima concoctio- ne duo mala $equuntur, vt docet Galenus 11. meth. cap. 15. Primum ex a$$umpto ci- bo nulla vtilitas colligitur. Secundum cotrumpitur cibus, & ex corruptella ex- pellitur aliquid prioris cibi benè cocti. Hic deregitur erratum plurimorum me- dicorum, qui permittunt ægros plus iu$to repleri, vnde ab hac cau$a fouente mor- bam $æpi$$imè $uccedit mors. Quanti mom\~eti $it hoc erratum, quod con$i$tit in replendis ægris Galenus his verbis decla- rat 2. de ratione vic. comm. 40. „Minus malum e$t euacuare illos, qui ind igent re- pletione, quam replere illos, qui indigent De Remediorum Inuentione. euacuatione: malum certè maximum e$t euacuare uacuatos, & exinanitos: $ed lon- gè maius malum e$t replere ægros, qui in- digent euacuatione.

Præterea inter cau$as fouentes inter- dum e$t nimia inedia: interdum cibus im- proportionatus morbis, quos curare in- tendimus.

Si de nimia inedia loquamur, Galenus lib aduer$us Era$i$tratum inquit, ieiunium indebıtum ita caput replere, vt in brachjis ip$is efficiat ten$ionem. Ratio huius e$t, quia ob nimiam inediam venter repletur cruditatibus & inde caput, vt docet Gale- nus 2. de ratione vic. 44. & præcipuè in bi- lio$is hoc euenire $olet. Similıter Gale- nus in eodem comm. inquit morbum cru- de$cere ob intempe$tiuum ieiunium, ha- betque hæc verba „Morbus manet cru- dus non $olum ob intempe$tıuam cibi ob- lationem, $ed etiam ob intempe$tiuam inediam. Ecce quomodo ip$um ieiunium in bilio$is præcipuè, $i caput $it læ$um, po$- $it e$$e cau$a fouens morborum ip$ius capitis.

Si de cibo & potu improportionato lo- quamur: parimodo ab hoc fouentur mor- bi: $i de cibis: dignum animaduer$ione e$t, quod dixit Galenus 8. meth. 2. his ferè verbis „nec panem, nec carnem, nec oua febribus conuenire: quia neque pars vti- lis horum ciborum, neque inutilis iuuare po$$unt febricitantes. Loco i$torũ ciborum laudat pti$$anam, & pi$ces $axatiles: quia pti$$ana, & pi$ces i$ti quo ad partem nu- trientem, & quo ad excremento$am iu- uant: quia refrigerant, & hurnectant: ideo Galenus 1. de ratione vic. in ac. 18 propo- nit quatuor pti$$anæ proprietates: qua- rum prima e$t, quod lenit, & leniendo tol- lit a$peritatem, quæ à calore febrili fit. Se- cunda detergit. Tertia e$t facilis di$tri- butionis, quarta (ait) non $ubuertit $toma- cum, vt alica, & oua. Ecce quantum à Ga- leni & Hippocratis doctrina no$trates cum ouis, carnibus, & pane cocto defle- ctunt, lædunt, & hac via mi$eros ægros ad necem $en$im perducunt: nec vident cau$am fouentem ip$as febres præcipuam con$i$tere in hoc cibandi abu$u.

Hinc Galenus 1. de ratione vic. comm. 27. loquens de cibo proportionato acuta- rum febrium, dicit e$$e pi$ces $axatiles ex oleo aqua, aceto, & porro paratos: $i hæc e$t Galeni doctrina, qua ratione ducti $alis pauxillum non admittunt in febricitan- tium ob$onijs.

Similiter $i de potu loquamur propor- tionato febribus putridis factis ab ob$tru- ctione cra$$i humoris, aqua, ex Galeno 10. meth. 14. nec cocta, nec cruda conuenire pote$t, quia aqua e$t cau$a fouens ip$as ob- $tructiones, & ip$as febres: $i verò febris e$$et ardens $ine ob$tructione, aquæ potus præci puè tempore {ae}$tiuo e$t maxime pro- portionatus: immo Galenus 6. epid. 4. comm. 10. in his inquit, aquam coctam, vel niue, vel in puteo e$$e refrigerandam.

Si verò febris non e$t ardens, vinum oligoforum e$t proportionatum in omni alia febre: hæc enim $unt Galeni verba 3. de rat. vict. in ac. 8. „vinum aquo$um e$t maximè idoneum febricitantibus: quia hoc vinum neque habet aliquam in$ignem qualitatem: neque acerbitatem, neque au- $terıtatem vel dulcedinem, vel acrimo- niam, neque e$t odorum, taleque e$t imbe- cillius $abinum. Similia vina apud nos pa$$im inueniuntur: quod verò hoc vi- num de$eriptum ab Hippocrate & Galeno habeat vim refrigerandi febricitantes & dolorem capitis auferendi, Galenus id de- clarat lib. de cibis boni & mali $ucci cap. 11. vbi ınquit, hoc vinum oligoforum ab- $olutè refrigerare, & dolorem capitis $e- dare, immo tollere ob$tructiones, quæ e$t febrium cau$a fouens.

Demum Hippocrates & Galenus 3. de rat. vic. 41. nunquam prohibent vinum aquo$um, neque in de$ipientia: neque in graui capitis dolore: immo Galenus & Hippocrates addunt in dicto comm. $i vi- num in de$ipientia, & grauibus capitis af- fectibus forte exhıbeatur, aıt, aquam e$$e $uperbibendam, vt vini potio retundatur. Subdit Galenus ob duas cau$as e$$e prohi- bendum vinum forte in graui$$imis capitis affectibus. Prima quia hoc vinum pro- pter caliditatem celeriter ad caput fertur. Secunda cau$a quia tale vinum e$t vehicu- lum ferens calidos, & feruentes humores ad caput. Collige quod vinum aquo$um Sanctor{ij} Sanctor{ij} in nullo ca$u prohibendum $it, quod pro- barur hoc argumento à minori efficaci$$i- mo: $i in de$ipientia, & grauibus capitis do- loribus vinum aquo$um non e$t prohiben- dum, tanto minus in alıjs febribus.

Quo ad vinum forte, & genero$um Ra- $is illud laudat in podagra frigida dicens e$$e tum pro curatione, tum pro podagræ præ$eruatione bonum: addit elig\~edum ta- men (vt tutius procedamus) Hıppocratis con$ilium 3. de rat. victus tex. 71. quod po$t vini genero$i potum aqua $it $uperbiben- da, vt vini potentia retundatur.

Siverò $int ob$tructiones (vt dictum e$t) aqua non e$t præbenda: quia detinetur in ventriculo, & redditur $ummæ bilio$a.

De aqua Hippocrates & Galenus 3. de rat. vic. 40. dicunt „Aquam inge$tam in vacuum ventriculum amare$cere, & reddi fummè bilio$am, $ubdit „non ducit al- uum, non monet vrinam, vires maximè pro$ternit, & noxia e$t, quia $tercoris e$t expers. Hæc omnia mala ex aqua haben- tur. $i ad$int ob$tructiones, quæ eius tran- $itum impediant: Addit, aquam quoque augere inflammationem iecoris, & lienis, vires pro$ternere, tum quia laxat: tum quia non nutrit: Addit inte$tina non corroborare, $ed maximè laxare ob hanc rationem, quia $tercoris e$t expers, nihil enim magis roborat inte$tina, quam coctæ fæces, in quarum $inem à materia fabrica- ta $unt.

Si de aere, $omno, & vigilia, $i de exerci- tio, & quiete & animi pa$$ionibus loqua- mur, quomodo in his cau$a fouens mor- bum contineatur: nos $atis $uperque de- clarauimus in commentarijs no$tris in primam primi cap. 2. in expo$itione tex. 6.

Balneum quoque redditur cau$a fou\~es morbos capitis, $i $tatim à cibo fiat. Gale- nus 3. de ratione victus comm. 54. habet hæc verba „nullus lauari debet nec $anus nec æger po$t cibum vel potum, quia re- pletur caput, & cibus attrahitur à toto cor pore, antequam $it concoctus.

Parimodo 3. de rat. vic. 55. habet „ melius e$t edere, aut bibere balnei turba- tione $edata, & ea quã affert exercitium: quia $tatim $umere cibum ab exercitio, & balneo caput repletur, ac interdum facit, quod $ump$eris $upernatet.

Balnei vero bene$icia proponunt 3. de rat. vic. 57. Hippocrates & Galenus vbi hæc habentur „Confert balneum magis pleuritidi, quam febri ardenti, quia miti- gat dolorem, $putum maturat, educit, & $piritum facilem reddit. Valeat medicus quidam non infimæ coditionis, qui irri$it dũ in pleutitide gratia mitigandi dolorem pungitiuum à nobis propo$itum fuit bal- neum. Ecce ıgıtur quomodo cau$a fouens ip$os morbos non $olum e$$e pote$t in hu- moribus, & in partibus $olidis, verum etiã in $ex rebus non naturalibus, $i ip$is abuta- mur.

Reliquum e$t, vt aliquid dicamus, dum cau$a fouens morbos e$t in medicorum impetitorum erratis: dicimus: de hac re admodum parcè, quia aliquod magnum volumen nõ e$$et capax erratorum medi- corum. Nos tamen egimus in methodis no$tris vitã dorum etrorum de hac re. Hic vetò $olum exemplorum iuce aliquid te- tigimus, hoc fine, vt in tractatu i$to de re- mediorum inu\~etione nullum caput omit- tatur.

Po$tremo cau$a fouens ip$os morbos $æpı$$imè deprehenditur in remedijs im- portunè à medicis imperitis exhibitis: $ciendum enim e$t, quod omnia remedia aliqua ex parte nos lædunt: dicimus om- nia, quia & illa, quæ $anant comprehendi- mus: vtimur tamen illis, quando maius ex illis na$citur beneficiũ, quam maleficium, $ed quod $aluberrima quoque remedia læ- dant, te$tantur omnes Auctores. Galenus lib. de opt. $ecta ad Tra$yb. circa finem inquit „remedia impunè non po$$e admini$trari, cum omnia $int præter na- turam. Immo 11. meth. cap. 11. dicens, remedia omnia officere: recitat detrimen- ta, quæ ab oxymellite inferuntur {ae}grotan- tibus, quamuis, oxymel $ic omniũ auxilio- rum miti$$imum, habet h{ae}c verba „Diffi- cile e$t inuenire auxilium, quod citra no- xam pro$it. Oxymel licet pro ob$tructioni- bus optimum $it, & $uaue, & miti$$imum omnium: attamen dicit Galenus tu$$im ex- citare, radere in te$tina, & lædere partes neruo$as.

Præterea 3. de rat. vic. 38. Galenus dicit: De Remediorum Inuentione. acetum melancholicis aduer$ari: exhibe- tur tamen, quia maius affert beneficium, quam maleficium: maleficium efficit ex$ic- cando: beneficium efficit deob$truendo: $ic Galenus 9. de comp. med. per locos cap. 2. laudat acetum ip$um in melancholicis ra- tione ob$tructionis.

In$uper $unt remedia importunè exhi- bita, tum interna, tum externa, quæ $unt cau$æ fouentes ip$os morbos, qui deinde $anantur à natura morbos $uperante, & errores medicorum corrigente. Hinc veh medicis, $i natura eorum errores non corrigeret. Externa temedia $unt impor- tunè exhibita, dum ignorãt cau$am fouen- tem, à qua $olum remedium verum de- $umitur: exempli cau$a, $i in pectus, vel pulmonem confluant excrementa, quæ pendeant ab alijs corporis partibus, & non à capite, certè remedia capiti appli- cata, cuiu$modi $unt $tilicidia, $ynapi$- mi, irtina, & ma$ticatoria, maximè l{ae}dunt ip$um caput, quod erratum vtinam non e$$et ita peruulgatum.

Quod verò fluxio excrem\~etorum non $emper à capite pendeat, vt communiter putant parum ver$ati medici, docet Gale- nus primo in primum epid. comm. 17. vbi te$tatur, fluxionem in pulmonem nõ $em- per à cap. $ed interdum ab alıjs quoque corporis partibus, capite tunc exi$tente il- læ$o.

Si de alijs remedijs internis loquamur toties errant medici Plebei, quoties non inueniunt $pecificum affectum ınternum, qui con$i$tit non $olum in $olidis, $ed etıam in maıori, vel mınori vitio$i $uci abundan- tia.

Exempli cau$a Galenus 7. meth. cap. vlt. determinat, quando ın vitiatis $enıbus diuretica habeant locum his verbis „ Dum renes multo vitio$o $ucco abundant per cathartica purgandum: $i mediocri $ucco vitio$o per vrinam. Ecce quomo. do maior, vel minor quantitas vitıo$i $uc- ci variant remedium.

Si de remedijs externis $ermo fiat, me- dici $æpi$$imè ex horum abu$u fouent morbum, $icuti dum partı dolenti applı- cant laxantia: quod erratum maxımè damnatur à Galeno 2. ad Glauc. cap. 2. vbi habet hæc verba „In partem dolentem, $i fluat materia nec oleum, nec farina triti- cea conueniunt: $ed $olum cum pa$$o, oleo ro$aceo, & cera fit molle vnguentum, quod $edat dolorem, & non laxat. O quoties no$trates cum oleis laxantıbus, & farina augent malum in partibus dolentibus. Di- xit, nec oleum, nec farinam conuenire: quia hæc ob$truunt, & ob$truendo per$pi- rationem in$en$ibilem prohib\~et, quæ dum retinetur, fit ita acris & mordax, vt dolo- res valde augeantur.

Quod oleum ob$truat Galenus 7. meth. cap. 6. te$tatur: ibi enim loquens de hecti- cis in primo gradu dicit po$t primam & $ecundam lotionem, & po$t frictionem oleo inungendum, vt poti cutis conftipen tur, ne humiditas artracta re$oluatur. Ex hoc loco colligimus, quod multi medici decipiantur, qui vt aperiantur pori oleo inungunt, nec vident porros oleo con$ti- pari & non aperiti.

Parimodo magno cum ægrotantium detrimento applicantur fomenta in cor- pore non purgato: quia ni$i auferatur cau- $a fouens, qu{ae} con$i$tit in excrementıs, af- fectus externus magis exacerbatur: ideo Galenus 2. in $extum epid. comm. 29. lo- quens de Simone cõcludit fomenta in non purgato corpore plus attrahere, quam re- $oluere: carpitque communem medendi v$um dum $preta totius purgatione appli- cantur fomenta, quæ longè magis nocent, quam iuuent.

Hinc Galenus 11. meth. 15. videns lo- calia $æpè, & notabiliter lædere patıentes, habet hæc verba „Per$u$iones, & cata- pla$mata conuenire ijs, quibus nullum in ventre e$t excrementum: c{ae}teris $unt per- nicies. An verò hoc Galeni diuinum præ- ceptum ob$eruetur ab omnibus medicis no$tri temporis, cæteri iudicent, quıa cerıè nullus error e$t in arte medica magis com- munis: omnes enim in ventris dolore, vel ob$tructione, maxıma quoque exı$tente plenıtudine, $tatim confugiunt ad perfu- $iones, & catapla$mata, quæ vocantur à Gal. ægri pernicies.

Itidem Galenus 12. meth. 8. loquens de Sanctor{ij} Sanctor{ij} collica habent hanc $ententiam „$i fri- gidus humor e$t interclu$us i@ $patio dua- rum tunicarum inte$tinorum, vti non de- bemus perfu$ionıbus, & catapla$matis ca- lidis: reddit rationem Galenus: quia cra$- $i humores liquantur, & in flatus vertun- tur: vnde dolores ita intenduntur, vt inte- $tina inflammentur: quare oportet prius coquere medicamento moderatè calido, $ecus perfu$iones erunt cau$æ fouentes propo$itos affectus.

Galenus eodem cap. refert quomodo quidam ru$ticus dolore collico correptus $e liberauerit $ine perfu$ionibus, & cata- pla$matis calidis, ait $e cinxı$$e, & come- di$$e panem, & allium, non dimitens con- $uetum opus, neque tota diebibi$$e, $ed $o- lum ve$peri meracius, & inde dormiuit tota nocte, & vt refert, liberatur. Subdit allium di$cutere flatus, & non excitare $i- tim. Quare dum no$trates in dolore colli- co ex flatu vtũtur perfu$ionibus $eu map- pulis calidi$$imis excitant flatus copio$i$$i- mos & aug\~et quammaximè morbos, itaut cau$a fouens doloris collici $intip$a reme- dia importunè applicata.

Ecce quod cau$a fouens morbos modò e$t in contentis, modò in partis $olidæ af- fectu, modò in vtri$que, modò in abu$u $ex rerum non naturalium & in remedijs im- portunè admini$tratis à medicis, qui Hip- pocratis & Galeni doctrinam nunquam perceperunt.

CAPVT IX. De remediorum inuentione de$umpta à $pecificis affectibus ip$ius $an- guinis.

HActenus explicauimus cau$as fouen- tes, & affectus $pecificos à quibus de$umi po$$unt remedia. Re$tat, vt de cau$is antecedentibus ide$t de humoribus agamus.

Cau$arum igitur antecedentium, vel $unt humores, velichores: Galenus 2. in 6. comm. 37. dicit tor e$$e ichores, quot hu- mores. Addimus ex Galeno quod mor- bi, qui fiunt ab ichoribus differant ab ijs qui fiunt ab humoribus, vt paulo infra ex Galeno o$tendemus.

Quo ad humores: $anguis tenet pri- mum locum, illum igitur prius diuidemus vt illas $pecificas differentias intelligamus à quibus remedia de$umi po$$unt. Itaque $anguis vel e$t naturalis: vel nonnaturalis. Naturalis $olum quantitate peccare po- te$t: peccatum verò in quantitate vel e$t ob quantitatem debito copio$iorem, vel pau- cıorem: $anguis copia peccans dicitur polyæmia ide$t copio$us $anguis.

Sanguis verò nonnaturalis ex Auicen- na prima prımi doc. 4. fit non naturalis vel per alterationem, vel per admi$tionem alienæ $ub$tantiæ. Dum igitur $anguis fa- ctus e$t nonnaturalis, alio remedio corri- gitur, dum factus e$t nonnaturalis per alte- rationem, & alio longè diuer$o, dum fa- ctus e$t nonnaturalis per admi$tionem alienæ $ub$tantiæ: $ed quomodo fiant in $anguine alterationes, & quomodo fiant admi$tiones, paulo infra.

Si de plenitudine loquamur potius con$iderablmus $anguinis plenitudinem quo ad va$a, quam illam, quæ dicitur quo ad vires: hæc di$tinctio e$t Galeni 2. de natura humana cõm. 1. vbi diuidit plenitu- dinem in illam, quæ dicitur, quo ad va$a, & in illam, quæ dicitur quo ad vires, quæ e$t quando humores corrumpuntur, dicitur quo ad vires, non quod $int multi, & co- pıo$i humores, $ed quia ob eorum corru- ptellam vires ita grauentur, vt ab ip$is $en- tiantur perinde ac $entıtur magna hu- morum bonorum plenitudo.

Præterea alia e$t plenitudo totius, & alia partis: hanc dı$tinctionem tangit Galenus lıb. de cur. 10. per s. m. cap. 11. loquens de $uppre$$is men$ibus: quia dum $uppri- muntur men$es ob plenıtudınem totius, quæ in venis magnis $it: tunc $e$ta vena cubıri men$es deinde mouentur: $i verò $upprimantur ob plenitudin\~e partis, ide$t venarum ad vterum pertinentium, tunc non $ecatur vena cubiti, $ed ip$a $aphena.

Quo ad polyæmiam ıde$t quo ad $an- guinem quantitate nimia peccantem: Ex hac fieri po$lunt praua & lethalia acciden- tia: Galen. enim 4. de ratione vict. cõm. 23. De Remediorum Inuentione. 23. 26. & 27. proponit quatuor mala exi- tio$a, in quæ cadere $olent qui nimiam $an- guinis quantitatem habent.

Quorum prımum e$t va$orum interce- ptio: quia ob $anguinis multitudinem in- terdum adeo repletæ $unt ven{ae}, vt impedi- to $piritus, & $anguinis tran$itu derepen- te $equatur $anguinis corruptella. & mors.

Inde Galenus proponit $ecundum ma- lum, nempè quod à $anguınis multitudıne nimia oriatur calıdi natiui $uffocatıo, & extinctio, vnde $equuntur (air) epilep$iæ, apoplexiæ, $yncopes cardiacæ, apneæ, aphoniæ, & mortes repentinæ.

Tertium malum ob nimıetatem $angui- nis colligitur ex 4. de ratione vic. com. 27. quod e$t totius ma$$æ $anguineæ putrefa- ctio: quia prohıbita per$piratıone ob $an- guınis nimietatem, illicò $uborıtur pu- tredo.

Quartum malum e$t venarum ruptura vt animaduertit Galenus loco citato & lib. de bono corporis habıtu.

Si veıò ob nimıetatem $anguinis non oriantur quatuor mala exitio$a propo$ita, fient $altem melancholici: Galenus enim 3. opıd. 3. comm. 71. ait „Quı habent multum $anguinis fiunt melancholici: ra- tio eli: quia vbı e$t multus $anguis, ibi e$t multa fæx: bonus con$umıtur, fæx verò relinquıtur: vnde melancholia.

Quo pacto verò cogno$catur, quando $anguis copia peccat: id certè non ex vni- co $igno, $ed ex mult orum $yndrome col- ligıtur: $yndrome de$umitur à $ex $igno- rum fontıbus, nempe à $ub$tantialiter in- h{ae}r\~etıbus, ide$t à quatuor primis qualita- tibus, quæ tactu digno$cuntur. Ab his quæ nece$$ariò accidunt. A nece$$ario con- $equentıbus. Aiuuantibus, & l{ae}dentibus, & ab exeuntibus.

A $ub$tantialiter inhærentibus: $icuti Hippocrates 4. de ratione vic. 26. dicit, fri- gus partium extremarum indicare polyæ- miam.

Ab his qu{ae} nece$$ariò accidũt: h{ae}c $igna, quæ vocãtur nece$$ariò accid\~eria pertin\~et ad cõpo$itionem, videlicet ad magnitudi- nem, $itum, numerum, & figuram: $i de magnitudine loquamur, Galenus 1. de hu- moribus comm. 1. & 3. in 6. epıd. 29. dicit venas elatas, & eminentes inter alia $igna indicare polya miam: $ubdit Galenus eo- dem comm. de muliere emaciata, quæ collegerat multũm $angumıs ob men$es multo ante $uppre$$os, cui detraxıt mul- tum $anguinis, licet fuerit emaciata: venas tamen elatas habebat: eius extenuatio non ab inanıtione, $ed à repletione facta $uıt: Ecce quod etiam in corpore emacia- to venæ latæ, & eminentes ındicant $an- guinis copiam.

Ab his quæ nece$$ariò con$equuntur Hippocrates & Galenus 4. de ratione vict. in ac. 26. ıdem collıgunt: quia dicunt fa- cıei rubores indıcare $anguinis copiam: Similıter Galenus 2. de temperamentis 4. inquit, habıtũ carno$um, $eu carnis abun- dantiam indıcare $anguinis copiam. Pr{ae}- terea lıb. aduer$us Era$i$tratum ait: $an- guinis copiam caput replere, & tenfionem ın brachıjs efficere: rubores, habitus car- no$us, & ten$io facta in brachijs à capitis repletione $unt $igna nece$$ariò con$e- quentia illam temperaturam, quæ polyæ- mıam facit.

Ab operationibus læ$is cogno$citur po- lyæmia: ex Hippocrate & Galeno 4. de ratione ic. 26. oculorum immobilitas, & dentium $tridor ıd\~e indicant. Præterea 1. de natura humana 39. & 2. de humoribus. 30. dıcıt Galenus $implicitatem, & $tolidi- tatem oriri à $anguine & poliæmiã indi- care, $icuti animi acies, & intelligentia in- dicant bilem, ac firmitas, & prudentia me- lancholiam. Denique e$$e ad ri$um profu- @os, incontinentes, & imprudentes, colligi- mus ex Galeno indicare polyæmiam.

Ab exeuntibus, habemus lac, & lemen copıo$um, ex Galeno 15. de V$u. P. cap. 10. ındicare polyæmiam.

Aiuuantıbus & lædentibus quinque lo- ci de$umuntur idem indicantes: quorum primus e$t ab euacuatione: veluti $i è nari- bus$ummo cum beneficio multus $anguis effluat: vel ab hamorrhoidibus, vel ab vtero, indicatur polyæmia. Secundus lo- cus e$t ab alteratione: quia ea quæ ex$ic- cant, & re$rigerant diminuunt $angum\~e: ea verò quæ moderatè calefaciunt, & hu- mectant accnmulant. Tertius locus à ie- ıunio de$umitur: nam ex Galeno 3. in 6. Sanctor{ij} Sanctor{ij} epid. 28. $i ieiunium tollit $itim & la$$itu- dinem, indicatur polyæmia. Quartus lo- cus e$t à $omno de$umptus: quia $i per $om- num tollitur $itis & la$$itudo: indicatur $anguinis copia: quia ex Galeno 3. in 6. epid. 23. $omnus tollit $itim: quia $anguis hu- mectat partes internas, quas petit. Quin- tus locus de$umptus e$t à morbis, qui fiunt à copia $anguinis, de quibus Hippocrates & Galenus agunt 4. de ratione vic. in ac. 26. qui $unt oculorum immobilitas: ma- nuum porrectiones: $pirituum interce- ptıones: a$phixia.

