metadata: dcterms:identifier ECHO:7Y1E30WV.xml dcterms:creator (GND:---) Anonym. dcterms:title (la) Commentarii Collegii Conimbricensis Societatis Iesu dcterms:date 1592 dcterms:language lat text (la) free http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/ECHOdocuView?mode=imagepath&url=/mpiwg/online/permanent/library/7Y1E30WV/pageimg&viewMode=images log: pbsync ok replacements: parameters: [res-1446-v_0001_capa_t0] [res-1446-v_0002_g_t0] [res-1446-v_0003_g_t0] [res-1446-v_0004_g_t0] [res-1446-v_0005_rosto_t0] COMMENTAR II COLLEGII CO- NIMBRICENSIS SOCIETATIS IESV.

In octo libros Phy$icorum Ari$totelis Stagiritæ.

IHS CONIMBRICÆ.

Typis et expen$is Antonij à Mariz V niuer $it atis Typorgraphi. Anno Domini, M.D.LXXXXII.

CVM PRIVILEGIO REGIS.

[res-1446-v_0006_b_t0] [res-1446-v_0007_III_t0] IVDICIVM DOCTORVM, QVIBVS hocopus perlegendi cura demandata e$t à $ere. ni$simo Principe Cardinale Alberto, $u- premo in Lu$itania Inqui$itore.

PErlegimus hanc partem Cur$us Conimbricen$is, id e$t cómen- tarios in octo libros Phy$icorum Ari$totelis, nihil\’que in eis in- uenimus, quod fidei, aut bonis moribus repugnet. Quin verò cen$uimus e$$e opus & doctrinæ $ubtilitate, & $ty li nitore, & rerum, quæ in eo tractantur, copia & varietate in$igne; nec Philo$ophis tā- tum, $ed Theologis quoque perquam vtile futurum. Quod proinde non modo typis excudi, $ed immortalitati commendari debeat.

_D. Gabriel à Co$ta._ # _D. E. Ægidius à præ$entatione._ FACVLTAS SVPREMI IN- qui$itionis concilij.

Po$$unt imprimi hi commentarij. Oli$ipone xvii. Kal. Augu$ti M.D.XCI.

_Antonius de Mendonça._ # _Iacobus de Sou$a._ FACVLTAS ILLVSTRISS. AC REVE- rendi$s. D. Alphon$i de Ca$telbranco Epi$copi Conimbricen$is.

Excudi po$$unt hi commentarij in octo libros Phy$icorum A ri$tote- lis; cum nihil contineant à $acro$ancta religione, aut recta morũ do- ctrina alienum. Conimbric æ I dibus Maij M.D.XCI.

D. ALPHONSVS EPISCOPVS COMES.

FACVLTAS REGII SENATVS.

Po$$unt excudi hi commentarij. Oli$ipone xv. Kal. Augu$ti M.D.XCI.

_Hieronymus Pereira._ # _Iacobus Lameira._ # _Damianus D'aguiar._ [res-1446-v_0008_IV_t0] FACVLTAS GENER ALIS Præpo$iti Societatis Ie$u.

QVod iam pridem optabant multi, vt cõmunes Philo$ophiæ commentarij manu $cripti, qui in Conimbricen$i liberalium artium AcademiaSocietati no$træ commi$$a quotidiano ex- cipientium labore dictabantur, recogno$cerentur, aucti\’que & locu- pletati mandarentur typis; id vt fieret, aliquot ante annos à Reuerē- do admodum Patre No$tro Generali Claudio A quauiua cõ$titutum erat. Sed cùm res longiùs protraheretur, eius cura nobis demandata, cùm prouinciam eius nomine lu$traremus, non iudicauimus tantum $chola$ticorum leuamen diutius e$$e differendum. Itaque maiori di- ligentia adhibita, cùm pars ea, qua libri de naturali au$eultatione ex- ponuntur, opera & in du$tria, examine etiam & correctione præ $tã- ti ingenio Magi$trorum parata e$$et ad prælum, & reliqui deinceps commentarij diligentiùs perficerentur, non fuit cur expectarentur ij, qui ad Dialecticam pertinent, vt ab eis typographica editio totius Philo$ophiæ curriculi initium $umeret: dum enim illi excuduntur, hi recogno$centur, complementum\’que accipient. Cùm igitur in hac commentariorum parte nihil reperiatur, quod $anæ doctrimæ ad- uer$etur, opus\’que ip$um perutile $it, & ad rem accommodatũ, eiu$- dem Patris No$tri Generalis $peciali facultate nobis cõmunicata cõ- cedimus, vt typographorum opera in lucem emittatur. Oli$ipone x. kal. Nouembris anno Domini 1591.

Petrus Fon$eca.

SVMMA DO PRIVILEGIO Real.

POr priuilegio del R ey no$$o $enhor, c\=ocedido aos Padres da C\=opanhia de le $u de$te R eyno, ninguē pode imprimir, nē fazer imprimir, nē trazer de fora quae $quer liuros compo$- tos, ou ordenados, ou tresladados por elles $em $ua licen\=ca: $o- pena de perder os ditos liuros, & trinta cruzados, como mais largamente $e contem no priuilegio.

[res-1446-v_0009_1_t0] PRO OE MIVM IN OCTO LIBROS PHYSICORVM ARISTOTELIS. DE NOMINE DEFINITIO- néq; Philo$ophiæ.

QV I olim magnarum rerum intelligentia, & Horum prin cipe@ enume- rat Plato in Protagora. doctrina, cæteris præ$tare videbãtur, eos Græ- ci σοφους, ide$t, $apientes nuncupabant. Ve- rum hoc nomen, quod $peciem arrogantiæ præ $e ferebat, ac multis erat inuidio$um, auctore Pythagora mutatum e$t, qui & $e phil o$ ophũ Philo$ophi, & Philo$o- ph@\,enom\~e à Pythag. in uentum. dici voluit, & philo$ophiam primus appella- uit. Cum enim apud Leontium regem Phlia$iorum doctè, & copio- $è di$$erui$$et; rogatus ab eo quidnam artis profiteretur, aut qua po- ti$simum in re $apiens e$$et; re$pondi$$e fertur $e neq; artem $cire vl- lam, neque e$$e σὸφου, ide$t, $apientern; $ed φιλόσφου, ide$t, ami- cum $apientiæ. Placuit nouitas eius vocabuli, quod & veterem $a- pientum minueret inuidiam, & $ing ularem te$taretur $apientiæ dig- nitatem. Atque hinc Philo$ophi, Philo$ophiæq; nomen latè incre- buit; nec $olũ à Pythagoreis, $ed etiam à Platonicis, & eorũ æ qua- libus, po$teri$que omnibus communi fuit approbatione v$itatum. Lactãtius lib. 4.c.2. Plutar. 1. de plac. c. 3. Cic. J. & J. Tu$c. q$t. Cuius rei meminit D. Augu$tinus 14. de Trinit. cap. 1. Clem\~es Alc- xandrinus. 1. Stromatum, lamblichus 1. de $ecta Pythagorica, alijq; non pauci.

Porrò Philo$ophiam nõ vno omnes modo definiere. Quidam ita, 1. philo$o- phie defini- tio. Philo$ophia e$t amor $apientiæ. Hæc tamen explicatio, vt aduertit Hugo Victorius 2. Dida$calon cap. 1. nominis etymologiam, nõ rei $ubiectæ naturam aperit: $iquidem $apientianõ in voluntate in$idet, cuius e$t amare; $ed in intellectu, cuius e$t intelligere, & $apere. Quanquam & illud dici pote$t, idcirco Philo$ophiam amorem defi- niri $apientiæ, quod excellens rerum cognitio haud quaquam $ine amore con$tet. Quò pertinet illud ex libro de $ecretiore $apientia $ecuudum A Egyptios, A mor intelligent\~e comitatur, quia $ine hoc intellectus qua$i in $olitudine, atq; $il\~etio po$itus nihil cõpreh\~e dit.

Alij Philo$ophiam e$$e dixerunt, humanarum, diuinarumq; re- D. Dama$. J. phy. Senec. epi$. Is. Cice. J. o$$i. 2. definiti@ rũ cognitionem, & $cientiam. Qui nomine rerũ humanarum, corpo- rũ concretioni obnoxias, ac nobis familiares; diuinarũ verò, nullo [res-1446-v_0010_2_t0]PROOE MIVM IN LIBROS materiæ nexu cohærentes, & in rece$$u naturæ ab$conditas intel- lexere. Vel, vt e$t aliorum $ententia, per res humanas, eas, quæ ad tuenda vitæ officia, & ciuilem $ocietatem pertinent, $ignificarunt: per diuinas autem, cæteras, quarum contemplatio Philo$ophum à cõmuni c ætu auocat, & reliquis mortalibus diuiniorem reddit. Et hæc quid\~e definitio, $iue in Zenonis porticu, $iue in Platonis A ca- demia, orta fuerit, Philo$ophãtium $cholas maximè peruagata e$t; eamque refet Plato in Theæteto, & Phædone, Cicero lib. 4. Tu$- culanarum quæ$t. Philo Iudæus in libro de congre$$u quærendæ eruditionis gratia. Verum illa non $ingulis Philo$ophiæ partibus; $ed omnibus $imul $umptis conuenit. Non enim quælibet pars Phi- lo$ophiæ humana $imul & diuina con$iderat.

Rur$us Plato in dialogo de $apientia, hanc aliam inculcat de$- 3. definitio. De hac de$i- ni@. C@emens Alex. 4. Stro- matũ. Philo lud. in lib. de mundi opif. Cic. 1. Tu$e. criptìon\~e, quam ex Pythagoræ di$ciplina mana$$e te$tatur. D. Hic- ronymus in Apologia aduer$us Rufinum; Philo$ophia e$t mortis contemplatio. Ea vero vt intelligatur $ciendum e$t duplicem e$$e duplex mors. mortem; vnam, quæ in ab$ce$$u animi à corpore con$i$tit: alteram, qua mens in corpore adhuc manens, à malis cupiditatibus abduci- tur, vt vitiorum $oluta vinculis cæle$tia, & diuina meditetur. Enim vero, vt e$t à Socrate in Phædone di$putatum, nihil tam e$t homini veritatislucem cernere cupienti inimicum, quam corporis conta- gio, & voluptatis illecebra, quæ mentem cõcreta caligine offu$am, fal$is decipit imaginibus, nec à $en$uum turba & colluuione ad mũ- di $pectaculum, & ad rerum naturam perlu$trandam egredi $init. Vndè Mercuriusille, cui multiplex rerum $cientia Tri$megi$ti no- Mercurij Tri$ megi$ti $enté tia, quo pacto philo$ophan dum $it. men dedit, eum, qui ad Philo$ophiam a$pirat, in A$clepio hortatur, vt corpus, quo ad fieri po$sit, qua$i ve$tem deponat, exuatque hoc in$citiæ indumentum, interitus vinculum, viuam mortem, $enti\~es cadauer, ductile $epulchrum, dome$ticum furem; qui dum blandi- tur, odit; dum odit, mentem ad terrenam fæcem deprimit, cænoq; illigat ne intelligentiam cælitus hauriat. Quoniam igitur hanc à cor- pore $ecretionem, qua$i mortem, appetere docet, eaq; maximè glo- riatur Philo$ophia; ab hoc tam præclaro munere, nunc mortis con- Philo$ophia cur mortis cõtemplatio. templatio; nunc $olutio animi à corpore; aliâs mortis affectus, $eu con$uetudo moriendi dicitur. Plura in hanc $ententiam Xenophon libro 4. de dictis Socratis, Proclus in libro de anima & dæmone, Al- cinous in lib. de doctrina Platonis, A puleius in lib. de Philo$ophia.

Alias præterea definitiones tradunt Philo$ophiæ Lactantius lib. 4. cap. 2. Iu$tinus Philo$ophus & martyr in dialogo cum Trypho- ne, & alij. Sed ea nobis maximè probatur, quam D. Damaicenus lib. 4. $uæ Dialecticæ, & Ammonius initio prædicabilium ex vete- ribus, poti$simumq; ex Ari$totele 10. Metaph. cap. 3. referunt, vi- 4. definitio ex Ari$totele poti$simum de$um pta. delicet, Philo$ophia e$t cognitio rerum, vt$unt. Verba illa, vt$unt, idem valent, atque per $uas cau$$as, $i eas habuerint. Sicutenim res, quarum cau$$æ inue$tigantur, per cau$$as e$$e obtinent; ita percipi [res-1446-v_0011_3_t0]PHYSICORVM ARIST. tunc dicuntur, vt $unt; cum per ea$dem cogno$cuntur. Debere aut\~e Philo$op hiam cau$$as tenere inde con$tat; quia quemadmodum ex admiratione, ide$t, ex notitia effectuum, & ignoratione cau$$arum, cæperunt homines philo$ophari, hoc e$t, cau$$as inquirere, vt Pla- to in Theæteto, & 1. Metaph. cap. 2. Ari$toteles docet; ita par e$t cum perfectè Philo$ophum, $eu $apientem iudicare, qui cau$$arum cognitionem $it a$$ecutus. Accipitur tamen interdum Philo$ophia pro adumbrata, & imperfecta rerum intelligentia, vt apud Plato- nemin Conuiuio, aliâs pro $ola prima philo$ophia, vt apud Ari$to- telem. 4. Metaph. cap. 2. tex. 5. Anobis verò in progre$$u $ub ea notione, qua po$tremo definita e$t, quaque dicitur cognitio rerum, vt $unt, poti$simum con$iderabitur.

DE DVPLICI PHI- lo$ophiæ di$tributione.

VAriæ traditæ $unt apud antiquos Philo$ophiæ diui$iones, ex Refert hanc diui$ioné D. Aug. 8. de ciu. cap 4. Lactãt. lib 3 c.13. Al- cinous in lib. de doctrina. Plat. I$idorus in lib. de dial. quibus duas, quæ celebriores hab\~etur, quæq; ad præ$ens in- $titutum magis faciunt, pertractabimus. Prima e$t, qua Phi- 1. philo$o- phi\,e partitio. lo$ophia di$tribuitur in Naturalem, Moralem, & Dialecticam. Cõ- preh\~edit aut\~e hocloco Naturalis (fu$o videlicet naturæ $ignificatu, vnde nomen habet) nõ $olũ Phy$iologiã, $ed etiã Metaphy$icã, & Mathematicas di$ciplinas. Porrò huiu$modi fectio, de cuius auctore A quibus ce- lebrata. inter $criptores non $atis conuenit, cõmendata fuit à Platone, vt te- $tatur Alcinous in lib. de eius doctrina cap. 3. & Eu$ebius Cæ$ari\~e- $is initio lib. 11. de præparatione Euangelica; eandemq; $ecutus e$t Ari$toteles. 1. Top. c. 12. Chry$ippus, Eudromus, Xenocrates, & alij, quorum meminit Laertius in vita Zenonis po$t Plutarchum 1. de placitis cap. 1.

Quod verò hæc partiendæ Philo$ophiæ ratio apta $it, & perfecta; Qua ratione cõprobetur. hunc in modum o$tendi pote$t. Philo$ophia ad humanam felicita- tem dirigitur. (Vt enim D. Augu$tinus lib. 19 de Ciuit. dei cap. 1. ex Platone a$$erit, Philo$ophãdi cau$$a nulla e$t homini, ni$i vt bea- Lege Plat. in Gorgia, & The\,eteto. tus $it) humana aut\~e felicitas, te$te Ari$totele cap. 7. & 8. primi lib. Eth. ad Nicomachum, partim in actione virtuti con$entanea; par- tim in contemplatione veritatis $ita e$t. Oportet ergo aliquam dari $cientiam, quæ hone$ti rationem contineat, & ad virtutem, morũq; probitatem erudiat; hæc verò, Moralis e$t Philo$ophia: item aliam, quæ abdita naturæ my$teria $crutetur, & in $olius veritatis cogno- $cendæ $tudium incumbat; atq; hæc, Phy$ica dicitur. Deinde huiu$- modi $cientiarum adeptio, & v$us di$$erendo con$tant, qua in re $æ- pe mens errore decepta hallucinatur. Statu\~eda e$t igitur tertia quæ- dam ars, quæ lucem præferat, $olerterq; prouideat ne veritatis locũ fal$itas obtineat; hæc autem Dialectica nuncupatur. Totigitur nu- [res-1446-v_0012_4_t0]PROOE MIVM IN LIBROS mero $unt Philo$ophiæ partes.

Id\~e cõfirmat D. Tho. initio Eth. ad Nicom. hac fermè ratione. Cõfirmatur. Pr\,ecipua cura $apientis circa ordinem ver$atur; $iquidem, vt ex cap- 2. libri primi Metaph. con$tat, ad $apientem maximè pertinet ordi- nare; ordo autem rerum, quæ in Philo$ophiæ con$iderationem ve- niunt, triplex e$t. Primus, qu\~e ratio non efficit, $ed in$picit tantùm, Triplex ordo rerum. atque expendit, cuiu$modi e$t rerum Phy$icarum ordo. Secundus, quem ratio $ibimet ip$a exhibet, cùm notiones $uas, & effata inter $e ordinatìm di$ponit. Tertius, quem ratio volũtati præ$cribit, vt illa probè in$tituta rectum, atq; hone$tum. pro$equatur. Primus Na- turalem, Secundus Rationalem, tertius Moralem $cientiam requi- rit. Nonigitur aut pluribus eget, aut paucioribus partibus cõtenta e$$e pote$t Philo$ophia.

Eiu$dem tripartitæ varietatis rationem $imilitudine quadam D. Augu$tinus explicat, partìm lib. 8. de Ciuit. Dei. cap. 4. partìm lib. Illu$tratur $i- militudine. 11. cap. 25. ad hunc ferè modũ. Quemadmodũ tria $unt, quæ in quo- libet artifice, vt aliquid efficiat, $pectantur; Natura, doctrina, v$us; quorum primum ingenio; $ecundum $cientia; tertium fructu diju- dicatur: $ic triplex à Philo$ophis inueniri debuit di$ciplina. Natu- ralis, propter naturam; Rationalis, propter doctrinam; Moralis, propter v$um. Et quoniã homo ita procreatus à Deo e$t, vt per id, quod in ip$o præcellit, attingat ad id, quod cunctis excellit: per hu- iu$inodi trip artitam $cientiam attingit ad vnum, verum, optimum Deum, $ine quo nulla natura $ub$i$tit, nulla doctrina in$truit, nul- lus v$us expedit. Suntitaque, ex D. Augu$tini $ent\~etia, hæ tres par- tes Philo$ophiæ, tres veluti gradus, quibus perfectè $apiens, a$pi- rante cæle$ti aura, $umma petit, & ad Dei $imilitudin\~e propiùs eua- dit. Ea$dem quoq; appo$itè quis dixerit tria dona $ingularia, qui- bushumanæ mentes ad exemplum cæle$tis Hierarchiæ illuminan- Ex doctrina. D. Diony$ij. 3. cap. cele- $tis Hierar. quam expli- cat D. Tho. 1. p. q. 106. at 1. tur, purgantur, perficiuntur. Enim verò Dialectica dum artificio di$$eren di vera à fal$is di$tinguit, animum affu$a luce veritatis illu- $trat: Moralis Philo$ophia, dum mores componit, & vitiorum fi- bras euellit, purgat: Naturalis dum altiori abditarum rerum intelli- gentia, mentem exornat, perficit. Alias ad hanc rem adumbrandam $imilitudines, ac rationes habes apud Philonem Iudæum in libro de Agricultura, & Laertium in Zenone Cittico. Vide etiam Ploti- num libro 3. Enneadis. 1. de triplici a$cen$u ad mundum intelligi- bilem.

Po$terior Philo$ophiæ di$tributio e$t, qua Philo$ophia, nõ vni- 2. partitio. uer$a, $ed ea tantùm, quæ in contemplatione po$ita e$t, diuiditur; videlicet in Metaphy$icam, Phy$iologiam, & Mathematicas di$ci- plinas. Quia verò hæc partitio multas continet diffi- cultates, quarũ eritvtilis & iucunda expli- catio, de illa articulatìm, & vbe- rior filo di$$eramus.

[res-1446-v_0013_5_t0]PHYS. ARIST. QVAEST. I. QVÆSTIO. I. NVM CONTEMP LATRIX PHILO. $ophia in Metaphy$icam, Phy$iologiam, & Mathematicã rectè diuidatur. ARTICVLVS I. Non videri rectè diuidi.

QV od tripartitailla cont\~eplantis Philo$ophiæ di$tributio haud probè tradita $it, hunc in modum videtur o$tendi po$$e. Primùm, Ari$toteles. c. 2. lib. 4. Metaphy. affir- 1. arg. ex Ari@ mat tot e$$e partes Philo$opiæ, quot$ub$tãtiarũ genera: cùm igitur Mathematica non $ub$tantiam, $ed quantitatem con$i- deret, con$tat non numerari eam ab Ari$totele in partibus Philo$o- phiæ. Deindè Plato in Amatoribus, vbi verilegitimiq; philo$ophi & Platone. adũbrat imagin\~e, eũ tantũ Philo$ophi nomine dignũ cen$et, qui in quæ$tionibus de cõmunis vitæ, & morũ di$ciplina, pertractandis ex cellat; $olã ergo Moral\~e doctrinã, verã e$$e Philo$ophiã arbitratur.

Secundò. Quemadmodum in quantitate, eiusque affectionibus 2 cogno$cendis Mathematica ver$atur; ita aliquam dari $cientiã opor- tet, quæ relation\~e, qualitatem, cæteràq; accidentia $crutetur: cùm hæc non minus $int intellectu difficilia, nec minus ob naturarũ di$- $imilitudinein, peculiarem explicationem depo$cant. Sunt igitur multò plures philo$ophiæ partes.

Tertiò. E$$entia entis mobilis $icutimotũ, cætera$q; proprieta- 3 tes, quæ ip$am con$equuntur, origine antecedit; ita ab$q; ijs cogno- $ci pote$t: at qui eo modo $pectata non pertinet ad Mathematicum, qui in $ola quantitate occupatur; neque ad primum Philo$ophum, qui ab $trahit con$iderationem à materia; $ed neq; ad Phy$icum; cũ is non $peculetur naturam $ine motu. Qnærenda e$t ergo alia $cien- tia, quæ e$$entiam entis mobilis ita $umptam con$ideret.

Quartò. E cõtrariò. Sufficit vna$ci\~etia ad ens in cõmune, omne$q; 4 eius partes cont\~eplandas. Igitur $uperuacanea e$t $cientiarũ multi- tudo. Anteced\~es $uadetur bifariàm. Primùm, quia $icut omnia, quæ diuinæ reuelationis lumine cogno$cimus, ad vnã Tran$natural\~e $ci- entiã, nempè Theologiã, $pectant; ita vniuer$a, quæ natiui leminis in$tinctu à nobis $ciuntur, ad vnam, eandemq; naturalem $cientiam reduci po$$unt; cùm vtrobiq; $it par ratio. Secundò, quia cũ omnia, analoga vnitate, in ente vnum $int; nihil impediet quominus vnius $cientiæ modum cuncta $ortiantur. Quod $iqui$piam occurrat, ad fundandam arguendàmve vnius $cientiæ rationem, non $at e$$e ana- logam vnitatem, propterea quòd $cientiarum vnitas ab vnitate ab$tractionum petenda $it, quæ ab$tractiones, minimùm, tres nu- [res-1446-v_0014_6_t0]PROOEMII IN LIBROS merantur; contra id argumentis infrà po$itis iam $ic obijcitur.

Quintò. Tres illæ principes Philo$ophiæ partes, Mathemati- Tres philo$o phic\,e ab$tra- ctiones. ca, Phy$ica, & prima Philo$ophia, vel duæ earum interdũ, con$ide- rant vnã, eand\~eq; rem. Non ergo re$piciunt diuer$as illas ab$tractio- nes à materia, penes quas di$ting uantur tanquam $cientiæ diuer$æ; cùm res eadem triplicem illam varietatem ab$tractionum nequa- quam $ortiri po$$e videatur. Antecedens o$tenditur. Namque Ma- thematicus con$iderat quantitatem, vt notum e$t; eandem verò cõ- templari debet Metaphy$ieus; cùm $umma genera, quæ primaria Metaphy $i cus con$ide- rat$umma ge mera. $ectione ens diuidunt, contempletur: eandem & Phy$icus, $iquid\~e e$t vna è præcipuis entis mobilis affectionibus. Prætereà Phy$icus di$$erit de motu, deq; omni $ub$tantia, quæ ortum, & occa$um $u- bit; de ei$d\~e verò agit primus philo$ophus, vt videre e$t apud Ari- $totelem. lib. 7. 8. & 12. Metaphys. Denique primus philo$ophus 7. Metaph. c. 2. 6. 7 8. 12. 17. 8. Metaph. à cap. 1. 12. Metaph. cap. 2. con$iderat mentes à materiæ $ocietate abiunctas, de quibus etiã Na- turalis di$ceptat, vt patet in 8. huius operis libro. Per$picuum ergo manet res ea$dem in diuer$is contemplantis Philo$ophiæ partibus con$iderari, atque adeò $ub eadem ab$tractione.

Sextò. Pluribus modis contingit ab$tractio à materia, quam tribus: ergo $i per eius modi ab$tractionem $cientiæ di$tinguuntur; plura erunt Philo$ophiæ membra, quàm tria. Probatur antecedens. Enimvero communia rerum omnium attributa, quæ vocant tran- $c\~edentia, itemq; $umma genera, partim re ip$a in materia $unt, par- tim extra illam; quæ ab$tractio à tribus vulgatis differt, vt con$ide- ranti patet. Deinde intelligentiæ, & $i materia Phy$ica pror$us va- cent; cùm tamen po$sintin $e noua accidentia recipere, haud dubiè participant adhuc pote$tate, $eu, vt vocant, potentialitate, quæ ge- nus quoddam e$t materiæ impropriè $umptæ; vndelibro de cau$is propo$itione. 9. dicuntur intelligentiæ habere $uam ὕλHv: At Deus, Optimus, Max. vt qui $it actus omnino purus, ab omni pror$us ma- teriæ ratione $eiunctus e$t: Aliam igitur vendicat ab$tractionem ab Materia pro- portione qua dam, etiam re bus immate- tialibusine$t. ea, quæ intelligentijs cõuenit, omnino diuer$am. Quare alia de trã- $c\~ed\~etibus, $ummi$q; generibus, alia de Deo, alia de cæteris men- tibus $tatuenda erit $cientia, neque hæc omnia in vnam includi Metaphy$icam poterunt; ni$i ea, $ub vno nomine, multiplici triũ $cientiarum varietate di$tinguatur.

ARTICVLVS II. REFER VNTVR DIVERS Æ AV- ctorum $ententiæ, & quænam earum vera $it, $tauitur. De his e$t, Mi rãdulano lib. 13. de$ingul. cert. $ect. 6. & 7. & initio.

IN hac quæ$tione nulla ferè apud veteres Peripateticos di$$en$io fuit. Sed enim quorundã recentiũ Philo$ophorum opinionibus 1. opinio. agitata res e$t, & in cõtrarias partes di$tracta. Sunt enim qui con- [res-1446-v_0015_7_t0]PHYS. ARIST. QV AE ST. I. tendant vnam dũtaxat e$$e$cientiam, quæ totam entis region\~e per- uagetur, omnesque eius partes $peciatim, ac di$tinctè con$ideret; à Philo$ophis tam\~e in tria illa vulgata membra di$pertitam fui$$e pro- pter addi$centium commoditatem; quia tam multa, tamq; varia re- rum genera in vnum complicata $imul addi$ci non poterant. Et his quid\~e $uffragatur quartũ $uperioris articuli argum\~etũ. Verũ h\,ec $é- Eius cõ$uta- tio. tentia & quia noua, & quia perexiguam probabilitatis $peciem præ $e fert, non placet. E$t vero noua; quia nulli vnquam Philo$opho- rum in m\~etem venit$cientias omnes ad vnam reuocare. Qui vbicũ- que de $cientiarum varietate di$$erunt; deillis, vt de rebus natura, $pecie que di$tinctis loquuntur. Id quod tum apud cæteros videre e$t, tum maximè apud Platonem in dialogo de regno, in Philebo, in Sophi$ta, & 10. de Repub. Itemque apud Ari$totelem 1. Po$te- rioris Analyticæ cap. 19. & 23. lib. 8. Top. c. 2. Primo de anima c. 1. & lib. 3. cap. 8. ac $æpe alibi. E$t etiã huiu$modi placitum per $e mi- ob$curat Phi lo$ophi\,e $plé dorem. nus probabile, vt pote quod Philo$ophiæ $plendorem non medio- criter ob$curat, dum eam in vnius confu$i corporis concretionem, qua$i in ο'μοομεαυ Anaxagoræ conijcit, atq; illigat. Deinde quî fieri pote$t vt tam ampla rerum $ylua, & tanta di$sidentium natu- rarum varietas in vnius $cientiæ compreh\~e$ionem veniat? Sane qui- Tollit di$cre tam & con$- picuam noti tiam rerũ $ub $cientias ca- dentium. dem pari ratione dixerit qui$piam virtutum omnium materiam, $i- ue obiecta, ad vnam tantũ virtutem pertinere. Quo quid in Mora- li doctrina ab$urdius? Præterea quod $cientiarum di$tinctio non à $ola commoditate, $ed ab ip$a natura orta $it, ex eo o$tendi pote$t, quia vt Ari$toteles. 1. Po$t. cap. 23. & Plato in dialogo de furore Poetico, cæterique Philo$ophi pa$sim docent, $cientiæ per res $ibi $ubiectas & attributas, quæ attributionis $ubiecta vocant, inter $e di$tinguuntur; ad eum modum, quo pot\~etiæ per obiecta. Cum igi- tur, vt e$t etiam communis Philo$ophantium vox, potentiæ. v. g. alendi, $entiendi, intelligendi, e$$entiali inter $e differant di$crimine, huad dubiè eodem inter $e mutuo $cientiæ di$sidebunt. Deniq; in- trin$ecam e$$e, & naturalem hanc $cientiarum di$tinctionem palam te$tantur & principiorum, quibus $ingulæ vtuntur, di$similitudo; & modi comtemplandi, attingendiq; obiecta pro$us diuer$i.

Altera e$t opinio quorundã aientiũ præter illas tres Philo$ophiæ 2. opinio, qu\,e etiã reijeitur. partes, dandas e$$e plures alias, ita vt Metaphy$ica tres, minimũ, $ci- entias genere diuer$as $uo nomine, & amplexu coerceat, vnã, quæ deũ cont\~epletur; alteram, quæ de intelligentijs agat; tertiam, quæ de tran$cendentibus, & generibus $ummis di$$erat. His fauet $extũ proximi articuli argumentum. Sed neq; verè, neq' Ari$totelicè lo- quuntur, vtin di$putationishuius progre$$u planum fiet.

Tertia igitur $ententia à nobis amplectenda, e$t eorum, qui cen- 3. opinio ve- ritati cõ$ona. $ent nec vnam dũtaxat e$$e $cientiam; nec plures Metaphy$icas: $ed vnam Metaphy$icã, Phy$iologiam vnã, Mathematicas plures; atq; has omnes $ic e$$e inter $e, & natura di$similes, & amplitudine [res-1446-v_0016_8_t0]PROOE MII IN LIBROS diffu$as, vt ex earum di$tinctione vniuer$a Philo$ophia, quæ in cõ- templatione ver$atur, efflore$cat. Hanc a$$ertion\~e confirmat in pri- Philo$opho- rũ a$$en$u cõ- probata. Them $tius, & Pnilopo- us hoc icc. Eu$tratius ini tio Eth. D. Thomas. 11. Metaph. lect. 7. M. Albe. 1. Metaph. c. 1. Seotus 6. Me taph. q. 1. mis authoritas Platonis apud Alcinoum in libro de doctr. Plat. cap. 6. tum complura Ari$totelis te$timonia, vt 6. Metaphy. cap. 1. tex. 2. & lib. 11. cap. 6. qu\~e $equitur D. Dama$cenus. 1. cap. $uæ Phy- $iol. Boetius in lib. de Trinit. c. 2. Auicenna 1. Metaph. cap. 1. Al- gazellus initio $uæ Phil. Ptolemæus in Almage$to lib. 1. cap. 1. & communis $chola Peripateticorum.

ARTICVLVS III. RECTE DISTINGVI INSPECTRI- cis Philo$ophiæ partes pro varietate ab- $tractionum à materia, & à motu.

VT autem veritas liquido appareat ob$eruandũ e$t ex D. Tho- Qu\,e $it ratio ab$tractionũ in $cientijs. In que$ deve rit. q. 2. at. 6. ad 1. in Pro- log. Metaph. & lib. 6. lect. 1. & initio hu ius operis. ma. opu$c. 70. quæ$t. 3. art. 1. alijsque in locis, rei, quæ $ub $cientiæ $peculationem venit, duo qua$i attributa conuenire; vnum merito intellectricis potentiæ, quam excolit, ac per$icit; al- terum ratione habitus $cientiæ, quo attingitur. Ob priorem cau$am competit ei immateriale quidpiam e$$e; quia intelligendi vis expers e$t materiæ. Ob po$teriorem, non pote$t non certitudinem, & im- mobilitatem obtinere, quia $cientia e$t de rebus nece$$arijs; omne autem nece$$arium, firmum atque immobile e$$e oportet; $iquidem id, quod motum $ubit, qua tale, & e$$e & non e$$e pote$t, vt lib. 9. Metaph. cap. 9. tex. 17. Ari$toteles ait. Ita vero nece$$e e$t vt om- ne id, quod $ub $cientiæ contemplationem cadit, aliquã $ibi à mate- ria, & à motu ab$tractionem vendicet.

His animaduer$is iam hocmodo in$titutum probabitur. Tot$ũt Artium eont\~e plantium nu merusquo pa cto a$truatur $cientiæ contemplatiuæ, quot ab$tractiones à materia & à motu: hæ verò tres omnino $unt; ergo totidem erunt cont\~eplatiuæ $cientiæ. Maior propo$itio $uadetur, quia ha$ce ab$tractiones nece$$ario co- mitãtur diuer$i modi ($cibilitates vocãt) $ub quibus $ci\~etiæ res $ub- iectas per $e attingunt, quique $cientijs ip$is di$tinction\~e pariunt. Vnde Ari$toteles libro. 6. Metaphy$icæ, cap. 1. tex 2. & lib. 12. c. 6. & primo de anima cap. 1. tex. 17. alijsq; in locis pro ab$tractionũ varietate, $cientiarum numerum con$tituit; quod etiam feci$$e Pla- tonem con$tat ex ijs, quæ tradit Alcinous in libro de eius doctrina cap. 7. Minor vero propo$itio ex eo o$t\~editur, quia datur vna ab$- tractio à materia $en$ibili $ingulari tantum: altera à materia $en$ibili etiam communi, non re, $ed ratione: tertia ab omni materia & re, & ratione $imul. Quarum prima ad Philo$ophum Natural\~e pertinet, Que ab$tra- ctiones, qui bus $c etijs ac cõmod\~etur. $ecunda ad Mathematicum, po$trema ad Metaphy $icum. Enimve- ro Philo$ophus Naturalis con$iderat, v. g. hominem vt ex animo [res-1446-v_0017_9_t0]PHYS. ARIST. QVAES. I. con$tat, & corpore affecto qualitatibus $ub $en$um cad\~etibus, quod materia $en$ibilis dicitur; nec tamen materiam $ingularem $cruta- tur, cum $ingularia non per $e $pectent ad $cientiam. Mathematicus affectiones triangulorum, ali@q; id genus contemplatur, quæ licet re ip$a in materia $en$ibili hæreant; non ea tamen quatenus in eiu$- modi materia $unt, expendit. Metaphy$icus in cognitione primæ cau$ae;, & intelligentiarum, atque aliarum rerum, quæ neque in ma- teria con$i$tunt, neque illam in $uo conceptu includunt, ver$atur. Porrò quod de ab$tractione à materia diximus, $imiliter de $epara- tione à motu intelligi debet. Liquet igitur tres e$$e ab$tractiones, atque ade ò totidem in$pectricis Philo$ophiæ partes; neq; alias pr\,e- terea inuehere opus e$$e; cum omnia, quæ in $cientiæ cõtemplatìo- nem veniunt, $ub aliqua è tribus prædictis notionibus ab intellectu percipiantur. Atque hæc ratio à D. Thoma. loco cit. breuiter per- $tringitur. Porrò autem in prædictis ab$tractionibus licet interdum quod re ip$a mobile e$t, aut materiæ coniunctũ, non vt mobile, ne- q; vt materiale expendatur; non proinde tamen fal$itas interuenit: $iquidem neque rei, quod non habet a$cribitur, neque quod habet denegatur; $ed eam cogitatio dũtaxat auocat, atque ab$trahit ab eo, cui re ip$a coniungitur: in ab$trahendo aut\~e, vt 2. huius operis lib. c. 2. tex. 18. & 7. Metaph. cap. 11. tex. 3. Ari$toteles docet, nec m\~e- LegeD. Tho. 1. p. q 85. ar. 1. ad.1. dacium ine$t, nec error; quatùmlibet vis ab$trahens, vnita diui$im, materialia $ine materia, mobile $ine motu con$ideret.

ARTICVLVS IIII. QVOD IN MATHEMATICIS DI- $ciplinis non vna tantũ $it ab$tractio à materia.

SEd nos cum triplicem à materia ab$tractionem inculcamus, tri- plicem intelligimus, partim $pecie, partim genere. Namque tãet$i Phy$iologia, ab$traction\~e $pecie vnã; vnam item $pecie Metaphy$ica habeat, Mathematicæ tamen vnam genere, $pecie du- plicem vendicant. Quod vt planum fiat haud ignorandum e$t bi- partitã e$$e materiã; $en$ibil\~e nimirũ, & intelligibilem. Materia $en- Materia laxi on $ignifica- tu quo pacto diuidatur. $ibilis e$t materia prima induta accidentibus, quæ $en$ũ mouent. In telligibilis verò quænã dicatur controuer$ũ e$t. D. Tho. 1. p. q. 85. art. 1. credit e$$e eãd\~e materiã primã $pectatã prout $oli quantitati. $ube$t. Cū D. Tho. $entit Ferr. lib. 2. hui<_>9 ope. q. 2. Sõcin. 6. Meta. q. 11. Alijs h\,ec opinio nõ probatur. Nam cũ Geometra cõmuni Philo- $ophorũ voce dicatur non ab$trahere cognition\~e à materia intelligi- bili; $i materia intelligibilis, e$$et materia prima; iã con$ideratio Ma- thematica $ub$tantiá attingeret, quod negat Ari$to. 12. Metaphy. c. 8. tex. 44. õne$q; Græci interpretes partim 2. huius operis à tex. 18. partī 1. de anima tex. 17. pote$tq; id ex eo o$t\~edi, quia Mathematici $iue definiãt, $iue demo$trét, nullã materiæ, aut alterius $ub$tantiæ [res-1446-v_0018_10_t0]PROOEMII IN LIBROS mentionem faciunt. Et quidem meritò, cum Mathematic æ affectio- nes, eiu$modi mentione haudquaquã indigeant, vtpote, quæ quã- titati per $e $umptæ, ab$que vlio ordine ad $ub$tantiam, conueni- unt, vt e$$e æquale, vel inæ quale, e$$e diui$ibile, habere proportio- nem, aliáque eiu$modi. A$$erunt igitur hi auctores intelligibilē ma- teriam e$$e magnitudinem, hoc e$t lineam, $uperficiem, corpus; di- cique materiam, propter $imilitudinem, $iue analogiam, quam cum materia prima habet: vt enim hæc, $ub$tantiales formas; $ic illa, ac- cidentarias $uo modo recipit; intelligibil\~e verò appellari, quia pro- ut ad Mathematicũ $pectat, non $eniu, $ed intellectu percipi pote$t. Hæc po$terior $ententia veri$imilior videtur, quam $ecutus e$t Ale- Opinio Ale- xandri. Lege Vic@- mercatum c. 2. lib. 2. huius operis Theo philã Zima rã 1. de ani- ma ad tex. 17. Antoniũ Zi marã propos 8. in theore- matis. xander Aphrodi$ien$is 7. Metaph. c. 10. ad tex. 55. imo & D. Tho. 1. Po$t. cap. 23. alijque nonnulli.

Quibus ita explicatis $tatuimus Mathematicam ab$tractionem Mathemati- ca ab$tractio duplex. non$pecie vnam, $ed duplicem e$$e. Namque res Mathematic æ vel cogitatione abiunguntur à materia $en$ibili tantùm; vel $imul etiam ab intelligibili. Si priori modo, ad Geometram pertinent; $i po$te- riori, ad Arithmeticum. Geometra enim, te$te Ari$totele 2. lib. hu- ius oper. cap. 2. tex. 20. & 1. Rhet. ad Theodectem cap. 2. contem- platur affectiones magnitudinis; Arithmeticus autem circa numeri proprietates occupatur. Ex quo planum euadit cur Mathematic æ plures $int, Phy$iologia verò vna, item que vna Metaphy$ica; vide- Cur Mathe- maticæ plu- res, vna vero Phy$ica, & vna item Me taph. licet quia harum quælibet vnam dutaxat; illæ duplicem vendicant ab$traction\~e. Ac nos hactenus de ijs tãtũ Mathematicis egimus, quæ $ynceræ, puræq; Mathematicæ dicũtur. Sunt verò præter has aliæ, quæ mixtæ nuncupantur, propterea quòd inter Phy$iologiam, & purè Mathematicas mediæ $int, eorumq; obiecta partim ad Natura- lem Philo$ophum, partim ad Arithmeticum, vel Geometram $pe- ctent; vt Mu$ica & Per$pectiua. Numerus enim Sonorus, circa qu\~e Mu$ica ver$atur, ex parte quidem numeri, Arithmeticum quidpiam e$t; ex parte Sonori, Phy$icum. Qua de re Ari$toteles lib. 2. huius Lege etiã Sca ligerũ in ex ercitationi- bus. Exot. exer. 321. & 322. operis cap. 2. ibidémque eius interpretes, ad tex. 18. & 19. & lib. 3. ad tex. 71. De tota etiam di$tributione Mathematicarum artiũ agit Proclus in 1. Euclidis, Alcinous in libro de doctrina Platonis cap. 6. Hugo Victorius 2. Dida$c. à cap. 7.

ARTICVLVS V. ALIQVOT DVBITATIONVM enodatio, quæ $uperiùs dictis maior\~e luc\~e affert.

VT ea, qu\,e de ab$tractionũ varietate, & di$tïctione di$$eruim<_>9, apertiora fiãt, dubia qu\,edã explicãda à nobis $ũt, qu\,e multis, rec\~etiũ præ$ertĩ Philo$ophorũ, in no$tra$\~et\~etia ĩexplicabilia [res-1446-v_0019_11_t0]PHYS. ARIST. QVAES. I. videntur. In primis enim intelligere $e negãt quo pacto Metaphy- $icus & re & ratione con$iderationem auocet à materia, cum non $o- lùm ea tractet, quæ omninò extra materiam con$i$tunt; $ed etiam tran$cendentia, $ummàque genera, quorum nonnulla partim in- $unt; partìm non in$unt in materia, vt $ub$tantia, & qualitas; alia penitùs in materiam $unt immer$a, vt $itus & habitus: imo cùm ip- $am quoque materiam primam cont\~epletur, vt ex lib. 7. Metaphy. cap. 3. con$tat.

Hanc difficultat\~e vt expediamus compertum e$$e debet inter ea prædicata, quæ ad primæ Philo$ophiæ $ubiectum directò, ac per $e Predicata Me taphy$ica que dam, pattim $út a materia ab$oluta, par tim materiæ coniugata. $pectant, quædam e$$e purè Metaphy$ica, ide$t, quorum nulla pars $ubiecta ab alio artifice per $e tractatur, vt intelligentias: alia nõ pu- rè Metaphy$ica, qualia $unt, quæ in aliquibus inferioribus materia implicãtur, in quibu$dã nõ, vt $ub$tãtia, bonũ; vnũ, aliàq; id genus. Porrò aut\~e vniuer$a hæ c in Primæ Philo$ophiæ tribunali re ip$a ab- iuncta à materia cen$entur, non eod\~e tamen modo; $ed priora, quia nullã pror$us hab\~et cũ materia cõiunction\~e; po$teriora quia & illã in $uo conceptu nõ includunt, & $ecundùm $e $pectata, indifferentiã habent, vt re ip$a extra eã reperiantur. Quam ab$traction\~e. D. Tho. LegeSoncin. 12. Mataphy. q. 1. 6. Metaphy. c. 1. alijq; non nulli, ex Auicenna 1. $uæ Metaph. c. 2. vocant ab$tractionem $ecundum indi$$erentiã. Quærunt tamen ad- Quæ$itum. uer$æ opinionis a$$ertores, quid tand\~e cau$æ $it, cur ea, quæ partìm in$unt, partìm nõ in$unt in materia, ab illa potius ab$tracta, quàm cũ ea cõiuncta cen$eantur; cũ nulla videatur idonea ratio afferri po$$e cur illud potius, quàm hoc dicatur. Quibus re$pon$um volumus id Re$pon$io. nõ $inè optima ratione à nobis dici. Namq; idem valet pr\,edicto mo- do e$$e aliquid ab$tractum à materia, atq; e$$e ad illam indifferens, $eu non eam $ibi ex $e vendicare, vt loco cit D. Tho. explicat. Qua- re vti verè affirmamus animal $ecũdùm $e indifferens e$$e ad gradum rationalis, & $i re ip$a partìm cum eo iunctũ $it, quatenus in homine continetur; partìm ab illo $eparatum, prout in bellua includitur: ita probè a$$erimus $ub$tantiam, ab$tractam, $eparatámve e$$e à mate- ria, hoc e$t indeterininatã, at q; indiffer\~et\~e ad illã; licet quadã ex par- te materia vacet, proùt videlicet in intelligentijs cõtinetur; ex altera in eã $it immer$a, quatenùs in $ub$tãtijs corpore præditis inuenitur.

Quod verò ad alia $umma genera attinet, quæ neque $impliciter, neq, $ecundùm indifferentiã à materia $eparata $unt; ea non ab$olu- tè, $ed quoad diui$iuam cognition\~e dũtaxàt, ad Metaphy$icũ $pe- ctãt, quatenùs ad eũ pertinet ens in $uas partes generatim di$tribue- re. Quo fit vt, quia in ea partitione eiu$modi quoq; genera occurrũt, Materia quõ pacto à Meta phy$ico con $ideretur. de illis itid\~e cogno$cat, quatenùs ea ad entis amplitudin\~e percipi\~edã requirit, quæ cognitio imper$ecta e$t, & quà$i perfunctoria. Eodem pacto con$iderat etiam Primus Philo$ophus materiã, quia in eam in- cidit, dũ ens in actũ, & potentiã, cuius præcipuũ $ignificatũ materia e$t, di$pertitur. Itaq; ea, qu\,enulla ex parte extra materiã coh\,er\~et, nõ [res-1446-v_0020_12_t0]PRO OE MII IN LIBROS Quo pacto Met@ph9 ma teriam cõ$ide ret, di$quirit Auerroes in digre$$. ad tex 9. lib. 7. Meta- ph. A Egidius in prooem. huius ope. Sõ cin. 4. Meta. q. 15. Liandu- nus 12. Meta. q. 1. ni$i obitèr & qua$i ex accid\~ete tractat Metaphy$icus, ni$i fortè pro- ut ei, vt communi omnium artificum præ$idi ex officio incũbit $ci- entiarum Rempub. con$tituere, ac tueri, & vnicuique di$ciplinæ propriam, ac peculiar\~e materiã, in qua in$i$tat, de$ignare. Hac enim ratione pro $uo iure, & dignitate extra metas proprij obiecti forma- lis liberè excurrit, vt alibi explicatiùs dicetur. Ex dictis per$picua relinquitur propo$itæ difficultatis $olutio, quæ $i præ oculis habea- tur, ad complura dubia, quæ hac in re pa$sim occurrunt, diluenda v$ui erit.

Alia quoque dubitatio circa Mathematic æ ab$tractiones exi$tit, Dubitatio cir ca ab$tractio nes Mathema ticas. quæ non e$t a nobis $ilentio inuoluenda; videlicet quî fieri po$sit vt Arithmeticus, & Geometra non adhibeant in contemplation\~e ma- teriam primam; cum quantitas, te$te Ari$totele. 6. libro Metaph. cap. 1. tex. 1. alij$que in locis, pendeat quoad $uum e$$e à $ub$tantia corporea, atque adeò $ine materia intelligi non po$sit. Sed occur- Explicatio dub. rendum, non po$$e quidèm quantitatem $ecundum $uam e$$entiam, cognitione omnibus numeris perfecta, ab$q; explicito conceptu na- turæ corporeæ intelligi: Verùm ad Arithmeticam, & Geometricã Lege de hac re di$$erent\~e M. Albertum 5. Metaphys. tract. 3. c. 2. An toniũ Andr. 6. Metaph. q. 3. Theophilú Zima@am. 1. de anima ad tex. 17. Anto- nium Zim. Theor. 7. di$ciplinam non pertinere eiu$modi quantitatis cognitionem. Non enim illæ numerorum, & magnitudinum affectiones eo v$que per- $equuntur, vt eorum naturam enucleatè explorent, atque adeò vt e$$entialem ip$orum habitudinem ad materiam $crutentur. Id quod præter alios aduertunt Philoponus, Themi$tius, Simplicius, & Auerroes tũ in 1. de anima ad tex. 35. tũalijs in locis; it\~eq; Alen$is in proœmio Metaphy$icæ, $i eius e$t illud opus.

ARTICVLVS VI. DILVVNTVR ARGVMEN- ta initio quæ$tionis propo$ita.

NVnc tandem argumenta, quæ initio quæ$tionis adduximus, di$$oluenda $unt. Ad primum dicendum, Ari$totelem paulò pre$siùs eo loco Philo$ophiæ nom\~e v$urpa$$e, nimirum pro ea tantùm $cientia, quæ de rebus per $e $ub$i$tentibus di$putat. Pla- tonem verò in Amatoribus vel au gendæ rei gratia per hyperbolem locutũ; vel nõ ex $uo $en$u, $ed Socratis, quem in eo dialogo loqu\~e- tem facit. Con$tat autem Socratem vniuer$am Philo$ophiã ad benè Socrates vni- uer$am philo $ophiam ad mores infle- xit. viuendi in$titutum, moré$queformandos inflexi$$e. Quod certè nõ illius tantùm, $ed aliorum quoquefuit de Morali Philo$ophia iudi- cium. Stoici namq; eam dũtaxat Philo$ophiæ titulo ornabant. Vn- de & $apientiam, bonorum, ac malorum $cientiam, vitæque de- gendæ artem definiebant. Qua de re lege, $i placet, Epictetum in Enchirid. c. 67. & Plutarchũ in opu$culo an $eni ger\~eda $it Re$pub.

[res-1446-v_0021_13_t0]PHYS. ARIST. QV AEST. I.

Ad 2. Re$pondemus qualitatem, relationem, cæteràque accid\~e- tia non ni$i $ub aliqua è tribus illis ab$tractionibus a Philo$opho cõ- $iderari, ideóq; ad aliquam trium $cientiarum nece$$ariò pertinere. Exempli gratia colores, quia non ni$i cum ordine ad $en$ibilem ma- teriam $pectantur, ad Phy$icum pertinent; trianguli, quia a materia $en$ibili, non verò intelligibili ab$trahuntur, ad Geometram; $ci- entiæ, quia$unt liberæ a materia, ad Metaphy$icum. Quod pari etiã modo de relationibus dicendum e$t. Nam verbi cau. inæ qualitas in- cõt\~eplatio re lationumquo rũ $it arti$icũ. ter duas angelorum $pecies, negotij e$t Metaphy$ici; proportio in- ter duos numeros, Arithmetici; relatio calefacientis, ad rem, quæ cale$it, Phy$ici. Atque ita in$pectis ijs, quæ $uperius di$$eruimus, nõ erit difficile ea, quæ in $ingulis categorijs continentur, vnicuiq; $ci- entiæ adiudicare. Siquis tam\~e argumento non dum $atisfactum pu- vberior eiu$- dem arg. er plicatio. tet, contendátque pr\,eter quãtitatem alia quoque e$$e materialia ac- cidentia, quorum, non $ecus ac quantitatis, cognitionem Philo$o- phus a materia $en$ibili auocare queat, atque adeò po$$e deberéque circa illa nouam $cientiam à Phy$iologia, & Mathematicis di$tinctã ver$ari: is intelligat, e$to eiu$modi accidentia eo pacto con$iderari po$$e admittamus; eam tam\~e con$iderationem non tanti e$$e, vt vna aliqua $cientia cum dignitate occupari in ea debeat. Secus verò in quantitate res habet, quæ ob reconditam fæcunditatem multipli- cium affectionum, quas $ibi, prout a materia $en$ibili ab$trahitur, vendicauit, non vnam tantùm, $ed plures peperit di$ciplinas.

Ad 3. Negandum e$t e$$entiam entis mobilis in $e $pectatam, & Ens mobile in $e $pectatũ Phy$icæ cõ$i derationis e$t vt$uas omnes proprietates origine antecedit, nõ pertinere ad Phy- $icum. Nec enim is propterea dicitur nõ $peculari naturam $ine mo- tu, quod ip$am entis mobilis e$$entiam in $e $umptam non etiam cõ- templetur; $ed quia motum, quá motus e$t, a$ua con$ideratione nõ excludit, vti reliquæ $cientiæ; quin potiùs in eo inue$tigãdo, & ex- plicando magnam $tudij $ui partem collocat.

Ad. 4. Negari debetantecedens propo$itio, & ad prior\~e eius cõ- firmationem dicendum, ideò cognita diuinæ reuelationis, fideíque lumine, ad vnicam tran$naturalem $cientiam pertinere; cognita verò lumine naturali human\,e rationis, ad vnicam $cientiam natural\~e $pe- Cor à natiuo lumine intel- lectus nõ pe- tatur $cientia rum di$tin- ctio. ctare nõ po$$e; quia naturale lumen intelle ctus nihil aliud e$t quàm ip$a facultas, vi$q; intelligendi, quæ ad actus $cientiæ efficienter tan- tum influit, nec magis ad hoc, quàm ad illud intelligibile, ad vnam quàm ad aliã intellection\~e ex $e determinatur. Quo fit, vt ab eo $ci- entiarum vnitatem ritè arguere nequeamus: at diuinæ reuelationis lumen haud ita $e habet. In primis enim nõ e$t ip$a pot\~etia, $ed cæ- le$ti dono potentiæ infunditur, eám que ad certos actus inclinat. Deinde non efficienter $olùm, $ed obiectiuè etiam, atque adeò for- maliter, ad a$$entiendum concurrit, quatenus formalis ratio obiecti Theologiæ, quod dicitur reuelabile, ab eo lumine de$umitur, vt ab illo quod e$t ratio attingendiea, quibus a$$entimur. Quia verò $ci- [res-1446-v_0022_14_t0]PRO OE MII IN LIBROS entiarum vnitas, & di$tinctio à ratione formali obiecti peti debet; Cõ$ule Capr. in քplogo $en ten. q. 3. ad $i- nem Caret. 1. p q. 1. at. 3. ea verò ratio formalis in ijs omnibus, quæ hoc vitæ $tatu diuinæ re- uelationis luce $ciuntur, vna e$t, $icuti & vnum lumen à quo duci- tur; fit vt vnam tantùm $upernaturalem $cientiam habeamus; Na- turales verò plures. Ita liquet priori ratione, qua antecedés propo- $itio confirmabatur, nihil cõcludi. Po$teriori verò rectè occur$ū e$t.

Ad 5. Negandum e$t prius pronunciatũ, & ad eius confirmatio- Qui artifices, qua varietate, quantitat\~e ex pendant. Iandunus 6. Metaphy. q. 3. nem dicendum Mathematicam, Phy$iologiam, & Metaphy$icam con$iderare quantitatem, vnãquãq; pro rata parte $ui iuris, hoc e$t $ub propria ab$tractione. Videlicet Mathematicam quoad nõ nul- las affectiones, quæ quantitati ab$olutè & vt quantitas e$t, conue- niunt; cuiu$modi $unt æ quale & inæ quale, exuperantia & defectus, commen$uratio & proportio, atque aliæ, quæ lib. 4. Metaphy$icæ cap. 2. tex. 5. ab Ari$totele numerantur. Phy$iologiam, prout e$t entis mobilis proprietas, & omnium $en$ibilium accidentium fun- damentum. Metaphy$icam, quia primus Philo$ophus, $altem dum ens per decem genera partitur, in quantitatem incurrat nece$$e e$t. Ad reliquam partem eiu$dem argumenti pari ratione admitti debet Metaphy$icum agere de $ub$tãtia, quæ ortui, & interitui $ubiacet, itémque de motu, non qua$i harum rerum naturas, vt propriam ac peculiarem $ibi materiam contempletur, $ed vel prout ad diui$iuam cognitionem $ub$tantiæ, actúsve in commune pertinent; vel (quod D. Thom. 12. q. 66. ar. 5. ad 1. & lib. 3. Me- taph. lect. 4. etiam de quantitate dici poterit) $ecundum conceptus quo$dam ge- nerales: vel denique quia ita fert communis cura, qua Prima Philo- $ophia cæteris artibus præ$idet, vti$uperius monuimus. Admitt\~edũ Sub$tantias a materiæ $o- cietate abiun ctas quatenus Phy$iologia con$ideret. quoque e$t Phy$icum nonnihil de $ub$tantijs materialibus attinge- Hac dere Aui ce. I. Met. C. I. AEgid. I. de gene. q. 14. Ia uel. 12. Meta- phy. Sonc. 12. Met. q. I. Zi- mata. Theo- remate 53. Sca liger exercit. 6. n. 3. Auer- roes. 12. Me- ta. ad tex. 5. re; non qua$i earum naturam in $e $pectatam $crutetur, $ed vt earum circa cæle$tium corporum motus efficientiam declaret, probétque non dari progre$$um infinitũ in ijs, quæ ita mouent, vt etiam moue- antur. Itaque licet ea, quæ in argumento adducuntur, non in vnam tantùm Philo$ophiæ partem cadant; haud proterea exi$timãdum e$t id $ub eadem ab $tractione, contingere, aut con$undi, per mi$ce- riue in $cientijs ab $tractiones à materia; vt ea, quæ diximus, atten- denti manife$tum erit.

Ad 6. quid re$pondendum $it quod ad $umma genera, & trã$cen- dentia $pectat, $atis iam con$tat. Quod tamen de Deo, & intelligen- tijs obijcitur difficiliorem habet explicatum. Sed hunc in modum enodari pote$t. Cum ab$tractio à materia di$tinction\~e $cientijs præ- $tare dicitur, materiæ nomen non tam amplè $umi debet, vt ad om- nia, quæ quoquo modo materiã $apiunt, $e $e fundat; $ed ita vt ma- teriam dũtaxat $en$ibilem, & intelligibilem comprehendat. Cuius rei cau$a e$t; quia, vti $uperius di$$eruimus, ideò $cientiæ per ab$tra- ctiones à materia di$tingu untur, quia non feruntur per $e in $ua ob- iecta, ni$i proutilla à materia, aliqua ex parte, abiuncta$unt: ea verò propterea abiuncta e$$e debent à materia, vt cum intellectu, quem [res-1446-v_0023_15_t0]PHYS. ARIST. QV AEST. II. perficiunt, $uo modo conueniant. At clarè patet ad i$tiusmodi con- uenientiam conciliandam non oportere obiectum $cientiæ à poten- tialitate, quæ aliquo modo materia dicitur, vindicari; cum intelle- ctus ab ea neutiquam alienus $it, vtpote, qui ex $ua primæua ratio- Animus no- $ter à prima o igine tabel la non $cri- pta. ne totus e$t in potentia, non $ecus ac tabula, in quam nullum adhuc arti$icis manus colorem induxit, nullam imaginē impre$sit. Sic verò per$picuum euadit et$i Deus ita à materia liber $it, vt etiam poten- tialitatem, quam Metaphy$icam materiã vocant, ab $e re$puat; hu- iu$ce tamen maioris ab$tractionis gradum nõ $at e$$e, vt alia de Deo, alia de intelligentijs in$tituatur Philo$ophia, cum eiu$inodi ab$tra- ctio non per $e faciat ad $cientiam.

Ex dictis nemo colligat $cientiam, quæ de Deo habetur, prout ad eius contemplationem Theologus a$cendit, ide$t, $acram Theolo- giam non e$$e à prima Philo$ophia di$tinctam. Re enim vera di$tin- Hac de re D. Tho. I. P. q. I. ar. I. & in 3. d. 33. q. J. ar. 2. H\~e ric. Gand. I. par. $um. ar. 3. q. 3. & 4. Alen $is. I. par. q. J. memb. 2. reli qui dd. in քl. cta e$t, $icuti & ratio formalis, quam illius obiectum induit, & lu- men, quo attingitur; quod lumen $icuti cæle$tis numinis afflatu no$tris mentibus infunditur, ita ab$tractionem à rebus, circa quas ver$atur, minimè curat. Sed enim hæc diuina Philo$ophia quemad- modum antiquis Philo$ophis non dum afful$erat, ita ab eis in $ci- entiarum partitione omi$$a fuit.

QVÆSTIO. II. SIT NEPHILOSOP HIA Naturalis verè, ac propriè $cientia, an non? ARTICVLVS I. QVID VETERVM NO NNVLLI IN propo$ita quæ$tione $en$erint, & argu. menta pro eorum opinione.

VEtus opinio fuit Heracliti E phe$ij, & Cratyli eius di$ci- puli (vt Plato in Theæteto & 4. lib. Metaphy. cap. 4. te- $tatur Ari$toteles) Philo$ophiam Naturalem nõ e$$e $ci- entiam; Idémque cen$uit Pythagoras, qui omnem $ub- De Pythago. Laertius in e- ius vita. Ter- tullianus in lib.de anima tilitatis Phy$icæ comprehen$ionem opinionibus contineri a$$eue- rabat. Socrates etiam cum prius ad arcana naturæ inue$tiganda ani- mum appuli$$et, rerum naturalium, vt ille aiebat, mutabilitate, & incon$tantia deterritus, ac quòd in ijs nihil certò $ciri po$$e apud $e $tatui$$et, ad Moralem Philo$ophiam $e conuertit. Iam verò nouæ De Socra. Theodoret. in lib. de ma teria, & mun do, Xenoph. lib. I. de fa- ctis & dict. Socr. A cademiæ profe$$ores non modò rerum Phy$icarum $cientiam ne- gabant; $ed aiebant etiam res omnes incertas e$$e, & dubias, verita- témque ip$am, $iue propter naturæ tenebras qua$dam, $iue propter $imilitudinem rerum, vel obrutam, vel confu$am latitare, adeo vt [res-1446-v_0024_16_t0]PRO OE MII IN LIBROS nihil verum cogno$ci po$$et, $ed id tantùm, quod e$t veri$imile. At- De Academi cis Cice, in Acad. qur$t. D. Augu$t. 19. de ciuit. Dei. c. 4 & in lib. cõtra Acad. que huiu$modi placitum, vt D. Augu$tinus lib. 3. contra A cademi- cos ait è Platonis fontibus Academici hau$erũt, ip$e verò Plato par- tìm abalijs antiquioribus accepit, partìm à Socrate pr\,eceptore $uo; qui primùm in naturæ ob$curitate, vti diximus, deinde in ijsetiam quæ$tionibus, quæ ad cõmunem vitam, & mores pertinent, eos, qui $e $cire aliquid dicerent, acuta vrbanitate irridebat. Docebatigitur De hi$ce mũ dis Plotinus 1.b.4. Enn. 6. Ficinus ibid\~e & in conuiui um Plat. Eu- gubinus 3. de perenni phíl. c. 8. Clemens. Alex. lib. 5. Strom. Eu- $eb. Cæ$. lib- 2. præ p. Eu. c. 12. Plato duos e$$e mundos, vnum intelligibil\~e, in quo ip$a veritas ha- Mundi Pla- tonjci. bitaret; alterum $en$ibilem, quem nos vi$u, tactúque percipimus, & in cuius contemplatione Phy$ici ver$antur; illum verum, hunc veri$imilem; de illo veritatem, de hoc opinionem generari. Quibus $anè verbis videtur Plato $olam opinionem Naturali Philo$opho conce$si$$e.

Deniq; fuit hæc apud veteres peruagata de veritate querimonia, quòd ita humanæ mentis commercium effu gi$$e videretur, vt eam mortales nullo modo inuenirent, & in ea quærenda operam perde- rent. Hinc Democritus, vt cap. 3. lib. 3. $cribit Lactantius, ip$am in Futes Demo criticus. puteo, cui fundus nõ e$$et, demer$am querebatur; Anaxagoras cir- cũ$u$am caligine pronuntiabat; Empedocles angu$tas aiebat e$$e $\~e- $uum vias, quibus cognitio animum intrat. Sic demum nonnolli an- Philo$opho- rum quidam in$citiæ ma- gi$tri. De his plus $atis Miran- dula. lib. 2. de, Exam. tiquitatis Philo$ophi $uos non tàm $cire, quàm ne$cire docebant au- ditores, ei$que $uadere nitebantur nihil certi, aut per$pecti haberi po$$e, præ$ertim in inue$tigatione Phy$icæ veritatis. Nec verò de- $unt argumenta, quibus hæc $ententia probari videatur.

Primum $it. Scientia e$t habitus omninò certus, atq; adeò de re- rargumen. bus certis, & perpetuis, vt docet Plato in Charmide, fatetúrq; Ari- $toteles 1. Po$t. cap. 2. & 6. Eth. cap. 3. alij$que in locis: $ed Phi- lo$ophia Naturalis non ita $e habet. Non e$t igitur $cientia. Proba- tur a$$umptio, quia Naturalis Philo$ophia con$iderat elementa, & ex ijs concreta corpora, quæ pa$sim gignuntur & intereunt; cont\~e- platur etiam cæle$tium $phærarum motus, $yderum tactus, $olis, & lunæ eclyp$im, at que alia generis eiu$dē, quæ neque perpetua $unt, neque dum exi$tunt, eundem $emper $tatum retinent. Corrobora- tur etiam vis argumenti ex eo, quia no$ter intellectus in comparan- da rerum $cientia dicitur con$iderationem ab$trahere à materiæ cõ- ditionibus, & à tempore; at ea, quæ oriuntur, & occidunt, $untin materiam immer$a, & $ub temporis men$uram cadunt, ab eòque de- pendent, vtin 4. huius operis A ri$toteles docebit.

Secumdum. Omnis vera perfectáque $cientia rei $ibi $ubiect\,e na- 2. argumen. turam exploratam habet, alioqui neque proprietates, quæ ab illa di- manãt, perno$cet, vt Ari$toteles 6. Metaph. c. I. tex. I. a$$erit: $ed re- rum natura con$tantium, de quibus Naturalis Philo$ophus agit, $o- lus Metaphy $icus e$$entiam penetrat, vtidem ait tùm loco cit. tùm 4. eiu$dem operis lib. cap. 2. tex. 5. Non e$t igitur Naturalis Philo- $ophia vera perfectàq; $cientia. Dixerit forta$$e qui$piam loqui ijs [res-1446-v_0025_17_t0]PHYS. ARIST. QVAES. II. Ita D. Tho. opu$cu 70. Sco. in prol. $en. q. I. Sõ. ci. 4. Metaph. q. II. Iauellus in I. ite Met. q. 9. Iandun9 6. Metap. q 3. in locis Ari$totelem vel de e$$entia in cõmune, qua e$$entia e$t, quæ con$ideratio ad Metaphy$icum pertinet; vel de e$$entia rerum ma- terialium, non tota, $ed quoad prædicata quædam tam rebus mate- rialibus, quam materiæ expertibus communia; qualia $unt ens, & $ub$tantia ab$olutè $pectata. Horum namque præ dicatorum cogni- tio Metaphy$ici e$t propria. V erùm hoc qui dixerit non adhuc ar- gumenti vim effugiet. Nam $i $ub$tantíæ cõceptum $ibi Metaphy- $icus vindicauit, cum nemo rei alicuius ad categoriã $ub$tantiæ per- tinentis e$$entiam $ine conceptu $ub$tantiæ perfectè cogno$cat, fit vt nullius entis naturalis e$$entiã Phy$icus perfectè a$$equi valeat, dum $e intra $uos limites continuerit.

Tertium. Philo$ophus Naturalis contemplatur materiam $en$i- 3. arg. bilem (vt Ari$toteles a$$erit lib. 2. de ortu, & interitu cap. 1. tex. 6. & ex toto di$ciplinæ Phy$ic\,e progre$$u con$tat) atqui materia $en- $ibilis e$t ens per accidens; cum nõ $it aliud, quàm materia prima af- fecta accidentibus, quæ $en$um mouent; de ente verò per accidens non e$t $cientia, vt ex cap. 2. lib. 6. Metaphy. tex. 4. & ex cap. 7. lib. II. patet. Igitur Philo$ophia Naturalis, $altem quoad hanc par- tem, non pote$t e$$e $cientia.

Quartum. Magia e$t pars Phy$icæ, & tam\~e non e$t $cientia; ergo 4. arg. neque Phy$ica $impliciter $cientia appellanda e$t. Maior propo$itio Pro hac Ma- giæ definitio ne cõ$ule Vi- ctoriam in re lect. de arte Mag. q. 3. C\,e- liũ lib. 6. lect. antiq. c. 12. Iul. Scalig in Exercit Ex- ote. Exercit. 327. probatur ex ip$a Magi\,e definitione, quæ ita $e habet; Magia e$t pars Phy$iologiæ, quæ ex mutua, & opportuna naturalium virium co- pulatione, docet opera edere extra omn\~e admirationis captum. Mi- nor$uadetur, quia vt Ari$toteles I. Magnorum Moralium cap. I. & I. Eth. c. I. & 4. edocet, omnis doctrina e$t gratia boni alicuius; at Magia ad hominum perniciem inuenta e$t.

Quintum. Phy$iologia, vt Philo$ophorum libros euolu\~eti pla- 5. arg. num e$t, multis erroribus $catet, multáque fidei Catholicæ repug- nantia pa$sim docet; vnde e$t illud T ertulliani in lib. de hæretico- rum præ$criptionibus; hære$es à Philo$ophia $ubornantur; & illud D. Hieronymi in lib. aduer$us Pelagianos; omnia hæreticorum ve- nena de philo$ophorũ fontibus emanarüt, ac pulchrè quidam no- $trorum ait, Philo$ophi patriarchæ hæreticorum Cumigitur $cien- Tertullianus lib. cõtra Her mogenem. tiam à fal$itate, & errore maxime alienam e$$e oporteat; non vide- tur quo pacto Phy$iologia $cientia dici po$sit.

Sextum. Pro Academicis hoc e$to. Omnis no$tra cognitio ini- 6. arg. tium capit à $en$ibus; $en$us autem, vt experientia docet, inani re- rum $pecie delu$i frequenter errant. Igitur nulla certa cognitio ad intellectum peruenire pote$t; atq; adeo nulla e$t omnin ò $cientia. Negant Peripatetici con$ecutionem; $ed probãt A cademici. Nam $i $en$us, qui nuntij $unt, & interpretes veritatis, fal$a denuntiant, quo pacto intellectus verum à fal$o di$cernet? aut quem veritatis iudic\~e adhibebit? Nunquid $e? at ip$e omnis $cientiæ à prim\,eua$ua origine inops e$t, nec vllam habet à natura in ditam veritatis notionem. Nũ [res-1446-v_0026_18_t0]PRO OE MII IN LIBROS alium? at aliorum omnium par cõditio e$t. Multò igitur $atius erit à rebus omnibus a$$en$ionem cohibere, quàm cum erroris periculo quic quam a$$eueranter dicere; multòque erit $apientius nihil ex$ti- mare, quàm fal$æ opinionis naufragio animum committere $apien- tis, præ$ertim in doctrina Phy$ica, cuius cognitio non $olum à re- bus, quæ in $en$us cadunt, profici$citur; $ed ad ea$dem reciproca vi- ci$situdine redit, & terminatur.

ARTICVLVS II. PHYSIC AM ESSE verè, ac propriè $cientiã.

ET $i Phy$ic æ dignitas, & ad obtinendam $cientiæ ration\~e per- fectio, nõ $atis olim in confe$$o fuerit, $iue rudiori $eculo, infã- Balbutientis Philo$ophiæ incunabula. te adhuc & balbutiente Philo$ophia, $iue etiã po$tea, adeò in- ter $e di$sid\~etibus & pugnãtibus Philo$ophantiũ $ectis, vt nihil ferè De hoc philo $ophantiũ di$ $idio Plato in Sophi$ta. Eu- $eb. Cæ$. lib. 14 de præpa. Euang. D. Au gu. 18. de ciu. Doi. c. 41. Ter tullia. in lib. de anima. inter eos vlla de re conueniret; tamen po$tea quam emortua illo- rum temporum peruicacia, Philo$ophia qua$i è fluctibus emer$a Status iã cõ- firmatæ. portum tenuit; plana omninò res habita fuit, & omnium confe$- $ione con$en$ùque firmata, Phy$icam in cætu $cientiarum e$$e col- locandam.

Sit igitur conclu$io, Phy$icam e$$e verè, ac propriè $cientiã. Qu\,e Cõclu$io qu\,e $tionis. probatur primùm ex vulgata illa diui$ione, cuius $uprà mentionem fecimus, qua Philo$ophia, $eu Sophia in Phy$icam, Dialecticam, & Moralem $cientiam di$tribuitur. Confirmatur etiã te$timonio Ari- $totelis 3. libro huius operis cap. 4. tex. 24. & 1. de partibus anima- lium cap. 1. & 2. Metaph. cap. 3. tex. 3. vbi Philo$ophiam Natura- lem $cientiam appellat; & 4. item Metaph. cap. 5. tex. 23. quo in loco Heraclitum, & Cratylum contrariæ partis defen$ores in$citiæ coarguit, ac planè confutat.

Neque aliud forta$sis opinati $unt magni illi Philo$ophi, quo- rum $uprà mentionem fecimus, præ$ertim Pythagoras, Socrates, & Plato. Veri$imile e$t enim cùm priores duo nihil, in Phy$ica $altem di$ciplina, $ciri po$$e dictitabant, $ignificare eos volui$$e tàm e$$e arduam $apientiæ adeptionem, vtid, quod $cimus, præ ijs, quæ ig- noramus, nihil penè $it. Vel etiam non tàm ignorantiam fateri, quã $cientiam mode$tè di$simulare cupiebant, vt eorum in $olentiam co- ercerent, qui cum à vera & expre$$a $apientia longè abe$$ent, $ibi $apientis nomen inaniter arrogabant. Quo in genere & Socratica Te$tatur id ex Heraclide Pontico Cic. 5. Tu$c. qu\,e$. mode$tia in primis commendata fuit, & illud Pythagoræ lauda- Socratis mo- de$tia aientis $e nihil $eire; cum cæteri ni hil $e ne$cire profiterentur. tum, quod eius auctoritate, vt $uperius retulimus, Sophi nomen in Phil o$ ophi commutatum fuerit.

De Platone verò, vt eius $eripta te$tãtur, haud dubium e$t quin Præ$ertim in Epinomide. [res-1446-v_0027_19_t0]PHYS. ARIST. QVAES. II. $en$erit dari multarum rerum $cientiam, & Naturalem Philo$ophi- am in $cientijs e$$e numerandam. Quanquam in hac a$$ertione tùm alia errata in$eruit, tùm illud, quod no$tris animis priu$quam con- Platonis cõ- mentũ de $ei entijs ing eni tis & remini $eentia. creti huius & terreni corporis domicilium $ubirent, innatas e$$e di- Hune error\~e eofutat Ari$t. 1. Metaph. c. 7. & alibi. D. Irenæus lib. 2. cont. hær. a cap. 60. D. Augu$t. 12. de Trinit. c. 15. D. Thom. I. P. q. 84. art. 3. & lib. 2. con- tra gent c. 83. Mag. Alber. I. Meta. tra- ct. I. C. 8. xit omnium rerum intelligibiles formas, & qua$i cõ$ignatas notio- nes, eà$que corporis $ocietate, tanquam hau$to obliuionis poculo, $opiri, deindè accedente $tudio, atque ope phanta$matum excitari. Itaque nullam denuò à nobis ac quiri $cientiam, nec quicquam aliud e$$e di$cere, ni$i recordari; vt con$tat ex Menone, & Phædro, alij$- que eius libris. Nam quod in Philebo, & 7. de Rep. $olùm Diale- cticam (cuius nomine, vt Alcinous, alijq; Platonici aduertunt, pri- Nonnunquã Plato Meta- phy. dialecti cæ nomine $igni$icat. mam intelligit Philo$ophiam) quòd inquam $olam Dialecticã ap- pellatione $cienti\,e dignatur; non iccircò Phy$iologiam inter $cien- tias cõnumerandam negat. Loquitur enim eo loco de$cientia admo- dum pre$sè, vt in eã tantum conuenit facultatem, quæ cæteris pa- trocinatur, & tanquam è $uperioriloco præ$idet, quod primæ Phi- lo$ophiæ proprium e$t. Illa verò eius de duplici mundo $ententia, alia quæ dam $ecretioris di$ciplinæ arcana continebat, quæ alibi op- Lege Alcino um in lib. de doctrina Pla. c. 6. Ficinum in 7. de Rep. Theophilum ad I. C. I. de anima. portunius re$eranda $unt. Sed quicquidilli exi$timarint, a$$ertionis no$træ veritas hi$ce argumentis a$truitur.

Primò, Quicunque nece$$arium effectum per nece$$ariam cau- Prima ratio ratio propo- $itæ concl. $am cogno$cit, is $cire dicitur; $ed Naturalis Philo$ophus cogno$cit plurimos effectus per nece$$arias cau$as; dicetur igitur $cire. Maior propo$itio in confe$$o e$t; con$tàtque ex definitione $cientiæ tradi- ta ab Ari$totele I. Po$t. cap. 2. Minor probatur. Naturalis enim Philo$ophus cogno$cit verbi gra. omne corpus e$$e diuiduũ quia e$t cõtinuũ materiã nõ po$$e vi naturæ ab$q; omniforma coh\,erere; quia e$t pura pot\~etia: homin\~e e$$e aptum ad cape$$endas di$ciplinas; quia præ ditus e$t animo rationis compote; aliáque eius generis cõ- plura. Nam quòd hæc cognitio $it effectuum, $iue affectionum per cau$$as; nemo inficias ierit. Quòd verò in ijs nece$sitas reperiatur; et$i negant aduer$arij, ex eo planè conuincitur, quia vbires áliter $e habere nequit, ibi immutabilitas, ac nece$sitas ine$t. Non po$$e au- tem hæc aliter $e habere, facilè deprehendet, qui quid continuum, quid pura potentia $it, animaduertet.

Secundò, Non minus certum nece$$ariùmve e$t hominem e$$e 2. Ratio. aptum ad cape$$endas di$ciplinas, quàm triangulum habere tres an- gulos duobus rectis æ quales: $ed hocin Mathematicis di$ciplinis de- mon$tratur, & vera, perfectáque $cientia comprehenditur; ergo & illud in Phy$ica; cum in vtroque par conditio $it; necidonea ratio afferri queat, cur à natura potius trianguli, quàm hominis, certa ali- Eucl. lib. I. El\~e. prop. 32. qua pa$sio nece$$ariò dimanet.

Tertiò, Si quid ob$taret quominùs de rebus Naturalibus $ci\~e- 3. Ratio. tia haberi po$$et; e$$et eorum mutabilitas, & incon$tantia; at hæc nõ ob$tat; ergo nihil. Probatur a$$umptio. Primùm, quia nõ omnes res [res-1446-v_0028_20_t0]PRO OE MII IN LIBROS naturales fluxæ $unt, & mutabiles; $iquidem $phæras cæle$tes ip$a- rum natura ab interitu defendit. Deinde, quia e$to corpora $ublu- naria di$$oluantur, nunquam tamen de naturæ $uæ, & e$$entiæ gra- du deijciuntur, nec eas proprietates amittunt, quas $ibi perpetuo, & inuariabili nexu vendicant. Quare poterunt eiu$modi proprietates de illis per ip$arũ e$$entiã, definitionémve, tãquam per cau$$am, de- monftratione o$tendi; ea verò demon$tratio veram, perfectámque $cientiam pariet. Negari igitur non pote$t Philo$ophiam Natural\~e verè, ac propriè $cientiam e$$e.

Po$tremo. Et$i res Phy $icæ tàm e$$ent mutabiles, quàm putabat 4. Ratio. Heraclitus, adhuc de illis $cientia haberetur: po$$et namque vel hoc vnum de illis demon$trari, eas nempe mutabiles e$$e, $tabilémq; $er- uare in $ua mutabilitate con$tantiam. Immeritò igitur omnem $ci- entiæ rationem Naturali Philo$opho denegabant. Lege D. Thom. I. part. q. 84. vbi ex Ari$totelis doctrina in 4. Metaph. c. 5. tex. 22. Heraclitici erroris fontem aperit.

ARTICVLVS III. CONFVTANTVR ACADEMI. ci, quibus tàm in Phy$icis, quàm in cæteris re. bus, dubia & incerta erant omnia.

QVod verò ad A cademicos attinet, qui omnem approbatio- nem, quam Græci σ υ γ μ α Τ áo ε σ μ vocant, è medio tollebant, Prima ratio qua Academi cæ philo$o- phiæ ab$ur- ditas conuin citur. nihilque $ciri à nobis po$$e a$$euerabant; (Quod item a$$e- De his Cic. 2. de $in. & 2. Acad quæ$t. Laertius lib. 9. Sextus Põ- peius Pyrrho nic. I. ruerüt Pyrrhonij philo$ophi, quos Græci σ μ ε π τ ι μ δ ς qua$i con$i- deratores appellabant) breuiter eorum dogma hunc in modum re- fellitur. Natura, vt in $e qui$que experitur, cunctis hominibus veri inueni\~edi, & cogno$cendi appetitum indidit. Pote$t igitur aliquod verũ ab ijs cogno$ci. Nam alioqui eju$modi appetitus fru$trà e$$et; cùm tamen, vt e$t commune Philo$ophiæ placitum, neq; Deus, ne- que natura quicquam fru$trà moliantur.

Deinde. Vnũquodque attingere valet eam perfection\~e, ad quam 2. Ratio. dirigitur à natura; at qui $cire e$t perfectio, ad quam natura, vel po- tius naturæ auctor Deus, hominem direxit; cùm humana felicitas, vt $apienter docet Ari$toteles lib. 10. Eth. c. 7. & 8. in cognitione, & contemplatione po$ita$it. Aliqua ergo $cientia ab homine obti- neri pote$t.

Rur$us. Ex eo poti$simũ tempore, quo homines à vaga, & agre- 3. Ratio. $ti vita in ciuilem cultum, & $ocietatem coierunt, $ingulis penè $e- culis, nonnulli excellenti ingenio viri, omne vitæ $tudiũ in tractã- dis ingenuis artibus collocarunt, & ad exquirendam, a$$erendámq; veritat\~e incubuerunt: at veri$imile nõ e$t irritos, & inanes fui$$e tot [res-1446-v_0029_21_t0]PHYS. ARIST. QVAEST. II. hominum conatus. Aliqua igitur veræ, & expre$$æ di$ciplinæ ratio ab ijs exercita, ac po$teris tradita e$t.

Præterea, Vtin lib. de vera religione D. Augu$tinus argumen- 4. Ratio. tatur; Qui dubitat an aliquid $ciri contingat, $e dubitare non du- bitat; $ed certus e$t: Non e$t autem certus ni$i de eo, quod $cit; ergo ip$um, qui$e $cire dubitat, nece$$e e$t concedere $e aliquid $cire. Nõ igitur nihil $cit.

Item, vt idem lib. 2. contra A cademicos animaduertit; Cùm Aca- 5. Ratio. demici nihil nos verum, $ed id tantùm quod veri$imile e$t, cogno- $cere autumant; quid dicant non attendunt. Si enim verum ip$um quid $it ne$cimus; con$equens fit, vtid, quod veri$imile e$t, ignore- mus; quemadmodum fieri nequit, vt Chry$ippum Socrati $imilem e$$e quis $ciat, $i Socratem ip$e nullo modo agno$cat.

A mplius, Ait nouæ A cademiæ præcipuus auctor, & ignorantiæ 6. Ratio. magi$ter Arce$ilas, $apientem nihil approbare ne $e fal$æ a$$ertionis periculo cõmittat? oportet ergo dormientem $emper, atq; officiorũ omnium de$ertorem e$$e $apientem. Si enim quid amplectendum, fugiendùmve $it, humana ratio $ine temeritatis nota $tatuere nõ va- let; certè neque voluntas, quæ rationem $equitur, quicquam ama- re, aut odi$$e $ine eadem temeritate poterit. Ne igitur $apiens quic- quam temerè agat, ab omnibus vitæ communis actionibus ce$$abit. Quo quid in$ipientius, aut con$ilio magis inimicum fingi pote$t?

Denique, hunc errorem, cùm omnem certitudinem, & veritatis 7. Ratio. con$tantiam, ac hone$tæ vitæ $tatum labefactet, Eccle$ia Dei, cæ- le$tis di$ciplinæ præceptis erudita, tãquam dementiam dete$tatur, Academico- rum $ectam dete$tatur Or thodoxa fi- des. vt D. Augu$tinus. 19. de ciuit. Dei cap. 18. monet. Qui etiam hac Item Scotus in I. d. 3. 9. 4. de re vberius di$putat lib. 3. contra Academ. itémque D. Dama$ce- nus in $ua Dialectica c. 3. D. Epiphanius lib. I. to. I. & lib. 3. to. 2. Tertullianus in lib. de anima.

ARTICVLVS IIII. DISSOLVVNTVR primi articuli argumenta.

REliquum e$t vt argumentis initio propo$itis occurramus. Ac primi quidem difficultate victus Plato, vt nihilominus Phy- $icæ dignitatem a$trueret, eámque $cientiam e$$e tueretur; in Timæo, in Phædro, alij$q; in locis ideas inuexit, ide$t, formas qua$- Platonis idee dam à materiæ $ocietate, & na$centium atque intereuntium rerum multitu dine abiunctas, de quibus haberi $cientia po$$et. Hæc tamen $ententia procul à vero abe$t. Non enim eiu$modi ideæ dantur, vt non $emel demon$tratum e$t ab Ari$totele; ni$i fortè Plato, (quod alibi expendemus) de ideis illis loquatur, quas Theologi in mente [res-1446-v_0030_22_t0]PRO OE MII IN LIBR OS diuina, vt æterna rerum faciendarum exemplaria e$$e docent. Sed neque ad has confugere Philo$ophum nece$$e e$t, cúm demon$tra- tiones conficit, vt patet ex lib. 7. Metaphy. c. 6. tex. 20. & ex do- ctrina librorum de po$teriori re$ol. ac dilucidè o$tendit D. Thom. I. part. q. 84. art. 1.

Ad argum\~etum igitur conce$$a Mai. propo$itione; quod ad Mi- Solu. I. argu. norem attinet; negandum e$t Phy$icam de rebus certis, & perpe- tuis non agere. Primùm, quia connexiones inter $ubiecta Phy$ica, & præ dicata e$$entialia, atque eas affectiones, quæ cum $ubiectorum natura indi$$olubili nexu cohærent, certæ $unt, & perpetuæ. Dein- de, quia tamet$i elementa, & omninò ea, quæ ex $ubcæle$ti materia coaluere, corrumpantur; eam tamen corruptionem $ola $ingularia per $e $ubeunt; naturæ verò communes, de quibus propriè $cientia e$t, non ni$i per accidens, ratione $ingulariũ, in quibus in$unt. Quo fit vt eiu$modi naturæ vi$ua, in $eque $pectatæ, $tabiles $int & firme; ea videlicet firmitate, quam Philo$ophi negatiuam vocant; quia, vt lib. I. Po$t. cap. 7. explicari $olet, ex $e$e non intereunt, aut mutan- tur. Quod præter alios edi$$erit D. Thom. I. part. q. 86. art. 3. & in quæ$t. de veritate q. I. art. 5. Alexander lib. I. Naturalium quæ$t. cap. 3. Sed aduertendum præterea, qua$dam e$$e naturalium rerum affectiones, quæ neque ex contingenti; neque pror$us nece$$ariò; $ed medio quodam modo competunt; nimirum nece$sitate, quam Phy$icam appellant; quia ita cum rerum naturis cohærent, vt earũ exi$tentiam requirant; quo pacto $e habet motus comparatione cæ- le$tium $phærarum, & eclyp$is re$pectu lunæ, aliàque id genus, qu\,e rebus non ni$i in certo $tatu, vel maiori ex parte, $ublati$ue impedi- mentis in$unt. Eaigitur fatemur in demon$trationem omnibus nu- Pro cõditio- ne rei propo $itæ exigen- da certitudo. meris perfectam non cadere. V erum non in omnibus eadem $ubtili- tas, & ab$olutio depo$cenda e$t; $ed quatenus fert $ubiectæ rei natu- ravt Lynconien$is, Iandunus, alijque hoc loco animaduertunt ex Ari$toetle lib. I. Eth. cap. 3. & 7. & lib. 2. Metaph. cap. 3. tex. 16.

Adreliquam eiu$dem argumenti partem dicendum cum D. Tho. 3. contra gen. c. 84. iccircò intellectum dici à tempore, atque etiam à loco con$iderationem ab$trahere; quia con$iderat naturas cõmu- De $en $uilli- us effati, in tellectus ab- $trahit a ma- teria, latè di $putat Zima ra in theore. prop. 99. nes, quæ neque ad certum tempus, neque ad certum locum definiü- tur, vt ait Plato in Parmenide, & Ari$toteles I. Po$t. c. 24. tex. 43. Dici itèm ab$trahere à materia, propterea quòd $cientia non ver$a- tur circa materiam $ingularem.

Ad 2. Conce$$a Maiori propo$itione negetur a$$umptio, cuius Solu. 2. arg. probatio rectè diluebatur. Ad improbationem verò dilutionis re$- ponderi debet, po$$e Philo$ophum Naturalem res Phy$icas perfectè cogno$cere in $uo genere, id e$t in genere Phy$ico; $iquidem intelli- git materiam, & formam, atque omnia prædicata, quæ in $uo con- ceptu materiã includunt. Cæterum non po$$e eas omnibus nume- ris ab$oluta cognitione a$$equi, $i ignoret quidens, quid $ub$tantia [res-1446-v_0031_23_t0]PHYS. ARIST. QV AE ST. II. $it; vt rectè probat argumentũ; quorum tam\~e prædicatorum cogni- tio re vera ad Metaphy$icum pertinet. Quocirca, qui naturaliũ rerũ definitiones v$q; ad vltima præ dicata per$equi voluerit, eorum in- telligentiam à Metaphy$ico mutuabitur; vel potius hac in re Me- taphy$ici per$onam a$$umet. Nec putandum e$t Naturalem Philo- $ophiam vllum facere dignitatis $uæ di$pendiũ, quod hac re à prima Philo$ophia opem efflagitet, eique, vt pote omnium $ciéntiarũ re- ginæ, fa$ces $ubmittat.

Ad 3. dicito philo$ophum Naturalem non $olùm cont\~eplari ma- Solu. 3. teriam, vt e$t affecta accidentibus; $ed etiam vt e$t altera pars com- po$iti phy$ici; quomodo e$t ens per $e, $icuti & ip$um compo$itum, quod ex ea coale$cit. Adde non omnia entia per accidens remoueri omninò à $cientijs (vt patet in numero harmonico, & linea vi$uali, quæ Mu$icæ, & Per$pectiuæ $ubiecta $unt) $ed ea dũtaxat, quæ nec in determinatas cau$$as re$olui queunt, nec pa$siones, quæ in $cien- tijs con$iderantur, ex $e pariunt; vt mu$icus albus, the$aurus ca$u inuentus, aliáque eiu$modi.

Ad 4. Vt quid re$pondendum $it pateat, aduerte ndum e$t dupli- Solu. 4. cem e$$e Magiam, alteram maleficam, quam Greci γοΗτείαρ vocãt, De hi$ce Ma- gijs D. Tho. q. 16. de ma- lo. & 3. con- tra. gen. cap. 104. Alen$is 3. p. q. 16. m. 3. Victoria. in relect. de ar- te Mag. quæ $cilicet præ$tigijs, & veneficijs ad ementiendam veritat\~e, ho- miné$que à $tatu mentis deijciendos, atque alia eiu$inodi $celera pa- tranda, magna ex parte con$tat, ac dæmonum commercijs inau$pi- cata e$t: alteram peculiari nomine à Græcis μαγείαμ appellatã, cu- ius pars illa, quam Phy$icam vocant, eo differt à Phy$iologia, quòd ex ea, quam hæc tradit, naturalium rerum notitia, mutuos naturæ con$en$us, & reconditas vires aptè copulando, doceat opera effice- re, quæ admiration\~e excitent. Cuius rei nonnulla exempla $crip$it D. Bonauentura in 2. d. 9. q. 3. & Guillielmus Pari$ien$is in $uo ope- re de vniuer$o corporeo & $pirituali c. 2. 1. ac multa ex eo genere edi- di$$e Apollonium a$$erit D. Iu$tinus in quæ$tionibus, quas gentes proponebant q. 24. Priorem igitur Magiam concedendum e$t ne- que partem e$$e Phy$icæ di$ciplinæ, neque artem; $ed artis abu$um, vt argumento concluditur, docétque D. Thom. quodlib. 4. q. 9. ar. 1. & M. Albertus 1. Eth. tract. 3. cap. 2. Vnde in hanc iurispruden- tia tũ lege duodecim tabularũ, tũ $æpe aliâs pænã $anxit. Po$terio- In iure ciuili codice de ma le$icis L. Ne- mo. L. Nul- lus. L. Culpa. Item in iure Canoni. 26. q. 5. lege etiã decretũ Tibe rij in Magos apud Dio- n\~elib. 57. de hi$t. Rom. r\~e verò a$$erendum & artem e$$e, & $cientiam ab antiquis Philo$o- phis in magno pretio habitã, vt con$tat ex ijs, qu\,e docetPlato in Al- cibiade primo. Cicero lib. 1. de diuinatione. Plinius initio 30. libri. Tertullianus in lib. de Idolat. Philo in lib. de $pecialibus legibus. E$t autem hæc, practica $cientia; quia praxim re$pìcit, tanquam fi- n\~e, vt ex dictis con$tat; vnde nõ e$t propriè, & intrin$ecè pars Phy- $iologiæ, quã $peculatric\~e $cientiã e$$e quæ$tione $equ\~eti o$t\~edem<_>9; $ed quidã qua$i riuulus ex illius fõtibus deriuatus. Quarè in illa de- finitione, quæ in argum\~eto ex nonnullis afferebatur, $i v$urpetur, aut nomen partis, aut ip$a Phy$iologia, nimis amplè accipienda e$t.

[res-1446-v_0032_24_t0]PROOE MII IN LIBR OS

Ad 5. dicendum, errores, quibus Philo$ophorum libri a$per$i Solu. 5. $unt, non Philo$ophiæ, $ed malè philo$ophantium vitio, autigno- ratione fui$$e inuectos. V nde præclarè monet D. Grego. Ny$$enus in vita Mo$eos, Philo$ophiæ Naturalis fætus haud ab$imiles e$$e fi- lijs à Mo$e ex alienigena vxore $u$ceptis, quos Deus vrgente, @ac premente angelo circuncidi priùs curauit, quàm Mo$es diuinum le- gatum in AE gypto ageret. Non multò $ecus, in quit ille, re$ecanda $unt ab in$titutis Philo$ophiæ Naturalis ea, quæ non ex ip$ius artis principijs, quæ vera e$t; $ed ex hominum fidei lumine carentiũ opi- nionibus, fal$a, ac fidei repugnantia, qua$i quædam in$idelitatis pr\,e- putia orta fuere.

Ad 6. fatendum e$t no$tram cognitionem à $en$ibus pro$ici$ci, Sol. 6. nò$que ab ijs nõnunquã in error\~e induci: verũ id nõ ob$tare quomi- nus certam multarum rerum comprehen$ionem, ac $cientiam habe- re po$simus. Nam primùm, vt con$tat ex doctrina Ari$totelis 2. de anima cap. 6. tex. 63. multa $unt, in quibus $en$us nunquam decipi- untur. Neque enim falli po$$unt circa proprium $en$ibile, $ecundũ communem rationem $pectatum. Deinde e$to nonnunquam err\~et, $æpe ab intellectu corriguntur; qui licet nullam habeat à natura in- genitam $peciem, vel $cientiam; habet tamen inditum lumen, quo communi$simis principijs $ine vllo erroris, aut temeritatis periculo a$$entiatur, & quo alia ex alijs interdum per$picuè, ac certò inter- dum probabiliter ratiocinando deducat; interdum etiam $ine di$- cur$u quædam percipiat, atque intueatur. Qua de re D. Thomas 1- p. q. 84. art. 6. & Scotus in 1. $entent. dict. 3. q. 4. Lege etiam Ter- Academici diuinæ proui denti\,e calum piatores. tullianum in libro de anima, vbi Academicorum cæcitat\~e coarguit, quòd $en$ibus fidem omnem denegando, natur\,e ordinem turbarint, ip$iusque Dei prouidentiam reprehenderint, qua$i rebus intellig\~e- dis, & di$pen$andis fallaces ac mendaces internuntios præfecerit.

QVÆSTIO. III. SITNE PHILOSOPHIA NA- turalis contemplatrix $cientia, an practica? ARTICVLVS I. QVÆ ARGVMENTA PRO- bare videantur e$$e practicam.

NAturalem Philo$ophiam non contemplatricem; $ed pra- cticam $cientiam e$$c conabitur qui$piam hi$cerationibus per$uadere. Primùm, $cientia contemplatrix $ola rerum in$pectione contenta e$t; $ed Naturalis Philo$ophia non [res-1446-v_0033_25_t0]PHYS. ARIST. QVAES. III. ta $e habet: non e$t igitur cõtemplatrix. Maior propo$itio e$t apud Ari$totelem I. Metaphy. cap. 1. & 3. de anima cap. 10. tex. 49. Mi- nor probatur. Naturalis nam que Philo$ophia inclinat ad amorem Dei; $iquidem vt Alcinous in libro de doctrina Platonis cap. 30. & D. Thomas I. contra gent. cap. 2. edi$$erunt, omnis abditarum re- rum intelligentia humanam mentem, ad naturæ diuinæ $imilitudin\~e propiùs euehit: $imilitudo autem, te$te Ari$totele 3. Magnorũ Mo- ralium cap. II. alij$que in locis, magna e$t amoris conciliatrix. Quã- Similitudo magna amo- ris cõciliatrix obrem Salomõ Sapien. 7. multos in Dei amicitiam $apientiæ bene$i- cio receptos fui$$e te$tatur. Igitur Philo$ophia Naturalis inclinatad Dei amorem: at amor actio quædam e$t, $iue opus no$tri animi: in- clinat ergo ad opus. Huc pertinet quòd philo$ophia tacita vi ad rerũ humanarum de$pectionem allicit, vt & experientia docet, & præ- clara multorum philo$ophorum exempla, quos ex$api\~etiæ $tudio, tantum humanarum rerum tædium cepit, vt omnibus diuitijs, vi- tæque voluptatibus nuntium remi$erint; velut de Socrate, Dioge- ne, Empedocle, Anaxarcho & Heraclito Ephe$io, alij$que non pau- Plutarchus in libello de Ex ilio, Laertius in Socrate. C\,e hus lib. 19. le- ct. antiq. Phi- lo Iudæus in libro de a contemplati- ua. Theodo- retus $er. 6. de prouidentia. cis multi $criptores memoriæ prodiderunt. Quare non videtur Na- turalis Philo$ophia in $ola in$pectione veritatis conquie$cere.

Deinde, Naturalis Philo$ophia non e$t libera; ergo neque cont\~e- 2. argu. platrix. Conclu$io videtur apte colligi; liberum enim in genere di- $ciplinarum, id dicitur, quod $ui ip$ius gratia quæritur; quo pacto $e habet omnis contemplatiua $cicntia, vt con$tat ex c. 2. libri primi Metaphy. A$$umptum probatur. Nã $i Philo$ophia Naturalis e$$et ars libera, e$$et vtique liberalis: Non e$$e autem liberal\~e ex eo o$t\~e- ditur; quia non e$t aliqua ex illis $eptem, quæ in vulgata liberalium artium diui$ione recen$entur.

Prætereà, $cientia, quam Deus de rebus Phy$icis habet, e$t tùm 3. argu. practica, tùm $peculatiua; vt D. Thomas in 1. part. q. 14. art. 16. o$tendit; ergo & ea, quam nos de ij$dem rebus habemus, non $pecu- latiua tantum erit; $ed etiam practica.

Adde, quod ea $altem Phy$iologiæ pars, quæ humanæ volunta- In libris de anima cù agi tur de poten- tijs & earum functionibus 4. argu. tis actiones con$iderat, non minus videtur in practicis numeranda, quàm pars illa Ethicæ doctrinæ, quæ in ei$dem pertractandis ver$a- tur; cùm vtraque circa operationem, quæ ratione dirigitur, atque adeò circa praxim, occupetur.

Tand\~e, Ars med\~edi e$t pars $ci\~etiæ Phy$ic\,e, quãdoquid\~e agit de 5. argu. corpore humano prout e$t $anitati, morbisq; obnoxium, quod pars qu\,edã e$t $ubiecta enti mobili: atqui ars med\~edi e$t practica, vtpote quæ dãdis curãdorũ corporũ præceptionib<_>9 incubet, totãq; vim $uã ad cõ$eruãdã recuperãdãve $anitat\~e cõferat. erg. & Phy$ica practica erit: Nec enĩ advnũ gen<_>9 pars $ubiecta, ad aliud, totũ pertinere pote$t

Accedit quòd Ari$toteles Philo$ophiã, & Medicinã $orores ap- 6. argu. pellabat, alterãq; per alterã definiendã c\~e$ebat, aiens Medicinã e$$e corporis Philo$ophiã; Philo$ophiã verò animi medicinã. Quod & [res-1446-v_0034_26_t0]PRO OE MII IN LIBROS ante Ari$totelem cen$ui$$e Democritum refert Clem\~es Alexandri- nus in Pædagogo. cap. 2. & D. I$idorus Pelu$iota epi$tolarum lib. 1. epi$tola 437. Quare vid\~etur Philo$ophi ha$ce duas di$ciplinas na- turæ $ocietate, & communione iunxi$$e. Quò fit vt $i Medicina in practicis artibus numeretur, inter ea$d\~e Phy$iologia reponi debeat.

ARTICVLVS II. ST ATVITVR VERA SENTEN- tia, di$$oluunturq; tria argum\~eta aduer$ariæ partis.

AS$erendum tamen e$t Philo$ophiam Naturalem contempla- Phy $iologia contemplati- ua $cientia. tricem e$$e, vt $entit Ari$toteles 6. Metaph. C. I. tex. I. & vn- decimo item Metaphy. cap. 6. Plato apud Alcinoum in libro de doctr. Plat. cap. 7. D. Augu$tinus 8. de ciuit. Dei cap. 4. Boetius in opere de Trinit. Hugo Victorius 2. Dida$calωn cap. 2. cæterique Philo$ophi vno con$en$u. Accedit ad auctoritatem ratio. Nam con- templatrices di$ciplinæ eo à practicis differunt, quod practicæ, vt ip$um praxeωs nomen indieat, opus aliquod $uápte natura re$pici- ant, proindéque ad eiu$modi opus obeundum potentiam dirigant, tradantque regulas, & præcepta operandi: at verò contemplatrices $olam veritatem, hoc e$t, ip$am duntaxat rerum, de quibus di$pu- tant, in$pectionem $ibi tanquam finem proponant. Hinc verò facilè quiuis intelliget Naturalem Philo$ophiam contemplatricem e$$e; quandoquidem in $ola rerum Phy$icarum natura explicãda ver$a- tur, nec vllas operis faciundi regulas exhibet, vt ip$ius in$titutum, ac progre$$um intuentibus con$picuum e$t. Nec refert quòd eã nõ- nulli, $icuti & alias $peculatrices $ci\~etias, honoris, aut pecuniæ gra- tia quærant. Non enim artiũ, $cientiarúmve di$tinctio ex fine, qu\~e $ibi qui$que arbitratu $uo con$tituit; $ed ex eo, ad quem ip$æ per$e referuntur, $umenda e$t.

Ad primum igitur argumentum eorũ, quibus no$tra a$$ertio im- Solutio 1. ar- gum\~eti {pro} ad uer$aria parte pugnabatur, conce$$a maìori propo$itione, neganda e$t minor; & ad eius probationem dicendum Philo$ophiam inclinare ad amorem Dei, & voluptatum, honorumque de$picientiam, non tamen pra- cticè, qua$i ad id præceptiones det, $ed tùm ob eam cau$am, quæ in argumento adducitur; tùm quia diuina bonitas in rebus creatis elu- cens à philo$opho cogno$citur, cognita amatur; & inanium rerum fucata vanitas ab eodem deprehenditur, deprehen$a contemnitur.

Ad 2. Negãda e$t anteced\~es {pro} po$itio; cuius cõfirmatio refellitur Solutio. 2. dic\~edo Phy$icã e$$e quid\~e liberal\~e, $iue ingenuam; cum animũ ex- colat, liberã, & ingenuã hominis partem: nõ contineri tamen in trita illa artiũ liberaliũ partitione; quia vt aduertit Hugo Victo. lib. 3. Dida$calωn, nõ omnesliberales di$ciplin\,e in ea rec\~e$\~etur: $ed ill\,e dũ- taxat, quas Encyclopædias, $iue in circulo po$itas, ac populares vo- [res-1446-v_0035_27_t0]PHYS. ARIST. QVAES. III. cabant, quibus adole$centes priu$quam ad Phy$icam accederent, erudiri mos erat, quæque $æpius artes, quàm $cientiæ dici con$ue- uerunt, vt te$tatur D. Thomas in 1. 2. q. 57. art. 3.

Ad 3. dicito cum eodem D. Thoma in 1. part. quæ$tio. 15. art. 3. Sol. 3. & in Quæ$tionibus de veritate, quæ$tio. 3. art. 3. Deum tùm $pecu- latiuè, tùm practicè res Phy$icas intelligere. Speculatiuè, prout ea- rum naturas, & affectiones ab$olutè con$iderat. Practicè, qua ra- tione ea$dem expendit, vt $ub ip$ius regulam, ac praxim, $iue actu, $iue pote$tate recidũt. Qua propter diuina cognitio, licet in $e vna, Scientiam di uinam de re bus Phy. e$$e tum pract. tũ $peculat. & $implici$sima $it; tamen prout in res Phy$icas tendit, tùm ob $uã ip$ius eminentiam, & excellentem dignitatem; tùm verò ob diuer- $um illum modum, atque ordinem, quem eiu$modi res, illius com- paratione $ortiuntur; $imul & practicæ, & contemplatiuæ $cientiæ rationem obtinet. At no$tra Phy$iologia multo aliter $e habet. Nã No$t ram n@ item. cùm res naturales haudquaquam ab ip$ius regula, praxique depen- deant; fit vt vno duntaxat modo, ide$t, contemplando in eas fera- tur, proindéque $peculatiua tantùm $it. Neque verò id, quod de vo- Lege Ca@re. q. 2. Prologi in So@ arg. Gregor. cótr. I. conclu$. Sol. 4. lũtatis actionibus obijcitur, momentum habet. Non enim quælibet actiones à voluntate profectæ rationem praxis habere putandæ $ũt; $ed illæ, quæ practici intellectus iudicio gubernantur. Harum verò Quæ a ctio- nes rationem praxeωs ob tineant. con$ideratio non per $e ad Phy$iologiã $pectat, $ed ad eas artes, qua- rum id iudicium, $iue dictamen proprium e$t; vt ad Moralem do- ctrinam, quæ rectè viuendi normam tradit; $imilitérque ad cæte- ras artes, quæ quo pacto ip$arum materia tractanda $it, præ$crib unt.

ARTICVLVS III. DILVITVR VLTIMVM PRI- mi articuli argumentum, & an ars medendi contemplatiua $it, exquiritur.

VT vltimo argumento planè $atisfiat, expendendum hoc loco erit, $it ne Midecina in practicis, an in contemplatiuis $cien- ijs ponenda. Qua in re duæ $e offerunt $ententiæ. Altera ex- 1. opinio. i$timantium neque practicam, neque cont\~eplatiuam $impliciter di- Vt Lemo$ij I. $uorũ cõme. in Gale. de morb. med. item Apon\~e- $is differ. 4. ct$i is dicat to tam Mideci- nã po$$e@dici $peculatiuã. cendã; $ed partim hoc, partim illud. Primùm, quia celebre e$t apud Eius cõfirm. Medicos di$tribui Medicinam in practicam, & theoricam, cuius di- ui$ionis mentionem facit A uicenna initio $uæ Metaphyc\,e, & Gale- nus in finitionibus medicis. Deinde, quia medendi ars non $olũ do- cet quibus morbis, quæ medicamenta adhibenda $int, in quo gene- re ver$atur doctrina Aphori$morum Hippocratis, quæ tota ad pra- xim $pectat; $ed etiam humani corporis $tructuram, temperamen- tum, aliáque eiu$modi $peculando cõ$iderat. Quare videtur ars me- dendi tùm practica, tùm $peculatiua e$$e.

Aliam opinion\~e, quæ nobis magis probatur, amplexus e$t Hugo 2. opinio. [res-1446-v_0036_28_t0]PRO OEMII IN LIB ROS Victorius, 2. lib. Dida$calon cap. 21. D. Tho. in Boetiũ de Trinit. Vt Thuri$a- nus in Micr. Galen. lib. 1. Fernehus mi tio $uæ Phy- $io. Ammo. in proœm. ad 5. voces Por- phyrij Gale. nus Epidem- 6. q. 5. art. 1. Scotus q. 4. in Prologo $entent. I$idorus 1. Ethic. Auer- roes Collect. lib. 6. cap. 1. & 1. de Anima Comm. 17. alijque com- plures, videlicet Medicinam $impliciter cen$endam practicã. Quod Eius confir- matio. hunc in modum o$tendi pote$t. Scientia non à particularibus obie- ctis $ingulorum habituum, quibus con$tat, $ed ab eo, quod $ubie- ctum attributionis nominant, & à fine totius artis, contemplatius, $eu practica exi$timari debet: at $ubiectum attributionis Medicinæ e$t humanum corpus, quatenus pro$peræ, & aduer$æ $ube$t valetu- Materia $ub- iecta arti me dicæ, & eius finis. dini; finis verò e$t $anitatem re$tituere, $i ami$$a $it; con$eruare, $i ami$$a non $it; quæ omnia, vt notum e$t, ad praxim $pectant. Igitur ars medica $impliciter practica cen$enda e$t. Minor propo$itio e$t medicorum, & Ari$totelis 1. Eth. c. 7. & 1. Rhetor. ad Theod. c. 2. Lege Gale 1. Aphor apho. 1. & 1. de in- g nio $anit. c. 2. Auerro. I. colliget. c. I. Halia. 1. The oricæ. Maior probatur, Primùm quia par e$t quãlibet artem, & $cientiam ab co nomen, & rationem capere, quò veluti ad $copum $ua omnia cogitata, ac totum progre$$um dirigit. Deindè, quia alioqui multæ artes $impliciter practicæ, haud $impliciter tales dic\~edæ for\~et. Ver- bi gratia Moralis doctrina, ni$i ad principem eius finem, quod opus quoddam e$t, videlicet recta vitæ in$titutio, ac morum conforma- tio, attenden dum $it; nemo eam ab$olutè practicam dixerit, cùm nõ pauci in ea $int habitus contemplatiui, ide$t, qui in $e $pectati nul- lam tradunt operandi regulam; vt ij, qui circa effata illa ver$antur, iu$titia e$t præ$tantior fortitudine; virtutes $unt inter $e connexæ, alijque complures. Idem quoque in Dialectica planum e$t, in qua Lege Capr. in. 1. d. 35. q. 2. ar. 2. con$imiles habitus pa$sim occurrunt; vt quibus hi$ce pronuntiatis a$$entimur, enuntiatio e$t oratio verum, vel fal$um $ignificans; de- mon$tratio e$t $yllogi$mus cõ$tans ex veris, primis & cæt. Cũ igitur Moralis $ci\~e tia, & Diale- ctica $impli- citer practic\,e hoc nihil ob$tet, quomin<_>9 & doctrina Moralis, vt 2. Eth. c. 2. Ari$to- teles edocet, & Dialectica, vtid\~e 6. Metaph. c. 1. tex. 2. innuit: Cũ inquã hoc nihil ob$tet, quominus hæ artes ab$olutè in practicis nu- merentur, con$entaneum e$t, vt Medicina inter ea$dem $impliciter haberi debeat.

Quæ verò in contrariam partem adducta $unt, facil\~e habent ex- plicatum. Nam quod ad partitionem illam Medicinæ in practicam, & theoricã attinet, re$pondendum e$t cum D. Tho. & Auicenna lo- Dilutio arg. pro cõtraria opinione. co cit. aliter practicum, & $peculatiuũ $umi, cùm $ci\~etias ab $e mu- tuò di$tinguunt; aliter cùm ars medica in practicam & theoricam di- uiditur. Priori enim con$ideratione, ab vltimo $cientiæ fine di$tin- ctio petitur; ita vt ea practica cen$eatur, quæ in opus, vt in vltimum, ac principem finem tendit. Po$teriori, non vltimus, ac primarius fi- nis totius artis $pectatur; $ed perinde res habet, ac $i dicamus vnam Medicinæ partem ab opere, atque à praxi remotiorem e$$e, quæ ni- mirum theoremata quæ dam è fõtibus hau$ta Naturalis Philo$ophi\,e pertractat, ac interim medendi regulas proximè non curat, & hanc po$$e vtcũque theoricam appellari: alteram opus vrgere, & è pro- [res-1446-v_0037_29_t0]PHYS: ARIST. QV AE ST. III. pinquo in ip$am praxim incumbere, quæ videlicet in dandis præ- ceptis di$ertè, atque explicitè occupatur, & hanc practicam e$$e. At quod Medicina hoc modo in theoricam, & practicam diuidatur, nihil impedit quominus ab$olutè practica dicenda $it, vt ex ijs, quæ paulò antè di$$eruimus, liquet.

Quibus ita explicatis in prõptu iã erit quid re$põdendũ $it ad vl- Explicatio 5. arg. $upetio- tis arti. timũ primi articuli argum\~etũ, cuius diluendi gratia hæc præfati $u- mus. Negandũ quippe e$t medendi art\~e, Phy$iologiæ partem e$$e; & ad probationem dicendũ, licet corpus humanũ, circa quod medi- Lege Zima- ram in theo- rematis pro- po$it. 22. vbi Conciliator\~e refellit. cus occupatur, pars $it $ubiecta enti mobili, $i vtrũque materialiter, $eu vt res quæ dam e$t, $umatur; non tamen e$$e partem illi $ubiectã, $i formalem vtriu$que rationem, ac modum, quo in $ui artificis con- $iderationem veniunt, expendamus. Medicus enim ad humanũ cor- pus attendit, quatenus artis bene$icio & indu$tria aduer$am valetu- dinem propul$are, $ecundam tueri pote$t; Phy$iologus entis mo- bilis e$$entiam, & affectiones, atq; etiam (te$te Ari$totele initio lib. de $en$u & $en$ili) $anitatis & ægritudinis cau$$as, vt à natura profe- ctas, $olo veritatis inquirendæ $tudio, contemplatur. Quæ rationes inter $e diuer$æ $unt.

Ex dictis etiam per$picuum, relinquitur, nec eam part\~e artis me- dicæ, quæ nõnulla con$iderat theoremata è Naturali Philo$opia pe- tita, vt ea in rem $uam accommodet, partem e$$e Naturalis Philo$o- phiæ; cùm hæc ip$a con$ideratio in$tituto, atque intentione totius artis ad praxim referatur, ni$i qui$piam malit dicere e$$ata illa Natu- ralis Philo$ophiæ, non tractari à Medico, qua Medicus e$t; $ed a$- $umpta per$ona Phy$iologi; atque ita nec per $e in arte Medica in- cludi, nec ex illius pr\,e$cripto, atque ordine ad praxim $pectare. No- bis tamen prior $ententia, quæ e$t D. Thomæ, & Auicennæ, ma- gis arridet.

Ad id, quod ex Democriti & Ari$totelis dicto obijciebatur, re$- Sol. 6. pondendum eos Medicinam & Philo$ophiam, ide$t, $apientiam $o- Quo $en$u Philo$ophia & Medecina $orores dicã tur. rores voca$$e, non quod praxeωs, aut contemplationis cognatione inter $e conueniant; $ed quod vtraque medeatur; hæc animo, illa corpori. Adde quòd priuatim inter Phy$iologiam, & artem Medi- Lege Cic. ad finem prim\,e Tu$c. Plutar- cũ in lib. de tuenda bona valetudine. cam non parua e$t affinitas quatenus illa naturã contemplatur; hæc è naturæ legibus medendi præceptiones eruit: illa circa magnum, hæc circa paruum mundum ver$atur: ac denique vbi illa de$init, hæc incipit, vtinitio lib. de $en$u, & $en$ili Ari$toteles ait.

QVÆSTIO. IIII. SITNE PHYSIOLOGIÆ $ubiectum ens mobile; an non? [res-1446-v_0038_30_t0]PROOE MII IN LIBR OS ARTICVLVS I. QVÆSTIONIS DISSOLVTIO.

NOuem circ iter de materia, $ubiectóve huius doctrinæ in Opiniones de $ubiecto Phy$i. Has opinio- nes iecen $et partim Caie in opu$c. de $ubiecto Ph. partim Iãdu @9 hoc lo. q. 2 $cholis Philo$ophorũ $ententiæ ver$antur; è quibus tres celebriores $unt. Prima e$t Auicennæ primo $ufficienti\,e, 1. opinio. Algazellis in libro de $cientiarum diui$ione, Magni Al- berti initio huius operis, Lynconien$is, AEgidij, & compluriũ ar- 2. opinio. bitrãtium e$$e corpus mobile, $eu corpus naturale. Secunda e$t Frã- ci$ci Toleti, & Maioris hocloco, aliorúmq; a$$erentiũ e$$e ens natu- rale. Tertia Auerrois, Simplicij, & D. Tho. quem $ecuti $unt Fer- 3. opinio. rarien$is q. 2. huius libri, Sonci nas 4. Metaph. q. 10. & Caietanus in opu$culo, quo hac de re $atis luculentè di$$eruit. Hi $tatuunt e$$e ens mobile. Sanè verò licet harum partium auctores $e$e mutuò op- pugnent, neutiquam tamen expugnant. Nam $i æquis animis att\~e- Philo$ophi in hac quæ$t. rebus cõueni unt, verbis di$ sident. dere voluerimus, facilè apparebit hoc non tàm e$$e rerũ, quàm ver- borum di$sidium, cum re ip$a idem $int ens mobile, corpus mobile, $eu naturale & ens naturale. Quocirca Auerroes non tàm ad verba, quàm ad $ent\~etiæ veritatem attendens, rem $ubiectã Phy$icæ nunc ens mobile, vocat, vt loco cit. & in 4. Metaphy$. comm. 1. nunccor- pus mobile, vt 12. eiu$dem operis, commento 5. aliâs etiam corpus naturale, vt lib. 7. cõm. 5.

Vt autem veritas magis eluceat, annotandum e$t ex M. Alberto quæ$t. 2. huius libri vocabulum, mobile, bifariam v$urpari à Philo- Mobile, no- m\~e varij v$9. $ophis; vno modo, vt de$ignat aptitudin\~e ad motum, quæ proprie- tas quædam e$t entis naturalis: altero, vt $ignificat principium à quo eiu$modi aptitudo oritur, hoc e$t materiam, & formam $ub$tantia- lem, quæ principia $unt motus, latè accepto eius nomine, vt $ex il- las $pecies, quas Ari$toteles in libro categoriarum, capite de $pecie- bus motus recen$uit, notione $ua comprehendit.

Illud præterea ignorandum non e$t, quod traditum fuit ab Ari- $totele 2. huius oper. c. 1. tex. 4. ens naturale dici quod ex materia, Quid inter- $it inter ens naturale & \~es $ecundum na turam. & forma con$tat; ens verò $ecundum naturam latius fundi, comple- ctique non modo ens naturale, $ed quãcunque illius affectionem, vt moueri, quantum e$$e, contineriloco, aliáque eiu$modi.

Denique $ciendum ex D. Tho. in 1. $ent. d. 25. q. vnic. ar. 1. & H\~erico Gandauen$i quodlib. 4. q. 14. corpus triplex e$$e, Mathe- Corpus trifa riam dicitur. Lege Cai. ad art. 3. q. 7. 1. p. maticum, Metaphy$icum, Phy$icũ. Mathematicum, e$t vna è $pe- ciebus quantitatis continuæ tergeminam habens dimen$ionem, lõ- gitudinem, latitudinem, & profunditatem. Metaphy$icũ, e$t, quod, quâ tale, compo$itione Metaphy$ica ex genere, & differentia, nem- pe ex $ub$tantia & corporeo con$tat; cæteróquin Phi$ica compo- $itione ex materia, & forma coale$cit, ponitúr que in categoria $ub- $tantiæ. Denique Phy$icum, e$t materia prima, altera pars cõpo$iti [res-1446-v_0039_31_t0]PHYS. ARIST. QV AE ST. IIII. naturalis; tamet$i obtinuit iam v$us, vt non quæuis materia prima corpus dicatur; $ed ea duntaxat, quæ in$trumentis ad functiones vi- tæ obeundas di$tincta e$t, $eu quæ e$t altera pars viuentis.

His ita con$titutis, cùm ens mobile, corpus mobile, $iue natura- Q@o $\~e$u ens n@o ile dica- tur Phy@olo. giæ $ubiectũ. le, & ens naturale, idem valere dicimus; mobile in po$teriori $igni- ficato v$urpamus; corpus verò mobile, prout corpus $ecundo mo- do $ũptum circun$cribit. Ex quo patet neque materiam primam; li- cet generationis $ubiectum $it; neq; mentes corporeæ molis exper- tes; et$i loco moueantur, entis mobilis appellatione comprehendi; cùm ex materia & forma non con$tent. Liquet etiã, non rectè quo$- dam Scoti $ectatores opinionem D. Thomæ in$ectari, qua$i Phy $io- logiæ $ubiectum $tatuerit compo$itum per accidens. Nec enim ens mobile, compo$itum per accidens e$t, aut complexum re; $ed vo- cabulo tantum; cùm idem valeat atque corpus categoriæ $ub$tãtiæ.

Sit igitur conlu$io, Ens mobile e$$e $ubiectum Philo$ophiæ Na- Conclu$io. turalis. Quæ ita probatur. Ens mobile, cùm humanæ rationis lumi- 1. ratio. ne cogno$catur, ac nõnullæ de illo proprietates demon$trentur, vti- que ad aliquam $cientiam nece$$ario pertinebit; non ad aliam, vt in- ductione per$picuum e$t. Ad Naturalem ergo Philo$ophiã.

Secundò, Id e$t $ubiectum cuiu$que $cientiæ, cuius natura & af- 2. ratio. fectiones per $e in ea explicantur, vt con$tat ex ijs, quæ in I. lib. de po$teriori re$ol. cap. 8. & 9. Ari$toteles tradit: atqui ita $e habet ens mobile ad hanc $cientiam, vt eius in$titutum, & doctrinæ progre$- $um intuenti patet. E$t igitur illius $ubiectum.

Tertiò, Omnes conditiones, quæ ex philo$ophantium con$en$u 3. ratio. in artium $ubiectis requiruntur, conueniunt in ens mobile compa- ratione Phy$iologiæ. Igitur nece$$ariò illi vti proprium $ubiectum attribuetur. Probatur a$$umptum. Inprimis namque eam à cæteris $cientijs di$tinguit, vt ex ijs, quæ $uperiùs di$putauimus, facile qui- Qu\,e$tione I. huius prooe- mi. uis intelliget. Deinde e$t vnius naturæ; cùm per $e ad categoriã $ub- $tantiæ pertineat. Denique omnia, quæ in Phy$icam di$putation\~e veniunt, ad illud referuntur.

Confirmatur deinde eadem a$$ertio, quia id $ubiectum cuiu$que 4. ratio. $cientiæ ritè habetur, quod in definitione propriæ, ac præcipuæ af- fectionis, quæ in ea cõ$ideratur, poni $olet: at in definitione motus, qui præcipua e$t earum proprietatum, quæ à Phy$ico con$iderãtur, ponitur ens mobile. Sic enim definitur mot<_>9 tertio huius operis c. 2. tex. 16. Motus e$t actus entis mobilis, vt mobile e$t.

Po$tremò hanc $ententiam non ob$curè approba$$e videtur Ari- 5. ratio. $toteles 6. Metaph. cap. 1. tex. 1. hi$ce verbis (Naturalis profecto fa- cultas contemplatrix quædam $cientia e$t eius, quod motu cieri po- te$t) At ne quis vim in verbo faci\~es colligere ex hoc loco velit alio- Occurtitur obiectioni. rum $ententiam, quam initio quæ$tionis ab hac no$tra, re ip$a neu- tiquam di$crepare a$$eruimus, Ari$totelicæ doctrin\,e aduer$ari; ibid\~e Ari$toteles Phy$icam ait in cumbere in agnitionem $ub$tantiæ, quæ [res-1446-v_0040_32_t0]PRO OE MII IN LIBROS in $e principium motus, & quietis habet, id e$t, $ub$tantiæ mobilis: vt facilè appareat, quod antea monuim<_>9, in Peripatetica di$ciplina, ens mobile, $ub$tantiã mobilem, ac $imilia idem omninò valere. Vn- de indi$criminatim v$urpantur lib. 10. Metaph. $umm. 2. cap. 2. & lib. 11. $um. 7. c. 1. & 1. lib. de cœlo cap. 1. tex. 1. & lib. 3. capite, & tex. 1. Quare non e$t quod explorata, & con$tituta re, longior\~e hoc loco de uocabulis, vt nõnulli perperam faciunt, quæ$tionem texa- Philo$ophi- cum ingeniũ rerũ e$$e opor tet, non ver- borum. mus. Rectè enim dictum e$t illud à Platone; $i verba, vbi opus e$t, contemneremus, rebus ditiores e$$emus; & illud à Galeno; Tunc cæpere homines res ip$as contemnere; cùm nimis curio$è ad nomina controuer$ias traduxerunt.

ARTICVLVS II. ARGVMENTA ADVERSVS ea, quæ $uperiori articulo conclu$a $unt.

NOnnulla tamen $e$e offerunt, quæ hactenús à nobis explica- tam de $ubiecto Phy$icæ opinion\~e labefactare videantur. In- primis enim $ic licebit argumentari. Eodem pacto $e habet in 1. argu. Phy$ica ens $ecũdum naturam ad ens naturale, quo in prima Philo- $ophia ens in commune ad $ub$tantiam: atqui primæ Philo$ophiæ $ubiectum non e$t $ub$tantia, $ed ens in commune, vt $tatuit Ari$to- teles initio lib. 4. Metaphy$icorum; ergo neque $ubiectum Phy$ic\,e erit ens naturale; $ed ens $ecundum naturam.

Secundò, Si nullæ e$$ent $ub$tantiæ expertes materiæ, vt veteres 2. argu. Phy$ici arbitrabantur, Phy$iologia e$$et prima Philo$ophia, te$te Ari$totele lib. 6. Metaphy. cap. 1. tex. 3. & lib. 11. cap. 6. ergo pri- ma Philo$ophia $ola immaterialium $ub$tantiarum con$ideratione à Phy$iologia di$tinguitur; proindéque Metaphy$icus neque acci- dens, neque $ub$tantiam in commune $umptã contemplatur. Quare cũ hæc incognita relinqui nõ debeant; nec verò pr\,eter Phy$icũ alius $it artifex, cui eorum cognitio iure demandanda $it; planè $equitur in ijs etiam Phy$icum ver$ari; atq; adeo Phy$iologiæ $ubiectũ haud- quaquam naturalium rerum terminis circũ$cribi.

Tertiò, Nulla $cientia probat $ubiectum $uum e$$e, $ed id tanquã 3. argu. notum $umit, vt con$tat ex 1. Po$ter. cap. 1. vbi Ari$toteles $uppo- nendam e$$e ait de $ubiecto prænotionem quod $it. At in 6. lib. huius operis cap. 3. tex. 32. probatur corpus mobile e$$e. Nullo igitur pa- cto corpus mobile $ubiectum Phy$icæ dici pote$t. Quòd $i qui$piã Pr\,eoccupatio occurrat, non probariloco citato corpus mobile e$$e; $ed omne mo- bile e$$e corpus; in$tat, atque vrget Caietanus in $ua illa di$ceptatio- ne de $ubiecto Naturalis Philo$ophiæ in hunc modum. Nulla om- ninò ars, cuius $ubiectum complexum e$t, complexève $ignificatũ, [res-1446-v_0041_33_t0]PHYS. ARIST. QVAES. IIII. probat coniunctionem partium, è quibus $ubiectũ ip$um coale$cit; alioqui iam ip$a $ibi $ubiectum conderet, ac definiret, quod nulli Metaphy$icæ e$t cæteris di $ciplinis $ub- iecta di$tribu ere. particulari $cientiæ conceditur; (omnes enim id traditum $ibi à cõ- muni $cientia, artiúmque omnium regina accipiunt) $ed Phy$icus, vt aduer$arij fatentur, probat coniunctionem mobilis cum corpore. Igitur non pote$t $ibi corpus mobile tanquam $ubiectũ vendicare.

Quartò, Si ens mobile e$$et $ubiectum Phy$icæ, $equeretur, Phi- 4. argu. lo$ophum Naturalem nõ ab$trahere con$iderationem à materia; at- qui ab$trahit; cum in libris de anima contempletur naturam animæ rationalis, quæ non dependet à materia. Aliud igitur Phy$icæ quæ- rendum e$t $ubiectum; quod videlicet partim à materiæ concretio- ne liberum $it, partim eidem nece$$ariò cohæreat.

Quintò, A$trolog<_>9 di$$erit de ente mobili, vt mobile e$t; ergo ens 5. argu. mobile non di$terminat Phy$icam ab alijs di$ciplinis. Probatur a$- $umptum; quia vt con$tat tùm ex ijs, quæ in A$trologia docentur, tùm ex Ari$totele 1. Metaph. c. 7. tex. 19. & 10. Metaph. c. 2. tex. 4. & ex Proclo in primum librum Euclidis; A$trologus non $olùm contemplatur cæle$tium corporum figuram, à terrà que di$tantiam; $ed etiam motum. Quarè etiam A$trologus ens mobile, qua mobi- le, licet non totum, $altem ex parte con$iderat.

Sextò, Motus non e$t propria entis mobilis affectio; fal$um e$t 6. argu. igitur, quod in confirmanda conclu$ione $uperius diximus. Proba- tur anteced\~es, quia quantitas extra materiã diuinitus coh{ae}rens mo- uetur, vt patet in diuina Euchari$tia; & angeli etiam locum mutãt; cùm tamen hæc non contineantur $ub ente mobili, vtpote, quæ ex matcria, & forma non con$tent.

Septimò, Quantitas, & quies videntur e$$e potiores entis mobi- 7. argu. lis proprietates; $iquidem illa e$t fundamentum reliquorum mate- rialium accidentium; hæc vero, e$t finis motus, $altem localis: om- nis autem finis præ$tantior e$t eo, quod ad finem dirigitur, vtliquet ex ijs, quæ docet Ari$toteles 2. huius operis, c. 3. tex. 31. adde quod Pythagorei in bonorum genere $tatum $eu quietem, in malis vero motum po$uerunt. Non rectè igitur a$$eruimus motum præcipuam e$$e entis mobilis affectionem.

ARTICVLVS III. OCCVRRITVR PRO- ximi articuli argume ntis.

HAEc tamen argum\~eta haud quaquam nos deb\~et à $u$cepta de Sol. 1. Phy$iologiæ $ubiecto opinione reuocare. Quare ad primum re$põdemus tamet$i ens in cõmune re$pectu $ub$tantiæ, & ens $ecundum naturam collatum ad ens mobile, aliquam inter $e habeãt [res-1446-v_0042_34_t0]PRO OEMII IN LIBROS $imilitudinis rationem, prout vtrũlibet $uperius quid piã e$t eo, cui comparatur: tamen quod ad propo$itum argumenti attinet, pluri- mùm inter $e differre. Enimverò præcipuæ affectiones Metaphy- $icæ, vt vnum, verum, cæteræque eiu$modi, non $ub$tantiæ, $ed enti in communè primò competũt: at Phy$icæ proprietates, vt e$$e mo- tui obnoxium, e$$e affectum quãtitate, circum$cribiloco, cæteræq; id genus, enti naturali, non verò enti $ecundum naturam, primò cõ- ueniunt. Quapropter cum id $cientiæ cuiù$q; $ubiectum exi$timari debeat, in quod primò cadunt præcipuæ, quæ in ea tractãtur, affe- ctiones; cõ$equens e$t, vt $ubiectũ primæ Philo$ophiæ rectè con$ti- tutum $it ens in commune; Phy$iologiæ verò ens naturale, non ens $ecundum naturam.

Ad 2. Fatendũ e$t cum Ari$t. loco cit. $i nullæ omnino forent im- Solu. 2. materiales $ub$tantiæ, nullã futuram primã Philo$ophiã; verũ non ex eo, quia Metaphy $icus $olas $ub$tantias à materia liberas cont\~e- pletur; aut quòd earũ duntaxat con$ideratione à Naturali Philo$o- pho di$tinguatur; $ed quia eiu$modi $ub$tãtijs è natura rerum om- nino $ublatis, ens mobile reciprocaretur cum $ub$tãtia in cõmune, omniáq; accidentia, ac totã entis amplitu dinem in $e vno cohiberet. Quo dato nihiliam primæ Philo $ophiæ cõ$iderationi reliquũ e$$et, Veteres natu ræ interpre- tes Phy$iolo- giam à Me. taphy. nõ di- $tinx erunt. vnde apud veteres Phy$icos, qui nihil ni$i materia cõcretum agno- uerant, Philo$ophia Naturalis dicebatur prima Philo$ophia. Patet ergo ex dictis nequaquam cen$ui$$e Ari$totelem generalem $ub$tã- tiæ, entisve conceptum ad Naturalem Philo$ophum pertinere.

Ad 3. Cõce$$a maiori propo$itione (cuius vberior explicatio e$t Solu. 3. apud Scotũ 1. Metaph. q. 1. & Ferrarien$\~e ad cap. 12. lib. 1. contra It\~e apud Au- toniũ Andreã 1. Metaphy. Zimaram in theor. propo. 53. Auerroem hoc lib. cõm. vlt. gent.) Negandum e$t probari ab Ari$t. lib. 6. vel dari in rerũ natura corpus mobile; vel omne, quod mouetur, e$$e corpus; $ed dũtaxat omne mobile partibus con$tare, ac diuiduũ e$$e; quod fuerat ab an- tiquis negatum. Leucippus enim, & Democritus corpu$cula quæ- dã in $ectilia $imul, & mobilia, è quibus res omnes coagm\~etatæ e$$\~et, inuexerũt. E$$e aut\~e loco cit. hunc, qu\~e dicimus, non quem aduer- $arij contendunt, Ari$totelicæ probationis $copũ, facilè videbit, qui illius di$putationis filũ perpenderit, vbi Ari$t. longam argum\~etorũ $eriem hi$ce verbis concludit. φανεὸν οὖ ν ӧΤι πᾶν Τò μεταβὰλλov ἒςαι διαι\,eετòv. ide$t, Patetigitur omne, quod mutatur, $ectile e$$e.

Siquis verò hîc opponat (quod cõtra omnes ferè de $ubiecto Phy- Obiectio. $iologiæ $ententias afferri pote$t) Ari$totelem primo huius operis o$tendere, in quolibet compo$ito Phy$ico dari duo principia cõpo- nentia, videlicet, materiã & formã; atq; adeò probare partes entis mobilis, $iue \~etis naturalis; & quod inde cõ$equ\~es e$t, nõ $upponere e$$e ens mobile, $iue ens naturale. Quod tam\~e c{ae}teri artifices in $uarũ artiũ $ubiectis faciũt: occurr\~e dũ erit probare quid\~e Ari$t. loco citato Solutio. dari materiã, & formã, è quibus ens mobile cõ$tituitur; eó$q; oppu- gnare, qui naturæ prĩcipia demoliebãtur; verũ a$$ũpta Metaphy$ici [res-1446-v_0043_35_t0]PHYS. ARIST. QVAES. IIII. per$ona, vtip$e admonet tex. 8. c. 2. & Auicenna 1. $uffici. c. 2. Quo pacto neq; Ari$t. negat fieri debere, neq; e$t à Philo$ophorũ cõ$ue- tu dine alienum, demon$trare, eius $cientiæ, in qua ver$antur, $ub- iectum e$$e; vt præter alios aduertit. Caiet. in commentarijs 1. par. ad art. 3. quæ$t. 2.

Ad 4. Vt re$pondeamus, ob$eruandum e$t in $peculatione animæ Lege Auer. ro\~e 3. de ani- ma cõm. 17. M. Alb. 1. de ani. tract. 1. Iandunũjbi- dem q. 2. Solu. 4. rationalis tria occurrere, $cilicet ip$am animæ e$$entiã ab$ol utè $pe- Multiplex animæ ratio nalis con$ide ratio. ctatam; eius $tatum in corpore; $tatum eiu$dem extra corpus. Re- iecta verò longiori huius rei di$ceptatione in primum librum de ani- ma; paucis interim re$pondemus, cognition\~e animæ rationalis ter- tio modo $umptæ propriam e$$e primi Philo$ophi, cuius e$t cont\~e- plari intelligentias, in quarum illa $tatum, $uo modo, tran$it cũ ab- $cedit à corpore. Primam verò, & $ecundam con$iderationem pro- priè atque ex officio ad Naturalern Philo$ophum pertinere. Primã quid\~e, tum quia anima, etiam rationalis, habet $ecundum $uã quid- ditatem, re$pectum ad materiam; tũ quia ad Phy$icum $pectat $cru- tari hominis e$$entiam, quæ, ni$i cognita animæ natura, intelligi nõ pote$t. Secundã verò, quia anima in hoc vitæ $tatu e$t actu pars ho- minis, egétque materia; tùm ad officium informã di, tùm ad actiones $uas obeundas. Ad arg. igitur conce$$a maiori propo$itione, negan- da e$t minor; & ad eius probationem dic\~edum, e$to anima rationa- lis po$sit per $e, ac $eor$im con$i$tere; pendere tamen à materia eo modo, quo diximus, itémque $ecundum $uam naturam habere or- dinem, ac re$pectum ad corpus, cuius e$t forma. Quod $atis e$t, vt Philo$ophus Naturalis nõ dicatur ab$trahere à materia, dum in ani- mi cõtemplationem in cumbit; cum re vera con$ideret materiam, ad quam ille animæ re$pectus terminatur.

Ad 5. Negandum e$t, quod a$$umit. Nam licet A$trologus cæle- Cæle$tis mo 19 theoria cu 19 $it artificis Solu. 5. $tem motum $peculetur, non proinde ens mobile, qua mobile e$t con$iderat; primùm quia cæle$tium corporum e$$entiam, & cau$as A$trolog9 nõ cõtemplatur motum, vt e$t actus entis in potenia. minimè curat: deinde, quia neq; motum expendit, vt e$t actus entis in potentia; $ed $ecundum Mathematicas rationes, vt $ecundum nu- meros, æqualitatem, men$uram, propin quitatem, æqualitat\~e, aliaq; eiu$modi attributa. Qua de re lege Simpliciũ 2. huius oper. ad tex. 16. Alcinoum in libro de doctr. Plat. c. 6. Auerro\~e 2. de cælo cõm. 57. & 1. Metaphy. comm. 9. Gregorium in 1. d. 24. q. 2. art. 2.

Ad 6. Dicendum quantitatem extra corpus diuina virtute cohæ- Solu. 6. rentem, moueri per $e, & vt quod; id tamen nõ ex natura $ua habe- re; $ed vi antece d\~etis miraculi, quo obtinuit vt per $e e$$et. Nos verò cùm motũ enti mobili duntaxat conuenire dicimus, de naturali tã- tùm loquimur cõuenientia. Quod autem ad angelorum $pectat la- tionem, dicendum eam non e$$e motum Phy$icum, de quo hîc agi- tur; cum angeli expertes $int molis corporeæ, $ine qua nihil Phy $i- cè moueri po$$e docet Ari$toteles 6. huius operis.

Ad 7. Re$põdendũ e$t, et$i quantitas perman\~es in $e $ũpta motu Solu. 7. [res-1446-v_0044_36_t0]PRO OEMII IN LIBROS præ$tantior $it, nihil ominus motui inter affectiones entis naturalis princip\~e locum tribui à Philo$ophis, propterea quòd (vt videre e$t in 8. huius operis cap. 3. tex. 22.) $it pa$sio magis Phy$ica, vtpote per quam rerum naturalium e$$entia, gradus, & $pecies di$quiri, at- que explicari con$ueuerunt, adeò vt motus, omnis penè Philo$o- phicæ cognitionis magi$ter habeatur. Ad id verò, quod de quiete obijcitur, dicendum quietis nomen, vt annotarunt Scotus in 4. $ent. d. 48. q. 2. & Durandus ibidem quæ$t. 3. bifariam v$urpari, vno mo- do, pro $ola motus priuatione: altero, pro exi$tentia mobilis in pa- tria, ac naturali $ede; & quadam veluti fruitione & trã quillitate, quã in ea obtinet, dum illic $e$e melius tuetur, & in $uo e$$e æquabilita- tem habet, atque ordin\~e, pulchritudinèmque vniuer$i, quoad eius fieri pote$t, con$eruat. Si igitur quies in hunc po$teriorem $en$um ($ic de illa Pythag or æi loque bantur) capiatur, admittendum e$t eã finem e$$e motus, eóque perfectior\~e: $ed enim id neutiquam ob$ta- re, quominus ad huc motus, affectio $it magis Phy$ica, ob eam cau- $am, quam paulo ante retulimus. Atque hinc e$t quòd Phy$iologiæ $ubiecto non quantitas, non quies, non locus, non tempus, non alia eiu$modi affectio; $ed motus duntaxat, appellationem dedit.

QVÆSTIO. V. QVEM ORDINEM, LOCVM. ve Naturalis Philo$ophia inter cæte- ras di$ciplinas obtineat. ARTICVLVS I. DEDOCTRINÆ ORDINE.

QVoniã Naturalis Philo$ophia tùm doctrinæ, tùm digni- Deordine tta d\~edi di$eipli- nas $erip$ic B, etius in lib de doctri. $cho- lariũ. Pl@tar- ch, in lib. de contrarietati- bus Stoic. Phi lo Iudæ@s in lib. de agri- cul. D Augu- $tinus lib. de o@dine. tatis ordine cum reliquis $cientijs conferri pote$t; cuius comparationis intelligentia ad ritè Philo$ophandum non parùm cõducit; minimè erit ab in$tituto alienum, hac etiã de re in præ$entia di$putare. Omi$sis autem cæteris artibus, Philo- $ophiam Naturalem cum Mathematica, Morali, & Metaphy $ica $o- lummodò conferemus.

Prima Conl. $it. Mathematica doctrinæ ordine e$t prior Philo- 1. conclu. $ophia Naturali. H{ae}c e$t Hugonis Victorij in prologo c{ae}le$tis Hie- rarchiæ, & lib. 2. Dida$calωn cap. 18. D Tho. in opu$c. 70. q. 5. art. 1. & 8. cap. lib. 6. Ethic. E$t etiam Henrici Gandauen$is in $umma art. 7. q. 7. Simplicij hoc loco, & aliorum complurium; videtúrq; Ari- $totelis 6. Eth. cap. 8 vbi ait puerum po$$e fieri Mathematicum; $a- pientem, vel Phy $icum non po$$e. Idem confirmat veterum in tra- dendis di$ciplinis con$uetudo. Plato enim (vt de cæteris taceamus) [res-1446-v_0045_37_t0]PHYS. ARIST. QVAEST. V. eos, qui Mathem aticis imbuti non e$$ent, ac præ$ertim qui $e priùs in Geometrico puluere nõ exercui$$ent, à gymna$io arcebat in$cri- Mathematic{ae} ignaros arce- bat Pla. à Mu $eo. ptis Academiæ foribus hi$ce verbis μΗδιεὶς αγεωμέτΗτ & eiσíΤω, ide$t nemo huc ingre diatur ignarus Geometri{ae}. Atq; inde etiam e$t, quodid\~e Plato 7. lib. de Repu. Mathematicas vocat προϖαιεὶασ qua$i priores in$titutiones, quibus adole$cen tum animi ad reliquos doctrinæ $atus præ exercentur, & excoluntur. Stabilitur po$tremò Mathematicç iu@ant ad per ception\~e alìa rum artium. conclu$io ex eo, quia in comparandis Mathematicis minus negotij e$t; vnde & propter addi$cendi facilitatem commune di$ciplinarum nomen apud Græcos fecere $uum. At Phy$ica cum reconditam na- turæ vim $crutetur, & à vaga, atque errabunda $en$uum notitia, ma- gna ex parte pendeat, longi temporis ob$eruationem, ac experien- tiam requirit, proindèque multo e$t difficilior, & opero$ior.

Secunda Concl. $it. Phy$ica doctrinæ ordine e$t prior, quam Mo- 2. concl. ralis Philo$ophia. Hãc amplexi $unt Chry $ippus, Archedemus, Bo- ethus, Sidonius, & Eudemus referente Laertio in vita Zenonis, & Ammonio in Proœmio ad Categorias. Item D. Tho. ad cap. 8. lib. 6. Eth. lect. 7. Suadetur verò primùm ea ratione, quia in ijs, quæ ad vitæ di$ciplinam, & regendas, ac moderandas hominum voluntates pertinent, fallacior e$t, & incertior, ac mag is ardua experientia; quã in Phy $icis, multòque maturiori iu dicio opus e$t ad eorum intelli- gentiam, quibus componen di $unt mores, regenda familia, in$titu- Maturiori id dicio op9 e$t ad Moralem doctrinã quá ad Phy$icam. enda Re$publica. Quò $pectat illud Ari$to telis 1. Ethic. cap. 3. iu- uenem haud quaquam idoneum e$$e Moralis di$ciplinæ auditorem: quia nimirum in pertur bationum regno non pote$t e$$e firmum de rebus agendis iudicium; dúmque reciprocante cupiditatum æ$tu animus fluctuat, quo pacto vitijs imperandum $it, nõ capit; $ed po$t adeptam quietem prudens fit, ac $ciens, vt in 7. huius operis lib. c. 3. tex. 20. docuit Ari$toteles imitatus Platonem in Cratylo. Confir- matur etiam conclu$io ex eo, quia vt Alexãder, Simplici<_>9, & Auer- roes initio huius operis, imo & Ari$toteles cap. vltimo libri primi Eth. admonent, multa ex naturæ fontibus, & Phy$icæ veritatis cõ- t\~eplatione ad Moralem di$ciplinã nece$$ariò petenda $unt, vt quid $it anima. Nec enim, vt Plato ait in Alcibiade primo, $cire po$$umus quomodo aliquid curandum $it, ni$i eius naturam cognitam atque ex ploratam priùs habemus; at Moralis Philo$ophia animæ medi- catrix e$t. Præterea oportet Moralem Philo$ophum à Naturali $u- Moralis phi- lo$ophia ant mi medicina e$t. mere quæ $int animæ facultates; vt quæ, quibus $ubditæ e$$e debe- ant, & in quarũ actione beatitudo po$ita $it, edoceat. Quocirca Ari- $toteles in formanda morum $cientia, Phy$iologiam tanquam illius parentem $æpe adhibet, & Plato loco proximè citato, $tatuit à Phi- lo$ophia ad iuris pru dentiam in ceden dum e$$e.

Tertia Concl. Metaphy $ica doctrinæ ordine omnium $cientiarũ 3. conclu. po$trema e$t. Hæc conclu$io de ijs tantùm $cientijs, quæ humani in- genij facultate comparantur, intelligi debet. Eam verò tradidit Aui- [res-1446-v_0046_38_t0]PRO OE MII IN LIBROS cenna primo $uæ Metaph. cap. 3. D. Thom. 1. contra gent. cap. 4. A Egidius in proœmio huius operis, M. Albertus 1. Metaph. tract. 2. cap. 10. ac cæteri ferè Peripatetici communi a$$en$u; faciléque ex eo comprobatur, quia doctrin{ae} ordo po$tulat, vt quæ $ci\~etia res ma- Cõ$irmatio. ximè ab$tru$as, & à $en$u um con$uetudine remotas con$iderat; ea po$tremo loco addi$catur: ita verò $e$e habere Metaphy $icam nemo ignorat; cum circa tran$naturalium rerum contemplationem occu- petur, vt vel ip$ũ eius nomen indicat, te$tatur que Ari$toletes 1. Me- taph. cap. 2. & 1. de partibus animalium cap. 5. Adde quod eorum, Philo$ophus per alias $ci- entias grada- tim ad Meta phy$icã a$cen dit. quæ in alijs $cientijs pertractantur, notitia ad diuinam Philo$ophiã animum præparat, & acuit, vt D. Augu$tinus 2. lib. de ordine edi$- $erit, aiens human am rationem, cùm ad ea, quæ $upra naturam $unt agno$cenda a$piraret, ne a$cen$um fru$trà moliretur, neve de alto caderet, inferiores di$ciplin as $ibi tanquam gradus par a$$e.

ARTICVLVS II. QVIBVS ARGVMENTIS PRO- ximi articuli conclu$iones oppugnentur.

VNaquæque earum conclu$ionum, quas proximè $tatuimus, $uos habet oppugnatores. Prima Albertum Magnum hoc lo- co, Ammoniũ initio præ dicabilium, & his antiquiores Plo- tinum, & Boethum, contendentes Mathematicam doctrinæ ordine Naturali Philo$ophia po$teriorem e$$e. Quorum placitum hi$ce ar- 1. obiectio cõ tra 1. cõclu. gumentis $uadetur. Ab vno extremo ad aliud non pote$t e$$e tran- $itus ni$i per medium: $ed Mathematica e$t media inter Phy$iologiã, & Metaphy$icã: ergo inter vtrãq; perdi$c\~eda e$t. Probatur a$$um- ptio; quia Mathematica vendicat $ibi mediam ab$tractionem; $iqui- dem Phy$iologus cõ$iderat ea, quæ nec re, nec ratione; Metaphy$i- cus, quæ ratione & re; Mathematic<_>9, quæ non re, $ed ratione ab$tra- huntur à materia: atque ita Mathematicæ ab$tractio partim duabus alijs di$sidet, partìm cum ij$dem, vti medium cum extremis, cõue- nit. Huc pertinet quod Pythagorici, & eorum doctrinæ æmulus Plato, Mathematicas di$ciplinas medio diuinarum & Naturaliũ in- ter$titio collocarunt.

Deinde ita di$p utant. Cùm omnis no$tra cognitio à $é$ibus oria- 2. obiectio. tur, ea $ci\~etia priùs acquiretur, quæ de rebus $en$ui vicinioribus agit: $ed Phy$ica e$t eiu$modi; quando quidem tractat ea, quæ primò $ub $en$um cadunt. Igitur ante $cientias Mathematicas comparãda erit.

Secundam etiam conclu$ionem improbarunt Themi$tius initio huius operis, Eu$tratius 1. lib. commentariorum in Ethica Ari$t. & ante hos Zeno, & Diogenes Babylonicus, rati minimè conuenire, vt qui Philo$ophiæ $tudia $equuntur, priùs ad naturæ, quàm ad morũ [res-1446-v_0047_39_t0]PHYS. ARIST. QV AE ST. V. $cientiã animũ accõmodent. Poterit verò {pro} hac $ententia huiu$mo- Contra 2. cõ cl. obiect. di confici argumentum. Nemo rectè philo$ophatur ni$i morum ho- ne$tate præ ditus $it; $ed ad hanc erudit, atq; informat Moralis di$ci- plina. Ea igitur priùs qu\,er\~eda e$t. Maior propo$itio o$t\~editur; quia, vt experi\~etia docet, & Philo$ophi cõmuni a$$en$u dicũt, vitia men- ti cæcitatem, ac tenebras offundunt; & ne veritatis lucem cer nat, im- pedimento $unt. Vnde Plato in Phædone affirmat philo $ophari ne- minem po$$e, ni$i $e quam maximè fieri po$sit, ab affectibus $eiun- gat. Et Seneca eum, qui dum literis nauat operam; cupiditatibus, ac vitijs $eruit, ait non Philo$ophum euadere; $ed philologum, ide$t $ophi$tam, & popularis auræ vile mancipium.

Po$tremò, tertiam conclu$ionem reijciunt è Neotericis Philo$o- Vt Mirandu- lanus lib.: o de $ingu. cert. fect. 2. Contra 3. ob iectio. 1. phis nonnulli, a$$erentes Metaphy $icam doctrinæ ordine ab$olutè, ac $impliciter priorem e$$e reliquis di$ciplinis. Primùm, quia con$i- derat $upremas rerũ cau$as, n\~epe Deum, & intelligentias, itémq; ge- nera $umma, & tran$cendentia, quorum omnium cognitio ad $ubie- cta aliarum $cientiarum di$tinctè percipienda nece$$aria e$t; cũ ne- mo perfectam alicuius rei intelli gentiam habere dicatur, ni$i cau$as, à quibus pendet, & communia eius prædicata, intelligat. Deinde, 2. obiect. quia reliquæ $cientiæ $u balternantur Metaphy $icæ, vt $entit Plato 7. de Rep. Proclus lib. 1. cõment. in Euclid\~e, & tùm alij graues Pe- ripatetici, tùm D. Thomas in tractatu de natura generis, $i tam\~e eius e$t illud opus. Quare cùm $cientia $ubalternans ordine acqui$itio- nis $impliciter prior $it, quam $ubalternata; $iquidem huius princi- pia, ab illius principijs dependent; con$picuum videtur Metaphy- $icam doctrinæ ordine omnium $cientiarum primam e$$e.

ARTICVLVS III. SVPERIORVM AR- gumentorum explicatio.

TAmet$i {pro} po$ita argum\~eta in $peci\~e probabilia $int; re vera ta- m\~e nõ cõ cludũt. Quare ad primũ dicendũ Mathematicæ ab- Solu. 1. con- tra 1. conclu. $tractionem me diam e$$e, quatenus cum ab$tractione Phy $i- cæ, & Metaphy $icæ, tanquam medium cum extremis conuenit, vt probat argum\~etum: non proinde tamen effici, vt di$ciplina Mathe- matica ordine acqui$itionis inter Phy$icam, & primam Philo$ophiã con$tituenda $it; quemadmodum ex eo, quod puniceus color inter candidum & atrum interiaceat; haud continuò $equitur antequam corpus puniceo colore perfundatur, debere prius albe$cere. Itaque po$$unt Mathematicæ artes, quoad ab$tractionem dici mediæ; quo pacto eas Plato, & Pythagorei medias vocarunt; non tamen $ecun- dum doctrinæ ordinem, de quo agitur.

[res-1446-v_0048_40_t0]PRO OE MII IN LIBROS

Ad 2. Dicendũ $i ea, quæ prius $en$ui occurrunt, explicatu diffi- Solu. 2. ciliora $int, ac plus experientiæ requirant, quo pacto $e habent res Phy$icæ comparatæ cum Mathematicis, tunc eiu$modi rerum do- ctrinam non priùs, imò po$teriùs acquirendam e$$e, quàm earũ, quæ à $en$u longiùs ab$unt. Adde nõ omnia entia Phy$ica $en$ui vicinio- ra e$$e, quam Mathematica: $iquidem e$$entia entis mobilis, vt quã- titatem origine antecedit, res Phy$ica e$t: & tamen à $en$uum no- tione magis di$tat, magi$que in rece$$u naturæ latet, quàm Mathe- matica quantitas.

Ad argumentum verò, quod $ecundam cõclu$ionem oppugna- Solu. obiect. cõtra 2. cõcl. bat; re$pondendum e$t, licetnegari non debeat vitæ probitatem ad cape$$endas di$ciplinas multum conferre, dum $edandis animi affe- ctibus mentem purgat ad contemplandum; non ex eo tamen nece$- $ariò colligi Moral\~e doctrinã Phy$iologiæ præire: tũ quia nõ pauci vitijs infecti $cientias comparant; tùm quia morum probitas non $o- lùm Philo$ophãtium præceptis; $ed etiam, ac multò magis, priuato $tudio, dome$tica di$ciplina & aliorum exemplo, alij$que ad id ap- po$itis medijs, accedente diuina ope, adipi$citur.

Quæ verò contra tertiam cõclu$ionem obiecta $unt, ita dilu\~etur. Solu. 1. arg. adũer$us 3. cõ elu$. Ad primum re$pondendum e$t perfectam $cientiæ adeptionem du- plicem e$$e; vnam in $uo duntaxat genere perfectam; alteram om- nibus numeris vndique ab$olutam, & exqui$itam. Si igitur de hoc po$teriori $ciendi genere loquamur, cõcedimus Metaphy$icam do- ctrinæ ordine, tàm Phy$icæ, quàm cæteris Philo$ophiç partibus an- teire, vt probat argumentum, fatetúrque D. Thomas ad initium hu- ius operis: $i de priori, quod no$tra cõclu$io intelligebat, negamus; Ad cuius rei maiorem explicationem lege quæ in prima quæ$tione huiu$ce proœmij di$$eruimus. At enim cũ Metaphy$ica, po$teriori Occurritur dubitationi. Lege Scot. im 1. d. 3. q. 2. §. 2. probo. illa con$ideratione, omnium di$ciplinarum prima $it, meritò qui$- piam roget cur non eam primam, $ed vltimam e$$e no$tra conclu$io ab$olutè pronũtiarit. Cui dubitationi occurrendum e$t, eius rei cau- $am fui$$e, quia philo$ophi de priori doctrinæ genere, quod cõmu- nius ac frequentius e$t, ferè loquuntur. Deinde quia ea $cientia do- ctrinæ ordine ab$olutè prior cen$etur, quæ tractat res nobis $impli- citer promptiores, magi$que ad intelligendum faciles, quarum cog- nitio ad $equentium cognitionem præparet, & qua$i viam muniat; ita verò $e habere Mathematicam, & Phy$icam comparatione pri- mæ Philo$ophi\,e con$tat ex dictis.

Ad 2. Contra eandem concl. $i de germana, & perfecta $ubalter- Solu. 2. argu. aduer$us 3. cõ clu. natione, qualis 10. cap. lib. 1. po$teriorum de$cribi $olet, $ermo $it; dicendum e$t Metaphy$icam non $ubalternare $ibi alias $cientias. Vt enim rectè di$putat A Egidius hoc loco, Herueus in prolog. $ent. q. 6. & Soncinas 4. Metaph. q. 9. Omnis $cientia propriè, ac perfectè $ubalternata, capit à $ubalternante $uarum conclu$ionum principia, te$te Ari$totele 1. Po$t. loco citato; at nemo ne$cit reliquas di$cipli- [res-1446-v_0049_41_t0]PHYS. ARIST. QVAES. V. as multa habere $ibi propria, ac peculiaria principia, quæq; à prima Hanc ctiã ra rion\~e affert Trõbeta 11. Metaph. q. 1. Niphus in {pro} log. hui9 ope ris, Iauell9 1. Metaph. q. 2. Philo$ophia non de$umant. Secundò idem ex eo concluditur, quia Principia, quibus $ubalternatæ $cientiæ vtuntur, demo$trari $olent o$ten$iua demon$tratione, & per cau$am in $ubalternantibus; at in cæteris di$ciplinis non pauca $unt principia immediata; quæ proin- de eiu$modi demo$trationem haud quaquam $ubeunt. Non inficia- mur tamen reliquas $cientias, Metaphy $icæ imperfectè $ubalterna- Reliquas $ci- entias imper fectè$ubalter nari Metaphy $ic\,e. ri; tùm merito finis, quatenus prim<_>9 Philo$ophus di$$erit de $upre- mo fine, ad quem omnes inferiores $cientiæ tandem re$piciunt: tùm ctiam, vtcũque, ratione principiorum, prout eidem incumbit eos, qui $ophi$ticæ contentionis $tudio di$ciplinarum principia negant, coarguere, & ip$a principia demon$tratione ducente ad incommo- dum, $i opus $it, demon$trare. Ac de huiu$modi $ubalternatione lo- cuti $unt auctores in argumen to citati. Quæ tam\~e nõ $ic reliquas $ci- entias primæ Philo$ophiæ $ubijcit, vt earũ principia ab illius prin- cipijs ab$olutè dependere exi$timanda $int. Quo fit vt ex prædicta $ubalternatione concludi nequeat Metaphy $icam ordine do ctrinæ reliquas di$ciplinas $impliciter anteire.

ARTICVLVS III I. DE ORDINE DIGNITATIS inter Phy$icam, & reliquas par tes Philo$ophiæ.

QVonam modo Phy$ica, $i doctrinæ ordinem, ac methodum $pectemus, cæteras Philo$ophiæ partes antecedat, $equatúr- ve, $uperiori di$ceptatione planum fecimus; proximum e$t, vt quem dignitatis locum inter ea$dem obtineat, explicemus. Porrò contemplatricis dignitas $cientiæ, ex comparatione tam ad eas, quæ in opus feruntur, quàm quæ in contemplatione con$i$tunt, digno- $citur. Etip$æ contemplatrices inter $e$e, tùm propter $ubiect\,e ma- teriæ præ$tantiam; tùm ob demon$trandi certitudinem, & euiden- tiam, aliæ alijs excellunt, vt 8. Topic. cap. 2. & initio librorum de anima Ari$toteles docet.

Sit igitur 1. concl. Si Phy$ica cum practicis di$ciplinis compare- 1. concl. tur, $impliciter eis dignitate præferenda e$t. Probatur, primùm, quia contemplatiuæ $cientiæ, è quarum numero Phy$ica e$t; cum in $o- la 1 et um in$pectione ver$entur, propter $e expetũtur, vt con$tatex 1. Metaph. c. 2. id aut\~e, quod $ui gratia expetitur, vt etiam liquetex 1. Eth. c. 7. præ$tantius, honorabiliù$que e$t; vtpote quod nõ ha- betaliunde pendentem dignitatis $uæ rationem. Deinde, quia $cien- tiæ in$pectrices proximè attingũt $peculatiuam hominis felicitat\~e, quã optimo iure practic\,e anteponit Ari$t. 1. Eth. c. 6. 7. & 8. Et verò 12. Meta. c. 7. tex. 39. alij$q; in locis po$t Platon\~e in Philebo, & 5. de Rep. cont\~e plation\~e actioni præfer\~edã admonet; & di$ertis verbis 6. Metaph. c. 1. & 2. cũ diui$ion\~e $ci\~etiarum in cõtemplantes agentes, [res-1446-v_0050_42_t0]PROOE MII IN LIBROS & effectrices tradidi$$et, contemplantibus principem locum dedit.

Quod $i quis obijciat, Moral\~e $ci\~etiam incumbere ad vitæ di$ci- Obiectio. plinã corrigendã, quod munus tãto e$t cont\~eplatione vtilius ac ma- gis nece$$ariũ; quanto no$tra magis intere$t probè viuere, quã rectè cont\~eplari. Præterea Politicam te$te Ari$t. 1. Eth. c. 2. ordinare re- liquas artes; ordinare aut\~e $uperioris e$$e facultatis. Occurrendum Dilutio. erit munus doctrin\,e Moralis, vt probat argumentũ, fatetúrq; Ari$t. 6. Eth. c. 7. hominũ $ocietati vtilius e$$e, magi$q; vitæ nece$$arium; non proinde tamen honorabilius, vel ad $cientiæ rationem ab$olutè præ$tantius. Honor enim, dignitá$que $cientiæ, qua $cientia e$t, nõ ex fructu, aut nece$sitate, $ed ex modo, quo r\~e $ibi obiectã, finemq; attingit, æ$timari debet; qu\~e modum eminentior\~e e$$e in cõtempla- tiuis, quam in practicis $cientijs, ex dictis cõ$tat. Quod verò ad Po- liticã attinet, dicendum non $ic eã reliquas $cientias ordinare, qua$i eis vel materiã, in qua ver$entur, vel $peculandi methodũ pr\,efiniat, (id enim $upremæ Philo$ophiæ propriũ e$t) $ed quatenus ad ciuil\~e v$um, & vtilitatem cas accõmodat, $tatuens quæ artes, quo tempo- re, à quibus perdi$cendæ, aut exercendæ $int, vt ibid\~e explicat Ari$t. Hæc aut\~e ordinan di prærogatiua, nõ tanti e$t, vt ob eã Politica cæ- teris di$ciplinis nobilior cen$eri debeat; cũ ei ratio atting\~e di fin\~e & obiectũ, præpõderet. Atq; hæc de cõparatione Phy$icæ cũ practicis artibus in pr\,e$enti $atis $int. Nũc eand\~e cũ $peculatricibus cõferam<_>9.

Sit 2. Concl. Si rei $ubiectæ præ$tantiã $pectemus, dignitate pri- 2. Conclu. De excellen- tia Metaphy $ic. inter ali- as$ci\~etias Plæ to in Phile- bo, & in 7. de Rep. Ari$to- teles c. 2. lib. 1. Metaphy. Proclus c. 4. lib. 1. comm. in Eucl. Sim plici9 ad tex. 8. lib. 1. Phy. Auerro. 1. de ani. cõm. 1. a E$t etiã Pã- phili in q. de certitudi. $ci ent. & partim A Egidij in P logo huius operis & q. 24. lib. 1. Me- taph. partim Soncinat. 4. Meta. q. 14. Linconi\~e$is. in po$teriòra c. 23. ma e$t Metaphy$ica; $ecunda Philo$ophia Naturalis; extrema Ma- thematica. Huic a$$ertioni, quatenus comparat Phy$icam cum Me- taphy$ica, fidem facit Ari$totelicum illud è lib. 6. Metaphy$icæ, c. @. tex 3. $i $ub$tantiæ $eparatæ non e$$ent, Phy$ica e$$et prima Phi- lo$ophia; itémq; illud è $eptimo eiu$dem operis lib. cap. 11. tex. 39. Phy$ica e$t $ecunda Philo$ophia. Deinde vniuer$im probatur con- clu$io hac ratione. Ná cùm $ub$tantia in rebus primas teneat, præ- $tantiores habentur eæ $cientiæ, quæ circa $ub$tantiam, quam quæ circa accidentia, ver$antur: & inter $ci\~etias prioris generis, illæ ma- gis emin\~et, quæ $ub$tantias à materia liberas, vtpote in alti$simo re- rum gradu collocatas, quàm quæ materiæ permixtas con$iderant; at Mathematica quantitatem, Phy$ica materiales $ub$tantias, Prima Philo$ophia $ub$tantias materiæ expertes contemplatur.

Sit 3. concl. Si demon$trandi certitudinem, & euidentiam ex- 3. conclu. pendamus, primus dignitatis locus Mathematicæ, $ecundus Natu- rali Phli$ophiæ, tertius Metaphy$icæ debetur. Hæc a$$ertio e$t D. Thomæ opu$c. 70. in Boetium de Trinit. quæ$t. @@ti. art. 1. & com- plurium <_>a aliorum. Intelligenda verò e$t de certitudine compara- tione no$tri intellectus. Ac priorem quid\~e eius part\~e $atis confirmat cõmunis Philo$ophorũ vox, a$$er\~etium Mathematicas demon$tra- tiones omnium e$$e firmi$simas, quod te$tatur Ari$t. 1. Eth. c. 3. & 2. Metaphy $. c. 3. Auerroes eodem loco, & Ptolemæus in proœmio [res-1446-v_0051_43_t0]PHYS. ARIST. QVAES. V. magnæ compo$itionis. Corroboratur item ex eo tota conclu$io, quia con$ideratio Mathematic a præter quam quod difficultat\~e non habet, ac nullius propemodum eget experientiæ; e$t à materia $en- $ibili, motùque ab$oluta, atque ita minùs incerta. Naturalis verò totum $tudium ponit in rebus materia con$tantibus, mutationique obnoxijs, quarũ affection es magis reconditæ $unt, nec ita citra opi- nionũ am biguitatem, à nobis percipi $olent. Quòd verò Metaphy- $ica, prout in nobis e$t, ($ic enim de illa in præ$\~etia loquimur,) mi- norem, quàm priores duæ, certitudinem habeat; ex eo concluditur, quia res, quæ$ub illius contemplationem veniunt, licet in $e $pecta- tæ altiorem certitudinis gradum obtineant, videlicet materiæ, atq; omnis mutationis ex pertes: tamen in hoc vitæ $ta tu vix longo $tu- dio percipiuntur; carúmque nonnullæ adeò excellentis naturæ $ũt, Humanæ m@ tis acies $@b blimiũ rerũ fulgo@e he- be$cit. vt in ijs mentis no$træ acies perinde ac noctuæ oculus in $olis $plen- dore hebe$cat. Quod 2. Metaphy. c. 1. tex. 1. & primo de partibus animalium c. 5. Ari$toteles ait, luculentérq; o$tendit Plato in Phæ- done & Theæteto.

Hîc $i quis roget, è duabus Mathematicis, Arithmetica, & Geo- Solutio du- bitationis. metria, quænã excellat? Re$pondemus Arithmeticã. Nã $i demon- $trandi certitudin\~e $pectemus, certior e$t, vt probat Ari$to. 1. Me- taph. c. 2. quia di$putat de ijs, quæ priora, ac $impliciora $unt, hoc e$t de numeris, qui ab$que partium $itu percipiũtur: Geometria ve- rò de magnitudine, quæ $ine eiu$modi $itu nõ cogno$citur. Si verò ad rei $ubiectæ nobilitatem attendamus; inde maior Arithemicæ ex- Lege Be$$a ri onem lib. 1. eontra Calũ. Plat. e. 8. vbi Geometriã omnib 9 Ma thematicis certitudine ã teponit, non rectè. vt pro- bat etiã Sca- liger exercit. 321. in Card. cell\~etia per$picitur, quia ver$atur circa numerũ, qui vt e$t ab $tractior à materia, ita nobilitate magnitudin\~e vincit; tũ quia numer orũ $ub- tilitates, proportiones, ac my $teria no$$e præclarũ e$t humani inge- nij opus, adeò vt Plato in Epinomide, & in 7. de Rep. dixerit pru- dentiã, atq; humanitat\~e omn\~e è medio eos tollere, qui Arithmeticã è medio tollunt. Lege quæ in hanc $ententiam $crip$it Ari$toteles in Problem. $ect. 30. Problem. 5.

