Po$ito, quod potenti{ae} $int aptitudines $ubiectorum; potentiarum cognitio aliũ Vnde pet\~e da $it occul tarum qua litatum co gnitio. dè hauriri non poterit, quàm à conditionibus propriorum $ubiectorum: auctor doctrinæ huius e$t Ari$toteles, fundamentumque huiu$modi e$t adeo certum, vt $i quis in ip$o vacillaret, à peripatetica doctrina, & ab omni phylo$ophia di$cede- ret, & ego cum illo medius fidius non di$putarem: Propria $ubiecta potentiarum adinueniri non poterunt, ni$i prius diuidamus communi$$imum $ubiectum, cui omnia accidentia inhærrent, in $uas differentias, donec radicem omnium pa$$io- num, & potentiarum inueniamus: Subiectum communi$$imum e$t $ub$tantia vt corporea, quæ $ola $ub$i$tit alijs, & e$t tamquam ba$is omnium accidentium, & ab eius differentijs omnia $ubiecta pa$$ionum oriuntur: à $ub$tantia igitur vt cor porea erunt colligenda $ubiecta propria, quæ poterunt definire qualitates, $i vo- luerimus ex primis fontibus cognition\~e haurire; Nec mihi obijciat aliquis, quod incidã in $ententiam Scoti dicentis, potentias definiri per $ub$tantias, quia quod dicitur de potentijs, intelligitur quoque de omnibus accidentibus, quod $cilicet per $ubiecta declarentur, & nõ alio modo; iam o$tendimus $uperius, qđ pas$iones declaratæ, uel definitæ per propria $ubiecta di$tent genere à $ubiectis. Quopacto vero $ub$tantia corporea diuidatur in differentias, quarum ratione nos $cire po$- Vnde ex Aristotele omnes pa$- $iones ha- beant origi nem. $umus, quomodo pa$$iones omnes à $ub$tantia corporea p\~edeant, adire debemus Ari$totelem, qui 8. phy$. tex. 55. nos docet den$itatem, & raritatem corporeæ $ub

qualitates omnes tam primæ, quam $ecundæ, $cilicet calidum frigidum, humidũ, & $iccum, durum, molle, lentum, frigabile, a$perum, lene, cra$$um, tenue & aliæ in numerabiles eiu$dem ordinis a $ub$tantia corporea pendent, eaque quatenus e$t magis, vel minus rara, vel den$a, e$t $ubiectum, & principium materiale omnium pa$$ionum: quod Ari$toteles loquatur ex propria, & non antiquorum $ententia, vt plurimi putant, patet ex præcedentibus, & $ub$equentibus verbis: quo pacto ve ro apparens contradictio in Ari$totele $aluari po$$it, quod $cilicet rarum, & den- $um $int principia calidi, & frigidi, & po$$int quoque e$$e $ecundæ qualitates, in $equenti capite erit $ermo: interim accipiatur ab Ari$totele hoc fundamentum, quod rarum & den$um $int principia omnium pa$$ionum, quod alijs quoq; phy- lo$ophi principijs con$entire videtur: alio modo ex Ari$totele motus diurnus $ub orbe Lunæ non generat ignem, ni$i prius rarefaciendo materiam: ecce, quod ra- rum calido prius e$t, quinimmo Scaliger, Zabarella, & plurimi peripatetici te Cur elem\~e tum ignis ouatam ha beat figu- ram. nent $ub polis igneam $phæram non dari, quia ob motus tarditatem non pote$t rarefieri, & inde ignem gigni, tenentque propterea, elementum ignis non $phæri- cam, $ed ouatam figuram habere.

Amplius ex po$itione Ari$totelis $uperius allata, quod à corporeæ $ub$tantiæ raritate, & den$itate fiat calidum, & frigidum, durum, & molle, vlterius $ubiectũ communi$$imum omnium pa$$ionum diuidemus, quod $cilicet alia $it $ub$tantia corporea $imilaris, alia vero di$$imilaris; Hinc phylo$ophus $emper $ibi con$enti\~es in prædicamentis dixit proprium omnium qualitatum e$$e, quod $ubiecta earum Vnde $it quod $ubie ctum om- nium potõ tiarum $it $imilare, uel di$$imi lare. dicantur $imilia, vel di$$imilia: voluit phylo$ophus $ubiectum potentiarum natu- ralium non $olum e$$e $imilare, verum etiam di$$imilare, quod quoque alijs altio- ribus Ari$totelis, & Galeni initijs comprobatur; Ari$totelis, quia e$t famo$a peri- pateticorum $ententia, quod aliquæ potentiæ oriantur à tertia $pecie qualitatis, $cilicet à pa$$ione, & pa$$ibili qualitate, aliquæ verò à quarta, $cilicet a figura: à tertia, quia omnes potentiæ $imilarium corporum pendere videntur à uario con- centu, & $ymetria calidi, frigidi, humidi, & $icci, & à cæteris con$equentibus pa$- $ionibus, quæ in tertia $pecie qualitatis collocantur; licet ijs omnibus antecellant raritates, & den$itates, quæ $i Ari$toteli credendum e$t, $unt principia omnium METHODI VITANDORVM ERRORVM pa$$ionum; nam pro ut $imilares partes vario modo figurantur ob mutationem $itus, & meatus partium, variæ con$urgunt potentiæ refrigerandi, uel calefacien- di. A quarta, quia omnes potentiæ, vel impotentiæ di$$imilarium à figura vario modo di$po$ita pendent: partium $itus, meatus, numerus, & magnitudo ad figurã pertinent, & $ub figura continentur omnes: Ex Galeno, quia $icuti pars $imilaris ob temperaturam qualitatum primarum con$eruat potentias, & ob intempera- turam eam amittit, $ic pars di$$imilaris con$eruat potentias ob rectam compo$i- tionem, quæ compo$itio dicitur de $itu; numero, magnitudine, & meatu. Tem- peratura ergo, & figura erunt proximæ origines pa$$ionum, & potentiarum om- nium: magis remotæ cau${ae} erunt raritates, & den$itates.

Verum, quia temperatura, figura, raritates, & den$itates $unt accidentia, & ac- Vnde rarũ & den$um prodeat. cidens ex Ari$totele 4. meth. tex. 14. non e$t accidentis accidens, $ed eius cui pri- mo inhærret. Iccirco vlterius e$t dirigenda animi acies, vt perquiramus commu- ni$$imum $ubiectum, cui raritates, & den$itates conueniunt; ab accidente enim ad accidens, vel ab effectu ad effectum nullus datur progre$$us $cientificus, & demõ $tratiuus; quinimmo alia de cau$a ab Alex. Aphro. mathematica non vocatur phy lo$ophia, ni$i quia demõ$trat prædicata accidentalia de $ubiectis accidentalibus: neque alia de cau$a in $cholis reprehenditur Temi$tius, dum propo$uit dari quan dam demon$trationis $peciem ab effectu ad effectum, ni$i quia ab accidente ad accidens nullus vnquam dabitur proce$$us demon$tratiuus: ex primis enim $ub- iectis omnis cognitio exacta debet procedere, & non ex mediatis, & acciden- talibus pa$$ionibus: Itaque quamuis dicat Ari$toteles, rarum & den$um, e$$e prin cipia omnium pa$$ionum, attamen cum raritas, & den$itas inexi$tant alijs; earum primum $ubiectum, quod in aliud re$olui nequit, perquiri pote$t.

Ari$toteles in proprijs locis $cilicet in cathegoria qualitatis omnia profundius con$iderans dicit, rarum, & den$um pertinere ad $itum, definit enim rarum, & den$um per ea quæ prædicamento $itus conueniunt: hoc modo: rarum e$t cuius Rarum, & den$um <004>d $it. partes ab inuicem di$tant: den$um, cuius partes $unt propinquæ: ecce igitur, quod $itus partium faciet raritatem, & den$itatem, pa$$iones, & omnes potentias, quæ $equuntur: $itu$que erit genus generali$$imum, quod in aliud re$olui nequit. Ve- rum, quia $itus e$t quid ab alio dependens, & accid\~etale, vnde prodeat e$t uiden- dum: Ari$toteles 8. phy. con$iderans vniformitatem, & difformitatem rerum re- ferre videtur primo vniformitatem, & conuenientiam omnium rerum natura cõ $tantium in cau$am vniform\~e ide$t in vnũ & $implici$$imum motorem, qui e$t a- ctus puriffimus; deinde difformitatem, & varietatem eorum, quæ $ub cœlo, & in cœlo continentur refert non ad motorem: $ed ad primum corpus, quod octo dif ferentijs po$itionis $cilicet intus, forin$ecus, ante, retro, dextror$um, & $ini$tror- $um, $ur$um, & deor$um tot ac tanta rerum di$crimina facit: $ub$tantia igitur qua tenus corporea, octo ijs differentijs po$itionis faciet tam varium $itum: à $itu orie- tur raritas, & den$itas; à raritate, & den$itate calidum, & frigidum, durum, molle: ab ijs tertia $pecies qualitatis, quæ e$t pa$$io, & pa$$ibilis qualitas, & quarta, quæ e$t figura: à tertia & quarta $pecie oriuntur potenti{ae}, vt a primo ad po$tremum cor- pus, vel trina dimen$io, quæ e$t ip$amet materia, quæque cau$are pote$t omnes differentias po$itionis e$t prima omnium accidentium radix: Neque obijciat tri- nam dimen$ionem e$$e accidens; quia cum Philopono $u$tinebimus corpus, vel Vnde oria- tur omniũ accid\~etium cathena. Obiectio. Sol. trinam dimen$ionem e$$e ip$ammet materiam primam, quæ $tatim dum termina- tur a forma differentias po$itionis efficit, vnde $itus, vnde raritates, & den$itates fiunt, vnde calidum, frigidum, humidum, & $iccum, vnde durum, & molle, pa$$io- nes, pa$$ibiles qualitates, figuræ, & demum potenti{ae}, qu{ae} ab accidentium $erie, per inde ac ab vna cathena omnes tam manife$tæ, quam occultæ oriantur: manife$tæ fiunt ex paucis alterationibus præcedentibus: occultæ ab innumerabilibus præ- gre$$is, quas $olus E$culapius po$$et explicare: alij inueniant in negotio hoc diffici IN RECONDITIS QVALITATIBVS PERQVIR. LIB. VIII. li principia faciliora; $ed, quæ animum componant, quia non $olum opinionem mutabimus, uerum etiam eos laudibus ad $ydera extollemus.