Addimus nos maximas hæmorrhagias: venarum rupturas, $uffocationem calidi innati, putrefactionem totius ma$$æ $an- guinis, & apo$temata exqui$ita indicare $anguinis copiam.

Præterea quæ ab Hippocrate propo- nuntur tex. 27. eiu$dem libri $unt acciden- tia ob $anguinis putrefactionem, vertigi- nes, aphoniæ, conuul$iones, epilep$iæ, & paraplexiæ, quæ e$t vnius partis non prin- cipalis paraly$is: vnde ob interceptiones $anguis priuatur calore, & vt dicit Galenus tamquam in cadauere concre$cit. Ex his morbis animaduertimus $anguinem in ve- nis copia peccantem, quo animaduer$o $ta- tim remedium $pecificum intelligimus e$$e phlebotomiam.

Præterea $anguis quoque peccat quan- titate, quando e$t debito paucior, nempe, vt vix $ufficiat pro totius corporis nutri- tione. Superius propo$uimus $ex fontes $ignorum indicantium $anguinem copia peccantem. In hoc loco verò, cum oppo- $itorum ead\~e $it di$ciplina, facile ex $ignis oppo$itis colligemus quando $anguis erit iu$to paucior.

Cæterum non e$t omittendum $ignum indicans paucitatem $anguinis propo$itum ab Auicenna doc. 4. cap. 2. primæ fen. quod his verbis exprimitur „Minorari $an- guinis generationem, & aliorum bono- rum humorum ob venarum me$eraica- rum ob$tructionem. Per bonos humores Auicennas intelligit bilem, & melancho- liam naturalem: $i de bile naturaliloqua- mur, h{ae}c per ob$tructionem me$eraicarum fit mordacior, & facile putre$cit. Si de melancholia naturali per ob$tructionem fit acidior, & acerbior.

Quo ad $anguinem nonnaturalem Aui- cennas doct. 4 cap. 2. in 1. fen. docet, quo- modo fiat: inquit enim in generatione $anguinis re$ultare quinque excrementa, duo naturalia, & tria nonnaturalia. Duo- rum naturalium. Primum excrementum e$t bilis, quæ mittitur ad ve$icam felleam.

Secundum e$t melancholia, quæ à liene attrahitu@. Trium verò nonnaturalium re$ultant dum $anguificatio redditur de- prauata, vel diminuta: dum e$t deprana- ta, pars tenuior $anguinis vertitur in bi- lem $lauam, $ed vitio$am: cra$$ior verò in melancholiam vitio$am, quæ fit ex $angui- ne cra$$o adu$to. Si verò $anguificatio e$t diminuta, re$ultat tertium excrementum videlicet pituita ip$a.

Deinde Auic\~enas loco citato diuidit $an- guinem nonnaturalem in nonnaturalem factum per alterationem, & in nonnatu- ralem factum per admi$tion\~e alienæ $ub- $tantiæ: ita ut in hoc $ecundo nonnaturali per admixtionem $anguis ex $e $it bonus, optimus, & naturalis: $ed redditur malus per admi$tionem mali humoris. Nonna- turalis per alterationem $it, quando red- ditur iu$to calidior, vel $rigidior, vel hu- midior, vel$iccior.

Cau$as verò calefacientes ip$um $angui- nem, vult Galenus, lib. de cau$is morbo- rum cap. 2. e$$e has quinque, videlicet ali- menta calida, adhæ$um rei calid{ae}, mo- tum, prohibitam per$pirationem, & pu- tredinem.

Cau$æ vero refrigerantes eodem lib- de cau$is morborum cap. 3. $unt $ex nem- pe nimius motus, qui re$oluendo calorem refrigerat, nimia quies, alimentum frigi- dum, adhæ$us rei frigidæ, nimia ob$tru- ctio, & nimia rarefactio. Pa$$iuæ vero qualitates reddere po$$unt $anguinem hu- midiorem, aut $icciorem, ob hepatis varia t\~eperamenta: $anguis tamen nõ pote$t per alterationem cõuerti in atram bilem exce- dentem: quod pater: quia Galenus $exto in $extum epid. 21. habet hæc verba „sã- guis e$t adeo naturæ amicus, vt nunquam ita putre$cat, vt fiat atra bilis, intelligen- do per atram bilem illam factam ex adu- $tione flauæ: quia certum e$t partem cra$- De Remediorum Inuentione. $iorem $anguinis (vt dictum e$t) po$$e con- uerti in melancholiam adu$tam. Dum vero Auicennas doctrina quarta loco cita- to dicit, partem tenuiorem $anguinis con- uerti in bilem: addit, dupliciter po$$e con- uerti, videlicet per putredinem, vel per adu$tionem. Quod vero putredo cõuertat partem tenuiorem $anguinis in bilem & partem cra$$iorem $anguinis in illam atrã bilem, quæ carbunculos valde rubros effi- cere po$$it Galenus quoque con$irmat 2. de cri$ibus cap. 12. Quod vero non $olum putredo, $ed etiam adu$tio $ine putredine conuertere po$$it partem tenuiorem $an- guinis in bilem, & cra$$iotem in illam atram bilem, quæ po$$it efficere carbuncu- los propo$itos, docet Galenus 2. de diff. feb. cap. 9.

Præterea $anguis duobus modis putre- $cere pote$t, nempe vel $ub aliena forma, vel $ub propria: $ub aliena, veluti quando pars tenuior per putredinem conuerti- tur in bilem: $ub propria, veluti quan- do $anguis, vel in pus conuertitur, vel putre$eit $ine alia conuer$ione, cuius finis tunc non e$t bilis, vel atra bilis, $ed ei- nis.

Ex hac Theorica colligimus dari dupli- cem febrem $ynocham, vnam e$$e periodi- cam, aliam continuam non periodicam. Periodica fit dum putre$cit $ub aliena for- ma: dum vero pars tenuior vertitur in bi- lem, fit $ynocha, quæ habet quandam pe- riodum de tertio in tertium: dũ pars cra$- $ior vertitur per putredinem in melãcho- liam, eius periodus e$t de quarto in quar- tum. Continua vero non periodica e$t alteratio $anguinis $ine cõuer$ione in alios humores: hæc tollıtur $olum per phlebo- temiam, & vocatur ephemera re, & non nomine. Ecce quomodo ex $pecificis affe- ctibus $anguinis colligi po$$int $pecifica remedia.

Si vero $anguis reddatur iu$to frigidior & humidior, corpus $tatim tendit ad ca- chexiam, vel hydropem, vel œdemate ali- quo opprimitur in quauis parte, præter- quam in iccore, quod colligitur ex ip$o Galeno 4. de præ$ag. expul. cap. 4. vbi ait, iecur non e$$e œdematis capax, quod mul- ti non animaduertunt.

Subdit Auicennascap. citato de $angui- ne facto nonnaturali per admi$tionem alienæ $ub$tantiæ, quod commi$tıo duplex $it, alia ex $anguine alioqui bone, & ex hu- more prauo aliunde veniente: alia $it mixto intus facta in ma$$a $anguinea: ve- luri $i per adu$tionem, vel putredin\~e pars tenuior ver$a $it in bilem, fit mixtio ex $anguine, & bile intus facta, ide$t in ip$a ma$$a $anguinea.

Ex hac Theorica practici hæc duo con- $iderant. Primum an $anguis à prauis $uccis aliunde venientibus ip$i $anguini cõmixtis $it vitiatus, vel $ine vitio con$er- uetur. $ecundum, an praui$ucci qui $unt in $anguine $int facti praui in ip$a ma$$a, vel ita praui aliunde peruenerint ad ip- $um $anguinem. Vtraque con$ideratio e$t nece$$aria, quia vtraque variat curation\~e, & ex vtraque remedia $pecifica colligun- tur.

Denique $anguis mi$cetur vel cum pi- tuıta, vel bile, vel melancholia. Dum mi- $cetur cum bile $olet e$$icere ery$ipellas, quia tran$it per venas exiles. Si cum pi- tuita per venas maiores. Hinc Galenus 4. aphori $morum 34. loquens de angina dicit, $anguinem bilıo$um facilius efficere inflammationem laryngis, quam inflam- mationem faucium. Sanguin\~e vero pitui- to$um viceuer$a, facilius videlicet efficere inflamationem faucium, quam latyngis: ratio e$t quia venæ laryngis $unt tenues, & exiles: venæ vero faucium $unt maiores. Valeant qui anaromiam non vident, quia neque intelligunt $pecificas differentias affectuum, vt o$tendimus 3. meth. vitan- dorum errorum: neque remedia $pecifica inuenire vnquam po$$unt.

CAPVT X. De remediorum inuentione de$umpta à $pe- ci$icis affectibus pituitæ.

AFfectus $pecifici, qui ob$eruantur ob pituitam, $unt illi, qui nobis in$er- uıunt pro inueniendis remedijs: $ed tales Sanctor{ij} Sanctor{ij} $pecifici haberi non po$$unt, ni$i pituitam diuidamus in $pecificas differentias, $icuti Auic\~enas cap. de humoribus in prima fen. vbi po$t $anguinem $tatim diuıdit pituıtã in naturalem, & nonnaturalem.

Naturalis pituita dicitur $emi$anguis: de hac loquens Galenus 2. de ratione vic. comm. 30. ait: pituita naturalis cum chylo cõuertitur in $anguinem. Id\~e cõfirmat lib. de atra bile cap. 8. Hæc pituita in quoli- bet $ani$$imo & robu$ti$$imo ex cibis ge- neratur, quod patet expetientia, quia in robu$tis, qui $ponte vomunt, illa ob$erua- tur. Hæc e$t æquè vtilis, ac chylus. Hæc æquè citò conuertitur in $anguinem, vt chylus. Hæc pituita ex eodem Gale- no 2. de ratione vic. 30. non $olum ex ci- bis pituito$is, $ed ex optimis, & $aluber- rimis fieri pote$t.

De hac pituita naturali loquens Gale- nus lib. de plenit. cap. 11. ait „$i hæc pi- tuita naturalis copia peccat, efficit homi- nes $omnolentos, & pigros: quemadmo- dum nimia $anguinis naturalıs copia effi- cıt la$$itudinem ten$iuam, corporis pigri- tiam, & reddit homines $imiliter $omno- lentos. Alia vero $igna indicantia copiam naturalis $anguinis propo$uimus, tùm in commentarijs no$tris artis medicicinalis, tùm in Auicennæ commentarijs.

Quo ad pituitam nonnaturalem, ex Auicenna cap. de humoribns doctrina quarta octo $unt $pecies: quatuor $unt ex parte $ub$tantiæ: quatuor vero ex parte faporum. Ex parte $ub$tantiæ $unt pi- tuita aquo$a, muco$a, vitrea, & gyp$ea.

Ex parte $aporum $unt acida, $al$a, pontica, & dulcis.

Quo ad pituitam aquo$am notandum, quod ni$i euacuetur, fit muco$a, & mu- co$a deinde fit vitrea, & vitrea tandem degenerat in gyp$eam. Deinde notandũ e$t, pituitam aquo$am valde differre ab aqua hydropicorum: quia pitmta aquo$a e$t capax coctionis: aqua vero hydropıco- rum e$t omninò coctioni rebellis, quia aqua hydropicorum non e$t pituita, $ed vo- catur crudus $uccus.

Differentia inter pituitam & ctudum $uccum maxima e$t: quia omnis pituita nõ- naturalis e$t rece$$us à naturali, & omnis nonnaturalis pituita in $ua origine fuit ca- pax coctionis: crudus vero $uccus neque ın $ua origıne, neque po$t fuit vnquam co- ctioni capax. $ic aqua hydropicorum ne- que in $ua orıgine, neque po$t fuit capax coctionis: ideo nullo modo dici pore$t pi- tuita: pituita gyp$ea in $ua origine fuit ca- pax coctionis: ıdeo dicitur pituita: illa enım facta e$t immediate ex vıtrea, vitrea ex muco$a, muco$a, ex aquo$a, quæ in $ua origine conuerti poterat in alimentum, {quis} de crudo $ucco dici non pote$t. $ed quomo- do fiat crudus $uccus, infra declarabimus.

Quo ad pituitam muco$am, inter cæte- ta incommoda Galenus 5. aphorı$morum comm. 62. loquens de cau$is $terilitatis, in- ter ıllas proponit muco$am pituitam: ibi enim proponit has quatuor $terilitatis cau- $as: quarum prima e$t venarum angu$tia: $ecunda: pituıta muco$a adhærens: tertia e$t vteri frigiditas, quamuis addat Galenus loco citato, quamlibet vteri intemperiem $terilıtatem efficere po$$e. quarta e$t $an- guis valde humidus.

Parimodo Galenus in ca$u vxoris Oæce- tai in cõm proponit $ex cau$as abortus in- ter quas proponit pituitam muco$am $ub nomine crudıtatis hoc modo. Prima e$t $al- tus. Secunda horrenda videns. Tertia do- lores magni, quarta medicamentum electi- uum, quinta fluxus $anguineus, & $exta pıtuita illa muco$a, de qua agimus.

Hæc muco$a pituita ex Galeno 5. de $imp. med. cap. 9. efficit quoque $cirthos: ibidem traddit tres $yrrhi differentias dicens, alios fieri ex melãcholia, alios ex pi- tuita muco$a, & alios ab vtroque humore.

Præterea vbıcumque reperitur pitui- ta muco$a laxat, & diminuit valde reten- tricem facultatem: Hippocrates 6. apho- ri$morum 59. dicit „quibu$cumque à coxendıci dolote excidit coxa, & rur$us ıncıdıt in ijs muco$a pituita $uperuenit, Galenus in cõm. habet hæc ferè verba „ Ab hac pituita muco$a ligamenta reddı la- xiora: ideo à cauitate articulum $acilè ex- cidi, quamuis rur$us non cum difficultate incidat.

In$uper Galenus loquens de hac pitui- ta quæ e$t illa, quæ $olet efficere ædemata quarto de præ$ag. expul. cap. 4. dicit hanc De Remediorum Inuentione. non penetrare iecur, ideo iecur non e$$e œdematis capax: comprobat hanc $uam opinionem: quıa læ$o iecore nunquam fiũt pul$us molles: $i penetraret iccorıs $ub$tã- tiam, procul dubıo pul$us fierent molles: $ubdit Galenus: antequã hæc pituita mu- co$a penetret minutı$$imas venas me$erai- cas, ita alteratur, & $uperatur, vt in $angui- nem conuertatur, hanc Galeni doctrinam video paucos animaduerte cum $æpi$$imè dicant plurimi, iecoris $ub$tantıã pituito- $a, & muco$a materia e$$e infaretam, quod rieri non pote$t.

Quo ad pituitam vitream: hæc excita- re $olet dolores vehementı$$imos: Galenus 2. de cau$is febrium 6. habet hæc verba „$i pituıta vitrea in loco calido mouetur excitat vehementi$$imos dolores: hinc dum in collo inte$tino moratur, dolores collıci vehementi$$imi excıtan tur. Idem confirmat Galenus 2. de loc. aff. 5. vbı lo- quens de doloribus collicis vehementi$$i- mis inquit „Iniecto per cly$terem ru- taceo oleo excreta fuit pituita vitrea, quæ e$t frigidi$$ima, & talis $en$u tactus perci- pitur. Parimodo Galenus 1. de $ymp. cau$is 7. in fine concludit pituitam vitream e$$e valde frigidam.

Auicennas doct. 4. cap. 1. loquens de pi- tuita vitrea ait, vitream interdum e$$e ace- to$am, ınterdum in$ipidam. Si fiat com- paratıo inter in$ipidam pi tuitam, & ace- to$am. In$ipida e$t frigidior aceto$a: quia aceto$um nõ fit $ine ebbulıtione, ac ebbul- litio non fit $ine ali quo externo calore.

Dolores collici, quı à pıtuita vıtrea fiunt $upponunt aliquem calorem: quia illa vi- trea, quæ facit illos $æuos dolores collicos, quı reuera non $unt pungitim, vel exten- $iui, $eu perforatıuı, non e$t ın$ipida, $ed acida, ex qua ın ip$a ebbulitione ab aliquo calore eleuantur flatus, quı penetrant tu- nicas colli inte$tini: ıllasque tanto cum cruciatu diuellunt, vt interdum interri- mant patientes: Ecce quod ni$i ad$it ali- quis calot, flatus non fiunt: ıdeo Galenus 6. epid. 3 comm. 14. habet hæc „Res val- de frigida non generat flatus, $ed $olum illa, quæ e$t particeps caloris, flatus gene- rare po$t. Hinc ob v$um immoderatum vini glacie refrigerati ce$$ant flatus, licet ad maiora mala illud frigus corpora di- $ponat.

Non tamen laudantur illi, qui in dolo- ribus à flatu prodeuntibus $unt adeo $oli- citi in calefaciendo intus, & extra: dolores enim ob calorem promptius excitantur: ratio proponitur ab ip$o Galeno 12. meth. cap. 8. vbi inquit, calidas perfu$iones liqua- re humores, atque illos conuertere in flatus.

Senes decrepiti abundant hac pituita vitrea: quia pituita alimentalis, quæ in alijs ætatibus conuertitur in alimentum, in $enibus decrepitıs conuertitur in pitui- tam vitream, quæ illos nutrire non pote$t. De his $enibus Oriba$ius loquens inquit dum febricitant ex nece$$itate debent in acce$$ionibus cibari: quia illorum pituita e$t vitrea, quæ in ip$is non conuertitur in alimentum, ideo $æpè & importunè cum ferè certo mortis periculo debent cibari, quod quã $it pernicio$um docet etiã Hip- pocrates 11. aphori$mo primæ $ectionis.

Quo ad pituitam gyp$eã: hæc e$t veluti lapis, quæ in articulis colligitur, podagram incurabilem facit: $i in renibus, & ve$ica facit calculos. Hæc $olum generatur ex vitrea, vbicumque diu moratur. Galenus 1. de loc. aff. 5. refert, in collo inte$tino in lapidem conuerti po$$e nempè gyp$eum, ob pituitæ vitreæ moram. Patimodo in bronchijs pulmonis à vi$co$a pituita facta vitrea ob moram face$$it in gyp$eam.

Dum igitur vitrea $eu muco$a pitnita e$t in iũcturis, iuncturæ nu$lo pacto $unt cale- faci\~ed{ae}, quia vt optimè $entit Hugo Sen\~e- $is ead\~e vı$co$a pituita, re$oluta parte eius tenuiori, in gyp$eam face$$it: ideo maxi- mè damnat balnea $ulphurea in ijs, qui iuncturas omnin ò liberas non habent, quoniam etiam aquo$a pituita in iuncturis per hæc balnea cra$ce$$it, & abire pote$t in gyp$eam & nodo$am podagram, quam $oluere e$t impo$$ibile.

Ecce quomodo no$tratum plurimi ma- ximè lædunt patientes podagricos: tùm quia calefaciunt iuncturas oleis, & alijs to- picis calidıs: tùm quia mittunt ad balnea ı$ta calıda mi$eros patientes, qui horum medicorum incuria properant ad nodo- $am podagram. Ecce quod remediorum Sanctor{ij} Sanctor{ij} inuentio depender quoque ex di$tinctione humorum in $pecificas dif$erentias.

Quo ad quatuor pituitas ex parte $apo- rum ab Auicenna doc. 4. cap. 1. i$tæ pro- ponuntur: $al$a, acida, dulcjs, & pontica.

Quo ad $al$am pituitam: $al$edo ex Ari- $torele 4. $ec. problem. 13. fit à cau$a calida ab$umente partem dulcem: $ic $udor $it $al$us, quia à calore excitante $udorem re- $oluitur in halitum in$en$ibilem pars dul- cis: Galenus loquens de $ale 11 de $imp. medicina dicit fieri ex parte terre$tri adu$ta: quamuis Galenus 2. de facul. nat. 8. dicat, quod quæ immodicè coquuntur prius fiant $al$iora: deinde amariora. Idem confirmat Auicennas doc. 4. vbi agit de pituita $al$a.

Dum vero Galenus, & Auicennas pro- ponunt duas cau$as $al$edinis, nempe pu- tredinem, & ichorem $al$um, dicimus con- $idera$$e $al$edinem, vt medicos, non vt Philo$ophos: quia Philo$ophi $emper di- xerunt portionem terream adu$tam e$$e veram & immediatam cau$am $al$edinis: dicimus vt medicos: quia medici pro $co- po hab\~et remedia, alia enim remedia con- ueniunt $al$edini factæ à putredine, & alia à $al$edine facta ab humore $al$o producto à re adu$ta, quæ $it vel cinis, fuligo, vel alia res adu$ta: quoniam res adu$ta e$t cau- $ainterna $al$edinis: putredo verò e$t cau- $a efficiens externa. Centum enim po$- $unt e$$e cau$æ externæ $al$edinis ip$ius pituitæ, $icuti putredo, cibi $al$i, mora pi- tuitæ: quia per moram re$oluitur tenue & interim terræ portio aduritur, quæ $i permi$ceatur pituitæ aquo$æ illicò $al$a fit. Itidem vicinitas rei calidæ, motus nimius, ob$tructio, & quælibet alia angu- $tiæ $pecies, quæ prohibet per$pirationem pote$t e$$e cau$a $al$edinis, $ed externa: omnes enim i$tæ cau$æ $ub vnica calefa- ciente & adurente terreas portiones con- tinentur, quæ proxima & immediata e$t.

Dum Auicennas dixit pituitam $al$am fieri, vel à putredine, vel à re adu$ta, voluit tangere duas mi$turas, vnam, quæ e$t intus facta, quæ fit à putredine in ip$amet pitui- ta; & aliã, quæ dicitur extra facta, quæ fit à $ero$a humiditate $al$a, quæ deforis ad- ucnit, vt permi$ceatur pituitæ: hæ mi$turæ variant curationem: quia alio modo tol- lenda e$t $al$e do in pituita, $i facta $it à pu- tredine: & alio longè diuer$o, dum pirui- tæ permi$cetur portio terrea adu$ta. Ecce quod remediorum inuentio $olum colligi- tur ex di$tincta & $pecifica affectione, & non à generica.

Hinc Auicennas doc. 4. cap. de humori- bus dicit $al$am pituitam fieri, vel per al- terationem, vel per admi$tionem portio- nis rei adu$tæ. Per alterationem fit pitui- ta $al$a, vel dum putre$cit, vel dum diuin aliqua corporis parte moratur, per quam moram re$oluitur tenue, & dulce & relin- quitur terreum excalfactum, quod con$ti- tuit $al$edinem. Hinc $it, quod $i pituita in capite per moram, vel per putredinem, vel per alias cau$as (quæ centum e$$e po$- $unt) $it $al$a, & $tillet in pulmonem, pore$t corrodendo efficere phthı$$im: $i in venas maiores, febres ardentes, vel $yncopem minutam, $i in vniuet $um corpus conflua@@ & ad cutim expellatur facit pruritus exter- nis remedijs ine$pugnabiles.

Quo ad pituitam acidam, hæc quoque fit vel per alterationem ide$t per ebbuli- tionem, vel per mi$tionem alienæ $ub$tan- tiæ acidæ: fit acida per ebbulitionem, dum portiones terreæ excale$actæ mi$centur aquo$æ pituitæ. Hinc pituita dulcis, & omnes $ucci dulces in loco calido detenti, ni$i in $ummitate va$orum ponatur olei pauxillum, egreditur aqua vitæ, & $tatim ebbulliunt, & mox ace$cũt: hoc certè bene $ciunt, qui à vino $eparãt aquam vitæ: quia dum aliqua portio per de$tillationem $epa- ratur, vinum quod remanet $tatim aci- dum fit. Fit quoque acida pituita per ad- mi$tionem ichoris melancholici: melan- cholia enim ex Galeno 3. de loc. aff 7. in to- ta ma$$a re$pondet tartaro, quod acidum e$t.

Præterea $ciendum, tres e$$e differentias aceto$itatis: v am ante maturationem, qualis e$t in agre$ta, in multis fructibus immaturis, & in ip$o ventriculo, dum ci- bus manet crudus, & incoctus: alia aceto- $itas fit per maturationem vel coctionem $icuti e$t aceto$itas limonum, & aceto- $itas melancholiæ. Tertia aceto$itas fit po$t maturationem, vt e$t acetum vini, vel De Remediorum Inuentione. acetum $uccorum dulcium. Quod verò melancholia naturalis habeat aceto$itatem per coctionem, patet ex Galeno 3. de ratio- ne vic. 38. & 5. de V$u. P. 4. vbi vult e$$e acidam, & aliqua ex parte acerbam.

