SANCTORII SANCTORII IVSTINOPOLITANI IN PATAVINO GYMNASIO MEDICINÆ THEORICAM ORDINARIAM PRIMO LOCO PROFITENTIS Commentariorum IN ARTEM MEDICINALEM GALENI. PARS TERTIA. AD ILLVSTRISSIMUM, ET EXCELLENTISSIMUM Andræam Maurocenum Academiæ Patauinæ Moderatorem. CVM LICENTIA SVPERIORVM, ET PRIVILEGIIS. SAPIENTIA VNGENDA VIRI@VS V S VENETIIS, MDCXII. Apud Iacobum Antonium Soma$chum. ILLVSTRISSIMO, ET EXCELLENTISSIMO ANDREÆ MAVROCENO, ACADEMIÆ PATAVINÆ MODERATORI. Sanctorius Sanctorius.

_S_I vllo vnquam tempore excellentis ingen{ij} virorum æterna dignæ memoria ad omnem tran$mi$$a posteritatem monumenta eximiæ tam virtutis, quam auctoritatis Heroum tutelare patrocinium, vt $ibi opportunè nece$$arium expo$tularunt, hoc certè præ$enti no- $tro indies decre$cente, & in $enium qua$i quoddam declinante $æculo iure optimo requirere videntur. Cuius & ego pariter in præ$ens Senator ampli$$ime ductus nece$$itate, priores duas Artis huius Medicæ Sectio- nes Illu$tri$$imis, & Excellenti$$imis Almæ Vniuer$itatis Patauinæ Præfectis dicatas volui, & con$ecratas, Tertia hac parte, eaq; ordine po$trema (quæ totius Iatrices fi- nem complectitur) Amplitudini tuæ tanquam fautorimeo re$eruata; quæ felicitatis exoptatæ cupida, $ub au$pıcati nominis tuı tutela nunc tandem læta, ge$tiens, & exul- tans, tua, vt reor, fautrici aura a$pirante recreata in publicum prodit Orbis vniuer- $i theatrum. Fortunata profectò, quod talem, tamq; propicium $ibi, ac indefe$sè a$$i- $tentem nacta fuerit defen$orem, & omnium ornatum Myrmecia $cientiarum, & ar- tium bono omine $uo $it $ortita tutorem. Con$tans apud omnes totius Europæ literarũ laude florentes viros e$t fama, te politioris literaturæ, grauioris etiam philo$ophiæ, tum intimos pariter latentis $apientiæ rece$$us humano au$u ingredı $olitos, penetra$$e. Te- $tıs e$t locupleti$$imus, & minimè fallax Sereni$$imus inclytæ huius Reipublicæ Sena- tus, qui cunctorum præcellentis ingen{ij} tui doctorum vnanimi proditam con$en$u iam pridem cen$uram, $uo recenter iudicio voluit confirmatam: qui ob id præuio in$igni de- lectu habito, Hi$toriographı munus publicum in te voluit translatum, non al{ij}s profe- ctò conferri $olitum, quam {ij}s, quos excellens ingenium, acre iudicium, & a$$idua mul- tiplicis variæ\’q; lectionis exercitatio $ingulari cum laude omni commendatos reddidit immortalitati. Vt non immeritò $umma elaboratos indu$tria, omnigenaq; eruditione con$per$os Hi$toriarum The$auros felici$$imo, & maximè de$iderato partu propediem te editurum, $peremus. Hinc etiam factum e$t, non di$pari à prima eiu$dem inclyti Senatus $ententia, vt publica frequenter honorifici gradus, & maximi etiam ponde- ris munia tibi, $ic rei literariæ poti$$imum Patauinæ Præfectura $æpènumero fuerint collata. Accedit & $ecundo huius operis felicitati, $ummæ bonitatis, fidei\’q; vnicum bonis omnibus ad imitationem propo$itum exemplar, in $ui tutelam ce$si$$e. Quis enim tuæ e$t ne$cius vitæ hactenus innocenter tran$actæ? Cui etiam vel minimo licet con- ciuium tuorum placidi$sımi mores, mixta cum in$igni comitate bonitas, cum affabili grauitate familiaritas, cum genuina pietate religio, cum reliquis lubricæ iuuentutis irritamentis pugna perpetuo exercitata, & laudabili obtenta cælibatus $emper cum triumpho victoria, $unt ignota? Hæreditario certè quodam iure inter Gentiles non paucos tuæ i$tius familiæ perillu$tris Maurocenæ hæc $plende$cunt decora. Recens est Illu$tri$s. fratris tui NICOLAI ıncomparabilis $anè Viri apud omnes, & viridis ad- huc memoria, quem vt veram $emper, probitatis, innocentiæ, eruditionıs, & pruden- tiæ Ideam Amplis$imus hic Senatus ob$eruare nunquam de$titit, ita Ciuitas eum to- ta $icut viuum antea continuo admirata fuit, $ic eundem veneratur, $u$picit, & vn- dequaque etiam deprædicare non de$init defunctum. Ad extremum, hoc qualecunq; $it opus no$trum $i defen$orem $trenuum, longa\’q; annorum $erie non fido minus, quam $yncero $emper con$tantis amicitiæ fœdere coniunctum, requirat: $uis abundè de$ide- rijs factum $atis, vt fateatur nece$$e est. Iactent quantum velint $uos cum Ore$te Pylades amicos $upremæ antiquitatis $æcula: $uos deprædicent præ$tanti$simorum hi- $toriæ $criptorum deriuati ad nos commentar{ij} Gracchos, & Blo$ios, Damones, ac Pythios, tum $i quos recen$et alios indefe{$s}æ, ac con$tantis amicitiæ fidi$simos culto- res, pri$ca omnis maiorum vetu$tas. Quæ mutua vici$situdine inter nos fra- trem\’que meum FSIDORVM Sanctorium Iuri$con$ultum à primis ætatulæ ac- cre$centis (vt $ic dicam) primord{ij}s interce$sit familiaris con$uetudo, hone$tis vitæ actionibus tran$acta, Harmonicis Mu$ices concentibus in $tudiorum leua- men exercita, artium libero homine dignarum di$ciplina indies, & ince$$anter conti- nuata, linguarum Latialis pariter, & Atticæ elegantia in$igniter ornata, grauioribus deinde $tud{ij}s gradatim adaucta, in eam honoris, & meriti $egetem, & ità quidem amplam excreuit, vt nunc vberi cum fenore profundioris doctrinæ, & $olidioris $a- pientiæ Mathe$eos, Philo$ophiæ, & latrices etiam præconio $plende$cens, $e $e palam doctorum vndi\’q; cætui cum immortali nominis tui gloria o$tendat vniuer$o, ita qui- dem, vt publicı iurıs factum hoc Opus, prælatis tam illu$tris, & genero$i nominis in$i- gnibus ornamentis, tanti\’q; refulgens titulis patroni, eorundem in me aliquem coru- $caturum $plendorem certa quadam ducar in præ$ens confidentia; eorumque $imul mi- cantibus rad{ij}s intercedentibus fatale odium omne æmulantis turbæ Ari$tarchorum labores quo$que bonorum dente canino arrodere $olitorum maledicta $tupefacto den- tium acumine penitus illidendo illudentur. Su$cipe igitur Illu$tri$sime Senator no$tra- rum quas tibi offero vigiliarum clemens patrocinium, & qua cunctos a$$oles de liter is bene meritos (ip$e tu literarum omnium laude celeberrimus) benignitate complecti, in tua patiaris clientela, hæc etiam no$tra licet mediocria conquie$cere: hoc facto nil mihi poterit in rebus humanis euenire iucundius, nıl gratum, & acceptum magis: quod indu- biè te facturum, tua mihi ın$ignis illa etiam ab omnibus pa$sim vnicè prædicata polli- cetur humanitas. Supremi id fauoris tui erit & patrocin{ij}, mihi verò in te $ingulari $emper ob$eruantia colendo haud contemninda præbebit in futurum incrementa clien- ti. Vale Heros inclyte, & diu felix viue.

Venet{ij}s anno Virginis puerperij M D C XII. ip$is Kal. Nouembris.

INDEX QVÆSTIONVM. 96 # OStenditur vnum indicare $olum vnum. # carte 15 97 # Quomodo natura rei in$inuet inuentionem cau$arum $alubriũ. # 10 98 # De Qualitatibus occultis, quæ agunt tota $ub$tantia. # 28 99 # De numero coctionum, & de illarum excrementis. # 45 100 # Breuis dig re$$io de vrinis. # 73 101 # An cœna $it prandio liberalior. # 76 102 # Dubitationes an coitus conferat. # 92 103 # De tempore opportuno coeundi. # 99 104 # Ad quod morbi genus reducatur lapis in ve$ica. # 138 105 # Digre$$io de putredine. # 182 106 # Quid $it concoctio. # 191 107 # An auer$io per di$tanti$$ima $it conditio, quæ conueniat per $e reuul$ioni. # 200 108 # Quid per rectitudinem $eruandam in reuul$ione intelligi debeat. # 202 109 # Quid intelligendum $it, dum dicimus reuul$ionem fieri per va$a communia. # 204 110 # An auer$io humorum ad originem $it conditio, quæ conueniat per $e reuul$ioni. # 205 111 # In quıbus conueniant, & quibus differant reuul$io, & deriuatio. # 206 112 # An reuul$io conueniat non $olum fluentibus, verum etiam fluxis, & fluxuris humo- # ribus. # 207 113 # A quo indicetur mi$tio $anguinis. # 208 114 # De ordine, & pote$tate indicantium. # 221 115 # Di$putatio contra Fallopium, Trincauellium, & Argenterium de $olutione continui. # 237 116 # De Hyporry$i, $iue de $ubfluxione. # 251 117 # De generatione morbi. # 287 118 # Per quas via pus empyicorum expurgetur pervrinam, aut per aluum. # 300 119 # Digre$$io de virtute attractrice per $ub $tantiæ $imilıtudinem. # 308 120 # Quod intelligat Galenus per ana$tomatica. # 311 FINIS. INDEX RERVM, ET SENTENTIARVM, In hac Tertia Parte ordine Alphabetico contentarum. ## _A_ _A_B$ter$iuum dupliciter con$ide- # ratur. # _333_. b Actio nulla læditur immedia- # tè, ni$i $ubiectum læ$um $it. # _159_. c Actiones læ$æ in $olutione con # tinui vt po$$int e{$s}e plures. # _238_. d Actiones $imilarium lædun- # tur per $e à $olutione continui. # _148_. d Acetum cur non conferat febricitantibus. # _332_. b Acus deglutita vt à ve$ica fuerit extracta. # _205_. c Ad$tringentia vt penetrent. # _371_. c Adstringentia ut $int duum generum. # _352_. a Ægritudo ut non con$eruetur à cau$a ip$ius efficien- # te. # _7_. b Aer cur quandoque exiccet. # _27_. a Aer ut diuer$imode alteret. # _19_. a Aer externus cur non $emper eodem modo alteret. # _28_. a Aer frigidus, quomodo calefaciat, & è contra. # _27_. c Aer ut alteretur. # _25_. b Aer ut inter cæteras res non naturales maxinee alte- # ret. # _58_. b Aer ut penetret in ventriculum, & ip$um refrigeret # ex Oaleno. # _25_. d Aer ut po$$it arte alterari. # _59_. c Aeris alteratio $ecundum $ubstantiam quid $ignific et # ex Galeno. # _26_. d Aeris alteratio $ecundum totam $ubstantiam, ut diffe # rat ab ip$ius corruptela. # _26_. b Aeris humiditatis exce$$us, ut cogno$catur. # _105_. b Aeris in$pirati quantitas ut $eruetur. # _58_. e Aeris temperatura ut distinctè cogno$ci po$$it. # _105_. a Aeris temperaturam ut po$$imus dimetiri. # _62_. e Affectui unico ut unum e$t contrarium. # _172_. d Affectus nece$$ar{ij} ad $anitatis con$eruationem. # _22_. e Affectuum complicatorum curatio, quæ $it antepo- # nenda. # _223_. b Agglutinatio quot modis fiat. # _240_. e Alexiteria omnia, quæ. # _396_. c Alexiteria ut in uenena agant. # ibidem b Alexiterium duplex. # ibidem Alımenti defectus ut bumectet. # _112_. d Alimenti defectus ut $it cau$a caloris. # _112_. e Alimenti distributio quando fiat. # _77_. a Alimentum ut alteret ex Arist. & Galeno. # _43_. c, e Alterantia medicamenta ut $int in multa quantitate # exhibenda. # _361_. a Alterantia ut non debeant præcedere lenientia. # _181_. e per Anastomatica quid intelligat Gal. # _311_. b Anatomiæ cognitio vt $it maximè nece$$aria. # _231_. b Animi affectus immoderati ut $inguli lædant calefa- # ciendo ex Galeno. # _69_. d Animi affectus omnes ut ad dolorem, & uoluptatem # reducantur ex Ari$totele. # 89 c Animi affectus ut à medico, & philo$opho morali $int # diuer$imodè con$iderandi. # _89_. a Animi affectus ut ad motum reducantur. # _58_. a Animi affectus ut diuer$imodè alterent. # _42_. a, b Animi affectus ut lædant ex Galeno. Animi affectus ut non omnes exiccent. # _113_. b Anodyna cur non attrahant. # _308_. c Apostema ut curetur à $uo contrario. # _172_. d in Apo$temate licet ante $uppurationem quandoque # $en$ibiliter euacuare. # _346_. c Appetitus ut ad $ingulas cau$as non naturales exten- # datur. # _73_. b Appo$itio na$i ut non $it curatio affectus in$trumen- # talis. # _380_. c Aqua quando conueniat in ulceribus ex Gal. # _284_. b Aquæ frigidæ perfu$io ut tollat colicum affectum. # _172_. b Arenulæ ut di$cernantur à cineribus in urina appa- # rentibus. # _184_. a Arteriæ ut non regenerentur in pueris ex Gal. # _137_. a A$peritatem, & lenitatem remedia auferentia, & eo- # rum conditiones. # _370_. d, e, _331_. a Attractio per medicamenta purgantia facta, ut non $it # facultas c{ae}lestis. # _310_. a Attractio ut non $it genus proximum reuul$ionis. # _200_. b Attrabentia medicamenta quo tempore $int magis # opportuna. # _232_. d Auer$io humorum ad originem an $it conditio, conue # niens per $e reuul$ioni. # _205_. d Auer$io per distanti$$ima loca cur non $it conditio con # ueniens per $e reuul$ioni. # _206_. a INDEX. ## _C_ _C_Æna eur exercitium conueniat. # _81_. b C{ae}nacur prandio liberalior ex Hipp. & Galeno. # _70_. a Calculum frangentia, ut $int inutilia, & pernicio$a. # _296_. c Calculus, ut non po$$it hærere ve$icæ. # _291_. b Calculus, ut po{$s}it dici affectus in mala compo$itione. # _296_. a per Calidum $atis, quid intelligat Gal. # _400_. d Calli generatio à quibus cau$is impediatur. # _262_. a Callus, ut fuerit fractus $ine dolore. # _288_. b Callus, ut non $it pars uiuens. # _265_. b Callus, ut nutriatur, & $entiat. # _244_. b Cælor febrilis à putredine, & à naturæ conatu oritur. # _155_. a Caro cur regeneretur etiam in cauis ulceribus $enum. # _273_. d Cau$a agens per accidens, ut $it di$tinguenda à cau$a # per $e agente. # _172_. b. _17_. b Cau$a contentiua in morbis quæ # _162_. b. _163_. c. ex Gal. Cau$a efficiens mouens ea, quæ à uacuo creduntur mo- # ueri, ut $it duum generum. # _152_. d Cau$æ ablatio quando anteponenda morbo ex Galeno. # _178_. a Cau$æ curatio, ut $it morbo anteponenda ex Gal. # _222_. c. # _219_. b. e Cau$æ externæ quot modis dicantur in$alubres. # _50_. a Cau$æ instrumentales $ine quibus, ut non reducantur # ad quatuor genera. # _6_. e Cau$æ nece$$ariò alterantes, ut $int plures, præter $ex # communes. # _17_. d Cau$æ non naturales, ut $ub $e comprehendant cau$as # accidentales, & aduentitias. # _112_. a Cau$æ per accidens agentes quando $int eligendæ ex # Galeno. # _175_. e Cau$æ procactarticæ agendi modus. # _164_. e, & _165_. a # & b. Cau$æ $alubres in quibus con$i$tunt. # _5_. e Cau$am antecedentem Gal. intelligit illam, quæ e$t cũ # di$po$itione ui$cerum. # _161_. d Cibi optimi conditiones. # _412_. e Ciborum, & potus multitudine a{$s}umpta, ut maior fiat # uentriculus paruus. # _131_. c. Cibus omnis, ut in$alubris. # _50_. d Cicatrix, ut nutriatur. # _244_. b Cinis putredinis, ut per cutim euacuari po$$it ex Gale. # & Auicenna. # _198_. b Climata omnia, ut $int temperati$$ima. # _62_. d per Cly$teres, ut euacuetur totum. # _402_. d Clysteres, ut cra$$a intestina pertran$ire nequeant. # _365_. e. _197_. c Cly$teres, ut po$$int euacuare putredinem. # _197_. c Coctio, ut quiete fiat ex Hipp. # _76_. b Coctionis effectus ex Galeno. # _188_. a Coctionis $enum, & conuale$centium defectus. # _410_. d Coelementatio, ut detur. # _18_. a pro Cognitione rece$$us à naturali statu conditiones re # qui$itæ ex Hipp. Gal. # _374_. d in Coitu, ut animi affectus maximè lædant. # _96_. e Coıtus abstinentiæ, & exce$$us detrimenta ex Galeno. # _91_. d Coitus quo tempore magis opportunus. # _93_. e. _101_. c Coitus quibus naturis, & ætatibus conferat. # _94_. d. # _95_. a Coitus, ut non conferat omnibus pituito$is. # _98_. d Coitus, ut reddat corpora læuiora. # _95_. e Coitus, ut Podagricis, Nephriticis, et $enibus conferat. # _92_. d Coitus, ut $it laboris leuamen. # _102_. b Coitus utilitates, & detrimenta. # _99_. a Coitus, ut ad motum reducatur. # _91_. e Colicus affectus, ut à clysteribus acribus exacerbetur. # _292_. e Colicus dolor, ut tollatur. # _293_. b Concoctio quid ex Galeno. # _191_. d. _193_. b Concoctio quot modis $umatur à Galeno. # _48_. b Concoctio quotuplex ex Galeno. # _189_. d Concoctio, ut à natura fiat. # _190_. d Concoctio, ut ab arte fiat. # _190_. d Concoctio, ut differat à dige$tione. # _186_. c Concoctio, ut differat à generatione, mixtione, & nu- # tritione. # _193_. c Concoctio, ut fiat per contrarias qualitates ex Galeno # _186_. b Concoctio, ut fiat uirtute media. # _186_. e Concoctione una læ$a, ut cæteræ lædantur. # _70_. b Concoctionem iuuant calida, frigidaque nocent ax Ga- # leno. # _186_. b Concoctionem quæ iuuant ex Galeno. # _185_. b Concoctionem, ut iuuet aquæ frigidæ potus. # _186_. b Concoctiones quot. # _48_. a Conformatio, ut $it in curatione maximè attendenda. # _366_. a Con$eruatio qualitatum actiuarum, ut $it maximè pe- # riculo$a. # _110_. b Con$eruatio quotuplex. # _109_. b Con$eruatio, ut fiat per alterationem tantum. # _9_. c Con$uetudo, ut non $it altera natura, neque con$eruan- # da. # _77_. e Con$uetudo, vt tolli po$$it. # _118_. d Continuum pro contiguo $umit Galenus. # _148_. c Continuum, ut non differat à contiguo ex Galen. Ari$. # _243_. d Contrarium generieum, quammaximè di$tat à $pecifi- # co. # _467_. e Conuale$centium à $anis differentia. # _408_. c Conuul$ionis cau$æ externæ variæ ex Gal. # _269_. d Cor cur maximè in animi affectibus alteretur. # _41_. d Cry$is, vt $it potior per tran$mi$$ionem, quam per eua- # cuationem ex Hippocrate. # _232_. e Cura, ut $it à cau$a primo au$picanda ex Galeno. # _222_. # a, b ## _D_ _D_Eleteria quot modis con$iderentur. # _395_. b Deformitas cicatricis, ut tollatur. # _276_. c Deobstruentia medicamenta, ut in pauca quantitate # niliuuent. # _390_. a INDEX. Dentes, cur regenerentur. # _138_. c Differentiæ morborum ratione diuer$itatis partium # corporis. # _230_. c Deriuatio vnde de$umatur. # _404_. a Dige$tio, vt differat à concoctione. # _186_. c Digitus $extus, cur non $it morbus. # _379_. d Dimen$io trina, ut $it principium materiale omnium # qualıtatum. # _399_. c Di$po$itio prædicatur demorbo, & de cau$a. # _180_. b Di$po$itio primo lædens operationes e$t cau$a formalis # morbi, efficiens operationis læ$æ. # _163_. e $ine Di$po$itione $ubiecti non fit morbus, motus, aut # actio ex Galeno. # ibid. a, b, c Diuretica, vt non euacuent urinam. # _306_. b, _197_. e Diuretica, ut $int duum generum ex Galeno. # _197_. d Dolor, ut pertineat ad $olutionem continui. # _240_. a in Dolore, ut uar{ij} concurrant morbi. # _240_. a Durıties, vt $it trium generum. # _355_. e ## _E_ _E_Lementa non $unt ponenda inter res naturales. # _19_. c in Empyematicis humores frigidi cur conuertantur in # pus. # _340_. c Empyematicos aperiendi duplex modus. # _314_. d Euacuatio in$en$ibilis abundantior $en$ibilibus. # _342_. b Euacuatio, ut introducat humidam intemperiem. # _113_. a Euacuatio, ut tollat putredinem. # _180_. a Euacuationem putrefactorum, ut præcedere debeat # præparatio. # _184_. d Euphorb{ij} acrimonia, ut mitigetur. # _268_. e Excrementa laudabilia qualia $int ex Hippocrate, & # Galeno. # _72_. b Excrementum quodlibet, ut $it cibo a$$umpto propor- # tionatum. # _71_. b Excrementum tenue primæ coctionis quid. # _45_. c Excrementum tenue $ecundæ coctionis duplex. # _48_. a Excreta, & retenta, ut noceant ex Galeno. # _44_. c Exercit{ij} limites ex Auicenna. # _64_. d Exercit{ij} qualitas, ut con$ideretur a Galeno. # _67_. e Exercit{ij} utilitates ex Galeno. # _38_. a. _64_. d ab Exercitio quando a$$umendus cibus. # _68_. c Exercitium, ut à labore differat. # _66_. d Exiccantia ualida, ut po$$int dici moderata. # _253_. c Exiccantia uulnus, ut $int triplicis generis. # _252_. c Exinanıtæ partes, ut habeant facultatem attrahendi, # _352_. d Exta$is, ut tollat maniam. # _172_. b ## _F_ _F_Acultas naturalis, ut non communicetur à iecore. # _248_. d F{ae}ces, cur indurentur in cra$$is intestinis. # _293_. c F{ae}ces duræ, ut euacuentur. # _293_. a F{ae}cum naturalium conditiones. # _86_. a Febris futuræ præ$eruatio quıbus fiat ex Gal. # _179_. b Febris quid. # _120_. d Febris, ut accendatur in humoribus ex Galeni uer- # bis. # _179_. a Febris, ut curetur diureticis ex Galeno. # _197_. d Fibulæ, ut differant à $uturis, & quid $int. # _245_. e Forma misti quornodo à C{ae}lo dependeat. # _310_. d Formæ $ubstantiales, ut non delite $cant $ub uario $itu, # aut raritate, aut den$itate. # _399_. d Fractura o$$is, ut po$$it contingere $ine partium circũ- # iacentium læ$ione. # _263_. b Frigefacientia medicamenta, ut roborent partes uiuen # tes. # _343_. b Frigidum, cur $it ulceribus mordax. # _358_. c Fuligines retencæ, ut $int cau$a efficiens putredınis. # _182_. d ## _G_ _G_Landularum affectus cur $int $anatu difficiles. # _362_. d Gluten cur $it laudabilius, quam $utura. # _246_. b Cluten quando conueniat ex Galeno. # _247_. c Grauitas, & læuitas, qua ratione po$sunt, & $ub$tan- # tiæ, & accidentia elementorum dici. # _35_. d ## _H_ _H_Epar, ut non $it principium uenarum ex Gale- # no. # _370_. b Hepatis pus quomodo euacuetur. # _314_. e Hernia, ut fiat ex relaxatione. # _131_. e Humidum radicale, ut restauretur. # _18_. d Humores praui, ut cibos etiam boni $ucci a$$umptos # ualeant in $uam naturam immutare ex Hippocra- # te, & Ari$totele. # _391_. c Humores quot modis putre$cere po{$s}int. # _184_. e Hydropicorum aquam auferentıa remedia. # _315_. b de Hyporry$i. # _251_. a ## _I_ _I_Mmoderatum dupliciter re$pectu corporis $ani, & # morbi. # _170_. b Incra{$s}antia, ut non $int remedia pectoris. # _305_. d Indicans uenæ $ectionem, ut $itinnominatum. # _216_. c Indicata, ut $int comparanda cum prohibentibus. # _227_. b Indicantium numerus, & ordo ex Galeno. # _221_. b de Indicantium ordine, & pote$tate. # _221_. a Indicatio à cau$a principali, ut $it anteponenda impe- # dimento. # _224_. b Indicatio à cau$a, ut $it prima ex Galeno. # _219_. b, e Indicationum à cau$is de$umptarum ordo. # _223_. e Indicationum à morbis de$umptarum ordo ex Galeno. # _223_. Indicationum diuer$arum in ulcere con$equendarum # ordo. # _284_. e Indiuidua nec indicantia, nec indicata e{$s}e po{$s}unt. # _169_. b Inflammatio, ut impediat ulceris $anationem ex Gale- # no. # _278_. a Instrumenta pro cogno$cenda quantitate rece$$us à na # turali statu. # _374_. e INDEX. Instrumenta quibus cogno$cuntur particulares mor- # borum gradus, & pul$uum differentiæ. # _229_. e In$trumentariæ partes, vt po$$int agglutinari ex Gale- # no. # _240_. d In$trumentariæ partes, vt $int duplicis generis. # _240_. d ## _L_ _L_Ætitia, vt conferat ad $anitatem. # _23_. a Lapis in ue$ica ad quod morbi genus reducatur. # _138_. e Lapis in ve$ica, ut extrahi po$$it. # _136_. b Lapis in ve$ica, vt po$$it comminui. # _136_. b Lapis in ve$ica, ut $it morbus. # _142_. c La$$itudo quotuplex. # _64_. b La$$itudo, ut curetur ex Galeno. # _64_. c Lenientia partem euacuant. # _401_. e Ligaturæ, vt $int trium generum. # _245_. b Lithotomus, ut debeat cauere à $ectione mu$culorum # pœnis. # _295_. e Locus offectus, vt po$$it diuer$imode cõ$iderari. # _230_. e Londinı aer cur conueniat cum aere Veneto. Lumbrici cur non $int morbi in numero. # _378_. e Luxatio, ut curetur à $uo contrario. # _172_. d Luxatio, vt $it trium generum. # _286_. c ## _M_ _M_Agnitudo morbi duplex ratio ne propriæ e$$en- tiæ, & rece{$s}us. # _170_. e Magnitudo morbi quid indicet. # _16_. c Magnitudo morbiratione partis $ubiectæ. # _229_. c Maturatio morbi quid. # _189_. d Medicam artem breui$$imam faciebant methodici. # _168_. b Medicamenta ad partes di$tantes directa, vt debeãt # exhiberi in multa quantitate. # _361_. c Medicamentorum facultates, ut non omnes $en$u # deprehendantur. # _174_. c Medicus, ut non debeat nocere ex Hippoc. # _223_. c Meditatio, ut dilatet cerebri uentriculos. # _131_. d Melancholia, cur non euacuatur per uomitum. # _313_. e Membra, ut po$$int e$$e cau$æ naturales, & non na- # turales. # _22_. a Men$trua prouocantia, vt quædam $int inutilia. # _361_. a Moderatum non inducit $anitatem, $ed con$eruat $o # lum. # _169_. d Modus, ut reducatur ad qualitatem, & ad quantita # tem. # _52_. c Morbi fientes in tria genera distinguuntur. # _158_. c de Morbi generatione. # _287_. e ad Morbi naturam quatuor $pectant, Idea, magnitu- # do, mos, & motus. # _156_. d Morbi per con$en$um habent aliquid in facto e$$e. # _159_. d Morbi periculo$i ex Hippocrate. # _129_. d Morbi quidam, ut non habeant e$$e in fieri. # _237_. a Morbi qui post ablatam cau$am ce$$ant aliqui $unt # in fieri aliqui in facto e$$e. # _152_. d Morbo, ut opponatur remedium. # _171_. c Morbo, ut opponatur $anitas. # _171_. c Morbus ad quod prædicamenti genus reducatur. # _288_. d Morbus factus, & fiens quid. # _150_. c Morbus fiens, ut e$t fiens non est in genere qualita- # tis, $ed pa$$ionis. # _165_. d Morbus in fieri quatenus est in fierinon est mor- # bus. # _151_. d Morbus organicus, ut per cõtraria auferatur ex Hip # pocrate. # _172_. e Morbus, ut non po$$it reduci ad diuer$a prædicamen # ta. # _289_. c Morbus, ut non $it de genere relationis. # _289_. a Morbus, ut $it $anitati po$terior. # _3_. e Morbus, ut tollatur quandoq; a non contrario. # _172_. b Mors, ut retardetur. # _4_. b, e Motus omnes partim $unt in fieri, & partim in fa- # cto e$$e. # _150_. e Motus ut differat ab exercitio ex Galeno. # _64_. c Motus ut e$t cau$acaloris, & frigoris. # _38_. c Motus, vt $it temperatus. # _59_. a Multiplex omne prius diuidendũ, quam definiendum # ex Arist. # _149_. c Mu$culus, ut non $it organum adæquatum motus uo- # luntar{ij}. # _295_. b Mutatio ab alterante proueniens quotuplex $it. # _115_. d Mutationes repentinæ, ut conueniant in curatione. # _118_. b ## _N_ _N_A$i compo$itio, ut non $it regeneratio partis or # ganicæ. # _243_. d Neruis diuer$imode læ$is, ut diuer$a emergant $ym- # ptomata. # _275_. a Neruis quomodo conueniant frigida medicamenta. # _277_. c Neruus, ut non $emper $it vbi est $en$us. # _244_. d Numeri excedentis differentia à magnitudine exce- # dente. # _382_. d Nutritio quomodo fiat. # _345_. b Nutritio, ut non fiat, ni$i ab optimo $anguine. # _409_. b ## _O_ _O_B$tructio à multitudine, ut à $olo $anguine pro- # ueniat. # _292_. a Ob$tructiones efficientes humores non per re$oluentia; # $ed per aperientia cutim tolluntur. # _315_. d Occultæ qualitates unde originem trahant ex Galeno. # _35_. a Organicæ partes in quibus regenerentur. # _243_. e Organicæ partes, ut non po$$int uniri, ni$i per $ecundã # intentionem. # _243_. a O$$a fracta, ut per $ecundam intentionem $anentur ex # Galeno. # _259_. d ## _P_ _P_Ars à $uo organo $eparata, ut diuer$imodè con$i- # deretur à Galeno. # _129_. d INDEX. Pars affecta, ut indicet ex Galeno. # _230_. b Partes affectæ uariant curationem morborum. # _317_. d Partes imbecilles quomodo $u$cipiant excrementa ex # Galeno. # _346_. a Particulare, ut non curetur. # _11_. c Pectoralia medicamenta, ut in pauca quantitate exhi # bita iuuare non po$$int. # _360_. c Peritonei vulnera in diuer$o $itu, ut diuer$am requi- # rant curationem. # _366_. b Per$pirabilia, ut debeant e$$e omnia corpora uiuentia # ex Hipp. & Galeno. # _85_. a Per$piratio quo tempore maior fiat. # _84_. d Per$piratio, ut excedat in quantitate cætera excre- # menta. # _71_. d Per$pirationem, quæ impediant. # _72_. a Per$pirationis uitia, ut cogno$cantur. # _87_. c Pituita alimentalis, ut $it potentia in ma$$a $auguinea. # _47_. c Plenum corpus, ut diuer$imodè à Galeno u$urpetur. # _98_. a in Pleuritide inci$io improbatur. # _316_. b Po$itionum differentiæ, ut non di$ponant materiam # primam. # _399_. c Prandium, cur cœna parcius. # _68_. e Præ$eruatio, ut re$piciat humores, & temperaturas. # _392_. c Proprietas, ut non $it de prædicamento $ui fundamen- # ti. # _72_. d Pti$ana, quæ febricitãtibus conferat. # _331_. d, & _332_. a Prædicamentorũ doctrina ubı nam fuerit tradita pro # lixior ab Arist. # _31_. c Proprietas, ut non $oli $peciei conueniat ex Ari$tote- # le. # _239_. c Punctura nerui, ut $it affectus $implex. # _267_. d Pus empyicorum per quas uias expurgetur per uri- # nam an per aluum. # _300_. e Pus in iecore, ut euacuetur ex Hippocrate. # _298_. d Pus, ut habeat uim detergendi. # _283_. a de Putredine digre$$io. # _182_. a Putredinıs cau$a. # _182_. b, _180_. a Putredo quibus auxil{ij}s tollatur ex Galeno. # _177_. e Put redo quid ex Ari$totele. # _182_. b Putredo, ut pro ratione diuer$a diuer$imodè tollatur. # _184_. b Putredo, ut $it di$tinguenda. # _181_. c ## _Q_ _Q_Valitas quot modis u$urpetur ex Ari$totele. # _54_. b Qualitates à tota $ub$tantia, cur ita dictæ. # _28_. d Qualitates nouæ, ut introducantur. # _116_. a Qualitates occultæ $ub quo prædicamenti genere $int # reponendæ. # _31_. a, _399_. d Qualitates occultæ, ut habeant contrarium ex Gale- # no. # _32_. c Qualitates occultæ unde originem trahunt ex Gale- # no. # _35_. a Qualitates occultæ, ut $int accidentia ex Galeno. # _32_. d Qualitates occultæ, ut $int $impliciter elementares. # _310_. d Qualitates primæ, ut $unt caliditas, frigiditas, humidi # tas, $iccitas. # _35_. d Quid agendum à quo de$umatur. # _10_. c Quies quibus conueniat ex Galeno. # _67_. b Quiete, ut corpora reddantur maiora. Quiete, ut uentriculus, & $permatica ua$a po$$int fieri # breuiora. # _132_. e ## _R_ _R_Arefacientia, ut tollant ob$tructiones. # _291_. e Raritas, & den$itas principia omnium qualita- # tum ex Ari$t. # _33_. b Rece$$us re$pectu naturalis status quantitas, ut co- # gno$catur. # _376_. c per Rectitudinem in reuul$ione $eruandam quid intel # ligi debeat ex Galeno. # _202_. d Refrigerentia, ut tollant putredinem. # _180_. a Refectio, ut diuer$imodè con$ideretur. # _410_. e Remedia imbecilla, ut reiterata po$$int ualidas intem- # peraturas tollere. # _226_. d Remedia pro intemperie in fieri $unt curatoria, & pr{ae} # $eruatoria. # _149_. e Remedia pro pluribus indicantibus, ut non $emper $int # eligenda ex Galeno. # _223_. c Remedia, ut omnia re$piciant futuros morbos. # _390_. c Remedia ut tollant intemperies per reductionem ad # mediocritatem. # _226_. b Remed{ij} qualitas, & quantitas debita unde digno$ci # po$$it ex Hipp. & Galeno. # _199_. a Ren $inister ut $it eminentior dextro. # _231_. a Repellentia in quibus ca$ibus prohibeantur. # _348_. d Repellentia, ut non $emper conueniant in princip{ij}s # apostematum. # _349_. d Reuul$io ab$que euacuatione, ut præ$ente plenitudine # non conueniat. # _350_. c Reuul$io an conueniat humoribus fluxis, & fluxuris # ex Hipp. & Galeno. # _207_. d Reuul$io in quibus conueniat, & differat à deriuatio- # ne ex Galeno. # _206_. a Reuul$io quot modis fiat ex Galeno. # _203_. b Reuul$io unde de$umatur. # _404_. a Reuul$io, ut fiat ad loca di$tantia ob prohibens ex Ga- # leno. # _201_. a Reuul$io, ut per expul$ionem fieri po$$it ex Galeno. # _199_. d Reuul$io, ut fieri po$$it ad loca proxima ex Galeno, & # Hippocr. # _200_. e, _201_. d Reuul$io, ut $it duum generum. # _350_. b Reuul$io, ut $it duum generum. # _350_. b Reuul$ionem fieri per ua$a communia quomodo intel- # ligendum $it. # _204_. a Reuul$ionis conditiones uariæ ex Galeno. # _199_. e Reuul$ionis propriæ conditiones. # _206_. b. _403_. d Rigor, ut non fiat a facultate animali. # _61_. c Roborantia, ut duplici re$pondeant $copo ex Galeno. # _372_. a Roborantia, ut tollant putredinem. # _180_. a Robu$tiores, cur facilius corripiantur peste. # _304_. c INDEX. ## _S_ _S_Acchari v$us, ut fuerit tempore Galeni. # _360_. e Saluberrimum, cur $it læthale. # _4_. b Sanguinis mi$$io à quo indicetur. # _208_. d Sanguinis mi$$io, vt tollat putredinem ex Gale. # _195_. b ad Sænguinis optimi generationem quid requiratur. # _410_. c Sanguis è ven s, curegrediatur. # _202_. e Sanguis extrauenatus in corde, & cerebro cur non pu # tre$cat. # _304_. a Sanguis extrauenatus non amplius in venas ingredi- # tur. # _343_. b Sanguis in venis nec e$t grauis, nec læuis. # _344_. e Sanguis, vt perficiatur à parenchymate iecoris. # _367_. e Sanguis, vt po$$it e$$e cau$a naturalis, & non natura- # lis. # _22_. a Sanitas, ut non con$eruetur à $ua cau$a efficiente. # _7_. b Scientia rece$$us particularis in temperamentis, ut $it # imperceptibilis ex Galeno. # _223_. c Scopi con$eruandæ $anitatis ex Galeno qui. # _65_. a Scopi curatiui qui. # _54_. b Seminis qualitate, & quantitate peccantis vitia ex Ga # leno, & Arist. # _93_. a Senes, cur $int $enes. # _409_. a Senes, ut conuale$centibus æquiparentur. # _407_. a Senes, ut restaurentur. # _460_. e Senes, ut $int prædıti optimo $anguine. # _408_. c Sen$us, ut non $olis neruis conueniat. # _244_. d Sen$us, ut po$$it in parte reperiri $ine neruo. # _138_. a Simile quot modis con$ideretur, & $umatur à Galeno. # _109_. e Situs partium, ut indicet. # _361_. d Situs primum $ubiectum qualitatum. # _34_. b Solutio continui in o{$s}e, ut quæcunque $it fractura. # _261_. d Solutio continui, ut differat ab auul$ione. # _243_. b Solutio contınui, ut $it morbus communis ex Galeno. # _237_. c in Solutione continui, ut lædantur functiones partium # $imilarium. # _238_. c Somni longi detrimenta ex Galeno. # _82_. d Somni cur æstate breuiores. # _82_. b Somni præternaturalis cau$a. # _40_. a Somni quies, vt conueniat facultatibus naturalibus. # _76_. c Somni utilitates ex Galeno. # _39_. a in Somno fit maxima re$olutio per in$en$ibilem tran$pi # rationem. # _40_. d Somnus, cur quando\’que exiccat ex Galeno. # _40_. d Somnus diurnus, cur non ita iuuet, ut nocturnus. # _80_. c Somnus in princip{ij}s paroxi$morum, cur noxius, ex Ga # leno. # _83_. b Somnus longus, ut differat à comate ex Galeno. # _82_. d Somnus moderatus quibus noceat ex Auicenna. # _39_. d Somnus moderatus, ut alteret. # _38_. e Somnus naturalis, ut fiat Aristotelis, & Galeni di- # $cordia. # _39_. b Somnus, ut $it temperatus. # _59_. a Sordes in ulcere existentes, ut non nece$$ario debeant # $en$u per$pici. # _282_. a Spermaticæ partes, cur non regenerentur ex Gal. ver- # bis. # _137_. c, e Spermaticæ partes in quibus regenerentur. # _135_. c, # _138_. d Spermaticæ partes quædam, cur facile regenerentur. # _380_. a Spermaticæ partes, ut non regenerentur in cauis ulce- # ribus decrepitorum. # _137_. b Spiritus, ut non generentur, ni$i ex optimo $angui- # ne. # _409_. a Spirituum cohibitio, ut in$eruiat pro diuer$arum par- # tium ad$trictione corrigenda. # _133_. c Sub$tantıa quatenus agens, ut ualeat tran$mutare. # _30_. a Sub$tantia, ut ex $e promat qualitates operatrices ex # Greg. Arim. # _29_. b Substantia, ut $ub qualitate comprehendatur. # _54_. d Substantia illæ$a, ut destrui po$$int eius potentiæ. # _32_. a Substantiæ potentia, ut ab ip$a dependeat. # _30_. d Substantiæ propriæ potentiæ, ut differant à $uo funda- # mento ex Ari$t. # _31_. e Sub$tantiæ proprietate, quæ nocent ex Gal. # _75_. e Sudor, cur non contingat in corpore $ano ex Galeno. # _62_. a Sudorifica, ut po$$int e$$e euacuantia particularia. # _402_. b Suppurantia, ut per accidens exiccent. # _256_. a Suturæ, ut $int triplicis generis. # _245_. c ## _T_ _T_Emperamentum primogenium, ut non po$$it mu- # tari. # _115_. a Temperatura partium corporis, ut di$tinctè po$sit di- # gno$ci. # _105_. a Temperaturæ, ut tollantur quandoque à non contra- # rio. # _235_. a Tempora morborum dupliciter $umuntur. # _153_. e, & # _154_. c Tempora morborum, ut non indicent. # _355_. b Tempora quatuor non dantur in morbis non depen- # dentibus a materia. # _153_. c Tempus, ut ad qualitatem, & ad quantitatem redu- # catur. # _52_. c in Thorace humores contenti, ut non nece$$ario faciãt # tu$$im, nec $pumo$i e{ij}ciantur. # _305_. a Thorax per quas uias expurget materiam in ip$ius ue # nis, arter{ij}s, & capacitate contentam. # _305_. a, e Tumores facti à frigidi$$imis humoribus in parte cali- # da quo temporıs $patio $uppurentur ex Hippocra- # te. # _340_. c ## _V_ _V_A$a communia, quæ ex Galeno, & Hipp. # _204_. c Venæ $ectione, ut putrida per$pirent ex Galeno. # _180_. e Ventriculios, ut non $it $ub mucronata cartilagine. # _366_. c INDEX. Ve$icæ collum, ut non incidatur à lithotomo. # _294_. c Ve$icæ collum, ut non po$$it incidi à lithotomo. # _136_. a Ve$icæ collum, ut non $it carno$um. # _295_. a Ve$icæ vulnus, cur $it minus periculo$um, quam ip$ius # colli. # _294_. e Venena unde dicta. # _396_. b Vigilia, ut humectet. # _112_. d Vini boni febricıtantibus conuenientis qualitates. # _413_. b Vinum hum ctans quale $it. # _415_. a Vires lap$æ vt roborentur. # _180_. c Vires ualidæ, ut $int de$piciende ex Galeno. # _222_. b de Virtute attractrice per $ub$tantiæ $imilitudinem. # _308_. a Vlcera cacoetica, & dy$epulotica, ut $int compo$iti af- # fectus. # _244_. a Vlceris cacoetici $igna. # _279_. e Vlcera caua, ut per callum $anentur. # _137_. b in Vlceribus carno$is agglutinatis, cur remaneant fo- # ueæ. # _244_. a Vlceris dy$epuloti $igna. # _279_. d Vox magna $onora & clango$a, vt dilatet thoracem. # _131_. d Vrgens, ut $it cæteris indicantibus anteponendum ex # Galeno. # _178_. e Vrgentia, ut $int diuer$a. # _220_. d Vrina tenuis $anorum, ut diuer$a $ignificet à tenui # ægrorum. # _74_. d Vrina, ut non euacuetur per diuretica. # _198_. a Vrina, ut $it excrementum $ecundæ coctionis. # _6_. c Vrinæ contentum, cur æquale dici debeat. # _75_. e Vrinæ liquoris nigredo, ut $it distinguenda à nigredi- # ne contenti. # _74_. b Vrinæ $ubstantia, color, & $edimentum quid $ignifi- # cent. # _73_. d Vterus, ut ex frequenti fætatione maior fiat. # _131_. d Vulneratæ partes, ut $u$cipiant excrementa à toto cor # pore. # _250_. d Vulneri, ut neque aer debeat intercedere ex Galeno. # _248_. c Vulnus, ut non $it in$pergendum pulueribus, ni$i in $u # perficie. # _249_. a FINIS. SANCTORII SANCTORII IVSTINOPOLITANI IN PATAVINO GYMNASIO MEDICINÆ THEORICAM ORDINARIAM PRIMO LOCO PROFITENTIS Commentaria IN ARTEM MEDICINALEM GALENI. PARS TERTIA. CAPITIS LXXXIIII. De Cau$is $alubribus, in$alubri- bus, & neutris.

Quoniam verò & harum hæ quidem Tex. _1_. $alubres, hæ autem in$alubres, hæ ve- ròneutræ, primum de cau$is $alubribus erit $ermo. Quia verò, & harum non- nullæ quidem con$eruatrices, nonnullæ verò effectrices $anıtatis, $unt autem & t\~epore, & dignitate priores con$er- uatrices, incipiendum e$t à con$erua- tricibus Quum igitur non vnum tantum $it $anum corpus, $ed plura, vt $upra definiuimus, ın eorum $ingu- lis propria erit cau$a con$eruatrix. Si quidem omnis cau$a in eo, quod ad ali quid exi$tit. Hic igitur denuo $umen dum ınitium ab optima corporis con$ti- tutione, ac quæ ei $alubria $int, con$i- derandum.

Eorum autem inuentionem ip$ius rei Tex. _2_. natura in$inuat. Si enim impatibile, atque inalterabile e$$et corpus, $emper optima con$titutio perduraret, neque artis præ$idio indigeret. Quoniam verò alteratur, corrumpitur, & ver- titur, neque eundem $eruat prioris $ta tus tenorem, ea ratione auxilium de$iderat.

CVm Medicina $it $ci\~e- tia corporum, $igno- rum, & cau$arum $a- lubrium, in$alubriũ, & neutrorum, & Gal. in prima parte huius libri egerit de vniuer- $is corporibus: In $e- cunda de $ignis, qui- bus po$$int omnia cor pora digno$ci: Sequitur, vt in hac tertia parte agat de cau$is: $ed per cau$as, non credant le- ctores, Gal. intelligere cau$as cognitionis: quia cau$æ cognitionis corporum $unt $igna tradi- ta in $ecunda parte huius libri, quam explica- nimus: neque per cau$as intelligere morborũ, vel $anitatis cau$as internas; $ed remedia, qua- tenus po$$unt e$$e cau$æ $alubres, in$alubres, & neutræ.

Diuidltur hæc tertia pars libri, vt optimè aduertit Plu$quamcommentator, in quatuor partes. In prima, quæ e$t ab hoc cap. v$que ad $ecundam particulam Capitis 88. agit de cau- $is con$eruantibus $anitatem, quæ medicinæ pars à Gal. lib. ad Tra$yb. c. 30. vocatur ἐυεκτικὴ, ide$t boni habitus con$eruatrix. In 2. quæ per- uenit v$que ad caput 99. agit, quibus remedijs fint curandi omnes morbi; & h{ae}c e$t pars The rapeutica. In 3. quæ perficitur in toto cap. 99. docet, quomodo $int præ$eruãda corpora neu tra, ne in ægritudinem cadant, quæ pars à Gal. lib. ad Tra$yb cap. 30. vocatur προφυλακτικὴ, ide$t præ$eruatiua corporum decid\~etium. In quar- Sanctorij in artem med. Gal. ta docet, quomodo $int refici\~eda corpora neu tra conuale$centium, & $enum, quæ a Gal. lo- co citato vocatur ἀναληπικὴ, ide$t re$umptiua corporum habentium (vt dicit Gal. lib. ad Tra$yb. 7.) $anitatem lubricã, & in affectione.

Diuiditur hoc cap. in tres particulas: in pri- ma facta diui$ione cau$arum reddit rationem, cur incipiendum $it à cau$is con$eruantibus $anitatem. In 2. dicit e$$e incipiendum ab illis cau$is $alubribus, quæ con$eruant corpus $alu- berrimum. In 3. re$pondet cuidam tacit{ae} o- biectioni; quia quis potui$$et negare, corpus $aluberrimum indigere con$eruatione; ideò occurrens ait, corpus quoque $aluberrimum non e$$e adeo inalterabile, vt non egeat auxi- lio con$eruante.

Hic e$t $en$us totius capitis: quia tria $unt genera cau$arum $alubre videlicet, in$alubre, & neutrum: de $alubribus dicit e$$e prius ag\~e- dum: $ed quia cau$arum $alubrium nonnullæ $unt, quæ $anitatem con$eruant; nonnullæ ve- rò quæ $anitatem efficiunt, inquit, primum e$- $e agendum de iis, quæ $anitatem con$eruant: quia con$eruatrices cau$æ $unt tempore, & di gnitate priores effectricibus: prior enim e$t $a- nitas, & deinde morbus, quia morbus e$t pri- uatio $anitatis: $eu vt dicit Gal. 9. met. c. 14. re- ce$$us à $tatu naturali: cau$æ verò, $eu reme- dia, quod idem e$t, quæ con$eruant, vel effi- ciunt $anitatem tot $unt, quot corpora con$er uanda, & $ananda, quia $unt relatiua, & relati- ua non $olum $unt $imul natura, $ed etiã $unt numero æqualia: Quot verò $int corpora con- $eruanda, & $ananda o$ten$um e$t in prima par te huius libri, decem videlicet & octo: dantur enim corpora $alubria vt $emper, vt multum, & vt nunc: eandem diui$ionem recipiunt in$a- lubria, & neutra: $ed quia dãtur neutra $ecũdũ quatuor $ignificata, & {secundu}m quodlibet $ignifi- catũ corpus pote$t e$$e vt $emper, vt multum, vel vt nunc, inde fit, vt corporũ $int decem & octo genera; tot igitur erunt cau$æ, $eu reme- dia cunctis his corporibus re$pondentia, quæ tamen $unt duum generum, aliqua $anitatem con$eruantia; aliqua verò $anitatem efficien- tia: inc{ae}pit tamen Gal. à cau$is con$eruantibus $pectantibus ad corpus $aluberrimum, quod vocatur $alubre $emper: cognita enim cau$a, $eu medicina $aluberrima, cæteræ facillimè innote$cunt: docet enim Ari$t. j. de anima tex. 81. quod rectum $it iudex $ui & obliqui: $imi- liter ex Gal. cau$a $aluberrima con$eruatrix e$t regula omnium aliarum: quia ex illius digno- tione qui$que colliget conditiones cau$arum in$alubrium, & neutrarum. Cæterum, quia ali- quis potui$$et obijcere, corpus $alubre vt $em- per non indigere præ$ide & cau$a con$eruan- te, ideò Gal. re$pondet, hoc quoque corpus quamuis perfecti$$imum indigere con$erua- tione; quia ex $e non e$t impa$$ibile, inaltera- bile, vel incorruptiblle, $ed moriatur oportet: neque ex $e pote$t $eruare eundem tenorem; quia omnia mixta etiam temperati$$ima, cum perpetuæ alterationi $int $ubiecta, $emper ab illo puncto medio $aluberrimo, qui e$t tanquã regula Polycleti, per exiguos aliquos lap$us, $i- ue rece$$us patiuntur: ideò talia auxilia exo- ptant pro con$eruatione, qualia po$$int $uffi- cere in corrigendis paruis, & perexiguis lap$i- bus, $eu rece$sibus, qui continuò in ip$is fiunt: hic e$t $en$us capitis.

Cau$æ verò, cur corpus quoque $aluberri- mum non $olum alteretur, verum etiam ex ne ce$sitate mortale $it, du{ae} $unt, e{ae}que ineuitabi les: ambæ referuntur à Gal. 1. de elem. cap. 7. & lib. de tabe cap. 4. quarum prima e$t humidi proprij, & natiui exiccatio, qu{ae} fit à calore non externo, $ed interno, & acqui$ito in prima ge- neratione: quamuis hic calor v$que ad ætatis vigorem exiccet $ummo cum animãtium be- neficio: quia exiccando $uperfluam adole$cen tium humiditat\~e maximum indit robur om- nibus corporis viuentis partibus: quibus robo ratis, animal officiorum $uorum munera miri- ficè explet. Cæterum mi$errima animãtium conditio ab eodem quoque calore trahit ini- tium: quia po$t exiccatam humiditatem $uper fluam, & po$t inditum robur membris, calor natiuus incipit humidum proprium & radica- le depa$cere, eou$que exiccando, & ab$umen- do, quou$que viuens $ene$cat, & præ nimia ari- ditate moriatur.

Secunda cau$a mortis, quæ proponitur quo que à Gal. 1. de tuenda val. c. 2. non in$picit ca- lorem naturalem, qui exiccat humidum nati- uum, quando non indiget exiccatione, $ed re- $picit fluorem totius $ub$tantiæ, qu{ae} continuò in$en$ibiliter fluit: quantus verò $it hic quoti- dianus $ub$tanti{ae} fluor, vix arbitror ab alijs fu- i$$e intellectum $ine $taticis, quibus nos vti- mur, experimentis: cau$a verò mortis ob hunc fluorem totius $ub$tantiæ e$t, quia non tãtum alimentis remittitur, quãtum quotidie è cor- pore euolat: non tantũ remittitur, quia calor quotidie exiccat, & indurat prima $permatica- rũ $tamina, vnde $eniũ, & tand\~e mors $uccedit.

Auxilia, $i inuenirentur pro euitanda mor- te, duorum alterum re$picerent: alterum, {quis} prohiberet, ne calor natiuus exiccaret humi- dum radicale: alterum, ne humida $ub$tantia natiui caloris non plus efflueret, quam nos $ci remus remittere: $ed hæc videntur hactenus inuentu impo$sibilia; quia de ratione caloris e$t exiccare, & humidum re$oluere. Auxilia tamen pro retardandis ambabus mortis cau- $is, à medicis $unt inuenta; quia {quis} calor natura lis minus exiccet humidũ radicale, nõ e$t inu\~e- tu difficile: q\~m oĩa \~q $ub$tantialiter humectãt, de quib. inferius agemus, retardant et morant{ur} hanc exiccationem. Similiter Medici $ciunt prohibere, ne ob nimium fluorem $ub$tanti{ae} cito exiccetur humidum radicale, quod fiet, vt docet Gal. 1. de elementis cap. 7. v$u $imiliũ. illa enim quæ $unt humida $ub$tantificè, quæ Commentariorum Pars III. $unt eoctu facilia, $unt verè $imilia, & prohi- bent exiccationem, & retardant $enectutem.

Cau$æ igitur, de quibus agit hic Gal. $unt duum generum: aliæ con$eruatrices, & ali{ae} cu ratrices: hancque cau$arum di$tinctionem Ga lenus de$ump$it ab Ari$t. 4. metaphy. tex. 2. Hæ igitur con$eruatrices, & curatrices, iunctæ cor- poribus, & $ignis efficiunt, vt in prima par. lib. o$t\~e$um e$t, $eptuaginta duo capita amplecten tia totam medicinam. Cæterum cõuertamur ad dubia (ut no$ter mos e$t) quia in eorum $o- lutionibus facilius medicinæ arcana, & huius libelli artificium aperiemus.

1 Dubitatio Gal. ait in tex. primũ e$$e agen dum de cau$is $alubribus: tamen in hoc libro nullibi agit de in$alubribus, & neutris: uidet{ur} igitur quod dupliciter erret, primo, quia non agit de cau$is in$alubribus, $ecũdò $i Gal. de in$alubribus non agit, cur propo$uit illud uer- bum: primum agendum de $alubribus.

Re$pondet Haly, Galenum agere de in$alu bribus, & neutris per accidens, & non per $e: Hæc re$pon$io reijcitur, quia tractatus de cau- $is in$alubribus, et neutris ad artem medicina lem per $e pertinet, in definitione enim nõ po- nitur, ni$i quod e$t per $e con$iderabile: dictũ e$t, medicinam e$$e $cientiam $alubrium, in$a- lubrium, & neutrorum. Præterea $i de in$alu- bribus, & neutris cau$is ageretur hic per acci- dens; $equeretur quod tractatus de in$alubri- bus, & neutris pertineret ad alium Artificem: omne enim quod per accidens alicui conue- nit; debet per $e conuenire alteri: ubi igitur tractabitur per $e de in$alubribus, & neutris cau$is, ni$i id fiat in arte medicinali?

Plu$quamcommentator inquit, Galenum per primum, intelligere primum in intentio- ne, non in ordine; prius enim medicus $anita- tem, & deinde morbum in$picit: Quæ re$pon- $io non omninò mihi probatur; quia quod primario non intenditur, $ed $ecundario, id nõ e$t per $e: uel dicimus, quod ab aliquo inten- ditur $ecundariò ab alio debet primario inten di: Quis igitur con$iderabit primariò cau$as in$alubres, & neutras? quare cum Haly inci- dit in eundem $copulum.

Nos re$pondemus, medicum æque primò con$iderare cau$as $alubres, & in$alubres: $ed Gal. qui e$t breui$simus in hoc libro dicit pri- mum agendum de $alubribus, quia cognitis $alubribus, $tatim eluce$c\~et in$alubres, & neu- træ cau$æ: cognito uno oppo$itorum ex Ari$t. 1. top. cap. 8. cogno$citur & alterum: Confera- mus ad propo$itum, quæ dicta $unt: cau${ae} $alu bres $tant in recto u$u cibi, potus, $omni, & ui- giliæ, & reliquarum rerum non naturalium: rectus u$us e$t moderata quantitas, qualitas, et tempus oportunum: quo cognito $tatim addi $cimus immoderatam quantitatem, qualita- tem, & temporis importunitatem efficere cau $as in$alubres. Hæc e$t cau$a, cur non egit de in$alubribus, quæ $imiliter primariò intendun tur à medico. Simili modo dicimus, non egi$$e de neutris, quia cognitis extremis media ex $e $imiliter eluce$cunt.

2 Dubit. agens Gal. de cau$is proponit cau $as con$eruantes, & efficientes $anitatem: de alijs verò cau$is, vt de materia, forma, & fine ne verbum quidem, quare videtur diminu- tus.

Re$pondet Plu$quamcommentator, $ani- tatem, & morbum e$$e accidentia: accidentia verò non habere materiam ex qua; & acciden tia carere fine, & forma.

Hæc re$pon$io, quamuis $it communis, e$t fal$i$$ima, & ridicula; quia omne quod habet cau$am efficientem, habet materialem, forma lem, & finalem: quod verò morbis conueniat finis, patet, quia omnis generatio & corruptio in aliquem finem dirigitur, habetque omnia genera cau$arum: Præterea morbus e$t opus naturale; quare vt naturale requirit quatuor cau$as. Hinc Auicennas, dum agit de $ubiectis medicinæ rectè inquit $anitatem, & ægritudi- nem, quatenus $unt effectus naturales, habere quatuor cau$as.

Dicimus nos, morbos dupliciter con$idera- ri: primo vt $unt $pecies generationis, & tran$- mutationis, & cau$æ quæ efficiunt tran$muta- tionem, & hoc modo pertinent ad philo$o- phum naturalem, habentque omnia genera cau$arum: nulla enim cau$a efficiens e$t in vniuer$o, quæ non agat propter finem; $e- cundo modo con$iderantur morbi, vt perti- nent ad medicum, cuius finis $olum dirigitur ad hominem $anandum, vel con$eruandum, & non tran$mutandum, vel de nouo indiui- duum generadum: $ecundum hanc con$idera tionem $i Medici intelligent, morbos carere fine: non decipientur: carent enim fine; quia finis, propter quem à natura morbi fiunt, non pertinet ad medicum, $ed ad philo$ophum. Dum dicit Plu$quamcommentator $anitat\~e, & ægritudinem e$$e accidentia, & accidentia carere fine, forma, & materia ex qua, vacillat, quia medicus non con$iderat $anitat\~e & {ae}gri- tudinem, $ed $anum & {ae}grum, $anũ vt e$t con- $eruandum, & ægrum vt curandũ. Hinc agens in hoc loco Plu$quamcommentator de om- nibus generibus cau$arum non immeritò re- pr{ae}henditurab Argenterio.

Falluntur $imiliter, qui agentes de morbo tractant de cau$arum generibus, & de natura cau$arum in$trumentalium, quæ dicuntur $i- ne quibus non: quas cau$as po$t longam di$pu tationem negant deduci ad quatuor genera cau$arum; quodquam $it ab$urdum, iudicent, qui in Philo$ophia $unt ver$ati, qui $ciunt non dari plura cau$arum genera, quam quatuor; & ad medicum non pertinere tractatum de om- nibus generibus cau$arum pro cogno$cendis, & curandis morbis.

3 Dubitatio non videtur, quod cau$a effe- ctrix $anitatis $it $alubris, quia pharmaca, $icuti Sanctorij in artem med. Gal. $unt veratrum, $camonium, & $tybium, quam- uis aliquando introducant $anitatem, $unt ta- men deleteria, ergo non $alubria.

Re$pondetur, pharmaca, $eu cau$as effectri- ces $anitatis dupliciter con$iderari, vel pro illo tempore, quo efficiunt $anitatem, & $ic dici po$$unt $alubria, vel con$iderari pharmaca, dũ corum v$us in humano corpore per$eueraret: tunc dico, non $olum pharmaca, $ed omnia re- media, quæ efficiunt $anitatem $i per$euera- rent, fore in$alubria: immo longus eorũ v$us efficeret ægritudinem; cau$a enim quæ efficit ægritudinem e$t quoque cau$a con$eruans æ- gritudinem: cau$a verò e$$iciens $anitatem nõ e$t cau$a eam con$eruans, immò $i per$euerat conuertit $anitatem in ægritudinem.

4 Dubit. Gal. ait, cau$arum $alubrium, ali- quas e$$e con$eruatrices, & aliquas effectrices, qua$i quod con$eruatrices nõ $int effectrices: cum igitur ex omnium con$en$u cau$æ cõ$er- uatrices reducantur ad effectrices, diui$io Gal. videbitur inepta.

Re$pondet Plu$quamcommentator, cau$as con$eruatrices reduci ad cau$as effectrices, $ed hac lege, vt cau$a dicatur effectrix, dum ali quid efficit: dicatur verò con$eruans, dum per $euerat in efficiendo, po$tquam res facta e$t: exemplum, dum humor dilabitur in aliquem meatum, & facit oppilationem, dicitur cau$a efficiens, dum verò humor ibi per$i$tit, & per- $euerat dicitur cau$a efficiens con$eruans {ae}gri tudinem.

Reijcitur hæc $olutio; quia diui$io debet e$- $e membrorum diuer$orum, & non $at e$t, vt dicamus, vnam cau$am e$$e efficientem, & alte ram con$eruantem, ni$i intimius declaretur natura harum cau$arum efficientium.

Saluus Sclanus ait, cau$am efficientem con $eruantem di$tingui à cau$a ef$iciente, non <002>a hæc agat, illa verò non agat, $ed di$tingui qua- tenus cau$a effectrix introducat $anitatem de- perditam, cau$a verò con$eruatrix pr{ae}$entem con$eruet.

Reijcitur Sclanus, quia nõ exactè di$tinguit naturam effectricis, & con$eruatricis $anitatis: ideò oportet $pecificè declarare, quomodo cau$a con$eruatrix $anitatis, & quomodo cau- $a, qu{ae} introducat $anitatem, $int efficientes.

Dicimus igitur nos, efficientes e$$e duum generum, aliud e$$e efficiens verum, quod $em per e$t principium vnde motus: aliud verò e$t genus cau$æ efficientis, quod ab Auerroe, & omnibus Philo$ophis vocatur cau$a efficiens non vera, quæ gerit potius vicem formæ, quã efficientis. exemplum, interpo$itio terræ re$pe ctu eclyp$is non e$t vera efficiens, quia non e$t principium motus; vocatur à Philo$ophis non vera, quia hoc genus cau$æ, ea quæ efficit $ine motu efficit: $ic rationalitas e$t cau$a efficiens ri$ibilitatis $ine motu, diciturque cau$a effi- ciens nõ vera: po$ita hac di$tinctione dicimus, Galenum diuidere cau$as $alubres in e$ficien- tes veras, & non veras: cau$as efficientes ver as efficere $anitatem: cau$as verò efficientes non veras e$$e con$eruatrices. Hinc dum humor ob$truit, & efficit ob$tructiones, debet vocari cau$a efficiens non vera ad differentiam effi- cientium cau$arum, quæ $ine motu nihil effi- ciunt: qui igitur naturam horum duum gene- rum efficientium non intelligent, numquam diluere poterunt propo$itum dubium.

5 Dubit. Gal. in hoc lib. cap. 99. facit pecu- liarem tractatum de cau$is præ$eruatiuis, & in fine libri agit de cau$is re$umptiuis, quæ re$pi- ciunt corpora conuale$centium, & $enum: at- tamen in pro{ae}mio non proponit agendum de cau$is pr{ae}$eruatiuis, & re$umptiuis, ergo man- cus.

Argenterius in $oluenda hac dubitatione non laborat, $ed liberè dicit, Gal. in hoc proœ mio fui$$e diminutum.

Iulius Delphinas re$pondet, Galenum non propo$ui$$e pr{ae}$eruatiuas, & re$umptiuas, quia dicit has contineri in cau$is con$eruatricibus, & effectricibus, quas proponit in proœmio: hæc $olutio non e$t omninò improbanda. Er- rare tamen videtur in hoc, quia putabat, cau$as præ$eruatiuas & re$umptiuas vocari neutras, quia ver$antur circa corpora neutra: quæ ap- pellatio $i e$$et vera, cau$æ $alubres efficientes $anitatem, quia ver$antur circa corpora ægra, po$$ent dici ægr{ae}, & non $alubres, quod e$t ri- diculum.

Dicimus igitur, pr{ae}$eruatiuas & re$umpti- uas e$se cõ$eruatiuas, quia medici finis duplex e$t, vel vt ea inueniat, quæ $anitatem introdu- cant, vel qu{ae} eam con$eru\~et: deinde dicimus, re$umptiuas, quæ re$picıunt corpora conuale- $centium, & $enum, & præ$eruatiuas, quæ re- $piciunt corpora neutra decidenti{ae} vocari po$ $e cau$as neutras, non quia ver$entur circa corpora neutra, vt dixit Delphinas, $ed quia medio modo corrigunt: exempli gratia, quan do medicina corrigit in$en$ibiliter, tunc perti- net ad con$eruatricem cau$am; $i $en$ibiliter pertinet ad curatricem: $i medio modo, tunc vel pr{ae}$eruat, vel re$umit: hoc modo cau${ae} cõ $eruatrices & effectrices po$$unt dici neutr{ae}: concludimus igitur, omnes cau$as reduci ad il las duas propo$itas à Galeno, $alubres videli- cet con$eruatrices, & effectrices; neutras verò vocari po$se, dum medio modo agunt.

6 Dubit. dicit Gal. con$eruatricem medi- cinam e$$e tempore, & dignitate priorem cu- ratrice: idem a$$erit primo de tuenda val. cap. j. attamen lib. ad Tra$yb. ait, partem curatiuam fui$$e prius inuentam, quam qu{ae} $anitati pr{ae}- e$t, ergo vel hic, vel ibi Gal. fallitur.

Plu$quamcommentator re$pondet, $icut $anitas e$t prior tempore & dignitate, quam $it morbus: $ic pars con$eruatrix e$t prior tempo- re & dignitate parte curatiua. Similiter nos di- cimus, quia $anitas e$t prior tempore, & digni- tate morbo; ideò partem con$eruatricem, qu{ae} Commentariorum Pars III. agit de $anitate e$se priorem tempore, & di- gnitate morbo. Præterea morbus nil aliud e$t ex Gal. 9. meth. cap. 14. quam rece$$us à $a- nitate, nunquam igitur intelligemus quantus $it rece$$us, ni$i præcedat $anitatis cognitio.

Argenterius re$pondens huic dubio ait, Gal. $ibi contradicere; quia etiam 1. de tuen- da val. cap. vlt. inquit, medicinam dici à parte prius inuenta, qu{ae} con$i$tit in v$u medicinarũ, & deinde per longum otium fui$$e inuentam con$eruatricem: quare cau$am con$eruatric\~e, ait, non e$$e priorem tempore, & dignitate cu- ratrice: addit Argenterius, magis laudari me- dicos, qui ægros liberant à morbis maligni$$i- mis, quàm, qui $ana corpora con$eruant.

Reijcitur, quia non valet con$equentia, Ars curatrix fuit prius inuenta, ergo cau$a con$er- uatrix non pote$t tempore præcedere: non enim dicit Galenus partem medicinæ con$er- uatricem e$$e priorem, $ed cau$am con$er- uatricem e$$e priorem curatrice, nõ enim agi- tur hic de prioritate inuentionis. Quæ enim pertinent ad medicinæ inuentores Poet{ae} mul ta fabulantur; fingunt enim Apollinem patr\~e Ae$culapi, qui deinde fuit inuentor medici- n{ae}, fui$$e primum Auctorem: $ed $ub fabula aliqua veritas continetur; quia per Apollinem intelligebant Solem, qui pr{ae}e$t $anitati, qui vt dicit Macrobius 1. $aturnalium, e$t cau$a $alu- tis in toto orbe, quatenus radiorum virtute re- $oluit vapores malos, & anteuertit malignos, & pe$tilentes morbos, fouetque calorem natu ralem viuentium, & con$eruat totum orbem: Ecce quomodo cau$a con$eruatrix, ide$t Apol lo tempore e$t dignitate prior, quam cau${ae} cu ratrices ab hominibus inuentæ. Pr{ae}terea, quã- uis à vulgaribus magis exi$timentur medici, qui curant morbos acerrimos, quam qui pr{ae}- $eruant: cen$emus tamen id iniu$tè fieri: mihi $anè $i præe$$ent duo medici, alter qui $ciret mihi prædicere imminentem affectum mali- gnum, eumque, antequam in morbum cade- rem, de medio tolleret: alter verò qui nõ pr{ae}- uideret futuram tempe$tatem, e$$et tamen idoneus ad $uperandum ${ae}ui$$imum illũ mor- bum multis remedijs: Ego certè potius elige- rem medicum præ$eruantem, & liberantem me à futura ægritudine: magıs igitur facienda e$t pars con$eruatrix, quam curatrix.

7 Dubit. Galenus in tex. dicit, tot e$$e cau- $as con$eruatrices, quot $unt corpora; quod vi- detur fal$um; quoniam corpus $aluberrimum non eget cau$a con$eruante; ait enim Gal. in c. $equenti, & 2. de tuenda val. cap. 7. corpus $a- luberrimum non indigere pr{ae}$ide, & cu$to de, quia tale corpus tantum appetit, quantum concoquit, & ea appetit, \~q $unt $ibi $aluberri- ma; quare hoc corpus, cum habear naturã, qu{ae} e$t internus medicus, non indigebit pro illius con$eruatione remedijs medicorum: ergo nõ erunt tot cau$æ con$eruatrices, quot corpora.

Re$pondetur, quod quamuis corpus $alu berrimum non indigeat medico, tamen non valet, ergo non eget cau$a con$eruante: quia cau$a con$eruatrix e$t in $e ip$o: omnia enim corpora, quamuis $aluberrima, mixta $unt ex quatuor elem\~etis, $untque obnoxia perpetuis alterationibus, dum verò alterantur recedũt, vel accedunt ad $aluberrimum pũctum; ideò $emper indigent con$eruatione: cau$a verò con$eruatrix i$tius corporis corrigit, $ed par- uos aliquos prolap$us, $ed non $en$ibiles, vt docet Gal. lib. ad Tra$yb. cap. 20.

QVÆST. XCVI. Quomodo natura rei in$inuet inuentio- nem cau$arum $alubrium.

REI natura, $eu definitio, vt di- cit Gal. in tex. in$inuat inuen- tionem cau$arum tam effici\~e- tium $anitatem, quam con$er- uantium. Ari$t. enim 1. de ani. tex. 11. vult, quod animæ defi- nitione præcognita facilè co- gno$cantur intern{ae} affectiones. Hinc primo de moribus, cap. 7. au$picatur à definitione bo ni. Gal. lib. de optima $ecta. & 9. meth. 12. con- cludit, quid agendum de$umi à pr{ae}cognitio- ne naturæ non genericæ, $ed $pecificæ. Præte- rea cognitio natur{ae} affectus naturalis in$inuat cõ$eruationem per $imilia, de quibus egimus in propria quæ$tione. Natura verò affectus pr{ae} ter naturam in$inuat remedium, quod e$t con trarium: quod verò vnum contrarium nos do ceat aliud, patet, quia cognito vno oppo$itorũ ex Ari$t. 1. top. cap. 8. $tatim & aliud eluce$cit. In$uper remedia, ide$t cau${ae} con$eruantes, vel efficientes $anitatem non de$umuntur à natu ra generica, neque à natura particulari: non à generica, quia quod curatur, vel con$eruatur e$t quid $pecificum, & non genericum: qui enim vellent curare affectum $pecificum re- medio generico inciderent in illud erratum, quod dete$tatur in lib. primo analy. dum attri- butum genericum applicatur $pecifico: exem plum huius erroris in medicina ob$eruatur, dum rudiores de$umunt remedia intercipien tia generica à materia fluente, putant enim, {quis} po$$it inueniri intercipiens genericum com- mune, quod omnibus fluentibus humoribus $atisfaciat; cuius intercipientis materia neque à Galeno, neque ab alio hactenus e$t inuenta: nam $i incra$$ando intercipere velimus de$u- menda e$t indicatio à materia tenui; $i a$trin- gendo, angu$tante auxilio vtimur, quod non vt cra$$efaciens angu$tat: ecce quod non $atis e$t, vt in medicina $ciamus, e$$e intercipiendũ: $ed oportet vt auxiliũ intercipiens (cuius mate ria e$t occulta) diuidatur in cra$$efaciens, & an gu$tans; adhoc vt illud $pecificum inueniatur: generica enim re$pectu $pecifici indicantis $u- beunt materiæ vicem: atque $ola $pecifica indi Sanctorij in artem med. Gal. cant: quia hæc dant e$$e rebus; & quamuis pri- ma facie omnes morbi videantur e$$e indiui- duorum, vt indiuidua $unt, tamen Gal. 9. met. cap. 6. vult, non in indiuiduis e$$e methodum, $ed in vniuer$alibus; in particularibus verò $o- lum methodi exercitium: $imilıter 2. meth. 7. & 1. meth. cap. 1. dicit, artem $olum exerceri in indiuiduis; methodum verò $olum circa natu ras $pecificas: & ne hoc videatur paradoxum, exemplis illu$tretur. Socrates febricitat, $peci- fica, qu{ae} indicant con$eruationem, erunt eius temperam\~etum, ætas, con$uetudo, tale robur, vel talis natura: h{ae}c omnia $unt $pecifica, & in- finita indiuidua fuerunt, qu{ae} idem tempera- mentum, eandem ætatem, idem robur, & ean- dem naturam $ortita $unt: quare conditiones, quæ in Socrate $ecundum naturam $unt con- $eruandæ, aptæ $unt, vt alijs innumerabilibus conueniant: $imiliter eadem febris $ecundum eundem gradum, & naturam in plurimis alijs inuenietur, ergo non indiuidua & particula- ria primo $anabuntur, $ed $pecifica, qu{ae} in infi- nitis indiuiduis e$$e poterunt: $i particularia e$$ent illa, quæ in$inuarent cau$as $alubres, va- ni$$ima e$$et ars medica: artes enim et $cientiæ ex Ari$t. 1. po$t. $unt {ae}ternorum: deinde omne remedium, quod aliquem particularem homi nem pote$t $anare, & omnes morbi indiuiduo- rum habent qua$dam naturas $pecificas, atque {ae}ternas, quæ infinitis alijs indiuiduis $unt com municabiles. In $uper $i particularia vt particu- laria curarentur, illorum indicationes nõ o$t\~e derent nobis remedia, quia non datur progre$ $us à particulari ad particulare: $i inductio, qu{ae} procedit à multis particularibus ad vnum par ticulare non valet: quanto minus valebit pro- gre$$us ab vno particulari indicante ad vnum particulare indicatum; nullo igitur di$cur$u, neque procedendo à multis, neque ab vno in- nenietur aliquod indicatum. Natura itaque $pecifica & non generica, vel indiuidualis in$i- nuabit inuentionem cau$arum, $eu remedio- rum $alubrium.

CAPITIS LXXXV. Particula Prima.

Secundum quot igitur alteratur mo- Tex. _3_. dos, tot auxiliorum hoc e$t cau$arum con$eruatricum genera habebit, quas ex his, quæ dicta $unt liquet e$$e ex correctiuarum genere. Sed quia pau- latim correctiones faciunt, antequam omnis ingruat noxa non præ$eruantes à futuro malo, $ed præ$entis $tatus eon- $eruatrices medici appellant.

QVIA dixit $uperius, cau$as $a lubres, ide$t auxilia de$umi à natura rei, ideò colligit Gal. in prima parte numerum cau $arum con$eruatricum. In $e- cunda re$pondet cuidam ta- citæ obiectioni. Quo ad pri- mam, inquit, tot e$$e cau$as cõ$eruatrices, $eu auxilia, quod idem e$t, quot $unt modi altera- tionis: cuilibet enim modo alterationis oppo- nitur $uus modus con$eruationis.

Hæc Galeni philo$ophia dependet ab alti$$i mis methodi med\~edi principijs, in quibus e$t comprobatum, vnum indicare vnum, & non plura: & nos lib. 11. qui in$cribitur de princi- pijs methodi med\~edi à fonte analytico exhau- riendis, probauimus altiori philo$ophia, cur indicet vnum, & non plura, quod e$t verum non $olum in curatrice, verum etiam in con- $eruatrice.

In $ecunda parte re$pondet tacitæ obiectio- ni; quis enim potui$$et dicere, $i cau${ae} con$er- uantes emendent, vel corrigant vitia, quæ ex alteratione fiunt, ergo non cau$æ con$eruati- uæ, $ed correctiuæ, $eu pr{ae}$eruatiu{ae} à morbo futuro vocari debent; $umitur enim hic tam- quam noti$$imum, quod cau$æ con$eruatiuæ pertineant ad corpora $aluberrima, in quibus nullum e$t vitium: pr{ae}$eruatiuæ à futuro ma- lo ad corpora decidentia, & obnoxia ægritudi- ni, re$umptiu{ae} ad corpora conuale$centium, & $enum.

Re$pondet Gal. cau$as con$eruatiuas vitia quoque corrigere, $ed in$en$ibiliter, & paula- tim, vndè ob has cau$as nunquam læ$io $en$i- bilis accidat. Hinc Galenus lıb. ad Tra$yb. ca- pite 20. dicit, qui $anitatem con$eruant, par- uos prolap$us corrigunt: affertque Galenus hoc exemplum pulcherrimum loco citato, ex quo colligi pote$t quomodo $ani con$eruen- tur: accipiantur duo dolia perforata in parte inferna & $uperna, quæ aqua, $eu vino $int re- ferta, & in vno $emper per foramen $upernũ tantum vini addatur, quantum ab inferno fo- ramine defluat. In altero verò dolio permit- tatur, vt ægrediatur à parte inferna quo v$que aliqua portio vini effatu digna deficiat: his po $itis dicit Galenus, quod in primo exemplo in- dicatur modus, quo $it $anitatis con$eruatio: in $ecundo, quo fit præ$eruatio: correctio igitur e$t tum in con$eruatrice, tum in pr{ae}$eruatrice: in con$eruatrice tamen e$t in$en$ibilis, in præ- $eruatrice verò $en$ibilis: e$t in$en$ibilis in cõ- $eruatrice, quia per tran$pirationem parua vi- tia tolluntur: $en$ibilis in præ$eruatrice, quia in corporibus neutris, qu{ae} indigent correctio- ne $en$ibili vitia $unt facta $en$ibilia.

1 Dubitatio non videtur, quod tot $int au- xilia, quot $unt modi alterationum; quia præ- ter omnia auxilia ade$t ip$a natura, quæ ex Ga- leno 6. epi. com. 5. tex. 1. e$t omnium morborũ medicatrix, e$tq; auxiliũ oĩum pr{ae}$tanti$$imũ.

Commentariorum Pars III.

Re$pondetur, quod natura e$t cau$a con$er uans, & auxilium commune: dum dicitur, tot e$$e auxiliorum genera, quot $unt modi altera tionum, intelligitur de $pecificis, $eu externis auxilijs. Re$pon$io e$t diminuta, quia natura non $olum e$t cau$a communis, verum etiam proprij$$ima, & $pecifica in qualibet corporis parte, & præcipuè vbi con$eruat re$oluendo per in$en$ibilem tran$pirationem. Secundò re$pondetur, & e$t melior re$pon$io; quod tot $int modi, qui per $e corrigunt, quot $unt no- xæ corrigibiles: natura $ola dicit Gal. 11. meth. cap. 1. per $e ip$a operatur: & medicus e$t natu r{ae} mini$ter, vt dicit 1. de diebus decretorijs, c. 11. & non operator præcipuus, de quıbus intel ligitur hic: quare modi qui per $e corrigunt $unt modinaturæ, & non medicorum.

2 Dub. videtur in Gal. contradictio, quia in cap. 99. ait, cau$as præ$eruatiuas e$$e in triplici differentia, aliquas attinere ad corpora $aluber rima, aliquas ad corpora neutra, & aliquas ad actu ægra; quare $i dabuntur cau$æ præ$eruati- u{ae}, quæ conuenient corporibus $aluberrimis, & integrè $anis, in hoc loco $ibi contradicet di cendo cau$as attinentes ad corpora integrè $ana dici con$eruatrices præ$entis $tatus, & nõ præ$eruatrices à futuro malo.

Re$pondetur, cau$as con$eruatiuas duplici- ter con$iderari, vel vt con$eruant corpus $anũ $ecundum $en$um, & $ic dici con$eruatiuas; vel vt corrigunt paruos errores, & impediunt ne incidant corpora integrè $ana in latitudin\~e neutram, $eu ægram: hacque ratione dici præ- $eruatiuas.

3 Dub. Gal. primo aphor. com. 1. dicit, art\~e e$$e longam, & difficilem: occa$ionem vero operandi e$$e præcipitem propter maximam fluxibilitatem humani corporis, quod $emper alteratur ab internis, & externis cau$is, & nun- quam in eodem gradu permanet. Hinc rectè Dama$cenus inquit, corpora e$$e adeò muta- tioni obnoxia, vt non $it eadem $anitas in $ero, & in mane. Seneca elegantius inquit, non $olũ eadem corpora permutari, $ed in quolibet mo m\~eto mori, & denuò generari: dicit enim pr{ae}- $ens momentum e$$e mortem præteriti: qua- re cau$æ con$eruantes $anitatem erunt omni- nò fru$tratoriæ.

Re$pondetur à Plu$quamcommentatore, quod cau$æ con$eruantes e$$ent fru$tratoriæ $i dirigerentur ad punctualem $anitatem, quæ actu dari non pote$t; $ed quia $anitas habet ma gnam latitudinem, vt probatum e$t $uperius, ideò cau$æ con$eruantes re$picientes hanc la- titudinem $anitatis, quamuis corpus $it obno- xium alterationibus, dantur, po$$untque diu con$eruare hominem $anum. Præterea re- $pondet, cau$as con$eruantes con$eruare $ani- tat\~e quo ad $en$um. Gal. n. in $ecunda parte hu ius libri ait, Medicum e$$e Artificem $en$atũ, & ad Medicum non pertinere ea, quæ $ub $en $um non cadunt; $ed cõ$iderare actiones, quæ non con$i$tunt in alterationibus contemplabi libus; $ed in rebus $en$ibus $ubiectis. Pote$t quis e$$e proximus pũcto $aluberrimo, & quis etiam ab illo puncto non parum recedere, am bò tamen po$$unt e$$e $ani, & in actionibus $i- miles.

4 Dubit. non videtur, quod tot $int modi alterationum, quot $unt cau$æ con$eruantes; quia dantur morbi in$anabiles, qui nõ habent cau$am con$eruantem.

Re$pondemus, Galenum hic loqui de cor- poribus $anis, & non ægris. Secundò re$pon- demus etiam in morbis in$anabilibus e$$e ve- ram propo$itionem Galeni, quod .$. tot $int modi alterationum, quot $unt cau$æ con$er- uantes, ide$t $ecundum formam, & non $ecun- dum materiam, ide$t quot $unt modi alteratio num, tot $int auxilia cõtraria, $anetur, vel non $anetur æger.

5 Dubit. non ne vnus modus alterationis habet auxilium aliquod $pecificum, & aliud genericum, ergo plures erunt cau$æ con$er- uantes, quam modi alterationum.

Re$pondetur, dari etiam in modis alteratio num genericos, quare tot erunt modi altera- tionum generici, & $pecifici, quot erunt cau- $æ con$eruantes, ide$t auxilia generica, & $pe- cifica.

6 Dub. Pro quolibet modo alterationis in- ueniri po$$unt infinita medicamenta illi mo- do alterationis re$põdentia, ergo plures erunt cau$æ con$eruantes, quam modi alteratio- num.

Re$pondetur dari plura medicamenta, quã modi alterationum; $ed medicamenta non e$- $e auxilia, vel cau$as con$eruantes, $ed mate- rias auxiliorum, $iue cau$arum con$eruantiũ, quæ materiæ auxiliorum ad methodum non pertinent.

7 Dub. Si tot e$$ent modi alterationũ, quot $unt cau$æ con$eruantes, de$trueretur Thera- peutica, ide$t pars curatrix medicinæ; quæ pro- cedit curando, & non con$eruando.

Re$pondetur, quod cau$æ con$eruantes $a- lubres non $olum conueniunt parti profila- cticæ medicinæ, $ed etiam Therapeuticæ, qua- tenus reddere po$$unt corpora ægra ad $ta- tum $alubrem.

8 Dub. Per cãs $alubres intelligit ex oĩum con$en$u auxilia etiam medicinalia: Tunc $ic, medicamenta $unt media inter cibum, & ve- nenum; quare cum medicamenta participent naturam veneni, non debent vocari cau$as $alubres.

Re$pondetur, medicamenta e$$e media per negationem extremorum, & non per partici- pationem.

Sanctorij in artem med. Gal. QVÆST. XCVII.

nditur vnum indicare $olum vnum. O$te

GAlenus in tex. dicit, tot e$$e cau $as con$eruatrices, quot $unt modi alterationũ; quod qui- dem præceptum mirificè ob- $eruatur non $olum in parte con$eruatiua, verum etiam in curatiua. Gal. enim 9. metho- di cap. 12. habet, conferentis indicatum $em- per e$$e vnum. & 2. meth. c. 13. vnam $emper dari ex quaque re indicationem. & lib. de opti ma $ecta ad Tra$yb. ca. 45. vnum indicare vnũ, quia vni vnum aduer$atur.

Sed rationes ab altiori $chola de$umptæ, \~q cogunt vnum tantum vnum indicare, afferan tur, declarato prius, quomodo quæ$itum intel ligi debeat; dicimus igitur vnum indicare vnũ quatenus vnum, re$pectu. $. vnius & eiu$dem, ad idem, & $ecundum idem, eodem modo, & eodem tempore: quibus ob$eruatis vnum in- dicat vnum, alioqui vnum po$$et indicare duo, tria, & centum: quartana febris e$t vna; attamen vt e$t calida intemperies indicat re- frigerandum, vt $icca humectandum, vt facta à melancholia euacuandum, quæ vt cra$$a at- tenuandum, vt putrida ventillandum, vt apta inuadere principes partes reuellendum: ecce {quis} plura indicata ab vnico morbo de$umi po$ $unt. Hinc Gal. in methodo $æpè repetit, tot e$ $e methodos, quot $unt ide{ae}, $implicemque ideam vnicum indicatum indicare, plures plura.

Hæc $ententia, quod vnum indicet vnum, de$umitur ab Ari$t. philo$ophia. 1. de genera- tione & corruptione, & à Gal. 1. meth. capit. 7. vbi apparet in vno genere non e$$e plura con- traria duobus: $ic in genere $aporum dulce ad- uer$atur amaro: quare vt indicatum $it contra- rium indicanti, indicans indicabit vnum, & non plura.

Quod verò vnica tantum $it contrarietas in vno genere, colligitur ex definitione contra- rietatis propo$ita ab Ari$t. 10. metaphy. tex. 13. & 14. vbi dicit, contrarietatem e$$e maximam differentiam eorum, quæ $unt $ub eodem ge- nere. Itidem Timi$tius 1. phy. 47. habet, con- traria e$$e, qu{ae} eiu$dem generis extremas mar gines obtinent. Diuus Thomas in meteoro. di cit, contraria e$$e duas formas maximè di$tan- tes in eodem genere; $icuti calidum, & frigi- dum in genere primarum qualitatum: album & nigrum in colorum genere; quare cum qu{ae} maximè differant in vnico genere, $int duo maximè extrema, in quolibet genere erunt duo tantum extrema oppo$ita, quæ vnicam efficiunt contrarietatem, quare vnum $i indi- cabit contrarium, non poterit ni$i vnum indi- care? media verò quæ $unt inter hæc extrema non aduer$ari extremis, ni$i id fiat participatio ne extremorum. His principijs Philo$ophus nouit, vnum vni aduer$ari. His primo de cœlo inuenit motum circularem non e$$e natural\~e elemento ignis, $ed aliundè pendere. ea ratio- ne, quia $i e$$et naturalis, $equeretur primo, quod vni duo e$$ent contraria; videlicet mo- tui circulari ignis, motus rectus deor$um, & $ur$um: Secundò, quod $implicis corporis du- plex e$$et motus. $. rectus & circularis, quod e$t omninò impo$$ibile; ab vnica enim $impli- ci$$ima natura duo per $e prodire non po$$unt. Per hæc principia Philo$ophus altius eleua- tus inuenit motum circularem Cœlo conue- nire per $e, & vt ait 9. meta. text. 17. non e$$e ti- mendum, vt aliquando $tet: eiu$que $inem nõ e$$e quietem, $ed {ae}terno tempore in orb\~e mo- ueri: quo fit, vt motus cum primo & per $e à na tura pendeat, coactus $it a$$erere motum di- uer$um arguere naturam diuer$am, & C{ae}li e$- $entiam e$$e quintam: ecce quibus arcanis me dendi methodus $uffulta docet, vnum indica- re vnum.

Amplius confirmatur hoc principium, {quis} vni vnum $it indicans per principia analytica; Ari$t. enim 2. po$t. in principıo colligit defini- tionem dare $olũ quid, quia vnum dat vnum, & non plura.

1 Dub. non videtur quod vni affectui vnũ remedium aduer$etur: an ne magnitudo mor- bi indicat venæ $ectionem, & pharmacum? er- go vnum indicabit plura.

Re$pondetur magnitudin\~e morbi indicare vnum tantum, hocque e$$e magnum reme- dium: pharmacum verò & phebotomiam e$$e $peties huius magni remedij quemadmodum nos fusè lib. methodi vitandorum errorum probauimus.

2 Dubit. non videtur, quod in vnico gene- re vnica $it contrarietas: in genere enim pri- marum qualitatum duæ $unt contrarietates, & per con$equens quatuor contraria.

Re$pondetur, in quolibet genere vnicam e$$e contrarietatem intelligendo de genere vniuoco, & proximo, infra quod non e$t aliud genus; $ic dicimus in genere primarum qua- litatum duo e$$e genera, alterum actiuarum, & alterum pa$$iuarum: vel dicimus vni- cam e$$e contrarietatem re$pectu vnius, & eiu$dem ad idem, & & c. ex his colligimus vnã naturam vnum tan- tum in$inuare remedium, & non plura.

Commentariorum Pars III. CAPITIS LXXXV. Particula Secunda.

Alteratur igitur corpus à nonnullis Tex. _4_ quidem nece$$ariò, à quibu$dam verò non nece$$ariò: dico autem nece$$ario, quæ nulla e$t euitandi ratio: non ne- ce$$ario autem reliqua: Nam aerem quidem nos ambientem $emper attin- gere, comedereque, ac bibere, & vi- gilare, & dormire e$t nece$$arium. En- $ibus autem, & exitialibus feris ob- uiare non nece$$arium. Quare circa primum cau$arum genus ver$atur ars corporis con$eruatrix, circa $ecundum autem minimè.

OStendit in tex. $uperiori, tot e$$e cau$as cõ$eruatrices, quot $unt modi alterationum; in hoc ve- rò docet, ea quæ alterant cor- pus, e$$e duum generum, quo- rum primum (aıt) continere, quæ nece$$ariò alterant, qualia $unt, aer, cibus, potus, $omnus, & vigilia, quarum cau$arũ con $iderationem Gal. dicit pertinere ad medicũ: $ecundum genus continere, quæ non nece$$a- rio alterant, vt $unt arma, ferarum mor$us, & $imilia, quæ nõ pertinent ad artem medicam.

1 Dub. Galenus hic dicit, aerem, cibum, & potum nece$$ariò alterare, quod videtur relu- ctari ijs, quæ dicta $unt primo de tuenda $ani- tate, cap. 2. vbi habet quæ alterant corpus no- $trum duplicia e$$e, alia ineuitabilia, & alia eui- tabilia: ineuitabilia ex Gal. lib. de marcore, c. 4. e$$e hæc duo, calor\~e $cilicet qui ab ortu natu- ræ $emper corpora exiccat, vnde $enectus & mors: & fluorem totius $ub$tantiæ, quæ tamen remittitur per cibum; $ed non tantum quan- tum amittitur. Euitab ilia verò $unt ea, quæ non $unt congenita, $eu ab ortu naturæ acqui- $ita; taliaque sũt alteratio aeris, cibi, & potus, & excrementorum prouentus; dum $cilicet non euacuantur, vt par e$t; hæc enim po$$unt eui- tari: $i igitur aer, cibus, & potus reponentur in- ter euitabilia, non nece$$ario alterabunt, vt hic dicit Gal.

Re$pondetur, Galenum locis citatis locutũ e$$e non de cau$is alterantibus, $ed corrump\~e- tibus animatum corpus: dicimus enim aerem $emper & nece$$ario alterare; quamuis modo $alubriter, modo in$alubriter: Galenus ibi di- xit, duas e$se cau$as ineuitabiles, primam e$se exiccationem ineuitabilem, ni$i fieret, vt ait Gal. lib. de Tabe. cap. 4. noua coelementatio: $ecundam e$se fluorem totius $ub $tantiæ, quæ per cibum cõtinuò a$$umptum reparatur, $ed non eo modo, quo erat paulòante: $i quis igi- tur inueniret modum, quo calor non exiccaret animal, vel $alt\~e inuenıret modum, quo tota humiditas, quæ quotidie deperditur cibo re- mitti po$$et, impediret quoque $enectutem, & mortem. Hæc coelementatio non videtur im- po$$ibilis; quia eam ob$eruauimus in quibu$- dam in$ectis, & præcipuè in illis, qui fiunt ex ca$eo$a $ub$tantia, quæ aliquando in huiu$mo di in$ecta conuertitur, eaq; omnia occidimus, & deinde punctim vnicum ex occi$is atram\~e- to infecimus. Vidimus tamen non $ine admira tione po$t men$em $ignatum in$ectum regene ratum; indeque conijcimus per coelementa- tionem, vel remi$tionem dari po$se regenera- tionem eiu$dem in$ecti, quæ $i in animalibus perfectis fieri po$set indiuidua eadem nume- ro æterno tempore frui po$$ent hac lucis v$u- ra. Philo$ophus quidam percelebris fuit pau- lò ante Galenum, vt refertur lib. de Tabe, qui $crip$it librum de admirabili agera$ia. putabat enim, $e inueni$se modum, quo per cibũ remit ti po$$et tantum humiditatis, quantum quoti- die amittitur. Non fuit tamen hic Philo$o- phus voti compos; quia anno ætatis 80. vi$us e$t pervrbem adeo exiccatum, vt oculos habe ret cõcauos, nares acutas, & tempora collap$a: ideò, quia antea $crip$it de in$ene$c\~etia, ab om nibus irridebatur: quo fit, vt $enectute confe- ctus pro opinionis defen$ione $tatim ediderit alium librum, in quo o$tendebat modum pro- hibendi $enectutem ob$eruandum e$se in pri- ma adole$centia, & non in anno 40. vt ip$iillo v$i c{ae}pit.

Sed his omi$$is, dicimus, impo$$ibilitat\~e age- ra$iæ de$umi à tribus cau$is, $iue à tribus $co- pis. Primus e$t remouere $iccitatem humidira dicalis, quæ oritur à continuo fluore totius $ub$tantiæ, cuius non tantum remittitur, quan tum amittitur.

Secundus e$t remouere $iccitatem, quæ nõ à fluore $ub$tantiæ fit, $ed à calore mixti, qui perpetuò humidum depa$cit, & hæc e$t ineui- tabilis, quamuis retardari po$$it: dicit enim Ga lenus 1. de tuen. $an. c. 7. animal po$se ita hume ctari $ub$tantificè, vt non cito $ene$cat, quod præcipuè fieri $olet lacte a$inino, & $imilibus humectantibus.

Tertius $copus e$t, vt nunquam comittatur error in expellendis excrementis, quod quid\~e non e$t impo$$ibile, $ed e$t valde difficile: ex concoctione enim re$ultant excrementa, quæ $i plus iu$to retinentur, putredo, & alia mala excitari po$$unt, & $inimis citò expellantur, exiccãtur membra; quare vt diu animal viuat, curãdum e$t de optima œconomia, & prouen- tu excrementorum. Hic $copus e$t ille, qui $u- bijcitur arti medicæ, & ni$i duo primi ob$tar\~et, medicus po$set auferre agera$iam, & redde- Sanctorij in artem med. Gal. re hominem immortalem.

1 Dub. non videtur, quod $ex res non natu- rales, vt aer, cibus, potus, & c. nece$$ariò alte- rent corpus no$trum, quia$i corpora ab his al- terarentur, non deberent dici cau$æ con$erua- trices, cau$æ enim con$eruantes $unt nobis $i- miles: cau$æ verò alterantes contrariæ.

Re$pondet Plu$quamcomm\~etator, aerem $emper alterare, aliter enim afficit noctu, aliter interdiu, & qualibet hora e$t varius, & præci- puè ob ventorum varietatem: $imiliter à cibo, & potu, quamuis temperati$$imo alterantur corpora. Idem dicitur de alijs, quod cum ita $it, non immeritò Gal. primo de tuenda val. c. 5. negat dari corpus $aluberrimum punctuale. Quo po$ito re$pondet Plu$quamcommenta- tor, $anitatem habere eam latitudinem, quia con$eruatio $tare po$$it cum alteratione $ex re rum non naturalium, dummodo actiones $en- $ibiliter non lædantur. Hinc $omnus corrigit errata vigiliæ, & viceuer$a; quies corrigit $ic- citatem factam à motu, & motus tollit nimiã humiditatem à quiete factam: hæc tamen di- cuntur $imilia, quia actiones $imiles con$eruã- tur. Dicimus tamen con$eruationem non fie- ri, ni$i per alterationem, & omnem alteration\~e e$$e inter di$$imilia, & contraria: à medico ta- men, qui e$t $en$atus artifex, vocari ea de cau- $a $imilia, quia ip$æ actiones po$t has alteratio- nes manent quoque $imiles.

Notandum, quod aer, cibus, potus, & reli- qua dicantur non naturalia ad differentiam naturalium, & præter naturam: naturalia $unt illa $ex ab ortu naturæ cõgenita, videlicet tem- peramenta, humores, membra, facultates, $pi- ritus, & actiones: nonnulli inter hæc ponunt elementa, quæ cum ad Philo$ophum, & non ad medicum pertineant, inter i$ta non $unt po nenda: præternaturalia $unt tria, ide$t morbus, cau$a, $ymptoma. Non naturalia $unt illa $ex, primum aer, $ecũdum cibus & potus, tertium $omnus & vigilia, quartũ motus & quies, quin- tum ea, quæ a$$umuntur, $extum ea quæ excer- nuntur & retinentur; venus enim & animi pa$$iones ad motum referuntur. Notandum tamen has cau$as à Gal, rarò nominari non na- turales; quia Arabes hoc loquendi modo v$i $unt: apud Gal. tamen e$t locus in introducto- rio de pul$ibus, cap. 9. vbi dicit, pul$us mutari, vel à cau$is naturalibus, quæ $unt elementa, hu mores, temperamenta, membra, facultates, $pi- ritus, & actiones; vel ab his, quæ præter naturã $unt: vel à non naturalibus, quæ $unt $ex propo $ita: explicantur non naturalia per nomen infi- nitum, tum quia nomen proprium e$t ignotũ, tum quia non $olum $unt cau$æ $alubres, $ed in$alubres: $alubres $irecto v$u illis vtamur: in$alubres, $i malo v$u: de qua re in $equenti- bus di$tinctius agemus.

CAPITIS LXXXV. Particula Tertia.

Quot igitur numero $int ea, quæ ex Tex. _5_ nece$$itate corpus alterant di$tinguen- tes, proprium in $ingulis eorum cau$a- rum $alubrium genus inueniemus. In- estigitur vnum quidem ex ambientis aeris adhæ$u: Alterum verò ex motu & quiete, & totius corporis, & par- tium $ingularum: Tertium ex $omno & vigilia: Quartum ex {ij}s, quæ a$- $umuntur: Quintum ex {ij}s, quæ ex- cernuntur, vel retinentur: Sextum ex animi affectibus.

ACturus Gal. de cau$is con$erua tricibus prius o$tendit tot e$$e cau$as con$eruatrices, quot $unt modi alterationum. In hoc tex. verò deciarat nume- rum cau$arum con$eruantiũ: dicitque e$$e $ex: prima e$t aer ambiens; $ecunda motus, & quies: tertia $om- nus, & vigilia; quarta ea, quæ a$$umuntur, id- e$t cibus & potus; quinta quæ excernuntur, vel retinentur, ide$t excrementa; $exta animi pa$$iones. I$tæ $unt cau$æ non naturales, quæ $i alterando corpus efficiant eius operationes validas, dicentur con$eruatrices & $alubres: $i verò contrarium efficient, dic\~etur in$alubres; hic tamen con$iderantur cau$æ con$eruatri- ces vt $alubres, & non vt in$alubres, & morbo- rum effectrices.

1 Dub. Gal. in hoc tex. omnes cau$as non naturales reduxit ad $ex fontes: tamen in lib. ad Tra$y b. cap. 24. & 40. & 5. de tuenda $anita- te cap. vltimo ad quatuor tantum eas reduxit; quorum primus continet ea, quæ a$$umuntur: $ecundus, quæfiunt animo, vel corpore: ter- tius, quæ excernuntur, & retinentur: & quar- tus, quæ foris adhibentur: ergo Galenus vide- tur varius, & non $ibi con$tans.

Re$pondetur, Galenum in hoc tractatu age re de cau$is con$eruantibus admodum di$tin- ctè, ideò vtitur nominibus clarioribus, qualia $untaer, cibus, potus, & c. præterea in hoc lo- co agit de cau$is nece$$ariò alterantibus: alibi verò con$iderat omnia, qu{ae} iuuare po$$unt pro $anitate con$eruanda, quæ non pertinent ad cau$as non naturales; quia $ub primo fonte, vi- delicet, quæ a$$umuntur non $olum continen tur cibus, & potus, $ed etiam pharmaca, & om- nia alterantia, & bezoartica, de quibus hic non e$t agendi locus: $ub $ecundo fonte qui conti- Commentariorum Pars III. net, quæ fiunt animo, vel corpore, non $olum continentur motus & quies, $omnus & vigiliæ animi pa$$iones, $ed \~et omnia, \~q fiunt, vel fieri po$$unt animo, vel corpore, qu{ae} amplectuntur alia plura: quare alia intentione ibi, & alia hic Gal. de his cau$is mentionem fecit.

2 Dub. præter has $ex cau$as non naturales multæ aliæ enumerantur, vt $unt influxus c{ae}le $tes, ignis, aqua, terra, $exus, & Regiones: im- mò Auicennas agens de $ubiectis medicin{ae} di cit ætates quoque e$$e cau$as $anitatis: quare dum Gal. reduxit cau$as con$eruatrices ad $ex enarratas, cum $int plurimæ aliæ, tractatus vi- debitur imperfectus, & diminutus.

Re$pondetur, quod ignis, & influxus cœle- $tes reducuntur ad aerem, quia antequã agant, vt con$eruent corpus, prius alterant aerem, & deinde aer alteratus pote$t nos con$eruare: præterea negamus dari influxus c{ae}le$tes di$tin ctos à luminibus $tellarum: putãt enim A$tro- nomi Cœlum in h{ae}c inferiora his quatuor in- $trumentis agere, lumine, motu, influxu, & fi- gura: Ari$t. vero, & Philo$ophi omnes præcla- ri cœlum, lumine, & motu $olum agere: influ- xus verò & figuras tamquam rem chimericã reiecerunt: quia pro vt lumina $unt maiora, vel minora; maior & minor rerum varietas effici- tur. De hac materia di$tinctè egit Ioannes Pi- cus contra A$trologos; & nos contra Lucium Belancium, qui contra Picum quinque libros edidit. Dum verò dicunt aquam, terram, $exũ, & {ae}tates e$$e numerandas, pr{ae}ter $ex propo$i- tas à Gal. dicimus corpora no$tra non à terra, vel aqua circumambiri, $ed ab aere; ideò & ter- ram & aquam omi$i$$e: concedimus tamen $i quis vellet agere de cau$is con$eruantibus pi- $ces, quod tractatus de aere e$$et $uperfluus, quia non aere, $ed aqua circundantur; quo ad $exum, & {ae}tatem dicimus, & $exum, & ætates non agere, ni$i ratione temperamenti, quod collocatur in numero cau$arum naturalium. Regiones verò non alio modo alterare, ni$i ratione aeris.

3 Dubit. ad tres fontes reducuntur omnia, quæ tractantur in medicina ex con$en$u om- nium philo$ophorum, & medicorũ;’ ita vt pri- mus fons contineat $eptem cau$as naturales, ide$t elementa, temperamenta, humores, m\~e- bra, $piritus, virtutes, & operationes, quamuis revera elementa pertineant ad philo$ophum, & non ad medicum; $ecũdus continet cau$as non naturales, quæ $unt aer, cibus, & reliqua non naturalia. Tertius continet, quæ $unt pr{ae}- ter naturam, quæ $unt tria, cau$a morbi, mor- bus, & $ymptoma: quo po$ito videtur magna confu$io; quia $anguine qui e$t in primo fon- te non ne loco cibi vtimur; & tamen pertinet ad humores, qui in primo fonte continentur; quomodo igitur $anguis erit in primo, & in $e- cundo fonte? $imiliter membra $unt in primo fonte, tamen membra animalium pertin\~et ad cibum; ecce quod non omnis cibus e$t cau$a non naturalis: quomodo igitur dictum e$t hu- mores, & membra e$$e cau$as naturales?

Re$pondetur, quod $anguis, & membra du pliciter con$iderantur, vel vt cibus, vel vt $unt partes pertinentes ad corpora viuentia; primo modo dicimus, $anguinem, & m\~ebra e$$e cau- $as non naturales; $ecundo modo naturales.

4 Dub. operationes omnes $int naturales, animales, $eu vitales vocãtur cau$æ naturales: nihilominus $omnus, vigilia, motus, & quies, & animi affectus {per}tin\~et ad operationes anima les; ergo $omnus, vigilia, motus, quies, & animi affectus non debent collocari in catalogo cau $arum non naturalium, $icuti nos docet Gal.

Re$pondetur, non e$$e incõueniens cau$am naturalem diuer$imodè con$ideratam po$$e vocari non naturalem, & naturalem; $omnus enim, vigilia, motus, quies, & animi affectus, vel con$iderantur, vt $unt operationes internæ pendentes à $uis facultatibus, & hoc modo di- cuntur naturales: vel con$iderantur vt aliquid efficiunt, & vt $unt cau$æ alterãtes, $ic dicimus e$$e collocandas inter cau$as non naturales.

5 Dub. non videtur, quod animi affectus $int collocandi in numero cau$arum con$er- uatricum, quia Galenus 12. methodi cap. 5. di cit ob vehementem timorem, & exce$$um læ- titiæ perij$$e aliquos homines: quia timor ve- hemens $olet efficere, vt dicit Gal. ἔκπληξιν, id- e$t $tuporem, & $iderationem: voluptas maxi- ma perichariam qua$i exce$$us gaudij: $ed $ic e$t, quod habetur ex Gal. lib. de $em. capite 16. quo$dam ex nimia voluptate perij$$e; legi- tur quoque, Diony$ium Tyranum, & Sopho- clem accepto tragicæ victoriæ nuncio præ ni- mio gaudio $tatim obij$$e: $imiliter Romanã mulierem, cum prius intellexit filium in Cana rio prælio e$$e occi$um, & deinde illum vide- rit $anum redij$$e domum præ nimia lætitia è viuis dece$$i$$e; $i igitur, præ lætitia moriuntur homines, multo magis præ nimio timore, & alijs affectibus credendum e$t, hoĩes incidere in ægritudines; quare affectus animi non vid\~e- tur, quod po$$int vocari cau$æ con$eruatrices. Præterea Vega forta$$e non perperam dixit, animi affectus, quamuis à natura nobis in$int, e$$e eradicandos, & inter cau$as con$eruatri- ces non e$$e collocandos.

Re$pondetur, affectus vehementes non e$- $e cau$as con$eruantes $anitatem: Itidem dici- mus de cibo, & potu, & alijs, dum eorum non $eruatur rectus v$us: $ic nimius potus, nimius cibus, nimium exercitium, & nimia quies de- $truunt, & non con$eruant. Hinc Hippocrates 2. $ectione aphori$morum 51. protulit hãc $en- tentiam: omne nimium naturæ inimicũ: quod verò affectus non vehementes po$$int e$$e cau $æ con$eruantes $anitat\~e, habemus Gal. 1. de $anitate tuenda cap. 8. & alibi dicentem, animi affectus e$se nece$sarios ad $anitatis con$erua- tionem: & com. 2 de humoribus tex. 31. dum iucunda videmus animum lætitia perfundi, na Sanctorij in artem med. Gal. tiuumque calorem dilatari. & 4. de cau$is pul- $uum cap. 3. dicit, l{ae}tis calorem diffundi per vni uer$um corpus, & ex hac dilatatione inc\~edium vi$cerum moderari, vnde $anitatis con$eruatio oritur.

6 Dub. dantur multæ aliæ cau$æ con$erua- trices $anitatis, quæ ad illas $ex non reducũtur, vt balnea, lotiones, frictiones, vnctiones, ligatu ræ, phlebotomiæ, cucurbitulæ, & aliæ præ$idio rum materi{ae}, quæ $unt cau$æ con$eruantes $a- nitatem, quare hic tractatus Gal. videtur mu- tilus.

Re$pondent plurimi vario modo: Argente- rius admittit tractatum e$$e diminutum, quia mos illius e$t, dum ne$cit $oluere dubia, Gale- num reprehendere: Bapti$ta Fıera re$pondet, hanc di$putationem de $u$$icientia $ex cau$a- rum non naturalium e$$e inanem; quia putat plures alias dari, qu{ae} ob breuitatem Gal. in hoc libro prætermi$it. Reijciuntur ambo, quia Ga- lenus agit hic de cau$is nece$$ariò, & $ua natu- ra alterantibus; & non de cau$is voluntarijs, quales $unt balnea, vnguenta, phlebotomia, & alia id genus.

Dicimus igitur nos, ad has $ex reduci om- nes cau$as non naturales nece$sariò alterantes: qui verò dicunt, phlebotomiam, & pharmacũ reduci ad inanitionem, & repletionem, valde errant, quia Gal. $olum intelligit de illa natura- li excretione, & repletione excrementorum, quæ po$t aliquam concoctionem ex tribus re- $ultat: phlebotomia, & pharmaca non $untalte rantia nece$saria, & ineuitabilia, de quibus hic agitur; dixit enim Galenus in principio huius tractatus, $e acturum de cau$is nece$sariò alte- rãtibus, & ineuitabilibus, inter quas nullo mo- do balnea, lotiones, & reliqua ab illis propo$ita continentur. In$uper quod phlebotomia, & pharmaca non reducantur ad illas $ex, patet, quia Galenus agit hic de cau$is cõ$eruantibus etiam hominem $aluberrimum: at $ic e$t, quod homini $aluberrimo nec phlebotomia, nec me dicamenta, nec lotiones conueniunt, ergo.

Numerus verò cau$arum non naturalium nece$sariò alterantium, colligitur ex $eruitio, quod præ$tant corporis no$tri virtutibus, quæ $unt h{ae} tres; vitalis, animalis, & naturalis. vitalis non pote$t con$eruari, ni$i per aeris in$piratio- nem: ideò aer po$itus e$t pro cau$a con$erua- trice: animalis, qu{ae} habet virtutem digno$ci- tiuam, & motiuam indiget ex nece$$itate, vt con$eruetur $omno & vigilia, motu & quiete, & animi pa$$ıonibus: vt verò $piritus animales regenerentur, $omnus & lætitia nece$sariò cõ- currunt; deinde vigilia, ira, & motus, ne ob ni- miam de$idiam $piritus corrumpantur. Natu- ralis facultas, qu{ae} $uggerit alimentum alijs fa- cultatibus indiget ex nece$$itate cibo, & potu; $ed quia facuitates non refocıllantur, ni$i vtile ab inutili per virtutes concoctrices $eparetur; ideò in his concoctionibus fiunt excrementa inutilia, qu{ae} nece$$ariò debent excerni, & vti- lia qu{ae} nece$sariò debent retineri. Hac ratione credendum e$t, ortam e$se nece$$itatem $exre rum non naturalium. Alij tamen dicunt cau- $as non naturales tot e$se, quot cau$æ natura- les, quæ ex Galeno, Auicenna, & omnibus Me dicis $unt $ex, temperam\~eta $cilicet humores, membra, virtutes, $piritus, & operationes. Sed hæc re$pon$io e$t inartificio$a, & medicinæ ar- cana non attingit.

CAPITIS LXXXV. Particula Quarta.

Ab aere quidem ambiente, quia aut calefit, aut frigefit, aut exiccatur, aut humectatur, vel $ecundum horum pa titur conıugationem, aut in tota $ub- $tantia alteratur.

CVM inter $ex cau$as non na- turales $it aer primo loco col locatus, incipit ab aere, dicit- que corpora alterari, vel quia ab aere $ecundum vnicã qua- litatem alteratur, ide$t vel ca- lefit, vel refrigeratur, vel exic catur, vel humectatur, vel alteratur à coniuga- tionibus vtriu$que qualitatis, ide$t, vt ab aere corpora calefiant $imul & exiccentur, vel cale- fiant, & humectentur, vel aliquando contingit corpora alterari ab aere, quatenus aer $it alte- ratus $ecundum totam $ub$tantiam.

Duæ $unt verborum textus expo$itiones, & nos addemus tertiam; prima e$t Haly, qui cen- $et, Galenum, dum dicit, aut cale$it, aut frige- fit, loqui de alterationıbus, quæ formaliter fiũt in aere, tamquam in proprio $ubiecto, & dein- de ea$dem alterationes abaere, tamquam à cau$a efficiente, corporibus communicari.

Secunda expo$itio e$t Plu$quamcommen- tatoris, & multorum illum $equentium, qui putant, quod, quæ dicantur de aere, non refe- rantur alterationibus, quæ formaliter fiunt in aere, vt dicebat Haly, $ed alterationibus, quæ formaliter fiunt in corporibus, vel in corpora introducuntur ab aere diuer$imodè alterato: aer enim calidus, & humidus, qui non e$t putri dus pote$t ob$truendo excitare putredinem.

Dicimus nos, has alterationes in tex. propo$i tas referri ad aerem, & ad corpora, ita vt & aer, & corpora animata $int capacia alterationum propo$itarum, quæ $unt $ecũdum primas qua- litates, & $ecundum alterationem totius $ub- $tantiæ. Hæc expo$itio videtur verior, quia nõ $olum aer, $ed etiam corpus humanum pote$t calefieri, refrigerari, & $ecundum totam $ub- $tantiam alterari; quod verò aer $it capax dicta- rum pa$$ionũ, patet ex Gal. 1. de $an. tuen. c. 11. Commentariorum Pars III. vbi dicit, acrem po$$e alterari in qualitatibus, & in tota $ub$tantia. Nec ob$tat ratio Plu$- quam commentatoris, quod non intelligatur de aere, quia (vt dicit ip$e) rarò aer e$t putridus, quamuis vt calidus, & humidus in exce$$u ex- citet in corporibus animatis putredin\~e. Quia re$pondemus, non e$$e nece$$arium $emper ae rem communicare corporibus no$tris omnes qualitates eo modo, quo infectus e$t, aliquan- do enim aeris alterationes agunt per $e in cor- pora no$tra, aliquando per accidens: per $e quã- do vt calidus calefacit, & vt putridus excitat putredinem: per accidens, quando ratione hu- miditatis prohibet per$pirationem, & excitat putredinem, quæ non e$t in aere. Qu{ae} igi- tur dicta $unt à Galen. in tex. referri po$$unt ad aerem, & ad corpora no$tra ab aere alterata: immò primario referri ad corpora, in quorum gratiam aeris alterationes declarantur. Præte- rea quod qu{ae} dicta $int de aeris alterationibus primariò referantur ad corpus no$trum patet, ex dictione gr{ae}ca θερμ{αι}νόμενον, ide$t calefactũ, quod ad σῶμα, ide$t corpus, quod e$t neutrius generis d\~et referri, & non primo ad ἄερα, qui e$t ma$c. gen. errãt tamen qui omninò excludunt aerem, quia non pote$t negari quin, quæ de ae- re dicantur debeant quoque ad aerem referri.

Notãdum, aerem permutari ob tres cau$as, vt refert Gal. 9. meth. cap. 14. & 11. meth. cap. 1. ob regionem, ob anni tempora, & ob c{ae}li con- $titutionem: maior enim & minor altitudo po- li pote$t multum in aerem refrigerando, vel ca lefaciendo; quamuis ad$int nonnullæ con$ti- tutiones aeris pendentes à $itu terræ, quæ mul tum po$$unt in aeris alteratione, veluti $unt lo- ca montibus vicina expo$ita $eptentrioni, quæ gaudent aere frigido, lıcet pauca $it poli eleua- tio: aliqua aere calidiori, quia $unt expo$ita me ridiei, magna tamen exi$tente poli altitudine: Angli referunt $uum Londinum, quamuis po lialtitudo $it 52. graduum non excellere in fri giditate aerem Venetũ, qui e$t altitudinis 45. ratio e$t, quia Londinum non $olum e$t prope mare, vbi $pirat Au$ter, $ed montes Septentrio nales ab illo maximè di$tant.

In$uper aer ita facilè alterat omnes corporis partes, vt nihil reperiatur, quod magis tranet, & penetret. vnde Gal. primo de nat. humana, com. 44. loquens de aere frigido dicit penetra- re ad intimas v$que partes, & in ventriculum ip$um, vnde fit (inquit) vt hyeme facilè colli- gantur pituito$a excrementa.

Haly explicans quid Gal. intelligat per aeris alterationem $ecundum totam $ub$tantiam inquit, intelligere vel aeris putredinem pen- dentem ex putridis halitibus eleuatis à locis c{ae}no$is, & palu$tribus; vel quia aer non $it ven- tilatus, $imili$que illi $it, qui e$t in carceribus occlu$us: h{ae}c aeris putredo referri videtur à Gal. 2. de natura humana com. 4. vbi dicit, ex- halationes, quæ ex paludibus, $tagnis, aut locis c{ae}no$is eleuantur proprietate $ub$tãti{ae} noxias e$$e: quæ opinio e$t vera, dum dicit, aerem ex- halationibus putridis coinquinari: dum verò cen$et, alterationem $ecundum qualitat\~e e$$e ip$iu$met aeris putredinem; decipitur, quia aer vt $implex non pote$t putre$cere. Pr{ae}terea Galenus 2. de nat. hu. non dicit aerem putre- $cere, $ed halitus qui $unt recepti ĩ aere noxios e$$e. In$uper nos defendemus paulò infra, al- terationem $ecundum totam $ub$tantiam nõ e$$e alterationem $implicem, $ed mixtam ex infinitis alterationibus.

Plu$quamcommentator cen$et, Galenum per alterationem aeris $ecundum totam $ub- $tantiam intelligere aeris corruptelam: cuius opinio nõ con$onat doctrinæ Galeni, quia cor- ruptio aeris, vt e$t corruptio, e$t tran$mutatio pertinens ad predicamentum $ub$tantiæ; alte- ratio verò $ecundum totam $ub$tantiam, cum $it alteratio, erit in prædicamento qualitatis, & non in prædicamento $ub$tantiæ. Præterea al- teratio $ecundum totam $ub$tantiam e$t mix- ta ex infinitis alterationibus, corruptio verò aeris e$t $implici$$ima mutatio, ergo per totã $ub$tantiam non po$$umus intelligere corru- ptelam.

Sclanus ait, per qualitatem $ecundum totã $ub$tantiam non $olum intelligi quando aer e$t putridus, $ed etiam quando e$t cra$$us, & ne bulo$us: decipitur, quia cra$$ities e$t qualitas vocata manife$ta, & non occulta, & $ecundum totam $ub$tantiam.

Dicimus nos, alterationem aeris $ecundum totam $ub$tantiam fieri ex multis, & infinitis alterationibus elementorum. A quibus verò principijs id fiat, infra di$putabimus. Quod ve- rò alteratio $ecundum totam $ub$tantiam fiat po$t multas alterationes te$tatur Galenus lib. de con$titutione artis medicæ c. 8. & 4. de $im- plici med. cap. 15. dum dicit, qualitates totius $ub$tantiæ fieri ex multis, & infinitis alteratio- nibus elementorum: $imiliter à Galeno 2. de locis affectis. cap. 8. declaratur, quid $it proprie- tas totius $ub$tantiæ, ait e$$e qualitatem, quæ ab infinitis alterationibus facta $it: & tertio de temperamentis cap. 4. dicit, intelligo per vni- uer$am $ub$tantiam temperaturam ortam po$t multas alterationes; quare alteratio $ecun dum $ub$tantiam non indicabit aeris corrup- tionem, vel putrefactionem, $ed qualitatem ex multis, & varijs alterationibus ortam. Hinc concedimus, po$t multas malas exhalationes mi$tas cum aere, & plurimas alterationes in aere factas po$$e contingere, quod tandem ge neretur qualitas tota $ub$tantia peccans, quæ tamen po$t alterationes, & non tran$mutatio- nes $ub$tantiæ generetur.

1 Dub. aer ex Ari$t. 2. de generatione $ua natura e$t humidus, dum verò amittit humidi tatem, naturam amittit, quomodo ergo erit ve rum, quod dicit Gal. aerem po$$e e$$e $iccum? Implicat enim contradictionem dicere, e$$e aerem, & e$$e $iccum.

Sanctorij in artem med. Gal.

Re$pondetur, aerem, cum $it $implici$$imus, recipere vapores, & varias exhalationes, quæ habent virtutem calefaciendi, exiccandi, & putrefaciendi: immò aer pote$t ob ventos ha- litibus pe$tilentibus infectos integras regio- nes polluere. Hinc Hippocrates lib. de habita- tionibus ait, nıultum confert ad $anitatem $ci- re, quibus ventis loca a$pirentur: Aquilo exic- cat. Au$ter humectat. Legitur apud Vitruuiũ, & Laertium; Empedoclem animaduerti$$e Agrigentum patriam $uam à nonnullis ventis in$igniter vitiari: Philo$ophus ille præ$tanti$$i- mus occlu$is quibu$dam mõtium inter$titijs, vnde $pirabant venti, patriam liberauit.

2 Dub. dicit Galenus in tex. ob aerem cali- dum corpora calefieri: & ob frigidum frigefie- ri, quod non videtur $emper verum, quia ip$e- met Galenus 11. methodi cap. 20. dicit, aerem frigidum aliquando calefacere corpora: hæc $unt verba; _Caueant habentes crudos $uccos in fri-_ _gido $olıo diutius immorari; quia tran$pıratio impe-_ _ditur, & prohibita tran$piratione augetur corporis_ _calor;_ ergo aer frigidus calefaciet corpora.

Re$pondetur, quod intentio Galeni, dum dicit, aerem calefieri, frigefieri, exiccari, & hu- mectari, $it declarare pa$$iones ip$ius aeris, vt communicabiles corporibus: pote$t tamen aer in corpora no$tra non $olum agere per$e, $ed etiam per accidens. Hinc aer calidus ali- quando re$oluendo refrigerat, & aliquando aer frigidus con$tipando calefacit: tunc medi- ciofficium e$t di$tinguere, & quæ $unt per $e ab his, quæ $unt per accidens. Hinc Galenus lib. de con$titutione artis c. 14. videns aliquan- do labi medicos in errata, quia nõ di$tinguunt, quæ $unt per $e ab ijs, qu{ae} $unt per accidens, admonet nos his verbis; _Spectabit ad medicum_ _ne in eum illabatur errorem, in quem, qui putant fri-_ _gidam aquam in omnibus, quæ refrigerationem egent_ _conuenire, & calidam in {ij}s, quæ calefactione, ignari_ _ex accidenti fieri$æpè, vt frigida calefaciant, calida_ _verò refrigerent;_ quæ Galeni $ententia e$t com- munis non $olum corporibus, & aeri, $ed etiã omnibus externis cau$is alterantibus.

3 Dub. non videtur, quod ab aere calido ca lefiant corpora, à frigido frigefiant: quia in {ae}$ta te plurimi refrigerantur, & in frigidas ægritu- dines incidunt.

Re$pondetur, Plurimos per accidens refri- gerari, quatenus re$olutio calidorum ab aere calido fieri pote$t: veluti illis accidit, qui libe- rantur à calore præ$idijs $udorificis. Præterea vt aer communicet $uas qualitates calidas, vel frigidas, requiritur di$po$itio corporis, $ine qua ex Gal. lib. de cau$is morborum, cap. 2. nec gladius ab$cindere, nec ignis comburere po$$et.

4 Dub. non videtur, quod aer calidus vn- quam calefacere po$$it, necfrigidus frigefa- cere; quia $i aer fuerit calidus re$oluet; vndè $e quetur refrigeratio: $i frigidus, den$abit vt di- cit Gal. 11. meth. c. 20. & calefaciet.

Re$pondetur à Galeno 10. methodi capit. 8. vbi dicit, aerem frigidum in$piratum refrige- rare; externum den$are, & calefacere; h{ae}c $unt verba; _Aer frigidi$$imus quatenus in$pirando at-_ _trahitur e$t admittendus, ut qui calorem qui e$t in cor_ _de admodum refrigeret, non tamen quatenus extrin-_ _$ecus ægrum tangit, quippè id den$at, cogitque cutim,_ _ac putridorum humorum effluxum tran$pirare pro-_ _hibet._ Non negamus tamen, aerem calidum po$$e etiam extrin$ecus per $e agere, hac lege tamen, vt non $it talis, vt re$oluat.

QVÆST. XCVIII. De Qualitatibus occultis, quæ agunt to- ta $ub$tantia.

QVIA Galenus in tex. ait, aerem alterari in tota $ub$tãtia, ideò conuenit, vt de alteratione à tota $ub$tantia agatur, $i veli- mus Galenum intelligere. Di- uiduntur qualitates in mani- fe$tas, & totius $ub$tantiæ: per manife$tas, conueniunt omnes intelligi qua- tuor primas, videlicet caliditatem, frigiditat\~e, humiditatem, & $iccitat\~e, & omnes alias, quæ ab illis quatuor oriuntur, veluti $unt $ecund{ae}, & tertiæ: per $ecundas intelligimus illas, qu{ae} enumerantur à Gal. 1. de v$u partium, cap. 9. & 1. de facultatibus naturalibus cap. 6. quæ $unt durities, mollities, lentor, friabilitas, raritas, den $itas, a$peritas, lænitas, grauitas, leuitas, cra$$itu- do, tenuitas, odores, & $apores: per tertias intel- ligimus detergere, incidere, a$tringere, laxare, & id genus, quæ omnes referũtur ad quatuor primas, tamquam ad innitia, ex quibus factæ $unt.

Fernelius, Arg\~eterius, & alij præter has, quæ prodeunt à primis quatuor, dicunt dari quali- tates totius $ub$tantiæ, quæ nullam omninò communionem habent cum primis. Ratio ve- rò illorum, cur hæ qualitates vocentur occul- tæ e$t, quia putant, illas e$$e ip$ammet $ub$tan- tiam operatricem, quæ $ua natura e$t omninò incogno$cibilıs; $en$us enim, & intellectus nũ- quam pote$t digno$cere $ub$tantiam, $ed $olũ accidentia: dicuntur qualitates totius $ub$tan- tiæ; quia $ub$tantia ex $e e$t $implici$$ima, tota $imul, & $ola operatur, & non medio aliarum qualitatum.

Comprobant experimentis, dicunt magne- tem attrahere ferrum non virtute primarum, vel $ecundarum qualitatum; quia nunquam vi$um fuit, calida, vel frigida attrahere ferrum: neque vnquam vi$um fuit, rarum, & den$um, vel alias qualitates $ecundas ferrum attrahere; inferunt ergo, hanc virtutem magnetis e$$e ip $am $ub$tantiam magnetis, quæ primò & im- mediatè operatur: quod dicunt de magnete intelligunt de electro, quod paleam trahat, de Commentariorum Pars III. torpedine, quæ afficit manus pi$catoris, & de omnibus medicamentis electiuè $oluenti- bus, & de alijs, quæ. $. virtute $ua $ub$tantifica operentur, vel attrahant determinatos humo- res: addunt, quod in his qualitatibus $ub$tanti- ficis fundentur morbi; eo$que vocant morbos formæ, & $ic in$tituunt quartum genus mor- borum, quod $it natura, & genere diuer$um ab intemperie, mala compo$itione, & $oluta vnitate, $ub quo genere collocant luem Galli cam, rabiem caninam, & plurimos alios mor- bos.

Rationes quibus nituntur de$umunt ab al- tiori $chola, quam aliqui forta$$e putant; quia in libris de anima tractatur, an potentiæ diffe- rant à fundamento, ibiq; Gregorius Arim. & alij probant contra Diuum Thomam, Aegi- dium, & Gandauen$em $ubtili$$imis argum\~e- tis, omnem potentiam, & qualitatem operatri cem nullo alio interpo$ito medio in$trumen- to immediatè immediatione cau$æ à $ub$tan- tia, tamquam à cau$a efficiente prodire, ita vt hæ qualitates $int in eodem $ub$tantiæ prædi- camento.

Primum argumentum aduer$ariorum de$u mitur ab Ari$t. 9. metaphy. & e$t tale: potentia e$t principium tran$mutandi aliud vt aliud: $ed forma e$t huiu$modi, ergo forma e$t ip$amet potentia operandi; inferunt, ergo virtus opera- trix e$t ip$amet $ub$tantia: ergo tanto magis qualitates occultæ, quæ vocantur totius $ub- $tantiæ, erunt $ub$tantiæ, & per con$equens da ti poterunt morbi formæ.

Secundum argumentum, & e$t ad impo$$i- bile: $i anima, vel aliæ formæ $ub$tantificæ edũt operationes per medias potentias, & non im- mediatè, audias quid $equitur, ergo e$t nece$- $arium, vt forma agens prius agat in ip$as pot\~e- tias per alias pot\~etias, quia tu dicis, quod $ub- $tãtia nullam edere po$$it operationem, ni$i per medias potentias, ergo antequam agat in potentias, requirit alias potentias, & illæ alias v$que ad infinitum.

Tertium argumentum, $i potentiæ, vt aiunt aduer$arij, per emanationem fluunt à funda- mento, vt vmbra à corpore, $equitur, quod in aliquo genere cau$æ fluant; non formæ; quia forma non e$t principium vnde motus; nõ ma- teriæ, cum ip$a $it in potentia, & non in actu: nihil enim fluit, ni$i ab eo, quod e$t in actu: nõ à fine, quia finis e$t quid po$terius, ergo ab effi- ciente; ergo $ub$tantia vt efficiens pote$t ali- quid immediatè producere: non erit igitur il- la propo$itio vniuer$aliter vera, quod $ub$tan- tia nil immediate, & per $e primò operetur.

Quartum argumentum de$umitur ab Ari$. 2. de anima tex. 9. vbi dicit, $i animal e$$et ocu- lus, potentia vi$iua e$$et forma eius, ergo pot\~e- tia e$t idem quod anima, ergo potentiæ pote- runt collocari in prædicamento $ub$tantiæ. Hæc $unt potiora argumenta ab altiori $chola de$umpta, quæ Argenterij, & Fernelij $enten- tiæ fauere po$$unt.

Antequam proponamus fundamenta opi- nionis par e$t, vt argumenta propo$ita reijcia- mus.

Ad primum de$umptum ex 9. metaphy. vbi definit, potentiam e$$e principium tran$mu- tandi aliud vt aliud. Re$pondemus Ari$. per potentiam tran$mutandi, ıbi intelligere agen- tem potentem tran$mutare, in quo agente $unt omnia prædicamenta: omne enimagens, quod $ub Cœlo e$t, non pote$t tran$mutare, ni$i $it quantum, habeat relationem, ni$i $it in loco, ni$i agat, & repatiatur, & aliquando id ef- ficiat, & ni$i $it $ub$tantia.

Nos verò hic con$ideramus non agentem potentem tran$mutare, quod e$t concretum ex omnibus naturis genericis, $ed quod nam $it genus proprium, in quo debeant collocari potentiæ, & virtutes operatrices $eparatæ ab alijs generibus.

Ad $ecundum dicimus, quod aduer$at{ur} Di- uo Thomæ, qui dicebat potentias e$$e cau$as medias, quod negari pote$t; quoniam poten- tiæ naturales $unt $ubiecti aptitudines, à quib. immediatè fluunt vniuer$æ operationes: apti- tudines licet inh{ae}reant $ub$tantijs, attamen de $ub$tantijs non prædicantur, ni$i in $ecundo modo dicendi per $e, & per con$equens, neq; $unt $ub$tantiæ, neque immediatè prodeunt à $ub$tantia; quoniam omnia, quæ immediatio- ne cau$æ prodeunt à $ub$tantia, prædicantur de $ub$tantia in primo modo, & $unt in prædi- camento $ub$tantiæ.

Ad tertium re$pondemus, potentias nõ pen dere immediatè à forma, vel à $ub$tantia, ne- que vt ab efficiente per trã$mutationem, quia quæ pendent ab hoc efficiente pendent cum conatu, & re$i$tentia: proprietas trahendi fer- rum pendet à magnete $ine conatu: neque po- tentiæ operandi pendent à forma, & $ub$tan- tia, vt ab efficiente per emanationem, vt defen dit Zabarella; quia $altem e$$et verum, quod $emper eadem manente $ub$tantia, ead\~e quo- que e$$et potentia; quod reluctatur experien- tiæ; an ne, $i quis cry$tallum in pollinem redi- gat amittet $plendorem, eadem tamen rema- nente $ub$tantia? an ne in cantoribus, $i larinx ob$truatur catarrho, amittent virtutem canen- di, eadem tamen manente $ub$tantia? Simili- ter $altator luxatus illicò amittit vim $altandi, eadem tamen per$euerat $ub$tantia: credimus enim nos potentias à proportione, & harmo- nia partium. $. ab earũ figura, $itu, & meatibus, & non à $ub$tantia prodire.

Ad vltimum, $i animal e$$et oculus, poten- tia vi$iua e$$et forma eius. Re$põdemus, quod Ari$. cõ$iderat animam, vt e$t principium ope- rationum corporis animati, quare $icut alia e$t natura hominis, vt homo e$t, alia vt pater, vt quantus; $imiliter alia e$t vt efficiens, & $icuti natura hominis vt pater non e$t in prædica- mento $ub$tantiæ; $ic natura hominis vt effi- Sanctorij in artem med. Gal. ciens non erit in prædicamento $ub$tantiæ. Ve ra igitur e$t contraria $ententia, quod. $. quali- tates i$tæ occultæ nullo modo $int in prædica- mento $ub$tantiæ, & per con$equens non de- tur illud morborum genus, quod vocetur for mæ, $iue $ub$tantiæ, vt putabant Argenterius, & Fernelius.

Nos igitur $ub$tinemus, qualitates occultas non e$$e $ub$tantias immediatè operatrices; ità vt $int in ip$o prædicamento $ub$tanti{ae}, $ed dicimus, omnes qualitates occultas e$$e in præ dicamento qualitatis in genere potentiæ: De- fendimus præterea has potentias operatrices occultas non pendere ab illis quatuor primis, $cilicet caliditate, frigiditate, humiditate, & $iccitate, $ed e$$e omnınò ab illis diuer$as: quo pacto verò hoc po$$it e$$e, inferius declarabi- mus.

Primum argumentum pro no$tra opinione, o$tendens qualitates occultas, vel totius $ub- $tantiæ non e$$e in prædicamento $ub$tantiæ, $ed in prædicamento qualitatis de$umitur ab Ari$. ad quem tamquam ad $ummum iudic\~e omnes hoc iudicium deferunt, e$tque quia po tentiæ operandi collocantur ab Ari$. in pr{ae}di- camento qualitatis, quod genus differt natu- ra, & e$$entia à $ub$tantia: nec valet, dum obij- ciunt, Ari$. loquentem de $peciebus qualitatis in 5. metaph. & 7. phy. non enumera$$e poten- tias, ideò magis e$$e adhib\~edam fidem ijs, quæ traduntur in phy$ica, & metaphy. quam Logi- ca, vbi $olũ cra$$a minerua adole$c\~etes docet.

Obiectio e$t nulla, quia doceat quis rudi- ter pro ut volet; numquam debet fal$a doce- re: pote$t e$$e diminutus, verum $i dum cra$$a minerua loquatur, e$$et $uperfluus, & $imul fal$a doceret, ille in numero in$anorum homi num e$$et collocandus. Accedit, quod in Logi ca longiori di$cur$u docentur prædicamenta, quam in metaphy. & phy$ica: & meritò quia in metaphy. declarantur quædam nomina perti- nentia ad pr{ae}dicamenta, & non omnes $pecies pr{ae}dicamentorum. Non erit igitur deroganda fides ijs, qu{ae} traduntur ab Ari$tot. in prædica- mentis.

Secundum argumentum o$tendens poten tias differre a fundamento de$umitur ab Ari$. 3. phy. tex. 10. verba Ari$t. $unt hæc. _Po$$e vale-_ _re, & po$$e ægrotare alterum est, namque ægrotare_ _quidem & ualereidem e$$et: $ubiectum autem & id_ _quod ualet, atque ægrotat, $iue humiditas, $iue $anguis_ _vnum & idem e$t, quoniam autem non e$t idem quem-_ _admodum, neque color idem & vi$ibile, po$$ibilıs qua-_ _tenus po$$ibile actus manife$tum quod motus e$t._ Ex quibus verbis clari$$imè patet, potentias differ re e$$entialiter à fundamento; quia dicit, quod po$$e valere, & po$$e ægrotare alterum e$t: ho- mo enim pote$t valere, & pote$t egrotare, & hæ potentiæ, cum differant inter $e, differunt quoque e$$entialiter ab homine: potentie dif- ferunt inter $e, & vna $ine altera $tare pote$t: cecus habet potentiam audiendi, & $urdus ol- faciendi: Aduer$arij re$pondent huic argum\~e- to $ic: potentias i$tas videri varias; non tamen quod mult{ae} $int potenti{ae} e$$entialiter di$tin- ct{ae}; $ed quia eadem $ub$tãtia varias relationes habet. Qu{ae} re$pon$io e$t in$ani$$ima, quia de ratione relatiuorum e$t vt $int $imul; altero enim de$tructo ce$$at relatio; qu{ae} relatio erit inter $ub$tantiam, & pot\~etiam, cum po$$it de- $trui potentia, eadem ill{ae}$a per$euerante $ub- $tantia? quod igitur de $ub$tantia hominis, & de eius potentijs dictum e$t; de omnibus $ub- $tantijs, & potentijs intelligendum e$t.

Tertium argumentum: $ub$tanti{ae}, ut $ub- $tantia, nihil e$t contrarium po$itiuum; nec $ub$tantia alijs, cum $it $implici$$ima, reluctari pote$t: quo po$ito, quomodo morbi form{ae} per contraria tolli poterunt? quo pacto lignũ $an- ctum aduer$abitur lui gallic{ae}? quomodo ci- cura $ua qualitate $ubuantifica necabit hoĩes: Doronici canes? & theriaca aduer$abitur ve- neno? $ub$tantia enim nullis alijs rebus aduer- $atur, eaque e$t $implici$$ima, {ae}què omnia re- $picit, & e$t ex $e impatibilis. Quod cum ita $it $equitur, qualitates occultas, qu{ae} dicuntur to- tius $ub$tanti{ae}, non e$$e $ub$tantias.

Quartum argumentum: $equeretur, $i qua- litates occult{ae} e$sent $ub$tantiæ, quod vnum duobus aduer$aretur, quod e$t impo$$ibile, <002>a lues gallica, & homini, & guaiaco aduer$aret; venenum homini, & theriacæ; & $ic de alijs, {quis} vnum $olum vni aduer$etur; o$tendimus $upe rius in propria que$tione.

Quod verò qualitates occult{ae}, quæ dicun- tur totius $ub$tantiæ habeant contrarium, Gal. fatetur 12. methodi, & alibi dicens, quod quædam $int contraria $ub$tantijs totis, quæ- dam ip$is qualitatibus.

Quod verò qualitates occultæ $int acciden tia, & non $ub$tantiæ, paret auctoritate Galeni lib. de con$titutione artis medic{ae}, cap. 8. & 4. de $implici medicina cap. 15. & 2. de locis affectis, c. 8. vbi dicit has qualitates occultas fieri exlinfi nitis alterationibus elem\~etorum: adamus nos, $ed $ic e$t, quod omnia, qu{ae} fiunt ex alteratio- ne elementorum non $unt $ub$tantiæ, $ed tem peramenta, ergo non erunt $ub$tantiæ. Demũ 3. de temperamentis, cap. 4. declarat Gal. quid intelligat per vniuer$am $ub$tantiam, dicit $e intelligere temperiem ex calido, frigido, humi do, & $icco factam, $ed non genericam, $ed $pe cificam, & po$t multas alterationes redditam incogno$cibilem, & illam vocat Galenus inef- fabilem.

Po$ito, quod omnes virtutes, $eu potentiæ operatrices occultæ $int in prædicamento qua litatis, & non in præcedicamento $ub$tantiæ; par e$t, vt videamus, vndè, & à quibus princi- pijs prodeant. Supponatur in primis hoc fun- damentum certi$$imum; quod omnes poten- tiæ $mt aptitudines $ubiectorum, & quod de- $cribi, vel definiri non po$$int, ni$i per illas cõ- ditiones, quæ $ubiectis conueniunt: $ed quia Commentariorum. Pars III. nemo illud negare pote$t ad alia tran$eamus: Propria $ubiecta potentiarum non po$$unt in- ueniri, ni$i illud communi$$imum $ubiectum, cui omnia accidentia conueniunt, in commu- ni$$imas differentias eou$que diuidamus, quo v$que in radicem omnium pa$$ionum perqui ramus: $ubiectum communi$$imũ e$t $ub$tan- tia quatenus corporea, quæ $ola e$t tamquam omnium accidentium ba$is, & ab eius differ\~e- tijs omnia $ubiecta pa$$ionum oriuntur; $ed hanc diui$ionem corporis, qu{ae} diuidit princi- pia pa$$ionum, colligimus ab Ari$. 8. phy$i. tex. 55. vbi dicit, den$itatem, & raritatem corpore{ae} $ub$tantiæ e$$e omnium pa$$ionum principia, hæc $unt verba philo$ophi; _Omnium pa$$ionnm_ _principium e$t den$itas, & raritas, etenım graue, le-_ _ue, durum, calidum, & frigidum den$itates uidentur_ _e$$e, & raritates quædam._ Ecce quod maior, vel minor raritas corporeæ $ub$tantiæ e$t origo omnium qualitatum. Quod Ari$. loquatur ex propria $ententia plurimi interpretes faten- tur, $ed ratio efficaci$$ima, qua vtitur quomo- do rarum, & den$um $int principia omnium pa$$ionum longè magis per$uadet: præterea 8. phy. tex. 77. dicit den$ari, & rarefierı e$$e motũ $ecundum locum, & hunc motum alios præce dere motus: Plato etiam 10. de legibus ait, ra- rum, & den$um e$$e ante caliditatem, & frigi- ditatem, & reliquas pa$$iones; $imiliter Ari$. di cit, motus diurnus, antequam lignem gignat, rarefacit materiam: ecce quod rarefactio præ- cedit caliditatem, & cõden$atio frigiditatem: Hinc medici diuidunt corpora in $imilaria, & dı$$imilaria, non in calidum, & frigidum: Phi- lo$ophi verò dicunt proprium omnium qua- litatum, quæ $unt in pr{ae}dicamento non e$$e ca lidum, vel frigidum; $ed $imile, vel di$$imile, {quis} $imile, & di$$imile o$t\~edemus à raritate, & den $itate oriri: Hinc Peripatetici $u$tinent, ali- quas potentias oriri à tertia $pecie qualitatis, i. à pa$$ione, & pa$$ibili qualitate: aliquas verò à quarta, ide$t à figura, quæ à $itu, & raro, & den- $o oriuntur: temperatura igitur, & figura erũt proximæ origines pa$$ionum, & potentiarum omnium: magis remotæ cau$æ erunt raritates, & den$itates. Quomodo verò apparens con- tradıctio in Ari$t. $aluari po$$it, quod $cilicet calidum, & frigidum $int primæ, & raritates $i- militer $int primæ, infrà declarabitur.

Verum, quia raritates, & den$itates $unt ac- cidentia, & accidens ex Ari$t. 4. metaphy$. tex. 14 non e$t accidentis accidens, $ed eius, cui pri mo inhæret, neque ex Ari$t. 8. metaphy. tex. 12. accidentia habent materiam ex qua, $ed $olũ in qua, quæ e$t $ubiectum, cui inhærret; ideò quærendum e$t primum $ubiectum cui rari- tas, & den$itas conueniat, quod ni$i inueniatur de cognitione huius rei iacta e$t alea, quia pro- gre$$us $cientificus non e$t ab accidente ad ac- cidens, $ed ab accidente ad eius primum $ubie ctum: Hinc Alexander Aphrodi$eus dixit, ma- thematicam non e$$e vocandam philo$ophiã eo, quia demon$trat pr{ae}dicata accidentalia de $ubiectis accidentalibus; ımmò ob eandem ra- tionem reprehenditur Temi$tius, dum dicit, dari quandam $peciem demon$trationis ab ef- fectu ad effectum: propterea quamuis rarum, & den$um $int principia pa$$ionum omnium, tamen quia raritas, & den$itas $unt accidentia alicuius $ubiecti, ideò inquirendum e$t eius primum $ubiectum, quod in aliud re$olui ne- quit, $i vellimus ad primam radicem perue- nire.

Ari$toteles in prædicamento qualitatis om nia profundius con$iderans, dicit rarũ & den- $um pertinere ad $itum; definit enim rarum, & den$um per ea, quæ pr{ae}dicamento $itus conue niunt, hoc modo: rarum e$t cuius partes ab in- uicem di$tant; den$um cuius partes $unt pro- pinqu{ae}: ecce quod $itus partium facit rarita- tem, & den$itatem, & quæ ab his fiunt: Verũ, quia $itus ab alio quoque pendet, videamus à quo: Ari$. 8. phy$ic. 53. refert vniformitatem, & omnium rerum conuenientiam in cau$am vni formem, ide$t in vnum $implici$$imum moto rem, qui e$t actus $implici$$imus: difformitat\~e, & varıetatem, qu{ae} $ub Cœlo, & in Cœlo e$t ad primum corpus, quia octo differentijs po$itio- nis tantam rerum varietatem facit: $ub$tantia igitur corporea octo his differentijs po$itionis facit tam varium $itum, & $itum varıum face- re varietatem, & den$itatem, raritatem, & den- $itatem, calidum, & frigidum, durum, & molle, & ab his effici tertiam $peciem qualitatis, quæ e$t pa$$io, & pa$$ibilis qualitas, & deinde quar- tam, quæ e$t $igura; à tertia, & quarta effici potentias, ita ut à primo ad po$tremum, cor- pus, vel trina dim\~e$io $it prima radix omnium accidentiũ. Neq; obijciant trinam dim\~e$ion\~e e$$e accid\~es, quia cum Philopono defendi põt, corpus, vel trinã dim\~e$ion\~e e$$e ip$ammet ma- teriã primã, qu{ae} $tatim, dũ terminatur à forma efficit differentias po$itionis, vndè $itus, vndè raritates, & den$itates fiunt, vnde calidum, fri- gidum, humidum, & $iceum, vnde durũ, mol- le, & pa$$iones, & potentiæ, quæ ab accidentiũ $erie perinde, ac ab vna catena omnes tam ma- nife$t{ae}, quam occult{ae} oriantur: manife$tæ fiũt ex paucis, occult{ae} ab innumerabilibus altera- tionibus prægre$$is, quas $olus Ae$culapius po$$et explicare. Alij inueniant in negotio hoc difficili principia faciliora, eos in$equemur et laudıbus extollemus ad $ydera.

Quod verò potentiæ operatrices tam mani- fe$t{ae}, quam occult{ae} oriantur à varia corporeæ $ub$tanti{ae} figura, & à $itus differentijs à Gale- no quoque manife$ti$$imè colligitur; quia re- duxit pot\~etias, & impotentias, tamquam ad pri mas radices ad figuram, $itum, numerum, ma- gnitudinem, & temperaturas, potenti{ae} enim di$$imilarium con$i$tunt in bona, & proportio nata figura, magnitudine, numero, & po$itio- ne: Impotentiæ in mala, & improportionata: vocantur ab illo qualitates, $eu potentiæ mani. Sanctorij in artem med. Gal. fe$tæ, quando aliquæ, & pauc{ae}, eæq; cogno$ci- biles in earum productionem con$pirant: oc- cultæ, quando quamplurim{ae}, & internæ figu- ræ, numeri, & $itus ita varientur, vt $int inco- gno$cibiles: Hæc doctrina e$t Gal. lib. de con$ti tutione artis, c. 14. dum dicit, occultas fieri ex infinitis alterationibus, vel ex plurımis nobis immanife$tis mutationibus, vel in temperatu- ra, vel magnitudine, numero, $itu, vel figura.

Qui igıtur $ciret, vel oculos lynceos habe- ret, vtique videret numerum, figuras, & $itum varium corporum efficere qualitates, quas vo- cant occultas: audias quomodo ob horum in- $citiam Cardanus fuit $emel hallucinatus: re- fert 1. lib. commentariorum quadripartiti $e vidi$$e lapillum, qui aderat in manu Pap{ae} Cle- mentis VII. in cuius $uperficie erat macula, quæ $patio viginti quatuor horarum circulari- ter moneretur: huius precio$i lapilli proprie- tatem Cardanus cen$et e$$e occultam: atta- men $icuti nos deinde aud iuimus, lapillus erat artificio$um horologium, erat tamen tali mo- do accommodatum, vt macula in$picientibus videretur continua: lapillus poterat aperiri: in- tu$que erat rotarum quidam numerus, & $pe- tiali quadam figura donatus, vnde motus, & horologium: qui igitur $itum, figuram, nume- rum, & harmoniam partium rerum occulta- rum po$$et in$picere, nunquam admitteret qualitates $ub$tantificas.

1 Dubit. ex dictis oritur, quia diximus à ra ritate, & den$itate pa$siones, vt calidum, frigi- dum, humidum, & $iccum, & cæteras, quæ $e- quuntur prodire, attamen Ari$t. in libris de ge neratione $tatuit, primas qualitates e$$e calidũ, frigidum, humidum, & $iccum; & ab his ra- rum, den$um, & cæteras qualitates oriri.

Re$pondemus, $ecundum varium con- $iderandi modum non e$$e inconueniens, rarum, & den$um e$$e principia caliditatis, & frigiditatis, & calidum, & frigidum ver$a vice cau$are rarum, & den$um: hanc loquendi va- rietat\~e ob$eruare po$$umus in Ari$t. in libris de C{ae}lo, vbi v\~r vocare grauitatem, & leuita- tem formas elementorum: Secundo verò de partibus animalium c. 1. vocat leuitatem, & gra uitatem elementorũ qualitates, & omnia $unt vera, quia in primo de c{ae}lo, vbi con$iderat ele- m\~eta, vt principia recti motus, ibi grauitat\~e, & leuitatem facit formas elementorũ, & rectè fa cit, quia motus indicat formas moueri ad me- dium per grauitatem, à medio per leuita- tem; quare elementa dupliciter con$iderãtur, vel vt $unt integrantia mundum, & $ic graui- tas, & leuitas erũt $ormæ, vel vt $unt principia generationis, & $ic non per grauitatem, & leui tatem $unt principia generationıs, $ed per cali- ditatem, frigiditatem, humiditatem, & $iccita- tem: & hac ratione quatuor qualitates vocan- tur primæ; immò ab Alexandro Aphrodi$eo vocantur formæ, con$ideratæ tamen ab$olutè Ari$t. eas 3. metaph. tex. 17. vocat pa$siones, & non $ub$tantias: nunquam elementa agent, & patientur, erũtque principia generationis, ni$i per quatuor qualitates: $ic alia e$t forma ignis, vt entis gradus, alia, vt recto motu mouetur, alia, vt principium generationis; Similiter alia e$t forma hominis vt homo, alia vt pater, alia vt quantus, vt philo$ophus, & medicus: rarum à calore fit, & calor à raritate: exempli gratia de$truatur rarum, & calidum, $upponamu$q; deinde fieri motum veloci$$imum: cui dubiũ, quod materia ob motum prius fieret rara, quã calida? pote$t tamen etiam caliditas genita $uo motu veloci$$imo cau$are raritatem. Hinc $ub Polis, vbi motus non e$t rapidus nõ e$t tantus ignis, quantus e$t $ub {ae}quatore: Quo fit vt rectè. Scaliger, & Zabarella dicant, ele- mentum ignis figuram ouatam habere, quia corpus ignis e$t $ub {ae}quatore cra$$ius ob mo- tum rapidiorem: $ub Polis verò tenuius, vnde minorignis quantitas figuram ouatam facit.

2 Dub. diximus $itus varios, varia$que par- tium po$itiones, raritatem, & den$itatem e$$e originem pa$$ionum, & potentiarum, quod re- luctatur Ari$. & fauet Democrito, & The$alo, qui ad laxum, & den$um, tamquam ad effe- ctuum principia confugiebant; Quam opinio nem Ari$. & Gal. reiecerunt.

Re$pondemus, nos admittere cum Ari$. $ub quantitate rara, & den$a, & $ub alijs $itus diffe- rentijs formas delite$cere, quæ $unt $ub$tãtiæ, quas Democritus negabat: præterea nos non negamus caliditatem, & frigiditatem e$$e pri- mas, dum $cilicet con$iderantur elementa vt principia generationis, quod negabat Demo- critus: Similiter de The$alo dicimus, quod il- le ad duo communia ad rarum $cilicet & den- $um confugiebat: neque admittebat ab his ge- neric is fieri $pecificas, & particulares tempera- turas, quæ $unt in facto e$$e, & quæ diuer$imo dè indicant: The$alus enim $equebatur $ent\~e- tiam Epicuri credentis corpora fieri ex atomis, atomo$que e$$e indiui$ibiles, & per con$equ\~es inalterabiles, vt refert Galenus 1. de differ\~etijs morb. cap. 2. dicebatque non dari intemperies illorum, $ed eodem modo $emper manere in $anis, vt in ægris, & morbos omnes $olum redu ciad malã compo$itionem negando intempe riem; quam opinionem $equutus e$t quoque A$clepiades, qui dicebat corpora con$tare ex corpu$culis incompactis, & inalterabilibus: $i- militer Anaxagoras, & Empedocles (referen- te Galeno primo de elementis circa finem) dicebat prima principia e$$e inalterabilia; Anaxagoras tamen ponebat partes $imilares, & Empedocles quatuor elementa, vterque ta men illa inalterabilia con$tituebat: Nos verò Ari$totelis in$equimur, & Galeni 1. de elemen tis loco citato opinionem his verbis expre$sã; _Corpora inter $e uicina nata $unt inter $e mutuo tran$-_ _mutari, calefaciendo, refrigerando, humectando, uel_ _aliis qualitatibus_; Et omnes morbos ad intem- periem, malam compo$itionem, et $olutã vni- Commentariorum Pars III. tat\~e, $ic Gal. iub\~ete reducimus: quare, qui putãt no$trã opinion\~e e$$e $imil\~e Democritı, & The- $ali opinioni o$t\~edunt $e non intelligere illorũ antiquorum $ectas: illi enim negabãt tran$mu- tationes $ub$tãtiales, ego autem $ine tran$mu- tatione nullam qualitatem fieri de nouo po$$e cen$eo: illi negabant formas, ego autem puto omnium rerum principia à formis pendere: il- li collocabant totum e$$e rei in materia; ego autem in forma: putamus tamen tran$muta- tiones omnes fieri $uppo$ita di$po$itione ma- teriæ, quæ di$ponitur prius à raritate introdu- cta à motu veloci$$imo, illumque motum tan- dem prouenire à motore, qui e$t actus, & qui e$t $ub$tantia, quod Antiqui non cognouerũt: De his egimus fu$ius lib. 8. methodi vitandorũ errorum.

CAPITIS LXXXV. Particula Quinta.

Ex motu verò, & quiete cum vtraque modum exce$$erint, aut calefactum, aut refrigeratum, aut humectatum, aut exiccatum, vel alıquid $ecundum ho- rum patiens coniugationem. Sic & ex $omno, & vigilia ip$um pati e$t nece$$arium, $ecundum eandem ratio- nem, & ex amimæ affectibus. Ex his, quæ a$$umuntur, aut excernuntur, aut retinentur, hæc $i quidem omnia partim quidem euidenter, partim ve- rò per alias cau$as medias alterant corpus, & $anitatem corrumpunt, & de horum $ingulis $eor$um $crip$imus in tractatu, qui de $alubribus ın$cri- bitur.

EGIT $uperius de aere, quo- modo alteret corpus: in hoc tex. agit de alijs cau$is non na- turalibus: Diuiditur hic tex. in quinque particulas: hic docet immoderatum $omnum, & vi giliam, animi pa$$iones, cibũ, potum, & excrementa alterare, & corrumpe- re $anitatem, partim euidenter, & partim per cau$as mediatas, quæ vel $unt humores, vel vi- $cerum malæ di$po$itiones.

Si de motu, & quiete loquamur, dicimus, $i modum excedant corpora alterare, & $anitat\~e corrumpere; omnis enim cau$a non naturalis, $i mediocritatem excedat, nocet, $i mediocrita tem $eruet, $emper iuuat: quod verò omne excedens noceat, colligitur ex Hippocrate 2. $ectione Aphori$morum 51. vbi concludit, omnenimium e$$e naturæ inimicum. Quod motus non excedens iuuet, patet ex Galeno 2. de tuenda val. cap. 2. vbi refert tres vtilitates ab exercitio oriri, primam, exercitio in$trumenta motui dedita fieri duriora, quia affricantur, & inde non ita facilia $unt ad patiendum, $ed ro- bu$ta ad agendum: $ecundam exercitij vtilita- tem ait e$$e natiui caloris incrementum: ter- tiam meatuum expurgationem.

Si de nimia quiete loquamur, dicimus, impe dire ne excrementa in$en$ibilia euacuentur, & per con$equens putredino$um calorem exci- tare: ecce quod nimius calor pote$t quoq; à nimia quiete prodire.

1 Dub. Gal. lib. de cau$is morborum cap. 2. refert cau$as caloris e$$e quinque, adhæ$um rei calidæ, alimentum, motum, $tipationem, & pu- tredinem: in cap. 3. eiu$dem libri dicit, cau$as extinctionis caloris e$$e has $ex; adhæ$um rerũ frigidarum, alim\~etum frigidum, $tipationem, rarefactionem, otium, & motum immodicum: ecce quod ex Galeno motus e$t cau$a caloris, & frigoris, quod videtur inconueniens.

Re$pon$io e$t facillima, quia dum dicit, mo tum immodicum e$$e cau$am extinctionis ca- loris intelligit, vt nos docet Auicennas 2. 1. do- ctrina 2. cap. 12 dum adeò e$t immodicus, vtre $oluat calidum natiuum: quando verò e$t im- modicus, $ed $ine re$olutione natiui calidi, tũc calorem excitat præter naturam, ità vt nullo modo $anitati conferat nimietas motus, vel quietis: Hinc Hippocrates lib. de victus ratio- ne laudans motum habet hæc; _Homo non frui-_ _tur integra $anitate, ni$i laboret._ Intellexit de la- bore moderato: & lib. 6. epi. $ectione 4. habet hanc $ententiam: _Optimum est studium $anitatis_ _citra $aturitatem ue$ci, & impigrum e$$e ad laborem:_ Si igitur motus $anitati conferat, eius contra- rium, quod e$t quies nimia, & ocium efficiet ægritudinem.

In $ecunda particula agit de $omno, & vigi- lia, & merito, quia $omnus e$t quietis $pecies, vigilia verò e$t motus; ideò po$tquam egit de quiete, & motu, $tatim de $omno, & vigilia eo- dem modo agit: quod. $. $i modum exce$$erint $en$ibiliter alterentur, & lædantur corpora: Hippocrates 2. aphori$morum 3. habet hunc aphori$mum; _Somnus, & uigilia$i modum exce$$c-_ _rint, malum._

2 Dub. Galenus ponit $omnum, & vigiliã immoderatam inter cau$as alterantes, qua$i quod $omnus, & vigilia etiam moderata non alteret viuentium corpora, quod e$t præter ra- tionem.

Re$pondetur, quod etiam moderatus $om- nus, & vigilia alterant: $ed has alterationes nõ efficere $en$ibilem læ$ionem: immò læ$io, quæ fit à $omno moderato, quæ e$t re vera à nobis imperceptibilis, corrigitur à vigilia, & l{ae}$io vi- giliæ corrigitur à $omno: & $ic læ$iones, quæ Sanctorij in artem med. Gal. ab alteratione $omni, & vigiliæ moderat{ae} fiũt, nihil mali efficere po$$unt.

Fructus, & vtilitates $omni, & vigiliæ varij $unt Gal. 12. methodi cap. 3. dicit, $omnum cruditatem leuare: $ub dit $omnum concoque re, vigiliam digerere, & idem dicit 2. de ratione victus: Cau$a cur $omnus concoquat, Gal. 4. in 6. de morbis vulg. tex. 14. habet hæc: in $omno calor ad internas partes reuocatur, & melior coctio fit: & 4. de tuenda $anitate cap. 4. dicit $omnum, & quietem $emicoctos humores op- timè coquere, & perficere.

Conuenit Ari$t. cum Galeno, $omnum, e$$e ligamentum, $eu quietem omnium $en$uum exteriorum, quia virtus $en$itiua recurrit ad intus: differunt de loco, ad quem recurrant: Ari$t. non valdè ver$atus in anatomia putabat, cor e$$e principium quoque neruorum, quod reluctatur τῇ ἀυτοψίᾳ, putabatque virtut\~e $en$i tiuam retrahi ad cor: Galenus ad cerebrum: causã, cur hæc virtus, $eu calor $en$itiuus ad in- tus retrahatur, Ari$t. 2. de partibus animalium cap. 7. dicit e$$e, quia humiditas fertur ad cere- brum, & indè cerebrum magis grauari, & ob grauitatem humiditatem de$cendere, & calo- rem frangere, qui demum cum $anguine ad cor retrahitur, vnde $omnus: neque expergi$ci tur animal, ni$i prius humiditas illa vaporo$a concocta, & di$$oluta $it: quo negotio ab$olu- to iterum, ait, reddere calorem, $eu virtutem $en$itiuam ad quinque $en$us, vnde vigilia $e- quitur.

Galenus verò 3. de cau$is pul$uum capit. 10. & alibi dicit, virtutem $en$itıuam, $eu calorem quinque $en$uum retrahi non ad cor, $ed ad cerebrum: cau$am verò retractionis dicit e$$e, quia calor exiccatus, & defaticatus recurrit ad cerebrum, vt humectetur, & refocilletur, dum verò e$t refocillatus, & humectatus dicit, iterũ reddere, & vigiliam efficere: Hinc dicit, qui multo exercitio $unt v$i, multo $omno indi- gent ocio$i verò, pauco.

3 Dub. experientia comparatum e$t, $om- num etiam moderatum aliquando excitare ca lorem præter naturam: & aliquando refrige- rare totum corpus, ergo à $omno certa altera- tio non habeb tur.

Re$oluitur nodus ab Auicenna, vbi agit de $omno, $i corpora $int boni $ucci plena, $om- num augere calorem naturalem, & auferre ca- lorem præter naturam; $i verò in corporibus $int humores acres, & bilio$i corpus ob $om- num magis inflammari: Hinc in Gal. $æpè repe tita e$t $ententia hæc: Somnus in pituito$is tol- lit $itim, in bilio$is eam adauget.

4 Dub. Galenus videtur $ibi contradicere, quia 1. de $ymptomatum cau$is dicit, cau$am præcipuam $omni e$$e humiditatem, non frigi- ditatem; cau$am verò pr{ae}cipuam vigiliæ e$$e $iccitatem, & non caliditatem: libro verò 3. de locis affectis cap. 5. videtur, quod Galenus to- tum oppo$itum dicat, quia ait præcipuam cau- $am $omni e$$e frigiditatem: cau$am verò vigi- liæ præcipuam e$$e caliditatem.

Re$pondetur ab Expo$itoribus $ic, in 1. de cau$is $ymptomatum, vbi dicit, cau$am $omni præcipuam e$$e humiditatem, loqui de $om- no, & vigilia naturali: in 3. verò de locis affectis, vbi dicit, cau$am præcipuã $omni e$$e frigidi- tatem loqui de $omno, & vigilia præter natu- ram, vt in affectibus $oporo$is accidit.

5 Dub. Diximus in $uperiori dubitatione, cau$am præcipuam $omni præter naturam nõ e$$e humiditatem, $ed frigiditatem, vt dicit Ga lenus 3. de locis affectis cap. 5. attamen 3. de cau $is pul$uum cap. 10. ait clari$$imè, cau$am $om- ni præter naturam e$$e humiditatem, & cau- $am vigiliæ præter naturam e$$e $iccitatem, er- gò Gal. vel malè $entit lib. 3. de locis aff. vel ma lè lib. 3. de cau. pul.

Rñdetur, humiditatem nimiã ratione $uæ quantitatis efficere po$$e $omnum immodicũ, & præter naturam: attamen $i humiditas non habeat adiunctam frigiditatem, nunquam effi- cere $omnum valde immodicum: agentes igi- tur nos de cau$a præcipua $omni præter natu- ram $u$tinemus, frigiditatem e$$e magis præci- puam, quam humiditatem: contrariũ dicimus de vigilia: oppo$itorum enim ex Ari. 1. top. c. 8. eadem e$t di$ciplina.

6 Dub. Galenus 3. de loc. aff. c. 5. ait, cau$am $omni præter naturam e$$e frigiditatem: 1. ve- rò de cau$. $ymp. cau$am naturalem $omni e$se humiditatem, quomodo poterit $aluari Hip- pocr. & Gal. 5. in 6. de morb. vulg. tex. 32. vbi di cit, $omnum multum exiccare immodicè eua- cuatum?

Re$pondetur, corpora euacuata $ine cibo, dum dormiunt facilè contabe$cere, quia cali- dum natiuum in $omno, cum $it robu$tius ab- $umit humidum $ub$tantificum omnium par- tium corporis: ità vt $omnus per accidens exic cet, & calefaciat augendo calidum natiuum: præterea nos o$tendimus in no$tris $taticis ex- perimentis, quod per in$en$ibilem per$piratio- nem duplo magis excrementa re$oluantur in $omno, quam in vigilia, quod medici forta$$e adhuc non audiuerunt: hinc forta$$e Antiqui de$ump$erunt remedium, quo po$$ent corpo- ra ob{ae}$a extenuari, dum proponunt, quod ob{ae}- $i po$t exercitiũ nullo a$$umpto cibo cant dor- mitum, tunc enim tanta fit re$olutio, vt ex ne- ce$$itate amittatur nimia illorum cra$fities, & ob{ae}$itas.

7 Dub. dictum e$t $uperius ex Galeno, $om- num nimium indicare in $anis humiditatem: in {ae}gris frigidos, & cra$$os humores: attamen in Hermocratis ca$u, qui $omnolentus erat, di- cit Gal. in com. Hermocratis $omnum indica- re mortem: ibique de $omno dicit, $omnum fieri ab aliqua ex his tribus cau$is, vel ab humi- ditate, vt in ebrijs, vel à frigiditate, vt in $eni- bus, vel ab imbecillitate, vt in Hermocrate, ergò ex $omno nihil certi colligi pote$t.

Cnmmentariorum Pars Tertia.