Illud po$tremò in hac di$putatione explicandum $upere$t, cum Ex plicatio al terius dubi- tationis. $cientiæ cont\~e platrices diuer$o nobilitatis or dine $e$e mutuò præce- dant, & aliæ præ alijs $uã quandã habeant gratiam & pulchritudinem quæ, quibus ab$olutè præferendæ $int? Dicendũ vero Metaphy $icã $pl\~e dore dignitatis $upra õnes ab$olutè eminere; hãc $ub$e qui Phy- $iologiam; infra $ub$idere Mathematicas; pptereà quòd $ubiectæ rei præ$tãtia $olidior e$t, & illu$trior, ac certitudini $uapte natura præ- põderat, vt con$tat ex ijs, quæ docet Ari$t. lib. 6. Metaphy. c. 1. tex. 2. & lib. 11. c. 6. alioqui, $i ex demon$trandi certitudine nobilitas $ci\~etiæ ab$olutè colligenda foret, certa notitia rei de$picati$simæ in maiori pretio, & admiratione habenda e$$et, quàm cognitio minus certa rei nobili$simæ; quod ab$urdum dictu e$t, & alienũ à $ententia Ari$t. qui primo de partibus Anim. c. 1. a$$erit $cientiã de reb<_>9 cadu- cis, magis certã e$$e, $ed min<_>9 dignã, quã eã, quæ de reb<_>9 æternis e$t.

[res-1446-v_0052_44_t0]PROOEM. IN LIBROS DE DISTRIBVTIONE Philo$ophiæ apud Ari$totelem.

OMnes penè Philo$ophi, qui ante Ari$totelis tempora & in- genij, & $cientiæ laude floruerunt, ad vnam duntaxat, aut alteram Philo$ophiæ partem, in qua excellerent, animũ in- tenderunt. Thalet\~e enim, Anaximen\~e, atq; Anaxagoram $olius cõ- t\~eplatio naturæ detinuit. Pittacus, Periander, Solon, Lychurgus, cæterique his $imiles, de Repub. gubernanda $crip$ere. Zeno om- Zeno. ni$que Eleatica di$ciplina, in Dialecticæ præcepta incubuit. At Ari- De præ$tãtiã doctrinæ & ingenij Ari- $totelis Laer tius in ei9 vi ta Cie. 2. de orat. Auerro es in {pro}œmio Phy $. Plinius lib. 8. c. 16. & lib. 18. c. 34. Apollodor. in Chro. Lu cretius lib. 3- Cæli9 lib. 17. c. 17. lectio- nũ antiqua- rũ & lib. 29. c. 8. Fon$eca in pro œmio Metaphy$i. à capite. 3. $toteles nullam ferè omi$it partem Philo$ophiæ, quam non $ummo $tudio quæ$ierit, comprehenderit, $criptis $uis illu$trarit. Itaq; an- tiquiores longo interuallo po$t $e reliquit, & Socratē etiam, ac Pla- tonem præceptores $uos, quos & $ua $ecula, & omnis deinde po$te- ritas admirata e$t, $uperauit. Socrates enim (magnus alioqui philo- Socrates. $ophus, & in quem omnes ferè philo$ophantium $ectæ initium $uæ di$ciplinæ retulerint, Platonici, Academici, Cyrenaici, Cynici, Peri- patetici, Megaren$es, Stoici) nullo di$ciplinarum ordine, vt Plu- tarchus in Ari$totele refert, modò huc, modò illuc di$currebat; nec tàm quid ip$e $entiret, dicere; quàm aliorum $ententias refellere vi- $us e$t. Plato etiam, vir alioqui $ingulari, ac diuino ingenio, & mul- Plato. ta, reconditáque doctrina; cum alios plerumque faciat di$$erentes, Socraticam di$simulandæ $cientiæ con$uetudinem $eruat, & ambi- guitate lectorũ animos di$trahit. Quo fit, vt quid ip$e $en$erit (qu\~e- admodum D. Augu$t. 8. de ciuit. Dei cap. 4. ait) non facilè a quo- quam dijudicari po$sit. Ita pror$us neque Socrates, neq; Plato, cer- tum aliquod di$ciplinæ genus, vel omnibus numeris vndique per- fectum, & ab$olutum; vel certa, & cõ$tanti a$$eueratione explicatũ reliquit. Ari$toteles verò $eu Logicam, $eu Phy$icam, $eu Ethicem, Ari$toteles. aut aliam quãuis facultatem aggrediatur; ab ip$is rerum primordijs ad finem v$que perducta doctrinæ $erie, mira ordinis elegãtia, in $uo qu\~eque genere auditorem perfecte in$tituit; vt iure optimo bona- rum artium parens, & Lapis ly dius Philo$ophorum, dicatur.

Libros verò Ari$totelis recen$et Laertius in eius vita, eorúmque Opera Ari$to telis. De libris Ari $totelis Plu- ta@ch9 in ei9 vita. de eiu$- dem biblio- theca Strabo 15. libro $uæ Ge ograph. $ummam ad quadringentos producit, de quibus nulla $it dubitatio; $ed horum maior pars iniuria temporum intercidit; adeo vt nõ plus centum viginti nunc extent. Quæ autem in ijs tractantur, ad quin- que genera, $eu capita reduci po$$unt. Pars vna, epi$tolarũ, Poeti- Breuis eorũ partitio. cæ, & Rhetoricæ $criptionem cõtinet. Altera, di$$er\~edi præcepta. Tertia, Ciuilem, Moralèmque doctrinam. Quarta, rerum Natura- lium. Quinta, Tran$naturalium $cientiam. Cæteris autem hoc loco prætermi$sis; ea, quæ Phy$iologiæ propria $unt, breuiter compre- Ari$totelis acerrim9 na turæ indaga tor. hen$a $ub vnum a$pectum ponemus. Quam partem tanta dilig\~etia, tã incredibili inuentionis copia, per$ecutus e$t Ari$toteles; vt nihil [res-1446-v_0053_45_t0]PHYSIC. ARIST. ab eo terra, mari, cœlo omi$$um fui$$e videatur. Vnde, et$i diuina- rum rerum intelligentia à multis Platone inferior iudicetur; in na- turæ tam\~e ratione omnium calculis primas obtinuit. Quod in cau$- Lege Be$$a- rion\~e lib. 1. cõtra Calũn Plat. c. 3. & 7. Carpentariü in Alcinoũ. Cæliũ Rhod. lib. 2. c. 11. Ar. $totelem cur a moni um vocarint $a fuit, vt eum tam Platonici, quam Peripatetici dæmonium voca- rint; videlicet quòd res naturales or bi lunæ $ubiectas, in quibus Dæ- monum genus ver$ari aiebant, optimè, & accurati$simè tractarit.

Eius ergo Phy $iologia in decem circiter partes di$tribuitur. Pri- Di$tributio Phy$iologiæ Ari$totelis. Lib. Phy$i. Lib. de cœl. ma, quæ octo Phy$icorũ libris cõtinetur, generatim di$$erit de prin- cipijs, cau$si$que rerum Naturalium, & cõmunibus earum affectio- nibus. Secunda, libris de cœlo comprehen$a, ad partes enti mobili $ubiectas de$cendit; agitque de totius vniuer$itatis $tructura, & cõ- po$itione, & de quinque corporibus $implicibus, cœlo nimirum, & quatuor vulgatis elementis, prout loci mutation\~e $ubeunt, defini- támq; in mũdo $ed\~e vendicãt. Tertia, quæ in libris de generatione Lib. de gen. traditur, explicat ea, quæ di$$olubilibus, & caducis rebus vniuer$è conueniũt; cuiu$modi $unt generatio, corruptio, alteratio, accretio, mixtio. Quarta, quã libri Meteororũ cõplectũtur, doctrinã exhibet Lib. Mete. de mixtis imperfectis, quæ Metewra vocantur, vt de niue, glacie, grãdine, cometa, & ijs, quæ repercu$$u lucis apparent, vtiris. Huic annectenda erat tractatio de metallis, lapidibus, ac cæteris, quæ ter- Inter opera Ari$tote. enu merat Laer- tius librum vnum de la- pidibus. ræ $inu progignuntur; $ed ea nõ extat; licet partim in libris Meteo- rorũ, partim alibi, huius argumenti nõnulla $par$im legantur. Scri- Lib. Theo- phra$ti de la pidibus, & de Metallis. p$itverò de metallis Theophra$tus libros duos; de lapidibus vnũ. Item de metallis Plinius lib. 33. & 34. Naturalis hi$toriæ; & de la- pidibus lib. 36. & 37. eadèmque pertractat M. Albertus in $uo ope- re de Mineralibus. Quinta, in libris de anima inquirit cau$as, & ra- Lib. de ani. tiones tùm animæ in communè, tùm eius, quæ ratione, & intellig\~e- tia prædita e$t. Sexta, quæ e$t quædam veluti acce$sio ad libros de Lib. paruorũ nat@ralium. anima, di$putat de generalibus partim omnium, partim quorun- dam viuentium affectionibus, vt de $en$u, & $en$ili; de $omno & vi- gilia; de vita, & morte; deque alijs id genus. Septima, quæ dicitur Lib. de hi$to ria anim. Animalium hi$toria; de animantium varietate, & ingenio multa cõ- memorat. Quod opus quia non $ubtilium demon$trationum acu- leis; $ed $implici narrationis filo contextum e$t; ad hi$toriæ magis, quam ad $cientiæ rationem $pectat. Sequuntur po$tremò tres aliæ partes, quarũ vna di$$erit, in$cribitúrq; de partibus animalium: alte- Lib. de parti- tib. anim. ra de animalium generatione: tertia de animalium ince$$u: & de ani- malium motu eodem fere $t ylo. Vniuer$am verò doctrinam de ani- De hac re Pli nius 1 bro 8. nat. hi$t. c. 16. & Bude9 lib. 2. de a$$e. Lib. generat. animal. malibus, libros octoginta talentorum Græci nominant; quòd tantũ Alexander impenderit ad ob$eruationem eorum, quæ in ijs pertra- De ince$$u anim. ctantur. Promi$erat autem Ari$toteles initio Meteororum acturum $e de plantis, quod & $e præ$titi$$e 5. lib. de hi$t. anim. c. 1. ait; $ed De motu anim. hi libri, temporum iniuria, ad nos non peruenere; imò neq; ad Ale- xandrum Aphrodi$ien$em, vt ip$e cap. 4. libri de $en$u & $en$ili te- $tatur. Nam qui vulgò $ub Ari$totelis nomine circunferuntur. Ari- lib. de plãtis. [res-1446-v_0054_46_t0]PRO OEM. IN LIBROS $totelici fontis aquas non $apiunt, ip$áque ratio doctrinæ, tituli pro- dit fal$itatem. Per$ecutus verò e$t hanc partem Theophra$tus nou\~e, qui nunc integri habeãtur, libris, de hi$toria plantarum; & $ex alijs, de plantarum cau$sis; itemque Plinius à libro 12. v$q; ad vige $simũ.

Quod verò attinet ad librũ de mũdo ad Alexãdrũ, illud monueri Liber de mũ do ad Alexã. mus, non cõ$tare Ari$totelis ne $it; an nõ. Multi eũ pro Ari$totelico citant, vt Iu$tinus Philo$ophus in $ua Paræne$i, Be$$ario libro 3. contra Calumniatorem Platonis cap it. 10. Fernelius lib. 1. de ab- ditis rerum cau$sis, Eugubinus libro 4. de perenni Philo$o phia, Io- an. Pic. Mirandula libro 4. de Exam. vanit. capit. 1. Alij, et$i Pe- ripateticum fateantur, Ari$totelicũ tamen e$$e negant, tum ob alias cau$$as; tum quòd eius dictio comptior $it, & floridior; adeo vt in- terdum ad poeticas delicias progrediatur; quod ab Ari$totelis gra- uitate, & breuitate maximè e$t alienum. Et ex his quid\~e P. Victo- rius eius auctor\~e putat e$$e Nicolaũ Dama$cenum; $ed apertè errat. Nicolaus enim Augu$ti temporibus vixit; at liber ille multò antè ad Alexandrum Macedonem $criptus e$t. Alij à Theophra$to $cri- ptum putant. Nobis vi$um e$t in re omninò dubia potius $enten- tiam $u$pendere, quam aliquid a$$euerare.

Denique illud etiam aduertimus, non paruam e$$e inter Ari$to- Hac de ro Theophilus Zimatain {pro} œm. ad lib. de anima. telis interpretes de nexu, ordinéq; librorum, quos en umerauimus, di$$en$ionem; de qua tamen nihil in præ$entia dicere $atius exi$ti- mauimus.

CVR LIBRI PHYSICORVM, πεæì Τ\~ḤS Φυσικ\~Ης άκæoάσεως, ide$t, de Naturali au$cultatione in$cribantur.

ADra$tus in $uis libris de ordine Ari$totelicarum commenta- Varia in$cri ptio horum libro rum. tionum, tradit hoc opus à nonnullis de principijs nuncupa- tũ; ab alijs de Phy$ico auditu; aliquos priora quinq; volumina de principijs in$crip$i$$e; reliqua tria de motu. Qua appellationis Vt 1. de cœ- lo c. 5. tex. 38. & e. 6 tex. 54. & in 3. eiu$d\~e ope. c. 1. tex. 5 varietate, & di$tinctione nonnunquam Ari$totelem v$um fui$$e li- quet. Totius tamen huiu$ce operis communior, ac vulgatior titu- lus e$t, de Phy$ico auditu, $eu de Naturali au$cultatione.

Porrò autem, cur tractatio hæc, Phy$ica dicatur, planum e$t; vi- delicet quia doctrinam, & explicationem eorum, quæ ad vniuer$am naturam communiter attinent, complexa e$t. Vnde verò Au$culta- tionis nomen acceperit, non conuenit inter expo$itores; vt videre licet apud Auerroem, Philoponum, & A Egidium in hoc proœmio, & Albertum tract. 1. c. 4. Omi$sis tamen controuer$ijs, ob$eruatum e$t, tum ab alijs; tũ à Simplicio hocloco, à Plutarcho in vita Alexã- dri, à Cicerone 5. de finibus, à Clemente Alexandrino 5. Strom. Ari$totelem duo edidi$$e librorum genera (quam etiam $crib\~edi ra- [res-1446-v_0055_47_t0]PHYSIC. ARIST. tion\~e $ecutũ fui$$e Theophra$tũ refert Cicero loco proximè cit. & De his libris Amunoni9in præ fatione ad categ. Eu $trati9 1. Eth. c. vlt. ex rec\~e tio. ibus Vi- co me rcatus hoc loco & initio Mete. Carpentarius in di$putatio ne de ordine partiũ Phil. & ad c. 5. lib. 1. de $apient. A Egy pt. Lu- dou@eu, Vi- ues in cen$u ra de Ari$to. oper. Libri Ari$to- telis exoteri- ci. Galenus in fragmento Natural. facult.) vnũ eorũ, quos εξωΤεiuoùs, id e$t extraneos, $eu populares nũcupauit; quorum ip$e mentionem facit 1. de moribus ad Eudemum. cap. 5. & primo de Anima cap. 4. tex. 54. Alterum eorũ, quos vocauit αugoαμαΤiuoùs. ide$t Au$culta- Libri eiu$d\~e Acroamatici torios, quorum item meminit in epi$tola ad Alexã drum, quam re- fert Gellius lib. 20. c. 4. addens morem fui$$e Ari$toteli A croama- ticæ di$ciplinæ exercendæ matutinum tempus in lyceo dare; exote- ricæ autem, ve$pertinum. Et verò priores libri faciliorem, ac minus elaboratam $cribendi rationem continent; quales $unt ij, in quibus Eorũ di$cri men. Poe$eos, & Rhetoricæ præcepta, aut animalium hi$toria traditur. Ideoque exoterici, $eu extranei nuncupantur, quòd ad vulgi $en$ũ, captúm que accommodati $int, & interpretis voc\~e minus requirãt. Po$teriores autem $ubtilioris Philo$ophiæ doctrinam à vulgari ge- nere philo$ophandi, & popularibus $ententijs abhorrentem com- plectuntur: atque ita Au$cultatorij vocantur; propterea quòd & à di$cipulis maiori $tudio, attentionéque audiendi, & à magi$tris ac- curatius enarrandi $int. Ex hoc autem numero habentur libri omnes Metaphy$ici, & de anima, alijque nonnulli, & hi, quorum nunc ex- plicationem aggredimur. Ex quo iam prædictæ in$criptionis ratio plana relinquitur. Cur autem hi poti$simũ inter cæteros Acroama- Cur Phy$ieo r um libri po ti $simũ Acro amatici num cupentur. ticos, hoc titulo prænotentur, cau$$a e$$e videtur; quòd ad totam Phy$icam introducant, eiu$q; prima fundamenta, & multas, ac dif- ficiles quæ$tiones in $e contineant; proindeque, vt hoc loco aduer- tit P$ellus, peculiariter de magi$tro audiendi $int.

Putat autem Simplicius hos e$$e libros, de quorũ editione Ale- Lege Themi $tiũ hoc lo. Gellium loc. @ita. Be$$ari. in præfatio- @e ad Meta. Expo$tulatio Alexandri cũ Ari$totele. xander Macedo cu Ari$t. per literas expo$tulauit; cùm non imperio tantùm, & rei bellicæ gloria; $ed $cientia quoque cæteris mortalibus anteire cuperet; quam laudem ademptam $ibi exi$timabat euulga- ta ab diti$simarum rerum, quæ in hoc opere continentur, explica- tione. Plutarchus tamen in vita Alexandri non de his; $ed de Me- taphy$icis, Regis querimoniam interpretatur.

DE OR DINE, MATERIAQVE librorum Phy$icæ au$cultationis.

NOn defuere è rec\~etioribus Philo$ophis, qui cõtender\~et Phy- Antonius Mi rãdulan9. lib. 15. Monoma eh. à $ect. 2. Opinio @@ $timantiũ 8. libros Phy$. Metaph. e$$e. $icam à libris de cœlo inchoari; octo verò libros Phy $icorum, Primæ Philo$ophiæ attribuendos e$$e, fui$$eque in Philo$o- phiæ ve$tibulo po$itos, non vt partem per $e Phy$icæ cohærentem; $ed vt Naturali di$ciplinæ in primis vtiles, ac nece$$arios. Eorũ præ- Eorum ratio nes. cipua argumenta $unt; quia in hoc opere agitur de $ub$tantia, & de natura; de quibus prima di$$erit Philo$ophia. Deinde, quia Meta- phy$ici negotij e$t demon$trare non dari Platonicas formas, quæ per [res-1446-v_0056_48_t0]PRO OEM. IN LIBROS $e extra $ingularia cohæ reant; $ed alias à materia quidem abiunctas, veruntamen $ingulares: hoc autem dem on$trat Ari$to teles in 8. hu- ius operis, dum o$tendit perueniendum e$$e ad $ub$tantiam vnã mu- tationis, & corporeæ molis expertem, à qua motus omnis deriue- tur. Po$tremò quia initium librorum de cœlo illu$tre continet ex- ordium toti Phy$iologiæ planè commune.

Aduer$aria tamen $ententia omnino vera e$t, quã omnes tã Græ- Improbatio $uperioris $e- tenti{ae}. ci, quam Latini interpretes, & communis $chola Peripateticorum amplectuntur, pote$tq; abundè confirmari te$timonio Ari$t. qui in primo aditu huius operis di$$erendum $ibi ait de Phy$iologiæ prin- cipijs, quod in progre$$u lib. 1. di$ertè facit. Item quia tex. 8. & 12. docet nõ e$$e huius di$ciplinæ, dogmata Parmenidis, & Meli$si co- arguere; $ed alterius $uperioris, ide$t, primæ, & diuinæ Philo$o- phiæ. Accedit plana ratio; quia in toto hoc opere de principijs, & affectionibus entis mobilis poti$simũ di$$eritur. Quæ verò pro con- traria parte afferuntur, momentum non habent. Ac primæ quidem, Rationum di lutio. & $ecũdæ rationis explicatio $atis liquet ex ijs, quæ $uperius quæ$t. 1. art. 5. & 6. docuimus. Summa e$t inter dum Phy$icum, & Meta- phy$icum in eandem rem tractandam concurrere; vnũquemque ta- men $ub propria ab$tractione.

Ad 3. verò dicendum iccirco Ari$t. præclarum illud exor dium li- bris de cœlo appo$ui$$e; quia explicato ente mobili in cõmune, no- uam ingrediebatur tractation\~e, quã ex abrupto inchoare nõ debuit.

Itaq; $tatuendum ho$ce octo libros, Phy$icæ au$ultationis e$$e; cæteri$que Phy$iolog. cis doctrinæ ordine præire. Continent enim cõmunia principia, quibus tota Naturalis Philo$ophia innititur, ex- plicationemq; entis mobilis ab$olutè $umpti. Is autem in tradendis di$ciplinis ordo e$$e debet, ($icuti in Proœmio huius operis, & ini- tio lib. de partibus animalium Ari$toteles docet) vt ea primùm, quæ maximè communia $unt pertractentur; deinde $ingula particulatim $uis locis exponantur. Vnde facile iam erit intelligere materiã huic Res $ubiecta octo Phy$i- corũ libris. operi $ubiectam, e$$e ens mobile in commune, in $uppo$itione $im- plici, ide$t, à $uis partibus præci$um, atque in $e duntaxat $pectatũ. Qua ratione di$tinguitur à $ubiecto toti<_>9 Phy$icæ, quod e$t ens mo- bile in $uppo$itione ab$oluta, hoc e$t, tam $ecundum $e; quam $ecũ- dum $uas partes con$ideratum, vt D. Thomas, alijque interpretes animaduertunt.

Quæ autem vnicuiq; libro $ubiecta res $it, paucis habeto. In pri- Partitio hui9 opecis. mo, agitur de tribus rerum Phy$icarum principijs, materia, forma, & priuatione. In $ecundo, de natura & naturalium rerum cau$s@s. In tertio, de motu, & infinito. In quarto, de loco, vacuo, & tempore.

In quinto, de $peciebus, vnitate, & contrarietate motuum.

In $exto, de diui$ione mòtus in partes, ex quibus cõ- $tat. In $eptimo, denique & 8. inue$tigatur primus motor, eiúque attributa.

[res-1446-v_0057_49_t0] IN PRIMVM LIB. PHYSICORVM ARISTOTELIS. Proœmium.

QVemadmodum in naturæ vniuer$itate nihil or- Lege D. Au- gu$t. in libro de natura bo ni c. 3. & in li bris de ordi- ne. dine vel diuinius, vel ad $peciem pulchrius in- uenitur; ita nihil e$t, quod cuiq; doctrinæ ma- iorem afferat $plendorem, & dignitatem, quã rerum, quæ in ea traduntur, ordo, & di$po$itio. Cuius dece$sione omnia qua$i artus $ine neruis, nexùque iacent, & in futilem, ac turbatam cõ- Ari$toteles diligenti$si- mus ordinis ob$eruator. fu$ionem di$$oluuntur. Hinc illa in Ari$totelis Phy$iologia conti- nuata $eries, atque omnium partium $e$e mutuò, & decenter exci- pientium, qua$i in vnius corporis $tructuram, cõ$piratio. Quo cer- tè Philo$ophus, alioqui, in Acroamaticis præ$ertim libris, minimè per$picuitatis affectator, illud e$t a$$ecutus, vt rerum difficultatem artificio$a tractandi commoditate mirificè condierit, & qua$i affu$o Method9 de ctrin{ae}. lumine collu$trarit. Hanc igitur doctrinæ $uæ methodum, & $eriem proponit Ari$toteles in prima huius libri parte; quæ præfationem continet, & vno capite ab$oluitur. Secundã verò, quæreliquis octo capitibus comprehenditur, totam ad rerum Phy$icarum principia inue$tiganda confert: ita vt veterum ea de re placitis in medium ad- ductis, principiorum numerum primò ex quirat; deinde quæ tand\~e illa $int, explicet. Porrò Alexander Aphrodi$ien$is, initio libri $e- cundi Metaphy $icorum, opinatus e$t eum librum e$$e toti contem- platrici Philo$ophiæ commune proœmium:atque adeò ad hunc lo- cum attinere. Nobis tamen contraria $ententia, quam omnes Græci, Latinique interpretes amplexi $unt, omninò pro- batur; maximè cum ea, de quibus Ari$toteles eo li- bro di$$erit, non ad Phy $icam, $ed ad primã Philo$ophiam $pectent, vt erit le- genti per$picuum.

[res-1446-v_0058_50_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARISTOTELIS Phy$icorum. _LIBER PRIMVS._ CAPVT. I.

CV M in omnibus do- Textus 1. ctrinis, quarum $unt<_>b principia; aut cau$$@e, aut elementa, <_>ccogni- tio, & $ci\~etia ex horũ cognitione oriatur d ($i quidem vnũquodque tum no$$e arbitr a. mur, cùm cau$$as primas nouerimus, & principia prima, et u${quam} ad elem\~eta) patet Naturalis quoque $ci\~etiæ ea primùm de- finire enitendũe$$e, quæ ad principia at- tinent.

 Capitis primi explanatio.

CVM in omnibus doctrinis _ Adhibet hoc cap. quoddã futuri or- dinis præludium; & quam doctrinæ methodum in con$cribenda Naturali Philo$ophia $equi debeat, duobus pronuntiatis declarat; quorum vtrunq; accuratè confirmat. Primũ pronunciatũ e$t. In hac 1 pronũtiatũ. $cientia à principijs ad ea, quæ principijs cõ$tant, {pro}gredi oportet. 2. pronunt. Secundum, quod tradit tex. 4. ita habet. A communioribus ad mi- nus cómmunia incedendum e$t. Prioris pronuntiati confirma- tionem ita ferè cõcludit. In omni doctrina, in qua $unt principia, cau$$æ, vel elementa rerũ, de quibus agitur; ex horum perceptio- ne cognitio profici$citur, ac$ci\~etia: $ed Phy $iologia e$t doctrina, in qua $unt principia, cau$- $æ, aut elementa naturalium rerum, de quibus in ip$a di$$eritur. In ea igitur ex horum per- ceptione cognitio, ac $cientia comparari debet; proindéque ab his initium capere nece$$e e$t.

Principia, aut cau$$æ| E$t hoc loco nõ parua inter Latinos, Græcos, Arabé$que di$$en$io quid $ibi velint, quóue di$side- ant tria illa, principiũ, cau$$a, & elementü. Alexander Eudemũ $ecutus, & D. Thomas per principiũ, cau$$ã agent\~e $ignificati pu- tant; per cau$$am, formam & finem, per elementa, materiam Auerroes & Albettus per principia, cau$$am efficient\~e: per cau$- $as, finem: per elementa, formam & ma- teriam intelligunt. Alijt@ia hæc eam dicũt inter $e rationem habere, vt primum lati- us pateat $ecundo; $ecũdum tertio. In quo $en$u interdum $umi apud Ari$totelem pa- tet ex cap. 1. 2. & 3. lib. 5. Metaphy. Sub hac verò notione acceptum principium de$initur tum aliter in libro Poeticæ cap. 7. & lib. 5. de generatione animaliũ cap. 7. tum hoc modo, lib. 5. Metaphy. cap. 1. Principium e$t id, vnde aliquid e$t, fit, aut Definito prĩ cipij. cogno$citur; $icq; non modò omnes cau$- $æ; $ed alia etiam multa, quæ cau$$æ non $unt, principia nuncupantur; veluti terminus, à quo generatio progreditur, qui princi- Cau$$a quid. Elementum quid. pium e$t generationis, non cau$$a: item principium viæ, aliáque id genus complura. Cau$- $a verò e$t, quæ conferte$$e rei, vel fouendo, & $u$cipiendo, vt materia; vel in$ormãdo, atq; actuando, vt forma; vel efficiendo, vt agens: vel finalizando (liceat enim ita loqui) vt finis. Elementum autem e$t ip$a materia. Denique recentium interpretum nonnulli a$$erunt, et$i horum vocabulorum vnum ad vnum genus cau$$æ; aliud ad aliud interdum accom mode- tur; hoctamen loco minimè id fieri, neque vt fiat, vllam e$$e rationem. Itaque idem $ingula, & vniuer$a $ignificare; nec ni$i ornatus, vel maioris explicationis gratia, tria pariter adhibita fui$$e; ac $i diceret Ari$toteles, quomodocunque cau$$æ nominentur, $eu cau$$æ, $eu prin- cipia, $eu elementa; ab ip$arum cognitione reliquo rum intelligentiam pendere. Nam quod illa pro eodem interdum v$urpentur, con$tat ex T. mæo. Platonis, & ex libro. 6. Metaphy. cap. 1. tex. 1. vbi Ari$toteles docet in Mathematicis, & vniuer$im in qualibet $cientia contempla- trice principia e$$e, cau$$as & elementa, id e$t, initia quædam doctrinæ; qualia $unt prima, & noti$sima effata, quæ dignitates apellantur, quibus cætera tanquam funda mentis innituntur. Non de$ignari autem eo loci omnia cau$$arum genera triplici illo vocabulo, inde per$picuũ e$t; quod non omnes $cientiæ cau$$as omnes pertractant, aut ex omnibus demon$trant, vt an- notauit hoc loco D. Thomas. Mathematicæ enim $olam formam in demõ$tratione a$$umũt; Metaphy$ica, $inem, formã & agens; Pphy$iologia @ mnia genera cau$$arũ. Harũ explicatio- [res-1446-v_0059_51_t0]LIB. I. CAP. I. EXPLANATIO.

In$it a verò natur aliter via e$t ex his, _Textus 2._ quœ nobis magis $unt nota, & manife$ta ad ea, quœ natura $unt notiora, ac mani- fe$tiora. Non enim nobis, atque $implici- ter eadem nota. Quapropter neceβe e$t, vt boc modo progrediamur, nempe ex bis, quœ natura minus $unt manife$ta, nobis autem manife$tiora, ad ea quœ natur ali- ter magis $unt manife$ta, & notiora.

Quœ autem $unt magis confu$a, pri- Textus 3. mum nobis nota $unt & manife$ta: po$t verò bœc diuidentibus elementa, & prin- cipia ex ip$is innote$cunt.

 num po$tremæ duæ magis placent; et$i reliquas minimè contemnen das opinemur.

Cognitio & $cientia @ Nonnulli hoc loco per cognitionem, de$initiuam notitiã, per $ci- Cognitio & $citntia quo diffe@ant. entiä verò, demon$tratiuã $ignificari putant; quod vtraque harum ex cau$sis habeatur. Hæc ta- m\~e interpretatio, $i Græci contextus verba expendantur, parũ idonea, ac liberè excogitata de prehenditur. Verba enim ὲvαi uαi επisασθαi quæ etiam 1. Metaph. cap. 2. repe- tuntur, vel am bo $igni$icant $cientiam, quæ habetur per cau$$as, nec ni$i ad maiorem explica- tion\~e $imul ponũtur, vt Simplicius, & Philoponus alũt. Vel, vt putãt Auerroes, & Themi$tius, (quod tamen nobis minus probatur) primũ, hoc$alt\~e loco, ad plura $e fundit; quã $ecundũ: quia nimirũ illud omn\~e pror$us cognition\~e, $iue per cau$$ã, $iue alio quouis modo partã cõ- preh\~edit: hoc verò eã dũtaxat, quæ propriè $cientia vocatur; ac $i diceret Ari$t. ex horum per- ceptione cognitionem $ieri, ac $cientiam, ide$t gigni cognitionem, non quamlibet; $ed per- fectam, & quæ $cientia ritè appelletur.

Siquidem vnum quodq; | Maiorem propo$ition\~e$yl} ogi$mi, quo primum effatũ probare cæperat, con$irm at ex cõmuni hominum $en$u, & opinione, quæ veluti quædã tacitè loqu\~etis naturæ vox e$t. Tũc enim inquit, nos ali- Communis hominũ exi- $timatio, qua $i naturæ vor quid $cire exi$timamus, cùm cau$$as pri- mas, primaque principia v$que ad elem\~e- ta cogno$cimus. A$$um ptionem nõ pro- bat, cuius rei cau$$am alij aliam reddunt. Simplicius putat iccirco eam Ari$totelem hoc loco non proba$$e, quod in huius li- bri decur$u multum operæ in ea $tabilien- da collocaturus e$$et. Theo phra$tus tam\~e Ari$totelicæ $cholæ auditor, & $ucce$$or, eã in hunc modum confirma$$e dicitur. Om- ne corpus e$t compo$itum, quod autem com po$itum e$t, nece$$atiò habet princi- pia, & partes, ex quibus oritur, aut coale- $cit: atqui entia naturalia, quæ Phy$iolo- gia $erutatur, $unt corpora, vt manife$tum e$t: $unt igitur cõpo$ita, con$tantque prin- cipijs, & cau$sis. Ex quo tandem $equitur Phy$iologiam, doctrinam e$$e, in qua $ũe principia, cau$$æ &c.

In$ita verò | Hic etiam locus controuer$us e$t, & in quo plerique interpretum dubia hæ- rent $ententia. Dicendum tamen probari nunc ab Ari$totele po$terius pronuntiatum; nem- pe, a communioribus ad minus communia procedendum e$$e. Quæ e$t D. Thomæ, & Phi- loponi ex po$itio; licet aliter $entiant Auerroes, Themi$tius, & Theophra$tus. Vt autem pro- bationis vis eluceat, aduerten dum e$t in$titutum Ari$totelis e$$e explicare, a quibus nam prin- cipijs exordiri velit. Quia namque paulò ante à principijs progrediendum $ibi e$$e dixerat; po$let alicui in dubium venire, e$$et ne à principijs rerum communiorũ, an minus communi- um initia ducturus. Ait igitur con$ilium $ibi e$$e, à rerum magis communium initijs au$pica- A communi oribus cur in cipiendum. ri. Oportere autem ita fieri, ex eo probat cap. 1. & 4. lib. 1. de partibus animalium; quia ma- gnum in docendo vitium e$t $æpius idem dicere; hoc verò effugere nemo pote$t, ni$i à ma- @imè com munibus ad ima per inter media profici$catur. Idem verò in præ$entia o$ten dit cõ- globata quadam argum entatione, quæ tribus contine@ur $yllogi$mis, in quon m vltimo pro- po$itum colligitur. Primus in hunc $ere modum $e$e habet. A quibus in$itum e$t à natura, vt progrediamur, ab ij$dem progrediendum e$t; hæc autem ratio, & via à natura nobis e$t in$ita, vt à notioribus nobis ad no tiora natura progrediamur; ab ijs igitur progrediendum. Sup- pre$$a maiori proj o$itione, minorem, & conclu$ionem exprimit; eam vtriu$que cau$$am reddens, quia non $unt, inquit, eadem nobis, & $im pliciter nota. Hoc verò effatum, in quo $en$u verum $it, ex cutiemus po$tea.

Quæ autõ $unt magis A$$um ption\~e effert $ecundi $yllogi$mi, qui in hanc formulã aptari pote$t. A notioribus nobis ad ca, quæ natura $untnotiora, inceden dũ e$t, $ed nobis primũ ea, quæ con$u$a $unt, notiora exi$tunt; a confu$is ergo incedete oportet. Maior prop o$itio e$t prioris $yllogi$mi conclu$io. Minor $uadetur, quoniã elementa, & principia, ide$t partes, quas totum in $e confu$è cohibet, ex diui$ione totius in note$cunt. Quod planè in dicat rem totã [res-1446-v_0060_52_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Quocirca ex vniuer $is ad $ingula pro gredi oportet : _h_ etenim totum $en$u e$t notius. Vniuer $um aut\~e to tum e$t quod- dam: $iquidem mul ta vt, partes, compre- bendit.

Sic autem & nomina, quodammo- do affecta $unt ad de$initionem. Totum enim quoddam, & non di$tinctè $ignifi- cant, vt cir culus, at eius de$initio diuidit in $ingula. K Pueri quo{quo} princip io viros õnes nũcup ant patres, & mulieres matress $ed borum vtrunque po$tea di$cernunt.

 priùs $e$e exhibere cogno$cendam, nobi$que magis e$$e manife$tam; quam partes, ex qui- bus con$tat. Nemo enim totum, quod ignorat, diuidit.

Quo circa ex vniuer$is } Conclu$ionem proponit tertij $yllogi$mi, qui hoc modo con- cludi debet. A confu$is pro$ici$ cendum e$t; cõmuniora $unt confu$a; $i videlicet cum $ingu- laribus, $eu partibus, quas $uo complexu continét, con$erantur: à com mu nioribus igitur ad $ingularia, $eu minus cõmunia e$t profici$cendum. Maior e$t conclu$io po$terioris $yllo- gi$mi. Minorem non expre$sit; quia $atis per$picuum erat vniuer$aliora tota quædam e$$e, quæ $ub $e partes comprehendunt; alioqui vniuer$alia non e$$ent.

Etenim totum } Sequuntur tria indicia, $eu $im ilitudines, quas Ari$toteles quor$um affe- Tria indicia. rat, incer expo$itores non $atis conuenit. Dicendũ tamen eò $pectare, vt probet magis vni- uer$alia notiora nobis e$$e. Primũ indiciũ capitur à toto, quod $ub $en$us notion\~e cadit; hoc modo. Vt $e habet $en$us ad totũ $en$ibile; $ic proportione quadam intellectus ad totum in- telligibile; totum autem $en$ibile notius $en$ui e$t, quam $ingulæ partes; ergo & totum intel- ligibile intellectui. Atqui vniuer$ale re$pectu $ingularium e$t totum quoddam intelligibile, e$t igitur notius, quam $ingularia, $eu quam minus vniuer$alia.

Sic autem & nom ina} Secũdum in di- _Textus 4._ ciũ petitur a toto, cuius natura definitione explicatur; ita ferè. Quo pacto afficitur intellectus ad rem definitam, dum eã $im- plici modo $igni$icatam, & inuo lutam ad- huc percipit, & ad partes, quæ nauram de- _Textus 5._ finiendo exprimunt, eodem afficitur ad totum vniuer$ale, & ad pattes ei $ubiectas; $iquidem vnũquo dq, eorum totũ quod- dam e$t: $ed id, quod de$initur, notius e$t intellectui, quã partes de$inientes: ergo & totũ vniuer$ale, quã partes $ubiectæ. Minor propo$itio liquet ex eo, quod nihil in de- finitione promptius, priú$ue m\~eti occur- rit; quam res ip$a, quæ de$initur.

Pueri quoque} Tertium affert indi- cium à progre$$u puerorũ in cogno$eendo; qua$i ita argum\~etetur. Ea $unt nobis notiora, Lege hac de re Ari. in pro bl. $est. 30. probl. 4. Ga lenum inlib. de form. fæ- tus. quæ pueri ductu, in$tinctúque naturæ prius apprehen dunt; $ed pueri prius apprehendunt ma- gis, quam minus communia:ergo & nobis magis communia notiora erunt. A$$umptionem probat; quia pueri ptius $ub vaga, & confu$a mentis notitia viros omnes patres appellant, & mulieres matres; dein de verò, cum iam ætatis acce$$u $e$e exerit, atque elucet vis rationis, ad di$tinctam procedunt cognitionem, re$que $igillatim digno$cunt, & par\~etes appellant $uos.

Hic forta$$e quærat aliquis cur Ari$toteles à principijs, & cau$sis; non autem ab effectis p. o- Dubitatio. grediendum $ibi e$$e dixerit, maximè cum in rebus phy$icis notiora nobis $int eff@ct@, quam cau$$æ? Vnde & qui primi Phy$iologiam inuenere, ab effectis ad cau$as progre$si $unt, cum enim effecta cõteplarentur, eorumq, latentes cau$$as ignorarent, in admirationem adducti ad cau$$arum indag ationem animum intenderunt. Sed occur rendum in naturalium rerum Re$pon$io. $cientia comparanda alteram è duabus vijs iniri po$$e, nimirum inuentionis, velau$cultatio- nis. Priorem tenuere Phy$icæ inuentores: po$teriorem con$ectari $olent, qui partam iam, traditámve ab alijs $cientiã edi$cunt. Si igitur Phy$iologia primo modo acquírenda $it, haud dubiè ab effectis initium capere oportebit; $iquidem qui Phy$icam veritat\~e inuentione pro- pria inue$tigant, primo aggre$$u in effecta incurrunt, vtpote quæ $e vltro $en$ibus ingerunt, ac fere $em per notiora $unt, quam ip$orum cau$$æ, quæ plerumque abditis naturæ rece$sibus oc- cultantur. Quod $i eadem di$ciplina po$teriori modo perfectè atque ab$olutè comparari de- beat, a cau$sis ducenda erunt exordia; propterea quòd qui alios rerum cognitione perfectè in$tituunt, ea prius ex plicant à quibus cætera pendent, hæc autem $unt principia & cau$$æ. Patet ergo cùr Ari$toteles in hoc Au$cultatorio opere, in quo exqui$itæ doctrinæ ordinem $equitur, à cau$sis, non ab ef- fectis au$picandum $ibi e$$e pro$iteatur.

 [res-1446-v_0061_53_t0]LIB. I. QVAESTIO I. QVÆSTIO. I. ANPERFECTA CVIVSQVE rei cognitio omnium cau$$arum intelligentiam depo$cat. ARTICVLVS I. Quæ$tion is di$$olutio.

HVius excitandæ cõtrouer$iæ occa$ion\~e dedit Ari$t. initio $uperioris capitis, cùm docuit tùm denique nos aliquid $cire, cùm cau$$as primas, primáq; prin- cipia, etiam v$q; ad elementa, cognita habemus. Vt autem quid $entiendum $it dilucidè aperiamus, pri- ùs à nobis varia cognitionum genera, quæ ad pro- po$iti explicationem attinent, in medium afferenda $unt.

Cognitionũ igitur alia definitiua e$t, alia demõ$tratiua. Definiti- Qu{ae} $it cog- nitio defin@- tiua. ua dicitur, quæ definitione cõparatur; demõ$tratiua, quæ demõ$tra- tione acquiritur. Nõ $umitur aut\~e à nobis hoc loco definitio, & de- Qu{ae} demon $tratiua. mõ$tratio fu$o nominis $ignificatu; $ed ita vt eã dũtaxat definition\~e, quæ $ubiectæ rei naturam declarat; & eam $olùm demon$trationem, quæ ex cau$is procedit complectamur. Enimverò demon$trationes ab effectis, imperfectæ $unt, & qua$i inchoatæ; item verò definitio- nes, quæ rei e$$entiam non attingunt, quædam potius $unt adum- brationes rerum; quam definitiones. Deinde harum cognitionum vnaquæ que bipartitò di$tribuitur, nimirũ in $impliciter perfectam; & in eam, quæ in certo genere $iue cau$$æ, $iue $cientiæ, perfecta nũ- eupatur. Rur$us cognitio vniuer$im accepta, aut e$t comprehen$i- uarei; aut non comprehen$iua. Cõprehen$iua, vt explicat D. Tho. Qu{ae} compre hen$iua. 1. part. q. 12. art. 7. & 3. contra' gentes cap. 55. dicitur, qua res co- gno$citur, quantum ex $e cogno$cibilis e$t. Non comprehen$iua ve- Qu{ae} non cõ- prehen$iua. ro, quæ non ita $e habet.

Illud præterea ob$eruandum e$t ex Ari$totele 2. lib. huius operis Modos alios @@u$arũ per $e & per ac- cidens habes apud Ari$to. locis hîc cit. lege etiã D. Tho. in lib. de cau$sis c.1 cap. 5. tex. 50. & 5. Metaph. cap. 2. tex. 3. cau$$arum alias e$$e per Cau${ae} ali{ae} {pro} $e. $e, alias per accidens. Cau$$æ per $e vocantur, à quibus per $e effecta pendent, quo pacto homo progeniti ab $e hominis cau$$a e$t; & pi- Ali{ae} per acci dens. ctor eius imaginis, quam depinxit. Cau$$æ peraccidens dicuntur, à quibus non per $e pendent effecta; quo modo grammaticum So- phroni$ci, e$t cau$a Socratis; & mu$icum Apellis, cau$a picturæ.

His po$itis $it prima a$$ertio. Nec demon$tratiua, nec definitiua Prima a$$er. rei cognitio, cau$$arum per accid\~es intelligentiam requirit. H{ae}c a$- $ertio e$t philo$ophorum cõmunis. Probatur verò ex eo, quia te$te [res-1446-v_0062_54_t0]IN PHYSIC. ARIST. Ari$totele 2. Metaph. cap. 1. tex. 4. vt $e habet e$$e cuiu$q; rei; ita & eius cognitio; nullius aut\~e rei e$$e pendet $impliciter à cau$is per accidens. Accedit quod eiu$modi cau$$æ, cùm pro circun$tantiarum occur$u varientur, & earum complures in vtrãq; partem eueniant; nequeunt $ub certam mentis notionem cadere; proindèque nec ad definiendum, nec ad demon$trandum a$$umi debent.

Secunda a$$ertio. Ad definitiuam cognitionem ab$olutè perfectã 2. a$$ertio. exigitur, $ufficitque omnium cau$$arum internarum perceptio: ad demon$tratiuam verò ab$olutè perfectam, omnium tam internarũ, quàm externarum cau$$arum notitia nece$$aria e$t. Huius a$$ertio- nis prior pars, et$i à quibu$dã negetur, omnibus tamen melioris no- tæ philo$ophis probatur. Suadetur verò ex eo, quia cognitio defi- nitiua e$t, qua rei natura cogno$citur: rei autem natura omnibus, ac $olis internis cau$is continetur. Po$terior, quæ inter philo$ophos communior e$t, traditùrque ab Auerroe in proœmio huius lib. tex. 1. & à land. hoc loco q. 3. ea ratione o$tenditur; quia cognitio de- mon$tratiua e$t, qua cogno$cimus cau$$am, ob quam res e$t; vnum- quodque autem non ob $olas internas cau$$as e$t; $ed ob externas etiam. Vnde Ari$toteles 2. huius operis lib. c. 7. tex. 70. & 8. Meta- Idem a$trui@ Auerroes & A Egidi9 Ro ma. phy. cap. 4. tex. 12. docuit Phy$icum per omnia cau$$arum genera demon$trare: & 2. po$terioris Analytic æ c. 11. tex. 11. nullũ cau$${ae} genus à demon$tratione excludit.

Tertia a$$ertio. Cognitio definitiua in certo $cientiæ genere per- 3. a$$ertio. fecta, $ola cau$$arum internarum, quæ ad eiu$modi $cientiã attine- ant, perceptione contenta e$t: demon$tratiua verò, etiam externas; quæ tamen @@cerius facultatis non $int, expo$cit. Hæc a$$ertio per- $picua videtur; $iquid\~e à qualibet $cientia, eæ duntaxat cau$$æ, quæ ad eam $pectant, po$tulandæ $unt; alio quin cogerentur artifices ex- tra res $ibi $ubiectas vagari, & in alienos terminos irrũpere. Ex quo intelliges po$$e Phy$icũ perfectam rerum naturalium obtinere $ci\~e- tiam, perfectam, inquam, in $uo genere; e$to communia quæ dam ea- rum attributa, quorum conceptus materiam non includunt; atque adeò phy$icæ con$iderationis metam excedunt, non perno$cat: vt a In proœm. huius operis q. 2. art. 4. & 1. Metaphy. q. 1. art. 1. quid $ub$tantia $it, quid ens, alià que id genus, quæ tamet$i ad rerũ naturaliũ e$$entiã pertineãt; $unt tam\~e Metaphy$ici negotij, vt fuit à nobis alibi explicatum. a Id, quod diximus de cognitione in certo $ci\~eti{ae} genere քfecta, $imiliter de cognitione perfecta, in certo cau$- $æ genere accipiendum erit. Nec enim vt quis, verbi gratia, obtineat b Pro hac cõ cl. lege Dar. in 1. d 35. q. 1. Aliacen$e it\~e in 1. q. 3. at. 1. Gabri. q. 7. & in 3. d. 14. q. 1. a 3. dub 2. Ochamũ in 4. q. 13. Capr. in prol. q. 1. hominis cognitionem perfectam in genere cau$$æ materialis, opor- tet formalem cau$$am a$ci$cere, vt $atis patet.

Quarta a$$ertio.<_>b Cognitio comprehen$iua rei non $olùm perce- 4. a$$ertio. ptionem omnium eius cau$$arum; $ed etiam effectuum, quos po$sit edere, & proprietatum ac virium, quæ e$$entiam con$equuntur, & denique omnium perfectionum, quæ in naturali eius potentia con- tinentur, efflagitat. Hæc a$$ertio a$truitur à D. Thom. 1. p. q. 12. [res-1446-v_0063_55_t0]LIB. I. CAP. I. QVAESTIO I. art. 7. & 2. lib. contra gentes cap. 1. alij$que in locis; pote$tque ex eo probari, quia cognitio comprehen$iua, vti diximus, e$t ea, qua res cogno$citur, quantum ex $e cogno$cibilis e$t; vnũquodque au- tem ex ijs omnibus cogno$ci pote$t, ac debet; $iquidem dùm aliquid horum nos latet, non circun$picimus fines rei; quos tamen circun- $picere debere eum, qui rem comprehendit, affirmat D. Augu$tinus in lib. de videndo Deum ad Paulinam cap. 9. Intellige autem (quod D. Augu$t. aduertit Durandus in 1. d. 35. q. 1.) debere à comprehendente, $i- nes circũ$pici; vel po$itiuè, modũ terminumvè $tatuendo, vti ac- cidit in comprehen$ione rei creatæ; vel negatiuè, remouendo exce$- $ũ; quo pacto res habet in cõpreh\~e$ione, qua $e ip$ũ Deus cõprehen- dit, qui e$$entiæ $uæ metam non attingit; cùm illa nullis perfectio- num limitibus definita $it, & actus, perfectióque diuin{ae} e$$entiæ, di- uin{ae} cognitionis actũ nõ excedit; $ed vtraq; alteri ex {ae}quo re$põdet.

Diximis porrò ad comprehen$ionem exigi notitiam perfectio- num; non omnium; $ed quæ in naturali rei potentia continentur; quia quæ ad potentiam, quæ obedientiæ dicitur, $pectant, vt vnio Verbi diuini re$pectu humanitatis, lumen gloriæ comparatione in- tellectus creati, aliaq; eiu$modi, quemadmodum $upra naturã emi- nent; $ic ad comprehen$iuam eius notionem, non requiruntur. Imò Comprehen $iua cognitio non requirit notitiam om nium effecto rum $ingula- tim. neque adillam depo$cenda e$t cognitio omnium effectorum natu- Lege d. Tho. 1. p. q. 12. ar. 8. ralium $ingulatim; $ed eorũ duntaxat, quæ $unt $pecie di$tincta; quia indiuidua $ub qualibet $pecie, po$$unt e$$e nõ tot, quin plura; ideo- que $ub $cientiam nõ cadunt: atque omnia eiu$dem $peciei $unt per- fectione e$$entiali æ qualia; proindéque in cau$$a non requiritur ad vnum virtus diuer$a ab ea, quæ ad alia: at $pecies $ub eodem gener e Lege Fon$e- cam 5. Meta- phy. c. 28. q. 16, $ect. 2. nec in infinitum multiplicari po$$unt; $altem hoc mundi $tatu, $em- per que alia e$$entiali perfectione, aliam ex cedit, iuxta illud Ari$to- lis 8. Metaph. cap. 3. tex. 10. $pecies $unt veluti numeri. Quare quo plur es fuerint, eo maiorem diuer$àmque in $ua cau$$a arguent per- fectionem; atque adeo earum cognitio ad illius vim comprehend\~e- dam exigetur. In $ingularibus verò non ita res habet.

ARTICVLVS II. ARGVMENTA, QVIBVS, EA, quæ proximè a$$erta $unt, oppugnari po$$unt.

SEd aduer$us ea, quæ articulo proximo $tatuimus, nonnulla $e$e offerunt argumenta. Primum e$t. Accidens, te$te Ari$totele 7. 1. argumen. lib. Metaph. cap. 1. nequit $ine $ub$tantia perfectè definiri, $i- cuti nec $ine illa perfectè intelligi: & tamen $ub$tantia non e$t inter- na; $ed externa cau$$a accidentis. Non igitur definitiua cognitio $o- la cau$$arum internarum perceptione contenta e$t.

[res-1446-v_0064_56_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Secundum, Quemadmodũ multò perfectiùs ex demon$tratione 2. argumen. cogno$cimus affection\~e $ubiecto conuenire, cùm non $olũ internas, $ed externas etiã cau$$as penetramus; ita multò ab$olutiùs quid res $it per definition\~e intelligimus, cũ eius nõ modò internas cau$$as; $ed externas $imul comprehendimus; alioqui $uperuacaneum e$$et ex- ternas cau$$as internis in definitione adiungere; quod tamen philo- $ophi non rarò faciunt. Vnde Ari$toteles ip$e 1. po$teriorum c. 2. demon$trationem, per finem; & in lib. 2. de anima c. 8. tex. 90. vo- c\~e, per cau$$am efficientem definit. Non minus igitur ad definitiuã; quam ad demon$tratiuam cognition\~e, externæ cau$$æ requiruntur.

Tertium, Nulla cau$$a externa vendicat $ibi nexum indi$$olubi- 3. argumen. lem, ac nece$$arium cum affectione, quæ demon$tratur: igitur nulla earum adhibenda erit in propo$itione æternæ veritatis. Quare cùm demon$tratio ex nece$$arijs con$tet, docente Ari$totele 1. po$terio- rum cap. 6. planè $equitur nullam cau$$am externam in demon$tra- tione a$$umi po$$e. Primum pronuntiatũ $uadetur ex eo, quia om- nis cau$$a externa aut e$t finis, aut efficiens, aut exemplar; quorum omnium cau$$alitas exi$tentiam rei $pectat; nec ab illa ab$olui po- te$t: $iquidem efficiens e$t à quo oritur actio, qua res producitur; fi- nis e$t, cuius gratia fit aliquid; denique exemplar definitur id, quod efficiens imitatur.

Quartum, Tam definitio, quam demon$tratio, ingenerant menti 4. argumen. notitiam nece$$ariæ connexionis inter prædicatum, & $ubiectum. Hæc autem connexio non videtur e$$e aliud, quam relatio quædam rationis, quæ proinde in natura rerum propriè cau$$am non habet. Nulla igitur prædictarum cognitionum ex cau$sis cõparari pote$t.

Quintum, Vt e$t commune philo$ophantium proloquium, e$$\~e- 5. argumen. Alberti 1. de cau$sis vbi c@ tat Auicennã Algazell\~e & Alpharabiũ, d. Thom{ae} 1. contra gent. c. 52. Capre- oli in 1. d. 8. q. 1. ar. 1. Sõ cinatis 5. Me- taph. q. 10. tiæ non habent cau$$as; ergo cognitio, qua rei e$$entia cogno$citur; cuiu$modi e$t definitiua; non poterit per cau$$as obtineri.

Sextum, Nihil comprehenditur, ni$i quod quantũ ex $e cogno- 6. argumen. $cibile e$t, cogno$citur? Nullaigitur omninò res e$t, quæ $ub intel- lectus creati comprehen$ionem recidat. Probatur con$ecutio; quia nihil, vel à no$tra, vel ab angelica mente tam perfectè intelligitur; quin à Deo infinitè perfectius intelligatur.

Septimum, Si ad perfectam rei compreh\~e$ionem oporteret om- 7. argumen. nes eius cau$$as percipere, $equeretur materiam primam à nullo in- tellectu creato comprehendi: quod tamen fal$um e$$e ex eo con$tat; quia alioqui proprium Dei non e$$et, comprehen$ionem effugere. Con$ecutio o$tenditur; quia nullus intellectus creatus naturæ viri- bus intelligit infinita: at materia prima habet e$$entialem ordin\~e ad infinitas formas $pecie differentes, à quibus per $e pendet. Nec enim eas tantùm re$picit, quas v$itato naturæ curriculo $u$cipit; $ed illas etiam, quæ in eam diuina virtute induci queunt; $iquidem cũ qua- libet earum, vt cum $uo proprio actu, non $ecus ac cũ ijs, quas nunc recipit, in vnius compo$iti naturam coire pote$t.

[res-1446-v_0065_57_t0]LIB. I. CAP. I. QVAESTIO. I.

Octauum, In di$ciplina Ari$totelis, qui mundum finxit ab æter- 8. argumen. no, Bucephalus Alexandri habuit infinitos progenitores; atqui nõ $olùm ab eo, à quo proximè fuit genitus; $ed ab illis omnibus pen- det, vt à cau$sis per $e; quandoquid\~e id, quod e$t per $e cau$$a cau$- $æ, e$t etiam per $e cau$$a effectus: ergo $i ad comprehenden dũ Bu- cephalum requiritur notitia omnium cau$$arum per $e; cùm illæ in- finitæ $int; à nullo creato intellectu comprehendi poterit, vt proxi- mè argumentabamur.

Nonum, Ex eo D. Thomas, alijque Theologi probant, animam Lege D. Tho. 3. p. q. 10. art. 2. & 3. 9. argumen. Chri$ti omnia effecta (non excipiendo $ingularia) quæ in pote$tate cuiu$libet rei creatæ $unt, cogno$cere; quia alioqui non omnes res creatas comprehenderet. Igitur ad comprehen$ionem, nece$$aria e$t perceptio omnium effectorum, non $olùm in $pecie; $ed in $ingula- ri etiam, quod negabamus.

ARTICVLVS III. SVPERIORA ARGVMENTA nihil conficere aduer$us ea, quæ articuli primi a$$ertionibus continentur.

HI$ce argumentis hoc modo occurrendum erit. Primo quidem Solatio 1. admittendo cau$$as externas nonnunquam ad definitiuã co- gnitionem depo$ci; non quidem per $e; $ed qua ex parte rei definitæ e$$entiam terminant; quo pacto $e habet $ub$tantia com- paratione accidentis. Vnde huiu$modi cau$$æ à nonnullis, extern{ae} Cau$${ae} qu{ae}dã extetn{ae} rei, in tern{ae} defini- tionibus. quidem rei; $ed internæ definitionibus, dici con$ueuerunt. Quod verò de $ub$tantia re$pectu accidentis dicimus; pari ratione intelli- gi debet de actibus, & obiectis re$pectu potentiarum; itemq; de re- latis, quorum vnum reciproca vici$situdine altero ad $ui definition\~e & notitiam indiget.

Ad $ecundum, $unt qui propo$itum admittant, fateanturque de- Solutio 2. finitiuam cognitionem externas etiam cau$$as requirere. Sed nõ re- ctè iudicant. Etenim cùm e$$entia cuiu$que rei $olis internis cau$sis contineatur; non e$t cur ad $ui notitiam externarum cau$$arum op\~e a$ci$cat. Nec verò quod hæ ad illas cogno$cendas adiumento e$$e $o- leant; ideòque pariter nonnunquam in definitione a$$umantur; ic- circo earum perceptio ad definitiuam cognitionem ab$olutè nece$- $aria cen$eri debet. Alioquì proprietatum quoque & effectorũ ob- $eruatio, ac notitia (quod ij dem tamen auctores negant) ad eandem po$ceretur: cùm hæc, te$te Ari$totele 1. de anima cap. 1. tex. 11. ad rerum e$$entias inue$tigandas, & peruidendas multum conferant. [res-1446-v_0066_58_t0]IN PHYSIC. ARIST. Videlicet cùm hoc loco de cognitione definitiua di$putamus, nõ ea, quæ nos ad inueniendam, vel adumbrandam rei e$$entiam $ub$idia- ria ope iuuent, aut quoquo modo manu ducant, inquirimus; hæc enim lati$simè patent; $ed quæ nam illa $int, in quorum perceptio- ne cognitio definitiua, $iue e$$enti{ae} notio per $e con$i$tat; quæ pro- fectò $unt cau$$æ internæ duntaxat. Nam qui has per$pectas habet, nihil e$$entiæ inexploratum reliquit. Itaque negandum e$t perfe- ctiùs, hoc e$t, plus e$$entiæ compreh\~edere, qui etiã extraneas cau$- $as complectitur; $iquidem extraneæ, extra e$$entiam $unt. At in de- Mun9 demõ $t ationis. mon$tratiua cognitione $ecus accidit; cùm enim demon$trationis munus $it explicare propter quid prædicatum $ubiectæ rei conue- niat; cùm que illud tum ob internas, tum ob externas cau$$as conue- nire po$sit; debuit $anè demon$tratio, & quam ip$a gignit, demon- $tratiua cognitio, nullum cau$$æ genus, à quo prædicatũ per $e p\~e- deat, a$pernari.

Ad tertium, dicendum in primis dubium non e$$e, quin per cau$- Solutio 3. $am etiam efficientem, fin\~e, & exemplar demon$trari po$sint enun- tiationes, in quibus Phy$ica tantum nece$sitas in$it; cuiu$modi $unt in Naturali philo$ophia, & Medicina non paucæ, vt æ$tiuo tempo- re magnum e$$e calorem, morbos Autumni difficilè curari. Deinde addendum, pronuntiata etiã ab$olutæ nece$sitatis haud dubiè de- An cau$$æ ex ternæ requi- rantur ad co gnitioné de- mõ$tratiuã. mon$trari po$$e per cau$$am formalem externam, quæ men$urat e$- $entiam rei, vt antecedit omnem exi$tentiam, cuiu$modi $unt obie- cta re$pectu potentiarum, & habituum, ideæ que diuinæ, quas $pe- culatrices vocant, præintelligunturq; ip$i diuinæ arti re$pectu crea- turarum. Denique per efficientem, & finem demon$trari po$$e de quauis re, quæ creari pote$t, ip$am creabilem e$$e, factibilemve à Deo propter ip$um. Præterea, vt in totum argumento $atisfacia- mus, dicimus $i cau$$æ externæ $pectentur non prout actu exercent cau$$alitates $uas $ub actu exi$tentiæ, quo pacto ab Ari$totele defi- niuntur; $ed $ecundum $e; po$$e tunc effecta etiam ab$olutè nece$- $aria obtinere ad illas ($i item $impliciter nece$$ariæ $int) ordinem nece$$ariæ dependentiæ, perpetuamq; connexionem cũ ei$dem; at- que adeò per eas demon$tratione perfecta o$tendi.

Ad quartum, omi$$a maiori propo$itione, dicendum e$t cum Sõ- Solutio. 4. cinate 6. Metaphy$. quæ$t. 19. illam nece$$arij prædicati cum $ub- iecto connexionem (quando nece$sitas e$t ab$oluta) formaliter qui- dem e$$e relationem rationis, quæ in rebus propriè cau$$am non habet; materialiter verò e$$e ip$a extrema, vt vnum alteri con- nectitur; quæ extrema, vt cau$$as habere po$$unt; ita & per eas demon$trari. Cùm igitur connexionum cau$$as ex demon$tratio- ne tenere dicimur; connexio non formaliter, $ed materialiter acci- pienda e$t.

Ad quintum dicito, effatum illud philo$ophorum negantium Solutio. 5. e$$entias habere cau$$as, non e$$e intelligendum de cau$sis internis, [res-1446-v_0067_59_t0]LIB. I. CAP. I. QVAESTIO. I. $ed de externis; imo neque de ijs in vniuer$um, vt ex tertij argu- Lib. 2. @ùins operis. menti $olutione con$tat, & $uo loco explicatiùs dicetur.

Sextum, cui $uccubuit Ochamus in 4. di$tinc. 13. aiens creatu- Solu. 6. ram à $olo Deo comprehendi, facilè à nobis diluetur, $i priú saduer- terimus rem quanlibet ab vno intellectu cognitam, dupliciter ma- De varijs mo dis quiD9 res dicuntur cõ- prehendi G1 br. in 1. d. 3. q. 7. & in 3. d. 14. q. 1. 25. 3. Bifariam ali quid cõpre- henditur. gis cogno$cibilem dici. Nimirum, vel quod adhuc ab alio perfectio- ri intelligi po$sit, quod vocant magis cogno$cibile ab extrin$eco; quo pacto leo cogno$cibilior e$t ab angelo, quam ab homine, & à Vel $ũma co- gnitione, qu{ae} e$$e pote$t. Deo quam ab angelo; vel quia perfectio ip$a, modus ve rei cognit{ae}, non ab$olutè attingitur, & penetratur à facultate intellectrici, $iue quod eius captum exuperet, $iue alia de cau$$a: quod cogno$cibili- us ab intrin$eco appellari con$ueuit; $ic que diuina natura, ob infini- Vel $ũma quã res po$cit. tam $uæ dignitatis amplitudin\~e, amplius ex $e intellectilis e$t, quam à re vlla creata percipi queat. Vnde e$t illud D. Gregorij lib. 1. in Ezechielem homil. 8. quãtuncunque mens in contemplatione Dei profecerit, non ad illud, quod ip$e e$t; $ed ad illud, quod $ub ip$o e$t, attinget. Hoc po$ito re$pondetur argumento, $at e$$e ad com- prehen$ionem, $i res, quantum ab intrin$eco cogno$cibilis e$t, per- cipiatur; $ic enim comprehen$ionis definitio intelligi debet, atque hoc modo po$$e creaturam vnam quantum cogno$cibilis e$t, ab alia cogno$ci.

Ad $eptimũ, omi$$a longiori di$putatione, dicendũ, vt quis na- An natura plures, quam quod fecit, fa cere $pecies queat pertra- ctat AEgidi9 quodl. 6. q. 8. Scotus in 1. d. 2. q. 2. Bar gius d. 1. q. 2 Solu. 7. turali cõprehen$ione, de qua hîc agitur, materiã comprehendat, $at e$$e percipere formas omnes, quæ hoc mundi $tatu viribus agentiũ naturalium in eam in duci po$$unt, quas definito numero contineri communis e$t philo$ophorum $ententia tradita ab Ari$totele 2. lib. Metaph. cap. 2. & à Platone in Philebo. Neque officit, quod mate- ria, vt argumentum concludit, naturali propen$ione eas etiam for- mas phy$icas re$piciat, quas ab alijs agentibus naturalibus, quæ à Deo crearentur, recipere po$sit. Vt enim illæ ad ordinem, cur$úm- que vniuer$i, prout nunc $e habet, non pertinent: ita neque earum cognitio ad materiam, pro hoc $tatu, comprehendendam exigenda e$t. Quod $i quis pre$sius vrgeat, $altem $i materia ab$olutè $pecte- tur, ab$trahendo eius con$iderationem ab hoc, aut illo rerum $tatu (quo pacto, vt omnes naturales formas $ine exceptione æquè re$pi- cit; ita omnes ad perfectam $ui notitiam requirit) $i quis inquã vr- geat, materiam ita $umptam non po$$e vi naturæ ab intellectu creato omnibus numeris ab$oluta comprehen$ione intelligi. Occurrendũ erit verũ id quid\~e e$$e, neq; debere ab$urdũ videri, quod aliqua crea- tura eo modo nõ cõprehendatur. Nõ enim propriũ Dei e$t naturali vi intellectus creati non po$$e comprehendi; $ed neque naturali, ne- que $upernaturali vi ab vllo, præterquam à $e comprehendi po$$e. At que liuic etiam argumento tanquam corollarium damus non po$- $e magnitudinem perfecti$sima illa notione ab intellectu creato cõ- prehendi, cum per $e pendeat ab infinitis partibus, ex quibus coa- [res-1446-v_0068_60_t0]IN PHYSIC. ARIST. le$cit. Quanquam vt humano more comprehendatur $atis $it cogno- $cere eas partes, in quas vi naturæ $ecari pote$t, ita vt peracta diui- $ione maneant, quæ haud dubiè certo numero continentur.

Ad octauum, dicendum equos cõtentos in illa $erie progenitorũ Solutio 8. Bucephali ante eius parentem, licet $int cau$$æ per $e; non tam\~e e$$e per $e, $iue e$$entialiter $ubordinatas; $ed per accidens; quandoqui- dem indep\~edenter omninò ab actuali corum concur$u, qui tunc mi- nimè extabat, Bucephalus à $uo par\~ete genitus e$t, perinde ac $i ip$i nunquam præce$si$$ent. Ad perfectam verò rei cognitionem nõ re- quiri notitiam cau$$arum per accidens $ubordinatarum; licet alio- qui $int cau$$æ per $e.

Ad nonum, re$pondendum e$t D. Thomam, cætero$que Theo- Solutio 9. logos, dum probatione illa vtuntur, non loqui de communi, & qua- $i vulgari comprehen$ione, quam diximus omnium $ingularium notitiam non requirere; $ed de alia multò nobiliori; quæ eminen- tem animæ Chri$ti dignitatem, & excellentiam decet.

QVÆSTIO. II. QVÆNAM SINT NOBIS notiora cognitione di$tincta. ARTICVLVS I. QVID, ET QVOTVPLEX SIT cognitio di$tincta, & con$u$a; & quo pacto vtraque ad alteram $e habeat.

OVemadmodũ poetæ fabulis, Pythagorei philo$ophi $ym- Te$tatur Ta@ blich9 initio lib demy$te rijs. Cie. 1. de nat. deor. La- ertius in Py- thagora. Be$ $ario lib. 1. cõ tra Calumn. Platonis c.@. bolis, Platonici mathematicis; $ic Ari$toteles orationis breuitate arcana Philo$ophiæ obtexit, & ob$curauit; id verò tũ $æpe aliâs, tum, vt interpretes aduertunt, in hoc proœmio, cùm de ordine $ingularia & vniuer$alia cogno$cendi, di$- $eruit. Quocirca de ijs erit à nobis in præ$entia paulo fu$ius agendũ. Vt autem tota hæc di$ceptatio explicatior $it, priùs de cognitione di$tincta & confu$a vniuer$è, ac generatim di$putabimus. Totũ igi- tur, vt de eo quidem nunc agimus, duplex e$t, vniuer$ale, & e$$en- Totũ duplex Vniuei$ale. tiale. Totum vniuer$ale e$t, quod ad partes $ubiectas refertur, vt ani- mal ad hominem & belluam: dicitur verò à Proclo propo$itione 67. totum in partibus; ab alijs totúm potentiale, eo quod partes in $ua pote$tato cohibeat. Totũ e$$entiale e$t, quod refertur ad partes e$- @$$@ntial@. $entiæ, vt homo ad materiam & formam; vocaturque à Proclo, loco citato, totum ex partibus; ab alijs totum actuale; quod partes in $e [res-1446-v_0069_61_t0]LIB. I. CAP. I. QVAESTIO II. actu comprehendat. Nomine partium intellige hoc loco non eas tã- tum, quæ propriè partes dicuntur, $ed etiam, quæ vtcunque modũ partium habent, quo pacto genera $umma partes e$$entiæ habere di- cuntur. Qua de re po$tea.

Quia verò totum in cogno$centis potentiæ notionem dupliciter Duplex co- gnido. cadit; di$tinctè vídelicet & cõfu$è; fit vt notitia totius bipartita $it; di$tincta vna, confu$a altera. Di$tincta e$t, qua totum omnibus, qu{ae} Lege Plato- nem 4. de Re pub. Di$tincta. in eo continentur, enucleatè in$pectis, cogno$cimus; veluti cũ ho- minem $ic intelligimus, vt explicita perceptione cuncta eius e$$en- tialia prædicata teneamus. Confu$a e$t, qua totum ijs, quæ in eo cõ- Confu$a. tinentur, promi$cuè tantũ ac permixtim cognitis, apprehendimus. Deinde cognitio di$tincta, aut e$t, qua totum actuale; aut qua totũ vniuer$ale dearticulatè & di$tinctè cogno$citur. Illam di$tinctam actualem; hanc di$tinctam potentialem, philo$ophorum v$us vo- cat: totidemque modis confu$a cognitio di$pertiri debet. Ita fit, vt quatuor hoc loco $tatuenda $int cognitionũ genera. Confu$a actu- alis, & confu$a potentialis; di$tincta actualis, & di$tincta pot\~etialis.

E $t autem inter huiu$modi cognitiones non parum di$criminis. Di$erimé in- ter cognitio nem con$u- $am, & di$tu@ ctam. Nam confu$a di$tinctam præi, vt a$$eruit A ri$toteles cap. 1. huius libri tex. 2. D. Augu$tinus $exto Mu$icæ, Dexippus lib. 2. quæ$tio- num in categorias cap. 6. cæterique philo$ophi communi a$$en$u. Id verò inde confirmat Scotus in 2. di$tinctione 3. quæ$t. 2. quia pro- gre$$us naturæ e$t ab imperfecto ad perfectum per medium; confu$a autem cognitio qua$i medium e$t inter ignorationem & inter noti- tiam di$tinctam. Denique idem te$tatur experientia; $iquidem pri- us in quodlibet totum incurrim us, quam ea, quæ in ip$o continen- tur, particulatim di$tinguamus; fic que naturæ exploratores prius compo$ita naturalia $ub adumbrata & imperfecta notione intelle- xere; deinde ex eorund\~e $ectione ad partes & elem\~eta progre$si $ũt.

Differunt præterea, quia cognitio di$tincta actualis pote$t cum Ali@d di$eri- men. confu$a potentiali con$i$tere; itemque di$tincta potentialis cum cõ- fu$a actuali; $i quis enim animalis definition\~e calleat, & interim $pe- cies, quæ $ub illo $unt, ignoret; is & cognitionem di$tinctam actu- alem, & confu$am potentialem animalis pariter obtinebit. Contrà verò $i omnes animalis $pecies cognitas habeat, & eius definitionem ne$ciat, habebit vtique cognitionem di$tinctam potentialem, & cõ- fu$am actualem eiu$d\~e. At neque confu$a actualis cũ di$tincta actu- ali; neque confu$a potentialis cum di$tincta potentiali $imul co hæ- rere po$$unt; vt præter alios aduertit Scotus in 1. di$t. 2. q. 7. Quod tamen de vno eodemq; mentis actu intelligi debet; in diuer$is enim $imul reperiri nihil vetat. Nam, qui huiu$modi enuntiationem, Ho- mo e$t animal rationale, animo effingit; hominis conceptum & cõ- fu$um & di$tinctum vna elicit. Confu$um, prout hominem ex par- te $ubiecti per $e apprehendit; di$tinctum, quatenus eius partes, n\~e- pe animal, rationale, ex parte prædicati expre$@è concipit.

[res-1446-v_0070_62_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Sunt tamen, qui in his, alij$que id genus pronuntiatis rem nullo Quorũdam $ent\~etia de co gnitione di- $tincta & cõ fu$a. modo confu$è, $ed di$tinctè percipi arbitrentur; propterea quod illis ita res percipiatur, vt eius partes animo lu$trentur: cognition\~e autem confu$am talem e$$e volunt, vt partium notitiam non ab co- dem $olum, $ed à quocunque alio conceptu, qui tunc menti in$ideat, pror$us excludat. Id quod etiã ex eo videtur confirmari po$$e, quia $i cognitio di$tincta in eodem intellectu confu$am admitteret, æqua Ratio. ratione actus $cientiæ, opinionis actum $ecum etiam pateretur; cum vtrobique par di$sidium occurrat. Sicut enim ex eo quod Socrates idem $imul opinaretur & $ciret, $equeretur eum eidem rei vt pote$t, & vt non pote$t aliter $e habere, a$$en$um dare: ita $i idem pariter di- $tinctè & confu$è percipiat, fiet vt idem lu$trando ac non lu$trando partes $imul apprehendat; quæ non minus $ibi aduer$antur.

Verùm et$i non multũ omninò referat vtrum in hac controuer- Re$pon$io. $ia dicatur; cùm vtrunlibet æqua ferè probabilitate dici po$sit; hæc tamen ratio propo$itum non euincit, vtpote, quæ neque verum a$- $umit, neque a$$umptum probat. Non enim eodem modo $e habet cognitio di$tincta ad confu$am, quo $cientia ad opinionem; vt iam hinc per$picuum erit. Nam ex eo quod Socrates partes, verbi gratia, hominis vno conceptu penetret, alio non; con$e quens ideo non e$t, vt exi$timet hominem habere, & non habere partes; $i quid\~e ea ex- i$timatio in eiu$modi cognitione confu$a, & di$tincta nec expre$$è, nec implicitè continetur.

At $i vno actu pariter, $ciret, altero opinaretur hominem e$$e ri- Actus $ciétiæ & opinionis cur $imul nõ coh{ae}reant. $ibilem; $imul, $altem virtute & implicitè, putaret homin\~e nõ po$$e non e$$e, & po$$e non e$$e ri$ibilem. Ea e$t enim opinionis & $cien- tiæ vis, ac natura; vt con$tat ex ijs, quæ primo lib. po$terioris Ana- lyticæ cap. 26. docuit Ari$toteles. Vnde iã videre licet ex actu opi- nionis & $cientiæ, non autem ex cognitione di$tincta & confu$a in eodem intellectu cohærentibus, $equi pugnantia.

E$t & alia di$similitudinis ratio in prædictis. Nam cùm quis actũ elicit $cientiæ, medium demon$tratiuum, quo vtitur, iure nobilita- tis trahit ad $e rationem probabilem, $iqua tunc menti occurrit, eã- que, tanquam aduentitiam opem, $ibi adiungit, vt ambo ad vnum actum $cientiæ con$pirent. Atque ita fit vt ratio probabilis à medio demon$tratiuo cohibita, in proprium effectum non erumpat; ac de- nique vt, vel ob hanc cau$$am, actus $cientiæ & opinionis vna con- $tare in eadem mente non po$sint. In cognitione autem confu$a & di$tincta $ecus accidit; quia cùm animal, verbi gratia, per $e intelligi- mus, & eius itid\~e partes $igillatim contuemur; ad huiu$modi perce- ptiones nõ a$$umimus ($icuti cũ ex nece$$arijs, & probabilibus argu- mentamur) aliqua media præcurrentia, quorum vnũ a$ci- $cere $ibi alterum po$sit, & ad $uum duntaxat effectum producendum transferre.

[res-1446-v_0071_63_t0]LIB. I. CAP. I. QVAESTIO II. ARTICVLVS II. POSSE COGNITIONEM DI- $tinctam vno $implici conceptu haberi.

ILlud præterea in hac di$ceptatione à nonnullis in dubium voca- Dubiatio. tur; Num di$tincta rei cognitio vnico $implici conceptu haberi po$sit, an plures nece$$ario requirat? Ac $anè quidem $i de ange- lorum cognitione agamus, citra ambiguitatem e$t non exigere plu- res; cùm angeli per$picaci $implicitate cuncta intelligant, eodemq; intuitu hominem, verbi gratia, & e$$entialia eius prædicata compte- hendant; vt ex D. Diony$io 7. capite de diuinis nominibus, præ- D. Diony $i9. ter alios, edi$$erit D. Thomas 1. p. q. 58. art. 4. Quod item dicendũ e$$e de illa cognitione, qua beatæ mentes omnia diuina naturæ attri- buta intuentur, communis e$t Theologorum $ententia.

Cæterum num idem homini in hoc vitæ $tatu interdum accidat, haud $atis liquet. Nobis tamen pars affirmatiua magis placet, quam Re$pon$io. amplectitur Herueus quodlib. 7. q. 12. Et Caietanus ad cap. 3. libri de ente & e$$entia. Nam cùm $en$us videndi (vt ait Henricus Gan- dauen$is quodlibeto 8. q. 33. & quodlibeto 15. q. 6.) vnico obtutu Sen$us viden di vno $im- plici aggre$- $u multa di- $tinctè perci- pit. multa di$tinctè percipiat, veluti cùm duos lapides propè intue- mur; quid cau$æ erit, cur non idem intellectrici potentiæ conceda- tur? Præterea, cur animal rationis particeps, prout e$t hominis de- finitio, non vno mentis actu di$tinctè concipiemus? an quia, quæ di- $tinctè cogno$cimus nece$$ariò vt plura concipimus; cùm illa parti- culatim exploremus? quæ verò vno actu cõplectimur, non vt plu- ra, $ed vt vnum apprehendimus; quia plura, qua plura, neque $imul intelligi, neque $implicem actum terminare queunt? At $i huiu$mo- di ratio concluderet, neque in angelicam mentem di$tincta cognitio $ub vno actu caderet. Occurrendum igitur e$t, ea, quæ conceptum $implicem di$tinctum terminant, & vt plura & vt vnũ $umi; vt plu- ra, in $e ip$is; vt vnum, quatenus vnius obiecti rationem habent. Ita verò præ$tari eidem conceptui, tum $implicitatem, tum di$tinctio- nem; illam ab vnitate obiecti, hanc à multitudine rerum, quas enu- cleatè cogno$cimus. E$t autem vnitas obiecti, prout à nobis hoc lo- co $umitur, vnitas quædam ordinis, quam habere nece$$e e$t, quæ- cunque menti per vnum actum $imul obijciuntur.

Ex dictis patet cognitionem di$tinctam nunc vno duntaxat con- ceptu; nunc pluribus $imul contineri. Quod $i di$tinctæ cognitio- nis varietatem colligamus; inueniemus tribus ferè modis accidere, vt totum aliquod actuale di$tinctè cogno$catur. Primò $iquis homi- min\~e, verbi gratia, vno conceptu, & duobus animal rationale $imul, apprehendat. Secundò, $i duobus animal rationale tantum. Tertiò $i vno animal rationale tantùm. At que hæ omnes cognitiones, quæ- [res-1446-v_0072_64_t0]IN PHYSIC. ARIST. que $uo modo, conceptus quiditatiui, $eu definitiui dicuntur.

ARTICVLVS III. ETIAM NATVRAS SIMPLI- ces $ub cognitionem confu$am actua- lem cadere po$$e.

QVæri etiam hoc loco $olet, num genera $umma, aliæq; $im- plices naturæ cognitione cõfu$a actuali percipi queãt. Sco- tus in 1. di$t. 3. q. 2. Ochamus & Gabriel eadem di$t. q. 5. alijque non pauci negant; quia ea duntax at prædictam cognitionem $ubire opinantur, quorum e$$entia $implex non $it; $ed eiu$modi, vt con$tet partibus, quæ dum totum concipitur, latere concipientem po$sint. Idem etiam Scotus, eiu$que $ectatores a$$erendum putant de ente, quod $implex quiddam & vniuocum, non analogum e$$e magna contentione defendunt. Verior tamen e$t contraria $ententia Quo pacto ens, & $úma genera po$- $int@cõcipi co gnitione cõ- fu$a actuali. aientium po$$e hæc omnia cognitione cõfu$a actuali percipi. Sat e$t enim ad huiu$modi notitiam quali$cun que ratio totius, & partium; quæ ratio in prædictis naturis inuenitur. Nam $ub$tantia, verbi cau- $a, vt patet ex ip$ius definitione, quæ e$t, ens per $e $ub$i$tens, $uo modo, & $i impropriè, con$tat partibus; quatenus ens concipitur ad modum generis, per$e $ub$i$tens, ad modum differentiæ. Quiigitur $ub$tantiam hac adhibita di$tinctione perceperit, dicetur eã di$tin- ctè cogno$cere; qui verò aliter, confu$è. Item genera $umma, om- ne$que differentiæ $pecierum, tam quæ iam extant, quam quæ diui- na virtute produci queunt; & denique omnia proxima entis $ignifi- cata, $unt quodammodo partes e$$entiales entis, cùm $intip$aratio, $eu potius rationes entis di$tinctè $ūpti, vt alibi fu$ius dicetur. Hæc Rationes en tis di$tinctè $ũpti $oli deo cognit{ae}. ergo $iquis particulatim complecti po$$et, (quod tam\~e $oli Deo cõ- petit) is di$tinctam haberet entis notionem; alioqui confu$am tan- tùm; qualis e$t ea, quam formant, qui audito entis nomine ab$olutè concipiunt id quod e$t, quæ à quibu$dam vocabuli notio appella- tur; propterea quod nullum immediatum entis $ignificatum parti- culatim attingat.

ARTICVLVS IIII. EXPLICATIO QVÆSTIONIS initio propo$itæ, & quorundam obiectorum dilutio.

HIs ita con$titutis propo$itæ cõtrouer$iæ duabus a$$ertionibus 1. a$$ertio. fiet $atis. Prima $it cognitione di$tincta actuali magis vniuer- $alia notiora nobis $unt, quã minùs vniuer$alia. Hæc a$$ertio [res-1446-v_0073_65_t0]LIB. I. CAP. I. QVAESTIO. II. e$t omnium philo$ophorũ firmata con$en$u, a$truiturq; ab Ari$to- tele 6. Topicorum cap. 3. & eam tradit Auerroes commento 1. huius libri; D. Thomas 1. p. q. 85. art. 3. & Scotus in 1. $ententiarum di- $tin. 3. quæ$t. 2.

Secunda a$$ertio, Cognitione di$tincta potentiali minùs vniuer- 2. a$$ertio. $alia notiora nobis $unt, quàm magis vniuer$alia. Hæc etiam philo- $ophorum omnium communis e$t. Pote$t autem vtraque a$$ertio ex eo o$tendi, quia ea nobis notiora dicuntur, quorũ cognitio ad alio- rum intelligentiam requiritur; non è conuer$o:at ita $e$e hab\~et, quo- ad di$tinctam cognitionem actualem, magis vniuer$alia comparatio- ne minùs vniuer$alium, quorum $unt partes e$$entiales; itemq; quo- ad di$tinctam pot\~etialem minùs, vniuer$alia re$pectu magis vniuer- $alium, quorum partes $ubiectæ $unt. Siquidemid, quod partes ha- bet, ab$que omnium partium notione dilucidè, & enodatè cogno- $ci non pote$t, vt con$tat ex ijs, quæ $uperiori articulo docuimus.

Obijciet tamen aliquis. Inter hominem, & $ub$tantiam interfu$a Obiectio 1. $unt infinita genera; ergo $i di$tincta hominis cognitio $uperiorum intellig\~etiam depo$cit; vel aliquis intellectus creatus propria vi in- finita comprehendet; vel nullus di$tinctè homin\~e cogno$cet; quo- rum vtrũque ab$urdum e$t. Probatur antecedens; quia $icuti Deus inter hominem, & leonem concipit infinitas $pecies, quas produce- re $ubinde po$$et, $i vellet; ita $upra hominem, & infra $ub$tantiam cogno$cit infinita genera intermedia; cùm vtrobique infinitatis cõ- cipiendæ æqua ratio videatur. Quòd $i eiu$modi genera cogno$cit, haud dubiè omnia ad e$$entiam hominis pertinent; proindeq; ad di- $tinctam eius notitiam requirentur.

Secundò, $i ad cogno$cenda di$tinctè inferiora, oporteret $upe- Obiectio 2. riora omnia cogno$cere, nihil ab$que di$tincta entis notitia à nobis di$tinctè intelligi po$$et; quod tamen fal$um e$$e ex eo deprehen- ditur, quia di$tincta entis notio in $olum Deum cadere pote$t, vt $u- perius diximus. Deinde, Ari$toteles 2. Po$terioris Analyticæ c. 14. Obiectio 3. & 15. tradens viam, ac methodum inue$tigandi definitiones, docet à minùs vniuer$alib<_>9 ad magis vniuer$alia gradatim a$c\~edere; $tatuitq; promptiùs & faciliùs e$$e rerum minùs vniuer$alium, quàm magis vniuer$alium naturam definiendo explicare; putat igitur cognitio- ne di$tincta actuali priùs, faciliù$que minùs vniuer$alia, quàm vni- uer$aliora à nobis intelligi.

Præterea, non eadem $unt nobis & $impliciter, $eu natura nota; Obiectio 4. vt con$tat ex proœmio huius operis; $ed magis vniuer$alia collata cũ partibus $ibi $ubiectis $unt natura nota, cùm eas origine, & natura antecedant. Non igitur $unt nota nobis, & ex con$equenti nec ma- gis $unt nobis manife$ta cognitione di$tincta actuali.

Hæc ita diluenda $unt. Ad primum neganda e$t antecedens pro- Dilutio pri- m{ae} obiect. po$itio, & ad eius confirmatio nem dicendum, nec re ip$a intere$$e, nec à diuino intellectu concipi infinita prædicata inter hominem & [res-1446-v_0074_66_t0]IN PHYSIC. ARIST. $ub$tantiam; alioqui cùm eorum quodlibet deor$um ver$us nouum perfectionis gradum $uperiori adiungat, & ij omnes in hominis na- turam coeant; $equeretur competere homini infinitos gradus per- fectionis. At neq; hoc, neq; aliud eiu$modi ab$urdum exi$tit, & $i fa- teamur (vt fatendum re vera e$t) cõ cipi à Deo inter homin\~e & leo- nem infinitas $pecies, quæ ab ip$o $ucce$sione produci queunt. Nam ex eo, quod homo infinitis $peciebus natur{ae} dignitate præluceat; nõ $equitur (quod aliquis forta$$e putaret) ine$$e homini infinitã per- fection\~e. Primùm, quia $pecies non habent inter $e e$$entialem ordi- Species non habent inter $e ordin\~e e$- $entialem. nem, quo aliæ alijs $ubordinentur, $icut ea, quæ in eadem categoria Hac de re Nonoca$t@\~e $is in 1. d. 44. q. 1. Gregor in 2. d. 11. q. vnica. Sonc. 12. Metaph. q. 5. ordinatim di$ponuntur. Deinde, quia $pecies dum $e excedunt, nõ $eruant inter $e$e proportionem Arithmeticam; $ed (vt quidam lo- quuntur) Geometricam; id e$t, nõ $unt, quoad hoc, veluti numeri; quorum maiores per determinata increm\~eta, minores $ubinde exu- Quo $en$u $pecies non $int vt nu me ri. perant, neq; pote$t infinitos excedere, ni$i, qui ex infinitis vnitati- bus coaluerit: $ed $unt veluti figuræ, inter quas rotunda ita $e habet, vt infinitæ figuræ de$cribi po$sint, quarũ nulla ad eã pertingat, quã- uis ip$a per actual\~e partiũ infinitudin\~e eas non vincat. Sic nimirũ nõ excedit homo elephant\~e duplò, leon\~e triplò, equũ quadruplò, atq; ita infinitas $pecies, vnam quãque certi gradus adiectione; iam enim in $e$e infinitos perfectionis gradus cohiberet; $ed $ola naturæ nobi- lioris, & innatæ præ$tantiæ diuer$itate, ad quam præ$tantiam infi- nitæ $pecies inferioris notæ non pertingũt. Ita patet quo modo pri- mum argumentum di$$oluendum $it.

Secundo verò occurrendum e$t ad cognition\~e di$tinctã inferio- Dilutio. 2. rum non requiri notitiam di$tinctam analogorum, $ub quibus con- tinentur; $ed vniuocorũ dũtaxat. Cui<_>9 rei cau$a e$t, quia analoga $e- Analoga $ecũ dum omnia $ua di$tincta $ignificata nõ pertinent ad e$$entiam ali cuius inferio ris. cundũ omnia $ua di$tincta $ignificata $imul $umpta ad nullius infe- rioris determinatè accepti e$$entiã pertinent. Nec enim v. g. decem genera $ũma, quæ $unt di$tincta entis $ignificata in hominis, aut bel- luæ e$$entia continentur: at quicquid naturæ $uperiores vniuocæ, vti animal, aut viuens, di$tinctè $ignificant; id totum in quiditate inferiorum nece$$ariò includitur, vt per$picuum e$t.

Ad tertium, vt quid re$pondendum $it con$tet, $ciendũ ex Pla- Dilutio. 3. tone in Phædro duplic\~e e$$e, quod ad rem præ$ent\~e attinet, inue$ti- gãdæ definitionis viã; vnã, qua à $ũmis ad ima; alterã, qua ab imis ad Duplex ratio definiendi. $ũma itur. Prior\~e tenent, qui $uperiora genera per differentias di$- pertiunt, donec pertingãt ad illud, in quo $olũ e$t id, quod definitur; $icuti ij, qui $igna formant, maiorem deligunt lapid\~e; deinde paula- tim minuendo, & ab$cind\~edo $uperflua, ad formãdos vultus, & m\~e- bra perueniunt. Alterã viã $equũtur, qui partes generi $ubiectas in- $piciunt, atq; inter $e cõparant, & differ\~etias, in quibus eas conueni- re deprehenderit, in communem generis definitionem accõmodãt. Verùm neutri cognition\~e di$tinctam alicuius inferioris perfectè a$- $equuntur, quin $uperiora prius intelligant. Nã eos, qui $ub$tãtiam, [res-1446-v_0075_67_t0]LIB. I. CAP. I. QVAESTIO. II. deinde corpus, tum viuens, ac tandem animal per differentias diui- dunt, vt hominis definitionem colligant; $atis liquet priùs $u perio- ra genera, quàm hominis naturam cogno$cere. Sed neque etiam de po$terioribus dubium e$$e pote$t. Qui enim ad animalis definitio- nem con$tituendam ab homine, & bell ua $en$itiuum excerpit, non cogno$cit hominem omnino di$tinctè ni$i priùs animal etiã di$tin- ctè percipiat. His po$itis dicendum e$t ad argumentum, cùm Ari$to- Quo pacto dixerit Ari- $toteles faci- lior\~e e$$e $pe cierũ, quàm generum de- finitionem. teles loco citato ait facilius e$$e $pecierum, quàm generũ definitio- nem inuenire, loqui de definitione, iuxta hunc $ecundum modum procedendi. Deinde non agere de definitione, quæ cognition\~e di- $tinctam omnibus numeris ab$olutam parit; hæc enim omnium $u- periorum generum & differentiarum expre$sionem requirit; $ed de alia minùs perfecta, quæ reciproca differentia & proximo genere contenta e$t. Nos verò cùm omnia $uperiora cognitione di$tincta actuali notiora e$$e, & ad inferiorum notitiam requiri pronuntiaui- mus, de perfecti$sima cognitione locuti fuimus.

ARTICVLVS V. QVOSENSV VERVM SIT nõeadem e$$e nobis nota, & $impliciter nota.

PRo explicatione quarti argumenti aduertendum e$t bifariam Lege Ari$to- telem 1. Eth. c. 4. 7. Meta- ph. c. 4. tex 10. 9. Meta- ph. c. 9. tex. 15. 1. po$t. c. 2. tex. 5. 6. Topic. cap. 3. dici aliquid natura notius, $icuti & natura prius; videlicet or- dine perfectionis; ve1 generationis. Reiecta verò Stoicorum Stoici natu- r{ae} prouiden- tiam, & ra- tion\~e dabãt. $ententia, qui cùm naturæ prouidentiam, ac rationem per omnia cõ- meantem darent; iccirco aliquid natura notum dici putarunt, quod illud natura ip$a cogno$ceret; ea nos ordine perfectionis priora ac notiora dicimus, quæ naturam magis intellectilem habent, $eu quæ impen$iùs à natura illu$trantur, ac perficiuntur; quo pacto $ub$tan- tiæ à materia $eiunctæ, priores ac notiores $unt, quam materia con- cretæ, & $pecies, quã $ua genera, & totũ, quã partes, ex quibus coa- le$cit. Ordine verò generationis priora ac notiora vocamus, à quib<_>9 alia dependent, & omnino, quæ ab alijs $upponuntur; quo modo cau$æ omnes priores, & notiores $unt effectis; & naturæ cõmunes ijs, quas$ub $e cohibent. His animaduer$is, cùm a$$erit Ari$toteles non eadem nobis e$$e & natura, $iue $impliciter nota; imprimis na- Qu{ae}nam ap- pellet Arifto teles nota na tura. tura nota vocat ea, quæ perfectiora $unt. Nec verò perfectiora vni- uer$im, ac $impliciter accipit, $ed ea duntaxat, quæ in eadem $erie talia $unt; id e$t minus vniuer$alia comparatione magis vniuer$a- lium, $ub quibus continentur, hæc enim eo in loco inter $e compa- rabat. Deinde nota nobis appellat ea, quæ cognitione di$tincta actu- Quæ nota nobis. ali, atque adeò accuratæ doctrinæ & au$cultationis ordine, quem $e- qui propo$uerat, illu$triora exi$tũt. Ita demum propo$iti loci, qu\~e multi opinionis $uæ tuendæ $tudio aliò detorquent, $ententia e$t [res-1446-v_0076_68_t0]IN PHYSIC. ARIST. ea, quæ inter magis & minùs vniuer$alia notiora natura & priora, id e$t, perfectiora $unt, non po$$e e$$e nota nobis cognitione di$tin- cta actuali. Quod certè veri$simum e$t, quandoquidem minus vni- ver$alia perfectiora $unt, quàm magis vniuer$alia, & ab illis quoad cognitionem di$tinctam actualem pendent; non contrà. Ex quo iã Dilutio obie ct. 4. $uperio- ris art. per$picua relinquitur $olutio quarti argumenti; maior enim propo- $itio vera e$t, $i per notiora, $iue priora natura intelligãtur, quæ $unt perfectiora in eadem $erie; & per notiora nobis ea, quæ cognitione di$tincta actuali magis illu$tria $unt, & con$picua; $ed tunc minor propo$itio fal$um a$$umit.

Duo tamen hic explicanda $uper$unt. Alterum, quî fieri po$sit vt Dub. Ari$toteles in eo pronũtiato vniuer$aliora accipiat, prout cognitio- ne di$tincta notiora nobis $unt; cùm ea ibidem appellet confu$a, & à confu$is progrediendum $ibi e$$e dicat? Alterum, an illa propo$itio, Dub. Non $unt eadem nobis, & $impliciter nota, in quouis rerum genere ab$olutè, ac $ine di$crimine vera $it? Priori dubitationi occurrendũ Re$põ$io ad pr. du b. e$t, quæ$iti cau$$am e$$e; quia in tradenda Phy$iologia eam Ari$to- teles inijt rationem, vt à cognitione di$tincta actuali, & confu$a po- tentiali ad notitiam vtroque modo di$tinctam paulatim incederet. Id, quod eius doctrinæ $eriem intu enti per$picuum erit. Enim verò prius naturam entis mobilis generatim $umpti, & cõmunium prin- cipiorum rationem enodauit, relictis intereà $ub confu$a notitia po- tentiali, partibus $ubiectis; tunc ad partes ip$as $ingulatim illu$trã- das acce$sit; quarum explicatione perfunctus vtranque notitiã, di- $tinctam $cilicet actualem & potentialem, ab$olutam nobis reliquit.

Ad id, quod $ecundo loco quærebatur, dicendum e$t, $i per no- Re$põfio ad po$ter. dub. tiora natura accipiamus ea, quæ in eadem $erie perfectiora $unt, & per notiora nobis, ea duntaxat, quæ in eadem $erie quoad cognitio- nem di$tinctam actualem magis $unt manife$ta, $icuti Ari$totel\~e in- tellexi$$e paulò antè a$$eruimus; tunc eiu$modi enuntiatum in ma- teria $ubiecta vniuer$im, atque ab$olutè verum e$$e, vt con$ideranti patebit. Quòd $i per notiora nobis intelligantur quæcunque accu- ratæ doctrinæ ordine notiora $unt; & per notiora, $eu priora natura, quæcunque magis à natura perficiuntur, ita vt non fiat tantummo- do comparatio inter magis & minus vniuer$alia eiu$dem categoriæ; tunc prædictum enuntiatum non vniuer$im, $ed indefinitè verum e$$e. Multæ enim cau$æ $uis effectis nobiliores cùm $int; ij$dem ni- Cau$$æ ordi ne accuratæ doctrin{ae} no tiores effectis hilominus accuratæ doctrinæ ordine notiores exi$tunt, vt tàm in- Phy$icis, quàm in Mathematicis viderelicet. Atque ita in ijs idem $imul & nobis, & $impliciter notum e$t; quod præ- ter alios aduertit Cõmentator in 1. de anima comm. 11. cuius ob$eruation\~e, quod ad Mathemati- Cõ$ule The mi$tũin, 1. de anima com. 11. Theophi- lum 2. de ani ma tex. 12. cas di$ciplinas attinet, refellere cona- tus e$t Ambro$ius Nolanus, $ed non obtinuit.

[res-1446-v_0077_69_t0]LIB. I. CAP. I. QVAESTIO III. QVÆSTIO. III. SINT NE MAXIME VNIVER- $alia notiora nobis cognitione confu- $a actuali, an non? ARTICVLVS I. PRIMA OPINIO, eiu$que argumenta.

HANC quæ$tionem Peripatetici omnes, præcipuè A$$ertores partis affir- matiuæ. Latini di$sidentium opinionum varietate dubiã red- diderunt. Nam D. Thomas in proœmio huius ope- ris, & in 1. parte q. 85. art. 3. alij$que in locis putat primum cognitum ab intellectu no$tro cognitione confu$a actuali, e$$e ens; Quod etiam videtur $en- $i$$e Auicenna 2. lib. $uæ Metaph. cap. 1. E andemique $ententiã am- Cũ D. Tho. $entiũt AEgi dius 7. Meta ph. q. 1. Alfõ $us Toletang 3. de anima q. 1. arti. 3. Thien\~e. hoc loco q. 5. Vi comercatus ad tex. proœ m. Theophi lus Zimara 2. de anima ad tex. 12. plexi$unt alij ex Arabum di$ciplina, vt Auen Pace, & Algazellus. Prætereà Alen$is in 1. & 5. Metaph. $i eius e$t illud opus, I andunus q. 5. huius libri, Aureolus apud Viguerium in 1. d. 2. q. 2. & vt vi- detur Richardus in 2. d. 24. q. 4. circa 3. princ. Caietanus ad 1. cap. lib. de ente & e$$entia, cæterique Thomi$ticæ $cholæ alumni; quã- quam hi D. Thomæ $ententiam nec eodem modo intelligunt, nec eâdem ratione tuentur. Quidam enim e$$entialem ordinem in com- Di$sidium in ter Thomi- $tas de ordi- ne cogno$c\~e di prius vni- uer$aliora, munibus naturis concipiendis ponunt. Ita vt nece$$ariò intellectus primò cõcipiat ens, deinde $ub$tantiam, tertiò corpus, ac cætera de- inde prædicata ordinatim v$q; ad hominem; idque poti$simũ aiunt prouenire ex ip$a intelligibili $pecie, quæ eiu$modi naturas nõ æquè primò, $ed ordine quodam repræ$entat. Alij inter entis duntaxat perceptionem, & quancunque aliam notitiam, e$$entialem ordinem $tatuunt, ita videlicet vt ens nece$$ariò priùs concipiatur, quid verò po$t illud concipi debeat, non po$sit $tata lege definiri.

Quod igitur ens primò à nobis intelligatur, his argumentis pro- 1. argumen. bari videtur. Natura in ijs, quæ promouet de potentia ad actum, in- cedit ab imperfectis ad perfectiora; vnde illud in 8. huius operis lib. In generatio ne ab imper- fecto ad per- fectum pro- motio e$t. c. 7. tex. 58. dignitate prius, e$t origine po$terius; quod certè in ho- minis procreatione videre e$t. Fætus namq; vt con$tat ex 2. de ge- neratione animalium cap. 3. in vtero matris primùm accipit animam vegetatricem, tum $entientem, po$tremò rationis compotem. Imò & idem liquet in ijs, quæ artis indu$tria elaborantur; $emper enim ars naturæ æmula $u$ceptum opus principijs leuioribus prætexit, Ars natur{ae} {ae}- mula. & adumbrat; tũ $en$im expolit & perficit. Atqui no$ter intellectus, [res-1446-v_0078_70_t0]IN PHYSIC. ARIST. cùm à principio $it veluti tabula, in qua nihil re ip$a depictum e$t, vt docet Ari$toteles 3. de anima cap. 4. tex. 14. procedit de pura pot\~e- tia ad actum intelligendi; ergo progreditur ab imperfectis ad perfe- ctiora; atque adeò prius exprimit conceptum entis, qui omniũ im- perfecti$simus e$t.

Secundo, Ens in qualibet inferiori natura concretum, e$t cau$a 2. argumen. cur eiu$modi natura $ub intellectum cadat; $iquidem vnũquodque intelligitur qua ens; ergo ip$um ens priùs cogno$cetur, $i verum e$t illud Ari$totelis 1. po$teriorum cap. 2. $emper, quod cuiq; rei vt $it, cau$a e$t, id potius e$t. Corroboratur que argumentum ex eo, quia e$$e intelligibile e$t vna è primarijs affectio nibus, $eu proprietati- bus, quæ naturam entis con$equuntur. Quare cùm proprietates $u- periorum priùs in $uperiora ip$a competant, quàm in partes $ubie- ctas decidant; priùs enti conueniet intelligibile e$$e, quàm $peciebus in$imis. Ex quo fiet vtillius cognitio harum conceptus nece$$ariò antecedat.

Tertio, Ea notitia, quam vnaquæ que potentia cogno$cens primũ 3. argumen. elicit, e$t $ui adæquati obiecti, vtid, in quod primùm a$pectus fer- tur, e$t color; $ed obiectum adæ quatum intellectus, vt colligitur ex ijs, quæ Ari$toteles docet 9. Metaph. cap. 11. tex 20. e$t ens in com- mune, ergo id primùm à nobis cogno$cetur.

Quarto, Primum cognitum cõplexum e$t illud principium, im- 4. argumen. po$sibile e$t idem $imul e$$e, & non e$$e; ergo & primum cognitum incomplexũ e$t ens. Probatur antecedens, quiaillud principium e$t certi$simum & veluti norma cæterorum, vt con$tat ex Ari$totele 4. Metaph. cap. 3. tex. 9. atque ita nece$$e e$t, vt eius nobis intellig\~e- Certi$simũ principium, & velut nor- ma c{ae}@erorũ. tiam primo loco natura in$erat, id que veluti o$tium ad aliarum rerũ notiones aperiat; Con$ecutio o$tenditur, quia ens, & non ens $unt termini, ex quibus principium illud con$tat; principio autem non ni$i apprehen$is terminis a$$entiri po$$umus.

Quinto, Eo ordine progreditur intellectus, dum vniuer$alia in- 5. argumen. telligit, quo $en$us dum apprehendit $ingularia; atqui $en$us priùs apprehendit $ingularia magis vniuer$alium; ergo & intellectus ma- gis vniuer$alia priùs intelliget. Maior propo$itio confirmatur, quia $icuti no$ter intellectus in hoc vitæ $tatu cognitionis $uæ primordia à $en$u capit, ita $en$um præeuntem $equi debet, & id primùm in- Sen$uum be- neficio no- tiones rerum no$tris ani- misimprimũ tur. telligere, quod ille priùs obtulerit, ac renuntiarit. Minor probatur; quoniam $i videam procul venientem Socratem, primùm quid\~e ali- quod animal e$$e coniector; hinc aliquem hominem, tandem Socra- tem; videlicet, quia priùs offeruntur cognitioni no$træ communi- um proprietates, hinc minus communium, quoad ventũ $it ad pro- prietates indiuiduorum.

Sexto, Naturæ communiores $unt quædam tota comparatione 6. argumen. minus communium; $ed totum prius innote$cit, quam eius partes, vt con$tat ex ijs, quæ Ari$toteles in proœmio huius operis docuit; [res-1446-v_0079_71_t0]LIB. I. CAP. I. QVAESTIO III. ergo priùs naturæ communiores, quam minus communes à nobis intelligentur.

Septimo, Ea priùs cogno$cimus, quæ ad $ui cognitionem paucio- 7. argumen. ra requirunt; $ed magis vniuer$alia, $icuti pauciora prædicata $ibi vendicant, ita pauciora requirunt ad $ui cognitionem; ergo ea priùs cogno$cimus.

Octauo, Cuilibet promptum e$t cõmuni$sima prædicata de in- 8. argumen. ferioribus naturis enuntiare; cùm tamen de illorum infimis $pecie- bus frequenter etiam inter $apientes magnæ quæ$tiones ver$entur, vt de lapidibus & herbis, qu{ae} $ub quo genere collocentur, $cimus; ad quam verò $peciem pertineant, $æpe ignoramus. Igitur notiora no- bis $unt communiora, quàm minus communia prædicata; atq; adeò $pecies non $unt primò cognitæ.

ARTICVLVS II. SECVNDA OPINIO, eiu$que confirmatio.

SCotus in 1. d. 3. q. 2. & in 1. Metaph. q. 10. arbitratur id, quod F. Maironi9, Lichetus, & Bargius in 1. d. 3. q. 2, An- toni9 Andre es 1. Metaph. q. 10. Achilli- n9 1. $u{ae} Phy fic. Fraca$to- ri9 1. de intel lectione $ub finem. Opinio Sco ti de primo cognito. $ub no$tram intellig entiam primò cadit, e$$e $peciem infimam, & quò naturæ communiores $unt, eò à nobis difficiliùs appre- hendi cognitione confu$a actuali, de qua in$tituta hæc quæ$tio e$t. Cum Scoto $entiunt non ij tantùm, qui eius doctrinam profit\~etur; $ed alij etiam complures. Solet verò h{ae}c opinio hi$ce ferè rationibus $tabiliri. Ea priùs cogno$cimus, quæ $\~e$ibus viciniora $unt, & à $in- gularibus faciliùs ab$trahuntur; atqui ita $e habent $pecies infimæ, cæteræ que naturæ minùs cõmunes; igitur eas primò cogno$cimus. Maior propo$itio con$picua videtur, $iquid\~e no$ter intellectus re- rum notitiam non ni$i per $en$us aucupatur, nec vniuer$alia ni$i ab- $trahendo percipit. Minor o$tenditur; nam quòd naturæ minus cõ- munes $en$ui propinquiores $int, nemo inficias ierit; cùm illæ ma- gis cohæreant cum $ingularibus, quæ non ex accidenti, vt vniuer$a- les naturæ $ed per $e, ac primaria ratione $en$us afficiunt, vt e$t apud Ari$totelem 1. Po$terioris Analyticæ c. 24. Quod item naturæ mi- nùs vniuer$ales faciliùs ab$trahantur ex eo conuinci pote$t; quia illæ maiorem cum $ingularibus cognationem & $imilitudinem gerunt; proindeque à paucioribus liberantur differentijs, veluti qui homi- nem & animal à Socrate euocat; hominem $ingulari duntaxat; ani- mal verò & $ingulari & $pecifica exuit differentia.

Deinde, Metaphy$ica, & $i inter omnes di$ciplinas naturali lumi- Secunda ra- tio. ne inuentas, dignitate prima $it; ordine tamen acqui$itionis vltimũ locum habet nec ni$i po$t alias $cientias reperta e$t, igitur termini Metaphy$icæ, qui omnium cõmuni$simi $unt, veluti ens, bonũ, $ub- [res-1446-v_0080_72_t0]IN PHYSIC. ARIST. $tantia, cæteriq; eiu$modi vltimò in no$trã cognition\~e deuenere. Ex quo $equitur maximè vniuer$alia non primò à nobis apprehendi.

Po$tremò, Idem confirmatur hac ratione, qua poti$simum Scoti 3. ratio. $ententia nititur & illu$tratur. Cau$æ naturales non impeditæ edũt primò nobili$simum, quem po$$unt, effectum; $ed ea, quæ ad primũ actum intelligendi concurrunt, $unt cau$æ naturales: igitur $i nihil impedimenti ad$it, producent effectum nobili$simum, ide$t, conce- ptum $peciei infimæ, qui inter omnes communium naturarum cõ- ceptus, excellit. Propo$itio li quet. Nam cùm cau$æ naturales, vt e$t apud Ari$totelem 8. cap. $ecundi libri huius operis, naturæ nece$si- Cau$${ae} natu- rales totã $uã vim agendo expromunt. tate agant, vtique totam vim $uam agendo expromunt; quod phi- lo$ophi vocant agere $ecũdum vltimum potentiæ. A$$umptio pro- batur, quia intellectionis cau$æ, præcurrentes quidem, $unt phan- ta$mata, & intellectus agens; proximè verò effectrices $unt intelle- ctus patiens & $pecies intelligibilis, quorum omniũ concur$us actũ voluntatis antecedit. E$$e verò conceptum $peciei infimæ, $uperio- rum naturarum conceptibus nobiliorem, ex eo patet quia præ$tan- tiorem naturam repræ $entat. Namque licet naturæ $uperiores plu- ra $ub $e, & in $ua pote$tate cohibeant; $pecies tamen infimæ plura Pr{ae}$tãtia rei cõmunis vn de {ae}$timãda in $e actu continent; cùm omnes gradus $uperiorum in $ua e$$entia includant: at rei cuiu$que præ$tantia non ex ijs, quæ pote$tate $ub $e habet; $ed quæ in $e actu po$sidet, æ$timanda e$t.

Nec huius argumenti vim effugiunt, qui dicunt intellectum in Aduer$atio- rũ $ubterfu- gium. primo actu impediri à cognitione $peciei infimæ, propterea quod Zimara 2. de anima ad tex. 12. cùm mortali hoc, cra$$oq; corpore, qua$i cæno, vt Plato ait, obru- tus $it, non e$t ita expeditus vt $yncerum illum intelligendi actum, qui circa $peciem infimam e$t, elicere po$sit. Non, inquam, effugiũt; Tollitur. quia conceptus $peciei non e$t adeò nobilis, vt ab eo propter con- iunctionem corporis retardari intellectus debeat: quin verò, vtin progre$$u dicemus, experientia te$tatur priùs intelligi à nobis rem $ingularem, cuius tamen conceptus nobilior e$t, quam $peciei.

ARTICVLVS III. EXPLICATIO quæ$tionis.

ANntequam propo$itæ quæ$tioni $atisfaciamus, breuiter pr{ae}- mittimus; bifariam nos de cognitione magis & minùs vni- uer$alium loqui po$$e. Vno modo, po$itis impedimentis ex parte di$tantiæ, medij, potentiæ, & $iquæ præterea e$$e po$$unt; de quibus Themi$tius 2. de anima c. 21. ad tex. 63. (Nam vi$us ex- empli gratia ad manife$tã di$cretionem quatuor opus habet, iu$to $patio, aere puro, illæ$o oculo, motu moderato) altero, remotis [res-1446-v_0081_73_t0]LIB. I. CAP. I. Q V AE STIO. III. omninò impedimentis; quo pacto philo$ophi cùm dere quapiá ab- $olutè quærunt, loqui$olent. Hoc con$tituto duabus a$$ertionibus res tota explicabitur.

Prima, Si nihil $it, quod impedimentum inferat, id quod excont- Prin a a$$er- tio. munibus naturis à no$tro intellectu primùm concipitur, e$t $pecies infima. Hanc a$$ertionem planè confirmant eæ rationes, quas arti- culo proximo pro opinione Scoti adduximus; eiq; non pauca Ari- $totelis te$timonia $uffragantur. Namque 1. Metaph. c. 2. & 1. po- $teriorum cap. 2. tex. 5. palam docet, ca, quæ $en$ui propin quiora $unt, notiora nobis e$$e; natura verò notiorailla, quæ longiùs ab- Propinquió ra$en$ui, no tiora. $unt à $en$u; & vt quicquam generale & vniuer$um e$t maximè, ita e$$e à $en$u remoti$simum. Item lib. 2. po$ter. c. 18. tex. 27, a$$erit intellectum ab$trahendo progredi ab in$erioribus, donec ad ea per- ueniat, quæ in partes diuidi non po$$unt, id e$t, donec euadat ad ge- nera $umma, qu{ae} extra generis & differentiæ compo$itionem con$i- $tunt. Putatigitur Ari$toteles non cõmuniores naturas, vt genera, & ens; $ed minùs cõmunes atq; adeò $pecies infimas à no$tro intellectu priùs concipi; & ita eum interpretantur, defenduntq; Auerroes 3. de Auctorũ te$ti menijs com pro anima com. 36. & 12. Metaphy$icæ com. 4. Philoponus, & The- mi$tius tùm hoc loco, tùm ad finem 2. lib. po$t. & Ammonius in pr{ae}- fatione $uper I$agogem Prophyrij. Deniq; eadem $ententia placuit D. Augu$tino lib. 8. de Trinitate c. 5. & lib. 9. c. 6.

Sciēdum tamen e$t, cùm a$$erimus primũ intellectus no$tri con- Explicatia a$$ertionis. ceptum e$$e $peciei infimæ, id non ita accipiendū quafi velimus in- tellectum cùm primò recipit imaginé intelligibilem, nece$$ariò con- ceptum naturæ $picificæ confe$tim elicere. Haud enim ita res habet, quia vt paulo po$t liquebit, cùm res aliqua $ingularis $en$ui occur- rit; id, quod primò apprehendimus, e$t ip$a met res fingularis. Non e$t autem nece$$e, vt tunc duplicem pariter conceptum eliciamus, vnum indiuidui, alterum $peciei. Imo experientia ip$a te$tis e$t ple- runq; $olã tunc rei $ingularis notitiam à nobis exprimi. Tantùm igi- Primus con- ceptus natu. ræ commu- nis e$t infi- inæ $peciei. tur volumus $iquem naturæ cõmunis conceptum in puncto illo t\~e- poris, atq; in primo illo occur$u, intellectus gignat, eum nece$$ariò fore $peciei infimæ; non autem naturæ communioris. Addimus ta- men neq; repugnare, nèq; difficile omninò e$$e vtrũq; conceptum vnà interdum elici, ab hominibus præ$ertim celeri & acuto præ di- No$ter in teilect9 plu- ra $imul co- gno$it. tis ingenio; maximè cùm negari non debeat po$$e à nobis multa $i- Item Liche- tus iv 1. d. 3. q. 1. Bargiu, d. 1. q. 4. Ma- it. d. 3. q. II. Gabriel. d. I. q. 1. corol. 6. mul apprehendi, vt probat Scotusin 1. d. 3. q. 6. Ochamus in 2. d. 21. Gregorius in 1. d. 1. q. 1. art. 3. & nos alibi ex profe$$o o$t\~edemus.

Secunda a$$ertio, Sinon amoueantur impedimenta, magis vni- 2. a$$ertio. uer$alia priùs à nobis concipientur, quàm minùs vniuer$alia. In hac a$$ertione impedimentorũ nomine ea dũtaxat intelltg\~e da $unt, quæ ob$tant ne ex imagine $en$u percepta efformari po$sit notitia indi- uidui $peoiei, $icuti accidit, cùm v. g. obiectũ extra debitã di$tantiã occurrit; tũc enim pri<_>9 illud $ub notitia indiuidui generis quã $peciei [res-1446-v_0082_74_t0]IN PHYSIC. ARIST. $en$u digno$cimus, & quod inde con$equens e$t, priùs genus, $ub quo ip$um continetur, quàm $peciem infimam intellectu appreh\~e- dimus, vt quintum primi articuli argumentum concludebat. Vnde probe @@r.

ARTICVLVS IIII. DILVTIO Q V A- rundam obiectionum.

SEd cõtra primam a$$ertionem $uperioris articuli $ic aliquis op- Obiectio. 1. ponet. Si conceptus rei communis, quem intellectus po$t ac- ceptam rei imaginem primò elicit, nece$$ariò e$$et $peciei infi- mæ, $equeretur reliquos item cõceptus, quos po$tea naturaliter gi- gnit, infimarum $pecierum e$$e; cùm in vtri$q; æqua ratio e$$e videa- tur: atqui oppo$itum docet experientia; $æpe enim non modò libe- ris, $ed nece$$arijs quoq; intellectionibus communiores naturas pri- ùs intelligimus. Non igitur inter naturas communes $pecies infima à no$tro intellectu primùm cogno$citur.

Deinde cõtra $ecundã cõclu$ion\~e ita obijcitur ex Scoto in 1. $ent. Obiectio. 2. loco cit. Id quod è loco remotiori $en$um ferit, cùm non po$sit non e$$e $ingulare alicuius $peciei infimæ, cùmq; agat quantum pote$t, nece$$ariò mittet imagin\~e, quæ ip$ummet $ingulare definitè expri- mat. Deinde ea imago, quia vna & homogenea e$t, vtiq; in qualibet parte $patij habebit vim repræ$entandi idem; licet quò longius fun- Imago obie- cti in traie- ctione $e$im vane$cit. ditur, eò hebe$cat magis & ob$curiùs repræ$entet; igitur $ē$us ea af- fectus adhuc eliciet expre$$am $imilitudin\~e eiu$d\~e $ingularis deter- minati, eamq; tran$mittet ad phanta$iam; & ex con$equenti, etiam po$itis impedim\~etis, priùs $pecifica natura, quá generica cõcipietur.

Hi$ce obiectionibus ita occurres. Priori quidem negando can- Sol. 1. obi. dem e$$e rationem primariæ notitiæ, quam nimirum format intelle- ctus, cum primùm rei imaginem recipit, & aliarum, quas genitis an- tea imaginibus educit. Nam cùm primò imaginem recipit, excita- tur determinaturq; tum ab imagine ip$a recèns producta, tum à $in- gulari $en$ibili interu\~etu phanta$matis, quod intelligentem $pecu- lari nece$$e e$t. Quo fit vt $iqu\~e in eo temporis momento conceptũ Operatio phãta$i\,e actũ intellectus $u $eitat, ac pro uocat. rei cõmunis elicuerit, is nece$$ariò e$$e debeat natur{ae} $pecificæ, cuius illud $ingulare e$t. Po$tquam verò intellectus $peciebus intelligi- Lege Scotá in quolib. q. 21. bilibus con$ignatus fuit, ea promptiùs apprehendit, ad quæ ip$um acriùs excitari contingit; excitatur verò acriùs ad ea, quorum me- moriã identid\~e repetiuit, quorũ $unt expre$siora in $en$u phanta$- mata; ac deniq; ad quæ is, qui intelligit quoquo modo magis affici- tur, aut ab aliqua latenti cau$a ducitur, quæ, vt docet experientia, interdum $unt $ingularia; interdum minùs, aut magis vniuer$alia. Lege, $i placet, qu{ae} in hãc $\~et\~etiã $crip$it Fraca$torius in 1. lib. de in- bellectione. Et Carp\~etarius in digre$. de methodo Anal. $uք Alcin.

[res-1446-v_0083_75_t0]LIB. I. CAP. I. Q V AE STIO. II.

Po$teriori, omi$sis controuer$ijs, hunc in modum $atisfiet. Cõ- Solu. 2. obie. cedimus $peciem quæ è remotioriloco $en$ui imprimitur referre ad- huc determinatè totum $ingulare, à quo effluxit v. g. hoc albũ. Ne- gamus tamen potentiam vιdendi Socratis po$$e cum illa huius albi vi$ionem elicere; quanuis huius colorati po$sit. Nam $icuti perce- ptio indiuidui $peciei, quia perfectioris e$t obiecti, nobilior e$t, quã Perceptio in diuidui fpeci eiex@ re$sio. rem imaginā requirit. indiuidui generis; ita expre$siorem requirit imaginem. Ac quemad- modum hoc coloratum minùs perfectum e$t, quàm hoc albũ (quia videlicet hoc coloratum importat genus cum differentia $ingulari, hoc verò album $peci\~e, quæ genere perfectior e$t, cũ ead\~e differ\~etia) ita hoc coloratũ ad $ui expre$sion\~e non tam perfectã imagin\~e depo- $cit, atq; adeoper illã, etiã euane$cent\~e, abundè pot\~eti{ae} repre$\~etatur.

Dubitauerit tam\~e qui$piam hoc loco quî fieri po$sit, vt vi$io hu- Dubitatio. ius albi oriatur ab imagine, quæ eiu$dem $peciei $it cum ea, à qua hu- ius colorati vi$io profici$citur; $i huius albi, & huius colorati, vi$io, vt e$t cõmunis philo$ophantiũ vox, inter$e $pecie differũt. Huic du- Re$pon$io. bitationi occurrendum nihil mirum e$$e, quod ex vnius $peciei ima- gine $pecierum diuer$arum apprehen$iones educantur. Non enim quælibet $pecie di$tinctæ apprehen$iones $pecificam di$tinctionem imaginũ, à quibus oriuntur, arguunt; $ed ad æ quatæ duntaxat, $pe- cie diuer$æ; ita videlicet, vt ea imago, $iue $en$ilis, $iue intelligibilis cen$eatur ab alia, di$tingui $pecie, quæ $ic $e habet, vt notitia, quæ ab ip$a ad æ quatè profici$citur, ab alia adæ quatè oriri nequeat. Eam verò notitiã ab imagine adæ quatè oriri dicimus, qua quicquid ima- go expre$sè ac primariò repræ$entat, concipimus. Sicque intelligi- bilis imago pro pria hominis $pecie differt, ab ea, quæ propria e$t ani- malis; quia cõceptus ab illa ad æ quatè elicitus, ab hac adæquatè eli- ci non pote$t; cùm illa hominem, hæc animal expre$$a, ac primaria repræ$entationementi obijciat.

ARTICVLVS V. DISSOLVVNTVR AR- guméta initio quæ$tionis propo$ita.

REliquum e$t, vt primi articuli argumenta explicemus. Ac ma- ior quidem propo$itio eius, quod initio adductum e$t, ex- plicatione indiget. Si enim $ignificet omnia minùs perfecta nece$$ariò anteire perfectoribus, apertè fal$a e$t. Nam cor in ani- malium procreatione priùs effingitur & cohæret; quàm partes aliæ minùs nobiles, & intellectus ip$e in comparanda $cientia progre- ditur ab a$$en$u principiorum; qui a$$en$ui conclu$ionum excellit. Quo pa- cto in gene- ratione prio ra po$teriori bus imperfe- ctiota fint. Quod $i maior propo$itio intelligatur de imperfectioribus, quæ ad alia tanquã pr{ae}currentes di$po$itiones requiruntur; tunc vera quid\~e e$t; $ed {pro}bandum fuit conceptũ entis nece$$ariã e$$e di$po$ition\~e ad- [res-1446-v_0084_76_t0]IN PHYSIC. ARIST. conceptum $peciei infimæ, quod negamus. Addimus etiam in eli- ciendis cõceptibus profici$ci intellectũ ab imperfectioribus, quate- nus procedit à conceptu confu$o $peciei ad di$tinctum eiu$dem.

Solutio $ecundi, Ens concretum in qualibet natura inferiori, id- e$t, natura entis analoga, quæ per omnia particularia entia funditur, cau$$a e$t, cur vnum quodque $ub intellectum cadat, quatenus e$$e intelligibile, enti vt propria ip$ius pa$sio, primò conuenit, ab illoq; in naturas inferiores qua$i dilabitur. Verùm hinc non colligitur ens priùs actu cogno$ci, quàm $pecies infimas: $icuti ex eo, quod pot\~e- tia ad ri$um priùs homini, quàm Socrati conueniat, non $equitur ri- $um priùs homini, quàm Socrati ine$$e. Illud verò Ari$totelicum Explicatur ef fatum Ari$to telicũ effatum ex primo po$teriorum, $ic deberet ritè aptari, vt eoloco do- cuimus, ens in cau$a e$t cur $pecies infimas concipiamus; $iue ex cõ- ceptu entis venimus in cognitionem $pecierum infimarũ; igitur ens manife$tius nobis e$t, quàm $pecies infimæ. At enim anteced\~es pro- po$itio tunc fal$a erit. Concluditur tamen hoc argumento ens $ua- pte natura priùs cogno$cibile e$$e, quàm inferiòres naturas, licet nõ priùs cogno$catur à nobis, quorum cognitio, vtpotè à $en$u orta, ab inferioribus ad $uperiora paulatim euadit.

Solutio tertij, Si nomine adæ quati obiecti $ignificetur obiectum commune ab inferioribus ab$tractum continens $ub $e omnia, quæ à potentia attinguntur, maior propo$itio per$picuè fal$a e$t; $iquidem potentiæ $en$itiuæ, neque primario, neque $ecundario actu rem cõ- Pot\~eti{ae} $en- fitiu{ae}, nõ at- tingunt rem cõmunem. munem attingunt; $ed $ingularem duntaxat. Si verò $ignificetur ra- tio, $ub qua res in potentiam cadit; ita vt $ententia $it, primam no- titiam cuiu$que potentiæ e$$e eius, quod participat rationem obie- cti adæquati; tuncmaior propo$itio admittenda e$t; $ed in eo $en$u dicendum ad minorem, non $olùm ens in commune, $ed quodlibet particulare ens e$$e obiectum ad æ quatum intellectus; $iquid\~e om- nia entia rationem cogno$cibilitatis $ibi vendicant: Ari$toteles au- tem cùm docet ens in cõmune e$$e obiectum intellectus, non $umit ens in cõmune etiã priori modo, $ed prout inferiora comprehendit.

Solutio quarti, Principium illud impo$sibile e$t idem $imul e$$e, & non e$$e, non e$t primum cognitum complexum, qua$i ex omni- nibus principijs complexis primò occurrat. Nam $icut termini mi- nùs communes cognitu priores $unt; ita principia, quæ ex illis con- Qu{ae} princi- pia intellec- tui priùs oc- currant. $tant intellectui $e priùs ingerunt. Dicitur tamen principium illud, primum, ob nobilitatem per$picuæ certitudinis, quæ tanta e$t, vt nemo illud, modò compos rationis $it, mente inficiari po$sit. Appel- latur quoq; cæterorum principiorum norma; quod cætera eius ve- ritate innitantur, & à priori per illud confirmari po$sint, vt alibi di- ximus. Atq; hæ cau$æ $unt, ob quas natura illius principij intellig\~e- tiam nobis primùm enoda$$e perhibetur; non autem quòd eius vel apprehen$io, vel a$$en$us, ordine inuentionis in no$tro intellectu priùs gignatur.

[res-1446-v_0085_77_t0]LIB. I. CAP. I. Q V AE STIO. III.

Solutio quinti, Hoc argumentum confirmat $ecundam tertij articu- li conclu$ionem, nimirum $i obiectum $it extra debitam di$tantiam, priùs à nobis magis vniuer$alia apprehendi. Aduertimus tamen cum Scoto in 1. $ent. loco cit. e$to $ingularia magis vniuer$alium è lon- giori di$tantia priùs digno$cantur; non proinde tamen exi$timandũ acriùs ab ijs $en$um moueri, quam à $ingularibus minùs vniuer$ali- um. Id enim acriùs mouet, quod actuo$ius e$t, $eu, quod magisactũ participat; hoc autem e$$e $ingulare minùs vniuer$alium, nemo ne- garit. Quo fit vt cau$a, ob quam prædicta $ingularia magis vniuer- Singularia magιs vni- $alιum non agunt effica- cιus. $alium faciliùs digno$cantur, non ad maiorem ip$orum in agendo ef- ficacitatem, $ed imperfectionem potiùs referenda $it; quia videlicet ad $ui notitiam, minus expre$$am imaginem depo$cunt vti $uperiùs di$$eruimus.

Solutio $exti, Cùm naturæ cõmuniores $umuntur, vt tota quæ- dam $unt, re$pectu minùs communium; non vt tota actualia; $ed vt tota potentialia $pectantur, $icq; non iam in cognitionem confu$am actualem; $ed in potentialem cadunt. Quo liquet $extum argumen- tum à propo$itæ di$ceptationis, in qua de cognitione confu$a actuali agitur, $copo aberrare. Erit tamen operæ pretium decernere hoc lo- Quid a no- bιs p telligatur no titia confu$a potentiali. co qui nam ordo $it cognitionis confu$æ potentialis. Sunt, qui a$$e- rant magis vniuer$alia $ecundum eiu$modi cognitionem interdum nobis notiora e$$e; videlicet cùm cognitio confu$a potentialis, & di- $tincta actualis in eandem incidunt; veluti cùm animalis e$$entiam ignoratis $peciebus, quæ $ub eo continentur, penetramus. Sed non rectè $entiunt. Nam cognitio di$tincta actualis magis vniuer$alium, $ublatis impedimentis, $emper e$t po$terior confu$a actuali minùs vniuer$alium, vt ex dictis con$tat. Quare $emper confu$a potentia- lis minùs vniuer$alium erit prior confu$a potentiali magis vniuer$a- lium; proindeque ab$olutè $tatuendum e$t cognitionem confu$am potentialem minùs vniuer$alium $emper antecedere cognitionem eiu$dem generis circa magis vniuer$alia. Hoc po$ito re$põdetur ad argumentum non omne totum via inuentionis priùs à nobis conci- pi; quàm partes; $ed id tãtùm, quod $en$ui magis appropinquat; hoc autem è communibus naturis e$t $pecies infima. Neque oppo$itum docet Ari$toteles in proœmio, vbi de progre$$u cogno$c\~edi au$cul- tatorio, accuratæ que doctrinæ, di$putat.

Solutio $eptimi, Ex eo, quod naturæ magis vniuer$ales pauciora Natur{ae} ma- gis vniutr$a le; plura ex- igunt ad con fu$am $ui no titiam. in $e præ dicata cohibent, rectè colligitur eas ad notitiam di$tinctã actualem paucioribus egere; atque ita eo cognitionis genere priùs à nobis concipi. Verùm eæ dem ad notionem cõfu$am actualem plu- ra requirunt, quatenus à pluribus ab$trahendæ $unt, quàm naturæ minùs communes.

Solutio octaui, Receptis iam intellectu $peciebus plerumq; ma- Cõmunitas magis n prõ ptn e$t, quam differentia. gis vnicuique in promptu e$t communiora præ dicata apprehende- re, & de inferioribus enuntiare, proptereaquod illa, vt in pluribus [res-1446-v_0086_78_t0]IN PHYSIC. ARIST. in$unt, ita frequentiùs occurrunt, atque adeò magís innote$cunt. Sed enim hoc non impedit quominùs cùm rei imago in intellectu primùm gignitur, priùs $pecies infima, quàm vlla natura $uperior, $ublatis impedimentis concipiatur, quæ fuit no$tra prima conclu$io in tertio huiu$ce di$putationis articulo; quam etiam $olam argum\~e- ta Scoti, & ex mente ip$ius, & reip$a colligunt; vnde nõ e$t, quòd à nobis $oluantur.

QVÆSTIO. IIII. SIT NE SINGVLARE PRIMO cognitum à no$tro intellectu, an non? ARTICVLVS I. QVÆ ARGVMENTA SVADE- re videãtur priùs vniuer$ale, quàm $ingulare à nobis intelligi.

SVPERIORI qu{ae}$tione comparauimus naturas vniuer$ales inter $e$e; nunc ea$dem cum $ingulari- Hos retuli- mus $uperig atti. 1. q. 3. bus conferemus. Quod igitur vniuer$ales cogni- tione confu$a priùs ab intellectu no$tro percipiã- tur, defendũt Thomi$tæ propè omnes, & ex Scoti $ectatoribus non pauci; idq; hi$ce ferè argumen- tis $tabilire nituntur.

Primum, Cũ omnis no$tra cognitio per $pecies fiat, ea priùs co- Primũ argu. Ex d. Tho. 1. contra gent. c. 48. gno$cere intellectus debet, quæ ip$i directò priùs & clariùs ab $pe- cie intelligibili repræ$entantur; $ed ita $e habent naturæ communes. Nam eæ primaria & formali expre$sione in $pecie continentur; $in- gularia verò non ni$i implicitè & virtute: igitur priùs naturæ com- munes, quàm $ingulares à nobis percipiuntur.

Deinde, Materia e$t in cau$a, cur res materiales minùs facilè à no- 3. argumen. bis intelligantur; ergo ea, quæ maximè $unt in materiam demer$a, vti $ingularia, difficiliùs ac po$teriùs abintellectu no$tro percipien- tur. Probatur a$$umptum, primùm, quia vnũquodque intelligitur ex $uo actu, vt Ari$toteles docet. 9. Metaph. c. 11. tex. 20. at ma- Plotinus. teria non actus e$t, $ed potentia. Secundò, quia vt aduertit Plotinus Ennead. 5. lib. 5. cap. 1. cognitum debet e$$e cogno$centi cogna- tum, vnde omnis cognitio, vt e$t communis philo$ophorum $en- tentia, tradita in opere de $ecretiore $apientia $ecundum A Egypti- Omnis co- gnitio $imili tudine fit co- gno$c\~etis cũ cognitio. os cap. 3. lib. 2. fit per a$similationem inter vim cogno$centem, & rem cognitam; at intellectus cùm immaterialis $it, admodum e$t ma- teriæ di$similis.

[res-1446-v_0087_79_t0]LIB. I. CAP. I. Q V AE STIO. III.

Item, pueri, quorum vox, naturæ ip$ius vox e$$e videtur, prin- 3. argumen. cipiò quemlibet virum vocant patrem, quálibet fæminam matrem. Igítur naturæ ductu priùs communem rationem patris, quàm huius patris apprehendunt; atque adeò non priùs $ingulare, quàm vni- uer$ale intelligunt. Quare & Ari$toteles in proœmio huius operis ab hoc puerorum exemplo arg umentum duxit ad comprobandum vniuer$alia tum magis, tum prius nobis e$$e manife$ta.

Ad hæc, Vniuer$ale e$t obiectum intellectus, $ingulare obiectum 4. argumen. $en$us, vt te$tatur Ari$toteles hoc in libro cap. 5. tex. 49. ergo intel- lectus priùs vniuer$ale cogno$cit, quàm $ingulare; alioqui priùs t\~e- deret in non $uum, quàm in $uum obiectum. Huc pertinet, quod etiam Ari$toteles eodem loco ait, repetitque in 5. lib. Metaph. cap. 11. tex. 16. nimirum fingulare e$$e primò notum $en$ui, vniuer$ale verò intellectui.

Po$tremo, $ingulare intelligitur à nobis reflexè, vt a$$erui$$e vi- 5. argumen. detur Ari$toteles 3. de anima cap. 4. tex. 10. ergo eius cognitio po- $terior e$t, quàm rei vniuer$alis. Con$ecutio patet, quia omne refle- xum e$t po$terius directo. Liquet etiam priuatim ex ip$o progre$$u cognitionis reflex3, quam D. Thomas in di$putatis, quæ$t. de anima art. 20. & alibi, ac nonnulli eius $ectatores in hunc ferè modum ex- D. Thoma. opu$c. 19. & 43. & 2. de anima lecti. 13. & 1. p. q. 81. art 3. &. q. 86. art. 1. Fer- rariefis. 3. de anima q. 13. Hι$palé$is in 1. d. 29. q. 2. art.3 Capre. in 1. d. 33. q. 2. plicant. Cùm rei alicuius notitia mentem $ubit, ducitur primùm à Progre$$9 ad cognition\~e reflexam rei $ingularis ex. quo@u ndam $ententia. phanta$mate & intellectu agente qua$i intelligibilis quæ dam linea, quæ deinde procurrit ad intellectum patientem; inde ad rem vni- uer$alem $pecie repræ$entatã, tum à re vniuer$ali inflectitur ad phã- ta$ma, & ad rem $ingularem, quæ illius qua$i inuolucro obtegitur, hoc e$t, vt planiùs dicamus, imprimitur à phanta$mate, & intellectu agente in patientem $pecies intelligibilis, tunc intellectus patiens ea informatus gignit conceptum rei vniuer$alis; mox attendens ad $uum actum, aduertit illum genitum fui$$e ab $pecie, $peciem à phã- ta$inate, phanta$ma à re $ingulari, atque ita tandem in hoc flexu de- prehendit rem $ingularem, & exi$tit in mente quidam veluti circu- lus intellectualis, quem A ri$toteles $ignificauit $imilitudine lineæ Intellectua- lis circulus. inflexæ, quæ in $e ip$am veluti recurrit, cùm ex recta inflectitur in orbem.

Alij verò cognitionem reflexam fingularis hoc modo fieri arbi- Vt Caietan9 1. p. q. 86. ar. 1 Alia rat@o ex plicandi mo dum cogni- tionis refle- x{ae}. trantur. Percipit intellectus naturam cõmunem v. g. hominis; tunc quia aduertit illam non $eparatim ac per $e cohærere; $ed nece$$ariò in aliquo $ingulari exi$tere, colligit dari aliquod $ingulare, in quo $it, atq, ita dicitur $ingulate ip$um arguendo, ac reflectendo cogno- $cere. Patet igitur notitiam reflexam $ingularis, $iue hoc, $i- ue illo modo contingat, po$teriorem e$$e, quàm cõ- ceptum naturæ communis; quãdoquidem $emper intellectus extremo loco na- turã $ingularem apprehendit.

[res-1446-v_0088_80_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS II. CONCLVDITVR SINGV- laria priùs, faciliúsque à nobis intelli- gi, quàm vniuer$alia.

AS$erendum tamen e$t priùs à nobis $ingularia, quàm vniuer- Conclufio. $alia intelligi. Quod præter alios $entit Dúrandus in 2. d. 3. Eius a$$erto- res. q. 7. Ochamus in 1. d. 3. q. 5. Gregorius ibidem q. 3. Apol- Eandem fe- quũtur Ioan nes Maior in 1. d. 3. q. 4. Baconus ib@4 d\~e q. 1. Ni- phus 1. Meta pln. di$put. 11. Thrombeta 7. Metaph. q. 7. Antoni9 An- dreas q. 14. Ioannes Ca- nonicus 1. hpy$. q. 2. Thιen\~e$is 3. de anima ad tex. 11. Picco lominens in $ua Phil. Mo ral. gradu. 5. cap. 18. linaris 3. de anima q. 13. Burlæus, & Mar$ilius hoc loco. Hanc $en- tentiam, qui $pecies proprias rerum $ingularium in intellectu dari arbitrantur ex eo maxime cõprobare po$$unt, quòd intellectus pri- ùs con$ignetur $pecie rei $ingularis, quam vniuer$alis, faciliùs que ac promptiùs excitetur ad eliciendum cõceptum adæ quatum tali $pe- ciei, exprimentem $cilicet totum id, quod $pecies repræ$entat, hoc e$t, ip$am rem $ingularem, quàm ad formandum conceptum natur{ae} communioris, ad quam ea $pecies nec primariò, nec adæ quatè incli- net. Verùm quia illu$trior, magisq; Peripapetica e$t contraria opi- nio pror$us negans intellectui eiu$modi $pecies intelligibiles, quæ adæ quatè repræ$ent\~et $ingularia (qua de re 3. de anima) nos illi mo- dò infi$tentes ea probatione non vtemur. Nec verò de$unt aliæ $a- tis firmæ ad propo$itum concludendum.

Quodigitur conceptus rei fingularis priùs, faciliùsq; à nobis eli- ciatur, quàm rei vniuer$alis o$tendi pote$t, primò; quia $ingulare e$t propinquum $en$ui, à quo intellectus hoc $tatu cognitionem mu- tuatur, & in actu $uo pendet. Quare priùs fertur intellectus ad $in- gulare ip$um, quàm ad vniuer$ale concipiendum.

Secundò, Conceptus rei $ingularis, cùm $it notitia præ$tantioris naturæ, perfectior e$t, quàm conceptus rei communis in eadem $e- rie: ergo priùs, $altem origine, ab intellectu no$tro gignetur. Proba- Opinio ma- gis Peripate tιca non da- ri $pecies re- rum $ingula rium. tur con$ecutio, quia, vt Scotus rectè argumentabatur, cau$$æ na- turales, cùm nihil impedimenti $ube$t, mox producunt nobili$si- mum effectum, quem po$$unt: at verò cum primùm ex phanta$ma- te rei $ingularis tran$mittitur $pecies rei communis in intellectum, dantur cau$$æ, quæ $ufficiunt ad productionem conceptus rei $in- gularis; nimirum eiu$modi $pecies, & phanta$ma; nec quicquam e$t quod impediat. Quare is conceptus priùs omnino elicietur.

Tertiò, Experientia ip$a dux philo$ophiæ ac magi$tra veritatis Experientia dux philo$o phiæ palam te$tatur, cùm res aliqua $ingularis $en$um ferιt, nihil priùs à nobis concipi, quàm rem ip$am $ingularem: aduer$atur ergo expe- rientiæ, qui negat $ingularia priùs à nobis intelligi.

Po$tremò, Si intellectus nõ intelligeret $ingularia ni$i reflexè, & Impugnatur prior mod9 cognition is reflex{ae} $upra explicatus. eo præ$ertim modo, quem aduer$ariæ partis auctores tradũt, $eque- retur in primis nullum $ingulare à nobis determinatè concipi, $ed [res-1446-v_0089_81_t0]LIB. I. CAP. I. Q V AE STIO. III. $ub notitia vaga duntaxat. Nam $i nullum hominis v. g. indiuiduũ apprehendimus ni$i $crutando $ingulare, à quo $pecies hominis in commune genita e$t (qui erat prior modus explicandi cognitionem reflexam) cum eiu$modi $pecies à Socrate, vel à Platone, & alio quo- uis homine $ine di$crimine emitti potuerit, certè ea ratione ad nul- lum hominis indiuiduum definitè perueniemus. Idemque accidet, Refellitur po $terior. $i $ingulare non percipiamus, ni$i dum arguendo aduertimus com- munem hominis v. c. naturam nece$$ariò re ip$a in aliquo $ingulari exi$tere, quo pacto alij cognitionem reflexam explicabant. Etenim cùm hominis natura in omnibus $uis inferioribus contineatur, non magis ad hoc $ingulare, quàm ad illud eo pacto ducemur. Rur$us fi prior ille modus cognitionis reflexæ verus e$$et, $equeretur conce- ptum rei $ingularis efformari non po$$e, ni$i inter po$ita lõgiori mo- ra, dum $cilicet intellectus eiu$modi recur$us obit; imò nec elici ni$i ab homine exercitato, quique priùs ab alio edoctus fuerit, quo mo- do qua$i filo, vt in Dædali labyrintho, viam regens per circuitus il- los, & ambages, ad phanta$ma redeat. Quare minùs fui$$et à natura homini con$ultum, cui tam perplexa & difficilis via data e$$et ad in- telligenda $ingularia, in quibus tractandis omnis eius vita ver$atur.

ARTICVLVS III. DILVVNTVR ADVER- $ariæ partis argumenta.

NVnc eorum argumentis occurramus, qui o$tendere nituntur priùs vniuer$alia, quàm $ingularia in no$trum intellectum ca dere. Ad primum dicendum non oportere priùs intelligi id, quod $pecies primariò repræ$entat; $ed id, ad quod magis excitatur intellectus; magis autem excitatur, ac ducitur ad intelligendũ $in- gulare, licet inadæ quatè, & implicitè in $pecie intelligibili repræ- Ex Henrico Gandauen$i 1. par. $umm. art. 36. q. 1. le- ge etiam pro eadé re Auer roem dι$put. 3. contra Al- gazellem D. Tho. 1. $ent. d. 35. q. vnica art. 1. & 2. c õ tra gent. cap. 44. Zimarã in theor. {pro} pos. 1. $entatum; quia phanta$ma, quod in $en$o interno intellectui a$si$tit, e$t ip$ius $ingularis, præualetque ad determinandam ad illud intel- lectionem ob dep\~edentiam intellectus no$tri à $en$u, hoc rerũ $tatù; quantumuis $pecies intelligibilis ex $e magis ferat ad r\~e vuiuer$al\~e.

Secũdi argumenti explicatio vt illu$trior$it, aduertendum e$t Quo pacto materiaimpe dit cognitio n\~e. duobusmodis dici po$$e cognition\~e impediri à materia; vno ex par- te $ubiecti; altero ex parte obiecti. Ex parte $ubiecti; quia quò illud magis materiale e$t; eo minùs idoneum ad vim cogno$cendi; cum $emper h{ae}c non nihil ab$tractionis à materia de$ideret. V nde Ari$to- teles 2. de anima c. 12. tex. 124. cau$am cur plantæ cognitione pror- $us carcant (et$i eis Plato qua$i dormientem $en$um dederit) ad ip$a- rum cõcretion\~e, & vt vocant, materialitat\~e refert. Contra verò quò [res-1446-v_0090_82_t0]IN PHYSIC. ARIST. res magis à materia emergunt, eò perfectiorem obtinent cogno$c\~e di Plant{ae} ob ni mis terre$tr\~e corporis cõ- pagem $en$u carent. gradum, vt videre e$t in bellua, homine, & angelo: hominis enim cognitio perfectior e$t, quàm bellu{ae}, quia forma hominis pote$t ex- tra materiam cohærere, non autem belluæ: & angeli item cognitio nobilior, quàm hominis, quia angelus pror$us materia vacat, non homo, qui ex corpore & animo con$tat. Iam verò exparte obiecti dicitur materia impedire, $eu retardare cognitionem ob eas poti$si- mùm cau$as, quæ in propo$ito argumento continentur. Verùm $i quis animum aduertat facilè videbit ex nulla earum colligi po$$e in- tellectionem plus à materia rei $ingularis, quàm vniuer$alis impedi- ri. Non enim materia rei $ingularis aut magis potentia e$t, aut intel- Intellectio non magis à materia rei fingularis quã vniuer$alisim peditur. lectui di$similior, quàm materia rei vniuer$alis. Nam quod obijciũt naturam $ingularem magis e$$e materia demer$am, ide$t, con$titui ex materia magis contracta; id nihil momenti habet. Non enim cõ- tractio illa difficiliorem reddit apprehen$ionem rei $ingularis; quin verò naturæ communes non ni$i beneficio $ingularium, quæ primò in $en$us, deinde in intellectum $pecies imprimunt, intelligi à nobis po$$unt. Quo fit vt materia indiuidua non modò non impediat, aut retardet cognitionem; $ed pro $ua etiam parte iuuet, ac promoueat, quatenus e$t in re $ingulari, à qua omnis no$tra cognitio ortũ habet.

Ad tertium, dicendum cum Gregorio in 1. d. 3. quæ$t. 4. art. 3. & Ochamo d. 3. quæ$t. 6. pueros non iccirco primùm omnes viros patres appellare, quod communem patris, aut viri rationem primò concipiant, $ed quia humore, & ea, quam humor exhalat, nebula ce- Cerebri hu- miditas intel lig\~edi actum interturbat. Leged. Tho. 1. p. q. 101. ar. 2. & in 2. $ent. d. 23. q. 2. ar. 2. Galenũ lib. 3. de loc. affect. rebrum occupante, adeò in illis interior $en$us obductus e$t, adeòq; imperfectè & qua$i per vmbram operatur, vt $ingularia illa non ni$i $ub imperfecta & vaga notione percipiant, nec parentes ab alijs di- gno$cant, donec vi dι$cernendi polleant, quæ ætate procedente $en- $im emergit. Quòd $i aduer$ariorum ratio concluderet, eodem mo- do, vt auctores cιtati animaduertunt, probari po$$et belluas primùm naturam communem apprehendere, quam ne apprehendunt qui- dem. Videmus $iquidem agnos recèns natos quamlibet ouem, qua$i matrem $equi; nimirum quia dũ vegetiori carent $en$u, omnes oues Notitia vaga fingulatium. tanquam matres apprehendunt. At enim quia vaga illa, & confu$a fingularium notitia, quatenus circa nullum $ingulare definitè ver$a- tur, conceptui confu$o reì vniuer$alis admodum cognata e$t; ideò Ari$toteles ab ea $ump$it argumentum, quo vniuer$alia priùs à no- bis intelligi comprobauit.

Ad quartum, re$pondendum e$t adæ quatum obiectum intelle- ctus, vt ex 9. Metaph. cap. 11. tex. 20. colligitur, non e$$e vniuer- Obiectũ adæ quatum intel lectus. $ale; $ed ens in tota $uæ $ignificationis amplitudine, quo pacto tam vniuer$alia, quàm $ingularia complectitur: dici tam\~e interdum vni- uer$ale, obiectum intellectus; quia cognitio vniuer$alis, propria illi e$t, vtpote, quæ $oli intellectui competit, & $i non $ola; $eu (quod eòd\~e redit) quia intellectus per vniuer$aliũ cognition\~e præ$tat $é$ui [res-1446-v_0091_83_t0]LIB. I. CAP. I. Q V AE STIO. V. quilicet $ingularia percipiat, vltra ea tam\~e nõ a$cendit. Reliqua verò Ari$totelis te$timonia intelligenda $unt de cognitione $cientiæ, qua intellectus, vt ex 1. libro po$terioris Analyticæ con$tat, vniuer$alia per $e ac primò contemplatur; $ingularia verò non ni$i ex accidente & $ecundaria ratione.

Quinti argumenti $olutio plus habet difficultatis; illo namque Ari$totelis te$timonio ex c. 4. lib. 3. de anima, tanquam gladio Del- phico variè vtuntur Peripatetici. Nonnulli, è quibus e$t Henricus Gandauen$is quodlib. 5. q. 15. D. Thomas, eiusq; $ectatores & ple- rique alij, quorum explicationem in argumento retulimus, elicere ex eo conãtur $ingulare po$teriùs à nobis intelligi; alij intelligi pri- ùs. Atque ex hi$ce po$terioribus e$t Gregorius Ariminen$is in 1. d. 3. q. 3. art. 2. & Burlæus initio huius libri. Reiecta tamen huiu$ce rei pleniori di$ceptatione ad eum locum tertij de anima, breuiter hîc di- cendum Ari$totelem vel nihil ibi de di$erimine inter directam, & re- Explicatur lo cus Ari$t. in 3. de anima. flexam cognitionem tradere volui$$e; $ed docere duntaxat animam percipere vniuer$ale alia facultate di$tincta à $en$u, quo $ingulare percipit; di$tincta quidem, vel re ip$a, vel $ola ratione; $icuti linea flexa $ola ratione differt à $e ip$a proten$a; quod admodum proba- bile e$t. Vel, $i etiam directæ, & reflexæ cognitionis di$crimen indi- care voluit, haud ob$curè cognitionem reflexã, quam $ingulari at- tribuit, priorem feci$$e directa, quam a$signat vniuer$ali. Hæc e$t enim eius loci $ententia; Anima percipit vniuer$ale, $icuti cùm ex- ten$a fuerit linea flexa; qua$i videlicet mens in cogno$cendo $ingu- lari priùs $e inflectat ad $\~e$um, po$tea verò recto intuitu $e$e ad per- cipiendum vniuer$ale conuertat. At neque iuxta hanc expo$ition\~e Singulare nõ tam reflexè, quam inflexè à nobis intel ligi. dici debet $ingulare cogno$ci reflexè, $ed inflexè potiùs, vt ex con- textu Græco planum e$t. Vnde patet Ari$totelem co loco, aut neu- tri parti præ$entis controuer$iæ, aut no$træ potius faui$$e. Lege etiá Fon$ecam lib. 1. Metaphy$. cap. 2. q. 3. $ect. 5.

QVÆSTIO. V. VTRVM SINGVLARE $ub$tantiæ, an accidentis à nobis primò intelligatur. ARTICVLVS I. QVIBVS ARGVMENTIS videatur primò intelligi $ingu- lare $ub$tantiæ. [res-1446-v_0092_84_t0]IN PHYSIC. ARIST.

SVperiori di$putatione $tatuim<_>9 priùs à nobis $in- gulare, quã vniuer$ale intelligi; $equitur vt quod nam illud $ingulare $it, accidentis ne, an $ub$tan- tiæ, videamus. Quod igitur $ingulare $ub$tantiæ in no$trum intellectum primò cadat, $uaderi po- te$t in primis te$timonio Ari$totelis 7. Metaphy- Ari$tot. $icæ cap. 1. tex. 4. vbi ait $ub$tantiam e$$e cogniti- one priorem accidentibus. Deinde hac ratione. Id intellectus primò concipit, quod primò cogitatiua apprehendit; nam & cum hac pri- mò coniungitur intellectus agens; $ed cogitatiua primò apprehen- dit $ub $tantiam $ingularem, ergo & intellectus. Maior propo$ito $uadetur quia ex doctrina D. Diony$ij cap. 4. de diuinis nominibus, D. Diony$. In fimũ $um- mi coniungi tur $ũmo in- fimi. Parte 1. infimum $ummi coniungitur $ummo in$imi; $ummum autem inter potentias cogno$centes e$t intellectus; infimum verò facultas $en$i- tiua: itemque omnium intellectuum, humanus infimus e$t, & inter omnes $en$itrices facultates cogitatiua $umma habetur. Minor pro- batur, quia cùm $ub$tantiæ cognitio, accidentium perceptione no- bilior $it, illam priùs, quam hanc cogitatiua eliciet, $i cau$a natura- lis non impedita edit primò nobili$simum effectum, quem pote$t.

Item, Anima nihil priùs, quàm $e ip$am intelligit. Non ergo pri- ùs accidens, quàm $ub$tantiam percipit. Probatur antecedens, nã- que id anima priùs intelligit, quod ip$i maximè præ$ens e$t; nihil autem illi, magis quàm ip$a $ibi cohæret, ac præ$to ade$t.

Deniq;, Quod $altem Deus in hominis intellectum primò cadat hunc in modum o$tenditur. Id, in quo cætera cogno$cimus, & quo de alijs iudicamus, primò nobis per$pectũ e$$e oportet; vnde priùs lucem, quàm colores $entimus, & principijs, quàm conclu$ioni, pri- ùs a$$en$um damus; $ed quicquid cogno$cimus, non ni$i in luce pri- mæ veritatis cogno$cimus, & per eam de cæteris iudicamus, vt$cri- p$it Plato in Timæo, & D. Augu$tinus 12. libro de Trinitate cap. 2. Plato. D. Augufting Igitur primò cognitum à nobis e$t veritas prima, ide$t, Deus.

ARTICVLVS II. QVÆSTIONIS explicatio.

IN hac quæ$tione diuer$i diuer$a, atq; aduer$a $entiũt. Etenim $ũt, qui putent $ub $tantiã nõ modò nõ intelligi à nobis primò, $ed ne intelligi quidem, no$tramq; omnem per$crutationem circa $ub- Variæ $ent\~e- ti{ae} de $ingula ri primò co- gnito. $tantiarum inuolucra, ide$t, accidentia, immorari, nec ad ip$am rei e$$entiam, aut $ub$tantiam peruenire. Qua de relege, $i placet, Ni- colaum Cu$am in libris de doctaignorantia, & in 3. Idiotæ dialogo Lege Herue- ũquodl. 3. q. 12. copio$è di$$erentem. Alij cen$ent priùs concipi à nobis $ub$tantiam, [res-1446-v_0093_85_t0]LIB. I. CAP. I. QVAESTIO. V quàm accidens; & ex his quidam priùs vniuer$ale, alij $ingulare; rur- $umque ex his po$tremis quidam $ingulare vagũ, alij determinatũ.

Sit tam\~e conclu$io. Singulare, quod à nobis primò concipitur, Conclu$io. e$t $ingulare $en$ibile, determinatum, non $ub$tantiæ, ($i eius for- male $pectetur) $ed accidentis concretè $umpti. Hæc conclu$io in- telligi debet $ublatis impedimentis. Probaturque $igillatim. Nam cùm no$tra cognitio ortum habeat à $en$u, eoque vtatur velut præ- uio $atellite, id primò mentem $ubit, quod primò $ui $peciem in $\~e- $us imprimit: hoc autem, vt ex $uperioribus con$tat, $i nihil ob$it, e$t $ingulare $en$ibile determinatum. E$$e verò huiu$modi $ingulare nõ $ub$tantiæ; $ed accidentis, inde $uadetur, quia $ub$tantia non mittit $ui $imilitudinem ad $en$um, alioqui e$$et $en$ibilis per$e, quod ne- gat Ari$toteles 2. de anima cap. 6. tex. 65. Deniq; debere id e$$e $in- gulare accidentis concretè, non ab$tractè $umpti, ex eo o$tenditur, quia vnaquæque res ita $en$u percipitur, vt in eum agit. Quare cùm A ctiones $ũt $ingularium per $e exi$ten tιum. $ingulare $en$ibile non ni$i concretè $umptum agat. (Neque enim id, quod calefacit e$t hic calor, $ed hoc calidum, docente Ari$totele in lib. de $en$u & $en$ili cap. 6. quia actiones $unt $ingularium per $e exi$tentium) fit vt $ingulare $en$ibile concretum primò $ub $en$um cadat, & ex con$equenti primùm ab intellectu percipiatur. A dieci- mus verba illa, $i eius formale $pectetur, quia cùm concreta acciden- tium, quæ $ui $peciem in $en$us mittunt, $ub$tantias connotent, ne- ce$$e e$t, vt tam ip$a, quam $ub$tantiæ, eodem actu apprehendantur; $ed hæ vt connotatæ, & accidentibus inuolutæ, ac proinde $ecunda- ria ratione, & implicitè; illa vt formaliter $ignificata, atq; adeo pri- mò & per $e.

Ex his, quæ hactenus docuimus, licebit colligere id, quod inter naturas cõmunes à nobis primoloco intelligitur, e$$e naturam $pe- cificam eius accidentis, quod amotis impedimentis priùs $ub $en$ũ cadit; quod a$$erit Scotus 7. Metaph. q. 3. & Iandunus ibidem, alij- que non pauci.

ARTICVLVS III. OCCVRRITVR PRI- miarticuli argumentis.

AD primum argumentũ initio qu{ae}$tionis propo$itum dic Ari- Solu. 1. argu. $totelem eo loco $eptimi Metaph. loqui de accidente $ecun- dum accuratam & di$tinctam cognitionem, qu{ae} per au$culta- Quo pacto $ub$tantia $it cognitione prior accid\~e te. tionem habetur, quo pacto $ub$tantia cognitione prior e$t; cùm $i- ne illa accidens nec ab$olutè intelligi, nec perfectè definiri po$sit. Nos verò in præ$entia agere de accidente $ecundum notitiam con- fu$am via inuentionis.

[res-1446-v_0094_86_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Ad $ecundum, Suppo$ita nunc illa $ententia qu{ae} præter $en$um Solutio 2. ar- gumenti. communem, plures $en$us internos facit; quod an ita $it in libris de anima di$quiretur; re$pondemus in primis negando maiorem pro- po$itionem. Non enim intellectus agens cum $ola cogitatrice pot\~e- tia iungitur; $ed cum phanta$ia quoque, imò & cum $en$u commu- ni, vt quidam putant. Quare cùm hæ $acultates $ola accidentia per- cipiant, $olam accidentis $imilitudinem vnà cum intellectu agente in patientem primò inferent. Quod verò ad illud D. Diony$ij effa- tum $pectat, dicendum erit omnes internos $en$us reputari $ummũ inter potentias cogno$citiuas organicas. Aliter etiã eid\~e argumento Altera $olu- tio eiu$d\~e ar gu. occurri pote$t, videlicet admittendo maiorem propo$itionem cum Ianduno 1. de anima q. 10. & Caiet. 1. p. q. 85. art. 1. $ed negando minorem. Licet enim cogitatiua ex accidentis $imilitudine imagin\~e Cogitatiua priùs, $altem natura, appre hendit acci- dens, quàm $ub$tantiam. $ub$tantiæ effingat: tamen $altem priùs natura appreh\~edit accidens, cuius $peciem à phanta$ia recipit, e$to illius, quàm huius, appreh\~e- $io nobilior $it. E$t enim rata naturæ lex, vt quælibet potentia id, $altem priùs origine, concipiat, cuius $imilitudine primo excitatur. Adde etiàm cogitatricem vim non ni$i arguendo, & quodam veluti di$cur$u, vt pleriq; arbitrantur, ad apprehen$ionem $ub$tantiæ de- uenire, proindeq; non po$$e non imaginem accidentis, cum qua in- tellectus agens mox concurrat, $ibi priùs efformare. Denique Ri- lutio alio rum. chardus in 2. d. 24. q. 3. circa 3. principale, Heruæ us quodl. 3. q. 12. negant $ub$tantiam ab vllo $en$u percipi. Quæ $ententia in vtramq; partem probabilis e$t: placuit autem affirmatiua D. Thomæ in 4. d 49. q. 2. art. 2. & in opu$c. 29. Auerroi 2. lib. de anima comm. 63. Caiet. 3. p. q. 76. art. 7. alijsque compluribus. Qua de re luculen- ter $crip$it Mirandula lib. 5. de examine vanitatis cap. 10.

Ad tertium, dicito ex doctrina D. Augu$tini lib. 14. de Trin. c. 6. Sol. 3. argu. dupliciter intelligi po$$e mentem no$tram $ibi pr{ae}$entem e$$e, vide- licet præ$entia e$$entiali; quia nimirum à $e ip$a non abe$t: vel obie- ctiua, quia $ibimet conceptu aliquo obijcitur. Priori modo non po$- $e quicquam priùs, aut magis præ$ens illi e$$e, quàm ip$a $ibi e$t: po- $teriori priùs $e$e illi exhibere rem $ingularem $en$ibilem, cuius $pe- ciem recipit, maximè cùm $e non ni$i actu re$lexo intelligat, po$t- quam videlicet ad alia proten$a in $e ip$am recurrit. Quod Ari$tote- Anima nõ ni fi actu refle- xo $e ip$am intelligit. Solutio 4. ar gumenti. les $ignificauit 3. de anima cap. 4. tex. 8. aiens cùm intellectus $ingu- Quo pacto anima in $e reciprocet le ge D. Tho- mam 1. p. q. 87. ar. 1. la intelligibilia effectus fuerit, tunc demũ $ui ip$ius capere notion\~e.

Ad quartum, omi$$a longiori di$putatione, quã per$equitur H\~e- ricus Gand. 1. p. $ummæ art. 24. q. 7. & D. Tho. opu$c. 70. q. 1. ar. 3. & 1. p. q. 88. art. 3. & Scotus in 1. $ent. d. 3. q. 4. re$pondendum e$t ea quæ intelligimus, non dici apud Platonem & D. Aug. perci- pi à nobis in luce primæ veritatis tanquam in re cognita; $ed tan- quam in ratione cogno$cendi, ide$t, non qua$i dum quidpiam intel- ligimus ip$am primam veritatem priùs cogno$camus: $ed quia nihil in no$trum intellectũ cadit, ni$i quatenus in eo prima veritas elucet, [res-1446-v_0095_87_t0]LIB. I. CAP. II. EXPLANATIO. & participatur, & $acrum illud ac diuinum lumen, vt rebus ip$is ve- Hac de re D. Grego@9 Na zi. in $ãctũ la uacrũ orat. 3. Nιhil intelli- gimus ni$i lu mine è diui- nè lucis fonte ad nos deflu ente. ritatem, ita nobis vim eius percipiendæ, tuendæque largitur, vt ex eod\~e Platone D. Gregorius Nazianzenus inquit. Enim verò quod ip$a prima veritas in $e $umpta à nobis haud primò cogno$catur ex eo planum e$t, quia in hoc vitæ $tatu ad naturalem Dei cognitio- nem nõ ni$i ex antecedente $enfibilium rerum notitia prouehimur. Atque hæc de ordine vniuer$alia, & $ingularia à nobis intelligendi $atis $int.

_CAP. II._

_N_Ece{$s}e e$t ita{\'que} aut vnum e{$s}e principium, aut _Textus 6._ plura: at{\'que} $i vnum, aut immobile, vt Parmeni- des, & Meli$sus inquiunt; aut quod moueatur, vt Naturales philo$ophi; quorum alij primum principium ignem $tatuunt, alij aquam: at $i plura, aut fini- ta, aut infinita: & $i finita, vna autem plura; aut duo, aut tria, aut qùatuor, aut numero quopiam alio: $i infinita, aut generis eij$dem, $pecie differentia, vt Democritus, aut etiã contraria. Non aliter inquirunt, qui ea quæ $unt quot. $int _Textus 7._ $crutantur. Nam de his primùm quærunt è quibus $unt en- tia, vtrum vnum an plura: & $i plura an finita, an infinit a. Quare inquirunt an principium, & elementum vnum $it, an _Textus 8._ multa. Con$ideratio igitur de eo quod e$t, an vnum $it, & immobile, Naturalis non e$t. Nam vt Geometræ nulla con- tra eum remanet ratio, qui principia tollit; $ed aut alterius e$t $cientiæ, aut omnium communis; $ic ne{\'que} ei, qui de prin- cipijs di$$erit.

 Capitis $ecundi explanatio.

ABSOLVTO huiu$ce di$ciplin{ae} proœmio, $equitur tractatio ip$a, in qua Ari$toteles imitatus naturam, quæ à principijs opus inchoat, di$putatio- nem rerum naturalium ab earum principiis orditur. Seruat autem in horum Methodus Ari$totelicæ doctrinæ. perve$tigatione eum ordinem, ac methodum, quam ip$e ante pr{ae}$crip$e- rat. Nam prius quam de $ingulis principijs particulatim di$$erat, commu- nes, ac gnererales eorum qu{ae}$tiones pertractat, & ante omnia veterum $e- tentias cõmemorat, vt ex earum dijudicatione firmior, atq; illu$trior $it veritatis explicatio.

Nece$$e e$t itaq; _ Modi, quibus principia vi- dentur po$$e $tatui. Tradit modos, qui bus principia $tatui po$$e videantur, vt ex ijs omnibus eos, quos probarit, ex- cerpat, & principio rum numerum $ta- tuat; nõ omnes ta- men rec\~e$et, vt an- notarunt D. Tho- mas, Auerroes, & Simplicius; $ed qui magis ad rem præ- $entem faciũt. Po$- $unt verò ijad hãc $ummam, partitio- n\~eque redigi. Opor tet, aut vnum e$$e priucipiũ, aut plu- ra: $i vnũ, aut mo- tus expers, aut mobi le; $i mot9 expers, aut finitum, aut infini- tũ. Similiter$i mobile. Rur$ú, $i plura, aut finita, aut in$inita; $i $inita, aut duo, aut tria, aut alio certo numero cõprehen$a. Si infinita, aut generis eiu$d\~e, $ed $pecie, & figura, $ituq; diuer$a; aut genere etiã differentia, & inter$e pugnantia. Igitur Parmenides, & Meli$$us vnum duntaxat. principium, idque motus expers inuexere, infinitum Meli$$us, Parmenides finitum. Dioge- Qui vnum principiũ fe- cere. nes Apolloniates, Anaximenes, Anaximander, & Thales vnum etiam, $ed infinitum, & mo- bile. Hippa$us, & Heraclιtus vnum quoque, veruntamen finitum & mobile. Plura verò cer- to numero comprehen$a con$tituerunt Plato, Empedocles, & Pythagoræi; Plato tria, Em- Qui plura fi- nita. pedocles quatuor, Pythagor{ae}i decem. Infinita generis eiu$dem, $pecie & figura di$crepantia Leu$ippus, & Democritus: generis diuer$i, & inter $e contraria, Anaxagoras. Quo aut\~emo- Qui infinita. do $inguli $ua dogmata intellexerint, ac defenderint, patebit in progre$$u, nosque id in qu{ae}- $tione de numero principiorum locupletius exponemus.

Non aliter in quiιunt _ Variè hunc locum explicant Alexander, Sipmlicius & Auerroes. Videtur tamen $ignifica$$e Ari$toteles hanc, quam $equitur, philo$ophandi rationem, $cru- tando nimirùm Phy$icarum rerum principia, nequaquam nouã e$$e, cùm eam alij ante ip$um [res-1446-v_0096_88_t0]LIB. I. CAP. II. EXPLANA TIO.

Quando principium non e$t, $i vnum tantum e$t, hoc que modo vnum. Alicuius enim e$t, aut aliquorum id, quod est principium. Con$iderare itaque an hoc modo vnum $it, _Textus 9._ perinde e$t atque contra aliam quamuis po$itionem, quæ $ermonis gratia affirmetur, qualis e$t Her acliti, aut $i quis id quod e$t, homin\~e vnũ e{$s}e dixerit di{$s}erere; aut contentio$am ration\~e diluere, quales quidem Parmenidis, & Meli{$s}i am- bæ $unt rationes; quippe quæ, & fal$a a{$s}umant, & nonre- _Textus 10._ ctè concludant. Magis tamen Meli{$s}i ratio importuna est, & dubitationem non babet; $ed ab$urdo vno dato cætera accidunt. In hoc verò nulla ine$t difficultas. Nos autem _Textus 11._ ponamus quæ natura con$tant aut omnia, aut quædam mo- ueri; quod quidem inductione e$t manife$tum. At ne{\'que} om- nia diluere conuenit; $ed ea tantùm, quæ ex principijs demõ- $trando fal$a concludunt: quæ autem $ic non concluduntur, minimè: vt quadrationem, quæ per $egmenta fit, Geome- træ e$t di$$oluere; at eam, quæ Antiphontis baudquaquam. Sed quanquam naturæ con$ideratio hæc non $it; quia ta- _Textus 12._ men, quod dicunt, naturales dubitationes habere accidit, be- nères forta{$s}is $e habuerit, $i de eis alιquantisper di$$erue- rimus. Nam philo$ophiam habet con$ider atio.

 v$urparint: qui cùm corum, quibus vniuer$itas con$tat, numerum, $eu multitudinem inue- $tigarent, re ip$a nihil aliud, quàm quot e$$ent rerum initia di$quirebant.