Similiter Auicennas cap. de humoribus vult, quod melancholia habeat $aporem medium inter acidum, & acerbum: Ergo talem aciditatem habet per maturatio- nem, quiailla aciditas, quæ e$t ante matu- rationem e$t verè acerba $eu pontica, illa verò quæ e$t po$t maturationem e$t valde acida, & hæc aciditas e$t illa quæ pertinet ad me ancholiam adu$tam, & a$$imillatur aceto acerrimo: de hac enim Galenus 3. de loc. aff. 7. loquens ait „In terram con- iectam excitare bullas, & e$$e $imilem ace- to acerrimo.

Cau$æaceto$itatis referendæ $unt in has duas, nempe in material\~e, quæ e$t humor aquo$us, vbi enim talis aquo$itas non e$t, non fit aciditas, vtin oliuis & corimbis lauri, & iuniperi: vel vbi aquo$itas igne, vel in$olatu ab$umpta e$t, aceto$itas non fit. Cau$a verò efficiens acero$itatis e$t ca- lor imbecillis vel extrin$ecus, qui talis e$t, dum $piritus exhalant.

Ex hac Theorica tres $copos ad prohi- bendam aceto$itatem colligimus, quorum primus e$t amouere illa, quæ reddunt ven- triculum imbecillum, cuiu$modi $unt ni- mius coitus, & nimiæ vigiliæ: nihil enim magis con$eruat calorem ventris, quam $omnus moderatus. Præterea animi pa$- $iones reddunt ventriculum imbecillum, tùm quia di$trahunt calorem vitalem in- fluentem ad ventriculum, tùm quia ip$um $piritum corrumpunt, qui cum innato ad faciendam concoctionem con$pirat. Se- cundus $copus e$t con$eruare calorem pro- prium, ne exhalet, applicando ventriculo omentum $uile, vel ca$trati: tertius e$t eua- cuare aquo$am pituitam, $ine qua in ven- triculo neque ebbulitio, neque aceto$itas fieri pote$t, euacuatur pillula de nitro, vel $alapa.

Cuius vero temperaturæ $it aceto$itas quatenus aceto$itas e$t: in commentarijs no$tris primæ fen. quæ$t 73. $atis $uperque declarauimus, & cui $ubiecto primò, & per $e conueniat: quam quæ$tionem qui$que legerè poterit. Ecce quomodo ex di$tin- cta cau$arum diui$ione v$que ad $pecificas differentias remedia $pecifica colligi po$- $int.

Demum colligendum e$t, quæ $ympto- mata fiant à pituita acida: Galenus igitur 2. de diff. feb. cap. 6. loquens de acida pitui- ta habet hanc $ententiam, $i feratur pitui- ta acida per corporis partes $en$u prædi- tas, ait, pituitam acidam efficere rigores $ine $ebre. Præterea i$te rigor $ine febre ob$eruatus e$t ab Hippocrate in Vxore Epicratis, de quo ca$u mentionem facit in Epidemicis, & Galenus in omm. ait, rigo- rem $uperuenientem vxori Epicratis $ine $ucce$$ione caloris factum e$$e à pituita acida.

Accedit quod $i pituita acida parum pu- tre$cat fit Epiala: $i multo magis putre- $cat, fit febris $yncopalis humoro$a, & præ- cipuè $i acida, & vitrea $imul mixta $int.

Si verò pituıta fiat acida non per pu- tredineın, $ed per mixtionem ichoris me- lancholiæ adu$tæ, inde na$citur rigor cum febre: $i per mixtionem ichoris melancho- liæ naturalis quæ e$t frigida & $icca, fient rigores $ine $ucce$$ione caloris: $i verò putre$ceret, efficeret hemitriteum. De- mum hæc acida pituıta ex Galeno lib. de plenit. 11. e$t quoque illa quæ efficit homi- nes famelicos.

Quo ad pituitam dulcem: hæc $imiliter fit dulcis, vel per alterationem, vel per ad- mixtionem alienæ $ub$tantiæ. Per altera- tionem fit à frigido immoderato, quod impedit ebbulitionem, vnde fit dulcis in$ipida.

Fit dulcis per admi$tionem alienæ $ub- $tantiæ ide$t ichoris $anguinei, hæcque e$t pituita dulcis manife$t{ae} dulcedinis: quia $olus $anguis, & eius ichor efficiunt mani- fe$tam dulcedinem.

Sed notandum, manife$tam dulcedi- nem, (quæ $olum in ore reueta animad- uertitur) duplicem e$$e, videlicet modera- tam, vel imoderatam: moderata fit ab ichore $anguineo naturali: hæcque ex Ga- leno lib. de plenit. 11. facit homines $om- nolentos: immoderata verò dulcedo fit ab Sanctor{ij} Sanctor{ij} ichore $anguineo putrefacto, & hæc dulce- do immoderata e$t $imilis dulcedini liqui- ririæ, qu<001> e$t adeo nau$eabunda, vt pati\~etes non nutriantur, $ed in atrophiam tendant, ni$i pre$tò pr{ae}beamus ter vel quater in die $pititum olei calcanthini in iu$culo parui pulli, qui $piritus tollit putredinem, & in- de $tatim mite$cit in$ignis, & nau$eabun- da dulcedo.

Quo ad pituitam ponticam ide$t acer- bam, hæc fit talis vel per alterationem, vel admixtionem melancholiæ $æcalis.

Fit acerba per alterationem, dum pitui- ta naturalis ita frigefiat, vt pars aquo$a ip- $ius acquirat qualitatem terream.

Fit acerba per admix tionem melancho- liæ fæcalis, quæ melancholia ex $ua natura maximè e$t acerba. Hæcque pituita pon- tica per admi$tionem excitat vomitum tam acerbi $aporis, vt dentibus $tuporem inducat. Præterea ob eius frigidıtatem valde impedit coctionem: hocque colligi- tur ex Galeno 2. de humoribus comm. 30.

Notandum, acerbum duplex e$$e, vel in- ten$um quod ex Galeno 4. $imp. 7. e$t ter- reum frigidum: talis $apor ob$eruatur in pituita gyp$ea, vel e$t acerbum remı$$um quod vocatur au$terum.

Præterea Galenus loco citato ait, acerba interdum à calido efficiente reddi dulcia, vtin ca$taneis, quæ coctione, $eu elixatione dulce$cunt.

Interdum acerba ab humido $ubtili, & à calore concoquente redduntur acida, vt dum mature$cunt limones, citri, mala pu nica & mala medica, ideo acerbum e$$e fri gidius au$tero, & au$terum acido, creden- dum e$t.

CAPVT XI. De remediorum inuentione de$umbta à $pe- cificis crudorum bumorum affectibus.

GAlenus 1. de alimentis cap. 2. ponit dıfferentiam inter pituitam, & $uc- cum crudum: habet hæc verba „vrinæ $edimentum propriè vocatur crudus $uc- cus, qui e$t puri $imilis: $ed neque e$t graue olens, neque lentum, vt pus. Primo verò præ$ag. vlt. dicit $edimentum e$$e corpus medium per negationem extremorum in- ter humorem & pus: ergo nulla pituita propriè dici pote$t crudus $uccus.

Præterea 2. de facul. nat. cap. vl. dicit mu- cum, qui à cerebro $tillat, non e$$e propriè pituıtam, $ed crudum $uccum: illa enim di- citur pituita, quæ in $ua origine fuit pitui- ta naturalis: hac ratione gyp$ea dicitur pi- tuita, quia in origine fuıt pituita natu- ralis & nutritioni apta, itant crudus $uccus dicatur ille, qui in origine effugit primam concoctionem, quæ in ventriculo fit.

Hinc Galenus 4. de tuen. $ani. cap. 4. & 3. de alimentis 33. dicit, crudum $uccum propriè generarı ex v$u pi$cium cru$tacco- rum: cau$a e$t, quia tales pi$ces in ventri- culo magna ex parte effugıũt prımam con- coctionem.

Galenus 1. de ratione vic. comm. 18. lo- quens de crudo $ucco dicit, humores ali- quos admittere coctionem, alios $icutı $unt crudı $ucci, non admittere, qui vero non admittunt, dicit, e$$e euacuandos, quia eo- rum non e$t expectanda concoctio, $icuti e$t aqua hydropicorum, & $imiles.

Præterea notãdum de generatione cru- di $ucci, quod crudus $uccus fieri pote$t vel defectu, vel exce$$u caloris prohibentis concoctionem: $ic ventriculus, iecur, & ce- rebrum generare po$$unt crudum $uccum defectu, vel exce$$u caloris.

Ventriculus defectu caloris generat cru- dum $uccum ex prauo alimento, quod ma- gna ex parte neque in chylum, neque in pi- tuıtam naturalem conuerti põt, $icuti $unt pi$ces cru$tacei, qui ex Gal. 3. de alimen- tıs 33. neque in chylum, nequein pituıtã, & tanto minus in $anguinem conuertun- tur, $ed effugientes coctionem in vrinæ $e- dimentum cedunt, $icuti colligitur ex Ga- eno 1. præ$ag. $i verò hæc cruditas in cor- pore retineatur, corpus di$ponitur ad ca- chexiam.

Ventriculus quoque caloris exce$$u effi- cit crudum $uccum: nimirum quando ci- bi præcalidi, vel putridi conuertuntur, & in liquidas deiectiones face$$unt, antequam chylu, fiat, vnde Galenus 11. meth. 15. air: ex errore primæ coctionis duo mala oriri: quorum primum e$t, quod ex cibo nulla De Remediorum Inuentione. vtilitas colligi po$$it $ecundum quod cibus corrumpatur, & cum corruptella expella- tur aliquid prioris cibibene cocti.

Iecur $imiliter defectu & exce$$u calo- ris efficit crudos $uccos. Defectu, veluti quando ex intemperie frigida iecoris fit fluxus hepaticus, vel aliqua hydropis $pe- cies. Parimodo exce$$u caloris iecur effi- cit crudum $uccum, quando fiunt deiectio- nes bilio$i$$imæ, quæ $unt crudæ.

Cerebrum defectu caloris efficit crudũ mucum, qui ex Galeno 2. de facul. nat. vlt. non propriè vocatur pituita. Exce$$u ca- loris efficit crudum $uccum ob intemperi\~e calidam cerebri, vt ob$eruauit Galenus in Matrona Romana 5. meth. 13. in qua ca- tarhus acris de$cendebat in pectus cum magno phthi$is periculo.

Sed certè non omnes animaduertunt, quando catarrhus fit à crudo $ucco: & quã- do à pituita, quod pro remediorum in- uentione e$t ob$eruandum, quia curatio varia quoque fit, Quare $ciendum e$t, quod quinque modis, & à quinque cau$is fieri pote$t catarrhus.

Primò fit catarrhus vt dicit Ari$toteles 2. de part. animalium 7. eo modo quo fiũt imbres in magno mundo, nempe per va- pores, qui in parte $uperiori conden$an- tur, vt in pluuiam cedant. Dicimus catar- rhum factu m à vaporibus e$$e crudũ $uc- cum, & non pituitam, quia omnis pituita in prima origine fit in ventriculo, $ic Gale- nus lib. de atra bile 8. dicit pituitã fieri in ventriculo: alios tres humores in hepate.

Secundo loco fit catarrhus ex Galeno 2. de diff. $eb. vlt. dum caput per $e e$t læ$um, quo ca$u licet $anguis excurrens ad ip$um cerebrum nutritionis gratia $it $aluberri- mus: tamen ratione in temperiei ip$ius ca- pitis ip$e $anguis aliqua ex parte in crudũ $uccum face$$it.

Tertio modo fit catarrhus, dum $anguis e$t vitiatus, quo ca$u pote$t contingere, quod caput ex $e $it bene $anum, nihilomi- nus $anguis ad nutritionem capitis de$tina- tus $it ita vitiatus, vt in capite aliqua ex parte in nutrimentum, & aliqua in crudũ $uccum degeneret. Hinc Galenus loco proximè citato de dıff. feb. vlt. ait catar- rhum fieri vel capite læ$o, vel $anguine vi- tiato. Quod verò $anguis vitiatus non $it excrementum pituito$um pater, quia $an- guis non pote$t conuerti in pituitam: quo- niam non datur hic retroce$$us, vt $an- guis rur$us fiat pituita: hocenim repugnat actioni caloris.

Quarto loco fit catarrhus dum per fi- bras e$ophagi a$cendunt excrementa ven- triculi: qu{ae} deinde colliguntur $uper os maxillæ $upetioris quod pallatum com- ponit, illi$que vacuis repletis $en$im ex- currunt per latiffima oculorum foramina ad ip$um cerebrum. Nos dicimus, quod $i i$te catarrhus fit à pituita non $it crudus $uccus: $i fit ex pi$cibus cru$taceis e$$e cru- dum $uccum omninò incapacem coctionis.

Quintò fit catarrhus ex Gal 9. de v$u. p. c. 1. dum meatus cerebrı $unt ob$t ructi: vnde detentum cerebri alimentũ in catar- rhũ cõuertatur, @ie@t nulla int\~eperie cere- brũ vexetur. Cogno$citur hic catarrhus, fi nares $it impedit, & ore aperro dormiant.

Ex hac Theorica de catarrho colligimus $pecıfica remedia, quia $i fiat à crudo $uc- co purgantia in principio $ine vlla præpa- ratione dari po$$unt: quia hic catarrhus, neque præparationis, neque coctionis e$t capax: $i veròfiat catarrhus ex pituita, vti- mur præparantibus, donec appateant $igna coctionis. Dum Hippocrates aphori$mo 22. primæ $ec. dixit concocta medicari, nõ intellexit de crudo $ucco, cuiu$modi e$t $e- ro$itas hydropicorum, vel catarrhus factus ex vaporibus, qui $emper liquidus e$t, $ed intellexit de humotibus qui po$$unt cõco- qui: $ic dũ in febribus bilio$is vtimur ante pharmacum præparantibus, illis vtimur pro pituita ob$truente ip$os meatus, quæ e$t capax coctionis, dũ enim bilis e$t liqui- da, & nulla $it ob$tructio po$$umus in prin- cipio quoque electiuè purgare, $icuti natu- raip$a interdũ $ua $ponte id efficere $oler.

Multi $crip$erunt de crudo $ucco, $ed in- ter cæteros Valerius Martinius in $uo do- cti$$imo libro de medicinæ practicæ colle- ctionibus, in lib. de ctuditatibus opus pro- fectò lucubratum, & diuinis refertũ præ- ceptis à The$auris Hippocratis & Galeni quicquid de cruditatibus dici po$$it in di- uitias $uas conge$$it, quem librum qui$que adire poterit.

Sanctor{ij} Sanctor{ij} CAPVT XII. De Remediorum inuentione de$umpta à con- ditionibus $peci$icis ip$ius bilis.

GAlenus lib. de atra bile cap. 2. dicit, dari $eptem biles, nempè pallıdam, flauam, vitellinam, tubrã, porraceam, æru- gino$am, & i$atidem, quam cæruleam vo- camus.

Pallida & flaua ex Galeno 2. in $extum epid. 8. in $anis & bene valentibus inue- niuntur, ab$que eo, quod $ym ptomata pr{ae}- ter naturam efficiant. Deinde Galenus 2. de facul. nat. cap. vlt. dicit, vitellinam e$$e præter naturam, non flauam, & pallidam.

Præterea ex Galeuo 1. de natura huma- na comm. 25. dicit, pallidam bilem e$$e hu- midiorem, & $ero$iorem flaua, & flauam $ero$iorem vitellina. Similiter quinto in $extum epid. comm. 14. ait, vitellinam fie- ri ex flaua cra$ce$ente à calore, & dum fla- ua aqueam $ub$tãtiam ab$umit fieri palli- dam. Ex his colligimus has biles non dif- ferre $pecie inter $e, $ed $ecundum magis & minus. Patimodo Galenus 2. præ$ag. cõm. 47. loquens de bile flaua, & atra bilehabet hæc verba „Flauus color videlicet ip$ius bilis fit humore $ero$o torrefacto, pallidus verò fit $ero$o comixto flauo colori@ æru- gino$us fit $ero$o valde torrefacto: niger verò eodem $upra modum torrefacto, qui nunc atra bilis pe$$ima, aut exedens effici- tur. Ecce quod omnes i$tæ biles differunt $ecũdum magis & minus, & quod in quo- libet humore $it propria $ero$itas, qua ab- lata humores fiant veluti cineres.

Quod vero in quoliber humore $it pro- prium $erum docet Galenut 2. in $extum epid. 37. his verbis „In omnibus humo- ribus $ero$am quãdam, tenuemque humi- ditatem reperiti, differreque has $ero$ita- tes pro natura humorum, quorum e$$e $e- rum dicentur: eiu$que in$e$ti$$imum e$$e atræ bilis $erum, minus infe$tũ flau{ae}: hoc- que minus pituitæ: omnium mittiffimum e$$e $anguinis $erum. Ex his Galeni verbis colligimus, quod tot $int ichores $cu $ero$i- tates, quothumores.

Præterea colligimus, $ero$itates iunctas cum $uis humoribus efficere morbos longè diuer$os ab illis, qui fiunt ab humoribus, $ine $uis ichoribus $eu $ero$itatibus. Hinc Galenus lib. de tumoribus præter natu- ram cap. 9. docet „bilem cum $uo icho- re efficere eri$ypellas, bilem verò ichore $uo $poliatam efficere herpetem: quia $ine ichore exulcerat: cum ichore $uo e$t tem- peratior, & nullam habet exedendi vim.

Ecce quod remedia quoque debent e$$e varia: illa enim quæ purgant bilem ichore $uo ımbutam debent e$$e purgantia hu- moris aquo$i: illa verò quæ purgant bilem $poliatam ichore debent purgare bilem cra$$am, & non $ero$am.

Neque Auicennas pote$t defendi, dum doct. 4. cap. de humoribus tenet, bilem fla- uam con$tare ex bile & pituita aquo$a, vitellinam verò ex bile & pituita cra$$a: neque iniuria reprehenditur ab Auerroe 3. coll. cap. 3. dicente, dari vitellinam, qu{ae} non $it mixta ex bile & cra$$o phlegma- te, & rectè quidem, quia illa $ero$itas, quæ e$t in bile pallida, in flaua, aur vitellina non e$t pituita, $ed e$t propria $ero$itas: Immo Galenus lib. deatra bile cap. 2. a$$e- rit, bilem flauam admixtione $ero$æ humi- ditatis fieri pallidam: 2. de facul. nat. cap. vlt. ait, vitellinam fieri diminutione ip- $ius $ero$itatis: neque dixit pallidam fla- uam & vitellinam e$$e mixturas ex bile, & pituita: immò 5. in 6. epid. cõm. 14. Gale- nus tener de ratione pallid{ae} e$$e plurimum $ero$itatis.

Neque in praxi, dum volumus euacua- re bilem pallidam vtimur medicamento euacuante ip$am pituitam: $atis enim no- bis in$eruit rhabarbarum, vel aliquod $i- mile medicamentum purgans ip$am bi- lem. Quod verò $inguli humores ha- beant proprium ichorem, $ine quo humo- res non e$$ent humores, Galenus te$tatur 2. in 6. epid. 37.

Auicennas pote$t defendi, dum dixit bi- lem flauam, & vitellinam e$$e mixtam ex bile, & pituita, quia ex ip$o quoque Gale- no 2. de facul. nat. cap. vlt. colligitur dupli- cem e$$e bilem flauam, aliam fimplicem, & aliam mixtam ex bile, & pituita, & dupli- cem vitellinam, aliam $implicem & aliam mixtam ex flaua, & pituita cra$$a. Auicen- De Remediorum Inuentione. nas cap. de humoribus dixit dari duplicem vitellinam, vnam factam per alterationem $ine alterius humoris mixtura, quæ fit à calore ab$umente aliquam portionem $e- ro$itatis flauæ, aliam e$$e mixtam ex flaua, & pituita cra$$a. Sed de hac re fusè egi- mus qu{ae}$t. 79. in commentarijs no$tris $u- pra Auicennam.

Quo ad bilem mixtam cum melancho- lia, hæc ex Auicenna cap. de humoribus duplex e$t: alia dicitur intus facta per al- terationem, dum videlicet vna portio bi- lis in ip$amet bile aduritur, & fit melan- cholia: alia dicitur extra facta, ide$t ex bile, & melancholia alıunde venientibus, quæ ex Auicenna loco citato e$t minus mala, quarn $it mixtura ex bile & melancholia intus facta per alterationem in ip$a bile, quæ fit, vt dictum e$t, dum vna bilis portio $olum aduritur & conuertitur in cine- rem, maior verò portio con$eractur illiba- ta & intacta: hæc mixtura ex bile flaua & cinere dicitur mixtura intus facta. Hæc mixtura ex bile & melancholia intus facta in ip$a videlicet bile ex Galeno 14. meth. 17. e$t illa, quæ efficit phagædenam: ibi enim dicir, hunc humorem effic entem phag{ae}denam e$$e medium inter humorem facientem herpetem, & canchrum: humor verò faciens herperem e$t bilis $ine ichore, humor verò faciens canchrum e$t quando tota bilis conuer$a e$t in cinerem, ide$t quando tota bilis e$t adu$ta, non illo mo- do, quo igne res aduruntur, quia in corpo- ribus viuentibus non e$t calor qui adurat, vt ignis, $ed vocantur adu$ti, dum calore re$oluitur humiditas, & relinquitur velu- ti cinis $iue humor proprio ichore de$ti- tutus.

Differt herpes à phagædena: quia her- pes, vt docet Galenus 6. aphori$. 45. exedit $olam cutim: phagædena verò & cutim & carnem, quod nõ animaduertit Fernelius, qui collocauit phagædenas inter morbos cutaneos.

Quo ad mixturã ex bile & melancholia aliunde venientibus, quæ e$t minus ma la, hæc (vt dicit Auicennas) e$t rubri coloris turbulenti re$erentıs adhuc aliquam $an- guinis imaginem: quia hæc melancholia e$t f{ae}x $anguinis aliquantulum excalefacti. Ex hac mixtura fieri $olent quartanæ bi- lio$æ. Cogno$cimus in corpore hanc bi- lem mixtam cum melancholia fæcali per exeuntia, quæ ad rubrum colorem acce- dunt. Multi decipiuntur, qui videntes f{ae}ces tendentes aliqua ex parte ad rubrum putant e$$e $anguinem fæcibus mixtum. Di$tinguitur hæc mıxtura à $anguine, quia $anguis non e$t ita ob$curus, $icuti e$t hæc rubedo huius mixturæ.

Quo ad bilem porraceam, & ærugino- $am, notandum quod alia fit in venis, vt docet Galenus 2. præ$ag. 9. & lib. de atra bile: alia fit ex oletum cruditate: De hac Galenus 3. de alimentis cap. de melle habet hæc verba „Nobis $anis exi$tentibus contingit portaceam gigni, quare ni$i di- $tinctè digno$camus $pecificas bilium dif- ferentıas, actũ e$t de remedij inuentione.

Præterea alia portacea fit ex corruptel- la: $icuti lac, dum corrumpitur in ventri- culo infantium, vire$cit: hæc porracea per corruptellam in omnibus corporis parti- bus fieri pote$t. Hinc gonorthea inter- dum e$t vıridis: quia illa materia corrum- pitur: hinc $anguis è vena extractus $æ- pè viridis apparet: parimodo mucus, & fæ- ces virides ob corruptellam fiunt.

Alia demum porracea, vel {ae}rugino$a fit per adu$tionem factam in venis: hæc e$t ita pernitio$a, $icuti e$t venenum. De hac loquens Galenus 5. aphori$. comm. 1. & 12. meth. vltimo refert, quemdam iuue- nem hanc per vomitum reicientem illicò factum fui$$e conuul$um: addit ni$i totam reieci$$et cadem die è viuis dece$i$$et.

Conciliator loquens de hac venefica porracea $eu ærugino$a differentia 91. pro- ponit, opinionem cuiu$dam I$ach, qui putabat hanc ærugino$am, & porraceam per adu$tionem factam e$$e adeo perni- tio$am, vt neque excitet febrem: quia illi- cò, antequam febris excitetur, inter@@mat, ni$i derepentè eadem hora c@acuetur. Ga- lenus 3. in 3. epid. loquens de phrenetico dicit, illum ab hoc virulento humore ter- tio die interemptum fui$$e.

Sed debile: hæc $unt adhuc con$ideran- da. Primò an bilis quæ facit febrem ar- dentem $it $emper putrida. Secundò de omnibus bilium differentijs. Tertiò an Sanctor{ij} Sanctor{ij} color viridis porracæ, vel ærugino$æ fiat, vt dicit Auicennas ex colore nigro, & citrino. Quartò à qua bile febres bilio$æ continuæ, & intermıtentes fiant. Quintò an $itis fe- bris ardentis fiat à bıle, vel à bilis ichore. Sextò an febris bilio$a fiat à bile aucta, & non à putrida, vt tenet Paulus Aegineta. Septimò an tertiana febris intermittens fiat à bile exi$tente in venis, vel extra ve- nas. Octauò an à bile adu$ta non putrida po$$it fieri febris periodica.

Quo ad primum: an bilis, quæ facit $e- brem ardentem, $it $em per putrida. Auer- roes 3. coll. cap. 4. reprehendit Galenum dicentem omnem calorem extraneum agentem in ip$os humores, illos efficere putridos: quia Ari$toreles 4. meteororum: a$$erit à calore extraneo interdum fieri putredinem, interdum a$$ationem: In- fert Auerroes, ergo pote$t cõtingere quod calor extrane us efficiat a$$ationemin ip$is humoribus, & non putredinem: ergo, in- fert Auerroes poterit fieri febris ardens à bile adu$ta & a$$ata non putrida.