Re$pondetur, vbi e$t maxima imbecillitas cau$ata ob virium, & caloris natiui re$olutio- nem, vt in Hermocrate, quod coincidat cum frigiditate: $ed frigiditas duplex e$t, vel po$iti- tiua, quæ fit à pituita $enum, vel priuatiua, quæ fit ob carentiam caloris, qualis erat in Hermo- crate. Præterea non inconuenit, cau$am per $e humectare, per accidens verò calefacere, re- frigerare, & corpus imbecillum reddere.

Quo ad animi affectus attinet Galen. vult, quod eodem modo alterent corpus, quo aliæ cau$æ non naturales.

8 Dub. exoritur, quia hic Gal. mentionem facit de animi affectibus, antequam agat de ci- bo, & potu, & excrementis, tamen à Galeno, & ao alijs $exto loco proponuntur.

Re$põdetur, quod de animi affectibus agit hic, quıa prius egit de motu, & quiete, & dein- de de $omno, & vigilia, quæ pertinentad mo- tum, & quietem: meritò igitur agit deinde de animi affectibus, qui $imiliter ad motum perti- nent: nullus enim affectus animi fit, ni$i cum motu $pirituũ: cuius verò generis motus $int animi affectus, Gal. nos docet. 12. methodi, c. 5. dicens, animi affectus corrumpere po$$e $piri- tus: ecce quod motus, qui fit in vehementi ani mi affectu pertinet ad corruptionem $pirituũ. Ego inuenio apud Galenum duos motus in affectibus animi, quibus lædimur, alter e$t $pi- ritus corruptela, quæ deinde calorem efficit, & hæc ob$eruatur, dum aliqui ob iram extra ra tionis limites excãde$cunt: in his $piritus adeò vehementer agitantur, vt corrumpãtur: Hinc Auicennas 2. 1. doctrina $ecunda, cap. 14. dicit, omnes animi affectus fieri, dum $piritus, & $anguis agitantur: alter motus factus ab ani- mi affectibus e$t ebullitio $anguinis, & $piri- tuum ob calorem concitatum aliquando ob iram, & aliquando ob m{ae}rores nimium illos concentrantes, vel ob nimium gaudium, quod concitato motu ad externa $piritus trã$mittit.

9 Dub. animi affectus ex Gal. lib. 1. de placi- tis Hipp. & Platonis alterant cor: tamen ex eo- dem Gal. 4. de placitis cap. 2. & ex Ari$t. & om- nium philo$ophorum $ent\~etia $it ira, $ittimor, vel gaudium non po$$unt fieri $ine præcedenti cognitione boni, vel mali; ergo cerebrum in animi affectibus alteratur, & non cor.

Re$pondetur, quod vtrunque vi$cus altera- tur, $ed magis cor, quam cerebrũ, quia cor e$t calidius: pr{ae}terea in affectibus animi $piritus vi tales $unt illi, qui mouentur ad intus, vel ad ex- tra, & per hos motus calefiunt $piritus vitales: $piritus enim vitales $unt valdè annexi anima- lıbus, quia vitales $unt eorum pabulum: non tamen verum e$t, quod cen$et Argenterius vi tales .$. coincidere cum animalibus, nullamq; e$$e differentiam: $uperius enim reiecimus eius opinionem.

10 Dub. V\~r ex dictis, quod omnes animi affectus calefaciant, & nullus refrigeret; quod videtur reluctari Gal. qui in tex. proponit affe- ctus animi, vt $unt cau$æ alterantes $ecundum omnem intemperiem calidam, $cilicet frigi- dam, & reliquas: quod verò omnes calefaciãt, patet; quia Ari$t. 2. Ethic. cap. 3. & ca. 5. dicit, ad duos affectus reduci omnes, ad dolorem $cili- cet, & gaudium, intelligens per dolorem m{ae}$ti tiam: quia hos duos $equuntur omnes: $i igitur o$tenderimus, dolorem, & gaudium caleface- re, o$tendemus de omnibus; nullus enim po- te$t e$$e affectus $ine gaudio, vel dolore, $eu m{ae}$titia; quod dolor, $eu mæ$titia calefaciat, e$t Gal. primo de di$f. febrium c. 3. vbi dicit, m{ae}- $titiam ratione motus eo v$que calefacere ali- quando $piritus, vt illos adeò exagitet, vt exu- rantur, & indè totum corpus incale$cat: & 4. de cau$is pul$uum c. 4. in omni m{ae}$titia contrahi calorem ad intus, & temporis $patio exurere; quod verò magna l{ae}titia calefaciat, colligitur ex 4. lib. de cau$. pul$uum c. 3. vbi dicit l{ae}tis fieri pul$um maiorem.

Re$pondetur, dolorem, $eu m{ae}$titiam mo- uere $piritum, & $anguinem ad cor, & in hoc motu intendi calorem cordis: gaudium verò $emper refrigerare, Galenus enim lib. 4 de cau. pul. ait, gaudium calorem extra efferre: primo ad Glauconem, gaudium magnum $yncopen gignere: 2. de cau$is $ymptomatũ dicit, ob pe- richariã, ide$t nimium gaudium, quo$dam pe- rij$$e. 12. methodi c. 5. dicit, ob gaudium, & ti- morem vehement\~e aliquos homines perij$$e: ecce, quod animi affectus po$$unt calefacere, refrigerare, & extinguere calorem natiuum: quinimò animi affectus adeò e$ficaciter agunt in corpora no$tra, vt Plato in charmide dicat, cuncta ferè mala corpori ab animi affectibus contingere; & alibi quoque dicat, longè maio- rem e$$e commotionem corporis, quamuis ia- centis ab animo factam, quam quæ uis corpo- ris agitatio violenta.

_Eorum quæ a$$umuntur._ Galenus loquitur de hac re 3. de temperamentis c. 2. & Plu$quam- commentator proponit hanc triplicem diffe- rentiam, dicit eorum quæ a$$umuntur, quædã alterare corpus, & nõ alterari, hæcque e$$e me- dicamenta: quædam alterari, & non alterare, & e$$e alimenta, alterant enim quatenus augent $anguin\~e, vnde corpus calidius redditur: quæ- dam verò alterari, & alterare, vt $unt cibi medi cinales, $eu alterantia refrigerantia, & calefa- cientia, quatenus enim conuertuntur in nutri mentum dicuntur cibi, quatenus alterant di- cuntur medicinæ.

Gal. verò loco citato, quæ a$$umuntur $i al- terantur $ecundum $ub$tantiam dicit e$se ci- bos: $i verò non po$$unt alterari $ecundũ $ub- $tantiam, $ed $olum $ecundum qualitatem e$- $e medicamentum: $i verò quæ a$$umunt par- tim alterantur $ecundum $ub$tantiam, & par- tim alterant, e$$e cibum medicinalem, vt $unt $erapia alterantia: $i verò alterant, & vincant, di cit e$$e venena: Hinc agit $olum de ijs, quæ vin- cuntur, vt $unt cibi alterantes, qui in cen$um Sanctorij in artem med. Gal. cau$arum $alubrium numerantur.

11 Dub. dictum e$t, alimentum alterari, & non alterare corpus, quod repugnat Ari$t. pri- mo de generatione, dum dicit omne patıens patiendo reagere, et Gal. 3. de temperamentis, cap. 4. in omni actione agens quoque poten- ti$$imum à patiente repati.

Re$pondetur, alimentum alterari, & altera- re; $ed medicus, qui e$t $en$atus philo$ophus non fert, ni$i quæ $en$ibus $ubijciuntur: Medi- cus $emper re$puit dogma in$en$ibile, Medi- cus videt corpora cibo refocillari, nõ dicit cor- pora à cibo pati: Philo$ophus tamen dum pro- fundius i$ta con$iderat dicit corpora pati à ci- bo, & rectè philo$ophatur, quia ad illum perti- net etiam in$en$ibilia contemplari.

12 Dub. non videtur, quod apud philo$o- phum $it vera hæc $ententia, corpora, quæ nu- triuntur, pati à cibo, tùm quia $imile non pati- tur à $imili, alimentum e$t $imıle, & ex Ari$t. 4. de generatione animalium c. 8. alimentũ om- nibus e$t quid dulci$$ımum, & tale nõ e$t con- trarium, & à tali non patimur: pr{ae}terea Ari$t. 2. de anima tex. 45. dicit, alimentum patitur ali- quid ab eo, quod alitur, $ed non hoc ab alimen to, vt nec faber à materia; quare in philo$ophia non videtur verum, quod patiamur ab alimen to, & quod $emper patiens patiendo reagat.

Soluit hanc dubitationem Ari$. 2. de anima tex. 45. quia, ibi dicit alimentum $umi duplici ter, vel vt indige$tum, & $ic e$t contrarium, & natura antequam fiat coctio laborat, & pati- tur; vel $umitur vt dige$tum, & factum ita $i- mile, vt nihil remaneat, ni$i vltima tran$muta- tio, & conuer$io, quæ in in$tanti fit, quam dici- mus fieri $ine pa$$ione; omnis enim pa$$io in tempore fit.

13 Dub. non videtur, quod ea quæ a$$umũ- tur, qualia $unt cibus, habeant vim nece$$ario alterandi, vt in hoc loco docet Galenus, quia ip$emet 3. de temperamentis c. 4. dicit, alimen- tum vt alimentum augere $ub$tantiam calo- ris; $ed non qualitatem, ergo alimenta vt lactu- ca, hordeum non erunt alterantia, alterantia enim ver$antur circa qualitatem, & non circa $ub$tantiam.

Re$pondetur ab alijs, alimentum con$idera ri dupliciter, vel vt e$t alimentum; vel vt e$t al- terans, dicunt primo modo augere $ub$tantiã; $ecundo verò modo vt alterans dicũt e$$e me- dicamentum, & non alim\~etum. Nos dicimus ex Galeno 3. de temperamentis c. 4. alterantia vt lactuca, & pti$ana, antequam $int a$$imilata afficere, & refrigerare: quando verò $unt a$$i- milata, & $uperata non amplius refrigerare, $ed augere calorem no$trum: idem dici pote$t de omni alterante: ecce quod alterantia antequã $int concocta refrigerant, & po$t concoction\~e calefaciunt. Sed de hac re nos diffusè lib. 4. ca. 13. methodi no$træ multa tractauimus huic propo$ito valdè conferentia.

Hinc corpus patitur ab alimento ante a$$i- milationem, & nõ po$t: Hinc Gal. lib. 3. de cau. pul. cap. 9. dat pulcherrimam $imilitudinem, & modum, quo natura patitur ab alterantibus, di cit enim corpus patı ab alimento, vt ignis ab ap po$itione lignorum: ignis à principio, dum $ci- licet fit, videtur ab aceruo lignorum extingui, deinde verò cum augetur, adeò vigoratur, vt à lignis non $olum patiatur, $ed valdè foueatur: idem natiuo calorı contingit ab a$$umpto ci- bo: videtur enim prius calor opprimi, & cor- pus refrigerari: immò à corporibus debiliori- bus per$entitur po$t cibum rigor dor$i, quam- uis paulò po$t calor foueatur, & augeat{ur}: Hinc in debilioribus valdè conuenit cibi paucitas, & proba qualitas; quia $i vtantur nimia copia ci- borum bonæ $ub$tantiæ efficient putredinem quo ad vires, & non quoad va$a; non quoad va$a, quia antequam venæ $int valdè refert{ae}, vi res, cum $int debiles, non ferunt copiam $an- guinis, $ed $tatim, vel h{ae}morragia, vel humorũ putrilago $equitur; incidunt tamen debiliores in plenitudinem quo ad vires, ide$t ad conge- riem prauorum humorum in venis exi$ten- tium, quos calor naturalis non pote$t $upe- rare.

_Aut quæ excernuntur, aut retinentur_; Per ea, qu{ae} excernuntur, & retinentur, intelligit præcipuè excrementa, quæ nece$$ariò, & quotidiè fiunt in omnibus, & in modo indebito euacuantur, vel retinentur, hæcque $unt excrementa, quæ prodeunt à tribus concoctionibus: non tamen excludi debent alia excrementa, quæ aliquãdo in modo indebito retinentur, vel euacuantur, $icuti men$trua, $emen, & mucus narium: hæc enim reducuntur ad indebitè retenta, vel ex- creta: Expo$itores qui $u$tinent, quod $olum intelligat{ur} de excrementis, quæ quotidie fiunt, falluntur; quoniam etiam i$ta ab aliquo errore trium concoctionum oriuntur: omnia enim i$ta excrem\~eta $i in modo indebito retineant{ur}, vel euacuentur, innumerabiles affectus orien- tur, $icuti Gal. nos docet 9. de v$u partium c. 1. $i igitur f{ae}ces alui plus iu$to, & con$ueto more detineantur, $tatim minuetur vis appetendi, $e- quetur grauatiuus dolor capitis, non liberè ex- cernentur flatus, & alij affectus, qui conueniũt corpori decidentiæ, fient: $i verò retentio f{ae}cũ plus iu$to per$eueret, corpus decid\~etiæ labetur in corpus in$alubre nunc, quod corpus e$t actu ægrum, fient dolores colici, & aliquando vol- uulus, quia ileum tunc reddetur inflamma- tioni obnoxium: Si f{ae}ces expellantur plus iu- $to corpus $imiliter alterari poterit: debent. n. f{ae}ces, vt dicit Gal. lib. ad Tra$yb. e$$e proportio natæ a$$umptis: $imiliter $i c{ae}tera excrementa indebitè detineantur, vel excernantur varia oriri po$$unt mala, de quibus hic non e$t lo- quendi locus: omnes enim $ciunt, vrinam ni- mium retentam, vel excretam, $imiliter bilem, melancholiam, $udores, & alia indebitè reten- ta, vel excreta infinitos morbos gignere, de qui bus omnibus hic non e$t agendum.

Commentariorum. Pars III.

Quo ad cau$as medias per quas $ex res non naturales alterant, & corrumpunt $anitatem, variæ $unt opiniones, quid videlicet Gal. intel- ligat per cau$as medias.

Haly, per cau$as medias, intelligit corporis di$po$itiones.

Plu$quamcommentator per cau$as medias, intelligit humores, vel malam aliquam intem periem, vel compo$itionem corporis, & reijcit expo$itionem Haly, quia dicit, di$po$itionem corporis e$$e cau$am materialem, aitque, Gal. hic agere non de cau$a materiali; $ed de cau$is medijs efficientibus: ratio Plu$quamcommen tatoris contra Haly nullius e$t cõ$iderationis, quia di$po$itiones $unt etiam cau$æ effici\~etes: in tractatu enim de $yndrome no$tra {pro} digno- $cend is internis affectibus o$tendimus nullum morbum fieri $ine di$po$itione præcedente præter ephimeram, vel $ymptoma aliquod triũ dierum: quod verò di$po$itio non $olum $it cau$a materialis, $ed efficiens, patet, quia cor- pus di$po$itum $emper e$t di$po$itum per for- mam, quæ deinde e$t principium motus, & alio modo non pote$t admitti rerum genera- tio, & corruptio.

Demum Gal. in tex. dicit $e egi$$e de his cau $is in lib. de tuenda $anitate, quos qui$que adi- re poterit.

QVÆST. XCIX. De numero coctionum, & de illorum excrementis.

GAlenus 1. de tuenda val. cap. 12. 3. methodi c. 3. & 9. de v$u par. ca. 1. dicit, tres e$$e coctiones, primamque fieri in ventricu- lo: $ecũdam in iecore: tertiam in cæteris partibus corporis; dicitque in qualibet coctione $eparari duo excrementa, alterum cra$$um, & alterum tenue. Magna difficultas e$t de illorũ excrementis: omnes tamen cõcorditer dicũt, tertiæ coctionis excrementum cra$$um e$$e $ordes, & pilos; tenue verò e$$e in$en$ibilem tran$piratum: $imiliter excrementum $ecũdæ coctionis tenue e$$e bilem, cra$$um verò me- lãcholiam: primæ coctionis excrementũ cra$sũ e$$e f{ae}ces: quale verò $it excrementum tenue primæ coctionis, quæ fit in ventriculo, non con ueniũt medici: Quidam dicunt vt Sclanus, ex- crementum tenue primæ coctionis e$$e vrinã: Quidam verò vt Areteus, dicũt e$$e pituitam: mihi magis placet $ententia Aretei, quæ legi- gitur 1. de diff. vrinarum c. 5. quod pituita aquo $a $it excrementum tenue primæ coctionis: nõ tamen mihi probatur, dum dicit illam pituitã, quæ per vomitum euacuatur, e$$e hoc excre- mentum tenue primæ coctionis; quia raro ho- mines $ani euomunt excrem\~eta; ea enim, quæ colliguntur po$t concoctionem, quotidie fiũt; ideò dicimus pituitam aquo$am, quæ in chilo $eparatur, quæ vel per $putum excernitur, vel f{ae}ces humidas, & inte$tina humida, & mollia con$eruat, e$$e excrementum tenue primæ co- ctionis.

Quod verò vrina non po$$it e$$e excremen- tum tenue primæ coctionis, patet, quia Gal. 1. de tuenda $an. c. 12. dicit, vrinam e$$e excrem\~e- tum, quod coaceruatur in venis: & 3. de $ympt. cau$. c. 2. dicit, in concoctione venarum triplex e$$e excrementum, bilem videlicet, melancho liam, & vrinam.

Secunda opinio e$t Auicennæ, qui cen$et quatuor e$$e concoctiones, primam dicit effici in ore: $ecundam in ventriculo: tertiam in he- pate: quartam in membris, quæ nutriũtur. Pro- bat, cibum in ore concoqui; quia dum man- duntur cibi, odor ciborum mutatur, quod non accideret $ine aliqua cõcoctione: vis enim con coquendi pendet tum à $aliua, tum à tunica ventriculi, quæ protenditur ad os, & lınguam: de virtute $aliuæ, Gal. 10. de $implicium medic. fa. c. 16. dicit lichenas curare, re$oluere $ugilla- ta, $corpios enecare, quæ $i vera $int, creden- dum e$t, in ore fieri aliquam cibi tran$mutatio nem.

Reijci tamen pote$t Auicennas, $i credat hanc concoctionem in ore factam e$$e diuer- $am à prima; quia eadem e$t cum prima: $putũ enim e$t excrementum primæ coctionis, & tu- nica, quæ e$t auctor, cur cibi adeò alterentur in ore, e$t ip$iu$met ventriculi; quare dicendum e$t, hanc non differre à prima coctione.

Tertia e$t opinio Actuarij primo de differ. vrinarũ c. 5. qui putat, quatuor e$$e coctiones, $ed non illo modo, quo Auicennas: dicit enim primam fieri in ventriculo: eius excrementum cra$$um e$$e f{ae}ces: tenue e$$e pituitam, qu{ae} per vomitũ euacuari $olet: $i intelligat, quod hoc excrementum tenue per vomitum debeat ex- cerni, errat toto Cœlo, quia excrem\~eta coctio- num quotidie fiunt, & dicuntur à Galeno ne- ce$$ariò alterantia; quia $emper, & quotidie col liguntur, & alterant: $i verò intelligat, quod te nue excrementum $it illa pituita, quam excer nere pote$t homo $anus per vomitum, hoc mo do admittemus eius $ententiam. Illis verò, qui dicunt vrinam e$$e tenue excrem\~etum primæ coctionis nullo modo a$$entiri po$$umus: vri- na enim antequam à renibus attrahatur, expe- ritur concoctionem in hepate, & in renibus ip $is, vt ridiculum $it credere, vrinam e$se excre- mentum tenue primæ coctionis, qu{ae} fit in ven triculo. Secũdam coctionem, dicit Actuarius, fieri in venis me$eraicis, & in concaua parte ie- coris: eius excrementum cra$$um e$$e melan- choliam: tenue e$$e bilem. Tertiam in gibba iecoris, & in venis cauis: eius cra$$um excrem\~e- tum e$$e $edimentum urinæ: tenue ip$am urinam. Quartam, & ultimam in membris ip$is.

Sanctorij in artem med. Gal.

Reijcitur Actuarius, quia reluctatur Galeno, qui nos docet locis citatis, tres tantum e$$e vni uer$ales coctiones. præterea $i vis concoctrix me$eraicarum, & concauæ partis iecoris diffe- rant inter $e, oportet vt differant per potentiã, & per opus: di$tinguuntur enim potentiæ per actiones, & actiones per opera: at $ic e$t, quod $ecunda coctio Actuarij nõ differt à tertia per potentiam, & per opus aliquod, quia in $ecun- da ade$t potentia generandi $anguinem, & opus dependens ab vtraque e$t ip$emet $an- guis; quare non po$$unt differre inter $e.

Quarta e$t opinio quorundam, qui crede- bant quinque e$$e coctiones; primam fieri in ore, vt dicit Auicennas; $ecundam in ventricu- lo; tertiam in concaua parte iecoris; quartam in gibba, & venis cauis; quintam in membris; $ed quia reiecta e$t opinio Auic\~enæ, & Actua- rij, inde quoque, & hanc opinionem fal$i$$imã e$se colligemus.

Vera igitur e$t opinio Gal. propo$ita; primã videlicet coctionem fieri in v\~etriculo, eius ex- crementum cra$$um e$$e fæces: tenue e$$e pi- tuitam, quæ tum in $putum re$oluitur, tum in- te$tina reddit mollia, & humecta. Quod verò pituita hæc generetur in ventriculo, colligitur ex Gal. lib. de atra bile, vbi hæc dicit: demon- $tratum e$t à nobis, pituito$os humores ex pi- tuito$is cibis in prima ventriculi coctione fie- ri, vt bilio$i & melancholici in iecore: Simili- ter primo de natura humana 39. dicit; pituitã generari in prima mutatione ciborum: idem dicit Gal. 5. de v$u partium c. 4. Neque in$tan- tia Valle$ij valet, dum dicit, pituitam generari in iecore: ma$$a enim $anguinea ex quatuor hu moribus con$tat: in his quoque e$t pituita in iecore genita: quia nos dicimus, pıtuitam illã e$$e alimentalem, & non excrementum; e$$eq; in ma$$a potentia, vt $unt quatuor elementa in mixto: pituitam verò, qu{ae} e$t excrementum primæ coctionis, non e$$e alimentalem, $ed in $putorum proluuiem cõuerti, & in $anioribus ab illa f{ae}ces, ventriculum, & inte$tina reddi mollia.

Secundam coctionem dicimus fieri in hepa te: eius cra$sum excrementum e$se melancho- liam, quæ ad lienem, & inde ad ventriculum pro retentione cibi, & pro eius fermentatio- ne, & faciliori concoctione trã$mittitur: tenue e$se bilem non alimentalem, $ed quæ ad pylo- rum mittitur pro expurgandis fæcibus: ade$t quoq; inter excrem\~eta tenuia $ecũdæ coctio- nis $ero$um excrementum, quod expurgatur per vrinam.

1 Dub. exoritur, quia Gal. locis citatis dicit, in qualibet coctione duo excrementa $epara- ri, alterum tenue, & alterum cra$sum: tamen tertio de $ymptomatum cau$is, cap. 2. ait, in co- ctione venarum triplex e$se excrementum, vnum e$se bilem amaram, aliud e$se melãcho- liam, & tertium $ero$um excrementum.

Saluus Sclanus ne$ciens propo$itam dubi- tationem $oluere incidit in opinionem quorũ- dam, qui ante illum putabant, quod excremen tum $ero$um e$set excrem\~etum tenue primæ coctionis: nihilominus $olutio e$t facillima; quia nos concedimus e$se duo excrementa in qualibet coctione, vnũ tenue, & alterum cra$- $um: dicimus tamen tenue pr{ae}dicari de bile, & $ero$o excremento, & hoc modo erunt duo, & erũt tria; duo, quia alterum e$t tenue, alterum verò e$t cra$sum; tria, quia tenue $ubdiuiditur: dum verò dicit $ero$um excrementum gigni in ventriculo, peto an hæc $ero$itas ad hepar tran$mi$sa $it alterabilis à calore hepatis: $i fa- teatur e$se alterabilem, ergo concoquetur, er- go $eparabitur vtile ab inutili, ergo erit excre- mentum $ecundæ, & non primæ coctionis: $i fateatur e$se inalterabilem, ergo neque erit ex- crementum primæ coctionis; quia maior vis tran$mutandi e$t in iecore, quam in ventricu- lo: concedimus in cibis aliquando humorem adeò crudum inueniri po$$e, vt nullo modo co qui po$$it, quod quidem defertur ad hepar, & inde {per} vrinã reijcitur: $icuti e$t hypo$ta$is vri- næ; $ed negamus e$se excrementum; quia $olũ id e$t excrementum coctionis, quod po$t co- ctionem $eparatur.

Tertia coctio fit in membris, eius excrem\~e- tum cra$sum $unt $ordes, & pili; & omnes con- ueniunt: tenue e$t in$en$ibilis per$piratus, de quo nos in $taticis aphori$mis fusè egimus.

CAPITIS LXXXV. Particula Sexta.

Omnia igitur nunc dicta genera mate- Tex _6_ riæ, quædam $unt $alubrium cau$arũ. At v$u opportuno adhibito cau$æ fiunt con$eruatrices, atque $alubres: $ed vbi à modo deliquerint, in$alu- bres redduntur. Vnde etiam liquet ex his non alıas præter has, aut $a- lubres, aut in$alubres à nobıs exi$ti- mari oportere, at ea$dem potius quan doque quidem $alubres, quandoque verò in$alubres, in eo quod ad alıquid e$$e. Nam vbi motum corpus de$ide- rat, exercitatio quidem $alubris, ocium autem in$alubre: quum verò eget quiete, ocium quidem $alubre, exer- citatio autem in$alubris. Eodem mo- do de cıbis, & potibus, & de al{ij}s om- nibus $tatuendum e$t. Horum enim $ingula quando, vt nece$$itas corporis Commentariorum Pars III. exigit, cum men$ura, ac qualitate op- portuna adhibentur, $alubria fiunt, ac cum citra omnem nece$$itatem, ac præ- ter modum afferuntur in$alubria.

Atque hæ duæ $unt circa $alubre, & Tex. _7_. in$alubre intentiones, rei $cilicet, quæ adhibetur qualitas, ac quantitas.

SVPERIVS Gal. propo$uit om nes cau$as, quæ alterant cor- pus no$trum: dixitque cau$arũ alias e$$e mediatas, alias verò immediatas: mediatas e$$e $ex res non naturales: immediatas vt expo$uimus cum Haly e$$e malas corporum di$po$itiones: cau${ae} enim nõ naturales non efficiunt morbos, ni$i corpus prius $it di$po$itum: quamuis $i vehemens pr{ae} cederet aliquis error in cau$is nõ naturalibus corpus etiam $i non e$$et di$po$itum aliquem efficeret morbum, non diuturnum, & diffici- lis curationis, $ed breuem, veluti e$t ephimera, vel aliud $ymptoma, vt nos docet Galenus in epidemicis trium dierum.

In hoc tex. Gal. duo facit, primo docet, $ex cau$as non naturales dici po$$e $alubres $i op- portuno, & recto v$u adhibit{ae} $int: in$alubres verò $i importuno, & incommodo v$u illis vta mur: docet deinde Gal. ĩ 2. par. tex. {quis} i$te cõmo dus v$us con$i$tat in debita quantitate, & qua- litate: incommodus verò in indebita: dat ex\~e- plum de motu, ait: $i quis man$erit ocio$us, & vtetur motu in debito v$u erit cau$a $alubris; idem motus $i fuerit nimius, dicetur in$alu- bris: $imili modo ait de cibo, & potu: cibus. n. illis qui pa$$i $unt ieiunium, vel $unt euacuati, $alubris e$t: idem cibus illis, qui $unt cibo refer ti, e$t in$alubris.

In $ecunda parte, _horum enim $iugula,_ declarat in quo con$i$tat commodus, vel incommodus v$us $ex rerum non naturalium, dicitque in debita quantitate, & qualitate con$i$tere: nam $i debitam quantitatem, & qualitatem cibi, & potus ob$eruauerimus, tunc $anitatem non $o- lum con$eruabimus: $ed illam quoque efficie- mus: dum verò committitur error in quantita te, vel qualitate cau$arum non naturalium, læ- dent & in$alubres cau$æ dicentur; nulla enim cau$a ex $ua natura e$t $alubris, vel in$alubris: immò hac ratione cau$æ non naturales dicun- tur materiæ $alubrium, & in$alubrium, & non cau$æ $alubres; quia $icuti materia ex $ua natu ra e$t indifferens; $imiliter hæ cau$æ $unt indif- ferentes tam ad $alubritatem, quam in$alubri- tatem: exempli gratia, $i cibus, & potus aliquis e$$et $alubris ex $ua natura, e$$et omnibus, & $emper talis: valet enim con$equentia ab eo, {quis} e$t per $e tale ad de omni: neque id dicitur per $e tale, quod re$pectu vnius, & eiu$dem e$t ta- le; Hinc cibus vni erit $alubris, alteri erit in$a- lubris, vni erit remedium, alteri cau$a morbifi- ca: immò vni, qui habet febrem tertianam, erit $alubris, eidem cum eadem febre cum ij$dem accidentibus in diuer$o tempore pote$t e$$e cau$a morbifica, immò & venefica, $icuti Gal. docet 5. de tuenda $an. c. 11.

Notandum circa vltima verba tex. colligi duos modos, quibus cau$æ externæ fiant in$a- lubres: primus e$t dum illis vtimur citra nece$- $itatem, quando videlicet corpus non indiget; Secundus modus e$t, $i vteremur ijs, quando corpus indiget, $ed in qualitate, & quantitate indebita. Colligimus igitur, corpora indigeãt, vel non indigeant alterantibus externis malè affici po$$e; quia $i indigeant, committi pote$t error in quantitate, vel qualitate: $i non indi- geant, & adhibeantur citra nece$$iratem, com- mittitur non in quantitate, vel qualitate, $ed in tempore importuno, quia corpori, quod non indiget alterante, dicimus cum Plu $quamcõ- mentatore, tunc quamlibet qualitat\~e, & quan- titatem alterantium minimam nocere po$$e.

1 Dub. $i e$$et vera hæc Galeni doctrina, {quis} quælibet cau$a externa ex $ex non naturalibus re$pectu diuer$orum po$$it e$$e $alubris, & in- $alubris: ergo vana e$$et doctrina de cibis boni, vel mali $ucci, quam Gal. $ummo labore inue- nit, & tradidit: $i dixeris paruum pullum, oua recentia e$$e $alubria, ego dicam hic cum Gal. e$se etiam in$alubria: nullum enim imaginari po$$umus aerem, cibum, potum, motũ, & quie- tem temperati$$imam, & moderati$fimã, nul- lum moderatum coitum, qui non po$$it ex Ga leno e$se alicui in $alubris.

Re$pondetur, cibos boni, & mali $ucci, & alias $ex res non naturales, ni$i coarctentur ad rectum v$um, qui con$i$tit in debita quantita- te, qualitate, & tempore opportuno, e$se in$alu bria; $alubria verò $olum in debita quantitate, qualitate, & tempore opportuno: $i quis puta- ret oua, & carnes vitulinas e$se ex $e $alubres, erraret toto Cœlo, quia quibu$dam robu$ti$$i- mis ex mente Galeni, $unt in$alubres; etenim primo de alimentis dicit, bilo$os bouinam car nem facilius concoquere, quam pi$ces $axati- les: ecce igitur, quod nullus cibus ex $e $alu- bris e$t, ni$i cum relatione. Similiter coitus ab- $tinentia aliquibus e$t $alubris, aliquibus valde in$alubrıs; ca$us dignus ob$eruatione notatur à Gal. 6. de loc. aff. c. 4. dum refert, quendam lu- gentem mortem vxoris, & à concubitu, quo antea creberrimè fuerat v$us ab$tinentem, cibi cupiditat\~e ami$i$$e, ità vt nullum cibum con- coquere po$$et: refert quod ad pri$tinam con$uetudinem coitus redeuntem quamce- lerrimè inappetentia liberari: $ine dubio tunc coitus huic viro etiam immoderatus fuit $alubris, quod diximus de cibo, & coitu, de qualibet non naturali cau$a dic\~edum e$t: Hinc fatui $unt, qui componunt libros de cibis $a- nis, & non $anis, nulla habita relatione, vel con- Sanctorij in artem med. Gal. $id eratione $ubiectorum; omnes enim cau$æ vocantur $alubres, vel in$alubres facta relatio- ne ad commodum, vel incommodum v$um, & tempus opportunum, vel importunum pa- tientis.

2 Dub. Galenus dicit duo requiri, vt cau$a $it $alubris, quantitas, & qualitas debita: atta- men etiam alia videntur nece$$aria, nimirum quomodo, ordo, & tempus opportunum ex- hibendi alterantia; ergo Gal. e$t mutilus.

Re$pondetur, quod omnia, quæ imaginari po$sumus reducantur ad qualitatem, & quan- titatem debitam; modus verò exhibitionis, or do, & tempus vtendi alterantibus reducũtur ad qualitatem debitam; ita re$pond\~et Expo$i- tores, & Plu$quamcommentator, & rectè: quia omnis bona qualitas cibi dicetur in$alubris, $i citra nece$$itatem exhıbeatur: requiritur igi- tur occa$io, $eu tempus opportunum, quod in- cluditur in debita quantitate, & qualitate.

CAPITIS LXXXV. Particula Septima.

Neque enim e$t rationi con$entaneum etıam temporis occa$ionem, quæ in his, quæ dicta $unt contınetur, veluti tertium aliquod ab ei$dem diuer$um introducere. Si enim tali, & tantare allata egeat corpus, nemini dubium quin etiam intempore opportuno affe- ratur occa$io.

Si quidem temporis inde ortum habet, Tex. _8_ quoniam fluxibile, ac facilè mutabile e$t mortale corpus, ac pro tran$mutatio- nis modo al{ij}s alio tempore eget auxi- l{ij}s Quare non e$t tertium aliquod præ ter ea, quæ dıcta $unt, tempus. Sæpius autem eo tamquam tertıo quodam ob eam, quam dıximus cau$am ad docen- dum vti con$ueuimus.

IN hoc tex. re$pondet cuidam tacitæ obiectioni, quia qui$- piam dicere potui$set, ò Ga- lene, alibi præter debitã quan titatem, & qualitatem propo- $ui$ti occa$ionem, $eu tempus opportunum; in hoc loco ta- men hanc conditionem omi$i$ti, ergo vel hic, vel alibi defeci$ti. Re$pondet Gal. tempus op- portunum contineri in debita quantitate, & qualitate; non quod tempus opportunum non differat à quantitate, & qualitate; $ed quia ne- que nos imaginari po$$umus, quod quanti- tas, & qualitas $it debita, ni$i concurrat oppor- tunum tempus, per hypothe$im, $i quis po$t horam à prandio comederet cıbum, qui cen$e tur $aluberrimus, cui dubium, quod cibus ille dicetur in$alubris, quia non exhibetur tempo- re opportuno; valet enim con$equentia, æger v$us e$t debita qualitate, & quantitate cibi, er- go tempore opportuno nutritus e$t, aliter non fui$set debitus cibus: quare $i Gal. alibi attulit præter quantitatem, & qualitatem debitã tem pus opportunum, dicimus id feci$se facilioris doctrinæ gratia: in hoc loco verò cum paucis de tota arte agat, omıttit, quæ $ubintelligi po$- $unt, ideò de tempore opportuno ne verbum quidem fecit.

1 Dub. Gal. 1. ad Glauconem agit per com pendium de actionibus medicorum; attamen ibi addit præter debitam quantitatem, & quali tatem duas alias conditiones, videlicet tempus opportunum, & modum v$us: alibi quoq; ad- dit ordinem, & ciborum ἀκ{αῖ}ρίαν & 1. aphor. 19. Gal. præter quantitatem, & qualitatem addit vtendi modum: ergo malè hic habet, dum $o- lum quantitatem, & qualitatem con$iderandã proponit.

Re$pondetur, quod non $olum tempus op- portunum continetur in quantıtate, & quali- tate; $ed etiam vtendi modus; quia $i per locũ conuenientem medicus nõ euacuat, illud me- dicamentum nec quantum, nec quale oportet fuerit; ecce quod modus vtendi reducıtur ad qualitatem. Quo ad illud quod dicebatur, li- bros. $. ad Glauconem e$se compendio$os, atta men propo$ui$se tempus opportunum, & mo dum v$us: dicımus libros ıllos fui$se compo$i- tos in gratiam Glauconis, qui non erat ver$a- tus in arte medica; ideò vt rectè $e explicaret quid intelligeret per quantitatem, & qualitat\~e debitam addidit tempus opportunum, & mo- dum v$us. In hoc loco verò ubi agitur de arte medica artificio$i$$ima, quæ continet $olũ ne- ce$saria, & intrin$eca, omi$it, quæ poterant af- ferri facilioris doctrinæ gratia, $icuti erat tem- pus opportunum. Hinc Gal. lıb. de optima $e- cta cap. 39. & 40. videns tempus non e$$e quid intrin$ecum morborum, dicıt tempus morbo- rum non e$$e principale indicans; $ed $olum indicare int\~e$ionem, vel remi$$ionem morbo- rum, & virium, quæ po$tea vt quales, & vt quã- tæ principaliter indicant: $imilıter dicimus ἀκ{αῖ}ρίαν ciborum reduci ad debitam qualita- tem, & quantitatem: omnis enim cibus, vel po tus $i officiat, id $olum $ua indebita quantitate, vel qualitate facit.

2 Dub. Hippocrates, qui breui$$imus $em- per fuit, 6. epidemiorum, tex. 33. com. 2. dicit, in faci\~eda euacuatione quinque e$$e nece$$aria; primum vt opus e$t; $ecundum qualia debent euacuari; tertium, vbi; quartum, quando; & quintum, quantum; h{ae}c $unt illa quin que, qu{ae} in $cholis declarantur; & nos 3. lib. methodi Commentariorum Pars Tertia. no$træ vitandorum fusè explicauimus, & $unt quid, quantum, quãdo, quomodo, & vbi: quid ex omnlum ferè con$en$u de $umitur ab e$$en- tia indicantis, quantum ab actione, quando à præ$entia, quomodo à pa$$ione, & vbi ab inhæ- rentia indicantis. Præterea Ari$. de conditioni bus bonæ actionis in libris moralium propo- nit nouem conditiones, ide$t quis, quid, vbi, per quos, quoties, cur, quomodo, quando, & quantum. Gal. 9. methodi cap. 7. dicit, e$$e de$u mendas indicationes à temperamento, {ae}tate, con$uetudine, aere, Cœli con$titutione, regio- ne, anni tempore, & c. Quod cũ ità $it, quomo- do poterit defendi Gal. qui in hoc loco ad hos duos $copos reducit omnes conditiones actio nis, videlicet ad debitam quantitatem, & qua- litatem?

Argenterius ait Galenum $ibi contradicere: $ed vacillat $ummoperè; quia ip$emet Galen. 9. methodi loco citato $eip$um declarans in- quit, dum multos proponit $copos, præter illos duos ait, illos non e$$e primarios, $ed e$$e $co- porum $igna: regio enim, ætas, tempus anni, & c{ae}tera $unt $igna indicantis præ$entis, quia ex Gal. 3. methodi cap. j. indicans propriè $umptũ e$t illud, quod curatur; quare Galenus non $i- bi contradicit, vt temere putat Argenterius. Dum verò repreh\~edit Galenum, quod in hac arte medicinali propo$uerit difficiliora, & $pi- no$iora, vt ait, quam ars po$tulet: dicimus in alijs libris Galeni omnia e$$e plana, & con$pi- cua; in hoc verò ob breuitatem multa e$$e diffi cilia, & $pino$a, quia præcipuum Gal. $tudium fuit, vt totam artem ad pauci$$ima verba redu- ceret, quod $ine aliqua ob$curitate fieri non po te$t: ideò in limine huius libri iudicauimus, hunc librum indigere explicatione.

Quo ad dubium de$umptum ab Hippocra- te, & Ari$t. dicimus omnes propo$itas cõditio- nes reduci ad duos $copos, nimirum ad debitã quantitatem, & qualitatem; quando enim $it agendum, & quomodo coarctantur à debita quantitate, & qualitate remediorum; modus enim & tempus agendierit, dum inuenta e$t debita quantitas, & qualitas: vt inueniat{ur} quali- tas, & quantitas oporter con$iderare tempus opportunum, rei e$sentiam, modum, & alia pro po$ita, quæ $unt figna indicantia debitæ quan- titatis, & qualitatis. Hinc Gal. 5. de tuenda $an. cap. 5. dicit, à temperamento, ab ætate, à cõ$ue- tudine, ab aere, à cœli con$titutione, à regione, à temporibus anni, à natura partis, ab eius for- matione, à $itu, & $imilibus non $umi indica- tionem; dicit tamen Galenus, i$ta valde confer re ad remediorum inuentionem; quæ tunc di cemus efse inuenta, quando debita auxilij quantitas, & qualitas erit reperta. Hinc Galen. 1. de $anitate tuenda cap. vltimo, reduxit om- nem mutationem corporis conferuandi (de qua parte con$eruatrice hic agitur) ad quanti- tatem, & qualitatem; quare Gal. $emper $ibi con$entiens, & vniformis e$t.

2 Dub. non videtur, quod omnes conditio nes agendorum à medico reduci debeant ad qualitatem, & quantitatem, vt hic docet Gale- nus, quia qualitas pertinet ad vnum prædica- mentum, quantitas ad aliud: remanent deinde alia prædicamenta, quæ tamquam cõditiones nece$sariæ requiruntur in actionibus: vt $itus, quãdo, pa$$io, & $ub$tantia; at $ic e$t, quod præ dicamenta $unt impermi$cibilia: quomodo igi tur poterunt omnia reduci ad qualitatem de- bitam?

Re$pondetur, quod qualitas ex Ari$. 3. meta phy$. cap. de qualitate, $umitur tripliciter, vel {pro} qualitate prædicamenti qualitatis, vel pro qua- litate $ub$tantiali, quæ conuenit $olum $ub$tan tiæ, vel pro qualibet rerum differentia: omnis enim differentia prædicatur in quali: & $ic om nis forma, $eu differentia cuiu$uis prædicam\~e- ti dicitur qualitas. Hac po$ita di$tinctione dici- mus, per qualitatem Gal. intelligere differen- tias omnium prædicamentorum: & per quan- titatem intelligere gradum, $eu virtutem au xi- lij inten$ior\~e, vel remi$$iorem: quod verò Gal. intelligat per qualitatem etiam illam, qu{ae} nõ coarctatur ad \~pdicam\~etũ qualitatis; patet, <002>a expon\~edo locum Hippocr. 6. epid. com. 2. quid per qualia intelligat, dicit intelligere quem hu morem oportet vacuare, an. $. pituita, vel bilis, vel alter humor; ecce quod à Gal. lato modo $umitur qualitas; per quantitat\~e intellexit $pe- cificum gradum, & vltimum, de qua quantita- te loquens Gal. 1. ad Glauconem ca. 1. dixit, {quis} quantum in quaque re Ae$culapius $olus ex- qui$itè digno$cit.

3 Dub. dantur alterantia $ecundum totam $ub$tantiam, vt $uperius dixit Gal. de aere, {quis} .$. tota $ub$tantia aliquando lædat. Præterea me- dicamenta quoque operantur $ecundum totã $ub$tãtiam; quomodo igitur h{ae} cau${ae} reducen tur $olum ad quantitatem, & qualitatem? de- bebat igitur Gal. præter qualitatem, & quanti- ratem adere debitam $ub$tantiam.

Re$pon$io e$t facillima: omnes conueniunt $ub$tantiam agere per qualitates: ecce quod $ub$tantia reducitur ad qualitatem. Præterea nos $uperius probauimus, non dari $ub$tãtiam immediatè operatricem, $ed omnes potentias agendi reduci ad prædicamentum qualitatis; quod noluit intelligere Gregorius Arim. neq; Argenterius, & Fernelius, qui putabant, quali- tates occultas e$$e in prædicamento $ub$tãtiæ, e$$eque $ub$tantias operatrices, & in ip$is fun- dari nouos morbos, ab illis vocatos formarum: quam chimeram fusè $uperius, & diligentius quoque in 8. methodi no$træ vitandorum reiecimus.

Sanctorij in artem med. Gal. CAPITIS LXXXV. Particula Octaua.

Quoniam verò in his ip$is intentioni- Tex. _9_ bus, & aliæ cau$æ $alubres, & id quod propo$itum est genus continetur, rur$us ea$dem repetamus cau$as.

MVItæ $unt expo$itiones huius tex. Plu$quamcommentator duobus modis exponit: prima expo$itio e$t h{ae}c, Gal. o$tendit quod $ex res non naturales in debita quantitate, & qualita- te efficiantur $alub res: in inde bita $alubres: in præ$enti tex. vult, quod dixit de illis $ex rebus non naturalibus, applicare op timæ con$titutioni: $ed quia in tex. fit $ermo de alijs cau$is, ideò aliam dedit expo$itionem di- cens, $uperius docuit cau$as nece$$ariò alteran tes in debita quantitate, & qualitate e$$e $alu- bres, hic Gal. dicit, nõ $olum propo$itũ genus cau$arum, videlicet nece$$ariò alterantium fie ri $alubres ab illis duabus conditionibus in de- bita. $. quantitate, & qualitate, verum etiã aliæ cau$æ, quæ nõ nece$$ariò alterant per illas duas conditiones dici $alubres; inter quas $unt illæ, quæ $ubijciuntur voluntati no$træ.

Hæc expo$itio non probatur; quia Galenus reijcit has cau$as non nece$$ariò alterantes: ne- que de his vllo modo mentionem facit, & me- ritò, quia cau$æ non nece$$ariò alterantes, vt $unt arbitrariæ, non pertinent ad Artificem.

Hieremias alio modo exponit, dicit Gal. ha- ctenus egi$$e de ijs, quæ a$$umuntur, ide$t de cibo, & potu: in hoc verò tex. vult illas duas cõ- ditiones. $. debitam quantitatem, & qualitat\~e applicare quinque alijs cau$is non naturali- bus, vt aeri, motui, quieti, $omno, & vigi- li{ae}, & c.

Reijcitur, quia de nulla ex $ex cau$is non na- turalibus $uperius minus egit Gal. quam de ijs, quæ a$$umuntur.

Tertia expo$itio hæc e$t, videtur nunc e$$e communis, & e$t verior: $uperius propo$uit agendum prius de cau$is $alubribus con$er- uantibus, & po$tea de cau$is efficientibus, & inter con$eruantes prius de cõ$eruantibus op- timam corporis con$titutionem, quæ e$t regu- la cæterarum, quia illa cognita c{ae}teræ facilius cogno$cuntur, & merito, quia Ari$t. 1. de anima tex. 85. rectum e$t iudex $ui, & obliqui, & Gal. 1. de temperamentis, & 2. c. 4. & c. 3. vult, quod optima, & perfecti$$ima con$titutio $it veluti $tatua polycleti, quæ e$t aliorum norma; ideò acturus Gal. in hoc loco de $ex cau$is non natu ralibus nece$$ariò alterantibus vult prius illas applicare optimæ con$titutioni, & in tex. dicit, in his ip$is intentionibus, ide$t in debita quan titate, & qualitate, tam cau$æ non naturales ef- ficientes $anitatem dici $alubres, quam con- $eruantes optimam con$titutionem, quam præcipuè intendit, ideò Galenus perpropo$i- tum genus intelligit optimam con$titution\~e à qua $tatim in $equenti tex. exorditur.

CAPITIS LXXXV. Particula Nona.

Optimæ igitur corporis con$titutioni, Tex. _10_. cum circunfu$us aer fuerit in temperie po$itus, & earum rerum de quibus nu per dıximus, quietis $cilicet & motus, $omni, vigiliæ, & eorum, quæ a$$u- muntur, atque excernuntur quantitas moderata conueniet: cum verò aer à temperie rece$$erit tantum à mediocri- tate euariare oportet, quãtus fuerit ab optima temperatura rece$$us.

INcipit Gal. in hoc tex. docere, quomodo corpus $aluberrimũ debeat à $ex rebus non natu- ralibus con$eruari: & exemplifi- cat de aere.

Diuiditur tex. in duas parti- culas; in prima docet, quomodo $it proceden- dum, vt corpus $aluberrimum con$eruetur, dũ aer e$t temperatus, vel alia cau$a non naturalis $it moderata. In $ecunda docet, quid agendũ pro con$eruatione corporis $aluberrimi, dum aer e$t intemperatus: præceptum quod Gale- nus applicat aeri e$t adeò artificio$um, vt po$$it quoque applicari alijs cau$is non natura- libus.

Quo ad primam partem dicit pro con$erua- tione corporis optimè con$tituti, $i aer fuerit temperatus: addas tu, vel quia $it in vere; vel in regione, vel con$titutione temperata: dicit igi- tur, quod $i aer fuerit temperatus: in alijs quo- que rebus non naturalibus erit quærenda $imi lis temperatura, ide$t quies, & motus debent e$$e moderati: $imiliter $omni, & vigiliæ, cibi, & potus, & excrementa in$equi debent mode- ration\~e: omnium enim cau$arum non natura- lium moderatio, & mediocritas requiritur, $i velimus con$eruare corpus $aluberrimum: quoniam $i per hypothe$im aer e$$et tempera- ti$$imus: & cibi, vel potus, $omni, & vigiliæ e$- $ent immoderatæ, tandem corpus $aluberri- mum pote$t adeò recedere ab optimo $tatu, vt inde in pe$$imam conditionem cadat.

In $ecunda parte o$tendit, quid agendũ pro con$eruatione corporis $aluberrimi, dum aer Commentariorum Pars III. e$t intem peratus: & dat hoc pulcherrimum præceptum: $i aer e$t intemperatus, debemus pro correctione intemperiei aeris curare, vt a- liæ res non naturales, vt $omnus, vigilia, mo- tus, & quies tantum recedant ab optima tem- peratura, quantum recedit ip$e aer: Nec valet in$tantia Argenterij contra Galenum, quod a- liquando vnica cau$a non natura lis po$$it tem perare alterationes illatas ab aere, <002>a nos quo- que admittimus, vnicam cau$am ex non natu- talibus po$$e emendare alterationem aeris: ta- men non $ic e$$e procedendum putamus: opor tet enim dirigere non vnam, $ed omnes cau$as non naturales aduer$us alterationem factam ab aere, hoc fine, vt $ine violentia corrigant: quoniam, qui vellet calidam alterationem ae- ris auferre $olum cibis refrigerantibus, id effi- ceret nimia cum violentia: oportet igitur vti, & cibis parum refrigerantibus, & quiete, & $omno, & ijs, quæ $ine violentia po$$unt nimiũ calorem aeris corrigere: ideò Argenterius vi- dens oppo$itionem e$$e friuolã, illicò $e emen- dat dicens, $e non magnoperè repugnare inter pretationi propo$itæ, quæ e$t communis, & quæ colligitur ex verbis Gal.

1 Dub. Gaienus docet, quomodo corpora $aluberrima con$eruentur à cau$is non natu- ralibus; enumeratque omnes præter animi af- fectus, qui re vera $unt potentiores omnibus alijs: $æpi$$imè enim pa$$iones animi $anitat\~e perturbant, morbos inducunt, & ad mortem homines transferunt.

Plu$quamcommentator re$pondet tribus modis, primo Galenum omi$i$$e animi affe- ctus, quia affectus temperati ex nece$$itate $e- quuntur corpus temperatum: e$t enim Gale- ni $ententia, quod animi mores $equantur t\~e- peraturam corporis: quare medicus non debet de re, quæ ex nece$$itate fit, tradere normam, $eu regulam. Secundo dicit Gal. omi$i$$e ani- mi affectus, quia eorum correctio ad philo$o- phum, & non ad medicum attinet. Tertio ait, Galenum omi$i$$e animi affectus, quia $equun tur actus voluntarios, de quibus non pote$t tra di regula.

Reijcitur, quia tertia ratio aduer$atur prim{ae}. Præterea, $i omi$it animi affectus, quia in$e- quuntur ex nece$$itate temperamentum cor- poris, debebat omittere etiam $omnum, vigi- liam, cibum, & potum; quia hæc omnia in$e- quuntur temperamentum. Præterea $aluberri mum corpus, vt infra docebit Galenus, e$t $i- bimet regula, & non indiget medico cu$tode, quia tantum appetit, quantum cõcoquit; qua- re dum excipit Plu$quamcommentator animi pa$$iones, & non alias cau$as non naturales, va- cillat: in$uper infiniti morbi à cau$is non natu- ralibus fiunt: & in hoc libro docet e$$e cauen- dum ab immodicis animi affectibus: & in me- thodo, & alijs libris agit de affectibus penden- tibus à nimio gaudio, ab ira, & alijs.

Ego autem puto, animi affectus includi, dũ enumerat motum, & quietem: motus enim alius e$t animi, & alius e$t corporis: motus ex- citatus ab animi pa$$ionibus ex Gal. 12. metho dic. 5. duplex e$t, alter e$t $pirituum corruptela à nimia ira facta: alter e$t alteratio $pirituum $i ne corruptela: Hinc Plato in charmide $cribit cuncta ferè mala corporibus accidere ab animi affectibus.

2 Dub. Gal. dicere videtur, quod aer magis corpus alteret, quam aliæ cau$æ non naturales, videlicet magis quã cibus, & potus, & c. quod videtur fal$um; Ari$t. enim 1. proble. 13. dicit, mutationem aqu{ae} e$$e magis mole$tam, quam $it mutatio aeris. Præterea aquæ frigidæ potu aliquando febris illicò tollitur, quod non eue- nit peraeris mutationem. Præterea etiam ci- bus videtur magis alterare, quam aer; quia ci- bus in aliquibus conuertitur in humores vene no$os, vt dicit Gal. 3. de $implici medicina; aer verò quamuis pe$$imus, nunquam legitur fieri venenum.

Re$pondetur, Galenum non expre$sè cen- $ere aerem magis alterare, quam potus, vel ci- bus, vel aliæ cau$æ non naturales; propterea di- cere po$$umus propo$itam dubitationem hic non habere locum: verum $uppo$ito, quod aer magis in alterando po$$it; re$pondemus primò magis po$$e aerem motu $uo continua- to, eoque debiliori, quam aliæ $ex res non natu rales, quæ interpollato, & non continuo motu alterant. Hinc dicimus magis alterare, & maio rem mole$tiam afferre febriculam cõtinuam, quam potentem tertianam, quæ dat aliquas inducias. Secundò re$pondemus Ari$t otelem in problemate propo$ito loqui de aquis malis, quæ $unt graues, & mole$tæ, quæ non pertin\~et ad res non naturales. Tertio dum fit compara- tio inter aerem, & cibum, quis horum magis al teret, quatenus $unt cau$æ non naturales, & non vt $unt præter naturam, non intelligimus de cibo, vt e$t venenum, & de aere, vt e$t pe$ti- lens: facta igitur comparatione inter aerem, ci- bum, & alias cau$as non naturales po$$umus defendere, aer\~e magis alterare: continuo enim in$piramus aerem, & nulla e$t pars corporis, quæ eo non fruatur; $ed quidquid $it de hac re dicimus, Galenum non docere (vt putant plu- rimi) quod magis alteret aer, quam cæter{ae} nõ naturales cau$æ.

3 Dub. dicit Gal. $uperius, $ex res non natu- rales con$eruare, vel e$$icere $anitatem in om- nibus, debita $eruata earum quantitate, & qua litate: at $ic e$t, quod de aere loquentes, po$$u- mus dicere aeris qualitatem $olum e$$e $eruan dam, & non quantitatem; ergo ambæ condi- tiones non poterunt omnibus cau$is non natu ralibus applicari.

Re$pondent multi varia, quæ non tollunt ambiguitatem. Ego tamen puto, $eruari quan- titatem aeris in in$piratione; angu$tum enim pectus vnica in$piratione non tantum aeris at- trahit, quantum pectus latum, & amplum. Pr{ae}- Sanctorij in artem med. Gal. terea Hippocrates tum in con$eruandis, tum curandis morbis præcipuè quantitatem aeris in$pirati perpendebat, vt inde de $tatu febris, vel aliorum morborum multa penetraret.

4 Dub. dicit Gal. aerem, & cæteras cau$as non naturales dupliciter con$iderari, vel vt t\~e- peratæ, vel intemperatæ, quod quidem non pote$t applicari $omno, & motui; quia $omnus $emper reddit corpus humidum, & motus ca- lidum.

Re$pondetur, $omnum, & motum nõ po$$e e$$e temperatos, $ed motum cum quiete, & $omnum cum vigilia illam efficere po$$e mo- deration\~e, quæ pote$t con$eruare corpus opti mæ con$titutionis.

5 Dub. Expo$itores dicunt, Galenum ex\~e- plifica$$e de aere, & non de alijs rebus non na- turalibus, quia eius vitia non ita facilè corri- guntur, vt vitia aliarum cau$arum non natura- lium: læ$iones enim factæ à motu per $uũ op- po$itum, ide$t per quietem auferuntur: læ$io- nes vigiliæ per $omnum: læ$iones per cibum calidum, per frigidum tolluntur, & $ic de alijs: de aere autem non $ic: $imiliter Galenus 9. me thodic. 14. dicit, po$$umus $ugere, & deligere c{ae}teras materias: aerem verò fugere non licet; $ed e$t nece$$e vti præ$enti C{ae}li $tatu: quæ do- ctrina non videtur vera; quia oppo$itum dicit Gal. 1. epid. com. 1. in proœmio, dicit enim, aer $i immoderatius calefiat, refrigeretur: ecce quod vitia aeris po$$unt facillimè corrigi: De- inde experientia comprobatur, aerem ca- lidum alterari ad frigidum aquis per Euri- pos cadentibus in folia vitium: $iad calidũ, iu- niperis: Ego autem inueni facillimum modũ aerem alterandi: accipio pilam vacuam, quæ ex ferro, vel ex ære confecta $it: in hac foram\~e vnicum perexiguum fit: hæc impletur de co- cto refrigerante, vel calefaciente, vel $omnum inducente, quo facto exponitur igni, vt cande- $cat: tuncque decoctum inclu$um in pıla illa $ph{ae}rica in auram per foramen ad in$tar ımpe tuo$i ventus conuertitur, & magno cum im- petu perflat, & replet totum thalamum aura prædita, qualitate calida, vel frigida pro arbitrio: ecce quam facilè alterari po$$it aer, & eius vitia corrigi: quare non videtur ve- ra Galeni $ententia, quod aer ab artifice non alteretur.

Re$pondetur, hic agi de cau$is non naturali- bus, quatenus con$eruant $anitatem; quæ ve- rò proponuntur pro correctione aeris, id fieri in cubiculo, vbi æger decumbit: dum ve- rò dicitur à Galeno, aerem non mu- tari, intelligitur de $anis, qui per Ciuitatem vagantur: dicimus hunc non po$$e in contra- rium mu- tari.

CAPITIS LXXXV. Particula Decima.

Hi verò $unt mediocritatis termini, Tex _11_. in aere quidem ambiente, vt neque horreat propter frigus, neque $udet propter æ$lum.

SVperius docuit, corpus optimè con$titutum e$$e con$eruan- dum per v$um temperatum $ex rerum non naturalium. In hoc tex. incipit ab aere, aitque aduertas, aerem illum fore no bis temperatum, qui neque horrorem propter frigus excitat; neque $udo- rem propter æ$tum mouet: aerem igitur, qui inter hos duos terminos continetur, tempera- tum appellat.

Notandum; Galenum in codice græco hos terminos mediocritatis vocare $copos hæc $unt verba, σκοποὶ δὲτῆς συμμετρίας, ide$t $copi mediocritatis; qua$i dicat in eligenda aeris me diocritate duo $unt $copi; primus, vt animad- uertamus, ne aer ità calidus $it, vt $udor\~e mo- ueat; $ecundus, ne $it ita frigidus, vt horrorem excitet: maiorem empha$im habet vox græca $copus, quam terminus.

Notandum autem differentiam e$$e inter horrorem, & rigorem; dicit enim Gal. 2. de $ymptomatum cau$is, cap. 5. & 6. horrorem e$- $e paruum frigus: & lib. de rigore, & palpitatıo ne cap. 6. dum vehemens excitatur rigor non $olum in cute, $ed in $ubiecta carne, & mu$cu- lis dici rigorem: $i rigor non e$t ita vehemens, vt concuciatur $ubiecta caro, $ed $olum cutis, ille dicitur horror, qui e$t paruus tigor factus à frigore externo; quia de hoc intelligit Gal. & non de illo, qui à cau$a interna proueuit.

Quomodo verò fiat rigor ob frigus ex Gal. lib. de tremore, & rigore cap. 6. colligitur, vbi dicit, calidum natiuum per $e e$$e $emper mo- bile, & ob eius motum vitam per$enerare: dũ verò ce$$at eius motus, $tatim $equi mortem, & rigorem fieri à calore potente: cum igıtur hoc calidum natiuum $ua natura $emper mo- ueatur ad extra, $i frigus immoderatum tangit partem viuentem extrin$ecus, $tatim fugit ad intra: $ed tunc valde conatur, vt iterum ad ex- tra perueniat, in quo conatu $equitur horror: $i verò nõ frigus externum $ed aliquis humor acris e$t in mu$culis, tũc mouetur calidum na- tiuum ad intra, vt expellat, quod noxium e$t, & tunc maxima excitatur concu$$io, & rigor, vt noxium propellatur.

1 Dub. Ari$t. dicit tertia $ectione probl. 25. rigorem fieri à caloris imbecillitate, quod e$t contra illud, quod diximus ex Galeno lib. de Commentariorum Pars III. tremore, & rigore.

Re$pondetur, Nos cum medicis in$equi opinionem Galeni, & non Ari$totelis, ideò Plu$quam commentator dupliciter errat, pri- mo, quia in$equens Ari$t. putat rigorem fieri ex pugna, quæ fit ex membro grauitante depri mente, & à calore debilitante: $ecundo, quia putat, rigorem fieri non $olum à naturali facul tate; $ed etiam ab animali: e$t enim de ratione tremoris, vt virtus $it debilis, & membrum, {quis} mouetur $it graue: differt enim tremor à rigo- re; quia tremor fit, dum membrum voluntariè mouetur, ide$t à facultate animali motrice: ri- gor verò non à facultate animali, $ed $olum ab expultrice naturali fit, quæ irritata $emper expellit, quod e$t præter naturam.

2 Dub. Gal. 2. de humoribus com. 32. & lib. de tremore, & rigore, cap. 2. dicit, rigorem ità accidere partibus corporis, qu{ae} $unt in$trum\~e- ta motus, vt accidit tremor, & palpitatio: ergo verum erit, quod $u$tinet Plu$quamcommen tator, rigorem non $olum fieri ab expultrice naturali, verum etiam ab animali motrice.

Re$pon$io e$t facıllima, quia in$trumenta motus animalis omnia $unt prædita facultati- bus naturalıbus. $. expultrice, retentrice, & c. quare rigor non accıdit illis partibus animali- bus, vt animales $unt, $ed vt naturales: eandem doctrinam nos clari$$imè docet Gal. 2. de cau- $is $ymptomatum c. 2. & c. 3. $ed quia h{ae}c re$põ $io e$t communis, & ab omnibus accepta; non e$t vt fu$a oratione eam confirmemus.

3 Dub. Plu$qua mcommentator probat, rigorem fieri non $olum à facultate naturali, $ed etiam ab animali hoc modo: non fit rigor, ni$i $entiatur rigoris mole$tia: $ed $ic e$t, quod omnis $en$us mole$tus, & tri$tis dependetà fa- cultate animali, ergo rigor fiet etiam à faculta te animali.

Re$pondetur, argumentum probare, quod $en$us mole$tia $entiatur à facultate animali: $ed non probat, hanc mole$tiam fieri à faculta- te animali; cui dubium, quod omnis noxa fa- cultatis naturalis cogno$citur tandem ab ani- mali; tamen dicendum non e$t ab animali fie- ri: quæ$tio e$t, an rigor fiat à voluntatis impe- rio, & non, an po$t factum rigorem cogno$ca- tur à facultate animalı: facultas enim naturalis \~et $ine auxilio animalis e$t illa, quæ ob virtut\~e concoctricem $uperat omnes morbos, & quæ illos iudicat, vt Gal. te$tatur 3. de diebus decre- torijs, & alibi: quare quamuis facultas animalis admirandas virtutes facultatis naturalis perno $cat: non propterea e$t dicendum, illas virtutes prodire ab animali: quare quamuis mole$tia ri goris cogno$catur ab animali, negamus tam\~e illam mole$tiam fieri ab animali facultate.

4 Dub. dicit Gal. aerem non po$$e e$$e tem petatum, $i in illo corpora $udoribus $catent, quod $i ità e$$et, nullibi inueniretur talis aer, quia vbique gentium, in omni videlicet clima- te, tantus e$t calor in æ$tate, quantus po$$it $u- dorem excitare.

Re$põdetur, Gal. intelligere de $udore pro- moto à cau$a externa, & non interna: dicimus igitur cum Gal. 1. aphor. 15. {quis} in corpore $ano habente validum natiuum calorem nũquam $equatur $udor; quia ob validitat\~e caloris hu- miditas rorida per$pirat in$en$ibiliter. Hinc Diocles rectè dicit, $udorem $emper e$$e præ- ter naturam, quia nullus $udor fit $ine viol\~etia: dum igitur aer e$t ità calidus, vt excitet $udo- rem in corpore $ano, quod valido natiuo calo- re $it, dicimus excedere temperatum.

5 Dub. Gal. 2. de $anitate tuenda cap. 7. Hip pocr. lib. de aere, aquis, & locis, & alibi, & Ari$t. 2. meteororum dixerunt, aerem quarti clima- tis e$$e temperatum; quomodo ergo aer, vbi nec $udor, nec horror excitatur erit tempera- tus? non ne aer quinti, $exti, & $eptimi clima- tis e$t talis, vt neque horrorem, neq; $udorem excitet?

Re$pondetur, hic non quæri qualis aer $i t\~e- peratior, $ed qualis $it temperatus: valet enim con$equentia, aer e$t temperatior, ergo e$t t\~e- peratus, $ed non viceuer$a. Præterea nos di$pu- tauimus in explicatione cap. 13. tex. 4. {quis} clima $it t\~eperatius; o$tendimusq; ex Gal. principijs, omnia climata præter frigidi$$imum, & remo- tum à mare e$$e temperati$$ima facta relatio- ne ad homines $ui climatis. Hinc legimus, o\~es laudare $uum clima. Ari$. 2. meteororum, Gal. & Hıpp. dicunt, quartum clima, quia $ua Gr{ae}- cia $ub quarto climate iacet. Auerroes laudat $uum quintũ clima, $ub quo Corduba de$cri- bitur: eandem opinionem $equitur Amatus Lu$itanus, quinatus erat $ub quinto climate. Manardus Ferrarieu$is lib. 7. epi$. epi$t. 1. $u$ti- net, no$trum $extum clima, $ub quo ille erat, habere aerem temperatiorem. Albertus Ma- gnus, cuius patria erat Ratisbona, qu{ae} inter $ex tum, & $eptimum collocatur, dicit $extum, & $eptimũ habere aerem temperatior\~e. Nos cen- $emus omnia climata, vt diximus, dummodo aer non excitet horrorem ob frigiditatem, vel $udorem ob nimium ænum, vt dicit Galenus in hoc tex. e$$e po$$e temperati$$ima.

Notandum Gal. dixi$se in hac particula, ae- rem temperatum non excitare horrorem, non dicit frigus; frigus enim e$t $aluberrimum, & e$t $ine concu$$ione; horror verò non fit $ine cutis concu$$ione.

Volo vos admonere mirabilem modũ, quo ego quodã in$t\~ro vitreo $oleo dimetiri t\~epera- turã frigidã, & calidam aeris, oĩum regionum, oĩum locorũ, & oĩum partiũ corporis, & adeò exactè, vt qualibet hora diei po$$imus gradus, & vltimas man$iones caliditatis, & frigiditatis circino dimetiri: illudq; e$t in {ae}de no$tra Pata- uina, illudq; omnibus libenti$$imè o$t\~edimus: Nos pollicemur vel breui in lucem daturos, li- brum de in$trumentis medicis non amplius vi $is, in quo iconem, con$tructionem, & v$us huius in$trumenti proponemus.

Sanctorij in artem med. Gal. CAPITIS LXXXV. Particula Vndecima.

In exercit{ij}s autem, cum primum la$- Tex _12_ $ari cæperit corpus, confe$tim quie- $cere.

EGit $uperius Galenus de con ditionibus aeris, qui conue- nire pote$t corpori tempe- rato: in hoc tex. declarat quantum debeat e$$e exerci tium accommodatum cor- poribus temperatis: & dicit hoc corpus e$$e eou$que exercendum quou$- que la$$ari incipiat: Gal. de$ump$it hanc doctri nam ab Hippocrate $ectione 2. aph. 48. vbi di- cit, quocunque modo corpus moueatur, ac la- borare incipiat, quies $tatim la$$itudinem le- uat: eandem $ententiam repetit Gal. 2. de tuen da $anitate cap. vlt.

1 Dub. hic magna oritur, quid intelligat Gal. per la$$ari, quod verbum in græco codice e$t πονεῖν: quidam, vt Sclanus, dicunt Galenum in hoc loco non intelligere per πονεῖν la$$itudi- nem illam tri$tem, & doloro$am, quæ $entitur po$t nimium exercitium; $ed intelligere defa- tigationem $ine $a$$itudine: ratio quæ illos mouet e$t, quia Gal. 3. de $anitate tuenda ca. 5. dicit, la$$itudinem e$$e peccatũ aliquod, quod in exercitatione accidit: $i quis enim in exerci- tio non aberrauerit, nunquam incidet in la$$i- tudinem: hac moti auctoritate interpretãtur per πονεῖν defatigari, & non la$$ari.

Quæ expo$itio e$t omninò à mente Galeni aliena, quia $icuti Gal. de$ump$it hanc $enten- tiam ab Hippocrate 2. aphori$morum 48. vt ip- $emet Sclanus fatetur: $ic nos debemus expo$i tionem i$tius $ententiæ ab eodem fonre hauri- re: hæc $unt verba Gal. in com. $ecundo aphor. citato, _Verbum πονεῖν. i. laborare $ignificat dolere, et_ _fatigari in vtroque $ig nificato $ermo uerus e$t: $i enim_ _membra iam doleant propter plures motus, $iue $int_ _fatigata, vt vix iam agere aliquid po$$int; quies sta-_ _tım la$$itudınem leuat._ Ecce quod Gal. $emetip- $um declarat: quare in hoc loco per πονεῖν debe mus cum Leoniceno interpretari la$$ari, & nõ defatigari, vt tenet etiam Arg\~eterius, dummo- do intelligamus, quod illa la$$itudo, quæ ab e- xercitio dependet, $it talis, qualem quies facilè leuet dum verò dicit, la$$itudinem e$$e pecca- tum in exercitio, intelligitur de illa, quæ per quietem non $tatim tollitur: ideò Gal. ait, dum corpora la$$ari incipiunt, non vult corpora in exercitio eou$que procedere, quou$que expe- riantur la$$itudinem, $ed $olum quædam ini- tia la$$itudinis, quã corporis quies $tatim amo- uet: illud enim exercitium, quo incidimus in la$$itudinem, nõ pote$t e$se $alubre, $ed $olum dum peruenimus ad la$$itudinem ex clu$iuè, & non inclu$iuè: aliud enim e$t la$sari, & aliud $olum incipere la$$ari: hanc $ententiam confir mat Gal. 2. de tuenda val. cap. vltimo, dum di- cit, ab exercitio ce$sandum, antequam manife $ta $equatur la$$itudo. Similiter dicit Galenus corpus tam diu e$se exercendum, quam diu color floridus in exercitio per$euerat, dũ enim euane$cit, vel quia pallor, vel nimia rubedo $u- perueniat vult e$se quie$cendum; quæcunque igitur $it la$$itudo $emper e$t mala.

La$$itudo duplex e$t, alia à cau$a interna, de qua Hippocrates 2. aph. 5. dicit, $pontaneæ la$$i tudines prænunciant morbos, alia e$t à cau$a externa; amb{ae} enim $unt in triplici differentia; prima e$t vlcero$a, in qua puncturæ per carnes $entiuntur, de ratione cuius e$t, vt eliquati hu- mores ab exercitio, vel à cau$a interna fiant acres, & mordaces, & puncturas excitent: $e- cunda la$$itudo e$t ten$iua, quæ non accidit corpori cacochimo, & vlcero$a, quia $olum hú mores liquati quatenus copia peccant tenden do reddunt corpus la$$itudine oppre$$um: ter- tia e$t la$$itudo phlegmonodes, \~q e$t mixta ex vlcero$a, & ten$iua. Quomodo verò curentur hæ la$$itudines Gal. tradidit artem particular\~e quæ docet modum tollendi la$$itudines, quæ dicitur apotherapia, ide$t ars curandi la$$itudi nem per frictiones, de qua agit 3. de tuenda va- letudine, cap. 5. 6. & 7. Nos verò de apothera- pia nil dicimus, tum quia Gal. diffusè egit loco citato, tum quia ars illa non e$t in v$u.

Notandum ex Gal. 2. de tuenda $anitate, c. 2. motum differre ab exercitio, quia $i in motu non fit aliqua mutatio, vel alteratio in anheli- tu dicitur motus; $i verò fiat alteratio, & muta tio in anhelitu dicitur exercitium.

Vtilitates exercitij ex Gal. 2. de tuen. $an. c. 2. $unt tres; prima per exercitiũ, in$trum\~eta, mo- tus, ide$t mu$culi, qui mutuò affricantur, fiunt duri, vnde difficilè patiuntur, & in agendo red duntur robu$ti$$imi: $ecunda per exercitium fit caloris incrementum, vnde $piritus fiunt te- nuiores, & celeriores, quo fit vt facultas attra- ctiua, & di$tributiua augeatur, & coctio, & nu- tritio melior fiat: tertia per exercitium expur- gantur meatus hoc modo: cohibetur per exer citiũ anhelitus, & $piritus cohibitus pellitur magno cum impetu per totum corpus, vnde egreditur lıbere, & egrediendo $imul rapit ex- crementa, quæ continentur in exiguis meati- bus: idque fit $imilitudine illius artificis, qui vult perexigua foramina puluere impleta $uf- fitu repurgare. Auicennas verò lib. 1. fen. ter- tia d. 2. c. 1. dicit, exercitium prohibere repletio nem, quod fieri non pote$t, ni$i meatus aperien do. Hinc Auicennas tractatu 4. c. 23. refert tria exercitij iuuamenta; primum e$t ventrem $ol- uere; $ecundum vrinam ciere; & tertium $udo rem prouocare. Hinc Hippocrates 6. epid. com. 4. tex. 22. vocat exercitationem $alubrem his Commentariorum Pars III. verbis, _Exercitatio $alubris, non $aturitas, & prom-_ _ptitudo ad labores_: & Gal. in com. dicit, hæc duo e$se capita con$eruandæ valetudinis; primum hominem e$$e $obrium ad victum; $ecundum e$$e impigrum ad laborem: quin mò ex Gal. 1. de tuenda val. c. 3. duo $unt $copi con$eruandi $anitatem; primus e$t in$tauratio eius, quod cõ- tinuò ob calorem deperditur; $ecundus $tat in excrem\~etorum expul$ione, quæ quotidie po$t coctiones colliguntur.

Quantum verò e$$e debeat exercitium, Gal. in tex. declarat, eou$que e$$e exercitandũ cor- pus quou$que incipiat la$$ari, excludendo ta- men actualem la$$itudinem: quia dum intro- ducitur la$$itudo, quies eam non amouet, amo uet $olum la$$itudinum principia: $imiliter Ga lenus 2. de tuenda $anit. cap. vlt. dicit, tamdiu corpus e$$e exercendum, quamdıu color flori- dus ab exercitio factus perdurat: dum verò co- lor incipit mutari ab$tinendum e$$e ab exer- citio.

Auicennas 3. primi doctrina 1. cap. 3. dicit e$ $e faciendum exercitium v$que ad $udorem va poralem; addit, dum verò peruenitur ad $udo- rem fluidum, ab$tinendum.

Quando verò $it faciendum exercitiũ nos docet Gal. 2. de tuenda $anitate c. 2. & dicit tũc e$$e faciendum, quando cibus duplicem con- fecerit coctionem, ın ventriculo. $. & hepate; $cribitque id cogno$ci ex vrinis mediocriter palle$centibus. Hic non omittam, quin valde reprehendam Sclanum referentem hunc Ga- leni locum, quod. $. tempus exercitij $it po$t confectam coctionem primam, & $ecundam, dicitque cogno$ci, ab$olutam e$$e $ecundam coctionem ex vrina coloratiori: & rectè dicit, $ed quomodo poterit $e defendere, dum dicit, vrinam e$$e excrementum primæ coctionis, $i vrina coloratior indicat $ecũdam coctionem e$se perfectam? quomodo vrina non erit excre mentum $ecundæ coctionis, $i $ecũdã coctio- nem o$tendit? $uperius di$putauimus de hac re, & diximus po$t $ecundam coctionem duo oriri excrementa tenue, & cra$sũ: $ub tenui e$t bilis, & vrina, $ub cra$$o e$t melancholia.

In$uper 3. de tuenda $anitate ınquit, tempus exercitij e$$e, dum corpus e$t liberum ab excre mentis primæ, & $ecundæ coctionis, caretque crudis humoribus: ratio e$t, quia dum crudis corpus e$t refertum, cruda di$pen$antur per vniuer$um corpus, & efficitur adiapneu$tia, vn dè calor præter naturam, putredo, & bilis flau{ae} augumentum $uboriuntur.

1 Dub. non videtur, quod $tatim po$t pri- mam, & $ecundam coctionem $it tempus exer citationis, $ed po$t tertiam coctionem: quia Auicennas lib. 1. fen. 3. D. 2. c. 7. dicit e$$e $patio duorum dierum ter comedendum, quare $i an te cibum fieri debet exercitium, illud erit po$t cibum 15. horarum $patio, in quo $patio etiam tertia coctio e$t completa: duo dies $i diuidan- tur in tres partes, $ingula pars erit 16. horarum: $imiliter Argenterius dicit, $e non videre hanc nece$$itatem exercitandi $tatim po$t $ecũdam coctionem; $ed quia ip$emet paulo infra red- dit rationem, quod ni$i $tatim po$t $ecundam coctionem iterum edatur, periculum $it, ne di$soluatur ventriculi $ub$tantia: de Argente- rio nihil dicemus; $æpe enim hic homo cõtra- dicit, & in prolixo di$cur$u $oluit ip$emet con- tradictiones, quod e$t proprium illorum homi num, qui mentiuntur, quique non pollent me moria.

Re$pondetur, Auicennã dixi$$e ter cur$u duorum dierum illos comedere, qui $emel in die $oliti $int cibari, ita vt bis in prima die, & $e mel in $ecunda comedant: quod verò Auicen nas non crediderit, exercitium faciendum e$- $e po$t tertiam coctionem, patet ex lib. 13. trac. 3. cap. 8. vbi dicit, inter cibum, & cibum decem horas interponi, exercitiumque ante cibũ e$se faciendum, ide$t po$t octo horas, quo tempo- re $olum $ecunda coctio pote$t e$se perfecta.

2 Dub. ex Gal. habetur, quod æquè omnes partes corporis $int exercendæ: tamen lib. 5. de tuenda valetudine ait, $i in corpore fuerit ali- qua pars imbecilla non æquè, vt ali{ae} e$se exer- cendam.

Re$pondetur, Galenum loqui hic de exerci tio homini temperato ac commodato, in quo nulla pars e$t debilis. 5. verò de tuenda $ani- tate loquitur ab$olutè de exercitio, quod $cili- cet omnibus corporibus conuenire po$$it.

3 Dub. Gal. 2. de tuenda $anitate c. 2. dicit, laborem e$se idem cum exercitio: in hoc text. verò di$tinguit exercitium à labore; quia in græco codice legitur πονεῖν. i. laborare: dicit dum quis incipit laborare, $iue la$sar, quie$cen dum ab exercitio. Præterea 6. epid. com. 6. Hip pocrates habet hanc $ententiam; _Labor, cibus, po_ _tus, $omnus, uenus omnia mediocria_. Galenus ibi per laborem vult e$se intelligendum exerci- tium; quare non videtur Gal. $ibi con$tare.

Re$pondetur, exercitium duplex e$$e, aliud cum labore, quod cogno$citur, vt dıcit Gal. 2. de $anit. tuenda ex auctione, & frequentia an- helitus, aliud $ine labore, ade$t tamen modera- ta quædam auctio, & frequ\~etia anhelitus, quia $ine anhelitus alteratione non datur exercitiũ: $eruatur enim hic ordo, primò e$t motus, qui non alterat anhelitum, & hic nõ e$t exercitiũ; $ecũdò e$t exercitium cum alteratione aliqua anhelitus, & hoc propriè dicitur exercitium: tertiò e$t labor immoderatus cum actuali la$$i tudine, de quo Gal. non intelligit; quia e$t pr{ae} ter naturam, & nihil boni efficere pote$t.

4 Dub. Auicennas lib. 1. fen. 3. doct. 2. cap. 3. dicit, qui exercitatur, $i e$t plenus, melius e$t, quam $i exercitetur quando e$t vacuus; quæ $ententia reluctatur Hippocrati, & Galeno di- centıbus po$t $ecundam coctionem e$se exer- citio vtendum.

Re$pondetur, quod homo non dicitur va- cuus, ni$i po$t tertiam coctionem; imò po$t $e- Sanctorij in artem med Gal. cũdam coctionem adhuc e$t $ucci optimi ple- nus: laudat tamen Auic. loco citato, quod an- te exercitium f{ae}ces, & vrina euacuentur.

5 Dub. Gal. 3. de tuenda $anitate, cap. 13. & alibi: & Auic. lib. 1. fen. 3. doct. 2. cap. 7. dicit, par uum exercitium e$$e faciendum po$t cibum: Gal. tamen lib. de cibis boni, & mali $ucci, c. 3. damnat à cibo omnem motum.

Re$pondetur, quod Auic. & Gal. laudat à ci bo paruum motum, $ed non exercitium: dixi- mus ex Galeno $uperius e$$e differentiam in- ter motum, & exercitiũ: de ratione enim exer- citij e$t alteratio aliqua anhelitus: motus verò paruus, qui fit à cibo, ea de cau$a fit, vt cibus pe tat fundum ventriculi.

6 Dub. Galenus proponit exercitium in hoc loco, vt e$t cau$a nece$$ariò alterãs humanum corpus: tamen Hipp. 6. epid. com. 4. tex. 15. di- cit illis, qui $unt calidæ naturæ, conuenire refri gerationem, potum, & quietem. Gal. lib. 5. de tuenda $anit. c. 11. dicit, non omnibus eandem victus rationem conuenire; quia quidam $i ab exercitio ab$tinent, in morbos incidunt; & qui dam ob exercitium febricitant; ergo exercitiũ non erit omnibus nece$$arium.

Re$pondetur, quod Galenus explicans lo- cum Hippocr. citatum dicit, calidis conuenire quietem, non motum violentum, concludit ocium continuum omnibus nocere.

7 Dub. dictum e$t ex Gal. & Hippocr. quod tempus exercitij debeat e$$e paulò ante cibũ, quod videtur reluctari aphori$mo 16. $ecund{ae} $ectionis, qui dicit: vbi fames laborandũ nõ e$t.

Re$pondetur, quod fames vera e$t po$t ter- tiam coctionem, & non po$t $ecundam: quo tempore Gal. 2. de $an. tuen. c. 2. determinat e$- $e vtendum exercitio.

8 Dub. Gal. docuit, cau$as non naturales, vt e$t aer, cibus, exercitium, & c. e$$e $alubres {per}{per} debitam quãtitatem, & qualitatem: in hoc tex. explicare videtur quantitatem, quam $eruare debemus in exercitio, dum dicit, cum primũ la$sari incipiat, ab exercitio quie$cendum; de qualitate verò exercitij ne verbũ quid\~e fecit.

Argenterius damnat Gal. quod de qualita- te exercitij nil dicat: $ed quomodo id iniuria fe cerit paulo infra videbimus.

Nonnulli alij re$pondent Gal. omi$i$$e qua litatem exercitij, tamquam notam: quæ e$t, {quis} qualitas $it temperata, & moderata: quoniam agitur hic de exercitio corporis temperati. Re- ijciũtur, quia de qualitate aliarũ cau$arum nil debui$$et dicere, $i $ufficeret vt $ciremus, quod qualitas $it moderata; quia agitur de corpore temperato.

Re$põdemus Gal. non omi$i$$e qualitatem exercitij, quia quid aliud e$t dum corpus inci- pit la$$ari, quam qu{ae}dam certa $peties, $eu qua litas exercitij? plenius tamen Gal. de qualitate exercitij, lib. de tuen. val. egit. Præterea infra de clarabit Gal. {quis} o\~es partes {ae}qualiter d\~eant exer- ceri, \~q cõ$ideratio {per}tinet ad qualitat\~e exercitij.

9 Dub. e$t Hippocratis $ententia à Gal. lib. de $an. tuen. non $emel citata, quod. $. cibus $ta- tim $equatur exercitium: hæc $unt verba Hip- pocrat. _Labor, cibus, potus, $omnus, uenus_. Per labo- rem intelligit exercitium. Hæc $ententia Hip- pocratis ità laudata à Gai. videtur fal$a; quia ${ae} pè, qui nimio vtuntur exercitio, $unt defe$$i; et propterea antequam cibum $umant, debent prius quie$cere: la$$itudo enim corporis valdè l{ae}dit ventriculum, qui ob la$$itudinem cibum arctè non pote$t comprehendere: ideò ante ci bum, & po$t exercitiũ expedit, vt mediet quies. Præterea Gal. lib. de $an. tuen. laudat po$t exer- citium v$um balnei, frictionum, & vnctionum: quare cıbus non $tatim $equetur exercitiũ. In- $uper in tex. Gal. dicit, cum corpus la$sari inci- piat e$$e quie$cendum, & non comedendum; ecce quod $tatim ab exercitio non e$t cibus $u mendus, ergo $ententia Hippocratis e$t alterã- da hoc modo, labor, quies, cibus, potus, $om- nus, & venus.

Re$pondetur de ratione exercitij, e$$e mo- tum, de ratione verò motus e$se terminũ ad quem, i. quietem; & licet corpus totũ ab exer- citio $tatim quie$cat, $ecundum $piritus tam\~e adhuc e$t in motu: ideò valde errant, qui $ta- tim ab exercitio comedunt, quia tũc virtus e$t defe$$a, & cibo non reficitur; $ed potius obrui- tur. Similiter $i quis animi pa$$ione in$igni deti neatur, vt ira, magno gaudio, vel timore, tunc $piritus di$tribuũtur in alias partes, vnde cibus in ventriculo non arctè comprehenditur; qua- re cibus non e$t $umendus, ni$i corpus ex toto quie$cat; diximus ex toto, quia non $olum mo tus corporis, verũ etiam motus in$ignis animi $tomach um valdè perturbat.

10 Dub. dictum e$t cum Gal. 2. de tuen. $a- nit. c. 2. po$t $ecundam coctionem e$se vtendũ exercitio: perficitur enim $ecunda coctio po$t nouem, & in aliquıbus po$t decem horarum, & deinde dictum e$t po$t exercitium e$$e quie $cendũ, ne corpus ità defe$$um comedat; qua- re ante c{ae}nam nõ dabitur locus exercitio, cum po$t nonam, vel decimam horam à prandio $e- quatur c{ae}na.

Re$pondetur, quod propterea prandiũ de- beat e$se moderatum, & non ità liberale, vt c{ae}- na; quia re vera in prandio largiori, exercitium $i fiet ante c{ae}nam, erit importunũ, & nocebit; ideò in prandio cibus debet e$se fac ilioris co- ctionis, & ante c{ae}nam exercitium debet e$se moderatius, c{ae}na verò debet alimen tis $olidio ribus con$tare; quia $omnus $equitur, & lon- gior temporis cur$us, in quo commodũ quo- que exercitium ante futurum prandium fieri pote$t; ecce quod cibus in prandio debet e$se parcior, vt po$$it fieri exercitium ante c{ae}nam, ın qua cibo, & copio$iori, & $olidiori vti po$$u- mus. Hinc Auicennas lib. 1. fen. 3. D. 2. cap. 7. di cit, exercitati gro$sa alimenta magis tolerant.

Commentariorum Pars III. CAPITIS LXXXV. Particula Duodecima.

In cibis autem coctionis perfectio, & Tex _13_. excrementorum modus in quali, quan- toque conueniens (æqualis verò quo- dammodo in his coctioni appetitus.) Quare neque Præ$ide egent, qui $in- gulorum, quæ a$$umuntur quantita- tem metiatur, optima $i quıdem na- tura quantum appetit, tantum etiam concoquit.

CVm egerit in tex. $uperiori de exercitio, par e$t, vt in hoc tex. de cibo, & potu in$tituat $er- monem. Continuatio de$umi tur ex Hippocratis $ententia trita, quæ e$t labor, cibus, po- tus, $omnus, & venus, ide$t po$t laborem $equi- tur cibus, po$t cibum $omnus, & deinde ve- nus. Præterea dictat ratio, quia vt optimè no- tat Plu$quamcommentator po$t exercitium indigemus re$tauratione, quæ cibo, & potu fit.

In hoc tex. Galenus de$umit à cibis qua- tuor $igna indicantia bonam, & optimam tem peraturam. Primum $ignum e$t perfecta co- ctio ciborum: addas tu, quod in corpore tem- perati$$imo omnes coctiones debeãt e$$e per- fecti$$imæ. Secundum e$t debita quantitas, & qualitas excrem\~etorum trium coctionum. Tertium e$t, quia appetitus e$t quodammodo æqualis coctioni. Quartum dicit Gal. tempe. raturam optimam non indigere medico præ- $ide, qui dicat, eligas hanc ciborum quantita- tem; & ratio e$t, quia corpus $aluberrimũ non appetit, ni$i illam quantitatem cibi, quæ iuuat.

1 Dub. circa primum $ignũ occurrit, quia non omnes cõcedunt Galeno tres tantũ dari coctiones, vt ip$emet fatetur primo de tuenda $anitate cap. 12. & lib. de cibis boni, & mali $uc- ci cap. 5. & 3. methodi c. 3. & 9. de v$u partium cap. 1. quibus in locis docet, in corpore tres tan tum fieri coctiones: primam in ventriculo: $e- cundã in iecore: tertiam in cæteris corporis partibus: Auicennas tamen dixit, quatuor fie- ri coctiones, primam in ore: $ecundam in ven- triculo: tertiam in iecore: & quartam in alijs corporis partibus. Actuarius $u$tinet fieri qua tuor coctiones; $ed differt ab Auicenna, quia vultcum Gal. primam fieri in ventriculo; $ecũ- dam putat fieri in venis me$eraicis; tertiam in iecore; quartam verò in c{ae}teris corporis parti- bus. Alij $u$tinent, quinque e$$e coctiones; pri- mam, $cilicet in ore; $ecundam in ventricu- lo; tertiam in concaua parte iecoris: quar- tam in gibba, & vena caua; & quintam in alijs partibus; $ed quia nos po$t explicationem text. quinti huius capitis ex Gale. probauimus non dari plures coctiones tribus, quia ter tan- tum alimentum mutat $peciem, & naturam, non e$t, vt iterum eadem repetamus; $uppona tur igitur hoc fundamentum, quod tres tantũ $int coctiones, & cum Plu$quamcomm\~etato- re primam, & $ecundam ordinari ad nutritio- nem totius corporis, quæ fit per tertiam; & {quis} h{ae} tres coctiones $int inter $e adeò re$ponden tes, vt corporis compo$itio a$$imilet, vt dicit Dama$cenu, sreferente Plu$quamcommenta- tore con$onãti{ae} numeri, & harmoniæ; Nos ve rò lib. 2. methodi no$træ cap. 6. a$$imilauimus te$tudini, vel fidibus, in quibus $i vnica corda nimium tendatur, vel laxetur omnium euerti- tur harmonia; ad eundem modum læ$a prima coctione ventriculi aliæ læduntur, & error $eu di$$onantia prim{ae} coctionis in alijs e$t incorri- gibilis; $imilıter $ecunda coctio $eruat $u ũcon centum non $olum per relationem ad alias co- ctiones, $ed etiam ad $e ip$am; quia natura in venis po$uit humores acutos, & graues, qua$i modularetur $anguineam ma$$am, ità vt har- moniam, quælibet ex $e efficiat, & omnes inter $e relatæ coctiones. Hinc Gal. 6. epid. comm. 4. tex. 25. dicit, tunc perfectam e$$e primam co- ctionem, quando chilus ita perfectè præpara- tus e$t, vt iecur illum recipiens conuertet in o- ptimum $anguinem; $ecunda vero coctio $it perfecta, quia præparat $anguinem ita perfe- ctum, vt in nutritionem facilè conuertatur.

2 Dubit. dicit hic Gal. in optima tempera- tura fieri in cibis coctionis perfectionem; in c. 62. ait calidiorem naturam ventriculi melius concoquere, quam appetat. Præterea ex Ari$t. 4. meteororum colligitur, naturã calidiorem melius concoquere, quam temperata, quia ibi inquit Philo$ophus, concoctionem e$$e opus calidi; $imiliter 2. de anima tex. 50. habet hæc verba; _calidum operatur coctionem;_ quare non o- ptima temperatura melius concoquet, $ed ca- lida, ide$t quæ e$t calidior temperata; optima verò temperatura non pote$t dici calida, vel frigida; quia in medio qualitatum con$titu- ta e$t.

Re$pondetur, quod Galenus cap. 62. non di cit, calidam temperaturam ventriculi magis concoquere ab$olutè, $ed magis concoquere, quam appetere; dum verò dicit Ari$toteles, ca lidum operari coctionem, intelligit de illo ca- lido, cui æquè mixta e$t humiditas, quod cali- dum e$t temperatum. Hinc quarto meteororũ de concoctione loquens, dicit, concoctionem e$$e elixationem, quæ fit à calido, & humido non recedente à temperato, $ed habente $yme triam quatuor qualitatum.

3 Dubitat. Gal. 2. prædictionum 33. & 6. de tuenda $an. in princ. dicit, qui $unt calidiores melius concoquunt, ergo perfectio coctionis in cibis non erit $ignum optimæ temperatur{ae}, Sanctorij in artem med. Gal. $ed recedentis ab optima.

Re$ponderi pote$t in Galeno concoction\~e $umi dupliciter, vel pro concoctione conuer- tente alimentum in $ub$tantiam nutriti: vel pro dige$tione: per dige$tionem intelligimus alimenti translationem ex vna in aliam part\~e; quod verò concoctio ex Gal. differat à dige- $tione, patet ex lib. 12. methodi cap. 13. vbi pro- tulit hanc $ententiam: $omnus concoquit, vi- gilia digerit: quare dicimus, quando Galen. in- quit, corpora calidiora melius concoquere, {quis} pro concoctione intelligat dige$tionem: dige- ritur enim cibus, dum fertur, $eu digeritur ab vno ad alıum locum: nemini dubium e$t, {quis} na- tura calidior magis digerat, quam conuertat in $ub$tantiam.

Quantum attinet ad $ecundum $ignũ, quod videlicet in optima temperatura ob$eruetur debita quantitas, & qualitas excrementorum trium coctionum, $i de quantitate loquamur Hippocrates 2. progno$ticorum tex. 13. docet, quod f{ae}ces debeant habere quantitat\~e re$pon dentem inge$tis cibis. Quænam verò $it hæc debita quantitas excrementorum re$ponden- tium cibis, nemo quod $ciam, tractauit. Ego ta- men in mea $tatica medicina po$t longam ob- $eruationem inueni in corpore moderatiori, in quo coctiones, & nõ corruptelæ fiũt, cra$$a excrementa primæ coctionis re$pondere inge $tis in vige$ima proportione: $i inge$ta per hy- pothe$im fuerint centum vnciarum, alui f{ae}ces $i fient compactæ, erunt quinque ad $ummũ: de liquidis f{ae}cibus nil dicimus, quia $unt præ- ter naturam: lotium re$pondebit in quadran- te, verbi cau$a $i inge$ta fuerint centum vncia- rum lotium erit triginta trium vnciarum cir- citer: varietas tamen aliqua fit, prout vari{ae} $unt naturæ, anni tempora, & ætates: in$en$ibilis ve- ro per$piratio, vt o$tendemus in $taticis theo- rematibus, excedit omnium excrementorum quantitatem; quia ea $ola in quolibet $olet e$- $e longè plenior omnibus $en$ibilib. euacua- tionibus $imul vnitis; quia $i cibus, & potus quo vtimur vnica die fuerint ponderis octo li- brarum, per$piratio in$en$ibilis $olet a$cende- re ad quinq; libras, quamuis pro varietate tem peraturarum, vt diximus aliqua $it varietas: $i verò alui fæces e$$ent pauciores cum Galeno 1. de cri$ib. c. 10. dicendum e$t, vel cibos fui$$e $olito pauciores, vel f{ae}ces e$$e detentas in colo inte$tino: vnde colici dolores exf{ae}cum reten- tione oriri $olent: $imiliter $i vrina fuerit pau- cior, id accidet, vel quia potus fuerit $olito pau cior, vel quia $it retenta $ero$itas in venis ob læ$am facultatem renum, quæ læ$a facultas pr{ae} dicatur de mala con$titutione partium $imila rium, & di$$imilarium; vel e$t retenta ob erro- rem ex ternum, ide$t ob humorum cra$$itiem; vel in $udorem abijt. Itid\~e per$piratio in$en$i- bilis, $i fuerit paucior, quod $tatica arte exacti$- $imè quolibet die cogno$cere po$$umus, erit vel ob angu$tiam pororum, vel ob cra$$itiem alimenti. Quæ verò alimenta, & quæ cau$æ externæ per$pirationem impediant, & quantũ impediant, neque ante Galenum, neque po$t Gale. quod $ciam fuerunt Auctores, qui hoc docuerunt: ego tamen hanc rem clari$$imè do cui in lib. aphori$morum pertinentium ad $ta- tica experimenta, vt in hoc negotio, ni$i me fal lat opinio, nihil de$ideretur.

Quo ad qualitatem excrementorum atti- net, $i de alui excrementis loquamur ex Hipp. & Galeno 6. epid. com. 5. tex. 15. nec duriora, nec liquidiora, neque calorem ciborum inge- $torum $eruantia, neque admodum f{ae}tida de- bent e$$e; duriora enim $ignificant caloris ex- ce$$um, vel fui$$e nimium retenta, vel præce- dentem cibum fui$$e paucum: liquidiora ve- rò contrarium indicare: oppo$itorum enim eadem e$t di$ciplina. Hinc Hippocr. & Galen. dicit, excrementa, vt probam indicent coctio- nem hora con$ueta e$$e excernenda; quia $i ci- tius egredientur, indicabunt acrimoniam, $eu corruptelam, vel abundantiam irritantem ex- pultricem, vel indicabunt l{ae}nitatem inte$tino rum: $i tardius, indicabunt calorem præter na- turam feces exiccantem, vel etiam imbecillita tem aliquam ventriculi, vel cibos duros: $ed in corporibus temperatis i$ta non ob$eruantur.

Tertium $ignum optimi ventriculi dicit Galenus in tex. quod appetitus $it quodammo do æqualis coctioni, ide$t tantum appetat, quantum concoquat.

4 Dub. dicit Gal. 2. de tuenda $anitate c. 7. & in hoc tex. corpus $impliciter $alubre non indigere cu$tode, $eu arte con$eruatrice, $ed e$ $e $ibimet regulam, & tantum appetere, quan- tum concoquit: nihilominus in hoc tertio $i- gno Gal. dicit in corpore $alubri $impliciter non ab$olutè e$se æqualem coctioni, $ed e$se quodammodo æqualem, ergo non videtur $i- bi con$tare.

Re$pondet Plu$quamcommentator, Gale- num dixi$se quodammodo, quia coctio, & ap- petitus $unt actiones, & æqualitatem non con- uenire actionibus, $ed quantitati: vera enim proprietas quantitatis ex Ari$t. in prædicamen- to e$t, æqualem, vel inæqualem dici.

Reijcitur Plu$quamcommentator, quia nõ penetrauit proprietatum prædicamentorum conditionem, & naturam: æqualitas enim, & in{ae}qualitas licet $it proprietas quantitatis, ta- men æqualitas, & inæqualitas non $unt in pr{ae}- dicamento quantitatis: in logica enim, & me- taphy. e$t axioma, quod .$. proprietas non $it in illo prædicamento, cuius e$t proprietas: $ic ri$i- bile non e$t in prædicamento $ub$tantiæ, in quo e$t homo, ri$ibile enim e$t in prædicamen to qualitatis in $ecunda $pecie.

Re$pondetur, cnm appetitus $it actio anima lis, & coctio naturalis, rari$$imè accidere, vt hæ actiones $ibi inuicem re$pondeant: quia dato, quod inueniatur eucratum $aluberrimum, $ci licet & punctuale temperamentum, dico tale Commentariorum Pars Tertia. à cibo voluptuo$o decipi po$$e. Præterea ex Hippocr. 6. epid. com. 4. tex. 22. habetur in bo na, & optima valetudine hæc duo requiri, nõ $a tiari, neque impigrum e$$e ad laborem: h{ae}c sũt verba; _Studium bonæ ualetudinis e$t non $atietas cibi,_ _& impigritas ad labores_. Quare pote$t continge- re, quod vir optimæ temperaturæ aliquando omi$erit exercitium ante cibum, & tunc appe- titum non e$$e æqualem coctioni: ideò dicit e$ $e æqualem quodammodo.

Quartum $ignum optimæ temperatur{ae} e$t, quod non indigeat Præ$ide, quia tantum appe tit quantum concoquit: omnes temperaturæ, quæ recedunt à temperati$$ima, appetunt ma- gis, vel minus debito, quam cõcoquant, vt pro bauimus cap. 61. & $equentibus huius artis.

Notandum, Galenum 2. de $anitate tuenda c. 7. repetere hoc $ignum optimæ temperatu- ræ, quod .$. tantum appetat, quantum conco- quat: immò $ententia non $olum e$t vera de quantitate, $ed etiam de qualitate, & tempore opportuno. Præterea extenditur etiam ad omnes cau$as non naturales, ide$t homines temperatos tantum $omni, exercitij, coitus ap- petere, quantum iuuare pote$t, & nihil vltra: appetuntque cibum horis opportunis, $eruato Hippocratis ordine po$t exercitium videlicet, & non ante; po$t cibum appetunt $omnum, & non ante; po$t $omnum coitum, & non an- te: & omnia moderatè: immò in tex. $equenti de $omno loquens Galenus idem te$tatur, {quis} $cilicet optima temperatura tunc excitetur à $omno, qñ corpus ampliori quiete non egeat.

BREVIS DIGRESSIO De Vrınis. QVÆST. C.

TRactaturus de vrina, quæ e$t excrementum $ecundæ co- ctionis, vt probauimus contra nõnullos modernos, qui pu- tabant e$$e tenue excremen- tum primæ coctionis, tria con$iderabimus, vrinæ colo- rem, $ub$tantiam, & contentum.

Si de coloribus loquamur ex Hippocrate, & Gal. omnia ad vrinam pertinentia collige- mus. Hippocr n. 2. progn. tex. 30. & $equentib. & Gal. 1. de cri$ibus cap. 12. dicunt, $i vrinæ $int inten$ioris coloris, quam $it $ubflauus, & $ub- ruffus indicant exce$$um caloris: $i verò $int remi$$ioris coloris indicant calorem imbecil- lum.

Ex Actuario cap. 12. de iudicijs vrinæ albæ, & copio$æ in $anis indicant multam vini po- tionem: albæ non copio$æ cum hypo$ta$i $i- gnificant frigidam intemperiem hepatis, & ali quando ob$tructionem vi$cerum, $i tenues $int: $i fuerint albæ, & lucidæ ex Hippocrate 4. aphor. 72. audias quid mali indicent: hæc e$t Hippocratis $ententia: albæ, aquo$æ, & lucidæ vrinæ prauæ, & præ$ertim in phreneticis, quia vrinarum turbidum, & cra$$um caput inua$it. Hinc Hippocrates 3. epidimiorum $ectione 2. loquens de ægro quarto dicit; _Secundo die $ur-_ _dus cum vrinis albis tenuibus, & pellueidis hic {ae}ger_ _delirauit, & quınto die moritur_. Similıter ex 3. epi. $ect. 3. dicit, quod æger quartus cum vrinis te- nuibus, & albis quarto die phrenericus mori- tur: ad eundem modum Vxor Dealcis cum te nuibus, & albis vrinis die 20. perijt phrenetica: $i igitur in ægris albæ vrinæ, & lucidæ tam ma- læ $int, in $anis vrinæ $olum albæ non porerunt $alubrem $tatum indicare, quamuis in $anis al- bæ indicent inconcoctionem potius, <009> $epara- tionem contentorum, vt in ægris: $imiliter vri næ, quæ $unt inten$ioris coloris, quam $ubfla- ui, & $ubruffi indicant calorem in $anis, & æ- gris, & præcipuè $i ad nigrum colorem vergãt: habemus enim in Hippocrate 4. aphori$morũ 21. omnem deiectionem nigram prauam e$se, ob$eruandam tamen e$$e differentiam inter ni grorem liquoris, & $edimenti, quia in vrinis ni gris, $i nigredo e$t in $edimento, & liquor vri- næ non $it niger, dicimus, quod illa vrina e$t $a- lubris; $i verò liquor po$t depo$itionem $edi- menti con$eruat nigredinem, dicimus, quod Hippocrates 2. progno$ticorum 32. de i$tis in- telligit, dum .$. dicit, vrinæ nigræ omnium pe$- $im{ae}, $unt & lethales magis.

Si de $ub$tantia vrinæ loquamur dicimus, tenuem vrin{ae} $ub$tantiam in $anis incõcoctio- n\~e $ignificare; immò de ægris loquens Hippo- crates 2. progno$ticorum 30. inquit, vrinam te- nuem $ignificare morbum incoctũ; & in coa- cis ait, vrinam tenu\~e, & vix $edimentũ haben- tem, tum quæ modo in melius, modo in peius mutatur, diuturnitatem morbi prænunciare. 2. verò progno$ticorum 34. Hippocr. habet hæc verba; _Quitenuem, crudamue vrinam diutıus min-_ _gunt, oportet expectare ab$ce$$us in partes diaphrag-_ _mati inferiores_. Præterea in ægris, dum morbis liberantur vrina tenui per$euerante recidiua $emper timenda: quod quidem declaratur ex Hermocratis hi$toria, quia 14. die liberatur à febre, & 17. vrinæ tenues apparuerunt: & 20. moritur. Differunt tam\~e inter $e vrinæ tenues $anorum, & febricitantium; quia tenues $ano- rum indicant imbecillitatem: febricitantium calorem, vel $eparationem $edimenti petentis caput, vel alias partes.

Vrinæ verò mediocriter cra$$æ $unt bonæ; quia ex Ari$t. 4. meteororum coctio fit incra$- $ando: & ex Hippocrate 2. progno$t. 16. habe- tur omne excrementum, dum $uperatur mor bus, cra$se$cere.

Cra$$i$$imæ verò vrinæ $unt malæ; quia in- dicant permi$ceri prauos humores. Hoc ta- m\~e de vrinis cra$$is dignum e$t ob$eruatione, quod $i vrinæ claræ mingantur, & deinde tur- Sanctorij in artem med. Gal. bentur, indicant aliquod principium coctio- nis: $i turbatæ mingantur, & deinde clare$cãt, o$tendunt naturæ victoriam: $i permaneãt tur- batæ, vt iumentorum, indicant magnam agita- tionem humorum, & ambiguitatem certami- nis. Hinc Galenus 4. aphori$morum 70. habet, Vrinas, vt iumentorũ, fieri à materia cra$$a à ca lore agitata: Hasq; à caliditate in $piritũ $olui, vt bitumen, pix, & re$ina: $ubdit Galen, $piritus flatuo$us cum calore promptè fertur ad caput, & dolorem facit: $icuti enim re$ina, pix, & bi- tumen ex igne euaporant, $imili modo vrinæ cra$${ae} ob $piritus flatuo$os calidos dolorem ca pitis excitant. Inquit $imiliter Galen. de vrinis $ubiugalibus. _Nonnullæ urinæ longo tempore ma-_ _nent perturbatæ; nonnullæ citò $edımen cra$$um ha-_ _bent, & citò morbum $olutum iri $ignificant; quæ uerò_ _non re$ident, $i affuerint vires, o$tendunt longum mor-_ _bum; $i imbecillitas aderit, mortem $ignificant_. Hinc febricitantes cum vrinis $ubiugalibus vt pluri- mum in delirium incidunt. Hippocrates de Vxore Philini, quæ filium pepererat cum vri- nis turbatis, delirauit, & deinde mortua e$t. Si- militer famula Eualcidæ phrenetica perijt, quæ toto morbo vrinas $ubiugales habuit. Po- lyphantus cum $imilibus vrinis tandem mori- tur conuul$us.

Si de contentis vrinarum loquamur; cõten- ta in vrinis tria præcipua $unt: hypo$ta$is, quod petit fundum: ἐν{αι}ώρημα, quod e$t in medio, & hoc contentum e$t $alubrius: tertium con- tentum vocatur νεφέλη, i. nubecula, quæ ad $um mitatem vergit: $i de hypo$ta$i loquamur ex Hippocrate quatuor $unt conditiones, alba. $. læuis, æqualis, & moderatè cra$$a: $ecundò pro- gno$ticorum 26. dicit Hippocrates, hypo$ta- $im moderatè cra$$am indicare morbi $ecuri- tatem, & breuitatem; in hi$toria Phili$ci di- cit, inæqualitatem hypo$ta$is $ignificare co- ctionis difficultatem, & hypo$ta$im inæqual\~e vocat variegatã: dicit enim de Phili$co, quod minxerit variegatam, & nigram, & $exto perij$- $e. Similiter nubecula, \~q e$t en{ae}orima d\~et e$$e alba l{ae}uis, & æqualis: $i verò non e$t alba, $ed nigra, e$t mala, $i verò e$t rubra, non e$t mala, quinimò po$t album colorem nõ datur color $alubrior rubro. Hinc Hippocrates 2. progno- $ticorum 27. de nubecula rubra dicit, morbum $alutarem $ignificare, $ed diuturnum, & 4. aph. 71. habet hæc, _Quibus $eptimo morbi iudicantur {ij}s_ _vrina dıe quarta rubram nubeculam habet_; Itidem hypo$ta$is, $eu en{ae}orima debet e$$e l{ae}ue, ide$t quod non habeat $ub$tantiæ diuer$itatem, $ed æqualiter $it confectum; quia dum e$t diuul- $um indicatur, naturam non in omni parte e$- $e dominam. Demum debet e$$e æquale, non quod $ub$tantia $it æqualis; quia $ub$tantiæ æqualitas idem e$t, quod l{ae}uitas, $ed dicitur æquale, ide$t quod omni tempore æqualiter appareat, quod nonnulli non intelligunt: alia quoque deijs, quæ $unt in vrinis, & alia de $ub- $tantia, & continente dici po$s\~et: nonnulla ta- men pertinentia ad hunc tractatum diximus; quia Actuarius fu$a, & eleganti oratione om- nia explicauit.

QVÆST. CI. An Cœna $it Prandio liberalior.

HIppocrates omnium Medico- rum Princeps primo de ratio ne vict, in ac. tex. 25. docet ma- gis e$$e nutriendum in cœna, quam in prand io: profertque hanc $ententiam, _Mane $orbi-_ _tionem dabis; ue$peri autem ad_ _cibaria te conferes._

Galenus 7. meth. cap. 6. probat $imiliter ra- tione, & experientia plus e$$e c{ae}nandum, quã prandendum. Ratione, quia à c{ae}na ad pran- dium intercidunt $omnus, quies, & tempus diuturnius, quam à prandio ad c{ae}nam. Pro- batque deinde experimento ab Athletis de- $umpto, aitque Athletas, qui $ani $unt, & qui ad $ummum bonitatis $tatũ perueniunt u$um copio$iores cibos $umendi in cœna, quam in prandio, ratione, & longa experientia compro- ba$$e. Dictum e$t largius e$$e cænandum ob longiorem quietem, & $omnum, quæ $ucce- dunt: coctio enim ex Hippoc. quiete fit, & quò longior quies, eo perfectior coctio fit. Neque intelligimus, vt nonnulli putant, $omni quie- tem $olum cõuenire animalibus facultatibus, & non naturalibus: dicunt enim in $omno fa- cultates naturales e$$e vegetiores, quia virtus coctrix vegetior e$t, qua$i quod non dentur aliæ facultates naturales præter coctricem: cer ti$$imum enim e$t expultricem, attractricem, & ret\~etric em omnium partium in $omno ma- gis quie$cere, quam in vigılia. Hinc Galenus 3. de ratione victus, & alibi loquens de attractri- ce, & expultrice dicit, $omnum coquere, & vi- gilias digerere: in $omno enim facultas di$tri- butiua languet, & in vigilia viget.

Nonnulli alij putant, in prandio e$$e dandũ plus cibi, quam in c{ae}na; rationes, quæ illos mo- uent $unt, quia ex copio$iori c{ae}na fiunt de$til- lationes, & catarrhi, intume$cũt hypochõdria, eo quia alimenta non di$tribuuntur, dicuntq; cum $omnus plus duret, quam prima, & $ecun da coctio; alimentum non di$tribui, neque ex- crementa expelli, quod non accidit à tempore prandij v$que ad c{ae}nam.

Reijcitur horũ opinio auctoritate à Gal. pro- po$ita 7. methodi ca. 6. et 1. de ratione victus in acutis tex. 25. Præterea $i fiat comparatio inter prandium, et c{ae}nam illorum, qui catarrhum, et morbos capitis patiuntur, dıcimus victum in his e$$e eligendum moderati$$imum: c{ae}nã tamen Galenus paulo liberaliorem prandio in his e$$e eligendam cen$et: ille enim $olus ci- bus, qui manet inconcoctus, e$t, qui euolat ad Commentariorum Pars III. caput, & in catarrhum conuertitur: cibus verò qui in ventriculo rectè coquitur nullum catar rhum gignere pote$t. In$uper dicimus, tempus di$tributionis fieri po$t $omnum horis matu- tinis.

Tertia opinio e$t nonnullorum dicentium infirmis in c{ae}na e$$e plus dandum: $anis verò in prandio. Ratio i$torum e$t, quia infirmi ha- bent facultatem concoquendi infirmam; ideò illis plus cibi dandum in c{ae}na: in illo enim diu- turniori tempore concoctrix debilis pote$t co- ctionem ab$oluere: $anos verò dicunt magis re $oluere interdiu, quam noctu: ideò in prandio plus cibi dandum.

Reijciuntur $imiliter; quia reluctantur au- ctoritati, & rationi Galeni locis citatis, vbi in ægris, & in $anis dicit e$$e plus cibi dandum in c{ae}na, quam in prandio. Quo ad illorum ratio- nem dicimus, ip$i$met reluctari, quia valet h{ae}c, magis re$oluuntur corpora interdiu, quam no ctu, ergo plus dãdum in c{ae}na, quia tunc e$t ma- gis nutriendum, quando maior præcedit re$o- lutio, $ed $ic e$t, quod per illos maior fit re$olu- tio ante c{ae}nam, quam ante prãdium, ergo plus cibi dandum in c{ae}na, quam in prandio.

Quarta opinio e$t quorundam dicentium, pituıto$is plus cibi dandum in prandio, bi- lio$is plus in c{ae}na: quæ opinio e$t contra Ga- lenum locis citatis, vbi docuit ab$olutè e$se plus dandum cibi in c{ae}na omnibus tum pitui- to$is, tum bilio$is: ibi enim loquitur de tempe- ramento $icco, & deinde de humido, dũ exem- plo Athletarum confirmat, e$$e plus c{ae}nandũ, quam prandendum.

Quinta opinio e$t nonnullorum, qui dicũt, in hac re e$$e $eruandam con$uetudinem; qua- re inferunt, $i fuerint $oliti largius prandere, quam c{ae}nare, $olitum, & con$uetum v$um e$- $e ob$eruandum. Referuntex Ari$t. 1. rhetor. cap. 45. con$ueta e$$e qua$i naturæ in$ita: & ex Gal. 3. de $implici med. c. 18. confirmant per hi- $toriam Vetulæ, quæ ob e$um, & v$um con- tinuum cicutæ $ummum beneficium $ibi com parauit. Similiter Hippocr. 2. $ect. aphor. 50. de vi con$uetudinis h{ae}c habet, con$ueta deterio- ra minus mole$ta e$$e in$uetis melioribus: & demum Gal. 5. de tuenda $an. c. 10. ait, in debili- bus, & $enibus non e$$e mutandam con$uetu- dinem: inferunt ex his, con$uetum morem e$$e $eruandum: ideò ijs, qui $oliti $unt plus cibi $u- mere in prandio, quam in c{ae}na, plus e$se dan- dum in prandio: ijs verò, qui in c{ae}na, plus dan- dum in c{ae}na.

Reijciuntur, quia fal$um e$t, {quis}cõ$uetudo $it altera natura, vt nos fusè probauimus lib. 4. me thodi vitandorum, c. 7. Præterea $i eorum, qui naturaliter $unt intemperati, licet corrigere vitia, dummodo paulatim id fiat, vt nos admo- net Galenus 5. de $anit. tuenda cap. 11. quanto magis licebit corrigere malam aliquam cõ$ue- tudinem, quæ neque e$t natura, neque incæpit ab ortu naturæ? demum e$to, quod in valde de- bili diu a$$ueto in prandio copio$ioribus cibis non $it v$us mutandus: quid tum? nonne dice- re po$$umus, con$uetudinem illam e$$e prauã, e$$eq; fugiendã, quod e$t illud quod quæritur

Sexta opinio e$t Vale$ij lib. 6. controuer. c. 7. qui putat deci$ionem qu{ae}$tionis pendere ex robore coctricis, & ex va$orum amplitudine, per quæ fit alimenti di$tributio: dicitque $i co- ctionis robur maius $it, quam facultas di$tribu- tiua, plus e$$e prandendum, quam cœnandum: $i minus $it, aut æquale, plus dicit e$$e c{ae}nandũ, quam prandendum. Ratio illius e$t, quia à prã- dio fit melior di$tributio, quam à c{ae}na.

Reijcitur, quia implicat contradictionem di cere po$t prandium di$tributionem e$$e vali- diorem; po$t c{ae}nam verò e$$e validiorem facul tatem coctricem; quia di$tributio in$equitur coctionem; ideò horis à $omno matutinis di- $tributio e$t optima: à prandio verò non e$t ali- menti di$trıbutio, $ed potius excrementorum di$tributio: valet enim con$equentia, po$t cœ- nam horıs nocturnis per $omnum, & quietem fit melior coctio, ergo & melior di$tributio, $int va$a ampla, vel angu$ta: quod enim e$t co- ctum non $olum penetrat perua$a, $ed etiam per fibras.

Ego autem puto cum Galeno locis citatis, in c{ae}na plus dandum e$$e, quam in prandio: ra- tio poti$$ima de$umitur ex quiete, $omno, & tempore diuturniori, quæ mediant inter c{ae}nã, & prandium: dum enim di$putatur, an in pran- dio, vel c{ae}na $it plus dandum, $upponimus cũ Galeno à prandio ad c{ae}nam intercidi nouem, vel decem horas: reliquum verò temporis, {quis} e$t 14. horarũ, mediat inter cœnam, & pran- dium. Quo $uppo$ito ego puto, quod in omni corpore, in omni ætate, in omni regione, in om ni aeris con$titutione, in omni temperatura, $it bilio$a, pituito$a, vel melancholica, & in omni con$uetudine, & in ip$is ægris, dummodo ali- quis paroxy$mus non prohibeat, plus e$$e dan- dum in c{ae}na, quam in prandio. Fundamenta huius conclu$ionis $unt de$umpta à Galeno locis citatis.

1 Dub. $i in $omno, & quiete nocturna ci- bus liberalior melius digeritur, quã cibus par- cior prandij in vigilia, $equitur quod etiã ocio- $i, qui $emper dormiunt, & vitam ducunt $e- dentariam melius digerant, quod e$t fal$um.

Re$pondetur, in c{ae}na e$$e plus dandum, nõ $olum ob quietem, & $omnum $ub$equ\~etem, $ed ob longius tempus, ob vigiliam, & exercita tionem, quæ fit ante prandium: quıa nos admit timus, quod cibus data paritate temporis ma- gis digeratur in prandio, quam in c{ae}na; non ta men admittimus, quod magis cõcoquatur: e$t enim Galeni 3. de ratione victus, & alibi, $om- num concoquere, vigiliam verò digerere. Col ligimus igitur in c{ae}na $emper plus cibi dandũ, quam in prandio, ni$i aliquod prohibeat.

Sanctorij in artem med. Gal. CAPITIS LXXXV. Particula Decimatertia.

Sic & $omno modum ip$a natura præ- Tex. _14_. finit, his qui optimam corporis con$ti- tutionem $unt $ortiti, & tunc à $omno excitantur, cum corpus amplıori quie- te non egeat.

IN tex. $uperiori dixit de corpo- re optimè con$tituto, quod tan tum cıbi appetat, quantum cõ- coquat: in hoc text. inquit, qđ idem corpus optimè tempera- tum tãtũ etiam dormiat, quan- tum illi opus $it, docetque non indigere præ$i- de, vel medico, qui doceat, quantum debeat dormire; optima enim con$titutio e$t $ibimet regula, non $olum in quantitate, & qualitate ci borum, $ed etiam, vt nos docet Galenus hic, & 2. de tuenda $anitate, c. 7. in $ibi \~p$cribenda quantitate, qualitate, & tempore opportu- no coitus, $omni, exercitij, & omnium perti- nentium ad $ex res non naturales.

Notandum in tex. græco non e$$e illã dictio- nem, _Ampliori quiete_, hæc enim $unt verba tex. ὅταν μηκέτι δ{εῖ}τ{αι} τὸ σῶμα. i. cum non amplius corpus eget. $. $omno: addita enim e$t à Leoni- ceno dictio ampliori quiete: $ed præter ratio- nem, quia amplıor quies $upponit defatigatio nem corporis, quæ hic non habet locum.

1 Dub. non videtur, quod $olum corpus op timè con$titutum excitetur à $omno, quando eo non amplius eget; $ed omnia corpora quan tumuis recedentia, dicimus, ab optima con$ti tutione excitari à $omno, qñ eonon amplius egent: ergo Galeni præceptum alicui uidebi- tur uanum.

Re$pondetur, quod appetitus animalis cor- poris mal{ae} con$titutionis non e$t rectus iudex, an $omnus fuerit $ufficiens, tum quia non pro- po rtionatur coctioni; tum quia $omnus e$t in- $titutus ad in$taurationem $pirituum tum ani- malium, tum vitalium: dum enim exacta har- monia non $eruatur inter facultates animales, vitales, & naturales, appetitus non e$t rectus iu dex: in vigilia $piritus omnes valde di$$ipãtur, debentque ob coctionem, quæ fit in $omno, re- $arciri: con$titutio verò frigida, vel calida non exactè iudicat; immò neq; re$arcit, $icuti opti- ma con$titutio: ideò calida, vel frigida indiget Præ$ide, qui imperet, quantum $it dormien- dum, vt re$arciantur $piritus: calida enim bre- ui $omno, frigida verò longiori indigent.

2 Dub. hæc proponitur à Plu$quamcõmen tatore; Galenus pr{ae}$cribit quantitatem $omni in optima con$tıtutione: de quantitate verò vigiliæ, nil dicit: ergo videtur diminutus.

Re$pondet, Galenum reliqui$$e quantitat\~e vigiliæ, vt quid noti$$imum; dicitque ex Ari$t. lib. de $omno, & vigilia cap. 2. finem animalis e$$e $entire, & $apere, quæ vigilando exercen- tur, tanto magis natura quantitatem in vigilia præfinire debet: dicit enim, $omnum dirigi in vigiliam: & fu$a oratione de hac leui$$ima du- bitatione multa explicat.

Re$pon$io e$t facillima, quia cognita $omni quantitate, tempus, quod relinquıtur e$t vigi- lia, ideò nil dixit. Inter $omnum, & vigiliã non datur medium; animal enim, vel vigilat, vel dormit: $i $omnus in vnica die naturali erit octo horarum, vigilia quæ $equitur erit $ex- decim.

3 Dub. $i optima con$titutio in quantitate, qualitate, & tempore $omni præ$cribendo non indiget Præ$ide, vt quid Hippocrates $æ- pè dat præcepta ob$eruanda in recto v$u dor- miendi? 2. progno$ticorum tex. 11. docet inter diu e$$e vigilandum, & noctu dormiendum, & Galenus 8. de $implici medicina, & alibi docet, quomodo & quibus auxilijs $it $omnus conci- liandus.

Re$ponderi pote$t, præcepta tradita ab Hip pocrate de $omno præ$cribendo non conueni re ijs, qui fruuntur optima con$titutione, $ed alijs. Præterea Galenus in com. 2. progno$ti- corum dicit, præceptum Hippocratis e$$e ve- rum ex ip$a rei natura, & non ex con$uetudi- ne: multi enim a$$ueti inter diu dormire colli- gunt aliquid beneficij: quia longa con$uetudo efficit veluti quandam naturam aduentitiam, quæ reuera e$t reprehen$ibilis; eamque $i in ro bu$tis $it, paulatim arbitror e$$e tollendam; in debilibus verò, & $enibus nequaquam. Sed ve ra ratio, cur $omni diurni non ita iuuent, vt no cturni, e$t, quia $piritus animales $unt lucidi, & dum ad intra ob $omnum retrahuntur, à lumi- ne $olis interdiu di$per$o per orbem auocan- tur; quare $omnus diurnus fit cum maiori violentia: $piritus enim animales interdiu ma- iori cum violentia in parte ınteriori cerebri cõ tinentur, quã in nocturnis horis; accedit quod noctu aer e$t frigidior; ideò facilè calidum in- natum retrahitur ad intra, & ibi con$eruatur, vnde $omni nocturni fiunt quietiores.

Notanda varia $unt circa hanc con$ideratio nem primum e$t de tempore $omni, quod $ci- licet de$umi debeat à corpore $aluberrimo; $i igitur cognoueris ex $ignis $uperius traditis, corpus e$$e optimè con$titutum, percipies il- lud corpus tantum dormire, quantum requi- ritur; illud enim corpus e$t aliorum regula.

4 Dub. dictum e$t corpus optimè con$titu- tũ non egere Præ$ide, qui doceat $omni quan- titatem; attamen Galenus 6. de tuenda val. c. 5. loquens de hoc corpore ait, $omni quantitat\~e e$$e $eptem, aliquando octo, & aliquando no- uem horarum; vt quid præ$crip$it $omni quan titatem, $i non egeat Præ$ide? Præterea corpus Commentariorum pars III. vt tale non eget diuer$a horarum quantitate: quia ex Ari$totele 8. phy$. habetur hæc $enten- tia; _Idem manens idem $emper est natum facere_ _idem_.

Re$ponderi pote$t, quod corpus optimæ con$titutionis pro maiori, vel minori varietate ciborum, $omno diuturniori, vel breuiori indi- gere: $i in c{ae}na comederit multum lactuc{ae}, lon gius dormiet, $i multum aromatum parcius: ec ce quod corpus $aluberrimum non ratione $ui eget Præ$ide, $ed ratione varietatis cibo- rum.

Notandum præterea non $tatim à c{ae}na e$$e dormiendum, quia e$t Auicennæ præceptum traditum tertia primi, doctrina 2. cap. 9. non e$- $e dormiendum, ni$i cibus prius ad fundũ ven triculi peruenerit. Hinc Galenus 4. aphori$mo rum 67. habet, $omnum $tatim à cıbo caput re plere: admonetque 6. de $anitate tuenda ca. 17. ante $omnum leues deambulationes præce- deret.

Præterea leues deambulationes ante $om- num debent præcedere non $olum hoc fine, vt cibus petat fundum v\~etriculi, $ed \~et vt corpus aliquantulum defatigetur, quia calidum nati- uum defatigatum recurrit ad intus, & hac oc- ca$ione corpus humectatur. Qui verò $tatim à cibo eunt dormitum vaporibus obruuntur, & $omnus redditur potius comato$us, quam naturalis: quo pacto verò $omnus fiat, Galenus primo de $ymptomatum cau. cap. 8. & alibi do- cet, fieri hoc modo: calidum natiuum defatiga tum, & exiceatum ob præcedentem vigiliam ait recurrere ad internas cerebri partes, vt hu- mectetur, & inde roboretur; calidoque nati- uo roborato ait, $tatim recurrere ad externa; Ari$toteles verò lib. de $omno, & vigilia dicit, $omnum fieri hoc modo: humiditatem. $. ali- menti ferri ad cerebrum: & deinde ob $ui gra- uitatem de$cendere, & calor\~e, & virtutem $en- $itiuam ad corpropelli: putabat enim calorem qui cau$at $en$um non à cerebro, $ed à corde oriri. Dum verò humiditas illa grauis e$t di$$o- luta, calorem iterum ad $en$us exteriores red- dere, & fieri vigiliam: i deò à Philo$opho lib. de $omno, & vigilia $ornnus vocatur vinculũ pri- mi $en$itiui: ab Auerroe 3. colliget cap. 41. vo- catur profundatio $en$us communis ex cere- bro ad cor. Quare & $ecundum opinionem Galeni, & Ari$totelis ante $omnum debent præcedere leues deambulationes, ne à nimia humiditate obruatur calidum natiuum: ex Ari$totele enim qui $tatim eunt dormitum il- lorum cerebra plus debito humiditate replen- tur; quia dicebat, $omnum fieri, dum cerebrũ grauatur humiditate, qu{ae} ad cor calorem re- pellit: ex Galeno id\~e colligit{ur}, quia ip$e ait, cere brum in $omno repleri humidis vaporibus; vnde $piritus animales illis obruuntur: requi- runt{ur} igitur leues deambulationes, ne cerebrũ grauetur.

5 Dub. non videtur, quod natura, modum, $eu quantitatem $omni certam, & determina- tam præfinierit corpori $aluberrimo, quia Hip pocrates primo aphori$morum 15. dicit, $om- nos deberi longiores in hyeme, & vere, quam alijs temporibus: immò dicit, $omnos hyeme, & vere e$$e longi$$imos. Præterea $i $omnus fit, vt recreentur $piritus animales, quia exicca- ti, & defatigati $int in vigilia, $equitur quod in æ$tate $omni debeant e$$e longiores, quia vigi- liæ $unt longiores, & $piritus ob æ$tum magis defatigantur. Conuenit Ari$toteles cum Ga- leno, quod $omnus fiat, vt recreentur $piritus animales, lib. enim de $omno & vigilia habet hæc: omni vigilanti nece$$ariò $omnus fit, alio- quin $piritus langue$cer\~et, & corrumper\~etur: id\~e quoq; dicit Galenus locis $uperius citatis.

Re$pondetur, $omni longitudinem non de- $umi à $pirituum languore, $ed à concentratio ne $pirituum ad intra: quando e$t fortis cõcen tratio, tunc $omnus e$t longior: hyeme vero ob externum frigus fit fortior concentratio; ideò $omnus longior; vere tamen $unt longio- res, quam æ$tate, & autumno ob $anguinis do- minium: $anguis enim e$t humor $uauis, & $i- ne acrimonia; ideò $omni longiores; humores enim dum $unt acres, quales $unt bilio$i, & me lancholici vigilias excitant. Hinc febricitan- tes, qui habent $piritus valdè defatigatos, quã- uis egeant quiete, $unt tamen propter acrimo niam vigiles.

6 Dub. non videtur, quod $omno certus $it dandus terminus, vt facit Galenus, quia dum $unt longi$$imi po$$unt hoc beneficium pr{ae}- $tare, vt auferant intemperiem $iccam cerebri: quare ab$olutè $omni longi$$imi non debent reprehendi.

Re$pon$ionem Galenus de$umit ab Hıppo crate lib. 2. de ratione victus in ac. com. vltimo, & 2. $ect. aphori$morum 3. ibique reprehendit nonnullos credentes, $omnum longum, & mo dum excedentem non dari: dicebatque quan- do $omnus modum exced it e$$e comato$am di$po$itionem; ait Galenus in com. $omnum longum differre à comato$a di$po$itione, quia comato$us $omnus habet difficilem experge- factionem: $omnus verò longus non difficil\~e; dicitque $omnum longum præter modum e$- $e morbum, vt $ignum, & vt cau$am: vt $ignũ, quia indicat nimiam cerebri humiditatem: vt cau$am, quia ex Galeno tria hæc mala efficit; primum di$$oluit vires animales; $ecundum prohibet euacuationem excrementorum per aluum, & vrinam; tertium prohibet quoque in$en$ibilem per$pirationem; differentia enim inter $omnum longum, & comato$am di$po$i- tionem e$t, quia longitudo $omni fit ob humi- ditatem tantum: comato$us verò $omnus ex Galeno 3. de locis affe. c. 5. fit ob humiditatem, & frigiditatem.

7 Dub. Galenus 12. methodi c. 3. ait, $om- num moderatum cruditatem auferre: $ubdit, $omnum concoquere, uigiliam verò digerere: Sanctorij in artem med. Gal. & 4. in 6. de morbis vulgaribus text. 14. dicit, $omnum concoquere, quia calor in $omno ad internas partes reuocatur, & melior coctio fit: 4. de tuenda $anitate c. 4. dicit, $omnum, & quie tem $emicoctos humores coquere, & perfice- re; nihilominus Galenus totum oppo$itum di- cere videtur 2. $ectione aphori$morum com. 1. vbi ait, in principijs acce$$ionum non e$$e dor- miendum, quia ob $omnum permanent hu- mores incocti.

Solutio colligitur ex Gal. in eod. com. dicit. n. in $omnis à cau$is naturalib. ortis humores co- qui; in $omnis verò, qui excitant{ur} à principijs pa roxi$morum impediri coctiones: quia tanta copia humorum in principio acce$$ionum ob $omnum excitatur, & promouetur ad interio- res ventres, vt natura adeo $uffocetur, vt nullo modo eos coquere po$$it: ecce igitur quod Galenus prohibet $omnum in principijs acce$ $ionum, tũ quia per $omnũ calor natiuus ver- git ad profundum, & inde febres vix ad con$i- $tentiam (ut dicit ille) perueniunt, tum $i fortè ade$$et aliqua inflãmatio circa ui$cera ob $om num, ait, maxime augeri inflammationem.

8 Dub. quomodo natura præfinit modum ijs, qui $unt temperati$$imi, $i ip$amet corpora temperati$$ima, dum $e tradunt $omno $ta- tim ab exercitio læduntur? Hippocrates lib. 2. de diæta profert hanc $ententiam, à matutinis deambulationibus $omnus maximè $iccat; quare etiam hominibus temperati$$imis non erit præfinitus à natura certus modus dor- miendi; omnia enim corpora ab exercitio $unt $omno procliuia.

Re$pondetur, temperati$$ima corpora, dum vtuntur nimio exercitio, aliquantulum recede re à $tatu temperati$$imo; ideò dicimus, tempe rati$$imum non indigere Præ$ide.

9 Dub. Galenus dicit, corpora optimè con- $tituta non indigere Præ$ide in præ$cribenda $omni quantitate; attamen Ari$toteles in œco- nomicis præ$cribit hanc legem temperati$$i- mis, & omnibus corporibus ante lucem $ur- gendum e$$e.

Solutio facilis e$t, quia Ari$toteles con$ide- rat {ae}conomiæ finem, qui pertinet ad reg\~edam domum: Galenus verò con$iderat corpora vt $alubria, & vt con$eruentur arte, vel natura, quare in$tantia e$t nulla.

CAPITIS LXXXV. Particula Decimaquarta.

Cumque talem victus rationem adhi- Tex. _15_ buerint, nullum est in eorum excre- mentis delictum, quæ vel per ven- trem, vel per vrinæ meatus, vel per totum corpus egeruntur. Nam prio- ra quidem ex modo eorum, quæ a$$u- muntur temperantur, totum verò cor- pus $alubriter perflari facit exercit{ij} v$us moderatus.

SVperius docuit, naturam ho- minis temperati$$imi non in- digere præ$ide, qui præ$cribat $omni quantitatem. In hoc tex. verò docet, dum natura temperata $eruat debitã quan titatem, & qualitatem in $ex rebus non naturalibus, nullum in excrementis trium coctionum $equi errorem. Ratio, cur agat in hoc tex. de excrementis e$t, quia in tex. $uperiori egit de $omno, à quo, vt dicit Galen. 12. meth. cap. 3. omnes concoctiones fiunt; at $ic e$t, quod de ratione concoctionis e$t $egre- gare excrementa; ideò de excrementis. Quod verò de ratione concoctionis $it $egregare, & expellere excrementa, nos docet Galenus 4. $e ctione aphori$morum 22. vbi dicit, de ratione concoctionis tria e$se; primò tran$mutare, $eu conuertere in $ub$tantiam nutriri alim\~etum; $ecundò $ecernere vtile ab inutili; & tertiò expellere excrementa, quæ $unt inutilia.

Sen$us verborum e$t; $eruata debita quan- titate, & qualitate in victus ratione (per victus rationem intelligit non $olum cibum, & potũ, verum etiam omnes alias res non naturales) nullum $equitur peccatum in excrementis {per}- tinentibus ad tres coctiones: fæces, quæ excer- nunt{ur} per aluum, pertinent ad primã coction\~e: urina, ut probauimus $uperius ad $ecundam: per$pirationes in$en$ibiles, & $ordes ad tertiã; dicit Galenus, priora excrementa, ide$t f{ae} ces, & urinam e$$e $alubria, $i quæ a$$umantur $int $a- lubria. Similiter per$pirationes in$en$ibiles $alubriter reddi, quando exercitium modera- tum præcedit.

Circa per$pirationem in$en$ibilem factam à moderato exercitio nos uaria $citu digna, & noua lib. 5. de $tatica medicina n\~ra $crip$imus: Primo probauimus, corpora magis per$pirare in aurora po$t octo horas à cibo, <009>uis corpus in lecto quie$cat, quam $i uiol\~eto corpora no$tra uterentur exercitio. Secundo apud nos ade$t modus, quo experientia euidenti$$ima proba- mus, dum quis in lecto quie$cit ultra decem horas, tunc corpora incipere minus per$pirare quam ante. Tertiò docuimus, quomodo unu$ qui$que po$$it quotidie digno$cere in quouis corpore excrementa, quæ in$en$ibiliter exha- lant, e$$e maioris quantitatis, & ponderis, quam $int omnes excrementorum euacuationes $en $ibiles $imul unit{ae}. Sed lector e$$et mente cap- tus $i his adeo nouis fid\~e adhiberet, ni$i experi- retur: ex periendi modũ Deo fauente, uel bre- ui in lucem promemus. Quod uerò eandem habuerint opinionem Hippocrates, & Galen. Commentariorum Pars III. de hac magna fluxıbilitate, & perflatione cor- poris viuentis patet, tum ex primo methodi, c. 3. vbi Galenus laudat Hippocratem dicen- tem totum corpus e$$e σύμπνουν {καἑ} σύῤῥουν ide$t con$pirabile, & confluxile: $imiliter 8. meth. cap. 3. videns euacuationem hanc in$en $ibil\~e, e$$e pleni$$imam habet hæc; _commune e$t con-_ _$ilium in $anis, & {ae}gris corpus reddi debere undique_ _fluxile, & tran$pirabile_, & 11. methodi cap. 8. docet, à prohibita per$piratione putredinem habere originem: idem dicit 1. de differen- tijs febrium, cap. 3. & Auicenas 1. quarti doc. 2. quod. $. putredo, et omnia ferè mala ha- beant exordium à prohibita per$piratione: ec- ce quam vtilis, & nece$$aria e$t cognitio huius euacuationis in$en$ibilis. Ego tamen $eptem libros in forma aphori$tica compo$ui, qui agũt de hac in$en$ibili per$piratione digno$cenda per certa, & euidenti$$ima experim\~eta $tatica.

1 Dub. Galenus in text. inquit, priora ex- crementa, ide$t, f{ae}ces, & vrinam mutari, & tem perari ex ijs, quæ a$$umuntur, ide$t, ex cibo, & potu: quod præceptum videtur fal$um; quia f{ae}ces, & vrinæ alterantur, & mutantur non fo- lum ex cibo, & potu; $ed etiam ex vitio vi$ce- rum, nullo exi$tente errore in cibo, & potu.

Re$pon$io e$t facilis, quia Galenus in hoc loco loquitur de corpore $aluberrimo, in quo nullum in vi$ceribus e$t vitium: quare $i in his corporibus $aluberrimis fæces & vrinæ mutan tur, id $olum e$t referendum ijs, quæ a$$umun tur, & non alicui vitio internorum vi$cerum.

2 Dub. Galenus loquens in text. de excre- mentis dicit, $idebita qualitate, & quantitate excernuntur, indicari corpus e$$e optimè con- $titutum: de excrementis verò quatenus im- modicè retineantur, ne verbum quidem fecit: quare videtur mancus: excrementa enim du- pliciter peccãt vel, vt immodicè excernuntur, vel retinentur.

Re$pondetur, quod Galeni intentio, $it tra- dere $igna corporis $aluberrimi, vt inde regula colligi po$$it pro digno$cendis corporibus à $a luberimo recedentibus: $ed $ic e$t, quod ab ex crementis retentis nullum $ignum colligitur pro corpore $aluberrimo digno$cendo; quia; dum excrementa immodicè retinentur, cor- pus non e$t $aluberrimum; $ed e$t omninò in- $alubre: ergo.

3 Dub. Hippocrates in hi$toria Cleonacti- dis, ait in illo egro aliquando ob$erua$$e vri- nam coctam, & bonam, quamuis laboraret fe- bre exitio$a: ergo ab vrina, & ab alijs excre- mentis non poterit colligi, an corpus $it $alu- berrimum.

Re$pondetur, Galenum in tex. nos admone re, $igna indicantia corpus $aluberrimum de- $umi ab omnibus excrementis trium coctio- num, & non ab vrina $ola. Præterea Galenus in com. illius hi$tori{ae} refert, non $ufficere vrinam e$$e vno die coctam, alio crudam; $ed requiri coctionis per$euerantiam: Hinc Aetius lib. 5. cap. 28. dicit, vrinam tunc e$$e bonam, quando quotidie talis con$picitur, & non quæ vna die cocta, altera vero cruda: In$uper de vrina, quæ conueniat corpori $aluberrimo, Galenus 1. de cri$ibus c. 12. ait, optimam vrinæ $ub$tãtiam e$ $e mediam inter cra$$am, & tenuem, colorem- que habere fuluum, aut $ubflauum; per $eue- rantem, & quantitati potus repondentem: $e- dimentoque albo, læui, & æquali: De fæcibus verò optimis Galenus 2. Progno$t. 13. & Aui- cenas 2. primi, & alij Auctores proponũt varias conditiones optimarũ fæcum, \~q per aluum ex cernunt{ur}; prima, vt feces $int cõtinuæ {ae}qualiter vnitæ, & $ine flatu: $ecũda vt fæces, vt dicit Cor nelius Cel$us li. 2. c. 3. $int molles, $ed figuratæ: Tertia vt exeant $ine dolore, & difficili com- pre$$ione: Quarta, vt color illarum $it proxi- mus citrino, ide$t $int aliquantulum pallidæ: Quinta, vt non $int admodũ f{ae}tid{ae}: Sexta, vt $int $pum{ae} expertes: Septima, vt exeant hora $olita & vt dicit Hippocrates 2. progno$ticorũ hora prima lucis, quo tempore in corpore $alu berrimo omnis coctio perfecta e$t.

4 Dub. Hippocrates 2. progno$ticorum 15. laudat illas f{ae}cum ege$tiones, quæ bis, terue in die, & $emel in nocte deijciuntur $ecundum con$uetudinem: Galenus tamen ibi reprehen dit Hippocratem; quia dicat quod $atisfui$$et Hippocrati, $i dixi$$et, ege$tiones debere e$$e fecundum con$uetudinem.

Hieronymus Mercurialis lib. 2. de excrem\~e- tis c. 7. re$põdet, Hippocratem nos docui$$e nu merum æge$tionum in ægrotantibus, & con- uale$centibus e$$e $eruandum $ecundum con $uetudinem $anitatis: appo$uit Hippocrates illas conditiones, vt bis, terve in die, & $emel in nocte fæces excernantur, vt demon$traret, neque in ijs, qui morbo conuale$cunt, hunc numerum e$$e prauum, neque excedere limi tes $alubritatis, dummodo con$uetus $it; vel di cimus fui$$e græcorum peculiarem con$uetu- dinem egerendi f{ae}ces ter in die, et $emel in no cte: quæ quidemre$pon$io videtur accommo- data, quia hodierna die Gr{ae}ci referunt in $uis regionibus ferè omnes bis, & ter in die, & $e- mel in nocte fæces excernere.

5 Dub. dictum e$t $uperius ex Galeno, $ter- cora corporis $aluberrimi nec liquida, nec du- ra e$$e debere; nihilominus 2. progno$ticorum 14. contrarium legitur: ibi enim dicit, liquida $tercora $ine $trepitu flatuo$o exeuntia, & cum ordine bona e$$e; ergo liquida nõ erant mala.

Re$pondetur, Galenum $uperius docui$$e conditiones fæcum corporis $aluberrimi; 2. ve rò progno$ticorum 14. docui$$e conditiones f{ae}cum, quæ criticè excernuntur; nunquam. n. euacuatio critica e$t cum f{ae}cibus duris.

6 Dub. dictum e$t $uperius ex Galeno, vri- nam, quæ e$t media inter tenuem, & cra$sam e$$e optimam, & indicatiuam coctionis; quod quidem videtur reluctari Ari$. 4. meteororum ca. de coctione, vbi dicit, coctionem fieri in cra$- Sanctorij in artem med. Gal. $ando; quare cra$$ities indicabit concoction\~e, quod e$t contra Galenum primo de cri$ibus cap. 12. negantem, vrinam cra$$am indicare co- ctionem.

Re$pondetur ex Galeno. 4. aphor. 47. & cra$- $iorem, & tenuiorem vrinam e$$e cruditatis ar gumentum. Et Ari$tot. dum loquitur de fru- ctibus immaturis dicit, fructus, dum $unt cru- di, e$$e cra$$os; ecce quod etiam ex Ari$totile in coctione non requiritur $umma, $ed media quædam cra$$ities; Hinc Ari$t. 4. meteororum capit. 2. profert hæc: illa vrina, illud $tercus, & illa excrementa $anitatem indicant, quæ mo $trant humidum natiuum à proprio calore re- gulari, hoc e$t optimam coctionem fieri; $ed $ic e$t, quod qu{ae} regulant{ur} à proprio calore nõ pari unt excrem\~eta nimiũ cra$$a, $ed media inter te nuia, & nimium cra$$a; quare ex dictis apparet nullã e$$e differ\~etiã inter Galenũ, & Ari$totil\~e.

7 Dub. docet Galenus in tex. quando nul- lum e$t delictum in excrementis, tunc $tatum e$$e optimum, & $aluberrimum; $ed quomo- do cogno$cere poterimus delictum $eu vitiũ aliquod in excrementis in$en$ibilibus, qu{ae} per occultos meatus per$pirant?

Ego diu cogitaui, vt perquirerem aliquam viam, quæ po$$et hæc tam difficilima aperire; & tandem po$t longã meditationem incidi in $tatica experimenta, quæ docent euidenti$$i- mè qnanta quotidie, & qua hora magis fieri $o let per$piratio excrementorum in$en$ibilium; docentque quib. de cau$is impediatur, & quan do; $imiliter, cur aliqñ largius & aliquando par ciusm oueatur, quod, qui ignorant, ne$cio quo pacto in curandis, & præ$eruãdis corporib. à pu tredine, & ab infinitis alijs morbis medici offi- ciũ explere po$$int. Nos aũt Deo fauente hanc nouam artem, quam po$t diuturnam $tatico- rum experimentorum cognitionem compara uimus, in lucem breui promemus.

CAPITIS LXXXV. Particula Decimaquinta

Liquet autem ab ip$is caueri oportere Tex. _16_. omnes animi immodıcos affectus, vi- delicet, iræ tri$titiæ, furoris, tımoris, in uidiæ: hæc enim alterant, atque à na- turali $tatu corpus auertunt.

IN hoc tex. docet e$$e præcau\~e- dum ab immoderatis affecti- bus, videlicet ab immoderata ira, tri$titia, furore, timore, & inuidia; quia, immoderati af- fectus alterant; & corpus $alu berrimum ab optimo $tatu permutant.

Argenterius decipitur; quia credit, Gale- num ab$olutè damna$$e in corpore $aluberri- mo affectus propo$itos, Galenus enim $olum immodicos affectus dãnat, & non moderatos.

Plu$quamcom. duas dat expo$itiones; Pri- ma e$t, corpus temperatum $e debere ab$tine- re ab immoderatione affectuum animi, quia ira, timor, & c{ae}teri affectus propo$iti, $i immo- derati $int, corpus alterant; dicitque, quod iux- ta hanc expo$itionem $olum leues animi affe- ctus con$eruent corpus $aluberrimum. Secun dam expo$itionem proponit, qu{ae} e$t, quod pro con$eruatione corporis $aluberrimi $int vitan- di immodici animi affectus; per immodicos vero affectus intelligit propo$itos. $. iram, timo rem, tri$titiam, furorem, & inuidiam; qua$i, quod alij affectus vt benignitas, gaudium, cle- mentia, mi$ericordia, & $imiles valde confe- rant pro corpore $aluberrimo con$eruando. Laudat Plu$quamcom. vtranque expo$ition\~e $ed magis Secundam. Ego autem magis pri- mam probarem; quia gaudium, $i e$t nimium, non $olum con$eruat corpus $aluberrimum, $ed de$truit, vt de pericharia dictũ e$t à Galeno 12. methodi c. 5. Quod verò animi affectus me- diocres valde conferant pro con$eruatione $a- luberrimi corporis patet ex Gale 1. de $anitate tuenda cap. 8. vbi habet, $anitatem corporis cõ- $eruari mediocribus motibus tum corporis, tum animi, ibique damnat exce$$um affectuũ animi, & defectum.

Præterea qui car\~et affectibus ex Galeno $unt pituito$i; lib. enim de natura humana com- ment. 39. de affectibus animi habet hæc: _anim i_ _aciem, & intelligentiam bilem indicare: prudentiam,_ _& con$tantiam melancholiam: Simplicitatem, & $toli-_ _ditatem $anguinem: ad pituito$os uero non e$$e mo-_ _res_: $i igitur de ratione corporis $aluberrimi e$t, vt perfecti$$imas habeat operationes prin- cipes, non e$t dicendum, quod pro con$erua- tione corporis $aluberrimi affectus temperati non iuuent: quia, vbi non $unt affectus, ibi pi- tuita prædominatur, & non perfecta humorũ harmonia.

1 Dub. corpus $aluberrimum non indiget præ$ide, vt dixit Galenus in hoc c. 85. ergo ne- que pro eius con$eruatione medicus debet ei præ$crioere affectus moderatos.

Re$pondetur, Galenum $uperius dixi$$e, cor pus $aluberrimum non indigere præ$ide exter no, ide$t medico; non negabat tamen non indi gere præ$ide interno, qui po$$it corrigere erro res in$en$ibiles, qui quotidie fiunt; $ed $ic e$t, quod præ$ides interni inter ceteros $unt mo- tus, & affectus animi, ergo.

2 Dub. quæritur, an animi mores pertine- ant ad medicum, uel $olum ad philo$ophum. Plu$quamcom. dicit, con$iderationem de ani- mi affectibus pertinere ad philo$ophum, dicit tamen, medicum à philo$opho de$umere quid $int animi affectus, & quomodo fiant; addit- que ad $olum medicum pertinere, an affectus iuuent, vel noceant corporibus.

Commentariorum Pars Tertia.

Hali, contra quem digreditur Plu$quamcõ- mentator cen$et, nullo modo ad medicũ perti nere con$iderationem de animi affectibus; $ed $olum ad philo$ophũ, ità vt quæ $ciunt{ur} à medi co de moribus, id à philo$opho de$umptũ $it.

Verior opinio e$t, quod affectus animi per- tineant ad medicum, & philo$ophum: $ed $ub varia con$ideratione: ad medicum pro compa- randa, & con$eruãda $anitate: ad philo$ophum moral\~e provirtute con$equenda: quod vera $it hæc opinio patet ex Galeno primo de tuen- da $anitate cap. 8. vbi dicit: $anitatem corporis con$eruari mod eratis motibus, tum animi, tũ corporis: quare $i animi affectus $unt cau$æ cõ- $eruantes $anitatem pertinebunt ad medicum.

3 Dub. Galenus proponit quinque animi af fectus in text. Ari$totiles vero primo Ethicorũ cap. 8. proponit longè plures: cupiditat\~e, $. irã, excande$centiam, timorem, fiduciam, inuidiã, gaudium, amicitiam, odium, de$iderium, {ae}mu lationem, mi$ericordiam, & tandem eos om- nes quos voluptas, & dolor con$equunt{ur}: ergo vel Galenus, vel Ari$toteles decipitur.

Re$pondetur, Galenum enumera$$e non- nullos affectus immoderatos exempli cau$a; non negat tamen dari alios immoderatos: duo primi tamen, ad quos omnes reducuntur ab Ari$totile 2. ethicorum cap. 3. proponuntur, & $unt dolor, & voluptas: Varij varia de affectuũ numero dixerunt; Stoici $tatuebant nõ duos e$$e generales affectus, ad quos omnes redu- cuntur, $ed quatuor, voluptatem. $. dolorem, ti- morem, & cupiditatem; & hanc opinionem ex his principijs colligebant: omnes affectns ori- untur, ex opinione boni, vel mali: opinio boni præ$entis efficit uoluptatem; mali præ$entis dolorem; opinio boni futuri cupiditatem: ma- li futuri timorem: omnes tamen commodè cum Ari$totile loco citato po$$unt reduci ad duos, ad dolorem $cilicet, & voluptatem: ma- lum enim, & bonum vel præ$ens, vel futurum e$t tale, quia reducitur ad dolorem, vel volu- ptatem.

4 Dub. quæritur quomodo affectus animi immoderati lædant. Expo$itores dicunt, iram, furorem, lædere calefaciendo: mærorem, & me$titiam refrigerando. Nos vero cum Gale- no primo de differentijs febrium dicimus, non $olum iram, verum, \~et timorem, & mærorem calefacere, imò prolixa rationum $erie proba- uimus 6. methodi no$træ cap. 8. omnes animi pa$$iones ad motum reduci: & omnem calor\~e $emper à motu gigni. In$uper e$t famo$a hi$to- ria relata ab Hippocrate de muliere tetrica, quæ ob nimios animi m{ae}rores auxit humo- rum adu$tionem: modus, verò quo me$titia a- durit, traditur à Galeno 4. de cau. pul. c. 3. & 1. de hum. com. primo, vbi dicit, me$titiam cale- facere, quia contrahit calorem ad internas par tes: quo contracto aduritur $anguis, & $piritus: Hinc Galenus 12. methodi cap. 5. dicit, animi affectus corrumpere $piritus: corpora enim no $tra læduntur à pa$ionibus animi duobus mo- dis: alter modus e$t per $pirituum corruptelã, quæ deinde efficit calorem: alter ob calorem qui concitatur, vel ab ira, vel à mærore, dum concentratur: Plato in charmide dicit, animi pa$$iones tantũ po$$e in alterandis corporibus, vt ab animi affectibus cuncta ferè mala corpo- ribus accidant: nos tamen addimus cuncta ma la, quæ proueniunt ab animi affectibus e$$e, vel quia adurant, vel quia corrumpant $piritus vi- tales, & naturales: nullus enim affectus, e$t affe- ctus, ni$i prius cognitio præcedat, in qua cogni tione perturbantur $piritus animales; illi$que deinde perturbatis commouentur vitales, qui ob commotionem adeo calefiunt, vt aduran- tur; ita vt $i hæc commotio in$ignis per$eue- ret corrumpantur.

CAPITIS LXXXVI. Particula Prima.

Venereorum verò iuxta Epicuri $en- Tex. _17_. tentiã, nullus e$t v$us $alubris: reuera autem confert, $i tantum interualli in eorum v$u adhibeatur, vt neque re- $olutio aliqua $entiatur; & ip$e $eip$o homo quodammodo leuior factus, ac me lius $pirare videatur.

CAu$æ nece$$ario alterantes, $i debito modo ad mini$trentur, dicuntur à Galeno cau$æ $alu bres con$eruantes corpus $a- luberrimum: cau$æ verò ne- ce$$ariò alterantes a Galeno $uperius propo$itæ erant aer, cibus potus, $om nus vigilia, motus, quies, excrementa, & animi affectus: verum quia inter prædictas cau$as nõ continetur coitus: ideò non videtur quod coi- tus inter cau$as nece$$ariò alterantes poni de- beat: attamen ex Galeno clari$$ime patet, coi- tum pertinere ad motum, quia lib. ad Tra$ib. ca. 40. & primo de tuenda $anitate, cap. vltimo collocauit coitum inter ea quæ fiunt: $ed $ic e$t quod ea quæ fiunt pertinent ad motum, er- go in hoc cap. agens de coitu de ip$o agit, vt de re pertinente ad motum: docetque quis nam $it debitus v$us coitus, qui po$$it e$$e cau$a $a- lubris con$eruans corpus $aluberrimum in $ua optima $ymetria.

Sen$us huius textus e$t: iuxta Epicuri $en- tentiam v$us coitus non e$t $alubris, $ed $em- per in$alubris: attamen $ecundum Galeni o- pinionem coitus e$t $aluberrimus, quando in- ter vnum, & alterum coitum tantum interual li adhibeatur, vt nulla po$t coitum $equatur re$olutio, dum enim $emen e$t $uperfluum, & excernitur, tantum abe$t, vt fiat re$$olutio, vt Sanctorij in artem med. Gal. corpus $arcina $eminali exoneratum, maiores vires acquirat: Si verò euacuetur $emen, quan- do non redundat, tunc facultas expellit illam $eminis portionem, quæ e$t de$tinata nutritio ni va$orum $eminalium, vnde va$a hæc euacua ta violenter attrahunt à $uperioribus vi$ceri- bus $piritus vitales, & materiam $eminalem. i. pinguem, & oleo$am, vnde $umma debilitas vi $cerum $uboritur. Verum, Galenus non pote- rat docere, quantum interualli debeat e$$e in- ter vnum, & alterum coitum, tum propter na- turæ, tum propter ciborũ varietatem; propter varietatem naturæ; quia calida, & humida na- tura citius $em\~e regenerat, quã calida, & $icca: & calida & $icca citius <009> frigida & $icca: pro- pter varietatem ciborum, quia qui capones, gallos indiacos, o$trea, c{ae}pas coctas, & alia id genus comedunt citius parantur ad coeundũ, quam qui lactuca, & bra$$ica aluntur: ideò Ga lenus tradit in hoc text. duo præcepta, quibus vnu$qui$que in $e ip$o experiri poterit quantũ interualli in po$terum requiri debeat inter v- num, & alterum coitum

Primum præceptum: $i homo po$t coitum $eip$o leuior quodammodo $it factus, ide$t a- gilior, & aptior ad omnia munera obeunda, tunc interuallum inter præcedentem, & præ- $entem coitum erit opportunum, & naturæ admodum vtile: & in po$terum erit ob$eruan- dum.

Secundum præceptum e$t, quod po$t coitũ homo melius, & facilius in$piret: dum enim $e men copio$um retinetur $uffocat calorem, & $uffocando minuit operationes animales, vitales, & naturales, & pr{ae}cipuè re$pirationem reddit pigram; quia in re$pirationis munere o- beundo concurrunt 89. ma$culi.

1 Dubitat. $uperius propo$uit Galenus $ex cau$as tantum eorum, quæ nece$$ariò alterant corpus no$trum: Prima e$t aer. Secunda, mo- tus, & quies. Tertia, $omnus, & vigilia. Quarta ea, quæ a$$umuntur. Quinta, qu{ae} excernuntur, & retinentur, & Sexta, animi affectus: de coitu ne verbum quidem dixit: attamen hic fu$a o- ratione agit de venereis.

Re$pond\~et nonnulli, coitum reduci ad ex- creta, & retenta: quod non pote$t negari: Gale nus enim 6. de locis affectis cap. 5. proponit ob retentionem $eminis $ex mala contingere, vi- delicet grauitatem capitis, cibi fa$tidium, fe- bris periculum, coctionem diminutam, torpo- rem, & timorem. Deinde 8. de morbis vulga- ribus 38. referens mala nimij coitus, dicit, quen dam $atvrum ob nimiam $eminis euacuation\~e fui$$e factum tabidum.

Ego tamen lib. 6. methodi no$træ probaui coitum reduc\~edũ e$$e ad motum, i. ad ea, quæ fiunt: quod colligitur ex Galeno primo de $ani tate tuenda cap. vltimo, vbi dicit veneris v$um inter ea quæ fiunt e$$e reponendum. $imiliter lib. ad Tra$ib. cap. 40. coitum inter facienda collocat.

2 Dub. quomodo ab Epicuro omninò re- prehenditur coitus, cum ip$emet in volupta- tibus po$uerit fælicitatem?

Re$pondet Conciliator, hũc non e$$e Epicu rum philo$ophum, $ed e$$e quendam Epicurũ medıcum affeclam Democriti, & Leucippi, qui dicebant per coitum educi atomos con- $tituentes corpus: ideò coitum $emper noce- re. Decipitur Conciliator tũ quia de hoc Epi- curo nũquam, quod $ciam, Galenus loquıtur, tum quia Epicurus philo$ophus famo$us erat ille, qui nõ admittebat coitum: ille enim in in- dolentia collocabat fælicitatem: eratque t\~e- perati$$imus: & putabat coitum perturbare humanam fælicitatem. Admittimus & nos De mocritum philo$ophũ coitum $emper nocere arbitratum e$$e; Galenus enim refert 3. epid. com. 1. $ententiam Democriti dicentis, coitũ e$$e quandam paruam epilep$iam.

QVÆST. CII. Dubit ationes, an coitus conferat.

PRIMA Dub. Galenus te$tatur in hoc loco, coitum conferre: nihilominus $enibus podagri cis, & nephriticis nõ confert; dum enim nephritici coeunt, trahunt humores pituito$os ad renes, & ibi cõglobantur, & lapilli flunt; De- indè innumeri $unt homines debiles, qui ob coitum etiam moderatum incidunt in ægritu- dines lethales.

Re$pon$io e$t facillima, quia Galenus in hoc loco $ibi proponit agendum de corpore $alu- berrimo, quod vt tale non admittit podagram, vel nephritim, vel $eniũ; & meritò de $aluber- rimo intelligit, quia hoc corpus e$t norma, & regula aliorum. An verò $enibus coitus $it cõ- cedendus, vel nephriticis, vel podagricis dici- mus, quod particulatim e$t de natura i$torum agendum: quia $i $enex e$t robu$tus pote$t con tingere, vt illi aliqua venus moderata po$$it cõ ferre. $imiliter dicimus de robu$tis podagricis, & nephriticis con$uetis veneri, quod po$t lon- gum aliquod interuallũ coitus cõferre po$$it.

2 Dub. videtur vera $ententia Epicuri, etiã de corpore $aluberrimo, quod nunquam coi- tus conferat; quia abbreuiat vitam; in $eminis euacuatione euacuãtur $piritus vitales, qui sũt vitæ the$aurus, vt patet ex Galeno lib. de $emi- ne cap. 16. & ex Ari$t. 1. de generatione anima- lium cap. 20. vbi dicit, voluptatem coitus pro- uenire non $olum ab euacuatione $eminis, ve rum etiam $piritus; immò videmus in gonor- rhæa nullam voluptatem per$entiri, quia $em\~e $ine $piritu egreditur: quod cum ita $it quomo do coıtus poterit cõferre amittendo $piritum vitalem, qui e$t vitæ the$aurus?

Commentariorum Pars III.

Re$pondetur, tunc coitum conferre corpo ri $aluberrimo, quando $emen peccat quantita te: per $emen intelligimus humorem $emina- lem, & $piritum dum verò $piritus quantitate peccat, & continetur in arterijs, $i non pote$t exire, calorem $uffocat illo modo, quo ignis à fumo clau$o extinguitur: quo extincto gene- rantur ægritudines frigidæ, vt intemperaturæ frigid{ae} cerebri, cordis, hepatis, & totius corpo- ris, & in mulieribus pa$$iones hy$tericæ: quæ af- fectiones non purgantibus medicamentis, vel alijs alterantibus præ$idijs po$$unt tolli: $ed $o- lum venereo v$u, vt ${ae}pi$$imè in actu practico in viduis, & $imilibus cognouimus: quod verò $emen peccare po$$it copia, & quantitate, pa- tet ex Galeno 5. methodi, & lib. de con$titutio- ne artis cap. 19. vbi dici, tomnia excrementa, $i- ue vtilia, $iue inutilia peccare po$$e, vel quanti- tate, vel qualitate, vel vtroque modo: immò e- tiam humores alimentales, vt e$t $anguis, qui e$t etiam vitæ the$aurus, $i peccat copia, ni$i e- uacuetur corpus, incidit in apo$temata, & alios morbos lethales: dum igitur excrementa vti- lia, vt lac, & $emen quantitate peccant, dicimus {quis} $ex illas ægritudines efficiunt, \~q proponunt{ur} à Gal. 6. de locis aff. ca. 5. Si verò qualitate pec- cant, tunc generant inten$i$$imas pa$$iones, vt apoplexiam, & catalep$iam; quia dum corrum pitur $emen, mittuntur eius vapores venefici ad vi$cera, & illa corrumpunt: Cau$a verò, cur $emen corruptum, lac, & $anguis congelatus tam $æui$$ima accıdentia pariant, inde patet, quia $icuti ex probo $emine, $anguine, & lacte uigor exoritur: $ic ex eorum corruptela $ucce- dit oppo$itũ, quod e$t maximum malum: con traria enim $unt, quæ in vno genere maxime di $tant ex Ari$totele 10. metaph. tex. 13. Hinc Ga lenus lib. 6. de locis affectis c. 4. habet hanc $en- tentiam; _mirandum est, quomodo $anguis, qui est tã_ _nobis familıaris $i congeletur, & uertetur in thrombõ_ _corrumpatur, & perinde ac uenenum interficiat._

3 Dub. nemini videtur cõferre coitus, quia ex Ari$totile lib. de longitudine, & breuitate vitæ c. 3. dicit, quod Mulus, quia coitu non vti- tur, diutius viuit, quam Equus, & A$inus, à qui bus generatur: & concludit, animalia $alacia ci tò $ene$cere, & e$$e breuioris vitæ: addit, & pro pterea pa$$eres ma$culos e$$e breuioris vitæ f{ae}- minis: femin{ae} enim non $unt ità $alaces, vt ma res: quod cum ità $it, fal$a erit $ententia Galeni dum dicit in tex. contra Epicurum, coitum re vera conferre.

Re$pondetur, quod coitus $ine debitov$u $emper nocet: Hinc pa$$eres, quia vtuntur ni- mio coitu $unt breuioris vitæ, quam pa$$eres f{ae}min{ae}: Similiter Equus, & A$inus ob indebi- tum coitus v$um citius pereunt, quam Mulus, qui non coit: quando igitur Galenus dicit, coi- tum re vera conferre intelligit de debito illius v$u: conditiones verò debiti v$us $unt, vt exer- ceatur à $omno: Galenus enim docet 2. de $ani tate tuenda, cap. 2. po$t exercitium $equi cibũ, & potum, deinde $omnum, & po$t $omnum coitum: & hac lege po$t coitũ homo facilius in$pirat, & $emetip$o videtur e$$e leuior factus; quo animaduer$o facile qui$que cogno$cet an quotidie $emel coire debeat, an alternis, vel quaternis diebus, vel po$t plures dies.

4 Dub. excrementa redundantia, ex Gale- no 6. de tuenda $anitate c. 4. habetur, tolli po$$e exercitio, & victu tenuiori; ergo coitus pro cõ- $eruatione indiuidui non erit nece$$arius, cum $ufficiant pro auferendis excrementis exerci- tium, & victus tenuis: Præterea eodem cap. di- cit, venerem e$$e inimicam omnibus, qui $ic- co temperamento $unt, & præcipuè ijs, qui $u- pra $iccitatem $unt quoque frigidi: & deinde addit venerem e$$e innoxiam illis tantum, qui $unt calidi, & humidi; quare $i $olũ calidis, & humidis e$t innoxia, non debet $ic ab$olute collocari in numero cau$arum $alubrium.

Re$pondetur, quod materia ex qua confici- tur $perma, pote$t exercitio, & tenuiori victu minui; $ed po$tquam e$t genitum, dicimus, e$- $e omninò impo$$ibile, vt alio modo minue- tur, quam per exitum à pudendis: fæces enim per aluum, & non per cutim excernuntur: $imi liter $emen per colem, & non per alias regio- nes excernit{ur}: hac de cau$a Diogenes Cynıcus omnium hominum in victu moderati$$imus, & temperati$$imus, vt ait Galenus 6. de locis affectis, non potuit $e continere, quin aliquan- do admoueret manus ad pudenda, vt excerne- ret $perma: Alma parens natura con$tituit, vt va$a $permatica in gratiam con$eruationis $pe- ciei generarent $uperfluum $perma. Hinc quo que Galenus lib. 14. de u$u partium c. x. & 1. de $emine 14. dicit omnes partes $permaticas ge- nerare $emen, $ed eo nutriri, va$a verò $perma- tica tantum generare, quantum pro eorum nu tritione, & pro $peciei con$eruatione $ufficiat: dum verò dicunt ex Galeno coitum conferre $olum humidis, & calidis, dicimus Galenum addidi$$e in eodem capite non $olum Vener\~e e$$e innoxiam calidis, & humidis, verum etiam ijs quib. $perma abundat: dicimus igitur quod in qualibet natura $ana pote$t contingere, vt abundet $perma. Præterea re$pondemus Ga- lenum ab$olutè a$$erere coitum revera con- ferre intelligendo de corpore $aluberrimo, {quis} in hoc cap. Galenus $ibi ante oculos, vt regulã, & normam aliorum corporum collocauit.