EX ijs, quæ dicta $unt in præcedenti capite, duæ exurgunt dubitatio Prima du- bitatio. nes, quæ uidentur Ari$toteli, & probis auctoribus comprimis re- luctari: quarum prima e$t quia ex Ari$totele diximus, à raritate, & den$itate pa$$iones, ut calidum, & frigidum, humidum, & $iccum, & cæteras, quæ $equuntur, prodire, nihilominus in libris de gene- ratione ab Ari$totele $tatutum e$t, primas qualitates e$$e calidum, frigidum, humidum, & $iccum, & ab ijs rarum, & den$um, & cæteras $uum trahe- Secũda du bitatio. re exordium, quæ uidetur contradictio manife$ti$$ima: Secunda dubitatio e$t, quia dum diximus, $itus uarios, uaria$que partium po$itiones, & inde raritatem, & den$itatem e$$e originem pa$$ionum, & potentiarum, cogimur Ari$toteli, & Galeno aduer$ari, & incidere in $ententiam Democrati, uel The$ali, qui ad la- xum, & den$um, tamquam ad affectuum principia confugiebant; quam $ententiã Galenus, & Ari$toteles totis uiribus conati $unt euertere.

Quo ad primam difficultatem attinet, re$pondemus nullum e$$e inconueni\~es, Solutio pri mæ. $ecundum uarium con$iderandi modum rarum, & den$um e$$e principia calidi, & frigidi, & calidum, & frigidum uer$a uice cau$are raritatem, & den$itatem: hãc loquendi uarietatem in Ari$totele de elementis loquente non uno loco ob$erua- re po$$umus; etenim in libris de cœlo videtur uocare grauitat\~e, & leuitatem for- mas elementorum; $ecundo uero de par. animal. cap. 1. uocat grauitatem, & leui- tatem elementorum qualitates: hæc omnia $ecundum uarium intelligendi modũ vt quatuor primæ qua litates; & grauitas, & leuitas dici po$$int elem\~etorũ formæ. uera e$$e po$$unt: in libris de cœlo, ubi con$iderat elementa, quatenus $unt prin- cipia recti motus, grauitatem & leuitatem uocat elementorum formas, quia non alia ratione elementa localiter mouentur, ni$i ut grauia, & leuia: In libro de par. animalium con$iderat grauitatem, & leuitatem, ut in$equuntur elementorum for mas, & ut $unt accidentia, & qualitates. Simili modo ab Alex. Aphro. caliditates, frigiditates, $iccitates, & humiditates vocantur elementorum form{ae}, quia elemen ta ibi con$iderat, quatenus tran$mutãtur inuicem, agunt, & patiũtur, & $unt prin- cipia generationis, & corruptionis; elementa enim $olum ob quatuor qualitates mi$centur, & $unt principia generationis, vt $ecundum hanc rationem, vel con$i- derandi modum quatuor qualitates $int formæ elementorum: alia debet e$$e for- ma ignis, vt e$t entis gradus, alia, vt elementum e$t, alia, vt recto motu mouetur: Si militer alia e$t forma hominis, vt homo e$t, alia, vt pater, vt quantus, vt phylo$o- phus, vel medicus, & $ic de alijs: Ari$toteles 3. meth. tex. 17. vbi de qualibet re lo- quitur ab$olutè, & $ine relatione; dum de quatuor qualitatibus verba facit, dicit, caliditatem, frigiditatem, $iccitatem, & humiditatem non e$$e elementorum $ub- $tantias, $ed accidentia: Ad eundem modum nos dicimus, rarum, & den$um cau- $are pa$$iones omnes, calidum $cilicet frigidum, & cæteras; & vice uer$a, quod ra- rum fiat à caliditate, & den$um à frigiditate: quod rarum po$$it e$$e cau$a caloris hac experientia cogno$citur; de$truatur rarum & calidum, $upponaturque dein- vt ne$citur rarum e$$e prius ca- lido. de fieri motum aliquem veloci$$imum; tunc à quo ex Ari$totelis $ententia pendet calor & raritas? cui dubium, quod materia ob motum prius fiet rara quã calida? prius enim rarefit materia, & deinde exurgit caliditas; accidit quoque, vt à genita caliditate rarefiat materia, & a frigiditate conden$etur, & $ic à calido rarum quo- que fiat; varia igitur con$ideratione modo raritas, modo caliditas erit prior; quod caliditas $it quoque prior, exemplum e$t lotium turbidum, quod ab igne rarefa- METHODI VITANDORVM ERRORVM ciente cra$$as partes, & mutante particularum minimarum $itum reddi pote$t $plendidum, & per$picuum: $ed reuera, $i con$iderauerimus prima initia calidita- tis, $emper raritas prius ena$ci videbitur, quàm caliditas; quia prius à motu rarefit materia, deinde incale$cit; inter cætera exempla, quæ po$$ent proponi, vnicum de bet afferri ab Ari$totele de$umptum, quod e$t de motu diurno rapidi$$imo, qui alio modo non generat, & con$eruat elementum ignis, ni$i prius rarefaciendo materiam contentam $ub orbe Lunæ qua rarefacta, deinde igne$cit: vbi vero mo tus diurnus e$t tardus; $icuti e$t $ub polis, non rare$it materia, & per con$equens non incale$cit: vnde plurimi celeberimi peripatetici inter quos e$t lacobus Za- barella, & Scaliger de elemento ignis loquentes dixerunt, $ub polis elementum ignis non dari: motus diurnus e$t adeo tardus, vt non po$$it rarefacere, & efficere igneam naturam: colligere ergo po$$umus, rarum, & den$um cau$are omnes pa$ $iones, & qualitates, quæ vocantur primæ, & à primis quoque rarum, & den$um oriri po$$e.

Quo ad $ecundam dubitationem, negamus, $ententiam propo$itam fauere De Solutio $e- cundæ du- bitationis. mocrito, quia nos cum Ari$totele admittimus, $ub quantitate rara, & den$a, & $ub alijs $itus differentijs formas delite$cere, quæ $unt $ub$tantiæ, quæque à materia emergunt di$po$itionum opificio; dicimu$que di$poni materiam ab octo differen Octo $itus differ\~etias e$$e di$po$i- tiones ma- teriæ, unde formæ fiũt. tijs po$itionis, vnde raritates, & den$itates variæ, vnde caliditates, & frigiditates, a$peritates, & lenitates innumerabiles fiunt, vnde meatus varij; & pro infinita ho- rum omnium uarietate uariæ, & infinitæ formæ ena$cuntur, quas Democritus non admittebat. Similiter de The$alo dicimus, quia ille $olum ad duo communia, ad rarum $cilicet & den$um confugiebat, non admittens ab ijs $pecificas & parti- culares temperaturas, uel intemperaturas dari, quæ $int in facto e$$e, & quæ diuer $imodè indicent: Nos uerò cum Ari$totele ad pa$$iones, & ad figuram: cum Ga- leno ad intemperiem, malam compo$itionem, & $olutam unitatem morbos om- nes referimus: The$alus à Galeno in certamine uictus atque explo$us fuit, ut do- ctrinæ inutilis inuentor: quoniam in uniuer$alibus $olum uer$abatur, à quibus ne que res pendent, neque remedia qui$que haurire pro mala debellanda ualetudi- ne pote$t.

QVOD operatrices potentiæ tam occultæ, quam manife$tæ orian- tur à uaria corporeæ $ub$tantiæ figura, & à $itus differentijs à Ga- leno $ine controuer$ia colligitur, qui omnes potentias, & impoten tias tamquam ad primas cau$as reduxit ad figuram, $itum, nume- rum, magnitudinem, & temperaturas: hominem rectè $anum uo- cat, dum in ijs optimè con$titutus e$t: illum uocabit cur$orem opti mum, qui probè $e habebit in partium corporis figura, numero, fitu, & magnitu- dine: qui pedem altero longiorem $ortitur, quamuis in cæteris conditionibus uni cè $egerat, eum non uocabit cur$orem, neque dicet, illum habere curendi pot\~e- tiam ratio e$t, quia ex Galeno potenti{ae} di$$imilarium con$i$tunt in bona, & pro- portionata figura, magnitudine, numero, & po$itione: impotentiæ in mala, & im- proportionata: uocantur ab illo qualitates, uel potentiæ manife$tæ, quando ali- quæ, & paucæ, eæque cogno$cibiles in earum productionem con$pirant: occul- tæ, dum innumerabiles: $i alicuius pes intorqueatur, & uacillet, oritur impoten- tia, quæ dicitur manife$ta; etenim externus $itus omnibus con$picuus uitiatur; Si uerò figuræ internæ, numeri, & po$itiones multarum particularum ita uariãtur, IN RECONDITIS QVALITATIBVS PERQVIR. LIB. VIII. ut cau$æ ignorentur, dicitur tunc occulta, quæ tamen ex Galeni $ententia non prodit à $ub$tantia; $ed à qualitatibus totius $ub$tantiæ.

Ad eundem modum potentiæ $imilarium corporum po$$unt fieri occultæ, tũ quia ab harmonia quatuor qualitatum po$$unt ena$ci gradus adeo particulares, ut nobis $int incogno$cibiles; tum quia $imilarium potentia ex infinitis alteratio- nibus elementorum, & non ex paucis fit: tota hæc doctrina e$t Galeni lib. de con$t. ar. med. cap. 8. & 4. $imp. cap. 15. dum dicit, occultas fieri ex infinitis altera- tionibus; magis enim & minus rarum, uel den$um, magis & minus calidum, uel humidum; graue, aut leue innumerabiles, & incogno$cibiles uirtutes efficere po$- $unt; omnes tamen quotquot $unt potentiæ reducuntur à Galeno ad hæc capita, ad temperaturas $imilarium, ad magnitudinem, numerum, $itum, & figuram di$$i- milarium: Logici uero, qui res abiunctas à determinatis $ubiectis con$iderant, alio modo diuidunt; dicunt enim potentias alias pendere à tertia $pecie qualitatis, à Car logici dicunt po- tentias $o- lum à ter- tia, et quar ta $pecie qualitatis oriri. pa$$ionibus nimirum, & alias à quarta, $cilicet à figura: neque dixerunt, alias qua- litates à figura, alias à $itu, numero, & magnitudine; $ed à figura tantum; quoniam omnia quatuor genera potentiarum di$$imilarium ad unicam figuram à logicis reduci po$$unt: magnitudo namque e$t figura, numerus partium e$t figura, $itus, ut e$t luxatio, & alia id genus ad figuram uitiatam, tamquam ad commune genus $ubalternum reducuntur, dicimus $ubalternum, quia figura, & pa$$iones omnes $icuti caliditas, & frigiditas, grauitas, & leuitas, & quæ $equũtur ($i altioribus prin- cipijs, & Ari$toteli 8. phy. tex. 55. e$t credendum) pendent à raritate, & den$itate; raritas, & den$itas à $itu, $itus denique, tamquam à $ubiecto omnium communi$$i mo, à trina dimen$ione, quæ e$t figurarum omnium origo; unde omnes occultæ, & manife$tæ qualitates dependent: occultæ à Galeno uocantur totius $ub$tantiæ, quia ille gradus ultimus non pendet ab unica qualitate illius, $ed ab omnibus, ui- delicet à tali $itu, raritate, den$itate partium, à tali numero, figura, & magnitudine, uel à tali calore, frigiditate, $iccitate, & humiditate, ut nulla determinata qualitas illius $ub$tantiæ $it, quæ non con$piret in huius occultæ potentiæ productionem: redditur quoque occulta, & abdita, quia quælibet qualitas, $it caliditas, frigiditas, raritas, & den$itas pote$t e$$e actionis cau$a $excentis modis, $cilicet calida, uel ra ra, ut quatuor, ut octo, ut centum, & ut mille; quilibet enim gradus harum quali- Caliditas, uel alia qualitas $excentis modis ua- riat actio- nem. tatum pote$t nouam potentiam incogno$cibilem, $i alijs totius illius $ub$tantiæ qualitatibus mi$ceatur, efficere: Hinc merito à Medicis e$t deci$um, quod $i à The riaca oppij, vel troci$corum viperinorum; vel aliorum componentium minima portio dematur, eius potentia eadem $eruari non po$$it; & quæ dicitur de an- tidoto de omnibus mi$tis ratio valebit.