Hæc Auerrois opinio non pote$t de- fendi, quia hæc a$$atio in humoribus flui- dis & liquidis dari non pote$t: vel dicimus quod $emper ante liquidorum a$$ationem præcedat ip$a putredo.

Quo ad differentias bilium, illas quoque propo$uimus in commentarijs no$ttis $u- pra Auicennam, quarum prima e$t bilis pallida, quæ vocatur bılis ochrea, quæ in- dicat naturam frigidiu$culam: primus enim gradus coloris pallidi vocatur à Pla- tone in Timæo ὡγρός, de hac loquitur Galenus @. progno$t. 38.

Secunda $pecies bilium e$t $ubruffa, hæc e$t inten$iotis coloris, quam pallida, & re- mi$$ioris quam ruffa ide$t ignea.

Tertia e$t ruffa, cuius color ex Galeno 2. de crı$ibus 12 e$t remi$$ior flauo. Inde errant plurimi qui putant, colorem ruffum fignificare rubrum.

Quarta e$t $ubflaua, quæ a$$imilatur cor- ticı citri.

Quinta e$t flaua, quæ vt docet Galenus 4. aphori$. 49. $i in venis ebbullit cum $an- guine facit ardentem, eadem bilis, $i in to- tum corpus mouetur, facit tertianam.

Sexta $unt tres vitellinæ biles, prima e$t mixta ex pituita & flaua. Secunda e$t vi- tellina $implex. Tertia e$t vitellina, quæ a$$imilatur vitello oui vetu$ti, quæ talis e$t per maiorem re$olutionem ichoris.

Deinde $unt quinque biles rubræ: qua- rum prima e$t, quam Galenus 5. in $extum epidemior. 14. vocat $ero$itatem $angui- neam.

Secunda prouenit ab efferue$c\~etia $an- guinis tenuis, quæ concre$cit ad differen- tiam $ero$itatis $anguineæ: ex hae fiunt fe- bres $ynoch{ae} & ery$ipellata, de hac Gal. 1. de natura humana cõm. 4. loquitur. Simili- ter de hoc ery$ipellate, quod fit ab hac bile 1. de comp. med. per genera cap. 4. inquit, frigida actu, quæ applicantur ery$ipellati, $æpè e$$e immutanda; quia dum applicita incale$cunt, nocent: $ubdit, dum ardor ery- $ipellatis ce$$at, ab$tin\~edum e$$e à refrige- rantibus actu, & potenria.

Tertia bilis rubra facta e$t ex bile & me- lencholia fæcali, quæ adhuc con$eruat ali- quem colotem $anguineum. De hac agit Auicennas doct. 4.

Quarta bilis rubra eft illa quæ erocea dicitur: hæc facit morbos lethales, & $itim inexpugnabilem. De hac Ra$is 2. continea tis, & Actuarius lib. de iudicijs vrinarum mentıon@m faciunt.

Quinta e$t bilis alimentalis, qu{ae} ex Aui- cenna e$t rubri colorıs: nonnulli ponunt inter biles rubras etiam bilem ruffam: $ed reuera ruffa inter pallidas collocatur.

Deinde $unt tres biles porraceæ & tres ærugino$æ, de quibus $uperius egimus.

Tres quoque $unt i$atodes biles, quæ $unt $imiles gla$to, quarum prima fit ex adu$tione, $ed adhuc non e$t conuer$a in atram bilem: de hac Galenus lib. de atra bile cap. 2. mentionem facit.

Se unda i$atodes e$t, quæ generatur ex olerum e$u.

Tertia ex corruptella: de quibus Ga- lenus agit lib. 10. de $imp. medicina cap- de felle.

Præterea datur bilis c{ae}rulea, quæ e$t di- uer$a ab i$atode, de qua Galenus 10. de $imp. med. cap. de felle.

In$uper datur bilis rubigino$a, quæ fit ex bile naturali, & atra bile adu$ta: de hac A- uicennas mentionem $acit doct. 4.

De Remediorum Inuentione.

Po$tremo datur bilis cærulea facta per congelationem de qua Auicennas loco ci- tato; $ed fu$ius de bilium numero egimus nos quæ$t. 82. in comment. no$tris in Aui- cennam. Ecce quod ni$i omnes i$tæ $peci- ficæ bilium differentiæ digno$cantur, eo- rum quoque remedia $pecifica delite$cunt, quia remediorum inuentio $olum depen- det à $pecificis affectuum differentijs, & non à genericis.

Quo ad tertium, quod con$iderandum propo$uimus, an $cilicet color viridis por- raceæ & ærugino$æ fiat ex colore nigro & citrino, vt putat Auicenna, nos $atis $uper- que probauimus in cõm. no$tris in ıp$um Auicennam, experim\~etis certi$$imis, quod color viridis fiat ex cæruleo & citrino con- tra ip$um Auicennam per ip$a vitra.

Stat enim hoc experimentum quod $i vitro cæruleo iungatur vitrum flauum $tatim oriatur color viridis pulcherrimus: $i verò iungatur vitro cæruleo vitrum ni- grũ, color viridis non fit. Parimodo o$t\~edi- mus colorem violaceum fieri ex cæruleo & rubro: $ic ex terra cærulea, & citrina pi- ctores componunt viridem colorem, ex cærulea & rubra violaceum.

Ex hac Theorica in praxi digno$cimus cau$am, cur peticulæ violaceæ minentur mortem, & cur ex bile cærulea & flaua fiat porracea, quæ à medico, vt e$t medicus non cogno$cuntur, $ed $olum vt in optica ver$atus: peticulæ violacæ prænunciant mortem: quia indicant $anguinis è ve- nis egre$$i corruptellam: quia omnis color violaceus fit à rubro & cæruleo, & incor- pore $olus $anguis efficere pote$t colorem rubtum: $ic partes extremæ liuidæ $eu violacei coloris indicant iecoris apo$tema & mortem.

Hıne Hippocrates in adolen$cente de- cumbente in foro mendacij videns in ip$o liuida extrema mortem, prænunciauit.

Similiter color vitidis à quıbus princi- pijs proueniat medicus vt medicus non intelligit $ed vt opticus, qui cogno$cit vi- ridem fieri à flauo & cæruleo: deinde in- tellige@rem dia: quia $i virides humotes reiciuntur, medicam\~etum uacuans bilem iuuabit: $i violacei: remediũ euacuans $an- guınemerit proportionatũ: Ecce quod re- media non po$$unt inueniti, ni$i ex diffe- rentijs affectuum $pecificis præcognitis.

Quo ad quartum, quod erat à qua bile tertianæ intermittentes, & continuæ ar- dentes fiant: Galenus 2. de cri$ib. 3. & aliis in locis vult, febrem tertianam, & ar- dentem fieri à bile flaua putre$cente, de alijs bilium differentijs nihil dicit.

Auerroes 3. coll. inquit, febres bilio- $as non fieri à bile, $ed à $anguine, in quo dominatur bilis: quia $i fieret à bile nun- quam reciperet dige$tionem: hæc quæ di- cuntur ab Auerroe $unt vera de bile in pu- trefacto e$$e, non de bile putre$cente ide$t in fieri.

Saxonia & plurimi alij tenent omnes febres bilio$as fieri à bile flaua, & non ab alijs bilibus. Mercatus tenet febrem ter- tianam & alias bilio$as febres fieri po$$e ab omnibile. Nos tenemus febres ı$tas bilio$as fieri po$$e ab omni bile putrida præter quam ab ærugino$a adu$ta, quæ ab Auieenna inter venena collocatur.

Excipimus quoque bilem exi$tentem in ve$ica fellea, quæ cum ibi $it in proprio loco non putre$cit. Quod verò non pu- tre$cat probatur, quia dum e$t ob$tructa, vt in ictericis, tunc ob prohibitam per$pi- rationem maximè putre$ceret, $ed $ic e$t quod vt plurimum icterici $unt $ine febre quare fallitur Fernelius, qui putat febrem tertianam fieri quoque po$$e à bile putre- $centein ve$ica fellca.

Quo ad quintum, an $itis in febre ar- dente fiat à bile, vel ab ichore bilis. Re- $pondemus, $i Hippocrati, & experi\~e@i{ae} e$t credendum, $itım & ardorem potius ab ichore, quam à bile profici$ci: Hippocra- tes enim 4. de ratione vic. tex. 1. a$$erit $i- tim, & ardorem febris ardentis fieri ab ip- $o ichore. Præterea patet experi\~etia de ip$a $iti: quia in $iti inten$a lingua non e$t fla- ui colorıs: $i ex humore bilio$o immediatè fieret e$$et certè aliqua flauicie infecta.

Quo ad $extum an tertiana $ebris, quæ fit ex omnium con$en$u à bile: quæritur an in tertiana intermittente bilis $it in ve- nis, vel extra venas: Galenus 2. de crı$ib. 6. & 4. aphori$. 63. dıcit humorem peccan- t\~e in tertiana ıntermittente e$$e in ambitu corporis.

Sanctor{ij} Sanctor{ij}

Fernelius putat, bilem peccantem e$$e circa vi$cera.

Iulius Alexandrinus & caprilus dicunt, bilem in tertiana intermittente $emper e$$e extra venas.

Saxonia modo in venis paruis, modo extra venas.

Nos verò dicimus $emper in venis pac- uis reperiri, quod $ic probatur: Galenus 5. de loc. aff. 7. loquens de quodam iuuene, qui febre ardente liberatur, dicit fui$$e li- beratum, quia tran$mi$$a fuit materia ad cutim: ergo per ambitum non intelligit extra venas, quia quando e$t extra venas ce$$at febris.

Quo ad $eptimum, an $cilicet $ebris bi- lio$a fiat à bile aucta, & commota per cor- pus, & nõ à putrida, vt tenet Paulus Aegi- neta lib. 2. cap. 19.

Certè hæc opinio reluctatur Galeno 2. de diff. feb. 5. vbi vult febres bilio$as fieri à bile putrida. Accedit quod in ictericis bilis e$t aucta & commota per corpus, ta- men vt icterici non febricitant. Præterea bilis putrida e$t illa quæ maximè excitat expultric\~e ad expellenda excrementa: quia hæc non ita firmatur, vt non putrida: mo- dò enim petit eaput, modò cor, modò in- uadit vnam partem, modò aliam, quod à bile non putrida non fit.

Hinc rectè Alexander aphori$mo lib. 2. probl. 22. loquens de bile putrida dicit, hanc bilem efficere febrem, & rollere ip- $am febrem: quia (ait) foras propellit $e, & alia exctemeuta,

Quo ad octauum, an detur bilis aliqua adu$ta non putrida quæ po$$it efficere fe- brem periodicam.

Nicolaus Florentinus, & vale$ius 5. con- tro. 19. dicunt dari po$$e $ynochum non putridam ex bile adu$ta, quæ efficiat perio- dum de tertio in tertium: colligunt hanc $uam opinionem ex Galeno 10. meth. 6. vbi facit mentionem de Picrocholo, qui febricitabat ob bilem adu$tam non putri- dam: ibi enim clari$$imè inquit illam ter- tianam picrocholi neque e$$e cum phleg- mone, neque e$$e cum putredine.

Auerroes $imiliter in coll. vbi loquitur de $ynochis, a$$erit dari hanc periodum de tertto in tertium factam à bile non putri- da, quare parum tuta e$t $ententia cõmu- nis medicorum, quod non po$$it fieri fe- bris periodica $ine putredine nos in hac re $equimur Nicolaum Florentinum, Va- le$ium, & ip$um Auerroem.

CAPVT XIII. De remediorum inuentione de$umpta à $pe- cificis melancholicorum $uccorum dif- ferent{ij}s.

MElancholia naturalis, e$t fex $a gui- nis, quam Galenus 6. aphori$mor. 53. vocat melancholicum $uccum, & non atram bil\~e, $ed non video e$$e differentiam inter melancholicum $uccum, & atrã bil\~e quia melancholia $ignificat atram bilem, $iquidem melam apud græcos $ignificat nigrum, & choli fignificat bilem: ergo me- lancholia e$t nigra, $eu atra bilis. Laudo tamen quod fæx $anguinis $it humor ni- ger (vt Galenus admonet loco citato) $ed non atra bilis, vel melancholia, qu{ae} duo verba in idem recidunt.

Quod fæx $anguinis naturalis non de- beat vocari melancholia, vel atra bilis pa- tct: quia ex Galeno 2. de facul. nat. vlt. fæx $anguinis naturalis, quam vulgares vo- cant melancholiam e$t (vt dicit Galenus) parschyli cra$$a & tetrea, quæ in hepate $ubterfugit coctionem, il$amque attrahit lien in alium v$um. Ecce quod melancho- lia ex Galeno non fit ab hepate, (quod non omnes animaduertunt,) quia $ubterfugit hepatis coctionem, $eparatur tamen in hepate ab alijs humoribus.

Hæc melancholia naturalis, quæ e$t f{ae}x $anguinis, dum aduritur valde differt à melancholia facta ex adu$tione cra$$i $an- guinıs, quod negabat Cardanus: $ed facilè conuincitur: quia fæx omnium rerũ dif- fert ab ip$is rebus: $ic amurcha, qu{ae} e$t fæx olei differt à cra$$itie olei: tartarum quod e$t f{ae}x vini differt à cra$$itie vini: f{ae}x vrin{ae} $iue $edimentum vrinæ differt à cra$$itie vrinæ, ac m\~eritò: quia cra$$ities, & tenui- tas pertinent ad $ub$tantiam, fæx verò ad contenta.

Hæc melancholia naturalis, quæ e$t fæx De Remediorum Inuentione. probi $anguinis, vt docet Auicennas doct. 4. primæ fen. $i excurrat cum $anguine pro- pter $uã cra$$itiem, & vim ad$trictoriam, quam po$$idet dat robur $anguini, & $pi- ritibus animalibus, ne ita facile re$oluan- tur: vnde phanta$mata, quæ recipiuntur in ip$is $piritibus animalibus redduntur mi- nus fugacia quo fit, vt melancholici $int prudentes, & $apientes: quia nihil aliud e$t prudentia & $apientia, ni$i dum citò, & ictu oculi plura offerũtur intellectui, quod euenit quando phanta$mata con$eruantur $tabilia, & non fugacia.

Præterea Auicennas doct. 4. primæ fen. docet, hãc melancholiam naturalem tran- $ire ad lienem duplici de cau$a: prima vt ma$$a $anguinea expurgetur hac melan- cholica. Secunda vt ab ip$o liene ad ven- triculum demandetur, tum vt virtute hu- ius fæcis cibus in ventriculo diu retinea- tur, & inde concoquatur, tum vt virtute $ua ad$tring\~edi, & corrugãdi os ventricu- li excitet appetitũ Gal. 5. de V$u. P. 4. tra- dit hũc vsũ, vt virtute melancholiæ colli- gatur venter in $eip$um gratia detinendi ip$um cibum & gratia excitandi appetitũ quia Galenus 4. aphori$morm 21. inquit, lienem eructare humorem melancholicũ non longè ab ore ventriculi gratia excitan- di appetitum.

Hinc factum e$t, quod dum hæc melan- cholia naturalis ad ventriculum nõ tran$- mittitur, inde facilè oriatur cæliacus, vel lienteria: quia i$ti duo affectus fiunt ob læ- $am retentricem, & non ob læ$am conco- ctricem, vt multis in locis animaduertit Galenus.

Hæc melancholia naturalis di$tinguitur ab alijs $uccis melancholicis per quinque locos, nempè per $ub$tantialiter inh{ae}ren- tia, per nece$$ariò con$equentia, per mo- tum, & operationes, & per iuuantia & læ- dentia.

Per $ub$tantialiter inhærentia melan- cholia naturalis differt à $uccis melancho- licis ptæter naturam: quia ex Galeno 2. præ$ag. 47. & 2. de temp. vltimo, melan- cholia naturalis e$t frigida & $icca, aliæ omnes melancholiæ $unt calıdæ. Carda- nus tenet melancholiam naturalem e$$e calidæ tem peraturæ, & non frigidæ con- tra ip$um Galenum, $ed $atis $uperque quæ$t. 90 in comm. no$trıs primæ $en Car- danum reiecimus.

Per nece$$atıo con$equentia di$tingui- guitur melancholia naturalis ab alıjs $uc- cis melancholicis: quia hæc fæx e$t cra$$a & turbida: habetque $aporem medium in- ter dulcem & acerbum, vt animaduer- tit Auicennas: hic $apor medius e$t aci- dus, vt colligitur ex Galeno 5. de V. P. 4.

Galenus 3. de loc. aff. 7. dicit hanc melancholiam naturalem a$$imilar i fæci vini: $ed fex e$t acida, quamuis 4. aphor. 21. dicat Galenus: e$$e acidam quidem, $ed non valde acidam.

Per motum di$tinguitur fæx melan- cholica naturalis ab alijs: quia hæc natu- ralis, dũ in corpore prædominatur, moue- tur ve$pertinis, & nocturnis horis, $ed $ine læ$ione: melancholiæ verò præter natu- ram ii$dem horis cum læ$ione euidenti mouentur.

Per operationes di$tinguitur: quia Ga- lenus lib. de plenitud. cap. 11. inquit hanc melancholiam natural\~e efficere homines $ine $iti, $aliua abundantes, & famelicos, aliæ verò melancholiæ non naturales effi- ciunt homines $iticulos, & inappetentes.

Per iuuãtia & læd\~etia di$tinguitur melã- cholia naturalis ab alijs: quia hæc iuuat ad $apientiã & prudentiam, redditque, homi- nes firmos in opinione: neque sũt ita facilè mutabiles: idem docet Galenus 2. de natu- ra humana 39. & Ari$toteles $ec. 30. probl. 1. aliæ verò melãcholiæ nonnaturales effi- ciunt homines in$ipientes, & imprud\~etes.

Quo ad melancholias nonnaturales, Auicennas proponit quatuor $pecies, qua- rum prima e$t atra bilis facta ex adu$tio- ne flauæ, quæ $imıliter per quinque loces ab alijs $uccis melancholicis nonnaturali- bus di$tinguıtur, videlicet per $ub$tantia- liter inhærentia, quia tactui no$tro $e o$tendit calidi$$imam. Per nece$$ario cen- $equentia: quia ex Galeno 4. aphori$. 23. e$t $plendida, & ita tenuis, vt runquam conore$cat, & e$t maximè aquo$a. Gale- nus loquens de $plendore huius atræ bilis lib. de atra bile cap 3. & 3. de loc. aff. 7. di- cit $plendorem atræ bilis à tribas cau$is prodire po$$e, nempè vel à iecoris intem- Sanctor{ij} Sanctor{ij} perie calidi$$ima, vel à putredine, vel ab hepatis inflammatione.

Per motum di$tinguitur ab alijs quia hæc inordinatè monetur potiu$que meri- die furit, quam ve$peri in$equens adhuc naturam bilis.

Per operationes di$tinguitur: quia hæc atra bilis furıo$a e$t, illaque reddit homi- nes adeo m{ae}ıentes, & audacies $imul, vt ab@ audacia occultetur timor, immo adeo furio$i euadunt, vt ex Galeno 3. de loc. aff. 7. $ibi mortem cõ$ei$cant, vel $e in puteum proicientes, vel $e $trangulantes, vel ali- quo alio modo $e interficientes.

Per iuuantia & lædentia dillınguitur atra bilis furio$a ab alijs $uccis melancho- licis: quia in principio $uæ generationis copio$$imo $ero a$inino frænari pote$t. Per lædentia verò di$tinguitur: quıa ex Hip- pocrate 4. aphori$. 22. $i per vomitum, vel per aluum moueatur facıllımè interrimit, quod ab alijs $uccis non fit. Sed fu$ius in commentariis no$tris in Auicennam de i$ta egimus.

Secunda $pecies atræ bilis e$t illa, quæ fit ex adu$tione pituitæ, quod vero per$ua- det dari hanc melancholiam, e$t non $olũ ratio, $ed etiam experientia: ratio e$t quo- que auctoritate $uffulta: quia Galenus 7. aphori$morum comm 42. tenet pituitam putridam po$$e cõuerti ın bilem: addimus nos, $ed $ic e$t, quod bilis ex omnium con- $en$u pote$t conuerti in melancholiam: er- go dari pore$t melancholia ex adu$tione pituitæ: $icuti vult Auicennas. Pr{ae}terea pa- tet experientia: quia diuturnæ quotidia- næ interdum degenerant in quartanam: $ed $ic e$t quod non pote$t degenerare in qnartanam, ni$i prius pituita conuertatur in melancholiam.

Hæc melancholia ex pituita adu$ta di- $tinguitur ab alijs differentijs melancho- licorũ $uccorum per tres locos, videlicet per nece$$atiò antecedentia, per nece$$ariò con$equentia, & per iuuantia, & læden- tia. Per nece$$ariò antecedentia, ide$t per habitum pituito$um antecedentem & per diuturnam quotidianam. Per nece$$ariò con$equentia: quia in habitu pituito$o $uc- cedere $olet affectus hypocondriaens, vel quartana. Per iunantıa, veluti $i in pi- tuito$o melancholico iuuaret remedium euacuans ip$am melancholiam: $icuti $unt pıllulæ de hermodactlis, qu{ae} $imul tollunt pituitam, & melancholiam.

Tertia $pecies melancholiæ nonnatuıa- lis e$t facta ex adu$tione cra$$i $anguinis: de hac Galenus videtur aliquam mentio- nem facere 3. aphori$morum 22. & 2. de facul. nat. vlt.

Hæc melãcholia ex adu$tione cra$$i $an- guinis per tres locos di$tinguitur ab alijs quorum primus de$umitur à proprijs aci- dentibus: duo enim ob$eruantur acciden- tia, alterum, $i in melancholico affectu ac- cidat ri$us: illa melancholia e$t ex adu$tio- ne cra$$i $anguinis: Galenus enim 6. apho- ri$morum 53. dicit ri$um in de$ipientia indicare $anguinem. Alterum accidens, quod ob$eruatur in hac melancholia, e$t quod $i $anguis euacuetur, cum $anguine ip$o concre$cat quoque hæc melancholia.

Secundus locus indicans melancholiam ex adu$tione cra$$i $anguinis colligitur ex præcedenti aliqua euacuatione $uppre$$a, veluti ex $uppre$$is men$ibus, vel hæmor- roidibus, vel ex $uppre$$a narium hæmor- rhagia. De $uppre$$is men$ibus habemus duos ca$us in Hippocrate famo$os, quorũ primus e$t mulieris Cicici, quæ ob $up- pre$$os men$es incidit in delirium melan- cholicum factum à cra$$o $anguine adu$to $uppre$$o. Secundus e$t ca$us mulieris morantis apud frigidam aquam, quæ ob retenta puerperia po$t partum dece$$it è vıuis. De $uppre$$is hæmorrhoidibus e$t ca$us Lucij Martij, de quo Galenus 3. de humoribus comm. 26. habet „Lucium Martium melancholicum $ui$$e liberatum his tribus remedijs, videlicet apertione hæmorrhoidum, ven{ae} $ectione, & pharma- co melancholiam purgante.

Tertius locus indıcans melancholiam ex adu$tione $anguinis de$umitur à iuuan- tibus, & l{ae}dentibus, veluti $i in melancho- lico maximè iuuaret euacuatio $anguinis antea $uppre$$i.

Quarta $pecies melancholi{ae} e$t f{ae}x $an- guinis adu$ta: di$tinguitur per tres lo- cos: quorum primus de$umitur à nece$- $ariò con$equentibus, inter quæ cra$$i- ties humoris, & acerbitas nece$$ariò De Remediorum Inuentione. con$equuntur hanc fæcem melancholi- cam adu$tam.

Secundus locus de$umitur ab operatio- nibus, quas proponit Galenus 3. de loc. aff. in per$ona cuiu$dam, qui fæce melanchoii- ca adu$ta vexabatur: de hoc homine hæc verba habet „I$te timebat ne Athlas, qui mundum $u$tinet pondere grauatus mun- dum à $e excuteret, & ip$e cum illo peri- ret. Præterea hæc melancholia efficit ho- mines adeo taciturnos, vt non loquantur: hanc melancholiam ob$eruauit Galenus in vxore Dealcis, quæ correpta delirio me- lancholico $emper tacebat.

Tertius locus e$t à iuuantibus: remedia enim quæ auferunt hanc melancholiam $unt pillulæ de la pide lazuli, & decoctum Epitimi Me$ues. Quæ verò $int illa, quæ nocent ichori $eu parti $ubtıli huius fæca- lis melancholiæ e$t acetum, vt admonet Galenus 3. de ratione vic. in ac. comm. 38. Nec $ibi contradicit 9. de comp. med. 5. lo- cos cap. 2. dum in affectu hypocondriaco laudat acetum, quia tunc iuuat $olum (vt ait Galenus) quatenus tollit ob$tructiones.