5 Dub. Galenus 2. de tuenda $anitate c. 2. dicit, cau$as non naturales aerem. $. cibum, & potum, $omnum, & c. e$$e communes omni- bus ætatibus; coitum tamen $olum adole$cen- tibus conuenire: immò addimus nos, quod ve nus neque adole$centibus po$$it conuenire: quia adole$centes $unt in corporis augmen- to, quo tempore non licet ab illis detrahere, quod pro augmentatione corporis debet ap- poni.

Conciliator re$pondet, dum Galen. dicit, coitum in $olis adole$centibus conuenire, qđ Sanctorij in artem med. Gal. intelligat de fine adole$centiæ, dum. $. perfecta e$t adole$centia. Quæ re$pon$io e$t vani$$ima, tum quia venus moderata in principio adole- $centiæ, ide$t, à 14. anno v$que ad 21. mirificè confert, tum quia iuuentuti, & virilitati appri me nece$$aria e$t iudicanda.

Dicimus igitur nos, Galenum non dixi$$e, Venerem e$$e abdole$centium, vt in antiquo codice legitur; $ed dixi$$e Venerem e$$e ætate flor\~etium: hæc $unt verba. _Venus ætate tãtum flo-_ _rentiũ e$t:_ addimus nos, $ed $ic e$t, {quis} ætas florens e$t in adole$centia, in iuuentute, & virilitate, quæ v$que ad 49. annum peruenit: ibique inci- pit primum $enium à quo tempore raro, vel nunquam coitus iuuat; concludimus igi- tur, coitum e$$e ætate robu$torum hominum, quia quocunque tempore $unt robu$ti dicun- tur florere, quamuis, vt plurimum vltra 49. nõ floreant.

6 Dub. Galenus dicit po$t debitum inter- uallum inter vnum, & alterum coitum homi- nem quodammodo fieri leuiorem; videtur quod particula quodãmodo $it $u{per}flua; quia homo po$t coitum factus e$t reuera leuior, tũ quia minus perpendit, vt in $taticis uideri po- te$t; tum quia homo fit agilior po$t moderatũ coitum; quare nullo modo erat addenda par- ticula quodammodo.

Re$pondit mihi quidam famo$us medicus no$tri temporis, Galenum dicere quodammo- do, quia re$pexit ad leuitatem, & agilitatem quam homo per$entit, & non ad illam realem leuitatem, quæ $tatera percipi pote$t; ait quia $perma e$t refertum $piritu, qui efficit ratione $uæ igneitatis corpus leuius; indè, putabat s\~e- per po$t $eminis euacuationem corpus effi- ci grauius, quamuis homo $entiat $e leuiorem.

Hæc opinio e$t fal$i$$ima; quia reluctatur $ta ticis experimentis, quæ adeo $unt certa, vt $int in primo gradu certitudinis; meritò igitur hu- ius $taticæ experienti{ae} cognouimus s\~eper po$t coitum corpus minus perp\~edere; nullus enim e$t $piritus, quantumuis leui$$imus, qui ponde re, & grauitate $it de$titutus.

Dicimus ergo nos, Galenum dixi$$e quodã- modo, quia illico po$t emi$$ionem $permatis a- nimal aliquam pigritiam, & tarditatem corpo- ris experitur; $ed paulo po$t animaduertit e$$e factum leuius, & agilius, ideò dixit quodam- modo; quia reuera po$t debitum interuallum, v$us coitus reddit hominem leuior\~e quoad agilitatem, & quoad realem leuitatem; corpo ris enim pondus e$t quid æquiuocum, quia $ta- repote$t, vt in primo libro $taticæ no$træ pro- bauimus, hominem e$se $olito onero$iorem, & $e per$entire leuiorem; & ver$a uıce, corpus $cilicet e$se factum minus graue, & $e per$enti re grauiorem.

CAPITIS LXXXVI. Particula Secunda.

Tempus verò ad vtendum opportunũ Tex. _18_. cum omnium in rerum circũ$tantium exqui$ita mediocritate corpus fuerit cõ $titutum, Cum $cilicet neque $upra mo dum plenum, neque vacuum extiterit, aut in calore, aut frıgore, aut $iccitate, aut humiditate exce$$erit corpus. Quod $i aberrare contigerıt, paruus $it error. melius aũt illi calefacto magis, quam in frigidato, & pleno, quam vacuo, & hu mectato potius corpore, quam exiccato, vti venereis.

IN tex. $uperiori docuit, interual- lum inter vnum, & alterum coi tum pro con$eruatione corpo- ris $aluberrimi. In hoc tex. docet particulatim tempus ad vtendũ coitu opportunum.

Textus diuiditur in duas partes, in prima, do- cet t\~ps opportunũ coeundi; in $ecunda, docet $i exqui$itè t\~ps coeundi non pote$t ob$eruari, quando magis, & quando minus coit us lædat.

Quo ad primam partem dicit tunc e$se tem pus opportunum coeundi, quando corpus e$t in exqui$ita mediocritate rerum circum$tan- tium; declarat $tatim Galenus quid intelligat per res circũ$tantes, dicens, tunc corpus e$se in exqui$ita mediocritate, & tunc e$se vtendũ coitu quando corpus, neque e$t $upra modum plenum, neque uacuum; neque e$t nimium ca lidum, quia 6. epid. 5. text. 2. 3. coitus $uo motu calefacit; neq; frigidum, quia loco citato Gale nus dicit, coitum re$oluendo $piritus refrigera re; neq; nimium $iccum, quia ex Galeno 3. de tuenda $anitate cap. 11. coitus exiccat; neq; ni- mium humidum; quia per coitum augentur cruditates, & pituito$a excrementa; ecce quod tempus coitus de$umitur à $tatu mediocri cor poris, ut $cilicet neque plenum, neque uacuũ, neque habens aliquem exce$sum, in aliqua ex primis qualitatibus.

Notandum, quod licet Galenus exemplifi- cauerit de cibo, & de caliditate, $iccitate, frigi- ditate, & humiditate; $upponit tamen exce$sũ omnium aliarum cau$arum nece$sariò alterã- tium in u$u coitus e$se maximè fugiendum. Hinc pa$$iones animi, quamuis de his nil dicat, $i in u$u coitus excedant, quam maxime offici- unt; immò u{ae}h illi, qui dum e$t pa$$ionibus a- nimi occupatus, $e tradit coitus blãditijs; quia nihil magis internas uires cordis, & omnium Commentariorum Pars III. vi$cerum opprimit, quam motus oppo$iti: mo- tus enim, qui fiunt ab animi pa$$ionibus, $unt oppo$iti motibus, qui fiũt in agitatione coitus, <002>a pa$$iones animi cõcentrant $piritus, & con centrando quammaximè calefaciunt cor, & interna vi$cera; coitus verò auocando $piritus maxima cum agitatione à corde ad corporis $u perficiem non $olum calefaciunt interna, $ed ex his motibus oppo$itis $piritus de $truuntur. Similiter po$t nimium exercitium, & laborem qui$que fugiat coitum, quia vires iam à nimio exercitio defe$$æ in coitu exolui po$$unt. Itid\~e po$t nimiam vigiliam, vel po$t $omnum coma to$um coitus interdicitur: po$t nimiam vigi- liam, quia $piritus pauci $unt: po$t $omnum co mato$um, quia nimium refrigerati $unt $piri- tus, quo tempore coitus adhuc maiores indu- ceret refrigerationes: Quando verò, & quo tempore $it coeundum, in propria quæ$tione paulò infra declarabitur.

_Quod $i aberrare contigerit._ Hæc e$t $ecunda particula, in qua docet, quando magis, & quan do minus nocet coitus; qua$i dicat Galenus, po$tquam exqui$ita mediocritas vix e$t re- peribilis, inter duo mala minus e$t eligen- dum: ideò e$$e minus malum vti coitu, dum corpus e$t parum calefactum, quam dum mul tum: Ari$toteles in problematibus de coitu quærit, cur nuditas pedum obe$t rei venereæ. Re$pondet, corpus concubiturum debere in- tus e$$e calidum, & humidum: dicitque nudi- tatem pedũ refrigerare, & exiccare: ecce quod ex Ari$totele, & Galeno coitus valdè conferat, dum corpus e$t calidum, & humidum. Simili- ter minus malum e$t, dicit Galenus in tex. vti venere, dum corpus e$t plenum, quam vacuũ: calidum, quam frigidum: humectatum, quam exiccatum; quo circa neque errant, qui po$t moderati$$imam c{ae}nam vtuntur coitu, quam- uis tempus illud non $it omnium opportuni$- $imum.

1 Dub. Galenus $uperius dixit, in cau$is $a- lubribus $ufficere duas conditiones, debitam $cilicet quantitatem, & qualitatem: in hoc tex. tamen addit tertiam, ide$t tempus op- portunum; quam conditionem $uperius dixit e$$e $uperfluam, ergo vel male hic, vel ibi.

Re$pondemus cum Plu$quamcommenta- tore e$$e veri$$imum, quod tempus opportu- num includatur in debita quantitate, & quali- tate; dicimus tamen Galenum addidi$$e tem- pus opportunum ad maiorem claritatem: cer- tum e$t, quando non e$t tempus opportunum, quod tunc non $eruatur debita quantitas, vel qualitas: erat autem add\~edum tempus oppor- tunum; quia $æpi$$imè à coitu decipimur pel- lecti ab illius blanditijs, atque illecebris, quæ $unt infinitæ.

2 Dub. Galenus ait, minus malum e$$e vti coitu corpore exi$tente pleno, quam vacuo, quod non videtur, quia e$t $ententia Hippocra tis à Galeno expo$ita, 2. de tuenda $anit. quod tempus opportunum coitus debeat e$$e à $om no po$t excretionem fæcum, & vrinæ, quo t\~e- pore ventriculus, & corpus e$t vacuum.

Re$pondetur, per corpus plenum non intel ligere ventriculum plenum cibis, $ed plenum $ucco, non adhuc in tertia coctione concocto, $ed $olum po$t concoctum in prima, & $ecun- da coctione. Hinc Auicennas 2. tertij tractat. 1. cap. 20. dicit, tempus opportunum coeundi e$- $e quando e$t completa prima, & $ecunda co- ctio fit enim tertia coctio etiam in tunicis ven triculi, & in ventriculo: dum completa e$t ter- tia coctio dicitur vacuus, dum verò e$t inc{ae}- pta tertia, dicitur plenus; facta igitur compara- tione inter corpus plenum $ucci concocti in prima, & $ecunda, $ed non in tertia, & inter cor- pus vacuum, ide$t po$t completas omnes co- ctiones, & po$t re$olutionem trium humidita- tum, dicit Galenus, $atius e$$e vti coitu corpo- re exi$tente pleno, quam vacuo: nocet etiam dum e$t plenum, quia imminet apoplexia, po- dagra, nephritis, & de$tillationes: opportuni$$i- mum enim tempus e$t, dum tertia coctio e$t progre$$a; quia po$t tertiam coctionem fit cã- bium, quod e$t proxima materia $eminis.

3 Dub. inquit Galenus in tex. Venerem mi nus nocere corpori calefacto, quam refrigera- to; attamen 6. epid. com. 5. tex. 23. habetur, coi- tum conferre morbis pituito$is: & Ari$toteles primo problematum num. 51. habet h{ae}c verba, _Cur morbis, qui contrahuntur à pituita libido immodi_ _ca pro$it? Re$pondet an quod $emen genitale excre-_ _menti cuiu$dam detractio est? ideò naturam præ$efert_ _pituit{ae}, quod igitur multum pituitæ concubitus detra-_ _hat iuuare idcirco pote$t._ Idem ferè dicit Ari$to- teles $ect. 4. prob. 17. quærens, cur venus immo dica morbis pituitæ commoda e$t: Concilia- tor in com. huius problematis dicit, venerem immodicam e$$e commodam morbis pituito- $is, quia $emen e$t quid pituito$um.

Re$pondetur, coitum valde conferre pitui- to$is, $i virtute valida præditi $int; quia coitus reducitur ad motum, vt dictum e$t: motus ve- rò liquefacit pituitã, eam di$cutit, & attenuat; $i verò pituito$i $int debiles, & viribus exoluti, vt ferè $emper accidit, coitus valde nocet; An verò $emen pituitã participet, vt dicit Ari$tote les, medicorum plurimi $unt, qui negant; atta- men nos dicimus, $emen fieri ex $pirıtu, & $an- guine; partem verò $anguineam ob$idere ali- quam cra$$itiem, & vi$co$itatem; negamus ta- men e$$e pituitam; $ed vt dicit Ari$toteles pro- blem. citato præ$eferre naturam pituit{ae}; quod enim à tertia coctione fit pituita e$$e non po- te$t. Hinc Conciliator errat dicens, $emen e$$e pituito$um; erratque Sclanus, dum putat, Ari- $totelem arbitrari $emen e$$e pituito$um; quia Ari$toteles $olum dicit, $emen præ$eferre na- turam pituitæ, & e$$e excrementum vtile.

Sanctorij in artem med. Gal. QVÆST. CIII. De tempore opportuno cocundi.

EX coitu opportuno $ummum beneficiũ nobis Hippocrates, & Galenus pollicentur: reddi- tur enim homo ex eius recto u$u audacior, & minus iracun dus. In$uper confert pituito- $is, ut dicit Ari$toteles, $i robu $ti $int; $omnum conciliat; prohibet inflamma tiones inguinum; rollit grauitatem capitis, & plurima alia efficit, vt docet Galenus 6. de lo- cis affectis, cap. 5. & alibi. Dum verò non $er- uatur rectus v$us, $ed importunè homines illo vtuntur, innumerabilia $equunt{ur} mala: in pri- mis enim vitam abbreuiat, accelerat $enectu- tem, memoriam minuit, ventriculum, cere- brum, & cor refrigerat; calefacit iecur, & re- nes, & alia plura mala efficit, quæ à Galeno, & ab alijs Auctoribus referuntur. Immò Aetius lib. 3. in vnico capite colligens detrimenta im- portuni coitus, inter c{ae}tera dicıt, exoluere vi- res, aggregare cruditates, efficere $en$uum he- betudinem, obliuionem, tremorem, dolorem articulorum, nephritim, morbos ve$cicæ, oris graueolentiam, dentium dolores, gurgulionis inflammationem, $anguinis $putum, & alios plures affectus pro varia corporum di$po$itio- ne. Par e$t igitur, vt videamus, quo tempore, & qua hora conferat; quia variæ $unt opiniones.

Paulus lib. 1. cap. 5. dicit, opportunum tem- pus coeundi e$$e à cibo moderatè a$$umpto, & ante $omnum: affert que duas rationes: Prima e$t, à cibo ante $omnum debemus vti coitu, quia venus minuit vires, & $olum per $omnum $ub$equentem, & non per $equentem vigiliã, & laborem re$arciuntur: ergo po$t c{ae}naman- te $omnum qui$que pote$t coitu vti: Secundã rationem, quam affert, de$umit à prole, & e$t, $i mulier po$t c{ae}nã coit, per $omnum $ub$equ\~e- tem fortius concipit: Eandem $ententiam $e- quitur Oriba$ius lib. 6. circa finem $uarum ag- gregationum.

Reijcitur hæc opinio; quia dum dicit, coi- tum minuere vires fal$um dicit intelligendo de recto veneris v$u: quinimò ex Galeno in text. coitus e$t adeo $alubris, ut po$t ip$um ho- mo melius in$piret, & leuior, & agilior redda- tur: quare $i tempore opportuno fiet, tantum abe$t, ut minuet uires, ut potius uirtutem $opi- tam, & $uffocatam excitet. Præterea po$t $om- num, peracta prima, & $ecunda concoctione $emen fit, ante uerò $omnum po$t c{ae}nã $emen quod fieri debet à cibo prandij, & c{ae}n{ae} non e$t factum; quia nil fit in tertia coctione, ni$i quod coctum $it in prima, & $ecũda, quæ $olum po$t $omnum fit. Ex Galeno 12. methodi. c. 3. $om- nus concoquit, vigiliæ uerò digerunt.

Ad $ecundam rationem Pauli de$umptam à prole dicimus, non e$$e ad rem, quia agit{ur} hic de cõ$eruatione indiuidui, & non $peciei. Sed e$to, quod agatur de con$eruatione $peciei, di- cimus à $omno coitum magis conferre proli, quia tunc $emen e$t magis concoctum, & tena cius adhæret: concedimus tamen à coitu mu- lieri e$$e utili$$imum, ut quie$cat, & aliquantu- lum dormiat.

Aetius lib. 3. cap. 8. putat, tempus coeundi opportuni$$imum e$$e po$t moderatam cænã; $ed addit, ante concubitum parum e$$e dor- miendum. Reijcitur, quia reluctatur Hippocra ti 6. epidemiorum, $ec. 6. ubi legitur hæc $ent\~e- tia; labor, cibus, potus, $omnus, uenus, omnia mediocria, ide$t po$t exercitiũ $equitur cibus, & potus; po$t cibum $omnus, po$t $omnum ue nus. Similiter reluctatur Auicennæ, qui dicit uige$ima tertij, cap. de horıs coitus po$t primã, & $ecundam coctionem e$$e tempus concubi tus, quod e$t po$t $omnum. Præterea dum di- cit, parum e$$e dormiendum ante coitum, er- rat, quia non po$t paucum $omnum e$t facta coctio prima, & $ecunda, $ed po$t multum.

Cel$us lib. 1. cap. 1. dicit, concubitum inter- diu peiorem e$se: noctu uerò tutiorem: addit hac tamen lege $eruata, ut neque illum cibus, neque hunc cum uigilia labor $equatur: ecce quod Cel$us po$t coitum prohibet cibum, & motum; quare $olum ante $omnum po$t c{ae}nã concedit coitus u$um. Quæ opinio aduer$atur auctoritatibus Hippoctatis, Galeni, & Auicen næ locis citatis, & rationi, quia tunc debet e$se hora coitus, quando $emen e$t perfectum; e$t- que tale po$t $omnum, ide$t po$t peractam pri- mam, & $ecundam coctionem.

Franci$cus Valeriola conatur cõciliare Pau lum, Aetium, Oriba$ium, & Cel$um cum Hip- pocrate, & Galeno, aitque Hippocratem, & Ga lenum egi$se de hora perfecti$$ima, & oppor- tuni$$ima coeundi, qu{ae} e$t po$t moderatam c{ae} nam ante $omnum. Paulum uerò, & alios pro- po$itos Auctores feci$$e comparationem inter coitum immoderatũ factum pleno uictu, uel uacuo: dixeruntq; $atius e$$e pleno, <009>uacuo.

Errat Valeriola, quia $i de Aetio loquamur, dicimus, quod v$us e$t hoc modo loquendi; _Commodı$$imum coeundi tempus e$$e post cœnam._ Quare ex opinione Aetij nullum tempus e$t i$to commodius; ecce quod Aetius ab$olutè, & nõ re$pectiuè fatetur po$t c{ae}nam ante $om- num tempus e$$e omnibus alijs temporibus commodius in coeundo.

Similiter dici pote$t de Paulo, nam, vt opti- mè, & doctè notat Vale$ius, Paulus habet hæc uerba, κ{αι}ρὸς δὲ ἐπιτήδ{ει}ος μίξεως μετὰ τροφὴν ὡς ἔφην, προ τῶν <013>πνων. $. tempus opportunum, utile, $eu conueniens e$t po$t cibum, & ante $om- nos; dictio ἐπιτήδ{ει}ος, $ignificat e$se conuenien- tem, & utilem; quare ex $ententia Pauli, coitus po$t c{ae}nam ante $omnum e$t ab$olutè utilıs, & nõ facta comparatione, ut dictũ e$t $uperius. Commentariorum Pars III. Itidem dicimus de Cel$o, qui non uult po$t coitum $equi motum, ergo non po$t $omnum, ut dicit Hippocrates, & Galenus, Cel$us u$um coitus laudabat.

Aliqui conciliant alio modo, videlicet, coi- tum dupliciter con$iderari, uel pro con$erua- tione indiuidui, uel pro filiorum generatione: dicũt primo modo po$t $omnum e$se tempus coeundi, ut docet Hippocrates, & Galenus; $e- cundo modo dicunt ante $omnum; quia in $omno melior, & fortior fit conceptus. Cæte- rum i$ti multipliciter errant, primo, quia Hip- pocrates, & Galenuscõ$iderabant tempus op- portunum, coitus pro con$eruatione indiui- dui, & non pro generatione filiorum; $ecundo errant, quia etiam pro generatione filiorum, ut probauimus coitus po$t $omnum e$t oppor tunior, & utilior; $emen enim e$t melius co- ctum, & aptius ad prolem.

Plu$quamcommentator in hoc loco putat, quod coitus debeat à $omno exerceri, $ed hac lege, ut po$t coitum $equatur alius $omnus; Multi po$t coitum matutinum, antequam è le cto $urgant, parum dormiunt. Ego autem non probo Plu$quamcommentatoris opinionem, quia $i $eruatur rectus u$us coitus, po$t illum uires non languent; facilius enim in$piramus, & reddimur leuiores; ideò $omno non indige- mus. Præterea $i po$t coitum dormimus, ca- put repletur, & f{ae}ces fiunt duræ, ut experientia qui$que pote$t animaduertere. Ego autem in$equor opinionem Hippocratis, Galeni, & Auicennæ. Hippocrates enim in principio $ectionis $extæ 6. libro de morbis uulgaribus profert hanc $ententiam; Labores, cibı, potus, $omnus, venus, omnia mediocria, ide$t po$t la- borem moderatum, $eu mediocrem $equitur cibus, & potus: deinceps $omnus, & tandem venus. Similiter Galenus 2. de tuenda $anita- te exponens prædictam $ententiam Hippocra- tis præcipit à $omno e$$e coitum exercendum. Simili modo Auicennas vige$ima tertij tracta- tu 1. c. 12. de horis coitus loquens h\~et h{ae}c ver- ba; _Oportet, ut fiat coitus, cum cibus de$cendit à $to-_ _macho, & completur dige$tıo prima, & $ecunda: addit_ _nec $unt audiendi, qui dicunt post completam coctio-_ _nem tertiam: addit, oporcet, ut fiat coitus à de$iderio_ _$ano, quod non excitat a$pectus pulcher: aut pruritus,_ _$ed multitudo $permatis._ In capite verò 11. eiu$d\~e libri fen. 20. cap. 1. dicit fieri vrinis, & f{ae}cibus ex- cretis; $ubdit quoddam præceptũ ob$cænum, & fal$um, quod coitus cum infantibus magis & minus noceat coitu naturali: dicit magis no cere, quia in ip$o natura indiget plurimo mo- tu, antequam $emen egrediatur: quod e$t fal- $um; quoniam qui hac vtuntur libidine capti potius amoris furore, quam rationali, ilico eia- culantur, & minori, & breuiori motu id effi- ciunt. Dicit deinde Auicennas minus nocere, quia $perma non expellitur plurima expul$io- ne, $icut fit in mulieribus; qua$i dicat, {quis} vulua attrahat $perma con$tringendo colem; quod dici po$$et quoque de maribus illis, qui ex Ari $totele 4. problematum 27. cum voluptate pa- tiuntur muliebria, vel ob meatus anteriores obc{ae}catos, vel ob con$uetudinem, vel ob $piri- tuum abundantiam: horum enim muliebria con$tringunt perinde, ac vulua: $ed mittamns hæc ob$c{ae}na, & cõcludamus, coitum $emper à $omno e$$e exercendum.

1 Dub. non videtur, quod coitus conueniat à $omno ante. $. exercitium; quia coitus e$t la- bor; quare $i labori addideris laborem, erit ve- rendum de indiuidui $alute.

Re$pondetur, coitum nimium, & immode- ratum e$$e reuera laborem; moderatum verò e$$e laboris leuamen. Hinc rectè Galenus in tex. dicit, po$t moderatum coitum hominem reddi agiliorem: & Cel$us habet hæc verba; Moderatus concubitus e$t, quem neque lan- guor corporis, neque dolor $equitur.

CAPITIS LXXXVI. Particula Tertia.

Horum autem $ingulorum quæ dicta Tex. _19_. $unt qualitas in optima corporis con- $titutione e$t eligenda; exercit{ij} quidem in quo totius corporis partes æqua pro- portione mouentur, ità vt non aliæ quidem vltra modum fatigentur, aliæ verò citra: cibi autem, & potus opti- mam habeant temperiem. Sunt enim naturæ conuenientiores, quæ optima fuerint prædita temperatura. Eadem in reliquis etiam e$t ratio adhibenda.

DIxit Galenus $uperius, quod de ratione cau$æ $alubris hæ duæ $olæ $unt conditiones, debita quantitas, & debita qualitas: hactenus egit de debita quantitate cau$arum nece$$ario alterantium; qu{ae} po$$unt con$eruare corpus $aluberrimum in $uo $tatu. In hoc tex. agit, quomodo debeat $er uari debita qualitas: & exemplo exercitij, & ci- bi eam declarat.

Hic e$t fen$us verborum tex. optima quali- tas cau$arum non naturalium e$t eligenda in optima corporis con$titutione: eaque $imilis e$$e debet: ratio e$t, quia $aluberrimum corpus $imilibus gaudet, & con$eruatur: dat exemplũ Galenus de qualitate exercitij, cibi, & potus: incipitque ab exercitio, quod. $. tunc $it quali- tas temperata exercitij, quando partes corporis æqua proportione mouentur; $i verò aliquæ partes in exercitio fatigantur vltra modum, Sanctorij in artem med. Gal. aliqu{ae} verò non fatigantur, vt contigit illis, qui ambulant, in quibus crura tantum exercentur, & non brachia; vel illis, qui artes manuales $e- dendo exercent, dicit Galenus in his non $er- uari debitam exercitij qualitatem; quoniam aliquæ partes fatigantur, & aliquæ non: Gale- nus in lib. de lu$u paruæ pilæ laudat exercitiũ, quod in illo fit, quia omnes partes fatigantur. Præterea innumerabilia $unt exercitia, in qui- bus totum corpus æqua proportione exerce- tur. Nos tamen de $peciebus exercitij non agi- mus, quia hic non e$t locus.

Demum Galenus, vt perno$catur, quænam $it debita qualitas in cibo & potu, dicit, cibum & potum debere e$$e temperati$$imum, quia corpori $aluberrimo æquè re$pond\~et, cibus, & potus temperati$$imus: ratio, cur cibus tempe- rati$$imus conueniat, e$t, quia pro con$eruatio- ne corporis $aluberrimi $imilia $unt eligenda, & non contraria. Po$tremo Galenus dicit, quod dictum e$t de exercitio, & de cibo, & po- tu, dicendum e$t de omnibus alijs cau$is $alu- bribus, vt de aere, $omno, & vigilia, & de animi pa$$ionibus, & c.

1 Dub. inquit Galenus, quod illa qualitas pro con$eruatione corporis $aluberrimi e$t eli- genda, quæ e$t $imilis con$titutioni corporis; quia $imilibus, & non contrarijs con$eruatur: at $ic e$t, quod motus $emper calefacit, & $om- nus humectat: ergo non poterit inueniri $om- nus, qui non $it di$$imilis corpori $aluberri- mo: corpus enim $aluberrimum e$t in medio con$titutum, neque e$t calidum, vel frigidum, neque humidum, vel $iccum: aliquid enim di- citur calidum, quia e$t calidius $aluberrimo, quod e$t aliorum regula: dicitur frigidum, <002>a e$t frigidius, humidum, quia e$t humidius $a- luberrimo, $eu temperati$$imo.

Re$pondetur, corpus temperati$$imum, $eu $aluberrimum non e$$e punctualiter rale, $ed habere quandam latitudinem, in qua $unt ex- trema: ideò dum illud con$eruamus, corrigi- mus errores quo$dam perexiguos, & in$en$i- biles: ità vt cau$æ $alubres, quæ dicuntur con- $eruantes, $int tantum con$eruantes quo ad $en$um, quia non con$piciuntur lap$us corpo ris $alub errimi $en$ibiles; $ed reuera, $i con$ide rantur $ecundum naturam, $unt cau$æ corri- gentes, $ed quia corrigunt, quæ in$en$ibilia $unt, non dicuntur corrigentes, $ed con$eruan- tes: cui dubium, quod cibus in $e temperati$$i- mus antequam nutriat e$t omninò di$$imilis, & contrarius corpori $aluberrimo nutriendo? patet, quia $i e$$et $imilis $ine alia coctione $ta- tim nutriret: immò eatenus in diget coctione, antequam nutriat, quatenus e$t di$$imilis: & quanto pluribus coctionibus eget, tanto ma- gis e$t di$$imilis: cum igitur egeat tribus co- ctionibus antequam nutriat, alia in ventriculo, alia in hepate, & tertia in membris nutriendis debet e$se maximè di$$imilis: Sed quia, dum cibus a$$imilatur, nulla ad $en$um fit apparens mutatio, vt in alterantibus, & pharmacis ob$er- uatur: ideò dicitur cibus cau$a con$eruans, & non corrigens. Similiter exercitium, dum non imprimit aliquam nouam, $ed $en$ibilem qualitatem, & corpus po$t exercitium maneat, vt erat ante, dicitur temperatam obtinere qua litatem.

2 Dub. Videbitur Galenus alicui diminu- tus, dum hic de temperato exercitio agit; quia debebat hic repetere, quæ ab illo dicuntur $e- cundo, & tertio de tuenda $anitate, vbi dicit, exercitium fieri debere medio motu inter ce- lerem & tardum, vehementem & debilem, frequentem & rarum.

Argenterius reprehendit Galenum, quod id non præ$titerit: $ed laudandus e$t, quod in li bello perexiguo non tractauerit, quæ fusè ab ip$o tractata $unt $ecundo, & tertio de tuenda $anitate: agit enim hic de exercitio in commu- ni corporis, & animi quo ad rectum v$um: & quamuis de animi exercitio nil dicat: $ubintel- ligitur, quod de ratione temperati exercitij ani mi $it, vt nimium non excitetur, vel torpe$cat, $ed moderatis motibus vtatur.

3 Dub. Galenus declarans, quæ pertin\~et ad ciborum qualitatem, qu{ae} conuenit corpori $a- luberrimo mentionem facit $olum de primis qualitatibus dicens, quod cibi, & potus debeãt e$$e optima temperatura præditi: omittit ta- men, quæ $unt $ummi momenti, an. $. cibus, & potus $int tenues, vel cra$$i, an friabiles, vel vi- $co$i, an $int facilis, vel difficilis coctionis; qua- re videtur mancus.

Re$pondetur, quod Galenus egit de cibis, & potibus cau$a exempli: neque erat nece$$a- rium, vt in hoc loco ageret de cibis: $atis enim erat Galeno, vt hic doceret debitam qualitat\~e ciborum, quæ corpori $aluberrimo conueniat: qui autem $int cibi accommodati $ecundum omnes qualitates corpori t\~eperati$$imo, à Ga- leno tractantur in lib. de cibis boni, & mali $uc ci, & alibi: quare in hac re Argenterius iniu$tè mordet Galenum; quia $i Galenus vbi nomi- nat exercitium, faceret de exercitio tractatum completum, & vbi nominat cibum, tractatum perfectum de cibis, & vbi nominat aerem de aere, & $ic de $ingulis hic tractatus Galeni e$$et valde ridiculus, & Galenus in numero in$ano- rum hominum e$$et collocandus: ecce quam vanæ $unt nugæ Argenterij contra Galenum propo$itæ.

4 Dub. dicit Galenus in reliquis cau$is non naturalibus, vt in aere, & alijs eãdem e$$e ratio- nem adhibendam in perquirenda optima tem peratura: at dicimus e$$e impo$$ibile, vt opti- maaeris temperatura quo ad gradum, qui om- nınò $it $imilis corpori $aluberrimo inuenia- tur: aeris enim temperatura e$t adeò facilè mu tabilis, vt $it imperceptibilis: ergo non e$t ve- rum, vt dicit Galenus, quod eadem ratio po$$it adhiberi in perquirendis omnibus cau$is $alu- bribus quo ad gradum.

Commentariorum Pars III.

Plu$quamcommentator re$pondet, qualita tem aeris quo ad gradum nos coniectura con- $equi, & non certa $cientia: $unt quoque, qui di cunt, illam e$$e aeris optimam temperaturam, quæ relata ad corpus $aluberrimum illud con- $eruat, quod non coniectura, $ed certa experi\~e- tia digno$citur.

Addimus tamen nos, quod temperatura ae- ris non $olum digno$ci po$$it quatenus refer- tur ad corpora, $ed etiam in $e: ità vt medium inter temperaturam valdè calidam, & frigidã aeris exacti$$ımè percipi po$$it. Nos enim ha- bemus in$trumentum, quo metimur non $olũ aeris caliditatem, & frigiditatem; $ed omnes gradus caliditatis, vel frigiditatis omnium cor- poris partium, quod Pataui o$t\~edimus audito- ribus no$tris, eiu$que v$us docuimus: quam no uitatem non $ine magna ip$orum admiratio- ne intellexerunt. In$uper nos inuenimus mo- dum certi$$imum pro digno$cenda aeris hu- miditate, quanta videlicet quotidie $it: & talis e$t, $umimus tartarum combu$tum, quod à vulgo dicitur alumen f{ae}cis: hoc exponitur ae- ri, $ed antequam exponatur exacti$$imè perp\~e- ditur; & deinde mane iterum perp\~editur: $em- per enim expo$itum aeri magis ponderat: nos enim pro varietate ponderis dicimus maius pondus maiorem humiditatem, & minus mi- norem in aere dominari: ex his igitur vltimos gradus actiuarum, & pa$$iuarum qualitatum exacti$$imè percipere po$$umus.

CAPITIS LXXXVI. Particula Quarta.

At $i quod ab optima con$titutione Tex. _20_. defecerit corpus, non autem vehemen- ter, & hæ quæ ip$ius $anitatem cau- $æ con$eruant, proportione mutabun- tur. Sed cum multa $int huiu$cemodi corpora, per $ingula genera $eor$um di- cendum. Quod igitur in temperaturæ euariat, instrumentariarũ autem par- tium $eruat commoderationem, dupli- cem habet $alubrium cau$arum formã: alteram quidem earum, quæ ip$ius con $eruãt temperaturam, alteram verò eam, quæ ad optimam transferunt. Quæ itaque ip$ius temperaturam con- $eruant, tantum à cau$is optimè tem- peratæ naturæ di$tabunt, quantum & totius corporis temperatura ab illa euariabit. Calidiora $iquidem cor- pora calıdioris victus rationem expo- $cunt. Frigidiora autem frigidioris, & $icciora $iccioris, & humidiora hu- midioris, ac $ecundum coniugationem calidiora, ac $icciora, calidioris, ac $ic- cioris, eadem in reliquis etiam coniu- gationibus proportione $eruata.

VSque ad hunc textum exclu$iuè Ga lenus in hac tertia libri parte egit de cau$is $alubribus con$eruanti- bus optimam corporis conftitutio nem: h{ae}c pars libri dicitur ἐυεκτικὴ, ide$t boni habitus con$eruatrix. In hoc tex. ve- rò incipit agere de cau$is $alubribus con$er- uantibus corpora, quæ $unt $ana, recedunt ta- men, $ed non vehementer ab optima, & perfe- cti$$ima con$titutione.

Sen$us verborum tex. e$t; $i corpus recedit ab optima con$titutione, $ed non vehem\~eter, cau$æ quoque, qu{ae} hoc corpus con$eruant, de- bent $ecundum eandem proportionem rece- dere: hæc e$t regula pulcherrima; quia $i cor- pus temperatum, quod tamen non $it tempe- rati$$imum, aliquis medicus vellet con$eruare cibo, & potu temperati$$imo, & aere tempera- ti$$imo, valde erraret; quia con$eruatio fit $imi- libus in gradu, & nõ dı$$imilibus: omnia enim diuer$a, & di$$imilia participant aliquam con- trarietatem. Pergit Galenus dicens, quod cau- $æ, quæ con$eruant hæc corpora temperata, quæ tamen recedunt à temperati$$imis, $unt duum generum, aliquæ con$eruant corpora in eodem $tatu, & in eodem gradu, exempli cau- $a calidum, quod recedit à temperati$$imo per vnum gradum, con$eruatur à calido, quod re- cedit à temperati$$imo $imiliter per vnum gra dum; aliquæ verò cau$æ dicuntur con$eruan- tes, quia $ana corpora ad melius reducunt: & hæ non per $imilem qualitatem efficiunt, $ed per cõtrariam: exempli cau$a, corpus calidum vt vnum, $i debet reduci ad temperati$$imum, id fiet per frigidum vt vnum: ecce quod non $olum cau$æ con$eruantes, $eu remedia cõ$er- uantia, quæ per $imilia procedunt, æquè di$tãt à temperati$$imo perinde ac corpus con$er- uandum; $ed etiam cau$æ reducentes, ide$t re- media reducentia ad melius æquè di$tant à t\~e- perati$$imo, vt di$tat corpus, quod reduci de- bet: frigidum enim vt vnum æquė di$tat à tem perati$$imo, perinde ac calidum vt vnum.

Dat exemplum Galenus de corpore, quod in organicis habeat optimã con$titutionem: in $imilaribus verò habeat aliquem exce$$um, i. temperaturam $anam, $ed recedentem aliquã- tulum à temperati$$imo corpore: dicit Gale- nus quod i$tè rece$$us, vel hæc temperatura aliquantulum, $eu non vehementer recedens ab optimo, & perfecti$$imo dupliciter po$$it Sanctorij in artem med Gal. con$eruari, vno modo con$eruando tale cor- pus $anum, quamuis non $it perfecti$$imè $anũ in eodem $tatu, in quo e$t, quod per $imilia eiu$dem gradus fit; alio modo pote$t hoc cor- pus lap$um con$eruari illud reducendo ad me lius, ide$t, ad temperati$$imum; Hicque mo- dus e$t perfectior, & non per $imilia, $ed per cõ- traria reducitur, ide$t calidum vt vnum con$er uatur frigido vt vnum, intellig\~edo per con$er uationem reductionem.

Quod Galenus dixit de vna $implici tempe- ratura ab vnica. $. qualitate facta, idem de con- iunctis quoque intelligit: Hinc dixit, calidiora, & $icciora corpora per vnum gradum receden tia, $i ad melius $unt reducenda, expo$cere vi- ctum frigidiorem, & humidiorem per vnum gradum. Similiter loquendo de cau$is con$er- uantibus in eodem gradu dicit, calidiora, & $icciora expo$cere cibum, & potum calidior\~e, & $icciorem; $imiliter aerem calidiorem, & $ic ciorem: animi affectus calidiores, & $icciores; & omnes alias cau$as non naturales calidiores, & $icciores, in gradu tamen $imiles.

Notandum tamen, Galenum admonere lib. quinto de tuenda $anitate, cap. 10. & 11. quod non ità facile corpora reducantur ad melius; $icuti corpora in eodem gradu per $imilia con- $eruantur: immò dum volumus corpora $ana reducere ad melius oportet expectare, vt ho- mines non $int negotijs impediti: idem quoq; dicit Auctor in tex. 7. huius capitis; Quæ anim- aduer$io non requiritur, dum corpora aliquan tulum lap$a $imilibus $unt con$eruanda; quia con$eruatio quotidie, & omni tempore, fieri pote$t.

1 Dub. dicit Galenus, cau$as $alubres cor- porum non vehementer recedentium à tem- perati$$imo æquè, ac corpora lap$a di$tare à t\~e- perati$$imo: quod quidem non videtur artifi- cio$um; quia hæc regula Galeni de {ae}quali di- $tantia cau$arum, & corporum lap$orum vera e$t etiam in curandis ægrotantibus, qui admo- dum vehementer di$tant à temperati$$imo; er go regula non erit propria $anis tantum, vt Ga- lenus ab initio pepigit. Præterea Galenus lo- quitur de corporibus, quæ $imilibus cõ$eruan tur; & talia non $unt corpora ægrotantium.

Re$pondetur, quod Galenus intelligat de corporibus exi$tentibus in latitudine $anitatis, quæ po$$unt, & debent duplici modo con$er- uari, ide$t, in eodem $tatu, & per contraria redu ci ad melius: corpora enim ægrotantium, vel neutra nunc decidentiæ, $eu conuale$centiæ debent reduci ad melius, & non in eodem $ta- tu cõ$eruari. Regula tradita e$t propo$ita, quia hæc corpora $ana con$eruant{ur}, & reducuntur ad melius, quod non conuenit ægrotantibus.

2 Dub. dicit Galenus corpora non vehe- menter recedentia exi$tentia tamen in latitu- dine $anitatis duplici modo con$eruari po$$e. Primo modo $imilibus eiu$dem gradus: $e- cundo modo contrarijs reducentibus ad me- lius: quod præceptum vt plurimum videtur pernicio$um, quia $i quis vellet con$eruare cor porain$alubria $impliciter, quæ $unt quo que in latitudine $anitatis, & quæ $unt illa, quæ non vehementer recedunt a temperati$$imo, $imi- libus illa de$trueret, vel in ægritud inem pelle ret, exempli cau$a $i daret{ur} corpus frigidum & humidum $anum, $ed pe$$imè $anum, tunc v$u frigidorum, & humidorum $imilium non con- $eruaretur $anum, $ed in cachexiam incideret; ergo non oĩa corpora $ana $imilibus erunt con $eruanda, vt docere videtur Galenus. Dignum igitur e$t con$ideratione, vt perquiramus in hoc loco, an omnia corpora, quæ $unt in latitu dine $anitatis egeant $imilibus pro eorum con $eruatione.

Plu$quamcommentator per corpora nõ ve hementer reced\~etia intelligit $alubria vt mul- tum, quia hoc $olum corporũ genus d\~et in eo- d\~e $tatu $anitatis per $imilia con$eruari: corpo- ra verò neutra, & in$alubria non debent in eo- dem $tatu cõ$eruari; $ed $emper pro eorũ con- $eruatione medicus debet vti remedijs redu- centibus ad meliorem $tatum.

Reijcitur Plu$quamcommentator, quia Ga lenus clari$$imè dicit, corpora frigidiora, & $ic- ciora expo$cere frigidiorem, & $icciorem vi- ctus rationem: $imiliter calidiora, & $icciora calidiorem; & $icciorem: quare cum i$ti exce$- $us per $imilia $int con$eruandi, erunt quoq; corpora neutra, & in$alubria, qu{ae} $unt in latitu dine $anitatis, per $imilia con$eruanda. Præte- rea Galenus in tex. dicit, multa e$$e huiu$modi corpora; $i igitur per non vehementer reced\~e- tia intelligeret $olum $alubria vt multum, non e$$ent plura.

Quidam alij dicunt per corpora non vehe- menter recedentia à t\~eperati$$imo Galenum intelligere non $olum $alubria vt multum, ve- rum etiam neutra corpora: putant enim, quod $olum in$alubria vt multum $int illa, qu{ae} vehe menter recedant ab optima con$titutione.

Decipiuntur, quia $i e$t verum, $icuti e$t ve- ri$$imum, quod corpora $ana $imilibus $int cõ $eruãda, ergo etiam in$alubria $ana per $imilia erunt con$eruanda: nec valet, quod dicunt, in- $alubria vt multum, veluti e$t corpus $anum, $ed valde frigidum, $i tractaretur frigidis, inci- deret in cachexiam; quia $i tractaretur frigidis omninò $imilibus nõ alteraret{ur}: alteratio enim fit per di$$imilia: fateor tamen, tutius e$$e cor- pora frigida con$eruare {per} $imilia frigida, vel {quis} $int aliquantulũ minus frigida: non negamus tñ, {quis} $i ad vnguem po$$emus inuenire omni- nò $imilia, quod e$$et melius, $ed quia Ae$cula pius $olus percipit man$iones vltimi gradus, ideò curandum e$t, vt tutius agatur, ne $altem noceamus vt nos docet Hippocrates.

3 Dub. Gal. in tex. dicit, calidiora corpora ex po$cere calidioris victus rationem: frigidiora frigidioris: Hippocrates tñ ĩ lib. de $alubri di{ae}- ta, & lib. de aqua aere & locis ait, omnem exce$ Commentariorum Pars III. $um per contrarium tolli, & corpora hu- mida, & pituito$a bene $e habere in $icca aeris con$titutione: $imiliter 1. epidemiorum com. 2. ait, quod corpora humida in con$titutione $icca, tantum ab$it, vt {ae}grotent, vt longe me- lius $e habeant, quam prius; & ratio e$t, quia li- berantur illo exce$$u: $imiliter 1. de alimento- rum facultatibus cap. 1. & lib. 3. cap. vltimo ait, corpora intemperata in contrarijs benè $e ha- bere; malè verò in $imilibus. Pr{ae}terea Galenus loquens de oculis c. 23. huius libri dicit, $ignũ intemperaturarũ oculorum e$$e, quod facilè lædantur à $uo $imili; & iuuentur à contrario- rum moderato v$u.

Re$pondetur ex Galeno in tex. con$eruatio nem non $olum fieri à $imili in eodem gradu, verum etiam a cõtrario reducente ad melius: dicimus, pituito$a corpora à con$titutione $ic ca reduci ad melıorem $tatum. Præterea dum dicit, corpora intemperata $ana malè $e habere in $imilibus, per $imile intelligit $imile in gene re, & non in gradu: exempli cau$a bilio$i homi nes læduntur à vino maluatico, tunc $imalua- ticum e$$et $imile in gradu, non læderet: lædit quia e$t calidius homine bilio$o, & quatenus e$t calidius e$t contrarium in gradu, & non $i- mile: aqua enim tepida re$pectu feruentis di- cit{ur} frigida: $imiliter calor primi gradus habet vim refrigerandi calida $ecundi gradus: dici- mus igitur nullum corpus lædi à $uo $imili in gradu, po$$e tamen lædi a $uo $imili in genere, veluti minus calidum à maiori calore.

4 Dub. con$eruatio per $imilia ex Galeno lib. ad Tra$yb. cap. 19. & 28. e$t quædam corre- ctio in$en$ibilis, at $ic e$t quod $imile, vt $imile nihil agit, agens enim ex Ari$tot. in contrariũ, $eu di$$imile agit.

Re$pondetur ex Galeno 3. de $implici medi cina cap. 11. & 12. quod $imile tripliciter $uma- tur, $cilicet, $imile minus, $imile æquale, & $imi le maius: po$ita hac di$tinctione dicimus, $imi- le æquale e$$e omninò eiu$dem man$ionis, & hoc e$$e omninò ineptum ad agendum, & cor rigendum; $imile enim hoc eiu$dem man$io- nis, quod e$t idem quo ad temperaturam per $e non agit; auget tamen eandem molem: quo fit, vt corpus magis re$i$tat contrarijs, & hoc modo dicimus, $imile æquale per accidens cõ- $eruare. Alij inueniant meliorem $olutionem: nos illos ad $ydera extollemus, & mutabimus opinionem.

5 Dub. videtur quod neque corpora lap$a, neque temperati$$ima debeant $imilibus con- $eruari, vt nos docet Galenus in text. & pleri$- que alijs in locis: ratio dubitationis e$t, quia Ga lenus lib. ad Tra$yb. cap. 19. & 28. cen$et, totam artem medicam e$$e correctiuam: & correctio nem $emper fieri per contraria, & non per $i- milia.

Re$pondetur $imilia dupliciter quoque con$iderari, primo modo, vt $unt $imilia in qua litate, vel in eodem gradu, & man$ione: & hoc modo dicimus, quod hæc $imilia in eod\~e gra- du, & man$ione per $e non po$$int corrigere, videlicet, neque $en$ibiliter, neque in$en$ibili- ter, $ecundo modo con$iderantur $imilia qua- tenus eadem corpora per maiorem mol\~e mul- tiplicata diutius re$i$tunt: & interim naturam corrigunt in$en$ibiliter, & $ic intelligimus, qđ $imilia po$$int con$eruare corpora lap$a.

6 Dub. Galenus in tex. dicit, corpora calidio ra con$eruari calidioribus, frigidiora frigidio- ribus: contrarium tamen habetur lib. 6. de tuen da $anit. cap. 3. vbi dicit, corpora calida, & frigi- da con$eruari per contraria, $icca verò & humi da per $imilia.

Re$pondetur, Galenum loco citato non ab- $olutè a$$erere calida, & frigida percontraria con$eruari, $ed tutius e$$e vt con$eruent{ur} corpo ra calida, & frigida per contraria: $icca verò, & humida tutius per $imilia: ratio e$t, quia com- mittitur error in actiuis $imilibus: imminet pe riculum, ne in morbum cadat corpus: exempli cau$a, $i calidum volueris con$eruare calidis paulò inten$ioribus, facilè calorem intend\~edo febrim efficies: idem dicendum defrigidis; de humidis verò, & $iccis qualitatibus id non eue nit; quia $i volueris con$eruare humidum tem peratum paulò humidiori qualitate, nil mali efficies.

CAPITIS LXXXVI. Particula Quinta.

Rectè $i quidem cau$arum vtetur mæ Tex. _21_. teria, qui naturales earum potentias agnouerit, veluti quod motus, defe- ctus alimenti, vigiliæ, excretio, & om- nes animi affectus corpus exiccant, at qu{ae} his contraria exi$tunt, humectant. Ità verò & calefacientia, & refrige- rantia vitæ in$tituta, & ciborum, ac potuum, atque vt $impliciter dicam omnium, quæ corpori afferuntur. ma- terias quis no$c\~es, atque potentias, $alu- bribus vtetur cau$is, $imilia $imilibus afferendo: $i quidem eius propo$itum fuerit ineodem in quo acceperit, corpo- ris $eruare temperaturam.

IN tex. $uperiori Galenus dixit, corpora lap$a, vel e$$e con$er- uanda in eodem $tatu per $imi lia: vel reducenda ad melius, quod fit per contrarium {ae}què di$tans à $aluberrimo, vt decla ratum e$t $uperius.

Sanctorij in artem med. Gal.

In hoc tex. dicit, Medicum tunc rectè vti ma terijs auxiliorum, quando cogno$cit virtutes cau$arum $alubrium: per materias auxiliorum intelligit $ex res non naturales, aerem. $. cibum, & potum, $omnum, & vigiliam, excreta, & re- tenta, animi affectus, motum, & quietem, qua$i dicat Galenus, qui optimè cognouerit quan- tum, & quomodo $ex res non naturales calefa- ciant, refrigerent, humectent, & exiccent, $ciet tum con$eruare corpora lap$a, tum reducere ad meliorem $tatum.

Eandem $ententiam habet Galenus 7. me- thodi cap. 3. dicit enim optimam curationem fieri, præcognita copia materierum, $. remedio- rum, & recto v$u, qui con$i$tit in debita quanti tate, & qualitate materierum remediorum. Idem repetit Galenus 1. de tuenda $anitate, ca- pite vltimo, vbi habet hanc $ententiam: nece$- $e e$t, $i medicus vult mederi, vt perno$cat vir- tutes cau$arum $alubrium, & dextrum illarum v$um i. tempus opportunum, & modum v$us.

1 Dub. non videtur, quod quantum $ex res non naturales calefaciant, refrigerent, exiccãt, & humectent $it perceptibile; quia $olũ Ae$cu lapius quantum agendum, vt dicit Galenus primo ad Glauconem in principio, pote$t pe- netrare.

Re$pondet Plu$quamcommentator, & re- ctè, quod à $ex rebus non naturalibus corpora calefiant $ubiectiuè, & non effectiuè: exem- pli cau$a, corpus quie$cendo redditur humi- dius iu$to; quia dum corpus quie$cit nõ altera- tur, vnde $ua humiditate fruit{ur}: ecce qđ quies humectat non effectiuè, $ed $ubiectiuè, quia à quiete, neque ab alijs cau$is non naturalibus non introducuntur effectiuè pa$$iones calid{ae}, vel frigidæ, humidæ, vel $iccæ: dubitatio igitur non videtur ad rem facere: Hinc ab Hippocra- te cau$æ externæ non vocantur cau$æ, $ed $o- lum occa$iones di$ponentes $ubiectum.

2 Dub. dicit Galenus, Medicum rectè vti materijs auxiliorum, $i naturales virtutes, & po tentias agnouerit, qua$i quod $ine vlla cogni- tione cau$arum accidentalium $alubrium me- dici $ciant mederi: quod quidem dici non po- te$t, quia vt plurimum cau$æ di$ponentes ad morbos tam con$eruantes, quam curantes vir- tute & potentia a$cititia, & accidentali operan tur: videmus enim quod aperientia, & calefa- cientia refrigerant virtute accidentali, quate- nus $cilicet calefaciendo aperiunt, & aperien- do tollunt prohibitam per$pirationem. Simili- ter Galenus 11. methodi cap. 20. habet h{ae}c verba; _Caueant habentes crudos $uccos in frigido_ _$olio diutius immorari; tran$piratio impeditur, &_ _prohibita, augetur calor:_, ecce quod à cau$is frigi dis fit morbus calidus. Itidem Gal. lib. de cau- $is morborum 2. dicit, quod motus, adh{ae}$us, & alımentum calidum per $e habent potentiã calefaci\~edi, per accidens verò quatenus. $. re$ol uunt, habere potentiam refrigerandi: quare tot crunt cau${ae}, quæ virtute accidentali operãtur, & fortè plures, quam cau$æ qu{ae} operantur per $e, & per naturalem potentiam: ergo cum Ga- lenus non fecerit mentionem de cau$is non naturalibus, qu{ae} potentia accidentali po$$unt & con$eruare corpora $ana, & ea ad melius re- ducere, erit mancus, $eu diminutus.

Argenterius non $oluit dubium, $ed vide- tur reprehendere Galenũ, quod $cilicet de po t\~etijs a$cititijs nil dicat: nos verò dicimus nomi ne virtutum naturalium intelligere etiam a$ci- titias virtutes, & accidentales: nonne nimius ca lor habet potentiam naturalem re$oluendi, & per con$equens refrigerandi? Similiter quæ ha- bent vim ob$truendi, habent quoque vim pro hibendi per$pirationem, & hæc habent natu- ralem vim putrefaciendi: immò Ari$toteles 2. phy$icorum dicit, quod cau${ae} accidentales $int quidam rece$$us à naturalibus, ea$que fun dari in naturalibus: quare nimius motus, po$t- quam calefecit, re$oluendo refrigerat: quod di cimus de motu, de alijs quoq; cau$is non natu ralib. dici pote$t, quod. $. quæ per accidens ab illis fiant, fiant per potentiam, & virtutem earũ naturalem.

3 Dub. dicit Galenus quod defectu alim\~e- ti exiccatur corpus; quia calor naturalis, dum non agit in alimentum depa$cit humidum naturale, vnde $iccitas: cæterum defectu ali- menti corpora bilio$a calefiunt, quia tunc bi- lio$i humores magis accenduntur, & pituito$a temperantur.

Re$pondetur, Galenum con$iderare cau- $as non naturales re$pectu temperati$$imi; cor pora enim bilio$a, & pituito$a recedunt à tem- perati$$imo, ideò dubitatio e$t nulla.

4 Dub. non videtur, quod defectus alimen- ti $emper exiccet: immò Hippocrates 7. apho ri $morum 9. dicit, carnes humidas habentibus fam\~e pr{ae}cipere oportet: $i igitur fames, $eu ali- menti defectus iuuat, non iuuat exiccando, $ed conquoquendo, & fundendo, & demum cor- pora $ecundum internas partes $ub$tantificè melius humectando.

Re$ponderi pote$t alimenti defectum per $e exiccare: per accidens vero humectare po$$e.

5 Dub. dicit Galenus vigiliam exiccare, qđ non uidetur: quia ob vigiliam augentur crudi tates, & humiditates.

Re$pondetur ob vigiliam augeri humidum extraneum, & non radicale, & $ub$tantificum, de quo loquitur Galenus. Hinc 12. methodi c. 3. & alibi docet, $omnum concoquere, & vigi- liam digerere: concoctio e$t elixatio ob quam humectamur: dige$tio verò e$t euacuatio, vel humorum tran$po$itio à centro corporis ad circumferentiam: vnde dum fit dige$tio inter- na vi$cera exiccantur: dum verò fit concoctio humectantur; Hinc Hippocrates 6. epid. com. 4. tex. 23. dicit, vigiliam e$$e edacem, quia exic- eat humidum corporis $ub$tantificum.

6 Dub. dicit Galenus, quod euacuatio exic cat, quod e$t fal$um, quoniam ob nimiam hæ- Commentariorum Pars Tertia. morrhagiam $emper fit cachexia, & hydrops, ide$t nimia totius corporis humiditas.

Re$pondetur, in magna hæmorrhagia eua- cuari $piritus, & vires amitti: vnde hæmato$is $eu $anguificatio debilitatur, & inde non $an- guis fit, $ed aqua, quæ, cum non attrahatur à to to corpore, relinquitur in ab domine, & fit hy- drops, quippe per accidens $equitur, & non per $e.

7 Dub. dicit Galenus, omnes animi affectus exiccare, quod non videtur, quia gaudium hu- mectat, & non exiccat.

Re$pondet Plu$quamcommentator, & re- ctè, omnes immodicos animi affectus exicca- re; quare $i pericharia, ide$t nimio gaudio ali- quis afficitur, putat, quod etiam gaudium e- xiccet.

Reijcitur à Sclano, qui dicit, dari aliquos af- fectus immoderatos, qui non exiccant; $icuti e$t nimıa animi de$idia, qu{ae} ex Galeno 1. de $a- nitate tuenda cap. 8. refrıgerat, & non exiccat: $ed revera errat Sclanus; quia nimia animi de $idia reducitur ad nimiam corporis quietem, & non ad animi affectus. Præterea maxima de- $idia non e$t affectus immoderatus, $ed dimi- nutus, ne dicam ablatus.

Sclanus re$pondet, Galenum per omnes ani mi affectus intelligere illos, de quib. fecit men tionem, qui $unt ira, tri$titia, furor, timor, & in- uidia. Quæ expo$itio e$t $ine vllo artificio, atq; e$t voluntaria: quoniam Galenus mentionem facit, et in hoc libro, & alibi de alijs animi affe- ctıbus.

CAPITIS LXXXVI. Particula Sexta.

Quod $i permutare, atque ad melius Tex _22_. traducere $tatuerit, alterum e$t hıc $a- lubrium cau$arum genus, his quidem quas nuper diximus contrarium: {ae} qua- liter verò declinãs ad alteram partem à benè temperatis, & med{ij}s, quæ op- timıs conuenire naturis dicebamus, calidior $iquidem, ac $iccior tempe- ratura, à calidioris, ac $iccioris victus ratione ad exacti$$imum bonæ tempe- raturæ habıtum minimè transfertur. At talium erit v$us nece$$arius, quæ tantum eıs, quæ bene temperata exi- $tunt, frigidiora $int, atque humidio- ra quantum & natura naturam in calıditate, & $iccitate $uperabat.

SVperius Galenus docuit, quo- modo corpora $ana, $ed rece- dentia à temperati$$imo $imi- libus po$$int in eodem $tatu con$eruari. In hoc tex. docet, quomodo hæc corpora lap$a, $eu reced\~etia po$$int con$eruari ea transferen- do ad meliorem $tatum.

Sen$us verborum tex. e$t, $i medicus volue- rit corpora $ana traducere ad meliorem $tatũ: non debet vti cau$is $imilıbus, $ed contrarijs: quæ tamen tantum di$tent ab optima con$ti- tutione, quantum di$tant corpora lap$a: exem- pli cau$a, calidum vt vnum, $i debeat reduci ad temperati$$imum ex Galeno requiritur fri- gidum vt vnum: $ed $ic e$t, quod tantum di$tat calidum vt vnum à temperati$$imo, quantum frigidum vt vnum; quare $emper erit veri$$i- ma regula Galeni, quod cau$æ, quæ $anant, vel cõ$eruant æquè di$tant à temperati$$imo, per- inde ac corpora $ananda, vel con$eruãda: nun- quam enim dicit Galenus, temperaturam cali diorem, ac $icciorem à victus ratione calidıo- ris, & $iccioris reduci ad exacti$$imum habitũ bonæ temperaturæ: $ed à victus ratione frigi- dioris, & humidioris, quæ æquè di$tant ab opti ma con$titutione.

1 Dub. proponitur à Plu$quamcommenta- tore, quæ e$t, naturalia temperamenta receden tia ab optima con$titutione, $ana tamen non debent transferri ad optimam; quia tempera- menta naturalia, vt dicit Dama$cenus, $unt in- $eparabilia: citatur quoque Ari$toteles 2. ethi- corum, cap. 1. vbi dicit, quod e$t à natura, aliter non a$$ue$cere, dicit enim $i quis millies $ur- $um proijceret lapidem, nũquam a$$ue$ceret. Præterea Galenus primo de v$u partium cap. 9. dicit, temperamentum e$$e $ub$tantiam par- tium. & 3. de temperamentis cap. 4. habet hæc verba, idem dico temperamentum, & vniuer- $am $ub$tantiam. Similiter Auicennas prima primi doct. 3. cap. 1. ait, $i propria complexio mu tetur, aut morietur æger, aut $anus non con$er- uabitur; quibus po$itis non erit vera Gal. doctri na, dum docet, qđ temperam\~eta propria, quã- uis $int lap$a, debeant mutari, & transferri ad meliorem $tatum, qui $it omnium perfecti$$i- mus. Præterea experientia confirmatur, dum aqua feruefit, quæ $it pro vt vis ardens, $i natu ræ propriæ derelinquatur, paulo po$t ad pri$ti- nam frigiditatem conuerti: ecce igitur, quod e$t impo$$ibile, vt temperamenta naturalia $a- na, qualia ab ortu naturæ originem habuerunt, non po$$int reduci ad optimam, & omniũ per- fecti$$imam con$titutionem. Po$tremo $i tem- peraturæ po$$ent ad melius mutari, $equeretur quoque, quod $enes fieri po$$ent iuuenes: quia qui $enem frigidum reddere po$$et calidum, & humidum, illum quoque po$$et reddere iu- uenem, & immortalem, quod e$t ridiculum.

Solutio e$t facillima, $i di$tinxerimus t\~epera m\~etũ aliud videlicet e$$e primigeniũ, & natu- Sanctorij in artem med. Gal. rale, quod nunquam mutatur dum homo vi- uit: aliud verò e$$e aduentitium: qua po$ita di- $tinctione, & à nobis fusè declarata 4. methodi uitandorum errorum in principio a$$erimus, originale & primigenium quo ad eius naturã, & e$$entiam e$$e impermutabile: idem Galen. 2. aphori$morum 34. dicit, temperaturam $cili- cet, quæ ex primis elementis fit, vocari naturã, & formam corporis; quid enim e$t in viuente impermutabilius, quam natura, & forma cor- poris? $imiliter 6. epid. 5. tex. 1. Hipp. dũ dicit, na turam e$$e morborũ medicatric\~e, intelligit per naturam originale temperamentum, quod e$t in corpore ægro, & $ano $emper impermutabi- le, e$t que in$ertum partibus $permaticis; & $i- cuti frigiditas e$t ita aquæ in$erta, vt reddita ab igne feruenti$$ima nunquam amittat poten- tıam, donec e$t aqua, refrıgerandi; $imilıter ori ginale temperamentum, dum viuit animal, s\~e- per per$euerat; quare dum Galenus docet in tex. temperamentum e$$e reducendum ad me lius, intelligit de temperamento aduentitio, & non de primigenio. Similiter de $enibus dici- mus, eius temperamentum aduentitium cale- faciendo, & humectando mutari, non tamen primigenium.

2 Dub. dicit Galenus, corpora lap$a, $anaq; reducenda e$$e ad optimam con$titutionem per contraria. Quod quidem $i e$$et verum $e- queretur, quod nulla e$$et differentia inter cu rationem {ae}grorum, & reductionem $anorum ad meliorem $tatum.

Re$pondetur, in curatione re$pici $tatum præter naturam, In reductione $tatum natu- ralem.

3 Dub. ab æqualibus non prouenit actio, er- go calidum vt duo non $uperabitur à frigido vt duo: quare fal$a videbitur e$$e Galeni regu- la, quod $cilicet cau$æ $alubres reducentes cor pora lap$a ad meliorem $tatum æquè di$tent à temperati$$imo.

Re$pondetur, mutationem e$$e duum gene rum, aliam re$picere mixtionem, & per mıxtio nem ad mediocritatem tendere, & hãc $olum ab agente æquali fieri; quia calidum vt vnum cum frigido vt vnum mi$cetur, & per mixtio- nem mixtum temperatum $eu mediocre fit: Aliam e$$e mutationem, quæ pro fine non ha- bet mixtionem temperatam $eu mediocrem, $ed victoriam, quæ requiritur in generationi- bus, & hanc non po$$e fieri ab {ae}quali virtute, <002>a in hac requiritur victoria. Præterea in prima mutatione, quæ re$picit mixtionem, & medio- critatem, & quæ fit ab Agente æquali per ite- ratas vices frigida vt duo applicantur calidis vt duo, & $ic $en$im introducitur temperatu- ra mediocris.

4 Dub ex Ari$totele in po$tprædicamentis cap. de oppo$itis dicit, dum alicui $ecundum naturam vnum ine$t, fieri non pote$t, vt illi al- terum oppo$itũ in$it: exempli gratia igni ine$t caliditas, frigiditas, quæ e$t oppo$ita caliditati, nunquam inhærere poterit: $imiliter tempe- ratura $icca non fiet humida, ideo non mutab i tur qualitas, & introducetur alia; quare redu- ctio ad melius non fiet per contrarium.

Re$pondetur, dum introducuntur proprie- tates, & qualitates nouæ, id euenire, quia mu- tatur $ubıectum. Bilio$a corpora $unt calida, $i verò euacuabitur bilis, & refrigerabuntur vi- $cera, re$ultabit nouum $ubiectum, quod e$t frigidum, & nouæ emergent qualitates: in viu\~e te tamen debet introduci temperamentũ con- trarium paulatim, quia violentia $emper ten- dit ad viuentis de$tructionem.

5 Dub. Galenus dicit, quod cau$a $alubris, quæ reducit corpus lap$um ad optimum $tatũ æquè di$tat à temperati$$imo; quod non vide- tur verum, quia cau${ae} $alubres temperat{ae} quo- que iuuant: patet ex Galeno 3. de $implici me- dicina, temperati$$imum, $i applicetur corpori calido, aliquantulum refrigerare: $i ıgitur mul toties iterabitur, vel applicabitur calidum vt vnum alicui $ubiecto, illud reducetur ad tem- perati$$imum.

Re$pondetur, vt dictum e$t $uperius, appli- cationem cau$arum $alubrium reducentium corpus ad optimam con$titutionem non redu cere per victoriam agentis, vt euenit in genera tionibus; $ed per mixtionem tendere ad me- diocritatem: quod cum ita $it, nunquam cali- dum vt vnum fiet temperatum per cau$am $a- lubrem temperati$$imam: mixtum enim ex temperati$$imo, & calido vt vnum $emper erit calidius temperati$$imo: quod dictum e$t de calido vt vnum, de omnibus temperamentis dici pote$t.

CAPITIS LXXXVI. Particula Septima.

Namtale cau$arum genus naturales Tex. _23_. corrıgit intemperantias, alterum verò de quo $uprà dıximus temperaturam con$eruat. E$t autem vtriu$que vi- ci$$im apud medicos v$us nece$$a- rius: nam cum plurimum $uppetit oc{ij}, corrigere oportet, ac $en$im ad meliora transferre. Neque enim natura pa- titur eas, quæ $ubito fiunt alteratio- nes: hominem autem nece$$ar{ij}s occu- pationibus di$trictum, in eodem præ- $tat habitu con$eruare.

Commentariorum Pars III.

IN hoc tex. tria facit: in prima parte reddit rationem illius, {quis} dixit in fine tex. $uperioris, cur. $. dum volumus transferre cor- pus calidum & $iccum, exempli gratia vt duo ad temperati$$i- mum, id fiat per cau$as frigidas, & humidas vt duo: ratio, quam affert in principio huius tex. e$t, quia tale cau$arum genus corrigit natu rales intemperaturas per contrarium: & quia vni vnum e$t contrarium, vt fu$e probauimus cum Galeno in hoc lib. & in lib. 11. methodi no$træ, ideò $olum frigidum, & humidum vt duo erit contrarium calido, & $icco vt duo: fri- gida enim vt tria, neque vt quatuor, neq; tem- perati$$ima vnquam poterunt reducere corpo ra calıda & $icca vt duo ad mediocritatem.

In $ecunda parte dıcit, quod in corporibus lap$is pro eorum con$eruatione debeamus vti modo $imilibus, & modo contrarijs in eodem gradu: In tertia parte docet, quando vti debea- mus pro con$eruatione remedijs $imilibus; & quãdo remedijs reductiuis ad temperati$$imũ, dicit igitur, nos $emper $imilibus vti po$$e: non tamen $emper reductiuis remedijs; $ed $olum quando fuerit homo di$trictus occupationi- bus, & negotijs, quia $en$im, & cum maxima præmeditatione e$t faciendum: natura enim non patitur $altus, nec tran$itus repentinos ab vno ad aliud extremum: Hinc rectè dicit, con- $eruationem e$$e $emper faciendam per $imi- lia, $it homo quantumuis occupatus: $ed per contraria non $ic ideò Galenus 5. de tuenda $a nitate cap. 10. & 11. dicit, qui ad melius debet reduci, vitam agat liberam, vt po$$it propriæ $a- nitati indulgere, po$$it comedere, dormire, & quie$cere quando oportet.

1 Dub. dicit Galenus, corpus lap$um e$$e re ducendum ad temperati$$imum, quod præce- ptum non videtur vniuer$ale; quia Galenus 5. de tuenda $anitate cap. 10. docet, cõ$uetudines vitio$as in $enibus, & alibi ait, in debilibus, non e$$e mutandas. (Nos de hac re fusè egimus lib. 4. de con$uetudine) quod cum ita $it, Galeni præceptum non erit vniuer$ale, quod. $. corpo- ra lap$a ob malam con$uetudinem $int $emper reducenda ad melius.

Re$pondetur, præceptum e$$e vniuer$ale, $. non $olum corpora lap$orum $enum, & debi- lium e$$e reducenda ad melius: $ed etiam cor- pora ægrotantia debilia, & annis ob$ita; $ed cũ hoc non po$sit fieri $ine vitæ periculo, ideò re- ductio non e$t tentãda: e$t Galeni præceptum 2. ad Glauconem cap. 2. his verbis prolatum; _Videas ne incidas in ıllum $ermonem, morbus curatus_ _e$t, homo autem per{ij}t_; Hæc e$t cau$a cur malæ con$uetudines, & temperamenta aduentitia in $enibus, & debilibus non $int mutanda: $æ- pè enim, dum remedijs tentamus debilem, vel $enem reducere ad melius, adeo illorum vires l{ae}duntur, vt prius pereant, quam mutentur.

2 Dub. dicit Galenus in tex. quod natura non patitur eas alterationes, quæ $ubito $iunt: idem dicit Hippocrates 2. aphori$morum 51. his verbis: plurimum, atque repente euacuare, vel replere, vel calefacere, vel refrigerare, vel quomodolibet mouere periculo$um; quia om ne nimium e$t naturæ inimicum: Galenus in com. dicit, naturam cõ$i$tere in quadã $ymme- tria, & mediocritate; $ubitaneæ verò mutatio- nes euertunt $ymmetriã; nihilominus contra- rium ob$eruatur, quia in plethora aliquando $anguis euacuatur u$q; ad lipothymiã: ın pera- cutis morbis confert tenui$simus victus. Præ- terea cri$es repentinas natura tolerat $umma cum delectatione.

Re$pondent nonnulli, in hominibus $anis, repentınas mutationes e$$e periculo$as, & non in ægris; quia {ae}gri tran$eunt à $tatu præter natu ram ad $ecundum naturam: $ed nõ tollunt du- bium, quia vbi magnum frigus excitat dolor\~e in digitıs, $ubita excalefactio e$t ingrati$sima: $imiliter $i in ægris derepentè vtamur victu te nui$simo, id fit $ine delectatione ægrorum, & $ine tran$itu ad $tatum naturalem; ideò dici- mus \~et in ægris e$se malũ; fierique has repenti- nas mutationes, vt euitentur alia mala magis periculo$a. Hinc in mor$u $erpentis derepentè ab$cindimus partem; in gangr{ae}na vrimus: in lithia$i ve$cicæ inter te$tes & anum $ectionem $ubito facimus; ecce quod multa medicus perpetrat gratia euitandi mala maiora; con- cludimus ergo & in $anis, & ægris repentinas mutationes ın $e con$ideratas $emper e$$e ma- las; eas tamen effici, vt maius euitetur malum.

3 Dub. Galenus $uperius docet, corpora la- p$a e$$e reducenda ad optimam con$titution\~e per contrarium è diametro oppo$itum; in hoc tex. verò inquit, alterationes $ubito factas natu ram non pati; $ed $ic e$t, quod mutatio inter contraria è diametro non $en$im fit, $ed cum violentia & $ubito; ergo $ibi contradicit.

Re$pondet Plu$quamcommentator ad hãc Galeni apparentem cõtradictionem vario mo do, primo dicit, dũ reducimus corpus lap$um per contrarium è diametro oppo$itum, $umi contrarium in minori gradu; $ed illud conti- nuando $en$im efficere, quod {ae}qualia in gradu feci$$ent: $ecundo ait, $umi quæ $unt contraria in minori gradu; deinde $en$im augeri gradus, donec corpus a$$ue$cat: tertiò dicit, quod $u- mantur contraria æqualia, $ed non $ubito ap- plicari; $ed per inducias, & interualla: quia $ic natura a$$ue$cet: quartò quod contraria $umã- tur in eodem gradu, $ed ea applicari in pauca quantitate, ne violenter, & $ubito mut\~et. Quæ Plu$quamcommentatoris præcepta optimè cõ$entiunt Hippocrati, & Galeno 6. epid. com. 2. tex. 26. vbi docet, contraria e$$e adhibenda, et mox interquie$cendum: exempli cau$a, $i quis quotidie coitu vtatur, $ed propter æ$tatem, vel imbecillitatem nullo modo iuuet, non debet $tatim $e in po$terum à coitu omninò ab$tine- re; $ed praua con$uetudo debet $en$im aufer- Sanctorij in artem med. Gal. ri: in primis $olum alternis diebus $emel coi- tus exercetur; deinde quaternis, & deinceps octonis, & denique $emel in men$e; & tandem poterit omninò omitti: eodem modo Hippo- crates, & Galenus docent e$$e procedendum, dum dicit, nos interquie$cere, & $en$im natu- ram a$$ue$cere.

CAPITIS LXXXVI. Particula Octaua.

Quo pacto igitur, & hoc ip$um primũ Tex _24_. cau$arũ genus cõ$eruatiuũ appellam{us}? nã forte magis alteratiuum, & cura- tiuum, & naturalıum defectuum cor- rectiuum vocare conueniat. Quoniam ad vniuer$um $anitatis genus referen- tes, non ad eas, quæ $ecũdum $peciem differentias quæcunque $anos con$er- uant, con$eruatiua omnia vocamus: $iue præter id, quod $anitatem con$er- uant ad melius, totam traducant tem- peraturam, $iue pri$tinum tantummo- do habıtum tueantur; atque deterior\~e $tatum efficiunt, in$alubria.

SVperius declarauit, corpora la- p$a ab optima con$titutione duplici cau$arum genere po$- $e con$eruari: vno reducendo per contraria ad melius: $ecũ- do con$eruando in eodem $ta tu per $imilia. In hoc tex. Galenus proponit du bitationem, & eam $oluit.

1 Dub. Galeni e$t, quomodo primum ge- nus cau$arum $alubrium, quod $cilicet per cõ- traria reducit corpus lap$um ad melius pote$t dici con$eruatiuum? an ne procedit alterando per contraria? anne corrigit defectus natu- rales alterando in contrarium? quare potius debet dici curatiuum, quam con$eruatiuum: curatio enim per contraria: con$eruatio verò per $imilia procedit.

Soluit Galenus dubium, quod cau$æ $alu- bres reductiuæ dupliciter po$$int con$iderari, vel re$pectu totius generis $anitatis, ide$t, to- tius latitudinis $anitatis, vel re$pectu alicuius $pecificæ differentiæ $anitatis: dıcit Galenus, quod primo modo, ide$t re$pectu totius latitu dinis, cau$æ reductiuæ ad melius, dicantur con $eruatiuæ, & non curatiuæ, quatenus. $. con$er- uant corpus lap$um in $anitatis latitudine ge- nere di$crepante à latitudine ægritudinis.

2 Dub. Galenus lib. ad Tra$yb. cap. 30. do- cet, totam artem medicam e$$e correctiuam, ergo nulla eius pars vocãda erit con$eruatiua.

Solutio colligitur ex Galeno cap. 19. & 20. eiu$dem libri, vbi dicit totam artem e$$e corre ctiuam. Sed quando per artem medicam corri gimus errores in$en$ibiles dici cõ$eruatiuam: qñ veròcorrigimus errores $en$ibiles, dici cura tiuam qũo verò correctiua dicatur, dum con- $eruat in eodem $tatu corrigendo errores in- $en$ibiles, Galenus declarat exemplo vnius do lij, quod $it aqua vel alio liquore plenum, & per totum, vndique paruulis foraminibus per- tu$um; ait $i quantum egrediatur, tantum per $upernum orificium imponatur, dolium con- $eruari $emper plenum: tamen hæc e$t con$er- uatio; & fit nihilominus corrigendo.

Differentia inter curationem per$imilia, & reductionem per contraria e$t, quia curatio fit confe$tim, & cum aliqua violentia; reductio ve rò fit $en$im, & $ine uıolentia. Similiter redu- ctio fit in eadem latitudine: curatio fit per con- traria, quæ tranferunt corpus è latitudine {ae}gri- tudinis ad latitudinem $anitatis.

3 Dub. dictum e$t $uperius, Galenum per in$alubre intelligere male $anum, $ed non æ- grum, & hanc opinionem e$$e communem; eamque nos laudauimus; Galenus tamen in hoc tex. dicit, quæ deteriorem $tatum efficiũt, & introducunt ægritudinem e$$e in$alubria; quare hoc nomen in$alubre dicit contineri in latitudine ægritudinis; ergo in$alubre non di- cit $olum actu malè $anum, $ed $ignificat quo- que actu ægrum.

Solutio no$tra e$t, quod in doctrina defini- tiua $umpta fuerunt tria nomina, ide$t $alubre, in$alubre, & neutrũ, quæ $unt æquiuoca; quia $ignificant multas, & varias naturas cau$arum, corporum, & $ignorum: modo enim in$alubre $umitur pro eo, quod e$t actu $anum, $ed male $anum; modo pro eo quod & actu ægrum; idem dicimus de cau$is, modo $cilicet $ignifi- care cau$as morb $anas, & modo non $anas.

CAPITIS LXXXVI. Particula Nona.

Quæcunque igitur $imilem habent in Tex. _25_. omnıbus corporis partibus intemperi\~e, eadem egent pro curatione; quæ verò di$$imilem, dı$$imili. Nam fieri pote$t vt ventriculus frigidior $it quam opor- teat, caput verò calidius, atque vtrun- que proprijs egeat auxil{ij}s, ac ratione eadem $ingulæ aliæ partes cum fue- rint, aut præter modum humidiores, aut $icciores, aut calidiores, aut frigi- diores $uæ intemperiei victum exigũt Commentariorum Pars III. accommodatum. Neque igitur modo eodem omnes tales corporis partes exer cebimus, neque æqualiter humectabi- mus, aut exiccabimus, aut tale aliud quippiam agemus. Plenius verò de his diximus volumine illo, quod de $alu- bribus in$cribitur.

EGit in textibus $uperioribus de corporibus lap$is in tempera- mento ab optima con$titutio- ne. Sed cum hæc corpora int\~e- perata, quæ $unt quoque $a- na, habere po$$int vel lap$um $imilem in omni corporis parte, vel di$$imil\~e, vt videlicet in vna parte corporis $it vnus lap- $us, in alia alius, & egerit de modo con$eruan- di corpora, quæ $unt lap$a lap$u $imili $ecun- dum totum corpus; ideò in hoc tex. declarat, quomodo $int con$eruanda corpora, quæ lap- $u di$$imili $unt intemperata.

Sen$us tex. e$t, corpora, quæ habent lap$um $imilem $eu intemperiem $imilem in omnib. corporis partibus, eadem egent cõ$eruatione: exempli cau$a, $i totum corpus, & partes eius inclinant ad calidam, & $iccam naturam, hoc corpus cum $uis partibus, vel con$eruamus in eodem $tatu $imilibus {ae}qualibus, ide$t, eiu$d\~e gradus, vel reducimus $en$im ad melius {per} cau- $as contrarias, tantum di$tantes ab optima con $titutione, quantum di$tant corpora reducen- da. Si vero corpora habent lap$um di$$imilem, vtimur di$$imili con$eruatione, vel reductione ad melius; quia vna pars erit iu$to frigidior, alia calidior; vna igitur erit con$eruanda vno mo- do; alia alio. Deinde Galenus dat exemplum, quomodo corpus habeat di$$imilem lap$um; & dicit, fieri po$$e, vt ventriculus frigidior $it quam oporteat: & caput $it calidius; tunc v- trunque, ide$t caput, & ventriculus indigent proprijs auxilijs; quia auxilia pro ventriculo de bent e$$e calida; pro capite frigida. Pergit dein- de Galenus admonens, quod dictum e$t de v\~e triculo, & capite, eodem modo dici de quali- bet corporis parte.

_Neque igitur modo eodem._ In hac $ecun- da parte declarat modum, quomodo con- $eruari debeant hæc corpora habentia lap- $um in temperamento ab optima con$titutio- ne; dicitq; , $i corpus totum inclinat ad frigi- dum, vtimur motu, & exercitio; Sed vario, & di$simili, $i varij, & di$similes $int affectus; ex\~e- pli gratia. Si vetriculus e$t frigidus, exercitium, quod fit equitando e$t conuenientius, quã de- ambulando, quia $edendo contrahitur abdo- men, & omentum ad pylorum, & ventriculũ: vnde, & ab exercitio, & à partibus circumiacen tibus calefit ventriculus. Itidem $i pulmo $it frigidior, quam oportet, vtimur cantu, uel $er- mone aliquo uehem\~eti, quali Concionatores, vel Oratores vti $olent. Similiter $i mammill{ae} $int frigidiores, & debiles ad prõptius, & perfe- ctius lac generandum, iuuãtur; $i vtantur exer- citio brachiorum, vel abluendo indumenta, vel alio exercitio, quo brachia exerceãtur. Sed de his dicit Galenus $e plenius egi$$e lib. 6. de tuenda $anitate cap. 2. & 9.

1 Dub. docet Galenus qui habent $imilem $eu proportionalem $tatum, in omnibus corpo ris partibus eadem egere con$eruatione: hoc tamen videtur e$$e cognitu impo$sibile, quia quis e$t, qui temperaturam cuiu$que o$sis, car- nis, fibrarum, venarum, & c. cuiu$que indiui- dui digno$cet? nemo $anè: ergo vanum vide- tur Galeni pr{ae}ceptum.

Solutio colligitur ex Galeno 6. de tuenda $a nitate cap. 2. & 9. vbi habetur, quod $tatus in- æqualis humani corporis triplex $it, & triplex quoque $it corporis compo$itio: primus $ta- tus conuenit compo$itioni partium $imila- rium, quarum compo$itio pendet ex elemen tis: $ecundus compo$itioni partium organi- carum, quæ immediatè ex $imilaribus fiunt: tertius e$t cõpo$itio totius corporis facta ex or ganicis, & de hac Galenus loco citato dixit, quod facilè po$$it cogno$ci, & con$eruari: $e- cunda e$t di$$icilıoris cognitionis, & con$er- uationis: prima e$t cognıtu, & con$eruatu om- nium difficillima; particulæ enim facilè labun- tur, quia facilè alterantur; ideò omi$$is dua- bus prımis Galenus amplectitur tertiam, quæ & cogno$ci, & præ$eruari pote$t; & de hac intelligit in hoc tex. & non de fibris, de car- nibus, uel o$$ibus; hæc enim compo$itio con$tat ex ventriculo, capite, corde, iecore, & cæteris; dicit igitur Galenus, dum hæc cor- poris compo$itio e$t inæqualis, & di$$imilis, inæqualem præcautionem expo$cere.

In$uper $umma cura e$t tractãdum corpus, dum ade$t hæc inæqualitas, quia Galenus $epti mo methodi cap. 13. habet, dum inæqualis, & di$$imilis e$t intemperies in cerebro, ventri- culo, corde, iecore, corpus reddi quammaxi- mè morbis obnoxium.

CAPITIS LXXXVII. Particula Prima. DE CAVSIS SALVBRIBVS partium Organicarum.

In$trum\~etariarũ autem partium cau$æ Tex. _26_. $alubres, quemadmodum & hic ab optima con$titutione delinquitur, ità & inuicem di$tabunt. Aliæ enim $unt $alubres erroribus, qui in formatione con$i$tunt, aliæ his qui in magnıtudine, vel numero, vel po$itu.

Sanctorij in artem med. Gal.

PO$tquam egit Galenus de cau $is $alubribus con$eruantibus corpora lap$a in intemperie $implici, & compo$ita æquali, & inæquali: in hoc tex. incipit de cau$is $alubribus cõ$eruan tibus corpora lap$a in compo$itione.

Sen$us tex. e$t, $icuti corpora $ecundũ com- po$itionem multipliciter ab oprima compo$i- tione de$lectunt; ità & cau$æ horum corporũ con$eruatiuæ, & reductiuæ erunt inter $e dif- ferentes. Hæc regula tradita e$t $uperius, quod tot $int cau$æ, quot corpora. Similiter cau$æ tantum di$tare debentab optima con$titutio- ne, quantum ip$a corpora. Pergit deinde di- cens, quatuor e$$e cau$as $alubres; quia in com po$itione $ecundum quatuor genericos mo- dos corpora deflectunt ab optima compo$itio ne, videlicet, vel in figura, vel magnitudine, vel numero, vel $itu: hæc enim $unt quatuor genera morborum malæ compo$itionis; $ed Galenus non con$iderat errata in figura, ma- gnitudine, numero, & $itu præter naturam; $ed errata corporum lap$orum adhuc exi$tentium in latitudine $anitatis: lib. verò de differentijs morborum, cap. 4. proponit eadem quatuor ge nera morborum compo$itionis; & $ub figura vitiata ponit cauitat\~e, meatus, $uperficies a$pe- ras, & lenes; $ub numero ponit $uperabundan tem, & deficientem; $ub magnitudine auctam, vel extenuatam magnitudinem, $. $ub $itu luxa tionem, vel indebitam $iccitatem.

1 Dub. Galenus tractando de cau$is $alu- bribus con$eruantibus corpora lap$a in tempe ramento egit de cau$is con$eruantibus per $i- milia, & de cau$is con$eruantibus reductiuis, quæ reducũt corpora intemperata ad melius; in hoc loco agens de cau$is $alubribus con$er- uantibus corpora lap$a in compo$itione non agit de cau$is con$eruantibus per $imilia in eodem $tatu; $ed $olum de reductiuis per con traria: ergo Galeni di$cur$us e$t diminutus, & imperfectus.

Re$pondent Expo$itores, Galenum non tractare de cau$is con$eruantibus corpora la- p$a in compo$itione per $imilia in eodem gra- du; quia illæ cau$æ, quæ con$eruant corpora lap$a in temperamento, con$eruant etiam in eodem $tatu corpora lap$a in compo$itio- ne; & quia de con$eruantibus tem- peramentum lap$um egit $u- perius, non e$t vt in hoc loco de his iterum agat; quæ enim con$eruant tempe- ra- mentum, con$eruant etiam compo$itionem.

CAPITIS LXXXVII. Particula Secunda.

In formatione igitur plures cõtingunt Tex. _27_. errores, nam & figura partis, & $i qua in ea cauitas e$t $ecundum naturam, vel meatus, velorificium, vel a$peri- tas, vel lenitas, quando à naturali me- diocritate rece$$erit. Si quidem parum hoc patiantur: $alubrium corporum re- tinent appellationem: $i verò amplius, in$alubrium. Quòd $i tantus fuerıt re- ce$$us, vt operationi afferat detrimen- tum, iam ægrotare dicentur. Secundum quantitatem autem exce$$us, atque de- fectus ad ea$dem ducit dıfferentids. In numero verò, $iue vna, $iue plures quæcun\’q; ex $imilaribus partibus fue- rint, aut deficiant, aut $uperabundent. Ex hoc genere etiam $unt quæcunque in nobis $ub$tantiæ præter naturam con$i$tunt. Reliquum est alıud genus, quod ad $itum cuiuslıbet $implıcis atti net partis, in quo & ip$o quatuor $unt omnes differentiæ: prima quidem quæ optima exi$tıt: $ecunda verò, quæ pa- rum euariat: atque ideò $alubre adhuc efficit corpus: & tertia quæ in$alubre, quando amplıus à modo rece$$erit: & quarta quæ iam ægrum rece$$u pluri- mo reddit.

GAlenus enumerat in hoc tex. om nes $pecies errorum, qui e$$e po$ $unt in conformatione, magni- tudine, numero, & $itu: notat prius, quod in qualibet $pecie compo$itionis tria errata con- tingore po$$int: Primum erratum e$t paruum; $ecundum maius, quæ duo tamen errata non $unt extra latitudinem $anitatis; paruum, cum $it in$en$ibile, facit $alubre vt multum, quod in$en$ibiliter recedit à $aluberrimo, vt dicit Gelenus cap. 8. $i tamen erratum e$t maius $ine manife$$a læ$ione operationis efficit corpus $impliciter in$alubre, quod habet $anitatem, $ed admodum imperfectam; tertium demum e$t erratum in qualibet $pecie ex propo$itis, qđ actiones $en$ibiliter lædit, quod indicat ex Ga- Commentariorum Pars III. leno corpus actu ægrotare.

Diuidit prius conformationem in $uas $pe- cies, $cilicet in figuram, cauitatem, meatus, ori- $icium, a$peritatem, & lenitatem; per figuram intelligit, quod $i exempli cau$a figura per na- turam $it rotunda, deinde facta $it quadrata; vel ex recta $it facta curua, vel alterius $iguræ; per cauitatem intelligit eam $iguram, quæ e$t in vtero, ve$ica, ventriculo, thorace, & alijs $i- milibus; quæ cauitates, cum $int amplæ, non po$$unt dici meatus, vel orificia: per meatus in- telligit cauitatem angu$tam, quæ pote$t facile ob$trui; ideò per meatus vel inteiligit poro$i- tates, vel ora capillarium venarum, & arteria- rum. Per orificia intelligit va$orum terminos, & fines.

1 Dub. videtur Galeni tractatus diminu- tus, quia Galenus facit mentionem de $alu- bribus, & in$alubribus; omittit tam\~e neutrum $tatum.

Re$pondet quidam Modernus, non feci$$e mentionem de neutris; quia omne neutrum e$t chimera. Reijcitur, quia Galenus non ità di ligenter de neutris $uperius egi$$et, $i neutrum e$$et chimera.

Plu$quamcommentator melius re$pondet, Galenũ. $. non feci$$e mentionem de neutris $impliciter, quia mediant inter $impliciter $a- lubria, & in$alubria $impliciter; cognitis enim extremis media ex $e innote$cunt. Similiter nõ fecit mentionem de neutris, vt nunc, quia me- diãt inter $ana, & ægra, quare cognitis corpori- bus $anis, & ægris ex $e illa neutra innote$cunt.

2 Dub. Galenus in hoc loco proponit quin- que $pecies conformationis, videlicet cauita- tem, meatum, orificium, a$peritatem, & lenita- tem: alıbi verò lib. de differentijs morb. capite 4. ponit tres, ide$t figuram, cauitatem, & $uper- ficiem.

Solutio facilis e$t, quia per a$peritatem, & lenitatem intelligit $uperficiem, qu{ae} e$t genus a$peritatis, & lenitatis: lenitas enim in $uperfi- cie ventriculi efficit li\~eteriam: in $uperficie o$- $is efficit cauitatem, quia caro non pote$t adne- cti. Præterea, dum omittit meatum, & orificiũ non omittıt cauitatem, quæ e$t tamquam ge- nus meatus, & orificij.

Quo ad compo$itionem $ecundum magni- tudinem, duæ $unt $pecies magnitudo. $. dimi- nuta, & aucta: in his $peciebus tres $imiliter cõ tingere po$$unt differentiæ lap$uum, paruus. $. qui pertinet ad corpus $alubre vt multum: ma- ior qui pertinet ad corpus $impliciter in$alu- bre, quod adhuc tamen e$t $anum: magnus qui, cum actiones $en$ibiliter lædat, pertinet ad corpus, quod actu ægrotat.

Quo ad compo$itıonem partium in$trum\~e talium $ecundum numerum, duæ $imiliter $unt $pecies, numerus. $. auctus, & diminutus; quæ duplici modo dicuntur deficere! primo vel ade$t defectus in$en$ibilis, qui corpus effi- cit $alubre vt multum, vbi dicunt Auctores in hoc loco, qui habent $extum digitum, & tertiũ te$ticulum, optimam tamen in omnibus alijs partibus habentes con$titutionem, collocari in nunrero corporum $alubrium vt multum: Se- cundò vel ade$t aliquis defectus $en$ibilis, $ed talis. vt non lædat $en$ibiliter actiones, vt dum $unt lumbrici; $ic corpus e$t $impliciter in$a- lubre: quamuis, $i lædant os ventriculi, & epi lep$iam efficiant, corpus dicatur actu ægrum: idem dicitur de omnibus morbis in numero, quod videlicet $i lædant actiones $en$ibiliter corpus vocetur ægrum: Idem dicimus de lapil- lo in ve$ica, & rembus, de pterygio, & alijs mor bis, qui $i non lædant actiones, efficiunt corpo- ra in$alubria $impliciter.

3 Dub. non videtur, quod lapis in ve$ica, vel lumbrici, vel mola in vtero $int morbi in numero; quia Galenus in tex. dicit, morbos in numero e$$e quando pars aliqua $imilaris de- ficit, vel $uperabundat: $ed $ic e$t, quod neque lapis, neque lumbrici, vel mola, vel catarracta $unt partes $imilares, ergo. Præterea Galenus lib. de differentijs morborum in principio ait, morbum illis partibus conuenire, quibus $ani- tas: $ed $ic e$t, quod $anitas neq; lapıllo, neque molæ, vel lumbricis conuenire pote$t, ergo ne- que morbus.

Argenterius re$pondet, lapidem in ve$ica e$$e cau$am remotam morbi, & non morbum; idem dicit de mola, & de alijs.

Modernus quidam ait, non lapidem in ve- $ica e$$e morbum, $ed lapidis præ$entiam, & lapidis ab$entiam e$$e $anitatem: quia is e$t morbus, <002> ad $e curam trahit, & qui lædit actio- nem: ideo Argenterij rationes contra Galenũ alibi dicentem, lapidem e$$e morbum in nu- mero, $unt nullius vigoris.

Dicimus nos cum Galeno, lapidem in vesi- ca, lumbricos, & alios $imiles affectus e$$e mor- bos in numero: dum verò afferunt Galenum in hoc tex. dicentem, morbos in numero e$$e quando pars aliqua $imilaris deficit, vel $uper- abundat; Re$pondemus, Galenum in eodem tex. hæc verba addere; _Ex genere. $. morborum in_ _numero non $olum e$$e partem additam, uel ablatam,_ _$ed quæcunque in nobis $ubstantiæ præter naturam_ _con$istunt;_ In quibus verbis, & lapis in vesica, & mola, & catarracta, & lumbrici, quæ nõ $unt partes corporis viuentis continentur.

4 Dub. dicit Galenus, $ub$tantias, quæ in no bis con$i$tunt præter naturam, pertınere ad compo$itionem in numero, atque huiu$modi e$$e $extum digitum, & tertium te$ti culum; $ed $ic e$t, quod non videtur, $extum digitum, & tertium te$tem, & alia id genus, quibus na- $cimur, e$$e dicenda præter naturam. Præterea corpora habentia $extum digitum, & tertium te$ticulum pertinent ad corpora $alubria vt multum: immo non $olum corpora $alubria vt multũ $unt $ecundum naturam, cum $int ab ortu naturæ talia, verum etiam in$alubria fimpliciter, vt probatum e$t $uperius: dictum Sanctorij in artem med Gal. e$t enim in$alubre non dicere actu ægrum, $ed corpus valde obnoxium ægritudini $u- $cipiendæ, accedit quod $alubre vt multum ex Galeno e$t temperatum in $implicibus, & bene commen$uratum in organicis.

Plu$quamcommentator re$pondet, Gale- num intelligere præter naturam id, quod non e$t $ecundum int\~etionem naturæ: natura enim non intendit $extum digitum, vel tertium te- $tem: Dicit præterea tres e$$e differentias lap- $us in numero, quarum prima e$t defectus par- uus: $ecunda differentia lap$us e$t maior $en$i- bilis non lædens tamen operationem; & tertia adhuc e$t maior lap$us lædens operation\~e $en- $ibiliter ha$que conuenire corporibus $alubri- bus vt multum, & corporibus in$alubribus $impliciter $ecundum aliquam proportion\~e; ità vt in corporibus $alubribus, & in$alubribus non $int illæ tres præter naturam differentiæ à Galeno nominatæ, $ed tres proportione re- $pondentes: ambæ enim expo$itiones $unt pro bandæ.

Quo ad $itum partium organicarum dicit Galenus, $imiliter vltra optimum $itum orga- ni contingere po$$e tres defectus; paruum $ci- licet, qui pertinet ad corpus $alubre vt multũ: defectum manife$tum $ine læ$ione opera- tionum, qui pertinet ad in$alubre $impliciter; & tertium defectum, qui e$t cum manife$ta l{ae}- $ione operationum, & pertinet ad corpus ægrum.

5 Dub. Galenus lib. de con$titutione artis, cap. 12. inquit, $i particula integra organi ob- truncabitur, morbus erit in numero: $i pars par ticulæ, & non tota particula, erit morbus in ma gnitudine diminuta: in lib. verò de differentijs morborum capit. 8. ait, quando particula tota, vel eius pars obtruncatur, e$$e morbum in nu- mero.

Re$pondetur, quod particula ab organi par- te diui$a dupliciter con$iderari pote$t, vel ra- tione organi, vel ratione $ui: primo modo ori- tur morbus in magnitudine diminuta: $ecun- do modo in numero: exemplum, $i particula o$$is $eparatur à craneo, dicitur re$pectu cranei morbus in magnitudine diminuta; $ed re$pe ctu particulæ $eparatæ dicitur in numero; de- ficit enim numerus numerandus.

CAPITIS LXXXVII. Particula Tertia.

Quæcunque igitur partes in figura Tex. _28_. delinquunt, veluti quæ bl{ae}$æ, varæ, & obliquæ appellantur: hæ quum nuper natus & adhuc tenellus e$t, formatio- ne, atque alligatione, ad naturalem tra- ducuntur habitum, quod $i iam aucto infante ad duritiem peruenerint, emen darinon po$$unt. Sic errores quidem qui ad cauitatem attinent, cum adhuc augeri per$euerant, correctionem ad- mittunt: cum autemiam ad vltimum peruenerint, nullus e$t remedıo locus. Cauitates igitur, quiete, atque alli- gatione, paruæ redduntur: magnæ ve- ròpartium operatione, & $piritus re- tentione. $ic & quæcunque foramina ora\’que.

DEclarauit $uperius defectus, $eu lap$us partium organi- carum corporis $ani: in hoc tex. agit de remedijs dictos defectus auferentibus: pri- mo o$tendit defectum in fi- gura quandoque e$$e corri- gibilem, & quandoque non: & quibus reme- dijs corrigi po$$it: $ecundo idem dicit in defe- ctibus cauitatis foraminum va$orum, & orifi- ciorum e$$e ob$eruandum.

Dat exemplum de defectibus in figura cru- rum, dum crura habent figuras blæ$as, & va- ras, quæ figur{ae} in puerulis ob imbecillitatem, & intempe$tiuam deambulationem continge re $olent: figura bl{ae}$a crurum e$t, dum crura $unt ita obliqua, vt genibus ferè $e tangãt, & pe des admodum inter $e di$tent: vara dum vice ver$a, pedes. $. $e tangãt, & g\~enua di$t\~et: dicit Galenus, in puero tenello po$$e emendari hũc defectũ: in adulto nequaquam. Recõcinnatio fit alligatione ferulis, & fa$cijs facta: {quis} in Nepo te meo expertus $um: habebat enim crura va- ra; iu$$ı per litteras, vt fa$cijs, & ferulis lana mol li inuolutis crura alligarentur, quod quidem non a chirurgo, $ed à $orore mea, quæ appella- batur Diana ingenio$i$$ima $anè, quæ licet nũ- quam viderit $imiles ligaturas, adeò diligen- ter omnia præ$titit, vt ego & præ$tanti$$imi chi rurgi eius ingenium mirati $imus, qũo potuerit puerũ quatuor annorũ, $patio quatuor men$iũ ad figuram naturalem perducere: dum vero $int magis Adulti, o$$aq; duriora effecta $int, non reducuntur ad figuram naturalem: totum negotium e$t in o$$ibus: illa enim $i $int contri ta, mu$culi, & omnia va$a contorquentur: in$e- quuntur enim o$$ium figuram: $i o$$a $int du- ra, nulla arte po$$unt mollia reddi, & vitiũ red- ditur inemendabile: in puerulis tamen nuper natis dicit Galenus 2. de temperamentis, o$$a e$ $e mollia, veluti $unt ca$ei recenter congelati.

Quo ad errores in cauitate, a$$erit cauitatem, $i e$t in corpore, quod adhuc augetur, corrigi po$$e; quia dum augetur, recipit aliam figurã: cauitas tamen $i e$t in corpore, qui non am- Commentariorum Pars Tertia. plius augetur e$t vitium inemendabile: maxi- ma enim e$t differentia inter curationem figu- ræ & cauitatis, quia figuræ partium corporis mutantur in tenellis pueris v$que ad quatuor annos circiter, vt ego in Nepote meo experien tia cognoui: cauitates verò etiam in adole$cen tibus, qui ad huc augentur, mutantur; quia fi- guræ partium pend\~et ab o$$ibus, & $olum o$$a, cum tenella $int, reconcinantur manibus, vel li gaturis: cauitates verò in$equuntur alias par- tes, vt mu$culos, membranas, & c.

Remedia, pro cauitatibus magnis corrigen- dis, duo à Galeno proponuntur, quies. $. & alli- gatio per fa$cias: magnæ enim cauitates reddi poterunt paruæ, $i fuerint ligatæ hac arte, vt in loco, vbi e$t cauitas, $trictius ligentur, & $ine do lore: in parte vero $ana, laxius. Remedia verò pro corrigendis cauitatibus paruis duo $unt, operatio, vel exercitium partis habentis eam paruam cauitatem; & $pirituum retentionem. quo ad primum dicit Galenus, quod operatio $eu exercitium dilatat, cau$a e$t, quia ob exerci tium augetur calidum natiuum, quod e$t au- ctor auctionis, & dilatationis partis: affert{ur} ex\~e- plum de ventriculo ab ortu naturæ paruo, qui alio ingenio non pote$t dilatari, quam multo- rum cıborum, & potionum v$u: quod certè mi hi contigit, dum cur$u quinque annorum me- dicinam facerem in Panonia, vbi præter cõ$ue- tudinem, cũ coactus liberaliores potiones in- gererem, inde factus e$t ventriculus capacior, quod agnoui, quia deinceps ventriculus diffi- cilius ieıunium tolerabat: cau$a e$t, quia omne cauum & vacuum impleri de$iderat. Similiter de cauitate thoracis in adole$centibus dicen- dum e$t: fieri enim pote$t maior, $ed longè ma- iori cum beneficio, quam de ventriculi cauita- te dictum e$t; Adole$centes dilatabunt thora- cem, $i $e exercuerint in edendis magnis voci- bus canendo. $. vel concionando, vel orando, vel in $ono tubæ, vel cornicinis $e exerc\~edo; ex quorum in$trumentorum v$u ip$emet aliquã adeptus $um thoracis dilatation\~e. Simili mo- do mãmillæ lactando fiunt maiores. Itidem de parua cauitate vteri dicendum; iuniores enim mulierculæ, $i pluries vtero ge$tabunt, fient vte ri maioris. Adultæ vero iuuenes dum nubunt, $i paruo $unt vtero, euadunt $teriles. Itidem di- latantur ventriculi cerebri meditando, quia ex Hippocrate in epid. lib. 6. $ect. 5. t. xj. medita- tio hominibus e$t animi exercitium.

Similiter cauitas, dum e$t debito maior, liga tione corrigitur: dantur tamen partes, quarũ cauitas, $i maior $it e$t, inem\~edabilis, $icuti vte rus, ve$ica, ventriculus, inte$tina, venæ, arteriæ quædam. Dantur $imiliter cauıtates maiores, quæ po$$unt ligatione corrigi, veluti dum in $crotum de$cendit periton{ae}um, illo meatu red dito maiori, vel ob nimios clamores, vel fletus, tunc ne $uccedat hernia ligatione proportio- nata prohibetur. Itidem $unt, qui patiuntur laxitatem arteriarum pertinentium ad penem, qui facile corripiuntur priapi$mo. Hi perbellè curantur ligatura, & a$tringentibus medicam\~e tis pectini appo$itis. Aliqui etiã patiuntur ob laxitatem va$orum $eminalium gonorrheã per petuam, quæ a$tringentibus extrın$ecis, & lıga- turis tolli pote$t. Ad eundem modum quæ cũ- que foramina, $iue ora, vel o$cula va$orum duo bus remedijs propo$itis. $. cohibitione $piritus, & exercitio illius partis po$$unt reddi latiora: vbi vero latiora $unt, plura po$$unt fieri angu- $tiora auxilio oppo$ito, videlicet quiete, & li- gatura.

1 Dubit. Galenus $uperius dixit, corpo- ra con$eruari per cau$as nece$sario alterantes: & has cau$as e$$e aer\~e, cibum & potũ, $omnũ & vigiliam, motum & quietem, repletionem, euacuationem, & animi affectus; Galenus ta men in hoc loco pro corrigendjs vitijs in figu- ra, & cauitate vtitur alijs remedijs. $. ligatura, exercitio partis, & $piritus cohibitione.

Argenterius, vt $ui moris e$t, Galenum re- prehendit: nec mi$er videt Galenum, dum di- cit con$eruari corpora per cau$as nece$$ariò al- terantes, intellixi$$e de con$eruandis corpori- bus recedentibus ab optima con$titutione in temperatura, & non in compo$itione: Lippie- nim viderent huius inepti$$imi dubij $olutio- nem.

2 Dub. Plurimi $unt affectus præter naturã in cauitate, figura, & $uperficie, de quibus Ga- lenus ne verbum quidem dicit; quare tracta- tus i$te videtur omninò diminutus.

Re$pondent Expo$itores, & rectè, quod de affectibus, $eu morbis pertinentibus ad cauita- tem, figuras, & meatus agi debeat in arte cu- ratiua, & non hic: quia in hoc loco agitur $olũ de cau$is con$eruantibus, & corrigentibus vi- tia, quæ ob imbecillitatem formatricis, uel de- fectum materiæ accidunt, uel ob errorem com mi$$um in puerulis tenellis.

3 Dub. Galenus tradens remedia pro toll\~e- da angu$tia, $eu paruitate cauitatis dicit e$$e duo: Primum e$$e partium illius operationem $eu exercitium: $ecundum $pirituum cohibi- tionem. In Tibicine. n. bo $piritus cohibition\~e implentur uenæ frontis, facies tota, & pectus: tradens uerò remedia pro magna cauitate cor- rigenda dicit e$$e duo, uidelicet quietem, & li- gaturas: errare uidetur, quia $i oppo$itorum ea d\~e e$t di$ciplina, debebat Galenus tradere op- po$ita; quare $i in angu$tia ex Galeno iuuat e- xercitium, in maiori cauitate iuuabit quies, & hactenus rectè Galenus; $i in angu$tia iuuat $pi rituum cohibitio, in maiori cauitate iuuabit li- bera $piratio, & non ligatura.

Re$pondetur Galenum tacui$$e, quod $ub- intelligitur. Præterea parua re$piratio, non po- te$t angu$tiam efficere, quia minor re$piratio quam conueniat non e$t in no$tra pote$tate; ideò Galenus addidit ligaturas. Præterea pro auferendis maioribus cauitatib. uariarum par- tium uaria $unt remedia; $ic u\~etriculus redde- Sanctorij in artem med. Gal. tur minoris cauitatis ieiunio: & va$a $eminaria fient minora coitus ab$tinentia: & $ic de alijs.

4 Dub. dicit Galenus, foramina in$en$ibi- lia, & orificia maiora, vel minora, quam par $it ij$dem remedijs, quibus cauitates maiores, vel minores corrigi. $. quiete, & ligaturis, partium operatione, $eu exercitio, & $pirituum cohibi- tione: attamen proponuntur alia remedia à do cti$$imo Acachia pro corrig\~edis foraminibus, & orificijs longè præ$tantiora, qualia $unt ad- $tringentia ex vna parte, & deob$truentia ex alia, quæ $unt propria.

Re$pondetur, quod ad$tringentia, & deob- $truentia $unt remedia pertinentes ad artem curatiuam: in hoc loco Galen. tradit cau$as con$eruantes, $eu corrigentes vitia corporum in compo$itione lap$orum, $anorum tamen; & præcipuè vitia, quæ in tenellis corporibus comparantur: quare Acachias non rectè$en- tit.

Argenterius inuehit contra Galenum, dum docet per $piritus cohibitionem dilatandas e$- $e cauitates: dicit, non debebat Galenus tra- dere hoc præceptum tamquam vniuer$ale re- medium; quia in$eruit $olum pulmoni, & va$is quæ $unt in pulmone.

Decipitur Argenterius: immò in hoc loco animaduerto, illum non penetra$$e, vel nolui$- $e penetrare va$orum omnium progre$$um, & omnium partium corporis $ympathiam, & alia anatomiæ arcana: quia veritas e$t, quod ex $piritus cohibitione non $olum pulmones, & va$a illorum, & thorax totus, $ed venæ frontis, totius cerebri, gennæ, tota facies, & omnes ve- næ, & arteriæ, & ventriculi cordis dılatantur: ratioque i$tıus magni con$en$us ex eo pendet, quia vnico trunco dilatato, cæteriomnes $ur- culi, & propagines per quandam continuatio- nem dilatantur: non erit igitur verum, quod in $piritus cohibitione $olum pulmones, & illorũ va$a dilatentur.

CAPITIS LXXXVII. Particula Quarta.

Et quidem, quæ naturalem magnitu- Tex _19_. dinem partes exuperant, quiete, ac commoda alligatione minores reddun- tur, augentur autem & naturali motu, & frictione moderata, & quibu$cun- que al{ij}s plus $anguinis attrahere na- tura aptis. Deficientes verò partes quæcunque ex $anguıne ortum habue- rint, corrigı quidem non e$t impo$$ibile: quæ autem ex $emine, propemodum impo$$ibile exi$tit: licet tamen alıquan- do loco eorum alıa facere, qu{ae} v$um haud dı$$imilem præ$tent. Earum ve- rò omnium natura opifex e$t, Medi- cus autem mini$ter. Quæ verò nu- mero excedunt, his ablatıo cau$a $alu- bris exi$tıt: in$pıcere vero oportet ın quibus id fieri po$$it: nam $i impo$- $ibile appareat tran$ponere tentandum e$t. Eadem e$t & eorum, quæ in $itu vitia $unt emendatio.

EXplicauit $uperius, quibus re- medijs corpus $anum, lap$um tamen in cõfirmatione ad me- lius reddi po$$it: in hoc tex. ex- plicat remedia corporum $a- norum lap$orum in magnitu- ıne, numero, & $itu.

Quo ad defectus in magnitudine tria docet: primo quomodo pars maior reddi po$$it mi- nor: $ecundò quomodo minor po$$it reddi maior: tertiò quomodo corrigantur muti- lata.

Quo ad primum, quomodo $cilicet pars ma ior reddi po$$it minor: refert hæc duo reme- dia: quietem, & ligaturam: per quietem enim calor obtunditur, & parum concoquit, parum- que attrahit nutrimenti; vnde pars minor red- ditur: per lıgaturam verò $ine dolore tamen admini$tratam non concurrit $anguis, vnde emaciata redditur, & minoris magnitudinis. Quo ad $ecundum, quomodo $cilicet pars mi nor po$$it reddi maior, dicit Galenus, ıd effici motu naturali, ide$t exercitio ıllius partis, & frictione moderata: quomodo verò pars mi- nor reddi po$$it maior, docet Galenus, tria e$$e remedia: primum e$t motus, $eu exercitiũ par- tis extenuatæ: exercitio enim illius partis ali- mentum attrahitur, & a$$imilatur, & pars mi- nor redditur maior: $ecundum remedium e$t moderata frictio; quia immoderata non $olum attrahit alimentum, $ed ip$um quoque re$ol- uit: tertium remedium $unt illa empla$tra, qu{ae} habent vim attrahendi $anguinem ad partem, vt fiat maior, quæ fiunt ex pice, quæque adhæ- rent: & dum $æpè auferuntur, pars $anguine re fertur, quia rubore $uffu$a con$picitur.

1 Dub. non videtur, quod pars minor, $eu extenuata reddi po$$it maior per remedia à Ga leno propo$ita, $cilicet per motum, $eu exerci- tia, & per moderatam frictionem: quia videtur quod quies potius conducat ad reddendas par tes magnas, & amplas: quiete enim omnia ani- malia euadunt pinguia, & carno$a. Similiter $ues dome$tici, & ocio$i $unt pinguiores $ilue- $tribus: ergo Galenus videtur errare dum di- cit, per motum partes minores, & extenuatas reddi maiores.

Commentariorum Pars III.

Argenterius non $oluit; $ed occa$ione hu ius dubij mordet Galenum: facillimè tamen $olui tur dubitatio; quia Galenus loquitur de ma- gnitudine partium organicarum: pinguedo verò non e$t pars viuens, $ed alımentum, $eu quædam portio $anguinis oleo$a, quæ vertitur aliquando in alimentum; quod quidem {secundu}acilè probatur, quia animalia, dum inedia torquen- tur, $tatim pinguedinem amittunt: cau$a e$t, quia in nutrimentum conuertitur: dum verò dicunt, in ocio carnes quoque augeri, dicimus nos, quod nı$i præcedat aliqua motio modera- ta, caro gigni non po$$it: Hinc animalia, quæ $unt moderato motu de$tituta, ocio$aq; $unt, redduntur valde pinguia; carnes tamen eorum $unt admodum extenuat{ae}: Hinc $ues $ilue$tres minus pingues $unt, quam dome$tici; $unt ta- men magis carno$i.

_Deficientes verò partes._ Hæc particula tex. vario modo exponitur: Expo$itores $unt diuı$i, qui- dam cen$ent, Galenum loqui de modo corri- g\~edi magnitudinem mutilatam, cui. $. deficiat aliqua particula. Quidam verò dicunt, Galenũ loqui de corrigendis defectibus in numero: quæ$tio tamen e$t de lana caprina; quia $i ma- gnitudo e$t mutilata, vt deficiat particula, e$t morbus in numero: $i e$t mutilata, vt non de$i- ciat tota particula, nõ erit in numero: ait igitur Galenus, quod pars quæ deficit, vel habet ori- ginem à $anguine, vel à $emine: primo modo vitium e$t corrigibile: $ecundo modo e$t prope modum incorrigibile, quıa $permaticæ partes non po$$unt regenerari: dicit autem Galenus propemodum impo$$ibıle; quia in puerulis ve- na aliqua, vt docet primo de $emine ca. 13. po- te$t regenerari: in adultis verò nullo modo, dũ tamen $permaticæ partes $unt diui$æ, natura generat callum, quem vocat porum $arcoid\~e, quo colligantur, & v$um non di$$imilem præ- $tent: dicit tamen huius operationis opificem e$$e naturam: medicum verò, quatenus remo- uet impedimenta, & $ubmini$trat alimentum cra$$um apti$$imum pro generando callo, e$$e naturæ mini$trum.

_Quæ uerò numero excedunt._ Incipit hic de mo- do corrigendi lap$us in numero aucto, $eu $u- perabũdanti, vt e$t $extus digitus, & tradit duo remedia, quorum primum e$t ablatio; $ecun- dum verò e$t tran$po$itio; dicit igitur Galenus numerum auctum, $i fieri pote$t, e$$e auferen- dum; $i verò fieri non pote$t, e$$e tran$pon\~edũ; quæ auferuntur vel ferro, vel igne, vel medica- mento auferuntur; $ic $extus digitus, & tertius te$ticulus ferro ignito auferri $olet; vermes ve- rò aloe necantur, & auferuntur; verucæ ferro, vel igne, $ed melius e$t filo $erico, vt eou$que con$tringantur, quou$que arre$cant; quia $ine dolore inde $eparantur. Tran$po$itio verò va- ria e$t pro varietate partis tran$ponendæ; $ic catarracta trã$ponitur acu; lapis in vesica, $i exi- tum vrinæ impediat, cum catetere tran$ponit{ur} à collo vesicæ ad fundum. Quomodo verò la- pis vesicæ auferatur, & quæpars $ecetur à Li thotomo, & qua de cau$a aliquando pereant calculo$i, nos lib. 3. methodi vitandorum erro- rum fusè de his egimus; immò $chema propo- $uimus, vbi contra Columbum o$tendımus à Lithotomo non po$$e incidi collum vesıcæ. Hactenus non $unt inuenta remedia, quæ lapi- dem ve$icæ, vel catarractam di$$oluant; ideò catarracta, & calculus tran$ponuntur; Ego ta- men diu laborani, vt perquirerem, quomodo lapis in ve$ica po$$et comminui; Ego $yringã compo$ui trifurcatam, quæ immı$$a in vesicã aperiri pote$t, & aperta, & dilatata per vim va- cui lapidem comprehendit, quo apprehen$o per $ubtili$$imam terebram pote$t comminui; quamuis in hoc obeundo officio ob $yringæ curuitat\~e in calculis durioribus deficiat. Aliud quoque excogitaui in$trumentum, quo po$$et. extrahi calculus ve$icæ, de quo in lib. de in- $trumentis medicis non amplius vi$is agimus; hoc enim in$trumentum ad $yringæ in$tar præ cipuè paruulos lapillos amplectitur, & $ine a- lia comminutione illico foras tran$ponit.

1 Dub. Galeni propo$itum e$t agere de cor porum lap$orum, quæ adhuc $ana $unt, defecti- bus; attamen videtur agere in hoc loco de de- fectibus corporum {ae}grotantium, & non $ano- rum, ide$t de morbis, qui vel ablatione, vel trã$- po$itione tolluntur, quales $unt catarracta, la- pis in ve$ica, pterygium, & $imiles, quem tran- $itum de genere in genus Ari$toteles vt vitio- $um damnat.

Argenterius non $oluit dubium, $ed inde $u mit occa$ionem reprehendendi Galenũ, <009>uis facillimè defendi po$$it; $ummo enim artificio dicimus id feci$$e, quia pr{ae}ceptum de defecti- bus corporum $anorum amplificat ad morbos in numero, ındicatio quæ proponitur ab Au- ctore e$t, quod omne $uperfluum $it auferen- dum, ideò $extus digitus, & tertius te$ticulus ob hanc communem indicationem e$t aufer\~e- dus; hoc pr{ae}ceptũ e$t commune pterygio, ca- taractæ, calculo ve$ic{ae}, ideò hoc amplificando dixit e$$e morbos in numero auferendos, vel $i non po$$int auferri, tran$pon\~edos; pote$t enim contingere, quod numerus auctus non $it mor bus $icuti perexiguus lapillus renum, qui $pon tè egreditur; vel lumbrici in inte$tinis, dũ non lædunt actionem aliquam.

2 Dub. Galenus dicit, partes $permaticas, \~q à $emine oriuntur e$$e propemodum impo$$i- bile, vt regenerentur; aıt, propemodum, quia lib. 1. de $emine c. 13. admonet venulas aliquas in pueris regenerari po$$e; Argenterius tamen in com. probat contra Galenum, non $olũ ve- nas, & arterias regenerari in puerulis, $ed etiam in decrepitis, qui cauis vlceribus afficiuntur, & deinde $anantur; tunc & venulæ, & membra- næ, & arteriæ, & nerui in cauo vlcerum regene rantur. Præterea Argenterius argumentat con tra Galenum hoc modo; quælibet pars $perma tica nutritur $emine, quod in ip$is gignitur; di- Sanctorij in artem med. Gal. cit igitur, $i $emen $ufficiat ad nutriendas par- tes $permaticas, $ufficiet etiam ad regenera- tionem.

Reijcitur Argenterius, quia refert, Galenũ 1. lib. de $emine cap. 13. dixi$$e venas, & arterias aliquando regenerari, quod quidem e$t fal$i$- $imum; quia Galenus loco citato aperto ore negat, arterias ob earum duritiem regenerari: fatetur tamen in pueris, venularum regenera- tionem non e$$e impo$$ibilem: idque ob venu larum tunicarum mollitiem. Sed mirandum e$t, quomodo quoque Vale$ius lib. 2. contr. cap. 8. referat, Galenum lib. 1. de $emine capite citato dixi$$e non $olum venam, $ed etiam arte riam regigni; cum ibi Galenus aperti$$imè il- lud neget: dicit enim arteriam ex $ententia He rophili e$$e $extuplo cra$$iorem, quam $it ve- na, & regeneratam vi$um non fui$$e vnquam. Ad dubitationem dum dicit Argenterius in cauis vlceribus $enum regenerari arterias, ve- nas, m\~ebranas, & neruos, valdè decipitur, quia in cauis vlceribus $anatio fit per callum, qui præ$tat eundem v$um, & non per regeneratio- nem. Dum verò $ic argumentabatur: Si $emen $ufficiat ad nutri\~edas partes $permaticas, ergo & ad regenerandas. Re$pondemus argumen- tum e$$e à po$itione con$equentis ad po$itio- n\~e anteced\~etis: e$$eq; in $ecũda figura ex duab. affirmatiuis; <002>a o\~e, {quis} h\~et vim regenerãdi, h\~et vim nutri\~edi; $ed nõ viceuer$a: medius igit{ur} e$t vniuer$alior prædicato cõclu$ionis. Dum verò Arg\~eterius profitetur, $e inueni$$e cau$am, cur $permaticæ partes, vt nerui, venæ maiores, o$$a non regenerentur, $ed callo copulentur, dicit, quod virtus generatrix e$t in opifice: & opific\~e e$$e $emina parentum. Dicimus hanc cau$am e$$e Gaieni, quamuis fingat Argenterius, $e il- lam non vidi$$e, Galenus enim 1. de $emine, cap. 13. habet hæc verba; _Nu$quam enim tantam_ _$emınis copiam $imul collectam inuenire e$t, quanta ad_ _regeneratıonem $ufficit:_ addit, _quia carne iam incre$c\~e_ _te, $upprimitur:_ Ecce, quod $permaticæ partes nõ colligunt tantum $eminis, vt po$$int regenera- ri, quia carne incre$cente, $upprimitur. Addit deinde Galenus; _At in ip$a prima ex $emine gene-_ _ratione tum vniuer$us humor adhuc collectus e$t, ex_ _quo va$orum formatio exi$tit, tum duplex fabricatrix_ _vis adest, $emınis, & conceptaculorum uterı, quibus $e_ _men proiectum adhæ$erat: in ulcerationibus est ınno-_ _pia $eminis, & dee$t effectrix uis. In utero uerò est_ _copia $eminis, & ade$t creatrix uirtus, quæ non $olum_ _materiam tangıt, $ed pertran$it, & permeat per ip$am_ _totam. Hinc cel eriter in utero formantur $permatica;_ Ecce, quod Galenus uult opificem $permati- carum partium e$$e con$titutum in $emine pa- rentum. Ecce Argenterium oĩa de$ump$i$$e à Galeno, vel hoc caput propo$itum non vidi$ $e; quia Galenus clari$$imè docet, quomodo partes $permaticæ in vlceribus non regeneren- tur, $ed callo obducantur.

Cau$æ verò, cur $permaticæ non regeneren- tur, tres ex Gal. colliguntur 1. lib. de $em. ca. 13. prima e$t imbecillitas partium $permaticarũ: $ecunda e$t illarum $iccitas: tertia e$t caro vici- na, quæ anteuertit coalitum. Si caro in cauitate maxillæ e$$et, $ine dubio neque dentes in pue- ris po$$ent regenerari.

3 Dub. dictum e$t, neruos non regenerari; quia ex $emine fiunt, & $unt $icci$$imi: attam\~e in callo magnorum vulnerum, & vlcerum $e- num e$t $en$us, ergo e$t neruus.

Re$pondetur, non e$se verum, quod vbi e$t $en$us, ibi $it neruus: quia $equeretur, quod totum corpus e$$et neruus: an ne dentes in om ni parte $entiunt? attamen non vbique e$t ner uus, $ed $olũ in radice: $atis e$t, quod virtus, $eu irradiatio à neruo prodiens perueniat ad part\~e, quæ neruo caret; quia per irradiationem per- meantem particulam $en$atio fit.

4 Dub. dentes regenerantur, ergo tanto ma gis venæ, arteriæ, & membranæ, quæ $unt mol- liores regenerabuntur.

Plu$quamcommentator dicit, dentes ob s\~e- $um tactus habere potius naturam carnis, quã o$$is: duros tamen fieri, quia ex o$$ium fora- minibus procedunt: decipitur, quia potius de- bebat c\~e$ere, dentes hebere ob $en$um tactus, quo donati $unt, naturam nerueam: à neruis e- nim, & non à carne $en$us oritur. Reijcitur quoque à Galeno hæc opinio lib. de o$$ibus in principio his verbis_; Dentes in o$$ium numero ha-_ _bendi $unt, licet nonnulli $ophi$tæ $ecus arbıtrentur:_ Pergit deinde, & probat e$$e quandã o$$is $pe- ci\~e; mittamus igitur opinion\~e Plu$quamcom mentatoris tanquam $ophi$ticam.

Re$pondemus, dentes regenerari, quia con- $eruatũ e$t opifex regenerationis in cauitatib. maxillarũ. Præterea pars $eminalis d\~etiũ, quæ cõtinuo gignitur \~et à qualibet parte $permatı ca pro eius nutritione, à carne cırcundante nõ ab$umitur, quia in cauitatibus ıllis mandibula rum con$eruatur, vt augeantur. In$uper non negamus in nuper natıs, cum o$$a $int adeo mollia, vt po$$int regenerari; $ed in adole$cen tibus, & in cæteris ætatibus dicimus e$$e om- ninò impo$$ibile, vt docet quoque Galenus 6. methodi cap. 5. & cap. 91. huiuslibri.

QVÆST. CIIII. AD QUOD MORBI GENUS reducatur lapis in ve$ica.

PLurimi, inter quos e$t Argente- rius, putant, lapidem in ve$ica non e$$e morbum, $ed morbi cau$am: rationes variæ ab illo af feruntur: Prima hæc e$t; mor- bus ex Galeno e$t mala con$ti- tutio, immediatè lædens operationes; at lapis in ve$ica neque e$t mala con$titutio, quia lapi- de ablato $tatim ce$$ant ve$icæ $ymptomata: Commentariorum Pars III. neque immediatè lædit operationes; quia la- pis prius ob$truit, & deinde $equuntur ve$i- cæ $ymptomata, ergo non erit morbus. Secun da ratio: $i lapis in ve$ica, qui impedit vrin{ae} trã- $itum, e$t morbus; ergo humor cra$$us, & vi$ci- dus, dum ob$tructionem efficit, erit morbus, quod reluctatur Gal. lib. de differentijs morbo rum cap. 7. vbi dicit, humorem facientem ob- $tructionem e$$e cau$am, & non morbum: $imi liter cap. 8. ait Galenus, germen in naribus, qđ facit polypum e$$e cãm, & non morbũ: ergo & lapis in ve$ica angu$tans vrinam erit cau- $a morbi, & non morbus. Tertia ratio morbus ex Ari$totele in paruis naturalibus e$t viuentis affectus: at lapis caret vita, ergo non erit mor- bus; quare $i non erit morbus, erit cau$a. Simili- ter dicunt catarractam in oculo, & $imiles mor bos e$$e cau$as morbi, & non morbos. Alias plu res rationes affert Argenterius, quas omnes di $tinctè reijcit Iulius Alexandrinus in defen$io- ne $uorum antarg\~etericorum; nos autem pau- cis in fine huius quæ$tionis diluemus argu- menta.

Secunda opinio e$t nonnullorum, qui faten tur, lapidem in ve$ica e$$e cau$am contenti- uam: mouenturque hac ratione, quiaad abla- tionem lapidis $tatim aufertur morbus ve$ic{ae}. Similiter dicunt tumoris cau$am contentiuã e$$e humores, quibus ablatis $tatim omnia ce$- $ant; idem dicũt de catarracta: ea enim tran$po $ita, ce$$at vi$ionis impedimentum: cau$a enim contentiua e$t illa, qua po$ita ponit{ur}, & qua ab- lata aufertur, & quæ $e habet per modum for- mæ, vel cau${ae} efficientis (vt aiunt) non veræ: $i- cuti dicunt Logici, quod inrerpo$itio terr{ae} re- $pectu eclyp$is, & rationale re$pectu ri$ibilita- tis $unt cau$æ efficientes; quibus po$itis ponan tur, & quibus ablatis auferantur effectus. Con- firmant dari hanc cau$am contentiuam aucto ritate Galeni in lib. contra Iulianum cap. 7. vbi dicit, dari morbos, qui $tatim remouent{ur}, dum cau$a amouetur, quæ cau$a continens, $eu con- tentiua vocatur.

Tertia opinio e$t nonnullorum, & defendi- tur quoque ab Oddo, & e$t, quod lapis in ve- $ica non $it morbus, $ed lapidis præ$entia. Quæ opinio nullo modo probatur, tum quia idem e$t lapis, & $ua præ$entia; tum quia præ$entia e$t accidens rei præ$entis, e$tque in fieri, $em- perque dep\~edens: quod omninò de$truit mor- bi naturam, de cuius ratione e$t, ut $it in facto e$$e.

Quarta opinio e$t Salui Sclani, qui cen$et, lapidem in ve$ica e$$e morbum in cauitate, & non numero, quod quidem probat ratione, & inductione: ratio pr{ae}cipua illius e$t; quia omnis cauitas, vel e$t magis iu$to repleta, vel impedi- ta, vel exinanita: lapis quatenus impedit cauita tem ve$icæ immediatè excitat $ymptomata. Si militer dicit, pus in thorace e$$e morbum in ca uitate; quia, quatenus cauitas e$t impedita, im- mediatè re$pirationem l{ae}dit: itidem dum ob nimium cibum ventriculus ita e$t repletus, vt non concoquat, ait, illam ventriculi l{ae}$ionem immediatè pendere à morbo in cauitate. Im- mò hinc $umit occa$ionem di$putandi contra Argenterium, qui negabat, omnem actionem l{ae}$am (vt nos docet Galenus) à morbo pende- re: ratio præcipua Argenterij erat, quia coctio- nem ventriculi læ$am à nimia ciborum pleni- tudine in homine $ano nemo dicet pendere ab aliquo morbo, $ed à cau$a, ide$t à nimio ci- bo, ergo non omnis actio læ$a à morbo de- pendet.

Sclanus re$pondet Argenterio, quod actio læ$a ventriculi à nimio cibo non pendeat im- mediatè à cibo, $ed à morbo ĩ cauitate à nimio cibo facto: affert Sclanus alia exempla pro con- firmatione $uæ opınionis; $ibique proponit ho minem $anum cui venenum $it nuper exhibi- tum ait, anne vt primum exhibetur, excitatur expultrix ventriculi ad vomitum? an ne actio ventriculi expultrix deprauatur? quem igitur morbum dicemus actionem illam ventriculi deprauatam in$equi, cum homo alioquin $it $a nus? quare ni$i dicamus venenum $tatim exhi- bitum efficere in ventriculo morbum in caui- uitate, nemo inueniet alium morbum ad qu\~e primo, & immediatè reduci po$$it hoc $ympto ma à veneno excitatum: pergit deine amplifi- cando hoc genus morbi in cauitate, & dicit di$ruptionem venarum, vel $uffocationem in Athletis e$$e $ymptomata immediatè prodeũ- tia à morbo in cauitate, ide$t à nimietate $an- guinis occupante venarum cauitatem. Præte- rea adeo magnificat hoc genus morbi, vt om- nia ferè morborum genera ad cauitatem redu cat, dicit enim epilep$iam, & vertigines e$$e morbos in cauitate ventriculorum cerebri. In- $uper dum ante oculos videntur mu$cæ volitã- tes ait e$$e morbum in cauitate factum à vapo ribus exi$tentibus in cauitate, quæ e$t inter Ra- goidem, & Chry$talloidem. Similiter humor\~e flauũ in oculis ictericorum dicit efficere mor- bũ in cauitate: Et dum fit $yncope, dicit illã fie- ri à morbo in cauitate; quia cauitas $ini$tri ven triculi cordis exinanitur. Po$tremò, vt melius roboret $uã opinionem, recitat pulcherrimũ ca$um à Galeno citatum 7. de placitis capite 3. de vulnere capitis penetrãte v$que ad cerebri ventriculos: quo ca$u ille mi$er vulneratus $ta- tim $en$u, & motu priuabatur: dicit tamen Ga- lenus, quod adductis vulneris labijs iterum $pi ritus regenerabantur, & inde patiens iterũ ape riebat oculos, & motum, & omnes $en$us ac- quirebat; vulnere tamen deinde adaperto ite- rum amittebat $en$um, & motum: cui dubiũ, addit Sclanus, quod hæc $ymptomata à mor- bo in cauitate ventriculorum immediatè de- pendent? concludit ergo $i propo$iti affectus vocari debent morbi in cauitate, quod lapis quoque in ve$ica $imiliter po$$it uocari mor- bus in cauitate.

Hæc opinio $i $obriè fui$$et à Sclano tracta- Sanctorij in artem med. Gal. ta inter probabiliores e$$et cen$enda, $ed cum illam adeo amplificet, tot ab$urda profert, vt illam reddat alijs deteriorem, quia $uppo$ito eius di$cur$u, omnes morbi, quı humanũ cor- pus vexant, po$$ent reduci ad morbum in caui tate: omnes enim morbi fiunt, vel quia cauitas aliqua e$t repleta, vel impedita, vel exinanita; immò & hectica febris talis e$t, quia $i cauita- tes in hectico neq; e$$ent impeditæ, neq; exina nitæ hectica non e$$et. Dum dicit, pus in tho- race e$se morbũ in cauitate; miror quod pleu- ritidem quoque non uocet morbum in caui- tate, quia à pleura exudat pus ad cauitatem, & re$pirationem l{ae}dit. Præterea $æpi$$imè ca- tarrhus in pectore collectus occupat maior\~e cauitatem, quam occupet pus; tamen non dici tur morbus in cauitate, $ed $ymptoma. Non negamus aliquem affectum præter naturam re$pectu diu er$orum vocari po$$e $ymptoma, morbum in cauitate, intemperiem, $olutam vnitatem, & alijs pluribus nominibus: $ed dici- mus affectum e$se illo nomine appellandum quo facilius ab omnibus intelligatur; ideò qs e$t ille, qui intelligeret illum medicum, qui di- ceret hominis benè $ani ventriculũ non poten tem illa die, $ed $equenti dumtaxat, nimietat\~e ciborum digerere morbum in cauitate pati? Similiter dum venenum in ventriculo excitat expultricem; cur Sclanus non vocat cau$am? omnis enim affectus preter naturam e$t uel morbus, vel cau$a, vel $ymptoma. Hinc lues gallica, rabies canina vocantur cau$æ. Similiter nos dicimus, venenum in uentriculo primo non e$se morbum, $ed cau$am, neque vllo mo do po$se dici morbum in cauitate, ut $entit Sclanus, quia cauitas, uel nimis plena, uel ni- mis uacua non à mala qualitate, $ed à defectu, uel $uperabundantia corporis læditur. Hinc rectè $entit, dum in Athletis putat, nimietat\~e $anguinıs in uenis parientem $uffocationem, uel di$ruptionem, e$se morbum in cauitate. Dum uerò dicit, epilep$iam, & uertigines e$se morbos in cauitate uentriculorum cerebri, cõ- fundit $ymptomata cum morbis, quia epilep- $ia, & uertigo primo denotãt actionem l{ae}$am, & non morbum. Pr{ae}terea Auerroes docet, epi lep$iam non fieri $olum ab humoribus cra$$is occupantibus, uel ob$truentibus uentriculos; $ed dicit epilep$iam non fieri $ine aliquo mor- $u humoris, $cilicet pungentis, & uellicãtis ce- rebri uentriculos. Itidem, dum flauitiem icte- ricorum, & mu$cas ante oculos uolitantes di- cit e$se morbos in cauitate, quammaximè de- cipitur; quia i$ta $unt $ymptomata, & non morbi: qui enim non di$tinguunt morbos à $ymptomatibus, methodum confundunt, & Galeni doctrinam de$truunt: eamque reddunt inutil\~e, & vanã; quia inter $ymptomata dantur ea, quæ $unt $ecundi ordinis, vt $unt qualitates mutat{ae}, $icuti e$t flauities ictericorũ: medicus verò arte excultus, vt inueniat morbos indicã- ces remedia, procedit à $ymptomatib. $ecundi ordinis ad primi, & ab his ad morbos qui tra- hũt ad $e curã; $icque procedit, e$t flauities, er- go e$t aliquod exiens mutatũ, bilis. $. mutata ex vno ad alium locum: deinde omne exiens $up- ponit retentricem læ$am; quæ dupliciter lædi- tur, vel per $e, vel ratione expultricis irritatæ ab obiecto genito à concoctrice deprauata, vel ab obiecto extra $uum locum exi$tente: ec ce quod in hoc proce$$u, qui fit à $ymptomati- bus $ecundi ordinis ad $ymptomata primi, me dicus pote$t perquirere indicantia, & indicata, & ni$i di$tinctas $ymptomatum $eries has intel ligeret actũ e$$et de re medica. Po$tremò dum attulit ca$um capitis vulnerati v$que ad ventri culum cerebri, dicimus illud vulnus primo in- dicare $olutam vnitatem, deinde morbum in cauitate. Itidem dicimus $yncop\~e e$$e $ympto ma in actione vitali ablata, vel diminuta, & nõ morbum in cauitate, ni$i velimus ab affectibus præter naturam amouere $ymptomata: quare $ymptomata cũ morbis non $unt cõfundenda.

Quinta opınio colligitur ex Galeno lib. de differentijs morborum, & alibi, quod lapis in ve$ica $it morbus in numero, & quamuis ex Ari$t. in paruis naturalibus, & exip$o Gal. mul tis in locıs de ratione morbi $it, vt morbus con ueniat partibus viuentibus; nihilominus lapis in ve$ica, quamuis careat vita, dicetur morbus in numero a Gale. $umendo morbum lato mo- do, $icuti etiã dum dicit catarractam e$$e mor- bum in numero.

Sexta opinio e$t Galeni, & nos illam $equi- mur, quod. $. lapis in ue$ica primo $it morbus; quia immediate impedit dilatationem, & con- $trictionem ue$icæ: non inconuenit tamen, quod morbus ratione diuer$orum po$$it e$$e cau$a, $ymptoma, & urgens; quatenus igitur ob$truit e$t cau$a: quatenus excitat dolores in$i gnes e$t urgens; quatenus aufert ratione pon- deris con$triction\~e, & dilatationem ue$icæ, erit morbus: quatenus uerò illo po$ito ponitur ue- $icæ affectus, & illo ablato aufertur, e$t cau$a cõ tentiua; quatenus implet cauitatem, & urina pauca cõtinetur, e$t morbus in cauitate: quate nus ob lapidis additionem fit morbus dicit{ur} in numero; ecce quod re$pectu diuer$orum lapis in ue$ica pote$t dici morbus, cau$a, & urgens: & uario modo con$ideratus uaria nomina $u- $cipit. Neque rationes in contrarium adductæ probantes lapidem in ue$ica non e$$e morbum $unt alicuius ualoris: non prima, quia fatemur, lapidem non e$$e malam con$titutionem: $ed ue$icam e$$e malè con$titutam: de ratione. n. morbi in numero $atis e$t, ut mala con$titu- tio $it in organo: non $ecunda, quia dicimus, lapid\~e in ue$ica immediate lædere actionem, & con$trictionem ue$ice: non tertia, quia dum dicebatur morbum e$$e affectum uiuentis, cõ- cedimus lapidem in ue$ica e$$e uiuentis uesi- cæ affectum.

Commentariorum Pars Tertia. CAPITIS LXXXVII. Particula Quinta.

Neque in ob$curo e$t, quod duo $æ- Tex _30_ pius, aut tria vitia eandem partem po$$unt occupare, $icuti in eo qui ven- trieulum paruum $imul, atque rotun- dum, atque aduer$us $eptum habuit incumbentem. In ip$o etenim, magni- tudo formatio, ac $itus erant depraua- ti, temperatura quoque frigidıor exi- $tebat, hic nullo artificio ad naturalem habitum transferri poterat: at ne adeò infe$taretur erat remedıo locus; nam quoniam repleto ventriculo dıfficulta- te $pirandi premebatur, minus cibi, at magis alimento opportuni; & qui non difficulter $ubduceretur, ter in die a$- $umebatur.

SVperius egit Galenus de $im- plicibus affectibus præter na- turam partium organicarum in conformatione. $. numero, magnitudine, & $itu: in hoc tex. incipit agere de compo$i- tis, quando uidelicet uitia in mala cõpo$itio- ne duo, uel tria, vel quatuor occupant eandem partem. In hoc tex. uentriculi cuiu$dam homi- nis exemplo declarat hæc uitia permixta, & cõ plicata; quæ cum $int ab ortu naturæ, nec cura- ri, nec tran$poni, $ed $olum accommodatis præ $idijs po$$unt ità mitigari, vt patiens non ægro- tet. Exemplum e$t cuiu$dam hominis haben- tis uentriculum paruum $imul, atque rotun- dũ, & uer$us diaphragma incumbentem, fri- gidaque intemperie laborantem; dicit enim Galenus, in hoc homine erant coniunctiom- nes affectus, magnitudo. $. diminuta, figura ui- tiata, $itus malus, & intemperatura frigida: qui affectus connaturales, ut auferantur, e$t impo$- $ibile: mitigari tamen po$$unt $ymptomata in- de orta: primum $ymptoma e$t, $i po$tquam ventriculus mediocri cibo repletus $it, $tatim difficultas re$pirandi $uboritur: ratio e$t, quia etiam ventriculus incumbit ver$us $eptum, & occupat locum, in quem re$pirando dıa- phragma dilatatur: $ecundum $ymptoma, ci- bus in flatus conuertitur ratione frigidæ intem peratur{ae}: tertium, ob flatus eo magis extendi- tur; Hic homo $ubleuari tamen pote$t pau- co, $ed boni $ucci alimento ter, vel quater in die partito: paucus enim cibus non opprimet $eptum; citò concoquetur, & in flatus non con nertetur.

Reprehendit Galenus v\~etriculum paruum, & rotundum; quia vt in anatomia videtur, & lib. 8. de v$u partium cap. 11. cõfirmat Galenus ventriculum hominis $ani e$$e figuræ rotund{ae} $ed $imil\~e cucurbit{ae} oblongæ, ità vt $uperior pars $it $trictior, inferior verò latior, atque nul- lo modo incumb\~es ver$us $eptum, ne l{ae}datur re$piratio: $ub iecore tamen ex vna parte collo catur, $ed magis vergens ad læuam, quam ad dextram partem, quod non cognouit Galen. qui putabat vergere magis ad dextram, quam ad l{ae}uam: excu$andus $anè e$t, quia fatetur pri mo de anatomicis admini$trationibus, capit. 2. $e $olum duo humana cadauera admodum imperfecta vidi$$e; neque ab hoc errore Ve$a- lius, & alij Anatomici potuerunt Galenũ vin- dicare, vt nos quoque o$tendimus lib. 3. metho di no$træ.

Ratio cur Galenus exemplificat de ventri- culo paruo, rotũdo, aduer$us $eptum inclinan- te, & frigido, e$t, quia hoc exemplo, $ummo artificio declarat omnes modos complicatio- num morborum; quia ventriculus vt par- uus, ob$eruatur ventriculi magnitudo dimi- nuta, vt paruæ cauitatis, & rotundæ, læ$iones in figura, vt inclinans ver$us $eptum, morbus in $itu, vt frigidus, morbus in intemperie: Morbi verò complicati ex Galeno $ecundo de cri$ibus, capite $eptimo, vel $unt eiu$dem $pe- ciei, vt tertiana cum tertiana; & figura parua cauitatis ventriculi cum figura rotunda; vel morbi complicati $unt eiu$dem generis, vt tertiana intermittens cum quotidiana conti- nua, quæ hemitrit{ae}um faciunt, vel figura ro- tunda ventriculi cum malo $itu inclinante ver $us $eptum tran$uer$um. Vel morbi compli- cati $unt diuer$orum generum, vt febris putri- da cum hectica, vel morbus ventricu- li in magnitudine cum morbis in fi- gura, $itu, & intemperie fri- gida, vt in hoc loco fecit Galenus: ecce igi- tur quam diui- nitus Ga- lenus in hoc tex. doceat exemplo affe- ctuum ventriculi omnes morborum compli- cationes. * *

Sanctorij in artem med. Gal. CAPITIS LXXXVII. Particula Sexta.

Alteri verò, cui ob$tructio in hepate ob va$orũ angu$tiam $æpius contingebat, extenuans victus pro remedio inuen- tus e$t.

IN hoc tex. proponit alium mor- bum, qui nec tolli, nec tran$po- ni pote$t: $ed $olum remedijs pote$t mitigari: morbus, quem proponit e$t venarum iecoris na turalis angu$tia; dicit quod mi- tigabitur i$te affectus v$u attenuantis victus.

1 Dub. dicit Galenus, victum attenuantem e$$e remedium pro auferenda hepatis ob$tru- ctione; quod remedium videtur in$ufficiens; quia $i ob$tructıo fiet à copia $anguinis, reme- dium erit phlebotomia, $i fiet à lentore pituit{ae} non cibus attenuans, $ed detergens iuuabit: quare Galeni præceptum videtur diminutum.

Re$pondetur, Galenum in hoc loco loqui de ob$tructione hepatis prodeunte ab angu- $tia venarum hepatis; in hepate enim $unt ve- narum capillarium myriades, quæ $i $ua natu- ra nimium angu$tæ $int, ni$i cibus his exhibea- tur attennans, facilè incident in cachexiam. Quæ verò indicant hanc venarum capillarium hepatis angu$tiam $olent e$$e durities, & ten- $iones in regione hepatis. Cau$a uerò duritiei, & ten$ionis iecoris e$t cibus cra$$us, qui in ve- nulis firmatur, dum in prima concoctione non e$t exactè attenuatus. Annis elap$is Aloy$ius Regozia inter Venetos Chirurgos facilè Prin ceps $umma indu$tria has venularum myria- des à parenchymate hepatis $eparauit, quos omnes $urculos uni trunco cohærentes in pol- lubrum aqua re$ertũ immi$$os di$tincti$$imè omnes con$pice repoterãt: quibus propaginib. ob$tructis ten$iones, & durities $uboriuntur, aderat quoque Hieronymus Thebaldus Me- dicus Venetus percelebris, qui con$iderans hanc hepatis $tructuram animaduertit, quo- modo ob$tructis uenis hepatis capillaribus, hæ mato$is infirmetur, & hydrops $uboriatur.

2 Dub. in hoc capite Galenus propo$uit agendum de uitijs corporum lap$orum $ano- rum: tamen exempla propo$ita de uentriculo rotundo, paruo, incumbente uer$us diaphrag- ma, frigido; & exemplum de angu$tia uenarũ hepatis pertinent ad corpora ægrotantia, & nõ ad $ana: quare non immeritò hæc Galeni do- ctrina alicui confu$a uidebitur.

Re$pondetur Galenum egi$$e de uitijs cor- porũ lap$orũ $alubriũ: in hoc loco verò propo- $uit illa duo exempla pertinentia ad corpora $impliciter in$alubria, quæ $ana sũt: illud enim corpus e$t $impliciter in$alubre, quod e$t $anũ, $ed malè $anum, quia facillimè in morbum la- bitur; habet enim ab ortu naturæ tales defe- ctus, ut omninò tolli non po$$int, po$$unt ta- men mitigari; $icuti de uentriculo rotundo, & paruo dictum e$t; Dum uerò dicebatur, quod duo propo$ita exempla pertinerent ad corpora ægrotantia, & nõad $ana, negatur a$$umptum; quia & qui habent naturalem angu$tiam ue- narum hepatis po$$unt con$eruari $ani u$u at- tenuantis cibi: & qui habent uentriculũ par- uum, & rotundum, dicimus, $i parum, & ter in die, cibi boni $ucci $ump$erit, optimè con$erua ri po$$e in latitudine $anitatis $ine difficili, & la- borio$a re$piratione.

De huius tex. expo$itione litigant inter $e interpretes: Haly enim in hoc hepate cum va- $orum angu$tia, de quo in hoc capite loquitur Galenus, animaduertit duo vitia, primum e$t nimia paruitas hepatis, & venarum: $ecundum e$t ob$tructio, quam in defectibus in numero collocat; quia in illo ade$t, quod non ade$$et, $i iecur e$$et $ecundum naturam. Plu$quamcom mentator $u$tinet contra Haly, Galeni intentio nem non e$$e de ob$tructione verba facere; quia ob$tructio e$t extra limites $anitatis; hic dicit agi de vitijs $anorum corporum in com- po$itione, & non ægrorum; dicit igitur Plu$- quamcommentator, in hepate propo$ito duo à Galeno notari vitia, primum in magnitudine diminuta; $ecũdum in intemperie; putat enim, omne hepar paruum e$$e quoque $ua natura frigidum. Oddus cen$et, in hepate propo$ito à Galeno ob$eruari tria vitia; primum in ma- gnitudine; $ecũdum in numero, vt dicit quo- que Haly; & tertium in intemperie; ample- ctitur enim opinionem Haly, & Plu$quam- commentatoris. Ego autem puto Galenum con$idera$$e vnicum tantum vitium hepatis, ide$t angu$tiam venarum: $i enim velimus omnia vitia, quæ ab hac venarum angu$tia proueniunt, enumerare, e$$ent longè plura tri- bus: non enim par e$t addere in expo$itione, quæ ab Auctore non proponuntur. Po$tremò dum Haly dicit, ob$tructionem illam he- patis e$$e vitium in numero ob hanc rationem, quia ade$t in illo, quod $ecundum naturam non ade$$et, dicimus rationem Haly e$$e vanam, quia omnes morbi e$$ent vitia in nume- ro, cum adueniant partibus, quæ $ecundum natu- ram illis vitijs carent. ∵

Commentariorum Pars III. CAPIT. LXXXVIII. Particula Prima. DE SOLVTIONE CONTINVITATIS.

Reliquum igitur id morbi genus e$t, Tex. _31_. quod & $imilaribus, & in$trumenta- r{ij}s partibus commune exi$tit: $olutio, $cilicet continuitatis quam qui$piam forte his vnquam ade$$e negaret, qui integra $anitate fruuntur, quoniam $emper $it pa$$io: quem $anè latet ean- dem in omnibus generibus fore dubi- tationem. Ni$i enim operationis læ$io $en$ibilis $anitatem ab ægritudine $e- paret, $ed qualıtatem tantummodo di- $po$itionis intro$piciamus, perpetuæ pa$$ibilitatis dogma nece$$ariò recipie- mus, cum nullus $it, qui omnes opera- tiones optimas habeat. Sed de hoc qui- dem, vt quod ad logicam potius perti- neat contemplationem, $eor$um con$i- deretur.

EGit $uperius de defectibus partium $imilarium $anorũ in intemperie, & de defecti- bus partium di$$imilarium, ide$t in mala compo$itione. In hoc c. agit de vitijs, quæ conueniunt partibus $imila- ribus, & di$$imilaribus $anorum, ide$t agit de $olutione continuitatis: Galenus igitur di- cere videtur, quod detur quædam $olutio continui, quæ conuenit $anis, quia in ea operatio $en$ibiliter non læditur: aliquis enim $anitate præditus carie detinebitur, vel vlcu$- culo, vel pu$tula in aliqua corporis parte: is ta- men non vocabitur æger; ratio e$t, quia non ha bet operation\~e corporis $en$ibiliter l{ae}$am, $ed vacat $uis negotijs; immò horum affectuum minimorum ${ae}pè obliui$cimur: cõclu$um igi- tur merito e$t à Galeno in hoc loco, & alibi per operationem $en$ibiliter l{ae}$am di$tingui $anũ ab ægro; & non per qualitates no$tris $en$ibus immanife$tas, ni$i dicere velimus ad medici con$iderationem pertinere dogma perpetuæ pa$$ionis, quod non ad medicum, $ed ad cont\~e platiuos philo$ophos pertinet: quodlibet. n. uiu\~es $i philo$ophice loqui velimus vnius diei tractu millies patitur, nunc in vna, nunc in alia corporis parte: nullu$que homo $anus inueni- ri pote$t, qui in $imilaribus, vel di$$imilarib. par tibus varias pa$$iones non $u$cipiat; quas pa$$io nes medicus non contemplatur, quia ex Gale- no 1. de tuenda $anitate cap. 5. medicus e$t arti fex $en$atus, iudicatque, an aliquis $it $anus, iu- dicium defer\~edo ad $en$ibilem læ$ionem ope rationum.

1 Dub. Galenus agit in hoc loco de cau$is $alubribus reducentibus defectus ad melius: agit tamen in hoc cap. de $olutione contınui $anorum: attamen de cau$is $alubribus corri- gentibus paruas $olutiones continuinil dicit: ideò e$t diminutus.

Re$pondetur, Galenum inferius e$$e acturũ de cau$is curantibus $olutionem continui: qui igitur $ciet amouere maiores continui $olutio nes, $ciet quoque minores. Vel dicunt Expo$i- tores, paruas $olutiones continui $anorum ip- $am naturam $ine medico auferre po$$e. Cæte- rum prima $olutio e$t melior: quia ex\~epli cau- $a, aderit caries ĩ homine $ano in lingua. $. illam nunquam natura, $ed medicus tollet alumine, vel oleo calcantino, vel $imilibus.

2 Dub. Galenus in tex. & alibi inquit, $olu- tionem continui e$$e morbum communem $i milaribus, & organicis partibus. Auerroes tñ deridens Galenum dicit continui $olutionem conuenire $imilaribus partibus; $olutionem verò cõtigui conuenire organicis: Auerroem- que $equitur Plu$quamcommentator.

Re$pondemus pro nunc, Galenum accipere continuum lato modo. Sicuti philo$ophus pri mo met{ae}ororum vbi dicit, oportet mundum hunc e$$e continuum $uperioribus lationibus: ibi Ari$toteles $umit continuum pro cõtiguo.

3 Dub. Argenterius di$putat contra Gale- num, & probat $olutionem continui conueni- re $olum di$$imilaribus partibus per $e, Simila ribus vero per accidens: argumentum Argen- terij tale e$t: morbus e$t illius partis, cuius actio l{ae}$a e$t; $ed $olutio continui lædit actionem di$$imilarium, & non $imilarium per $e, ergo $o lutio continui conueniet per $e dı$$imilaribus, & non $imilaribus.

Re$pondetur e$$e fal$i$$imum, quod actio- nes $imilarium partium non lædantur per $e à $olutione continui: an ne $oluta carne per $eil licò læditur optima carnis concoctio, retentio, & expul$io? Præterea dum gangr{ae}na partem $i milarem occupat; an ne omnes virtutes $imila rium per $e amittentur; quare non e$t, vt cum Argenterij nugis, in quibus totus e$t vo- lutatus, tempus teramus. Nos enim in hoc lib. ca. 8. tex. 3. de hac ma- teria contra Argenterium egimus; & deinde ca pit. 90. po$t tex. j. contra Falo- pium, qui fuit eiu$dem opinionis agemus; ideò Lectores remittimus ad capita propria.

Sanctorij in artem med. Gal. CAPITIS LXXXVIII. Particula Secunda.

Salubres verò cau$as, vt his quos ne- Tex. _32_. mo dubitat ægrotare, deinceps percur ramus, à mala temperatura exordium facientes. Hic verò prius di$tingua- mus, quæ omnes ferè Medici prætermit tunt, alias quidem e$$e $alubres cau$as eius intemperaturæ, quæ iam facta e$t, alias autem illius, quæ & adhuc fit, $icuti etiam alias eius, quæ futura e$t.

HActenus Galenus egit de cau- $is, $eu de remedijs $alubribus con$eruantibus, & reducenti- bus corpora lap$a ad melius. In hoc loco incipit de cau$is, $eu de remedijs efficientibus $anitatem: verum, quia reme- dia efficientia $anitatem $unt triplicia, alia vi- delicet, quæ auferuntægritudinem, & de his agit ab hoc tex. v$que ad caput 99. exclu$iuè: alia verò $unt remedia præ$eruatiua, quæ præ- $eruant ab imminenti morbo, & quæ tollunt malam di$po$itionem corporum neutrorum decidentiæ: & alia $unt remedia re$umptiua, quæ auferunt malam di$po$itionem neutrorũ vt nunc, conuale$centiæ $cilicet, de quib. agit Gal. à tex. 78. v$que ad finem libri.

Incipit igitur in hoc tex. à remedijs remou\~e- tibus intemperıem morbo$am; $ed quia omne multiplex ex Arı$totele 1. C{ae}li tex. 110. e$t prius diuidendum, quam definiendum, prius Galenus diuidit: & dicit, tot e$$e remedia, quot intemperies: remedia enim, & morbi $unt re- latiua, & relatiuorum eadem e$t ratio: dicit igi- tur, quod alia erunt remedia pro auferenda in- temperie facta: alia pro intemperie, qu{ae} adhuc fit, & alia pro futura: immò Galenus reprehen- dit Antiquos Medicos, qui tractantes de int\~e- perie præter naturam non animaduerterunt hanc diui$ionem apprimè nece$$ariam: ignora ta enim hac di$tinctione ruit methodi artifi- cium: quia remedia pro intemperie facta $unt omninò diuer$a, ne dicam contraria intempe- riei, quæ fit & intemperiei futuræ: remedia pro auferenda intemperie futura $unt præ$eruato- ria; pro intemperie facta $unt curatoria; pro in- temperie \~q adhuc fit tũ curatoria, tum præ$er- uatoria: curatoria ualent pro tollenda intemp{ae} rie facta, præ$eruatoria pro fienda.

1 Dub. dicit Galenus, intemperiem aliquã e$$e in facto e$$e: aliam adhuc fieri, quod re- luctatur ijs, quæ ab illo dicuntur 3. methodi c. 3. & lib. de differentijs $ymptomatum capite 1. ibi enim inquit, morbos omnes e$$e in facto e$- $e; affectus verò, qui $unt in fieri e$$e $ympto- mata, & pa$$iones perpetuò à morbis dep\~eden tes, qu{ae} vocãtur pathe, $iue pathemata, i. pa$$io- nes quæ per $e $emper $unt in fieri.

Montanus re$pondet, per morbos in facto Galenum intelligere morbos in $tatu: alios verò morbos, qui non $unt in $tatu, dicit e$$e in fieri. Reijcitur, quia hectica febris primo die e$t in $tatu; tamen illa dicitur in facto e$$e. Præ- terea Galenus hic non con$iderat t\~epora mor- borum, $ed comparat morbos, qui non amplius fiunt cum illis, qui adhuc fiunt.

Argenterius dicit, Galenum per morbos, qui adhuc fiunt, intelligere morbos, qui augentur. Decipitur, quia etiam hectica febris int\~editur, & augetur. dum de primo in $ecundum gradũ tran$it. Per intemperiem reuera, qu{ae} adhuc fit, intelligit{ur} morbus, qui partim e$t factus, & par- tim fit: pote$t enim inueniri aliqua febris in de- clinatione, quæ non amplius augeatur: tamen noui paroxy$mi fiant: ecce quod per illud ver- bum fieri nõ debet intelligi augeri, quia dum intemperies minuuntur, fieri quoque po$$unt.

Dicimus igitur nos per morbum factum in telligere illum affectum, qui non amplius pen det à cau$a: per fientem intelligere affectum pendentem à cau$a, & qui ex $e nullum ha- bet e$$e permanens, & nihil indicat, quia tolli- tur ad ablationem cau$æ.

2 Dub. non videtur, quod illi morbi vocen tur in facto e$$e, qui non amplius dependent à cau$a; quia intemperies pr{ae}ter naturam depen deant vel non dependeant à cau$a, $unt, altera- tiones, & motus. Si alterationes, & motus, ergo in fieri; quia erunt actus entis in potentia, vt in potentia: immò dicimus etiã febrem hecticã e$$e in fieri, quia $unt motus quidam, & altera- tiones continuæ.

Plu$quamcommentator cen$et, hecticam febrem ità e$$e ın facto e$$e, vt non $it in fieri; quia dicit febrem hecticam e$$e calidum nati- uum omninò conuer$um, & mutatũ in igneũ.

Reijcitur, quia fuit deceptus ab antiqua trã- $latione, in qua definitio febris $ic legitur; fe- bris e$t calidum natiuum cõuer$um ad igneũ: vera tamen, & germana tran$latio e$t hæc: fe- bris e$t conuer$io natiu{ae} caliditatis ad igneum in tex. enim græco in prıma $ect. aph. 16. Gale- nus in com. habet hæc verba ἔ{στ}ι γαρ τροπὴ τῆς, ἐμφύτου θερμασίας ἐ πὶ το πυρωδὲς, ide$t: e$t enim conuer$io natiuæ caliditatis ad igneum non dicit conuer$um, $ed legitut τροπὴ, ide$t con- uer$io, quæ e$t motus, & e$t in fieri: & hac ratio ne omnis febris $it hectica, $it ephimera, e$t mo tus: quod verò e$t conuer$um, e$t terminus mo tus, & e$t in facto e$$e.

Nonnulli putant ephimeram e$$e in fieri; hecticam verò e$$e in facto e$$e; $ed vacıllant: quia omnes motus partim $unt in fieri, & par- tim in facto e$$e.

Dicimus igitur nos, omnes motus re$pectu Commentariorum Pars III. terminiad qu\~e acqui$iti e$$e in facto e$$e. Sed addimus, terminũ ad quem acqui$itum dupli- citer con$iderari; vel vt e$t actus entis in poten tia, vt in potentia; vel vt e$t actus entis in poten tia, vt in actu. Re$pondemus, quod terminus ad quem con$ideratus, vt e$t actus entis in po- tentia vt in actu, e$t in facto e$$e, nullam habens ab aliqua cau$a præ$ente dep\~edentiam: & hoc modo ephimera, & hectica $unt in facto e$$e: $i verò cõ$ideratur terminus ad qu\~e, vt e$t actus entis in potentia vt in potentia, dicimus quod ratione actus e$t in facto e$se: ratione verò po- tentiæ, vt e$t in potentia, e$t in fieri, quia habet cau$am à qua perpetuo dependet, & hoc mo- do & febres putridæ, & omnes morbi, quate- nus fouentur à cau$is efficientibus $unt in fie- ri; ratione verò actus acqui$iti $unt in facto e$- $e; quando igitur Galenus dicit, morbos e$se in facto e$se, intellexit affectum non pendentem à cau$a: quando verò dixit e$se in fleri, intelle- xit affectum p\~edentem à cau$a: Neque in hoc errat Plu$quamcomm\~etator, dum dicit, quod morbus fiens, $it id\~e, quod pa$$io, & nullo mo- do $it qualitas firma, & permanens; erratque valde Sclanus, qui illum confutat, dum ait, morbos fientes ratione partis factæ e$se mor- bos; ratione partis futuræ, pa$$iones; quia im- plicat contradictionem dicere, morbum fieri ratione partis factæ, & futur{ae}; $equeretur enim quod illud, quod fit, haberet partes factas, & actu haberet futuras, quod e$t ridiculum.

3 Dub. ex Gal. 2. methodi, & 3. cap. 3. & lib. de differentijs $ymptomatum cap. 1. habetur, qu od pathos differat à morbo; quia pathos, $eu pa$$io e$t in fieri; morbus verò in facto e$- $e, quod non videtur, quia omnis pa$$io e$t par- tim facta, partim fit, & partim fiet; quia omnis motus ratione termini ad quem e$t factus: ra- tiõe termini à quo, fiet; omnis motus alteratio nis fit in tempore; & qu{ae}libet pars temporis e$t diui$ibilis, habetque præteritum, quod fa- ctum e$t, præ$ens quod fit, & futurum quod ne que e$t factum, neque fit.

Re$pondetur, quod $it veri$$imum, omnem pa$$ionem e$$e motum, & habere rem factam fientem, & futuram, $ed ad hoc, vt id, quod fa- ctum e$t indicet, requiritur vt l{ae}dat actionem, vt permaneat ex $e, & $it mala con$titutio, læ- dens immediatè operationes, ide$t aliquod, {quis} factum e$t; quare $u$tinemus hanc conclu$io- nem, omne quod e$t in fieri, vt e$t in fieri, non e$$e morbum, quia vt tale non actu, & per $e l{ae} dit, nihilq; indicat, $ed tollitur ad ablationem cau$æ; &, vt tale, e$t alteratio, & pathos, & non morbus.

4 Dub. Gal. in tex. diuidit temperaturas fa- ctas, & quæ fiunt; $imiliter 8. methodi c. 1. & 2. diuidit febrem in factam, in febrem quæ par- tim e$t facta, & partim fit; & in febrem, quæ $o lum fit; tunc $ic argumentabimur; de ratıone morbi $peci$ici $it int\~eperies $it febris, ${per} de ra- tione morbi e$t, vt $it in facto e$se, vt docet Ga- lenus in methodo; at $ic e$t, quod intemperies, vel febris e$t morbus; ergo non dabitur intem peries, vel febris, quæ $olum fit.

Solutio, quæ mihi $atisfacit e$t, quod nullo modo affectus, qui fit, po$$it vocari morbus fiens, quia non e$t: pote$t tamen vocari $iens morbus, & futurus, & non econtra: Immò ar- bitramur, quod implicet contradictionem di- cere e$$e morbum, & quod fiat.

5 Dub. non videtur, quod d\~etur morbi, qui pendeant à cau$a, vt febres putridæ, & aliæ in- temperaturæ cum materia; & $int in facto e$$e; quia ablata cau$a $tatim ce$$ant febres, & aliæ intemperies à cau$a prodeuntes: quare Galeni di$tinctio intemperiei in factam, & fientem vi- detur irrita, & vana. Præterea patet experi\~etia, quod ablata putredine, quæ efficit febrem pu- tridam, $tatim ce$$et intemperies: idem accidit in tumoribus, ablatis enim humorib. illos effi- cientibus, $tatim toll\~etur tumores. Itidem eue- nit in ob$tructionibus, $i enim auferantur hu- mores ob$tru\~etes, illicò ce$$ant ob$tructiones. Similiter Hippocrates 2. aphori$morum 22. idem confirmat, quia dicit, morbos qui fiunt à repletione, euacuatione curari. Quare non da- bitur intemperies fiens à $ua cau$a, quæ $it in facto e$$e.

Re$pondent nonnulli, quod illæ intempe- raturæ, $eu morbi, qui $emper fiunt à cau$a, qua remota ip$i remouentur, cau$am habeant cõ- tentiuam. Sed non $oluũt nodum, quia adhuc erit verum, quod non $int in facto e$$e.

Dicimus nos, quod morbi, qui po$t ablatam cau$am ce$$ant, $int duum generũ: aliqui $unt $emper in fieri, vt tumores, qui ablata cau$a, $ta tim ce$$ant: aliqui verò $unt etiã in facto e$$e, $ed quod e$t factum, e$t pauxillum, ità vt natu- ra $tatim illud $uperet: Hinc in febre putrida ablatis humoribus efficientibus hanc intempe riem, natura ex $e $ola eam vincit: aliquando verò po$t omnimodam euacuationem humo- rum putridorum relinquitur intemperies in corde, & hepate; & inde rur$us generantur bi- lio$i, & ærugino$i $ucci, vnde iterum fit.

6 Dub. Galenus, loquens de intemperie in communi, eam diuidit in partem factam, fien- tem, & futuram; quod quidem non conuenit omnibus intemperiebus: morbi enim qui fiũt, habent cau$am à qua fiunt, & dependent: $ed $ic e$t, quod ephimera, & hectica po$t earum principium, & po$tquam factæ $unt, non am- plius habent cau$am, a qua $iant; ergo, dum ve- xant homines nullo modo fiunt. Probatur au- ctoritate Galeni lib. de optima $ecta c. 35. & 37. vbi a$$erit, quod morbi, qui fiunt, habent qua- tuor tempora, principium. $. augmentum, $ta- tum, & declinationem: dicit que quatuor tem- pora fieri ob variam cau$æ motionem: quare ablata cau$a aufertur pars fiens morbi, & aufe- runtur quatuor tempora; ergo pars fiens non conueniet omnibus temporibus.