HACTENVS videtur e$$e probatum ratione, auctoritate, & expe rimentis, quod qualitates occultæ non $int $ub$tantiæ operantes, $ed accidentia pertinentia ad cathegoriam qualitatis: Nunc $equi- tur, vt pluribus experimentis o$tendamus, quod non omnes quali- Primum experimen tum o$ten- dens à qua tuor quali- tatibus nõ o\~es occul- tas $ieri. tates reconditæ habeant originem à calido, frigido, humido, & $ic co, $ed ab alijs innumerabilibus: quas omnes tamen ad differentias $uperius relatas reducere po$$umus. Primum experimentum, quod e$t omnibus noti$$imum, e$t de magnete, etenim $i magnes attraheret ferrum virtute illarum quatuor qualitatum, id potius fieret ratione caloris, quam aliarum, quare $eque- retur, quod aromata, & alia calidiora citius ferrum attraherent, quod reluctatur METHODI VITANDORVM ERRORVM experientiæ. Pr{ae}terea afferantur duo experimenta, ex quibus cogno$cemus $tatim fieri nouas qualitates ex $ola iuxtapo$itione $ine interuentu quatuor qualitatum: Secundum. alterum hoc e$t: accipias vitrum rubrum, illudque iuxtaponas cæruleo vitro, pro- tinus videbis ex vtri$que vnitis ena$ci colorem violaceum: alterum experimentũ Tertium. e$t, vnias vitrum cæruleum luteo, $tatim con$urget viridis color: quis e$$et adeo $tu pidus, vt crederet has qualitates derepente factas fieri opificio calidi, frigidi, humi di, & $icci? patet ergo fieri po$$e plures nouas qualitates $ine alteratione illarum quatuor, quoniam primæ non po$$unt facere $equentes, ni$i alterando, & altera- Quartum. tio non fit ictu oculi, $ed aliquo temporis cur$u: Præterea afferantur alia, $i doroni ci virtute caloris, vel frigoris canes è viuis eximerent, hominibus nõ afferrent $up- petias: $i $aliua $uo calore $corpiones occideret, ocyus meracũ, quod calidius e$t, Quintum. Sextum. Septimũ. illos opprimeret: $i putredo in$ignis $uo calore vinceret homines, quomodo ale- ret lumbricos. Si oppij drachma ob frigus occidit, cur glaciei vncia, quæ e$t frigi- dior, $tatim non exterminat natiuum robur? Præterea ex mi$tura variarum rerum per$æpè $ine alteratione quatuor qualitatum illico, & eodem momento temporis nouæ oriuntur qualitates, quæ indicabunt quoque ab alijs, & nullo modo à pri- Octauum. mis pendere: afferantur experimenta, accipiatur aqua, in qua ebullierint gall{ae}, hãc claram, & per$picuam videbis; accipiatur alia in qua ebullierit calcanthum, quæ clara quoque erit, vnam in alteram infundes, illico $ine vlla quatuor qualitatum alteratione maxima cum admiratione videbis, vtramque nigerrimum atramenti colorem recipere: nemo vi$o hoc experimento audebit dicere ab alteratione qua tuor qualitatum colorem prodire, cum aqua fiat nigerrima ferè in in$tanti: illud quod tale fit à calido, vel frigido non ictu oculi, $ed temporis $pacio $uccedit: ad- Nonum. datur aliud experimentum, inuenias aquam ro$aceam plumbeo alembico $tillatã per$picuam & clari$$imam, & huic commi$ceas aquam communem puri$$imam, videbis confe$tim in ijs per$picuis aquis $imul commi$tis ena$ci lacteũ colorem, cuius experimenti u$u cogno$citur quoque an ro$acea aqua $it plumbeo alembi- co $tillata, lacteus enim color à ceru$a, quæ à plumbo producitur, ob mi$turam aquæ communis manife$tatur nulla facta alteratione in quatuor qualitatibus: Decimum. aliud e$t, dum $imiliter lacteus $uboritur color ex mi$tura aceti, & tartari $tillati: Vndecimum experimentum eundem lacteum colorem ena$ci videmus, dum mi- Vndecimũ $cetur aqua ani$orum $tillata, quæ per$picua e$t, aquæ fontis puri$$imæ: quis ui$is ijs experimentis auderet dicere, has qualitates nouas fieri a calido, uel frigido? quod ex paucis his experimentis colligimus, ex $excentis alijs colligemus: Verum ne prætermittam quandã qualitatem felis, quæ nullomodo ad illas qua- Duodeci- mum. tuor primas reduci po$$it, audias quid de fele uidimus in Vngaria: erat Nobilis uir Italus, qui dum erat prope felem, licet eum non uideret, $tatim in animi de- Vt quidã potentia fellis in li- pothinam, incidebat. liquium incidebat, & ni$i aliquis ei pr{ae}$to fui$$et felem fugando $uffocatus fui$- $et: nemo unquam potuit cau$am huius antipathiæ referre in quatuor qualita- tes; $ed potius, $i unicam nominare uelimus, in den$itatem, & angu$tiam; ille enim qui fele præ$ente $uffocari incipiebat, erat angu$ti pectoris, a$thmatiq. erat pro- pen$us: in fele uero tria $unt deleteria, quæ obnoxios di$pneæ cumprimis l{ae}dunt, cerebrum, expiratio, & pilli; non erit itaque mirum, $i ex ijs noua qualitas den$ans gignatur, & per halitum felis alicui communicari po$$it: Idem cra$$us halitus e$t in uiro$is boletis, & oppio; quare proprius ad ueritatis apicem accedemus, $i dixe- rimus cum Galeno lib. de con$t. ar. med. cap. 8. quod qualitates occultæ fiant ex infinita uarietate, & alteratione aliarũ, hac tam\~e $erie, ut initia omnium pa$$ionũ, ut dicit Ari$toteles 8. phy. tex. 55. $int raritas, & den$itas; magis uel minus rarum, o$t\~e dimus $uperius, magis & minus di$ponere materiam ad generationem ignis, & rarum e$$e po$$e prius calido: uitrum rubrum iuxtapo$itum cæruleo colorem facere uiolaceum den$ando: eademque ratione luteum uitrum unitum cæruleo efficere uiridem: oppium, & bolleti uiro$i homines ad necem perducunt non fri- IN RECONDITIS QVALITATIBVS PERQVIR. LIB. VIII. goris impetu, $ed den$ando, immobile$que reddendo uitales $piritus: partes enim uita donnatæ, cum egeant perenni motione, ut natiua caliditas $eruetur, den$atæ ab ijs, & motu de$titutæ pereant, oportet: Demum halitus felis in aliqua $piritaliũ ua$orum angu$tia tantum poterat den$are, ut uir ille in $uffocationem cade- ret: plurimæ ergo qualitates nouæ fieri po$$unt, eæque quo ad determinatos gra- dus $æpi$$imè incogno$cibiles: Quis po$$et diuinare $pecificam & propriam diffe rentiam po$itionum internarum partium, unde atramentum ena$citur ob mi$tio- nem aquæ gallarum, & calcanthi $eor$um clari$$imæ, & $plendidi$$im{ae}? po$$umus tamen hanc, & quamuis aliam occultam cau$am referre ad genera, de quibus $u- perius egimus.

Demum afferri pote$t exemplum omnium euidenti$$imum, e$tque potentia Ost\~editur horolog{ij} exemplo quatuor qualitates nõ e$$e om- nium pri- mas. motrix horologij: nemo $anæ mentis dicet horologij potentiam à temperatura prodire, $ed à numero, $itu, & figura rotarum, orbiculorum, & $piræ chalibeæ; impotentiam vero ab ijs vitiatis; quare, $i in artefactis dentur potenti{ae} motrices non pendentes à temperatura, cur plurimi $unt adeo audaces, vt ignorantiæ cri- men illis inurant, qui à $itu, & à cæteris differentijs po$itionum $ine vlla alteratio ne quatuor qualitatum putant plurimas virtutes prodire po$$e? eademque de cau $a nimis audax fuit Fernelius, dum omnes motrices potentias animatorum retu- lit in $ub$tantiam: habet enim hæc verba lib. de abditis rerum cau$is, $tupidi homi nis e$t credere animalis motum fieri à quatuor qualitatibus, cum re vera omnis potentia mouendi debeat referri ad $ub$tantiam: Quopacto vir lepidi$$ime ad Vt re{ij}ci- tur Ferne. dicens mo- tũ anima- lis a $ub- $tantia pro dire. $ub$tantiam vis referre, $i humanus artifex varias dat virtutes motrices metallo mutando figuram, $itum, & numerum rotarum: quanto facilius alma parens na- tura, quæ rotas, & (vt ita dicam) $piras viuentes diuiniori artificio efficere pote$t, potentias motrices in ijs collocabit? obijcias tibi ante oculos innumerabilia in- $trumenta, quibus perexigui alicuius animalis pes componitur, $it culicis, vel for- micæ, cogno$ces in perexiguo, & ferè inui$ibili pede e$$e nece$$arium, vt va$a, quæ ferunt nutritionem, quæ vitam, quæ motum, & $en$um $int uaria, & omnino di- uer$a, quia diuer$um habent u$um, & cum perexigua particula moueatur $ecun- dũ o\~es differentias po$itionũ, $cilicet ante, retro, $ur$um, deor$um, dextrorsũ, & $i ni$tror$um pro u$uum diuer$itate totid\~e requiri debeant in$trumenta ad omnes motiones obeundas; ab illo enim in$trumento, à quo mouetur culicis pes ante, nõ mouebitur retro; quare, $i natura tot in$trumenta tam promptè parat in omnibus rebus, ij$que minimis; cur ad $implici$$imam $ub$tantiam audent omnes motrices potentias referre? Quid prohibet, quin nos quoque hac horologij $imilitudine di- camus, potentiam mouendi non e$$e $ub$tantiam $implici$$imam? $ed potentiam ortam à numero, $itu & figura corporeæ $ub$tantiæ; & in ijs e$$e primum mobile, quod cætera moueat ad $piræ chalibeæ $imilitudinem: Ari$toteles per analogiam artefactorum inuenit primam materiam; cur nos eius imitatione in tan ta con$i- lij angu$tia non poterimus per eandem analogiam de potentijs abditis phylo$o- phari?