Con$ideratio igitur _ Antequam cotũ placitum confutet, qui vnũ immobile fecere prin- cipium, o$tendit non e$$e Phy$ici negotij contra cos, qui ita $en$erint, di$putationem inire; $ed ad aliam id facultatem, altior\~e ve $cientiam attinere; co quod Phy$iologi{ae} tollant princi- pia, quibus $ublatis omnis Phy$ica di$putatio collabitur, & euane$cit.

Quando principium non e$t _ O$tendit eos, qui vnum duntax at prin cipium, idque mo- tus expers faciunt, Philo$ophi{ae} Naturalis principia tollere. Primùm, quia ita vnum faciunt principium, vt a$$erant vnum tantum e$$e in natura ens; cùm tamen ratio principij multi- tudin\~e arguat; $iquidem omne principium refertur ad id, quod ab co dependet, aut aliquo modo originem capit. Deinde, quia negant motum, atque adeò totam euertunt naturam, Qui motum negant, na- turã tollunt. qu{ae} principium motus, & quietis dicitur. Quare perinde e$$e cum his philo$ophis dι$puta- re, atque cum Hera- clito, aut alio, qui omne, quod e$t, vnũ hominem e$$e dice- ret. Porrò Heracli- Heraclitus. _συοτειυός_ tus cognomento te- nebrico$us, vnus fuit ex antiquioribus Phi lo$ophis, de quo il- lud narrant memora bile, quod quoties domo egrediebatur, flebat; $icuti & Demo critus ridebat; quod alteri omnia, qu{ae} agi mus, mi$eri{ae}; alteri inepti{ae} videbantur. Aiebat quoq; Heracli tus r\~enullã, ob peren n\~e agitationem, qua voluũtur omnia, ma gis hoc, quàm $uum oppo$itum e$$e; ne- gabatque, vt quidam tradidere (et$i non tam auimi a$$en$u, quàm cõcertandi $tu dio) communi$si- mum, ac noti$simum illud axioma, Impo$sibile e$t idem e$$e & non e$$e. Lege Ari$totelem 4. Metaph. cap. 3.

Nos autem ponamus _ O$ten$urus Plato lib. 10. de legibus e$$e Deos, $umit priùs, vtirem Plato. omnium oculis peruiam, dari in naturæ vniuer$itate motum. Hunc locum imitatus Ari$to- teles eadem hypothe$i vtitur. Statuendum, inquit, e$t hoc Phy$iologi{ae} principium $atis ma- nife$tum, videlicet, res Phy$icas motu cieri, $iue omnes in vniuer$um, $iue earum $altem ali- quas; alterutιum nanque ad rem propo$itam $ufficit; & tamen hoc principium inficiantur Parmenides, & Meliffus; cũ omnequod e$t vnũ tantum, idq; a motu liberum faciant. Quare cùm tã longo itinere à Phy$iologia deflexerint, nõ erit Philo $ophi Naturalis cũ ijs dι$ceptare, & corum rationes coarguere, $ed eas, qu{ae} $eruatis naturæ principijs, non rectè colligunt.

Vt quadrationem qu{ae} _ Quemadmodum, inquit, Geometr{ae} e$t di$$oluere rationes, qu{ae}, Quadratura circuli. per $egmenta circulum quadrare nitebantur, non auté rationes quibus ad id Antiphon vteba- tur, ita nec Phy$ico incumbit Parmenidi, & Melι$$o re$pondere. Hunc locum vt intelligas aduerte quadrare circulũ e$$e reperire areã quadrati {ae}qualem are{ae} circuli. In huius aut\~e rei per- ue$tigatione diu elaborarunt ante Ari$totelis tempora multi exc{ae}llenti ingenio Mathemati- Antiphon. Hippocrates. ci, atque inter alios Antiphon, & Hippocrates Chius, quorum meminit Ari$toteles 1. libro- pofterioris Analytic{ae} cap. 7. tex. 23. & 1. Meteororum cap. 6. & 1. Elenchorum cap. 10. $ed [res-1446-v_0097_89_t0]LIB. I. CAP. II. EXPLANATIO.

Principium autem omnium accõmod ati{$s}imum e$t, quo- _Textus 13._ nam modo qui omnia vnum e$$e inquiunt, (cùm ens mul- tis modis dicatur) id inquiant. Vtrum omnia $ub$t antiam, an quantitatem, an qualitatem. Rur$us vtrum omnia $ub- $tantiam vnam, ceu hominem vnum, aut equum vnum, aut animam vnam, an qualitatem: hanc verò vnam, vt alborem, aut calorem, aut eius generis aliquid. Hæc nan{\'que} omnia in- ter $e plurimum differunt, & dιci non po{$s}unt. Nam $i _Textus 14._ $ub$tantia, & quantitas & qualitas $unt, & hæc quidem $eu $eparata ab inuic\~e, $eu non $eparata, entia $unt multa: $in verò omnia $int qualitas, aut quantitas ($eu $ub$tantia $it, $eu non $it) ab $urdum e$t; $i tamen quod e$$e non pote$t, ab$urdum dicendum e$t. Aliorum etenim nullum præter $ub- $t antiam e$t $eparatum, quando omnia de $ubiecta $ub$tã- tia dicuntur. Sed Meli{$s}us id, quod e$t, infinitum e{$s}e ait. _Textus 15._ Quapropter id, quod e$t, quantum e$t quoddam, cùm in quã- titate $it infinitum. Sub$tantia verò aut qualitas, aut affe- ctio infinita e{$s}e non pote$t, ni$i ex accidenti, $i quanta quæ- dam $int $imul. Nam infiniti ratio quantitate vtitur snon $ub$tantia, aut qualitate. Si igitur & $ub$tantia, & quã- titas $int, duo $unt entia, non vnum.

 neuter eorum circulum quadrauit, tamet$i peiùs Antiphonti res proce$$erit, quí inter argu- mentandum nonnulla Geometricis principijs repugnantia $ump$it. Quam obcau$$am non attinet ad Geometram eius diluere rationes.

Hac de reluculenter$crip$it hoc loco Simplicius ad tex. 11. & ex recentioribus Petrus No- nius, & Ioannes Bruteon in libellis, quibus accuratè demon$trant $ru$tra Orontium cona- tum fai$$e pr{ae}dictam quadraturam o$tendere. Vtrum verò ab alijs inuenta iam fuerit qu{ae}$tio e$t. Nam Boetius in categoria relationum affirmat inuentam, quod etiam Iamblicho vi$um Iamblichus. fuit, vt te$tatur Simplicius hoc loco. Alij tamen id pernegant. Sanè hi$ce proximis annis po$t diuturnam eius rei commentationem, eam tradidiffe putatur Clauius in fuis commentarijs $uper Euclidem ad calcem libri $exti. Et verò $iue ita res habeat, $iue non, parum omnino ad huius loci explicationem refert.

Sed quanquam _ Tamet$i ad Phy$icum non $pectat aduer$us Parmenid\~e, &Meli$$um di$- $erere, init tamen cũ eis Arι$toteles di$pu- tationem, propterea quod h{ae}c per$cruta- tio aliquot naturales dubitationes attin- gat, & alia quædam, et$iá Phy$ico, non tamen à Philo$opho aliena. Ita hunc lo- cum interpretati $ũt Themi$tius, & Sim- plici9, et$i Alexãder, Porphyri9, & Auer- roes aliter contextus verba di$tinguentes putarint $ignι$icatiab Ari$totele Parmeni- dem & Melι$$um de natura dicere, $ed qu{ae} afferunt, non conti- nere naturales dubi- tationes. Prior ta- men interpretatio & veritati con$ona, & germanior habe- tur.

Cum ens _ A$- $umpta, vt Alexãdér ait, Metaphy$ici per$ona duobus argumentis procedit Ari$toteles contra Parmenidem, & Me- 1. Ariftotelis argum. con- tra Parmen. & Mel. li$$um. Primum, quod ab amplitudine entis, & multiplici eius $ignificatu ducitur, ita $e habet. Cùm ens multifariam, ac de multis dicatur nempe de $ub$tantia, de quantitate, deque alijs primis rerum generibus, qu{ae}rimus quo nam pacto entis nomen v$urpent, cùm omnia vnum e$$e dicunt? aut enim vnum duntaxat entis $ignificatum $umunt, nempe $ub$tantiam, aut quantitatem, ita vt ex eorum placito omnia $int vel $ub$tantia, vel quantitas; aut omnia $i- mul, ita vt non inficientur dari $ub$tantiam, & quantitatem, c{ae}teraque entia; $ed tamen a$$e- rant ea non e$$e plura. Si priori modò accipiant, vel eiu$modi ens erit aliquid commune, vel $ingulare. Si commune, nece$$ariò multa $ub $e comprehendit, atque ita plura iam admittere cogentur. Si $ingulare, aut illud e$t $ub$tantia $ine accidentibus, aut accidens $ine $ub$tan- tia; $i primum non poterit e$$e quid finitum, vel infinitum, vt ipfi appellant, cùm finitum, & infinitum $int affectiones quantitatis: $i verò $ecundum, $equitur dariaccidens extra $ubiectũ, quod fierinequit. Iam verò $i po$teriori modo capiant, $ecum ip$i pugnant, dum enim $ub $tantiam, dum quantitatem, dum qualitatem dari in rerum natura inquiunt, plura concedũt entia, qu{ae} tamen alioquinegant, dum omnia vnum e$$e a$$erunt. Nullo igitur modo Parme nides & Meli$$us $uam tueri $ententiam po$$unt.

 [res-1446-v_0098_90_t0]LIB. I. CAP. II. EXPLANATIO.

Si $ola $ub$tantia infinitum non erit, nec vllam habebit magnitudinem, quandoquidem e{$s}et quantũ quoddam, Præ- _Textus 16._ terea cùm ip$um quoque vnum perinde atque ens multis mo- dis dicatur, quonam modo ip$ũ vniuer $ũ inquiãt vnũ e{$s}e cõ- _Textus 17._ $iderandũ e$t. Dicitur aut\~e vnũ, aut continuũ, aut indiuiduũ, aut quorũ e$$entiæ ratiovna e$t, & ead\~e. Si igitur id, quod e$t, cõntiuũ e$t, multaprofectò e$t, cũ infinitè diuidi cõtinuũ po{$s}it E$t autem de parte, & toto dubitatio forta{$s} is ad rationem non pertinens, $ed ip$a per $e, vtrum pars & totũ vnum $int, an plura, & quo pacto vnum aut plura, et$i plu- ra, quomodo plura, quæ eadem ratio de partibus non cõtinu- is. Et$i vtraque pars cum toto vnum $int, vt indiuiduũ, quod ip$æ quoque inter $e vnum erunt. At verò $i vt indiuiduum; _Textus 18._ nihil quantum erit, aut quale, neque igitur in$initum id quod e$t, vt ait Meli$$us, neque finitum, vt Parmenides, cùm fi- nis indiuiduus $it, non id quod e$t finitum. Sed $i entiaom- _Textus 19._ nia ratione $unt vnum, vt ve$timentum, & tunica; fit vt eũ- dem, atque Heraclitus, $ermonem pronuntient. Boni enim, & mali, atque etiam non boni, & boni eadem erit e{$s}en- tia.

Pr{ae}terea cùm ip$um quoque vnum _ Eo$dem in$ectatur, & premit ratione de$umpta ex 2. argum. varia $ignificatione, vnius, huncin modũ. Cùm Parmenides & Meli$$us omnia vnũ e$$e autu- mant, vel intelligunt vnũ continuum, vt magnitudinem; vel vnum quid diui$ionis expers, vt punctũ, vel ratione omnino vnũ, qualia $unt gladius & en$is (quod enim intelligere neque- ant vnum analogia, vel genere, aut $pecie paulò ante demon$tratum fuit) $i vnum continuũ, iam concedunt plura actu, vel pote$tate; cùm omne continuum infinitè $ecari po$sit. Si Omne conti nuum infini- tè $ecari po- te$t. vnum diui$ionis expers; tollunt igitur quantitatem, & qualitates eidem inh{ae}rentes; atque adeò finitum, & infinitum; quod ip$orum po$itionem planè euertit. O$tendit verò Ari$to- teles finitum non e$$e indiui$ibile: quia finitum e$t, quod finem obtinet, hoc verò indiui$ibili non competit, cùm $it ip$e finis.

E$t autem de parte _ Quia continuum, quod dixit pote$tate plura e$$e, totum quod- dam e$t; dubitationem in$erit de toto, & partibus vtrum $int vnum, an plura, & quo nam Qu{ae}$tio de toto, & par- tibus. modo? Ac quod nõ $int vnum proba- ri po$$e inquit ex eo, quia $itotum e$t idem, quod pars, iã partes idem inter $e erunt; videlicet quia quæ $unt idem in vno aliquo tertio, inter $e quoq; id\~e$út.

Sed $i entia _ Ac- cedit ad aliud pro- po$it{ae} diui$ionis m\~e brum. Si velint, in- quit, omnia ratione vnum e$$e, iam He- raclitici dogmatis rei tenentur; cogun tur enim $ateri can- dem pror$us e$$@cõ- trariorum rationé, vt atri, & candidi; imò & contradic\~e- tium, vt candidi, & non candidi; pro- indéq; id\~e e$$e ens, & non e$$e ens. Ex quo tandem $equitur omnia e$$e nihil. Sic enim licebit argumentari. Ea- d\~e e$t ratio atri, & candidi; $ed atrũ e$t non candidũ; & nõ candidũ non ens; non ens aut\~e nihil; candidũ igitur nihil e$t. Quod etiã de c{ae}teris pari ratione cõcludi poterit. Hîc aduerte huiu$modi con$ecutiones non $impliciter; $ed ex hypothe$i vim habere, $i videlicet demus omnia vnum quid omnino e$$e, vt Parmenides & Meli$$us ponere videbantur. Quorum ta- men dogma an ita $e habuerit $uo loco expendemus.

Sed po$teri quoq; _ Reprehen$ionis aculeos conuertit in quo$dam Philo$ophos, quine eandem rem & vnũ, & multa e$$e dicerent, atq; ita Parmenidi, & Meli$lo cõ$entire vider\~etur, non audebant pronuntiare Socrat\~e e$$e album, aut Philo$ophum; $ed alij quidem, vt Lyco- phron, verbũ, e$t, è medio tollebant, appellantes Socratem album, Socratem Philo$ophum. Alij amoto verbo, e$t, alia verba v$urpabant, aientes Socratem albere, Socrat\~e philo$ophari.

Qua$i ip$ũ _ Ait Lycophronem, & alios ideò in eam incidi$$e tuibationem, quod ignora- rent ens, & vnum dici multifariam; docetque perperam eos verbum, e$t, è $ermone tollere. Enim verò licet Socratem album & mu$icum e$$e pronuntiemus; non proinde concedimus Ens. & VMũ multifariam dici. idem eodem modo $umptum vnum & plura e$$e; $ed album, & muficum, quatenus in So- crate in$unt, e$$e vnum quid $ubiecto; ratione verò, & e$$entia plura. Ex quo etiam fit, vt Socrates ip$e, de quo ea enuntiantur, non eodem modo vnum & plura dici debeat. Si- cuti magnitudinem a$$erimus vnum e$$e & plura; $ed vnum actu; pote$tate verò plura. Porrò non conuenit hoc loco inter expo$itores qui nam ij fuerint, qui ad tollendam [res-1446-v_0099_91_t0]LIB. I. CAP. II. EXPLANATIO.

Quapropter bonum, & non bonum idem erunt, & homo itidem, & equus: ac $ermo de eo nonerit, quòd vnum $int en- tia, $ed de eo, quòd nihil $int. Quin etiam id erit, tale e$$e, ac _Textus 20._ tantum. Sed po$teri quo{\'que} perinde, ac veteres, turbati $ũt, timentes ne ip$is eueniret, vt res eadem vnum e$$et, & mul- ta. Quapropter alij ip$um, e$t, auferebant, vt Lycophron, alij dictionem immut abant, vt hominem albere dicerent, nõ autem album e$$e, ne ip$um, e$t, adijcientes, multa id face- rent, quod vnum e$t; qua$i ip$um vnum, aut ip$um ens vno modo diceretur. Multa verò $unt entia, aut ratione, vt, exempli gratia, alia e$t albi e$sentia, alia mu$ici, atque _Textus 21._ res eadem vtrunque e$t, aut diui$ione, vt totum & partes; quo $anè in loco hæ$itabant, & vnum multa e{$s}e fatebantur, perinde qua$i res eadem vnum, & multa (qnanquam non oppo$ita) e{$s}enon po{$s}et. E$t verò ip$um vnum, & pote$ta- te, & actu. His igitur, qui hoc modo aggrediuntur, videtur _Textus 22._ fieri non po$$e, vt ea quæ $unt, vnum $int.

 multitudin\~e, quã putabant inuehi verbo, e$t, ip$um in aliud cõmutabant. Aphrodi$ien$is credit fui$$e Pl tonem, cuius $ententia non probatur Simplicio, & quidem meritò. Con$tat enim ex Philebo, Sophi$ta, & Parmenide Platonem neque v$um verbi, e$t, abeiu$inodi enuntιatis $u$tuli$$e; neque ignora$$e candem rem vnum quid, & plura alio, & alio modo dici po$$e.

Habes hoc cap. ad tex. 8. tritũ illud Philo$ophorũ axioma; Cõtra eos, qui principia negãt nõ e$$e di$putãdũ. Quod etiã ante Ari$t. v$urpauit Hippocrates in lib. de hominis natura. E$t Philo$ophicũ axioma. aut\~e huius axiomatis ea ratio, quia pronũtiata cuiusq, $cientiæ innitũtur principijs, qu{ae} $i ne- gentur, probari in eâd\~e$cient a non po$$unt. Vel enim per alia principia o$tenderentur, vel per effecta. Nõ per alia principia; cũ ponamus ea etiã negari. Nõ per effecta; quia qui ita e$t alicui $cienti{ae} infen$us, vt manιfe$ta eιus princιpia inficietur, etiã rationes ab effectis ductas infi- ciabitur. Nullo igitur pacto principia $cienti{ae} probari in ead\~e $cientia po$$unt. Quid igitur? Nũ Dub. $i principia negentur, dι$putatio omnis cõtinuò $ilebit, & adueι$ariorum peruicacia impune abibit? Minimè. Re$p. Sed $i ea $cientia, cuius principia ad- uer$arij inficiatur, $ubalternata $it, à $ubal ernante op\~e requiret. Si nõ $it, ad primam Philo- $ophiam prouocæ bit, vt cam illa $up- petijs communiũ principiorum à ca lũnia vendicet. Po- $cet quoque opem á Dialectica, vti $i- bi ad rem propo$i tam vtcunque con firmandam probæ bilia $uggel at ar- guméta. Sũt enim hæc prim{ae} Philo- $ophi{ae}, vt di$cipli narum omnium Regin{ae}, itemque Dialectic{ae}, vt communiearumdem admini$tr{ae} commi$$a Primæ Phil. & Dialectic{ae} munia. munera. Quod ex ijs, qu{ae} primo libro prioris Analyticæ cap. 8. tex. 27. & 1. Topicorum cap. 2. apud Ari$totelem leguntur, manife$tum e$t.

 QVÆSTIO. I. DISTINGVATVR NETO. tum re ip$a à $uis partibus $imul $umptis; an non? ARTICVLVS I. QVÆ ARGVMENTA AFFIR- matiuam quæ$tionis partem o$ten- dere videantur. [res-1446-v_0100_92_t0]INPHYSIC. ARIST.

PROXIMO cap. tex. 17. in$eruit Ari$toteles quæ$tio- nem de di$tinctione totius, & partium; quæ $i de partib<_>9 $ingulatim $pectatis intelligatur, facilem habet explica- Palam e$$e totum di$tin gui re ip$a à qualibet par- te. tum, $icuti difficilem ea, quæ e$t de di$tinctione totius à partibus $imul $umptis. Nam quòd totũ à qualibet par- te reip$a differat, ex eo per$picuè patet; quia alioqui, vt Ari$toteles loco citato di$putat, vna pars e$$et idem re cum alte- ra, $iquidem, quæ vni & eidem $unt eadem, inter $e quoque eadem $unt.

Num verò totum re ip$a à partibus $imul $umptis di$sideat, an- De quo toto fit qu{ae}$tio. ceps omnino quæ$tio e$t; eaque à nobis in præ$entia di$cutietur. Nõ quærimus autem de toto per accidens aut ex aggregatione, cuiu$- mo di$unt homo albus, lapidum aceruus; nec de toto Metaphy$ico, veluti de animali, prout ex genere & differentia con$tat; nec etiam de toto vniuer$ali, vt de eodem animali, quatenus habet $ub $e $peci- es. Nanq; Philo$ophorum prope omnium con$entiens opinio e$t hæc à $uis partibus non di$tingui. Tantùm igitur in controuer$iam vocamus, an totum phy$icum, verbigratia, homo, quatenus ex cor- pore & animo coale$cit; aut totum integrum, $eu, vti vocant, inte- grale, vt magnitudo, à $uis partibus $imul $umptis re ip$a differat.

Partem affirmatiuam tuentur Auicennalib. 3. Metaph. c. 4. Sco- Aff. partis a$- $ertores. tus 8. Metaph. q. 4. & in 3. $ententiarum d. 2. q. 2. eiusque $ectato- res eodem loco, Heruæus quodlibeto 2. q. 14. Caietanus in cõment. 3. partis, ad articulum quintum quæ$tionis $extæ, Capreolus in 3. d. 2. q. vnica, art. 1. Burlæus hocloco, Ferrarien$is tum q. 5. huius li- bri, tum 4. contra gentes, ad cap. 81. Zimara in theorematis propo- Inter cos di$ fidium. Maironius in 3. d. 1. q, 10. Lichetus d. 2. q. 2. Ba$$olius in 2. d. 12. q. 2. Argentinas d. 15 q. vnica art. 4. Anto- nius And. 7. Metaph q. 18 Iauell9 qu{ae}$t. vlt. $itione 75. & alij; quanquam duo hi po$teriores de quolibet toto in- tegrali, $icuti & Ioannes à Neapoli quodlib. 2. q. 7. de toto homo- geneo contrariè opinantur. Porro cùm multis modis vnum ab alio reip$a differre po$sit, non a$$erũt huiu$ce opinionis auctores di$tin- gui totum à collectione partium $e toto, id e$t, per quãlibet $ui par- tem; nec per aliquid $ui, ide$t, per aliquam $ui partem; $ed $e toto, ide$t, naturæ $uæ integritate; vel (quod eòdem recidit) quia totum $it tertia quædam res, atque vnumquid per $e; partes verò non ni$i plura, et$i incompleta, vtpote, ex quibus totum ip$um concre$cit & coagmentatur. Probatur verò hæc $ententia his argumentis.

Primùm, Generatio e$t mutatio vna; habet ergo vnum $impli- 3. argumen. cem terminum: $ed is non e$t relatio vnionis, $iue nexus materiæ & formæ; tum quia alioqui nulla e$$et generatio $ub$tantialis; $iquid\~e nõ $ub$tantia, $ed accid\~es gigneretur; tũ quia, vt Ari$toteles docet 5. lib. huius operis cap. 2. tex. 10. ad relationem non fit per $e vllamu- tatio: nec etiam e$t forma, vt con$tat ex 7. Metaph. cap. 8. tex. 26. & 27. & multò minùs materia; cùm generationi $upponatur, & ab ortu interituque libera $it; nec denique pote$t e$$emateria, & forma vnitæ; quãdoquidem quocunque modo accipiantur non $unt vnũ, [res-1446-v_0101_93_t0]LIB. I. CAP. II. QVAESTIO I. $ed plura. Eritigitur aliquid aliud ab his re ip$a di$tinctum, ide$t, to- tum. Corroboratur vero eiu$dem argumenti vis, primùm quia ali- quando nulla parte intereunte totum corrumpitur, vt patet in in- teritu hominis: deinde quia in morte Chri$ti$eruatoris no$tri reten- ta vnione partium humanitatis cum Verbo di$$oluta e$t vnio Verbi cum humanitate; quod fierinon potui$$et, ni$i alia e$$et vnio inter Verbum & humanitatem; alia inter Verbum, & partes $imul $um- ptas. Ex quo $equitur humanitatem, & partes, non e$$e idem.

Secundò, Nihil pote$t $e ip$um realiter cõponere; alioqui idem 2. argumen. $ibi ip$i cau$a e$$et, quod fieri po$$e negãt, omnium philo$ophorum a$$en$u, Plato in Hippia Maiori, & D. Aug. 1. de Trin. cap. 1. $ed partes realiter componunt totum; non $untigiturip$um totũ. Nec $atisfaciet qui dicet partes nõ collectim, $ed $igillatim acceptas totũ conficere. Enim verò totum non ex partibus diuul$is, $ed in vnum collectis, fit.

Tertiò Sitotum per$e non di$tingueretur reip$a à $uis partibus, 3. argumen. $equeretur contra commune philo$ophorum placitum nihil e$$e di- $criminis inter totum per$e, & totum ex aggregatione. Probatur $e- qui. Nam $i totum per$e e$t $uæ partes: cum partes $int plura entia, & omne totum, quod e$t plura, $it totum ex aggregatione, planè fit, vttotum per$e $it totum exaggregatione.

Quarto, Accedunt ad hanc $ententiam confirmãdam Ari$totelis 4. argumen. ex Ari$tote- lis te$timo- nijs. te$timonia. Nam initio 2. de anima tex. 2. & lib. 7. Metaph. cap. 3. tex. 7. & lib. 12. cap. 3. tex. 14. Archytam Tarentinũ imitatus di- uidit $ub$tantiam in materiam, formam, & compo$itum; a$$eritque hæc e$$e tres $ub$tantias. Item 5. lib. Metaph. cap. 14. tex. 19. ait $ex non e$$e bis tria; $ed $emel $ex. & lib. 7. capite 17. tex. vltimo $yl- labam, Ba, non e$$e B. & A. & eodem libro & cap. carnem non $o- lum ignem ac terram, aut calidum frigidũque; $ed etiam aliud quid- piam e$$e; & apertiùs 8. lib. cap. 6. tex. 15. omnium, quæ partibus con$tant, totum non e$$e aceruo $imile; $ed aliquid præter partes. Videturigitur Ari$totelice doctrinæ pror$us con$entaneum, totum reip$a à partibus $uis di$tingui.

ARTICVLVS II. ARGVMENTAPRO negatiua parte quæ$tionis.

COntrariam opinionem amplexi $unt de Græcis Themi$tius, Qui auo- res negatiuã patt. tueãt. Philoponus, Simplicius, Alexander, & Eudemus. Ex Latinis Dur. in 3. $ent. d. 2. q. 2. AEgid. Rmo. hoc loco, Gregorius Arim. in 1. d. 24. quæ$t. 1. art. 1. cæterique è $chola Nominalium. [res-1446-v_0102_94_t0]LIB. I. CAP. II. QVAESTIO I. Idem etiam videtur $entire Boetius in lib. de Trint. cap. 3. & Plato Boetius. Plato. Item Paluda nus in 3 d. 1. q. 1. Niphus 7. Metaph q. 19. Achilling lib. 1. de ele- mentis q. 24. Sotus & To let9 hoc loc. vtrãque vero part\~e @ Sõcin. 7. Me taph. q. 42. in dialogo de vno omnium principio. Suadetur autem hæc $enten- tia hunc in modum. Primùm, quæcunque ex ei$dem con$tant par- tibus, reip$a idem$unt; $ed totum, & formæ, ac materiæ collectio, con$tant ex ij$dem partibus; ergo re ip$a idem $unt. Maior propo$i- tio con$picua e$t & ab aduer$arijs in hac ip$a di$putatione inculcata. A$$umptio o$tenditur. Nam quòd illa collectio per $e $umpta, $e- mota tertia entitate, con$tet ex partibus, non videtur quo pacto ne- gari po$sit. Cur enim homo albus, cæteraque id genus compo$ita, con$tare partibus dicentur; nõ verò collectio illa formæ & materiæ? At quòd con$tet ex ij$dem, quibus totum, luce clarius e$t. Quòd $i Refellitur re$ pon$io. qui$piam ex eo velit huiu$ce argumenti robur infringere; quia pari ratione o$tendi etiam po$$et totum non di$tingui à partibus $epara- tis; $iquidem tam di$iunctarum, quàm coeuntium inter $e partium collectio ex ij$dem fit partibus: is facilè reuincetur, propterea quòd $atis pateat non eandem e$$e vtrobique rationem; quandoquidem partibus di$iunctis dee$t vnio, $ine qua totum per $e non cohæret, quæ non dee$t partibus conjunctis, à quibus duntaxat hæc opinio totum non di$tinguit.

Deinde, $i totum phy$icum reip$a differret à $uis partibus, quia 2. ratio. ab illis componitur; $equeretur totum ex aggregatione, vt aceruum lapidum, re ip$a quoq; à $uis di$tingui, quod aduer$arij negant. Pro- batur $equi. Etenim $icut homo v. g. ex materia & forma; ita acer- uus lapidum ex lapidibus coale$cit: alioquin totum nõ e$$et. Quòd $iquis occurrat aceruum lapidum componi ex partibus non colle- ctim; $ic enim ab illis non differt; $ed $ingulatim $umptis; idem de toto per $e dicetur.

Rur$us, quæcunq; in rebus creatis realiter differunt, e$$entia quo- 3. ratio. que di$tinguuntur: atqui totum & partes non di$tinguuntur e$$en- tia; ergo necrealiter. Maior probatur, quia cùm realitas deferat $e- cum e$$entiam, vbicũq; alia fueritrealitas, aliam dari e$$entiã opor- tebit, excepto my$terio Trinitatis, cuiid proprium ac peculiare e$t, vt vnitas identita$que eiu$dem numero e$$entiæ nõ impediat real\~e per$onarum di$tinctionem. Minor autemex eo $uadetur, quia e$$\~e- tia totius nihil e$t aliud quàm $uæ partes, vt e$$entia hominis phy$i- cè con$iderati, materia & forma. Vnde & homo definitione phy$ica e$$entiali per nihil aliud, quàm per $uam materiam & formã, à Phi- lo$ophis definiri con$ueuit.

Præterea, quidquid aduenit enti con$tituto iam in actu, e$t acci- 4. ratio. Ex. D. The. 4. cõtra gét, cap. 81. dens, vt con$tat ex ijs, quæ tradit Ari$toteles hoc in libroc. 8. à tex. 75. atqui tertia illa entitas totius, $i datur, aduenit materiæ copula- tæ cum forma, quæ e$t actus: igitur tertia illa entitas e$t accidens, nõ $ub$tantia:$ed accidens e$$e non pote$t, vt nemo nõ videt; quis enim dicat humanitatem e$$e accidens? ponendaigitur non e$t.

Item, $i totum non e$$et res eadem cum $uis partibus, po$$ent di- 5. ratio. [res-1446-v_0103_95_t0]LIB. I. CAP. II. QVAESTIO I. uina virtute con$eruari partes $imul $umptæ, atq; vnitæ $ine toto; quod nequa quam videtur admittendum. Probatur a$$umptũ. Nam et$i totum nullo modo $ine partibus cohærere po$sit, propterea quòd illius e$$entia ex partibus con$tat: tamen cum partes non con- $tituantur ex toto, quid ob$tabit, ($i illud origine antecedunt, req; ab illo di$tinguuntur) quominùs $ine ip$o con$eru\~etur? At quod hoc admittendum non $it, ex eo $uadetur; quia $i anima Socratis in- formet materiam quantitate, cœteri$q; accidentibus in$tructam; $anè coniunctum illud ex materia & forma, $eclu$a tertia entitate, intelli- get, loquetur, loco mouebitur; deniq; omnes vitæ actiones admini- ftrabit; & ex con$equenti erit quoddam hominis indiuiduũ, atque adeò totum; $imulque totum non erit, quia ita volunt aduer$arij.

Ad hæc, ea poti$simùm ratione ducuntur, qui totũ à partib. di- 6. Ratio. $tinguunt, quod pro certo habeãt partes non e$$e vnum; totum ve- rò per $e, vnum e$$e: at partes $imul $umptæ reuera vnum $unt. Non e$t igitur cur ab ijs totũ di$tinguant. Probatur a$$umptio. Nanque ideo homo v. g. vnum quid e$t, quia con$tat ex pura potentia & for- ma $ub$tantiali, vt a$$erit Ari$toteles 2. lib. de anima cap. 1. tex. 7. & 8. Metaph. c. vlt. tex. 15; $ed illa materiæ & formæ collectio, dempta quacũque alia tertia entitate, coale$eit ex pura potentia & forma $ub$tantiali: e$t igitur vnum quid per $e. Corroboraturque Eiu$dem co- firmatio. iterum argumentum, quia $i vnio imperfecta, ac $ecundũ quid, cu- iu$modi e$t, qu\,e reperitur inter partes alicuius compo$iti perartem, veluti domus, aut nauigij, reddit partes vnum $ecundum quid: certè vnio $impliciter perfecta, qualis inter materiam & formam cernitur, reddet eas vnum $impliciter.

Accedit commune illud, & tritum argumentum, quòd res non 7. Ratio. $unt multiplicandæ ab$q; nece$sitate: nulla verò nece$sitas cogit po- nere tertiam illam entitatem à partibus di$tinctam.

Tãdem, hui c parti fauetid, quod ait Ari$toteles in 2. lib. de ani- 8. Ex Arift. ma cap. 1. tex. 9. quemadmodum pupilla & a$pectus e$t oculus, ita anima & corpus animal, & illud D. Aug. 7. de Trin. cap. 4. Homo D. Auguft. Symbol. A- thana$ij. nihil aliud e$t, quàm anima & corpus. Item illud ex $ymbolo D. Athana$ij, Sicut anima & caro vnus e$t homo; ita Deus & homo v- nus e$t Chri$t us.

ARTICVLVS III. VTRANQVE PARTEM Controuer$iæ videri probabilem, verio- rem tamen affirmatiuam.

IN hac di$ceptatione difficile e$t, quid $entias decernere; cùm vtra- que opinio pro $e magni nominis Philo$ophos, & rationes penè [res-1446-v_0104_96_t0]IN PHYSIC. ARIST. pares habeat. Quare in repror$us ambigua, vtriu$que partis argu- menta diluemus, vt quam qui$que magis probarit, amplectatur. Et verò nos in decur$u harum in Ari$totelem cõmentationum, partem $equemur affirmatiuam, quæ aliquanto verior, & ad alios Philo$o- phiæ locos explicandos, tuendo$que expeditior videtur.

Plenioris autem doctrinæ gratia quædam ob$eruanda erũt. Quo- rũ primũ e$t nõ nullos adductos $uperioribus argum\~etis ex aduer$o pugnantibus mediam viam tenui$$e, a$$erentes totum & partesnec re ip$a differre, necidem omnino e$$e; $ed ratione di$tingui. Quo- rum placitum, et$i quibu$dam arrideat; nobistamen non probatur- Videtur enim in hac controuer$ia, $i rem accuratè expendamus, Media quedã opinio alio- rum. autinnitendum prioris $ententiæ fundamentis, $icque ponendam tertiam illam entitatem: aut po$terioris, ac non$olùm eiu$modi en- titatem, vti $uperfluam, à toto ablegandam, $ed & modũ illum real\~e, Partes nõ di- $tingui à to- to $ola ratio ne concepta. qui exigitur ad di$tinctionem rationis, $i $ermo $it de di$tinctione non in $ola mentis notione exi$tente, $ed in rebus ip$is reperta. Nã- que is etiam modus in tanta partium $imul $umptarum, & totius identitate minimè nece$$arius exi$timari debet. Siquis verò obijciat Obiectio. Socratem habere in $e modum quendam entitatiuum, in quo $ita e$t ratio $uppo$iti, cuius merito dicitur per $e $ub$i$tere, qui modus neque illius humanitati per $e $umptæ, neque materiæ & formæ in $e $pectatis conuenti: at que adeò Socratem differre à partibus $imul $umptis ratione concepta. Occurrendum e$t non conferrihoc loco partes phy$icas cum $uppo$ito, $ed cũ natura: Quod $i cũ $uppo$ito Dilutio. comparentur, negandum non e$$e differre illas, vti argumentũ cõ- probat. Sed de di$tinctione naturæ à $uppo$ito alibi.

Secundū e$t, $iquis roget quonam modo in ea$ententia, quæ totũ Collectio partium vni- tarũ quo pa- cto differat a collectione eatund\~enon vnitarum non di$tinguit à partibus, collectio partium vnitarum, ab earund\~e non vnitarũ collectione di$sideat, per aliquid $ui, an $e tota? Re$p\=o- dendum, nec per quanlibet, nec per aliquam $ui partem di$tingui; cùm vtraque collectio ei$dem con$tet partibus: $ed di$tingui ip$a vnione, vt vnum quid per $e à pluribus, quæ non $unt illud vnum: $ed tamen erunt, $i mutuò iungantur.

Tertiũ e$t, quo$dam ex ijs, qui totũ phy$icum à partibus di$tin- Qno$dã ex- cipere totum continuum. guunt, cen$ui$$e non differre totum continuū, vtlineam, & $uperfi- ci\~e à $uis. Quod obid non $ine probabilitate dictũ exi$timari po$$et, quia ratio, ob quam prædicta di$tinctio inducitur, ea poti$simùm videtur e$$e, quodtotum phy$icum, vnum $impliciter $it, eius verò partes ab$olutè plura entia, videlicet materia, & forma: quod quia in partibus totius continui non cernitur; quandoquidem non $unt actu plura entia, $ed vnum quid actu, pote$tate verò plura; $uper- fluum erit inter continuum & eius partes realem $tatuere di$tin- ctionem. Verùm hæc $ententia non videtur aptè cohærere cum ea, Sed parũ cõ- uenienter$ue $ententiæ. quæ totum phy$icum à partibus reip$a di$tinguit. Nec enim illa eo tantùm argum\~eto, quod à totius vnitate de$umitur, $tabilienda e$t: [res-1446-v_0105_97_t0]LIB. I. CAP. II. QVAESTIO I. $ed alia quoque ratione, quæ non minorem habet efficacitatem, & in toto etiam continuo vim obtinet; nimirum quòd nihil ex $e ip$o con$tare, autcau$ari queat: totum verò continuum ex $uis parti- bus cau$etur, & con$tet, vt in primo articulo di$putabamus.

ARTICVLVS. IIII. DILVTIO ARGVMENTO- rum probantium di$tingui totum à $uis partibus.

DI$$oluamus nunc rationes primi articuli in eorũ gratiam, qui- bus totum à partibus non di$tingui magis placuerit. Ad pri- Sol. 1. ratio- nis 1. art. mam re$pondendum e$t ex doctrina Ari$totelis 2. huius ope- ris cap. 1. tex. 14. & 7. Metaph. c. 8. tex. 26. & 27. in generatione cuiusq; rei duplicem terminũ reperiri, vtrunque $uo modo $impli- cem: vnum minùs præcipuum, ide$t, formam, quæ in materiam in- ducitur: alterũ præcipuũ, nempe ip$ũ cõpo$itū, quod et$i à partibus collectiuè $umptis non di$tinguitur, nihilominùs vnũ quippiam e$t; quia eiu$modi partes; cùm $int pura potentia & actus $ub$tantialis, eo $untingenio, vtin vnam naturam coeant, vti$uperiùs dictũ fuit. Neque ob$tat quod vtrâque parte incolumi totum corrumpatur:nõ & confirma- tionũ eiu$d\~e. enim partes di$sitæ; $ed in vnum collectæ rationem totius obtinent. Quo fit vt licet vtraque maneat, ijs tamen disiunctis totũ nihilomi- nùs intereat, videlicet pereunte, non $olum vnione, $ed etiam inte- gritate totius, quod citra vnionem minimè cohæret. Atque hinc etiam per$picua e$t $olutio alterius partis eiu$dem argumenti. Di- cimus enim in morte Chri$ti di$$olutam fui$$e vnionem Verbi cum In morte Chrifti non fuit d:$$oluta vnio Verbi cũ anima & corpore di$- iunctis. humanitate; non autem cum anima & corpore inuicem disiunctis: propterea quòd $eparata anima à corpore de$ijt e$$e humanitas, quæ non ni$i vnitis partibus exi$tit: atque ita non potuit Verbum vnitũ e$$e humanitati, vt pote non iam exi$tenti; potuit tamen vnitum e$$e partibus, quælicet toto intereunte diuul$æ fuerint, in $e tamen integræ, ac$uper$tites man$ere.

Secundæ verò rationi faciebat $atis adhibita ibidem re$pon$io. Sol. 2. Nec quod deinde obijcitur quicquam efficit. Enim vero partes vnitæ; $ed tamen diui$iuè $umptæ, conflant totum v. g. materia So- Quomodo $umptæ par- tes cõ$tituant totum. cratis, cùm e$t copulata formæ, & eiu$dem forma, cùm e$t adiun- cta materiæ, componunt Socratem: non autem collectiuè $umptæ, qua$i collectio ip$a materiæ & formæ Socratem con$tituat. At qui totũ idem re cum partibus vnitis e$$e inquiunt, partes in vnũ a$$o- ciatas:nõ tam\~e collectiuè, $ed diui$iuè accipiunt. Atq; hæc re$pon$io [res-1446-v_0106_98_t0]IN PHYSIC. ARIST. valetad infringenda alia compluraiacula, quæ aduer$arij eũdem ad $copũtorquent: quale e$t illud, partes e$$e in toto, vt inquit Ar. 4. Explicatio a- liarum ratio num eòdem $pectantium, huius operis cap. 3. tex. 23. nihil autem in $e ip$o e$$e po$$e. Item illud, partes antecedere origine ip$um totum; ordinariad totum, & ab illo perfici: cùm tamen nihil $e ip$um antecedat, nihil ad $e ordi- netur, aut à $e perficiatur. Hæc enim omnia vera $unt, $i de par- tibus vnitis diui$iuè, non autem collectiuè $umptis, intelligan- tur.

Tertia ratio con$ecutionem haud rectè infert. Licet enim totum Sol 3. per$e, & totum ex aggregatione in eo conueniant, quòd vtrunque $it $uæ partes $imul acceptæ; differunt nihilominùs; quia partes to- Di$crim\~e in- ter totum per $e, & totum per aggrega- tionem. tius per $e con$tituunt ab$olutè vnum ob cau$am ante explica- tam; partes verò totius ex aggregatione con$tituunt ab$olutè plu- ra; vnum verò $ecundum quid duntaxat; cùm $impliciter, actuque plura $int, & ita $e habeant, vt nec inter $e continuentur, nec $it in cis vna pars, quæ alteram tanquam actus $uam potentiam $ub- iectiuam eiu$dem generis, hoc e$t, $ub$tantialem, informet.

Ari$totelis vero te$timonia facilem habent explicatum. Nan- Sol. 4. que in illa $ub$tantiæ partitione non accipit materiam & formam collectiuè; $ed diui$iuè. Çæteris verò ibidem citatis locis tantùm $ignificat partes nec abiunctas, nec diui$iuè acceptas, totum e$$e. Quanquã verbailla ex cap. vltimo libri. 7. Metaph. aliam attin- gunt difficultatem circarei mixtæ è quatuor elementis concretio- nem, de qua in lib. de ortu & interitu.

ARTICVLVS V. EXPLICATIO ARGVMEN- torum, quibus o$tendebatur totum à $uis partibus re ip$a non differre.

ADprimum alterius partis argumentum dicendum e$t, quæ Sol. primi Arg. 2. art. ex ei$dem con$tant partibus, idem e$$e; dummodò ex ijs eo- dem pacto con$tent, quod in re propo$ita non accidit. Nam totum conficitur ex partibus, vt vnum quid per $e; collectio verò partium non item; quia partes $iue vnionem inter $e habeant, $iue non, & vt cunque accipiantur, non po$$unt non e$$e plura; & ex Non po$$unt partes non e$$e plura. con$equenti nequit earum complexio, vt vnumquid per $e, ex ip$is con$tare.

Ad $ecundũ $imiliter dicendum non eodem modo totum ex ag- Sol. 2. gregatione & totum per $e è partibus confici. Hoc enim confici- tur è $uis, vt vnumquid $impliciter; illud, vt $impliciter plura. Atque adeò quàm aptè è po$teriori cõpo$itione; tam ineptè è prio- ri realis di$tinctio habetur.

[res-1446-v_0107_99_t0]LIB. I. CAP. II. QVAESTIO I.

Ad tertium, dic\~edum quemadmodum in toto, vt in homine, $unt Solu. 3. duæ realitates partiales, nempe realitas formæ & realitas materiæ, & vna totalis videlicet integritas totius: ita dari vnam e$$entiam total\~e & integram di$tinctam ab e$$entia partium, vt argumentũ cõcludit: quia tamen definitiones traduntur ad enodandam aperiendamq; rei Di$tincta co gnitio torius quo pacto ha beatur. naturam, quæ non ni$i per partes, quibus cõ$tat, explicitè & di$tin- ctè traditas innote$cit; inde e$$e quòd illa totalis e$$entia per mate- riam, & formam definiatur. Præter illas tamen $emper loco ge- neris ponitur aliud in definitione, quod $it idem cum ip$o toto, vt cùm dicimus, homo e$t $ub$tantia con$tans corpore, & animo rationali.

Ad quartum, dicito omnem formam informantem, quæ aduenit Solut. 4. enti in actu, e$$e accidens: integritatem verò totius non e$$e formam informantem; et$i habeat modum formæ comparatione $uppo$iti. Qua de re lege, $i placet, Heruæum in tract. de vnitate formarum q. 18. in $olutione argumenti quadrage$imi primi.

Ad quintum, neganda e$t antecedens propo$itio. Ad eius verò Prima $ol. 5. confirmationem $unt qui re$pondeant ideò partes vnitas non po$$e ab$que toto con$eruari, quia non ni$i in ip$o toto vniuntur. Verùm non $atisfaciunt, quia perperam $tatuunt non vniri partes ni$i in to- Refuta lutionis. to; cùm reuera, $iue detur tertia entitas di$tincta ab entitate partiũ, $iue non detur, negari minimè po$sit partes inter $e quoque a$$ocia- ri, & mutui amoris nexu coniungi. Quo fit vt nulla iam ab eis ido- nearatio afferatur cur materia & forma cum hac vnione ab$que toto con$eruari nequeant: præ$ertim cùm hæc origine antecedat eam, quam in toto habent, quatenus in ip$o concurrunt. Quanquam & illud multò e$t veri$imilius, materiam & formam præter relation\~e mutuæ vnionis, quam inter $e obtinent, non habere aliam erga to- tum, quæ propriè relatio vnionis dicatur; $ed geminum duntaxat re$pectum, quo, prout partes$unt, ad totum, quà totum e$t, refe- runtur.

E$t igitur aliorum re$pon$io, producta forma confe$tim re$ultare Secunda $o- lutio. totum, idque non per aliam actionem di$tinctam ab ea, qua forma producitur; atque ita fieri non po$$e, vt productione formæ non $i- mul etiam totum gignatur. Sed neque hi nodum expediunt; $iue Non $atisfa- cit. enim re$ultantia illa totius, $it dicenda di$tincta actio, $iue non; ra- tionem non reddunt, quare à Deo nõ po$sit impediri.

Dicendum ergo potiùs non omnia, quæ realiter differunt, po$- Legitima $o lutio. $e diuina virtute $eparatim exi$tere; cùm nimirum vel vnum ex al- tero componitur, vt totum ex materia & forma; vel alterum con- tinet totam alterius e$$entiam; vt materia & forma e$$entiam com- Cur partes vnite neque- ant ab$que to to cõ$eruari. po$iti phy$ici; quia vtrunque $atis videtur impo$sibile, $iue dari r\~e $ine partibus continentibus eius e$$entiam, $iue partes $ine re, cuius e$$entiam continent.

Ad $extũ, admi$$a maiori ppo$itione negãda e$t minor, & ad eius Solu. 5. [res-1446-v_0108_100_t0]INPHYSIC. ARIST. probation\~e dicendũ homin\~e non iccirco dũtaxat e$$e vnũ quid per $e, quia ex pura potentia, $uo que actu $ub$tantiali con$tat; $ed qula fit vt tertium quidpiam ex ijs per $e con$urgens; quo pacto non $e habet collectio formæ & materiæ, quæ non e$t aliquid tertium; $ed forma ip$a & materia. Adde nolui$$e Ari$totelem loco citato puram potentiam & formam $ub$tantialem e$$e vnum $impliciter; $ed ex ijs vnum condi. Ad argumenti verò confirmationem re$pondendum Refutatio cõ firm ationis. erit, licet vnio, quæ e$t inter materiam & formam, maior $it, quàm quæ inter partes domus, aut cuiu$libet alterius rei arte factæ, con- $picitur:non proinde tamen vnionem illam efficere po$$e, vt materia & forma $impliciter vnum euadant: $ed eo maiorem e$$e, quòd ita partes iungat, vt ex ip$is vnum quid per $e coale$cat.

Ad $eptimum, dicito verum quidem e$$e philo$ophicũ illud pro- 80lu.7. nuntiatũ, neq; ab eo deflexi$$e huius $ententiæ auctores. Nec enim tertiam illam entitatem inuexereni$i cog\~ete nece$sitate, quam pro- po$itis argumentis explicarunt.

Ad vltimum re$pondendum e$t effatum illud, Anima & corpus 50lu.8. e$t animal, cæteraque id genus, vera e$$e in $en$u non identitatem, $ed cau$am indicante:ac $i diceremus, animal con$titui ex anima & corpore, vt ex $ua forma & materia.

Ita patet haud magno negotio vtriu$que partis argumenta dilui. A qua verò D. Thomas $teterit, controuer$um e$t; nec inter eius $e- ctatores conuenit. Nam & ip$i, alij in priorem, alij in po$teriorem iuere $ententiam; & vtriq; eam, quam $equuntur, illius e$$e volunt.

QVÆSTIO. II. SIT NE MATERIA PRIMA ex $e diuidua, & exten$a, an non? ARTICVLVS I. QVIBVS ARGVMENTIS pars affirmatiua o$tendi videatur.

QVONIAM Ari$toteles aduer$us Parmenidem, & Me- li$$um a$$euerauit $ub$tãtiam, ex $e omni pror$us magni- tudine, & exten$ione carere; id an verè dictum $it præ$er- tim de materia, vbi maior occurrit difficultas, breuiter hoc loco expendemus. Non defuere, èrecentioribus præ$ertim philo$o- phis, qui partem quæ$t. affirmantem $equerentur; quibus hæc po- ti$simum argumenta $uppetunt.

[res-1446-v_0109_101_t0]LIB. I. CAP. II. QVAESTIO II.

Primùm, materia ita $ub quantitate oblite$cit, vt diuer$æ eius Primũ Arg. partes diuer$is partibus quantitatis re$pondeant: ergo ip$a materia in $e partes, atque ext\~efionem po$sidet. Etenim quòd eiu$modi par- tes materiæ à partibus quantitatis diuer$æ $int, ea ratioprobat; quia $i a materia omnem pror$us quantitatem cogitatione $eparemus, ad- huc occurrent animo partes illæ $ub$tantiales materiæ, & à quanti- te & inter $ere ip$a di$tinctæ. 2. Argu.

Item, $ub$tantia corporea $pectata prout naturæ ordine antece- dit quantitatem, e$t actu quoddam totum integrum, con$tans par- tibus $ub $tantialibus $ibi intrin$ecis: hæ autem partes, quoad ip$am $ub$tantiam, non adueniũt toti quantitatis beneficio: alioqui quan- titas conferret e$$e$ub$tantiale, quod nemo dixerit: igitur $ub$tan- tia corporea ante omnem quãtitatem vendicat actu partes, è quibus integratur, & coale$cit: atquihuiu$modi partes nec e$$e, nec intelli- gi po$$unt ab$que exten$ione, cuius mini$terio pluralitatem, $eu multitudinem $ortiantur: hab\~et ergo $ecundum $e propriam ac pe- culiarem $ibi exten$ionem.

Deinde, quidquid e$t cau$a antecedentis, e$tetiam cau$a con$e- 3. Argu. quentis: $ed materia, ex cõmuni Philo$ophorum con$en$u, e$t cau- $a quantitatis, & hanc $equitur diui$ibilitas. Igitur materia e$t cau$a diui$ibilitatis: at que adeò non à quantitate materia; $ed à materia quantitas diui$ibilitatem obtinet.

Præterea, $i materia non e$t $uopte ingenio, vique propria, ex- 4. Argu. ten$a, vel ita$e habet, quia $ua natura indiui$ibilitatem po$tulat: vel quia ex $e e$t indifferens, vt diuidua, aut indiuidua $it. Si detur pri- mũ, $equitur materiam nullo pacto diuiduam reddi po$$e; alro qui à natura propria decideret: $i po$terius, nihil ob$tabit quominùs ma- teria aliquas partes inexten$as, & in$ectiles habeat, quod Philo$o- phinegant. Quare non videtur inficiandum materiam primam$e- clu$a quantitate exten$ionem, ac diui$ibilitatem $ortlri.

ARTICVLVS II. MATERIAM PRIMAM Non ni$i beneficio quantitatis ex ten$am, ac diuiduam e$$e.

COntraria tamen $ententia vera e$t, & Ari$totelicæ doctrinæ Conclufio. quæ$ttionis. con$entanea, eamque tuetor maior ac melior Philo$ophorum pars. Plotinus cap. 17. lib. 6. Enneadis 3. Auerroes in lib. de Eius aucto- res. $ub$tantia orbis, M. Albertus hoc loco tract. 2 cap. 4. D. Thomas 1. p. q, 50. a. 2. Dur. in 1. Sent. d. 34. q. 1. Herueus quodl. 1. q. 15. Capreolus in 2. d. 18. q. 1. ar. 3. & d. 9. q. vnica. ar. 3. alijque com- a Vt Bernard. Genaco apud Capr. in 3. d. plures, Suadetur verò hi$ce rationibus. Si materia citra quãtitatem Confimatio. [res-1446-v_0110_102_t0]IN PHYSIC. ARIST. per$e exten$a, & diuidua forct, $equeretur in quolibet compo$ito 19. q. vnica ar. 3. Ba$$olius in 4. d. 12. q. 1. Iã dunus q. 9 hu ius lib. Zim. in theor. pp. 98. Fert ar. 5. huius op. q. 4. phy$ico plures $imul exten$iones reperiri, vnam quantitatis, alterã materiæ imo plures dimen$iones corporis quanti, trifariam dimen- $as: cùm illa materiæ exten$io, $i detur, nihil aliud reuera $it, quàm trina dimen$io è genere quantitatis. At enim hoc nequaquã admitti debere ex eo patet; quia alioquinihil impediret, quominùs $acul- tate naturæ plures $ub$tantiæ corporea mole præditæ in eodem loco $imul exi$terent, $eque inuicem penetrarent: $iquidem cau$a, Cur duo cor pora nõpo$- $int e$$e $imul ob quam repugnat eas$imul e$$enon e$t earum $ub$tantia; cùm duo angeli in eodem loco pariter con$i$tant; $ed quantitas, quæ pro- prium locum $itumque vendicat, vt te$tatur Ari$toteles 4. huius operis cap. 5. tex. 45. Quare $i in vno compo$ito multæ trinæ di- men$iones in eodem $itu per naturam cohæreant, quæ iam ratio $u- pererit cur duas $ub$tantias corporeas eiu$dem naturæ vi $imul e$$e, ac $e mutuò penetrare po$$e, inficiemur?

Secundò, Natura $icuti nece$$aria non denegat, ita neque $uper- Natura ne\’q auara, neq; prodiga. $luum quicquam facit: nec efficere pluribus con$ueuit, quod pr\,e$ta- re æquè benè paucioribus pote$t, atqui per $olam quantitatis ex- ten$ionem potuit extendere & diuiduam reddere materiam, omnia- que accidentia, quæ in ip$a magnitudine expan$a $unt. Non igitur aliam exten$ionem præter eam, quæ à quantitate inducitur, corpo- reis $ub$tantijs natura attribuit.

Accedit auctoritas Ari$totelis, qui cap. 2. huius libri tex. 15. do- cuit $ub$tantiam $olius quantitatis merito extendi, & 5. Metaph. c. 13. tex. 18. inter affectiones quantitati proprias recen$uit diui$i- bile e$$e.

ARTICVLVS III. DILVVNTVR ADVER- $ariæ partis argumenta.

ARgumenta verò primi art. ita $olues. Ad primum dicito cum Re$pon$io ad 1. Argu prim. art. Scoto in 2. d. 3. q. 4. eiu$que di$cipulo Ba$$olio in 4. d. 12. q. 1. Legeibidem Lichetũ q. 3. ar. 1. Ioanne Maiore eadem q. & alijs, materiam ex$e, ac $eclu- $a etiam quãtitate, habere partes $ub$tantiales, ex quibus intrin- $ecè componitur; non eas tamen habere exten$as, & ordinatim di$- po$itas, atque vnam extra aliam, ni$i mini$terio quantitatis, cuius officium e$t eiu$modi partes, alioqui implicitas & confu$as, expli- care & euoluere. Itaque ad argumentum concedendum e$t quod a$$umit, fatendumque partibus quantitatis re$pondere partes enti- tatiuas materiæ tam inter $e, quàm à materia re ip$a di$tinctas; $ed negandum eas extendi $ine quantitatis beneficio. Atque hinc Ad. 2. patet$olutio $ecũdi argumenti; cui quatenus a$$umit partes materiæ [res-1446-v_0111_103_t0]LIB. I. CAP. III. EXPLANATIO. non ni$i ope quantitatis multitudinem $ortiri, occurrendum, verum Huiu$modi partes entita nuas negat Capr. in 2. d. 18. q. 1. ar. 3. Materia ex $e habet paries $ub$tantiales. id quid\~e e$$e, $i $ermo $it de multitudine exten$iua; non tamen de multitudine entitatiua $ub$tantiali, quod vocant habere partes & partes. Quocirca$i à materia omnem quantitatis effectum cogitatio- ne $eparemus, noniam eam cum partibus exten$is conciperefas erit; ni$i Deus eiu$modi effectum aliquo modo, ide$t, quoad ext\~e$ion\~e, quam vocãt negatiuam, $uppleat; quod vtrum fieri po$sit non e$t huius loci per$equi.

Ad tertiũ, diui$ibilitatem pr{ae}$tarimateriæ à quantitate, & quã- Ad 3. titati aliquo modo à materia, diuer$o cau$æ genere. Materia nanq; $icutin genere cau$æ $ubiectiuæ tribuit e$$e quantitati; ita ei omnes Quo pacto quãtitas dica tur $equi ma teriam expli catũ e$t hoc in lib. q. 1. c. 4 Materia in genere cau$- ${ae} $ubiectiuæ confert diul $ibilitat\~e quã titati. affectiones eidem proprias, atq; adeò diui$ibilitatem confert. Rur- $us verò quantitas in genere cau$æformalis qua$i vicem rependit $e- metip$am materiæ donans, eamque formaliter afficiens, & exten$ã, ac diuiduam reddens. Verùm licetitares habeat; $impliciter tamen a$$erendum e$t diui$ibilitatem à quantitate dari; $iquidem cau$a for- malis potior e$t. Vnde i$tiusmodi appellationes ip$is formis ab$olu- tè debentur, attribuunturque.

Ad quartũ, materiam haud iccirco dicinõ e$$e ab $e exten$ã, quòd Ad 4. natura $ua po$cat indiui$ibilitatem, exten$ionemque à $e remoueat, vt rectè probat argumentum; nec item proptereaquòd indifferens $it, vt diuidua, vel indiuidua exi$tat. Reenim vera nunquã $ine ex- ten$ione, & diui$ibilitate cohæret, aut vllis naturæ viribus cohære- re valet: $ed quia licet ex$e apta$it, vt extendatur; eam tamen ex- ten$ionem non à $e; $ed quantitatis acce$$u obtinet.

_CAP. III._

_E_A etiam $oluere, quibus id mon$trant, non e$t difficile. Vterque enim & Meli{$s}us, & Parme- nides contentiosè ratiocinantur. Nam fal$a a{$s}u- munt, nec rectè concludunt. Quanquam Meli{$s}i ratio magis e$t importuna, ac dubitationem non babet. Sed ab$urdo vno dato cætera $equuntur, quod quidem difficulta- tem nonbabet. Captiosè itaque Meli{$s}um ratiocinari mani- Textus 23. fe$tum e$t: $ump$i{$s}e enim arbitr atur, $iquidquid ortum e$t principium babeat, id nonbabere quod ortum non e$t.

 Capitis tertij explanatio.

EA etiam $oluere _ Ingrediturad di$$oluendas Parmenidis, & Meli$si rationes, et$i nullum habeant momentum, adeòque $intcaptio$e, & $ophi$tice, vt non mo- dò fal$um a$$umant; $ed & formulam ip$am argumentandi nequaquam $eruent. Meli$si ratio futilior. Priùs tamen Meli$si diluit rationem, quod futilior $it, ac magis inepta, nullamq; habeat difficultatem. Erat autem illa in hunc penè modum conclu$a, vt Simplicius, alijq; interpretes colligūt. Quidquid genitum e$t habet principi- um; ergo quidquid genitum non e$t, n\=o habet princip;ũ $ed id quod e$t, genitũ non eft; ergo princi piũ non habet, quod aut\~enon habet prin cipium, neque habet fin\~e ergo id, quod e$t, finem nõ habet; atque adeò infinitũ e$t; $edid, quod e$t infinitũ, nece$$ariò e$t vnum, quia multa fimul infinita e$$e non po$$unt; iam enim terminis definirentur; e$t [res-1446-v_0112_104_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Deinde hoc quo ab$ur dum e$t, cuiuslibet rei, & gener a- tionis, non $olũ $implicis, $ed etiã alterationis principiū, non quidem temporis, $edrei e{$s}e, exi$timare; perinde qua$i mu- tatio nulla $imul fieret. Quam it\~e ob cau{$s}am $i vnum e$t, Textus 24. immobile e$t? Cur etenim, vt pars, que vna cùm $it, vt hæc aqua, inloco eodem mouetur, non & ip$um vniuer$um? Al- teratio deinde qua de cau$$a non erit? S:d neque vnum $pecie e{$s}e pote$t, ni$i eo, ex quo. Quo quidem modo Natu- rales quoque nonnulli vnum aiunt e$$e, illo autem non aiunt. Nam & bomo ab equo, & contraria inter $e $pecis diffe- runt. Id\~e contra Parmenid\~erationum e$t modus, & $i qui Textus 25. alij $unt proprij, $olutio e$t, partim quòd fal$a $umit, par- tim quòd non concludit. F al$a quidem $umit, quatenus id, quod e$t, vno modo $umit dici, cùm multis dicatur; non autem concludit. Nam $i $ola alba $umantur, ip$um\’{que} albũ vnum $ignificet, plura alba, & non vnum, nibil minus erant. Neque enim quod album e$t continuatione erit vnum, ne\’{que} ratione, cùm alia albi $it ratio, alia eius, quod excipit. Nec $eparatus vllus albor erit: non enim vt $eparatus; $ed alia alboris e{$s}entia e$t, alia eins, in quo e$t. Ad quam rem Par- menides animum non dum aduerter at. Eosigitur, quiens Textus 26. vnum e{$s}e inquiunt, nece{$s}e e$t $umere nõ $olum ip$um ens, vnum, de quo dicatur, $ignificare; $ed quod propriè e$t, & quod propriè e$t vnum. Accidens nanque de $ubiecto aliquo dicitur; quare id non erit, cui id, quod e$t, accidit; quando- quidem ab eo, quod e$t, diuer$um e$t.

 igitur vnũ: quare & immobile. Etenim cùm $ibi $emper $imile $it, omnem que occuje locum, aliò ferrinequaquam poterit. Iam verò id quod e$t, non e$$e genirum ex eo probatur, quia vel ex ente, vel è nihilo e$$et genitum, quorum neutrum rectè dicitur, cùm ex nihilo fieri ali- quid non po$sit: ex ente autom $i quid fiat, antequam gignatur nece$$e$ic e$$e, quod contra- dictionem inuoluit.

Hæce$t Meli$si ratiocinatio, quam Ari$toteles magis importunam vocat, quia veritatem Meli$si ratio cur magis im portuna. apertiùs oppugnat. Eam igitur refellit negando primam con$equutionem, quod ex oppo$i.- to antecedentis oppo$itũ con$equentis inferat, qu{ae}conclud\~edi ratio, vt patet ex cap. 4. libri primi Elenchorum, ni$i con$ter terminis reciprocantibus, omnino vitio$a e$t. Nequeenim valet; Quidquid homo e$t, animal e$t; igitur quidquid homo nõ e$t, animal non e$t. Quod verò termini, ex quibus Meli$si argumentatio componitur, non reciprocentur, $aris patet. Namque $i principium pro principio magnitudinis $umatur; genitum verò pro eo, quod generatione phy$ica productum fuit, ali- quid habet principi um, quod genitum n\=o fuit, nempe cor- pus c{ae}le$te.

Deinde hoc quo- que _ Meli$$um in$e- ctatur, quod colle- geritid quod e$t, cõ $tare infinita mole, co quod careat prin cipio, videlicet tom poris; cùm tamen multa eiu$modi pri cipium non habeat, quæ infinita nõ $ut, nimitũ ponebat nõ dari principium t\~e- poris, autgencratio nis, $iue $ub$tātialis, $iue accidentari{ae},$ed rei, iden$t magnitudi nis duntaxat; quod apertè veritati repu- gnat.

Quã item _ Ne gat meli$$o hanc cõ $ecution\~e. Id, quod e$t, habet infinitam molem; ergo e$t ex pers motus. Nā e$to aliò demigrare ne- quiret, cur eodem loco cieri non po$$et, vticælum, quod irrequieta vertigine circumuolui- tur, tamet$i nunquam $ecur dum $etotum $edem muter? Deinde licet motu ad locum agitari Infinitũcor- pus moueri loco nõ po$- $et. impo$sibile foret, cur alterationem non $ubiret, $altem ratione $uarum partium? Hocpo$teri- us membrum iccirco videtur Ari$toteles adieci$$e, quia vt ip$e 1. de cœlo cap. 5. & 6. demon- $trat, corpus infinitum moueriloco non pote$t.

Sed neque vnum _ Po$tremò Meli$$um impugnat, quia intulerit id quod e$t, e$$e vnum, cùm fieri nequeat, vtomnia $intvnum $pecie; $iquidem palam e$t hominem abequo $pecie di$tingui. Aclicet, inquit, non omnino ab$urdum videatur a$$erere omniaco, quod e$t, ide$t, $ubiecto, $eu materia vnum e$$e, vt veteres Phy$ici Thales, Anaximenes, Heraclitus, alijque nonnulli arbitrati $unt, a$$erentes nihilominus res naturales differe accidentibus, habereque rationes diuer$as: a$$itmare tamen omnia eiu$dem e$$e rationis, extremæ dementi{ae} e$t. Ad- uerte non admitti hîc ab Ari$to tele omnia entia ex materi{ae} permixitione con$tare; cũ multis [res-1446-v_0113_105_t0]LIB. I. CAP. III. EXPLANATIO.

Aliquid igitur, quod nõ e$t, erit. Quamobr\~e alij nõ inerit id, quod propriè e$t; nõ enim entis e{$s}entiã babebit, ni$i ens multa $ignificet, it a vt vnũquod\’{que}, quidpiã $it: $ed id, quod e$t, $ignific are vnũ, e$t po$itũ siergo quod propriè e$t nulli acci- dit; $ed illi aliquid aliud, cur id quod e$t, id potiùs, quod Textus 27. propriè e$t, quam quod non e$t, $ignificat? Nam $i id, quod propriè e$t, idem etiam $it album, albi autem e{$s}entia non e$t, vt propriè $it ($iquidem id, quod e$t, accidere ei non po- te$t, cùm nibil $it, quod propriè non e$t) ip$um album pro- fectò nonerit; non $ic autem veluti aliquod non ens, $ed om- nino non erit. Ita\’{que} id, quod propriè e$t, non erit, cùm id, quθd propriè e$t, album e$$e verè affirmetur, quod quidem album, id quod non est, $ignificabat: quare $i album quoque id, quod propriè est, significat; id quod e$t, plura $ignificabit. Textus 28. Ne\’{que} igitur magnitudinem id, quod e$t, babebit, $iquidem ip$um propriè est. Nam vtriu$\’{que} partis ratio, alia e$t. Id autem quod propriè e$t, in aliud quidpiam, quod propriè e$t, diuidi, ratione etiam manifestum est; veluti si bomo ex bis sit, quæ propriè $unt, nece{$s}e e$t & animal aliquid, quod propriè sit, e$$e, & itidem bipes. Nam si entia propriè non fuerint, erunt accidentia. Aut igitur bomini, aut cuipiam alteri $ubiecto. At e{$s}e non po$$unt. Accidens enim aut id di- citur, quod ine{$s}e pote$t, ac non ine{$s}e; aut id, in cuiũs ra- tione id inest, cui accidit: vt $e{$s}io quidem est, vt id quod $e- paratur, in simo autem, naris, cui simum accidi$$e dicimus inest ratio.

 in locis, vt 8. lib. huius operis, & 12. Metaphy$. res aliquas à materiæ f{ae}ce ab$olutas in vniuer- C\=oncedit Ari$t. resma teriæ exper te,. $o dari concedat. Loquitur ergo de ijs tantùm, qu{ae} à veteribus peruc$tigar{ae}, & inuentæ fue- rant, hoc e$t, de rebus phy$icis. Neque verò harum omnium eandem $pecie materiam e$$e opinatur, vt in primo libro de cœlo o$tendemus; $ed earum duntaxat, quæ $ub lunæ orbe continentur, in quarum in$pectione omnis penè antiquorum cura, & $tudium con$ume- batur.

Idem contra Parmenidem _ Confutat rationem Parmenidis, quam a$$erit & captio$è col- ligere, & à fal$o petitam e$$e. Etenim $ic ille argumentabatur. Quidquid e$t pr{ae}ter ens, c$t nõ ens; $ednon ens nihil e$t; ergo quidquid e$t pr{ae}ter ens, nihil e$t; id autem quod e$t, vnum e$t: ergo quidquid e$t pr{ae}ter vnum, e$t nihil; ac proinde omnia vnum $unt. Hanc rationem ait Ari$toteles fal$um a$$umere; quia cùm ens multis modis dici $oleat; de $ub$tantia videli- cet, & accidentibus; à Parmenide tamen $umebatur perinde ac $i vno duntaxat modo, $eu vniuocè diceretur. Vnde major pro- po$itio prioris fyl- logi$mi vera eft ac- cepto ento pro $ub- $tantia, & acciden- tibus; $ed tunc mi- norpo$terioris, $ci- licet ens e$t vnum, à veritate aberrat, quia $ub$tantia, & accidens, non vnũ omnino $unt, vt illi volebant; $ed plura $impliciter, atque vnum aliquo mo- do; vtpote analogi ca vnitate.

Non autem cõ Ratio Par- menidis vi- tio$è c\=oclu- dit. cludit _ O$tendit ra- tionem illam vitio $è concludere, quia $eruata eadem at gu- mentandi formula, reque alia $umpta, antecedens verum Definitio ac- cidentis. erit, & con$equens fal$um. Si enim po namus omnia e$$e alba, & album $igni ficare vnum, ide$t vniuocam obtinere rationem, vtre ve- raobtinet, $ic licebit argumentari. Quidquid e$t pr{ae}ter album, e$t non album; at non album nihil e$t, vt ex hypothe$i con$tat; ergo quidquid e$t præter album nihil e$t; $ed album e$t vnum; cùm $it vniuocum: ergo alba vnum tantùm erunt, non verò plura; in qua argumen- tatione id, quod antecedit, verum e$t; quod po$tremò colligitur, fal$um.

Neque enim _ O$tendit futura adhuc nibilominùs plura alba, quia alba non erunt con- tinuationevnum; $iquidem albor niuis, & lactis di$creta erunt. Necverò eandem habebunt rationem, quia natura alboris di$tincta erit a natura $ubiecti recipientis. Erit, inquit, di$tin- cta, non qua$idandus $it albor aliquis à $ubiecto abiunctus, $ed quia non eandem vendicabit e$$entiam, quam $ubiectum, in quo inh{ae}ret.

Eosigitur _ Iterũ Parmenidē incu$at alia ex alijs texens plixa quadā di$putatione, qu{ae} ad hūe [res-1446-v_0114_106_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Totius præterea ratiθ in eorum definitione non inest, _Textus_ 29. quæ aut in eius ratione a{$s}umuntur, aut ip$um componunt, vt in bipede, bominis ratio, aut in albo ea, quæ e$t bo- minis albi. Ita\’{que} si bæc bunc in modum $e babent, bipedem\’{que} e$$e bomini accidit, aut $eparari ip$um nece$$e est, vt bomo non bipes e$$e po{$s}it, aut in bipedis ratione bominis ine{$s}e ra- tionem: quod e$$e non pote$t, quando quidem illud in bominis ine$t ratione. Verum si alij cuipiam bipes & animal acci- dant, neutrum\’{que} eorum propriè est, bomo quoque ex bis erit, quæ alij accidunt. Sed quod propriè aliquid est, nullius sit _Textus 30._ accidens, & de quo ambo, & vtrun\’{que}, id etiam, quod ex bis e$t dicatur. Ex indiuiduis it a \’{que} vniuer$um. Vtri\’{que} autem rationi nonnulli a{$s}en$ere, ei quidem, qua concluditur vnum e$$e omnia, si ens vnum significat; quoniam id sit, quod non est: alteri verò, quæ ex diuisione est in partes duas æquales, indiuiduas magnit, dines faciendo. Constat aut\~e etiã verũ n\=o _Textus 31._ e$$e, siens vnum significet, & contradictio simul e$$e nõ po$- sit, id quod nonest, nibil e$$e. Nam nibil probibet id quod nõ est, e$$e, nõ omnino quid\~e, $ed aliquod, quod non est. At verò affirmare, nisi aliud quid sit præter id, quod est, omnia vnum e$$e, ab$ur dum est. Quis enim id, quod est, aliud e$$e intelligit, quàm id quod proprie est? Quod siboc sit, nibil sic probibet, id quod est, multa e$$e, quemadmodum dictum est. Id igitur, quod est, non po$$e boc modo vnum e$$e, est manifestum.

 $yllogi$mum redigi potc$t. Nece$$e e$t Parmenidem ($i $ibi con$tet) nomen entis pro $ola $ub$tantia accipere; ex alia verò parte fieri nequit, vt ita $umat; vana e$t igitur, & inepta eius argumentatio. Maiorem, & minorem propo$itionem multis modis illu$trat; tandemq; c\=o- cludit nullum Parmenidi effugium relinqui, ni$i vt fateatur accipi à $e ens pro $ub$tantia, qu{ae} nulla ex parte diuidi po$sit, a$$eratque vniuer$um ex indiuiduis partibus con$tare, quod Zeno Eleates eius di$cipulus concedere minimè recu$abat.

Vtrique autem rationi _ Plato eiusque auditor Xenocrates, vt con$tat partim ex Sophi- $ta Platonis, partim ex libro de lineis indiuiduis ($iue Ari$toteles, $iue Theophra$tus, $iue Plato & Xe- nocrates $e- gniter Par- menidi, & Zenoni re$ti terunt. alius qui$piam eius libri auctor fuerit) aduer$us Parmenidem, & Zenonem di$putationem inierunt. Verùm ea pronuntiarunt, qu{ae} reprehen$ione haud minùs indigeāt, atque ita $egni- ter re$titerunt, vt manus dare viderentur: Plato quidem Parmenidi, Xenocrates autem Ze- noni. Nam cùm Parmenides colligeret$iens vnum $ignificet, omnia e$$e vnum, negabat Pla- to conclu$ionem, inquiens po$$e ens $ignificare vnum; nec $equi proinde ca qu{ae} $unt, vnum e$$e, cùm etiam id quod non e$t, fit, quodabente diuer- $um e$t. Itaque aie- bat Plato non ens, ide$t, materiam pri- m ā (vt Porphyrius, & Philoponus expo ponunt) nõ e$$e ens, $ed re vera non ens; negabat autem Par- menidinonens ni- hil e$$e, quia materia prima aliquid e$t. Xenocrates verò Ze nonicõcedebat po$- $e magnitudinem in partes indiuiduas $e cari, ne $ectiones aut in infinitum pro grederentur, aut in nihilum de$inerent. Hosigitur ob hanc cau$$ā coarguit hoc loco Ari$toteles, plu ra in hanc$ententiā $eripturus, pr{ae}$ertim aduer$us Xenocratem 6. huius operis libro.

Explanatio capitis quarti.

VT autem dicunt Phy$ici_ Po$tquam aduer$us eos depugnauit, qui vnum im- mobile fecere principium, & eorum opinionem, vt à Phy$ic{ae} principijs de$$e- ctentem euertit. Nunc di$putationem aggreditur cum ijs, qui vel vnum, vel plura principia mobilia $tatuerunt, quos Phy$icos appellat, propterea quod naturam $icuti priores Philo$ophi non $u$tulerint, $ed magis ad eam accom- modatè locuti $int. Cõmemorat autem initio huius capitis duo Philo$ophantiũ genera, quo- [res-1446-v_0115_107_t0]LIB. I. CAP. IIII. EXPLANATIO. _CAP. IIII._

VT aut\~e dicunt Pby$ici, duo $unt modi. Quidã _Textus_ 32. enim cũ id quod e$t corpus vnũ, quod $ubiectum $it, fecerint, aut triũ aliquid, aut aliud, quod igne den$ius $it, aere verò rarius, den$itate, & rari- tate reliqua generãt, multa faci\~edo. Hæc aut\~e $unt contraria. V niuer $im verò exuperãtia, & defectio, vt magnũ, & paruũ tradit Piato. Sed bic quid\~e materi am bæc facit, & ip$um vnum formã: ille verò ip$um vnum, quod $ubiectum e$t, ma- teriam: contraria aut\~e differentias, & formas. Alij ex vno, quœ in$unt contrarietates, excernunt, vt Anaximander ait, & quotquot vnum, & multa, ea que $unt, e{$s}e inquiunt, vt Empedocles, & Anaxagoras: bietenim ex permi$tione reli- qua fecerunt, $ed differunt inter $e, quod ille borum circuitũ $tatuat, bic $emel: & bic quidem infinita, partium\’{que} $imiliũ, & contraria; ille ea duntaxat, quœ nuncupantur elementa. Sic autem e$$e infinita videtur Anaxagoras $en$i{$s}e, quod _Textus_ 33. Phy$icorum communem opinionem, exeo, quod non e$t, ni- bilfieri, ver am e{$s}e exi$timaret. Hanc enim ob cau$$am $ic di cunt, erant omnia $imul, ac fieri tale e$t alterari. Alij verò confu$ionem, & $ecretionem. Prœterea ex eo quòd contraria Textus 34. vici{$s}im gignantur; quapropter inerant. Nam $i quidquid fit, aut ex bis, quœ $unt, aut ex bis, quœ non $unt, ne- ce$$e e$t fieri ; ex bis aut\~e, quœ nulla $unt, fieri nõ pote$t (cõ- $entient\~e enim banc naturœ omnes $crutatores bab\~et opinio- n\~e) reliquũ ex nece{$s}itate accidere cen$uerũt, ex bis quid\~e, quœ $unt, & quœ in$unt; $ed quœ ob molis paruitat\~e $en$u à no- bisnõ perciperentur, generari.

 rum alij vnum po$uere matcriale principium rerum Phy$icarum, vt vnũ è tribus $uperioribus elementis, aut tale quid medium, duo verò contratia vice form{ae}, vt raritaté & den$itatem, & vt vnoverbo complectamur, exuperantiã, & defectionē (hi$ce enim vocabulis omnia con- trariorũ genera notat Ari$toteles) atq, ita cum Platone quadam ex parte con$en$erunt, nemce quoad principiorum numerũ. Alij verò permi$tione, aut coitione in quodam $phæro, $iue Chao, & item $ecretione res fieri opinati $unt. In quibus fuerunt Anaximander, Empedocles, & Anaxagoras, quorum tamen placitum, vt ip$e exponit, con$entiens non fuit. Empedocles enim $ecretionem illam, & permi$tionem perpetuam e$$e, Anaxagoras $emel tantũ$ecretio- nem fieri aiebat. Pr{ae}terea Anaxagoras in illa congerie, infinita $imilium partium, atque inter $e contraria collocabat; Empedocles quatuor tantum vulgata elementa; Anaximander verò admixtion\~e quandam infinitam faciebat, abeaq; res ad aliorum generation\~e $ecerni pronũ- tiabat. Ex quo patet curijdem; & vnum & plura inuexi$$e dicantur. N\~epevnũ, quia vnũ Cha- os, $eu confu$ion\~e ponebāt; plura, quia plures partes in codē Chao ie$$e, vel ab eo $ecerni affirmabāt.

Sic aut\~e e$$e infi- nita _ Quoniã Ana- xagoras $ententiam $ua veri$imili ratio- ne confirmabat, eam refellere in$tituit Ari $toteles, proponitq; inprimis duo qu{ae}dã Ex n ni hil. illi9 fūdam\~eta. Quo rum primum erat, id quod omniũ philo- lophorum con$en$u ratũ habebatur, n\~epe ex nihilo nihil fieri- Vnde concludebat nihil denuo gigni; $ed generationes e$- $e cõmutationes ac- cidentarias, $iue alte rationes. Alterũ fun- damentũerat, con- traria vt vel $en$ibus ip$is notũ e$t, ex c\=o- trarijs fieri, vticali- da ex frigidis, hu- mida è $iccis. Ex quo arguebat omnia om nibus ine$$e.

Nam $i quidquid fit _ Ex infinita, & indige$ta rerum omnium congerie, quã vocant Homœomeriam, in qua res antea confu$æ iacui$$ent, progigniomnia o$tendebat Anaxagoras hunc in modum. Id quod $it, aut ex ente $it, aut è non cnte, ide$t, è nihilo: ex nihilo aut\~e, vt ex prima $uppo$i- tione manife$tũ e$t, nihil fit: quidquid ergo fit, ex ente fit: fit autem ex contratrio, vt item ex 2. hypothe$i liquet: aut ergo ex contrario manente in ip$a re, qu{ae} gignitur; aut ex aliquo, quod inerat in contrario, ex quo gignitur. Non ex contrario manente, vt experientia do- cet, ergo exco, quod inerat in contrario: hoc autem non videtur e$$e quidquam aliud, quàm multitudo infinitarum partium $imilium rei, quæ producitur, qu{ae} quidem partes delite$c- bant in re, ex qua ip$um genitum emergit. Principia igitur rerum Phy$icarum $unt infinita illa corpu$cula.

Ita verò quia rem vnam ex alia gigni videmus intulit Anaxagoras innexa e$$e $ingulis [res-1446-v_0116_108_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Quare cùm quodcun\’{que} ex quo cun\’{que} fieri viderint, quodcũ\’{que} cui\’{que} inquiunt e{$s}e admi$tnm ; ex eo autem, quod in infinito- rũ admi$tione ob multitudin\~e maximè exuper at, videri ab in- uic\~e differentia, at\’{que} diuer$a nominari. Nã totũ $yncerè albũ, aut nigrũ, aut dulce, aut carn\~e, aut os none{$s}e, $ed cuius plu- rimũ vnūquod\’{que} obtinet, id rei natur am viderie$$e. Porro _Textus_ 35. $i infinitū, vt infinitum, incognitum e$t, id ceriè, quod multi- tudine, aut magnitudine e$t infinitũ, quantū quoddam inco- gnitũ e$t, quod verò $peciee$t infinitũ, quale quiddã incogni- tũ. Cùm autem principia aut multitudine, aut $pecie $int in- finita, ea, que ex eis con$tant, $ciri non po$$unt. Siquidem quod c\=opo$itum e$t tũ $cire exi$timamus, cùm ex quibus, & quot e$t, cogno $cimus. Prœterea $i nece$$e e$t cui<_>9 parsma- _Textus_ 36. gnitudine & paruitate quantauis e$$e pote$t, id etiam po$$e, (earū aut\~e partiũ aliquā dico, in quam cùm in$it, totum di- uiditur) e$$e aut\~e animal, aut planta magnitudine, & parui- tate quantauis n\=o pote$t, partiũ quo\’{que} nullũ e$$e po$$e manife- $tũ e$t. Simili nan\’{que} modo & totum erit. At os, & caro, & quœ $unt eiu$modi, animalis, & fructus plantarũ $unt par- tes. Carn\~e ita\’{que} aut os, aut aliud quippiã magnitudme quã- tũuis, aut ad maius, aut ad minus e$$e non po{$s}e per$picuum e$t. Quin etiã $i eius generis omnia in $e$e in$unt vici{$s}im, _Textus_ 37. & nõ fiunt, $ed cùm in$int, $ecernũtur, & ab eo, cuius am- plior ine$t copia, dicũtur; gignuntur autē ex quolibet, vt ex carne, aquaper $ecretion\~e, & ex aqua, caro; quodcũ\’{que} item fi- nitũ corpus à finito corpore con$umitur, vnũquòd\’{que} in vno- quo\’{que} ine$$e non po$$e manife$tũe$t.

 omnia, ita vt in qualibet re infinit{ae} e$$ent rerũ omnium, qu{ae} ex eafieri po$$unt, particul{ae} Ale- bat tamen rem abeo tantum, quod in ip$a abundaret, & emineret, nomen acciperev. g. dici aquã $i plures in ea e$$ēt aquul{ae}. Porro hanc ration\~eideo non diluit hoc loco Ari$toteles, quia ex ijs, qu{ae} in progre$$u dicenda $ũt, paruo negotio confutaci pote$t. Breuiter aut\~e di$$oluetur ab eo, qui dixerit quidquid $it ex ente actu, vel ente potentia fieri; hoc c$t, vel ex ente forma aliqua pr{ae}dito, vt ign\~e èligno, vel ex materia prima, vt eund\~eignem ex materia, quæ in li- gno inerat. Sic demum quidquid oritur fieri ex ente actu, tanquam è contratio, quod in ge- nito non manet, ex ente vero potentia, vt è $ubiecto, quod $tabile, & con$tans e$t. Iraq, ge- nerari vnunquodque, vt Anaxagoras aiebat, ex eo quod in contrario pr{ae}fuit, id tamen nõ e$$e in$initam illam corporũ $truem, $ed materiam primam. Ex quo per$picuum relinquitur non oportere omnibus cuncta ine$$e; oporteretamen formas naturale; contincri virtute in ma- teria, è cuius potentia euocantur, vt $uo loco patebit.

Porro $iin$initũ _ Incu$atimprimis A- naxagorā, quod re- rũ Phy$icaru princi- pia n\=o$olũ numero, $ed etiā $pecie, nec tantũ mole, $edetiã qualitatibus infinita po$uerit. Si eni nos runc$cire cuiusq, rei naturã putamus, cũ illius principia co- Infinitũigno tum gnita habemus, infi- nitũ vero no$tri in- tellectus aci\~e effugit, nimirum qui infini- ta dicit e$$e princi- pia, rei quā tractat, intelligentiã adimit.

Pr{ae}terea $i nece$- $e eft _ Quia Anaxa- goras in qualibet re naturali n\=o $olũ par tes infinitas po$uit, $ed eas nullo termi- no, $iue ad maius, $i- ue ad minus de$ini- tas e$$e $tatuit, hanc eius po$ition\~e con- futat Ari$toteles ra- tione ducta è defini- ta animalium, & $tir pium magnitudine. Nam $i horum partes quantæ cunque magnitudinis e$$e po$$ent, ip$a quoquc termino carer\~et, quod tamen vel ip$o Anaxagora te$te fal$um e$$e con$tat.

Quin etiã $i eius _ O$tendit non in qualibet re ine$$e omnia, argumentaturq, in hunc mo- dũ. Sumatur certa quãtitas aqu{ae}, & ex ea carnis portio decidatur, autigitur perpetuo ex aqua illa cert{ae} magnitudinis caro adhuc extrahi poterit, aut excretio ab$umpta carne, deficiet. Pri- mũ dici non pote$t, tum quia omne finitum corpus, $i ab eo definitas partes $ecueris, nece$$e e$t de$inat; tum quia in re finita e$$ent actu infinit{ae} partes {ae}quales, quod e$t impo$sibile. Si autem detur $ecundũ$equitur non iam quodcunque in quolibet ine$$e. Atenim quia occurre- ret forta$$e Anaxagoras po$$e quidem $ecretionem illã in infinitum abire $iminores, non vero $iæquales $ubinde partes auferrentur; id etiam confatar Ari$toteles, quia licet aliquando mi- nores eximi po$$ent, nece$$ariòtamen dandus e$t exitus, deueniendumque ad carunculam ita exiguam, vt minorgignivlla non po$sit.

 [res-1446-v_0117_109_t0]LIB. I. CAP. IIII. EXPLANATIO. Etenim ablata ex aqua carne, & rur$us alia ex ea, quœ re$tat, per $ecretion\~e facta, tamet$i minor ea, quœ $ecernitur, $\~eper sit; non tamen paruitate magnitudin\~e aliquã exuperabit. Si ita\’{que} $tabit $ecretio, quodcũ\’{que} in quocũ\’{que} nõ inerit, nã in reli- qua aqua nibil carnis manebit; at si nõ stabit, $ed ablatio $\~e{pro} fiat, in magnitudine finita œquales partes inerũt finitœ, mul _Textus_ 38. titudine infinitœ, quod e$$e nõ potest. Ad bœc, si õne corpus aliquo ablato nece$$e est minus fieri, & carnis quantitas tũ magnitudine, tũ paruitate est definita con$tat è minima carne mullũ corpus $ecretũ iri: nã minima minor $ecerneretur. Prœ- terea in infinitis corporibus caro infinita, & $anguis, & cere- brũ po$$ent profectò ine$$e $eparata quid\~e ab inuic\~e, $ed quœ nibil minus e$$\~et: & vnũquod\’{que} infinitũ; quod à ratione est _Textus_ 39. alienũ. At verò $ecretion\~e finē nunquā babiturā, non $citè quid\~e dicitur, $ed tam\~e rectè, cùm affectiones $epararinõ po$- $int. Porro babitibus, at\’{que} coloribus admistis, si $epar\~etur, albũ quippiã erit, aut $anũ, quod non aliud quiddã erit, nec in $ubiecto, Ab$urdaita\’{que} erit mens, quœ ea moliatur, quœ $i- cri nequcunt; siquidem $egregare instituit, quod facere non pote$t, tum quantitatis ratione babita, tum qualitatis: quan- tit atis quidem cùm minima non sit magnitudo; qualitatis _Textus_ 40. verò, quòd $eiungi affectiones non po{$s}int. At ne\’{que} eorũ, quœ eiu$d\~e $unt formœ, gener ation\~e rectè $umit. Lutum enim par- timin lutum diuiditur, partim non diuiditur: nec quemad- modum lateres ex domo, & domus ex lateribus, sic & aqua, & aer ex $e vici{$s}im & $unt & fiunt. Prœ$tat autem pau- _Textus_ 41. ciora $umere, ac finita, quod quidem facit Empedocles.

Qu{ae}rũt hoc loco Aphrodi${ae}us, Simplicius, alijq; interpretes rectène Ari$toteles Anaxagor{ae} obiecerit $ore infinitas partes {ae}quales in magnitudine finita; quandoquid\~e partes, qu{ae} in in- finitũè magnitudine auferuntur, {ae}quales non $unt; $ed$ubinde minores. Occurrendũ tam\~ee$t rectè obieci$$e. Cũenim Anaxagoras è qualibet magnitudine õnia educi po$$e a$$ereret; cõ$e- qu\~es erat, vtfateretur excerpta minima carne, qu{ae}generari pote$t, manere nihilominus in ead\~e magnitudine infinitas carunculas minim{ae} illi {ae}quales cuius rei cau$$a in {pro}gre$$u fiet cõ$pict a.

Ad h{ae}c, $i _ Iterum bipartita ratione demon$trat non in quouis corpore ita ine$$e cuncta; vt ex coomnia per$ecretion\~e gigni poísint. Primùm quia cum quantitas carnis, tum quoad magnitudinem, tum quoad paruitatem definita $it; nece$$ariò dabitur minimacaro, ex qua non iamalia $ecerni queat; alioqui daretur minor minima. Deinde quia$i omnia fieri ex omnibus po$$ent; non $olũinfinita; $ed infinities infinita corpora in eadem re ine$$ent, vt in qualibet parte cerebri infinitus $anguis, in qualibet parte $anguinis infinita caro. Ex quo fieret, vt qu{ae}libet res infinitam molem cohiberet.

At vero $ecretio n\~e _ A$$erebat Anaxa goras $ecretion\~e re- rum nullũ vnquam fun\~ehabituram. Hoc ait Ari$toteles verè dictũ, $ed non $citè. Verè, quia acciden- tia nequeunt á $ubie cto $epararii$i enã ha bit9, & affectiones à $ubiecto po$$\~etabiũ gi;iã daretur aliquod album, aut $anum, quod non e$$et hoc aliquid, vt lapis, aut homo, quodq; non diceretur de $ubie- cto, nec ei ine$$et, quod fieri nõ pote$t. Non $citè verò hoc pronuntiauit Anaxa goras; quia non de accidentibus loqu- utus fuit, $ed de alijs õnibus, qu{ae} in in$ini ta congerie iacebãt.

Ab$urda itaq; _ Pergit eundem exa- gitare quod m\~erem imprudentiæ tacitè in$imularit, cùm eã a$$eruit è chao cun- cta $egregare volui$- $e, atque adco operam perdere in ea re, quæ conferri ad exitum non pote$t; $iquid\~e $ecretio- nem illam ab$olui (vt ip$e aiebat) impo$sibile e$t; tum quia datur minima caro, è qua alia vlterius excerninon pote$<_>+, tum quia accidentia nequeunta $ubiecto $eparari.

At neque _ Leui admodum argumento in eam opinionem incidit Anaxagoras, vt a$$ere- ret nibilaliud e$$e generationem, quam compo$ition\~e ex fimilium partium coalitu, nimitum quia videbatlutum ex luto, aliaq, id genus ex $imilibus coagmentari. Namq, licet multaeo modo fiant, plurimatam\~e$unt, qu{ae} aliter cõpo$ita coale$cunt; vt idem lutum ex terra, & hu- more. Dein de explicat modos alios, quibus res effici con$ueuerũt. Aliter enim lateres fiunt ex domo, & domus ex lateribus, aliter ex $einuicem gignuntur elem\~eta. Tand\~e confutata his duobus capitibus eorũ $ententia, quivel vnum tantũ, vel infinita fecere rerũ naturaliũ pricipia, mediã amplectitur opinion\~e, qu{ae} nimirũ plura, $ed numero finita pricipia cõ$tituit.

 [res-1446-v_0118_110_t0]IN PHYSIC. ARIST. QVÆSTIO VNICA. VTRVMRESNATVRALES Admaximum, & ad minimum de- finitæ $int, nec ne? ARTICVLVS I. IACIVNTVR INSTITVTÆ Di$putationis fundamenta.

EST huius controuer$iæ di$ceptatio tũ per $e gra- uis, & Philo$ophodigna; tumhuic loco propria, & ad ea, quæ ab Ari$totele $uperiori capite dicta $unt, planiùs intelligenda inprimis accõmodata. Vt autem res tota dilucidè, & explicatè à nobis tractetur, non nulla præmittenda $unt. Primum illud e$to. Quatuor terminos, vt interim in com- mini agnitudi- is, duo item ruit atis. erminus in ernus mag- nitudiuis. muneloquamur, con$tituere oportet, quibus definiri res naturales queant; duos magnitudinis, duositem paruitatis; vtrobique vnum internum, externum alterum. Terminus internus magnitudinis, quem iampridem Philo$ophorum v$us maximum quod$ic vocat, e$tille terminus quantitatis, $ub quores e$$e pote$t, & $ub maiori non pote$t; veluti$ihomo$ub quinque cubitorũ magnitudine e$$e queat, $ub maiori verò nequeat, magnitudo quinque cubitorũ erit terminus internus magnitudinis humanæ. Terminus externus mag- Terminus externus ma gnitudinis. nitudinis, quem minimũ quod non appellant, e$t ille, $ub quo res e$$e nõ pote$t, $ub minori verò pote$t; vt $i homo con$tare nequeat $ub quantitate $ex cubitorum; $ed $ub quauis minori; quantitas $ex cubitorum eritterminus externus magnitudinis humanæ. Ter- Terminus in ternus parui- tatis. minus internus paruitatis, qui minimum quod $ic dicitur, e$t ille, $ub quores e$$e pote$t, & $ub minorinon pote$t; vt $i homo queat $ub vnius palmi quantitate con$i$tere, non autem$ub minore, quã- titas vnius palmi terminus erit humanæ paruitatis internus. Termi- Terminus ex ternus parui- tatis. nus externus paruitatis, qui nuncupatur maximum quod non, e$t ille, $ub quo res e$$e non valet, valet tamen $ub quouis maiori. Ver- bi gratia, $i homo $ub magnitudine dimidiati palmi cohærere ne- queat, & $ub quauis maiori queat, tunc quantitas dimidiati palmi erit terminus externus paruitatis humanæ.

Secundum $it, vt aduertit D. Thomas in 4. $ent\~etiarum d. 12. q. 1. & 3. p. q. 77. art. 2. & Scotus in 4. d. 12. q. 2. Duo $unt accid\~etia, quæ $ub$tantiam $ubiectam $en$ibus primò con$equuntur, eiu$que duobus intimis principijs, materiæ, & formæ, re$pond\~et; quãtitas [res-1446-v_0119_111_t0]LIB. I. CAP. IIII. QVAESTIO I. nimirum, & qualitas. Quantitas re$pondet materiæ, primùm quia Cur quãtitas materiã $e- qui, eiq, re$- pondere di- catur. nunquam ab$cedit, neque accedit nouamateria $ine ab$ce$$u, & ac- ce$$u nouæ quãtitatis. Secundò, quia $icuti materia e$t $ubiectum accidentium, quæ in $en$us cadunt, ita & quantitas $uo modo. Ter- tiò quia quãtitas e$t prima di$po$itio materiæ ad excipi\~edas formas. Vnde effectum e$t, vt Plato, magno, & paruo, quæ $unt quantitatis affectiones, materiam $ignificarit. Qualitas autem re$pondet formæ, Cur for- mæ re$pon- deat qualitas. quia omn\~e formæ varietat\~e nece$$ariò mutatio alicuius qualitatis cõ$equitur. It\~e quia qualitati cõuenit e$$e principium agendi, $icut & formæ; & nobiliores formas nobiliores qualitates $equuntur. Deinde quia qualitas, vt docet etiam D. Thomas in 12. q. 49. art. 2. e$t modus quidam $ub$tantiæ. Quare cùm modus, te$te D. Augu$ti- no cap. 3. libri. 4. $uper Gene$im ad literam, deuehat $ecũ men$urã, ac determinationem; determinare autem, & finire proprium formæ $it, (vnde vetus Philo$ophia formam finitum nuncupabat; materiã, infinitum) con$equens e$t, vt qualitas peculiari ratione $equi for- mam dicatur,

Tertium $it, Rerum quædam incipiunt per primum $ui e$$e;aliæ Varij modi, quibus res in cipiunt & de- $inunt. per vltimum $uinon e$$e. Priori modo incipit id, quod verè enun- tiamus nunc e$$e, & immediatè ante non fui$$e; quo pacto incipiunt $ub$tantiæ, quæ de integro gignuntur, & alia, quæ momento fiunt. Nanque vt primùm forma Socratis materiæ iungitur, licebit dicere, nunc e$t Socrates, & immediatè ante non fuit. Id verò incipit per vltimum $uinon e$$e, quod verè affirmamus in hoc temporis mom\~e- to non e$$e; $ed immediatè po$t futurum; quo pacto incipit motus, & ea, quæ per motum efficiuntur, vt calor, qui per calefactionem, & albor, qui per albefactionem acquiritur. Deinde rerum quædam per primum $ui non e$$e; aliæ per vltimum $ui e$$e de$inunt. Id per primum $ui non e$$e de$init, quod verè dicimus in hoc momento nõ e$$e; $ed immediatè ante fui$$e; qua ratione de$inunt $ub$tantiæ, & motus. Nam Socrates, verbi gratia, de$init per primum $ui non e$$e, quia vt primùm eius anima de$ijt corpus informare, verè dicimus, nunc non e$t Socrates, quiimmediatè antea fuit. Denique id per vl- timum $ui e$$e de$init, quod verè affirmamus nũc e$$e, & immedia- tè po$t non futurum; quem de$inendi modum $ibi vendicantindiui- $ibilia rerum $ucce$siuarum, vt momentum, & mutatum e$$e. Nam de quolibet horum verè dicimus nunc e$t, & immediatè po$t non erit. Atque hæc tota doctrina de rerum incœptione, & de$itione, quã hîc$upponimus, octauo libro huius operis à nobis accuratè tra- detur.

Quartum $it, Rerum phy$icarum terminimultis modis in quæ- Quam vari@ rerũ nat. ter- mini in qu{ae}- $tionem ue- niant. $tionem cadunt. Autenim de ijs quærimus $umptis rebus in $ingu- lari; aut in$pecie; aut $pectatis quoad generationem; aut quoad cõ- $eruationem. Pote$t enim di$ceptatio e$$e, vtrum hic, & ille ignis, & vtrũignis ab$olutè con$ideratus $tato limite circun$cribatur; itemq; [res-1446-v_0120_112_t0]IN PHYSIC. ARIST. num res naturales in tanta quantitate progigni po$sint, vel etiam po$tquam genitæ$unt, con$eruari; quæ $anè quæ$tiones non parũ inter $e habent di$criminis. Con$tat enim, ordinariè, plura ad cuiu$q; reiortum, quam ad eius con$eruationem depo$ci, ($icuti ad figuram excipiendam requiritur in cera mollitudo, non tamen ad eam reti- nendam), præ$ertim cùm res quælibet, vbi iam in lucem prodijt, ip$a$e tueri, & contrarijs re$i$tere propria vi nitatur.

Po$tremum $it, In hac controuer$ia non inquirimus detur nè in totarerum vniuer$itate corpus aliquod omniũ maximum, itemque aliud minimum. Liquet enim vltimum corporum cæle$tium cætera corpora magnitudine $uperare; cùm omnia$uo amplexu coerceat. Patet etiam in qualibet rerum $pecie dari actu corpus aliquod ma- ximum, quod nimirum vel cætera eiu$dem $peciei amplitudine vincat, vel$altem à nullo eiu$dem $peciei vincatur; quoditem demi- nimo eâdem ratione dicendum erit.

ARTICVLVS II. STATVVNTVR NONNVLLÆ A$$ertiones; Primùm de terminis rerum naturalium in commune; deinde de terminis viuentium.

HIS ita explicatis $it prima a$$ertio. Res naturales $pectato or- 1. A$$ertio. dine vniuer$i, quocunque modo$umantur, non po$$unt e$$e quantæcunque magnitudinis. Ratio huius in promptu e$t; $i- quidem extra cœle$tem mundum nullum corpus re$undi pote$t; in $ublunari verò nullum valet e$$e maius eo, quod ex totainferiorum rerum materia concre$ceret.

Secunda a$$ertio, Res viuentes, tum quoad generationem, tum 2. A$$ertio. quoadcon$eruationem, aliquem habent $uæ paruitatis, & magnitu- dinis terminum. Hæc a$$ertio per$picua erit ei, qui $ingulas rerum viuentium $pecies decurret. Nam neque homo, verbicau$a, magni- tu dinem vnquam montis attingit, nec ad formicæ corpu$culum cõ- trahitur; neque mus ad equi magnitudinem excre$cit, aut equus ad muris exiguitatem minuitur. Confirmatur quoqueid te$timonio Ari$totelis, qui cap. 4. huius lib. text. 36. docuit, neque $tirpes, ne- que animalia, aut horum partes quantæcunque magnitudinis, aut paruitatis e$$e po$$e; quod item de animantibus affirmat lib. 4. de generatione animalium cap. 4. & vniuer$im de viuentibus. 2. de anima cap. 4. text. 41. & 7. Politicorum, cap. 4.

Tertia a$$ertio, Cuilibet$peciei viuentium, quoad generation\~e, 3. A$$ertio. intrin$ecum paruitatis, & magnitudinis terminum natura præ$inijt. [res-1446-v_0121_113_t0]LIB. I. CAP. IIII. QV AE STIO I. Hanc a$$ertionem cõmuni con$en$u approbant Philo$ophi, D. Tho- masin 4. d. 44. q. 1. art. 3. & 2. de anima ad tex. 45. & in 2. d. 14. q. Quos aucto res @abeat. 2. art. 1. & d. 36. q. 2. & 1. par. q. 7. art. 3. Caietanus codem loco, Capreolus in 2. d. 19. q. 2. art. 3. Gregorius in 1. d. 11. q. 2. art. 3. Durandus in 2. d. 18. q. 1. Eam verò $ic intelligendam e$$e volumus, vt in qualibet $pecie alter $it magnitudinis, alter paruitatis terminus ita pr\,e$criptus, vt nullũ $ingulare illius $peciei gigni po$sit $ub quã- titate, quæ aut exuperet eum terminum magnitudinis, aut maneat infra eum terminum paruitatis, verbi gratia, $i maxima quantitas, in qua homo generaripo$sit, $it trium palmorum; minima verò vnius digiti, nullus $upraillam autinfra hanc gigni poterit; $ed vel in alte- rutra harum, vel in intermedia, vt in magnitudine duum palmorũ, vel duum & dimidij, & trium digitorum, vel denique in alia huiu$- modi. Nam $icuti indiuidua cuiu$que $peciei non omnia ad eandem Termini in- diuiduor@ cu iu$q; $pcciei. magnitudinem euadunt; ita neque omnia in eadem quantitate pro- creantur. Qua de re D. Thomas in 4. $entent. loco citato, & Ferra- rien$is 4. cõtra gentes c. 11. Probatur igitur tertia hæc a$$ertio hunc in modum. Res viuentes non po$$unt gigni$ub qualibet quantitate, vt ex $ecunda a$$ertione patet; $umatur igitur quãtitas, in qua pro- pter eius magnitudinem viuens generari non po$sit, minuaturque continuè, quou$que ad viuentis generationem apta $it: in ea im mi- nutione dabitur punctum aliquod temporis, in quo liceat verè dice- re, nunc e$t viuens, & immediatè ante non fuit; vt articulo pximo $uppo$uimus; ergo quãtitas illa, in qua genitũ e$t eiu$modi viu\~es, e$t terminus internus magnitudinis ip$ius; $ub ea nanq; generari po- tuit, non $ub maiori; quia $i $ub maiori potui$$et, vtique in ea priùs fui$$et genitum. Eodem modo o$tendere licebit viuentia, quoad ge- nerationem, intrin$ecum habere paruitatis terminum; $umpta nimi- rum quantitate, in qua propter eius exiguitatem generari viuens nõ po$sit, quæ deinde auge$cat &c.

Quarta a$$ertio, Res viuentes quoad con$eruationem in $ua con- 4 a$$ertio. $titutione naturali vendicant terminum magnitudinis & paruitatis internum: $impliciter tamen, hoc e$t, non $pectata con$titutionena- turæ ip$orum congruente, vtrunque terminum externum habent. Vthæc a$$ertio intelligatur, $ciendum e$t eam quantitatem & extē- $ionem dici competere rei viuenti $ecundum naturalem di$po$itio- nem, quã facultatis altricis rectè $e habentis opera obtinere pote$t; ita vt $i collecto v.c. intra cutem humore noxio, intume$cat, magi$q; extendatur, eiu$modi maior exten$io non ei $ecundum naturalem con$titutionem aduenire cen$eatur. Probatur autem prior a$$ertio- Prior pars a$ $ertionis cõ- firmatur. nis pars, quia $icuti anima intrin$ecus definitam e$$entiam, & per- fectionem habet, ita, & vis nutriendi, quæ ab illa dimanat, certo ac præfixo limite circun$cripta e$t. Quare de$ignari poterit certa quan- titas, ad quã viuens mini$terio potentiæ nutrientis rectè ad operã- dũ di$po$itæ prouehi queat; non verò ad maior\~e. Quoditem viu\~etia [res-1446-v_0122_114_t0]IN PHYSIC. ARIST. ver$us minimũ prædicto modo terminentur, ex eo o$tenditur, quia cùm anima, vt e$t apud Ari$totelem 2. libro de anima cap. 4. text. Cur anima requirat quã tit atem de$i- nitam ver$us minimum. 37. $it actus corporis organici, atque adeò ad vitæ functiones obeũ- das certa organa requirat, cõ$equens fit, vt ad eũ modũ, quo ip$a de- terminata e$t, ita quantitat\~e, etiã ver$us minimũ definitam exigat.

Deinde confirmatur $ecunda pars conclu$ionis in hunc mo- Po$terior pars a$$ertio nis o$tendi- tur. dum; fundatur viuens ad eam v$que molem, in qua (vt in $ecun- da a$$ertione diximus) con$eruari nequeat; in eo euentu dandũ erit punctum aliquod temporis, in quo verè dici po$sit, nunc non e$t viuens, & immediatè ante fuit, $iquidem, vt ex articulo $uperio- ri con$tat, viuentia de$inunt per primum non e$$e; ergo ineo mo- mento dabitur quantitas, quæ $it terminus externus magnitudi- nis eiu$modi viuentis; nam$ub ea e$$e non pote$t, & $ub qualibet minore pote$t, vt per$picuum e$t.

Idem de minimo o$tendere licebit; nempe, contrahatur viuens ad eam v$que paruitatem, in qua $eruari nequeat, in hac imminutio- ne dabitur momentum, in quo &c. Præterea $i viuentia quoad cõ- $eruationem ab$olutè $pectatam, non extrin$ecum, $ed intrin$ecum haberent terminum; $equeretur po$$e ea de$inere per vltimum $ui e$$e, quod fal$um e$t. Probatur con$ecutio, tunc enim daretur quã- titas, $eu exten$io, in qua cõ$eruari po$$ent, nõ verò in maiori. Qua data, ita fas erit argumentari. Auge$catilla exten$io per continuam tumefactionem; cum huiu$modi incrementum per vltimum nõ e$$e incipiat, quia per motum fit, dabitur in$tans, in quo verum $it dice- re, nunc non e$t maior exten$io, $ed tempore proxime $equenti erit maior, ac proinde dabitur momentum, in quo verè affirmari po$sit, nunc e$t hoc viuens, & immediatè po$t non erit; quod e$t de$inere per vltimum $ui e$$e. Similis probatio adduci poterit ad o$tenden- dum viuentia quoad con$eruationem ab$olutè $pectatam non defi- niri interno limite ver$us minimum: minuatur enim illa quantitas immediate po$t, vel ergo tempore proximè $equ\~eti manebit adhuc viuens; vel non. Si manebit, non ergo ille, qui ante a$signabatur, erat terminus internus con$eruationis $impliciter: $i nõ manebit; de- $inet per vltimum $ui e$$e, quod fieri non pote$t.

Ex ijs, quæ diximus, facile erit intelligere idem de partibus di$- Termini par tium di$simi larium rerũ viuentium. $imilaribus rerum viuentium, quod de ip$is viuentibus, tum quoad generationem, tum quo ad con$eruationem, dicendum fore; $iqui- dem viuentium quantitas ex partiũ quantitate coale$cit; quod & ra- tio ip$a conuincit, & Ari$t. monuit in di$putatione capitis quarti aduer$us Anaxagoram.

ARTICVLVS III. DILVTIO OBIECTORVM contra ea, quæ proximè dicta $unt. [res-1446-v_0123_115_t0]LIB. I. CAP. IIII. QV AE STIO I.

VErùm contra ea, qu\,e articulo $uperiori $tatuimus, ita qui$piã 1. obiectio. obiecerit. Pot\~etia nutriendi nõ terminatur intrin$ecè ver$us maximũ; ergo neq; ip$a viuentia, quoad cõ$eruationem in $ua naturali cõ$titutione intrin$eco magnitudinis termino defini\~e- tur. Probatur a$$umptũ, quia potentia nutriendi aliquãdo r\~e extra $tatum naturæ congruentem educit, veluti cùm aliquis ad gigantis excre$cit magnitudinem. Nam cùm illa extraordinaria moles de- errantis naturæ vitium $it, imo & mon$trum, negari non poterit, r\~e eo pacto extra $tatum $uæ $peciei debitum, atque adeò extra natura- lem di$po$itionem collocari.

Item, con$tituatur Socrates in quanta maxima quantitate, $ecũ- 2. obiectio. dum $tatum naturæ $uæ conuenientem e$$e po$sit: tum alimentum capiat, cuius ip$e repugnantiam natiuo calore facilè exuperet; cùm igitur à maiori vi po$sit actio procedere, adhuc eiu$modi alimentũ decoquet, & in $e conuertet; ac proinde ad ampliorem euadet quã- titatem: non ergo quantitas Socratis prædicto modo terminabatur.

Præterea, ferunt Crocodilum quandiu viuit nullũ facere cre$cen- 3. obiectio. di finem; ergo non vendicat $ibi certam incrementi magnitudinem.

Ad hæc, Ari$toteles cap. 4. huius libri tex. 38. aduer$us Anaxa- 4. obiectio. goram di$putans a$$eruit è minima carne nullo modo aliam extrahi po$$e; cen$et igitur viuentia ab$olutè $pectata intrin$eco termino quoad con$eruationem circun$cribi.

Po$tremò, aut terminus ille externus, in quo propter immodi- 5. obiectio. cam eius magnitudinem viuens interit, excedit quãtitatem, $ub qua idem viuens $uper$tes fuit, vel non; $i non excedit, ergo in eo nihilo minus con$eruabitur: $i excedit, cùm ille exce$$us nece$$ariò diui- duus$it, auferatur ab eo pars aliqua; ea dempta adhuc dabitur quã- titas min or termino illo extrin$eco, in quo viuens cõ$eruari neque- at. Non ergo terminus primo loco de$ignatus, erat ille, in quo pri- mò viuens con$tare non poterat.

Hæc argumenta non difficilem habent explicatum. Ad primum Dilutio 1.ob iect. re$ponderi à quibu$dam $olet; cùm viuens natiua & intrin$eca vi ex- cre$cit, quantumlibet ad prodigio$am corporis molem euadat, nun- quam ob id extra $tatum naturæ conuenientem collocari, propte- rea quòd $i altricis facultatis, quam ei natura elargita e$t, ratio ha- beatur, totailla quantitas ei iure debetur, $icuti & cuicunque alteri $ua: maximè cùm viuens, quantunuis magna, aut parua con$t et quantitate, $uæ $peciei terminos nunquam exeat, vt $upra dixi- mus. Quo fit, vt horum $ententia gigantes nec naturæ vitio pro- ueniant, nec $impliciter mon$tra habenda $int. Hæc tamen $olu- Improbatio. tio non placet; $ed potius gigantes debere $impliciter mon$tra iu- dicari, vt $uo loco patebit, atque adeò e$$e illos extra naturalem con$titutionem humanæ $peciei, $iue extra quantitatem compe- tentem humanæ naturæ ordinatè $e habenti, e$to ea quantitas non excedat molem, in qua homo ab$olutè con$eruari queat. Re$- [res-1446-v_0124_116_t0]IN PHYSIC. ARIST. pondemus igitur vim nutriendi, $i ad functiones $uas obeundas Germana $o- latio. probè affecta $it, quo pacto à nobis $umitur, cum eam interno li- mite definiri dicimus, neutiquam extra $tatum naturæ congruen- tem $ubiectum con$tituere; $ecus verò rem habere cùm aliqua exu- beranti, & maligna qualitate vtitur; tunc enim debitum, con$ue- tumque naturæ ordinem præterit, atque ita interdum corpora aut ip$orum partes extra prædictos fines in immodicam & mon$tro$am quantitatem profundit.

Ad $ecundũ dicendũ in eo euentu altric\~e facultat\~e non cõuer$u- Dilutio 2. obi. rã ni$i quantũ alia ex parte vi caloris humidum contin\~eter ab$um\~e- tis effluxerit. Neque interim dum $umma illa quantitas manet, vin- cere $impliciter re$i$tentiam alimenti; alioqui vinceret, & non age- ret, quod perinde e$$et, ac $i ignis $tupam appo$itam non combu- reret; $ed $ub$i$tere non vincendo re ip$a, neque agendo, donec re- $olutio aliqua fiat. Con$tat enim eius actiuitatem in alimentum p\~e- dere ex eo, quod res, quæ auge$cit, maximam $uam quantitat\~e ob- tineat, vel non obtineat; & denique ex vario $tatu $ubiecti. Quare neutiquam eueniet, vt corpus in molem maiorem maxima porri- gatur.

Ad tertiũ re$pondetur, licet Crocodilus perpetuò cre$ceret, ha- Dilutio 3. o- bi. biturum nihilominus crementi finem, eundem $cilicet, quem vitæ: negandum tamen eum perpetuò cre$cere. Nam cùm vita con$i$tat in calido & humido, à quibus viuentia auge$cunt, nece$$e e$t horum defectu, & iomminutione Crocodilum mori; quare non cre$cet iam Crocodilus ante quam moriatur, in deterius vergente coctrice facul- Etiam Cro- codilo $uam e$$e increm\~e- ti metam. tate, nec valente plus re$arcire, quàm defluat, alioqui nunquam morte naturali Crocodilus $olueretur.

Ad quartum omi$sis aliorum $olutionibus, dic locutum fui$$e Dilutio 4. obi. Ari$totelem eo loco de carne minima quoad generationem; di$puta- bat enim contra Anaxagoram, qui res per $ecretionem gigni opina- batur; eumque incu$abat quòd exip$ius po$itione $e queretur, po$$e carnem minorem minima generari.

Ad quintũ re$pondeto, extrin$ecum terminum, in quo viuens Dilutio 5.obi. interit, excedere quantitatem, in qua idem $upere$$e pote$t, non collectim, $ed diui$im $umptam, id e$t, quālibet quantitatem de$ig- natam; non tamen totam partium collectionem. Sumpta enim quacunque parte, in qua viuens con$eruatur, danturinfinitæ maio- res, in quibus con$eruari adhuc poterit; $i tamen tota partium colle- ctio $umatur, vltra illam iam cõ$i$tere nequibit. Imo nec in tota illa: $iquid\~e tota illa collectio nec $umi, nec de$ignari pote$t, ni$i in ip$o in$tanti, quo ad terminum extrin$ecũ, in quo viuens interit, peruenitur, nec illo minor, aut maior e$t.

[res-1446-v_0125_117_t0]LIB. I. CAP. IIII. QV AE STIO I. ARTICVLVS IIII. DE RERVM INANIMATA- rum terminis quoad magnitudinem.

QVid verò de rerum non viuentium terminis $entiendum $it, 1. A$$ertio. $uis quoque a$$ertionibus explicemus. Prima e$to. Non vi- uentia, quæ ex viuentibus gignuntur, obtinent quoad ge- nerationem terminum magnitudinis internũ; ita vt minimum quod De terminis cadauerum. non, viuentis, $it maximum quod $ic non viuentis; quoad con$erua- tionem verò, externo limite continentur. Hæc a$$ertio intelligen- da e$t de hi$ce non viuentibus $pectatis prout à corruptione viuen- tium depend\~et. Probatur autem facili negotio vtraque pars conclu- Suadetur pri- or pars a $$er- tionis. $ionis. Prima hunc in modũ. Datur quantitas aliqua, inqua, ex\~e- pli gratia, hominis cadauer progigni po$sit, & in maiori non po$sit; ergo hominis cadauer vendicat $ibi quoad generationem intrin$ecũ magnitudinis terminũ. Confirmatur a$$umptum: nam in ea quan- titate, quæ ob exce$$um, homini interitum affert, nece$$e e$t cada- uer hominis generari; nec verò $ub ampliori poterit, (cùm primum non e$$e hominis nece$$ariò $it primum e$$e cadaueris). Quare illa erit maximum quod $ic cadaueris. Secũda pars $uadetur, quia eiu$- Suadetur po- $terior pars. modinon viuentia non habent vim conuertendi in $e alia corpora, quin potius ip$a per$e extabe$cunt, & in alia $oluuntur; atque adeò fateri nece$$e e$t nõ po$$e illa, vel per tumor\~e, vel alio quouis modo infinitè porrigi; $ed potius circũ$eriptione aliqua definiri, non in- terna tamen, neper vltimum $ui e$$e de$inant.

Secunda a$$ertio. Reliqua non viuentia tam quoad generation\~e, 2. A$$ertio de cæterorũ nõ viueutiũ te@- minis. quam quoad con$eruationem, nullum vendicant magnitudinis ter- minum. Huic a$$ertioni illud fidem facit, primum quod ignis, cæte- raque eiu$modi, quô molem obtinent ampliorem, eò magis vigent, cõtrariorũ vim acrius depellunt, $eq; melius tuentur; ac demũ cùm ad actiones $uas obeundas certa organa nõ requirant nihil ob$tat ex viformæ, quominus in quātumuis ampla materia & generentur, & con$i$tant. Deinde quia $i igni aliquam incrementi metam natura po$ui$$et, $equeretur maximum ignem non fore admotam $tupam inflammaturum, qua$i iam fa$tidio non po$sit alimenta cape$$ere, Ridiculũ nõ correptũ iri $tupam a ma ximo igni. quod ridiculum e$t, refelliturque verbis illis Prouerbiorum 30. ignis nunquam dicit, $ufficit. Item quia $i aquæ quantunlibet mag- næ noua pars aquæ accedat, certè excre$cet aquæ moles; neque veri- $imile e$t repugnatum iri à natura ne nouailla aquæ pars priori co- puletur, cùm id neque ratio, neque experientia per$uadeat. Acce- dit te$timonium Ari$totelis 2. de anima, cap. 4. text. 41. vbi ex eo probatignem non e$$e cau$am accretionis viuentium, quòd nullis [res-1446-v_0126_118_t0]IN PHYSIC. ARIST. incrementi finibus, vltra quos excurrere nõ po$sit, coerceatur; cùm tamen viuentibus $tata, ac certa magnitudo con$tituta $it. Porro no$tram hanc a$$ertionem tuetur D. Thomas 2. de anima ad text. proxime citatum, AE gidius, & alij ibidem, Scotusin 2. d. 2. q. 9. Albertus Magnus 2. de anima tractatu 2. cap. 4. Ochámus, & Ga- briel in 3. 9. 7.

ARTICVLVS. V. ARGVMENTA CONTRA Superiores A$$ertiones.

SVnt tamen, qui contra $entiant, a$$irmentque non viuentia ali- quem habere magnitudinis terminum à natura definitum, quo- Opinio attri- buens nõ vi- uentibus ter- minũ mag- nitudinis. rum $ententia his argumentis videtur comprobari. Et$i quanti- Vt Iandunus hoc in lib q. 16 Ferrar. q. 7 Achillinus I. $uæ Phy$icæ. tas ab$olutè $pectata materiam $equatur; nihilominùs quoad deter- minationem, formam $equitur, eique proportione re$pondet, cùm $it eius actus; $edignis, & cuiu$que non viuentis forma certam habet circun$criptam q; naturam; ergo eius quantitas certa, & circun$cri- pta erit. Huc pertinet quòd nulla cau$a reddi po$sit, cur non idem de quantitate dicatur, quod de calore, & frigore, alij$que huiu$mo- di qualitatibus, quas tamen palam e$t, etiam in non viuentibus cer- to termino definiri: nec enim ignis, verbi gratia, calorem, aut aqua frigus vltra certam men$uram, quam de$ignare $olemus per octo de- cem ve gradus, obtinere po$$unt.

2. Sicut int\~e$io per$ectio e$t qualitatis; ita & exten$io quantita- 2. Argum. tis; $ed qualitates, $alteæ quæ naturalis ordinis $unt, vendicant cer- tam graduum inten$ionem, quam naturæ viribus prætergredi non po$$unt; ergo & quantitas certam habebit exten$ionem, vltra quam progredi nequeat.

3. Quemadmodum forma ignis per totam materiam $par$a e$t, & 3. Argum. diuidua in partes, auge$citque appul$u nouæ materiæ; ita & forma cuiu$que viuentis imperfecti, veluti lacertæ; ni$i quòd viuentia ali- mento intus attracto, ac propria nutritione incre$cunt; cætera verò nonitem: atqui etiam viuentia imperfecta certis limitibus contin\~e- tur (vt $uit ànobis $uperius dictũ) ergo & ignis, atq; alia huiu$modi corpora vitæ exp@rtia.

4. Huius $ententiæ videtur Ari$toteles. Nanque in libro pri- 4. Argum. mo de generatione animalium capite primo ait natu ram effuge- re infinitum, quia vbiq; fin\~e quærit; & 8. huius operis c. 2. tex. 15. a$$erit nihil eorum, quæ natura fiunt, e$$e indeterminatum; cen$et igitur Ari$toteles non viuentia terminata e$$e.

[res-1446-v_0127_119_t0]LIB. I. CAP. IIII. QV AE STIO I. ARTICVLVS VI. EXPLICATIO ARGVMEN. torum $uperioris articuli.

VErùm hi$ce argumentis hunc in modum fiet $atis. Ei, quod Solutio pri- mi argum. primoloco obiectum e$t, dicendo quantitatem non modò $e- qui materiam, vt initio huius quæ$tionis præfati $umus; $ed etiam formam; alio tamen, atque alio modo. Materiam nanque $e- quitur ab$olutè, formam verò tanquam id, à quo modum & termi- nũ accipit, vt Simplicius aduertit hoc in libro text. 69. Itaque præ- Quantitas alio modo mareriã alio formã $equi- tur. finitur quantitas à forma, etiam in non viuentibus, hoc pacto; quod forma huiusignis $ingularis dũ per$euerat $impliciter eadem, id e$t, dum ei non detrahitur neque adiungitur noua pars formæ (quæ ad- iunctio, detractioue nece$$ariò efficit vt nõ omnino & ab$olutè, $ed ex parte, eadem forma maneat) hanc certam, & de$ignatam quanti- tatem obtinet. Quòd $i eadem forma conuertendo in $e $e aliquod combu$tibile, extendatur; tunc pro ratione $ui incrementi, aliam iam quantitatem vendicabit. Ad huncigitur $en$um determinatio quantitatis $equitur modum formæ. Verùm $icuti formæ non vi- uentium, de quibus hîc agimus, $ine vlla meta extendi po$$unt ac- ce$$u nouarum partium, vt $uperiùs o$tendimus; ita $i ab$olutè $pe- ctentur, non vendicant $ibi certam quantitatem ver$us maximū.

Sed iam vrget altera argumenti pars, quærendo videlicet cur nõ viuentia ab$olutè $pectata quoad gradus $uarum qualitatum defini- antur, non verò quoad quantitatis exten$ionem. Occurrendum ta- Aliter quan- titatem, aliter qualitates fi- nirr men e$t, aliam e$$e rationem in calore, ac frigore, cæteri$que quali- tatibus, aliam in quantitate. Nam calor, verbi gratia, con$equitur formã quoad eius perfection\~e inten$iuã, quæ cùm certa $it, certa ctiã po$tulat accidentia quoad inten$ionem; item calor e$t vis in $trum\~e- taria ignis, & principium agendi ip$ius. Quare cùm natura com- paratum $it, vtid, quod definitam habet e$$entiam, definitè opere- tur, planè $eq uitur calorem ignis, etiam ab$olutè $umpti, certo gra- duum termino contineri, vt ip$a quoque ignis actio definita $it. At quantitas $equitur formam quoad eius qua$i exten$iuam perfectio- nem: deinde non e$t principium agendi; $ed recipiendi duntaxat. Vnde ex maiore illius amplitudine $impliciter maior formæ perfe- ctio non arguitur.

Quod ad $ecundum attinet argumentum, iam ex proximè dictis Sol.2.arg. con$tat, cur naturales qualitates magis ac magis $ine limite intendi nequeant. Solùm igitur explicandum $upere$t, cur non idem de quantitatis exten$ione dicatur. E$t igitur ratio di$similitudinis, quia amplitudo illa non $impliciter per $e, $ed ex accid\~ete quãtitati [res-1446-v_0128_120_t0]IN PHYSIC. ARIST. aduenit, nempe ratione nouæ materiæ aduenientis. Cùm enim ap- po$ito combu$tibili auge$cit ignis, quælibet materiæ portio nouam $ecum inuehit quantitatem, cuius acce$$u prior quantitas excre$çit. Exten$io quã titatis ex $e nullis termi- nis coercetur Neque ab$urdum e$t admittere hanc qual\~ecunque quãtitatis perfe- ctionem limitatam non e$$e. At maior qualitatis inten$io, cùm $u pra eandem materiæ partem replicetur, $imulque qualitatem, $i acti- ua $it, ad agendum fortiorem reddat, maiorem $impliciter in ea per$ectionem arguit.

Ad tertium negandum e$t, eodem modo $e rem habere in viuen- Sol.3. arg. Alia lex viu\~e- tium etiã im- perfectorũ, a- lia non viu\~e- tium quoad terminos. tibus, & in non viuentibus. Nanque viuentia certam habent à na- tura $ibi de$tinatam $edem (que in animantibus e$t ventriculus, in arboribus medium quid inter caudicem & radicem) in qua alimen- tum decoquant, & vnde cæteris membris materiam ad accretionem tra$mittãt. In qua parte tanquam in foco ad concoctionem præ$tan- dam acrior vis natiui caloris in$idet. At enim huiu$modi calor, & quia certæ inten$ionis e$t, & quia cum alimento depugnat, in eoque congre$$u aliquid di$pendij nece$$ariò accipit, & progrediente tem- pore $en$im langue$cit; fit vt nequeat quantumlibet magnam alim\~e- ti portionem parare; $ed certã, & quæ in extremas corporis partes, $i longo tractu di$tent, peruenire non po$sit. Quare cùm viuens $ine alimento non cõ$i$tat; planè $equitur viuentium incrementa aliquo termino de$iniri. In rebus verò inanimis multò $ecus accidit. Nec enim habent certam aliquam partem, quæ adnentitiam materiam. di$ponat; ac $i quid detrimenti ab aduer$ario accipiunt, id parta vi- ctoria confe$tim re$arciunt, vt videre e$t in igne.

Ad quartum dicendum e$t Ari$totelem priori loco tantummodò Sol. 4. arg. docere, non po$$e naturam alia animantia ex alijs generando infini- tas $pecies moliri. Po$teriori verò negare infinitum, quod in rerum Non pote$t natura infini tas animan- tium $pecies moliri. procreatione Empedocles, & Anaxagoras po$uere: ille enim infini- tas vices mouendi & quie$cendi elementis attribuit; hic a$$eruit m\~e- tem innumerabilibus $eculis obtorpui$$e, deinde manum ad mo- ui$$e operi.

Ex dictis colligi pote$t, non rectè quo$dam no$træ ætatis Phi- lo$ophos a$$erui$$e viuentia, quæ formam exten$am habent, non Improbatur quorundam recentiorũ o- pinio. habere definitam incrementi legem, po$$eque, ni$i externo impe- dimento cohibeãtur, in immen$um luxuriare, & grande$cere; qui- bus & experientia ip$a refragatur, & ea Ari$totelis te$timonia, quæ articulo $ecundo huius quæ$tionis ad a$$ertionem $ecundam retu- limus. Neque ob$tat quod vitis in terram defo$$a, & iterum, ac De increm\~e- to vitis & he- deræ. $æpius emer$a, $ine termino propagari po$sit. Nam ea, quæ diuer- $is in locis alias atque alias radices agit, non vnius, $ed plurium vitium rationem obtinet; $icuti etiam hedera, quæ erratico lap$u pa$sim fibras emittit. Quanquam neque de his con$picuè o$tendi pote$t non habere illa præ$criptam exten$ionis $uæ men$uram.

[res-1446-v_0129_121_t0]LIB. I. CAP. IIII. QV AE STIO I. ARTICVLVS VII. A SSERTIONES DETER- mino paruitatis corporum vitæ expertiũ.

QVod ad terminum paruitatis corporum non viuentium $pectat; non libet omnes omniũ $ententias in mediũ afferre, 1. opinio. $ed duas duntaxat celebriores. Prima e$t Scoti in 2. $enten- tiarum. d. 2. q. 9. &. 5. Metaph. q. item. 9. Ochami in 2. d. 8. & alio- rum, quam etiam probabilem cen$et Ioannes Maior in 1. d. 17. q. 16. Hi putant inanima homogenea neutiquã terminari ver$us minim ũ. 2. opinio.

Secunda e$t Auerrois, 6. huius operis lib. com. 32. & 99. Diui Thomæ. 1. p. q. 7. art. 3. & in 2. d. 30. q. 2. art. 2. Durãdi in eod\~e 2. d. 18. q. 1. Capreoli, & Hi$palen$is d. 19. q. 1. Sõcinatis 8. Metaph. q. 3. Ferrarien$is hoc in libro, q. 7. Richardi quodlibeto 3. q. 5. Gregorij in 1. d. 17. q. 2. arti. 3. aliorumque a$$erentium termina- ri; quam opinionem a$$erit Themi$tius amplexum fui$$e Theo- phra$tum Ari$totelicæ doctrinæ alumnum, & $cholæ $ucce$$or\~e.

Nos hanc controuer$iam duplici conclu$ione dirimemus. Prima 1. Conclu$io. $it, Homogenea inanima quoad partes, quæ toti inhære$cunt, nullo paruitatis termino continentur. Hæc de$umpta e$t ex Ari$totele in libro de $en$u & $en$ili, cap. 3. eiu$q; veritas inde patet; quia in quã- titate ignis, verbi cau$a, nulla e$t tam exigua pars, qua nõ $it alia mi- nor; quælibet autem pars quantitatis hæretin materia, quam nece$$e e$t forma ignis indutam e$$e; in$uper verò quælibet pars ignis, e$t ignis, quod in compo$itis heterogeneis non accidit. Itaque in quoli- bet igni nulla e$t tam exigua ignis portio, qua non exi$tat alia mi- nor in eodemigne.

2. $it. Quælibetnon viuentia quoad generation\~e intrin$ecus ter- 2. Cõclu$io. minantur ver$<_>9 minimũ quo ad cõ$eruation\~e aut\~e $impliciter exter- no paruitatis limite claudũtur. Hæc a$$ertio ita $uaderi pote$t. In primis, quòd nõ viu\~etia aliqu\~e habeãt paruitatis terminũ docet ex- peri\~etia mater Philo$ophiæ. Videmus enim $i ignis in minutas par- tes abeatillico extingui. Deinde quia, cùm vnunquodq; $it propter $uam operationem, vt te$tatur Ari$toteles $ecundo de cœlo, cap. 3. Vnũ quodq; e$t propter $uam opera- tionem. text. 17. & primo Ethic. cap. 7. non con$ueuit natura aut generare, aut con$eruare corpora ni$i $ub ea quantitate, in qua functiones $uas obire queant, pote$t verò e$$e tam exigua quantitas; in quaid præ$tare non valeant. Iam verò quòd huiu$modi paruitatis termi- nus etiam in non viuentibus debeat e$$e intrin$ecè definitus quoad generationem, ita probatur. Non viuentia nequeunt in quantunuis parua quantitate generari, vt proxima ratio o$tendit; auge$eatigitur ea quantitas, in qua, verbi gratia, terra progigni non po$sit; ne- [res-1446-v_0130_122_t0]IN PHYSIC. ARIST. ce$$ariò deueniendum erit ad punctum aliquod temporis, in quo forma terræ eam materiam, quæ continuè increuit, $ubire po$sit; $ed materia $ub ea quantitate e$t minimũ quod $ic terræ quoad genera- tion\~e igitur terra (quod de cæteris inanimis pari ratio ne dici debet) intrin$eco termino definitur quoad generation\~e. Secũda verò pars a$$ertionis ex eo confirmatur, quia $i non viuentia quoad con$er- uationem $impliciter terminata e$$ent intrin$ecè, $equeretur ignem, verbi gratia, po$$e per vltimum $ui e$$e de$inere; videlicet $i mini- mus ignis immediatè po$t aliquod momentũ in den$itatem coeat.

Hinc collige po$$eignem con$eruari infra minimum quod $ic ge- Terminus cõ $eruation is minor termi no generatio nis. nerationis, cùm admittamus po$$e minimum ignem aliquantulum adden$ari. Neque id mirandum e$t, cùm plura ad cuiu$que rei ge- nerationem, quàm ad con$eruationem naturaip$a requirat; vt arti- culo primo huiu$cequæ$tionis a$truximus.

ARTICVLVS VIII. ARGVMENTA, QVI- bus proximi articuli a$$ertiones oppugnantur.

NVnc ad ea argumenta veniamus, quibus probari videtur, non viuentia, $altem homogenea, vt elementa, omni paruitatis termino carere. Primum ita habet. Nulla e$t in re combu$ti- Primũ arg. bili tam exigua pars materiæ, qua non $it alia minor, quæ priùs exci- piat calorem $ummum, cætera$que di$po$itiones ad formam ignis; $iquid\~e ignis agit vniformiter difformiter, ac priùs in viciniores, quã in remotiores partes vim $uam explicat; ergo nulla e$t tam minuta materiæ pars, in quam non ip$a quoque forma ignis induci queat. Probatur con$ecutio, quia $i di$po$ita ea parte materiæ, non con- fe$tim in eam induceretur formaignis, $equeretur formam rei in- terituræ con$i$tere aliquandiu in materia affecta di$po$itionibus $i- birepugnantibus, & alteri formæ proprijs, quod e$t ab$urdum.

Secundum. Quemadmodum alimentum continuè in rem alitã 2 conuertitur, ita continuè corrũpitur; igitur in ea corruptione nun- quam $upererit conuertenda tam exigua pars, quin minor adhuc $u- per$it; Ex quo planè colligitur alimentum non vendicare certum terminum quoad con$eruationem.

Tertium. E$$e diuiduum in partes, e$t affectio rei quantæ, vt 3 Diui$ibilitas affectio quã titatis. con$tat ex doctrina Ari$totelis quinto Metaphy. cap. 13. text. 18. ergo cùm quilibet ignis quantitate præditus $it, quilibet in mi- nutiores ignes, qui $eparatim cohæreant, di$pertiri poterit; atque adeò ignis ver$us minimum caret termino.

[res-1446-v_0131_123_t0]LIB. I. CAP. IIII. QV AE STIO I.

Quartũ. Sumaturignis, cuius dimidia pars $it infra eam, in qua di- cunt po$$e eius formam con$eruari. Tum con$tituatur diuinitus in vacuo, ibique ab Angelo in duas æquales partes di$pertiatur; vel hu- iu$modi ignis in nihilũ interibit, vel diuidetur in partes alterius na- turæ, vel in ignes. Primum admitti non debet, quia $icuti creare, ita in nihilũ redigere, $olius diuinæ virtutis e$t. Secundũ etiam dici nõ pote$t, quia vnum quodque $ecatur in ea, ex quibus componitur; dandum e$t igitur tertium; ex quo $equitur ign\~e nunquam e$$e intã exigua quãtitate, quin adhuc in minori $ine vllo termino po$sit cõ- $i$tere.

ARTICVLVS IX. DILVVNTVR Superiora argumenta.

NON imus inficias hæc argumenta admodũ probabilem red- dere opinionem Scoti, eiu$que $ectatorum. Verùm po$$unt illa à nobis non ita magno negotio dilui. Quod ad primum attinet, nonnulli, è quorum numero e$t Soncinas 8. Metaph. q. 23. Capreolus in primo, d. 17. q. 2. art. 2. & in 2. d. 19. q. vnica, art. 3. Qualitates ha bere minimũ quoad ext\~e- $ionem mul- torũ opinio. AEgidius. 1. de generatione, q. 25. Auerroes lib. 8. huius operis cõ- mento, 23. eiu$que a$$ecla Iandunus, lib. 6. q. 15. arbitrantur qua- litates habere minimum quoad exten$ionem, ita vtdi$po$itiones, quas quæque forma ad $ui introductionem po$tulat, non po$sint $u- $cipi in quantũlibet parua quantitate; $ed in præfinita ac certa, quæ- que non $it minor illa, quam forma $ub$tantialis rei generandæ ex- po$cit. Quare $i ignis infra acari magnitudinem progigni nequeat, aiũt cõplexion\~e illã qualitatũ, quã ignis po$tulat, nõ po$$e infra aca- ri magnitudin\~e coale$cere. Itaq; negãt primũ argum\~eti pnuntiatũ.

Nos tamen cõtraopinamur, nimirũ qualitates $icuti nullo quoad Qualitatesnõ habent termi nũ paruitatis quoad ext\~e- $ionem. Sol. 1. arg. inte$ion\~e, ita nullo quoad exten$ion\~e paruitatis termino finiri, quod probat argumentũ. Dandũ e$t igitur prius pronũtiatũ; $ed negandũ po$terius; & ad eius confirmationem re$pondendum nihil incõmo- di$equi ex eo, quod forma per$i$tat in materia, cuius aliqua pars im- buta $it qualitatibus alterius formæ, interim dum eæ qualitates $e $e extenduntper quantitatem aduenienti formæ congruentem, quam vbi primùm occupabunt, hoc e$t, in ip$o momento, quo di$po$i- tiones fuerint in ea quantitate, quæ $it minimum quod $ic compa- ratione formæ aduenientis, confe$tim prioriforma intereunte, noua $uccedet. Hæc tamen intelligenda $unt cùm totum aliquod compo- Alia ratio in generatione integra, alia i partiali quo ad paruitatis termicum. $itũ, exempli gratia, totus aliquis ignis $eor$im producitur, vt is, qui $olarium radiorum coitu excitatur. Nam cùm ab altero vicinam ma- teriam corripiente gignitur, non oportet expectare dum igneæ qua- litates ad certam exten$ion\~e $e proferant, quia noua parsignis $imul [res-1446-v_0132_124_t0]IN PHYSIC. ARIST. inhære$cit, & continuatur toti: atque ita non $equitur dari ign\~e per $e con$i$tentem minorem minimo. Id quod etiam in viuentium nu- tritione accidit, in qua nulla e$t tam exigua alimenti pars, cuius materia non accipiat formam viuentis; non tamen per $e, $ed ita vt toti continuè agglutinetur.

Solutio $ecundi hæc in primis e$$e pote$t. Ne cibus cõtinuã con- Sol. 2. uer$ion\~e $ubeũdoita decre$cat, vtcogatur manere infra minor\~e quã- titat\~e, quã $it ea, $ub qua ei<_>9forma coh\,erere valeat, antequã id cõtin- gat, natura, vt e$t in eiu$modi reb<_>9 prouida, quò immin\~es incõmodũ auertat, cùm ad eas angu$tias ventũ fuerit totumapparatum di$po$i- tionum, quæ ad formam viuentis requiruntur, $imulcũ ip$a forma, & ad cõ$equentiã illius, $ubitò inferet ex vi præuiæ di$po$itionis, quã- uis imperfectæ in ea parte materiæ.

Iure tamen petierit aliquis quando id præ$tandum $it à natura? Dubitatio. Nam $i id præ$tare debeat in eo in$tanti, in quo cibus attigerit certã illam quantitat\~e, infra quã nullo modo con$eruari iam po$sit; $equi- tur cibũ claudi $impliciter intrin$eco termino paruitatis quoad cõ$er uation\~e, quod $upra negauimus a$$erentes non viu\~etia quoad cõ$er- uation\~e ab$olutè loquendo non ni$i externis limitibus finiri. Dic\~e- Re$pon$io. dũ e$t igitur prædictas di$po$itiones introducendas $imul cum forma in eo in$tanti, in quo peruentum fuerit ad maximum quod non cibi, hoc e$t, ad eam quantitatem, in qua iam præ exiguitate nequeat ma- nere forma cibi, in qualibet autem maiori queat.

Atque hanc $olutionem vberioris doctrinæ gratia propo$uimus; Alia re$põ$io, quæ magis placet. magis tamen placet $ententia, quæ decernit in ea continua conuer- $ione, cùm ventum fuerit ad maximum quod non cibi, inducendam $ubitò in illud e$$e formam rei viuentis ab$que perfectis di$po- $itionibus. Maius enim incommodum e$t perfectas di$po$itiones momento inferri in materiam occupatam adhuc contrario repug- nante, & $ucce$siuè vincendo, quàm formam, quæ $erpebat, in- duci in materiam, in qua non dum di$po$itiones ad gradum perfe- ctum eua$erint, ad quem ip$a forma paulò po$t $e $e prouehet. Quemadmodum è contrario ponimus formam ligni, verbi cau$a, manere $ub perfectis di$po$itionibus ad formam ignis, quou$q; illæ per quantitatem $ufficientem ad introductionem formæ ignis $e $e extendant.

Maior tamen exi$tit dubitatio quid dicendum $i accipiatur Dubit. corpus, quod non per conuer$ionem in $ub$tantiam alterius; $ed per conden$ationem paulatim ad minorem exten$ionem contraha- tur, vt aqua in loco perfrigido; nec enim tunc apparet, in quo ter- mino debeat con$i$tere, $i in infinitum diminui non pote$t. Sunt Quorundam re$pon$io. qui dicant debere eiu$modi corpus $e $e continere in termino in- trin$eco cõ$eruationis $ecundũ natural\~e di$po$ition\~e, obnit\~ete vide- licet forma cõmuni conatu, & repugnãtia totius naturæ, nõ $ecus, ac depugnare $olet, ne vacuum detur. Alij dicunttale corpus aliquan- Re$pon$io a- liorum. [res-1446-v_0133_125_t0]LIB. I. CAP. IIII. QV AE STIO I. tulum infra eiu$modi terminum de$cen$urum. Nec enim natura, vt experientia pa$sim docet, $imilibus di$pendijs naturalium di$po$i- tionum v$que adeò ob$i$tit: $ub quo verò termino manere debeat, quia non e$t maior ratio, cur $ub hoc, quam $ub illo $tet; pr\,efiniet ip- $ius naturæ auctor, & parens Deus, cuius e$t naturæ impotentiam, & inopiam in ijs, alijsque eiu$modi euentis ordinaria, $tataque lege $upplere.

Neutrum tamen ex ijs per$ugijs nece$$arium videtur, cùm facile Legitima ex- plicatio du- bit. dici po$sit conuenienter ijs, quæ proximè a$$erta $unt, & mox dic\~e- tur, tantulam illam aquã in loco perfrigido adden$andam e$$e, quo- v$que perueniat ad maximum quod non, & in eo pũcto conuerten- dam in circuniectum corpus; $icuti etiam mox in $olutione quarti argumenti de $ectione minimi ignis in pleno ex D. Thoma dicetur. Si autem corpus aliquod ponatur in vacuo, quod occupare, ac re- plere non po$sit, quantunuis rarefiat, quæraturque in quo namter- mino $ub$i$tere debeat rarefactio; tunc alter ex illis modis, quos at- tulimus, $equendus erit.

Solutio tertij, Non e$t affectio rei quantæ $ecari po$$e in partes, Sol. 3. quarum quælibet $eparatim con$i$tat; $ed habere aptitudinem, vt in eas ex vi quantitatis $ecari po$sit; licet interdum eam diui$ion\~e fieri aliunde repugnet, vt in re propo$ita accidit. Nam quòd hæc quan- titatis, $iue rei quantæ affectio hoc modo intelligenda $it, ex eo pa- tet; quia alioqui, vt Gregorius in 1. d. 17. q. 2. art. 3. & Caietanus 1. p. ad articulum tertium quæ$tionis $eptimæ aduertunt, dicendum foret $ub$tantiã cœli, quia quantitate prædita e$t, diuidi po$$e, cùm tamen cœlum, vt ab interitu, ita à $ectione pror$us immune $it.

Solutio quarti, Putat Caietanus fore in eo euentu vt materia in Prima $ol. 4. nihilum cedat; quod etiam probabile exi$timant Gregorius, Ferra- rien$is, & Soncinas. Alij verò opinantur man$uram $ine omni forma Secunda $ol. $ub$tantiali materiam. Quòd $i quis obijciat, i$thæc miracula cùm totius naturæ facultatem excedant, non po$$e ab angelo præ$tari; occurrent ea non ad vim $ecantis angeli, $ed Dei, qui inanitatem illã $patij priùs induxit, referenda e$$e. Aliter quoque ad argumentum re$pondet Ferrarien$is, nimirum $icuti eiu$modi $ectio, non ni$i po- $ito miraculo, ac præter naturæ or dinem fit; ita ad naturæ auctorem pertinere partes ignis in id, quod volet conuertere.

Quæ re$pon$io magis $atisfacit admi$$aip$a diui$ione. Potiùs ta- 3. $olutio. men dicendum in eo euentu, $i res naturæ $uæ relinquantur, nõ $e- ctum iri illum ignem ab angelo tota renitente, ac repugnante natu- tura, vt paulò ante de corpore $e $e adden$ante, iuxta priorem modũ $oluendi propo$itam difficultatem, dicebamus.

Quid vero $i ignis in $patio pleno diuidatur? Multi hypothe$im Dubium. non admittunt, aientes non minùs etiam tunc à natura depugnatum iri, ne quid ignem illum di$pertiat, quam ne aliquod inane $patium Explicatio. in mũdo $it. Sed melius D. Thomas, Iandunus, Capreolus, & pleriq; [res-1446-v_0134_126_t0]LIB. I. CAP. V. EXPLANATIO. alij cen$ent eas partes in vicina corpora conuertendas, ita videlicet vt eo temporis momento, in quo diui$io ab$oluta fuerit, abiecta for- maignis induant formam circunfu$i corporis, illique inhære$cant.

Capitis quinti Explanatio. _CAP. V._

POrro omnes contraria principia faciunt, tum I'ext<_>9 42. bi qui vniuer$um vnum & immobile dicũt e{$s}e (quandoquidem Parmenides frigidum, & cali- dum principia facit, ignem{\'que} & terram b.ec no- minat) tum qui rarum & den$um. Democritus quo{\'que} $oli- dum & inane, quorum alterum vt id quod e$t, e$$e ait; alte- rum vt id, quod non e$t. Quin etiam $itum, $iguram, & or- dinem, quæ contrariorũ $unt gener a; $itum, vt $ur $um & de- or $um, ante & retro; figuram, vt angulos babens, & non habens, rectum & circulare. Quæ igitur contrarta $unt prin- cipia omnes $t atuere manife$tum e$t. Id{\'que} optima ratione. Nã{\'que} principia nec ex $e $e vici{$s}im e$$e nec ex alijs, & ex his omnia oportet. Contrarijs autem primis hæc in$unt. Quod. enim $int prima, ex alijs non $unt; quod verò contraria, non vici{$s}im ex $e $e. Atqui & ratione quonam modo hoc acci- Textus 43. dat con$ider andum e$t. Sumendum itaque primum est, omnium, quæ $unt, nihil in quoduis agere, à quouis pati, ne{\'que} ex quouis quo duis fieri, ni$i ex accidenti quis $ump$erit. Quo nan{\'que} pacto album ex mu$ico po$sit fieri, ni$i albo, aut nigro mu$icum e{$s}e acciderit? Sed album quidem fit è non albo, at{\'que} eo non quouis, verùm ex nigro, aut intermedijs, & mu$icum è non mu$i@o, $ed non è quolibet, verùm ex eo, in quo mu$icœ e$t priuatio, aut è medio, $i aliquod $it inter ip $a. Ne{\'que} tgitur Text<_>9'. 44. in quoduis primum interit, vt album non in mu$icum ni$i in- terdum ex accidenti: $ed in non albũ; non tamen in nonalbũ quoduis; $ed in nigrũ, aut inter medium, $imiliter & ma$icum non in quoduis, $ed in td, qu@d mu$ica priuatum e$t, aut $i aliquid inter hœc locatũ e$t. Nec $ecusres habet in cœteris. Nam & eorum, quœ $implicia non $unt, $ed compo$ita ead\~e Text<_>9 45. e$t ratio: $ed quod di$po$itiones oppo$itæ nomen non habeãt, accidere id later.

POrro omnes _ Reiectis eorum opinionibus, qui vnum duntaxat, vel infinita po$ue- re rern m naturalium principia, mediam approbaturus Ari$toteles $tatuit hoc capi- te aliqua $altem principia contraria e$$e; idque probat ex communi omnium Philo- $ophorum a$$en$u. Omnes enim contraria fecere principia, quanquam non optima aliqua ratione ducti, $ed veritate ip$a cogente. Nanque, vt $crip$it Menander, venit in lucem Admiranda vis veritatis. veritas vel nõ qu\,e- $ita; & vt D. Tho- mas hoc loco ait, quemadmodum la- pis nulla anteced\~e- te cognitione $uo- pte impetu in cen- trum vergit, ita hu- mana mens interdũ $ine vlla exqui$ita ra tione, tacita quadã vi, & impul$u veri- tatis ip$ius, in veri- tatem qua$i in $uum centrum pergit.

Tum hi qui _ Tria rec\~e$et opinio- num genera, vt o$t\~e dat omnes antiqui- tatis Philo$ophos ad inducendã prin- cipiorum contrarie Opinio Par- menidis. tat\~e con$pira$$e. Pri ma e$t Parmenidis, qui tamet$i vnũim mobile finxi$$et, co actus tamen eacon cedere, quæ $en$ui patent, calidum, fri gidumque adiecit, quorum alterũ ign\~e & ens; alterum ter- rã, & nõ en; e$$e aie bat. Secunda e$t Me Opinio Me- li$si. li$si, qui etiam non $olùm vnum mobi le, $ed raritatem quo que, & den$itaté, vti principia, inuexit. Tertia e$t eorum, Aliorum $en tentia. qui plura, quam vnum con$tituerunt, inter quos Democritus duplici de can$$a contratietatem admi$it. Primùm quia arbitrabatur omnia ex inani, & atomis, quæ inter $e pugn ät coalui$- $e; deinde quia a$$eruit $ua illa indiuidua corpu$cula, ordine, figura, $ituque diffenre.

Idque optima ratione _ Principia e$$e inter $e contraria hunc in modum cõ$irmat. Prin- Principia e$- $e inter $e cõ traria. cipia dicuntur, quæ nec ex $e $e mutuò, neque ex alijs $unt; $ed ex ip$is $unt omnia; pr@ma cõ- [res-1446-v_0135_127_t0]LIB. I. CAP. V. EXPLANATIO.

Nece$$e enim e$t quidquid con$tat harmonia ex eo fi- eri, quod harmoniam non habet, & quod caret harmo- nia ex eo fieri, quod illã obtinet, at{\'que} hoc ip$ũ, quod har- monia e$t prœditum, in harmoniœ vacuitatem interire, non Text<_>9 46. in quanlibet, $ed in oppo$itam. Nihil autem intere $t de har- monia hoc dicere, an de ordine, $eu compo$itione, cùm eãdem e{$s}e rationem $it manife$tum. Atqui & domus & $tatua, & aliud quiduis eodem fiunt modo. Nam & domus ex eo fit, quod hoc modo compo$ita hœc non e$$ent, $ed diui$a, & $ta- tua, & quœ forma $unt figurata, ex figurœ priuatione. Ac vnun quodque horum partim ordo est, partim compo- sitio. Quod $i ita res habet, quidquid gignitur, è contrarijs Text<_>9 47. profecto gignitur, & quidquid interit, in contraria inte- rit, at{\'que} in ea, quœ inter hœc locata $unt. E contrarijs autem ea fiunt, quœ in illorũ medio locata $unt, vt colores ex albo, & nigro. Quœcun{\'que} igitur fiunt natura, aut contr aria $unt, aut ex contrarijs. Et aliorũ quidem plurimi, hucu${\'que} fere (vt Text<_>9 48. ante diximus) vna profecti $unt. Omnes enim elementa, & quœ ab ip$is principia nuncupantur, quanquam $ine ratione ponunt; contrarià tamen qua$i ab ip$a co acti veritate statu- unt; f $ed differunt inter $e, quod alij priord, alij po$teriora, & nonnulli ratione, alij $en$u notiora accipiunt. Quidam enim c alidum & frigidum; alij humidum & $iccũ; alij par & impar; nonnulli concordiam, at{\'que} di$cordiã gener ationis cau{$s} as ponunt, quœ quidem inter $e $e eo modo, qui dictus e$t, differunt. g V t eadem quodammodo, & diuer $a di- Text<_>9 49. cant; diuer $a quidem, quemadmodum & plurimis videtur. eadem verò proportione, cùm ex eadem $erie accipiant. Nã{\'que} contrariorum alia continent, alia continentur. Sic igitür eo- dem, & diuer $o modo, meliùs{\'que} & deteriùs enuntiãt. Et alij quidem r atione (vt ante a dictum e$t) alij $en$u nvtiora. V niuer $um enim ratione e$t notum; singul a autem $en$u: nam rei vniuer $œ ratio, eius verò, quœ in parte e$t, $en$us. Ceu magnum, & paruumratione; rarum & den$um $en$u. Principia igitur contraria e$$e oportere manife $tum e$t. Text<_>9 50.

 traria ita $e habent; ergo prima contraria $unt principia; atque adeò quædam principia $unt contratia. Probat a$lumptionem; ac prima contraria non fieri ex alijs $uadet; quia $i $ierent, non e$l\~et prima. Nam cùm omne quod fit, è contrario fiat tãquam termino; á quo actio pro- fici$citur, vt in ductione patet, nece$$e e$t ea, qu\,e ex alijs fiunt, prima non e$$e; cùm $int alta priora, ex quibus ip$a emergant. Deinde o$tendit neque ex $e $e mutuò fieri, quia $unt con- traria, quorum ca e$t natura, vt $e mutuò interimant.

Sumendum itaque _ Vt pateat è contrarijs omnia effici, aliquot pronuntiata $u mit, eaque Omnia è cõ trarijs fieli. varijs exemplis cõ- firmat. Videlicetni hil in quoduis age- re aptum e$$e. Nihil è quouis pati po$$e. Item quoduis non è quouis effici, neque in quoduis interite, $eu di$$olui: $ed vnũ qu odque in contra rium agere: à cõtra rio perpeti: ex con- trario fieri: & in cõ trarium di$$olui. In tellige per $e: nam per accidens quid- uis in quoduis agit; à quouis patitur; ex quouis fit; in quod- nis interit.

Nec $ecus res Non quod- uis fieri è quo libet. habet } Effatũ illud, non quodlibet fit è quolibet, veritatem habere inquit in om nibus tam $implici- bus, quam non $im plicibus, & in ijs, quæ harmonia, or- dine, aut compo- $icione con$tant: fi- unt enim h\,ec ex pri uatiuè oppo$itis, vt mu$icum è non mu $ico, habente tamen priuationem mu$i- c\,e: $imiliterque ex- ercitus è non exer- citu, & ex inordi- nato, apto tam\~e, vt redigatur in ordi- nem: domus è non domo, & ex incom po$ito, quodtamen ad compo$itionem $ubeundam idoneum $it.

Differunt inter$e _ O$tendit veterum Philo$ophorum in a$signandis contrarijs princi- pijs di$crepantiam. Nam quidam pro principijs accipiebant priora contraria, alij po$teriora: quidam notiora $en$ui, alij notiora intellectui? & ex prioribus alij calidum & frigidum, alij humidum & $iccum: ex po$terioribus alij numeros, parem & imparem, videlicer Pythago- rici, alij litem & amicitiã, nimirum Empedocles, eiu$que $ectatores.

 [res-1446-v_0136_128_t0]LIB. I. CAP. V. QV AE STIO I.

Vt eadem quodammodo, & diuer$a } Fuit inter pri$cç Philo$ophie auctores circa Di$sidium & conueni\~e- tia inter ve teres de prin cipiorum cõ trarietate. principiorum contrarietatem di$sidium, & conuenientia. Di$sidium, quia alij alia contraria po$uere. Conuenientia, quia omnia contraria ab eis tradita, proportionem habent inter $e: idque multas ob cau$$as, videlicet quia è contrariorum $erie vniuer$a de$umuntur:quia ea, qu\,e communiora $unt, vt exuperantia, & defectio continent $ub $e alia v. g. calidum & frigidũ. (Enim verò omnia contraria ad priuationem, & habitum; exuperantiam, & defectionem quodammodo pertinent, prout vnum perfectione, & dignitate aliud exuperat, vt docet Ari- $totele; 10. Metaphy $. cap. 7. tex. 16.) Po$tremò quia omnia priora $unt, alia $ecundum $en$ũ, alia $ecundum intellectum.

 QVÆ STIO I. VTRVM PRINCIPIA RECTE ab Ari$totele definita $int, an non? ARTICVLVS I. PRÆ NOTANTVR QVÆDAM ad explicandam principiorum definitionem.

PROXIMO capite hunc in modum Ari$toteles princi- Definitio prï cipiorum. pia definijt. Principia $ũt quæ nec ex $e $e, nec ex alijs; $ed omnia ex ip$is $unt. Vtautem huiu$ce definitionis intel- ligentia illu$trior euadat, animaduertendum in primis erit principium varias habere apud Theologos & Philo$ophos notio- nes, quas tradit D. Dama$cenus in lib. aduer$us Manichæos, Ari$to- Multiplex ac ceptio prin- cipij. teles lib. 5. de generatione animalium cap. 7. lib. poeticæ cap. 7. lib. 5. Metaph. cap. 1. tex. 1. & cap. 5. huius libri tex. 42. Cæteris verò in præ$entia omi$sis, de vltima, quæ huius in $tituti propria e$t, di$- $eremus. Sci\~edum verò principium, $i propriè $umatur, latiùs pate- Principium latius patere quam cau$$ã. re, quàm cau$$am; quia ad rationem principij $at e$t, $i ex eo tanquã ex primo aliquid $it, fiat, aut cogno$catur: vt verò cau$$a dicatur opus e$t, vt ab illo accipiat e$$e, ab eoque dependeat. Vnde locus, è quo qui$que pro$ici$citur, principium e$t viæ, non tam\~e cau$$a viæ; & priuatio e$t principiũ generationis, nõ tam\~e generationis cau$$a.

Rur$us autem, quia nihil ni$i à diuer$o pendere propriè dicitur, Di$crim\~e in- ter cau$$á & principium. Lege d. Tho. opus. I.C.I. fit vt omne, quod re$pectu alicuius rationem cau$$æ obtinet, nece$- $ariò ab illo, & e$$entia, & virtute differat, ita videlicet, vt aut omni- no extra e$$entiam eius $it, quo pacto $e habent $inis, & efficiens cõ- paratione $ui effectus; aut $altem non $it tota eius e$$entia, $icuti ma- teria, & forma re$pectu compo$iti, etiam $imul $umptæ, & vnitæ, $i totum ab illis etiam ita con$titutis di$tinguatur, quod magis proba- uimus. Atque hæc ratio e$t, vt annotauit D. Tho. 1. p. q. 33. art. I. [res-1446-v_0137_129_t0]LIB. I. CAP. V. QV AE STIO I. cur Pater in diuinis principiũ Filij dicatur; & Pater ac Fili<_>9 principi- um Spiritus $ãcti, non tamen cau$sæ; quia nimirum ita Filius à Pa- tre, & Spiritus $anctus ab vtroq; procedit, vt nihilominus eandem numero e$$entiam communem habeant.

Necob$tat quod Gr\,ecidoctores, ut D. Chry$o$tom<_>9 & Theodore- Non eodem modo apud Giæcos, & La tinos cau$sa v$urpatur. tus in commentarijs epi$tolæ ad Hebræos, & D. Dama$cenus lib. I. fidei orthodoxæ cap. II. & in lib. aduer$us Manichæos, & D. Atha- na$ius in actis Nicenæ $ynodi Patrem cau$sam Filij; & D. Ba$ilius Patrem Spiritus $ancti cau$sam appellant. Nanq; nomen græcum άιΤια, quod cau$sam $ignificat, non eandem apud Græcos, quam apud Latinos, energiam habet: $ignificato enim vocis, cau$sa, vt etiã aduertit D. Th. q. 10. de pot. ar. I. re$pondet ex aduer$o apud Latinos effectus, qui, vt dixim<_>9, diuer$ã à $ua cua$$a e$s\~etiã obtinet. Apud Græcos verò $ignificato nomin is άιΤια re$põdet ab alio pro- ced\~es, quod latius patet quam e$$ectus; vt per $picuũ e$t. Itaq; do- ctores citati nomen cau$$æ non ad aliquã dependentiã, $ed ad $olam originem $ignificandam v$urparunt. Quòd $i quis obijciat etiã La- Obiectio. tinos cau$$æ nomine in diuinis vti; $iquidem D. Augu$tinus 7. de Trinit. cap. I. & in lib. 83. quæ$t. q. 16. $cribit Deum $uæ $apien- tiæ cau$am e$se, & D. Hieronymus ad caput 3. epi$tolæ ad Ephe$i os a$$erit Patrem $ui originem e$$e, $uæq; cau$sam $ub$tantiæ. Oc- Re$pon$io. currendum erit, horum patrum dicta interpretan da e$$e in $en- $u negante; qua$i dixerint Dei$cientiam $ub$tantiam que non ali- unde pendere, $icuti rerum creatarum $ub$tantia, $cientiaque de- pendet.

Secundò aduertendum e$t principium duobus modis $umi po$$e, Principiũ bi fariã $umitur vno denominatiuè, ide$t, pro re, cui relatio principij aduenit, ver- bi gratia, pro materia: altero formaliter, hoc e$t, pro ip$a relatione principij ad principiatum, quæ relatio in commune $umpta vni- Relatio prin cipij non e$t quid vniuocũ uoca e$$e non pote$t; cùm comprehendat $ub $e qua$dam relatio- nes reales, cuiu$modi e$t relatio principij, quæ dicitur de patre re- $pectu filij; alias rationis, qualis e$t ea, quæ conuenit priuationi re- $pectu generationis: hæc enim realis e$$e non pote$t; cùm non $it in- ter extrema vtrinque realia. Quin etiam nec principium denomina- Nec principi um denomi natiuè $ũptũ. tiuè $umptum vniuocam habet rationem; $iquidem ens, & non ens in vnam, eandemque communem naturam conuenire nequeunt: at materia, & forma $ũt vera & po$itiua \~etia; priuatio verò nõ it\~e. Qua- {pro}pter rectè annotauit Mag. Albertus ex Auerroe & Auicenna, ra- tionem principij competere his tribus $ecundum prius & po$terius: primùm quidem dici de forma, vtpote quæ $it præcipua pars quidi- Quo ordine principiũ di- catur dc tri- bus pricipijs rerũnaturaltũ tatis rei genitæ; $ecundò de materia, quæ cùm $it pura potentia, na- turæ dignitate & in ratione principiandi minùs præ$tans e$t, quàm forma; præ$tantior tamen, quàm priuatio, quæ neque in re genita manet, neque vllum entis gradum obtinet. Quo fit vt priuatio inter principia tertium ac po$tremum dignitatis locum $ortiatur.

[res-1446-v_0138_130_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Tertio, neque illud ignorandum e$t, Ari$totelem in definitione Quam latè pateat de$i- mtio princi- piorum principiorum non omnia, $ed $ola rerum naturalium principia, de quibus di$$erebat, complexum fui$$e; quo pacto nomen principij quadam ex parte minùs latè manat, quàm cau$$æ; cùm non omnes cau$$as, $ed $olam materiam & formã comprehendat; ex altera verò latiù s funditur; $iquidem complectitur etiam priuationem, quæ nõ e$t cau$$a. Nec ob$tat quod Ari$toteles 12. Metaph. cap. 2. tex. 12. priuationem cau$$am vocat; v$urpat enim eo loco nomen cau$$æ non Cau$$a cũ po pulariter $u- mitur, reci- procatur cũ principio. philo$ophicè & propriè; $ed ad $en$um & con$uetudinem vulgi ap- pellantis cau$$am quidquid ad aliud quoquo modo requiritur, $iue id ab eo dependeat, vt ab impertiente aliquod e$$e; $iue non.

ARTICVLVS II. PARTICVLATIM ENO. datur principiorum definitio.

HIs ita explicatis, vt ad ip$am principiorum definionem venia- mus, tres in ea cõditio nes exprimũtur: Prima, vt principia nõ Prima con- ditio princi- piorum. $int ex $e $e mutuò: $ecunda, ne $int ex alijs: tertia, vt ex ip$is $int, hoc e$t cõ$t\~et, aut fiãt omnia. Prima ex eo $uadetur, quia princi- pia $ũt prima cõtraria: hæc aut\~e ita $e hab\~et, vt vnũ ex altero e$$e nõ Secunda. po$sit; quod in progre$$u planum fiet. Secunda inde probatur, quia $i principia e$$\~et ex alijs, e$$\~et ex priorib<_>9, atq; ita nõ e$$\~etprima, nec principij, $ed principiati haberent ration\~e, vt$crip$it Plato in Ti- Tertia. mæo. Tertia o$tenditur, quia cùm principiata ex $emetip$is e$$e ne- queant, vtiq; nece$$ariò erunt ex alijs; non ex principiatis, ergo ex principijs. Atque adeò rectè principia dicuntur, ex quibus omnia $unt, omnia in quam entia naturalia, quæ primò, ac $impliciter fiũt.

Sanè verò particula, ex, di$crimen ponit inter principia rerũ na- Vt principia rerum natu@ ralium diffe- rãt ab exter- nis cau$sis. turalium, & inter cau$$as externas, quæ $unt finis, efficiens, & ex\~e- plar. Nec enim ex his, $i propriè ac philo$ophicè loquamur, vlla res con$tat, aut fit: $ed efficiens e$t, à quo; finis, propter quem; ex\~e- plar, ad cuius imitationem res efficitur. At principiũ e$t id, ex quo res con$tat, veloritur.

Porro autem per primam definitionis particulam excluduntur Quid per $in gulas particu culas exclu- datur. quatuor vulgata elementa, & alia compo$ita, quæ ex $e vici$sim fie- ri $olent: per $ecundam ea, quæ licet non ex $e mutuò fiant, aut con- $tent; conficiũtur tamen ip$a ex alijs, vt corpora cœle$tia ex materia & forma: per tertiã $ub$tantiæ $eparatæ, figm\~eta, accid\~etiaq; omnia, & vniuer$im ea, ex quib<_>9 nullũ cõpo$itũ naturale oritur, aut coale$- cit. Sed hæc di$putatione pxime $equentis articuli clariora euadent.

ARTICVLVS III. OBIECTA ADVER. $us proximè dicta. [res-1446-v_0139_131_t0]LIB. I. CAP. V. QV AE STIO I.

VErùm contra ea, quæ nunc a$$eruimus, hunc in modum lice- 1. obiectio. bit obijcere. Cùm ex principijs e$$e omnia dicuntur, vel par- ticula, ex, $ignificat habitudinem termini à quo, vel habitu- dinem partis componentis. Si primum, fal$ò igitur principia dicun- tur nõ ex $e e$$e; cùm aliqua principia $int prima contraria, quæ pro inde ex $e inuicem, vt ex termino fieri debent. Si $ecundum, $equi- tur priuationem non e$$e principium; cùm priuatio non $it pars cõ- po$iti. Quare nonrectè ea particula videtur addita.

Secundò, forma equi fit ex materia; $iquidem de illius potentia 2. obiectio. excitatur; fit item ex $ui priuatione; cùm generatio $it progre$sio à priuatione formæ ad formam. Ergo principia fiunt ex $e.

Deinde, materia & forma, cùm $int $pecies quædam, habent $uũ 3. obiectio. genus & differentiam, ex quibus compo$itione metaphy$ica con- $tituuntur. Ergo aliqua principia fiunt ex alijs.