Re$pondent nonnulli, quod non $olum pu- Sanctorij in artem med. Gal. tridæ febres $int illæ, quæ habent cau$am, & fiunt; $ed etiam ephimera, & hectica: negant- que, quod in ephimera, & hectica $it omninò cau$a ablata, à qua continuo dep\~edent, & fiũt: ratio quæ illos mouet, e$t, quia dicunt, $icuti la- pidi proiecto communicatur à proijciente vir tus, quæ continuò lapidem propellit, $imiliter cau$a, quæ prius excitauit ephemeram, licet re- ce$$erit, cõmunicauit tam\~e $piritibus illã effi- cientibus febrilem violentiam: ita vt ephimera non $it $ine cau$a, & $ine quatuor morborum temporibus.

Plu$quamcommentator reijcit propo$itam $imilitudinem de proiectis; quia virtus com- municata à proijciente nunquam mouet vio- l\~etius, dum longè di$tat à principio motionis, $ed maior violentia e$t, quando incipit motus proiectorum: at in febre non $ic $e habet, quia augmentum e$t violentius, quam principium: nemini dubium e$t, quod in progre$$u febris $emper maior $it caliditas, quam in principio: quamuis in principio cau$a $it præ$ens.

Re$pondet Plu$quamcommentator, & re- ctè, in morbis, in quibus cau$a non e$t pr{ae}$ens, non dari quatuor tempora: confirmatque Ga- leni auctoritate lib. de optima $ecta, c. 35. & 37. vbi dicit, morborum tempora fieri à diuer$a motione cau$æ efficientis: Hinc in ephimera, vel hectica, cum cau$æ, quæ illas excitarũt, $int ablatæ, non e$$e mirum, inquit, $i quatuor mor- borum tempora non ob$eruentur: & primo de cri$ib capit. 17. loquens de principio morbi Galenus dicit, morbi principium eou$q; per- $euerare, donec nullum coctionis $ignum ap- pareat: augm\~etum verò eou$que per$euerare, quou$que con$piciantur $igna coctionis, im- perfecta tamen: $tatum verò ade$$e, dum perfe cta $igna coctionis apparent: declinationem, dum quæ cocta $unt, expelluntur: ecce, quod quatuor morborum tempora de$umuntur à coctione cau$æ concoquendæ; quæ cau$a e$t efficiens: & omnes morbi, qui carent hac cau- $a apta, vt concoquatur, $icuti e$t ephimera, & hectica, carent quatuor morborum tempori- bus.

7 Dub. dictum e$t cum Galeno ephimerã febrem carere quatuor temporibus; attamen Galenus primo de differentijs febrium cap. 7. 2. de cri$ibus c. vlt. & lib. de totius morbi tem- poribus c. 3. docet, omnes morbos $alutares ha- bere quatuor tempora: ergo & ephemera, & omnes morbi curabiles erunt huiu$modi.

Re$pondetur, quod tempora morborum du pliciter $umi po$$int: primo pro partibus, $iue ætatibus morborum; $icuti de viu\~ete dicimus, prius incipere, deinde augeri, & mox e$$e in $ta tu, & demum in declinatione: & in hoc $en$u omnes morbi $alutares dicimus habere qua- tuor tempora. Hinc quoque Plato in vltimis ferè verbis dıalogi de natura habet, morbis $in gulis conuenire $uas ætates, & fatales temporũ cur$us. Secundo modo $umũtur quatuor tem- pora, quatenus talia, & tot fiunt a cau$is e$$i- cientibus morborum; dum $cilicet i$tæ cau$æ vincuntur, & $uperantur à natura: & $ecundũ hanc intellig\~etiam, cau$a, $iue humor, dum e$t crudus, efficit morbi principium: dum imper- fecta $igna coctionis ıncipiunt, & per$euerant, efficitur augmentum: dum verò incipiunt $i- gna perfect{ae} coctionis incipit $tatus: & demũ, dum natura po$t factam coctionem incipit ex- pellere, incipit declinatio. Per hanc di$tinctio- nem $oluitur dubitatio.

8 Dub. $unt nonnulli morbi adeò veloces, vt in illis nullo modo ob$eruentur quatuor t\~e- pora; vt in apoplexia, in febre homotona, ac- ma$tica, & paracma$tica, in $yncope, & alijs.

Re$pondetur, quod in apoplexia $unt qua- tuor tempora: $ed principium, & augmentum citi$$imè pertran$eunt: quia $tatim ferè ad vi- gorem, $eu $tatum accedit. Similiter in febre homotona; quæ e$t ferè tota in vigore: prin- cipium autem augmentum, & declinatio $unt adeo breuia, & ob$cura, vt $int imper- ceptibilia. Similiter in acma$tica $olum per- cipitur augmentum, principium verò, $tatus, & declinatio non percipiuntur; in paracma$tica percipitur declinatio, & non tria alia tempora: negamus tamen, quod, quamuis non percıpian tur, non $int: Hinc tollitur apparens contradi- ctio in Galeno; lib. enim de optima $ecta di$pu tat contra methodicos, & negat, omnes mor- bos habere quatuor tempora; lib. verò de to- tius morbi temporibus, & primo de differ\~etijs febrium, cap. 7. affirmat, omnes morbos habere quatuor tempora. Soluitur apparens contra- dictio, quia quatuor tempora dupliciter con$i derantur, vel in $e, & $ic nullus datur morbus, qui non habeat has quatuor ætates, principiũ $cilicet, augmentum, $tatum, & declınation\~e: $ecundo vel con$iderantur quatuor tempora $ecũdum $en$um, & hoc modo $olum illi mor- bi, qui habent cau$am efficientem internam pr{ae}$entem, habent quatuor tempora $en$ibus manife$ta, vel immanife$ta.

9 Dub. non videtur, quod morbi, $eu intem perıes, quarum cau$æ efficientes $unt ablatæ, po$$int habere quatuor ætates $eu tempora, <002>a ablata cau$a calefaciente, quæ efficit epheme- ram, $tatim incipit, $en$im tamen, calor dimi- nui, & auferri: quod cum ita $it, $equitur, ephi- meram non habere quatuor ætates, $ed $olum duas, ide$t principium, & declinationem.

Re$pondet Plu$quamcommentator in prin cipio febris ephemeræ calorem e$$e maiorem inten$iuè: in augmento verò e$$e maiorem ex- ten$iuè; calor enim in augmento dilatatur, & extenditur ad corporis $uperficiem. Hæc $olu- tio non mihi probatur; quia calor introductus in $piritus, ità e$t dilatatus in principio, vt in augmento.

Ego igitur puto, in febribus omnibus calo- rem auge$cere, non $olum ob cau$as e$$ici\~etes, & introducentes calorem; $ed etiam ob certa- Commentariorum Pars III. men, & conatum, quem habet natura cũ mor- bo; natura enim $emper $ummis conatibus in- $urgit contra morbum, & in hoc conatu calor augetur; neque opinionem Tralliani, & Vei- ghæ dicentium, in febribus ob naturæ conatũ, calorem accendi, omninò de$picimus; quia na tura dũ expellit noxia, $ine conatu id non effi- cit; de$picimus tamen illorum $ententiã, quia putant totum calorem febrilem inde profici- $ci; calorem enim, & à putredine, & à natur{ae} conatu oriri credendum e$t.

10 Dub. dictum e$t ex Galeno primo de dif ferentijs febrium cap. 7. & 2. de cri$ib. cap. vlt. omnes $alubres morbos percurrere quatuor tempora, nihilominus Plu$quamcommenta- tor profitetur ex Hippocrate, & Galeno colligi po$$e, quod dentur duodecim, vel $altem octo morborum $alutarium tempora; quatuor mor borum tempora dari ratione e$$entiæ morbi, & quatuor ratione $ymptomatum, & quatuor ratione coctionis, & cruditatis; dicitque differ re tempora morborum à temporibus $ympto- matum; quia aliquãdo morbi $unt ferè in prin cipio declinationıs, nihilominus tunc $ympto- mata habent $uum augmentum: $imiliter tem pora concoctionis non ob$eruantur in ij$dem temporibus, in quibus ob$eruantur tempora morbi, & $ymptomatum: morbus enim pote$t e$$e ${ae}uus, & $ymptomata mitia. Similiter $ym- ptomata po$$unt e$$e ${ae}ui$$ima cum $ignis coctionis: differt igitur augmentum coctionis ab augmento $ymptomatum. Similiter tem. pora morbi, & $ymptomatum inter $e differũt, quia morbus in principio e$t acerbi$$imus, $ym ptomata verò in morbi principio $unt miti$$i- ma; quod quidem probatur auctoritate Hippo cratis 2. aphori$morum 30. vbi legunt{ur} hæc ver- ba_; Circa initia, & finem morborum remi$$iora $unt_ _omnia; in uigore uehementiora_; Addit Plu$quam- commentator, $ed sic e$t, quod in vigore mor- borum $alubrium morbus e$t mitior, ergo Hip pocrates non ratione e$$entiæ morbi intellexit aphori$mum, $ed ratione $ymptomatum; ideò dicit, quod qui vellet di$ting uere t\~epora mor- borum $alubrium ratione e$$entiæ morbi, dice ret, vigorem morbi e$$e in principio: in augm\~e- to verò incipere declinationem; quia natura incipit vincere; addit tamen, quod in lethalib. morbis tempora di$tinguuntur non $olum ra- tione $ymptomatum, $ed etiam ratione magni- tudinis morbi; quia quanto vlterius æger pro- greditur, tãto morbus maior efficitur; <002>a vires in dies magis in morituris opprimuntur; {pro}bat deinde Plu$quamcommentator, {quis} di$tinguan tur tempora ratione $ymptomatum, & non ra- tione morbi, quia Gal. in com. 2. aphori$. 30. di- cit, morbus dum con$i$tit in his, qui $aluantur e$t melior, quam in principio; $ed $ic e$t, {quis} $e- cundum $tatum morbus $emper e$t maior ra- tione $ymptomatum, ergo alia erunt tempora $ymptomatum à temporibus morbi; cõfirmat \~et ex Gal. 3. de ratione victus in ac. cap. vlt. vbi dicit, {quis} in $tatu ${ae}pè morbus e$t mitior, & tam\~e $ymptomata $unt magna; patet quoque expe- rientia, aliquando febres maligni$$imas videri adeo paruas, vt medici celebres aliquando eas paruifaciant; quæ ind{ae} cum magno eorum de- decore improui$o ægros perimũt; inde igitur concludit, quod $ymptomata aliquando $int ${ae}ui$$ima, & morbus miti$$imus; & aliquando $ymptomata $int miti$$ima, & morbus morta- lis; concluditque, tempora $ymptomatum e$$e omninò diuer$a à temporibus pendentibus ab e$$entia morbi.

Re$pondemus, Plu$quamcommentatorem à Galeno, & à veritate quãmaximè recedere, quia nec verba Galeni intellexit; neque ea, qu{ae} pertinent ad morbi naturam. Galenus enim 3. de cri$ib. c. 4. dicit, quatuor e$$e illa, quæ perti- nent ad morbum, primum e$$e ideam, quæ ex proprijs $ymptomatibus cogno$citur; $ecundũ e$$e morbi magnitudinem, quæ ex magnitudi ne propriorum $ymptomatum percipitur; ter- tium e$se morem, qui ex$uperuenientib. $ym- ptomatibus manife$tatur; quartum e$$e mo- tum, qui ex\~particularibus acce$$ionibus $igni- ficatur; cui dubium, quod morbus ratione ma- gnitudinis pote$t e$$e in $tatu vehemens; rõne verò mali moris mitis? multæ enim sũt febres quo ad magnitudinem miti$$imæ, quo verò ad morem pe$tiferæ; quando igitur Hippocrates dicit, circa initia omnia remi$$iora; in $tatu ve- hementiora, intellexit de magnitudine, & non de benignitate: quia certi$$imum e$t in morbis $alubribus, de quibus agitur, in $tatu morbum e$$e mitiorem, & benigniorem, quam in princi pio; non tamen minorem ratione magnitudi- nis morbi. Similiter dum lib. 3. morborum acu torum c. vlt. dicit Gal. $æpè in vigore morbum e$$e mitiorem, $ymptomata verò e$se magna, intelligimus e\~e mitiorem ratione moris, & nõ ratione magnitudinis: $emper enim ob oculos ponenda $unt, quæ dicuntur à Gal. 3. de cri$ib. cap. 4. quod quatuor $pectent ad morbi natu- ram, quæ $unt inter $e diuer$a. Idea. $. magnitu- do, mos, & motus; {quis} aũt h{ae}c $it vera intelligen tia verborũ propo$itorum, 3. de ratione victus in acutis, c. vlt. po$$unt afferri verba græca, quæ euidentius idem declarat: & hæc $unt, πολλάκις γὰρ ἡ μὲν διάθεσις ἀυτὴ, καθ’ <016>ν νοσοῦσιν. ἐπιεικέ{στ}ερα γὶγνετ{αι}, τὰ δὲ συμπτώματα ἀυξάνετ{αι}, ide$t, $æpè enim ip$a di$po$itio, qua ægrotant benignior fit; $ymptomata aũt cre$cunt; ecce {quis} pote$t cõ- tingere, ut cre$cant $ymptomata, & morbus fiat benignior; non tñ dicet{ur} minor, <002>a $ympto- mata magna, & vehementia indicant magnitu dinem morbi, & non malignitat\~e; $ed quia illa quatuor $unt inter $e diuer$a, Idea. $. magnitu- do, motus, & mos; ideò deceptus e$t Plu$quã- commentator; magnitudini. n. conuenit vehe mentia, & paruitas; mori verò benignitas, & malignitas; quare nõ e$t mirum, $i morbus po$- $it e$$e paruus, & malignus: vehemens & mi- tior, & $alubrior.

Sanctorij in artem med Gal CAPIT. LXXXVIII. Particula Tertia.

Huius itaque po$tremæ, hæ quidem in Tex _33_. præ$eruatıua artis parte continentur, hæ verò in $alubri. Prim{ae} autem in- ter omnes in curatiua tantummodo, $edeius quam mediam ınter vtramque locauimus in præ$eruatiua, & curati- ua. Iam enim factam, atque exı$ten- tem ægritudınem curare oportet: $ed quæ nondum quidem ade$t, at futura e$t, prohıbendum e$t ne fiat ab ea, quæ e$t in corpore, dı$po$itıone. Eius autem, qu{ae} adhuc $it, quod quidem factum e$t curare opus e$t. quod autem futurum, prohibere ne fiat.

DEclarauit $uperius remedia, alia e$$e pro auferenda ıntempe- rie facta: alia pro intemperie, quæ fit: & alia pro futura. In hoc tex. verò mi$$is aliorum expo$itionibus docet, ad quã partem medicinæ reducãtur remedia intemperiei futuræ, factæ, & fientis.

Hic e$t ferè $en$us: remedia futuri morbi $unt duplicia, aliqua præ$eruatiua; aliqua con- $ernatiua, pertin\~etia. $. ad lıbros $alubrium, i. de tuenda $anitate. Remedia verò intemperi{ae}i fa- ctæ $unt $olum cur atıua: remedia verò factæ, & fientis $unt curatiua, & præ$eruatiua: $ed ex\~e plo i$ta declar\~etur: homo, $i $it omninò $anus, eget con$eruatione per $imilia: $i verò e$t $a- nus cum aliquo lap$u à temperati$$imo, eget quoque con$eruatione per $imilia, ne cadat in futurum morbum: $i vero $it $anus, $ed tamen immineat morbus, tune eget præ$eruatione: $i verò factus $it morbus, eget $olum curatione per contraria: $i partim $it factus, & partim ad- huc fiet, eget curatione, pro auferendo morbo facto, & præ$eruatione ne adhuc fiat. In hoc lo- co notatur error Montani, qui per affectum in facto e$$e intelligit morbos in $tatu: & per mor bos in fieri intelligit morbos, qui non $unt in $tatu, qu{ae} opinio alibi e$t à nobis reiecta: verior enim opinio e$t, quod per fieri intelligi debeat augeri, vt oprime quoqu{ae} putat Argenterıus.

1 Dub. ın$urgit Argenterıus contra Galen. dicent\~e, futuras intemperaturas egere non $o- lum præ$eruatione, $ed etiam con${ae}ruatione; quia corpora $i $ana $int, non habent potentiã ad morbum futurum: $i habent potentiam ad morbum futurum. tunc eg\~et præ$eruatione {per} contraria, & non con$eruatione per $imilia.

Solutio propo$iti dubij facilis e$t; quia cor- pora, vel de longinquo, vel de propinquo $unt in morbum futurum ca$ura: $i primo modo, dicimus, egere con$eruatione, & non præ$erua tione: exempli cau$a aderit corpus $anum, $ed calidum in primo gradu: aderit quoque con$tı tutio aeris calidi$$ima, tunc ne cadat in futurã intemperi\~e calidam, prohibemus omnia, quæ $unt calıdiora, ijs quæ $unt in primogradu: & hoc modo $imilibus cõ$eruabimus. quare Ar- genterij in Galenum argum\~etum e$t omninò vanum: $i verò $ecũdo modo, i. $i corpora $int ca$ura in futurã intemperaturam, quia de pro- pinquo in$tat int\~eperatura, ità vt iã $it alıquod ve$tigium futuri morbi impre$$um, tunc non ad artem con$eruatiuam; $ed ad præ$eruatiuã, quæ per contraria procedit, pertinet.

2 Dub. dicit Galenus in tex. quod intempe- ries, quæ fit, habet alıquam partem factã, quã dicit e$$e curandã, quod videtur incõueniens: quoniam omnia, quæ fiunt, tolluntur ad abla- tıonem cau$æ: affectus verò, cum nõ $it factus, non curatur, quia nihil indicat.

Ego autem pro dubıj $olutione di$tinguo fientes morbos in tria genera: alıqui enim fiũt, qui habent portionem factam, $ed imperce- ptibilem, $icuti $unt tumores, qui pendent im- mediatè ab humoribus; ablatis enim humori- buse ue$tigio tumores (quamuis $int morbi, & non $ymptomata) ce$$ant. Aliqui habent por- tionem factam, $ed adeò exiguam, vt natura $o la po$t ablatam cãm po$$ıt, $ed non illicò, eam vincere: huius generis exemplum legitur 1. de loc. aff. c. 2. vbi a$$erit, $i humor acris vellicat in- te$tina, & vlcu$cula, & dy$enteriam efficiat; ab- lata tamen cau$a, i. humoribus erod\~etibus, na- tura ex $e $ola $ine medico citi$$imè vlcu$cula $anat. Aliqui demum $unt morbi fientes, qui habent partem factam, quæ cum nõ $tatim tol latur ad ablationem cau$æ, oportet remedijs contrarijs partem factam curare: exemplum i$tius affectus $lentis tradit Gal. 8. methodi c. i. vbi dicit, quod febris facta curatur refrigeratio ne, quæ $it per cau$æ ablationem: $i verò nullo modo $it facta, non e$t morbus, $ed pathos, i. a$- fectus in $ieri; de ratione enim morbi e$t, vt $it in facto e$$e: quæ verò partim e$t facta, & par- tim fit, & præ$eruatione, & curatione eget, ut Galenus in tex. docet.

3 Dub. in tex. Galenus dicit, intemperies, \~q nequ{ae} $unt factæ, neq; $unt futuræ; $ed adhuc fiunt, egere præ$eruatione, & curatione. Non v\~r, quod egeant curatione; quia omnes morbi, qui per con$en$um in aliqua parte tales $unt; tolluntur ad ablationem alterius, & nulla eg\~et curatione; exempli cau$a, Galenus 5. de loc. aff. c. 1. dicit; male habente lione con$luunt icho- res melãcholiei in ventriculum: vnde excitant{ur} $ymptomata melancholica: læditur. $. chylifica- trix, & excitatur vomitus; cui dubium, quod h{ae} actiones ventriculi læ$æ $upponunt non $olum Commentariorum Pars Tertia. cau$am, i. ichores melãcholicos, verum etiam morbum factum in ventriculo p\~edere à vitio $plenis? quem, $i medicus vellet auferre, aufe rendo. $. malam ventriculi con$titutionem, qu{ae} $emper pendet, & $emper e$t \~et in fieri, fierat ri diculus, & fru$tra vexaret ægrum; quoniam cu ratio e$$et applicanda $pleni, & non ventricu- lo: quare morbi, qui fiunt, non videntur, quod egeant curatione, vt dicit Galenus, $ed $olum præ$eruatione, quæ dirigitur ad tollendam cau $am illius affectus.

Similiter Galenus 2. de differentijs febrium cap. vltimo loquens de catarrho ait, aliquando caput nil pati, $ed catarrhum fieri ob $anguinis vitium: nemini dubium, catarrhũ tunc fieri ob læ$ionem alteratricis cerebri: tam\~e $i quis vel- let curare cerebrũ, nullo adhibito auxilio pro auferendo $anguinis vitio, t\~epus tereret: qua- re affectus qui fiunt per con$en$um non viden tur, quod egeant curatione, $ed $olum præ$er- uatione, cau$as. $. auferendo.

Itidem Galenus 1. de locis affec. c. 6. recitat hi$toriã Iuuenis Grãmatici, qui ob læ$ionem oris ventriculi in epilep$iam incidebat: refert- que $e illum $tatim libera$$e, dando aliquid pa nis rectè parati, & vinum album modicè a$trın gens, gratia corroborandi os ventriculi: cui dubium, quod actiones cerebri principes læ$æ immediatè non ab ore ventriculi; $ed à læ$a con$titutione cerebri pendent? oportet igitur, vt mala con$titutio cerebri $it non $o- lũ in fieri; $ed \~et in facto e$$e: nulla. n. actio lædi- tur immediate, ni$i eius $ubiectum læ$um $it: nihilominus Galenus epilep$iam Grãmatici non tractauit curatione, $ed præ$eruatione, au ferendo. $. cau$am, quæ erat in ore ventriculi. Cæterum, quia po$t explicationem primi text. capi. 75. tractauimus, quomodo cogno$cantur morbi interni per arcana anatomica; ibiq; plu- rimis exemplis morbos per $ympathiam expli- cauimus, non e$t, vt hoc loco illa repetantur; $atis nobis $it, quod propo$ita dubitatio per propo$ita exempla reddita $it difficilior.

Re$ponderi pote$t, & aliam meliorem re- $pon$ion\~e non inuenimus, {quis} morbi per cõ$en- sũ habeãt aliquid in facto e$$e, aliter non e$$ent morbi, $ed pathos. Dicimus præterea, quod ${ae}- pè illud quod e$t in facto e$$e, $it adeo pauxil- lum, vt remota cau$a, natura illicò illud $upe- ret, vt in exemplis propo$itis o$tendimus: ali- quando tamen morbi, $eu int\~eperies; quæ par- tim flunt, & partim factæ $unt, quæ. $. egent, & præ$eruatione, & curatione, illud quod ha- bent de facto e$$e non e$t adeo paucum, vt natura ex $e $ola po$$it illud auferre: vidimus . n. aliquando, qui febribus ardentibus oppri- mebantur; quibus euacuationes tales fuerunt adhibitæ, vt nihil remaneret, quod amplius ac- cenderet intemperiem calidam, & $iccam: ni- hilominus ob relıctam portionem factam in- temperiei iecoris, iterum genita e$t bilis, & ex bile aucta fuit ardens febris: Itidem pote$t con tingere, vt amota con$titutione lienis per$eue- ret mala con$titutio ventriculi, quæ deinde e- geat curatione: $imiliter catarrhus pote$t a ma la cerebri con$titutione pendente à fanguinis vitio prodire, quamuis fuerit ex toto vitium $anguinis paulò ante $uperatum. Idem dici po te$t de hi$toria Epileptici Grammatici: aliquã- do epilep$ia per con $en$um longo temporis cur$u fit per e$$entiam: & tunc non $olum par- timmorbus fit, & partim e$t, factus, $ed totus fa ctus e$t quo ca$u, licet ablata $it cau$a, adhuc per$euerare pote$t epilep$ia: quòd diximus de his exemplis, de omnibus fimilibus po$fet dici.

CAPIT. LXXXVIII. Particula Quarta.

Prohibebitur autem $ublata ea dı$po$i- Tex _34_. tione, quam $equi natura apta e$t. Ta- lis verò difpo$itio cau$a antecedens ap- pellatur. Facta autem ægritudo curabi tur $oluta ea di$po$itione à qua primũ, ea quæ $ecundum naturam læditur o- peratio, quam quidem & ip$am morbi e$$entiam dicimus e{$s}e.

SVPERIVS dixit, intemperiem factam e$$e curandam, & futu- ram prohibendam, & fientem e$$e curandam, & pr{ae}$eruandã; quia fiens componitur ex facta & futura: in hoc tex. duo facit, primo docet, quomodo e$t prohibenda futu- ra intemperies: $ecundo quomodo facta $it cu- randà. Quo ad primum dicit, futuram intempe riem prohiberi auferendo cau$am anteceden- tem: $ed quid intelligat Galenus per cau$am anteced entem varij varia dicunt. Plu$quam- commentator inquit, cau$am antecedentem impropriè à Galeno dici di$po$itionem: pu- tar enim, quod cau$a antecedens potius dici debeat di$ponens, quam di$po$itio; quia in corporibus di$po$itio, & ægritudo oriuntur à cau$a antecedente: videtur igitur Plu$quam- commentator reprehendere Galenum, quod vocauerit cau$am antecedentem, ide$t humo- res peccantes, di$po$itionem. Reijci. n. pote$t Plu$quamcommentator; quia Galenus 2. me- thodi cap. 3. & alibi docet, di$po$itionem præ- dicari de morbo, & cau$a: credimus tam\~e opti- ma cum ratione Galenum voca$$e cau$am an- tecedentem di$po$itionem; quia anteced\~etes cau$æ tunc po$$unt e$$icere morbos, qñ habent vim di$ponendi vi$cera ad futurum morbum $u$cipiendum: $i quis, exempli cau$a, haberet in ventre collectam bilem, quem per aluum, vel vomitum reijcere $olitus $it: bilis illa nunquã Sanctorij in artem med. Gal. vocabitur cau$a antecedens; quia non e$t eo lo co ret\~eta, quo po$$et di$ponere corpus ad ægri- tudinem: metito igitur Galenus gratia prohi- bendi futurum morbum vult, vt antecedens cau$a tollatur, quæ e$t di$po$itio, quia ni$i cor- pus $it di$po$itũ, <009>uis haberet vir $anus centũ li bras bilio$orum $uccorum, nun<009> in morbum cadet: Hinc Galenus lib. de cau$is morborum c. 2. dicit, $ine di$po$itione $ubiecti nec gladius ab$cinderet, nec ignis combureret. Similiter loquens in epid. de Sileno, qui perijt ob mali- gnam febrem, dixit, vtiq; non incidi$$et in mor bum graui$$imum ob errores externos, quos cõmi$it, ni$i antea præparatum fui$$et eius cor- pus. Hippocrates verò videns e$$e nece$$ariã di $po$itionem ad concipiendos morbos lıb. 4. de morbis c. 4. dicit, morbos non $tatim concipi, $ed dicit, po$t longam di$po$itionem cõceptos $tatim ὲκλάμπ{ει}ν, ide$t erumpere $ed quid mul ta: anne Ari$t. qui altius omnia excogitauit 8. phy$icorum tex. 23. reijciens Heraclitum dic\~e- tem oĩa $emper moueri probat, nullum motũ dari $ine præuia di$po$itione? primo probat de motu augmentationis, & diminutionis exem- plo guttæ aqu{ae} cadentis excauanti$q; lapidem dicens, quamplurimas guttas prius di$ponere; & deinde aliquas paucas excauare; dat deinde exemplum in generatione arboris na$c\~etis ex lapide; dicit, arborem prius di$ponere, & dein- de po$t aliquod tempus $cindere duri$$imum lapidem; dat quoq; exemplum in alteratione dum dicit, congelationem non illico fieri, $ed prius aquã di$poni; po$tremò dat exemplum de ægroto in $anitatem tendente, ait, non $em- per alterari, & $anari, $ed prius di$poni, & dein- de alterationem efficientem $anitatem intro- duci. Nos lib. metho. vitandorum 6. multum laborauimus in perquirendis cau$is anteced\~e- tibus; con$tituimu$q; $yndromen ex $ex fonti- bus, in qua hic fons pro cogno$c\~edis di$po$itio nibus corporis exacti$$imè declaratur. Interim colligimus, Galenum per cau$am anteceden- tem intelligere illam, quæ e$t cum di$po$itio- ne vi$cerum, $ine qua cau$æ antecedentes non po$$unt vocari cau$æ, quia quæ non habent po- t\~etiam cau$andi morbos, cau$æ morbi dici non po$$unt.

In 2. parte Galenus inquit, {ae}gritudinem, qu{ae} e$t facta, curari $oluta, $eu ablata ea di$po$itio- ne, quæ primo lædit operationem.

Quid autem intelligat Galenus per hanc di $po$itionem, quæ primo lædit operationem, va rij varia dicunt, pro vt quoq; vario modo legi- tur græcus codex.

Leonicenus non legit, vt antiqui$$imus co- dex, quem, & Latini, & Arabes habebant; in quo legebatur, di$po$itionem lædentem pri- mo operationem e$$e morbi ἀιτἰαν, i. cau$am; Leonicenus enim legit di$po$itionem, qu{ae} pri mo lædit operationem, e$$e morbi ὄυσιαν, i. e$$en tiam; & hanc opinionem $equũtur plures Mo- derni, inter quos e$t Oddus; Reijcitur hæc ex- po$itio, & meritò, quia non conuenit, vt expo$i tores mut\~et verba antiqui$$imi codicis gr{ae}ci.

Plu$quamcommentator exponit hoc mo- do: quam. $. actionem læ$am dicimus e$$e ægri- tudinıs cau$a, i. cau$a ægritudinis (in ablatiuo) actio l{ae}ditur: negat enim, quod morbi facti ha- beant cau$as, non enim tolluntur per cau$æ ab- lationem, $ed per $uum contrarium: hectica, qu{ae} e$t morbus factus, non tollitur auferendo cau$am; quia illam non habet, & quando cãm haberet, tunc in cura hecticæ febris, non $im- plex, $ed compo$ita methodus conueniret. Si quis diceret, hecticam habere cau$am forma- lem, hanc omnes concedent, $ed hæc non effi- cit methodum compo$itam: illi qui ponunt cau$am contentiuam; ideò vacillant, quia pu- tant, contentiuam cau$am e$$e cau$am effici\~e- tem morbi.

Expo$itio Plu$quamcommentatoris e$t ve- ra, $ed non explicat Galeni intentionem: quo- niam in codice græco $ic legitur (di$po$ition\~e l{ae}d\~etem operationem e$$e ᾄιτιαν, ide$t cau$am, & non {αἰ}τιᾳ, i. cau$a in datiuo: græci enim non habent ablatiuum; $ed eius loco vtuntur dati- uo: Excu$andus tamen e$t, quia & græcum, & latinum codicem habuit deprauatum.

Argenterius, & ante illum Haly legunt cau- $am, & non e$$entiam: putant enim morbos fa- ctos habere cau$am fouentem, quam vocant coniunctam, qu{ae} non præ$eruatiuis, $ed curati uis auxilijs tollatur: dicunt omnem morbum e$$e vitium, quod immediatè dependet ab im- moderatione qualitatũ; immoderation\~e vero exempli gratia ab alia cau$a, i. à calore; calorem à prohibita per$piratione; prohibitam peripira tionem ab ob$tructionibus, & ob$tructiones à cra$$is humoribus pendere: colligunt, cau$am coniunctam, $eu contentiuam, quæ tollitur cu ratorijs auxilijs, & non præ$eruatorijs, non e$$e morbum, $ed aliquam immoderation\~e: alia$q; cau$as e$$e remotiores, ac tand em ob$tructio- nes non e$$e morbos, $ed cau$as: credit enim Argenterius, cau$am contentiuam e$$e illam, quæ actionem primo lædit, & nõ morbum pri- mo l{ae}dere actionem; immò $u$tinet ad illius curationem morbum tolli, eamque in$equi, vt vmbra corpus.

Reijcitur Argenterius, quia nõ peruenit ad cardinem inqui$itionis de cau$a contentiua. Nullus enim Medicus, vel Philo$ophus inue- nitur, qui neget cau$am contentiuam, intelli- gendo per cau$am contentiuam formalem cau $am; quia omnis morbus habet cau$am for- malem. Similiter & nos admittemus cum Ar- genterio, immoderationem qualitatum e$$e morbum; & cum Gal. e$$e malam con$titutio- nem; & $piritus flatulentos in bullis e$$e ex Ga leno 7. aphori$morum 34. cau$am contentiuã, & formalem bullarum: atque rationalitat\~e e$- $e cau$am contentiuam hominis, $ed non ri$i- bilitatis; quis Philo$ophorum, $eu Medicorũ vnquam de hoc dubitauit? qu{ae}$tio e$t, an pr{ae}- Commentariorum Pars III. ter cau$as procatarcticas, & anteced\~etes detur morbi cau$a aliqua efficıens contentiua, quæ indicet, & non $it ip$e morbus, de qua loquen tes cum optimis Medicis, & Phylo$ophis a$$e- rimus, non dari aliam cau$am efficientem, præ- ter antecedentes: & qui in morbis factis, $icuti in hectica & $imilibus dicunt, dari causã cont\~e tiuam, dicimus quod $i per contentiuam intel ligant formalem, rectè dicant; $i intelligant, hanc cau$am contentiuam e$$e cau$am effici\~e tem, vacillent: Dum verò Argenterius a$$erit, immoderationem quatuor qualitatũ e$$e mor bum, nos cõcedimus, hanc e$$e cau$am forma- lem morbi in int\~eperie; prædicariq; de morbo in primo modo dicendi per $e: dum dicit hanc immoderationem fieri à calore, & calorem à prohibita per$piratione, & hanc à cra$$is hu- moribus, dicimus, has cau$as e$$e effici\~etes an- tecedentes: neq; e$$e incõueniens, ob$tructio- nem e$$e cau$am, & morbum; quia non $olum morbi; $ed ip$a $ymptomata, vt probauimus li. 15. qui e$t de indicantiũ æquilibrio, $æpi$$imè modo $ubeunt rõnem cau$æ, & modo vrgen- tis: & qui hæc non percipiunt, methodi arcana non attingunt. Concludimus ergo, Galenum admitrere cau$am contentiuam tanquam for malem morbi, & non efficientem.

Saluus Sclanus putat, non e$$e mutandum verbum ἀιτίαν; quia illa vox erat in antiqui$$i- mis codicibus græcis: $ed ait, Galenum e$$e lo- cutum $ecundum opinionem Antiquorum, qui putabant actionem læ$am e$$e morbum: di cebat enim 2. metho. & alibi, cæcitatem, & claudicationem ab Antiquis vocari morbos, & non actiones læ$as: ideò Galenus antiquum in$equens loquendi v$um per cau$am intelli- git cau$am morborum,. i. actionum l{ae}$arũ: quia omnes Medici fatentur, quod morbi $int cau- $æ actionum læ$arum.

Reijcitur hæc $nĩa, vt alijs, deterior, & ridicu la; quia Galenus, vbiq; reijcit Antiquos, quia actiones læ$as vocent morbos: quomodo igi- tur Galenus in hac arte medicinali $ummo ar- tificio exculta per morbum intelliget actiones læ$as Sclanus in com. inuehit in Marcum Od- dum his verbis dicit, _mıror de Marco de Oddis,_ _quı putat hanc opinionem e$$e ridiculam;_ Ego verò valde miratus $um Sclanum, qui in hanc expo $itionem ad eo a Galeni mente alienam inci- derit.

Nos aut\~e putamus, non e$$e mutandã parti- culam ἀιτιαν, ide$t cau$am: quia eodem modo legebatur apud Arabes, & Latinos Antiqui$$i mos: dicimu$q; di$po$itionem, quæ primo læ- dit operationem, e$$e cau$am in duplici gene- re cau$æ: formalem, $. morbi, & efficientem læ- $æ operationis: dum dıcit, morbus e$t di$po$i- tio: hæc propo$itio e$t in primo modo dic\~edi per $e, quia di$po$itio e$t genus: omnia. n. gene- ra de $peciebus prædicantur formaliter, & in primo modo; Dum dicimus, di$po$itio morbo $a lædit operationem, propo$itio e$t in $ecun- do modo dicendi per $e; quia dicit potentiam agendi: dũ dicimus, morbus e$t di$po$itio dici mus actũ, & formã; in primo. n. modo quinque $unt prædicata, genus remotum, & $ic qualitas prædicatur de morbo; genus proximũ {quis} e$t di $po$itio, quæ prædicatur de morbo; differen tia remota \~q e$t di$po$itio pr{ae}ter naturã; proxima quæ e$t illa di$po$itio, quæ d\~r mala cõ$titutio $i milarium, vel dı$$imilarium: quare miratus sũ tot celebres Auctores, qui vt vendicarent Ga- lenum à contradictione, eo perducti $int, vt pu tent, textum e$$e deprauatum; an ne di$po$itio lædens operationem, vt probauimus, re$pectu actionis læ$æ e$t cau$a efficiens? qui hæc arca- na analytica negarent, in omnibus contempla- tionibus deficer\~et: quare potuit Galenus opti- ma ratione vocare di$po$itionem lædentem operationem cau$am efficientem, non morbi, $ed actionis læ$æ.

1 Dub. datur intemperies fiens, quæ nihil facti habet; quia o\~e, {quis} fit, primũ habet in quo fit, vbi e$t nihil facti, & deinde e$t vltimum in quo de$init, vbi nihil fiens e$t; de hac intempe- rie, qu{ae} $olum e$t in fieri, & nihil facti habet, ne verbum quidem in hoc loco Galenus, ergo di minutus. Præterea ante<009> aliquid $it generatũ, & factum, non ne facit tran$itum à generatio- ne ad rem factam, & genitam? quare dabitur intemperies fiens tantum, de qua nil dicit Ga- lenus.

Re$pondetur, partem fientem, $eu genera- tionem intemperiei e$$e quandam alteration\~e accidental\~e de prædicamento qualitatis; om- nemq; alterationem fieri in t{per}e: & omne tem pus e$$e diui$ibile, & nunquam hanc genera- tion\~e incipere, ni$i particula aliqua $tatim facta $it. Præterea per fiduciariã reprobation\~e rñde- mus, e$to. $. {quis} fiens intemperies detur, dicimus, illam non e$$e morbum, $ed pa$$ionem; omne . n. quod e$t in fieri ex Galeno in methodo, lib. de loc. affectis, & multis in locis e$t pathos, & non affectus permanens.

2 Dub. Argenterius reprehendit Galenum, quod non fecerit mentionem de cau$is proca- tarcticis; quia inquit, cau$as procatarcticas, vt $unt ira, tri$titia, ephemeras, & alias febres exci tare po$$e.

Re$pondetur ex Hıppocrate, & Galeno, {quis} procatarcticæ cau$æ græcè dicuntur προφάσ{ει}ς, ide$t occa$iones morborum, & non cau$æ; cau $æ. n. antecedentes internæ calidæ calefaciunt; frigidæ frigefaciunt; i$t{ae} verò externæ, & pro- catarcticæ non $ic; aliquæ. n. quæ $unt calidæ frigefacient, & frigidæ calefacient. Hinc Gale nus 3. de temperamentis $ecundo dicit, vinum copio$um, licet per $e calidum $it, tamen gene rare vitia frigida. Smiliter tempore {ae}$tiuo in flumine frigido aliqui $e lauant, & inde fri- ge$cunt, & ob adiapneu$tiam febricitãt: aliqui verò ril febricitant; $ed fiunt atoniti, $icuti contigit Alexandro Magno (refe- rente Galeno libro de cau$is procatarcticis) Sanctorij in artem med. Gal. $e abluenti in Cydno Ciliciæ flumine; quomo- do igitur vis, vt procatarctic{ae} vocentur cau$æ efficientes ægritudinum? Neque aliquis obij- ciat, Nos hæc dicentes incidere in $ententiam Era$i$trati a$$erentis, cau$as procatarcticas non e$$e cau$as, qui à Galeno libello de cau$is pro- catarcticis quoque reprehenditur. Differentia inter Galenum, & Era$i$tratum e$t, quia hic di- cebat, cau$as procatarcticas ab$olutè non e$se cau$as; Galenus verò eas negabat e$$e cãs, dũ ad $ubiectum non di$po$itum referuntur, mal- uaticum enim in aliquibus febrem excitat: in aliquibus paraly$im. Hınc Galenus, in hi$toria Sileni videns illum incidi$$e in morbum gra- ui$$imum po$t nimiam potationem, & exerci- tium dicit, vtique Silenus non incidi$$et in tã grauem morbum ob externos errores, ni$i an- tea fui$$et præparatum corpus: quare cũ incer- ti effectus prodeant po$t errores externos, Ga- lenus in numero cau$arum e$ficientium int\~e- peri\~e, noluit illos in numero cau$arũ collocare, $ed quia nos lib. 1. & 6. methodi no$træ diffusè o$tendimus, externos errores non e$$e cau$as, non e$t vt hic omnia acta repetantur.

3 Dub. probant nonnulli, dari morbos tan- tum fientes, qui hic à Gale. omittuntur; citant, Galenum 8. meth. c. j. & 1. de loc. aff. c. 4. vbi h{ae}c profert; _At quæ in gener atione febris est $ola abla-_ _tıone efficientis cau$æ ce$$at;_ Ergo dabitur febris, quæ nihil facti habet, & ce$$at $tatim ablata cau$a.

Soluitur, quia nos non negamus, febr\~e e$$e in generatione; negamus, quod febris dum e$t febris, nõ habeat partem genitam; implicat. n. contradictionem dicere, febrem e$$e ın gene- ratione, & non habere aliquid illius e$$e. Simi- liter implicat dicere, e$$e febrem, & non habe- re aliquıd illius in facto e$$e; quia febris e$t qua litas, & quale; & omne quale e$t in facto e$$e: In$uper $iens morbus, vt e$t fiens ex Galeno 3. de cau$is $ymptomatum non e$t in genere qua litatis, $ed in genere pa$$ionis; ideò à Galeno af fectus, qui $olum fit, & non e$t factus, dicitur pa thos, & nõ affectus permanens. Præterea quod e$t $olũ fiens, & non e$t factũ, non e$t qualitas; quia qualitas ex Ari$t. in \~pdicam\~eto qualitatis e$t $ecundũ quam quales dicimur; $ed $ic e$t, quod nos $ecundum affectum in fieri non dici- mur quales; ergo: quod non dicamur quales patet; quia, dum quis habet febrim in fieri, non dicitur febricitans; quia qui febricitat, febrim habet in actu, & in facto, & non in fieri, $eu in $ola potentia.

4 Dub. multi videntur e$$e morbi $olum in fieri, & nõ in facto e$$e; $icuti fuit ille affectus, quem recitat Galenus 1. de loc. aff. c. 6. qui con- tigit Pau$aniæ, dum veniret Romam, qui ob ca$um è vehiculo percu$$us circa $eptimã ver- tebram ceruicis, ami$it $en$um trium digito- rum: affectus digitorum erat $olum in fieri; <002>a adiunctis à Galeno emollientious $eptimæ ver tebræ ceruicis, illicò digiti $anati $unt. Simili- ter aliquando vulneratur cerebrum, & inde $ta tim excitatur vomitus, qui fit ob con$en$um cuiu$dam $urculi neruei ambientis $tomachũ à $exto pari prodeuntis: omnes admittunt, a$fe- ctum ventriculi cau$atum à læ$ione cerebri, $o lum e$$e in fieri, & nihil facti habere. Ad eun- dem modum propter communicantiam, quæ e$t inter renes, & os ventriculi per $extam ner- uorum coniugationem in nephriticis, vomi- tus excitatur. Itidem inter renes, & coxas ob mu$culum $extum f{ae}moris, qui $ub renibus ha bet principium, talis e$t cons\~e$us, vt nephritici $tuporem in coxis patiantur. Simili modo Ga- lenus 5. aphori$morum recitat ca$um cuiu$dã Adole$centis, qui patiebatur conuul$ionem, quia in ventriculo aderat materia ærugino$a, inquit Galenus, quod materia ærugino$a {per} vo mitum euacuata, $tatim & vapores infe$tantes neruorum radices, & conuul$iones ce$$arunt; ecce quot $int affectus, quorum e$$e $olum in fieri con$i$tit. Sed qui de$iderat alios plures, videat digre$$ionem no$trã de $ympathia po$t explicationem capitis 81. huius libri; ibi 60. ca $us $imiles ob$eruare poterit notatu dignos.

Re$pondetur his, & pluribus alijs exemplis, quæ po$$ent adduci de affectibus in $ieri; quod affectus quatenus $unt in fieri, nullo modo $int morbi: $i verò in illis aliquid facti perexigui $it, dicimus, naturam illud perexiguum $tatim corrigere, & vincere $ine vlla Medici ope; $i- cuti Galenus nos admonet loquens primo lib. de locis aff. c. 2. de dy$enteria incipiente, in qua animaduertit, aliquando fieri vlcu$cula à mate ria acri, \~q $i omninò euacuetur, inde ait naturã $tatim vlcu$cula $anare. Itid\~e dici põt de ex\~e- plis propo$itis. Quo ad casũ Pau$ani{ae} dicimus, $en$um prodire à neruis; & læ$ionem factam in digitis oriri ab angu$tia facta in radice ner- uorum ceruicis, qua ablata facultatem $en$iti- uam illicò ad digitos confluere. Quo ad Ado- le$centem conuul$um ob {ae}rugino$am bilem occupantem ventriculum, dicimus, ablata bi- le ce$$a$se conuul$ion\~e, quia nihil morbi facti in neruis aderat: $i enim fui$$et aliquid factũ, id non fui$set abla- tum auferendo cau$am: quia quod factũ e$t non cau$æ abla- tione, $ed contra- rijs auxilijs curandum e$t: idem de alijs e$t dicendum. * *

Commentariorum Pars Tertia. CAPITIS LXXXIX. Particula Prima. DE COM MVNISSIMA intentione curatiua.

Curatio verò vnam præcipuam, ac Tex _35_. communi$$imam habet intentionem, ad id, quod e$t di$po$itioni auferendæ con- trariũ. Ex hoc $i quidem genere $unt cau$æ illæ omnes, quæ $anitatem effi- ciunt. Secundum partem verò, ex vnicuique di$po$itioni contrar{ij}s. Cali- do iguur affectui cau$a frigida contra- ria exi$tit, frigido autem calida; ea- demque in cæteris proportione. Etenim $i omne immoderatum e$t præter natu ram, moderatum verò $ecundum na- turam, nece$$e e$t omninò, vt immode- ratum ab immoderato contrario ad me diocritatem redigatur.

SVperius declarauit modũ, quo intemperies factæ; & intem- peries, quæ partim $unt factæ, & partim fiunt, & quomodo futuræ tractentur. In hoc tex. tria facit; !primo proponit cõ- muni$$imam intentionem cu ratiuam, quæ in$eruit intemperiei factæ: No- tandum tamen hanc intentionem communi$- $imam, non $olum ad intemperiem factam, $ed ad omnes affectus auferendos, qui $unt præter naturam, & in facto e$$e, transferri po$$e: hæc communi$$ima intentio e$t tamquam digni- tas, $eu axioma in tota medicina, & e$t, quod contraria contrarijs curentur: docuit. n. Galen. lib. de con$titutione artis, c. 12. & 3. methodi c. 3. duo e$$e axiomata in arte medica: alterum, qu{ae} $unt $ecundum naturam $imilibus cõ$er- uari: alterum verò, quæ præter naturam cõtra- rijs auferri: de hoc po$tremo principio in medi cina noti$$imo hic loquitur.

Secundò in hoc tex. docet, intention\~e com- muniffimam, quæ e$t, vt omnes affectus pr{ae}ter naturam per contraria auferantur, $æpè e$$e va- ni$$imam, ni$i $ecundum partem applicetur, id e$t $ecundum particularem, & $pecificam con- $iderationem affectibus applicetur; cau$a ve- rò, cur non $ufficiat intentio cõmunı$$ima pro po$ita, ni$i ante applicationem $ecundum par- tem con$ideretur, e$t, quia contrarium generi- cum quammaximè di$tat à $peci$ico; contra- rium enim, quod tollit febrem, vt e$t febris, val- de differt à contrario, quod tollit febrem vt ter tiana, & vt talis tertiana; vt probauimus lib. 11. methodi vitand. ex Galeno 1. ad Glauc. c. 1. vbi diximus; Medicos dupliciter in eligendis con trarijs pro pellendis affectibus in facto e$se, aberrare po$se: primo, quando $umunt contra- rium aliquod generali$$imum, & illud appli- cant affectibus $pecificis: $ecundò, quando $u munt contrarium $ubalternum, illudque appli cant $imiliter affectibus $pecificis; hanc cogni- tionem, ni$i medici perfectè con$equantur, in facienda medicina vt plurimum falluntur. Ga- lenus enim lib. de $ectis ad eos, qui introducũ- tur c. 13. valde reprehendit methodicos, qui ab affectibus generatim, & non $peciatım $umũt indicationes; $ed hãc cognition\~e $pecificã con trariorũ methodici ob medicinæ difficultat\~e forta$sè de$piciebant; refert enim Galenus ca- 14. lib. de $ectis, methodicos obiurga$$e Hippo eratem, quia dixerit, art\~e e$se longam Metho- dici enim per$i$tentes in communi$$imis, & ge nerali$$imis indicationibus artem medicam breui$$imam faciebant; $ed toto c{ae}lo aberra- bant, vt infra o$tendemus. Similiter errabat The$salus, quem Galenus 1. methodi cap. 3 re- prehendebat, quia diuidebat morbos in gene- rali$$ima, & in generali$$imis differentijs quie- $cebat, quod erratum e$t inexcu$abile, quia affectus curantur indicatis, ide$t remedijs $pe- cificis, & non genericis.

Hanc artificio$i$$imam medicinam hau$it Galenus ab Analyticis fontibus, primo enim po$teriorum cap. 5. dicit Ari$t. vnum ex tribus erroribus, qui committuntur circa vniuer$ale e$$e, dum quod conuenit $uperiori applicetur inferiori: febris, gratia exempli, indicat hume- ctandum, & refrigerandum; $ed cum non $it curanda febris in vniuer$ali, $ed talis vt $pecifi- ca, ideò $i calor fuerit vt duo, verum remediũ erit frigidum vt duo, & non frigidum vniuer- $aliter $umptũ, {quis} pote$t e$$e vt vnum, vt tria, & c. immò ex omnibus refrigerantibus, \~q $unt $ub orbe lun{ae}, vnicum tantum inuenietur, qđ po$$it hanc febrem calidam vt duo depellere: & erit, vt dictum e$t, frigidum vt duo: cætera omnia erunt vel $uperflua, vel diminuta, & mi- nimè conferentia: $uperflua, quia non $olũ de- pellent morbum, $ed nouum introducent: di- minuta verò erunt vana. Præterea qui vtet{ur} con trario generico pro tollendo morbo $pecifico, incidet in paralogi$mum $ecundæ figuræ ex duabus affirmatiuis. Ari$t. n. 2. po$ter. tex. 12. cõ- $equentiam à genere ad $peciem explodit, <002>a $emper $upponit petitionem principij: exempli cau$a, $i quis vellet pleuritidem curare, & de$u meret indicatum, i. remediũ à pleuritide, qua- tenus e$t inflãmatio, & dein de pleuritidi illud applicaret, committeret tran$itum a genere ad $peci\~e. In$uper reluctaretur Galeno 1. ad Glau- conem, qui valde reprehendit eos, qui in gene- ricis per$i$tũt. Itid\~e aduer$aret{ur} Gal. lib. de opt. Sanctorij in artem med. Gal. $ect. lib. 9. methodi ca. 12. & 2. methodi cap. 13. vbi dicit, vnum indicare vnum, & non plura. In$uper quemadmodum contraria generica non po$$unt auferre affectus $pecificos, Simili- ter contraria particularia non poterunt aufer- re affectus $pecificos; quãuis verò omnes mor- bi prima facie videantur e$$e indiuiduorum, ta men neq; indicationes po$$unt hauriri ab indi uiduis, nec indicata, vt talia inueniuntur, qu{ae} vni $oli apta $int iuuare; quia de $ingularibus, nec methodus, nec ars, nec $cientia datur; $cien tia. n. ex Ari$t. 1. po$teriorum e$t {ae}ternorũ; qua- re omne remedium, {quis} aliquem particularem hominem pote$t $anare, & omnes morbi indi- uiduorum naturas qua$dam $pecificas, & {ae}ter- nas habent; nulla igit{ur} medicina $anabit affectũ alicuius particularis hominis, qu{ae} id non effi- ciat virtute aliqua $pecifica $ub qua infinita po$$unt e$$e indiuidua; & nullus morbus põt e$$e adeo particularis, qui non $it $pecificus, & qui non prædicet{ur} de infinitis indiuiduis: Hinc indiuidua, nec indicantia, nec indicata e$$e po$ $unt. De indiuiduis. n. non habetur, ni$i hic, & nunc: vnde Gal. hac philo$ophia percitus $u$tı- nuit à loco, & tem pore non $umi indicatio- nes, atq; tanto minus ab hoc loco, & ab hoc t\~e pore, qu{ae} $unt conditiones indiuiduorum.

Sed quia de his nos lib. 11. fusè egimus, o$t\~e- dimusq; artem medicam in perquirendis indi cationibus de$c\~edere v$que ad $pecifica, & ibi quie$cere, ideò non e$t, vt iterum acta diffusè agamus.

Po$tremò in hoc text. Galenus reddit ratio- nem, cur remedium curatorium debeat e$$e contrarium: $upponitq; duo: primum, {quis} e$t $e- cundum naturam e$$e moderatum: $ecũdum, {quis} e$t pr{ae}ter naturam e$se immoderatum; qui- bus $uppo$itis, dicit nece$sarium e$se, {quis} ınımo deratum redigatur ab immoderato contrario ad mediocritatem; moderatum. n. non habet vim introducendi $anitatem; $ed $olum cõ$er- uandi, vt notat Plu$quamcommentator.

1 Dubit. dicit Galenus immoderatum e$se contrarium immoderato; quod $i e$set $eque- retur, quod vni duo e$sent contraria, {quis} e$t in- conueniens. Primum e$set, dum immoderatũ e$t contrarium alteri immoderato; $ecundum, dum immoderatum e$t contrarium modera- to: veluti dum morbus, qui e$t res immodera- ta contrariatur $anitati, qu{ae} e$t res moderata; ità vt $i quis morbo calido in tertio gradu ve- xetur; primum contrarium erit frigidum im- moderatum in tertio gradu; $ecundum cõtra- rium erit moderatum, qu{ae} e$t ip$a $anitas, qu{ae} e$t contraria morbo.

Solutio facillima e$t, quia immoderatũ eft contrarium immoderato, & habet medium; $a nitas verò, qu{ae} e$t res moderata non e$t con- traria morbo; $ed oppo$ita priuatiuè; oppo$ita . n. ex Ari$. in po$tprædicamentis quatuor $unt, & inter $e valdè diuer$a; alia. n. $unt contradi- ctoria; alia contraria, & hæc habent medium; alia priuatiua, & alia relatiua, qu{ae} car\~et medio.

2 Dub. Galenus in tex. inquit immoderatũ ab immoderato ad mediocritatem redigi; ra- tio de$umitur à Galeno 3. de $implici medici- nac. 12. vbi ait, remedium debere e$$e in gradu æquali; quia $i aderit affectus calidus, vt duo, & ei propinetur potio frigida vt tria, introduce- tur frigidus affectus præter naturam; $i verò propinetur potio frigida, vt vnum, remedium etit in$ufficiens; quare $i remedium debet e$se æquale, illud erit moderatum, & non immode- ratum, vt docet Galenus.

Solutio facilis e$t; quia immoderatum con- $ideratur dupliciter: vel immoderatum re$pe- ctu corporis $ani, vel re$pectu morbi; qua po$i- ta di$tinctione dicimus, quod primò modo e$t immoderatum: $ecundò verò modo e$t æqua- le; quia calidum, vt duo, tolli debet per $uum æquale contrarium, quod e$t frigidum vt duo.

3 Dub. Galenus dicit 8. meth. c. vlt. e$$e me tiendum affectum præter naturam per rece$- $um ab habitu naturali, quæ quidem doctrina e$t veri$$ima, confirmaturq; auctoritate Hip- pocratis 2. aphori$. 34. vbi protulit hunc apho- ri$mum, _Ægri minus periclıtantur, quorum natu-_ _ræ, aut habitui, aut ætati, aut tempori magis congruit_ _morbus,_ ratio e$t, quia vbi morbi $unt $imiles naturæ, habitui, & ætati, paucus e$t rece$$us, ve- luti ardens febris, dum accidit iuuenibus in t\~e pore æ$tiuo: Ex alia parte Gal. 11. meth. in calce tertij capitis habet hæc verba, magnitudinem morbi duplicem e$$e, vel ratione propriæ $ub- $tantiæ, vel ratione rece$$us à naturali habitu; quare, non omnis morbus erit metiendus per rece$$um ab habitu naturali, ergo, vel malè hic, vel locis $uperius citatis.

Re$pondet Sclanus, $emper e$$e metiendũ rece$$um ab habitu naturali: $ed dicit, e$$e ve- rum, quod quo ad nos aliquãdo morbi magni- tudo melius cogno$catur metiendo rece$$um à naturali habitu, & aliquando melius cogno- $catur cõ$iderando magnitudinem $ecundum propriam e$$entiam $icuti dum in inuene con- $ideramus febrem ard\~etem, eam melius (vt in- quit ille) intelligimus, con$iderando e$$entiam, ide$t ardorem, acrimoniam, & alia accidentia, quam illam dimetiendo ab habitu naturali. In $ene verò melius intelligimus naturam arden tis febris, & eius magnitudinem metiendo re- ce$$um ab habitu naturali, qui frigidus e$t, quã con$iderando naturam, & e$sentiam febris.

Reijcitur, quia $upponit magnitudin\~e mor- bi duplicem e$se, $ed non duplic\~e re$pectu rei, $ed vnam magnitudinem e$se re$pectu rei, & aliam re$pectu no$træ cognitionis, quod relu- ctatur Galeno, qui docet duplicem e$se magni tudinem re$pectu rei rantum, & non aliam re- $pectu rei, & aliam re$pectu cognitionis.

Dicimus itaque nos magnitudinem morbi duplicem e$se aliam ratione rece$sus, aliam ra- tione propriæ e$sentiæ: exempli gratia, aderit a- liquis vir natura debilis, frigidi$$imæ naturæ: Commentariorum Pars III. Hic incidit in hydropem, an ne rece$$us e$t pau cus? tamen moritur: in hoc viro morbus e$t ma gnus ratione propriæ e$$entiæ, & non ratione rece$$us: negamus nos, omnem magnitudin\~e metiendam e$$e per rece$$um ab habitu natura li. Præterea inueniet{ur} vir forti$$imus $ua natura frigidus potius, quã calidus, incidet in ardent\~e febrem: hic morbus ratione propriæ $ub$tãti{ae}, quamuis recedat; tam\~e non e$t adeo magnus: quare rectè cum Galeno dicemus, duplicem e$ $e magnitudinem, vnam ratione rece$$us, aliã vero ratione propriæ e$$entiæ.

4 Dub. Argenterius ex tex. colligit, remedia curatoria non pugnare contra morbum, $ed cõ tra cau$am coniunctam: dicitq; ad ablationem cau$æ, morbum tolli, ideò morbum nihil indi- care; quod de$truit artificio$am Gal. methodũ. argumentũ Argenterij tale e$t: ex Gal. immo- deratũ ab immoderato contrario ad mediocri tatem redigitur; $ed $ic e$t, {quis} immoderatũ non contrariatur morbo; quia {quis} contrariatur mor- bo e$t $anitas, quæ e$t res moderata: ergo ex ip- $o Gal. remedia dirigi debent ad cau$am con- tentiuam morbi, & non ad morbum.

Re$pon$io e$t facillima, <009>uis Arg\~eterius pu- tet, argumentũ propo$itum in confirmanda cã contentiua e$$e demon$tratiuum. oppo$itio. n. ex Ari$t. quatuor modis accipitur, vel vt e$t cõ- tradictoria, vel contraria, vel relatiua, vel priua- tiua: dum igitur Argenterius ait, immoderatũ non e$$e cõtrarium morbo, quia $anitas e$t, qu{ae} contrariatur morbo, dicimus, $anitatem non e$$e oppo $itam morbo oppo$itione cõtraria, vt remedia. $. debeãt morbo aduer$ari, $ed e$$e op- po$itam morbo priuatiuè, {quis} etiam ad monet Ari$to. c. de oppo$itis: ibi. n. dicit, morbum e$$e priuationem $anitatis, & cæcitatem e$$e priua- tionem vi$us: dum igitur Galenus ait, immode ratum e$$e contrarium immoderato, tunc dici mus, vnũ immoderatũ e$$e remediũ, alıud verò immoderatum e$$e morbũ, & non cau$am cõ- iunctam: Nec dicat, vnum qualitatis exce$$um e$$e contrarium alteri, qui efficit morbũ; quia exce$$us cau$æ antecedentis, quæ efficit exce$- $um, quem vocat cau$am coniunctam, vel con tentiuam, erit intemperies $imilarium, quæ e$t morbus, & non cau$a, & ab hoc morbo imme- diatè lædunt{ur} actiones; quare dicimus, cãm con tentiuã $eparatam à morbo e$$e puram chime- ram. Præterea dum dicit Argenterius, actiones lædi à cã contentiua, & non à morbo, o$tendit $e non intellexi$$e arcana analytica; apud Ari$t. enim actiones propriæ nun<009> ab aliqua cã pen- dent, $ed à $ubiecto, & per $ubiectum definiun tur: quia omnes actiones propriæ $unt in $ecun do modo dicendi per$e, in quo non cau$a, $ed $ubiectũ propriæ pa$$ionis collocatur: quo po- $ito, cui dubium, quod mala con$titutio $imila rium $it $ubiectum actionum læ$arum, & à cõ $titutione immediatè pendeãt actiones? ergo mala con$titutio indic abit immoderatum, & non cau$am malæ con$titutionis; quia mala cõ- $titutio e$t illà, quæ immediate l{ae}dit actionem; illa igitur e$t tollenda, & præter illam non da- tur alia cau$a, quæ immediatè actionem lædat.

5 Dub. ex Galeno in tex. habetur, morbum tolli à $uo contrario immoderato, dicit immo- derato, quia vnum vni e$t contrarium, vt proba uimus $uperius: cæterum non videtur, quod contrariũ à $uo contrario tollatur; quia ex Hip pocrate conuul$io facta à pituita tollitur frigi- dæ perfu$ione; & ex Galeno habetur, maniam mediocrem exta$i, ide$t vehementi mania tol- li, ergo non à contrario remedio, $ed à $imili morbi tolli po$$unt.

Re$pondetur, morbos tolli à $uo con- trario, $emper e$$e per $e verum, per accidens tamen affectum frigidum à frigido remedio auferri, exempli gratia conuul$io, quæ fit à frigi da pituita ab aqua frigid{ae} perfu$a tollitur, quia ob perfu$ion\~e frigida concentratur calor, qui concentratus, & redditus maior vincit, & $upe ratfrigidum: Ego non $emel colicum dolor\~e à frigidis flatibus factum in his, qui habitu sũt carno$o, perfu$ione frigid{ae} illicò $anaui. Simili ter mania mediocris exta$i aliquando tollitur, $ed per accidens, quatenus. $. in vehementi ma- nia excitatur expultrix facultas ad expellendũ id, quod non pote$t expelli in mania medio- cri.

6 Dub. non videtur, quod $emper morbus tollatur à $uo contrario immoderato: curatur exempli cau$a apo$tema, dum pungitur, & pus egreditur: non tamen videtur contrarium im- moderatum. Similiter membrum luxatum re- ponitur in $uum locum: repo$itio tamen nõ e$t contrarium immoderatum.

Re$pondet Argenterius, Galenum loqui de intemperie, & non de alijs affectibus: dicimus tamen nos ad omnes affectus pr{ae}ter naturam transferri po$$e hoc Galeni pr{ae}ceptum, quod . $. ab immoderato contrario tollatur affectus morbificus, quia vni contrario vnicum e$t con- trarium, & illud vocatur immoderatum; cur verò vnum tantum $it hoc contrarium, quod e$t remedium, & non plura, fusè egimus lib. 11. methodi no$tr{ae}; o$t\~edimu$q; quãmaxime ab- errare, qui arbitrantur non e$$e nece$$arium, quod contraria remedia inter $e plurimum di- $tent. Ad exemplum de pure re$põdemus, eua- cuationem puris e$$e remedium immoderatũ, & contrarium plenitudini: repo$itionem verò membri luxati e$$e remedium contrarium membro luxato, vt luxatum e$t.

Pr{ae}terea e$t pr{ae}ceptum Hippoc. 2. de natura humana tex. 1. his verbis expre$$um; _Præter ea,_ _quæ dicta $unt, no$se oportet morbos, quos repletio gi-_ _gnit, euacuatione, quos euacuatio, repletione, quos la-_ _bor, quiete, quos nimium ocium, labore curari. In $um-_ _ma debet Medicus $cire in$tantibus & morbis, & $or-_ _mis, & temporibus, & ætatıbus ob$i$tere, & contenden_ _tia laxare, & laxa contendere, hac enim potı$$imum_ _ratione quod molestum est $edaretur; atque hoc ipsũ_ _mibi uidetur e$$e curatio_. Ex his verbis Hippocra- Sanctorij in artem med. Gal. tis clari$$imè o$tenditur, curationem omnem fieri per contraria: & quamuis po$$em te$timo nia alia innumera ex Hippocrate, Galeno, Aui cenna, & Ari$totele afferre de hac re, nolo ta- men in re tam manife$ta tempus conterere.

CAPITIS LXXXIX. Particula Secunda.

At manife$tum e$t, quod $ecundum Tex _36_. potentiam, non autem imaginationem, & calefaciens, & refrigerans, & quæ- cunque alia huiu$cemodi oporteı a$$u- mere. Voco autem $ecundum potentiã quodre ip$a verè tale exi$tit, quale e$- $e dicitur. Secundum imaginationem autem, quod ex prompto quidem $en$u tale e{$s}e imaginamur, cum tamen verè tale non $it. Sed qua $int hæc ratione di$tinguenda, diximus in libris illis, in quıbus de $implicium medicamentorũ facultatibus agitur.

IN tex. $uperiori o$t\~edit, quod curatio fieri debeat per con- trarium: in hoc tex. verò do- cet, quodnam $it hoc contra- rium, quod in curandis mor- bis $ufficiat: & dicit, contraria, quæ habent vim curandi e$$e talia $ecundum potentiam, i. quod re ip$a talia $int, $iue operentur per $e, $iue peraccid\~es, ni- hil enim refert, dummodo $anent: & nõ $ecun- dum imaginationem, i. $ecundum appar\~etiam, qua plebei, & $tolidi homines mouentur.

Quid verò intelligat per talia $ecundum po tentiam, quæ re ip$a talia $unt: variæ $unt opi- niones.

Acachias per talia $ecundum potentiam in- telligit, quæ ità $int à natura facta: excluditque ea, quæ $unt a$cititia qualitate prædita.

Reijcitur, quia omnis a$cititia qualitas põt contrarium $uum tollere: aqua, quæ $ua natura e$t frigida, $i a$cititiam qualitatem ligni $ancti, vel $al$æ per decoctionem acquiret, exiccabit; attamen aqua $ua natura non habet vim exic- candi.

Plu$quamcommentator, Sclanus, & alij mul- ti intelligunt per re ip$a tale, quod per $e e$t ta- le: per $ecundum imaginationem tale intelli- gunt quod per accidens e$t tale.

Reijciuntur, quia Medicus $æpi$$imè $upe- rat morbos per ea, quæ per accidens $unt talia: exempli cau$a, conuul$io facta ex pituita, tolli- tur, $i e$t in iuuene bene carno$o, perfu$ione fri gidæ, vt dicit Hippocrates 5. aphori$. 21. $imili- ter colicus dolor à flatu exortus, $i fuerit in ha bitu carno$o, perfu$ione frigidæ illicò tolletur: ecce quam benè in medicina ea, quæ per acci dens agunt, conferant.

Oddus putat, illa e$$e reip$a, & $ecundũ po- tentiam talia, quæ deprehenduntur talia à $en $u tactus, & gu$tus: quæ verò ab odoratu, vi$u, & auditu deprehenduntur, e$$e $ecundum ima ginationem talia. Hinc dicit calcem, & niuem, quæ candida $unt à $en$u vi$us non deprehen- di; quia nix e$t frigida, calx verò potentiam exu rendi po$$idet: ineptus igitur e$t vi$us (ait ille) pro digno$cendis qualitatibus. Similiter dicit de odoratu, dum ex odore iudicamus tempera- mentum: Itidem de auditu: colligit ergo, gu- $tum, & tactum deprehendere quæ re ip$a talia $unt, reliquos verò $en$us deprehendere quæ $unt $ecundum imaginationem. Po$tremò cõ- probat $uam $ententiam auctoritate Galeni 3. de temperamentis c. 4. vbi dicit, _Attendere quam_ _maxime oportet, et di$cernere ea qu{ae} per $e $unt ab {ij}s,_ _quæ $unt per accidens, non $olum ın calidis, & frigidis,_ _$ed in humidis, & $iccis: quæ. n. $icca $unt, $icuti æs, fer-_ _rum, largo calore liquata, humiditatis phanta$iam præ_ _bent:_ Ecce dicit, quod per $ecundum phanta- $iam, $eu imaginationem Galenus intelligit, quæ $en$u vi$us cogno$cuntur, & non tactus, vel gu$tus.

Reijcitur, quia omnia medicam\~eta, quæ po$ $unt curare, habent potentiam curandi, & re ip$a talia $unt: $ed $ic e$t, quod non $olum, quæ per $e talia $unt, hab\~et potentiam curandi, $ed etiam quæ nullo $en$u deprehenduntur; ergò non e$t verum, quod per $ecundum imagi- nationem intelligantur $olum, quæ auditu, vi$u, & odoratu percipiuntur: $imiliter non e$t verum, quod re ip$a talia $int, quæ tactu, & gu$tu cogno$cuntur. Quod verò multa, & innumerabilia $int, quæ re ip$a talia $unt, & nullo $en$u percipiunt{ur}, patet $excentis exem- plis: an ne frigidæ perfu$ione curatur colicus? certum e$t, quod hæc virtus aquæ, quæ tollit colicum à cau$a frigida prodeunt\~e, nullo $en- $u percipiatur; ergo hæc di$tinctio de $en$ibus in hoc tex. mihi videtur ridicula: quamuis in $e $it vera.

Argenterius interpretatur per re vera talia, quæ habent vim calefaciendi, vel refrigeran- di, vel aliud faciendi in corpore, $iue id propria, $iue a$cititia facultate, qu{ae} vel peraccidens, vel per $e id efficiãt: putatq; illa dici $ecundũ ima- ginationem, qu{ae} non habent talem vim, qual\~e a$pectu iudicamus: empla$tra enim dãtur mol- lia, tamen non habent vim emolliendi: quia ali qua quãuis $int mollia exiccant, & indurãt & c. H{ae}c $ententia videtur probabilior, quia, qui di- ceret, quod ea quæ $unt per accidens, nõ inclu- dantur in iis, quæ talia exi$tunt $ecundum pot\~e tiam, excluderet ab arte Medica quæ exacci- Commentariorum. Pars III. denti operantur, quæ infinita $unt, vt dictum e$t $uperius.

1 Dubit. videtur quod Galenus per ea qu{ae} re vera talia exi$tunt, & $ecundum potentiam operãtur, & non $ecundum imagination\~e intel ligat ea, qu{ae} per $e operantur; quia in tex. habet h{ae}c ferè verba, _Qua ratione $int distingu\~eda, quæ o-_ _perantur $ecundũ potentiam, et $ecundũ imagination\~e_ _distinximus in lib. de $implici medicina_. Addũt: at $ic e$t, quod in 1. lib. & tertio de $implici med. egit de modo di$tinguendi, qu{ae} operãtur per $e ab ijs qu{ae} per accidens: ergo per quæ re vera talia $unt, intelligit ea, quæ per $e operantur: & per ea quæ $unt $ecundum imaginationem intelli git ea, quæ operantur per accidens.

Propo$itum argumentum e$t multorum ex po$itorum, $ed e$t vani$$imum: non. n. valet dũ dicunt, in hoc tex. Galenus ait, $e egi$$e de mo- do di$tinguendi ea, quæ $ecundum potentiam operãtur ab ijs, quæ $ecundum imagination\~e, in lib. verò de $ımplici medicina tradit modũ diftinguendi ea quæ operãtur per $e, ab ijs, qu{ae} per accid\~es, ergo idem quoque intelliget hic: valeret $i $olum traderet in libris de $implici medicina modum di$tinguendi ea quæ hab\~et virtutem per $e, ab ijs, qu{ae} per accidens: $ed cũ tradat virtutes $implicium operantium per$e, & per accidens: neque reprehendat optimas o- perationes, quæ à cau$is per accidens fiant, $ed $olum illas, quæ nec per accidens, nec per $e a- gere po$$int, quæ $unt $ecundum imaginatio- nem, quas virtutes $olum plebei, & $tolidi $e- quuntur, non e$t dicendum, vt hic Galenus in- telligat per $ecundum imaginationem ea, qu{ae} per accidens operantur: Prudens. n. Medicus $æpius vtitur ijs, quæ per accidens $anant, quã quæ per $e: & ratio dictat, quia quodlibet indi- catũ per $e vnam actionem $olam habet, per ac cidens verò infinita. Ego $anè $i ægrotarem æ- què gratum e$$et mihi remedium, quod per ac cidens me $anaret, ac illud quod per $e: ecce <009> ridicula e$t expo$itio dicentium $olum illa e$$e contraria, quæ morbos per $e $anant. In$uper di ctæ expo$itionis vanitas confirmatur auctorita te Hippocratis, & Galeni. Hippocratis 5. $ect. a- phor. 21. vbi conuul$ionem à cau$a frigida in iuuene carno$o larga profu$ione frigidæ $anari dicit: ecce quod aqua frigida concentrando ca lorem $anat per accidens morbum frigidum. Eadem ratione, Galenus 3. de temperamentis, c. 5. dicit, calorem cõtractum, $upple à rebus fri gidis, $uccos benè concoquere: addit & di$ten tionem, $eu conuul$ionem auferre. Sed audia- mus Galenum 11. meth. c. 9. vbi docet, quando in curatione febris vti debeamus potius ijs, quæ ex accid\~eti refrigerant, quam illis quæ per $e: docetque tunc nos debere vti ijs, quæ per ac cidens iuuant, quando indicationes inter $e pu gnant: $icuti $i febris fiat à cra$$is, & vi$cidis humoribus, dicit tunc refrigerantia per $e non cõuenire pro febris remotione; $ed potius ape- rientia, quæ, licet calida $int, per accidens refri- gerant: Demum Galenus 10. meth. c. 10. di$tin- ctè admonet, quod nihil referat, an contrariũ $it per $e, vel per accidens actu, vel potentia, dũ- modo tollat, & vincat $uum contrarium; colli- gas igitur, veriorem e$$e $ententiam Argente- rij exponentis Galenum, quod per cõtrarium, quod re ip$a tale $it intelligat, {quis} habet poten- tiam vincendi, vincat per $e, vel per accidens, actu, vel potentia, & meritò, quia quomodocũ- que vincatur, $emper victoria laudatur: colli- gas quoque, Galenum intelligere per ea quæ $unt $ecundum imaginationem ea quæ nullã habent virtutem, nec per $e, nec per accidens; $ed $olum $int $ecundum apparentiam, quibus non medici, $ed omnes plebei, & $tolidi fidem præbent; exempli cau$a, $i vulgares homines præberent vinum genero$um niue refrigera- tum, cau$a refrigerandi illud e$$et remedium refrigerans $ecundum imaginationem: quia vi num huiu$modi neque per $e, neque per ac ci- dens refrigerat: vinum. n. $ua natura calefacit, $imiliter maximum introducit calorem, $i $it redditum valde frigidum, ob$tru\~edo. $. meatus & prohibendo con$uetam per$pirationem: ex hoc exemplo qui$que poterit intelligere, quid Galenus per $ecundum imaginationem tale intelligat.

CAPITIS LXXXIX. Particula Tertia.

Ad inuentionem autem $alubrium cau Tex. _37_. $arum, qu{ae} cunque quidem, vt ad eam, quæ iam facta e$t, ægritudinem, cau$æ $alubres exi$tunt, via illa doctrınæ v- tendum, qua id, quod imaginamur, ab eo, quod talem habet pote$tatem $epare tur. Quæcunque verò, vt ad eã quæ ad- huc fit, & hac eadem via, at que illa præterea, ex qua ægritudinum cau${ae} inueniuntur.

IN text. $uperiori dixit Galenus e$$e eligendas cau$as $alubres contrarias, quæ re vera habeant pote$tatem tollendi ægritudi- nem factam. In hoc tex. duo fa- cit primo dicit pro ægritudine facta e$$e eligenda illa contraria, quæ re vera ha bent pote$tatem vinc\~edi morbum factum, ad differentiam illarum cau$arum, quæ $ecũdum imaginationem videntur contraria, veluti$i ni mio calore quis opprimeretur, indeque vino niue refrigerato vteretur: hoc cõtrarium e$$et $ecundũ imagination\~e, & non $ecundũ verita- t\~e: homines. n. vulgares, & plebei imaginantur Sanctorij in artem med. Gal. pro nimio calore extinguendo optimum fore vinum in exce$$u niue frigefactum, quod ra- tione vini calefacit, & ratione nimij frigoris ob$truentis meatus, per quos ventilatur calor naturalis, exurit. Secundo docet in hoc tex. ea- dem via e$$e incedendum in ægritudine, qu{ae} partim fit, & partim e$t facta, veluti $unt febres putridæ: in his quoque oportet eligere cau$as $alubres curantes febrem factam, & pr{ae}$eruan tes partem fiendam, tollendo. $. cau$am ante- cedentem, quæ facit febrem: Hancque viam eligendi cau$as $alubres nos quoque docuit Galenus multis in locis, $ed pr{ae}cipuè in libris de $implici medicina.

CAPITIS LXXXIX. Particula Quarta.

E$to enim $i ita contigerit in humori- Tex _38_. bus putre$centibus accendi febrem. Indicatio in huiu$modi e$t euacuatio, atque alteratio, hæc quidem quæ pu- tredinem finiat manente adhuc $ub- $tantia, euacuatio verò, quæ totam ex corpore $ubftantiam educat.

SVperius dixit in morbis, qui adhuc fiunt, procedendum e$ $e non $olum cõtra morbum factum, $ed etiam contra cau $am generantem morbum, qui adhuc fit: Cæterum, quia febris putrida e$t morbus, qui partim e$t factus, & partim fit: ideò in hoc tex. exemplo febris putrid{ae} docet, qu{ae} remedia conueniant pro auferendis humoribus putri- dis, qui $unt cau$æ generantes, per quos febris adhuc fit; dicitque duo e$$e remedia: quæ & futuram febrem inhibent, & auferunt cau$am illam generantem: horum alterum dicit, in euacuatione con$i$tere: alterum verò in altera tione. Deinde definit quid $it alteratio, & quid euacuatio: inquit igitur, alterationem e$$e, qu{ae} putredinem finit manente adhuc $ub$tantia, qua$i dicat, quamuis humores incipiant pu- tre$cere, tamen eos alterando ad benignum, & pri$tinum $tatum naturalem reducere po$$u- mus, ità vt nullo modo $ub$tantia humorum corrumpatur, $ed maneat, & con$eruetur. Qu{ae} verò $int hæc alterantia, quæ putredinem pro- hibent, Galenus docet 11. methodi ca. 13. qua- tuor e$$e oppo$ita putredini, euacuationem, quæ tamen non pertinet ad alterationem, re- frigerationem, ventilationem, qu{ae} fit aperien- tibus; & $emiputridorum coctionem: $ecũdò definit quid $it euacuatio, quæ re$picit quod putrefactum e$t, & non quod e$t in putrefieri. Dicit euacuationem e$$e, qu{ae} totam humorũ $ub$tantiam è corpore educit; dicit totam $ub- $tantiam, quia e$t in putrefacto e$se, & nullo modo ad benignum, & pri$tinum $tatum po- te$t reduci.

Notandum in morbis, qui adhuc fiunt, $em- per e$se au$picandum à cau$a; ideò Galen. pro- ponit in febre, quæ e$t morbus, qui partim fit, & partim e$t factus: à cau$a, i. ab humorum eua cuatione, & alteratione e$se au$picandũ; quia euacuatio, & alteratio re$piciunt cau$am febri- lem, ide$t humores putridos, & non febr\~e: ean- dem doctrinã habet varijs in locis. 8. enim me- thodi ca. 1. dicit, $i cau$a efficit febrem, à cau$a e$se curationem au$picandam; $i non amplius fiat, $ed $it factus morbus, tunc non e$se opus, vt medicus de auferenda cau$a cogitet. Simi- liter 3. meth. c. 9. docet, in vlcere phlegmono- $o non e$$e exordiendam curationem ab vlce- re, $ed ab inflammatione, quæ e$t pr{ae}cipua cau $a vlceris. Itid em 4. methodi 4. dicit, dum mor- bus adhuc fit, à cau$a e$$e exordıendum. In$u- per 10. methodi c. 1. & 12. ni$i prius cau$a remo ueatur, quæ morbum facit, morbum non po$se curari: & in hoc cap paulò infrà dicit, commu- ne pr{ae}ceptum e$se, vt prius re$cindamus cau- $am, & deinde {ae}gritudinem, quæ ab illa de- pendet.

1 Dub. dicit Galenus 3. methodi cap. 9. $i in vlceribus phlegmono$is $uperueniat conuul- $io, prius e$se tollendam conuul$ionem, quam inflammationem, qu{ae} e$t præcipua cau$a, ergo non $emper à cau$a erit incipienda cura.

Solutio facilis e$t, quia dum dicimus, à cau- $a prius e$se exordiendam curam, intelligimus facta comparatione inter cau$am, impedimen tum, & morbum, i. $emper prius à cau$a e$se ex- ordiendam curam, quam ab impedimentis, & à morbo, dicimus tamen ex Galeno $emper e$- $e faciendam comparationem inter cau$am, & vrgens; quia $emper Galenus admonet prius e$se incipiendam curam ab vrgente, quam à cau$a; quare quamuis inflammatio $it cau$a conuul$ionis, cura tamen e$t incipienda à con- uul$ione, quia conuul$io e$t vrgens, & ex Hip- pocrate ei, quod magis vrget, $emper e$t atten- dendum. Hinc Galenus 3. methodi cap. 9. & 7. methodi c. 12. $ummo artificio, & miro ordine reduxit omnia indicantia, quæ præcedunt indi cationem, quæ de$umitur à morbo, vt morbus e$t, ad tria. $. ad vrg\~es, ad cau$am, ad impedimen tum hac lege, vt prius vrgens, $i ad $it, tollatur: $ecundò, cau$a principalis: tertiò, impedim\~eta. Nos lib. 15. de indicantium {ae}quihbrio, de ordi- ne, & pote$tate indicantium, quæ de$umuntur ab vrgentibus, cau$is, & impedimentis fusè egi mus, & Lectores ad illum $ermonem remit- timus.

2 Dub. inquit Galenus in tex. febrem acc\~e- di in humoribus putre$centibus, quod non vi- detur; quia febris in $olidis accenditur, & Gale nus 10. methodi eam vocat accen$ionem cor- Commentariorum Pars III. dis; & Auicennas in definitione febris ait, fe- brem e$se accen$ionem cordis, & mediante $piritu diffundi per vniuer$um corpus, ità vt cor $it $ubiectum principale febris, & totũ cor- pus $it adæquatum: quare malè Galenus dum in tex. dicit, febrem e$$e accen$ionem factam in humoribus.

Re$pondet Plu$quamcommentator, e$$e le gendum febrem accendi ex humoribus, & nõ in humoribus. Reijcitur, quia non e$t officium commentatoris mutare verba Auctoris anti- qua. Ego autem dicerem, febrem acc\~edi in hu- moribus quo ad cau$am, & originem; quia hu- mor putridus e$t principium quo, & nõ quod ip$ius febris. Vel dicerem, fientem febrem, de qua loquitur hic Galenus, & non factam e$$e accen$ionem in humoribus: facta enim e$t ac- cen$io in $olidis. Hinc Galenus loquit{ur} in hoc loco de præ$eruatione à futura febre, quæ non e$t in facto e$$e; & proponit duo remedia, alte- rationem. $. & euacuationem, quæ re$piciunt febrem futuram, & fi\~etem, & non factã: Quod verò hæc duo remedia re$piciant partem futu ram febris, patet, quia vocãtur à Galeno reme- dia præ$eruatoria, & non curatoria; quod verò præ$eruatio exigat alterationem, & euacua- tionem, patet $imiliter ex Galeno lib. de con$ti tutione artis c. 19. vbi habetur, corpora præ$er- uari à futuro morbo alteratione, & euacuatio- ne. Modus verò, quo corpora alterantibus præ $eruamus à futura febre triplex e$t, alius, qui procedit refrigerando; alius ventilando, & co- quendo; & alius, qui procedit euacuando: eua- cuatio enim à putredine præ$eruat: nam Gal. 11. methodi ca. 13. dicit, quatuor e$$e oppo$ita putredini, refrigerationem, ventilationem, $e- miputridorum coctionem, & euacuationem.

3 Dub. Galenus ait, alterationem auferre putredinem, manente adhuc $ub$tantia; quod non videtur, quia putredo ex Ari$totele, & Ga leno e$t corruptio: $ed in corruptione non re- manet $ub$tantia: corruptio enim e$t mutatio totius in totum.

Re$pondet Plu$quamcommentator, Gale- num per putredinem intelligere $olum altera- tionem. Nos tamen di$tinguimus putre$cibile ab eo, quod e$t in putrefieri, & ab eo, quod e$t in putrefacto e$$e: po$ita hac di$tinctione, dici- mus, quod virtute alterantium prohibemus, ne quod e$t in putrefieri, perueniat ad putrefactũ e$$e; atque hoc ex Gal. 11. meth. c. 13. fiet tripli- ci alterantium genere, refrigerantibus, venti- lantibus, & ijs, quæ $emiputrida coquunt; hinc Gal. 11. meth. c. 8. dicit, eadem arte nos tollere putredinem humani corporis, qua extra cor- pus: quia dum aliquid incipit putrefieri, & ad- huc non e$t putrefactum, prohibemus, ne pu- tre$cat, refrigerando, vel ventilando, aeri. $. libe ro corpora exponendo. Quod verò e$t omni- nò putridum non alterantibus, $ed euacuanti- bus, quæ $ub$tantiam humorum totam per al- uum, vel per vrinam, uel alias partes educant.

Cau$æ verò putredinis quot $int, colligi quo- que po$$unt ex remedijs, quæ aduer$antur pu- tredini; oppo$itorum enim eadem e$t $ci\~etia: remedia, quæ $unt oppo$ita putredini, diximus ex Galeno e$$e quatuor, videlicet, refrigerãtia, ventilantia, $emiputridos humores coquentia, & euacuãtia: quatuor erũt quoq; cau$æ, quæ ef fici\~et putredinem; dicimus igitur, $i refrigera- tio naturalis iuuet, & inh beat putredinem, ca lefactionem non naturalem externam, vel in- ternam cau$are putredinem: $i ventilatio pro- hibebit putredinem; ergo prohibita per$pira- tio con$pirabit in putredinis productionem. Hinc Galenus 11. meth. cap. 4. & 2. de differen- tijs febrium c. 2. dicit, poti$$imam cãm putredi- nis e$$e prohibitam per$pirationem, quæ $olũ fit ab angu$tia, & angu$tiam à coale$c\~etia, $ub- $identia, compre$$ione, occlu$ione, vel ob$tru- ctione; ob$tructionem deinde à vi$cidis, cra$- $is, vel copio$is humoribus; auferas igitur cau- $as efficientes angu$tiam, & præcipuè ob$tru- ctiones, tunc ventilabis, & arcebis {ae}gros à pu- tredine: Si $emiputrida non poterunt coqui, putrida fient; oportet igitur roborare vires, ut po$$int $emiputrida coquere; ergo vires de- biles putredinem cau$ari po$$unt; ecce quod ex remedijs putredinis digno$ci quoq; po$$unt cau$æ putredinis. Quomodo verò roborentur vires collap$æ totius, vel partium legas librum quintum decimum methodi no$træ, ibi intelli ges quomodo roborentur. Similiter digno$ci- mus plenitudinem, quatenus adiapneu$tiam e$$icit, cau$ari putredin\~e, quia euacuatio pro- hıbet, & tollit putredinem. Notandum tam\~e, euacuationem non $olum prohibere putredi- nem, $ed etiam tollere putrefactum e$se; {per} pu- trefactum e$se intelligimus humores incine- ratos. Ari$t. enim 4. meteororum, cap. de putre dine dicit, finem rerum putridarum e$$e cine- rem, qui pertinet ad putrefactum e$$e; $ciendũ tamen, euacuationem re$picere putrefactum e$$e, quatenus $ub$tantiam tollit, vt dicit Gale- nus in tex. re$picere quoque putre$cibile, non quatenus tollit $ub$tantiam, $ed quatenus tol- lit illos humores, qui apti $unt, vt quam citi$$i- mè putre$cant. Hinc quando Gal. 11. methodi c. 15. dicit, venæ $ectionem e$se remedium $alu berrimum in omnibus putridis febribus, intel ligit non $olum pro inhibitione putredinis, id e$t pro auferenda occa$ione, & di$po$itione hu morum putre$cibilium; $ed etiam pro eradica- tione humoris, qui e$t in putrefacto e$se, i. pro eradicatione cineris, qui in venis febricitantiũ colligitur. Quod verò venæ $ectio conferat quoque ventilationi, patet ex Galeno 8. metho di cap. 4 vbi ait, ob venæ $ectionem putridum per$pirare: arbitror per putridum non intellige re cinerem, quia cinis non eget uentilatione: Quomodo verò po$t $anguinis euacuationem putredo in humoribus non ità o$$iciat, puto inde p\~edere, quia vapores putridi $oliti ad cor excurrere, non ità in cor inclinent, $ed in vena- Sanctorij in artem med. Gal. rum vacuitatem redditam ob præ$entem phle botomiam maiorem, atque hæc e$t cau$a cur phlebotomia, licet fiat per enacuationem opti mi $anguinis, iuuet.

4 Dub. ait Galenus, putredinem tolli duo- bus remedijs, alteratione. $. & euacuatione: vi- detur diminutus; quoniam nil dicit de phlebo tomia, quam in auferenda putredine tantum percelebrat Galenus 11. methodi c. 15. Simili- ter Galenus 1. aphor. 22. dicit phatmaca electi- uè purgantia e$$e illa, quæ putridum euacuãt: erant igitur prædicta duo remedia propon\~eda.

Re$pondemus, non $olum hæc duo propo$i- ta reduci ad euacuation\~e, $ed plura alia diuer$i- mode cõferre ad euacuationem: phlebotomia . n. iuuat, quia exonerata $arcina natura, quod re liquum e$t, melius concoquit: pharmaca verò euacuant per aluum illum cinerem, qui pote$t per aluum euacuari: euacuãt quoque putre$ci bile, & tollũt cau$as, & occa$iones nouæ putre- dinis.

5 Dub. Galenus in tex. pro auferenda putre dine refert duo remedia, vacuationem. $. & alte rationem; quod præceptum non videtur vni- uer$aliter verum, quia dum humores $unt pu- trefacti non egent alteratione, $ed omnimoda euacuatione.

Re$põdetur, in putridis humoribus $emper e$$e putredinem factam, fientem & futuram; qua po$ita di$tınctione dicimus, pro putredi- ne facta nullum alterans remediũ iuuare; quia, quod e$t in putrefacto e$$e non e$t ad benignũ reducibile, ideò euacuatione $olum eget: dum Galenus propo$uit alterationem, & euacuatio- nem, con$iderauit non $olum humores, qui sũt in putrefieri, verum etiam qui $unt in putrefa- cto e$$e. Notandum tamen in putridis humo- ribus, euacuationem e$$e duum generum; alte ram e$$e, quæ inhibet putredinem: alteram ve- rò, quæ educit, quod e$t omniuò putrefactum; dicimus in vtroque ca$u alterationem præce- dere euacuation\~e: debet. n. præcedere euacua- tionem humorum $emiputridorum, quia, ni- $i illi humores concoquantur, non po$$unt ele ctiuè purgari: $ecundum hanc intention\~e Hip- pocrates 1. apho. 22. protulit hũc aphori$mum, _Concocta medicari, & non cruda_. Concoquuntur . n. humores, dum reddũtur ab alterantibus li- quidi. Similiter ante euacuationem humorũ, qui $unt in putrefacto e$$e, requiruntur alterã- tia, quæ $unt aperientia meatus pertinentes ad renes, & ad $urculos venæ portæ, quia per has regiones euacuãtur cineres putredinis: humo- res. n. qui $unt in putrefacto e$$e nihilaliud sũt, quam veluti cineres. Demum fac memineris ante euacuationem, quæ fit per lenientia mol- lia, & blanda, quæ euacuant primas vias, vt non præcedant alterantia; imò alterantia $erapia, ni- $i primæ viæ $int euacuat{ae}, potius officiũt, quia illa excrementa impediunt tran$itum alteran- tium, & eorum virtutes retundunt.

QVÆST. CV. DIGRESSIO DE putredine.

QVAERITVR in hoc loco, an putrefactio in humoribus $it putredo diuer$a ab illa propo$i- ta ab Ari$t. 4. meteororum c. 2. & an putrefactio in humoribus $it putredo, quam vocat Ari$t. $impliciter, vel $it illa, quam vocat $ecundum partem. Vt h{ae}c rectè intelligantur, vid endum e$t, quid dicat Ari$t, de natura putredinis.

Ari$t. 4. meteororum c. 2. $ic definit putredi- nem; putredo e$t corruptio propriæ caliditatis in vnc quoque humido ab aliena caliditate, qu{ae} e$t ambientis; deinde $ub dit, & à propria rei putre$centis frigiditate. Quo ad cau$am for malem putredinis dicimus, e$$e corruption\~e, & totalem, & ab$olutam; quia finis putredinis e$t incineratio; Nec valet, dum obijciunt, $i cali ditas omninò, & ab$olute corrumperetur, ani- malia, quæ ex putri materia fiunt, nõ generar\~e- tur; <002>a propria caliditas extinguitur, & ex noua materia nouus calor fit, illo modo, quo in can- dela fit lumen, quod $emper de$truitur, & $em per nouum ex materia acc\~e$a generatur. Quo ad cau$am materialem putredinis dicimus e$- $e vnumquodque humidum proprium, $icuti enim putredo e$t corruptio propri{ae} caliditatis, & non alienæ: $ic hæc corruptio fit in humido proprio, & non alieno. Quo ad cau$am efficien tem ait, e$se alienã caliditatem ambientis: illa enim euocat calorem proprium: nos. n. intelli- gimus per ambientem non $olum caliditatem, qu{ae} e$t in aere, & aqua; $ed etiam in fuliginibus retentis per adiapneu$tiam: quia prohibıta per- $piratione, retinentur fuligines: quibus ret\~etis, non v\~etilatur calor ab aere per in$pirationem, vel per dia$tolem pul$us attracto: vnde incale- $cit, & de$tuitur propria humorum caliditas: ec ce igitur, quod cau$a efficiens e$t etiam calor fuliginum, quatenus euocat proprium calor\~e, & illum corrumpit. Dũ verò Ari$t. fubdit, pu- tredinem quoque prodire à propria rei putre- $centis frigiditate, $ic intelligendus e$t, quod. $. calor proprius ab externo calore ambi\~etis euo- cet{ur}, egrediaturque cum humido proprio; acci- dentia. n. non tran$migrant $ine $ubiecto: egre$ $oque calore, $tatim interna frigiditas $ub- orit{ur}, ita vt perexiguus calor naturalis, qui relin quitur non po$$it amplius humidum cum $ic- co retinere; vnde terreus puluis, $eu cinis relin- quatur oportet, quo fit, vt Ari$t. 4. meteororum dicat; cinerem e$$e finem putredinis. His po$i- tis facilè e$t videre, curaere exi$tente frigido, $icuti dum $pirat aquilo, difficilius mixta putre $cant: è contra in locis calidis. Similiter dũ hu- midum dominatur calori, eo citius mixta pu- Commentariorum Pars III. tre$cunt: quo fit, vt Galenus 1. de temperamen tis c. 4. dicat, humiditatem e$$e putredinis ma- trem: Hinc $i arcendi $int fructus à putredine, humiditas abundãs, vel igne, vel $ole $iccatur, vt calor illorum proprius, qui erat ab illa oppre$ $us fortior redditus magis re$i$tat externæ cali- ditati ambientis: ecce igitur quod definitio A- ri$t. non $olum conuenit omnibus mixtis, $ed etiam humoribus, qui putre$cunt in venis.

Quærebatur quid Ari$t. 4. meteororum in- telligat per putredin\~e $impliciter, & quid per putredinem $ecundum part\~e: Medici. n. di$pu- tant, an putredo $ebrium putridarum $it, quæ dicitur $ecundum partem, vel $it, quæ dicitur $impliciter.

Albertus Magnus per putredinem $ecundũ partem intelligit putredinem elementorum. Era$tus intelligit formæ interitum, $ed non v$que ad elementa: illam. n. putredinem vocat vniuer$alem, & $impliciter. Archangelus Mer- cenarius di$putat contra Era$tum, dicitque pu tredinem $ecundum partem non e$$e interıtũ formæ, $ed $olum alterationem qualitatum. Ia- cobus Zabarella cen$et, putredinem $ecũdum partem modo e$$e interitum formæ, veluti dũ animal corrumpitur, & fit cadauer, vel dum vi- num putre$cit, & fit vappa: modo dicit, e$$e alte rationem qualitatum, veluti dum vinum inci- pit putre$cere; attamen diligentia practicantiũ tran$ponentium vina ex dolio in dolium redu- ci ad pri$tinam bonitatem: hanc putredinem vocat Zabarella $ecũdum partem, quamuis $it in $olis qualitatibus: hancque opinionem reci- pimus.

Sequitur, vt modo qu{ae}ramus, an humores in febribus putridis putre$cant $impliciter, vel $e- cundum partem: Mercenarius, Zabarella, & a- lij putant, putredinem humorum efficientium febrem e$$e $ecundum partem, & non $implici ter: cen$et. n. Mercenarius, putredinem humo- rum e$$e alterationem, & non formæ interitũ: Zabarella verò a$$erit, aliquando e$$e formæ in teritum, aliquando vero $olam alterationem qualitatum: datque exemplum, dum $anguis mutatur in bilem, vel alium humorem toto ge nere pr{ae}ter naturam, dicit e$$e cum interitu for mæ $anguinis: dum verò ob putredinem hu- morum alterantur $olum qualitates, non corrũ pi formas humorum: dicitque tunc medicum auferendo occa$ionem, aperiendo. $. euacuan- do, & refrigerando po$$e humores, qui incipiũt putre$cere, ad pri$tinam temperaturam trãsfer- re. Ego arbitror, Galenum velle putridos hu- mores non $olum putre$cere $ecundum part\~e cum interitu formæ, $ed etiam putre$cere $im- pliciter: & ratio e$t, quia portio putrida re$olui- tur v$que ad elementa, & ad cinerem: tunc. n. putredo e$t $impliciter putredo, quando illius finis e$t cinis. Quod verò humores putridi re- $oluantur in cinerem e$t Galeni 2. de differen- tijs febrium, & 3. præ$agiorũ 32. vbi habet hæc verba, _Si natura illum veluti cinerem $upra modum_ _adu$torum vacuare non anteuerteret, ille rur$us in cor-_ _pore manens, & concalfactus magnam quandam ad pu_ _tredinem propen$ionem contrahit_. Quare $i cau$a, cur putredines excitentur $it cinis humorum adu$torum, putredo febrium erit $impliciter, & non $ecundum partem: apparet. n. hic cinis in vrinis in fine putridorum morborum: & pr{ae}- $efert $pecimen arenularum perexiguarum: differt aũt ab arenulis, <002>a hæ in $undo matellæ colliguntur, cinis verò in nubeculis di$per$us con$picitur. Dum verò Zabarella dixit, putre- dinem, quæ e$t in $olis humorum qualitatibus tolli per leuem medicinam: putredinem ve- rò cum interitu formæ humorum nullo mo- do corrigi, vel reduci po$$e ad pri$tinum $tatũ: eius pace di$tinctio e$t vana; quia nulla putre- do per leuem medicinam corrigitur; hæc tria $unt natura di$tincta; putre$cibile, putredo, & putrefactum: putre$cibile alteratione, & eua- cuatione tollitur, vt dicit Galenus lib. de con- $titutione artis cap. 19. & in hoc loco corpora. $. præ$eruari à futura putredine, $eu à futuro mor bo alteratione, & euacuatione: putredo verò $olum e$t in fieri, putoque e$$e fumos, $eu exha lationes putridas, quæ neque $unt putre$cibi- les, neque adhuc omnino putrefactæ $unt; pu- trefactum e$$e e$t cinis, qui debet euacuari, ne ad in$tar $ermenti in humoribus nouam exci- tet putredinem.

1 Dub. Galenus 11. methodi c. 8. comparat putredinem humorum putredini iumentorũ, & fructuum, pomorum videlicet, & carnium: $icuti. n. quod putridum e$t in inanimatis amo- uere, vel amputare par e$t, & quod relinquitur flabellatione corrigi: $ic fieri debet in humo- ribus putridis efficientibus febrem, quod pu- tridum e$t $ubitò euacuare, & quod tendit ad putredinem flabellatione, & libera per$piratio- ne inhibere ne putre$cat; qua po$ita $imilitudi ne $equitur, $icut $tatim, quod putrefactum e$t in carne indicat $uiamotion\~e ab$cind\~edo quo cunque modo; $ic quod putrefactum e$t in hu- moribus $tatim purgandum; ergo prima die. i. po$t primum paroxy$mum, & non po$t conco- ctam materiam corpora erunt purganda.

Re$pondent nonnulli, hanc putredinem nõ e$$e $imilem putredini inanimatorum. Quæ re $pon$io non accipitur; quia $icuti in inanimato rum putredine cinis e$t finis; $ic in humoribus putridis; Dicimus. n. qđ e$t $imillima, & $i po$- $et amoueri quod putrefactum e$t, $tatim po$t primum paroxy$mũ, optimum e$$et; $ed nõ e$t po$$ibile; e$t. n. naturæ officium $eparare putri- dum à non putrido, & deinde illud euacuare; quod vt fiat requirunt{ur} multi dies: nos tam\~e in- terim vtimur aperi\~etibus, diureticis, incid\~etib. cra$$itiem, & detergentibus vi$co$itatem; qui- bus omnibus peractis mox natura incipit pu- tridos humores propellere, & medicus naturæ imitator eò illos ducit, quò natura vergit; & tã- dem illos è corpore expellit.

Sanctorij in artem med. Gal. CAPITIS LXXXIX. Particula Quinta.

Sed dicta quidem alterationis $pecies Tex. _39_. concoctio exi$tit, quam vbi inueneri- mus à quibusnam cau$is fieri contin- gat, tunc vtique eorum, quæ hoc pacto $alubria $unt $cientiam tenebimus.

IN tex. $uperiori dixit, quod duo $int remedia pro humorum pu tredine auferenda: alterum e$t alteratio, alterum e$t euacua- tio. In hoc tex. ait, $e intellige- re per alterationem cõcoctio- nem: $ecundo, quod $i inuenerimus ex quibus cau$is concoctio fiat, nos $tatim $cire quænam fuerint cau$æ $alubres, quæ conferunt ad me lius, & promptius concoquendum. Quæ aut\~e iuuant coctionem, vt infra dicemus, ex Gal. 1. epid. 2. com. 43. $unt quies, moderatè calida, fri- crio, & balnea; addas $omnum, aperientia mea tus, & alia, de quibus in dubijs diligenter tracta bitur: hæc e$t continuatio, & $en$us verborum text.

1 Dub. à Gal. 11. methodi ca. 13. tria propo- nuntur alterantia, quæ inhibent putredinem, ventilatio. $. refrigeratio, & $emiputridorum coctio, ergo malè hic Galenus, dum per altera- tionem inquit $e intelligere concoction\~e, quia omittit ventilationem, & refrigerationem.

Re$pondent nonnulli huic difficultati, in- terpretando verba tex. hoc modo: $ed dictæ quidem alterationis $pecies e$t concoctio, id e$t, quod concoctio $it quædam $pecies alte- rationis; $ed hæc expo$itio non explicat vim verborum Græcorum, quæ $ic $e habent, ἀ{λλ}ὰ τὸ μὲν ἐιρημένον <001>ιδος τῆς ἀ{λλ}οιώσεως πέψις ἐ{στ}ὶν. ide$t, $ed dicta quidem alterationis $pecies con coctio e$t: non dicit dictæ alterationis in ge- nitiuo, $ed dicta, ità vt videtur, quod Galenus dicat alterationis vnicam e$$e $peciem, & hanc e$$e concoctionem.

Re$ponderi igitur pote$t, vnicam tantum e$ $e $peciem illius alterationis, quæ putred nem finiat, manente $ub$tantia; & hanc e$$e conco- ctionem, quia natura $ine cõcoctione nunquã $emiputrida vincet; dum verò dictum e$t, præ- ter concoctionem e$$e refrigerationem, & ven tilationem; dicimus, hæc e$$e iuuantia conco- ctionem, & in vnicam concoctionem dirigı: ideò Galenum dicere dicta alterationis $pecies e$t coctio, & non dictæ: Quæ autem iuuant co ctionem $unt, quæ vires roborant; vt $omnus, quies, & debitus v$us aliarum rerum non natu ralium: in quibus continentur quoque refrige rantia, & ventilantia, quæ in$eruiunt ad debitũ v$um cau$arum nece$$ariò alterantium.

2 Dub. dicit Galenus, inhiberi putredinem alteratione, & per alterationem interpretatur coctionem, quæ coctio quomodo fiat, non vi- detur Galenus $ibi con$tare: quia 8. methodi c. 3. docet, aqu{ae} potionem corporibus bilio$is iu uare coctionem; nihilominus 3. de ratione victus, com. 29. ait, calidum $emper iuuare co- ctionem; frigidum verò nocere.

Re$pondetur, quæ iuuant coctionem dupli cia e$$e aliqua per $e; & hoc dicimus e$$e robur virium: aliqua per accidens, quæ $unt illa, quæ tollunt impedim\~eta: dicimus aquæ potionem iuuare per accidens, quatenus refrigerat inten $um calorem: quo refrigerato, inde naturã ala- crius aggredi $uorum officiorum munera, in- ter quæ præcipuum e$t coquendi officiũ: Hinc plura $unt, quæ per $e nocent coctioni, & per accidens iuuant, $icuti narcotica, quæ $unt ini- mica coctioni, tamen quatenus $omnum indu cunt, iuuãt. Hinc quando Galenus 2. in 6. epid. com. 9. docet, coctionem effici per contrarias qualitates, intelligit, contrarias qualitates iuua re, quatenus minuunt morbum, qui impedit coctionem: omnis enim morbus, & omnis la- bor coctioni $unt impedimento.

3 Dub. Galenus 4. de ratione victus. 44. & 1. epid. 2. com. 43. docet, coctionem iuuari à mo- deratè calidis, frictione, quiete, & balneo, quod non videtur, quia $i quies iuuat, frictio, vel bal- nea non iuuabunt: $unt enim quieti oppo$ita.

Re$pondetur, coctionem dupliciter $umi, vel pro conuer$ione nutrimenti in $ub$tãtiam nutriti, vel pro dige$tione: Quod verò conco- ctio, & dige$tio differant inter $e, nos docet Ga lenus 3. de ratione victus, & 12. methodi cap. 3. vbi protulit hanc $ententiam: $omnus conco- quit, vigilia verò digerit: dige$tio. n. nil aliud $i gnificat, <009> translationem humorum ab vno ad alium locum: po$ita hac di$tinctione dicimus, quod $umendo coctionem pro conuer$ione, quietem moderatam, caliditatem, & $omnum iuuare coctionem; $i verò per coctionem intel- ligamus dige$tionem, dicimus, frictionem, bal- neum, & exercitium coctioni $uffragari.

4 Dub. Si concoctio e$t ex Gal. in tex. altera- tio, & e$t naturæ opus, ergo non pertinebit ad medicum alterare; patet enim ex Ari$totele 4. meteororum c. 3. primæ $ummæ, vbi dicit, co- ctionem à propria, & naturali caliditate fieri, er go non à virtute medicorum.

Re$pondetur, coctionem immediatè à calo re proprio fieri; auxilia verò medica iuuare na- turam, vel auferendo impedimenta, vel virtu- tem corroborando; quare Ari$toteles loco cita to fatetur, concoctionem iuuari ab alterantib. à medico propo$itis, & non fieri; hæc $unt ver- ba philo$ophi: _Concoctio & $i ab aliquo exteriore_ _auxilium $ump$erit, ut per balnea, & per alia talia, ta-_ _men prıncipium eius e$t caliditas propria_. Ecce, {quis} à balneis, à frictionibus, à $erapijs incidentibus, & detergentibus, à $omno, & ab alijs natura $u- Commentariorum Pars III. mit auxilium, quo calor proprius facilius con- coquat, & a$$imilet.

5 Dub. Galenus 11. methodi de curatione febris putridæ inquit, duplici ingenio tolli pu- tredinem in viuis, & in mortuis: primo, $eparã- do id, quod e$t putrefactum à bono: $ecundo, reduc\~edo, quod e$t in putrefieri ad $ymmetriã motibus moderatis, refrigeratione, & per$pira- tione: de concoctione verò ne verbũ quidem: quomodo igitur in hoc tex. Galenus docet, al- terantia, quæ emendant putredinem, e$$e $olã concoctionem?

Re$pondetur, quod Galenus in methodo egit de auxilijs, quæ adiuuant coctionem: quia eius intentio e$t ibi tradere auxilia per indica- tionem; $icuti $unt aperientia, quæ tollunt pro hibitam per$pirationem; refrigerantia, quæ mi nuunt calorem febrilem; & motus moderati, $eu frictiones, quæ poros aperiunt; quæ omnia mirificè ad concoctionem perficiendam con- ferunt. Hic verò non de adıuuantibus coctio- nem, $ed de ip$a coctione.

6 Dub. Galenus 11. methodi dicit, eodem rnodo in viuis, $icuti in mortuis tolli putredi- nem, quod non videtur, quia in mortuis nulla $it concoctio, neque euacuatio; quia quod e$t putrefactum in mortuis $eparatur, & non eua- cuatur; quod e$t in putrefieri, cum vita careat, non habet vim concoquendi, quod cõtrarium cuenit in viuis; quia putre$actum à vırtutibus naturalibus $eparatur, & euacuatur; & {quis} e$t in putrefieri concoquitur.

Re$pondemus, dum putre$cunt $olida, & fit gangr{ae}na in parte externa, vt $unt in putrefie- ri, euentantur, & exiccantur oxymelite, ton$o rum lixiuio, eo modo, quo exiccantur carnes, vel pi$ces, $ale, vel aceto, ne putre$cant: quæ verò $untiam putrefacta, $eparantur igne, vel ferro; quare $eruatur ead\~e $imilitudo in viuis, & mortuis; dum verò humorum putredines $unt in fieri, euentantur, & refrigerantur, vt na- tura vincat incipientem affectum: $i verò $unt putrefacti, $unt euacuandi humores medica- mento proportionato; $ed hac lege, vt $int co- cti, & victi à natura; ecce quam benè Galenus a$$erat, eandem e$$e rationem in toll\~eda putre- dine in viuis, vt in mortuis.

7 Dub. videtur, quod e$$et vtilius ante con coctionem humores putridos euacuare, quam po$t factam coctionem, quia non inficerent a- lios, & $tatim ce$$aret inquinamentum.

Re$ponderi pote$t duobus modis dubita- tioni. Primò, quod $i po$$ent euacuari humo- res, qui $unt in putrefieri, ante coctionem, e$$et longè vtilius: cau$a verò, cur non po$$int eua- cuari, e$t cra$$ities, & vi$ciditas humorum ob- $truentiũ meatus, {per} quos pharmacis educun- tur; ideò tunc dicimus e$$e putridos humores coctos, quando meatus $unt aperti, & tunc vi pharmaci educi po$$e prauos humores. Secun- da re$pon$io, & e$t melior, & arti$icio$ior, e$t, {quis} putrefacta excrementa ante coctionem nullo modo po$$int euacuari, quia, non $unt adhuc excrementa: excrementa enim eo $unt excre- menta, quia præce$$it aliqua coctio, & deinde $ub$ecuta e$t aliqua $eparatio; quare cũ in prin cipio morbi nulla $it facta $eparatio vtilis ab in- utili, vel boni à malo, excrementa euacuanda non aderunt; & hæc e$t vera, & legitima ratio, cur Hippocrates 1. aphori$morum 22. dixerit, concocta medicari, & non cruda: non quod non po$$int educi; $ed quia ante coctionem, id e$t $eparationem non dantur excrementa, ne- que putrida, neque non putrida: de ratione. n. coctionis ex Gal. in aphor. tria $unt; primum e$t tran$mutare, $eu vincere: $ecundum $eparare vtile ab excrementis; tertium expellere; quod $i natura non pote$t, medicus eius mini$ter effi cere debet.

8 Dub. dicit Galenus in tex. quod alteratio, qua vtimur pro cohibenda putredine $it con- coctio. Similıter Hippocrates 2. de ratione vi- ctus tex. 44. nominat bilio$orum humorũ con- coctionem: nihilominus ex multis Gale. locis colligimus, alterationem humorum non e$$e concoctionem. primo enim de differ. febrium c. 6. dicit, illud, quod $ub$idet in vrinis, o$tendit quæ in venis, & arteriis continentur, proportio ne re$pondere puri; $ed $ic e$t quod puri non conuenit concoctio, $ed putrefactio, ut dicit Galenus 4. $implicium, cap. de pus mou\~etibus. Similiter humorum alterationi, quæ cogno$ci tur ex vrina, non concoctio, $ed putrefactio cõ- uenit, quia ex Galeno 1. progno$ticorum c. vlt. & 3. de præ$agijs ex pul. cap. 6. habetur, quod in partibus inflammatis e$t pus, illud in vrina e$$e $edimentum: ecce quod $i concoctio non con- ueniat puri; neque cõueniet alterationi humo rum in venis putre$centium, qui ex vrina co- gno$cuntur.

Auctores, qui tractant hanc difficultat\~e $unt bipartiti: Aliqui $u$tinent, alterationem humo rum putre$centium à natura $uperatorum e$- $e uocandam concoctionem; Aliqui putrefa- ction\~e; Qui verò eam vocant concoction\~e, $ic re$pondent dubitationi propo$itæ, concoctio- nem duplicem e$$e, perfectam & imperfectã: dicunt hanc humorum alterationem e$$e con- coctionem imperfectam, & non perfectã; qua- re quando in Galeno legitur e$$e putrefactio- nem, & non concoctionem, intelligunt non e$- $e perfectam, $icuti e$t illa, in qua fit a$$imi- latio, & conuer$io in $ub$tantiam nutriti. Præ- terea, dum Hippocrates primo progno$ticorũ, capite vltimo dicit, $edimentum album, l{ae}ue, & æquale concoctionem perfectam indicare, dicunt, intelligi perfectam re$pectu morbi, & non ab$olutè, ide$t in vrina, dum $edim\~etum e$t album, l{ae}ue, & {ae}quale, in illo morbo non da ri perfectiorem concoctionem.

Vale$ius libro quinto contra. cap. 3. $oluit dubitationem, $u$tinens alterationem humo- rum putre$centium e$$e mediũ quendã motũ particip\~e concoctionis, & putrefactionis; colli- Sanctorij in artem med. Gal. gitq; hanc opinionem ex Galeno 1. progno$ti- corũ, vbi habet h{ae}c ferè verba, Si natinus calor propria t\~eperie plurimũ exce$$erit, vt in cadaue re, $anguis putre$cit: Si vero corpus habet vim cõtra humores malos dicitur mutatio quædã mixta ex cau$a præter naturam, & $ecundum naturam. Similiter Galen. 2. aphor. com. 47. ait, pus $emimalam accipere cõmutationem: ma- la. n. $impliciter e$t quã do putrefactio e$t olida; $icuti $impliciter bona e$t nutritio, at quæ pus generat medium inter has obtinet locum; ne- que à $olo calore extra naturam; neque à $olo $ecundum naturam; $ed mixtus ex vtri$que e$t calor imflammationis; ex his Galeni verbis cla ri$$imè patet, alterationem humorum putre- $centium, & pus e$$e mediam quandam natu- ram, quæ à calore mixto ex vtroque prodit.

Nos aũt putamus, hos Auctores non e$$e di- $cordes; quia qui dixerunt, alteration\~e humo- rum putre$centium e$$e coctionem, rectè dixe- runt, $umendo coctionem non $olũ pro victo- ria putrid{ae} qualitatis; $ed etiam pro aliqua a$$i- milatione; putridi. n. humores $ubacti in $edi- mento o$tendunt a$$imilationem; albedo. n. $e- dim\~eti indicat humores redditos e$$e $imiles venarum, & arteriarum tunicis, quæ albæ $unt; læuitas, & æqualitas indicant non $olum e$$e $u peratos; $ed etiam $eparatos; de ratione. n. co- ctionis tria $unt, vt $uperius ex Galeno loc. cit. diximus; primum e$t victoria actiuarum quali tatum $upra pa$$iuas; $ecundum $eparatio mali humoris à bono; tertium euacuatio. Similiter pus, cum fiat ex $anguine, dum inter tunicas $permaticas continetur, $i alteratrix particula- rum partium $permaticarum vincit, fit album. Qui verò dixerunt e$$e putrefactionem, intelli gendo mediam putrefactionem inter ab$olu- tè putrefactum, & ab$olutè coctum, rectè dixe runt: di$tinctius tamen Vale$ius ex Galeno de- clarauit, alterationem humorum putre$centiũ e$$e mutationem quandam mediam inter per- fectam coctionem, & perfectam putrefactio- nem; quod verò concoctio duplex $it, alia per- fecta, & alia imperfecta, perfecta e$t, quæ con- uenit alimentis, patet ex Galeno 3. de facul- tatibus naturalibus c. 7. vbi eam definit. $ic; con coctio e$t alteratio in propriam eius, quod nu- tritur qualitatem; alia verò imperfecta, quæ cõ uenit coctioni excrem\~etorum, & puris; & h{ae}c à Galeno uocatur maturatio; quam Galenus 1. epid. com. 2. 44. $ic definit; maturatio morbi e$t concoctio eorum, quæ $unt præter naturã; differunt hæ duæconcoctiones $ecundum ma iorem, & minorem a$$imilationem; quia con- coctio alimenti habet omnimodam a$$imila- tionem; puris, & excrem\~etorum coctio habet paucam; albedo. n. puris, & $edimentum in uri- nis {ae}mulatur tantum albedinem $permaticarũ partium, quæ pus, & excrementa continent.

9 Dub. non uidetur, quod concoctio cohi- beat putredinem humorum effici\~etium febres putridas; quia bilis, & melancholia ex Galeno non coquuntur, 4. enim de tuenda $anitate di- cit, citra, & infra $anguinem e$$e pituitã, dicit- que hanc coqui po$$e; addit $upra $anguinem e$$e utranque bilem, ide$t flauam, & melãcho- liam, quæ non coquuntur; immò Galenus 5. de u$u partium dicit, $upra $anguinem non $o- lum e$$e utranque bilem, $ed etiam $erum, qu{ae} $unt excrementa, quæ non coquuntur: Ad <002>d ergo Galenus ad cohibendam putredinem ex- erementorum dicit iuuare coctionem?

Re$pondent nonnulli, dum expectatur co- ctio in tertianis, & quartanis, non expectari co- ctionem bilis, vel melancholiæ; quia dicũt h{ae}c excrementa e$$e inepta, vt coquantur; $ed di- cunt expectari coctionem illarũ materierum, quæ ex debilitate caloris naturalis crudæ ma- nent: & has vocari materias communes, ide$t cruditates: Reijciuntur i$ti, quia tota ars medi- ca rueret; Hippocr. n. vult concocta medicari: intelligitque de omnibus excrementis, & non de pituita tantum.

Re$pondetur ex Galeno 2. de ratione victus com. 44. coctionem e$$e duum generum: quan dam perfectam, & propriam, quæ omninò a$$i- milat, & hanc dicimus conuenire alimentis; quandam impropriam, quæ a$$imilat quantum pote$t, vt pus reddatur coctum, & a$$imilatum in colore; excrementa verò putrida victa, & $u- perata a$$imilari tunicis venarum, & arteriarũ; $icuti in $edimento albo, læui, & æquali vrinæ con$piciuntur: $ecũdo. n. de ratione victus 44 Galenus ait, excrementa bilio$a eo modo co- qui, quo pus.

10 Dubit. non videtur, quod cohibenda $it putredo concoctione, quia concoctio fit incra$ $ando, vt docet Ari$t. 4. meteororum c. 2. Medi ci tamen dum volunt iuuare concoctionem vtuntur attenuantibus, & incidentibus. Præte- rea Hippocrates 1. aphor. 22. dicens, concocta purgari, & non cruda, declarat, quid intelligat per concocta, 2. aphori$. 9. & ait, e$$e liquida, & fluida, his verbis; _Corporacum quis purgare uolue_ _rit oportet fluida facere_. Similiter Galenus libello quos, & quando purgare oporter dicit, oportet prius cra$$os humores attenuare, & $ecare len- tos, & meatus per quos trahuntur aperire; pri- mo aphor. 24. dicit, Galenus oportet humores red dere quammaximè fluxui paratos: quomo- do igitur erunt propo$itæ auctoritates intelli- gendæ?

Re$põdet Galenus huic difficultati in com- 22. 1. $ec. aphor. naturam, & medicum cõtrario modo operari: naturam. $. incra$$ando, medicũ verò attenuando: quare errant Auic\~eni$tæ, dũ vtuntur alterantibus incra$$antibus; quæ nullo modo cõueniunt, ni$i catarrho tenui in pectus dilabenri, & non humoribus putridis: Hinc er- rat Auicennas, dum lib. 4. fen. 1. c. de curatio- ne vniuer$ali febrium putridarum dicit, humo res non rectè præparari $yrupis, quando ad me- diocritatem reducuntur, vt. $. tenues reddãtur cra$$iores, & cra$$i tenuiores: in putridis igitur Commentariorum Pars Tertia. febribus, $i doctrinã Galeni, & Hippocratis in- $equi velimus, expedit, vt alterantibus humo- res attenuemus, & nunquam incra$$emus.

11 Dub. nõ videtur, quod coctio fiat incra$- $ando, vt dicit Ari$t. 4. meteororum cap. 2. quia chylus fit ex cibo, qui cra$$ior e$t: & ex $angui- ne fiunt $piritus, qui $unt tenuiores. In$uper lo- tium, quando e$t nimium tenue, & nimiũ cra$- $um e$t crudum, ergo concoctio non fit incra$ $ando; $ed fit dum reducuntur humores ad me diocritatem, vt docet Auicennas loc. cit.

Re$pondent Auicenni$tæ, quod alimenta quæ concoquuntur, aliqua debent conuerti in partes cra$$as, vt in o$$a: aliqua in mediocres, vt ın carnes: & aliqua in tenues: hoc $uppo$ito fũ damento dicunt, part\~e alimenti, quæ in o$$a cõ uerti debet, $emper coctione cra$$e$cere: & de his tantum putant, Ari$t. & Galenum intellige re, dum inquiunt, coctionem fieri incra$$ando.

Reijciuntur, quia Ari$t. 4. meteororum vni- uer$aliter intellexit, omnem concoctionem fie xi incra$$ando; quia $i cau$a efficiens e$t calidi- tas, oportet, vt tenui$$ıma ob calorem exhal\~et, & quod relinquitur, cra$$e$cat.

Nos re$pondemus ad dubia, chylum e$$e te nuiorem cibo, quia $ecernitur à cibo fæx: co- ctus dicitur chylus, & non cibus: aliud. n. e$t co ctum; & aliud $ecretum: dum dicunt, vrinam cra$$iorem connumerari in numero crudorũ. Re$pondemus, dum dicitur, quod cra$$a vri- na $it cruda, intelligimus vrinæ liquorem e$$e crudum, & non illam cra$$itiem $edimentosã, quæ e$t materia non pertinens ad vrinam: in$pi cienda igitur e$t vrina po$t depo$itionem ma- teriæ $edimento${ae}, quia $edimentum cra$$um, & turbidum non pertinet ad natural\~e, & pro- prium contentum; quare concoctio fit incra$- $ando in re, quæ concoquitur, & non in mate- ria ex qua generatur $edimentum.

QVÆST. CVI. QVID SIT CONCOCTIO.

QVoniam vari{ae} $unt opiniones cir ca definitionem concoctionis, ideò par e$t, vt breuibus illas ex- pendamus, & quæ videtur me- lior proponatur. Quidam defi- niunt coctionem $ic; Coctio e$t $eparatio boni à malo. Reijcitur, quia Galenus lib. de pot\~etijs naturalibus hanc $eparationem boni à malo attribuit facultati expultrici, & nõ concoctrici: $ed quia dum fit concoctio expul trix exercet hoc officium $eparandi bonum à malo, non erit omninò aliena.

Iulius Delphinas dicit, concoctionem e$$e reductionem caloris ad temperam\~etum: H{ae}c e$t imperfecta definitio, quia $olum explicat il- lud, quod po$t coctionem $equitur: facta. n. co- ctione calor naturalis temperatur; proponitur tamen hæc definitio à Galeno 6. epid. 5. text. 6. Argumenta, quæ ab Argenterio contra hanc definitionem $unt propo$ita, vid\~etur ho$tılia, quia Argenterius non amore perquirendi veri tatem, $ed odio percitus in Delphinatam inue- hitur.

Manardus affert tres definitiones cõcoctio- nis; aliam, quæ conuenit alim\~etis, aliam humo- ribus putridis, & aliam humoribus, qui non sũt putridi: coctionem alimenti dicit, e$$e altera- tionem in qua alim\~etum omninò a$$imilatur: coctionem putridorum e$$e alterationem, qu{ae} facit ce$$are putredinem: coctionem humorũ non putridorum e$$e alterationem, in qua qua- damtenus quod concoquitur, a$$imilatur.

Reijcitur ab. Argenterio, quia $i multiplica- buntur concoctiones debent etiam multipli- cari expultrices, & aliæ facultates: $icuti. n. ead\~e e$t expultrix facultas, quæ expellit copio$ius a- limentum, & medicamentum, $eu venenum; Similiter vnica debet e$$e concoctio, quæ ali- mentum, quæ putridos humores, & quo$cun- que alios coquit: addunt autem vnam e$$e cau $am effici\~etem coctionis, ide$t facultatem; co- ctioni$que vnum e$$e in$trumentum, calor\~e. $. natiuum, & vnum e$$e finem, a$$imilationem. $. $altem aliqual\~e: vnica igitur erit definitio quæ dam communis concoctionis: illa. n. facultas, quæ concoquendo tollit mordacitatem, & ca- lorem, illa eadem frigiditatem vincit, illa ead\~e incra$$at, a$$imilat; illa eadem pus conficit, & vincit putredines. Si verò ob materiæ diuer$ita tem natura non con$equitur omnimodam a$$i milationem; non tollitur, quin $it concoctio.

Hæc dicuntur ab Argenterio contra Manar dum: non tamen tollit, quin tres $int cõcoctio. nes: non. n. negabat Manardus, dari genericam definitionem, $eu de$criptionem, qu{ae} re$piciat tres propo$itas; $icuti e$t illa à Galeno propo$i- ta 6. epid. 5. text. 6. quæ e$t: concoctio e$t addu- ctio ad mediocre temperamentum: $imiliter, & illa \~q 1. epid. tex. 6. com. 2. & 1. aphor. 13. & 2. acutorum tex. 44. à Galeno proponitur, illa. $. vocari concocta, quæ à calore, & à natura $unt $uperata, & victa; quæ definitio e$t communis omnibus tribus $peciebus; Quare non incon- uenit dari expultrices, & attractrıces varias, id- e$t varios modos attrahendi, & expellendi, qui differant inter $e definitione; cui dubiũ, quod expultrix facultas, quæ f{ae}ces naturales expellit vario modo definietur, quam definiatur expul- trix, quæ venenum, & putridos humores expel lit? an ne homo, quatenus e$t cau$a effici\~es mo- tus, licet vtatur eodem in$t\~ro vario modo defi- nitur? audias, an ne homo, ut cau$a efficiens ge nerationis, ut cau$a alterationis, motus localis, uectionis, ut cau$a motus uertigino$i, uario modo definiri debet? nihilominus idem effi- ciens, & idem in$trumentum, {quis} e$t calor natu- ralis concurrit: dum dicit, finem coctionis e$$e a$$imilationem, dico quod e$t ualdè diuer$us: hæc. n. a$$imilatio $u$cipit magis, & minus; fa- Sanctorij in artem med. Gal. cultas enim coctrix non intendit putridos hu- mores omninò a$$imilare: quare Argenterij ar- gumenta contra Manardum parum firma e$$e videntur.

Fernelius lib. de purgandi ratione dat hanc communem definitionem concoctionis; con- coctio e$t mutatio $ub$tanti{ae} in conuenientio- rem $tatum, caloris vi: dicit hanc definitionem e$$e cõem alim\~eto, puri, & omnib. humoribus, qui aliquo modo concoquuntur. Verum hæc definitio e$t nimis communis, quia etiam gene ratio e$t mutatio in conuenientiorem $tatum, caloris vi. Smiliter a$$atio, & nutritio. Præterea hæc definitio non explicat concoctionum of- ficium, quod e$t a$$imilare quantum po$$it.

Galenus proponit definitionem concoctio- nis vndequaque perfectam, \~q conuenit cõco- ctioni alimentorum, puris, & humorum putri dorum, & non putridorum; quam definition\~e Argenterius, qui ferè $emper Galenum mor- det, ad $ydera extollit: traditur aũt à Gale. hæc definitio 8. de comp. med. $. l. cap. de affectibus iecoris, & hæc e$t; concoctio e$t alteratio, quæ eou$que procedit, donec in $imilitudinem par tis, quod concoquitur $it tran$mutatum. Hæc definitio conuenit alimentis; quia tunc dicun- tur cocta, quando $unt a$$imilata; conuenit pu- ri, quia tunc dicitur coctum, quando e$t albũ, & redditũ $imile $permaticis partibus, mini- mumque f{ae}toris habeat: idem dicendum e$t de $edimento vrinæ, quod o$tendit, $i e$t læue, album, & æquale, humores e$$e a$$imilatos tu- nicis venarum, & arteriarum. Præterea hac de- finitione concoctionis tradita à Galeno di$tin guitur concoctio à nutritione, quia nutritio e$t vnio eius, quod e$t a$$imilatum: concoctio verò e$t a$$imilatio: di$tinguitur à generatio- ne, & mixtione propter a$$imilationem, qu{ae} e$t eius finis: illæ enim alterationes non $eruant $i- militudinem.

1 Dub. dictum e$t ex Galeno 4. de tuenda $anitate. & 5. de v$u partium, humores qui $unt $upra $anguinem, vt e$t bilis, & melancholia, non e$$e capaces concoctionis, ergo definitio tradita non poterit conuenire humoribus bi- lio$is, & melancholicis putre$centibus.

Soluitur, quia concoctio duplex e$t, alia per $ecta, & alia imperfecta: quando Galenus di- xit, humores, qui $upra $anguin\~e $unt, vt e$t bi- lis, & melancholia, non concoqui, intellexit de perfecti$$ima concoctione, in qua $it conuer- $io alimenti in $ub$tantiam nutriti; pituita ve- rò, cum $it infra $anguinem, & dicatur $emi$an guis eo, quia per vlteriorem coctionem fit $an guis, & cõuertitur in $ub$tantiam nutriti, ideò pituita quoque debet collocari in numero eo- rum humorum, qui perfecti$$imè concoquun tur. Quod verò humores omnium generum po$$int e$$e crudi, & cocti, pater ex Galen. 2. de victu acutorum, vbi ait, bilem acriorem quoq; concoqui. & lib. de con$t. ar. dicit, humor\~e me- lancholicum difficillimè, & po$t illum bilem admittere coctionem. 1. epi. 6. com. 2. dicit, $cir- rho$as di$po$itiones, quæ à pituita cra$$a, vel ab humore melancholico fiunt, concoqui; immò lib. 6. de $implici medicina, cap. de ari$tolochia docet, flatus concoqui; quare prius vincit, dein de temperat, & po$tremo a$$imilat quantũ po- te$t; quod non $olum de pituita, & de $angui- ne, $ed de omni contento verificatur: crudum enim dicitur, dum per aliquam qualitatem e$t valde di$$imile: dũ vero redditur $imile, d\~r con coqui; & hac ratione omnes humores, qui po$ $unt aliquo modo a$$imilari, & vinci à natura, dicuntur concoqui, $it bilis, $it melancholia, $it flatus, $int putredines cuiu$cunque gradus, qui apti $int, vt à natura $uperentur, dum $unt $upe rati, po$$unt dici cocti.

CAPIT. LXXXVIIII. Particula Sexta.

Euacuationes autem fiunt, & per $an- Tex. _40_. guinis mi$$ionem, & cly$teris v$um, et per vrinæ vias, at \’que eam, quæ per cutem fit tran$pirationem, ac præterea per eam, quæ fit ad partes oppo$itas at tractionem, at que ad alias propinquas deriuationem. Nam & ad hoc idem genus pertinet citare men$trua, atque ora venarum, quæ Græci hæmorrhoi- das appellant, aperire, ac per palatum, nare$\’que expurgare. Cum igitur & hic materias inuenerimus, quib: sin qua- litate, & quantitate, & modo v$us ad- hibitis, euacuatio fit in ip$a artis parte $alubria inuenientur, Atque eorum omnium inuentio tradıtur in eo vo- lumine, quod de arte curatiua in$cri- bitur.

EGit $uperius de cau$is $alubri- bus alterantibus, & cohiben- tibus putredinem. In hoc tex. agit de euacuãtibus, quod pu- tridum e$t. Diuiditur hic tex. in duas partes: in prima com- memorat nonnullas $pecies euacuationis, quæ po$$unt & prohibere ne au geatur putredo, & euacuare quod putridũ e$t; quæ $pecies euacuationis hæ $unt: $anguinis mi$$io, cly$teres, euacuatio per vrinam, per cu- tim, per reuul$ionem, quæ ad oppo$itas partes, per deriuationem, quæ fit per partem propin- quam, per men$trua, & per h{ae}morrhoidas. Commentariorum. Pars III. Actuarius inter Antiquos tertio $uæ methodi ca. 3. refert, $i ora venarum h{ae}morrhoidalium $int obc{ae}cata, e$$e admouendas hyrudines. Pr{ae} terea Galenus inter $pecies euacuationis pro ponit illas, quæ per palatum, & per nares fiunt. In $ecunda parte dicit, quod $alubres erunt prædictæ euacuationes, $i eas in debita quan- titate, & qualitate, & modo v$us adhibeantur: omittit tamen multas alias euacuationes, vt \~q per balnea, per frictiones, & per pharmaca ele- ctiuè purgantia fiunt; tum quia hic non e$t lo- cus de omnibus $peciebus euacuationum ver- ba facere; tum quia potentia continentur $ub propo$itis; an ne $ub reuul$ione, & deriuatio- ne, quas nominat in tex. po$$unt contineri om- nes aliæ euacuationes, Similiter non ne ad eua cuationem, quæ fit per cutim, po$$unt reduci cucurbitulæ, balnea, & frictiones? $ed in dubi- tationum $olutionib. di$tinctius percipiemus Galeni intentionem.

1 Dub. Gal. in hoc tex. vult proponere eua cuationes, in quibus euacuatur quod putridũ e$t: at $ic e$t, quod $anguinis mi$$ione ex Gale- no 11. methodi cap. 14. nec putredo, nec ob$tru ctio tolli po$$unt, ergo in hoc loco non erat à Galeno $anguinis mi$$io proponenda pro pu- tredine euacuanda.

Re$pondemus Galenum hic agere de ijs, quæ iuuant quoque per accidens; $icuti e$t $an guinis mı$$io, quæ non iuuat, quia euacuet pu tredinem, $ed quia naturam roboret tollendo $arcinam, qua premebatur: quam doctrinam habemus 11. methodi capite 15. vbi Galenus protulit hanc $ententiam; _In omnibus putridis_ _febrıbus euacuare $anguinem est $aluberrimum (_ad- dit_) leua tanamque, quæ corpus nostrum regit, natura,_ _exonerataque eo quo uelutı $arcina premitur, haud_ _ægrè quod reliquum e$t uincet_. Ecce quo pacto $an guinis mi$$io iuuet putredini. Præterea iuuat, quia vena, quæ di$tat à corde dum euacuatur, redditur magis vacua, & per con$equens ca- pacior; vnde $u$cipit aliquid illius putredinis, quod ante phlebotomiam inuadebat cor: & quia beneficium ex $anguinis mi$$ione vel maximum colligitur; ideò Galenus, quamuis per accidens iuuet, phlebotomiam alijs eua- cuationibus antepo$uit: Demum pote$t quo- que defendi, quod per $anguinis mi$$ionem po$$it egredi quod putridum e$t: habemus enim 2. de ratione victus, tex. 10. $i pleuritidis dolor vergat ad $uperiora, quod $anguis eua- cuari debeat, $i vires permittant, donec in $an- guine mutatio appareat; ecce igitur, quod vult Galenus per $anguinis euacuationem ali- quid putridi occupantis partem affectam egre di po$$e.

2 Dub. Argenterius in$urgit contra Gale- num multis modis; primo, quia dum agit de euacuationibus in hoc loco non tangit om- nes $pecies euacuationũ {per} quas putredines tol- luntur: $ecundo, quia $ine methodo ait, Gale- num de his agere; probat quod non tangat om nes euacuationes, eo quia omittit euacuatio- nem per vomitum, per $uppo$itoria, per cu- curbitulas, per $udorifica, & per inci$ionem partis $uppuratæ; dicitque omittere euacua- tiones, quæ fiunt per inediam, per vigilias, & per motiones animi, & corporis: In$uper mor- det Galenum, quia $ine methodo agat de his, quia debebat diuidere, inquit, euacuationes in $en$ibiles, & in in$en$ibiles, in vniuer$ales, & particulares, in æquales, & inæquales, & demũ in euacuationes per $e, & per accidens; quas omnes debebat ordine, & methodo propo- nere.

Re$pondemus, quod qui libros componunt in vnico tex. nec debent, nec po$$unt in$erere omnia, quæ dici po$$ent de illa materia; $i Gale nus volui$$et omnes $pecies euacuationum cõ $iderare illo modo, quo propo$uit Arg\~eterius, h{ae}c ars medicinalis non e$$et veluti compen- dium, & paruus, $ed cra$$i$$imus liber. Præterea Galenus in vltimo cap. huius libri, citat omnes $uos libros, in quibus fusè egit de his, quæ pau- ci$$imis uerbis hic aguntur; doctrina enim de- finitiua non patitur digre$$iones. In$uper re- $pondemus, Galenum nomine euacuationis, reuul$ionis, & deriuationis omnes alias eua- cuationes $ubintelligere.

3 Dub. Galenus nihil dicit de euacuationi- bus, quæ per electiuè purgantia fiunt, quæ in putredine auferenda mirificum auxilium pr{ae}- bent, ergo diminutus.

Re$pondent nonnulli, quod in codicibus quibu$dam leguntur quoque electiuè purgan tia: $ed quia nõ adferunt tex. aliquem gr{ae}cum, antiquum, vel modernum ideò re$pon$io non e$t tuta. Aliqui re$pondent Galenum omi$i$$e electiuè purgantia, quia $unt calida, & $icca, & putridum calorem augent; dicit enim Gale. 2. de ratione victus, com. 11. tutius in fæbribus pu tridis nos eligere ven{ae} $ectionem, quam phar- maca; quia hæc $uo calore febrem incendunt, & augent. Re$pondemus nos Galenum no- lui$$e omnes $pecies euacuationis $igillatim enumerare; quia hic nõ e$t locus de omnibus verba facere; quod verò pharmaca habeant locum in putridis febribus, patet ex Galeno 11. methodi capite 8. & 9. vbi pro euacuatio- ne humoris putridi inter c{ae}tera commendat euacuation\~e per aluum factam medicamento electiuè purgante; $ed maxima cum præmedi- tatione ait, e$se faciendam: $i igitur tempore Galeni fui$set cognitus u$us ca$$iæ, mãnæ, & $i- milium, quæ apud nos mirificũ v$um pr{ae}bent, for$itan in hoc loco, licet utatur paucis uer- bis, de illis mentionem feci$$et.

4 Dub. Pro euacuatione illius, quod putri- dum e$t, proponit u$um cly$teris, qui uidetur omninò uanus; quoniam inter colum, & cæ- cum inte$tinum ad$unt ualuulæ, quæ omninò impediunt, ne cly$teres a$cendant: quomodo igitur illud putridum, quod efficit febres, quod re uera $upra cra$$a inte$tina contine- Sanctorij in artem med. Gal. tur, per cly$teres euacuabitur? quod verò nihil cly$teris permeet ad $upernas partes propter valuulas, anno elap$o Aloy$ius Regocia Ana- tomicus diligenti$$imus $ecuit humanum ca- dauer, & deinde $ump$it illius inte$tina, quæ nuper erant è cadauere euul$a, & ab alijs repur- gata: & per rectum inte$tinum aquam impo- $uıt, quæ de$cendens ad coli va$titatem, nihil inde aquæ potuit vltra valuulas ad tenuia inte- $tina excurrere; è contra tamen fuit impo$ita aqua per pylorũ, & $tatim præcipitãs ad tenuia, & deınceps ad cra$$a inte$tina $ine vllo impedi mento per rectum inte$tinum celeriter egre$- $a e$t. Aderat Henricus VV otonus Legatus Regis Magnæ Brıtaniæ ad Rempublicam Ve- netam Vir exımiæ virtutis, & in omni doctri- narum genere v$quequaque præfulgens: & alij percelebres Barones in cuius gratiam ego fu- $a oratione de anatomiæ arcanis $ermocina- bar: $i igitur aqua $incera immi$$a per rectum inte$tinum euer$um ad partem $upernam non pote$t excurrere, quanto minus cly$teres id ef- ficient?

Re$pondetur, cly$teres inte$tinorum cra$$o- rum f{ae}ces euacuare, quibus redditis vacuis, ite rum impleri; natura enim ad vacua loca facilè, quod noxium e$t, propellit; & hac ratione cly- $teres per accidens depellere po$$unt putredi- nem. Notandum tamen, quod cly$teres deb\~et e$$e ità efficaces, vt po$$int omnes f{ae}ces, qu{ae} oc cupant inte$tini coli capacitatem, euacuare; debent igitur præter $accharum, oleum cum $ale addere iu$culum, in quo $enæ $emiuncia ebullierit, add\~edo lenitiui vnciam, quæ in eua- cuandis inte$tini coli recrementis efficaciam habet; immò Hıppocrates 4. de ratione vict. tex. 20. loquens de angina, & pleuritide admo- net, cly$teres alternis diebus febricitantibus e$$e inijciendos.

5 Dub. non videntur, quod diuretica iuu\~et ad expellendam putredinem febricitantiũ, vt docet Galenus, quia diuretica $unt calida, & $ic ca: febris verò putrida indicat refrigerandum, & humectandum.

Re$pondetur cum Galeno 6. de $impl. med. c. 13. & 23. diuretica e$$e duum generũ, aliqua intensè calida: aliqua verò moderatè calida, vt a$paragi, & $emina melonum, quæ non vt fri- gida habent virtutem diureticam, $ed vt leu\~e calorem participantia: Galenus 2. progno$tico rum 26. v$que ad 38. commendat, $i ex vrina a- nimaduertitur, naturam per illam partem ma- teriam peccantem propellere, diureticorum v$um. Similiter 1. ad Glauconem cap. 15. in cu- ratione tertianæ laudat diuretica: & lib. de tu\~e da $anitate, vbi loquitur de valetudine $enum con$eruanda, proponit diuretica, $i $enum cor- pora $ero$is humoribus $catere videantur. Ego tamen po$tquam expertus $um omnium gene rum medicamina cur$u 29. annorum, agens, dũ hæc $cribo anno $alutis 1611. annum 50. vix animaduerti, quod diuretica, quæ@er vrinam promptè tran$eunt, euacuent excrem\~eta plus $olito more; dum quis comedit a$paragos, co- rum odores $entiuntur; a$paragi tamen vix cient lotium in maiori copia, quam quod natu ra $ine dıureticıs excernat. Similiter, dum quis cantharides $umit, tota die $ummũ in meı\~edo ardorem patitur, dum vrina $tillatim egredit{ur}; vrinæ quantitas tamen vix excedit con$ue- tam lotij euacuationem. Similiter aquæ ther- marum diureticæ tran$eunt per vrinam, $ed nõ mouent præter $e ip$as aliquam maiorem vri- næ quantitatem: e$$et $anè f{ae}licitatis munus, $i ea quantitate, qua expurgantur f{ae}ces medi- camentis, po$$et diureticis euacuari vrina.

6 Dub. Galenus hic propo$uit, quod putre- factum e$t, per cutim e$$e euacuãdum: at quod e$t putrefactum e$t cinis, & cinis e$t quid ter- reum, quod per vrinam $olet euacuari; & non per cutim; ergo malè Galenus.

Re$pondetur, non valere, cinis euacuat{ur} per vrinam, ergo non per cutim: Auicennas enim lib. 4. vbi de febribus putridis agit, inquit, calidi tatem in materia putrida conclu$am $eiu@ge- re humiditatem à parte cineritia, & in febrib. intermittentibus illam foris per cutim facilè propellere: quia materia putrida e$t extra ve- nas: in continuis verò, quia materia e$t in ve- nis, difficilius: num verò cinis quoque per cu- tim po$$it propelli, Auicennas fuit dubius: Ga- lenus tamen 3. progno$ticorum com. 27. dicit, aliquando cineritium putridarum febrium in $udorem exolui, $i moderatè humores in cine- rem conuertuntur; $i verò putredo $it @nagna, tunc non po$$e totum cinerem, qui e$t finis pu tredinis, per $udorem egredi, $ed commodius per vrinam: experientia enim $æpè videamus, ci neres moueri per vrinam, & in nubec@ulis di- $per$os, nunquam petentes fundum, con$erua- ri: tuncque cum vrina egreditur, quan@do pu- tredo e$t in venis, quia inde mouetur ad@ emul- gentes, & deinde ad renes, & demum a@d ve$i- cam. Quod verò per cutim aliquando e@uacue tur cinis, patet experientia, quia indu$ia@ nigro, & terreo colore infici@ntur. Præterea in $ta- tica no$tra probatum e$t, ex nouem partibus ci bi & potus quinque partes circiter perpirare; quare non e$t mirum, $i cum $udore $u btili$$i- mus cinis po$t factas cri$es per$piret.

7 Dub. $uperius dixit Galenus, de ratione optimi remedij e$$e duas conditiones. $. debitã quãtitatem, & qualitatem: nihilominus in hoc tex. præter debitam quantitatem, & qualitat\~e proponit modum v$us remedij. Augetur du- bitatio, quia 1. ad Glauconem in principio pro- ponit Galenus præter debitam quantitatem, & qualitatem tempus opportunum, ergo vel malè hic, velibi.

Re$pondetur, occa$ionem, $eu tempus op- portunum, quod idem e$t, & modũ v$us redu- ci ad debitam quantitatem, & qualitatem; re- media enim non dicuntur e$$e in debita quan titate, & qualitate, ni$i in tempore opportuno, Commentariorum Pars III. & recto v$u admini$trentur: quare dũ Auctor $uperius dixit, $ufficere duas conditiones, quan titatem. $. & qualitatem rectè dixit: dum verò 1. ad Glauconem addit tempus opportunum, & in hoc tex. modũ v$us, id ea arte fecıt, vt ad- moneret in debita quantitate, & qualitate con tineri nõ $olum tempus opportunum, $ed etiã rectum remediorum v$um.

Vt verò digno$catur, quæ $it hæc debita quantitas, & qualitas remedij; perpendendæ $unt conditiones propo$itæ à Galeno $ecundo ad Glauconem cap. 2. & ab Hippocrate 1. apho ri$morum 2. quæ $unt, natura ægrorum, ætas, an ni tempus, regio, morbus, con$titutıo præ$ens, robur, habitus, con$uetudo; atque exp\~edendæ $unt conditiones traditæ ab Auicenna 4. primi c. 3. & alibi, quæ $unt ars $olita, cau$a, locus, $ym ptomata, $imiles morbi vagantes, proprietates morbi, mos, motus, repletio, pul$us, excremen- ta, animi mores, figura, iuuantia, & l{ae}dentia, ha- bitus corporis, & vires: ad rem dicimus, $i natu- ra ægrorum fuerit debilis, pauca quantitas me- dicamenti requiretur: $i ætas grauis, tempus calidi$$imũ, pauxillum medicam\~eti dabimus: qui$que igitur Medicus poterit expen$is con- ditionibus præuidere, cui paucum, & cui mul- tum medicamenti conueniat. Itidem de loco per quem, duæ præcipu{ae} $unt conditiones, pri- ma colligitur à natura humorum peccantiũ; $ecunda ab anni tempore: Hippocrates enim in aphori$mis dixit, melancholicum $uccum per inferiora, bilio$um verò per $uperiora e$se euacuandum. Similiter hyeme non per $upe- riora, $ed per inferiora; {ae}$tate tamen ait optimè conducere vomitum bilio$is: $ed hæc paucis $int hic propo$ita: fu$a enim oratione de his, & certa methodo egimus lib. 12. no$tr{ae} methodi vitandorum errorum.

8 Dub, Galenus definiens in hoc tex. reuul $ionem, dicit, e$$e attractıon\~e ad oppo$itas par- tes: In hac definitione videntur e$$e duo defe- ctus; primus e$t, quia attractio non e$t genus proximum reuul$ionis; dantur enim reuul$io- nes, quæ nõ $unt attractiones, $ed expul$iones; dicit enim Galenus 13. methodi c. 3. cau$as flu- xionum non $olum po$$e e$$e partes recipien- tes, quæ attrahunt; verum etiam partes mitten tes quæ expellunt: Hinc Galenus 4. de loc. affe ctis ca. 2. dicit $e, hominem quendam $uffu$io- ne affectum nullo adhuc vitio in pupilla exi- $tente per litteras cura$$e exhibitione hieræ: hæc e$t reuul$io per expul$ionem; quia humor exi$tens in ventriculo petens oculos reuellitur à $tomacho ad pylorũ virtute hieræ expellen- tis: $ecundus defectus huius definitionis reuul- $ionis e$t, quia ex ip$o Galeno 13. meth. cap. 11. & alibi non vnica e$t conditio reuul$ionis, quã $olum proponit, videlicet ad oppo$itas partes auertere humores; $ed quatuor aliæ magni momenti; quarum prima e$t, vt fiat auer$io $e- cundum rectitudinem; $ecunda per di$tanri$- $ima: tertia, vt trahantur humores ver$us ori- ginem; & quarta, vt reuul$io fiat per va$a com- munia.

Rñdetur ad primũdefectũ hic Gal. nõ defini re reuul$ion\~e: quia dum illã definit c. 99. huius libri, & 5. methodi cap. 3. ait, reuul$ionem e$$e anti$pa$im, ide$t auer$ionem in contrarium, & non attractionem; deriuationem verò e$$e pa- rocheteu$im, ide$t auer$ionem ad proxima; auer$io enim e$t genus, quod prædicatur de reuul$ione, & deriuatione. Ad $ecundum defe ctum dicimus in hoc loco Galenum tetigi$$e conditionem reuul$ionis, quæ per $e conuenit reuul$ioni, quæ e$t in oppo$itas partes auerte- re; $ed quia de his fusè lib. 14. methodi no$træ egimus hic paucioribus agemus: ibi enim ex profe$$o reiecimus attractionem non e$$e ge- nus proximum reuul$ionis: di$putauimu$que de hac re contra Horatium Eugenium.

QVÆST. CVII. AN AUERSIO PER di$tanti$$ima $it conditio, quæ con- ueniat per $e reuul$ioni.

PRima Dub. Galenus in text. dicit, reuul$ionem e$$e attra- ctionem ad oppo$itas partes; di$putant in hoc loco Expo$i- tores, an $it de ratione reuul- $ionis, vt fiat per di$tanti$$ima. Curtius lıb. de mittendo $an- guinem, Fu$chius, Acachias, & Manardus pu- tant, dum affectus e$t leuis, vel chronicus, vel dum præ$eruamus, reuul$ionem e$$e faci\~edam per dı$tanti$$ima: Dum verò curamus, & affe- ctus e$t acutus, per propinqua. Laurentius Ioubertus dicit, per propinqua, & nunquam per di$tanti$$ima e$$e faciendam reuul$ionem. Petrus Bri$otus in lib. apologetico de pleuriti- de dicit, in principio e$$e reuellendum per pro xima; in fine verò per remota.

Ego autem puto, quod auer$io per di$tanti$- $ima non $it conditio, quæ per $e conueniat re- uul$ioni; quia non conuenit $emper: valet. n. con$equentia, hoc nõ conuenit alıcui $emper, ergo neque per $e. Qui. n. per hæc analytica ar- cana in arte medica non incedit, $i aliquid veri, & artificio$i percipit id bonæ fortunæ referen- dum e$t. Dum verò probabimus, quod reuul- $io non fiat $emper per di$tanti$$ima erit cer- tum, quod hæc conditio non conueniet per $e reuul$ioni.

Quod verò reuul$io fieri po$$it per proxima, patet ex Gal. 5. methodi c. 14. qui applicat cõ- mi$$uræ coronali ceratum ex thap$ia, vt fiat re- uul$io ab intima cerebri parte ad pericraneum, ne pituita $al$a in pectus procumbat. Præterea Hippocrates 2. in 6. epid. tex. 31. habet hæc ver- ba: in oculorum fluxu in fauces reuellere opor Sanctorij in artem med. Gal. tet, & Galenus in com. habet hæc: hoc vnum e$t remediorum reuell\~etium genus, vt diutur- nas fluxiones ad fauces reuellamus acribus me dicamentis: quıd clarius?

Ratio verò, cur reuul$iones ex Galeno $æpi$ $imè fieri debeant {per} di$tanti$$ima, non e$t ob af- fectũ, qui indicat reuellens; $ed ob prohibens; prohibens verò e$t redundantia excremento- rum, quæ ad locum affectum facilè confluere $olet: immò dum impendet periculum, ne co- piam excrementorum recipiat læ$a pars, tunc reuul$io adeò per di$tanti$$ima fieri debet, vt $pernatur quoque diui$io, quam fecit Hippo- crates, & Galenus infra renes, & $upra renes: Hinc $apienti$$imus Galenus, $i morbus $it in genu, & ad$int plura excrementa, docet 2. ad Glauconem 2. $anguinem ex brachio e$$e mit- tendum: neque dicit ex altero pede: & in eod\~e capite idem admonet his verbis: retrahes à lo- cis muliebribus, $i eas, quæ in cubito $unt, $ecue ris venas; aut iuxta mãmas cucurbitulas appo- $ueris: ecce quod genu, & vterus $unt $ub reni- bus; tamen re uul$io fit $upra renes: & ratio e$t, quia ad genu, & vterum prauè affecta facilè ex- crementa, $i in corpore redundant, confluunt.

Cau$a, cur in omni reuul$ione debet $erua- ri rectitudo, e$t, quia linea recta e$t omniũ bre- ui$$ima: ratio, vero cur per lineam breui$$imã debent auerti humores, e$t, vt citius curentur ægri: audias Galenum lib. de ratione curandi per $. m. cap. 15. _St venas $ecueris gratia reuul$ionis_ _in directè oppo$itis partibus citi$$imè vtilıtatem affe-_ _res; $i contra $eces, nil profeceris;_ Quare non $olum de ratione deriuationis, $ed etiam reuul$ionis, & omnium remediorum e$t, vt citı$$imè opera ri debeamus, ni$i <002>d prohibeat: omnes. n. medi dici amplexi $unt A$clepiadis con$ilium, quod .$. citò, tuto, & iucundè $it medicandum. Hinc Galenus, dum non e$t magna redundantia, qu{ae} prohibeat, $eruat dıui$ionem antiquam infra, & $upra renes: Hinc laudat 3. in 6. de morbis vulgaribus 22. Sabini $ententiam, dum in fluxu $anguinis è naribus venam cubiti, quæ e$t vici- na, gratia reuul$ionıs, $ecat. Similiter Galenus 5. meth. c. 8. dum rumpitur aliquod vas in pul- mone, dicit, tunc venam cubiti protinus e$$e $e candam bis, & ter reuellendi gratia, libro verò de curandi ratione per $anguinis mi$$ionem c. 6. ait, in pleuritide ven{ae} $ectionem factam in cõ trario latere, vel ob$curam, vel po$t multum t\~e pus aliquam vtilitatem afferre: ecce, quod per proxima, & non di$tanti$$ima reuul$io fieri de- beat: verum, quia fusè hãc opinionem confir- mauimus 14. metho. no$træ c. 6. non e$t, vt om- nia ibi dicta, & probata transferantur in hunc locum.

Quantum attinet ad Curtium, Acachiam, Fu$chium, Manardum, & Petrum Bri$otum, qui dicunt reuul$ionem modo fieri per di$tan- tı$$ima, modo per proxima, dicimus, {quis} faciunt naturam variabilem, & incon$tantem, quod e$t omnino inconueniens; quia de ratione vnius naturæ vnicus debet e$$e procedendi modus, & non plures: de qualibet. n. re $impli$$ima de- bet fierı vniuer$alis propo$itio, vnıformis, & ve ritatis æternæ: quare de natura reuul$ionis e$t, vt talis $emper per dı$tanti$$ima, vel per proxi- ma per $e debeat fieri: quia $i reuul$io ratione prohibentis, ide$t redundantiæ humoris debet fieri per di$tanti$$ima, non e$t ratione $ui: quan do igitur Galenus dixit, reuul$ionem e$$e faci\~e dam per di$tanti$$ima, id debet intelligi ratio- ne prohibentis, ne. $. humores confluant ver$us locum affectum; quia vbi nõ imminet hoc pe- riculum, per proxima fit.

Laurentius Ioubertus 1. deca, parad. 10. non recte tamen $entit, dum dicit, $emper per pro- xima e$$e reuellendum: dat exemplum, dum Galenus 2. in 6. epid. 9. ita dicit, reuellens loca- le e$t retrahens ad proxima, & non ad remota; quod Galenus per proxima reuellat, quia non apponitur locale reuell\~es, ni$i corpus antea $it purgatũ: ideò cum non ad$it prohibens, conue- nit, vt reuul$io fiat {per} {pro}xima; rectè $entiret Iou- bertus, $i putaret, de ratione reuul$ionis e$$e, {quis} fiat per proxima: per longinqua uerò ratione prohibentis: errat tamen, dum ab$olutè tenet, $emper per proxima, quamuis $it excremento- rum redundantia, e$$e reuellendum; quia nihil magis prohibet e$$e reu ellendum per proxima quam excrementorum, $eu humorum pleni- tudo.

QVÆST. CVIII. QVID PER RECTITV DINEM $eruandam in reuul$ione intel- ligi debeat.

PEtrus Bri$otus in libro apologe- tico de pleuritide: Curtius: Ioã- nes Fernelius 2. metho. c. 5. per rectitudinem intelligunt longi tudinem re$pectu partium, qu{ae} $ur$um, & deor$um $unt, ne- gantq; à dextris ad $ini$tras, ab anterioribus ad po$teriores, & ab internis ad externas partes fie ri reuul$ionem: de cau$a uerò litigant inter $e. Bri$otus, & Fernelius dicunt, fieri $olum $ecun dum longitudinem $ur$um, & deor$um; quia humores trahuntur à fibris rectis, quæ in lon- gum $olum $unt exporrectæ: Altimarus reijcit hoc cõmentum de fibris rectis; tenet. n. $angui nem egredi uirtute uacui; Argenterius putat, $anguinem è uenis egredi à dolore $ectionis, uel uinculorum brachij; Recentiores ar- bitrantur egredi $anguinem, ut e$t grauis, quæ opinio e$t omnibus deterior; quia uulnerato pericraneo in homine $tante nihil exiret; Ego uero ob $piritum infu$um in omnes partes ue- narum, & ob arteriarum motum $anguinem ef fluere cen$eo; quam opinionem certi$simis Commentariorum Pars III. experimentis, & in$trumentis fluentium aqua- rum confirmauimus lib. 14. methodi no$træ c. 5. vbi reiecimus aliorum chimeras.

Reijciuntur Bri$otus, & Fernelius, qui di- cunt, reuul$ionem fieri $ecundum longitudi- nem $ur$um, & deor$um ob fibras rectas, quia innumerabiles $unt venæ exten$æ à dextro ad $ini$trum latus, ab anteriori ad po$teriorem par tem; $ic vena porta ab hepate ad $plenem mit- tit propagines; $imiliter vena caua à centro ad circunferentiam; quare Bri$oti, & Fernelij opi- nio e$t omninò vana.

Præterea Galenus 5. meth. c. 3. dicit, reuul$io nem fieri non $olum à partibus $upernis ad in- fernas, $ed etiam ab internis ad externas, & à dextris ad $ini$tras partes; quare vanum e$t di- cere, quod reuul$io $olum conueniat longitu- ni, quæ e$t $ur$um, & deor$um; fatemur tamen reuul$ionem vt plurimum fieri $ecundum lon gitudinem, quia vt plurimum va$a $unt hoc modo exporrecta.

Quod verò per rectitudinem Galenus intel ligat omnes differentias po$itionis, legamus li- brũ 3. de fracturis 10. vbi interpretatur κατ’ ἰξὶν, $ecundum rectitudinem, ide$t è regione; an ne dextrum brachium re$picit $ini$trum è regio- ne? auricula dextra è regione alteram re$picit? In$uper Galenus 4 meth. c. 6. loquens de fluxu $anguinis è naribus dicit, quod pars anterior, ita po$teriori aduer$atur, vt $uperior inferio- ri; hæc $unt verba; _Aduer$atur ei, quod $upra e$t, id_ _quod infra. & ei quod post habetur, id quod ante._ Præ terea Galenus c. 99. nõ dicit, quod reuul$io fie- ri debeat à loco $uperiori ad inferiorem, vel vi- ceuer$a; $ed dicitad oppo$itas partes, i. $ecun- dum omnes po$itionum differentias. Am- plius Auicennas loquens de p$oris, & lepra ait, po$$e tolli purgantibus; hæc reuul$io e$t ab ex- ternis ad internas partes. Sımiliter Practicãtes prohib\~et $omnum à mi$$ione $anguinis; quia $anguis per $omnum retrahitur ad interna, vn- de incæpta reuul$io, à phlebotomia excitata non per$euerat; quare, & ratione, & auctorita- te, & experientia patet, reuul$ionem fieri {secundu}m omnes differentias po$itionis; atq; in $uo gene re ita e$$e perfectam reuul$ionem $ecundum differentiã $ur$um, & deor$um $icuti ali{ae} $unt; ita vt Argenterius erret, dum putet, perfecti$$i mam reuul$ionem e$$e inter partes, quæ $ursũ, & deor$um $unt; eam vero, quæ intus, & extra fit, e$$e minus perfectam; dicimus nos, $i dolo- res vteri non po$sint tolli phlebotomia, $ed pharmaco, hanc reuul$ionem ab externis ad interna e$$e perfectiorem, quam illa per phlebotomiam, quæ e$t $ecundum longi- tudinem $ur$um, & deor$um. * *

QVÆST. CIX. QVID INTELLIGENDVM $it, dum dicimus reuul$ionem fieri per ua$a communia.

GAlenus lib. 13. c. 11. docet, re- uul$ionem e$$e faciendã per va$a communia: omnes Au- ctores cõ$entiunt, hanc con- ditionem per va$a commu- nia conuenire reuul$ioni per $e: ni$i enim e$$ent commu- nia, nihil euacuaretur: quid verò $it intelligen dum per va$orum communionem Auctores di$$entiunt.

Curtius lib. de venæ $ectione; & alij plures per va$a communia, per quæ fit reuul$io, dicũt e$$e venas; quia nulla particula e$t $ine venis: omnes enim habent $ocietatem cum porta, vel caua vena: & hæ ab hepate, vt à primo fonte procedunt. Confirmant auctoritate Galeni 2. ad Glauconem cap. 2. vbi declaratur à Galeno communi$$imus venarum cõ$en$us his verbis, _Retrahes à locis mulicbribus, $i cubitum $ecueris, aut_ _iuxta mammas cucurbitulas appo$ueris; & deinde_ _deriuabis, $i poplitibus, uel coxis applicaueris cucurbi-_ _tulas._ Ecce dicunt à qualibet parte reuul$ion\~e fieri po$$e ob venarum communionem.

Reijcıtur hæc opinio, quia præter venas plu rimi $unt canales, vt inte$tina, ventriculus, vte- rus, vreteres, arteriæ, $pacia varia inter carnes, nerui, mu$culi, membranæ, &c.

Ego autem puto non $olum venas e$$e va$a communia; $ed etiã o\~es partes inter $e con$en- tire per vias latentes, & nobis incognitas: Gale- nus. n. h\~et hæc verba $eptimo aphori$morũ 54. _Hippocrates opinatur, naturam ualidam $emper inue_ _nire uiam materiebus, licet $int quammaximè cra$$æ,_ _& debeant per angu$ta foramina permeare._ Hinc Galenus 1. methodi, ca. 2. habet hæc alia verba; _Hippocrates rectè affirmat, totum corpus e$$e, ut Græ-_ _cè dicitur σύμπν{ου}ν {καὶ} συῤῥ{ου}ν, qua$i con$pirabile, &_ _confluxibile dictum._ Quis vias, quæ $unt inter {pro}- ce$$us mammillares, qui $unt in$trumenta odo ratus, & vterum penetrabit? an ne continuò ob$eruatur $ympathia inter vterũ, & illos pro- ce$$us? an ne odores grati$$imi alliciunt vterũ ad partes $upernas: mali verò odores propel- lunt illum deor$um? Ari$t. 1. de hi$toria anima lium ca. 23. dicit, odore extinctæ lucernæ aliqũ $equi abortum: quid multa? vanum igitur erit dicere, quod per va$a communia $olum venæ intelligantur.

Demum $unt experimenta quamplurima, quæ docent præter venas e$$e alias vias lat\~etes; veluti dum i$chias acri cly$tere curatur: quis mihi o$tendet vias, per quas pituitæ vitreæ ab i$chiade ad inte$tinum rectum virtute cly$te- Sanctorij in artem med. Gal. ris auertuntur? Similiter quis o$tendet, dum aura dira, atque $cele$ta à pedis digito con$cen dens efficit epilep$iam, quà $it eius iter tam ve- lox? Ad hæc Hippoc. 2. aphori$. 32. & lib. primo coac. habet hæc: quibus in febribus dolores la- teris fiunt, ijs aluo multa aquo$a bile permi$ta deijciente remedio e$t: ecce quod natura per viam ignotam à pleura ad inte$tina mouet: & $oluit: alibi quoq; ex Hipp. habet{ur}, pleuritidem, & peripneumoniam {per} vrinã $olui: de quo con $en$u in cap. de internis affectib. ex anatomiæ arcanis de$umptis egimus. Præterea 3. de cri- $ibus, Gal & Areteus dicunt, pleuritid\~e, & pe- ripneumoniam fluxu $anguinis è naribus $ol- ui: quo pactoverò materia $anguinea in pleura, & pulmone exi$t\~es in venas regrediatur, & in- de per nares, e$t penetratu admodum difficile: Valeriola lib. 4. ob$eruationum, ob$eruatione prima, refert, mulierem pleuriticam $anatam fui$$e $udore ab$que alia tuffi: Hippocrates 6. epid. & lib. de humoribus $crip $it, pleuritidem per h{ae}morrhoides $olui: & 2. $ect. aphor. 38. & lib. 5. coac. pr{ae}no. ait, peripneumoniam $olui pa rotidibus: Quis igitur anatomicorum poterit di$tinctè va$a perquirere, per quæ $eruãtur hu- iu$modi $ympathiæ? Ego multas ob$eruaui communiones, ea$que propo$uimus in digre$- $ione de $ympathicis affectibus: $ed hic non omittam, quin hi$toriam $atis notam $ubne- ctam; contigit puellæ Venetijs acum magnũ degluti\~eti, qui po$t aliquot men$es in ve$icam de$cenderat; vbi cum diu con$titi$$et, calculus circa illum e$t adauctus, & tãdem à lithotomo fuit tran$po$itus: Quis inueniet viam, qua acus ille magnus potuerit tran$ire $ine iecoris læ$ione. Hinc colligimus multa e$$e va$a nobis occulta, quæ tamen $unt naturæ aperti$$ima; quæque in cadaueribus $unt inuentu impo$$i- bilia; per h{ae}c tamen $eruatur con$en$us, & non per venas tantum, vt Curtius, & Alij arbitrati $unt.

QVÆST. CX. AN AUERSIO HUMORUM ad originem $it conditio, quæ con- ueniat per $e reuul$ioni.

GAlenus 1. ad Glauconem c. 14. docet, e$$e retrahendos humo res in reuul$ione ad fluxionis originem; habetq; hæc verba, _In aduer$um trahere oportet, aut_ _ad communia membris pat: \~etibus,_ _aut ad ea, in quibus e$t fluxionis origo._ Experim\~etis à Galeno de$umptis id\~e confirmatur; <002>a catar- rhus $al$us, ne in pectus de$cendat, ceratum ex thap$ia commi$$uræ coronali applicatur. Simi- liter Galenus 2. ad Glauconem 2. docet, in cru- ris inflammatione e$$e $ecandum cubitũ eiu$- dem lateris, quæ retractio e$t ad originem.