Audias quomodo Hieronymus Cardanus, qui occulta, & recondita in $ub$tan vt hallucĩ natur Car- danus lo- quens de mirabili lapillo Pa p{ae} Clemen tis Septi- mi. tiam operantem referebat, $emel hallucinatur: refert primo libro commentario- rum quadripartiti, $e lapillum uidi$$e, qui ob eius excellentiam aderat in pote$ta te Pontificis Clementis Septimi, in cuius $uperficie erat neuus, uel macula, quæ in orbem tractu 24. horarum ad in$tar $olis mouebatur; uidens Cardanus hanc diui nam lapilli proprietatem referri non po$$e ad primas, uel $ecundas uocatas qua- litates, eam $tatim in cathalogo reconditarum à $ub$tantia prodeuntium rec\~e$uit: uel maximè fuit deceptus, quia maculæ circularis motus ($icuti deinde auditum fuit) a $itu, numero, & figuris internis prodierat; quoniam erat lapillus in orbem di$po$itus, & tali artificio accommodatus, ut pars maculata mobilis uideretur continua, lapillu$que poterat aperiri, & in eius cauitate erat $pira chalibæa, cuius METHODI VITANDORVM ERRORVM uirtute macula $iue neuus 24. horarum cur$u moueretur: ut primum cau$a hu- ius uirtutis lapilli reddita e$t omnibus nota, nemo inde $u$tinebat illam motric\~e uirtutem a $ub$tantia $implici$$ima, & occulta prodire: Cardanus itaque & Fer- nelius in hoc præcipuè $unt decepti, quia dum uidebant, motrices potentias non po$$e referri ad quatuor vocatas primas, putabant ad aliud non po$$e referri quam ad $ub$tantiam: quamuis (ut o$tendimus) commodè ad numerum, $itum, fi- guram, & magnitudinem partium po$$int quoque reduci.

QVI putant occultas potentias e$$e $ub$tantias operantes, $unt quo- que faciles ad credendum infinitas alias uanitates; $ub$tantia enim cum non $ubiaceat $en$ibus no$tris, $itque incogno$cibilis, po$ito ab illis, quod operetur, malunt eam uocare opificem occultarum qualitatum, quam fateri, $e abditarum rerum principia ne$cire; Albertus Magnus, Plinius, & plerique plures, qui de naturalibus uirtutibus loquuntur, quique credere uidentur potentias operatrices e$$e $ub$tan tias, ueris propterea $excentas opiniones fal$as immi$cent.

Quod ita res $e habeat, præ$tat aliquas i$torum opiniones apertè fal$as refer- re, quia exemplorum luce fabulo$am opinionem libentius reiciemus: referunt pi $cem echenid\~e qualitate $ub$tantifica po$$e impedire nauigij cur$um; quod prin- cipijs phylo$ophiæ, & experientiæ reluctatur; faciles $unt, ut in has ineptias inci- dant, quia cum $ub$tantiam nunquam uiderint, uel alio modo cognouerint, po$i- to ab ip$is, quod operetur, non $olum ei uidebitur à ratione alienum, quod pi$ci- culi $ub$tãtia po$$et nauigij cur$um $i$tere, uerum etiam planetas, & primum mo bile: quis e$t ille, qui poterit uirtutem incogno$cibilem coarctare, & limitare? qui uerò $u$tinebit, potentias operatrices e$$e qualitates accidentales, quamuis retu- $um haberet ingenium, nullo modo credere poterit, quod echenides pi$ciculus habeat illam potentiam; Etenim, $i uiderit, quod neque calefaciendo, uel rarefa- ciendo, uel den$ando, uel alijs enarratis potentijs id efficere po$$it; $tatim hac $en- Cur naui- g{ij} cur$us ab echeni- de impe- diatur. $ata phylo$ophia lubens explodet hanc de echenide fabellam; res hoc modo ab alijs recipitur, ubi pi$ciculus degere $olet aqua in orbem obuoluitur, dum uero na uis hanc aquæ uertiginem pertran$it (licet $ecundis uentis teneat cur$um) quie$ce- re cogitur, & tunc ob aquam $caturientem ab imo pi$ciculus quoque $upernè fertur; qui uident Echenidem, $i de illis $unt, qui in $ub$tantiam referunt effectus naturales, qualibet phylo$ophia $epo$ita putant pi$ciculum $ub$tantifica $ua uir- tute $i$tere nauim; ecce, quomodo potentiarum innouatores $int $æpè in phylo$o- phando de$ides, & ocio$i: quomodo omnia omnibus credant: quomodo in mon $truo$as incidant $ententias; & quomodo hi$torias fal$as, & mendaces non po$- $int non admittere.

Sed aliqua de lapidibus afferantur, quæ omnino fal$a, & impo$$ibilia $unt: Al- bertus, & alij plurimi tenent Lapidem Aquilæ proprietate occulta conciliare a- mor\~e, augere diuitias, & partum (dum fertur) facilitare; Dicunt præterea Lapid\~e Multa fa- bulo$a de lapidibus re{ij}ciũtur. Calcedonium collo appen$um tollere illu$iones phanta$ticas à melãcholia ortas: Lapidem uerò Celidonium, qui in uentre hyrundinis inuenitur, $ub $ini$tra a$ella ge$tatum $anare epilep$iam: Albertus habet Lapidem Cri$olatum $tultitiam pellere, & $apientiam augere: quid $tolidius, & ineptius deijs, quæ quotidiè expe- riuntur, dici pote$t? quis innanitates has non reijceret. O nos felices, $i lapis, qui pelleret $tultitiam, & $apientiam augeret, inueniretur; Qui uerò arbitrantur ope- IN RECONDITIS QVALITATIBVS PERQVIR. LIB. VIII. randi potentias à qualitatibus accidentalibus prodire, nunquam defenderent il- las fabellas; quia conantur fateri, potentias operatrices non operari $ine contactu, & $ine re$i$tentia pa$$i, horum qui$que illico negabit, Lapidem Aquilæ facilitare partum, ni$i ip$um deglutiat, ni$i virtutem habeat aperiendi, rarefaciendi, vel cale- faciendi: Neque admitteret Celidonium Lapidem $ub a$ella ge$tatum epilep$iam anteuertere; quoniam $i epilep$ia fit in meatibus cerebri, ni$i eius virtus intimum cerebri petat, & aperiat ob$tructas vias, nihil opis adferet; Neque admitteret erra- tum illud vulgati$$imum, quod $cilicet per Lapidem Ia$pidem collo appen$um h{ae}morrhagia tollatur; quia ante oculos $ibi $tatim obijceret, fluxionis cau$as à Ga leno traditas e$$e vel copiam, vel malam qualitatem irritantem, vel va$orum im- becillitates, diceretque primo lapidem non tangentem va$a, vel $anguinem non po$$e eius copiam coercere, vel irritantes qualitates demulcere, vel robur vllum adiungere venis; quia omnis actio fit per contactum, & $i agens vicerit, id eueniet, quia habebit maiores vires, & non alio modo; Neq; demũ admitteret la$pid\~e co- hibere po$$e omnes fluxiones $anguineas; hæmorrhagia orta ab imbecillitate va- $orum indicat remedium a$tringens, à copia indicat aperiens: quopacto la$pis contraria efficiet?

Amplius, quis admitteret lapidem Iudaicum in brachio ge$tatum expellere re- Lapidem Judaicum brachio appen$um non pro- de$$e ne- phriticis. nalem calculum? admitti forta$sè pote$t huius lapidis u$us, quem Dio$corides ap probat, quod videlicet puluerizatus $ubtili$$imè hau$tu$que è renibus calculos pellat, $ed ge$tatus nequaquam: eodem modo non e$$et forta$sè neganda lapidis Iazuli virtus à Me$ue relata, quod uidelicet puluerizatus faciat, ut pilli, quãdo cor roduntur ab acutis humoribus, in palpebris ena$cantur; quoniam puluis in$per- $us deterget, & malam qualitatem palpebrarum auferre po$$et, unde po$$ent pilli $ine difficultate ena$ci.

Præterea dicunt, chri$tallum in $ubtili$$imum pollinem redactum melle com- mi$tum po$$e replere ubera lacte: hoc uidetur à principijs medicinæ, & phylo- $ophiæ alienum: ni$i forta$$e mel ex $eid præ$taret, quippe in $anguinem po- te$t conuerti; ea enim, quæ toto genere di$$erunt inter $e, inuicem non agunt, & patiuntur: nihil pote$t conuerti in lac, quod in $anguinem prius non conuer- tatur.

Dio$corides refert plurimas herbarũ proprietates occultas, $ed fabulo$as hau- Aliqua f bulo$a relata à Dio$cori- de notan- tur. $tas è circulis uulgarium hominum, quæ experienti{ae}, & principijs phylo$ophi{ae} reluctantur: lib. 1. cap. derhamo dicit, fama e$t, ramos huius ualuis fene$tri$ue im- pofitos ueneficia depellere: nec tamen credere uidetur Dio$corides, quod rami huius herbæ fene$tris, uel foribus admoti deppellant ueneficia, cum apertè dicat, e$$e famam, qua$i diceret, non e$$e opinionem $apientum, $ed communem, ide$t De Rha- mo. mulierum, uel rudiorum hominum, qui faciles $unt, ut omnia omnibus credant: eodem libro cap. de uitice habet hæc: uirgam uiticis, qui manu teneat, dum iter fa- cit, negatur, intertriginem $entiri, quis fidem his nugis adhiberet, quod in itinere De vitice. æquitando diuturno cur$u herba manuge$tata non permitteret coxæ per confri- cationem lædi, & aliquando excoriari? qua ratione, quo contactu herba manuge $tata coxas tuebitur?