Præterea, corpora cœle$tia nõ oriuntur ex tribus illis principijs: 4. obiectio. non igitur omnia ex ip$is fiunt. Probatur a$$umptum; quia in cor- pora cœle$tia non cadit priuatio, neque cœle$tis forma contrarium habet, vt docet Ari$toteles 1. de cœlo cap. 3. tex. 25.

Po$tremò, in definitione principiorum non definiuntur $ola 5. obiectio. principia $ingularia; $ed neque principia in commune $umpta: igi- tur nulla principia in ea definiuntur. Probatur antecedens quoad priorem partem, quia $ingularia non cadunt $ub $cientiam. Suade- tur item quoad po$teriorem, quia definitio rei communioris, $ecun- daria $altem ratione, conuenire debet $ingularibus: at hæc $ingulari- bus principijs non conuenit: $iquidem ex principijs Socratis, vel Platonis non fiunt omnia, vt luce clarius e$t.

ARTICVLVS IIII. DILVTIO obiectorum.

NOn erit tamen difficile hæc di$$oluere. Ac quod ad primum Re$põ$ ad 1. attinet, di$sidium e$t inter expo$itores quo pacto in defini- Di$sidium inter interpre tes. tione principiorum particula, ex, ab Ari$totele accipiatur. Nam Simplicius, Philoponus, & Burlæus hoc loco, itemq; Capre- Et Toletus q. 11. Sotus art. I. q. 3. olus in 2. d. 12. art. 3. putant primo & $ecundo loco, cùm $cilicet principia dicuñtur nec ex $e, nec ex alijs e$$e, importari habitudin\~e duntaxat partis componentis: cùm verò additur, $ed ex ip$is $unt omnia, exprimi habitudinem tam partis componentis, quàm termi- ni à quo. Alij vtrobique rationem partis componentis de$ignari in- quiunt. Verùm neutra harum interpretationum nobis placet. Non prima, quia admittit Ari$totelem in ea definitione vnum vocabulũ in alia & alia $ignificatione v$urpa$$e, quod ni$i cogente nece$sitate (quæ hîc tamen nulla e$t) ab$que vitio non fit. Non $ecunda, quia [res-1446-v_0140_132_t0]IN PHYSIC. ARIST. priuationem à numero principiorum excludit; cùm res genita non componatur ex priuatione. Dicendum e$t igitur cum AE gidio Particula, ex, quo pacto $u matur in de- finitione prã- cipiorum. aliisque nonnullis, particulam, ex, $emper eodem modo accipién- dam e$$e, ita videlicet, vt $ignificet habitudinem vel partis compo- nentis, vel termini à quo: vtrunque enim complectitur verbũ illud, $unt, cùm principia dicuntur, ex quibus $unt omnia, ide$t, con$tãt, aut fiunt: nulla autem principia $iue contraria $int, $iue non, modò ab$tractè $umantur, quomodo hîc ab Ari$totele accipiuntur, vt D. Thom. annotauit, ex alijs fieri dicenda $unt; cùm ne fiant quid\~e; $ed $ola $ingularia per $e exi$tentia, atque adeò $ola concreta, docente Ari$totele cap. 7. huius libritex. 64. & lib. 7. Metaph. cap. 8. tex. 26. & 27. Quare nec forma ignis, nec candor, nec frigus, alia ue eiu$- modi ab$tracta fieri dicenda $unt, $ed ignis, candidũ, frigidum; atque ita res habetin cæteris. Quod $iquis obijciat animum rationis com- Oiectio. pot\~e, cùm peculiari, $ibiq; propria actione à Deo creetur, propriè fieri: occurrendum erit non fieri actione phy$ica, de qua hîc agitur, Dilutio. quanquam in eius etiam productione $eruetur effatum illud Philo- $ophorum aientium actiones terminari ad $uppo$ita; $iquidem anima humana e$t quid $ingulare per $e exi$tens, quo pacto nomen $uppo- $iti in eo pronuntiato accipitur

Ad $ecundũ, dicendũ formã equinec ex priuatione, nec ex materia Ad. 2. fieri, cùm nõ fiat, vti proximè $tatuimus. Si verò quis opponat rem genitã effici ex cõtrario, ide$t, ex priuatione $ui; $olã verò formã di- ci ex priuatione effici, cùm eius duntaxat priuatio in materia in$it: quare non cõpo$itũ, $ed formã effici. Re$põdendũ eritid, quod ge- Quo modo compo$itum Phy$icũ fiat ex priuatiõe. neratione propriè fit, quod e$t $olũ compo$itũ, effici ex priuatione, non ratione $ui adæquatè, $iue $ecundũ $e totũ; $ed ratiõe partis, hoc e$t, merito formæ, ex qua cõponitur. Adde etiã id, quod gignitur, v.c. equũ fieri ex nõ equo, hoc e$t, ex re, quæ non e$t equus, vt ex re priuata, & tanquã ex termino à quo integro, $iue totali: qui ter- minus cõ trarius e$t termino adqu\~e totali, videlicetequo; $icuti pri- uatio, aduer$aria e$t equinæ formæ, quæ denuo acquiritur.

Ad tertiũ, materiã, & formã, præterquam quòd non propriè fiũt, Ad. 3. nõ fieri ex genere, & differentia, vt ex termino, aut vt ex partibus re ip$a cõpon\~etib<_>9, quomodo principiorũ definitio intellig\~eda e$t; $ed vt ex ijs, à quib<_>9 $ola ratione cõponuntur; vel (quod eod\~e recidit) materiam & formam habere quidem alia principia, non phy$ica, $ed metaphy$ica, vt vocant.

Ad quartũ, Ari$totelem non intellexi$$e res omnes phy$icas ex Ad. 4. illis tribus principijs oriri, $ed eas tantùm quæ generationem & in- teritum $ubeunt. Quaretria illa principia $imul $ũpta non conue- nire corporib<_>9, cœle$tib<_>9 $ed eorũ dũtaxat duo, materiã videlicet & Tria prin ci- pia nõ cernũ- tur in corpo ribus cœle$ti bus. formam. Quo $it, vt $i de principijs intrin$ecis, & con$tituentibus loquamur, omnium rerum phy$icarum principia complexus fue- rit Ari$toteles. Quidquid alij velint contendentes $ola principia [res-1446-v_0141_133_t0]LIB. I. CAP. V. QV AESTIO II. rerum, quæ gignũtur & intereunt, tradita ab eo fui$$e hoc in libro- Quos$anè refellit tum ip$a principiorum definitio, quæ principijs tam generationis, quàm con$titutionis quarumlibet rerum natura- lium, etiam cœle$tium, accommodatur; tum Ari$totelicæ doctrinæ $eries ac methodus: promi$erat $iquidem in proœmio Ari$toteles $e ab vniuer$alioribus ad minus cõmunia progre$lurũ. Nec quenquã Remotio ob iectionis. turbet quod cap. 7. text. 68. cõclu$erit $ererum, quæ generantur & intereunt, principia explicui$$e. Non enim ijs verbis $ignificare vo- luit di$$olubiliũ tantùm rerũ principia ab $e traditae$$e; $ed tria illa $imul acceptainueniri in rebus generabilibus: atq; adeò eam, quam a$signauit, principiorum definitionem, omniũ rerum phy$icarum principia comprehendere.

Ad quintum, indefinitione principiorum definiri primò cõmunia Ad.@. principia; $ecundaria verò ratione principia $ingularia: $ed verba illa, ex ip$is $unt omnia, partitiuè accipienda e$$e, vtintelligamus vnumquodq; ens naturale fieri ex $uis, $iue ex $ingulis tribus. Itaq; vt definitio principijs Socratis accõmodetur, $at e$t ex ip$is con$ta- regigniue Socratem. Si autem petas an hæc definitio non modo $in- gulis tribus principijs conueniat; $ed vnicuiq; eorum, vt materiæ, vel formæ $eparatim acceptis. Re$pondemus conuenire, $i tamen Quo pactõ definitio pri cipiorũ cuili- bet principio accõmodari po$sit. mutentur ea, quæ collectionem $ignificant; dicamusq; principium e$$e id, quod non ex alio, $ed ex ip$o e$t aliquid, hoc e$t per $e con- $tat aut gignitur. Quæ lex $eruari con$ueuit cùm definitiones tradũ- tur in numero plurali, nec di$tributiuè tantùm, $ed di$tributiuè $i- mul & collectiuè $umuntur, vt in re propo$ita accidit.

QVÆSTIO II. VTR V M PRIMA CONTRA- ria $intrerum naturaliũ principia, an non. ARTICVLVS I. ARGVMENTA pro parte negatiua.

EOdem capite text. 42. a$$eruit, probauitque Ari- $toteles prima contraria e$$e rerum naturalium principia. Verùm quòd longè aliter res habeat Primũ arg. pro parte ne- gatiua. conabitur quis hunc in modum $uadere. Quatuor primari{ae} qualitates, quæ $ub $en$ũ cadũt, videlicet calor, frig<_>9, humor, $iccitas $ũt prima cõtraria; cum nõ oriãtur ex aliarũ qualitatũ pmi$tione: & tam\~e [res-1446-v_0142_134_t0]IN PHYSIC. ARIST. non $unt principia rerum naturalium, vt ex ijs, quæ $uperiùs di$pu- tata $unt, liquidò con$tat. Ergo prima contraria non $unt principia.

Secundo. In quolibet genere tam $ub$tantiæ, quàm accidentiũ, 2 vt a$$erit Ari$toteles hoc in lib. text. 50. & 56. datur vna prima cõ- tr arietas, atque adeò aliqua prima contraria: & tamen accidentia non po$$unt e$$e rerum naturalium principia: ergo prima contraria neutiquam inter principia numerari po$$unt.

Tertio. Principia nec ex $e, nec ex alijs $unt, ide$t, con$tãt aut fi- 3 unt: prima contraria fiunt ex $e $e: ergo prima contraria non $unt principia. Maior patet ex ip$a principiorum notione. Minor o$t\~e- ditur, quia quicquid fit, ex $uo contrario fit, vthoc in libro loco ci- tato comprobauit Ari$toteles.

Quarto. Si qua prima contraria forent principia, maximè e$$ent 4 forma $ub $tantialis & eius priuatio: $ed hæc non $unt prima contra- ria: ergo nulla. Probatur a$$umptio. Nam $i hæc e$$ent prima, non darentur alia ip$is priora: quod tamen fal$um e$$e inde patet, quia forma in cõmune, vt comprehendit tam formam $ub$tantial\~e, quàm accidentariã & priuatio formæ etiam in cõmune acceptæ $unt prio- ra, quàm forma $ub$tantialis, & eius priuatio; cùm omnia $uperiora inferioribus, quæ $ub $e continent, priora $int, vt patet ex ijs, quæ tradit Ari$toteles in Categorijs cap. de modis prioris.

ARTICVLVS II. ENODATIO PROPOSITÆ Difficultatis, & argumentorum dilutio.

VT hunc nodum, in quo multi fru$tra laborant, di$$oluamus, Prima cõtra- ria quot mo dis dicantur. aduertendum erit prima contraria bifariam dici: vno modo, accipiendo nomen contrariorum pre$$è ac propriè: quo pacto primæ quatuor qualitates calor, frigus, $iccitas, & humor contraria prima nuncupantur; quia præterquam quòd $ub eodem genere ma- ximè differunt &c. non habent alia priora, è quorum permi$tione oriantur, $icuti habent candor & nigredo, quæ ex quatuor prædi- ctis qualitatibus inter $e variè attemperatis obueniunt. Alio modo dicuntur prima contraria, $ed impropriè, fu$aque contrariorum $ig- nificatione, ea, quæ priuatiuè opponuntur. Vocantur autem con- traria, quia more contrariorũ $e $e interimunt: prima, quia omnium generum contrarietas ad priuatiuam oppo$ition\~e reuocatur. Quod vt planè intelligas aduerte in quolibet genere te$te Ari$totele cap. 6. In quolibet genere datur vna prima contrarietas. huius libri text. 50. & 56. dari vnam primam contrarietatem, qua- tenus vnumquodque genus per contrarias differentias diuiditur, vt con$tat ex eodem Ari$totele lib. 10. Metaph. cap. 10. text. 23. De- inde cùm harum differ entiarum vna alteri dignitate excellat, quia [res-1446-v_0143_135_t0]LIB. I. CAP. V. QVAESTIO II. $pecies $unt veluti numeri; cũq; omneid, quod deterius e$t, priua- tionem, vel qua$i priuationem nobilioris in $e habeat, fit inde, vt Omnis con- tra@eras ad prioatiuã op- pontioné re- docatur. omnium generum contrarietas ad priuatiuam oppo$itionem, tan- quam ad aliquid cõmunius & prius reducatur: quod Ari$toteles 10. Metaph. cap. 7. text. 16. di$ertis verbis docet. Ex quo iam liquet cur oppo$ita priuatiuè, prima contraria nuncupentur.

Rur$us verò, vt rerum quædam $unt entia $impliciter, n\~epe $ub- Duo genera primorũ con trariorum. $tantiæ aliæ non $impliciter, nimirum accidentia: ita ex primis con- trarijs priuatiuè, quæ dam $unt prima $impliciter, alia non item. Pri- ma $impliciter$unt, quæ in genere $ub$tantiæ ver$antur, id e$t forma $ub$tantialis, & eius priuatio. Prima non $impliciter $unt, quæ ad alias Categorias pertinent, reducuntur ve; cuiu$modi e$t quælibet Rur$us alia duo. forma accidentaria, eique re$põd\~es priuatio, vt vi$us & cæcitas. Po- $tremò hæc ip$a prima contraria $impliciter, aut $unt contraria $e to- tis, $eu per $e primò & non ratione alicuius partis, vt forma equi & eius priuatio, aut $unt contraria ratio ne partis alicuius, vt equus & non equus; non enim hæc inter $e priuatiuè opponuntur, ni$i ratio- ne formæ, ex qua equus con$tat, & cuius negatio in nonequo inclu- ditur.

His animaduer$is, cùm Ari$toteles ait prima contraria e$$e princi- Re$pon$. ad quæ $t. propo $itam. pia, loquitur de primis contrarijs priuatiuè, & in genere $ub$tãtiæ, & quæ $e totis cõtraria $unt. Quo pacto, vt ex $uperioribus liquet, dubium non e$t, quin eiu$modi pronuntiatum veri$simum $it:quã- doquidem prima contraria ita $umpta reciprocantur cum forma $ub$tantiali, eiu$que priuatione; quæ $unt duo generationis princi- pia. Nec propo$ita in aduer$am partem argumenta vllam iam ha- Solutio pri- mi, & $ecũdi arg. bent difficultatem. Nam quatuor qualitates primæ, & ea contraria, quæ in quolibet genere tam $ub$tantiæ, quàm accidentium reperi- untur, e$to $int prima contraria in quodam $en$u; non tamen $unt prima contraria $impliciter, de quibus hoc loco $ermo e$t. Nec eti- am prima contraria $impliciter, $i $int contraria $e totis, qualia $unt $ola ab$tracta, fiunt ex alijs, cum ab$tracta non fiant. Nec denique Solutio quar ti. ex eo, quod forma & eius priuatio in commune, quoad prædicatio- nem, & reciprocandi con$equ\~etiam priora $int, quàm forma $ub$tãtialis & priuatio ei re$pondens: non, inquam, ob id forma $ub$tantialis & priuatio de$inunt e$$e prima $im- pliciter in ratione principiandi; de qua $ola priori- tate in hac quæ$tione agitur; cum id non ob$tet quominùs talia $int, vt nec ex $e $e, nec ex alijs, $ed ex ip$is om- nia con$tent, aut fiant.

[res-1446-v_0144_136_t0]IN PHYSIC. ARIST. CAP. VI.

PRoximum verò e$t, vt dicamus vtrum $int duo, an tria. V num enim non pote$t e$$e, quòd contraria vnũ non $int: Sed neque in$inita, quoniam id, quod e$t $ub $cientiam non caderet, & quòd in omm genere vna $it contrarietas, $ub $tantia aut\~e vnũ genus e$t quoddã. Quin etiã ex infinitis e$$e poβūt, præ$tat verò ex $initis, vt ponit Empedocles, quìm ex infinitis; cùm omniũ cau$$ā ex finitis reddere c\~e$eat, perinde ac Anaxag or as ex infinitis. Sũt præterea alia alijs prior a cõtraria, aliaq; ex alijs fiũt, vt dulce & amarũ, albũ & nigrũ: principia verò manere $\~e per deb\~et. Nec igitur vnũ, nec infinit a e$$e, ex bis con$tat. Cùm autem finita $int, ratio quædam $uadet, duo $ola Textus 51. non facere. Dubitauerit enim profectò aliquis, quonam mo- do den$itas raritatem, aut bæc ip$a den$itatem facere apta e$t. Similis verò & cuiu$uis alîus contrarietatis ratio e$t: neq; enĩ cõcordia di$cordiã copulat, aut ex ea aliquid fa- cit, nec di$cordia ex illa; $ed vtraq; aliud quidpiā tertiũ. Sũt verò & qui plura a$$umãt, è quibus eorũ, quæ $unt, na- tur am fabricantur. Qum etiam contrarijs aliam naturã Textus 52. ni$i qui$piam $ubijciat, reuocare in dubium aliquis boc poβit: contraria enim nullius rei e$$entiam videmus e$$e: principiũ autem de $ubiecto aliquo dicinon debet.

 Capitis $exti ex planatio.

PRoximum vero e$t _ Po$tquam principiorum coutrarietatem, tum aliorum Phi lo$o phorum te$timonijs, tum ratione confirmauit, acced it iam ad eorum mul- titudinem con$tituendam; o$tenditque nec po$$e e$$e tantummodo vnum, nec infinita, nec duo $olùm, nec plura tribus. Atque in primis non po$$e vnum e$$e Nõ po$$e e$$e vnũ tantũ prĩ cipium. ex eo demon$trat, quia principia $unt contraria, vt ex $uperiori di$putatione pa- tet: contraria autem multa e$$e oportet, ahoqui idem $ibi aduer$aretur.

Sed neque infinita _ Quadrifari ã o$tendit non po$$e e$$e infinita principia. Primùm quia Non po$$e e$$e principia infinita. $i e$$ent infinita, cùm infinitum humanæ mentis facultatem $uperet, non po$$ent res naturales in no$tram $cientiã ca- dere. Siquid\~e hæc ab$q; principio rum notione obtineri nequit. Secũ- do quia in quolibet ge nere, $iue categoria, vt in qualitate, quãtitate, cæteri$que huiu$modi vna e$t contrarietas; or go & in $ub$tantia vna erit; vnius autem con- trarietatis duo $unt ex- trema, quæ vno $ubie- cto, in quo vici$sim in- $unt, cõtenta $unt: ne- queuntigitur principia $ub$tantiæ e$$e infinita.

Hîc aduerte nomine contrarictatis intelligi ab Ari$toteleoppo$itio nem priuatiuã, qualis e$t inter $ub$tantiã, & non $ub$tantiam, albũ & non album; qua de re $eparatim in quæ- $tionibus plura dice- mus.

Quin etiã _ Tertiò id\~e confirmat, quia fru $tra fit pluribus, quod pote$t effici paucioribus: at omnia quæ gignuntur, con$tare po$$unt in natura po$itis fini- tis principijs, vt ponebat Empedocles. Quare non e$t cur infinita $tatuantur. Quarto quia $i principia e$$ent infinita, cum ea $int contraria, & $emper maneant, omnia contrama e$$ent principia, ac $em per manerent, quod à vero abe$t. Aduerte autem hanc rationem momentum Principia $é- per manere. habere aduer$us eos, qui principiorum infinitudinem omnia contrariorum genera continen- t\~e inducerent, alioqui nihil conficere, vt con$ideranti patet. Quo autem $en$u verum $it prin- cipia $emper manere, a libi expo$uimus. Quæ$ti. 8. cap. 9. huiu@ lib. art. 2.

Cùm autem finita $int. _ Docet non e$$e duo tantum principia, $ed addendum tertium, Non $uffice- re duo tantũ principia. quod vtriu$que pugnam $u$cipiat, argumentaturque hunc in modum. Vnum cõtrarium (in- tellige in ab$tracto) non pote$t aliud contrariũ $linile $ibi efficere: neque enim calor frigiditat\~e ip$am in calorem vertit, aut contra: dãdum e$t ergo tertium quoddam $ubiectum, è quo cõ- traria $e $e mutuò pellant, & è quo ignis, verbi gratia, eiecta forma aquæ $uam inducat, ig- nemque generet.

Quin etiam _ Dandum e$$e tertium illud principium duabus adhuc rationibus pergit oftendere. Quarum prior hæc e$t. Principia $unt $ub$tantia, e$$entiaue terum naturalium; atqui contraria nullius rei e$$entia e$$e po$$unt, cùm $e mutuò interimant: igitur $altem non [res-1446-v_0145_137_t0]LIB. I. CAP. VI. EXPLANATIO.

Principij enim principiũ erit: quandoquid\~e $ubiectũ prin- cipium e$t, & eo, quod de $ub$tantia dicitur, prius vide tur. Sub$tantiam præterea $ub$tantiæ contrariam e$$e nõ dicimus. Quî igitur, fieri poterit, vt è nõ $ub$tãtijs $ub$tan- tia con$tet? aut non $ub$tantia, $ub$tantiam quomodo Text<_>9 53. præcedet? Quocirca $iquis & priorem, & banc orationem veram e$$e exi$timauerit, eum nece$$e e$t, $i vtrã\’q tue- ri voluerit, tertiũ aliquod $ubijcere; veluti ij dicunt, qui vniuer $um vnam quandam naturam, aut aquam, aut ign\~e, Text<_>9 54. aut aliquid, quod in borum $it medio, e$$e inquiunt. Porrò id magis videtur e$$e, quod in borum e$t medio. Nam ignis, & terra, & aer, & aqua contrarietatibus magis tenentur. Quare non ab$ur dè ij agunt, qui $ubiectum faciunt aliud ab bis. Aliorum autem, qui aerem; $iquidem aer minus, quàm cætera, differentias $en$iles obtinet; aqua deinde $equitur. Text<_>9 55. Verùm boc vnum contrarijs omnes figurant, vt den$itate, & raritate, inten$ioneque, & remiβione, quæ exuper an- tiam, & defectionem omnino e$$e (vt priùs dictum e$t) cõ- $tat. Et quidem videtur opinio bæc vetus e$$e vnum, exupe- rantiam, & defectionem, eorum, quæ $unt, eβe principia; quanquam non eodem modo, quòd duo agere, vnum pati ve- teres dicerent; po$terorum autem nonnulli contrarium poti- Text<_>9 56. ùs inquiant vnum agere, & duo pati, Iis igitur, qui par- tim bæc, partim eiu$modi alia con$iderant, tria e$$e elemen- ta affirmare cum ratione quadam coniunctum (vt ante di- ximus) videtur; $ed tribus plura, mimmè.

 omnia principia $unt contraria. Huius rationis maiorem propo$itionem $uppre$sit, eius ta- Non omni a principia e$$e contraria. men confirmationem adhibuit, quç ita $e habet. Principium non dicitur tanquam accidens de $ubiecto; quia alioqui principij e$$et principium ; $iquidem $ubiectum principium e$t: at fieri nequit, vt principij principium $it, vt patet ex principiorum difinitione, qua principia dicuntur, que nec ex $e, nec ex alijs, $ed ex ip$is $unt omnia. Ergo &c.

Sub$tantiam preterea _ Altera ratio e$t. Fieri non pote$t vt $ub$tantia $it ex non $ub$tan- tijs, aut nõ $ub$tantia $it prior, quam $ub$tãtia: hoc autem accideret $i omnia principia e$$ent contraria, cùm contraria, $altem aliqua, $int non $ub$tanti\,e, & omne principium $it prius eo, cuius e$t principium: fatendum e$t igitur non omnia principia e$$e contraria. Ex quo $equi- tur ponendam e$$e tertiam quandam naturam, ex qua $imul cum forma compo$itum coa- le$cat.

Veluti hi dicũt _ Veteres qui vnũ cõmune principiũ $ta uerunt. Suam $ententiam cõ firmat auctoritate veterũ Philo$opho.: rum, qui vnum com mune principiũ $ta- tuerunt, tamet$i eo- rum nullus veritat\~e exploratè percepe- rit, aitque rectius philo$ophari, qui medium aliquod in ter elementa, quam qui vnum ex elem\~e- tis $ubiectum fecere. Priores enim medi- um $tatuunt magis alienum à contrarie tate, quale e$$e opor tet quod generatio- ni $ub$ternitur. Qua propter veri$imilior e$t eorum $ententia qui aerem, deinde qui aquam; quam eorum, qui ignem materiam ponunt: quia aeris contrarie tates, $iue affectiones minus, quàm aque, $en$u percipiuntur; & aquæ, quã ignis; propterea quòd aer natura humidus e$t, & tamen aqu\,e hu- miditas magis $en$um afficit. Item aer calidus e$t, $ed calor ignis magis $entitur. Denique ignis aqu\,e comparatus vendicat contrarietatem, qu\,e $en$um vehementius ferit, habetque maiorem vim ad repellendum ex $e id, quod nouam formam inducere conatur, & quid- quid arripuerit, ab$umit. Qu\,e omnia à conditione $ubiecti, cuius e$t pati, quam maximè ab- horrent.

Verum hoc vnum _ Suum illud commune $ubiectum contrariorum varietate $uperio- res Philo$ophi adornatunt, vt raro, & den$o, & horum maiori minorivè inten$ione, qu\,e ad exuperantiam, & defectionem pertinent. Fuit tamen inter eos di$$en$io. Nam cum tria po- nerent, antiquiores vnum tantum pati, nempe materiam, duo alia, nempe contraria, inter Plato {pro} ma- teria po$uit magnum & paruum. $e depugnare affirmabant: po$teriores verò contra duo pati, vnum agere contendebant: vt Plato, qui magnum & paruum pro materia po$uit, & vnam formam.

 [res-1446-v_0146_138_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Tum enim ad patiendum, vnum e$t $atis stum $i qua- tuor po$itis, duæ erunt contrarietates vtriu$que $eparatim, contrarietatis natur am quandam mediam e$$e oportebit. Si verò ex $e $e poβunt viciβim generare, alter a profectò $u- peruacanea erit contrarietas. Sed nec plures po$$unt e$$e contrarietates primæ quandoquid\~e $ub$tantia vnũ quoddã genus e$t eius, quod e$t. Principia igitur eo $olùm, quod ali- ud alio prius, & po$terius e$t, non genere, inter $e different. In vno enim genere, vna $emper e$t contrarietas, omnesque in vnam videntur, contrarietates reduci. V num itaque ele- Textus 57. mentum non e$$e, nec duobus, aut tribus plur a manifectum e$t. Horum autem vtrum $it, magnam, vt diximus, dubita- tionem babet.

_CAP. VII._

NOS $anè bunc in modum dicimus omnem pri- mùm generationem pertractantes, quandoquid\~e Textus 58. naturæ con$entiens e$t communia primùm ex- ponere; tum ea, quæ cuiu$que propria $unt, cõ- templari, a Dicimus nimirum ex alio aliud, & ex altero, al- terum generari, aut cùm $implicia dicimus, aut cũ cõpo$i- ta. Quod verò dico, eiu$modi e$t. Eieri pote$t, vt bomo fiat mu$icus, & vt non mu$icum mu$icum, aut non mu$icus bo- mo, bomo mu$icus. Ac simplex quidem, quod fit, bominem, & non musicum dico: $implex verò, cuius e$t gener atio, mu- sicum: at compositũ tã id, quod fit, quàm id, cuius e$t gene- ratio, cùm bominem non musicum bominem musicum $ieri dicimus.

Ijs igitur qui _ O$ten dit principia non e$$e plura, quàm tria. Pre$umit autem $at e$$e vnum commune $ubiectum ad patiendũ; deinde ita argum\~etatur. Non $unt nece$$aria plura prin- cipia ad agendum, quàm duo. Tria igitur $unt principia. Antecedent\~e propo$itionem pro- bat. Nam $i plura $int contraria, quàm duo, verbi gratia, quatuor, du\,e erunt contratietates; atque adeò du\,e medi\,e natur\,e, in quam vtrunque par contrariorum $eor$im agat: quod $u- peruacaneum e$t, cùm ad vtriu$que pugnam $u$tinendam $ufficiat vnum commune $ub- iectum. Quod $i pr\,edicta contraria ponantur e$$e eiu$modi, vt in $e mutuò agere quean@, at- que adeò vnum tantum $ubiectum depo$cant; iam alterum corum par $atis erit; proindeque duo tantum e runt contraria. H\,ec ra- tio intelligenda e$t de contrarijs $impli- citer primis, qu\,e om nia ad vnum com- mune genus reuocã tur, nec eorum plu- ra genera dari po$- $unt, vt ex ijs, qu\,e in qu\,e$tione de prin cipiorum contrarie tate di$$eruimus, pla num e$t.

Sed nec plures e$$e po$$unt } Altera ratione idem propo $itũ cõficit. In vno In vnõ gene re vna tantũ e$t prima cõ trarietas. in quit genere, $eu ca tegoria vna tantum e$t prima contrarie tas, ad quam vide- licet reliqu\,e in eod\~e genere content\,e re- ducantur. Ergo in genere $ub$tãtiæ erit vna duntax at prima contrarietas; licet $ub ea plures conti- neantur, ali\,e prio- res, ali\,e po$teriotes. Vnde $equitur in ge neratione $ub$tanti\,e duo tantum inueni- ri contraria, quæ vnà cum commu- ni$ubiecto ternarium principiorum numerum compleant.

Capitis $eptimi explanatio.

QVAE proximis duobus capitibus de rerum naturalium principijs di$$eruerat Ari$toteles, eadem nunc accuratiùs pertractare aggreditur. Pr\,e$ertim verò id, quod ad principiorum numerum con$tituendum $pectat. Ait autem traditurum $e principia generationis in communè, vt deinde ad particularia de$cendat, quam viam rationemque doctrin\,e, vt quam maximè natur\,e con$entaneam, $ecuturum $e in [res-1446-v_0147_139_t0]LIB. I. CAP. VII. EXPLANATIO

De borum autem altero non $olùm dicitur boc aliquid fieri; $ed etiam ex hoc, vt è non mu$ico mu$icus:de altero ve- rò in omnibus non dicitur ; quando quidem ex bomine musi- Text<_>9. 59. cus non fit ; $ed bomo fit mu$icus. Porro eorum, quæ vt $implicia fieri dicimus, alterum cùm fit, remanet; alterum non remanet. Nam cùm bomo fit mu$icus homo remanet: $ed non mu$icum, & mu$ica priuatum neque $implex, neque cõ- po$itum remanent.

Text<_>9 60.

His con$titutis ex omnibus, quæ fiunt, $iquis animad- uertat, hoc licet accipere, aliquid $emper, quod fiat, $ub- ijciendum e$$e, quod et$i numero vnum e$t, $pecie tamen non e$t vnũ nã $pecie, & ratione idem dico. Hominis enim & mu$icæ ignari e$$entia diuer $a e$t, & alterum quidem re- manet, alterum non remanet; siquidem id remanet, quod nõ opponitur, nempe homo; musicum autem, & musicæ igna- rum, idque quod ex vtri$que con$tat, vt homo musicæ igna- rus, non permanent.

Text<_>9 61.

Aliquid autem ex aliquo fieri, & non hoc fieri, in his, quæ non remanent, magis dicitur, vt ex musicæ igna- ro musicum fieri, ex homine minime. Quanquam inter- dum in his, quæ remanent, similiter dicitur: quando- quidem ex @ere fieri $tatuam dicimus, non æs $tatuam fieri. In eo autem, quod opponitur, & non permanet, modo vtro@ dicitur, nempe ex hoc illud, & hoc illud fieri. Etenim ex mu- sicæ ignaro, & musicæ ignarum, musicum fieri dicitur. Qua- re & in composito similiter.

 proœmio huius operis dixexat, & $\,epe alibi commendat.

Dicimus nimirum _ Vt ad ea, qu\,e in pro gre$$u dicturus e$t, viam aperiat, docet primùm in omni generatione po$$e nos vti terminis tum $implicibus, tum compo$itis; tum ex parte termini à quo tum ex parte termini, ad quem generatio tendit Simplicibus quidem $i ex par- te termini aquo $umatur aut $ola priuatio, aut $olum $ubiectum: ex parte verò termini ad qu\~e $ola forma in concreto, vt $i quis dicat hominem fieri mu$icum; non mu$icum fieri mu$icum. Compo$itis verò $i ex parte termini a quo $umatur aggregatum ex priuatione, & $ub@ecto; & ex parte termini ad quem aggregatum ex $ubiecto & forma, vt $i quis dicat homin\~enon mu$icum fieri hominem mu$icum.

De horum au- Di$ctimen inter priuatio nem, & $ub- iectum. tem altero _ Duo $ta tuit di$crimina in- ter priuationem & $ubiectum cum ex parte termini a quo $umuntur. Alterum e$t, quod cùm $ola priuatio ponitur ex parte termini à quo, vtranlibet lo quendi formulam v$urpare po$simus, ita vt di- camus nõmu$icum fieri mu$icum, vel ex non mu$ico fieri mu$icum : at verò cùm $olum $ubiectũ ponitur, non $em- per idem liceat. Nã- q; tamet$i rectè quis dixerit ex ligno fi- eri cathedram, vel ex \,ere $tatuam, nõ tamen tectè pronũ- tiarit ex homine mu $icum fieri, $ed ho- minem fieri mu$i- cum.

Porro eorum _ Alterum di$- crimen. Alterum di$crimen e$t, quod $ubiectum po$t generationem maneat; non au- tem priuatio; ma- net enim Socrates, qui factus e$t mu$icus, non mu$icum verò minimè. Quo ex di$cri- mine intelliges licet $ubiectum ad terminum à quo generatio oritur, revera pertineat; non tamen e$$e ip$um terminum; quandoquidem termino à quo euane$cente, illud per$e- uerat, in reque manet; cùm $ecus fieri oporteret $i $ubiectum verè, ac $impliciter e$$et termi- nus á quo.

His con$titutis _ Ex dictis colligit pr\,eter duo contraria $ubijciendum e$$e omni genera- Pr\,eter duo contraria dã dũ $ubiectũ. tioni aliam quandam naturam, qu\,e tertium principium dicatur. Namque licet eiu$inodi na- tura, & priuatio idem nume o, hoc e$t, id\~e $ubiecto $int, di$sident tamen ratione, & e$$entia, quod ad principiorum di$tinctionem $ateft. Di$tingui autem pr\,edicto modo probat diuer- $a vtriu$que definitio, vt patet in homine, & non mu$ico. Deinde quia $ubiectum manet in re genita priuatione abeunte. Denique quia cùm priuationem $umimus, rectè dicimus ex nõ [res-1446-v_0148_140_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Siquidem ex homine mu$icæ ignaro, & home mu$icæ ignarus, mu$icus homo dicitur fieri. C ũ aut\~e ip$ũ fieri Textus 62. multis modis dicatur, & aliqua non fieri, $ed fieri aliquid, $olæ autem $ub$tantiæ omnino fieri, in alijs quidem con$tat, neceβariò aliquid $ubijci, nempe id, quod $it. Nam & quan- tum, & quale, & quod ad aliud refertur, & quando, & vbi, re aliqua fiunt $ubiecta, quod de alio $ubiecto $ola $ub- $tantia non dicitur, de ea autem cætera omnia: $ed $ub$tan- tiam quoque & alia omnia, quæ omnino $unt, è $ubiecto ali- quo fieri, animum aduertenti manife$tum fiet. Aliquid enim quod $ubijcitur, $emper e$t, ex quo id $it, quod oritur, vt plã- tæ, & animalia ex $emine.

Quæ autem omnino fiũt, alia fiunt figuratione, vt $ta- Textus 63. tua ex ære; alia acceβione, vt quæ auge$cunt; alia detr a- ctione, vt è lapide Mercurius; alia compo$itione, vt domus, alia alter atione, vt quorum materia immutatur. Omnia au- tem, quæ $ic fiunt, ex $ubiectis fieri manife$tum e$t.

Ex his igitur quæ dicta $unt, manife$tum e$t, quidquid Text<_>9 64. fit, compo$itum $emper e$$e. Atque e$t quidem aliquid, quod fit, aliquid verò, quod illud ip$um fit, quod $anè e$t duplex: aut enim $ubiectum, aut oppo$itum. Opponi verò ignarum mu$icæ, homo $ubijci aicitur: & figuræ quidem aut formæ, aut ordinis priuatio, oppo$itũ sæs aut\~e, aut lapis, aut aurũ $ubiectum.

 mu$ico fieri mu$icum, vel non mu$icum fieri mu$icum; cùm autem $ubiectum accipi- mus, non ita; vt paulò ante monuerat: quandoquidem non dicimus ex homine mu$icum effici; e$to in quibu$dam ita loqui fas $it: vt cùm ex \,ere $tatuam fieri pronuntiamus.

Cum autem fieri _ Per$equitur idem in$titutum, ratiocinaturque hoc modo. In qua- Omni muta tioni $ubijci \~edum tertiũ quid. libet mutatione tam $ub$tanti\,e, quam accidentis, tam rei naturalis, quam artefact\,e, da- tur tertium quid duorum contratiorum vici$situdinem $u$tinens. Cùm igitur plura inueniri mutationum genera non po$sint, $equitur in omnibus tria illa principia concutrere. Do- cet autem genera- tione $ub$tantiali fie ri aliquid, omni- no, ac $impliciter, vt cùm homo, ignis ve producitur: ge- neratione verò ac- cidentaria non fie- ri $impliciter, $ed fieritale, vt album, aut quantum.

Nam & quan- tum, & quale _ Pro- bat, o$tenditque va- rijs exemplis in om ni generatione, mu- tationeque dari ali- quod $ubiectũ quod etiam facit libro 5. huius operis, & pri- mo de ortu, & in- teritu.

Qu\,e autem om nino fiunt _ Di$$en- tiunt hoc loco ex- po$itores. Alex ãder putat redigi ab Ari- $totele in $ummam omnes modos ge- nerationis, tam $ub $tanti\,e, quam acci- dentium, $icque in- terpretatur particu- ὰπλῶς. lam omnino, $iue $impliciter, vt $it id\~e, quod vniuer$im. Alij volunt adhiberi eam particulam ad $ignificanda qu\,e $impliciter gigni perhibentur; ita vt etiam arrefacta, qu\,e hîc ab Ari$totele recen$entur, dicantur $impliciter ef- fici, quia licet eorum forma non $it $ub$tantia, tamen cùm fiunt, non dicuntur fieri hoc, aut illud@ vt cum $ph\,era, aut Mercurius ex \,ere efformantur: $ed ab$olute fieri. Cuius rei eam ra- tionem affert D. Thomas quia artefacta quodammodo cen$entur in genere $ub$tanti\,e pro- pter materiam. Non enim vt $e habet candidum ad $ubrectum, ita & $tatua; quia candidum fignificat candorem, & connotat $ubiectum: $tatua verò & formam & materiam $ignificat. Qu\,e $ententia videtur A ri$totelis tertio huius operis, capite $eptimo, tex. 66. vbi docet $ub- iectum, ex quo artefacta con$tant e$$e eorum partem, non $ecus ac materia cmu$q, rei natu- ralis, e$t pars totius. Quod nequaquam a$$erui$$et $i res artefact\,e $ubiecta connotarent. Ne- mo enim cygnum partem albi rectè dixerit. Accedit communis conceptio, qua cum artefa- cti alicuius, vt domus, nomen audimus, non magis formam, quam materiam appiehendi- [res-1446-v_0149_141_t0]LIB. I. CAP. VII. EXPLANATIO

Siquidem igitur rerum natura con$tantium cau$$æ, Text<_>9 65. atque principia ea $unt, exquibus primis con$tant, & ortæ $unt, non ex accidente, $ed quod quæque $ua eβentia dicitur, per $picuum e$t rem omnem ex $ubiecto fieri, & forma, Mu- $icus enim homo ex homine, & mu$ico quodammodo compo- nitur. Namque rationes in eorum rationes di$$olues.

Ex his itaque fieri ea, quæ fiunt, con$tat. E$t autem $ub- Text<_>9 60. iectum numero quidem vnum; $ed $pecie duo. Homo enim, & aurum, & omnino materia numero pote$t comprebendis quandoquidem hoc quiddam e$t magis, & quod gignitur ex ea non ex accidente gignitur. At priuatio, & contrarietas accidens. V num verò e$t forma, vt ordo, aut mu$ica, aut alio- rum quidpiam, quæ $ic dicuntur.

Quapropter principia tum duo, tum tria dici po$$unt. Text<_>9 67. Et quidem contraria dicere partim licet (vt $i quis mu$icum, & mu$icæ ignarum dixerit; item calidum & frigidum, aut barmonia præditum, & eadem priuatum) partim verò non licet; $iquidem contraria viciβim pati non po$$unt. Sed hoc quoque diβoluitur, quod aliud $it $ubiectum, quod contr ari- um non e$t. Quare nec contrarijs quodammodo plura $unt principia, $ed duo (vt $ic dicam) numero, nec rur$us duo omnino, quod ip $orum e$$entia diuer $a $it, $ed tria. Homi- nis enim, & mu$icæ ignari, item æris & figura priuati di- uer $a e$t eβentia.

 mus. Vtraque predictarum interpretationum nobis placet, et$i priorem improbauit Sim- plicius. Deinde exemplis confirmat Ati$toteles omnia, qu\,e fiunt è $ubiecto fieri. Vn- de concludit quidquid fit e$$e compo$itum cum ex materia, $ubiectove, & forma denuò accedente coale$cat. Deinde $ubijcit cùm in qualibet effectione $it id, ad quod effectio termi- Qu\,ecunque fiũt fieri è $ub iecto. natur, & id, cui ip$a effectio attribuitur, quod duplex e$t, nempe $ubiectum, & oppo$i- tum, liquidò colligi in qualibet effectione tria inueniri, nimirum $ub ectum, terminum, & eius oppo$itum, vt cùm Socrates fit mu$icus, oppo$itum e$t non mu$i cum, $ubiectum Socra- tes, mu$icum verò terminus. Quod $imiliter patet in eo, quod per artem aliquam figuram, aut effigi\~e recipit.

Siquidem igi- tur _ Cùm principia inquit rerum natu- raliũ $int ea, ex qui bus ip$æ per $e cõ- $tant, & fiunt, tan- quam ex eo, quod earum e$$entia dici- tur, patet quanlibet rem naturalem ex Quanlibet r@ natural\~e ex materia & for ma confici. materia, & forma, vt ex proprijs prin- cipijs cõfici. Quod item ex eo conclu- ditur, quia vnun- quodque ex ijs fit, in qu\,e di$$oluitur: res autem naturales in materiam, & for mam duntaxat di$$o luuntur: $icuti & ea, qu\,e ex accidente, & $ubiecto coale$- cunt, vt homo mu- $icus, in $ubiectum & formam acciden tariam.

E$t autem $ub- iectum _ Di$erimen $tatuit inter $ubie- ctum, materiamve, Di$erimen in ter materiã, & priuatio- nem. & priuation\~e: quia materia pote$t nu- merari, cùm $itmagis aliquid; priuatio verò $it accidens. Item quia genitum fit ex materia per $e, tanquam ex principio componente, ex priuatione vetò non ni$i accidentariò, quate- nus videlicet con$tiruitur ex materia, cui priuatio accidit.

Quapropter principia } O$tendit principia po$$e quodam $en$u dici duo, alio tria. Nam $imateria, & priuatio $umantur quatenus $ubiecto vnum $unt, efficient cum forma duo tan- tum principia; $i quatenus $unt $pecie duo, efficient tria cum eadem.

Qu\,e aut\~e $ub@@citur } Materi\,e naturã & condition\~e explicat ducta $imilitudine à rebus artefactis. Nec abs re. Nã cũ ars natur\,e \,emula $it, facile erit ex ijs, qu\,e atte fiũt, in phy$icarũ rerũ cognition\~e venire. A$$erit ergo materiã e$$e purã potentiã, quia vt $e habet artefactorũ materia ad formas, qu\,e per artem inducuntur; $ic proportione quadam materia re- Ars \,emula n@ tur\,e. rum phy$icarum ad e$$entiam & hoc quiddam, atque ens, hoc e$t, ad $ormas natu- rales, in quibus e$$entia, & quidditas rerum poti$simum con$i$tit. Quare $icuti a@tefacto- rum materia, vt lignum, & \,es nullam artificialem formam; ita materia rerum phy$ica- rum nullam $ormam naturalem in $ua e$$entia cohibet. Ex quo $equitur hanc e$$e puram po- tentiam. E$t autem hic locus de$umptus ex Platonis Tim\,eo, vbi Plato de materia di$$erens. [res-1446-v_0150_142_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Quot igitur verum naturæ, quæ generationi $ubijciun- Text<_>9 68. tur, sint principia, & quomodo tot sint, dictum e$t: palamá e$t contrarijs $ubijci aliquid oportere: & contraria duo eβe: alio autem quodam modo neceβarium non e$t. Ad facien- dam enim mutationem contrariorum altero cum præ$ente, tum ab$ente $atiserit.

Quæ autem $ubijcitur natura, proportione $ciri po- Text<_>9. 69. te$t. Quamenim rationem ad $tatuam æs babet, aut lectica ad lignum, vel ad aliquid aliud eorum, quæ formam obtin\~et materia, & quod informe e$t, antequam formam accipiat, eandem ip$a ad eβentiam, & id quod e$t hoc quiddam, atá ens, habet. Vnum igitur principium ip$a e$t, nec ita vnum e$t aut ens, vt hoc quiddam. Vnum verò e$t ratio, & præter hæc priuatio ei contraria.

Hæc autem quomodo sint duo, & quomodo plura $upe- Text<_>9 70. riùs dictum e$t. Primùm quidem illud diximus, contraria $ola e$$e principia, deinde illud, nece$$arium e$$e aliud quid- dam $ubijci, & e$$e tria. Ex his verò, quæ nunc tradidimus, manife$tum e$t quæ contrariorum sit differentia, & quem- admodum principia inter $e affecta sint, & quid e$t $ubie- ctum. Sed vtrum forma eβentia sit, an $ubiectum, non dum con$tat. Id verò per$picuum e$t principia tria e$$e, & quem. admodum tria, quis ve eorum sit modus. Quotergo, & quæ sint principia, ex his di$piciatur.

 Tertium, inquit, genus locus e$t, qui interit quidem nunquam, $ed omnibus qu\,e gignuntur, $edem exhibet, qui ab$que vllo $en$u tangitur, & adulterina quadam ratione comprehendi vix pote$t. Materi\,e co- gnitio adul- terina.

Vnum igitur } in $ummam colli- git ea, quæ hacte- nus de numero, & contrarietate princi- piorum di$putauit, additque non dum planè ex dictis con $tare, $it ne ma- teria magis $ub$tan- tia; quàm forma; an contrà. Quam tamen controuer$i- am in pr\,e$enti non dirimit; vel quia il- lius explicatio, vt ait Themi$tius, non ad Phy$icum, $ed ad primùm Philo$o- phum $pectat; vel potiùs quia, vt $en- tiunt D. Thomas, & Auerroes, eam in $equentem librum reijcit, vbi formam materiæ præferen- dam $tatuet, doce- bitque formam non $olum e$$e natu- ram, $ed multo ma- gis, quam materiam, quod hunc in modum o$tendit. Id e$t magis natura, per quod ens naturale actu e$t, at- qui ens naturale e$t actu per formam, non autem per materiam, quia forma e$t actus & per- fectio, materia verò e$t pura potentia, ergo, &c. Item quia vt nihil artificio $um e$t ni$i quod artis formam actu habet, ita nihil naturale erit ni$i formam naturalem actu po$sideat. Quo patet quidditatem rei naturalis poti$simum in forma con$i$tere.

 QVÆSTIO VNICA. SINT NE TRIA PRIN. cipia rerum naturali. um, an non? [res-1446-v_0151_143_t0]LIB. I. CAP. VII. QV AESTIOI. ARTICVLVS I. EORVM SENTENTIA, quiomnia vnum e$$e crediderunt.

QVanta fuerit de rerum Phy$icarum principijs apud veteres Philo$ophos di$$en$io, refert Ari- $toteles cap. 2. huius libri, & in primo Meta- phy$icorũ à cap. 3. alij$que in locis. Item Hip- pocrates in libro denatura humana, Plato in Theæteto & Sophi$ta, Theophra$t<_>9 3. cap. $uæ Metaphy$icæ ($i eius e$t illud opus) Plotinus lib. _9_. Enneadis $ecũdæ & ex $acris doctorib<_>9 Iu$tin<_>9 martyr, in $ua paræne$i ad gentes, D. Epiphanius lib. 3. aduer$us hære$es, tomo. 2. D. Irenæus lib. 2. aduer$us hære$es cap. 19. D. Clemens lib. 8. reco- gnitionum, alijq; nonnulli. Erit autem operæ pretiũ eiu$modi placi- ta breuiter comprehen$a $ub vno a$pectu ponere. Atque vt ab illis au$picemur, qui, $iverbo teneantur, in tradendis principijs à veritate longius deflxere, nec tam ea ponere, quam tollere vi$i$unt;

Xenophanes Colophonius Archelai, vt quidam aiunt, $eu Boto- Xenophanes. nis Atheni\~e$is auditor, & Parmenides Eleates, qui Xenophani ope- Parmenides. ram dedit, te$te Ari$totele primo Metaph. cap. 5. & Clemente Ale- xãdrino lib. 1. Stromatũ, itemq; di$cipulus Parmenidis Meli$$us Sa- Meli$$us. mius, õnia vnũ e$$e a$$eruerũt; licet nõ nihil inter eosfuerit di$crimi- minis. Nã Xenophanes, vt$crip$it Ari$toteles inlibello de Xenopha ne, Zenone, & Gorgia, vnum illud ens infinitum e$$e aiebat, $imi- literque Meli$$us; Parmenides verò finitum; et$i alij aliud de eis prodiderint.

Quoniam autem huiu$modi placita, $i ex eo, quem præ$e ferunt, $en$u æ$timentur, non tam di$sidentium Philo$ophorum dogmata, quam dormientium $omnia e$$e videntur; iccirco Ari$toteles ip$e, Quid vnius entis nomi- ne $ignifica- rint. e$to ea hoc libro, acerbè in$ectatus fuerit; in libello tamen proxi- mè citato, alijsque in locis, eadem mitiùs interpretatur, quod & alij po$teà fecere. Nec verò id difficile, aut alienum fuit. Enim verò cùm hi Philo$ophi $cripta $ua ænigmatum inuolucris verbo- rumque in$olentia obtexerint, & ob$curarint; promptũ cuique erat ea in varios $en$us ducere. Igitur Plotin<_>9 Enneade 5. lib. 1. ca. 8. Philoponus, & Simplicius ad cap. 2. huius libri, alijq; nonnulli a$$e- 1. Interpreta- tio. runt eos vnius entis nomine, ens à materiæ concretione abiunctum $ignifica$$e; qua$i dixerint vnum e$$e genus entium materiæ expers; cætera verò, ne entis quidem appellationem mereri, quòd in$tabi- lia $int, mutationique obnoxia.

[res-1446-v_0152_144_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Alij, vt ex $criptis Eudemi Simplicius loco citato memorat, putãt 2. Interpreta- tio. illos omnia vnum dixi$$e, id e$t, vnam e$$e mundi vniuer$itatem, qu\,e res omnes, qua$i vnum quid $uo complexu continet, nec alterius rei creatæ ope indiget; quam intelligentiã innuit etiam Ari$toteles pri- mode generatione, cap. 8. eamque affert Cra$$us ille Çiceronianus in tertio de Oratore ad Quintum fratrem. Denique $unt, qui autu- 3. Interpreta- tio. ment eos per vnum ens intellexi$$e ens primum, intelligibile, ac $\~e- piternum, omnisque mutationis expers, in quo vniuer$a in $impli- cem coeunt vnitatem, id e$t, Deum, quem Parmenides finitum dixe- rit, quod finitam, id e$t, non inchoatam, $ed perfectam, & ab$olutã, nec aliunde pendentem obtineat rationem: Meli$$us verò non re, $ed oratione à magi$tro di$sidens, infinitũ nuncuparit, quòd nulla potentiæ, $patij, aut temporis circun$criptione definitus $it.

Porro hanc fui$$e horum Philo$ophorum ment\~e, nonnulli haud leuibus coniecturis $u$picantur. Primùm, quia celebre fuit apud an- tiquos Phy$iologiæ proceres vnitatis, & vnius entis nomine pri- mam rerum omnium cau$$am de$cribere, quô pertinet illud Mercu- Tri$megi$tus rij Tri$megi$ti, μòvαs ęi2α Twμ απàvtωμ, ide$t, vnitas radix omniũ rerum. Deinde quia con$tatex Ari$totele primo Metaphy $icorum, Vnitas radix omniũ rerũ. cap. 5. & Tullio lib. 2. Academicarum quæ$tionum, Xenophanem vnum illud ens, Deum appella$$e; veri$imile e$t autem à Xenopha- ne Parmenidem, atque ab hoc Meli$$um id accepi$$e, quod etiam ($i- cuti & multa alia) credunt nonnulli ad Philo$ophos mana$$e è di- Philo$ophi multa è $a- cris literis ha u$erũt. uinis literis, præ$ertim ex tertio cap. Exodi, vbi Deus cum Moy$e loquens nomen entis $ibi tanquam proprium a$$umit, Ego, inquit, $um qui$um; & paulo po$t; quie$t mi$it me ad vos.

Vt autem intelligas, quo$en$u dici queat, omnia vnum quid in Deo e$$e, aduerte bifariam vnumquenque effectum $pectari po$$e, nimirum vel$ecundũ id, quod in $e actu po$sidet; vel vt in $ua cau$$a pote$tate continetur, quod virtuale e$$e effectus vocant. At priori quidem modo quilibet effectus diuer$um quid e$t à cau$$a; po$terio- ri nihil aliud, quàm ip$a virtus, & pote$tas cau$$æ. Quo fit vt $i illa $it vnum, effectus quoque, prout in ea continentur, vnum quidpiã $int. Ad hunc igitur $en$um res omnes dicuntur vnum in Deo e$$e, Quo pacto õnia in deo vnum $unt. quatenus in eius pote$tate continentur. Vnde e$t illud D. An$elmi in Monologio omnia effecta in Deo $unt, non quod in $e ip$is$unt; $ed quodid\~e ip$e e$t: & illud Platonis in Sophi$ta, in mundo intelli- An$elmus. gibili, $iue primo Archetypo, id e$t, Deo, omnia vnum $unt; licet in $en$ili, caducoque mundo turbata multitudine diuidantur. Et item Plato illud D. Diony$iij 5. cap. de diuinis nominibus; In diuina bonitate Diony$. $unt omnia immen$uratè & vnitè, $icut in monade omnis numerus vniformiter e$t, & in centro omnes lineæ ad $e ip$æ, & ad vnum ini- tium, à quo proce$$ere, coniunctç, & copulatæ continentur. Quare $iprædicti Philo$ophi $uũ illud dogma ad huius tam reconditæ ve- ritatis intelligentiã retulere, non modò reprehendendi non $unt, [res-1446-v_0153_145_t0]LIB. I. CAP. VII. QVAESTIOI. $ed magnopere etiam cõmendandi. Certè Parmenidem defendit, atque interpretatur Simplicius hoc in lib. ad tex. 6. Be$$ario. 2. lib. contra Calumniatorem Platonis cap. 3. & Nicolaus Cu$a in libro de filiatione Dei. Lege etiam pro ead\~e re Eugubinum lib. 3. de pe- renni Philo$ophia cap. 5. 6. & 7. & F. Mirandulam lib. 6. de exa- mine vanitatis cap. 1. Dubitatio.

Quid igitur cau$$æ fuit, dicet aliquis, cur $e $e Ari$toteles in eos Philo$ophos tam $euerum iudicem exhibuerit, eorumque dicta, et$i in $peciem fal$a, re ip$a tamen veritaticon$ona, totargumentis con- futarit? Nimirum vetus Philo$ophantiũ cõ$uetudo fuerat ab Egyp- tijs, & Chaldæis, atq; à Pherecide Pythagoræ magi$tro ducta, vt Re$pon$. Pherecides. Philo$ophiæ my$teria, aut non $criberent omnino, aut $criberent di$simulanter, id e$t, implicita recedentium $en$uum ob$curitate, & Cur veteres Philo$ phiæ my$teria ima ginibus, & \,e- nigmatis ob- texerint. Mathe matic is imaginibus, atque ænigmatibus reconderent. Ne$as enim putabant ad arcana $apientiæ profanum vulgus admittere, & quæ natura in abdito colloca$$et, & à $e magno $tudio quæ$ita, ac vix tandem reperta e$$ent, ea de$idi & ignauæ multitudini cõmuni- care. Ari$toteles verò et$i iudicaret Philo$ophiam pa$sim euulgandã Cur An$tote- les ænigmati cam Phlo$o phiam nõ - barit. non e$$e; eam tam\~e doctrinæ ration\~e, quod cuncta in ambiguo relin- queret, & interdû inani fal$itatis $pecie veritatem obumbraret, mi- nimè probandam cen$uit. Itaq; ob hanc cau$$am tum hoc loco Par- menid\~e & Meli$$ũ tum alibi antiquos Philo$ophos frequenter im- pugnat in ijsetiam rebus, quibus rectè eos $en$i$$e intelligit, non tã quid illi $ignificare vellent, quàm quod primo verborum a$pectu indicare viderentur, exp\~edens. Ne$cilicet imperitioribus, qui vo- cabulis hær\~et, hallucinandi, & in errorres incidendi occa$sio relin- queretur. Quod animaduertit præter alios D. Thomas 3. Metaph. ad tex. 15. Eu$tratius 1. Ethic. cap. 6. Be$$ario lib. 1. contra Calũnia- torem Platonis cap. 3. & lib. 2. cap. 7. Sed iam adeos pergamus, quī vnum aliquod corpus, rerum naturalium principium fecere.

ARTICVLVS II. OPINIOEORVM, QVI vnum duntaxat rerum naturalium principium inuexere.

HE$iod<_>9 nõ $olùm poeta, $ed Philo$oph<_>9 in primis nobilis tetrã Quid deprin cipus cecine- rit He$iodus. è chao primùm natã extiti$$e, atq; omniũ rerũ materiale prin- cipiũ e$$e in $ua Theogonia {pro}nunciauit, nõ Philo$ophicè, $ed poeticè at q, ex opinione vulgi terrã coeli coniung\~e, atq; om niũ communem matrem vocantis. Idem cen$ui$$e Pherecidem $crip$it Opinion Ph- recidis Theodoretus in libro de materia & mundo; itemque Sextus Phi- lo$ophus in 9. libro. πęòσ φνσικ{οὺ}σ Credibile tamen e$t Pherecid\~e, non $olam terram principium exi$tima$$e; cùm Ari$toteles primo [res-1446-v_0154_146_t0]IN PHYSIC. ARIST. Methaphy$. cap. 7. text. 14. affirmet nullum ex veteribus. Philf$o- phis, qui vnum tantùm principium inuexere, terram rerum initium feci$$e; videlicet, quòd nimium den$a, concretaque $it, & adu\~etitias formas ægrè excipiat.

Thales Mile$ius Ionicæ familiæ parens, vnus è $eptem Græciæ S\~etentia Tha letis. $apientibus, & eorum antiqui$simus, vt ait Tatianus apud Eu$ebiũ lib. 10. de præparatione Euangelica, cap. 3. decreuit elementũ rerũ omnium e$$eaquam, ex qua (vt Origenes in lib. φτλοσοφομένωμ. refert) modò adden$ata, modò in raritatem abeunte, vniuer$a con- $tarent. Nam cùm veterum mentes opinio imbui$$et, mundũ ani- mal quoddam e$$e, nihil Thales ad omnium rerum originem & pro- Antiqui mun dum animal, $ecere. creation\~e magis appo$itum cen$uit, quàm humidum, quo videlicet animalia viuunt, quo pa$cuntur, quo deficiente occidunt. Non de- $unt autem, qui eum ad hanc $ententiam excitatũ fui$$e putent Ho- merico illo carmine ὼκεανὸντέ θέῶν γένέστν, κάτ μκτώςα τηθύν. Qceanum diuum gene$im Tethymque parentem. Cum Thalete $\~e- Quid $en$e- rit Anaximã der. $i$$e Anaximandrum, refert Ari$toteles in lib. de Xenophane, & $i alij aliam ei$ententiam attribuant.

Anaximenes Ioniæ familiæ alumnus, eiu$que auditor Dioge- Anaximenes. & alij. nes Apolloniates, Idæus Imereus, & Archelaus Athenien$is cog- nomento Phy$icus, magi$ter Socratis, aerem rerum principium e$$e dixerunt; ea for$itã adducti ratione, quod aer vltrò cedat, cõ- trarijs minùs ob$i$tat, in minuti$simas partes euadat, & ad quanuis formam $e $e accommodet.

Hippa$us Metapontinus, & Heraclitus Ephe$ius, qui quod ob$- Hippa$us & Heraclitus curè admodum $crip$erit σκοτέτκὸς dictus e$t, rerũ primordia igni dederunt, nimirum quòd inter omnia elementa loco, & dignitate emineat, quòd per omnia cõmeet, quod cæterailli in pabulũ cedãt.

Præter $uperiores Philo$ophos, alij quoque vnum fecere rerum principium, $ed à quatuor elementis diuer$um; quorum opinionem Ari$toteles hoc in lib. cap. 6. text. 54. veri$imiliorem cen$uit, pro- pterea quòd elementa contrarietate di$sidentium qualitatum ma- ximè tencantur, qua vacare materiale principium oportet. Ex ho- Hippus. Anaximãder. rũ numero Rheginus Hippus mixtum po$uit ex aqua, & igni; Ana- ximander Mile$ius, mutata for$itan priori $ententia, medium inter aerem & aquam; vel, vt alij tradunt, medium interignem & aerem, illo den$ius, hoc rarius.

ARTICVLVS III. EORVM PLACITA, QVI Multa principia, partim infinita, par- rim finita $tatuerunt. [res-1446-v_0155_147_t0]LIB. I. CAP. VII. QVAESTIOI.

LEucippus Eleates, & Democritus Abderites, $iue Mile$ius, $e- Quid$en$erit Leucippus & alij. cuti Mochum Phænicium, quem ante Troiæ excidiũ florui$$e memorant, infinita fecere rerũ primordia, id e$t, infinitas ato- mos in$ectiles, penitus $olidas, omniumque patibilium qualitatum expertes, ex quarum cõcretione, & inani mundum coalui$$e a$$ere- bant, ad eum modum, quo ex viginti quatuor literis variè coeunti- bus, omnis dictionum varietas exi$tit; vocabat aut\~e Democritus e- iu$modi in$ectilia πανπεςμὶαν, qua$i rerum $emen. In eâdem ferè $\~e- πανπες- μὶα Demo criti. tentiafuit Epicurus, in quem, vt Lactantius in libro de ira Dei cap. 10. inquit, vanitas omnis de Leucippi fõte profluxit. Eamq; $equi- tur poeta Lucretius in 1. &. 2. lib. $ui poematis, alijq; nonnulli. Ana- Epicurus. xagoras etiam Clazomenius $imilium partium infinitatem induxit, Lucretius. Anaxagoras. & rudis, inordinatæq; naturæ confu$am cõgeriem, quã όμοιομεςὶαν dixit, in eaq; aiebat res infinito t\~epore $ine di$tinctione iacui$$e; $ed euocatis po$te à ex eadem $ingulis rebus, in ordinemque dige$tis, di- uinam mentem vniuer$um in$truxi$$e pariter, & orna$$e.

Plura, non tamen infinita rerum initia alij po$uere; ex quibus Za- Zareta. Hippus. reta Chaldæus lucem & tenebras $ub patris & matris nomine; Hip- Oenopides. pus Rheginus aquam, & ignem; Oenopides Chius ignem, & aerem, Onomacri- tus. Onomacritus ignem, aquam, & aerem; Empedocles autem Agrig\~e- tinus præter illa tria terram, & chaos, $iue $phærum, quod vniuer$a Empedocles. corpora in vnam $peciem informem concluderet. Ab hoc verò, lite vniuer$itatis imperium tencnte, $egregari fingebat elementa ad rerũ procreationem; ac rur$us dominatu, conciliatuque amicitiæ, & an- tiquæ nece$situdinis innouato fædere infera $uperis permi$ceri, atq; vniuer$a inter $e $e confundi.

Denumeris Pythagori- cis lege Plu- tharcũ lib. 1. đ placitis Phi lo$o. cap. 3.

Pythagorei, vt erant Arithmeticæ $tudio$i, totum naturæ ordi- Pythagorei. nem, initia, vires, & effecta in numeros retulerunt, præ$ertim in de- narium, cui (vt ad librum 14. Metaph. Ari$totelis Syrianus refert) ex Pythagoræ di$ciplina my$teria quædam, & occultam vim ine$$e exi$timabant, tum etiam ob numeri huius excellentiam, in quo cæ- Excell\~etia de na, Principorum coniugatio- nes ex Pytha gorica di$ci- plina. teri clauduntur. Nam qui ad denarium perueniũt, inde, qua$i ab$c- luta numeri perfectione, ad vnitatem redeunt, eamque iterant. Ita- que totam naturæ vniuer$itatem decada appellarunt, ac dec\~e princi- piorum coniugationes effinxerũt, ex quibus omnia fierent, & qua- fi ad numerũ aptè caderent; ita $cilicet vt duas $eries, quas συςτοιχὶας dixerunt, hinc inde con$tituerent; vnamboni, at que habitus; alterã mali & priuationis; vtrique decem principia$ic a$signantes, vt alte- ra alteris aduer$aria e$$ent, videlicet.

Finitum. # Infinitum. # Quie$c\~es. # Quod mouetur. Impar. # Par. # Rectum. # Obliquum. Vnum. # Multitudo. # Lumen. # Tenebræ. Dextrũ. # Sini$trum. # Bonum. # Malum. Mas. # Fæmina. # Quadratũ. # Altera parte lõgi<_>9. [res-1446-v_0156_148_t0]IN PHYSIC. ARIST.

HAS decem principiorum complicationes a$$erit Ari$toteles primo Metaph. cap. 2. Alcmeonem à Pythagoricis, vel hos ab illo accepi$$e. Aiebãt quoque ijdem Pyhagorici numeros Pythagorici quantũnume ris tribuerint. e$$e totam e$$entiam rerum ex potentia, & actu con$titutam, & to- tam rerum quidditatem con$tare ex pari, & impari. Quibus verbis quid indicare voluerint non planè con$tat. Veri$imile e$t, quod Auerroes ad cap. 5. lib. primi Metaphy$icorum cen$et, eos nomine paris, & imparis, materiam & formam adumbra$$e, ob $imilitudinis rationem. Numerus enim par, cùm in duo æqua diuiduus $it, apt<_>9 Numerus par materiam de $ignat, impar formam. e$t diui$ioni; at materia cau$$a e$t interitus, atque adeo diui$ionis. Item impar, quia $ectioni minus e$t idoneus, formæ a$similatur, quæ nexus & $tabilitatis cau$$a e$t. Siquidem forma non aliam de$iderat materiam; cùm interim materia alias appetat formas, quo ex appeti- tu diuortium oritur, & di$$olutio, eòque $pectat illud Philonis Iu- dæi in libro allegoriarum, binarius e$t imago materiæ, quæ diuidi- tur, $ecaturque tanquam mortalis.

Denique, vt cæteros omittamus, Plato rerum principia e$$e di- Plato. xit, vnum, tanquam formam, item que magnum & paruum, tanquã materiam, vtei Ari$toteles $æpe attribuit; vt Plutarchus mentem, ideam, & materiam. Iu$tinus verò Philo$ophus & martyr in $ua pa- ræne$i $cribit Platonem in $ententia de principijs, $icuti & alijs ple- ri$que in rebus varium fui$$e; quòd aliquãdo tria principia po$uerit, In $ent\~etia de principijs va- rius. Deum, Materiam, Speciem, aliâs quatuor, quippe qui mundi ani- mam tribus illis adiecerit. Lege Alcinoum in libro de do ctrina Pla- tonis cap. 9. Be$$arionem lib. 2. contra calumniatorem cap. 5. Sim- plicium hoc in loco ad text. 6 Themi$tium ad text. 32.

ARTICVLVS IIII. ARISTOTELIS SENTEN tia de principiis rerum naturalium, eiu$que confirmatio.

COnatu pror$us inani, atque irrito contendit Simplicius hoc in libro ad text. 6. Philo$ophorum placita hactenus à nobis enu- merata ad verum aliqu\~e $en$um reducere. Nos Ari$totelis dun- taxat opinionem tueri, atque illu$trare nitemur, qui in hac contro- uer$ia, non $ine magna ingenij laude, veritatem planè a$$ecutus e$t, & qu\,e ab alijsfalso dicta erant reiecit; quæ verè, $ed ob$curè, in per$- picuam lucem tran$tulit. Minimè vero mirandum e$t veteres illos naturæ interpretes balbuti\~ete adhuc Philo$ophia hacinre, vt in mul tis alijs nõ omnino veritateminueni$$e. Vtenim Seneca lib. 6. Na- turalium quæ$tionum cap. 5. ait, $at magni animi fuit naturæ late- Sonecæ dictũ [res-1446-v_0157_149_t0]LIB. I. CAP. VII. QVAESTIO I. bras cæpi$$e dimouere. Nec res vlla con$ummata e$t, dum incipit, in omnique negotio longè $emper à perfecto fuere exordia.

Sitigitur prima conclu$io. Tria tantũ $unt principia generatio- Prima cõclu- $io, ua pro- po$itæ qn\,e$t. re$pondetur. nis rerum naturalium, materia, $cilicet, forma, & priuatio; id, quod hoc exemplo illu$trari pote$t. Principia, quæ ad Socratis generatio- nem concurrunt, $unt in primis materia, & anima rationalis, quæ e$t forma hominis; è quibus illa hanc excipit, hæc illam perficit, illa huius pulchritudinem amat, hæc in illius gremio conquie$cit; ambæ verò Socratem ip$um componunt. Sed præter illas datur etiam ter- tium principium, nimirum eiu$dem animæ rationalis priuatio, quæ in materia præfuit, & acce$$u formæ abolita e$t. Hæc a$$ertio, cùm $it ex earum numero, quas Dialectici exclu$iuas appellant, duas ha- bet exponentes, quarum prior e$t, principia tria e$le; po$terior non e$$e plura, quam tria. Vtranque Ari$toteles cap. 6. & 7. huius li- Compendiũ rationũ Ari- $totelis ad χ- bandã $upe- riorem cõcl. briluculenta oratione confirmauit, cuius potiora argumenta ad hoc vnum reuocari po$$unt. Principia generationis rerum naturalium $unt contraria, itemque non contraria; quæ, vt minimum, tria e$$e oportet; hæc autem $ufficiunt, tria igitur $unt, non plura nec pau- ciora. Antecedens propo$itio quadripartita e$t. Prima pars ex eo Termini cu- iu$que genera tionis $unt in ter $e contra- rij. $uadetur, quia termini cuiu$que mutationis, à quorum vno in alte- rum progre$sio fit, non po$$unt $ibi non aduer$ari; id quod noo- lùm Ari$toteles loco citato, & 3. lib. huius operis patefacit, $ed Phi- lo$ophi etiam omnes confitentur. Secũda verô probatur, quia prin- cipia, quæ rem componunt, contraria e$$e nequeunt, alioqui non rem conficerent, $ed de$truerent, cùm contraria $e ip$a vltro citroq; interimant. Tertia ex eo fidem habet, quia opus e$t $altem tertia quadam natura, quæ nulli duorum cõtrariorũ aduer$aria $it, quæque in rei genitæ compo$itionem cedat. Quarta denique pars confirma- tur, quia tertia illa natura $ubiecta, $atis e$t, tum vt per $e contrario- rum pugnam excipiat, tum vt cum altero eorum, id e$t, cum forma rem genitam componat.

Secundo probari pote$t eadem a$$ertio hunc in modũ. Quicquid 2. Ratio. generatur χgreditur à nõ e$$e ad e$$e (id enim ip$ũ generatiõis nom\~e præ $e fert) aut ergo progreditur à non e$$e, id e$t, a nihilo $implici- ter; aut à nõ e$$e, id e$t, ab aliquo, quod iccirco nõ e$$e dicitur, quia caret perfectione, $euforma, quam $u$cipere aptum $it. Primum da- ri non pote$t, quia ea progre$sio, creatio e$t, non generatio. Dabi- tur ergo $ecundum, id e$t, profici$cetur à non e$$e, hoc e$t, à mate- ria, in qua in$ideat priuatio formæ rei, quæ gignitur; atque adeo in qualibet generatione dabitur materia, forma, & priuatio. Cùmque tria hæc $ufficiant, non plura erunt con$tituenda principia.

Po$tremò, tria hæc requiruntur, ac $atis $unt, vt per ea$ub$tan- 3. Ratio. tialis generatio à cæteris mutationibus di$tinguatur. Non e$t igitur cur plura, pauciora ve $tatuamus. Antecedens probatur, quia gene- ratio $ub$tantialis per priuationem $ecernitur à motu, qui oritur à [res-1446-v_0158_150_t0]IN PHYSIC. ARIST. termino po$itiuo; per materiam à creatione, quæ nullum $ubiectum $upponit. Denique per formã vnaquæque generatio ab alia di$tin- guitur, vt 5. huiu$ce operis libro patebit.

Ex dictis con$tat omnia hæc principia di$tinctam rationem prin- Tria princi- pia di$tinctas habere ratio- nes principi- andi. cipiandi $ibi vendicare. Materia enim e$t principiũ mutationis, quia tran$it ab vno termino ad alium abijciendo terminum à quo, reci- piendo terminum ad quem. Forma, quia ad eam tran$it materia ip$ã in $e recepiendo. Priuatio, quia e$t id, à quo materia migrat ad for- mam, & quod in tran$mutatione per $e abijcit.

Sunt autem tria hæc principia e$$entialia generationi, hoc e$t, Tria princi- pia e$$entia- lia generatio ni. quæ $ola atque omnia ad nudam generationis e$$entiam percipi\~e- dam, $iue ad definitiuum illius conceptum $im pliciter exiguntur, ac $ufficiunt: cùm tota ratio intrin$eca generationis in eo con$i$tat, ab- $oluaturque, vt $it progre$sio à priuatione formæ in materia ad no- uam formam, quæ acquiritur.

Secunda conclu$io. Duo tantũ $unt principia res naturales con- 2. Conclu$. $tituentia, videlicet materia & forma. Hanc a$$ertionem probauit Ari$toteles cap. 7. huius libri v$que ad tex. 65. pote$tque ex eo con- firmari, quia priuatio cùm aduer$etur formæ, eaque acced\~ete ab$ce- dat: cùm præterea non $it $ub $tantia haud quaquam ad rem genitam Sola materia & forma $ũt principia cõ- $tituentia c po$itum - turale. conendam coire valet, proindeque ad id $ola forma & materia elinquitur. Quod verò hæc e$$entiã con$tituant $uo loco patebit.

ARTICVLVS V. ARGVMENTA ADVERSVS ea, quæ proximè conclu$a $unt.

COntra ea, quæ $uperiori articulo $tatuim<_>9, nonnulla $e $e offe- 1. arg. runt argumenta. Primum. Cau$$a efficiens generationis debet etiam in naturalium rerũ principijs numerari: plura igitur $unt principia, quàm tria. Antecedens $uadetur; quiaomnis actio pen- det per $e à cau$$a efficiente; alioqui efficiens non e$$et cau$$a per $e; imo & à cau$$a finali, & exemplari, quæ non minùs etiam, quæque in $uo genere, in effectum per$e influũt. Adde quòd cùm ab$oluta cuiu$que rei cognitio omnium cau$$arum intelligentiam depo$cat, vtalibi o$tendimus, non videtur quo pacto generationis notio ab$q; eiu$modi cau$arũ perceptione haberi queat. Vnde fit, vt eas genera- tio in $uo conceptu, tanquam principia $ibi e$$entialia, debeat in- cludere.

Secundũ. Non minùs per $e progreditur generatio à forma abe- 2. arg. unte, quàm à priuatione formæ $uccedentis: ergo $i hæc priuatio, e$t per $e generationis principium; illa itid\~e forma erit. Probatur a$$ũ- ptum, quia tam fieri nequit vt $ine illa forma, quàm vt $ine hac pri- [res-1446-v_0159_151_t0]LIB. I. CAP. VII. QVAESTIO I. uatione generatio detur; cùm $emper generatio vnius $it corruptio alterius.

Tertium. Tam videtur per $e requiri ad generation\~e habilitas, $iue 3. arg. aptitudo materiæ ad excipiendam formam, quàm materia ip$a: ergo eiu$modi habilitas erit aliud principium à cæteris di$tinctum. An- tecedens probatur, quia nihil gignitur ni$i exidonea aptaque mate- ria; adeò vt cœle$tis materia & forma $ublunaris nec diuimitus in vnum compo$itum per $e coire po$sint, quia nimirum materiæ cœ- le$ti ad rerum intereuntium formas excipiendas habilitas deficit.

Quartum. Generatio non tendit per $e adformã, $ed ad compo$i- 4. arg. tum, vt Ari$toteles docuit hoc in libro cap. 7. text. 64. Igitur forma non e$t principium per $e. Probatur con$ecutio, quia $i generatio non tendit per $e ad formam, certe nec illam in $uo conceptu inclu- det: ex quo fiet vt forma non per $e, $ed ex accidente ad generatio- nem pertineat.

Quintum. quod generationem à creatione per $ubiectum, & à 5. arg. motu per priuationem haud probè di$tinxerimus, videtur o$tendi. Primùm quia actiones non à $ubiecto, neque à termino à quo, $ed à termino, adquem feruntur, di$tinctionem accipiunt. Deinde quia cùm gratia in anima à Deo creatur, eiu$modi creationi $ubijcitur ani- ma; atque adeo etiamcreationi $upponitur $ubiectum. Item quia cùm vnum corpus ab altero illuminante, & continuo motu ad ip$ũ accedente, maiora lucis incrementa accipit, ea mutatio, quia conti- nua, e$t verè motus; & tamen non pote$t generatio ab ea di$tingui, cùm illa etiam à priuatione incedat.

Sextum. Ad actionem, qua Deus primos humani generis paren- 6. arg. tes initio mundi procreauit, concurrerunt materia, priuatio, & for- ma: & tamen non videtur admittendum eam fui$$e veram generatio- nem; cùm fuerit actio quædam per extraordinariam Dei potentiam miraculo exhibita. Non ergo tria illa principia $olius rerum natura- lium generationis principia $unt.

ARTICVLVS VI. ARGVMENTO rum di$$olutio.

SV periora argumenta $ic dilue. Ad primum nega propo$itionem Solutiô. pri- mi arg. antecedentem, & ad eius probationem dicito rectè cõcludi ge- nerationem pendere per $e à cau$$a effectrici, finali, & exempla- ri. Cæterùm id non $at e$$e, vt hæc, e$$entialia principia generatio- nis con$tituenda fint; requiritur enim prætereà, vt in conceptu ge- Generatio quopacto e$- $entialiter de finiatur. nerationis per $e includantur; quod non ita e$$e con$tat ex dictis: $i- quid\~e generatio definitur e$$entialiter progre$sio à priuatione for- [res-1446-v_0160_152_t0]IN PHYSIC. ARIST. mæ in materia ad nouam formam; in qua definitione nulla externa- rum cau$$arum mentiofit. Vrgebit tamen qui$piam hoc modo, ge- neratio e$t actio quædam:$ed actio includit in $uo conceptu cau$$am agent\~e cùm definiatur actus agentis, quatenus agens e$t: igitur ag\~es pertinet per$e ad conceptum generationis. Occurrendum tam\~e ge- nerationem trifariam $pectari po$$e; primum vt procedit ab agente; Triplex con $ideratio ge- nerationis. deinde vt recipitur in patiente; tertio ab$olutè, vt mutatio e$t: pri- mô modo includere in $uo conceptu definitiuo agens; $ecundo pa- tiens; tertiò neutrum.

Ad reliquam partem eiu$dem primi argumenti dices perfectã co- gnitionem definitiuam non requirere perceptionem cau$$arum ex- ternarum, vt in alio huius libri loco docuimus; proindeque $imiles cau$$as non $pectare e$$entialiter ad generationem; $ed eat ntum principia, qu\,e ad definitiuam eius notitiam exiguntur.

Ad $ecundum, formam abeuntem non includi per $e in conceptu Sol. 2. definitiuo generationis, $icuti priuatio formæ geniti: nec formam illam per $e ad generationem requiri:$i enim nulla forma excedente, noua $uccederet (quod diuina virtute fieri pote$t, et$i pernaturam $emper interitus vnius antecedat generationem alterius.) adhuc ni- hilominùs tota generatio con$taret.

Ad tertium, Dicendum, vel per materi\,e habilitatem intelligi po- Sol. 3. tentiam materiæ, vel non repugnantiam ad accipiendas formas, quæ quodammodo à materia $luit. Si primum, liquet non concludi dã- dum e$$e quartum aliud principium; $iquidem potentia materiæ e$t ip$a materia, nec ab ea vllo módo di$tinguitur: $i $ecundum, occur- Aptitudo ma teriæ & pri- uatio quomo do $e habeãt. rendum erit eiu$modi non repugnantiam, $iue aptitudinem, inclu- di in priuatione vt quidpiam, quod ab illa concernitur; quandoqui- dem priuatio definitur negatio formæ in $ubiecto apto. Quo fit, vt ea aptitudo $it quædam veluti appendix principij, non autem prin- cipium per$e. Cur autem priuatio potiùs, quàm eiu$modi aptitudo principium con$tituatur, cau$a e$t; quia ratio generationis non ab aptitudine materiæ, $ed à priuatione per $e dependet, vt ex defini- tione generationis patet. Vnde colliges non recte Argentinatem in Improbatur opinio Arg\~e- tinatis. 2. $ent. d. 18. q. 1. art. 2. a$$erui$$e principia rerum naturalium re- εtiùs poni materiam, formam, & rationes $eminarias, ide$t, habilita- $ingulis rebus naturalibus à Deo inditas; quàm materiam, formã & priuationem.

Ad quartum, Reiecta alium in locũ longiori di$putatione deter- Sol. 4. mino generationis, re$pondendum e$t generationem, vt$upra atti- gimus, tendere per $e & ad formam & ad compo$itum; adformam vt adterminum minùs præcipuum, qui dicitur produci vt quo (ex- cepta anima rationali, quæ à Deo creatur) ad compo$itum verò, vt Forma, & cõ po$itum ter- minus gene- tationis. adterminum principalem, qui dicitur fieri, vt quod; atque ita inter- pretandum e$$e locum Ari$totelis in argumento adductum: neq; ex illo haberi generation\~e non profici$ci etiam $uo modo per $e ad for- [res-1446-v_0161_153_t0]LIB. I. CAP. VII. QV AE STIO I. mam, eamque in $uo conceptu includere. Verum licet tam forma, quàm compo$itum per $e terminent generationem; quia tamen $o- la forma vt di$tinctiuum per $e illius eam terminat (compo$ita enim ratione duntaxat formarum, eiu$modi di$tinctionem conferunt) fit inde, vt non compo$itum; $ed forma principium generationis habeatur; maximè cum compo$itum non $e habeat ad generatio- nem, vt principians, quod ad principij rationem nece$$arium erat; $ed vt principiatum, genitum ve principiorum concur$u.

Ad quintum re$pond endum actiones mutatione$que eatenus Sol. 5. dici per terminos ad quos din$tingui, quatenus omnes, verbi gratia, generationes inter $e; & creationes item inter $e omnes, ac $imiliter motus à terminis ad quos profici$cuntur, mutuam di$tinctionem capiunt. Quod tamen non efficit quominùs generationes $ecundũ modum à nobis explicatum, ab alterius generis mutationibus actio- nibu$ue per aliud quidpiam differant. Ad id verò, quod de gra- tiæ creatione obijcitur, dicendum nos eo in loco de propria dun- taxat creatione fui$$e locutos; non de impropria, qualis ea e$t, qua gratia in præiacente $ubiecto à Deo producitur, vt in 8. huius ope- ris libro docebimus.

Ad diluendum verôid, quod de di$crimine inter motum genera- quo pacto õ- nis motus in cedat à termi no po$itiuo. tionemque opponebatur, intelligendum e$t dupliciter po$$e motũ â termino po$itiuo tendere: nimirum vel quia ab eo iam in $ub- iecto exi$tente incipit, & continuatur; vel quia ab eo continuatur, non tamen incipit. Secundum priorem modum incedit motus, quo Socrates è pallido fit candidus: $ecundum po$teriorem is, quo aer è tenebrico$o fit lucidus per continuum acce$$um corporis illumi- nantis: $emper enim po$t inchoatum motum vna pars lucis aliam iam acqui$itam $upponit tanq uam terminum, è quo ad vlte- riorem partem acquirendam motus progreditur. Hoc po$ito dicendum motus omnes, de quibus, cùm motum generationemque di$tinximus, locuti fuimus; incedere à termino po$itiuo, alteru- tro è duobus ijs modis, quos diximus: proindeque ratum adhuc manere propo$itum di$crimen.

Ad Sextum dicito procreationem illam primorum parentum Sol. 6. Procreatio primotumpa r\~et@ fuit vera generatio. veram fui$$e generationem: nec ob$tare quòd $upra v$itatum na- turæ cur$um acciderit; cùm omnia, quibus generatio e$$entialiter cõ$tat ad eam cõcurrerint. Non enim quod aliquid miraculo, aut na- turæ vi fiat, $at e$t ad e$$entiæ di$crimen arguen dum, $i intrin$eca omnia conueniant.

[res-1446-v_0162_154_t0]IN PHYSIC. ARIST. _CAP. VIII._

VEterum autem dubitationem boc vno dunta- _Text<_>9 71._ xat disolui modo, po$t bæc dicemus. Primi enim Philo $opbi, tùm veritat\~e, natur am\’{que} rerũ inue $tigarent, qua$i ad aliā quandā viā imperi- tia deducti à verò aberrarunt, at\’{que} inquiunt rem nullam aut generari, aut interire, propter a quod nece$$e $it id, quod gigni- tur, aut ex eo quod $it, gigni, aut è nibilo, è quorum neutro gigm posit. Nã id, quod sit, non gigni 3 quandoquidem iã sit, è nibilo verò nibil fieri, quod $ubijci aliquid oporteat. Atque _Text<_>972._ hoc $anè modo id, quod deinceps accidit adijciendo, multa ese negant, id $olum, quod e$t, conce dentes. Illi igitur ob ea quæ dicta $unt, in hanc opinion\~e adducti $unt. Nos autem _Textus 73._ dicimus ex eo, quod sit, aut eo, quod nõ sit, fieri aut id, quod non e$t, aut id, quod e$t, facere aliquid, aut pati, aut quiduis hoc fieri, vno modo ab eo nibil differre, medicum aliquid fa- cere, aut pati, aut è medico aliquid ese, aut fieri. Quare cùm _Textus 74._ hoc bifariam dicatur, illud quoque ex eo, quod sit, & id quod e$t, aut facere, aliquid, aut pati duobus modis dici manife- $tum e$t. Ædific at itaque medicus, non vt medicus, $ed vt ædificator, idem\’{que} albus fit, non vt medicus, $ed vt niger; me detur autem, medicus\’{que} ese desinit quatenus e$t medicus. Cū verò maximè propriè medicum quidpiam facere, aut pati, aut è medico fieri, si bæc quatenus medicus aut patiatur, aut faci- at, dicamus, illud quo\’{que} planum e$t, ex eo, quod non e$t fieri, id significare, quatenus non e$t. Quod cùm illi non di$tin- xiβent à veritate abducti $unt: & ob banc ignorationem eò ignor antiæ deuenerunt, vt aliarum rerum nullam generari, aut e$$e exi$timarent, imo verò vniuer $am tollerent genera- tionem.

 Capitis octaui explanatio.

VEterũ autem } Refert ab$urdas quorundam Philo$ophorum opiniones, qui ex in- $citia principiorum eò adducti $unt, vt omnem $ub$tanti\,e generationem, interitũq; Dogmata ne gantium ge- nerationé, & interitum $ub $tantialem. negarint. Erat autem eorum ratio h\,ec. Quidquid o@itur, aut ex eo quod e$t, oritur: aut è nihilo. Non e@ eo, quod e$t, quia iam res e$$et antequam oriretur: non ex nihilo; quia è nihilo fieri aliquid non pote$t, $iquid\~e $em per aliquid $ubijci oporter, è quo res gignatur. Nulla e$t igitur generatio, pro indeq, nullus interi- tus. Vnde etiã colli- gebãt vnũ tantũ dari ens, quod neque gi- gni, neq, oriri po$- $it. Quo patet huius $ent\~eti\,e, & rationis auctores $ui$$e Par- menid\~e, & Meli$sũ, de quibus $upra.

Nos autem } Vt propo$itã ration\~edi luat, monet priùs du pliciter accidere po$ $e, vt ex eo, quod e$t, autex eo, quod non e$t, aliquid fiat; nimi rũ per $e, aut ex acci d\~ete; quod exemplo medici aperit, quem facere aliquid aut pa @i, aut è quo fieri quidpiã totid\~e mo- dis dicimus. Nimirũ per$e, & qua medi- cus e$t, mederi; & ex medico nõ medi cũ fieri; ex acciden- te verò edificare, & albe$cere. Hanc aut\~e di$tinction\~e ait Ari- $toteles antiquos ig nora$$e, ideòque ge nerationes è medio $u$tuli$$e.

Nos aut\~e & ip$i } Propo$itã rationem diluit explicãdo in Bifariã fieri quidpiam ex co, quod e$t. primis po$teriorem partem a$$umptionis. Nam $i intelligant non po$$e aliquid fieri è nihilo, $iue ex non ente, ve non ens e$t, tanquam ex principio componente, concedenda e$t eis a$$umptio; $ed in eo f\~e- $u neganda maior propo$itio: $ignificat enim, quidquid fit fieri ex aliquo in actu, aut ex ni- hilo in actu; hunc enim duntaxat entis modum veteres agno$cebant. Si verò conten dant ex non ente per accidens nihil fieri, vtex principio componente, ide$t, mhil fieri ex materia, cui accidit non ens, ide$t, cui accidentario conuenit priuatam e$$e forma rei, qu\,e gignitur; tunc neganda e$t maior propo$itio.

Similiter verò } Re$pondet ad prior\~e part\~e a$$ũptionis, aitque ens nõ fieri ex ente per $e; [res-1446-v_0163_155_t0]LIB. I. CAP. VIII. EXPLANATIO.

Nos autem & ip$i dicimus nibil quidem omnino ex eo, Text<_>9. 75. quod non e$t, fieri, tamen ex eo, quod non e$t, ex accidenti fi- eri; ex priuatione enim fit, quæ e$t per $e non ens, & non in- e$t. Sed admir ationi hoc e$t, ac videtur fieri non po$$e, vt hoc Text<_>9. 76. modo ex eo, quod non e$t aliquid fiat. Similiter verò ne\’{que} ex eo quod e$t, ne\’{que} id quod e$t, fieri ni$i ex accidenti, & per in- de hoc fieri, ac $i ex animali animal fieret, & ex aliquo ani- mali aliquod animal, vt $i ex equo fieret canis. Non $olùm enim ex aliquo animali fieret canis, $ed ex animali, non ta. men vt animal; quandoquidem boc iam e$t. Quod $i aliquod Text<_>9 77. animal non ex accid\~eti fieri debeat, non ex animali erit. At\’{que} etiam $i quidpiam, quod e$t, non ex eo quod e$t, neq; ex eo, quod none$t. Nam ex eo, quod non e$t fieri, quid nobis $igni$i- cet, dictũ e$t, n\~epe, quatenus non e$t. Sed neq; id tollimus rem Text<_>9. 78. omnem eβe, aut non e$$e. Vnus igitur hic e$t modus. Alter e$t, quoniam actu & pote$tate hæc dici poβunt, quod quidem alibi magis exqui$itè e$t definitum. Quare, vt diximus, du. bitationes diluuntur quibus adducti aliqua eorum, quæ dicta $unt, $ummouent. Ob bæc enim veteres ab ea via, quæ ad ge- ner ationem e$t, & ad interitum, atque omnino mutationem tantopere aberrarunt. Hæc namq; $i per $pecta fuiβet natura ab omni eos ignor atione liber a$$et.

_CAP. IX._

ATtigerũt quidem igitur eam & nonnulli alij; $ed nõ Text<_>9 79. $atis. Primum enim quà Parmenidem rectè dicere con$entiunt, ex eo, quod non e$t aliquid omnino fi- eri fatentur, Deinde $i numero e$t vna, pote$tate quoque vna e$$e illis videtur, quod $ané plurimum differt.

 $ed per accidens. Vt enim $i animal fieret ex animali, & quoddam animal ex quodam anima- li, ceu canis ex equo; animal in cõmune, quod includitur in cane, nõ fieret per $e ex anunali inclu$o in equo; $ed canis fieret per $e ex equo, $eu non cane, quia natura non fer- tur per $e in productionem eius, quod iam erat in materia, $ed eius, quod non dum erat: ita $i ens, vtens, fieret, oporteret nullum prçcedere ens, atq; ita ex nihilo fieret; quod e$t impo$- $ibile. At cùm non fiatens, vt ens, $ed hoc vel illud ens, $at e$t pr\,ece dere aliquod nõ ens, ni- Ens, vt ens, non fit, $ed hot, vel illud ens. mi@um, id, quod effici debet; licet hoe non ens re vera aliud ens $it. E$t itaque Ari$totelis in- $titutum hoc loco, docere, vt fiat hoc ens non debere ex nihilo fieri, $ed ex aliquo ente; dũ- modo id, ex quo fit, non $it illud ip$um, quod efficitur.

Alter e$t } O$t\~e dit aliter quoque dil ui po$$e antiquorũ ration\~e adhibita ni mi@um di$tinctione entis, quod partim dicitur actu, vt ho- mo, & ignis; pattim pote$tate vt libro 9. Metaphy$. c. 12. ex- Ens aliud actu, aliud po te$tate. plicatius dicitur. Ité que po$ita diui$ione non entis in nõens actu, & non ens po te$tate, ide$t, purum mhil. Tum ad prio rem partem a$$um- ptionis re$pôdet res naturales fieri ex en te pote$tate, ide$t, ex materia prima, non vero ex ente actu. Ad po$terior\~e, ea$- d\~e ex non enre actu; non tamen ex non ente pote$tate fieri. Colligit deinde ma nife$tú iam e$$e quo pacto dubitatio ve- terum Philo$opho- rum geneιationem negantium di$$olui po$sit, nempe $i acu tè per$piciatur natu- ra materi\,e priuatio- n\~e hab\~etis: $ic enim facilè apparebit quopacto ex eo, quod e$t, & ex eo, quod non e$t, res gi- gnantur.

Capitis noni explanatio.

ATtigerũt a quidã Coarguit Platonicos, qui tamet$i materie cognition\~e attiger\~et, eã tamé à priuatione neutiquã di$tinguebât, {pro}indeq; $icuti priuatio sïpliciter e$t nõ ens; ita materiã ab$olutè nõ ens {pro}nuntiabãt. Fuerũt aut\~e in hũc error\~e adducti raticne illa [res-1446-v_0164_156_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Nos enim materiam, & priuationem e$$e diuer $a dici- mus, ip$orumque alterum materiam non eβe ex accidente, priuationem verò per $e, rur $us materiam ad $ub $t antiæ ra- tionem propiùs quodammodo accedere, priuationem nequa- quam. Illi verò magnum & paruum, aut vtrunque $imul, _Text<_>9 80._ aut alterum $eor$um; non ens $imiliter. Quare ternarij alius bic, alius ille e$t modus. Hucu$que enim peruenere, naturã aliquam e$$e $ubijciendam: $ed hanc vnam faciunt. Nam dualitatem et$i aliquis ip$am facit, nempe magnum & paru- um, nibilominùs tamen idem facit, quando alter am de$pe- xit, videlicet, priuationem. Illa enim permanens eorum, quæ fiunt, vnà cum forma, cauβa e$t, perinde atque mater. At contr arietatis alter a pars non e$se omnino per $æpe ei vi- _Text<_>9 81._ detur, qui ad eius maleficium animum attenderit. Cùm enim diuinum quiddam $it, & bonum, & expetendum, aliud qui- dem contr arium ei e$$e dicimus, aliud, quod natura $ua ip- $um expetat, atque de$ideret. Illis autem accidit, vt $uum ip$ius interitum contrarium expetat. At neque $e ip$a expe- tere pote$t forma; quandoquidem non egeat: neque contrari- um, cùm vicisim $e $e contr aria interimant. Sed boc, e$t materia, perinde appetens illud ac $i marem fæmina, & quod turpe e$t, appetat pulchrum. At nec turpe, nec fæmina per $e, _Textus 82._ $ed ex accidenti. Partim verò & interit, & oritur, partim non. Nam quatenus e$t id, in quo, ea ex parte interit; quã- doquidem in eo e$t id, quod interit, nempe priuatio. Quo au- tem pote$tate e$t, eo non interit; $ed nece$$e e$t eam neque oriri, neque interire. Nam $i oriatur aliquid primum $ubij- ci oportet, ex quo in$ito oriatur, quæ quidem e$t ip$ius natu- ra. Quamobrem erit antequam fiat Dico enim materiã, quod rei cuiu$que $ubiectum e$t primum, è quo in$ito non ex ac ci- denti aliquid oritur, & in quod $i quidpiam interit, vltimum abeat. Quare erit interempta, antequam intereat.

 Parmenidis, quidquid e$t pr\,eter ens, e$t non ens; tum illud $umebant, materia e$t pr\,eter ens; cum non $it ens actu. Vnde concludebant materiã $im pliciter e$$e non ens. Deinde quia ar- bitrabantur qu\,ecunque $unt vnum $ubiecto, eadem vnum e$$e pote$tate, ac ratione. Quare cùm animaduerterent materiam, & priuationem vnum quidpiam $ubiecto e$$e; colligebant e$$e quoque idem ratione, & e$$entia; atque adeò materiam $impliciter e$$e non ens.

Nos enim } Docet $e à Platonicorum hac in re $ententia abhorrere, quod cen$eat mate- Materiam e$- $e nõ ens per accidens. riam & priuationem ratione inter $e differre, materiamque e$$e non ens per accidens, ra- tione videlicet priuationis, qu\,eip$i accidit, priuationem verò e$$e non ens per $e. Rur$us ma- reriã e$$e aliquo mo do $ub$tantiam, pri uationem verò nul- lo pacto in $ub$tan- tijs numerari po$$e.

Illi vero magnũ } Cum Platonici ma- gnum & paruũ pro materia$tatuerint, & vtrunq; nõ e$$e, aut vtrunq; $imul, aut al terum $eor$im affir- marint, fit vt ternari us principiorum ab eis, & ab Ari$totele po$itus nece$$ariò $it diuer$us. Licet enim Platonici $ubiectum dari fateantur, ab eo tamen pote$tate, & ratione teitium, ni- mitum priuationé, non di$tinguũt, vti- que eam contemné- tes propter malefici um, quod molitur, dum in cau$$a e$t, vt materia alteram for mam expetat, & eã cui actu coniuncta e$t, repudiet.

Illa enim per- manés } Dũ Platoni Materiam & priuationè in ter $e formali ter di$tingui. cos in$ectatur, dua- bus rationibus ma- teriam, & priuatio- nem formaliter in- ter $e differre o$ten dit. Prior ita habet. Materia permanet cum forma, eamque $uo gremio excipit, tanquã mater $em\~e ad gignen dã prolem, $ed priuatio cùm form\,e aduer- $etur, neque cum ea manet, neque illam excipit. Non igitur priuatio, & materia formaliter idem $unt. Hanc verò rationem illu$trat edocens formam quidpiam diuinum e$$e, & bonum, atque expetibile, quod materia ingenita $ibi propen$ione exoptat, & affectat.

Illis autem accidit _ Po$terior ratio hec e$t. Si materia, & priuatio formaliter idem e$s\~et, $equeretur aliquid $ui ip$ius interitum appetere, quod a natur\,e legibus quam maximè e$t alienum. Probatur con$equutio. Nãforma cùm pulchrum & diuinum quidpiam $it, admo, dũ appetibilis e$t, non appetit vero ip$a$e; quia nihil eius, quod po$sider, de$iderio tenetur, [res-1446-v_0165_157_t0]LIB. I. CAP. IX. QV AESTIOI.

Principiū autē, quod in genere formæ e$t, vtrū vnū $it, anmulta, & quot, aut quæ $int, primæ Philo $opbiæ munus e$t exqui$itè definire. Quare in id tempus reyciatur. De natur a- libus verò, & quæ intereunt, formis, in his, quæ po$t dem\=o- $trabuntur, dicemus. Principia igitur eβe, quæque, & quot $int numero, bunc in modum à nobis $it definitum. Rur $us verò aliunde exor$i dicamus.

 $ed eius duntaxat, quo caret; forma autem $e ip$a carere non pote$t. Reliquum e$t igitur, vt materia affecta priuatione formam tanquam proprium actum perfectionemque defideret. Qnare $i quis autumet materiam non differre formaliter à priuatione, con$equens erit, vt di- cat priuationem appetere formam, cuius adu\~eu perit ac proinde idem $ibi ip$i exitium optare.

Partim verò _ Ab$oluit materi\,e tractationem docens materiam per $e & $uapte natura, Materiam pet $eneque gene ration\~e, neq; interitũ $ubi- re. $eu ratione $u\,e $ub$tanti\,e, neque generationem, neque interitum $ubite, $ed ex accidente dũ- taxat, ide$t, ratione priuationis, qu\,e in ea $uo modo gignitur, atque interit, cùm incipit e$$e, rur$usque aboletur. Non gigni autem, nec interire per $e materiam ex eo o$tendit, quia gigneretur ante $uú ortum, & ante $uum interitum interiret, quod fieri nequit. Hoc autem $equi ea ratione demõ$trat, quia quidquid fit, ex aliquo, quod primũ $ubijcitur, nece$$e e$t fiat; & quod interit, in aliquod vltimum $ubiectum intereat oportet, quod$anè nihil aliud e$t, quam materia ip$a, qu\,e definitur primum cuiu$que $ubie- Materi\,e defi- nitio. ctum, ex quo in$ito vnũquodque non ex accidente generatur, & in quod, $i quidpiam in- teritp o$tiemò re$oluitur.

Principium autem _ Cùm forma è tribus principijs vnum $it, tantumque in re con$titu- enda habeat momenti, vt ip$a totam pene e$$entiam contineat, doctrin\,e ratio po$tulare vide- batur, vt po$t diligentem materi\,e & priuationis di$putation\~e, de forma non minus accuratè ageretur. Occurrit Ari$toteles generalem form\,e tractationem ad primam $pectare Philo$o- phiam: explicationem verò formarum naturalium, & intereuntium in ijs, qu\,e $equuntur, tra- dendam effe. Quod pr\,e$tat partim 2. huius operis, partim in libris de ortu, & interitu, & de animalibus, alijsque Phy$iologi\,e libris.

 QVÆSTIOI. INSIT NEREBVS phy$icis materia. ARTICVLVS I. QVIBVSPOTISSIMVM AR- gumentis Philo$ophi in rebus phy$icis materiam a$truxerint.

COn$tituto $exti & $eptimi capitis cõtrouer$ijs prin- cipiorũ numero, $equitur vt eas qu\,e$tiones, qu\,e prĩ- cipia $ingulatim attingunt, di$putem<_>9. Atq; vt à ma- teria ordiamur, in cuius agnitionē õnes ferè, qui de natura $crip$erunt, veritate duce ferebãtur, licet eius nomen minus apertè celebrarint. In primis a$$erendæ materiæ com- [res-1446-v_0166_158_t0]IN PHYSIC. ARIST. plures fuere rationes, ac viæ, quas tradidit Ari$toteles partim cap. 6. Ari$toteles. Plato. Plotinus. I.argum. huius libri, partim 8. Metaph. c. I. tex. 4. & lib. 12. c. 2. tex. 7. Plato in Timæo, Plotinus lib. 4. Enneadis. 2. cap. 6. Auerroes 4. huius o- D. Dama$ce; nusi $uis Phy $icis capit. 3. Scot. 7. Meta- phy. q. 5 Alb. M. hoc loc. tract. 3. c. II. Greg. Arim. in. 2. d. 12. q. 1 art. I. peris com. 38. & 8. Metaph. com. 12. ac pleriq; alij. Nos paucis id {pro}- bare hunc in modum po$$umus. Cum ignis exaqua ignem generat, aqua non ex toto interit, neq; in nihilum abit; $iquidē po$$e in nihilũ Po$$e in nihi lum redigere $olius drumæ potentiæ e$t. redigere $olius diuinæ virtutis e$t. Manet ergo aliquid, quo $uper- $tite, ac$eruato fiat aquæ in ignem conuer$io. Id autem non e$t for- ma aquæ: $iquidem hæc nequit cum formaignis in eodem compo$i- to cohærere. E$t igitur materia.

Item, vt communi$apientum decreto ratum e$t, ex nihilo quic- 2. argum. quam gigni non pote$t; gignitur ergo ex aliquo, quod priùs extite- rat: id autem non e$t forma; eanamque denuò inducitur. E$t igitur quippiam, quod aduenientem formam excipiat, & vnum idemque permaneat, id e$t, materia. Atque hæ duæ rationes collectæ $unt ex ea di$putatione, qua Ari$toteles proximis capitibus materiam inue- $tigauit, a$$eruitque.

Tcrtio comprobatur idem in$titutum, quia $icuti in $ummo rerü 3. argum. gradu e$t actus purus, nullius indigus, formarum omnium effector, & omnis mutationis expers, in quem $eries efficientium cau$$arum vltim ò de$init: ita in infimo e$$e aliquid debet, quod $it pura poten- Sicuti datur vnus actus pa rus, ita vna pu ra potentia. tia, omniũ egena, formarü omniũ receptrix, & ip$a per $e infor- mis, nullã effectric\~e vim hab\~es, atq; ad omnes corporeas mutatiões $ubeundasidonea, in quam cau$$arũ patientiũ ordo terminetur: hoc autem nihil aliud, quam materia e$t. Lege pro hac ratione, $i placet; Alcinoum in lib. de doctr. Plat. cap. 11. Ficinum lib. 5. de immorta- Alcinous. lit animorum cap. 4. Scotum in 2. d. 12. q. 1.

Denique idem confirmatur huncin modum, Omne ens naturale 4. argum. Lege Ari$to- tel\~e 12. Meta- phy. c. 3. text. 12. ex forma & ex aliquo $ubiecto coale$cit: alioqui non e$$et compo$i tum Phy$icum. Velergo illud $ubiectum ex alio con$tat, & illud ex alio, atque ita in infinitum: vel deueni\~edum erit ad vnum, quod ex alio concretum non $it. Atqui non e$t admitten da infinita illa progre$sio; $iquidem non datur infinitum in natura. Fatendum er- go erit dari aliquod $ubiectum, quod ex alio priori non $it, atque a- deo materiam.

ARTICVLVS II. MATERIAM ADEOFVISSE creatam: & generationis atque interitus expertem e$$e. [res-1446-v_0167_159_t0]LIB. I. CAP. VII. QVAESTIOI.

POrro aut\~e in cõfe$$o e$t (quicquid de hac re Ari$toteles, & pri- $ci Philo$ophi $en$erint, quod. 8. libro hui<_>9 operis expendem<_>9) materiam à nullo agente creato, $ed à $olo Deo productã fui$$e; Hac d re Sco tus 7. Meta- ph. q. 8. quod ita concluditur. Materia non ni$i per creationem efficitur; $ed creare ad $olam diuinam potentiam $pectat. Ergo materia à $olo Non potui$$e materiam ab vllo ag\~ete cre ato effici. Deo effici potuit. Maior probatur, quia $i materia nõ crearetur, cùm non habeat e$$e à $e; id enim $olius Dei proprium e$t, $anè fieret præ$uppo$ito aliquo $ubiecto; quod tamen repugnat; cùm mate- ria $it ip$um primum $ubiectum, vt docuit Ari$toteles cap. 9. huius libri text. 82. Minorem verò propo$itionem o$tendit c\=omunis illa ratio, qua Theologi probant $olius diuinæ virtutis e$$e res creare. D. Tho. I. p. q. 45. ar. 5. & I. contra gent. cap. 44. Capr. in J. d. 43. q. I. ar. I. Henri- cus quodl. 4. q. vk. Nam quantò id, quod producitur, remotius e$t ab actu; tantò maio- rem requirit virtutem in producente; id autem, quod è nihilo fit, tam remotum e$t ab actu, vt remotius e$$e nequeat; ac proinde re- quiret virtut\~e, qua maior e$$e non po$sit, id e$t, infinitam, quæ$oli Deo conuenit.

Ita verò planè con$tat non generari materiam, quam etiam non Materiã neq; gigni, neque interite. interire certũ e$t; vtrũq; aut\~e nõ nulli hoc argum\~eto confirmant. Si materia generationi & interitui e$$et obnoxia, $equeretur dari ali- quid prius primo, & aliquid po$terius vltimo, quod e$t manife$ta implicatio. Probatur $equi. Nam materia e$t primum in generatio- ne, po$tremum in interitu, hoc e$t vltimum, in quod res abit, $eu re$oluitur: omne autem, quod generatur, ex aliquo priori generatur: & quod corrumpitur, in aliquid po$terius de$init. Adde quòd $i materia interiret vel alia $ingulis momentis à Deo creare- tur, quæ formas reciperet; vel iam diu omnis rerum ortus & propagatio deficiente materia, quæ totius corporeæ naturæ fun- Materia toti- us corporeæ naturæ funda mentum. Plotinus. damentum habetur, concidi$$et: quorum primum ab$urdum in- auditumque e$t, po$terius experientiæ palam repugnat. Quare rectè dictum e$t à Plotino capite $eptimo libri quarti Enneadis 2. reclamare contra Empedoclem (cuius dogmate elementa mate- ria rerum Phy$icarum erant) ip$am elementorum corruptionem, quòd materiam ab ortus & interitus vici$situdine liberam e$$e oportet.

Cæterùm licet materia $uapte natura ortum & occa$um ne$ciat; docuit tamen Ari$toteles capite vltimo huius libri po$$e eam quo- dammodo dici interire & gigni ratione priuationis. Nam cùm $u- Generatio, & interitus quo pacto mate- riæ cõpetãt. beunte forma, eius priuatio aboletur, interit vtcunque materia, quia de$init tali $ube$$e priuationi: cùm rur$us po$t formam abo- Quæ$tio litam priuatio reuiui$cit, eadem materia quodammodo exoritur, quatenus priuationem, qua $poliata erat, recipit. Quærat tamen aliquis cur Ari$toteles potiùs à priuatione, quam à forma ortum, & interitum materiæ communicari cen$uerit; cùm id potiùs acci- dere videatur materiæ ratione formæ, quæ, vt e$t verũ ens, ita ortum [res-1446-v_0168_160_t0]IN PHYSIC. ARIST. & corruptionem verius $ubit? Re$pondet Simplicius cau$$am e$$e, Re$pon$. Sim- plicij. quia cùm for ma aduenit, quodammodo materia ab$conditur; cùm recedit, manet nudata. Quo fit vt formæ ortu interire potiùs, & inte- ritu oriri dicenda $it materia; cùm tamen interitu priuationis inte- reat & ortu oriatur. Sed occurrendũ potiùs et$i id materiæ tàm pri- Germanare$- pon$io. uationis, quàm formæ merito contingat: ab Ari$totele tamen ideò $oli priuationi attributum fui$$e, quia cùm materia & priuatio, vt ante docuerat, $ubiecto ac numero $int idem, oportet vt alterum al- teri, id quod $uum e$t, qua$i propinquiori iure, communicet.

QVÆSTIO. II. VTRVM MATERIA appo$itè definiatur, cogno$- catur, appelletur. ARTIC VLVS I. EXPLICATVR MATE. riæ definitio.

QV emadmodũ, te$te Diony$io 1. cap. de diu. nom. Cogno$citur à nobis Deus partim infici atione, parti affirmatione. & in libro de my$tica Theologia cap. 2. & 3. De<_>9 Opt. Max. ob infinitã $uæ naturæ per$ection\~e bi- fariam à nobis cogno$citur; vno modo, remouen- do ab eo quæcunque non $unt perfectiones $im- pliciter, veluti cùm dicimus Deum non di$curre- re, non e$$e corporea mole præ ditum; (haud $ecus inquit loco citato Diony$ius, ac faciuntij, qui effigiem è quauis ma- teria educentes, omnia tollunt, quæ impedire po$sint liquidum la- tentis decoris intuitũ, ip$amq; in $e ip$a pulchritu din\~e occultam $ola ablatione pandunt) altero affirmando ea, quæ important perfectio- nem $impliciter, vt cùm Deum $ummè bonum, $ummè $apient\~e e$$e Ei$d\~e modis, $ed obdi$$imi lem ration\~e percipitur a nobis mate ria. pronuntiamus. Ita materia, quod præter alios aduertit D. Bona. in 2. d. 3. art. 1. q. 2. n. 12. ob eius tenuitatem ac defectum, dupliciter à nobis explicatur; vel inficiatione, cùm ei omnem actum perfectio- nemque denegamus; vel affirmatione, cùm eidem id, quod defectũ & potentiam de$ignat, attribuimus. Priori modo de$cripta fuit à Platone in Timæo, & ab Ari$totele 7. Metaph. cap. 3. tex. 8. hi$ce verbis. Materia non e$t quid, nec quantum, nec aliquid eorũ, qui- bus ens determinatur. Quam etiam materiæ de$cribendæ rationem $ecutus e$t D. Augu$tinus lib. 12. Confe$$. cap. 3. & 6. V bi, materia, [res-1446-v_0169_161_t0]LIB. I. CAP. IX. QVAESTIO II. inquit, non calor e$t, non figura, non corpus e$t, non $piritus; non tamen omnino nihil.

Po$teriori, definita e$t ab Ari$totele tum alijs in locis, tum cap. 9. huius libri tex. 82. hoc pacto. Materia e$t primum cuiu$que $ub- Defiaitio ma te@\,e. iectum, è quo quippiam eo fit pacto, vt non per accidens in$it. Quæ definitio, vtextranea ordinatim ac faciliùs ab ea reijciantur, hunc in modum componenda erit. Materia e$t id, ex quo quidpiam fit, non Eius enuclea tio. per accidens; $ed per$e, tanquam è $ubiecto primo. Dicitur, ex quo Remoué tur ab illa cau$æ externæ. quidpiam fit, ad remouendas cau$$as externas, efficientem, finalem, & exemplarem. Non enim ex ijs propriè res fieri dicuntur; $ed ab Priuatio. efficiente, propter finem, ad exemplar. Dicitur, non per accidens, ad excludendam priuation\~e: quia licet priuatio $it principium per $e generationis; non tamen ex illa per $e cõ$tat res genita: quo pa- cto verbum, fit, hoc loco accipitur: non con$tat in quam, ex illa per $e, $ed per accidens; quatenus priuatio accidit materiæ, que per $e r\~e con$tituit. Debet quoque verbum, fit, ita$umi, vt importet non Quoduis $ub iectum com paratione cõ po$iti accid\~e tarij. $olùm compo$itionem entis per $e, $ed realem, non verò rationis; ad remouenda $ubiecta omnia, $iue corporea $iue corporis expertia cõ- paratione corum, quæ ex ip$is, & ex accidentibus coale$cunt, quæ dicuntur compo$ita per accidens, vt homo albus, angelus $apiens: itemque ad remouenda genera, & differentias, quæ rem genitam nõ General & dif ferentiæ. reali, $ed metaphy$ica compo$itione con$tituunt. Dicitur, tanquã è $ubiecto, vt excludantur formæ $ub$tantiales Phy$icæ, è quibus res naturales non con$tant, vt è $ubiecto, id e$t, vt ex aliquo earum Formæ phy $icæ. generationi præiacente. Denique additur, primo, vt quibu$dam pla- cet ob rerum artefactarum materias, ex quibus artefacta non fiunt, vt ex primo $ubiecto, cùm eæ nece$$ario $int compo$ita Phy$ica, Materia rerũ artefactarum quæ ex alio priori $ubiecto con$urgũt. Quãquam $i artefacta, quod veri$imilius iu dicamus, tam $ubiectum, quàm formam arte inductã, $ignific\~et; cùm proinde nullo iam pacto maneant entia per$e; a$$er\~e- dum $it ea reiecta fui$$e per patticulam, fit, particulam verò, primo, ad vberiorem duntaxat explicationem adhiberi.

Alias prætereà de$criptiones materiæ ex Ari$totelis fõtibus hau- $tas lege, $i placet, apud M. Albertum in opere de quatour coæuis que$t. 2. art. 2.

ARTICVLVS. II. QVOPACTO MATERIA $ub intelligentiam cadat.

QVòd ad materiæ notionem $pectat, quæ$tio e$t po$sit ne illa $ine forma intelligi, an non? Themi$tius hoc in libro ad tex. 61. & Scotus. q. 1. Prologi $ententiarũ, & in 2. d. 12. q. 1. [res-1446-v_0170_162_t0]IN PHYSIC. ARIST. affirmant. Negat D. Thomas in I. p. q. 87. art. 1. Auerroes 4. libro huius operis comm. 17. AEgid. quodl. 2. q. 13. & pleriq; alij. Hæc Nequit, ma- teria $ecundũ e$$étiam ab$ q, forma co gno$ci. dubitatio ita explicanda e$t, vt dicamus e$$entiam materiæ $ine for- maintelli gi non po$$e. Primùm quia, vt e$t apud Ari$totelem in 2. lib. cap. 2. text. 26. materia e$t relatum (videlicet è numero eo- rum, quæ tran$cendentia vocantur) relatum inquam ad formã, at- que adeò quoad $uam e$$entiam pendet à forma, & quod inde con$e- quens e$t, $ine illa intelligi nequit. Deinde quia tota ratio materiæ in potentia con$i$tit, potentia verò ab$que $uo actu nõ intelligitur, at actus materiæ e$t forma.

Sednon e$t hoc loco prætereundum, quod D. Augu$tinus lib. D. Agu$tini $ententia de cognitione materiæ. 12. confe$$. cap. 5. docet, materiam ignorando cogno$ci, cogno$c\~e- do ignorari; nimirum quia, vt AE gidius in $uo 5. libro Hexameron cap. 3. declarat, materia habet $e $e vt tenebræ, cùm in $e $pectata omni formæ $plendore careat. Ac quemadmodum tenebræ non videndo percipiuntur, percipiendo non videntur (dicimur enim te- nebras intueri cùm nullum colorem, autluc\~e cernimus; dicimur ea$- dem non cernere, cùm colorem, aut lucem a$picimus) ita materia tunc percipitur, cùm in ea nullus omnino actus cogno$citur; tune ignoratur, cùm actus apprehenditur. Neque hoc pugnat cum ijs, Remotio ob iectionis. quæ proximè docuimus, materiam videlicet per formam, atque ac, tum cogno$ci. Aliud e$t enim intelligi materiam per ordinem, rela- tion\~eve ad actum; quod illic a$$eruimus; aliud intelligi, dum ip$a tanquam actus apprehenditur, quod hîc negamus.

Quæri etiam $olet, num intellectus no$ter proprium materiæ Qu\,e$tiuncu- la. conceptum po$sit effingere. Ratio dubitandiin eo e$t, quod Tim\,e- Plato $ecutus Tim\,eum. us Pythagoricus, quem $ecutus e$t Plato in eo libro, qu\~e ab illo Ti- mæum appellauit, docuit materiã percipi à nobis adulterina cogni- tione, atque adeò non ei propria & germana. A$$erendum tamen Re$pon$io. nihil impedire quominus prædictum conceptum efformare valea- mus, cùm materia $it quoddam ens vendicans attributa, quæ & ip$i propria $unt & no$træ mentis aciem non effugiunt; vt e$$e puram potentiam, e$$e primum $ubiectum. Item quia perfecta & di$tin- cta cognitio entis naturalis, quam Phy$iologia tradit, non ni$i ex propria & peculiari notitia materiæ primæ haberi pote$t. Neque Cur materiæ cognitio a- dulterina di- catur. Idem expli- cat D. Dama $cenus in $a- is phys. c. 3. his repugnat Timæi pronuntiatum; qui nihil aliud voluit, quam $olere nos, cùm materiã primò quærimus, incurrere in formas, qua- rum inficiatione eam cogno$cimus: quod cùm fit non materiæ in $e, $ed in $uis formis intelligentiam capimus. Verùm licetita res habe- at; noniccirco tamen negari debet alijs quoque modis po$$e mate- riam cogno$ci; quemadmodum nec per $olam formarum negation\~e; $ed aliter etiam, eam Philo$ophi definire con$ueuerunt, vt ex arti- culo $uperiori con$tat.

[res-1446-v_0171_163_t0]LIB. I. CAP. IX. QVAESTIO II. ARTICVLVS III. QVIBVS NOMINIBVS MA. teria à Philo$ophis nuncupetur.

QV oniam verò materia ob naturalem nuditat\~e in abdito de- lite$cit, eam Philo$ophi, vt quoad fieri po$$et, in con$pectũ educerent, varijs nominibus qua$i ve$tibus adornarunt: de quibus Alcinous lib. de doctrina Platonis cap. 8. Plotinus c. 6. lib. 6. Enneadis 3. Simplicius hoc in lib. comm. 8. Albertus tract. 3. c. 12. Appella- turmate@ia ab AEgyptijs ì{ae}x primæ vitæ. Auic. c. 2. $uffic. Igitur AE gyptij materiam $æcem primæ vitæ di- xerunt, quòd omnium $ub$tantiarum, quæ à fonte diuini e$$e pro- fluxere, de$picati$sima $it. Sub$tantiarũ, diximus, nõ accidentiū; quia $i cum accidentibus materia cõparetur, non nece$$e e$t vt illis, pr\,e$ertim omnibus dignitate cedat. Qua de re Scotus in 2. d. 12. q. 2. Iidem materiam de$cripta lunæ effigie adumbrabant; quòd $icuti lu- Adum bratur lun\,e effigie. na alien o fulgore con$picua e$t, ac modò hanc, modò illam $peci\~e exhibet; ita materia non ni$i aduentitio ornatu $plendeat, & ad aliã, atque aliam $ubinde formam $e $e effingi patiatur.

Iam Plato, qui inter cæteros Philo$ophos, Ari$totele antiquio- De hae mate riæ appella- tione di$$erit Plotinus cap. 6. lib. 6. En- neade. 3. Be$$a rio cap. 5. lib. 2. contra Ca- lumni. Picus Mirandula c. 6. libri de ente & vno. res, reconditam materiæ naturam propiùs attigit, eam appellauit, Dicitur à Pla tone, Non ens. non ens. Sic enim ait in Timæo. Quid e$t, quod$emper e$t, genera- tionem autem non habet? & quid e$t, quod gignitur quidem, nun- quam autem e$t? Quo loco perid, quod $emper e$t, (vtinterpreta- tus fuit Porphyrius te$te Simplicio ad tex. 30. huius lib.) $ignifica- uit ideã; per id, quod non e$t, materiã primã. Dicta e$t etiã materia à Platone _τμέγα μαί μ@@òν_, ide$t, magnum & paruum: quod non- Magnum, & paruum. nulli inter Platonis dogmata' _αγ\,eαΦα_, id e$t, non $cripta, $ed di$ci- pulis familiariter inculcata, recen$ent. Alij verò licet in eius libris, qui nunc extant, nõ inueniatur, aiunt tam\~e mandatũ e$$e literis à Platone; quod Porphyrius ex 11. lib. Dercillidis de Philo$ophia Platonis, refert. Cur autem hi$ce vocabulis materiam $ignificarit, nõ planè con$tat. Quidam inquiunt vocari, magnũ, quod cuncta po$- Cur ita appel latur. $it recipere; paruũ, quod ex$e nihil actu po$sideat. Porphyrius ve- rò in libro de occa$ionibus cap. 11. ita $crip$it. Materia e$t tum paru- a Lege etiã d. Dama$cenũ ĩ Phy$icis cap. 3. vbi aliam huiu$ee voca buli ration\~e di$erte expli- cat. um, tum magnum, quod fiat $emper, maneat verò nunquam, neque tam\~e aufugere po$sit; quippe cùm totius entis $it defectus. Quãobr\~e quidquid promittit m\~etitur; ac $i magnũ quid appareat, iterũ eua- dit paruum; qua$iludus quidam e$t in non ens aufugiens. Hæc ille. a Quibus $imilia inuenies apud Plotinũ c. 7. lib. 6. Enneadis 3. Id\~e [res-1446-v_0172_164_t0]IN PHYSIC. ARIST. Plato in The \,eteto materiã vocat di$similitudinis regionem, ide$t, Regio di$si- militudit@@s. diuinitati vndi que di$simillimam, quòd longi$simè à Deo ab$it, vt- pote prope nihil. In Timæo appellat πανεχς, ide$t omnia habens, Omnia con- tines. $inum, gremium, conceptaculum, quòd formas excipiat foueatque. Sinus. In Philebo autem eam nuncupat multitudinem, quod, vt $uperiùs Gremium. Conceptacu- lum. explicauimus, diui$ionis cau$a $it. Ob quam etiam cau$am tum ab eodem, tum à Iamblico in lib. de $ecta Pythagorica dicta e$t duali- Multitudo. tas, quæ e$t prima multitudo ac reliquarum omnium multitudinũ Dualitas. radix & origo. Alij quoque ex Platonicis eandem, e$$entiæ primæ Lege Ficinũ c. 4. comm. in librũ Plo- tin@ de reditu anim\,e ad di- u@nũ prælu- dium. Inanis vm- bra prim\,e e$- $entiæ. qua$i inanem vmbram nominarunt; ac cùm materialcs formas idea- rum imagines e$$e dicerent, eam in$tar $peculi, quod eiu$modi ima- Qna$i $pecu- lum. gines reciperet, e$$e voluerunt.

Denique Ari$toteles materiam vocat elementum, $ubiectum, & Vocatur ab Ari$totele. imitatione Platonis matrem. Elementum, quatenus ex eares natu- rales primò con$tant, & in eandem vltimò de$inunt. Subiectũ, pro- Lege Themi $tiũ in digre$ cap. 1. Sim- pliciũ & Alc- xã. ad tex. 16 Elementum. ut accidentari js formis $ube$t. E æ namque in $ubiecto propriè e$$e Subiectum. dicuntur; licet interdum, etiam re$pectu formæ $ub$tantialis, $ubie- Mater. ctum dicatur. Matrem, qua ratione formas $uo qua$i gremio exci- pit & fouet; ij$que grauidata cuncta gignit & fundit ex $e $e, & vt D. Diony $ius 4. c. de diuinis nom. ait, naturam ip$am nutrit. Quod ta- men nõ ad aliquã materiæ potentiam effectricem, $ed patientem dũ- taxat referendum e$t, vt luculentè edi$$erit Plotinus cap. 19. lib. 6. Enn. 3. Quibus autem vocabulis etiam in $acra hi$toria 1. cap. Ge- ne$eos informis materiæ conditio & natura de$ignata $it docet D. Aug. lib. 1. de Gene$i contra Manich. c. 7.

QVÆSTIO III. QVONAMPACTO SE SE habeat materia ad po- tentiam. ARTICVLVS I. QVÆSTIONIS explicatio.

POximum e$t, vt quid de pot\~etia materiæ $entiendum $it, 8. conclu$io. $tatuamus, $it prima conclu$io. Materia $ecundũm $e e$t pura potentia, ide$t, neque e$t actus, nec aliquid ex po- tentia & actu compo$itum. Hæc a$$ertio e$t tam Peri- pateticæ, quàm Platonicæ $eholæ communis; colligiturque ex [res-1446-v_0173_165_t0]LIB. I. CAP. IX. QVAESTIO III. Ari$totele tum alijs in locis, tum hoc in libro cap. 7. tex. 69. vbi mate- Lib. 2. Phy $. c. 1. text. 11. & 2. de an. c. 1. tex. 7. & lib. 8. Me taph. c. 3. tex. 8 & lib. 12. c. 2. Colligitur ex ijs, quæ tradit An@ftoteles. I@ m fentit Plato. riam primam appellat quidpiam informe & 1. de gen. c. 3. tex 11. v- bi $tatuit materiæ primæ rationem in potentia con$i$tere. Idem $en- tit Plato in Timæo cùm materiam primam gremium appellat, $iue conceptaculum omnis formæ, $peciei & qualitatis expers. Idem D. D. Augu$tin. D. Dama$ee- nus. Aug. 12. lib. Cõfe$$. c. 3. & 6. & in lib. de natura boni cap. 18. & d. Dama$cenus in $ua Philo$ophia cap. 3. Item Plotinus cap. 6. lib. 4. Plotinus. Enneadis 2. Porphyrius lib. de occa$ionibus cap. 11. Alcinous lib. Porphytius. de doctrina Platonis cap. 8. Deinde probatur ratione hunc in mo- Vide etiã Pro clum in expo $itione Tim\,ei & Chalcidiũ. dum. Si materia prima non e$$et pura potentia, vel e$$et tantùm act<_>9, Alc. nous. Probatur ta- tione. vel quid ex actu & potentia concretum: $ed neutrum dici pote$t; e$t igitur pura potentia. Maior propo$itio cõ$picua e$t: Minor $ua- detur quoad priorem part\~e. Namque omnis actus vel e$t informãs, vt candor; vel per $e $ub$i$tens, atque à materiæ $ocietate omnino $eiunctus, vti Deus Opt. Max. & intelligentiæ: $ed materia prima Quòd mate, ria non $it a- ctu. iformãs. neuter horum e$t: igitur actus non e$t. Probatur a$$umptio, ac pri- mùm quòd non $it actus informans: quia alioqui dandum e$$et aliud $ubiectũ prius ip$a, ab eaque informatum; quod fieri nequit, cùm materia $it primum $ubiectum, vt ex $uperioribus liquet. Deinde Quõd nõ $it actus per $e $ub$i$tens. quòd ne que $it actus per $e $ub$i$tens ex eo facilè conuincitur, quia iam e$$et ens completum, & forma ip$a perfectius. Nam actus non in- formans, quemadmodum e$t à materia liberior, quàm informans; ita & informantem naturæ dignitate antecellit. Iam verò $ecunda pars a$$ertionis initio pro po$itæ ex eo $uadetur; quia $i materia prima ex Quod nõ cõ- $tet ex actu & potentia. actu & potentia con$taret, e$$e vtique compo$itum naturale, atque adeò nec e$$et primum $ubiectum, nec ex ea $imul cum forma vnum fieret.

Hanc opinio nem pluribus refellit $onci- nas 7. Met. q. 17. & 9. Meta. q. 2. Capreo- lus in 1. d. 3. q. 3. ar. 2. & in 2. d. 13. q. vnica ar. 3. Iauellus 9. Metaph. q. 2. eam tamen defendit Ant. Andr. 7. Meta ph. q. 6. Bar- gius in 1. d. 5. q. vni. ad fin.

Sed ecce duo Ari$totelicæ familiæ nobiles Philo$ophi, Henricus Opinio Heu. rici & Scoti. Gandau\~e$is, & Scotus; ille quodl. 1. q. 10. hic in 2. d. 12. q. 1. materiã actũ entitatiuum dicendam e$$e contendunt. Appellant vero actum entitatiuum, rem actu exi$tentem; quemadmodum & rem non exi- $tentem, quæ exi$tere tamen po$sit, potentiam vocant obiectiuam. Hæc tamen $ententia modus ve loquendi non placet. Primùm, quia Ari$toteles nullum actum entitatiuum agno$cit, qui vel informans, vel per $e omnino extra materiam con$i$tens non $it, quorum neu- trum in materiam competit. Deinde, quia materia, licet actum exi- Materia non rectè dicitur actus entita- tiuus. $tentiæ, & quidem $ibi proprium, obtineat; non tamen e$t formali- ter idem omninò cum eo; $iquidem exi$tentia cuiu$que creaturæ ex natura rei ab e$$entia di$tinguitur, vt $uo loco explicabimus. Quare nec $ecundum hanc con$iderationem materia actus entitatiuus $im- pliciter dici debet.

Secunda conclu$io. Potentia e$t e$$entialis materiæ. Probatur, 2. Conclu$io. primùm quia e$$e potentiam (intellige pa$siuam, de qua hîc agitur) e$t e$$e $ubiectum capax formæ; at materia ex $ua e$$entia tale quid- dam e$t. Secundò materia, & forma inter $e $ibire$pondent, quoad [res-1446-v_0174_166_t0]IN PHYSIC. ARIST. attributa vnicuique propria: ergo tam intrin$ecè conuenit materiæ e$$e potentiam, quàm formæ e$$e actum: atqui forma e$$entialiter e$t actus: ergo materia e$$entialiter e$t potentia. Tertiò $i potentia e$$et accidens materiæ, non po$$et ex materia & forma vnum per $e fieri: ergo potentia non e$t accidens materiæ. Probatur a$$umptum, quia ideò ex materia & forma fit vnum per $e, vt te$tatur Ari$toteles 8. Metaph. cap. 6. tex. 15. quia ex potentia & actu $ui generis, id- Cut ex mate- teria & for- ma fit per $e vnum. e$t, qui in genere etiam $ub$tantiæ $it, $uopte ingenio exi$tit vnum: ergo $i potentia materiæ e$$et eius accidens, nullo modo materia & Vt Perrarieti $is hoc in lib. q. 11. Sonci- natis 8. Meta. q. 6. Capreo li in 1. d. 42. q. 1. ad argu. Aureoli con- tra 4. concl. forma in vnius cumpo$iti naturam coale$cerent. Atque hæc no$tra a$$ertio e$t tum aliorum complurium, tũ D. Thomæ 1. contra gent. c. 43. & in 1. $ent. d. 3. q. 4. art. 1. Henrici Gandauen$is, in $ua $um- ma art. 35. q. 8. Heruæi in tractatu de vnitate formarum q. 16. & AE gidij hocloco, à quibus non di$$entit Auerroes cùm initio lib. de $ub$tantia orbis dicat materiam $ub$tantiari per po$$e, & potentiam Mate ria au ctoreAuerroe $ub$tantiatur per po$$e. 3. conclu. e$$e differentiam e$$entialem materiæ.

Tertia conclu$io, Materia non e$t potentia actiua, $eu principiũ actionis. Hæc ex $uperioribus colligitur, traditurque ab Ari$tote- le lib. 1. de gener. cap. 7. tex. 55. & lib. 2. cap. 9. tex. 53. à Ploni- no cap. 18. lib. 7. Ennead. 3. ab Alcinoo lib. de doctr. Platonis c. 11. Materia cur $ylua appelle tur. à D. Aug. in lib. de natura boni cap. 18. vbi docet materiam primam $yluam dici, quòd operantibus apta $it, non vt aliquaip$a faciat; $ed Prima ratio ad probandã concl. An matería $itactiua di$- putat AEgidi us quodl. 2. q. 12. vnde aliquid fiat. Pote$tautem huiu$ce a$$ertionis veritas o$tendi; primùm, quia actio cùm $it actus agentis, & quidem $ecundus, non ni$i ab actu primo oritur: materia autem non actus e$t, $ed potentia. Secundò quia $i materia e$$et agendi principiũ, $e queretur quæ cun- Secunda. que eâdem $pecie materia con$tant eandem agendi vim habere, $icq; res quæuis $ublunaris quanlibet rem $ublunarem gigneret; è vt in primo $ui poematis libro Lucretius canit, ex omnibusrebus omne Lucretius. genus na$ci po$$et, nil $emine egeret, è mare primũ homines è terra po$$et oriri $camigerum genus & cæt. Quod $i quis dicat actionum Pr\,eoccupatio varietat\~e e$$e à formis, $edita vt $imul cũ illis materia operis; is neu- tiquam $atisfaciet; nam cum materia non $it actus, vti diximus, ne- que actum includat, proindeque nullam habeat actiuitatem; con$e- quens e$t, vtneque integrũ, nec partiale agendi principium $it. Ad- de cùm vniuer$æ actiones ag\~etium naturalium ab eorum formis, vt à principio actiuo, elici queant, minimè fui$$e conueniens, vtauctor naturæ eam agendi vim materiæ communicaret.

ARTICVLVS II. ARGVMENTA, QVIBVS probari videtur materiam non e$$e puram potentiam. [res-1446-v_0175_167_t0]LIB. I. CAP. IX. QV AESTIO III.

MAnichæi te$te D. Augu$tino in lib. de natura bonic. 18. vt In $ana do- gmata quo- rundã de ma teria. erant innumeris erroribus implicati a$$eruerunt materiam e$$e corporum omnium formatricem. Alij (quorum memi- nit D. Thomas 1. part. q. 3. art. 8. & M. Albertus hoc loco tract. 3. cap. 13. & lib. 6. Ethic. tract. 2. cap. 14.) $u$cepto cum Manichæis Almariani. in $aniæ certamine, eo prolap$i $unt, vt dixerint materiam non $olũ non e$$e purã potentiam; $ed e$$e ip$um purũ actum, hoc e$t, Deum. Vtriq; $anè in digni quorum nomen in Philo$ophorum $cholis au- diatur, quos tam $tulta & impia per$ua$io procul à veritate, pieta- teque di$iunxit. His ergo reiectis erit forta$$e, qui $uadere conten- dat materiam non e$$e puram potentiam, imprimis hoc modo. Ma- 1. argu. teria non e$t potentia; ergo nec pura potentia. Probatur a$$umptũ. Materia in $e e$t actu ens: ergo bonũ quid, ac perfectum; omnis au- tem perfectio actus e$t: ergo materia non e$t potentia, $ed actus. Deinde potentia, quam res habet ad aliquid obtinendum, eo adepto 2. argu. cõfe$tim e$$e de$init, alioqui $imulres exi$teretin potentia, & actu: ergo $i materia e$t ip$a met potentia ad formam; vtique acce$$u for- mæ in nihilum abibit; quod e$t apertè fal$um. Item quantitas dici- 3. argu. tur à Philo$ophis $e qui materiam: hoc autem non ab aliam cau$$am dictũ videtur, ni$i quia quantitas fluit à materia; at huiusmodi flu- xus actiuitatem $upponit, & actiuitas nõ ni$i ab actu e$t: igitur ma- teria non e$t dicenda pura pot\~etia, $ed potiùs actus. Præterea mate- 4. argu. ria e$t aliquid re & e$$entia à forma di$tinctum: quidquid aut\~e ab- alio di$tinguitur, actum includit; $iquidem actus e$t, qui $eparat, vt e$t apud Ari$to. 7. Metaph. cap. 13. tex. 49. ergo materia includit aliquem actum, & ex con$equenti non e$t nuda potentia. Hûc etiam 5. argu. pertinet quòd materia coele$tis, & $ublunaris continentur $ub ma- teriain commune $umpta, vt $pecies $ub genere: omnis verò $pecies per aliquam differentiam con$tituitur; & omnis differentia e$t for- ma, & actus, vt docuit Porphyrius cap. de differentia. Quare non videtur negandum in e$$entia materiæ aliquem includi actũ, proin de que eam non e$$e puram potentiam.

ARTICVLVS III. SVPERIORVM argumentorum dilutio.

HAEc tamen argumenta no$tram a$$ertionem minimè euertũt, Soltio primi arg. po$$untque facili negotio explicari. Ac quod ad primũ $pe- ctat, Manichæi (qui, vt D. Aug. 2. lib. retract. ait, multa bona po$uerunt in natura mali, & multa mala in natura boni) materiam non bonum, $ed malum quid e$$e exi$timarunt; quos planè confu- tat illud $acræ paginæ te$timonium c. 1. Gene$eos, vidit Deus cũcta, [res-1446-v_0176_168_t0]IN PHYSIC. ARIST. quæ fecerat & erant valde bona. Eũdemque errorem pluribus ver- bis in$ectatur, & conuincit D. Dama$cenus in dialogo aduer$us Ma- nichæos, & D. Augu$tinus lib. de natura boni$uperiùs citato. A$$e- rendumigitur materiam bonum quid e$$e, quatenus recipi\~edis for- mis conueniens e$t, ac $uo etiam modo pulchrum; prout rerum $pe- Etiam mate- ri\,e $ua ine$t pluchritudo & perfectio. cies componendo vniuer$itatis ornatum auget, vt D. Diony$ius 4. cap. de diuinis non. docet; Item que perfectum, non ab$olutè, $ed in $uo genere; $iquidem ei ad rationem perfectæ potentiæ pa$siuæ nihil dee$t; & vnumquodq; perfectũ dicitur, cũ e$t in debito $ta- tu $ui e$$e, vt rectè ait M. Albertus in lib. de quator coæuis q. 2. a. 1. D. hae refa. $ius D. Tho. 3. con@ra g\~et. c. 7.

Secundum argumentum fal$um a$$umit; non enim qui potentiã Sol. 2. ad cur$um habet, cùm init cur$um potentia deficitur, $icuti neque tantum cùm actus e$t, potentia e$t; vt aiebant nonnulli, quos Ari- $toteles 9. Metaph. c. 3. tex. 5. impugnat. Illud tamen inficiandum non e$t receptricem potentiam, qualis e$t potentia materiæ, præ$en- Nihil e$t $i- mul in actu & potétia ha bente priua- ion\~e actus. te actu, priuationem eius actus abijcere: cum fieri nequeat vt pot\~e- tia actum $imul, eiusque priuationem in $e habeat; tamet$i nihil ve- tet ine$$e $imul eidem potentiam, hoc e$t, inclinationem ad actum, & actum ip$um.

Tertium $olues, negando iccirco quantitatem dici à Philo$ophis Sol. 3. $equimateriam, quòd ab ea fluat; re enim vera non fluit ni$i à compo- $ito interuentu formæ: $equi verò materiam dicitur ob eas cau$$as, quæ à nobis in di$putatione de maximo & minimo explicatæ $unt.

Quarti argum\~eti maiorem propo$itionem negat Aureolus apud Sol. 4. Gregorium in 2. d. 12. q. 1. art. 2. & alij, quos Scotus refertibidem Eosim pu- guant ibidé Scot. & Gre go. item Ga- br. & Ba$soli us, pr\,eterea Sonc. 7. Me- taph. q. 19. Diony s. Car th. in 2. d. 12. q. 6. Alen$is 8. Metaph. ad tex. 4. q. 1. a$$er\~etes materiam non di$tingui à forma; $ed non rectè negãt. Materiam di $tingui re ip $a à forma. Nam $i materia, & forma e$$ent vna eademque res; $equeretur nullã e$$e $ub$tantiã phy$icam verè, ac realiter compo$itam; cùm partes, quæ aliquod totũ re ip$a con$tituunt, inter $e re ip$a di$tingui opor- teat. Item $equeretur tolli funditus rerum generationem; cùm in omnigeneratione præiacere debeat materia, cui forma recens adue- niat. Admi$$a igitur maiori propo$itione, explicandae$t minor, di- cendumque actum e$$e, qui $eparat, ide$t, qui facit res inter $e differ- Actum e$$e qui $eparat quo pa$to in tellig\~edum. re: at materiam primam, & formam non differre inter $e, $iquidem in nulla vniuoca natura conueniunt, quod in ijs, quæ proprie differũt, exigitur; $ed e$$e primò diuer$a, quo modo $e $e habent $uprema ge- nera. V el dicendum actum e$$e, qui $eparat, aut intrin$ecùs, quo modo homo, & equus di$tinguuntur per formas, quas in $ua e$$en- tia includunt: aut extrin$ecùs, quo pacto di$tinguitur materia à for- ma, quam vti $uum actum relatione tran$cen denti re$picit.

Ad quintum re$pondendum e$t materiam $ublunarem, & cæle- $tem con$titui differentijs, quæ formæ quidem $unt, & actus meta- phy$ici: $ed i$tiu$modi actus non adimere rationem potentiæ, cùm ip$i con$i$tant in potentialitate, & ordine ad formam; atque adeò potentiæ quæ dam $int.

[res-1446-v_0177_169_t0]LIB. I. CAP. IX. QVAESTIO IIII. QVÆSTIO IIII. VTRVM MATERIA formam appetat? ARTICVLVS I. CONCLVDITVR pars affirmatiua.

INter omnes pene Philo$ophos, quimateriæ intelligen- tiam a$$ecuti fuere, con$tatingenitum e$$e materiæ ap- petitum formæ, quod Ari$toteles tum alijs in locis do- cuit, tum hoc in libro cap. 9. tex. 81. aiens formam ex- peti à materia, vt pulchrum à turpi. Id verò vt planiùs intelligas ad uerte ex di$ciplina Platonis in Hippia Maiori, & in Phædro, pul- Pulchritudo quid fit. chritudinem, quod ad rem præ$entem attinet, nihil e$$e aliud, quàm Deam ore in ter formã & materiã Pla- to in $ym po fio, Themi- $tius hoc lo 80 ad tex. 81. $plendorem quendam rei, qui vi$u perceptus animum allicit. Quo- niam verò materia, vt e$t nuda potentia, ita nullum efficienter pro- gignit accidens, quo $e $pectandam præbeat; nece$$ario fit, vt ex $e pulchritu dine illa careat, ac turpis $it. Vnde eam nonnulli in diui- nis literis cap. 1. Genes. per terram inanem, ide$t, omni $pecie ca- rentem, adumbratam putant. Deinde cùm forma colores, cæteraq; ad decorem pertinentia $ecum inuehat, ortum quoque inde e$t, vt materia ornatum ab illa mutuetur, eamq; propterea expetat, vt na- Cur materia expetit for- mam. tiuam nuditatem & informitatem quodammodo occultet, eiu$que pulchritudinem, qua$i $uam, præ $e ferat; vt enim Plato loco pro- ximè citato ait, $ola pulchritudo eã $ortem accepit, vt maximè om- nium amabilis $it. Sed ob id etiam, & multò magis, materia $ormam Alia ratio, obquam ma teria formã appetit. appetit, vt beneficio illius, quæ, vtidé Plato in Timæo $crip$it, par- ticipata quæ dam e$t diuinæ naturæ $imilitudo, ad actum primum $ub$tantialem, ide$t, Deum, à quo longi$simè abe$t, aliquantulùm accedat; quod materia tunc obtinet, cùm à forma perficitur, eiu$q; merito ad certam aliquam entis naturalis $peciem vocatur.

E$t aut\~e hic materiæ appetitus, vt D. Thomas quæ$tione 4. de pot. art. 1. & hoc in lib. ad tex. 81. ait, nihil aliud, quàm eiu$d\~e mate- Appetitas materi\,e quid nam $it. riæ ad recipiendã formã inclinatio, quæ ip$i materiæ penitus in$ita e$t, $icuti & cæteris rebus ad proprium finem perfectionemq; $ectã- dam, pro cuiu$q; natura, $uæ propen$iones in$unt. Licet verò hic appetitus vnus idemq; $it, nec à materia di$tinguatur, vt $entit D. Thomas 1. p. q. 59. art. 2. & Scotusin 2. d. 3. q. 5. tamen re$pectu Appetitus materi\,e bifa riam di$tin- ctus. formæ, quam nondum po$sidet, dicitur appetitus de$iderij; re$pe- ctu eius, quafruitur, appetitus complacentiæ nuncupatur.

[res-1446-v_0178_170_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS II. REFELLITVR OPINIO Auicennæ negantis conuenire ma- teriæ appetitum formæ.

AVicenna tamen, qui multis in rebus Ari$totelis Philo$ophi- am interpellauit, vnde ei magna fuere cum Auerroe di$sidia, Inter Auerro em & Auicen nam di$sidia vnde. hunc appetitum neutiquam in materiam competere exi$ti- mat primo $ufficientiæ cap. 2. Nam vel materia, inquit, formas ap- peteret, quia illis omnino caret, quod fal$um e$t, cùm materia $ine Ratio Aui- cenn\,e. forma non$it; vel quia plures $imul habere optat, quod etiam à ve- roabe$t; cũ materia non appetat id, quod obtinere non pote$t; vel quia earum, quas actu habet, $atietate afficitur; quod non minus e$t ab$urdũ, & à materiæ $implicitate alienum. Nullo igitur pacto ma- teria formã expetit. Huius tamen argumenti facilis e$t dilutio. Di- Solutio. cendum namq; e$t materiam appetere ab$olutè omnes formas, quas habere pote$t, $iueillas actu po$sideat, $iue non: $iquidem hic appe- titus nihil e$t aliud, quàm ordo & inclinatio ad formã materia au- tem ad omnes formas \,equa ratione inclinatur, ac refertur. Itaq; Aui- cennæ ratio fal$um a$$umit: Aliunde enim materiæ appetitum rima- ri debuit, vtpote exip$ius inclinatione, quã ad omnes formas indi- $criminatim habet.

Sed cur materia, dum vnã actu formam cohibet, præ$ertim $i ea Cur materia formarũ de$i derio tenea- tur. forma humana $it, qua nullam $u$cipere nobiliorem pote$t, aliam nihilo minùs de$ideret? Videlicet quia nulla eius appetitum exten- $iuè $atiat, vt probè ait Scotus in 1. d. 1. q. 1. Item quia quantũuis perfecta $it ea forma, quam actu po$sidet, ni$i alias etiam $ine di$cri- mine appeteret, ad ea$que recipiendas apta e$$et, nequaquam vnius corruptio in alterius generationem euaderet; atque ita ($uppo$ito contrariarum qualitatum incur$u, qui omnibus formis $ublunarib<_>9 ab$ce$$um molitur) rerum intereuntium $pecies penitus occider\~et. Ob hãcigitur cau$ã Ari$toteles 2. de gen. c. 9. tex. 51. & 1. Oecon: Quamobré materia dica tur cau$a cõ $eruationis re rum. cap. 3. cen$et materiam cau$am e$$e con$eruationis rerum; quatenus videlicet inductione recentium formarum, quas & appetendo reci- pit, & recipiendo expetit, $ublunarium rerum vniuer$itas cõtinua- ta perennique $erie $ub$i$tit; atque ita res naturales immortalitatem æmulantur, & ad imaginem opificis $ui $e componunt, quoad po$- Cur materi\,e potius, quàm form\,e, ratio corruptibili tatis a$criba- tur legeapud Sonc. lib. 9. Metaph. q. 29. $unt. Sed eadem quoque materia te$te Ari$totele 9. Metaph. cap. 9. Cur eadem interitus cau$ $a perhibea- tur. tex. 17. rerũ interitus cau$a habetur; vnde & 7. eiu$dem operis li- bro cap. 7. tex. 22. principium non e$$endi dicitur; quia dum qua- litates priorum formarum expultrices admittit, compo$ito interitũ machinatur.

Qu\,erat tam\~e aliquis an vt materiaformã, ita forma materiã appetat? [res-1446-v_0179_171_t0]LIB. I. CAP. IX. QVAESTIOV. Cui dubitationi re$pondendum e$t, cùm appetitus, prouthocloco Re$pon$ie. à nobis $umitur, non $it aliud, quam inclinatio; & forma ad materiã, vt ad $uam potentiam, cum qua compo$itum condit, naturaliter in- clinetur; haud dubiè etiam formam habere appetitum materiæ; di- ci tamen peculiari ratione materiam appetere formam, propterea quòd hæc illam actuat, & perficit, atq; illius finis e$t.

QVÆSTIOV. VTRVM MATERIA AD compo$iti naturalis e$$entiam pertineat, an non? ARTICVLVS I. QVÆARGVMENTA PRO- bare videantur non pertinere.

QV æ$tio h\,ec non parũinter Philo$ophos dubia extitit. Vt enim antiquiores Phy$icos omit- tamus, qui $olã materiam totam rei quiddita- tem e$$e iu dicabãt, inter Peripateticos etiã cõ- Negatiu\,e par tis defé$or A- uerroes. trouer$a e$t. Auerroes 7. Metaph. com. 21. & 34. licet fateatur materiã $ub$tanti\,e compo$iti naturalis partem e$$e, $i $ub$tanti\,e nomen con- $titutum ex materia & forma $ignificet; negat tamen materiam partem e$$e quidditatis, $eu e$$entiæ. Cui $i obij- cias materiam poni à Philo$ophis in e$$entiali rerum phy$icarum definitione; re$pondet illam non merito $ui, $ed tanquam vehi- culum quidditatis in definitionem venire. Eandem $ententiam am- plexus e$t Iandunus 7. Metaph. lib. q. 12. & alij, quibus fauet Ale- xander Aphrodi$i\~e$is 2. Metaph. tex. 12. & Themi$tius 3. de anima tex. 9. & 38. $untaut\~e pro illa hæc poti$simũ argum\~eta. Homo, vt 1. atgu. e$t tritũ Peripatetic\,e doctrin\,e axioma, e$$\~etia di$tinguitur ab equo: per$picuum e$t autem non di$tinguiper materiam, quæ in omnibus rebus $ublunaribus vna$pecie e$t: ergo per $olam formã; proindeq; nomine e$$entiæ forma duntaxat intelligitur. Huc pertinet quod Ari$toteles 2. libro huius operis cap. 3. tex. 28. alij$q; in locis for- mam appellat, ip$um quid e$t, $eu ration\~e quidditatis, quibus ver- bis quidditatem in $ola forma ponere videtur.

Se@ũdò, $icut $e habet materia $ecũdaria ad artefacta, ita materia 2. argu. [res-1446-v_0180_172_t0]IN PHYSIC. ARIST. primæ ad res naturales: $ed materia $ecundaria vt lignum, aut æs nõ cõ$tituit e$$entiã artefactorũ: neq; enim $ub$tantia in accidentiũ quidditate cõtineri pote$t: artefacta autem, qua talia, id e$t, ex $ua forma, $unt accidentia. Ergo neque materia prima naturalium rerũ e$$entiam con$tituet.

Tertiò, Vermis, qui ex$peciebus $acræ Euchari$tiæ nonnũquam 3. argu. gignitur, haud dubie ens naturale e$t; & tamen non con$tat ex ma- teria; cùm materia panis po$t con$ecrationem euane$cat, atque ita generationi vermis nulla $ub$it materia: non igitur omne ens natu- rale ex materia con$tat. Ex quo $equitur materiam non pertinere ad e$$entiam entis naturalis.

Quartò, $i materia in e$$\~etia Socratis v. g. contineretur, hæc $in- 4. argu. gularis materia e$$et de illius e$$entia, quod fal$um e$$e probatur. Primò quia materia Socratis actione caloris humidum depa$centis perpetuò dilabitur: at rei e$$entiam fixam e$$e $tabilemque oportet. Deinde quia cùm intereunte Socrate forma cadaueris in eius mate- riam $uccedat, $equeretur eandem materiam $ingularem ad diuer$o- rum e$$entiam, videlicet Socratis, & cadaueris pertinere: quod vi- detur ab$urdum. Item quia $i hæc $ingularis materia e$$et de huius hominis e$$entia, non po$$et idem homo in corporum re$urrectione ad vitam reuocari, ni$i idem corpus a$$umeret; quod tamen videtur fal$um, cùm ead\~e materia, $altem partiatim, ad multos attinere po$- $it, vt patet in ijs, qui humanis carnibus ve$cuntur, quarum materiã $ibi copulant.

ARTICVLVS II. EXPLICATIO totius controuer$iæ.

PRopo$ita quæ$tio tribus conclu$ionibus enodanda e$t. Prima 1. concl. $it. Negari non debet materiam e$$e partem e$$entiæ compo- $iti naturalis. H\,ec conclu$io e$t Boetij in libro de duabus natu- Ei9 auctores. turis & vna per$ona Chri$ti, e$t Auicennæ 5. Metaph. c. 4. Alexan- dri Al\~e$is 3. p. q. 6. D. Thomæ 1. p. q. 75. art. 4. & 1. contra gentes cap. 21. Scoti in 3. d. 22. q. vnica, Durandi in 4. d. 44. q. 1. & aliorũ. Probatur primò, homo, verbi gratia, ex $ua e$$entia e$t ensnaturale; 1. ratio. In procem. huius op. q. 4. art. 1. $iquidem continetur in categoria $ub$tantiæ $ub corpore, quod id\~e e$$e atque ens naturale alibi docuimus: atqui ens naturale e$t totum phy$icum, cuius e$$entia ex partibus con$tat, non alijs, quàm ex ma- teria & forma: igitur non forma dũtaxat, $ed materia etiam in ho- minis, ac proinde in cæterorũ entiũ naturaliũ quidditate includitur.

Secundò, $i tota e$$entia hominis v. g. in $ola forma con$i$teret, 2. ratio. vtique homo e$$et $ola anima rationalis; quod fal$um e$t. Primùm [res-1446-v_0181_173_t0]LIB. I. CAP. IX. QVAESTIO V. quia $equeretur animã e$$e ens per$e vnum & completum; cùm ne- garinon po$sit hominis naturam e$$e vnũquid perfectum: atque ita ex corpore & anima non fieret vnum per$e. Secundò quia cùm ani- ma rationalis interitu vacet, ab$olutè cen$endum foret hominé e$$e immortalem, quod nemo dixerit. Accedit auctoritas D. Augu$tini Ab auctorita te patrum. lib. 19. de ciuitate Dei cap.3. vbi Varronem commendat, quod ho- minem nec animam $olum, nec$olum corpus, $ed vtrūque e$$e $ta- Auguft. tuerit; & 3.eiu$dem operis lib. cap. vlt. vbidocet animam non totũ e$$e hominem; $ed meliorem eius partem; quod item a$$erit D. Da- Dama$c. ma$cenus lib. 3. fid. orth. cap. 3. aduer$us Platonem. Idemque cõ firmatillud in $ymbolo Athana$ij, anima rationalis, & caro vnus e$t Symbo. Atha naf. homo.

Secunda conclu$io $it. Materia $ingularis includitur in e$$entia 2. concl. cuiu$que compo$iti phy$ici$ingularis. Hæc e$t Philo$ophorum cõ- munis, quam a$$erit D. Thomas 1. p. q. 11. art. 1. & 2. contra gen- tes c. 81. & in 4. d. 44. q. 1. art. 1. & ibidem Capreolus, Caietanus ad 2. caputlibri de ente & e$$entia, Heruæus in tract. de vnitatefor- marum. Probatur autem huncin modum. Quemadmodum $e habet Probatio $e- cundç cõclu- $ionis. homo in commune ad communem materiam; ita Socrates ad mate- riam $ingularem: $ed communis materia includitur in e$$entia homi- nis in c\=omune fumpti: ergo & materia $ingularis in e$sētia Socratis. Secundòidem ex eo confirmatur, quia $i quidditas Socratis in $ola Con$irmatio eiu$dem. anima rationali con$i$teret; fane cum hominis in commune $pectati e$$entia ex anima rationali & materia con$tet, non po$$et homo de Socrate $ecundum e$$entiam verè affirmari; neque e$$et idem re cũ illo. Enim verò differ\~etia $ingularis Socratis nihil tunc cõmuni ho- minis naturæ adderet præter differentiam $ingularem huius animæ rationalis. Quare differentia $ingularis Socratis e$$et idem re cum anima, & di$tingueretur re ab homine $icut anima ip$a, ac, quodinde fit, homo per contractionem & coniunctionem cum Socreitate ne- quiret in naturam vnam coire cum Socrate, nec de eo $ecundum e$- $entiam verè affirmari.

Tertia conclu$io $it. Materia $ingularis, quæin cuiu$que indi- 3. concl. uidui e$$entia continetur, non e$t indeterminata & vaga, $ed certa & vna atq; ead\~e, $alt\~e continuatione. Huiu$ce cõclu$ionis prio?\~e par- tem, quæ a$$eritmateriam rei $ingularis debere certam e$$e & defini- tam, approbat etiam communis Philo$ophorum cõ$en$us eandemq; ea ratio per$uadet, quia definitæ & determinatæ rei, qualis e$t v. g. Probatut. Socrates, certam ac definitam quidditatem e$$e oportet: rei autem $ingularis quidditas non in $ola forma, $ed in materia etiam con$i$tit, vt ex $uperioribus patet. Pote$t quoq; idem ex eo $tabiliri, quiaad Stabilitur. a$truendam, quam fides docet, re$urrectionis veritatem, fatendum e$t no$tros animos ad eadem corpora redituros e$$e; nimirum quia No$tri ani- nin re$urre ctione ad ea dem corpo ra redituri. non dicereturidem homo ad vitam excitari, ni$i exeodem corpore reuiui$ceret. Quare negari non pote$t ad vnitatem e$$entiæ cuiu$q; [res-1446-v_0182_174_t0]IN PHYSIC. ARIST. hominis certæ ac definitæ materiæ vnitatem requiri.

Durandus tamen in.4.d.44.q.1. contendit ad e$$entiam Socratis Opinio Du- randi. non magis hanc, quàm illam materiam pertinere. Putat enim mate- riam, eo quod pura potentia $it, nullam ex $e vnitatem, aut diuer$i- tatem obtinere, $ed eam à forma accipere: atq; adeo $i Socratis ani- mus, relicta materia, quam prius informarat, Platonis materiam $u- beat; hanc & illam materiam vnam $impliciter, atque eandem cen- $endam e$$e; eundemque omnino Socratem, ac $i priori $ua materia con$taret. Sed non rectè philo$ophatur. Etenim vnicuiq; materiæ Refellitur. Materiæ du- plex vnitas.- $ingulari duplex vnitas conuenit; vna propriaatque intrin$eca, alte- ra aduentitia & externa. Propria e$t, quam materia $ibiex $e $even- dicat, in eo etiam naturæ momento, quo formam antecedit. Nãque vt materia e$t quid re ip$a differens à forma; ita $uam habet, $ibique propriam vnitatem: $iquidem ens & vnū inter $e reciprocantur. Nec propterea quod materia $it pura potentia, hac vnitate carere debet, quæ tam puræ potentiæ, quam actui communis e$t. Vnitas aduen- titìa materiæ ea dicitur, quæ ip$i ex formis quas induit, aduenire cõ- $ueuit. Sicut enim cùm ab illis informatur, & perficitur, aliquod ab eis e$$e mutuatur; ita & aliquam vnitatem. E$t autem inter huiu$- Di$crimen in ter prædictas vnitates. modi vnitates magnum di$crimem. Nam prior quemadmodum ma- teriæ intrin$eca e$t; ita eam reddit $impliciter vnam: po$terior verò, vt e$t aduentitia, ita eam non ni$i ex parte, $iue aliquo modo vnam efficit. Item prior $icuti e$$entiam materiæ comitatur, ita $tabilis e$t, ac $emper eadem: at $ecunda, quia extrin$ecùs aduenit, nempe à for- mis, ex earum diuer$itate, varia & lubrica e$t. Durandus igitur quia priorem illam materiæ vnitatem non vidit, putauit $olam formam vnitatem, identitatemg; materiæ præ$tare: atque ita vbi datur eadem forma, eandem nece$$ariò dari materiam: quod e$t omnino à veritate alienum: cum quælibet materia $ingularis, vt e$t vna intrin$ecè, ita $it di$creta & diui$a ab alia $ecundum $ub$tantiam, & e$$entiam $in- gularem: alioqui non po$$ent materia Socratis & Platonis ab $e di- ui$æ diuina virtute con$eruari $eparatæ à formis. Quod fal$um e$$e o$tendemus in ea, quæ proximè $equitur, quæ$tione.

Quod ad aliam conclu$ionis partem attinet, qua a$$eruimusnon Declaratur al tera pars con clu$ionis. oportere vt materia ad rei $ingularïs e$$entiam pertinens, $implici- ter, atque omnimodis $emper eadem maneat, $ed vt $altem continua tione vna $it; id propterea adiecimus, quia plurima $untrerum phy- $icarum indiuidua, quorum materia quoad omnes partes fixa & $ta- bilis non e$t; cùm aliæ continenter dilabantur, aliæ $uccedant, vt in homine, cæterisquerebus animatis patet. Sed nobis hac in re aduer- $atur Magi$ter $ententiarum, qui in.2.d.30. ad eam $ententiam de- Opinio Ma- gi$tri. flexit, vt crederet illam duntaxat materiam, quam qui$que humido primigenio affu$am à parentibus accepit, ad $ingulorum hominum e$$entiam pertinere, eamque toto vitæ decur$u integram per$euera- re, nec ip$i partem vllam aduenientis materiæ inhære$cere. Quam Nõpr, batur [res-1446-v_0183_175_t0]LIB. I. CAP. IX. QV AESTIO V. opinionem refellendi in 1. libro de ortu & interitu, vbi denutritio- ne di$putari cõ$ueuit, commodior e$t locus. Nunc illud $tatuimus, materiam Socratis, verbi gratia, tam illam, quam à progenitoribus Q æ mate- ria pertineat ad e$$entiam Socratis. accepit, quàm quæip$iper nutrition\~e agglutinata e$t, ad eius e$$en- tiam, vtip$ius partem phy$icam $pectare: neque toto vite cur$u om nino vnam eandemque permanere, $ed vnam duntaxat cõtinuatio- ne; quia nimirum Socrates continuo $ucce$$u partes alias acquirit, alias abijcit, neque vnam nouam materiã de integro a$$umit; $i enim a$$umeret, cùm illanon po$$et non e$$e $impliciter diuer$a, iam de$i- neret, quierat, e$$e Socrates. Lege quæ de hac re $crip$it D. Thomas 1.p.q.119.art.1. Caiet.ibidem, & Ochamus in.4.q.11.

ARTICVLVS III. SOLVVNTVR ARGVMENTA primi articuli.

A Rgumenta verò initio quæ$tionis propo$ita non concludũt. Quare ad primum dicendum erit hominem dici e$$entia di$tin gui à leone; quia differt ab illo $pecifica differentia, quæ licet à materia $uo modo $umatur, principaliter tamen ducitur à forma. Quod etiam in cau$$a e$t, vt forma dicatur ab Ari$totele ratio quid- Forma cut ratio quiddi tatis ab Ari$- totele dica- tur. ditatis, Et(vt quidam interpretantur) cur anima à Platone homo ap pelletur, nimirum quia melior pars e$$entiæ in ea con$i$tit.

Ad 2. Bifariam re$ponderi $olet. D. Thomas primo de interpreta- tione, alijsque; nonnulli cen$ent artefacta, vt $tatuam, primò ac per $e formam duntaxat importare; materiam verò non ni$i $ecundaria Materia arl $it de quiddi tate artefa- ctorum. ratione, & tanquam vehiculum, $iue $ubiectum formæ quod vide- tur etiam placui$$e M. Alberto 2. huius operis tract. 1. cap.2. Hi ad argumentum negabunt maiorem propo$itionem, dicentq; entia na- turalia, propterea quod materiam & formam ex æquo inuehant, in- cludere materiam in $ua e$$entia; non verò artefacta, eo quod nõ eo- dem modo $e habeant. Alij putant artefacta tam for mam arte indu- ctam, quàm materiam $ecundariam, veluti aurum aut æs, ex quo $ta- tua, verbi gratia, fit, ex æquo $ignificare; atque adeò omnia artefa- cta e$$e compo$ita per accidens. Hi conce$$a maiori propo$itione, minorem negabunt. Enim verò licet $ub$tantia in e$$entia accidentis contineri nequeat; nihil tamen ob$tat quominus contineri po$sit in e$$entia eius, quod ex accidente & $ub$tantia, accidentaria compo$i- tione coale$cit, cuiusmodi $unt artefacta. Hæc po$terior $ententia Iege Fon$e- cam.s.Meta- ph.cap.7.9.5. fect.4. Affirmatiua pars proba- bilior. veri$imilior e$t, videturq; Ari$totelis.3.huius operis cap.7.tex. 66. vbi docet $ubiectum, ex quo artefacta con$tant, e$$e eorum partem, non $ecus ac materia cuiusque rei naturalis e$t pars totius. Quod ne- quaquam a$$erui$$et $ires artefactæ $ubiecta c\=onotarent; nemo enim [res-1446-v_0184_176_t0]IN PHYSIC. ARIST. Cygnum partem albi rectè dixerit. Accedit communis conceptio, qua cùm artefacti alicuius, vt domus, nomen audimus; non magis formam, quàm materiam apprehendimus.

Tertium argumentum attingit difficultatem de cõ$titutione ver- mis enati ex $peciebus $acræ Euchari$tiæ, quam controuer$iam per tractat D. Thomas 3. p. q. 77. ar. 5. Aegidius theoremate.44. &. 45. Durandus in. 4. d. 12. q. 2. ar. 2. Scotus q. vlt. & alij. Dicendum tamen Innocention lib. 4. de offi cro mi$$ç c. 11. Cioreolus in. 4. d 12. q. vnica arei. 3. Rich. art. 2. q. 2. Gabriel lect. 43. in Ca nonem. breuiter e$t, in eo euentu receptis primùm in quantitate di$po$itio- nibusad formam vermis, ip$o generationis momento $ubijci à Deo materiam, vel denuò creatam, vel aliũde a$citam, vel potius eandem met, quæ euanuerat, reproductam; ex qua $imul cum forma, vermis componatur.

Ad. 4. Conce$$o priori pronuntiato, ad ptimam eius im- pugnationem dicendnm erit tamet$i materia Socratis perpetuò dilabatur, e$$e tamen vnam continuatione, $icuti con$ueuimus dice- Quo pacto materia So- cratis per$e- ueres vna. re eandem $lãmam, quæ lignis $ubinde appo$itis, atq; ab$umptis con tinenter alitur. Ad $ecundam verò non e$$e ab$urdum eandem $ingu larem materiam, cùm $uapte natura $it commune formarum $ubie- ctum, in e$$entia diuer$orum includi, quatenus nũc hoc, nunc illud, pro formarum $ibi $uccedentium varietate, componit.

Ad. 3. Fatendum e$t haud po$$e verè eundem hominem ad vitam reuocari, ni$i reddito $ibi, quo vixit, corpore. Quod $i eadem pars materiæ ad multos pertinuerit futurum, quod D. Augu$tinus. 22. de Re$urrectio- nis beneficio ad vitam re- deuntibus vt @adem mate- ria reddenda fit.- ciuit. cap. 20. docet, vtilli reddatur, in quo e$se primò coepit. Nam ab illo, inquit, tanquã mutuò accepta deputari debet, quæ $icut æs alie num redhib\~eda e$t vnde $umptafuit. Deus verò id $upplebit in alio, vel aliunde, vel ex partibus, quæ per nutritionem defluxere. Adde etiam, vtidem homo reuiui$cere cen$eatur, non oportere, vt quid- quid in co materiæ fuit, atque idem omnino corpus quoad omnes partes re$urgat: quemadmodum neque vt idem Socrates viuere dica tur, nece$sũe$t, vt ex ijsdem partibus nulla mutatione variatis con$- tet: alioqui non idem homo e$set Socrates puer, & ætate adultus.