Vnde ego non nego, reuul$ionem $æpi$$i- mè fieri retrahendo humores ad originem; ne- go tamen hoc conuenire $emper, & per $e re- uul$ioni; quod quidem facilè probari pote$t ex Galeno 5. methodi c. 3. vbi dicit, quod reuul $io fieri po$sit $ecundum omnes po$itiones, $ed nemo dicet, quod ab omni differentia po$i tionis humor po$$it trahere originem, ergo in reuul$ione hæc auer$io humorum ad orıgin\~e non erit conditio nece$$aria. In$uper Hippocra tes 5. aphori$morum 68. docet, $ecta vena fron- tis tollı laborem partis po$terioris capitis; Quis dicet frontem e$$e originem fluxionis? Simili- ter cucurbitul{ae}, & frictiones trahunt humores ad cutim, vbi non e$t fluxionis origo. Præterea iecur inflammatur: tunc, ne maiori inflamma- tione opprimatur, $anguıs retrahitur ad cubi- tum, vbi non e$t origo fluxionis. Quare, dum Curtius, & alij propo$uerunt quatuor cõditio- nes tamquam nece$$arias reuul$ionis, $i put\~et, illas per $e conuenire reuul$ioni, aberrant toto c{ae}lo: Hactenus nos o$tendimus, duas tantum conditiones ex propo$itis conuenire per $e o- ptim{ae} reuul$ioni: quarum altera e$t, vt reuul$io fiat per va$a communia, altera, vt fiat {secundu}m recti- tudın\~e: alias duas, videlicet ad di$tantiffima, & ad origin\~e trahere, e$$e conditiones accidenta les, & quæ non conueniunt $emper reuul$ioni. Non negamus tamen reuul$ionem, vt plurimũ retrahere humores ad originem; $icuti deriua- tioni conuenit, vt longius ab origine humores abducantur.

QVÆST. CXI. IN QVIBVS CONVENIANT, & in quibus dıfferant reuul$io, & deriuatio.

COnuenit reuul$io cum deriuatio ne; quia vtraque e$t auer$io: $ed reuul$io, vt plurimum e$t per di- $tanti$$ima: deriuatio verò per proxima: quod verò aliquando deriuatio fiat per longinqua in- ueniemus apud Galenum c\~etum exempla. Se- cundò. n. in $extum epid. tex. 7. dıcit, quod reni- bus vitiatis optimum $it per aluum deriuate; magis di$tant renes ab aluo, quam dexter cu- bitus ab hepate, inter quas partes e$t locus re- uul$ionis. In$uper 2. ad Glauconem 2. dicit, cu- curbitam applicatam mammis ab vtero reuel- lere, & $ectam venam tali ab vtero deriuare: cum igitur magis di$tet vena tali ab vtero, quã mammillæ, $equitur, quod aliquando deriua- tio fiat magis per longinqua, quam reuul$io: Quod reuul$io $æpè fiat per longinqua non p\~e- det, vt o$tendimus, à natura reuul$ionis; $ed à prohibente: o$tendimus. n. ob duplic\~e cau$am Commentariorum. Pars III. prohiberi, cur $emper per proxima non fiat re- uul$io, & deriuatio: quarũ altera e$t, qñ non e$t locus aptus $ectioni, <002> proximus $it, per qu\~e hu mores auerti po$$int, veluti $i vena tali in coxa, vel inguine appareret, nos eam $ecaremus; & deriuatio ab vtero melior, & velocior fieret: al- tera cau$a, quæ prohibet e$t, ne ad locum affe- ctum, vel ad partes vicinas excurrant redundã- tes humores, qui po$$ent reddere curam diffi- ciliorem; quæ cum ità $int, dicere po$$umus, {quis} reuul$ioni, & deriuationi, ni$i ad$int impedi- menta, per $e conueniat, vt per proxima fiant.

Di$crepat reuul$io à deriuatione; quia $icuti reuul$io conuenit magis fluentibus, quam flu xis, & fluxuris; $ic deriuatio magis fluxis. Di- $crepat, quia deriuatio $equitur motum, & in- clinationem: reuul$io contrarium. Præterea reuul$io vt plurimum retrahit humores ad ori ginem fluxionis; deriuatio longius ab origine abducit. Conuenit, quia cau$a efficiens reuul- $ionis æque, ac deriuationis e$t æquiuoca: mo- do enim fit deriuatio attrahentibus, modo ex- pellentibus, & modo vtri$que virtutibus, vt o$tendimus $uperius. Conuenit, quia vtraq; fit per va$a communia, & $ecundum rectitudi- nem. Quid autem intelligi debeat per va$a cõ- munia, & $ecundum rectitudinem $uperius declarauimus. Conuenit, quia non $olum hu- mores fluxi; $ed etiam fluentes, & fluxuri apti $unt, vt deriuentur, & reuellantur, vt paulò in- frà probabimus. Quod verò deriuatio conue- niat fluxıs omnes concedunt. Quod verò po$- $it conuenire fluxuris patet: dum enim $uppri- munt{ur} m\~e$es, quia caua vena e$t $anguine refer- ta, tunc $i volueris deriuare per talum, prom- ptè defluent men$es, qui antea erant fluxuri. Similiter patet, quod conueniat fluentibus; quia dum diminutè fluunt, $i venam tali $eca- bimus, indè promptius fluent: ecce igitur, {quis} non $olum deriuatio conuenit fluxis, verum etiam fluentibus, & fluxuris.

QVÆST. CXII. AN REUULSIO CONUENIAT non $olum fluentibus, verum etiam fluxis, & fluxuris humoribus.

QVod verò po$$int quoque reuel- li humores non $olum qui $unt in fluxu, $ed qui $unt fluxi, & fluxuri, patet: patet inquam quod fluxi po$$int reuelli, {quis} e$t cõtra Curtium, & Manardum; quia cum omnes humores po$$int deriuari, poterunt quoque moueri; $i poterunt moue- ri; ergo non erit impo$$ibile, quod à facultati- bus naturalibus, vel à medicamentis po$$int ali quando in contrarium auerti. Præterea patet auctoritate Hippocratis, qui 2. de ratione vi- ctus tex. 10. loquens de pleuritide dicit, $angui nem e$$e euacuandum, donec liuidus exeat: quare euacuabimus humorem fluxum: liui- dus enim e$t fluxus. Videns Curtius, & Ma- nardus hunc locum interpretantur, quod per reuellere legi debeat deriuare: ò pulchram in- terpretationem, ò mirabilem, & reconditam artem $oluendi omnia dubia: non negant in codice Gr{ae}co e$$e verbum reuellere, attamen volunt conuertere, vt defendant $uas nugas, verbum reuellere in deriuare: Ad hæc Galen. 4. de ratione victus tex. 30. habet hæc verba; _Medicamenta circumpo$ita ceruici in angina reuel-_ _lent humorem, qui in partem anteriorem fluxit._ Si igitur fluxos medicamenta reuellerent, ergo reuul$io poterit quoque conuenire fluxis hu- moribus. Amplius 5. merhodi cap. 14. Galenus applicat commi$$uræ coronali ceratum ex tha- p$ia, vt reuellat: cui dubium, quod catarrhus reuellendus ibi quie$cit: Demum patet argu- mento efficaci$$imo, reuul$ionem conuenire po$$e humoribus quie$centibus, qui $unt, vel fluxi, vel fluxuri, quod negant Aduer$arij: ar- gumentum e$t, an ne humores petentes exem pli cau$a partes $upernas po$$unt reuul$orijs auxilijs deor$um trahi? quod conceditur: at $ic e$t, quod inter motiones oppo$itas mediat quies; ergo reuul$io, $i conueniet humorıbus, qui $unt in motu, conueniet quoque humo- ribus quie$centibus, qui po$$unt e$$e fluxi, & fluxuri, quod e$t contra illorum $ententiam; $ed quia fu$ius de hac re egimus lib. 14. me- thodi no$træ, ideò paucis hic hanc rem tra- ctamus.

QVÆST. CXIII. A QUO INDICETUR mi$$io $anguinis.

QVoniam in tex. $uperiori Gale- nus dixit, per $anguinis mi$$io- nem tolli cau$am putredinis: ideò ag\~edum breuibus, à quo indicetur mi$$io $anguinis. Prius aliorum opiniones in medium afferemus; deinde no$tram, quæ ab alijs omninò e$t diuer$a.

Prima opinio, quæ e$t communis, & videtur e$$e Hippocratis, & Galeni, quam multi, & præcipuè Ma$$aria in $uo libro de $copis mit- tendi $anguinem, defendit, e$t, quod $copi mittendı $anguinem $int tres, magnitudo mor bi, virium robur, & ætas florens: ho$que col- ligunt ex Hippocrate 4. de ratione victus in ac. 19. vbi hæc leguntur; In acutis morbis $angui- nem detrahes, $i vehemens morbus videatur, florueritque ætas, & virium robur adfuerit: Galenus vero in illo comm. & 7. methodi c. 2. adeò percelebrat hos tres $copos ab Hippocra- te propo$itos, vt miretur, cur illos inter aphori$ Sanctorij in artem med. Gal. mos non po$uerit: habetq; hæc verba; _Miror,_ _quod Hippocrates eam $ententiam de $copis. $imitten-_ _di $anguinem inter aphori$mos non $crip$erit, quia in_ _paucis uerbis vis magna continetur, quod aphori$mo-_ _rum est proprium;_ Dicit quod vis magna conti- netur, quia tota doctrina de mi$$ione $anguinis continetur his tribus verbis, in morbi. $. magni tudine, robore, & {ae}tate florenti: vbi. n. hi tres cõ current, $umma cum vtilitate qui$que poterit $anguinem mittere. Similiter Galenus lib. de mi$$ione $anguinis habet hãc $ententiam; _Tria_ _$unt, quæ continent dignotionem mittendi $anguinem;_ _morbi magnitudo, aut præ$ens, aut imminens, ætas vi-_ _gens, & robur uirium;_ Repetit Galenus eandem $ententiam 4. methodi c. 6. & pl{ae}ri$que alijs in locis.

In hoc loco meritò Argenterius reprehen- ditur, dum putat, Hippocratem, per morbum magnum intelligere $olum acutum; cum Ga- lenus morbum magnum nõ $olum ad acutos, $ed ad diuturnos, & ad imminentes extendat: 6. n. aph. 47. Galenus inter morbos, qui anteuer ti po$$unt v$u phlebotomiæ, connumerat mor- bos quoque articulares, qui $unt chronici, $eu diuturni, & non acuti.

Quid verò intelligat Hippocrates per mor- bum magnum, Galenus 4. methodi cap. 6. de- clarat dic\~es, morbum magnum trifariam dici; primò, ob afflictæ partis præ$tantiam; $ecun- do propter affectus magnitudinem: Tertiò ob cacoethiam.

Quid verò intelligat per virium robur rectè interpretantur, qui de vitali præcipue dictum e$$e arbitrantur: Galenus. n. 7. meth. c. vlt. dicit, maximam e$$e cordis actionis dignitatem, & ægrotis maximè omnium nece$$ariam: Hinc ex Galeni $ententia 6. aphori$morum 47 habe- tur, per phlebotomiam præcaueri quoq; apo- plexiam, quæ $upponit facultatem animal\~e e$- $e ferè extinctam. Similiter dum naturalis e$t valdè læ$a, dummodo virtus cordis permittet, poterit extrahi $anguis.

Quo ad ætatem, Galenus 9. methodi c. 17. & 11. methodi cap. 14. docet, pueros non indigere ante decimumquartum annum mi$$ione $an- guinis; quia habent ex $e vndè euacuentur, id- e$t, per in$en$ibilem per$pirationem; docetque nec $enem po$t 70. annum pati po$$e phlebo- tomiam. Quod verò Auenzoar $anguinem mi $erit filio $uo trium annorũ, vt refert Auerroes 7. colliget c. 3. dicunt e$$e contra Galenum; qui alijs quoque in locis admonet non e$$e $angui nem mittendum ante decimumquartum an- num: quam Galeni $ententiam, nos interpre tamur vt plurimum e$$e veram: vel e$$e intelli gendam de euacuatione $anguinis copio$i$$i- ma; quia pueri decem, & duodecim annorum, & etiam iuniores (exceptis tamen infantibus) $æpè liberantur à diuturnis morbis per h{ae}mor- rhagias è naribus: tanto magis Medicus imita- tor naturæ poterit $imili vti remedio. Ferne- lius, Valeriola, & Fu$chius dicunt, Galenum pueris interdixi$$e venæ euacuationem plenã veteribus v$itatam, & non moderatam; Ego autem puto, $ententiam Galeni, vt plurimum e$$e veram: concedoque illorum $ententiam, qui hoc negotium non limitant annorum cur- $u e$$e verã: pote$t. n. contingere, vt puer duo- decim annorum $it firmioris habitus, quã puer decem & octo. Similiter $enex 70. annorum po te$t inueniri robu$tior, $ene $exagenario, & iu- uene iu$$o debiliori; Accipienda igitur e$t Cel. $i $ententia lib. 2. c. 10. vbi dicit; _Firmus puer, robu_ _$tus $enex, & ualida mulier utero gerens tutò curatur_: Hinc Galenus lib. de $ectis volens à mi$$ione $anguinis excipere $enes, & pueros, habet hæc verba; _Nec $enectute confectis, nec admodum pueris_ _etiam $i plenitudine laborent, uena e$t $ecanda_; Ne- mo $anè intelliget per admodum pueros, pue- rum qua tuordecim annorum; quia admodum pueri $unt quatuor, vel quinque annorũ: Hinc Galenus con$iderans, ætatem potius conferre ad cogno$cendum, an robur ad$it, quam quod ætas $it $copus mittendi $anguinem: dicit. n. lib. de mi$sione $anguinis c. 9. $copos mittendi $an- guinis admodum præcipuos e$$e duos. $. magni tudinem morbi, & robur; primo de ratione vi- ctus in ac. 45. dicit, Hippocratem adijcere æta- tem, quia ætas confert ad cogno$cendum, an robur ad$it.

Reijcitur hæc prima opinio à Trincauellio, & à multis præ$tanti$simis Medicis, qui negãt magnitudinem morbi per $e primo indicare mi$sionem $anguinis; eorum argumenta hæc $unt. Primũ e$t tale, & e$t efficaci$$imũ; morbus magnus per $e primo indicat magnũ remediũ; ergo non venæ $ectionem; patet con$equ\~etia; quia vnum primò, & per $e indicat vnum; & vnum, vt vnum indicatur ab vno, quia indicãs, & indicatum $unt contraria, & vni vnum e$t contrarium, & non plura, vt docet quoque Ga lenus 2. methodi c. 13. quare, $i magnum reme- dium e$t magno morbo contrarium, non erit venæ $ectio primo, & per $e contraria magno morbo; magnum. n. remedium prædicatur de purgatione, de venæ $ectione, & de alijs plu- ribus.

Secundum argumentum contra illos, qui $u$tinent, magnitudinem morbi indicare ven{ae} $ectionem, e$t hoc, & e$t in$olubile; magnitudo morbi cum robore virium, & {ae}tate florenti nõ $olum indicat ven{ae} $ection\~e, $ed etiam purga- tionem; ergo hi tres $copi propo$iti pro mitt\~e- do $anguine erunt vani.

Tertium in tex. $uperiori Galenus propo$uit euacuation\~e $anguinis pro tollenda cau$a, quæ efficit morbum futurum, qui adhuc non e$t fa ctus, $ed $olum fit, & nullam habet permanen- tiam; qui affectus ad cau$æ ab$ci$$ionem tolli- tur, & causã in$equitur, vt vmbra corpus; quia euacuamus $anguinem, ut inhibeamus mor- bum; $ed $ic e$t, quod morbus imminens non e$t præ$ens, ade$t tamen pr{ae}$ens eius cau$a, quæ illum efficere pote$t; quare mi$sio $anguinis Commentariorum Pars III. fi morbus non e$t factus, $emper re$picit cau- $am, & non morbum; $i vera e$t Galeni doctri- na 4. methodi cap. 3. quod ab eo, quod non e$t, nulla $umatur indicatio; & 4. methodi capit. 3. vbi o$tendit de ratione indicantis e$$e, vt $it pr{ae}$ens.

Quartum argumentum: Galenus 9. metho- di 14. dicit non e$$e in diui$ione indicantium tran$eundum de genere morborum in genus cau$arum; at qui dicunt, morbũ magnum indi- care mi$$ionem $anguinis tran$eunt de gene- re morborum in genus cau$arum; ergo; patet maior auctoritate Ari$totelis 2. po$teriorum tex. 19. vbi dicit, quod quid e$t non po$$e inue- niri, ni$i facta diui$ione in eodem genere; $i igi tur inuenire velimus remedium, oportet vt diuidamus genus v$que ad vltimas differ\~etias: in quibus inueniemus indicans, & indicatum, quia $unt contraria, & contraria $tant $ub eo- dem genere; dum verò fit tran$itus de genere in genus non poterit inueniri vnquam reme- dium; quia nunquam contrarium unius gene- ris pote$t e$se contrarium alterius; quia ex Ari $totele, prædicamenta, & eorum differentiæ, & proprietates $unt impermi$cibiles.

His motus principijs Galenus 9. meth. c. 14. dicit, quod nullo modo morbus debet diuidi in cau$as. Hinc remedium cau$æ non pote$t conuenire morbo. Hınc, qui perquiret reme- dium in alieno genere, $i centum annorum tra- ctu inquiret, illud nunquam inueniet; cau$a e$t, quia vni contrario vnica $ola e$t contrarie- tas: aliæ igitur non inuenientur. Quo fit, quod qui putant magnitudinem morbi per $e primo indicare pharmacum, & venæ $ectionem vi- dent{ur} multis modis peccare; primo enim cum vni vnica $it contrarietas, errant quia putant venæ $ectionem, & pharmacum æquè aduer$a- ri morbo magno: $ecundò, quia tran$eunt de genere in genus: morbus magnus e$t vnum ge nus, venæ $ectio verò, cum euacuet, primo re- $picit cau$am, & e$t aliud genus: tertiò errant, quia morbus magnus e$t differentia $ubalter- na, in qua non e$t per$i$tendum: Quartò $i re- medium magnum e$t indicatum, quod à mor- bo magno per $e indicetur: ergo venæ $ectio {per} accidens indicabitur à morbo magno, quia {quis} vni per $e, alteri per accidens cõuenit: $ed quia fusè de hoc errore egimus lib. 11. methodi no- $træ c. 3. non conuenit, vt omnia huc transfe- rantur.

Verum, quia dictum e$t ab Hippocrate, & Galeno locis citatis, quod magnitudo morbi indicet venæ $ectionem: Re$pondent Hippo- cratem, & Galenum propo$ui$$e magnitudin\~e morbi cum virium robore, & ætate florenti indicare mi$$ionem $anguınis tanquam $ignũ ueri indicantis, ide$t, dum morbus e$t magnus, & e$t uirium robur, tunc $ignum e$se quod in- dicans $it præ$ens: Quodnam $it hoc uerum indicans, uariæ $unt $ententiæ. Nonnulli dicũt e$$e plenitudinem $anguinis. Alij morbum ma gnum cum plenitudine, uel cum fluxu. Alij magnum peccatum $anguinis; & Alij aliud di cunt; Ego uerò infra proponam meam opinio- nem, quæ erit (ni fallor) auctoritatibus Galeni, & ueris philo$ophiæ principijs ualde con$en- tiens.

Secunda opinio e$t $atis communis: & e$t Trincauellij, & aliorum multorum, & Salui Sclani, quod indicans mi$$ionem $anguinis $it plenitudo $anguinis, quæ excitat, vel excitare pote$t morbum magnum.

Primum i$torum fundamentum hoc e$t: contraria contrarijs curantur: & plenitudo $an guinis, & mı$$io $anguinis $unt contraria: ergo plenitudo indicabıt per $e primo mı$$ionem $anguinis: roborant argumentum auctoritate Hippocratis 2. aphori$morum 22. vbi habetur hæc $ententia: morbi, qui ex repletione fiunt, euacuatione curantur: & quicunque ex vacua- tione oriuntur, repletione; & Galen. in com. dicit, plenitudinem $ectione venæ auferri.

Secundum fundamentum de$umunt à Ga- leno 4. methodi cap. 6. vbi habentur h{ae}c verba: $icuti mi$$io $anguinis propter ip$ius plenitu- dinem, vel propter morbi magnitudinem: ità purgatio, & propter abundantiam alterius $uc- ci, & propter vim adhibetur.

Tertium fundamentum de$umunt à Gal. 9. methodi cap. 11. & lib. de curandi ratione per $. m. cap. 11. dicente, $ectionem venæ compete- re duobus præcipuis $copis, euacuationi vide- licet humorum in venis redundantium, vel auer$ioni humorum fluentium, quæ fit reuel- lendo, vel deriuando: dicuntque magnitudin\~e morbi iuuare ad cogno$cendum, quando indi- cans verum $it præ$ens: quia quamuis magni- tudo morbi per $e primo non indicet venæ $e- ctionem, dicunt tamen e$$e accidens in$epara- bile; quia nunquam $e offert occa$io mittendi $anguinem, ni$i $it morbi magnitudo pr{ae}$ens, vel imminens cum virium robore.

Reijcitur hæc opinio, quia e$t à veritate, & à recto loquendi modo aliena. Primò reijcitur, quia videtur aduer$ari Galeno 9. methodi, c. 11. vbi dicit; oportet rectè admini$trare eua- cuationem $anguinis; quia e$t naturæ valde vti lis; $ubdit, fit inutilis, vel dum non $eruat exa- ctè qualitat\~e, uel $i nimis cre$cit multitudine; ecce quod euacuari pote$t $anguis non $olum dum copia peccat, verum etiam qualitate; er- go plenitudo ex $e non indicat mi$$ionem $an- guinıs. Præterea Auicennas lib. 1. fen. 4. c. 2. di- cit, unu$qui$que phlebotomatur aut propter $anguinis multitudinem, aut propter malitiã, aut propter utrunque; ecce quod non plenitu- do $ola indicat mi$$ionem $anguinis.

Secundò Galenus 8. methodi cap. 4. dicit in diaria ex ob$tructione facta à vitio$is humori- bus, ubi nulla ad$unt $igna plenitudinis, e$- $e phlebotomandum, ne dıaria in putridam trã$eat; additque ibi Galenus hæc uerba; _Si ob-_ _structionibus liberandis prius, quam uacuaueris stu-_ Sanctorij in artem med. Gal. _deas mecus est, ne ip$as magis ımpingas;_ Dicit. n. Ga- lenus, non po$$e inhiberi putredinem, ni$i tollatur prohibita per$piratio; hanc verò non tolli, ni$i remoueatur ob$tructio; Similiter ob- $tructıonem auferri nõ po$$e, ni$i eius cau$a au- ferat{ur}; cã aũt e$t, uel cra$$ities, vel vi$co$itas, quæ incidentibus, uel detergentibus tolluntur; & demum incidentia, & detergentia nõ po$$unt ægrotantibus exhiberi, ni$i corpus euacuetur; quia h{ae}c aperientia reddunt humores aptos, & pronos, ut confluant in partem ob$tructam.

Tertiò, & e$t ratio demon$tratiua; in h{ae}mor rhagia è naribus, quando ferè totus $anguis e$t egre$$us, ne ille paucus, qui e$t relictus, etiam egrediatur, $ecatur uena, ut ratione reuul$ionis illa paucıtas $anguinis detineatur; Hoc argu- mentum conuincit illos, qui putant dari dupli- cem plenitudinem, communem. $. & partial\~e: quia in hac h{ae}morrhagia nulla omninò e$$e pote$t plenitudo, non $olum ratione totius, $ed neque ratione alicuius partis.

Quartò Galenus 5. methodi c. 14. proponit duos {ae}gros; Socratem, qui paucum; & Plato- nem, qui multum $anguinem habet; $tatim ac- cepta indicatione à magnitudine morbi dicit, utrique e$se mittendum $anguinem; uideo ta- men aduer$arios re$pondere, Socratem non ha bere plenitudinem $anguinis communem; ha bere tamen propriam, ide$t re$pectu alicuius partis l{ae}${ae}, in qua magnus $it morbus: $ed non uideo, quomodo po$$int re$pondere ad argu- mentum de$umptum ab h{ae}morrhagia in$igni, quam $uperius propo$uimus.

Quintò Galenus 4. metho. c. 6. & lib. de $. m. c. 8. $imıliter lib. de plenitudine, & alibi reijcit Empiricorum, & Menodoti plethoricam $yn. drom\~e; dicitq; non e$se mittendum $anguin\~e in omni plenitudine; ratio e$t, quia balneo, in- edia, exercitio, & $imilibus plenitudo tolli po- te$t. Pr{ae}terea Galenus probat his ferè uerbis, plenitudinem non indıcare mi$sionem $angui nis; _Si quıs cadat ab alto, & pror$us $ioredundantiæ_ _$anguinis expers, tunc confugimus ad $anguinis eua-_ _cuationem;_ Ecce, quod dicit, pror$us; nec ualet, dum dicunt Aduer$arij, plenitudinem in homine, qui ab alto cadit, e$$e re$pectu partis contu$æ, & non re$pectu totius corporis: talis enim plenitudo re$pectu partis, vocata partia- lis e$t nimis metaphorica, ne dicam chimeri- ca: quoniam po$ita hac di$tinctione de plenitu dine re$pectu totius, & re$pectu partis po$$et quoque Menodoti opinio defendi, adhibita præcipuè dı$tinctione de $yndrome plethori- ca re$pectu totius, & re$pectu partis; In$uper $i Galenimens fui$$et, quod plenitudo re$pectu partis indicaret $anguinis mi$$ionem, an ne Ga lenus $emel $altem hanc plenitudinem, dum di$putat contra Menodotũ, vel dum hanc ma- teriam fu$i$$imè tractat, nomina$$et? Demum qui, admittet hanc plenitudinem re$pectu par- tis poterit quoque dicere, quod in pituito$o $it plenitudo bilis; quia e$t impo$$ibile, quod in aliquo pituito$o, & hydropico in aliqua parti- cula non $it redundantia bilis re$pectu alicu- ius particulæ; quo ca$u, qui bilem euacuaret pe$$imè ageret.

Sextò Galenus lib. de $anguinis mi$$ione c. 9. determinat plenitudinem non indıcare mi$$io nem $anguinis: habet. n. ferè h{ae}c verba; _Scop@ mit_ _tendi $anguinem in fe primo plenitudinem non comple_ _ctuntur, $ed $u$picionem eius, qui adhuc fit, morbi;_ _quia $anguis in magno morbo euacuatur, quamuis nul_ _la plenitudınis nota $it;_ Ecce, quod Galenus nullo modo vult admittere, plenitudinem indıcare $anguinis mi$sionem; $ed potius ad magnitu- dinem morbi confugiendum e$$e.

Quo ad fundamenta re$põderi pote$t, quod o$tendunt plenitudinem indicare mi$sionem $anguinis; $ed non per $e primo: dicimusq; mi$ $ionem $anguinis, & plenitudinem non e$$e cõ traria: quia mittitur $anguis à Galeno dum nul la quoque plenitudinis ade$t nota.

Tertia opinio e$t Horatij Eugenij, qui cen- $et, magnitudin\~e morbi factam à $anguinis ple- nıtudine, & à fluore indicare mi$$ionem $an- guinis: ratio poti$sima e$t, quia nullus vnquam ca$us mittendi $anguinem accidit in quo, vel $anguinis plenitudo, vel fluor ad$it.

Reijcitur, quia vnum indicatur ab vno, vt $u perius ex Galeno o$ten$um e$t: at magnitudo morbi, plenitudo, fluor $unt multa, & non vnũ. Præterea $i dum euacuatur $anguis, nece$$ariò concurrit, vel plenitudo, vel fluor: atque dum euacuatur $anguis nece$$ario concurrit magni tudo morbi præ$ens, vel imminens cum viriũ robore, $atius e$t defendere cum Hippocrate, & Galeno magnitudinem morbi e$$e ındicans verum, quam plenitudinem, & $anguinis fluo- rem.

Quarta opinio e$t Vale$ij, & e$t alijs $uperius citatis probabilior. lib. n. 7. controuer. c. 2. dicit venæ $ectionem non e$$e vnicum remedium: negatque dari vnum affectum, qui per $e indi- cat venæ $ectionem; quia modo fit gratia eua- cuationis: modo reuul$iouis: & cõcludit, quod ille affectus indicet ven{ae} $ectionem, cui mi$sio $anguinis contraria e$t: exempli gratia plenitu- dini venæ $ectio e$t contraria: quod dicitur de plenitudine, de alijs affectibus intelligit: nõ ta- men explicat qui$nam $it hic affectus indicans venæ $ectionem; $ed $ub dubio inextricabili il- lud relinquit: $olum a$$erit, magnitudin\~e mor- bi cum viriũ robore ex accidenti indicare mi$- $ionem $anguinis; fatetur tamen nunquam $an guinem mitti, ni$i ad$it magnitudo morbi, & virium robur. Prima ratio Vale$ij e$t, quia mor- bo magno non aduer$atur venæ $ectio; $ed re- medium magnum; accidit tamen, quod hoc magnum remedium $it venæ $ectio. Secunda ratio Vale$ij (omi$sis alijs) quam nemo $olue- re pote$t, e$t, $i $ola magnitudo morbi, & viriũ robur e$$ent $copi proprij$simi; tunc indicar\~et per $e venæ $ectionem, & non indicarent pur- gationem: quia, quod e$t proprij$simum non Commentariorum Pars Tertia. $olum cõuenit $emper; verum etiam $oli.

Reijcitur Vale$ius à Ma$$aria hoc modo; Ga lenus magnitudinem morbı, virium robur, & ætatem flor\~etem vocat $copos κυριωτάτ{ου}ς, ide$t Principes, ergo i$ti tres $copi non per accidens indicabunt $anguinis mi$sionem, $ed per $e pri mo. Præterea $ectio venæ indicatur à plenitudi ne, $ed non omni, ergo non, vt e$t plenitudo. Si militer indicatur à phrenitide, a $ynocho, $ed non primo, $ed à morbo magno, vt magnus e$t.

Ego tamen arbitror Ma$$ariam non infrin- gere rationem Vale$ij: quia oportet probare, {quis} magnitudo morbi per $e indicet venæ $ectio- nem: quod non e$t probatum; quia, quod per $e indicat $ui ab Iationem debet e$$e contrariũ; & contrarium debet e$$e unum: quare dum $anguis mittitur, $emper à $uo contrario indica tur, quod nõ e$t magnitudo morbi; quia $i mor bus magnus fit à plenitudine, plenitudo, & nõ magnitudo indicabit euacuationem. Similiter $anguis petit vulnus capitis, & in contrarium auertitur: tunc contrarietas $eruatur per diffe- rentias po$itionis, & non per magnitudinem morbi.

Ad $ecundam rationem Vale$ij varij varia re$pondent. Quidam dicunt maiorem magni- tudinem requiri in $ectione venæ, quam in pur gatione. Alij dicunt, Galenum, & Hippocrat\~e propo$ui$$e tres $copos indicantes ven{ae} $ectio- nem, non tamen impedire, quin illi tres $copi propo$iti alia remediorum genera po$$ınt indi care; Nonnulli alij $ic diluunt: magnitudin\~e morbi indicare venæ $ectionem, & purgatio- nem; $ed prius $ectionem venæ, deinde purga- tionem. Ma$$aria explicat hoc modo; tres $unt $copi mittendi $anguinem. $. magnitudo mor- bi, robur, &c ætas; $copi verò, qui indicant pur- gationem, præter hos tres $unt hi alij con$i- derandi .$. morbus, cau$a, & temperamen- tum. Hæ omnes re$pon$iones allatæ $unt adeo vanæ, & futiles, vt non $olum tollant nodum propo$itum à Vale$io; $ed Lectori confu$io- nem, & tandem ri$um moueant. Nos puta- mus argumentum Vale$ij e$$e in$olubile. Pro- pterea dicimus, magnitudınem morbi, virium robur, & ætatem florentem non e$$e id, quod per $e primo indicat mi$$ionem $anguinis. Val- dè tamen miror Vale$ium, dum dicit magni- tudinem morbi, robur, & ætatem perpetuò in- dicare venæ $ection\~e, & viceuer$a; quia quod e$t conuertibile e$t proprium, quod non con- uenit alijs quomodo igitur $ecundum opinio- nem Vale$ij magnitudo morbi, virium robur, & ætas florens indicabunt purgationem?

Quinta opinio e$t Hieronymi Capiuacei, qui cogitauit, quod indıcans venæ $ectionis $it. vehem\~es peccatum $anguinis, $ed triplici mo- do $umptum: primo modo vt $it peccatum $ecundum formam: $ecundo modo $ecũdum quantitatem; tertio modo $ecũdum motum: po$ita hac di$tinctione dicit, $i $anguis peccat $ecundum formam indicat eradicans: $i $ecun dum quantum indicat, minuens: $i $ecundum motum dicit indicare reuellens; quæ opinio quamuis videtur methodo accommodata, ta- men e$t à veritate aliena.

Reijcitur, quia non conceditur Capiuaceo, quod dum humores mutando formam per pu tredinem, uel alio modo, po$$int indicare uenæ $ectionem: quoniam in hoc peccato $ecũdum formam oportet purgare, & nõ $anguin\~e mit- tere. Præterea, dum $anguis peccat $ecundum formam, uires erunt omninò languidæ: ubi. n. $anguis caret $ua forma, non pote$t amplius nu trire; quo fit, ut $tatim uires langueant: dum addit e$$e eradicandum: hoc nomen $ignificat e$$e totum euacuandum $anguinem: $i uerò $olum, quod peccat intelligit e$$e eradicandũ, hoc e$t factu impo$$ibile, quia dum euacua- mus $anguinem, egreditur bonus, qui e$t flui- dus: dum uerò dicit, ut peccat quantitate e$- $e minuendum, non rectè explicat; quia $an- guis dicitur quantitate peccare non $olũ quan do e$t abundantior; uerum etiam dum e$t iu- $to parcior; quo ca$u non e$t $anguis minuen- dus; quare debebat addere vt peccat quantita- te nimia, & hoc modo quoque erra$$et, quia incidi$$et in opinionem Menodoti à Galeno adeo explo$am. Præterea $i uenæ $ectio e$t unũ remedium, indicans deberet e$$e unum, & nõ plura; quare propo$ita di$tinctio $ecũdum for- mam, $ecundum quantitatem, & $ecundum motum, non probatur.

Mea opinio, ijs qui in philo$ophia $unt pa- rum ver$ati, qui non uident, quam $æpè philo- $ophantes incidant in genera innominata, ui- debitur omnibus deterior: puto igitur, quod uerum indicans uenæ $ectionis $it innomina- tum: huius uerò innominati indicantis illa tria uerba, ide$t magnitudinem morbi, uirium ro- bur, & ætatem florentem e$$e de$criptionem: Quod verò in Philo$ophia, & Medicina $æpi$- $imè contingat, vt genera, & multa alia, quæ in- quirũtur $int innominata, po$$umus in philo$o phia Ari$t. facillimè ob$eruare: Hinc quærens philo$ophus 2. de anima obiectum ad{ae}quatum vi$us dicit, non e$$e colorem; quia lux quoque cernitur, quæ non e$t color: dicit igitur, quod obiectum ad{ae}quatum, quod prædicatur de co- lore, & luce $it innominatum. Similiter Ari$to. 1. po$t. c. 5. dicit, nos $æpi$$imè errare, circa vni- uer$ale, quando genus e$t innominatum, quis e$t ille, qui $ciret nominare genus, cui pa$$io- nes communes A$ino, & Equo ad{ae}quatè con- ueniant? Itidem ex mille differentijs vix vna percipitur, quia nos latent: Hinc Hippocrates $apienti$$imus videns, quod humanus intelle- ctus adhuc nõ potuit nominare $pecificum in- dicans mi$sionis $anguinis, cogitauit tria nomi na $iue tres $copos κυριωτἁτ{ου}ς, ide$t Principes, qui de$criberent indicans proprium, & $pecifi- cum, quod e$t innominatum: qua$i dicat Hip- pocrates 4. de ratione victus 19. quando videris Sanctorij in artem med. Gal. morbum e$$e magnum (magnum vocat, vel quando pars corporis præ$tanti$sima e$t læ$a, vel quando morbus e$t malignus, vel quando e$t magnus, quia affectus $it in $umma inten- $ione) & e$$e robur virium, & floridam ætat\~e, tunc $anguinem detrahere poteris; quia certi$- $imum e$t, tunc indicans, quod e$t innomina- tum, e$$e præ$ens, hoc uerò indicans innomina tum e$t adeo multiplex, vt neque ante Hippo- cratem, neque po$t Hippocratem inuentus $it philo$ophus, qui vnico nomine illud nomina- re potuerit $i obiectum vi$us, quod prædicatur $olum de colore, & luce, neque Ari$toteles, ne- que Optici $ciuerunt illud nominare, quanto minus $ciemus nos attribuere vnicum nomen proprij$$imo indicãti venæ $ectionis, quod pr{ae}- dicatur non de duobus tantum, $ed de multis alijs, vt de plenitudine, de vitio $anguinis $ecun dum motum, de magnitudine morbi cum ui- rium robore, & de multis alijs: quare nihil vide- tur e$$e magis æquiuocum, quam hoc indicãs. Hinc qui voluerunt a$signare certum, & deter minatum indicans in re tam uaria, & indeter- minata fuerunt decepti, quia qui dixerunt hoc indicans e$$e magnitudinem morbi, nõ potue- runt re$pondere ad hoc dubium: quod e$t ue- rum indicans indicat unũ: at magnitudo mor- bi indicar duo, ide$t venæ fectionem, & purga- tionem, ergo magnitudo morbi non erit verũ indicans. Similiter, qui putant plenitudinem fanguinis indicare primo, & per $e, non potue- runt diluere illum nodum, dum quis ita pati- tur h{ae}m orrhagiam, vt totus $anguis ferè $it e- gre$$us ex venis, attam\~e aperta vena $tatim ce$- $at fluor: ecce, quod fectio uenæ iuuat illos, qui $unt exangues: quomodo ergo plenitudo $an- guinis erit verum indicans? Hinc Vale$ius pru denti$simus non pot\~es explicare quodnam $it hoc proprri$simum indicans uenæ $ectionis; po$tquam omnes opiniones reiecit, dixit, illũ affectum indicare mi$sionem $anguinis, cui mi$sio $anguinis e$t contraria: putatq; hunc af- fectum ob eius naturam multiplicem e$$e in- explicabilem; quia modo e$t plenitudo, modo e$t motus, modo e$t calorvi$cerum, modo $unt plag{ae}, & vulnera &c.

Neq; opinio docti$simi moderni dic\~etismi$ $ionem $anguinis à nullo indicari, eo quia mi$- $io $anguinis non $it indicatum, $ed materia in- dicati, affert aliquid noui; quia omnes percele bres auctores $uperius citati $imul conueniũt, quod, dũ agitur, an mi$sio $anguinis indicetur à magnitudine, uel plenitudine, uel magno pec cato $anguinis, uel ab alijs indicantibus, non in- telligatur de illa particulari mi$sione $angui- nis à chırurgo facta: quæ renera e$t materia in- dicati, & non indicatum; $ed per mi$sionem sã guinis intelligunt uirtutes, & facultates, quæ continentur in mi$sione $anguinis, quæ $unt euacuare, reuellere, deriuare, refrigerare: quæ $unt uera indicata, & de his omnes quærunt à quo radicante indicentur. Concludimus ergo, quod indicans mi$sionis $anguinis $it innomi- natum: $ed qui uult uidere qua arte po$sit in- ueniri indicãs uenæ $ectionis per analogi$mũ, legat librum no$trum 12. meth. vitandorum, c. 4. ubi de hac re fusè egimus.

CAPITIS LXXXIX. Particula Septima.

Eadem ratione in al{ij}s tribus intempe Tex. _41_. raturis, $i vnum commune præceptum ob$eruabimus, vt vnamquamq; prius, quæ efficit cau$am, re$cindamus, deinde ità ad illam, quæ ab eadem cau$a facta e$t ægritudinem accedamus cau$arum $alubrium inuentionem faciemus.

SVperius docuit, intemperiem fa- ctam contrarijs tolli: intempe- riem futuram tolli ijs, quæ aufe runt eau$am: flentem, quæ e$t compo$ita ex parte facta, & futu ra, docuit partem factam tolli contrarijs, futuram tolli aufer\~edo cau$am. Sed quia præceptum hoc applicauit febri putridæ, quæ pertinet ad intemperiem calidam: Ideò in hoc tex, duo facit; primo idem præceptum applicat alijs tribus intemperaturis, quæ ex cau $a aliqua fiunt, qua$i dicat, $i intemperies frigi- da pendet à cau$a, tunc vt facta tollıtur contra- rijs, vt futura tollitur auferendo cau$am; vt fi\~es partim tollitur contrarijs, reducendo ad beni- gnum $tatum, quod e$t reducibile, & partim e- uacuando, quod e$t irreducibile: idem dicitur de intemperie humida, & $icca, quæ à cau$a fit. Secundò dat aureuın præceptum ob$eruandũ non $olum in omni intemperie, quæ à cau$a fit, $ed in omnibus morbis, qui à cau$a fiunt, quod videlicet $emper prius cau$a $it auferenda, quã affectus fiens, vel factus; qui tamen à cau$a ad- huc pendeat. Ablata cau$a, tunc tempus e$t, vt acedamus ad partem factam, $i tam\~e morbus factus differt à cau$a: quia in febribus putridis præcipuè alıqua remedia, quæ conueniunt cau $æ, conueniunt etiam febri, vt e$t pars facta: ali- qua verò, quæ conueniunt cau$æ non conue- niunt febri, vt e$t pars facta, exempli cau$a: in quotidiana remedia auferentia cau$am deb\~et e$$e calida, & $icca, auferentia verò febr\~e frigi- da, & humida: in febrib{us} verò bilio$is, remedia, \~q aduer$ant{ur} bili sũt calida, & $icca; $imilia quo- que $unt, quæ aduer$antur febri, vt e$t pars fa- cta; nõ tamen in omni bilio$a febre remediũ re $piciens o\~em cãm re$picit febrem; putredo ex\~e pli gratia indicat exiccãs, quod febri, vt e$t pars facta non cõuenit: hoc exiccans, quod re$picit Commentariorum Pars III. cau$am, e$t euacuans: attenuans, aperi\~es, deter- gens, ineidens, quæ omnia vel calefaciunt, vel exiccant: ecce quod in febre quoque maligna, vel ardenti remedium cau$æ non $olum e$t di- uer$um à remedio morbi, vt e$t pars facta; $ed e$t omninò contrarium. Hinc valdè errat Arg\~e terius, dum putat, quod remedia $emper diri- gantur in cau$as, & nunquam in morbos: dice- bat. n. nulla remedia auferre primo, & per $e morbos, $ed $olum cau$as: illi$que ablatis, mor- bos $emper, & $tatim ce$$are: dicit. n. $i fiat int\~e- peries febrilis, illa fiet à calore, & calor erit cau $a: cui re$pondemus in calida intemperie non $olum dari calorem facientem intemperiem, $ed, cum agens naturale $emper multiplicet $uam ideam, intendi calorem proprium $imi- larium partium, qui cõ$tituit intemperi\~e, quæ non e$t cau$a morbi, $ed e$t morbus, qui dein- de e$t cau$a $ymptomatum.

1 Dub. Galenus in hoc loco dicit, in omni intemperie, quin immò in omni morbo, qui à cau$a fit, curam prius e$$e à cau$a au$picandam: Idem dicit 4. methodi c. 4. loquens de vlceri- bus; ait. n. in vlceribus, quæ à cau$a fiunt, $i cau- $a adhuc manet, à cau$a prius e$$e au$picandam curam. Similiter 7. methodi c. 12. habet hãc $en tentiam, impo$$ibile e$t, vt aliquis affectus $ane tur, manente adhuc ip$a, vnde natus e$t, cau$a. In$uper 10. meth. c. 1. ait, in morbis dependen- tibus à cau$a, indicationem, quæ $umitur à cau $a, e$$e primam: deinde factum morbum e$$e ab$cindendum. Amplius 8. methodi primo di- cit, $i cau$a efficiat morbum, à cau$a exordien- dam curationem. Hæc admiranda Galeni do- ctrina videtur pati aliquam dubitation\~e; quia 3. methodi c. 9. & 7. methodi c. 12. dicit, omnia indicantia ad tria, ante morbum curandum; re duci, videlicet ad vrgens, ad cau$am, & ad im- pedimentum: dicitque prius e$$e attendendũ vrgenti, quam cau$æ: qua ratione igitur in hoc loco, & locis citatis dixit, prius e$$e attenden- dum cau$æ?

Re$pon$io e$t facillima; quia dicimus, Gale- num non feci$$e comparationem inter vrgens, & cau$am: $ed $u ppo$ui$$e, vt noti$$imũ, quod vrgenti prius $it vacandum, quam cau$æ: exem pli gratia, vlcus fiet ob humorum confluxum, accidetque conuul$io: cui dubium, tunc prius conuul$ioni e$$e attendendum, quam humori- bus efficientibus vlcus?

2 Dub. non videtur, quod præceptum Ga- leni $it perpetuò verum, dum docet, $emper à cau$a prius e$$e curam incipiendam, quã à mor bo; quia $i quis vulnerabitur in abdomine, & egrediãtur inte$tina, vulnus erit cau$a prola- p$us inte$tinorum: tunc cura non erit au$picã- da à vulnere, quamuis $it cau$a prolap$us inte- $tinorum, $ed prius reducenda $unt inte$tina in proprium $itum; & deinde vacandum e$t vul- neri abdominis.

Re$pondemus, prolap$um inte$tinorum e$- $e morbum re uera pendent\~e à vulnere, $ed di- cimus $e habere per modum vrgentis: ni$i. n. re ponerentur in $uum locum, putrefier\~et, & ani- mal interiret, vel propter voluulum, vel pro- pter grangr{ae}nam. Præterea $emper prius e$t at- tendendum $ymptomati, quod pote$t auferre vires, quod re vera dicitur vrgens, quam cau$is, & morbis. Hinc Gal. 6. epid. 3. cõm 43. dicit in medicina e$$e $upponendum tamquam noti$$i mum, {quis} prius viribus $it attendendum, quam cau$æ, & morbo.

3 Dub aliquando Medici prius vacant $ym ptomatibus, quamuis non vrgeant, quam cau- $is, & morbis: exempli cau$a Socrates lue galli- ca corripitur, imminetq; periculum alopeci{ae}; tunc Medici, ne Socrates depiletur, vtuntur a$tringentibus, $preto morbo, & virul\~etia, qu{ae} e$t morbi cau$a.

Soluimus hoc dubium lib. 15. methodi no- $træ; vbi propo$uimus quatuor cla$$es vrgen- tium: prima quarum continet vrgentia, quæ il- lico minantur exitium, $eu vitæ extinctionem, vt conuul$io, fyncope, & apoplexia. &c. $ecun- da continet vrgentia, quæ non $ubito vitam tol lũt, $ed prius vires pro$ternũt, vt sũt fluores $an guinis, & dolores in$ignes: Tertia continet vr- gentia, quæ re$piciunt affectuum longitudin\~e: de his Galenus 4. methodi c. 2. habet hæc ver- ba; _Sunt nonnulli homines, qui dummodo citius $anen-_ _tur, $unt parati quiduis $ubire: $unt qui malunt pati,_ _vt tefticulus tumidus euellatur, & præcidatur, quam_ _toto uitæ curriculo illud pondus $ufferre:_ In his {ae}gro tantibus Medicus de$picit cau$am, & vacat bre uitati curationis: Quarta cla$$is continet vr- gens, quod pertinet ad decorationem & in hac continetur depilatio: quare dicimus, quod ali quando urgentibus huius quartæ cla$$is prius $it attendendum, quam morbis, & cau$is: ideo Medicus in his, licet lutatur a$tringentibus, ne depiletur æger, & a$tringentia officiant, prıus affectibus, quã eorum cau$is aliquando e$$e at- tendendum putat.

4 Dub. non videtur, quod ablata cau$a de- beat Medicus morbo vacare: quia ablata cau$a $tatim videtur morbus ce$$are: $ic Galenus 3. methodi c. 9. inquit, quod ablato vrgente, & cã principali, & cau$a $ine qua non, $tatim vlceris cauitas impletur, & vlcus ex $e $anatur. Simili- ter tumores $tatim ce$$ant ablatis humoribus illos efficientibus; & $ic de alijs.

Re$pondetur, morbos pendentes à cau$a e$- $e duũ generum: aliquos ablata cau$a $tatim ip$ammet naturã $anare; Aliquos verò egere Medico: $ic dicimus, aliquando naturam abla- ta $orditie implere cauitatem, aliquando verò naturam indıgere $arcoticis, & exiccantibus vl cus. Hic notatur error Chirurgorum, qui pri- mis diebus, ante videlicet ablationem cau$æ principalis, & cau$arum $ine quibus non, appli- cant vlceribus exiccãtia, & de hoc errore mul- ta animaduertimus lib. 15. methodi no$træ c. 6

Sanctorij in artem med. Gal. QVÆST. CXIIII. DE ORDINE, ET POTESTATE Indicantium.

GAlenus in tex. $uperiori dedit commune quoddam, & au- reum præceptum, quod. $. in morbis, qui habent cau$am, curam $it au$picanda à cau- $a: deinde amota cau$a ad morbum, qui ab ea factus e$t, $it accedendum: eandem doctrinam nos do- cuit lib. 8. methodi cap. 1. lib. 4. methodi cap. 3. 7. methodi cap. 12. & 10 methodi ca. 1. Verum quia ${ae}pi$$imè in ægrotãtibus non vna, vel duæ $e offerunt indicationes, $ed adeò plures, vt de- cem & quindecim, & vltra aliquando ob$eru\~e- tur affectus complicati; ideò præ$tat, vt harum indicationum ordinem, & pote$tatem breui- bus hic declaremus.

Loquens igit{ur} Gal. de numero indicãtiũ, quæ occurrunt ægrotãtibus ante curationem mor bi, docet lib. 3. meth. c. 9. & 7. meth. c. 12. omnia indicantia reduci ad tria: ità vt primum $it vr- gens: $ecundum $it cau$a principalis: tertium cau$a $ine qua non, ide$t impedimentum: tra- ctet enim medicus ægrotum, qui centum ha- beat affectus ante morbum curandum, non in- ueniet plures indicationes tribus: lib. enim 3. methodi c. 9. proponit vlcus cum inflammatio ne, $orditie, cauitate, & immodico $anguinis profluuio, docet e$$e prius attendendum pro- fluuio $anguinis, quia e$t vrgens, & imminet perıculum, ne vires de$truantur; $ecundò loco e$$e att\~edendum cau$æ vlceris, i. inflammatio- ni: tertiò $orditiei, quæ e$t cau$a $ine qua non: nunquam enim cauitas implebitur, ni$i aufe- ratur $ordities: quib. oĩbus ablatis $tatim vlcus, vel ex $e, vel breui $pacio exiccantibus $anatur.

Quo ad vrgens, i. quo ad illum affectum, qui minatur virium ca$um, dicimus, illi, primo e$$e vacandum; quia Galenus 9. methodi c. 13. a$$e- rit, virtutem omnium primam e$$e cu$todien- dam; quia à viribus pendet vinere: addit Gale- nus vitam, vel e$$e ip$as vires, vel earum actio- nes. Hinc $i e$$et febris ard\~eti$$ima, & vires val- dè deficerent ad vinum cõfugimus: immò Ga- lenus 10 methodi c. 3. proponit ca$um cuiu$dã iuuenis, quem ob virtutem pro$tratam in ip$a- met acce$$ione nutriuit: hic æger erat tempe- ramenti calidi, & $icci, & febre cõtinua torque batur. Huic dedit Galenus tres cyathos cremo ris pti$anæ, & duos cyathos vini albi diluti, & tenuis; de quo ca$u refert hæc verba: _Æger_ _qui antea $ine uoce, & $en$u iacebat $u$tulit oculos, &_ _tum audine, tum loqui, tum præ$entes no$se cæpit._ Ec- ce, quod $preta febre, & eius cau$a Gal. virtuti vacans, in acce$$ione cibum, & vinum pr{ae}bet.

Hinc Galenus 9 methodi c. 13. habet primũ indicatũ de$umi à virtute: deinde ab affectu: additque, $i indicantia quoque e$$ent paria, $i- militer primo à virtute, & deinde ab affectu in dicata e$$e de$um\~eda: exempli cau$a, $i aliquis affectus valde perturbet, & virtus ita deficiat, vt medicus æquè de virtute, ac de morbo du- bitet, addit, vt tutius agatur, primum à virtute, & deinde ab affectu e$$e au$picandam curatio- nem: per affectũ intelligimus cau$am, vel mor- bum. Hinc Gal. 10. methodi cap. 1. habet, $i vir- tus e$t robu$ta, febrem, & cau$am profligare oportet: quo fit, vt Gal. 9. methodi c. 7. dicat, vir tutem robu$tam e$$e de$piciendam, & medio- crem mediocriter con$eruandam; vt hinc er- rent valde nonnulli, qui $tatim in morbi princi pio virtute exi$tente robu$ta ouis, & pullis ple nè nutriunt. His motus rationibus Gal. videns $emper e$$e prius attendendum virtuti, 12. me- thodi cap. j. docet, $i aliquod $ymptoma vrgeat mutari curationem, & $ymptomati prius atten dendum $preta cau$a, & morbo: & 9. methodi c. 13. dicit, dum virtus e$t collap$a; tunc nullũ remedium, quod affectum $anet exhib\~edum: habetque hæc verba; _Tempus quo uires reficimus,_ _eorum, quæ affectum $anent, nihil planè ægrotanti ex-_ _hibemus: ubi uerò eo roboris eas perueni$$e con{ij}cimus,_ _ut nihil, uel parum ex uacuando $int lædendæ, tunc ad_ _affectus curationem e$t accedendum._

Quo ad cau$am principalem, tunc dicimus ei e$$e attendendum, oculo$q; dirigendos, quã do vrgens non ade$t: cau$a enim principalis an te impedimentum, & morbum e$t auferenda: Chirurgi Empirici fru$tra in vlceribus vtũtur exiccantibus, quæ $anant vlcera & fru$tra vtun tur lotionibus deter$orijs, qu{ae} eluunt $ordes, fru$traque $arcoticis, quæ cauitatem implent; ni$i prius demãt can$am principalem, ide$t in- temperiem partis circun$tantis, vel humorem fluentem, & confluxum circa vlcus.

Quo ad impedimenta, quæ à Gal. 7. metho- di c. 12. vocantur cau$æ $ine quibus non; dici- mus, nũquam vlcus $anari, ni$i prius cau$a prin cipalis auferatur: $i in vulnere exempli cau$a en$is fru$trum relinquatur, vel o$$is fragm\~etũ, vel $anies, vel $ordes, vel $anguis in thrombum ver$us, vel alia impedimenta, prius non aufe- rantur, vulnus nunquam $anari poterit. Hic no tatur erratum quorundam Chirurgorum, qui volunt in omni vulnere citò, quando impedi- menta non $unt ablata, vnire vulnus, quod quã $it dete$tabile, experientia mi$erorum $æpi$$i- mè detegitur. Quod Galeno magnæ cur{ae} fue- rit auferendi prius impedim\~eta, quam cau$as, patet ex prolixo $ermone, quem habuit aduer- $us The$salum 6. methodi c. 2. vbi reprehendit The$salium quendam medicum, qui impo$uit empla$trum $upra nerui puncturam ex farinis; empla$trũ. n. claudens vulnus inter $eptimum diem hominem red didit conuul$um, eumque iugulauit: ibiq; Galen. docet, vulnus nũquam e$$e uniendum, dum neruus punctus e$t; tum {per}{per} vrgens imminens, ide$t conuul$ionem, tum propter cãm principalem, qu{ae} non ità facilè $u Commentariorum Pars Tertia. peratur, tum propter impedimenta, ide$t $ani\~e, quæ detenta illico conuul$ionem facit; ibiq; mira arte docet, quo pacto $it vulnus apertum con$eruandum; & quo pacto $anies è profun- do vulneris trahenda; admonetque $i habitus ægri fuerit mollis, tunc nos uti debere terebin thina; $i durus habitus, tũc cũ terebinthina pau lulum euphorbij admi$cendũ; videas quam va ria cura $it in curatione unius affectus; videa$- que quantum recedãt à recta med\~edi norma, qui non penetrant hæc methodi arcana; non. n. $at e$t $cire indicantium ordinem, & pote$tat\~e, $ed oportet naturam affectuum, & di$tinctio- nem habituum penetrare.

Si verò affectus non $olum $int complicati; $ed etiam confu$i, varij, & inter $e omninò di- $tincti, & contrarij; tunc dicimus, illum affectũ e$$e prius tollendum, qui e$t maioris momen- ti, ide$t qui actionem magis præcipuam lædit. Præterea $emper memoria tenendum e$t Ga- leni præceptum traditum primo de compo$i- tione medicamentorum $ecundum genera c. 16. vbi dicit, $i in affectibus complicatis habue- ris remedium, quod po$$it ratione vnius affe- ctus multum iuuare; po$$it tamen lædere ratio ne alterius; & ex altera parte habueris reme- dium, quod po$$it, $ed non adeo iuuare ratione vnius, $ed non po$$it l{ae}dere ratione alterius, iu- bet e$$e eligendum illud, quod nõ pote$t læde- re: quia $emper $eruandum e$t præceptũ Hip- pocratis 1. epid. com. 2. tex. 5. vbi dicit; _Videas ne_ _$altem noceas_; Quod quidem non e$t ità facile, vt ob$eruetur; quia ex centum remedijs, quæ iuuant, nonaginta nocent; ideò optimo inito con$ilio, & examine elig\~eda $unt remedia, quæ non noceant; $atius e$t, vt eligamus remedium quod parum iuuet, & nihil noceat, quã quod valde iuuet, & parum noceat: Equidem putò, medicos, qui $tatim in occa$ione non vrgenti multam $anguinis copiam euacuant; vel a- bundè electiuè purgant à præceptis Hippo- cratis, & Galeni recedere, qui iubent Medicos ita tuto procedere, vt nõ noceant {ae}gris. Dum verò vrgens e$t præ$ens, cau$a con$eruandæ vi- tæ, quoduis damnum inferimus ægris, dum- modo viuant: Hinc qui lapide ve$icæ laborant à Lithotomo permittuntur $ecari non $ine eui denti vitæ periculo; qui $phacelo anguntur his pedes, brachium ferro candenti $ecantur.

Colligimus itaq;, quod $i fiet comparatio inter vrgentia præ$entia, & imminentia, $em- per vrgentibus præ$entibus prius $it attenden- dum; $i inter vrgentia, & cau$as, ab vrgentibus $emper exordienda cura; Si verò inter cau$as principales fiet comparatio, dicimus potentio- ri e$$e attendendum; plures. n. in {ae}grotante po$ $unt e$$e morbi ijque $eparati, plures per con- $equens po$$unt e$$e cau$æ principales; Hippo crates. n. de pythione loquens in libris de mor- bis vulgaribus, habente pectoris affectionem, & febrem dicit, in illo homine duas fui$$e cau- $as principales, alteram fui$$e catarrhum in pe- ctore collectum, alteram fuı$$e humores putri- dos; vnica die apparuerũt $puta $ubcocta, & vri na tenuis; $puta cocta o$t\~edebant cau$am prin- cipalem affectionis e$$e à natura domitam, & fuperatam; vrina tenuis humores efficientes fe brim e$$e adhuc crudos; In his $eparatis cau$is e$t $emper expendendum, quæ ex illis magis po$sit, quod fiet hoc modo; debet viderı, quæ- nam ex illis $it magis reducibilis ad vrg\~etia pri- mæ, vel $ecundæ cla$sis; quæ .$. citius, certius, & potentius uires opprimere po$sit; exempli cau$a in Pythione erat catarrhus tenuis in pe- ctore collectus, & in venis putridi humores; di cimus, quod magis poterant putridi humores vires opprimere, quam catarrhus; quia in pe- ctore nulla aderat inflammatio: magis igitur humores putridi erant reducibiles ad vrgen- tia; quia putredo viribus magis e$t inimica, quã tenuis catarrhus: ideò medicatio incipi\~eda erat à putredine, non tam\~e $preto catarrho: $i verò catarrhus fui$$et $al$us, vel admodum cra$$us, vnde phti$is, vel $uffocatio imminerer, tunc cu ratio e$$et à catarrho incipienda.

Si fiet comparatio inter cau$as principales, & imped imenta, à cau$is cura erit inchoanda: $i inter cau$as, & morbos, $emper à cau$is: $i de- mum fiet comparatio inter cau$as, & partes ro- borandas, $imiliter à cau$is incipienda cura: nõ pote$t. n. pars debilis roborari, ni$i humorum cõcur$us in ip$am part\~e prohibeatur. Sed $i vo lueris omnium indicantium comparationes exactè penetrare, adire poteris librum 15. meth. no$tr{ae}, vbi videre poteris plura, & magni mo- menti pertinentia ad hoc negotium.

CAPITIS LXXXIX. Particula Octaua.

Secundum verò compo$itas intemperæ Tex _42_. turas ex $implicibus compo$itio commo $trabit $alubria præcepta, cum hic quo- que $tuduerimus pro magnitudine in- temperaturæ eidem conueniens inueni re remediũ. veluti $iita contigerit, quod in decem quidem numeris ad calidita tem maiorem ea, quæ naturæ cõueniat, decıdat corpus, $eptemverò ad $iccitat\~e maiorem: tunc $alubrem cau$am in hu- iu$modi affectibus e$$e oportebit, decem quidem numeris frigidıorem, $eptem verò humidiorem.

PO$tquam Galenus $uperius docuit modum curandi intemperiem $im plicem quo ad partem factam, & fi\~etem: In hoc tex. admonet, quod Sanctorij in artem med. Gal. cognitio intemperierum $impliciũ nos di$po- nat ad cogno$cendum, quomodo compo$ita intemperies $it curanda: dicit igitur, quod $icu ti in $implici intemperie requiritur remediũ habens hæc duo attributa; primum, quod mor bo $it contrarium: $ecundum, quod $it æquale, Similiter in compo$ita intemperie requiritur remedium contrarium, & æquale magnitudi- ni intemperaturæ: hocque exemplo clari$$imo Galenus id patefacit: $i corpus $it intempera- tum in calore per decem numeros; & in $icci- tate per $eptem, tunc, $i velimus hanc compo- $itam intemperiem curare, oportet, vt eliga- mus remedium contrarium, & æquale, quod erit frigidum per decem, & humidum per $e- ptem. Eandem doctrinam docuit Gal. 3. de $im plici medicina c. 12. & 9. methodi c. 15. dum di cit, contrariũ e$$e trium generũ: primũ e$t, con- trarium maius, & hoc non $olum aufert mor- bum, $ed nouum introducit: exempli cau$a $i intemperies excedat in calore per decem gra dus, cui dubium, quod $i eligerimus remediũ frigidum per duodecim, quod non $olum $upe rabit calorem per decem numeros, $ed intro- ducet frigidam intemperiem? $ecundum e$t remedium contrarium minus: & hoc non po- te$t auferre morbum: tertium verò e$t contra- riũ æquale, {quis} $olum pote$t auferre int\~eperi\~e.

1 Dub. (omi$$is nugis ab Argenterio in hoc commento contra. Galenum propo$itis, cuius argumenta $unt adeo in hoc loco puerilia, ut o$tendant illum, neque grauem, neque $ynce- rum philo$ophum extiti$$e) non uidetur Ga- lenus $ibi con$tare; quia hic $upponit dari dec\~e numeros, $eu gradus caloris; tam\~e alibi ex om- nium Medicorum con$en$u in quatuor gra- dus totam latitudinem qualitatum diui$it.

Re$pondent Haly, & Plu$quamcommenta tor, Galenum per numeros intelligere man$io nes: in quolibet enim gradu $unt tres man$io- nes: erunt igitur in quatuor gradibus duode- cim man$iones; propterea non e$$e mirandum, $i Galenus $eptem & dec\~e numeros nominet. Nos tamen dicimus Gal. exempli gratia acce- pi$$e illum numerum, & non ità $trictè intelle- xi$$e, ut $euerè interpretes putant. Hinc $i Gale nus etiam dixi$$et centum, non propterea $ibi contradixi$$et. Demum dicimus, non $olũ unũ gradum diuidi in tres man$iones: $ed probaui- mus alibi unam man$ionem adhuc diuidi in alias: nullumque e$$e peccatum, $i qui$piam $u $tineret unum gradum diuidi in tres man$io- nes; & tres in nouem, ea$q; cogno$cibiles. Præ- terea pro uaria cõ$ideratione graduum prima- rum qualitatum uarij uaria dicunt: Philo$ophi enim putant non quatuor e$$e gradus prima- rum qualitatum, $ed octo, quia incipiũt nume- rare gradus à principio latitudinis, & non à me dio ut medici; quod enim $ecũdum medicos e$t calidum in primo gradu, erit $ecundum phi lo$ophos in quinto: medici tamen, dum dicũt e$$e in primo gradu, intelligunt re$pectu tem- perati, i. e$$e calidius, quam $it temperati$$imũ per unum gradum. Hinc Galenus 2. de $implı- ci medicina c. 3. dicit, quod quando qu{ae}rimus, quæ $int calida, & frigida, inquirimus quæ ca- lefaciunt, & refrigerant, humectant, uel exic- cant corpus temperati$$imum.

2 Dub. dicit Gal. in tex. quod remediũ con- trarium debeat e$$e proportionatum, i. contra- riũ {ae}quale, ut docet Gal. 3. de $implici medici na c. 12. $i. n. int\~eperies erit calida ut duo, reme- dium debet e$$e frigidum ut duo: Hæc doctri- na uidetur reluctari uniuer$æ philo$ophiæ, in qua e$t hoc axioma, ab agente æquali nõ pro- uenire actionem, & meritò, quia calor ut duo nunquam permittet, ut uincatur à frigido ut duo.

Re$pondetur, quod dum medicus vult re- medio frigido ut duo auferre intemperiem ca lidam vt duo, non vult vincere, $ed ad medio- critatem reducere; quia $i vinceret, de$trueret naturale temperamentum: dum enim accipit{ur} aqua calidi$$ima, & mi$cetur frigidi$$imæ, re- $ultat temperati$$ima per mixturam, $eu con- temperationem, & non per victoriam: $i frigi- di$$ima vinceret calidi$$imam aquam, tũc non tepida; $ed in $uo exce$$u cõ$eruaretur: quo fit, vt medici, qui putant remedia vincere, & $upe- rare intemperaturas per modum pugnæ, & vi- ctoriæ, & non per reductionem ad mediocrita tem, à veritate quam longi$$imè di$tent; & ex hoc $uppo$ito errore in alios plures labantur.

3 Dub. Gal. in hoc tex. & alibi vult, quod re medium pro depellenda intemperie $it cõtra- rium æquale: calidum enim vt duo non pote$t vinci, ni$i à frigido vt duo: attamen 8. methodi non videtur hoc præceptum ob$erua$$e: ibi. n. dixit, $i febris fit in corpore calido, & $icco, in regione, & tempore calido & $icco, & victus \~p- ce$$erit calidus & $iccus, non e$$e exhibendum victum directè contrarium, $ed temperatum: ecce igitur quod Gal. in eadem $ententia non per$euerat; ergo vel hic, vel ibi nos decepit.

Argenterius cum ne$ciat re$pondere huic dubitationi, Galenũ reprehendit, {quis} $anè nõ cõ uenit illis, qui interpretis officio funguntur; & præcipuè, dum dubia facilè $olui po$$int.

Re$pondemus igitur nos, $emper e$$e facien dam comparationem inter indicans vitale, & curatorium: dicimus igitur ratione indicantis curatorij e$$e certi$$imum, quod remedıũ pro- portionatum pro aufer\~eda intemperie debeat e$$e contrarium æquale: Concludimus tamen, dum virtus hoc æquale contrarium prohibet, tunc e$$e eligendum remedium minus: In ca- $u propo$ito dicimus, quæ $unt temperata, re- $pectu calidi $e habere per modum frigidi; $ed minoris, quam requiret intemperies calida: Dum verò dictum e$t, quod ea, quæ $unt mino ris virtutis nũquam po$$int ad mediocritatem reducere, quod e$t maioris virtutis. Re$ponde- mus ex Gal. 7. meth. c. 7. & 3. de $impl. med. c. 12. {quis} hæc contraria minoris virtutis multoties re- Commentariorum. Pars III. petita po$t aliquod temporis interuallum po$- $e ad mediocritatem re$tituere, quod e$t int\~e- peratum: gutta enim cauat lapidem non bis, $ed $æpè cadendo. Similiter planta exoriens à marmoreo lapide temporis interuallo illũ $cin dit, & diuidit in plures partes.

4 Dub. Gal. 8. methodi c. vlt. inquit, quod in $ene febris ardens $it maior, quam in iuuene; quia in $ene e$t cum maiori rece$$u à $tatu na- turali: $i igitur e$$et vera regula Galeni hic, & alibi tradita, quod .$. remedia debeant e$$e con- traria, $ed in æquali gradu, vt .$. calidum vt duo requirat frigidum vt duo; tunc remedia frigi- da pro remouenda ardente febre $enis extin- guent calorem naturalem $enis, & $ic frigıda non erunt remedia, $ed deleteria.

Re$pondetur, in omni ægrotante e$$e facien dam comparationem inter prohibentia, & in- dicantia; quia $i magis po$$it prohibens, quam indicans, tunc non debet medicus indicanti $a- tisfacere; quod igitur prohibet, ne medicus v- tatur magno refrigerante, e$t paucitas natiui ca loris $enum. Eadem ratione Gal. 9. meth. cap. 5. non exhibet hecticæ febri frigidæ potum; exhi bet tamen ijs, qui ardenti febre corripiuntur, quia paucitas caloris natiui hectici prohibet; quare regula Galeni, quod curatio fiat per con trarium in eodem gradu, intelligi debeat, dum aliquid non prohibeat; dum enim e$t aliquod prohibens, tunc $umimus contraria minora, \~q tamet$i non $anent citò, longioris tamen tem- poris cur$u id efficient, vt probauimus ex Gal. in $uperiori dubij $olutione.

CAPITIS LXXXIX. Particula Nona.

Si igitur ip$i particulæ patienti admo- Tex _43_. ueatur tale remedium: tanto erit Frigi dius, atque humidius, quantum exigit partis affectæ indicatio. Quod $i par- ticula affecta in penitioribus locis $ci- ta $it, machinari oportet in$uper tale inuenire $alubre remediũ, cuius vis ne- quaquam in itinere antea $oluatur. Si itaq; calidius e$$e oportuerit, eo quod e$t moderatum, non $olũ tantã habeat calidıtatem, quantam exigit mor-- bus, $ed vltra eandem men$uram tan- tum ad{ij}ciatur, quantũ ex $itu, vt per- tingere po$sit ad locũ patient\~e, $it nece$ $ariũ. Si verò frigidius: non $impliciter tantũ frigiditatem oportet augere, $ed & materia quoq; prius e$t anımaduer tenda. Si enim cra$$a $it, non admodũ poterıt ad profunda penetrare, at po- tius contrarıũ præ$tabit effectum, $pi$ $ando $uperficıem, atq; den$ando. At $i tenuioribus partibus con$tet, poterit $a nè plurimũ $ubire profundũ. Idem in humectantibus, atq; exiccantibus acci- dit, in quibus cra$situdo atq; $ubtili- tas partium $ub$tantiæ e$t in$picienda. A $itu quidem loci, vt nuper diximus, Tex. _44_. inuenit indicatio $alubre remedium.

SVperius Gal. docuit, quod re- media debeãt e$$e ità contra- ria morbo, vt neque maiora, neque minora $int, $ed æqua- lia: Galenus. n. 3. de $impl. me dicina c. 12. & 9. meth. c. 18. di- xit, remedıa, quæ aduer$antur intemperiebus e$$e triplicia, aliqua maiora, i. quæ habent maio rem vim, quam requiratur: aliqua minora: & a- liqua æqualia: concludit, quod erant eligenda æqualia: quia hæc citò reducunt corpora int\~e- perata ad veram mediocritatem; maiora enim nõ $olum curant morbum præ$ent\~e, $ed nouũ introducũt: minora verò non po$$unt, ni$i po$t diutinam applicationem $anare.

In hoc tex. agit de applicatione remedij ad particulas affectas; dicitque $i pars affecta $it in corporis $uperficie; tũc remedıa omnino {ae}qua lia e$$e applicanda: $i verò $it in penitioribus lo cis, vt in Renibus, Pulmone, & $imilibus parti- bus à corporis $uperficie, & ventriculo di$tan- tibus, ait, quod remedium tantum excedere debeat æquale, quantum illius virtutis in itine re con$umitur: ità vt peruentum remediũ ad partem affectam redditum $it æqualis virtutis: quod quidem præceptum in omni intempera tura inquit verificari; $ed clarioris doctrin{ae} gra tia afferamus exempla. Sint igitur, quibus frigi da, & flatulenta pituita inhæreat colo inte$ti- no: his, $i per os remedium propinetur, debet e$ $e calidius, quam $i eadem materia frigida, & flatulenta e$$et in ventriculo; tanto verò debet e$$e calidius, quanto po$tquam peruenerit ad colum inte$tinum excedentem caliditat\~e ami $erit; & in $e retineat virtutem æqual\~e, $ed con trariam morbo.

Deinde Galenus dat $ingulare præceptum ob$eruandum in remedijs frigidis, humidis, & $iccis, quando ad partes remotas debeant dedu ci: præceptum e$t, quod & frigida, & humida, & $icca eligantur tenuium partiũ, & non cra$- $arũ: & præcipuè in remedijs frigidis; quia om- ne frigidum e$t penetrationi inimicum: $i ve- rò frigidum adiunctam habuerit cra$$iti\~e, tunc erit impo$$ibilis penetrationis: Hic e$t $en$us textus, qui clari$$imus e$t: & miror illos expo$i- Sanctorij in artem med. Gal. tores: qui illum diuidũt, & deinde $ubdiuidũt, & rem claram ob$curam reddunt.

1 Dub. Galenus 3. de $implici medicina c. 12. & $uperius tradidit hoc præceptum, quod remedium debeat e$$e æquale morbo; exempli cau$a, $i morbus $it frigidus vt tria, eius reme- diũ erit \~et calidũ, vt tria: at $ic e$t, quod hæc co- gnitio quantitatis remedij ex ip$o Galeno e$t imperceptibilis: ergo præceptum traditum vi- detur vanum, & irritum: quod cognitio quan- titatis remedij $it imperceptibilis, Galenus 1. ad Glauconem in principio inquit, $i quãtum agendum perciperem, talem me e$$e putarem, qualem fui$$e ferunt Ae$culapium: & 3. metho di 3. dicit, _Si quıdem (ut $æpè diximus) nulla est in ar_ _te medica nec res, nec medela, quæ $pecie dicibilis non_ _$it; $ed quod nec dici, nec $cribi, nec omnino percipi po-_ _test, id quantitas in quoque e$t;_ Ecce igitur quod quantum e$t omninò incogno$cibile, & quod Galeni præceptum de quantitate remedij e$t vanum.

Re$pondetur, quod certa $cientia quantum non pote$t $ciri; $ed $olum coniectura: $icuti Galenus 3. methodi ca. 7. admonet, quomodo in coniectura progredi oportet: ibi. n. docet, in primis e$$e $ciendum, quantus $it rece$$us à na- turali $tatu aduentitio; de qua re nos egimus lib. 4. no$træ methodi: morbus. n. ex Galeno 9. methodi c. 13. tantus e$t, quantus e$t rece$$us à naturali habitu: deinde $cire oportet cõditio- nes partium affectarum, quæ $unt meatus, figu- ra, $itus, compo$itio, exordium, $ub$tantia, tem- peratura, numerus, progre$$us, & officium; de quibus Galenus lib. de v$u partium: & lıb. de con$titutione artis medicæ c. 6. & nos integrũ lıbrũ, qui e$t tertius no$tr{ae} methodi fecimus: exempli gratia, $i affectus calidus e$$et in cere- bro, neruo, vel membrana, quæ partes $unt $ua natura frigid{ae}, maior e$$et rece$$us, quam $i af- fectus calidus e$$et in hepate, in corde, & in alijs partibus calidis: Hinc Hippocrates dicit, dum morbi non valdè recedunt, $ed $unt $imi- les naturis ægrorantium, non e$$e adeo peri- culo$os: Hinc febris ardens in $ene e$t pericu- lo$ior, quam in iuuene, quia e$t magis di$$imi- lis $eni, quam iuueni, qui $ua natura e$t calidus: $ententia. n. e$t Hippocratis 2. aphori$morum; _In morbis minus periclitantur, quorum naturæ, aut æ-_ _tati magis conuenit morbus;_ Demum ade$t apud nos in$trum\~etũ, quo cũ circino metimur rece$ $um caloris omnium partium externarum cor poris, & aeris, quo quotidie quantum magis, vel minus recedimus à temperati$$imo, certi$- $ime animaduertimus: Ade$t præterea aliud in$trumentum, quo non coniectura, $ed certi$$ima $cientia cogno$cimus quantum re- cedant pul$uum motiones ægrotantium à $ta- tu $uo naturali, de quo in$trumento egimus in lib. de in$trumentis medicis non amplius vi$is: & in lib. 5. no$træ methodi editæ. Po$tremò ha bemus certi$$imum modum, quo metiri po$$i- mus aeris humiditatem, quanta qualibet hora $it in aere: His igitur modis, quammaximè ad illud quantum adeo difficile cognitu acce- dimus.

2 Dub. Galenus hic a$$erit, quantitatem re- medij indicari à $itu partium affectarum, quod e$t contra id quod dicit 3. metho. c. 1. vbi habet indicans e$$e, quod curatur. Præterea indicata de$umuntur, vel ab e$$entia, vel à con$equenti bus e$$entiam; $ed locus affectus, neq; e$t mor- bi e$$entia, neque pertinet ad ea, quæ con$equũ tur e$$entiam: ergo non indicabıt: pars. n. affe- cta modo calida, modo frigida ægritudine affi- citur. Demum locus affectus indicat $imile, vt con$eruetur, & non cõtrarium; vt in hoc loco nos docet Galenus, & nos idem probauimus al tioribus principijs 11. lib. methodi no$træ c. 11.

Re$pondetur, quod indicans $umatur du- pliciter, vel {pro} affectu cui primo reluctat{ur} indica- tum, vel pro $igno indicante affectum præter naturam, quod indicans non indicat primo, & per $e remedium; $ed indicat, qualis $it natura affectus; qua natura rectè præc ognita $tatim re medij quantitas eluce$cit; quare non à $itu, $ed à natura affectus de$umitur quantitas.

3 Dub. ex Ari$t. omnes propriæ pa$siones collocantur in $ecundo modo dicendi per $e, quo fit, ut debeant definiri per $ubiectum; $ed $ic e$t, quod ægritudines $unt propriæ pa$sio- nes locorum affectorum, ergo debent definiri per locos affectos, ergo loci affecti erũt de ratio ne ægritudinum; ergo $i {ae}gritudines indicabũt contrarium, etiam loci affecti idem indicabũt. Hinc idem morbus, & eadem cau$a genericè con$iderata facient affectus $pecie diuer$os, ra- tione diuer$orum locorum affectorum: ery$i- pelas. n. con$ideratum in pleura efficit pleuri- tidem; in dura, vel pia membrana efficit phre- ne$im. Similiter bilis $i in vniuer$o corpore re- dundet ex Gal. 3. de $ympt, eau$is cap. 2. efficit icterum; $i in parte ery$ipelas, & $ic do alijs affe- ctibus præter naturam. Ad eundem modum ob varios $itus partium corporis variatur quo- que habitus naturalis; $cribit. n. Galenus 2. de ratione victus in acutis 29. de Paulo Rhetore, & Eudemo Philo$opho, quod ob varios $itus canalis ve$icæ felleæ varius e$$et habitus Pauli ab habitu Eudemi: Paulus. n. habens ductum, per quem fertur bilis, in$ertum fundo ventrı- culi vomebat bilem, & propterea vocabatur, πικρόχολος ᾶνω: Eudemus, cum ductũ ferentem bilem haberet implãtatum ieiuno, vocabatur πικρόχολος κατῶ: his & quam plurimis alijs ex\~e plis lib. 3. metho. no$træ c. 2. o$tendimus ob va- rietatem $itus partium corporis, affectus $peci- ficos fieri varios atque diuer$os: ecce igitur, {quis} $itus indicat remedium, quod e$t, & contra il- lud, quod probatum e$t, & cõtra Galenum, qui 10. methodi c. 2. docet, non dari plura indican- tia tribus, quæ $unt morbrıs, cau$a, & virtus.

Re$pondetur locum affectum dupliciter cõ $iderari, vel communiter, vel $ecundum diffe- rentias $pecificas, ide$t $ecundum conditiones Commentariorum Pars III. propo$itas, videlicet $ecundum temperaturã, $itus, meatus, & cæteras $uperius propo$itas; $i igitur con$ideretur communiter, & $ine limita tione, dicimus, locum affectum e$$e omninò $e parabilem ab affectibus præter naturam: $ic ac cidit pleuræ inflammatio; põt. n. $tare pleura $ine pleuritide: Si verò con$ideretur locus affe ctus $ecundum illas $pecificas differentias, per quas formantur affectus; $ic pars affecta con- uertitur cum affectibus: & pars affecta fit pro- prium $ubiectum, quod definit pa$$iones, $eu ægritudines proprias, quæ in $ecundo modo di cendi per $e prædicantur: pleura. n. affecta $ecũ- dum tales meatus, talem figuram, talem $itum, & talem temperaturam, & reliquas conditio- nes dicitur $ubiectum pleuritidis, ità vt ablato hoc $ubiecto auferatur pleuritis; & ver$a vice: $ed quia fusè de hac re egimus lib. 3. no$træ me thodi, $i lectoris mens adhuc ver$etur in ambi- guo, illuc poterit adire, vbi quamplurimis ex\~e- plis redditur hoc negotium clarum atque pr{ae}- nitens.

Totum. n. medicinæ artificium con$i$tit in perfecta cognitione anatomiæ: reliqua non pertinentia ad anatomiam, $eu di$tinctam co- gnitionem partium affectarum $unt facillima: quo fit vt Galenus 13. metho. c. 20. habeat hãc $ententiam: $i ab arte medica auferantur indi- cata, quæ $umuntur à di$tincta cognitione par tium affectarum, tota ars addi$ci po$$et nõ $olũ $ex men$ium $patio, vt dicebat The$salus; $ed $ex diebus: Hinc $i Medici aliquando aberrãt, id ex eo pendet, quia non omnia anatomiæ ar- cana penetrarunt: Hinc Ve$alius, & alij Ana- tomici au$i $unt contra Galenum multa $um- ma cum ratione in lucem promere, cau$a e$t, quia Galenus non erat valdè in anatomia hu- mana ver$atus: primo. n. de anatomicis admi- ni. c. 2. fatetur, $e toto vitæ $u{ae} cur$u duo tantũ vidi$$e humana cadauera admodum imperfe- cta: quorum alterum po$t aliquot men$es $e- pultum à cuiu$dã fluuij impetu fuit ad r@pam quandam delatum: alterum erat latronis cada- uer à coruis biduo dilaniatum: quæ cadauera erant imperfecti$$ima: ideò nonnulla de hu- mano cadauere pertinentia ad $itum (omi$- $is alijs erratis pertinentibus ad alias eruditio- nes locorum affectorum) non videtur perce- pi$$e: $icuti dum a$$erit dextrum renem, & dex- tram emulgentem e$$e altiorem $ini$tra: cum re vera, & ren, & emulgens $ini$tra $it promin\~e- tior dextra: quamuis in brutis horum $itus $it eo modo, quo Gale. de hominibus putabat. Si- mili modo dum de $itu ventriculi agit, decipi- tur; quia 4. de v$u partium c. 7. putat, ventricu- lum magis e$$e in dextro latere, quam $ini$tro: quod $anè repugnat ἀυτοψίᾳ, $eu propriæ in$pe- ctioni; $ed de his pertinentibus ad $itum, quam plurima diximus lib. 3. metho. no$træ, quæ non $unt huc tran$ponenda.

CAPITIS LXXXIX. Particula Decima.

A formatione aũt, & $itu $imul, quan- do effluxus $en$ibiles, atq; ad aliũ locũ foraminibus pat\~eces habuerint, aut his omninò caruerint. Quos. n. effluxus ad principales deferri partes cognoueri- mus, auertemus, atq; ad illas impelle- mus, quæ nullum habent principatum.

SVperius docuit à temperatu- ra, & à $itu partium affectarũ colligi quãtitatem remedio- rum; à temperatura quia tan tus e$t morbus, quantus e$t rece$$us à $tatu naturali: à $i- tu, quia quo profundior e$t $itus partium affectarum, tanto maior quanti- tas remedij adhibenda e$t, quia in itinere reme dium amittit aliquid virtutis; quantum verò amittat in varijs di$tantijs experientia nos do- cet; de qua re $uperius in dubiorum $olutione $umus locuti.

In hoc tex. docet, à formatione vnita cum $i- tu partium adhuc melius colligi po$se quanti- tatem remedij: quia $i partes affectæ talı modo, & tali $itu $unt à natura formatæ, vt habeant meatus, & foramina patentia, per quæ medica- menta facile penetrant, tunc $ine dubio minor medicamenti quantitas eligi debet; Si verò meatus nõ erunt patentes, $ed in$en$ibiles, tũc maior medicamenti quantitas exigetur, & tan- to maior, quanto pars interiacens $it den$ior, & durior. Si verò non $olum pars affecta caret patentibus meatibus; $ed $it inter præcipuas, vt e$t iecur, cor, cerebum, tunc vtimur ea remedij quantitate, quæ pote$t auertere in contrarium humores, eos impellendo ad partes minus no- biles; Hac ratione moti Medici trahunt humo res virtute frictionum, & cucurbitularum ad partes ignobiliores; Hac ratione conueniunt ph{ae}nigmata, & $ynapi$mi, & alia id genus attra hentia medicamenta; & Galenus 3. de compo- $itione medicam\~etorum per loca c. 3. ait, quod in principio parotidis liceat vti medicamentis attractorijs; & $i hæc non $ufficiant, laudat cu- curbitulas.

Notandum, quod natura plures grauiores, & maligniores $uperat ægritudines tra$ponen- do humores malos à partibus nobilibus ad partes ignobiles, quam euacuando per vias pa- tentes; quia dum natura valdè excrem\~etis gra- uatur, vt plurimum excrementa $unt in loco, à quo per canales patentes non po$$unt euacua- ri; facile $anantur homines $i ad ignobiliores partes humores excrementicij propellantur; {quis} Sanctorij in artem med. Gal. quid\~e non $emel in Hippocratis ægrotis ob$er- uatur, & præcıpuè in virgine in ve$tibulo tem- pli decumbente, quæ erat correpta delirio; re- fert. n. Hippoc. {quis} pedes ıllius virginis vige$ima die dolere c{ae}perunt, & mox delirium ce$$auit. $imiliter refert ca$um illius {ae}gri qui in Dealcis horto iacebat, & febre maligna oppre$$us cũ vrinis, & $til@@s è naribus nigris liberabatur, quia ad pedes humores confluxerunt; Refert ex a- lia parte ca$um Lari$$æ calui, in cuius pedes confluxerunt humores, $ed quia humores retroce$$erunt, caputque inua$erunt, ait La- ri$$am perij$$e. Idem quoque in Chritone ob$eruatur, Hic enim maligna febre corripi tur cum pu$tulis nigris, deinde toto pede do- luit; cumque pes totum humorem non cape- ret, inde delirium, & mors $uborta e$t. Ecce dũ humores tran$mittuntur ad partem ignobilio- rem, quæ $it capax, vel reddatur capax virtute frictionum, oleorum laxantium, cucurbitula- rũ, & ve$icantium, {quis} morbi maligni$$imi cura- biles fiant.

Verum $i Medicus non percipiat $ocietat\~e, & cõ$en$um partium corporis nihil $anè {ae}gris proficere pote$t, cum nõ intelligat, vbi $it mor- bus: Ego autem $uperius caput compo$ui, in quo quamplurima anatomiæ arcana propo$ui quibus cognitis poterunt interni affectus & eo rum $ympathiæ facilè digno$ci.

CAPITIS LXXXIX. Particula Vndecima.

Illud verò manife$tum, quod earum, Tex. _45_. quæ intemperaturam efficiũt cau$arũ, curatio fit per euacuationem; nam ip- $æ intemperaturæ $ola alteratione cu- rantur.

IN hoc tex. qui e$t finis huius ca- pitis, duo cõcludit Galenus; pri mum quod curatio cau$arum, quæ efficiunt intemperaturas, fiat per euacuationem: $ecun- dum, quod intemperaturæ, qua tenus. $. factæ $unt, non curentur euacuatione, $ed $ola alteratione.

Argenterius aduer$atur Galeno, dicitq; non e$$e vniuer$aliter, & perpetuò verum, {quis} cau$æ efficientes intemperaturas euacuatione tollan tur; quia aliquando fiunt febres ab animi affe- ctibus, qui $ine humoribus putre$centibus per$euerantes illas foueãt, efficiãt, & augeant; quare $i voluerimus euacuatione curare animi affectus, erit ridiculum; addit Argenterius, fe- brem diariam, & $ynochũ $ine putredine fieri à con$tipatione; attamen con$tipationem non euacuatione, $ed rarefactione tolli. Similiter fieri po$$e febrem ab ob$tructione, qu{ae} nõ eua- cuatione, $ed incidentibus, & detergentibus aufertur, & $imilibus remedijs. Ex his col- ligit Argenterius conrra Galenum, quod non omnis cau$a, quæ efficit febrem, tolli debeat euacuatione.

Haly putat, Galeni $ententiam e$$e omninò vniuer$aiem: ità vt omnis cau$a interna effici\~es febrem euacuatione $en$ibili, vel in$en$ibili auferatur.

Marcus Oddus in$equens interpretationem Haly re$pondet Argenterio, qu od licet animi affectus non curentur euacuatione; tamen hu- mores, qui mali fiunt ob animi affectus ait, effe illos, quı debent euacuatione curari; ratio e$t, quia animi affectus, antequam morbum aliqu\~e efficiant, prius cõturbant, & vitiant humores, qui deinde alteratione, & euacuatione curan- tur. Simili modo re$pondet de con$tipatione dicens, licet cõ$tipatio rarefactione adimatur, tamen ait, humores facientes con$tiparionem euacuatione $anari. Itidem de ob$tructione a$- $erit, quod. $. quamuis aperientibus auferatur, aliquid tam\~e attenuatum euacuatione $altem in$en$ibili euacuari; ità vt $ecundum Oddi ex- po$itionem hæc Gal. $ententia $it veri$$ima, & vniuer$ali$$ima, cau$am. $. morbi per euacuatio nem $en$ibilem, vel in$en$ibilem $emper aufe rendam e$$e.

Reijcitur Oddus, quia Galenus $uperius ne verbum quidem de euacuatione in$en$ibili ha buit; dum enim loquitur de euacuatione, $em per de $en$ibıli intellexit.

Plu$quamcommentator melius explicat di cens, Galenũ concludere in hoc tex. quod eua- cuatio pertineat ad cau$as; alteratio verò ad in- temperiem; qua$i dicat, aduertas, qñ in morbis fit aliqua euacuatio, illam $emper fieri ratione cau$æ, & non ratione morbi; quia morbus e$t factus, & formaliter e$t con$titutio partium vi- uentium, quæ con$titutio non euacuatione tractatur; $ed $ola alteratione; atque hoc mo- do regula à Galeno propo$ita erit perpetuæ veritatis.

1 Dub. dicit Galenus cau$as efficientes in- temperaturas $anari euacuatione; intempera- turas vero $ola alteratione; quod utrunque vi- detur fal$um; primo, quia cau$æ, quæ efficiunt intemperaturas non $olum tolluntur euacua- tione, verum etiam alteratione; an ne dicimus, bil\~e efficient\~e febrem, quatenus calida e$t, e$- $e refrigerandam? Secundo non videtur, quod intemperaturæ alteratione $ola curentur; quia etiam euacuatione $ine vlla alteratione aliquã do $anantur.

Re$pondetur, veram & germanam expo$i- tionem verborum Galeni e$$e, quod curatio {per} euacuationem $olum competat cau$is efficien tibus intemperiem; & non quod curatio cau- $arum efficiatur per euacuation\~e, qua$i quod cau$æ non egeant alteratione; dum verò dictũ e$t, intemperaturas $ola alteratione curari. Re- $pondemus primo, quod int\~eperatur{ae} duplici- Commentariorum Pars III. ter con$iderantur, uel ut fientes, uel ut factæ; quo po$ito, cen$emus, ut fientes nullo modo tolli, vt docuit Gale. $uperius, ni$i per cau${ae} ab- $ci$$ion\~e, ut verò $unt factæ, $olum alteratione: Dum verò dictum e$t, per euacuationem aliqñ $anari intemperaturas, dicinıus id fieri per ac- cidens, & non per $e; per accidens, quia illud, {quis} aufertur ad alterius ablationem, per accidens, auferri dicitur, & non per $e; quando igitur Ga lenus docuit intemperaturas $ola alteratione tolli, dicimus intellexi$$e de remedio, quod {per} $e conueniat alterationi: atq; hoc mõ, nos cum Galeno concludimus, intemperaturas nullo remedio tolli per $e, ni$i alteratione.

CAPITIS XC. Particula Prima.

Continuatis autem $olutionis curatio, Tex _46_. intentionem quidem habet vnionem, quæ in partibus quidem in$trumenta- r{ij}s impo$$ibilis e$t: in $imılibus verò non $emper po$sibilis. At quandoque, $icuti in carno$is $anitas conglutina- tione perficitur: nil verò differt, neq; $i coalitum appellaùeris.

IN Cap. $uperiori Galenus egit qua arte, $eu quibus remedijs intemperaturæ po$$int curari. In hoc cap. verò tractat, qua ar- te curari debeãt $olutiones cõ- tinui.

In hoc tex duo facit: primo ait, $olutionem continui, vt e$t $olutio, indicare vnionem: $e- cundo admonet hanc vnionem in partibus or- ganicis diui$is, $eu $olutis, veluti quando à to- to $eparatur oculus, vel na$us, vel digitus, e$$e omninò impo$$ibilem: addit vnionem in $imi- laribus non $emper, $ed $olum aliquando e$$e po$$ibilem. caro enim & adeps $i diuidant{ur}, vel $oluantur, ob earum mollitiem conglutinatio- ne $ecundum primam intentionem vocata perficiuntur. Cæter{ae} verò partes $permaticæ, quæ duræ $unt, non vniuntur $ecundum pri- mam int\~etionem, i. per coalitum, $ed per callũ, qui fit per $ecundam naturæ intentionem. Notandum, Gal. in hoc cap. in $equenti, & alibi docere, duplici modo partes $olutasvniri po$$e, vel κατὰ πρῶτον σκοπο\‘ν, i. $ecundum primam in- tentionem, quæ non per callum fit, $ed per me dium eiu$d\~e $peciei: vel vniuntur κατὰ δεύτερον σκοπο\‘ν, i. $ecundum intentionem $ecundam, \~q fit per callum, qui e$t diuer${ae} $peciei: callus. n. qui fracta o$$a vnit, non e$t os: nec qui vnit car- tilaginem, e$t cartilago; $ed quid tertium: non $ic verò e$t in carne, & adipe, quæ vniuntur $e- cundum primam int\~etionem; quia dum caro $oluta vnitur, per carnem eiu$dem $peciei vni- tur, & hæc vnio dicitur fieri $ecundum primã naturæ intentionem.

1 Dub. Galenus agit hic de $olutione con- tinui, antequam agat de affectibus partium or- ganicarum; quare videtur, ordinem peruerte- re; quia cognitio $olutionis continui præ$uppo nit cognitionem organicarũ, $olutio enim vni- tatis e$t communis partibus $imilaribus, & or- ganicis: accedit, quod Gal. in hoc lib. agens $u- perius de cau$is con$eruantibus vnitat\~e, primo egit de cau$is con$eruantibus temperaturas: $ecundo loco de cau$is con$eruantibus organi cas partes: tertiò verò de cau$is con$eruantib. vnitatem. Præterea lib. de differentijs morborũ agens de morbis, prius agit de intemperaturis; $ecundo de mala compo$itione; tertiò verò de $olutione vnitatis: ergo & hic debebat $ecũdo loco agere de mala compo$itione, & non de $o lutione vnitatis.

Argenterius proponit hanc dubitationem, $ed non, vt eam $oluat; $ed vt aliquo modo car pat Auctorem, $icuti $ui moris e$t: tanta enim e$t in hoc homine contradicendi libido, vt in leui$$ima quaque re, dum $e offert illi contradi cendi occa$io, velit latrare.

Quidam re$pondent, Galenum exordiri ab illis morbis, in quibus natura alterando, & con coquendo e$t primum efficiens, & deinde Me dicus: tale$q; morbi præcipuè $unt intempera- turæ: deinde $olutiones continui: po$tremo ve rò $unt malæ compo$itiones; quippe $ola ope medici, & non naturæ curantur; $icuti in luxa- tione, & offium fractione non natura, $ed medi cus reponit; & ĩ fractione malè tractata à Chi- rurgo, callum perfringit; {quis} natura facere non pote$t. Hanc re$pon$ionem contra Argenteriũ $equitur Oddus, quæ mihi non di$plicet, quã- uis alio modo $imus nos re$pon$uri.

Sclanus putat, hac de cau$a, Gal. 2. loco men tionem feci$$e de $olutione continui; quia $u- perius eligebat indicationes à parte affecta; ad quam cognitionem $ummoperè conferebat, vt quæ dicta $int applicarentur morbis in $olu tione vnitatis: ideò Gal. ratione $olutionis con tinui dicit e$$e vniendum; ratione verò partiũ dicit aliquas po$$e vniri, & aliquas non po$$e; quæ quidem re$pon$io non e$t improbanda.

Ego aũt non laudo Expo$itores, qui in dilu- endis his leui$$imis difficultatibus tempus cõ- terunt: dubitatio. n. e$t leui$$ima, quia non e$t Gal. mens in quolibet $uo lib. ponere ordinem inter morborum genera, $ed ea offerre lectori- bus, quæ promptius, & facilius addi$cunt{ur}: præ- ceptum. n. e$t Ari$t. 5. metaph. tex. j. illum ordi- nem e$$e ob$eruandum, vnde quis facilius di- $cat. Similiter Gal. in methodo medendi ince- pit à $olutione continui; quia e$t affectus faci- lior, & $en$ibus no$tris euid\~etior: $imili modo, cum diui$erit Gal. in hoc loco morbum in par- tem factam, fientem, & futuram; quia diui$io Sanctorij in artem med. Gal. hæc erat intemperiebus accommodati$$ima, & facillima, ideò in hoc lib. prius applicauit in- temperiebus: verum, quia $upradicta di$tinctio e$t magis accommodata morbis in $olutione continui, quam in mala compo$itione: ideo prius egit de $olutione cõtinui. Quod verò cõ $ideratio partis fientis, & factæ magis accom- modetur $olutioni continui, quam morbis in mala compo$itione, facile patere pote$t: dãtur enim luxati, qui $unt in facto e$$e, & non in fie- ri. Similiter lapis in ve$ica, lumbrici, pterigium, & alij plutes affectus in mala cõpo$itione $unt $olum in facto e$$e, & non in fieri: his igitur de cau$is Galenus $tatim po$t intemperaturas cõ- $ideratas $ecundum partem factam, fientem, & futuram egit de $olutione continui; in qua nõ $olum e$t pars morbi facta, $ed fiens, & futura: quod in morbis malæ compo$itionis non e$t ità con$picuum.

2 Dub. Galenus docet, intentionem curan- di $olutionem continui e$$e vnionem, quæ qui dem intentio e$t adeo nota, vt nulla $it mulier- cula, quæ illam ne$ciat; quare Galenus nõ de- bebat in arte medicinali breui$$ima, & artifi- cio$i$sima hæc vulgaria proponere.

Re$pondet Galenus huic dubio 3. methodi c. 1. quod quamuis indicatio hæc generica om- nibus nota non mereatur in arte reponi; tam\~e quia e$t tamquam carcer, à quo methodus $u- mit initium, atque e$t tãquam ὁρμητήριον, ide$t incitamentum pro hauriendis artificio$is, & $pecificis indicationibus, ideò non erat eius cõ $ideratio omninò omittenda. Præterea indica- tiones quoque genericæ, quamuis $int noti$si- mæ, quia conueniunt omnibus $ubalternis, & $pecificis differentijs, ideò erãt ante oculos $tu- dio$is obijciendæ hoc fine, vt hoc præ$ciant, {quis} ni$i aliquid impediat, & prohibeat, illis $tatim $a tisfaciendum $it; accedit, quod tãto magis h{ae}c intentio communis vniendi, quod diui$um e$t confert, quanto $æpi$sime occurrit, quod Chi- rurgi huius præcepti obliui$cãtur; Ego autem ${ae}pi$$imè ob$eruaui hoc erratum in Chirurgis, qui curantes vulnera $implicia con$eruant vul- nus apertum, & non vniunt; quemadmodum Galen. docet in omni $implici vulnere e$$e fa- ciendum, ni$i aliquid prohibeat.

QVÆST. CXV. DISPVTATIO CONTRA Falopium, Trincauellium, & Argen- terium: De$olutione continui.

PRima Dub. Galenus lib. de dif- ferentijs morborum capit. 11. & in hoc lib. & alibi $upponit, $olutionem continui e$$e mor bum commun\~e $imilaribus, & organicis partibus; Contra Galen. ex vna parte e$t Auer- roes, qui 3. colliget 14. putat, $olutionem con- tinui conuenire $olum $imilaribus partibus; $o lutionem verò contigui organicis; Quam opi- nionem $uperius reiecimus; & paulò infra ali- quid dicemus. Ex altera parte e$t Falopius, & & Argenterius qui cen$ent $olutionem conti- nuı nullo modo conuenire $imilaribus; $ed $o- lum di$similaribus $iue organicis; paulò infra reijciemus Argenterij rationes; præ$tat tamen, vt contra Falopium di$putemus, qui lib. $uo de vulneribus c. 1. his efficaci$$imis vtitur ratio- nibus.

Prima ratio Falopij, qua probat contra Gale- num, $olutionem continui non conuenire $i- milaribus partibus, hæc e$t; Ea ratione, qua ali- quid competit vni per $e primo, non pote$t cõ petere alteri; ergo, $i $olutio continui compe- tet per $e primo $imilaribus, nõ conueniet orga nicıs.

Reijcitur hæc prima ratio Falopij; quia e$t certi$$imum in logica, quod per $e primo com petit vni, alijs nunquam per $e primo compete re; dum verò addit, $olutionem continui per $e primo cõuenire organicis, vel $imilaribus. Re- $pondemus, $olutionem continui non conue- nire per $e primo $imilarıbus, neque organicis $eor$um con$ideratis: cui dubium, quod habe- re tres angulos non conueniat per $e primo i$o$celi, vel $caleno, $ed triangulo, vt triangu- lus e$t: $ic dicimus $olutionem continui non conuenire per $e primo $imilaribus, neque or- ganicis; $ed communi generi, quod e$t conti- nuum, quod de $imilaribus, & organicis $iue di$$imilaribus prædicatur.

Secunda ratio Falopij, qua probat, $olution\~e continui non conuenire $imilaribus per $e, h{ae}c e$t: Nulla pars $imilaris, vt $imilaris in $olutio- ne continui amittit propriam actionem, ni$i al- ter morbus oriatur, per quem amittatur actio: probat $ic: quia $ecta carne, caro nutritur, con- coquit, attrahit &c. ergo continui $olutio non e$t affectus $imilarium.

Hæc $ecunda ratio e$t nulla; quia licet non amittantur functiones, diminuuntur tamen: $ed melius, dicimus, quod propria actio, quæ læ ditur in $olutione continui, nõ debeat e$$e ni- $i vna; quia vnius $ubiecti vnica e$t proprietas, & viceuer$a: qui verò hæc fundamenta non in- telligunt, neque intelligent medicinam: ideo dicimus, $ubiectum commune, quod cõuenit partibus $imilaribus, & di$$imilaribus e$$e pro- portionatam continuitatem viuentis, hocque $ubiectum ex nece$$itate habere aliquã actio- nem, quæ primo, & per $e illi competit, & tal\~e e$$e innominatã: quæ actiones innominatæ in Philo$ophia, & Medicina, cum $int innumera- biles, reddunt $cientiam difficillimam: $ic Phi- lo$ophus 2. de anima probat dari genus inno- minatum, qđ prædicatur de luce, & de colore; & 1. po$t. c. 5. doc et e$$e errorem communem, qui fit circa vniuer$ale, dum genus e$t innomi- natũ: immò 2. po$t. valdè laborat philo$ophus, Commentariorum Pars III. in docendo quomodo ritè problemata propo nantur, dum $ubiecta $unt innominata: $ed h{ae}c paucis non po$$unt logicæ imperitis communi cari: par e$t enim, vt accedant ad arcana analyti ca, $i in $ci\~etijs, quæ occulta $unt, uelint pene- trare.

Quare valde miror non $olum di$putation\~e Falopij, $ed ip$ius Trincauellij, qui vt defende- r\~et cum Gal. $olutionem continui e$$e affectũ cõmunem $imilaribus, & organicis, inciderint in paralogi$mos.

Primũ aũt Trincauellij argum\~etum probãs $olutionem continui conuenire $imilarib. hoc e$t: in vulnere regignitur caro, & fit pus, ergo $olutio continui e$t affectus $imilarium; quia caro e$t $imilaris. Re$pondet Falopius Trinca- uellio, quod ılla affectio, per quam primo, & per $e in carne $oluta fit pus, $it intemperies carnis, & non $olutio cõtinui. Hæc $anè mihi videtur cæcorum pugna: errat. n. Trincauellius, <002>a nec carnis, nec puris generatio pertinet primo, & per $e ad $olution\~e continui; errat quoque Fa- lopius, quia non $eparabat $olutam continuita- tem genericam, quæ prædicatur de continui- tate $imilarium, & organicarum partiũ à $pe- cifica; neque putabat, hanc genericam habere actionem $uam genericã, quæ e$t $ibi proprij$- $ima, quæque e$t innominata. Ari$t. non $olum vult $peciem quamcunque habere $uum pro- prium; $ed genus generali$$imum, & tran$cen- dens. Hinc primo de C{ae}lo tex. 5. a$$erit, corpora naturalia $umpta vt naturalia vnicam habere proprietatem, quæ e$t localiter moueri. 5. me- taphy$ices in principio proponit proprietates entis vt ens e$t: & in Topicis doctius definiens proprium, quam Porphyrius, qui putabat pro- prietates $olum $peciebus conuenire, ait, pro- prium e$$e, quod conuer$im dicitur de eo cu- ius e$t proprium; $ic nos dicimus, continuitat\~e $olutam quatenus prædicatur de $imilaribus, & di$$imilaribus habere $uam actionem con- uertibilem, quæ e$t innominata.

Secundum argumentum Trincauellij rela- tum à Falopio, quod o$tendit dari $olutionem continui, qu{ae} conueniat $olum $imilaribus par tibus, e$t tale: pungatur neruus, tunc $tatim fit dolor, & $olutio continui, quæ non conuenit parti organicæ, $ed $olum $imilari, ide$t neruo, qui $olus dolore afficitur: ergo.

Re$pondet Falopius, dolorem, qui accidit in punctura, duplicem e$$e, alium, dum acus e$t in neruo; alium, qui $uccedit $olutioni cõtinui nerui. Qua po$ita di$tinctione, re$pondet, pri- mum dolorem, dum. $. acus e$t in neruo, non conuenire neruo, vt e$t pars $imilaris, quia quo maior e$$et $olutio continui in neruo, eo maior e$$et dolor; quod tamen experientiæ aduer$at{ur}: quia remedium præ$entaneum pro auferendo magno dolore puncturæ nerui e$t per tran$uer $um neruum ex toto $ecare: qua facta $ectione, $tatim ce$$at conuul$iuus dolor. Similiter neq; fecundus dolor conuenit neruo, vt pars $imila- ris; $ed vt di$$imilaris, & organica: dolor enim vt $entiatur, requirit organum, quod non $olũ recipiat; $ed etiam digno$cat: ecce quomodo in percipiendo dolore non vnum $ed plura re- quirantur organa: Fallopius $anè optimè dilu@t argum\~etum; $ed neque ip$e intelligit, quomo- do dolor pertineat ad $olutionem cõtinui. Pri mò enim dicimus, $olutionem continui e$se $ymptoma, & non morbum. Præterea $uppo$i- to, dolorem e$$e $olutam vnitatem, & in facto e$$e, quod e$t fal$um, dicimus, in dolore e$$e va rios morbos, & non vnum; primo dum pungi- tur, e$t $oluta vnitas; dum dolet, e$t $ymptoma: dum alteratur neruus, e$t intemperies dum in- tume$cıt, e$t magnitudo aucta, &c. Quare dici- mus, $olutam vnitatem e$$e communem $imi- laribus, & di$$imilaribus quatenus $oluit illam proportionatam continuitatem, quæ primo, & per $e pendet à $imilaribus, & di$$imilaribus $i- mul $umptis, & non $eor$um con$ideratis.

2 Dub. dicit Gal. in carno$is partibus fieri conglutinationem $ecundum primam inten- tionem, i. per medium eiu$dem naturæ, {quis} non videtur; quia caua vulnera, quæ $unt in carne, non po$$unt agglutinari per primam intentio- nem, & ratio e$t; quia cum deficiat caro, labia non po$$unt adduci, vnde fit callus heteroge- neus, qui pertinet ad $ecundam intentionem, & non ad primam.

Re$pondetur, Gal. in tex. docere vulnera car no$a agglutinari $ecundum primam intentio- nem, $i $implicia $int: at $ic e$t, quod caua vulne ra non $unt $implicia, $ed compo$ita, \~q vniũtur per cicatricem, i. per callum, $eu medium hete- rogeneum, qui fit κατὰ δεύτερον σκφπο\‘ν, i. per $e- cundam intentionem.

3 Dub. Gal. dicit in tex. e$$e impo$$ibile, {quis} partes in$trumentales, & organicæ diui${ae} po$- $int agglutinari; attamen 2. de $emine, & lib. 13. methodi medendi, dicit, uenas, & arterias pue- rorum $ectas po$se agglutinari; quod uerò ue- n{ae}, & arteri{ae} $int partes in$trumentales, Gale. id affirmat lib. de differentijs morborum c. 4. er- go $ibi contradicit.

Re$põdetur, partes in$trumentales e$$e duũ generum, alias concurrere ad compo$itionem aliarum partium organicarum, ut $unt uen{ae}, & ne@ui: alias e$se organicas per $e, & non concur rere ad compo$itionem alıarum; $ed $olum ad totius: ut pes, oculus, manus, &c. qua po$ita di- $tinctione dicimus, Gal. dum inquit e$se impo$ $ibile, ut partes in$trumentales, $iue organicæ agglutinentur, intellexi$$e de in$trumentalib. concurrentibus ad compo$itionem totius, & non de alijs: uel re$pondetur in hoc tex. Gal. lo qui de ijs, quæ agglutinantur per primam in- tentionem, ide$t per medium eiu$dem natu- ræ, & $peciei, \~q agglutinatio in carne fieri $olet, & admodum raro in $permaticis, <002>a $olum fit in pueris, uel in $permaticis partibus exilibus; hancque agglutinationem, de qua in tex. lo<002>- tur, uocare cap. 99. huius libri κί{λλ}ησιν, i. aggluti Sanctorij in artem med. Gal. nationem factam per idem medium, $i e$t in carne fieri per carnem, in o$$e puerorum per os, $i in uenis per uenas.

4 Dub. non videtur quod $olutio continui $emper $it communis partibus $imilaribus, & di$$imilaribus; quia aliquando videtur conue- nire $olum di$$imilaribus, $iue organicis: velu- ti dum os ab o$$e $eparatur; vel pars aliqua car- no$a à $ua membrana: tunc partes $imilares nul lam continui $olutionem habent: $ed $olum cõ tinui $olutio e$t re$pectu organicarum partiũ.

Re$pondetur ex Galeno lib. de differentijs morborum, hanc $olutionem continui, quæ pertinet ad organicas partes, dum. $. vnus ten- do in mu$culis $eparatur ab alio illæ$is parti- bus $imilaribus, dici ἂπόςπασμα, ide$t auul$io- nem, quæ re vera non e$t $olutio continui; e$t enim morbus, vel in figura, vel in $itu: neq; me dicus, vel natura intentionem habet, vt auul$a eo modo vniantur, & deducantur ad σύμφυσιν, ide$t ad coalitum, quo vniũtur vulnera carnis $implicia, quæ ita vniuntur, vt deducantur ad perfecti$$imam ἓνωσιν, ide$t vnionem: docet enim Galenus in tex. medium in auferenda $o- lutione continui pro $copo, & intentione habe re veram ἔνωσιν, quæ non conuenit partibus in- $trumentalibus, $ed $olum $imilaribus mollio- ribus, vt e$t caro, adeps, & in pueris aliquando venæ, & arteriolæ: quare dum vnus tendo $epa ratur ab alio, non curatur per σύμφυσιν, neq; per ἓνωσιν: σύμφυσις. n. $ignificat reditum ad eãdem naturam: ἒνωσις verò reditum in vnum factum non per callum, $ed per medium eiu$dem $pe- ciei, ità vt σύμφυσις $ignificet motum: ἒνωσις ve- ro terminum ad quem ip$ius motus, quæ non conueniunt auul$ioni partium organicarum. Nec propterea Auerroes, dum 3. colliget c. 14. a$$erit contra Galenum $olutionem continui conuenire $olum $imilaribus, & nõ organicis, & $olutionem contigui organicis ip$i aduer- $atur: immò o$tendit $e non legi$$e Galenum, qui lib. de differentijs morborum c. 11. $e decla rat, quid intelligat per continuum, dicens, lato modo continuum $umere, prout. $. prædicatur de continuo, & contiguo; immò ip$e Ari$t. ali- quando, vt in primo meteororum, $umit conti nuum pro contiguo, habetque ibi hæc verba; _Oportet mundum hunc inferiorem e$$e $uperioribus_ _lationibus continuum;_ Nemo e$t qui neget, Ari$t. $umere continuum pro contiguo: quare non erat Galenus ab Auerroe reprehendendus.

5 Dub. dicit Galenus in tex. vnionem $olu- tionis continui partium organicarum e$$e im- po$$ıbilem: attamen 6. methodi, & in $equenti c. dicit, in pueris o$$a aliquando regenerari ob eorum humiditatem, & mollitıem. Similiter 1. de $emine c. 13. & 5. methodi c. 7. dicit, venas in pueris regenerari; Hæc videtur contradictio manife$ta, quia venæ, & o$$a $unt partes organi cæ, & non $imilares: quomodo igitur dixit in tex vnionem $olutionis partium organicarum e$$e impo$sibilem?

Re$pondetur huic argumento duplici mo do: primo Galenum in tex. dum dicit vnionem partium in$trumentalium e$$e impo$sibilem, ıntelligere per partes in$trumentales membra compo$ita, vt e$t oculus, manus, digitus, & $imi- lia, quæ dum $unt $eparata à corpore, non am- plius regenerantur: non autem intelligere par- ticulas componentes, vt $unt venæ, arteriæ, o$- $a, quæ in catalogo $imilarium enumerari po$- $unt, quia particulæ o$$iũ, & venarum retinent idem nomen, & eandem definitionem, quod e$t proprium partium $imilarium. Secundò re$pondetur Galenum, dum negat in text. partes in$trum\~etales vniri po$$e, intelligere de partibus in$trumentalibus in adultis, & non in pueris: demum po$$umus etiam dicere non v- niri partes in$trumentales $ecundum primam intentionem, ide$t per medium eiu$dem natu- ræ $icuti vnitur caro per carnem; $ed uniri per $ecundam intentionem, ide$t per callum ide$t per medium alterius generis, ita vt $i uniantur o$$a, vniantur per callum, qui non e$t os: $ic ue- næ, & arteriæ $imiliter per callum, qui non e$t uena, uel arteria: hoc enim vinculum uocatur heterogeneum.

6 Dub. Galenus 5. methodi c. 7. & 1. de $emi ne 12. dicit, neruos, & venas regenerari in pue- ris ob humiditatem, & mollitiem partium: in $enibus uerò omninò negat neruos regenerari po$$e; quod quidem aduer$atur experientiæ, quia in cauis vlceribus $enum, quæ $anantur, locus impletus nõ caret $en$u; ergo nerui $unt de nouo regenerati; ubi enim e$t $en$us, ibi e$t noruus. Argenterius uidens hanc difficulta tem $ump$it occa$ionem mordendi Galenum qui docuit in $enibus non regenerari neruos; $ed quantum aberrauerit, ex $olutione dubij animaduertes.

Re$pondetur, non ualere con$equentiam; vbi e$t $en$us, ibi e$$e neruum: dentes. n. in om- ni parte $entiunt; tamen neruus dentium non e$t di$per$us per totum dentem; $ufficit. n. ut $ub dente, ide$t in radice $it neruus, quia $en$us fit per irradiationem prodeuntem à neruo, & peruenientem ad locum, ubi e$t $en$us: quia $i ualeret, ubi e$t $en$us, ibi e$t neruus, $equere- tur {quis} totum corpus ferè e$$et unus neruus; $ic dicimus de callo, uel poro $arcoide, neruũ nõ $e extendere ad callum, $ed $olũ irradiation\~e.

7 Dub. uidet{ur} {quis} partes in$trumentales po$- $int uniri; quia ab$ci$$æ aures, & na$i, Chirurgi- ca uirtute aliquando uniuntur, ergo fal$um, {quis} dictum e$t à Galeno in tex. quod partes in$tru- mentales non po$$int uniri.

Acachias re$pondet, Galenum intelligere de organicis omninò ab$ci$sis, & $eparatis à corpore; tunc. n. ut rectè $entit Tagaultius ab- $ci$sis uenis, & arterijs $piritus quamciti$simè exhalant, und è facultates naturales amittun- tur; quod non euenit in plantis ab$ci$sis; quia earũ calor nõ ita exhalat; $ed tenaci$simè adh{ae}- ret plantarum glutini, quo fit, ut ab$ci$$æ iterũ Commentariorum. Pars III. regenerentur: $i verò in plantis e$$ent ductus, & canales, per quos calor plantarum in humo- re fluxili contineretur, $icuti in arterijs euenit, $ine dubio ab$ci$$a planta non amplius regene- raretur.

Ego autem puto, Acachiã non a$$equi men tem Galeni, quia omnibus e$t notum, nõ am- plius vniri partes organicas, $i omninò $int $e- parat{ae}; quia hoc verificari pote$t \~et de $imilari- bus omnino $eparatis, quod. $. non regenerent{ur}: quare dicimus, intentionem Gal. e$$e, organica, quatenus $unt organica, non vniri per primam intentionem, $ed per $ecundam, i. per callũ. Præ terea, $i partes quoque $imilares ex toto quoq; $int ab$ci$$æ, non amplius regenerantur, quod Hippocr. 6. aphor. 19. docet: ibi. n. protulit hãc $ententiam; _Cum di$ci$$um fueritos, aut cartilago,_ _uel neruus, aut genæ particula tenuis, uel præputium,_ _neque augetur neq; coale$cit._ Gal. in com. interpre- tatur particulam, _neque augetur,_ i. neque genera- tur aliqua $ub$tantia, qualis e$t ab$ci$$a; $icuti in cauis vlceribus caro germinare videtur, ne- que coale$cit, $ed callo vniuntur; quem callũ, dicit Galenus, $i abra$eris, con$picies fracturæ profundum glutinatum.

8 Dub. videtur, quod pars organica omninò diui$a, & $eparata po$$it regenerari; quia na$us totus ab$ci$$us regeneratur: & hoc modo Chi- rurgi illum ab integro efficiũt: excitatur prius vulnus in radice na$i, & in cubito, & $tatim liga tur illa pars cubiti cum nare vulnerato, & $ic vnita $patio 40. dierum con$eruatur: quo tem- pore fit na$i, & cubiti conglutinatio; deinde li- gatura $oluitur, & caro, quæ vnit brachiũ cum nare eo modo inciditur, vt priu$quam cubitũ $eparetur à na$o, relinquatur noua na$i for- ma adnexa, quæ deinde cicatrizantibus exic- catur. Hanc operationem annis elap$is execu- tus e$t $umma gloria Tagliacotius Bononien- $is; & de hac re librum in lucem edidit.

Re$pondetur, hanc na$i compo$ition\~e, non e$$e regenerationem partis organicæ, $ed e$$e factam regenerationem carnis, quæ e$t pars $i- milaris, & non organica; quia illa caro, qu{ae} ag- glutinatur na$o non efficit na$um organicum, $ed $imilarem, & valde a$$imilatur illis carun- culis, quæ vocantur mari$cæ.

9 Dub. dicit Galenus in carno$is partib. car- nem regenerari, quod non v\~r perpetuo verũ; quia aliquando mu$culi patiuntur vlcera con- caua, & quamuis os non $it læ$um, tamen caui- tas po$t agglutinationem remanet, ergo caro $oluta non regeneratur: dum excauantur o$$a, & fit callus, omnes $ciunt re$pondere $upra cal lum o$$ıs non regenerari carnem; quia callus e$t res inanimata, & $upra inanimatum caro a- nimata fieri non põt. Hinc Hippco. 6. $ect. apho ri$morũ 45. dicit; _Quæcunque ulcera annua $unt, in_ _his os ab$cedere est nece$$e, & cicatrices cauas fieri;_ $ed magna difficultas e$t, quando vlcera $unt caua, & os e$t ill{ae}$um; & tamen cauitas po$t ag glutinationem relinquitur; cur igitur natura non regenerat carnem illam deperditam, $i in carno$is partibus $ecundum primam intentio- nem, & per medium eiu$d\~e $peciei, & nequa- quam per cicatricem, $eu per callum vnitur?

Ego cogitaui, quod foue{ae} in carno$is vlceri- bus relinquantur non ratione carnis, $ed ratio- ne cicatricum membranæ carno$æ arteriarum, & venarum partis carno$æ; quare cum in hoc negotio $it tamquam principium noti$$imũ, {quis} callus, $eu cicatrix $it res mortua, & {quis} $upra r\~e mortuam non po$$it caro regigni; cau$a cauita- tis, $eu foueæ relictæ erit, quia non e$t regenera ta caro ob $ubiectas cicatrices membran{ae} car- no$æ.

10 Dub. $tatim ex dictis exurgit quomodo callus, $eu cicatrix $it res mortua: an ne nutritur alitur, & cre$c it?

Re$ponderi $olet cicatrices non verè auge- re, $ed iuxta po$itione coagmentari, $icuti vn- gues, & pili: $i vero accidat ut in callo $it $en- $us, eo modo e$t quo in vnguibus, in quibus ra- tione radicum $en$us e$t.

CAPITIS XC. Particula Secunda.

Ip$am verò antecedit, quando vulnus Tex. _47_. maius extiterit, partium applicatio di- $tantium, quæ ex formationis genere exi$tit. Vt autem hæc ip$a firma, ae stabilis fiat, & alligatio cogens in vnũ, quæ di$tant, & fibulæ, & $uturæ vti- les $unt.

IN tex. $uperiori dixit Gal. inten- tionem in $olutione continui e$$e vnionem, & in carno$is $i- milaribus e$se po$$ibil\~e $ecun- dum primam int\~etionem, quæ fit per medium homogeneum, $eu eiu$dem $peciei: in reliquis verò partibus $permaticis docuit, vnionem non e$$e po$$ibil\~e $ecundum primam intentionem; $ed $ecundã, quæ fit per cicatricem, $eu per medium hetero geneum, $eu diuer$æ $peciei.

In hoc tex. (quia $olutio continui, vel e$t $im plex, vel mi$ta cum alijs affectibus impedienti- bus unionem) incipit agere de remedijs curan- tibus $implicem continui $olutionem, & præ- cipuè illam, quæ in carne fit; In tex. verò $equ\~e- ti proponit quatuor intentiones pertin\~etes ad medicum, & non ad naturam: prima e$t, vt par- tes di$tantes $imul alligentur: $ecunda vt liga- tæ, & in vnum commi$$æ firmæ, & $tabiles con $eruentur: tertia vt curet medicus, ne aliquid cadat inter labia vulneris: quarta vt tota pars vulnerata, vel continui $olutione correpta Sanctorij in artem med. Gal. con$eruetur $alubris.

In hoc tex. incipit de vulnere $implici car- nis, quod $tatim indicat vnionem; quia e$t mor bus $implex, & $implicem habet indication\~e, quæ fit per agglutinationem. Sen$us huius tex. talis e$t: ante<009> fiat vulneris agglutinatioo, por- tet, vt antecedat partium di$tantium recta ad- ductio, & applicatio, dum. $. vulnus e$t magnũ; quia de hoc loquimur, dum indigemus pro ad- ductione labiorum manibus medicis: quia in paruo vulnere natura e$t illa, quæ vnit, & agglu tinat: dicitque Gal. labiorum di$tantium appli- cationem pertinere ad vitium in conformatio ne; quia ob continui $olutionem vitiata e$t for ma, & figura partis vulneratæ: quare vt tollatur conformatio, feu mala figura, & tãdem vulnus $anetur, Gal. duo recitat requi$ita; primum vt labia adducantur in vnum, & rectè committan tur: Secũdum, vt adductio firma, & $tabilis diu con$eruetur. Demum docet, {quis} tribus remedijs labia vulnerum vniantur: primum e$t ligatura; $ecundum $utura; tertium fibula.

Quo ad ligaturas ex Hipp. & Gal. in ijs quæ fiunt ın med. & ex Auicenna 4. quarti tractatu 1. c. 3. habetur, ligaturas e$$e trium generũ: alia ligatura d\~r retentiua, qua gratia retinendi me- dicamenta in vulneribus capitis vtuntur Chi- rurgi: alia d\~r glutinatoria, quæ per fa$cias vnit labia, & vnita cõ$eruat; de qua intelligit in hoc loco Gale. hacq; vtimur, quando vulnera non $unt admodum profunda: alia e$t ligatura, quæ vocatur expul$iua, quæ habet vim comprimen di illaque vtimur, vbi $unt $inus, gratia expell\~e- di excrementa retenta.

Quo ad $uturam: $imiliter, & ip$a adducit la bia vulnerum; & adducta con$eruat; hæcq; ex Guidone, & Tagaultio e$t trium generum: pri ma e$t $utura glutinatoria, quæ adducit labia, & con$eruat, eaq; vtimur in vulneribus: Secun da e$t $anguinis $uppre$$oria, e$tq; dum Chirur gi con$uunt eo modo, quo faciunt, qui pelles con$uunt: $ed hac non vtimur; quia vno laxato puncto, cætera laxantur. Tertia e$t $utura re- tentiua, qua vtimur, dum in vulneribus caro deficit, vt labia eo meliori modo, quo fieri po$- $it, po$t aliquod tpis interuallum adducantur. Pr{ae}terea glutinatoria $utura {secundu}m opinion\~e Gui donis $ub $e habet quinq; $pecies: $ed de his ad hunc locum minus pertinentibus nihıl di- cemus, quia pertinet ad Chirurgos de his di- $tinctius verba facere, videlicet, quæ $utura $it melior, de numero, & de loco punctorum, de filo, quamdiu permitt\~eda $it $utura, & de alijs $imilibus; ideo lubens hæc omittimus.

Quo ad fibulas, quæ $imiliter labia vulnerũ adducunt, & con$eruant; Auctores inter $e di$- $ident: Oriba$ius lib. de machina: c. 4. dicit, fibu las fieri ex ære, ferro, auro, & habere formã cir- culi: Guido fibulas vocat hamos; $ed hami i$ti pung\~etes non admittuntur e$$e fibul{ae}, quia ex- citarent fluxiones, inflammationes, & affectus $æuiores vulneribus: Montanus putat, {quis} fibula $it illud bitumem, $eu gluten, {quis} tenet labia v- nita; quæ opinio meritò ab omnibus medicis reputatur ridicula: Falopius verò putat, fibulã e$$e illud genus $uturæ, quo cõiter noftri Chi- rurgi vtuntur in magnis vulneribus: fitque, vt Cel$us nos docet lib. 5. ca. 26. ex acia molli non nimis torta, per {quis} genus $uturæ labia aliquan- tulum attrahuntur, & non vniuntur, vt com- munis $utura efficere $olet: differentia. n. inter fibulam, & $uturam e$t, quia fibula in lateri- bus vulneris fit ex acia cum $emicirculo, quæ vulgo a$ola d\~r, quıppe in $implici $utura nõ fit. Hinc valde errat Argenterius, putans nos igno rare, quid e$$ent Antiquorum fibulæ.

Pr{ae}ter ligaturas, $uturas, & fibulas ade$t glu- ten, {quis} e$t tutum, & $ine dolore, & à Modernis inuentum, & vario modo fit: accipiuntur vide licet lintea glutino oblinita, & applicantur cu- ti, gratia adducendi labia; $ed non ligantur; ni$i prius cuti valde adhæreant, quod fit $patio $ex horarum.

Gluten fit ex albumine oui, bolo arme: thu re, $arcocola, $anguine draconis, ma$tiche, fari- na volatili, fuligine fabrorum, gyp$o, tragacan- tho, & re$ina pingui, & conficitur ad cra$$iti\~e mellis; {quis} gluten e$t valenti$$imum. Fit quoq; $implici$$imum quod ab omnibus commenda tur ex gyp$o cum oui albumine; quia ità adh{ae}- re$cit corpori, vt non malè Rha$is dicat, non ni $i lima auferri po$$e: Gluten commune opti- mum quoq; e$t: accipiunt albumen oui, & cũ puluere tenui$$imo calcis conqua$$atur; $ed il- lico applicat{ur}, aliter ammittit vim agglutinãdi: pului$q; calcis redditur tenui$$imus antequã cum albumine permi$ceatur, alioquin exure- ret. Chirurgi vtuntur glutino præcipuè in vul- neribus faciei, & non $uturis, vel fibulis, ne pun ctorum ve$tigia deturpent. Similiter, dum in longis vulneribus factæ $unt $uturæ, vtuntur \~et glutino: ratio e$t, quia ante<002> vulnera aggluti nentur $olent rumpi puncta, & glutinatio im- peditur. Præterea magis e$t laudandus glutinis u$us, <009> $uturarum; quia dum fiunt $uturæ, dolo res excitantur: immò dũ factæ $unt, filum mor- det cutim, & maior $uboritur $anies, unde glu- tinatio tardior fit: quare gluten magis cõfert, quam $utura: $ed quammaximè conferet, $i lo- co glutinis pro adducendis labijs e$$ent manus periti Chirurgi, quibus detinerentur partes u- nitæ, donec aliqua conglutinatio fieret; quem modum uniendi laudat in hoc loco Argente- rius, & multi alij, quorum opinionem nos ual- de approbamus.

Ligatura ex Galeno lib. 3. meth. c. ult. e$t im- becillior, quam $utura, & $utura e$t debilior fi- bulis, ut dicit Cel$us lib. 5. c. 3.

Modus uerò uniendi uulnera hic e$t: $i uul- nus e$t minimum, & $implex, tunc natura illud $anat; $ed oportet ad hoc ut citi$sime $anetur cum petia ligare, ut con$eruetur unitum: quia $patio unius diei erit $anatum. Errant Chirur- gi, dum dicunt, parua uulnera non indigere li- Commentariorum Pars III. gatura, quoniam experientia quoque compro batur, paruula uulnera $ine ligatura tardius $anari; quamuis Galenus dicat in magno uul- nere per ligaturam e$$e partes di$tantes uni- endas, non negat tamen, ligaturam non po$$e iuuare uulnera quoque paruula. Hinc Galen. $i uulnus $it paruum, $ed non ità minimũ $ecũ- do ad Glauc. c. 8. uel imponit ali{quis} glutinãs, aut telã aranei eo fine, quo uniatur, & unitum con$eruetur, & citi$$imè $anetur: unitumque non pote$t con$eruari $ine aliqua ligatura. Si verò vulnus $it longum, tunc præter ligatu ram indigemus quoque $utura. Si verò $it ma- gnum, tran$uer$um, & profundũ, & labia mul- tum à $e di$tent; tunc non $olum requiritur li- gatura; $ed \~et $utura cum fibulis: Sed notandũ, $i vulnus $it profundum, relinqui foramen in parte decliuiori, vt $anies expurgetur. Si ve- rò non $it profundum, tunc totum e$t $uendũ; quia tunc non e$t opus carnis regeneratione; $ed $ola agglutinatione; quare Chirurgi, qui re linquunt foram\~e in vulneribus nõ profundis, in quibus nulla regeneratione carnis egemus, pe$$imè agunt; quia cicatricem turpem relin- quunt, cau$a e$t, quia vulnus cum foramine in parte decliuiori redditur tamquam cloaca, & $entina excrementorum.

1 Dub. Gal. pro agglu tinandis vulneribus proponit ligaturas, $uturas, & fibulas; omittit tamen glutinum, quod e$t adeo vtile in agglu- tinandis vulneribus, vt hactenus non $it alter modus utilior inuentus.

Re$pondetur ex Gal. 3. meth. c. 4. quod gluti num ualde conueniat in partibus duris, & $ic- cis; talis pars non e$t caro, de cuius uulnere lo- quitur Gal. in præ$entia.

2 Dub. Gal. hic agit de vulnere ut e$t mor- bus $implex $ine ulla affectuum complicatio- ne; attamen v\~r, quod agat de affectu complica- to, dum dicit, in hoc uulnere habente labıa di- $tantia e$$e \~et morbum in mala conformatio- ne; ergo uulnus de quo agit erit affectus mix- tus, & complicatus, & non $implex; ergo me- thodus quoque medicandi erat ab illo propo- nenda mixta, & non $implex.

Re$pondetur, conformationem exacciden- ti conuenire uulneri; quia tollitur ad ablatio- nem uulneris; & propterea nihil indicare: mor bi enim qui nihil indicant non dicuntur com- plicati, nec methodum mixtam faciũt, $ed $im plicem; illa enim e$t methodus $implex, qu{ae} unicam indicationem continet, quemadmo- dum uulnns magnum in quo $olum caro $ine alijs ua$is maioribus inci$a $it.

CAPITIS XC. Particula Tertia.

Coale$cere autem facitea, quæ inuic\~e Tex. _48_. dı$tant, ac pri$tinam re$tituit vnitat\~e ip$a natura. No$trum verò opus e$t, vt diximus, applicare extrema di$tan- tium partium, atque ità vt in vnum coacta $unt, con$eruare: & tertio loco cauere ne quid labris vlceris interci- dat: & quarto ip$am partis $ub$tan- tiam con$eruare $alubrem.

IN hoc tex. declarat, quid faciat natura pro $anatione $impli- cis vulneris: & quid debeat ef ficere medicus. Quantum at- tinet ad opus, $eu officium na turæ, dicit Gal. quod reduce- re labia vulnerata ad vnion\~e, $eu σύμφ υσιν pertineat ad ip$am naturam: Mo- dus verò, quo natura vtitur, talis e$t: $anguine nutriuntur labia vulneris, $ed ante nutrition\~e $anguineus ros $pargitur, deinde ros fit vi$co- $ior, & fit $ecunda humiditas, quæ dicitur cam bium; & demum fit tertia, quæ dicitur gluten, cuius virtute dum labia $e tangunt congluti- nantur, & fit vnio, quæ dicitur ($i vulnus $im- plex $it in carne, vel adipe) κατὰ πρῶτον σκοπο\‘ν, i. $ecundum primam intentionem, quæ fit {per} me dium homogeneum, & non per cicatricem: ci- catrix enim e$t medium heterogeneum, quæ $olum in $permaticis fieri $olet.

Quantum attinet ad officia medici dicit Ga lenus quatuor e$$e: primum applicare, & coge re in vnum partes di$tantes: $ecundum coactas in vnum con$eruare: tertium cauere, ne quid labijs vulnerum intercidat: $i enim & pilus in- tercideret nunquam $anaretur, ni$i medicus, vel natura illum $ecerneret: Immò 3. meth. ca. 4. $i rectè recolo, dicit, labia e$$e ità adducenda, vt nihil aeris in vulnus penetret; quia & aer ip- $e prohibet, ne fiat agglutinatio: quartum con- $eruare partem $alubrem in $uo temperamen- to; quia ratione $alubris temperamenti effici- tur bona nutritio, & bona agglutinatio.

Notandum facultatem naturalem, ut dicit Gal. 1. de locis affectis c. ult. e$$e connatam om- nibus corporis partibus, eo modo, quo uis at- trahendi ferrũ e$t connata magneti: Hinc ual- dè errat Plu$quamcommentator, qui putat, fa- cultatem naturalem non e$$e cõnatam corpo- ris particulis, $ed à iecinore cõicari, {quis} e$t fal$i$- $imum; quia à iecore non facultas, $ed alimen- tum communicatur, quo innata facultas natu- ralis omnium partium quotidie re$arcitur: Ve- ri$simum tamen e$t, ut ex Gal. & Hipp. in 1. lib. fusè probauimus, facultatem uitalem, & anima lem non e$$e omnibus partibus connatam; $ed influere uitalem à corde, & animalem à cere- bro, quam opinionem $equitur quoque Plu$- quamcommentator, & omnes boni medici, & Philo$ophi.

1 Dub. dicit Gale. in tex. e$$e cauendum, ne quid labijs uulnerũ intercidat; quia impedire- tur agglutinatio; quod e$t contra experientiã, Sanctorij in artem med. Gal. quia no$trates Chirurgi intra labia uulnerum immittunt pulueres $ummo cum beneficio.

Re$pondent nonnulli non e$$e immitten- dos pulueres in uulnus, ni$i prius $upra labia uulneris $uperponatur linteum, & deinde $u- pra linteum pulueres: Quorum animaduer- $io e$t irridenda, quia omnis actio fieri debet per contactum: $i pulueres non tangent labia, nihil efficient. Ego puto pulueres in $uperficie uulnerum, & non in profundo, e$$e in$pergen- dos, ut nos admonet Auerroes 3. colliget: uel $i opus $it, ut in profundo in$pergantur, immit- tantur in locum, ubi po$sint commodè pulue- res linteis à Chirurgo auferri.

CAPITIS XC. Particula Quarta.

Sed quo pacto, & primum, & $ecun- Tex _49_. dum impleamus officium, dictum e$t. Tertium verò in cogendo in vnum par tes di$tantes exequemur, $i nihil extrin $ecus incidere permittamus, quoniam ${ae}pius v$u euenit, ut pilus, aut oleum, aut aliqua alia humidıtas interueni\~es, earum, quæ copulandæ $unt, partium vnitatem impediat. In eo autem quod $equitnr tempore per $ubfluxiones ter- tia intentio retinetur. Ip$am verò $ub- fluxionem ex eiu$dem, & contrar{ij} lo ci diui$ione, & figura opportuna compa randum. Partis autem $ub$tantiam $a- lubrem cum mediocriter exiccantibus con$eruabimus.

IN tex. $uperiori docuit, quomo- do exequi debeamus primũ, & $ecũdum præceptum, quæ per- tinent ad Medicum: primũ præ- ceptũ erat, ut labia uulneris ad- ducantur: Secundum, ut addu- cta con$eru\~etur: In hoc tex. duo facit, primò a- git de tertio præcepto, quod e$t, ut prohibea- tur, ne quid labijs nulneris intercidat: in $ecun- da parte agit de quarto præcepto, quod e$t, ut $ub$tantia partis uulnerat{ae} con$eruetur $alu- bris: docetq; unico uerbo, partem $alubrem cõ $eruari exiccantibus.

Quantum attinet ad tertium præceptum, {quis} e$t, ut prohibeatur, ne aliquid intercidat labijs uulnerum, duo docet Galen. primo quid $it fa- ciendum, ut prohibeamus, ne aliquid interci- dat in principio, qñ adducimus in unum partes di$tantes: Secundum quid po$t adductionem $it faciendum: in principio dicit, non e$$e per- mittendum, ut aliquid extrin$ecus in uulnus cadat, $icuti pilus, oleũ, & præcipuè aliqua hu- miditas; quia Gal. 3. metho. c. 4. dicit, ichorem maximè impedire agglutinationem; ideò, ut ichor $anguineus, qui impedit union\~e, aufera- tur, Chirurgi ante adductionem labiorum uul neris linamentis $iccis auul$is ex panno lineo ità exiccant, ut nihil alterius generis in uulne- re relinquatur. Ratio uerò, cur quæ intercidãt prohibeant unionem, e$t; quia unio, & aggluti- natio fit mediãte glutine carno$o; $i igitur una pars, ità e$t diui$a ab alia, ut inuicem non $e tan- gant; quomodo fiet agglutinatio? nunquam $a nè, ni$i prius utraq; pars $imul iuncta $it: Hinc e$t, quod non $olum pilus, oleum, $pina, arena, & $imilia po$$unt impedire agglutinationem: uerum etiam, ut dicit Gal. 3. metho. 4. & Plu$- quamcommentator in hoc loco, aer ip$e, $i in- ter unam, & alteram partem $it inclu$us; ecce igitur quam accurati debeant e$$e Chirurgi in principio uulnerum in adducendis in unum eorum labijs; aer namq; ip$e pote$t & penetıa- re inter labia, & impedire unionem.

In reliquo uerò tempore, po$tquam. $. addu- cta $int in unum lab ia, dicit Gal. prohil endum e$$e ne à partibus internis fluant humores ad labia adducta; quia $i fluerent, uel in pus con- uerterentur, uel in aliam putrilaginem longè maiorem. Accedit {quis} pars quamprimum uul- neretur, illicò, ut docet Gal. 3. meth. 3. fit imbe- cillis; quare tunc medici munus e$t impedire defluxum humorũ, ne pars læ$a reddatur oĩum corporis excrem\~etorũ $entina; prohibebit me- dicus, ne humores fluant ad partem uulneratã, reuellentibus. Similiter curabit, ut materia flu xa inter labia egrediat{ur} per aliquod decliue fo- ramen; uteturq, ligaturis expre$$orijs, de qui- bus $uperius egimus; ligaturæ. n. exprimunt cõ tinuò influxam materiam, & qũ $ine dolore ad- mini$trantur mirificum exhibent beneficium.

Quod uerò pars uulnerata ob imbecillitat\~e attrahat excrementa aliarũ partium nos docet Gal. lib. 3. de naturalibus facultatibus c. 13. ubi habet hæc uerba; _Sicuti inter $e particulæ altera ab_ _altera nutrimentum trahit, ita altera in alteram quod_ _$uperuacuum e$t à $e deponit; & $icuti trahentium ea_ _vincit quæ erat valentıor, $ic & à $e deponentium;_ Subdit; _Vbi aliqua particula affectus cuiu$piam occa_ _$ione ımbecillior e$t reddita; ex omnibus in illam, quæ_ _$uperuacua $unt, confluere e$t nece$$e, namque quæcun_ _que pars ualenti$$ima e$t in uicinas omnes reponit, &_ _rur$us earum $ingulæ in alias, quæ ıp$is $unt imbecil-_ _liores, & rur$us in alias donec omnium imbecillimam_ _inueniant;_ Ecce quomodo ex Galeno di- cendum e$t, in partem uuleneratam, ut imbecillimam concurre- re totius corporis ex- crementa. * *

Commentariorum Pars Tertia. QVÆST. CXVI. DE HYPORRYSI, $iue de $ubfluxione.

I_N eo autem, quod $equitur tempore._ In hoc loco Galenus declarat qñ e$t facienda, ὑπόῤῥυσις, ide$t $ubfluxio: dicitque fieri dum in vulnere $anies non liberè egre- ditur: nihil enim magis aggluti nationem impedit, quam pus retentum: vt igi tur pus genitum, & in po$terum generandum liberè expurgetur, dicit procedendum e$$e per diui$ionem eiu$dem, & <008>rij loci, & aptam figu ram, i. $i orificium vulneris nõ e$$et in parte de- cliui, vel eius orificium e$$et angu$tum: tunc ait aliud in contraria parte e$$e faciendum, in parte. $. magis decliui, vel $i e$$et angu$tum fo- ramen, e$$e dilatandum hac lege, vt Chirurgi $ecundum longitudinem fibrarum incidant: hæc enim inci$io e$t $ecundum figuram oppor tunam: Ego verò de $ectione facienda in quã- plurimis mu$culis longis $ecundum opportu- nam figuram egi lib. 2. meth. quem librũ $i per- legeris, plurima non $pernenda in $ecãdis apo- $tematibus percipies.

1 Dub. Gal. dicit, primum præceptum pro agglutinatione uulneris contineri in adducen dis labijs: $ecundum, adducta con$eruare: ter- tium, ne quid intercidat labijs vulnerum. Hic Galeni ordo v\~r reprehen$ione dignus; quia ter tium præceptum debet e$$e primum, & nõ ter tium; quia non oportet prius labia adducere, & adducta con$eruare, & deinde prohibere ne aliquid intercidat labijs; $ed par e$t, vt primum præceptum in curandis vulneribus $it auferre, quod inter labia vulneris continetur: $ecundũ vt partes diui$æ vniantur, quod Galenus non videtur ob$erua$$e.

Argenterius proponit hanc dubitationem contra Gal. eamq; non $oluit, $ed Gal. repreh\~e- dit: cæterum meritò ad omnibus Expo$itorib. Recentioribus reprehenditur, quia Gal. in tex. quamuis dicat e$$e tertium officium, $eu pr{ae}ce ptum medicum, vt prohibeatur ne aliquid ex- trin$ecus in vulnus cadat; non propterea intel- ligit e$$e $olum po$t primum, & $ecundum, & ante quartum exequendũ; $ed dum alia quoq; exequimur, quia hæc $unt verba Galeni: ter- tium verò in cogendo in vnum partes di$tãtes exequemur: ecce {quis} exequi debeamus hoc offi cium, $eu præceptum tertium in cogendo, i. dũ ad vnum partes di$tantes adducuntur quo t\~e- pore exequimur \~et primum, præceptum: ecce quod non intelligit primum, $ecũdum, vel ter tium $ecundum prioritatem temporis, vt puta bat Argenterius: po$uit tamen tertio loco, hoc artificio: quia & ante, & po$t omnia præcepta Chirurgus quotidie mane. $. & ve$peri debet prohibere, ne aliquid extrin$ecus intercidat la- bijs vulnerum. Præterea Gal. non collocauit tertium præceptum primo loco; quia agit de vulnere $implici, in cuius principio neq; frag- menta o$$ium, neque pilæ plumbeæ, uel ferreæ per $clopetos immi$${ae}, po$$unt e$$e; <002>a h{ae}c e$fi- cerent vulnus compo$itũ, & non $implex. Hinc Argenterius agens de his {per}mi$cet vulnus $im plex cum compo$ito, de quo Gal. hic nõ loqui tur; immò hæc e$t cau$a, cur Gal. $olũ mentio- nem faciat de pilo, oleo, fiue alia humiditate, quæ in vulnus incidere po$$unt, & non de frag- mentis o$$ium, vel de pilis plumbeis, quæ dũ in vulnus proiectæ $unt, non $tatim adducũtur labia di$tantia ad unum, ut nos docet Gal. in hoc loco, quia $unt vulnera ad modũ cõpo$ita.

2 Dub. dicir Gal. in tex. partem uulneratam exiccantibus e$$e con$eruandam; quod non vi detur conuenire ulceri, quia exiccantia, uel $unt $arcotica, uel cicatrizantia; $ed neutra i$torum habent uim agglutinandi; non $arcoti ca, quia hæc habent duo officia: primum, icho- rem, qui e$t excrementum tertiæ coctionis, ex- iccandi: $ecundum officium $orditiem, quæ $imiliter e$t excrementum cra$$um eiu$d\~e co- ctionis, detergendi; ea uerò, quæ habent uim agglutinandi uulnus $implex, non debent de- tergere, $ed $olum a$tringere, & exiccare. Si- militer cicatrizantia non debent agglutinare $implex vulnus; quia de ratione cicatrizãtium e$t ab$umere non $olum humiditatem influen tem, & ichorem, qui e$t excrementum tertiæ coctionis, $ed propriam humiditatem.

Re$pondetur, exiccantia, quibus in uulnere utimur e$$e trium generum, alia e$$e $arcotica, & hæc habere uim exiccandi moderati$$imã; $upra i$ta e$$e agglutinantia, quæ uniunt la- bia uulneris; & hæc habere uim exiccandi, & a$tringendi: differ\~etia inter $arcotica, & agglu- tinantia labia $implicis uulneris e$t, quia agglu tinantia paulò magis exiccant: ratio e$t, quia non $olum debent exiccare ichorem, quı e$t excrementum tertiæ coctionis, $ed deb\~et ali- quantulum a$tringere, ne concurrãt humores, qui deinde po$$int impedire agglutination\~e. Pr{ae}terea $arcotica h\~ent uirtut\~e deterg\~edi $or- ditiem, qu{ae} e$t excrementum cra$$um tertiæ coctionis, qua uirtute, agglutinantia prædita non $unt: tertium genus exiccantium $unt ci- catrizantia, quæ magis exiccant, quam agglu- tinantia; quia $ua uirtute exiccatiua conuer- tũt carnem in rem duram, ide$t in cicatricem, quæ non e$t eiu$dem generis cum agglutinan tibus, Ideò Galenus in tex. docet, con$eruandã e$$e partem uulneratã $alubr\~e cũ mediocriter exiccãtibus: dicit mediocriter, <002>a agglutinãtia mediãt inter $arcotica, & cicatrizantia: $arcoti- ca. n. ex Galen. in methodo $unt $icca in primo gradu; agglutinantia verò $unt frigida, & $icca in $ecundo: cuiu$modi $unt, vt dicit Hippo. lib. de vlceribus, $pongi{ae}. Pr{ae}terea e$t ceratum bar barum, {quis} de$cribitur à Gal. 2. de compo$itione Sanctorij in artem med. Gal. medicamentorum per genera c. vlt. cicatrizan- tia $unt $icca in tertio: hanc doctrinam ferè to- tam de$ump$imus a Gal. 3. methodi c. 4.

3 Dub. Gal. dicens in tex. exiccantia con$er- uare partem vulneratam $alubrem, videtur er- rare; quia dum exiccantia adhibentur, vt aufe- rant humiditatem $uperfluamvulneris, curãt, & non con$eruant: contraria. n. contrarijs curã- tur: hanc dubitationem propo$uit Plu$quam- commentator.

Re$pondeo id curari, {quis} lædit ali<009> actionem; $ed $ic e$t, {quis} illa humiditas in vulnere $implici non lædit actionem; ergo non e$t curanda, $ed con$eruanda: o$tendimus ex Gal. $uperius, na- turam in con$eruando $emper corrigere, & e- mendare, auferendo. $. contrarium, $ed dũ actio non e$t læ$a, dicitur con$eruatio, & nõ curatio.

4 Dub. Gal. 3. methodi 3. & vlt. & alibi inter exiccantia ponit thus, quod tñ in nauta, $eu ro- bu$to homine, & in parte $icciori ex Galen. pus mouet: quomodo pusmouebit $i exiccat? Si- militer in vlceribus $edis, & penis vtit{ur} pro exic- cante con$eruante partem læ$am carta combu $ta, cadmia, pini cortice, quæ $unt valde exiccã- tia: quomodo, $i $unt valde exiccantia, defendi poterit Gal. dum dicit in hoc tex. e$$e proced\~e- dum moderatis exiccantibus?

Re$põ$io e$t Galeni, quia exiccantia dicũtur moderata, & immoderata pro ut magis, & mi- nus recedunt à parte con$eruanda: cadmia, & carta combu$ta $unt exiccantia immoderata re $pectu carnis mollis puerorum, & mulierum, quia multum recedunt à temperamento mol- liori: re$pectu verò habitus hominis robu$ti$$i- mi, vel partis duræ dic\~etur exiccãtia moderata.

5 Dub. non videtur, {quis} $ufficiãt illa quatuor præcepta ad Chirurgum pertinentia pro expl\~e da communi$$ima intentione, quæ con$i$tit in adducendis in vnum labijs, in illis con$eruãdis in prohibendo, ne quid intercidat, & in con$er uando partem $alubrem: Guido. n. præter illa quatuor addit, {quis} opus $it, vt medicus curet, ne dolor $uperueniat vulneri, vel $anguinis fluxio, vel aliquod aliud $ymptoma; ergo non $uffi- cient quatuor propo$ita à Galeno.

Falopius re$põdet, hæc propo$ita à Guido- ne reduci ad illa quatuor {pro}po$ita; at errat toto c{ae}lo; quia dolor $uperueniens, & fluxio $angui- nis nullo modo pertin\~et ad communi$$imam intentionem $anandi vulnus, <009> Gal. in hoc loco propo$uit: Fluxio enim copio$i$$ima $anguinis, & magnus dolor $emper à vulnere compo$i- to, & non $implici proueniunt.

6 Dub. Gal. loqu\~es in tex. de hyporrhy$i, vel $ubfluxione dicit, $emper e$$e faciendam, dum pus in vulnere retinetur, & liberè non egredi- tur: {quis} nõ v\~r vniuer$aliter verũ; quia hyporrhy- $is in faciei vulneribus $implicibus, de quibus hic agitur, nullo modo e$t admittenda; quia ef ficit tandem turpi$$imam cicatricem: immò nullus inuenietur optimus Chirurgus, qui in $implicivulnere faciei hyporrhy $im efficiat, vel torrundas, vel linamenta in vulnus imponat, & meritò; quia i$ta deinde cau$ant, ut dictum e$t, turpi$$imam cicatricem; ergo fal$um e$t {quis} in omni vulnere $implici $it faci\~eda hyporrhy$is in parte magis decliui, vt in tex. Gal. docet.

Re$pondemus Gal. laudare hyporrhy$im in vulneribus, quando aliquid puris, vel alterius humoris non egreditur: non tamen docet, in omni vulnere eam e$$e faciendã: ratio e$t, quia omnia Gal. præcepta in curandis morbis deb\~et e$$e $ubiecta huic examini, an præter vulnus cu randum $it aliquod ex tribus indicantibus, qui bus medicus prius vacare debeat, quam vul- neri; quorum primum e$t urgens: $ecundũ e$t cau$a: tertium e$t impedimentum: Hæc doctri- na e$t Gal. 3. meth. 9. & 7. metho. c. 12. ubi dicit, omnia indicantia ante morbum curandum ad hæc tria e$$e reducenda, ad urgens. $. cau$am principalem, & impedimenta: exemplum hu- ius ob$eruationis e$t inten$i$$ima febrıs cum uirium pro$tratione, in qua occa$ione uinũ ra- tione uiriũ urgentium concedimus, & febrem $pernimus. Similiter in vulnere $implici faciei, quod periculo uacat loco urgentis e$t turpis cicatrix; ideò ne hæc turpitudo in facie relin- quatur, omittimus torrundas, linamenta, pun- cturas, & hyporrhy$im, uel $ubfluxionem, qu{ae} in alijs partibus $implici uulnere afflictis admi- ni$trantur. Notãdum hyporrhy$im e$$e facien- dam in parte decliui non $olum occa$ione pu- ris, $ed etiam alterius humoris partem aliquã inflammantis exurenti$que; $icuti his diebus in muliere præclari$$ima, cui, cum e$$ent ingui na u$que ad genua inflammata, corpore prius repurgato, Zaccharias à Puteo in omni doctri- narum genere præ$tanti$$imus, cuius $upremæ laudes in hoc paucorum uerborum contextu exprimi non po$$unt, con$uluit duo cauteria $upra genua inurenda: quibus inu$tis cæpit hy- porrhy$is non $ine euidenti$$ima $cele$ti$$imi, & antiqui$$imi affectus imminutione.

7 Dub. Gale. in tex. docet, quod ante addu- ctionem labiorum uulneris extrahenda $int, quæ intercidunt labijs uulnerum: Similiter Ga lenus 3. methodi c. 4. docet ante agglutinatio- nem e$$e remouenda, quæ $unt in uulnere, & impediunt $anationem; attamen hoc pr{ae}ceptũ aduer$atur experientiæ, quia $æpè agglutinan- tur uulnera, <009>uis relictæ $int glandes plumbeæ, uel o$sium $quãmæ, uel $agittæ. Albuca$is lib. 2. c. 94. citat quatuor, qui $uprauixerunt, quibus non fuerunt extractæ $agittæ; & tamen uulne ra fuerunt agglutinata: immò citat ca$um cu- iu$dam, cui po$t $eptem annos exiuit $agitta lõgè à uulnere. Falopius refert $e è thorace cu- iu$dam hominis eduxi$$e laminam ferream $a- tis in$ignem; quæ per nouem annos in cauitate man$it; $ed quid multa? nemo Chirurgorum e$t, cui aliquando non contingit ob$erua$$e, uulneratos $anatos, telo, uel plumbeis glandi- bus intus relictis; Accedit, quod aliquando $a- gitta alicui parti infigit{ur}, quæ tamen ab illa parte Commentariorum Pars III. non $it extrahenda, immò $it con$eruanda, quia dum extrahitur, $tatim $uccedit mors: ve- luti dum e$t infixa cordi, hepati, pulmoni, $epto trè$uer$o, vel arteri{ae} magnæ, tũc. n. $i extrahitur illicò homo moritur; $ed cum omninò debeat mori, $unt $agittæ, vel arma relinquenda; quia diutius viuit, & dum moritur culpam in Chirurgum non referunt: immò $i $agitt{ae}, vel arma infixa $int venis, vel arteriæ maioribus $i extrahantur, illico moriuntur; $i verò relinquã tur, $uperuiuere po$$unt; quia natura interim id pote$t efficere, quod Chirurgus efficere nõ pote$t; quando verò $agittæ $ubito extrahend{ae} $int paulò infrà docebimus.

Re$pondetur; Gal. dum docet ante aggluti- nationem e$$e amou\~edos pilos, vel oleum, aut alia id genus, loqui de vulnere $implici, & non compo$ito. Præterea medicus debet $ibi ante oculos $emper obijcere hæc duo Hippocratis præcepta alıjs digniora; primum quod $emper attendere debeat ei, quod magis urget: $ecun- dum vt videat, ne $altem noceat. Quando verò tela, vel glandes plũbeæ $int extrahendæ, $cias, id e$$e faciendum tribus occa$ionibus; primo quando dolor e$t inten$i$$imus; $ecundo quan do arma relicta in vulnere $unt venenata; ter- tio quando telum acutum e$t infixum in prin- cipio mu$culi, & imminet periculũ, ne de$cen- dat in cauitates mu$culorum: quando enim te lum e$$et latum, tunc nullum immineret peri- culum, quod. $. in cauitate mu$culorum de$c\~e- deret: Arma verò extrahuntur dilatando vul- nera: $i verò $int venenata confugimus etiam ad ferrum candens.

8 Dub. Quartum præceptum pro $anandis $implicibus vulneribus dictum e$t cum Gal. e$ $e cum mediocriter exiccantibus con$eruando partem $alubrem $imiliter 3. meth. ca. 9. docet temperaturam loci habere rationem futuro- rum; quia illa e$t opifex omnium bonorum: $a- nat enim & inhibet tempe$tatem futuram. Iti- dem Hipp. lib. de vlceribus dicit, $iccum $ano vicinius e$$e; humidum verò non $ano. Contra Galen. & Hipp. e$t Cel$us lib. 5. c. 149. qui curat vulnera $uperimpo$ita $pongia ex aqua frigida expre$$a. Præterea omnes boni Chirurgi illi- niunt partem vulneratam oleo: quomodo igi- tur $olum mediocriter exiccantia iuuabunt?

Re$pondetur primo ad Cel$um, laudandam e$$e aquam frigidam in vulneribus paruulis; & non in magnis. Cæterum liberè optimi Chirur gi repreh\~edunt frigidæ v$um, quia plurimi v$u frigidæ in gangr{ae}nam incidunt. Quo ad oleũ, dicimus, olea quæ non habent vim exiccandi, vel per $e, uel per accidens nullo modo conue- nire: oleum enim ro$atum quatenus refrigerat partem, & aufert dolorem, ex accid\~eti exiccat: ratio e$t, quia ablato dolore, & calore partis nõ amplius excrementa confluunt in part\~e l{ae}$am: fimiliter dicimus, oleũ Hi$panum per $e exic- care, quia eius compo$itionem ingrediuntur exiccantia.

9 Dub. Gal. 3. præ$ag. 29. docet, humores cõ fluxos in partem debilem nunquam per excre tionem in$en$ibilem iudicari, $ed $olũ per con uer$ionem in pus: quare cum pars vulnerata $it debilis, & humoribus referta, ei non conue- nient remedia $icca; $ed humida, & $uppuran- tia; quare vulneratis humida, & nõ $icca deb\~et applicari. Hinc Gal. 4. methodi c. 5. dicit, dũ cu- pimus pus in vlcere, non e$$e exiccandum.

Re$pondetur e$$e veri$$imũ, {quis} ulceribus, & partibus debilibus conueniant exiccantia, ut docet Gal. in tex. & Hipp. lib. de vlceribus, quia $ano vicinius e$t $iccum, i. illa conueniunt exic cantia, \~q reddunt partem vulneratam $iccam, & eam liberant ab excrementis; at $ic e$t, quod $uppurantia liberant partem ab excrementis, quatenus conuertunt in pus, & euacuantur, er go: quare dum Gale. laudat exiccantia, laudat omnia exiccantia, quæ vel per $e, vel per acci- dens exiccant, vt efficiunt $uppurantia, \~q $unt humida, $ed per accidens exiccant: intentio. n. Gal. e$t partem vulneratam liberare excremen tis, quia illis euacuatis natura agglutinat, & e$t $anitatis opifex; virtus. n. agglutinandi uulnus non in remedijs, $ed in parte circun$tante re$i- det. Hinc D. Thomas, qui medicã art\~e nõ tra- ctat 2. de anima $upra tex. 58. $ententiam præ- claram magno philo$opho dignam his uerbis protulit, _Sanitas $i alicui reddi debeat oportet, ut ei_ _$it aliqua pars $ana._ Similiter nos cũ Gal. dicim{us}, {quis} ni$i pars, \~q circũdat uulnus fuerit $ana, nun<009> $anabitur vulnus; $ana uerò pr{ae}cipuè redditur, dum ea confluxis humoribus liberat{ur}, qui præ- cipuè $uppurantibus, & non digerentibus tolli po$$unt. Hinc Gal. 11. meth. c. 12. uidens $uppu- rantia pro curandis ulceribus $æpi$$imè conue- nire, habet hæc uerba; _Si ulcus cauum iunctum_ _$it cum inflammatione partis circumstantis, ni$i inflã-_ _mationem, $eu tumorem, uel materiam imbibitã prius_ _curaueris, ulcus efficies $ordıdius, & inde magis ca-_ _uum;_ Quid igitur erit faciendum pro auferen- da materia imbibita? certè, ni$i humida, $uppu- rantiaque adiungamus parti uulneratæ, uel ul- ceratæ e$t omninò impo$$ibile, ut ulcus $anet{ur}; pars. n. circũ$tans $ana habet uim generandi car nem, agglutinandi, & cicatrizandi.

10 Dub. Gal. 1. de compo$itione per genera ca. 18. ait, ulcera uel e$$e cacoethica, quæ $unt, quando pars ulcerata e$t adeò intemperata, ut influentem humor\~e (licet $it $uccus benignus) corrumpat; uel e$$e dy$epulota, quæ $unt, quã- do humores, qui confluunt peccant copia, uel qualitate, nulla exi$tente in parte affecta uirtu- te corrũpendi fluentes humores; nos dicimus moderata exiccantia, neq; cacoethicis, neq; dy $epuloticis vlcerib. {con}uenire; nõ cacoethicis; <002>a huic generi ulcerũ {con}uenit ignis actualis, uel po tentialis, <002> non con$eruat partem $alubr\~e; $ed eam de$truit; nõ dy$epuloticis, <002>a $i humor in- fluxus quantitate peccat, e$t $uppurãtibus, quæ humida $unt, tollendus; $i qualitate, $uo contra rio, {quis} non e$t $olum $iccum: pote$t enim e$$e Sanctorij in artem med. Gal. frigidum, humidum, & calidum; ergo in ulce- ribus non e$t incedendum exiccantibus.

Re$pondetur, {quis} omne vlcus, vel cacoethi- cum, vel dy$epuloticum e$t compo$itum, & nõ $implex: Galenus verò hic loquitur de $impli- ci, & non de compo$ito: curatio verò in compo $ito vlcere non exorditur ab vlcere; $ed, vt do- cet Gal. 11. meth. 12. & alibi, à cau$a, & deinde ab impedim\~etis: nun<009>. n. $anabitur vlcus, ni$i eius cau$a prius auferatur; & deinde impedimenta: Hinc Gal. 3. de fracturis 43. in vlcere cum inflã matione non vtitur exiccantibus, $ed ijs, quæ le niunt, ne inflammatio incrementum $u$cipiat: ea verò quæ leniunt non $iccant, $ed hume- ctant, & vlcus $ordidius efficiũt. Similiter Gal. 4. metho. c. 5. dicit, dum cupimus pus in vlcere non e$$e exiccandum: qũo igitur in vlceribus, vel vulneribus erit exiccantıbus procedendũ? Ideò dicimus Gal. volui$$e, vt exiccentur par- tes circun$tantes, vulnerum, vel vlcerum; quia partis circũ$tantis $alubritas e$t illa, quæ $anat: at $ic e$t, {quis} tunc pars circun$tans e$t $alubris, quãdo e$t $icca, i. priuata humoribus præter na- turam: quare omnia remedia, quæ auferent hu- mores influxos impedientes $alubritatem par- tis circun$tantis dicentur exiccantia, $int $up- purantia, vel $int digerentia; quia $uppurantia $i {per} $e non exiccant, per accidens exiccabunt: effectus. n. dummodo benè $uccedant, tum à medico, tum ab ægrotante æquè laudãtur, nec inde di$putant an per $e, vel per accidens id e- uenerit. Quod verò $uppurantia iuu\~et partem $alubrem, patet experientia, & auctoritate: ex- perientia; quia per puris euacuationem maxi- mèiuuãtur ægri, & merito, quia tollitur humo rum crudorũ $arcina: auctoritate, docet. n. Gal. 5. aphori$, 22. his verbis; _Pus in ulcere e$$e maximũ_ _$ecuritatis $ignum: $uperata enim inflammatione breui_ _$patio epuloticis ad $anitatem reducitur;_ Ego autem lib. 15. meth. c. 7. o$tendi quot modis err\~et, qui in $anandis vlceribus putant exiccantibus $em per e$$e procedendum.

CAPITIS XC. Particula Quinta.

Hæc quidem e$t $olutæ continuitatis cu Tex. _50_. ratio, cum ip$a $ola $eor$um in carno$a parte con$titerit. Quod $i alicui alteri morbo coniungatur, plures $unt indi- cationum intentıones: quas in compo$ito rum, vel complicatorum, $iue, vt cuiq; appellare libuerit, doctrina deinceps trademus: In præ$enti autem $ermone ad reliquas vnitatis $olutiones acce- dendum:

IN huius capitis epilogo Gal. ait, $e egi$$e de curatione $implicis vulneris, quæ $olum per primã ıntentionem in carne fit, & non de vulnere complicato cum o$- $is fractura, vel cauitate, vel apo $temate, vel $orditie, dolore, vel cũ humorum affluxu, vel cum alio vrgente $ymptomate: de quorum affectuum complicatione docuit in metho. lib. 3. c. 9. & 7. meth. c. 12. ubi omnia indi cantia ante vlcus curandum Gal. ad tria redu- xit; ad urgens uidelicet, cau$am principalem, & cau$am $ine qua non, ide$t impedimentum, quod in idem recidit: docuitq: prius e$$e atten dendũ urgenti, non $pretis alıjs: deinde amoto urg\~ete docet $ecũdo loco e$$e att\~edendũ cau- $æ principali, qua amota, e$$e auferenda impedi menta, quibus omnibus ablatis tempus $anan- di ulcera $e offert: quam doctrinam clari$$imis exemplis lib. 15. methodi no$træ ex Galeno de- $umptis illu$trauimus.

CAPITIS XCI. Particula Prima.

Fractio igitur e$t continuitatis in o$$e Tex. _51_. $olutio: quæ quantum ad intentionem primam in$anabilis exi$tit: quo ad$e- cundam verò quodammodo $anabilıs fit. Prima igitur intentio e$t coalıtus partium, qui ab o$$is duritiem fieri non pote$t. Secunda alligatio quæ fit callo $u pernato partes fractas alligante. Calli autem generatio, qua quidem ex mate ria, & à natura fit, e$t & ad alia com- munis: Qua verò formam o$$is vici- nam habet, ex eiu$d\~e fit alimento: Mol- le uerò, & puerile os coale$cere pote$t.

IN cap. $uperiori tradidit modũ curandi $olution\~e continui in carne: In hoc docet modum cu randi fracturam, ide$t $olutio- nem cõtinui in o$$e: quod. n. di- citur ulcus in carne: in o$$e ex ex Galeno 3. methodi, cap. 1. dicitur catagma, ide$t fractura.