Amplius lib. 2. cap. 68. refert araneum utri$que temporibus, aut fronti alligatũ De ara- neis. curare tertianam febrim: non de$unt κενολόγοι, & excordes homines, qui ijs tricis credunt, illi$que pro curandis febribus utuntur: utinam tertianæ febres, quæ ali- quando phlebotomia, & medicinis non po$$unt curari, aranei applicatione cura- rentur; atque utinam $altem alter araneus, qui candidam, tenuem, den$amque tel lam orditur, alligatus in Loculo (ut dicit Dio$corides) lacertoque apen$us quarta nam tolleret: capite 69. eiu$dem libri refert, quod lacertæ caput intritum aculeos, De capite lacert{ae}. & omnia corpori infixa extrahit, & uaros, & formicantes uerucas, & p\~e$iles, quas crochordonas uocant, tollit: uix igne tolli po$$unt uerucæ ob altas earum radices, METHODI VITANDORVM ERRORVM & tanto minus lacertæ caput id pr{ae}$tare poterit: Quor$um ergo Dio$corides h{ae}c intul$i$$ima occulta alijs innumerabilibus miris uirtutibus prædictis immi$cue- rit, fateor me latere, ni$i dicamus, hæc attuli$$e, quia for$itan erant Arij ingenio accommodata, uel, & melius, ut Ario illorum medicorum $implicitatem $ignifi- caret.

Lib. 3. de dip$aco loqu\~es, dicit uermiculos, qui in dip$aco inueniuntur (h{ae}c plã De uermi culis di$$a ci. ta dicitur quoque labrum ueneris: e$tque illa, in qua ros, uel imber a$$eruatur) $i in folliculo alligentur, & collo aut brachio appendantur, habere proprietatem De $pina alba. pellendi quartanam: Parimodo capite de $pina alba dicit, quod eius $emen ge$ta- tum $erpentes abigat: capite uero 104. eiu$dem libri de aly$o, quod hæc herba foribus appen$a $it $alutaris; & hominibus, atque animalibus fa$cini amuletum, & quod purpureo linteo circumligata $ua proprietate pecudum morbos abigat: quæ adeo uana $unt, ut uix credam, inueniri mulieres $implices, & φαρμακεύτριας, quæ hactenus has ineptias non animaduerterint. De atractilide loquens refert, De atra- ctilide. quod icti à $corpionibus, quamdiu herba hæc manu teneant, nullum experiantur dolorem; herba tamen depo$ita dolorem recrude$cere: quæ omnino fal$a $unt, quia experientiæ non re$pondent; ni$i illis pro$it, qui ita firmiter credunt, ut fides aliò animum auertat, & dolor inde $edetur, hocque e$t anodynum auertens ani- mum; hocque modo circulatores dentium dolores animum auertendo uerbis, pr{ae} $tigijs, $eu delu$ionibus mitigant, & aliquando accidit, ut ex toto ce$$ent dolores; quod, $i propterea fieret, non $olum atractilis, $ed omnis herba dolorem ictus De cony- za. $corpionis $edaret. In$uper de proprietate conyzæ paruæ capite 136. huius libri dicit, quod huius herbæ $ub$tractu abigi po$$int culices, & pulices necari: uæh no- bis, $i æ$tate, quando hæc animalia uellicant, & $ua multitudine nos perturbant, aliud non e$$et nobis remedio; hactenus culices, & pulices nos totos comedi$$ent, De $atyrio erithronio adhæc porro capite 145. refert, quod $i manu teneatur radix $atyrij ærithronij ue- nerem excitet: dum manu tenui $atyrium, noui hac uirtute omnino carere: ego $anè huius radicis $atyrij proprietatem ne$cirem defendere, ni$i $ub nomine hu- ius radicis intelligeremus mentam, quippe radicis imaginem imitari ui- detur.

In 4. libro plures refert occultas proprietates omnino fal$as; uerum paucas pro ponemus, ut lectores uideant à Celeberrimis quoque Auctoribus $æpè ineptias referri, & uera fal$is commi$ceri: de pentaphylo dicit, quod dum incenditur, ad De penta phylo. expiationem peccatorum & ad ca$timonias iuuet: adhæc capite de ph{ae}nice dicit, quod hæc herba adligata in puniceo uello $anguinem $upprimat: & capite de her De phæni ce. ba $acra, quam $ideritim uocant, dicit quod, $i eius decoctione $pargatur tricli- nium, lætiores conuictus fieri, $i addidi$$et, lætiores fieri conuiuas triclinio malua- De herba $acra. tico uino referto $ine controuer$ia omnes relationi Dio$coridis adhære$cerent, capite 79. eiu$dem libri dicit, quod radix mandragoræ decocta emollire po$$it d\~e De mãdra gora. tem ælephantis ad accipiendam quamcunque formam: hæc $unt uerba, radix mandragoræ æbur emollire fertur, quæ $enis horis cum eo decocta $it, & ad acci- piendam quam effingere optaueris formam, ip$um facilè præ$tat: quod e$t ridicu- lum, quia nec $enis horis, nec $enis annis ebur emolliret: ni$i itaque Dio$corides ex aliorum $ententia hæc proponeret, inter ueteres $criptores illo ineptior, & $to- lidior non inueniretur; ip$e in epi$tola ad Arium fatetur, $e militem egi$$e, eaque collegi$$e, quæ illis temporibus erant in opinione hominum: ideo non e$t repr{ae}- hen$ione dignus. Nos hac de cau$a has ineptias retulimus, ut Lector $ibi ante ocu los obijciat, & uideat, quomodo, qui facilè credunt occultis, in uani$$ima $æpe in- De ingui- nali herba cidant; In$uper cap. 121. dicit, quod a$ter atticus, $eu inguinalis herba dolorem in guinum leuet, $i aridus eius flos $ini$tra manu dolentis decerpatur, & inguinibus adligetur, quo nihil dici pote$t magis a phylo$ophia alienum, decerpatur enim dextra, vel $ini$tra manu virtus floris $emper eadem $eruabitur: Capite vero 131. IN RECONDITIS QVALITATIBVS PERQVIR. LIB. VIII. de phyteumate, & in $equenti capite de leontopodio dicit, quod hæ duæ herbæ De phy- teumate, & leonto- podio. conueniant ad amatoria: po$tremo de mercuriali herba omnibus nota dicit, $r f{ae}- minæ à purgatione lunari trita folia mercurialis ma$culi genitalibus admouean- tur, mares inde gigni, & f{ae}minas, $i mercurialis fuerit f{ae}mina: e$$et $anè apud Re- De mercu riali. ges, Principes, & Nobiles viros, qui ma$culos hab\~edi de$iderio flagrant remediũ in re hac difficili c{ae}litus mi$$um: $ed cum à Dio$coridis temporibus adhæc v$que tempora herba hæc pro hoc obeundo munere in nullo $it pretio, e$t $ine alia expe rientia in fabularum cathalogo collocanda: Idem dicit Dio$corides libro 3. De testi- culo canis. cap. 142. dete$ticulo canis, habetque hæc, qui edent te$ticulum canis marem, ma res generabit, qui fæminam, alterum $exum.

Denique in 5. libro de lapidibus plurima occulta refert, quæ omnino rationi, De lapide $elenite. & experientiæ reluctantur: aliqua proponantur: de lapide $elenite, quod adliga- tus arboribus reddat eos frugiferos: de Ia$pide, quod femoribus appen$us partũ Deia$pide De ophite accelleret: de Ophite, quod collo appen$us auxilietur lethargo; plures alias refert proprietates occultas lapidum ex opinione tamen (vt diximus) aliorum, quæ mo- uent ri$um, haud $ecus, quàm $i eas ex ore inepti$$imi circulatoris audiremus; alia quoque plura relata $unt à Dio$coride, quæ neque rationi, neque experientiæ re $pondent: attullimus hæc, vt lector ijs excitus videat illorum errata, qui putarũt potentias operatrices e$$e $ub$tantias.

Plurimi alij fuerunt, qui, vt admiranda de occultis herbarum proprietatibus dicerent, magis adhuc aliena à ratione dixerunt: afferamus $olum eas, quæ ab An Fabulo$a de herbis ab An- drea Mat thæolo re- lata. drea Matthæolo in limine $ui Dio$coridis proponuntur, dum loquitur de laudi- bus plantarum, refert inueniri herbam a Magis vocatam Balim, quæ mortuis animantibus vitam pote$t re$tituere; comprobat auctoritate Xanthi antiqui$$imi Auctoris, qui 1. libro $uarum hi$toriarum affirmauerit, Draconem virtute huius herbæ re$urrexi$$e: & Thiloni $imiliter à Dracone occi$o eadem, quæ balim dici- tur, vitam re$titutam fui$$e: addit Matth{ae}olus Iubam Mauritani{ae} Regem $crip$i$- $e in Arabia cuiu$dam herbæ auxilio vitam mortuo homini datam e$$e: quid $to- lidius, & magis, phylo$ophiæ repugnans dici pote$t? Præterea ex Theophra$to, & Democrito refert Matth{ae}olus æthiopidem herbam clau$is foribus applicatam, eas $tatim aperire; ni$i bipenis vehementius fores aperiret æthiopide, omnes de- $picerent eius v$um: refert quoque, Democritum dicere in India na$ci acheme- nidem herbam, quæ dum comeditur ab ijs, qui tormentis lacerantur, omnia $ubi to fateantur: $imiliter Plinius refert Achemenidem aliam, quæ $i in ho$tium acies traijciatur, fugentur: Hic e$t fructus illorum, qui putant $ub$tantiam ope- rari: Qui vero $ciunt omnia agentia habere contrarium, $u$cipere magis, & minus: agere, & pati per contactum, non po$$unt in tam mon$truo$as $ententias incidere.