Quod attinet ad eos, qui infantes obiere, cùm in iuuenili ætate, De infantũ corporibus in re$urre- ctione. congrua corporis magnitudine, vitæ reddendi $int; aliunde eis com- pen$andum erit, quod ad idoneam quantitatem de$iderabitur, vt D. Augu$tinus in Enchir. cap 85. & 22. de ciuit. cap 14. ait. Siquis verò Obiectio. obijciat hi$ce infantibus denuò conferendam $eptuplo v. g. amplio- rem materiam quàm ip$i habuerint: & cùm tam in$igni diuer$itate materiæ $eruandam identitatem rei $ingularis, proindeque non vi- deri materiam ad $ingularum rerum e$sentiam $pectare. Occurrit Re$pon$io. Sotus in. 4. d. 44. art. 2. eiu$modi materiam præ$tandam à Deo quo- dammodo $upplente, in eo naturæ defectu, vim nutrientis faculta- tis, cuius mini$terio quantalibet materia eis accreui$set, $ingularis na turæidentitatem $erua$sent. Reliqua ad huius dubij explicationem $pectantia per$equitur D. Thomas. 4. lib. contra gentes cap. 81. & in [res-1446-v_0185_177_t0]LIB. I. CAP. IX. QVAES TIO VI. 4. $ent. d. 44. q. 1. art. 2. in re$pon$ione ad quæ$tiunculam quar- tam, D. Bonau\~etura eadem d. art. 2. q. 1. Scotusitem q. 1. Capreo- lus quæ$t. 1. art. 3.

QVÆSTIO VI. VTRVM NE MATERIA DIVINA virtute ab$que omni forma $ub$tantiali cohærere po$sit, an non? ARTICVLVS I. QVÆSTIONIS IN VTRAN. que partem di$putatio.

EXtra totius creatæ naturæ facultatem e$$e, vt ma- teria $ine omni forma relinquatur, indicat tũ ip$a Cur materia viribus natu- ræ non o$- $it exi$tere $i- ne forma. ratio materiæ, quæ e$t pura potentia, & ab actu formæ, vt eius adminiculo exi$tat, phy$ica $altem nece$sitate dependet; tum decretum naturæ, quæ nihil otio$ũ patitur, e$$et verò otio$a materia ab$- que forma, cùm per $e nullam operationem $u$ti- nere queat; tum po$tremo id quoque $uadet in$titutum agentium naturalium, quæ per $e in generatione rerum nullius interitum (vt- pote naturæ malum) $ed nouæ formæ inductionem, $pectant. Cæ- terùmillud e$t inter Peripateticos valde controuer$um, po$sit ne materia diuinitus ab$que omniforma con$i$tere.

In hacigitur quæ$tione negãtem partem defendit Hugo Victo- Afferores ne gat part. pro- po$ite contr. rius lib. 1. de Sacramentis p. 1. cap. 4. Magi$ter $ent. in 2. d. 12. cap. 5. D. Thomas in quæ$tionibus de pot. q. 4. art. 1. in 1. p. q. 66. art. 1. & quodl. 3. art. 1. D. Bonauentura in 2. d. 12. q. 1. Durandus ibidem quæ$t. 2. Capreolus d. 13. q. vnica, Caiet. ad 5. cap. libri de ente & e$$entia q. 8. A Egidius lib. 1. Hexam. c. 1. Heruæus quodl. Arg. in 2. d. 12. q. vnica, Ferrar. ad c. 4. lib. 3. cõtra gent. landu- nus q. 26. hu- ius lib. Zima ra theor. 15. Achillinus 1. de elementis q. 7. Alfon$us Tol. 2. dean. q. 1. art. 1. 6. q. 1. alijque permulti. Præcipuæ verò rationes pro hac $ententia 1. ratio. h æ ferme $unt. Materia $ecundum $e e$t pura potentia; actus aut\~e illius e$t forma $ub$tãtialis; ergo $i materia e$$et actu $ine omnifor- ma $ub$tantiali, e$$et actu $ine actu, quod contradictionem inuol- uit. Illu$traturque magis eadem ratio hunc in modum. E$$e accid\~e- tarium ab$que accid\~etaria forma cohærere non pote$t, vt candidum $ine candore: ergo nec $ub$tantiale e$$e ab$que forma $ub$tantiali, cùm eadem $it vtriu$que ratio: atqui e$$e materiæ e$t e$$e $ub$tan- tiale: non igitur $ine $ub $tantiali forma manere poterit.

[res-1446-v_0186_178_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Secunda, Materia omn\~e actum exi$tentiæ mutuatur à forma:er- 2.ratio. go nõ pote$t $ine exi$t\~etia formæ cohærere. Probatur a$$ũptũ quia vt $e habet actus purus ad potentialitat\~e; ita pura potentia ad actũ; ergo $icuti actus purus nullam habet potentialitatem; ita pura po- tentia nullum habet actum, proindeque omni actu exi$tentiæ caret.

Tertia, Omne indiuiduum directo, vel reductitiè $ub aliquo cer- 3. ratio. to genere contentũ, directò etiam vel reductitiè alicui infimæ $pe- ciei illius generis $ubiacet; alioqui immediatè $ube$$et generi, quod fierinequit: at qui materia $ingularis, $i ab$q; forma $ub$tantiali co- hæreret, reductitiè contineretur $ub corpore in categoria $ub$tan- tiæ; quia $pectaret ad illud tanquam eius pars, & tamen nulli infi- mæ $peciei illius generis $ube$$et; nec enim ad hominem, vel equũ, aliamve $peciem pertineret: nulla igitur ratione materia $ine forma e$$e pote$t.

Quarta, Natura hominis in commune non pote$t e$$e extra om- 4. ratio. nia $ingularia, nec natura $ingularis ab$que $uppo$ito, vel $uo, vel alieno $upplente vicem proprij: ergo nec materia pote$t con$eruari $ine omni forma. Priorem partem antecedentis concedunt omnes Peripatetici; po$teriorem melior Theologorum pars: cõ$ecutio ea Lege D. Tho mã 1. p. q. 84. at. 7. Capr. in 1. d. 43. q. I. ar. 2. ratione o$tenditur; quia difficilius atque opero$ius habetur puram potentiam $ine actu, quàm id, quod e$t ens in actu ab$que alio actu con$eruare: at hominis natura, tam in commune, quàm in $ingulari $pectata, e$t ens in actu, vtpote ex materia & forma con$urgens.

Vltima, Vnum relatum ex ijs, quæ $ecũdum e$$e dicuntur, non 5. ratio. pote$t altero, ad quod refertur, extincto diuina pote$tate con$erua- ri: ergo nec materia $ine forma con$ecutio probatur, quia propterea relata $ecundum e$$e eo pacto $e habent, quia $ecundum e$$entiam referuntur ad $uos terminos; quod non minùs in materia re$pectu formæ con$picitar.

Aduer$am partem $ecutus e$t Henricus Gandauen$is quodl. 1. q. 1. argam. pro cõtraria par- 16. 10. Scotus in 2. d. 12. q. 2. Richardus q. 4. Gabriel q. 1. art. 3. Gre- gorius ibid. q. 2. alijque non pauci, hi$ce argumentis. Omne ab$o- Maironig in 2. d. 12. q. 2. Ba$$olius ibi dem q. 1. art. 3. Anton. An- dr. in tra&. detrib. prin- cipijs q. 2. de materia. Li- ch. ad locum Scot. citarũ, Trombeta 8. Metaph. q. 1. Saxonia, & Mar$. hoc loco. lutum ab altero item ab$oluto reip$a di$tinctum, ac prius natura eo, pote$t diuinitus $ine illo con$eruari; nam quæ ita $e habent non tam arctè $ibi cohærent, quin citra contradictionem mutuò di$iungi va- leant: $ed materia e$t quid ab$olutum (e$$e enim relatum tran$cen- dens non adimit entis ab$oluti rationem) & à forma re ip$a di$tin- ctum, vt e$t cõmunis Philo$ophorum $ententia; itemque prius ori- gine, quàmilla, vt docet Ari$toteles hoc in libro c. 6. tex. 52. Pote$t igitur diuina potentia ab$que forma con$eruari.

Deinde quidquid in rebus creatis fit interuentu cau$æ $ecunda- 2. argu. riæ ad e$$entiam rei nullo modo attinentis, pote$t Deus vi$ua $ine eiu$modi cau$a præ$tare: $ed forma e$t cau$a $ecundaria con$eruans materiam, & in eius e$$entiam non inclu$a:ergo nihil ob$tabit quo- minùs materia $ine forma diuinitus con$eruetur.

[res-1446-v_0187_179_t0]LIB. I. CAP. IX. QV AESTIO VI.

Denique plus dependet à priori po$terius; quã à po$teriori pri- 3. argu. us:$ed accidens e$t po$terius $ub$tãtia; materia e$t priorforma; plus ergo dependet accidens à $ub$tantia, quàm materia à forma: atqui diuina virtute pote$t accidens $ine $ub$tantia cohærere, vt patet in facra Euchari$tia: ergo & materia ab$que omniforma.

ARTICVLVS II. ACCVRATIVS EXPLICATVR vtriu$que opinionis fundamentum. Di$$eritur de cau$a exi$tentiæ. Statuitur materiam non capere exi$tentiam à forma.

VT propofitæ quæ$tionis difficultatem enodemus, vtriu$que Con$ule Aui cennã in $ua Metaph. tra- &. 2. c. 3. & 4. Capreolum in 1. d. 8. q. 1. art 3. Caieta. ad cap. 5. & 7. de ente & e$$entia. Her uëũ in tra&. de vnitate for marum q. 9. Zimaram in Theore. pp. 10. $ententiæ fundamenta paulò explicatius proponenda $unt. Opinio er- i$timantium totam exi$t\~e tiã c$$e à for ma. Negatiuæ partis a$$ertores opinionis $uæ præ$idium in hoc maximè collocant. Statuunt to tam exi$tentiæ originem è forma e$- $e, ita nimirum vt $icuti vis intelligendi à forma humana; ita ex- i$tentia à qualibet forma, quadam naturæ con$ecutione, oriatur, indeque in materiam & in totum $ubiectum deriuetur. Hoc au- temita $e habere hi$ce rationibus videtur concludi. Exi$tere $ub- 1. ratio. $tantialiter e$t nobili$simus effectus: cùmigitur omnis effectus $uæ cau$ç proportione re$pondeat; fatendum erit exi$tentiam à nobili$- $ima cau$a prouenire; hæc autem e$t forma: omnis ergo exi$tentia à forma oritur. Nam quod exi$tere præ$tanti$simus $it effectus, ex eo o$t\~editur, quia exi$tere e$t quid maximè actuale, & præcipua quç- dam diuini e$$e participatio, vt te$tatur D. Diony$ius 5. c. de diu. D. Diony$ nomi. Quare & ipsã e$$entiã videtur nobilitate vincere. Quod verò formainter cæteras cau$as emineat, inde liquet, quia potiorē quid- ditatis partem confert, & $peci$icat, per$icitque compo$itum: vnde & à Platonein Timæo diuina proles nuncupatur. Plat.

Secundò idem $uadetur, quia $i exi$tere $ub$tantialiter non pro 2. ratio. ueniret à $ola forma, $ed materia à $e ip$a exi$tentiam haberet; mul ta ab$urda in Philo$ophia admittenda e$$ent. Inprimis materiam nõ rectè dici prope nihil. Quis enim iure dixerit prope nihil id, quod ex $e actum habet, & quidem præ$tanti$simum, cuiu$modi e$t ex- i$tentia? Deinde $equeretur formam non e$$e cau$$am materiæ; ic- circo enim forma cau$a moteriæ dicitur, quia tribuitilli e$$e. Quod $inon præ$tat materiæ e$$e exi$tentiæ, cùm ei e$$e e$$entiæ non cõ- ferat, vt per$picuum e$t: vtique nullum iam e$$e relinquetur, quod ip$i exhibere po$sit, atque adeò cau$aillius non erit.

Huic etiã placito ad$tipulatur illud Boetij 1. de Tri. c. 3. & in opu. Bous. [res-1446-v_0188_180_t0]IN PHYSIC. ARIST. de vnitate & vno, omne e$$e e$t à forma, & illud apud Peripateti- cos in primis celebre, exi$tentia e$t vltima actualitas õnis form\,e. Nõ videtur igitur negandũ omnem exi$tentiã à forma profici$ci. Qnod cùm ita $it, vtique fateri iam oportebit non po$$e dari exi$tentiam $ine forma, alioqui daretur effectus formalis $ine cau$a formali. Pa- tet etiam nequire materiam exi$tere $ine forma, cùm $ine exi$tentia exi$tere nihil po$sit. Atque hoc modo $e $e habet Thomi$ticæ opi- nionis fundamentum.

Cæterùm qui arbitrãtur po$$e materiam diuina virtute $ine om- ni forma con$i$tere, alia via incedunt: per$ua$um habent exi$tenti- Aduer$\,e opi- nionis $unda mentum. am non à $ola forma prouenire; $ed tam materiam, quàm cætera en- tia, vt vnumquodque ab alio di$tinguitur, ita aliquam $ibi propri- am exi$tentiam vendicare. Id quod breuiter hunc in modum pro- bari pote$t. Exi$tentia cuiu$que non di$tinguitur ab e$$entia, ni$i vt Exi$t\~etia quo pacto di$tin- guitur abe$- $entia. modus rei à re: ergo vt vnũquodque e$$entiam ab alio di$tinctam habet; ita & di$tinctam $ibique propriam exi$tentiam. A$$umptum alibi longiori di$putatione $tabilien dum erit: interimex eo $id\~e ha- beat, quod $iquis animũ att\~edat, planè inueniet inter e$$entiã & ex- i$t\~etiã rei nec maior\~e requiri, nec verò minor\~e $ufficere di$tinction\~e.

Priuatim verò quòd materia propriam habeat exi$tentiam, nec Materia ha- bet propriam exi$tentiam. eam à forma mutuetur, hi$ce rationibus conuincitur. Vnaquæq; res tunc exi$tentiam capit cùm in rerum natura producitur: $ed mate- ria producta e$t à Deo per creationem; formæ verò, rationali exce- pta, producuntur per generationem: non igitur materia eãdem ob- tinet exi$tentiam, quam forma. Secundò materia cùm $it formarum receptaculum prius natura exi$tit, quàm $ingulæ formæ: non igi- tur à formis exi$tentiam capit. Tertiò $i exi$tentia materiæ e$$et à forma; $equeretur toties materiam interire, quoties priorem formã abijcit, toties produci, quoties nouam recipit; quod nemo dixerit. Con$ecutio probatur, quia tunc res interit, cùm exi$tentiã amittit, tunc producitur, cùm earecipit. Quod $i quis occurrat nõ interire præoccupa- tio. materiã ami$$a priori exi$tentia, propterea quod eodem temporis momento aliã recuperet; is nequaquam argum\~eti vim effugiet. Nã cùm noua forma non eandem numero exi$t\~etiam inferat, iã non ea- dem materia numero per$euerabit; at q; ita materia illa $ingularis in- teritum $ubibit; quod fieri non po$$e $uperiùs demon$trauimus.

Ad eas verò rationes, quibus probari videbatur omnem pror$us Re$pondetur ad argumen ta putantium omnem ex i$tentia m ca- pi á forma. exi$tentiã à forma oriri, ita re$pondendũ erit. Ad primam quidem, exi$tentiam e$$e nobili$simum omnium attributorum, quæ e$$enti- am con$equuntur; verum ip$um e$$e e$$entiæ $impliciter dignitate præ$tare, (et$i nonnulli contra opin\~etur, qui alibi à nobis impugnã- di$unt) cuius quidem e$$e potiorem partem forma intimè confert ip$i compo$ito; quod $atis e$t, vt illa inter cau$as, $altem internas, principatum obtineat, vt probat argumentum.

Ad $ecundum negandũ e$t $equi incõmoda illa, que in argum\~eto [res-1446-v_0189_181_t0]LIB. I. CAP. IX. QV AE STIO VI. colliguntur. Non enim $equitur primum; quia quãuis materia pro- priam habet exi$tentiam, adhuc nihilominus pura potentia e$t, & in genere $ub$tantiæ prope nihil. Nec etiam $ecundum; quia licet forma non tribuat materiæ totam exi$tentiam: adhuc tamen cau$a illius dicitur, quatenus eam informando actuat ac perficit: at que ita $uum met e$$e $ub$tantiale extrin$ecus illi con$ert, $icut & materia $uum formis attribuit, eas excipiendo ac fouendo, vnde materia & forma $ibi mutuò cau$æ e$$e dicuntur. Illud verò Boetij, Omne e$$e capitur à forma, intelligendum e$t de e$$e $pecifico ac perfecto, vt Scotus & Gregorius loco citato interpretãtur. Illud item peripate- Quo pacto ex iftentia di catur vltima actualitas formç. ticum axioma, exi$tentia e$t vltima actualitas omnis formæ, perin- de accipiendum e$t, ac $i diceretur vltimam actualitatem formæ ($i- cuti & aliarum rerum) e$$e ip$ius exi$tentiam, quod veri$simum e$t; neque ijs, quæ à nobis dicta $unt, aduer$atur.

ARTICVLVS III. CONCLVDITVR PARS affirmatiua quæ$tionis.

H IS ita di$putatis quoniam $ecunda opinio earum, quas art. 1. retulimus, firmiores pro $e rationes habet, $olidiorique inni- titur fundamento, amplectenda à nobis e$t, a$$erendumque po$$e materiam diuina virtute $ine omni forma $ub$tantiali con$i$- tere: id quod fiet adhibente Deo maiorem concur$um, quo quid- quid forma materiam actuãdo præ$tat, ip$e in genere effici\~etis cau- fæ $uppleat. Nec id mirum videri debet cùm etiam Deus in $acra Euchari$tia concur$um cau$æ materialis $ufficiat con$eruando extra $ubiectum quantitatem, cæteraque accidentia, quæ priùs in materia inhærebant; con$eruando inquam actiuè, vt e$t communis Theolo- Deus in ge- nere cau$$æ effeci\~etis $up plet cau$$ali- tat\~e $ubiecti. Obiectio. gorum $ententia.

Sed opponet aliquis. Id, quod Deus creat, immediatè con$eruat: $icut enim nihil cum Deo, etiam vt in$trumentum, concurrit ad cre- andum; ita neque ad con$eruandum. Cũ igitur Deus materiã creet, candem per $e immediate con$eruabit, ac $ine vllo formæ concur$u, quem erga materiam omni forma $poliatam compen$ari oporteat. Re$pondendum tamen et$i cum Deo creante nihil efficienter con- Dilutio. currat; quia conferre e$$e ex nihilo infinitam virtutem arguit; nihil tamen ob$tare quominùs ad e$$e rerum, quæ creantur, cõcurrat crea tura in alio cau$æ genere; quomodo in prima rerum molitione cùm Opinio exi$- timantivm fui$$e aliquã- o re ip$a etram $i- nema. Deus corpora coele$tia & elementa creauit; tam materia ad eorum formas excipiendas, $u$tentãdasque; quàm formæ ad materiã actuã- dam & fouendam concurrerunt.

Non e$t autem hoc loco prætereundum quo$dam fui$$e, qui in [res-1446-v_0190_182_t0]IN PHYSIC. ARIST. tuenda $ententia de con$eruatione materiæ ab$que forma, longiùs progre$si, a$$irmarint non $olùm po$$e diuina virtute fieri, $ed effe- ctũiam aliquando, vt materia ab$q; õniforma con$i$teret. Nõnulli enim, quos Argentinas in 2. d. 12. q. vnica ar. 2. refert, opinati $unt in ip$ana$centis mũdi origine fui$se à Deo procreatam materiam ab$q; vlla forma, idque $igni$icari cap. 1. Gene$eos illis verbis, Terra au- tem erat inanis & vacua, vbi, vt D. Augu$tinus cap. 4. libri imper$ecti de gene$i ad literam aít, per terram, que omnibus elementis $ub$idet, materia; per inanitatem, eius informitas de$ignatur; quod etiam in- culcat. 12. Con$e$s. c. 7. Atque huic $ententiæ $uffragari etiam viden tur D. Ambro$ius lib. 1. Hexam. cap. 8. D. Ba$ilius hom. 2. Hexam. Ambro$. Ba$il. Chry$o$t. Augu$t. D. Chry$o$tomus hom. 2. in Gene$im, Eucherius in 1. cap. Gen. & rur$um D. Augu$tinus 12. Confe$s. cap. 6. & 8. qui materiæ informi, tatem inductione formarum prior\~e fui$se affirmant. Mar$ilius etiã in. 3. q. 13. art. 1. & Gabriel in 3. d. 21. quæ$t. vnic, art. 3. credunt in morte Chri$ti ab$cedente anima man$i$se diuinum illud corpus $ine vlla forma. Verùm hæ $ententiæ non placent. Nulla enim ratio per- probatio. $uadet fui$se aliquando materiam $ine forma, tamet$i diuinitus e$se potuerit. Nam quod ad locum illum Gene$eos attinet (præterquam Ita Ambro- fius, Theodo retus, Chry- $o$tomus, Be da, alijque in terpretes. quod inanis terræ nomine non ni$i ip$um terræ elementum, quod inane, ide$t, $ine ornatu & pulchritudine iacebat, propriè $ignifica- tur; materia verò per tropum duntaxat) et$i D. Augu$tinus per in- D. Augu$t. formitatem, omnis formæ vacuitatem intellexerit; eam tamen non ni$i origine formas antegre$sam fui$se credidit, vt ip$e met 1. $uper Lege D. Tho mam. 1.p.q. 66.ar.1.Vdal ricum in $ua sama lib. 4. Gene$im ad litt. c. 15. & lib. 5. c. 8. explicat. Reliqui verò patres citati per materiæ informitatem non omnium formarum, $ed decoris & di$tinctionis priuationem $ignificarũt. Neque etiã in morte Chri$ti fuit materia $ine forma, quia abeunti animæ forma cadaueris $ucce$- $it. Qua de re in lib. de generatione plura.

ARTICVLVS IIII. RESPONSIO AD ARGVMENTA, QVI. bus o$tendi videbatur non po$$e materiam diuina virtute ab$que forma con$i$tere.

S V pere$t vt ad contrariæ partis argumenta re$pondeamus. Ad primum dicendum formam $ub$tantialem e$$e actum $ub$tan- tialem materiæ, ide$t, actum $ub$tantialiter informantem mate- riam: quocirca $i materia e$$et actu $ine forma $ub$tantiali, e$$et actu $ine actu, hoc e$t, haberet actum accidentarium, nimirum exi$ten- tiam, ab$que actu $ub$tantiali; $ed id nullam contradictionem in- uoluit, quæ tamen inuolueretur $i materia $ine exi$tentia exi$teret. Reliqua verò eiu$dem argumenti pars hanc habet explicationem. [res-1446-v_0191_183_t0]LIB. I. CAP. IX. QV AESTIO VI. Quemadmodum effectus formæ accidentariæ $ine accidentaria for- ma e$$e non pote$t; ita neque effectus formæ $ub$tantialis $ine $ub- $tantiali forma, veluti animatum $ine anima: $ed enim e$$e $iue exi$- tere materiæ, non e$t effectus formalis formæ $ub$tantialis, $ed exi$- Exi$iere ma teriç non e$t effectus for- malis forme $ub$tātialis. tentiæ, quam materia propriā obtinet, vti diximus. Item $icut exi$- tere accidentis $ine exi$tentia accidentis e$$e non pote$t, ita neque exi$tere $ub$tantiæ ab$que $ub$tantiæ exi$tentia. Pote$t tamen ali- qua $ub$tantia videlicet materia, cohærere $ine exi$tentia formæ $ub$tantialis, vt fuit à nobis comprobatum.

Ad 2. negandum e$t antecedens, & ad eius probationem dicen- Ad 2. dum non eodem pror$us modo $e $e habere purā potentiam ad actū, quo actus purus ad potentialitatem: quanuis in eo c\=oueniunt, quòd vt actus purus nullam continet potentialitatem; ita pura potentia nullum in $ua natura actum phy$icum includit.

Ad 3. dicendum materiam Socratis exutam omni forma cõ$titui Ad 3. Materia $i- ne forma ad quam $peciē pertineat. per $e, ac determinatè $ub materia rerum di$$olubilium tãquam $ub $pecie infima incompleta; reduci verò tanquam partem ad totum ad corpus di$$olubile, quod ponitur in categoria $ub$tantiæ neq; opor tere vt ad aliquã illius $peciē determinatè pertineat; cùm ad omnes, quarum formæ in eam induci po$$unt, indi$criminatim duci queat. Sicut enim materia ab$que omni forma nullius compo$iti $pecifici pars actu e$$et, ita ad nullū actu reduceretur. Neque hoc ab$urdum videri debet, tum quia huiu$modi reuocatio materiæ ad certam $pe- ciem, quam componit, non e$t de e$$entia materiæ tum quia re ip$a materia ab$que forma collocaretur, vti monuimus, $ub certa $pecie, ide$t, $ub materia $ublunari.

Ad 4. conce$$o antecedente neganda e$t con$ecutio: & ad eius Ad 4. probationem dicendum haud $emper e$$e opero$ius puram poten- tiam $ine actu, quàm vnum actū $ine alio con$eruare: hoc enim po$- terius non nunquam implicationem inuoluit, vt in propo$itis exem plis. Nam $i natura communis per $e extra $ingularia exi$teret; e$$et, Cur natura c\=omunis ex- tra $ingula- ria exi$tere non po$sit. ac non e$$et $ingularis: n\=o e$$et, quia ita $upponitur: e$$et, quia exi$- tere in rerum natura, $icuti operari & produci, non conuenit $upe- rioribusni$i per inferiora: quandoquidem vt exi$tere e$t vltima cu- iu$que rei actualitas; ita nõ ni$i vltimo perfectis & terminatis in $ua $erie, qualia $unt $ola $ingularia, primò conuenire debet, cæteris ve- Contra $en- tiunt Cai. 3. p. q. 4. art. 2. Medina ibi- dem. rò ip$orum merito ac beneficio. Quod verò ad $uppo$iti rationem Repugnat da ri naturam ab$que $up- po$ito. attinet repugnat etiã dari naturam ab$que $uppo$ito, cui innitatur; quia $ub$i$teret per $e tanquam à nullo dependens, quod in rebus creatis nulli præterquam $uppo$ito conuenit: $imulque non $ub$i$- teret, vtpote $uppo$iti adminiculo carens; quando ita volunt ad- uer$arij.

Ad 5. concedendum e$t cum d. Thoma. q. 7. depotent. art. 9. cum Scoto in 2. d. 1. q. 4. &. 5. & d. 12. q. 2. cum Capr. in 1. d. 30. q. vnica art. 1. & in 4. d. 12. q. 1. art. 3. cũ Durando in 3. d. 1. q. 1. & alijs vnum [res-1446-v_0192_184_t0]IN PHYSIC. ARIST. Relatum mu tuum $ecun dum e$$e nec diuina vittu- te ab$que $uo correlatiuo dari pote$t. relatum $ecundum e$$e mutuum non po$$e, etiam diuina virtute, Idem a$$erit Marronig in 1. d. 29. q. 6. Gabr. $uper Can. lect. 44. Bargius in 1. d. 18. ab$que $uo correlatiuo in rerum natura dari; $equerctur enim e$$e ac non e$$e relatum. Nam quemadmodum tota ratio eiu$modi rela- torum con$i$tit in referēdis mutuò inter $e $ubiectis, & qua$i in trā- $itu ad alia, ita eorũ e$$entiam con$equitur, vt $i vnum exi$tere po- natur, illud reciproca alterius exi$tentia comitetur; idque indi$$o- lubili pror$us nece$sitate. Neceodem modo $e res habet in materia, cæteris\’que relatis tran$cendentibus comparatione $uorum termi- norum. Nam re$pectus relatorum $ecundum e$$e $uperueniunt $ub- iectis, vt $imilitudo lapidi, paternitas Sophroni$co. Nec huiu$modi $ubiecta appellant ni$i dependenter ab exi$tentia terminorum. Non enim lapis dicitur $imilis ni$i qui aliud in rerum natura $ibi $imile habet; nec pater vocatur, ($i philo$ophico & non populari more lo- quendum $it) ni$i actu habens filium. Quod relatis tran$cendentibus minimè conuenit, cùm non adueniant $ubiectis, quæ denominent & quæ per ip$a ad aliud referantur; $ed $int ip$a met $ubiecta, aut aliud quid $imile.

Non inficiamur tamen videri etiam probabilem $ententiam Gre- Oppo$itum tuetur Grego rius. gorij in 1. d. 28. q. 2. art. 1. exi$timantis po$$e diuina virtute exi$tere vnum relatum mutuũ ab$que $uo termino. Qua de re alibi ex pro- fe$$o di$$eruimus.

QVÆSTIO VII. SIT NE PRIVATIO ENS, AN NON? ARTICVLVS I. QVAESTIONIS DISSOLVTIO.

SEQVITVR vt de priuatione, altero rerũ phy- Argumenta in partem ne gatiuam. $icarum principio, di$$eramus; ac primum $it ne verum ens, nec ne? Quain dubitatione non de$unt argumenta, quibus affirmatiua pars o$tendi videa- à te$timonijs $acrç paginç. tur. Primum quia tam in diuinis literis, quàm apud Philo$ophos quædam de priuatione enun- tiantur, quæ non ni$i in verum ens cadere po$- $unt, quale e$t illud 1. capit. Gene$eos, & tenebræerant $uper faciem aby$si, vbi tenebræ, quæ priuatio quædam lucis $unt, dicun- tur e$$e; e$$e autem non e$t eius, quod e$$entiã non habet. Item quia in hymno trium puerorum inuitantur tenebræ ad diuinam laudem, illis verbis, Benedicite lux & tenebræ domino, quod tamen non vi- detur conuenire ni$i ei, quod aliquam entis rationem obtinet, quam Deo, quoad pote$t, acceptam referat, at que ita diuinam bonitatem totius e$$efontem commendet; id enim $ignificat diuina laus in $a- [res-1446-v_0193_185_t0]LIB. CAP. I. IX. QV AE STIO VII. cris literis, cùm ea, quæintellectu carent, laudare Deum dicuntur.

Deinde apud Ari$totelem cap. vltimo huius libri text. 80. pri- Ab Ari$to- tele. uatio appellatur malefica; id autem, quod maleficum e$t, aliquam nocendi vim & ex con$equenti aliquam entitatem habet. Item 2. de anima cap. 2. tex. 138. priuationes dicuntur percipi $en$u, vt tene- bræ a$pectu; nihil verò $en$u percipitur, ni$i quod $en$um agendo mouct. ergo & cæt.

Præterea, priuationes formaliter $umptæ habent e$$entiales de- à difintion priuationũ. finitiones: cæcitas enim $ecundum e$$entiam definitur priuatio a$- pectus. Habentigitur e$$entiam, atq; adeò $unt veræ res. Ad hæc, cæcitas & quæcunque alia priuatio, intelligitur, exprimiturque à Ab earũ con ceptibus. nobis per aliquem conceptum; at conceptus, vt Ari$toteles docet primo de interpr. cap. 1. e$t imago & $imilitudo rei. Negari igitur non pote$t priuationem e$$erem.

Hæc controuer$ia duplici a$$ertione dirimenda e$t. Prima $it. 1. a$$ertio. Priuatio formaliter $umpta nec e$t ens reale, nec rationis. Probatur facile. Namque ex doctrina Ari$totelis quinto libro Metaph. capi- te 22. textu 27. & libro decimo, capite $eptimo textu 15. Priuatio e$t negatio formæ in $ubiecto natura apto: negatio autem cùm nihil aliud $it, quàm remotio, nullum e$$e in rerum natura, nec verò in intellectu ponit. Quòd non ob$curè te$tatus e$t Ari$toteles cap. 8. huius lib. tex. 75. cùm docuit priuationem per $e, ide$t, ex $ua pro- pria ratione, ac vi, e$$e non ens.

Illud tamen e$t aduertendum quod D. Thomas quarto Meta- phy. capite $ecundo admonet, videlicet priuationes, & negationes Qu\=o pacto priu ationes quodammo do fiāt entia rationis. quodammodo entia rationis fieri, non per $e; $ed ex accidente, qua- tenus eis aliquid rationis obuenit, vt cùm ab intellectu tanquā $ub- iecta, aut prædicata in propo$itionibus a$$umuntur. Quò $pecta$- $e videtur Ari$toteles quarto libro Metaph. capite $ecundo textu 2. vbi cùm priuationes, & negationes entia quodammodo e$$e pro- nuntia$$et, adiecit; dicimus enim non ens e$$e non ens, qua$i dice- ret, efficimus enim negationes ip$as, & priuationes $ubiecta & prç- dicata enuntiationum: atque ita id, quod ip$æ in rebus, & ex natura $ua non habent, intellectus no$tri beneficio a$$equuntur.

Secunda a$$ertio. Priuatio formaliter $umpta e$t in rebus $eclu- 2. a$$ertio. $a operatione intellectus. Hæc e$t contra nonnullos præ$ertim è recentioribus Philo$ophis exi$timantes priuationes in $ola mentis notione e$$e: eam tamen amplectitur Caietanus prima parte quæ- $tione quadrage$ima octaua articulo $ecundo & in libello de ente & e$$entia capite primo Ferrarien$is 3. contra gentes c. 19. Eandem- que innuit D. Thomas in quæ$tionibus de malo q. 1. art. 2. $uadetur verò in hunc modū. Forma, eiu$q; priuatio, vt Ari$toteles docet in cap. de oppo$itis, ver$antur circaidem $ubiectũ: ergo quoties in t\~e- pore à natura con$tituto $ubiectum forma caruerit, inerit ei formæ priuatio. Hoc autem conting it$ecIu$a qualibet mentis actione. Igi- [res-1446-v_0194_186_t0]IN PHYSIC. ARIST. tur priuatio ine$t in rebus formaliter $ine intellectu. Aduerte autem Quómodo priuatio $it in rebus. priuationē e$$e in rebus, non per aliquam exi$tentiam, quæ ip$i for- maliter competat. Nam cùm exi$tentia po$itiuū quidpiam $it, fieri nequit, vt negationē re ip$a propriè ve informet. Dicitur ergo pri- uatio exi$tere fundamentaliter, $eu merito $ui fundamenti, quate- nus videlicet exi$tit $ubiectum, cui $uo modo re ip$a conuenit.

ARTICVLVS II. SOLVTIO ARGVMENTORVM, quæ probare videbantur pri- uationem e$$e ens. Solu. y.

NVnc argumēta $uperiùs adducta diluamus. Ad id, quod pri- Idem a$$erit D. An$elmus in lib. deca- $u diabol@ c. 41. de conce. ptu virginis cap. 5. mo loco propo$itum fuit, re$pondendum e$t cum D. Augu- $tino in lib. de vita beata c. 4. tenebras (quod de cæteris pri- D. Aug. uationibus $imiliter accipiatur) ita dici e$$e in aliquo, ac $i diceretur non e$$e ibi lux. Quod Caietanus ad art. 2. quæ$tionis quadrage$i- mæ octauæ 1. part. planiùs edi$$erens inquit priuation\~e dici ine$$e rebus per remotionem formæ in actu exercito; quia nimirum pri- uatio in$idet $ubiecto nõ vt inhærens; id enim entis po$itiui e$t; $ed vt exercens actum remouendi formam.

Ad reliquam eiu$dem argumenti partem dic omnia, quç quoquo modo in naturæ vniuer$itate e$$e dicuntur, etiam ea, quæ nullum entis gradum obtinent, diuinam bonitatem prædicare, hoc e$t, ad bonitatis diuinæ laudem contemplantium mentes allicere. Quod D. Augu$tinus tum alijs in locis, tum in libro de natura boni aduer- D. Augu$t. $us Manichæos hi$ce verbis explicat. Priuationes rerum $ic à Deo ordinantur, vt non indecenter vices $uas habeant; quemadmodum Rerum priua tiones quo pacto ordin\~e tur à Deo. in cantu interpo$itiones $ilentiorum certis moderati$q; interuallis, licet vocum priuationes $int, $uauitati cantilenæ aliquid conferunt; quemadmodum item vmbræ in picturis eminentiora quæq; di$tin- guunt, ac non $pecie, $ed ordine placent. Vnde & in hymno trium puerorum etiam lux & tenebr\,e laudant Deum, id e$t, eius laudem Con$ule D. Ifido um in libro de $um mo bono. in benè con$iderantium cordibus pariunt. Ex quo patet non eo dū- taxat modo, qui in argumento affertur; $ed hoc etiam, quē D. Au- gu$tinus tradit, $umi verbum, laudare, in diuinis literis; quo pacto in ea etiam, quæ intellectu carent, imo & quæ verè entia non $unt, cadere pote$t.

Ad $ecundum argumentum quoad priorem partem dicendũ hac S maximè de cau$$a inter alias priuationi maleficiū attribui, quia ma- [res-1446-v_0195_187_t0]LIB. I. CAP. IX. QV AE STIO VIII. teria ex eo quod ab$entium formarum priuationem in $e cohibet, vt actum formæ, quo caret, admittat, actum fomæ, cui veluti matri- monio coniuncta erat, repudiat, atq; ita adulterina quadam ratione maleficium committit. Ex quo non colligitur aliquam ei effectri- cem vim ine$$e, vt erit con$ideranti per$picuum. Ad po$teriorē par- tem eiu$dem argumenti dicendum e$t A ri$totelis $ententiam eo loco Tenebr\,e quo modo perci- pi vi$u dican tur. e$$e tenebras percipi vi$u, non quod aliqua videndi actio feratur in tenebras, $ed quia a$pectus non percipit lucem, quod e$t percipi te- nebras negatiuè.

Ad tertium, priuationesvt proprie e$$entiam non habent, ita nec proprie defini@iones e$$entiales vendicare, $ed explicationes qua$dā remotionum, in quibus ip$æ con$i$tunt.

Ad quartum, Ex eo, quod priuationum conceptus habeamus, Ad. 4. non $equi priuationes e$$e re vera entia, $eu po$itiuum quidpiam. Cùm enim conceptus, rerumimagines dicuntur, nomine rerum tã resip$æ, quàm earum priuationes, & negationes $ignificantur, ac $i diceremus conceptus e$$e eorum, quæ à nobis intelliguntur, $imi- litudines, $iueilla entia $int, $iue non. Num autem priuationes non $olum conceptibus formarum, quas negant, $ed alijs, quiip$is pro- prij, ac peculiares $int, percipiantur, cuius controuer$iæ affirmati- uam partem veriorem credimus, tractat A E gidius in 1. d. 36. q. 2. Verifimiliu@ dari propri- os conceptus priuationũ. Capreolus in 2. d. 39. q. 1. art. 3. & Ferrarien$is primo contra gent. cap. 71.

QVÆSTIO VIII. VTRVM PRIVATIO VERE principium rerũ naturaliũ $it; an non? ARTICVLVS I. QVÆ ARGVMENTA OSTEN. dere videantur non e$$e.

NEgantem propo$itæ quæ$tionis partem conabitur 1. argu. quis hunc in modum $uadere. Principia, vt Ari$to- teles docuit cap. 6. huius libri tex. 90. manere $em- per oportet; $ed priuatio acce$$u formæ aboletur; non e$t igitur principium.

Secũdò, Priuatio, te$te eodē Ari$t. c. 6. huius libri 2. argt@ tex. 66. e$t principiū ex accidente; igitur n\=o e$t verè pprièq; phy$i- carū rerū principiū. Con$ecutio probatur, quia $i omnia, quæ ad ge- nerationē exaccidēte c\=ocurrunt principia cē$enda e$$ent, plura $o- rent principia, quātria. Nāijs etiā annumerari deberet, v. g. forma rei [res-1446-v_0196_188_t0]IN PHYSIC. ARIST. intereuntis, $ine qua non datur generatio.

Deinde, Siqua priuatio e$$et rerum naturalium principium, ma- 3. argu. ximè e$$et priuatio formæ rei, quæ gignitur; $ed ea non e$t; nulla igitur e$t. Probatur a$$umptio, quia eiu$modi priuatio nunquā da- ri videtur. Nec enim datur in eo temporis momento, quo forma in- ducitur; $iquidem præ$ente forma euane$cit eius priuatio. Nec etiā tempore antecedēte; quod ita o$tenditur. Priuatio e$t negatio for- mæ in $ubiecto natura apto; $ed ante punctum generationis materia non e$t apta ad formam; cùm; nondum habeat di$po$itionum omniū apparatum ad eam excipiendam: igitur tempore antecedente non e$t in materia priuatio formæ.

Item, E$$e principiũ e$t e$$e ens (principiũ enim relation\~e $igni- 4. argu. ficat ad ea, quæ à principio dependēt aut quoquo modo procedũt) atqui $uperiori quæ$tione o$ten$um fuit priuationem non e$$e ens: non pote$t igitur priuatio e$$e principium.

ARTICVLVS II. PRIVATIONEM ESSE VERE principium, nec $uperiora argumenta oppo$itum concludere.

IN hac controuer$ia Plato, & ex antiquis Philo$ophis nonnulli priuationem è numero principiorum exclu$ere; vel quod eā ta- quam non ens de$picatam habuerint: vel quia nihil in ip$a præter Plato, & alij priuationem non numera rūt inter prin eipia. maleficium agnouerint. Rectiùs Ari$toteles, qui eam principijs an- numerauit; non quidem ijs, quæ in compo$itionem veniunt; $ed quæ per$e ad generationem requiruntur. Cuius $ententiæ veritas paucis hunc in modum confirmari poterit. Id, vnde per $e generatio profici$citur, verè ac propriè principiū illius e$t: $ed generatio per $e oritur à priuatione, tanquam à termino à quo: ergo priuatio e$t principium per $e generationis. Maior propo$itio nota e$t; minor probatur, quia generatio (vt $æpe diximus) e$t progre$sio à nõ e$$e, vt à termino à quo; hic autem cùm non $it materia; ($iquidem ter- minus, à quo res oritur, vtpote formæ geniti contrarius, nõ manet; Lege Aphro di$æ ũ lib. 2. Nat. q. c. 11. materia autē $ēper manet) c\=o$equens fit, vt $it ip$a formæ priuatio.

Argumenta verò $uperiùs adducta hunc in modum explicanda Sol. 1. argu. $unt. Ad primum, omi$$a Græcorum, & Latinorum interpretũ in Horū expli- cationes col legit Zimara in $u s diluci dationibus. eo loco enarrando di$$en$ione, re$pondendum e$t nece$$ario mane- re principia, non omnia; $ed quæ in rei genitæ compo$itionem coe- Q@o $en$u di cacur, princi- pia nece$$a- riò mane@e. unt: vel omnia $impliciter manere, ide$t, omnia ad quamlibet gene- rationē $eu $ingula tria ad $ingulas generationes cõcurrere, vt Am- monius & alij interpretantur.

Ad 2. Priuation\~e dici principiũ per accidēs, nõ generationis ($ic Sol. 2. enim principiũ per $e e$t) $ed cõpo$itionis, quatenus materi{ae}, ex qua [res-1446-v_0197_189_t0]LIB. I. CAP. IX. QVAESTIO IX. compo$itum coale$cit accidit habere in $e priuationem formæ. Ad- uertit etiam D. Thomas in explicatione eius loci dici priuationem principiū per accidens, $i accipiatur pro priuatione formæ alterius re@, non eius, quæ gignitur.

Ad 3. admittenda e$t maior propo$itio, neganda minor; & ad eius Sol. 3. probationem dicendum, materiam quandiu formam non habet, e$$e illa ab$olutè priuatam, aptam\’que ex $e $e ad eam recipiendam; quan- uis proximam & completam aptitudinem tunc $olum obtineat, cùm peruentum fuit ad terminum, complementumque omnium acci- dentium, quibus ab agente di$ponitur: qui terminus in ip$o tantum generationis momento datur, extrin$ecè tamen, cùm in eo omnia prædicta accidētia ex to to pereant abce$$u form{ae} prioris, facta\’que v$que ad materiam primam re$olutione, vt in libris de ortu & inte- ritu dicemus. Ita vero in ip$o pūcto generationis priùs natura, quàm materia formam recipiat ine$t ei $umma aptitudo ad ip$am recipien- dam ex vi accidentium, quæ toto tempore præcedenti in ea fuerũt, & in ea prægre$sione naturæ, $iue in eo priori, vt loquuntur, in$idet Exacti$sima formæ priua tio quando infidet mane. rie. in materia exacti$sima formæ priuatio. Nec repugnat in eodē in$tā- ti temporis $ecundum aliam & aliam con$iderationem dari in mate- ria & priuationem formæ, & ip$am formā: licet talis priuatio in eo- dem in$tantire ip$a ac $impliciter aboleatur.

Ad 4. dicito, $i illud pronuntiatum, e$$e principium e$t e$$e ens, Sol. 4. $igni$icet quidquid principij rationem habet, nece$$ariò e$$e ens, fal- $um id e$$e: $i autem $en$us illius $it, id, cui relatio principij conue- nit, po$$e aliquam rationis entitatem intellectus beneficio obtinere, eo modo, quo $uperiùs diximus; tunc verum quidem e$$e, quod in prædicto effato a$$umitur; $ed non rectè ex eo concludi priuationē in $e $pectatam e$$e ens, $eu po$itiuum aliquid.

Ad 5. negari debet id, quod e$t ens, non po$$e à non ente depen- Sol 5. dere, dummodo ab eo non dependeat vt ab influente, autimpertien- Qnomodo ens po$sit pé dere à non ente. te aliquod e$$e, $ed tanquam à termino, atque vt ab eo, quod e$$en- tialiter ad $uum conceptum requirit. Ita verò $e $e habet generatio re$pectu priuationis.

QVÆSTIO IX. NVM IN QVALIBET RE NATV- rali præter materiã dãda $it forma $ub$tãtialis, necne? ARTICVLVS I. FORMAM SVBSTANTIALEM AN- tiquioribus Philo$ophis magna ex parte ignotam, po$terioribus notam fui$$e. [res-1446-v_0198_190_t0]IN PHYSIC. ARIST.

IN$titutæ di$putationis $eries po$tulat, vt de tertio rerum naturalium principio, hoc e$t, de $orma di$- $eramus. Porrò ine$se rebus naturalibus non mate- riam $olùm, $ed etiam formam, quæ$it pars quiddi- tatis, licet veteris Phy$iologiæ auctores, vt con$tat ex 1. libro Metaph. cap. 2. & ex ijs, quæ tradit La- ertius lib. 7. de vitis Philo$ophorũ, magna ex parte latuerit; agnouit tamen imprimis Italicæ $ecte\,e in$titutor Pythago- ras; tum eiu$dem familiæ alumnus Timæus Locren$is, qui materiam Pythagoras & Timçus $ormarum à$$erores. ex $e nullas habere formas, & tamē eas $ubinde po$se recipere varijs $imilitudinibus expre$sit in hunc fere modum. Qui vnguenta $uaui- ter redolentia confecturi $unt, humidam materiam, quam certo cõ- dire odore volunt, ita præparant, vt odorem nullum proprium ha- beat, & qui materijs mollibus, impre$sioni\’que cedētibus figuras im- primere aliquas volunt, nullam omnino priorem in eis figuram ap- parere patiuntur, $ed exacti$sima quadam leuigatione eas poliunt. Ita illud, quod in omnibus pa$sim cætérorum omnium $imulacris rectè figurandum e$t, his omnibus formis natura $ua carcre nece$$e e$t, Hæc Timæus apud Platonem. Ip$e autē Plato ex propria quoq; Plato for- mas agno- uit. $ententia, vt liquet ex ijs, quæ ab eo varijs in locis, & ab Alcinoo in libro de eius doctrina cap. 8. tradita $unt, $ub$tãti ales formas po$uit. Quarum duo genera $tatuit, vnum expers materiæ quod ideam di- xit; alterum cum materia coniunctum, quod form\,e nuncupatione Earum duo genera con$- tituit. minus dignum credidit, ideo\’que receptam imaginem appellandum cen$uit.

Iam verò Ari$toteles $ub$tantialium formarum po$itionem mul- to apertiùs & luculentiùs a$truxit plurimis in locis, vt hoc in lib. c. 7. tex. 65. & lib. 2. cap. 1. tex. 12. Item 2. de ortu & interitu c. 9. tex. 51. lib. 2. de anima cap. 1. & in toto eo opere. lib. 7. Metaph. c. 4. & Ari$toteles formarum a$$ertionem āplius illu$- trauit. lib. 12. c. 2. Cuius $ententiam omnes fere con$equentes Philo$ophi magno con$en$u approbarunt; & $i ex Platonicis nonnulli magi$tri $ui ve$tigia per$equentes, circa modum, quo forma cum materia $o- cietatem coit, à Peripateticis di$$en$erint; qua de re $eparatim $uo loco.

ARTICVLVS II. AFFIRMATIVAM QVAESTIONIS partem omnino veram e$$e.

SOlet autem $ub$tantialium formarum a$$ertio multis ex capi- tibus longo rationum ductu à Philo$ophis comprobari. Nos potiora tantum argumenta in mediü afferemus; quorum pri- 1. ratio@ mum ita habet. Resnaturales $unt compo$itæ non ex materia dun- taxat; quia cùm hominis, lapidis, & leonis eadem $it communis ma- [res-1446-v_0199_191_t0]LIB. I. CAP. IX. QVAESTIO IX. teria, eadem foret omnium e$$entia, & definitio: habentigitur præ- Re$pon$io. ter materiam proprias formas, quibusinter $e differant. Quod $iquis occurrat compo$ita phy$ica con$tareex materia, quæ $it $ub$tantia, atque etiam ex forma, non tamen; quæ $ub$tantia $it, $ed accidens; is facilè confutabitur. Imprimis hoc modo. Materia e$t nuda poten- tia, vti $uperiùs demon$trauimus, & tamen e$t $ub$tantia, vt aduer- Confutatio date re$p\=o- $ionis. $arius fatetur; ergo & forma multo maiori iure $ub$tantia erit. Secundo, $i forma e$$et accidens, nulla e$$et generatio $ub$tantialis; $iquidem materia gigni non pote$t; inductio verò accidentium, non $ub$tantialis, $ed accidentaria, generatio e$t. Tertio, vel ip$a compo- $ita naturalia $unt accidentia, vel $ub$tantiæ $i accidentia, non igi- tur con$tituuntur ex materia, quæ $it$ub$tantia: $i $ub$tantiæ, non ergo con$tant ex forma, quæ $it accidens; alioqui aut non $ub$tantia ex $ub$tantijs, aut non accidens ex accidentibus coale$ceret, quo- rum neutrum fieri pote$t.

Rur$us idem hunc in modum $uadetur. Singulis rebus naturali- 2. Ratio. bus aliquæ propriæ & peculiares functiones conueniunt, vt homini ratiocinari, equo hinnire, igni calefacere, atque ita cæteris: $ed eiu$- modi functiones oriri nequeunt à materia, quæ, vt $upra o$tendi- mus, nullam effectricem vim habet: oriuntur ergo à $ub$tantiali for- ma. Nec $atisfaciet, qui dixerit profici$ci à materia in$tructa accid\~e- tibus. Quæro enim cur i$thæc potius accid\~etia in hac materia, quàm illa con$piciantur? cur igni potius calor, quàm frigus competat? cur aerem leuitas, non grauitas $equatur? Cùm igitur huius rei cau$a ad materiam referri non po$sit, tum quia ob in$itam inertiam, nudæ que potentiæ $terilitatem, nullum ex $e accidens profundit; tum quia Materia nul- lum ex $eac- cidens pro- fundit. cùm vna atque eadem $it in rebus $ublunaribus, eadem ijs omnibus accidentia promi$cuè ine$$ent; planè $equitur talium accidentium originem ad formam $ub$tantialem, vti ad ip$orum fontem, referen- dam e$$e.

Proinde negarinon pote$t vnicui\’querei naturali $uam ine$$e for- Sub$tantia- lis formæ encomias mam $ub$tantialem, ex qua con$tet, a qua gradus pr\,e$tantiæ, & per- fectionis in compo$itis phy$icis de$umantur; à qua omnis rerum propagatio dependeat; à qua $ua cui\’que rei nota & character in$i- deat; quæ quidquid operis in natura fit pro $ua facultate mo- liatur; quæ omnes eliciat tum vitæ, tum reliquorum munium actiones; cui accidentia tanquam in$trumenta $ub$idio veniant; quæ deni\’que $pectabilis huiu$ce mundi theatrum $ua varietate, ac pulchritudine mirificè di$tinguat, atque exornet.

[res-1446-v_0200_192_t0]IN PHYSIC. ARIST. QVÆSTIO X. VTRVM APTA, IDONEAQVE $it formæ $ub$tantialis definitio. ARTICVLVS I. SOLVTIO PROPOSITÆ dubitationis.

Cùm varia $int formarum genera; quandoquidem Varia gene- ra formarū. aliæ $unt accidentariæ, vt calor; aliæ $ub$tantia- les, vt anima; rur$us\’que $ub$tantialium aliæ a$si$- tentes, vt intelligentia mouens coelum; aliæ in- formantes, vt formæ elementorum, $tirpium, & animalium: non quærimus hoc loco de definitio- Cuius form{ae} definitio in- quiratur. ne formæ in commune; $ed $ub$tantialis infor- mantis duntaxat. Huius ergo de$criptionem paucis complexus e$t Ari$toteles 2. lib. cap. 3. tex. 28. aiens, formam e$$e rationem quiddi- tatis, ide$t, id in quo cuiu$que compo$iti naturalis e$$entia præcipuè continetur; $eu, quod e$$entiam rei, eius\’que definitionem ab$oluit, & ab alijs di$tinguit. Apertiùs hunc in modum definiri pote$t. For- ma e$t actus $implex, $ub$tantialis, vnum per$e cum materia con$ti- Formæ defi- nitio. tuens. Dicitur actus, ad excludendam materiam; $implex, ad reij- ciendum quodlibet ex multis actibus inter $e diuer$is concretum, vt Eius enu- cleatio. album dulce. Sub$tantialis, ad remouendas formas $implices acci- dentarias. Denique dicitur, con$tituens vnum per $e cum materia, propter intelligentias, quæ nequeunt cum materia in vnius compo- $iti naturam venire. Aduerte autem verbum illud, con$tituens, non ita accipiendum, qua$i forma exi$timari non debeat, ni$i quæ actu vnum per $e cum materia componit: $ic enim animus rationis parti- Animns ra- tionalis ex $ua e$$entia e$t forma corporis. ceps dum extra materiam per$e cohæret, non e$$et forma; cùm ta- men ex $ua e$$entia, à qua de$titui nequit, $it actus, & forma corpo- ris. Ea igitur particula $ic intelligenda e$t, vt forma con$tituat, ide$t, $uapte natura con$tituere po$sit vnum per $e cum materia.

ARTICVLVS II. QVIBVS NOMINIBVS SVBSTAN. tialis formæ vis, & præ$tantia à Philo$ophis de$cribatur. [res-1446-v_0201_193_t0]LIB. I. CAP. IX. QVAESTIO X. $anè verò vt multiplex e$t formæ dignitas: ita eam Philo$ophi varijs nominibus appellarunt, & qua$i de$inierunt. Pythagoras eam voca- Appellatur forma vnũ. uit, vnum; quòd incertam ac vagam materiæ rationem in vnam, cer- tam ve $peciem contrahat; vel quòd vnitatem affectet; $icuti mate- ria multitudinem $eu diui$ionem; tum quòd anima, quæ inter for- mas principatum habet, vnionem elementorum, partium\’que cor- poris efficiat. Nam cùm corpus ex elementis coalitum in perpetuo fluxu $it, continentis cuiu$piam opera egebat, ne fati$ceret. Hinc e$t illud Pythagoræorum dogma. Rerum tria $unt initia, infinitum, vnum, duo; hoc e$t, Deus, forma, materia. Pythagoricũ dogma.

Timæus Locrus apud Platonem eam dixit mentem, aiens mun- Vocatur for ma mens. dum hunc, qui $ub a$pectum cadit, nece$sitate, ide$t materia, & mente, ide$t, forma con$tare: quo loco formam mentem appel- lauit, quòd $it adumbrata quædam primi, acpuri actus, diuinæ\’que mentis $imilitudo. Obquam etiam rationem à Platonicis diuina $o- boles dicta e$t. Nuncupat item Plato formas phy$icas, $imilitu di- Dicitur diui- na$oboles. nes & effigies; quòd $int imitationes quædam idearum: & vm- bras, quòd eam videantur habere rationem ad ideas, quam vmbræ ad corpora. Ideo\’que 7.de repub.ait nos in hoc mortalium orbe non aliter atque in $pecu e$$e collocatos, ac $olas in$picere rerum vm- bras, quas ob a$$uetudinem exi$timamus verè e$$e.

Apud Ari$totelem nuncupatur forma diuinum, pulchrum, opti- mum, finis. Diuinum, quòd $it participatio quædam diuini e$$e, vti proximè dicebamus: pulchrum, quòd materiam decoret, totam\’que Pulchrum. Optimum. Fins gene- rationis. mundi qua$i $cenam $pectanda varietate exornet: optimum, quòd $it quidpiam maximè perfectum & appetibile: finis generationis, quòd genitor in re, quam efficit, eam $ibi vti propriæ formæ effi- giem exprimendam proponat, vt declarat D.T homas 1.p.q.44.art. 4.A quibu$dam appellatur terminus, quoniam, vt antea dicebamus, Terminus. materiam diffluentem ac vagam certis fibus coerceat, veluti nor- ma quædam, men$ura\’que rerum. Vnde Ari$toteles 3. huius operis c. 7. tex.67. dixitformã cau$am e$$e terminationis, & continentiæ. Ab alijs dicitur character, quòd cui\’que rei qua$i notam imprimat, qua Character. cogno$ci, & di$tingui po$sit à cæteris: vnumquod\’que enim ex $ua forma $pectatur ac $ecernitur. Deni\’que vulgari nomine dicitur for- Forma. ma, quòd $icutiforma per artem inducta materiam $ecundariam, vt æs, & lignum; ita ip$amateriam primam concinnet, at que efformet. Plura in hanc $ententiam $crip$it Albertus M. hoc in lib. tract. 3. cap.17.

QVÆSTIO XI. VTRVM EX FORMA SVBSTAN. tiali & materia vnum fiat? [res-1446-v_0202_194_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS I. ARGVMENTA IN NEGATIVAM partem controuer$iæ.

SVperiori quæ$tione cùm formam definiremus, a$$er- uimus exilla & materia vnum quidpiam effici; nunc ad illu$triorem rei notitiam, an id ita $e habeat di$quire- mus. Ac primùm nonnulla $e $e offerunt argumēta, qui- bus negatiua pars o$tendi videatur.

Primum e$t. Vel ex materia & forma $ub$tantiali fit vnum I.argum. interuentu alicuius medij, quod eas conciliet, & mutuò connectat; vel proximè abs\’que vllo medio, aut vinculo: $ed neutrum horum videtur dandum. Nonigitur ex materia & forma $ub$tantiali vnum fit. Probatur Minor quoad priorem partem, quia tale medium $i da- retur, oporteret e$$e aliquod accidens, quod priùs in materiam reci- peretur: id verò e$$e non po$$e ex eo o$tenditur; quia cùm inter actum primum, & $ecundum $it ordo e$$entialis, nequit materia $e- Inter actum primum & $ecundũ or do e$$entia- lis. cundum ante primum admittere, Item quia $i e$$et accidens, iam materia, & forma accidentario nexu iungerentur; nec ex illis vnum quid $ub$tantiale, $ed accidentarium coale$ceret. Quoad po$terio- rem verò partem $uadetur eadem Minor, quia vt Proclus ait comm. 3. in Timæum, multitudo omnis, ni$i incompo$ita futura $it, eget conciliatrice harmonia, hoc e$t requirit proportionem, accommo- Harmonia cõciliatrix. dationem\’que ip$arum rerum inter$e, quæ accommodatio non ni$i tertio aliquo velut $eque$tri perficitur. Item quia $i forma po$set per$e, atque immediatè copulari cum materia; po$set ei $altem di- uina virtute $ine media quantitate vniri; $ic\’que ex anima rationali & materia re$ultaret compo$itum vnum per$e, quod non aliud fo- ret, quàm homo. Quare exi$teret homo $ine capite, & corde, cæ- teris\’que partibus integrantibus, quod non videtur conceden- dum.

Secundum, Si ex materia & forma $ub$tantiali fieret vnum per 2.argum. $e: fieret quoque ex materia & forma accidentaria per $e vnum: $ed ex his non fit vt palam e$t: ergo nec ex illis. Maior probatur, quia vtrobi\’que videtur par ratio inueniri: cùm non $olum forma $ub$tantialis, $ed etiam accidentaria $e $e habeat ad materiam, vt actus ad potentiam, quam perficit.

Tertium, Quæ magis di$tant, minus inter $e vniuntur; $ed for- 3.argum. ma $ub$tantialis & materia magis di$tant, quàm accidens & $ubie- ctum:cùm forma $ub$tantialis $it ens in actu, materia ens in potentia; contra verò tam accidens, quàm eius $ubiectum $int entia in actu. Igitur minus poterunt inter $e vniri forma & materia, quàm acci- [res-1446-v_0203_195_t0]LIB. I. CAP. IX. QV AES TIO IX. dens & $ubiectum: quare cùm hæcnon conueniant in vnam tertiam 4.argum. naturam, quæ $it ens per $e; neque illa conuenient.

Quartum. Ea, quæ non affectant mutuam vnionem, non po$$unt Materia di- cta e$t à Phi- lo$ophis du litas, & infi- nitum. inter $e naturaliter coniungi; $ed materia cùm $it, vt alibi dixi- mus, cau$a diuer$itatis & multitudinis; vnde à Philo$ophis dualitas, & infinitum vocabatur, minimè affectat vnionem: non pote$t ergo naturaliter cum forma coniungi: proinde\’que nec ex mutuo eorum 5.argum. complexu vnum quid exi$tet.

Quintum. Saltem inter materiam & formam humanam non po- te$t naturalis nexus intercedere. Ergo $altem hæ non po$$unt in vnius compo$iti per $e naturam connecti. Antecedens probatur, quia $i talis vnio e$$et naturalis, $equeretur animam $eparatam ha- bere natiuam propen$ionem ad materiam, $ic\’que $tatum extra cor- pus e$$e ei violentum, & quod inde videtur con$equi, re$urrectio- nem corporum futuram naturalem, non verò diuinæ pote$tatis mi- 6.argum. raculo exhibendam, quod fal$um e$t.

Sextum. Si ex hac forma & hac materia fieret vnum per $e, pari ratione ex hac forma, & quacunque alia materia po$$et e$$ici per $e vnum: $ed non pote$t; ergo, &c. Maior probatur, quia quælibet materia prima e$t pura potentia; quæ videtur e$$e tota ratio cur ex illa, & forma $ub$tantiali dicatur vnum fieri. Minor inde $uadetur, quia $i ex hac forma, & qualibet materia po$$et fieri vnum, vtique haberet hæc forma $ine di$crimine ordinem ad quanlibet materiam quod tamen fal$um e$$e ea ratio o$tendit, quia non magis p\~edet for- ma à certo efficiente, qùam à certa materia, à qua educitur, cui vè- unitur. Quare $icuti forma huius equi v. g. nequiuit ab alio, qùam à proprio $uo progenitore effici, ita nėc è cuiu$uis materiæ, $ed cer- tæ, & definitæ pote$tate educi potuit; Et quod inde cõ$equens e$t, non cuilibetmateriæ, $ed certæ, $ibi\’que à natura de$tinatæ ad vnius compo$iti $ocietatem coniungi poterit.

ARTICVLVS II. CONCLVDITVR PARS AFFIR- matiua quæ$tionis.

VTpropo$itæ quæ$tioni $atisfiat, prænotandum e$t, quin\’que Quinq; vni- tatum modi e$$e, quod ad præ$ens in$titutum attinet, vnitatum di$crimi- na, à quibus totidem modis vnum dicitur. Prima vnitas e$t 1. aggregationis, vtin aceruo lapidum. Secunda ordinis, vt in exerci- 2. tu, quæ maior e$t, quam prima; magis enim vniuntur quæ ordinem habent, quàm quæ turbata confu$ione di$$oluta $unt.

Tertia e$t vnitas per accidens, vt in accidente, & $ubiecto, cui [res-1446-v_0204_196_t0]IN PHYSIC. ARIST. inhæret, quæ maior e$t quam $ecunda; etenim in $ecunda nullum eorū, quæ ordine habēt, inaltero in$idet. Quarta e$t vnitas per $e in 4. rebus compo$itis, quæ videlicet re$ultant ex compo$itione partium in aliquam tertiam naturam coeuntium, qualis cernitur in quanti- tate bipalmari, compo$ita videlicet ex duobus palmis inter $e, vno, eodem\’que communi termino coniunctis. Et hæc vnitas maior e$t, quàm tertia; cùm vnitas per $e reddat ab$olute vnum: vnitas verò per accid\~es nõ ni$i cũ adiectione, & $ecundũ quid. Quinta e$t vni- tas per $e in rebus $implicibus, & in $ub$tantijs à materiæ commi$- tione liberis: & hæc cæteris longe præ$tat, cùm emineat extra om- nem compo$itionem partium realiter di$sidentium. Cùm ergo ab his quinque vnitatum differentijs vnum dicatur, dum in quæ$- tionem adducimus vtrum ex materia, & forma vnum fiat, accipien- dum e$t vnum vnitate quarto modo $umpta.

Conclu$io $it. Ex materia & forma $ub$tantiali fit vnum per $e. Conclu$io. Hæc traditur ab Ari$totele lib.2.de anima capit.1. tex.7. & octauo Metaphy.capit.6.text.15.à D. Thoma prima part. quæ$t.76. art.7. à Sonc. 8. Metaph.q.28 Iauello.q.7. Scoto.8. Metaphy. capit. vltimo quæ$t. 4. Durando in $ecundo d. 12. quæ$t.2. Alen$i.3.part.quæ$t.7. memb.1.art.primo, e$t\’que eius veritas inde con$picua, quia ex formæ, & materiæ nexu re$ultant compo$ita naturalia, vt homo, ignis, cœlum, alia\’q ue eiu$modi, quo- rum vnumquodque e$t totum quid per $e vnum.

Si quis verò $ci$citetur quæ nam huiu$ce mutuæ cohæ$ionis, & nexus cau$$a $it. dicendum in primis non po$$e materiam & for- mam in vnum coniungi ni$i illa ad hanc recipiendam idoneis acci- dentibus ab agente præparetur; atque ita dari cau$$am extrin$e- cam prædicti nexus, nempe ip$um generans; tum præterea di$po- $itiones ab eo inductas; quæ partim ad cau$$am ip$am efficientem, Di$pofitio- es ab agen- te induct{ae} ad quod genus cau$$ę perti- neant. partim ad materialem $pectant. Ad ef$icientem, quatenus $unt in$- trumenta, per quæ generans operatur: ad materialem, quatenus va- gam materiæ potentiam coercent, habilem\’quereddunt ad hanc cer- tam, & definitam formam recipiendam. Cæterùm nulla daturinter- na cau$$a media, cur ex materia di$po$ita, & ex forma $ub$tantiali vnum per $e fiat (eo modo, quo, verbigratia, in linea datur punctũ Cur ex mate ria, & forma $ub$tantiali fiat vnũ per fe. copulans in vnum duas lineæ medietates) nec huius rei alia ratio e$t, ni$i quod pura potentia, eius\’que actus $ub$tantialis ad $e primò vici$sim ordinantur, & ingenita propen$ione absque alio medio in vnum con$pirant, ac denique naturali quadam $ocietate ad to- De hoc Aea- demicorum dogmate Ga lenus lib. de dogm. Pla@ & Hip.Be$$a- rio lib.3 cõ- tra Calumn. c. 22. Ferne- lius lib. 4. Phy$iol.c.2. tum perficien dum vniuntur, vt locis ante citatis docet Ari$toteles edi$$eritque Scotus in 2.d.12.q.1. & Auerroes 2. de anima cõm\~eto 7. D. Thomas 2. contra gent. cap. 70.

Quare minimè audiendi $unt Academici, qui quod viderent ho- Error Aca- demicorum. minis formam, & materiam naturas e$$e quam maximè di$pares cõ- menti $unt animum no$trum à $ummo rerum opifice conditũ, pri- u$quam den$um hoc, & tenebrico$um no$tri corporis erga$tulum [res-1446-v_0205_197_t0]LIB. I. CAP. IX. QV AE STIO XI. $ubeat, imprimis corpu$culo quodamillu$tri, tanquam $implici ve- $te indui; tum alio $ubtili quidem, $ed minus $plendido, & ex te- nuium præ$ertim elementorum permi$tione concreto exterius c\=o- tegi; vt ijs $tipatus in tertium hoc mortale corpus ingrediatur, & huiu$ce medij interiectu cum eo $ocietatem coeat. Hæcinquã Aca- demicorum, non tam dogmata, quàm in$omnia au$cultanda nequa- quam $unt. Vt enim in præ$entia omittamus eum errorem, quo hu- manos animos ante propria corpora conditos faciunt: et $i materia & forma, $iue humana, $iue alia quæcunque v$que adeo inter $e na- turis di$tent, vt $int primò diuer$æ; po$$unt tam\~e $ine eiu$modi vin- culo in vnius compo$iti rationem arcti$simè a$$ociari; quia ad id nõ naturæ $imilitudo $pectari debet, $ed coaptatio & proportio, quæ magna e$t rerum conciliatrix. Vnde & Plato ip$e tam mundi, quam Proportio magna rerũ cõciliaciix. hominis partium vincula, proportiones e$$e, quibus $ingulainter $e colligantur, in Timæo prodidit.

ARTICVLVS III. DVBII CVIVS. dam enodatio.

SAnè cùm formæ tanta ad $ocietatem cum materla ineundam in- $it propen$io, iure quæ$ierit aliquis nũ anima $eparata non im- pedita po$sit vipropria $emet ip$am vnire corpori, $i ei omni- bus $uis organis, totoque accidentium apparatu in$tructum ab$que alia forma $ub$tantiali diuinitus offeratur. In hac dubitatione affir- Cum Henri co videtur $e t@e Aureol9, & Bernardus aund Capreo lum ead.q. matiuam partem $equutus e$t, præter alios, Henricus Gandauen$is quodlib. 11.q.14. negatiuam Scotus in 4. di$t. 43.q.3.art.3.& Ca- preolus eadem di$t. q. 2. art. 3. Richardus verò ibidem in 3. princi- pali q.2. vtranque probabilem iudicat.

Placet opinio Henrici. Non e$t enim cur negemus po$$e animam $e $e intimè præ$entem exhibere tali corpori, quemadmodū & $pa- tio, in quo con$i$tit, & aeri à quo $patium occupatur, intimo, atque indi$creto $itu ade$t. Deinde cùm animam in corpore di$po$ito vt in proprio perfectibili exi$tentem naturæ nece$sitate $equatur in- formatio, animatioque eiu$d\~e corporis; non $ecus ac albedin\~e cor- pori inhærentem dealbatio; vtique non e$t etiam cur inficiemur co- pulatum iri tunc animam Socratis cum $uo corpore, ita vt ex vtriu$- que nexu Socrates reuiui$cat. Non enim propterea id, quod inte- Occupatio. rierat, dicetur idem numero redire per naturã; $ed vi miraculi; quo ponimus con$titui diuinitus materiam eo modo, quo diximus. Ne- que etiam tunc de$iderabitur actio, qua attingatnr vnio animæ cum corpore: tum quia in hominis generatione eiu$modi actio ex parte generantis non e$t di$tincta abilla, quamateria congruis di$po$i- [res-1446-v_0206_198_t0]IN PHYSIC. ARIST. tionibus præparatur, quæ præparatio in hoc euentu diuina virtute præ$tanda e$t: tum quia vt anima Socratis eadem actione creatur, & Anima So- cratis eadem actione crea tur, & vnitur materię. vnicur materiæ; ita nunc eadem actione, qua $e $e in materiam intu- Lege Cipr. in 2.d.15.q.3. art.3.Scod. 17.q.1. lerit, eidem copulabitur. Et verò id amplius habet ortus aliarū for- marum, quæ è materiæ $inu educuntur, quod præterillam, vel illas potius actiones, quibus materia ad earum receptionem di$ponitur (tot enim interueniunt actiones, quot accidentia realiter di$tincta à generante in materiam inducuntur) alia quoque detur actio ab eo- dem generante elicita, quæ ad formam intrin$ecè terminetur, eam $i- Lege Ferrar. 1.contra gēt, c 26. Sonc.7. Metap.q.23. mul producendo & copulando cum materia. Quod in animam ho- minis minimè cadit, hæc enim, vt e$t per $e $ub$i$tens, atque imma- terialis; ita corporea generantis actione immediatè, $iue intrin$ecè attingi nequit; et$i dici po$sit extrin$ecus attingi actionibus mate- riam ad ip$ius inroductionem concinnantibus.

Vt verò ea, quæ diximus, planiùs intelligas, aduerte circa præ- dictam vnionem materiæ cum forma, vnionem trifariam $umi. Pri- mum pro actione, qua forma materiæ vnitur. Secundò pro illap$u, Vnio triplici ter accipi- tur. quo forma $e $e in materiæ $ub$tantiam penitus in$inuat, pariterque $ub$tantia materiæ in $e, ac$uo qua$i gremio $ormam recipit, qui ne- xus, e$t vnio $ub$tantialis. Tertiò pro relatione vnionis, quæ con- Lege Caieta. 1.p.q.76.a.1. $urgit inter materiam & formam. Hæc ergo tria in eodem temporis puncto con$tant, eo tamen ordine, vt actio, qua forma materiæ iun- gitur, $it prior natura, quàm vnio $ub$tantialis; ($iquidem hæc illam $upponit) & vnio $ub$tantialis prior $it, quàm relatio vnionis; quia illa proximum e$t huius fundamentum, $iue, vt vocant, ratio fundã- di. Verùm præter hæc datur vnitas totius compo$iti, quod e$t ter- Cap.2.huius lib.q.1.art.3. tia quædam natura à materia & forma realiter differens, vt alibi $ta- tuimus.

ARTICVLVS IIII. RESPONSIO AD ARGV- menta primiarticuli.

NVnc primi articuli argumenta $oluamus. Ad primum dicen- Sol.1.arg. dum e$t inductis à generante, $iue à cau$a effectrici acciden- tibus, quibus materia ad recipiendam formam idonea reddi- tur, non requiri aliquod medium, quo materia & forma inter $e con- cilientur, $ed $uopte ingenio ac per $e immediatè copulari. Itaque danda e$t prior pars maioris in hunc $en$um intellecta, & ad primam eius impugnationem dicendum, vt plura in vnum coeant egere mu- tua accõmodatione & proportione inter $e $e: verùm hanc inter ma- teriam & formam dari, vti diximus. Quod verò ad $ecundam impu- gnationem attinet Henricus Gandauen$is quodl.7.q.17.AE gidius [res-1446-v_0207_199_t0]LIB. I. CAP. IX. QV AE STIO XI. in 1. d. 23. q. 2. Sonc. 5. Metaph. q. 22. Maironius in 4. d. 12. q.8. Poteft diui- navirtute for mamforma re materiã $i ne quantita. te. negãt po$$e diuinitus effici, vt forma materiã omni quantitate exu- tam informet. Idemque de mente $ancti Thomæ e$$e, ac $ibi videri probabile $crip$it Capreolus in 1. d. 42. q. 1. art. vltimo. Nobis ta- men oppo$itum videtur cum Argentinate in 3.d. 5. q. 1. art. 1. Scoto in 4. d. 10. q. 2. Ba$$olio d. 12. q. 2. & alijs. Nec enim ex eo vlla $e- quetur implicatio. Itaque pote$t diuina virtute anima Socratis nu- dæ materiæ vniri: quo in eu\~etu re$ultabit exijs compo$itum quod- Ab$que artu- bus; & orga- norũ di$tin- ctione con- $tare pote$t Socratis e$s\~e tia. dam naturale, nempe Socrates, con$tans partibus phy$icis ad eius e$- $entiam pertinentibus: licet organorum apparatu & integrantium partium di$tin ctione careat. Hæc enim vt Socrates cohæreat non ab$oluta, $ed phy$ica tantum nece$sitate exiguntur, cùm $int accid\~e- tia materiæ; totique compo$ito aduentitia.

Ad $ecundum, neganda e$t maior, dicendumque non eādeme$$e Sol 2. rationem in forma accidentaria, atque in $ub$tantiali, vt ex vtrauis $imul cum materia vnum fiat. Materia enim per $e primò ordinatur ad formam $ub$tantialem, vt pot\~etia ad actum $ui generis in$ita pro- portione idoneum aptumque vt ambo in vnam tertiam naturam co- eant:quæ habitudo inter materiam & accidentariam formam nequa- quam cernitur. Quod $i quis opponat, Ari$totelem lib. 2. de anima Obiectio. cap. 1. tex. 7. a$$erere ex corpore & anima fieri vnum quemadmodũ ex cera & figura. Quare $i ex his non efficitur vnum per $e, nec ex anima & corpore, & vniuer$im nec ex materia & forma vnum per $e con$tare. In promptu e$t quod re$pondeamus; nimirum $imilitu- Dilutio. dinem formæ & ceræ non in eo po$itam e$$e, quòd eadem $it vnitas eius, quod ex anima & corpore, & eius, quod ex cera & figura re- $ultat: $ed quod neque anima, neq; figura egeãt medio, quo conne- ctantur ad con$tituendum compo$itum: et$i quoad vnitatem di$par $it vtriu$que compo$iti conditio, cùm alterum $it vnum per $e, aliud verò per accidens.

Ad tertium, dicendum quæ magis di$tant quoad proportionem, Sol. 3. minùs inter $e vniri, non tamen quæ magis di$tant $ecundum natu- ras: nunc verò materiam & formam, $i mutua vtriu$que proportio & habitudo $pectetur, maiorem inter $e habere conuenientiam ad cõ- Obiectio. dendum vnum, quàm $ubiectum & accidentia, vt ex dictis patet. At non deerunt qui probare contendant ex $ubiecto & accidente effi- ci vnum per $e, propterea quod generatio accidentaria, qua Socra- tes albe$cit, e$t mutatio per$e vna, quæ proinde in vnum terminum per $e ferri debet, non in alium, quàm in compo$itum ex Socrate & albedine. Re$i$tendum tamen his eritfatendo eam mutationem e$$e Re$pon$io. per $e vnam; $ed negando terminari ad compo$itum ex Socrate & albedine; re enim vera non terminatur ni$i ad album, quod e$t quid per$e vnum, vt pote importans primariò albedinem, $ecundariò & vt connotatum, Socratem, cui albedo in$idet.

Ad quartum, negandum e$t materiam non affectare vnionem cũ So. [res-1446-v_0208_200_t0]IN PHYSIC. ARIST. forma, $iquidem naturali propen$ione in eam fertur, ip$amque ex- petit, vt alibi ex Ari$totele & Platone docuimus. Neq; ob$tat quòd à quibu$dam Philo$ophis materia diui$ionis & multitudinis cau$a perhibeatur; (obid videlicet poti$simum, quòd in $ublunari orbe Cur materia diui$ionis & multitudinis cau$$a dica- tur. dum alias, atque alias formas $ucce$sione admittit, & ip$a vna ead\~e- que $ecundum $peciem manens in varias partes $ecatur, $ingularium $en$ibilium multitudinem & diuer$itatem mũdo exhibet) Nõ enim hoc mutui inter ip$am & formam amoris con$en$um con$piration\~e- que adimit; cùm vis amoris ex parte materiæ in eo con$i$tat, quòd ad formas inclinetur, ea$que in $e recipere exoptet, & receptas $uo gremio complectatur ac foueat; nec ni$i contrariarũ qualitatum im- pul$u dimittat.

Ad quintum, negandum e$t antecedens, & ad eius probationem Sol.5. dicendum animam habere ad corpus naturalem inclinationem, etiā Ita D. Augu- $tin9 12.$upe@ Gene$.c. 35. D.Tho. 1.p. q. 26. art. 1. ad 6. dum e$t ab eo $eparata: & hunc $tatum nec e$$e illi violentum, cùm ei anima ip$a non renitatur, quod ad rationem violenti exigitur:nec tamen naturalem (quid quid putarit A uicenna, cuius opinion\~e alibi E$$e extra corp9 nec e$t $tatus natura lis animæ, nec violētus. confutauimus) cùm naturale $it animæ e$$e in corpore, cuius forma e$t: $ed e$$e ei præter naturam, vt $entit D. Thomas 1. p. q. 89. art. 1. & Caiet. in commentarijs eiu$dem loci, qui $tatus inter violentum & naturalem medius e$t. V erùm licet anima ingenitam propen$ionem habeat ad corpus, non iccirco re$urrectio cen$enda erit naturalis; $ed $impliciter $upra naturam ex parte modi & principij actiui, quod erit virtus diuina $upra con$uetum naturæ ordinem & facultatem Re$urrectio $impliciter e$t $uperna- turalis. Leged. Tho. in 4.d. 43. q. 1. art.3.Caiet. 1.p.q.76. art. 5.Ferta. loco hîc cit. con- tra gent. agens:e$to pr{ae}dicta re$urrectio $ecundum quid naturalis dici po$sit, videlicet quoad finem, quatenus naturale e$t animæ vniri corpori, vt explicat S. Thomas 4. contra gentes c.81. Scotus in 4. d.43. q.4.

Pro explicatione vltimi argumenti aduerte in primis, $i materia cœle$tis & $ublunaris inter $e $pecie di$tinguãtur, quod in libris de cœlo expendimus, nec materiam cœle$t\~e habere ordin\~e ad formas $ublunares, nec materiam $ublunarem ad formas cœle$tes; proinde- que nulla vi, etiam diuina, po$$e ex ijs promi$cuè fieri vnum, quia non ex qualibet pura potentia & actu $ub$tantiali, $ed ex ijs, quæ inter $e ordinem & proportionem habent, vnum conficitur. Si verò formam aliquam fingularem ex inferioribus cum materia inferiori comparemus, non poteritea cuilibet materiæ (e$to quælibet $it pu- ra potentia; nec enim ex hoc tantum ratio vnionis petenda e$t) per naturam vniri, $ed $ibi propriæ & peculiari; quia $i forma materia- lis $it, pendet naturaliter eius con$eruatio, & productio, ab ea ma- teria, de cuius pote$tate elicitur vt probat ratio adducta in argum\~e- to ad confirmationem minoris propo$itionis. Licet non oporteat eam materiam decur$u temporis eandem pror$us e$$e quo ad omnes $ui partes, $ed $alt\~e eand\~e continuatione. Quod $i forma immateria- lis fit, hoc e$t, anima humana, p\~edet etiã à propria materia, nõ quo- ad e$$e; cũ extra illã cohærere valeat; $ed quoad officiũ informādi.

[res-1446-v_0209_201_t0]LIB. I. CAP. IX. QV AES TIO XI.

At enim verò, vt Fon$eca lib.5. Metaphy$.cap.2.q.14.$ectione.2. & 3.annotauit, quælibet forma $ublunaris, poterit cuiuis portioni inferioris materiæ diuina virtute coniungi non quod earum incli- natio à Deo mutari po$sit; cùm $it ip$a materiæ, & formæ natura; $ed quia $i ambæ $ecundum $e ab$olutè $pectentur, ad $e mutuò in- Materia & forma $ublu naris ab$olu tè $pectat{ae} ad $e vici$si in- clinantur. clinantur, habent\’que congruam proportionem vt vniri queant; nulla\’que forma $ublunaris ab vlla materia inferiori dependet nece$- $itate ab$oluta; $ed phy$ica duntaxat; quatenus hæc numero forma ab agentibus naturalibus, quæ limitatæ virtutis $unt, non ni$i inter- uentu & in$trumentaria vi horum $ingularium accidentium pote$t- in hac materia produci, eidem\’que vniri $imaterialis $itivel vniri tan- tum, $i immaterialis exi$tat. Item etiam (quod ex eo $equitur) quate- nus in nulla materia, præterquam in hac, datur completa habilitas naturalis ad hanc $ingularem formam recipiendam. Quæ completa habilitas duo requirit, videlicet proportionem ip$ius materiæ ad formam; & aptitudinem ad illam recipiendam, $ibi\’que copulan- dam, vel ad copulandam $olum, in ordine ad agens phy$icum. Vnde intelliges ad vnionem huius materiæ cum hac forma diuina virtute peragendam pauciora requiri, quam $i eadem vnio agentium natu- ralium facultate præ$tari debeat.

QVÆSTIO XII. VTRVM OMNES, AC SOLÆ formæ ordinis naturalis è materiæ, $ubiecti vè potentia edu- cantur? ARTICVLVS. I. VIDERI PARTEM NEGATIVAM veram quo ad formas naturalis ordinis.

QVI A formæ, de quibus in hac di$ceptatione agimus aliæ Formarum m@xima ge- ne $unt naturalis ordinis, vt formaequi, albedo, quantitas; aliæ non naturales, vt gratia, lumen gloriæ, & formæ artificiales (accipimus enim naturale ita pre$sè, [res-1446-v_0210_202_t0]IN PHYSIC. ARIST. vt ab arte facto di$tinguatur) propo$itam di$ceptationem ab ijs, quæ priori genere continentur, au$picabimur. Ac primùm quod dicen- dũ non $it eiu$modi formas de materiæ potentia educi, hunc in mo- dum videtur o$tendi.

Formæ $ecundum rationes, quas Theologi $eminales vocant, la- 1.argum. tent in materia: ergo et$i ante cuiu$que rei compo$itæ ortum non dum $e prodant, actu tamen in materia iam in$ident; atque adeo nõ ab illa denuò excitantur. A $$umptum probatur te$timonio D. Au- Augu$t. gu$tini cap. 7. & 8. libri 3. de Trinitate, vbi docet, omnium, quæ ad oculos no$tros prodeunt, occulta quædam $emina in elementis mũ- di latere, per quæilla, quæ in occulto erant in apertum progrediũ- tur. Accedit qnòd $i formæ non actu præiacent in materia; $ed à ge- nitore efficiuntur, nulla generatio re$pectu materiæ naturalis erit, $ed violenta, cùm ab Ari$totele lib.3. Ethicorum cap.1. violentum Ari$tot. definiatur id, cuius principium extra e$t, ita vt nullam id, qvod pa- titur, vim conferat.

Secundò. Quod creatur non egreditur de pote$tate materiæ, vt 2.argum. Philo$ophi vna voce con$itentur; at formæ omnes, $i nihil earum præ$uit, è nihilo fiunt, quod nihil e$t aliud, quàm creari; I gitur nul- la è materiæ pote$tate egreditur.

Tertio. I dem probare licet in formis notionalibus, $iue intentio- 3.argum. nalibus, per quas nimirum potentiæ in obiecta intendunt, quales $unt imagines colorum, cæteræ\’que cogno$cibilium rerum $imilitu- Form{ae} inten tionales. dincs. Nam cùm eductio realem tran$mutationem de$ignet, eiu$mo- di autem formæ $ine rei trã$mutatione adueniãt, quo pacto de $ub- iecti potentia educentur?

Quartò. A$cen$us lapidis, motus circularisignis, a$pectus homini cæco diuina virtute collatus, relatio $imilitudinis inter duos cando- res, cæteræ\’que relationes, quæ rebus phy$icis adueniunt, $unt natu- rales formæ: & tamen has de materiæ potentia non educi, ea ratio probare videtur; quia in lapide non e$t potentia naturalis ad a$cen- $um, $ed violenta; in igne non ni$ineutra ad conuer$ionem; in cæco non ni$i obedientialis ad a$pectum. Deni\’que relationes; $icuti pro- duci non dicuntur, ita neque educi dicendæ $unt.

ARTICVLVS II. QVIBVS ARGVMENTIS VIDEA tur oppo$itum o$tendi de formis non natu- ralis ordinis, & de anima rationali. [res-1446-v_0211_203_t0]LIB. I. CAP. IX. QV AESTIO XII.

COntra verò quod formæ non naturales è $ubiecti pot\~etia edu- cantur, videtur po$$e concludi; ac pro artificialibusita oppo- nimus. Formæ artificiales, vt forma $tatuæ, habentin $ubiectis 1. argum. De formis artificiali- bus. potentiam naturalem, quod eis for$itan quis dee$$e crederet: edu- cuntur igitur de illorum pote$tate. Probatur antecedens, primùm quia ars non quamlibet materiam; $ed natura aptam, & idoneam ad opus a$$umit. Vt enim e$t in prouerbio Pythagorico. Non ex quo- Pythagori- cum prouer- bium. uisligno fit Mercurius. Deinde quia alioqui dicendum e$$et eas formas creari ad eum modum, quo gratia creari dicitur, propterea quod anima non habeat re$pectu illius naturalem potentiam.

Sed quòd ip$a etiam gtatia excitetur de potentia animæ, proba- 2. argum. tur. Namque vel anima in genere cau$æ $ubiectiuæ per $e, & vi $ua continet, con$eruat\’que gratiam diuinitus infu$am; vel ad eam con- tind\~eam $upernaturali Dei auxilio eget. Hoc po$terius non videtur Degratia. dandum; $idetur primum, $equitur animam habere naturalem incli- nationem, & potentiam ad recipiendam gratiam. Nam quidquid po- te$t aliquam formam naturaliter $u$tinere; pote$t eandem natura- liter recipere. Nihil ergo ob$tat, quominus gratia de animæ poten- tia cliciatur, proinde\’quealia $imilia dona $upernaturalia.

Po$tremò, Forma humana proditè potentia materiæ; non e$t igi- 3. argum. tur cur inter cæteras rerum naturalium formas ab hac communilege excipiatur. Antecedens o$tenditur. Primùm quianon minorem vim De forma humana. habet homoad formam $uæ $peciei è materia promendam, quàm c\,e- teræ animantes; alioquin præ$tanti$simum animal deterioris e$$et cònditionis. Secundo in materia e$t pot\~etia naturalis pa$siua ad ex- cipiendam formam humanam. Ergoin ordine agentium naturalium dabitur etiam aliqua facultas actiua, à quain eandem materiam in- feratur. Deinde quia quia vis actiua in$trumenti pote$t virtute principa- lisagentis excitari vltra $uam $peci\~e, vt patet in phanta$mate, cuius in$trum\~etaria opera ac mini$terio intellectus agens $pecies intelligi- biles in patient\~e imprimit. Pote$t igitur facultas gignendi, et$i ma- teriæ inhæreat, proutanimæ rationalis in$trumentũ e$t, alterius ani- mæ productionem attingere. Quare non videtur negandum animũ hominis elici è potentia materiæ.

ARTICVLVS III. REFVTANTVR FALSÆ quorundam $ententiæ.

IN propo$ita quæ$tione magna di$sidentiũ Philo$ophorũ cont\~e- tione certatũ fuit. Quienĩ Anaxagore di$ciplinã $ecuti sũt, a$$er- Opinio Ana xagore. uere formas o\~es fingulis in reb<_>9 occultas e$$e, vi\’q; gignentis cau$\,e exfortuita ac turbata cõgerie in ordin\~e traduci, & qua$i $opitas exci tari, atq; in certam $peciem componi. Hãc opinion\~e c.4. huius libri confutauit Ari$toteles. Altera fuit Platonis fententia in Phædone, [res-1446-v_0212_204_t0]IN PHYSIC. ARIST. qui docuit rerum intereuntium formas non $emper in materia exti- ti$$e; $ed in ip$am exidearum fontibus, id e$t, ($i probè eum Ari$to- teles interpretatur) à $ub$tantijs quibu$dam per $e extra $ingularia cohærentibus in materiæ conceptaculum influere. Hoc etiam pla- Vt 1. Meta- ph. c. 7. tex. 25. & lib. 7.c. 8. tex. 28. & lib. 12. cap.3. tex. 18. & lib. 13.à cap.7. & 2. de gener. cap.9. citum multis in locis coarguit Ari$toteles o$tendens eas $ub$tan- tias nullo pacto in natura dari po$$e, fru$tra\’que illas ad rerum ge- nerationem a$ci$ci. Auicenna autem in $ua Metaphy$ica tract.9.cap. Auicenne. 4. & 1. $ufficientiæ cap. 10. intelligentiam quandam finxitinter cæ- teras po$tremam, eandem\’que $ublunaris mundi gubernatricem, à qua in materiam ab agente phy$ico prius di$po$itam rerum natura- lium formæ inducerentur; quam proinde cholcodem, hoc e$t, for- marum datricem vocauit.

Contra illum Platonis, & hunc Auicennæ errorem reclamat Sent\~etia Pe- ripatetica de eductione formarum. tum natura ip$aindignè ferens adimi $ibi nobili$simam $uam opera- tionem, ide$t, generationem $ub$tantialem; tum $chola Peripatetica communi con$en$u. Argumentatur verò contra eam D. Thomas 3- contra gentes cap. 69. & 103. alijs\’que in locis ratione de$umpta è Vt r. p. q. 65. ar.4. & q.105 art. 1. de po- tent. q. 6. art. 3. quodl. 9 at. 10. vide etiã Heru\,eum q. 4. de vnit. form. $eptimo Metaph. Ari$totelis cap. 7. & 8. hunc in modum. Omne Eius confir- matio. agens producit $ibi $imile: id autem, quod in natura generatur, non e$t forma tantùm, $ed compo$itum ip$um (quia eius e$t fieri, cuius e$t e$$e; compo$itum autem propriè e$t, quia per $e in $uo e$$e cohæ- ret & $ub$i$tit) oportet ergo vt ip$um generans non $it forma tan- tum; $ed compo$itum ex materia & forma. Quare nec Platonicæ ideæ, nec intelligentia Auicennæ $edid quod ex forma & materia con$tat, formas in materiã inducit, & cõpo$ita naturalia progignit.

Quod $iquis hanc rationem cauilletur, quòd ex ea $equi vi- Diluitur pro po$ite ratio- nis repreh\~e- fio. Impugnatur hæc ratio à Dur. in 2. d. 7.q 4. ppug- natur à Fer- rar. 3. contra gent.c.103. deatur nullum compo$itum phy$icum po$$e à Deo effici, cùm inter illud, quà tale e$t, & Deum $imilitudo non $it: occurrit D. Thomas compo$itum ex materia & forma a$similari Deo, non quidem $e- cundum $peciem; $ed $ecundum continentiam virtualem; quatenus formæ omnes & materia ip$a, quæ\’que ex his con$tituuntur, virtute in Deo in$unt; quod tamen nulli formæ creatæ, quantumlibet natu- ræ dignitate excellat, conuenire pote$t. Sola enim forma, quæ e$t actus purus, atque omnis limitationis expers, ad nullum certũ effe- ctum coarctatur; $ed incircun$criptè totam e$$endi & operandi vim in $ecohibet, vt D. Diony$ius 5.cap.de diuinis Nom.$api\~eter docet. D. Augu$tint 12. de ciuit. c. 24. & $e- quent. & lib. 3. de Trinit. p.q.43. m\~eb. 2. d. Thom\,e 3. cõt. g\~et. c. 103. D. Bo- nau.in 2 d.7. q.2. & alio- rum ead\~ed.

Ita verò communis e$t Theologorum $ententia non po$$e vllam $ub$tantiam à materia ab$olutam, excepto Deo, formam aliquam $i- Sub$tãti\,e $e- parat\,e nullã formam de fubiecti po- tentia imme diatè per $e educunt Eius rro- bati ue$ub$tantialem, $iue accidentariam in materiam per $einducere, $ed duntaxat applicando naturalia actiua pa$siuis; hoc e$t, non po$$e an- gelosignem v.c. producere ni$i cau$as phy$icas, quibus excitari ignis queat, aptè copulando. Id quod etiam hac ratione o$tenditur. Nam $i po$$ent eiu$modi formas per $e inuehere in materiam, vel id effice- rent tanquam agentia naturalia, vel tan quam artificialia, ide$t, more eorum, quæ arte operantur. Non priori modo, quia cau$æ naturales [res-1446-v_0213_205_t0]LIB. I. CAP. IX. QVAES TIO XII. determinatæ $unt à natura ad certas actiones, peculiariaque effecta edenda; vtignis ad producendum ignem, non aquam; calor ad calo- rem, non frigus; at Angeli non ad vnam magis, quàm ad aliã formam exhibendam præfiniuntur. Non po$teriori modo; quia ars $uppo- nit naturam, atqueita Angeli $upponerent formam phy$icam, quam inducere in materiam conarentur. Nullo igitur pacto per $e formam aliquam gignere queunt. Quia tamen elementorum proprietates, & a$trorum contuitum, in$luxumque $iderum, ac denique omnium re- rum occultas vires perno$cunt: & corpora, quæ ip$is quoad motum localem obediunt, paruo negotio aliunde comportare queunt; non e$t eis difficile formas, quæ per eiu$modi cau$as in materiam intro- ducipo$$unt, ad eum modum excitare. Atque hoc pacto Magi ope Magi inter dum ope dœ monũ res ve ras a$pectui exhibent. dœmonum, quibus $e nefaria $ocietate a$tringunt, non nunqua ope- raedunt admiranda; neque tantum $pectris & fictitijs rebus oculo- rumaciem eludunt; $ed veras etiam res, vti veros $erpentes $ubitò progenitos a$pectui offerunt, vt præter alios docet D. Augu$tinus 20. lib. deciuitate Dei cap. 19. & 3. lib. de Trinit. cap. 7. & 8.

ARTICVLVS IIII. APPROBATVR ARISTOTELIS opinio, tradunturq; variæ potentiarum notio- nes, quæ ad rem præ$entem faciunt.

INterea Philo$ophorum dogmata, quæ articulo proximo con- futauimus, medium locum tenet Ari$totelica, & vera $ententia, quæ $tatuit formas ante cuiu$que rei ortum neque actu exi$tere; Sent\~etia Ari- ftotelis. $ic enim nihil denuò gigneretur; neque pror$us non exi$tere; alio- qui iam aliquid natura ex nihilo efficeret; $ed e$$e pote$tate in ma- teria, & naturalium cau$arum efficacitate de illius potentia & qua$i gremio exciri, & ad actum perfectionemque adduci. Quod Ari$to- telis decretũ a$truit D. Thomas 1.p.q.45. art.8. Henricus Gand. Soncinas 7. Metaphy. q. 27. & 28. quod1.4.q.14. Scotus in 2.d.18.quæ$t. vnica. Dur. q. 2. Capreo- lusd. 17. quæ$t. vnica. Heruæus in tractatu de vnitate formarum q. 3. alijque Peripatetici fere omnes varijs in locis.

Vt tamen huic doctrin\,e lucem afferamus explicandum erit quid $it naturalis potentia; quid ea, quam obedientialem vocant; quid etiam neutra, & violenta. Potentia naturalis e$t ordo, prop\~e$io, in- De potentia obedientiali D. Tho.in 2. d.18.q. 2. art. 2. Capr. in 1. d.42.q.vnica arti.3. Heru. tract.de ma- teriacœli q.1. Quid $itna- turalis poten tia. clinatiove cuiquerei in$ita adid, quod $ibi con$entaneum e$t, vt po- tentia materiæ ad formam $ibiproportionatã, visoculi ad vid\~edum, intellectusad intelligendum, denique cuiu$que $ubiecti facultas, $eu capacitas ad actum $ibi naturalem. Potentia obedientialis, e$t apti- Qobedi- ent tudo, $eu non repugnantia, quam res habent ad aliquid obtinendũ [res-1446-v_0214_206_t0]IN PHYSIC. ARIST. ab eo, cuivel præter, vel $upra naturæ modum obedire aptæ $unt. Quomodo ine$t ligno potentia ad $ormam $tatuæ, quæ e$t præter naturam prout natura ab arte di$tinguitur, & humanitati conue- nit potentia ad vnionem cum Verbo diuino, vt D. Thomas ait 3. p. q. 4. art. 1.quæ vnio e$t $upra vim & facultat\~e totius natur\,e creatæ.

Num verò præter hanc bipartitam potentiæ notionem danda $it etiam in rebus phy$icis potentia neutra, & violenta comparatione aliquorum actuum, di$ceptatio non paruae$t. Vocatur autem po- Quid $it po- t\~etia neutra. tentia neutraea, quares neque repugnat, neque inclinatur; violen- ta, quarepugnat. Scotus q. 1. prologi, & in 2. di$t. 2.q. 6. alij$que in Opinionem Seoti tuetur Lichetus & Barg.ei$d\~e in locis. locis vtranque dari putat. Caietanus in 3. to. tract. 3. q. 1. violentã quid viol\~eta. admittit, neutram negat. Nos quid veri$imilius videatur, ita breui- ter $tatuimus. Simateria $umatur, non per $e tantùm, $ed vnà cum Quo pacto dari queant. forma, cui $ube$t; nonnulli actus $e $e offerent, ad quos non natura- lem habeat potentiam, $ed violentam, vel neutram. Huiu$ce pronũ- tiati veritas hunc in modum o$tenditur. Forma terræ affecta graui- tate $icuti deor$um nititur, ita & a$cen$ui repugnat; igitur materia prout terrenæ formæ in eum modum $pectatæ $ubiacet, recipiet a$- cen$um cum renitentia, & repugnantia: ac proinde re$pectu a$cen- $us dicetur habere potentiam violentam. Rur$us forma ignis neque Forma ignis vt $e habeat ad motũ cir- cularem. repugnat motui circulari, neque adillum inclinat, cùm $it ei præter naturam. Ergo materia prout $ub$ternitur formæ igneæ recipit mo- tum circularem $ine inclinatione, aut repugnantia; atque adeò re$- pectu illius potentiam neutram vendicabit, quæ etiam obedientia- lis dici poterit, prout vtranque explicauimus. Sanè huncin modum accepta pot\~etiæ neutrius, & viol\~etæ a$$ertio minimè videtur à Phi- lo$ophis repudianda.

ARTICVLVS V. QVID SITFORMAM EDVCI de potentia materiæ, & quibus idformis competat.

QVibus ita po$itis, omi$$a Philo$ophorum hac de re contro- uer$ia, dicimus vt aliqua forma de $ubiecti potentia educi 1. conditio. perhibeatur, duplicem conditionem requiri, ac $ufficere: vnam, vt ad id naturalis potentia $ubiecto in$it; alioqui ip$a eductio non e$$et naturalis: alteram, vt quod educitur $ine talis fubiecti ad- 2. conditio. miniculo nec effici, nec permanere po$sit; quod vocant pendere in fieri & conferuari à materia. Etenim quod nõ ita dep\~edet haud qua- quam è $ubiecto educi; $ed extrin$ecùs aduenire cen$etur, vt Ari$to- teles loco, quē mox citabim<_>9, de animo rationis participe enuntiat. [res-1446-v_0215_207_t0]LIB. I. CAP. IX. QV AE STIO XII. Ita patet vtranque conditionem requiri. Nec verò e$t cur vlla am- plius addatur.

Porrò ob defectum primæ conditionis neque gratia, neque lum\~e gloriæ, cæteraq; id genus; imo nec arti$iciales formæ, vtin progre$- $u magis patebit, de potentia $ubiectorum excitari dicentur. Ob de- Anima hu- mana nõ eli- citur de pote ftate mate- riæ. fectum $ecundæ con$tat humanum animũ non elici è pote$tate ma- teriæ; quia et$i h\,ec ad eum recipiendum innatam habeat propen$io- nem; ip$e tamen extra illam cohærere per $e valet, & eodem cõcur- $u, quo creatur, & in materiæ gremium à Deo infunditur, extra ma- teriam creari potui$$et.

Liquet igitur quæ nã e$$e debeat propo$itæ di$ceptationis cõclu $io, nimirum omnes, ac $olas formas, quæ naturalis ordinis cen$en- Cõclu$io to- tius quæ$tio- nis. tur, educi è potentia materiæ, $ubiecti vè, dempta forma humana. Etenim in his omnibus, vtex argumentorum $olutione con$picuum fiet, duæ explicatæ conditiones reperiuntur, præter quam in forma rationis participe, in qua$ecunda conditio locum non habet. Vnde Ari$toteles 3. cap. lib. 2. de generatione animalium affirmat $olam formam humanam extrin$ecùs accedere; ide$t, neutiquam è mate- riæ $inu, vtreliquas formas, educi. Atque hanc materiæ vim, & po- tentiã vel balbutiebat, vel $omniabat vetus Philo$ophia, cùm om- nia in omnibus, ide$t, omnesrerum naturalium formas in materia, è quares phy$icæ con$tant, e$$eprædicabat.

Propo$ita conclu$io intelligenda e$t de ijs formis, quæ nunc in materiam inferuntur. Nam eæ, quarum compo$ita in prima rerum molitione à Deo procreata $unt, videlicet formæ corporum cœle- Formæ cor- porum cœl\,e $tium nõ $ue runt eductæ de potentia materiæ. $tium, & elementorum, non fuere eductæ depote$tate materiæ. Nõ enimrectè, acpropriè de materiæ pote$tate educi cen$etur, ni$i ea forma, cuius priuatio cũ di$po$itionibus in materia præfuit: $ic enim priorem conditionem, quam$upra po$uimus, intelligendam volu- mus. At nequaquam dicendum e$t præfui$$e tunc in materia priua- tionem eiu$modi formarum; cùm tamip$æ, quam earum materia, & compo$ita eodem in$tanti, à Deo producta fuerint. Nunc verò non $olum formæ elementorum de $ublunaris materiæ pote$tate cuo- cantur; $ed ip$æ etiã formæ cœle$tes de pote$tate $uæ materiæ euo- cari po$$ent, $i eam Deus cũ $uis di$po$itionibus ab$que formis crea$- $et; velnũc ab eis formas remoueret, deinde ea$dé, aliasvè induceret

ARTICVLVS VI. DILVVNTVR ARGVMEN- ta primi articuli.

NVnc ad dilutionem argum\~etorum, quæ initio propo$uimus veniamus. Quod ad primum attinet, quæ nam $int rationes $eminariæ, de quibus loco citato D. Augu$tinus agit, per- [res-1446-v_0216_208_t0]IN PHYSIC. ARIST. tractat D. Thomas 1. par. q. 115. art. 2. Durandus in 2.$ent.di$t.18. Item d. Thõ in 2.d 18.q.1. art 2. quæ$t. 2. Heruæus ibidem, quæ$t. vnica art. 3. & in tractatu de ma- teria cœli quæ$t. 2. AEgidius in 2. di$t. 8. Capreolus in 1. di$t. 42. quæ$t. vnica art. 3. V dalricus in $ua $umma lib. 4. Henricus Gan- dauē$is quodlib. 4. q. 14. Sed omi$sis controuer$ijs dicendum ratio- Rationes $e. minari\,e qu\,e $int. nes $eminarias nihil e$$e aliud, quàm naturalium cau$$arum, $eu ag\~e- tium, $eu patientium potentias, & facultates, in quibus, veluti qui- bu$dam $eminibus naturalia effecta continentur. Dicuntur autem in ijs latere formæ, non qua$i in ip$is actu $int, $ed pote$tate, vt $upra diximus. Ad reliquam argumenti partem re$pondendum formarum è materia eductionem non e$$e violentam; quia tamet$i externa vi fiat, ip$a tamen materia neutiquam ijs recipiendis obluctatur, quod in definitione violenti intelligendum e$$e monet D. Thomas 12. quæ$t. 6. art. 4.

Ad $ecũdum, Reiecta Theologorum quorundam $ententia, quos Sol.2. refert Magnus Albertus in 2. di$t. 1. art. 12. aientium omnes formas à Deo creari; & aliorum, qui putarunt formas e$$e materiæ coæuas, & in ea præexi$tere non omnino expre$$o & ab$oluto actu, $ed in- choatione quadam (cuius opinionis fui$$e Magnum Albertum hoc loco tract. 3. cap. 3. & 15. putantnonnulli; quibus aduer$atur Son- cinas 7. Metaph. quæ$t. 28. aiens eum aliter cen$ui$$e) re$ponde- Nulla forma excepta hu- mana ppriè fit. mus admi$$a maiori propo$itione, dicendoque imprimis nullam for- mam, excepta humana, propriè fieri; quia effectio non ni$i in rem per $e $ub$i$tentem cadit, vt $uperiùs diximus; atque ita nullã for- mam effici è nihilo. Ita D. Thomas 1. par. quæ$t. 90. art. 2. Re$põ- derietiam pote$tid creari, quod fit è nihilo, ide$t, nullo præiacente $ubiecto, à quo e$$e eius, quod fit, dependeat. Liquet autem om- nes formas naturales, excepta humana, à materiæ $ocietate omnino pendere, cùm extraillã cohærere non po$sint. Quod $i quis obijciat gratiam creari, & tamen effici præiacente $ubiecto, nempe angelo, velanimarationali. Occurrendum erit gratiã $uomodo creari, vt 8. libro patebit: at licet fiat præiacente $ubiecto; id tamen non habere potentiam naturaliter receptiuã illius, quo pacto definitio creatio- nis intelligenda e$t.

Ad tertium, AE gidius in 2. $ent. di$t. 13. quæ$t. 2. Argentinas ibi- Sol.3. dem quæ$t, vnica art. 3. Soncin. 7. Metaphy$. q. 8. alijq; nonnul- li opinãtur notionales formas haudquaquam educi è materia, id\~eq; deluce a$$erendum inquiunt Alen$is 8. Metaph. ad tex. 13. & Dio- ny$. in 2. di$t. 13. q. 1. Sed oppo$itum potius dicendum cũ Richar- Formas inté tionales edu ci de poten- tia materi\,e. do in 2. di$t. 13. quæ$tione. 1. alij$que compluribus. Itaque infi- Vt Heruæö quodlib.7.q. 20. & in 2. d. 18.q.x. art.2. ciamur id tantum debere dici è materia elici, quod cum tran$muta- tione reali fit, $i eam tran$mutation\~e intelligant, qua aliquid per mo- tum propriè $umptũ producitur, aut qua non imago rei, $ed res ip$a- efficitur. Credimus enim, vt forma aliqua dicatur educi de potentia cuiu$libet $ubiecti$at e$$e gigniillã in $ubiecto interueni\~ete duplici [res-1446-v_0217_209_t0]LIB. I. CAP. IX. QV AE STIO XII. illa conditione, quam articulo $uperiori po$uimus, $iue per motum, $iue abs\’que motu fiat, $iue e$$e reale, $iue notionale habeat.

Ad quartum dicendum licet terra aliquo modo potentiam ha- Sol.4. beat violentam ad a$cen$um, & ignis neutram ad motum circularem, vti diximus; tamen materiam primam per $e $pectatam, quo pacto de illa hoc loco agimus, potentiam habere naturalem ad vtrũlibet horum motuum, vtad actum naturæ $uæ congruentem.

Quare hos etiam motus educi de potentia materiæ : quanquam nulli locali id proprij$simè conueniat; quia aut is motus con$idera- tur vt idem cum $uper$icie continentis, atque ita non inhæret mo- bili, vtde eius potentia educi propriè dicatur; aut $umitur, vt idem cum vbi, $iue cum exi$tentia mobilis in loco, $patiouè. Quæ exi$- tentia forma non e$t; $ed modus quidam, vt tertio huius operis libro dicemus. Quòd verò attinet ad a$pectum cæco diuinitus collatum, A$pectus c\,e- co diuina vir tute tributus educitur de pot\~etia oculi a$$erendum e$t educi eum nihilominus de potentia oculi; quia $em- per oculus natura $uainclinatur ad obtinendum a$pectum, vtad for- mam $ibi cõmen$uratam. Nec ob$tat quod ami$$um naturaliter re- cuperare nequeat. Id enim ex accidente e$t, necimpedit quin per$e ac $impliciter ea forma $it de numero illarum, qu\,e $uopte ingenio ab agente naturali in materiam induci po$$e dicuntur. Relationes au- Relationes non propriè d $ubiecti po te$tate edu- cuntur. tem cùm $pectata generis $ui natura re$ultare po$sint, ac $æpere$ul- tent abs\’que vlla actione propria earum $ubiecta attingente, vti\’que pronuntiandum e$t non propriè illas de $ubiectorum, materiæue pote$tate educi.

ARTICVLVS VII. RESPONDETVR SECVNDI articuli argumentis.

ARgum\~eta verò, quæ articulo $ecũdo propo$uimus, ita dilu\~e- da $unt. Ad primum re$pondemus (et$i alij contra opinentur) Sol. primi arg. 2. artic. formas artefactorum, quæ $impliciter artificiales $unt (de his enim hoc loco agimus) non elici de potentia materiæ, quia re$pectu illarum non in$idet materiæ naturalis potentia, $ed obedientialis Formas $im- pliciter arti- ficiales non elici de po- tentia mate- ri\,e. tantum, vt præter alios annotauit D. Thomas & AEgidius libro. 2. huius operis ad textum $ecundum, Scotus in 2. di$t. 18. q. vnica, & Capreolus in 2. di$t.6.q.vnica arti. 3. Nam cùm nece$$e $it poten- tiam actui proportione re$pondere, nequit materia naturalem ha- bere potentiam ni$i ad formas fibi naturales, etiam prout naturale ab artefacto di$tinguitur. Ad argumentum igitur negandum e$t an- tecedens, & ad priorem eius con$irmationem dicendum artificem a$$umere quidem materiam aptam, ide$t, qu\,e ad opus flecti, & e$$or- mari po$sit;non tamen, quæ ad formam artificio$am, natural\~e pro- pen$ionem habeat.

[res-1446-v_0218_210_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Adde ad formas artificiales, de quibus $ermo e$t, nullam termi- nari productionem, atque adeo neque eductionem, $ed $olum e$$e modos quo$dam quantitatis ex varia illius inci$ione, aut compo$i- Form\,e arti- ficiales $unt modi quan- titatis. tione re$ultantes. Quare minùs etiam quàm relationes dici po$$e educi de pote$tate materiæ.

Ad refellendam verò po$teriorem eiu$dem argumenti partem aduertendum erit neque gratiam, neque artificiales formas inuenire in $ubiecto naturalem potentiam, $i propriè $umatur, & vt à nobis Di$crim\~e in- ter gratiam & artifieiales formas quo ad potentiã, quam in $ub iecto inue- niunt. in quarto huiu$ce di$ceptationis art. explicata fuit: hoc tamen e$$e di$crimen, quod $i potentia naturalis receptiua fu$o vocabuli $igni- ficatu accipiatur proea, quæ ab agente creato ad actum perduci po- te$t; $ic artificiales formæ habent in materia, $iue $ubiecto poten- tiam naturalem, non autem gratia, quæ à $olo agente $upernaturali e$$icitur. Hæc igitur cau$$a e$t cur gratia creari, $eu concreari dica- tur; non tamen formæ artificiales, nimirum, quia illa fit ex nihilo, ide$t, non præ$uppo$ito $ubiecto, quod habeat potentiam aliquo modo naturalem ad eam recipiendam; cùm tamen $ecus accidat for- mis artificialibus, vt ex dictis con$tat.

Ad $ecundum, omi$sis aliorum re$pon$ionibus, dicimus animam Sol.2. in genere cau$$æ $ubiectiuæ naturaliter $u$tinere, & con$eruare gra- tiam diuinitus infu$am, $ibique inh\,erent\~e, nec ad eiu$modi cau$$ali- tatem præ$tan dam maiori, quàm communi, & generali Dei cõcur$u indigere; non habere tamen ad gratiam recipiendam naturalem po- tentiam, cùmillam non ab agente naturali, $ed $upernaturali tantum recipere po$sit, & naturalis potentia receptiua nece$$ariò re$piciat naturale agens. Quo fit vt $impliciter negari debeat ine$$e ei natu- Nõine$t ani m\,e naturalis inclinatio ad gratiam. ralem inclinationem, aut potentiam ad gratiam, alios\’que habitus $u- pernaturales.

Deactibus verò eius ordinis, vt deintuitiua diuinæ naturæ con- templatione, de actibus Theologicis fidei, $pei, & charitatis, ac $imi- Nõ habem9 potentiã fim pliciter natu ral\~e ad act9 Theologi- cos fidei, ali- o$q; eiu$mo- di. libus maior dubitandi ratio e$t; quia ad eos eliciendos vi etiam no$- tra efficienter concurrimus. Sed nec dicendum e$t habere nos po- tentiam $impliciter naturalem, $iue actiuam, $iue pa$siuam ad eiu$- modi actus: $iquidem non ni$i diuini ordinis auxilio $ubleuati eos exercere po$$umus. Quod latîus per$equi nõ e$t Phy$ici in$tituti.

Ad vltimum negandum e$t quod a$$umit, & ad primam eius con- Sol.3. firmationem fatendum inter cæteras animantes $olum hominem propriam formam è pote$tate materiæ non educere; verùm id non ex naturæ imper$ectione, $ed ex animæ rationalis dignitate profi- ci$ci, quæ vt mortis fatum ne$cit, & extra materiam per $e cohærere pote$t, ita de materiæ $inu non exit; $ed à $olo Deo creatur, quod tamen non impedit quominùs progignere hominem homo dica- tur; quia vt aduertit Caietanus prima parte quæ$t. 118. arti. 2. vt vnum aliud generet non nece$$e e$t, vt producat partes, ex quibus Vtvnũ aliud generet requir. res genita coale$cit; $edvt cas mutuò coniungat, atque vniat. Id\’que [res-1446-v_0219_211_t0]LIB. I. CAP. IX. QVAES TIO XII. homo in generatione præ$tat; attingit enim introductionem ani- mæ rationalis, & eius cum materia copulationem:atque hanc po- tentiam actiuam naturalem ad vniendam animam rationalem cum materia $at e$t re$pondere in rebus Phy$icis potentiæ pa$siuæ, quam habet materia ad eandem animam recipiendam. Plura in hanc $en- tentiam D. Thomas. 2. contra gent.cap.89.alijs\’que in locis, & Hen- ricus Gandauen$is quodlib.3. q.16.

Illud verò, quod de vi in$trumentaria obijcitur, $utile e$t, ac nul- lius momenti: fieri enim haudquaquam pote$t, vt agens creatum opera in$trumenti purè materialis aliquid immateriale producat; facultas autem gignendi purè materialis e$t. Secus tamen accidit in effectione $pecierum intelligibilium, ad quas producendas vtitur anima vi intellectus agentis, vt principalis in$trumenti excitantis, atque eleuantis phanta$ma. Qua de re $uo loco planiùs, ac pleniùs.

Ex dictis manife$tum e$t hominis animum quadam ex parte in materiæ fæcem immergi; $iquidem $ocietatem init cum corpore; ex altera ab ea liberum e$$e, cùm extra illam per $e cohærere valeat. Vnde magni quidam Philo$ophi, vt Tri$megi$tus in A$clepio, au- Hac de re d. Tho.4. con- tra gent.c.55. Ficinus lib.3. de immort. anim. cap. 2. Be$sario lib. 2.c.7. contra Calũn. Pic9 in Heptaplo. cap.7. Human9 ani m9 e$t in ori zonte \,eterni tatis, & tem- poris. ctor libri de cau$sis propo$itione prima, alij\’que nonnulli in ori- zonte æternitatis, ac temporis eum po$itum e$$e dixerunt: quia $ci- licet quatenus in $e materiæ expers & immortalis e$t, ad diuina, quæ extra omne tempus con$i$tunt, tran$cendit; quatenus verò materiæ coniungitur, ad mutationes, quas tempus metitur, & ab$umit, de- pre$$us e$t. Nempe hac ratione princeps auctor\’que naturæ Deus hominem commonitum e$$e voluit ne qui terrena mole e$$et concretus $e $e vana iactatione in$olenter efferret: neue etiam quimentem haberet cœle$tem, ac diuino $atu editam abiecta, & terrena cupidè expeteret; $ed à cor- poris $ocietate $e, quoad fieri po$$et, auo- cans, & diuinitatis amore $uccen$us ad cœle$tia, & æterna ar- denti $tudio anhe- laret.

FINIS PRIMI LIBRI. [res-1446-v_0220_b_t0] [res-1446-v_0221_212_t0] IN SECVNDVM LIB. PHYSICORVM ARISTOTELIS. PRO OE MIVM.

RECENTIVM PHILOSOPHORVM Franci$cus Beatus. 2. Me taph $ecutus Sadoletum Cardinal\~e. non nulli eum librum Metaphy$icæ, quem La- tini $ecundum, Græci A, τὸ'ελατΤον, ide$t, primũ minorem vocant, ad hunc de Naturali au$culta- tione pertinere, eius\’que e$$e proœmium; $ed ve- terum errore ab hoc loco, qua$i caput à reliquo corpore, auul$um fui$$e opinati $unt. Hanc tamen $ententiam meritò reijcit communis Græcorum, & Latino- rum interpretum con$en$us, qui neque $ecundum librum Meta- phy$icæ loco mouent, neque hunc ab illo au$picantur. E$t autem Ari$totelis in$titutum agere hîc non de materia, & forma tantùm, vt cen$et Philoponus; neque etiam de fine, & efficiente duntaxat, In$titutu@ Ati$totelis. vt putat Simplicius; $ed tum de materia, & forma, quatenus naturæ $unt; tum vniuer$im de omnibus quatuor cau$$arum generibus. In his enim tota huius libri explicatio con$umitur. Neque verò hoc li- bro, vbi, vt A uerroes inquit, totius Naturalis Philo$ophiæ funda- Iaciuntur in hoc lib. Phy- $iologi\,e fun damenta. mentaiaciuntur, quadripartitam hanc varietatem præterire debuit Ari$toteles; cùm citra eius ob$eruationem, & notitiam neque re- rum naturalium vis, & e$$entia, neque Phy$ica mutatio, in cuius perve$tigation\~e tanto $tudio Phy$iologus incumbit, intelligi po$- $int. Quod $i qui$piã $ci$citetur quo iure Philo$ophus Naturalis de Lege M. Alb. 3. Metaphy. tract. 3 cap. 1. Auet. 2. Me- taph. cõ. 6. cau$sis di$$erat, quarum contemplatio Metaphy$ici propria e$$e vi- detur? Occurrendum proprium e$$e Metaphy$ici de cau$sis in commune, vt cau$$æ $unt, agere, & eas priuatim $crutari, quæ à materia abiunctæ $unt, tamet$i ip$am quoque materiam $uo mo- do con$ideret, vt alibi diximus. Verùm alios quoque artifices, In proœmio huius operis q. 1. vnunquen\’que pro ratione $uæ artis, cau$$as tractare. Namque Dia- lecticus de ijs agit, quatenus ad demon$trandum aptæ, idoneæ\’que $unt. Phy$icus, prout res naturales attingunt, habent\’que or- dinem ad motum. Cæteri deni\’que qua ex parte ad ea- rum rerum, quæ $uæ facultatis propriæ $unt, intelligentiam per- tinent.

[res-1446-v_0222_213_t0]IN PHYSIC. ARIST. _ARISTOTELIS_ _Phy$icorum._ LIBER SECVNDVS. _CAPVT. I._

EORVM, quœ $unt, quœdam natu- _Text 1._ ra con$tant, quœdam per alias cau{$s}as. Natura quid\~e animalia, & partes ip$o- rum, & plantœ, atque $implicia cor- pora, vt terra & ignis, aer & aqua. Hœc enim, & huiu$modi alia, natura dicimus con$tare. Quœ omnia ab ijs vi- dentur differre quœ natur a nõ con$tant. b Nam quœ con$tãt natura, ea omnia motionis, & quietis in $e babere principiũ videntur; alia quidem in loco, alia accretionis & imminu- _Text. 2_ tionis, alia alterationis. At lectica, & ve$tis, & $iquod ali- ud tale e$t genus, quatenus quidem borum nominum $ingulis appellantur, atque vt ab arte propci$cuntur, nullum muta- tionis impetum in$itum babent; quatenus vero accidit, vt lapidea, aut terrea, aut ex his admi$ta $int, obtinent.

 Capitis primi explanatio.

IN priori huius libri patte, qu\,e duo bus primis capitibus contine- tur, agit Ari$toteles de natura, & de Naturalis Philo$ophi\,e con- $ideratione, eiu$demque à Methematicis di$crimine, propcerea quod h\,ec multum conferant ad perno$cendam cau$$arum vim, quarum explicatio, vt antea pr\,efati fuimus, huiu$ce libri @copus e$t. Porrò vt natur\,e definitionem inueniat, tradatque, proponit initio generalein quandam & illu$trem rerum diui$ionem; tum vt more $uo, à communioribus ad minus communia, & à notio- ribus ad minus nota incedat; tũ quia vt 14. cap. lib. 2. po$t. & 4. cap. lib. 7. Metaph. docet ad inue$tigandam cuiu$que rei e$$entiam nulla commodior, aut Method9 in- ue$tigãd\,e de finitionis. magis compendiaria via e$$e pote$t, quam $i primò cõmuniora in partes di$trahamus. Sic enim facile e$t pau- latim eo v$que rem per$equi, dum de- finitio ex duabus tã tum rebus, generein quam, & reciproca differ\~etia coale$cat. Atque hanc metho- dum po$t Platonem in Ph\,edro, & in le- gibus, $ecutus etiam fuit Ari$toteles 2 lib. de anima cap. 2. & 3. huius operis cap. 1. illic anim\,e hîc motus definitionem inquirens.

Eorũ qu\,e $unt _ Partitio ita $e habet. Eorum, quæ $unt, qu\,edam natura cõ- $tãt, qu\,edã per alias cau$$as. Natura cõ. Qu\,e nam cõ $tent natura. $tant animalia, & eo rum partes integrã- tes, vt caput, cor, pe des; Item omnia $tirpium, & herba- rum genera; & qua- tuor vulgata elem\~e- ta. Non enim hæc ideò $implicia corpora dicuntur, quod materia, & $orma careant; $ed quod non $int ex ele- mentis concreta, vti corpora mi$ta. Circa hanc di$tributionem, omi$sis interpretum con- trouer$ijs, aduerte nomine eorum, qu\,e $unt, comprehendi res omnes materiales, $iue accid\~e- tia $int, $iue $ub$tanti\,e. Per ea verò, qu\,e con$tant natura, $ignificari qu\,ecunque ex materia & forma componuntur, ide$t, entia naturalia. Denique appellatione eorum, qu\,e $unt ob alias cau$$as, de$ignari c\,etera materialia, quorum cau$$\,e intern\,e non $unt natur\,e, vt$tatuã, cuius intimum principium e$t forma per aitem inducta; item candidum v. g. cuius intrin$eca ratio e$t candor, aliaque id genus concreta. Qu\,erat aliquis cur Ari$toreles inter res naturales, non Dubitatio. $olum animantia, $ed eorum partes nominatim recen$uerit? Alexander, Themi$tius, & Phi- loponus cau$$am fui$$e inquiunt, ne quis putaret $icuti artificialium rerum par@es aliquæ non arte con$tant, $ed natura, vt ligna & lapides, quibus domus coagmentatur; ita rebus natura Re$io. [res-1446-v_0223_214_t0]LIB. I. CAP. II. EXPLANATIO.

Tanquam natura motionis, & quietis, eius rei, in qua _Text. 3._ e$t, primũ, & per $e, & non ex accidenti, principïum quod- dam $it, & cau{$s}a: Dico autem non ex accidenti, quod $i- bi ip$e $anitatis cau{$s}a medicus aliquis e{$s}e pote$t, qui nõ vt $anatur artem medicam po{$s}idet; $ed ip$um e{$s}e medicum, & $anari accidit. Vnde & non nunquam inter $e abiungun- _Text. 4._ tur. Atque id quidem, quod dictũ e$t, natura e$t. Naturã autem habent, quæ tale obtinent principium; $ũtque hæc om- nia $ub$tantia, $iquidem $ubiectum quiddam $ũt, & in $ub- _Text. 5._ iecto $emper e$t natura. Secundum verò naturam tum bæc $unt, tum quæ in his per $e in$unt, vt igni $ur $um ferri Hoc enim natura nõ e$t, neque habet naturã, $ed natur aliter ine$t, _Text. 6._ & $ecundum naturam. Quid igitur natura $it, & quid na- tura e{$s}e, quid ve $ecundum naturam dictum e$t. Ridiculũ aut\~e e$t, naturam e{$s}e emti demon$trare; cúm huius generis rerum complures e$$e per$pectum $it. Quœ autem $unt ma- nife $ta per ob$curiora o$tendere, eius e$t, qui quid per $enotũ, & quid non per $e, dijudicare non pote$t: quo quidem modo affici eum po{$s}e ob$curum non e$t: ab ortu enim v $que aliquis cœcus, de coloribus ratiocinaretur. De nominibus itaque bo- mines eiu$modi di{$s}erere, nibil\’{que} omnino cõcipere nece{$s}e e$t.

_Text. 7._

Eorum autem, quæ natura con$tant natura atque e{$s}\~e- tia, primum quidem informe $ubiectum e$$e nonnullis vide- tur, vt lecticœ natura lignum; $tatuæ œs.

 con$tantibus aliquas partes ine$$e, qu{ae} non à natura, $ed ab arte profici$cantur. Alijeã ration\~e afferunt, videlicet quia cùm partes di$similares viuentium non eodem, quo totum, voeabulo nuncupentur. (Non cnim pes, aut caput animal dicitur) nequis fortè ambigeret, num ip$æ quoque res naturales e$$ent, volui$$e Ari$totelem eam dubitationem remouere.

Nam qu\,e natura _ Statuit di$erimen inter illa, qu\,e natura con$tant, & qu\,e per alias Di$crim\~e in- ter illa, qu\,e natura con- $tãt, & qu\,e per per al as cau$$as $unt. cau$$as $unt, pr\,e$ertim artefacta; quod ea, quæ con$tant natura, omnia in$itum morus, & quietis principium contineant; alia quidem motus ad locum, vt corpora cœle$tia; al@a alte- rationis, vt reliqua corpora; aut item accretionis & decretionis, vt viuentia: at verò, qu\,e per alias cau$$as $unt, vt lectica, ve$tis, c\,eteraque artis ingenio elaborata, qu@ eiu$modi, non ha- beant in $e motus, aut quietis cau$$am; ni$i fortè ex accidente, quia nimirum accidit lectic\,e argenteam, aut ligneam e$$e, aliave $imili materia conflatam.

Tanquã natura } Ita vertendũfuit; non vt in Argyropili contextu legitur, qu\,e cũita $int patet naturam & c\,et. Sic enim habet Gr\,ecus cotextus. Quanuis $ent\~etia in idem recidat Col- ligit ergo Ari$t. na- tur\,e definition\~e ex naturalium, & arte- factarum rerum di $erimine adhũe mo dum. Id, quo na- turalia ab ijs, quæ peralias cau$$as $út, ide$t, ab artefactis, Definitlo na tur\,e. differút, e$t principi um & cau$$a, vt id moueatur, & quie- $cat, in quo primũ, per$e, & nõ ex acci denti ine$t: $ed na- tura ita $e habet. Na tura igitur e$t prin- cipium, & cau$$a & c\,et.

Dico autem _ Explicat cur verba illa, non ex accid\~e- ti, adhibuerit. Ni- mirũ quia fieri po- te$t vt \,egrotus $i me dicinam calleat, $e ip$um $anet. Verũ id non $at erit, vt ars medendi cen- $eatur natura, cum non ni$i per acci- dens \,egroto in$it. Similiterque accidere docet in ijs, qu\,e manu efficiuntur, vt in naui, & \,edificio. Nullum enim per $e motionis principium vendicãt.

Naturam autem _ Expo$uit quidnam e$$et natura: declarat nunc qu\,e $unt ea, qu\,e à natu- Qu{ae} dicũtur a natura. ra dicuntur: monetque dici in primis, qu\,e naturam habent, ide$t, entia naruraha. H\,ec verò probat nece$$ariò e$$e $ub$tãtias; quia natura aut e$t $ubiectũ, ide$t, materia; aut in $ubiecto, in- $idet, ide$t forma. Nihil verò ex materia & forma con$titoitur@, quod $ub$tantia non $it. Alias afferunt huius loci interprerationes Simpli@ius, Themi$tius, Philoponus, & Aue@roes, quas breuitati con$ulentes omittimus.

Secundum vero nat. } Docet etiam à natura dici, qu\,e $ecundum naturam appellan- tur, quorum notio latius funditur: comprehendit enim non $olum compo$i@a phy$ica; $ed omnes affectiones, qu\,eijs per$e, acnaturaliter competunt, vtigni in $uperum locum tende- re, terr{ae} in medio mundi e$$e.

 [res-1446-v_0224_215_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Cuius rei $ignũ e$$e Antiphõ dicebat, quod $i lectica in terrã defo$$a mãserit, vires\’{que} $úp $erit putredo, ita vt germinet, nõ lecticam, $ed lignũ exoritur um, tanquã di$po$itio, quœ le- ge con$tat, & ars ex accidente in$int, ea vero e{$s}entia $it, quæ etiam permanet, ab his perpetuo, continenterque affecta. Quod $i horum vnũquodque ad aliud quidpiam, hoc eod\~e _Text. 8._ modo affectum e$t, vt œs quidem, & aurum ad aquam, o$$a autem, & ligna ad terram, itemque aliud quiduis, ip$orum naturam, atque e{$s}entiã illa e{$s}e. Quapropter alij terrã, alij _Text. 9._ ignem, alij aerem, alij aquã, alij horũ aliqua, alij omnia hœc naturam e$$e inquiunt. Quod enim qui$que tale e$$e exi$ti- mauit, $eu vnum, $eu plura, id, totque vniuer $am $ub$t an- tiam, e$$e $tatuunt, reliqua verò omnia, horum affectiones & habitus, & di$po$itiones. Et horum quidem vnũquodque _Text. 10._ $empiternum e$$e; $iquidem eorum alia in alia non mutãtur, reliqua verò infinite generari, atque interire. Vno igitur modo natura $ic dicitur, prima, quœ cuique $ubiecta e$t ma- teria rerum earum, quœ motionis, mutationi$que principium in $e habent. Alio autem modo forma, & $pecies, ea quœ vt ratio dicitur. Quo enim modo id, quod ex arte e$t, at que ar- _Text. 11._ ti$icio $um, ars dicitur, eodem planè, quod e$t $ecundum na- turam, & naturale nuncupatur natura. At neque id ex arte quidquam habere, neque artem e$$e dixerimus, $i pote$tate $olùm erit lectica, $peciemque lecticœ non dum po{$s}ideat, ne\’{que} in his, quœ con$tant natura.

Ridiculum autem } Non dee$$et forta$$e qui obijceret, debui$$e Ari$totelem antequam Occurit obi. natur\,e definitionem traderet, an natura $it exquirere, & re vera e$$e argumentis concludere. Occurrit pr\,e$tandum id e$$e ab ijs, qui de re abdita, & de qua dubitari po$sit an $it, di$$erunt. At naturam e$$e neminem latere, cùm palam videamus res moueri. Quare $uperuacaneã fore eam demon$trationem; quam $iquis velit conficere, rei, qu\,e citra ambiguitatem e$t, per ob- $curiora fidem facere conabitur. Quod hominis e$t nota ab ignotis di$tinguere ne$cientis, & omnes demon$trandi leges temerè violantis. Sicuti accideret ei, qui ab ortu c\,ecus de co- loribus di$putare contenderet. Oporteret enim illum de rebus $en$ui manife$tis, & con$pi- cuis per ignotas, $ibique inexpertas ratiocinari; totaque ea di$ceptatio magis e$$et verborum, quam rerum; quarum ille perfectam notionem minimè po$$et a$$equi. Nam cùm omnis no$tra cognitio profici$catur á $en$ibus, con$equens e$t, vt qui aliquo $it orbatus, obiectorum Philo$ophi- cũ axioma. ad illum $pectantium $olidam & expre$$am intelligentiam obtinere non valeat. Quod mo- nuit etiam Ari$tote- les 14. cap. lib. 1. po- $terioris Analyticæ. Hîc aduerte licet nõ habeatur tanquã per $e omnibus notum quid natura $it, vt patet ex di$crepanti- bus ea de re philo$o phorũ dogmatibus; e$$e tamen omnin ò manife$tum dari na turam, ide$t, princi- pium aliquod, vnde motus oriatur, cùm apertè cõ$piciamus motũ e$$e. Auicenna Auicenna A- ri$totel\~e co- arguit. tam\~e hoc, loco vt ali âs cõ$ueuit, Ari$tote lem increpat autu- mans non e$$e per $e notum in Phy$io- logia dari naturam; cùm ip$e met Ari$to teles 7. & 8. huius operis o$tendere ni- tatur õne, quod mo uetur, habere ali- quod principiũ $ui motus. Re$i$t\~edum tamen Arabi e$t ne- gãdo probari id ab Ari$totele loco cit. cùm $olum demon$tret nihil po$$e ab $e $impliciter moueri, $em perque in- ter rem mouentem, & motam aliquod e$$e di$crimen.

Eorum } In explicanda, tradendaque natura diuer$\,e extiterunt antiquorum $ententi\,e, Philo$oph. opin. de na- tura. qu\,e hoc loco breuiter proponuntur. Aiebant plerique eorum totam rei naturam & e$$entiã in $olo $ubiecto, hoc e$t materia con$i$tere, $ed in hac tradenda varij erant. Ideo verò ma- teriam naturam faciebant, quia in confe$$o erat apud illos naturam & e$$entiam cuiu$que rei perpetuam e$$e debere. Id, quod materi\,e conuenire, o$tendebat Antiphõ exemplo artefacto- Antiphon. rum. Si enim qui$piam aiebat ille, lecticam terra immer$erit, & ea computruerit, ac germi- narit; vtique abolita figura lignum aliud orietur: at $i forma perpetua e$$et; lectica alia pul- lularet. Itaque $tatuebant antiqui philo$ophi qu\,ecunque per artem adueniunt, & vniuer$im di$po$itiones lege con$tantes, ide$t, mutabiles (qu\,e enim lege $anciũtur pro t\~eporũ varietate mutãtur) nentiquã po$$e ad naturã, e$$entiãve pertinere, $iue rerũ naturaliũ, $iue artefactarũ.

Quod $i _ Similiter c\,etera, qu\,e ad aliud comparata ita $e $e ad illud habent, vt lignum ad [res-1446-v_0225_216_t0]LIB. I. CAP. II. EXPLANATIO.

Nã quod pote$tate caro e$t, aut os, $uã ip$ius naturã nõ ante babet, ne\’{que} natura cõ$tat, quã formã, quœ vt ratio e$t, _Text. 12._ acceperit, quã defini\~etes, quid e$t caro, aut os dicimus. Alio ita\’{que} modo natura, forma & $pecies, quœ ni$i ratione $epara- ri nõ pote$t, eorũ erit, quœ motionis principiũ intra $e cõnti- n\~et. Quod aut\~e ex bis e$t, natura quid\~e nõ e$t, $ed cõ$t at na- tura. At\’{que} natura magis ip$a e$t, quã materia, quandoquid\~e magis vnũquodque e$$e tum cùm actu e$t, dicitur, quàm cùm _Text. 13._ pote$tate. Ex homine enim homo na$citur, non lectica ex le- ctica. Quœ cau{$s}a e$t vt figuram naturam e$$e non concedãt; $ed lignum proptered quod $i germen proferat, non lectica, $ed lignum exoriatur. Quod $i hoc ita habet forma quo\’{que} e$t natura, $iquidem homo ex homine gignitur.

Quin etiam natura, quœ vt generatio dicitur, ad natu- _Text. 14._ ram via e$t. Non enim vt mederi ad $anitatem, non ad art\~e medicam e$t via ($iquidem mederi à medica arte, non ad me- dicinam artem e$$e e$t nece$$e) $ic ad naturam $e habet na- tura, $ed id, quod na$citur, ex aliquo ad aliquid venit, aut na$citur. Ad quod igitur veniendo na$citur @ non ad id $anè, _Text. 15._ ex quo, $ed ad id, ad quod. Quamobrem forma e$t natura. Forma autem & natura bifariam dicuntur; quum & priua- tio quo dammodo $it forma. An verò priuatio contrariumque aliquod inea, quœ omnino e$t, generatione habeatur, nec ne, po$terius con$iderandum e$t.

 lecticam decernebant illius e$$e materiam. Vnde alijterram, alij aquam, vel aliud elementum, autvnum, aut plura, aut h\,ec omnia naturam, totamque e$$entiam e$$e pr\,edicabant, quia c\,e- teris intereuntibus, elementa $emper in mundo permanent. Videbitur autem forta$ie alicut concilĩantur loca Ari$to- telis. repugnare $ibi Ari$totelem, cùm hocloco affirmet quo$dã terram exi$tima$$e naturam e$$e, id ip$um verò neget libro 1. Metaph. cap. 7. $ed non repugnat. Hîc enim non $olos Philo- $ophos, vtin Metaphy $ica, $ed poetas etiam compreh\~edit, è quorum numero He$iodus, et$i alioqui nobilis Philo$ophus, poetam agens, & opinionem vulgi $ecutus, $crip$it in $ua Theo- gonia terram e$$e primum omnium materiale principium. Qu\,e $ententia ideò multitudi- ni arri$it, quod videret terram qua$i communem parentem affatim omnia $uppeditare, vt an- notauit Arnobius libro 3. contragentes.

Vno igitur _ Conceditantiquis materiam, naturam e$$e $i accipiatur pro materia prima, & informi $ubiecto. A$$erit tamen non $olum materiam, e$$e naturam; $ed etiam formam; imo hanc multo po tiori iure naturam appellari. Formã ve Forma ma- gis natura, quã materia. rò de qua loquitur de$eribit illts verbis, forma, & $pecies ea, qu\,e vt ratio dicitur, vt pateat eã à $e for- mam naturam dici, qu\,e adhibetur in de finitione explicante rei e$$entiã. Hãc igi tur. probat naturam e$$e apta quadam $i- militudine a rebus artefactis petita. Nã quemadmodum id, quod ex arte e$t, & artificio$um, dicitur ars, hoe e$t, quic- quid habet, qua tale, id ab arte $iue à for ma artis habet: ita id, quod $ecundum naturam & naturale e$t, vocatur natura, ide$t, à forma natu- rali obtinet, vt natu rale $it & dicatur. Atque vt nihil artifi- cio$um e$t, ni$i quod artis formam actu habet; ita nihil ens naturale erit, ni$i formam natu- ralem acta po$sideat. Quo patet quidditatem rei naturalis poti$simum in forma con$i$tere, atque adeò formam non $olum naturãe$$e, $ed multò magis quàm materiã. Idem inuenies a$$ertum 2. de generat. animalium cap. 1. Monet autem Ari$toteles agere $e in pr\,e$ent@ non de aliqua forma, qu\,e re ip$a extra materiam coh\,ereat, vel à rebus $en$ibilibus abiuncta $it; $ed qu\,e ab his $ola cogitatione $eparetur.

Atque natura _ Pergit o$tendere formam magis e$$e naturam, quàm materiam, hunc in modum. Id e$t magis natura, per quod ens naturale actu e$t, atqui ens naturale e$t in actu per formam, non autem per materiam; quia forma e$t actus & perfectio, materia verò e$t pu- ra potentia. ergo &c. Rur$us idem confirmat a$$um pto argumento Antiphõtis. Nam $i pro- terea quod ex lectica putre$cente non lectica, $ed lignum oritur, lignum naturam e$$e colli- gebat; certè cùm ex homine homo na$catur, idque non materiæ, $ed formæ beneficio, con- $equens fit vt forma maximè $it natura.

Quin etiam _ Concludit formam e$$e naturam hac ratione. Ideo natura vno modo ac- ciptur pro generatione $eu natiuitate viuentium; quia tam generatio, quam id quod gignitur [res-1446-v_0226_217_t0]IN PHYSIC. ARIST. tendit ad naturam tendit verò ad formam: igitur forma e$t natura. Aduertit autem Ari$tote- les non eodem modo $e habere naturam $umptam pro ge eratione, quo $e habet medica- tio. Nam'ιάεζενσις hoc e$t medicari nõ dicitur' απὸΤ\~Ης \‘νγιείς ide$t à $anitate, qu\,e e$t terminus ad quem; $ed 'απὸΤ\~Ης 'ιαΤιν\~Ης, ide$t ab arte medica, à qua vt à principio oritur. Natura verò cum pro natiuitare $umitur $ortitur appellationem à termino, ad quem. Qua de re in quinto huiusoperis di$putandum erit.

Forma autem _ Formam, atque adeo naturam bifariam $umi inquit, vno modo pro ea, qu\,e verè & propriè forma e$t: Altero, pro form\,e priuatione, qu\,e, prout $ubiectum afficit, & $uo modo informat, vtcunque etiam form\,e nomen $ortitur. Subdit po$tremo expenden- dum alibi e$$e vtrum priuatio in generatione $ub$tantiali detur nec ne? Si enim talis priuatio admittatur & ea $it forma; cum repugnantia inter form as $it contrarietas, iam $ub$tantiæ erit aliquid contrarium. Quod $i admittenda non $it, ruent ea, qu\,e de principijs rerum Natura- lium $uperiorilibro tradita $unt. Hanc dubitationem reijcit in alium locum, videlicet in li- bros de ortu & interitu.

 QVÆSTIO I. QVAM NATVRAM HOC LOCO Ari$toteles definierit. ARTICVLVS I. DE MVLTIPLICI naturæ $ignificatu.

NE con$onautium vocabulorum $ylua ad naturæ definitionem inueni\~edam, percipiendamque ali- cuiforta$sis viã ob$truat, operæ pretium erit va- rias naturæ acceptiones qua$i ramos obuios præ- De natur\,e $ignificatis A ri$t oteles 5. Metaph. c. 4. Boetius in li bro de dua- bus nat. The mi$tius, & Si plicig9 hoclo co ad text. 7. & 16. Auic. 1. Suff. cap. 6. Auer. in epi- tome Metap. cidere. In primis ergo, vt ait Hugo Victorius pri- Prima natu- r{ae} acceptio. mo Dida$calon cap. 11. accipitur natura pro m\~e- te diuina rerum omnium opifice, & parente. Hac autem Philo$ophi quidam boni, $ed non boni Latinitatis auctores naturam naturantem appellarunt; atque ita naturæ nomen v$urpat Stoicorũ acuti$simus Seneca quarto de officijs libro, cùm a$$erit ni- hil aliud e$$e naturam, quàm Deum; & D. Augu$tinus 15. de Tri- nitate cap. 1. cùm inquit $upra hanc no$tram naturam e$$e naturam non creatam, $ed creatricem, ide$t, Deum. Hinc ortum habuit di- ui$io naturæ in vniuer$alem, & particularem; vbi per vniuer$alem naturam Deus poti$simùm de$ignatur, qui naturas omnes ip$e cohi- bet, & continet: per particularem res cæteræ, quas etiam nonnulli naturam naturatam vocant.

Secundò, accipitur natura pro cuiu$que rei quidditate, $eu e$- 2. acceptio a In Symbo lo Athana$ij- b In cõcilio Chalc ï Sym bolo fidei. $entia. Quo $ignificato docet fides. a in tribus per$onis diuinis ynam e$$e naturam; & b Verbi incarnati vnionein non in natu- [res-1446-v_0227_218_t0]LIB. II. CAP. I. QVAESTIOI. ra, $ed in per$ona effectam fui$$e. Quoitem modo dicere con$ueui- mus definitionem e$$e orationem, quæ rei $ubiectæ naturam decla- rat. Quanquam $i propriè loquamur hoc e$t di$crimen inter e$- D $crimé in- ter e$$entiã, quidditaté, & naturam. $entiam, quidditatem, & naturam; quod e$$entia importat ordi- nem ad e$$e rei, cuius e$t: quidditas ad definitionem, qua quid res $it explicatur: natura ad operationem.

Tertio, pro tota vniuer$itate rerum creatarũ. Quo $en$u $crip- 3. $it Ari$toteles 12. Metaphy $. cap. 7. text. 38. naturam pendere à pri- mo principio: $ic\’que miraculũ dicimus, c. quod totius naturæ vim e.d. Th. 1. p. q. 10; .art 7. & quod@. 4. art. @. d. Ari$t. 1. Po lit. c. 2. & 2. de gener. anim. c. 4. e. Lib. 2. de c{ae}@.c.3.text. 34. & de iu- uent & $e- nect c. 2. f.Lib. 2. de ge ner. anim. c. 4. g. Lib. 3. de anim. c. 9. text. 41. h. Lib 1. Eth. c. 7. & 2. de c\,el. c. 3. text. 17. i. Lib. 4. Phy. à cap. 6. k. Galenus lib; de v$u part. c. 9. l. Themi$t. 1. deccel. c. 2. & Auer. lib. 12. Mera, h. com. 18. excedit.

Quartò, pro cau$sis naturalibus, quatenus $ecundum in$itam pro 4. pen$ionem agunt. Quo pacto accepta natura multa obtinuit apud Philo$ophos encomia, exempli cau$$a, Naturam nihil fru$tra moli- Natur\,e enco mia. ri. d. facere optimum, quod pote$t. e. odi$$e $uperfluum. f. non de- negare nece$$aria. g. non pati aliquid torpere, aut feriari. h. abhor- rere à vacuo. i. iu$tam e$$e, & vnicui\’que $uum di$tribuere, non qui- dem iuxta proportionem Arithmeticam æqualiter, $ed iuxta Geo- metricam æquabiliter. k. item\’que opus naturæ e$$e opus intelli- gentiæ. 1.

Quintò, pro natiuo calore, ac cuiu$que animantis temperam\~eto, 5. quod ex quatuor primarum qualitatum mi$tione concretum e$t. Vnde illud apud Galenum in lib. artis Medicæ capit. 77. Natura opifex, medicus verò mini$ter; & illud, Con$uetudo e$t altera na- tura.

Deni\’que, vt reliquas eiu$dem vocabuli notiones, quæ multo plu res $unt, omittamus, accipitur natura pro viuentiũ generatione, quæ natiuitas vocatur; atque hæc e$t prima, & germana tam apud Lati- Prima, æc {pro}- pria naturæ $ignificatio. nos, quam apud Græcos huius vocis $ignificatio. Dicitur enim La- tinis natura qua$i à na$cendo; Græcis verò φ\’νσις ἀπό τ8 φ\’νειν, quod e$t na$ci. At enim quia generatio ab interno principio oritur, deriuatum e$t naturæ nomen ad $ignificandum internum cuiu$que rei principium, vnde primò vnaquæ\’que res habet, vt moueatur, $i- ue illud rebus viuentibus, $iue expertibus vitæ in$it.

ARTICVLVS II. RESPONSIO AD PROPO- $itam dubitationem.

HAE C e$t autem natura, quam Ari$toteles hocloco, & lib. 5. Metaph. c. 4. definijt, quæ vt progre$$u patebit materiam & Veterú quo- rundam opi eo de natu- r@. formam comprehendit. Nec audiendi $unt Tri$megi$tus, Py- thagoras, Plato, & alij, qui, vt partim ex. 10. Platonis de Repub. & $ecundo de natura Deorũ Ciceronis, partim ex Auic\~ena primo $uf- [res-1446-v_0228_219_t0]IN PHYSIC. ARIST. ficientiæ c. 7. & Alberto hoc in loco, tractatu primo, cap. 5. liquet, arbitrati $unt id, vnde res habet, vt naturaliter moueatur, atq; adeò naturam e$$e vim quandam, $eu formam ab$olutam per vniuer$as mundi partes cõmeantem, cuius $olertiam nulla ars, nulla manus, nemo opifex con$equi po$sit imitando.

E$t autem diligenter animaduertendum materiam, & formam, quod ad rem præ$entem attinet, dupliciter con$iderari po$$e. Vno modo $ecundum $e ab$olutè; altero $ecundum proprias cau$alitates, Triplex cau$ $alitas mate- ri\,e, & forme. In $e mutuò. In compo$i- tum. quas quidem exercent tum in $e mutuò, dum materia formã recipit, & $u$tentat, rur$us\’que forma materiam actuat, & perficit; tum erga compo$itum, dum ambæ mutuo complexu ip$um condunt; tũ etiã in operationem $eu motum, quo naturalia ab artefactis di$tinguũ- tur. Hoc igitur loco definita e$t ab Ari$totele natura, $eu forma, & In operatio- nem. materia, $ecundum hanc tertiam notionem, modum vè, vt ex ip$a definitione planum fiet.

Secundò animaduertendũ e$t naturam analogum quoddam e$$e, Natura ana- logum. vt præter alios a$$erit Auerroes hoc in lib. tex. 2. Syrianus apud Sim- plicium commento 3. & Eudemus apud eundem com. 12. item\’q; Magnus Albertus tract. 1. capit. 3. Quibus $uffragatur Ari$toteles tum hoc lib. cap. 1. text. 12. tum 5. Metaph. capit. 4. text. 5. & 1. de partibus animalium cap. 1. dum ait formam magis e$$e naturam, quàm materiam. Sanè quod natura, vt materiam & formam cõpre- Vnde cõ$tet naturam nõ e$$e vniuo- cum. hendit, non $it quid vniuocum, patet ex eo, quia alio qui vnus id\~e\’q; gradus vniuocus bis in eodem compo$ito re ip$a contineretur. Nam corpus in commune haberet in $e gradum illum naturæ, $emel ra- tione materiæ, iterũ ratione formæ; qui non pote$t non e$$e reip$a di$tinctus; cum materia, & forma, in quibus contrahitur, inter $e rea- liter differant. E$t verò natura analogum $ecundum proportionem; quia vt $e habet materia ad motum, cuius principium & cau$a e$t; ita proportione quadam forma. Obtinent etiam ambæ di$parem no- Natura ana- logum $ecũ- dũ propor- tionem. bilitatis gradum; cùm forma $it entelechia, actus, & perfectio; ma- teria vero pura pot\~etia, ac propè nihil. Vnde fit vt cau$alitas formæ, $i generatim loquamur, cau$alitate materiæ præ$tantior habeatur.

QVÆSTIO II. VTRVM NATVRA RECTE AB Ari$totele definita $it, nec ne? ARTICVLVS I. APPROBATVR, ENODATVRQVE naturæ definitio ab Ari$totele tradita. [res-1446-v_0229_220_t0]LIB. II. CAP. I. QVAESTIO II.

NAturam ita definijt Ari$tot. hoc loc. Natura e$t prin Natur\,e defi- nitio. cipium & cau$$a, vt id moueatur & quie$cat, in quo primò, per $e, & non ex accid\~ete ine$t. Quam de- finitionem optimo iure approbant, tuentur\’que Pe- ripatetici omnes, vt qua nulla verior, aut magis ad rem appo$ita à Philo$ophis tradatur. Quo autem pacto ea $it intelligenda, $ic habeto. Prima illius pars e$t, Princi- Particulatim explicatur. pium, & cau$$a, quæ vicem generis obtinet. Debet autem cau$$a ita $umi, vt pateat in omnia ac $ola quatuor cau$arum genera; quomo- do latiùs funditur principium, quàm cau$$a, vt alibi diximus. Addi- 1. lib. capit. 1. adtext. 1. tur autem cau$$a principio, ad remouenda principia, quæ non $unt cau$$æ, vt priuatio; quæ licet principium $it generationis, non ta- men illius cau$a e$t. Vnde non rectè Magnus Albertus hoc in libro Priuatio nõ e$t natura. tractat. 1. cap. 7. priuationem ad totam naturæ definitionem admi$it, repugnante Ari$totele, ac nullam aliam, excepta materia & forma, naturam agno$cente, vtex libri huius progre$$u, & ex 5. Metaph. cap. 4. con$tat.

Secunda e$t, moueatur & quie$cat, nomen motus, ac proinde etiam quietis amplè $umendum e$t hoc loco, ita vt omnes mutatio- nes phy$icas, $iue momento, $iue tempore editas comprehendat. Amouet autem hæc particula à notione naturæ ea, qu\,e tamet$i alio- Nec form\,e Mathemati- c\,e. qui cau$$æ $int, non $unt tamen cau$$æ motus & quietis, vt formæ Mathematicæ; item ea, quæ licet cau$$æ motus exi$tant, non tamen Nec $ub$tan ti{ae} $eparat{ae}. $unt cau$$æ motus phy$ici, vt $ub$tantiæ $eparatæ prout à $e mo- uentur.

Tertia e$t, In quo ine$t, Per hanc excluduntur cau$$æ externæ, à quibus res phy$icæ quoquo modo cientur, vt forma ignis re$pe- Nec mouen tia externa. ctu aquæ, quam calefacit, cœlum re$pectu ignis, quem mouet.

Quarta e$t, per $e, & non ex accidente, quæ, vt Cõmentator ad- uertit, intelligenda e$t ante particulam, primò, adhibetur\’que ad reij- ciendas cau$$as, quæ ex accidente in ip$a re, quæ mouetur, in$ident; cuiu$modi e$t ars medendi, qua, verbi cau$$a, Hippocrates $ibi ip$i Nec acciden tari\,e forme{ae}, qu\,e nõ in sũr per $e. $anitatem præ$tat, quæ iccirco natura non dicitur; quia e$to cau$$a $it, vt Hippocrates ad $anitatem redeat, non tamen ei per $e, $ed acci- dentariò ine$t.

Po$trema e$t, primò, hoc e$t non per aliuò, $iue ita vt nihil priùs in$it. Hac excluduntur nonnullæ qualitates, quæ cùm cau$$æ $int cur compo$ita phy$ica, quibus per $e ac nece$$ariò competunt, mo- Imo necvllũ accidens quã tumlibet per $e cõueniat. ueantur; non tamen eis primò in$unt; quia $cilicet dantur in ip$a re compo$ita aliæ principales, ac priores cau$$æ motuum. Quo ex genere $unt natiuus calor comparatione viuentium, grauitas re$pe- ctu lapidis, alia\’que id genus, à quibus licet motus, vt ab in$trumen- taria cau$a per $e oriantur; nihilominùs aliæ $unt in re, quæ moue- tur, eorum motuum antecedentes, magis\’que principales cau$æ, vi- delicet materia, & forma.

[res-1446-v_0230_221_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Sunt qui verba illa, primò & per $e, cum verbo, moueatur, con- iungenda e$$e affirment; $ed non ita e$t; cùm ea Græcus contextus verbo, ine$t, apertè copulet; $ic enim habet ε'ν ω 'νπάςχειπζὼτ@, ναθ' 'αντο υαì υΗναΤὰ σνυ@ε@Ηνός, ide$t, in quo ine$t primò, per $e & nõ ex accidente. Nec ob$tat quod Ari$toteles 5. Metaph. c. 4. tex. 5. naturam definiens, particulam, primo, verbo, moueatur, adiunxe- 'Η υίνΗσις 'Η πζὼΤΗ. rit, aiens naturam e$$e vnde primus motus in vnoquoque e$t eorum, quæ natura con$tant; qua$i dixerit naturam e$$e cau$am, cur ens na- Aliter quoq; particulã, pri mus, expo- nit ibid\~e Ale xander. turale, in quo ine$t, moueatur primò Non inquam ob$tat; quia vt Alexander aduertit, vocabulum, primus, non idem eo loco valet, atque particula, primò, hîc appo$ita. Illic enim Philo$ophus nomi- Motus loca- lis omnium motuum pri m9 princeps @e. ne primi motus lationem intellexit, quam 8. Phy$icorum cap. 7. tex. 55. omnium motuum principem nuncupauit, $ic\’que naturam defi- nijt per eum duntaxat motum, qui ad locum pertinet, vt per omni- um primum, ac maximè notum, cunctis\’que rebus Phy$icis com- munem.

ARTICVLVS II. ARGVMENTA ADVERSVS naturæ definitionem.

ERit tamen qui$uperioribus hunc in modum obijciat. Corpora cœle$tia, excepto cœlo Empyreo, nunquam quie$cunt; totus 1. argum. terræ globus nunquam loco mouetur; ergo neque natura cœ- le$tiùm corporum e$t principium quietis; nec natura terræ princi- pium motus. Quare non rectè natura dicitur principium motus, & quietis. Nec $atisfaciet qui dixerit haud oportere naturam in quali- bet re principium e$$e motus ad locum, dummodo $it alterius mu- Pr\,eoccupa- tio. tationis principium, vt alterationis, quæ non $olùm conuenit terræ elemento; $ed $uo etiam modo corporibus cœle$tibus dum affu$a $olis luce collu$trantur. Non inquam $atisfaciet cùm Ari$toteles 5. lib. Metaph. proximè citato loco, definierit naturam principium lationis eorum, quæ natura con$tãt, non ob$curè indicans omnem naturam e$$e principium motus $ecundum locum.

Secundo, Quidquid naturaliter mouetur, non ni$i à natura mo- uetur, $ed corpora grauia, & leuia, cùm in propria loca tendunt, 2. argum. mouentur à progenitore $uo, vt 8. lib. huius operis capit. 4. text. 29. alijs\’que in locis Ari$toteles $entit, mouentur\’que ab illo naturali- ter, cùm ip$orum motus haud dubiè naturalis $it: ergo progenitor e$t eorum natura: & tamen non in eis e$t. Non igitur natura e$t prin- cipium motus eius, in quo e$t.

Tertiò, Id, quod gignitur, non dum exi$tit, cùm generatio $it pro- 3. argum. gre$sio à nõ e$$e ad e$$e rei; ergo $i natura e$t cau$a mutationis rei, cui [res-1446-v_0231_222_t0]LIB. I. CAP. II. QV AESTIO II. ine$t; nequaquam forma rei genitæ poterit dici natura re$pectu ge- nerationis; quod tamen à communi Philo$ophorum $ententia alie- num videtur.

Quartò, Tota naturæ definitio competit humanitati Socratis; vt 4. arg. pote quæ principium e$t, & cau$a cur Socrates moueatur, &c. Tota item videtur conuenire Deo re$pectu rerum naturalium, in quibus nece$$ariò exi$tit: & tamen neque humanitas, neque Deus $unt na- tura hocloco definita; cùm non $int forma, nec materia. Igitur de- finitio naturæ non reciprocatur cum re definita.

Quintò, Non minus igni naturale e$t producere $ibi $imile, 5. arg. quàm ferri $ur$um: ergo forma ignis, quæ e$t natura, non minus di- cetur principium mouendi id, in quo e$t, quàm mouendi aliud.

Sextò, Vel in definitione naturæ, quietis nomine intelligitur 6. arg. tam quies in termino ad quem, quàm in termino à quo; vel altera tantummodô ex his. Non tantummodò altera; cùm vtrius\’que ea- dem $it ratio, $altem comparatione materiæ, quæ ad quemlibet mo- tum, & quietem $uopte ingenio indifferens e$t: non vtra\’que, cùm natura non po$sit inclinare $imul ad oppo$ita, cuiu$modi $unt quies in termino à quo, & in termino ad quem. Non igitur natura rectè dicitur principium, & cau$$a, vt res quie$cat.

ARTICVLVS III. RESPONSIO AD SVPE- riora argumenta.

AD primum horum reiecta opinione Plutarchi primo de pla- citis capit. 1. & Magni Alberti hoc loco tract. 1. capit. 3. ali- orũ\’que putantium non definitam hîc ab Ari$totele naturam Sïplicij re$- pon$io ad 1. arg. corporum cœle$tium, $ed intereuntium duntaxat: occurrit Sim- plicius corpus cœle$te, et$i irrequieto motu agitetur, quie$cere ta- men per centrum, polos, & axes, quæ nunquam locum mutant; quam interpretationem affert etiam Philoponus. Sed ea nobis mi- nimè placet, propterea quod nimis impropria, atque adeò de- finitioni parum conueniens $it ea quietis acceptio, vt pote, qua cœlum pariter moueri, & quie$cere dicatur. Porphyrius, The- Re$pon$io@ aliorum. mi$tius, Alexander, Auicenna, D. Thomas, & alij affirmant ver- ba illa, moueatur & quie$cat, disiunctim intelligenda e$$e; vt $en$us $it, naturam e$$e principium motus, vel quietis, vel vtri- us\’que. Nobis videtur ea $ecundum mentem Ari$totelis partim Germana $o luti@. disiunctim, partim copulatim accipienda e$$e; ita vt natura $it principium & cau$a, aut motus tantum, vt in corporibus [res-1446-v_0232_223_t0]IN PHYSIC. ARIST. cæle$tibus, aut motus $imul & quietis, vt in cæteris corporibus. E$t enim perpetua Ari$totelis $ententia, vt con$tat ex ijs, quæ docet. 3. huius operis tex. 1. & 1. de cælo, text. 5. omnibus rebus phy$icis, Secãdũ Ari$- totelem om- nibus corpo rib9 ine$t {pro} p\~e$io ad mo tum. $iue caducæ, $iue immortales $int, ine$$e propen$ionem ad motum; itemque $phæras cæle$tes non habere in $e quietis principium. Vn- de e$t illud, quod. 9. Metaph. cap. 9. text. 17. $crip$it, videlicet non e$$e pertime$cendum ne cælum quie$cat; quia, non e$t, inquit, in eo potentia contradictionis, id e$t, potentia vt moueatur, & non mo- Non omni- bus ad quie- tem. ueatur; $icuti D. Thomas ibidem exponit. Quod placitum videtur etiam de communi veterum Philo$ophorũ $en$u, vt annotauit Sco- tus in 4. di$tinct. 48. q. 2.

Si tamen non quid Ari$toteles $en$erit; $ed quid $entienudm $it, quæratur; placet $ententia exi$timantium cœlum non ad motum Cœlum non $olũ ad mo- tum, $ed ad quietem etiã inclinatur. duntaxat, $ed etiam ad quietem $uopte ingenio inclinari; licet po- $ito eo, qui nunc e$t, rerum ordine, non ni$i miraculo quieturum $it. Ita\’que cœle$tem naturam ex $e principium e$$e non $olùm motus, $ed etiam quietis. Qua de re planiùs, ac pleniùs in libris de cœlo. Ad alteram verò partem argumenti de motu terræ dicendum terræ glo- bum, $altem ratione partium, moueri; deinde habere etiam natura- lem potentiam, vt totus deor$um feratur, $i à propria $ede extrahe- retur; cui potentiæ haud nece$$e e$t re$pondere aliquam vim actiuã naturalem, quæ totam terram $ur$um leuet: $ufficit enim cau$a effe- Tota terr\,e moles habet pot\~etiã act@- uã, qua ver- gat deorsũ. ctrix de$cen$us; quæ quidem e$t tum genitor ip$ius terræ, tum eius forma $ub$tantialis, atque etiam grauitas, cuius beneficio $uis con- globata nutibus de$cenderet.

Ad $ecundum re$pondendum e$t non omne id, à quo res vtcun\’q; Sol. 2. naturaliter cieri dicitur, nuturam e$$e eius, quod motum $ubit; $ed id tantùm, à quo, vt à principio intrin$eco mouetur.

Ad tertium, ea, quæ momento fiunt, dum fiunt iã e$$e, id autem, Sol. 3. quod gignitur, momento fieri, atque ita dum gignitur, tam ip$um, quàm eius formam eodem puncto temporis actu exi$tere. Neque officit quod priùs origine $it forma, quàm res genita: vt enim forma dicatur natura re$pectu generationis $at e$t dari vtrunque in eodem in$tanti temporis.

Ad quartum dicendũ humanitat\~e Socratis non e$$e primò cau$- Sol. 4. $am motus, & quietis, $ed partes ip$ius, materiam $cilicet & formam: quæ $unt ea priores; at que ita $e habent, vt per eas hoc ip$um de illa à priori demon$trari queat. Deum verò non dici rebus ine$$e, vt hoc verbum in naturæ definitione intelligitur, & à nobis in tertia illius particula explicatum e$t art. 1. huiu$ce quæ$tionis.

Ad quintum dicimus et$i forma, quæ e$t natura, nõ $olùm $it prin Sol. 5. cipium motus eius, in quo ine$t; $ed po$sit etiam e$$e principium mouendi alia, vt hoc loco, commento. 12. aduertit Simplicius; ta- men non fui$$e ab Ari$totele definitam naturam per principium mouendi alia, ne excluderetur materia, quæ haud dubie natura e$t, [res-1446-v_0233_224_t0]LIB. II. CAP. I. QVAESTIO II. nec aliud mouet, $ed duntaxat motũ in $e recipit. Deinde quia ma- ximè fuit rationi cõ$entaneũ vt, Ari$t. naturam definiret per id, quo naturalia à non naturalibus di$sident; hoc aut\~e $olũ e$t principium Tripartita re tum di$tribu tio quoad motum. motus eius, in quo ine$t. Nam rerũ quædã $upra naturam eminent, vt Deus, & intelligentiæ, quæ ob eximiam $uam dignitatem immo- biles $unt; Deus quidem ab$olutè, intelligentiæ vero quatenus non habent in $e principium, quo Phy$icè moueantur. Quædam infra Qu{ae}dam $u- pra motũ cõ $i$tunt. naturam con$i$tunt, videlicet res artefact\,e, quæ adeò ignobiles $unt, vt nec quo ip$æ moueantur, nec quo alia moueant, principium in $e habeant. Aliæ medium locum obtinent, nempe res Phy$icæ, quæ neq; ita $unt abiectæ, vt principium nullius motus vendicent, neq; Qu\,edam in- fra. ita perfectæ, vt neutiquam moueri po$sint; $ed mediam condition\~e $ortitæ, & aliud mouere queunt, v. c. gignendo $ibi $imile; & $e ip- $as mouere, vt locum acquirant, auge$cant, aliamvè eiu$modi perfe- Ali\,e in me- d. o. ctionem $ibi congruentem po$sideant. Quo fit, vt entia naturalia, li- cet ab artefactis per principium mouendi $e, & mouendi alia diffe- rant (vtroque enim carent artefacta) tamen ab ijs, quæ $upra natu- ram $unt, non ni$i per principium mouendi $e di$tinguantur. Atque adeò patet commune di$crimen, quo naturalia à nõ naturalibus dif- ferunt, e$$e quòd naturalia habeant in $e principium, quo ip$a mo- ueantur; per quod proinde natura definiri debuit, vt ex eo rerũ na- turalium proprietas, & e$$entia magis innote$ceret.

Ad vltimum re$pondent aliqui graues Philo$ophi, quietis no- Sol. 6. Quietis no- mine qua nã quies int Ili- gatut in defi nit. nat. mine non $ignificari ab Ari$totele quietem in termino à quo, $ed dũ- taxatin termino ad qué; propterea quod natura nõ inclinet ad prio- rem quietem, verbi cau$a, ad eam, qua lapis in aere detinetur, $ed ad po$teriorem, quam obtinet dum in natiua $ede con$i$tit. Cùm tam\~e materia, vt ip$imet fatentur, re$pectu motus violenti $it natura hoc loco definita; vnde & nullus datur motus, qui non $it naturalis re$- pectu materiæ, vt in progre$$u dicemus; con$equens e$t, vt eadem materia comparatione cuiu$libet quietis, etiam violentæ, natura $it, atque adeò, vt in naturæ definitione omnis quies promi$cuè intelli- gi debeat. Nam e$to compo$ita phy$ica non inclinentur ad omnem quietem ex parte formæ; inclinantur tamen ex parte materiæ, quæ natura quædam e$t hîc definita. Nec e$t ab$urdum eandem materiã inclinari $imul ad quietes oppo$itas, dũmodò non inclinetur ad eas $imul obtinendas: quemadmodum nemo negarit ine$$e eidem mate- riæ $imul propen$ionem ad qualitates contrarias, veluti ad candor\~e, & nigredinem, e$to ijs $imul affici non po$sit.

QVÆSTIO III. VTRVM DEFINITIO NATVR Æ principio dũtaxat pa$siuo conueṅiat, an non? [res-1446-v_0234_225_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS I. DIVERSÆ PHILOSOPHOR VM $ententiæ, & earum confutatio.

SCOTVS in 2. di$tinctione 18. quæ$t. vnica, & eius $ectatores, itemque Burlæus hoc loco, & vt videtur Simplicius commento 12. tex. 16. & 17. $ic natur\,e definitionem interpretantur, vt nomi- Opinio Sco- ti & aliorum. ne principij & cau$æ $olum principium pa$siuũ de$ignari putent, $tatuantque nulli actiuo prin- cipio, qua tale e$t, $ed pa$siuo tantum naturæ no- tionem conuenire. Quanuis enim ip$am quoque formam naturam e$$e fateãtur; aiunt eam haud quaquam naturam dici, ni$i quatenus principij pa$siui rationem obtinet, ide$t, pro vt materiam aptam, ha- bilemque reddit ad motum excipiendum.