In hoc tex. duo facit, primo ait fracturas o$- $ium per callum $anari: $ecundò docet, quomo do generetur callus. Sen$us huius text. e$t i$te: Fractura nihil aliud e$t, quam $olutio continui in offibus, quæ nullo modo ob eorum duriti\~e κατὰ πρῶτον σκοπο\‘ν, ide$t $ecundum primam in- tentionem, quæ fit per medium eiu$dem gene ris pote$t uniri; $icuti unitur $oluta caro per me Commentariorum Pars III. dium eiu$dem naturæ, ide$t per carnem ip$am: o$$a uerò fracta $anantur, & uniuntur κατὰδέυ- τερον σκοπο\‘ν, ide$t per $ecundam intentionem, quæ fit per callum, qui d\~r medium diuer$i ge- neris, quia callus in o$$e non e$t os, $icuti {quis} unit carnem $olutam, e$t ip$amet caro; ideò Galen. in tex. uocat agglutinationem o$$is δε{σι}μ, ide$t alligationem factam per callum, qui nullo mo do e$$e pote$t os; Hinc Gal. hanc o$$is fracti $a- nationem merito dicit e$$e quodammodo $a- nabilem; quia vnio non e$t $m pro$undiores partes; $ed $olum $ecundum externas; ità, ut $it callus admodum imperfectus. In 2. parte text. docet, {quis} callus, uniens o$$a quatenus à natura fit, vt effici\~ete, & fit à materia alimentali, com- municat cum alijs corporis partibus, quæ $imi- liter à natura, & ab alımento fiunt; quatenus uerò callus fit à uirtute nutritiua o$$is; & ab ali mento o$$is, $ic non communicat cum alijs par tibus, $ed habet naturam di$tinctam; addit {quis} callus ità fit à uirtute, ut ità dicam, o$sifica, & ab o$sis alimento, ut $i in adultis e$$ent mol- lia, $icuti in pueris coale$cerent $ecundum pri mam intentionem, ide$t callus in o$$e e$$et os; & hoc modo in ip$is fieret agglutinatio $ecun- dum primam intentionem. In hoc loco errat Argenterius dicens, non e$$e credendum, o$$a in infantibus fracta coale$cere $ecundum pri- mam intentionem; & reprehendit Gal. $ed ex- perientia conuincit illum; quia in infantibus conglutinantur o$$a $ine callo; quia $unt mol- lia; immò in infantibus $unt 80. o$$a qu{ae} adhuc $unt cartilagines, & non o$$a, $. duo o$$a breg- matis, quæ adhuc $unt cartilagines, quatuor o$- $a coccygis, 48. $e$amoida, 8. tar$orum, & 16. car porum, & duæ patellæ, quæ adhuc o$$a nõ $unt.

1 Dub. Gal. in tex. dum dicit, o$$a fracta quo ad $ecundam intentionem quodammodo $a- nabilia e$$e, uidetur errare; quia, quæ aggluti- nantur per callum, uerè agglutinãtur, ergo nõ debebat dicere quodammodo per callum ag- glutinari; omne. n. {quis} agglutinatur, id fit uel per primam intentionem, i. per coalitum, & fym- phy$im, uel per alligationem factam per callũ, $icut o$$a fracta ligantur, ergo non quodammo do per callum $anantur.

Re$pondetur ex Gal. 6. aphori$. 19. ubi docet o$$a uerè per callum non agglutinari; ibi. n. ha- bet hæc uerba; _Inquiunt nonnulli per$picuè videri_ _o$$a fracta agglutinari: $ed aberrant, ut doceri po$$unt_ _in Brutis, quorum pars aliqua fracta contraxit callũ:_ _hæc. n. $eu uiua, $eu mortua, $i quis uelit in$picere di$$e-_ _cando, uidebit manife$te à callo ueluti uinculo quodam_ _circumducto partes o$$ium di$ci$$as e$$e cõ$trictas, quas_ _$i abra$erint, fracturæ profundum uidebunt non agglu_ _tinatum:_ Ecce quod o$$a in $uperficie callo ag- glutinantur, $ed nõ in profundo; & hac de cau- $a dicuntur o$$a fracta quodammodo per $ecũ- dam intentionem $anabilia.

2 Dub. videtur Gal. dum agit de o$$is fractu ra, diminutus: quia agit $olum de o$$icijs natu- ræ, veluti dum dicit per callũ o$$a fracta quod- ammodo $anari, {quis} opus ad naturam pertinet: de officijs verò pertin\~etibus ad medicum, quæ $anè $unt admodum nece$$atia, ne verbum qui dem fecit.

Re$pondetur, Gal. in hoc loco omi$i$$e offi- cia pertinentia ad medicum, quia in capite $u- periori di$tinctè agens de $olutione continui in carne propo$uit quatuor præcepta pertinen tia ad medicum, quæ mirifice in$eruiunt in cu- ratione fracturæ: primum præceptum erat, par- tes vulneratas in vnum adducere: $ecundum, adductas con$eruare; tertium prohibere, ne ca- dat in vulnus aliquid; quartum, partem ulnera tam $alubrem con$eruare; quæ omnia æque cu rationi fracturarum applicantur. Præterea Gal. 6. methodi c. 5. de ijs, quæ pertinent ad medicũ in curand is fracturis expre$sè egit; veluti, quod o$$a fracta $int adducenda, adducta con$eruan- da, impedimenta que remouenda, & temperies partis $eruanda, & alia accidentia prohibenda.

Primum præceptum, pertin\~es ad medicum pro adductione feu coaptatione o$$ium fracto rum in $uum locũ, $ic ob$eruatur: oportet prius extendere membra fracta, quia in fractura red duntur omnia breuiora: ratio e$t, quia mu$culi $emper trahunt ad $uum principium: quando verò non adducuntur per debitam exten$ion\~e in $uum locum, eminentiæ o$$is franguntur, & fractæ impediunt coaptationem: immò illæ e- minentiæ $olent pungere tendines, vel neruos, vndè conuul$iones, & mortes $uccedũt: Hinc Hippoc. loquens de fracturis, admonet, {quis} par- tes o$$is fracti adduci debeant per anti$ta$im, i. per tractionem partium fractarum ad partes op po$itas; ne in reductione eminentiæ, $eu extan- tiæ vnius cum extantijs alterius $e tangant, & collidantur; $ecus $equerentur puncturæ, in- flammationes, & conuul$iones. Medicus igitur, $i vocetur prima die, pote$t validius ext\~e dere: $ed $i $ecunda, nullo modo propter hu- mores confluxos debet, vel pote$t validam effi- cere exten$ionem, vt nos docet Cel$us lib. 8. c. 10. quia fieret inflammatio; Cogno$ces mem- brum fractum e$$e rectè coaptatum his tribus $ignis: primum, membrum fractum re$ponde- bit in figura $ano: $ecundum, nullam habebit cauitatem, a$peritatem, eminentiã, vel inæqua- litatem: tertium, dolor erit mitigatus.

Quo ad $ecundum præceptum, {quis} e$t addu- cta o$$a cõ$eruare; dicimus per quietem, & per ligaturas, & ferulas, vel per laminas ligneas pro hıberi ne humores fluant; & fluxi expriman- tur; hac lege tñ $eruata, vt fa$cia $uper partem fractã magis $tringatur, quia hoc modo ab hu- moribus fluentibus defendetur. Demum præ- cipuè e$t ob$eruandum, quod omnia admini- $trentur cum bona laborantis tolerantia.

Quo ad tertium præceptum, {quis} e$t, vt prohi- beamus, ne in partem fractam o$$is. $. fracti ca- dat aliquid, oritur hæc int\~etio, vt præuideamus ne extantiæ, vel o$sis eminentiæ intercidant in fracturam; quia nun<009> o$$a fracta agglutinaren Sanctorij in artem med. Gal. tur, nec po$$et fieri callus: Quo ca$u oporteret aperire carnem $ummo cum vitæ di$crimine, & amouere o$sis fragmentum, quod impedit agglutinationem.

Quo ad quartum præceptum, quod e$t con- $eruare o$$is $ub$tantiam $alubrem, dicimus, eli genda e$$e a$tringentia defen$iua, ne excre- menta confluant in fracturam: inter defen$iua ab Hippocrate, & Cel$o vinum nigrum au$te- rum commendatur: adduntur tamen alia va- lentiora, prout corporis habitus e$t firmior, & durior. Pr{ae}terea $unt eligenda anodyna, quæ prohibent fluxionem, dolorem auferendo.

Quinto loco generandus e$t callus, quod e$t faciendum, po$tquam timor inflammationis rece$$erit; quia vt plurimum calli circa di\~e $e- ptimum fieri incipiunt. Cum igitur callus fiat ab alimento o$$is, quod exudat à labijs fractu- ræ; ideò cibos pro calli generatione eligimus, quales $unt oryza, farrum, pedes vituli, & $imi- lia e$culenta cra$$a, & vi$cida. Notandum ta- men, quod ante $eptimum di\~e æger vti debeat cibo tenui; immò $anguis euacuatur, corpu$q; purgatur, ne inflammatio $uccedat: prohibita- que inflammatione tunc incipimus propo$ito victu cra$$o vti. Sed qui vult di$tinctè digno$ce re $ymptomata, quæ $uperueniunt fracturis le- gat Hipp. lib de fracturis, & Gal. 6. meth. & alios Chirurgos, qui integros ediderũt libros de fa- $cijs, de $plenijs, vel ferulis, vbi plura alia intelli get. Notanda $imiliter e$t differentia inter curã fracturæ propo$itam ab Antiquis, & Mo- dernis. Antiqui. n. ante $eptimũ di\~e non vteban tur ferulis timentes inflammationem. No$tra- tes verò moderni nulla habita con$ideratione huius timoris prima die ferulis vtuntur, parũ de inflammatione faci\~etes. Nos verò dicimus, primis diebus ligaturas, fa$cias, & ferulas e$$e admini$trandas cum tolerantia patientis, quia dolores po$$unt excitare fluxiones, & inde le- thalia $ymptomata.

3 Dub. Gal. in hoc loco, & 6. methodi, & in libris de differentijs morborũ vocat $olution\~e continui in o$$e catagma, i. fracturam, quod re- prehenditur à nonnullis, & præcipuè ab Arg\~e- terio, qui dicit $olutionem continui o$$ium ali quando à rebus incidentibus fieri: aliquando in o$$e fieri rimulas, quæ non $unt fracturæ, ne- que callo $anantur, ergo nõ omnis $olutio con tinui in o$$e e$t fractura.

Re$pondetur, nunquam o$$is continui $olu- tionem po$$e alio modo accidere, quam fractu ra, incidat quis, quouis in$t\~ro incı$orio os $em- per frangetur: $ic rimulæ o$$ium $unt fracturæ, & per callum $anantur, & non alio modo: de ra tione enim rerum durarum e$t, vt $olum fractu ra $oluantur: cau$a verò, cur hoc Argenterius non intellexit, fuit philo$ophiæ imperitia.

4 Dub. dicit Gal. o$$a non coale$cere ob eo- rum duritiem: videtur potius, quod non coale $cant (vt quidam dicunt) ob eorum $iccitatem, quia priuata $unt alimento.

Re$pondetur, tran$ire {per} o$$a venas magnas, quæ tantum alimenti ferunt, quantum, $i mate ria o$$ium e$$et mollior, fufficeret pro aggluti natione; quæ verò impediunt callum varia sũt, & non $iccitas tantum: aliquando. n. e$t motus continuus partium, qui impedit vnionem, vt euenit in $oluta vnitate $epti tran$uer$i, & pul monis: natura. n. quiete priuata non cõcoquit, & per con$equens non vnit. Aliquando impe- ditur vnio ob tenuitatem membri; $icuti acci- dit i ve$ica, vel aliquo inte$tino pertu$o, quod accidit, quia paucus $anguis concurrit: excipi- mus tamen duram, & tenuem membranã cere bri, in qua ob venarum multitudinem $anguis abundat; quapropter callus, ibi facile fit. Ali- quando dum $oluitur vas, $i ab illo egrediatur aliquid, {quis} careat exitu, vt $unt inte$tina, ve$ica, venæ maiores, & vi$cera interna, non fit agglu- tinatio. Cau$a verò, cur o$$a non agglutin\~etur $ecundum primam intentionem, i. per mediũ eiu$dem naturæ non e$t carentia alimenti, $ed eorum durities. Notandum $i in fractura emi- nentiæ aliquæ, quæ vocantur extantiæ, $epara- rent{ur} ab o$$e, & pungerent neruo$am partem, & conuul$ionem excitarent, vt dictum e$t, tũc non e$$e expectandam agglutinationem, quia $pes $alutis cõ$i$tit in apertione, cau$tico, & fer ro faci\~eda, qua po$$it manus chirurgica extra- here extantias, $iue fragm\~eta o$$is, \~q impediũt vnion\~e: illis. n. non ablatis, non $olũ nõ aggluti- natur os; $ed quod pe$$imum e$t, inflammatio- nes, conuul$iones, & mortes $uccedunt; ideò Chirurgus in prima coaptatione debet ob$er- uare pr{ae}cepta $uperius propo$ita; ægrotus ve- rò debet in perpetua quiete fractum os cõ$er- uare, donec videlicet $olidus callus genit{us} $it.

CAPITIS XCI. Particula Secunda.

Sed perraro fit talis affectus, quin cũ Tex _52_. altero $ocietur. Magna enim ex parte mu$culi adiac\~etes vnà corporibus al{ij}s, fractis o$$ibus, patiuntur. Quare & cu rationis intentio oritur duplex, quarũ altera quidem circa o$$a, altera verò circa corpora adiacentia ver$atur; $ed hæc quidem in carno$arum partiũ com- plicatis dicetur affectibus. Nunc ve- rò de fractionibus dicendum.

VIdens Galenus cau$am externã, quæ frangit o$$a, lædere quoq; partes circũ$tantes, ideò dicit, in fractura indicationes oriri duum generum: aliud ab o$$e fracto: aliud verò genus à parti- Commentariorum Pars III. bus circũ$tantibus, quales $unt carnes, nerui, membranæ, venæ, & aliæ, quæ circũdant o$$a: di cit tamen Gal. hic $e de $implici fractura verba facere: de complicatione verò cum alijs affecti bus inquit, paulò infrà e$$e locuturum.

1 Dub. non v\~r, quod rectè dicat Gal. fractu- ram raro inueniri $ine complicatione aliorum affectuum: debebat dicere, quod nũquam de- tur fractura $ine complicatione affectuum par tium, quæ circũdant os fractum. Immò Argen terius contra Gal. dicit, mente excogitari non po$$e, quod detur fractura $ine læ$ione partiũ circun$tantium.

Re$pondetur, dari po$$e fracturam $ine læ- $ione partium circumiacentium, $icuti dum ex $altu quis in fracturã incidit: Ego aũt vidi iuue nem robu$ti$$imum, qui erat frater mei cymba toris parua pila ludentem, qui in terram figens palmã $ini$træ manus, vt dextra reijceret pilã, cubiti radium fregit $ine vlla aliarum partium læ$ione. Hic iuuenis po$t coaptationem valde intempe$tiuè c{ae}pit mouere cubitum, vnde extantiæ, vel emin\~etiæ o$$is adhuc non obdu- cti callo, extra $uum locum exierunt, vnde $e- cutæ $unt puncturæ, & $patio vnius diei cõuul- $us obijt; neque Chirurgi eum potuerunt libe rare: omnia. n. fecerunt pr{ae}ter apertionem cu- tis, & carnis, quæ e$t vera via auferendi extãtiã, vel iterum coaptandi: $ed veriti ne $uccedente obitu illis ad$criberetur mors, $uum officium apprimè nece$$arium omi$erunt. Illius mi$eri iuuenis exemplo fui admonitus in conuul$io- nibus factis ab aculeis fragmentorũ o$$iũ nul- lam $pem concipi po$$e, ni$i in apertione v$que ad os, quæ cau$tico prius applicato fiat, & dein- de ferro: ni$i. n. fragmentum vellicans aufera- tur, actum e$t de vita. Ad dubitationem verò re$pond emus, non $olum dari $implic\~e o$$ium fracturã, $ed \~et puncturam nerui $implicem; quia licet aliqua læ$io fiat in carne, non tamen indicat $uam curationem, immò $ui dilatatio- nem. Quo ad Argenterium re$pondemus, ip- $ummet in hoc com. conce$$i$$e fracturã $im- plicem ex motu aliquo violento; $ed ille vir dũ inuehit{ur} contra Galenum, propriorũ dogmatũ $æpi$$imè obliui$citur, quo fit ut illius dubia vt vana & irrita à medicorũ $chola exi$timentur.

CAPITIS XCI. Particula Tertia.

Quoniam enim harum $anitas callo$i- Tex. _53_. tate procuratur, vt callus generetur, propr{ij} o$sis alimenti $uperfluitat\~e na- turæ $uggerere oportet. Hanc verò $u- perfluitatem in qualitate, & quanti- tate $eruare modum e$t nece$$ariũ: vn de & ratio victus e$t adhibenda: quæ tantum, ac talem influere o$sibus $an- guinem præparet, qualis & quantus ge nerando callo fit opportunus. Quoniã verò perfracti o$sis cauernas idem ef- funditur $anguis: eıu$dem qualitatem & multitudinem animaduertere opor tet; atque ità vel $icciorem, vel humi diorem victum in$tituere; $ed hæc om- nia in libris, in quibus de curandi ra- tione tractatur, plenius $unt explicata.

IN tex. $uperiori docuit fracturã o$- $is nõ $anari κατὰ πρῶτον σκοπο\‘ν, ide$t $ecundum primam intentionem, quæ e$t per medium homogeneũ, & eiu$dem $peciei; $ed per callum, quod e$t medium heterogeneum, i. diuer$i ge neris, quam $it os: callus. n. o$$is differt genere ab o$$e. In hoc tex. agit de generatione calli, docetque alimentum pro generatione calli e$ $e proportionatũ, i. quod in quantitate, & qua- litate alimentum $eruet modum, neq;. n. quan titas maior e$$e debet, quia antequam perue- niat ad generandum callum debet pertran$ire primam, $ecundam, & tertiam coction\~e; ideò cibus eligi debet illius quantıtatis, qui po$$it à natura in concoctionibus commodè dıgeri: ci bi verò, qui conferunt ad callum generãdum, $unt humidi, cra$$i, & terre$tres; de quib. egit Gal. 6. meth. c. 5. $i cibi erunt proportionati ge- nerationi calli, eo citius fiet callus: quælibet. n. pars corporis trahit portionem $anguinis $ibi magis familiarem, $icuti docet Gal. lib. de facul tatibus naturalibus c. 5. pulmoni. n. qui compo nitur ex tenui $ub$tãtia, pro eius nutritione ma gis cõfert $anguis tenuis, & cholericus. Simili- ter o$$a, quæ terre$tria $unt $anguinem cra$$um in $ui nutrition\~e a$$umunt; quare $i in $angui- ne multa erit cra$$ities, citius callus generabi- tur; {quis} vero alim\~eta debeãt e$$e $imilıa, & eiu$- dem naturæ nos docet Ari$t. corpora ex ijs nu triri, ex quibus con$tamus. Notandum maior\~e copiam $anguinis cra$$i requiri in fractura pue rorum, & adole$centiũ, quam eorum, qui $unt adulti: ratio e$t, quia puerorum, & adole$c\~etiũ o$$a debent non $olum nutriri, $ed etiã augeri: Adulti verò, qui non cre$cunt, minori copia $anguinis terre$tris egent. Notãdum $imiliter, quod $umma diligentia medicus vti debeat in pr{ae}$cribenda victus ratione ijs, qui fracturã pa- tiuntur, quia $i $anguinem copio$um, & aptũ pro generatione calli non habeant, tunc non in callum $anguis conuertitur, $ed in carnem o$$i vicinam, quæ $u$cipit, & rapit pro $ui nutritio- ne illud alimentum, hoc quidem non euenit, $i $anguis $altem iu$to cra$$ior $it. Hinc Galen. 1. de $emine c. 13. docet cau$am, cur $permati- cæ partes non regenerentur, e$$e, quia requiri- Sanctorij in artem med. Gal. tur multum temporis pro earum generatione, interimque carnem vicinam attrahere illum $anguinem, qui erat de$tinatus pro $permatica- rum, quod non accidit in regeneratione den- tium puerorum, quia incauitate maxillarum non e$t caro, quæ ab$umat dentium alimentũ; cum igitur o$sa paucum habeant alimentum, illo aluntur, & pro generatione, uel augmen- tatione calli, quod reliquum e$t non $ufficit.

1 Dub. non videtur, {quis} callus fiat ab alimen- to emanante ab o$$e, & à virtute o$sis: quia Ga- lenus infra nos docebit, callum e$$e de natura carnis, & non o$sis: at $ic e$t, {quis} caro, & o$$a dif- ferunt inter $e, & alimento, & virtute a$simila- tiua, ergo: Hinc callus dicitur poros $arcoidos, ide$t carno$us, ubicunque fiat.

Re$pondetur, {quis} in principio callus videtur e$$e de natura carnis, quia e$t mollis, in fine ta- men de natura o$sis: $ed re vera, neq; de natu- ra carnis, neque o$sis e$$e pote$t: quia callus in viuente e$t res mortua; o$$a verò, & carnes $unt partes viuentes: callus non augetur, neque nu- tritur; $ed $olum maior fieri pote$t per iuxta- po$itionem, quæ nec carnibus, nec o$sibus con uenit: dicitur tñ de natura carnis; quia a$simila tur carni, & quia ad eius generationem concur rit temperatura carnis circun$tantis, & o$sis: ideòq; callus d\~r de natura carnis eo modo, quo $emen e$t de natura $permaticarum, & pus de natura membranarum illud continentium, & hypo$ta$is de natura tunicarum venarum.

2 Dub. Gal. in libris de fracturis dicit, in prin cipio fracturarum tenuem, & paucum cibum requiri; in hoc loco tamen dictum e$t, copio$io rem, & cra$siorem requiri, vt generetur callus; & nutriantur o$$a.

Re$pondetur, fracturam non e$$e affectum $implicem, $ed cum dolore, & magnæ inflam- mationis periculo; re$piciens igitur Gal. in prin cipio fracturarum ad id, {quis} magis urget, ad dolo rem. $. & ad imminentem inflammationem ad- monet, cibo tenui, & parco e$$e procedendum, vt fluxiones arceãtur, & callus melius fiat. Hinc in ijs, qui inflammationem, & dolores patiũtur, callus ex nece$sitate debilis fit, quia malè con- coquunt; {quis} verò male concoquitur non attra hitur; {quis} verò non attrahitur non pertran$it o$- $ium foramina, & ad callum generandum non peruenit; hac de cau$a in $enibus, & debilibus callus tenuis, & parum fortis fieri $olet; quia ob concoctiones diminutas $anguis redditur ineptus ad penetrationem.

CAPITIS XCII. Particula Prima.

Nerui, & tendonis punctura propter Tex. _54_. $en$us vehementiam, & quoniam hæc pars principio continuatur, prompt a e$t ad neruorum connul$ionem excitan- dam: ac tum præ$ertim cum nihil ex- tror$um expirat, obcæcato cutis vulne- re. Aperiendum e$t igitur, atque exiccã dum $ub$tantia tenui, quæ u$q; ad imæ nerui offen$i po$sit penetrare. De his ve rò exactè diximus in libris de arteme dendi con$criptis.

In $implicibus quidem huius generis af- Tex. _55_. fectibus, $alubrium cau$arum formata lis existit.

IN cap. $uperiori egit de curatio- ne fracturæ. In hoc cap. verò de punctura nerui, & t\~edonis. In- cæpit à continui $olutione car- nis, quæ e$t affectio tuta, & faci- lis; deinde egit de $olutione cõ tinui o$$ium, quæ e$t difficilıor; Hic verò de pũ ctura neruorum, & tendonum, quæ e$t alijs pe- riculo$ior.

In hoc tex. tria facit; primo docet, neruorũ, & tendonum puncturas ob tres cau$as e$$e peri culo$i$$imas; in $ecunda docet quomodo pun- cturæ neruorum, & tendonũ $int curandæ; in tertia duo facit: primo refert, $e egi$se de hac materia in lib. de arte medendi, ide$t lib. 6. me- thodi c. 2. deinde epilogat dicens, $e egi$$e de $olutione continui $implici: aget. n. in $equenti c. de continui $olutionibus compo$itis.

Quo ad primam part\~e: prima cau$a cur ner- ui, & t\~edonis punctura $it admodum periculo $a e$t vehemens $en$us neruorum, & tendonũ: ubi e$t $en$us adeo acutus, ibi quælibet cau$a acris, & mordax continuum $oluens efficit do- lores truces, & $cele$tos. Secunda cã e$t, <002>a ner ui cõtinuant{ur} immediatè cerebro, vel mediatè {per} $pinam: ità vt ille dolor in$ignis $tatim cõmu nicetur cerebro cum euidenti$$ima partis ani- malis pernicie; cau$a tanti mali e$t, quia cere- brum con$entiens cum neruis tentat expelle- re, {quis} noxium e$t, & id nõ pote$t efficere, ni$i cõ uellendo: accedit, {quis} in partem dolentem con- currunt humores, vnde inflammationes nõ $o- lum, vbi $unt puncturæ, $ed etiã in cerebro fiũt ob maximam cerebri agitationem. Tertia cau- $a, cur nerui, vel tendonum puncturæ excitare po$sunt conuul$ionem, e$t, quia puncto ner- uo, cutis, & carnis foram\~e obc{ae}cat{ur}, unde ichor, qui $tatim fit in neruo, uel tendone puncto nõ pote$t excerni, & fit acris, vnde uellicat, & lanci nat tali pacto neruum, ut radices nerui puncti conuellantur ad expellen dum retentum illũ ichorem, & propterea fiunt conuul$iones.

Quo ad $ecundam partem Galenus propo- nit pauci$$imis, & clari$$imis uerbis curation\~e puncturæ, dicens, $i obc{ae}catur punctura in cu- te, & carne, ità, ut ichor qui generatur in ner- Commentariorum Pars III. uo non expiret, neque extror$um propelli po$- $it, tunc aperiendum e$t, ut liberè totus ichor egrediatur: alter præter i$tos non datur modus $anandi hoc conuul$ionis genus. Præterea do- cet non $olum e$$e aperiendum, $ed exiccandũ tenui aliqua $ub$tantia, quæ tñ $it temperata; quia calida mordent, & frigida a$tringũt: Quæ verò pertinent ad neruum punctum, ratione te nuitatis aperiunt vulnus, ratione verò $iccita- tis roborant neruos, & exiccant ichor\~e, qui e$t cau$a omnium malorum; $ed de his Gal. egit plenius 6. meth. c. 2. vbi laudat, $i vulnus nõ e$t apertum, re$inam terebinthinam, & deinde la- ricinam, & abietinam: $i uerò punctura $it in homine robu$ti$$imo, & $it c{ae}ca, addit pauxil- lum euphorbij, quod tam\~e, $i vulnus e$$et aper tum, quammaxime noceret.

1 Dub. puncturis neruorum, & tendonum deberent cõuenire frigida $imilia, <002>a oĩa $imili bus con$eruantur: attamen vbiq; gentium fri- gida in neruis prohibentur: Hipp. in aphori$. ha bet, frigida inimica e$$e neruis, & o$$ibus: & lib. 3. de compo$itione medicamentorum per genera c. 2. citat ca$um cuiu$dam, qui, cum ex nerui vulnere primis diebus recte $e haberet, quia per loca frigida ambulauit, ob aerem fri- gidum inciderıt in conuul$ionem.

Re$pondetur huic difficultati, quod frigida $imilia conuenient $olum neruis $anis, & tem- peratis, & nõ ıntemperatis: exempli cau$a nerui erunt frigidi vt vnum; $i quis applicabit frigi- dum vt duo, neruis omninò nocebit: Hinc aer frigidus ex Hippo. e$t inimicus neruis, nõ quia $imilis, $ed quıa di$$imilis: ex Gal. n. lıb. 8. de v$u par. c. 2. & 3. cerebrum, & nerui $unt calidıores aere {ae}$tiuo, quare aer frigidus erit omnino di$- $imilis, $icuti di$$imilis e$t hyems ab æ$tate.

2 Dub. Gal. agens de neruorum, & tendonũ $olutione continui agit $olum de punctura: ni- hilominus vario modo cõtinuitas neruorum, & tendonũ $olui pote$t: modo. n. c{ae}$im, modo per longitudinem, modo per tran$uer$um vul- nerantur, modo per contu$ionem, & modo ex toto ab$cinduntur: ergo agens Galenus $olum de punctura e$t diminutus.

Rñdetur, Gal. intentionem e$$e de $implici$ $imo affectu neruorum, & tendonum agere: di cimusq; $olã puncturam e$$e affectum neruo- rum $implici$$imum: quia cutis, & carnis pun- ctura, dum pungitur neruus tantum abe$t, {quis} indicet curationem, vt pro remedio puncturæ, Gal. dicat e$$e aperiendum, & dilatandum cu- tis, & carnis vulnus. Præterea qũocunque vul- neretur neruus, $emper e$t timenda conuul$io ob rationes à Gal. relatas in tex. ide$t ob $en$us nèruorum vehementiam; & ob $ympathiam neruorum, & t\~edonum, <009> hab\~et cum cerebro. Accedit, {quis} in punctura neruorum vulnus ob- c{ae}catur, vt nihil extror$um expiret; quo fit, vt $it dilatandũ: ecce <009> mirabili artificio Gal. pro- gredit{ur} in hoc lib. breui$$imo: vidit. n. {quis} oĩa, qu{ae} $unt con$ideranda in omnibus non $olum vul- neribus neruorum, & tendonum, $ed \~et in qua- cunque læ$ione in vna punctura reluceant: quocunq; .n. modo lædatur neruus ob $en$us vehementiam, & ob con$en$um, quem h\~et cũ cerebro imminet periculum conuul$ionis, & tanto magis, quanto ichor factus in vulnere nerui, vel t\~edonum expirare extror$um nõ po- te$t, {quis} in punctura præcipuè accidit: colligas, <009> temerè, & o$citanter Argenterius in hoc lo- co occa$ionem $umat mordendi Gal. {quis} $olum de punctura neruorum, & t\~edonum egerit, & non de alijs neruorum $olutionibus, de quibus egit di$tinctè lib. 6. metho. ad quem locum nos quoq; remittit; $æpi$$imè i$te vir, qñ Gal. ad $y- dera e$$et extollendus ob $ummum $cribendi artificium, non percipiens Auctoris arcana in- cipit Gal. lacerare, & mordere: qũo poterat Ga lenus melius, & diuinius pertinentia ad o\~es $o lutiones continui neruorum, <009> $ub con$idera- tione vnius puncturæ proponere oĩa nece$$a- ria pro cognitione, & curatione vulnerum infli ctorum in neruos, & tendones quocunq; mo- do? Demum in hoc paruo lıbello non $unt in- $erenda, quæ fu$i$$ima oratione ab ıllo 6. meth. acta $unt, quia ab initio Gal. pepigit $e per mo- dum compendij oĩa capita artis proponere, ea- que ab vnica definitione medicinæ colligere.

3 Dub. Galenus ag\~es de vulnere carnis pro- hibet oleum; quia putredinem gignit, & vnio- nem impedit: 6 verò methodi, & alibi laudat oleum pro neruorum, & tendonum punctura.

Rñdet Argenterius, {quis} Gale. 6. methodi c. 2. laudet oleũ in punctura nerui, & tendonis, non ratione vulneris, $ed ratione præ$eruationis ab immin\~etibus $ymptomatibus, i. vt mitiget acri moniam, ne dolores, & cõuul$iones $uboriant{ur}.

Alij verò melius rñdent dicentes Gal. lauda re oleum nõ tamen quodcunq; $ed tenue $ub- antiquum, {quis} nõ habeat vim putrefaci\~edi; $ed exiccandi, {quis} non $olum præ$eruabit, $ed etiam vulnus curabit: Hinc Gal. in tex. dicit, in pũctu- ra e$se exiccandum u$q; ad ima aliquo tenui auxilio, quale e$t oleum rutaceum, co$tinum, de ca$toreo, de $corpionibus, uulpinum: Rha- $is uerò commendat præ c{ae}teris lumbrica- tum: Gal. 6. methodi laudat $ummoperè $uccũ cyrenaicũ, & $ulphur uiuũ cum oleo cõmuni.

4 Dub. Galenus a$$erit, {quis} in punctura nerui imminet conuul$io ob mor$um ichoris, qui ge neratur in puncto neruo: ex altera parte 6. me- thodi c. 2. & alibi in punctura nerui utitur eu- phorbio, quo nihil e$$e pote$t mordacius; ergo.

Re$pondetur, euphorbium in minima quan titate alijs permixtum habere uim penetrandi $ine mor$u; & tali pacto Gal. in methodo & lib. 3. de cõpo$itione med. per genera illud permi- $cet; ℞. cer{ae} partem 1. euphorbij partem 12. te rebinthinæ, picis ana partem dimidiam: ecce {quis} Gal. laudat euphorbium non $olũ permixtũ in minima quantitate, $ed permixtum cum pi- ce, ità ut adhæreat pici, & ceræ, & $it i$tis liga- tum, ut $olum eius qualitas iuuet per partem Sanctorij in artem med. Gal. po$t part\~e pro apertione foraminis, vnde $equi- tur exitus $aniei, vel ichoris exi$tentis in ner- uo puncto, quod e$t illud quod de$ideratur; maior tamen, & minor quantitas euphorbij in compo$itionem ingreditur pro habitus, & naturæ corporis varietate: in habitu enim mol li non conuenit euphorbium, quia $ufficit v- $us terebinthinæ, vel eius olei: in robu$to ve- rò quantitas propo$ita pr{ae}$cribitur: in robu- $ti$$imo verò pote$t aliquantulum augeri v- $us euphorbij. Aliud à Gale. 3. methodi cap. 2. proponitur medicamentum, quod habet uim mitigandi dolores, & attrahendi extror$um $a- niem, quod fit ex cera, oleo, & ærugine: ibi di- cit Gal. nec ceram, nec oleum $iccare, nec am- bo $imul, nec æruginem $olam conferre, quia immodicè $iccat; $ed omnia $imul accommo- dati$$imè exiccare.

5 Dub. frigida ex Hippo. in aphori$mis $unt neruis inimica: nihilominus frigidæ perfu$io- ne dicit Gal. 5. aphor. 21. $e cura$$e iuuen\~e con- uul$um: conuul$io enim e$t neruo$i generis affectio.

Re$pondet, conuul$ionem frigidæ perfu$io ne tollı ex accidenti, quatenus. $. concentrat ca lorem, qui deinde tollit conuul$ionem factã à cau$is frigidis. Similiter dolor maior ex acci- denti dicimus, quod tollat minorem; eod\~e mo do colicus dolor in habitu carno$o à frigidæ perfu$ione certi$$imè aufertur.

6 Dub. Gal. docet, in puncto neruo paucũ ichorem retentum ob eius mordacitatem cõ- uul$ionem efficere po$$e; quod non videtur ve rum, quia omnis conuul$io vel e$t per inanitio- nem, vel repletionem, vt docet Hıpp. 6. aphor. 39. & Gal. in com. probat exemplo fidium, quæ ob duas cau$as conuellunt{ur}, vel quia humectan- tur, vel quia nimium exiccãtur, & non alio mo do. Præterea 2. de cau$is $ympt. 2. & 8. de com- po$it. med. $. l. c. 3. habet hæc verba; _Ego uerò in_ _conuul$ione tertiam aliquam cau$am $upra euacuatio_ _nem, & repletionem nondum reperi._ At $ic e$t, quod mordacitas ichoris puncti nerui efficit conuul $ionem, nec id efficit per repletionem, nec eua cuationem, ergo non $unt tantum duæ cau$æ conuul$ionis, vt nos docent Hipp. & Gal.

Re$pondetur, conuul$ionem dupliciter $u- mi, $tricto modo, uel lato modo: primo modo dicimus, duas tantum e$$e conuul$iones, alte- rã ex repletione factam, & alteram ex inanitio- ne; $ecundo modo verò $umpta, dicimus qua- tuor e$$e cau$as conuul$ionis; vt dicit Galenus 12. meth. in fine vlt. cap. inanitionem, $. repletio nem, humorem mordentem, & frigus; vel dici mus Galenũ lıb. de compo$. med. c. 3. & alibi di xi$$e duas e$$e cau$as conuul$ionis, intellig\~edo de cõuul$ione, quæ per e$$entiam in neruis fie- ri po$$it: nulla facta con$ideratione conuul$io- num pendentium à cau$is externis, vt à morda citate humorum, & à frigore.

7 Dub. Galen. in tex. dicit, puncturam nerui minari conuul$ion\~e, omi$it tam\~e alios affectus neruo$os, qui ex neruorum vulnere oriri $ol\~et, quales $unt paraly$is, tremor, & $tupor, de qui- bus erat aliquid dicendum.

Re$pondetur ex Gal. lıb. 1. de motu mu$cu- lorum c. 1. $ub$tãtiam neruorum e$$e $imilem $ub$tantiæ cerebri, neruumq; e$$e den$atũ, & durum quoddam cerebrum: lib. n. 8. de v$u par tium c. 6. dicit, neruum e$$e paruum cerebrum re$iccatum, & durum: & lib. 7. de placitıs ca. 3. docet, neruum {con}$tare ex triplici $ub$tantia ex medullari, & ex duabus tunicis: medullaris à ce rebro originem h\~et, & per hanc $ub$tantiã fa- cultas, & iudicium mittitur, caret tñ $en$u, vt cerebrum; ad $unt præterea du{ae} tunicæ altera à pia, & altera à dura meninge cerebri origin\~e trahentes: in hisque exqui$iti$$imus $en$us vi- get. His po$itis dicimus, in punctura nerui l{ae}- di duas tunicas, quæ circundant $ub$tantiam medullar\~e nerui, doloreq; truci, & cõuul$iuo vexari: $ub$tantia verò medullaris, dũ l{ae}ditur, $tatim amitti $en$um, & motum; quia perit iu dicium. Præterea dum hæc medullaris $ub$tan tia repletur humoribus, tunc $i integra fiat ob $tructio, oritur paraly$is in partibus infra, & nõ $upra; $i $emiob$tructio fiat, tunc $tupor, & tre- mor fiet: cæterum paraly$is, $tupor, & tremor magis fiunt, dum c{ae}$im, quã dum punctim vul neratur neruus; quia pũctura non occupat to- tam $ub$tantiam medullarem, ità vt nõ po$$int radij facultatis animalis penetrare; dum verò c{ae}$im vulneratur neruus, dicimus $i totus ab- $cindatur, infra $ection\~e fieri paraly$im, $i pars non paraly$im, $ed $tuporem, & tremorem. Ve rum quia agitur in hoc loco de organo tactus quodnam $it, nos hãc quæ$tionem omittimus, quia $uperius aliquid diximus de hac re.

CAPITIS XCII. Particula Secunda.

In compo$itis verò, complicatur vlcè- Tex. _56_. ribus prima quidem cauitas, quam nõ alterum affectum, $ed vlceris differ\~e- tiam e$$e arbitrantur. E$t autem non differentıa huiu$cemodires, $ed alterũ aliquod totius ægritudinis genus, in quo ip$ius $ub$tantiæ iactura facta e$t. Et quidem curatio in duplici morbo, duplicem exigit intentionem. Nam continuitatis $olutio, vnitate: $ub$tãtiæ autem iactura, generatione indiget; paulò verò $upra generationis inten- tiones expo$itæ $unt.

Commentariorum Pars Tertia.

EGit $uperius de cau$is $alubri- bus, $eu de remedijs $implicis $olutionis continui carnis, o$- $ium neruorum, & t\~edonum.

In hoc text. incipit agere de remedijs vlcerum complicato rum: vlcus enim complicari pote$t cum cauita te, quæ e$t affectio $eparata, cum tumore, int\~e- perie, & inflammatione.

Explicatio verborũ h{ae}c e$t; dicit Gal. primã affectionem, quæ $implex vlcus reddit com- po$itũ, e$$e cauitatem: ratio, cur cauitas $it pri- ma, e$t, quia in omni vlcere $implici ex nece$$i tate fit pus, quod putrefaciens carnem, cauita- tem facit. Præterea pars caua, cum infirma, & debilis $it, non pote$t rectè conuertere in $ui $ub$tantiam $anguinem, unde aliquid magni- tudinis ob defectum bonæ nutritionis amitti- tur, & cauitas fit: aduertit tamen Gal. cauitat\~e in vlcere non e$$e differentiam quandam vlce ris, vt putabant Antiqui; quia indicationes, \~q de$umuntur ab vlcere, vt vlcus e$t, omninò dif ferunt à cauitate; cauitas. n. e$t morbus in mala compo$itione, in magnitudine. $. diminuta; vl- cus verò e$t in $oluta vnitate; ità vt vlcus, & ca uitas non $olum differant $pecie, $ed etiam genere $upremo: tria enim $unt morborum genera $uprema intemperies, mala compo$i- tio, & $oluta vnitas: cauitas igitur non erit vlceris differentia. Præterea de ratione differ\~e- tiæ e$t, vt de $ua $pecie prædicetur in primo mo do dicendi per $e; $ed $pecies vnius nunquã po te$t per $e prædicari de $pecie alterius generis, quia $pecies omnes ex $e $unt omninò imper- mi$cibiles, & præcipuè ill{ae}, quæ $unt $pecies, $eu differenti{ae} diuer$orum generum. Hinc A- ri$toteles protulit in anteprædicamentis hanc $ententiam: diuer$orum generum non $ubal- ternatim po$itorũ diuer$as e$se $pecies, & diffe rentias; quare cum $oluta vnitas $it vnũ genus, & mala compo$itio aliud, eorum generum $pe cies, & differentiæ variæ erunt, & differentia v- nius non erit differentia alterius; $i igitur caui- tas e$$et differentia vlceris, prædicaretur per $e de vlcere, & con$titueret vnum; ità vt vlcus ca- uum e$$et unus affectus, & non duo, & indica- tiones, qu{ae} de$umuntur à cauitate, & vlcere in vnam inciderent, & per con$equens vna e$$et curatio, quod non $olum e$t fal$um, $ed valdè ridiculum; quia $olutio vnitatis indicat vnio- nem; cauitas verò indicat carnis regeneratio- nem. Quo pacto verò regeneretur caro $upe- rius ex Gal. ag\~ete de calli regeneratione, dictũ e$t. Ibique $tatuimus carnis regeneration\~e nõ $olum ad naturam pertinere; $ed etiam ad me- dicum, quatenus. $. virtute $arcoticorum remo uet impedimenta, quæ $unt excrementa tertiæ coctionis; quorum excrementorum tenue e$t ichor; & cra$$um e$t $ordes: quia $icuti $anguis cra$$us, & multus confert ad calli generatio- nem; $ic moderatus à victu mod erato prodi\~es e$t proportionati$$imus ad gignendam carn\~e.

1 Dub. dictum e$t, cauitatem vlceris perti- nere ad magnitudinem diminutam, quod vi- detur fal$um, quia cauitas e$t morbus in mala cõformatione; $ub genere enim mal{ae} confor- mationis e$t figura, cauitas, meatus, $uperficies a$pera, vel lænis.

Re$pondet Plu$quamcommentator difpu- tans contra nonnullos, qui credebant, cauitat\~e vlceris e$$e morbum in mala conformatione, $i cauitas e$$et morbus in cõformatione, $eque retur, quod cauitas naturalis præcederet, dum enim cauitas minuitur, vel augetur, morbus fit in conformatione: in vlceris verò cauitate nul- la præce$$it cauitas, neque forma illius partis naturaliter caua erat; quare morbus in cauita- te vlceris e$t in carnis defectu, & diminutione, & non in formatione. Neque alij po$$ent obij- cere cauitatem e$$e morbum in numero dimi nuto; quia morbus in numero diminuto e$t quando deficit aliquod totum, veluti $i totus digitus deficiat dicitur affectus in numero; $i verò pars digiti $olum dempta $it, à Gal. lib. de con$titutione artis c. 12. non morbus in nume- ro, $ed in magnitudine diminuta, vocatur.

CAPITIS XCII. Particula Tertia.

Quod autem primum quidem hunc Tex _57_. affectum oporte at $anare, demum vni- tatem re$tituere tentare, ip$a rerum natura common$trat. Cum itaque re- pletum quidem fuerit cauum, vlcus verò ad æqualitatem perductum, al- teram intentionem aboleri contingit. Nam media exi$tente inter labia vl- ceris ea carne, quæ nuper e$t genita, partes quidem di$tantes vniri e$t im- po$$ibile, vnde fit vt alia $it intentio perquirenda. Intentionem autem con- $equemur ex eo, quod e$t $ecundum na turam ip$i parti comparando, erat au- tem eidem cute obduci naturale. Qua- re hoc ip$um à nobis procurandum, aut $i hæc intentio effectum $ortıri non po- te$t $imile aliquid cuti, carnem, $cilicet, quæ cutis naturæ vicina $it, in$tauran- dum. E$t autem huiu$modi, quæ & $ic- ca, & callı $imilitudinem præ $e fert. Ad eicatricem igitur obducendam ne- ce$$aria erunt exiccantia, ac $ine mor- dacitate ad$tringentia medicamina.

Sanctorij in artem med. Gal.

IN tex. $uperiori exemplo vlce- ris caui c{ae}pit de morborum cõ- po$itorum remedijs verba face re: In hoc tex. quod etiam facit tertio metho. c. 3. o$tendit, quo ordine vlcus cauum $it curan- dum, aitq; prius cauitatem e$$e implendam car ne, quia cauitas e$t cau$a $ine qua non, ide$t nõ pote$t vlcus $anari, ni$i hoc impedimentum, {quis} e$t cauitas, auferatur: tollitur. n. cauitas generã- do carnem, quod e$t officium naturæ, & medi- ci, quatenus. $. medicus tollit impedimenta vir tute $arcoticorum; impedimenta $unt duo ex- crem\~eta tertiæ coctionis, ichor. $. & $ordes, quæ plus debito abundare $olent in omnibus parti bus debilibus, inter quas $unt partes cauo vlce re affectæ: tollunturq; exiccantibus, & deter- gentibus: exiccantia ab$umunt ichorem, qui e$t excrementum tenue tertiæ coctionis: dige- rentia eluunt $ordes: h{ae}c. n. exiccantia, & deter- gentia $unt $arcotica, & eliguntur inten$iora, & remi$$iora pro varietate habitus corporis; @n ro- bu$ti$$imis hominibus eliguntur $arcotica exic cantia in $ecundo, & tertio gradu: in modera- tis in primo: quæ aũt $int i$ta inferius declarabi mus. Sed redeũtes vñ di$ce$simus, dicimus ĩ ca uo vlcere e$$e duos $copos, primũ carn\~e gene rare: $e cundum, illam carnem genitam tegere, {quis} fit exiccando, & indurando $uperficiem car- nis regenitæ, vt quid $imile cuti e$ficiatur. Hic notatur error Delphini, & Acachiæ, qui putant præter duos $copos dari tertium, <002> e$t aggluti- nare, ita, vt primus $it carnem generare, $ecun- dus, carnem regenitam aliquo, {quis} $imile $it cu- ti, tegere, tertius agglutinare: qu\~e tertium $co- pum reijcimus; quia vera carnis agglutinatio $olum e$t per adductionem labiorum, vbi non relinquitur in medio aliquod vinculum appa- rens; {quis} verò in vlcere cauo $ufficiat carnis re- generatio, donec vlcus ad æqualitatem $it per- ductum, & {quis} $uperficies carnis genitæ exicce- tur, & induretur, $i $olutionem cutis $u$cipiat, non $olum hic Gal. nos docet, $ed \~et 6. aphor. 19. {quis}. $. fiet exiccantibus, & ad$tring\~etibus, quæ careant mordacitate, de quibus nos paulò $u- pra egimus.

1 Dub. non videtur, {quis} in cauis vlceribus $e- num caro regenerari po$$it; quia in illis vix fit nutritio: augetur dubitatio, quia $i in vlceribus $enum regeneraretur caro, in illis nerui quoq;, & arteriæ regenerarentur, {quis} e$t contra Galenũ lib. de $emine, & alibi, vbi negat, in $enibus ner- uos, & arterias regenerari po$$e: quod verò ner ni, & arteriæ regenerentur in $enıbus, patet, <002>a caro in illis regenita $entit, & viuit, & $en$us non e$t $ine neruis, nec vita $ine arterijs.

Re$pondetur, {quis} in macilentis $enibus rege- neratur caro in cauis vlceribus; quia natura ma gis $ollicita e$t de vnione, <009> de nutritione: hu- ius rationem reddit Plu$quamcommentator, qui dicit, quemadmodum, ne in mundo detur vacuum, grauia a$cendunt, & leuia de$cendũt; idem natura in viuente efficit, dum aliqua pars e$t vacua: tunc. n. magis e$t $ollicita de vnione, quam de nutritione: Hinc, vt vacuum replea- tur, partes vicinæ perperam nutriuntur, immò emaciatæ relinquuntur: dum verò addebatur in cauis vlceribus $enum regenerarı neruos, & arterias, nos negamus, quia non valet illorũ con$equentia, viuit, ergo e$t arteria; totum. n. corpus e$$et arteria, Similiter non valet, $entit, ergo e$t neruus, quia quælibet pars dentis $en- tit, nõ tamen totus dens e$t neruus: ratio verò, cur dictæ con$equentiæ non valeant, e$t, quia per neruos, & arterias fiunt irradiationes ad lo ca, vbi non e$t neruus, vel arteria: $ic dicimus, carnem regeneratã in cauo vlcere $entire per irradiationem factam à neruis vicinis ad callo- $am carn\~e, qu{ae} neruis caret, & e$t res mortua: $ed quia fu$ius $uperius de hac re egimus; ideò hic paucis illam ab$oluimus.

2 Dub. Gal. 3. meth. c. 9. & 7. meth. c. 12. do- cet ante curãdũ vlcus, & quemuıs morbũ tria prius e$$e auferenda indicantia, $i ad$int; quorũ primum e$t vrgens: $ecundũ cau$a principalis: tertium cau$a $ine qua non, ide$t impedımen- ta: Gal. tamen in hoc tex. ante vlcus $anandum, proponit vnicum $olum indicans, ide$t cauita- t\~e, quæ videtur pertinere ad cau$am $ine qua non: omi$it igitur vrgens, & cau$am principa- lem vlceris; vrgens. n. in ulcere pote$t e$$e con- uul$io; cau$a uerò principalis ulceris pote$t e$- $e humorum affluxus: ergo Gal. uidet mãcus, & in hac re magni momenti $ibi ip$i deficiens.

Re$pondet Plu$quamcommentator, quod à Gal. $ub affectu $ine quo non comprehendã- tur vrgens, & cau$a principalis: ideò Gal. agens de vlcere proponit cauitatem, quæ e$t affectio $ine qua non, $ub qua cætera omnia indicantia debent contineri: $ic dicit, urgens e$$e affectũ $ine quo non tollitur morbus: causã uerò prin- cipal\~e e$$e affectum $ine quo nõ tollitur vlcus.

Oddus re$pondet intentionem Galeni e$$e agere de morbis complıcatis: $icuti e$t ulcus, & cauitas: vlcus. n. e$t morbus in $oluta unitate: cauitas verò in magnitudine diminuta: ecce ait, Galenum non uelle in hoc loco de cau$is, & urgentibus uerba facere.

Ego autem puto, vtranque $olutionem po$- $e $u$tineri: dico tamen Galenum egi$$e in ul- cere de cauitate; quia e$t primus affectus, qui accidit ulceri, uel vulneri $implici: intentio tñ Galeni e$t tractare de complicatis, & non de omnibus indicantibus: incipitq; ab ulcere cũ cauitate, quia cauitas e$t primus affectus, qui a- doritur ulcus $implex, quia $anies $implicis vul neris $emper excauat: & in parte uulnerata, uel ulcerata ob eius debilitatem generãtur copio- $i$$ima excrementa terti{ae} coctio nis, quæ nece $ario putrefiunt, & putrefacta excauãt, ideò de cauitate, & non de urgentibus, & de cau$a prin cipali hic egit: quot uerò po$$int accidere affe- ctus ulceri, et quis illorum magis po$$it, et quo ordine in eorum curatione $it inced\~edum $u- Commentariorum Pars III. perius in explicatione tex. 7. capit. 89. fusè egi- mus. In hoc loco verò non e$t de alio affectu tractandum, ni$i de illo, qui ex nece$$itate com plicatur vulneri, vel vlceri $implici, & talis e$t cauitas, & non conuul$io, quæ e$t vrgens, vel humorum affluxio, quæ aliquando e$$e pote$t cau$a principalis, $ed affluxus num perpe- tuò complicetur, ne verbum quidem fecit Ga lenus in hoc tex. quamuis in tex. $equenti de omnibus alijs affectibus, qui in$equi $olent vl- cus, mentionem faciat.

3 Dub. Gal. in tex. pro $anando vlcere cauo duos $copos proponit: quorum primus e$t car- ne cauitatem replere; $ecũdus, exiccare $uper- ficiem carnis regenitæ epuloticis: per hos duos $copos nos docet, quomodo $int curanda vl- cera caua, v\~r tamen diminutus, quia quatuor $unt $copi, & non duo: primus e$t dum vtimur concoquentibus: $ecundus detergentibus; ter tius, $arcoticis, quibus cauitas carne repletur: quartus epuloticis, i. cicatrizãtibus, qu{ae} cutim $uperficialem valde $iccant, & ad$tringunt.

Re$pondetur, Galenum loqui $olum de cauitate iuncta cum vulnere $implici, dum igi tur applicantur concoquentia; dicimus con- coquentia non re$picere cauitatem, vel vlcus, $ed humores confluxos, qui ni$i digerantur, & concoquantur euacuari non po$$unt: dum vero applicantur detergentia, dicimus, hæc re- duci ad $arcotica, quæ $imiliter detergunt: qua re duo tantum erunt $copi pro vulnere, vel vl- cere cauo curando, & non quatuor. Conditio- nes $arcoticorum variæ $unt pro varietate habi tus corporis: etenim in habitu forti, & tempo- re hyberno valenti$$ima cõueniunt, qualia sũt vnguentum i$idis, vel apo$tolorum: in æ$tate verò, & in habitu molliori vngu\~etum de tutia, vnguentum de betonica, ba$ilicum, vnguentũ de ceru$sa, quod refrigerat: vel tale. ℞. re$in{ae} te rebinthinæ vn. 4. ceræ vnc. 1. thuris, ma$tiches ana vn. mediam, olei communis drachmas 10. mi$ce ad ignem $ecundum artem: $ed de his nos alibi fu$ius. Quæ verò $int epulotica, i. ci- catrizantia, quæ quid $imile cuti inducunt (di- cimus. n. $imile cuti, quia vera cutis, cũ $it $per matica, $olum in vtero matris fit à natura) di- cimus e$$e ceratum de minio, linamentum $iccum, diapalma, aqua vitæ, oleum de calcan- tho, & de $ulphure, quæ $unt potenti$$ima. Pr{ae} terea cadmia, æs v$tum lotum, & empla$trum diacalciteos, & alia id genus; $ed ni$i Chirur- gus $ciat di$tinguere varietat\~e habitus, vt po$- $it i$ta propo$ita applicare nihil boni efficiet, omnia enim non $unt omnibus accommoda- ta. Galenus enim 3. methodi c. 5. in naturis hu- midioribus, vt in pueris; & mulieribus laudat gallam immaturam, & corticem granatorum: in robu$tioribus verò lib. 5. $implicium cap. 15. laudat maximè æs v$tum lotum, & cætera $imi lia propo$ita: ratio diuer$i v$us horum medica- mentorum e$t, quia munus cicatrizantium e$t ab$umere humiditates naturales partis, quare pro ut pars e$t magis, vel minus robu$ta, epulo- tica, quæ applicantur, debent quoque e$$e ma- ioris, & minoris virtutis: ideò Galenus modo dicit, epulotica e$$e $icca in $ecundo; modo, vt lib. 4. de compo$itione med. per genera cap. 1. e$$e $icca in tertio.

Verum quia $æpè accidit in cicatrice aliqua deformitas, ideò oritur indicatio tollendi de- formitatem: $ciendum igitur, quod in ætate adulta inclinante non pote$t emendari eius ca uitas; in ætate verò robu$ta, & inclinante, $æpè emendatur, $carificando ip$am cicatricem; & deinde $uperponendo vnguentum de $ucco betonicæ $ine pulueribus. Si verò cicatrix emi nentior iu$to $it, $imiliter $carificatur, & $upra applicatur epuloticum. Si cicatrices $int aloi- diores, Cel$us lib. 5. c. 26. $uperponit plumbeã laminam, & elaterium: $i nigriores laudat æru- ginem, & plumbum lotum paris portionis; de- inde omnis cicatrix, vel rugo$a, vel eminen- tior tollitur $carificatione, & epuloticis. Quo. modo verò prohiberi po$$it, ne cicatrices au- geantur, dicimus, vt optimè notat Plu$quam- commentator ante, equationem $uperficiei, id e$t quando adhuc re$tat aliquid aug\~edũ de car ne, applicandum e$$e cicatrizans; $ed in forma liquida; quia hoc modo carnes augeri non po$ $unt $upra cutim $anam.

CAPITIS XCII. Particula Quarta.

Ita & $i $ordities aliqua fuerit ad- Tex. _58_. nata, intentio quidem erit ab$tergen- di, & erit medicamen $alubre ab$ter- $iuum. Eorundem verò materiam in libris, in quibus de medicaminibus a- gitur, $crip$imus. Et quidem $i ali- qua inflammatio, vel attritio, aut tu- mor prædurus, vel mollis, & laxus cum vlcere fuerint, prius eorum cura- tioni intendere oportet, eas $equen- do vias, ac rationes, quas prius ex- po$uimus. Sic & $i aliquid vlceri illabitur, ad illabentium rationem in- tendendum: Eodem pariter modo $i aliqua intemperies Vlceratum locum ob$ederit, ad eiu$dem intemperiei re- media antea veniendum. Sed de his quidem $atis.

Sanctorij in artem med. Gal.

DOcuit $uperius quid agendum $it in $olutione continui cũ ca- uitate coniuncta; in hoc tex. ve- rò duo facit, primò proponit a- lios plures affectus, qui coniun- guntur cum $olutione cõtinui: $ecundo dat quoddam præceptum uniuer$ale mirificæ utilitatis, & e$t, {quis} qñ affectus coniun- guntur cum ulcere, prius eorum curationi $it attendendu m, quam ulceri: {quis} quidem præce- ptum alibi $æpè repetit, & præcipuè lib. 3. me- th. c. 9. & 7. meth. c. 12. ibi. n. docet, {quis} ante ulcus curandum, $int remouenda illa tria indicantia, ad quæ omnes affectus, qui coniunguntur cũ ulcere, reducuntur: urgens. $. cau$a principalis, & cau$a $ine qua non, ide$t impedimenta: nul- lum. n. affectum mente fingere, uel imaginari po$$umus, qui coniunctus cum ulcere non re- ducatur ad aliquod ex illis tribus, ità ut omnis affectus, qui $olutioni continui iungitur, $it ur- gens, uel cau$a ulceris, uel impedimentum, $i- ne quorũ ablatione ulcus non e$t $anabile. No- tandum tamen, hoc præceptum dilatari ad om nes morbos, Medicus enim $emper debet ante morbum curandum reducere indicantia ad il- la tria, $i ad$int, id e$t ad vrgens, ad cau$am prin cipal\~e, & ad impedimenta; quia i$tis ablatis na- tura ex $e vt plurimum morbũ tollit: & tantò dignius e$t hoc præceptũ, quanto medici vul- gares vt plurimum illud non intelligunt: dum enim uocantur, ut morbum aliquem auferant $æpi$$imè nullum examen faciunt de urgenti- bus, de cau$is principalibus, & de impedimen- tis: $ed $olum animum dirigunt in remedia re- $picientia morbum, quæ $olum ultimo loco $e motis alijs affectibus iuuant.

Affectus igitur, qui complicantur cum $olu tione cõtinui ex Gal. in hoc tex. $unt $ordities, inflammatio, tumor durus, mollis, uel laxus, hu morum affluxus, & intemperies partis circum- $tantis.

Quo ad $orditiem dicimus, quod reducitur ad cau$am $ine qua non, ide$t ad impedimentũ $anationis ulceris; quia ni$i auferatur $ordities, nunquam $anari pote$t ulcus: quomodo uerò auferatur $ordities, Gal. docet, ab$ter$iuis reme dijs commodè tolli; de materijs uerò ab$ter$i- uorum Gal. egit in lib. de $implici med. $untq; mel, terebinthina, farina fabarum, hordei, lupi- norum; de quorum ab$ter$iuorum natura e$t, ut mundificent, & tollant cra$$itiem, & ui$co$i tatem h{ae}rentem poro$itatibus carnis ulcerat{ae}: i$tæ. n. ui$co$itates, & cra$$ities $unt impedim\~e- to ulceri, ne $anetur. Quomodo uerò cogno- $ci po$$it, an ulcera $int $ufficienter ab$ter$a, dicimus $i rubeo colore tincta uidebuntur $uf ficienter e$$e ab$ter$a: $i uerò ulcera e$$ent ità profunda, ut Chirurgus ea non po$$it in$pice- re, nos docet Galen. 4. de compo$itione med. per genera capite $ecundo, his uerbis an alia indigeant ab$ter$ione; _Purum vlcus e$t, $i medica-_ _menta incipiant $en$um mordicationis inferre;_ Tunc igitur ab$tinendum e$t ab u$u ab$ter$iuorum, quãdo mordicatio incipit per$entiri; ni$i. n. ab illis ab$tineremus, nõ generaretur caro, $ed hu morum affluxus excitaretur.

Quo ad inflammationem dicit Gal. impedi ri ulceris $anationem ab inflammatione; ideò prius e$$e attendendum inflammationi partiũ ulceratarum, <009> ulceri: multi. n. Chirurgi hanc Galeni admonitionem nõ ob$eruantes, vlcus cum inflammatione partis circun$tantis, & cũ aliquo affluxu humorum abluunt uino, appo- nuntque cerata exiccantia, quæ augent inflam mationem, & affluxum; vnde ualdè lædunt: eã- dem doctrinam Gal. repetit 11. methodi c. 12. his verbis; _Si vlcus cauum iunctum est cum inflam-_ _matione partis circunstantis, ni$i inflammationem au-_ _feres, vlcus fiet $ordidius, & magis cauum;_ Curanda igitur e$t inflammatio, {quis} fiet prius amouendo cau$am fouentem, $eu mandantem $anguin\~e ad vlcus. Sed $ciendum prius e$t à parte man- dante nõ $emper mitti humores, quia ip$a pars $it imbecillis, $æpi$simè. n. mittuntur humores à parte mittente, non imbecilli, $ed robu$ta ad partem recipientem debilem, & infirmam: <009> doctrinam nos docet Gal. 3. de naturalibus fa- cultatibus c. 13. his uerbis; _Vbi aliqua particula af_ _fectus alicuius occa$ione imbecillior e$t reddita, ex om_ _nibus in illam, quæ $uperuacua $unt, confluere e$t ne-_ _ce$$e, namque quæcumq; pars ualenti$$ima est, in uici-_ _nas omnes reponit, et rur$us in alias, donec omnium im_ _becillimam inueniat;_ Si igitur fluit $anguis ad par- tem ulceratam ob imbecillitatem partis reci- pientis, & non ob uitium $anguinis, tunc à Chi rurgis laudantur fa$ciæ imbutæ aliquo corro- borante, & repercutiente, quale e$t uinum au- $terum, & $imilia, quæ mirificè iuuant: dum ue rò inflammatio amplius non fouetur, tunc hu- mor fluxus non pote$t digerentibus ab$umi; quia Gal. 3. præ$agiorum 29. docet, in parte de- bili, qualis e$t ulcerata, non digerentibus, $ed $uppurantibus e$$e incedendum: Hinc Gal. 4. methodi 5. dicit, dum ulcus e$t cum apo$tema- te cupimus pus, quia ulcus $anari non pote$t, ni$i apo$tema $anetur; $anabiturque, $i humo- res conuertentur in pus: quod quidem ex Ga- leno 5. aphori$. 22. comprobatur, quia dicit, in ulcere pus apparens e$t magnum $ecuritatis $ignum: $i uerò uitium e$t in $anguine fluente, tunc $anguinem euacuantibus, & reuellenti- bus, eiu$que qualitatem malam corrigentibus vlcus $anatur.

Quo ad attritionem, quam Gale. dicit prius e$$e tollendam, antequam ulcus curetur, dici- mus, per attritionem Galenum intelligere cõ- tu$ionem: duo. n. mala parit contu$io, primum, corrumpit propriam temperaturam membri contu$i: $ecundum, excitat humorum a$fluxũ in partem contu$am: Hinc Gal. 12. methodi c. 7. dicit contu$ionem, ruptionem, & ero$ionem efficere $olutionem continui, & corrumpere propriam membri naturam: quare non licet ag gredi curationem ulceris, ni$i priùs tollatur in- Commentariorum. Pars III. temperies introducta ab attritione, & affluxu: immò pertinet ad Chirurgum, vt $tatim exp\~e- dat, an magis po$$it affluxus, vel intemperies, & cui magis $it attendendũ: {quis} hac via penetra ri poterit: $i viderimus, humorum affluxum $o- lum à parte contu$a e$$e excitatum, nulla exi- $tente læ$ione in aliquo ui$cere: tunc magis e- rit attendendum parti contu$æ, quam affluxio- ni: è contra verò, $i aliter ob$eruabitur. Verum $i in parte cõtu$a $int dolores, & tumores $em- per primo vacandum e$t doloribus, quia in nu- mero vrgentium collocantur. Similiter ob$er- uãdũ e$t, $i in contu$ione neruus læ$us $it, tunc nullo modo applicanda e$$e pus mou\~etia, quia impediunt per$pirationem, & inde humores adeo acres fiunt, vt conuul$iuos pariant dolo- res; ideò in læ$ione nerui laudantur aperientia, vt $uperius agentes de punctura neruorum di- ximus: $i verò $unt tumores, qui impediant $a- nationem membri contu$i, dicimus, pro varie- tate tumorum, varia e$$e remedia adhibenda: tumores. n. $anguinei tolluntur $uppurantibus: $cyrrho$i emollientibus: & {ae}demato$i exic- cantibus.

Quo ad flu xionem humorum dicimus, im- pediri vlcerum $anationem ob continuum hu- morum affluxum, & hæc vlcera, quæ habent cau$am fouentem in affluxu, & non in partis circun$tantis intemperie, vocari δυσεπέλωτα, i. cum difficultate ad cicatricem peruenientia, vlcera verò quæ habent cau$am fouentem in humoribus influentibus, & in partis circun$tã- tis temperatura, vocantur à Galeno lib. 4. de compo$i. med. per genera $upra modum mali- gna, $eu cacoethica: $i verò vitium e$t in parte vlcerata, & non in humoribus fluentibus, $unt maligna; $ed non ita pernicio$a: his po$itis di- cimus, quod $i volueris, cacoethica vlcera cura- re, expediet prius amouere malam temperatu- ram partis, per <009> humores quoq; benigni, qui in$eruiunt partis læ$æ nutritioni, vitiantur; $i verò curare volueris vlcera dy$epulota debes auertere fluxionem, & humores corrigere, & temperare.

Signa vlceris dy$epuloti quinque proponun tur: primum, $i remedia, quæ curãt vlcus, nihil proficiant: $ecundum, $i $emper plus dilatetur: tertiũ, $ivlceris labia tumida appareant: Quartũ $i maior copia $aniei egrediatur, quã $it pro ma gnitudine vlceris: quintũ, $i vt plurimumvlcus $it doloro$um.

Signa vlceris cacoethici tria $unt: primum caro vlcerata e$t $quallida, & $icca, vt nulla fe- rè ichoro$a $anies effluat, {quis} ex Gal. colligitur lib. 4. methodi c. 2. $ecundum $ignum, pars vlce rata e$t a$perior, & durior: tertiũ, $umitur à cau- $is $iccitatis prægre$$is, veluti $i medicamenta nimium $iccantia ab imperitis Chirurgis prius e$$ent applicata: vel, $i illud corpus, & membrũ vlceratum e$$et temperaturæ $iccæ.

Curatio vlceris e$t per cau$æ ablationem; quare $i impeditur $anatio à membri vlcerati $iccitate oritur indicatio humectandi partem exiccatam trahendo alimentum picatione, & fomento aquæ calidæ parti circun$tanti appli- candæ bis, vel ter in die, donec pars rube$cat; {quis} remedium nos docet Gal. 4. metho. c. 2. Simili- ter, $i vlcus e$t nimium $iccũ, quia totum cor- pus e$t $iccum, oritur indicatio $ub$tantificè humectandi totum, & part\~e circũ$tant\~e vlcus.

Si verò impediatur $anatio vlceris ob intem periem humidam, quod digno$cetur ex $uper- flua humiditate, & ex mollitie partis vlceratæ, oritur indicatio exiccandi: quo ca$u Gal. lib. 4. de compo$itione med. per genera c. 1. laudat cadmiam, æruginem, alumen, veluti ℞. cadmi{ae} 3. 5. æruginis æris combu$ti ana 3. 1. aluminis $ci$$ilis 3. 5. cer{ae} nou{ae} pinguis vnc. 5. m. ad ign\~e: hoc medicamentum exiccat, & detergit pero- ptimè; docetque Gal. {quis} hoc medicamentum e$t valenti$$imum: addit tamen $i cera in mi- nori quantitate ponatur, medicamentum red- di mite, veluti $i ceræ vnciæ decem poneren- tur; cera. n. mitigat acrimoniam aliarum mate- rierum. Præterea in hunc v$um proponitur lau danum cum aqua vit{ae}, & multa alia, de quibus hic non e$t tractandi occa$io.

Si intemperies partis fuerit calida, quod co- gno$cetur ex colore rubicundiori vlceris, & ex tactu calido, & à $en$u laborantis duæ ori\~etur indicationes, altera refrigerandi, altera repell\~e- di; quia calor $emper attrahit: in huiu$modi vl- cere vnguentum $andalinum extra vlcus iuua bit. Idem facit refrigerans Galeni: $i verò ratio- ne vlceris voluerimus exiccare, & refrigerare, optimum erit unguentum de tutia, de ceru$a, extra ulcus $uperponendo linimentum $im- plex: $i verò intemperies fuerit intensè calida, unguentum populeum mirificè iuuabit. Præte rea cum duum generum $int repellentia, alia. $. frigida, & alia ad$tringentia; ideò præter prædi- cta ualebit $põgia ex uino nigro au$tero, in quo ebullierint balau$tia, gallæ, $emina acaciæ, uel alia id genus expre$$a, & $uperpo$ita: Auic\~enas comm\~edat $olanum cum bolo ar. & aceto: $ed $i plura uolueris poteris adire Galen. in lib. de comp. med. & alibi, ubi de materijs remedio. rum $ermonem habet.

Si uerò frigida intemperies partis ulceratæ impedierit $anationem ulceris, ea tollenda erit contrarijs; agno$cemus uerò hanc frigidam in- temperiem ex colore ulceris albicante, ex ta- ctu Chirurgi, & ex $en$u frigido laborantis; & demum ex beneficio calidarum rerum; quare intemperies, ut frigida, non $olũ indicabit cale facientia, $ed relaxantia, & poros rarefacien- tia; ratio e$t; quia ibi frigida e$t intemperies, ubi $tatim $uboritur den$itas, & durities partis: In paruo ulcere cum frigida intemperie miti$- $imum medicamentum applicatur, quale e$t $põgia madefacta in uino albo: deinde in vlcere maiori utimur unguento apo$tolorum, uel i$i- dis in proportionata quantitate: parti uerò circundanti vlcus applicatur vnguentũ de be- Sanctorij in artem med. Gal. tonica; $i verò intemperies e$$et intensè frigi- da, tunc $umimus loco vini albi maluaticum, quo partem vlceratam abluimus, vel utimur oleo de $pica: extra uerò ulcus fomento ex lixi- uio, aqua uitæ, & $imilibus. Curatis his intem- periebus, deinde vlcus tractatur exiccantibus, & tandem epuloticis: colligas igitur, qu{ae} impe diunt $anationem e$$e $orditiem, inflammatio- nes, tumores, humorum affluxus, & intempe- raturas, ad quæ impedim\~eta oĩa alia redigi po$ $unt, ut propterea ualdè erret Argenterius, dũ $u$tinet, Galenum in hac contemplatione e$$e diminutum; quia præter $upra dicta ait Argen terius, dari gangr{ae}nam, putredinem, cancros, ery$ipelata, & herpetes; $ed fallit{ur}, quia omnia reducuntur ad propo$ita: gangr{ae}na enim & pu tredo po$$unt reduci ad $orditiem: cancri vero ery$ipelata, & herpetes ad intemperies, & ad tumores.

1 Dub. proponitur ab Argenterio in hoc tex. contra Galenum, {quis} non $it verum, in vlce- ribus concauis $emper e$$e detergendã $ordi- ti\~e; {quis} probat auctoritate Hipp. lib. de vlcerib. vbi proponit in $anandis vlceribus exiccantia, & non ab$ter$iua, $eu detergentia, ibi enim di- cit $iccum e$$e vicinius $ano, quam humidum: de ab$ter$iuo nil dicit; immò ip$emet Gal. lib. de compo$it. med. per genera, & alibi laudat dictam Hipp. $ententiam, {quis} in vlceribus exic cantia, & non ab$tergentia conueniant. Præte- rea Argenterius probat experientia, $orditiem non e$$e excrementum vlceris, vt vlcus e$t, $ed potius fieri in curia Chirurgorum, quia in vlce re cauo humida, & ichoro$a $unt in principio; in progre$$u verò e$t $anies, & non $ordities: in- fert ergo, in cauo vlcere non $emper e$$e $ordi- ti\~e, nec $emper e$$e ichorem, & per con$equ\~es ichorem, & $orditiem non e$$e duo excremen ta propria, & naturalia vlceris, quia $i e$$ent pro pria, e$$ent per $e & $emper, quod e$t fal$um.

Re$pondet Quidam modernus, & Oddus, cra$$um & tenue excrem\~etum non fieri in $im plici vulnere; $ed $olum in cauo: quando verò Hipp. in princ. lib. de vlcerib. laudat exiccantia, & nil dicit de ab$ter$iuis pro $anandis vlcerib. re$pond\~et, Hipp. ibi loqui de vlcerib. $implici$- $imis, & non de compo$itis; inter quæ e$t vlcus cauum. Reijci debet hæc re$pon$io, quia dum dicit, non generari in $implici vlcere cra$$um excrementum, i. $orditiem, e$t dogma arti me- dicæ nimium repugnans, {quis} probatur hoc ar- gumento: $i colligunt{ur} $ord es in cute tempera- ti$$imorum, & $anorum hominum, quãto ma- gis in parte vlcerata, \~q e$t pars magis excrem\~e- to$a, colligentur? an ne in qualibet concoctio- ne colligitur excrementum cra$$um, & tenue? an ne in parte vlcerata e$t aliqua nutritio, & cõ coctio? dicant mihi qualianam, $int excremen ta tertiæ concoctionis; nemini dubium, {quis} ex- crementum tertiæ concoctionis cra$sũ ex om- nium Medicorum con$en$u e$t $ordities, qua- re & in parte vlcerata $ordities erit perpetua, immò po$t factam cicatricem adhuc $ordities per$euerabit.

Dicimus igitur nos nemine contradicente, excrementum tenue, & cra$$um in omni con- coctione concurrere: in prima tamen dicimus f{ae}ces, & ichorem f{ae}cum: in $ecunda bilem, vri- nam, & melãcholiam; in tertia $ordes; & quod in$en$ibiliter per$piratur: quæ quidem per$pira tio in$en$ibilis, vt $uperius probauimus ex Ga- leno in debili in $udorem cedit: $ic dicimus in omni vlcere, ichorem, & $ordes fieri, quæ $i à Chirurgo non mundentur, vlcera fieri longè maiora, & $ordidiora; quare ridiculũ e$t, {quis} dicit Argenterius, experientia. $. patere, non inueniri perpetuò $orditiem in vlcere; <002>a non $emper v\~r: non. n. valet, non videntur, ergo non $unt: quoniam in ambitu totius corporis perpe tuo generantur $ordes, tamen non $emper con$piciuntur: $ed quod valde mouet risũ, e$t, dum Argenterius primo videns vlceratas par- ticulas ex nece$$itate nutriri, & po$t nutrition\~e nece$$ario colligi excrementa: deinde tamen re$pondet: excrementa facta in nutritione vlce ris non euacuari per labia, & cauitates vlcerũ, $ed per $uperficiem externam partis circun- $tantis: quod $ubterfugıum e$t quoque ad- modum uanum, & puerile: Hinc videns Ar- genterius $e in paradoxum incidere, addit hæc verba: hæc defendimus vt vera, aut veris maxi- mè vicina, qua$i quod non $int vera, $ed $olum veritati vicina, ergo fal$a: qui. n. non attingit ve ritatem, $it vicinus, vel toto C{ae}lo di$tans, {ae}què illam nõ percipit; quid ditas enim e$t obiectũ intellectus, & quidditates ex Ari$t. in metaphy. non $unt partibiles, $ed $unt $icuti numeri im- partibiles. Quo ad auctoritatem Hippoc. quod exiccantia $int illa, quæ cõferant vlceribus: Re- $pondemus non e$$e contra nos; quia remedia quoque ab$ter$iua $unt exiccantia. Præterea non valet con$equentia, laudantur ab Hippoc. exiccantia, ergo detergentia, $eu ab$ter$iua vl- ceribus non conferunt: alibi enim Hippocr. & Gale. laudant pro vlceris $anatione ab$ter$iua, qualia $unt mel, linamenta $icca, & alia id ge- nus, quæ ab$ter$iuis $ubrogantur. Ratio verò, cur cauitas vlceris non $anetur, ni$i tollatur $or dities, e$t, quia hoc $ordidum vi$co$um, & cra$- $um excrementum adeo hæret vlceratis parti- bus, vt caua vlcera non po$$int nutriri, & {per} con $equens nõ po$$it noua caro regenerari: impe- dit. n. hæc regeneratio ob malam $orditiei qua litatem, quæ adeo inficit, vt $anguis de$tinatus vlceris nutritioni reddatur ineptus; atque h{ae}c e$t cau$a, cur vlcera indigeant $arcoticis, quæ ab$umant humiditatem ichoro$am, & aufe- rant $orditiem.

2 Dub. non videtur, quod in omnibus cauis vlceribus conueniant $arcotica; quia aliquãdo v$u $uppurantium humor impediens $anatio- nem conuertitur in pus, quo omninò cõuer$o natura ex $e generat carnem, & perfectè vlcera $anat: ergo $ine $arcoticis vlcera caua poterunt Commentariorum Pars III. $anari, ergo indicatio, quæ oritur à $orditie in- dicante $arcoticum, de ratione cuius e$t ab$ter gere, non erit nece$$aria.

Re$pondetur, dum $uppurantibus $anantur vlcera caua, pus confectum virtute $uppuran- tium habere mirificam uirtutem ab$tergendi $orditiem, quia pus exiccat, incidit, & detergit, & in numero $arcoticorum optimorum debet collocari.

3 Dub. Galenus loquens de $acorticis dicit, e$$e exiccantia in primo, ut ab$umere po$$int redundantem humorem, qui impedit carnis regenerationem. Quæ quidem doctrina ab Ar genterio reijcitur, eo quia humiditat\~e ulceris ait, tollı po$$e non $olum ijs, quæ habent poten tiam $iccãdi in primo gradu; $ed alijs materijs, quæ $unt de$titut{ae} potentia exiccandi, veluti. $unt filamenta, linamenta ex cãnabe: immò & aquæ ablutione auferri põt ulceris humiditas.

Re$pondetur, quod Gal. non negaret, humi ditatem ulceris ab$umi po$$e linamentis, & pe tijs ex lino, uel cãnabe, & aquæ ablutione; Ar- genterius debebat probare, quod $arcotica nõ habeant talem pot\~etiam ab$umendi ichorem ulcerum, & non afferre alia, quæ ex accidenti idem faciunt: immò nos Argenterio concedi- mus, {quis} omnia, quæ exiccant ulcera, exiccent {per} $e, uel per accidens, habeant potentiam exic- candi: Nos enim docet Ari$t. libello de $omno in principio hoc perpetuæ ueritatis dogma, eiu$dem e$$e actum, cuius e$t potentia, & uice- uer$a, quare $i aqua exiccabit ulcus, ei non de- negabitur potentia exiccandi; quomodo uerò ulceris cauitatem exiccet, dicimus id efficere, quatenus in ablutionis motu aqua $ecum au- fert, & amouet ulceris excrementa.

4 Dub. non uidetur, quod cauis ulceribus $emper $int applicanda ab$tergentia; quia hu- mores excremento$i imbibiti circa ulceris ca- uitatem non po$$unt tolli, ni$i $uppurantibus: Gal. n. 3. præ$ag. 29. dicit, humores detentos in parte debili nunquam iudicari per excretion\~e in$en$ibilem, $ed $olum per conuer$ionem in pus; quare non remedia $icca, uel deter$oria, uel $uppurantia conuenient ulceri cauo. Ego quamplurimis cauo ulcere correptis, qui non poterant $anari ob multitudinem humorum imbibitorum in parte ulcus circundante, præ- $crip$i remedia $uppurantia, quæ in bonũ pus totum humorem imbibitum tran$mutarunt, & deinde nullo alio adhibito auxilio natura perfectè illos $anauit; ergo caua ulcera $ine ab- $ter$iuis $anari po$$unt.

Re$pondetur, qñ Gal. dixit, ulceri cauo e$$e e$$e applicanda deter$oria, con$idera$$e ulcus ut cauum, & non ut inflammatum, uel ut ha- bens humorem cõfluxum aptum $uppuratio- ni. Hinc Gal. 11. meth. ca. 12. & alibi docet, $i ul- cus cauum iunctũ $it cum inflammatione par- tis circun$tantis, vel cum tumore, uel materia imbibita, prius e$$e tollendam inflammation\~e, nel materiam imbibitam, quam ulcus: humor uerò imbibitus $uppurantibus in pus conuer- titur. Similiter Gal. 4. meth. ca. 5. dicit, primam ulceris ut ulcus e$t, indicationem e$$e medio- crem $iccationem: addit, $i ulcus $it cum alio affectu iunctum, e$$e illius affectus indication\~e priorem; mox & ip$ius ulceris; addimus nos, {quis} $uppurantia ex accidenti habeãt uim ab$ter$i- uam, quatenus conficiunt pus, in quo e$t uis ab$tergendi, & exiccandi ichorem, & $orditi\~e, quæ in cauo ulcere generantur.

5 Dub. in tex. Gal. & alibi dixit, in omni ul- cere e$$e exiccandũ; & Hippocr. in 1. lib. de ul- ceribus h\~et, $iccum $ano proprius e$$e; humidũ uerò non $ano; immò Gal. 3. meth. c. 6. h\~et hãc $niam, nullũ humectãs, vel primario, vel ex acci denti vlceribus commodũ e$t: nihilominus 4. meth. cap. 2. dicit, vlcera cum intemperie $icca eou$q; fouenda aqua tepida, quou$que pars in cipiat colore aliquo rubro tingi; quare dãtur $altem nonnulla vlcera, quibus cõuenient hu mida, quod e$t contra illud, quod dixit Hipp. & Gal. locis citatis.

Solutio facilis e$t; quia Gale. vtebatur aqua dulci tepida, non ratione vlceris, vt vlcus e$t, $ed ratione intemperiei $iccæ partis circũ$tan- tis. Hinc Gal. 4. methodi cap. 2. aquam in vlce- ribus curandis damnat, quamuis ibi loquatur de vlcere cũ intemperie humida: nocet. n. hu- midæ intemperiei, & vlceri, vt vlcus e$t.

6 Dub. Gal. in hoc c. profitetur de omnibus affectibus, qui cũ $olutione continui complicã tur, verba facturũ; ideò egit de $orditie, cauita- te, inflammatione, tumoribus, humorũ afflu- xu, & de intemperiebus partis circũ$tantis omi $it tñ affectum magis præcipuũ, qui $æpi$$imè complicatur cum vlcere, & vulnere: & e$t do- lor, à quo attrahũtur humores, vlcera recrude $cunt, fiunt ery$ipelata, conuul$iones, & mor- tes: affectum igitur huius momenti non debe- bat omittere.

Re$pondetur, Galenũ in hoc libello lo<002> de ijs, quæ non ab omnibus $ciuntur; quod dolor in omni affectu prius $it auferendus, quam alij, patet. n. <002>a dolor inter vrgentia collocat{ur}: om- nes enim $ciunt ei, quod magis vrget, prius e$- $e attendendum: quo fit, vt Galeni intentio $it in hoc loco agere de complicatione cau$arũ, impedimentorum, & morborũ, & non vrgen- tium, quod verò prius $it attendendum impe- dimentis, quam vlceribus, & prius cau$is, quã impedimentis, non ità omnes $ciunt: Vulgares $ciunt in omni complicatione affectuum dolo rem, conuul$ionem, $yncop\~e, & alios pernicio- $os prius e$$e auferendos, non tamen $ciunt prius e$$e attendendum intemperiei partis cir cun$tantis, quam vlceri; prius inflammationi- bus, tumoribus, & humoribus fluentibus, quã vlceri, & prius e$$e toll\~edam carnem mollem, vel laxam, vel cre$centem, quam Gr{ae}ci vocant hyper$arco$im, & deinde vlcus e$$e exiccanti- bus $anandum.

Sanctorij in artem med. Gal. CAPITIS XCIII. DE SPECIEBVS MORBORVM in conformatione.

Nunc verò tran$eundum est ad for- Tex _59_. mationis genus, quod in plures $eca- tur differentias. At ab eo, quod euiden- ti$$imum exi$tit, exordium e$t $ermonis faciendum, quod ex figuræ permuta- tione contingit. In his igitur qui adhuc cre$cunt, po$$ibile e$t plurium partium figuram emendare: ın his autem qui iã aucti $unt, minimè. Intentio tam\~e quo- ad fieri pote$t, cur ationem adhibere ad contrarium euer$ionis adducendo. Si verò fractione aliqua non rectè confor mata, alicuius membri figura fuerit vi- tiata, cui $ub$tantia callo$a inna$ci præ uenerit, $iquidem hæc adhuc recens ex- titerit, perfringere oportet, ac rur$us re ctè efformare, deinde callum $uperin- ducere.

PO$tquam Galenus egit $uperius de cau$is $alubribus, ide$t de re medijs intemperierum, & $olu tæ unitatis tum $implicis, tum complicatæ; Hic incipit de re- medijs malæ conformationis; rationem huius ordinis $uperius tradidimus; uerum, quia $ub conformationis genere quin- que $pecies continentur, meatus $. cauitas, $u- perficies, orificia, & figura: iõ dicit Gal. in hoc c. e$$e incipiendum à figura tamquam à notio- ri; læ$io. n. figuræ oculis no$tris illico $ubijci- tur; meatus uerò, cauitates, orificia, & $uperfi- cies non ità $unt con$picua.

Tria in hoc cap. $citu digna pauci$$ımis uer- bis admonet; primum, quod in ijs, qui cre$cunt $it po$$ibile, ut læ$iones in figura plurium par- tium emendemus: dicit plurium partium; quia aliquando in pueris demitur o$$is portio, tamen $eruatur eadem figura; in ijs uerò, qui non amplius cre$cunt, & $unt adulti, dicit plu- rium partium figuras non emendari.

Secundum, admonet intentionem, $eu mo- dũ curationis prauæ figuræ, fieri per deductio- nem in partem oppo$itam membri malè figu- rati; oportet. n. membrum di$tortum in part\~e oppo$itam di$torquere ten$ione, uel expul$io- ne, eou$q; deducendo donec {ae}quetur, & {ae}qua- tum con$eruetur, & $u$t\~etetur ligaturis, & pul- uillis, ob$eruando ea, quæ dicta $unt $uperius de fracturis; ac prouidendo, ne apo$tema, pruri- tus, uel $iccitas in cura di$locationis, uel fra- cturæ $uccedat.

Tertium præceptum dat, dum cau$a impe- ritorũ Chirurgorum o$$is figura nõ rectè con- formetur, & ad pri$tinum $tatum reducatur; di cit, $i callus $it recens, & figura malè conforma ta optimus Chirurgus iterum callum fran- git, & deinceps illico reducit o$$a ad locum proprium, & naturalem, ità, ut nulla tortura re- maneat; & po$tremo curat, ut $uperinduca- tur nouus callus; Si uerò callus $it inueteratus non poterit frangi $ine periculo doloris cõuul- $iui, & apo$tematis mu$culorum $uperiacen- tium; $icuti contigit cuidam $eni, cuius hi$to- riam refert Hali; qui uolens quoddã os rectius conformari, quando callus erat iam inuetera- tus, perijt ob nimios dolores, & alia accidentia; melius igitur e$t, ut in callo inueterato relin- quatur figura di$torta, & imperfecta. Aderat nuper in comitatu Bergomen$i quidam uer$a ti$$imus in frangendis callis fracturæ malè figu ratæ, & in illis reducendis ad bonam figuram; audias, qua arte $emel u$us $it, ut patiens in fran gendo callo nullo ferè uexaretur dolore; cæpit cum patiente $paciari, & multa $ermocinari: Interim, dum uidet patientem mente di$tra- ctum, confertim extraxit en$em fingens $e ad- oriri patientem; tunc non en$e illum percutit; $ed pede callum tibiæ uetu$tum frangit; quo peracto, en$eque proiecto, o$culatur patient\~e, & cum illo lætatur de peracta calli fractione, <009> $ine ullo patientis dolore executus e$t; deinde repo$uit o$$a ad pri$tinam figuram naturalem.

Mal{ae} figuræ fiunt ob luxationes; luxationes uerò $unt trium generum; primum, quando o$ $a, quæ erant iuncta, dehi$cunt, quæ ex Cel$o lib. 8. c. 10. contingunt, uel quando os latum $ca pularũ ab humero di$iungitur, aut radius à cu- bito, uel $ura à tibia. Cogno$citur hæc luxa- tio; quia cra$$ities membri e$t maior reddita. Secundum genus luxationis e$t, qñ o$$a elon- gantur propter mollitiem ligamentorum; nõ e$t tñ uera luxatio; <009>uis os po$$it excidi à $uo $i- nu cogno$cit{ur} hæc luxatio, quia $i os comprimi- tur redit in $uum $inum, & pendet ueluti filo appen$um, & huc, & illuc inordinatis motibus mouetur; h{ae}c autem duo genera à cau$is inter nis fieri $olent. Tertium genus d\~r propria luxa- tio, & e$t qñ caput o$$is excidit à $uo $inu; $i perfectè excidit, d\~r di$locatio: $i uerò imperfe- cte, uocatur à Rha$i di$tortura: $ciendum tam\~e omnes articulos ob vi$co$itatem capitũ o$$iũ pati po$$e di$torturam, exceptis articulis f{ae}mo- ris, & humeri; quia horũ capita qua$i in pũcto tangunt $upercilia. ideò prolabuntur ex toto, & nullo modo efficere po$$unt di$torturam, vt alij articuli.

Signa di$locationis quatuor afferunt{ur}: primũ, amittitur motus articulorũ: $ecundũ e$t cõca- uitas in$olita, vbi e$t articulus, & eminentia in Commentariorum Pars III. loco oppo$ito: tertium membrum breuius fit; quia mu$culi $emper trahunt ad $uum princi- pium: quartum, membrum luxatum fit di$$imi le $ano in figura, & $itu.

Cura luxationis tota à manu Chirurgi de- pendet: quatuor tñ $unt $copi, exten$io. $. repo$i tio, deligatio, & collocatio, vt docet Gale. 2. de fracturis com. 52. & 53. Requiritur exten$io, <002>a de ratione mu$culorum e$t trahere os prola- p$um ad $uum principium, vnde $emper mem- brum luxatum redditur breuius: $ed hic qua- tuor $unt valde notanda: primum e$t, vt videa- mus in exten$ione, ne caput mu$culi $it in par- te interna, & finis in externa; quia excitarent{ur} dolores in$ignes, & inflammationes; quare mi- ror, {quis} multi luxatione correpti audeant acce- dere ad imperitos anatomiæ in hoc negotio re vera pertinente ad optimum anatomicum. Se- cundũ notandũ e$t, {quis} dum reponitur os luxatũ cauendum $it, ne fiat capitis o$$is circumrota- tio; quia facilè frangi po$$et $upercilium: tertiũ, {quis} repo$ito o$$e fiat ligatura, & $uperponatur ce ratum barbarum, oxycroceum, & alia, quæ ad- $tringunt, mi$ceantur: $i vero ad$int dolores in- $ignes, oleo ro$ato, vel alio anodyno mitigent{ur}: quartum, membrum repo$itum, & ligatũ de- bet con$eruari per quatuor dies immotum; $i vero ad $it pruritus, locus aqua calida perfun- dendus e$t: plura tamen Gal. & Hippoc. lib. de articulis, & fracturis, & Cel$us aduertunt, quæ $imiliter ab alijs Chirurgis traduntur, de qui- bus particulatim hic non e$t agendum.

1 Dub. Gal. $uperius loquens de conforma- tione reducenda ad melius, dixit in pueritia, & infantia figuram conformari po$$e: in hoc loco verò non $olum docet, e$$e verum de infantia; $ed etiam de adole$centia; ergo Galenus e$t va rius, & non $ibi con$tans.

Re$pondetur, dum $uperius dicebat in pue- ritia recte cõformari po$$e malam figuram, in- telligebat de illis, qui ab ortu naturæ, uel $ta- tim ab ortu in figura uitiantur; & de ijs e$t di- cendũ, {quis} po$$int reduci ad bonam figurã; quia o$$a habent mollia, & fluxilia: in hoc loco verò loquitur de illa figura, quæ in diuer$is ætatibus vitiatur; & de hac inquit in ijs, qui cre$cunt, $i callus e$t recens, po$$e figuras plurium par- tium emendari.

QVÆST. CXVII. DE GENERATIONE morbi.

PRima Dubit. non v\~r, quod pra- ua figura $it connumeranda in morborum catalogo; quia morbus e$t in prima $pecie qualitatis, in habitu. $. & di$po- $itione: praua figura verò e$t in quarta $pecie: Quod verò morbus $it habi- tus, vel di$po$itio, patet auctoritate Ari$t. in pr{ae} dicamento qualitatis. Præterea nonne ad e$t morbus in quantitate diminuta, vel aucta, & in numero? quomodo ergo genus remotum mor bierit qualitas, & pro ximum genus di$po$itio, & habitus?

Re$pondet Plu$quamcommentator, quod non omnis ægritudo $it in prima $pecie qua- litatis: additque, non dari vnum commune genus ægritudinum: ideò inquit, quod Ga- lenus definiens morbum non dixit, e$$e habi- tũ, & di$po$itionem; $ed e$$e compo$itionem, præter naturam lædentem operation\~e; dicitq; compo$itionem videri vnionem, & vnũ non e$ $e in genere, $ed e$$e trã$cendens omne genus: $ed mi$er adeo tergiuer$atur, vt tandem eo ve- niat, vt dicat, genus cõmune morborũ e$$e $itũ.

Leonardus Fu$chius uidens Gal. lib. de diffe rentijs morborum dicentem morborũ aliquos con$i$tere in qualitate: aliquos in quãtitate; ali- quos in $ub$tãtia, negat dari commune quod- dam genus ægritudinum; putatq; aliam ægri- tu dinem e$$e in prædicamento $ub$tantiæ; aliã in quantitate; aliam in qualitate, quæ genera non habent vnum commune genus.

Alij putarũt genus cõe ægritudinũ e$$e præ- dicamentum relationis, quia dicunt Gal. lib. de differentijs morborũ definire morbũ per ame- triam; $anitatem verò per $ymmetriã: hãc ame- triam dicunt e$$e relationem realem, quia ea de cau$a e$t ametria, quia talem habet relatio- nem ad ægrotantem. Præterea confirmant $uã opinionem auctoritate Ari$t. 7. phy$icorũ tex. 17. vbi habet hæc verba; _Virtus autem omnis, &_ _vitium eorum, quæ ad aliquid, $icut $anitas quidem ca_ _lidorum; & frigidorum commen$uratio quædam est;_ Quare $i $anitas per Ari$to. & morbus $unt ad aliquid, morbus non erit qualitas.

Verior opinio, & in $cholis ferè ab omnibus recepta e$t, {quis} genus morbi $it qualitas; primo patet auctoritate Ari$t. in prædicamento quali- tatis, vbi clari$$imè docet, genus proximũ mor- bi, & $anitatis e$$e habitum, & di$po$itionem. Similiter Gal. $emper diuidens morbos docet, aliquos morbos e$$e ĩ habitu, vt hecticæ febres: aliquos in di$po$itione, vt putridæ. Præterea lib. de differentijs morborũ c. 4. habet hæc ver- ba; _Age $int prima elementa numero quatuor, calidũ,_ _frigidum, humidum, & $iccum, quibus inuicem mode-_ _ratè confu$is $anum fit animal; immoderatè verò ægro-_ _tum: erunt continuò, & primæ ægritudines quatuor,_ _prima calor, qui naturalem exce$$erit modum, $ecun-_ _da frigus, tertia humor, & quarta $iccitas;_ Ecce igi- tur, {quis} qualitates, dum excedunt, $unt morbi: Hinc Gal. 2. methodi c. vltimo definiens febr\~e dicit, febris e$t calor tantus, quãtus po$$it actio- nem lædere: Nec valet, dum dicunt, qui putãt morbos e$$e relationes, {quis} calor non $it febris, $ed cau$a febris: quia operationes, quæ lædun- tur à febribus, immediatè prodeunt à calida, & $icca int\~eperie: $i calor e$$et cau$a febris, e$$et Sanctorij in artem med. Gal. $ua natura à febre $eparabilis, quod e$t imper- ceptibile.

Errant, qui dicunt, morbos e$$e relationes; quia relationes ex $e non habent actiones: & {per} con$equens non po$$unt lædere actiones, im- mò e$t ridiculũ a$$erere, {quis} qui nullã hñt poten tiã agendi agere po$$int. Præterea agendi pot\~e- tia nullibi e$t, ni$i in cat egoria qualitatis, & nõ in omni $pecie, $ed in $ua $pecie determinata; ità vt neque habitus, neque di$po$itio, vt tales, habeant potentiam operandi, nec figura, nec pa$$io, & pa$$ibilis qualitas, vt tales; <009>uis habi- tus, & di$po$itio dum agunt, agant per poten- tiam, & non alio modo. Quod cũ ita $it, quomo do dicere poterimus, relationes agendi poten- tiam habere? Cæterum qui vult profundè in- telligere, vnde agendi potentiæ prodeant, le- gat librum octauum methodi no$træ, vbi di- $putauimus contra Gregorium Ariminen$em, & omnes illos, qui putarunt potentias agendi e$$e in categoria $ub$tantiæ: ibi enim propo$ui- mus nouam, & hactenus inauditam $eriem, & ordinem qualitatum omnium, eas omnes redi gendo ad prima $ua certa, & determinata ini- tia.

Quo pacto verò de medio tollant{ur} in$tantiæ illorum, qui putant, morbũ e$$e in prædicam\~e- to relationis, & eorũ, qui putant, morbum non habere propriam categoriam, non mihi v\~r diffi cile; $ed conuenit, vt paucis eas diluam; <002>a hic non e$t locus agendi de his: immò ni$i Plu$- quamcommentator in hoc loco de hac re egi$ $et, quamuis admodum ruditer, ne verbũ qui- dem dixi$$em.

Ad Fu$chium, & Plu$quamcommentator\~e re$pondemus, morbos, qui $unt in quantitate, in $ub$tantia, in $itu non e$$e formaliter quan- titatem, $ub$tantiam, vel $itum; $ed tantum ma terialiter, quarenus. $. in quantitate, $ub$tantia, & $itu fundatur illa mala di$po$itio, uel mala con$titutio, quæ non e$t vna vt tran$cendens, $ed e$t natura quædam $pecifiea, & determina- ta, quæ ab Arı$t. & Gal. in qualitate, in habitu. $. & di$po$itione collocatur.

Ad ıllos qui probarunt ex Ari$t. & Gal. mor bos, & $anitatem e$$e relationes, re$pon$io e$t facillima; quamuis Vale$ius lib. 4. cap. 1. contr. longo di$cur$u conetur, illorum nugas dilue- re; concedimus nos, morbũ, & $anitatem e$$e ad aliquid: $ed medicum, dum con$iderat mor- bum, vt lædit operationes, dicere nõ debere e$ $e relationem, $ed e$$e qualitatem aliquam effi cientem; & hanc dicimus e$$e quoque habitũ, $eu di$po$itionem, $eu malam con$titution\~e: Dum verò ab Ari$t. 7. phy$icorum tex. 17. mor- bus, & $anitas vocantur relationes, cõcedimus e$$e relationes $ecundũ dici, $ed non $ecũdum quidditatem: nullus enim e$t philo$ophus, qui non admittat omnia prædicamenta e$$e po$$e relatiua $ecundũ dici. Hinc dum Galen. uocat morbũ ametriam, & $anitatem $ymmetriã, dici mus, præter relationem $ecũdũ dici, morbum & $anitatem e$$e qualitatem, quæ h\~et uim mo u\~edi $ecũdũ naturam, uel præter naturã. Quod uerò relatio nullam habeat uim lædendi, pro- bat Ari$. 3. phy$. ubi dicit, in relatione non e$$e motum: quare relatio non poterit e$$e genus morborum, uel $anitatis, quorũ natur{ae} in mo- tu con$i$tunt, i. in bonis, uel malis operationib. naturalibus, uitalibus, vel animalibus.

CAPITIS XCIIII. Particula Prima.

E$t verò & ob$tructio ex eodem ge- Tex. _60_. nere ægritudinum, quæ quidem ex len tis, & cra$$is humoribus fit, vnam & ip$a habens intentionem morbo contra- riam: dico autem apertionem. Cau$æ ve rò $alubres $unt ab$tergentia, atque incidentia medicamina.

IN capite $uperiori cæpit age- re de remedijs morborum in mala conformatione, egitque de remedijs prauæ figuræ; <002>a figuræ l{ae}$io e$t euidenti$$ima, omnibu$q; con$picua: $emper enim Gal. à notioribus au$picatur

In hoc cap. uerò uult agere de remedijs au- ferentibus malas conformationes, quæ dicun- tur in cauitate; $ed quia cauitas prædicatur de meatibus exiguis, de uentre, & de quolibet lo- co capaci, & de orificijs ua$orũ; incipit in hoc tex. ab ob$tructione, quod cauitatis uitium no- ti$$imum e$t; occupatq; meatus exiguos.

In hoc tex. duo facit, primo proponit reme- dıum quoddam commune omnib. ob$tructis cauitatibus: dicitque e$$e apertionem: $ecũdo de$c endit ad remedia auferentia ob$truction\~e magis $pecifica, & docet e$$e medicamina ab- $tergentia, & incidentia: ab$tergentia e$$e illa, \~q ab$tergunt, eluunt, & remouent à meatib. hu- mores lentos, & ui$co$os. Incidentia quæ hu- mores cra$$os attenuant, vt attenuati facilius il lorum meatuũ angu$tiam penetrãt. Hinc $i ca- uitas e$t laxa, & ad$int humores cra$$i non indi gemus incidentibus; $ed $ufficiunt ab$tergen- tia; $icuti, dum uentriculo adhæret materia ui- $co$a, & cra$$a, tunc utimur ab$ter$iuis, $icuti e$t mel ro$atum. Hinc notatur illorum error, qui vtuntur pro amouenda materia pituito$a adhærente ventriculo oxymelite, & pr{ae}$ertim $cillitico, quia in hoc ca$u $ufficiunt ab$ter$i- ua: incidentium enim officium e$t attenuare humores, vt melius penetrent; ad quid ergo his attenuantibus in magna cauitate vtuntur?

1 Dub. Gal. agens de morbis in cauitate agit de morbis in angu$tia; de morbis verò in dila- tatione ne verbum quidem fecit, ergo mãcus

Commentariorum. Pars III.

Re$pondetur, {quis} breuitati $tudens id omi$it, & meritò, quia oppo$itorum eadem e$t di$ci- plina, ut docet philo$ophus 1. top. c. 8. cognitis enim remedijs auferentibus angu$tiam, facilè patebunt remedia auferentia dilatationes.

2 Dub. Gal. proponens remedia pro aufer\~e dis ob$tructionibus refert hæc duo, ab$tergen tia, & incidentia: omi$itque attenuantia, quæ videntur differre ab incid\~etibus; quia attenuã- tia re$piciunt humorem cra$$um, & melancho licum: incidentia, ut docet Auicennas, re$pi- ciunt humorem vi$co$um; putat enim Auic. attenuantia reddere humorem $ubtilem: inci dentia verò penetrare $ine attenuatione.

Plu$quamcommentator proponit hanc du- bitationem, & eam $oluens dicit, Galenum $ub nomine incidentium intellexi$$e etiã attenuã- tia, $eu $ubtiliatiua, qu{ae} re$piciunt cra$$iti\~e hu- morum: dicit. n. de ratione incid\~etium e$$e pe- netrare inter duas $uperficies, i. inter $uperfici\~e humoris vi$co$i, & meatus in quo continet{ur} vi- $co$itas: de ratione verò attenuantium e$$e red dere $ubtiles humores cra$$os, quod non fa- ciunt incidentia; quæ verò attenuant, dicit e$$e hy$sopum, camomillam, & eupatorium; addit tamen in eupatorio non $olum e$$e virtut\~e at- tenuandi; verum etiam incidendi; de ratione verò ab$ter$iui non e$$e attenuare, vel incide- re, $ed amouere humorem à loco, vbi e$t inui- $catus; hancque doctrinam de$ump$it ab Aui- cenna; neque omnino reijci debet, vt faciunt Moderni: pote$t enim Auicennas cum Gal. cõ cordari dicendo, {quis} incidentia $int duum gene rũ, alia penetrantia inter duas $uperficies, vt $u- perius dixerunt: & alia attenuantia, $eu $ubti- liãtia (vt aiũt) ip$am humorum cra$$iti\~e: hocq; modo dubitatio $oluit{ur}, & def\~editur ab aculeis Argenterij, qui iniuria illum repreh\~edit, quod nihil dixerit de attenuantibus.

3 Dub. Gal. pro tollendis ob$tructionibus proponit incidentia, & ab$tergentia, quæ reme dia pro auferendis omnibus ob$tructionib. nõ videntur $ufficere; quia $i den$abitur cutis ab externo frigore non conuenient incid\~etia, vel detergentia; $ed rarefacientia; quæ calefacien- do agunt: $i cutis exiccabitur à $olis feruore, $i con$tringetur ab aquis alumino$is, $i à copia humorum ob$truetur, tunc non incidentibus, & ab$tergentıbus erit procedendum; $ed alijs contrarijs remedijs: $ententia e$t ip$ius Galeni 11. methodi c. 8. den$itatem curari per ea, quæ rarefaciunt; con$trictionem per ea, quæ fun- dunt: ab undantiam per ea, qu{ae} euacuant; cra$$i tudinem per ea, quæ di$$ecant: lentorem per ea quæ detergunt.

Re$põdetur, Gal. hic agere $olum de ob$tru- ctionibus propriè $umptis, quæ re vera, vel à l\~e- tis, vel à cra$$is bumoribus fiunt: neque loquit{ur} de den$itate, & angu$tia in communi. Hinc Ga len. 3. de $an. tuen. c. 10. dicit, dum cutis ad$trin- gitur, vel à refrigerantibus, vel ab aquis alumi- no$is fieri affectum in d\~e$itate: ob$tructionem verò dici dum à cra$$is, vel lentis humorib. ad ad cutim irruentibus fit. Præterea in tex. Gale. proponit intentionem communi$$imam in cu randis ob$tructionibus; dicitq; e$$e aperiendũ; $ub qua intentione omnia continentur, \~q per $e, vel per accidens aperire po$$unt; quinque. n. à Gal. lib. de differ\~etijs morborũ, $pecies angu- $tiæ numerantur, ob$tructio, compre$$io, coale- $centia, $ub$identia, & occlu$io.

4 Dub. Gal. 9. meth. c. 1. & 3. de tuend. val. c. 10. dicit, ob$tructionem fieri à cra$$is, vel à glu- tino$is, vel à copio$is $uccis: in hoc loco tamen refert ob$tructionem fieri à cra$$is, vel glutino $is; nihil verò dicit de ob$tructione, quæ fit à copio$is $uccis: ergo vel hic mancus, vel locis citatis $uperfluus.

Re$pon$io facillima e$t, quia licet in hoc pri mo tex. nil dicat de ob$tructione, quæ fit à mul titudine humorum; tamen in tex. 4. huius capi tis refert ob$tructionem fieri quoq; ab humo- rum copia, & multitudine, quæ ob$tructio à multitudine non pote$t e$$e, ni$i à $anguinis co pia, quoniam cæteri humores pituito$i videli- cet & melãcholici non ob$truunt, ni$i ut vi$co- $i, & cra$$i.

CAPITIS XCIV. Particula Secunda.

Quæ verò fit à $tercore duro, quod inter- $epit intestinum, primum quidem ha- bebit duritiei remedium ex humidis, pinguibu$\’que cly$teribus, demum ex acribus euacuationem expo$cet.

DAt Gal. aliud exemplum de af- fectu in cauitate, dum. $. inte$ti num aliquod à duro $tercore con$tipatur; & fit quædam $pe cies colici doloris; proponit- que remedia, quorum primũ e$t, vt inijciantur cly$teres hu- midi, et pingues, qui fieri $olent à no$tratibus ex oleo, butyro, et ex iu$culo, in quo ebullierint malua, blitũ, & alia emollientia id genus: emol lito verò $tercore, dat $ecundum remedium, {quis} con$i$tit in cly$terib. acribus, qui electiuè quo- que $oluere po$$int. No$trates imponũt {per} cly- $teres electuarium diaphinicon ad vnciam: ali qui verò hieram ad $emiunciam: alıj $emiun- ciam $en{ae} in infu$ione paratæ, quæ maximè iu- uat ad euacuandam pituitam, & alia excremen torum genera.

Hinc maxima $unt digni reprehen$ione, qui in aluo apprimè con$tipata in dolore colico à duro $tercore prodeunte illicò acribus cly$te- ribus vtuntur, & alijs calidis fomentationibus, vel inunctionibus, quæ oĩa magis exiccant, & Sanctorij in artem med. Gal. magis con$tipãt: docet. n. Gal. prius emollienti bus, & deinde acribus euacuationibus inced\~e- dum. Ego præteritis diebus incidens in ægro- tantem, cuius aluus à duro $tercore erat con$ti pata, & dolorem ventris patiebat{ur}, illi exhibui prius decem vncias olei amygdalini, & die $e- quenti iu$$i, vt enema ex amygdalino, & hiera inijceretur: quibus peractis omnia excremen- ta ab oleo liquata, & emollita, virtute hieræ euacuata $unt. Præterea ego in doloribus coli- cis ortis ab induratis f{ae}cibus, vel à quacunque alia cau$a, quamplurimos magnis doloribus li- beraui, illis $pacio vigintiquatuor horarum ex- hibens 30. vncias olei amyg. dul. hoc ordine, vt manè vncias decem; ve$peri alias decem $ine permi$tione diluti, & $equenti diluculo alias decem: hæc olei quantitas certi$$imè perue- nit ad locum dolent\~e, inungitq; omnia inte$ti- na, & certi$$imè dolorem $edat; neq; alium ci- bum hoc t{per}e exhibemus; quia oleum $ufficien ter nutrit; dum verò no$trates vtuntur $ex, vel $eptem vncijs olei, redditur opus vanum; quia hæc pauca olei quantitas non ita peruenit ad locum dol\~etem, vt commodè emollire po$sit; $ed quod mouet ri$um e$t, dum volentes dolo- rem $edare permi$cent cum dulci oleũ amyg- dalinum amarũ; {quis} remedium nullo modo po te$t e$$e anodynum. Facta emollitione excre- mentorum, acres cly$teres, qui à Galen. propo- nuntur in tex. $ummoperè iuuare poterunt.

Notandum, {quis} con$tipatio, de qua Gal. in tex. loquit{ur}, non pote$t intelligi, ni$i de con$tipatio- ne, quæ fieri pote$t in inte$tino colo, & recto; quia cly$teres non po$$unt peruenire ad alia $u- periora inte$tina ob valuularum impedimen- tum, quod inter cæcum, & colum e$t. Ego in anatomia pluribus o$tendi per humani cada- uerıs inte$tina $eparata, & mundata, per rectũ. $. inte$tinum infu$am aquam ob valuulas nullo modo penetrare ad tenuia inte$tina; o$tendi quoq; {quis} iniecta aqua per pyloron, illicò de$c\~e dat ad colum, & rectum inte$tinum. Itaq; dũ Gal. de con$tipatione inte$tini à $tercore duro loquitur intelligit de con$tipatione coli, vel re cti; non ilei, ieiuni, uel pilori, quia cly$teres e$- $ent vani$$imi, cum illuc non perueniant: In$u per f{ae}ces dure$cere incipiunt in colo, & non in tenuibus; in quibus adhuc $unt liquid{ae}, quia chylo$i adhuc non $unt de$titutæ.

1 Dub. non videtur, {quis} $emper inte$tinũ $ter core duro con$tipatum iuuetur cly$teribus: de bebat. n. Galenus, dum $tercore duro tenuia in te $tina con$tipantur, proponere emollientia $u menda per $uperiora, & non per cly$teres pro- pter valuulas, quæ impediunt, ne perueniant $u pra cra$$a inte$tina.

Re$pondetur, Gal. per cõ$tipationem à $ter- core duro innuere dolorem ventris occupan- tem colum inte$tinum: quia admodum raro inte$tina tenuia à $tercore duro con$tipantur; quia in illis f{ae}ces $unt liquidæ, & facıle cum in colum inte$tinnm de$cendant, ibi dure$cunt: {quis} vero Gal. quoq; animaduertat modo per $u- periora, modo per inferiora e$$e exhibenda me dicamenta, paulò infra declarat: quare in$tan- tia e$t nullius momenti.

CAPITIS XCIV. Particula Tertia.

Quæ autem à lapide fit in ve$ica, in præ $enti quidem tran$po$itionem requi- rit: integræ verò $anitatis cau$ain- ci$ionem, & extractionem.

TRadit in hoc tex. Gal. duo reme- dia, alterum quid agendum $it, dum lapis ve$icæ claudit meatũ vrinarium, & impedit vrinæ exi- tum: alterum quid agendũ pro integra $anitate calculo$i $um- ma vtens in tanto negotio breuitate: qua$i di- cat Gal. $i lapis efficit morbum in cauitate, & impediat meatum vrinariũ, ne urina exire po$- $it, tunc lapis e$t ab illo meatu ad alium locum trã$ponendus; {quis} fieri $olet $irynga, vel $altu pa- tientis: Si verò integrè velis calculo$um $ana- re, oportet, vt inueniatur Lithotomus periti$$i mus, qui incidat, & extrahat lapidem.

Cæterum hic notatur cõmuni$simũ quod- dam erratum omniũ ferè Expo$itorum, videli- cet Plu$quamcommentatoris, Argenterij im- mò, & Columbi Anatomici lib. 5. $uæ anatomi{ae} c. 26. qui putat Lithotomũ, dũ incidit gratia ex- trahendi lapidem, incidere quoq; collum ve$i- cæ; {quis} vulnus dicunt non e$$e lethale; quia col lum e$t carno$um; Opinio e$t fal$i$sima: qui. n. $emel vidit Lithotomum $ecantem, vt nos mul toties vidimus, & $emel $altem vidi$$et in ana- tomia ve$icæ $itum, non incidi$$et in hunc er- rorem; quia collum ve$icæ di$tat à vulnere, {quis} fit à Lithotomo medij palmi circiter tractu: vul nus. n. Lithotomi e$t $olum ĩ fi$tula, qua defer- tur vrina, neq; vltra penetrare pote$t; quia im- peditur à magna quadam $itynga, quæ imponi tur, & $ectio $upra ip$am fit, & quæ e$t vulne- ris terminus: ita vt $it ridiculũ arbitrari, quod hoc externũ vulnus à Lithotomo factum pe- netret v$que ad ceruicem: $ed nos in 3. lib. me thodi no$træ c. 6. propo$uimus $chema, in quo qui$q; videre pote$t, vbi incidit Lithotomus: quare non e$t, ut in hoc loco plura dicamus, cũ plenè lib. no$tro citato de hac re dictum $it.

Secundum erratum e$t dum plurimi expo- nunt illum aphori$mum Hipp. 6. $ec. aph. 18. $. pertu$a, per$ectaq; vesica, cerebro, corde, &c. e$ $e lethale, intelligi de vesica, & non de collo: quia collum e$t carno$um: quæ expo$itio e$t omnino fal$a: quoniam in collo vesicæ e$t ma- ior neruorũ, venarum, & arteriarum implexus, quam in qualibet vesicæ parte; & per con$e- Commentariorum Pars Tertia. quens maius periculum: $urculi. n. $exti paris neruorum cerebri irrigant ve$icam, & in cerui cem tanquam in centrum excurrunt, & in vnũ $imul coeunt: vnde exqui$itior $en$us: Itidem venæ, & arteriæ in ceruicem de$inũt, vnde ma- ius periculum inflammationis $uboriretur, $i $ecaretur collum, quam ve$ica.

Tertium erratum, idque communi$$imum e$t, dum No$trates putant, collum ve$icæ e$$e carno$um, quod reluctatur $en$ui, quia neque vnica fibra carnea ibi con$picitur; quare qui malunt credere auctoritati, quam ᾳυτοψίἀ, $eu in$pectioni propriæ po$$unt $u$tinere in collo nõ $olum e$$e has fibras carno$as, $ed quidquid imaginantur: $ed qui $en$ui, & in$pectioni ma- iorem adhib\~et fidem, $i Lynceos quoque ocu- los haber\~et, non vider\~et fibras $i non $int: Cre- dimus $anè, quod qui omittunt $en$um, & qu{ae} runt rationem, habeãt, vt dicit Ari$. 8. phy$. tex. 22. intellectum imbecillum: $ed qui magis au- ctoritatibus, quam $en$ibus fidem adhibent, puto e$$e omninò in$anos.

Hinc putamus cum Auerroe, mu$culum vt mu$culum non e$$e organum ad{ae}quatum mo tus voluntarij, quia videmus in$ecta edere mo tus $pontaneos $ine mu$culis: & in animalibus omnibus linguam exeri $ine mu$culis illam fo ras attrah\~etibus. Similiter totam dor$i $pinam flecti, & curuari; & non dari talem mu$culum, neque omnes vnitos, qui hoc efficiant: quare potius credendum e$t, neruum e$$e part\~e prin cipem mu$culorum, quam caro; quia non dat{ur} motus voluntarius $ine neruis; datur tamen $i ne carne: in hoc loco obiter reprehendi pote$t opinio Veigæ, qui dicit, tendonem e$$e partem magis principalem organi motus voluntarij, quia dantur mu$culi $ine tendone, vt $unt mu- $culi laryngis, ani, &c. quod verò mu$culus $it præcipuum organũ libertatis, videtur e$$e Gal. lib. de plenitudine ca. 5. quamuis diuer$imodè alijs in locis loquatur.

Cau$a verò, cur pereãt aliqui, qui à Lithoto mis $ecantur, e$t; quia po$t $ectionem immit- tunt forcipem, & vt videantur peritiores, & in operatione tanti momenti velociores, viol\~eter collum dilatant, & dilaniant; & $ic laceratum in gãgr{ae}nam incidere $olet, vnde mors: $i verò Lithotomus $it peritus, & $umma cum dexte- ritate fungatur $uo officio, e$t ferè impo$$ibi- le, vt inflammatio, & gangr{ae}na $equantur.

Sed vnum volo ob$eruatione dignũ admo- nere, quod dum Lithotomi $ecant, adeò l{ae}dũt mu$culos duos penis, quorũ officium e$t $per- ma expellere, vt inde eorum officium amitta- tur: quo amoto coeundi tempore $emen $pon tè in ve$icam defluit; & deinde cum vrina ela- bitur, & inf{ae}cundi redduntur.

Quomodo verò fiat inci$io inter te$tes, & anum po$t immi$$am $iringam; & quomodo cum forcipe Lithotomus extrahat lapid\~e non e$t vt declaremus; quia ni$i quis $emel in$pi- ciat e$t impo$$ibile, vt ex lectione rectè {per}cipiat.

1 Dub. Gal. $uperius, & alibi dixit, lapid\~e in ve$ica e$$e morbum in numero. Hic verò dicit e$$e morbum in mala cõformatione: ergo hic, vel ibi errauit.

Re$pondetur, quamlibet rem re$pectu di- ner$orum con$ideratam po$$e e$$e in omnib. prædicamentis: homo vt $ub$tantia e$t in præ- dicamento $ub$tantiæ, vt quantitas in quanti- tate, vt pater in relatione, &c. Similiter lapis quatenus occludit, vel ob$truit meatum vri- narium e$t morbus in mala conformatione, & vt tali morbo remedio e$t tran$po$itio; ut verò grauat ve$icam, dici pote$t morbus in nu- mero, & vt talis eget inci$ione. Quomodo ve- rò lapis in ve$ica $it morbus in numero $upe- rius egimus.

2 Dub. Galenus pro lapidis ve$icæ curatio- ne proponit $olum inci$ionem; quod e$t cõtra iusiurandum Hippocratis, qui decreuit nõ e$$e ad huiu$modi remedium vnquam acceden- dum. Præterea videntur multa alia remedia à Græcis, & Latinis Auctoribus propo$ita, quæ comminuere po$$unt calculum ve$ic{ae}: ergo Galenus diminutus.

Re$pondeo, quod ex hoc tex. cogno$citur di uinum Galeni ingenium, quia re vera omnia re media pro comminuendo calculo ve$icæ per os a$$umpta $unt vani$$ima; $icuti $unt electua- rium ex vitro, decoctum $axifragiæ, cinis $cor- pionum, hirci $anguis, & alia, quæ Arabes pro ponunt, & à Plu$quamcommentatore, & à quamplurimis alijs medicis laudantur: hæc. n. $i haberent vim comminuendi lapidem, ante- quam peruenirent ad renes, & ve$icam, com- minuerent, $eu exederent ventriculum, iecur, & omnia vi$cera lacerarent, & exanimarent. Si militer omnia remedia extrin$ecus appo$ita {pro} comminuendo lapide $unt vani$$ima. Hic non po$$um omittere erratum, ne dicam faci- nus à quodam medico no$trate perpetratum, qui vt comminueret lapidem ve$ic{ae} in præcla ri$$imo viro v$us e$t electuario ex vitro: & dum putabat calculum comminuere, effecit dy$en- teriam, qu{ae} deinde patientem præmaturè exa- nimauit; $ed quia hoc erratum reiecimus lib. 13. meth. no$træ c. 4. non e$t, ut hic plurib. uer- bis vtamur. Audias $imiliter ca$um præclari$$i mi viri lapide ve$icæ laborantis à circulato- re famo$o $cele$ti$$ima morte perempti. Hic circulator porrexit illi valenti$$ima diuretica, quæ reddiderunt lotia f{ae}culenti$$ima; quia vi- $co$am, & lubricam pituitam, quæ erat tãquã calculi puluinar, à calculo v$u diuretici $epara- runt, & illico mi$er ità melius habuit, vt puta- ret $e iam e$$e liberum: circulatorem laudibus, & præmijs $tatim exornauit: uerũ po$t paucos dies calculus nudus, & a$per redditus c{ae}pit uel licare, & terebrare ue$icã, mox facto ulcere eo- q; gãgræno$o, vt vidim{us} po$t $ectũ cadauer, tot p{ae}nis lacerabat{ur}, vt fatear me nunquam vidi$$e hoĩem truciori, & crudeliori morteperemptũ: Ecce quampe$$imè agant diuretica, & lapidem Sanctorij in artem med. Gal. comminuentia; ecce quam melius fui$$et, $i $e Lithoromo tradidi$$et; & lıcet Hippocrates iureiurando decreuerit $e nõ inci$urum calcu- lo$um; non tamen negat in tanto di$crimine e$$e ad Lithotomum confugiendũ: colligimus igitur omnia diuretica, omniaque remedia pro calculo ve$icæ e$$e omnıno vana: immò & pro calculo renali, arbitror valde erra$$e Pri$cos, & Modernos, qui putarunt calculum renalem frangi po$$e: fateor tñ arenulas, & paruos lapil- los ab aquis diureticis loco dimoueri po$$e, eo modo, quo lutũ ab aquis decurrentibus ab$ter- gıt{ur}; $icuti $unt aquæ minerales B. M. Virginis, Luc\~e$es, Porretanæ, & aqua mõtis Catini qu{ae} primũ tenet locũ; quia e$t $al$ior, & magis de- ter$oria: do$is harum aquarum e$t duodecim circiter librarum actu calidarum.

3 Dub. admonet Gal. dum à lapide vesicæ impeditur tran$itus vrinæ, lapid\~e e$$e tran$po- nendum: quomodo tran$poni poterit, $i tena- ci$$imè hæret ceruici ve$icæ, vel fundo?

Re$pondetur, opinionem multorum, & præ cipuè Argenterij, credentium lapidem hære- re vesicæ tenaci$$imè, e$$e fal$i$$imam; quia non po$$et tran$poni à candela molliffima de loco ad locum. Præterea Lithotomi dum ex- trahunt lapidem non inueniunt ip$um hær e- re vesicæ, nec tenaci$$imè, nec tenaciter, nec vllo modo: quare valde miratus $um hanc Ar genterij, & aliorum inanitatem: Hinc in expo- $itione huius tex. Argenterius in quatuor erra- ta ine@cu$abilia incidit: primum, dũ dicit lapi- dem ve$ic{ae} collo tenaci$$imè hærere: $ecundũ, $ibi manife$ti$simè cõtradicit, quia prius dixit lapidem tenaci$simè h{ae}rere; deinde à cande- la tenui$sima loco dimoueri: tertium putat in $ectione, à Lithoromo incidi collum ve$icæ; quod o$tendit illum nunquam vidi$$e Litho- tomum incidentem: quartum cõmendat diu- retica in calculo vesicæ, quæ, vt o$tendimus $u- perius, $unt pernicio$i$sıma.

CAPITIS XCIV. Particula Quarta.

Humiditatis autem quæ præter naturam continetur $anatio in omnimoda eua- cuatione con$i$tit quemadmodum etiam in $uppuratis. Immodıca autem reple- tio immodica euacuatione curatur, vt cum $anguis intra venas redundat.

IN hoc tex. Gal. duo facit, primo proponit remedium pro con$ti patione pertinente ad cauita- tem: $ecundo {pro} con$tipatione pertinente ad venas facta ob ni- miam $anguinis repletionem: primo tamen exemplificat de $uppuratis, i. de empyematicis, qui dicuntur $uppurati: pus enim, {quis} colligitur in pectore, impedit re$pira- tionem; quia non pote$t pectus, & pulmo com modè dilatari: Remedium verò horum mor- borum in cauitate con$i$tit in omnimoda eua cuatione; dicit in omnimoda; quia pus e$t toto genere præter naturã; ideo totum e$t euacuan dũ, & eradicandum, {quis} tamen nõ conuenit im- modic{ae} repletioni venarũ; quia nimia copia e$t minuenda, & non eradicanda: Notandum ta- men per $uppuratos Galenũ non intelligere $o lũ empyematıcos: $ed omnem affectum, qui e$t in cauitate pure referta: $æpi$$imè. n. $olet inflã mari Iecur, & eius tunica ab illo $eparari, & ma gna puris copia ibi {con}tineri. Similiter renes, & mes\~eteriũ, cuius ab$ce$$um hoc anno in Illu$t. Antonio Ceruino nobili Veneto curauimus; cæteris Medicis nomine Primatibus mihi relu ctantibus illum affectũ e$$e me$enterij ab$ce$- $um: immò neque ip$emet patiens mihi fidem adhibui$$et, ni$i mea opinio paulò po$t fui$$et experientia confirmata, & deinde ab omnibus medicis, qui videbant medicamenta à me pro po$ita valde profeci$$e, laudata. omnes igit{ur} cor- poris partes internæ eo modo, quo in externis videre $olemus, bubones, & ab$ce$$us varios pati po$sunt.

Quo pacto verò pus $uppuratorum empye- maticorũ è thorace auferatur: dicimus, {quis} cu- ratio per apertionem thoracis $it facillima: <009>uis raro inueniantur Chirurgi, qui audeãt eam ag- gredi: pus. n. per tu$$im ob eıus tenuitatem nõ pote$t aliquando expelli; tunc relinquitur $o- lum, vt thorax aperiat{ur}, ut Aetius, & alıj ante, & po$t ip$um $unt executi; duobus modis fora- men fieri pote$t, uno modo $ecando inter $ecũ dam, & tertiam co$tam; ad locum. n. decliuem pus defluens, $perandum e$t, totum egre$$urũ cum certa $alutis $pe, ni$i aliquod vlcus à pure fuerit relictum in pulmone, vel in pleura, {quis} ex $e in$anabile e$t. Alio modo fit foramen nõ in- ter co$tas, $ed fit terebrando ip$am co$tam, ap- plicato prius cau$tico, ut cutis po$sit commodè $ine dolore incidi, & $eparari; $ecũdũ hunc mo dum res tutior erit; quia nullus mu$culus $eca- tur, & nullus neruus, uena, uel arteria lædi põt.

Quo pacto uerò in iecore $uppurato po$sit pus collectũ euacuari, nos docet Hippocrates 7. $ect. aphor. 4.6. his uerbis: _Quibus purulentum ie-_ _cur aduritur, $i purum pus effluat, & album, $alui fiũt:_ _$i verò $ubcruentum, & fæculentum ac fætidum per-_ _eunt;_ Ecce igitur, {quis} diuinus Hippoc. nos docet, qũo purulentum iecur po$sit $anari: Quod $a- nè No$trates, {quis} $ciam, nũquam tentarunt; $ed omnes, qui purulento iecore afficiuntur, iudi- cant deploratos, & conclamatos. Curatio $anè non e$t, ut puto adeo difficilis, ut non po$sit cũ aliqua $alutis $pe tentari; $ed ægri, & a$tantes eã non permittunt. Præterea medici timentes, ne pus $ubcruentum, & fætidum inueniatur, quo ca$u certo pereunt, uer\~etur, ne ıp$is mortis cul Commentariorum Pars III. pa ad@@ribatur, quod re vera vel $æpi$$imè mi- rificas medicorũ operationes impedire $olet: Ego elap$is men$ibus vi$itaui Scipionem Oli- uetum Romanum, cuius iecur inflammatum, & purulentum $tatim iudicaui. Alij verò febre maligna vexari crediderunt: ideò bezoarti- cis illum tractarunt; quæ in hoc ca$u omninò vana, & irrita fuere. Ego putabã $ecandũ e$$e lo cũ e regione, vt pus egredi po$$et; qđ remediũ cum fuerat deri$um, die decima$eptima obijt: po$t obitum iu$$i, vt aperiretur locus, quem mi $er, quando adhuc lucis v$ura frueretur, digito o$tendebat $umma torqueri afflictione; idque factum fuit ab Aloy$io Regozia Chirurgo per- celebri: inuenimu$que iecoris tunicam à par\~e- chymate $eparatã, & inter illud $patium quin- que libras puris albi, $icuti prædixi; magnum $anè e$t mi$erorum ægrotantium infortuniũ, quod a$tantes, mulieres, cõ$anguinei, & illorũ amici $æpè auocent medicorum animum à ve ra medendi arte, $icuti in mi$ero Oliueto con- tigit, in cuius ca$u de$perato non $ine aliqua fi- ducia boni euentus propo$ui eius purul\~etum iecur eo modo curare, quo nos docet Hippo- crates 7. aphor. 46.

1 Dub. Galenus proponit remedium {pro} $up puratis, & empyematibus, quod e$t omnimo- da euacuatio: at $ic e$t, {quis} non medicus, $ed na- tura $ola $ibi parat iter, modo per tu$$im, mo- do, vt dicit Gal. 6. de loc. aff. ca. 4. per aluum: ad- monet enim Hipp. in coacis præ. _Empyicis à pul-_ _mone pus duci per aluum, lethale:_ & 6. aphor. 16. ha- bet, _Pleuritide, aut peripneumonia detento diarrhæa_ _interueniens, malum:_ modo per ab$ce$$us partiũ inferiorum, vt f{ae}morum, crurum, &c. vt dicit Hipp. in coacis his verbis; _Qui ad crura de$cendũt_ _ab$ce$$us in peripneumonia omnes utiles $unt;_ Ecce quod natura, & per vrinam, per aluum, & per ab$ce$$us partium inferiorum euacuare $oleat pus thoracis: & modo per vterum, vt dicit Are t{ae}us lib. de morbis: quomodo igitur Galenus in hoc tex. admonet medicum vt omnimodè euacuet hoc pus?

Re$pon$io facilis e$t; quia Gale. non admo- net, ni$i ca$u, quo medicus naturam iuuare po$ $it. Præterea dicimus in hoc tex. non loqui de empyematicis, ni$i gratia exempli: vel dicimus, $i contingat, vt empyjci, pleuritici, & peripneu- matici expurgentur per tu$$im; tunc medicũ expectorantibus iuuare. Similiter $i per vrinã, diureticis, $i per aluum loricantibus, ne inte$ti- na à pure vellicentur, & ijs quæ iuuant ad exi- tum; $i per ab$ce$$um, illũ aperire; con$eruare- que foramen apertum, donec omnimoda eua- cuatio puris facta $it: ecce quod medicus op- portuni$$imis auxilijs naturam iuuat: Per quas uias verò à pectore ad vrinã, vel ad aluum pus moueatur, paulò infrà declarabitur.

2 Dub. Galenus docet in tex. quod $uppura tis conueniat omnimoda euacuatio: nihilomi- nus contrarium a$$erit Hipp. 6. $ect. aphori$. 27. & Galen. in eodem commento: i$te e$t aphori$- mus; _Quicunque empyi, aut hydropici uruntur, aut_ _$ecantur, $i pus, aut aqua uniuer$im effluxerit, omninò_ _moriuntur._ Quomodo igitur conueniet $uppu- ratis omnimoda puris euacuatio? dum enim vnica vice pus euacuatur, $imul egrediuntur multi $piritus non $ine vitæ periculo.

Re$pon$io facilis e$t, quia quamuis Gal. di- cat conuenire omnimodam euacuation\~e, non intelligit, {quis} hæc euacuatio omnimoda $ubito fiat; $ed per vices, prout vires permittere po$- $unt, $ed quia $uppurati languidi, & debiles $unt; ideò $i fiet $ectio inter $ecundam, & tertiã co$tam, parum pro uice euacuandum e$t: ead\~e norma ob$eruanda in paracente$i hydropico- rum. Hınc errant nonnulli Expo$itores, qui di- cunt cum Plu$quamcomm\~etatore, Galenum per omnimodam euacuation\~e intelligere quo ad ua$a, & non quo ad vires, quia \~et in repletio ne quo ad ua$a, $icuti in athletis, non conuenit omnimoda euacuatio. Gal. enim 1. aph. 3. dicit immoderatam euacuationem e$$e fallacem; ibi de repletione, quo ad ua$a intelligebat.

3 Dub. Gal. dicit hic, $anguinis redundãtiã indicare immodicam euacuationem: minor\~e redundantiam minorem euacuationem indi- care: & 7. meth. c. 2. & Hipp. 4. de ratione uictus 19. dicunt, non redundantiam $anguinis indi- care immodicam mi$$ionem $anguinis, $ed ma gnitudinem morbi.

Re$pondetur, quod non ualet hæc: immodi ca repletio $anguinis indicat immodicam eua- cuationem $anguinis v$que ad animi deliquiũ: ergo redundantia, $eu plenitudo $anguinis e$t indicans ad{ae}quatum: conce$$imus $uperius in propria quæ$tione. $. $tatim po$t tex 6. capit. 89. plenitudinem $anguinis indicare, $ed non ad{ae}- quatè: dicimus magnitudinem morbi cum ui- rium robore ad{ae}quatè indicare vt $ignum, & non ut indicans: indicans verò ad{ae}quatum, {quis} e$t illud quod curatur, & quod non e$t $ignũ alterius indicantis, e$se innominatum, & pr{ae}di cari de plenitudine, de humoribus fluenti- bus, de magno peccato $anguinis $ecundum formam, $ecundum quantitatem, & de alijs quoque magis $pecificis.

QVÆST. CXVIII. PER QUAS UIAS PUS Empyicorum expurgetur per vri- nam, aut per aluum.

IN tex. $uperiori dixit Gal. $up- puratos e$$e omnimoda eua- cuatione tractandos; uerum, quia ex Hipp. & Gale. probaui- mus, empyicos per urinam ali- quãdo expurgari: quæritur per quas uias pus feratur ad renes, & ad ue$icam.

Communis opinio e$t, quod in uiuentibus Sanctorij in artem med. Gal. omnia $int peruia, & {quis} per vias latentes, & no- bis incognitas nõ $olum po$$it euacuari pus, ve rum \~et humores cra$$i: Hinc Gale. 7. aphor. 54. dicit, Hippocrates opinatur naturam validam, & fortem $emper inuenire viam materiebus, licet $int quammaximè cra$$æ, & debeant per angu$ta foramina penetrare: Hippocrates verò 2 epid. dicit, naturam moliri ab$ce$$us per o$$a, aquam hydropicorum in concauitate exi$ten- tem penetrare poro$itates inte$tinorum, & per aluum euacuari, aliquãdo penetrare ve$icam, & per va$a vrinæ expurgari. Similiter Gal. 1. me tho. c. 3. dicit, ex Hippocrate totum corpus e$$e σύμπνουν {καὶ} σύῤῥουν, ide$t tran$pirabile, & conflu- xile: nos lib. 2. methodi no$træ egimus de om- nium partium corporis $ympathia, quæ fit per vias nobis incognitas, quæ naturæ tamen $unt aperti$$imæ.

Era$i$tratus putat, {quis} pus exi$tens in thorace recipiatur à $ini$tro ventriculo cordis, & dein- de per venam cauam ad renes, & ad ve$icam {pro}labat{ur}; dicit. n. prius exugi à carne rara pulmo nis, & mox ingredi in venã arterio$am, \~q nutrit pulmonem, inde à vena arterio$a duci ad $ini- $trum ventriculum cordis, & ab eo in trũcum venæ cauæ, indeq; ad emulgentes, & renes, & demum ad ve$icã. Negabat Era$i$tratus, {quis} po$- $et pus ingredi in arterias, vt o$t\~edemus volui$ $e Galen. qui putabat in arterijs $olum $piritus contineri, quæ opinio e$t fal$i$$ima.

Reijcitur Era$i$tratus, quia à vena arterio$a in dextrum v\~etriculum cordis nihil pote$t pe- netrare ob membranulas impedientes, & dato {quis} penetraret in $ini$trum ventriculum cordis, dicimus, nihil à corde per venam cauam egre di po$$e ob valuulas: verũ qui dicunt, corpus e$ $e ita tran$pirabile, vt o$$a quoque à pure pene- trentur, & humores cra$$i per meatus nobis ın- $en$ibiles $ibi parent iter, de$picient has ratio- nes: Nos tamen eas magni facimus; quia ni$i va$a i$ta $eparata impedirent, & non $epararent contentorum naturas fru$tra fui$$ent condita.

Me$ues agens de pleuritide cen$et, hanc ex- purgationem puris fieri aliquando à thorace ad venam chyli, vel ad partem concauam ieco ris: & $ic po$$e aliquando per aluum euacua- ri: & aliquando per conuexam ad emulg\~etes, & inde per vrinam.

Reijcitur, quia hæ viæ, per quas dicit, pus fer ri ad venam cauam, $unt difficiliores, <009> $i pus penetraret diaphragma, emulg\~etes, & renes.

Fallopius in anatomica in$titutione nouam viã profitetur $e inueni$$e, à vena. $. $ine pari e- na$ci quendam $urculum, qui prius interualla co$tarum excurrat; & deinde $eptum tran$uer $um penetrans in$eratur venæ cauæ, & ei con- iungatur $upra exortum emulgentis: dicitq; à nullis anatomicis antea fui$$e hanc viam ob$er uatam, qua pus in thorace contentum ad vrin{ae} va$a transferri po$$it.

Hæc opinio Fallopij aliquam difficultatem patitur, quia petere ab illo po$$umus, vt nos do ceat, qua via pus contentum in cauitate defe- ratur intra venas vocatas $ine pari: pulmo qui e$t rarus; quique e$t in perpetuo motu, exuge- re põt aliquid à venis; $ed {quis} venæ ip$æ, quæ ha- bent tunicam quoque den$anı, à cauitate tho racis recipiant aliquid in $uam cauitat\~e, {quis} $it quoq; ip$is in$uaue, non videtur po$$ibile.

Bartholom{ae}us Eu$tachius lib. de $tructura renum c. 16. refert, {quis} vena, quæ $ini$trum ren\~e adit, tandem $pargat quo$dam $urculos in $e- ptum tran$uer$um; vnde pus in pectore colle- ctum ad renes mittatur, & per vrinam reijciat{ur}: lib. vero de renum admini$t. c. 46. dicit, $i Gale. agnoui$$et coniunctionem uenarum emul- gentium cum ramis venæ $ine pari; & pariter agnoui$$et propaginem venæ portæ vniri cum venis $epti, veram etiam viam intellexi$set, qua pulmo, & thorax aliqñ expurgari per vrinã, & inte$tina po$$int: ecce quomodo quotidie ab Anatomicorum $olertia inueniãtur viæ paten- tes: quare puto ego multas alias quoq; huma- na diligentia inueniri po$$e, & naturam non v- nicam viam $emper ob$eruare; $ed innumera- biles, pro vt humor, vel pus e$t magıs in vnam partem, quam in aliam propen$um.

Galenus lib. 6. de loc. aff. c. 4. v\~r amplecti opi- nion\~e Dioclis, {quis}. $. leuis arteria pulmonis prius $u$cipiat pus collectum in thorace; deinde per l{ae}u\~e arteriã pus deferatur ad $ini$trum cordis ventriculum, indeque ad arteriam magnam, & demum ad arterias emulgentes, & ad va$a urinæ. Ego autem puto, quã libet opinion\~e ex propo$itis aliqñ po$se uerificari: puto tñ hanc Galeni, <009>uis à multis non admittatur, non e$se impoffibilem: qui eam non admittunt, putant {quis} pus inficeret cor, & $piritus, eo modo, quo ve neno$æ qualitates inficere $olent. Verum pro Gal. dicere po$sumus, {quis} quemadmodum pus ab$ce$$us renũ excretum cum urina nõ f{ae}tet, vt pus ue$icæ: $ic dicimus pus contentũ in tho race, ante<009> {per}ueniat ad cor, e$se adeo doınitum, & euictum à natura, ut nullam cordi inferre po$$it noxam: {quis} quidem hoc $it verum patet quoque in externis bubonibus rectè $uppura- tis, quorum pus nec malè olet, nec mordet, ne- que ullum excitat dolorem. Accedit, dum pus nõ quie$cit, $ed loco dimouetur nıhil mali ad- ferre po$se. Similiter dicimus de qualitatibus venenatis à natura $uperatis, {quis} nullam noxam inferre po$$int: ecce igitur {quis} pus quoque reci- pi po$sit à leui arteria pulmonis, & deinde ad $ini$trum cordis u\~etriculum, & ad magnam ar- teriam, & inde ad arterias emulgentes, & renes penetrare.

CAPITIS XCIV. Particula Quinta.

Sic, & quibu$cunq;, vel in ventriculo, vel inte$tinis, vel a$pera arteria, vel pul- mone, pus, aut $anguis continetur, inte Commentariorum Pars Tertia. gra euacuatio e$t nece{$s}aria: $uperflui autem cibi, aut potus adhuc recentis a$- $umptio abeuacuatione corrigitur.

IN hoc tex. Gal. complectit{ur} om- nes con$tipationes pertinen- tes ad uentres: uerũ, quia caufæ con$tipantes $unt duum gene- rum, aliæ $unt toto genere præ- ter naturam, ut e$t pus, & $an- guis extrauenatus; Aliæ pertinent ad $uperfluũ cibum, & potum recenter a$sumptum; qua$i dicat Gal. <009>uis diximus $uperius, dum $anguis redundat in uenis, modica conueniat euacua- tio; non tamen omnimoda; quia $anguis in ue- nis non e$t toto genere præter naturam; dum uerò pus, & præcipuè $anguis extrauenatus e$t in aliquo loco collectus, ut in u\~etriculo inte$ti- nis, a$pera arteria, uel pulmone; dicit Gale. in- digere omnimoda, $eu integra euacuatione: di ximus {quis} præcipuè $anguis extrauenatus omni- mode $it eradicandus, quia nullũ pus e$t adeo inimicum naturæ, vt e$t $anguis extrauenatus, & in trombon conuer$us: ratio, cur $anguis extrauenatus $it longè pernicio$ior, quam pe$- $imum pus, e$t, quia pus primo e$t res domita a- liquantulum à natura: $ecundò pus e$t tenue, & facile penetrat meatus nobis quoque inco- gnitos; quæ conditiones non conueniunt $an- guini congelato: cæterum quamuis pus $it mi- nus pernicio$um, tamen pus non minus e$t om nimode euacuandum, <009> $anguis extrauenatus.

Cibus verò, & potus $uperfluus recenter a$- $umptus in ventriculo non indicat omnimodã euacuationem: $ed $olum abeuacuationem: in græco codice legimus άποκένω{σι}ν, ide$t abeua- cuation\~e, ide$t minuitionem euacuationis, ad differentiam omnimodæ, & integr{ae} euacuatio nis: dicit Gal. recentis cibi; quia cibus inge$tus ante $ex, vel $eptem horas non debet minui vo mitu, $ed vel $tatim à cibo, vel po$t duas, vel tres horas plus minu$ue prout ventriculus e$t vali- dioris, vel inualidioris chylificatricis.

1 Dub. vult Gal. in tex. {quis} $anguis extra venas collectus in aliqua concauitate debeat omni- moda euacuatione eradicari; quia extra venas citò putrefcit, & in venenum conuertitur, oĩa enim quæ extra $uum locũ $unt, in corruptio- nem tendunt: Hinc ex Ari$t. de ratione loci e$t con$eruatio locati: contra tñ hoc præceptum ad$unt nonnulla: primo in corde con$eruatur $anguis extrauenatus, & tamen non putre$cit, immò e$t perfecti$$imus. Similiter in torculari cerebri continetur $anguis; ibiq; con$eruatur extra $uas venas, ergo $anguis extra venas non indicabit euacuationem, neq; abeuacuation\~e.

Re$pondent nonnulli, quod $anguis extra venas putre$cit, quia $piritus, qui e$t in $angui- ne, & qui illum con$eruat, euane$cit, & ideò à natura derelinquitur, & putre$cit: at in corde, & torculari cerebri non euane$cũt $piritus; $ed ibi cum $anguine con$eruantur, ideò non pu- tre$cit.

Ego alio modo $oluerem dicendo, in corde, & in torculari $anguinem non morari; quia $ta tim ibi conuertitur in $piritus: $i enim morare tur, & in $piritus quotidie non conuerteretur $ine dubio putre$ceret; quare propo$itio erit uniuer$aliter vera; videlicet, quod extra venas $anguis non po$$it diu morari $ine corruptio- ne, $it ın corde, vel in torculari.

CAPITIS XCIV. Particula Sexta.

Quæcunque igitur in pulmone, aut pecto- re contin\~etur, cum tus$i educuntur, aut à medicamentis extenuantibus.

SVperius docuit, quod ea, quæ contin\~etur in cauitate aliqua, vt pus, & $anguis extrauena- tus omninò $int euacuanda, vel eradicanda: aliqua verò $o lum $int minuenda, vt e$t $an- guis in venis copia peccans.

In hoc tex. docet per quas uias $it facienda euacuatio eorũ, quæ contin\~etur in pectore, uel pulmone. Sen$us tex. e$t clari$$imus: dicit, quæ $unt præter naturã, $i $int in pectore, uel pulmo- ne, per tu$$im virtute expectorantium e$$e eua cuanda: Notandũ tñ, {quis} quæ $unt in pulmone, uel $unt in $ub$tantia pulmonis, ut e$t pus, uel in a$peris arterijs pulmonis, ut e$t $anguis con- cretus, humor pituito$us; vel $i a$pera arteria e$t ulcerata eijcitur per tu$$im particula tunic{ae} a$peræ arteriæ: $i uerò ulcus e$t maius, eijciunt quoque, ut notat Gal. 1. de loc. affect. bronchia, ide$t annuli cartilagino$i, quibus a$pera arteria conformata e$t.

1 Dub. dicit Gal. in tex. quæ continentur in pulmone per tu$$im e$$e euacuanda, {quis} non v\~r, quia quæ continentur in uenis, & arterijs leui- bus, nõ po$$unt euacuari per tu$$ım; quare Gal. præceptum non uidetur uniuer$aliter uerum.

Re$pondet Argenterius, quæ $unt in arterijs l{ae}uibus, & uenis ip$is non per tu$$im, $ed $olum per cor, ut ex anatome colligitur, po$$e euacua- ri. Hæc expo$itio mihi non probatur; quia $i in pleuritide à pulmone exugitur materia cont\~e- ta in pleura, quæ e$t membrana dura, & den$a; quanto magıs pulmo $uo motu poterit exuge- re, quæ cõtinentur in uenis, & l{ae}uibus arterijs; & deinde expellere ad a$peram arteriam, & per tu$$im euacuare? Præterea $i materia cra$- $a in pleura contenta per poro$itates pleu- ræ tran$mittitur per re$udationem ad caui- tatem thoracis, & à pulmone $ua natu- ra $pongio$o $uguntur, non debemus igitur cum Argenterio $u$tinere, quod $olum icho- Sanctorij in artem med. Gal. ro$a in$tar roris penetrent tunicasarteriarum, $ed humores ip$i, $i vires valid{ae} $int: dicit enim Galenus 7. aphori$. 54. naturam in iuuenibus inuenire vias materiebus, <009>uis maximè cra$sæ $int: quare dicendum e$t, {quis} natura omnia quæ continentur in pulmone, $int in $ub$tantia, $int in venis, vel arterijs l{ae}uibus, $i non $it viribus de$tituta, per tu$$im expellere po$$it.

2 Dub. Gal. tradit in tex. duo remedia eua- cuantia ea, \~q $unt in pulmone, vel pectore; pri- mum e$t tu$$is; $ecundum $unt medicamenta extenuantia; videtur tamen Gale. diminutus, <002>a præter medicamenta extenuantia $unt quo que remedia incra$$antia: immò dum humor e$t tenuis, efficitque ob $uam tenuitat\~e tu$$im $iccam, extenuantia nocent; & incra$$antia, vt diacodium, farina amyli, & alia id genus maxi- mè iuuant; quia reddũtur humores cra$$iores, & natura $tatim per tu$$im illos pote$t propel- lere, quod efficere non pote$t, $i $int tenues; <002>a dum mouentur, $cinduntur, & diuiduntur, & iterum deor$um per a$perã arteriã delabũtur.

Argenterius, qui profitetur Gal. doctrinam reijcere, proponit hoc dubium tãquam in$olu- bile; $ed nec dubiũ, nec eius iudicium magni facimus quia \~et dubia facillima contra Gal. ab alijs quoque propo$ita $emper in catalogo in- $olubilium collocat. Oddus re$pondet, Argen- terium non po$$idere Galeni mentem, <002>a ob- $tructio in pulmonibus, vel pectore, de qua lo- quitur Gal. in hoc loco, $olum fit à cra$$is, & vi $cidis humoribus, & nõ à tenuibus; ideò reme- dia propo$ita ab Auctore, quæ $unt tu$$es mo- uentia, & extenuantia humorum cra$$itiem, di cit e$$e $ufficienti$$ima.

Hæc re$pon$io Oddi non mihi omninò pro batur; quia licet verum $it Galenum, loqui in hoc loco de ob$tructione, non pote$t tam\~e ne- gari, quod ob$tructio fieri quoque po$$it ab hu more copia peccante, qui po$$it e$$e tenuis.

Ego igitur re$ponderem, incra$$antia reme- dia non po$$e conuenire pulmoni, vel pectori; quia ad illum locum non penetrant: quare dũ vtimur diacodio, & alijs incra$$antibus, non ex- hibentur eo fine, vt humores tenues exi$tentes in pulmone, vel pectore illorum virtute incra$ $entur; $ed qui $unt in ore, vel in larynge, vt cõ modè expui po$$int, & ne labantur in pectus; quare cum incra$$antia nõ $int remedia pecto- ris, vel pulmonis, neque de illis Galenus debe- bat mentionem facere.

3 Dub. dicit Gal. per tu$$im euacuari quæ $unt in pectore, i. quæ $unt in concauitate, quæ e$t inter pectus, & pulmon\~e; at non v\~r, quod \~q $unt extra pulmonem per tu$$im po$$int eua- cuari nulla enim e$t via à concauitate, quæ e$t inter pectus, & pulmonem ad a$peram arteriã: quare tu$$is non poterit expurgare, quæ $unt in pectore.

Re$pondetur, quod in viuente meatus à pe- ctoris cõcauitate ad a$peram arteriam $unt pa- tienti$$imi; patet experientia; quia pleura inflã- mata, quæ e$t membrana $uccingens co$tas, \~q- que e$t den$a, à motu pulmonis $ugitur, & re- cipitur eius humor purulentus, & cra$$us; qua- re quanto facilius pulmo poterit $ugere humo res contentos in cauitate pectoris? cau$a verò, cur tu$$is excitetur ad expellendum humores contentos in pectore; & pulmone, e$t, quia ab humoribus ibi cõtentis impeditur re$piratio, vnde natura magno conatu excitatur ad expel lendum aerem in$piratum, quo omnes canales pulmonis mundificantur: & dum dilatant{ur} per magnam in$pirationem, pulmonis tunica adeò rara, & $ubtilis redditur, vt ad in$tar $põgi{ae} exu gat humores contentos in cauitate thoracis: deinde expirando magno conatu propellit ae- r\~e inclu$um, & cũ illo impetu aeris $ur$um per a$peram arteriam a$cendunt humores, qui an- tea erant in cauitate, & per tu$$im foras eıjciun tur: hæc enim actio e$t mixta ex voluntaria, & naturali, videlicet expultrice pectoris, & pul- monis irritata.

4 Dub Gal. lib. de loc. aff. & alibi docet, quæ $ola expuitione eijciuntur o$tendere morbos oris, vel palati; quæ verò eijciuntur, excretione dicit faucium morbos o$tendere: quæ leui tu$- $i ait, indicare l{ae}$ionem a$peræ arteriæ $ecundũ illam partem, quæ in ceruice continetur; \~q ve- rò per tu$$im veram eijciuntur o$tendere à pul mone exire; quod non v\~r $emper verum; quia experientia aliquando docet $ine tu$$i aliquid à pulmone, vel a$pera arteria exire: immò Ar- genterius refert ca$um $uæ vxoris, quæ expuit $anguinem è pulmone prodeuntem $ine tu$$i; habet ferè in $uis comm\~etarijs hæc verba; quæ è pulmone eijciuntur non $emper cum tu$$i expuuntur; & hoc meo magno malo didici. Quia vxor mea dilecti$sima in autumno cæpit $anguinem excreando $ine tu$si expuere. Ego verò adhibens fidem Galeni doctrin{ae} non pu tabam, {quis} aliquid è pulmone $ine tu$si expui po$$it; nihilominus paulo po$t cæpit pituitã, & pus $ine $anguine cum tu$si reijcere; & in men $e Maij ex tabe in$pirauit; infert ex hoc ca$u Argenterius, {quis} non valeat con$equentia, e$t à pulmone, ergo cũ tu$si, quia vxor $ua erat phti- $i affecta, & $anguin\~e vlceris pulmonis expuit excreando $ine tu$si, ergo.

Nonnulli re$pondent experimento propo$i to hoc modo; {quis} quæ continent{ur} in pectore, uel pulmone per tu$sim eijciantur $olum quando ob$truunt, & anhelitum impediunt: at $ic e$t, {quis} $anguis in exigua quantitate non impedit anhelitum; quare non d\~et reijci per tu$sim: tu$ $is. n. fit ab irritata expultrice naturali, & volun- taria: dum verò $anguis e$t paucus non $ufficit ad expultricem irritãdam, & propterea potuit vxor Argenterij $ine tu$si $anguinis pauxillum excernere è pulmone.

Ego potius $upra dicto experimento re$põ- derem, $anguin\~e prius fui$se reiectũ ab vxore Argenterij in limine morbi per excreatum $i- ne tu$si, quod non à pulmone, $ed à capite in Commentariorum Pars III. fauces fuit prolap$us; miror {quis} Argenterius nõ referat pro $u{ae} opinionis confirmatione, an $an guis ille e$$et $pumo$us $ecundum omnes par- tes; quia e$t indiciũ ferè certum, dum e$t ıtà to tus $pumo$us, quod non à faucıbus, $ed a pul- mone $it reiectus; dicimus ferè certum; quia 1. lib. no$træ methodi ca. 25. probauimus, cõem opinionem non e$$e $emper veram, e$t $pumo- $us, ergo à pulmone: phti$ici enim vt plurimũ fiunt; quia à capite procumbunt humores $al- $i, vel $anguis acer, & mordax, qui exedit pul- monem. Nos quoque cum Gale. concedimus, non o\~es humores, qui continentur in a$pera ar teria, tu$$im excitare: e$t enim Gal. $ententia in methodo, & alijs in locis, catarrhũ duplici mo- do à capite ad pectus per a$peram arteriam de- $cendere, vno modo ad in$tar aquæ per muros de$cendentis; atque ita non impedire anheli- tum, nec tu$$im facere: alio modo dum de$cen dit per cauitatem trache{ae}, & non per tracheæ parietes: & hoc modo minimam catarrhı por- tionem po$$e excitare tu$$im: Dum igitur Gal. inquit, quæ $unt in pectore, vel pulmone, eijci per tu$$im, intelligit de ijs, quæ $unt in pectore, & pulmone, & in cauitate a$peræ arteriæ, quæ faciunt ob$tructionem; & de his in hoc loco Galenus intelligit, quia eius intentio e$t hic lo qui de mala conformatione, & de con$tipatio- ne cauıtatum thoracis.

CAPITIS XCIIII. Particula Septima.

Quæcunque verò in hepate, vel venis, vel arter{ij}s, vel renibus, aut per vri- nam, aut per ventrem: $ed per vrinam quidem, ab his, quæ vehementer ex- tenuant: per ventrem verò, ab his, quæ attrahendi, aut aperiendi ora vim habent.

IN hoc tex. Gal. duo nos do- cet: primũ per quas vias eua- cuentur ea, quæ hepar, venas, arterias, & renes con$tipant: dicitque e$$e duas, aliam {per} vri nam; aliam verò per v\~etrem: Secũdo docet, quibus remedijs id fieri debeat: ait remedia mouentia per vrinam e$$e vehem\~e ter extenuantia, & talia e$$e incidentia, & ab- $tergentia: remedia verò mouentia per ventri- culum, $iue per aluum e$$e duo, attrahentia. $. & aperientia meatus: attrahentia ex Gale. 3. de potentijs naturalibus $unt duum generum, al- terum quod fit $ucce$$ione illius, quod eua- cuatur; alterum quod qualitatis conuenientia fit; vt dum magnes trahit ferrum; & rhabarba- rum bilem &c. Sed quia ex $olutionib. dubio- rum melius intelligetur vera, & germana Gal. intentio, ad dubitationes illico de$cendemus.

1 Dub. Gal. in hoc loco ex omnium Expo$i- torum $ententia loquitur de humoribus effi- cientibus ob$tructionem in hepate, venis, arte- rijs, vel renibus, dicitque hos humores e$$e va- cuandos per va$a vrinæ virtute eorum, qu{ae} ve- hem\~eter extenuant: at $ic e$t, quod hæc humo rum tran$po$itio à va$is maioribus ad va$a an- gu$tiora renum e$t periculo$a, & à Gal. valde re prehen$a; quare pro euacuandis humoribus cra$$is per vrınæ va$a hæc diuretica vehemen- ter extenuantia nullo modo conuenient.

Re$pondetur, nullum cra$$um, & vi$cidum per vrinam, vel per aluum euacuãdum e$$e, ni$i prius præ paretur: e$t. n. præceptum Hippocr. & Gal. 2. aphor. 9. quod corpora cum quıs purga- re voluerıt, debeant fluida fieri: quare Gal. $i- bi con$entiens dixit, $i humores cra$$i, & vi$ci- di exi$tentes in venis, arterijs maioribus, & in renibus per vrinam debeant euacuari, oportet vti vehementer extenuantibus, quæ incidant, & præparent, antequã propellantur per vrinã. Sciant Lectores non dari, quæ ita purgent per vrinam, $icuti dantur, quæ purgant per aluum; quia illud dicitur diureticum, quod per urinã mouetur; non video tamen, quod diureticum $ecum ferat purgamenta: aquæ enim therma- les vocantur diureticæ, quia ip$æ tran$eunt; im mò raro inueniuntur dıuretica, quæ ominò & ex toto euacuentur per vrinam: $i enim quis fuma t decem libras aquarum thermalium, & per vrinam exeant nouem, vel decem libræ, illa erunt diuretica optima: non $ic dicimus de pharmacis; quia medius $crupulus diagridij euacuabit centum $crupulos & vltra excrem\~e torum. Idem dicimus de alijs: a$paragi. n. odor tran$it per vrinam; $ed parum, vel nihil aliorũ excrementorum fert: immò cantharis, quæ va- lenti$$imè lotium mouet, excitat ardores pro- pellendo $olum aliquas vrinæ guttas, & nõ vri nam copio$am, vel alia excrementa; e$$et $anè f{ae}licitatis no$træ munus, $i in officinis haberen tur diuretica, quæ nõ $olum $e ip$a, $ed alia plu- ra excrementa in uenis contenta per vrinam euacuarent: quia expeditè omnia mala, quæ in venis $unt, $uperarentur. Sed redeamus ad du- bitationem, pro qua dicimus, Galenũ propone re vehementer extenuantia, quia ablata humo rum cra$$itie per incidentia, inde fluidi fiunt, & liquidi, & tunc naturam ex $e illos mouere per vrınam.

2 Dub. Gal. in tex. dicit, ea quæ mouent vri- nam e$$e vehementer extenuantia: Arg\~eterius Galenum reprehendit, ait. n. multa e$$e diureti ca, quæ non extenuant, $icuti $emina melonũ, vina aquo$a, $emina plantaginis, terebinthina, ca$$ia, rhabarbarum, aquæ thermales, quæ mo- uent vrinam, & non extenuant; ergo Galenus decipitur.

Re$pondetur, Galeni mentem in hoc loco e$$e agere de ob$tructione, quæ e$t morbus, in Sanctorij in artem med. Gal. conformatione; ob$tructionemq; fieri ab hu- moribus cra$$is, qui vt cra$$i $unt extenuandi: & miror Argenterium, qui in explicatione hu ius tex. fatetur Gal. loqui de humoribus in ve- nis, arterijs, & renibus, quatenus efficiũt ob$tru ctionem; nihilominus $tatim reprehendit Gal. {quis} in humoribus per urinam euacuandis $olũ proponat vehementer extenuantia: ecce quo- modo, qui nimia contradicendi libidine $unt uolutati, $int omninò mente c{ae}ci: non ne Ga- lenus, ut ip$e Argenterius fatetur, loquitur de ob$tructione? non ne ob$tructio fit ab humori- bus cra$sis, & ui$cidis? ergo extenuandi, quod non fiet per $emina melonum, per uina a- quo$a; $ed per $emina apij, petro$elini, f{ae}nicu- li, & per $imilia.

Secunda re$pon$io (quã aliàs, dum interpre- tabar hunc locum proponebam) e$t, quod $ub uehementer extenuantibus omnia diuretica contineantur: quia extenuãs prædicatur de in- cidente, detergente, & tenui, $icuti $unt uina a- quo$a, quæ mouentur per urinam, non ut inci- dentia, uel detergentia, $ed ut tenuia, & familia ria, & amica renibus.

3 Dub. Gal. dicit, quæ $unt in hepate, uenis, arterijs, uel renibus e$$e uel per urinam, uel per aluum purganda: contrarium habet{ur} 13. meth. c. 15. ubi dicit, $imam iecoris per aluum; gibbã uero per ea, quæ modicè urinam mouent.

Re$pondetur, Gal. in hoc tex. di$iunctiuè lo- qui, qua$i dicat, quæ $unt in hepate. $. in $ima, uel in gibba, in uenis. $. in porta, uel caua e$$e e- uacuãda per urinam, aut per aluum, i. quæ $unt in porta, & in $ima hepatis per aluũ; quæ in gib ba, in uenis cauis, arterijs maioribus, & renibus per urinam: non erat igit{ur} occa$io contradicen- di Galeno in hoc loco ita facili, & con$picuo.

4 Dub. dicit Gal. humores exi$tentes in he- pate, uenis, arterijs, & renibus e$$e educendos per uentrem, uel urinam: tamen 2. aph. 29. Gal. habet, dum morbus coquit{ur}, i. dum e$t in $tatu, nec purgationem, nec uenæ $ectionem conue- nire; ergo illi humores per aluũ nõ d\~ent educi.

Rñdetur, purgation\~e e$$e duum generum, aliam e$$e catharticam, quæ electiuè $oluit; & hanc nullo modo conuenire, ni$i appareant $i- gna coctionis; aliam e$$e purgationem lenien- t\~e, ut $unt ca$$ia, tamarindi, & alia id genus, hæc- que dicimus adeo conuenire, ut neque ob$tru- ctiones ullo modo auferri po$$int, ni$i hæc præ- cedat: Idem Gal. 8. meth. c. 4. docet his uerbis; _Si obstructionibus lıberandis priu$quam vacuaueris_ _$tudeas, metus est, ne ipfas magis impingas._ Secundo re$pondemus, dubitationem non facere con- tra Gale. qui negat in $tatu morbi e$$e purgan- dũ; quia re uera, tunc natura maximè laborat, e$tq; in $ingulari certamine cum morbo; neq; e$t impedienda medicinis, uel $yrupis, immò neq; cibis, ni$i tenui$$imis, {quis} non cogno$cunt mulieres, quæ in $tatu præcipuè plenos cibos ægrotantibus non $ine pernicie, & maxima æ- grorum clade exhibent.

QVÆST. CXIX. DIGRESSIO DE VIRTVTE attractrice per $ub$tantiæ $imi- litudinem.

QVæritur quid intelligat Gal. dum dicit, quæ $unt in hepate, uenis, arterijs, & renibus attrahi per uentrem, $eu per aluum uirtute medicam\~etorum attrahentiũ, & aperientium meatus ua$orũ: Gal. 5. $imp. medic. docet, duplex e$$e genus me dicamentorum attrahentium; alterum calidũ, & tenuium partium, alterum uerò, quod attra- hit $imilitudine $ub$tantiæ.

Argenterius contra primum medicamenti genus inuehens dicit, non dari medicamenta, quæ purgent, $eu attrahant humores ratione caloris, & partium tenuium: quia $i darentur, $equeretur, quod \~et anodyna, qu{ae} $unt calida, & tenuiũ partium electiuè purgarent, $eu attra herent humores, {quis} e$t fal$i$simum: anodyna enim potius rarefaciunt, & di$cutiunt, quam attrahunt, $eu purgant humores per uentrem.

Re$pondetur, medicamenta calida attrah\~e- tia, qu{ae} $unt tenuium partium e$$e longè cali- diora, quam anodyna: anodyna. n. non excedũt primum gradum caloris, $icuti excedunt attra- hentia: quare mirandum e$t, quomodo Argen terius tam leui$simis in$tantijs <008> Gal. in$urgat.

Præterea Plu$quamcommentator, & ip$e Argenterius negant, medicamenta attrahere, & purgare ratione $imilitudinis, ut docet Gal. probat Plu$quamcommentator hac experien- tia: cartamum, & urtica attrahunt phlegma; at- tamen, neque quo ad actiuas, uel pa$siuas quali tates, neq; quo ad accidentia habent $imilitu- dinem cum phlegmate. Similiter dicit, aloem attrahere, & purgare choleram, & phlegma; ni- hilominus aloe non pote$t e$$e $imilis duobus omninò diuer$is, i. phlegmati, & choler{ae}; infert ergo contra Gal. aloem, uel alia medicamenta non attrahere ratione $imilitudinis; quæ Plu$- quamcommentatoris rationes $unt omnino à ueritate alienæ: immò neq; ille, neq; Argente rius, neq; alij plurimi Expo$itores intellexerũt quid $ibi uelit Gal. per $imilitudin\~e $ub$tãtiæ.

Re$pondetur Plu$quamcõ mentatori; $up- ponendo prius cum Ari$to. 1. de generatione tex. 50. $imile non agere in $imile, neq; pati à $i- mili in $pecie, $ed in genere, i. in materia: $ic di- cimus, cartamũ, & urticam cum phlegmate dif ferre $pecie, & conuenire in materia quadam cõi, quæ tñ non e$t materia prima, uel genus ge nerali$simum; $ed proximum: quodnam uero $it, dicimus carere nomine: quare ualde miror Plu$quamcommentatorem, qui uolens $imili- tudinem inter urticam, cartamum, & phleg- Commentariorum Pars III. ma, dicit hæc nõ e$$e $imilia quo ad actiuas, uel pa$siuas qualitates, neq; quo ad accid\~etia: quia ea quoq;, quæ $unt eiu$dem $peciei $æpè non $unt $imilia quo ad qualitates actiuas, uel pa$si uas: non ne inter homines dantur calidi$simi, & frigidi$simi: $icci$simi, & humidi$simi? non ne dantur nigri, & albi in eadem $pecie? dum uero dicit, aloem purgare choleram, & phleg- ma, & non po$$e e$$e $imilem $ub$tantiæ chole- ræ, & phlegmatis; primo negamus, aloem pur- gare choleram, & phlegma: quia ex Gal. & om- nium con$en$u aloe e$t medicamentum $ter- corarium. Secundò admittatur, aloem purgare duos humores, {quis} re uera e$t fal$um; cum unius rei unica $it operatio, & unum det unũ, & non plura, ut alibi ex Gal. & Ari$t. probauimus, dici- mus tñ, aloem e$$e quid di$$imilare, & ratione diuer$orum diuer$a purgare po$$e: vel dicere po$$umus in aloe e$$e communem quandam virtutem re$põdentem choleræ, & phlegmati.