Auicennas doct. 4. diuidit fæcem me- lancholicam adu$tam in partem cta$$am, & $ubtilem: deinde ait, partem $ubtilem habere tres proprietates, & alias tres par- tem cra$$am. De $ubtili loquens dicit eius cinerem e$$e aerem, $cuti e$t acetum ac- cerrimum. Secunda proprietas e$t quod ob maximam aciditatem hæc $ero$itas in terram proiecta, illam radat, attollat, fer- ueat, & ampulas faciat. Tertia habet odo- rem ita aerem, vt ab ip$o mu$cæ effugiant. Hanc doctrinam de$ump$it Auicennas à Galeno 3. de loc. aff. 7. 2. de facul. nat. vlt. & lib. de atra bile cap. 3.

Deinde Auicennas loco citato proponit tres alias proprietates partis cra$$æ huius melancholiæ fæcalis adu$t{ae}: quarum prima e$t quod $it minus aeris, quam eius $ero$i- tas. Secunda quod $it pontica, & non aci- da. Tertia quod $it amara: omne enim adu$tum e$t amarum.

Pars cra$$a melancholiæ fæcalis adu$tæ (vt docet Galenus 14. meth. cap. 9) facit cancrum. Si verò cum parte cra$$a iuncta $it ichoro$a facit cancrum vlceratum. Hinc Galenus de tumoribus præter natu- tam cap. 7. dicit canctos $ine vlcere fieri à melancholia $ine feruore, feruorem verò ab ichore melancholiæ, & non à parte cra$$a.

Dum Galen. lib. de rumorib. præter na- turam 7. & 2. de cri$ib. 12. dicit cancrum fieri à bıle nigra. Tagaultius per bulem nigram in telligit melancholiam natura- lem: $ed errat, quia à melancholia@ naturali fiunt $cyrrhi, & non cancri. Præterea ab ifla melãcholia fi@cancer à qua fit eleplian- cia$is, $ed elephãcia$is fit à melãcholia adu- $ta, & non à naturali. Galenus enim 3. de $ym. cau$is 2. ait $imelancholia peccat in to- to facit elephantia$im: $i à parte cancrum.

Sed de cau$is melancholıæ nonnaturalis hæc pauca $ubnectimus. Auicennas doc. 4 dicit dari quinque cau$as, quæ efficiunt melancholias nonnaturales, quarum pri- ma e$t calor immoderatus hepatis.

Secunda cau$a melancholiæ nõnaturalis e$t lienis imbecillitas: idem Galenus 6. de loc. aff. 1. hıs verbis idem docet: $i facultas $plenis attrahendi ip$am melancholiam e$t imbecillis: $anguis ftatim incipit fieri im- purus. Facultas attrahendi redditur im- becillis ob intemperıem frigidam: Gale- nus enim 2. aphori$. comm. 20. dicit hepar minus attrahere ob refrigerationem: hinc e$t quod ob v$um frigidæ, vel aliorum re- rum frigidorum $anguis facilè reddıtur impurus: ratio e$t, quıa $plen refrigeratus non attrahit melancholiam, vt par e$t, vn- de morbi melancholici $equuntur.

Sciendum igitur, quod $plen non attra- hit melancholiam ob quatuor morbos: primus e$t ob refrigerationem. Secundus ob ob$tructionem. Tertius quia $plen $it nimis plenus. Quartus quia melancho- liam attroctam non po$$it expellere, quæ de inde retenta per moram a duritur, & fa- cit morbos melancholicos.

Similimodo Gal. 5. de loc. aff. 7. ait, ob quatuor morbos ve$ic{ae} feleæ oriri morbos bilio$os. Primo quia ve$icula non attrahat ob imbecillitatem ide$t ob intemperi\~e fri- gidam. Secundus quia $it ni nis plena. Ter- tius quia $it ob$tructa. Quartus quia non expellat: $imiliter ob aliquam imbecilli- tatem, videlicet ob intemperiem frigi- dam: lien e. im & ve$ica felea facta $unt Sanctor{ij} Sanctor{ij} gratia expurgandi $anguinem, lien attra- hendo melancholiam naturalem, qua de- lectatur, & voluptuosè nutritur, qua $atu- ratus illam melius pr{ae}paratam tran$mittit aduentriculum gratia retinendi cibum, vt dicit Galenus 5. de V$u P. 4. & excitandi appetitum, quare $i lien in hoc obeundo munere deficiat, homines ex nece$$itate fiunt melancholici, quia relicta melancho lia in $anguine, aduritur.

Parimodo ci$tis felea à natura facta e$t, vt attrahat bilem gratia expurgandı $an- guinem, atque vt illa bile voluptuosè nu- triatur: mox illam tran$mittat per va$a cholidocha ad pyloron ad irritandas ex- pultrices pro fæcum cra$$arũ euacuatione.

Tertia cau$a cut fiant melancholiæ non- naturales ex. Auicenna e$t frigus conge- lans, quæ cau$a tunc habet locum, quando frigus externum maximè prohibet per- $pirationem, qua vetita calor præter natu- ram con$urgit & per accidens ita calefa- cit, vt fiant melancholiæ præter naturam.

Quarta cau$a melancholiæ ex Auicen na loco citato e$t a$$idua me$enterij ob$tru- ctio.

Quinta $unt morbi diuturni, ob quos aduruntur humores, & fiunt melancholiæ nonnaturales: i$tæ $unt quinque cau$æ melancholi{ae} nonnaturalis propo$it{ae} ab ip- $o Auicenna lococitato. Ecce quod ni$i in melancholicis intelligamus, quæuam fue- rit cau$a ex i$tis quinque de remediorum inuentione iacta e$t alea: quia cau$æ diuer- $æ, vt plurimum indicant diuer$a remedia.

CAPVT XIV. De remediorum inuentione de$umpta ab hu- morum motu.

EVacuatio humorum peccãtium copia, qualitate, vel motu e$t adeo nece$$a- rıa, vt Galenus in tractandis ægris illam præferat nutritioni. Secundo enim de ratione vic. in ac. cõm. 40. reliquit hoc pr{ae}- ceptum „Minus malum e$t euacuare il- los, qui indigent repletione, quam replere illos, qui indigent euacuatione: itaut ex Galeni $ententia, ip$a euacuatıo videatur e$$e magis nece$$aria, quam ip$a nutritio.

Omnis euacuatio humoris peccantis iu- uat, $olum illa euacuatio, quæ e$t merè $ymptomatica non iuuat, $ed nocet: quia non e$t humoris peccantis: ideo euacuatio $ymptomatica duplex e$t, vna e$t $ympto- matica ratione exeuntis, quæ e$t dum in morbo bilio$o euacuatur pituita, vel me- lancholia, hæc $emper e$t mala: alia e$t euacuatio $ymptomatica ratione temporis, $icutı $i ın morbo bilio$o euacuetur bilis in principıo, quando bilis non e$t concocta hæc aliqua ex parte iuuat, & non nocet: $ic in Metone Hippocrates lauit caput, vt $an- guis egrederetur per nares, vrina exi$tente cruda. Idem euenit Pericli, & mulieri trime$tri fætu grauidæ, quippe morbo exi$tente crudo per $udorem $ymptomati- cum ratione temporis $anantur.

Hippocrates 4. aphori$. 62. de icteritia dicıt: $i ante $eptimum $uperueniat, ma- lum, habet 4. de ratione vic. 81. in febre bilio$a $i ante $eptimum icteritia cum ri- gore $uperuenıat morbum $oluit, $i $ine ri- gore perniciem denunciat. Cur cum ri- gore e$t $alutaris, & morbum $oluit? quia rıgor e$t quædam euacuatio bilis: omnis enım rigor à bile fit. Auerroes 4. coll. 43. iniu$tè quidem damnat Hippocratem di- centem icteritiamante $eptimum, malum quia $olum e$t malum, quandoante $epti- mum $ine rigore $uperuenit: omnis igıtur euacuatıo licet $it $ymptomatica $olum ra- tıone temporis nunquam nocet: quid multa? humores ip$i turgentes qui $unt valde crudı, $i euacuentur, ægri $anantur.

Humores qui mouentur, vel $unt tur- gentes, vel non turgentes: turg\~etes habent duas cõdıtiones, vna quod $int tenues val- de calidı, & non cra$$i. Secunda quod à $eip$is habeant principium motus, & non à natura, ıd nos probauimus in explica- tione 22. aphori$mi 1. $ec.

De turgentıbus loquens Galenus 4. de ratione vic. 63. ait „modò efficiebantin ægrotantibus @@nores cirea pedes, modò a$cendebant, & $trangulabãt, alıaque $ym- promata varia efficiebant: quia de ratione turgentis humorıs e$t habere impetum in varias corporis partes.

Si verò humores non $int turgentes De Remediorum Inuentione. ait Galenus 2. de diff. feb. vlt. & 3. de facul. nat. 13. i$tos non fluere à $e, & proprıo im- petu, $ed vel expelli, vel attrahi, $ecus om- nis fluxio ad inferiora fieret, quod raiò, & ferè nunquam contıngit, quod ma$$a $anguınea relinquat partes $uperiores, & inferiores repleat.

Quo pacto verò fluãt humores per cor- pus mira breuitate docet Galenus 4. apho- ri$. 2 vbi habet, quod euacuatio $pontanea fiat, vel à natura, vel ab irrıtamento, vel quia va$a non po$$int continere, & hic e$t primus modus euacuationis. Hæc diui$io nunc propo$ita e$t communis euacuatio- nibus naturalibus, & ijs quæ $unt præter naturam: quia euacuatio $ecundum leges naturæ non fit ab irritamento: $ed fit quando natura $aturata amplius illis hu- morıbus non indigeant, vel qui a va$a ha- beant læ$am retentricem.

Euacuatıonem verò, quæ $olum e$t præ- ter naturam, tangit Galenus lib. de diffe- rentijs $ymp. cap. 6. vbi loquens de vteri profluuıo, dicit fieri vel ob diære$im, vel ob irritamentum, vel quia $anguis $it $ero- $us: Ecce quod tangit $olum duos modos præter naturam: quia diærefis reducitur ad irritamentum, & $anguis $ero$us ad va- $a quæ non po$$unt continere.

Se@ũdus modus euacuationis proponi- tur à Gal. 13. meth. cap. 3. vbi ait humorum fluxum fieri vel à parte mittente, vel à par- te læ$a trahente: pars trahens læ$a attrahit tribus modis, nempe vel ratione doloris, caloris, vel imbecillitatis, vt infra.

Tertius modus euacuationis humorum traditur à Galeno 3. aphori$. comm. 30. exemplo fluoris alui, qu{ae} cõuenit euacua- tioni morbo$æ, dicens alui profluuium fieti vel coctione, vel di$tributione vitia- tis, vel ob bilis acrimoniam. Medici igi- tur debent in tractandis ægris diuidere v$que ad $pecifica, qu ia $olum à $pecificis colligi po$$unt remedia ex v$u: alio enim remedio tollimus euacuationem morbo- $am, $i fiat à coctione vitiata, atque alio longè diuer$o, $i fiat ab acrimonia, vel à di- $tributione deprauata.

Qua@@us modus euacuationis colligi quoque pote$t ex Gal. 7. in 6. epid. cõm. 1. dum con$iderat qua ratione trahantur ex- crementa modo in vnam, modo in aliam partem, dicens tractum humorum, $eu ex- crementorum fieri tribus modis, nempè, vel dolore, vel calore, vel ob partium ım- becillitatem: ob calorem & dolorem à cau$a frigida trahuntur excrementa ex ac- cidenti, quatenus & calor, vel dolor rare- faciunt partom dolentem, vel calore affe- ctam, mox in partem rarefactam expel- luntur excrementa: quælibet enim pars expellit excrementa in partem vacuam, $eu raram: deinde pars imbecillis recipit exctementa, quia non habet vim re$i$ten- di, $eu expellendi in alias partes.

Neque $tatuendũ e$t, vt nonnulli putãt, fluxiones $emper fieri à $upernis ad infer- nas partes: quia experientia patet, $a pè ab in$ernis ad $upernas confluere excrem\~eta, $i pars $uperna debilis $it. Hinc Galenus 1. epid. 1. comm 17. loquens de phthi$i ait, non $olum à fluxione capitis, $ed interdum ab alijs partibus inferioribus confluere excrementa in pulmonem: quare non e$t ferenda illorum in$citia, qui putant excre- menta quæ $unt in pulmone à capite tan- tũmodo prodire: pote$t enim contingere, quod fiat phthi$is ab humore trã$mi$$o in pulmonem ab alijs corporis partibus, ce- rebro alioqui $ano: quo ca$u, an conue- niant $tillicidia in commi$$ura coronali, vel $inapi$mi, irrhina, & ma$ticatoria, alij iudicent.

Nos omnes euacuationis modos reduci- musad $ex, quorum primus e$t quod eua- cuatio fiat à copia grauante ip$am expul- trıcem.

Secundus à qualitate irritante: de his duobus modis mentionem facit Galenus 3. de $ymp. cau$is cap. 4.

Tertius modus e$t à frigido conden$an- te: de quo Galenus 3. aphori$comm. 12. di- dicit „frigus externum conden$ando exprimere, & comprimere p$um cere- brum, perinde @@ manus externa compri- metet $pongiam aqua imbutam Neque in hoc loco omittendum e$t Langij erra- tum, dum irridet medicos no$tr@ temporis, quod credant frigus externum po$$e cere- brum comprimere: neque animaduertit hoc e$$e Galeni præceptum loco cıtato.

Quartus modus euacuationis e$t à cali- Sanctor{ij} Sanctor{ij} do liquefaciente, qui ob$eruatur in cau$o- ne, & in hecticis febribus dum lique$cunt pinguedines, & dum per nares liquidus catarrhus $tillat.

Quintus modus e$t ab imbecillitate re- tentricis partis mandantis, qui ob$eruatur in lienteria, in cæliaco, in catarrho liente- rico, in fi$tulis, & alijs affectibus.

Sextus modus e$t ab imbecil itate ex- puitricis partis recipientis: de quo modo mentionem facit Galenus 3. de facul. nat. 13. vbi dicit „quamlibet corporis partem tran$mittere excrementa in partem imbe- cilliorem, & illam in aliam imbecilliorem, donec omnium imbecillimam inuemat, imbecillıma e$$e veluti cloaca, $i expultrix in $uo obeando munere de$iciat.

Quæ autem humorum peccantium eua- cuatıo nos iuuet, & quæ non: Galenus plurima præcepta nobis reliquit: $ed præ- cipuum e$t, quod illa euacuatio iuuet, & $anıtatem re$tıtuat, quæ e$t totius & $olius humoris peccantıs, $it facta à natura, vel à medico.

Præceptum traditur 2. aphori$. comm. 15. vbi angınæ exemplo docet, quod quan- do expellıtur tota materia peccans in fau- ces, non $olum $anetur angıno$us, $ed præ- cipit, quod tunc nec venæ $ectio, nec pur- gatio conueniãt: $ubdit, $ignum, quod tota materia peccans $it in fauces expul$a, e$t, $i patiens $it $ine febre & vtinam bonam habeat.

Idem pote$t dici de quacumque alia to- tali tran$ini$$ione humoris peccantis in alias corporis partes, quod tunc nec pur- gatio, nec venæ $ectıo conueniant, $i febris deficiat, & vrinæ bonæ $int. An verò no- $trates ob$eruent dictum præceptum, alij iudicent. Egò certè vıdæo non ob$eruari: quıa in angino$o fine febre cumbona vri- na vt plurimum $anguinem mıttunt, pur- gant, & alijs remedijs $uperfluis illum la- cerant.

Quod verò de ratione $alubris euacua- tionis requirantur duæ conditiones: vna quod euacuatıo $it $olius humoris peccan- tis. Secunda quod non $it alterius non peccantıs $ine alıa probatione, quı$que at- te$tabitur. Galenus lib. de purgantium med. facul. loquens de euacuatione humo- ris non peccantis habet hanc $ententiam „medicamenta, quæ bilem euacuant in hydropicis, $unt importuna: quıa bilis in hydropico de$ideratur. Auicennas $imi- liter vbi agit de hydrope vult, quod medi- camenta euacuantia bilem in hydropico $int veneno$a, valeant medici quı rhabar- barum præbent hydropicis gratia eua- cuandi ip$am aquam.

Antequam flat euacuatio $eruandæ $unt tres conditiones à Galeno ptopo$itæ 4. aphorı$. 22. @bi loquıtur de optima cri$i.

Prima conditio e$t quod præcedat con- coctio humoris peccantis.

Secunda quod facta $it $eparatio humo- rum peccantium à non peccantibus.

Tertia quod $olum fiat euacuatio hu- morum peccantium.

Quod verò euacuatio debeat e$$e $olius & totius humoris peccantis pater ex Hip- pocratis aphorı$. 12. $ecundæ $ectionis qui e$t „quæ relinquuntur in morbis reci- diuas facere con$ueuerunt.

Si verò cũ humoribus malis euacuentur $piritus, vel euacuentur boni & $aluberri- mı humores, euacuatio redditur pernicio- $a: $icuti dum in hydropico euacuamus totam aquam: vel in magno ab$ce$$u to- tum pus quod animaduertit Hippocrates 6. aphori$. 27. his verbıs „quıcumque $u- purati, aut hydropici vtuntur, aut $ecan- tur, $i pus, aut aquatota euacuetur, mo- rıuntur. Plurimı non ıntelligunt qua de cau$a ob euacuatıonem putis, & aquæ, quæ $unt toto genere præter naturam, $uc- cumbant ægri, & moriantur. Galenus ta- men qui omnia docet in cõm reddit hanc ratıonem: quıa ın euacuatione puris, vel aquæ ora arteriarum aperıuntur, per quæ virtus vıtalıs exhalat, qua abeunte mo- riuntur.

Tradıt etiam aliam mortis hydropico- rum cau$am, quæ e$t quod dep ven- tre cadat iecur, quod $u$t\~etabatur à rumi- do ventre, & ob ca$um $eptum quoque iecori allıgatum deor$um cadat, vade $uf- focentur, & moriantnr.

Similiter Galenus con$iderans quam perıculo$a $it euacuatıo, $i cum pra@is mi- $ceantur optımi, & $aluberrimi humores, loquens de hæmorrhoidibus 2. aphori$- De Remediorum Inuentione. morum 25. habet hãc $ententiam „For- midat vtramque immoderationem, $iue ex toto $upprimantur euacuationes, $iue multum euacuentur, cur formidat? quia cum malis humoribus boni & $alubres euacuantur.

Euacuatio humorum minimè peccan- tium, & euacuatio $pirituum $olent pare- re hydropem, apoplexiam, & ınnumeros alios affectus præter naturam. De hydrope habemus in Galeno 2. de facul. nat. vltımo, & in Hippocrate 4 in 6. epid. 11. vbi di- cunt po$t fluxum diuturnum $equi hydro- pem: cur? quia cum malis humoribus euacuantur boni. De apoplexia habe- mus Galenum 9. meth. 10 vbi habet „Ex nimia euacuatıone interdum oriri apople- xiam, eo modo quo erit aqua inter cutem: cur? quia euacuantur cum malis humori- bus boni, & $aluberimi, qui debent con- ucrti in bonos $piritus quibus deficien- tibus $equi pote$t apoplexia, vel epi- lep$ia.

Extat illud pulcherrimum Galeni di- ctum 6. aphori$motum 28. de epilep$ia „ in articulorum affectu requiritur debilli- tas articulorum, $icuti in commiciali de- billitas cerebri: quare cum euacuatio bo- norum humorum reddere po$$it caput debile, inde fit quod tran$itus in epilep$iã vel apoplexiam reddatur facilis.

Diximus euacuationem debere e$$e $o- lius, & totius humoris peccantis: quia in- terdum, $i à morbo aliqua pars malı, $eu praui humorıs relinquatur, id quod relin- quitur pote$t quoque interimere: $icuti ob- $eruauit Galenus in ca$u vxoris Philıni, quæ pepererat: fluxeruntque puerperia $o- lum quatuordecim diebus, & non vltra, nihılominus ex $ententia Hippocratis & Galeni mortua e$t ab puerperıorum $up- pre$$ionem. Ecce quam nece$$aria $it eua- cuatıo continua puerperiorum, non $olum per quatuordecim dies, $ed per alios plures: Ecce quod relictis humoribus ma- lis, $ecundum aliquam partem, illi mali, & praui humores interimere po$$unt.

Galenus con$iderans cau$am cur excre- menta non po$sint expurgarilib. 2. de hu- moribus comm. 27. illas refert ad tria ca- pita dicens, nõ expurgati po$$e, vel ob im- becillitatem partium expurgantium, vel ob viarum angu$tiam, vel ob vitium excre- menti. Idem docet 2. præ$ag. comm. 60. vbi loquitur de purulentis.

Præterea lo quens Galenus 2. de humo- ribus 15. de vitio excrementi, ob quod nõ $equitur purgatio, habet hæc verba „In- cocti humores $unt infixi, & admodũ $ta- biles in corpore, vt à medicamento dimo- ueri nõ po$$int, ni$i coquantur: quare licet natura e$$et robu$ti$$ima, medicam\~etis ef- ficaci$$imis non e$t fidendum: quia dũ hu- mores $unt crudi, & omninò incocti per medicamenta euacuantur humores $alu- bres: deinde in$alubres in corpore $tabu- lantur. Sed quod peius e$t, dum cruda euacuãtur, in euacuatione fiunt tormina, & ob$truuntur meatus per quos euacuan- tur cruda. Audite Galen. 4. de tuenda $a- nitare 5. vbi habet hanc $ententiam „de- iectıo crudorũ facit tormina, & ob$truũt angu$tas vias, quod in med\~edi officio nul- lum malum $imile e$$e pote$t.

Si vero propo$itos modos euacuationis in $tillum practicum contulerımus, illos inueniemus mirificè à Galeno explıcatos. Loquens enim de vteri profluuio lib. de dıff. $ympt. cap. 6. ait, vteri profluuium fierivel ob diære$im, vel ab irritamento, vel quia $anguis $it $ero$us.

Addit, ob tres cau$as $anguinem fieri $e- ro$um. Prima cau$a e$t, quia renes illud nõ attrahant, quod tetentum in venis vteri, vel narium, vel hæmorrhoidum proflu- uium, vel vt ip$e dicit 3. de $ymp. cau$is 2. $ubıtaneam hydropem facit.

Secunda cau$a, cur fiat $anguis $ero$us e$t diminuta $anguıficatio.

Tertıa, quia va$a $int den$a, & ob den$i- tatem non exudet: $ed ın $anguıne relin- quatur $erum: Ecce quod ı$ti modi fluxio- nis re$pondent $uperioribus, n\~e è ijsdem quıbus dixit 4. aph. 2. quod $cilicet eua- cuario $pontanea fiat vel ab irritamento, vel quia va$a non po$$int continere.

Præterea a Glenus fu$ius agit de vteri profluuio 3. de $ymp. cau$is 4. dic\~es, men- $es nimium fluere aut propter nimiam de$idiam, aut propter victum liberalior\~e, aut propter vteri rheumata, dum $cilicet totum corpus per vterum expurgatur, & Sanctor{ij} Sanctor{ij} dicitur fluxus maliebris, aut propter mor- bos vteri.

Hanc doctrinam po$$umus applicare hæmorrhoidibus, vel patientibus gono- rheam; & demum omnibus locis, per quæ expurgantur excrementa: $ic dicimus hæ- morrhoides nimium fluere, aut pro- pter nimiam de$idiam, aut propter vi- ctum lıberaliorem, aut propter hæmor- rhoidum rheumata, dum per ip$as to- tum corpus expurgatur: aut propter mor- bus hæmorrhoidũ. Idem dicimus de alijs: profluuiũ verò $anguinis per hæmorrhoi- das, vt dıcit Hipp. & Gal. 4. aphorı$mo- rum 25. e$t remedium curatorium, & pr{ae}- $eruatorium melãcholiæ, $i nigra deijcian- tut, aliter non e$t a$$uefacıenda natura huic euacuationi. Ecce quod profluuıum $anguinis floridi coloris in melancholıa, neccuratorium, nec præ$e ruatorium re- medium e$$e pote$t: quia illa euacuatio $ola e$t $alutaris, quæ e$t $olius humoris peccantis.

O quoties parum ver$ati in medieina euacuant $anguinem per hæmorrhoidas verè floridum ın ijs, qui $ucco melancho- lico vexantur: quæ euacuatio quam $it pernicio$a, qui$que ex propo$ita Hıppo- cratis & Galeni doctrina colligere pote$t.

Per hãc doctrinam propo$itam nos ad- inuenimus differentias $pecificas affectuũ, quæ differentiæ $olum indicantremedium ex v$u artis: $ecus remedıa in$alubria, & $ymptomatica vocarı po$$unt.

Si verò de men$truis $uppre$$is loqua- mur: $i oppo$itorum eadem e$t doctrina, à cau$is oppo$itis $upprimentur. Dictum e$t ex Galeno ob nimıam de$idiam, ob vi- ct ũ liberaliorem, ob vteri rheumata & ob morbos vteri, fieri vteri profluuium, ergo ex oppo$itis cau$is $upptimentur men$es. Hinc Gal. eodem cap. 4. 3. lib. de $ymp. cau$is, dicit men$trua occultari, vel ob ni- mium exercitium, quod ab$umat $uper- fluum: vel ob victum tenuem, vel vt dicit Galenus 5. aph. 57. ob robur vteri, quod robur non admittat illud quod influit: quippe opponitur vtero rheumatico: quia vterus rheumaticus e$t debillis, & excre- mentorum cloaca.