Probat verò opinionem $uam Scotus hoc modo. Propterea mu- Prima ratio Scoti. tatio naturalis dicitur, quia e$t à natura; omnis autem naturalis mu- tatio e$t à principio pa$siuo tantum. Igitur natura non e$t principiũ actiuum, $ed pa$siuum. Maior, & con$equutio per$picuæ videntur. Minor $uadetur, quia ea mutatio dicitur naturalis, qua vnũquodque aptum e$t mutari à quocunque ag\~ete mutetur. Hoc autem nulli rei phy$icæ conuenit ob actiuum principium, $ed pa$siuum tãtum: $i- cut enim res non mouetur, ni$i quia patitur, ita nec mouetur natu- raliter, ni$i quia motum recipit.

Secundò ita di$putat. Natura, qua natura, e$t principium inter- 1. ratio. num eius, quod mouetur, $ed principium motus non e$t internum rei, quæ mouetur, vt actiuum e$t, $ed vt pa$siuum; $iquidem accidit, verbi cau$a, ægroto qui $anatur, habere in $e artem, qua ad $anitat\~e moueatur. Igitur natura, qua natura, pa$siuum tantum, non actiuũ principium cen$eri debet.

A lij $uperioribus ex aduer$o oppo$iti arbitrantur naturæ nomi- Aliorum $en t\~etia $uperio ri aduet$a. ne $olum principium actiuum comprehendi; quia $i principiũ pa$- $iuum e$$et natura, quilibet motus, etiam violentus, e$$et rei phy$i- cæ naturalis; quando quid\~e omnis motus habet principium pa$siuũ 1. arg. in re, quæ mouetur. Præterea idem confirmatur, quia Ari$toteles 2. arg. cap. 2. huius libri, tex. 2. & 3. di$crimen con$tituit inter naturalia, & artefacta, quòd illa habeant in $e principia $uorum motuum; hæc verò minimè: loquebatur autem de actiuis principijs: nam pa$siua vtri$que communia $unt, vt patet in $tatua, quæ non minùs apta e$t ad recipiendum in $e $uũ motum, quàm rude lignum. Quare in $o- lo principio actiuo videtur Ari$toteles naturæ rationem ponere.

Neutra tamen harum opinionum, aut vera, aut Ari$totelica e$t. Refutatio prioris $en- en Non prior, quia rebus natura con$tantibus non minùs naturale e$t [res-1446-v_0235_226_t0]LIB. II. CAP. I. QVAESTIO III. agere, quàm pati, & mouere $e, quàm moueri à $e, vt planum e$t in viuentibus, quæ operationes $uas ab interno principio actiuo natu- raliter edunt. Quare non minùs propriè dicetur natura principium actiuum, quàm pa$siuum. Item quia formæ ignis comparatæ ad mo- tum, quo in $uperiora tendit, prout e$t illius cau$$a efficiens, conue- nit tota naturæ definitio. Cùm igitur forma ita $umpta $it principiũ actiuum; negari non poterit aliquod actiuum principium, qua tale, e$$e naturam. Tertio quia $i Ari$toteles nomine principij & cau$$æ pa$siuum duntaxat principium $ignificare volui$$et, vtique per eas particulas artem medendi à naturæ definitione exclu$i$$et.

Po$terior quoque $ententia & Ari$toteli, & veritati repugnat. Impugnatio po$terioris. Ari$toteli, quia cap. 1. tex. 10. & c. 2. tex. 21. & c. 8. tex. 81. huius libri di$ertis verbis docuit non $olùm formam, $ed etiam materiã e$$e naturam, quod repetit libro 5. Metaph. cap. 1. tex. 5. Rationi, quia cùm e$$entia compo$iti naturalis, non ex $ola forma, $ed ex materia etiam con$tet, non forma tantum, $ed materia quoque natura erit; quandoquidem e$$entia cuiu$libet compo$iti phy$ici, qua tale e$t, ex naturis coale$cit.

ARTICVLVS II. EXPLICATIO VERÆ OPINIONIS, & argumentorum aduer$arum partium dilutio.

PEripateticaigitur, & veritati con$ona doctrina e$t, naturæ de- finitione comprehendi tum materiam, tum formam; & illam quidem principium e$$e pa$siuum motus eius, in quo e$t; hanc Tam formã, quam mate- riam e$$e na- turam. vero actiuum; tamet$i hæc non $emper actiuum principium $it; $ed interdum formale: quo pacto $e habet anima ad vitales functiones, quarum non $olùm efficiens, $ed etiam formalis cau$$a e$t, te$te Ari- ffotele 2. lib. de anima cap. 4. tex. 36. & 37. eodemque modo affe- cta e$t cœle$tis forma erga motum circularem, ad quem cœlum, nõ Forma cœli e$t cau$$a for malis $ui mo tus. ex parte materiæ duntaxat, $ed etiam ex parte formæ $uopte inge- nio inclinatur. Nec verò putandum e$t huiu$modi propen$ionem à forma ip$a di$tingui, aut illi vt quidpiam adiectitiũ ine$$e. E$t enim idem pror$us cum ea $icuti inclinatio materiæ ad formam idem om- nino e$t cum materia.

Nunc ad primi articuli argumenta re$pondeamus. Ad primum Re$põ$io ad 1. arg. Scoti. Scoti pro priori $ententia dicendum multa e$$e, quæ non $olùm ob principium pa$siuum; $ed etiam ob actiuum, quod in $e habent, na- turaliter a@ta $unt moueri, vt viuentia. Quare conce$$a maiore pro- po$ition@negetur minor, & quod ad eius probationem a$$umitur. [res-1446-v_0236_227_t0]IN PHYSIC. ARIST. Quanquam enim res non mouetur ni$i quia patitur, pote$t tam\~e ob id etiam naturaliter moueri, quia $e ip$am mouet, atq; ita erit ei mo- tus naturalis ratione principij pa$siui, & actiui $imul.

Ad $ecundum admittenda e$t maior propo$itio; a$$umptioni ve- Ad. 2. rò occurrendum et$i principium motus ex eo quod actiuum, nõ ne- ce$$ariò internũ e$$e debeat; cùm multa principia actiua motus ex- terna $int; aliquando tamen principium efficiens motus nece$$ariò internũ e$$e, vt in viuentibus: quo pacto non $e habet ægrotus cùm artis $uæ beneficio $anatur, qui i$tius motus principium in $e ip$o ex accidente habet.

Ad primam verò earum rationum, quibus $ecunda opinio niteba- Sol. 1. pro 2. opi. tur, re$pondendum e$t omnes motus comparatione materiæ natu- rales dici po$$e; non omnes tamen re$pectu compo$iti phy$ici natu- Omnes mo- tus compara tione mate- ri{ae} naturales $unt. rales e$$e: quia $icuti potior natura e$t forma, quàm materia; ita vt motus alicui compo$ito naturalis $it, formæ magis, quàm materiæ habenda ratio e$t: proindeq; e$to ad quemlibet motum materia in- clinetur, ni$i ad eum forma ip$a propen$ionem habeat, non erit rei compo$itæ $impliciter naturalis exi$timandus; $ed aut violentus, $i ei forma obnitatur, aut præter naturam, $i neq; ad eum procliuita- tem, neque repugnantiam vendicet. Quod $i quis vrgeat naturam Occupatio. e$$e cau$$am, vt id, in quo ine$t, ide$t, ip$um compo$itum phy$icum naturaliter moueatur. Occurrendum, $at e$$e ad rationem naturæ $i cau$a $it, vt ip$um compo$itum moueatur naturaliter; vel ab$olu- tè, cùm motus à forma oritur; vel $ecundum quid, cùm non proue- nit à forma, $ed in materiam tantummodò recipitur. Nec repugnat eundem motum alicui $impliciter violentum e$$e, quia forma in cõ- trarium nititur; & aliquo modo naturalem; quatenus materia ha- bet in$itam vim receptiuam omniũ motuũ, $iue eis forma repugnet, $iue ob$equatur.

Ad $ecundam re$pondemus di$crimen traditum ab Ari$totele in- Sol. 2. Di$crim\~e in- @er naturalia & artefacta. ter naturalia, & artefacta $ic e$$e intelligendum vt nullum artefactũ, qua tale, habeat in $e principium determinatũ, ac certũ, $iue actiuũ, $iue pa$siuum $ui motus; quod veri$simum e$t. Nam cùm, verbi gra- tia, $tatua indifferenter ex ære, auro, aut ligno conflari po$sit, ex $e non magis hoc, quàm illud principium, etiam pa$siuum, $ui motus vendicat, quod in rebus naturalibus multò $ecus accidit.

QVÆSTIO IIII. VTRVM ANIMA IN NATV- ræ definitione contineatur. [res-1446-v_0237_228_t0]LIB. II. CAP. I. QVAESTIO IIII. ARTICVLVS I. OPINIO EXISTIMANTIVM non contineri; eiu$que refutatio.

TA met$i proxima di$putatione mõ$tratum fuerit nõ rectè principiũ actiuũ à naturæ definitione remoueri; adhuc tamen peculiaris exi$tit dubitatio circa animã, quæ fons e$t vitaliũ functionũ, earũ\’q; principiũ actiuũ. Nã Simpli A$$ertores partis nega- tiu\,e. cius ad textũ primũ, & $ecũdũ huius libri, atque, vt id\~e refert, Eude- mus, it\~e\’q; Magnus Albert<_>9 hoc loco tract. 1. c. 2. & libro de origine animæ c. 4. & Auic\~ena primo $uffici\~etiæ c. 5. arbitrãtur animã nõ e$$e naturã. Primùm quia natura, vt te$tatur Ari$toteles 9. Metaph. c. 2. tex. 3. præfinita & determinata e$t ad vnũ; at anima nõ ad vnã, $ed ad omnes loci differentias motum efficit.

Secundò, quia Peripatetici tria faciunt principia, naturã, animã, Lege 4. c. lib. 3. de diuina $apient. $ecũ- dũAegypt. & intellectric\~e vim; vbi animã à natura di$tinguunt. Tertiò, quia $al tem anima humana nullo modo videtur e$$e natura; cùm Ari$toteles 1. de partibus animalium cap. 1. per$picuè o$tendat non e$$e Phy$ici negotij animum rationis participem con$iderare, propterea quod natura non $it.

Contraria tamen opinio tuenda e$t, quam $equuntur Alexander apud Simplicium hoc loco com. 3. Auerroes, & Themi$tius ad tex. 3. Animam ef$e naturam. & maior, ac melior Philo$ophorum pars. Primùm quia tota naturæ definitio, vt omnes eius partes con$ideranti planum erit, conuenit animæ. Deinde quia nutritio, accretio, cæteræ\’que vitales functiones cõnumerantur ab Ari$totele hoc libro cap. 1. tex. 1. inter motus na- turales, haud dubiè quia oriuntur à natura; oriuntur verò ab anima. Præterea quia Ari$toteles cap. 8. text. 80. $tirpium, & animantium exemplo $uadet naturam alicuius finis gratia operari, & 1. de parti- bus animalium cap. 1. docet ad Phy$icum attinere de anima $entien- te, & vegetante ab$olutè di$ceptare, quia $unt naturæ. Negari igitur non pote$t in Peripatetica di$ciplina animam verè ac propriè natu- ram e$$e.

Quòd aut\~e concedendũ $it nõ cæteras tãtùm animas; $ed intellecti- Etiam intel- lectric\~e ani- mam naturã e$$e. uã quoque, e$$e naturã, probatur ex eo, quia oĩs forma $ub$tãtialis corporis phy$ici e$t natura; $iquid\~e, vt ex $uperiori capite liquet, na- turæ notio tam materiã, quàm formã cõprehendit; at anima intelle- ctiua e$t verè, & e$$entialiter forma humani corporis, vt e$t decre- tum in Concilio Lateranen$i 3. $ub Leone decimo $e$$. 8. & in Vi\~e- Concil. Late ranen$e. Viennen$e. nen$i $ub Clemente 5. & refertur in Clementina de $umma Tri- nitate, & fide Catholica. Atque illud etiam monemus animum ra- tionis co@@potem non $ecundum alios tantum gradus, vt $entiendi, & vegetandi; $ed etiam $ecundum gradum intelligendi naturã e$$e. [res-1446-v_0238_229_t0]IN PHYSIC. ARIST. Nam\’que $ub eo etiam gradu e$t verè forma compo$iti phy$ici, nem- pe hominis, vltimam ei differentiam cõferens, atque eius e$$e ab$ol- uens, quod proprium formæ e$t.

Quare minimè {pro}bam<_>9 eã $ententiã, cui<_>9 auctor $uit Plato, a$$erto- Reijcitur $en tentia Plato- nis, & alio- rum. res Themi$ti<_>9, Simplici<_>9, Philopon<_>9, & de Latinis nõnulli, qui volũt animã humanã, {pro}ut intellectiua e$t, gubernatoris dũtaxat, nõ verè informãtis locũ in corpore obtinere, atq; adeò $ecundũ eũ gradũ nõ e$$e verè formã corporis. Licet enim intellect<_>9 corpori nequaquam hæreat; id tam\~e nõ impedit quomin<_>9 intellectiua anima, cui in$idet, $ecundũ gradũ intellectiuũ, qui ab ei<_>9 $ub$tãtia re ip$a nõ di$tingui- cur, verè, ac {pro}priè corpus informet. Qua de re plura in 2. de anima.

ARTICVLVS II. SOLVTIO ARGVMENTORVM primiarticuli.

NVnc eorũ argum\~etis, qui animã è natur\,e definitione exclude bãt, occurramus. Ad primũ re$pondendũ e$t, cùm natura de- Quo s\~e$u di- catur natura ad vnũ deter minata. terminata ad vnũ dicitur, nõ accipi natur\,e nom\~e in toto $igni ficationis $uæ ambitu; $ed paulo pre$siùs, vt ijs tantùm cõuenit, quæ $ine delectu operãtur; quo s\~e$u (vt Scotus in quodlibetis q. 2. expli- cat) iccirco natura ad vnũ determinata perhibetur; quia cùm liberta- Huius effati vberior\~e ex- plicationem habes apud Zimaram in theoromatis propos. 121. tis expers $it, nequit è multis hoc, autillud pro arbitratu $uo eligere; $ed ad vnũ definitè cõt\~edit. Ad $ecundũ, in illa etiã partitione á gu$- tè admodú v$urpari naturæ nom\~e, prout nimirum materiam, & for- mam rei duntaxat inanimatæ comprehendit.

Ad tertiũ, Ari$totel\~e humani animi cõ$ideration\~e nõ omnino Na- turali Philo$opho adimere; $ed tãtùm velle eã nõ õni ex parte Phy- $icã e$$e, vt alibi explicuim<_>9. Nec ab$olutè negare animã intellectri- Explicatur locus Ari$to telis 1. de par tibus anima- lium cap. 1. In pro\,emio huius operis q. 4. art. 3. ad 4. c\~e e$$e naturã $ed quoad eas affectiones, quæ ip$i à corpore abiũctæ, & extra materiæ fæc\~e cõueniũt, vt e$$e in loco definitiuè, capere in- telligibiles rerũ notiones $uperni luminis ïfluxu, & quædã alia, quo rũ merito vt ad $tatũ $ub$tantiarũ $eparatarũ quodãmodo a$c\~edit, ita $i $ecũdũ eã pr{ae}cisè ration\~e $pectetur, natura nõ e$t. Ita\’q; Ari$toteles per id humanã ment\~e ab alijs rerũ viuentiũ formis eo loco $ecernit, quòd illa cùm ïmortalis $it, ac multò \~p$tãtioris notæ, à corpore ab$- ced\~es trã$natural\~e cõdition\~e, ac $ort\~e adire queat, hæ vero minimè.

QVÆSTIO V. VTRVM ARS, ET NATVRA SIMILI- tudinis rationem inter $e habeant? ARTICVLVS I. QVIBVS INTER SE REB@S conueniant. [res-1446-v_0239_230_t0]LIB. II. CAP. I. QVAESTIO V.

OVoniam ex naturæ, & artis collatione illu$trior euadet na turæ cognitio, eas hoc loco inter $e conferemus. Mirificè igitur inter $e conueniunt, pariter\’que differunt ars, & na- tura. Cõueniunt primò, quia naturæ opera procedunt $i- cuti opera artis, id e$t, certa præ$criptione, ratis legibus, compo$itè, & ordinatè. Quod Philo$ophos, (non eos hîc intelligas, qui præter pallium, nihil Philo$ophi habuere) ad eam mentem excitauit, vt in- telligerent, faterentur\’que res phy$icas diuinæ artis prouidentia & $olertia gubernari; videlicet quia intuebantur di$similium rerum, ex quibus vniuer$um con$tat, varietatem in vnum ordinem conuenire, & compo$itione, quod artis proprium e$t, contineri. Vnde naturam De hac re Philo lud. in lib. de Mo- narchia. artem Dei, & Deum A'ςιοτστεχνὰν, ide$t optimum artificem Natura ars dei. dixerunt; & Plato duplicem artem po$uit, vnam diuinam, hu- manam alteram; atque humanæ omnia, quæ artificum opera elabo- rantur; diuinæ vniuer$a, quæ natura fiunt, attribuit.

Secundo. Cõueniunt, quia $icuti agens naturale effectũ producit $ibi cognatum, ac $imilem ratione formæ ex qua ip$um con$tat; ita artifex opus effingit intelligibili formæ, $iue exemplari à $e concep- Form\,e artifi ciales habent primo e$se in mente ar- tificis. to, proportione re$pondens. Sic verò vt formæ naturales habent pri mò e$$e in agente, in quo pote$tate continentur, quod virtuale nun- cupatur, deinde in materia, quam idem met agens apparat; ita artefa- ctorum formæ obtinent primò e$$e in mente artificis, quod ideale dicitur; po$tea verò in materia, quam idem artifex perpolit.

Tertio. Quia $icuti ars naturam, ita natura Deũ $upponit. Ide$t, Lege d. Aug. lib. 83. q. Sco. in 4. d. 1. q. 1. Aegi. quodl. 5. q. 1. quemadmodum ars nihil efficit, ni$i $uppeditato $ibi cõpo$ito Phy- $ico, in quo artificio$am formam concinnet: ita natura nihil gignit, ni$i præiacente materia à Deo creata, in quam naturalem formam in- ducat. Sic\’que per hos gradus res in lucem exeunt; Deus profert è Per quos gra dus res pro- deunt in lu- cem. nihilo: natura ex ente potentia: ars ex ente perfecto: Deus creando; natura generando; ars componendo, concinnando uè.

Quartò. Quia tam ars, quàm natura $en$im proficit, & ab imperfe- ctioribus ad perfectiora incedit. Ars enim, verbi gratia, pictoris pri- mò $u$ceptum opus leuiter adumbrat; tum in omnem colorum va- rietatem paulatim conformat, ac tandem perficit: & canendi ars mu- $icos, priu$quam ad rem veniant, proludere non nihil iubet. Natura Natura & ars paulatim {pro}- ficiunt. item, exempli cau$$a, in effingendo fætu (quod in cæteris etiam $uo modo $eruare con$ueuit) initio rude quid $ine membrorum di$tin- ctione exhibet; tum $en$im expolit, donec animal perfectis lineam\~e- tis in decentem $peciem $tato tempore ab$oluat. Sic intellige quod $crip$it Ari$toteles in {pro}blematis $ect. 10. probl. 44. naturã facere pra- uè oĩa, & plura praua, quàm recta; videlicet quia in {pro}creatione ani- mãtiũ (đ ijs enĩ illic $ermo erat) à prĩcipio prauè agit, ide$t, ĩperfectè, & qua$i r@di penicillo; & plura facit praua, qùã recta, ide$t, pluraïper fecta, & @nobilia. Nã $iue terre$tria, $iue aquatilia, verbi gratia, cõt\~e plemu@@aud dubiè multò ãplior\~e multitudin\~e eorũ, quç inferiori [res-1446-v_0240_231_t0]IN PHYSIC. ARIST. gradu $tant, inueniemus. Nimirum quia vt vnumquod\’que excellit Lege Ari$t. 2. de ãia c. 4. magis, ita plura exigit, proinde\’q; difficiliùs, & rariùs in vitã prodit.

Quinto. Quia $icuti natura e$t men$ura artis; ita ars e$t men$ura Natura men $ura artis: ars regula artefa ctorum. Quo pacto ars $it natur{ae} {ae}mula Hugo lib. 1. Dida$- calõ. artefactorum. Et vt natura diuinam artem; ita humana ars natu- ram, quoad eius fieri pote$t, æmulatur. Quocirca ars diuina exem- plar naturæ; & natura diuini archetypi exemplum, $imul\’que ex\~e- plar humanæ artis dicitur; & à quibu$dam etiam ars humana, nunc altera natura, nunc naturæ $imia appellari con$ueuit, vt pote quæ ex natura multa effinxerit, vt ex vmbra picturam, ex antris ædes, ex auium volatu vela, ex pi$cium pinnis remos, ex cauda guber- naculum. Sanè verò vt natura, quo diuinæ artis pr\,e$tantiam magis Ars natur\,e $imia. exprimit, eò altiorem gradum obtinet; ita ars tanto commendatur amplius, quanto ad naturam propiùs accedit, res\’que veris vicinio- res imitando exhibet; ita vt quæ viuentes referunt, $pirare ip$æ vi- deantur. Quale illud.

Artis Phidiacæ toreuma clarum, Martialis lib. 3.

Pi$ces a$picis: adde aquam natabunt,

Et aliud de lacerta. Lib. 5.

In$erta Phialæ Mentoris manu ducta,

Lacerta viuit, & timetur argentum.

Hac artis excellentia Zeuxis vuas pinxit adeò veritate repræ$enta- Zeuxis, & Apellis mira opera. ta, eò vt aues aduolarint. Hac Apelles Alexandrum magnum fulm\~e tenentem expre$sit, ita vt digiti eminere, & fulmen extra tabulam e$$e videretur; tanto operis, & famæ $ucce$$u, vt vulgo dicer\~et duos e$$e videretur; tanto operis, & famæ $ucce$$u, vt vulgo dicer\~et duos e$$e Alexandros, vnum Philippi filium nullis viribus $uperabilem: alterum, opus Apellis, nulla arte imitabilem.

Sed illud hic quoque obiter aduerte, res creatas non $olùm diui- nam artem æmulari; $ed vnamquan\’que earum aliam $e perfectiorem pro $uo captu exprimere. Nã terra v. g. animalis $peci\~e præ$efert, Qu\,e\’que res aliam $e per- fectior\~e imi tari aititur. quòd habeat $ubterfluentes aquas, tanquam venas; $axeos montes pro o$sibus; plantas, & herbas velut capillos, vt præter alios tradit auctor operis de diuina $apientia $ecundum Aegyptios, lil@. 8. @: 2. Et Opus de diu. $ap. $ecundũ Aegy p. incer ti auct. vniuer$im inferiora corpora ad cœle$tium rationem $e $e, vt po$sũt, accõmodant te$te Ari$totele 9. Metaph. c. 9. text. 18. videlicet, quia vt cœle$tia iugi motu circumeunt, ita $ublunaria qua$i in orb\~e per- petuò oriuntur, & occidunt; & vt $tellæ errantes nunc magis nunc minùs ad nos accedunt, itain $ubcæle$ti mundo alia, atque alia rerũ facies, & vici$situdo $ecundum quadripartitã anni varietatem, cõ$- picitur. Quin & ip$i etiã cœle$tes globi alias diuiniores cau$as imi- tantur, nimirum intellectuales $ub$tantias, quatenus vt hæ intelli- gendo ad alia procedunt; deinde reflexa cognitione in $e recurrunt; $ic illi ab eodem ad idem punctum perenni agitatione cõmeant.

Sextò. Quia vt in rebus naturalibus, ita in ijs etiam, qu@artificio$o $tudio elaborantur ca$us locum inuenit. Et in naturalib @ quidem multa pa$sim occurrunt exempla. In artefactis duo quã$i@illima à [res-1446-v_0241_232_t0]LIB. II. CAP. I. QVAESTIO V. $criptoribus celebrãtur, quæ Plinius lib. 35. Naturalis hi$toriæ, cap. Lege etiã Plu tharch. in li- bello defor- tuna. 10. commemorat.

Septimò, Quia, vt Ari$toteles docet hoc in libro cap. 8. tex. 86. neque natura ($umit aut\~e naturam prout ab anima intellectrici di- $tinguitur) neque ars deliberat; quod tamen non dequauis arte in- telligi debet, $iquidem medicina, nauigatoria, & mille id genus deli- Que artes de li berent, que non. berant; $ed vt Ari$toteles ip$e 3. Ethicorum cap. 3. explicat, de ijs, quæ per certa, & $tatuta media finem attingunt, cuiu$modi e$t ars $altandi, & effingendi literas. Quod hi$ce verbis Themi$tius quoq; edi$$erit, non cõ$ultat faber lignarius, vtrũ prius $ecandũ $it, aut do- landũ, nec grammaticus, qu\~eadmodum literarum elem\~eta $crib\~eda $int, hoc e$t A. aut B. Nec verò cũ Cleon\~e $cribit, cogitat, quã primã, quam $ecundã literam collocet, ædificator etiam non con$ultat vtrũ iacienda primò fundamenta $int, an parietes con$truendi, an tectum apponendum. Eodem modo textor, & lapidicida, dum $uo officio funguntur, non con$ultant; $ed habet $ibi $uum qui$que certum, fi- nitumq; opus, nec ordinem ad finem propo$itũ pertinent\~e ignorat.

ARTICVLVS II. QVIBVS REBVS INTER $e di$sideant.

DIfferunt quoque ars & natura multifariam. Primò, quia ars non efformat veras res, vt veram arborem, $ed veri imitatri- ces, & vt quidam rectè ait, verè fal$as, dum veris ludit colo- ribus ad veri$peciem referendam ex arte collocatis. Atque hinc e$t, quod picturas, vigilantium in$omnia nonnulli appellarunt; quod in illis non res ip$æ quoad e$$e proprium; $ed rerum dũtaxat imagi- nes$e o$tendant.

Secundò differunt, quia quoties ars, & natura ad opus aliquod faciendum con$pirant, ars perficit naturam, vt docet Ari$toteles c. 8. huius libri tex. 79. Præterea ars obtinet locum ducis, & regule, natura verò e$t, quæ formatur, ac regitur, vt patet in eo, qui arte ca- nit. Nec tamen propterea $impliciter a$$erendum e$t artem præ$tare naturæ, vt aduertit Plotinus Ennead. 4. lib. 1. & Galenus lib. 6. de morbis vulgaribus commento 9. licet enim effecta naturæ, vt vox, & pedum agitatio ab artis præ$criptione modificentur; $impliciter tamen $uum e$$e à natura capiunt.

Tertiò, Quia vt D. Thomas 2. contra gentes cap. 76. ait, forme per artem inductæ, artis actionem non con$equuntur, $icuti formæ a natura e@itæ. Nec enim domus aliam domum, quemadmodum Cur artifi- ciales forme nõ con$equã tur action\~e artis. equus e@um alium progignit. Huiu$ce aut\~e di$criminis ratio e$t, quia na@rales formæ vt eund\~e in progenitore, & in re genita e$$ēdi [res-1446-v_0242_233_t0]IN PHYSIC. ARIST. modum obtinent; ita eandem $ortiuntur agendi vim; at artificio- $æ aliter in mente, ideaque arti$icis; aliter in rebus ip$is artefactis in- $unt, vt planum e$t.

Quartò, Quia cùm formarei, quæ interit, in in$tanti generationis ab$cedat, vel extinguatur, $imulque omnia illius accidentia aboleã- tur, fit inde vtforma naturalis adueniat enti in potentia, ide$t, nudæ materiæ; cùm tamen formæ artefactorum $uperueniãt enti actu, $iue Ars incipit vbi natura de $init. reiiam perfectæ, & ab$olutæ, ide$t, toti compo$ito. Vnde ars dici- turibi incipere, vbi natura de$init.

Quintò, Quia vt obferuat Plotinus, cap. 1. lib. 8. Ennead. 3. & Lege Eu$tra- tium ad cap. 4 lib. 6. Eth. Auerroè 12. Me@aph. cõ. 18. A Egidiũ quodl. 2. q. 12. Alexãdrũ in opu$c. d@ mi$tione. Auerroes in $ua paraphra$i $uper lib. de ortu, & interitu, ars in ex- terna $uperficie præcipuè ver$atur; quia videlicet externam faciem, & elegantiam poti$simum affectat. Natura verò in abditioribus ela- borãdis impen$iùs occupatur; vt quæ rebus magis nece$$aria, ac po- tioris mom\~eti $int, proindeq; ab optima par\~ete curari magis debeãt.

Sextò, Quia formæ naturales $unt actuo$æ, & qua$i viuæ; formæ verò artefactorum tanquam $tolidæ, & emortuæ, nullam effectric\~e Formæ arte- factorum nõ habent vim actiuam. vim habentes; vtpote, quæ nihil aliud $int, quàm compo$itio, or- do, & figura, $eu modus quidam ac determinatio quantitatis, vt cõ- $tat ex ijs, quæ docuit Ari$toteles primo huius operis c. 5. tex. 46. Ideòque vt quantitas $uopteingenio e$t ignaua, & iners, dataque à natura qua$i altera materia ad $u$tinenda accidentia: ita formæ per artem inductæ nullam ex $e adagendum efficacitatem obtin\~et. Atq; hinc e$t quod res naturales po$$unt habere in $e motionis et quietis principium; artefactæ vero, qua tales, non item, docente Ari$tote- le non $olùm hoc libro cap. 1 tex. 2. $ed etiam in 6. Ethic. cap. 4. & 12. Metaphy$. cap. 3. tex. 14.

QVÆSTIO VI. POSSIT NE ARS OPERA NA- turæ moliri, an non? ARTICVLVS I. QVIBVS ARGVMENTIS videatur po$$e.

VT ea, quæ de artis, naturæque conuenientia, & di$crimi- ne tradidimus, apertiora fiant, expendendu@ hoc loco erit po$sit ne ars naturæ opera efficere. Quòd him po$- $it, videtur o$t\~ediimprimis, quia (vt alia huiu$@ generis 3.arg. [res-1446-v_0243_234_t0]LIB. II. CAP. I. QVAESTIO VI. complura omittamus) Dædali $tatue, $icuti Ari$toteles 1. Politico- Dedali $ta- tue. rum cap. 3. & 1. de anima cap. 3. tex. 44. & Plato in Menone aiunt, hucilluc$ponte di$currebant. Item quia legimus apud Philo$tratũ in Apollonij Tyanei vita tripodes quo$dam aureos in Iarchæ gym- Tripodes Iarche. no$ophi$tæ conuiuio $e ip$os mota$$e; & aureos pincernas conuiuis operam $uam præ$titi$$e. Item quia, te$te Fauorino apud Gellium lib. 10. Noctium Atticarum cap. 12. Archytas columbam ligneam Columba Archyte. confecit, ponderibus, atque aura intus inclu$a, ita libratam, vt me- dio aere $u$pen$a volitaret. Deinde quianotũ e$t Archimed\~e $phæ- ram vitream feci$$e, vbi a$trorum ortus, & obitus, defectus $olis, & lunæ, & denique omnium cœle$tium $phærarum, $yderumque cõ- Sphera Ar- chimedis. Et Po$sido- nij. uer$iones rata ordinis con$tantia, & æ quabilitate di$tinctæ vi$eban- tur; quod humani ingenij miraculum imitatus po$tea e$t Po$ido- nius, vt te$tatur Cicero lib. 2. de natura Deorum.

Secundò. Quædam artes edunt effectus, ad quos natura non per- 2. arg. tingit; ergo & à fortiori eos, quos natura edere pote$t. Probatur a$- $umptum exemplo annulorum, & imaginum A$tronomicarũ, ide$t, quæ certo a$trorum $itu, & influxu compingũtur, quarum vi multa Imagines A$ tronomic\,e. $upra v$itatum cur$um naturæ effici tradunt auctores, vt Porphy- rius referente D. Augu$tino 10 libro de ciuit. cap. 11. Plato in 2. dialogo de iu$to, Plotinus cap. 40. lib. 4. Ennead. 4.

Præ tereaidem conuinci pote$t artificio Alchymicæ, cuius pro- 3. argum. fe$$ores verum aurum abs $e fieri prædicant; veri$imile autem nõ e$t $emper eorum operam, & $umptus in fumum abire. Quare non vi- detur negandum multa naturæ opera artis ingenio effici; imo & in nonnullis artem non naturam æmulari, $ed vincere.

ARTICVLVS II. PROPOSITÆ CON- trouer$iæ explicatio.

TAment$i propo$ita qu\,e$tio amplam di$putandi $egetem offe- rebat, ne tamen æ quo longiores $imus, rem quam fieri po$sit breuiter expediemus. Conclu$io $it. Neq; ars, neq; artificia- Conclu$io. lis forma aliquod naturæ opus vi$ua efficere valet. Probatur; Nam in primis ars non aliter cum artifice concurrit, quàm tradendo ei re- Probatio. gulas, & præcepta operis faciundi: at huiu$modiregulæ non hab\~et vim induc\~edi naturalem aliquam formam in materiã. Idem quoque de forma artificiali ex eo patet, quia, vt $uperiori quæ $tion e o$ten- dimus, formæ per artem induct\,e nullam ad agendum vim obtinent.

Sed eni@ aduertendũ e$t, licet neque ars, neque forma artis queãt per $e m@um efficere; po$$e tamen ei modum quendam adhibere, [res-1446-v_0244_235_t0]IN PHYSIC. ARIST. vt videlicet hoc, aut illo pacto fiat; $icque $altatio, quæ facultate motrici in membris hærenti exercetur, ab arte habet, vteleganter, concinnè, & numerosè exerceatur. Sic etiam cùm aliquid per ar- tem è plano fit acutum, artis beneficio celeriùs mouetur; nö quòd figura ip$a plana, aut acuta ad motum efficienter concurrant; $ed quia plano corpori plus medij $e$e opponit, quàm acuto; atque ita facilius hoc, quàm illud interiecti corporis repugnantiã vincit. Qua dere Ari$toteles ad calcem lib. 4. de coelo.

Adiecimus in conclu$ione, vi $ua, quia aliena vi, ide$t, applicã- Ars eppli- cando natu- ralia actiua pa$siuis effi- cit multa na- @ur\,e opera. do naturalia actiua pa$siuis, non dubiũ quin ars multa naturæ ope- ra efficiat, vt patet in Medicina, quæ natiua herbarum virtute \,egris corporibus $anitatem reddit, & in multis artibus, quæ adhibito igni, alijsve eiu$modi cau$is naturalibus variè materiam immutant. Qua it\~e ratione d\,emones, vt $uperiori libro diximus, diuer$as formas, etiã Cap. 9. 9. 10. animantium, imperfectorum tamen, in materiam in$erunt; $ic enim dæmonum ope Magi Pharaonis, $erpentes exhibuere, non adum- Exod. c. 7. bratos, $ed veros, vt $entit D. Augu$tinus 3. libro de Trinitate, c. 7. & in libro octoginta trium quæ$tionũ q. 76. Origenes homilia 13. in Marcum, D. Thomas de potentia q. 6. art. 5.

Ex dictis duo inferuntur con$ectaria. Primum e$t, cùm male$ici Cõ$ectariũ. incantant $erpentes, $eras detinent, homines à $tatu mentis deijci- unt, & turpi amore irretiunt, aliaque eiu$modi complura efficiunt; Male$ici vt$e ras. & homi nes excant\~et. non po$$e ea à characteribus, & figuris, quibus ad id vtuntur, pro- fici$ci; $ed præ$tari dæmonum indu$tria, qui ad ea $igna tacito vel expre$$o fædere accurrunt, vt hominum mentes ludificent, & $u- per$titione imbutas à veri Numinis cultu auocent. Hinc D. Augu- $tinus 10. libro de Ciuitate Dei, cap. 11. Porphyrij confutat erro- Error Por- Phyrij. rem, qui inter vitiũ $acrilegæ curio$itatis, & Philo$ophiæ profe$- $ionem, $ententijs alternãtibus fluctuans aiebat per figuras, & ima- gines A$tronomicas, quarum ante meminimus, admirabiles in terra effectus edi. Quainre dupliciter errabat; primùm, quia formis cor- porum artificialium vim agentem tribuebat; deinde quia dæmones à culpa vindicare nitebatur, eorum præ$tigias, & maleficia in cœle- $tium corporum afflatus conferendo.

Alterum con$ectarium e$t artificio naturalis Magiæ occultas na- Alterum cõ- fectarium. turalium cau$arum vires inter $e copulantis, multa ab$que interuen- tu dæ monum fieri, quæ licet admirationem excitent, quòd $upra naturæ facultatem effici videantur; re vera tamen phy$icam habent rationem. Quale e$t videri extendi per triclinium vitem; apparere $ubitò conuiuas önes truncos, aut a$ininis capitibus, & alia; de qui- bus $cirip$it Guillielmus Pari$ien$is in $uo opere de vniuer$o corpo- rali, & $pirituali. Quibus etiam $imilia non pauca circunforanei lu- Ludificato- res circũfora nei. dificatores a$pectui exhibentarte exercitati$sima, quæ celeri motu, atque agitatione de$ixum in res obtutum fru$tratur.

[res-1446-v_0245_236_t0]LIB. II. CAP. I. QVAESTIO VII. ARTICVLVS III. PRIMI ARTICVLI ARGVMENTIS nihil contra proximè dicta concludi.

ARgumenta verò initio propo$ita $ic erunt explicanda. Ad 1. dicendum $tatuas, alia\’que id genus arte$acta nõ moueri à $uis formis, nec ab arte; $ed à natura, compo$itisintus latenti arti- ficio machinulis, & argento viuo, alijsuè eiu$modi, quæ motum illũ Motus arte- factorum nõ efficit ars, $ed modi$icat. Imagines A$ tronomice non habent vim edendi e$$ecta, quo ip$is quidam auribuunt. efficiant, $icuti videmus in horologijs, quæ libratis certa ratione ponderibus cientur. Ita\’que ha$ce motiones ars non efficit, $ed mo- dificat & attemperat.

Ad 2. Neque annulos, neque imagines A$tronomicas vllam ex $e ad tales effectus vim habere, aut illam è cœlo excipere, vt o$tendit D. Thomas 22. q. 96. art. 2. Quare quæ de eiu$modi rebus circum fe- rentur vel ad fabulam pertinent, velad dæmonum præ$tigias.

Ad 3. quid re$pondendum $it, proxima quæ$tione $tatuemus.

QVÆSTIO VII. NVM CHYMICÆ ARTIS INDVS. tria verum aurum efficiat. ARTICVLVS I. QVI NEGATIVAM PARTEM $equantur, & quibusargumentis.

AVRI $acra fames vt aurum inueniret, chymicam excogitauit, artem naturæ vel æmulam, vel inui- dam, quæ aurum progignere $tudet, quod terra à $e progenitum gremio cohibet, ne $i pariat, non tam aurum fundat, quàm veneum luxuriæ, & auaritiæ. Hæcigitur ars, num verum, atque omni ex parte probatum aurum efficiat, in controuer- $ia e$t. Efficiat, inquam, non vi $ua; $ic enim non po$$e, ex ijs, quæ $uperiùs di$putata $unt, con$tat; $ed applicando naturalia actiua pa$- $iuis, hoc e$@ adhibendo variam permixtionem, & temperiem $ul- Communis materia gig- nendis me- tallis. phuri & a@ento viuo, quam perhibent communem e$$e materiam arg\~eto, & @uro, cæteris\’que metallis procreandis, vt te$tatur Magnus. [res-1446-v_0246_237_t0]IN PHYSIC. ARIST. Albertuslib.3.de mineralibus, cap.9. & Leuinus lib.2.de occultis naturæ miraculis, cap. 32.

In hac controuer$ia D. Thomas 2. $ententiarum d. 7. q. 3. art. 1. & Affertores pattis neg. de potentia, q. 6. art. 1. Aegidius in 3. quodlib. q. 8. po$t Auerroem in paraphra$i ad primum librum de generatione animalium, & Aui- cennam in $uis commentarijs Meteororum, & Ha$tem nobil\~e Phi- lo$ophum, quem refert Albertus loco citato, arbitrati $unt aurum chymicum non e$$e verum, $ed fucatum. Probat aut\~e id D. Thomas ex eo, quia forma auri non videtur induci ni$i vi caloris ætherei, & Prima ratio à calore. à $ole præ$ertim dilap$i. Vnde aurum confectum calore igneo, quo chymici artifices vtuntur, non ni$i adulterinum erit, vt pote ab ille- gitimo parente editum. Accedit quòd veri$imile omnino e$t natu- Secunda ra- tio. à vana mine- rali. ramad auri generationem $olam mineram delegi$$e terræ $inuinclu- $am, quò vndi\‘que, vt veteres aiebant, deorum cætus, ide$t, cœle$- tium corporum vires, confluunt.

Eandem $ententiam ea ratione con$irmat Aegidius, quia quæ in Tertia ratio. à natur\,e le- ge. quolibet genere perfecta $unt, non vagam habent, $ed certam, & definitam ortus $ui cau$am. Quare cùm aurum inter omnia metalla nobilitate præluceat, vno duntaxat modo fiet, nimirum eo, quem natura adhibet humanæ arti ignotum.

Deni\’queidem alij $tabiliunt hunc in modum. Negari non pote$t Quarta ra- tio. Ab experien- tia. in ijs, quæ ad naturam, vel ad mores, vel ad artium di$ciplinam per- tin\~et, magnam vim habere argumentum ab experientia ductum; at longa experientia cõpertum e$t huiu$ce artis profe$$ores cùm mag- nis impen$is & pertinaci $tudio, pro vero auro conficiendo de$uda- rint, non ni$ifucatum extuli$$e. Igitur eiu$modi auri confectio im- po$sibilis e$t.

ARTICVLVS II. SOLVTIO PROPOSI- tæ quæ$tionis.

NIhilominus $ententia no$tra e$t. Et$i perdifficile $it chymicæ Concl. rationis artificio verum aurum producere; non videri tamen id omnino impo$sibile iudicandum. Huius a$$ertionis prio- rem partem $uadet experientia. Po$teriorem approbat D. Thomas $ecunda $ecundæ 9.77. art. 2. Magnus Albertus lib. 3. de Minerali- bus cap. 9.

Henricus Gandauen$is quod lib. 5. q. 3. Zimara in tractatu de diffe- rentijs naturæ, & artis. Mirandalanus lib. 9. de euer$ione $ingularis certaminis, $ect. 7. alij\‘que è iunioribus Philo$ophis non pauci. Qui eo poti$simum ducuntur argumento, quod cùm ars æmula, Primũ arg. imitatrix\’que naturæ $it, non apparet cur naturam in efformando vero auro imitari non po$sit, quam $æpe alijs in rebus, @uæ ope- rofiores videbantur, ad viuum expre$sit. Con$tat enim@uædam [res-1446-v_0247_238_t0]LIB. II. CAP. I. QVAESTIO VII. animalia artis indu$tria progigni, vt apes ventribus boum re- Animalia qu\,e a@is in- du@tria gig- nuotur. centibus cum fimo obrutis, vel iuuencorum corpore exanima- to; bufones elixatura anatis $ub dio po$itæ; & id genus com- Plinius Nat. hi$t. lib. II. cap.20. plura.

Præterea. Angeli naturali cognitione per$pectum habent quam 2.argum. materiam, quam etiam qualitatum temperationem veri auri gene- ratio requitat. Igitur $i omnia inuicem ritè componant, & tem- pe$tiuè applicent, ob$eruato etiam ad id a$trorum influxu, legi- timum aurum proferent, $icuti & veros $erpentes. Quare pote$t le- gitimum aurum arte confici. Quòd $i quis re$pondeat po$$e qui- Refutatio re$ pon$ionis. dem; $ed non hominum arte, de qua no$tra di$ceptatio e$t: con- tra id obijcimus; quia nihil omnino conuincit eius artis peritiam adeò $upra humani ingenij captum e$$e, vt neutiquam ad homines peruenire po$$e iudicanda $it.

Nec $anè refert, quod ea nunc forta$$e lateat, neque hactenus ex fornace chymico verum aurum prodierit; cùm multa in dies homi- num $olertia, & indu$tria inueniantur $uperioribus $eculis ignota, Quarundam rerum artifi- cia recensin- uenta. vt v$us tormentarij pulueris, & pyxidis nauticæ; ars typographica; artificium $eparandi aurum ab argento, $acchari ex arundinibus ex- coquendi, mi$cendi $pecula plana vitrea. Et$i ex his quæ dam non tam recèns inu\~eta, quàm po$tliminio in v$um reuocata e$$e nõnulli putent.

Quare non videtur exi$timandum confectionem veri auri per Alchymiam omnino impo$sibilem e$$e, licet perquam difficilis $it. Argumenta autem, quæ à D. Thoma in contrariam partem addu- Re$põfio ad arg. contra- ri\,e partis. Ad 1. cta$unt, ita $oluentur. Primum quidem aiendo multa fieri coele$- tis caloris vi quæ etiam vi caloris ignei perficiuntur, maximè cùm hi calores iuxta veriorem $ententiam inter $e $pecie non diffe- rant.

Secundum verò argumentum à loco mineræ metallariæ parum Ad 2. habetroboris. Licet enim aurum in terræ gremio, vt in patrio $olo natura gignat, non proinde tamen eius effectionem ei loco ita vi detur addixi$$e, vt nullo modo extra effici queat. Ad rationem Ad 3. Multimoda ignis gene- ratio. Aegidij inficiandum e$t non po$$e interdum id, quod in $uo gene- re excellit, multimodis gigni, cùm videamus ignem elementorum omnium principem, & actione alteriusignis, & radiorum coitu, & duorum corporum attritu generari.

Illud tandem in hac di$ceptatione monendum cen$uimus, Chy- micam prout nunc $e habet, ac interim dum certioribus veri auri à $e con$ecti experimentis, artificium non probat, noxiam, perni- cio$am\’que iudicandam, ac proinde nequaquam exercendam, tum ne fucatum, minus ve perfectum aurum pro legitimo, & naturali Alɔhymice pfe$$ores nõ $atis benè au- dire. diuendat, tum ne fornaculæ promittendo lucra, decipiat. Quo nomine @s profe$$ores haud $atis benè in Republica audiunt. [res-1446-v_0248_239_t0]IN PHYSIC. ARIST. Eoq; $pectat illud Ioannis vige$simi $ecundi in Extrauagante, $põ- det. Alchymi$tæ $pondent, quas non habent diuitias. Et denique ea cau$a fuit vt Diocletianus huiu$ce artis libros diligenter conqui- $itos flammis dederit, vtlib. 7. lect. antiq. cap. 2. Cælius te$tatur.

Ex dictis per$picuaiam e$t $olu. vlti. argu. $uperioris cõtrouer$i\,e cuius occa$ione hæc di$$eruimus. Non enim Alchymia $i aurum ef- ficit, id propria vi efficit; $ed applicando naturalia actiua pa$siuis.

_CAP. II._

CVM verò de$initum $it, quot modis dicitur natura; _Text. 16._ po$tbac contëplandum e$t, quo Matbematicus à Pby- $ico differat. Nam plana, & $olida, & longitudines, & puncta, que Matbematicus con$iderat, naturalia corpora obtinent. In$uper an A$trologĩa à Naturali $cientia _Text. 17._ $it diuer$a, an pars. Ab$urdum namque e$t, $i quid $ole$t, aut luna Pby$ici $it $cire, nullum earum, quæ per $e in$unt, accidentium $cire; præ$ertim cùm naturæ $crutatores de $olis quo\’{que}, & lune figura, & vtrũ terra, & mundus rotũ- da $int, nec ne diserere videantur. Atque bæc quid\~e Ma- _Text. 18._ tbematicus quoque pertractat, $ed non vt corporis naturalis vnũquodque terminus e$t: nec item accidentia contempla- tur, qua ex parte eius generis accidunt rebus. Quapropter abiungit, $iquidem à motu cogitatione posunt di$iungi. nibilque intere$t, nec cùm di$iunguntur, vllum fal$um exi- $tit.

 Capitis $ecundi explanatio.

POSTQVAM _ Ari$toteles di$$eruit de natura, & in ea di$putatione, qu\,edãvel- uti fundament@iecit Naturalis Philo$ophi\,e; explicat in hoc capite di$crimen inter Phy$icum, & Mathematicum, Naturalem Philo$ophiam, & Aftrologiam, vt qu\,e cuiu$que contemplatio $it, quibusve terminis contineatur planè con- $tet. Putatet enim forta$$e aliquis nullam in ijs e$$e differentiam, quòd Mathe- maticus con$ideret plana, $clida, longitudines, & puncta, qu\,e inueniuntur in corporibus ad Naturalem Philo- $ophum $pectanti- bus:it\~e quòd A$tro logus contemple- tur cœle$tium $ph\,e rarum accidentia, vt motum, & figu- ram, aliaque eiu$- modi, qu\,e Phy$ici negotij $unt: præ- $ertim cùm Phy$i- cus cœlectium na- @uram $crutetur, & ab$urdum $it eum, qui in $ub$tantiæ in$pectone ver$a- @ur, accid\~etia omit @ere. Intelligit au- @em Ari$toteles ap pellatione Mathe- matici vel $olum Geometram, qui plana, $olida, & longitudines con- $iderat; veltã Geometram, quám Arithmeticum, qui ab$olutè Mathematici nuncupantur.

Atque h\,ec quidem } Statuit di$crimen iuter Mathematicum, & Naturalem Philo$ophũ; Di$erime\~e in- ter Mathema tieũ, e$t Phy- ficum. inter A$trologiam & Phy$icam; quòd licet ei$dem in rebus ver$entur, non eundem tamen eõ- $iderandi modum habeant. Enim verò accidentia, qu\,e Naturalis Philo$ophus expendit, quatenus naturalium corporum termini & affectiones $unt, & vt materi\,e nexu implicantur; eadem Mathematicus con$iderat, ab$trahendo illa à corporibus phy$icis, & à materia. Qua in re nullum committit errorem cùm illa $yncero, atque omnino $implici mentis conceptu abiungat, nec re ip$a corporibus ine$$e in$icietur, vt cùm quis hominem concipit non con- cipiendo Socratem, in quo e$t. Differt quoque A$trologus à Philo$opho Naturali: quia hic contemplatur cœli naturam, & effentiam, itemque morũ, vte$t illius actus, ab eiu$que prin- cipijs oritur, aliaque $imiliter. A$trologus verò nihil curans cœli naturam, m@uum propor- tiones, \,equalitates, diftantias, & his affinia perpendit.

Hoc verò idearum } Arrepta ex dictis occa$ione, idearum a$$ertores coarg@, qui quod. [res-1446-v_0249_240_t0]LIB. II. CAP. II. EXPLANATIO.

Hoc verò idearum quoque auctores cùm faciunt, fallü- _Text. 19._ tur. Nam naturalia abiungunt, quæ minùs quàm Matbema- tica po{$s}unt abiungi. Quod ita declarabitur, $i vtrorun{que}, & ip$orum, & accidentium de$initiones afferre aliquis nita- tur. Nam par quidem, & impar, rectum, & curuum, quin etiam numerus & linea, $ine motu definientur: caro autem, & os, & bomo minimè. Sed bæc vt na$us $imus, non vt cu- ruum dicuntur. Declarant verò & quœ in Matbematicis _Text. 20._ $unt magis Naturales, vt per$pectiua, Mu$ica, & A$trolo- gia: nam contra quodammodo, ac Geometria $e $e babent. $iquidem Geometria natur alem lineam contemplatur; $ed nõ quatenus e$t naturalis; Per$pectiua verò Matbematicã qui- demlineam, non tamen quatenus Matbematicam; $ed qua ex parte e$t naturalis. Cùm aut\~e natura bifariam dicatur, _Text. 21._ tum forma tũ materia, $ic contemplari bæc debemus, perinde ac quid e$t $imum di$piceremus. Quare nec $ine materia, nec ex materia. Nam & de boc dupliciter dubitare aliquis $a- nè po{$s}it, cùm duœ $int nature, vtram Pby$icus contemple- tur, an id, quod ex ambabus, con$tat. $ed $i id, quod ex am- babus, etiam vtran\’{que}. V trum igitur ad eandem an ad aliam, _Text. 22._ atque, aliam attinet, vtrãque cogno$cere. Ad veteres quidem re$picienti materiam con$ider are videbitur. Eormam nam\’{que} & e{$s}eutiam Empedocles, ac Democritus parum admodum attigerunt.

 eam ab$tractionem, qu\,e $ola mente fit, non perciperent, ideas inuexerũt, ide$t, formas qua$- dam \,eternas, & immunabiles rerum na$centium & intereuntium, per$e extra $ingularia co- h\,erentes: eùm tamen $ieri nequeat vt tales form\,e à $ingularibus abiunct\,e $int, vt pote, qu\,e etiã mente, minùs a materia $ecernivalent, quàm Mathematic\,e, qu\,e non re, $ed; cogitatione, à Quo pacto formæ Ma- themat\,e ab$ trahuntut à materia. materia dirimuntur.

Quodita declarabitur } Bifariam o$tendit Naturales formas minùs à materia & motu, qui materiam $equitur, abiungi po$$e, quam Mathematicas. Prmum quia in de$initionibus formaium Mathematicarum, vt paris, imparis, recti, curui, numcri, ac figur\,e, nec motus lo- cum habet, nec materia: cum tamen in Naturalium formarum definitionibus, vt carnis, o$sis, nerui, materia adhibeatur. Videlicet habent $e Naturales form\,e ad Mathematicas vti $imum ad curuum; vt enim $imum $ine na$o intelligi non pote$t, quia e$t propria illius affectio, ip- fumque cõnotat; ita form\,e Phy$ic\,e ab$que materia percipi nequeunt; Mathematic\,e queunt. lege hoc loco Simplicium, & Proclum in primũ Eucl.

Declarãt verò } Alia ratione com- probat Phy$icã cõ- $ideration\~e minus e$$e à materia abiũ ctam; quàm Mathe maticam: quod vi delicet Mu$ica, Per$ pectiua, & A$trolo gia, qu\,e ex Mathe- maticis ad Natura- lem $cientiam pro pius accedunt, ea, qu\,e cô$iderant, nõ pror$us a materia auocant.

Cùm aut\~e na- tua } Cum, inquit, natur\,e notio tam formã, quàm ma- teriam comprehé- dat, $it vt res natu- rales ex his con$ti- tutç con$iderentur vt$imũ; quod pau- lò ante declatatum fuit; proindeq; nõ percipiantur ab$q; materia; licet non ex materia, quia ni mirum haud qua- quam ex materia primò & prin@ipaliter innote$cunt, cùm omniscognitio ab actu & formæ oriatur. Alitcr tamen D. Thomas, Philoponus, & Albertus Magnus interpretantur verba illa, nec ex materia, vt $it $en$us e$to Phy$icus non con$ideret res naturales ab$que materia; tamen pr\,ecipuam eius curam, & $tudium circa formam verfari.

Nã & de hoc } Cùm natura $it duplex, forma, & materia; ait po$$e ambigi an vtriu$q; cont\~eplatio ad Natural\~e Philo$ophũ pertineat. Tũ qua$i re$pondendo interrogat, & interro. D@b. gando re$pondet, re vera pertinere: cùm tain materia, quàm forma $int partes compo$iti Naturalis, quod Phy$icus con$iderat; eiu$demque arti$icis munus $it, partes, & quod ex partibus coale$cit, contemplari et$i veteres in $olius materi\,e cogoitionem incubue@int; etiã Re$p. Empedocles, & Democritus, qui tamen inter alios nonnullam form\,e notitiam obtinere videbantur.

At $i ars@ } Probat vtriurque natur\,e in$pectionem Phy$ici negotij e$$e, in hunc fere Vtrius\’q, na- tur\,e cotem- platio Phy- $ici e$t. modum. C@ ars nature $olertiam, qua pote$t, imitetur; vt $e habet ars ad artefacta, ita $e habebit Na@ alis $cientia ad res Phy$icas; atqui ars non formam duntaxat, $ed materiam [res-1446-v_0250_241_t0]IN PHYSIC. ARIST.

At $i ars imitatur naturam, formamque & materiam ad quendam v$que terminum cogno$cere eiu$dem e$t artis, vt $anitatem, & bilem, atque pituitam, in quibus e$t $anitas, me- dici, domus $imiliter formam, materiamque vt lateres, & li- gna, œ di$icatoris, eodemque modo & in alijs, amb arum quo- que naturarum babere cognitionem, Naturalis profectò erit $cientiœ. Id præterea cuius cau$$a, & finis, & quæ eius $unt _Text. 23._ cau$$a, eiu$d\~e $unt Natura aut\~e finis e$t, & cuius cau{$s}a. Nã quorum motionis continuœ aliquis e$t finis, is vltimum e$t, & id, cuius gratia. Quapropter & poeta ridiculè eò addu\~ctus e$t, vt diceret, fin\~e babet, cuius gratia erat genitus: nõ emm omnem, quod vltimum e$t finis e$t; $ed id quod optimum.

Quin etiam artes materiam faciunt, aliœ quidem om _Text. 24._ nino, aliœ ad opus; idoneam, eaque vtimur, m quod no$tri gratia $int emnia, $iquidem finis quoquo modo & nos $umus. Id enim, cuius gratia, bifariã dicitur, vt n in libro de Philo- $opbia e$t tr aditum. Duœ verò materiei prœ $unt artes, eam\’{que} _Text. 25._ cogno $cunt, ea, quœ in v$u e$t po$ita, & quœ effectrici prœ- e$t, architectura: quare & quœ vtitur quodãmodo e$t arcbi- tectura; $ed differunt, quòd altera formam, altera vt effe- ctrix materiam cogno$cat. Qualis namque claui e$t forma gubernator cogno$cit, & iubet: alter verò quali è ligno erit, quibusve ex motibus. Porro in bis, quœe arte fiunt, operis gra- tia materiam nos facimus: inrebus autem nasuræ $uppetit.

 etiam con$iderat. Igitur Naturalis $cientia non $olam rerum phy$icarum formam, $ed earũ- dem quoque materiam expendet. A$$umptionem probat, quia Medicus non $anitatem τn- tum cogno$cit; $ed humores etiam, in quibus ea, vt in materia, con$i$tit; itemque architectus non $olam \,edium formam, $ed ligua, & lapides, ac reliquã materiam attendit. Monet verò Ari$toteles artes con$iderare materiam v$que ad quendam terminum; quia artes omnes & facultates, ac $cientiæ certos habent limites vltra quos non procedunt.

Id pr\,eteiea cuius } Alia ratione idem ita concludit. Eiu$dem $cienti\,e e$t finem, & ea, qu\,e finis gratia $unt, perpendere: $ed materia @$t gratia form\,e; & forma e$t finis: e.go Na- Materia pro- pter formã. turalis Philo$ophi\,e crit, & materiam & formam contemplari. Quod ve@ò forma fit finis, probat ex eo, quia id, ad quod aliqua continuata motio tendit, & cuius gratia fit, e$t vlt@ũ & finis: at continuata motio, qua di$ponitur, ornaturque materia, tendit ad formã, in eãque terminatur. Duo hîc aduertenda $unt. Alterum e$t appellatione natur\,e $ignificari ab Ari$to- le formam, propte. rea quod $it poti$- fima naturæ pars. Alterũ e$t {pro}pterea dixi$$e Ari$t. fin\~e id e$$e, ad quod cõti- Forma poti$ $ima naturæ pars. nuata motio t\~edit: quia $i motio ĩterrũ patur, & mobil@ $ub $i$tat ante id, quò pergebat, eiu$inodi terminus nõ diec- tur habere ration\~e finis, $ed is, ad qu\~e vltimò progre$sio- nem de$tinarat.

Quaptopter } Repreh\~edit poetã, qui quò I videret fi nem e$$e extremũ, & e$$e id, cuius gra tia, putauit omne extremum rectè di ci finem. Vnde & de mortuo pronũ- tiauit, finem habet, gratia cuius e$t ge- nitus. Nõe$t enim quodlibet extremũ finis, $edid, quod optimi habet ratio nem, & cuius gratia fit aliquid. Hunc poetam ait Philoponus e$$e Euripidem, in$ignem Euripides. Trag\,ediarum $criptorem: $enarius tamen, qui ab Ari$totele citatur, videtur $ui$$e in aliquo cius opere, quod iniuria t\~eporis interciderit, cùm in ijs, qu\,e nunc ex$tant, non reperiatur.

Quin etiam artes } Explicat hoc loco Ari$toteles diue@$a munia artium, quæ in opere $unt po$it\,e; quor$um verò non $atis inter expo$itores liquet. Videtur tamen eò $pecta.e, vt variarum artium ex\~eplo concludat Naturalé philo$ophiam nequaquam materiam neglige- re, autignorare. Aduertendum e$t igitur quadripartitam e$$e varietatem artium, qu\,e in ex- ternum opus incumbunt. Quarum duo genera materiam faciunt; alia duo imperant. Porro Quadriparti ta varietas ar tium. ex ijs artibus, qu\,e materiam faciunt, qu\,edam omnino faciunt; ali\,e duntaxat ad opus præ- parant, & idoneam reddunt. Materiam omnino faciunt, vt $igulina lutum: pr\,eparant, vt ftatuaria marmor. Rur$us earum, qu\,e imperant, quas principes vocant, quedam faciendis operibus, quibus vtuntur, pr\,e$unt, vtgubernatoria artinauiun effectrici: il@im huic ma- gnitudinem, formamque nauis pr\,e$cribit. Qu\,edam pr\,efunt operibus, qu\,e a@ vtenda tra- dunt, vt nauium con$tru\~edarũ ars ei, qu\,e ligna particulatim de@dolat, & expo@ & h\,ec illi, [res-1446-v_0251_242_t0]LIB. II. CAP. II. EXPLANTIO.

Præterea ex bis, quæ ad aliquid $unt, materia e$t, cùm _Text. 26._ alij form. e alia materia $ubyciatur, Ad quem igitur v$que terminum formam, & quid e$t cogno $cere Pby$icus debet? An vt Medicus neruum, aut faber œs, aliquo v$que? vna quæque enim alicuius rei e$t gratia, & in eis formis ver $atur, quæ $epar ari non po$$unt, in materia autem $unt, $iquidem bomo & $ol bominem generant. Quo autem modo, ea, quæ $eparata e$t, $e babeat, & quid $it, pbilo $opbiæ primæ e$t de$inire.

 quein c\,eden dis lignis occupatut: quarum opus gubernatori\,e ob$eruit.

Ex his ratum e$$e vult Ari$toteles Ph@lo$ophiam Naturalem materiam cogno$cere cùm eã Philo$ophiã Natural\~e cõ templari ma teriam. non ignorent operari\,e artos, tam qu\,e in materia peculiariter in$i$tunt, vt planum e$t, quàm qu\,e $ormam adhibent, pr\,ecipiuntvè; cùm banc in materiam idoneam inferendam curent.

No$tri gratia $int} Arte$actarum rerum moltion\,em ait no$tri gratia e$$e, nosque eius finem aliquo modo haberi. Quod nequis miretur, cùm finis operis videatur e$$e id, in quod continuata motio de$init, vt paulò ante dixerat, monet finem duplicem e$$e, nimirum fine, cuius, ide$t, cuius acquirendi gratia actio exercetur, qualis e$t $anitas, & finem, cui, hoc e$t, cuir\,es comparatur, cuiu$modi e$t socrates, cui valetudo acquiritur: atque hoc po$teriori Finis cuius, & finis cui. modo nos $inem e$$e artefactorum, cùm illa in no$tros v$us cedant.

Vt in libro de Philo$ophia } Quem appellet hoc loco Philo$ophi\,e librum non con$tat. Simplicius, Themi$tius, & Philoponus intelligunt libros de moribus. Verùm in his diui$io illa finis non inue nitur. D. Thomas putat $igni$icari li- bros prim\,e Philo- $ophi\,e, $ed neque in his, $i horum no mine intelligat li- bros Metaphy$icæ, $altem per$picuè le gitur, et$i ex quibu$ dã verbis $eptimi capitis lib. 12. vtcũq; elici po$sit. Veri$i- mile forta$$e e$t indicari ab Ari$totele libros alios de Phi lo$ophia, quorũ meminit Laertius, & Cicero;. de natura deorũ. Inuenitur tamen pr\,edicta finis di$tributio in libro 2. de anima cap. 4 tex. 37.

Pr\,eterea ex his, qu\,e} Tandem quòd tam materia, quàm forma ad contemplationem Phy$icam pertineat ex co probat, quia relata, $eu qu\,e mutuò referuntur, $ub @ãdem $cientiam cadunt : materia verò & forma mutuò referuntnr. Cui rei argumento e$t, quod cuiu$que compo$iti naturalis $orma non quãlibet materiam $ine di$crimine, $ed certã & determinatam expo$cit, parique modo materia non cuiu$uis form\,e, $ed cert\,e, & propor- tione $ibi re$pondentis capax e$t.

 QVÆSTIO VNICA. VTRVM MATHEMATICÆ, QVÆ mediæ appellantur, magis Naturales, quã Mathematicæ $int: an non? ARTICVLVS I. VIDERI MAGIS ESSE NATVRALES.

COn$tat ex doctrina Ari$totelis tum $uperiori cap. tum lib. 6. Metaphy. c. 1. tex. 2. $cientiarũ Mathematicarum duas tantũ e$$e, quæ propriè & exqui$itè Mathematicæ dicãtur, n\~epe Arithmeticã, & Geometriã: alias ĩter has, & Phy$iolo ã, mediũ obtinere, quòd earũ $ubiectũ parti Mathema- ticũ, par Naturale $it, videlicet Per$pectiuã, Mu$icã, A$tronomiã. [res-1446-v_0252_243_t0]IN PHYSIC. ARIST. Enim verò Geometer lineas, & magnitudines à materia ab$oluit, Geometer. Per$pectiu9. eas\‘que $olo animo comprehendit: Per$pectiuus lineas exi$t\~etes po- nit, & ea$dem con$iderat vt cadunt $ub a$pectum, qui radijs rectis in linearum modum ab oculo ad rem, quæ videtur, parrectis fit. Item Arithmeticus numeros ab omni materia $eiunctos expendit: Mu$i- Arithmetic9. Mu$icus. cus eo$dem vt re ip$a exi$tentes in materia $en$ibili, in voce nimirũ, aut $ono, contemplatur. Similiter $phæram & magnitudinem Geo- meter à materia ab$trahit; eadem verò A$trologus prout corpori- A$trologus. bus cœle$tibus coniuncta $unt, con$iderat.

Cùm igitur tres prædictæ di$ciplinæ partim ad Mathematicam, partim ad Phy $iologiã accedant; qu\,eri $olet hoc loco an magis Na- 1.argum. turales, vel magis potiùs Mathematicæ $int. Ac quòd magis $int Na- turales ex co primum $uaderi pote$t, quia vt in proœmio huius ope Qu\,e$t.I. art.3. ris o$tendimus, $eientiæ contemplatrices capiunt vnitatem, & di$- tinctionem $ecundum ab$tractionem à motu & à materia: hæ vero $cientiæ in gradu ab$tractionis cum Naturali Philo$ophia conue- niunt; $iquidem vi$um, $onum, quantitatem\’que in $ubiecto certo con$iderant, quæ omnia $en$ibilia $unt, nec ratione ab$trahuntur à materia.

Secundò. Idem hunc in modum probatur. Mathematica nõ $ub$- 2. argum. tantiam con$iderat, $ed quantitatem: atqui $altem A $tronomia, & Per$pectiua con$iderant $ub$tantiam. Non ergo ad Mathematicam $pectant. Minor o$tenditur, in primis quia id de A $tronomia con- ceptis verbis docet Ari$toteles lib. 12. Metaph. c. 8. text. 44. Sed de Per$pectiua quoque idem $uadetur. Nam Per$pectiuus demon$trat, exempli gratia, figuram multorum laterum æqualium directè vi$ui oppo$itam videri circular\~e, proptereaquod eius anguli vi$um effu- giunt; demon$trat, inquam, idex imbecillitate potentiæ $en$itricis, & ex natura $ub$tantiæ huic accidenti $ubiectæ. Ita\’q; de ip$a quoq; $ub$tantia cogno$cit, ac iudicat.

Tertiò. Idem ex eo con$irmatur, quia harum artium $ubiecta, à 3. argum. $ubiectis earum, quibus$ubalternatur, non differunt, ni$i ratione accidentis adiuncti v.g. numerus $onorus, quæ e$t res Mu$icæ $ub- iecta, additione tantum $onori, à numero di$sidet. Quare cùm $ono- rum ad Phy$icam $pectet, $impliciter dicendum erit Mu$icam ma- gis Naturalem e$$e, pari\’que modo Per$pectiuam, & A$trono- miam.

Deni\’que id videtur cen$ui$$e Ari$toteles proximo cap. tex. 20. 4. argum. illis verbis, declarant verò, & quæ in Mathematicis $unt magis Na- turales, vt Per$pectiua, Mu$ica, & A $trologia.

ARTICVLVS II. MAGIS ESSE MATHEMATICAS, quam Naturales. [res-1446-v_0253_244_t0]LIB. II. CAP. II. QV AESTIO. I.

AMplectenda tamen e$t opinio D. Thomæ hoc loco ad tex. 20. & opu$. 70. Ferrarien$is q. 2. huius libri, Soncinatis. 6. Metaphy. q. 11. aliorum\’que a$$erentium Per$pectiuam, Mu- $icam, & A$tronomiam magis e$$e Mathematicas, quam Naturales. Primùm quia in vulgata Mathematicarum artium partitione con- 1. arg. 2. 3. numerantur. Deinde quia ab ijs, qui $e Mathematicos profitentur, tractari con$ueuerunt. Item quia affectiones, quæ de earum $ubie- ctis demon$trantur, per media Geometriæ, & Arithmeticæ o$tendi $olent: demon$trationes verò, & $cientiæ, eò pertinent, vnde me- dia accipiunt: cum medium veluti formale quippiam $it in $cien- tijs.

Aduer$ariorum autem rationes hunc in modũ explicandæ erunt. Sol.1.rat.pro contr. parte. Prima dicendo licet harum di$ciplinarum $ubiecta quadam ex parte $ub $en$um cadant; $ecundum id tamen, quod à $ubalternantibus de$umunt, quod\‘que in ijs, quod ad rem propo$itam attinet, potio- ris momenti habetur, nec $en$um, nec $en$ilem materiam attinge- re.

Ad $ecundam dicendum Mathematicas omnes circa quantita- Sol. 2. tem ver$ari, $ed enim $ynceras hoc differre à medijs, quòd illæ quantitatem ab omni $ubiecto auocent; hæ verò eandem in $ub- iecto certo, ac definito meditentur, vt A $tronomia in $ub$tantia cœle$ti. Ea\‘que cau$$a e$t cur Mathematicæ mediæ aliquo modo $ub$tantiam $pectent; videlicet non quòd eius $ub$tantiam $cru- tentur; $ed quia eam $ub con$ideratione quantitatis ad certum $ub- iectum de$initæ vtcunque inuoluunt. Quæ con$ideratio $ub$tantiæ qua$i ex accidente $e habet, non per $e omnino, vt in phy$i- ca.

Ad tertiam. Et$i Mathematicæ mediæ differant à $uis $ubalter- Sol. 3. nantibus ob accidentariam conditionem, qua earum $ubiecta con- trahunt, id tamen non ob$tare quominus ad earum naturam ma- gis appropinquent, propter eas rationes, quas ante a$signaui- mus.

Ad vlt. non $igni$ica$$e inibi Ari$totelem ha$ce di$ciplinas $im- Sol. 4. pliciter magis e$$e Naturales, $ed eas è Mathematicis, magis Natu- ales e$$e, quàm quæ puræ Mathematicæ nuncupantur.

Capitis tertij explanatio.

ACCEDIT ad di$putandum de cau$sis, cuius tractationis eam rationem affert, Ignorata can $a proxima nemo perfe- ctè cogno$- cit propter quid res $it. quia huiu$ce di$ciplin\,e propo$itum e$t $cire, id e$t, cogno$cere propter quid res $it, omnes\’que affectiones entium naturalium ad $uos fontes, & princi- pia reducere. Quod nemo perfectè a$$equi poterit, ni$i teneat cau$$as reiv$q; ad primam, i, proximam.

 [res-1446-v_0254_245_t0]IN PHYSIC. ARIST. CAP. III.

HISCE autem definitis, quæ & quot numero _Text. 27._ cau$$æ $int, con$iderandum est. Nam cùm bæc tractatio $ciendi $it gratia; $cire autem aliquid non priùs putemus, quàm propter quid vnum- quodque $it, $umamus, quod quidem aliud non e$t quàm cau$$am primam $umere, nobis quoque in generatione, & interitu, & omni natur ali mutatione agendum boc e$$e ma- nife $tum e$t, vt earum principijs cognitis, quidquid quæ- ritur, ad ea reducere enitamur.

Cau$$a ita\’{que} vno modo id dicitur, è quo, cùm in$it, ali- _Text. 28._ quid fit, vt æs $tatuæ, & argentum pbialæ, borum\’{que} gene- ra. Alia e$t forma, & exemplar, quæ e$$entiæ quidem e$t ratio, atque eius genera, vt barmoniæ diapa$on, duo ad vnum, & omnino numerus, & partes, quæ in$unt in ra- tione. Præterea id vnde mutationis, aut quietis primum _Text. 29._ est principi@m, qualis cau$$a e$t is, qui con$ulit, & pater fi- lij, & vno nomine id, quod efficit eius, quod fit, & quod immutat eius quod immutatur. In$uper vt finis, bic autem est id, cuius cau$$a : vt deambulandi $anitas.

Cau$$a itaq,} Totum hoc caput ex hoc loco tiã$tulit Ari$t. in lib. 5. Metaphy$ic\,e, e$tque $ecundum eius libricaput; in quo omnes cau$$arum modos recen$et. Exorditur autem à materia, propterea quodantiquis Philo$ophis magis innotuerit. Quam definien ait e$$e id, è quo, cum in$it, aliquid $it, E$t autem definitio h\,ec intelligenda eo modo, quo à nobis $u- Definitio ma teri\,e. periori libro explicata fuit, ita vt$oli materi\,e prim\,e conueniat, $ubintellecta videlicet parti- cula, primò, in verbo, in$it. Nec ob$tant exempla rerum lartefactarum, qu\,e Ari$toteles ad r\~e illu$trandam adhibuit; non ob proprietatem, $ed propter analogiam, $eu proportionem vtriu$que materi\,e.

Alia e$t forma } Alterum cau$$\,e genus e$t forma, qu\,e ratio e$$enti\,e vocatur, quod in ea Cur Ari$tote les $ormã & exemplar cõ iunxcrit. rei e$$entia pr\,ecipuè $it po$ita. Cur autem Ari$toteles formam & exemplar coniunxerit di$si- dent interpretes. Sã ctus Thomas arbi tratur volui$$e cõ- prehendere eorum dogma, qui e$$en- tias à materia abiũ ctas exemplaria re rum e$$e voluerũt. Alexãder putat for mam dictam e$$e ab Ari$totele exem plar, quòd natura formã poti$simùm re$piciat, eaq; ade- pta cõquie$cat. The mi$tius, & Philo- ponus aiunt for- mam appellari ex- emplar, quod ag\~es naturale in gene- rãda, per$ici\~edaq; re ita $e habeat, vt ij, qui in artefa- ctis affabrè moli\~e- dis ex\~eplar, quod imitentur $ibi pro ponunt. Alij, quo- rũ explicatio ma- gis arridet, aiunt volui$$e Ari$totelem cau$$am exemplarem in hoc$ecundo cau$$arum genere numerare: qu\,e e$t interpretatio Fon$ec\,e libro quinto Metaphy$. loco citato.

Pr\,eterèa id vnde } Tertium genus cau$$\,e e$t efficiens, quod de$initur id vnde ma- De$initio e$- ficientis. tationis, aut quietis primum e$t principium : id e$t vnde primò $ecundum exequutio- De$initio fi- nis. nem mutatio, aut quies prouenit. Po$tremum e$t $inis, qui dicitur id, cuius gratia c\,e- tera fiunt. C\,etera, intellige, qu\,e ad ip$um referuntur. Nam cùm, verbi gratia, Socrates ad obtinendam $anitatem deambulat, à cibo ab$tmet, potionem $umit, horum omni- um cau$$a dicitnr bona valetudo, quia h\,ec omnia eius obtinend\,e gratia fiunt.

Cum aut\,e cau$$\,e} Proponit tria qu\,edam pronuntiata ad perfectiorem cau$$a rum in- telligentiam vtilia. Primum e$t eiu$dem effectus plures cau$$as e$$e po$$e, non $olum Eiu$dem effe ctus plures cau$$\,e. per accidens, vt $atis liquet, $ed etiam per $e. Quod verum e$t tam de cau$sis eiu$dem generis, quarum vna e$t $uperior, alia inferior, vt hic $tatuarius, $tatuarius, artifex; quàm de pluribus diuer$i generis, cuiu$modi $unt materia, & efficiens, vt \,es, & $tatua- rius re$pectu $tatu\,e. Plures tamen cau$$\,e totales & eiu$dem ordinis nullus e$$ectus habe- re pote$t.

Qu\,edam vero } Secundum pronuntiatum e$t, cau$$as diuer$orum gerum po$$e $i- bi mutuo e$$e cau$$as, vt patet in deambulatione, & bona valetudine, qum h\,ec finis Cau$\,e $ibi mutuò cau$\,e. e$t illius, illa cau$$a e$$iciens huius.

 [res-1446-v_0255_246_t0]LIB. II. CAP. III. EXPLAN ATIO.

Cur enim deambulat? vt valeat dicimus: quod cùm diximus cau{$s} am redidi$$e arbitramur, atque omnium $anè, quæ alio mouente inter ip$um $iunt, & finem, vt inter $anitatem ex- tenuatio, aut purgatio, aut medicamenta, aut in$trumenta. V niuer $a enim bæc finis $unt gratia: $ed differunt inter $e quòd alia $int opera, alia in$trumenta. Cau{$s}æ igitur tot $e- rè modis dicuntur. Cùm autem cau$$æ multis modis dican- _Tex. 30._ tur, fit interdum, vt multæ eiusdem rei non ex accidente $int cau{$s}æ, vt $tatuæ $tatuaria, & @es, non per aliud quidpiam, $ed quatenus $tatua e$t, quanquam non eodem modo, $ed alterum quidem vt materia, alterum vt id, vnde e$t motus. Quædam verò vici$sim $ibi $unt cau$$æ, vt exercitatio bo- ni babitus, & bic exercitationis; $ed non eodem modo, at ille vt finis, bæc vt principium motionis. Quin etiam con- trariorum idem e$t cau{$s}a. Quod enim cùm ade$t alicuius rei e$t cau{$s}a, id cùm abe$t, contrarij interdum cau{$s}am e$$e dicimus; vt gubernatoris ab$entiam nauts $ubmer $ionis, cuius $alutis eius præ$entia erat cau{$s}a.

Quæ autem nunc traditæ $unt cau{$s}æ, omnes in quatuor _Tex. 31._ modos manife$ti $simos cadunt. h Syllabarum nanque ele- menta, eorum quæ opificio con$tant, materia; ignis, & quæ $unt eiusmodi, corporum, totius partes, & conclu$ionis by- potbe$es, vt id ex quo $unt cau$$æ.

Q in etiam } Tertium pronuntiatum, idem alio, & alio modo contrariorum effe- Idem cau$$a contratiotũ. ctuũ cau$$ã e$$e po$$e. Nã idem gubernator $i ad$it naui, cau$$a e$t $alutis, $i ab$it, naufragij.

Qu\,e autem nunc} Quia vnunquodque genus cau$$\,e latè funditur, nequis propterea cxi$- timaret plures e$$e generales cau$$andi modos docet quatuor omnino e$$e, ad quos videlicet reliqui aut pertineant, aut reuocentur.

Syllabarum namque} Docet in genere materialis cau$$æ con$titui literas re$pectu $ylla- Qu\,e pcrtine ant ad genus cau$$\,e mate- rialis. barum; compo$ita phy$ica re$pectu eorum, qu\,e arte elaboranr, elementa re$pectu mi$to- rum, partes integrantes re$pectu $ui totius, & hypothe$es, $ue $umptiones re$pectu conclu$io- nis. Nam h\,ec omnia habent $e tanquam id ex quo, $iquidem ex literis con$tant $yllab\,e, ex naturabilus artefacta & cæt. Aduertit aut\~e Alen$is lib. 5. Metaphy$. in comm\~etarijs huius ca- pitis hypothe$es, $i ue $umptiones bi- fariam con$idera- ri po$$e, nimirum vel quoad termi- nos, vel quoad vim concludendi: prio ri modo $pectare ad cau$$am mate- rialem; quia con- clu$io con$tat ex maiori, & mino- ri extremo, qu\,ein pr\,emi$sis contin\~e- tur: po$teriori per tinere ad cau$$am efficientem.

Qu\,edam vte$- $entia} Tria refert ad genus cau$$\,e for Qu\,e pertine ant ad genus cauff\,e $orma is. malis, nimirum to tum, compo$itio- nem, & formam. Vocat autem totũ, vt Alen$is explicat, id, quod coale$cit ex partibus ordi- ne quodam dun- taxat inter $e iun- ctis, vt exercitus. Compo$ition\~e ve- rò id, quod componitur ex partibus nõ$olũ ordin\~e habentibus, $ed in vnam aliquã formam cceuntibus, vt domus. Denique formam peculiari nomine appellat eam, qu\,e propriè forma dicitur, cuiu$mod@ e$t forma hominis, aut lapidis.

Semen autem} Commemorat $pectantia ad cau$$am e$$icientem: deinde ad cau$$am fi- Oportet $in\~e bonũ quid e$$e. nalem; monetque finem oportere bonum quid e$$e; alioqui nequaquam cçtera eius gratia fi- erent; cùm no$tra actio non ni$i bonum quid $pectet: nihil tamen referre vtrum id re vera bonum $it, an $peciem tantùm boni obtineat.

Cau$$a@um autem} Diftinxit cau$$arum genera ex quatuor modis cau$$andi per $e & e$$entialibus: nunc eo$dem modos varijs diur$ionibus partitur $ecundum diuer$as habitu- Varij módi cau$$arum. dines cau$$arum ad e$$ecta, vt annotarunt D Thomas, & Alen$is. Prima diui$io ita habet. Cau$arum, qu\,e ciu$dem generis $unt, ide$t quæ vel omues, exempli gratia, materiales $unt, vel omnes effectrices, alia e$t prior, ide$t, communior; alia po$terior, ide$t, minùs cõ- munis. Vt in genere cau$$\,e materialis, marmor e$t cau$$a minùs communis $tatu\,e. Lapis ve- rò, commun In genere item effe ctricis cau$$\,e, $tatuarius cau$$a e$t minùs vniuer$alis $ta- tu\,e; artifex uei$alior; $imiliter\’que res habet in c\,eteris.

 [res-1446-v_0256_247_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Horum verò quædam $unt vt $ubiectum, veluti partes; quædam, vt e{$s}entia, vt to tum, compo$itio, & forma. Se- men autem, & medicus, & qui con$uluit, & omnino effi- ciens, cau{$s}æ $unt omnes, vnde mutationis, vel $tatus, vel mo- tionis e$t principium. Alia vt finis, bonum{que} cæterorum. Id enim, cuius gratia optimum, finis{que} aliorum e{$s}e debet. Nibil autem refert bonum dicatur, an quod appareat bonum. Et ta- les quid\~e, & tot $pecie $unt cau$$æ. Cau{$s} arum autem mo- _Text. 32._ di numero quidem multi $unt, $ed $i $ummatim colligantur, bi quoque erunt pauciores. Multis enim modis cau{$s}æ dicun- tur: & earum, quæ eiusdem $unt generis alia prior e$t, alia po$terior, vt $anitatis medicus & ar tifex, & harmoniæ dia- pa$on, duplum, & numerus, & $emper ea, quæ continent ad $ingula. Præterea vt accidens, & borum genera, vt $tatuæ, _Text. 33._ alio modo Polycletus, alio $tatuarius, cùm $tatuario vt Po- lycletus $it, accidat. Quin etiam quæ accidens continent, vt $i bomo, aut omnino animal $tatuæ $it cau$$a, Sunt verò & accidentium alia alijs remotiora, alia propinquiora, vt $i al- bus, & mu$icus statuæ cau{$s}a dicantur. Præter autem om. _Text. 34._ nes, quæ propriè, & quæ ex accidenti dicuntur, aliæ $unt, quæ quod po$sint, aliæ quod agant, dicuntur, vt ædi$icationis domus ædi$icator, aut is qui ædificat, ædi$icator.

Id\~e verò & in bis, quorũ cau{$s}æ $unt cau$$æ, dicetur, quod _Text. 35._ in bis, quæ expo$ita $unt, vt in bac $tatua, aut $tatua, aut om- nino $igno, & ære boc, aut ære, aut õino materiæ, atque in accidentibus eodem modo. Sed & coniuncta tum bæc, _Text. 36._ tum illa dicentur, vt non Polycletus, nec $tatuarius, $ed Po- lycletus $tatuarius.

Pr\,eterea vt accidens} Secunda diui$io duas $ubdiui$iones continens h\,ec e$t. Cau$$arũ qu\,edam $unt per$e, qu\,edam ex accidente. Et iterum cau$$arum ex accidente ali\,e magis, ali\,e Qu\,e $it cau$- fa per $e. minu, vniuer$ales: ali\,e propinqu\,e, ali\,e remot\,e. Cauffa per$e ea dicitur, a qua per $e, & vt ta- lis e$t, effectus pendet, vt $tatuarius comparatione $tatu\,e. Cau$$a ex accidente e$t, à qua nõ Qu\,e peracci dens. per $e pendet offectus, e$t tamen coniuncta cum cau$$a per $e. Quo modo ait Ari$toteles Po- lycletum e$$e cau$$am per accidens $tatu\,e, quia accidit $tatuario e$$e Polycletum. Cau$$a ex accidente minùs vniuer$alis e$t idem Polycletus re$pectu $taru\,e yniuer$alior verò, homo, animal. Hîc aduerte dupliciter rem aliquam po$$e dici cau$$am ex accidente; vno modo, quia accidit cau$$\,e perfe; $icuti Polycletus, & album accidunt $tatuario, qui e$t cau$$a per $e $tatu\,e. Altero, quia licet $it cau$$a per $e, comparatur tamen cum eo, quod accidit effectui per $e, vt $i $tatu\,e acci- dat candor, $tatua rius, qui e$t cau$- $a per $e $tatu\,e, cau$ $a e$t ex accidente comparatione can didi. Porro Ari$to- teles hoc in loco $olam cau$$am ex accid\~eti priori mo do explicauit.

Sunt verò & accidentium} Hîc tradit $ubdiui$ion\~e cau$$\,e ex accidente in propinquior\~e, & remotior\~e. Cau$ $a propinquior e$t Caul$a pro- pinquior. accidens, quod à cau$$a per$e minùs di$tat. Remotior verò item accid\~es, Cau$$a remo tior, quod à cau$$a per $e lõgiùs a be$t, vel uti candidũ & mu- $icum, quia $tatua- rij $unt accidentia, $unt cau$$a per ac- cidens $tatu\,e: verũ quia Mu$ica minùs ab arte $tatuaria di $tat, quàm candor, $iquid\~e Mu$ica ars e$t, $icut & $tatua ria, candor verò non e$t ars, iccirco Mu$ica ppinquior $tatuæ cau$$a e$t, quàm candidum.

Pr\,eter autem omnes qu\,e} Tertia diui$io e$t, qua cau$$a vniuer$im diuiditur in eam, qu\,e pote$tate, & in eam, qu\,e actu cau$$alitatem exercet. Pote$tate, vt $tatuarius cùm nihil operis Cau$$a pote- $tate. molitur. Actu vtidem cùm operi manũ admouet.

Item vero} Docet eas, quastradidit, cau$$arum partitiones po$$e etiam effectis $uo mo- Cau$$a actu. do accommodari. Effectorum enim qu\,edam communia $unt, qu\,edam minùs communia; alia per$e, alia ex accidente; alia actu, alia pote$tate.

Sed & coniuncta} Quarta diui$io e$t. Cau$$arũ ali\,e coniunct\,e $unt, ali\,e $implices. Con- Cau$$\,e con- iunct\,e iunct\,e, de quibus hoc loco agit Ari$toteles (nam alijs etiam modis innecti po$$unt) $unt cõ- plexiones cau$$arum per $e & per accidens, veluti Poly eletus $tatuarius comatione $tatuæ; Apelles pictor re$pectu imaginis. Simplices verò, vt Polycletus per $e, vel $trius per fe.

Porro h\,ec omnia} Omnes cau$$arum modos, de quibus hactenus di$$eru duodecim Cau$$\,e $im- plices. [res-1446-v_0257_248_t0]LIB. II. CAP. III. EXPLANATIO.

Porro bæc omnia numero $unt $ex, quæ bifariam dicuntur; aut enim vt $ingida, aut vt genus, aut vt id, quod e$t ex accidenti, aut vt genus accidentis, aut bec vt coniuncta, aut vt Simpliciter dicta, omnia verò aut agen- _Text. 37._ tia, aut quæ po$sint agere. Hoc dutë differunt, quòd, quæ efficiunt, & $ingula, atque ea, quorum $unt cau{$s}æ, $imul $unt, & non $unt, vt bic, qui medetur, & bic, qui $anatur: & bic, qui ædificat, & boc, quod ædificatur. At quæ $unt pote$- tate, non $emper, cùm domus, & ædi$icator non $imul inte. reant. Rei autem cuius\’que cau{$s}a $umma quærenda est, ve- _Text. 38._ luti & in alijs: vt bomo ædificat, quoniam arcbitectus eft, arcbitectus autem e$t ex architectura. Hæc ita\’{que} prior e$t cau$$a, eodem\’que modo in omnibus. Præterea generum gene- ra, & $ingulorum singula: vt $tatuarius $tatuæ, & bic bu- ius, & quæ po{$s}unt efficere eorum, quæ po{$s}unt e{$s}e, quæ au- tem efficiunt, eorum quæ efficiuntur. Ac cau$$e quidem quæ _Text. 39._ sint, & quemadmodum sint cau$$æ, $atis à nobis sit defini- tum.

 reducit. Nam $i $um antur tres coniugationes; nempe cau$$a vniuer$alis, & particulatis; per $e, & per accidens; connexa, & $implex: & quilibet horum modorum cum poten ia, & actu complicetur, duodecim modi euadent. Nempe vniue@$alis actu, vniuet$alis potentia; particularrs actu, particularis potentia, per$e actu, per $e potentia; per accidens actu, per acci- dens potentia; $implex actu, $implex potentia, connexa actu; connexa potentia.

Hoc auterm differunt} Con$tituit di$crimen inter cau$$as $ingulares actu, & $ingulares potentia (idem inrellige de vniuer$alibus) quòd nempe cau$$as actu, & effecta actu $imul e$$e, velnon e$$e oporteat, ita vt $i exi$tat id quod actu cau$$at, nece$$ariò exi$tat id, quod actu cau$$atur; & contra. Cau$$\,e verò pote$tate non ita $e habeant, $iquidem $tante domo pote$t arti$ex interire; it\~e- que pote$t exi$tere artifex, et$i nõ actu domum ædi$icet.

Rei autem} $ubijcit duo theo- remata tractandis cau$sis accommo- da. Alterum e$t in Qu\,e metho- dus e$$e de- beat in tra- ctandis cau$- $is. comparanda $cien tia tandiu e$$e pro- grediendum, quo v$que deprehenda- tur, & a$signetun cau$$a $umma eius rei, cuius $cientiam inue$tigamus. Vo- catautem cau$$am $ummam eã, quæ proxim è effectum attingit, $iue imme diatam, qualis e$t Architectura re$pe pectu opi$icij. Alterum, reddendas e$$e effectibus idoneas, & congruentes cau$$as, nempe effectui $ingulari $ingularem cau$$am; vniuer$ali communem; effectui actu, cau$$am actu; atque ita cæteris.

 CAP. IIII.

DIcuntur verò & fortuna & ca$us in cau{$s}arum numero e$$e, multaque fortuitò, & ca$u & e$$e, & fieri. Quonam igitur modo fortuna & ca$us in bis $int cau{$s}is, & vtrum $int idem fortuna & ca$us, an diuer$a, & quid omnino fortuna $it, quidvè ne ca$us con$ide@andum e$t.

 Capitis quarti explanatio.

TRaditis cau$$arum generibus ad perfectam earum notionem de$iderari ceri- $uit Ariftoteles tractationem de ca$u, & fortuna, quibus non nulli rerum natura- lium, vt Democritus, & Empedocles; alij humanarum, vt multi, pr\,e$ertim de vulgo, efficientiam attribuebant. Proponit igitur explicandum vtrum ca$us & fortuna $int, an non? Si $int, quidnam $int, quam rationem cau$$\,e obtineant, & quo pacto inter$e diftinguantnr.

Cùm autem} Opiniones negantiũ ca- $um, & fortu nam aliquid e$$e. Aliquot opiniones veterum recen$et: in primis eorum, qui ca$um & for- tunam nihil om- nino e$$e conten- debant; quod du- plici ratione pro- bare conabantur. Primùm ita. Nul- lus e$t effectus, cui cetta & de$i cau$$a non re$pondeat; ergo nihil ca$u, aut furtuitò euenit. Con$equutio vi- debatur percua; $iquidem ea duntaxat in ca$um, & fortunam homines conferunt, quorum [res-1446-v_0258_249_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Cùm etiam nonnulli vtrum sint, nec ne dubitent : nibil _Text. 40._ enim à fortuna fieri inquiunt, $ed omnium, quæ ca$u, aut fortuitò $ieri dicimus, de$initam aliquam cau{$s}am e{$s}e, vt fortuitò ad forum profici$cendi, & eius qu m volebat qui- dem, non putabat autem, inueniendi, rei alicuius, cum ad fo- rum veni{$s}et, emendæ voluntatem cau{$s}am e$$e. Similiter & cæterorum, quæ à fortuna dicuntur e{$s}e, aliquã $emper cau$- $am $umi po{$s}e, non autem fortunam. Quin etiam $i ali- _Text. 41._ quid e$$et fortuna, ab$urdum anè videri, & meritò dubitare aliquis po$$et, cur veterum $apientum nemo, qui generatio- nis, & interitus cau$$as tradiderit, quicquam de fortuna definierit. Sed (vt videtur) ne illi quidem à fortuna quid. piam profici$ci arbitr abantur. Quanquam boc quoque e$t _Text. 42._ admirandum, cum à fortuna, & ca$u multa fiant, & $int, quorum $ingula in aliquam eorum, quæ fiunt, cau$$am (vt $ermo antiquus fortunam tollens ait) referri po$$e non igno- rantes, eorum tamen nonnulla à fortuna e$$e omnes in juiunt, alia minimè, Quapropter aliquam mentionem facere debue- _Text. 43._ rant. At nec illorum quæ quàm, nempe amicitiam, aut litem, aut ignem, aut mentem, aut aliud aliquid eiu$ceinodi fortu- nam e$$e cen$uerunt. Ab$urdum igitur est eos $eu e$$e eam non putaui$$e, $eu cùm putauerint, prætermi$i$$e; præ$ertim cùm interdum vtantur: vt Empedocles non $emper aerem in $ummum locum ait $ecerni, $ed vt contigerit. Inquit enim in Co$mopæia, Sic currere tum contigit, $æpius autem aliter. Animalium etiam partes à fortuna inquit factas e$$e.

Sunt etiam qui mandi buius, aliorum\’que omatum cau$- _Text. 44._ $am in ca$um referant: conuersionem enim & motum eum, qui vniuer$um di$tinxit, & in bunc ordinem redegit, ca$u e$$e. Et boc $anè admtratione maxima dignum e$t, quod _Text. 45._ animalia quidem & plantas neque e$$e, neque fieri à fortuna, $ed aut naturam, aut mentem, aut aliquid aliud tale cau$$am e$$e affirment, propterea quod ex cuiusque $emine non quod- uis fiat, $ed ex tali oliua, è tali autem bomo; cælum verò, & ea, quæ inter $en$itia diuinior a $unt, ca$u effici cen$eant, ta- lem\’que eorum nullam, qualis plantarum, & animalium e$t, cau{$s}am e{$s}e.

 inceram, acinde$initam cau$$am e$$e putant. A$$umptum verò inductione o$tendebant. Cùm enim qui$piam, verbigratia, fo um petens in eum, quem non qu\,erebat, incidit, huius rei cau$$i fuit itio illa, $euvo untas in forum eundi, ibique res venales emendi. Atque ita fa- cile erit c\,eteris euentis cau$$as dare.

Qain etiam} Secunda ratio, qu\,e e$tab auctoritate in hunc modum conclu$a erat, Vete- ris Phy$iologi\,e nuentores in explicando rerum natura ium ortu, & interitu, earumq, cau- fis di$quirend@s nul lo numero habue- refortunã, nullãq; eius msntionem fe cere. Igitur fortuna nihil omnino e$t.

Quanquã hoc quoque } Omi$$a priori ratione po- $terio rem diluit a$ Re$põ$io ad rat. phil. $erens potiu; vete- res reprehend\~edos e$$e, quod de ca$u & fortuna nihildi$ $eruerint, quam ex ip$orum hac in re filentio colligen- dum cafum & for- tunam non dari; pr\,e$ertim cùm in- terdum fortun\,e no m\~ev$urparint; tmo & nonnulla fortu- itò euenire cõce$$e rint. Prior autem ratio exijs, qu\,e in- ferius dic\~eda $unt, facilè di$$oluetur. N\~epe effectus, qui ca$u, & fortuitò cõ tingunt, rarò cum effectis per $e int\~e- tis iungi, vt inuen- tionem the$auri cũ fo$sione agri; pro- indeque huiu$mo- dieffectus cert\,e, ac pr\,efinit\,e cau$\,e ra- tionem, ad quam re$erantur, non ha bere.

Pr\,e$ertim cùm interdum } Quod Empedocles fortunã po- $uit. Empedocles fortu nam po$uerit pro- bat ex ijs, quæ in eius Co$mopæia, hoce$t in libro de mundi fabrica, legũtur, videlicetac- rem ca$u in $uperum locum euola$$e cùm $\,epius alio modo fui$$et ag@tatus. Itemque partes animantium fort@ito concu. $uinter $e coaluiffe.

Sunt etiam qui } Democritus cum animantium, $tirpium, aliarumque norum mun- Democriti dogma. di partium gene ationem in mentem, autnaturam, aliasvè cau$$as retuli$$et: en @p$am molitionem, co mpo$itionemque vniuer$itatis attribuitfo tuito concur$ui aum in m- [res-1446-v_0259_250_t0]LIB. II. CAP. V. EXPLANTIO.

Atqui $i ita e$t, boc ip$um con$ideratione dignum e$t, _Text. 46._ præclarum{que} erit de eo aliquid dicere. Nam præter quã quod alioqui ab$ urdum e$t id quod dicitur, ab$urdius adbuc e$t bæc dicere, cùm nibil in cælo ca$u videant fieri, in bis au- tem, quæ non à fortuna, fortuitò multa accidere, cuius ta- _Text. 47._ men contrarium fieri conueniebat. Sunt autem nonnulli, quibus fortuna cau{$s}a quidem e$$e videtur, $ed menti buma- næ incognita, perinde, ac diuinum quiddam, admir andum{que} numen $it. Quid it aque vtrunque $it & fortuna & ca$us, & vtrum idem $int, an diuer $a, & quomodo in eas cau$$as, quæ definitæ $unt, cadant, con$ider andum e$t.

 finito $patio temerè di$cuirentium, vt te$tatur Ariftotels 1. de Cœlo & 1. de partibus anima- hum cap.I.

Et hoc $anè admiratione } Superioris $ententi\,e fal$itatem ex eo conuincit, quòd per ab- Coarguitur. furdum $it corpus cœle$te, & ea, qu\,e inter a$pectabilia excellunt, & $tabiliora, ac diuiniora funt, ca$u effecta fui$le: c\,etera verò, in quibus fortuiti euus $\,epe vi$untur, cau$as certo ordi- ne con$titutas vindica$$e. Hac ip$a ratione vtitur etiam Ari$toteles 1. de partibus animal cap. 1. Quam ob rem, inquit, veri- $imili9 dixerim cœ lum, & factum e$- $e ab eiu$modi cau $a, $i factum e$t, & magis e$$e ob eam cau$am, quàm ani malia caduca, atq; mortalia; ordo e- Ordo in cor poribus cœ- le$tibus ma- gis elucet. nim, & ratus, cer- tusque $tatus lon- gè magis in rebus patet cœle$tibus, quàm in nobis: in- certa autem, incon$tans, & fortuita conditio in genere mortali potius e$t.

Suntautem } Tertia opinio erat Stoic\,e famili\,e & aliorum Philo$ophorũ ante Ari$totelis tempora exi$timãtium fortunam cau$$am e$$e multorum effectuum, $ed reconditam, atque human \,e menti ignotam, & diuinum quid habentem. Hanc non impugnat hoc loco quod ridicula $it, po$sitque ex ijs, qu\,e inferiùs dic enda $unt, facili negotio confutari.

 CAP. V.

PRimùm ita{que} cùm alia $emper eodem modo fieri _Text. 48._ videamus, alia plerun{que}; per $picuum est, fortu- nam neutrius borum generis cau{$s}am dici: id{que} quod fortuitò euenit, nec eius e$$e generis, quod nece{$s}ariò, & $emper e$t, nec eius, quod plerunque. Sed cùm quædam præter bæc etiam fiant, ea{que} omnes à fortuna in- quiant profici$ci, fortunam, & ca$um aliquid e$$e manife$- tum est. Nam & quæ $unt eiu$modi, ea fortuitò fieri, & _Text. 49._ quæ fortuitò fiunt, ea e$$e eiu$modi nouimus. Eorum au- tem quæ fiunt, quædam alicuius gratia fiunt, quædam non fiunt. Et borum alia delectu fiunt, alia non delectu.

 Capitis quinti explanatio.

PRimum itaque } Vt$uam de ca$u & fortuna $ententiam explicet duplicem pr\,e- Partitio effe- ctuum. mittit diui$ionem. Prima e$t. Effectuum quidam $emper codem modo proueniunt, nullamque habent varietatem, vtortus & occa$us $yderum: quidam plerunque, nõ tamen $emper, vt pluuiæ per hyem\~e, canities in $en ectute, alij nec $emper, nec ple- runque, vt na$ci hominem bicipitem, vel $ole in Cancro exi$tente frigere apud nos. Illud ergo pro certo ha- bendum e$$e ait, ea quæ in prioribus duobus m\~ebris cõ tinentut, non per- tinere ad fonunã; qu\,e verò in alijs, po$$e fortuito con tingere, vt cõmu- nis hominum con $en$us te$ratur.

Eorum autem } Altera diui$io e$t. Alia partitio. Eorum, qu\,efiunt, qu\,edam $unt gra- tia alicuius, id e$t, ob aliqu\~e fin\~e qu\,e- dam minime. Rur $us qu\,e gratia alicuius fiunt bipartito di$tribuuntur. Alia namque animi deliberatione, & con$ilio perantur, vt rei$amiliaris admini$tratio; alia natura, vt germinatio arboris Ad- ditque in ijs \,e alicuius gratia fiunt (intellige vel actu, vel pote$tate) am bo inueniri, ide$t, ca$um & fomam.

 [res-1446-v_0260_251_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Inbisverò, quæ alicuius $unt gratia, ambo inueniuntur. Quare per$picuum est etiam in ijs, quæ nec nece$$ariò $unt, nec ple- run\’que, nonnulla e$$e, in quibus e$$e id potest, quod e$t, ad finem referri. Ad finem autem rcferuntur & ea, quæ mente agi po$$unt, & quæ natura. Quæ igitur eiu$modi $unt, _Text. 50._ cùm fieri ea accidit, fortuitò dicimus fieri. Vt enim res alia est per $e, alia quæ accidit, $ic & cau{$s}a e$$e potest: vt do- mus cau$$a quidem per $e id est, quod vi ædificandi est præ- ditum; album autem aut mu$icum accidunt. Et cau$$a qui- dem per $e definita est, quæ verò accidit indefinita; quando- quidem vni accidere po$$unt infinita. Vt igitur dictum est, cùm in bis, quæ alicuius fiunt gratia, id fit, tum ca$ue$$e, & fortuitò dicitur. Horum autem inter $e differentia po$t defi- _Text. 51._ nietur: boc verò nunc constet, in bis, quæ alicuius $unt gra- tia, ambo e$$e, vt pecuniæ accipiendæ gratia veni{$s}et, $i ac- cepturum $e illam $ciui$$et. Venit autem non ea de cau$$a, $ed accidit vt venerit, id{que} fecerit accipiendi cau$$a: & boc quidem nec plerun{que}, nec nece$$ariò in eum locum profici$- cens (fmis autem, qui est acceptio in bis cau{$s}is non est, quæ ineo $unt $itæ, $ed in bis, quæ $ub delectum, & mentem non cadunt,) tum{que} fortuitò veni$$e is dicitur. Quod $i delectu, eius\’que rei gratia aut $emper veniens, aut plerun\’que acci- piens, non fortuitò. In bis igitur, quæ, cùm alicuius $int gra- _Text. 52._ tia, delectu fiunt, cau$$am, quæ accidat fortunam e{$s}e, mani- fe$tum est. Quare cùm delectus abs{que} mente non $it, mens, & fortuna in eodem ver $antur. Cau{$s}æ igitur, à quibus fieri _Text. 53._ id potest, quod fortuitò euenit, definitæ non sint nece$$e e$t; quo fit, vt fortuna rei non definitæ e{$s}e, atque bomini occul- ta videatur. Atque etiam fit, vt fortuitum nibil euenire po$sit videri. Omnia nanque bæc quod rationem babeant coniunctam, rectè enuntiantur. Nam aliquo quidem modo à fortuna aliquid $it: ex accidenti enim fit. Atque vt acci- _Text. 54._ dens, fortuna e$t cau$$a; propriè autem nullius: vt domus arcbitectus cau$$a e$t, ex accidenti autem tibicen. Infinitæ{que} $unt multitudine, quibus cùm veni{$s}et pecuniam acceperit, non eius rei gratia profectus. Nam & videre aliquem vo- _Text. 55._ lens, & in$ectans, & $pectaturus, & fugiens.

Qu\,eigitur } Particulatim declarat qu\,e nam ea $int, in quibus fortuna, aut ca$us inter- In quibus re- bus fortuna, & ca$us repe riatur. ueniant, docetque, vt Simplicius, & Themi$tius interpretantur, e$$e illa, qu\,e gratia alicuius $eu mente, $eu natura fiunt, $i $int cau$$\,e per accidens, hoc e$t, cum ex his $equitur aliquid diuer$um ab eo, cuius gratia fiebat: tunc enim id, quod $equitur, fortuitum dicitur. Quod vt planum $it, pr\,e oculis habendum e$t tam cau$$arum, quam e$$ectorum qu\,edam e$$e per $e, qu\,edam per ac- cidens. quem- admodũ qu\,e per $e dicuntur certã, de- finitam\’q; rationem habent; ita qu\,e per accidens, ancipi- tem, & indetermi- natã obtinere. Ver bi cau$a, fo$$or, quia per $e e$t cau- $a fo$sionis præ $i- nitum habet ordi- nem, modum\’que ad eiu$modi effe- ctum: at ex accid\~e- te multa tam ip$i, quàm eius effectui iungi queunt. Si- quid\~e pote$t $o$$or e$$e mu$icus, albus, $enex, aut iuuenis. Item pote$t fo$sio ni adiungi inuen- tio viper\,e the$au- ri, aut carbonum. Ea igitur eueniunt ca$u, & fortuitò, quæ pr\,edicto mo- do effectui, in qu\~e cauffa per$e inten- dit, ex accid\~ete iũ- guntur, vt the$auri inuentio fo$sioni terr\,e.

Cau$$a igitur} Quoniam ea, qu\,e ca$u eneniũt, mul- tifariã accidere po$ $un; colligit fortui tum euentum non habere cau$$as de- Euentus for- tuitus nõ ven dicat de$ini- tas cau$$as. $initas, $ed varias & incertas. Vnde etiam intelligi po$- $e ait non multum ab his differre, qu\,ealij de fortun docuerunt, videlicet fortunã e$$e cau$$ã, & nõ e$$e cau$a~: e$$e causã ex accident, vt e$t architectus tibicen re$pectu domus; & non e$$e cau$$am per $e, ac de$initam, vt e$t profectio in forum collata cum inuentione eius, qui pecuniam dedit; qu\,e pro$ectio ob mu tas, & varias cau$as e$$e potuit.

Illud etiam } Illud quoque ab alijs non in$citè prolatum inquit, fortunam quid pr\,e- Fortuna dici tur e$$e pr\,eter rationem. ter rationem: cùm ratio in ijs, qu\,e rarò eueniunt, nulla appareat. Idem repetipro primo [res-1446-v_0261_252_t0]LIB. II. CAP. VI. EXPLANATIO.

Illud etiam rectè dicitur, fortunam e$$e quiddam à ratione _Text. 55._ alienum; quandoquidem ratio in bis ver $etur, quœ aut $unt $emper, aut plerũ{quam}; fortuna aut\~e in bis, quœ prœter bœc fiũt. Quare cùm ea, quœ boc modo sũt cau$$œ, definita nõ $int, for- tuna etiã quiddã est nõ definitũ. Sed tam\~e de quibu$dam aliquis dubit auerit, nũ fortune quœis cau{$s}œ e$$e po$sint, vt $anitatis, aut $piritus, aut œ$tus, $ed non deton$io; $iquidem _Text. 56._ cau{$s}arũ ex accidenti aliœ alijs $unt propinquiores. Secun- da aut\~e dicitur jortuna, cùm bonũ aliquod euenerit: aduer $a, cùm malũ. Sed cùm magna bœc fuerint, fortunœ grãdis pro$- peritas, magnũ{quam} infortuniũ: quare & cùm parú abest quin excellens aliquod in malum, aut bonum incidamus, infortunio magno, aut grandi fortunœ pro $peritate vtimur, quãdoquid\~e mens perinde $tatuit, ac $iid iam ade{$s}et. Nam quod parum abest, nibil abe$$e propemodũ videtur. Fortunœ etiã grandis pro$peritas ratione optima incerta e$t: fortuna etenim incer- ta e$t, quando nibil, nec $emper, nec plerunque fortuitũ e{$s}e _Text. 57._ pote $t. V trunque igitur, ca$us & fortuna cau$$œ ex accidenti in bis $unt, quœ nec omnino, nec plerunque fieri contingit, & borum, quœ in bis fiunt, quœ alicuius $unt gratia.

 Rbetoric. ad Theodect. capite 5. hi$ce verbis. Verùm eorum quoque bonorum, que pr\,eter rationem accidunt, fortuna cau$$a e$t, vt $i cúm c\,eteri fratres deformes $int, $olus pul- cher$it; vel $i cùm c\,eeri the$aurum non viderint, $olus a$pexerit; vel $i, cùm proximus $a- gitta interierit, is ne tactus quidem $it & c\,et. Nam h\,ec omnia fortunatorum e$$e vi- dentur.

Sed tamen de quibusdam} Cum idem effe- ctus fortui us mul tas cau$$as ex acci- dente habere po$- $it, alias remotio- res, alias propin- quiores, in contro uer$ia adducit qu\,e nam ex ijs cau$sis foituna exi$timan da $it. Vt $i quis ca pillum totonderit, deinde e$tus, aut venti perflatus ac- ce$$erit, & $anita- tem pr\,eter opinio- Quod pat@ abe$t nihil ab e$$e videtur. nem recuperet, in quod ho rum, vt in fortuitam cau$$am conferenda valetu- do $it? $entit verò, vtinterpretatur Phi loponus, vicinio- Cau$$a vici- nior magis dicenda for- tuna. rem cau$$am magis dicendam fortunã,

Secunda autem} Solet fortuna varijs affici epithetis ratione effectuum, quos inducit. Horum nonnulla per$tring it hoc loco Ari$toteles.

 _CAP. VI._

DIfferunt autem quoniam ca$us latiùs patet. Nã quod e$t à fortuna ca$u e$t, quod verò ca$u, non omne à fortuna. In ea enim omnia fortuna, & quod ab ea profici$citur, cadit, quibus fortunœ grandi pro$peritate vti, & omnino agere datum eξt.

 _Capitis $eptimi explanatio._

DIfferunt autem} Ca$us & fortun\,e di$crimen in eo e$$e docet, quod fortuna mi- nùs latè pateat, & in ijs duntaxat po$ita $it, qu\,e ex propo$ito, & con$ultò ge- runtur: ca$us verò non ita $e habeat. Sed enim aduertendum e$t ca$um bifariã $umi. Vno modo pre$sè, quo pacto neque ca$us e$t fortuna, nec contra vHa fortuna ca$its. Defi- nitur enim ita ac- Quid fit for- tuna. cepta fortuna, cau$- $a per acciderts in ijs, qu\,e a icuius gra tia delectu $iunt. Ca Quid ca$us. $us verò de$initur, cau$a per accid\~es in ijs, qu\,e alicui9 gra tia fiũt, $ine delectu tam\~e. Altero modo accipitur caf9, vte$t quid cõmune ca$ui, & fortunæ @@@\’q licet omnis fortuna ca$us $it, nõ tamen retro cõmeant. Ac $ecũdũ hãc raticn\~e [res-1446-v_0262_253_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Vnde & nece$$e e$t in rebus agendis fortunam ver$ari. _Text. 58._ Id{quam} ex eo $cire licet, quod fortunœ grandis pro$peritas, aut cum felicitate idem e{$s}e, aut illi afnnis videatur. Quare cùm felicitas actio $it quœdam, $iquidem bona e$t actio, ea profectò, in quœ actio non cadit, nec fortuitam quidem rem vllam po$sunt ef$icere. Ob eam\’que cau$$am, neque inani- _Text. 59._ matum vllum, neque bellua, neque mfans, qu\‘vd delectum non babeant, quidpiam agunt eorum, que fortuna eueniunt: nec item fortunœ grandi pro$peritate, aut excellenti infortu- nio, ni$i quadam $imilitudine vtuntur, vt Protarcbus fortu- natos dixit lapides, è quibus arœ extructie e$$ent, quòd bonore af$icerentur, cùm alij eiusdem generis pedibus conculcaren- tur. Sed etiam bœc ip$a quodãmodo à fortuna perpetiuntur, cùm fortuna is egerit, cuius actio in eis ver$atur: alio modo non patiuntur. Ca$us autem alijs quoque animalibus, & mul. _Text. 60._ tis inanimatis congruit, vt equum dicimus ca$u veni{$s}e, quòd cùm veni$$et, $eruatus e$t, cùm tamen vt $eruaretur non ve- ni{$s}et: tripes quoque ca$u cecidit, quòd $edendi quid\~e $it cau$- $a, $ed vt $ub$elliũ e{$s}et, non ceciderit. Per $picuũ ita{quam} e$t in _Text. 61._ bis, quœ alicutus gratia omnino fiunt, cùm non eius, quod eue- nit gratia, cuius cau$$a extra eξt, fiunt, tum nos ὰπò τα@- To μάTou, id e$t ca$u id $ieri dicere. Horum autem ea fortu- nœ tribui, quœ cùm in delectum cadant, in bis, quœ delectu sũt prœdita, ca$u efficiuntur. Signum aut\~e e$t, quia vox μὰ _Text. 62._ THE, quœ valet frustra, tum v$urpatur, cùm id cuius gratia aliquid $it, factum non fuerit, $ed illud, quod eius gratia. V t $i deambulatio deijciendi alui $it gratia, ea\’que deambulanti non $ub$equatur, fruξtra dicimus ambula{$s}e, & $uo effectu fru$tratam ambulationem: perinde ac μὰ THE, boc eξt fru$- tra id $it, quod cùm alterius gratia aptum $it e{$s}e, id non per- ficit, cuius gratia eξt cõparatum Nã $i quis $e fru$tra laui$$e dixerit, quod $ol non defecerit ridiculus profectò fuerit, $iqui- dem lotio eius gratia in$tituta non erat. Sic igitur Tò ὰUTó- _Text. 63._ μαTHV, boc e$t, fru$traip$um fuerit e$fectum Decidit nan{quam} lapis non feriendi gratia, ca$u igitur decidit, propterea quòd etiam cadere po$sit, feriendi gratia ab aliquo deiectus.

 $umitur ca$us hoc loco ab Ari$totele, de$initur\’que ita. Ca$us e$t cau$$a per accidens in ijs, qu\,e alicuius gratia fiunt.

Id\’que ex eo $cire } E$$e fortunam eorum tantùm, qu\,e con$ultò geruntur, probat Ari$to- teles, quia fortuna ijs competit, qubus contingit e$$e benè fortunatos, & quorum proprtium e$t in rebus agendis ver$ari. Quod ex eo intelligi pote$t, quia fortun\,e excellens pro$peritas aut e$t idem quod felicitas, qu\,e actio quædam e$t, aut e$t illi cognata. Qua- re $i ijs tantùm cõ- uenit fortuna, quo- rũe$t agere, & age- re e$t eorum, qu\,e vtuntur deliberatio ne (cætera enim magis aguntur, quã agunt) con$equens fit, vt fortuna tan- tùm reperiatur in ijs, quæ con$ultò fi unt. Circa hanc ra tionem aduerre ex 1. lib. Ethic. cap.7. felicitatem con$i$te Fortuna quo rum $it. re in actione ratio- ni co$entanca, qu\,e hominis e$t ppria, ei\’que in vita per$e- cta contingit. Qu\,e felicitas non idem e$t, quod pro$peri- tas, $ed ei aliquan- tulum a$$inis, qua- tenus ip$am ornat, & cumulatior\~e red dit; licet non de$u- erint, qui in ea fe- licitatem ab$olutè collocarint;ad quo rum dogma, et$i fal$um, allu$it Ari- $toteles cùm dixit pro$peram $ortunã aut felicitatem e$$e & c\,et.

Ob eam\’que cau$ $am} Licet ijs, qu\,e delectu carent, for tun\,e ratio non cõ- ueniat, $i propriè lo quendum $it, con- uenittamen $imilitudine quadam. Quo $en$u Protarchus fortunatos dixit lapides, è quibus deorum altaria con$tarent, quòd eis homines honorem cultumque exhiberent, & infortuna- tos eos, qui humi $trati conculcarentur pedibus. Additetiã Ari$toteles ea, in qu\,e deliberatio non cadit, licet circa fortuitos euentus aliquid nõ agant, po$$e tamen eos perpeti, $i aliquid in- terueniat factum ab ijs, qui fortuitò egerint. Exemplum e$$e pote$t in$ans, @@i alicuius opera obiectus $eris ab ijs $u$tentatus e$t, deinde ad regni fa$tigium peruenit.

 [res-1446-v_0263_254_t0]LIB. II. CAP. VI. EXPLANATIO.

Ab bis autem quœ $iunt natura id, quod fortuna euenit _Tex. 64._ maximè abiunctum e$t. Nam cùm prœter natur am e$$ectum quidpiam eξt, non à fortuna, $ed ca$u potiùs factum fui$$e enuntiamus. Quanquam & boc quoque diuer $um e$t, quã- _Text. 65._ doquidem vnius cau{$s}a externa e$t, alterius in$ita. Quid igi- tur ca$us, & quid fortuna, & quid inter $e differunt, dictũ e$t. V trunque autem eorũ ad eum cau{$s}œ modum pertinet, vnde motus oritur principium. Aut enim eorum, quœ natu- ra, aut eorum, quœ mente $iunt, cau{$s}œ $unt $emper 3 $ed earum multitudo de$inita non e$t. Cum verò eorum, quorum _Text. 66._ cau$$a, aut mens, aut natura e{$s}e pote$t, ca$us, & for- tuna $int cau$$œ, idque tum demum, cúm eorum aliquid fit ex accidenti, nibilque quod ex accidenti $it, ea antecedat, que $unt per $e, proinde que ex accidenti cau $a e$t, ea $it po$te- rior, quœ per $e e$t, ca$us nimirum, & for tuna mente, & _Text. 67._ natura erunt po$teriora. Quare $i quàm maximè cœli cau$$a $it ca$us, mentem & naturam, cùm aliorum multorum, tum buius vniuer$i priorem e$$e cau$am nece{$s}e e$t.

Signum autem e$t} Argumento à gr\,eci vocabuli notatione o$tendit ca$um reperiri in ijs, qu\,e alicuius gratia fiunt $iue con$ilio, $iuenatur\,e impul$u, $iue ab animatis, $iue ab ani- m\,e expertibus ef$iciantur. Nã ca$us, & fru$tra $unt $ibi admodũ vicina, $iquid\~e ὰυτóμα- τον, quod Latinis e$tca$us, deducitur ὰπo τoυ μὰTHE quod e$t fru$tra: at fru$tra dici- mus quicquid alicuius gratia comparatum fuit, nequetamen illud obtinuit.

Vtrũque auté} Statuit ca$um & for tunam ad genus cau Ca$us & $or- tuna ad e$$ici \~entern cau$sã pertinent. $\,e ef$icientis perti- nere, quia rfimirum $unt cau$æ ex dele- ctu, aut natur\,e im- pul$u efficientes id, cui exaccidente ad- iungitur, quod ca$u euenit, veluti cùm fo$sioni terrq, quam per $e & cõ$ilio $o$- $or moliebatur, the- $auri inuentio anne ctitur, aut lap$ui la- pidis $uo pte ponde- re deuoluti vulnera- tio pr\,etereuntis So- cratis.

Cum vero eorũ} Ex ijs, qu\,e hactenus di$putauit, progre- ditur contra Democritum, qui cœle$tis mundiortum ca$ i & fortun\,e a$cribebat. Nam cum Error Demo criti. ca$us & fortuna $int cau$$\,e per accidens, eorum qu\,e a mente vel natura fiunt, nihil ab ijs pro- fici$ci pote$t, quin aliquid quidpiam à mente, vel natura priùs oriatur, ex quo deinde fortui- tus ca$us $equi po$sit. Quare $i cœlum ca$u procreatum foret, oporteret aliquem effectum pet $e, eius molitionem antegre$$um fui$$e, quod ab$urdum dictu e$t.

 QVÆSTIO I. SIT NE FORTVNA, ET FA- tum in rebus an non? ARTICVLVS I. VERÆ DE FORTVNA

$ententiæ explicatio.

EThnici, vt erant infinitis $uper$titionibus implicati, for- tunæ numen dedere, nec $olum Poetæ, qui multa menti- u@tur, $ed etiam nonnulli Philo$ophi. Tamet$i hotum @uidam, dum in re $tulta volunt e$$e $apientes, fortunæ $exum @@tarunt, non Deam, vt Poetæ, $ed Deum appellantes. [res-1446-v_0264_255_t0]IN PHYSIC. ARIST. Fuerunt autem in hunc errorem inducti, quòd viderent laten- Cut Ethnici forton\,e nu- men tribue- rint. tes quo$dam, & inopinatos euentus, quorum cau$$am cùm igno- rarent, nec tamen nullam e$$e $ibi per$uaderent, occultum aliquod e$$e numen, à quo ij prouenirent, ide$t, fortunam $tatuerunt. Vnde illud Ciceronis, ignoratio rerum, atque cau$$arum, fortunæ nomen induxit.

Porro Cebes Philo$ophus, alij\’que veteres fortunam cæcam ef- Fortun\,e pi- ctura. finxere, furenti $imilem, volubili $axo pendentem. Quo picturæ artificio $ignificare volebant eam nihil ratione, aut iudicio, omnia Eius $ignifi- catio. temerè, & cæco impetu admini$trare; rerum humanarum aleam $us\’que de\’que vertere; iniquam vexatricem e$$e, malis propitiam, bonis aduer$am, vagam, ac ver$atilem, & in $ola leuitate con$tantem. Quò pertinet illud Boetij libro 2. de con$olat. pro$a 2. hunc conti- Boet. nuum ludum ludimus, rotam volubili orbe ver$amus: infima $um- mis, $umma infimis immutare gaudemus. Sed alijs etiam modis Ethnici fortunam pingebant ad eius potentiam $ignificandam. Nam Alia fortun\,e effigies. Bupalus, vt Pau$anias libro 4.ait, primus apud Smyrnæos $tatuam fortunæ fecit capite polum, altera manu cornucopiæ qua$i domi- nam gerentem.

Porro hanc tam ab$urdam, & ridiculam de fortunæ imperio & diuinitate $ententiam coarguit, præter alios, D. Augu$tinus 4. libro D. Aug. Lactant. de ciuitate Dei cap. 18. & Lactantius libro 3. cap. 28. & 29. Ea igitur explo$a duas conclu$iones $tatuemus. Prima $it. Negari non debet 1. concl. dari in rebus fortunam, $i fortuna $umatur, vt e$t cau$$a per accidens in ijs, quæ ob aliquem finem ex electione operantur. Hæc conclu- $io comprobata fuit ab Ari$totele cap. 5. huius libri, nec opus e$t plu ribus eam argumentis $tabilire; tamet$i non defuerunt ex po$terio- Qui omni- no ca$um, & fortunã ne- garunt. ribus Philo$ophis quidam ætate Magni Alberti, vtidem hoc in loco tractatu 2.cap. 10. commemorat, qui contra $en$erint, affirmarint\’q; non dari vllo modo ca$um, aut fortunam.

Secunda conclu$io. Re$pectu Dei optimi, maximi, nihil ca$u, aut 2.concl. D. Aug. fortuitò euenire pote$t. Hæc traditur à D. Augu$tino lib.3.de Tri- nitate cap. 4. hi$ce verbis. Nihil in i$ta totius creaturæ ampli$sima quadam, immen$a\’que Republica e$t, quod non de interiori, atque intelligibili aula $ummi imperatoris aut iubeatur, aut permittatur. A $truitur verò ab eodem in lib.83. quæ$tionum, quæ$t. 34. hunc in modum. Quidquid ca$u $it, temere $it; quidquid temerè fit, $ine prouidentia fit; $ed nihil extra diuinæ prouidentiæ regulá accidit: ergo re$pectu illius nihil temerè, aut vice fortuita pote$t accidere. Secundò id\~e $uadetur, quia $i quid cõparatione Dei po$$et furtuitò cõtingere, po$$et Deus e$$e cau$sa per accid\~es alicuius: quod repug- Repugnat De um e$$e cau$- $am per acci- dens alicuius rei. Boet. nat; primùm quia omnis cau$$a per accidens habet aliam nobilio- rem, ad quam reuocetur. Deinde quia id, quod e$t cau$$a per acci- dens, in$ci\~eter incurrit in effectũ, quod Deo neutiquã @@@uenit, de quo rectè $crip$it Boetius.5.lib. proximè citati operis, m@@ro 2.

[res-1446-v_0265_256_t0]LIB. II. CAP. VI. QVAESTIO. I.

Huic exalto cuncta tuenti Nulla terræ mole re$i$tunt, Non nox atris nubibus ob$tat.

Quæ $unt, quæ fuerint, veniũt\’q; Vno mentis cernit in ictu: Qu\~e, quia re$picit omnia $olus, Verùm po$sis dicere $olem.

ARTICVLVS II. QVO SENSV ADMITTI, AVT NE- gari fatum debeat.

DIcamus etiam nonnihil de fato, quod ca$ui & fortunæ cogna- tum e$t. Quidam fatum, inane nomen $ine re e$$e putarunt. Alij ita fati legibus addixere omnia, vt voluntatis arbitrium Varij errore circa fatum. tollerent, aientes fatum e$$e indeclinabilem rerum $eriem, & cate- nam per æternæ con$equentiæ ordines $emet ip$am implicantem: $iue naturalem, & nece$$ariam rerum con$equentiam. Alij præterea fati ordinem, ac prouidentiam ad $pecies, non verò ad $ingularia, $al- tem intereuntia, extenderunt.

His tamen reiectis, qui longè deuium à veritate iter tenuerunt, Dari fatũ in rebus. admittendum e$t dari in rebus fatum; $ed quale mox dicemus, neq; propterea aut rerum contingentiam, aut voluntatis delectum & li- bertatem adimi; cùm minimè conueniat, vt fatum impediat, vel è medio tollat modum agendi particularium cau$$arum, quarum aliæ ex libertate, aliæ $olo naturæ impetu, aliæ contingenter, aliæ ne- ce$$ariò ex $e, ac $uopte ingenio operantur. Præ$ertim cùm hæc in agendo varietas ad pulchritudinem, & ornatum vniuer$i magnope- re conducat. Quam qui mundo adimunt $imiles ijs $unt, qui è pictu- ra colorum differentiam, è mu$ica vocum varietatem, è tragædia per$onarum multitudinem tollunt.

E$t igitur fatum apud eos, qui recte $entiunt, nihil aliud, quàm Quid $it fa- tum. inhærens rebus mobilibus immobilis di$po$itio, per quam diuina prouidentia $uis quæ\’que nectit ordinibus, vt de$init Boetius lib.5. de con$olatione, pro$a 6. Siue, e$t ordo cau$$arum $ecundarum di- uinam prouidentiam exequentium. Quam priorem de$initionem hinc intelliges. Cùm Deus per cau$$as medias plera\’que effecta exhi- beat, pote$t eiu$modi cau$$arum ordinatio bifariam con$iderari: vno modo prout in ip$o Deo e$t; $ic\’que vocatur prouidentia; & defini- Quid proui- dentia. tur, ratio ordinis rerum in diuina mente exi$tens. Altero, prout e$t in cau$sis ordinatis, directis\’que à Deo ad effecta producenda; atque ita prædicta ordinatio fati rationem obtinet, dicitur\’que di$po$itio, $eu ordo rebus mobilibus inhærens; mobilibus, inquam, quia cau$- $æ $ecund@@iæ, in quibus fatum reperitur, in $e $pectatæ mutationi $unt obr@@xiæ: & in hanc, velillam partem cadere po$sunt. Appel- latur ni@@lominus idem ordo immobilis, quia $tabilis e$t, ac firmus [res-1446-v_0266_257_t0]IN PHYSIC. ARIST. non in $e, vel ab$olutè, $ed relatus ad diuinam prouidentiam, è cuius fonte de$cendit. Dicitur po$tremò prouidentia diuina per eiu$mo- di ordinem cuncta nectere; quia quæ Deus facienda apud $e $tatuit, illius interuentu reip$a promit ac perficit.

Verùm obijciet aliquis. Fatum e$t cau$a rerum, quæ fato per$i- Obiectio 1. ciuntur, pertinet\’que ad effectricis cau$æ genus, cùm ea, quæ ei $ub- incta $unt, efficiat. Igitur fatũ non e$t ordo. Probatur con$equutio, quia ordo e$t relatio; relatio autem nullam efriciendi vim po$sidet. Obi. 2. D.Aug. Secundò D. Augu$tinusin Ioannem tractatu 37. & libro 5. de Ci- uitate Dei cap. 9. & in lib. de doctrina Chri$tiana, alijs\’que in locis D.Greg. fatuos cen$et eos, qui fatum aliquid e$$e putant. Item\’que D. Gre- gorius in homilia 10. Epiphaniæ monet ne quid fatũ e$$e exi$time- mus. Igitur fatum nihil e$t.

Ad primum horum dicendum, $i fatum ex $ua formali ratione Dilu.1.obie. $pectetur, e$$e relationem illam ordinis, nec eo modo ad cau$$am ef- ficientem pertinere; $ed duntaxat cũ pro cau$sis ip$is ordinatis ac- cipitur. Ad $ecundum cùm patrum auctoritas fatum damnat, fatum Dilu.2. $umere pro ineuitabili illa nece$sitate rerum contingentium, & ar- bitrij libertatem adimente; quam vti diximus, nonnulli falsò indu- cebant.

_CAP. VII._

AT verò cau$$as e$$e & tot, quot diximus, numero, _Text. 68._ manife$tum e$t. Totidem enim quœ$tio ea com- prebendit, qua propter quid, quœritur. Nam quœ- $tio, propter quid, aut ad formam in immobilibus, bt in Matbematicis, vltimi reducitur, $iquidem ad re- cti, aut commen$urati, aut alterius cuiu$piam de$initio- nem ad extremũ reuocatur. Aut ad id, quod primàm mo- _Text. 69._ uit, vt cur bellum intulerunt? quia prœdati $unt: aut cuius gratia? ut imperium obtineant: aut materia in bis quœ gene- rantur. Has igitur, tot \’que e{$s}e cau$$as perspicuum e$t.

 Capitis $eptimi Explanatio.

AT vero cau$$as} Quoniam tam varios cau$$arum modos recen$uit, nè quis inde forta$$e occa$ionem capiat exi$timandi plura e$$e cau$$arum ge- nera, quàm quatuor, hunc con$irmat numerum, o$tendens nee plura, nee pauciora e$$e, argumentatur\’que in hunc modum. Tot $unt genera cau$- Cõprobatur quaternarius numerus cau carum.} $arum, quot ea, qu\,e qu\,eruntur: h\,ec autem quatuor $unt: igitur cau$$arum genera $unt quatuor. Maiorem propo$itione n $ubticuit, minorem indu- ctione comprobat. V$urpauit autem verba illa, propter quid τò iα τi fu$a $igni$icatio- ne, quornodo cau$sis omnibus accomodatur; alioqui $inali duntaxat.

Ad formam in immobilibus} Ex empla cau$\,e forma lis dicit reperiri in immobilibus, ide$t in ijs, qu\,e absque materia, motu\’que con$iderantut, qua- les $unt res Meta- phy$ic\,e, & Mathe- matic\,e, id\’q, in Ma thematicis priua- tim o$tédit, vbi qu\,e rentib9 {pro}pter quid aliquid ita $e ha- beat, de$initionem, qu\,e $olam formam comprehendit, reddimus, in eam\’que vltimò explicatio@@@ controuer- $i\,e re$oluimus. Vt $i quis a Mathematico petat cur linea aliqua recta $it, re$po@@@@bit, quia ex \,equo $ua interiacet puncta, $eu quia linearum à puncto ad punctum tendentiu@@inima e$t; [res-1446-v_0267_258_t0]LIB. II. CAP. VII. EXPLANATIO.

Cùm autem cau{$s}œ $int quatuor, omnes no{$s}e Pby$ici eξt, _Text. 70._ & quœ $tionem, qua quœritur, propter quid, in omnes redu- cens natur aliter reddet materiam, formam, id quod mouet, & id cuius gratia. Sed plerunque tres in vnum coeunt, quan- doquidem forma, & id cuius gratia, $unt vnum: id autem, vnde motus origo e$t, eius e$t $peciei, cuius bœc $unt: bomi- nem nãque bomo generat, atque omnino ea, quœ cùm mouent mouentur: quœ autem non ita $e babent, non iam ad Pby$i- cam $pectant. Neque enim motum, aut motus principium in $e babentia, $ed ab omni inotu libera motionem ef$iciunt. _Text. 71._ Quo $it vt tres $int tractationes, vna de immobili, altera de _Tex. 72._ mobili quidem, $ed eo quod non interit, tertia de ijs quœ in- tereunt. Cau$$a ita\’que propter quam ab eo redditur, qui & ad materiam, & ad formam, & ad id, quod primùm mouit, reducit. Generationis enim boc modo maximè cau$$as con$i- derant quid, po$t, quid fiat, & quid primùm effecerit, aut quid perpe$$um fuerit, eodem{quam} modo $emper id, quod deinceps $e- quitur. Duplex autem principium eξt, quod natur aliter _Text. 73._ mouet, quorum alterum quia motionis principium in $e non babet, non est naturale: quo in genere e$t $i quid mouet, nec mouetur, veluti id, quod immobile penitus est, & omniũ pri- mum.

 qu\,e e$t line\,e rect\,e definitio. Si petatur cur aliquis ãgulus rectus $it, dicet, quia linea recta $uper rec@ã ad perpendiculũ cad\~es angulos rectos facit. Si rogetur cur aliqu\,e line\,e $intm\~e$ura \,e, re$põdebit, quia habent cõmunem aliquã men$urã, qu\,e e$t cõmen$uratarũ linearũ definitio.

Ad id quod } Proponit exempla aliarum cau$$arum, qu\,e item redduntur, cùm di$quiri- Variatú cau$ $ar@m exem pla. mus quamobrem aliquid $it, vt quamobrem Phocen$ibus Thebani bellum intulerunt? red- ditur cau$$a mouens, $eu efficiens, quia Phocen$es eorum templum $poliarunt. Quamobrem Rex Per$atum Gr\,eciæ bellum intulit? redditur finis, quia Gr\,eci\,e volebat imperare. Quam- obiem putruit lectus? redditur materia, quia con$tabat ex ligno.

Cùm autem cau$$\,e } Statuit pertinere ad Phy$icum no$$e omnia cau$$arum genera, ea\’que Phy$iologus omnia cau$- $arum genera nouit, red- dit\’qu\,e. po$$e reddere, naturaliter; ide$t, ex proprijs principijs differendo. Ad huius verò rei vlterio rem explicationem duo $ubijcit. Alterum e$t, cau$$arum ad $ub$tanti\,e generationem concur- rentium plerum\’que tres in vnum coire: $cilicet formam rei generantis, & genit\,e, atque etiam finem, tametfi nõ eodem pror$us mo do. Finis namque, & forma rei genit\,e $unt idem numero inter $e; non tam\~e idem numero, $ed $pecie tantùm cum $orma generantis. Quod videre e$t in procreatione ho- minis, & aliorum $imilium, qu\,e cũ mouent, mouen- tur:talia enim $unt qu\,e phy$icam mo- tioné efficiunt. Ait autem ita plerun\’q fieri; quia non $em per ita res haber. Nam in generatio nibus, quas æ qui- uocas nominant, vt cùm $ol ex putre $cente materia mu- rem generat, for- ma generantis $pe- cie differt à forma rei genitæ.

Quo $it } Notat $ecundò, cùm tria $int mouentium genera, $cilicet immobìlia, boc e$t Tria genera mouentium. Deus & intelligentiæ, mobilia interitus expertia, ide$t cœle$tia corpora; mobilia interitui obnoxìa, nempe c\,eter\,e res naturales, vnunquodque ex his $uam tractationem expo$cere; li- cet duo po$teriora ad eundem arti$icent pertineant. Nam primum negotij e$t Metaphy$ici, $ecundum & tertium Phy$ici. Ac de primo di$$eruit Ari$toreles in libris primæ Philo$ophiæ: de $ecundo in libris de Cœ'o detertio in c\,eteris operibus $u\,e Phy$iologi\,e.

Cau$$a ita\’que} Probat iam omnes quatuor cau$$as pertinere ad Phy$icam con$ideratione. Nam eiu$dem di$ciplinæ e$t generationem, & generationis cau$$as $cire. Quare cùm ad Phy- cam pertineat ortum rerum naturalium con$iderare, pertinebit & eius cau$$as cogno$cere. Porro autem inueniti in qualibet generatione cau$$as omnes inde con$ta: qu a inueni ut imprimis id gratia cuius e$$iciens operatur, ide$t, finis; & forma ip$a, qu\,e inducitur, & item quod patitur, formam\’que recipit, id e$t materia; ac deni\’que efficiens, quod rem gignit.

Duplex autem} Dixerat cau$$as, quæ ita mouent, vtip$\,e immobiles $int, con$ideratio- nis Phy$ic\,e n@@ e$$e. Nunc quia po$$et id qui$piam in dubium vocare, propterea quod om- nia eiu$mod @@ouentia naturaliter, hoc e$t, vi, ac facultate propri\,e nature\,e moueant; & qu\,e- cunque m@nt naturaliter videntur cadere $ub contemplationem Phy$icam: occurrit non [res-1446-v_0268_259_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Item\’que e$$entia & forma: finis enim est & cuius gra. _Text. 74._ tia. Quare cùm natura a alicuius gratia efficiat, banc quoque nece{$s}e e$t $cire, & cau{$s}a propter quam, omni ex parte reddi debet, veluti ex boc illud nere$$ariò fieri, ex eo au- tem illud aut omnino, aut plerun\’que, et$i boc futurum est, vt ex propo$itionibus conclu$io, & quia bœc e$$entia est, & quia $ic prœstat, non omnino, $ed pro cuiu$que e$$entia.

CAP.

 qu\,e quouis modo nituraliter mouent pertinere ad Phy$icum, $ed qu\,e habent in $e princi- Qu\,e mouen tia pertineãt ad Phy$icũ. pium motionis, quo ip$a cieantur: quod longe abe$t à primo mouente, hoc e$t, Deo, in quo nulla pror$us mutatio inueniri pote$t.

Itemque e$$entia { Forma quatenus rationem finis obtinet, vnum e$t ex immobilibus, quia finis mouet nullm in $e motum $ube indo: pertinet tamen eius con$ideratio ad Phy- $icum, quia cùm natura gratia finis operetur, nemo exactè naturam cogno$cet, qui formam etiam qua finis e$t, ignorauerit.

Cau$$a propter quam { Docet Phy$icum per omnia cau$$arum genera damon$trare. Nam Phy$icus per omnes cau$ $as de mon$. trat. per cau$$am efficientem demon$trat rem quampiam e$$ici, aut nece$$ario, vt $ieri dies lon- giores, quia $ol ad nos propiùs accedit: aut plerunque, vt ex eo quod genitor bipes $it prolem futuram bipedem.Per cau$$am materialem, vt mixta di$$olui, quia con$tant ex quatuor ele- mentis. Per formam, vt hominem e$$e aptum ad cape$$endas di$eiplinas, quia e$t particeps ra- tionis. Per finem, vt d\~etes aduer$os acu- tos e$$e, quia dantur à natura ad diuid\~e- dum cibum.

Veluti ex hoc { Cau$$am e$$icien- t\~e indicat illis ver- bis, ex hoc illud, materialem illis, vt ex propo$itionibus conclu$io, e$t enim talis conclu$io, quia con$tat tanquam ex materia talibus terminis in ma- iori, & minori propo$itione di$po$itis. Formalem illis, & quia h\,ec e$$entia e$t, nam forma e$t pr\,ecipu\,e ratio quidditatis. Doni\’que finalem illis, & quia $ic pr\,e$tat, nam ex fine, tanquam ex men$ura $umitur ratio conuenientiæ, vti oculos debere e$$e in capite, quia ita $peculato- ribus conuenit. Addit autem, Pro cuiu$que e$$entia, quia finis vnicui\’que proptius e$t illi opti- Finis vni- cuique pro- prius, illi opti mum quid. mum quid $pectata eius natura, qu\,e vt in alijs alia e$t, ita & alius finis.

 QVÆSTIO I. VTRVM CAVSSA RECTE A PHI- lo$ophis definiatur, an non? ARTICVLVS I. TRADVNTVR VARIÆ CAVSSÆ

definitiones è quibus vna maximè probatur.

SEquitur vt de cau$sis di$$eramus, quarum tractatio præ- cipui momenti in Phy$iologia e$t; non $olùm quia cau$- $æ $unt qua$i fontes aliqui perennes, ac redundantes, vn- de exi$tunt omnia, quæcun\’que natura rerum capit, & continet; $ed etiam quia ex earum ignoratione & effectorum noti- tia admiratio exi$tit, à qua $icuti, te$te Ari$totele 1. Metaphy$. c. 2. Ab admira- tione cæpit Philo$ophia. po$t Platonem in Theæteto, initium duxit Philo$op@@a; ita tunc ab$oluta cen$etur, cùm admiratione ip$a depo$ita perfe@@m cau$$a- [res-1446-v_0269_260_t0]LIB. II. CAP. VII. QV AESTIO I. rum notitiam amplexa e$t; vnde He$iodus in libro, qui in$cribitur He$iodus. opera, & dies, eum felicem vocat, qui potuit rerũ cogno$cere cau$- $as.

Vtigitur quid cau$sa $it primùm $crutemur, $ciendum e$t cau$sæ Cau$s\,e no- men variè $u- mitur. nomen multifariam v$urpari; nonnunquam admodum amplè, ali- quando nimis pre$sè, interdum medio quodam modo. Admodum amplè, & more populari, dum ita $umitur, vt cum principio reci- procetur; quo pacto cau$sæ nomen accepit Ari$toteles 12. libro Metaphy$.cap.2.tex.12.cùm priuationem cau$sam vocauit. Nimis pre$sè, cùm cau$sa $pectatur, prout habet ordinem ad effectum; & effectus quatenus ab efficiendo dicitur; $ic enim $olam agentem cau$sam complectitur. Atque in hoc $en$u ait D. Augu$tinus lib.83. D. Aug. Plat. quæ$t.q.28. omnem cau$sam efficientem e$se, & Plato in Hippia Maiore, efficiens & cau$sam nihil omnino differre. Medio quodam modo, cùm omnia, ac $ola quatuor vulgata cau$sarum genera com- prehendit. Quæ propria e$t, & à Philo$ophis pa$sim v$urpata cau$s\,e notio; atque in eo$en$u erit à nobis de cau$sa hoc in loco di$putan- dum.

Porro cau$sæ definitioriem nullibi expre$sè tradit Ari$tote- les; $ed ex ijs, quæ proximo $uperiori capite, text. 68. docuit, hanc interpretes eliciunt. Cau$$a e$t id, quod reddimus, cùm De$initio ca@@ $e1; ex Ari$t. propter quid res quæ\’que ita $e habeat, inquiritur. Quo in lo- co verbum, propter quid, quod $i propriè $umatur ad cau$sam finalem duntaxat pertinet, fu$a $ignificatione v$urpauit, ita vt in omnes cau$sas pateat. Plutarchus verò libro primo de placitis Alia de$initiò ex veterũ pla- citis. Philo$oph. capit. 11. ex veterum decretis ita cau$sam de$init. Cau$- $a e$t, per quam aliquid contingit. Auicenna, in $ua Metaphy$i- ca tractatu 6. capit. 1. cau$sam cen$et e$se id, quod tribuit e$se rci. Alia ex Auic. Boetius in Topicis, D. Thomas, alij\’que Peripatetici hanc defi- nitionem crebro v$urpant, quam ex libro de cau$sis elicitam vo- lunt; Cau$sa e$t id, ad quod aliud $equitur. Intelligunt autem Alia à Peripa- teticis crebrò v$urpara. $equi aliud ita, vt ab illo e$se accipiat. Nam\’que ex facultate ad ri- dendnm $equitur humanitas; cùm ri$ibile & homo inter $e reci- procentur; & tamen facultas ad ridendum non e$t humanitatis cau$sa; quia humanitas $uum e$se ab illa non accipit.

Cæterùm ex omnibus definitionibus illa nobis magis arri- Alia, qu\,e c\,ete ris pr\,efertur. det. Cau$sa e$t id, à quo aliquid per $e pendet. Eius autem ex- plicatio in ijs, quæ $uperiori libro circa definitionem principio- rum di$$eruimus, magna ex parte continetur. Quare non e$t cur actum agamus. Illud tantùm adijcimus, particulam, per $e, poni ad reinouendas cau$sas per accidens, vt mu$icum re$pe- ctu ædific@, & eas, quas appellant conditiones, $ine quibus non, [res-1446-v_0270_261_t0]IN PHYSIC. ARIST. cuiu$modi $unt rerum occa$iones, locus, & tempus, alia\’que id ge- nus, $ine quibus actio non procedet, cùm tamen effecta non per $e, & directò ab illis pendeant.

ARTICVLVS II. OBIECTA CONTRA DEFINI- tionem cau$sæ.

SEdiam aliquis obijciet. Nonnulla dantur, quæ non $unt cau$s\,e, Obiect. à quibus tam\~e aliqua per $e dep\~edent: quædã it\~e $unt cau$$æ, à quibus non pen dent per $e alia: igitur definitio cau$sæ nec $oli nec toti definito cõuenit. Prior antecedentis pars o$tenditur. Nã vnum relatum pendet per$e ab alio; cùm relatorum proprietas $it $e$e mutuò in rerum natura ponere & tollere. Item generatio pen- Ex depend\~e- tia vnius re- lati ab alio. det per $e à priuatione; $iquidem priuatio e$t per $e principiũ illius. Item homo pendet per $e ab animali rationis participe; quandoqui- Generatio- nis à priua- tione. dem illius e$sentia hæc e$t. Præterea humanitas Chri$ti pendet per $e à V erbo diuino, vt à terminante ip$ius dependentiam: Et tamen Hominis à $ua e$sentia. Humanitatis à Verbo di- uino. neque vnum relatum cõparatione alterius cau$sa e$t, cùm ambo $int $imul natura, vtin relationis categoria docet Ari$toteles; neque pri- uatio e$t cau$sa generationis, vt ex $uperiori libro patet; neque ani- mal particeps rationis e$t cau$sa hominis, $i verum e$t, quod alibi di- ximus, omnem cau$sam di$tingui e$sentia à $uo effectu; neque item Verbum diuinum quatenus terminat humanitatis dependentiam, pote$t e$se cau$sa, quia cùm radix cau$salitatis diuinæ erga crea- turas $it potentia diuina, quæ e$t eadem in tribus per$onis, iam om- nes tres per$onæ terminarent dependentiam humanitatis, atque adeò omnes illi e$sent vnitæ, quod decretis fidei repugnat. Ergo etcæt.

Deinde po$terior pars antecedentis ita $uadetur. Commune phi- A communi effato Philo. lo$ophorum effatum e$t, id quod e$t primum in vnoquoque gene- re e$se cau$sam reliquorum; & tamen aliqua dantur in generibus pri ma, à quibus non pendent reliqua. Ergo aliquid e$t cau$sa, à quo aliud non per $e pendet. Probatur a$sumptio; quia candor e$t pri- mus in genere colorum, & lux prima inter omnes qualitates, quæ $ub $en$um cadunt: & tamen neque à candore alij colores, neque à luce omnes qualitates $en$ibiles pendent.

ARTICVLVS III. DILVTIO OBIECTORVM. [res-1446-v_0271_262_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO I.

SVperiora obiecta, quæ ad confirman dam priorem antecedentis partem allata fuere, paruo negotio confutabit, qui dixerit nihil per $e ab aliquo pendere ($altem prout pendere hoc loco à no- bis $umitur) ni$i ab eo accipiat e$$e: quo pacto non $unt affecta aut vnum relatum comparatione alterius; aut generatio re$pectu priua- tionis. Item dependentiam propriè $umptam non ver$ari inter ea, quæ e$$entia non differunt, $ic\’que hominem, $i propriè & Philo$o- phicè loquendum $it, non pendere ab animali rationali. Quod verò attinet ad dependentiam humanitatis à diuino V erbo, quod altio- ris negotij e$t, re$pondemus humanitatem pendere ab illo, vt à puro Verbum diui num compa ratione hu- manitatis a$- $umpt\,e habet modũ cau$s\,e formalis. termino, non vt à conferente per $e primò aliquod e$$e naturæ: pro- inde\’que V erbum diuinum non propriè humanitatis cau$$am e$$e: habere tamen modum qu\~edam formalis cau$$æ re$pectu illius, qua- tenus eam $upra omnem naturæ modum perficit, $uam ei $ub$i$ten- tiam, & per$onalitatem attribuendo.

Circa id, quod po$tremò obiectum fuit, aduerte in primis effa- tum illud, primum in vnoquoque genere e$t cau$$a reliquorum, non inueniri in 2. libro Metaphy $.c.1. tex.4. vnde à nonnullis citatur. Eo enim loco tantùm docet Ari$toteles $emper illud e$$e magis tale, propter quod vnumquodque tale e$t. Deinde quòd ad eius intelli- gentiam $pectat, non parum inter $e auctores di$sident, vt videre e$t apud Capreolum in 2. di$t. 14. q. vnica art. 1. Ferrarien$em ad caput 13. libri primi contra gentes. Omi$$a longiori di$putatione, placet interpretatio Durandi in 2. di$t.15. quæ$t. vltima, et$i Thomi$tis nõ probetur, videlicet id, quod e$t primum in vnoquoque genere e$$e cau$$am reliquorũ, $i $it primum in aliquo genere cau$$alitatis; quo- Quo pactõ primũ in vno quoque gene re dici po$sis cau$sa reli- quorum. modo primum efficiens e$t cau$$a omnium ef$icientium; & vltimus finis, qui e$t vltimus, & principalis in genere finium, e$t cau$$a finalis aliorum. Primum verò, $iue præ$tantius in genere prædicamentali, hoc e$t, inter $pecies alicuius categoriæ, cuiu$modi e$t candor inter colores, lux inter $en$iles qualitates, non oportere e$$e aliorum cau$- $am, $icau$$a propriè $umatur. Addimus tamen id, quod ita primum e$t, po$$e vtcunque vocari cau$$am exemplarem aliorum, quatenus e$t veluti men$ura, cuius maiori, minoriùe propinquitate eorũ per- fectio æ$timatur; $ecundum quã con$iderationem alia quoquo mo- do abilla pendere dicenda $unt. Vnde patet nihil $uperioribus argu- mentis fui$$e conclu$um contra cau$sæ definitionem, cuius multò vberior, & illu$trior explicatio tradita e$t à Fon$eca lib.1. Metaph. cap.7.q.1.$ect.3.

QVÆSTIO II. VTRVM NE CAVSARVM GENERA quatuor $int, an non? [res-1446-v_0272_263_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS I. CONSTITVITVR CAVSA- rum numerus.

DE numero cau$arum neque inter pri$cæ doctrinæ Veterum opi niones denu mero cau$$a- rum quære apud Laertiũ in vita Zeno nis Cittici. Mirandulá I. de examine vanit.c.10. viros, neque inter po$teriores Philo$ophos $atis Di$erepantes $ententi\,e de numero cau- $arum. con$titit. Non nulli enim, quibus cau$arum turba di$plicuit, $olam materiam cau$æ nomine dignam habuere, $imiles ijs, qui opus aliquod Phidiæ, aut Praxitelis intuentes $olum in eo marmor, aut æs admirantur. Alij ad materiæ iacentis inertiam, effi- cientis cau$ae; vim tantummodò adiunxere. A lij numero gaudentes impari tres fecere cau$as, Deum, materiam, & formam. Deni\’que, vt cæteros omittamus, fuere è recentioribus Philo$ophis, qui octo cau$arum genera non minùs inter $e diuer$a, quàm $unt, quæ Ari$- toteles po$uit, numeranda iudicarint.

Vera tamen e$t Ari$totelis $ententia a$$erentis quatuor e$$e dun- Quaterna@i9 cau$$arũ nu- merus. taxat cau$arum genera; $cilicet cau$am efficientem, finem, formam, & materiam. Quem ille numerum ex varietate quæ$tionum, quibus propter quid aliquid $it, quæritur, capit.7.huius libri comprobauit. Nam cùm cau$$a $it ratio, quæ affertur ad quæ$tion\~e explicandam; Cõprobatur. quot $unt genera quæ$tionum, tot erunt cau$arum: quæ$tionũ au- tem quatuor $unt genera. Aut enim quærimus, cuius gratia aliquid fit, & e$t finis:aut à quo fit, & e$t efficiens:aut ex quo, & e$t materia: aut per quid, & e$t forma.

Idip$um quoque alijs rationibus confirmarunt Albertus Mag- nus hoc loco tractatu.2. cap.7.& 5. Metaphy $icorum c.3. D. Tho- mas in opu$c. 31. Auicenna in $ua Metaphy $ica, tractatu 6. cap. 1. Simplicius hoc in libro ad text. 68. Sufficiet tamen hæc vna ratio. Compo$ita naturalia non fiunt ex nihilo; quia per naturam ex ni- A$truitur id\~e numer9 cau$ $arũ alia ra- tione. hilo nihil fit: fient igitur ex aliquo præ exi$tente, quod cum non $it totum compo$itum; alioqui iam res ante ortum $uum exi$teret, oportebit fieri $imul ex alio denuo accedente, quod rem compleat, ab$oluat\’q: at quod præexi$tit, e$t pura pot\~etia, $eu materia; quod ab$olution\~e affert, e$t actus, $eu forma. Igitur omnia cõpo$ita natu- ralia con$tant ex duplici cau$$a interna; videlicet materia, & forma. Rur$us præter has, quia nihil à $eip$o effici pote$t, requirũt cau$am efficient\~e, à qua producãtur; effici\~es aut\~e $inõ temerè, & inordinatè agat, nece$$e e$t, vt ob aliqu\~e finem operetur. Erunt igitur cuiusli- bet rei naturalis quatuor cau$æ; duæ internæ, materi@@cilicet, & Res phy$ic\,e omniũ max- mè compo. fit\,e. forma: & externæ duæ, vt pote efficiens, & finis. @@od $i res naturales, quæ omnium maximè compo$itæ $unt, a@@ue adeò [res-1446-v_0273_264_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO II. à pluribus dependet, plures cau$as nõ exigunt, planè $equitur cau- $arum numerum ampliorem e$$e neutiquam po$$e, $i de generalibus cau$$andi modis loquamur.

ARTICVLVS II. OBIECTA QVÆDAM.

SED contra hæc $ic licet obijcere. In$trum\~eta agentium, vt ca- 1.obiectio. lor ignis, $erra artificis, alia\’que huiu$modi $unt veræ cau$$æ; cùm in effecta per $e influant; & tamen ad nullum ex quatuor generibus pertinent: pluraigitur $unt cau$arũ genera. Probatur a$- lumptio. Nam quod ad cau$am efficientem, ad quam pertinere vi- debantur, re vera non pertineant, ex eo con$tare videtur, quia cau- $a efficiens vt Ari$toteles docuit hoc in lib. cap. 3. tex. 29. e$t, à qua effectus primò oritur; at effectus non primò oritur ab in$trum\~eto; cùm in$trumentum non ni$i virtute prioris agentis operetur.

Deinde Actus pendent per $e ac $ecundum e$$entiam ab obiectis, 2.obiect. in quæ feruntur; ergo obiecta $unt cau$æ actuum: & tamen ad nul- lum è quatuor vulgatis generibus videntur pertinere. Sunt igitur plura genera. Quòd $i quis re$pondeat obiecta pertinere ad cau$am Pr\,eoccupa- tio. finalem, quia actus referuntur ad obiecta tanquam ad finem; in prõ- ptu e$t refutatio. Nullius enim rei e$$entia $ecundum $e $umpta p\~e- det à fine, $icuti nec ab e$$iciente; cùm hæ duæ cau$æ non re$piciant effecta, ni$i vel quatenus actu producũtur, vel vt producibilia $unt, quæ e$t quædam effectio rerum e$$entiam con$equens, non verò ip$a e$$entia.

Tertiò Cau$a efficiens intellectu prædita, dum ex arte agit intue- 3.obiect. tur exemplar, quod imitatur, & à quo per $e pendet res, quam effi- cit. Igitur exemplar e$t cau$a per$e rerum artefactarum. Nec $atis- Confu@atio re$pon$ionis faciet qui dixerit Ari$totelem $olas rerum naturalium cau$as tradere in$titui$$e. Nam\’que licetres naturales nõ per $e pendeant ab exem- plari creato; pendent tam\~e ab ideis, $iue exemplaribus diuinis, re$- pectu quorũ artefacta quædam $unt. Quare etiam res naturales ha- bent exemplaria, à quibus per $e dependent. Quæ cùm Ari$toteles hoc loco non tradiderit, $anè parum accuratè videtur cau$$arum ge- nera numera$$e.

ARTICVLVS III. DILVTIO OBIECTORVM.

AD@@mum horum re$pondet Philoponus hocin lib. tex. 27. Dilution.ob. in@@umentareduci ad cau$am materialem; $ed non rectè $en- t@@ Primùm quia $ola cau$a efficiens propriè in$trumenta [res-1446-v_0274_265_t0]IN PHYSIC. ARIST. habet. Deinde quia in$trumenta in$luunt actiuè in effectũ dum ag\~e- tis action\~e exequuntur, quod materiali cau$$æ non conuenit. Qua- re dicendum potiùs in$trumenta pertinere ad cau$am efficientem, In$trumenta pertinent ad cau$am effici @ntem. e$to illis tradita cau$æ efficientis definitio non competat; quia nimi- rũ nõ omnes cau$æ effici\~etes ea definiuntur, $ed præcipuæ tãtùm, & quæ dignæ habentur, quibus effecta $impliciter attribui po$sint.

Ad $ecundum, dic obiecta comparatione actuum, quibus $peci\~e Dilutio 2. tribuunt, non pertinere ad cau$am finalem, vt probat argumentum, $ed ad formalem; non quidem internam, $ed externam duntaxat, vt Obiecta re$- pectu actuum pertinent ad cau$$um for- malem exter nam. docet D. Thomas in prima $ecundæ q. 1. art. 3. E$t enim proprium cau$æ formalis certæ $peciei notam rebus indere, quod actibus præ- $tát obiecta; nõ quid\~e eos intrin$ecè cõponendo, $ed exteriùs m\~e$u- rando. Nec officit quod illis notiõ cau$æ formalis, quam Ari$tote- les hoc in lib. cap. 3. tex. 28. a$signauit, $impliciter non accommo- detur: non enim eo loci cau$a formalis in tota $uæ $ignificationis am- plitudine definita e$t.

Vltima obiectio peculiarem attingit difficultatem de cau$a ex- emplari, quæ $eparatim à nobis excutienda e$t.

QVÆSTIO III. QVID NAM SIT EXEMPLAR. ARTICVLVS I. ENODATVR EXEMPLARIS, $euideæ definitio.

IDEARVM cognitionem non $olùm ad $api\~e- tiæ $tudium nece$$ariam, $ed ad morũ di$cipli- nam perutilem e$$e con$tat ex ijs, quæ $crip$it Cognitio ide arum quanti $it mo menti. D. Aug. Clem\~es Ale. D. Augu$tinus lib. 83. quæ$tionum, quæ$t. 46. & Clemens Alexandrinus lib. 4. Stromat. Ille enim negat ab$que ideis quenquam $apientem e$$e po$$e; hic affirmat eum, qui diuinas ideas contemplatus fuerit, victurum qua$i Deum inter homines; quòd nimirum alti$sima æ$timanti, res i$tæ $ublunares volent velut vm- bræ. Porro nos hocloco de exemplari, $iue idea di$$eremus, quòd hoc vnum $it è generibus cau$arum, vt mox patebit; de quo tamen Ari$toteles aut nihil, aut ppe nihil di$putauit. Imprimis ergo quod ad naturam, definitionem\’que ideæ $pectat, variæ de illa fuere $ent\~e- tiæ, vt legere e$t apud Eu$ebium Cæ$arien$em in lib. c@@tra Philo- De natura ide\,e diuer$a dogmata. $ophos cap. 44. Alcinoum in libro de doctrina Platon@ cap. 9. & Plutarchum lib. de placitis cap. 3.

[res-1446-v_0275_266_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO III.

Sedijs omi$sis placet ea definitio, quæ colligitur ex D.Augu$tino libro 12. de ciuitate Dei cap. 25. traditur\’que à D. Thoma de verita- te quæ$t. 3. art. 1. videlicet, Idea e$t forma, quam aliquid imitatur Ider defini- tio exD.Aug. ex intentione agentis determinantis $ibi finem. Quæ vt intelliga- tur, aduertendum e$t formam, quòd ad rem præ$entem attinet, tri- partitò diuidi; $cilicet in formam à qua, ex qua, & ad quam. Forma Tripartita formarũ va- rietas. à qua e$t ea, à qua effectus, vt ab agendi principio egreditur. Forma ex qua e$t illa, è quares con$tat. Vtriu$que exemplum e$t animus hominis, à quo intelligendi actio manat, & ex quo $imul cum mate- ria homo componitur. Forma verò ad qua\’m e$t, ad cuius $imilitudi nem aliquid fit.

I @itur in propo$ita definitione locum generis $ubit forma prout Enucleatur ideæ defiul- tio. hanc triplicem formarum varietatem compreh\~edit. Verba illa, quã aliquid imitatur, excludunt à ratione exemplaris formas, quas aliæ non imitantur, vt formam humanã comparatione formæ ignis. De- inde illa, ex intentione agentis, remouent formas, quas effecta ca$u exprimunt, quo pacto $i Apelles nihil ad Platonem re$piciens $uis eum lineamentis fortuito effingeret, non diceretur Plato illius ima- ginis exemplar. Additur, determinantis $ibi finem, vt reijciantur Form\,e agen- tium natuta- 1.um nõ $ung ide\,e. formæ agentium naturalium, veluti forma ignis alium ignem gene- rantis. Neque enim illaignis geniti exemplar propriè dicitur: quia cùm ignis per intellectum, & voluntatem nequaquam operetur, fi- nem $ibi præ$tituere nequit; quod tamen in ijs, quæ proptiè ad ex- emplar agunt, nece$$ariò requiritur. Vnde D. Thomas art. 3. quæ- $tionis proximè citatæ admonet nec ip$am diuinam e$$entiam, quà e$$entia e$t, $ed quà intellecta, ideæ habere rationem. Quare probã- da non erit eorum $ententia, qui a$$erunt effecta naturalia habere ideã, $iue exemplar $ui in cau$$a proxima: ni$i forte exemplaris no- men laxiori $ignificato v$urpent.

ARTICVLVS II. EXEMPLAR NON ESSE RATI. onem formalem, $ed obiectiuam.

POrro cùm multa in quolibet artifice reperiantur, vt ars, $pe- cies intelligibilis, & cõceptus, tum formalis, ide$t, imago ex- pre$$a rei artefactæ tum obiectiuus, hoc e$t, res ip$a artefacta, quam mente concipit: quæret aliquis ecquod horũ exemplaris ha- Communis $ententia ex\~e plar e$$e con- ceptum. beat rationem? Communis Philo$ophorum, Theologorum\’q $en- tentia e$t, exemplar, $iue ideam, $i propriè $umatur, e$$e conceptũ. Nam quòd neque ars, neque $pecies intelligibilis exemplat $it, ex eo manif@@ũ e$t, quia hæc $unt agendi principia; non verò id, quod artifex i@@tatur. Controuer$ia tamen non parua e$t vter conceptus [res-1446-v_0276_267_t0]IN PHYSIC. ARIST. exemplar $it. Alij nam\’que formalem, alij obiectiuum e$$e arbitrátur.

Priores $uam $ententiam inde comprobant, quia oportet exem- Quod exem- plar videatur cõceptus for- malis. 1.ratio. 2.ratio. 3.ratio. plar expre$siuum e$$e rei, quæ exteriùs efformatur; at exprimere non rationi obiectiuæ, $ed formali conuenit. Deinde quia ideæ $unt principia cogno$cendi; ratio autem obiectiua non principium e$t, $ed terminus, in quem fertur cognitio. Tertiò quia $i ideæ e$$ent ra- tiones obiectiuæ, hoc e$t, artefacta mente concepta, vel e$$ent ead\~e $ingularia, quæ exteriùs efformanda $unt, vel alia. Non eadem, tũ quia idem $ibi ip$i cau$$a e$$et, tum quia $ingularis differentia futu- ri arte$acti pendet à concur$u circun$tantiarum, quæ non dum exi- $tunt, atque adeò nequit artifex certam illius habere prænotionem: $ed neque pote$t e$$e aliud $ingulare; cùm artifex aliud $ibi imitan- dum, $altem per $e non proponat: igitur artefactum menti obiectum non continet rationem ideæ. Po$tremò idem ex eo cõfirmatur, quia 4.ratio. ideæ in Deo non videntur e$$e rationes obiectiuæ, $ed formales. Pri- mùm quia ex communi Theologorum $ententia di$tinctio idearum e$t prima omnium, quæ in Deore$pectu creaturaũ inuenitur; prior verò e$t di$tinctio rationum formalium, quàm obiectiuarum. Secũ- dò quia $i creaturæ à Deo conceptæ, vt homo, leo, aquila, e$$ent ideæ, $umeret Deus à creaturis rationem operandi, nec per $e $ibi ad agendum $ufficeret, quod nullo pacto admittendum e$t.

Alij cen$ent exemplar e$$e conceptum obiectiuum, quod ita pro- Exemplat e$- $e cõceptu m obiectiuũ ali orũ opinio. 1.argum. bant. E$to artifex nullum conceptum formaret, $ola cognitio $at e$$et, vt rem intellectam exteriùs effingeret. Dari igitur pote$t ex\~e- plar $ine conceptu formali. Antecedens o$tendi $olet in beatis, qui diuinam naturam intuentes non formant verbum, vt e$t compluriũ Theologorum opinio: & tamen po$$unt nonnulla eorum, quæ in Beati multo- rũ $ét\~etia nõ formant ver- bum. 2.argum. ea apprehendunt, externo opere efficere, non aliquam internã ima- ginem imitando; $ed res obiectas exprimendo. Secundò ita argu- mentantur, exemplar e$t id, ad quod artifex intuendo, operari di- citur: atqui artifex dum operatur non intuetur $uum conceptum formalem; nec nece$$e e$t ea reflexione vti. Igitur conceptus for- malis non e$t exemplar artificis. Tertiò, Cau$alitas exemplaris cõ- 3.argum. $i$tit in quadam imitatione pa$siua; $ed artifices non imitantur con- ceptum, cùm illum opere non exprimant, $ed rem conceptu repræ- $entatam. Ergo ea potiùs exemplar e$t. Quarto, Platonici, qui ex 4. argum. omnibus antiquitatis Philo$ophis maximè ideas celebrarũt, appel- Plaronici ex antiquis Phi. maximè ide as celebrarũt. Boetius. labant eas, resip$as à materiæ commercio, & $ingularium concretio- ne abiunctas. It\~e Boetius lib. 3. de con$olatione Philo$ophiæ, me- tro 9. loquens de mũdo archetypo, mundi nomen ei indit. Tu, in- quit, cũcta $uperno ducis ab exemplo pulchrum pulcherrimus ip$e mundum mente gerens. Deniqne Ari$toteles 7. Metaphy$icæ cap.7. Ari$toteles. tex. 23. ait corporis $anitatem fieri à $anitate, quæ e$t in mente; quo loco per $anitatem, quæ e$t in mente, haud dubiè intelle@it exem- plar $anitatis, quod in medici animo in$idet: hoc autem no@$anitatis [res-1446-v_0277_268_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO III. imaginem vocauit; $ed $anitatem ip$am menti obiectam. Quare vi- d\~etur hi auctores ration\~e ex\~eplaris in cõceptu obiectiuo colloca$$e.

Hæc po$terior opinio veri$imilior videtur, quam amplexus e$t Approbatur 2.opinio. D. Thomas de veritate quæ$t. 93.art.2. Durandus in 1.d. 36.q.3.art. Item Ba$$o- lius in 1.d. 36. qu\,e$t. 2. ar.2. Bacon9 quodl.2.q.2. 3. Scotus.d.35.q. vnica, Ochamus, & Gabriel ibidem quæ$t. 5, Alia- cen$is in 1. q.6. art.3. alij\’que ætatis no$træ Philo$ophi non pauci. Ne\’que erit difficile aduer$ariæ $ententiæ argumenta diluere. Ad pri Dilutio pri- mi arg. pro priori $ent\~e- tia. mum enim re$pondetur non pertinere ad rationem exemplaris in cõmune e$$e expre$siuum, $eu declaratiuum rei; $ed e$$e id, quod ar- tifex intueatur, & imitando exprimat. Quanquam & illud dici po- te$t, etiam conceptum obiectiuum exprimere rem, vel quatenus e$t quid exemplariter imitabile; vel ratione conceptus, in quo repræ- $entatur. Peculiariter tamen diuinis ideis attribuitur exprimere res ip$as; quia e$$entia diuina, quæ obtinet rationem ideæ, quatenus Quo pacto ide\,e diuing res ip$as ex- primunt. cogno$citur à Deo vt imitabilis à creaturis, eminenter continet ho- minem verbi gratia cuius e$t idea, prout abillo e$t imitabilis, $imili- ter\’que res cæteras, & eas perfecti$simè repræ$entat.