Ratio verò Argenterij contra Gal. docent\~e lib. 3. & 5. de $implici medicina, medicamenta purgare humores ratione $imilitudinis $ub$tã tiæ, hæc e$t; $i medicamenta ratione $imilitudi nis attraherent, $eu purgar\~et, $equeretur, quod etiam humores attraherent medicamenta; er- go nõ ratione $imilitudinis; $ed ob alias cau$as.

Hæc ratio e$t vani$$ima, & indigna philo$o- pho: quia ad hoc, ut agens attrahat non $ufficit $imilitudo; $ed requiritur, ut $it maioris virtu- tis, quam quod attrahitur: hanc doctrinam de- $umimus à Gal. 3. de $implici medicina cap. 24. vbi dicit, quod attrahens e$t efficacioris uirtu- tis, quam quod natum e$t attrahi.

Argenterius, vt de$truat hanc Galeni propo- $itionem, {quis} medicamenta attrahant $imilitudi ne totius $ub$tantiæ dicit, an ne ca$sia, tamarin di purgant bilem flauam? tamen nulla e$t $imi- litudo inter ca$siam, & bilem; ca$sia. n. e$t frigi- da, bilis calida; ca$sia e$t nigra, bilis e$t flaua. Si- militer magnes trahit ferrum, & electrum fe- $tucas, tñ inter $e nulla e$t $imilitudo: infert er- go contra Galenum medicamenta ratione $i- militudinis non attrahere humores, neque ma gnetem ferrum, uel electrum fe$tucas. Præte- rea quia aliquis pro defen$ione Galeni po$$et dicere, medicamenta attrahere humores, non $olum ob $imilitudinem; $ed quia $unt calidio- ra humoribus: ideò Argenterius in$tat, ca$siam attrahere bilem, & e$$e frigidiorem bile.

Decipit{ur} valde Argenterıus, primo, quia $up- ponit quoddam fal$i$simum, {quis}. $. ca$sia, & tama rindi purgent electiuè, uel $imilitudine $ub$tã tiæ: quia ex oĩum medicorum cõ$en$u i$ta eua- cuant leniendo primas vias, & nõ electiuè pur- gando: Secundo errat: quia non $ibi con$tat; primo. n. putat medicamenta attrahere humo- res propter uirtutem c{ae}le$tem infu$am: dein- de vult, calorem bilis proportionari ca$siæ.

Ioannes Me$ues, cuius opinionem laudat Argenterius, cen$et oĩa con$tare duplici uirtu te, cæle$ti. $. & elementari: dicit de ratione cæle- $tis e$$e purgare, urinas mouere, e$$e venena: pu tatque, omnes proprietates indiuiduales pro- uenire à $ua forma, & non à temperatura, illa$- que cogno$ci $olum à Deo: demum concludit omnia medicamina $ecundum $uam formam, quæ e$t cæle$tis, purgare, quæ $unt in hepate, uenis, & renibus.

Ego hanc opinionem Me$uis, & Argenterij reieci lib. 8. no$træ meth. & in propria quæ$tio- ne po$t explicationem tex. 4 c. 85. huius libri: Nulla $ane e$t opinio deterior i$ta, quod. $. mix- ta ex quatuor elementis habeant in $e inclu$as portiones c{ae}le$tes: c{ae}lum. n. cogitet quis cen- tum annis non inueniet, {quis} alio modo agat, quã lumine, & motu, ut nos docet Ari$tot. in lib. de c{ae}lo: ideo uacillant A$trologi, dum putant, c{ae}- lum non $olum lumine, & motu agere in hæc inferiora; $ed influxu, & figura: $ed hanc inani- tatem reijecit Picus in tractatu contra A$tro- logos, & Sauonarola. Præterea dicendum e$t, C{ae}lum concurrere in production\~e oĩum infe- riorũ qualitatũ, quas vocant occultas, non ut $ubiectum ex quo, $ed ut efficiens, & principiũ quo: Qui perciperent analytica arcana nun<009> admitter\~et proprietates prædicari de principio quo, $ed de principio {quis} <002>a per illud definiunt{ur}: ri$ibile. n. definitur per hominem, & non per ra tionale; proprietates igitur occultæ non pote- runt definiri per C{ae}lum, neq; poterũt e$$e por- tiones c{ae}le$tes, vt Me$ues, & Arg\~eterius dicũt.

1 Dub. v\~r ex $ententia Galeni, quod forma mixti $it c{ae}le$tis: quia lib. de $imp, medicina cir ca finem, vbi loquitur de temperati$$imo cor- pore, quod e$t aliorum regula, dicit, præter opti mam temperaturam, corpus hoc habere for- mationem, quæ forta$se e$t diuinior, habereq; $upernam originem, à c{ae}lo uidelicet, ergo ex Gal. forma mixti e$t c{ae}le$tis.

Re$pondetur Gal. non intelligere hanc for- mam mixti habere orig. nem c{ae}le$tem, tam<009> principium ex quo, i. quod formæ i$tæ, uel qua- litates occultæ $int, vt dicit Me$ues, portiones c{ae}le$tes, $ed $int c{ae}le$tes, ut habent principiũ à C{ae}lo, & non ex Cœlo: omnia enim, qu{ae} $unt $ub c{ae}lo tanquam à cau$a efficiente depend\~et à c{ae}lo, & à Deo ip$o, vt nos docet Ari$t, 1. de c{ae} lo tex. 100. ubi dicit, {quis} à primo principio omni- bus tributum $it e$se, aliquibus quidem cla- rius, aliquibus verò ob$curius.

Quod uero Gal. intelligat per qualitates oc- cultas, quæ agunt $imilitudine $ub$tantiæ, nos fu$e lib. 8. meth. no$træ; & in hoc lib. po$t expli- cationem tex. quarti c. 85. di$putauimus: o$ten dimu$q; qualitates occultas nõ e$se cœle$tes, $ed elementares: non prodire tamen à primis quatuor: neque e$se $ub$tantias immedıatè o- peratrices, nt Gregorius Ariminen$is, Argen- terius, & Fernelius, & plurimi alij cen$ent, $ed e$se in prædicamento qualitatis: quomodo ue- ro fiant, ibi omnia di$tincte Gal. & Ari$t. aucto- ritate examinauimus. Precorque Lectores, ut meam $ent\~etiam ibi fusè explicatam perlegãt, Sanctorij in artem med. Gal. & reijciant; quia ego quoque aliorum opinio- nes reieci: nemin\~e $anè adhuc audiui, qui, non dico lucidè; $ed neque $ub nube de generibus proximis, & remotis proprietatũ occultarum tetigerit.

QVÆST. CXX. QVID INTELLIGAT GALENVS per Ana$tomatica.

GAlenus in tex. præcedenti con- cludit, quæ $unt in hepate, ve- nis, arterijs, vel renibus, vel per vrinam euacuari, ijs, quæ vehe menter extenuant; vel {per} ven- trem, ijs, quæ attrahunt, vel \~q habent virtutem ana$tomati- cam, i. quæ habent vim aperiendi ora: Qu{ae}ritur quæ $int i$ta medicamenta, quæ habent vim aperiendi ora.

Argenterius dicit, per ana$tomatica non e$$e intelligenda aperientia ora va$orum; quia hæc $anguinem effundunt, $ed intelligi illa aperien tia, quæ ob$tructas venas ab humorib. aperiũt.

Reijcitur, quia ana$tomatica $ignificant ape rientia ora: dum dixit, aperientia ora $anguin\~e effundere, vacillat; quia aliud e$t aperire ora ve narum, dilatando uenarum ora, & aliud aufe- rendo, quod ob$truit uenas.

Nonnulli alij per ana$tomatica intelligunt medicamenta acria, quæ euacuant humores h{ae}rentes inte$tinis, & $ic aperiunt ora uenarũ me$eraicarum.

Reijciuntur, quia Gal. dicit, quæ $unt in ue- nis, & renibus, uel tolli attrahentibus, uel ape- ri\~etibus ana$tomaticis; quomodo quæ ora me- $eraicarum aperiunt, iuuabunt renes? Præte- rea Gal. per ana$tomatica nõ intelligit euacuã- tia, quia ex Gal. euacuantia pertinent ad attra- hentia, & non ad ana$tomatica, qu{ae} per Gal. di- $tincta $unt ab attrahentibus. In$uper non $o- lum acria aperiunt; $ed etiam aperientia acre- dinis expertia, ut $emina melonum, aquæ Lu- cen$es, Calderianæ, & alia innumera acrimonia de$tituta $unt, quæ aperiunt.

Oddus per ana$tomatica intelligit oĩa, quæ aperiunt o$cula uenarum, $iue $int medicam\~e- ta purgantia, $iue $angui$ug{ae}, $iue cucurbitul{ae}, $iue alia aperientia. Hæc opinio Oddi e$t alijs omnibus deterior; quia, $i per ana$tomatica intelligi debent euacuantia, Gal. non debebat præter ana$tomatica addere attrahentia, quæ $int euacuantia; quia & i$ta $ub an a$tomaticis continerentur.

Ego autem puto, quod per ana$tomatica, i. aperientia ora intelligat præparantia aperien- tia, quia non conuenit euacuare; ni$i prius præ- parentur humores, i. reddantur fluidi. Hippocr. enim 2. aphori$. 9. habet hunc aphorı$mum; _Corpora cum quıs purgare uoluerit oportet fluida fa-_ _cere._ Gal. in eo commento inquit, quæ reddunt corpora fluida e$$e incidentia, & detergentia, quæ aperiunt meatus, per quos euacuant{ur} eua- cuanda: inter aperientia uerò $unt iu$cula alte- rata, oxymel, & $yrupi, quibus utimur, qui $unt ana$tomatici, <002>a quod aufert ui$co$um, & cra$- $um, & adhærens orificijs ua$orum dici d\~et ape riens: ut hinc erret Oddus dicens, u$uales $yru pos aperientes incidentes, & detergentes non e$$e ana$tomaticos. Demum $i ea, quæ per uen trem euacuantur indigeãt his duob. remedijs, .i. attrahentibus, & ana$tomaticis; atq; ex Gale no, Hippoc. & omnium medicorum con$en$u duo $int admini$tranda pro completa curatio- ne, alterum, quod e$t euacuans; & alterum præ parans; atque per attrahentia, ut omnes conce dunt, intelligantur euacuãtia; ergo per ana$to- matica ex nece$$itate debemus intelligere præ parantia, quæ $unt $yrupi alterantes, aperi\~etes, detergentes, & incidentes.

CAPITIS XCIV. Particula Octaua.

Quæcunque verò in $uperiori ventre comprehenduntur, per vomitum; quæ verò in inferiori, per $ubductionem.

QVælibet medicorũ $ecta A$cle- piadis con$ilium amplexa e$t, {quis} uidelicet citò, tuto, & iucũ- dè $int medicorum $copi; ità ut hi tres fines A$clepiadis $int de ratione omnium me- dicarum operationum: quan- to. n. citius, tutius, & iucũdius medicaberis, eo melius; idcirco Gal. in tex. $tatuit, quæ in $upe- riori uentre (per uentrem intelligens uentricu lum) continentur, per uomitum expurganda, \~q in inferiori, ide$t in inte$tinis, per alui $ubdu- ctionem; quia medicatio citius fit, quanto ma- gis per proximiora fit.

1 Dub. Gal. loquens de cura inflammatio- nis lib. 13. meth. ca. 11. habet hanc $ententiam; Ad partes, qu{ae} maximè longinqu{ae} $unt, $em{per} facies reuul$ionem. Qua po$ita Galeni admo- nitione $equetur, quæ cõtinentur in uentricu- lo, nõ per uomitum; $ed potius per loca aliqua di$tantia e$$e euacuãda. Præterea humores nõ $unt ad locum affectum attrahendi, ergo hu- mores contenti in uentriculo non erunt eua- cuandi per uomitum, ut Gal. in tex. docet.

Re$pon$um fuit huic dubitationi in tracta- tu no$tro de reuul$ione, quod conditio per di- $tanti$$ima nõ conueniat per $e reuul$ioni, $ed per accidens, ratione. $. prohibentis, & non indi cantis: $tatutum enim e$t ex Gal. de ratione re- uul$ionis e$$e, ut quanto citius humores reuel lantur, & καθ’ ἳξιν, i. $ecundum rectitudin\~e, quæ Commentariorum Pars III. fit per lineam rectam, quæ e$t omnium breui$- $ima: $tatutumque e$t di$tantiam loci duplic\~e habere re$pectum, uel ad locum læ$um, uel ad humores in locum læ$um irruentes, atq; dixi- mus, reuul$ionem $emper habere re$pectum ad humores irruentes, qui $unt proximi loco euacuationis, & non ad locum affectum: exem pli gratia inflãmatio e$t in crure; humores ue- rò irruentes in crus $unt in uena caua; auxiliũ reuul$oriũ e$t phlebotomia cubiti: ecce {quis} cu- bitum e$t ualde proximum humoribus in ue- na caua exi$tentibus; $ed in quæ$tione propria fu$ius hæc declarauimus. Quo ad illud, quod dictum e$t, non e$$e ad locos affectos trah\~edos humores, non e$t ad rem, quoniam hic Gal. nõ $upponit, dum humores $unt euacuandi {per} vo- mitum, os ventriculi e$$e læ$um: quia tunc nul lo modo conueniret vomitus; $icuti non con- uenit in cardialgia. Gal. n. in hoc cap. propo$uit agendum de amouendis humoribus efficien- tibus ob$truction\~e in venis, hepate, & renibus: dicitq; $i humores i$ti propul$i $int in ventricu lum, quod per vomitum $int euacuandi.

1 Dub. Hipp. 4. $ect. aph. 4. & 6. & 7. admonet, hyeme e$$e humores mouendos per aluum; æ$tate verò per vomitum; quomodo igit{ur} Gal. $ententia erit perpetuæ veritatis, quod \~q $unt in ventre $uperiori per vomitum euacuentur? quid agendum igitur erit $i fuerit hyems? Præ terea Hippocr. 4. $ect. aph. 9. docet, melancholi- cos infra vehementius purgabis, ergo non per vomitum.

Rñdetur, non vnam Hipp. $nĩam efficere opti mum medicum; $ed omnes $imul rectè expen- $as, & con$ideratas. Hinc Hippoc. 1. aphor. 2. $ic admonet; In$picere oportet non $olum t\~epus, $ed regionem, ætatem, & morbos, in quib. con- ueniant, aut non. Similıter 1. aph. 21. habet hũc aphori$. Quo natura vergit eo ducere oportet, & per loca conferentia: $i natura nullo modo inclinaret per vomitum, non e$$et per illã viam tentanda euacuatio. Præterea con$uetudini ex Hippocr. e$t condonandum: quare $i aliquis nunquam e$$et con$uetus vomitionibus, & il- las valde abhorreret, tunc vomitus non e$$et tentandus. Amplius methodi medendi princi- pium indemon$trabile e$t, quod de ratione op- timi medici $it perpendere, an magis po$$it in- dicans, quam prohibens. Demum verò, quod præ cæteris e$t ob$eruãdum e$t illud Gal. 3. me thodi 9. & 7. methodi 12. quod ante morbum curandum tria $int auferenda; vrgens. $. prius, deinceps cau$a principalis, & po$tremo impe- dimenta. His optimè expen$is medicus $ciet mederi, & $oluere quoq; ex $e propo$itum du- bium, & alia $imilia infinita: cau$a verò, cur me dici non euacuant per uomitum melancholiã, præ ceteris hæc affertur, quia melancholia ut grauis, & deor$um inclinãs facilius per aluum, quam per uomitum euacuatur.

CAPITIS XCIV. Particula Nona.

Sed quæcunque $ub cute per $ectionem, vel ignem, aut per medicamina adu- rentia. Sıc verò aliquando quæcunq; in aliqua naturali cauitate, vt in thorace.

DVo admonet in hoc text. primo materiam $ub cute ob$tructio- nem efficientem tolli vno ex triplici remedio, $ectione, $eu inci$ione, qu{ae} fit à Chirurgo. Secundo igne actuali, qui ferro candente aperit cutim. Tertio igne potentiali, ide$t cau$tico. Nota, errare Argenterium cre- dentem Galenum in hoc loco intelligere de ab$ce$$ibus, qui fiũt in mu$culis cuti $ubiectis. Qu{ae} expo$itio e$t vani$$ima; quia in inflamma- tionibus, gangr{ae}nis, cancris, & in omnibus affe ctibus cutis, $i materia cra$$a, & inepta re$olu- tioni cõtineatur, vtimur ferro; uel igne: mi$e- reor Argenterij, quod ità malè fortunatus $it in Galenũ, quia dum illum interpretatur, $em- per eligat pe$$imam interpretationem: dum verò illum reprehendit, in re aperti$$ima $em- per c{ae}cutiat.

Secundum admonet, in omni cauitate, & præcipuè in thorace, $i contineatur aliquid, ut pus, uel $anguis congelatus, qui diu retentus in uenenum conuertitur, e$$e aperiendum fer- ro, uel igne: per ignem intellig endo ferrum candens, uel cau$ticum.

Notandum, $i in empyemate pus per $putũ non expurgatur, duobus modis, $iue duobus locis po$$e fieri apertionem: primo fieri inter $ecundam & tertiam co$tam, adhibito prius cau$tico exurente, ne ferri inci$io doloro$a $it: $ecundo terebratur os co$tæ $ecundæ, uel ter- tiæ, facta tamen ante terebrationem cutis exu- $tione cau$tico: $ic nullum $ub e$t periculum lædendi uenam, uel arteriam; atque inde com- modè per foramen terebra factum pus egredi- tur: $i uerò in thorace $it $anguis concretus in- ijcitur prius mul$a, quæ illum di$$oluat: inde enim egreditur facilius.

Notandum $imiliter, per foramen igne pa- ratum, ubi e$t hepar, $i aliquo apo$temate ten- tatur, po$$e eius pus euacuari; ni$iq; hoc modo paretur, neminem, qui apo$temate hepatis cor reptus $it, euadere po$$e: e$t. n. omninò ne- ce$$arium, ut tales intereant; quod uerò he- patis pus hoc modo euacuetur, nos docet Hip pocrates 7. $ect. aphori$morum 45. his verbis; _Quibus purulentum iecur aduritur, $i purum pus ef-_ _fluat, & album, $alui fiunt: in tunica. n. ip$is pus conti-_ _netur: $i uerò qualis amurca profluat, intereunt:_ His Sanctorij in artem med. Gal. tñ temporibus nemo audet hanc purulenti he patis curationem aggredi: ideo omnes, qui apo $temate hepatis vexantur nece$$ariò moriun- tur, cau$a cur medici, & Chirurgi percelebres, nec tempore Galeni, neq; po$t, v$q; ad hæc t{per}a tentarunt hanc curam, forta$$e e$t, quia $i po$t rectam quoque admini$trationem apertionis ægri intereant, vel quia pus, qualis e$t aınurca, defluat, {quis} e$t $ignum l{ae}thale: vel ob alias cau- $as; a$tantes, amici, & con$anguinei mortis cau $am referunt in medicum, quod e$t iniu$tum.

Similiter aqua hydropicorum in cauitate abdominis per paracente$im, i. per puncturam prope vmbilicũ, vt docet Gal. 14. meth. c. 13. au fertur: $ed $i fiat, debet parum pro vice auferri: quia $i tota $imul euacuabit{ur}, $imul cum aqua egredietur $piritus, & vita: <009>uis, $i parum pro vi ce auferatur, vt plurimum intereant. Ego omi$ $a paracente$i pro aqua hydropicorum euacuã da vtor vncijs tribus $ucci ireos cum duabus vncijs mannæ di$$olutæ in aqua è florıbus citri: in hunc v$um radix $alapæ nuper ex India dela- tæ ad drachmã mirificam efficit euacuation\~e: tutiu$q; his euacuari poterit aqua, quam para- cente$i. Ad eundem v$um paratur vinum me- dicatum ex $alapa iucundi$$imum in auferen- da hydropicorum aqua; in eo cõficiendo vtor opera, & diligentia Alberti Stechini pharma- copei ad Signum Strutij, qui in hac, & in alijs præparand is medicinis adeo eruditus, & dili- gens e$t, vt hactenus $ummas laudes in ampli$- $ima hac Ciuitate meritus $it.

1 Dub. Galenus agens de humoribus $ub cute exi$tentibus proponit apertion\~e, quæ fer- ro, vel igne fit, omittit verò di$cutientia, $eu re $oluentia, quæ $unt tuti$$ima, & iucundi$$ima, ergo diminutus.

Re$pondent nonnulli, Gal. omi$i$$e di$cuti\~e tia, $eu re$olu\~etia: <002>a $tuduit breuitati: $ed h{ae}c re$pon$io e$t omnino indigna: quia, vel re$olu\~e tia $unt nece$$aria in ab$umendis humoribus $ub cute exi$tentibus, vel non; $i $unt nece$$a- ria, vt omnes fatentur, non erant omittenda.

Re$ pondemus nos, re$oluentia nullo mo- do e$$e nece$$aria: quia humores, de quibus Ga lenus agit hic, $unt qui efficiũt ob$tructiones; & tales $unt tenaces, & cra$$i, qui non per re- $oluentia, $ed per aperientia cutim tolluntur.

2 Dub. Gal. 13. meth. dicit, non $tatim vomi cas e$$e aperiendas, $ed prius e$$e tentandam re$olutionem; ergo Gal. non debebat hic ad- monere, vt in omni inflammatione $it confu- giendum ad ferrum, vel ignem. Præterea in in- flammationibus puerorum vtimur re$oluenti- bus pus, & $anamus $ine aliqua apertione.

Rñdetur, {quis} Gal. in hoc cap. $ibi ante oculos propo$uit agendũ de ob$tructione, quæ à cra$- $a, & vi$cida materia fit; quod cum ita $it, dici- mus, dum accidit in pueris $imilis materia, eã non po$$e re$oluentibus auferri; $ed apertione ferro, vel igne facta: aliquando. n. vtimur ferro candente, tum quia magna e$t facienda aper- tio, tum ne $anguis totus effluat; per e$caram enim commodè id prohibetur.

Notandum admonere Argenterium, {quis} nõ $olum purulenta thoracis $int per inci$iones inter co$tas, vt dictum e$t $uperius, educenda, $ed etiam facienda $it inci$io in pleuritide: mul ti enim pereunt ex pleuritide, qui per inci$io- nem (vt ait) $aluarentur: quia inflammatio, qu{ae} mu$culos thoracis, & membranã interiorem occupat, tutò ad mittit $ectionem: quare admo net, vbi vires con$tent; & $putum ita $it cohibi tum, vt nihil per tu$$im egrediatur, $ectionem e$$e tentandam. Argenterius $ane e$t vir $atis $olers; $ed libenter ab illo percũctarer, quoties expertus $it cum pleuritici beneficio hanc $e- ctionem: nõ par e$t, quæ experiri non audemus alijs con$ulere, vt experiantur: Accedit, quod hæc $ectio facienda in pleuritide e$t uani$$ima: <002>a pleuritici qui pereunt, dũ $putũ cohibetur, {per}eunt, uel quia materia e$t ita glutino$a, vt per nullum foramen egredi po$$it, vel pereũt, quia pleura gangræno$a fit: quare $ectio propo$ita ab Argenterio in pleuritıde nullo modo iuua- ret: propterea nõ fuit vnquam ab Hippocrate, Galeno, & alijs præ$tanti$$imis Medicis pro $a- nanda ${ae}ui$$ima pleuritide propo$ita.

CAPITIS XCIV. Particula Decima.

Et vt $ummatim dicam, quic quid præ- Tex. _61_. ter naturam in aliquibus partibus cõ- tinetur, $anationis intentio e$t ablatio: quæ $i fieri non po$$it, tran$po$itio. Quæ verò non $unt ex genere præter natu- ram, at quantitate damnantur, in his intentio e$t abeuacuatıo. At inuentio eorum, quæ ad ip$orum $anation\~e per- ducunt, partim quidem ex affectu, $ed præcipuè ex ip$is affectis particulis $u- mitur.

IN hoc tex. tria facit Gale. primò concludit ea, quæ in aliqua ca- uitate $unt toto genere præter naturam, duplici ingenio aufer ri po$$e; ablatione, veluti dum lapis e$t in ve$ica; & dum catar racta inter corneam & chry$tallinum occupat pupillam. $i verò hæc non po$sint omninò au- ferri, dicit, e$$e tran$ponenda; $ic dum lapis ob- $truit collum ve$icæ, & impedit vrinam, eum cum $irynga impingimus in cauitatem. Simili- ter trã$ponimus catarractam acu, eam. $. deor- $um flectendo, vt vi$ionem non impediat.

Secundum, quod dicit Gal. e$t; quæ nõ $unt Commentariorum Pars III. toto genere præter naturam, $ed $olum quan- titate nimia peccant, veluti e$t nimius $anguis, in venis tolli abeuacuatione, quæ fit tollendo portionem $uperfluam humoris peccantis.

Tertiò, vt tolleret omnes $crupulos, dat præ- ceptum vniuer$ale, docetq; ex quibus fonti- bus haurienda $int remedia pro auferendis pro po$itis affectibus: dicit igitur veram intentio- nem eorum, quæ ad $anitatem perducunt, à du plici fonte de$umi, ab affectibus, & præcipuè à locis affectis: Hinc ex Gal. probauimus, {quis} ab e$ $entia morbi generica remedia de$umantur; remedia vero $pecifica à locis affectis: $ic dolor vt dolor dicitur affectus genericus: ut verò e$t in membrana redditur $pecificus, pũgitiuus videlicet: in carne laceratiuus; in neruis cõuul $iuus: in perio$tijs frangitiuus: $i vlcus, vt vlcus, e$t affectus genericus, vt e$t $ub genu pote$t e$ $e cauterium, quod vlcus $alubre e$t; vt e$t in pulmone efficit pernitio$am phti$im. Similiter frigida intemperies in cerebro obliuionem facit, in hepate hydropem, in v\~etriculo li\~eteriã.

Notandum tamen, ad$tringentia, & omnia remedia e$$e varia pro varietate partium: ex\~e- pli cau$a $i velimus corroborare cerebri $ub- $tantiam eligimus mitiora ad$tringentia; quia $ua natura cerebrum e$t molle. Similiter $i con $ideretur eius temperatura, quæ frigida e$t, o- leum ro$atum ex Gal. erit concoctorium; <009>uis in alijs corporis partibus $it repercuti\~es: Hinc Gal. 5. metho. ca. vltimo reprehendit methodi- cos, qui dicebant cognitionem partium corpo ris e$$e ad inuentionem curationis inutilem: lo quens. n. ibi Gal. de vlceribus $tatuit, partes $ic- ciores ĩdicare $icciora remedia; dicitq; vlcerib. penis e$$e applicanda $icciora remedia, quã car nis: immò addit in ip$omet pene mutanda e$- $e remedia; quia in po$trema parte requirunt{ur} $icciora remedia; & in cute ip$ius penis adhuc minus $icciora, quam in pene. Præterea refert Gal. loco citato, {quis} dum quã citi$$imè $anaret vlcus penis potenti$$imis exiccantibus, aderat quidam medicus ex $ecta methodica, qui mira tus tam celerem $anationem dixit, nõ tantum fui$$e lætatum de $alute hominis, quam tri$ta- tum, {quis} in mala di$ciplinæ $ecta fuerit educa- tus; quo fit, vt Gal. 7. meth. c. 3. dicat, {quis}, qui in $e cta prauæ doctrinæ alitur, geminum tempus re quirat, alterum in quo prauas opiniones dedi- $cat, alterum in quo melioribus $e exerceat: col ligimus igitur ex Gal. 1. de locis affec. in princi- pio, & alibi, {quis} partes affectæ $int illæ, quæ cura- tionem morborum variant: lib. verò 13. meth. c. 16. in arte medica ait, nullam e$$e maiorem difficultatem, <009> perfectè cogno$cere indicatio- nem de$umendam à locis affectis; additq; hãc veri$$imam $ententiam, qui adimeret indica- tionem $umptam à parte, medicinam $ex die- bus addi$ceret. In$uper 1. de loc. affec. in princi- pio laudat Era$i$tratũ, qui dicere $olebat, opor tere hominem e$$e exercitati$$imæ con$idera- tionis, $i voluerit affectum, & locum affectum probè digno$cere: ex alia parte 1. meth. Gal. vi- tuperat The$$alum, qui dicebat $pacio $ex m\~e- $ium totam medicinam addi$ci po$$e: additq; Galen. quinimmò ablata cõtemplatione à par- tibus affectis de$umenda, vt The$$alus vole- bat, $pacio $ex dierum totam medicinam addi- $ci: qui. n. $tat in genericis facillimè pote$t di- $currere; $ed qui ad $pecifica cuiu$libet partis de$cendit, non pote$t, ni$i po$t longum inter- uallum artem adipi$ci: The$salus totam artem ad laxum, & den$um, vel mixtum ex his refere bat, & ex his colligebat tantum tria remedia, \~q dicebat $u$ficere pro auferendis uniuer$is affe- ctibus præter naturam: Cæterum hæc vani$$i- ma $unt, & qui vult vanitatem The$$ali altius penetrare, legat lib. 1. & 2. methodi medendi, vbi Galenus exacti$$ime illum conuincit.

1 Dub. Gal. in tex. a$serit, {quis} ea, qu{ae} non $unt ex genere præter naturam, & quantitate dam nantur, in his intentio $it ablatio: de qualitate verò, quæ e$t toto genere præter naturã, vt e$t l\~etor, & cra$$ities, quæ ob$tructionem efficiũt nil dicit; ergo videtur diminutus.

Hali re$pondet, {quis} quantitas dupliciter $uma tur, alia e$t quantitas qualitatis, alia e$t quanti- tas molis. Quæ re$põ$iomihi v\~r ridicula: quia genera, $eu prædicamenta $unt impermi$cibi- lia. Præterea Gal. hic loquitur de $uperflua eua cuatione; ergo nullo modo $ub quantitate cõ- tinetur qualitas.

Re$pondemus cum Plu$quamcommenta- re Gal. epilogare $olum ea, quæ dicta $unt de humoribus quantitate peccantıbus, & nõ om- nia, quæ enarrata $unt in toto capite.

2 Dub. Gal. in methodo docet, locum affe- ctum non indicare $ui curationem, $ed $olum $ui con$eruationem: qũo igit{ur} Gal. a$$erit, inten- tionem eorum, quæ ad $anationem perducũt, præcipuè à membris affectis e$$e $umendam? Præterea affectus e$t accidens $eparabile loci affecti, veluti pleuritis re$pectu pleuræ e$t acci- dens $eparabile, & $ic de alijs omnibus.

Re$pondemus, locum affectum dupliciter con$iderari, vel communiter, vel $ecũdum dif- ferentias, & conditiones $pecificas: primo mo- do affectus e$t accidens $eparabile: $ecũdo mo do nequaquam: $ic dicimus homin\~e re$pectu animalis e$$e accidens $eparabile; quia animal põt $tare $ine homine; con$ideratus verò ho- mo $ecundum differentias $pecificas e$t $ub- $tantia animalis. Similiter quilibet $pecificus affectus re$pectu loci affecti ab$olutè, & com- muniter con$iderati accidit loco affecto: $ic in- flammatio accidit pleuræ: $i verò con$ideretur locus affectus {secundu}m $pecificas differ\~etias, in quo- libet affectu locus affectus reddit{ur} conuertibi- lis, & fit proprium $ubiectum, {quis} definit prædi- catum, vt faciunt omnia $ubiecta, quæ ingre- diuntur $ecundum modum dicendi per $e: $ic pleura affecta $ecundum tales meatus, talem fi guram, talem $itum, & reliquas differentias lo- corum affectorum e$t inflammatio pleuræ, & Sanctorij in artem med. Gal. viceuer$a; quod diximus de pleuritide, de om ni affectu intelligimus.

3 Dub. ex Gal. 9. meth. 12. & 2. methodi 13. vnum indicat vnum, & vnum ab vno indicat{ur}: tñ Gal. hic proponit duo, quæ indicant vnam $anationem, i. morbum, & membrũ affectum.

Rñdent nonnulli, m\~ebrũ affectu e$$e $ignũ indicantis, & non verũ indicans. Nonnulli alij dicunt, locum affectum indicare con$eruatio- nem, & non curationem. Nos tamen dicimus vnum indicare plura ratione diuer$orum: mor bus enim {con}$ideratus $ine parte affecta indicat <002>d genericũ; con$ideratus verò ut e$t in parte affecta quid $pecificũ: $ed alibi, & $uperius fusè declarauimus, quomodo id intelligatur.

4 Dub. dicit in tex. quod intentio $anationis præcipuè ab affectis partibus $it $umenda, eas videlicet corroborando. 2. methodi verò c. 15. inquit, ad$tringentia e$$e illa, quæ roborãt par- tes. Hæc doctrina videtur contraria methodi arcanis: docet enim Gal. quando agendum à præ$entia indicantis, & ab$entia prohibentis de$umi: quod cum ita $it, nũquam pars affecta corroborabitur: quia in parte affecta morbus impedit: $i enim Chirurgus vellet in vulnerib. vti ad$tringentibus, non ablatis o$$ium frag- mentis, & alijs impedimentis, carne adhuc nõ regenerata, materiaque illuc confluxa adhuc non $uperata, ualde noceret. Similiter qui ro- borãt v\~etriculum ab$cynthio, miua, ma$tiche, & $imilibus ante omnimodam euacuationem excrementorum ledunt perinde, ac qui in pro- prio domicilio ho$tem occultãt, qui inde $um- pta commodiori occa$ione ho$tilibus armis trucius ferit.

Re$pondetur, quod a$tringentia non $ola, $ed permixta alijs remedijs curatiuis cõcedan tur, hac tamen lege, vt a$tringentia $int talis vir tutis, vt non $uperent, $ed $uperentur à viribus aliorum $implicium, & talia non occultant ar- ma ho$tilia.

CAPITIS XCV. Particula Prima. DE ASPERITATE, ET lenitate.

Quæcunque partes verò ob id, quod Tex. _62_. exa$peratæ naturalem ami$erint habi- tum, his lenitas naturalis e$t re$tituen da, o{$s}a quidem l{ae}uigando arteriam, autem, & lınguam leniendo, humidis quæ nihil mordeant, & lentorem ha- beant. Sed quibu$cunque lenitas ine$t non naturalıs, a$peritas e$t reuocanda medıcamınibus, quæ $ufficienter ab$ter gant, & parum a$tringant:

IN hoc cap. agit. de remedijs a$pe ritatis, & l{ae}uitatis; quæ sũt duæ $pecies morborum ın mala cõ- formatione, & de remedijs $pe- cierum angu$tiæ; & merito de his affectibus loquitur po$t ob- $tructionem communiter con$ideratam, quia ob$tructio e$t affectus præcipuus in conforma- tione: a$peritas verò & lenitas $unt affectus tã- tum $uperficiei membrorum.

Natura effecit qua$dam partes a$peras, & ru- go$as; $icut e$t v\~etriculi fundũ, & inte$tina, ut chylus moretur, & non diffluat, vt accidere $o- let in affectib. lientericis. Similiter natura qua$- dam alias partes effecit lenes, $icuti $unt ven{ae}, arteri{ae}, o$$a, lingua, & æ$ophagus, & aliæ plures, quarum lenitatem, vel a$peritatem, $i aliqua cã præter naturam demat, tunc in illarum $uperfi cie $tatim con$urgit morbus: in ventriculi fun- do & inte$tinis $i $ua naturalis a$peritas à lubri ca aliqua humiditate dematur, chylus nõ põt detineri, $ed defluit, & oritur lienteria; $ic, $i in o$$a introducitur a$peritas, vel à vulnere, vel ab aliqua corruptela caro non põt generari, & af- figi o$$ibus. Notandum tamen, quod qu{ae}libet corporis pars põt pati a$peritatem, & lenitat\~e, & quæ $ua natura a$pera & lenia $unt, po$$unt iu$to magis, uel minus a$pera, uel lenia reddi; vnde læditur actio, & morbus fit: Quæ verò a$peritas, & quæ l{ae}uitas vnicuique parti conue niat nemo percipiet, ni$i uideat anatomiam, et partium a$peritatem, & l{ae}uitatem tangat.

In hoc tex. Galenus duo facit, primo propo- nit remedia pro auferenda a$peritate, & exem plificat in o$$ibus, in a$pera arteria, & lingua; $ecundo dat remedia pro auferenda lenitate non naturali.

Remedia auferentia a$peritatem duo $unt; primum e$t ab$ter$iuũ l{ae}uigans, quod o$$ibus a$peris conuenit; & hoc duplici modo admi- ni$tratur, vel ferro abradente, & læuigante; vel pulueribus, & folijs fici, mirobalano, & $imili- bus: hoc. n. modo tolli $olet a$peritas palpebra- rum, quæ ex humore nitro$o aliquando fit: ni$i enim tollatur nimia a$peritas o$$is cau$ata vel à putrefactione, uel à vulnere, e$t impo$$ibile, vt $upra os caro noua, & $ana gignatur. Secun- dum remedium, {quis} tollit a$peritatem nõ e$t ab- $ter$iuũ, $ed {quis} lenit, & humectat: tale. n. reme- dium, ait Gal. habere tres conditiones: prima e$t, vt $it humidum: $ecunda, ut careat mor$u: tertia, vt habeat quendam l\~etorem: talia $unt, quæ a$peritatem vocis, & trache{ae} auferre $o- l\~et, vt $unt penidia, polychre$tum, pti$ana, alliũ elixum, mucilago $eminum cotoneorum, & p$ylij, porrum, & c{ae}p{ae} elix{ae}, &c.

Remedia verò auferentia nimiam lenitat\~e, dicit Gal. habere duas cõditiones, primã vt $uf- ficienter ab$tergant: $ecundã vt parum a$trin- gant, $icuti in lienteria accidit: fit enim dum ni mia ui$co$itas cooperit, & tegit natural\~e a$peri tatem fundi ventriculi, & inte$tinorum; \~q a$pe Commentariorum Pars Tertia. ritas cibum retardat, & detinet in ventriculo, donec coquitur: quãdo. n. e$t coctus, fit chylus, qui a$$imilatur $ucco pti$anæ, quique e$t ex $e adeo fluidus, ut rugo$itas, $eu a$peritas uentri- culi illum detinere non po$$it.

Remedium uerò pro auferenda hac nimia Ienitate primo con$i$tit in auferendo lentore, $eu ui$co$itate uirtute auxilij deter$orij: $ecun- do in rob oranda parte correpta lenitate.

Colligimus ex Galeno, duplicem e$$e a$pe- ritatem, & lenitatem: alteram à cau$a interna, & alteram ab externa; {quis} verò lenitates $int duũ generum, patet ex verbis Gal. quia duo {pro}ponit remedia, alterum e$t detergens, alterũ e$t mo- deratè a$tringens; quãdo enim fit lenitas exter- na, id accidit, qñ naturalis rugo$itas, $eu a$peri- tas impedit{ur} à lento, & vi$co$o humore. Affera- mus pro faciliori intelligentia duo exempla; primum e$t, quod $olet accidere in lientericis, in quibus lenta pituita cooperit a$peritatem fundi ventriculi: hæc li\~eteria tollitur $olis de- tergentibus: quando verò fit lenitas, non ob pi tuitam; $ed ob l{ae}$am facultatem retentricem partis, dicimus, quod hæc nullo alio modo $e- paratur, ni$i roborando fundum ventriculi, ijs, quæ modicè a$tringunt; $icuti nos docet Gal. 2. methodi c. 15. & 16. vbi docet in lienis affecti bus $emper e$$e admı$cenda a$tringentia, eo fi- ne, vt roboretur lien, ne amplius $u$cipiat ex- crementa: $ecundum ex\~eplum e$t, dum mulie res fiunt $teriles: <002>a vterus ob lenitatem pr{ae}ter naturam non pote$t continere $emen viri; qu{ae} lenitas $imiliter duplici de cau$a fieri pote$t, vel ob retentricem facultatem ablatam, uel di- minutam: vel ob cãm externam, i. ob lentam pi tuitam ob uallantem vterũ, & eius os: $i ob l{ae}sã facultatem accidat, tunc modicè a$tringentib. vtimur; $i ob cãm externam, i. ob lentor\~e, $em\~e non põt contineri, docent Plu$quamcommen tator hic, & Hali 4. aphor. 28. {quis} ille lentor tolli debeat per lanam liquore aphronitri ablutam immi$$am in vterum, gratia. $. ab$tergendi pitui tam: natura enim effecit in ore vteri rugo$ita- tem, gratia continendi $emen viri.

Quod verò a$peritas $imiliter fieri debeat à duplici cã, externa. $. & interna, patet; quia con- trariorum eadem e$t di$ciplina: patet quoque, <002>a, $i lenitas fit à cau$a humida, a$peritas fiet à $icca, & dura, $eu inæquali: $i lenitas fit à reten trice ablata exorta ab humida ıntemperie; a$pe ritas fiet à retentrice deprauata; quæ à $icca in- temperie ortum habet.

Hinc rectè animaduertitur quod dictum e$t ab Hipp. & Gal. 1. de ratione victus in ac. com. 18. pti$anam .$. mirificè conferre febricitanti- bus; quia calor febrilis parit in uniuer$o corpo re quandam in{ae}qualitatem, & a$peritatem præ ter naturam, quam $ola pti$ana mirifice aufer- re pote$t; quia de ratione remedij auferentis a- $peritatem tria $unt; primum vt $it humidum: $ecundum vt careat mor$u: tertium vt habeat quendam lentorem, & talis e$t pti$ana. Hinc Hipp. ibi dicit, pti$anam in acutis morbis e$$e præponendam, quia eius ui$co$itas e$t lenis, & continua, & non a$tringit. Gal. verò in com. ait ex Hipp. vi$co$itas pti$anæ e$t lenis, & lene ex- a$peranti opponitur; exa$perant autem acria, acida, & ad$tringentia. Ex his colligitur, cur pti$ana ab antiquis in acutis febribus tam val- de celebretur: qui enim putant ea de cau$a $o- lum pr{ae}beri febricitantibus, quia refrigeret, & humectet, non percipiunt Hippo. & Gal. men- tem; quia præcipua cau$a, cur febricitantes iu- uet, e$t, quia tollit a$peritatem introductam à calore febrili in vniuer$um corpus. Hinc quo- que colligitur, cur acetũ, quamuis frigidum, non conferat febricitantibus; cau$a enim vera, cur illis non conceditur, e$tquia exa$perat, & inde febris curatio redditur difficilior.

Sed redeamus unde digre$$i $umus; dica- mu$que, quod a$peritas $it duum generum, a- lia quæ in o$$e fit, quæ tollitur per abradentia, & hæc uel e$t externa, ut e$t illa, quæ à vulnere facta e$t; uel interna, dum. $. per putrefaction\~e, uel intemperiem $iccam, & calidam, ut in lin- gua, & alijs particulis corporum febricitãtium: alia uerò a$peritas conuenit a$peræ arterie; qu{ae} e$t inæqualitas à dilabente catarrho effecta, qu{ae} humidis continuantibus, ut dictum e$t, tollı debet.

1 Dub. Gal. cap. 68. huius libri, ubi agit de uoce, a$$erit, lenitatem $equi moderatam tem- peraturam; a$peritatem verò in$equi tempera- turam $iccam; quod non uidetur, quia lenitas, & a$peritas $unt affectus $uperficiei membri, quare non indicabit temperaturam. Præterea o$$a omnia $unt lenia, tamen $unt $icca; ergo a$peritas, uel lenitas non $equuntur tempera- turam. In$uper o$$a non mutata temperatura modo $unt a$pera, modo lenia, ergo non $e- quuntur temperaturam.

Re$pondetur duplici modo: primo intem- periem, vel con$iderari in $uperficie, & $ic a$pe ritatem indicare temperaturam $iccam $uper- ficiei tantum: $ecundo re$pondetur, a$perita- tem non e$$e $ignum proprium temperaturæ $iccæ. Galenus enim in hoc libro, vbi agit de temperaturis, ad fert plura $igna, vt $imul vnita indicent temperaturas; quare ex vnico tantũ nihil certi colligitur. Hinc miror Argenteriũ, qui ne$ciens $oluere hunc nodum leuem $a- nè, qui quoque propo$itus e$t multo ante à Plu$quamcommentatore, reijciat Galenum, qui ad $ydera in omni contemplatione medi- ca e$t extollendus.

2 Dub. a$peritas vocis fieri aliqñ $olet à ca- tarrho dilabente in tracheam arteriam, ergo a- $peritas indicabit humiditatem, & non $iccita- tem, vt dicit Galenus c. 68. huius libri, vbi agit de voce.

Rñdetnr, {quis} a$peritas ob catarrhum fiat; quia in $uperficie tracheæ humiditas non e$t conti- nuata: ideo, quia deficit in aliquibus particulis humiditas, d\~r, {quis} a$peritas indicet $iccitatem; Sanctorij in artem med. Gal. hæcq; e$t cau$a, cur Gal. pro auferenda a$peri- tate proponat humida glutino$a, quæ $unt illa, quæ continuant, & quæ à Plu$quamcommen- tatore dicuntur applanatiua: hanc verò uirtu- tem continuandi, $eu leniendi habet pti$ana, vt docent Hippocrates, & Gal. 1. de ratione vi- ctus in ac. tex. 18. habeturq; ibi, iu$culũ maluæ, a triplicis, ficus $iccas, oua $orbilia $ine $ale & aceto, pro tollenda a$peritate aliquid opis affer re: ibi enim Gale. docet acetum, & omnia acria exa$perare.

3 Dub. a$peritas palpebrarum, vel o$$iũ, au- xilijs ab$ter$iuis tollitur: ergo ab$ter$iua non debent conuenire lenitati, vt in tex. nos docet Galenus.

Re$pondet Plu$quamcommentator, & re- ctè, {quis} ab$ter$iua cõueniant alicui a$peritati ra- tione cau$æ tantum; lenitati verò ratione cau- $æ, & morbi. Præterea dicimus, ab$ter$iuum du pliciter po$$e con$iderari, vel per $e, vel per ac- cidens; per $e, omne ab$ter$iuum e$t exa$pera- tiuum; per accidens verò habet vim leniendi, quatenus. $. tollit, quod e$t a$perum.

CAPITIS XCV. Particula Secunda.

Quæ verò, vel ob$tructiones, vel an- Tex _63_. gu$tiæ meatuum alias $equuntur ægri- tudines, ab illarum curatione prius e$t incipiendum. O$ten$um $iquidem e$t in lıb. de different{ij}s morborum, quod & inflammationibus, & duris, laxi$q; tumoribus, & $iccitatibus, aliquando immodicis, ac præterea vitio$is part: ũ continentium figuris, ea quæ nuper di ximus, $æpius adueniunt: $icuti, & qui bu$dam tumoribus eorum, quæ $unt in ambitu corporum.

PO$tquam Gale. egit de a$perita- te, & lenitate, \~q $unt vitia per- tinentia ad $uperficiem: in hoc tex. tran$it ad declarandũ quid $it agendũ, $i fortè fortuna ob- $tructiones, & angu$ti{ae} meatuũ in$equerentur alios morbos: exempli cau$a, di- cit Gal. $i fieret tumor præter naturã ab humo rum confluxu, $tatim fieret angu$tia meatuum: vel $i ob nimiam $iccitatem con$tiparent{ur} mea- tus, vt dum in febre ardente ob $iccitatem ni- miam impeditur deglutitio, vel ob vitiatam fi- guram, vt in luxatis; qũocunque clau$i e$$ent meatus, admonet Gal. hic, & lib. de differentijs morborum, curam e$$e inchoandã non ab ob- $tructione, vel angu$tia; $ed à morbis illas effi- cientibus: quia illæ o$tructiones, & angu$tiæ non $unt morbi; $ed $ymptomata, quia tollunt{ur} ad ablationem aliorum morborum: etenim $i aliquis tumor comprimat, & angu$tiam mea- tuum efficiat, tumore ablato $tatim angu$tia tollitur: miror valde Argenterium, qui $umit occa$ionem reprehendendi Gal. in rebus leui$ $imis; primo. n. dicit Gal. negligentiæ vitio con demnari; quia $uperius propo$uit ag\~edum de morbis in cauitate, tamen $olũ de ob$tructio- ne egit; {quis} quid\~e fal$um e$t, quia $uperius egit de morbis in cauitate, vt legentibus patet. Se- cundo addit Gal. inordinati$$imum e$$e; quia hic tex. de ob$tructione erat proponendus an- tequam $ermonem haberet de a$peritate, & le nitate: $ed mi$er vacillat; quia Gal. debebat {per}fi- cere tractatum de morbis in mala cõformatio- ne, a$peritas. n. & lenitas, quæ pertinent ad m\~e- brorum $uperficiem, $unt quoque morbi in mala conformatione: in hoc tex. verò non agit de ob$tructione, & angu$tia, vt $unt morbi; $ed ut $unt $ymptomata in$equentia quãplurimos alios morbos, docetque, dum in$equuntur a- lios morbos, nihil indicare, quia tolluntur ad ablationem alterius. Deinde decipitur valdè, dum dicit Gal. abuti nomine ob$tructionis, <002>a ob$tructio fit à materia occupante internã ca- uitatem; compre$$io verò angu$tiam efficit, & non occupat internam cauitatem: defendit{ur}. n. Gal. dupliciter, primo, quia intelligit de mate- ria faciente tumores, & $imul occupante inter nas cauitates: nemini dubium e$t, {quis} in omni tumore non $olum e$t angu$tia à compre$$io- ne prodiens; $ed \~et ab ob$tructione: $ecundò põt re$ponderi, {quis} ἒμφραξις aliquando $umatur pro qualibet angu$tia: $ed prima expo$itio mi- hi magis probat{ur}: <009>uis. n. nõ agat de oĩ angu$tia: hic tñ non e$t locus, ut $igillatim enumerent{ur} o\~es $pecies angu$tiæ, quia $ubintelligitur, {quis} an- gu$tia, & quiuis alius morbus $i dep\~edentiã ha- beat, & $it $olum in fieri, {quis} illud $it $ymptoma, & non egeat remedijs; quia tollitur ad ablatio- nem alterius: <009> doctrinam fusè $uperius decla- rauit. Demum docet Gal. ob$tructionũ, vel an- gu$tıarũ meatuum, qu{ae} fiunt ab alijs morbis, vt à tumoribus, curã e$$e incipi\~edã à tumoribus; qua$i dicat, $i ob$tructiones, & angu$tiæ fiant à tumoribus, curã e$$e incipiendã a tumoribus; non $olũ, quia tumores $int in fieri, & $emper pendentes, $ed \~et quatenus $unt affectus facti: idem dicimus $i angu$tiæ fierent à $iccitatibus, vel à morbis in figura, e$$e. $. à cau$a au$pican- dam curationem.

1 Dub. Gal. in hoc tex. loquens de morbis in angu$tia quatenus in$equunt{ur} alios morbos non nominat omnes $pecies angu$tiæ; $ed $o- lũ tres, videlicet ob$tructiones, compre$$iones, & con$tipationes pororum à $iccitate factas: ni hilominus non tres, $ed quinq; $pecies conti- nentur $ub angu$tia. $. coale$centia, $ub$id\~etia, occlu$io, compre$$io, & ob$tructio. Præterea va rij quoque $unt affectus in cauitate, de quibus nil dicit; ergo diminutus.

Re$pondet Plu$quamcommentator, Gal. in Commentariorum Pars III. hoc tex. reducere ad duos affectus omnes qui ad cauitatem pertinent, $. vel ad illos qui proue niunt à cau$a exi$tente in cauitate, quæ alio mo do vocat{ur} ob$tructio, $it lapis in ve$ica, vel car- no$itas, vel verruca, & alia huiu$modi, \~q ob$tru ctiones vocantur: vel ad illos, qui fiunt à cau$a extra cauitatem exi$tente, qui reducũtur quo- que ad angu$tiam.

2 Dub. Gal. agens hic de angu$tia v\~r omi$i$- $e angu$tiam, quæ fit à $tercore duro, de qua $uperius: aliqñ. n. à f{ae}ce indurata dolores coli- ci, & plurima $ymptomata oriuntur: memini, me ægrum noui$$e, qui tumore quodam duro in parte $ini$tra $ub $plene $patio duorũ anno- rum valde opprimeretur: Medici vnctionibus, & fomentationibus illum continuo tractarũt $ine vllo beneficio; tandem alijs $uperuenien- tibus $ymptomatibus, interijt. Ego de$iderans antequam e$$et funeratus, intueri locum affe- ctum, iu$$i, vt Chirurgus illius cadaueris tumo rem v$q; ad imum incideret, inci$ioq; perue- nit v$q; ad inte$tinum ileum, facta apertione inuenimus cau$am illius antiqui tumoris e$$e, ({quis} ri$um valde mouit) $tercus quoddã duri$$i- mum: deinde cau$am cur aliqñ ille mi$er ex- cerneret per aluum, globulos quo$dã virides, & duri$$imos inuenimus: fex. n. ob pondus de- or$um grauitans {secundu}m aliquam portionem con- uertebatur in globulum, qui quotidiè virtute enematis excernebat{ur}, & deinde ob incendium magnæ arteriæ, quæ prope erat, iterũ noua f{ae}x illi ma$$æ applicabat{ur}, & exiccabat{ur}, vnde ex his, & alijs cau$is non exigua $ymptomata exorie- bantur. Ex præcognitione prædicti ca$us alios $imiles non paucos $anaui oleo amvgdalarum dulcium ad duas vncias men$is cur$u quotidie $umpto, quatuor horis ante cibum: $ed vnde di gre$$i $umus redeuntes re$pondemus ad du- bium, {quis} f{ae}x dura efficiat illam angu$tiæ $peci\~e, quæ dicitur occlu$io, $icut dũ verruca aliqu\~e meatum occludit, vel dum lapis collũ ve$ic{ae}.

CAPITIS XCV. Particula Tertia.

Quod $i nonnulla ex proximè dictis inui- cem complicentur, varias habebunt in- dicationes: $ufficiet autem in vno ex\~e- plo habui$$e $ermonem, quoniã de om- nibus in lıbris de arte curandi plenius $umus exequuti.

Supponatur cuipiam particulæ multitu Tex. _64_. dınem $anguinıs influi, adeo vt inten- dantur in ea venæ, non maiores tan- tum, $ed etiã paruæ, quæ prius $en$um effugiebant: nũc verò iam plenæ vı$u, comprehenduntur, $icuti plerunque in oculis ob tunicæ albedinem manife$ti$$i mepatet: par $iquid\~e e$t, quod & alıa va$a, quæ latent $en$um, iam plena di- stendantur, nondum & ip$a ob paruita tem vi$ui manife$ta: & iampericulum imminet, ne quodex va$is exudat, ad $pacia vacua, quæ in medio $unt, effũ- dantur, aut ne iam paucum aliquod $it effufum.

Huius quidem affectus $anatio inten- Tex _65_. tionem habebit euacuationem, aut, vt manife$tiori vocabulo vtamur, abeua tionem: $iquidem morbus erat immo- derata partis repletio.

IN text. $uperiori docuit, dũ ob- $tructiones, vel angu$tiæ $unt factæ à cau$is, $eu tumoribus comprimentibus, vel ab alijs af- fectibus, quod cura $it au$pi- canda ab illis affectibus, qui angu$tias efficiunt; docuit Gal. fusè in metho. lib. 3. c. 9. & lib. 7. ca. 12. omnes indicationes, an- tequam medicus aggrediatur morbi curatio- nem reduci ad tres, videlicet ad vrgens, ad cau$am principalem, & ad cau$am $ine qua nõ: Nos quoq; edidimus lib. 15. meth. vitandorũ err. qui e$t de indicantium æquilibrio, vbi om- nes indicationum comparationes enumera ui- mus, & mox qu{ae} primum locũ, quæ $ecundũ, \~q tertium obtineant ex Gale. $nĩa declarauimus.

In hoc tex. Gal. $upponens doctrinam de in- dicantium ordine e$$e explicatam in arte cura- tiua, i. in methodo, hic breui$$imè, & clari$$imè docet exemplo multitudinis $anguinis in ali- quam partem confluxi, quod $emper $it au$pi- canda cura à $anguinis multitudine; & à quo- uis affectu, qui c{ae}teros efficere $olet.

Textus pote$t diuidi in tres partes: in pri- ma docet, in affectibus complicatis oriri in- dicationes complicatas: in $ecunda, {quis} in hoc lib. compendio$o $atis $it, ut indicationes ex\~e- plo angu$tiæ factæ à multitudine $anguinis de clar\~etur, quia pleni$$imè de his egit in metho- do: in tertia parte duo facit; primo proponit {pro} exemplo fluxionem $anguineam, deinde qũo $ecundum intentionem cõem $anguinis con- fluxi multitudo curet{ur}: Gal. con$iderans $angui nis confluxum in aliquam partem dat nobis oc ca$ionem cõ$iderandi, qũo fiat apo$tema; <009>uis Galeni intentio in hoc loco non $it, vt o\~es Ex- po$itores fallunt{ur}, agere de apo$temate, immò neq; de nomine apo$tematis fecit mention\~e; cõcedimus tñ, {quis} ex hoc loco colligi po$$it, qũo fiat apo$tema, fit. n. vt docet in tex. dum $anguis Sanctorij in artem med. Gal. à maioribus venis in minores fertur, ea$q; re- plet: ob nimiam. n. repletionem non $olum ape riuntur illarum orificia; $ed $anguis in $pacia effundit{ur}, mox per diapede$im, i. re$udation\~e fa- ctam à tunicis venarum $pacia implentur; & deinde sãguis à $pacijs ad partium $ub$tantiam effundit{ur}: dum. n. $anguis, vel $anguinea $ero$i- tas e$t effu$a inter $pacia, adhuc non e$t factum apo$tema: immò accidere $olet, vt $anguis in- ter $pacia contentus aliquando non penetret partıum poro$itates, & per con$equens non fiat apo$tema, $ed $olum ab$ce$$us: differt. n. ab$ce$$us ab apo$temate, quia in ab$ce$$ibus humor peruenit ad $pacia, quæ $unt inter par- tes, & non ad poro$itates; apo$tema verò fit dũ humor $anguıneus non $olum à maiorib. venis ad minores, & à minoribus ad minimas, & ca- pillares, $ed ad $pacia, & poro$itates partiũ trã$- fertur. Docet deinde Gale. quæ $it cõi$$ima in- tentio: dicitque e$$e euacuationem, aut ut ma- nife$tiori vocabulo nos docet abeuacuatio- nem, i. diminution\~e $anguinis; d\~ria enim inter κένω{σι}ν, i. euacuationem, & ἀποκένω{σι}ν, i. abeuacua tionem, e$t, quod euacuatio amplectitur tota- lem euacuationem; abeuacuatio verò $olum partem redundantem humoris euacuandi.

1 Dub. Gal. intentio in hoc tex. v\~r e$$e, {quis} {pro}- ponat $ub ex\~eplo apo$tematis varias angu$tias, in quibus variæ oriantur indicationes, nihilo- minus non v\~r, quod apo$tema contineat in $e plures $pecies angu$tiæ; quia omne apo$tema $olum comprimendo efficit angu$tiam, non ob$truendo, vel alio modo.

Re$pondetur, in apo$temate contineri oĩa affectuum genera; & varias $pecies angu$tiæ; {quis} verò apo$tema con$tet ex omnib. morborũ generibus, ex eo patet; <002>a primo apo$tema e$t magnitudo aucta, \~q e$t $pecies malæ compo$i- tionis: $ecundo e$t intemperies calida, & humi da partiũ $imilarium apo$temate correptarũ: tertio e$t $oluta unitas. Præterea qui uellet per currere omnes $pecies morborum inueniet in parte apo$temate ob$e$$a omnes $pecies fe- rè morborum contineri: Quod hoc verum $it patet, <002>a præter compre$$ionem ade$t quoque ob$tructio venarum, $paciorum, & pororũ in- flammatæ particulæ; {quis} verò in multitudine sã guinis tran$mi$$i ın ali<009> partem corporis ob$e$ $am inflammatione $anguis trã$mi$$us $it à ma iorib, venis ad minores, & ab his ad minimas, Gal. probat exemplo venarum capillariũ ocu- lorum, quæ in ophtalmia con$piciunt{ur} rubræ, & repletæ, {quis} accidit ob albedinem tunicæ adna- tæ: quod ıgit{ur} accidit in inflammatione oculo- rum, idem contingit in omnibus corporis par tib in$lammatione ob$e$$is: quamuis capilla- res aliarum partium tumidæ & rubræ, cum in- ternæ $int, fugiant oculorum obtutum.

2 Dub. v\~r, {quis} Gal. nos decipiat; <002>a exemplo apo$tematis vult mixtos, & cõplicatos affectus con$iderare: tñ exemplum e$t de affectu com- plicato cum $uis cau$is, i. de apo$temate cum $anguinis multitudine illud generante.

Re$pondetur, {quis} agens Gal. de cõplicatione affectuum non excludat cãs generantes; quia cau$æ quoque à Gal. vocantur affectus. Præte- rea non agit in hoc loco de apo$temate, immò neque illud nominat; $ed $olum $ub exemplo multitudinis $anguinis oñdit complicationem oĩum ferè morborum; <002>a primo multitudo sã guinis confluxa efficit aliquam magnitudin\~e auctam: $ecundo intemperiem calidã, & humi dam: tertio $olutam vnitatem: quarto angu$tiã in compre$$ione, & in ob$tructione, quatenus capillares venæ, $pacia, & poro$itates mu$culo- rũ $unt repletæ. Hinc valde errat Argenterius, dum occa$ione huius leui$$imi dubij Gale. re- prehendit, qui magno artificio u$us e$t, quia declarauit vnico exemplo multorum affectuũ complic ationem: $i quis. n. percurreret o\~es affe ctus præter naturam, non inuenıret alium, qui e$$et cum tanta complicatione, quanta e$t affe ctus, qui fit à copia $anguinis confluxi in ali- quam partem.

3 Dub. Gal. proponit $ub exemplo multitu dinis $anguinis confluxi in aliquam partem af- fectus complicatos: tñ in tanta complicatione vnicum proponit $copum curationis, i. euacua tionem, $eu abeuacuationem; quomodo igi- tur affectus erunt multi, & complicati, $i vni- cus tantum $ufficiet $copus?

Argenterius occa$ione huius dubij ait, Gal. parum f{ae}liciter de $copis morborum compli- catorum egi$$e; quia in complicatis affectibus non vnicus, $ed multi, & inter $e diuer$i propo nuntur $copi. Quæ omnia conceduntur Arg\~e- terio, quia Gal. multos, & varios quoque $co- pos in textib. $equentibus proponit, vt infra pa- tebit: indeq; modo cõijcimus, & conijciemus, quam o$citanter Argenterius interpretatus $it Galenũ, <002>a recitat eius opinionem antequã tex. $equentes percurrat, in quib. tradit Gal. va- rios $copos, $eu intentiones, quas de$iderat Ar genterius in complicatis affectibus; & {quis} venia $it indignus, patet, quia o$tendit, $e fui$$e homi nem omninò memoria de$titutũ: dum. n. expo $uit $equentem textũ, in quo legunt{ur}, quæ ab il- lo de$iderant{ur}, debebat $e corrigere, & \~p$entem expo$itionem <008> Gal. obliterare. Neque pote$t auctor, \~q in quolibet tex. $unt in$erta, & f{ae}lici- ter declarata, in hoc vnico explicare: demum in hoc libello non põt $em{per} pleni$$imè de qua libet re $ermonem in$tituere: quia in hoc libro continentur capita artis, $ed nõ eo modo, quo in alijs libris à Gal. f{ae}liciter explicantur.

Rñdemus nos, {quis} ın hoc tex. Gal. vnicũ pro- ponat $copum, & in $equentib. alios: non ne di cet in $equenti tex. {quis} $uperfluitas retrocedens $it euacuanda {per} patıentem particulam: non ne declarat modos retroce$$us, & modos quibus per patient\~e particulam $it euacuandũ: & dein de in alijs textibus, nonne o\~es $copi $ummo or- dine declarati $unt? Pr{ae}terea Gal. {pro}ponit mul- titudinem $anguinis in ali<009> partem cõfluxi: cui Commentariorum. Pars III. dubium, {quis} hic affectus e$t communis, indicat- que abeuacuationem, quæ multitudini $atisfa- cit? neque agit hic de affectib. prodeũtib. à $an- guine mala qualitate peccante: \~q enim fiunt à sãguine mala qualitate peccãte sũt, vt {ae}dema- ta, \~q à pituito$o; uel $cyrrhi, <002> à melancholico; vel ery$ipelata, quæ à bilio$o $anguine fiũt: hi tumores non $olum euacuation\~e, $ed alteratio nem variam pro affectuum varietate indicant: demum licet multitudo $anguinis confluxa vnum $olum $copum habeat, i. abeuacuation\~e, tñ quatenus e$t cõfluxa, inde multi $uboriun- tur $copi, <002> à Gal. traduntur, <002>a vel repellentib. vel digerentibus, vel cutim aperientibus e$$e procedendum docet.

4 Dub. Gale. in tex. v\~r errare, quia effu$ion\~e $anguinis factam in aliqua parte dicit fieri per diapede$im, i. per exudation\~e: de apertione ve- rò o$culorum venarum capillariũ nil dicit, {quis} repugnat generationi apo$tematis, quod vt fiat non $olum e$t nece$$arium, vt $anguis ichoro- $us è tunicis uenarum exudet; $ed etiam vt $an guis perfectus ab orificijs venarum influat ad $pacia, & poro$itates.

Re$pondetur e$$e veri$$imum, quod apo$te- ma fiat non $olum à $anguine, qui exudat, $ed \~et ab illo, qui per ana$tomo$im, i. per apertion\~e orificiorum minimarum venarum effunditur. Ratio verò cur Gale. nil dicat de $anguine per ana$tomo$im tran$mi$$o, e$t, quia loquitur de $anguinis multitudine fluente in patient\~e par- ticulam à maioribus venis ad minores, & à mi- noribus ad $pacia per diapede$im, & nõ per ana $tomo$im: vt propterea maximè errent Expo$i- tores, qui putant, Gal. in hoc tex. vti ex\~eplo apo $lematis: qũo igitur agit de apo$temate $i $olũ mentionem facit de $anguine qui exudat è tu- nicis? hic certè non conuertitur in pus, $ed $o- lum digerentibus tollitur: Hinc de $uppuranti bus nil dicit, \~q remedia $unt {pro}pria apo$tematis.

5 Dub. indicatio $umpta à cau$a dicitur præ $eruatio: à morbo, curatio: at $ic e$t, quod mul- titudo $anguinis influxi in patientem particu- lam e$t cau$a, & non morbus, ergo erit vocan- da præ$eruatio, & non curatio.

Re$pondetur, quod in codice antiquo $ic le gebatur, huius affectus curatio. In Leoniceno verò legitur, huius affectus ἡ ἴα{σι}ς. $. $anatio, $ana tio. n. prædicatur de curatione, & \~p$eruatione.

6 Dub. dicit Gale. in tex. quod $i multitudo $anguinis influat in patientem particulã; quod eius $anatio $it abeuacuatio; quod non v\~r $em- per verum: quia $epi$$imè influit $anguis in ali quam particulam: attamen per in$en$ibil\~e per- $pirationem, quod influxum e$t, ab$umitur.

Re$pondetur multis modis; primo dicimus, per excretionem in$en$ibilem medicum quo- que diger\~etibus euacuare: $ecundo rñdemus, dum multitudo $anguinis influit à venarũ o- $tiolis v$que ad $pacia, & ad poro$itates, tunc {per} $uppuratıonem euacuari, & de hac fluxione non e$t locutus Galenus; $ed de illa, quæ {per} exu- dationem è tunicis venarũ ad $pacia, & ad po- ro$itates tran$mittitur, quæ materia digerenti- bus facilè euacuat{ur}. Modus verò cogno$cendi qñ $anguis influxus digerentib. $it euacuãdus; & qñ $uppurantibus; & demum qñ e$t in ab- $ce$$um conuer$urus, e$t colligendus ex Gale. lib. 3. progn. 29. vbi h{ae}c oĩa di$tincti$$imè docet his verbis; _Si uires ualidæ $int, & humores calidi, per_ _excretionem fit iudicium, i. per in$en$ibilem per$pira-_ _tionem:_ addit, _$i humores frigidi $int, & uires robu$tæ_ _per ab$ce$$um fit iudicium; $imıliter $i $unt calidi, & ui_ _res debiles per ab$ce$$um quoq; iudicantur,_ addit, _qui_ _uerò uires debiles, & humores frigidos habent, uel mo_ _riuntur, uel uix longo t\~eporis interuallo humores con-_ _coquunt._ Ecce <009> diuinitus Gal. docet, quando {per} in$en$ibilem per$pirationem, quando {per} ab$ce$ $um, i. per $uppurationem humores $anant{ur}; & quando in corruptelam, & gangr{ae}nã de$inũt: dum. n. humores $unt frigidi, & uires partis sũt debiles, tunc uirtus partis ab humoribus $upe ratur, & inde moritur; uel $altem fiunt ab$ce$- $us, ateroma. $. $teatoma, vel meliceris.

7 Dub. non v\~r verum, quod frigidi humo- res in parte debili nõ po$$int $uppurari; quia ex perientia aliquando ob$eruamus empyemati- cos debiles catarrhum frigidũ in pus {con}uertere.

Re$pondetur ex Hipp. & Gal. 1. præd. 35. tu- mores factos à frigidi$$imis humoribus in par- te calida po$$e $pacio 60. dierum $uppurari: qua re non e$t mirum, $i humores frigidi in empye maticis conuertantur in pus, quia cauitas tho- racis e$t prope fontem caloris: dum igitur Gal. dixit, frigidos humores in parte debili nõ $up- purari, intellexit de parte frigida, quæ pauperta te $ui caloris non ualeat incidere materias ui- $co$as, & eas in pus conuertere.

CAPITIS XCV. Particula Quarta.

Nece$$arium igitur e$t, vt aut $uperflui- tas retrocedens euacuetur, aut per ipsã patient\~e particulã. Retrocedet aũt, uel impul$a, uel attracta, vel tran$mi$$a, vel horum uno aliquo modorum, vel omnibus. Per locũ verò patient\~e eua- cuabitur, partim quid\~e manife$tè, & s\~e $ibiliter, partĩ uerò in uapores re$oluta. Si igitur uniuer$um corpus plus æquò Tex. _66_. plenum fuerit per patientem locum mi nime euacuandũ. Nã $i $carificationi- bus, aut $ectionibus $en$ibiliter eua- cuabimus, plus ratione excitati doloris attrahemus. Si verò calefacientibus di$pergere t\~etabimus, plus erit id, quod vi caloris ad partem attrahetur quã di Sanctorij in artem med. Gal. $per$um. Quod $i in eo elaborabimus, vt quod influxit retrocedat corpus ple num non admittet.

TExtus i$te cõtinet præcepta artis præcipua; quæ vt di$tinctè perci piant{ur}, Gale. in hoc tex. tria facit: primo docet quot modis fiat humorum retroce$$us: $ecun- do quot modis per partem affe- ctam euacuentur humores: tertio $i corpus e$t plenum nullo modo partem affectam e$$e eua cuandam.

Sen$us igitur talis e$t; diximus $uperius, {quis} $anguinis multitudo in partem aliquam influ- xa à maioribus venis ad minores, & deinde ad $pacia, & poro$itates vnico remedio $ananda $it, euacuatione. $. In hoc loco verò duos mo- dos docet, quibus fieri pote$t hæc euacuatio: alter e$t per retroce$$um; i. vt $anguis influxus recurrat ad origin\~e vnde defluxerit: alter mo- dus euacuando per patientem particulam: de- inde $tatim docet, retroce$$um tribus modis fieri po$$e: primo, per impul$ionem, quæ fit repellentibus frigidıs, $eu a$tringentibus: $ecũ- do per attractionem, quæ fieri pote$t phleboto mia, cucurbitulis, ligaturis, balneis, frictioni- bus, cly$teribus, & pharmacis, $icuti dũ cucurbi ta mammis appo$ita attrahit $anguinem men- $truum, dũ immodicè fluit. Similiter phleboto mia attrahit $anguinem confluxum ad venas capillares pleuræ, ne maior fiat inflammatio: $i- mili modo ligaturæ, & balnea pedum trahunt humorem confluentem ad partes $upernas: Iti dem pharmaca trahunt humores confluentes ad cutim, eo$q; auertunt ad inte$tina: Tertio modo retroce$$us fit per tran$mi$$ionem, quæ fit ab expultrice facultate naturali: Medicus $o lum eã roborat, non tñ a$tringentibus rhypti- cis, $ed moderatis; $icuti e$t vinum nigrum; vel parat vias; quemadmodum dum in pleuritico vtit{ur} expectorantibus, quorum auxilio natura facilius expellit materiam exi$tentem in pleu- ra: vel medicus irritat expultricem: $icuti dum vtitur inunctione hydrargyri, cuius beneficio natura tran$mittit ad os luem gallicam per vniuer$um corpus di$per$am: Hic modus non e$t impul$io, $ed tran$mi$$io: quia impul$io e$t opus $olius medici: tran$mi$$io verò medici, & naturæ: arbitror, argentum viuum non ex $e $olummodo impetum facere ad os, $ed etiam virtute facultatis expultricis: aliter $i mortua corpora inunger\~etur, fieret in ip$is quoq; hæc impul$io ad os, quod à nemine conceditur.

Hic notat{ur} error Argenterij, qui putat per im pelli intelligi impul$ionem factam à facultate expultrice naturali: per tran$mitti verò intelli- gi tran$mi$$ionem factam à virtute medicam\~e torum a$tringentium; quod repugnat veritati: quia impul$io e$t motus violentus: quare d\~et virtute medicamentorum fieri, & non expul- tricis naturalis: tran$mi$$io verò e$t naturæ o- pus: natura. n. facultatis expultricis e$t ab vno in alium locum tran$mittere. Præterea verbũ græcum ὠθέω $ignificat expello, & impello, $ed cum violentia: quare id non ab expultrice na- turali fiet, $ed à ui medicamentorum: colligi- mus igitur tran$mi$$ionem conuenire naturæ, & impul$ionem medicamentis contra Argen terium, qui contrariam $ententiam $u$tinebat.

Declarat deinde duos modos, quibus eua- cuatur, quod e$t in parte affecta per ip$ammet partem affectam: primus modus e$t, per eua- euationem $en$ibilem: $ecundus per in$en$ibi lem: $en$ibilis euacuatio fit, vel $carificãdo, vel $udando: in$en$ibilis fit u$u digerentium; qu{ae} in vaporem conuertunt materiam confluxam, quæ euacuatio tanti e$t momenti, vt in $anis corporibus $it abundantior cæteris omnibus $en$ibilibus, vt nos in $taticis experimentis pro bauimus: ibi. n. qui$q; videbit, quod ex octo par tibus cibi, & potus natura $pacio viginti qua- tuor horarum quinque partes circiter in$en$i- biliter re$oluat.

Po$tremò Gal. dat aureum præceptum, {quis} $i corpus totum e$t plenum plus iu$to, nullo mo do debeat euacuari per partem plenitudine affectam: quia $i fieret euacuatio $en$ibilis, {quis} fieri $olet $carificationibus, vel $ectionibus, vel alijs modis dolorem efficientibus, tunc ratio- ne doloris fieret maior attractio, <009> euacuatio: $i fieret euacuatio in$en$ibilis per partem affe- ctam, \~q fieri $olet digerentibus, tunc ratione caloris fieret maior attractio, <009> euacuatio. Simi li modo $i voluerimus curare, vt humores vir- tute medicamentorum retrocedant; tunc cor pus cum $it plenum, non admittet retroce$sũ, neq; per impul$ionem, neq; attractionem, ne- que tran$mis$ionem: $ed $i corpus plenum ad- mittet, {quis} medicamentum impellens, vel tran$- mittens po$$it obtrudere, & tran$mittere, tunc humores petunt vi$cera, & $equit{ur} mors: exem- pla apud Hippocrat\~e huius retroce$$us in cor- pore pleno varia $unt, ade$t illud Chritonis, de quo loquens Hippocrates habet hæc verba; _Chritoni toto pede doluit; $ed cum pes totum humor\~e_ _non caperet, retroce$$it, vnde delirium, & mors;_ Simi le e$t illud Lari$$æ calui, qui habebat dolo- rem in f{ae}more, f{ae}murq; dolore de$ijt; quia hu- mores retroce$$erunt, & caput petierunt, & in- de perijt. Præterea qui hydrargyri inũctione $æ pè vtuntur, optimè $ciunt, {quis}, ni$i corpus prius habeant omninò expurgatum medicamentis, & decocto guaiaci $altem per viginti dies, eue- niat, vt tãto cum impetu humores retrocedãt, & petant caput, & guttur, vt aliqñ $uffocentur.

1 Dub. Gal. v\~r $upponere in hoc tex. quod humores, qui $unt extra venas po$$int retroce- dere iterũ in venas: {quis} v\~r fal$um: quia ip$emet Gal. loqu\~es de pleuritide dicit, $anguinem qui à venis excidit, non amplius in venas, rea$$umi, $ed per $putum, vel per euaporationem educı: <009>uis verò iubeat e$$e faciendam in pleuritide Commentariorum Pars III. euacuationem u$q; ad mutationem coloris, il lud indicat, euacuari $anguinem non conten- tum extra uenas, $ed illum, qui continetur in uenis vicinis pleuritidi.

Rñdetur, Gale. in hoc loco non a$$erere $an- guinem extrauenatũ po$$e retrocedere in ue- nas; $ed intelligere de $anguine exi$tente in ue nis capillaribus, quæ ità replent{ur}, $icuti illæ, quæ in oculis illorum, qui patiunt{ur} ophtalmiam. Pr{ae} terea e$t notandum, Gal. in hoc tex. pro exem- plo non proponere apo$tema, ut o\~es Expo$ito- res putant, $ed multitudinem $anguinis influ- xam in ali<009> part\~e, ubi uenæ $int tumidæ, & ad- huc nihil $ynceri $anguinis extrauenatum $it; $ed $olum exudauerit ichor, qui amplius in ue- nas nõ rea$$umit{ur}; $ed tollitur per in$en$ibilem per$pirationem: Hinc ualde decipit{ur} Argente- rius, qui putat, $anguinem extrauenatum à re- medijs comprimentibus po$$e iterũ in uenas re$umi: quia $anguis extrauenatus $tatim natu- ram propriam amittit: quoniam uel in throm- bon conuertit{ur}, uel putre$cit. Præterea $angui- ne extrauenato $tatim uenarum o$tiola con- $idunt, ut nihil $anguinis ingredi po$sit, & nun quã aperiunt{ur}, ni$i dum $anguis egreditur attra- ctus, uel expul$us: nec ualet, {quis} obijciunt, $icuti pus pleuritidis, & thoracis per uias latentes ali- qñ ad ua$a urinæ penetrat: $imiliter dicendum de $anguine extrauenato, {quis} iterum in uenas in gredi po$sit; quia arg\~m e$t uani$simum: pus. n. e$t $ummè tenuè: $a nguis uerò cra$$us, & fibro $us; ualeret. n. arg\~m $i $anguis e$$et tenuior pu- re, uel $altem æquè tenuis; $ed cum $it cra$sior, argumentum redditur uanum.

2 Dub. Gal. dicit in tex. $i totum corpus e$t plenum per pati\~etem partem non e$$e euacuã- dum; hoc uidetur reluctari experientiæ; quia $i hirudines applic\~etur hæmorrhoidibus tu- midis, quamuis corpus $it plenum, iuuant. Præ terea ex Galeno à quocunque loco euacuetur $anguis, minuitur plenitudo.

Rñdetur, {quis} non $olum oportet $ententias Gal. intelligere; $ed rationes, quibus mouetur ad illas proponendas, penetrare: rationes, quæ mouent Gal. ad dicendum, {quis}, $i corpus $it ple- num, non conueniat per partem pati\~etem eua- cuare, sũt, vel dolor excitatus à $ectionibus, uel calor à calidis medicamentis, quæ habent uim excitandi euaporationem; at $ic e$t, {quis} hirudi- nes applicitæ hæmorrhoidibus, neq; dolorem, neq; calorem excitant; ergo à Gal. non exclu- dunt{ur}, <009>uis applicent{ur} corpori exi$t\~eti pleno: Ar- bitror tñ Ego, {quis} $angui$ugæ in corpore ualde pleno non po$sint tuto applicari: quia $emper maior fit attractio, <009> $anguinis euacuatio. Præ- terea hæmorrhoides dupliciter con$iderãtur, uel ut curant morbum $uperiorem, uel ut ip${ae} dol\~etes deb\~et $anari; primo modo $emper hi- rudines applicatæ iuuant: $ecundo modo nun- quã; quia $emper $uccedet maior attractio, <009> e- uacuatio, & fient circa hæmorrhoides ${ae}uiora $ymptomata. Ex his colligimus præceptum ob$eruatione dignum, quod ubi e$t dolor in parte aliqua laborante, $emper prius $it attendendum dolori, quam cæteris $ympto- matibus; <002>a dolor in vrgentium catalogo re- ponit{ur}: $i verò plura e$$ent urgentia, $icuti $i præ ter dolor\~e e$$et aneuri$ma, uel conuul$io, tunc primus dolor $pernitur; quia vrgentiori prius e$t attendendum: quot verò $int vrgentiũ cla$- $es, & quæ $int, & quibus primo $it attend\~edũ, nos fusè egimus lib, 15. meth. no$træ, qui in$cri bitur de indicantium æquilibrio.

3 Dub. dicit Gal. in tex. in corpore pleno nõ e$$e euacuandum per partem patient\~e, nec $en $ibiliter, <002>a excitat{ur} dolor; neq; in$en$ibiliter, quia excitatur calor, & fit maior attractio: red- dit igit{ur} Gal. duorũ effectuũ $pecie diuer$orum vnicam cãm, quæ e$t plenitudo; quod aduer$at{ur} philo$ophi{ae}; quia unius rei unica debet e$$e cã, & nıultorum effectuum multæ cau$æ.

Re$pondetur, {quis} multorum effectuum vna põt e$$e cã remota; $icuti $ol e$t cã efficiens ef- fectuum innumerabilium: quinimò hic ob$er uatur mirabilis ordo re$olutıuus in primã cau- $am: nam $i quis quæreret cur in pleno corpo- re non conueniat $carificatio, ei re$pondebit{ur}, quia excitatur dolor: $i quis quæreret, cur non e$t excitandus dolor, re$pondebit{ur}, quia dolor plus attrahit, <009> $it id, quod euacuatur. Similiter $i quis quæreret, cur dolor magis attrahat: re $pondebit{ur}, quia corpus e$t iu$to plenius, & hæc e$t cã po$trema, in <009> aliæ re$oluuntur. Similiter $i quis peteret, cur digerentia non $unt alicui parti applicanda, quando corpus e$t plenũ, re- $pon$io e$t, quia re$oluentia calefaciunt; $i quis quæreret, cur quæ calefaciunt nocent; re$pon- debitur, quia attrahunt plus, quam euacuant, $i quis demum peteret, cur magis attrahunt, quã euacuant; vltima re$pon$io e$t, quia corpus e$t plethoricum; & hæc e$t cau$a in quam omnia re$oluunt{ur}: quæq; e$t remota, & multorum effe ctuum cau$a.

4 Dub. dicit Gal. quod tres $unt modi, qui- bus retrocedũt humores; primus e$t impul$io, $ecundus e$t attractio, & tertius e$t tran$mi$- $io: Gal. autem omittit quartum modũ, dum. $. humores $pontè mou\~etur ad partes inferiores ratione grauitatis.

Re$pondetur ex Gal. 2. de differ. febriũ. c. vlt. humores videlicet non fluere à $e ratione gra- uitatis. aliter omnes ad inferiora mouerentur, & in hominibus $anis pedes $emper e$$ent tu- midi, & caput $anguine careret, $ed vel mouen tur a parte mittente, uel recipiuntur à parte at- trahente: patet experientia in illis, qui $tant, & currunt, caput & faciem $anguine repleri: pro- inde in uenis $anguis nec grauis, nec leuis e$t, $icuti in proprio loco elem\~eta nec grauia, nec leuia $unt.

5 Dub. dicit Galen. in tex. retroce$$um $ieri tantum trıbus modis, omi$itq; vacuũ, ratione cuius fiant celerrimæ attractiones.

Re$pondemus, vacuum nihil e$$e, ideò ex $e Sanctorij in artem med. Gal. nihil agere; atque attractiones non fieri à va- cuo, ut à cau$a effici\~ete; $ed quia, ubi e$t vacuũ, ibi e$t pars omnium imbecillima, vel ibi nulla e$t re$i$tentia; ideò excrementa à quauis cor- poris parte expul$a facilè ibi recipiũtur; quare vacuum non per $e, $ed per accidens attrahere ci\~r, Hinc Gal. lib. de cau$is morborum c. 6. dicit, naturam $emper depe llere id quod abũdat in partes omnium imbecilliores; loca verò imbe- cilla dici vacua, <002>a nulla e$t re$i$t\~etia: quinimò ego lib. 10. metho. $u$tinui, calorem attrahere quatenus rarefacit partem, & eam reddit capa- cem ad $u$cipiendum; calor efficit hanc capaci tatem; tum <002>a rarefacit poros, tum <002>a cõuertit materiam cra$$iorem in vaporo$am auram: calor. n. ellychnij non alio modo $ur$um attra- hit oleum, ni$i quia illud prius efficit $ubtilius, & uaporo$ius, de ratione cuius e$t a$cendere; $imili mõ arbitramur, nutrition\~e fieri in quali- bet viuentis particula; primo. n. ratione $ui ca- loris attenuat alimentũ; deinde attenuatũ, & fa ctũ $ubtile, & vaporo$um reddit{ur} apti$$imũ vt a$cendat, & tranet quãlibet part\~e vel densã, vel in parte $uperiori collocatam; calor tñ, qui e$t efficiens, & attrah\~es e$t in$ertus fibris partium viuentium. Hinc fit, quod $i alimentum e$t ni- mium cra$$um, vel vi$cidum, difficulter pene- trat, & concoquitur; valde enim di$tat à natura tenui, & vaporo$a.

6 Dub. non v\~r, {quis} humores $olũ illis tribus modis à Gal. propo$itis retrocedant, <002>a humo- res quoq; retrocedunt à parte affecta, qñ non po$$unt detineri; exempli gratia aliquando in calore æ$tiuo liquefiunt humores, qui $unt in cerebro, & vt liquefacti de$cendunt, quia non po$$unt detineri à retentrice cerebri.

Rñdetur, qñ dicimus, humores non po$$e re tineri, non tñ excludimus, {quis} à facultate expul- trice non trã$mittant{ur}; dum. n. ob nimium {ae}$tũ liquıdus catarrhus de$cendit, tunc concurrit quoque facultas expultrix (quod nonnulli me- dici non intellexerunt) quæ expellit liquidum, & tenuem catarrhum; in cadauere $anè quã- uis liquidı$$imus e$$et catarrhus non flueret.

7 Dub. aliquando contingit, vt facultas re- tentrix cerebri $it ita imbecillis, ut non po$$it detinere humores aptos nutritioni, quo ca$u retrocedunt humores à cerebro ad partes $u- biectas, ergo præter tres modos retroce$$us da bitur alius, qui e$t propter imbecillitatem.

Re$pondet{ur}, Gal. enumera$$e tres modos re- troce$$us pertinentes ad medicos, i. quib. me- dicus põt efficere, vt retrocedãt humores à par te affecta: primus e$t per impul$ion\~e: $ecundus per attractionem: tertius per tran$mi$$ion\~e; hic modus per tran$mi$$ionem conuenit naturæ expellenti, põt tamen medicus iuuare naturã, ut melius expellat: modus verò retrocedendi humores, <002> $unt ın cerebro, {per}{per} imbecillitatem non {per}tinet ad medicum; quia medicus qñ vel- let reddere cerebrũ imbecillius, interficeret, & non mederet{ur}; põt tamen externas corporis partes reddere imbecilliores cauterio, vnctio- nibus laxantibus; $ed tunc humores nõ retro- cedunt; $icuti ob imbecillitatem cerebri acci- dere $olet; qũo verò partes imbecilles recipiãt excrementa, nos docet Gal. 3. de naturalib. fa- cultatib. c. 13. & 13. meth. c. vlt. id. $. na$ci non à facultate attractrice, $ed expultrice $anarum partium, & non imbecıllium.

8 Dub. Gal. in tex. dicit, in patiente particu- la duos e$$e modos euacuandı: alterum $en$ibi liter $ecando. $. uel quocunq; modo aperiendo cutim; alterum per in$en$ibilem per$piratio- nem; quæ doctrina præ$enti propo$ito non cõ uenit; quia dum fiunt apo$temata, ni$i factũ $it pus non conuenit $ectio, uel apertio; dum ue- rò e$t factum, non e$t amplius apo$tema, $ed ab$ce$$us: ergo male facit ĩ hoc loco dũ propo- nit pro curatione apo$tematis $ection\~e, & aper- tion\~e. Præterea Gal. 13. methodi, & 2. ad Glau- conem non vult in curatione inflammationis vti $ectione, & $carificatione: quia id $olũ fit in gangrænis, & carbunculis; de quibus hic Gale. non agit: Hæc dubitatio proponit{ur} ab Argente rio <008> Gal. $ed quam leuis $it, iam o$tendemus.

Re$pondetur, {quis} in hoc tex. non agitur, an cõ ueniat in apo$temate apertio; antequam pus fa ctum $it; $ed agitur de modis euacuandi part\~e affectam: Medicus deinde debet videre, quis ex duobus conueniat. Præterea nos negamus, {quis} Gal. pro exemplo in hoc tex. proponat apo- $tema: immò hæc expo$itio Argenterij, & alio- rum Expo$itorum e$t radix multorum errorũ: quia $olũ Gal. con$iderat multitudin\~e $angui- nis influxamin patientem particulam, & de fa cto apo$temate ne verbum quidem facit: $ed e$to {quis} Gal. in exemplum $umat apo$tema, di- cimus, {quis} \~et in apo$temate liceat (ante<009> pus fa- ctum $it) aliquando $en$ibiliter euacuare, dum .$. magis pote$t indicans, <009> prohibens: exempli gratia aderit apo$tema in inguine occa$ione luis gallicæ, & ab illo eleuantur vapores ad ca- put, qui dolores truces efficiunt; tunc <009>uis in hoc apo$temate pus non $it factũ, tñ ita crudũ aperitur, ut euacuetur aliquid $en$ibiliter, & re uellat{ur} materia cruda, & viro$a: quia per hanc reuul$ionem $tatim dolores capitis, & $anãtur, & inde alopecıa euitari $olet: proinde Argen- terius non penetrans methodi arcana non in- tellexit Galeni præcepta.

9 Dub. dicit Gal. in tex. {quis} per patient\~e parti culam non $it euacuandũ in$en$ibiliter, neq; $en$ibiliter, $i corpus plus æquo plenũ fuerit: {quis} e$t <008> medendi v$um: quia Medici, <009>uis corpus nõ $it plenũ plus æquo, $ed $it medıocriter ple nũ, non applicant localia, ni$i prius corpus pur get{ur}: poterat igit{ur} Gal. dicere, non e$$e euacuan- dũ per partem affectam, $i corpus plenum $it; nec debebat addere plus æquo plenum.

Rñdet{ur}, {quis} licet vti digerentibus medicamen tis ante euacuation\~e totius, <009>uıs corpora $int mediocriter plena: ideò admonet, {quis} nõ liceat vti diger\~etibus, vel $ectionibus, $i corpora plus Commentariorum Pars Tertia. æquo plena $int: Quod hoc $it verum, patet ex hi$toria Lari$$æ calui propo$ita ab Hippocrate in epid. in qua Gal. h\~et hæc verba: _Si ex anteced\~e_ _ti victus ratione nulla colligitur plenitudo, $tatim uti_ _po$$umus localibus humidis. $. fomentis:_ & addit, _$i per_ _hæc non $edetur dolor, tunc corpus erit euacuandum._ Id\~e ob$eruat{ur} in hi$toria Anaxionis {pro}po$ita ab Hipp. & declarata à Gal. in qua Hipp. pro $edã- do dolore pleuritico v$us e$t fomentis, ante- quam $anguinem euacuaret, & totum corpus purgaret: & hæc e$t cã {quis} Gal. in hoc loco dixit, localia nõ e$$e applieãda in corpore plus æquo pleno; quia in mediocriter pleno applicari pñt localia ante totius purgation\~e: \~q verò $int hæc localia ex dictis colligimus, e$$e non $olum di- gerentia, & re$oluentia per in$en$ibilem per$pi ration\~e, & anodyna; $ed \~et repellentia, \~q in cor- pore mediocriter pleno, $unt particulæ affectæ def\~e$iua $ine euid\~eti internorũ vi$cerũ l{ae}$ione.

CAPITIS XCV. Particula Quinta.

Vt hæc igitur ambo fieri po$$int, totum cor pus euacuare oportet; uel omnino ad con- traria loca retrahere, quod patienti parti culæ influit: Quo perfecto opere, prius à parte repell\~edũ, mox di$perg\~edũ: quãto enim per maior a fit, tanto expeditior e$t euacuatio.

IN tex. $uperiori Gale. dixit, dum multitudo $anguinis influit in ali<009> part\~e à venis maioribus ad minores, & tand\~e ad $pacia, {quis} $i corpus $it iu$to plenius, non fit conueniens, vt fiat retroce$$us humorũ confluxorũ; neq; couueniat euacua- tio per partem affectã; <002>a corporis plenitudo ob rationes $uperius allatas e$t impedimento.

In hoc tex. tradit ordin\~e, <002>d videlicet primo, <002>d $ecundo, <002>d tertio, & <002>d quarto loco $it a- gendũ {pro} curatione incipientis apo$tematis in corpore plethorico con$iderati. Dicit igit{ur} (hæc am bo). i. retroce$$us, & euacuatio {per} part\~e affe- ctã nõ fient, ni$i totũ corpus prius euacuet{ur}: h{ae}c indicatio e$t prima in executione, & po$tre- ma, vt o$tendimus $uperius, in $peculatione.

Nonnulli di$putant, an {per} euacuation\~e totius Gal. intelligat phlebotomiã, vel inediam, vel a- lias euacuationes: $ed res e$t adeo clara, vt non egeat longo di$cur$u, quia cum loquat{ur} Gal. in hoc loco de corpore hñte $anguinis multitu- dinem, non pote$t intelligere aliam euacuatio- nem, ni$i illam, quæ per phlebotomiam fit: pharmaca enim, & inedia non euacuant prom- ptè & per $e $anguinis multitudinem.

Secunda indicatio, po$t. $. euacuation\~e totius e$t retrahere, & reuellere ad oppo$ita, & <008>ria loca humor\~e fluent\~e: exempli cã humores cõ- fluunt ad oculos, vt efficiant ophtalmiã; tunc medicus primo loco d\~et totũ euacuare; $ecun- do retrahere humores ad <008>ria loca, {quis} fiet per cauteriũ in occipitio inu$tũ, vel {per} cucurbitulas. in hoc loco e$$et de natura reuul$ionis ag\~edũ; $ed <002>a $atis fusè egimus po$t explication\~e text. 6. cap. 86. ideo nihil hic e$t dicendum; $olum admoneo, retractionem per loca contraria e$$e proprietatem, quæ conuenit per $e reuul$ioni.

Tertia indicatio, po$t. $. euacuation\~e totius, & po$t factam reuul$ion\~e, con$i$tit in v$u repel lentiũ, \~q particulæ affectæ sũt applicãda. Quod verò repellentia prius applicentur, <009> digeren- tia, \~q e$t quarta indicatio, nos docet Gal. 13. me tho. c. 6. vbi h\~et, inchoãtibus inflãmationib. fri- gida, & ad$trĩg\~etia magis {con}uenire, <009> diger\~etia.

Quarta indicatio {con}$i$tit in v$u digerentium: digerentia. n. nun<009> parti ob$e$$æ multitudine $anguinis applicant, ni$i prius totum euacuet{ur}, & deinde humores, qui $unt in motu reuellan tur, & mox repellentıa applicent{ur}; quia in cor- pore plus æquo pleno digerentia, quæ $ua natu ra $unt calida, magis attraherent, <009> re$oluer\~et, & per con$equens magis nocer\~et, <009> iuuarent.

Reddıt rõnem Gale. cur vti debeamus apo- cru$ticis, $eu repellentibus, <009> digerentibus, v\~r a$$erere, {quis} ea de cã antecedant, quia repell\~etia pellunt humores, <002> $unt in venis minoribus ad maiores, {quis} <008>rium efficiunt digerentia; <002>a hæc di$pergunt humores, <002> $unt in venis minorib. & trahunt ad va$a longe minora; quare, cũ eua cuatio {per} maiora va$a $it expeditior, & facilior; erit prius illa tentanda, <009> \~q {per} minora fit. Notan dum Expo$itores e$$e diui$os; <002>a nonnulli ın- terpretant{ur} alio modo, <009> nos propo$uimus in tex. atq; hoc modo legunt tex. Gal. _quanto. n. per_ _minora fit, tanto expeditior est euacuatio,_ & in tex. Leoniceni legıtur διὰ μειόνων, i. per minora, \~q doctrina reluctat{ur} ueritati; <002>a euacuatio reddit{ur} expeditior, qñ fit per va$a maiora, & non {per} mi- nora; ideò plurimi alij Expo$itores legunt διὰ μειζόνων, i. per maiora; rationique con$ona e$t hæc expo$itio; neque de$unt Codices antiqui, in quibus legitur διὰ μειζόνων, i. per maiora.

1 Dub. Gal. dicit in curatione incipientis a- po$tematis po$t factam euacuationem totius, & po$t factam reuul$ionem e$$e vtendũ repel- lentibus, {quis} nõ v\~r $em {per} verũ; quia $altem octo $unt ca$us, in quibus nullo modo vti debemus repellentib. in curatione incipientis apo$tema- tis: primus de$umitur à Gal. 3. de medicam\~etis localib. c. 2. vbi dicit, nõ e$$e vtendũ repellenti- bus, dũ humor fluit ad emunctoria cutis, axilla- rum, & inguinis: $ecundus ca$us e$t dum fluit materia veneno$a in partes externas: tertius, in motu critico $imiliter nõ repellimus: quartus dũ pars e$t adeo imbecılla, vt immineat pericu lum, ne calor partis extinguat{ur}, & hic ca$us pro- ponit{ur} à Galeno 6. de med. loc. ca. 7. quintus, dũ in parte ob$e$$a $anguinis multitudine e$t ve- hemens dolor. Gal. n. 2. ad Glauc. 2. dicit, $emp prius e$$e leniendum dolor\~e, <009> alia applic\~etur Sanctorij in artem med. Gal. localia: $extus e$t dum fluit materia ad part\~e vi cinam parti principi; ueluti $i in facie e$$et ery- $ipelas; ibi. n. repellentia propellerent ad cere- brum humores bilio$os. Similiter non licet in anginis uti repell\~etibus: $eptimus, dum humo res $unt in $pacijs, & non amplius in uenis; quia non dat{ur} retroce$$us ab extrauenis ad intraue- nas: hic ca$us e$t Gal. 13. meth. c. 6. octauus dum humor factus e$t {per} cõge$tion\~e, & nõ {per} affluxũ.

Rñdet{ur} dubitationi, {quis} vera $it $nĩa Gal. in oĩ cura apo$tematis incipi\~etis; dũ verò prohibent{ur} repercutientia, id fit ob prohib\~es magis pot\~es. Similiter qñ ob nimiã viriũ imbecillitat\~e cor- pora non po$$umus euacuare, non {per}{per}ea dicen- dũ e$t, corpus plenius iu$to euacuation\~e nõ in- dicare: Medici. n. officiũ duplex e$t, aliud dũ {pro}- ponit indicationes, aliud vero dum perpendit indicantia, & prohib\~etia, eligitq; {quis} magis põt, quæ e$t dignior con$ideratio; non valet con$e- quentia, in hoc ca$u nõ e$t repellendũ ob pro- hibens, ergo humor nõ indicat repell\~es: dubiũ e$t adeo debile, ut nõ $it dignũ $olutione: dum verò dictũ e$t, non e$$e repellendũ, dũ humor e$t in $pacijs, ego $uperius probaui e$$e veri$$i- mũ: addimus iterũ, in hoc loco Gal. nõ $ump$i$ $e in ex\~eplũ apo$tema, $ed $olũ multitudin\~e sã- guinis confluxã in aliquã part\~e, in qua non $it adhuc expul$us $anguis per orificia venarũ ad $pacia, $ed $olũ {per} poro$itates tunicarũ $ero$itas egre$$a $it, quæ diger\~etib. facillimè tolli po$$it; neq; Galen. vnquam nominauit in textibus $u- perioribus apo$tema.

2 Dub. dicit Gal. in curatione $anguinis cõ- fluxi in ali<009> part\~e corporis e$$e prius repellen- dũ, <009> dıgerendũ, $eu di$pergendũ, {quis} non v\~r ve- rũ; <002>a dum quis ab alto cadit, & percutit{ur}, in par t\~e percu$$am confluit $anguinis multitudo, & $tatim nos pro $edãdo dolore vtimur anodynis digerentibus, & non repercutientibus; immò $i vteremur primo reppellentibus, dolor fieret longè maior. Præterea e$t $ententia Auicenn{ae}, quod $i volueris retrahere in oppo$itas partes humores, primo debeas dolorem $edare.

Rñdet{ur}, Gal. loqui de incipiente apo$temate, {quis} adhuc factũ non e$t, & {quis} à cã interna fit, i. à multitudine $anguinis conflu\~etis in ali<009> part\~e, & non de apo$temate pend\~ete ab externo acci dente. Præterea in oĩ occa$ione prius e$t dolor anodynis auferendus, <009> $int repercutiendi hu- mores confluxi: quia anodynũ e$t remediũ vr- gentis; repercuti\~es vero e$t remediũ cau$æ; vr- g\~etia. n. tenent primũ locum, cau$æ verò {secundu}m, vt docet Gal. 3. methodi 9. & 7. methodi 12.

3 Dub. dixit Gale. $uperius corpore exi$t\~ete pleno nõ cõuenire retroce$$um; attam\~e in hoc tex. ait, ante<009> vtamur repellentibus, uel diger\~e- tib. opus e$$e, uel totũ euacuare, uel ad <008>ria lo- ca humores flu\~etes retrahere, qua$i {quis} ante vsũ repellentiũ $ufficiat reuul$io $ine totius vacua- tione: {quis} reluctat{ur} principijs medicinæ, quia non po$$umus humores retrahere ad <008>ria loca, ni$i totũ prius $it euacuatũ; nõ debebat igit{ur} Gal. di- cere ante v$um repell\~etiũ, vel totũ e$$e euacuã dũ, uel humores e$$e retrahendos ad loca con- traria; $ed primo totum euacuandum, $ecun- do uero reuellendum, & tertio repercuti\~edũ.

Acachias, qui uidit hanc difficultatem; non accepit interpretationem Laurentiani, neque Leoniceni; $ed aliam, quã à codice quodã græ- co antiquo de$ump$it, in quo non legebat{ur}, uel euacuandũ totum, vel retrahendum ad contra ria loca, $ed loco ἤ, ide$t, uel, legebatur ἔιτα; {quis} $ignificat deinceps; ita ut $ic legeretur, totum corpus euacuare oportet, deinceps ad contra- ria loca retrahere, quod patienti particulæ in- fluit: quo perfecto opere prius à parte repell\~e- dum, mox di$pergendum; & meritò $ecundo loco docet e$$e reuellendum: quia in corpore æquo pleniori non cõuenit reuul$io; ni$i prius totum euacuetur. Hæc re$pon$io Acachiæ po- te$t admitti.

Rñdemus tamen nos, nullam faci\~etes in co- dice gr{ae}co Leoniceni verborũ mutationem, {quis} ante repellentia, & di$pergentia $it euacuan- dum, vel retrahendum ad contraria, intelligen do de reuul$ione facta cũ euacuatione: reuul- $iones. n. $unt duum generum, aliæ $en$ibiliter euacuant, vt venæ $ectio, cucurbitulæ $carifica- tæ, hirudines, &c. aliæ verò nõ euacuant, vt vin- cula, frictiones, balnea &c. qua po$ita di$tin- ctione dicimus, dum Gal. dixit e$$e euacuandũ totum, vel reuellendum ante v$um reppellen tium, intellexi$$e de reuul$ione facta cum eua- cuatione, quæ optimè conuenire pote$t ante aliam euacuationem: quia ip$amet euacuatio- nem facit: atque ita nulla redditur dubitatio: quamcunq; igitur accipias expo$itionem pote ris Galenum defendere.

Non tamen pote$t defendi Argenterius, dũ dicit, Gal. in hoc tex. intelligere per euacuatio- nem, quando humor extra corpus educitur, {per} retractionem humoris ad contraria, quãdo hu- mor non euacuatur, $ed $olum retrocedit in a- lias corporis partes, quod fit per frictiones, & vincula: quia nos dicimus, hanc reuul$ionem $ine $en$ibili euacuatione corpore exi$t\~ete ple- no nullo modo cõuenire po$$e: quia nulla cor- poris pars admittet (vt probauit Gal. $uperius) humores, qui retrahentur, cum vbiquè locorũ $it plenitudo: quod verò Gal. loquatur de cor- pore, in quo omnes partes $int $anguine reple- tæ, patet ex tex. Gal. vbi exemplificat de corpo- re, quod æquo plenius $anguine $it, cui $em- per ante reuul$ionem conuenit euacuatio.

Hinc Gal. 3. metho. c. 19. & 11. metho. 8. & 7. Auicennas, Paulus non vno in loco; Aetius $er mone 3. c. 2. Oriba$ius, & plurimi alij volunt, vt applicentur cucurbitulæ in principijs morbo- rum; neque in corpore repleto: omnis. n. $cari- ficatio cuiusvis particulæ $upponit totius eua- cuationem ob rationes $uperius allatas.

Commentariorum Pars III. CAPITIS XCV. Particula Sexta.

A patiente verò loco ad$tringendo, ac Tex. _67_. refrigerando, repellemus: $ed exinanita loca attrahunt ad $e ip$a quæcunque re percutiuntur. Hoc $i quidem o$ten$um e$t in eo volumine, in quo de potent{ij}s naturalibus agitur, & va$a præterea vigore ex medicaminibus ad$tringen- tibus addito, à $e ad alia remittent.

IN text. $uperiori admonuit, nõ conuenire per partem patient\~e euacuare, neq; vti repell\~etibus, ni$i prius totũ euacuet{ur}; & dein de $tatim reuellãtur humores fluentes ad partem affectam.

In hoc tex. tria facit, primo docet, quibus re- medijs debeat humor $anguineus cont\~etus in parte affecta repelli: dicitque hæc remedia e$$e refrigerantia, & a$tringentia: de rõne. n. frigidi, & a$tringentis medicamenti e$t con$tringere, & exprimere humores, qui $unt in venis mino- ribus, vt redeant ad maiores, vnde defluxerũt: materiæ huius remedij $unt portulaca, $emina acaciæ, balau$tia, gallæ immaturæ, & alia id ge- nus, & demum acetum, quod cum his ebullie- rit: quod verò frigida repellant, patet loco à <008>- rio: calida. n. attrahunt, ergo frigida repellent.

Secũdo dicit Gal. facta euacuatione totius, tunc va$a maiora, quia $unt exinanita, & vacua ad $e$e trahere humor\~e repercu$$um: quare ni- $i totũ e$$et euacuatum, repellentia e$$ent va- ni$$ima: duo igitur requiruntur, vt dicit Gal. in hoc tex. vt fiat retroce$$us humorum à venis capillaribus partis affectæ ad maiores, & dein- de ad maximas; primum vt totum $it exinanitũ virtute phlebotomiæ, $ecundum vt repell\~etia applicanda parti affectæ $int frigida, & a$tring\~e tia: quod verò va$a exinanita, & vacua habeãt vim attrahendi dicit Gal. $e o$tendi$$e in lib. de potentijs naturalibus; quo pacto verò vacuum attrahat, $uperius o$tendimus, & lib. 10. metho di no$træ longè plenius.

Tertio dicit Gal. in fine tex. partem affectam circundatã medicamento a$tring\~ete vigorem $u$cipere, & fortius expellere: virtus enim ex- pultrix roboratur à $iccitate repellentium: id\~e dicit Gal. 2. meth. c. 15. a$tringentia. $. roborare partem affectã, & roboratã valentius expellere.

1 Dub. non v\~r, quod a$tringentia medica- menta repellant, quia roborant facultatem ex- pultricem, q\~m lib. de $ymptomat. cau$is 3. Gal. ait, a$tringentia roborare facultatem ret\~etric\~e: qũo igit{ur} roborabunt expultric\~e, \~q e$t oppo$ita retentrici? quare $i a$tring\~etia augebunt ret\~e- tricem, credendũ e$t, {quis} minuent expultricem.

Rñdetur, a$tringentia e$$e duum generum, alia e$$e a$tringentia roborantia, & hæc nõ ap- plicari, ni$i euacuata materia peccante, alia ve- rò e$$e a$tringentia exprim\~etia materiã peccan tem, de quorũ rõne e$t vnire partes, \~q $ic vnitæ deinde exprimãt ad in$tar $pongiæ aqua imbu- tæ, $i manu exprimat{ur}. Ad dubiũ dicimus Gale- num hic non loqui de roborantibus tantum, $ed de repellentibus exprimentibus, quæ non $olum roborant, $ed etiam exprimunt.

2 Dub. dicit Gal. in tex. exinanita loca inter- na per euacuationem præcedentem attrahere quoque humores, qui repellentium virtute re- trocedunt ad venas maiores: at non videtur, {quis} loca exinanita, & vacua habeant vim attrahen- di: vacuum enim cum nihil $it, nullas h\~et actio nes attrahendi: quomodo igitur poterit defen- di Gal. dum dicit, loca vacua attrahere?

Argenterius a$$erit partes euacuatas per $an guinis mi$$ionem, vel alio modo parũ confer- re ad euacuandum, & attrahendum humor\~e, <002> repellit{ur}, quia $i partes i$tæ internæ vacuæ in- digerent humore, eum traherent ab hepate, & ventriculo; & non à partib. affectis, vbi humo- res in excrementa conuertunt{ur}. Primo reijcitur Argenterius, quia non legit Gal. 2. de rõne vic. com. 44. vbi admonet ob inediã ventr\~e imple- ri ichoribus; hoc. n. e$t in$itum partib. viuentib. ut naturaliter de$ider\~et $uam plenitudinem. Hinc dũ ventriculus ob nimiam inediã e$t va- cuus, ni$i cibus ingerat{ur}, trahit à me$eraicis, & ab hepate non bonum, $ed deteriorem $uccũ; quia \~qlibet pars con$eruat pro $e, {quis} e$t melius. Secundo verò reijcitur, <002>a loca exinanita attra hunt {quis} e$t in venis capillaribus partis pati\~etis, & non quod e$t extra venas; quia $uperius pro- bauimus, $anguinem extrauenatum non e$$e amplius $anguinem; & nõ dari hunc $anguinis regre$$um ab extrauenis ad intrauenas.

Re$pondemus nos ad dubiũ, e$$e veri$$imũ, vacuũ vt vacuũ nõ h\~re po$itiuas operationes: negamus tñ, {quis} in va$is, in quib. e$t vacuitas nõ $it virtus attrahendi. Hinc diximus alibi, causã efficientem, \~q mouet ea, \~q creduntur à vacuo moueri, e$$e duum generũ, aliã e$$e in parte cõ- tinente, $icuti dum ventriculus e$t vacuus ob nimiam inediam, qua occa$ione ex Gal. loco ci tato impletur malis ichoribus: virtus $anè attra hendi non prouenit à vacuitate, $ed à naturali de$iderio plenitudinis, {quis} e$t in$ertum tunicis ventriculi; va$a. n. oĩa, & ventres viuentium eui tant quantum po$$unt $ub$id\~etiam tam<009> mor- bum, & quid præter naturã pernicio$i$$imum; Aliam uerò cãm e$$e in aere, qui $emper graui- tat, & oĩa, qu{ae} videntur ratione vacui continge re, ab aere grauitante, ut tali mouentur: $ed de his fu$ius egimus 10. lib. & 13. meth. no$træ.

3 Dub. non v\~r, quod frigida a$tring\~etia con- ueniant in apo$temate incipi\~ete; quia $i in vul- nerib. non {con}ueniunt a$tringentia, ni$i auferant{ur} impedimenta, \~q $unt $ordities, pili, $anguis in thrombon conuer$us, tanto minus in apo$te- Sanctorij in artem med. Gal. mate incipiente, à quo nihil expurgatur.

Rñdetur, repellentia frigida, & a$tringentia non dari $olũ roborandi gratia, $ed exprimendi materiam à capillarib, venis ad maiores, & ad loca exinanita. Præterea a$tringentia roboran- tia $unt modicè a$tringentia: exprimentia verò $unt valde a$tringentia, quamuis pro varietate partium roborantia, & exprim\~etia varia e$$e de beant: Gal. 5. meth. c. vlt. reprehendit methodi- cos, qui dicebãt, cognitionem partium corpo- ris e$$e inutilem ad inu\~etionem curationis: ibi enim docuit Gal. exiccantia variari nõ $olum ratione diuer$itatis partium, $ed in eadem par- te corporis varia remedia requiri; dicitque in po$trema glandis parte $icciora e$$e medica- menta applicanda, quam in pene ip$o: immò in cute glandis requiri minus $icca, <009> in glande.

4 Dub. dicit Gal. in tex. repellentia frigida, & a$tringentia addere vigorem facultati expul trici: contrariũ tamen dicit 1. de facultatib. na- turalibus, & alibi, frigida. $. labefactare expultri cem, & omnes alias facultates naturales.

Rñdetur primo, Gal. in fine tex. $tatuere, {quis} a$tringentia, & non frigida addant vigor\~e ex- pultrici facultati. Secundo dicere po$$umus, {quis} frigida per accidens valde po$$int iuuare expul tricem, & alias facultates, quatenus $cilicet cõ- centrant calorem, eumque roborant.

5 Dub. non videntur conuenire apo$tema- ti repellentia refrigerantia, & a$tringentia; quia apo$temata, quæ à $anguinis multitudine p\~e- dent, debent $uppurari: immò augetur dubita- tio, & videtur Gal. valde diminutus; quia debe bat po$t euacuationem totius, & po$t reuul$io nem proponere $uppurãtia, quæ $unt pr{ae}cipua apo$tematis remedia.

Rñdetur, Gale. non propo$ui$$e in hoc loco exemplũ apo$tematis, vt o\~es interpretes putãt; <002>a neq; hæc in$tantia, neq; multæ aliæ po$$ent de medio tolli; $ed propo$ui$$e exemplum de $anguinis multitudine confluxa à maiorib. ve- nis v$q; ad minores cũ aliqua humoris ichoro- $i exudatione è tunicis venarũ; \~q materia nõ {per} $uppurãtia, $ed $olũ {per} digerentia tollitur; qua- re miro artificio quoq; propo$uit quatuor ge- nera remediorũ pro multitudine $anguinis cõ fluxa, ne efficiat{ur} apo$tema: primũ e$t totius eua cuatio, $i corpus e$t {ae}quo plenius: $ecundũ e$t reuellens à parte patiente: tertiũ e$t repellens: quartũ e$t diger\~es remediũ: cui dubium, $i Gal. in exemplũ propo$ui$$et curã apo$tematis, {quis} $i omi$i$$et $uppurantia non potui$$et excu$ari?

6 Dub. Gal. 13. meth. ca. 16. & Auic. 4. primi doc. 5. ca. 25. dicunt, in augmento apo$tematis $tiptica, $eu repellentia e$$e minu\~eda, & $uper- addenda digerentia; & in $tatu dicit conuenire {ae}quam portion\~e repell\~etiũ, & digerentiũ: alibi tñ Gal. 13. meth. 5. c. 9. dicit, in $tatu $olũ emolli- entia, & digerentia, & nõ repell\~etia conuenire.

Re$pondetur, {quis} apo$tema vel fit à mareria cra$$a, & $ic in $tatu re$oluentia, & digerentia $olum conueniunt: uel $i apo$tema non fiat à materia cra$$a, tunc æquam portionem repel- lentium, & di$cutientium, $iue digerentium in $tatu morbi eligimus.

CAPITIS XCV. Particula Septima.

Si igitur hac uia $uperfluũ omne retro- Tex. _68_. ce{$s}erit, bene $e res habet. At $i aliquid fuerit in parte retentũ, coniecturãdum erit id lentũ, ac cra$sũ exi$tere; atq; ea ratione iã coactum, atq; ad$trictũ, vt cum difficultate $olui po$$it. fieri autem põt, \~et $i nõ eius naturæ $it, vt ad $pa- tia \~q in medio, $it effu$um: in quo ca$u tunc ad id uenı\~edũ e$$e tempus $uadet, vt hoc ip$um quod reliquum e$t per pa tientem locum euacuemus, imponendo $upra iacentibus partibus ea, \~q influen tem humorem repellendi vim habent. Maximè uerò euacuabis, $i in $pat{ij}s intermed{ij}s aliquid cõtineri cõiectura a$$equeris, & $carificationũ auxilio, et medicaminũ, qu{ae} uim h\~eant di$perg\~edi.

SEpè dum $anguis in ali<009> part\~e influit, facta euacuatione, re- uul$ione, & applicatis repell\~e- tibus auxilijs parti affect{ae} pro- hibetur ne fiat apo$tema $i ve rò his propo$itis auxilijs non prohibeatur, in hoc tex. Galenus docet, quid deinde faciendum $it.

Hic e$t $en$us: $i v$u repellentiũ retrocedet humor $anguineus, <002> in venas capillares cõflu xit, benè $e res habet, ide$t erit ablata occa$io faciendi apo$tema: $i verò v$u repellentiũ non erit totus $anguis cõfluxus ad interiora va$a re pul$us, tunc vel coniecturãdum e$t, in venulis partis affect{ae} e$$e ret\~etum aliquod lentum, & cra$$um, quod difficile pote$t v$u repell\~etium retrocedere, vel aliquid sãguinis e$$e effu$um à venulis ad $patia: quo ca$u dicit id per patıen tem partem e$$e euacuandum.

Quæ verò $int remedia euacuantia humor\~e lentum, & cra$$um, qui non pote$t repelli; & re media, \~q euacuant humorem, qui e$t in $patijs effu$us, rñdet Gal. e$$e duo; primum, apertion\~e factam per $carificationem: $ecũdum, medica- menta di$pergentia, $eu digerentia, & cõuert\~e- tia humor\~e ichorosũ in vaporem in$en$ibilem. Admonet tñ, ante<009> fiant $ectiones, $eu $carifica tiones, {quis} debeamus $uperponere repellentia, $eu defen$iua, \~q impediãt nouũ confluxũ $an- guineum; $ectiones. n. dolores excitãt, & dolor Commentariorum Pars III. excitatus attrahit nouam materiã: qua ne no- ua fluxio fiat ob $carificationes paulò $upra lo- cum affectum debent e$$e appo$ita repell\~etia, quæ $int defen$iu a apta, vt nouam fluxionem prohibeant: C{ae}terum, dũ in venulis pars cra$$a, & lenta humoris $anguinei e$t retenta magis conuenit $carificatio, <009> medicamentum dige- rens. Dũ verò humor e$t effu$us in $pacijs, ma- gis conuenit medicamentũ digerens: oĩs. n. hu mor, qui à capillaribus venis in $pacia effundit{ur}, e$t $ua natura tenuis, & vt re$oluat{ur} in$en$ibili- ter, apti$$im{us}: iõ nullo mõ ĩdiget $carificatione.

1 Dub. v\~r Gal. mancus, & diminutus: quia non di$tinguit curam humoris fluentis in par- tem patientem ratione diuer$orum temporũ morbi; quia in principio morbi, vt dicit Gal. 13. meth. 16. applicantur $olum repellentia, & in fine $olũ digerentia, in medijs temporibus, i. in augmento, & $tatu permi$centur repellentia cum digerentıbus.

Rñdet{ur}, Gal. hic proponere illa indicantia, \~q primo & {per} $e indicant: iõ dictũ e$t, {quis} $anguis, vt fluxus in venas capillares, $it repercutiendus; vt effu$us digerendus: t{per}a verò morborũ ex $e nihil indicare: ideò de his à Gal. nihil erat dic\~e- dum: Hinc in methodo di$putans <008> The$$alũ concludit tempora morborum non indicare: ideo docet, vulnera non indicare ex eo, quod $int recentia, vel vetu$ta, $ed id $olum indicare (vt expre$sè docet 3. meth. c. 1.) {quis} curat{ur}: t{per}a. n. morborũ $unt accidentia, & $unt in fieri, & non pertinent ad e$$entiam morborũ, vel cau$arũ, neq; vllam curation\~e po$tulant. Ad dubium di cimus, nõ t{per}a morborũ, $ed naturã diuersã hu- morũ e$$e illã, \~q ĩdicet, efficiatq; morborũ t{per}a, quæ $emper $unt in fieri, & nun<009> in facto e$$e.

2 Dub. dicit Gal. in tex. $i fuerit lentũ, & cra$ $um, & ità coactũ, {quis} defluxit in partem affectã, vt non po$$it v$u repellentium repelli ad intus, tunc $uprapo$itis defen$iuis e$$e $carificandũ, vel re$oluendum; quod non v\~r conueniens; quia cra$$i, & lenti, & coacti humores in vno lo co efficiunt affectum $cyrrho$um: $ed $ic e$t, {quis} $cyrro$us affectus d\~et tolli per emollientia, & non per $carificationes, vel per re$oluentia: qua re non v\~r, {quis} Gal. po$$it defendi: accedit, {quis} re$ol uentia ex Gal. re$oluunt tenuius, {quis} vero relin- quitur fit longè cra$$ius, & durius.

Rñdet{ur} Gal. nobis propo$ui$$e exemplum de $anguinis multitudine confluxa à venis maio ribus v$q; ad capillares alicuius partis; quare cum de $anguinis confluxu agat, non intelligit per cra$$um, lentũ, & coactũ, {quis} à pituita, & hu- more melancholico fit; $ed {quis} à $anguine; at $ic e$t, {quis} in $anguine nun<009> põt e$$e tanta cra$$ities, & tantus lentor, qui emollientib. egeat; $ed $o- lũ re$oluentibus, vel $carificantibus præ$idijs: o$t\~edimus. n. $uperius ex Gal. lib. de $imp. med. duriti\~e e$$e trium generum, aliã e$$e $cyrrho- $am, & hanc emollientıb. indigere, aliam e$$e duriti\~e ob plenitudinem, & hanc dicimus eua cuatione indigere, de qua intelligit Galen. in hoc loco; aliã verò e$$e duritiem per congela- tion\~e, vt $unt perniones, & hanc calefacientia po$tulare: $i igit{ur} Arg\~eterius, cui hæc dubitatio t\~m face$sit negotiũ, intellexi$$et Gal. propo$i- tũ, & medicinæ arcana, certè occa$ione huius facillimæ dubitationis non repreh\~edi$$et Gal. {quis} .$. nihil dixerit de emollientibus: imò nos di- cimus, $i Gal. mentionem feci$$et de emollien- tibus nihil magis fui$$et dictũ à $uo propo$ito alienũ: Dũ verò addit Argenterius, {quis} per re$ol- uentia cra$$um, & lentum fiat cra$$ius, dicimus hoc verificari in cra$$itie melãcholica, & terre $tri; $ed non in cra$$itie $anguinea, quæ nun- quam in $cyrrhum conuertitur.

3 Dub. Gal. hic docet, ni$i $anguis cõfluxus po$t factã totius euacuationem, & reuul$ion\~e oĩnò tollat{ur} à repercutientibus, tunc e$$e deue- niendũ ad re$olu\~etia, vel ad $carificationes: op- po$it umtñ docet 14. meth. c. 13. vbi inquit, $i non iuuant repellentia, & re$oluentia, e$$e ad $uppurantia accedendũ, & non ad $carificatio- nes: accedit, {quis} $carificationes conueniant in gãgr{ae}nis, & non in apo$temate, de quo agere v\~r Gal. in hoc loco: ergo, vel male hic, vel ibi.

Rñdet{ur}, {quis} radix erroris Argenterij, qui hanc in$tantiã <008> Gal. propo$uit, & relinquit in$olutã, e$t, quia non intellexit Gal. propo$itũ: $upponit .n. Gal. tracta$$e in hoc ca. de cura apo$tematis, {quis} quidem e$t fal$i$$imum; quia de apo$temate ne verbũ quidem dixit: $olũ. n. agit de $anguinis multitudine in part\~e ali<009> corporis {con}fluxa, non {quis} per orificia capillarium exeat $anguis; $ed $o- lũ {per} poro$itates tunicarũ aliquid ichoro$i hu- moris exudet: hoc $anè non e$t apo$tema; quia caracter apo$tematis e$t, vt $anguis ab orificijs venarum capillariũ effundat{ur} in $patia, & ad po ro$itates; agit{ur} ergo hic de confluxu $anguineo $ine effu$ione ad $pacia, qui quidem affectus nõ indicat $uppurantia, $ed re$oluentia $ero$itat\~e: vel $i $ero$itas e$t copio$a, quæ re$oluentibus non $uperet{ur}, $carificatione $uperet{ur}: quæ cũ ità $int facile qui$q; intelliget, cur Gal. de $uppu- rantib. nihil dicat: patet $imiliter, quia in arte Medica ab omnibus e$t conce$$um, {quis} donec $anguis ab orificijs venarum non egrediat{ur} nũ<009> po$$ıt fieri apo$tema: $int igit{ur} quantumuis ve- næ capıllares tumidæ, & $anguine repletæ, ele- uentq; in tumorem particulã læ$am, nun<009>, ni$i ab orificijs capillariũ sãguis egrediat{ur}, poterit in pus cõuerti. Ad dubium dicimus, {quis} 14. meth. c. 13. agat de cura apo$tematis, quæ e$t omnino diuer$a ab hac, vt probauimus.

CAPITIS XCV. Particula Octaua.

Sed quoniã di$cutientia vires calidas Tex. _69_ habent, eiusd\~e verò t\~eperaturæ effectus e$t mordere, quãdo caliditatis modũ ex ce$$erint, cauenda ex eis $unt vehemen Sanctorij in artem med. Gal. ti$$imè calida, ac tum præfertim, cũ pa- tiens locus in $uperficıe fuerit: Neq; n. paruus excitabitur dolor, $i præter pro priũ affectũ in$uper mordeatur, oĩ$que præterea dolor fluxiones cõmouet. Qđ igitur mediocrem caliditatem obtinet, in his $ensũ doloris non inuehit; at que eo amplius oĩ dolore vacat, $i humidũ extiterit. Et quidem quicquid per $um ma hæret, potens e$t id medicamen di- $pergere, quod etiam validas non ha- buerit ad di$pergendum vires.

CVm in tex. $u{per}iori Gal. dixi$$et, di$cutientia cõuenire pro ab- $um\~edo humore effu$o inter $pacia per in$en$ibil\~e per$pira tionem. In hoc tex. duo facit, primo affert duplicem con$i- deratıon\~e di$cutientiũ $iue digerentium, quæ in idem recidunt: altera con$ideratio di$cuti\~e- tium e$t rõne $u{ae} naturæ; altera ratione partiũ, quibus applicari debent: $ecundo docet in hoc tex. quæ $int bona, & optima di$cutientia, apta- que, vt applicentur partıbus exi$tentıbus in corporis $uperficie.

Quo ad digerentia, $eu di$cutientia con$ide rata in $e ratione. $. $uæ naturæ, & $ine relatione ad part\~e ali<009> corporis determinatã dicit Gal. habere validas virtutes, quia ex nece$$itate sũt calıda: caliditas. n. e$t oĩum qualitatũ actiuarũ prima. Si verò con$iderent{ur} digerentia non in $e, $ed cũ relatione ad partes, quib. applicant{ur}, di cit Gal. $i excedant modũ caliditatıs, ıta vt mor deant, e$$e oĩnò cauenda; & præcipuè dũ appli cant{ur} parti exi$tenti in $uperficie corporis: <002>a ob dolorıs morsũ, & ob calor\~e vehement\~e noua fluxio excitabit{ur}: vnde natura à noua fluxione grauata minus poterit in$en$ibiliter re$oluere: quia locus plenus, & humorum $arcina oppre$ $us, doloreq; correptus longè magis attrahit, <009> re$oluat in$en$ibiliter: Hæc doctrina e$t medi- cis noti$$ima; $ed qui in $taticis experimentis $e exercuerit, vt nos cur$u multorũ annorũ inui- gilauimus, exacti$$imè $cire poterit, quanto in$en$ibiliter corpus aliquantulum vacuum plus re$oluat, quam plenum.

In $ecunda parte tex. _quod igitur;_ Gal. docet de ratione optimi di$cutientis, $eu digerentis, & ın vaporem re$oluentis remedij duas e$$e {pro}- prietates: prima, vt di$cutiens $it mediocris ca- liditatis: mediocritas. n. nõ excitat dolorem; $e- cunda, de rõne di$cutientis e$t, vt cũ mediocri caliditate iunctã habeat humiditat\~e: dũ. n. me- diocris caliditas iuncta e$t cũ humiditate, nul- lo modo pote$t inferre dolor\~e; & merito, <002>a $i- cuti $iccitas ex Auerroe e$t lima caloris, $ic hu- miditas e$t eius fr{ae}nũ: ecce, {quis} Gal. nullo modo admittit illa digerentia, \~q habent validas vires, vel $int calida $upra medıocritat\~e, vel non ha- beant coniunctã humiditat\~e: quia cũ $int appli canda partib. exi$t\~etibus in corporis $uperficie, quæ $int malè affectæ, debent e$$e moderata: ag\~etia. n. quo proximiora $unt pa$$o, eo melius agunt: Hıc notatur error multorũ, qui dũ vtun tur digerentibus in re$oluendis humorib. cõ- fluxis eligunt calida, & $icca, quæ mord\~et, quo fit ut inde excitetur maior humorũ attractio, quam re$olutio.

Quæritur hic, <002>d intelligat Gal. per mediocr\~e calor\~e: Rñd\~et Hali, & Plu$quãcom. vel e$$e $i- mil\~e caliditati membri patientis, vel non exce dere quantitat\~e vnius gradus: Quod debeant e$$e $imilia calori membri, mihi nullo modo probatur; quia hæc $imilitudo pertinet ad con coctoria, & non ad di$cuti\~etia, $eu digerentia: Dũ verò dicũt excedere per vnũ gradũ lib\~eter admittim{us}, dũmodo tãtã h\~eant humiditat\~e, vt ita {con}t\~eperet{ur} ille caloris gradus, vt nõ mord eat.

1 Dub. non v\~r, {quis} de ratione caloris exced\~e tis nece$sario $equat{ur} mor$us, ut in tex. dicit Ga len. quia 5. $ect. aph. 20. dicit, frigidum e$se vl- ceribus mordax; quare $i frigidum, ergo non calidum efficiet mordacitatem.

Rñdemus cũ Gal. citato aph. dũ dicit, frigi- dũ e$se mordax vlceribus, id euenıre; <002>a refri- gerat natiuũ calor\~e; quo refrigerato, prohıberi difflation\~e in$en$ibil\~e, illamq; retentã efficere dolor\~e, vel mordacitat\~e; quare calor excedens per $e mordet; frigidũ verò per accidens, qua- tenus ob$truit, & difflation\~e prohibet; vel dici mus cum Gal. 4. de $impl. med. c. 2. & in prædi- cto cõmento, {quis} mordacitas à frigore fiat; quia <008>hunt{ur} particulæ, & <008>ctæ diuiduntur, & conti- nuũ $oluit{ur}, vnde cõ$urgit dolor mordicatiuus.

2 Dub. Gal. in hoc cap. docuit, ante diger\~e- tia, & ante $carificationes tria prius ob$eruãda; primo, totum corpus e$se prius euacuatũ: $ecũ- do factas e$se reuul$iones à parte affecta; ter- tio applicata e$se repellentia; quib. peractis, $ca- rificationes, & remedia di$cucientia, ait, habere locũ. Nihilominus Hippoc. 2. de rõne victus in principio; & in ca$u Anaxionis pleuritici vtit{ur} di$cutientibus ante euacuationem totius: in Anaxione. n. $exta die Hipp. applicauit lateri fo menta di$cutientia, $eu digerentia; octaua ve- rò die $ecuit cubitum: ergo ex doctrina Hipp. po$$umus ante euacuationem totius corporis vti di$cutientibus: ergo, vel malè Gal. vel Hipp.

Rñdet Alexander Trallıanus lib. 5. vbi agit de pleuritide, Hipp. vsũ fui$$e fomentis in pleu ritico dolore, vt videret, ã corpus illud e$$et ple thoricum: dum. n. po$t v$um fomentationũ ce$ $ant dolores, dicendum e$t in pleura non e$$e inflammationem, & per con$equens non con- uenire totius euacuation\~e. Si verò dolores po$t fomentationũ vsũ non ce$$ent, ex $nĩa Hipp. il- lud corpus iudicãdũ e$t plethoricũ: Quæ Tral- liani re$pon$io non e$t bona, q\~m plethorica di- Commentariorum Pars III. $po$itio ex alijs $ignis facilè digno$ci pote$t: nõ enim par e$t, vt Medicus ad di$cat cum l{ae}$ione patientis, quando in arte, alia e$t via digno$cen- di pleuritidem ex inflammatione.

Oddus, & alij rñdent, {quis} in pleuritide att\~edi- mus dolori: quia dolor e$t $ymptoma virtut\~e pro$ternens: Hæc $olutio, <009>uis v\~r e$$e Gale. 13. meth. c. 2. & Auicennæ tamen non e$t illa, quæ ab arcanis methodi colligi pote$t.

Ego igit{ur} colligo ex Gal. 3. meth. 9. & lib. 7. c. 12. {quis} ante morbũ curandũ tria $int toll\~eda: pri- mũ e$t vrgens: $cđum e$t cã principalis; tertiũ $unt impedimenta: qua Gal. doctrina $uppo$ita dicimus, dolor\~e e$$e ex numero vrgentiũ, qua- tenus tollit vires: deinde quoq: dicimus, dolo- r\~e reduci po$$e ad cau$am principal\~e, quatenus rõne doloris noua $anguinis fluxio excitat{ur}, qu{ae} lethal\~e quoq; pleuritid\~e efficere põt: iõ Hipp. in Anaxione exor$us e$t à fom\~etationibus. Dũ verò Gal. docet in hoc c. di$cuti\~etia e$$e po$tre mò loco applicanda, intelligit de humore con fluxo, quatenus neq; e$t vrgens, nec cã princi- palis. Similiter $i humor confluxus e$$et ità co- pio$us, vt calor partis ob nimiam copiam inci- peret $uffocari cũ euidenti$$imo gãgrænæ peri- culo, tunc vbi e$t humor cõfluxus, ante totius euacuation\~e, reuul$ion\~e, & repercu$$ion\~e, e$$et $carificandũ; <002>a hoc ca$u humor confluxus $e habet per modũ vrgentis, {quis} maximè oĩum vo- cat manus medicas: quo fit, vt $carificationes, quæ prohibent caloris partis extinction\~e ma- gis po$$int, quam omnia alia præ$idia. Qui igi- tur hac via non incedent $olum ca$u, & fortui- to medicinam facient.

CAPITIS XCV. Particula Nona.

Quod $i $ummæ quid\~e partes oĩ noxa Tex. _70_. caruerint, id verò, quod euacuari opor teat in penitiorib. partib. fuerit int\~eden dus, atq; augendus dı$pergentis medica minis calor, cum dubitãdũ $it, ne priu$- quã profundas attigerit partes, ĩterim vires amittat: neq; tam\~e ex eo $uperio- res partes aliqu\~e dolorem $entient, cũ oĩuacent affectu. Quare nunc hæc duo $imul inuitãt ad calıdiorũ pariter, atq; acrıum medicaminum v$um, & $um- mæ partes, quæ tolerãt, & profundæ, quæ egent. Hæc igitur ex patiente par- tıcula indicatio a$$umebatur.

IN tex. $uperiori egit de di$cutientibus, $eu diger\~etibus, quæ applicant{ur} partib. læ$is, qu{ae} $unt in corporis $uperficie: In hoc tex. verò agit de digerentib. pro affectibus partiũ profundarũ, quæ. $. nõ $unt in $uperficie; $ed in parte aliqua penitiori: dicit igit{ur}, {quis} rõne $i tus magis, vel minus profundi diger\~etia d\~eant e$$e magis, vel minus vehementia: quia ea qu{ae} applicant{ur} externis partib. $unt mediocriter ca- lida, & humida: h{ae}c tñ $i applicabunt{ur} pro di$cu tiendo, & di$pergendo humore occupante par t\~e penitior\~e, nihil iuuabunt; quia ante<009> perue- niant ad locũ affectũ, amittunt $uas vires; ideo Gal. vult, di$cutientia humorem exi$tent\~e in parte penitiori e$$e talia, ut $int acria partib. exi- $tentib. in $uperficie: quia antequã perueniant ad partem internam amittunt acrimoniam.

Quod Gal. hic dixit de di$cutientib. pro inti ma corporis parte, {quis} $cilicet debeant e$$e ita a- cria, vt peruenientia ad part\~e internã læ$am in itinere amittãt acrimoniã, & di$cutiant $ine ali qua mordacitate intelligi põt de oĩ medicam\~e to; {quis} exhibet{ur} pro curanda parte di$tanti, & pro funda: Hinc valde errant Plurimi, qui in catar- rho $al$o in pectus procũb\~ete cã roborãdi pul- monem, ne exulceret{ur}, & fiat phti$is, dant $olũ duas drachmas $accharı ro$ati: Gal. n. 2. ad Glau con\~e 2. loquens de medicamento, {quis} debet ad di$tantes partes peruenire, habet hæc verba; _Non præ$ens uis medicinæ e$t con$ideranda, $ed qual\~e_ _obtinebit, quando ad m\~ebrum peruenerit:_ Subdit; _Tã_ _tum plus roboris est adiungendũ medicinæ, quantũ in_ _trã$itu amittitur, vt quod relinquitur remaneat æqua_ _le ei, quod tactu iuuat;_ Ibi explicat Gal. $accharũ ro$atum, ante<009> perueniat ad pulmon\~e pertran- $ire os, fauces, $tomachum, v\~etriculum, inte$ti- na tenuia, me$enteriũ, hepar, venã cauã, & cor: in $ingulis verò partibus, ait $accharũ ro$atũ ali quid amittere: quare ni$i $emilibra, vel ad mi- nus quatuor vnci{ae} deglutiant{ur} quotidie, vix cre do, eius virtutem ad pulmonem peruenturam.

Hinc digni reprehen$ione $unt, qui pro he- patis ob$tructione eligunt vnciã cum dimidia oxymelitis; qu{ae} exigua quantitas vix ventricu li fundũ irrigat: partim. n. detinet{ur} ĩ pari$thmijs, & po$t a$$umptionem expuit{ur}, partim in {ae}$opha go: quare ante<009> ad hepar perueniat, ita ab$umit{ur} in itinere quantitas, & eius vis, vt neq; materia prima oxymelitis ad hepar {per}ueniat. Soleo igit{ur} ego 4. vncias, & aliqñ $ex oxymelitis quotidie exhibere, $ed diuer$is horis. $. vnciã cũ dimidia $ummo mane, paulò ante prandiũ, & $imiliter ante c{ae}nã tantund\~e: $i n. totũ manè exhiberet{ur}, nimium læderet ventriculũ: Idq; facimus ad- moniti præcepto Ari$t. 1. proble. 57. & 3. probl. 21. qui quærens, cur febrientibus parũ, & $æpè $it danda potio, dicit, multam præcipitem de- ferri, paucam verò tardè, & profundè irrigare: $icuti pluuia, quæ paulatim defluit magis hu- mectat, quam quæ cum impetu.

Quod dictum e$t de oxymelite, idem de $ac- charo dicendum. Gal. n. 8. meth. ca. 4. docet, {quis} oxymel $trenuè detergit, neq; febres accendit: addit Gale. $accharum habere $imilem virtut\~e aperiendi. $. & deterg\~edi. Obiter hic notamus, illos decipi, qui dicunt Galeni tempore nul- Sanctorij in artem med. Gal. lum fui$$e $acchari v$um.

In$uper $unt qui ardenti febre correptis $e- ri lactis libram $olum porrigunt, quibus, ni$i aliquid euidenti$$imè prohiberet, e$$ent quin- que, & $ex libræ propinandæ: quia in cau$one cor, hepar, $anguis qui e$t in vena caua, renes, & alia vi$cera $unt refrigeranda. Hinc Hippoc. & Gal. 4. de ratione victus in ac. 29. admonet, {quis} vnica die po$$int dari duodecim libræ lactis a- $inæ, & vltra.

Demum valde miror, dum no$trates in $up- pre$$is men$ibus dant con$eruam capillorum veneris, iu$culum ciceris, & alia leui$$ima, quæ antequam perueniant ad vterum omnem vir- tutem amittunt; proportionatum verò auxiliũ e$t mi$$io $anguinis à cubito, & deinde à $aphe na, $i corpus e$t plenum: e$t enim Gal. in tex. $u periori, quod in corpore pleno nõ $it reuellen dum, & tanto minus deriuandum, ni$i \~pcedat totius euacuatio. Hinc qui $ecant $aphenã, cor- pore exi$tente pleno, magis implent venas mi- nores vteri, & ob$truunt, & $anguinem deflue- re impediunt: quare ni$i prius tũdatur cubitũ, & deinde $aphena, nil fit; ni$i for$itan mulier e$ $et puerpera: tunc. n. $i ret inentur purgationes nullo modo e$t $ecandum cubitum; quia ple- nitudo non e$t in toto, $ed $olum in venis vte- ri, & eius cauitate.

Hinc Gal. lib. de venæ $ectione ad Era$i$tra- tũ citat ca$um famul{ae} Margei, qu{ae} vt filiam pe perit, nullo prodeunte $anguine ab vtero, os ad vertebras coxarũ detortũ e$t magno cũ dolore & tremore: $ecta tñ vena propè talum, dolor & tremor ce$$arunt, & inde lib erat{ur}. Sed redeũtes vnde digre$$i $umus, dicimus, {quis} medicamen- ta pro partibus di$tantibus debeant e$$e ita au- cta, vt {per}ueni\~etia ad loca penitiora obtineãt $uf- ficientem virtutem. De his nos fusè egimus li- bro 13. methodi no$træ, ibique alijs pluribus exemplis rem clari$$imam reddidimus.

1 Dub. ex Gal. 3. meth. c. 1. & alibi habemus, nihil indicare ni$i illud, {quis} curat{ur}; $ed $ic e$t, {quis} $i- tus partium nõ curatur; quia non e$t quid præ ter naturam; ergo: quomodo igitur Gal. in hoc loco $umit indicationem à $itu partium?

Rñdetur, indicans dupliciter cõ$iderari po$- $e, primo ut e$t quid præter naturam; $ecundo vt e$t $ignum indicans conditionem affectio- nis præter naturam: po$ita hac di$tinctione re- $pondemus Gal. in hoc loco intelligere $itum indicare, vt e$t $ignum indicãs facilitatem, vel difficultatem auferendi id, {quis} verè indicat, {quis} re vera e$t illud, quod curat{ur}, vt docet Gal. loc. cit.

CAPITIS XCV. Particula Decima.

Deinceps verò, $i quid ad $anitatem de- Tex. _71_. ficiat con$ideremus, neque. n. paruum aliquid dee$$e videıur. Affectæ partes, in quibus fluxionis $uper$luitas reti- netur, nonnullæ quidem raræ, & laxæ, & molles natura exi$tunt; nonnullæ au- tem den$æ, & pre$$æ, ac duræ. Priores igitur facilè euacuantur, reliquæ aut\~e acrioribus euacuantibus, ac præterea tenuiores partes habentibus egent: atq; eo etiã magis quãto profundiorem $i- tum habuerint. Hæc igitur tibi rur$us $it indıcatio, altera à particulæ patien- tis $ub$tantia.

SIcut in tex. $uperiori $ump$it in dicationem à $itu partiũ: $ic in hoc tex. $umit indication\~e à $ub$tãtia partium: mollities verò durities, raritas, & den$i- tas partium $ecũdum opinio- nem medicorum dñr pertinere ad partiũ $ub- $tantiam: docet igit{ur} Gal. re$oluentia, $eu di$cu- ti\~etia variari, prout partes $unt magis rar{ae} $pon gio$æ, den$æ, vel molles: in raris verò, & $p õgio $is humor confluxus leuioribus digerentibus di$cuti pote$t, quam in den$is.

1 Dub. $tatim orit{ur}, <002>a nõ v\~r, {quis} facilius di$cu- tiant{ur} humores retenti in partib. raris, & $põgio $is, ut dicit Gal. in tex. <009> in den$is, & $olidis; quia $i glandul{ae}, $eu adenes impleant{ur} humorib. $um ma cum difficultate digerentib. exiccari pñt; immò nullus morbus v\~r magis difficilis, quam glandularum: patet enim in $trumis, vbi $olum glandulis auul$is ce$$at earum morbus: quare Gal. v\~r toto c{ae}lo errare, dũ docet partes $põgio $as & raras humorib. imbutas citius diger\~etib. $anari, <009> d\~e$as & $olidas, $icuti sũt mu$culi, &c.

Argenterius di$putans <008> Gal. adducit in me dium \~pdictum dubium, {quis} ab alijs ante illũ quo que fuit {pro}po$itum; $ed {quis} ridiculum e$t, putat Argenterius, dubium e$$e in$olubile, & Galeni præceptum e$$e irritum, & vanũ: $olutio tñ e$t adeò facilis, vt nil facilius inueniri po$$it.

Rñdemus igitur, dum adenum, $eu glandu- larũ humor di$cuti non põt digerentib. poten- ti$$imis, id non accidere rõne raritatis glandu- larũ; $ed rõne humoris excrementitij cõtinuo in glandulas fluentis; quia in hunc finem factæ $unt, vt perpetuò aliarum partiũ excrem\~eta $u- $cipiant: $intq; excrementorum emunctoria: quare dicimus, ob $uam raritatem digerentib. facillimè $anari po$$e, ni$i de nouo implerent{ur}: Dum verò $trumæ reddũtur incurabiles, id ac- cidere dicimus; quia glã dulæ $unt exulceratæ, & vlcera in ip$is reddunt{ur} incurabilia ob dupli- cem cãm, quarum prima e$t, quia glãdularum officium e$t excrementa vicinarũ partiũ $u$ci- pere, & $em{per} emungere, & {per}{per}ea uocari emun ctoria: $ecunda cau$a e$t, <002>a nullum vlcus põt $anari, ni$i cã quæ illud fouet prius $anetur: at Commentariorum Pars III. $ic e$t, {quis} cau$a quæ fouet vlcus $unt vicinarum partium excrementa naturalia, \~q debent ex ne- ce$$itate à glandulis $u$cipi, ergo $trumæ nun- quã $anabunt{ur}, ni$i euellantur: ille. n. qui po$$et prohibere, ne glandulæ excrementa vicinarũ partium emungerent $tatim digerentib. $ana- ret, $ed faceret, {quis} glandulæ non e$$ent glandu- læ, {quis} neque agens infinitæ virtutis efficere po$ $et: ecce igitur, quod nõ raritas in glandulis im pediat $anationem, $ed perennis excrementorũ in ip$as decubitus.

Patet igit{ur}, {quis} cognitio $ub$tantiæ partiũ val- dè conferat ad cogno$cendos, & curãdos mor bos; <002>a pars durior dolores truciores h\~re $olet, <009> pars mollior. Hinc e$t, {quis} in $uperna $pinalis medull{ae} parte humores collecti dolores mites efficiant: deinde $i ip$imet humores de$c\~edant ad medullam, ubi e$t os $acrum, truces fiant do lores: cau$a e$t, quia medulla inferior e$t du- rior, & vt durior maiori cum violentia $oluitur eius cõtinuum. Simili modo dicimus de reme- dijs, {quis} alia $int, \~q tollũt dolores in parte molli, & alia \~q in parte dura. Verum quia nos fusè declarauimus lib. 3. meth. no$tr{ae}, quomodo nõ $olum varient{ur} remedia ob $ub$tantiæ uarieta- tem; verum etiam à $ub$tantia partium colligi po$$it, quomodo $it applicãdũ remedium, ubi & quantum remedij exhibendum $it, ideo hic nihil dicimus.

CAPITIS XCV. Particula Vndecima.

Alia verò à formatione $imul, ac $i- Tex. _72_. tu. Supponatur enim, $i ıta contigerit, in hepate e$$e proximè dictum affe- ctum, in angu$tis va$orum finibus in- tru$is humoribus, qui vel lenti, ac te- naces, vel cra$$i exi$tant, vel $upera- bundent. Nonne in prõptu e$t, primum quidem cra$fitiem, vnà cum lentore, et tenacitate, cibis, ac potibus extenuanti- bus, ad $ubtiliorum partium $ub$tãtiã transferri oportere? Secundo autem lo- co non per angu$tos, atque inui$ibiles, $ed latiores meatus quidquid infe$tum exi$tit, e$$e euacuandum? $unt enim in hepate venæ non minus amplitudine, quã numero excedentes: terminantur aũt hæ quidem in gibbis advenam ca- uã, h{ae} uerò in cauis ad portã: Vnde haud difficile tibi futurum ubicunq; pre$$i, ac stipati humores fuerint, eo$dem expedi te euacuare, trahendo quidem ad ven- trem cum his, quæ attrahendi uim ha- bent medicaminıbus quicunque ex ip$is in venis ad caua hepatis pertinentibus aceruati, ad urinæ verò meatus promo- uendo per cauam uenam quicun\’que in venis ad eam pertinentibus $unt.

IN tex. $uperiori docuit facilita- tem, vel difficultatem re$olu- tionis, $eu di$cu$$ionis humorũ pendere à $ub$tantiæ varietate: raritas. n. & mollities partiũ cõ- ducunt ad facilitandã euacua- tion\~e, den$itas verò & durities ad impedi\~edã.

In hoc tex. verò o$tendit facilitatem, vel dif- ficultatem euacuationis indicari à formatio- ne, & $itu partis affectæ: dixit. n. $uperius Gale. dum $anguinis multitudo e$t confluxa in ali<009> corporis partem, quatuor e$$e facienda: primo totũ corpus euacuandum: $ecundo reuell\~edũ: tertio repercutiendũ: quarto partem euacuan dã diger\~etibus, vel $carificationibus, $i opus $it.

In hoc loco exemplo hepatis $umit indica- tionem euacuandi humorem confluxũ ab he- patis conformatione, & $itu; datq; exemplum de hepate, vt nos doceat, non $olum hepar, $ed quod libet vi$cus, & quãlibet corporis part\~e hu more repletã $anari aliquo peculiari remedio de$umpto à conformatione, & $itu partiũ. Ego de hac re lib. 3. meth. vitand. agens o$tendi, qũo $itus, & conformatio efficiant affectus $pecifi- cos, & $pecifica indic\~et remedia; & quomodo medici rudiores $æpi$$imè errent, dũ colligunt remedia ab affectuum e$$entia, nulla habita cõ- $ideratione conditionum partium affectarum, quæ $unt illæ, quæ & efficiunt morbos $pecifi- cos, & docent quomodo auferantur: conditio- nes verò $unt $itus, figura, meatus, $ub$tantia, & aliæ $ex, de quibus fusè egimus loco citato.

Si igitur de hepatis conformatione, & $itu loquamur inquit in vna parte e$$e concauita- tem, & in alia gibbo$itatem, in ip$oq; e$$e vena rum capillarium in$ertarum myriades: tali verò pacto e$t conformatũ, vt venæ partis con- cauæ habeant ana$tomo$im cum vena porta, & uenæ partis gibbæ cum caua, & hæc cum reni- bus; {per}{per} <009> conformationem, & $itum, humor \~p- ter naturam contentus in hepate non erit diffi cile, vt ex parte concaua trahatur ad venã por- tam, & inde per me$enterium ad inte$tina; at- que ex parte gibba pellantur humores mali ad venam cauaın, & inde ad renes, & per va$a vri- næ extrudantur.

Sen$us verborum e$t clari$$imus; dicit enim Gal. quod alia $umitur indicatio præter antedi ctas à formatione, & $itu, & has duas indicatio- nes vult applicare hepati: quare $i contingeret po$t factam euacuationem totius, & reuul$io- nem, {quis} in angu$tis va$orum finib. hepatis e$s\~et relicti humores cra$$i, lenti, vel copio$i; dicit, re Sanctorij in artem med. Gal. media e$$e in promptu; quia facile peruenire po$$unt ad locũ affectum, {quis} non accideret, $i $i- miles noxij humores e$$ent in pulmone, corde, cerebro, & $imilibus partib. di$tantibus à mea- tibus, per quos cõmodè euacuant{ur} excrem\~eta.

Primũ remedium, {quis} affert Gal. pro tollenda cra$$itie, & vi$co$itate exi$tente in orificijs ve narũ capillariũ hepatis, admonet e$$e cibum, & potũ attenuãtem: Hoc remediũ facilè iuua- bit pro tollenda hepatis ob$tructione: quia oĩs cibus, $i debeat nutrire, debet tran$ire per pri- mã, $ecundam, & tertiam coction\~e: quare, po$t- <009> in ventriculum inge$tus e$t, attrahitur ab he pate; atq; $i habuerit vim attenuandi, auferre quoq; poterit cra$$itiem, & lentor\~e ob$truen- t\~e orificia venarũ hepatis: meritò verò Gal. ex\~e plificauit de hac hepatis ob$tructione: quia e$t ferè oĩum morborũ origo: $ic febres diuturn{ae}, & rebelles ab hac cã vt plurimũ oriunt{ur}. Simili- ter cachexiæ, mali colores, & $ymptomata om- nium generum ex hoc affectu prodire $olent.

Secundũ remediũ, {quis} affert pro affectu pro- po$ito, ait, hepar non liberari humoribus copio $is cra$$is, & lentis v$u digerentiũ per angu$tos, & inui$ibiles meatus; $ed per latiores, & paten- tiores, per aluũ videlicet, & per va$a vrinæ, vt di ctũ e$t: per aluum dum humores cra$$i, & vi$ci- di concauam hepatis part\~e occupãt: per vrinã, dum gibbã. Docuit. n. Gal. lib. epid. ex Hipp. in hi$torıa mulieris decumbentis apud Pantimi- d\~e, qñ humores peccantes $unt in caua parte hepatis, euacuari per aluum, $icuti contigit di- ctæ mulieri, quæ patiebat{ur} malã affection\~e con- cauæ partis, {quis} agnouit Gale. ex tenuium eua- cuatione, quæ $emper indicat in venis me$erei, & in $imis iecoris humores redundare: aderãt quoq; dict{ae} mulieri vrin{ae} crudæ, quæ o$tende- bant in gibba humores redundantes; ecce quod vrina indicat $tatum, & cõditionem par- tis gibbæ; excrementa verò alui $tatum, & con ditionem $imæ partis hepatis.

Hinc Medicus in anatomia parum exercita tus, ignoratoq; $itu, figura, & c{ae}teris conditio- nibus partium corporis $æpi$$imè in curandis morbis labit{ur} in maximos errores; Qũo ergo, vt ex\~eplis illu$tremus hanc materiã, poterit agno $cere, an orificiũ v\~etriculi $it læ$um, $i ne$ciet vbi $it? $icuti vñr ne$cire o\~es, quı dicunt, orifi- ciũ uentriculi e$$e $ub mucronata cartilagine, cũ re uera ualde di$tet; quo pacto non errabũt, qui dñt, pylorũ e$se in fundo u\~etriculi? .i. in par te decliuiori, cũ di$ter ferè palmi tractu, {quis} Gal. non u\~r intellexi$se: quia in anatomia hoĩs nõ erat ualdè uer$atus. Similiter ualdè errant, qui putant, cly$teres ad uentriculũ peruenire; id. n. digno$cit{ur} ex anatomia: nã ualuulæ, \~q $unt ubi e$t c{ae}cũ, impediũt, ne liquores cra$sorũ inte$ti- norũ po$$int $uperius a$cendere; hac de cau$a for$itan Gal. 13. meth. c. 17. protulit hãc $nĩam; _Quæ infu$a $unt per clysteres, ea omnino ad ieiunum_ _v$q; a$cendere non po$$unt: immò $ubdit, \~et $i admodũ_ _nitaris, forta$$e tantum tenue intestinum contingunt;_ Id dixit Gal. for$itan ob ualuulas, quæ $unt in- ter tenuia, & cra$$a ınte$tina; Sed qui uult intel ligere partiũ meatus, & conformationes non $ufficit, vt Galenus immò neq; No$trates Ana tomicos, licet diligentius in$pexerint partes humani corporis, legat $ed in $ecandis corpo- ribus debet $e exercere; magis. n. unica die in hoc exercitio addi$cet, quam $i anni $patio $i- ne in$pectione $tuderet anatomiæ.

Inter cætera, conformatio e$t perpend\~eda; quia for$itan magis mutat habitum, <009> cæteræ conditiones propo$itæ; exempla Gal. 2. de rõne victus in ac. 29. de Paulo Rhetore, & Eudemo Philo$opho valdè hoc $uad\~et; refert. n. ambos fui$$e picrocholos; attamen Paulus, <002>a ductus ferens bilem excurrebat ad fundũ uentriculi, bilio$um vomitũ patiebat{ur}, uocabaturq; piero- cholus ἄνω; Eudemus uerò; quia id\~e ductus {per}- ueniebat ad ieiunũ inte$tiuum, bilisq; per in- feriora expurgabatur, dicebatur picrocholus, κάτω; ecce quomodo ob variam conformatio- nem variantur habitus, & hominum natur{ae}.

In$uper (liceat mihi afferre aliquot ex\~epla, vt huius rei ueritas eluce$cat) $i de {per}itoneo lo- quamur, dicimus, alio modo inflammationes, $eu vulnera peritonei $ub vmbilico tractari, & alio modo $upra; quia $ub vmbilico peritoneũ e$t magis duplicatũ ob ua$a umbilicalia; nega mus tñ <008> Colũbũ à xiphoide ad umbilicũ pe- ritoneũ e$$e unã tunicã, & non duplex; quia \~et pia mater, quæ e$t tenui$$ima, e$t duplicata. Præ terea uena vmbilicalis fertur ad umbilicũ ad $ci$$urã hepatis, ergo duplicata; ecce quãtũ re- $erat, conformation\~e peritonei præ$cire in co- gno$cendis, præ$agiendis, & curandis morbis.

Si verò de $itu loquamur, præ$tat, vt aliquo ex\~eplo huius conditionis nece$$itat\~e in tractan dis morbis manife$temus; Gal. igit{ur} 13. meth. c. 17. loquens de $itu oris ventriculi docet, qñ os ventriculi urget{ur} phlegmone, catapla$mata e$$e admouenda $upra $pinã dor$i; quia ille lo- cus e$t $tomacho uicinior; ualeant ergo qui pu tant $ub mucronata cartilagine e$$e os uentri- culi; {quis} erratũ ferè e$t cõe. Qui uerò de$iderant alia plura exempla pertinentia ad conformatio n\~e, ad $itũ, legãt 3. lib. no$træ methodi, ex quo nõ $olum intelligent sũmã utilitat\~e, <009> medici colligent ex cognitione conformationis, & $i- tus; $ed \~et ob$eruabunt rectã admini$tration\~e remediorũ colligi ex cõformatione, & $itu par tiũ, & ex alijs d\~rijs, de quib. egimus loco citato.

1 Dub. Gal. egit $uperius de indicatione de- $um\~eda à $itu partium, ergo hic e$t $uperfluus agens etiam in hoc loco de $itu.

Rñdet{ur}, $itũ partiũ dupliciter cõ$iderari po$- $e; uel {pro}ut corporis pars e$t $iue in $itu {pro}fũdo; $iue in $uperficie, & de hoc $itu Gal. $uperius e- git; uel $umit{ur} $itus pro connexione partiũ in- ter $e; $icuti in hoc loco Gal. con$iderat $itum, quatenus in eius parte gibba e$t uena caua, qu{ae} per urinam: in concaua uerò e$t porta, qu{ae} per aluum expurgatur.

Commentariorum. Pars III.

2 Dub. Gal. paulò $upra egit de indicatione de$umenda à figura partiũ: in hoc loco verò $u mens à conformatione, v\~r id\~e fru$tra repetere; quia figura e$t ip$amet conformatio.

Rñdet{ur}, conformation\~e nõ $olũ prædicari de figura; $ed \~et de meatu: quare dicimus per con formation\~e Gal. præcipuè intelligere meatus, agitur. n. de meatuum ob$tructione facta à len tis, cra$$is, & copio$is humoribus, & non de fi- gura hepatis, \~q e$t illa, quæ $emiluniũ {ae}mulat{ur}.

3 Dub. Gal. in hoc c. proponit curandũ apo $tema: in hoc tex. verò ex\~eplificat de hepate: re media, quæ proponit $unt duo, quorũ primum e$t alimentũ attenuãs: $ecundũ verò e$t, quod euacuat per cauam, vel portam: $ed v\~r diminu- tus: quia hepar apo$temate oppre$$um po$t eua cuation\~e totius, & po$t reuul$ionem oportet adurere eo modo, quo nos docet Hipp. 7. $ect. aphor. 45. & facta apertione è diametro rñden- te hepatis apo$temati pmittere vt pus effluat: {quis} $i album $it, ait Hipp. hoĩes $aluari: $i verò $it qualis amurca, interire: mancus igit{ur} v\~r Gale. dũ ag\~es de apo$temate hepatis ĩ hoc loco pr{ae}ter- mittit remediũ tanti momenti ab Hipp. propo $itũ, {quis} e$t per adu$tionem cutis $en$im $actam aperire, & permittere, vt defluat pus.

Rñdeo, Gal. propo$ui$$e in hoc ca. ex\~eplũ de multitudine $anguinis confluxi à maioribus ad minores venas, è quib. aliquid exudauerit, & non de apo$temate, vt o\~es Interpretes putãt: Nemo vn<009> $anè propo$itũ nodum exoluet, ni- $i amplectat{ur} no$trã interpretation\~e; quia in cu ra apo$tematis ex oĩum Medicorum con$en$u requirit{ur} $uppuratio, de qua in hoc ca. ne verbũ quidem: põt tñ curari multitudo $anguinis cõ- fluxa, quæ adhuc non effecerit apo$tenıa $ine $uppuratione, adhibitis tñ quatuor propo$itis Gal. remedijs, $. totius euacuatione, reuul$ione, repercu$$ione, & di$cu$$ione, $en$ibili, uel in- $en$ibili.

4 Dub. Gal. in tex. dicit, in hepate e$$e venas non minus amplitudine, <009> numero exced\~etes: tñ ex Gal. 4. de v$u partium 13. & ex in$pectione anatomica, venæ, quæ $unt in hepate, $unt om- nium venarũ tenui$$imæ; quomodo ergo $unt tenui$$imæ, $i amplitudine excedant.

Rñdet{ur}, in parenchymate venas e$$e tenui$$i mas, venam tñ cauã, & portam in$ertas hepati e$$e amplas, ad in$tar. $. radicum magnorum $ti- pitũ, & de his intellexit Gal. Natura verò effe- cit venulas illas minuti$$imas, vt $anguis in pa- renchymate magis moraretur, & perficeretur. Credimus. n. nos Gal. rectè $entire, dũ dicit $an- guinem perfici à parenchymate: errareq; Ve$a lium, dũ putat, $anguification\~e fieri à venis. Si- militer à veritate recedit Ari$t. dũ putat $angui fication\~e perfectam non ab hepate, $ed à corde fieri: cau$a erroris fuit, quia putabat venas non ab hepate, $ed à corde oriri, quod quidem in propria quæ$tione reiecimus.

5 Dub. Gal. lib. 13. meth. c. 17. & 2. ad Glau- conem 2. docet, gibbam iecoris expurgari per vrinam, $imam verò per aluum. Similiter in hi- $toria mulieris decumbentis apud Pantimid\~e in com. diciturinas indicare quæ $upra gibbã: euacuationem uerò tenuiũ quæ in me$ereo, & in $imæ. attamen <008>rium dicere u\~r 7. meth. c. 13. ubi habet hæc uerba; _Renes uerò, & ue$ica, &_ _iecinoris gibba, $i multo uitio$o $ucco $int referta, per_ _deiectiones, & pharmaca deiectoria expurgantur; $i_ _uerò mediocri, per urinales meatus._

Solutio colligitur ex verbis Gal. 2. ad Glauc. & 7. meth. vbi docet, \~q $unt in gibba, {per} vrinã e$- $e mouenda, $i corpus $it excrementis liberũ, & ce$$auerit fluxio, $i verò vniuersũ corpus $it iu$to plenius prius e$$e totum euacuãdũ, & in hac euacuatione añ diuretica {con}ueniũt sãguinis euacuatio, & medicamenta purgantia euacuã- tia à toto, & à $ima, & gibba iecoris: hæc verò $olutio valdè coh{ae}ret doctrinæ huius capitis, in quo docet ante euacuationem alicuius par- tis primo e$$e totum euacuandum, $i plenũ $it: deinde reuellendum à parte affecta: tertiò re- pellendum; quarto verò euacuandum per par- tem affectam, quod rudiores medici parũ ob- $eruant: quia prima die applicãt topica; quãuis nullum $it vrgens, {quis} e$t erratum inexcu$abile.

6 Dub. Gal. in tex. proponit pro hepate $a- nando duo remedia: primũ e$t cibus attenuãs cra$$itiem, & lentorem: $ecundum e$t euacuãs per cauam, vel per portam uenam: v\~r mãcus; quia præter cibum attenuantem $unt $yrupi incidentes, & oxymel, & alia id genus, quæ ob- $tructioni hepatis mirificè re$i$tunt.

Argenterius occa$ione huius dubij Gal. re- prehendit; quia præter cibum attenuant\~e non propo$uit alterantia incidentia, & attenuantia: tanto magis, quanto lentor, & cra$$ities humo rum à varijs efficientibus $it.

Rñdemus, Argenterium toto c{ae}lo aberra- re; quia à quacunq; cã fiat cra$$ities, $emper à ci bo attenuante inciditur: dum verò addit oxy- mel non e$$e inter cibos collocandum, aber- rat; quia mel & acetum ex quibus fit oxymel $unt ferculorum cõdimenta. Similiter omnes plantæ, quæ alterant, & nõ purgant, po$$unt cõ- dim\~etis \~pparari, & in ciborũ catalogo collocari.

CAPITIS XCV. Particula Duodecima.

Sed præter $upradictas alia e$t indica- Tex _73_. tio ab hepate ip$o, veluti à venarum principio: nam cum non tãtum $e ip$um regere natura aptum $it, vt pleræ\’que animalis partes $ed venis, præterea uir tutem largiatur, periculum imminet ne $i eius uigor madefacientibus, ac re- laxantibus catapla$matibus fuerit re- $olutus: & ip$um primum, ad $ui opus, Sanctorij in artem med. Gal. atque omnes $ubinde venæ eius ratio- ne imbecilles efficiantur. Quare in eius curationibus aliqua ex a$tringentibus medicaminibus mi$cere oportet. Sed quoniam in profundo admodum loco $itum e$t, dubit andum erit, ne ad$trin- gentis medicaminis vis debilitetur, ni- $i ab aliqua altera $ubtilium partium $ub$tantia, qualis aromatum e$t, tradu- catur. Melıus verò fuerit, $i & ip$um ad$tringens medicamen vnum proti- nus ex aromatum genere fuerit: nam $i duas habuerit natura in$itas qualita- tes, ac pote$tates, ualentius operabitur.

IN hoc tex. Gal. $umit indicatio nem à dignitate, & ab officio quodam cõi partis, & $umit in exemplum hepar, {quis} e$t vena- rum principiũ. Hæc verò do- ctrina e$t cõis cordi, & cere- bro: dıcıt ıgıtur oriri indicationem cõ$eruãdi hepar ob duplicem rationem: prima, quia qu{ae}- libet corporis pars e$t cu$todienda, & con$er- uanda: $ecunda quia hepar e$t principium alia- rum partium, & virtutem $uam per uenas cõ- municat vniuer$o corpori: illo. n. læ$o, totũ cor pus læditur: Duo igit{ur} mala cõmittunt <002> hepar l{ae}dunt, alterũ e$t, quia re$ultat imbecillitas vi- $ceris præcipui; alterũ <002>a orit{ur} imbecillitas ue- narum oĩum ab illo {pro}deuntiũ, & $anguinis im- perfectio; addas, o\~es facultates naturales aliarũ partium ob $anguinem imperfectum, & ob vir tutes hepatis, & venarum diminutas, ex nece$$i tate debiles reddi: facultates. n. naturales oĩum partium uires recipiunt à probo, & optimo $an guine in iecore facto, tran$mi$$oque per uenas ad nutriendas partes, earumque facultates na- turales fouendas.

Quomodo verò \~pcaueri poterit, ne iecur l{ae}- dat{ur} a digerentib. Gal. duo docet; primo, <002>d $it uitandum; $ecundo, quid $it faciendum. Quo ad primum dicit, e$$e uitanda madefacientia, & laxantia medicam\~eta; <002>a hæc tollunt robur partib. uiuentibus; {quis} aũt hoc $it uerum, Gal. 13. meth. c. 15. confirmat experientia; ait. n. Thea- ginem Cynicum philo$ophum hepatis inflam matione ob$ce$$um fui$$e ab Atalo medico v- $u laxantium medicamentorum occisũ; quod no$tratum plurimi non vñr ob$eruare; quia in omni dolore prodeũte ab inflammatione oleis laxantibus vtuntur, nulla habita cõ$ideratione vigoris partium, quæ nunquam debent tracta- ri digerentibus, laxantibus, ni$i aliquod ad$trin gens corroborans illis permi$ceatur.