Demum dantur morbi vteri, qui red- dunt venas illas apertas, quæ omnia excre- menta admittunt, qui deinde lunares pur- gationes impediant.

Hinc Galenus 5. aphori$. 57. ait, men- $trua fieri pauciora, aut quia venæ ob- $truantur, aut quia comprimantur: dum enim comptimuntur ab aliquo tumore, medici tunc men$trua nullomodo debent promouere, $icuti Galenus 5. aphorı$. 46. affirmat: his ferè verbis „$i os vteri comprimatur à tumore non $unt mouendi men$es: ratio e$t, quia tumores incre$ce- rent, & affectus fierent $æuiores: ideo tunc neque $anguis per vonas inferiores e$t eua- cuandus, neque per os illa, quæ mouent men$es $unt $umenda. Dıximus non e$$e mouendum $anguinem per venas inferio- res, quia dum Hippocrates 4. aphori$. 25. ait, $i $anguis per $uperiores partes exeat, malum; Galenus in comm. excipit $an- guinem è naribus, & meritò, quia Hıppo- crates 5. aphorı$. 33. hab\~et hũc aphori$mũ „men$truis deficientibus $anguıs ex nari- bus flu\~es, bonum. Propo$uimus hos apho- ri$mos propter illos quı, dum, vel à tumo- re, vel à nımia pinguedine comprımuntur, vteri va$a, $ecant $aphenam: nec vident tumores incre$cere: ba$ilica igitur e$t $e- canda: vel $i natura per nares $anguinem $ufficıenter moueret, relinquenda e$$et phlebetomia.

Similiter $i loquamur de alui profluuio, variæ differentiæ ante oculos obijciendæ $unt videlicet diarrhea, dy$enterıa, & lien- teria: i$tæ $unt tres differentiæ genericæ: ideo debent diuidi in affectus magis $peci- ficos, $i velimus remedium inuenıre. Va- leant igitur, qui in $upremo genere pro- fluuij per$i$tentes ad$tringentibus pro- cedunt.

Quo ad diarrheam: hæc fit à qualitate mordaci irritante expultricem Galenus 3. de $ymp. cau$is cap. 2. tradit quatuor diffe- rentias mordacis qualitatis, his ferè verbis „Quæ mordent inte$tina quatuor $unt, $cilicet medicamentum, ciborum corru- ptella, excrementa mordacia, & humores geniti in vlcere cacorthe. Ecce quod præ$idium, quod in$eruit fluxui facto per corruptellam, valde deffert ab illo, quod auferre pote$t excrementa mordacia à ie- De Remediorum Inuentione. core genita, & ab illo quod auferre pote$t humores mordaces in vlcere genitos. Ecce quam vana $it illorum medicina, quæ $a- lum in genericis ver$atur: quæ potius damnum infert, quam aliquod benefi- cium.

Quo ad dy$enteriam ab vlcere inte$ti- norum factam: hæc $ub $e habet $uas dif- ferentias: quia alia e$t dy$enteria, cuius protopathia, e$t in iecore, alia, quæ non amplius à iecore fouetur: $ine hac di$tin- ctione in auferenda dy$enteria, medici cæ- co, & incon$iderato impetu incedunt: hac di$tinctione Galenus loquens de dy$ente- ria. 4. de articulis comm. 40. dy$enteriam proponit, quæ ab intemperie iecoris foue- tut: habetque hæc verba „Plerique me- dicineglecto iecore $olum med\~etur vlceri inte$tinorum, & ægrum tandem præcipi- tant. O quam incon$ideratè no$tratum plurimi procedunt, dum in omni dy$ente- ria impetu communis opinionis abrepti eligunt cly$teres loricãtes, qui vix ad prin- cipium colli inte$tini a$cendunt, vlcus ta- men, vel in tenuibus, vel in medio colli, vel in confinio eum cæco erit. Similiter $preto iccore vruntur per $uperiora lori- cantibus, quæ efficiunt ob$tructiones: vn- de ıecut magis incenditur.

Si de Lienteria loquamur Galenus 4. aphori$. 12. & alibi ait, lienterıam fieri vel ob debillitatem retentricis ventrıculi, vel inte$tinorum, vel ab vlcere occupãte $um- mas inte$tinorum partes, $icuti $unt aphtæ: quare non concoctrix in lienteria e$t læ$a, $ed retentrix: excernitur enim per aluum cibus non mutatus: quia non retinetur in ip$o ven triculo, vt par e$t: de ratione bon{ae} ret\~etrıcis ex Galeno lib. de $ymp. diff. 4. e$t vt ex{ae}quet concoctrici: in lienterıa non ex{ae}quat. Quare quot $unt affectus, qui efficiunt lienteriam, tot $unt remedia: ne- que vnum pro omnibus $ufficıt: remedium enim ret\~etricem ventriculi firmãs, vel au- ferens cau$am læ$ionis retentricis, differt à remendio auferente inte$tnorum imbecilli- tatem, vel inte$tinorum aphtas.

Amplius ob$eruandi $unt humores con- fluentes ad articulos, qui con$tituunt va- rios affectos $pecificos, quod medici plebei non di$tinguunt. Humores igitur conflu- xi tres affectus $pecie differentes efficere po$$unt: quorum primus e$t extendere li- gamenta: Secundus e$t comprimere, vt fit in nodo$a podagra. Tertius e$t replere. Galenus loquens de hac di$tinctione 6. aphori$morum 49. ait „Podagrici non laborant conuul$ione: quia materia con- fluxa non replet tendines, vel ligamenta, $ed illa extendit vel comprimit: $ed $ic e$t quod remedia, quæ auferunt humores comprimentes, diuer$a $unt ab illis quæ tollunt humorem repelentem, vel extendentem, $eu laxantem: oporter igitur firmiter tenere in arte medica, quod medici non $int medici, $ed circula- tores, ne dicam carnifices, ni$i à præcogni- to $pecifico affectu colligant remedia $pe- cifica, quæ $olum $unt vtilia, ac $ola $unt ex v$u artis.

CAPVT XV. DE REMEDIORVM INVENTIONE de$umpta à conditionibus indicationis.

COnditiones, quæ reddunt indicatio- nem $pecifieam, quæ e$t ex v$u artis, $unt tres: quarum psima e$t, vt remedium de$umatur à præ$entia indicantis: $ecunda vt in remediorum admini$tratione indi- cãtium ordo ob$cruerur: tert ia vt in quo- hbet affectu perpendatur an mag@s po$$it ındicans, vel prohibens: $empet enim po- tentiori e$t attendendum.

Quo ad præ$entiam indicantis, certum e$t, quod ni$i $it præs\~es, nullum remedıum inueniri po$$it: eatenus pr{ae}cauemus futu- ros morbos, quatenus auferimus $emina præ$entia, quæ temporis cur$u parıunt fu- tura mala. Neque ab affectibus præteri- tis vlla pror$us indicatio, vel remedium de$umitur.

Medici igitur, qui in lithia$i vtuntur re- frigerantibus, quia lapillus non e$t con- globatus in renibus, $ine præcedenti calo- re, $eıunt argum\~etum de$umptũ ab Ari- $totele quod non facitad propo$ tum dũ dicunt: Ari$toteles 4. meteororum inquıt Sanctor{ij} Sanctor{ij} „quæ indurantur à calido, re$oluuntur à frigido: $ed calculus induratus e$t à ca- lido, ergo refrigerandi $unt renes: non $equitur: quia ille calor, qui ex$iecauit, & conglobauit calculum, non e$t amplius præ$ ns: neque licet collıgere conclu$io- nem rei præ$entis ex medıo præterito, A- ri$toteles enim 2. po$t. vult quod trester- mini in bona ratiocinatione $int congeni- ti, ip$e enim proponit exemplum tale, e$t e@lyp$is, ergo $uit interpo$itio terræ, non valet, quia præ$ens non colligitur ex præ- terito.

Præterea $æpè à rebus frigidis lædun- tur renes: deinde in valde $enibus, qui pa- tiuntur lithia$im renes, $unt frigidi.

Demum ob$eruandum e$t præceptum Galeni 9. meth. 5. vbi inquit renes facilè lædi ex frigid{ae} potione: temperatura enim illorum ad frigidum vergit.

Quo ad ordinem indicantium: in om- nibus ægrotantibus prius incipiendume$t ab indicante vrgente. Secundo loco à cau- $is. Tertiò à morbo, & inter morbos à po- tentiori: hæc in quintodecimo lib. meth. no$tr{ae}, vbi de indicantium æquilibrıo egi- mus, $atis $uperque declarauimus.

Hinc dum vires labuntur, vel propter nimias euacuationes, vel propter $æuos dolores, vel propter alia $ymptomata, tunc $pernimus non $olum morbum, & cau$am morbi: $ed etiam partem aliquam viuen- tem, quæ ad vitam non $it $impliciter ne- ce$$aria. Spernimus morbum, & cau$am morbi, $icuri in cardialgia, de qua Galenus 9. meth. 5. ait „Aquam frigidam car- dialgiam momento temporis $anare in- tus, vel extra applicatam: certè, aqua fri- gida auget, & cardialgiam, & eius cau$am: $ed quia vt $rigida vnit calorem natura- $em, & vnitus alacrius cardialgiæ, ac mordacibus humoribus aduer$atur, meri- tò $pernitur morbus & eius cau$a, vt affe- ctus vires auferens $uperetur.

Parimodo Hippocrates & Galenus 5. aphori$ 25. volunt, quod in $æui$$imis do- loribus articulorum aqua largè effu$a $ol- @at dolorem cui dubium, quod aqua læ- dit articulos, & impedit in$en$ibilem re- $olutionem humorum confluxotum in iuncturas? alio enim modo non tellitur podagra, quã per re$olutionem in$en$ibi- lem: attamen magis iuuat aqua frigida tollendo dolorem, quam nocendo articu- lis, & humorıbus confluxis_:_ quia ablato dolore $tatim ce$$at fluxio, & $equitur $omnus, & ex $omno concoctio.

Demum$pernimus propter vrgens par- tem aliquam viuentem: $icuti ın mor$a viperæ, refert Galenus de ru$tico, qui fal- ce, vt à vitæ periculo $e liberatet, digitum amputaret. Sic in parte affecta gangræ- na, ip$a pars confoditur, vel to a comburi- tur: In aneuri$mate ab$cindimus arteriã, vt mortis periculum effugiamus. Lito- thomi, vt extrahant ve$icæ calculum, vul- nus ın perineo magnum faciunt non $ine vitæ periculo dilatando ve$icæ orifi@ium forcipe: vna ratio e$t, quia potentiori, & vrgentiori in dicanti, prius e$t attenden- dum.

Præterea, vbi quoque nullum e$t vr- gens, $eruatur ordo, $icuti inter impedi- menta, cau$as, & morbos, prius amouebi- mus impedimenta, $ecũdo loco cau$as: ter- tio ip$os morbos. Sic Hipp. & Galenus 1. in $extum epid. cõm. 5. loquentes de calcu- lo renum iubent, hunc ordinem e$$e $eruã- dum nempè, vt ptius corpus moueatur: deinde {quis} cibis nõ repleatur: mox vt vera- tro purgetur facta priushumorũ præpara tione: deinde vt vena poplitis $ecetur, & demum, vt va$a vrinatia mudentur. Ecce quod prius e$t euacuandum, & purgan- dum corpus, deinde renes mundandi. Qui enim renes vellent ante $anguınis euacua- tionem, & veratri exhibitionem munda- re, is pelleret excrementa ad renes, & ne- phriticam pa$$ionem $æuiorem efficeret.

@Similiter ordo ob$eruatur in v$u $ex re- rum nõ naturaliũ, de quo ordine Hipp in epid. loquens tradit hoc ordine hanc $en- tentiã „exercitium, cibus & potus, $om- nus, & venus, ide$t corpus prius exerci- tandum: deinde $edato calore, ab exerci- tio acqui$ito, cibandum: po$t cibum dor- miendum, & po$t $omnum, venus. Prius e$t exercitium: quia facta concectione ci- bi præcedentis, fit per exercitium bona ali- m\~eti attractio, & prompta exerementorũ expul$io: Gal. 2. de tuen. $anit. cap. 2. propo- nit tria munia exercitij: quorum prımum De Remediorum Inuentione. e$t quod ex mu$culorum attritu, mu$culi per motum fiant duriores, & aptiores ad mouendum. Secundum per motum au- getur calor genuinus. Tertium quod $piri- tus fiant velociores. Qui igitur præpo$te- rè vterentur $ex rebus non natutalibus, maximè læderentur: veluti $i po$t exerci- tium exercerent venerem, vel po$t cibum exercitium, non leuem noxam $ibi ip$is in- ferrent.

C{ae}terum præcipua conditio indicatio- nis e$t, quod potentiori indicanti $emper $it attendendum: & $i magis po$let prohi- b\~es, quam indicans, vel è contra: $pernen- dum aliqua ex parte quod minus pote$t. Po$$umus exemplis de$umptis à $ex rebus non naturalibus id o$tendere.

Quare $i de aere frigido loquamur, licet in putridis febribus fugiendus $it, ne aeris frigiditate fiat cutis con$tipatio, quia ex prohibita per$pitatione augetur putredo tamen Galenus 10. meth. 8. videns maius colligi bene$icium ex aere frigido, quam maleficium, ertrupit in hanc $ententiam „In febribus putridis eligendus e$t aer frigidus: quia ex frigida in$piratione ma- ius oritur commodum, quam ex cute den- $anda incommodum: $ententia e$t pul- cherrima, dummodo totum corpus $it be- ne coopertum. Valeant igitur illi medi- ci, qui febricitãtes in cubiculis calidis tem- poreæ$tiuo claudunt: quod certè non $i- ne magna ægrotantium pernicie fit.

De aere quoque calido Gal. loquens 3. de humoribus comm. 33. ait non e$$e $e- cãdam venam in tempore valde calido, li- cet indicans venæ $ectionis $it præ$ens, cui certè non e$t attendendum, $i prohibens magis po$$it.

Loco enim hoc citato Gal. proponit tres ca$us in quibus non e$t $ecanda vena.

Primus e$t in tempore valde calido.

Secundus non e$t $ecanda vena in pleu- ritide; dum $anguıs expuitur: quia per ve- næ $ectionem im peditur euacuatio per tu$$im. Hic ca$us ab imperitis medicis nõ animaduertitur.

Tertius ca$us {quis} in homine bilio$o, $eu picrocholo non conueniat $anguinis mi$- $io. Præterea lib. 10. meth. cap. 14. prohi- bet quoque in æ$tate, & regione æ$tuo$a $anguinem mittendum ratio e$t, quia vires languidæ ita prohibent, vt magis po$$int ad prohib\~edum, quam febres ad illum in- dicandum.

Si de cibo & potu loquamur, inedia in febricitãtibus $olet maius afferre commo- dum, quam incommodum. Id ex Gal. 1. aphor. comm. 4. colligitur, vbi hæc verba habentur „In morbis $atis e$t, vt æger $eruetur debilis v$que ad finem vigoris, quo tempore pote$t cibis refocilari, & æ- ger amplius non pote$t periclitari. Galen. ibidem addit. $i velemus vires con$eruare, quales accepimus in principio, fieret ad- ditio ad morbum. Ecce quod ab$tinentia à cibo licet æger $it debilis, magis affert commodum, quam incommodum, quæ doctrina à medicis plebeis non ob$erua- tur & à mulieribus percipi non pote$t.

Si de pane loquamur, qui adeo e$t in v$u in acutis febribus, à Gal. 1. de ratione victus 25. ponitur inter cibos pernicio$os: inquit enim Galenus „in acutis ex $ent\~etia Hippocratis panis non datur, ni$i facto iu- dicio, $ed v$que ad iudiciũ vult $olam pti$- $anam conuenire: panis enim e$t cibus ple- nus, & vt talis diuertit naturam à certa- mine cum morbo, & inde maius $equitur incommodum, quam commodum.

Præterea nulla qualitas e$t in pane, quæ febricitantibus cõ$erre po$$it: Galen, enim 1. deratione victus in acutis comm. 27. de pane habet, quod neque humectet, neque $ecet: in acutis febribus verò cibus debet e$$e humidus, & habens vim detergendi, cuiu$modi e$t pti$$ana.

In$uper 8. meth. 2. loquens de pane in- quit, „neque pars vtilis, neque pars ex- cremento$a panis, oui, catnis, & alicæ fe- bricitantes iuuat: non pars vtilis, quia hæc valde nutrit, & naturam diuertit non pars inutilis excremento$a, quia e$t fumo$a, & calida: quare ne$cio, quomodo no$trates po$$int defendi, dum in acutis oua, & carnes præbent, cum ab Hippo- crate & Galeno ita damnentur.

Nec valet dum dicunt, quod virium de- bilitas magis po$$it ad indicandum cibum plenum, quam po$$it cibus ad prohiben- dum, quia ob$eruanda e$t Hlpp. & Galeni $ententia 2. de rationi victus 48. de di$tin- Sanctor{ij} Sanctor{ij} ctione debilium, his verbis prolata. „Qui $unt debiles ob innanitionem va$orum egent alimento. Qui verò $unt debi- les ob dolores prægre$$os & morbi vehe- mentiam non egent alimento: $ed po- tius euacuatione: quare in omni debili nõ conuenit cibus: quia debiles ob morbi ve- hementiam cibus intetimit.

Eandem doctrinam proponit Galen. 1. aphori$morum comm. 17. his verbis „$i vires $int debiles ob morbum, & non ob cibi defectum, parum, & rarò cibandum: $i ob alimenti defectum, parum, & $æpè. Ec- ce quod in debilibus ob morbum, cibus non conuenit. Ecce quod in debilibus ob cibi defectum, inedia $imiliter non con- uenit.

Non minus nocet inedia, quando non opottet, quam cibus vbi non conuenit: quia virtus neque permittit cibum ple- num, neque intempe$tiuam inediam. Ideo Galenus 2. de ratione victus 44. er- rupit in hanc $ententiam, diuinam quid\~e „morbus manet crudus non $olum ob intempe$tiuam cibi oblationem, $ed etiam ob intempe$tiuam inediam: quare ni$i om- nes di$tinctiones perfectè proponamus, & v$que ad $pecificas differentias diuidamus, actum e$t de inuentione remediorum per- tinentium tam ad modum diætandi, quã medendi.

Si vero comparetur inedia cum exerci- tio, licet inedia $anis, & ægrıs conferat, ta- men exercitium magis pote$t in prohiben- do inediam, quam corporis dı$po$itio in indicãdo: hæc doctrina e$t Galeni 2. apho- ri$morũ 16. vbi inquit „$anis nõ e$t præ- cipienda inedia cum exercitio, neque æ- gris $anguinis mi$$io, purgatio, vomi- tus, frictio, nec vlla corporis motio@ũ ci- bi ab$tinentia bona e$t, intelligendo de omnimoda ab$tinentia: immodum mul- ta remedia admini$trantur, non inconue- nit eodem die paulò pleniori cıbo vten- dum e$$e.

Sı de cibo cum exercitio fiat compara- ratio, dum po$t motum incale$cit corpus, cibus affert maius damnum, quam iuua- m\~etum: Gal@enim lib. de $alubri diæta 14. loquens de anhelitu difficili dicit „anhe- lantes cibum non $umant, inde enim ma- ius damnum ex cibo, quam vtilitatem col- ligunt: addimus. ni$i valde paucum $it ali- mentum, Galenus 3. in $extum epid. 2. red- dit rationem his verbis. „po$t exerci- tium non $tatim edendum, quia corpus per exercitium incale$cit: ideo prius expe- ctare oportet, vt corpus refrigeretur.

Si de cibo, & potu dulci in bilio$is loqua- mur, modò maius commodum, modò maius incommodum ip$i recipiunt: ma- ius incommodum, quia, vt docet Gale- nus 3. de ratione victus 9. loquens de mul$a, vbi e$t bilis abundantia, dicit illam verti in bilem, & inde maius incommo- dum ex dulcibus, quam commodum. Si vero dulcia tran$eant per aluum, vel vri- nam (ait) maximè iuuare, quia vnà excre- menta bilio$a $ecum ferunt: Si vero ad$int ob$tructiones, vel tumores, dulcia non pertran$eunt, $ed vertuntur in bilem ma- ximo cum maleficio. ex hac Galeni do- ctrına debent colligere medici, quando $y- rupi$eu con$eru{ae} dulces non pertran$cũt, & quando vertuntut in bilem.

Si de$omno loquamur, videndum e$t, an magis noceat, vel iuuet: Galenus in om- ni re $api\~eti$$imus 4. aphoti$morum cõm. 67. habet hanc $ontentıam „$omnus $em- per nocet, quia per $omnum ad profun- dum, $eu ad ıp$a vi$cera confluunt humo- res & boni, & mali: addit: $ed ratione concoctionis, quæ fit per $omnum, maius re$ultat beneficium, quam maleficium.

Addimus tamen nos, quod $i rempore $omni humores excremento$i $int agitari, $icuti in principio, & augmento paroxy$- mi: dicimus tunc maius re$ultare malefi- cium, quam beneficium, & præcipuè in ip$o cerebro, ad quod vapores tendunt.

Vt igıtur res di$$inctius intelligatur, $ciendum e$t, vapores e$$e duũ generum: quidam eleuantur ex materia cocta, & i$ti $emper $unt pauci, & vtiles: quidã eleuan- tur ex materia cruda, qui s\~eper $unt mul- ti, & pernicio$i: quod cõfirmatu à Gal. in eod. cõm. vbi dicit „in $omno magis eua- porare humores crudos, quam coctos.

Addimus tamen, quod $i {ae}ger multas noctes in$omnes duxi$$et, $omnns $uper- ueniens quoque in augmento acce$$ionis e$$et admıtt\~edus: quia maius afferret be- De Remediorum Inuentione. neficium, quam maleficium.

Ecce quod in facienda medicina, ni$i medici quotidiè perp\~edant cõmodum, & incommodum, tutò non po$$unt mederi: quia oportet firmiter $u$tinere cum Ga- leno lib. de optima $ecta, quod nullum re- medium po$$it impunè admini$trari, il- ludque e$$e optimum, quod affert maius beneficium, quam maleficium.

Si de balneo verba facimus, $imiliter & damnum, & beneficium afferre pote$t. Ga- lenus 8. meth. cap. 3. ait: in cruda de$tilla- tione, $i corpus $it plenum crudas humori- bus balneum multò magis nocere, quam iuuare, vbi verò corpus non e$t plenum, vt in muliere Romana, de qua 5. meth. 13. balneum pro reuul$ione, quo v$us e$t Galenus ab initio magis iuuare, quam nocere. Ecce quod $ine hac di$tintione, $cıri non pote$t, an balneum noceat, vel iuuet.

Valde nocet balneũ, dum fiunt fluxiones ad partes l{ae}$as: vt in Podagra: Ideo Gale- nus 12. meth. c. 2. reddit rationem, cur in humorum cõflux@ balnea noceant, dicen- do, balnea aperire vias, liquare humores, & reddere vias fluxiles: hinc e$t, quod balnea in Podagra $int valde nociua.

Præterea balnea $ulphurea in podagra nocet, quia re$oluunt tenue, & cra$$ius ex- crementum relinquitur: vnde podagra nodo$a fit. O quoties vidi podagricos ad balnea $ulphurea $e conferentes, & per balnea in nodo$am podagram in $anabi- lem $ui$$e prolap$os.

Cætera quoque remedia omnia, & no- cent, & iuuant: quare ni$i medicus $ciat di$tinguere, nũquam inueniet remedium ex v$u artis: Sic dicimus, $omnifera noce- re, & iuuare: anodyna, & $ementa noce- re, & iuuare: parımodo corroborantia, repellentia, emollientia, & reliqua omnia nocere & iuuare: quare ni$i prudens medi- cus di$tinguat v$que ad $pecificas differen- tias, ex quibus $olum vtile remedium col- ligi pote$t, deinueniendo remedio actum erit.

Quo ad $omnifera: Hæc modò magis nocent, quam iuuent: modò è contra: magis noc\~et, vt docet Galenus 7. de comp. med. per locos cap. 6. in anhellitu difficili, vt in a$ihmate, nihilominus in his $i ni- mium vigilant: Galenus 12. meth. cap. 1. pauxillı m opij concedit: Sed addit, in omnibus ne quid nimis. Nos in his con- cedimus mediam vnciam Syr. de papaue- re, $umendo aquæ vit{ae} cochlearium, quod longè maius affert iuuamentum, quam de- trimentum: hæc magis iuuant in dolori- bus à cau$a calida.