Ex hac $olutione habetur $ecundi argumenti explicatio. Eodem Dilutio. 2. enim modo, quo concedimus, vel negamus exemplar e$$e expre$si- u@m rei, concedi etiam vel negari debet e$$e rationem cogno$cendi. Ad 3. re$põdemus ideam, $iue exemplar arti$icis creati nõ e$$e illud- Dilutio. 3. met $ingulare artefactũ, quod re ip$a molitur; nec aliud extra ment\~e con$i$tens, ad quod oculos referat, qua$i id per $e, aut nece$$ariò re- quiratur; $ed e$se artefactũ aliud cõfu$um, & qua$i vagũ, quod m\~ete apprehendit, & ad cuius imitationem externum opus e$$ingit.

Ad 4. quod ad priorem eius partem attinet, re$põdemus rationes Dilutio. 4. obiectiuas, ide$t, creaturas prout diuino cõceptui obijciuntur po$- Di$erim\~e & cõuenientia intar ideam diuinam, & creatam. teriores e$$e rationibus formalibus: non tamen e$$entiam diuinam vt eidem conceptui repræ$entatur $ecundum rationes imitabilitatis. Ad po$teriorem partem eiusdem arg. dicimus in no$tra $ententia di- uinas ideas nõ e$$e creaturas ip$as à Deo cognitas; & tam\~e e$$e ratio- nes obiectiuas, ide$t ipsã diuinã e$$entiã conceptã à Deo prout à re- bus creatis e$t imitabilis. Ita\’que exi$tim amus diuinã, & creatã ideã partim inter $e cõuenire, partim differre: Cõuenire, quod vtra\’que $it ratio obiectiua; differre, quòd architecti $um mi idea non $it res, quá pducere in$tituit, $icuti idea creati arti$icis. Cuius di$eriminis ea ra- tio e$t, quia in e$$entia diuina, quæ e$t primariũ diuinæ intellectionis obiectũ, cõtinen\~t, ac reluc\~et oia, quæ effici po$sũt; pinde\’q; nece$$e e$t vt De<_>9 in quouis ope faciũdo ad eã prĩcipaliter re$piciat, eãd\~e\’q; primaria ratione imitetur. In artifice verò creato nõ ita res habet.

QVÆSTIO IIII. VTRVM EXEMPLAR VERE, AC PRO- priè @@u$sa $it ad genus cau$sæ formalis pertinés? [res-1446-v_0278_269_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS I. CONCLVDITVR PARS affirmatiua.

HIS ita explicatis, vt ad quæ$tionem antè excitatam veniamus; Art.2. $up\,eri- oris qu\,e$t. ar- guin.3. imprimis quod exemplar verè, ac propriè cau$sa $it, facile cõ- uinci pote$t. Primùm quia omne artefactum per $e pendet à Prima proba tio conclu$io nis. $uo exemplari; verbi gratia cuncta, quæ in natura fiunt ab ideis di- uinis; & domus, cæteræ \’que res arte laboratæ ab idea creati artificis, & à natura, cuius per $e æmulæ $unt, vt alibi diximus. Secundò quia Secunda. $i de Socratis imagine cur $ima $it, qui$piam interroget, nõ di$$olue- tur perfectè quæ$tio, ni$i exemplari, vt cau$a reddito. Tertiò quia Tertia. non $olum ex Platonico dogmate in Timæo, & Phædone, alijs\’que in locis; $ed etiam ex cõmuni Theologorum $en$u ideæ dicuntur principes & primariæ rerum cau$sæ.

Controuer$ia tamen e$t ad quod nam cau$sæ genus exemplar Qui auctores reuocent ex\~e- plar ad cau$- $am efficien- tem. pertineat. Scotus in $uis theorematis, & in 1.d.2.q.2. & d. 36. q. vni- Bonetus e.8. huius 3 libri. Niph 9.2. Me taph. di$put. 4 c 2. Picolo minus in $@@ phil. Mor. Gradu 5. cap. 47. Valle$ius in controu. phy. q.3. Bat gius in 1.d.2. q.2. ca art. 1. Heruæus eadem di$tinc.q.1.D.Bonauentura in 3.d.11.q.3. Alen$is prima parte q.23. membro 4.art.1.alij\’que nonnulli putant reduci ad cau$sã efficientem; quæ opinio ita probari pote$t. Eodem Quibus argu mentis. modo $e habet forma intelligibilis ad artefactũ, quo forma phy$ica ad natural\~e effectum, quem producit; vtra\’que enim e$t forma agen- tis ip$ius action\~e determinans: $ed forma Phy$ica efficienter in fluit in effectum, & ad cau$sã efficient\~e pertinet. Ergo & forma intelligi- bilis, fiue exemplar. Secundò, exemplar re$pectu artefacti e$t vti $i- gillum comparatione figuræ, quam exprimit, vt rectè ait Philo Iu- Philonis $en- tentia de Ide. is. dæus in libro, qui in$cribitur, quod deterius potiori in$idiari $oleat, Atqui $igillum efficienter exprimit figuram, proinde\’que ad cau$sã efficientem reduci debet; ergo & exemplar. Adde quod ideæ diuinæ tum à D.Diony$io 4.& 5. capit. de diuinis nominibus & à D. Augu$- D. Dióny$. D.Augu$t. tino 12. de ciuitate Dei cap. 25. tum ab alijs Theologis nuncupantur effectrices rerum exi$tentium cau$sæ. Quare non videtur negãdum eas, proinde\’q; cætera ex\~eplaria ad genus cau$sæ effici\~etis pertinere.

Veri$imilior tam\~e e$t oppo$ita$\~et\~etia aientium exemplar $ecundũ Ex\~eplar per- tinere ad ge- n9 cau$s\,e for- malis. eam cau$salitatem, quam $ibi, quatenus exemplar e$t, vendicat, hoc e$t, quatenus e$t forma obiectiua, vnde $umitur imitatio, nõ ad cau$- $am efficient\~e, $ed formal\~e $pectare. Quã tuetur Magnus Albertus in 1.d.20.ar.1. Aegidius in theorematis ppo$itione 37. H\~ericus Gã- dau\~e$is quodlib.9.q.1. Durãdus in 1.d.45.q.2. Arg\~etinas qu\,e$t. vni- ca ar.2. Caietan<_>9 ad ar.4.quæ$tionis 6. primæ partis, & ad ar.3.quæ$- Abulen$is ad cap.5. Mattb. q.12. tionis 44. alij que nonnulli. Probatur que in hunc modun. Ex\~eplar, vt ex dictis patet, nihil e$t aliud, quàm id, ad quod re@@ciens arti- A cau$salitate propria ex\~e- plaris. fex operatur, quod\’que imitando exprimit; atque ita@xemplar [res-1446-v_0279_270_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO IIII. eatenus cau$$are dicitur, quatenus pa$siua imitatione certam for- mam indit rei artefactæ: $ed in hoc cau$$andi modo nulla apparet vis, aut influxus cau$sæ efficientis, $ed formalis extrin$ecæ dunta- xat. Igitur exemplar non ad efficientem; $ed ad formalem cau$$am Te$timonij@ Diony$ij. Augu$tin i. Boetij. Procli. à nominis e- tymologia. pertinet. Secundo idem confirmatur ex D. Diony$io 5. cap. de di- uinis nominibus, D. Augu$tino lib. 83. qnæ$t. Boetio lib. 1. de Tri- nitate, Proclo, alijs\’que Platonicis, qui ideas diuinas nunc formas fi- nè materia; nunc formas archetypas, & primæuas vocant. Pro quo etiam facit ip$a nominis etymologia. Nam quod Græcè ί{δη}έα, La- tinè forma dicitur.

Ita\’que $tatuimus exemplar propriè cau$sam e$$e, comprehendi\’q; generali formalis cau$sæ nomine & ratione. Nam communis formæ notio in eo con$i$tit, vt rei quidditatem, & $peciem tribuat. Ac ea quidem forma, quæ materiam per $e informando id præ$tat, interna e$t; quæ per $olam imitabilitatem, externa, atque exemplar.

Ad ea igitur argumenta, quæ o$tendere videbantur exemplar Re$põ$io ad argum\~eta ad uer$ariorũ. effectricis cau$sæ obtinere rationem, hunc in modum re$ponden- dum erit. Ad primum quidem dicendo formam phy$icam agentis, item\’que formam intellectualem partim inter $e conuenire, partim differre: conuenire, quod vtra\’que $it forma determinans: differre, quòd hæc per pa$siuam imitationem; illa per actiuum in$luxum determinet, formet\’que effectum. Ex quo patet non eandem e$$e vtrius\’que rationem cau$$andi. Ad $ecundũ admi$sa maiori, eius\’que confirmatione quatenus concludit aliquid $imilitu dinis inueniri in- ter figuram, & exemplar, neganda e$t a$$umptio. Non enim figura Figura non concurrit ef- fectiuè. $igilli aliquam effectricem vim habet re$pectu formæ, quam in cera exprimit ($icutinec eam habet quantitas, cuius modus e$t figura, vt Hoc in libr. cap.1. qu\,e$t. 3.art.2. alibi diximus) nec $i eam obtineret, idem propterea de exemplari dicendum foret, cùm in multis $imilitudo deficiat. Ad vlt. re$pon- Diuin\,e ide\,e quo pacto sic cau$s\,e offici\~e tes rerum. dendum e$t ideas diuinas e$$e effectrices rerum cau$$as, non quà ideæ $unt, $ed ratione diuinæ artis, ad quam pertinent, $eu quate- nus re ip$a idem $unt cum e$$entia diuina.

ARTICVLVS II. EXEMPLAR NON REDVCTI- tiè, $ed directò ad formalis cau$sæ genus pertinere.

IVre tam\~e quæ$ierit aliquis num ex\~eplar ad cau$sã $ormal\~e inter- nam qua@@illius cõ cau$sa, & app\~edix reuocari debeat? Re$põdem<_>9 Platonici e- x\~eplaria c\,e- teris cau$sis antepo$uere. nõ debere reuocari, $ed per $e di$tinctũ formalis cau$sæ genus cõ$- tituere. C@@od cen$uit Plato in Timæo, & Phædone, alijque eiusd\~e [res-1446-v_0280_271_t0]IN PHYSIC. ARIST. $ectæ alumni, vt pote qui in cau$$arum partitione exemplaria cæ- teris cau$sis prætulerint, ea\’que ab illis tum nobilitate, tum cau$$andi modo, ac notione di$tinxetint. Idem tuentur præter alios Henricus Gandauen$is quodlib. 9. quæ$t. 2. & Fon$ecalib. 1. Metaphy. cap. 7. quæ$t. 1. $ect. 5. vbi totam hanc cõtrouer$iam accuratè pertractat.

Suadetur verò hæc $ententia. Primùm quia et$i forma informans & exemplar in generali formalis cau$sæ notione conueniant; dif- ferunt tamen, vt ex dictis con$tat, $ecundum $peciales cau$$andl mo- dos. Secundò quia cau$$alitas formæ intelligibilis $uapte natura Cau$$alitas form\,e intel- ligibilis an- tecedit cau$ $alitatem for m\,e informã tis. præit cau$$alitatem formæ informantis; neque illa ab hac cau$andi vim mutuatur; cùm prius $it artificem opus ip$um interiùs effor- mare, & intelligibilem formam imitatione pa$siua ab externa for- ma exprimi, quàm formam externam informare materiam, com- po$itum\’que ip$um condere. Tertiò quia exemplar e$t prototypa Ex\~eplar e$t ratio proto- typa. ratio e$$entiæ rei, cuius exemplar e$t, forma verò inducta ab agente e$t participata quædam illius $imilitudo, quæ materiam informan- do, e$$entiam complet.

Quo patet non minùs præcipuam cau$$alitatem in $uo genere præ$tare exemplar, quàm formam internam, atque adeò non debere cau$sam exemplarem qua$i appendicem, & concau$$am ad forma- lem reduci, $ed vtram que propriè, ac per $e, vti duo membra $pecie di$tincta, $ub vno communi genere cau$$æ formalis collocari. Nec Occurritur obiectioni. quenquam turbet, quòd Ari$toteles quatuor tantum cau$$arum ge- nera recen$uit; $pectauit enim cau$$as in commune duntaxat, quas $i $peciatim pet$equi volui$$et, nõ quatuor tantum, aut etiã quin\’q; addito exemplari, $ed multo plures numera$$et, vt ex $ingularum cau$$arum diui$ionibus, quas 3. huius libri cap. cum Ari$totele ex- plicuimus, planum e$t.

QVÆSTIO V. SITNE OMNIS CAVSSA EFFE. ctu $uo nobilior? ARTICVLVS I. QVO SENSV OMNIS CAVSSA dici po$sit effectu $uo nobilior; itemq, de nobili- tate materiæ, formæ, & exemplaris.

RES, quæ cau$sa nuncupatur, bifariam, quod ad præ- Duplex con $ideratio rei, qu\,e cau$sa di cit@r. $entem di$putationem attinet, $pectari pote$t: vno modo præci$è, prout cau$sat; altero, $ecundum $uam ab$olutam entitatem; quæ con$id@@atio in effe- ctum $imiliter cadit. Pote$t enim eff@@us expen- di, vel prout cau$$atur, vel $impliciter @cundum, [res-1446-v_0281_272_t0]LIB. II. CAP. VII. QV AESTIO V. $uam naturã. Hoc po$ito, $i de cau$$a, & effectu priori modo $ump- Prima conl. tis loquamur, conclu$io $it, omnent cau$$am e$$e nobiliorem $uo effectu. Probatur, quia præ$tantius, ac diuinius e$t tribuere e$$e, Lege d. Tho. in 4. d. 1. q. 1. art 4. quç$ti ũcula 1. ad 3. quàm accipere; & non pendere ab alio, quàm pendere; at cau$$are Eius proba- tio. non e$t aliud, quàm tribuere e$$e, & omne, quod alicui e$$e confert, qua eiu$modi, non pendet ab eo, cui e$$e impertitur.

Si autem cau$$a, & effectus $ecundum po$teriorem notion\~e acci- piantur, quid de vtriu$que nobilitate $ontiendum $it, $ubiectis in- fra conclu$ionibus aperiemus. Sit igitur $ecunda conclu$io, Mate- Secunda con clu$io. Eius confir- matio. riam e$$e ignobiliorem forma & compo$ito, quorum cau$$a e$t. Pro- Idem a$truit Plotinus lib. 3.Enn.6.c.7. lege etiã qu\,e dixim 91. lib. cap.9. batur, quia vt 9. Metaphy $. c. 10. tex. 19. Ari$toteles docet, actus nobilior e$t, quam potentia; at materia e$t pura potentia, forma ve- rò actus. Item quia, vt con$tat ex cap. 9. lib. 1. huius operis tex. 81. Forma pul- chrum, & di uinum. Materia qua $i f\,ex $ub$i- des rebus na tutalibus. forma e$t quid pulchrum & diuinum; materia verò turpe & qua$i fæx quædam naturalibus rebus $ub$idens, ac propè nihil. Po$tremò quia forma potiorem e$$entiæ partem continet: vndè hoc in lib. c. 3. tex. 28. dicitur ratio quidditatis. Negari igitur non pote$t mate- riam minùs nobilem e$$e, quàm formam. Ex quo etiam liquet ean- dem deteriorem e$$e compo$ito, cùm in hoc forma ip$a includatur.

Si autem forma cum materia comparetur, quid $entiendum $it ex proximè dictis con$tat: $i verò cum ip$o compo$ito, cuius etiā cau$- Cõtrouer$ia de dignitate form\,e re$pe ctu cõ po$iti@ Qui putent formam no- biliorem co- po$ito. 1. ratio. $a e$t, conferatur, non conuenit inter Philo$ophos vtrum eorum al- teri dignitate præ$tet. Platonici formam nobiliorem e$$e conten- dunt, quod etiam ex Peripateticis a$$erunt Auerroes commento 4. huius libri, Iandunus 5. Metaphy$. q. 16. Zimara in theorematis propo$itione 10. & propo$itione 69. alijque nonnulli. Horum ra- tio e$t, quia compo$itum totam perfectionem capit à forma. Quare, cùm propter quod vnũquodque tale, id magis $it tale, $e quitur for- mam perfectiorem e$$e compo$ito. Deinde quia compo$itum præ- 2. ratio. ter formam continet in $e materiam, quæ $icuti omnium e$t imper- fectionum qua$i mater, ita compo$ito defectum potiùs, quàm no- bilitatem conciliat.

Sit tamen tertia conclu$io, Formam e$$e ignobiliorem compo$i- Tertia cõclè to. Hæc inter Philo$ophos, & Theologos communior e$t, eam\’que $equitur D. Thomas 3. parte. q. 6. art. 5. Richardus in 2. d. 15. q. 2. circa 3. princip. Durand. in 3. di$t. 2. q. 2. Capreolus eadem di$t. q. vnica art. 3. Soncinas 7. Metaph. q. 18. Simplicius hoc in lib. tex. Ioãnes Ne- apol. quodl- 2. q. 7. Antoni us Andr. 7. Metaph. Ia- nllg ibid\~e q. 4. Trombeta 12.Metaph.q. 1. 4. & alij. Suaderi autem hæc opinio hoc modo pote$t. Id, quod to- Prima ratio. tam alterius perfectionem & amplius aliquid in $e continet, certè præ$tantius illo e$t; $ed ita $e habet compo$itũ re$pectu formæ; $i- quidem cohibet in $e totum id, quod forma & præterea materiam. Igitur compo$itum præ$tantius e$t, quàm forma. Atque hæc ratio $umpta eex Ari$totele 7. Metaph. cap. 3. tex. 7. vbi $ic ait. Quare $i prior fma $it, & magis ens, quàm materia, & id quoque, quod ex vtri$q; on$tat, prius per ration\~e eand\~e erit. Ita legit A phodi$æus, [res-1446-v_0282_273_t0]IN PHYSIC. A RIST. non vt alij, qui hunc locum in contrarium $en$um rapiunt.

Item, Compo$ito nobilior competit modus e$$endi & operandi, 2. ratio. Cõpo$ito no bilior e$$en- di modus cõ uenit. quàm formæ; igitur forma e$t eo ignobilior. Probatur a$$umptum, quia compo$itum, completum quid e$t, & per $e $ub$i$tit, ac per $e operatur, eique proprietates & idiomata attribuuntur. Non enim formam ignis, $ed ignem calefacere & alium ignē generare dicimus. Accedit quòd præcipua naturæ intentio in totum fertur; quòd to- tum propriè gignitur; quòd partes cõparatione totius $unt veluti materia, vt Ari$toteles docuit hoc in libro c. 3. tex. 31. Quæ om- nia argumento $unt totum ab$olutius quid & per$ectius e$$e, quàm partes.

Ad primam verò rationem aduer$ariorum re$pondendum erit to- Solutio 3.ra- tionis pro cõ traria $ent. tum non omnem perfectionem capere à forma. Nam etiam materia perfectũ quid e$t, nõ $impliciter, $ed in $uo genere, & in ratione $ub- Cap. 9. hufus primi lib. q. 3. art. 3. iectiuæ pot\~etiæ, vt alibi diximus. Quo fit vt ip$a quoq; to ti perfe- ction\~e adiũgat, præ$ertim cùm eius quidditat\~e integret, & cõponat.

Ad $ecundam dicendum et$i materia qua$i mater, ac $eminarium Sol.2. quod dam $it imper$ectionum, quæ rebus materia con$tantibus ac- cidunt, quatenus eas variè mutabiles & interitui obnoxias reddit; ex Etiam mate- ria {pro} $uo mo do $ubiectũ per$ic. t. alia tamen parte ea$dem $uo modo per$icere; tum ob rationem pro- ximè adductam; tum præterea quia e$t commune receptaculum, & qua$i gremium accidentium, quibus res corporeæ in $uo gradu per- ficiuntur, quantũlibet ea imperfecta $int, facta ad res immateriales comparatione.

Quod ad exemplarem cau$$am attinet, quarta conclu$io $it, cau$- 4. conclu$io.? $am exemplarem interdũ e$$e effectu $uo nobiliorem, interdũ æ què, aut minùs nobilem. Hæc intelligenda e$t de exemplari creato, quia diuinum in$initè perfectius e$$e palam e$t; cùm $it ip$a diuina e$$en- Probatio. tia cógnita vt imitabilis. Probatur verò conclu$io, quia exemplat creatum interdum e$t res aliqua naturalis, vt Alexander, quē Apel- les $uis coloribus, & lineamentis exprimit: con$tat verò Alexandri imaginem inferioris e$$e naturæ, quàm ip$um Alexandrum: nõnun- quam e$t aliquod artefactum, vt domus, ad cuius $imilitudinem ar- tifex manum dirigit; nemo autem ignorat artefactum, quod exteri- us effingitur, aliàs perfectius, aliâs æquè, aut minùs perfectum eua- dere, quàm id, quod artifici ad imitandum propo$itum fuit.

ARTICVLVS II. DE FINALIS, ET EFFECTRICIS cau$æ præ$tantia.

SE quitur vt de finalis cau$$\,e excellentia dicamus. Po$t cau$$a Multiplex cõ paratio cau$ f\,e finalis. finalis comparari, vel cum agente, quod ip$a allicit, & tran$la- titia motione excitat, vel cum eius operatione, aut mes, quæ [res-1446-v_0283_274_t0]LIB. II. CAP. VII. QV AESTIO V. ad obtinendum finem applicantur. Nunc breuitatis cau$$a, eam tã- tummodò cum operatione agentis, quæ, vt progre$$u patebit, ip$ius finis effectus e$t, conferemus.

Sit quinta conclu$io, Cau$$am finalem interdum e$$e effectu no- 5. cor clu$io. Vnde c\=o$tet. biliorem, interdum non. Hæc quoad priorem partem liquet, tum alijs in rebus, tum in intuitiua diuinæ naturæ contemplatione, quæ e$t no$trarum actionum finis, & ijs longè præ$tantior, ac diuinior. Quoad po$teriorem etiã patet quotidianis exemplis, vt verbi cau$- $a, cùm quis gratia pecuniæ philo$ophatur; cùm tamen Philo$ophi\,e $tudium po$$e$sioni pecuniæ longè præ$tet.

De cau$$a efficiente, tam vniuoca, quàm æquiuoca $it $exta con- 6. conclu$io. C$tendiruf. clu$io, Nullam cau$$am efficientem principalem e$$e ignobiliorem $uo effectu. Probatur, Nam vel effectus id, quo propriam cau$$am dignitate vinceret, à $e ip$o haberet; vel à cau$$a. Non à $e, vt patet, cùm nihil, præter Deum, habeat e$$e à $e. Non à cau$$a; quia nihil tribuit id, quod non habet; & quicquid effectui à cau$$a confertur, præexi$tit in cau$$a, vel excellētiori modo, vel \,equè perfecto. Qua- re fieri non pote$t vt cau$$a principalis $uo effectu deterior $it. Ideo verò conclu$ionem ad principalem cau$$am re$trin ximus; quia pla- num e$t minùs præcipuas cau$$as $œpenumero effectis naturæ gra- du inferiores e$$e, vt $emen comparatione prolis, calorem re$pectu ignis.

Sit $eptima conclu$io, Cau$$am æquiuocam principalem, $emper 7. conclu$io. e$$e effectu nobiliorem. Hæc, quam a$$erit D. Diony$ius cap. 2. de diuinis nominibus, D. Augu$tinus lib. 83. quæ$t. q. 2. & lib. 12. $u- Pro hac cõtl, lege d. Tho. q.4. 1. p. art. 2. &. 3. Scotũ in 4.d. t2. q. 3. & 1 quodl. q.5. Alen$\~e 2. p. q. 83 meb. 2.art 2. Heru. quol. 2 q. 2. Capr. in 1. d. 35. q. 1. art. 1. & in 4. d. 12. q.1.art 3. Probatur. per Gene$. cap. 29. Auicenna 6. Metaph. cap. 3. ex eo o$tendi po- te$t, quia effectus communi Philo$ophantium voce differt $pecie à $ua cau$$a æ quiuoca; vnde & ab eo naturæ di$crimine de$umpta e$t cau$$æ æ quiuocæ appellatio. Cũigitur talis cau$$a non præhabeat in $e formaliter e$$e $pecificum effectus, oportet cõtineat illud emi- nenter, & meliori nota, atque adeò, vt nobilioris naturæ $it, quàm eius effectus.

Sit octaua conclu$io, Cau$$am efficientem vniuocam, eius\’q ef- 8. conclu$io. fectum, tam $ecundum naturā $pecificam, quàm indiuiduā, æqua- lem inter $e obtinere perfectionem. Huiu$ce conclu$ionis veritas, quod ad per$ectionem naturæ $pecificæ attinet, in confe$$o e$t, pa- Suadetur. tet\’que ex ip$a vniuocæ cau$$æ notione dicitur enim cau$$a vniuoca, quæ $pecie conuenit cum effectu: proinde\’que cùm naturæ $pecifi- cæ perfectio neque incrementa, neque diminutionem ferat, $icuti Cur $pecies dicantu@qua $inomeri. nec numeri; non enim ternarius pluribus, aut paucioribus quàm tri- bus vnitatibus con$tare pote$t; fit vt effectus, & cau$$a vniuoca pa- rem $pecificæ perfectionis gradum $ortiantur. Singulatia $ub eade $pe cie non $e ex cedunt vllo gradu e$ien tig.

At enim @irca perfectionem naturarum $ingularium controuer$ia non paru, se$t. V erùm quod ita $entiendū $it, vt $tatuimus, & quòd $ingular contenta $ub eadem $pecie infima, non $int alia alijs per- [res-1446-v_0284_275_t0]IN PHYSIC. ARIST. fectiora $ecundum gradum $uæ particularis e$$entiæ, affirmat Du- randus in 2. d. 32. q. 3. Argentinas ibidem q. 1. Soncinas 8. Meta- phy. q. 26, & alij. Quò etiā inclinat Henricus Gandauen$is quodl. 3. q. 5. et$i neutram partē a$$erat veritus, vt doctor Sorbonicus au- Articulus Pa ri$ien$is. ctoritatem Pari$ienfis articuli, in quo vtip$e refert, erroris nomine æqualitas animarum damnatur. Sed quoniam hæc quæ$tio non e$t huius loci $ub$i$timus in ip$a $implici a$$ertione, quam etiam $tatuit & defendit Fon$eca libro 5. Metaph. cap. 28. quæ$t. 16.

Quærat tamen ali quis $i omnia eiu$dem $peciei indiuidua parem Dubitatio. habent e$$entiæ perfectionem, ex quo $equitur eorundem etiã natu- rales potentias in $e æ quales e$$e, vnde proueniat, vt alia perfectiùs, alia minùs perfectè operentur? Re$pondemus prouenire id à qua- Re$pon$io. litate materiæ, & meliori organorum apparatu, ac di$po$itione: hæc verò non à particularibus progenitoribus $olùm tribui, $ed ab alia- rum cau$$arum concur$u, vt à proprietate patrij $oli, & à natalitijs $y deribus atque apotele$matis, In quo $en $u ait D. Thomas 3. cõtra D. Thom. Ptolem. gent. cap. 84. verum e$$e po$$e illud Ptolemæi in Centiloquio, cũ fuerit Mercurius in natiuitate alicuius domorum Saturni, & ip$e fortis in e$$e $uo, dat bonitatem intelligentiæ medullitus in rebus. Hinc etiam Hippocrates a$leruit prudentiores e$$e, qui ad meridiem Hippocr. $pectant, quàm qui ad A quilonem, nec tam ira effrenes. Quo allu- $it egregius poeta in eo carmine.

Non obtu$a adeo ge$tamus pectora Pæni,

Nec tam auer$us equos Tyria Soliungit ab vrbe.

Plato quoque in Timæo $crip$it Atticam regionem ob cœli tem- Plato. periem præclaris ingenijs e$$e fæcundam; Mineruam\’que belli, ac Philo$ophiæ amantem, locum $ibi delegi$$e, qui $imillimos $ibi ho- Attica prçcla ris ingenijs fçcunda. mines procrearet. Lege in hanc $ententiam, $i placet, Gallenum lib. 3. Aphori$. comm. 14. & lib. 2. de temperamentis Auerro\~e 2. Me- teororum cap.2. Plutarchum lib. 5. deplacitis cap. 30.

QVÆSTIO VI. IN QVONAM CAVSSALI- tas $eu cau$$andi ratio con$i$tat. ARTICVLVS I. CAVSSALIT ATEM NEQVE ESSE relationem cau$$æ, ne\’q; rem, quæ denonina- tur cau$$a, ab$olutè $umptam. [res-1446-v_0285_276_t0]LIB. II. CAP. VII. QV AE STIO VI.

HAE C controuerfia aliquot pronuntiatis explicanda e$t. Primuiu $it. Cau$alitas non e$t relatio cau$sæ. Probatur; Primum pro nuntiatum. nam conferre e$se effectui e$t quid effectu ip$o priùs. Cùm igitur relatio effectus $it po$terior effectu, eadem\‘que $i- mul natura $it cum relatione cau$sæ, planè $e quitur relation\~e cau$s\,e e$$e quid po$terius, quàm cõferre e$$e, $eu, quod eòd\~e recidit, quàm cau$alitatem rei, quæ de nominatur cau$sa. Item cau$salitas actiua, Cau$salijas actiua proxi- mum funda- mentom @ela tionis cau$s\,e. hoc e$t, per quam rescau$sat, e$t proximum fundamentum relatio- nis cau$sæ; $icut cau$salitas pa$siua, id e$t, per quam res cau$satur, proximum e$t fundamentum relationis effectus: at relatio, eius\’que fundamentum proximum non idem $unt.

Secundum pronuntiatum. Cau$$alitas non e$t resip$a, quæ cau$- 2. pronuntia- tum. $a dicitur, $ecundum $uam naturam præcisè $pectata; $ed e$t quidpiã ei competens, cùm ad effectum actu concurrit. Huiu$ce pronuntiati prima pars inde o$tenditur, quia cau$salitas e$t po$terior, quàm id, quod de nominatur cau$sa, $umptum $ecundum $e; po$terior, inquã, vel tempore, vt patet in cau$salitate, qua Socrates genitus e$t à So- phroni$co; vel $altem origine, vt in cau$salitate, qua $ol eodem mo- mento, quo e$t à Deo procreatus, lucem fudit. Secunda pars ex eo $uadetur; quia vbi primùm cau$sæ ad $ua effecta præ$tanda actu cõ- currunt, confe$tim dicuntur ip$æ poni in actu; nec ob aliud cau$$are dicuntur, ni$i quia eiu$modi concur$um exhibent. Quare nihil aliud erit cau$$alitas, quàm hic concur$us; de nouo adueniens rei, quæ de- nominatur cau$sa.

ARTICVLVS II. CAVSS ALITATEM IN CÆTERIS cau$sis, excepta efficiente, e$se modum quen- dam rei, quæ denominatur cau$sa.

TErtium pronuntiatum, quod $uperioris explicationem 3 pronuntia- tum. continet, hoc e$to. Cau$$alitas in omnibus cau$sis, præter- quam in efficiente, nõ e$t aliqua entitas media inter cau$- $am, & effectum ab vtro\’que di$tincta; $ed e$t modus qui- dam eius, quod denominatur cau$sa, idem re cum ip$o. Veritas hu- iu$ce pronuntiati, quòd attinet ad materiam, & formam, inde patet, quia, vt $uperiorilibro o$tendimus, materia & forma $e ip$is imme- diatè vniuntur, & totum condunt; atque adeò nec ad mutuam cau$- Materia, & forma immo diatè iungũ- tur, & con$ti- tutcunt rem natutatem. $alitatem, nec ad eam, quam erga compo$itum habent, exercendam, vlla media entitate ab$oluta indigent; $icuti nec eam requirunt ge- nus, & differentia ad con$tituendam $peciem.

Deindei oinnibus cau$sis, efficiente excepta, vniuer$im id ip$um o$tendituca ratione, quòd $uperuacaneũ $it eiu$modi entitatem re [res-1446-v_0286_277_t0]IN PHYSIC. ARIST. di$tinctam inuehere; cùm $ine illa $ingularum cau$$arum vis & de- fendi, & explicari facilè po$sit, vt ex ijs, quæ inferiùs dicemus, pla- num erit: vbi etiam cur efficientem exceperimus, co$tabit.

Verùm quòd non $it negãdum cau$$alitatem differre ab eo, quod cau$sa nuncupatur, $altem, vt modum rei à re; hinc patet. Nam cùm Quo differat cau$$alitas à re, qu\,e de no minatur cau$ $a. aliqua ita comparata $unt, vt vnum $ine altero non $olùm intelligi, $ed exi$tere etiam po$sit; nece$$ariò aliquid inter illa di$criminis in- tercedit: at per$picuum e$t po$se rem, quæ cau$$a appellatur, $ine cau$$alitate apprehendi; vt $i quis naturã formæ, verbi gratia, $ecũ- dum $e concipiat. Con$tat etiam po$se eandem $ine cau$$alitate $ua con$i$tere; quandoquidem cau$$alitas non ine$t rei ni$i cùm actu ad effectum concurrit; imo is modus $e habendi nihil e$t aliud, quàm ip$a res@, quæ cau$sa denominatur, vt actu concurrit ad effectum: forma aut\~e pote$t exi$tere, quin actu materiam informet, & con- $eruet; vt patet in anima rationis participe, quæ per $e extra mate- fiam cohæret. Item materia pote$t diuina virtute con$eruari, et$i nullam in $e habeat formam, re$pectu cuius propriam cau$$alitatem admini$tret. Quod $imiliter in alijs videre e$t.

QVÆSTIO VII. QVÆ SIT RATIO CAVSSANDI efficientis cau$sæ. ARTICVLVS I. VIDERI MODVM REI, QVÆ CAVSSA dicitur, non verò actionem.

PEculiaris exi$tit difficultas circa cau$$alitatem effe- ctricis cau$sæ, $it ne etiam modus quidam idem re cum ip$a cau$$a, quem modum nonnulli in$luxum appellant; an potiùs actio, qua effectus producitur, Opinio Her- n\,ei, & aliotũ. quæ\’que re ip$a à cau$sa di$tinguitur. Heruæus quodlib. 2. q. 2. Soncinas, & Iauellus 5. Metaphy$. q. 4. alij\’que ætatis no$træ magni nominis Philo$ophi in prior\~e iue- re $ententiam, quæ hi$ce argumentis videtur comprobari. Primùm, 1. ratio. quia cùm in cæteris cau$sis inueniatur ille modus, qui $it propriè cau$$alitas, non e$t cur etiam in cau$sa efficiente non detur, cùm in omnibus æqua ratio e$$e videatur.

Secundò, quia actio non e$t aliud, quàm effectus pro fit, $iue, vt 2. ratio. vulgò loquũtur, in fieri. Vnde D. Gregori<_>9 Naziãzenus @ $ermone [res-1446-v_0287_278_t0]LIB. II. CAP. VII. QV AESTIO VII. de Spiritu $ancto docet actionem magis agi, quã agere. Quod item Grego. Naz. Dama$e. approbat D. Dama$cenus lib.3. fidei orth. Quare vt effectus, ita & actio aliquam cau$$alitatem priorem $e requirit: hæc verò cau$sali- tas non pote$t e$$e alia actio, ne in infinitum fiat additio; erit igitur modus cau$sæ efficientis idem re cum ip$a.

Tertiò quia cau$salitas debet antecedere omne id, quod à cau$sa 3. Ratio. oritur, cùm id omne cau$sari dicatur; at manife$tum e$t non effectũ duntaxat, qui ex actione relinquitur, $ed ip$am quoque actionem à cau$sa profici$ci. Neque obe$t quòd actio nõ propriè produci, $ed comproduci dicitur. Enimverò non id tantùm, in quod productio- nis, $ed id etiam, in quod comproductionis nomen cadit, ab effici\~e- te, vt à cau$sa pendet; atque adeò efficiens, etiã re$pectu illius, cau$- $alitatem obtinet.

Quartò, idem confirmatur hunc in modum. Deus non creat $ine 4. Ratiõ. vera, ac propria cau$$alitate, cùm verè, ac propriè cau$sa $it rei crea- tæ; & tamen non creat per aliquam actionem: ergo $altem re$pectu Dei fatendum e$t actionem non e$se cau$salitatem. Probatur minor, quia nullum datur $ubiectum, in quo talis actio recipiatur. Nam $i quis dicat recipi in ip$am rem creatam, facilè refellitur; quia cùm res producta $it po$terior actione, qua producitur, & omne $ubiectum $it prius actione, quam recipit, idem e$$et $e ip$o prius, & po$terius, quod fieri non pote$t.

ARTICVLVS II. EFFICIENTIS CAVSSALITATEM reuera in actione con$i$tere.

NObis tamen amplectenda videtur contraria opinio, quæ hi$ce duobus pronũciatis continetur. Primum e$t. In efficiente dũ Primum pro nuntiatum. actu cau$sat, non datur aliquis influxus, qui idem re $it cum ip$o. Quod ita probatur. Neque entitates, neque earum modi fru$- tra multiplicandi $unt; $ed fru$tra, ac citra vllam nece$sitatem poni- Confirma- tio. tur in cau$sa agente eiu$modi influxus: non e$t igitur ponendus. Minor $uadetur, quia vt efficiens agat $atis e$t actio, qua effectum per $e attingat. Nec obe$t, quòd modus cau$$andi aliarũ cau$$arum in ipismet cau$sis in$idet, nec ab eis realiter differt. Cæteris enim cau$sis non $uppeditauit natura aliam rationem, qua $e $uis effectis po$sent communicare præter eum modum. Cur autem non $uppe- ditarit, mox dicemus.

Secundò, $tabilitur idem pronuntiatum, quia Deus e$t propriè 2. confirma- tio eiu@dem. cau$$a efficiens dum creat, aut aliquid aliud efficit, & tamen haud ei tunc talis@modus, $iue influxus conuenit, alioqui admitt\~edum e$set cadere i. Deum, aliquem mutationis modum, cum nempe habere [res-1446-v_0288_279_t0]IN PHYSIC. A RIST. inciperet modum illum realem ab$olutum, quem antea nõ habebat. Pr\,eoccupa- tio. Nec $atisfaciet qui re$ponderit non dicendum ob id mutari Deum: propterea quòd non cen$etur mutari ni$i id, quod realem entitatem de nouo accipit, cuiu$modi non e$t influxus ille diuinæ voluntatis; cùm tantùm $it modus quidam habendi $e ad effectũ. Non inquam $atisfaciet, quia e$to concederemus non dari mutationem propriè dictam, ni$i cùm res nouam entitatem realem accipit, minimè tamen inficiandum e$t (quod libro quinto fu$ius docemus) id, quod nou- um modum realem in $e ip$o admittit, $ubire re vera aliquam mutationem, $altem minùs pre$sè accepto mutationis vocabu- lo, videlicet pro quacunque varietate, qua $ubiectum aliter ha- beat, quàm priùs; qualem mutationem ea quoque $ubeunt, quibus noua relatio realis aduenit; cùm tamen à diuina natura omnis mu- tatio, etiã minima, omnis\’que vici$situdinis obumbratio longè ab$it. Vnde & Theologi cõmuni con$en$u negant potui$$e Deo conueni- Noua rela- tio realis nõ pote$t in deũ cadere. 3. confirma- tio. re nouam relationem realem ad creaturas; quia $equeretur mutari Deum.

Item. Si prædictus influxus in cæteris cau$sis ag\~etibus inuenire- tur, competeret etiam voluntati dum agit: at quòd non cõpetat $ua- detur. Nam cùm eo po$ito nece$se $it $tatim $equi actionem, admit- tendum e$set actiones voluntatis eatenus tantùm elici à nobis libe- rè, quatenus in no$tra pote$tate e$t talem influxum vel edere, vel continere: atque ita ratio bonitatis, & malitiæ moralis non e$set pri- Ratio boni- tatis, & ma- liti\,e moralis in quo in$it primò for- maliter. mò formaliter in no$tris actionibus; $ed in eo influxu. Quod à com- muni Theologorum doctrina abhorret.

Fatendũ tamen $i prædictus modus $e habendi, $iue influxus effi- cientis, non ponatur e$se aliud, quàm effectum actu pendere ab ip$o efficiente, quod e$t quidpiam efficienti extrin$ecum, negari id non po$$e, nec vllum incõmodum inde $equi, $iue in Deo, $iue in no$tra voluntate; vt qui animum att\~ederit, facilè per$piciet. Verùm neque talis modus rectè appellatur influxus; neque ratio cau$sandi, $iue cau$salitas efficientis cen$eri pote$t: quandoquidem effectum pen- Actualis de- p\~edentia ef- fectus à $uo effici\~ete $up- ponit actio- nem efficien tis erga ipsũ. 2. pronũtia. tu. dere actu ab efficiente $upponit influxum ip$um, $iue actionem effi- cientis in effectum, qua illi e$se conferat, tanquam propria ratione agendi, vti iam expre$siùs dicemus.

Secundum pronuntiatum $it. Cau$$alitas efficientis e$t eius actio. Veritas huiu$ce pronunciati, quod e$t de mente Magni Alberti hoc in libro traractu $ecundo, capite 6. D. Thomæ quinto Meta- phy $. capite $ecundo, texto $ecundo, & complurium ætatis no$- træ Philo$ophorum, inde o$tenditur, quia cau$salitas e$t ratio, qua quæ\’que res aliquid per $e cau$sat; at ratio, qua ef$iciens aliquid per $e cau$$at, e$t actio; cùm per eam proximè, & intrin$ecè attin- gat effectum. Præterea cau$salitas efficientis vel e$t influxus, de quo paulò antè, vel actio; nec enim aliud occurrit, in quo eiucau$$andi [res-1446-v_0289_280_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAE STIO VII. modus $tatui po$$e videatur:at ille influxus e$$e nõ pote$t; vt o$t\~e- dimus; e$t igitur actio.

Si quis autem petat cur $oli cau$$æ agenti cau$$alitas realiter di- Dubitatio. Re$pon$io. $tincta attributa $it? Re$pondemus propterea $ic $ui$$e comparatum à natura, quia vt peculiare e$t efficienti po$$e producere effectum interuentu formæ realiter ab eo diuer$æ, vt igni alium ignem mini- $terio caloris: item\’que vt proprium eiu$dem efficientis e$t, formam à $e realiter di$tinctam, non quolibet modo attingere, $ed verè, ac $impliciter producere; & agere etiam in remota diffundendo effe- ctum per intermedia: ita con$entaneum fuit, vt ip$i duntaxat ratio cau$$an di realiter diuer$a conueniret.

ARTICVLVS III. OCCVRRITVR ADVERSA. riæ partis argumentis.

NVnc cõtrariæ $ententiæ argumentis $atisfacere conabimur. Ad primum quid re$pondendum $it patet ex dictis. Ad $e- cundum dicendum, actionem $ecundum $uam realitat\~e e$$e Quo modo actio $e ha- beat ex parte effectus. ip$um effectum, dum fit; & $ub hac cõ$ideratione habere $e ex par- te effectus, quatenus eius effectione comproducitur: $ed eandem $pectatam prout agens illius interuentu effectum attingit, habere Quo modo ex parte cau$- i\,e. $e ex parte cau$$æ; ac tamet$i ab illa dependeat, non proinde inter eas dandam e$$e aliam intermediam cau$$alitatem; quia id, quod ita à cau$$a dependet, vt $it ip$a cau$$alitas, nequaquam alia cau$$alitate Cur inter a- ctionem, & cau$sam ag\~e- tem non de- tur alia me- dia cau$sali- tas. indiget; $icuti nec exi$tentia aliã exi$tentiam, qua exi$tat, nec actio aliam po$cit actionem, qua fit. Sanè quòd hæc $olutio probanda $it etiam ijs, qui nobi$cum arbitrantur cau$$alitates aliarum cau$$arũ e$$e modos $e habendi rerum; & tamen circa efficientis cau$$alitat\~e à nobis di$$entiunt, ex eo pote$t $uaderi, quia tales modi, licet non $int realiter di$tincti; $unt tamen aduentitij rebus, quæ cau$$æ di- cuntur, & in ijs $u$tentantur; at que adeò non po$$unt non vtcunq; ab ijs ip$is rebus pendere: & tamen non iccirco alias exigunt cau$- $alitates, quarum vi in actum prodeant; alioqui oporteret in infi- nitum abire.

Ad tertium dicito cau$alitatem debere anteire id, quod à cau$$a Cau$$aliras v@ antecedat id, quod à cau$sa pendet. oritur, vel quoquo modo pendet; dummodo id non $itip$a cau$$a- litas; nec $at e$$e, vti proximè o$tendimus, actionē pendere ab ef- ficiente, vt propterea inter ip$a, alia media cau$$alitas interponen- da $it.

Ad quartum conce$$a maiori propo$itione neganda e$t minor, & Actio crean- di in quo $ub incto recipia- tur. ad eius confirmationem re$ponden dum actionem creandi recipi in [res-1446-v_0290_281_t0]IN PHYSIC. ARIST. id, quod creatur; neque e$$e ab$urdum vnam, eãdem\’q; rem diuer- $a con$ideratione priorem & po$teriorem e$$e. Itaque res creata in genere cau$$æ $ubiectiuæ antecedit creationem, eam\’q; in $e recipit; in genere cau$$æ efficientis eandem $ub$equitur, ac per eam fit.

QVÆSTIO VIII. VTRVM SINGVLÆ CAVSSÆ peculiares $ibi cau$$alitates ven- dicent, an non? ARTICVLVSI. VENDICARE, ET QVÆ nam eæ $int?

CVM omnes cau$$æ per modos, rationesvè cau$- $andi tanquam per proprios actus inter $e diffe- rant, nemini dubium e$$e pote$t, quin vt quæq; cau$$a ab alia di$tinguitur, ita diuer$am cau$$ali- tatem $ortiatur. Id quod etiam $ingula cau$$arũ genera percurrenti manife$tum erit. Vt igitur à Opinio quo rũdam citca materi\,e cau$ $alitatem. materia ordiamur, Auicenna 6. $uæ Metaphy$i- cæ tractatu 2.c.4. Magnus Albertus hoc in lib. tract. 2. c. 1. Ioan- nes Maior 2. $entent. di$t. 12. arbitrantur materiam re$pectu $olius compo$iti cau$$alitatem obtinere. Alij comparatione formæ dunta- Aliotum $en tentia. xat. Nam quòd materia $imul erga formam, & compo$itum cau$$a- litatem habere nequeat, $uadet ea ratio; quia $ortiretur duplicem cau$$andi modum; neciam vna, $ed multiplex cau$$a e$$et. Priuatim verò pro priori $ententia facit, quòd data cau$$alitate materiæ circa formam, admittendum e$$et animam quoque rationalem pendere à corpore, vt à cau$$a $ui e$$e; quod tamen eius immortalitati repu- gnat; cùm naturaliter fieri non po$sit, vt id, quod à materia habet Non pote$t naturaliter extra materi am con$i$te- re quodà ma teria habet e$$e. e$$e, extra ip$ã cohæreat. Po$teriori id a$tipulatur, quia $icuti ma- teria e$t pura potentia; ita omnis eius cau$$alitas $pectanda videtur circa actum, ide$t, circa formam, quã gremio $uo excipit, fouet\’que.

Neutra tamen harum opinionum vera e$t; $ed ea, quæ materiæ duplicem attribuit cau$$alitatem; vnam erga formam, alteram erga compo$itum. Nam cùm forma per $e pendeat à materia, vel ab$olu- Superiorũ $é tentiarum re furatio. tè, vt à cau$$a $ui e$$e; quod cæteris formis commune e$t: vel quo- ad informationem; quia $cilicet informandi officium cit@a materiã obire nequit; quod vnum animæ rationali conuenit; planum fit [res-1446-v_0291_282_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO VIII. materiam cau$$alitatem habere re$pectu formæ. Rur$us cùm e$$en- Materia $or- tit@r dupl cé cau$$alita@é. tia compo$iti naturalis ex materia, & forma con$tet, per$picuè pa- tet compo$itum naturale pendere per $e à materia, atque adeò ma- teriæ cau$$alitatem circa ip$um quoque ver$ari. Iam quòd hæc ratio cau$$andi materiæ, diuer$a $it ab illa, quam eadem materia ad formã habet, per$picuum videtur: aliter enim pendet forma, aliter compo- fitũ à materia; cùm illa p\~edeat vt à recipiente; hoc vt à cõponente.

Porrò quod diximus de materia, æquiori iure de forma a$$eren- Similiter for ma. dum e$t, videlicet eam duplici præditam e$$e cau$$alitate: altera in materiam, quam informando actuat; altera in compo$itum, quod vna cum materia partiatim condit. E$t verò inter has cau$$alitates di$crimen: nam illa, quam materia, & forma inter $e mutuò exer- cent, antecedit origine eam, quam erga compo$itum hab\~et: quan- doquidem no$tro intelligendi modo prius e$t vniri inter $e mutuis officijs materiam & formam; quàm totum con$tituere. Sed enim vt compo$itum naturæ dignitate partibus $uis excellit; ita præ$tanti- or e$t materiæ, & formæ cau$$alitas erga ip$um, quàm mutua earũ- dem inter $e $e.

Igitur argumenta, quæ materiæ duplicem cau$$alitatem nullo Re$põ$io ad arg u. aduer- $ariorum. pacto cõuenire po$$e $uadebant, nõ per$uadent. Nec enim illa pro- pterea vnius cau$$æ rationem habere de$inet; cùm eius cau$$alitas comparatione formæ $it qua$i via ad eam, quam exequitur re$pectu compo$iti, cùmque vtraque materiæ cau$$alitas po$sit aliquo mo- do dici vna; nimirum ordine, quatenus prior ad po$teriorem ordi- natur. Similiter dicito de cau$$alitatibus formæ.

Quod verò de anima humana obijciebatur, $olutum iam e$t. Si- cut enim illa extra aliarum formarum $ortem eminet, pote$t\’q; $e- paratim $ub$i$tere; ita non pendet à materia, vt à cau$$a $ui e$$e; $ed Anima ratio nalis quo pa cto dici po$- $it pendere @ materia. quatenus $ine eius con$ortio nec informandi munus admini$trat, nec etiam ad compl\~edam, ab$oluendam\’que $peciem pertingit, vt annotauit D. Thomas in quæ$tionibus di$putatis quæ$t. vnica de anima art. 1. in $olutione duodecimi argumenti, lege quoq; Henri- cum Gandauen$em quodl. 6. q. 14. Ad aliud de potentia materiæ dicendum, licet materia $it pura potentia, non debere iccirco re$pe- ctu etiam illius, quod ex potentia & actu coale$cit, ide$t, cõpo$iti.

His in hunc modum con$titutis, cau$$alitates omnes $ummatim, $ingulatim\’que $ub vnum veluti a$pectũ demus. Materia, & forma, vti proximè dictum fuit, geminã obeunt cau$$alitat\~e; vnam mutu- am, alteram erga compo$itum. Cau$$alitas materiæ ad formam cõ- Cau$$alitas materi{ae}. $i$tit in recipienda, fouenda, & $ubiectiuè con$eruanda forma, mo- do $uperiùs explicato. Cau$$alitas formæ erga materiam $ita e$t in actuanda, & formatiuè excolenda tuéda\’que materia. V triu$q; verò cau$$alitas re$pectu totius, in eo cõponendo ver$atur; materiæ qui- d\~e in componendo more potentiæ inchoatũ, & imper$ectũ e$$e cõ- ferentis: formæ, in cõponendo more actus ré perficientis, hoc e$t, [res-1446-v_0292_283_t0]IN PHYSIC. ARIST. in certo gradu, ac$pecie collocantis. Exemplaris autem cau$$alitas cernitur in artefacto $ecundum pa$siuam imitationem efformando. Effici\~etis in actione, qua effectũ producit. Finis deni\’q; in eo, quod Finis. eius gratia aliquid fiat. Sed hæc duo cau$$alitatum genera ijs, quæ in progre$$u di$putanda $unt, illu$triora fient. Ex dictis patet $o- lutio quæ$tionis initio propo$itæ; $iquidem o$tendimus nullum e$$e cau$$æ genus, quod propriam, ac peculiarem cau$$alitatem non vendicet.

ARTICVLVS II. ALIQVOT DVBIA, EO. rum\’que explicatio.

EX ijs, quæ hactenus di$$eruimus, dubia quædam emergunt. @. dubi. Primũ e$t è quibus nam latebris, quovè naturæ rece$$upro- deant in lucem modi illi, in quibus $itas e$$e diximus cau$sa- litates omnium cau$sarũ, excepta effici\~ete. Nã quòd ij in $uis cau$- $is non $imul actu in$int, hoc e$t, in materia omnes eius cau$salitates, $imiliter\’q; in cæteris; per$picuum videtur. Alioqui exi$terent actu in quauis materia non tot, quin plures modi entitatiui reales; cùm non tot, quin plures formæ decur$u temporis ex ea educi po$sint. Quætamen infinitudo, e$to non $it entitatum realiter differentiũ, admittenda non e$t.

Secundum. Vtrum $icuti cau$sis prædictæ cau$salitates actiuæ, @. dubi. aut qua$i actiuæ conueniunt; ita & in effectis re$pondeant con$i- miles cau$salitates, quæ nihil aliud $int, quàm modi $e $e habendi, effectorum, prout ea dependent actu à $uis cau$sis. Si enim ita $it, vtique oport ebit cùm, exempli cau$sa, forma equi producitur, dari in ea actu, quod minimum, tres modos reales & ab$olutos, videli- cet vnum in ordine ad materiam; alterum ad finem; tertium ad effi- ciens, à quibus nece$$ariam habet dependentiam.

Tertium. An quemadmodum effici\~es di$tinguitur realiter à $ua 3. dubi. cau$salitate actiua, ita eiu$dem effectus à $ua pa$siua realiter differat. Cùm vtrinque videatur $eruanda proportio.

Ad primum horum dicendum eos modos virtute, $eu pote$tate Re$põ$io ad 1. dub. contineri in rebus, quæ denominantur cau$sæ, ab ijsdem\’que $in- gulatim in actum exilire data occa$ione: quemadmodum & oblato idoneo $ubiecto ad calorem recipiendum, adhibitis\’que alijs circun- $tantijs confe$tim ignis promit calefactionem. Ita\’que cùm forma ab agente inducitur in materiam, illico materia $inu $uo formam reci- Cùm mate- tia nouã for mam recipit, alium modũ induit. pit, ac fouet, $ic\’que erga illam $uæ cau$salitatis munere defungitur. Deinde eadem materia, cùm po$tea aliam formam indu@t, abiecto modo, quo prioré fouebat, aliũ a$sumit; deinde alios, pro numero [res-1446-v_0293_284_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO IX. Iuccedentium formarum; quia totidem oportet e$$e cau$$alites, quot $unt integra cau$$ata.

Ad 2. re$pondemus dandas e$$e in effectis cau$$alitates illas pa$- Re$pon$io@ ad 2. $iuas, $iue dependentias; nec debere mirum videri, quòd in vnum effectũ tot modi congerantur, cùm à totid\~e modis $imul dependeat.

Ad 3. Modum $e habendi, qui effectis re$pectu $ui efficientis Ad 3. conuenit, non di$tingui re ab illis; quia nulla nece$sitas cogit attri- buere eis nouam entitatem, $icuti cogit eam attribuere ip$i cau$sæ re$pectu effectorum. Neque oportet hac in re vtrin\’que propor- tionem $eruari.

QVÆSTIO IX. VTRVM CAVSSÆ SIBI MV- tuò cau$sæ $int, an non? ARTICVLVS I. NEGATIVÆ PARTIS argumenta.

VIdebitur alicui nequaquam fieri po$se v@ cau$sæ $int $ibi mutuò cau$sæ. Nam cùm id, quod e$t cau$sa cau$sæ, $it 1. argum. etiam cau$sa eius, quod ab eo cau$sari dicitur, vt con$tat ex lib. de cau$sis propo$itione prima; $i, exempli gratia, materia e$$et cau$$a formæ; & forma materiæ; vti\’que materia e$$et cau$$a $ui ip$ius, quod longè à vero abe$t. Deinde quia cùm omnis 2. cau$$a $it prior cau$$ato, idem re$pectu eiu$dem e$$et prius, & po$- terius; prius, vt cau$$at aliud; po$terius, vt ab codem cau$$atur. Item quia $i efficiens e$$et cau$sa finis, nõ e$$et finis $impliciter om- 3. nium cau$$arum prima: e$$et enim quodam in $en$u prior; nimi- rum vt ab eo pendet efficiens; in alio po$terior, quatenus ip$e pen- det ab efficiente. Præterea cùm cau$sæ dicuntur $ibi mutuò cau$- 4. $æ, vel appellatione cau$sæ intelligitur ip$a relatio cau$sæ ad effe- ctum; vèl res, quæ denominatur cau$$a; vel cau$$alitas, modusuè cau$$andi vtriusque. Non primum, quia relatio cau$sæ, & effectus $unt $imul natura, $ic\’que vna non e$t cau$sa alterius. Non $ecun- dum, quia $anitas, quæ e$t finis Medici, non cau$sat Medicum. Nec tertium, quia forma non habet à materia perficere, & actuare, in quo formæ cau$salitas con$i$tit; nec finis habet à cau$sa efficiente, vt eius gratia aliquid $it, vel fiat, qui e$t modus proprius cau$$andi finis. Nullo igitur pacto dicendum videtur cau$sas $ibimutuò cau$- $as e$$e.

[res-1446-v_0294_285_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS II. QVÆSTIONIS di$$olutio.

NIhilominùs cau$$as e$$e $ibi mutuò cau$$as docuit Ari$tote- Cau$sas $ibi mutuo cau$- $as e$se. les hoc in libro cap. 3. tex. 30. idem\’q; repetit 5. Metaphy. cap. 2. tex. 2. Quod $i probè intelligatur, veri$simum e$t. Monet autem D. Thomas ibidem & Magnus Albertus hoc in libro tractatu 2. cap. 6. huiu$modi effatum non vniuer$im accipi debere; qua$i quælibet cau$sa re$pectu vniuer$arum; vniuer$æ re$pectu cu- iu$libet, cau$$æ $int; $ed indefinitè, cerni\’que eius veritatem com- parato fine per $e cum efficiente; & materia per $e cum forma; $ic vt inter finem, & efficientem reciprocatio cau$$æ $it; item\’que $eor$im inter formam, & materiam. Præterea ip$emet Ari$toteles locis ci- tatis palam docuit non comparare $e in eo pronuntiato cau$$as eiu$- dem generis; $ed diuer$orũ. Quædã, inquit vici$sim $ibi $unt cau$- $æ, vt exercitatio boni habitus, & hic exercitationis; non tam\~e eo- dem modo; $ed ille vt finis, hæc vt principium motionis.

Deinde aduertendum e$t ex Alen$i in commentarijs ad id\~e caput libri quinti Metaphy. cau$$am vnam dicipo$$e cau$sam alterius, vel quoad cau$salitatem, vel quoad e$se. Quibus ita con$titutis $it pri- ma a$sertio. Finis e$t cau$sa efficientis quoad eius cau$salitatem; nõ 1. a$sertio. Quomodo finis $it cau$- $a efficientis. tamen quoad e$$e. Huius prior pars traditur à Magno Alberto, & D. Thoma locis citatis. Probatur\’que ex eo, quia cau$$alitas effici- entis, vt $upra à nobis decretum fuit, e$t eius operatio, & hæc inter finis effecta c\~e$etur; cùm efficiens non ni$i finis alicuius gratia ope- retur, vt in progre$$u planum fiet. Po$terior verò pars liquet. Nã v. g. Medicus non accipit e$$e à $anitate.

Secunda a$$ertio. Efficiens e$t cau$sa finis quoad e$$e; non tam\~e 2. a$s. Quo pacto efficics $it cau $a finis. quoad eius cau$salitatem. Hanc $tatuitibid\~e Alen$is, eiu$\’que prior parsinde $uadetur, quia cùm Medicus gratia acquirendæ $anitatis ægroto medicamenta adhibet, eum\’que $anat, haud dubiè $anitat\~e ip$am in rerum natura con$tituit. Quod intellige de ijs finibus, qui ante agentis operationem non dum $unt. Qui enim iã præexi$tũt, vt aurum, quod auarus $ibi finem proponit; ij non quoad e$se ab ef- ficiente cau$santur, vt nemo non videt, $ed quoad ip$am po$se$sio- nem, adeptionemvè. Po$terior aut\~e pars ex eo con$picua e$t, quia cau$salitas finis præuenit omnino cau$salitatem effici\~etis, vt ex pri- ma a$$ertione con$tat.

Tertia a$sertio. Nec forma e$t cau$sa materiæ, nec materia formæ 3. a$s. quoad cau$salitat\~e: vtraque tam\~e alterius cau$sa e$t quoad e$se, vel Que $it mu- tua cau$sali- tis inter ma- ã & for- mam. $impliciter, vel aliquo modo. Hanc a$signat loco notato Sanctus Thomas. Eius vero prior pars ea ratione concluditur, quia forma non tribuit materiæ $u$tentandi officiũ, nec materia formæ munus [res-1446-v_0295_286_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO IX. informandi. Po$terior patet ex dictis; quan do quidem tam materia, quàm forma materialis $impliciter à $e mutuo pendent; cùm nec illa naturaliter po$sit exi$tere ni$i à forma actuetur; neque hæc, ni$i à materia foueatur. Quòd $i forma immaterialis $it, hoc e$t, animus hominis; pendet quoque à materia, non $impliciter; $ed aliquo mo- do, videlicet quoad actum informandi, vt $æpe diximus. Non quòd forma huiu$modi actum à materia accipiat; $ed quia ip$um non ni$i in materia exercet.

Haud ignorabis etiam prædictum Ari$totelis axioma in alio Cau$$æ oés officiorũ ne- xibus inter $e coniuncte. quoque $en$u verum e$$e: nimirum $i cau$sæ $ibi cau$sæ e$se dican- tur, quatenus nexu quodam aliæ ab alijs modum, ac veluti men$u- ram accipiunt, vt D. Thomas 1. Po$t. cap. 7. & Aegidius Romanus Dehac re Alé fis 1. p. q. 17. memb. 3. eodem lib. cap. 4. explicant. Materia nam\’que $umitur à forma, cùm materia $ic affecta e$$e debeat, vt excipiendæ formæ idonea $it: for- ma ex efficiente, cùm efficiens producat formam fimilem $uæ, vel $ecundum $peciem, $i efficiens vniuocum $it; vel $ecundum analo- giam, $i æquiuocum: efficiens ex fine, cùm illud ab hoc ad operan- dum excitetur.

At enim i$tiu$modi cau$$arum connexio non ita perpetua e$t, vt Nõquicquid babet cau$sã final\~e, & effi- cientem; ha- bet formal\~e & material\~e. Quicquid ha bet cau$sà fi- nalem, hater efficientem. vbicun\’que reperitur finis, & efficiens; reperiatur etiam materia, & forma:$iquidem hæc duo po$teriora non dantur in $ub$tantijs cor- porea concretione liberis; e$to duo priora dentur. Illud tamen ra- tum, firmũ\’que e$t, vbicun\’que cernitur finis, cerni efficiens, & ècõ- uer$o. Nam quidquid e$t propter finem, pendet à fine; alioqui finis non verè cau$sa diceretur: quidquid verò pendet ab alio, ex $e non habet e$$e, ac $ibi relictum in nihilum abit: omne autem, quod tale e$t, requirit cau$sam, à qua in e$se educatur, & con$eruetur; hæc au- tem cau$sa, e$t efficiens. Ergo omne quod habet finem, habet etiam cau$sam efficientem. Rur$us quòd nulli rei cau$sa efficiens conue- Quicquid hæ bet cau$sã ef- ficientem, ha bet finalem. niat, cui non etiam finis competat; probatur. Nam quidquid ab ef- ficiente cau$sa fit, per aliquam actionem fit; & omnis actio $pectat bonum, & finem. Ergo quidquid à cau$sa efficiente fit, propter fi- nem aliquem fit; & quod inde con$equens e$t, nece$$ario $ibi finem vendicat. Item quod non habet cau$sam efficientem, non habet e$se Quod nõ ha bet cau$sã et- ficient\~e, nec final\~e habet. Quibus con- uemt mate- ria & forma ei$dem finis & effici\~es ne ce$$ariò com petit. ab alio, $ed à $e: quod habet e$se à $e, e$t propter $e; & non prop- ter aliud. Non igitur finem, cuius gratia $it, habet.

Illud quoque certum e$t; quæcun\’que ex materia, & forma con$- tant, ei$dem cau$sam finalem, & efficientem competere; cùm talia non po$sint habere e$$e ab $e, atque adeò nece$se $it ea ab alio, & ali- cuius gratia fieri. Ob eam\’que rem Phy$iologus per omnia cau$- $arum genera demon$trare dicitur: quia videlicet ad quodlibet naturale compo$itum quadripartita cau$sarum varietas concur- rit.

[res-1446-v_0296_287_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS III. DILVTIO ARGVMENTORVM primi articuli.

NVnc argum\~eta initio quæ$tionis propo$ita $oluamus. Ad pri Sol. primi. mum re$pondendũ e$t cum Scoto in 4.d.49.q.2. & in theo- rematis conclu$ione 22. & alijs, tunc id, quod e$t cau$sa ali- Quo $en$u verum $it id, quod e$t cau$ $a cau$${ae}, e$$e cau$$am cau$ fati. cuius, cau$sam e$$e eius, quod ab eo cau$satur; cùm eiusdem generis cau$sæ attexuntur; ita vt omnes, verbi gratia, formales $int, cuiu$- modi cen$entur omnia prædicata $uperiora collatione partium $ub- iectarum in eadem categoria: vel omnes efficientes, vt $e habet $ol ad lucem, lux ad calorem; item\’que parentes ad filios, & ad natos na- torum, & qui na$cuntur ab illis. At cùm materia, vt in argum\~eto $u- mitur, formæ cau$sa dicitur vel ècontrario; variatur cau$sæ genus, Sol.2. vt planum e$t. Ad $ecundum. Non debere ab$urdum iudicari $i quid re$pectu eiusdem non eodem tam\~e modo $umptum & prius, & po$- terius dicatur; quo pacto $e habent ea, inter quæ cau$sæ, & effectus reciprocatio intercedit, vt ex ijs, quæ paulò ante diximus, intelligi pote$t, annotauit\’que D. Thomas hoc in lib. cap. 3. text. 30. Ad ter- Sol.3. tium. Cau$$am finalem non dici $impliciter primam omnium cau$$a- rum, quòd omnimodis prior $it, qua$i ip$am nulla cau$sa $ecundum aliquam con$iderationem antecedat: $ed quia finis intentio etiam ip$ius efficientis exequutionem præit, dum illud translatitia mo- tione ad agendum excitat, $ic\’que omnium cau$$alitatum primor- dia $ibi vendicat. Quod non impedit quominùs idem finis exequu- tione po$terior $it, vt $uo loco planiùs dicetur. Ad quartum, quid Sol. 4. Cau$s{ae} non $unt $ibi mu- tuò cau$sæ quoad rela- tiones. re$pondendum $it con$tat ex dictis: non enim cau$sæ $ibi vici$sim cau$sæ e$$e dicuntur $ecundum relationes cau$sæ, & effectus; vt ar- gumentum concludit: $ed in quibu$dam cau$sis resip$æ, quæ cau$sæ denominantur, $ibi mutuò cau$sæ $unt quoad e$$e, vt materia, & forma, $eruato tamen di$crimine illo, quod inter animã rationalem, cæteras\’que formas $tatuimus: in alijs, cau$sa vna e$t cau$$a alterius quoad e$$e; nimirum efficiens re$pectu finis: altera, cau$sa e$t alte- rius quoad cau$$alitatem, nempe finis comparatione efficientis.

QVÆSTIO X. VTRVM DEVS RES OMNES IN $uo e$$e con$eruet, an non? ARTICVLVS I. ARGVMENTA IN PARTEM negatiuam. [res-1446-v_0297_288_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO X.

COn$eruare rem in $uo e$$e, vt hoc loco à nobis Con$eruatio quo pacto $u ma hoc loco. accipitur e$t continuare actionem, qua e$$e rei tribuitur: $iue e$$e præhabitum, etiam nunc cõ- ferre. Quod in 8. huius operis libro accuratiùs explicabitur. Quærimus igitur, an res creatæ ita à Deo p\~edeant, vt $eclu$a eius cõ$eruatrice actio- ne nullatenus po$sint con$i$tere. Nonnulli, quos refert, confutat\’que D. Augu$tinus lib. 5. de Gene$i ad literam c. 20. arbitrati $unt Deum tantummodò fabrica$$e mundum, nihil\’q; iam circa ip$um moliri; $ed effici à mundo omnia $icut ille ordinauit, & iu$sit. Nec de$unt in eam $ententiam argumenta. Primùm, quia $i 1. argumen. opera creati artificis, vt domus, aut pictura, po$t ab$olutionem $ine artifice cohærent, nec illius opem depo$cunt, multo magis poterit Deus, cuius e$t infinita virtus, efficere, vt creaturæ, quæ $unt ope- ra quædam diuinæ artis, ce$$ante ip$ius cõ$eruatione, permaneant.

Deinde. Quædam res$unt, quæ non po$sunt non e$$e: atqui $al- 2. argumen. tem hæ nõ egent con$eruatione. Non igitur creaturæ omnes à Deo con$eruantur. Maior probatur, quia quod per $e ine$t alicui, $em- per ei conuenit, nec oppo$itum conuenire pote$t; vt $i binario cõ- petat per $e e$$e parem; impo$sibile e$t e$$e imparem: at quibu$dam formis per $e competit e$$e; nimirum ijs, quæ dicuntur per $e $ub- $i$tentes, vt angeli. Ergo hæ $altem ita nece$$ariò $unt, vt non po$- $int non e$$e.

Rur$us. Ideò forta$$e creaturæ vid\~etur tali beneficio egere, quia 3. argumen. ex $e tendunt in non e$$e: $ed non tendunt: ergo & cæt. Probatur a$$umptio. Tendere in non e$$e e$t contra rei naturam; cùm vni- cuique in $itum $it perpetuitatis de$iderium: igitur nulla creatura ex Vnicuiq; rei in$itum per- petuitatis d@ $iderium. $e tendit in non e$$e; proinde\’que non interibit ni$i aliunde in interi- tum compellatur: atqui multa $unt ita firma, & $tabilia, vt nequeãt aliunde in interitum compelli, veluti materia prima, anima ratio- nalis, aliæ\’q; res corruptionis expertes. Ergo quæ huiu$modi $unt, con$eruationis bene$icium non requirunt.

Præterea. Vel Deus cõ$eruat calorem in aqua eâdemm et actio- 4. argumen. ne, qua ip$um vna cum igni produxit, vel diuer$a. Non eâd\~e; cùm prior actio re ip$a vna eadem\’que fuerit cum actione ignis, quæ iam euanuit; non diuer$a; $iquidem vtraque in eundem terminum fer- tur, videlicet in calorem. Non ergo eiu$modi actio datur, at q; adeò nec con$eruatio; cùm Deus per $e non ni$i agendo con$eruare res po$sit.

Po$tremo. Deus cõtinet in $uo e$$e materiam, & omnes formas, 5. argumen. excepta rationali, interuentu mutuæ earum cau$$alitatis; & com- po$itum per partes, è quibus coale$cit; & omnia corpora corrupti- bilia ope $uorum accidentium, & proprietatum; Ergo $altem non omnia immediatè con$eruat.

[res-1446-v_0298_289_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS II. ASTRVITVR AFFIR MA- tiua pars quæ$tionis.

SIt tamen conclu$io omnino certa Deum creaturas omnes in Conclu$io. $uo e$$e continere, ita, vt citra ip$ius opem nec mom\~eto po$- $int con$i$tere. Hæc conclu$io e$t patrum omnium $irmata Eius a$$erto- res. con$en$u, elicitur\’que è $acris literis, vt in$erius patebit, eandem\’que tuentur $chola$ticæ Theologiæ pro$e$$ores partim in 1. $entent. d. 27. partim in 2. d. 1. & 37. & D. Thomas 1. p. q. 8. art. 1. & q. 104. Heruæus quodl. 8. q. 7. & in tract. de {ae}terni. mũ di. q 6. art. 1. & 3. contra gent. à cap. 65. Alen$is 1. par. $ummæ q. 10. m\~e- bro 2. & 3. Henricus Gand. quodlib. 7. q. 3. V dalricus lib. 2. $uæ 1. ratio. $ummæ. Probatur verò in hunc modum. Deus dicitur e$$e vbi\’que Quibus mo- dis $it Deus vbique. per potentiam, præ$entiam, & e$$entiam; ob id poti$simùm, quia $ibi omnia $ubdit, quia vniuer$aintuetur, quia per omnia commeat; De hac re Magi$ter in 1. d 37. & alij doct. ibid\~e. & $ingulorũ e$$entijs intimè, benefice\’que illabitur; $ed hic illap$us poti$simum cõ$i$tit in con$eruando e$$e, quod rebus omnibus pro- fundiùs ine$t, & e$t fundamentum aliarum affectionum, quæ rebus creatis adueniunt, $emper igitur Deus $u$tentatres in $uo e$$e.

Secundò, Sicut opus artis humanæ $upponit naturam; ita opus 2. ratio. Opus natur{ae} $upponit di- uinam art\~e. naturæ diuinam artem; materia nam\’que artefactorum e$t à natura; naturalium verò à Deo per creationem; $ed artefacta $uffulciuntur in $uo e$$e beneficio naturalium; domus enim $oliditate lapidum, firmitate lignorum, coagmentatione calcis, diuturnitatem obtinet: crgo & naturalia virtute Dei in $uo con$eruabuntur.

Tertiò, Si res creatæ ab$\’que influxu Dei con$i$terent, $equere- 3. ratiò. Lege Grego. in 2.d.35. q. 1. art 3. tur po$$e aliquid repugnante Dei voluntate manere; hoc aut\~e con- cederenefas e$t, cùm de diuina potentia, & dignitate palã detrahat. Ergo & cæt. Maior propo$ito ex eo o$tenditur, quia nulla apparet Annihilatio quo pacto e$ $e po$s it. ratio, qua Deus, $i velit, po$sit angelum in nihilum redigere, quàm $ubtrahendo influxum, quo ei e$$e tribuit, ac $ine quo nec punctũ temporis manere queat. Quare $i angelus ab$\’que eiu$modi influxu exi$tat, etiam Deo nolente permanebit.

Quartò, Magis dependent creaturæ à Deo, quàm lumen à cor- 4 ratio. pore lumino$o; cùm prima cau$sa, vt e$t in lib. de cau$sis, propo$i- Prima cau$- $a plus influ- it in effecta, quàm cau$$e $ecund{ae}. tione prima, plus in$eparabiliù$\’que influat in effecta, quàm cau$- $æ $ecundæ: $ed lux ni$i con$eruetur à lumino$o illico interit: ergo & creaturæ ce$lante Deiconcur$u in nihilum recident. Quare rectè D. Bonauentura in 1. d. 37. in primo principali quæ$t. 1. compa- rauit e$se creaturarum in ordine ad primam cau$sã cum figura im- pre$sa in aquam à $igillo, & cum pondere, quod in aere manu tene- tur: vt enim $ublato $igillo confe$tim figura in aqua euane$cit, & amota manu pondus ruit; ita $i vel momento con$eruantis Dei con- [res-1446-v_0299_290_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO X. cur$us abe$$et à rebus creatis, confe$tim omnes ad nihilum abirent.

I am diuina $acræ paginæ auctoritas eandem conclu$ionem mul- Sacr{ae} Pagin{ae} t@$timonta. tis locis planè confirmat. In epi$tola ad Roman. cap. 11. Ex ip$o, & per ip$um, & in ip$o $unt omnia. Ad Hebræ. cap. 11. Portans om- nia verbo virtutis $uæ. Act. 17. Non longè e$t ab vnoquoque no- $trũ; in ip$o enim viuimus, mouemur, & $umus. Sapientiæ 7. Om- nibus mobilibus mobilior e$t $apientia; attingit autem vbique pro- pter $uam munditiã. Et cap. 11. Quomodo aut\~e po$set aliquid per- manere, ni$i tu volui$$es, aut quomodo quod à te vocatũ nõ e$$et, con$eruaretur?

His concinunt patrum dicta. Ac primum D. Diony$ij 10. de di- Patrũ dicta. Diony$. Augu$t. uinis nominibus, vbi ait Deum e$$e omnipotentem $ed\~e omnia te- nentem, ide$t, con$eruantem ne in nihilum ruant. Item D. Augu- $tini, qui tùm alijs locis, tùm 4. $uper Gene$. ad literam cap. 12. hac de re luculentè di$$erit. Creatoris inquit, potentia, & omnipoten- tis, atque omnitenentis virtus cau$$a $ub$i$tendi e$t omni creaturæ, quæ virtus ab eis, quæ creata $unt, regendis, $i aliquando ce$$aret, $imul &illorum ce$$aret $pecies, omni$\’que natura concideret. Neq; enim $icuti cùm $tructuram ædium fabricauerit quis, ab$cedit, atq; illo ce$$ante, atque ab$cedente $tat opus eius; ita mundus vel ictu oculi $tare poterit, $i ei Deus regimen $ui $ubtraxerit. Eodem per- tinetillud D. Gregorij homilia 17. in Exechielem. Sic e$t intus, vt Greg. Mag. extra $it; $ic circundat, vt penetret; $ic præ$idet, vt portet; $ic por- tat, vt præ$ideat. Et illud D. An$elmi in Monol. c. 12. nece$$E e$t, An$elm. vt $icut nihil factum e$t ni$i per creatricem præ$entem e$s\~etiam, ita nihil vigeat ni$i per eiu$dem $eruatricem potentiam. Id\~e a$$erit D. Dama$cenus in dialogo aduer$us Manichæos. D. Gregorius Naz. Dama$c. Greg. Naz. oratione 2. de Theologia. Philo Iudæus in lib. de confu$ione lin- guarum, & in lib. de congre$$u quærendæ eruditionis gratia.

Neque huius a$$Ertionis veritas Ethnicos Philo$ophos latuit, vt Eandem ve- ritatem agno uere Ethnici Philo$ophi. Auctor libri de mundo ad Alex. auctor libri de mundo ad Alexãdrum di$ertè docet. Vetus, inquit, $ermo e$t, à maioribus\’que proditus inter omnes homines vniuer$a tùm ex Deo, tùm per Deum con$tituta fui$$e, atque coagmentata, nullam\’que naturam $atis in$tructam ad $alutem e$$e po$$e, quæ ci- tra Dei præ$idium $uæ ip$a demum tutelæ permi$$a $it. Id\~e docuit Tri$megi$tus tum alibi, tum in A$clepio, aiens mentem, ide$t, Deũ, Tri$megi$t9. $e ip$a $tare con$eruatricem rerum omnium, in ea\’que vniuer$a vi- uere, & $ub$i$tere. Item Scriptor operis de $ecretiori $apientia $ecũ- dum Aegyptios libro 12. cap. 19. hi$ce verbis, $icut c\~etrum circuli Auctor ope- ris de $apien- tia Aegypt. in $e ip$o e$t, lineæ autem ab eo ductæ ad ambitum, ip$e\’que ambi- tus cum punctis in eodem centro exi$tunt: $ic quoque naturæ om- nes in agente primo con$i$tunt, & ab eo con$eruantur, ab eo\’q; pen- dent, id appetunt, ad id\’que reuocantur. Deni\’que idem $entit Pla- Plato. Plotinus. Iamblichus. Proclus. Seneca. to in Timæo, eiu$\’que $ectatores, Plotinus, Iamblichus, Proclus, it\~e Seneca in libro de con$olatione fratris, vbi definit Deũ ration\~e [res-1446-v_0300_291_t0]IN PHYSIC. ARIST. incorpoream, cau$$arum cau$$am cu$todientem, & regentem om- nia: & alij, quorum meminit Iu$tinus Philo$ophus & martyr in $ua paræne$i ad gentes, & Eugubinus lib. 1. de perenni Philo$ophia à cap. 28.

Secunda conclu$io. Licet Deusres omnes con$eruet immediatè, @. concl. ide$t, $uamet actione eas attingendo; qua$dam tamen per $e dũta- xat; alias, concurrentibus etiam cau$sis $ecundis, in $uo e$$e tuetur. Explicatio conclu$. Pro explicatione huiu$ce conclu$ionis $ci\~edum e$t dupliciter cau$- $as dici con$eruare effecta; nimirum vel immediatè, & per propriã actionem, quo pacto lumino$um con$eruat lumen, quod producit: vel mediatè, quia tantummodò per virtutem à $e impre$$am, & in effectis relictam ea $u$tentat, $ic\’que con$eruatur ignis ab $uo pro- genitore, à quo calorem, $iccitatem, alia$\’que eiu$modi affectiones, quibus con$i$tit, in ortu accepit.

Hoc po$ito a$$eruimus in prima conclu$ionis parte Deum crea- Probatur pri ma pars cõcl. turas omnes immediatè con$eruare; quia licet rebus à $ui ortus pri- mordio ea contulerit, quæ ip$arum incolumitas requirebat, ea$dem nihilominùs per $e, intimo\’que illap$u con$eruat in $uo e$$e. Quod ex eo $anè concluditur, quia, verbi gratia, $uper$tite calore, cæte- ri$\’que eiu$modi ignem con$eruantibus, & eorũ concur$u non im- pedito, pote$t Deusignem ip$um in nihilum deducere; quod non Non inhibi- to concur$u cau$sarũ ign\~e con$eruantiũ pote$t Deus ignem anni- hilare. alia ratione præ$tabit, quàm $ub$trahendo propriam $uam action\~e, qua ei e$$e tribuit. Similiter\’que pote$t con$eruato igni calorem in nihilum redigere, continuando $uæ actionis influxum erga ignem, denegando aduer$us calorem. Quare præter concur$um, quo Deus cum cau$sis $ecundis ad earum con$eruationem influit, alio etiam $i- bi peculiari quãlibetrem in $uo e$$e detinet, & $u$tentat, $i res, ce$- $ante actione $uæ cau$$æ $ecundæ, adhuc maneat.

Secunda pars conclu$ionis inde patet, quia multa $unt, quæ nul- Probatur 2. pars conclu- f@onis. lam in natura creata cau$$am habent, cuius ope fulciantur in $uo e$- $e; $ed à Deo tantùm pendent, vt angeli: alia verò habent, vt con- $tat ex vltimo $uperioris articuli argumento. Quæ igitur in priori Qu{ae}dã crea- tur{ae} a Deo tã tùm imme- diatè con$er @ãtur. cen$entur genere, ea tantummodò à Deo immediatè con$eruantur; quæ in po$teriori, tum à Deo, tum ab alijs etiam cau$sis.

ARTICVLVS III. ARGVMENTIS, QVÆPRONEGATI- ua parte adducta $unt, nihil confici.

ARgumenta initio quæ$tionis propo$ita nihil contra ea, quæ a$$eruimus, concludunt. Ad primum re$pondendũ e$t crea- Sol.1. argu. turas, vt ex dictis patet, multo magis à Deo p\~edere, quã ar- tefacta àcreato arti$ice. Quare nihil mirũ $i hæc vbi $emel ab$oluta [res-1446-v_0301_292_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO X. fuerunt, $ine arti$ice con$i$tant; creaturæ autem nec per Dei poten- Creature nes pet Dei poté- tiam at sque ope diuina else valent. tiam $ine diuina ope vel momento e$$e valeant. Neque hoc diuinæ potentiæ, & dignitati derogat; quin cam potiùs cõmendat, à qua, vt à perenni fonte ip$ius e$$e, tanta nece$sitate vniuer$a pendeant; $i- mul\’que ip$arum creaturarum imbecillitatem, & inopiam te$tatur, quæ ni$i à prima cau$sa per\~eniter e$se hauriant, in nihilũ decident.

Ad $ecundum, res qua$dam vbi $emel productæ fuere, non po$$e Sol. 2. nõ e$$e, $i creatæ naturæ vires $pectentur; quia $cilicet à nulla crea- tura de$trui queunt: nullam tamen dari, quæ ad diuinam pot\~etiam collata non po$sit de$inere e$se: $iue enim formæ per $e $ub$i$ten- tes $int, $iue non $int, nullum e$se obtinent, ni$i diuini in$luxus be- ne$icio, quo $ubtracto mox euane$cent.

Ad tertium, tendere in non e$se, ide$t, habere ingenitam propen- Sol. 3. $ioncm vt non $int, e$se contra naturam creaturarum; cùm omnes ad oppo$itum inclinentur, habeant\’que vt in argumento rectè a$su- mitur, in$itum de$iderium $e$e, quoad fieri po$sit perpetuandi; ten- dere verò in non e$se, id e$t, non $ibi $ufficere; $ed egere auxilio Dei Quo $en$u d cantur creatu r\,e tendere in non e$se. $u$tentantis, vt $int; id non e$$e contra earum naturam, $ed eam po- tiùs con$equi, & comitari; licet hoc peculiare habeant res corrup- tioni obnoxiæ, quod ab alijs etiam in interitum vocentur.

Ad quartum re$pondemus eod\~e in$tanti, quo ignis de$init aquã Sol 4. calefacere, ce$$are totam illam actionem, quæ à Deo, & ab igni orie- batur. Nam cùm tota ab ijs cau$sis coniunctim dependeat, ce$$an- te alterius influxu oportet eam euane$cere. Ita\’que actio, qua Deus Actio, qua De9 calorem in aqua con- $eruat, $t aha actio ab ea, qua cundem cum igni {pro}- duxit. calorem in aqua con$eruat, e$t alia noua actio, non $ucce$siua, vt antea; $ed fixa, vtpote in qua nec generatio noui caloris, nec in- tercurrentium partium fluxus inueniatur. Vnde etiã con$tat hanc actionem non po$$e eandem e$$e cum priori. Non enim $tabilis, & $ucce$siua actio in vnum conuenire queunt. Immò nec per di- uinam potentiam ambæ inter $e continuari poterunt; quia actio permanens tota\’que $imul exi$tens, & actio $ucce$siua $unt di$tin- ctæ $pecie, ac proinde in vnum continuum copulari non po$- $unt. Poterit tamen Deus $e $olo concur$um ignis calefacientis, maiorem concur$um adhibendo, $upplere; atque ita eandem ca- lefactionem longiùs protendere, & continuare; quia dependentia huius $ingularis calefactionis ab hoc $ingulari igni, non e$$entia- lis e$t, $ed phy$ica duntaxat. Verùm hoc nihil ad propo$itam dif- ficultatem; quæ tota erat de actione con$eruatrici caloris iam pro- ducti. Igitur ad argumentum danda e$t po$terior pars ante- cedentis, & ad eius impugnationem dicendum actionem, qua Deus calorem in aqua con$eruat, diuersã e$$e ab ea, qua pariter cum De hac mo- tuũ & actio num cũ $uis terminis id\~e- titate lib- 3. huius op. igni eundem calorem produxit: po$se tamen aliquo modo voca- ri eandem ratione termini, in quo conueniunt; $icut enim in eun- dem numero calorem feruntur, ita eandem realitatem, non ta- men eandem formalem rationem obtinent. Porrò autem cur [res-1446-v_0302_293_t0]IN PHYSIC. ARIST. quædam qualitates ita $e habeant, vt ce$$ante actione agentis na- turalis, eod\~e momento pereant, $icuti lux: aliæ etiam in alieno $ub- iecto aliquandiu per$euer\~et, tradit S. Thomas 1.p.q.104. art. 1. edi$- $erit\’que Caietanus ad eundem locum.

Ad quintum patet ex dictis quid re$pondendum $it: licet enim Deus quædam entia concurrentibus etiam cau$sis $ecundis con$er- uet, nihilominùs vniuer$a per $uam action\~e attingendo $u$tentat.

QVÆSTIO XI. VTRVM CAVSÆ SECVNDÆ RE vera aliquid agant, an non? ARTICVLVS I. QVI AD NEGATIVAM PARTEM deflexerint, & quibus argumentis.

VErè illud à quopiam dictum fuit, nihil tam ridiculum & à Tullio z.li. de diuinatio- ne. ab$urdũ e$$e, quin aliqu\~e Philo$ophorũ auctor\~e & de- fen$or\~e aliquãdo habuerit. Ecce enim in propo$ita quæ- $tione non defuerunt, qui a$$euerarint res alias infra Deũ nihil pror$us moliri, nullamuè actionem admini$trare; $ed ad earũ præ$entiam effecta omnia, quæ ab eis orjri videntur, à Deo effici. Opinio exi$- timãtium res creatas nihil agere. Quod cõmemorat præter alios Albertus M. hoc in lib. tract. 2.c.3. D. Thomas 1.p.q.105.art.5.& 3. cõtra gentes c.69. Auerroes lib. 9. Metaph. com.7. & lib. 12. com. 18. Quin verò hanc $ententiam iam pridem è $cholis eiectam, & $epultam ab inferis reuocare ac tueri velle aut certè ad eam inclinare videntur Aliacen$is in 4.$ent.d.1. q.1. & Gabriel d.2.q.1.&3.

Ac quòd i$tiu$modi a$$ertio à veritate non abhorreat hũc in mo- Argumenta, quibus vide- tur compro- bari. dum videtur o$tendi. Deo conuenit perfecti$simus agendi modus: $ed perfectius e$t edere effectum $e $olo, quàm adminiculo alterius; illud enim te$tatur independentem virtutem cau$æ agentis; hoc ve- rò inopiam & imbecillitatem. Igitur Deus nihil aliarum cau$arum interuentu efficit; proinde\’que cau$æ $ecundæ nihil re vera agunt. Secũdò id\~e $tabilitur $acr\,e pagin\,e te$timonijs, in primis illo ex c.12. D. Paulus. epi$t. primæ ad Cor. Qui operatur omnia in omnibus; tum illo ex $ecunda ad Cor. 3. Non quòd $ufficientes $imus cogitare aliquid à nobis, qua$i ex nobis.

Alterã huic cognatã opinion\~e $ecutus e$t Auicebrõ Maurorũ prin 2. opinio. ceps in tractatu de materia & forma, qu\~e librũ fõtis vitæ appellauit, quòd in eo qua$i in aliquo fonte $cientiæ vitam contineri exi$ti- maret. Hic, alij\’que ex Arabum di$ciplina Philo$ophi, arbitrati $unt nullam penitus à corporibus oriri actionem; $ed à $ub$tantia [res-1446-v_0303_294_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XI. quadam materiæ experte per omnia corpora commeante. Su$pica- Ex Acade- mia orta, ve D. Thomas $u$picatur. tur autem D. Thomas 1.p.q.115.art. 1. hoc placitum ex Academia $luxi$$e; quia Platonis decretum fuit materialium rerum formas à $ub$tantijs $eparatis, quas ideas vocabat, deriuari, & in materiæ $i- num transfundi.

Quòd verò corpora non agendi, $ed patiendi tantùm vim habe- ant, nõ aliunde, quàm ex ip$a corporeæ molis, quam circũferunt, imperfectione, inertia, & cra$situdine o$tendere nitebantur. Cõ$tat Eius funda- mentum. enιm in primis quantitatem rem e$se infimæ notæ, nec magis actuo- $am, quàm materiam: præterea eius cau$a $ub$tantias corporeas $itu ac loco di$tingui, nec $e$e permeare po$se, vt intimo illap$u, qui ad ag\~edum nece$$arius videtur; inter$e iungantur. Quapropter $ta- tuebant nece$$ariò quærendam e$se aliam cau$am à materia & quan- titate ab$olutam, quæ naturalium rerum actiones virtutis $uæ præ- $tantia exequatur.

ARTICVLVS II. ERRARE EOS, QVI CAVSIS SE. cundis actiones adimunt.

VTriu$que tamen $ententiæ dogma perab$urdum e$t, & Phi- Refel@@tur e- tiam h\,ec op. à Durãdo in 2.d.1.q.5. Vtin Topic. lib.1.c.9. lo$opho indignum; ac meritò $tultitiæ nomine coarguitur à S.Thoma in 2.d.1.q.1.ar.4.& ab Auerroe 9. Metaph. com.7. Refutatio $u- periorũ do- gmatum. eius auctores debile cerebrum habui$se dicũtur: at Ari$toteles, mo- re $uo, eos $en$u, vel pæna indigere pronuntia$set; aut enim ea, quæ $en$ibus obuia, & con$picua $unt, non perceperunt, atque ita ege- bant $en$u: aut cùm perciperent, negabant; ideo\’que ad confitendã veritatem $upplicio compellendi erant.

Negat planè hæc po$itio, ea quæ $en$ui patent, cùm neget $olem Negant $en- $ibus con$pi- cua. illuminare, ignem calefacere, cætera\’que id genus. Nec $atisfacient $i re$pondeant non $e huiu$modi actiones diffiteri; $ed aliam earum cau$am a$signare. Nam cùm $en$uum iudicio, & æ$timatione $ol ip$e lucem mittat, & ignis vrat; profecto $en$um negare conuincuntur, qui abs\’que veri$imili argum\~eto inficiantur eas functiones ip$arum- met rerum e$se, in quibus deprehenduntur.

Præterea, quia $i $ol non verè illuminat, & aqua refrigerat, $equi- tur contra cõmunem v$um loquendi, hominum\’que iudicium, non Negant com munia pro- nuntiata. e$$e vera ea pronuntiata, quibus id efferimus. Nec enim vt illa vera $int $at e$t Deum $ole præ$ente lucem fundere, vel ad aquæ pr\,e$en- tiam producere frigiditatem. Nam cùm Deus præ$ente aqua po$sit ctiam calorem gignere, nõ minùs aqua, quàm ignis diceretur $uopte ingenio calefacere. Immo & verè quis diceret procreatum angelum \.a lapide, $i Deus ad illius præ$entiam procrea$set angelum.

It\~e, vt D. Thom. 3.cõtra g\~et.c.69. di$putat, cùm vnũquodq; te$te [res-1446-v_0304_295_t0]IN PHYSIC. ARIST. Ari$totele 1.Eth.c.7.& 2. de cœlo c.3.tex.17. $uæ operationis gra- Adimunt re- bus fin\~e, cui9 gracιa exi$- tunt. tia $it; vti\’que $i res aliæ infra Deum, aut infra illam immaterialem $ub$tantiam Auicebronis, nihil agerent, fru$tra e$$ent in mundi vni- uer$itate, perperam\’que eis naturæ auctor tantam potentiarum va- rietatem, tot organorum apparatum, & di$tinctionem attribui$$et; cùm tamen ad rationem $api\~etiæ pertineat, vt nihil fru$tra $it ín ope- ribus Sapientis.

Præterea, cùm rerum naturalium facultates & e$sentiæ nõ ni$i ex Tollũ: è me- dio Natura- lem $cientiã. effectis, & actionib<_>9 innote$cãt, omnis earũ facultas & quidditas oc- culto naturæ rece$su nobis ab$cõderetur; nec e$$et ip$arũ vlla $ci\~etia.

A dde, quòd exuberantem naturæ diuinæ bonitatem decebat, vt Derogãt di- uinæ boni- tati. rebus creatis $ui $imilitudinem non quoad e$se tantùm; $ed quoad operationem etiam impertiret: eratque id ip$arum rerum dignitati maximè congruens; tum vt quæ interitui obnoxiæ $unt ad $e tuen- das & con$eruandas pro $e agerent, & quæ occa$um ne$ciunt, cæte- ris proficerent: tum vt omnes partim agendo, partim pati\~edo, quo- dam qua$i vinculo colligatæ e$$ent; atque ita vnitatis ordinem $er- uarent, in quo, te$te Ari$totele 12. Metaph.c.10.tex.52. vniuer$i bo- num & perfectio magna ex parte con$i$tit.

Ad hæc. I$tiu$modi po$itio non $olùm in Naturali, $ed in Morali Errãt in Mo- ralι Phil. & fidei di$cipli- na. Philo$ophia, atque etiam in di$ciplina fidei, pernicio$i erroris labem continet. Nam cùm id, quod tantùm recipit, non vero elicit actio- nes, haudquaquam liberè agat; fit proinde, vt omnis arbitrij no$tri libertas, atque adeò omnis ratio virtutis, & vitij, meriti, & demeriti funditus tollatur; immo vt Deus auctor peccati $it, $i ab eo $olùm tum cæteræ, tum vitio$æ quoque actiones profici$cantur. Quo nihil ab$urdius, & à pietate, veritate\’que alienius.

Po$tremò, eundem errorem diuinarum literarũ te$timonia con- Refellũtur $a cr\,e pag te$ti- monijs. uincunt. In primis illud ex cap. 1. Gene$. Germinet terra herbam virentem, & facientem $emen, & lignum pomiferum faciens fructũ; & illud apud Lucã 21. Videte ficulneã & omnes arbores cùm pro- ducuntiam ex $e fructum; & apud Marcum capit. 4. vltrò terra fru- ctificat, primùm herbam, deinde $picam. Quæ verba ip$is rebus crea- tis per$picuè actiones attribuunt. Id, quod etiã patres multis in lo- Ët patrum. Augu$t. Dama$e. An$el. Bu$il. cis te$tantur & docent. Lege D. Augu$tinum 7. de Ciuitate dei c.30. D. Dama$cenum 3. Fidei ortho. c.15. D.An$elmum lib. de concor- dia præ$cientiæ, & liberi arbitrij. D.Ba$ilium homil. 9. Hexameron, vbi naturam comparat$phæræ, $eu globo manu dimi$so in decliuem locum; quòd, vt hic per $e $luit, donec in planiciem euadat, $ic natu- ra diuino excita imperio generationum, & corruptionum circuitus proprio motu ad finem v$que mundi admini$trat.

ARTICVLVS III. SOLVTIO ARGVMENTORVM, QVÆ in aduer$am partem adducta $unt. [res-1446-v_0305_296_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XI.

ARgum\~eta verò primi articuli$acilè $oluũtur. Ad primũ re$põ- detur cõuenire Deo քfecti$simũ ag\~edi modũ; $ed hũc nõ in eo cõ$i$tere, vt Deus nõ admittat con$ortium aliarũ cau$arũ ef- fici\~etium, cùm eas non admittat, quòd ab illis dependeat; vel quòd ab$que earum ope $e $olo eadem effecta prcducere non po$sit; $ed Agere cum alio; quando nullum argu at defectu. vt ip$is eam dignitatem impertiat; quæ agendi ratio nullũ arguit potentiæ defectum, autimbecillitat\~e. Itaque conce$$a maiori pro- po$itione, explicari debet minor: $i enim contendat ab$olute, ac $impliciter maioris e$$e perfectionis edere effectum $e $olo, negan- da e$t, ob cau$am proximè adductam; $i autem velit maiorem per- fectionem argui, quòd agens operetur $e$olo, quàm $imul cũ alio, cuius ope, & adminiculo egeat; concedenda e$t, $ed hic agendi mo- dus in Deum non cadit.

Quod ad $acræ paginæ loca $pectat, nõ inficiatur D. Paulus cau- $as $ecundas $uam habere efficientiam; $ed docet eas ab$que diuino cõcur$u & auxilio nihil valere. Præterea loquiturinibi de $olis gra- tiæ operibus, quæ peculiari ratione ad Deum, vt ad principem cau $am, referri debent.

Ratio autem pro Auicebronis $ententia nullam habet difficulta- tem. Vera $unt ea, quæ de quantitate obijcit, imperfectam e$$e, in- Quãtitas nul lius e$t actiul tatis. ertem, nullius actiuitatis. At non à quãtitate; $ed aliunde habent corpora agendi vim nimirum à $uis formis, tã $ub$tãtialibus, quàm accidentarijs. Nec earum efficientiam inhibet quantitas, quin po- tius eam pro $ua portione adiuuat; $iquidem ignis, quo maior, po- Hac de re D. Tho. 3 cõt a gen. cap. 69. $ita æ quali caloris inten$ione, longlùs calefacit; & gleba terræ, quo va$tior, pari $ingularum partium grauitatis inten$ione, celerius de- $cendit. E$t etiam quantitas non mediocri adiumento; dum materiã ad formarum $ub$tantialium introductionem præparat; dum ma- terialia accidentia $ub$tinet; dum eius interuentu fit mutuus agen- tis & patientis contactus, quæ vna e$t è conditionibus ad corporeã actionem requi$itis. Nam ille agentis illap$us, quo patientis $ub$tã- tia penetretur, fictitius e$t, minime\’que phy$icis cau$sis ad agendũ nece$$arius: $at enim e$t corpus e$$e attiguum ei, in quod proximè & immediatè agit. Nec audiendi $unt Democritici inanium & in$e- Confutatio Democritici dogmatis. ctilium partium inuentores, qui opinati $unt non po$$e inter duo corpora actionem e$$e, ni$i ab agente exiliant atomi, ide$t, minu- ti$sima corpu$cula $ectionis expertia, $e\’que in rei patientis vacuita tem in$inuent. Quod placitum confutat Ari$toteles primo de ortu, Ex Ari$totel. & interitu capite octauo textu 57. quia $i ita res haberet, non po$- $et corpus $e toto pati: $iquidem (e$to vacuum daretur, quod tam\~e non datur) totum corpus, etiam eorum confe$sione, haudquaquã inane e$t. Deinde quia oporteret vim & quantitatem corporis ag\~e- tis $emper langue$cere, & diminui, atomorum effluxu; quod expe- Et experie@ tia. ri\~etiæ aduer$atur. Lege cõtra hãc $ententiã di$$erent\~e D. Tho.1.p. tia. q.115.art.1.

[res-1446-v_0306_297_t0]IN PHYSIC. ARIST. QVÆSTIO XII. VTRVM DEVS CVM CAVSIS $ecundis ad quamlibet earum actionem eliciendamactu concurrat? ARTICVLVS I. NEGATIVÆ PARTIS ASSER- tores, eorum\’que argumenta.

DVRANDVS in 2. d. 1. q.5. & d. 37. q. 1. alijque nonnulli (quos referunt Henricus Gand. quodl. 14. q.1. M. Albertus in 1.d.37.art.1. Vdalrιcus in $ua $umma lib.2.) in eam venere $ententiam, vt dixerint $olas cau$as $ecundas per $e e$$ecta $ua producere, neque aliter cũip$is Deum ad ea concurrere, quàm illud e$se & agendi vim, quam eis initio præ$titerat, con$eruando: videtur\’que id hi$ce argumentis comprobari.

Cau$a prima, vt e$t commune Philo$ophantium proloquiũ, ope- R. argum. ratur medijs cau$is $ecundis; ergo non quãlibet earum action\~e vnà cum ip$is immediatè effert. Probatur con$ecutio; quia agere im- mediatè e$t agere $ine medio: quare repugnat Deum agere medijs cau$is $ecundis, & earum actiones immediatè attingere.

Secundò. Potuit Deus rebus à $e creatis tribuere, vt$ine ip$ius R. argum. concur$u agerent, cùm id nullam inuoluat contradictionem; immo cùm $upra naturæ facultatem non $it, vt vnaquæque res $uum effe- ctum $e$ola edat, $olaurum, leonem leo, cætera\’que $imiliter; igi- tur credibile e$t Deum hanc eis facultatem, atque honorem imper- tij$$e. Neque ob$tat quòd Deus in diuinis literis, vt E$aiæ 26. dicitur omnia opera no$train nobis operari: $olet enim interdum vni rei al- terius actio attribui, vt cau$æ, quæ effectũ produxit, operatio ip$ius effectus; propterea quòd illa huic formã ration\~e\’q; agendi cõtulerit.

T ertio. Si Deus ad quãlibet rei creatæ operationem $imul etiam R. argum. agendo cõcurreret; vel e$$et vna, ead\~e\’que Dei & creaturæ actio, vel diuer$a: horum neutrum dici pote$t: ergo ne\’que illud. Probatur a$- $umptio. Ac primùm quòd non $it eadem actio. Nam ordo agenti- umre$pondet ordini $inium; quapropter vt eiu$d\~e actionis nõ po$- $unt e$$e duo $ines proximi & perfecti; ita nec duæ effectrices cau$æ ni$i cùm ambæ partiatim concurrunt, & vtraque alterius $upplet defectum; veluti cùm duo homines idem pondus ferunt; vel cùm [res-1446-v_0307_298_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XII. agentibus eadem numero virtus competit, vt tribus per$onis diuinis eadem $ingularis facultas ad creandum, à quibus proinde vna ead\~e\’q; A tribus per- $on is diuinis eadem crean dι actio pro- fici$citur. creandi actio exoritur: quod tamen in re propo$ita locum nõ habet, cùm in Deum neque indigentia, aut defectus vllus po$sit cadere; nec illi & rebus creatis eadem numero virtus conueniat.

At quòd operatio Dei, & creaturæ nõ $int actiones diuer$æ, pro- Vnam, ean- demque e$$e Dei, & creatu r\,eactionem. batur; tum quia actio capit di$tinctionem à termino, proinde\’q; vbi vnus & idem fuerit terminus, vna tantùm erit actio; tum quia vel actio diuina priùs attingit effectum, quàm actio cau$æ $ecundæ, vel $imul: $i priùs, aut ergo producit totum effectum priu$quàm cau$a $ecunda, aut partem; $i totum, ergo cau$a $ecunda nihil agit; $i par- tem, igitur partem aliam producit cau$a $ecunda non concurrente Deo; quod e$$e non pote$t, $i nihil fità cau$a $ecũda, quod non etiã immediatè à Deo efficiatur. Si verò actio Dei cum actione cau$æ $e- cundæ $imul attingit effectum, vtique altera eiu$modi actionum $u- peruacanea erit, cùm vna tantùm $atis $it. Quare dum cau$a $ecunda operatur, præter $implicem eius operationem, nulla Dei actio ad- mittenda e$t.

Quarto. Si cau$æ $ecundæ non agerent ni$i actu concurrente pri- 4. argum. ma, $equeretur primam cau$am operari per $ecundas, vt per inferio- res, $ibi\’que $ubiectas; atque ita cau$as $ecundas e$$e in$trum\~eta pri- mæ cau$æ: at re vera non e$$e, bifariam o$tenditur. Primùm quia in- $trumenta non $olent e$$e $ecũdum $peciem $imilia effectis, vt a$ciæ $tatua, aut characteres calamo: $ecundarũ verò cau$arum effecta fre- quenter cau$as $uas $pecifica $imilitudine referunt, vt hominem ho- mo, ignis ignem. Deinde quia in$trumenta $eparata, vt actiones $uas edant, priùs à cau$a principali accipiunt præuium quendam influ- xum ab ip$arum operatione di$tinctum, verbi gratia, arcus ante quã $agittam vibret, impul$um à iaculatore recipit, qui ab actu ip$o vi- brandi $agittam realiter differt: at cau$æ $ecundæ, præ$ertim natu- rales, vt phy$icas actiones admini$trent, nullum eiu$modi influxum accipere tunc videntur; nec enim aut quidnam ille $it, aut quorsũ detur, a$signari pote$t.

ARTICVLVS II. VERÆ SENTENTIÆ explicatio.

AS$erendum tamen e$t Deum cum cau$is $ecundis ad quamli- Conclu$io. bet earum actionem eliciendam actu concurrere. Quæ a$$er- tio non $olùm Philo$ophiæ principijs, $ed diuinarũ etiam li- terarũ doctrinæ ita con$entanea e$t, vt oppo$itũ aut minimè tutũ, aut erroneum$it. Eam igitur communi a$$en$u tradunt $chola$ticæ Eius, a$$erte- res. [res-1446-v_0308_299_t0]IN PHYSIC. ARIST. theologiæ profe$$ores D. Tho. 1. part. quæ$t. 105.art.5. D. Bona- uentura in 1. di$t. 45. quæ$t. 2. & in 2. d. 37. quæ$t. 1. Gregorιus Arim. in 2. di$t. 35. quæ$t. 1. art.3. Albertus Magnus in di$t. 35.art. 7. Alen$is 1. part.q.9. memb. 2. Heruæus in tractatu de æternitate mundi quæ$t. 1. Capreolus in 4. di$t. 12. quæ$t. 1.art. 3. vbi etiam ait no$tram hanc po$itionem non ni$i ab homine Manichæo negari po$$e.

Nec minori con$en$u nobis ad$tipulatur auctoritas Patrũ, vt An- An$el. Greg. Ma. Greg. Ny$. Greg.Naz. Augu$t. $elmi in libro de concordia præde$tinationis & præ$cientiæ, Gre- gorij Magni lib.6. Moralium cap.8.Ny$$enilib.8.$u\,e Philo$ophiæ, Idem a$$ed Philo in iib de incortup. tibilitate mũ- di & Tri$m@ gi$tus in Cra tere. Naziãzeni oratione 2. de Theologia, Augu$tinilibro 3. de T rinit. cap. 3. & lib. 5. de gen. ad lit. cap. 20. vbi ita $crip$it. Mouet Deus occulta potentia vniuer$am creaturam $uam, eo\’que motu illa ver$a- ta, dum angeli in$$a perficiunt, dum circumeunt $idera, dum alter- nant venti, dum ab y$$us aquarum lap$ibus agitatur, dum vireta pul- lulant, $ua\’que $emina euoluunt, dum animantia gignuntur, dũ ini- qui in$tos exercere permittuntur, explicat $ecula, quæ illi cùm pri- mum condita $unt tamquam implicita indiderat, quæ tamen in $uos cur$us non explicarentur, $i ca ille, qui condidit prouido motu ad- mini$trare ce$$aret. Hæc D. Augu$tinus, quo progre$$u, vti vides, à cœle$ti globo ad terre$trem de$cendens omnes omniũ, mundi par- tium actiones concur$ui diuino $ubdidit, vteorũimpietatem reijce- Impietasquo @ũdam, quos D. Augu$tin9 coarguιt. ret, qui tantùm ei $ubijciebant, quæ $upra huius cra$si, concreti\’que aeris regionem $iunt; non autem qui in inferiori mundo, cuius fa- cies perpetuò vatiatur:aduer$us quos eodem loco, ac proximis ca- pitibus latè di$putat.

Porrò aut\~e no$tra conclu$io ei$dem ferme ratíonibus comproba- tur, quibus $upra o$t\~edimus nece$$arium e$$e perennem Dei in$lu- xum ad res in $uo e$$e tuendas, $ed confirmari etiam ampliùs pote$t in hunc modum. In agentibus per $e & e$$entialiter $ubordinatis, vt 2. Metaph. cap. 2. tex.5. alij$\’que in locis affirmat Ari$toteles, infe- Contextus cau$arum e$- $\~etialiter $ub ordinatarũ. rius non cau$at, ni$i dependenter à $uperiori, ita vt $uperius $imul concurrat ad ip$um cau$andi actum; imo $icuti id\~e in 8. huius ope- risc. 5. tex.41.& auctor libride cau$is propos. prima docent, cau$- $a prior plus & efficaciùs mouet, quàm po$terior: $ed Deus e$t $u- prema & prima cau$a, cui e$$entialiter, ac per $e $ubordinari oportet Prima cau$$a efficacì9 mo tiet. omnia agentia creata. Igitur nullum ag\~es infra Deum aliquam ede- re pote$t actionem, quin Deus ineam proximè influat.

Secundò, Idem $uadetur, quia ni$i Deus hoc modo cõcurreret cũ cau$is $ecũdis, nequiret earũ naturales actiones impedire, ni$i obijci- endo contraria, quod tamen & diuinæ potentiæ derogat; & aliter $actum e$$e innuitur Sapientiæ 11. vbi diuinæ literæ narrant Baby- lonicæ fornacis ignem $uaui Dei di$po$itione propriæ virtutis obli- tum fui$$ene combureret.

Tertiò, Quia non minus requiritur ad vnamquãq; r\~eproducendã [res-1446-v_0309_300_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XII. quàm ad eam tuendam & con$eruandam. Quare $i effecta cau$a- Non minùs requiritur ad ré producen- dam, quùm ad eam con- $eruandam. rum $ecundarum, vt fuit à nobis $uperius demon$tratum, $ine in- $luxu Dei ea proximè tuentis@nec mom\~eto con$i$tere queunt, cer- tè nec produci $ine codem in$luxu poterunt. Ad extremum idem nos$acra pagina docet, vt illud in lib. Iob. capit. 10. Manus tuæ $e- cerunt me, & pla$mauerunt me totum in circuitu, & in p$al. 146. Curi obora- tur conelu$io te$tim. $acræ pag. Qui producit in montibus fœnum, & Ioan. 1. Omnia per ip$um facta $unt; & Act. 17. In ip$o viuimus, mouemur, & $umus. Deni\’que pa$sim diuinæ literæ actiones cau$arum $ecundarum Deo a$cribunt, vt nimirum intelligamus eas non $olùm à Deo vnà cum cau$is $e- cundis profici$ci, $ed ad ip$um, vt ad principem cau$am eas attin- gentem, e$$e referendas.

ARTICVLVS III. OCCVRRITVR PRIMI articuli argumentis.

DIluamus nunc argumenta, quibus oppo$itum eius conclu- $ionis, quam articulo proximo $tatuimus, probari videba- tur.

Ad primum, conce$so antecedente neganda e$t con$ecutio, & ad Sol 1. eius confirmationem re$pondendum, eatenus dici Deum agere Quo $en$u di catur Deus a- gere medijs cau$sis $ecun- dis. medijs cau$is $ecũdis, quatenus vnà cũ illis operatur. Quod tam\~e non impedit quominùs ip$e & omnibus agentibus intimè præ- $ens $it, & eorum actiones, atque effecta immediatè attingat. Ita\’que inficiandum e$t agere immediatè e$se agere abs\’que medio i$tiusmodi, hoc e$t, non adhibendo ad operationis con$ortium aliud agens.

Ad $ecundum re$pondendum e$t nulli creaturæ cõmunicari po- Sol 2. tui$$e, vt $ine concur$u primæ cau$sæ ageret; quemadmodum nec concedi potuit, vt abs\’que illo permaneret. E$$et enim, ac non e$set Cur creaturæ absq, Dei cõ- cur$u agere non po$sint. creatura: e$$et, quia ita ponitur; non e$set, quia res creatæ ex natu- ra $ua, etiam quoad operationem, habent ordinem e$$entialis de- pendentiæ à primæua cau$sa totius e$$e, cuius participata $imili- tudo $unt. Atque vt D. Thomas in quæ$t. de potent. quæ$t. 3.art.7. ait, quemadmodum in$trumento artis, vt $ecuri, tribui nequit, vt abs\’que fabri motione per $e atque ex $uamet forma artis opera moliatur; ita neque agenti creato, quod velut in$trumentum diui- næ artis e$t, donari potuit, vt abs\’que $ummi artificis influxu actio- nem ederet. Quod verò obijcitur, effecta cau$$arum $ecũdarum non excedere earũ vim, fatendum id quidem e$t modò ponatur cõcur$us primi agentis. Quod it\~e aiũt, interdũ rei, quæ causã produxit, effe- ctum cau$æ attribui, ita $anè res habet; $ed enim Deo non $olum ob [res-1446-v_0310_301_t0]IN PHYSIC. ARIST. id a$cribenda $unt effecta cau$$arum $ecundarum; $ed quia ip$e eo- rum productionem nece$$ariò attingit ob rationes antè explica- tas.

Ad tertium dicendum vnam, eandem\’que e$$e actionem Dei, & Sol. 3. Dei & cau$s\,e $ecundæ ea- de@@ actio. cau$æ $ecundæ; & ad huius impugnationem re$põdendum, quanuis vna actio nequeat habere plures fines internos perfectos; quia huiu$- modi finis e$t idem cum forma, quæ acquiritur; po$se tamen habere plures externos totales, etiam non $ubordinatos. Idem nã\’que opus in gratiam duorum amicorum effici pote$t, ita vt non minùs ob alte- rum tantùm, quàm propter vtrunque $imul fiat (in quo $imilitudo inter finem, & efficiens locum non habet) multò autem notius e$t po$se eandem actionem plures habere fines $ubordinatos, quorum $cilicet vnus ad alterum referatur, vt cùm quis ob pecuniam, vt hu- ius interuentu honores obtineat, literis nauat operam. Atque ita ex analogia finium neutiquam concluditur non po$se vnam actionem elici à duplici cau$$a principali, & perfecta immediatè operante, $i vna alteri $ubordinata $it; quo pacto $e habent cau$sa prima & $e- cunda. Licet enim vtra\’que in $uo genere per$ectionem habeat; pri- ma quidem $ecundum rationem vniuer$alis concur$us, $ecunda $i- Cau$sa pri- ma, & $ecun- da, in $uo or- dine, pfectæ. militer in $uo gradu & ordine $ecundum rationem concur$us parti- cularis; nihilominùs $ecũda primæ $ubijcitur, ac $ubordinatur. Quæ $ubiectio efficit, vt amb\,e qua$i vnius agentis vim obtineant. Nã\’que, vt Caietanus 1.p.q.52.art.2. rectè ait, eæ duntaxat cau$sæ partiales Cau$sæ pat- tiales qu\,e. cen$entur, quæ in eodem cau$sæ genere, eodem\’que ordine ad vnam illius generis cau$sam integrandam confluunt, ita vt neutra pendeat ab altera in agendo; vt cùm duo homines lapidem vehunt; hoc au- tem modo non concurrunt Deus & cau$sæ $ecundæ, vt ex dictis pa- tet.

Poterunt tamen Deus & ignis, verbi cau$$a, cùm ad producen- Quo $en$u Deus & cau$- $\,e $ecũd\,e po$ $int $imul di- @i cau$s\,e inte gr\,e, & partia- les. dum calorem concurrunt, dici $imul in quodam $en$u & integræ, & partiales cau$sæ. Integræ, tum ob rationem antè explicatam; tum quia quælibet totum calorem gignit. Non enim inter $e calo- ris gradus partiuntur, vt illa hos, hæc illos producat: $ed vnaquæ\’q; Cõ$ule Greg. in 2.d.35. q.1. art.3. totum efficit calorem. Partiales, quatenus nec $ecunda $ine prima, nec prima $ine $ecunda, eo præcisè influxu, quem tunc adhibet, eiu$modi calorem produceret. Licet enim Deus eundemmet calo- rem, quem $imul cum igni profert, $e $olo po$sit efficere; non ta- men eum efficere valet eo tantùm concur$u, quem dum cum igni operatur, exhibere $olet; $ed alio efficaciori, qui ignis influxũ $up- pleat, & compen$et; quicquid in contrariam partem $crip$erint qui- Platonicis cau$sas $ecũ- das, non tam e$se cau$sas, quàm in$tru- menta cau$s\,e prim\,e. dam è $chola Nominalium; & Antonius Corduben$is lib. 1. quæ$t. Theologicarum quæ$t. 55.dub.4.

Pro explicatione quarti argumenti $ciendum e$t Platonicum dogma fui$se cau$sas $ecũdas {pro}priè, ac $impliciter cau$sas nõ e$se, $ed in$trum\~eta prim\,e cau$s\,e dũtaxat, vt legere e$t apud D. Dama$cenũ [res-1446-v_0311_302_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XII. in $ua Philo$ophia cap. 9. vbihac in reveteri Academiæ $uffragatur, item apud Simplicium hoc in lib. ad tex. 29. Ficinum libro 2. de Im- mortalitate animorum, cap. 11. & Be$$arionem libro 6. contra Calũ- niatorem Platonis cap. 2. At Peripatetici cau$sas $ecũdas, vt par e$t, Oppo$itum videri Ari$to relicis & me- ritò. ab$olutè, & propriè cau$sas vocant: quia licet à cau$sa prima depé- deant (quod Platonicis vt eis can$$arum nomen non ab$olutè con- cederent, per$ua$it) in $uo tamen genere perfectam cau$$alitatem obtinent.

Si quis autem roget, nũ $imul & cau$sæ $impliciter, & in$trumen- Dubit. ta Dei, non coniuncta, cuiu$modi e$t calor re$pectu ignis; $ed $epa- rata, dici queant? Re$pondemus, quod iam alibi diximus, po$$e qui- Re$p. dem eas appellari aliquo modo in$trumenta, quatenus earum inter- uentu Deus agit: cæterùm $i in$trumentũ propriè $umatur, in$tru- menta non e$$e, vt rationes in argum\~eto adductæ concludunt. Ita\’q; Sol. 4. arg. negandum e$t, vt cau$sæ $ecundæ in$trumenta primæ dicantur, $at e$$e hanc per illas, vt per inferiores, $ibi\’que $ubiectas agere. Si cui tamen placuerit cau$sas $ecundas in$trumenta primæ ab$olu- tè vocare; is argumento concedat, quod a$$umit, & ad eius impug- nationem dicat eas conditiones, quæ inibi exprimũtur, non in om- nibus, $ed in vulgaribus artium in$trumentis, & ijs, quæ partitulari- bus cau$sis ob$eruiunt, reperiri. Verùm quia $ecunda huiu$ce ar- gumenti pars difficultatem quandam attingit de motu cau$$arũ $e- cũdarum à primo agente, ea de re $eparatim à nobis quæ$tio in$ti- tuetur.

QVÆSTIO XIII. VTRVM NE DEVS ALIQVA PRÆVIA motione cau$sas $ecundas ad agendum excitet? ARTICVLVS I. QVÆ ARGVMENTA AFFIRMATIVAM partem a$truere videantur.

CIrca modum, quo Deus cum cau$sis $ecundis ad ea- Sententia d. Tho. & alio- rum. rum operationes & effecta concurrit, di$cutienda $e offert celebris opinio D. Thom\,e 1. p. q. 105. & in prima $ecundæ q. 109. art. 1. & quæ$t. 3. de potentia art. 7. eius\’que $ectatorum, Capreoli in 2. d. 1. q. 2. Ferrarien$is 3. contr. gent. c. 70. & aliorũ exi$timã- tiũ omnes cau$sas $ecundas antequam operentur accipere à Deo in- fluxũ quendã, & motum; qui $it qua$i e$se intentionale virtutis di- uinæ, quo ad promendas actiones excitentur; eo modo, quo artium [res-1446-v_0312_303_t0]IN PHYSIC. ARIST. in$trumenta, vt dolabra, & $ecuris præuiam motionem à fabro acci- piunt, cùm ad opus con$iciendum applicantur. Namque e$to dola- bra præacuta $it, & ad expoliendũ lignum idonea, haudquaquam tamen id expoliet, ni$i artificis impul$u, motu\’que cieatur.

Habet autem in primis hæc $ententia pro $e commune illud Pe- ripateticæ $cholæ effatum; quod etiam inculcat D. Augu$tinus 8. Augu$t. de Gene$. ad lit. capit. 20. & 5. de Ciuit. Dei cap. 9. $cilicet proprium e$$e primi, $upremi\’que motoris mouere non motum; $icuti & pri- Philo$ophi- cũ axioma. mi alterantis, ide$t, cœli, alterare, cùm ip$um non alteretur. Si enim ita $it, con$equens erit, vt cæteræ cau$sæ non moueant, ni$i moue- antur: quod etiam di$ertis verbis affirmat Ari$toteles 7. huius ope- Ari$tot. ris librocap. 1. & lib. 8. cap. 5. At $i cau$sæ $ecundæ non mouent ni$i motæ, $anè oportet eas antequam aliquid moliantur, præuio illo in$luxu concitari.

Item Cau$$a prima non $olùm e$t prima in e$$endo, $ed etiam in operando, atque ita priùs natura agit, quàm cau$sæ $ecundæ: hæc autem naturæ antece$sio non cernitur in cõcur$u diuino circa ipsã actionem cau$$arum $ecundarum, cùm eiu$modiactio tota $it à Deo & à cau$sis $ecundis, nec vlla eius pars priùs à Deo, quàm à cau$sis $ecundis attingatur. Oportet igitur alιam dari actionem à Deo, vt ab integra cau$$a, priùs natura elicitam; nempe eam, qua agentia $e- cundaria ab ip$o excitentur, & moueantur.

Præterea Cau$a $ecunda cùm operatur, communi Philo$opho- rum a$$en$u dicitur maiorem acquirere perfectionem, quàm cùm Cau$sa $ecũ- da dum ope- ratur magis perficitur. in otio e$t: hæc autem perfectio non con$i$tit in ip$a actione, quam edit, quia calefactio ignis, verbi gratia, cæteræ\’que actiones tran$eũ- tes, non $unt in agente; $ed in re, quæ patitur, vt $uo loco planum fiet. Aliquid ergo in $e recipit cau$sa $ecunda dum agit, quod eam perficiat: hoc autem nõ videtur e$se aliud, quàm in$luxus ille, quo in actu primo con$tituitur, expeditur\’que ad eliciendam actionem. Quare non videtur negandum dari prædictum in$luxum.

ARTICVLVS II. CONFVTATIO SVPERIORIS SEN- tentiæ, & argumentorum, quibus nitebatur, di$$olutio.

HAEC tamen $ententia non videtur probanda. In primis quia abs\’q; nece$sitate res multiplicat. Vt enim verbi cau$sa, ignis Prima ratio. calorem producat, $uppo$ita naturali eius vi, & idoneo $ub- iecto ad recipìendum calorem, alijs\’que vulgatis circun$tantijs, fictitium e$t, ac $uper$luum quicquid amplius de nouo ex parte Dei de$ideratur; præter concur$um in actionem & calorem, qui [res-1446-v_0313_304_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XII. producitur. Nec vlla probabilis ratio affertur, cur i$tiu$modi in- fluxus vnà cum influxu ignis non $atis $it ad producendum calo- rem: præ$ertim cùm illud, quod vocant e$$e intentionale diuinæ virtutis, & præuio illo motu induci inquiunt, nece$$ariò $it quid- piam creatum, nec videatur po$$e e$$e aliud, quàm qualitas, quæ non minùs, quàm ignis, indigebit alio concur$u ad operandũ, $ic \’q; dabitur progre$$us in infinitum.

Secundò, quia $i res creatæ nihil omnino ab$que præuia illa exci- 2. ratio. tatione moliri queunt, $equitur excitari, inuitari\’que à Deo volun- tatem, etiã ad actus vitio$os; quod nemo dicat. Plura ad hanc opi- nionem refellendam argumenta habes apud Ludouicum Molinam in $ua Concordia quæ$t. 14. art. 13. di$put. 26.

Iis, quæ in aduer$am partem adducta $unt, non erit difficile re$- Ocutritut aduer$ariorũ tationibus. pondere. Nam quod afferunt de artium in$trumentis, vt de $ecuri, quæ $ine præuio impul$u haud quaquam artificio$am $ection\~e edit, ita e$t; $ed non eod\~e modo $e habent alia agentia, quæ vel $ibi pro- priam, innatam\’que virtutem ad operandum obtinent, vt ignis; vel $untip$a ag\~edi vιrtus, vt calor. Hæc enim aduentitio illo motu, quo ad exequendam actionem applicentur, non indigent, vti $uperiùs declaratum fuit.

Illud autem Peripateticæ di$ciplinæ proloquium, quo Thomi- Quo $en$u di catur propri- ũ primi mo- uentis moue re nõ motũ. $tæ maximè innituntur, $ic interpretandum e$t, vt proprium $it $u- premi motoris mouere non motum, hoc e$t, agere independenter ab altiori cau$a. Quo item $en$u cau$sæ $ecundæ non mouent ni$i mo- tæ, hoc e$t, ni$i dependenter à primo agente, quod vnà cum ip$is operatur.

Quod de prioritate diuini cõcur$us obijciunt, parum habet mo- menti. Nullo pacto concedendum e$t Deum priùs natura agere ra- tione alicuius prioris concur$us, quem directo immittat in cau$$am agentem, vt eam corroboret, & ad operandum excitet; cùm is nõ de- tur. Nec etiam ratione illius, quo actionem, & effectum cau$$æ $e- cundæ immediatè attingit, qua$i aut totum, aut aliquam eius part\~e per $e priùs producat ab$que con$ortio cau$$æ $ecundæ. Fatendum B fariam po$ $e dici Deum agere pt19 na tura, quã cau$ $am $ecũdã. tamen e$t Deum $ecundum i$tiu$modi influxum priùs agere, dupli- Traditur h\,ec à Scot. in 1. d. 39. à Caiet. 1. p. q. 8. art. 1. ci con$ideratione. Vna e$t, qua priora natura dicuntur, quæ per$e- ctiora $unt, quo pacto $e habet diuinus concur$us, qui cau$$arum $e- cundarum concur$u multò e$t excellentior. Altera e$t, qua priora vocamus ea, à quibus non retro commeat con$ecutio. Nec enim $i De hac excel l\~etia D. Tho. in 1. d. 1. q. 1. att. 4. Auer- roes $uper 1. & 4. propo- fit. lib. de cau fis. detur concur$us diuinus ab$olutè, $equitur dari cõcur$um ignis; et$i contra ex eo, quod detur concur$us ignis, rectè colligatur dari diui- num concur$um. Ad harum verò prioritatum rationem nõ opus e$t totum cau$$arum $ecundarum effectum, aut aliquam eius partem, priùs à Deo, quàm à cau$is $ecundis produci, vt planum e$t.

Quod vltimo loco obiectum fuit, ita dilues. Non dicuntur agen- tia naturalia dum agunt, nouam acquirere per$ectionem, qua tunc [res-1446-v_0314_305_t0]IN PHYSIC. ARIST. con$tituantur in actu primo: in hoc enim $unt per formas iam antè Quo pacto agentia natu ralia dicãtur denuò perfi- ci dũ agunt. $ibi inditas, quarum interuentu agunt. Dici tam\~e po$$unt denuò perfici merito actionum, quas edunt; id\’que dupliciter; vel perfe- ctione intrin$eca, ide$t, ip$is inhærente, cùm agunt per immanent\~e actionem; vel extrin$eca, cùm per tran$euntem. Nam quod etiam An actio trã- $i\~es $it perfe- ctio agentis di$putat Ca- pr. in 4. di$t. 49. q. 1. art. 3. Cai. 1. p. q. 44. a. 4. Ferr. 2. contra g\~et. cap. 9. actio tran$iens $it perfectio agentis creati, ex eo patet, quia maxi- mum e$t creaturarum ornamentum primam cau$$am imitari, quod D. Diony$. præ$tant dum agendo $e$e alijs communicant; adeò vt D. Diony$i- us 3. cœle$tis hierarchiæ dicat omnium diuini$simum e$$e Dei coo- peratorem $ieri. In quam $ententiam lege quæ tradit S. Thomas lib. 3. contra gent. cap. 19. & Auerroes 12. Metaph. comm. 36.

QVÆSTIO XIV. VTRVM DEVS IMMEDIATIONE virtutis, & $uppo$iti cũomni agen- te creato operetur. ARTICVLVS I. QVID SIT AGERE IMMEDIA- tione virtutis, & $uppo$iti.

VT propo$itam dubitationem expediamus, $ciendum e$t In quolibet ag\~ete duo in $unt. quemadmodum in quolibet ag\~ete duo cernuntur, nimi- rum virtus, per quam operatur, vt in igni calor; & res ip- $a, quæ principaliter denominatur agere, vt ignis; ita, quod ad præ$entem attinet di$putationem, bifariam dici agens im- mediatè agere: vno modo, immediatione virtutis; altero immedia- tione $uppo$iti, id enim e$t quod principaliter, & vt quod, operari dicitur. Illud agitimmediatè immediatione virtutis, quod agit per Actio imme diata imme- diatione vir- tutis. virtutem non alιunde $ibi communicatam, $iue patiens immediatum $it agenti, $iue ab eo di$tet. Exemplum prioris immediationis $ecũ- dum virtutem cernere e$t in igni cùm per ingenitum, $ibi\’que pro- prium calorem aquam attiguam excal$acit: Po$terioris in $ole, cùm, lumine per intermedia corpora traiecto, terram illuminat.

Agere mediatè mediatione virtutis, e$t per virtutem $ibi com- Virtutis me- diatio. modatam operari, $iue item patiens di$tet ab agente, vt cùm orbis lunæ lumen $ibi à $ole immi$$um in aerem iaculatur; $iue non di$tet, vt cùm idem orbis præ dictum iubar in $phæram ignis demittit.

Quod ad rationem $uppo$iti attinet; id agit immediatè immedia- Actio imme diata imme- diatione $up po$iti. tione $uppo$iti, inter quod & ip$um e$$ectum, $iue rem patientem, [res-1446-v_0315_306_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XIV. nullum aliud $uppo$itum, hoc e$t, $ingulare per $e $ub$i$tens, inter- iectum e$t, quo pacto aqua manum, quam abluit, refrigerat.

Id agit mediatè mediatione $uppo$iti, inter quod & effectum, $i- Mediata me- diatione $up- po$iu. ue rem, quæ patitur, aliud cadit $uppo$itum, vt inter fabrum, & $ta- tuam, $ecuris.

ARTICVLVS II. DEVM VTROQVE MODO immediatè operari.

HIs animaduer$is, re$põdemus Deum cum quouis agente crea- Iege D. Th. 1. $ent. d. 37. q. 1. art. 1. & 3. cõ tra gent. cap. 68. Conclu$io. to operari immediatè immediatione virtutis, & $uppo$iti. Quæ a$$ertio quoad priorem partem ex co con$tat, quia vir- tus diuina nõ e$t aliunde communicata; quin potiùs omnis rei crea- tæ virtus à Deo effluxit, atque eo pacto e$t virtus creaturæ, vt Dei quoque virtus $it. Vnde intelliges nullam r\~e creatam, $i cum Deo comparetur, agere po$$e immediatione virtutis; quanuis $i vna cum altera conferatur, po$sit. Po$terior pars conclu$ionis liquet ex eo, quia inter Deum, & effectum rei creatæ, $iue rem, quæ patitur, nõ e$t intermedium aliquod $uppo$itum, cùm tam Deus, quàm ignis, verbi cau$$a, dum calorem producunt, $ecundum $uam $ub$tantiam immediata $int manui, qu\,e calefit, cũ\’que ip$am caloris production\~e immediatè attingant, vt ex ijs, quæ à nobis $uperiùs di$putata $unt, planum e$t.

Nonnulli tamen, è quorum numero e$t Ferrarien$is ad cap. 70. libri 3. contra gent. contendunt vt aliquid cen$eatur agere imme- Quorũdam Opinio. diatione $uppo$iti requiri præterea, vt per aliud $uppo$itum non agat; nec $ufficere immediatè $ecundum $ub$tantiam attingere effe- ctum, & rem, quæ patitur. Negantigitur Deum, dum vnà cum $ub- $tantijs creatis operatur, agere immediatè immediatione $uppo$iti. Verùm, et$i non multùm referat quo qui$que modo loquatur, $i de re con$tet; nos tam\~e priorem explicandi rationem, quæ v$urpatior Improbatio. e$t, amplectimur. Nec quod obijciunt, momentum habet, videlicet $i dicamus Deum omnia effecta cau$$arum $ecundarum operari im- mediatione $uppo$iti, $equi tolli ordinem cau$$andi inter Deum & $uppo$ita creata: eo quôd non videatur $eruari ordo cau$$andi inter ea, quæ immediatè agunt. Non habet, inquam, momentũ: quia eiu$- Ordo agen- di inter Deũ, & $uppo$ita creata in quo con$i$tat. modi ordo non con$i$tit in eo, quòd $uppo$ita creata attingant per $e $uos effectus; & cau$$a prima non ni$i per $ecũdas: $ed in eo, quod omnia agentia creata, & $uppo$ita omnia dependeant à prima cau$- $a, vt à fonte totius e$$e, ita vt citra illius opem, & in$luxum nec cõ- $i$tere valeãt, nec vllam operationem exequi, vtiiam $upra declara- tum fuit.

[res-1446-v_0316_307_t0]IN PHYSIC. ARIST. QVÆSTIO XV. VTRVM CAVSSA PRIMA ACTIO- nem $ecundæ, an $ecunda actionem primæ determinet? ARTICVLVS I. QVIBVS ARGV MENTIS VIDEATVR neutramab altera determinari.

DVPLEX e$t, quod ad propo$itam difficultat\~e $pe- Duplex actio num determi natio. ctat, actionum determinatio; vna $ecundum $pe- ciem, altera $ecundum gradum naturæ $ingularis. Tunc cau$$a vna actionem alterius $ecundum $pe- ciem determinat, cùm generalem illius rationem, & indifferentiam adcertam $peciem vocat, & contra- hit; ide$t, cùm ea cau$$a, quæ ex $e$e tam vnius, quàm alterius $pe- Secundum $peciem. cici actionem in di$criminatim edere potui$$et, ab alia limitatur, vt huius certæ $peciei, non alterius producat actionem. Similiter tunc cau$$a vna actionem alterius $ecundum gradum naturæ $ingularis determinat, cùm ea, quæ $ub eadem $pecie ad hanc velillam actio- Secundũ gra dum naturæ fingularis. n\~e indeterminata erat, ad hãc certam $ingular\~e trahitur & de$initur.

Hoc po$ito inue$tigandum in præ$entia e$t, quonam pacto cau$- $a prima & $ecunda in actionibus hunc in modum determinandis $e$e habeant. Non quærimus autem quid eiu$modi actiones $ormaliter $peci$icet: id enim intrin$ecè quidem præ$tat e$$entialis cuiu$q; dif- ferentia; extrin$ecè verò obiecta, à quibus actus in genere cau$$æ formalis extrin$ecæ $peciem $ortiuntur. Sed nimirum in quæ$tion\~e S\~e$us propo $it\,e quæ$tìo- nis. vocamus vtra prædictarum cau$$arum alterius actiones efficienter determinet. Porro autem quòd alienum $it à veritate id, quod cõ- munis Philo$ophantium $chola a$$erit, nempe cau$$am $ecundam determinare actionem primæ $ecundum $peciem, hunc in modum De Determi- natione $ecũ dum $peci\~e. probatur. Id determinat $ecũdum $peciem, à quo gradus $peci$icus principaliter tribuitur: $ed hic tribuitur principaliter à prima cau$- $a, cuius in$luxus e$t præcellentior, quæque fons e$t totius e$$e, tam $pecifici, quàm $ingularis. Non igitur cau$$a $ecunda actionem pri-, mæ eo pacto determinat.

Secundò. Vnus, idem\’que in$luxus diuinus $ecundum $peciem $at e$t omnibus actionibus cau$$arum $ecundarum perficiendis, $icuti vna, eadem\’que $pecie illuminatio $ufficit ad producendam lucem, [res-1446-v_0317_308_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XV. & calorem, & multarum $pecierum animantes, quæ ex putri mate- ria obueniunt. Non e$t igitur cur dicamus diuinum concur$um trahi ad diuer$as $pecies.

Iam quòd cau$sa prima nõ determinet, vt multis visũ e$t, actio- De determi- natione quo- ad $ingulari- tatem. nem $ecundæ quoad gradũ naturæ $ingularis, hi$ce argumentis vi- detur concludi. Vel eiu$modi gradus e$t à Deo, & à cau$sa $ecũda; vel à Deo tantùm: Si à Deo, & à cau$$a $ecunda; non e$t igitur cur $oli Deo tribuatur. Quòd autem non tantùm à Deo $it, apertè con- uincitur. Primùm quia cùm gradus naturæ $ingularis idem re $it cũ gradu $pecifico; impo$sibile e$t produci hunc à cau$$a $ecũda, illũ verò à Deo tantùm abs\’que $ecundæ cau$sæ con$ortio: quæ enim re non di$sident, neque productione di$tingui po$sunt. Item, quia $e- queretur cau$sas $ecundas non tendere per $e in $uppo$ita, id e$t, in $ingularia per $e exi$tentia. Quo enim pacto in ea per $e ferri po$- $unt, $i non eliciunt actiones, quibus illa per $e efficiuntur? Tertiò, quia nulla ratio afferri poterit, cur non idem $ingularis effectus ab eadem cau$sa diuer$o tempore; vel à di$tinctis eodem, producatur, $i $ingularitatem ip$am ordinaria lege Deus contribuit. Accedit te- $timonium Ari$totelis hoc in lib. c. 3. tex. 38. & lib. 5. Metaph. c. 2. Ari$tot. tex. 3. vbi docet particulares effectus ad particulares cau$sas e$se re- ducendos. Quare non e$t cur $ingularitas ad primam cau$sam, quæ maximè vniuer$alis e$t, referatur.

ARTICVLVS II. QVÆSTIONIS ENODATIO.

PROpo$ita difficultas duabus conclu$ionibus explicanda e$t. Con$ule D. Tho 3. cõtra gent. c. 66. & in 2. d. 1. q. 1. art. 4. 1. conclu$io. Prima $it. Actio cau$sæ primæ determinatur quoad $peciem ab actione cau$sæ $ecundæ. Hæc conclu$io videtur Philo$opho- Probatio. rum omnium communis; patet\’que ex eo, quia cùm cau$sa prima in $e $pectata po$sit hominem, & aquilam, cætera\’que eiu$modi $ine di$crimine producere; ratio cur cum homine non aquilam, $ed homi nem; cum aquila non homin\~e, $ed aquilã procreet; non alia $anè e$t, ni$i quia eius concur$us à concur$u hominis, vel aquilæ ad huius po- tius, quã alterius $peciei action\~e, effectũ\’que producendũ definitur, & contrahitur. Ac de eiu$modi determinatione locutus e$t D. Dio- Diony$. ny$ius 4. de diuinis nominibus, vbi $crip$it Deũ vniformiter operari omnia; diuer$itatem autem effectorum e$$e à cau$sis $ecundis: qu\~e- admodum $ol ex $e vniformiter illuminat; ac quòd alijs aliter luc\~e De quibus a- ctionibus & effectis $it in- tellig\~eda cõ- clu$io. impertiat, à diuer$itate $ubiectorum profici$citur. Hæc a$$ertio in- telligenda e$t de ijs tantùm actionibus, & effectis, quæ à cau$sa pri- ma concurrentibus $ecundis admini$trãtur: quæ enim à prima dun- taxat oriuntur, planum e$t non aliunde determinari. 2. conclu.

Secunda conclu$io. Actio cau$sæ $ecũdæ determinatur per $e pri- [res-1446-v_0318_309_t0]IN PHYSIC. ARIST. mò à Deo quoad $ingularitatem. Hanc tuentur pleri\’que de $chola Greg. in 1. d. 17. q. 4. art. 7. ad 7. & d. 35. q. 1. art. 1. Nominalium, & è iunioribus Philo$ophis, Theologisque nonnulli. Determina- tio actonis cau$æ $ecun- d\,e quoad $in- gularitat\~e nõ e$t ab effici\~e- se creato. Suadetur\’que in hunc modum. Hic ignis, verbi cau$sa, ex $e non e$t determinatus ad certã numero calefactionem, tum quia pote$t mul- tas elicere, vt patet; tum quia natura non intendit definitè hoc $in- gulare, vt alibi ex Auic\~ena docuimus. Igitur vt hanc calefactionem Lib. determinatè edat, oportet aliunde determinari. Sed in cau$sis $ecũ- dis nihil e$t, à quo determinari po$sit; recurrendũ e$t ergo ad cau$sã primã, quæ ipsũ virtutis $uæ efficacitate determinet: cuius certè e$t ordinaria, ac $tata lege hunc qua$i defectum naturæ $upplere. Pro- batur minor; quia tam cœle$tis influxus, quàm cæteræ cau$sæ effe- ctrices, quæ quoquo modo cumigne concurrere po$sunt, indifferen ter $e habent ad hanc, vel illam calefaction\~e ed\~edam. Item materia, Nec à mate- ria. in quam ignis agit, ex $e ad quamlibet recipiendam apta, idonea\’que e$t. Similiter locus nihilo magis ad vnam calefactionem, quàm ad al- Nec à loco. teram facit. Nec putandum hanc determinationem, $i non à $ingu- lis circun$tantijs, $altem ab earum omnium complexu, id e$t, ab hoc Nec à pr\,edi- ctis circun$tã tijs $imul sũp tis. agente, hoc cœle$ti influxu, hac materia, hoc loco, c\,eteris\’que huiu$- modi in vnũ collectis, tribui po$se. Hæc enim omnia, vt non $ingu- latim $olùm, $ed vniuer$im quoque $umpta, multis cõmunia $unt; ita non po$sunt reddere aliquid ita vni proprium, vt multis non con- ueniat. Nec deni\’que $at e$t confugere ad durationem, $eu verã, $eu Nec à dura- tione. imaginariã; qua$i propterea ignis hanc potius calefactionem edat, quàm aliam; quia agit dependenter ab hac duratione. Primùm, quia exi$timare tantam ine$$e durationi vim, vt quod aliarum circun- $tantiarum collectio præ$tare non potuit, ip$a perficiat; fictitium e$t, & ridiculum. Deinde, quia duratio $eu vera, $eu imaginaria, vera rei cau$sa non e$t; $ed men$ura potiùs, & affectio, quæ rem iam con- $titutam, & determinatam $equitur.

Porrò ad clariorem notitiam eorũ quæ diximus, nonnulla ani- maduert\~eda erunt. Primũ e$t, ad eand\~e cau$sã pertinere determina- Determina- tio actionis, & effectus ad eãdem cau$- $am pertin\~et. tionem actionis quoad gradũ naturæ $ingularis, & determination\~e effectus quoad eundem gradum. Nam\’que eadem indifferentia cer- nitur in hoc numero agente, in hoc $ubiecto, in hoc loco, in hoc t\~e- pore, vel momento, & in tota collectione harum circun$tantiarũ ad productionem caloris, verbi gratia, quæ cernitur ad calefactionem eliciendam, vt con$ideranti planum e$t.

Secundò ob$eruandum, cùm dicimus hunc ignem indifferentem e$se ad hanc, vel illam calefactionem, hunc vel illum calorem pro- ducendum, id non ita debere accipi, qua$i hic ignis ad omnem pror- $us calefactionem, calor\~e\’que producendũ indifferens $it. Non enim ita res habet; cùm hic ignis, e$to indifferens $it ad educendos ex hac Quelibet for @ $ingularis pendet à de$i- gnato ag\~ere. materia in$initos calores; non tamen $it indifferens ad educendos eos, qui ab alioigni educi po$sunt; $iquidem omnis forma $ingula- ris naturalem habet dependentiam à definito agente particulari, [res-1446-v_0319_310_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XV. quod 7. Metaphy$icorum lib. o$tendemus. Sed nimirum $ic id acci- piendum e$t, vt cùm quilibetignis po$sit multas calefactiones, mul- tos\’que calores edere, ex $e tamen ad quemlibet horum, qui ad $e pertinent, indifferens $it.

Tertiò, $ciendum actionum, & effectorum $ingularitatem non ita à Deo præfiniri, qua$i tantùm ab eo indiuidualis differentia effe- Sigularis dif- ferentia non producitur à Deo tantùm. Sed $imul e- tiam à cau$sis $ecundis. ctiuè tribuatur. Nam cùm tota actio, & totus effectus cau$$arum $e- cundarũ $imul à Deo, & à cau$sis $ecundis procedat, impo$sibile e$t differentiam indiuidualem, quæ e$t idem re cum eo, quod cõ$tituit, non produci $imul à cau$sis $ecundis. Dicitur ergo à Deo $ingulari- tas præfiniri, quia Deus videns cau$sam $ecũdam e$se veluti in pro- Quo pacto $ingulatitas à Deo pr\,efinia tur. cinctu, vt exeat in actum certæ alicuius $peciei, $imul\’que e$se pror- $us indifferentem ad plures $ingulares actus $ub tali $pecie, nec ha- bere vnde $e$e ad vnum potius, quàm ad aliũ determinet, huic per- plexitati occurrit efficacitate $uæ voluntatis præfiniendo qui nam actus $ingularis, hoc loco, & tempore, momentouè exercendus $it $ub illa $pecie, ad quam cau$sa $ecunda $e determinat. Rationem au- tem, modum\’que eius præfinitionis $ic licet mente concipere. Vid\~es Deus po$itis illis circun$tantijs concurrendum $ibi e$$e ad eam $pe- ciem actus ex lege ordinaria, qua decreuit non de$tituere $uo auxi- lio agens creatum, præ$init concur$um indiuiduum, quo $ibi placet in$luere. Quia verò non diuer$o, $ed eodem numero cõcur$u, actio- neuè Deus, & cau$sæ $ecundæ influunt in ip$ius cau$sæ $ecundæ effectum, vt $upra explicauimus, fit, vt concur$us etiã agentis creati determinetur in gradu indiuiduo, vt videlicet potiùs $it hic, quam ille alius eiu$dem $peciei, qui in illis circun$tantijs indi$criminatim exhiberi po$set. Atque ita quòd actus, & effectus, hic potius $it, quàm alius numero $olo diuer$us, in ip$um Deum re$oluitur.

Quod $i quis obijciat videri ex dictis $equi e$$entias habere cau$- Obiectio. $am efficient\~e, cùm dicamus differentiã indiuiduã, qu\,e e$t pars e$s\~e- tiæ rerũ $ingulariũ, {pro}duci per $e primò à Deo determinãte, & à cau$- $a $ecũda determinata. Occurrendũ erit proloquiũ Philo$ophorum Dilutio. affirmãtiũ e$$entias nõ habere cau$sã effici\~et\~e, intelligi de cõnexio- Quo s\~e$u {pro}- nũtient Phi- lo$ophi e$$en tias non ha- bere cau$sam efficientem. nibus e$s\~etialibus, qualis e$t inter homin\~e, & animal particeps ratio- nis; quæ cùm nõ $int aliud formaliter, quàm relationes id\~etitatum, fundam\~etaliter verò negationes diuer$itatis, vt doctè explicat Fon- $eca lib. 5. Metaphy. c. 5. q. 1. $ect. 4. nequeũt ab vlla cau$$a effici. Ve- rùm id non impedit quo minus ip$i termini e$s\~etiales, cuiu$modi e$t differ\~etia indiuidua cuiu$q; actionis, & effectus, cùm in rerũ natura $ub actu exi$tentiæ ponũtur, effectrices cau$sas $ortiantur.

ARTICVLVS III. SOLVTIO RATIONVM, QVÆ

initio propo$itæ fuerant.

[res-1446-v_0320_311_t0]IN PHYSIC. ARIST.

NVnc quo pacto primi articuli argumentis occurrendum $it videamus. Ad primum neganda e$t minor propo$itio. Non enim eius e$t determinare $ecundum $peciem, ad quod perti- net gradum $peci$icum principaliter tribuere; $ed eius, quod definit, trahit\’que cau$sam vniuer$alem, vt huius potiùs, quàm alterius $pe- ciei operationem, effectum\’que producat; quo pacto $e habet cau$sa $ecunda ad primam; cùm tamen cau$sa prima ip$um e$$e $pecificum, vt præ$tantior & principalior cau$sa, rei genitæ conferat.

Ad $ecundũ, dicendum e$t, cùm diuinus concur$us nõ $it aliud, quàm externa Dei actio, & hæc in eundem feratur terminũ, in qu\~e actio cau$sæ $ecundæ, vt in calorem, dum concurrit cum igne cale- faci\~ete; & in leon\~e, dum cõcurrit cum leone generãte; fieri nõ po$se vt vnus cõcur$us diuinus $ecundũ $peci\~e $atis $it omnibus $ecũdarũ Cur diuinus cõcur$us non $it vbi\’q, vnus $pecie. cau$$arũ actionibus perficiendis; e$to ead\~e $pecie illuminatio $uffi- ciat ad producendam lucem, deinde lucis interuentu calorem, tum caloris mini$terio variarum $pecierũ animantes ex putre$cente ma- teria. Ratio di$eriminis palam e$t, quia non repugnat vnam, ean- dem\’que rem $ingular\~e e$$e principiũ $iue in$trumentariũ, $iue prin- cipale actionũ, effectuũ\’que $pecie differentium; cùm tamen repug- net eand\~e $pecie action\~e ferri in terminos $pecie diuer$os.

Rationes verò, quæ probare nitebantur determinationem ad gra- dum naturæ $ingularis, non e$$e à cau$$a prima, facilè $oluet qui di- xerit; ad primam quid\~e, eiu$modi gradũ etiã à cau$sis $ecundis tri- Gradus $ingu laritatis etiã à cau$sis $ecũ dis tribuitur. bui, vti expo$uimus; $ed ita, vt illæ ad eum conferendũ à prima de- terminentur. Ad 2. agentia creata præfinita concur$u primæ cau$$æ determinantis tendere in $ingularia per $e exi$tentia; quia $ic actio- nes edunt, quibus eiu$modi $ingularia per $e efficiuntur. Ad 3. non po$se eundem effectum $ingularem ab eadem cau$sa $ecunda diuer- $o tempore, vel à di$tinctis eodem tempore produci: quia effectus $ingularis pendet ab hac numero actione, qua gignitur; & hæc Effectus $in- gularis p\~edet per $e ab hac $ingulari acti one. actio ab hac numero duratione, in qua elicitur, et$i duratio non cõferat illi tanquã vera cau$sa $ingularitat\~e, vt $uprà o$t\~edimus; $ed tantũmodò $it occa$io, conditio, & indiciũ $ingularitatis vt 2. de ge- ner. planiùs, & enucleatius dicetur. Præterea hic $ingularis effectus habet nece$$ariã cõnexion\~e cũ $ua cau$a; licet ab ea in actũ deduci nõ po$sit, ni$i acced\~ete diuini cõcur$us præ$initione. Neq; his repugnat quod Ari$toteles ait de reuocatione particulariũ effectuũ ad particu lares, nõ ad vniuer$ales cau$sas; loquitur enim de cau$sis vniuer$alib<_>9, in prædicãdo, vt de artifice cõparatione $tatuarij; Deus aut\~e nõ e$t cau$sa vniuer$alis in prædicãdo, $ed in operãdo, vt ibid\~e expo$uim<_>9.

QVÆSTIO XVI. VTRVMNE RECTE CONCEDATVR

aliquid e$$e, quod diuina potentia fieri non po$sit?

[res-1446-v_0321_312_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XVI. ARTICVLVS I. MVLTA EFFVGERE POTENTIAM Dei ordinariam; nihil ab$olutam; ni$i quod contradictionis repugnan- tiam inuoluit.

EGIMVS hactenus de concur$u Dei $ecundũ or- dinariam eius potentiam, nunc de eodem $ecundũ extraordinariam, $iue ab$olutam potentiam pau- ca di$$eremus. In primis\’q; ad explication\~e huiu$- ce controuer$iæ, quæ cæteris quæ$tionibus ad di- uinam potentiam $pectantibus, tanquam funda- mentum $upponenda e$t, $cire oportet et$i pot\~e- tia diuina in $e vna, ac $implici$sima $it; prout tamen rebus efficien- dis cõparatur, in ordinariã, & ab$olutam diuidi, vt videre e$t apud D. Thomam 1. p. q. 25. art. 5. & in 3. di$t. 1. q. 2. art. 3. Gregoriũ in 1. d. 42. q. 1. Scotũ in 1. d. 44. q. vnica. Capreolum d. 42. quæ$t. 1. art. 1. Alen$em 1. part. quæ$t. 20. memb. 5. Potentia Dei ordina- Qu\,e $it pot\~e tia Dei ordi- naria; qu\,e ab $oluta. ria e$t, quæ re$picit communem, & v$itatum cur$um, ordinem\’que rebus inditum. Ab$oluta, e$t eadem diuina potentia $impliciter, ac $ine vlla limitatione $pectata.

Hoc po$ito $it prima a$$ertio. Multa nequeunt fieri à Deo $ecun- 1.a$$ertio. dum potentiam ordinariam, quæ $ecundum ab$olutã po$$unt. Hæc a$$ertio probatur quoad priorem part\~e, quia exempli cau$a, $i ignis idoneæ materiæ aptè, congruenter\’que applicetur, nõ pote$t Deus cum eo non concurrere ad comburendum: quandoquidem id po$cit communis, ordinaria\’que lex, qua rebus creatis eiu$modi concursũ exhibet. Quoad po$terior\~e partem $uadetur, quia pote$t Deus pr\,e- ter con$uetum ordinem id commune beneficium denegare, vt olim cùm Hebræos pueros in Chaldæorũ fornace $eruauit incolumes. Nam\’que vt D. Augu$tinus lib. 26. contra Fau$tum cap. 3. monet, D.Augu$t. edi$$erit\’que $anctus Thomas prima parte quæ$t. 105. art. 6. virtus diuina nequaquam $ecundarum cau$$arum ordini $ubiecta e$t; $ed ei Virtutem di- uinã e$se $u- pra ordinem cau$$arũ $e- cundarum. potiùs talis ordo $ubditur, vt qui à Deo procedat non nece$sitate naturæ, $ed arbitrio voluntatis. Potui$$et enim Deus aliũ præ$cri- bere rerum ordinem; vnde & præter hunc ab ip$o con$titutum age- repote$t, cùm voluerit; producendo videlicet $e $olo tam effecta $e- cũdorũ agentiũ, quàm alia, ad quæ res creatæ pertingere nõ po$sũt.

Secunda a$$ertio. Ab$oluta Dei pot\~etia fieri pote$t quidquid cõ- 2.a$$ertio. tradictionem non implicat. Hæc a$$ertio communi Theologorum, Philo$ophorum\’q; a$$en$u in $cholis recepta e$t, & ab omnibus tan- quam irrefragabile axioma inter di$putandum cõceditur. Probatur [res-1446-v_0322_313_t0]IN PHYSIC. ARIST. autem à Richardo in 1. d. 42. quæ$tione $eptima; quia vbicunq; ex- Probatio ex Richar. trema non includunt repugnantiam contradictionis, apta $unt, quã- tum ex parte ip$orum e$t, per aliquam potentiam coniungi, ni$i ex parte potentiæ $it defectus, qui in diuina attributa minime cadit.

Idem quoque o$tenditur à D. Thoma 1. p. q. 25. art. 3. quia e$- Altera proba tio ex D.Th. $e diuinum, in quo diuinæ potentiæ ratio fundatur, e$t in$initum, minime\’que limitatum ad aliquod genus entis, $ed in $e continens perfectionem totius e$$e. Vnde quidquid pote$t habere rationem entis comprehenditur $ub po$sibilibus re$pectu diuinæ potentiæ ab$olutæ. Nihil aut\~e rationi entis opponitur ni$i nõ ens, $eu quod inuoluit e$$e, & nõ e$$e $imul. Ex quo $equitur ea omnia, ac $ola, in quibusine$t contradictio, ab$olutam Dei potentiam effugere. Ita\’q; fieri à Deo non pote$t, vt $ex nõ $int bis tria; quia alioqui e$$ent & non e$$ent $ex: nec item vt homo non $it animal particeps rationis; quia e$$et $imul, ac non e$$et homo: nec vt creatura con$eruetur $i- Repugnat cõ $eruari crea- turam $ine Deo. D. Diony$. ne Deo, quia e$$et dependens, cùm $it creatura, & non e$$et depen- dens ex hypothe$i: $imiliter neque mentiriDeus pote$t, quia cùm $it ip$a veritas, e$$et Deus, ac non e$$et. Atque hanc rationem D. Dio- ny$ius 8. cap. de diuinis nominibus reddit Elymæ Mago quærenti quo pacto à no$tro Theologo (intelligebat autem D. Paulum) di- ctum e$$et aliquid non po$$e Deum, $i e$t omnipot\~es: dixerat enim 2. ad Timoth. 2. Deum $e ip$um negare non po$$e. Nempe, inquit, negare $e non pote$t Deus, quia $e ip$um negare e$t à veritate cade- re; e$t autem veritas Deus, atque ita à veritate cadere à Deo e$t ca- dere. Lege plura in hanc $ententiam apud D Tho. 2. contra gentes cap. 25. Alti$siodoren$em lib. 1. $uæ $ummæ, Magnum Albertum in 1. $ent. di$t. 42. art. 4. & 6. Durandum in 1. d. 42. q. 1. & 2. Her- uæum quodl. 4. q. 9.

ARTICVLVS II. ALIA QVÆDAM AD EANDEM $ententiam $pectantia.

EST autem non $egniter ob$eruandum, cùm an aliquid diuina Diuina pot\~e- tia nõ e$t co- arctanda ad angu$tias no $tri intelle- ctus. virtute fieri po$sit, inquirimus, negatiuam partem nõ teme- rè, aut exintellectus no$tri m\~e$ura definiendam e$$e. Nam\’q; vt rectè ait D. An$elmus 2. lib. Cur Deus homo, Multa pote$t Deus facere, quæ hominis ratio nequit comprehendere, multa\’q; $unt fi- dei my$teria, vt incarnatio diuini Verbi, $u$tentatio accidentiũ ex- D. An$el. My$teria fi- dei non $unt contra;$ed $u pra lumen ra ionis. Augu. tra $ubiectum, alia\’que eiu$modi, quæ intellectus humanus, ni$i cœ- le$ti di$ciplina $it in$titutus, negabit po$$e e$$e, licet illa re vera non contra, $ed $upra lumen rationis $int. Vnde D. Augu$tinus in illa verba primæ ad Corint. primo $tultam$ecit Deus $apientiã huius [res-1446-v_0323_314_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XVII. mundi. Sapientiam, inquit, huius mundi fecit Deus $tultam, facie- do, ac declarando id e$$e po$sibile, quod ip$a iudicat impo$sibile.

Secundò aduertendum e$t, cùm decernimus non po$se aliquid à Deo fieri, id non diuinæ virtutis imbecillitati, $ed ip$ius rei defectui, & qua$i impotentiæ a$cribi debere. Nam\’que vt Hugo Victorius 1. Hugo. lib. de $acramentis parte 2. cap. 22. $apienter, & acutè di$putat, nõ minùs potens e$t Deus, quòd impo$sibilia non po$sit; $iquidem po$- Item D.Aug. 25.de Trinit. c. 15. & lib. 1. de Symb.c.1. D. An$elmus lib. 1. cur De9 homoc. 17. $e impo$sibilia nõ e$t po$$e; $ed non po$$e. Ita\’q; omnia pote$t Deus, Quicquid po$$e potetia e$t, pote$t à Deo $ieri. Ambro$. Augu$t. An$el. quæ po$se potentia e$t. His $imilia tradidit D. Ambro$ius in cap. 23. Numerorum ad Chromatium, D. Augu$tinus lib. 26. contra Fau- $tum cap. 5. D. An$elmus in Pro$ologio cap. 7. & hos $ecutus D. Thomas 1. p. q. 25. art. 3. vbi admonet ea, quæ contradiction\~e in- uoluunt, congruentiùs dici, ip$a ex $e talia e$$e, vt non po$sint fieri, quàm non po$$e illa Deum facere. Sanè vt nemo imbecillum a$pe- ctũ vocat, qui $onos nõ videt, nec in$irmum au ditũ, qui colores nõ audit; cùm hæc non pertineant ad eiu$modi facultatum obiecta; ita nec diuina potentia debilis cen$enda e$t, quòd $impliciter impo$si- bilia præ$tare nequeat; cùm hæc $int extra terminos, atque obiecta executricis potentiæ.

Tertiò necillud omittendum e$t, quod iam ex dictis facilè qui- uis intelliget, nimirum licet pot\~etia diuina infinita $it, non propte- Non a$$eren dũ po$$e Deũ ex $e id, quod $im pliciter impo$sibile e$t. rea admitti debere po$$e Deum ex $e id, quod $impliciter impo$si- bile e$t producere. Etenim cùm productiuum, & producibile (li- ceat enim ita loqui) $e$e mutuò re$piciant, nec aliquid dicatur pro- ductiuum, ni$i eius, quod producibile e$t, $i Deus ex $e e$$et produ- ctiuus alicuius impo$sibilis; iam impo$sibile, po$sibile foret.

QVÆSTIO XVII. VNDE PROVENIAT, VT ALIQVID diuina virtute po$sit, aut non po$sit fieri. ARTICVLVS I. ENODATIO PROPOSITÆ difficultatis.

LIBET adhuc plenioris doctrinæ gratia $crutari dilig\~etiùs quo ex fonte oriatur, vt aliquid à Deo factibile $it, qut non $it. Quam dubitationem pertractat Henricus Gandauen$is quodl. 8. q. 3. Scotus in 1. d. 43. q. 1. Ba$$olius d. 42. q. 2. Omi$sis Producibili- tas pa$sio en tis veri. cõtrouer$ijs dicimus producibilitatem e$$e affection\~e con$equent\~e [res-1446-v_0324_315_t0]IN PHYSIC. ARIST. naturam entis veri, eo modo, quo ri$ibilitas con$equitur hominis naturam. Quare vt e$$entia hominis cau$$a e$t, ratiouè interna, cur homo $it ri$ibilis; ita & natura cuiu$querei e$t cau$$a, $eu ratio in- terna, cur produci queat. Quia verò producibile importat ordin\~e ad productiuum (nihil enim dicitur producibile, ni$i quia ab aliquo productricem vim habente effici pote$t) inde e$t, quòd nihil cen- $etur producibile, ni$i, primò quid\~e per ordin\~e ad Deũ, qui e$t pri- ma cau$$a efficiens rerum omnium, deinde per habitudinem ad ag\~es creatum, à quo, Deo pariter concurrente, produci pote$t. In idem Quæ $it ra tio, cur ali- quid produci poisit. recidet$i quis dicat cau$$am, $eu ration\~e, cur aliquid produci queat, e$$e negationem repugnãtiæ terminorum, qualis negatio cernitur, verbi gratia, inter lapidem & candorem; non tamen inter lapidem, & particeps intellectus. Nam ratio cur inter hos terminos, non ta- men inter illos præ dicta repugnantia ver$etur, e$t; quia horum, non illorũ natura eiusmodi e$t, vt eã $equatur producibilitas, $iue apti- tudo, vt inuicem coniuncti produci valeant.

Si quis autem petat num ip$a natura terminorũ $ecundũ $e $um- Dubitatio. pta, $ublata omni exi$tentiæ con$ideratione, aliquam habeat vlte- riorem cau$$am, ad quam referatur? Re$pondemus habere, nempe Re$pon$io. Deum, $iue e$$entiam diuinam, quæ vt e$t $ons & men$ura totius e$- $e, ita vnunquodque ens ab ea dependet tanquam adumbrata qu\,e- dam illius $imilitudo. Ideo\’que creaturæ dicuntur à Philo$ophis re- Creaturæ re- lata tran$cen dctia ad Deũ. lata tran$cendentia comparatione Dei; quod fieri non po$set ni$i $e- cundum $uam e$$entiam à Deo penderent. Ea e$t enim relatorũ trã- $cendentium conditio, vt pendeant e$$entialiter ab eo, ad quod refe- runtur. Porro pendent creaturæ $ecundum $e à Deo, vt à cau$$a ex- explari, $eu quoad diuinas ideas; non quidem practicas: Etenim vt hæ ad artem diuinam, & ad actionem $pectant, ita creaturæ præcisè Creatur\,e pr\,e cisè $ecundũ $uas e$entias non pendent ab ideis pra- cticis. $ecundum $uas e$$entias, ab$que vllo re$pectu ad exi$tentiam, con- $ideratæ, ab ip$is non pendent: $ed $ecundũ ideas $peculatiuas, quæ artem, potentiam\’que diuinam executiuam no$tro intelligendi mo- do antecedunt. Nec mirum, cùm diuina e$sentia in illo priori perfe- Deideis $pe- culatiuis cõ- $ule Henri- cũ quodl. 8. q.1. cti$simam rationem totius e$se obtineat, res\’que omnes vt ab$oluti$- $imum $peculum repræ$entet, & $ecundum $uos gradus partim for- maliter, partim eminenter contineat: atque ideo in prioritate illa non inchoatè duntaxat, vt quidam volunt, $ed ab$olutè, perfecte\’q; imitabilis iã $it à creaturis, in qua imitabilitate, prout obijcitur di- uino intellectui, idearum ratio poti$simùm con$i$tit.

His adde non modo $implices terminos, $ed eorum etiam $em- piternas connexiones habere nece$$ariam dependentiam ab e$$entia Sempitern\,e cõnexiones pendent ab e$ $entiadiuina. diuina, vt ab ip$arum cau$sa $uo modo, quia quidquid terminorum cau$sa e$t, cen$etur etiam cau$sa earum affectionum, quæ terminis nece$$ariò conueniunt, quo pacto $e habent prædictæ connexiones, fiue accipiantur fundamentaliter, & vt $unt negationes diuer$itatis prædicatorum à $ubiectis (licetita $umptæ, vt non habent entitat\~e, [res-1446-v_0325_316_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XVII. ita nec cau$$am ni$i admodùm impropriè, videlicet quatenus eorum conditio fert) $iue formaliter, quo pacto $unt re$pectus quidã iden- titatis vnius cũ altero, vt $uprà docuimus, qui re$pectus etiam quo- ad eam entitatem rationis, quam $ortiuntur, $uo modo adumbratio- nes quædam $unt, quanquam ob$curi$simæ, primiac diuini e$$e.

Ex dictis habes, cau$$am, rationemuè internam, cur vnũquodq; Re$põ$io ad qu{ae}$tionem. $it producibile, e$$e ip$am naturam terminorum: cau$$am externam actiuam, à qua pote$t e$$ici, & in ordine ad quam producibile nun- cupatur, e$$e pote$tatem diuinam rerum omnium effectricem; it\~e\’q; virtutem cau$sæ creatæ (ni$i $it res, quæ $ecundorum agentium fa- cultatem omnino excedat) vltimam verò cau$$am, externam etiam, in quam, vt in fontem, & men$uram totius entitatis fit re$olutio, e$$e diuinam e$$entiam eo, quo diximus modo, $pectatam. Hinc nõ difficile erit à di$simili intelligere cur aliquid à Deo effici nõ po$sit; e$t enim interna cau$$a ip$a natura terminorum, quam $equitur re- pugnantia, ne inuicem coniungi po$sint, quæ repugnantia ex co oritur, quòd tales termini à veri, & primi e$$e participatione omni- no ab$int.

ARTICVLVS II. DVBIT ATIONES CIRCA $uperiùs dicta.

CIrca ea, quæ $uperiùs $tatuimus, nonnullæ occurrunt dubita- 1.dub. tiones. Prima e$t, quòd $ecundum Peripateticam doctrinam a$$erendum videatur omnia, quantũlibet contradictionis re- pugnantiam inuoluant, po$$e à Deo fieri, vno tantùm excepto: quandoquidem Ari$toteles 6. Ethic. cap. 2. laudat$ententiam Aga- Agathonis di ctum. thonis aientis vno tantùm carere Deum, videlicet, quòd non po$sit facere, vt id, quod præterijt, non præterierit.

Secunda, Quonam pacto creaturæ $int relata tran$cendentia cõ- 2.dub. paratione e$$entiæ diuinæ $ecundũ rationes ideales $pectatæ; cùm omnia relata tran$cendentia definiantur per habitudinem ad ea, qu\,e re$piciunt, vt materia per habitudinem ad formam, potentiæ ad $ua obiecta; & tamen creaturæ non $oleant à Philo$ophis definiri per re$pectum ad e$$entiam diuinam, vt ex vulgatis earum defini- tionibus palam e$t.