Quo ad $ecundum, <002>d uidelicet $it faci\~edũ in curatione humoris confluxi in hepar, admo- net, {quis} aliquod ad$tringens permi$ceatur dige r\~etibus; animaduertit tñ, cum hepar non $it in $uperficie, $ed in corporis parte $atis profunda, ad$tringens debere e$$e ex illis, \~q cõ$tãt ex $ub- $tantia penetrante & $ubtili, qualis e$t $ub$tan- tia aromatum, quæ duplici virtute donata e$t; altera penetrandi, & altera ad$tringendi.

1 Dub. ab Argenterio proponitur in hoc lo co, dicitq; errare Gal. quia $tatuit, hepar e$$e ve narum principium; affertq; has poti$$imaas rõ- nes: prima ratio, venæ inter $permaticas nume- rantur, $ed $ic e$t, {quis} $permaticæ partes à $angui- neis, ide$t ab hepate na$ci non po$$unt, ergo: $e cunda ratio, quam de$umit à Gal. lib. de forma tione f{ae}tus, e$t; venæ in prima generatione prius factæ $unt, quam hepar, ergo hepar non erit illarum principium.

Re$pondet{ur}, Argenterium $piritu <008>dicendi obe{ae}catũ non legi$$e diligenter tex. quia Gal. non dicit in tex. hepar e$$e principiũ uenarum, $ed ueluti uenarum principiũ: Hinc non $olũ lib. de formatione fætus, $ed 2. de temperamen tis $tatuit uenas prius generari, & deinde he- par, {quis} e$t tam<009> parenchyma uenis additũ: dixit tñ iecur e$$e ueluti principiũ uenarũ, quatenus e$t principiũ non generationis uenarũ, $ed di- $tributionis, & con$eruationis oĩum partiũ cor poris, quatenus. $. $anguis, qui fit in hepate, di- $tribuitur per uniuer$um uenarum genus gra- tia nutriendi, con$eruandi, & fouendi o\~es cor- poris partes uita uegetatiua præditas: o$tendi- mus. n. in quæ$tione, quæ in$cribitur, an latitu- do uenarum indicet caliditatem hepatis, nul- lam corporis partem ab alia oriri, $ed o\~es $imul inchoari, <009>uis nõ omnes eodem t{per}e in$pician- tur; $nĩa. n. e$t Hipp. lib. de di{ae}ta, & lib. de locis in homine, {quis} o\~es partes $imul inchoentur, $ed non $imul appareant, & {quis} vna nõ generet aliã; {quis} quidem mirificè qui$q; ob$eruare poterit in nucleis pineis in duas partes $ci$$is; in qui- bus, & pini truncus, $urculi, & in aliquibus uiri des rami con$piciuntur $imul geniti, & $imul inchoantes.

2 Dub. (& e$t Argenterij) non u\~r, {quis} digni- tas, & præ$tantia hepatis, <009>uis hepar non $it de- bile, indicet, ut re$oluentibus permi$ceãtur ad- $tringentia g\~ra con$eruandi robur hepatis, ne di$soluat{ur}, ut docet Gal. in tex. Rõnes uerò Ar- genterij <008> Gal. in hac re quatuor $unt; quarum prima e$t, {quis} re$oluentia non egeant ad$tring\~e- tibus, quia euacuãt paulatim, & in$en$ibiliter, & $ine uirium di$$olutione; $ecunda, $i in ma- gnis febribus $anguis euacuetur u$q; ad animi deliquium $ine ullo periculo, {quis} hepatis robur di$$oluatur, quanto tutius poterimus vti re$ol- uentibus $ine ad$tringentib. in hepatis ob$tru- ctione? tertia ratio, $i applicabimus re$oluentia cũ ad$tringentibus hepati con$tipabimus cu- tim, & augebimus hepatis malum: quarta $i nõ $ola $ub$tãtia laxa, & mollis po$tulat remediũ ad$tringens, $ed \~et dignitas, & præ$tantia hepa tis, tunc maximè conueniret, qñ cupidus re$ol- Commentariorum. Pars III. uere reliquias inflãmationis cerebri, {quis} dignita te, & præ$tantia o\~es corporis partes antecellit: Gal. tñ (ait Argenterius) in cerebro vtit{ur} re$olu\~e tib. nulla facta mentione ad$tringentium, ergo ad$tringentia à vi$ceris dignitate non indica- bunt{ur}: Demũ addit Gal. 13. meth. c. 15. iniu$tè re prehendi$$e Attalũ Medicum, tan<009> interfecto r\~e Theagenis Cynici iecoris inflãmatione cor- repti: quia v$us $it laxantib. $ine ad$tring\~etibus: dicitq;, mortem illius nõ e$$e ad$crib\~edã Atta lo, quia v$us $it relaxantib. $ine ad$tring\~etibus; $ed <002>a ab hepatis inflãmatione pauci eu adunt: His rõnib. probat vi$cera, vt debilia, & flaccida, indicare ad$tringentia, & non vi$cerum digni- tatem, vel præ$tantiam.

Rñdet{ur} ad primã rõnem negando, {quis} re$olu\~e tia, quæ paulatim, & in$en$ibiliter euacuant, id efficiant $ine virium di$$olutione: immò dici- mus, $i humidũ radicale, in quo con$i$tit robur, paulatim, & in$en$ibiliter euacuetur, {quis} $emper pars tendat ad extinction\~e, & mort\~e. Secunda ratio nõ facit ad r\~e: <002>a dũ euacuat{ur} $anguis v$q; ad lipothymiã, dicimus, $anguinem non perti- nere ad robur partis; immò eius euacuatione iecur reuiui$cere: in hac $ecunda rõne Argen- terius fecit $altum ab humiditate natiua ad ad- u\~etitiã, inciditq; in arg\~m ex quatuor terminis ridiculũ: quia in di$cur$u intelligit de aduenti- tio calore, & in conclu$ione de natiuo. Tertia rõ, <009> affert <008> Gal. e$t oĩum vani$$ima; <002>a ad$trin gentia, quæ mi$cent{ur} digerentib. nõ $unt, vt gal- la, acacia, & $imilia cutim con$tipantia: $ed per ad$tringentia Gal. intelligit ea, \~q moderati$$i- mè a$tringunt, $icuti e$t ma$tix, & ro$a, quæ ad- $tringendo non con$tipant, $ed per quandã ex- pre$$ionem iuuant ad maiorem penetration\~e, {quis} mi$er non intellexit. Quod verò res ita $e ha beat, ex Auerroe 3. colliget. experimento eui- denti$$imo cogno$cet{ur}, $i accipietur corium, & ex vna parte oleo cõi vngat{ur}, & ex alia oleo ro$a- ceo, tunc citius penetrabit ro$aceum, <009> cõe: ni hilominus ro$aceum h\~et quandam moderatã vim ad$tringendi: Ad quartam re$pondemus Gal. 13. meth. c. 18. in inflammatione cerebri v- $um fui$$e digerentib. cum aliqua portione re primentis; & $ic humores non amplius ad ca- put fluebant: Hæc ad$tringentia $unt acetum, oleum ro$atum, & alia id genus, quæ h\~ent vim ad$tringendi, & corroborandi: <009>uis verò Gale. in declinatione inflãmationis cerebri v$us $it $olo ca$toreo, dicimus tñ ca$toreũ quatenus ha bet ali<009> vim exiccandi, e$$e non $olum diger\~es, verum etiam corroborans: corroborantia verò uaria $unt pro vi$cerum uarietate: ea. n. \~q corro borant iecur, non credat Argenterius, eadem e$$e cum ijs, quæ uentriculũ, uel $plenem, vel cor, vel cerebrũ corroborant: quia vnũquodq; vi$cus habet propriũ, & peculiare corroborãs: Hinc cerebrũ corroborat{ur} exiccante, & ad$trin gente; iecoris verò corroborãs e$t ad$tringens, & refrigerans: ventriculi, ad$tringens, & calefa- ciens. Quod vero non $olũ laxitas vi$cerum in- dicet corroborans; $ed \~et eorũ dignitas, dum. $. laxa quoq; non $unt; patet ex Gal. 11. metho. c. 16. vbi dicit, in uentriculo, & iecore re$olui ro- bur, e$$e pernitio$i$$imũ: <002>a hæc vi$cera non $o- lum pro $e ip$is, $ed \~et pro alijs corporis parti- bus officiorũ munera exercent, ideò, <009>uis $int fortia, qñ coacti vtimur digerentibus, vt ali<002>d re$oluamus, {quis} in ip$a influxũ e$t, illis permi$ce- mus aliquod ad$tringens, $eu corroborans: in partib. verò corporis, \~q non exercent officia {pro} alijs partibus, <009>uis re$oluat{ur} robur, non e$t ita pe riculo$um, vt notat Gal. lo. cit. Dum verò dicit Attalum Medicũ nõ fui$$e cãm mortis Thea- genis Cynici: rñdemus, {quis} $alt\~e celerrimæ mor- tis cã fuerit: quia probatum e$t, digerentia $ine ad$tringente medicamento uires affectæ par- tis re$oluere: citius. n. moriet{ur} æger, in quo uires citius re$oluuntur.

3 Dub. Gal. vult, ad$tringens medicamentũ e$$e ex genere aromatum, {quis}. $. habeat à natura duas in$itas virtutes, {quis} tñ in praxi non ob$erua tur: Medici. n. & pri$ci, & nıoderni componũt mira arte medicam\~etũ corroborans: accipiunt .n. ad$tring\~es, & uehiculum, {quis} habet partes te nues, & $ubtiles, $icuti $unt cyperi, calamus aro maticus, &c. quæ $imul permi$cent: ergo non ob$eruant Gal. præceptum {quis}. $. corroborans ha beat duas uirtutes à natura in$itas; cum ab ar- te id fiat.

Rñdet{ur} corroborantia, quib. medici utũtur, habere duas in$itas naturas, $icuti e$t calamus aromaticus, cyperus, ma$tix, & ab$ynthium, & in his continet{ur} uis ad$tringens, & aromati- ca $ubtilis, & penetrans: quare medici practici, ut ob$eruent Gal. præceptum utuntur ad$trin gente corroborante, {quis} habeat in$itam uirtut\~e $ubtilem, & boni odoris; tale e$t quoq; præter $upra dicta, acetum, {quis} uim ad$tringendi, & pe- netrandi obtinet, & oĩa, quib. utimur ad corro- borandum: $ed qui vult plura, legat Gale. 8. de comp. medic. per loca c. 7. ubı proponit plura ex$ententia Andromachi, quæ iecur corrobo- rant, ibique ip$e Gale. (obiter dictum $it) putat inter corroborãtia iecoris vuas pa$$as collocari.

CAPITIS XCV. Particula Decimatertia.

Et quidem euacuetur, quod præter na Tex. _74_. turã ın m\~ebrum confluit. Seruet autem humorum modum naturæ conuenien- tem. Quare & illa animaduer $io à no bis e$t adhibenda, nequid ab humoris confluentis qualitate, eiu$dem membri t\~eperies $it alterata: $i pituitæ naturam tenuerit, ad frigiditatem. $i verò bilis, ad caliditat\~e, vt hãc ipsã curantes in- temperiem $anitati re$tituamus. Cura- Sanctorij in artem med. Gal. bimus autem cõtrariã ex aduer$o affe- rentes qualitatem. quemadmodum in- temperaturarum curationib. diximus, quantum vnumquodque calidius, aut frıgidius factum e$t, tantum refrigerã- tes, aut calefacientes. Quare hic rur$us agno$cenda e$t ip$ius $ecundum natu- ram temperies. Nã quo pacto $ciemus quantum in frigiditate, ac calıditate à naturæ modo rece$$erit, aut quando à frigefaciendo $uper$edebimus, $i nos la tuerit ea, quæ est $ecundum naturã ca- lidıtas? Ità verò & frigidius effectũ calefaciemus ignorantes frigiditatis naturalis modum: neque opportunè ca- lefacere, neque in tempore à calefacien- do de$i$tere poterimus.

INtentio Gal. in hoc cap. erat $ub ex\~e plo multitudinis $anguinis in ali<009> partem confluxi, & in hepar præci- puè, admonere o\~es indıcationes, \~q colligunt{ur} non $olum à cõfluxo $an guine in hepar; $ed etiam omnes quæ colligun tur à quouis humore efficiente aliquam angu $tiam præter naturam.

Verum, quia humor confluxus calidus, & bi lio$us imprimit $uũ ealor\~e ĩ part\~e humore gra- uatã, & int\~eperi\~e calıdã efficit, humor verò fri- gidus, & pituito$us efficit intemperi\~e frigidã. Ideò Galen. in hoc tex. videns, {quis} $emper, dum influir humor in ali<009> partem, efficiatur aliqua intemperies $imilis humoribus, admonet in omni confluxu e$$e $umendam indication\~e ab intemperie partis facta, & relıcta ab ip$o humo re; meritò tñ vltimo loco po$t. $. factam euacua tionem, reuul$ionem, repercu$$ionem, & dige- $tionem humoris cõfluxi docet, intemperiem partis e$$e auferendam; <002>a hæc intemperies ao humoribus dependet, eo modo quo effectus à $ua cau$a, qui non tollit{ur}, ni$i auferat{ur} cau$a: quo fit, vt Gal. 4. meth. 4. loqu\~es de vlceribus dicat, vlcerũ, quæ à cau$a fiũt, $i cau$a adhuc manet, prius à cau$a curam e$$e au$picãdam. Similiter 7. meth. c. 12. dicit e$$e impo$$ibile, vt aliquis af fectus $anetur, manente adhuc cau$a, vnde na- tus e$t affectus: itidem 10. meth. ca. 1. docet in morbis dependentibus à cau$a, indicationem, quæ $umit{ur} à cau$a, e$$e primam, & deinde factũ morbum e$$e ab$cindendum: ecce qũo e$t im- po$$ibile, vt intemperies membri humore gra- uati auferatur non ablato humore, qui e$t cau- $a efficiens illius intemperiei. Hinc miror illo- rum abu$um, dum in hepate humore repleto prius volunt auferre intemperiem, quã humo- res in ip$o contentos, {quis} po$tremo loco e$$et fa ciendum: prius. n. oportet totum euacuare, de- inde reuellere: tertio repercutere, & quarto re $oluere, {quis} in pactum e$t; quo re$oluto, docet in hoc loco Gal. e$$e amouendam intemperi\~e relictam ab humore peccante Miror $imıliter dum in hepatis cachexia, & hydrope prius vo- lunt auferre intemperiem, quam humor\~e con tentum in hepate, vel in cauitate abdominis: prius igitur e$$et totum corpus purgandum, & deinde pars affecta ab humoribus præter natu ram liberanda, & demum intemperie relicta corrigenda.

In hoc tex. tria facit: primo admonet po$t e- uacuatum humorem {con}fluxum e$$e aufer\~edam intemperiem ab humore paulo ante introdu- ctam: \~q verò $it hæc intemperies relicta, facilè cogno$citur (vt ait Gal.) quia $i humor erat ca lidus, intemperies relicta erit calida, $i frigidus & pituito$us, frigida: $ecundo dicit, {quis} intempe ries contrarijs remedijs curabitur, $eruata ea norma, vt quanta $it intemperies, tantum d\~eat e$$e remedium: exempli cau$a, $i intemperies erit calida vt duo, remedium debet e$se frigi- dum vt duo, & $ic de alijs: tertiò nos docet, qũo dimetiri po$$imus quantitatem, & vehemen- tiam caliditatis, vel frigiditatis intemperatura- rum; dicitq; tantam fore intemperiei quantita tem, $eu vehementiam, quantus e$t rece$$us à $tatu naturali; exempli cau$a, $i hyeme $enes ar- denti febre corripiant{ur}, dicimus quammaximè illos di$tare à $tatu naturali: $imiliter remediũ pro debellanda hac $enum febre e$$e oppo$itũ & valdè di$tans à $tatu naturali; hoc verò e$$e frigidi$$imum, {quis} mirificè conferret; ni$i e$sent: prohibentia, \~q $unt ætas ingraue$cens, caloris natiui paupertas, & anni tempus. Simili modo, $i iuuenes bilio$i media æ$tate ardenti febre \~p- mant{ur}, dicimus, rece$sũ e$se paruũ, neq; indicari potenti$$ima refrigerantia, vt rudiores putant.

Qui vult di$tinctè in oĩ morbo perno$cere quantitatem rece$$us, debet $umma indu$tria conditiones partium affectarum, & ægrotãtiũ perpendere. De partibus affectis Gal. 13. meth. c. 20. admonet, $i <002>s adimat indicationem à par te de$umptam, addi$ci totam medicinam $ex diebus; conditiones verò conferentes pro co- gno$cenda quantitate rece$$us à $tatu naturali ab Hipp. Gal. & Auic\~ena de$umunt{ur}: à Gal. 2. ad Glauc. 2. & ab Hipp. 1. aph. 2. hæ proponuntur; natura ægri, ætas, tempus anni, regio, morbus, præ$ens con$titutio, robur, habitus, & cõ$uetu- do; ab Auic. 4. primi c. 3. & alibi hæ proponunt{ur}: ars, $eu exercitium $olitũ, cau$a, locus, $ympto- mata, $imiles morbi, proprietates morbi, mos, motus, repletio, pul$us, excrementa, animi mo- res, figura, iuuantia & l{ae}dentia; $ed nos in lib. de fal$a experientia, qui e$t 12. meth. no$træ di- $tinctius de his egimus.

Nos vtimur quatuor in$trumentis, quibus reddimur certi de quantitate rece$$us; quorũ primum e$t pul$ilogium à nobis inuentũ, quo quotidie quantum quis recedat ab optimo $uo Commentariorum. Pars III. $tatu cogno$cimus; $ecundum, idem cogno$ci- mus per motum pilæ plũbeæ pen$ilis filo, qua qui$que filo cõmota, & magis, vel minus elon- gata ob$eruare poterit naturalem pul$us mo- tionem, & rece$$um a naturali; verum nos mi- ra indu$tria ex pul$ilogio dimetimur motus, & quietes arteriæ, collationemque facere po$su- mus cum pul$ibus præteritorum dierum; ter- tium in$t\~rm e$t quo per $taticas ob$eruationes varios rece$sus à $tatu naturali penetramus. Hic tñ non e$t locus, vt de $tatic{ae} artis arcanis ali<002>d dicamus, <002>a uel breui in lucem quadrin gentos aphori$mos de $taticis experimentis {pro}- memus; quartum, {quis} mirificè quoq; iuuat, e$t quoddam vas vitreum, quo po$sumus metiri non $olum aeris, $ed cuiuslibet partis corporis temperaturam, & quantus quotidie fiat rece$- $us à $tatu naturali: de quo egimus $uperius.

1 Dub. dicit Gale. {quis} $umenda $it indicatio po$t confluxum humorem ab intemperie par- tis relicta ab humore, <002> antea opprimebat par- tem: <008> $ic argumentamur; ablata cau$a aufert{ur} effectus; at intemperies, \~q pendet ab humore confluxo e$t effectus, ergo tolletur ad ablatio- nem cau$æ; vt quid igitur Gal. vult $umere in- dicationem po$t ablatum humorem ab intem perie? qui e$t effectus dependens, & qui ad ab- lationem humoris ce$sare debet?

Rñdetur, {quis} ablata cau$a aufertur effectus, <002> $olum e$t in fieri: ille verò qui e$t in facto e$se non tollitur. exempli gratia, $i quis gallica lue adeo opprimatur, ut os narium corrumpat{ur}, hic affectus pendet à tabo gallico, tñ põt e$se, ut au ferat{ur} adhibitis optimis remedijs tota lues galli ca, \~q corrupit os nariũ, o$$is tñ nariũ corruptela {per}$euerãte: ecce {quis} nõ ${per} ablata cau$a ce$$at affe ctus: eodem mõ dicimus de intemperie reli- cta ab humore confluxo, & nuper expul$o: hic enim humor introducere pote$t intemperiem adeò efficacem, vt illo ablato, non {per}{per}ea ce$$et intemperies facta: quare dicere po$$umus, affe- ctus pendentes à cau$a e$$e trium generũ, nõ- nullos e$$e $olum ĩ fieri, & hos cã ablata $tatim ce$$are: nonnullos verò partim e$$e in fieri, & partim in facto e$$e, $ed quod factum e$t non agere altas radices, & hos, ablata cau$a naturã ipsã illicò ferè depellere: nonnullos verò dici- mus, e$se affectus, qui $unt in facto e$$e, & altas radices habere, quia non tolluntur ad abla- tionem cau$æ; i$tos autem dicimus e$se duum generum, alıquos. $. medico auxilio curari, vt e$t ĩ t\~eperies relicta ab humorũ {con}fluxu: aliquos demũ e$se incurabiles, $icuti dictũ e$t de teredi ne o$sis ethmoidis corrupti à lue, & de alijs.

2 Dub. dicit Gale. in tex. {quis} quantũ aliquod membrũ $it redditum calidius, t\~m \~et $it refri- gerandũ, exempli cau$a, $i intemperies erit cali- da vt duo, remedium auferens illam erit frigi- dum ut duo. H{ae}c animaduer$io Gal. v\~r vana ob duplicem rõnem, prima <002>a frigidũ vt duo nõ e$t æqualis virtutis cũ calido ut duo: primũ. n. actiuorum e$t calidum, & non frigidum: $ecun da, e$to, quod frigidum vt duo $it æqualis virtu tis cum calido ut duo, negamus tamen, quod ab agente æquali proueniat actio.

Rñdetur, {quis} Medici officium in auferendis intemperaturis non e$t $uperare verbi gratia ca lorem, $ed moderari, & cõtemperare, quod fit mi$cendo frigidum cum calido: quare calidita ti excedenti $i mi$cebitur frigiditas tantũdem excedens, & è diametro oppo$ita, contempera bit{ur} eo modo, quo aqua feruens ab aqua frigi- di$$ima temperata fit; quare argumentum e$t nullum; quia procedit de remotione caloris {per} victoriam agentis, <009> medici nun<009> con$iderant, <002>a illa victoria \~e lethalis, & deleteria: munus. n. medici e$t {per}mi$c\~edo qualitates {con}moderation\~e efficere, \~q e$t omninò oppo$ita vıctori{ae} ag\~etiũ.

3 Dub. dicit Gale. quantum aliquis calidior factus e$t, tantum e$se refrigerandum, ut re$ti- tuatur $anitati, $ed quomodo medicus uocatus ab ægrotis poterit $cire eorum $tatum natura- lem, cum tempore $anitatis illos non uiderit?

Rñdet Gal. 1. ad Glauc. huic dubitationi, {quis} {per}{per}ea medici melius $anent ægrotos, in quibus t{per}e $anitatis ob$eruarunt pul$us, vrinas, & mo- res: $i verò {con}tingat, vt æger a medico non $it an- te cognitus, poterit aliqua {con}iectura penetrare $tatũ naturalem. Ego verò $i antea nõ fuerit mi hi notus æger, v$u quatuor in$t\~rorum propo$i- torũ paulo $upra manuducor ad cogno$c\~edũ, quantus po$$it e$se rece$sus, & quanta reme- diorum do$is: quamuis fatear cum Galen. 1. ad Glauc. in principio e$se impo$$ibile, ut illud ul- timum & $pecificum quãtum à medico pene- tretur: meritoque ibi dicit: $i ego $cirem illud quantum agendum, talem me reputarem, qua- lem fui$se ferunt Ae$culapium.

CAPITIS XCVI. DE REMEDIIS MORBORVM ia numero.

Sed quoniam de his $atis diximus, tran Tex. _75_. $ire iam tempus e$t ad ea, in quibus nu merus nõ e$t $ecundũ naturã. Cum ve- rò duplex $it eorum differentia, quibus quidem aliqua particula deficit: his intentio e$t alterã efficere $ubmini$tran do naturæ, eo quo diximus paulo ante modo. At quibus $uperabundat, hãc re $ecare oportet, aut ferro, aut igne, aut medicamine, quod vrendı uim habet. Hæc igitur oĩa $anare po$$ibile e$t: at nõ æquè oĩa generari po$$unt, vt in lib. de $emine diximus. Quædã uerò $unt, qu{ae} & $i generari nõ po$$unt, licet tamen Sanctorij in artem med. Gal. pro ip$is alteram efficere, quemadmodum in o$$e ex toto $ublato, alteram $ub$tantiã in eius $ede reponere, à carne, atq; o$$e diffe rent\~e E$t. n. quæ in eıus gignitur loco quæ- dã veluti caro callo$a vel callus carno$us, et proce$$u temporis magis ac magis ad cal- li duritiem transfertur, cum ab initıo car- nis potius imitetur naturã Quacunq; par te $ublata, cum neq; eãdem $ecundum $pe- ci\~e $ub$tantiã, neq; $imilem efficere po$$u- mus, tertia nobis intentio quendam deco- r\~e inuenire, qu\~eadmodum in mutilationib.

IN capite $uperiori Galenus cæ- pit agere de remedijs a$peri- tatis, & l{ae}uitatis qui $unt affe- ctus pertinentes ad malam con formationem: deinde de reme- dijs affectuum in angu$tia pen- d\~etium ab humorum affluxu: & exemplo mul- titudinis $anguinis in hepar confluxi omnes in dicationes declarauit, quæ de$umuntur ab he- pate, & ab aliqua alia parte humoribus ob$e$$a.

In hoc cap. vt oĩa in hoc libello $ummo ordi ne proponat, & nihil prætermittat, agit de mor bis in numero: id tñ docet breui$$imis verbis: quia Gal. $uperius, dũ ageret de vitijs $anorũ, egit quoq; de uitijs in numero: neq; {per}{per}ea hic e$t $uperfluus, vt cen$et Argenterius: quia $u- perius loquebatur de vitijs ın numero $pectan tibus ad corpora $anorum: Hic verò ad ægro- rum: eundem ordinem quoq; $eruauit lıb. de morborum differentijs c. 8.

Cæterum, morbi in numero, vel $unt in defectu, vt dum deficit dens, na$us, labium &c. vel $unt in exce$$u, vt $extus digitus, poly- pus, $uffu$io, lumbrici, grando in oculo, acro- cordones, calli &c.

Quo ad morbos in numero, qui $unt in ex- ce$$u docet Gal. vnicum remedium, {quis} in$eruit pro oĩbus morbis in numero auferendıs, {quis} e$t re$ectio, quæ fit, vel inci$ione cum $calpello, vel igne actuali, vel potentiali: per $calpellum intellıgimus quodcunq; in$t\~rm, {quis} habet vim ab$cindendi, $it ferrum, aurum, vel ex alio me- tallo confectum: propterea Leonicenus non bene vertit dictiones, διὰ σμίλης ἢ διὰ πυρὸς, i. fer- ro, vel igne, quia oportet vertere $calpello, vel igne; σμίλη enim $ignificat $calpellum ex quo uis metallo factum: immò per $calpellum de- bemus intellıgere quodcũq; in$t\~rm, {quis} ab$cin- dere põt: per ıgnem actualem intelligimus me tallum alıquod ignitum: Ari$t. 1. probl. 25. vult hoc in$t\~rm ignitum, {quis} tollit $uperfluum, e$$e fa ctum ex ære: Auicen. 4. primi ex auro: cõiter tñ ex ferro laudat{ur}: per ignem potentialem in- telligit Gal. cau$tica, de quib. hic non e$t agen- dum: plurimi. n. Auctores agunt de in$t\~ris, quæ ab$cindunt: Fallopius tñ lib. 1. de vlcerib. c. 13. fusè, & admodum dıligenter de his agit.

Verum, quia non $emper morbi in numero po$$unt inci$ione auferri; ideò docet, {quis} loco inci$ionis $it confugien dum ad tran$po$ition\~e, $icuti dum catarracta e$t in oculo, vel dum la- pis in ve$ica occludit colli orificiũ, & impedit tran$itum vrinæ: catarracta acu tran$ponitur: lapis uerò candela, vel $irynga.

Quo ad morbos in numero in defectu tria proponuntur à Gal. remedia: primum e$t vt re- $tituamus partem ablatam: $ecundum, $i non põt re$tıtui, curandum e$t, vt alteram eius loco natura efficiat: veluti dum os e$t ablatum, natu ra e$t illa, quæ efficit callum, qui differt ab o$$e: tertium remedium, $i altera à natura non põt fieri, à medico proponitur aliquid, {quis} imitetur naturam: $icuti dum qui carent dentibus, $ibi accommodant fictos, vel qui carent na$o, vel la bio, fictum na$um, vel labium $ibi parant ex ce ra. $. vel ex ligno: ni$i vellent pati, vt per inci$io- nem in brachio factam, noua caro gignatur, & nouus na$us, & nouum labium ex carne fiat, de quo modo $uperius egimus. Quod verò ex ligno, vel ex cera debeant apponi labia, & na$i, legamus Gal. 4 meth. c. 18. vbi habet ferè hæc verba; _Si decurtata $unt, quæ in na$o, vel aure, uel la-_ _bio,_ dicit, _quod his ad{ij}cienda $unt, quæ deficıũt: po$tea_ _quam non e$t po$$ibile ab integro illa reficere._ Sed <002>a de affectib. in numero po$t particulã 4 87. c. fu- sè egimus, & pr{ae}cipuè in illa qu{ae}$tione, quæ in- $cribitur, ad quem morbum reducatur lapis in ve$ica, non e$t, vt quæ ibi dicta $unt, iterum re- petantur.

1 Dub. Gal. docet morbum in numero ex- cedent\~e tolli igne, $calpello, aut medicamine, {quis} habet uim urendi: quæ Gale. diui$io non u\~r $ufficiens: quia carnes excre$centes tolli po$- $unt filo ex $erico: hic modus auferendi $uper- fluũ, neq; reducit{ur} ad $calpellum, neq; ad ign\~e potentialem, uel actualem; ergo diminutus.

Rñderi põt, $erıcum incidere, & $ecare, qua- re ad $calpellum reducitur; $ub nomine σμιλης, non $olum intelligit{ur} $errũ incidens, $ed quod- cunq; in$t\~rm habens facultatem incidendi, $it ex $erro, & ex auro, ut Auicennas, uel ex ære, ut Ari$t. loc. cit. docet, uel ex $erico, dũmodo inci- dat, & $ecet, reducet{ur} ad σμίλην $iue ad $calpellũ.

2 Dub. lumbrici $unt morbi in numero, tñ neq; $calpello, neq; igne actuali, uel potentiali tolluntur; $ed medicam\~etis amaris, & acribus; ergo Galenus e$t diminutus.

Re$pondetur, lumbricos non e$$e propriè morbos in numero; quia alibi ex Gal. morbi in numero pertinent ad part\~e uiuent\~e patientis.

3 Dub. Gal. lib. 1. de $emine c. 13. docet ea, quæ non regenerant{ur} e$$e $permatica, i. fieri ex $emine, tan<009> materia, & efficiente: Ari$to. tñ 1. lib. de generatione animalium c. 20. & alıbi do cet, membra generari ex men$truo, & non ex $emine; quia mulier non h\~et $perma; addit, {quis} Commentariorum Pars Tertia. $perma viri non põt e$$e materia, ex qua m\~ebra fiunt, $ed $olũ cã efficiens. Præterea e$to cũ Ga- leno, {quis} $perma e$$et nõ $olũ effici\~es, $ed \~et ma- teria: qũo ita pauxillum poterit pro omnib. par tibus $permaticis tantum materiæ $uggerere? quare non $olum Ari$t. reluctat{ur} opinioni, quã $u$tinet Galenus, verum etiam ratio ip$a.

Rñdet{ur}, anti<009> e$$e eã di$ceptation\~e inter phi- lo$ophos, & medicos: philo$ophi. n. peripateti- ci putant, in $emine $olũ e$$e cau$am efficient\~e, & non material\~e: medici verò vtranq; cãm. Ad rõnem dicimus in prima generatione $ufficere {pro} gign\~edis $permaticis particulis minimam $e- minis quantitat\~e; <002>a genit{ae} partes $permatic{ae} augent{ur} non à $emine patris, $ed à $emine, quod {con}tinuo generat{ur} ab ip$i$met partibus $permati- cis, \~q & ip$æ hñt vim tran$mutandi pabulũ, {quis} attrahunt à $anguine matris, in naturã $emina- l\~e, qua nutriuntur. Similiter in adultis fit, dum eorũ o$$a, nerui, & alia $permatica vniuer$a à $e- mine in ip$is, & ab ip$is genito nutriunt{ur}. Sicuti enim $anguis defert{ur} ad te$tes, & albe$cit, & fit $em\~e, & te$tes illo nutriunt{ur}, $imiliter dicimus, deferri ad o$$a, & neruos, & in his albe$cere, & fieri $em\~e, quo $permatica alunt{ur}: dicit tñ Gale. lib. de $emine, in adultis non colligi tantam co piã $eminis, \~q $ufficiat ad regenerationem $per maticarum: ecce quod a $permaticis partib. $e- men fit: addit tamen Gale. in tex. quod licet in adultis quædam partes $permaticæ nõ po$$int regenerari, tamen altera $ub$tantia fit, & hæc e$t callus, qui dicitur porus $arcoides, ide$t car- no$us, qui unit os, uel neruum ab$ci$$um.

4 Dub. dicit Galenus, morbos in numero excedentes tolli re$ectione, quod videtur in- conueniens: quoniam $extus digitus e$t mor- bus in numero, tamen non e$t re$ecãdus; ergo remedium propo$itum à Gal. e$t impropriũ.

Rñdetur, quod $extus digitus non $it mor- bus, <002>a non lædit actionem. Simıliter vngula in oculo, ni$i $it ità magna, vt impediat vi$ionem, nõ e$t morbus; quare re$ectio non {con}ueniet: di- cimus igit{ur} Galenũ {pro}po$ui$$e re$ection\~e {pro}au- ferendis morbis in numero, $ed $extum digitũ non e$$e morbum; quia non lædit actionem.

5 Dub. Gal. vbi agit de vitijs $anorum in nu mero admonet e$$e impo$$ibile, vt pars in$tru- mentalis regeneretur: artamen lib. 1. de $emine c. 13. dicit venas, & arteriolas $ectas & diui$as in pueris regenerari po$$e.

Rñdetur Gale. in hoc lib. intellexi$$e de illis partibus in$trumentalibus, quæ non ingrediũ- tur compo$itionem aliarum partium in$trum\~e talium, & tales $unt manus, na$us, auricula, pe- des, &c. venæ verò, & arteriæ non $unt huiu$- modi: quia componunt organica, & de his non intellexit.

6 Dub. v\~r, {quis} na$us, & auricula \~pci$a regene- rari po$$int, vt te$tat{ur} Fallopius his verbis lib. de vulnere $implici c. 7. _Ego aliquando $anaui qu\~edã,_ _cui amputatus fuerat ferè totus na$us, ità ut $ola te-_ _nuis pellıcula reman$i$$et. His quoque diebus congluti_ _naui auriculã cuidam Flandro, ut ue$trum plures no-_ _runt, licet auricula penderet à pellicula tãtum: conglu_ _tinata tamen e$t:_ $ubdit Fallopius: _Si cuipiam ampu_ _taretur na$us, & acciperetis na$um alterius eod\~e ferè_ _tempore ab eius facile re$ectum, ità ut $piritus nõ eua_ _nuerint, & apponeretis, credo quod conglutınaretur_ _propter $piritum, & facultatem, quæ reman$it; & $ic_ _ex na$o unius re$titui pote$t na$us alterius._ Et hæc e$t cã, {quis} neruus, & vena re$ecta vniunt{ur}; quia $pi ritus illius partis nõ euane$cit, $icuti qñ ab$cin- dit{ur} manus, vel alia pars externa. Demum pars organica, vt na$us, & labium po$sunt abinte- gro regenerari; <002>a nõ de$unt artifices, qui facta inci$ione in brachio ex carne viua nouiter ge- nita, iterũ na$os, vel labia efficiũt. His po$itis er rat Galenus dum dicit e$$e omninò impo$$ibi- le, organicas partes regenerari.

Rñdetur, {quis} Gal. dũ dicit, partes organicas di- ui$as non po$$e amplius vniri, & regenerari, in- telligat de partibus organicis omnino $epara- tis, vbi nec $piritus, nec facultas per pelliculam po$$et $eparatis partibus cõicari: dum verò cen $et Fallopius ex na$o unius re$titui po$$e na$um alterius, dicimus id ne$ciri, ni$i aliquis prius ex- periatur: $ed e$to, quod po$t ab$ci$$ionem na$i, vel labij aliquis illico apponeret na$um, vel labium, credimus illum na$um, vel labium iterum appo$itum e$$e $imilare, & non orga- nicum: $icuti \~et dicimus de na$o, qui fit per ap- plicationem nouæ carnis genitæ per brachij inci$ionem.

CAPITIS XCVII. DE REMEDIIS MORBORVM in magnitudine.

Communicat autem hoc genus totũ cũ Tex _76_. eo, quod ad magnitudinem pertinet. Nã quodcunque ex eo e$t $ecundum natu- ram, illi propinquum exi$tit. Id verò tantum $eiunctum e$t, ac $eparatum, quod inter ea, quæ $unt è genere non naturali connumeratur: in quo quidem prima intentio e$t ablatio: $i verò hæc impo$$ibilis exi$tat, $ecunda e$t tran$po- $itıo, quemadmodum in $uffu$ionibus. Quæcunq; verò non integris partibus, $ed partiũ tãtummodo particulis defi- ciunt, aut excedunt naturæ modum; re fectio quidem, uel generatio in his quæ deficiunt, ablatio verò, & abolitio in hıs, quæ $uperabundant. Quare neque in ip$is altera intentio, neque medica- minum forma genere dıuer$a.

Sanctorij in artem med. Gal.

OMnes ferè Interpretes putant, Gal. in hoc cap. $olũ agere de re medijs morborũ in magnitudi- ne: $ed re vera non $olum de re- medijs morborũ in magnitudi- ne, verum \~et de remedijs mor- borum in numero agit: quod quidem facile probari põt, quia remedia, quæ proponuntur à Gal. in 1. parte capitis $unt duo, aliud e$t abla- tio: aliud verò tran$po$itio: at $ic e$t, {quis} h{ae}c duo remedia conueniunt morbis in numero exce- dentibus, ergo: accedit, {quis} tran$po$itio, quæ e$t vnum ex his duobus remedijs hic propo$itis nullo modo magnitudini auctæ, vel diminutæ conuenire pote$t, ergo non agit in hoc capite $olum de remedijs morborũ in magnitudine.

Nos tamen credimus in hoc cap. à Gal. tradi d\~riam, & conuenientiam inter morbos in nu- mero, & magnitudine: conueniunt, quia totũ genus morbi in numero, i. {secundu}m $uas d\~ras, qu{ae} sũt in numero diminuto & excedente, reducitur ad quantitat\~e, eo modo, quo morbi in magni- tudine, tan<009> ad cõe genus reducunt{ur}: Differunt verò, quia morbi in numero ad di$cretam: mor bi verò in magnitudine ad continuam quanti- tat\~e pertinent: differunt quoq;, quia morbi in numero $tant cũ ijs, quı $unt toto genere præ- ter naturam, vt lapis in ve$ica, & catarracta in o- culo, \~q acu argentea tran$ponit{ur} & polypus, qui nouacula $eparatur, & lumbrıci, qui amaris, vt aloe interficıunt{ur}, & euacuant{ur}: ecce {quis} aliqui ex ijs indicant ablationem: aliqui tran$po$ition\~e: Morbi verò in magnitudine non $tant oĩno cũ ijs, quæ toto genere $unt præter naturã: quia in his auferendis indigemus ablatione $u{per}flui, & non totali ablatione. vel tran$po$itione, quæ $o lum morbis in numero v\~r conuenire: Differũt $imiliter, quia morbis in magnitudine aucta, vt auctæ carni vlceris conuenit re$ectio, & $epa- ratio à parte naturali, & $ana; morbis verò in numero conuenit aliquando totalis ablatio, vt lapidi in ue$ica: differunt $imiliter, quia Gal. ĩn hoc cap. proponit quatuor remedia pro mor bo in magnitudine; duo. $. pro magnitudine di minuta, quorũ primum e$t refectio per alimen ta, qua egent emaciati, & tabidi, $ecũdum e$t regeneratio, qua egent caua ulcera. Simili- ter duo proponit remedia pro morbo in magni tudine aucta, quorũ primum e$t ablatio, qua e- get excre$entia carnis in vlcere; {secundu}m uerò e$t diminutio, qua egent corpora nimiũ pınguia.

1 Dub. Gale. docet, {quis} pro magnitudine au- cta duo $int remedia, ablatio. $. & abolitio; erat potius dicendum ablatio, & diminutio; quia abolitio, & ablatio idem $ignificant.

Rñdet{ur}, {quis} verbum græcum, quo utit{ur} Gal. e$t καθ{αί}ρεσης, {quis} $ignificat aliqñ non totalem aboli- tion\~e, $ed purgation\~e, vel diminution\~e: καθαίρω .n. $ignificat purgo & minuo; ideò in antiqua trã$latione rectè interpretabant{ur} loco abolitio- nis purgationem. Præterea dicimus, auctã ma- gnitudinem dupliciter con$iderari, vel re$pe- ctu totius partis $anæ; & hoc modo hanc ma- gnitudinem indicare diminutionem; uel re- $pectu partis anferendæ, quæ e$t præter naturã; & hoc modo indicare abolitionem.

2 Dub. hoc caput in$cribit{ur} de morbo in ma gnitudine; tam\~e dũ agit Gal. de remedijs mor- borum in numero; quæ $unt ablatio, & trã$po- $itio, u\~r {quis} hoc caput $it de morbis in numero.

Rñdemus ex dictis, {quis} Gale. agat in fine cap. de remedijs magnitudinis diminutæ, & auctæ; nõ ne admonet, remedia pro diminuta magni- tudine duo e$$e, alterum e$$e refectionem, qu{ae} tabefactis, u$u optimorum alimentorum miri- ficè iuuat? alterum e$$e regeneration\~e, quæ in cauis ulceribus e$t in u$u? Similiter non ne pro aucta magnitudine proponit duo alia remedia, alterum. $. e$$e ablationem, quæ fit igne, uel e- rodentibus medicamentis, alterum e$$e dimi- nutionem? corpora. n. ob{ae}$a diminuto alimen- to, & exercitio, reducunt{ur} ad proportionatam magnitudinem.

Decipiunt{ur} igit{ur} nonnulli Expo$itores, qui pu tant erra$$e illum, qui librum hunc in capita di $tinxit; quia Gal. in hoc cap. non agit de morbo in magnitudine, $ed de alio genere morbi ĩ nu mero, {quis} toto genere præter naturã e$t; quæ ex- po$itio non põt defendi; quia Gale. in fine hu- ius capitis propo$uit remedia morbi in magni- tudine, ut paulò $upra probauimus, & uerba Gal. clari$$ime patefaciunt; uera igit{ur} e$t expo$i- tio, <009> $uperius laudauimus, {quis}. $. Gal. comparet morbos in numero cum morbis in magnitudi ne, & utriu$que remedia tradat.

3 Dub. u\~r, {quis} morbus in numero, & magni- tudine non differant inter $e; quia $i per hypo- the$im deficeret tota caro, uel os unius partis organicæ, uel $uperabundarent caro, & os, tunc e$$et morbus non $olum in magnitudine aucta, uel dıminuta; $ed etiam in numero, ergo morbus in numero, & in magnitudine id\~e sũt.

Rñdet Gal. in tex. morbum in magnitndine e$$e, dum defectus uel $uperabundãtia accidit particulis partıũ; quia $i tota caro, uel os mem- bri abundet, uel deficiat, dicetur morbus in nu mero; $i uerò non totum membrum, $ed parti- cula m\~ebri cre$cat, uel diminuat{ur}, dicet{ur} morb. in magnitudine, non negando tñ, $i totum cor- pus præter naturã cre$cat, e$$e morbum in ma- gnitudine; Hinc meritò reprehenditur Aca- chias, qui aliqñ non di$tinguit morbũ in nume ro à morbo in magnitudine, ut in $exto digito; dicimus enim tunc e$$e duplicem morbum, in numero $cilicet, & magnitudine; quia per $ex- tum digitum, & numerus, & magnitudo ma- nus augetur; Errat, quia multi qui habent quinque digitos non habent maiorem manũ, quam qui habent $ex digitos. Præterea Gal. lib. de differ\~etijs morborum di$tinxit genus mor- bi in numero à genere morbi in magnitudine; In$uper in fine huius capitis dicit, e$$e cõitat\~e, & conueni\~etiam aliquam inter morbos in ma gnitudine, & morbos ĩ numero, quatenus. $. am Commentariorum. Pars III. bo ad categoriam quantitatis pertinent: non tñ {quis} morbus in numero nece$$ario $it morbus in magnitudine, vt malè interpretat{ur} Acachias.

CAPITIS XCVIII. DE REMEDIIS MORBORVM in Situ.

Sed iam veniendum e$t ad reliquum Tex. _77_. $alubrium cau$arũ genus, quod ea cor- pora emendat, quæ in $itu $unt vitia- ta: veluti luxationes, & inte$tinum in $croto. Fit autem hoc ex violenta ten- tione, atque impul$u. Hoc verò ex di- latato, ac rupto continente. Quare & duplex $anandi modus, alter quidem ad oppo$itam partem ei à qua facta e$t permutatio int\~ed\~edo, atq; impell\~edo; al ter verò id quod cõtinet firmius $olidi- u$\’que reddendo. Quibus verò v{ij}s, ac rationibus $ingula inueniri po$$unt, in libris de arte curandi explicauimus.

IN Cap. $uperiori Gal. declara- uit remedia pro auferendis morbis in numero, & magni- tudine: in hoc verò cap. tradit remedia pro auferendis mor- bis in $itu: & gratia ex\~epli pro ponit duas $pecies morborum in $itu: prima e$t de luxatione, $ecunda de procidentia inte$tini in $crotum: cau$æ externæ luxationum duæ à Gal. proponuntur: prima e$t ten$io violenta: $e cunda e$t impul$us: duæ $imiliter proponũtur cau$æ prolap$us inte$tini in $crotum; prima e$t dilatatio peritonei facta ob nimiam humidita tem laxantem: $ecunda e$t ruptura peritonei: ecce, quam decipiãtur, qui putant, herniam in- te$tinalem $emper fieri à ruptura peritonei; im mò vt plurimũ ob humiditat\~e peritoneũ laxat{ur}, & di$tenditur $imul cũ inte$tino illud cõcomi- tante v$q; ad $crotũ: {quis} verò duæ {pro}ponant{ur} cau- $æ herniæ inte$tinalis melius colligitur ex græ- co codice, <009> ex latino Leoniceni, <002>a ĩ latino le- git{ur}, {quis} hernia inte$tinalis fiat ex dilatato, vt ex- plicat Leonicenus, ac rupto, nihilominus in co dice gr{ae}co $ic legit{ur}, τὸ δὲ ἐξ ἀνευρύνσεως ἢ ρἥξεως, i. hoc verò ex dilatato, vel rupto cum di$iunctio ne, quia duæ $unt cau$æ prolap$us inte$ti- ni in $crotum, altera e$t dilatatio, & alt era om- ninò diuer$a à dilatatione e$t ruptura.

Notandum tñ, quod dilatatio peritonei nõ $emper fiat vitio peritonei, i. ob nimiam humi- ditat\~e, $ed aliqñ fit vitio inte$tinorũ, quatenus grauia $unt, vel ob nimiam pinguedin\~e, vel ob nimiam excrem\~etorum redundantiam; vnde fit, vt tenuitas peritonei non po$$it tantum pon dus $u$tinere: Qui igitur omnes cau$as paucis & methodicè vult colligere, $ic dicat, hernia inte$tinalis, & quicunq; alius morbus, vt docet Gal. 3. de $ympt. cau. c. 1. fit vel ob læ$am facul- tatem, vel ob errorem externũ: error externus e$t nimia bibacitas, $altus, $onus magnæ tubæ; & alia id genus; per læ$am facultatem intelligi mus, dum in$trumentum facultatis e$t læ$um; quia facultas vt facultas nõ patit{ur}: ex Ari$t. n. 1. de Aĩa tex. 65. $i $enex h\~ret oculũ iuuenis vide- ret vt iuuenis: in$t\~rm verò facultatis e$t con$ti tutio peritonei, \~q põt e$$e læ$a ab ortu naturæ, veluti dum quis oritur ex patre hernio$o, quod dictum e$t de hernia inte$tinali in $crotum, ea dem methodo dicimus e$$e procedendum in prolap$u vteri, & recti inte$tini.

Quo ad remedia admonet Gal. duos e$$e mo dos $anandi morbos in $itu: alter e$t tran$pon\~e- do membrum ad partem oppo$itam intenden do, atq; impellendo: $ed notandum, non e$$e fa ciendã tantã impul$ionem, & tention\~e, quanta fuit illa impul$io, \~q luxationem fecit; quia im- mineret periculum, ne excitaret{ur} dolor conuul $iuus. Alter modus $anandi e$t, vt reddat{ur} illud membrum, {quis} continet partem prolap$am, fir- mius, & $olidius. Hæc verò duo remedia propo $ita cõueniunt omnibus di$locationibus, & {pro}- lap$ibus. Primum e$t reductiuum ad partes op- po$itas, $icuti $i di$locatio e$t ver$us $ini$tram, reductio d\~et e$$e ver$us dextram partem: & $ic de alijs. Similiter in prolap$u $i inte$tinum e$t deor$um, reponit{ur} $ur$um, quod e$t oppo$itum. Secundum remedium e$t ligatura, quæ quod repo$itum e$t firmius in $uo naturali loco con $eruat; hoc verò remedium conuenit di$loca- tioni, & herniæ inte$tinali.

Admonet in fine capitis, in methodo, tradi- tas e$$e vias, & rationes, quibus morbi in $itu curari po$$unt: Hinc dignus reprehen$ione e$t Argenterius mordens Gal. quia de omnib. $pe cieb. luxationis non egerit: non. n. pertinet ad hunc locum exacta tractatio: quia hic $olũ in- tentiones communi$$imas proponit.

E$$et in hoc loco agendũ de morbis in figu- ra, <002> à luxationib. fiunt; <002>a de his Gal. facit m\~e- tion\~e; $ed <002>a egimus de his in explicatione cap. 93. non e$t, vt acta repetantur: ibi enim nonnul- la valde conferentia ad digno$cendas, & $anan- das luxationes tradidimus.

1 Dub. Gal. docet in tex. inte$tina prolabi in $crotum, vel ob dilatationem, vel ob rupturam peritonei; tñ hernia inte$tinalis non $olũ fieri põt ob vitiũ peritonei contin\~etis & $u$t\~etantis inte$tınũ, $ed \~et ob uitiũ {con}tenti, dum. $. inte$tina quatenus $unt pinguia, & grauia dilatare po$- $unt peritoneũ, alioquin $anũ: ergo Gal. in tra- dendis cau$is prolap$us mancus, & diminutus v\~r e$$e. Pr{ae}terea Gal. referens cau$as luxationũ, dicit e$$e vel impul$ion\~e, vel tention\~e vıol\~etã; omittitq; alias cau$as, veluti dum ob materiã Sanctorij in artem med. Gal. gyp$eam in iuncturis contentam luxatio fit; vel ob nimiam humiditatem vinculorum, qu{ae} $æpè adeo laxat, ut $uccedat luxatio.

Arg\~eterius propo$uit hæc dubia <008> Gal. qu{ae} adeo leuia $unt, vt $int medico indigna: quia in de conijcimus, Argenterium, neq; $copũ, qu\~e Gal. $ibi propo$uıt in hoc lib. intellexi$$e, neq; quid Gal. intelligat per cau$as: non $copũ: quia Galeni mens e$t de cõi$$imis intentionib. me- dicæ artis verba facere, & non de oĩb. $pecificis cau$is efficientibus: cui dubiũ, {quis} peritoneum po$$it dilatari à grauitate inte$tinorũ, & à vitio alterius vi$ceris? $atis. n. e$t, {quis} Gal. referat prola p$um fieri ob duplicem cau$am, \~q e$t, vel dila- tatio, vel ruptura; neq; erat conueniens vt cãs dilatationis accidentalis proponeret. Deinde Argenterius obliui$cit{ur}, <002>d intelligat Gal. {per} cãs, q\~m $upponit per cau$as intelligere cau$as mor borũ efficientes, tñ intelligit per cãs ip$a reme- dia: $i in hoc loco ex profe$$o auctor de cau$is morborum egi$$et, & nihil aliud dixi$$et, tracta tio fui$$et ridıcula: rõ verò, cur non tractet de morborũ cau$is, ip$emet admonet in tex. dum $e remittit ad libros methodi medendi. Præte- rea in lib. de d\~rijs morbotũ, & de articulis egit de luxatione, & de cau$is illius $pecificis; Nul- lus. n. e$t, licet infimus, Chirurgus, qui agens de cau$is luxationũ dilig\~etius <009> Gal. non agat: qua re miror Argenter ũ, {quis} non viderit auctorem $olũ capita cõ $$ima $ummo ordine propo$ui$- $e, & eo fine, ut tota ars memori{ae} cõmendetur: valde quoq; miror, dũ putat Gal. in hoc lıb. fe- ci$$e totius artis compendiũ, {quis} e$t fal$i$$imũ, vt probauimus in prælectionibus: Gal. n. vocabat in limine librı hãc art\~e methodo definitiua tra ditã non cõpendiũ, $ed veluti cõpendium. Ad dubıũ, dum Gal. de externis cau$is loquit{ur}, i. de impul$ione, & tentione violenta, quæ $unt cau$æ luxationũ, & non remedia: Rñdemus il- las fui$$e propo$itas non hoc fine vt colligeret ex illıs remedia; quia cau$æ externæ, vt pa$$im in methodo nos docet, nihil indicant: $ed, ut promptè $ciamus, illũ loqui de luxatione; lip- pis. n. e$t nota illa luxatio, quæ ab impul$ione, vel tentione uiolenta fit. Idem de hernia in- te$tinali dici pote$t.

2 Dub. Gal. in tex. quærens cau$as morborũ in $itu admonet e$$e has quatuor, ten$ion\~e vio lentã, impul$ionem, dilatation\~e, & rupturã par tis continentis: cæterum i$t{ae} cau$æ non $unt ex v$u artis, quia ex ıllis indicationes curandi luxa tion\~e, uel herniam inte$tinalem non po$$unt hauriri: ratio uerò e$t, quia Gal. 3. meth. i. decla rãs quid $it illud, {quis} verè indicat, habet hæc ver- ba; _Ab$urdum est a$$erere aliud e$$e quod indicat, &_ _aliud quod curatur;_ Præterea 4. meth. cap. 3. dicit, nullam extrin$ecã cau$am indicare; at $ic e$t {quis} impul$io, & tentio violenta $unt cau$æ extrin$e cæ, ergo à Gal. non erant proponendæ. In$uper indicationes $unt $umendæ ab e$$entia, & ab af fectu $pecifico, & præ$ente, vt docet Gal. in me th. & lib. de optima $ecta: impul$io tñ, & tentio $unt cau$æ extrin$ecæ, præteritæ, & non pr{ae}$en tes. Demũ Gal. 2. de temperam\~etis c. vlt. repre- hendit illos, qui ex proprijs, & in$eparabılıb. nõ procedunt; hæc $unt verba; _In his oĩbus peccant_ _pl{ae}rıq; medicorũ ex eo, quod proprias notas re$puũt,_ _atq; ad ea, quæ non perpetuo, $ed frequenter accidunt,_ _conuertuntur;_ Addimus nos minor\~e propo$itio- n\~e; at $ic e$t, {quis} impul$io, & violenta tentio $unt cau$æ morborũ ın $itu extrin$ec{ae}, ob quas non $emper, $ed aliquando $olum fiũt luxationes; ergo malè Gal. uidetur, $erua$$e normas, & præ cepta alibi tradita.

Rñdet{ur}, Gale. propo$ui$$e i$tas cau$as exter- nas, nõ ut indicaret remedia; $ed $olum, ut de- clararet de <002>b. morbis hic tractet; uoluit. n. Gal. $olũ admonere duo cõi$$ima remedia morbo- rum in $itu; neque eius intentio erat agere de cau$is morborum in $itu, quia $e remittit ad alios libros, vbi fusè de hac re egit; primũ uerò remediũ cõı$$imum, {quis} proponit e$t retrahere luxatum os ad oppo$itam partem ei, à qua fa- cta e$t permutatio, intendendo, atq; impellen- do; deınde facta ĩpul$ione part\~e reducere ad lo cum à quo exiliuit; $ignum uerò, {quis} pars luxata $it redacta, & optimè repo$ita, e$t quidam $oni tus, qui audit{ur} dum reponit{ur}; $ecundũ remediũ e$t, {quis} id, {quis} continet membrũ redactum ad $uũ $itum, con$eruetur ceratis, & ligaturis firmius atq; $olidius; inte$tinũ verò dũ reducit{ur} ad $uũ locũ, oportet, vt paulò añ æger $edeat in aqua calida, & $crotũ oleo amygdalino leniat{ur}; Quæ præcepta non $unt ita vana, & friuola, vt putat Arg\~eterius; immò $ine illorũ a$$idua ob$erua tione luxati, uel hernio$i $anari non po$$unt.

CAPITIS XCIX. Particula Prima. DE REMEDIIS præ$eruatiuis.

Con$equens e$t, vt ea oĩa exequamur, Tex. _78_. quæcunque in $uperiori $ermone dıce- re dı$tulımus. Vocant autem eadem præ$eruatiua. E$t autem horum triplex $ecundum genus differ\~etia. Prima qui d\~e homınıs qui integra fruitur $anita te; Secunda verò eius qui non integrè valet: Tertia eius qui ægrotat. Pri- mum igitur genus ad $alubrem atti- net artem, atque in duas, vt ante diximus, diuiditur partes: Secundum vero ad præ$eruatiuam $pectat: Ter- tium ad curatiuam.

IN tertia parte huius libri artis paru{ae} Ga len. $ibi propo$uit agendũ de cau$is $a- lubrib. intelligens per cau$as $alubres Commentariorum. Pars III. ip$a remedia: Verum, cũ remedia aliqua $int, \~q con$eruent $anitat\~e, aliqua verò, quæ illam effi- ciant, hactenus egit de remedijs con$eruanti- bus, & de his, quæ efficiunt $anitatem. Re$tat, vt Gal. agat de remedijs præ$eruatiuis, quæ con ueniunt corporib. neutris, & de cau$is $iue re- medijs re$umptiuis $iue reficientibus corpora neutra conuale$centiũ, & $enum: Ideò de præ- $eruatiuis agit in hoc cap. ĩ quo docet, qũo $int præ$eruanda corpora neutra, ne in morbos la- bant{ur}: In cap. verò $equ\~eti aget de re$umptiuis: Hactenus verò miro ordine progre$$us e$t in toto hoc lıb. quia oĩa huius libelli arcana orta $unt à breui$$ima definitione medicinæ in li- mine libri propo$ita, quæ erat, {quis} medicina $it $cientia $alubrium, in$alubrium, & neutrorũ: egit. n. in 1. parte libri de corporib. $alubribus, in$alubribus, & neutris: in $ecũda de $ignis om- niũ i$torum corporũ: con$equ\~es erat, vt in hac tertia parte ageret de cau$is, ıde$t de remedijs corporũ $alubriũ, in$alubrium, & neutrorum, hæc aũt pars diui$a e$t in quatuor partes: in pri ma egit de remedijs $anitat\~e con$eruantibus: in $ecunda de remedijs $anitat\~e efficientibus: in tertia, quæ ab$oluitur in præ$enti cap. in quo agit de remedijs præ$eruantib. corpora neutra, ne in morbos decidant: hæc aũt pars medicin{ae} à Gal. lib. ad Tra$yb. vocat{ur} προφυλακτικὴ, i. præ$er uatiua corporum decidentiũ: in quarta de qua in c. $equenti, agit de remedijs reficientib. cor- pora neutra conuale$centium, & $enum, quæ à Gal. inferius vocat{ur}, ἀναληπτικὴ, i. re$umptiua corporum habent: ũ (vt dicit Gal. li. ad Tra$yb. c. 7.) $anitat\~e lubricã, & quæ vocat{ur} ĩ affectione.

Sen$us igitur tex. hic e$t: con$equens e$t, vt ea oĩa exequamur, quæ in $uperiori $ermone, i. in c. 88. dicere di$tulimus: qua$i dicat Gal. po$t- <009> egimus $uperius de remedijs pertinentib. ad corpora $alubria con$eruanda, & de remedijs pertinentib. ad in$alubria vt nunc, quæ $unt il- la quæ actu ægrotant, cõ$equens e$t, vt agamus in hoc loco de remedijs pertinentib. ad part\~e præ$eruatiuam, i. de ijs, quæ præ$eruãt corpora neutra, ne in peius labant{ur}: In cap. n. 88. Gal. diui $it omnes cau$as $alubres, i. omnia remedia hoc modo: alia $unt remedia, quæ conueniunt int\~e- peraturæ factæ: alia verò int\~eperaturæ, quæ ad- huc fit; & alia int\~eperaturæ futuræ, quæ perti- nent ad corpora neutra, i. ad partem præ$eruati uã, de qua Gal. $ibi propo$uit agendum in hoc loco: egit. n. $uperius de remedijs curatiuis, & præ$eruatiuis $imul, ideò con$equ\~es e$t, vt hic agat de præ$eruatiuis t\~m: dum verò dicit; _Est_ _autem horum;_ Repetit d\~riam corporum, de qui- bus $uperius propo$uit agendũ, qua$i dicat, ho rum corporũ aliqua $unt $ana, & de his egimus in principio huius terti{ae} $ectionis; alia verò sũt corpora neutra, quæ non integrè valent; alia verò $unt, quæ ægrotant; egimus igit{ur} de cau$is con$eruantibus, i. de remedıjs con$eruantibus corpora $alubria; & de remedijs liberantib. cor pora in$alubria vt nunc, quæ pars pertinetad therapeuticam, $eu curatiuam; reliquum e$t, vt agamus de remedijs præ$eruantib. corpora neutra, ne cadant in peius, quæ pars pertinet ad prophylacticam, & de hac agit in hoc cap.

1 Dub. Gal. proponendo hanc d\~riam primo enumerat corpora $ana, deinde neutra, & ter- tio loco ægra; tñ egit primo de $anis, $ecundo de ægris; debebat $ecundo loco de neutris a- gere, qu\~eadmodum ab initio ag\~edũ propo$uit.

Rñdet{ur}, {quis} in tractatu $eruandus e$t ordo faci litatis; neutra. n. non po$$unt intelligi, ni$i intel- lectis extremis; at $ic e$t, quod $ana, & ægra re- $pectu neutrorum $unt extrema; ergo.

2 Dub. Gal. agit in hac po$trema parte libri de cau$is pr{ae}$eruatiuis, & re$umptiuis; tam\~e in pro{ae}mio huius tertiæ partis libri nõ propo$uit agendũ de præ$eruatiuis, neq; de re$umptiuis, $eu re$tauratiuis, ergo: proponit. n. agendum $o lum de cau$is con$eruantlbus, & efficientibus $anitat\~e; quare tractatio hæc videt{ur} imperfecta.

Argenterius dũ proponit aliquod dubiũ in $uis commentarijs, nun<009> illud $oluit, $ed loco $olutionis mordet Gal. $i o\~es Cõm\~etatores ita feci$$ent, arbitror, {quis} Hipp. Ari$t. & Gal. nomi- na ad hæc v$que tempora oblıuioni tradita fui$ $ent; accedit, quod dubia, quæ negotium face$- $unt Argenterio:, ut plurimum $unt puerilia, & aniliter effutita.

Rñdemus igit{ur} nos, {quis} mira breuitate, & mi- ro artificio Gal. v$us $it pro{ae}mio huius tertiæ partis; quia, quæ ex $e elucent ab ip$o omittun- tur; nõ propo$uit in pro{ae}mio agendũ de pr{ae}- $eruatiuis, & re$umptiuis cau$is; <002>a $ub genere efficientium cau$arũ, i. remediorũ con$eruan- tium, & efficientium $anitatem, continentur remedia præ$eruatiua, i. prohibentia, ne cor- pora neutra in peius cadãt; quia qui cogno$cit extrema, cogno$cit & media, $atis igitur erat, vt proponeret agendum in pro{ae}mio de reme- dijs con$eruantibus, & efficientib. $anitat\~e: $ed melius, corpora neutra partim egent remedio con$eruante, & partım corrigente, $eu efficien- te $anitat\~e; <002>a neutra mediant inter $alubria, & in$alubria; ergo $atis erat Gal. in pro{ae}mio pro- ponere $olum con$eruantes, & effici\~etes $ani- tatis cãs; <002>a qui cogno$cet extrema, cogno$cet & neutra. Pr{ae}terea ip$emet Gal. ca. 82. loquens de oĩb. remedijs $alubrib. dicit, alia conuenire affectui in facto e$$e; alia affectui in fieri; alia ve rò affectib. futuris; ita vt cõfecto {pro}{ae}mio s\~eper diuidendo {pro}cedat, & miro artificıo nos manu ducatad notitiã eorũ, qu{ae} $unt ab initio propo $ita; Hic igit{ur} e$t modus explicandi arcana me- thodi definitiuæ, quæ $ub illis trıb. breui$$imis nominibus, i. $alubri, in$alubri, & neutro tota continet{ur}. Similiter in hac tertia parte $ub his duob. nominibus, i. $ub cau$is efficientibus, & con$eruantib. $anitat\~e voluit contineri oĩa re- media, qu{ae} oĩb. corporıbus $alubribus, in$alu- bribus, & neutris conuenire po$$unt; quare Ar genterius, nec $copum, nec artıficiũ huius libri vn<009> intellexit, quo non percepto, nõ e$t mirũ, Sanctorij in artem med. Gal. $i in dubia friuola, & puerilia lap$us $it.

3 Dub. Gal. confundere v\~r partem \~p$eruati uam cum parte con$eruatiua, & effectıua $ani- tatis; quia triplicem partem \~p$eruatiuam v\~r {pro}- ponere: primã, \~q hominibus integra $anitate \~p- ditis conueniat: $ecundã, quæ hominibus, qui non integrè valent: tertiã ijs, qui ægrotant; ità vt $ub parte præ$eruatiua collocet totam medi cinam, {quis} nun<009> alibi fecıt; quia $emper con$er- uatiuam $anitatis à præ$eruatiua, & pra $eruati- uam à curatiua $eiunxit: ergo vel hic, uel alibi decipitur.

Re$põdet Plu$quamcommentator, Galenũ $ump$i$$e vocabulum \~p$eruatiuum latius, pro- ut. $. comprehendit totam medicinam. Quæ re- $pon$io e$t vani$$ima; quia vbique Gal. di$tinxit has partes; immò in \~p$enti tex. eas di$tinguit, di cens, part\~e {con}$eruatiuã {per}tinere ad part\~e $alubr\~e, neutrã ad \~p$eruatiuã, & ægram ad curatiuam.

Argenterius nũquam cogitans $olutiones, $ed $olum mor$us, & obtrectationes; {quis} quid\~e e$t philo$opho, & medico indignum, Galenũ reprehendit, dubium autem non $oluit.

Rñdemus igitur nos Gal. in tex. non diuide- re \~p$eruatiuam part\~e in illam triplicem d\~riam propo$itam; $ed repetere d\~rias corporum, {quis}. $. aliqua $int $ana, aliqua neutra, & aliqua ægra, vt inde colligat agendũ de remedijs præ$eruanti- bus corpora neutra, ne cadant in peius; quãdo verò Gal. voluit $ub vnico nomine cõprehen- dere totã medicinam, docuit lib. ad Tra$yb. et lıb. de con$titutione artis, totã medicinã cõpre hendi $ub correctione; <002>a neq; $ani$$imi hoĩes po$$unt ita {con}$eruari, ut parua \~qdam vitia non fiant, nec aliqua correctıone indigeant: hoĩes enim ægri curantur {per} correctionem vitiorum valde recedentıũ à $tatu $aluberrimo: homines verò, <002> non ıntegrè valent, & quorũ corpora in neutro $latu $unt, præ$eruant{ur}, ne cadant in pe- ius, corrigendo vitia non ita recedentia, vt $en- $ibiliter l{ae}dant operationes; ecce quod $ub cor rectione Gal. repo$uit totam medicinam; nun- quam tamen inueniemus in Gal. quod $ub pr{ae} $eruatiua, uel prophylactica, quodidem e$t, cõ- tineantur curatiua, & con$eruatiua, ut cen$et in hoc tex. Plu$quamcommentator.

CAPITIS XCIX. Particula Secunda.

Hoc aũt vniuer$um genus circa humo- Tex _79_. res peæcipuè negotiatur, quos neq; len- tos e{$s}e oportet, neq; cra$$os, neq; aquo- $os, neque plurimos, neq; vehementer calıdos, aut frigidos, neq; mordaces, ne- que putredini obnoxıos, neque veneni naturæ affines. Nam vbi aucti fuerint, generant morbos. Augentur verò non- nunquam eadem ex cau$a, quæ eos ab initio generauit. Illud autem plerunq; accidit, vt $ua alteratione inficiant eos, qui $unt in corpore humores.

IN $uperiori tex. Gale. propo$uit agendum de remedijs, \~q præ. $eruant, ne corpora neutra la- bantur in peius.

Tex. h\~et duas partes. In prima declarat circa quæ ver$atur me dicina præ$eruatiua; dicitque de ratione partis præ$eruatiuæ e$se, exce$sus & malas humorũ conditiones auferre. In $ecunda parte declarat quibus de cau$is augeatur humorum malitia.

Quo ad primã part\~e docet, {quis} circa humores \~p$eruatiuũ remedij genus uer$atur; Medicũ- que nõ po$se alio mõ præ$eruare corpora neu- tra, ne cadant in peius, ni$i prohibendo humo- rũ malitiã, videlicet ne fiãt l\~eti, uel cra$$i, aquo- $i, vel copio$i, uel nimium calidi, uel frigidi, mordaces, uel putridi, uel ueneno affines; quia quando e$$ent tales in exce$su, innumerabiles morbi inde prodirent.

Modi verò, quibus medicus prohibere põt nimium humorũ lap$um, uel exce$sum, tales $unt, ut lenti tractentur deterg\~etibus; cra$$i in- cidentibus; aquo$i incra$santıbus; copio$i mi- norantibus; calidi refrigerantibus; frigidi cale- facientibus; mordaces contemperantibus@ pu- tredini obnoxij aperientibus; veneni verò affi- nes bezoartıcis. His modis poterunt pr{ae}$eruari corpora neutra, ne in peius cadant.

Notandum, {quis} genus remediorũ curatiuo- rum non re$piciat \~pcipuè humores; quia mor- bi manent facti, nullis exi$t\~etıbus humoribus. Similiter remedia non re$piciunt morbos fien tes, vt fientes; quia {quis} e$t in fieri nihil indicat; quo fit vt humorũ peccantium cõ$ideratio $o- lum pertineat ad partem præ$eruatiuam; atq; hæc e$t cã, {quis} Gal. dicat vniuersũ genus \~p$erua- tiuũ circa humores negotiari, & merito, <002>a ma litia, vel exce$sus humorũ nõ {per}tin\~et ad partem curatiuam, neque ad prohibendos fientes mor bos, $ed $olum ad futuros præcauendos.

Quo ad $ecundã partem, _augentur uerò,_ malæ conditiones humorum vi$co$itas, cra$$ities, a- quo$itas, abundantia, & quæ $equuntur, augen tur à cau$is illis, quæ ab initio illas generarunt: i$ta verò cau$a generans, & augens humorum malitiam duplex e$t, alia e$t materialis, alia ve- rò efficiens quamuis impropriè dicta $it cau$a materialis quia materia nõ generat, $ed ex ma- teria tanquam ex $ubiecto generatio fit. Si igit{ur} de cau$a materiali loquamur, dicimus, lento- r\~e, $eu vi$co$itatem fieri ab v$u ciborum uı$co- $orum, & potuum frigidorum, ut ex u$u pi$ciũ, ca$ei, & eorum, quæ ex pa$ta conficiuntur. Si- militer ex potione aquæ frigidæ.

Cau$a verò materialis cra$$itiei humorũ fie- ri $olet ex v$u carnis vetu$ti bouis, leporis, cer- Commentariorum Pars Tertia. uorum, fungorum, boletorum, & $imiliũ. Simi liter ex v$u uini admodum nigri, & noui. Gale. enim 3. de loc. aff. 7. admonet vinũ nigrũ apti$- $imum e$se ad gignendum humorem melan- cholicum, & cra$$um; c{ae}terum, quia egimus de $ex fontibus, qui per $yndromen mira arte nos docere po$$unt cra$$itiem, & vi$co$itatem humorum peccantium, non e$t, ut quæ dicta $unt, repetantur.

Cau$a verò materialis caloris $unt, ea, qu{ae} ca lefiunt per $e, vel per accidens, de quibus, locis citatis abundè egimus. Idem dicimus de ijs hu moribus, qui nimium frigidi fiunt.

Si de cã materiali putredinis loquamur dici mus e$$e e$cul\~eta, & pocul\~eta cra$$a, & qu{ae} ob- $truunt: idem dicimus de cau$a materiali illo- rum humorum, qui tand\~e veneno $imiles fiũt.

Si verò de cau$a effici\~ete, & augente humo- rũ malitiam loquamur, dicimus, vırtutem debi lem ventriculi, & hepatis e$$e in cau$a, quod ci bi tenui$$imi, & t\~eperati$$imi conuertantur in $uccos lentos, cra$$os, & putridos: $i verò virtus oĩno debilis $it, conuertant{ur} in $uccos aquo$os, & crudos: ex Gal. n. lıb. de facultatibus natura- libus habemus, mel ratione maioris, & minoris virtutis naturalis conuerti in bilem, & in $an- guinem: in $ene. $. in $anguinem: in iuuene ve- rò in bilem.

Notandum tñ, vt dicit Gal. in tex. quæ a$$u- muntur per os po$$e e$$e adeo mala, vt $ui alte- ratione in $ibi $ımiles cõuertant humores, qui $unt in corpore licet boni, & optimi $int: è con uer$o cõtingit, dum quis malis humoribus e$t oppre$$us, licet comedat, & bıbat temperati$$i- ma; quod ni$i a$$umat in minima quantitate conuertet cibum temperati$$imũ in pe$$imos humores, vel dicas in $ibi $imiles: exempli gra- tia, $i dominentur in corpore humores bilio$i, & quis cibum temperati$$imum paulo plus de bito a$$umat, illũ in bil\~e cõuertet: $i domin\~etur pituito$i in pituito$os: $i putridi in putridos: $i frigidi in frigidos: $i veneni $imiles in humores veneno $imiles.

Fundamenta huius veritatis de$umuntur partim ab Hipp. & partim ab Ari$t. ab Hippo- crate, dum dicit 2. $ect. aph. 9. impura corpora quo magis nutries, eo magis l{ae}des: ab Ari$t. dũ probat, quod o\~e ag\~es multiplicet $emetip$um conuertens in $ui $imilitudinem materiam; {quis} non cognouerunt antiqui philo$ophi: ignis. n. efficit ignem, non quia $egregat actualem ign\~e a materia, vt dicıt Anaxagoras, uel quia con- gregat determinatos atomos, vt Democritus; $ed quia datur materia in potentia ad omnes formas, & agentia di$ponentia ip$am, quæ effi- ciunt, quod non erat in actu.

1 Dub. dicit Gal. {quis} pars medicinæ præ$erua tiuæ ver$etur circa humorum correctionem, ne. $. fiant iu$to cra$$iores, vi$co$iores, aquo$io- res, copio$iores, &c. De $ex rebus verò non na- turalib. ne verbum quidem fecit, quãuis $upe- rius docuerit, ab v$u opportuno $ex rerũ nõ na- turaliũ corpora præ$eruari, qua$i {quis} $ex res non naturales non pertineant ad præ$eruationem corporum.

Re$pondetur, in parte præ$eruatiua con$i- derari corpora neutra, quæ actu habent aliquã humorum malitiam; quia, ni$i e$$ent humores iu$to vi$co$iores, vel cra$$iores, vel haberent ali quam ex malis conditionibus relatis à Gale in tex. non e$$ent corpora neutra, $ex. n. res nõ na- turales sũt cões oĩb. corporibus; <002>a po$sunt \~et corpora $aluberrima ad $tatum neutrum, & in- $alubrem di$ponere. Præterea Gal. in<002>t in tex. partem medicinæ \~p$eruatiu{ae} ver$arı præcipuè circa humores: ecce quod dicit præcipuè, neq; negat in parte præ$eruatiua con$iderari quo- que res non naturales. In$uper ratio, cur præci- puè Gal. mention\~e fecerit de malitia humorũ, & non de $ex reb. non naturalıbus e$t, quia à rebus non naturalibus, nulla $umitur indicatio curatiua, uel \~p$eruatiua: indicationes. n. de$u- muntur $olum à morbis, uel ab humoribus il- los efficientbus. Quæ cum ita $int, Argenterij in$tantia vt vana, & irrita e$t abijcienda.

2 Dub. v\~r, {quis} ad part\~e \~p$eruatiuã pertineãt potius exce$$us, qui fiunt in temperaturis, quã in humoribus; quoniam, exce$$u illico ablato, corpora præ$eruãtur, ne cadant in peius: quod cum ita $it, debebat Gal. præcipuè expendere temperaturarum exce$$us, & non humorum malitiam.

Argenterius proponit dubium pr{ae}dictum: loco verò $olutionis Galenum mordet; $ed mi $er neque penetrat arcana, quæ in Galeni ver- bis continentur: neque (quod indignum e$t ex- po$itore) legit textum, qu\~e profitet{ur} inter\~ptari.

Re$pondemus, & hanc dubitationem, & $u- periorem e$$e puerilem; ratio e$t, quia Gale. in 2. parte tex. clari$$imis uerbis profert $uam $en tentiam dicens, cau$am, quæ ab initio genera- uit ui$co$os, & cra$$os humores, eandem po$$e eou$que malitiam humorum augere, quou$q; morbos generet. Sed dicat mihi Argenterius, an ne cau$a hæc generans ui$co$os humores e$t quoque temperaturæ exce$sus? an ne hu- mores ui$co$i frigidi fiunt à temperatura frigi- da, & calidi à calida, ut à cau$a efficiente? Præte rea, an ne ui$co$i humores habent quoque ori- ginem, $eu generationis augmentum à $ex re- bus non naturalibus? hæc $unt certi$$ima, & nemo e$t, qui dubitet, aerem calidum efficere po$se humores calidos, & mordaces, frigidum frigidos & vi$co$os, & $ic de alijs cau$is non na turalibus: quare Gal. non $olũ tangit humores, verum \~et t\~eperaturas, & $ex res non naturales; vt quid igitur Argenterij mor$us? cau$a o$ci- tanti{ae} Argenterij ex eo pendet; <002>a dum expo- nebat Gale. verba, nil aliud cogitabat, ni$i ob- trectationes, quib. obcæcatus uerba tex. clari$$i ma non uidebat: uerba tex. $unt, _Augentur uerò_ _nõnunquam eadem ex cau$a, quæ ab initio generauit;_ At ex oĩum con$en$u cau$a, \~q ab initio genera- uit e$t temperatura, & $ex res non naturales, \~q Sanctorij in artem med. Gal. in eandem geñerationem con$pirare po$$unt: ergo Gal. $ub nomine cau${ae}, non $olum ample xus e$t humores, uerũ \~et temperaturas, & res non naturales. Demũ põt alio quoq; modo rñ- deri, dum Gal. dicit pr{ae}cipuè partem pr{ae}$erua- tiuam ver$ari in corrigenda humorum mali- tia, intelligi magis pr{ae}cipuè de humoribus, <009> de temperaturis, quia dum t\~eperatur{ae} $unt tali pacto l{ae}$æ, vt humores mali aggregentur, tunc corpora non $unt pr{ae}$eruanda, neq; $unt neu- tra; $ed $unt in$alubria nunc, & {ae}gra, de quib. in præ$entia non loquitur Gale. po$tremò præ- $eruatio $umitur à cã, qu{ae} re$picit futura, & nõ à morbo, de rõne cuius hæc duo $unt, alterum, {quis} $it in facto e$$e; alterum uerò, {quis} $it præs\~es, $i- cuti $unt intemperaturæ; agens igitur Gal. de parte præ$eruatıua, quæ re$picit futura, non de bebat con$iderare intemperaturas, $ed humo- res, qui po$$unt morbos parere, & qui, $i aufe- rant{ur}, ægritudines efficere amplius non po$$int.

3 Dub. Gal. enumerans malas humorũ con ditiones indicantes corpus neutrũ decidenti{ae}, omitrit alia humorũ uitia, veluti, dũ humores $unt nimium pauci, & alia quoque plura.

Rñ$io e$t facillima: quia iam patet, extrema oĩa e$$e vitio$a; quare $i humores in quantita- te excedente indicant neutralitat\~e, id\~e quoq; deficientes indicabunt; neq; intentio Gale. in hoc lib. e$t artem medicam tractare illa prolixi tate, qua in cra$$i$$imis voluminibus totam medicınam declarauit.

4 Dub. Gal. in tex. vult, {quis} partis præ$eruati- uæ officıũ $it reddere humores moderatos, vt .$. nec iu$to vi$co$iores, nec cra$$iores, nec cali- diores $int, &c. $ed hoc pr{ae}ceptum non e$t cõe vn uer$æ parti præ$eruatiu{ae}; quia, dum aliquis e$t veneno infectus, illum, dũ volumus præ$er- uare, non humores, $ed $ub$tantiam, & t\~epera- turam $olidarum partium ad moderationem reducimus: quia virus occupat $olida, & nõ hu mores: idem dicunt de rabie canina, à qua $i vo lumus præ$eruari, oportet non humores corri- gere, $ed præcauere ne $olida inficiantur.

Rñdet{ur} duob. modis: primo {quis} veneno, vel ra bie in$ecta nõ collocant{ur} inter corpora neutra, quia $unt in$alubria nunc, $eu valde ægrotãtia de quıb. hic non agit{ur}. $ecundo rñdemus, Gal. in parte \~p$eruatiua nõ $olũ exp\~edere humorũ cor rection\~e, $ed \~et cau$as generantes, quæ duum generũ $unt, vt rectè admonet Plu$quãcom. aliquæ. n. $unt $ex res non naturales, aliquæ ve- rò $unt cau$æ efficientes, & generantes, perti- nentes ad corpora neutra, i$t{ae}q; $unt tempera- turæ $olidarũ partiũ, qu{ae} corrigi po$$unt. De- mum dũ docet Gal. {quis} ad partem con$eruatri- c\~e pertineat, humores reddere moderatos, dici mus Gal. con$iderare $tatũ neutrũ humorum: qua$i dicat, non oportet humores e$$e adeo len tos, cra$$os, aquo$os, & vehementer calidos; <002>a corpora in morbos ob illos exce$$us caderent: ecce {quis} Gal. $upponit humores vehementer ca lidos, vel frigidos, qui nullo modo cõueniunt corporib. $alubribus, {con}uenire neutris decid\~eti{ae}, \~q neq; $alubria, neq; in$alubria nũc vocari po$- $unt. In$uper in parte con$eruatiua medicinæ vtimur $imilibus: in hac \~p$eruatiua <008>rijs: qũo igit{ur} pertinebit ad con$eruatiuã id {quis} dicıt Gal. de humoribus vehementer calidis, vt. $. prohi- beat{ur}, ne vehementer calidi $int? an ne calidi ve hementer forta$$e $unt vehementer calidis tra ctandi? nemo id a$$entiet: Demũ dũ dicit Gal. $i augent{ur} h{ae} conditiones humorum, {quis} in mor- bos incidant, intelligit de $tatu neutro, & non de $alubri; quare hi cauilli Argenterij adeo in- $ul$i $unt, vt indigni $int confutatione.

5 Dub. dicit Gal. in tex. {quis} pertineat ad par- tem pr{ae}$eruatiuam pr{ae}cauere, ne humores fiãt natur{ae} veneni affines; {quis} $tare non põt: quia in- ueniunt{ur} hoĩes $aluberrimi, qui $anè nullo mo- do in $tatu neutro $unt, <002> tñ illico {con}tagio, vel veneno l{ae}dunt{ur}, & necant{ur}: qũo igit{ur} defendi po- terit Gal. dum dicit partem pr{ae}$eruatiuã $olũ ver$ari in corporıb. neutris decidenti{ae}? accedit, quod tempore pe$tis plurimi qui pe$$imo cor- poris habitu $unt donati melius præ$eruan- tur, quam aliqui $aluberrimi.

Re$põdetur, {quis} pe$tis $iue venenum nõ agit virtute quatuor primarum qualitatum: $ed vir tute aliarum qualitatum, quæ $unt nobis inco gnitæ; quamuis re vera non $int formæ, $eu $ub$tantiæ immediatè operatrices, ut perpe- ram $ub$tinent Gregorius Ariminen$is, Fer- nelius, Argenterius, & plurimi alij, quos lib. 8. meth. vitando. fusè reiecimus: quare cũ dent{ur} qualitates ali{ae} non p\~edentes à quatuor primis vocatis, arbitramur, {quis} corpora, qu{ae} vñr $aluber rima quo ad qualitates manife$tas, dum illico pe$te corripiunt{ur}, $int {con}$tituta in $tatu neutro, & non in $tatu $alubri: natura. n. non patit{ur} $altus: neq; agentia agere valent, ni$i corpora $int di- $po$ita: $i igitur vir debilis non inficitur pe$te, & vir fortis in eodem loco deg\~es, eadem pe$te inficitur, & moritur, dicimus cau$am huius e$- $e quia debilis, & infirmus careat illa di$po$itio ne ad $u$cipiendam pe$tem, <009> tñ vir fortis po$$i- debat, & ob <009> eius corpus re$pectu pe$tilentiæ, vel veneni erat in neutro $tatu; credimus tñ de bilem illum hoĩem re$pectu plurimorum mor borum plures alias neutralitates habere, <009> virũ fortem; raro tñ credimus accidere po$$e, {quis} vir fortis citius inficiatur pe$te, <009> debilis; ob$erua- tum. n. e$t tempore pe$tilenti{ae} infirmos, & de- biles homines frequentius è viuis decedere, quam valentes, & robu$tios.

6 Dub. in tex. dicit, {quis} de ratione partis præ- $eruatiuæ $it pr{ae}cauere, ne humores reddãtur affines naturæ veneni; {quis} quidem dici non põt; quia officium prohibendi, ne humores putridi reddant{ur} affines naturæ veneni, v\~r pertinere ad curatiuã medicin{ae} part\~e, & nõ ad \~p$eruatiuam.

Rñdetur, {quis} in codice gr{ae}co legit{ur} δηλητηρίους, . i. deleterios, δηλητήριον $ignificat pernicio$um; $ed apud Hipp in aphor. deleterium dupliciter v$urpatur, modo pro lethali, modo pro immi- Commentariorum Pars III. nenti malo, quod applicari pote$t neutris cor- poribus, tuncq; deleterium neq; lethale, neq; mortiferũ d\~r: $icuti dum corpora neutra deci- dentiæ adeo $unt præparata ad mortiferos affe ctus, vt, <009>uis adhuc $ana $int, illico deinde inci- dant in malignam, vel pe$tilentem febrem.

Hinc errat Argenterius, dum $emper inter- pretatur δηλητηρί{ου}ς veneno$os. Similiter errat Acachias qui per δηλητηρί{ου}ς interpretat{ur} pe$ti- lentes: quia, & veneno$a, & pe$tilentia non ad neutralitatem, $ed ad in$al ubritatem nũc, quæ con$tituit corpora ægrotantia, pertinent. Non tñ reprehendimus expo$itionem Leoniceni, quia \~et corpora neutra po$$unt habere humo- res non actu veneno$os, $ed affines natur{ae} ve- neni: o\~es. n. qui $unt ægrotaturi ante ægritudi- nem $unt affines ægritudini, $ed re vera delete- rium non $ignificat affinitatem, $ed malum, {quis} præ$ens e$t, & minatur ali<009> pernitiem; colligas itaq; pernitio$um, $eu deleteriũ dupliciter cõ- $iderari, vel in corpore neutro, vel in corpore in$alubri nunc: primo modo dicimus non e$$e valdè malum: $ecundo modo vero con$idera- tum, dicimus e$$e, vt plurimum lethale.

CAPITIS XCIX. Particula Tertia.

Intentio verò, & horum $anationis du Tex. _80_. plex exı$tit alteratio, atq; euacuatio. Al terantur igitur, vel ab ip$o corpore con cocti, aut ab aliquib. al{ij}s facultatibus, quæ vim medicatiuã habent: è quorũ numero etiam $unt ea, quæ exitialıum ferarum venenis aduer$antur, ac præ- terea pharmaca, quæ venena appellan- tur, tran$mutat.

IN tex. $uperiori docuit, {quis} pars præ$eruatiua medicinæ præci puè ver$et{ur} in auferendis, à cor poribus neutris, quibu$dã pra uis conditionibus, vt. $. humo- res nõ $intvi$co$iores, valdè ca lidı, vel frıgıdi, nec habeãt aliquas ex illis condi tionib. à Gal. in $uperiori tex. propo$itis. In hoc tex. verò docet remedia, quib. præ$eruare po$$i- mus corpora neutra, ne in morbos labantur.

Diuiditur tex. in duas partes: in prima affert duo remedia, quib. præcauere, & \~p$eruare po$- $umus corpora, ne cadãt in morbos: primum remediũ e$t alteratio: $ecundũ e$t euacuatio: propo$uit euacuation\~e po$t factam optimam alteration\~e, & humorum præparationem iuxta aphor. Hipp. 1. $ec. aphor. 22. vbi h\~r; _Concocta me-_ _dicari, & non cruda;_ & 2. aphor. 9. vbi h\~r hic apho ri$mus: corpora cũ quis purgare voluerit opor tet fluida facere, {quis} fiet v$u alterãtium. In 2. par- te docet, quid intelligat per alterationem: ad- monetq; duos e$$e modos alterationis: primũ e$$e per cõcoction\~e, quæ e$t naturæ officiũ: na tura. n. $emper pro virib. a$$imilat: vbi verò e$t impotens, tũc cra$$iores humores $altem atte- nuat, calidiores refrigerat, frigidiores calefacit, & o\~e {quis} e$t præter naturam miris modis vincit, & $uperat: $ecũdum modum alterationis e$$e per medicamenta, quæ non concoquunt, neq; a$$imilant: ideò malè nonnulli interpretant{ur}, {quis} \~e@verbum; _Concocti_; referat{ur} ad medicamenta; quia $equeret{ur}, {quis} \~et alexiteria, quæ aduer$antur venenis, ager\~et in venena, illa. $. cõcoquendo, {quis} e$t oĩnò fal$um; venenum. n. ideò d\~r venenũ, quia à natura nõ põt concoqui: immò raro vin cit{ur}, & alexiterijs $uperatur: quo pacto verò ale- xiteria agãt <008> venena, fusè declarauimus 8. lib. no$træ methodi, & p aulò infra, & $uperius in propria quæ$tione egimus.

Simili modo dantur alexiteria, quæ duplici modo $uperare $olent venena, alterando. $. vel euacuando: Hinc Gal. 13. meth. c. 6. & lib. 5. $im plicium c. 18. docet, materiam virulentam quo cunq; loco $ub$i$tat, $ubito e$$e euacuandã, & eradicandam ijs, quæ vehementer attrahunt: addit vehementer attrahentia e$$e, vel quæ at- trahunt $imilitudine $ub$tantiæ, vel vehemen- ti calore, dolore, vel vi vacui: addit, $i verò ma- teria virulenta adeo penetrauerit, vt non po$$it euacuari, debet $uperari per alterantia: additq; ea, quæ alterando venena vincunt, e$$e duum generum, alia agere $imilitudine $ub$tantiæ, alia vero manife$ti$$imis qualitatibus.

Ea quæ euacuant venena $unt vomitus exci tati ab oleo, butyro, decocto vrticæ, & malua- rum, quæ acrimoniam quoq; obtundunt. Præ- terea $unt cly$teres molles, & potentes; $i verò venenum penetrauit, tunc euocari debet $udore, balneo aqu{ae} calidæ, vel laconico $icco: vel corpus venenatum ponit{ur} in ventre bouis, vel mulæ recenter interfectæ, ut beneficio il- lius caloris totum virus forin$ecus euocetur; vel $i aliqua particula fuerit demor$a, applice- tur ar$enicum, vt docet Gal. 5. $implicium c. 18. vt. $. $it ar$enici vncia cum dictam i cretici, cina- momi, & $inapis $crup. 1.

Quæ verò alterant, & alterando $uperant ve nenum iam penetratũ, quodcũq; $it valent the riaca vetu$ta, bolus armena, terra lemnia, Be- zuar. Præterea Gal. 6. $impliciũ laudat bal$amũ cũ lacte; lib. verò de med. par. fa. c. vlt. laudat $an guinem anatis; Nos vtimur dia$ulphure $um- ma cum f{ae}licitate, & oleo è corticibus citri, {quis} mirificè prode$$e $olet.

Quæ verò habent peculiar\~e virtut\~e $uperan di determinata venena varia $unt; $ic in $cor- pionis ictu Gale. 11. $imp. in $ermone de drac. mar. applicat integrũ $corpion\~e: & 9. $impliciũ à Gale. per os laudat{ur} $aphyri puluis epotus. Si- militer ĩ mor$u uiper{ae} caro uiper{ae} applicatur; uel epithemata illa, quæ à Gal. proponuntur 2. de antidotis cap. 14. In mor$u uerò animalis ra- bidi proprium Bezoarticum e$t cinis cancro- rum fluuiatilium, ut docet Gale. in cura rabiei. Sanctorij in artem med. Gal. In exhibitione opij Gal. 2. de antidotis 7. laudat copio$um vinum meracũ; quia alterat calefa- ciendo, & per vomitũ euacuat; $ed nos vtimur theriaca vetu$ti$$ima ĩ vino genero$o, vel aqua vitæ $umma cum f{ae}licitate. Pro venenatis verò fungis v$i fuimus oleo è corticibus citri: retuli mus verò hi$toriã 2. metho. no$træ \~pclari$$ımæ mulieris, \~q v$u fungorum ıã c{ae}perat è viuis de- cedere, attñ eã oleo è citri corticib. parato $ani tati re$tituimus. Alij {pro} venenatis fungis vtunt{ur} allio crudo, {quis} ex Gal. 12. meth. appellat{ur} theriaca ru$ticorũ. Pro veneno ex gyp$o, {quis} $uffocare $o let, Auic. lib. 4. cap. de gyp$o, inter c{ae}tera laudat $cãmoniũ, & alia medıcam\~eta, \~q val\~eter pur- gãt aluũ. Pro lacte coagulato in ventriculo, {quis} põt infantes $uffocare, Conciliator laudat ace tum forti$$imum permi$tum cum 3. 1. a$$æ f{ae}ti dæ. Pro Ri$agalo, & pro ærugine æris laudãtur à Conciliatore 3. 11. pulueris coralorum cum vino, {quis} e$t proprium medicamentum. Propriũ Bezoarticum albi veratri ex Cõciliatore aqua mellis largius bibita, & deinde flores nimphe{ae} triti ad 3. 11. epoti $unt mirifica auxilia. Pro $cã- monio in nimia do$i, valent ea, quæ $omnum conciliant. Præterea balneum aquæ tepidæ, & ligaturæ coxarum, & brachiorũ $uba xllis con- ferunt mirificè. Ego. n. vı$itaui qu\~edam milit\~e, qui v$u pillularum ex $cãmonio ob nimiã eua- cuationem erat ferè vita priuatus, po$t ligatu- ras $tatim alui fluor ce$$auit. Pro colocynthide ni$i butyrum, lac, & c{ae}tera iuuent, puluis $ma- ragdi ad 3. 1. epotus cũ vino e$t proprium anti- dotum. Hic reliquimus cõia, <002>a $uperius ea {pro}- po$uimus. Pro cãtharidibus proprium ex Con ciliatore $unt decem grana alchechengi. Gal. verò 2. de antidotis, & 11. $impliciũ refert aucto ritate A$clepiadis cãtharides e$$e remediũ pro- prio veneno, $i pedes, & al{ae} trit{ae} cum melle eclegmatis modo paulatim deglutiant{ur}: cui s\~e- tentiæ fauet Aetius lib. 13. c. 49. vbi dicit valere pro vrinæ ardoribus, & pudendorum inflam- mationibus, tam per os $umptas, <009> exterius illi- tas; $ed certè ego non vterer hoc remedio: pu- tarem me malum addere malo. Pro lepore ma rino dicit Ath{ae}neus, proprium Bezoarticũ e$$e Triglam: e$t. n. pi$cis $atis notus, & gu$tui iucũ- dus: Gal. verò 9. $impliciũ laudat confection\~e ex fructu iuniperi, & terra lemnia: dicitq; non $olum pro lepore marino, verũ \~et pro canthari- dibus valere. Pro aconito, $iue napello Gal. 2. de antidotis laudat rutam $umptã cum iure galli- naceo, $eu vino. Pro mor$u à phalangijs Gal. 8. $implicium laudat herbam, \~q vocatur phalan- gites: de$iccat. n. & e$t tenuium partiũ. Simili- ter 2. de antidotis plura proponit pro ictu pha- langiorum, & $corpionum. In mor$u ab A$pi- de Aetius lib. 13. c. 20. laudat acerrimum acetũ donec per$entit{ur} qualitas circa dextram partem hypochõdriorum decurrere: in mor$is ab a$pi- de hepar primũ $en$u priuat{ur}: totius tñ remediũ e$t partem demor$am amputare: vel $alt\~e igne torrere: $icuti ego Hieronymo Brochino phar- macop{ae}o periti$$imo à vipera demor$o in pol- lice manus tam profundè exu$$i ferro cand\~ete, quantum dentes viperæ penetrarũt: qua facta inu$tione, illico de medio ab$tuli cõuul$iones, & tumores manus, & brachij, <002> iam c{ae}perunt illum adoriri. Ad rubeti mor$um, <002> e$t $pecies a$pidis, laudat Conciliator puluerem $marag di ex vino potum, cui ego parũ, vel nihil fido. H{ae}c $unt propria Bezoartica: c{ae}terum cõia $ine du bio magis conferunt oĩbus venenatis: $untque theriacæ magn{ae}, dia$ulphur, & $imilia $uperius propo$ita.

1 Dub. Gal. in tex. dicit, {quis} exitialia venena $uperant{ur} alterantibus <008>rijs, {quis} non v\~r; quia exi tialia, $eu venena non per qualitates, $ed {per} pro- prias formas, & $ub$tãtias aduer$ant{ur} natur{ae} hu- man{ae}: ergo nõ poterũt $uperari alterantib. me- dicinis, \~q per <008>ria procedunt: $ub$tantiæ enim $eu formis $ub$tantialibus nihil e$t contrariũ.

Rñdent nonnulli, {quis} non inconuenit $ub$tã- tiæ aliquid aduer$ari; quia {quis} $ub$tãtiæ nihil $it <008>rium non e$t vera, & conuertibilis $ub$tantiæ proprietas: $ed i$ti reijciuntur; q\~m, qui admit- tunt $ub$tantiæ aliquid e$$e cõtrarium, incidũt in $copulum peiorem, & e$t, {quis} $ub$tãtia vna, & $implici$$ima habeat duo <008>ria, {quis} de$truit totã philo$ophiam: patet antecedens; <002>a lues gal- lica quatenus $ub$tantia <008>riatur homini, & guaiaco vt $ub$tantiæ $unt: quare melius e$t, vt dicamus, {quis} lues gallica non <008>rietur guaiaco, & homini vt $ub$tantia, $ed vt \~pdita l{ae}dendi pot\~e tia, \~q e$t in prædicamento qualitatis, \~q e$t mul tiplex, & nõ $implici$$ima, $icuti $implici$$ima e$t $ub$tãtia: $ed quia $uperius, & præcipuè lib. 8. meth. n\~ræ reiecimus hãc opinion\~e: ideo ne acta repetãtur, omittimus longior\~e di$cur$um.

Alij videntes, {quis} qualitates occultæ non $int re vera in \~pdicamento $ub$tantiæ, $ed in prædi camento qualitatis, meditati $unt aliã $olutio- n\~e dicendo, qualitates occultas non prouenire à calido, frigido, humido, & $icco; $ed ab altiori principio, i. à raritate, & den$itate corpore{ae} $ub $tantiæ, moti auctoritate Ari$t. 8. phy$ic. tex. 55. dicentis, oĩum pa$$ionum principia e$$e den$i- tatem, & raritatem: dicuntq; occultas qualita- tes à d\~e$itate, & raritate, tan<009> ab effectiuo prin cipio{pro}dire: confirmãt $uã opinion\~e; <002>a ignis in $ua $phera fit, rarefacto aere à motu diurno ra- pidi$$imo: hactenus hæc opinio, ni$i altioribus principijs nitat{ur}, \~e oĩno fal$a, ut paulo <015>. oñdem{us}.

Reijcit $i<014>r hanc chimeram docti$$imus Ru dius lib. 2. de morbis occultis c. 2. & nos lib. 8. c. 7. vbi dicimus, <009>uis rarum, & den$um aliquãdo $int priora calido, frigido: tñ rarũ, & densũ e$$e accidentia, accidentiaq; non e$$e accidentium accidentia, vt docet Arı$. 4. metaphy. tex. 14. Si- mıliter 8. metaphy tex 12. docet, accidentia nõ h\~re materiam ex qua, $ed $olũ in qua; ideò nul- lum accid\~es po$$e {con}$titui {pro} principio materiali ex quo alia fieri debeant accidentia. Præterea {pro}bauimus principium materiale oĩum accid\~e- tıũ e$$e materiæ prim{ae} trinam dimen$ionem, \~q Commentariorum Pars Tertia. e$t tan<009> natura, & e$$entia materiæ: $ed <002>a non $at e$t proponere principiũ materiale omnium pa$$ionũ, ni$i {pro} ponat{ur} prıncipiũ effectiuũ: ideo nos c. 8. di$putauimus <008> Democritum, & The$ $alum, qui negabant $ub atomis formas delite- $cere: o$t\~edimusq; illas formas e$$e effectrices & oĩum qualitatũ eductrices è principio mate riali, {quis} e$t materiæ trina dimen$io, \~q re vera ef- ficit octo d\~rias po$itionis, vnde $itus, vnde rari tas, & den$itas, & infinita alia, \~q deinde $imul {per}mi$ta efficiunt occultas qualitates: Neq; nos in$equimur Democriti opinion\~e, quã Rudius parũ accuratè eam percurrens, 8. meth. no$træ vitand. nobis attribuit. Democritus. n. putabat atomos e$$e incorporeas, & inalterabiles, vt re- fert Gal. 1. de diff. morb. c. 2. negabatq; tempe- raturas, & admittebat $olũ corporũ minimorũ cõpo$ition\~e. Nos verò & cõpo$itiones, & t\~epe- raturas admittimus: imò nos alibi hac de cau$a reiecimus A$clepiad\~e, <002>a dicebat corpora con $tare ex corpu$culis incõpactis, & inalterabilib. Præterea reiecimus Anaxagoram, & Empedo- clem, qui referente Gal. 1. de elem\~etis circa fi- nem, dicebant prima principia e$$e intran$mu- tabilia: Anaxagoras tñ putabat talia e\~e $ua cor- pora $imilaria; Empedocles verò talia e$$e qua tuor elementa: Nos tñ cũ Ari$t. 1. de generatio ne $u$tinemus, t\~eperaturas ex mi$tione elem\~e- torũ {con}$urgere: atq; cũ Gal. 1. de elem. lo. cit. vbi vtit{ur} his verbis; _Corpora uicina nata $unt inter $e mu_ _tuo trã$mutari calefaciendo, refrigerãdo, humectãdo,_ _uel exiccãdo, uel al{ij}s qualıtatib._ Quare $i <002>s volue- rit reijcere n\~ram opinion\~e de qualitatib. occul tis, pri{us} d\~et demoliri hoc fũ l\~m, {quis} trina dim\~e$io non $it ip$a mã prima, & principiũ mãle oĩum qualitatũ. S <014>r {quis} octo d\~riæ po$itıonũ per varios $itus, & raritates, & den$itates non di$ponant materiam, ut ab effici\~ete extrin$eco non fiant o\~es qualitates tam occultæ, <009> manife$tæ: & qđ nõ $it uerũ id, {quis} ex Gal. de$ump$imus 4. de $im plici med. c. 15. & lib. de {con}$titutione artis c. 8. & 2. de loc. aff. c. 8. ex infinitıs alterationib. elemen torũ fieri qualitates occultas. Demumq; $i vo- luerit no$tram opınionem reijcere debet pro- bare, quod $ub uario $itu, & raritate, & den$ita te non delite$cant formæ $ub$tantiales, à qui- bus tanquam à principio actiuo, vt diximus cõ tra Democritũ, occultæ qualitates dependent.

His iactis facilè $oluit{ur} dubitatio {pro}po$ita, <002>a nos negamus occultas qualitates e$$e in \~pdica m\~eto $ub$tãtiæ, e$$eq; $ub$tantias immediatè o{per}atrices, {quis} id\~e e$t; $ed dicimus e$$e qualitates de \~pdicam\~eto qualitatis, \~qq; hñt <008>riũ; $ed alio mõ oriri <009> primæ illæ quatuor; $ed fusè admo- dũ egimus de hac re lib. octauo methodi no- $træ, & $uperius in {pro}pria quæ$tione: quare non par e$t, ut acta ab integro repetantur.

CAPITIS XCIX. Particula Quarta.

Euacuantur aũt $atis calidis medica- Tex. _81_. minibus, & purgationibus, & cly$teribus, & $udoribus, & vomitıbus. Hæ quidem igitur $unt cões euacuatıones. Propriæ autem ex locis ın quibus coaceruantur, a$- $umuntur, vt in lıbris de $alubribus o$t\~e- dimus: tertio præ$ertim, ac quarto, in qui- bus de la$$itudinıbus egimus, ac relıquis dı$po$itionıbus, quæ la$$itudini natura pro- ximæ $unt. Promptius. n. euacuantur per ventrem, quæcunque in primis venis con tinentur $uperfluitates, quæ autem in his, quæ in hepate $unt, per vrinæ meatus; at quæ in toto corpore per $udorem: $icuti quæ in capite, vel per palatum, vel per nares, vel per vtrunque: quæ verò $unt in $pa- t{ij}s pectoris laxioribus, per guttur $imul cum tu$$i, quæ in renibus $unt, vel ve$i- ca, per vrınam.

SVperius Gale. {pro}po$uit duo re- mediorũ gña {pro} corrig\~edis hu morib. corporũ neutrorũ deci dentiũ; \~q $unt alterãtia, & eua cuantia: docuitq; in tex. $upe- riori duos modos alterationis: alterũ e$$e {per} cõcoction\~e: alterũ {per} medicam\~eta.

In hoc tex. agit de euacuatione; \~q cũ duplex $it; alia cõis, alia verò {pro}pria; ideò tex. diuidit{ur} in duas partes: in prima {pro}ponit euacuation\~e com mun\~e, i. eã, \~q totũ corpus euacuat, {pro} qua vt re- ctè dicit Plu$quamcom. à Gal. $olum quatuor euacuandi modi {pro}ponunt{ur}: primus e$t {per} electi- uè purgantia: $ecundus {per} cly$teres: tertius {per} $u dor\~e; quartus verò {per} vomitũ. Haly, & plurimi Expo$itores putant, quinq; modos euacuatio- nis proponi; add\~edo. $. \~pter quatuor propo$itos modũ euacuandi {per} medicam\~eta vocata à Gal. $atis calida, \~q {secundu}m illorũ opinion\~e $unt illa, \~q in- $en$ibiliter euacuant. Sed valde decipiunt{ur}, <002>a medicam\~etũ $atis calidũ, e$t, quid cõıus, <009> qu{ae} purgant {per} in$en$ibiles meatus. Præterea hæc, \~q mou\~et {per}$pitationem in$en$ibilem $unt $udori fica, \~q tertio loco {pro}po$ita $unt: quare Gal. addi- dit illa verba, _Euacuantur $atis calidıs medıcam\~etis,_ qua$i diceret, añ euacuationem {pro}po$uimus al- terantia, <002>a {con}cocta medicari oportet, & nõ cru- da; hæc verò, \~q purgant concoctos, & præpara- tos humores nõ e$$e leni\~etia blãda, & mollia, & refrigerantia, vt apud nos $unt tamarindi, & ca$ $ia, $ed e$$e $atis calida medicamenta, qualia $unt pharmaca electiuè purgantia.

In $ecunda parte docet, \~q $int {pro}priæ euacua- tiones; dñr. n. à Gal. {pro}priæ, dũ humores, qui sũt coaceruati in aliqua {pro}pria, & determinata cor- poris parte, euacuant{ur}, de his proprijs euacuatio Sanctorij in artem med. Gal. nibus dicit Gal. $e egi$$e lib. de tuenda $anitate, & præcipuè lib. 3. & 4. vbi egit de la$$itudinib. & alijs pa$$ionib. la$$itudini $imilibus, quæ $unt di$po$itiones neutræ, quæq; {pro}prijs <002>bu$dã eua cuationib. tollunt{ur}: ibi. n. docet qũo la$$itudo à nimio exercitio dependens, {pro}prio auxilio tolli po$$it, $imiliter qũo $pontane{ae} la$$itudines {pro}- prijs euacuationibus auferant{ur}, vt inde $uturus morb. \~pcaueat{ur}: Hipp. n. 2. aphor. 5. docet, $ponta neas la$$itudines prænuncıare morbos. In$uper Gal. non omittit in hoc loco declaration\~e pro- priã euacuationũ: immò $igillatim ex\~eplificat de oĩbus: incipitq; ab excrem\~etis {con}tentis in pri mis venis, i. in me$eraıcis: docetq; primo eorũ {pro}priã euacuation\~e fieri per vtr\~e\~e inferior\~e: $e- cundo docet, {quis} excrementa retenta in hepatis gibba propriè euacuent{ur} per vrinã; tertio excre menta $par$a in ambitu corporis propriè per $u dorem, retenta verò in capite, per palatũ, aut {per} nares, aut per vtrũq; in pectore, per tu$$im: De- mũ docet {pro}priã euacuation\~e excrem\~etorũ exi $tentiũ in renibus, & ve$ica fieri per vrinas.

Notandũ, Gal. propo$ui$$e has proprias eua- cuationes ex\~epli cã: <002>a multæ aliæ viæ à natu- ra inueniuntur, vt per aures, & per oculos, & occulta foramina, per quæ in$en$ibiles tran$pi- ratus fiunt, de quibus $uperius egimus.

1 Dub. Gal. in tex. declarans modos euacuã di totũ, omittit phlebotomiã, \~q e$t præcipuus modus euacuãdi totũ corpus: ergo diminutus.

Plu$quamcommentator fatetur, $e ne$cire, cur Gal. omi$erit phlebotomiam.

Ego puto, Gal. omi$i$$e phlebotomiã, quia loquıt{ur} in hoc cap. de corpore neutro, quatenus abundat (vt dicit in tex.) humorib. vi$co$is, vel cra$$is; circa quos præcipuè ars præ$eruatiua ver$atur eo fine, ne corpora cadant in latitudi- nem ægritudinis; quo ca$u non conuenit phle botomia: <002>a cra$$ities, & vi$co$itas humorũ nõ indicant phlebotomiã: quodnã verò $it illud, quod indicat phlebotomiam in propria quæ- $tione huius tertiæ $ectionis tractauimus.

2 Dub. v\~r Gal. errare; quia tractãs de totius euacuatione, ne verbũ quid\~e fecit de leni\~etib. euacuãtib. primas vias, qualia $unt apud nos ca$ $ia, tamarindi, oleum amygdalinum dulce, & alia id genus.

Rñdentpl rimi Expo$itores, {quis} hæc lenien- tia continent{ur} $ub illis verbis; _Euacuantur $atis ca_ _lidis medicam\~etis:_ Reijciunt{ur}; <002>a lenientia nõ de bent dici $atis calida medicam\~eta, tamarindi. n. ca$$ia, mel ro$atum, malua, parietaria, & $imilia in calidorum catalogo reponi non debent.

Re$pondemus nos, hæc blanda, & mollia le- nientia, \~q $olũ primas vias mundant, nõ e$$e di- c\~eda euacuantia totius corporis; $ed euacuan- tia partis: neq; obijciant, à Galeno inter euacu- antia totius enumerari cly$teres: & ideo tanto magis leni\~etia prædicta inter euacuãtia totius e$$e repon\~eda. Occurrimus. n. obiectiõi hoc mo do: à Gal. numerari cly$teres acres ĩter eua cuã- tia totius, & nõ molles, & laxatiuos. Vel rñde- mus, $ub nomine purgantiũ contineri \~et leni\~e- tia: vel demũ rñdemus, euacuation\~e dici totius, vel partis rõne ægrıtudo totius, vel partis: $ic dũ agimus, vt auferatur ægritudo totius corpo ris, tunc cly$ter dicit{ur} euacuãs totũ: $i {ae}gritudo partis, i. ventriculi, vel coli inte$tini auferat{ur}, cly $ter dicet{ur} remedıũ partis, & nõ totius: po$tre- mo po$$umus rñdere lenientia pertinere ad ea, quæ euacuant part\~e: quia Gal. admonet in tex. euacuation\~e {con}tentorũ in primis venis, i. in venis me$eraicis e$$e {pro}priã euacuation\~e, & nõ cõem.

3 Dub. Gal. enumerat inter ea, qu{ae} euacuãt totum, $udorifica: deinde inter ea, quæ eua- cuant partes proprias, $imiliter enumerat $udo rifica, ergo incon$tans.

Rñdet{ur}, dũ euacuation\~e per $udor\~e collocat inter proprias, non con$iderare affectũ cõem; $ed affectum propriũ mu$culorũ. $. ambitus cor poris: dũ verò enumerat $udorifica inter eua- cuantia totũ, con$iderare nõ materiã {con}tentã in ambitu corporis, & $ub cute; $ed ĩ toto corpore.

4 Dub. Gal. in tex. inter illa, quæ euacuant totum corpus, enumerat cly$teres; attamen clv $teres ex Gal. 13. meth. c. 17. h\~r, quæ infundunt{ur} per cly$teres non peruenire ad ieiunum inte$ti num. Præterea in anatomia hoc e$t euidenti$$i mũ: quia valuulæ, quæ $unt vbi e$t c{ae}cum, im- pediunt, ne liquores cra$$orum inte$tinorum perueniant ad tenuia inte$tina: quod cum ità $it, quomodo cly$teres erunt enumerandi in- ter illa, quæ euacuant totum corpus, & quæ à Gal. vocantur euacuantia communia?

Rñdet{ur}, licet $it certi$$imũ, cly$teres euacua- re inte$tina cra$$a: tñ con$ecutiuè euacuant to tũ: <002>a natura f{ae}cib. cra$$orum inte$tinorũ exo- nerata, tran$mittit excrementa $uperiorũ inte- $tinorum, & con$ecutiuè totius corporıs. Vel dicimus, Medicũ euacuaturum totũ exordiri à cly$terib. eo fine, vt deinde alijs auxilijs con- $equi po$$it totius euacuationem.

5 Dub. nõ v\~r, {quis} vllo modo corpora neutra $int tractanda pharmacis, vt Gal. in tex. admo- net: quia 3. apho. com. 15. Gal. habet hæc verba; _Si quıs voluerit bis in men$e, aut $emel uti ea, ueritus_ _ne aggregentur $uperfluitates, nocebit, & corpora tra_ _het in malam con$uetudinem_; Ergo ex Gal. corpora neutra decidentiæ non $unt purganda, ne tra- hantur in malam con$uetudinem: ergo errat in tex. dum in hac parte præ$eruatiua medica- menta purgantia proponit.

Rñdet{ur} Gal. 3. aphor. 15. loqui de corpore $a- lubri, & non de neutro. ideò qui $alubres $unt; $i vtant{ur} medicamento, $e ad ægritudinem di- $ponunt: {quis} verò Gal. in aphori$mis locutus $it de corpore $alubri, patet: quia habet hæc ver- ba; _Earum, quæ quotidıe generantur in corpore, $uper-_ _fluitatũ, euacuatio minor est, quam vt exigat purgã-_ _tis pharmaci operationem_; Addas tu, $ed corpora neutra abundant $uperfluitatibus, ergo v$us pharmacorum illis conueniet, & non corpori- bus $alubribus.

Commentariorum Pars III. CAPITIS XCIX. Particula Quinta.

At trahendi ex omni loco ad oppo$itas partes cõis indicatio e$t, ad quã maximè di$tantia: deriuatio verò ad vicina.

IN tex. $uperiori Gal. tradidit modos euacuandi totũ, & partes: in hoc tex. verò tradit, qũo fiat reuul$io, & deriuatio: rõ continuationis de$u- mitur ex eo, <002>a medicus d\~et prius euacuare totum, & deinde reuellere, & deriua re: euacuatio. n. re$picit eandem partem affectã excrementis refertam: reuul$io verò non ean- dem partem, $ed longinquam, & di$tant\~e: deri- uatio non eandem, $ed uicinam.

Notandũ, {quis} Gal. in Gr{ae}co codice vtit{ur} verbo ἀντίσπασις, quod $ignificat auer$ionem, {quis} ver- bum \~pdicat{ur} de reuul$ione, & deriuatione. Si- militer Gal. 5. meth. c. 3. dicit, reuul$ionis genus e$$e anti$pa$im, i. auer$ionem, $ed ad <008>ria: deri- uation\~e verò e$$e auer$ion\~e ad proxima, quam Gal. vocat παροχὲτευσιν, i. auer$ionem ad vicina.

Notandum \~pterea, ab Auctorib. proponi va- rias conditiones reuul$ionis; $ed quatuor præ- cipuè ob$eruari diximus: quarum prima e$t, vt reuul$io fiat {secundu}m rectitudinem partis oppo$itæ: $ecunda per va$a cõia: tertia per di$tantı$$ima: quarta vt humores in reuul$ione auertantur ad origin\~e. Ego de hac re po$t particulã 6. 89. cap. di$putaui. & lib. 14. no$træ meth. admodum fusè aliorum opiniones examinaui: quare non par e$t, vt quæ fusè explicata $unt, toties re petant{ur}. In hoc loco tñ nonnulla digna animad uer$ione notanda $unt: dicimus igitur, {quis} de na tura reuul$ionis tres tantum $int conditiones: quarum prima e$t retrahere humores ad oppo $itas partes: $ecunda vt $ecũdum rectitudinem fiat: tertia vero, {quis} fiat per va$a cõia; aliæ verò cõ ditiones reuul$ionis $unt dignæ ob$eruatione, $icuti e$t illa, {quis} reuul$io fieri debeat per di$tan- ti$$ima, \~q re$picit prohib\~es, & non indicans; o\~e enim remedium, ni$i aliquid prohibeat, quo {pro}- ximius applicabitur affectui \~pter naturam, eo melius, & citius operabit{ur}: hac de cau$a Gale. 5. meth. c. 14. applicat cõmi$$uræ coronali ceratũ ex thap$ia, vt fiat reuul$io à cerebro ad pericra- neum, {quis} e$t valde uicinum. Similiter reuul$io d\~et fieri {secundu}m rectitudin\~e; <002>a in directè oppo$itis partibus, $i venas $ecueris ait Gal. lib. de cur. ra- tione per $. m. c. 15. citi$$imè vtilitatem afferes.

Si verò abundant excrem\~eta in corpore, tũc reuul$io ${per} per partes valde di$tantes fit; quia dum $ecat{ur} locus vicinus parti affect{ae} facilè oĩa excrementa illuc confluunt; ideò $æpè cauen- dum e$t, ne pars affecta maiori noxa afficiat{ur}; $ed <002>a locis citatis di$putauimus de hac materia, & aliorum opiniones, & fundam\~eta {pro}po$uimus, & reiecimus non par e$t, ut illa repetantur.

1 Dub. non v\~r, {quis} reuul$io, & deriuatio $int remedia, \~q pertineant ad illam medicin{ae} part\~e, \~q d\~r præ$eruatiua, de qua in hoc loco agit Gal. quia reuul$io, & deriuatio de$umuntur ab hu- morib. motu peccantib. & ægritudin\~e efficıen- tibus: at $ic e$t, {quis} pars præ$eruatiua cu$todit, & præ$eruat, ne corpora neutra, quæ adhuc non ægrotant, in ægritudinem cadant; ergo deriua- tio, & reuul$io non vñr pr{ae}$entis $peculationis.

Rñdemus, reuul$ionem, & deriuation\~e non $olum de$umi ab humore, <002> actu mouetur, $ed \~et à fluxuro: {quis} nõ intellexerunt innumeri Ex- po$itores, ab ore quorũ continuo hæc $nĩa pen- det, reuul$ionem. $. de$umi $olum à materia, \~q actu mouetur; {quis} e$t fal$i$$imum, ut pleni$$imè o$t\~edimus locis citatis, nix præcipua illa Gale. auctoritate lib. de $anguinis mi$$ione, hæcque e$t. Si quis $ingulis annis t{per}e {ae}$tiuo in podagri cum affectum incurrat, tunc t{per}e veris ante hu morum fluxionem $ecatur cubitum, vt humo- res fluxuros ad pedes retrahamus $ursũ ad par- tem oppo$itam: ecce igitur, quod reuul$io indi catur quoque non $olum ab humore fluente, $ed \~et à fluxuro. Qui igitur non intelligunt hãc conditionem reuul$ionis, quod. $. de$umi quo que po$$it à fluxuro humore, nunquam pro- po$itam dubitationem diluere poterunt.

CAPITIS XCIX. Particula Sexta.

Quæcũnque verò huiu$modi curant di Tex. _82_. $po$ition\~e, cau$as $alubres appellamus: $icuti in$alubres eas, quæ adaugent: & neutras, quæ neque ob$unt, neq; iuuãt. Po$$et verò qui$piam, neq; omninò cau $as appellare, quemadmodũ maior pars $ophi$tarum, qui rerum quidem diffe- rentiam inuenire contemnunt: plurimũ uerò temporis in no minibus conterunt, contra quos in al{ij}s vberius di$$erui- mus. At pars quidem artis præ$erua- tiua talis e$t.

IN hoc tex. Gal. duo facit; primo epilogum facit; $ecundo repre hendit $ophi$tas, <002> de nomini- bus $em{per} certant. Quo ad pri mam part\~e dicit, quod omnes i$tæ cau$æ (per cau$as intelligit remedia) po$sũt dici $alubres, in$alubres, & neu træ; dicuntur $alubres, quando curant malam di$po$itionem, quæ e$t in corpore neutro deci dentiæ, & in quouis alio corpore ægrotante; di- cuntur in$alubres quando augent malã di$po $itionem: dicuntur verò neutræ, quãdo nec iu- uant, nec nocent, ide$t quando nec curant neu tram di$po$itionem, nec illam augent.

Sanctorij in artem med. Gal.

Quo ad $ecundã part\~e dicimus, Gale. repre- hendere $ophi$tas, qui cau$as neutras, eo {quis} nec iuuant, nec nocent nolunt ip$as appellare cau- $as; quia de ratione cau$æ e$t ali<002>d efficere; di- cit igit{ur} Gal. in tex. {quis} t\~ps cõterãt ın nominibus, de quib. non e$t certandũ, refertq;, hic, & alibi $e $crip$i$$e librũ $ingular\~e de recto v$u nomi- num, medicis nece$$ariũ, in quo <008> $ophi$tas di- $putat; qu\~e librũ fi haberemus, Auctores de no minib. tam $æpè non certarent, ut quotidie in $cholis videmus.

1 Dub. Gal. v\~r $uperfluus, dum hic declarat, quid $it cã $alubris, in$alubris, & neutra; quia $uperıus id pleni$$imè declarauit. Præterea tra- dere v\~r Gal. in hoc loco nouam $ignification\~e neutrarũ cau$arũ, dũ dicit, cau$as neutras e$$e, quæ neq; iuuant, neq; ob$unt; de qua $ignifica tione $uperıus nihil dixit; Demum vñr $ophi- $tæ non reprehend\~edi, $ed laudandi, dũ dıcũt, cau$as, quæ neq; iuuant, neq; lædunt, e$$e cau- $as; quia nullam habent vim agendi.

Argenterius proponit hos nodos, & vt $ui moris e$t, dum. $. non intelligit huius artis arca- na, illos non di$$oluit, $ed Galen. reprehendit; $ed quantum deflectat à vera huius artis intel- ligentia, iam videbitur.

Rñdemus igit{ur} nos, Gal. facere epilogũ cau$a rum de quib. egit $uperius; Qui verò putãt, epi logos breui$$imos e$$e $uperfluos, non profiteã tur alios docere; quia animos auditorũ, vel le- ctorũ confundent; $ed mittamus hæc; o$tenda mu$q mirũ artificiũ, {quis} continet ın definitione cau$æ neutrius, dũ dicit cau$as neutras, nec iu- uare, nec nocere. In hoc tex. Gal. $ibi propo$uit ag endũ de tota arte medica methodo definiti ua, {quis} e$t a$$ecutus, referendo ad tria noĩa oĩa huius immen$æ artis præcepta; hæc verò noĩa $unt $alubre, in$alubre, & neutrũ; ideo cũ age- ret in hoc cap. de cau$is \~p$eruatiuis, voluit ad- monere, ea$dem cau$as præ$eruatiuas po$$e di- ci $alubres, in$alubres, & neutras; $alubres, dũ tollũt malã di$po$ition\~e corporũ neutrorum; in$alubres, $i illã augent; neutras verò $i neq; iu uant, neq; nocent, neq; noua e$t hæc neutrius $ignificatio, vt putat Argenterius; quia iuuare, & nocere non e$t re$pectu neutrius $tatus, $ed re$pectu $anitatis, & ægritudinis; qua$i dicat, $i neq; iuuant, i. $i non tollunt malã di$po$ition\~e, neq; nocent, i. neq; augent malã di$po$ition\~e vocari neutra; nec {per}{per}ea dicimus cũ Arg\~eterio <008>dicendi $pirıtu obc{ae}cato, {quis} i$tæ cau$æ, nec iu- uant, nec nocent re$pectu neutrius; quia neu- trũ corpus, vt con$eruet{ur} tale, indiget remedijs parua vitia corrigentibus, & emendantib. $ine quibus corpus neutrũ non cõ$eruaret{ur} neutrũ, $ed illico caderet in {ae}gritudin\~e; cum igitur Ar genterius non intellexerit hæc arcana, nõ e$t mirum, $i ei vi$us $it hic tex. $uperfluus, & hæc neutrius $ignificatio noua; & randem incidat in errorem omnibus peiorem, quod. $. non $int $ophi$tæ; qui in hoc loco reijciuntur à Gale- no, $ed optimi Philo$ophi.

CAPITIS C. Particula Prima. DE REMEDIIS REFICIENTIBVS conuale$centes, & $enes.

Quæ aũt reficıt, atq; re$taurat, in con Tex _83_. uale$centib. ac $enib. locum habet. Quæ verò $it horũ di$po$itio, & à quib. præ- cipuè cau$is, ad natural\~e reducitur ha- bıtum, in libris, in quibus de medendi arte tractauimus, abundè explıcaui- mus, $ed nunc per capita dıcetur.

IN cap. $uperiori egit de reme- dijs præ$eruantib. corpora neu- tra ægrotatura, ne. $. cadant in morbos. In hoc capit. verò agit de remedijs resũptiuis, i. re$tau- rantibus corpora conuale$cen- tiũ, ne in recidiuã incidant: & corpora $enum, ne ıtà cito exiccent{ur}, & \~pmaturè $enio cõficiãt{ur}.

Hæc pars medicinæ, quæ agit de remedijs re ficientibus conuale$centes, & $enes, vocat{ur} ana- leptica, i. recuperatrix; ἀνάληψις. n. $ignificat re- cuperatric\~e; quæ medicinæ pars non $olũ e$t {pro}- pria, & conueniens conuale$centibus, & $eni- bus, verum \~et ijs, qui, vel nimio labore, vel coi- tu, vel animi pa$$ionibus con$umpti $unt.

Neq; mihi {pro}bat{ur} opinio Argenterij, dicentis, analepticã non conuenire $olũ conuale$centi- bus, & $enibus; $ed \~et medicin{ae} curatrici; quia ægri $unt curandi; conuale$centes verò, & $e- nes dũtaxat, & proprie $unt recuperandi, $eu re $taurandi. Præterea analeptica \~q cõuenit cõua le$centibus, & $enibus, continet $ub $e partem anatrepticã, qu{ae} d\~r ἄπο τ{οῦ} ἀνα{τρ}έφειν, i. renutrio, qu{ae} $ola uiuendi ratione recuperat conuale- $centes, & $enes.

C{ae}terum admonet in hoc tex. {quis} duo $int cõ $id eranda in re$taurandis conuale$centib. & $e nibus; primũ qu{ae}nã $it h{ae}c di$po$itio, qu{ae} effi- cit, vt conuale$centes $int tales; $ecundũ quib. remedijs po$$int ad naturalem habitũ re$titui; admonet tñ in tex. de hıs remedijs abundè lo- cutũ e$$e in methodo medendi, lib. 7. c. 6. qua- re in hoc lib. $olũ tangit capita nece$$aria perti- nentia ad re$tauration\~e cõuale$c\~etiũ, & $enũ.

1 Dub. Gal. in tex. admonet, $enes e$$e redu- cendos ad habitũ {secundu}m naturã; at $ic e$t, {quis} $enes non hab\~et di$po$itionem pr{ae}ter naturã; immò $i $enes po$$ent \~p$eruari à $enectute, po$s\~et red- di iuuenes, & ĩmortales, {quis} e$t factu ĩpo$$ibile.

Rñdet{ur}, {quis} $enes quatenus recedunt à $ene- ctute t\~eperata d\~ent reduci pro virib. ad $tatum t\~eperatior\~e; Senes. n. continuo exiccant{ur}, & $e- nectus d\~r μοῖρα βι{οῦ}, i. fatũ vitæ: dũ verò prohibe- bit{ur}, ne citius $olito exiccent{ur}, dicent{ur} re$taurari, & ad $tatũ magis naturalem reduci.

2 Dub. Gal. dicit in tex. $e egi$$e in methodo Commentariorum. Pars III. medendi lib. 7. qualis $it hæc di$po$itio, $eu af- fectio conuale$centium, & $enũ; {quis} v\~r fal$um; <002>a nõ in methodo med\~edi agit de $enibus, & conuale$centibus, $ed de $enibus egit 5. de tu\~e- da $anitate. Similiter lib. ad Tra$. pauca dixit de $ta tu {con}uale$centiũ & $enũ; vt quid igit{ur} Gal. re- fert $e de $enib. & conuale$centibus egi$$e, ubi non egit? Legat. n. aliquis totũ illũ librũ, vt nos legimus, non inueniet Gal. de conuale$centib. & $enib. uerba feci$$e: agit $olum de $iccitate ventriculi.

Rñdetur, {quis} Gal. 7. meth. c. 6. agens de $icci- tate ventriculi, ibi tradat \~pcepta cõia {con}uale$c\~e- tib. & $enibus: $enes. n. ob $iccitatem plus iu$to $ene$cunt; quare qui $ciet modũ re$taurãdi v\~e- triculum $iccũ, optimè $ciet modũ re$taurãdi $enes, & {con}uale$c\~etes. Argenterius, putans {pro}po- $itũ nodũ e$$e in$olubil\~e, mordet Gal. $ed hoc e$t in hoc hoĩe $ingulare, <002> tunc præcipuè Gal. re\~phendit, qñ ad $ydera e$$et extoll\~edus, & qñ miro artificio docet, & tãgit \~pcipus artis arca- na; an ne artificio$i$$imè docet, qũo $enes $int re$taurandi, qñ agit de $iccitate ventriculi? an ne v\~etriculi $iccitas amouet{ur} humıdis $ub$tãtifi cis? $ed dicat mihi \~q$o Argenterius, an det{ur} al- ter modus re$taurandi $enes, & {con}uale$centes <009> per humectantia, {quis} cũ ita $it, & nemo negare po$$it, dicimus Gal. dum admonet modum re- $taurandi $iccitatem ventriculi, $imul docere partem analepticam, $eu re$tauratiuam $enum & conuale$centium.

Quòd verò attinet ad victus rõnem cõuale $centiũ & $enum, dicimus cũ hæc corpora $int neutra, ideò victus rõnem mediã d\~re e$$e inter ægrotantem, & {per}fectè $anũ: \~q verò $int hæc me dia corpora, & media victus ratio, facilè ab illo, qui percipiet extrema, cogno$centur.

CAPITIS C. Particula Secunda.

Di$po$itio quidem igitur talis e$t, opti- Tex. _84_. mus quidem, $ed exiguus est $anguis, atq; vna cũ ip$o $piritus animalis, atq; vitalis. Ip$æ verò particul{ae} $olid{ae} $ic- ciores, & idcirco eorum uires $unt im becilliores, atque earundem ratione corpus vniuer$um frigidius.

TRactaturus Gale. de remedijs re- $tauratiuis {con}uale$centiũ & $enũ, prius docet, \~q $it hæc {con}uale$cen- tiũ & $enũ di$po$itio: deinde ve- rò à \~pcognita natura rei colligit remedia: eand\~e doctrinã 1. meth. c. 5. tradit, {quis}. $. ante curation\~e morbi, eius cogni tio \~pcedere d\~eat. Si<014>r 1. de articulis 32. ante cu- rationem dicit, duo e$$e præcogno$cenda, natu ram affectus, & locum affectum. Nos quoque 11. meth. no$træ c. 7. altiorı quadã philo$ophia {pro}bauimus cur indicãs d\~eat e\~e notius indicato.

Si igit{ur} de di$põne {con}uale$centiũ, & $enum lo quamur, dicit Gal. {quis} {con}uale$centes, & $enes hñt paucũ $anguin\~e, qui optimus $it; po$ita paucita te sãguinis ex nece$$itate pauci quoq; $unt $pi- ritus vitales, & animales, <002>a $piritus à probo, & optimo $anguine fiũt. Si<014>r partes $olidæ ob pau citatem $anguinis reddunt{ur} $icciores: ideò vires earum $unt imbecilliores: valet. n. paucus e$t $anguis, qui optimus e$t, ergo pauci $piritus, er go $icciores $unt partes $olidæ; $iccitas enim partium $olidarum, ut à cau$a materiali depen det à paucitate $anguinis, vt à cau$a efficiente, immediate vero à paucitate $pintuum.

Hippocrat. 6. epid. diuidit corpus in ἴσχοντα ἰσχόμενα, {καὶ} ὁρμῶντα, i. in continentia, cont\~eta, & impetũ faci\~etia, ἴσχοντα, i. {con}tinentia $unt o\~es par tes $olidæ; ἰσχόμενα, i. {con}tenta $unt humores ali- mentales: ὁρμῶντα, i. impetũ facientia $unt $piri- ritus vitales, & aĩales; eand\~e diui$ionem corpo ris ob$eruat Gal. in hoc tex. $ed mira arte ex pau citate {con}tentorũ optimi $anguinis, quatuor col- ligit: prımũ paucitat\~e $pirituum animalium, & vitalium; $ecundum continentia, i. partes $oli- das reddi $icciores; tertium vires fieri imbecil liores; quartũ corpus vniuersũ reddi frigidius.

1 Dub. nõ v\~r, {quis} $enes, & {con}uale$centes h\~eant $anguin\~e optimũ, vt dicit Gal. in tex. Propriũ. n. e$t $ani corporis $anguin\~e optimũ h\~re. Argen- terius, ne$ciens $oluere hunc nodum, mordet Gal. qui nunquã in hoc libello aliquid propo- $uit, {quis} nõ $it sũmo artificio excultũ. In $o<014>one mea intelligetis quo artificio Gal. hoc dixerit.

Re$pondent nonnulli mutando verba Gal. quod. $. loco optimi debeat legi vtilis. Quæ re- $pon$io e$t indigna, quia non pertinet ad inter- pretem Auctoris uerba mutare.

Nonnulli alij dicunt optimum con$iderari, habito re$pectu ad corpora morbo$a, quæ in- terpretatio e$t uani$$ima; quia optimum e$t no men $uperlatiuum.

Rñdemus, Gal. docere in {con}uale$c\~ete, & $ene e$$e optimũ $anguin\~e; <002>a $piritus vitales, & ani- males non pñt fieri, ni$i ab optimo $anguine: differunt conuale$c\~etes, & $enes à iuuenibus, & optimè $anis; <002>a in his e$t $anguis optimus, & multus, in illis verò optimus, & paucus: in cõ uale$cente, vt e$t {con}uale$cens extincta $unt oĩa \~pteriti morbi ve$tigia: differunt à $anis; quia de optimo sãguine, vnde $piritus & vires oriunt{ur}, pauxillũ hñt: $i. n. in {con}uale$cente non e$s\~et oĩno extincta ve$tigia morbi, & mal{ae} di$põnis, tunc corpus re$pectu illarũ di$po$itionũ, minãtium recidiuas, nõ diceret{ur} {con}uale$cens, $ed neutrũ de cid\~etıæ, vel corpus {ae}grotaturũ; quare in {con}uale $centib. vt tales $unt, $uppo$uit cãs morbi e$$e oĩno extinctas; qñ verò nõ e$$ent extinctæ, cor- pus nõ {con}uale$c\~es, $ed decid\~etiæ, $eu {ae}grotatu- rũ vocaret{ur}. Id\~e dicimus de $enibus, {quis} cãs mor- bi$icas in $e nõ contineãt, $i $ani $int; dñr tũ $e- nes; quia de optimo $anguine pauxillũ habent; inter $enes verò, qui plus optimi $anguinis ha bent, magis di$tant ab extrema $enectute, & Sanctorij in artem med. Gal. magis approximantur iuuentuti.

Hinc Argenterius, dũ dicit, $anguin\~e $enũ nõ e$$e optimũ, & exiguũ, vt nos docet Gal. $ed e$$e $anguin\~e totũ pituitosũ, & frigidũ, o$t\~edit, $e non intelligere rõn\~e, qua $enes sũt $enes; \~q e$t, {quis} tales $int ob paucitat\~e optimi sãguinis, <002> cũ nõ $ufficiat {pro} humectatione, eorũ corpora exiccant{ur}, $icuti arbores, dum $ene$cũt, <002>a t\~m {pro}- bi alim\~eti {per} arborũ fibras nõ penetrat, quãtũ o- pus e$t {pro} humectatione. Præterea o$t\~edit, $e nõ intelligere, qũo fiãt $pũs, & nutritio: $piritus. n. aĩales, & vitales nõ pñt fieri, ni$i ab optimo $an- guine: quare $i in $enib. non e$$et pauxillũ $alt\~e optimi sãguinis, $pũs nõ regenerar\~et{ur}: Similiter $i nõ e$$et ali<002>d optimi sãguinis nõ fieret nutri tio: immò cau$a, cur corpora $enum $icca @ $int, e$t nutritio diminuta, \~q ob sãguinis paucitat\~e fit: illi verò $enes <002> multũ optimi sãguinis h\~ent valde vegeti, & fortes, $eu robu$ti {con}$eruãtur: Hinc errat Arg\~eterius, dũ $u$tinet <008> Gal. $enes h\~re totũ $anguin\~e pituitosũ, & frigidũ, & nihil optimi: concedimus aũt multum pituito$i $an- guinis e$$e in $enibus: negamus tamen, quod non habeant pauxillum optimi.

2 Dub. {con}uale$c\~etes aliqñ ob$tructionibus, & alijs malis qualitatibus afficiuntur: ergo con uale$centes non erunt conuale$centes $olum ob $anguinis optimi paucitatem.

Rñdet{ur}, {quis} ob$tructiones, & malæ qualitates {con}uale$c\~etiũ nõ {per}tineant ad neutrũ {con}uale$c\~etiæ quatenus e$t {con}uale$cens, $ed quatenus e$t cor- pus decid\~etiæ: conuale$c\~etes. n. ${ae}pi$$imè deci- dunt, ni$i recta viu\~edi rõne, & alterantib. & eua cuãtib. \~p$eruent{ur}: locutus. n. e$t Argenterius de corpore {con}uale$c\~etiæ, qua$i {quis} e$$et impo$$ibile, {quis} in {con}uale$c\~ete nõ relinquerent{ur} aliqua morbo rũ ve$tigia, \~q cõ$tituũt corpus decid\~etiæ, & iux ta apho. Hipp. 2. $ec. aph. 2. \~q relinquunt{ur} in mor bis recidiuas facere {con}$ueuerũt; colligas igit{ur}, {quis} de rõne corporis {con}uale$c\~etis, vt cõuale$c\~es e$t, nun<009> $equat{ur} recidiua; <002>a neutrũ cõuale$c\~etiæ à nulla alia cã fit, <009> ab optimi $anguinis paucita te; colligas $imiliter oĩa morbi ve$tigia, \~q $unt in cõuale$cente, quæq; efficiunt recidiuas per- tinere ad corpus neutrum decidentiæ, & non conuale$centiæ, nullumque e$$e incõueniens, quod vnum corpus re$pectu diuer$orum po$- $it e$$e neutrum conuale$centiæ, & neutrum decidentiæ.

CAPITIS C. Particula Tertia.

Cau$æ verò $alubres, quæ hãc em\~edant Tex _85_. di$po$itıon\~e, vt vno cõprehendã capite, $unt quæcunq; præ$entaneum, atq; $e- curum exhibent alimentum. Secũdum partem aũt in motibus moderatis, & ci bis, potibu$que, ac $omnis con$i$tunt.

IN hoc tex. Gal. declarat, \~q $int illa, \~q tollũt malã di$po$ition\~e {con}uale$centiũ, & $enũ: mal{ae}. n. di $po$itiones cõuale$centiũ, & $e nũ diximus ex eo p\~edere, {quis} pau citat\~e optimi $anguinis h\~eant: paucitas. n. optimi $anguinis efficit paucos $pi- ritus, vnde partes $olidæ malè, & diminutè nu triũt{ur}: & totũ corpus reddit{ur} frigidius, & $iccius.

Remedia verò, quæ dñtur analeptica, $eu re- sũptiua, \~q {con}uale$c\~etes reducunt ad $alubritat\~e, $unt illa, \~q tollũt frigiditat\~e, & $iccitat\~e corpo- ris ortã ex diminuta nutritione: hæc verò $unt, \~q generãt sãguin\~e multũ, & optimũ: De his m\~e tion\~e facit Gal. in hoc tex. ĩ quo quinq; {pro}ponit, \~q concurrunt ad {pro}duction\~e optimi $anguinis.

Primũ remediũ, {quis} $anè oĩa remedia cõpreh\~e dit pro aufer\~eda conuale$centia, & retardãda $enectute e$t illud nutrimentum, quod exhi- bet alimentum $ecurum, & præ$entaneum, quod. $. cito, & optimè nutriat.

Secundũ remediũ e$t motus moderatus; in- telligit{ur} tã de motu corporis, <009> animi: nimia. n. tri$titia, & nimium gaudium valde lædunt.

Terrium, cibus moderatus: quia $i quis vta- tur bono cibo, $ed copio$iori, non e$$et $ecurũ, & præ$entaneum nutrimentum.

Quartum e$t potus moderatus: ex nimio. n. potu facultas concoctrix obtunditur, & debi- liter conuertit cibum in nutrimentum.

Quintum remedium $unt $omni moderati.

Notãdũ, {quis}, vt fiat optimus $anguis oportet, vt o\~es tres concoctiones $int pfectæ: prima vi- delicet, quæ fit in v\~etriculo, in qua $i cõmittat{ur} error, in alijs concoctionib. nõ e$t amplius cor- rigibilis, vt $uperius ex Gal. o$tendimus; $ecun- da, quæ fit in hepate; tertia, quæ fit in omnibus partıbus nutriendis.

Notandũ, {quis} coctio {con}uale$c\~etiũ, & $enũ h\~et duplic\~e defectum; alter e$t tarditas coctionis ob eorũ frigiditat\~e, & $iccitat\~e: alter e$t coctio incerta, & nõ $ecura: $unt. n. nõnulli, <002> tardè {con}- coquunt, $ed nõ diminutè; cõuale$c\~etes verò, & $enes tardè, & diminutè concoquunt; ideò Gal. vid\~es hos defectus dixit, remedıũ, {quis} emen dat di$po$ition\~e {con}uale$centiũ, & $enum e$$e, {quis} exhibet \~p$entaneũ, & $ecurũ alimentũ; $i fuerit præ$entaneum, auferetur tarditas coctıonis; $i fuerit $ecurũ, auferetur incertitudo coctionis.

1 Dub. Gal. in tex. laudat pro reficiendis $e- nib. & cõuale$c\~etib. ea, \~q præ$entaneũ exhib\~et alımentũ; {quis} quid\~e aduer$atur Hipp. 2. apho. 7. vbi h\~r hæc $nĩa; _Quæ longo $patio extenuata $unt_ _corpora, ea tardè reficere oportet, quæ uerò breui bre-_ _uius;_ Ergo, vel male hic Gal. vel male ibi Hipp.

Argenterius, qui nullã occa$ion\~e <008>dıcendi omifit, nõ putat hãc dubitationem $olui po$$e; $ed dıcit e$$e Gal. error\~e manife$ti$$imũ; neq; mi$er videt Gal. intentionem e$$e valde diuer- $am ab Hippoc. qui loquebatur de alimento- rum quantitate, Gal. verò de qualitate.

Rñdemus igit{ur} nos, $nĩam Gal. valdè differre Commentariorum Pars III. ab illa Hippocratis: Gal. n. in tex. con$iderat ali- menti qualitat\~e, & nõ, an illico d\~eant $enes, & {con}uale$c\~etes refici; h{ae}c aũt $unt adeo diu er$a in ter $e, vt quilibet $anæ mentis Argenterij dubi tationem puerilem iudicaret: aliud. n. e$t loqui de alim\~eto optimo, & qđ illicò nutrit, & aliud e$t lo<002> an citò, vel tardè corpora refici\~eda $int. Hinc Gal. nõ $olũ in com. citati aphori$mi, $ed & 7. meth. c. 7. iubet, tardè e$$e reficiendos debi les, \~p$entaneo tñ alimento, & parũ pro vıce ex- hibito. Similiter, dũ in hoc tex. admonet cibos, & potus {con}uale$centiũ, & $enũ e$$e moderatos intelligit parũ {pro} vice, vt $eruet{ur} tñ inter alimen- tũ, & virtutes {con}coctrices debita proportio: ecce <009> vana, ridicula, & minimè penetrantia m\~etem Auctoris $unt ea, \~q ab Argenterio {pro}ponũtur: dum aliqui inuehunt{ur} in Gal. vt Ve$alius, vel alij Anatomi$t{ae}, <002> {pro}ponunt res certi$$imas ἀυτοψίᾳ perceptas non po$$unt decipi, illos laudibus extollo ad $ydera: quia veritas e$t amicior Gal. $ed qui inuehunt{ur} in Gal. & intima eius arcana non comprehendunt, qualis e$t Argenterius, potius ĩter $tolidos, & temerarios sũt collocãdi

CAPITIS C. Particula Quarta.

Sunt verò motus materiæ, vehicula, Tex _86_. ambulationes, frictiones, & balneæ: & vbi non parũ $e ex his proce$$i$$e $en- $erint, paulatım $e ad con$ueta opera transferãt. Cibos aũt a$$umant, in prin cipio quidem humidos, & concoqui fa- ciles, neq; frigidos ac cum progre$$i fue rint, eos \~et qui plurimũ præ$tant alim\~e tum. Potus verò opportunus e$t vinũ, ætatem quidem habens mediocrem, in $ub$tantia autem purum, at que perlu- cidum: quod $cilicet, vel $ubflauum, uel $ub album exi$tat, at que $uauiter ol\~es, gu$tui verò, neque aqueum omnino, ne- que cum aliqua in$igni qualitate, aut dulcedıne, aut acritudine, aut amari- tudine $entiatur.

IN tex. $uperiori dixit, conuale$c\~etes re$titui {per} moderatos motus, cibos, potus, & $omnos. In hoc tex. di$tin- ctius declarat materias remediorũ propo$itorũ: admonet Gal. {quis} mate- riæ motus moderati $unt quatuor $pecıes: pri- ma, dũ motu vtimur {per} vehicula, videlicet cur- ru, equitatione, nauiculis, addimus & cymbis, <002> vehendi modus e$t oĩum $uaui$$imus: verũ quo $uauior, eo diuturnior e$$e d\~et: equitatio facta horæ tractu collocari poterit inter motus moderatos: exercitium verò factum {per} nauim; vel cymbam, quia e$t $uauius, idem præ$tabit, $ed cur$u quatuor horarum circiter.

Secunda $pecies motus moderati $unt am- bulationes, in quib. conuale$centes eo u$q; per $euerare debent, quou$que la$$ari incipiunt, iuxta præceptum à Gal. traditum $uperius, vbi egit de exercitio.

Tertia $pecies materierum motus modera- ti $unt frictiones $uaues, quæ non debent admi ni$trari, quando conuale$centes alijs modis $e poterunt exercere: quomodo verò frictiones admini$trentur, $uperius dictum e$t.

Quarta $pecies $unt balnea ex aqua tepida; ni$i <002>d {ae}dematosũ in tibijs relictũ $it, atq; hac $eruata lege, ne $udores moueant{ur}; quia conua- le$centes ob $udorem exiccarent{ur}, & valdè l{ae}de rentur; quia eorum di$po$itio e$t $icca. Præte- rea dignũ e$t animaduer$ione, {quis} v$us balnei il- lis nõ conferat à cibo: conuenit tam\~e hor{ae} $pa- tio po$t egre$$um è balneo cibum $umere.

_Etcìbi non parum._ In hoc loco dat \~pceptum, {quis} videlicet {con}uale $centes d\~eant redire ad cõ$ue- ta exercitia, $eruatis tñ his duab. {con}ditionibus; prima vt ob$eruent, an {pro}fecerint moderatı mo tus: $ecunda, $i cognouerint profeci$$e, admo- net {quis} paulatim, & {per} interualla, \~p$ertim $i illa cõ $ueta exercitatio $it laborio$a, $e transferant ad con$ueta exercitia. Cæterũ à {con}$ueto exercitio excludimus {con}$uetũ coitum, <002> t{per}e $anitatis erat in v$u; quia e$t conuale$centibus & $enibus pernicio$i$$imus: quia $emper exiccat.

_Cibos autem._ Hic agit de cibis {con}uale$centium: docetq; in primis dieb. e$$e eligendos cibos hu midos, & {con}coctu faciles, & nullo modo frigi- dos, & <002> plurimum \~p$tent nutrimentũ. Ratio, cur humidi, & concoctu faciles $int elig\~edi, e$t, <002>a conuale$centes, & $enes di$po$ition\~e $iccã, paucum $anguin\~e, & virium imbecillitat\~e ha- bent: pro $icca di$po$itione cibi humidi, & co- ctu faciles iuuant; <002>a optimum $anguinem gi- gnunt, vnde $piritus copio$i, vitales. $. & anima- les, & viriũ robur. Neq; cibi debent e$$e frigidi: <002>a in conuale$centib. & $enibus, cũ $it optimi $anguinis, & $pirituum caritas, di$po$itio illorũ non $olum e$t $icca, $ed etiam frigida: ideo de- bent e$$e calidi, & $ub$tantificæ humiditatis.

1 Dub. Gal. dicit, {quis} illi cibi $unt optimi cõua le$centibus, & $enibus, <002> $unt concoctu faciles, & plurimũ \~p$tant alim\~etũ; {quis} <002>dem $ibimet re pugnat 7. metho. vbi dicit, {quis} plurimum nutrit difficile coquitur: ergo non põt admitti, {quis} den tur cibi multi nutrim\~eti, & facilis cõcoctionis.

Rñdetur, {quis} dãtur cibi humidi, & optimi nu trimenti, <002> facilè coquunt{ur}: $icuti $unt iura pul- lorũ, oua $orbilia, caro pha$ianorũ, & alij $imi- les: nõ tñ dicit Gal. in multa quantitate hos ci- bos {con}cedi: <002>a multa horum ciborũ quãtitas e$t di$ficilis coctionis: nemini dubiũ, {quis} citius {con}co- qui poterit drachma porcinæ carnis, quã vncia mõtanæ auiculæ. Præterea Gal. 4. de rõne vict. in ac. com. 102. loqu\~es de porcina carne docet Sanctorij in artem med. Gal. carn\~e porcelli mediæ ætatis generare optimũ $anguinem: $i igit{ur} de i$ta in quantitate duarum vnciarũ circiter cõuale$cens, vel $enex comede ret, certum e$t, {quis} maius in reficiend is viribus beneficium colligeret, quam $i abũdè ouis, vel auiculis montanis, vel pha$ianis ve$ceretur.

_Potus verò;_ De$cribit in hac parte quodnã $it illud vinum, quod mirificè põt re$taurare con uale$centes, & $enes: affertq; conditiones opti mi vini. Prima cõditio e$t, {quis} vinum $it mediæ ætatis: noua. n. $unt cra$$iora, & minus penetrã- tia, & coctiones turbãtia, vaporo$a, & pituitã ge nerantia: Similiter vina anno vetu$tiora nimiũ exiccant, & per {con}$equ\~es reluctãtur cõuale$c\~e- tibus, & $enıbus, <002> tales sũt ob $iccã di$po$itio- n\~e: <002>. n. vult cõuale$c\~etes reducere ad pri$tinã $anitat\~e, nec non retardare fenectut\~e, vnicã ha bet int\~etion\~e, \~q con$i$tit in aufer\~eda $iccitate. Secunda conditio optimi vini e$t, {quis} $it purũ, & nõ aqua mixtũ. Tertia, vt $it pellucidum, {quis}. $. $it $ubflauum, vel $ubalbum. Quarta, {quis} vinum $uauiter oleat. Quinta, {quis} neq; aqueũ oĩnò $it, neq; in ip$o aliqua in$ignis qualitas, aut dulce- do, aut acritudo, aut amaritudo $entiatur.

Hinc in conuale$centib. reprehendit{ur} vinum ὀλιγοφόρον, i. aquo$um, <002>a $ua natura e$t frigidũ, ut dicit Gal. lib. de cibis boni, & mali $ucci c. 8. in quo loco hæc Gal. $nĩa legit{ur}; Vinũ albũ au- $terũ, $en$ibil\~e refrigerandi vim h\~et; Qđ intelli git{ur}, vt ibi docet Gal. hoc vinũ nõ re$pectu alio- rũ vinorũ, $ed ab$olutè refrigerare: {quis} cũ ita $it, nõ poterimus negare, {quis} ex Gal. $nĩa non inue- niat{ur} vinũ, {quis} refrigeret febricitãtes: quare cum o\~es ferè medici n\~rı t{per}is dete$tent{ur} in febricitã- tib. oĩa vina, iõ valde cõuenit, vt locus Gal. {pro}po $itus exp\~edat{ur}; & deinde alia plura Hipp. & Gal. loca $icuti 3. de rõne victus 7. & 8. & 6. epid. 4. tex. 15. & alibi Gale. laudat pro febricitãtibus vinũ quosũ au$terũ: dũ verò prohibet{ur} à Gal. in febribus, morbo exi$t\~ete crudo, vinũ; dicimus intelligere de vino fuluo: & non albo aquo$o: Ego igit{ur} qũ vinũ aquosũ, $eu oligophorũ apud ægros inuenio illis pauxillũ tuto, & sũmo cum beneficio, <009>uis febricit\~et, cõcedo Hinc Gal. in hoc loco nõ laudat pro conuale$c\~etib. vina oĩ- nò aquo$a, <002>a illos refrigerarent: neq; vina in$i- gni qualitate \~pdita, veluti, \~q odore ro$arũ, vel violarũ, vel ambræ, vel mu$ci \~pdita $unt: $ed de bent. n. $olũ $uum naturalem odorem referre: quia omne extraneũ e$t vitio$um, & omne in$i gni odore pr{ae}ditum, vt exiccans, reprehendit{ur}.

Præterea vituperat vinum dulce: <002>a tardius coquit{ur}, inflat, & in bılem vertit{ur}; quæ e$t illa qu{ae} exiccat: eadem de cã vina acria, & genero$a à $enibus, & conuale$centibus $unt exploden- da; quia eorum corpora iu$to magis exiccant.

2 Dub. multa $unt vina mediocris ætatis {per}- lucida, pura, alba, quæ nec dulcia, nec acria sũt, vel amara, & $uauiter olent, tñ $unt mala: $icu- ti sũt illa, \~q $unt valde au$tera, vel acerba: ergo Gal. non rectè de$crip$it vina pro conuale$cen tium, & $enum v$u.

Rñdet{ur}, dũ Gal. appo$uit illam {con}dition\~e, vina non h\~re in$ign\~e ali<009> qualitat\~e, exclu$it valde acerba, & au$tera: ea. n. \~q moderatè au$tera, vel acerba $unt alijs in locis à Gal. laudant{ur}. Præte- rea vina valde au$tera, & acerba $unt ad$tring\~e tia; & in codice antiquo legitur loco amaritu- dinis, a$trictio; hoc modo; _Aut acritudine, aut a-_ _ftrictione $entiatur._

3 Dub. Gal. vehicula, & ambulationes vo- cat materias motus moderati: quod non vide- tur rectè dictum: quia ambulationes $unt $pe- cies motus, & non materi{ae}.

Rñdet Plu$quãcom. re vera e$$e $pecies mo tus; e$$e tamen materias cãrũ $alubriũ. Sed nõ $oluit dubiũ. Quare dicimus, vehicula, & am- bulationes, & balnea dupliciter cõ$iderari: pri- momodo, vel, vt per vehicula, & ambulationes mouemur aliqua $pecie motus, & $ic nõ $unt materiæ; vel, $cđo cõ$iderant{ur}, vt sũt $pecies mo tus: ambulatio. n. e$t motus localis: tñ idem mo tus localis põt fieri equitando, & $e brachijs $u- $pendendo. $imiliter balnea cõtinent in $e $pe- cıem motus alterationis: <009>uis eadem alteratio nis $pecies multis modis fieri po$$it.

4 Dub. Gal. in regimine conuale$centium, & $enum nil dicit de euacuatione aliqua blan da, quæ fieri debeat per aluum: quæq; $olet mi- rificè con$eruare corpora conuale$centium, & $enum: ergo Gal. diminutus.

Rñdet{ur}, dum vtimur blandis euacuationibus in $enibus, & conuale$c\~etibus, tũc curamus, vt \~p$eruent{ur} ab imminenti morbo: quare hæ blan- dæ euacuationes nõ conueniunt conuale$cen- tıbus, & $enibus, vt tales $unt; $ed vt $unt corpo ra ægrotatura, $eu neutra decidentiæ: <002>a corpo ra {con}uale$c\~etium, & $enũ, vt talia, nulla indig\~et euacuatione: reliquiæ. n. morborũ, ob$tructio- nes, & excrementa pertinent ad corpora ægro- tatura, & nõ ad re$taurabilia, vel recuperabilia; qualia $unt conuale$centium, & $enum.

5 Dub. Gal. hic proponit humidũ alimentũ pro re$taurandis conuale$c\~etibus, & $enibus: rñ 5. de tuenda valetutine loquens de re$taura- tione $enũ admonet calida alimenta fouere $e- nes, & illos iuuare: debebat igitur {pro} $enibus re- $taurandis, & con$eruandis in hoc loco non $o- lum proponere humida, verum etiam calida.

Rñdetur, {quis} Gal. agens hic de conuale$cen- tibus, & $enib. eligit ea, quæ vtri$q; $unt cõia: hæc verò $unt humida alim\~eta, & facilis coctio nis, & non calida: lib. verò 5. de tuenda valetu- dine con$id erabat $olum alimenta accõmoda- ta $enibus, & non conuale$centibus: dictum. n. e$t $uperius, {quis} di$po$itio, quæ facit, vt conuale- $c\~etes, & $enes tales $int, e$t $iccitas, & in hac di $po$itione {con}ueniunt, & hãc auferre Gal. {pro}fitet{ur}.

6 Dub. Gal. concludit pro re$tauratione $e- num, & cõuale$centium e$$e potum humidũ; tamen laudat vinum; at $ic e$t, quod vinũ exic- cat, & non humectat, ergo malè Galenus.

Rñdet{ur}, {quis} vinũ à Gal. de$criptũ e$t mediæ {ae}ta tis pellucidum, & c. {quis} uinum non exiccat, $ed Commentariorum. Pars III. humectat; ex hoc loco colligimus <008> o\~es ferè recentiores, qui putant oĩa uina exiccare; $i. n. uinum à Gal. de$criptum exiccaret, $ine dubio aduer$aret{ur} cõuale$centib. & $enibus, qui tales $unt ob di$po$ition\~e $iccã, ut $uperius ex Gale. probauimus; dicimus itaq; uinum pro aufer\~e- da $icca di$po$itione conuale$centium, & $enũ à Gal. propo$itum h\~re uim humectandi $ub$tã tificè; in caliditate uerò e$$e temperatũ, & non exiccare; nulla. n. qualitas temperata exiccare, uel humectare, calefacere, uel refrigerare põt.

CAPITIS C. Particula Quinta.

Vt autem proximè diximus, de hi$ce Tex. _87_. omnibus in libris de arte curandi con- $criptis, plenius di$$eruimus. Nunc. n. ne\’q; omnia particulatim recen$ere e$t no$tri propo$iti ın$titutum; $ed$olum ca pitum mentionem facere intendimus, eorum, quæ in al{ij}s voluminibus latius explicauımus. Quorum omniũ $i prius, & numerum, & qualitatem expo$uero, finem libro imponam.

HActenus Gale. perfecit doctrinã definitiuam; egitq; per cõi$$i- ma quædam capita de tota ar- te medica; $ed hoc artificio, ut omnia, quæ dicta $unt in toto hoc libello, reducanturad defi- nitionem medicinæ, quæ erat $cientia $alu- brium, in$alubrium, & neutrorum corporum $ignorum, & cau$arũ; quo circa recitata illa de- finitione illicò 72. capita corporum, $ignorum, & cau$arum memoriæ commendantur, unde medicus in curandis, & præ$eruandis corporib. $tatim definitione medicinæ excitatus perpen- dere debet ad {quis} membrum illud corpus, illud $ignum, & illa cã ex propo$itis reducatur; con- $iderabitq; quot $int genera corporũ, & $igno- rum indicantium temperamentũ, & cau$arũ, i. remediorũ, & per cau$as intelligit remedia: in quolibet. n. affectu tam in latitudine $anitatis, <009> in latitudine ægritudinis, uel neutralitatis omnes intentiones cões quibus con$eruare cu rare, & re$taurare quilibet pote$t, ante oculos mira breuitate obijciuntur, & tali artificio pro- gre$$us e$t Gal. ut dum docet quænam $int cõ- muni$$im{ae} intentiones in paruis, uel magnis ui tijs corrigendis, con$ecutiuè doceat, quæ nam $int cau$æ efficientes malas di$po$itiones; q\~m contrariorum ead\~e e$t di$ciplina; exempli cau- $a, $i in febre ad$unt duæ intentiones, refrigerã di. $. & humectandi, eius natura erit calida, & $icca; quod diximus de febre, de omnibus ui- tijs tam in intemperie, <009> in mala cõpo$itione, uel $oluta unitate dicimus egi$$e Galenum.

In hoc tex. animaduertit, $e uberius alibi de his egi$$e, uidelicet de conuale$centibus, & $e- nibus, de conuale$centibus 7. meth. c. 6. de $eni bus uerò 5. de tuenda ualetudine; idem dici po te$t de omnib. alijs, Gal. $. in tota $ua bibliothe- ca exactius egi$$e, quatenus u$us $it methodo re$olutiua, quæ ad particularia u$q; de$cendit. Hicq; finem facimus gratias ag\~etes Deo omni potenti, cuius auxilio ad finem peruenimus.

De ordine Librorum Galeni.

DIximus itaq; prius, quod alter e$t li- ber, in quo de con$titutione artıs medicinæ di$$eruimus: antecedũt autem eũ alij duo de con$titutio- ne artium, $ed hi quidem unà cum hoc cui nũc extremam manum adiecimus, $e- or$um $unt ab alijs libris in quibus plenior do ctrina explicatur. Illi uerò talem inter $e ordi- nem habent. De elementis quidem $ecundum Hippocratem liber unus. Po$t hũc autem tres de temperaturis, ex quibus quidem duo $unt de temperaturis animaliũ, tertius uerò de his, quæ $impliciũ medicaminũ $unt. Quã ob rem & tractatũ illũ, in quo de $impliciũ medicami- nũ pote$tatib. agitur, nemo rectè intelligentia a$$equi pote$t, ni$i prius tertij libri de tempera turis integram cognitionem fuerit adeptus. E$t & alius liber paruus, qui ordine $equitur duos priores alios de temperaturis, in$cribitur autem de in{ae}quali temperatura. Similiter au- tem, & hunc alij duo parui, alter quid\~e de opti ma corporis {con}$titutione, alter de bono habitu. Alius uerò tractatus e$t, qui tres complectitur libros de potentijs naturalibus; quem $i quis le gere uelit, po$t librũ de temperaturis, $iue po$t librũ de elementis, utrunq; erit con$entaneũ. Po$t hunc in plurib. alijs libris de operationib. aĩalib. di$$eruimus, $ed q\~m ad earũ demõ$tratio nes non parũ conferunt, \~q per $ectiones o$ten- dunt{ur}, in illis exercitari oportet. E$t aũt maximè inter alios vtilis ille tractatus, <002> de $ectionũ ag- gre$$ib. in$cribitur. Alij aũt $unt po$t eũ plures, duo quidem de di$cordia $ectionis, vnus verò de $ectione mortuorum: po$t quos $equuntur hi, in quibus agitur de $ectione viuorum: in alijs verò quibu$dam particulatim ob eos $cri- p$imus, qui introducuntur de o$$ibus: $ectio quoque mu$culorum, & neruorum, & arteria- rum, & venarum, & quædã alia huiu$modi ex eodem numero exi$tunt, & liber etiam in quo quæritur, nunquid in arterijs continetur $an- guis naturaliter. Qui verò earundem partium operationes demon$trãt, duo quidem $unt de motu mu$culorum: tres autem de pectoris, & pulmonis motu: po$t quos $equitur liber de cau$is re$pirationis, po$t hũc liber de voce. De principatu autem animæ, & de omnibus alijs, quæ de naturalibus, vel animalibus operationi bus in quæ$tionem trahuntur, in longo volu- mine $crip$imus, qui de dogmatibus Socratis, Sanctorij in artem med. Gal. & Platonis in$cribitur. Ad eiu$d\~e generis con- templationem pertinet liber, de $emine $eorsũ con$criptus, & amplius de $ectione $ecundum Hippo. quos omnes ordine $equitur tractatio de vtilitate partium. Ad digno$cendas autem ægritudines, vtilis e$t liber in quo de membro- rum pa$$ionibus agitur: itidem & ille in quo de pul$ibus $cribitur, in quo & pr{ae}cognitiones edocemus. Librum verò de pul$ibus præcedũt alij duo, alter qui de v$u re$pirationis, & qui de v$u pul$uum. Is verò de pul$ibus in quatuor di uiditur partes, primam quæ eorum differ\~etias; $ecundam quæ dignotiones; tertiam quæ eorũ cau$as, quartam quæ illam quæ per eo$dem fit, contınet præcognitionem. Ex eodem genere e$t ille, qui his, qui introducuntur de pul$ibus $criptus e$t. At verò in animo e$t alium $cribe- re librum veluti quoddam omnium i$torum compen dium, quem in$cribam, vel artem de pul$ibus, vel compendium. Ad hanc quoque iu uant contemplationem, qu{ae} à me exponũtur, & $imul iudicantur in lib. Archigenis de pul$i- bus. Ad præcognitionem autem plurimũ con- fert liber de cri$ibus, i. decretis naturæ, qu\~e præ cedit alter de decretorijs diebus. Sed liber etiã qui de difficili anhelitu in$cribitur, & ad digno $cendum præ$entem affectum, et ad præ$cien- da bona, vel mala, quæ ægrotanti $unt euentu- ra, conducit. Hi igitur omnes atq; vna cum ip- $is tractatus quidam vno tantum libro compre he$ij cognitu vtiles $unt, $icuti illi, qui de præ- cipientibus cau$is in$cribitur, & de medicinali experi\~etia, & de extenuante victu, & qui de ve- narum $ectione ad Era$i$tratum, & qui de tu- moribus præter naturam, & qui de multitudi- ne, atque, alij præterea $imiles. Pr{ae} c{ae}teris aut\~e ad curandi $cientiam maxime nece$$arius exi- $tit, qui de morborum differentijs agit, & de ac cidentibus, & tertius præter illos, in quo mor- borum cau$as explicauimus: po$t quos sũt tres alij, qui accidentium cau$as explanant, $unt \~et de medicam\~etorum $implicium viribus libri, de quibus $upra meminimus, & qui de medi- camentorum compo$itione: quos $equuntur libri de arte curandi, his, qui de $alubribus in- $cribuntur, $eor$um à nobis con$criptis. Quod verò ante ho$ce omnes prius exercitari opor- teat in libris de demon$tratione. Si quis hanc artem cum ratione $it tractaturus, mon$tratũ e$t à nobis in lib. qui de optima in$cribitur h{ae} re$i. De alijs autem libris, & commentationib. à nobis $criptis, tran$igere nunc minimè nece$ $arium, cum de hi$ce omnibus alibi $imus tra- ctaturi in uno forta$$is, aut duobus libris, qui ità in$cribentur, Galenus de voluminibus ab eo con$criptis.

FINIS