Po$tremo ex omnibus empiricis ille e$t ineptior, & $tolidior, qui putat po$$e Qui $int empirici omnium $tolidi$$i- mi. verbis, breuiculi$que, $eu codicilijs caracteribus refertis, collo appen$is morbos curari: Quidam $tupidi, & excordes empirici putant in hunc modum quartanã, ery$ipellas, epilep$iam, & plures alias ægritudines depelli po$$e; $ed hoc e$t deter- rimum, & mi$erabile, quod licet quotidiè has vanitares experiantur, non re$ipi- $cant: mirandum præterea e$t, quod huius generis fabellæ legantur quoque apud veteres $criptores; etenim Q. Serenus pro curanda tertiana, vel quartana caracte- Vt Marc{us} Cato cãtu vult luxa tionem cu rare. res, & nomina ridicula proponit: $imiliter Marcus Cato de re ru$tica pro curatio- ne luxationis, & fractura particula 160. docet hanc cantionem: hæc $unt eius ver-

dit, vel hoc modo, haut, haut, haut i$tagis, tur$is, ardannabon damai$tra: puto, $i quis caneret daries dardaries cum alijs $equentibus verbis annis $excentis, quod METHODI VITANDORVM ERRORVM ob cantum luxationes, vel fracturæ non curarentur: plura alia in auctoribus, qui adhibent fidem occultis inueniuntur, quæ cum principijs phylo$ophiæ, medicinæ, & experientiæ aduer$entur, $atius erit, vt de ip$is non amplius loqua- mur.

DIXIMVS in libri ve$tibulo præter qualitates occultas tria alia nobis tota $ua $ub$tantia aduer$ari, quæ $unt venenum, putredo, & pus; ea tamen de cau$a eius $ub$tantia peccare dicitur, quo- niam nihil e$t in ijs, quod non $it di$$imile, & cõtrarium partibus $imilaribus, & di$$imilaribus corporis humani: eorum enim $itus, numerus, figura, & temperatura ab humana conditione adeo di- $tat, vt fiant contraria; cõtrarium enim e$t, quod in eodem genere maximè di$tat: hi$querationib us dicemus, doronicos e$$e canis venenum; quia eis in fitu, nume- ro, magnitudine, figura, & temperatura $unt vel maximè di$$imiles: hominibus vero, quia non $unt adeo di$$imiles, erunt $alubres: eadem ratione putredines ui- tam hominibus auferunt, uermes ea ve$cuntur, & ex ip$a efflore$cunt; lumbricis aloes e$t deleterium hominibus familiaris medicina; $turnis napellus e$t nutrim\~e- tum $uaui$$imum, hominibus dirum, & truce venenum: nullum igitur erit venenũ ab$olutè, $ed $olum in comparationem, & re$pectum, quatenus videlicet $it, vel non $it oppo$itum propo$itis qualitatibus: error illorum mihi videtur ine$cu$abi- lis, qui putant uenenum e$$e quid ab$olutum, e$$eque $ub$tantiam aduer$antem: O nos felices $i uenenum, lues gallica, rabies, napellus, & alia id genus alio modo, quàm $ub$tantia $ua nobis non officerent, quia cum $ub$tantia æquè omnia re$pi- ciat, & nunquam $ub$tantiæ, vel accidentibus contrarietur, non læderemur ab ijs, & longè feliciori $orte frueremur.

Cognitis principijs quibus venena nobis aduer$antur; modo duo $unt de ue- nenis perquirenda, $cilicet definitio ueneni, & modus cogno$cendi uenenatos: Re{ij}citur ueneni de finitio a Capiuaceo tralita. Quo ad definitionem attinet; Hieronymus Capiuaceus percelebris uir hanc tra- dit: venenum e$t qualitas confertim corruptiua cordis hominis; hæc definitio e$t adeo ob$cura, ut longè ob$curior, & ignotior definito uideatur; nulla enim e$t in hac definitione differentia, quæ nos doceat, quando corrumpitur cor à ueneno; Ari$toteles 4. phy. de definitionis beneficio loquens dicit, qui cogno$cet quid de loco, cogno$cet quoque con$equentia; $i igitur ea definitio nos non docuerit, quã do aliquis ueneno erit iugulatus, eam de$piciemus: In$uper quot $unt, qui impro- ui$o expirant animam, & uitam finiunt ab alias cau$as, quàm à ueneno? quopacto ergo cognita illa definitione di$tinguemus, an improui$a mors $it ueneno, uel alijs cau$is $ecuta? Criton, & Phreneticus (ut refert Hippocrates) derepente mortem obeunt, quia po$tridie ab incæpto $æui$$imo morbo pereunt; attamen neuter illo rumueneno moritur; Præterea uenena in minima <006>titate $ubito non po$$unt cor corrũpere, ut in paullo maiori; Sublimatum a@$enicum in $erupuli quantitate tra- ctu 12. horarum ad exitium perducit; grana duo, uel tria $pacio aliquando 40. dierum id efficient; non conueniet ergo ueneno, ut uenenum e$t hoc attributum, ut confe$tim cor corrumpat; Adhæc ${ae}pè porriguntur uiro$a robu$tis hominibus, quorum cor non po$$unt corrumpere; Nec mihi occurrant, quod robu$ti homi- nis cor aliquando nõ confe$tim corrumpatur à ueneno, quia uirtus re$i$tat, uel ad $int impedimenta, cur non penetret ad cor, illudque corrumpat: Quia nos quo{que} illis $ic obijciemus; ni$i uirtus re$i$teret, e$$entque impedimenta, humores quoque IN RECONDITIS QVALITATIBVS PERQVIR. LIB. VIII. facientes febrim $tatim corrumperent cor, quare per qualitatem confeftim cor- ruptiuam cordis non exprimimus ueneni naturam; Denique cito occidere, & cor rumpere cor conuenit alijs, ut pe$tilentiæ, apoplexiæ, & alijs; quare ex hoc $igno communi nihil colligemus; Quinimmo incidemus $emper in hunc uitio$um pa- ralogi$mum; illud e$t uenenum, quod cito corrũpit cor; hoc cito corrũpit cor, er- go e$t uenenũ; modus argu\~edi e$t in $ecũda figura ex duabus affirmatiuis uitio$us, & irreducibilis ad primam; quoniam maior non pote$t conuerti, ni$i fiat particu- laris; quod $i fieret, in alium paralogi$mum incideremus, quia in prima figura ex maiori particulari nil $equitur, & e$t fal$us $yllogi$mus.

Sunt, qui putant nigrum, $eu liuidum colorem e$$e $ignum proprium, & tam- Quod co- lor liuid{us} vel niger nõ indicet uenenatos quam caracterem uenenatorum; quorum $ententia non uidetur ueritati re$pon- dere, quia aliquando ob {ae}gritudines in$ignes aliquæ corporis partes fiunt nigræ, uel liuidæ: legamus hi$toriam adole$centis decumbentis in foro mendacium, ubi Hippocrates dicit, in illo ægrotante extrema fui$$e liuida: Galenus uero ibidem in commento dicit, extrema liuida ob duplicem cau$am fieri po$$e, uel ob ui$ceris alicuius inflammationem; uel quia emoritur calidum natiuum: quare cum ca- lidum natiuum ob innumerabiles cau$as emori po$$it, liuor non indicabit ue- nenum.

Præ$tat igitur, ut $ignorum $yndromem $ufficienti$$imam perquiramus, quæ Cur cõis definitio ueneni tradi non po$$it. nos doceat cogno$cere, quando aliquis ueneno e$t iugulatus: etenim $icuti Ari$to @eles 2. po$t. dixit, nos non po$$e de æquiuoco genere unicam habere definition\~e, & demon$trationem; dat exemplum de longæuitate auium, & terre$trium anima lium, dicit terre$tria animalia e$$e lõgæua, quia car\~et bile; aues uero e$$e long{ae}uas non ob hanc, $ed ob alias cau$as: $imili modo uenena mineralia, & plantarum, & animalium occidunt ob uarias, & diuer$as cau$as, quare uariæ debent e$$e defini- tiones, & uaria $igna.

Syndrome $ignorum communium indicantium venenatos colligitur a $ex Qua $igno rũ $yndro- me cogno- $cantur ue nenati. fontibus, quorum aliqui con$i$tunt in ijs, quæ nece$$ario antecedunt, aliqui in ijs, quæ nece$$ario con$equuntur; Primus fons illorum, quæ nece$$ario antecedunt continet cau$as externas, $icuti $i quis ver$aretur cũ inimicis, uel cum veneficis, ex eius morte repentina cum liuore facile colligi po$$et illũ fui$$e venenatum: Secun dus fons continet $igna indicantia di$po$itiones pati\~etis; Galenns 6. de loc. aff. c. 5.

thali e$$e $ecutum: diligenter $anè præteritos habitus, & di$po$itiones illorum, qui derepente moriuntur oporter expendere, quoniam $i aliquis fuerit di$po$itus, & propen$us apoplexiæ, & derepente moriatur, nulla $u$pitio veneni habenda erit, quamuis liuidus e$$et: $imiliter, $i $upramodum pinguis e$$et, $ubita mors ei cau$æ e$$et ad$crib\~eda: $i haberet angu$tiam in pectore, vt de Antipatro Medico relatũ e$t à Galeno, idem dici deberet; angu$tiã enim illam ex interci$o pul$u multo an- te prænouit Galenus, & multo ante præuidit exitium repentinum Antipatri: ecce, quod ex cognitione cau$arum externarum, & di$po$itionum patientis ali- quando cau$am repentini exitij penetramus: dicimus aliquando, quia pote$t ac- cidere, vt parte aliqua no$tri corporis humores praui adeo occultè, $en$imque ac- cumulentur, vt nullum vnquam $en$um $ui exhibentes, hominem, qui videtur vndequaque $anus in repentinum exitium trahant: quare non $at e$t patientem cum veneficis, & inimicis fui$$e ver$atum; nullamque in ip$o cognitam fui$$e di- $po$itionem minitãtem $ubitam mortem; quia hæc omnia nos po$$ent decipere; requiritur ergo, vt contemplemur tertium, & quartum fontem, qui continent Qui $int morbi in- $equentes uenenatos morbos, & $ymptomata in$equentia venenatos.

Morbi venenatorum $unt tumor corporis, oculi valdè tumentes, tumor ven- tris, & præcipuè, $i venena mineralia fuerint. Non $emel vidi Carlo$tadij Croatiæ METHODI VITANDORVM ERRORVM ab illorum millitum præfecto fui$$e $ublimati $crupulum clam exhibitum ca- ptiuis prædonibus, quibus omnibus excitabantur ventriculi inflammationes, ob- $eruabatur tamen hoc di$erimen, vt aliqui quadraginta dierum cur$u adeo præ- mer\~etur, vt cum lienteria illorum uita terminaretur, alij uero fortiores continuo uomitu liberarentur.