Galenus enim 12. meth. 8. dicit, opiata in dolore à cau$a calida conuenıre; non tamen à cau$a frıgida: reddit rationem: quia narcotica reddunt tunicas den$iores, & humores frigidos ineptiores ad re$olu- tionem. Attamen $i dolores $int à cau$a frigida, $eu à pituita vitrea, quales $unt collici vehementi$$imi, $pernitur narcoti- corum maleficium: quia magis pote$t ve- hementia doloris ad indicandum, quam eorum maleficium ad prohibendum, $er- uato tamen præcepto Galeni $uperius pro- po$ito, in omnibusne quid nımis. Quod verò opiata conueniant in collica, $i dolo- res $int vehementi$$imi, docet Galenus 9. de comp. medicamentorum per loc. cap. 4. vbi dicit in collica vehementi per os per chly$teres, & extra conuenire.

Quo ad anodina. hæc modò magis no- cent: modò iuuant: magıs nocent, $i ap- plicentur empla$tica laxantia parti dolen- ti, in quam confluant excrementa: hoc Galenus anımaduertit 2. ad Glauc. cap. 2. his verbis „in partem dolentem $i fluat materia, nec oleum, nec farina triti- cea conueniunt: $ed conuenit ceratum ex pa$$o, oleo ro$aceo & cera: hoc enim e$t aliqua ex parte repell\~es vtili$$imum, quod non e$t omninò de$tıtutum virtute ano- dyna. Appo$uimus hoc exemplum, quia vt plurımum no$trates chirurgi in tu- moribus cum fluxione vtuntur laxanti- bus, quæ longè magis noc\~et, quam iuuent.

Præterea longè magis nocent, dum in omni vulnere vtuntur oleis laxantibus & $uppurantibus, quæ plurima excrementa allıciunt ad partem vulneratam, illamque maximè inflammãt: inde {ae}grum in anceps periculum deducunt. Nec viderunt Ga- lenum 4. meth. cap 5. dicentem „mem- brum cæ$im, vel acuto tello diui$um non e$$e tractandum $uppurantibus: ni$i diui- Sanctor{ij} Sanctor{ij} $io à contu$ione fiat. Parimodo vulnera lædunt, dum illa dilatant; dum oleis la- xantibus illa reddunt excremento$a: $ed quod pe$$imum e$t, vulnus plurimis im- plent linamentis, quorum onere inflam- matur: mox arctè fa$ciis obligant. Nec viderunt Galenum 2. de officina medica 32. $icloquentem „fugiendum ne one- re partes vulneratæ inflammentur. Si- militer 3. de officina 31. habet hæc ver- ba „Vulnera ne modicum quidem pre$$um ferre: ideo liquidis tractanda. Hæc Galeni præcepta adunguem ob- $eruantur à Petro Caphio phy$ico, & omni doctrinarum genere exornato: qui in chirurgico munere, $i doctrinam, $i ex- perimenta, & f{ae}lices curarum exitus $pe- ctemus longè alijs chirurgis in $anandis vulnerib. excellit, quia vulnera citò, tutò & iucundè $anat, nõ laxantibus, $ed ex$ic- cantibus: non ijs, quæ inflammant, $ed prohibe tibus inflammationem, eodem pror$us modo, quemadmodum præcipit Galenus.

Si de fomentis, quibus vtimur pro $e- dandis doloribus, loquarnur, interdum nocent, interdum iuuant. Certè reme- dia inueniri non po$$unt, ni$i præ$ciamus quando plus iuuant, vel nocent: Galenus docet quædo plus iuuant 11. meth. 15. vbi habet „perfu$iones & catapla$mata con- uenire ijs, quibus nullum in ventre e$t ex- crementum: cæteris alijs (ait) $unt per nicies: quare dum in doloribus ventris $unt excrementa, nocebunt: cur nocent Galenus 12 meth. 8. declarat, vbi habet „ perfu$iones calidas liquare humores, il- lo$que vertere in flatus. Valeant ergo illi, qui in doloribus ventris, inuncionibus ca- lidis, mappulis valde calidis vtuntur, qui- bus dolores magis intenduntur. Nos in $æui$$imis doloribus, vel repidis anodinis vtimur, vel valde frigidis, quæ reppellunt ad intus calorem, & ce$$ant flatus, e$t Ga- leni fententia 6. epid. 3. comm. 14. quod res valde frigida non generet flatus. Si- militer Hippocrates 5. aphori$. 25. dicit aquam frigidam auferre dolores poda- gricos.

Si de corroborantibus loquamur, Hæc iuuant, & nocent: nocent dum corrobo- > rant ante euacuationem humoris peccan- tis: Hinc Galenus 8. de com p. medic. per locos capit. 2. habet hanc $entenriam „ $i materia tunicis e$t imbibita, per auxi- lium a$trictorium maximum infertur no- cumentum. Hinc dum Medici corrobo- rant ventriculum, non euacuata materia imbibita: vel dum in alui fluxu vtuntur a- $tringentibus, quando fluit materia pec- cans, vel quando e$t imbibita, & affixa tu- nicis ventriculi inte$tinorum, maximè læ- dunt mi$eros patienres.

Notandum tamen e$t, quod $i in parte affecta materia peccans $it in aliqua exigua quantitate, tunc nullum e$t inconueniens, vt pars corroboretur: quia roborata par- te, id exiguum quod relinquitur à natura facilè re$oluitut: quod diuinum præce- ptum colligitur ex ip$o Galeno 14. meth. cap. 9. vbi inquit „in principio cancri e$$e repellendum ad partes principes ex- crementum, $i modicum $it: quia ni$i $ub- bito repellatur, humor melancholicus $ta- tim di$tendit venas, quibus exten$is cancer redditur incurabilis.

Quod verò ita $it, patet ex Galeno 6. aphori$. comm. 38. vbi inquit „radices cancri e$$e venas, quæ di$tenduntur ab hu- more melancholıco, quæ venæ, ni$i aufe- rantur, cancer curari non pote$t.

Parimodo Galenus 14. meth. 17. loquens de herpete ait, $i modicum excrementi repellatur ad partes principes, hoc modi- cum non lædit: quia hoc à vi$ceribus re- $oluitur. Ibi loquitur de herpete Ma- tronæ Romanæ, quæ nunquam pote- rat $anari medicamento ex alga, ni$i po$t- quam Galenus clanculum in $erum lactis $camonium coniecerit: cau$a e$t, quia non erat modicum, quod ad partem læ$am confluebat: ecce quod corroborantia, & repellentia $eu a$tringentia ante excre- menti euacuationem, ni$i ca$u quo illud $it modicum, $emper nocent.

Si de emollientibus loquamur. Hæc modò magis nocent, quam iuuant, & mo- dò magis iuuant, quam nocent: Sed quando magis iuuant nemo intelliget, ni$i ad $pecıficam rerum durarum di$tinctio- nem à Galeno propo$itam 5. de $im p. med. cap. 9. confugiat, vbi dicit, dari tria dura, De Remediorum Inuentione. videlicet dura $icca, vt calli, & $cyrrhi, du- ra repleta, vt a po$temata; & durat vngela- ta vt peruiones, dura $icca dicit Galenus tolli humectãtibus, & nõ calefacientibus.

Parum ver$ati in $pecificis affectuum differentijs, in $cyrrhis vtuntur calefacien- tibus: hos reprehendit Galenus 14. meth. cap. 4. his propemodum verbis „i$ti in duritie $icca calefacientibus re$oluunt te- nue, & egregiè curatio procedere videtur $ed paulo po$t tumores duri conuertuntur in $cyrrhos incurabiles, nec vident duri- tiem $cytrho$am magis indicare humi- dum, quam calidum: quia res dura, & compacta, ni$i humectetur, redditur re$o- lutioni inepti$$ima, Parimodo de duris frigidis dicendum e$t, quod $cilicet emol- lientia debeant e$$e calida, & non humida. De duris repletis, emollientitia $unt illa, quæ euacuant.

Præterea plurimi $unt affectus præter naturam, qui maius præ$tant beneficium, quam maleficium, qui indicant, vt con$er- uentur, & nullo modo $anentur, $icuti $unt hæmorrhoides, fi$tulæ, gonorehea, hæ- morrhagia narium, vomitus con$uetus & $i qui alij $int.

Si de hæmorrhoidibus, & fi$tulis, lo- quamur Galenus 6. epid. 3. cõm. 39. habet hæc verba „$icutı humores per hæmor- rhoidas expurgantur, $ic per fi$tulas: $ub- dit, $icuti nõ e$t adhibenda curatio h{ae}mor- rhoidum, vt $ors fert, $ic non e$t ita te- merè fi$tulis adhibenda cura: ibidem $ub- dit, fi$tulas non e$$e tollendas, cum eua- cuent prauos humores. Di$tinguendæ tamen $unt fi$tulæ cum Galeno 2. ad Glauc. 8. vbi habetur, quod aliæ $int fi$tulæ callo$æ, ali{ae} $ine callo: i$te qu{ae} $unt $ine cal- lo, $unt tales propter $orditiem: hæ facilè, $anantur in pueris: $ed in adultis quo- rum corpora $catent excrementis non $unt $anandæ.

Non $emel vidi fi$tulas propè oculos, & circa podicem $anatas, & inde perni- cio$a $ymptomata, & mortem fui$$e $ecu- tam: Vidi etiam exterius $anatas: in te- rius verò $inum relictum, & præcipuè circa podicem, à quo $inu ichores acres, per tran$umptionem peruenientes ad collum vi$icæ, illa excita$$e $ymptomata, quæ in ve$icæ calculo contingere $olent.

De his fi$tulis loquitur Galenus lib. 2. de tum. præter naturam cap. 4. vbi dicit, cura- tionem fi$tulæ e$$e palliatam, dum exte- rius $anantur, $inu in parte interna reli- cto: quo ca$u accipiendum e$t Galeni cõ$ilium, 2. in 6. epid. 29. vbi dicit „fi$tu- las aliquandiu a$$uetas, mox ex aliqua occa$ione aperimus: aperiuntur ferro, vel cau$tico, quibus apertis ce$$at omne ma- lum, vtinam hoc fui$$et præui$um in Il- lu$tri$$imo Antonio Grimano qui circa podicem habebat fi$tulam, quæ $olum ex- trin$ecus erat $anata, relicto $inu in parte interna, à quo ichores per tran$umptio- nem penetrabat ad collum ve$icæ, inde $ummo cum cruciatu dece$$it è viuis.

Si de gonorehea loquamur, à quacun- que cau$a fiat, non e$t $upprimenda: Ga- lenus enim 6. in 6. epid. comm. 18. loquens de gonorrhea habet hæc verba „$i go- norrhea $upprimatur, ægrotabunt: qua- re $i tempore Galeni non erat gonorrhea gallica, quæ e$t longè $æu or, illaque non $upprimebatur: tanto minus gallica erit $upprimenda: quia magis pote$t prohi- bens quã indicans: dum enim prohibetur, e$t in cau$a multorum malorum. Idem de alijs affectibus dicendum e$t.

Demum $ciendum e$t, non omnes cor- poris partes remedia permittere, licet ex $e bona $int, quia interdum nocumen- tum à remedio illarum longè maius e$t, quam nocumentum, quod in$ertur, morbo: multa $unt exempla: $ed hoc vnum non e$t omittendum propo$itum à Galeno 2. de comp. medicamentorum per locos cap. 3. vbi dicit, quod occipitium neque $it adurendum, neque refrigeran- dum ob principiũ $pinalis medull{ae}, quod ibi e$t. Quopacto verò po$$int de endi no$tratum plurimi, qui $unt tam faciles in adurendo occipitio gratia reuul$ionis quod remedium à Galeno damnari vide- tur, alibi diximus $olum cuticulam e$$e adurendam, deinde $en$im $ine mole- $tia efficere cauterium, quod reuera in flu- xionibus oculorum mirifice iuuat.

Sanctor{ij} Sanctor{ij} CAPVT XVI. De remediorum inuentione de$umpta à re- uul$ione, & deriuatione.

QVatuor $unt conditiones reuul$ionis de$umpr{ae} à Gale. 13. meth. cap. 11. & pa$$im in alijs libris.

Prima e$t, vt fiat re$olutio $ecundum re- ctitudinem.

Secunda per di$tanti$$ima.

Tertia, vt trahantur humores ad $uam originem.

Quarta vt fiat per va$a communia.

Sed quid intelligat Gal. per rectitudin\~e, per di$tanti$$ima, & per va$a communia, & quæ ex his quatuor conditionibus conue- niat per $e, & quæ per accidens reuul$ioni: & an reuul$io contieniat $olum fluenti- bus, & non fluxis, & fluxuris, nos $atis $uperque egimus lib. 14. meth. no$træ vi- tandorum errorum: quibus omnibus non exactè perceptis: neque affectus $pe- cifici, neque remedia $pecifica inueniri po$$unt. Similiter egimus de conditioni- bus deriuationis.

Sed quæ à Galeno ob$eruantur in actu practi o de reuul$ione, & deriuatione, no- bis $unt con$ideranda. Galenus lıb. de cu- randi ratione per s. m. cap. 14. diuidit cor- pus vbi $unt renes in partem $upernam, & infernam, & declarat quæ $it reuul$io, & quæ deriuatio: habet hæc propemodum verba „renes iuuãtur $ecta vena $uper- na gratia reuul$ionis, in$erna gratia deri- uationis. Quæ verò $upra @enes $unt, venæ pedum $ecantur gratia reuul$ionis: ideo Galenus 6. aphori$. 36 habet hanc $ententiam „Quæ $upra hepar $unt, vt curentur, ex manibus $anguis extrahitur (per manus intelligendo cubitum: dum enim Galenus nominat, quam nos ma- num, ille vocat $ummã manum) quæ in- fra ex vena tali, vel ex venis, quæ $unt in poplite.

Hinc lib. de curandi ratione per s m. cap. 19. dicit in vertigine, & comitiali po- tius ex cruribus $anguis e$t mittendus gratia reuul$ionis. Ecce quod in vertigi- ne & in comitiali affectu $ecanda e$t vena tali, gratia videlicet reuul$ionis, & non cubiti vena, quia reuul$io debet fieri per di$tanti$$ima: quare illi Medici, qui in morbis capitis $ecant venam cubiti non ob$eruant Galeno præceptum, & per con- $equens non iuuant.

Hippocrates, qui fuit diuinus in arte medica, ob$eruauit in epidemicis, benefi- cium, & maleficium, quæ contingunt in humorum motione. In Hi$toria virgi- nis decumbentis in ve$tibulo templi, & in Ægro Dealicis ob$eruauit, humores pec- cantes confluxi$$e ad pedes & propter hunc motum ad inferiora hos duos ægros febre maligna fui$$e liberatos: humores peccantes in i$tis crant propè cor: qua- re medicus naturæ imitator non debet $anguinem mittere per cubitum, ni$i in$i- gnis e$$et venæ cauæ plenitudo: $ed de- bet reuellereà parte $uperna ad infernam.

Idem ob$eruauit Hippocrate in Lari$- $a, & in Critone laborantibus maligna $e- bre, in quibus natura tentauit humores malignos ad pedes propellere; $ed Hip- pocrates ibi $ubdit hæc verba „cum pe- des non po$$ent totum malignum humo- rem capere, factus e$t humorum retroce$- $us ad cor, & morte obierunt.

Ex his duobus ca$ibus colligimus quam $it vtilis reuul$io non $olum à capite ad pe- des, $ed ab ip$o corde, & iecore, qu{ae} reuul- $io à medico naturæ imitatore debet fieri per $ectionem venarum pedum, vel per ve$icantia ip$a.

Neque negamus, reuul$ionem eandem fieri quoque per cubitum, & $ummam manum, $ed certè tutior e$t, vt fiat per di- $tanti$$ima ad pedes ip$os. Hinc Galenus 1. de humoribus comm. 13. loquens de vtraque reuul$ione habet hæc verba „ manibus, & pedibus mordacia medica- menta applicantur gratia reuul$ionis à ca- pite, & à ventre.

Neque nobis face$$it negotium di$pu- tatio de meta$yncriticis ide$t ab alto tra- hentibus, cuiu$modi $unt $inapi$mi, tha- p$ia, & alia id genus, {quis} videlicet Gale- nus dicat, meta $yncritica non conuenire in morbis à cau$a calida, $icuti in febribus malignis: quia omnis ambiguitas de me- dio tollitur dicendo, quod dum magis De Remediorum Inuentione. pote$t indicans ad indicandum, quam prohibens ad prohibendum, attenden- dum e$$e indicanti, non $preto tamen pro- hibente. Dum Galenus 2. de comp. medi- camentorũ per locos c. 2. & 3. 5. de tuend. $ani. 9. & 13. meth. vltimo damnat opinio- nem antiquorum indifferenter vtentium meta$yncriticis, ide$t ab alto trahentibus, $icuti $unt $inapi$mi & thap$ia: tã in ma- teria frigida, quam calida, dicimus quod $inapi$mi vel thap$ia, licet calefaciant par- tem illam externam, illum calorem ad in- ternas partes non penetrare, quod non intellexerunt, qui putarunt ve$icantia in febribus malignis cum delirio non habe- re locum: non intellexerunt: quia ip$e Gal. 2. de diff. feb. vltimo dicit, quod par- tes proximæ, quibus applicantur $inapi$- mi calefiant quidem, $ed non remotæ. Contra illos qui dicunt ve$icantia calefa- cere interna vi$cera: Deinde dicimus quod magis po$$it indicans, quam prohibens, quamuis Gal. 5. meth. 14. laudet ceratum ex thap$ia applicando capiti gratia reuul- $ionis catarrhi acris, & corrodentis, tamen magis pote$t noc indicans, vt reuellatur, ne cadat in pectus, quam po$$it calidıtas thap$iæ. Qui igitur tenent contra Auıcen- nam & Leonıcenũ, quod ibi Gal. loqua- tur de catarrho frigido, neque Galenum loco citato neque propo$itam methodum con$iderarunt.

Quo ad deri@ationem. hæc vt plurimũ fit per proxima, h{ae}c conuenit potius hu- moribus fluxis, quam fluentibus: $ed qua ratione ıd $it intelligendum, legendus e$t liber no$ter 14. metho. vitandorum erro. rum, in quo hæc di$tinctè tractauimus. Præterea inter cætera præcepta Galeni il- lud dignum e$t ob$eruatione, quod propo- nitur de deriuatione 6. epid. 2. comm. 9. vbi dicit „Vitiata ve$ica, & renibus præ$tat per aluum deriuare: vitiatis inte- $tinis per vrinam.

Similıter dum alui fluxus tollitur v$u balnei, tollitur per reuul$ionem: Gale- nus enim 3. de ratione vict. 58. habet hæc verba „quibus plura per aluum $ubdu- cuntur, balneum $i$tit, qui vero $upra mo- dum aluum a$trictam habent, balneandi non $unt, ratio e$t, quia balneum reuellit à corporis centr o. Nos propterea, non $emel antiquos fluxus $anauimus balneo, quos multi vt incurabiles reliquerunt.

CAPVT XVII. De inuenctione remediorum, quæ exercetur per phlebotomiam & per purgan- tia medicamenta.

NOs in commentarijs no$tris artis paruæ quæ$t. 113. fusè egimus, à quo indicetur Phlebotomia. Hıc $olum pro remediorum inuentione proponimus præcepta, vt inde colligi po$$it, quibus phlebotomia, & purgantia medicamenta non conueniant, & quibus conueniant.

Quo ad phlebotomiam, quibus non cõ- uenıat primò ob$eruãdum e$t præceptum Galeni lib. de curandi ratione per $angui- nis mi$$ionem c. 7. vbi damnat phleboto- miam ın vino$is, & gullæ deditis: his ver- bis „Vino$i, & gullæ dediti nõ iuuantur multũ purgatione, & phlebotomia, quia colligunt crudos humores, qui nec purga- tione nec venæ $ec auferuntur: noto dum dicit, non multum muari, quod$upponit aliqua ex parte $altem iuuari: quomodo verò iuuet, Gal. c. 12. eiu$dem libri dicit in his venæ $ectionem per epıcra$im iu- uare po$$e, ide$t parum pro vice.

In$uper Gal. 14. meth. 13. non vult, quod in legitimo ery$ipellate conueniat mi$$io $anguinis: $ecundo verò ad Gla. di- cit, in ery$ipellate non e$$e mittendum $anguinem; $ed purgandam bilem. Pau- lus, Cel$us, & Aetius $ecant venam in ery- $ipellate capitis, & ceruicis: quia ni$i bilis euacuetur, $trangulat.

Falopius dicit hos non po$$e conciliari cum Galeno.

Ego autem Re$pondeo Galenum non a$$erere ab$olutè in ery$ipellate non e$$e mittendum $anguinem, $ed dixi$$e non e$- $e nece$$arium mittere $anguinem in ery- $ipellate. Præterea dicimus {quis} in ery$ipella- te omninò puro & exqui$ito, quod vix da- ri pote$t, nullomodo $it mitt\~edus $anguis, quia $anguis e$t frænum bilıs: quo fræno euacuato bilis longè $æuior redditur.

Sanctor{ij} Sanctor{ij}

Idem dicimus de tertiana exqui$ita, & de cau$one exqui$ito, qui affectus vix inue- niri po$$unt, $anguinem non e$$e mitten- dum: in ery$ipellate verò non omninò ex- qui$ito, & in alijs affectibus bilio$is nõ om- ni ex parte exqui$itis, $anguinem, $i vires permittant, mittendum e$$e. Dicimus $i vires permittant: quia in affectibus bilio- $is omninò exqui$itis vires certè permit- tere non po$$unt.

In$uper Galenus 3. de humoribus cõm. 33. proponit tres ca$us, in quibus non e$t $ecanda vena.

Primus e$t in tempore valde calido: quia tunc vires non permittunt.

Secundus ca$us e$t in pleuritide, dũ $an- guis expuitur, quia dum expuitur, $i mit- tatur $anguis, $tatim impeditur euacuatio humoris peccantis per tu$$im.

Tertius ca$us e$t, quod in homine omni- nò bilio$o non conueniat $anguinis mi$- $io ob rationes $uperius allatas.

Præterea lib. 11. meth. cap. 14. a$$erit Galenus, cruditatem ventris, incipiente morbo, prohibere venæ $ectionem, $ubdit „in iuuene 30. annorum $i habitus laxus, & mollis $it, pinguis, albus, & gracilibus venis, huic certè $anguinem non mittes, aut parum detrahes: in regione æ$tuo$a, & in æ$tate omninò non mittas.

Ad hæc Galenus 2. aphori$. 29. loquens de Anaxione dicit, in $tatu, & augmento non conuenire venæ $ectionem: habet enim hanc $ententiam „dum coquitur morbus, nec venæ $ectio, nec purgatio conuenit: Addimus nos, $ed coquitur morbus in augmento, & $tatu: ergo in his temporibus non conuenient pur- gationes electiuæ, vel phlebotomia. Hip- pocrates in aphori$. inquit „inchoanti- bus morbis, $i quid tibi videtur mou\~edum moue: dum viget, & con$i$tit, melius e$t quie$cere.

Demum dum ægri, propter timorem perhorre$cunt $anguinis euacuationem, illis non e$t mıttendus $anguis. De his Galenus 4. de tu\~eda $ani. 4. habet h{ae}c ver- ba „$i quis propter timorem non ad- mittit $anguinis euacuationem, huic loco phlebotomiæ aluus deicienda largius e$t.

Quo ad illa quæ indicant phleboto- miam, præcipuum indicans de$umitur ab ip$o Hippocrate 4. de ratione vic. tex. 19. vbi habet hac $ententiam „$i morbus e$t vehemens, vire$que affuerint, & ætas permi$erit $anguis e$t mittendus. Sed hæc $ententia indiget aliqua declaratio- ne: quia tunc e$t vera, ni$i aliæ conditiones impediant, $icuti $i cibus in ventriculo e$t inconcoctus, licet vires $int robu$tæ, & morbus $it vehemens. & ætas florens, ta- men non e$t $ecanda vena, quod probatur per ip$um Galenum qui 3. epid. loquens de illo Pythione, qui liberatur die 40. ad differentiam alterius Pythionis, protullit hæc verba „cum homo i$te e$$et in peri- culo, Hippocrates debebat prima die $an- guinem mittere, $i nullus incoctus cibus in ventre e$$et, vel omninò $ecunda die.

Collige, cibum incoctum prohibere $an- guinis mi$$ionem.

Collige quoque ex eodem Galeni cõm. vbi de Pythione loquitur, quod non $it ne- ce$$ariũ prima die $emper pr{ae}bere leniens medicamentum, vt no$tratum plurimi putant.

Similiter Galenus lib. de curandi ratio- ne per. s. m. cap. 12. habet „In quacunque hora cly$teres, & venæ $ectio admini- $trari po$$unt: dummodo cibus non $it in ventriculo: Ecce quod præter conditio- nes allatas ab Hippocrate quæ $unt, mor- bus vehemens, vires, & ætas florens, pro mi$$ione $anguinis requirıtur etiam, vt cibus $it concoctus, & à venis me$eraicis attractus.

Dum verò vires $unt admodum debi- les, & impendet periculũ de ip$arum ca$u $icuti in fluxu alui, cum $tomachi mor$u, $i Galeno credendum e$t primo ad Glauc. 14. non e$t mittendus $anguis, neque e$t purgandum: Præterea neque dum ade$t periculum futuræ $yncopes, neque in cachexia, in hydrope, neque in cardial- gia, in vomitu continuò, neque in legiti- mo ery$ipellate e$t phlebotomandum.