Symptomata in$equentia uenenatos $unt $tomaci anxietates, $yncope, pul$us Quæ $int $ymptoma ta uenena torum. imbecillimi, pallor totius corporis, & $ubita mors: ex Galeno 6. de loc. aff. hæc col liguntur, habet hæc, $i nigrum, & liuidum corpus reddatur, uel putredinem mole- $tam oleat, $ignum e$t illud corpus ueneno iugulatum e$$e: ueritas roborabitur, $i eadem ex alijs colligatur fontibus, ut $cilicet $anus fuerit antea, uel uer$atus fuerit cum ueneficis, uel habuerit inimicos; aut nullam habuerit di$po$itionem minitan tem exitium, ex omnibus enim fontibus, $i unicum $olum $ignum collegeris, cer- to affirmare poteris illum fui$$e uenenatum.

Sed quoniam diximus uenenum e$$e æquiuocum, quia unicam non pote$t ha- Cur uene- num defi- niri nõ po$ $it. bere definitionem, cum aliqua $int frigida $piritus den$antia, & $uffocantia; aliqua calida, & exædentia; ideo uaria erunt $igna indicantia uenenorum naturam: con- ijciemus uenenũ frigidum, & $uffocans, quale e$t opium; fi $tuporem, difficulta- tem anhelitus, & $omnum profundum pa$$i fuerint: memini me ui$ita$$e in finiti- mis locis Vngariæ millitem quendam, qui $eptem opij pillulas, uice aliarum pur- gandi gratia exhibendarum, deglutierat; dum patientem uidi tanto cum impetu $piritum trahebat, ut paullo po$t deficeret, & e uiuis, antequam po$$em, ei reme- dium dare, decederet: conijciemus uenenum calidum, & exædens ex lotio $an- guineo, ex ulceribus oris, ex dy$enteria, & ex alijs; hæc diuer$a uenenorum natu- ra e$t in cau$a, quod unico non cogno$catur $igno, $ed $yndrome $ignorum: Ne- Venenato rum ex a- pertione cadaueris uix cogno $ci. que qui cadauera aperiunt $ine $ignorum $yndrome firmam, & undequaque per fectam cognition em uenenatorum comparare poterunt: Quis inueniet in cada- uere $crupulum, uel drachmam $ublimati in pollinem $ubtili$$imũ exhibiti, alij$q; cibis commi$ti?

A quinto fonte ide$t à iuuantibus, & lædentibus colligimus aliqua, $cilicet The riacam, & vomitum iuuare: a $exto fonte, $. à locis affectis, ut à ue$$ica, corde uentriculo, & ore: ex quolibet igitur fonte, $i unicum $altem $ignum collegerimus, dicere poterimus illum ueneno fui$$e iugulatum.

ACTVRI in præ$entia de illa putredine, quæ febres efficere $olet, ni$i a di$tinctione putredinis tradita ab Ari$totele 4. meteororum exordiamur, non uideo quomodo profundè de illa aliquid dicere po$$imus: dicit igitur phylo$ophus putredinem duplicem e$$e, al- teram, quæ uocatur uniuer$alis & $impliciter: alteram uero $ecun- dum partem: Quid Ari$toteles per putredinem $impliciter, & uni uer$alem intelligat, quæ u$que ad elementa re$oluit, uidetur e$$e in $cholis ab om nibus receptum: Verum quid intelligat phylo$ophus per putredinem $ecundum partem, e$t operæpretium, ut præcogno$camus, $i uelimus $cire, an putredo hu- morum $it illa, quæ uocatur ab Ari$totele $impliciter, uel $ecundum partem. Al- bertus Magnus per putredinem $ecundum partem intelligit putredinem elemen IN RECONDITIS QVALITATIBVS PERQVIR. LIB. VIII. torum; Era$tus intelligit form{ae} interitum, $ed non u$que ad elementa; illam enim Variæ opi niones <004>d intelligat phylo$o- phus per putredin\~e $ecundum partem. putredinem uocat uniuer$a lem, & $impliciter; Archangelus Mercenarius in $uis repetitis quæ$tionibus de hac materia loquens inuehit in Era$tum $umma perti- nacia dicens, quod putredo $ecundum partem non $it interitus formæ, $ed $it $o- lum alteratio qualitatum; Iacobus Zabarella, cuius ingenium re uera u$que in Græcorum comparationem e$t euectum, tenet putredinem $ecundum partem, modo e$$e interitum formæ, ueluti dum homo corrumpitur, & fit cadauer, uel dũ uinum putre$cit, & fit uappa; modo e$$e alterationem qualitatum, ueluti dum ui- num incipit putre$cere, attamen practici po$$unt illud tran$ponendo ex dolio in dolium reducere ad pri$tinam $anitatem, hanc putredinem Zabarella uocat quo que $ecundum partem, quamuis $it in $olis qualitatibus; in quam $ententiam, ut in mediam quandam uiam uideo ijs temporibus animos $tudio$orum flecti, hanc- que nos quoque recipimus: quopacto uero aliorum $ententiæ reijciantur, $oluã- turque argumenta aliorum in contrarium allata, quæ$tio tota legi pote$t in libris quæ$tionum naturaliũ Zabarellæ, qui diffusè de hac re egit: no$trum hic erat pau- cis declarare quid per putredinem $ecundum partem intelligendum e$$et.

Sequitur, ut modo quæramus, an humores in febribus putridis putre$cant $im- pliciter, uel $ecundum partem: Mercenarius, Zabarella, & plerique alij tenent Opinio cõis@, quod putridi hu moro$i e$$i cientes fe- bres putre $cant $ecũ dum part\~e putredinem humorum efficientium febrem e$$e $ecundum partem, & non $im- pliciter; tenet enim Mercenarius putredinem humorum e$$e alterationem, & nõ formæ interitum: Zabarella uerò dicit, aliquando e$$e formæ interitum, aliquan- do $olam alterationem qualitatum, datque exemplum, dum $anguis mutatur in bilem, uel in alium humorem toto genere præter naturam e$t cum interitu form{ae} $anguinis: dum uero ob putredinem humorum alterantur $olum qualitates non corrumpuntur formæ humorum, dicitque tunc Medicum auferendo occa$ion\~e aperiendo $cilicet, euacuando, refrigerando po$le humores, qui incipiunt putre- $cere, ad optimam temperaturam transferre: Nemo, quod $ciam, dixit, quod hu- mores putridi $int $impliciter tales, $ed omnes una uoce uidentur decidere, putre- dinem humorum efficientium febrem e$$e $ecundum partem.

Arbitror tamen Galenum aliter $entire, quia putridi humores non $olum al- terantur, & putre$cunt $ecundum partem cum interitu propriæ formæ; uerum \~et Probatur quod putri do febriũ $it $impli- citer, et nõ $ecundum partem. putre$cunt $impliciter, quia $emper portio putrida re$oluitur u$que ad elementa, & ad cinerem peruenit: tunc putredo e$t $impliciter quando peruenit ad ciner\~e: Ari$tot. enim 4. meteororũ loquens de putredine $impliciter dicit, quod cinis e$t finis putredinis: Quod uero putridi humores re$oluantur in cinerem e$t Galen. 2. de differentijs feb. & 3. præ$ag. 32. ubi habet, $i natura illum ueluti cinerem $u- pramodum adu$torum uacuare non anteuerterit, ille rur$us in corpore manens, & concalefactus magnam quandam ad putredinem propen$ionem contrahit: quare $i cau$a, cur putredines excitentur, e$t cinis humorum ob putredinem adu- $torum, putredo febrium erit $impliciter, & uniuer$alis, apparet hic cinis in urinis in fine putridorum morborum: præ$efert $pecimen arenularum perexiguarum: differt ab arenulis, quia hæ in fundo matellæ colliguntur; cinis in nubeculis $par- $us con$eruatur.

Dum vero Zabarella dixit, putredinem in $olis humorum qualitatibus exi$t\~e- Re{ij}citur zabarella dum dicit per medi- cinas pu- tredinem corrigi po$ $e. tem tolli per leuem medicinam, putredinem vero cum interitu formæ humorum nullo modo corrigi, vel reduci po$$e ad pri$tinum $tatum, eius pace di$tinctio ad rem non facit; quia nulla putredo per leuem medicinam corrigitur: Hæc tria $unt natura di$tincta: putre$cibile, putredo, & putrefactum: putre$cibile medicamen- tis tollitur: putredo $olum e$t in fieri, putredo igitur erunt fumi, & vapores putri- di qui neque putre$cibiles, neque putrefacti $unt, quique nulla medicina eos red- dere po$$umus ad $tatum $alubrem, $ed in cinerem debent conuerti: cinis vero e$t res putrefacta: ab hoc principio orta e$t illa opinio no$tra alibi quoque pro- METHODI VITANDORVM ERRORVM po$ita, quod $cilicet omnia auxilia pro putredine pellenda $int præ$eruatoria, & Vnde fit, quod oĩa auxilia pro toll\~eda putredine $int præ$er uatoria, & non curato ria. non curatoria, diriganturque in euacuandos, $eu alterandos humores non putri- dos, $ed putredini obnoxios, vel putrefactos cineres, in ob$tructione$que ape- riendas, in cau$as efficientes mediatas corrigendas, & nequaquam in auras $eu vaporo$os tran$piratus euacuandos; quia alio modo halitus i$ti putridi non ab- $umuntur, quam combu$tione: Hinc $anguinis euacuatio, quomodocunque con- $ideretur, e$t $olum auxilium præ$eruatorium putredinis: lenientia $imiliter non porriguntur pro curanda putredine, $ed, vt prim{ae} viæ $arcina liberentur: Serapia, vt refrigerentur vi$cera, vel vt aperiantur meatus, & fluidi reddantur humores pu tre$cibiles; liquatis enim $uccis, & vijs per quas meare po$$unt patefactis, ocyus purgantur; dum vero $unt aperti meatus, vi$cera qua$i flabello ventilantur, & na- tura inde alacrius certamen ab$oluere pote$t, melius digerendo putre$cibiles, & melius euacuando putrefactos: Pharmaca demum duplici de cau$a dantur, vel vt cinis tollatur, ne noua acce$$io $cintillet, vel vt putre$cibiles humores vincantur: Concludimus ergo putredinem e$$e fumos, vel auras, e$$eq; medicinis inuincibi- les, quia $olum combu$tione ab$umuntur, eius enim finis, Ari$totele iudice, e$t $o- lum cinis: colligimus ergo ex ijs, quod nullum auxilium medicum in putredine auferenda $it curatorium; & $imilitudinem Zabarell{ae} de vino non facere ad rem, quia $icuti dum redit, non e$t putridum, $ic humores, dum redeunt, non erunt pu- tridi neque $ecundum partem, neque $impliciter: humore$que putridos nece$$a- rio in cinerem debere conuerti, & hanc putredinem e$$e $impliciter, & non $e- cundum partem.

MAGNA e$t controuer$ia hodierno die, an putridi humores po$- $int aliquando naturam, & formam veneni $ubire: Qui putant $æ- ui$$imam humorum putredinem fieri venenũ, id conantur proba re Galeni auctoritate in epidemicis, vbi hi$toria Critonis, & Phrenetici declaratur, refertibi Galenus quod in illis collectus humor $it factus veneno læthali $imilis, & hinc derepente $ecutæ $it mors: Inferunt, ergo humores aliquando in corporibus viuentibus poterunt e$- $e adeo pernicio$i, vt fiant venena: Verum argumentum i$torum redigamus in for mam, taleque e$$e debet: omne quod e$t $imile veneno e$t venenum, putredo in$i- gnis e$t $imilis veneno, ergo e$t uenenum: Argumentum e$t in quatuor terminis primus erit, dum dicunt, omne quod e$t $imile veneno: Secundus e$t prædicatum huius propo$itionis dum dicunt, e$t venenum: tertius e$t in$ignis putredo: quar- tus e$t quod putredo $it uenenum: alius terminus e$t, quod $it uenenum, & alius quod $it $imilis ueneno: In$uper hoc argumentum in libris Elenchorum Ari$to- telis uocabitur elenchus compo$itionis; ueluti $i quis diceret: qui $edet pote$t iace re, Socrates $edet, ergo Socrates iacet: ut argumentum non collocaretur in nume ro paralogi$morum, oporteret hoc modo formare conclu$ion\~e, ergo Socrates po te$t iacere, & non inferre quod Socrates iaceat: $imiliter debebant inferre cũ Ga- leno, ergo putredo in$ignis e$t $imilis ueneno, & nequaquam quod $it uenenum: Demum, ut argumenti uanitas no$catur, o$tendi pote$t, quod $it in quarta figura; quoniam $ubiectum minoris e$t latius & communius prædicato, quia ex illorum $ententia putredo in$ignis latius $e habet, quàm uenenum, quia ip$i fatentur dari putredines in$ignes, quæ $unt uenena, & quæ non $unt: $imiliter $ubiectum maio- ris latius $e habebit, quia ex illorum quoque $ententia non $olum uenena debent dici uenena, uerum etiam illud, quod erit $imile: quare $i oporteret conuertere IN RECONDITIS QVALITATIBVS PERQVIR. LIB. VIII. maiorem nil $equeretur, quia argumentum e$$et in $ecunda figura ex duabus affir matiuis; erit igitur putredo diuer$a $pecie, & genere a ueneno; Nos rationibus lo- gicis, quæ $unt uniuer$ales omnib. $ci\~etijs reiecimus propo$itũ argum\~etum, vt ij$- dem rudiores po$$int plura $imilia argumenta, quæ in $cholis uagantur explo- dere; $icuti illud quo utuntur $æpè no$tratum aliqui, dum probant calorem inna- tum e$$e cœle$tem ex eo, quod Ari$toteles dixerit proportione re$pondere ele- mento $tellarum; hoc & alia $imilia argumenta in numero paralogi$morum reponi debent.

PVS demum reponitur inter ea, quæ peccant tota $ub$tantia; de eius Rationes illorum, <004> putãt pus fieri $olũ ex $angui ne. cau$is igitur agendum. Plurimi putant, cau$am materialem puris $olum e$$e ma$$am $anguineam, cæteros vero humores extra ue- nas exi$tentes e$$e adeo rebelles, ut alteratrices partium nõ po$$int illos tran$mutare in pus, quinimmo, ni$i expellantur, in ab$ce$$us, in $cyrrhos, uel in aliam malam, & uiro$am excrementorum $obol\~e cedant oportet: confirmant $uam $ententiam authoritate, & experientia. Primo afferunt Galeni locum 2. aph. 47. ubi habet hæc uerba, pus fit à calore mi$to præ- ter naturam, & à calore $ecundum naturam, ideo uitio$am habet tran$mutation\~e ex $anguine, inferunt ergo, $i pus fit cum tran$mutatione $anguinis, ubi non erit $anguis, ibi non fiet pus: deinde probant experimentis, dicunt de$tillationem ca- pitis pituito$am extra uenas factam re$tagnare in pectus, uel in articulos, attam\~e non po$$e in pus conuerti: $imiliter ædema, $cyrrhi, & aliæ durities ab humoribus $anguine priuatis factæ nunquam $uppurantur: Inferunt ergo $olum $anguineũ humorem e$$e cau$am adæquatam puris.

Antequam diluamus propo$ita argumenta, melius e$t, ut dicamus, quomodo Fundam\~e ta ostend\~e tia ex quo humore frigido pus fieri po$$it. res $e habeat; Dicimus ex Galeno, non $olum $anguineos humores in pus con- uerti po$$e, uerum etiam cætera recrementa corporis, quamuis maiori cum diffi- cultate; Hinc Galenus 7. aph. 38. habet uĩginti diebus $uppurari in Thorace, quod fluit a capite; addimus hanc minorem, at quod fluit à capite, & in pectus $e colli- git, e$t phlegma purum, ergo phlegma $ine $anguine pote$t conuerti in pus; Præ- terea Hippocrates, & Galenus primo prædictionum tex. 35. loquentes de tumori bus factis à frigidi$$imis humoribus dicunt humores frigidos tractu 60. dierum $uppurari, $i locus calidus $it; in pedibus enim, & brachijs ob di$tantiam à fonte caloris non po$$unt ullo tempore $uppurari. Hinc in Thorace, ubi magnus calor e$t, 20. diebus humores pituito$i à capite delap$i $uppurantur, in u\~etre 60. diebus,

temporis interuallo humores cõcoquunt; Ex ijs colligere po$$umus, quando fie- ri po$$it pus, & quando non: primo enim, $i fuerint humores calidi, & uires robu- $tæ, non fiet pus; & ratio e$t, quia humores calidi tran$pirant, & uires fortes expel Errata em pyrico rum dum vtuntur $uppuran tibus ĩ tu moribus bilio$is. lunt per uias fallentes $en$us no$tros: Hic notatur empyricorum quorundam error, qui tumoribus bilio$is robu$ta exi$tente uirtute adiungunt $uppurantia ex lacte, farinis, & $imilibus, quibus occluduntur pori, detinenturque acres uapores, detentiq; adeo effrenes euadunt, ut partem læ$am, uel exedere incipiant, uel de- $truant, eaque in cancrenam de$inat; $emel uidimus ery$ipellas genæ dextræ em- pla$ticis $uppurantibus tractatum in cancrenam ob relatam cau$am termina$$e: METHODI VITANDORVM ERRORVM iterum uidi Chirurgum imperitum neca$$e hominem ery$ipellate podicis corre- ptum ijs empla$ticis; cau$a e$t non $olum, quia detinentur vapores acerrimi (vt di ximus) verum etiam, quia genæ, mamillæ, nates ob mollitiem facilè eius viuidus natiuus calor re$oluitur: vbi igitur vires fuerint robu$tæ, & humores calidi; non conuenient $uppurantia, $ed digerentia: $i verò fuerint frigidi humores, & virtus robu$ta, per ab$ce$sũ expectãda erit cri$is; Errant, qui in frigidis tumoribus, uel fluxionibus, quamuis robu$ta uirtus $it, utuntur digerentibus: Ex ijs quoque col- ligimus ex frigidis humoribus fieri pus: hic quoque ob$eruatur illorum error, qui in ulceribus uetu$tis pedum $tatim utuntur lotionibus digerentibus, tenue enim re$oluunt, & cra$$um in $cyrrho$am di$po$itionem conuertunt: tunc $i $anitatem con$equi de$iderant, $uppurantibus uti debent, quæ $ola in pus conuertendo cra$ $os, & frigidos humores partis circun$tantis $anare po$$unt: $i uero uirtus $it de- bilis, & humores frigidi; uel moriuntur ægri; uel longo temporis $patio cõco quũt

robu$ta difficilè pote$t cra$$um phlegma digerere, & ad minima diuidere; quan- to maior erit difficultas, $i calor fuerit debilis? erit igitur fermè impo$$ibile, ut ca- lore exi$tente imbecillo cra$$i & frigidi humores digerantur, uel $uppurentur.

Erat primum argumentum, quod pus $olum fieret ex $anguine: quod negatur, Re{ij}ciũtur argum\~eta in contra- riũ alata. quia $anguinea ma$$a non e$t $ola, & adæquata cau$a materialis puris; quinimmo o$tendimus pituitam exi$tentem in cauitate pectoris ex Galeni $ententia po$$e $uppurari: Quo ad $ecundum argumentum de humore pituito$o perueniente ad articulos, quod non $uppuretur; dicimus, id euenire ob frigiditatem articulorum, dicimu$que, quod $i e$$ent ijdem humores pituito$i in uentre, uel in thorace, ubi ealor uegetior e$t, in pus po$$ent conuerti: Demum, $i experientiæ creden- dum $it, fateor, me $emeluidi$$e quendam iuuenem alioquin robu$ti$$imum, artri thide cathenatum ob de$tillantem catarrhum capite pul$um in genua, cui acci- derit; ut pituita artrithidem efficiens in pus conuerteretur: quod experimentum, licet raro accidat, cohæret tam\~e Galeni $ententi{ae} 3. præ$ag. 29. dicentis in uirtute ualida frigidos humores per ab$ce$$um iudicari po$$e: nullum itaque erit argu- mentum propo$itum, quod humores frigidi non po$$int in $aniem conuerti.

Ex traditis in hoc libello patet, non dari $ub$tantias operantes, $ed omnes po- Epilogus huius li- belli. tentias occultas e$$e in cathegoria qualitatis: patet quinetiam quæ e$$e po$$int ge- nera, differenti{ae}, & initia occultarum qualitatum: o$ten$umque e$t, plurimos, qui tenent $ub$tantiam operari, prolap$os e$$e in mon$truo$as opiniones: Demum de modo cogno$c{ae}ndi uenena; de putredine humorum, & à quo humore, & à qui- bus cau$is fiat pus; hæc enim omnia ui$a $unt pertinere ad ea, quæ peccare po$$unt $ecundum totam $ub$tantiam.