Quare in$piciendæ $unt vires, non $olũ pr{ae}$entes, $ed etiã futuræ, Galenus enim 9. meth. 5. docens an certo aliquo die $it phle botomandum, dat nobis hoc præceptum „non numerum dietum in$picere opor- tet; $ed vnum robur virium, $it $extus, $e- De Remediorum Inuentione. ptimus, octauus, vel aliquo ex $equenti- bus diebus in mi$$ione $anguinis: quare in quacumque die vires $int validæ per- mittunt largam $anguinis euacuationem; $i non $int ita validæ minorem perferunt euacuationem: Galenus lib. de curandi ratione per s. m. cap. 13. ait „Quidam 70. annorum perferunt venæ $ectionem, quamuis in minori quantitate, quam iu- uenes: Ecce quod $olum attendere opor- tet vni virium robori: quia viribus per- mitentibus, larga quoque $anguinis mi$$io fieri pote$t.

Hinc $i venæ in gracili corpore appa- reant valde repletæ, & aliquid non prohi- beat; & vires permittant, venæ deplendæ funt: hanc $ententiam de$ump$imus à Galeno 6. apho. 30. vbi ait, quod venæ re- pletæ in gracili o$tendant $anguinem cor- ruptum abundè e$$e in venis, qui certè non e$t euacuandus ni$i vires permittant, & cruditates ademptæ $int: quia ip$æ ob$tructiones, quibus tales abundant per phlebotomiam tolli non po$$unt. Hanc doctrinam de$ump$imus à Galeno 11. meth. 14. ibi habet hanc $ent\~etiam „Per phlebotomiam non tollimus ob$tructio- nem, vel putredinem, $upple immediate: mediatè tamen quatenus natura leuata $arcina alacrius aggreditur ad $upetãdam cruditatem, per phlebotomiam tolluntur.

Demum non e$t mirandum, $i in gracili ade$$e po$$it $anguinis multıtudo: quia Galenus 6. epid. 3. comm. 29. a$$erit, quod interdum gracilitas, & inanitio po$$it à repletione prouenire: ibidem referti ca- $um mulieris emaciatæ, cui prima die $an- guinis $exquilibram detraxit, po$tridie verò iterum libram, tertio dıe $emi lıbram circiter, quo facto, maxima cum aliorum medicorum admiratione illam $anitati re$tituit: quare concludit Galenus hoc eod. comm. aliquos graciles habere mul- tum $anguinis, aliquos cra$$es paucum: ita vt non valeat con$equentia, corpus e$t emaciatum, ergo paucum $anguinem habet, neque valet e$t cra$$um, ergo mul- tum habet.

Si verò $anguis $it ita copio$us, vt ob- $tructiones efficiat, vel factæ $int ob$tru- ctiones ab alijs cau$is, dummodo corpus non abundet cruditatibus, tunc nullomo- do $unt tollendæ ob$tructiones: ni$i prius $anguis euacuetur. Quod præceptũ nobis reliquit Galenus 8. meth. 4. & 11. meth. 4. his verbis, $i prius tolleremus ob$tru- ctiones, ante $anguinis euacuationem, magis impingeremus ob$tructiones, ra- tio huius dicti e$t, quia aperiendo meatus in ip$os, pars cra$$ior $anguinis tran$mit- teretur, & $ic ab$tructiones fierent maio- res: Euacuato verò $anguine, veni$que aliquantulum depletis, id accidere non põt: quia nulla e$t ratio, cur tran$mitatur pars cra$$ior extra $uum locum, cum venæ ip${ae} po$t euacuation\~e fact{ae} $int capatiores.

Quo ad locum per quem in varijs mor- bis $it facienda $anguinis euacuatio, $i con- $ideremus ip$am plenitudinem, quæ no- bis in$eruit in omnibus alijs inflamationi- bus. Aueroes 7. coll. 29. & Rha$is volunt, prius $ecare venam lateris oppo$iti: dein- de vena eiu$dem lateris: quæ $ententia, vbi ade$t maxima $anguinis plenitudo, habet locum. Ve$alius vult in omni pleu- ritide venam dextri brachij e$$e $ecan- dam: quia pleura ip$a nutritur $anguine prodeunte à vena $ine pari, quæ vena à dextra parte oritur.

Amatus Lu$itanus reicit opinionem ve- $alij, quia dicit venam $ine pari habere o$tıola, quæ admittunt $anguinem ingre- di, & non egredi. Quæ in$tantia cer- tè e$t inuincibilis. Galenus verò lib. de ratione curandi per $ang. m. cap. 16. di- dıcit venam $ectam eiu$d\~e lateris e$$e pre- $entancum rem dium in ip$a pleuritide, in oppo$ito verò latere, aut nullum, aut paruum e$$e remedium. Nos tamen in maxima $anguinis plenitudine laudamus latus oppo$itum & illicò $ecamus venas eiu$dem lateris.

Demum $anguis euacuatur, per hiru- dines, & per cucurbitulas: inter Gr{ae}cos $olus Actuarius fecit mentionem de hi- rudinibus, applicandis venis $ædalibus lib. 3. cap. 3. Græci autem $ecabant illas ve- nas ferro.

Quo ad euacuationem faciendam per cucurbitulas, $i de euacuatione $anguinis euacuandi per cucurbitulas affigendas dor$o loquamur, habemus præceptum Sanctor{ij} Sanctor{ij} Auicennæ 4. 1. cap. de vento$$is, vbi im- probat cucurbitulas e$$e dor$o affigen- das: quia auget palpitationem attrahen- do $anguinem ad thoracem.

Eadem ratione in febribus ip$is $unt damnandæ cucurbitulæ: quod præceptum certè vulgares medici non animaduer- tũt: $i veròloquamut de euacuatione facta per venas pedum vel crurum: Galenus lib. de curandi ratione per s. m. cap. 11. ha bet hæcverba „Plenitudines à $uppre$$is men$ibus ortas per crura euacuabis: ex hoc loco colligimus duas e$$e po$$e plenitudi- nes, quæ $upprimere po$$unt ip$os men- $es, vna plenitudo e$t totius corporis, & hæc per ba$ilicam tollitur: alia verò e$t plenitudo vteri, quæ fit à $uppre$$is men- $ibus, & hæc per $aphenam.

Collig econtra illos, qui putant in men- $ium $uppre$$ione $emper e$$e $ecandam $aphenam, vt Ma$$aria, quod non admit- timus, quia $epi$$imè $upprimuntur men- $es ab plenitudinem totius: quo ca$u prius $ecatur ba$ilica, deinde $aphena: $i verò $aphana non in$picitur affig@ndæ $unt cucurbitulæ, $icutio admonet Galenus locis citatis de curãdi ratione per $ang. m.

Quo ad medicamenta, dicimus cum Galeno non $olum purgantia, $ed lenien- tia, præparantia, & alterantia omnia no- cumentum nobis certum afferre: iuua- mentum verò incertum, & dubium: illis tamen vtimur, dum $peramus ex illorum v$u maius fore iuuamentum, quam nocu- mentum.

Quod verò omnia remedia aliquod nobis afferat nocumentum, Galenus lib. de optima $ecta ad Tra$ybulum circa fin\~ehabet hanc $ententiã Galeno dignam „nullum remedium impunè pote$t ad- mini$trari: omnia enim $unt præter na- turam: ratio e$t, quia $anitas $tat in me- dio: affectus verò præter naturam, & re- media $unt extrema, & per con$equens $a- nitati contraria.

Idem confirmat Galenus 11. meth. cap. 11. vbı loquens de mul$a dicit „in $yno- chis optima e$t: quia extenuat cra$$os hu- mores, glutino$os detergit, & ip$os ex- cernit: nocet tamen, quıa calorem febris ad auget: idem ibi dicit de oxymellite, quod $i immodicè illo vtamur radat inte- $tina, tu$$im excitet, & neruo$a lædat. Concludit e$$e admodum difficile inueni- re auxilium, quod citra noxam magnifi- cè pro$it.

Colligè igitur, quod $i mul$a, quæ ex melle & oxymel, quod ex melle, & ace- to fit, noxia $unt: quanto magis medica- menta, quæ$unt in venenorum confinio nocere poterunt? quia nifi certò præ- $ciamus, quod medicamenta $int magis iuuatura, quam nocitura, nullomodo præbenda $unt.

Quo ad medicamenta electiuè purgan- tia, hæc ab$olutè omnibus febricitantibus nocent: $ententia e$t Galeni 1. $ect. apho- ri$. comm. 24. quod omnia pharmaca, quæ purgant electiuè, $int calida, & febricitan- tibus inimica.

Parimodo Galenus lib. quos, & quando purgare oportet dicit, nullum medica- mentum febricitantibus conferre, quia omne medicamentũ electiuum calidũ e$t.

Pote$t tamen interdum contingere, quod licet medicamentum electiuum no- ceat febricitanribus po$$it tamen magis iuuare, quam nocere: Sicuti dum materia e$t concocta, vel quod materia turgeat: e$t enim Hippocratis aphori$mus „con- cocta medicari, & mouere, ni$i materia turgeat, quæ turgens materia, licet $it cru da, pharmaco purgari pote$t, vt declara- uimus in comm. 22. aphori$mi huius $e- ctionis.

In$uper pharmaca, vt docet Galenus 1. de humoribus comm. 2. & comm. 12. nocent ijs, qui multis cruditatibus, aut glutino$is, cra$$i$que abundant edulijs.

Præterea nocent ijs, qui hypocondrie habent flatibus di$tenta, aut vrinam $upra modum calidã, aut habent aliquam vi$ce- ruminflamationem. Addit omnes i$tos ad purgationes e$$e ineptos. Ecce quod phar- maca & vt calida nocent, & nocent ijs qui habent aliquam in flammationem, vel hu- mores glutino$os, & cra$$os, qui impe- diunt excrementorum tran$itum: corpo- ra enim vt docet Hippocrates 2. aphori$. 9. „cum quis purgare volucrit oportet fluida facere. Sin@iliter Galenus lib. de curandi ratione per s. m. cap. 7. dicit De Remediorum Inuentione. vino$i, & gulæ dediti non iuuantur mul- tum purgatione, aut phlebotomia: di- cit mulrum; quia habent meatus oc- clu$os.

Immo Galenus 3. aphori$. comm. 15. maximè damnat v$um medicamentorum in $anis@ non quia habeant cra$$os, & & glutino$os $uccos, qui impediant tran- $itum euacuationis, $ed damnat, ne or- pora trahantur in malam con$uetudi- nem: habet enim hæc verba „$i verò qui$quã voluerit bis in men$e, aut $emel vti phatmaco, ne $uper fluitatum mul- titudo aggregetur, præter id quod noce- bit, corpora quoque trahet in malam con$uerudinem.

Accedit, quod pharmaca, qu{ae} exhiben- tur, ca$u quo non purgent, efficiant hoc magnum malum, quod ip$a conuertantur in humorem euacuandum, $ententia e$t Galeni lib. 3. $im pli. cap. 24. vbi habet h{ae}c verba „medicamentum ni$i purget, $o- lum producet humorem, qualem trahere natum e$t.

Cau$a verò cur medicamenta exhibita interdum non purgant triplex e$$e pote$t, vt animaduertit Galenus lib. 2. de humo- ribus comm. 27. Prima vel ob partium expurgantium imbecillitatem. Secunda vel ob angu$tiam viatum, nempè ob ob- $tructiones vel compre$$iones vel occlu- $iones. Tertia ob vitium excrementi, nempè: quia humores $int cra$$i, & vi- $co$i, qui propterea indigeant præpara- tione facienda per incidentia, & deter- gentia.

Humores, qui $unt fluidi $eu aquo$i, qui po$$unt liberè purgari, vel $unt $icuti aqua Hydropicorum, quæ non admittit coctionem: quia $emper fluida e$t: ideo in morbi principio purgari pote$t. Si verò humores $int præparati, & fluidi, $icuti in corporibus $anis, Hippocrates & Galenus 2. de fracturis 29. admon\~et „in fracturis o$$ium eadem die, antequam vi- delicet fiant febres, & inflãmationes dan- dum e$$e veratrum, quod euacuãdo icho- res melancholions anteuertat inflamma- tiones, & febres. Immo Galenus 14. meth. 8. in inflammationeoris, linguæ, & oculorum in principio vtitur purgante efficaci$$imo, videlicet ex aloe, colo quin- tıd\~e, & $eamoneo: quia magis pote$t in- dicans ad indicandum, quam prohibens ad prohibendum; dolor enim e$t vigens, & propter dolorem maius $equitur dam- num, quam $it illud, quod na$citur pro- pter medicamenti exhibitionem, quando humores non $unt præparati.

Parimodo Galenus 14. methodi cap. 17. in ca$u Matronæ Romana correptæ herpete circa maleolos, cum non poterat localibus inducere cicatricem clanculum minimum $camonei in $eruum lactis im- mi$it: vnde purgato corpore mulier fuit $anata: cau$a verò fouens herpetem erat bilis.

Præterea tribus modis medicamentum valde nocet, vel dum non purgat humo- res peccantes, vel dum medicamentum exhibitum non $it correctum; vel dum purgatio impeditur.

Medicamentum non purgat humores peccantes, $i dum e$$et purganda pi- tuita, daretur $camonium. Galenus enim 4. de ratione victus 64. dicit „$i bilıo- $a repant deor$um, da $camonium, quia hoc medicamentum euacuat bılem, non piturtam, vel melancholiam.

Præter $camonium ad$unt quoque alia, quæ purgant bilem, $icuti $unt folia, & flores per$icæ, $emina p$ilij, aloe, & plura alia. Quod verò aloe purget morda ces $uccos, colligitur ex Galeno lib. pri- mo delocis affec 4. vbi habet h{ae}c verba„ Collicos $anaui aloe: quia conieci humo- res mor daces fluxi$$e ad collum inte- $tinum.

In$uper ip$a bilis à natura in$tituta e$t ad purganda excrementa mordacia, $ed non electiuè: $ed $olum quatenus irtitat expultricem.

Alexander aphrodi$æus $ecũdo proble- matum $ecundo dicit, bilem febrem ef- ficere, & tollere, quatenus propellit ex- crementa.

Quæ verò purgant pituitam, præcipua $unt agaricus, hermodactilus, turbit, co- locintis, peplus, graciola, $emina cartami, flores cartami, catapucia &c.

Quod purgant melancholi: m e$t ele- borũ, quo nos fæliciter vtimur, epitimum, Sanctor{ij} Sanctor{ij} polypodium, & $ena. De eleboro Galenus lib. de atrabile cap. 7. recitat famo$um ca- $um, quod Pr{ae}ti filias furore percitas ma- lancholico Melanpodes medicus purga- uerit veratro albo, & $anauerit.

Inter purgantia $ero$os humores $unt eleterium, gumigutæ, flores $ambuci, mecoachan, $alapa, $ucci ireos; hæc $unt præcipua pharmaca, ad differentiam le- nientiũ. Ad$unt quoque alia qu{ae} electi- uè non purgant propo$ita à Galeno 3. de $ympt. cau$is cap. 2. vbı habet, quæ mor- d\~et inte$tina quatuor $unt, medicamentũ, ciborum corruptellæ, excrementa mor- dacia, & humores geniti in vlcere ca- coethe.

Quo ad correctiua ip$ius medicamenti ni$i medicus diligens $it, in ip$o cortigen- do, maximum incommodum ægrotanti- bus affert. Hippocrates & Galenus 2. de ratione victus 12. confiderantes cor- rectionem dicunt, quod $tatim à $umpto medicamento danda $it pti$$ana hordea- cea: quia detergit, pellit deor$um medi- camentum ne hereat e$ophago, & $toma- cho: $ubdit tamen Galenus quod dum medicamentum incipit operati non $it danda pti$$ana: quia impediret medica- menti actionem: ideo iubet in fine pur- gationis, dandam e$$e ip$am pti$$anam. Hinc Galenus 13. meth. 15. dum humo- res $unt in $ima iecòris dat eleborum cum pti$$ana, vt minus calefaciat.

Quæ verò $i$tunt purgationem, inter- cætera e$t $omnus: Galenus enim 4. aphor. 15. reddit rationem, cur $omnus impediat purgationem, ait: quia in $omnoactio- nes animales otiantur, quæ & pet $en$um fiunt, & præterea per mu$culos in moti- bus voluntarijs. Ecce quod ca$u quo me- dicamenti purgatio $it violenta, nulla alia res pote$t melius $i$tere ip$am purgatio- nem, quam $omnus, ope $omniferi excita- tus, cau$a verò e$t, non vt vulgares medici dicunt, quia per $omnũ concoquitur me- dicamentum: $ed quia natura otiatur, & ce$$at ab omni motu. Hinc impeditur quoque purgatio à theriaca, & ab omni- bus narcoticis, quæ $i$tunt & impediunt naturæ motum.

CAPVT XVIII. De remediorum inuentione de$umpta à pro- gno$tico.

EX multis locis ad progno$ticum per- tin\~etibus colligi quoque po$$unt re- media. Nos pauca afferemus, vt inde qui$que paucorum exemplorũ luce ele- uet $e ad quamplutima alia digno$cenda. Hunc famo$um tamen locum ad progno- $ticum pertinentem primo loco afferi- mus: quia maximè in$eruit huic contem- plationi: Galen. lib. 3. præ$agiorũ comm. 29. habet hanc famo$am $ententiam „ $i vires $int validæ & humores, qui præ- dominantur in corpore $int calidi, af- fectus ip$i terminantur per excretio- nem. Ex hoc progno$tico colligimus hanc mirabilem doctrinam, quod viri- bus exi$tentibus validis, humoribusque calidis prædominantibus, vtendum $it medicamento euacuante ip$am bilem, & præcipuè, $i humores inclinent per aluum. Si verò humores inclinent per vrinam, auxilium diuer$um, ni$i aliquid ob$taret, e$$et accomodatum: Si verò per vomitum, vel per in$en$ibilem per$pira- tionem, vel per alias partes, illud elige- mus, quo facile po$$ent excerni humo- res peccahtes, dummodo loca conue- nientia $int.

Subdit Galenus loco citato „$i vires fint validæ & humores $int frigidi, cri$is fiet per ab$ce$$um, non per excretionem: Si verò vires $int debiles, & humores ca- lidi, $imiliter per ab$ce$$um: $i debiles & humores $int frigidi, vel homo mori- tur, vel vix longo temporis $patio libe- ratur. Ecce quomodo ex $ignis progno- $ticis de$umptis à diuina Galeni doct. colligi po$$int & remedia $pecifica, & ma- teriæ remediorum.

Deinde ex vrinis quoque præcogno- $cimus, an $it medicandum: 4. enim apho. comm. 70. Galenus nobis reliquit hanc pulcherimam ob$eruation\~e „vrin{ae} tur- batæ, $i citò $edimen cra$$um habent, citò morbum $olutum iri $ignificant; $i verò $int turbatæ, & non habent $edimen, tuuc De Remediorum Inuentione. $i vires aderunt, morbus ex nece$$itate erit longus, $uperabilis tamen: $i verò vi- res $int imbecilles, ægri mortem prænun- ciãt: Hæc doctrina Galeni paucis expre$$a e$t tanti momenti, quanti nos ex vrinis prædicere po$$umus, an æger $it moritu- rus, nec ne: $i ægrum moriturum multo ante prænunciabimus, magnam acquire- mus exi$timationem: quia reuera ad me- dici honorem, & artis admirationem magis refert prædicere mortem in mori- tutis, quam $alurem in conualituris.

Eandem doctrinam de vrinis ob$erua- uit Hippocrates & Galenus in comm. in ca$u famo$o Hermocratis, quem moritu- rum prænunciauit Hippocrates ex eo quia vrinæ nunquam $ubfiderunt: Gale- nus in illa hi$toria ait „Vrinas turbatas, & $ub$identes $ignificare initium coctio- nis: In Hermocrate, qui perijt, nunquam $ub$iderunt: $ed de $ignis lethalibus $atis $uperque egimus in explicatione aphori$. 12. primæ $ectionis. Hoc vnum e$t in $i- gnis tam bonis, quam malis ob$oruan- dum, quod ni$i per aliquot dies $igna per- $euerent bona, vel mala, nihil certi indi- cent: quare$i contingat, quod vnico die $it $ignum $aluberimum, $alutem non pr{ae}- nunciamus, ni$i per$eueret $altem per tres dies. Parimodo $i vnius diei $patio appareat aliquod $ignum mortiferum, & non per$eueret alijs diebus, ex illo nihil certi colligi pote$t. Hanc doctrinam de$ump$imus ab Hippocrate 2. præ$agio- rum 26. vbi loquens de vrina optima, $ic admonet „vrina optima, e$t, cuius $edimentum $it candidum, læue & æqua- le per omne tempus ide$t per plures dies.

Aaicennas $imiliter prima primi doct. 3. cap. 3. loqu\~es de vrina habet hunc com- ceptum „In vrina tunc $igna e$$e verè mala, $i per$euerent mala. Idem dicen- dum de omnibus alijs $ignis malis, vel bonis, quod $ine per$euerantia, bona verè bona non $int, nec mala verè mala.

Præterea ex $ignis quoque præ$enti- bus remedia colligi po$$unt: quia Galenus 2. in primam prædict. comm. 5. habet hæc ferè verba „$i virtus e$t debilis, $ine vlla manife$ta euacuatione, vel o$tendit copiam grauantem, vel intemperi\~e vnius principiorum: ex hac ob$eruatione $ta- tim dicimus „$i virtus e$t debilis ob humorum copiam: ergo $anguinis mi$- $io conueniet: quia per $anguinis mi$$io- nem tolletur $uffocatio, & virtus reuire- $cet. Si verò humorum copia non ad- $it, quod facile digno$ci pote$t ex habitu corporis, & ex anteacta viuendi ratione, non euacuantia, $ed alterantia cõuenient.

Parimodo dũ præcognouerimus mor- bum longum, vel breuem futurum pote- rimus varijs, & vario modo, vti remedijs. Modum verò nos docet, Galenus 3. præ- $agiorum 28. vbi habet hanc $ententiã„ ob tres cau$as, morbos reddi po$$e lon- gos, nempè vel ob particulam, cui egrè curatio adhiberi po$$it. Secunda ob cru- dos & cra$$os humores. Tertia ob erro- rem comi$$um: inde remediorum ma- terias eligimus: quia ob cra$$os humores vtimur incidentibus, cuiu$modi e$t oxy- mel: ob errorem comi$$um eligimus mo- dum diætandi: ob part\~elæsã, cui ægrè cu- ratio adhibetur alia pro ut pars quoque diuer$a e$t, eligimus remedia, vt affectus præter naturam partis $uperetur.

Sed in explicatione 12. aphori$. $atis $u- perque egimus de $ignis indicãtibus f{ae}li- cem, & de indicantibus infau$tum finem.

FINIS. INDEX CAPITVM. # _Caput I._ VN de fit quod Medici rarò inueniant # verum & proprium remedium. co- # lumna 2. # _Caput II._ De remediorum inuentione de$umpta à $pe- # cificis different{ij}s affectuum omnium # vi$cerum. # col. 12 # _Caput III._ De remediorum inuentione de$umpta à pro- # toparhia, & idiopathia, & à varia di$tin- # ctione $ympathiæ. # col. 30 # _Caput IIII._ De inuentione remediorum auferentium il- # los morbos Specificos quı reddımit $angui- # nem impurum. # col. 42 # _Caput V._ De remediorum inuentione de$umpta à lo- # cis affectis. # col. 48 # _Caput VI._ De remediorum inuentione de$umpta à # morbi magnitudine, more & motu. # col. 66 # _Caput VII._ De remediorum inuentione de$umpta à # morbis ın mala conformationi, & præci- # puè in cauitate. # col. 73 # _Caput VIII._ De remediorum inuentione de$umpta à cau- # $is Specıficis. # col. 81 # _Caput IX._ De remediorum iuuentione de$umpta à $pe- # cificis affectibus ip$ius $anguinis. # col. 95 # _Caput X._ De remediorum inuentione de$umpta à $pe- # ci$icis affectibus pituitæ. # col. 102 # _Caput XI._ De remediorum inuentione de$umpta à $pe- # cificis crudorum humorum affectibus. # col. 111 # _Caput XII._ De remediorum inuentione de$umpta à con- # ditionibus $pecificis ip$ius bilis. # col. 115 # _Caput XIII._ De remediorum inuentione de$umpta à $pe- # cificis melancholicorum $uccorum diffe- # reni{ij}s. # col. 124 # _Caput XIII._ De remediorum inuentione de$umpta ab hu- # morum motu. # col. 131 # _Caput XV._ De remediorum inuentione de$umpta à con- # ditionibus indicationis. # col. 142 # _Caput XVI._ De remediorum inuentione de$umpta à re- # unl$ione & deriuatione. # col. 155 # _Caput XVII._ De inuentione remediorum, quæ exercentur # per phlebotomiam, & per purgantia # medıcamenta. # col. 158 # _Caput XVIII._ De remediorum inuentions de$umpta à pro- # gno$tico. # col. 168 FINIS.