3. Nũ creaturæ $ecũdũ $uã e$$entiã pr\,ecisè $ũptæ $olũmodo p\~e- 3.dub. deãt à Deo, vt ab archetypo $peculatiuo, & m\~e$ura totius e$$e, an etiã vt à cau$$a e$$ici\~ete, finali, & ex\~eplari practica, $icuti quidã no$tr\,e \,etatis excell\~eti ingenio, & doctrina Philo$ophi arbitrantur. Nã cpd etiã hoc po$teriori modo pendeãt, hi$ce argum\~etis videtur cõcludi. Nõ magis p\~edet accid\~es à $ub$tantia in genere cau$$æ $ubiectiuæ, [res-1446-v_0326_317_t0]IN PHYSIC. ARIST. & materialis; quàm creaturæ à Deo in genere cau$sæ effici\~etis, (idē intellige de alijs duabus cau$sis) $ed dependentia illa e$t e$sentialis; ergo & hæc. Maior probatur, quiainde colligimus accidens pende- re e$entialiter à $ub$tantia, quòd $ine illa e$se nequeat: at multò mi- mùs creatura $ine Deo cohærere pote$t. Secundò idem confirmatur, quia ens $ecundum $uam e$sentiam definitur id, quod exi$tere in re- rum natura pote$t. Quare cùm nihil dicatur po$se exi$tere, ni$i cõ- paratum ad $uum efficiens, $equitur omne ens habere e$sential\~e or- dinem ad Deum vt ad cau$sam efficientem.

ARTICVLVS III. SVPERIORVM DVBITA- tionum explicatio.

PRopo$itæ dubitationes ita diluendæ $unt. Ad primam dicen- Re$põ$io ad @ dub. Non agno- ui$$e Ari$tote lem in Deo extraordina- riam poten- tiam. dum, in primis Ari$totelem non cognoui$se extraordinari- am, $iue ab$olutam Dei potentiam, immo nec de ordinaria re- Lib. 8. huius operis c. 2.q. 5. art.2. ctè $en$i$se: cùm putarit Deum agere nece$sitate naturæ, vt alibi o$tendemus: deinde Agathonis dictum non in tota eius amplitu- dine approba$se, vt re vera approbandum non e$t; $ed qua ex parte præteritum nullo modo infectum reddi po$se, a$serebat.

Ad $ecundam creaturas, $i quatenus entia $unt $pectentur, non ni- Re$põ.2d 2. $i per habitudinem ad Deum, vt e$t cau$sa prototypa totius e$se, omnino di$tinctè, ac perfectè intelligi, & definiri po$se: nec mirum quòd in vulgatis definitionibus nulla Dei expre$sa m\~etio habeatur. Nam primùm generalis conceptus entis in commune ad $olũ Me- Generalis cõ ceptus entis ptinet ad pri mum Philo- $ophum. taphy$icum pertinet, vt in proœmio huius operis docuimus. De- inde ip$e Metaphy$icus licet e$sentias per$equatur v$que ad depen- dentiam à prima cau$sa; rarò tamen definitiones omnibus numeris ab$oluit, ac perficit; vnde nec in ijs primam cau$sam $olet expri- mere.

Tertia plus habet difficultatis, neque inficiamur admodum pro- Re$põ. ad 3. babilem e$$e illorum Philo$ophorum opinionem, quam inibi retulimus. Verùm quia oppo$ita & nobis, & pleris\’que alijs ve- ri$imilior videtur; dicimus creaturas, vt quidem producibiles $unt, importare nece$sariam habitudinem ad productiuum, hoc e$t ad Deum, & alias cau$sas effectrices, in quibus virtute continentur, vt fuit à nobis $uperiùs declaratum. Verùm quia producibilitas non e$t ip$a creaturarum e$sentia; $ed affectio eam con$equ\~es: $i- quidem ante omnem con$iderationem potentiæ diuinæ exequu- tiuæ iam res habent quod $int entia, quia iam $unt imitationes primi, ac diuini e$$e: con$equens fit, vt res $ecundum $uas naturas [res-1446-v_0327_318_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XVIII. præcisè $pectatæ non habeant e$$entialem ordinem ad Deum, vt ad cau$$am efficientem, vel finalem, aut etiam exemplarem pra- cticam. Nam\’que harum omniũ cau$$alitates $e$e mutuis officijs co- Mutui offici orum nexus cau$$a mitantur; quandoquidem finis allicit efficientem, efficiens agit pro- pter finem, item efficiens, $i intellectu præ ditum $it, proponit $ibi exemplar, quod imitetur, ip$um\’que exemplar eius action\~e dirigit.

His po$itis ad primum argumentum pro contraria opinione ne- Solu.1.argu. citca.3.dubi. ganda e$t maior propo$itio, & ad eius confirmationem dicendũ, non ex eo colligi accidens pendere e$$entialiter à $ub$tantia, quòd $ine illa e$$e nequeat: multa enim pendent e$$entialiter ab ijs, $ine quibus e$se po$$unt; multa nequeunt e$se $ine ijs, à quibus non e$sentiali- ter pendent. Pro prioribus exemplum $it conceptus ro$æ, qui cùm à ro$a $peciem capit, ab ea $ecundum $uam e$$entiam dependet vt à cau$sa formali extrin$eca; & tamen non exi$tente ro$a exi$tit. Pro po$terioribus $itlux, quæ ni$i actu à lumino$o con$eruetur, euane- $cit; & tamen non pendet ab illo quoad e$sentiam, vt e$t communis Philo$ophorum opinio. Cau$sa igitur cur accidens p\~edeat e$sentia- liter à $ub$tantia in genere cau$sæ $ubiectiuæ, e$t, quia accidens $e- cundum $uam naturam e$t habitudo, $iue re$pectus tran$cendens ad $ub$tantiam, quod non cõuenit rebus creatis comparatione Dei, vt triplicem illam cau$$alitatem $ubit. Ad $ecundum re$pondendum, Solu.2. cùm ens definiturid, quod pote$t exi$tere, non definiri per e$$en- tiam; $ed per affectionem, quæ e$sentiam cõ$equitur: quemadmo- dum illa $ub$tantiæ definitio, $ub$tantia e$t ens per $e exi$tens, non traditur per quidditatem $ub$tantiæ, $ed per proprietatem quandã, eius comitem; ac $i diceretur, $ub$tantia e$t res habens quidditatem cui debetur, vt in alio non in$it, quod annotauit D. Thomas 4. $en- tent. di$t. 12. quæ$t. 1. art. 1. ex Auicenna in $ua Metaphy$ica.

QVÆSTIO XVIII. VTRVM ACCIDENS ATTINGAT productionem $ub$tantialis formæ, an non? ARTICVLVS I. DIVERSÆ PHILOSO- phorum $ententiæ. [res-1446-v_0328_319_t0]IN PHYSIC. ARIST.

IN hac controuer$ia duæ $unt extremæ $enten- 1.opinio. tiæ Prior e$t quorundam recentium Philo$o- phorum, & aliorum, quosin 7. lib. Metaphy$. q. 7. Soncinas refert, a$$erentium formam $ub- $tantialem rei generantis nullum actiuũ in$lu- xum generationi, alijsùe actionibus obeundis impendere; $ola\’que accidentia propria virtute, & vt principes cau$$as, generare $ub$tantiam. Id, quod hac poti$si- Eius confir- matio. mum ratione cõfirmant. Calor, verbi gratia, $epo$ito omni concur- $u form\,e $ub$tantialis, habet ex $e vim calefacien di generandi\’q; ign\~e; ergoforma $ub $tantialis nullo pacto ad id actiuè concurrit; alioqui efficeret natura pluribus, quod efficere paucioribus valet. Probatur a$$umptũ, quia aqua calida manum calefacit, & ferrum ignitum ca- lefaciendo generat ignem; quæ actiones cùm à forma aquæ, & ferri alienæ $int, ac peregrinæ, nece$$um e$t, vt $olius caloris vi admini- $trentur. Huc pertinet, quòd $i calor inten$us extra materiam in quantitate diuinitùs $eruetur, non modò $tupam calefaciet, $ed etiã igniet; nulla interim ad id forma, cùm nulla ibi e$$e ponatur, influ- xum adhibente.

Po$terior $ententia huic aduer$aria e$t Scoti in prima di$t. 37. q. 2.opinio. Item Ba$solij in 4.d 12.q.2. Bargij in 1.d. 37.q. vnica. Baconij in 2. d 37.q.1.ar.1. vnica, & in 4. di$t. 12. quæ$t. 3. Durandi ibidem q. 2. & in 2. di$t. 1. q. 4. Ochami in 2. q. 23. & aliorum; quam etiam pulchram, & $ubtilem vocat Iandunus primo de anima quæ$t. 8. Hi cen$ent acci- dens neque vi propria, neq; vt $ub$tantiæ in$trumentum, effectio- nem $ub$tantiæ attingere; $ed materiam duntaxat aptam idoneamꝗ́ꝫ reddere, vt in eam $ub$tantia rei generantis formam $ub$tantialem immediatè producat. Videtur aut\~e po$$e id hi$ce argumentis o$t\~e- di. Nihil vltra $uum gradum, aut $peciem agit; $ed $ub$tantia al- Primum ar- gumen. pro $ecunda opi- nione. Pr{ae}occupa- tio. tiorem naturæ gradum obtinet, quàm accidens; non pote$t igitur $ub$tantia ab accidente effici. Quod $i quis occurrat accidens non $ua, $ed $ub$tantiæ vi $ub$tantiam gignere, cuius oppo$itum ratio non probat; contrà obijcitur. Nam\’que aut vis illa, in$luxusùe $ub$tantiæ, accidens e$t; aut $ub$tantia. Non $ub$tantia, vt patet: $i accidens: eadem exi$tit difficultas, & in infinitum quæ$tio abi- bit. Ergo nec eo pacto dicendum e$t ab accidente $ub$tantiam ef- fici.

Secundò. In generatione vniuoca, qualis e$t, exempli cau$$a, ig- 2.argumen. nis ab igni productio, oportet formam rei genitæ con$imilem e$$e formæ generantis; atqui forma ignis non e$t accidenti con$imilis, $ed $ub$tantiæ. Non ergo ab accidente, $ed à $ub$tantia generatur.

Tertiò. Sub$tantia pote$t e$$e immediatum $uæ actionis prin- 3.argumen. cipium: ergo nihil impedit quominùs $ub$tantia $ub$tantiam im- mediatè producat, atque adeo in$trumentariam accidentium vim adid neutiquam a$ci$cet. Probatur antecedens; quia vel ita agere e$t infra, vel $upra dignitatem $ub$tantiæ. Non infra; cùm conue- [res-1446-v_0329_320_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XVIII. niat Deo: non $upra; cùm competat accidentibus, vt caloti, qui immediatè calefacit. Non e$t igitur, cur negari debeat $ub$tantiam immediatè operari.

Quarto. Vel actio, qua forma ignis producitur, immediatè egre- 4.argum. ditur à calore tantùm; vel à calore, & $iccitate, cæteris\’que acciden- tibus, quibus materia di$po$ita fuit; vel proximè à $ola forma $ub- $tantiali ignis generantis. Non à calore tantùm; cùm præparatio ad formam non in eo duntaxat con$i$tat. Non ab omnibus accidenti- bus, quæ materiam ad $u$ceptionem formæ exornarunt; cùm vna $implex actio à multis principijs immediatè elici non po$sit. Igitur à $ola forma $ub$tantiali generantis: atque adeò nullum accidens productionem $ub$tantiæ efficienter attingit.

ARTICVLVS II. STABILIVNTVR DVÆ ASSERTIO- nes, quibus proximi articuli $enten- tiæ confutantur.

NEutra earum opinionum, quas retulimus, nobis probatur; $ed alia inter vtram\’que media, quæ aliquot a$$ertionibus ex- plicanda e$t. Prima $it. Non rectè $entiunt, qui negant for- 1.a$$ertio. mam$ub$tantialem ad actiones $uas obeundas actiuè in$luere. Quæ Con$ule D. Tho. 3. cõtr. gent.cap.69. ita probatur. Agere, vna e$t è præcipuis rerum naturalium affectio- nibus; adeò vt communi Philo$ophorum a$$en$u dixerit Ari$toteles Axioma Pe- ripateticum. 2. de cœlo c. 3. tex. 17. vnumquod\’que $uæ operationis cau$sã e$se. Par e$t igitur, ac naturæ ordini con$entaneum, vt actio in ip$a rerum $ub$tantia, cau$sam habeat, à qua dimanet: hæc autem $ub$tantia, non pote$t e$$e materia, quæ nullam effectricem vim po$sidet; E$t igitur forma.

Secundò. Actio $equitur e$$e: ergo idem erit primarium e$$endi, Idem e$t pri- mariũ e$sen- di, & agendi principium. & agendi principium: $ed forma $ub$tantialis e$t primariũ, ac prin- cipale principium e$$endi. Vnde ab Ari$totele hoc in libro capit. 3. text. 28. dicitur ratio ip$a quidditatis. Erit igitur prima origo, & qua$i fons è quo rei naturalis actio profici$catur.

Tertiò. Nulla cau$sa pote$t effectum nobilioris notæ vi$ua ede- re: atqui $ub$tantia e$t nobilior accidente: ergo nullum accidens vi propria $ub$tantiam gignet; $ed vt in$trumentũ præ$tantioris ag\~e- tis, ide$t, formæ.

Po$tremô. Confirmatur eadem $ententia te$timonijs Ari$tote- Ead\~e forma ad tria cau$- $arum gene- ra pertinere pote$t. lis, qui formæ $ub$tantiali di$ertis verbis efficientiã attribuit. Nãq; 7. huius libri cap. tex. 71. docet cau$sam formalem, finalem, & effi- cientem nonnunquam in eandem rem incidere, vt in generatione [res-1446-v_0330_321_t0]IN PHYSIC. ARIST. equi, & 2. de ortu & interitu cap. 9. tex. 52. a$$erit materiæ e$$e pati; formæ verò agere, & ibidem text. 53. eos reprehendit, qui omnem actionem è $olis qualitatibus educebant. Et 2. de anima cap. 4. text. 36. & 37. $tatuit animam e$$e effectricem cau$$am, vnde motionis principium emergit.

Secunda a$$ertio. Nulla $ub$tantia creata $ine in$trum\~etaria acci- 3.a$$ertio. dentium ope $ub$tantialem formam inducit. Hæc e$t D. Thom\,e 1. p.q.77.art.1.Auerrois 12.Mctaphy.commen.18. Henrici Gandau. quodlib. 14.q.1.Aegidij Romani quodlib. 3. q.1. Capreoli in 1. d. 3.q.3.art.2.aliorumque complurium. Suadetur aut\~e primùm, quia quantumlibet aduer$ariæ partis auctores contrà dicant; nulla $ub- Nulla $ub$tã- tia creata e$t immediatũ agendi prin- cipium. {pro} i$tiu$modi pronuntiato lege di$$eren- tem Capr. in 1.d.3. q.3.art. 2.& in 4.d.12. q.1.art.3. $tantia creata e$t immediatum agendi principium; videlicet quia $i- cut agere $ine dependentia ab alio priore, propriũ e$t primæ cau$- $æ; ita eidem tantùm conuenit agere more principalis agentis $ine dependentia ab alio po$teriori, hoc e$t, abs\’que interuentu alterius, per quod in effectum influat. Item quia forma agentis ita ordinatur immediatè ad e$$e, vt indi$eriminatim $e habeat ad hanc, & illam operationem, ni$i ab accidentibus, quorum mini$terio vti debet, de- Cur natura $ub$tãtijs \’qua litates attri- buit. terminetur. Vnde e$t, quòd natura tantam agentium qualitatum varietatem, & apparatũ $ub$tantijs attribuit. Deinde quia, vt Auer- roes lib.7. Metaphy$. comm.22. & 31. & lib. 12. com.18. rectè ait, eiu$dem e$t materiam præparare, & formam inducere. Quare cùm non $ola rei generantis $ub$tantia, $ed accidentia quoque materiam præparent, etiam accidentia $uo modo formam inducent. Præterea quia cùm $ub$tantiæ effectrici accidentiũ ope ad alias actiones per- ficiendas vtatur, con$entaneum videtur, vt eandem opem ad $ub- ftantiæ generationem adhibeat. Huc pertinet illud Ari$totelis 4.c. libri de $en$u, & $en$ili; Nihil quatenus ignis, aut aqua, aut quidpiã aliud agere, aut pati, natũ e$t; $ed quatenus contrarietat\~e $ubeunt, eatenus agunt, patiuntur\’que, Hoc e$t, nulla res naturalis propriam elicit actionem immediate ex $ua forma $ub$tantiali, vt principio agendi; $ed ex contrarijs qualitatibus, vt ignis, & aqua ex calore, & Ignem non agere inter- uentu caloris Stoicũ dog- ma. frigore. Vnde colligit Alexander ignem non qua calidus e$t, actio- nem edere, Stoicam e$$e, non Peripateticam $ententiam.

ARTICVLVS III. ALIÆ ASSERTIONES, QVIBVS tota quæ$tio profligatur.

TErtia a$$ertio $it. Accidentia facultate propria, $iue vt princi- 3. affertio. pes cau$sæ non attingunt $ub$tantialis formæ productionem; attingunt tamé virtute $ub$tantiæ. Hæc ex $uperioribus col- @i9 auctores. ligitur, a$$eritur\’que à D. Thoma 3. contra gent. cap. 69. & 3. p. q. 77. [res-1446-v_0331_322_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XVIII. art. 3. Mag. Alberto in 2. di$t. 12. ar. 12. Aegidio in theorematis, pro- po$it. 43. & lib. 2. Hexam. cap. 11. Paludano in 4. di$t. 12. quæ$t. 4. Maiore. q. 1. Richardo in 3. principali quæ$t. 2. Argentinate quæ$t. 1. Hi$palen$i. quæ$t, 1. art. 3. Ferrarien$i 4. contra gent. c. 66. alijs\’que compluribus. Probatur autem quoad priorem partem; quia $i acci- Capr. in 4. d. 12 q. 2. Cai 1. p. q. 54. art. 3. Zimara in theor. prop. 1@2. Toleta- no 2 de ani. q. 3. art. 1. dens vi propria, $eu vt princeps cau$sa, $ub$tantialis formæ produ- ction\~e attingeret; vel id præ$taret vt agens vniuocum; vel vt \,equi- uocum. Non vt vniuocum; quia non e$t eiu$dem rationis, ac $peciei cum effectu. Non vt æquiuocum; quia alioqui e$$et excellentioris naturæ, quàm $ub$tantia. Non pote$t igitur accidens facultate pro- pria $ub$tantialem formam gignere. Secundò, quia $i accidens ea vi præditum e$$et: vel eandem haberet forma $ub$tantialis; quod $u- peruacaneum foret, vel ea careret; quod $uprà refutauimus.

Po$terior pars hunc in modũ o$tenditur. Corpora cæle$tia pro- creant in $ublunari mundo ex putre$cente materia imperfecta ani- malia, vt ranas, & mures, alias\’que id generis be$tiolas; non po$sunt Corpora c\,e- le$tia vt im- perfectas ani mantes pro- creent. autem eas producere ni$i per in$trumentariam operam qualitatum, quas ab $e demittunt; alioqui agerent primò in remotum, quod fieri po$se negat Ari$toteles 7. huius operis lib. cap. 2. text. 10. Igi- tur cœle$tes illæ qualitates productionem $ub$tantiæ efficienter attingunt. Idem comprobat aliorum animantium generatio; in qua $emen qua$i parentis vice fungens, per vim formatricem $ibi inhæ- rentem paulatim membra effingit, ac $tato tempore animam vege- tatricein, deinde $entientem profert; quam certè non proferret, ni$i eiu$modi vis in$trumentum e$$et generantis. Deni\’que pro eodem Ignis genitus re$ractionelu minis. facit, quòd radij $olis in $peculo concauo reflexi ignem edunt, non aliter, quàm virtute $olis, in quo omnes elementorum formæ emi- nenter in$unt.

Quarta a$$ertio. Accidentia virtute $ub$tantiæ, production\~e $ub- 4. a$$ertio. $tantialis formæ attingere, non e$t aliud, quàm accidentia e$$e vir- tutem in$trumentariam $ub$tantiæ principaliter operantis. Pro ex- plicatione huiu$ce a$$ertionis haud ignorandum e$t, multos è $cho- Opinio Tho mi$tarum. la D. Thomæ in ea opinione e$$e, vt putent deriuari à $ub$tantijs ad accidentia, per quæ operantur, virtutem quandam, nõ $tabilem, $ed traiectitiam, adumbratum, ac velut intentionale e$$e $ub$tantiæ in $e continentem: quæ virtus re quidem ip$a accidens, potentia verò, & efficacitate $ub$tãtia $it. Atque huiu$modi virtute perfu$a quo- dammodo, & corroborata accidentia vltra vires $uas ad $ub$tantiam generandam excitari inquiunt. Hæc $ententia et$i patronum habere videatur D. Thomam 3. p. q. 13. art. 2. & in 4. d. 1. q. 1. art. 4. & q. 3. Parum pro- babilis. de potent. art. 7. acriter impugnatur ab Scoto in 4. d. 1. q. 5. & Du- rando ibidem q. 4. Ac nobis etiam parum veri$imilis videtur, $icuti iam antea explicuimus, cùm de concur$u cau$sæ primæ cum agen- te creato di$putaremus. Auget enim res $ine nece$sitate, cùm $ub- $tantiæ per $ola nuda accidentia, vt per $ua naturalia in$trumenta [res-1446-v_0332_323_t0]IN PHYSIC. ARIST. abs\’que illa aduentitia virtute, quam fingunt, generationem $ub$tã- tiæ exequi valeat. Præterea cùm ea virtus adhuc intra accidentium cancellos maneat, nihilo $atisfit magis ijs, qui cõtendunt non po$se accidens ad generandam $ub$tantiam promoueri.

Ita\’que rectiùs Philo$ophari eos arbitramur, qui volunt cùm ac- cidentia virtute $ub$tantiæ formam $ub$tantialem gignere perhi- Quid fit acci dentia victu- te $ub$tanti{ae} {pro}ducere for- mam $ub$tã- tialem. Dub. bentur, accipiendum id e$$e intran$itiuè, hoc e$t, idem valere, ac $i dicerentur e$$e ip$a virtus $ub$tantiæ generantis: quandoquidem accidentia, vt $unt entia alterius, & non à $e, $ed à $ub$tantijs $uum e$$e habent; ita eorum vis non tam ip$orum, quàm $ub$tantiæ vis e$t. Cur igitur rogabit aliquis calor ignis ignem, non carnem; ani- malis calor carn\~e, non ignem, generat, $i neque hic ab animalis for- ma, neque ille à forma ignis virtutem aliquam aduentitiam, $ibi\’que $uperadditam ad hoc potiùs, quàm illud progign\~edum mutuatur? Nimirum quia productio caloris ab igne, coniuncta e$t cum pro- Re$pon. ductione $iccitatis, & aliarum qualitatum, quæ materiam ad ignis formam præparant, ac determinant; $imiliter\’que calefactionem ab animalis calore in materiam alimenti inductam comitantur altera- tiones aliæ, quibus materia ad formam carnis di$ponitur, defini- tur\’que. Quòd $i fieri po$set, vt, exempli gratia, alimentum calore duntaxat (et$i hic inter alias quatuor primas qualitates præcipuus nutritionis opifex $it) ab animali afficeretur, haud dubiè non gig- Calor pr\,eci- pu@s opifex nutritionis. neretur ex eo caro; cùm planum $it integram, perfectam\’que præ- parationem ad eam generandam, multorum accidentium coitu, & temperatione contineri. Quod $imiliter de aliarum generabilium $ub$tantiarum ortu, pro modo cuius\’que, pronuntiandum erit.

Quinta a$$ertio. Accidens non pote$t virtute propria aliud acci- 5. a$$ertio. dens producere, $ed tantùm virtute $ub$tantiæ. Ab hac propo$itio- ne di$$entit Scotus in 4. di$t. 12. q. 3. Aegidius in theorematis pro- Contra Sco- tum, & alios. po$itione 43. & pleri\’que alij, ea poti$simum innixi ratione; quia ex eo quòd, verbi gratia, calor alium calorem vi $ua gignat, non iccirco aget vltra propriam $peciem. Quare non e$t cur hoc ei denegan- dum videatur. Cæterùm no$tra $ententia veri$imilior e$t, magis\’que Philo$ophica, quam $tatuit D. Thomas in 1. di$tin. 3. q. 4. art. 3. Nam Statuitur à D. Thoma. cùm vnumquod\’que vt $e habet ad e$$e, ita ad operandum; $icut ac- cidens non per $e, nec virtute $ua e$t, $ed $ub$tantiæ; ita nec $ua, $ed $ub$tantiæ virtute operatur; non quia calorem efficiendo aliquid $e nobilius produceret, $ed quia vi propria agendo naturæ $uæ mo- dum excederet.

ARTICVLVS IIII. RESPONSIO AD ARGVMENTA, QVI- b9 prima opinio initio quæ$tionis {pro}po$ita, nitebatur. [res-1446-v_0333_324_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XVIII.

QVoniam ex ijs, quæ hactenus di$$eruimus, con$tat primi ar- ticuli $ent\~etias à veritate aberra$$e; earum argum\~eta dilu\~e- da à nobis hoc loco $unt. Atque in primis illud, quod om- nem concur$um actiuum $ub$tantiali formæ adimebat, $ic explica- bitur. Cùm aqua calida manum calefacit, eiu$modi actio, vt probat Actio aqu@ cal d\,e calefa- cien is vnde oria ur. argumentum, non oritur à forma $ub$tantiali aquæ; attribuenda ta- men e$t tum ip$i aquæ calidæ, tum calori, tum $ub$tantiali formæ ignis, tum deni\’que igni, alio & alio modo. Aquæ calidæ, vt $uppo- $ito immediato, quod $ecundum formam caloris, quam $u$tentat, calefacit. Calori, tanquam proximo principio, & rationi formali ca- lefactionis, quod tamen non propria, $ed ignis virtute agit. Formæ $ub$tantiali ignis, vti principio principali actiuo, à quo in aquam calor defluxit, quodque in eod\~e calore, vt in $ua virtute operatur. Deni\’que igni, tanqũam præcipuo agenti, quod mediatè mediatio- ne $uppo$iti, $ed immediatione virtutis, eam calefactionem exhibet. Actio ferti igniti.

Id quod de actione aquæ calidæ manum calefacientis diximus, pari ratione a$$erendum e$t de actione, qua ferrum ignitum $tupam ignit; ni$i velimus, quod quibu$dam placet, non ferrum ip$um ca- lore affectum, $ed ignis $cintillulas emicantes ex particulis ferri in ignem conuer$i, $tupam incendio corripere. At enim $i ignis pro- ductio à ferro ip$o vi cohibiti in eo caloris exerceatur, a$cribenda erit ea productio ferro, vt $uppo$ito immediatè agenti per calor em, quem $u$tinet, calori tanquam rationi formali calefactionis, cæte- ra\’que $imiliter, vt de aqua calida dicebamus. Ni$i quod di$crimen illud, præter alia, cernitur inter generationem ignis ab igni, & eam, quæ à ferro candenti e$t; quod hæc non $it à forma ferri, ni$i qua- tenus vnà cum materia calorem $u$tinet, atque adeò denominatiuè duntaxat; illa verò $it à forma ignis elicitiuè, non quid\~e per aliam actionem di$tinctam ab ea, qua calor operatur; $ed per vnam, ean- dem\’que; alioqui haberet etiam $uppo$itum ignis aliam actionem di uer$am ab actione formæ; $iquidem vt forma per calorem, ita $up- po$itum per formam agit.

ARTICVLVS V. ENODATIO DVBII CIRCA ACTIO- nem caloris extra $ubiectum.

QVod attinet ad calorem $i extra $ubiectum diuina virtute po- Suppo$@ti & form\,e ead\~e actio. natur; quærat aliquis num is agere queat, ignem\’que produ- cere. Nã quòd nequeat, hoc argumento videtur o$tedi. Nõ plus repugnat agere ign\~e in materiã quãtitate affectã, $ed for- m\,e $ub$tãtialis adminiculo de$titutã, ei\’q; formæ actũ inuehere, qùã calor\~e per $e cohær\~et\~e ex aere ign\~e generare: $ed illud ita repugnat, [res-1446-v_0334_325_t0]IN PHYSIC. ARIST. vt neutiquam po$sit fieri; ergo & hoc. Probatur a$$umptio, quia cùm calor, calefactio\’que $int actus $ecundus, & hic naturæ ordi- ne actum primum $upponat; vtique non videntur po$$e recipi in materiam exutam $ub$tantiali forma, quæ e$t actus primus eorun- dem.

A$$erendum tamen e$t calorem inten$um extra $ub$tantiam; $ed Actio caloris $ummi extra $ub:ectum. tamen in quantitate exi$tentem ($ine quantitate enim non dabitur mutuus cõtactus, quem ad eiu$modi actiones natura requirit) po$- $e ignem generare; cùm non $it negandũ in diuina Euchari$tia $pe- De hac re D. Thom. 3. par. q. 77. art. 3. & in 4. d. 12. alij\’que doct. ibidem. cies vini con$ecrati, quæ extra $ub$tantiam cõ$i$tunt, iniectam aquã in vinum po$$e conuertere. Nec ratio in contrarium adducta quic- quam negotij exhibet. Etenim $icut in prædicto my$terio $pecies con$ecratæ aduentitia accidentia per $e recipiunt, quanuis nulla ibi $ub$tantialis forma præ$it; ita materia prima interu\~etu $olius quã- titatis $ummum calorem recipiet. Nimirum illa actus $ecundi à primo dependentia neutiquam e$$entialis e$t; $ed phy$ica dun- Actus $ecun- di à primo qualis dep\~e- dentia. taxat, quam diuinitus compen$ari po$$e Euchari$tiæ miraculo do- cemur.

Propo$ita dubitatione hunc in modum explicata ad argumen- tum, quod illius occa$io fuit, re$pondemus $ummum calorem extra $ubiectum cohærentem non propria facultate ignem generaturum; $ed $ub$tantiæ, nempe ignis, cuius ille in$trumentaria vis e$t. At cu- iusnam ignis? nempe eius, in quo priùs extiterat, $i iam antea in $ub- Altera dubi- tatio. iecto erat. Quòd $i in nullo fuerit; $ed denuò producatur; erit for- ta$se qui dicat referendam tunc eam generation\~e ad aliquem ign\~e indeterminatè, ac vagè $umptum. Verùm id facilè coarguetur; cum determinatus effectus certas, ac præfinitas cau$sas habere debeat. Spectabit igitur ea generatio tanquam ad principemcau$$am $e- Re$pon$io. cundam ad eum ignem, cui eiu$modi calor naturæ di$tributione de- betur. Namque vt omnes ignes, quos creare Deus pote$t, certum $i- bi calorem $ingularem, quo con$eruentur, & actiones $uas admini- $trent, phy$ica nece$sitate depo$cunt, (cùm i$tiu$modi $ingulares affectiones $ingularium naturarum appendices, & qua$i corollaria quædam $int) ita quiuis calor $ummo gradu inten$us aliquem cer- tum ignem à Deo creabilem nece$$ario re$picit; $icuti & quilibet alius effectus naturalis certam habet cau$sam effectiuam, $ingula- rem, à qua dependeat, vt lib. 5. Metaphy$. patebit.

ARTICVLVS VI. EXPLICATIO ARGVMENTO- rum pro $ecunda opinione. [res-1446-v_0335_326_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XVIII.

EAE verò rationes, quæ $uadere nitebantur accidentia nullo pacto $ub$tantiam producere, ita dilu\~etur. Ad primam dicen- Sol. primi. dum erit cum D. Thoma 2. contra gentes cap. 21. & de veritate quæ$t. 27. art. 4. nihil vltra $uum gradum, aut $peciem quicquam moliri po$$e propria virtute; po$$e tamen virtute nobilioris agen- tis, qu omodo accidentia nõ $ua, $ed $ub$tantiæ virtute, $ub$tantiam gignunt. Ad $ecundam, formam $ub$tantialem eius, quod vniuoca Sol. 2. Qnid requi- ratur ad ge- nerationem vniuocam. Sol. 3. Tripartita va rietas princi- piorum acti- uorum. generatione producitur, non oportere $imilem e$$e formæ proxi- mæ, qua generans, vt in$trumento vtitur; $ed primæ, ac $ub$tantiali formæ ip$ius generantis. Ad tertiam negandum e$t, quod a$$umit; tamet$i à nonnullis concedatur, & ad eius probationem dicendum cum Caietano ad art. 3. quæ$tionis 54. primæ partis, tripliciter po$- Vt à Rich. 1. $ent. 2. part. di$tinct. 3. in 2. princip. \’q. 7. à Guilliel- mo Pari$ie$i in li. de Trin. $e rem aliquam e$$e principium productiuũ actionis; videlicet pro- ximum, & non principale; principale, & non proximum; proxi- mum & principale $imul. Porro e$$e principium primo modo, infi- mæ notæ e$t; ideo\’que accidentium naturæ congruit. E$$e princi- pium $ecundo modo, medium quid cen$etur, atque ita creatæ $ub- $tantiæ accõmodatur, quæ inter primam formam, $iue actum purũ, ide$t, Deum, & inter accidentia medium locum obtinet. Deni\’que E$$e printi- pium agendi proximũ, & principale $i- mul, arguit in finitam perfe ctionem. e$$e principium tertio modo $upremam, infinitam\’que arguit perfe- ctionem, vti $uperiùs diximus, & iccirco primæ duntaxat cau$sæ conuenit, quæ neque medio, neque aliena virtute, ad operandum cget. Ex quo patet cur nulla $ub$tantia creata $ine interuentu acci- dentium formam $ub$tantialem in materiam inducat.

Ad quartam, quæ non mediocriter fauet opinioni exi$timantium Sol. 4. generationem non veram e$$e actionem; $ed terminnm duntaxat al- terationis præeuntis, dicendum e$t ignis generationem non à calo- re tantùm elici, $ed cõmuniter à cæteris accidentibus, quæ ignis for- Communis accidentium concur$us ad generation\~e. mam inducunt: nec e$$e ab$urdum vnam, eand\~e\’que action\~e à multis in$trumentarijs principijs, quatenus omnia materiam ad vnam for- mam præparant, atque ordinant, profici$ci. Intellige autem oriri ab ijs accidentibus generationem, non qua$i ea tunc exi$tant (omnia nam\’que vt in primo de generatione $tatuimus, pariter cum re cor- rupta ip$o generationis momento intereunt) $ed quia cùm non ni$i per accidens, vtpote alterius occa$u occidant, perinde $e$e ad gene- rationem eliciendam habent, ac $i etiam tunc in rerum natura per- manerent. Qua de re $uo loco pleniùs, ac planiùs.

QVÆSTIO XIX. VTRVM EX OMNIBVS ACCIDEN- tibus $olæ qualitates agendi vim habeant. [res-1446-v_0336_327_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS I. QVÆ ARGVMENTA OSTENDERE videantur alijs quoque accidentibus eã vim ine$$e.

QVoniam proxima quæ$tione $tatuimus accidentia tanquam $ub$tantiarum in$trumenta productionem formarum $ub- tantialium attingere, proinde\’que agendi vim habere; pro- ximum e$t, vt $crutemur num ea vis $olis qualitatibus, vt e$t cõmu- nis philo$ophantium vox, an alijs quoque accidentibus competat. Nam quòd alijs etiam conuenire a$$erendum $it, hi$ce argumentis videtur confici.

Quicquid ab intellectu no$tro percipitur concurrit actiuè per Primũarg. Lege D. Aug. 15. de Trinit. cap. 26. $uam $peciem ad intellectionem, & verbum, tanquam parens per $e- minariam virtutem ad gignendam $obolem; $ed accidentia aliarum categoriarum percipiuntur à no$tro intellectu, vt planum e$t. Igi- tur ea omnia aliquam agendi vim po$sident: cùm in$trum\~eti actio principali agenti a$cribatur, ab eo\’que deriuetur.

Deinde te$te Ari$totele lib. 2. de cœlo cap. 3. text. 17. & 1. Ethic. 2. argum. cap. 7. Vnum quod\’que e$t propter $uam operationem, alioqui fru- $tra e$$et. Igitur nihil e$t in natura rerũ, quod omnis actionis ex- pers $it. Corroboratur\’que argumentum, quia $icuti optimum, & in- du$trium patremfamilias decet curare ne quid domi $uæ otio$um $it; ita congruere videtur, vt naturæ auctor in mundi vniuer$itate, & in hac $ua qua$i domo, nihil obtorpe$cere, nihil $ine opere, & actione, e$$e patiatur.

Tertiò, id\~e priuatim o$tenditur in relationibus. Nulla enim ido- 3. argum. nea ratio afferri pote$t, cur relationes nihil agant, & nõ de$unt quæ oppo$itum $uadeant. Primùm quia $untactus, & omnem actum $ua actiuitas, & actio comitantur. Item quia relationes induunt ratio- nem cau$$arum finalium, vt patet cùm quis rei literariæ nauat ope- ram gratia honoris, qui relatio quædam e$t. Quòd $i relationes hãc cau$$alitatem, quæ inter omnes præcipua e$t, interdum obeunt; cur non etiam modum cau$$andi efficientis cau$sæ aliquando admini- $trent?

Quartò. Motus ad locum e$t quantitas, & tamen multis in re- 4. argum. bus agendi facultatem obtinet. Ergò aliqua quantitas habet vim actiuam. Probatur a$$umptio, primùm quia $phæræ cœle$tes mini- $terio motus, quo circũuehuntur, agunt in orbem $ublunar\~e. De- inde quia attritus duorum corporum non calorem $olùm, $ed in- terdum quoque ignem excitat.

Po$tremò. Multæ actiones $unt principia effectiua aliarum: ergò 5. argum. $altem actionibus conuenit e$se principium agendi. Probatur an- tecedens. Nam ex compluriũ philo$ophorum iudicio cont\~eplatio cau$sat effici\~eter delectation\~e notitia intellectus, actũ de$iderij: finis [res-1446-v_0337_328_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XIV. appetitio, volitionem eorum, quæ ad finem $unt; & a$$en$us prin- cipiorum, a$$en$um conclu$ionis. Non cau$$ant verò hæc vt produ- ctiones; ($iquidem contemplatio, verbi cau$$a, non e$t ip$a delecta- tionis productio; nec appetitio finis, volitio mediorum & cæt.) $ed vt principia actiua, quibus anima ad con$equentes illas actiones eli- ciendas vtitur.

ARTICVLVS II. EXPLICATIO QVÆSTIONIS.

IN hac di$ceptatione communi philo$ophorum voce celebratur ex omnibus accidentibus $olas qualitates agendi vim obtinere. Verùm cùm vltimum argumentum $uperioris articuli eorundem philo$ophorum con$en$u probet multas internas actiones e$$e prin- cipia actiua aliarum, videtur equidem cõmunis illa a$$ertio ita ac- cipienda, vt non $impliciter ex omnibus accidentibus, $ed tantum- modò è fixis, (cuiu$modi non $unt prædictæ actiones, quæ vt plu- rimùm confe$tim euane$cunt) $olæ qualitates agendi vim habeant. E$t\’que admodum veri$imile ideo pronuntiatum illud ab ijs aucto- ribus ad $olas qualitates re$trictum fui$$e, quia pleri\’q; internas ope- Explicatur cõmune pro nuntiatũ Phl lo$ophorũ. rationes qualitatibus annumerant, $ed quia verior e$t $ententia quæ illos ad actionis categoriam pertinere $tatuit; iccirco nõ videtur no- bis ab$olutè pronuntiandum ex omnibus accidentibus $olas quali- tates e$$e principia actiua, $ed adhibendam eam, quam diximus, mo- derationem.

Quoniam aut\~e magis ordinaria principia actiua formarum $ub- Cur qualita- tes sit pricipia actiua forma rum. $tantialium $unt qualitates, aduerte eius rei conuenientiam, & ratio- nem inde e$se; quòd cum omne compo$itum naturale con$tet ma- teria, & forma, quarum illa patiendi munus obit; hæc agendi: his duobus principijs duo alia eorundem officiorum qua$i admini$tra, contributa fuere: materiæ quantitas; formæ verò qualitas. Etenim Materi\,e pri- uatim $ub $et uit quantitas form\,e quali- tas. materia interuentu quantitatis accidentia recipit (intellige vt $ub- iectum quo) forma verò mini$terio qualitatum operatur. Nam cũ materia de $uo exten$a non $it, oportuit conferri illi à natura quã- titatem, cuius interuentu extenderetur, corporalia\’que accidentia reciperet. Rur$um cũ forma $ub$tantialis immediatum agendi prin- cipium e$$e nequeat, procurandum ei fuit à natura aliquod agendi in$trumentum, quo vteretur. Hoc verò e$$e qualitatem ex eo cõ- $tat, quia agentia naturalia per potentias, per calorem, frigus, hu- morem, $iccitatem, alia\’que eiu$modi ad qualitatum genus pertin\~e- tia, operari $olent. Item quia, vti pa$sim videmus, qualitates, alias fibi con$imiles generant, calorem calor, humorem humor. Quod tamen cæteris ferè accidentibus denegatum e$t. Nec enim quanti- Quãtitas nõ e$t actiua, ned relatio. tas aliam quantitatem efficit, nec relatio relationem; $imiliter\’que [res-1446-v_0338_329_t0]IN PHYSIC. ARIST. res habet in alijs, præterquam in nonnullis actionibus, vt antea mo- nuimus.

Illud tamen ignorandum non e$t agendi vim nõ ad omnes qua- Qualitatum vatietas quo ad vim agen di. litates eodem pacto $e habere. Quædam enim $unt actiuæ realiter $imul & intentionaliter; vt lux, & calor; lux enim non aliam tan- tùm lucem producit, $ed vnà cum ea $ui imaginem mittit, quæ per- lata ad oculum $imul cum videndi facultate vi$ionem efficit. Item calor non alium duntaxat calorem gignit; $ed $ui idolum ex $e pro- fert, quod $en$iterio tactus inu$tum $imiliter ad $en$ionem caloris pariter concurrit. Aliæ verò $unt qualitates, quæ realiter tantùm agunt, vt potentiæ vegetatrices. Aliæ, quæ intentionaliter tantùm, vt colores: aliæ quæ neutro modo, vt character, & in corruptibili- tas beatorum corporum.

Ex hoc etiam numero e$t figura, vt alibi diximus. Quanquam non de$unt, qui eam faciant principium actiuum motus ad locum, vt Durandus in 1. d. 45. q. 2. & Magnus Albertus ad finem 4. libri de cœlo, vbi ait figuram acutam e$$e partem potentiæ actiuæ medi- um $ecantis, eam que potentiam ex tribus coale$cere, & integrari, videlicet ex acuto, graui, & duro. Vnde e$t quod acutiora, grauiora, & duriora faciliùs penetrant, & percurrunt medium.

Pro no$tra tamen opinione $unt Scotus in 4. di$t. 1. q. 5. D. Tho- Thien\~e$is 4. de cœlo.cap. vlt. mas $ecunda $ecundæ q. 96. art. 2. & 3. contra gent. cap. 105. Fer- rarien$is eodem loco, & alij. Id\’que optima ratione. Nam cùm figu- Figura nõ e$t principium actium mo- tus localis. ra nihil aliud $it, quàm modus quantitatis; & quantitas, vt $æpe di- ximus, omnis actiuitatis expers $it, vtpote quæ $e habeat ex parte materiæ, con$equens e$t, vt agendi vi careat. Nec ob$tat quod acuta corpora, cæteris paribus, per aquam velociùs de$cendunt. Nõ enim id ex eo prouenit quòd acumen actiuè influat ad motũ: $olùm nã\’q; Corpora acu ta cur veloci ùs de$cendãt. di$po$itiuè ad illam maiorem celeritatem præ$tandam $e$e habet, quatenus videlicet figuræ acut{ae} minor moles $e opponit, at\’q; adeò minor re$i$tentia ex parte corporis, quod perrumpitur: $icuti & fi- gura plana, quia maiorem corporis portionem tangit, $egnior\~e red- dit motum, vt docet Ari$toteles 4. lib. de cœlo cap. vlt. tex. 44. & Ari$t. Comm. Cõmen. ibidem. Lege etiam quæ in eandem $ententiam $crip$it Ari- $toteles in Mechanicis ad eam quæ$tionem, cuius initium e$t, cur ex figurarum genere quæcunque rotundæ $unt, & circinatæ.

ARTICVLVS III. RESPONDETVR AD PRIMI articuli argumenta.

NVnc argumenta initio propo$ita $oluamus. Ad 1. re$pond\~e- Sol. 1. argum. dum e$t, et$i $pecies concurrant actiuè ad intellectionem, & verbum; non tamen omnia, quorum illæ $pecies $unt, ritè [res-1446-v_0339_330_t0]LIB. II. CAP. VII. QVAESTIO XIX. dici per eas actiuè concurrere, ni$i talia $int, vt ad eiu$modi $pecie- rum generationem proximè, vel remotè aliquam vim actiuam cõ- tulerint; $ic enim cen$ebuntur $pecies eorum in$trumenta, vtpote Lege Grego- tium in 2. d. 25. q. 1. ab eis aliquo modo deriuatæ. Quare cùm non omnia accidentia eã Qu\,e res cõ- cutrãt actiuè per $pecies ad intellection\~e. actiuitatem ad generationem $pecierum intelligibilium, etiã remo- tè præbeant, vt 3. libro de anima o$tendimus; fit vt non omnia re$- pectu intellectionum actiua principia cen$eri debeant. Adde quòd no$tra quæ$tio erat de principijs proximè elicientibus actionem, de quibus propo$itum argumentum nullam ingerit dubitatio- nem.

Ad 2. dic effatum illud Ari$totelis, de $ub$tantijs poti$simùm in- Solutio. 2. telligi; nec de omnibus vniuer$im; cùm materia nihil agat, et$i ad actiones formæ, pro rata $ua portione, concurrat; non quidem eas efficiendo, $ed recipiendo, item etiam componendo totum, cuius e$t agere. Illud vero de cura patrisfamilias, $ic explicabitur. Opti- mum patremfamilias, licet non patiatur domi $uæ quicquam pror- $us inutile, & $uperuacaneũ e$$e; non ab omnibus tamen opus exi- gere. Quod & diuini artificis $apientia mirificè præ$tat in hoc mũ- di opificio, in quo, et$i non omnibus agendi vim tribuerit; nihil ta- men fru$trà condidit, nihil fru$tra e$$e $init; cùm tam ea, quæ agũt, Nihil à Deo fru$tra condi tum. quàm quæ non agunt, alijs pro naturæ $uæ modo vtilia $int; vt erit con$ideranti per$picuum.

Ad 3. Relationes e$$e actus; $ed non omni actui actiuitat\~e ine$$e, Sol. 3. nec ab omni actionem profici$ci; $ed ab ijs, qui perfectiorem natu- ræ gradum obtinent; cuiu$modi $unt poti$simùm qualitates, quæ peculiari modo formam $equuntur, vt alibi etiam diximus. Nec re- Lib. 1. huius operis cap. 4. qu\,e$t. 1. art. 1. fert quod relationes interdum finis cau$$alitatem $ortiuntur. Licet enim finis, con$ideratione quadam, vt progre$$u patebit, principa- lis cau$$a habeatur; modus tamen, quo efficiens mouet, maiorem perfectionem requirit; cùm moueat per influxum actiuum, ve- ram\’que & germanam actionem. Quæ ratio cau$sandi non potuit conuenite relationibus, quæ tantũmodò $unt habitudines ad aliud, minimum\’que de natura entis po$sident, vt Auerroes 12. Metaphy$. Relationes cur principiũ actiuum non $int. comm. 19. docet. Vnde liquet non $ine cau$sa agendi vim relationi- bus denegari. Quod ex eo etiam $tabilitur, quia $i relationes tum ob alias cau$sas, tum ob tenuitatem $ui e$$e nequeunt motũ, vel actio- nem terminare, vt 5. libro patebit; certè multò minùs motum, vel actionem inchoare poterunt. Plus enim ad inchoandum, $iue pro- duc\~edum, quàm ad terminandum exigitur. Accedit ratio Theolo- gica. Nam $iqua relatio e$$et operatiua, maximè e$$ent diuinæ rela- tiones, quæ cæteris infinitè eminentiores $unt: at quòd hæ opera- tiuæ non $int, con$tat ex eo, quia cùm, verbi gratia, relatio Patris Relationes di uin\,e non sũt operatiu\,e. alijs per$onis non conueniat, $equeretur po$se Patrem aliquid per eam operari $ine aliarum per$onarum con$ortio, $ic\’que Trinitatis opera non e$$ent indiui$a, cuius oppo$itum non $olùm affirmant [res-1446-v_0340_331_t0]IN PHYSIC. ARIST. Patres communi con$en$u, $ed decreuit etiam $exta $ynodus genera- lis act. 11. in cpi$tola Sophronij, & concilium Toletanum 6. can. 1. in $ymbolo fidei.

Ad quartum. Paucis re$pondemus, $i hoc re$pondere e$t, ac non Sol. 4. potius re$pon$ionem in $uum locum re$eruare; videlicet neutrũ ex ijs duobus effectis, quæ retulimus, actiuè, ac per $e cau$$ari à motu locali, prout continuum, ac quantum quidpiam e$t, quod argum\~e- tum o$tendere nitebatur: vtrum ab eodem $ub alia con$ideratione cau$sentur, in libris de cœlo patebit. Ad quintum argumentũ quid re$pondendum $it patet ex dictis.

QVÆSTIO XX. VTRVM FINIS VERÈ, AC PRO- priè cau$$a $it, an non? ARTICVLVS I. VIDERI NON ESSE.

NON e$t à nobis $ine di$putatione pr\,etereunda fi- nalis cau$sa, cuius ignoratio veteres Philo$ophos multis erroribus implicuit, vt con$tat ex ijs, qu\,e ab Ari$totele c. 8. huius lib. & 1. de partibus ani- mal. c. 1. & 1. Metaph. à cap. 3. in di$putatione de cau$sis tradita $unt. Quod ergo ad pr\,e$ent\~e quæ- $tionem $pectat, erit qui probet non debere fin\~e inter cau$sas numerari, in primis hoc modo. Celebre e$t pronuntia- Pronuntiatũ philo$ophi- cum. tum in Philo$ophia, cau$sam, & effectũ $imul e$se; quod vt interpre- tes explicant, $ic accipiendum e$t, vt $i cau$$a & effectus $umantur quoad relationes, quibus $e mutuò re$piciunt, dicantur $imul natu- ra e$se; $i verò quoad ip$am cau$salitatem, ration\~euè cau$sandi; per- hibeantur e$se $imul duratione, $iue temporaria, $iue momentanea; cũ fieri non po$sit vt vlla res cau$set actu, quin id, quod ab ea cau$- $atur, pariter exi$tat. Hoc con$tituto videtur facilè probari finem 1. argum. non e$se cau$sam; $iquidem exi$tente eius effectu, non dum ip$e ex- i$tit, vt patet cũ quis obtinendi magi$tratus gratia literis nauat ope- ram, cui futurus magi$tratus, finis e$t; præ$ens verò $tudium, eiu$d\~e finis effectus.

Secundò. Omnis cau$sa e$t principium, vt alibi diximus, nullum 2. argu. principium e$t finis; igitur nullus finis e$t cau$sa. Minor probatur, quia te$te Ari$totele lib. 3. Metaph. cap. 2. tex. 3. finis, & principiũ opponuntur inter $e$e, cùm finis $it id, in quod de$initur, principiũ verò, id à quo incipitur.

[res-1446-v_0341_332_t0]LIB. II. CAP. VII. QV AE STIO XX.

Tertiò, quòd finis $altem propriè cau$$a non $it, ita o$tenditur. 3. arg. Id quod impropriè cau$$at, non pote$t propriè cau$$a e$$e; atqui fi- nis cau$$at improprjè; quandoquidem eius cau$$alitas, con$i$tit in translatitia, & impropria motione, vt mox patebit. Non igitur finis propriè cau$$a e$t.

ARTICVLVS II. ESSE VERÈ, AC PROPRIE cau$$am, omniumque primam.

IN hac dubitatione prænotandæ $unt variæ diui$iones finiũ. Qua- I. diui$io fi@ nis. rum prima $umitur ex ijs, quæ docuit Ari$toteles 2. de anima cap. 4. tex. 37. & hoc in libro cap. 2. tex. 23. & cap. 7. text. 71. vt etiam D. Thomas, Simplicius & Philoponus ibidem annotarunt, videlicet finem aut e$se finem cuius; aut finem cui. Finis cuius e$t id, cuius Einis cuius. Finis cui. obtinendi gratia aliquid fit, vt valetudo, quam vt a$sequamur me- dicamentum $umimus. Finiscui, e$t, in cuius gratiam fit aliquid; vt ægrotus, cui valetudo medicamentorum interuentu procuratur.

Secunda e$t. Finium alter vocatur generationis; alter rei genitæ. 2. diui$io. Ille e$t forma, quæ per generationem inducitur, & à generante in- tenditur. Hic operatio, cuius gratia vnunquodque e$se dicitur. Quã diui$ion\~e inculcat Auerroes 4. libro de cælo cõm. 22. colligitur\’que ex Ari$totele 1. de ortu, & interitu cap. 7. tex. 55. & hoc in libro cap. 7. tex. 70. item\’que 2. de cœlo cap. 3. tex. 17.

Tertia. Quidam fines operationi præexi$tunt, nec agentia in eo- 3. diui$io. rum effectionem tendunt, $ed ideò operantur, vt eis coniungi, aut a$similari po$sint. Sic Deus e$t finis non $olùm creaturæ intelle- Lege Ari$t. 2. lib. de cœl. c. 12. text. 64. & lib. 12. Metap. c. 11. tex. 36. Deus finis omnium. ctualis, quæ ip$o frui pote$t; $ed etiam totius naturæ, quæ $imilitu- dinem diuini e$se, pro $uo modo, affectat. Alij $unt fines, qui agen- tis actioni non præexi$tunt; $ed ab eo efficiuntur, vt forma, quæ per generationem acquiritur. Hos docuit Ari$toteles hoc in libro cap. 2. tex. 23. e$se terminos motuũ; quia formæ $ub$tãtiales præeũ- De his finib9 D. Thom. 3. cõtr. gét. c. 18. tibus di$po$itionibus, quæ motu inducuntur, materiam $ubeunt.

His animaduer$is, conclu$io $it, fin\~e non $olùm e$se verè, ac pro- Concl. priè cau$sam; $ed omnium primam. Huiu$ce conclu$ionis veritas, et$i quo$dam ex antiquis Philo$ophis, vt initio præfati $umus, la- tuerit; communi tamen a$sen$u recepta e$t. Priorem eius partem a$seruit, probauit\’que Ari$toteles cap. 3. huius libri tex. 29. Patet au- tem ex eo, quia finis e$t, cuius gratia fit aliquid, vnunquodque aut\~e pendet per $e ab illo, cuius gratia fit, & omne illud, à quo aliquid per $e pendet, verè, ac propriè cau$sa illius e$t. Po$terior pars eiusdē cõclu$ionis traditur ab Ari$totele hoc in lib. c. 3. tex. 31. & 11. Meta- phy. cap. 1. text. 36.

Suadetur\’q; ea ratione, quia cū efficiés nõ ni$i alicui<_>9 gratia opere\~t, [res-1446-v_0342_333_t0]IN PHYSIC. ARIST. nece$$e e$t antequam agat, & materiæ formam inducat, moueri à fi- Lege d. Th. 1. p. q. 6. art. 4. ne: $ic\’que finis motio cau$$alitates omnium aliarum cau$$arum, $al- tem origine, antecedit. Ita\’que primum locum obtinet finis, $ecun- dum agens, tertium materia, quartum forma. Pote$t etiā ea ex parte cau$$alitas finis non origine tantùm, $ed dignitate prior vocari, vi- Cau$$alitas fi nis non ori- gine tantùm, $ed dignitate prior. delicet quia vt agere, quàm agi, præ$tantius e$t; ita in ordine mo- uentium id excellit, quod mouet non motum; quo pacto $e habet finis cùm ip$e moueat c{ae}teras cau$$as, nec ab alia moueatur, vt docet Ari$toteles loc. {pro}ximè cit. & 3. de anima cap. 10. tex. 54. Lege Mag- num Albertum hoc loco tractatu 2. cap. 5. vbi aliam prioritatis $e- riem inter cau$$as tradit. Denique aduerte quadam con$ideratione $ingulas cau$sas po$$e cæteris priores nuncupari. Nam $i vetu$tas, & $tabilitas $pectetur, prima e$t materia: $i quidditatis notio, forma: $i ratio phy$icæ motionis, efficiens: $i modus excitandi, ac pellici\~edi, finis.

Argumenta autem, quæ o$tendere videbantur finem non verè, ac propriè cau$$am e$$e, hunc in modum refutanda erunt. Ad 1. con- Sol. primi argum. ce$sis quæ in eo a$$umuntur dicendum, et$i finis, cùm actu cau$$at, Ita Sonc. 5. Metaph. q. 3. non exi$tat $ecundum e$$e, quod habet in rebus; exi$tere tamen $e- cundum e$$e intentionale, quod in mente obtinet, dum apprehen- ditur; quæ apprehē$io, vt paulò po$t dicemus, e$t conditio, $ine qua finis $uam cau$$alitatem exercere non pote$t.

Secundumrefellitur inficiatione minoris. Licet enim finis $i pro Sol. 2. extremo $umatur, principio repugnet, nõ tamē $i accipiatur prout de$ignat cau$$am finalem, quæ principium e$t, quatenus ab eo $ua principiata dependent. Ari$toteles tamen loc. cit. cùm finem prin- cipio opponi dixit, principum $ump$it pro eo vnde motus oritur, ide$t, pro efficiente, cui finis relatiue opponitur, cùm non ad media tantùm, $ed ad efficiens quoque referatur.

Tertio $atisfit concedendo motionem finis impropriam e$$e in Sol. 5. genere motus, negando tamen e$$e impropriam in ratioue cau$$an- di. Nam e$to finis metaphoricè moueat, vt $equenti quæ$tione pa- tebit, propriè tamen cau$$at, quia propriè ab eo pendet id, quod ab ip$o cau$$atur.

QVÆSTIO XXI. VTRVM CAVSSALITAS FINIS IN metaphorica motione con$i$tat, an non? ARTICVLVS I. VIDERI NON IN EA CONSISTERE.

VT quæ nam finis cau$$alitas $it $crutemur, animaduertendum e$t ex Diuo Thoma in 1. 2. q. 9. art. 1. & Scoto in 1. d. 1. q. 4. duplic\~e e$$e motionem, vnam propriam, quæ fit per veram, [res-1446-v_0343_334_t0]LIB. II. CAP. VII. QV AESTIO XXI. & germanam actionem, vt cùm ignis aquam calefacit; aliam impro- Duplex mo- tic, vna pro- p@a, altera translatitia. priam, & translatitiã, cuiu$modi e$t ea, qua mouere dicitur id, quod $ui amorem inijciendo allicit, trahit\’que ad $e$e; ob quem tractum dicitur anima magis e$$e vbi amat, quam vbi animat, quia videlicet ad rem amatam quodammodo extra $e affectu rapitur; vt præclarè Ex D. Bern. docet D. Diony$ius 4. cap. de diu. nom.

Hoc po$ito in quæ$tionem vocamus num cau$$alitas finis con$i- $tat in metaphorica illa motione, qua res, quæ finis nuncupatur, ex $ui de$iderio cau$$am agentem ad operandum allicit. Pars nega- 1 argum. tiua hi$ce argumentis videtur concludi. Aliquid allicit, & non e$t finis; aliquid e$t finis, & non allicit. Ergo cau$$alitas finis non con- $i$tit in alliciendo. Prior antecedentis pars $uadetur, quia voluntas diuina allicitur à $ua bonitate ad operandum; Quo $pectat illud Boetij libro 3. de con$olatione Philo$ophiæ metro. 3.

Quem non externæ pepulerunt fingere cau$$æ

Materiæ fluitantis opus; verùm in$ita $ummi

Forma boni liuore carens:

Et tamē diuinæ volūtatis in $e $umptæ nec finis, nec alia vlla cau$sa e$$e pote$t; cùm Dei voluntas ab ip$o Deo non di$tinguatur, quem aliunde cau$$ari non po$$e luce clarius e$t. Secunda pars eiu$dē an- tecedentis probatur; quia finis, & boni vna, eadem\’que ratio e$t; at con$tat aurum, verbi gratia, in $e actu bonum quidpiam e$$e; & ta- men non $emper allicere; cùm à multis contēnatur.

Secundò, Motionem illam, qua finis cau$$am agentē allicit, præ- 2. argum. cedit actio intellectus obijcientis appetitui ip$um finem. Ergo finis cau$$alitas non debet in ea motione con$titui. A $$umptum liquet, cùm appetitus te$te D. Augu$tino 8. de T rinit. capit. 53. non po$sit ferri in ignotum. Con$equutio o$tenditur, quia cau$$a finalis, vt Appetitus nó fertur in ig- notum. paulò ante di$$eruimus, e$t omnium cau$$arum prima, cæteras\’que cau$$alitates præit, quod e$$e non pote$t, $i eius motion\~e anteuer- tit prædicta intellectus operatio.

Tertiò, Cum finis allicit, eo pacto mouet, quo is qui con$ulit; $i- 3. argum. quidem vter\’que inuitat, rem appetitui proponendo; at motio cõ- $ulentis ad efficientem cau$$am $pectat, vt Ari$toteles hoc in libro capit. 3. text. 29. hi$ce verbis edi$$erit, Præterea id, vnde mutationis Motio eius, qui cón$ulit ad effectricé cau$$am per- tinet. aut quietis primum e$t principium; qualis cau$$a e$t is, qui con$ulit, & pater $ilij, & vno nomine id, quod efficit eius, quod fit} ergo & illa finis motio tota erit efficientis cau$$æ.

Quartò, Etiam ea, quæ cognitione carent, gratia $inis operantur, 4. argn m. vt in progre$$u huius libri patebit: & tamen non alliciuntur à fine; $iquidem i$tiu$modi allectio non ni$i præeunte notitia fit. Igitur allectio appetitus non requiritur ad cau$$alitatem finis.

Po$tremò finis confert medijs appetibilitaté. Sæpe enim media, 5. argum. quæ alioqui mole$ta, & ingrata sūt {pro}pterea quodad finē a$$equē- dū conducūt, reddūtur amabilia, actuq; amātur, vt patet in $ectione [res-1446-v_0344_335_t0]IN PHYSIC. ARIST. venæ, potione, ab$tinentia à cibo, alijs\’que id genus. Non igitur finis tantummodò re$pectu cau$$æ agentis, quam allicit; $ed etiam re$pe- ctu mediorum cau$$alitatem exercet.

ARTICVLVS II. QVÆSTIONIS ENODATIO.

IN hac di$ceptatione communis Philo$ophorum opinio e$t cau$- Communis $ententia. Alias tamen de hac refen- tentias refere Herueus q. 1. quodl. 2. Son- cinas loc, hîc citato. $alitatem finis con$i$tere in metaphorica illa motione, quam dixi mus. Ita $entit D. Thomas 1. contra gent. cap. 75. Ferrarien$is ibi- dem, Scotusin 1. d. 1. q. 4. Gandauen$is 1. p. sũmæ art. 49. q. 6. Ocha- mus in 2. q. 3. art. 2. Alen$is 1. p. q. 17. membro 3. Soncinas 5. Meta- phy$. q. 2. M. Albertus eodem lib. tract. 1. cap. 3. Auicēna libro 6. $uæ Metaphy$. tractatu 5. c. 5. & alij; quibus $uffragatur Ari$toteles 1. lib. de generatione cap. 7. text. 55. vbi docet cau$$am, vnde princi- pium motus exi$tit, ide$t, cau$$am efficientem, actiuam e$$e; nonita eam, cuius gratia cætera fiunt, ide$t, finalem, quæ non e$t actiua, ni$i per translationem.

Quia tamen hac in re non parua e$t difficultas, aliquot a$$ertio- nes ad eam illu$trandam $ubijciemus. Prima $it. Metaphorica mo- tio, qua res cognita appetitũ allicit, e$t ratio cau$$andi finalis cau$s{ae}; 1. a$sertjo. non tamé re$pectu cuiuslibet agētis, $ed creati tantùm. Hanc a$$er- tionem vt intelligas paucis accipe ea, quæ in fine, quod ad præ$en- Explicatio. tem locum $pectat, cõ$ideranda occurrunt. Primùm igitur in $ani- tate, exempli gratia, cernitur peculiaris quædam entitas natur{ae} ani- malis confentanea, & accommodata; quæ nihil aliud e$t, quàm pri- marum quatuor qualitatum permi$tio, & temperies. Hanc con$e- quitur relatio cõuenientiæ, $eu bonitatis formalis. Po$t hãc $ubori- Relatio bo- nitatis. tur relatio appetibilis: ideò enim vnũquodque appetitur, quia bo- Lege Capr. in 2. d. 34. qu{ae}ft. 1. Cai. 1. p. q. 5. are. 1. Ferr. 1. cõt. gét. c. 37. Relatio appe- tibilis. num, $eu conueniens e$t. Tandé accedit relatio finis, qua $anitas ad Relatio finis. Obiectio. media & ad ea, quæ ip$ius gratia fiũt, refertur. Quòd $iquis obijciat Ari$totel\~e hoc libro c. 3. tex. 31. & 1. Eth. c. 1. $upponere bonū, & $i- nem idem e$$e; quare nõ rectè à nobis relation\~e finis à bonitatis re- latione di$tingui. Occurrendũ erit ex $ententia Philo$ophi bonū & finem idem e$$e, non quoad relationes; $ed quoad fundam\~etum, cui Re$pon$io. innituntur, quod vnum, idē\’que e$t, vt in $anitate videre licet, quæ Bonum & $i- nis vt conue- niant, vt dif- ferant. per eandémet entitatē, qua vitā animalis $eruat, appetitur vt bona, mouet\’q; vt finis. Et vero non appetit Socrates relationē bonitatis, $eu conuenientiæ, quã re$pectu illius $anitas habet; $ed $anitatē ipsã, quæ tamen non ni$i prout relationi conuenientis $ubiacet, appe- titionem terminat. Ni$i enim res voluntaci proponatur vt conue- Lege initium primi Ethic. Dama$cenū 2. Fid. orth. cap. 22. niens, nequaquam in ea $ui amorem, aut de$iderium excitabit. Ratio autem cur finem omnem, bonum quidpiam, $eu verum, $eu adumbratum, e$$e oporteat, ea e$t; quia, te$te D. Diony$io quarto Diony$. [res-1446-v_0345_336_t0]LIB. II. CAP. VII. QV AESTIO XXI. cap. de diuinis nominibus, nemo ad malum $pectans operatur; & vt Seneca 4. de officijs, cap. 17. ait, nemo e$t à naturæ lege adeò alienus, Seneca vt malum, ni$i $ub aliqua $pecie boni, po$sit appetere.

His ita explicatis, quòd motio, qua res $ub ratione conuenientis appetitui obiecta ip$um allicit, ratio cau$$andi finalis cau$$æ $it, ex eo concluditur; quia talis motio non pertinet ad cau$$am efficient\~e, cuius e$t proprio, & non trã$latitio motu mouere; nec ad cæteras cau$$as, vt carum cau$$andi modos intuenti planum erit: $upere$t ergo vt ad finalem cau$$am $pectet.

Quòd autem finis non eam habeat cau$$alitatem re$pectu cuius- libet agentis, $ed creati duntaxat, (vt annotauit Heru{ae}us quodlib. 2. q. 1.) ea ratio probat, quia licet Deus externis $uis actionibus ope- retur propter finem, te$tāte $acra pagina prouerbiorum 16. illis ver- bis, vniuer$a propter $emet ip$um operatus e$t Dominus; tamē nul- lus finis diuinam voluntatem alliciendo, cau$$alitatem erga illã ex- ercet; cùm internæ Dei actiones nullam cau$$am habere po$sint, vt- pote quæ $int ip$e Deus. Ita\’q; cùm ij auctores, quos antè retulimus, Explicatio cõmunis $etl tenti{ae} de cau$<_>4 $alitate finis. cau$$alitatē finis in metaphorica motione con$tituunt, non loquun- tur ($i modò rectè $entiant) de eiusmodi cau$salitate ni$i in ordine ad agentia creata. Et$i ex eorum numero Soncinas parum con$ide- ratè, non qualēcunque; $ed verã cau$$alitatem finis, attribuerit bo- nitati diuinæ re$pectu $uæ volitionis.

Secunda a$$ertio. Cau$salitas finalis cau$sæ, $i vniuersè loqua- 2. a$$ertio. mur, con$i$tit in eo, quòd res, quæ cau$sa denominatur, $it id, cuius gratia fit aliquid. Debet autem verbum fieri, (quod ob$eruat loco citato Heruæus) laxiore $ignificato $umi; ita vt idem valeat, at\’que Explicatio. accipere e$se actiuè ab alio. Qua v$urpatione non $olùm res natura- les, & artefactæ, aliæ\’que eiu$modi; $ed ip$æ quoque actiones fieri dicuntur. Probatur autē huiu$ce a$$ertionis veritas ex ip$a finis no- tione. Nam cùm finis $it id, cuius gratia cætera fiunt, vt docuit Ari- $toteles hoc in libro cap. 3. tex. 31. & 2. de anima cap. 4. tex. 37. & 2. Metaphy$. cap. 2. tex. 8. & 1. Ethic. c. 7. con$equens e$t, vt vni- ver$alis modus cau$sandi finalis cau$sæ in eo cernatur, vt ab ip$a ali- quid dependeat, quatenus eius gratia fit; quidquid illud $it: quod $equenti quæ$tione declarandum erit.

ARTICVLVS III. DILVTIO ARGVMENTO- rum primi articuli.

RE$pondeamus nunc ad argumenta, quibus o$tendi videbatur Sol. 1. arge metaphoricam motionem, qua finis appetitum allicit, nullo modo ad cau$salitatem finis, etiam re$pectu agentis creati, [res-1446-v_0346_337_t0]IN PHYSIC. ARIST. pertinere po$se. Ad priorem part\~e eius, quod initio obiectum fuit dicendum e$t, quidquid allicit, trahit\’que voluntatem, ita vt in ea tractum illum verè cau$set, verè finalem cau$$am e$$e; voluntatem Diuin a bo nitas non al- li cit finaliter voluntat\~e di- @inam. autem diuinam non $ic trahi à $ua bonitate; $ed per $implicem quã- dam allectionem ab omni dependentia, & cau$$alitate pror$us libe- ram, at\’que adeò longè diuer$am ab ea, qua voluntas creata in bonũ rapitur. Nam præterquam quòd in diuinā naturam cau$$alitas pa$- $iua nullo modo cadere pote$t; amor etiam, quo Deus in $uā boni- tatem fertur, & bonitas ip$a omnino idem $unt; ac proinde $ortiri inuicem non po$sunt rationem cau$$æ, & cau$$ati.

Ad po$teriorē argumenti partē re$pondendū, et$i quidquid e$t actu finis, bonum quidpiam, $eu verum $eu adumbratum $it, nõ ta- men retro cõmeare, vt quidquid e$t bonum, $it actu finis. Nõ enim boni & finis, quoad reciprocation\~e, eadem ratio exi$tit; licet cùm $imul reperiuntur, eadem dici po$sit merito fundamenti, in quo cõ- ueniunt, $icuti & quælibet duo accidentia vnum dicuntur ratione $ubiecti, in quo inhær\~et. Non ob$tat autem his, quod quicquid ap- petitur vt bonum $it finis, $altem aliquo modo, re$pectu appetitio- nis creatæ; & è conuer$o quicquid vt finis appetitur, bonum $it.

Ad 2. Concedendum e$t prius pronuntiatum, negandum po$te- Sol. 2. rius, & ad eius cõfirmationem dicendum actioni intellectus obijci- entis voluntati finē, præire aliam quandam finis cau$$alitatē. Quod Qu{ae} nam fi- nis cau$alitas $it prima. ex eo patet, quia fieri nequit vt intellectus quicquã percipiat, quin eiu$modi perceptione contendat in obiectum $ibi proprium & cõ- ueniens, ac proinde in aliquē finem, ad quem impellatur, vel à vo- luntate, cùm ab ea mouetur; vel aliunde, vti accidit in $ubitis, & re- pentinis motibus, qui voluntatis cõcur$um anteuertunt. In ijs enim et$i intellectui nullus præ$tituatur finis à voluntate creata; præ$ti- Subitis moti bus intelle- ct9 àquo pr{ae} $tituatur fi- nis. tuitur tamen ex directione cau$$æ primæ, hoc e$t, à Deo naturarũ propen$ionum\’q; omnium auctore. Quod $imiliter de finibus alio- rum agentium, quæ naturæ nece$sitate operantur, progre$$u dice- mus. lta\’que adhuc ratum manet motionem finis $impliciter prior\~e e$$e motione efficientis cau$sæ: quia lic et vna motio efficientis po$- $it e$$e prior aliqua motione finis; omnis tamen efficientis motio in aliquam motionem finis, in qua tandem $tatus $it, re$oluitur.

Tertium argumentum fal$um a$$umit. Quienim con$ulit, edi$- Sol. 3. $erendo proponit ea, quibus rei, de qua agitur, pro$equutionem, vel fugam $uadeat: proinde\’que actiuè mouet: non ita verò finis, qui $uæ bonitatis præ$entiam obiectiuè tantùm exhibet appetitui.

Ad 4. Fatendum e$t agentia naturalia, quæ cogno$cendi, & appe- Sol. 4. tendi vi carent, non allici per $e à fine, $icuti nec in ip$um per $e cõ- tendunt; $ed quatenus diriguntur à prima cau$$a, in qua eorum finis Agentia cog- nitionis ex- pertia nõ al- liciuntur per $e a fine. cognitio, & amor præexi$tit. Vnde intelliges motionem illam me- taphoricam, qua finis appetitum excitat, eius\’que actionem cau$$at, ita conuenire $oli agenti creato, vt non conueniat omni. Vltimi ar- [res-1446-v_0347_338_t0]LIB. II. CAP. VII. QV AESTIO XXII. gumenti $olutio ex ijs, quæ in $equenti quæ$tione a$$erenda $unt petenda erit.

QVÆSTIO XXII. VTRVM OMNIS OPERATIO CAVS- $æ agentis $it effectus finis, an non? ARTICVLVS I. SOLVTIO QUÆSTIONIS.

VT propo$itæ quæ$tioni $atisfiat aduertendum e$t in eo, qui ex delectu, $eu liberè operatur, & finem aliquem ob- tinere $tudet, varias operationes ordinem quendam inter $e habentes $pectari: quarum præcipuæ hæ $unt. Prima, Vari{ae}opera- tiones ordi- natim $e$e ex cipictes in ijs, qu{ae} gratia $i- nis operan- tur. $implex amor finis. Secunda, a$$equendi finis de$iderium. Tertia, Controuer- $ia de di$tiri- ctione horũ actuum tra ctatur in pri- ma $ecundæ qu{ae}$t. 12. intentio, qua voluntas finem adipi$ci optat, non iam $implici appeti- tione, vt antea; $ed per media idonea, non dum tamen particulatim explicita, $ed confu$è. Quarta, mediorum ad comparandum finem inue$tigatio. Quinta, iudiciū de medijs. Sexta, mediorum electio. Septima, eorund\~e mediorũ executio, applicatiouè. Octaua, adeptio finis. E$t ergo inter Philo$ophos di$ceptatio nũ hæ omnes actiones Status cõtro- uer$i{ae}. Prima opin. inter effecta cau$$æ finalis numerandæ $int. Quidam eas tantùm nu- merandas putant, quæ circa media ver$antur. Quod inde videturcõ cludi, quia eæ tantùm actiones effecta finis cen$eri debent, quæ finis gratia $unt; cùm finis definiatur id, cuius gratia fit aliquid; at illæ tã- tùm videntur e$$e gratia finis, quæ ad ip$um con$equendum ordi- nantur; cuiusmodi $unt quæ duntaxat circa media in$i$tunt; præ- $ertim cùm finis, qua finis, importet habitudinem ad media.

Alij etiam intentionem reponunt inter effecta finis, non tamen eius amorem; propterea quod fieri gratia alicuius nihil aliud e$$e vi- Secũda op@. deatur, quàm fieri propter aliquid amatum, quod conuenit inteu- tioni, quæ amore finis elicitur, non autem ip$i amori, quem in eodē agente alius amor non antecedit.

Gregorius in 2. di$t. 38. quæ$t. vnica art. 1. ibidem\’que Gabriel Tertia opin@ notabili 2. finem trifariam v$urpari volunt; communiter, propriè, & magis propriè. Communiter, cùm pro quolibet appetitus obie- Triplex acce ptio finis. cto $umitur. Propriè, cùm accipitur pro illo, cuius gratia aliquid aliud e$t volitũ. Magis propriè, cùm dicitur de eo, ad quod ita quid- piam dirigitur, vtip$um ad aliud non referatur; $ic\’que prima dun- taxat rerum omniū cau$$a, hoc e$t, Deus finis appellatur: quia $icu- ti ab illo, vt à cau$$a vniuer$ali, ac fonte totius e$$e, manarũt omnia; [res-1446-v_0348_339_t0]IN PHYSIC. ARIST. ita ad eundem, vt ad vltimũ finem peracto circulo recurrunt. Cùm ergo de $ententia horum auctorum tot modis finis dicatur, totidem etiam dicētur finis effecta, videlicet communia, propria, magis pro- pria. Cõmunia, erunt actiones tendentes in quoduis obiectũ. Pro- pria, quæ inid, cuiusgratia & cæt. Magis propria, quæ in Deum fe- runtur.

Hæc tamen controuer$ia ita nobis explicãda videtur, vt dicamus Re$põ$io ad qu{ae}$t. duplicia e$$e effecta finis; alia, quæ verè, & propriè alia, quæ non $olùm verè, & propriè, $ed perfecti$simo modo effecta illius $unt: & in po$teriori quidem genere eas tantùm actiones numerari, quæ in media explicitè feruntur; in priori cæteras contineri. Porro hæc a$- $ertio hunc in modum probari pote$t. Finis verè, ac propriè $uam Probatio a$- $ertionis. cau$$alitat\~e exercet re$pectu illius primi actus, videlicet amoris erga ip$um: igitur eiu$modi actus e$t verè, ac propriè effectus finis: quod Amor finis e$t verè, & {pro}- priè effectus finis. $imiliter de reliquis actibus primi generis, per quos media nõ attin- guntur, probatum manebit. Antecedens (quod præter alios a$$erit Henricus Gandauen$is 2. p. $um. art. 46. q. 6.) o$tenditur. Nam res, quæ finis denominatur, mouet obiectiuè metaphorico motu allici- endo voluntatem ad prædictum amorem; $iquidem ine$t ei bonitas, & cõuenientia, qua voluntatis affectū eo modo ad $e trahat, vt pla- num e$t: hæc autem motio verè, ac propriè $pectat ad aliquod cau$- $æ genus; cùm $ecundum illam amandi actus $impliciter à re ita mo- uente dependeat: item verò nulla datur cau$$a, ad quã ea motio per- tineat, præter finalem, cui, vt ex $uperioribus liquet, proprium, ac peculiare e$t per tran$latitiam motionem cau$$are. Ergo talis amor verè, ac {pro}priè e$t effectus finis, vt finis. Iã quòd illæ tantùm actio- nes, quæ præhabita intentione finis circa media in$i$tunt, finis effe- cta perfecti$simo modo exi$timari debeant; $uadet tum in$ignis ha- bitudo finis ad media; tum quòd eæ $olùm actiones exercentur obti- nendi finis gratia; in qua re præcipua vis & ratio cau$$andi finalis cau $$æ $ita videtur.

Itaque generalis ratio effectorum cau$$æ finalis in eo con$i$tit, Cõmunis ra- rio effectorũ cau$${ae} finalis. quòd illius gratia, id e$t, propter illius bonitatem quomodo cunque fiãt. Quod & Ari$toteles non ob$curè indicauit, cùm in definitione finis genaralibus illis verbis v$us e$t, cuius gratia fit aliquid. Nec $anè inu$itatum e$t appellationem finis tribuere obiecto $implicis amo- ris, aliorumque actuum $imilium, in quibus nulla mediorum ratio interuenit; cum D. Thomas in prima $ecundæ. q. 1. art. 1. docuerit omne obiectum voluntatis e$$e finem, ac bonum.

Circa ip$am tamen po$$e$sionem $inis aduerte eam in terdum e$$e Finis po$$e$- $io quo pa- cto $it effect9 cau$${ae} $inalis operation\~e, vt patet in vltimo fine creaturæ intellectualis, qui per intuitiuam diuinæ naturæ contemplationem po$sidetur: nonnun- quam e$$e quietem, ce$$ationemvè ab opere, vt videre e$t in corpo- ribus grauibus, & leuibus, quæ ad naturalem locum, vt ad finem, cõ- tendunt, & eo per quietem, omni motu inhibito, potiuntur. Prior [res-1446-v_0349_340_t0]LIB. II. CAP. VII. QV AESTIO XXII. ergo po$$e$sio propriè e$t effectus finis: po$terior, $icuti non fit, ita non propriè dicitur illius effectus, et$i ad eum, vti complementum omnium antecedentium operationum, reuocari debeat; ni$i quis ita latè verbum, fieri, v$urpare velit, vt eius vim ad ip$am quoque ope- ris ce$$ationem extendat: $ic enim eiu$modi ce$$atio non reductitiè, $ed propriè ad finis effecta pertinebit.

Iure hîc etiam quæ$ierit aliquis num appetibilitas, quam finis, vt Qu{ae}$tiun- cula. vltimo $uperioris controuer$iæ argumento o$ten$um videtur, me- dijs confert, inter finis effecta recen$enda $it. Quidam affirmantem partem $equuntur. Sed explicatione res indiget: $i enim velint, fi- Quorundam re$pon$io. Vera expli- catio. nem conferre medijs appetibilitatem nihil aliud e$se, quàm media appeti, quia conducũt ad finem; rectè $entiũt, nec huiu$modi effe- ctus di$tinguitur ab ijs, quos hactenus fini attribuimus. Si aut\~e $ig- nificent media mutuari à fine aliquam bonitat\~e, ratione cuius ama- bilia reddantur, aduertendum erit, cùm bonitas conuenientia quæ- dam $it, & exempli gratia, medicamentum ideo ægroto conueniat, quia ad $anitatem acquirendam idoneum e$t; negari non po$se ta- lem eonuenientiam, &, quæ hanc con$equitur, amabilitatem, aliquo Bontias, & a- mabilitas de- riuata à fin- in media. modo à $anitate deriuari. V erùm quia $anitas non habet actu ratio- nem finis, ni$i cùm agentem cau$$am actu mouet; & nihil cen$etur actu medium, ni$i cùm fit, vel adhibetur, alioue modo $imili, re ip$a tractatur propter aliud: vti\’que non dicetur ea bonitas à $anitate vt à re cau$$alitatem finis exercente, in medicamentum tanquam in medium deduci, ni$i cùm medicamentum ab ag\~ete verbi cau$sa qu{ae}- ritur, conficitur, aut apponitur, ad recuperandam eius interuentu $anitatem. At enim quemadmodum ante operationes cau$$æ agētis, $anitas e$t finis pote$tate; ita prædicta bonitas, & appetibilitas ante eiu$modi operationes inter effecta finis, non actu; $ed pote$tate, vtcunque numerari poterit. Ita\’que fatemur media à fine prædicto modo aliquam accipere bonitatem, quæ ad illius effecta, $i non pro- prie, $altem reductitiè pertineat. A$$erimus item omnes operationes agentis creati, tam externas, quàm internas, item\’que omnes exter- nas agentis increati e$se effecta finium, quia vniuer$$æ feruntur in aliquod bonum, quod finis rationem habet.

ARTICVLVS II. OBIECTA CONTRA SV- perius dicta.

ADuer$us ea, quæ proximo articulo conclu$a $unt, opponet I. õbiect. aliquis. Deus agit propter fin\~e, vt $uprà o$tendimus, ergo o\~es actiones sípliciter {pro}pter fin\~e sũt: atq; adeò nõ rectè excepim<_>9 actiones internas ag\~etis increati. Secũdò, Adepto fine ce$sat actio, 2. obiect. [res-1446-v_0350_341_t0]IN PHYSIC. ARIST. vt docet Ari$toteles 1. de gener. cap. 7. tex. 55. ergo nulla efficientis cau$sæ operatio tendit in finem adeptum, $eu po$$e$$um; cuius op- po$itum ante docuimus.

Horum tamen facilis explicatio e$t. Ad primum dicendum $icuti Dilutio. 1. obi. motio metaphorica nõ e$t ratio cau$$andi ni$i re$pectu agētis creati; ita nec omnes actiones internas e$$e effecta finis; $ed eas tantũmo- dò, quæ ab illo pendere, & cau$$ari po$sunt, quales $unt omnes, quæ ab agente creato exercentur, & $olæ externæ increati agentis. Hoc tamen non impedit quominùs Deus propter finem agere dicatur; Quomodo cõpctat Deo agere propter finem. non quidem propter finem operantis; qua$i ip$e fine perficiatur, aut ad aliquem finem ordinetur, vt res creatæ; nec qua$i de$iderio finis agat; cùm ei nihil de$it, proinde\’que de$iderare, nihil po$sit; $ed quia externas $uas actiones, & opera ad finem de$tinat amore $uæ Lege Ferr. 1. contr. gent c. 82. Dur. in 2. d. 1. q. 6. Drie- donem. 1. p. concor. ca. 4. ad 4. bonitatis cõmunicandæ. Vnde e$t illud D. Diony$ij 4. cap. de diui- nis nominibus, Diuinus amor non dimi$it Deum e$se $ine germine. Pronuntiatũ D. Diony$ij de duino a more. Con$ule D. Thomã in 2. di$t. 1. q. 2. art. 1. & 2. Alen$em 1. p. q. 36. membrò 3. Henricum quodlib. 4. q. 19.

Ad 2. dicito pronuntiatum illud Ari$totelis intelligendum e$$e Dilut. 2. obi. de actionibus, quibus finis quæritur, aut quoquo modo procuratur: eæ namque po$t adeptionem finis $uperuacaneæ forent. Addit etiā D. Thomas in 4. di$tin. 48. q. 2. art. 2. & ex eo Ferrarien$is lib. 1. con- tra gent. cap. 20. duo motuum, actionum uè genera reperiri: alios e$$e motus, quos $equitur finis, è quorum numero e$t deambulatio, quam bonaualetudo $equitur; alios, quos finis ip$e comitatur, quo pacto cœle$tium corporum motus comitatur imitatio diuinæ na- turæ in cau$$ando, tanquam eorum finis. Ait ergo D. Thomas motus prioris generis ce$$are præ$ente fine; po$terioris nequaquam.

QVÆSTIO XXIII. CAVSSET NE FINIS SECVNDVM e$$e intelligibile, an $ecundum exi$tentiam, quam in rebus habet? ARTICVLVS I. QVIBVS ARGVMENTIS VIDEARVR cau$sare $ecundum e$$e intelligibile.

RES, quæ finis denominatur, vti $anitas, duplex e$se, Duplex e$se, vnum reale, alterā inten- tionale. $eu exi$tentiam obtinet; alteram intelligibilem, & obiectiuam in mente ægroti, aut medici: alteram realem in rebus ip$is, $eu quomodolibet extra cau- $as. Solet igitur à Philo$ophis in cõtrouer$iã vocarĩ $ecundum quam exi$tentiam finis cau$set. Soncinas [res-1446-v_0351_342_t0]LIB. II. CAP. VII. QV AESTIO XXIII. 5. Metaphy$. q. 3. alij\’que nonnulli, putant cau$$are $ecundum exi- Quorundam $ententia in {pro}po$ita qu\,e$. $tentiam intelligibilem; quibus videtur $uffragari Auicena 6. libro Metaphy$. cap. 5. & vt quidam è recentioribus Theologis volunt, D. Thomas in prima $ecundæ q. 21. art. 1.

Sunt verò pro hac parte huiu$modi argumenta. Finis dicitur 1. argum. omnium cau$$arum prima, vt $upra ex Ari$totele docuimus; atqui non pote$t dici prima executione; $ic enim po$trema e$t; quin & res, quæ denominatur finis eo modo $pectata nõ obtinet rationem cau$$æ, $ed effectus, qui executione agentis cau$$æ in actu ponitur: e$t igitur prima $ecundum apprehen$ion\~e; $ed eo modo, quo pri- ma cau$$a e$t, eo cau$$alitatem exercet. Igitur finis exercet cau$$ali- tatem $ecundum apprehen$ionem, $eu, quod eòdem recidit, mouet $ecundum e$$e intelligibile. Secundò, finis mouet metaphoricè; $ed 2. argum. h{ae}c motio nõ procedit ab e$se reali; $ed ab e$$e obiectiuo finis, quod appetitum allicit, $uam ei præ$entiam exhibendo. Ergo finis non cau$$at ni$i $ecundum e$$e obiectiuum. Tertiò, Finis requirit $ui 3. argum. notitiam vt moueat, $ed non eam requirit tantummodo vt condi- tionem. Igitur vt rationem formalem mouendi. Probatur minor, quia id, quod variat $peciem, non $e habet vt conditio, $ed vt ratio formalis: at apprehen$io obiecti variat $peciem appetituum, vt do- cet S. Thomas 1. p. q. 80. art. 2. Nam appetitus naturalis, $en$itiuus, Quomodõ tripartita va- rietas appeti- tuum di$tin- guatur. 4. atgum. & intellectiuus eo inter $e $pecie differunt; quòd primus tendit in rem ignotam ip$i agenti; cognitam tamen ab intellectu $eparato, à quo dirigitur. Secundus fertur in rem $en$u cognitam. Tertius in rem cognitam intellectu ip$ius agentis. Præterea, Nihil cau$sat $e- cundum e$$e reale, ni$i habeat realem exi$tentiam: $ed pleri\’que fines non habent exi$tentiam realem: ergo & cæt. Probatur minor, quia fines dum intenduntur, maiori ex parte non dum exi$tunt: multi neque po$tea exi$tent, vt cùm quis nititur obtinere magi$tratum, quem non obtinebit: quidam natura $ua non habent in rebus exi- $tentiam, vt cùm quis appetit ab alijs magni æ$timari: nonnulli pri- uationes, aut negationes $unt, vt cùm quis vita priuari, aut alijs non $ubijci, de$iderat. Quare multi $unt fines, quibus exi$tentia realis non conuenit. Po$tremò. Relatio cau$sæ ad effectum, e$t realis; 5. argum. cùm omnis cau$sa $icuti realiter e$se confert, ita realiter effectũ re$- piciat: $ed relatio inter finem, & eius effectum, $iue prout finis ha- bet e$se in rebus; $iue vt intellectui obijcitur, non e$t realis. Igitur finis neutro modo $ũptus e$t verè cau$sa. Minor $uadetur; quia rela- tio realis po$cit extrema actu realiter exi$t\~etia: at nõ dũ fine in e$se reali cõ$tituto, exi$tit operatio agêtis, quæ e$t effect<_>9 cau$sæ finalis.

ARTICVLVS II. SOLVTIO QVÆSTIONIS.

IN qualibet cau$sa, quod ad r\~e \~p$ent\~e attinet, tria $pectari po$sũt, n\~epe id, qđ {pro} $e, ac sĩpliciter cau$$at, ratio formalis cau$sãdi, & cõ- [res-1446-v_0352_343_t0]IN PHYSIC. ARIST. ditio, $ine qua cau$sare non pote$t; vt in ignis generation\~e, id quod per $e, ac $impliciter ignem producit, vt quod, e$t ip$e ignis, ratio formalis calefaciendi e$t calor; conditio, $ine qua non cale$aceret, e$t mutuus agentis, & patientis contactus.

Hoc po$ito $it prima conclu$io. In cau$sa finali id, quod cau$sat 1. Concl. $impliciter, & vt quod, e$t res, quæ de nominatur finis. De hac con- clu$ione nulla videtur e$se di$ceptatio aut di$sen$io inter Philo$o- phos: cùm planũ $it, id quod principaliter mouet appetitũ, e$se ver- bi gratia $anitatem, quæ appellation\~e finis vendicat, $eu potius $anũ.

Secunda conclu$io. Ratio formalis $ecundũ quam res, quæ deno- 2. concl. minatur finis, mouet cau$sat\’que, e$t e$se reale ip$ius, non autem e$se obiectiuum, $iue apprehen$um ab intendente finem, vt tale e$t. Hæc e$t D. Thomæ 1. contr. gent. cap. 75. Auerrois 12. Metaph. cõm. 36. Ochami in 2. q. 3. ar. 2. Gabrielis in 2. q. 1. ar. 3. di$tinctionis 1. & alio- rum complurium.

Sed aduertendum, e$se reale bifariam accipi; vno modo pro eo, E$se reale duobus mo- dis accipi. Baconi in. 1. d. 1. q. 1. Iauel- li. 5. Metaph. q. 6. quod e$t verum, @ac po$itiuum ens, & non dependens ab intellectus notione: Altero, ita fusè, vt complectatur omne e$se, quod quoquo modo e$t po$sibile obtineri, vel $altem tanquam po$sibile, aut non impo$sibile offertur appetitui; $iue po$itiuum aliquid $it, $iue ha- beat e$se in rebus, $iue in $ola mente, prout tamen prædictam po$- $ibilitatem, vel non impo$sibilitatem in ordine ad po$se$sionem in- duit. Igitur in no$tra conclu$ione accipiendum e$t, e$se reale, $ecun- dum po$teriorem hunc $en$um. Nam quodlibet horum pote$t me- taphorico motu appetitũ mouere. Addimus verba illa, aut non im- po$sibile, quia interdũ ambigitur an res adipi$ci queat, vt valetudo in lethali morbo, & nihilominùs int\~editur, medijs\’que adhibitis pro- curatur. Sciendum quoque rem, etiam apprehen$am vt impo$sibi- lem, $implici nonnunquam amore, imperfecto tamen, & inefficaci appeti, vt $entit Ari$toteles 3. Eth. cap. 2. nõ verùm intendi, aut per media procurari, vt hîc intelligimus.

Addubitari hoc loco $olet vtrũ, nõ e$se, re vera appetatur. Quã cõ Dubitatio. trouer$iam per$tringit D. Thomas 1. p. q. 5. ar. 2. ac latè per$equitur Ferrari\~e$is ad c. 19. lib. 3. cõtra gent. Durandus in 4. d. 50. q. 2. Her- uæus quodl. 8. q. 8. Sõcinas 9. Metap. q. 16. Paucis re$p\=odemus, ipsũ non e$se haud appeti innato appetitu; hic enim in rei con$eruatio- Re$pon$io. nem nece$$ariò fertur; $ed actu elicito: non ita quidem, vt non e$se per $e, ac $olitariè expetatur, $ed $ub ratione boni alicuius veri, aut Aeternis $up- plicijs dam- nati vellent non e$se. fucati: $ic\’que dãnati vellent non e$$e, vt $uppliciorum æternitatem effugerent, & qui de peccatis, vt par e$t, dolent, vellent potius non fui$$e, quàm diuinum numen viola$se. Ita\’que vt D. Thomas loc. cit. explicat, non e$se, ex accidente duntaxat e$t appetibile; quatenus optatur remotio alicuius mali, quod aufertur per non e$se: remotio verò mali nõ de$ideratur, ni$i quia per malũ, quoddã e$se adimitur. Quo tandem fit vt $olũmodò ip$um e$se per $e appetatur.

[res-1446-v_0353_344_t0]LIB. II. CAP. VII. QV AESTIO XXIII.

Quæritur etiam, num relationes interdum rationem finis ha- Dubium. beant. Heruæus quodl. 2. quæ$t. 1. ridiculum putat id affirmare; {pro}pterea quòd relationes minimũ entitatis inter accid\~etia $ortiãtur. Re$pon$io Heru{ae}i. Nobis contrarium videtur. Putamus relationes non reales tantùm, $ed rationis etiam, nonnũquam fines e$$e humanarum actionum, vt cùm quis relationem alicuius dignitatis ab hominum conceptu p\~e- dentis, & ab alijs magni æ$timari optat. Non enim ad finis cau$iali- Legitima re$ pon$io. tatem obeundam plus entitatis requiritur. Pro qua re lege Fon$ecā lib. 4. Metaph. cap. 2. quæ$t. 7. $ect. 8. & lib. 5. c. 2. q. 11. $ect. 14.

His ita explicatis $uadetur iam $ecunda conclu$io ex eo, quia res, Comproba- tio $ecundæ conl. qu{ae} finis dicitur $ecundum id, tanquam $ecundum rationem forma- lem cau$$andi mouet, quod cùm obtinetur, de$iderium $atiat; cùm non obtinetur, fru$trari agens dicitur: hoc autem non ei cõuenit $e- cundum e$$e, quod habet in mente; $ic enim appetitum non explet; $ed acuit. Conueniet igitur $ecundum aliud e$$e, nempe reale, quo adepto quie$cit agens, nõ adepto fru$tra labora$$e perhibetur. Se- cundo, E$$e obiectiuum finis non expetitur, nec procuratur ab ag\~e- te. Nec enim ægrotus de$iderat e$$e intentionale valetudinis, quod iam pridem eius animo obuer$atur, nec illius gratia deambulat, & à cibo ob$tinet; $ed propter e$$e reale valetudinis, quam, humoribus ad temperiem redactis, re ip$a a$$equi optat. Igitur finis non $ecun- dum e$$e obiectiuum; $ed $ecundum e$$e reale per $e, ac $impliciter cau$$am agentem mouet.

Tertia conclu$io. E$$e obiectiuum e$t conditio, $ine qua finis nõ 3. concl. mouet. Hæc ex eo per$picuè patet, quia finis mouet allici\~edo cau$- $ã agentem, quæ allectio $ine ip$ius finis præcognitione, ad modum $uperius explicatum, dari non pote$t.

ARTICVLVS III. REFELLVNTVR PRIMI articuli argumenta.

RAtiones, quibus o$tendi videbatur id, quo finis per $e, ac $im- pliciter cau$$at, e$$e exi$tentiam obiectiuam, $ic diluito. Ad Sol. 1. 1. dic cau$$am finalem dici primam, quia primò mouet effici- entem, & primò intenditur. Ad quam intentionem, licet apprehen- Cau$$a fina- lis quo $en$u dicitur pri- ma. $io requiratur, non proinde $equitur cau$$am finalem dici primam $ecundum apprehen$ionem, tanquam $ecundum rationem formal\~e mouendi, $ed tantummodò vt $ecundum conditionem ad mouendũ nece$sariam. Neque his repugnat D. Thomas in prima $ecundæ q. 1. art. 1. vbi ait finem e$$e primum, & cau$sam, vt e$t in intentione agentis, non vt e$t executione po$tremus: tantùm enim $ignificat finem e$$e cau$$am, quatenus primò intenditur, (et$i non int\~edatur [res-1446-v_0354_345_t0]IN PHYSIC. ARIST. ni$i {pro}pter e$$e reale) item\’q; $i $pectetur prout efficientis executione Qua con$ide ratione finis $it tantum of fectus, non cau$$a. Sol. 2. producitur ea præ cisè con$ideratione non cau$$am, $ed effectum e$- $e. Quod annotauit etiam Heruæus quodl. 2. quæ$t. 1. Ad 2. con- ce$$a maiore prop. neganda e$t minor: procedit enim motio à fine $ecundum e$$e reale, cognitum tamen. Nam ip$a entitas valetudinis, verbi gratia, ab intellectu cognita obijcitur appetitui, eum\’que $e- cundum $uum e$$e reale futurum, aut po$sibile, modo $uperius ex- plicato, allicit. Tertia ratio diluitur inficiatione minoris propo$i- Sol. 3. tionis. Nam res, quæ appetitur, prout exercet cau$$alitatem finis re$pectu appetitus, requirit notitiam tanquam conditionem dunta- xat; e$to prout $ubit rationem cau$$æ formalis externæ, appetitum in varias $pecies di$tinguentis, non $e habeat ad notitiam, vt ad cõ- ditionem fine qua non; $ed vt ad quidpiam ingrediens per $e ration\~e formalem obiecti appetitus. Quod enucleatiùs per$equi non e$t hu- ius loci. Ad 4. Explicanda e$t maior propo$itio. Si enim intelliga- So. 4. tur dee$$e reali iuxta priorem v$urpationem, de qua proximo art. neganda e$t; $i iuxta po$teriorem, concedenda; $ed neganda minor; cuius probatio mom\~etum non habet: quia $olùm concludit nõ om- nes fines habere exi$tentiam realem priori modi. Ad 5. Dicendũ Sol. 5. ex eo, quòd cau$$æ realiter cau$$ent, non colligi omnes relatione re- ali effecta $uar re$picere: depo$cit enim relatio realis (vt nunc alias cõ- ditiones omittamus) extrema vtrinque realiter exi$tentia. Itaque realiter cau$$are non e$t habere relationem realem; $ed præ$tare ve- rum concur$um, quem tamen nõ $emper relatio realis comitatur, ob defectum conditionum, quæ ad eam requiruntur.

_CAP. VIII._

DIcendum autem e$t primùm quamobr\~e ex bis _Text. 57._ cau{$s}is natura $it, quæ alicuius agunt gratia, tũ quæ in rebus naturæ nece{$s}itatis $it ratio, quan- doquidem omnes ad banc cau$lam confugiunt: quod enim calidum tale ect, atque etiam frigidum, & quæ $unt eiu $modi, bæc & nece$$ ariò e{$s}e & fieri, apta{pro}ue e{$s}e.

 Capitis octaui Explanatio.

DIcendum autem e$t } Duplicem controuer$iam di$cutiendam proponit, vtran que cum ijs, qu{ae} $uperius di$$eruerat, coh{ae}rentem. Vna e$t vtrum natura in ijs rebus quas molitur, propter finem agat, an non? Altera, qu{ae}nã in Phy- $icis rebus nece$sitatis $it ratio? Veteres nam\’que, vt con$tat ex ijs \’qu{ae}ab Ari$to- le lib. 2. de ortu & interitu, & 1. de partibus animalium, item\’que à Platone in Necè$sitati quantum ve- teres tribue- rint. Ph{ae}done $cripta $unt, tantam vim in nece$sitate po$uere, vt in eam cau$$as omnes contule- rint. Ac licet eorũ nonnulli alias cau$ $as attigerint, n\~epe Anaxagoras men- tem; Empedocles litem, & amicitiã; eas tamen mox di mi$erunt ai\~etes res nece$$ariò $ie e$$e cõ$titutas, quòd ca- lidum, & frigidum & qu{ae}$unt eius generis à quibus c\,etera oriuntur, ita affecta fint.

Dubitatio autem e$t } Antequam naturam propter finem agere o$ten dat, $ubijcit ration\~e, Ratio negan tium naturã agere {pro}pter finem. qua antiqui Philo$ophi in contratiam $ententiam adducti $unt, qu{ae} ratio in hunc fere mo- dum conclu$a erat. Nihil prohibet a$$erers naturã, nec quòd ita melius $it, nec alicuius gra- tia operari; cum ex $ola nece$sitate materi{ae} reddi po$sit cau$$a cur natur{ae} effecta ita le ha- [res-1446-v_0355_346_t0]LIB. II. CAP. VIII. EXPLANATIO.

Nam vt aliquam aliam afferãt cau{$s}am, vt hic quid\~e di$- cordiam, & concordiam: ille mentem, cùm vix tamen atti- _Text. 76._ gerint, valere $inut. Dubitatio autem e$t quid prohibeat naturam, nec alicuius gratia, nec quia $ic præ$tet agere, $ed perinde ac lupiter, qui non ideò pluit, vt frumentum auge- at; $ed nece$$ariò; quando quidem quod $ublatum e$t refrige- rari, & refriger atum, in aquam mutatum de$cendat nece$- $e ect, quod quidem cùm factum e$t, frumentum auge$cere contingit. Nec $ecus $i cuiquã frumentum in area pere at, nõ vt periret pluit, $ed ita res tulit Quid ergo impedit in na- tur a quoque partes $ic $e$e babere, vt dentes nece$$ariò ori- ri, anteriores quidem ad diuidendum, molares autem latos, & ad molendum alimentum vtiles, neque enim buius gratia genitos e$$e ; $ed it a accidi{$s}e. Similis e$t ratio aliarum par- tium, quæ ita videntur comparatæ, vt alicuius $int gratia. In quibus igitur omnia euenere perinde atque alicuius gra- tia e{$s}ent facta, bæc ca$u aptè con$tituta, $eruata $unt. Quæ autem non $ic $e babuerunt, ea perire, & pereunt, vt quæ Em pedocles ait bouigena, & androprora. Ac ratio quidem, qua aliquis ductus dubitare po$$it, bæc e$t, & $iqua alia $imilis $it. At $ieri non pote$t, vt hoc modo bæc $e$e babeant. Hæc _Text. 77._ nãque, & quæcunque con$tant natura, aut $emper $it fiunt, aut plerunque, quæ autem fortuna, & ca$u non item: neque enim byeme crebrò pluere fortuitò, ca$uque videtur, $ed $i $ub cane: neque æ$tus $ub cane, $ed $i byeme. Si igitur aut ca- $u, aut alicuius gratia videntur e{$s}e, ca$uque aut ex accid\~eti e$$e non po$$unt, alicuius gratia profectò erunt. At natura con$tant quæ eiu$modi $unt omnia, vt etiam ij, qui bæc di- cunt, affirmarent. Alicuius itaque e$$e gratia in bis ine$t, quæ & fiunt, & con$tant natura. Præterea quoruncunque ali- _Text. 78._ quis e$t finis, eius cau$$a id, quod prius e$t, & quod dein- ceps $equitur, aguntur.

 beant. Non e$t ergo putandum naturam agere gratia alicuius. A$$umptũ probabant. quia $i qui$piam pluui{ae} cau$$am $ei$eitetur, aptè re$ponderi pote$t non ideò pluere, vt fœcundentur agri & $ata auge$cant; $ed ex materi{ae} nece$sitate, quia $cilicet tenuem vaporem è terra exct- tatum, & ad mediam aeris regionem deductum, nece$$e e$t in nubes cogi, & di$$olui in plu- uiam, qu{ae} cùm gtauis $it, $uopte pondere deor$um fertur, atque ita accidit vt frumenti vber- tas con$equatut, $i imber opportunus $it, aut fterilitas, $i impottunus.

Quid ergo impedit? } Id quod de pluuia dictum e$t, iudicabant partibus rerum natu- ralium, vt animantium, accommodatipo$$e, verbi gratia, dentes non e$$e ad aliquem v$um comparatos à natu- ra;nec priores ideò acutos gigni, vt di- uidant, nec alios ideò molates ef- fici, vt cibum mo- lant, $ed accidere id temere conflu\~ete materia & ad eum modũ fortuitò ca- dentibus partibus.

In quibus igi- tur } Aiebant ijdent auctores etiã in c{ae} teris rebus ca$um dominari, licet qu{ae} alicuius gratia fieri videntur, cùm ta- men non fiant, ap- tè cadunt, diutur- na $int: alia verò nullà habentia cõ- moditatem paulò po$t intereant, $icu- ti accidit bouige- nis, & andropro- ris, ide$t mon$tro- Mon$tro$a animalia Em pedoclis. $is animantib9, qu{ae} $uperioribus, & in- terioribus pa@tibus homin\~e referebãt, c{ae}teris bouem, vti finxit Empedocles.

At fieri non po te$t } Veterum $en- $entiam coarguit, multisque rationi- bus naturam finis gratia operari o$tendit. Primum ita. Qu{ae}cunque fiunt, aut ca$u fiunt, aut alicuius gratia; Prima ratio quòd nacura agat propte@ finem. $ed qu{ae} fiunt à natura, non fiunt ca$u; ergo gratia alicuius. A$$umptionem probat; quia qu{ae} fiunt à natura, aut $emper, aut plerunq; ita fiũt qu{ae} verò ca$u, nec $emper, nec plerunq, Quis enim dicat fortuitò accidere, vt hyberno t\~epore creb@i effũdãtur imbres, & {ae}$tate {ae}$tus vigeat?

Pr{ae}terea quoruncunque } Hunc locum aliter Philoponus, aliter Simplicius, & Themi- $tius, alij\’que interpretes explanant, $ed omi$is controuer$ijs, dicendum probari $ecundò ab Ari$totele idem in$titutũ hoc modo. In Phy$icis rebus vt vnũquodq; agitur, $ic agi aptum e$t, 2. raio. & è contratio, vt e$t aptũ agi, $ic agitur: ni$i aliquid ob$it; $ed quod à natura $it, ita $ehabet, vt huic, aut illi rei de$eruiat, ac$i ad illam a natura ip$a comparatum e$$et: e$t igitur aptum @ius gratia fieri; atque adeò re ip$a ita fit. Minor\~e propo$itionem inde o$tendit, quia $i domus [res-1446-v_0356_347_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Ita\’que vt quidque agitur, $ic natura aptum e$t: & vt natura aptum e$t, ni$i quid impedierit, agitur. Ali- cuius autem agitur gratia, quare & gratia illius natura e$t comparatum. V t $i domus ex ijs e$$et, quæ fiunt na- tura; $ic profectò, vt nunc ab arte, fieret. Et quæ fiunt natu- ra $i non tantùm natura; $ed arte etiam fierent, non $ecus conficerentur, atque natura $int apta. Alterum igitur alteri- us gratia. Atque ars omnino alia perficit, quæ natura per- _Text. 79._ ficere non pote$t, alia imitatur. Si igitur quæ arte fiunt ali- cuius $unt gratia, ea etiam, quæ natura manife$tum e$t. Nam priora, & po$teriora, & in artificio $is, & in natura- libus rebus eandem rationem inter $e babent. Sed in alijs _Text. 80._ animalibus, quæ nec arte, nec inqui$itione, nec deliberatione agunt, maximè euidens e$t: quo fit vt quidam dubitent, vtr@ aranei, & formicæ, cætera\’que eiu$modi mente, an alio quo- dam opera $ua efficiant: qui verò paulatim progreditur, ei in plantis quoque ea, quæ conferunt ad finem fieri vid\~etur, vt folia ad fructus tegendos. Quare $i & natura, & gratia ali- cuius birundo nidũ facit, & araneus ar aneam, plantæ item folia fructuum gratia, & radices alimenti cau$$a n\=o $ur$um, $ed deor$um mittunt, patet talem cau$$am in bi$ce e{$s}e, quæ natura a fiunt, & con$tant. Cùmque natura $it duplex, altera _Text. 81._ quidem vt materia, altera verò vt forma, quæ eadem finis e$t, ob finem autem cætera: bæc profectò cau$$a erit, cuius gratia. Peccatũ vèrò $it & in rebus arti$icio$is: $crip$it enĩ nõ rectè _Tex. 82._ grammaticus, & potion\~e non rectè medicus dedit: quapro- pter patet in bis quoque po$$e e{$s}e quæ fiunt natura. Si igitur quædam, quæ rectè ab arte fiunt alicuius $unt gratia, in qui- bus autem peccatur, alicuius quid\~e gratia illa aggreditur, $ed non a$$equitur, non $ecus $e$e res in natur alibus babebit, at \’{que} mon$tra errores eius erunt, quod alicuius agit gratia. Proin- de & in primis con$titutionibus bouigena ni$i ad aliqu\~e ter- minũ ac finem po{$s}ent venire, corrupto principio aliquo, per- inde atque nunc $emine, gignebantur.

 ex ijs e$$et rebus, qu{ae} natura fiunt, ex eisdem $anè partibus coale$ceret, ex quibus nunc per at- tem con$tat. Item\’que $iea, qu{ae} natura facit, ars efficeret, eum in modum faceret.

Atque @rs omnino } Non e$t noua ratio, $ed explicatio pr{ae}cedentis. Arcium, inquit, ali{ae} efficiunt id, quod pr{ae}$tare natura non pote$t, vt nauem; ali{ae} naturam {ae}mulantes idem faci- unt, quod illa, vt ars medendi, qu{ae} morbis contraria inducendo, $icuti & natura, $anitatem reddit. Atqui ea, qu{ae} fiunt ab arte $unt propter finem. Ergo & illa, qu{ae} à natura fiunt: maxi- Qu{ae} fiunt ab arte, $unt {pro}- ter finem. 3. ratio. mè cùm in naturalibus, $icut & in artefactis, antecedentia qu{ae}dam cernantur, qu{ae}ex $e ad con$equentia re$eruntur.

Sed in alijs ani malibus } Tertia ra tio ita habet. Vide- mus araneos, for- micas, c{ae}teras\’qne eiu$modi animan- tes con$ilij, & ra- tionis expertes, $i- ne delectu $olius na tur{ae} ductu $ua ope- ra moliri eo artifi- cio, atque ordine, vt multi dubitarint mente nè, an alio quodam principio agerent: agunt igi- tur haud dubié pro pter finem. Quin etiam id videre, & admirarij licet in plantis, qu{ae} omni $en$u carent, & ta- men folia efferunt appo$itè ad tegen- dos fructus, radi- ces\’que agunt, non $ur$um ver$us; $ed deordum, vt alim\~e tum, & $uccum è terra po$sint attra- here; atque adeò gratia alicui9 finis.

Cumque natu- Finis naturæ in generatio ne. ra } Docet qui nam finis $it, {pro}pter qu\~e natura in genera- tione rerum opera tur, aitque e$$e for- mam rei genit{ae}:in- telligi finem proxi Obie. mũ, & $pecifican- tem formaliter actionem. Nam pr{ae}ter hunc alij quoque natur{ae} fines exi$tunt, vt progre$$u patebit. Quia verò obijcere quis po$$et naturam $ine in$tiruto, ac fine agere quod interdum in Phy$icis rebus prodigio$i partus, mon$traque exi$tant, qu{ae} à natura non intenduntur. Oc- Dilutio. currit obiectioni, $imul\’que nouam aliam rationem in$truit ad propo$itum confirmandum, hoc modo. In rebus, qu{ae} arte elaborantur, peccata contingunt; & tamen id non impedit Peccata in at re$actis. quo minus artifex gratia finis agere dicatur: quin potiùs inde eum propter finem operari in- telligimus, quia ab $copo peccando aberrauit. Igitur licet interdũ in rebus naturalibus eiu$- modi offen$iones & peocata incidant, nõ ideò putan dum erit naturam nullum finem $pectare; [res-1446-v_0357_348_t0]LIB. II. CAP. VIII. EXPLANATIO.

Præterea nece$$e e$t $emen primum non continuò ani- _Text. 83._ malia gener ari, indige$tus\’que exortus principio $emen fuit. Quin etiam in plantis illud ine$t alicutus gratia e$$e, $ed mi- nus di$tinctum e$t. V trum igitur fiebant, vt bouigena an- droprora, $ic vitigina oleoprora, nec ne? quandoquidem ab- $ur dum hoc e{$s}et: atqui nece$$e erat, $iquidem & in anima- _Text. 84._ libus. Rur $us ex $eminibus prout ca$us ferret, generatio- nem fieri oportebat. Omnino autem qui $ic ait & ea tol- lit quæ con$tant natura, & naturam. Natura enim ea cõ- $tant, quæ ab interno aliquo principio continenter mota, ad finem aliquem perueniunt, à $ingulis autem non ad eundem, neque ad qu\~euis, $ed tamen $emper ad eundem, ni$i quid im- _Text. 85._ pediat: Id verò, cuius gratia, & id quod eius gratia, for- tuitò quoque po$$unt peri, vt bo$pitem fortuitò veni$$e, & cùm laui{$s}et abij{$s}e dicimus, cùm perinde egerit, qua$i eius gratia veni{$s}et, qui tamen rei eius gratia non venerit: atque id ex accidenti, cùm in cau{$s}is ex accidenti fortuna $it, vt antea docuimus. At cùm $emper aut plerunque hoc fit, non e$t ex accidenti, neque fortuitum. In rebus autem _Text. 86._ naturæ $emper hoc modo, ni$i quidpiam ob$titerit. Ab- $urdum autem etiam illud e$t, ni$i mouentem c au{$s}am de- liberare viderint, alicuius gratia fieri non putare, Atqui ars minimè deliberat. Nam $i in ligno extruendarum na- uium ars ine$$et, eodem planè modo, quo natura, age- ret. Si igitur alicuius gratia fieri, in arte ine$t, in natura quoque profectò inerit. Per$picuum autem maximè hoc fit, cùm $ibi qui$piam medetur: buic nanque natura $imi- lis e$t. Naturam itaque cau$$am e$$e, & eam quidem eo modo, vt alicuius ag at gratia, manife $tum e$t.

 $ed ad ip$um aliquo defectu non potui$$e pertingere. Quo pacto dicendum foret generatos fui$$e prodigio$os illos $emiboues Empedoclis, $i quando e$$ent geniti.

Præterea nece$$e e$t } O$tendit mon$tra Empedoclis, de quibus proximè dictum fuit, non potui$$e, vt ille tradidit, procreari. Primũ quia non ni$i ex $emine paulatim gigni, & cõ- formari poterant. Secundò quia etiam in $tirpibus, vbi naturam finis gratia operari minùs quàm in an imantibus con$picuum e$t, idem accidi$$et; atque ita gignerentur, exempli gra- tia, oliu{ae} $emiuites, aut vites $emioliu{ae}: tum pt{ae}terea quia nunc quoque $imilia animalia m\~e- bris fortuitò in vnum corpus confluentibus prouenirent. Ita verò Empedoclis figmento cõ- futato, cõcludit Ari $toteles generatio- nem aliquem ha- bere finem. Ete- nim quæ ordine Quæ ordin@ {pro}grediũtur, fin\~e $pectãt. quodam progredi- untur, in finem ali- quem tendunt; at rerum Phy$icarum generatio ordine quodam progredi- tur. Nec enim na- tura mox animalia in lucem effert; led deci$o prius $emi- ne, eoque paulatim $e$e ad $en$itiuã for mam compon\~ete.

Omnino au- t\~e qui $ic ait } O$t\~e- dit cos, qui natu- Qui negant naturam age re propter fi- nem, tollunt naturam. rã finis gratia ope- rari negant, & res naturales, & natu- ram funditus tolle- re. Natura enim cõ $tant qu{ae} principi- um internum in $e habent, quo non promi$cuè, ac $ine di$crimine ad qu\~e- libet finem, neque omnia ad eundem $ed vnũquodque ad $uum, ni$i aliquo impedimento tene antur, peruenire $o- lent. Quare $ublato fine neque vllum ens naturale, nequenatura vlla erit.

Ab$urdum autem etiam illud } Diceret forta$$e qui$piam naturam non agere proptet finem, quia con$ilio, & deliberatione non vtatur, quod tamen in ijs, qu{ae} alicuius gratia ope- rantur, requiri videtur. Huic occurrit, cùm ars, qu{ae} haud dubiè finis gratia opus molitur, neque con$ulter, neque deliberet, vt videre e$t in eo, qui $trenuè cytharam pul$at, non rectè eos $entire, qui quòd natura neque deliberationem, neque con$ilium adhibeat, temerè illam, ac nullius finis gratia operari autumant. Nam $i ars, inquit, ip$is lignis, ex quibus nauis coag- mentatur, ine$$et, non aliter tune nauis fieret, ac modò ab externo fit principio; quemad- modum rei medic{ae} peritus non aliter {ae}grotum alium $anat, ac $e perartem $ibi inh{ae}rentem. Quare vt natura non deliberat, ita neque ars, & vt nihilominùs ars alicuius gratia operatur, Cap. 1. huius libri q. 5. ar. 1. ita & natura. Potro quo pacto accipiendum $it quod Ari$toteles ait, artes non vti con$ilio, & deliberatione $uprà expo$uimus.

 [res-1446-v_0358_349_t0]IN PHYSIC. ARIST. _CAP. IX._

VTtrum autem nece{$s}itas ex bypotbe$i in$it, an etiã _Text. 87._ omnino, & ab$olutè. Nunc enim nece{$s}itatem in generatione perinde ine$$e arbitrantur, ac $i quis do- mum nece{$s}ariò extructam exi$timet, quòd grauia deor$um, leuia ad partem $ummam ferri $int apta. ltaque lapides, & fundamentum $ub$idere, terram verò ob leuitat\~e $upernè incumbere, in $ummo autem in primis loco ligna emi- nere, vt quæ $int leui{$s}ima. Sed quanquam non $ine bis ex- _Text. 88._ tructa e$t, non tamen eorum cau$$a, ni$i vt ob materiam, at cælandi quædam, con$eruandi\’que gratia. Nec $ecus in cæ- teris omnibus, in quibus illud e$t, alicuius e$$e gratia. Nam $ine bis quidem non $unt, quæ nece{$s}aram babent naturam, non tamen $unt propter illa ni$i vt ob materiam, $ed alieu- ius $unt gratia, vt quamobrem $erra talis e$t? vt hoc $it, buius\’que gratia Hoc quidem cuius gratia ect, ni$i e$$et fer- rea, effici non po$$et. Quapropter $i $erra erit, opus\’que ip$ius ade$$e ferrum nece$$e e$t. Ex bypotbe$i igitur nece{$s}itas e$t, non vt $inis ; $iquidem in materia e$t nece{$s}itas ; id autem cuius gratia, in ratione. Nece{$s}itas autem, quæ e$t in di- _Text. 89._ $ciplinis, & in bis, quæ fiunt natura, aliquo modo e$t fimilis. Nam cùm rectum hoc $it, nece{$s}e e$t triangulum tres angu- los, qui duo b<_>9 rectis æquales $int, habere; $ed nõ $i hoc $it idcir co illud e$$e e$t nece{$s}e, verùm $i hoc nõ e$t, neque rectũ hoc e$t. In bis autem, quæ alicuius fiunt gratia, contrario mo- do $i finis erit, aut e$t, id quoque quod antecedit, aut e$t, aut erit: quod $i non erit, neque e$t, vt illic ni$i $it conclu$io, principium non erit, ita hic finis, & id cuius gratia, quando hoc quoque principium $it, non actionis, $ed cogitationis, ibi autem e$t cogitationis, quippe cùm actiones nullæ $int.

 Capitis noni Explanatio.

VTrum autem } Accedit ad alteram qu{ae}$tionem pertractandam; qu{ae} videli- Duplex nece$ ficas. cet in Phy$icis rebus nece$sit@tis tatio $it. Pro cuius explicatione $ciendũ e$t duplicem, quod ad propo$itum $pectat, nece$sitatem inueniri ; vnam ab$olu- tam, ex hypothe$i alteram. Ab$oluta e$t, qu{ae}profici$citur à materia, quomo- do nece$$arium e$t $erram e$$e durã, quia con$tat ex ferro. Ex hypothe$i vo- catur ea, quanece$- $arium quidpiã di- cimus, quia v. g. $i- ne illo obtineri ali quis finis non po- te$t, quo pacto ci- bus nece$$arius e$t animali ad $eruan- dam vitam. Veteres igitur Phy$iologi ad nece$sitatem pri ori modo $um ptã Ad quam ne- ce$sitatem ve teres omnia retuler nt. omnia re$erebant, ita vt po$terior\~e ab legarent ; ac $i quis a$$ereret ideò {ae}difi candã domũ, quia fundam\~eta propter lapidum grauitat\~e infimum locum te nent, parietes verò, & tectum ob ligno rum leuitatem $upe riota occupant, nõ ad arcendas cœli in iurias. Hoc erratũ corrigit Ari$toteles $tatuens vtrãque ne ce$sitat\~e rebus Phy $icis ine$$e: quo pa- cto $erra duplicem ob cau$sã dura e$t, nimirũ ratione ma teri{ae}, quia ferrea; & ratione finis, quia ad $ecandum e$t cõ parata. Addit tam\~e nece$sitat\~e materi{ae} $umi à ratione, ide$t à forma, qu{ae} finis e$t generationis.

Nece$sitas autem } Vt nece$sitatem rerum Phy$icarum, qu{ae} ex fine prouenit magis de- clater, $imilitudine quadam vtitur de$umpta à di$ciplinis: e$t enim vtrobique non ab$imilis nece$sitas, quatenus vt $e habent in di$ciplinis principia; $ic in operationibus finis; quod re- petit 7. Ethic, capite octauo. Quia tamen h{ae}c non omnino $imilia $unt, $ed ex parte, $imul Philo$ophi- cũ axioma. corum di$crimen explicat in hunc fere modum. Si pr{ae}mi$${ae} $unt ver{ae}, conclu$io vera e$t, quia ex vero nõ ni$i verũ colligitur; nõ tam\~e è cõtratio $i cõclu$io e$t vera, pr{ae}mi$s{ae} $emper ver{ae} $unt, quia pote$t ex fal$o verũ colligi, $i tũ conclu$io fal$a e$t, pr{ae}mi$${ae} fal${ae} e@ũt, quia fal$um non $equitur ex vero. Sic res hab@t in di$ciplina $yllogi$tica. At in actionibus, c{ae}te- [res-1446-v_0359_350_t0]LIB. II. CAP. IX. EXPLANATIO.

Quare $i domus futura e$t, hæc nece{$s}e e$t facta e$$e, aut _Text. 90._ e$$e, aut omnino materiam, quæ alicuius e$t gratia, vt late- res, & lapides, $i domus. Et quãquam finis non propter hæc e$t, neque erit ni$i vt ob materiam; omnino tamen ni$i $int, nec domus erit, nec $erra; illa quidem ni$i lapides $uppetant, bæc verò, nisi ferrum. Nã nec illic principia $unt nisi duo- bus rectis triangulum. Itaque nece{$s}itatem, quæ vt materia dicitur, atque eius motiones in rebus physicis e$$e manife $tũ e$t. Et ambæ quidem cau$$æ à Physico tradendæ $unt, _Text. 91._ $ed magis ea, cuius gratia, quandoquidem materiæ bæc cau$- $a e$t, non illa, finis. Atque id cuius gratia, & principium à definitione, & ratione e$t finis. V t in rebus artefactis, quoniam domus e$t talis bæc facta e{$s}e, & $uppetere nece$- $ariò oportet, cùmque $an tas hoc $it, bæc e{$s}e facta, & e{$s}e nece{$s}e e$t. Nam $ecus $i bomo, hoc e$t, hæc: etsi hæc, illa. Forta$$e autem & in ratione id ine$t, quod nece$$arium _Text. 92._ e$t. Nam $ecandi opus cùm definierimus, talem e{$s}e diuisio- nem, bæc non erit, nisi tales dentes babeat, qui non erunt nisi sint ferrei. Nonnullæ enim in definitione $unt partes, vt de$initionis materia.

 @is\’q; id genus, qu{ae} gratia finis $unt, aliter euenit. Nã $i ponitur finis, nece$$ariò ponũtur media, vt po$ita forma, qu{ae} e$t finis generationis, nece$$ariò ponitur materia, qu{ae} e$t {pro}pter formã; $i aut\~e e$t materia, nõ nece$$ario e$t h{ae}c forma; $i verò materia non $it, nec forma e$$e pote$t. Itaq; quod in di$eiplinis principio cõpetit, id in naturalibus accõmodatur fini. Vnde patet horũ Vt $e habes in di$ciplinis principium, ita in natura- libus finis. inter $e di$erim\~e. Conueniunt tamen, quòd finis in naturalibus $ortitur principij ration\~e, & eius principij, quod $imile e$t principio di$eiplinarũ; nimirũ quod cogitationis, nõ actionis principiũ dicitur. Aduerte non parũ e$$e difficultatis, & di$$en$ionis in explicando ex\~ep o Mathematico quod hîc Ari$toteles adhibuit. Sed ad rei propo$it{ae} intelligentiam $at e$t acce- pi$$e rectum, pto pr{ae}mi$sis vnius de- mon$trationis; ha- bere autem tres an- gulos {ae}quales duo- bus rectis, pro cõ- clu$ione.

Et amb{ae} qui- d\~e } Admonet Phy $ici e$$e ca@$$as ne- ne$sitatis in natura reb9 di$quirere, id- \’que tã ex parte ma- teri{ae}, in qua $ola veteres Phy$iologi occupabantur, quã Phy$icus ma- gis cirea for mam, quàm circa materiã occupatur. ex parte finis. Do- cet etiam Phy$icum magis circa finis & form{ae}, quàm circa materi{ae} con$idera- tion\~e ver$ari; quia illa e$t cau$$a huius; non contrà Dein- de quia in ratione, & definitione potius vtimur forma tanquam ptincipio, quàm materia, idque tam in natura- libus, quam in artefactis.

Forta$$e autem } Ne quis putaret $olum finem in definitione adhibendum e$$e, o$tendie non ita rem habere, $ed id etiam, quod nece$$arium e$t, hoc e$t, materiam, in definiti onem Etiam ma- ettia in defi- nitione adbi betur. venire. Si quis enim $ectionem, qu{ae} mini$terio $err{ae} peragitur, definire voluerit, dicet e$$e diui$ionem, qu{ae} ni$i $erra ferreis dentibus con$tet, effici non pote$t; qua in definitione po- nitur ferrum, qu{ae} $err{ae} materia e$t.

 QVÆSTIO I. VTRVM NATVRA, ALICVIVS gratia quod facit, efficiat. ARTICVLVS I. AFFIRMATIVÆ PARTIS a$$ertio, & illu$tratio. [res-1446-v_0360_351_t0]IN PHYSIC. ARIST.

NATVRAM nullo propo$ito fine agere, arbitra- Naturam nõ operari {pro} pter finem error Anax agoræ, Empedoclis, Demoeriti, Epicuri. ti $unt qui $olius materiæ nece$sitati addixere omnia, vt Anaxagoras & Empedocles; & qui re- rum generation\~e ex partium inter $e temerè co- entiū permixtione con$titi$$e di$putarunt De- mocritus, & Epicurus. Sed hanc tam ab$urdam, & à communi Philo$ophorum iudicio ab horr\~e- tem opinionem incu$at Plato in Timæo, Phædone, Philebo, & Poli- tico; Ari$toteles in extremis huius libri capitibus, & lib. 2. de ortu, & interitu, & 1. de partibus animalium cap. 1. Eandem quoque, ta- cente Philo$ophia, coarguit $e$e omnium oculis vltro ingerens na- Coarguitur a naturæ pul- chritudine. turæ pulchritudo, decor\’que mirabilis, quem rerum di$similium in- ter $e congruens varietas $ic conciliat, vt eundem ab$que alicuius fi- nis præ$cripto conciliare non po$$et. Neque enim varietas $ine cõ- uenientia, & con$en$ione aliqua venu$tatem parit; neque in tanta naturarum diuer$itate $tabilis e$$et, aut diuturna con$en$io, ni res phy$icæ in aliquod commune bonum, quod finis rationem obtinere oportet, vniuer$æ con$pira$$ent. E$t autem hoc bonum, naturæ cõ- Totius natu- r{ae} finis rerũ ordo & con- $eruatio. $eruatio, ordò\’que. Cuius appetitio, & $tu dium in$olentiam pot\~e- tiorum partium in mundo cohibet, infirmiorũ imbecillitat\~e acuit, contrariorum impetum refrenat; ac denique $ic vniuer$a ad tempe- riem & moderationem vocat, vt non tam inter $e di$sidio di$side- re, quàm in cõmune fœdus, & amicitiam coij$$e videantur.

Prætereà idem ex eo conuinci pote$t; quia, aut res naturales ca$u Ratio {pro}bans naturam nõ temerè, $ed gratia finis operari. in opus incidunt, aut certa naturæ intentione. Non ca$u; primùm quia iã quodlibet $ine di$crimine in quodlibet opus incurreret, atq; ita promi$cuè omnia ex omnibus fierent, neque certo res $emine indigerent, illud\’que Lucretij primo $ui poematis, quod iam ali- Lib. 1. huius ope. c. 9. q. 3. art. 1. bi retulimus, eueniret, è mari homines, è terra po$set oriri $qua- migerum genus, & volucres erumpere cœlo. Deinde quia quod ca- $u fit, raro accidit nec vno duntax at, $ed varijs effici modis con$ue- uit: at videmus propria quæ dam effecta à peculiaribus cau$sis certo $emine, rato ordine, eâdem vel $emper, vel plurimùm, ratione eue- nire. Feruntur igitur res naturales certo quodam naturæ impul$u, & intentione in $uum opus, quo ab $oluto conquie$cunt. Hoc aut\~e quid e$t aliud, quàm propter finem agere?

Rur$us hoc ip$um palam in dicant in animalibus tot membra, tam Animantiũ membra. ordinatè, tam prouidenter effecta, tot partium de$criptio, non ad $peciem $olùm, & elegantiam, $ed etiam ad v$um apta: tot organorũ Lege D. Aug lib. 22. apparatus, tot vires, & potentiæ; tot multiformi contextu in$tru- menta. Quæ omnia ad agen dum, atque adeò alicuius finis gratia tributa e$$e, qui negat, amens e$t. Quid enim magis à ratione ali- enum e$$e pote$t, quàm exi$timare ea; quæ humana arte fiunt, ad aliquem finem effici, vt nauem ad nauigandum, domum ad ar- cendas cœli iniurias; quæ verò tam admirabili $olertia, tam ex- [res-1446-v_0361_352_t0]LIB. II. CAP. IX. QVAESTIO I. cellenti diuina\’que ratione perfecta $unt, vt ea nulla humana ars a$$equi imitando po$sit, vago, & incerto fluitantis naturæ motu in eam formam, ac $peciem coalui$$e, neque ad $copum vllüm fui$$e de$tinata?

Idem te$tatur brutorum animantium in fœtibus educandis inge- Brutorum in fœtibus pro- creādis amor ingenio$us. nij plenus amor; in operibus conficiendis artificium; in quærendo cibo indu$tria; in $e, $ua\’que $pecie tuenda & con$eruanda $olicitu- do.; arma, \,e$tus, $tratagemata, quîbus ho$tem aut aggrediuntur, aut repellunt, aut declinant. Quæ omnia cùm tanto naturæ impetu, & alacritate ab eis fiant, liquidum e$t effici alicuius commodi, & boni gratia, ac proinde ob aliquem finem.

Idem commo$trat quatuor elementorũ totidem regionibus glo- Elementorũ di$cors con- cordia. bosè incubantium di$cors amicitia; & alterni, per occa$um atque obitum partium, recur$us. Nam ex terra aqua, ex aqua oritur aer, ex aere ignis: deinde retror$um vici$sim ex igni aer, ex aere aqua, ex aqua terra generatur: atque ita $e$e ad moderation\~e, ac velut æqui- Vt vires $uas vici$sim fran gunt. Aequabiliras altrix cőcor- di\,e. librium, quoad fieri pote$t, exæquant leuibus grauia, calidis frigi- da, $uperis infima: videlicet eo fine, vt permaneant; docente nos in- terim natura in maioribus, æ quabilitatem altricem concordiæ, con- cordiam rerum omnium con$eruatricem e$se.

Quid terræ moles? non nè $ua magnitudine, con$tantia, pulchri- tudine, vtilitate, propo$itum $atis confirmat? Hæret in mundi me- dio $tabiliter $u$pen$a, ac veluti paribus examinata ponderibus; ea- Terra in mũ- di $ita medio. dem rotunda, & forma di$par, vallibus humilis, collibus $upina, mõ- tibus ardua; fluuiorum decur$u, fontium $catebris irrigua; $emper eadem, $emper alia; nunc qua$i brumæ $enectute effœta, & emor- tua, nunc nouo vernantis anni flore reuire$cens, & herbarũ, $eu pi- cturæ artificio, nunc his, nunc illis tincta coloribus; nulla $ui parte inutilis, nulla propemodum infructuo$a; interiùs gēmarum, auri, Terr\,e benig- nitas & opu- lentia. argenti, & aliorum metallorum opulentia diues; exteriùs ve$tita floribus, herbis, arboribus, frugibus, quorum incredibilis multitudo in$atiabili varietate di$tinguitur. At enim vt in hoc tāto naturæ ap- paratu diuina prouidentia mirificè elucet, ita finis alicuìus intenti ratio facilè apparet.

Idem rur$us probat Oceani immē$itas tam pulchra ad a$pectum, Magnitudo Oceani pul- chra & $œ- cunda. tam fœcunda ad procreandam $obolem; tot pi$cium, & innatan- tium belluarum copijs abundans; & in eo non minùs admiranda, quod dum eius fluctus $iue quotidianis reciprocationibus, $iue tē- pe$tatum vi ad arenam feruntur, intra præfixos limites, $e$e conti- nent qua$i $criptam $ibi legem in littore pertime$cant; atque in$tar indomiti equi, qui à $e$$ore habenis retractus collū flectit, refugiunt. Certè qui hoc a$cribit temeritati, quid temeritas $it ne$cit; cum id, qđ temerè fit, certa lege, & tenore minimè con$tet; $ed modo in hanc, C\,ele$tis inū- dl amplitu- do, beneficē- tia, decor. modo in illam partem cadat.

Po$tremò idem multo euidentiùs con$irmat cœle$tis mundi ma- [res-1446-v_0362_353_t0]IN PHYSIC. ARIS. china inferiorem mundum $uo amplexu non $olùm continens, $ed fouens: illi $tellarum $uda nocte collucentes oculi, illa tot $phæra- rum inerrabili celeritate conuer$io, ille planetarum ad eadem loca redeuntium cur$us, illud $olis iubar $uo acce$$u, & rece$$u annuas varietates induc\~es, idem\’que quotidiano ortu, & occa$u diem, & no- ctem conficiens. Quare $i ij, qui $phæram ab Archimede extructam Sphera Archi medis. videbant, non dubitabant opus illud excellenti ingenio e$se per- fectum, quis ita mente cæ cutiat, vt neget tam mirabile opificium diuina ratione, & arte, atque adeò alicuius finis gratia fui$$e compo- $itum? Denique vt paucis concludamus, quod $i libeat per$equi in- finita materia e$t; hæc mundi vniuer$itas non modò $e$e à Deo con- ditam, $ed ad aliquem finem de$tinatam e$$e clamat. Etenim indig- num foret tanti artificis $apientia tam præclarum opus, et$i affa- brè, & concinnè, fru$tra tamen elabora$$e; elabora$$et autem fru- $tra, $i nullum ei $copum, nullum finem con$titui$$et; fru$tra enim, & inca$$um cen$etur id effectum, quod nullius gratia effe- ctum e$t.

In hanc $ententiam multa $atis luculenter $crip$ere Patres, D. Gregorius Nazianzenus $ecunda oratione de Theologia, D. Au- gu$tinus 1. de ordine, D. Chry$o$tomus in opu$cu. de prouidentia, Lactantius in lib. de ira Dei c. 1. Tri$me- gi$tus in lib. de pote$tate, & $apientia. Cicero 2. de nat. deoram. Piutarc. 1. de de plac. c. 6. Seneca lib. de prouidentia. D. Athana$ius in oratione aduer$us idola, D. Ba$ilius, & D. Am- bro$ius in lib. Hexameron; Theodoretus $ermone 1. de prouiden- tia.

    L
actantius in libro de opificio Dei, & alij.

ARTICVLVS II. RATIONES, QVIBVS OSTENDI VI- detur naturam nullius gratia operari.

SV bijciamus nunc argumenta, quibus temeritatis a$$ertores pro- bare niterentur naturam non ob aliquem finem agere, $ed te- merè, ac fortuitò moliri omnia. Primum e$t. Si natura propter finem ageret, magis beneficam $e$e in hominem exhibui$sit, quam in belluas; $ed non exhibuit; quin potiùs in has qua$i matrem, in illum $e qua$i nouercam præbuit. Non ergo agit propter finem. Maior $uadetur, quia ratio agentis propter finem, præ$ertim $i à prima cau$$a dirigatur, po$tulat, vt ea, quæ excellunt, beneficétiùs tractet, ac potiori loco habeat. Minor o$tēditur, quia natura belluis Natura bel- luis pugnaci- bus arma de- dit, timidis alia ratione con$uluit. ve$titum attribuit, hominē nudũ, qua$i è naufragio, in littus eiecit. Ecge Plin. li- 7. cap. 1. Item belluis, quæ fortes, & pugnaces $unt, arma dedit; timidis a$tu, pernicitate, & fuga con$uluit: at hominem ad pugnam in arena inermem $tatuit, pernicibus tardiorem, armatis imbecilliorem. [res-1446-v_0363_354_t0]LIB. II. CAP. IX. QVAESTIO I. Deni\’que, vt cætera omittamus, hominem toto vitæ decur$u longè Hominis de$ ctiptio ab A- ri$totele col- lecta. grauioribus mi$erijs, & calamitatibus expo$uit. E quibus Ari$tote- les hanc hominis definitionem collegi$$e fertur. Homo imbecillita- Lege Stob\,eũ ferm. 96. de vita breui. tis exemplum, temporis $polium, fortunæ lu$us, incon$tantiæ ima- go, inuidiæ, & calamitatis trutina, reliquum verò pituita, & bilis. Quibus cõcinit illud Apulei in libro de Deo Socratis, homines mo- ribundis membris, leuibus, & anxijs mentibus, brutis, & obnoxijs Alia ex Apu- lio. corporibus, di$simillimis moribus, & $imilibus erroribus, peruicaci audacia, pertinaci $pe, ca$$o labore, fortuna caduca, $igillatim mor- tales, $ufficienda prole mutabiles, volucri tempore, tarda $apientia, cita morte, querula vita terras incolunt.

Secundum e$t. Ea, quæ fiunt propter finem, ordinatè fiunt; $ed 2. argum. in natura inulta $unt præ po$tera, & incõpo$ita; ergo etc. Probatur minor, quia nonnunquam vices temporum mutantur, calente hye- Vices tempo rum mutat\,e. me, frigente \,e$tate: interdum elementa, aliæ\’que partes vniuer$i ab officijs exorbitant, vt te$tãtur eluuiones Oceani, eruptiones igniũ, immodici ventorum flatus, terræ motus, cætera\’que huius generis. Quin & in cæle$ti orbe, Solis, & Lunæ deliquia, deflexiones quæ- dam e$$e videntur ab ordine, cùm minimè deceat clari$sima illa mũ- di lumina mortalibus ob$curari.

Tertium. Ea, quæ gratia finis $unt, habent aliquem v$um, & vtili- 3. argutit. tat\~e; $ed multa exi$tunt in natura pror$us inutilia; vt minuta quæ- dam animalia: multa, quæ non modo nullam commoditatem exhi- bent; $ed incõmodum, perniciem\’que afferunt, vt herbæ noxiæ, & venenatæ be$tiæ. Non igitur natura omnia, quæ facit, alicuius boni ac finis gratia efficit.

ARTICVLVS III. RESPONSIO AD ARGVMENTA proximi articuli.

NON e$t tamen quòd $uperiora argumenta quenquam tur- bent; cùm nequaquam difficilis $it eorum explication. Ad pri- Re$põ$io ad 1. argum. mum conce$$a maiori propo$itione, neganda e$t minor. Nam multò meliùs cum homine, quàm cum cæteris animantibus actum e$t; cùm illum Deus multis, & præclaris donis, ac muneribus tam Hominis ex cellentia. naturæ, quàm gratiæ exornarit: cum\’que illi vberrimam copiam re- rum omnium tanquam in communi conuiuio propo$uerit, totam\’q; naturam creatam ei qua$i tributariam fecerit, vt di$ertè o$tendit D. Dama$cenus lib. 2. fidei orthodoxæ cap. 10. & Theodoretus $ermo- ne 2. de prouidentia.

Ad id, quod de ve$titu, & armis obiectum fuit, re$pondet Lactan- tius in libro de opificio Dei cap. 2. ideo hominem nudum, & iner- [res-1446-v_0364_355_t0]IN PHYSIC. ARIST. mem à natura fui$$e con$titutum, quia ingenio poterat armari, & ratione ve$tiri; atque eadem ferè e$t aliorum auctorum communis Vt Galenix. dev$u partiũ. re$pon$io, nimirum proindumento, & armis hau$i$$e hominem mē- Pro ve$titu et armis data homini ra- tio. tis excellentiam, & ingenium $agax, ac varium, quo illa excogitare, & parare $ibi po$set; accepi$$e item manum tanquam commune or- ganum, & in$trumentorum omnium in$trumentum, quo ad ea con- ficienda vteretur. Cuius ad id munus obeundum commoditates la- Manus om- nium in$tru- mentorũ or- ganum. Ari$t. Galeni. Greg. Ny$s. tè explicat Ari$toteles libro 4. de partibus animaliũ cap. 10. & Ga- lenus initio libri primi de v$u partium. Accedit quòd homo $eruata $ui corporis dignitate, & pulchritudine, ab ip$a natura per $e indu- tus, & armatus e$$e non poterat, vt o$tendit D. Gregorius Ny$$enus in libro de hominis opificio, cap. 7.

Quod item opponitur de humanæ vitæ ærumnis facilè $oluetur ab eo, qui dixerit in primis in eas $ua culpa decidi$$e hominem è fe- lici $tatu, in quo à Deo collocatus fuerat. Deinde ijs præberi illi oc- ca$ionem ad exercendam, perficiendam\’que virtutem. Præterea, etiam ita deiectum brutis longè præ$tare, vt ex dictis planum e$t.

Ad $ecundum, conce$$a maiori propo$itione, neganda e$t minor, Re$pon$. ad 2. arg. dicendum\’que eiu$modi naturæ excur$iones, vt non abs\’que Dei vo- luntate, & admini$tratione fiunt; ita nec $ine ordine contingere, et$i is interdum non appareat, vt docet D. Augu$tinus lib. 3. de Trinit. Augu$t. cap. 2. & libro 5. de Gene$i ad literam cap. 21. Nimirum ip$e ordo po$tulat, vt illa interdum accidant, $iue ita ferente concur$u natu- ralium cau$$arum, quas $ic diuina $apientia di$po$uit, & actus $uos exequi $init; $iue Deo aliter, quàm tunc per naturam euenturum e$$et, fieri imperante.

Quod verò ad planetarum eclyp$es attinet, nullus in ea re ordi- nis defectus notari pote$t; cùm ex illorum in cœle$tibus globis $itu, & rata motuum æquabilitate, (quæ tam ad mundi ornatum, quàm ad commoditates $ublunarium rerum optimè con$tituta $unt) ita euenire oporteat definitis temporum interuallis. Addit quoque D. Dama$cenus libro 2. fidei orthod. capit. 7. iccirco id diuini artificis Ob quem fi- nem plane- tarũ deliquia, ex D. Dam. prouidentiam $anxi$$e, vt eorum confutaretur amentia, qui $oli, & lunæ diuinos honores exhibent: cùm palam $it non ine$$e numen ijs, quæ mutationi obnoxia $unt, & interdum lucis penuria labo- rant, aut pulchritudinem $uam con$picuam reddere non valent.

Ad tertium re$pondendum e$t, nihil à Deo $uperuacaneum, aut Re$pő$io ad 3. arg. alicuius finis expers effectum fui$$e, licet ignorantibus primo a$pe- ctu $ecus videatur; vt $i quis in fabri alicuius officina in$trumenta præter nece$sitat\~e multiplicata exi$timet; quia ip$orum v$us igno- rat. Priuatim verò, quòd minutæ be$tiolæ non debeant $uperfluæ Minut\,e bi$- tiolæ nequa- quam $uper- flu\,e. exi$timari, inde patet; quia cùm eæ quoque in $uo genere pulchræ $int, aliquid decoris vniuer$itati rerum, tanquam in communem Rempub. pro $ua portione conferunt: vt, præter alios, animaduertit Ari$toteles 1. de partibus animalium cap. 5. Quippe diuinus artifex [res-1446-v_0365_356_t0]LIB. II. CAP. IX. QVAESTIO II. ita magnus e$t in magnis rebus, vt minor non $it in paruis; recte\’que à Plinio lib. 11. Natural. hi$t. capit. 2. $criptum e$t, rerum naturam nu$quam magis, quàm in minimis totam e$se. Quo $pectat illud D. Natura nu$- quam magis, quàm in mi- nimis tota. Augu$tini libro 22. de ciuitate Dei cap. 24. ea plus habent admira- tionis, quæ molis minimum: plus enim formicularum, & apicula- rum opera $tupemus, quàm immen$a corpora balenarum.

Nec animalia venenata $uperflua $unt, aut fine carentia; tum ob Venenata ani malia nõ sũe in mũdo $u- peruacanea. id, quod paulò antè diximus; tum quia, vt D. Augu$tinus 1. de Ge- ne$i contra Manich. capit. 16. ait, $altem eo nomine cõmendari de- bent, quòd nos commonefaciunt, vt vitam aliam meliorem, in qua $ecuritas $umma e$t, diligamus. Item quia ea, quæ alioqui nocent, $i eis congruenter, ac $cienter vtamur, plurimum afferre $olent cõ- moditatis, vt luculentè o$tendit D. Ambro$ius lib. 3. Hexam. cap. 9. Ambro$. Hieron. Dama$c. Lactant. & lib. 6. cap. 6. D. Hieronymus libro 2. contra Iouenianum, D. Da- ma$cenus lib. 2. fidei orthod. cap. 10. & alij. Deinde quia, vt $cribit Lactantius lib. 6. cap. 4. vtile fuit offerre $e$e homini alia $alutaria, alia noxia, vt in his declinandis & illis appetendis rationis $uæ v im exerceret.

QVÆSTIO II. VTRVM NATVRA AD VNVM TAN- tum finem, & vno duntaxat modo feratur, an non? ARTICVLVS I. VARII FINES, IN QVOS NATVRA contendit.

PRopo$itæ quæ$tioni re$pondendum e$t non vnum tantũ- modò; $ed varios fines e$$e, ad quos natura, tanquã ad $co- pũ collimat. Etenim vnunquodque, pro naturæ $uæ mo- Vnunquodq- pro gradu $u\,e naturæ pro- po$it\,e finem habet. do, captu\’que hunc, aut illũ finem proximè re$picit; par- ticularia agentia priuatum; vniuer$alia, et quæ vberiori vi prædita $unt, communem. Exempli gratia, leo cùm leonem gignit, ad for- mam leonis geniti, vt ad propinquū finem tendit, docente Ari$to- tele cap. 8. huius lib. tex. 81. at $imul etiam ad propriæ $peciei con- $eruationem, vt ad alterum huic innexum, & cohærentem finem, afpirat. Prouidit nimirum $alutis $uæ appetens, atque immortali- Natura im- mortalitatis \,emula. tatis æmula natura, vt $ingularia di$$olubilia, quia per $e ab interitu vindicari nõ poterãt, generationũ beneficio, & na$c\~edi fœcũditate $eruarentur, atque ita quodãmodo s\~epiterna e$$ent, nõ numero, $ed $pecie. Id quod 1. de generatione animaliū c. 1. & 2. de anima c. 4. tex. 34. Ari$toteles docet. Corpora verò cœle$tia; quia vniuer$ales cau$$\,e $unt, non vnius tātùm, $ed omniũ $ublunariũ $pecierũ per\~enitatem, & commune bonum peculiariter pro fine habent. Iccirco enim to- tum $ublunarem mundum complexu fuo coercent, ac perpetuo [res-1446-v_0366_357_t0]IN PHYSIC. ARIS. motu circumeunt, & influxu qua$i irrorant, vt $pecies omnes, quoad po$sint, tueantur.

E$t etiam totius corporeæ naturæ vniuer$alis finis, homo, vt Homo, natu l\,e corpore\,e finis. po$t Platonem a$$eruit A ri$toteles 1. Polit. cap. 5. docent\’que patres communi con$en$u: tum quia Deus $pectabilem hunc mundum ho- minis gratia procreauit, ei\’que $ingulari beneficio $ubiecit omnia; tum quia homo iure in$itæ nobilitatis, & eminentioris formæ præ- rogatiua, totam corpoream naturam ad $e conuocat, $ibi\’que arro- gat. E$t enim naturæ lege comparatum, vt quæ inferioris notæ $unt, In$eriora ad pr\,e$tantiora ordinantur. ad præ$tantiora, $i eis præ$ertim aliquomodo v$ui e$se po$sint, re- ferantur. Quo pacto forma elementi, quæ omnium de$picati$sima e$t, ad formam corporis mixti ordinatur; forma corporis mixti ad vegetatricem; vegetatrix ad $en$us compotem; hæc tandem ad ani- mam rationalem, quæ omnium formarum numeros, & perfectionem in $e cohibet.

E$t præterea finis alius homine vlterior, videlicet totius naturæ Ordo, natur\,e finis. Deus vltim9 finis rerum omnium. Diony$. Tri$megi$. Plat. Auctorlib. de mũdo ad A. lex. Ari$t. Apocal. ordo, & pulchritudo, vt tradit Ari$toteles 12. Metaphy. cap. 10. tex. 52. Deni\‘que vltra hunc e$t alius communi$simus, omnium\‘que po- $tremus, ob quem tota natura agit, nempe ip$ius naturæ auctor, & par\~es Deus. Quod D. Diony$ius cap. 4. de diuinis nominibus, Tri$- megi$tus in Pimandro, Plato in Timæo, & 4. legũ, & in epi$tola ad Diony$ium, auctor libri de mundo ad Alexandrum, Ari$toteles lo- co Metaphy$. proximè citato, alij\’que cõplures di$$erunt; idem\’que te$tantur $acræ paginæ oracula, cùm Deum ab$olutè principium, & finem vocant. Apocalyp. vltimo. Ego $um α, & ω, principium & fi- Hac de re D. Aug in Ench. & il. I. de do- ctr. Chri$t. c. 23. D. Th. 3 cõ tra g\~et à cap. 17. & 1 par. q. 103 ar. 2. The mi$t. 1. huius op. com. S1. nis. Porrò dicitur natura, dum agit, in Deum, vt in finem contende- re; quia diuinam perfectionem imitando adumbrat, quatenus agen- do fit alterius rei cau$$a, $icuti & Deus omnium cau$$a e$t. Deinde quia operando re$picit in aliquod bonum, quod nece$$ariò parti- cipatio quædam $ummi boni e$t. Item quia appetitus $emper quæ- rit aliquid extremum, in quo quie$cat, quod non e$t aliud, quàm finis vltimus, id e$t, Deus. Po$tremo quia ordo in finibus $equitur Ordo in fi- nibus fequi- tur ordinem agentium. ordinem agentium. Quare $icuti agentia $ecundaria nihil abs\’que influxu primæ cau$$æ efficiunt, ita ad eum nituntur finem, quem primum agens $ibi propo$itum habet; $ic\’que vt agens primum $e- metip$um tanquam vltimum $uorum operum finem intendit; quia vniuer$a propter $e operatur; ita eundem finem $ecundaria agen- tia $pectant.

ARTICVLVS II. DIVERSI MODI, QVIBVS RES in fines $uos feruntur.

VT autem intelligas quo pacto natura ad finem con$equ\~edum Tres gradus tendentiũ in finem. progrediatur, aduerte triplicem e$$e gradũ tendentium in fi- [res-1446-v_0367_358_t0]LIB. II. CAP. IX. QVAESTIO II. nem. Primus, ac $upremus e$t corum, quæ non $olùm apprehen- Supremus. dunt finem $ub ratione boni, & conuenientis; $ed cogno$cunt etiam habitu dinem, proportionem\’que mediorum ad illum obtinendum. Atque hæc $ola dicuntur $e$e in finem agere; quia videlicet hæc duntaxat ex delectu, & propria intentione operantur, $e\’que in fi- nem ordinant; & in hoc gradu continentur $olæ $ub$tantiæ intel- lectus participes. Secundus e$t eorum, quæ, ad $ummum, percipiunt De hoc 2. gra du D. Tho. 1. p. q. 59. art. 1. Far. li. 3 cõtr. gent. c. 16. & 81. Medius. finem materialiter, ide$t, $ub ratione boni, & conuenientis, vt cùm equus ex $iti ad aquam mouetur, qui nec $ui cur$us ad obtinendam aquam, nec aquæ ad $edandam $itim, habitudinem ordinemvè dig- no$cit. Huiu$inodi $unt brutæ animantes, quæ in$tinctu, motu\’que phanta$iæ potiùs aguntur in finem, quàm $e ip$æ agunt. Tertius, Infimus. atque infimus e$t eorum, quæ nullo modo cogno$cunt finem. Quo pacto $e habent ea, quæ & intellectu, & $en$u carent. Ideo verò $o- lis agentibus primi generis perfecta cognitio finis, vt finis, attributa e$t; quia ea tantùm ad plura, de quorum delectu cõ$ultare queant, indeterminata $unt; cùm cætera in actiones definitas naturæ impe- tu ferantur, nec deliberatione egeãt. Quemadmodum (vt Auicennæ vtamur exemplo) nec citharædum de quolibetictu fidium delibe- rare oportet; quia apud ip$um omnes fidium percu$siones ex artis regula determinatæ $unt.

Non debet autem mirum videri, quòd etiam illa, quæ omni finis notitia pror$us carent, propter fin\~e agere dicantur: diriguntur enim Cognitionls expertia diri- gantur in fi- nem ab au- ctore natur\,e. in finem ab alia $uperiori, & excellentiori cau$$a, hoc e$t, ab ip$o na- turæ opifice, qui rerum omnium fines cognitione comprehendit, & ad eos obtinendos propen$ionem ac vires dedit. Quomodo, (vt M. Albertus hoc loco & D. Thomas. 1. p. q. 103. art. 1. explicant) $agitta Item id\~e D. Tho. 3. conts. gent. c. 24. licet motus $ui ignara $it, impetu, & directione iaculantis in $copum tendit. Eo\’que $pectat illud Philo$ophorum $ermone tritum, quod $crip$it Themi$tius 1. de anim. com. 23. & 1. huius oper. text. 81. & Auerroes 12. Metaph. com. 18. opus naturæ e$t opus intelligentiæ, Opus natu- r\,e, opus in- telligenti\,e. ide$t dum natura in opus incumbit, à prima intelligentia, hoc e$t, à Deo, qua$i diuinæ artis in$trumentum mouetur, & artifici ratione dirigitur. Hinc e$t, quòd Hippocrates naturam modò indoctam vo- cat, vt in libro de alimento; modò doctam, & eruditam, vt in libro de arte. Quod imitatus e$t Galenus lib. 1. de v$u partium, & lib. 6. de loc. affectis: videlicet indoctam vocant; quia in $e con$ilij, & deli- berationis expers e$t: doctam, quatenus eius operibus intelligentia in$tat, ip$am\’que regit.

ARTICVLVS III. CONFVTATVR QVORVNDAM SEN- tentia ijs, quæ proximè conclu$a $unt, aduer$a ria. [res-1446-v_0368_359_t0]IN PHYSIC. ARIST.

PLetho, $iue Gemi$tus auctor Græ cus in opere, quod in$crip$it de ijs, quibus Ari$toteles à Platone di$$entit, in Ari$totelem inuehitur, quòd docuerit naturam nullo propo$ito fine agere, dum ei deliberationem $ubtrahit. Sed pror$us $ine cau$a, cùm non omnia, quæ propter finem operantur, con$ilio, aut delectu egeant.

Omi$$o tamen Plethone, $unt è recentioribus Philo$ophis, qui- Opinio quo- iundã recõt. bus nec Ari$totelicè, nec Philo$ophicè dictum videtur, naturam ideò agere propter finem, quia et$i finem non per $e ip$a cogno$cat, vt in lapide, & pleris\’que alijs liquet; regitur tamen ab ip$o rerum omnium auctore, qui & fines intelligit, & agentibus naturalibus ad eos con$ectandos propen$ionem, virtutem\’que indidit. Venêre au- tem in hanc $ententiam hi$ce poti$simum argumentis. Primùm, quia $uperuacanea videtur illa motio, & directio. Nam $i fingamus ptimũ arg. $ine intelligentijs mundum e$se; adhuc grauia in infimum, leuia in $uperum locum, vt in fines $uos, peruenient. Deinde, quia ridicu- lum fuerit $i interrogatus qui$piam cur lapis de$cendit, re$pondeat 2. argu. quia mouetur ab intelligentia; cùm re vera moueatur à grauita- 3. argum. Lege Auerro\~e in Apologia aduer$us Al- gazellum, & in Epitome 12. libri Meta- phy. Miran- dulanum lib. 27. de euer$. $ingul. cert. $ectione. 1. Iã dunũ 12. Me- taph. q. 22. Lege d. Tho. in 2. d. 41. q. 1. art. 1. te, cuius impetu deor$um vergit. Tertiò, quia intelligentiæ apud A ri$totelem aut pror$us ignorant $ublunaris mundi $pecies, aut eas non ni$i generali, & confu$a notitia digno$cunt. Ex quo $equi- tur in Peripatetica doctrina $ubcœle$tem naturam non dirigi ab intelligentijs; cùm nihil ni$i à cogno$cente dirigatur.

Hæc tamen opinio nec vera, nec Ari$totelica e$t, Nam id, quod Impugnatio $uperioris $en tenti\,e. gratia finis operatur, aliquò rectà contendit, ac velut in $copum collimat: id verò, quod ita $e habet, non temerè, $ed ordinatè progreditur: item quod progreditur ordinatè, nece$$e e$t vt actio- nes $uas per $e ordinet, vel ab alio circa eas ordinetur. Cùm igitur ordinare, intellectus, rationisvè opus e$$e con$tet, & res naturales, Ordinare, o- p9 ntellect9. excepto homine, intellectus, rationis\’que expertes $int, ac nihilo- minùs vniuer$æ propter finem agant, vti $uperiùs demon$tratum fuit; planè $equitur recurrendum e$$e in ijs ad aliud principium $upra ip$am naturam, à quo moueantur, ordinentur\’que in fuos fi- nes: at hoc non aliud e$$e pote$t, quàm ip$e totius naturæ au- ctor, qui certis numeris, & men$uris, certa\’que $erie $ingulis re- bus $uos fines præ$cribit, & ad eos quærendos propen$ionem, & idonea media concedit. Solet autem hoc illu$trari non $olùm exemplo $agittæ, quod $upra retulimus; $ed etiam imperato- ris, qui ita belli $ummam admini$trat, vt ip$e eius finem nouerit, quem gregarij milites ne$ciant; $ed cùm imperatoris ductu regan- tur, $at illis e$t mandata ab eo accepta exequi.

Quod verò hæc ratio explicandi modum, quo natura in finem tendit, Ari$totelicæ doctrinæ con$entanea $it, te$tantur nobiles interpretes, Simplicius hoc in libro ad text. 78. Themi$tius lib. $u- [res-1446-v_0369_360_t0]LIB. II. CAP. IX. QVAESTIO II. perioriad tex. 81. & 1. de anima ad tex. 23. Auerroes 12. Metaphy$. com. 18. D. Thomas 1. p. q. 103. art. 1. Magnus Albertus cap. 2. huius libri. Idem\’que $ignificauit multis in locis Ari$toteles, vt lib. 4. de generat. animalium c. 2. Vbi $crip$it naturam non ab$que ra- tione e$$e; quia videlicet ratione dirigitur. Et 1. de cœlo, cap. 4. tex. 32. vbi Deum cum natura iungit, aiēs Deum, & naturam nihil fru- Lege etiam Ari$t. 1. Polit. cap. 2. &. 2. de part. anima. cap. 13. Deum, & na turam nihil fru$tra age- re. $tra moliri; qua$i natura ideo nihil inca$$um agat, quia diuinæ $a- pientiæ ductu impellitur. Et 12. Metaphy$. cap. 10. tex. 52. vbi du- plicem $tatuit ordinem, vnum in natura; alterum in Deo; nimirum quia ordo naturæ à diuino ordine, hoc e$t, à Deo ordināte deriua- tur, ac pendet.

Argumenta in aduer$am partē adducta facilè diluentur. Sed enim Soluuntur ra tiones aduer $ariorum. $upponendum illud e$t, quod $uperiùs non $emel à nobis explicatũ fuit; cùm natura à $uperiori, & diuiniori principio regi dicitur, hu- iu$ce principij nomine Deum intelligi, qui vt naturæ ip$ius, incli- nationum, & facultatũ auctor e$t, finium\’que præcognitor; ita præ- dictam directionem $ibi, vt propriam, vendicat. Quo fit vt non re- ctè quidam ad cæteras etiam intelligentias eam referendam putent. Ad primum igitur negari debet $uperuacaneam e$$e hanc directionē, Solutio pri- mi arg impui gnate opi- nionis. cùm nihil po$sit in fin\~e tendere, quin ad eum ordinetur, & omnis or- dinatio ab intellectu $it. Quod verò additur, $ublatis intelligentijs non tollimotionem rerum in finem; dicendum $ublata prima intel- ligentia, hoc e$t, prima, ac $uprema $ub $tantia intellectrici, tolli om- nia. Ad $ecundum dicito, roganti cur lapis in centrum, vt in finem So. 2. proprium, feratur, non ridiculè, $ed appo$itè, & philo$ophicè, re$- ponderi, quia eò de$tinatur ab auctore naturæ, tum per $uam formã, tum per grauitatem, vti per vim executricem motus. Ad tertium, Sol. 3. quicquid de cæteris intelligentijs putarit Ari$toteles, veri$imilius e$$e Deum, $ecundum eius placita, $ublunaris mundi $pecies, eorũ\’q; $ingularia perno$cere, vt alibi o$tendemus.

QVÆSTIO III. AN BRVTÆ ANIMANTES SOLO naturæ in$tinctu in fines $uos ferantur. ARTICVLVS I. EORVM DOGMA, QVIBR VTIS vim rationis tribuerunt, & quibus argumentis. [res-1446-v_0370_361_t0]IN PHYSIC. ARIST.

SVPERIORI quæ $tione explicatum à nobis fuit, quo pacto bruta in $uos fines tendant; breuiùs ta- mē, quàm res po$tulabat, nunc id accuratiùs edi$- $eremus. Quærimus ergo num bruta di$cur$u ali- quo rationis, an $olo naturæ in$tinctu opera $ua moliantur, & finem quærant. Porphyrius lib. 3. de ab$tinentia $tatuit naturam omnib us animanti- Sent\~etia Por phyrij cõue- nire brutis ra tion\~e, & ora tionem. bus, quibus $en$um, & memoriam dedit, rationem quoque, immo & orationem, tam internam, quam externam tribui$$e; addit\’q; Apol- lonium Tyanæum, Melampum, Tire$iam, & Thaletem brutorum $ermones diju dica$$e, atque intellexi$$e: quos nihil mirum $i non in- telligamus ip$i, qui plurimarum etiam nationum linguam minimè callemus. A $$erit itaque bruta rationem participare; neque per eā ab illis hominem $impliciter di$tingui: $ed quòd homini perfectum rationis acumen in$it, illis imperfectum.

Confirm at i$tiu$modi dogma in primis ex mutua $ignificatione, Eius argum. quainter $e bruta vtuntur, quod in auibus poti$simũ apparet, quæ $ibi occinunt, vici$sim\’que re$pondent. Deinde ex admirabili $oler- tia, cura\’que in futurum pro$piciendi, vtilia con$ectandi, declinandi aduer$a. Præterea te$timonio Empedoclis, & Platonis, atque etiam Ari$totelis, quosid\~e cen$ui$$e ex eorum dictis, $criptis\’q; haberi ait.

Plutarchus etiam lib. 5. de placitis cap. 20. $cribit dogma fui$$e Anaxagòr\,e, & Pythago- r\,e dogma. Anaxagoræ omnia bruta ratione pollere; item\’que Pythagoræ, qui eorum animantium, quæ rationis expertia dicuntur, rationales e$$e animas pronuntiabat; licet in eis propter humorum a$$y metriam, & intemperiem, rationis lumen ob$curum, ac $opitum e$$et. Denique huic $ententiæ $uffragari videtur Plutarchus ip$e in dialogo, qui in- $cribitur. Quod brutis ratio in$it, vbi Gryllum Sophi$tam à Circe deformatum in belluam, cum Vly$$e di$$erentem facit, & luculenta oratione eos coarguentem, qui omnes animantes præter hominem rationis inopes e$$e aiunt.

Sed vt Philo$ophorum te$timonia omittamus, non de$unt etiam @. Argum\~etũ à virtutũ in$i gnibus, qu\,e in brutis ap- parent. argumenta, quibus probari videatur brutas animantes ratione vale- re. Primùm, quia in eis multa elucent virtutum in$ignia, vt in leo- nibus magnanimitatis; in canibus amoris; in elephantis prudentiæ; in ciconijs pietatis; in turturibus coniugalis fidei; in columbis $im- plicitatis; in apibus, formicis, & gruibus, alij$que huiu$modi, ci- uilis $ocietatis.

Deinde, quia earum nõnullæ tanto ingenio, & artificio opera $ua 2. argum. Ab ingenio. Lege Plin. lib. 8. nat. hi $t. c. 26. & 27- Plutarch. in lib de indu- du$tria ani- D. Greg. Na ze orations 2 de Theo- logia. moliuntur, vt non ni$i ex artis regula, atque adeò ratione efficere il- la videãtur. Quin & hominibus varias artes indicarunt, vt araneus art\~e tex\~edi; hirundo, & ve$pæ ædificandi; grues in$truendi exerci- Bruta homi- bus varias ar tes indicatũt. tum; milui gubernandi nauem. Multa etiam ad tuendam vitam, & $anitatem remedia, quibusnunc medicinæ $cientia diues $plendet, o$tenderunt. Atque, vt cætera omittamus, inuentæ phlebotomiæ [res-1446-v_0371_362_t0]LIB. II. CAP. IX. QVAESTIO III. beneficium debemus Hippopotamo fluminis Nili equo incolæ: gu- Lege Plin- lib. 8. cap. 26. &. 7. Hippopôta- m9 magi$ter $ecandæ ve- n\,e. lo$us enim natura, cùm $e $anguinis copia opprimi $entit, ad acutio- fes ripæ arundines affricto femore $ibi venam pertundit, qua $uper- flui $anguinis onus à $e exigit, $i$tit\’que, cùm par e$t, volutato per cra$$um, & ob$truentem limum, corpore.

Item quia $æpenumero bruta res futuras præ$agiunt. Compertū De hac re Plin. lib. 8. c. 26. D. Ambr. lib. 5. Hex. c. 9. D. Ba$ili. hom. 7. Hex. 3. argum. à pr\,e$agijs futurorum. e$t enim ea mutationē aeris indicare, & pluuias, ac tempe$tates du- bio prædicere cœlo; atque alia huiu$modi, quæ multo, quàm Phy- $iologi, & A$trologi, certiùs denuntiant. 4. argum. à docilitate.

Rur$us quia con$tat multas e$$e belluas, qu\,e di$eiplinam capiant. De elephan- tis Plin. lib. 8. à cap. 1. Aelianus lib. 4. cap. 10. Nam vt $turnos, galeritas, cornices, p$ittacos, & coruos præterea- Aues $ermo- nem imitan tes. mus, qui edocti humanam vocem reddunt; Elephanti panegyrica $pectacula exhibere, varias in ge$tu figuras effingere, genuflectere, coronas a$tātibus offerre, atque alia $imilia ludicra edi$cunt. Ac, ne Mira de ele- phantis. quid in hoc genere admirationi dee$$et, legim9 elephātū literas per- $cribere doctrina a$$ueui$$e. Nec verò bruta tunc $olùm, cum ab ho- minibus in$tituuntur, di$ciplinæ $pecimen dant, $ed ip$a $e$e mutuò in$tituere con$ueuerunt, quod maius e$t rationis argumentū; $iqui- dem in vniuer$um, docere, quàm di$cere rationi vicinius, ac præ$tā- Docere, quā di$cere ratio ni vicinius. tius habetur. Omi$sis ergo alijs, quæ de hac re à Plutartho in libro de animalium indu$tria $cripta $unt; lu$ciniæ te$te Ari$totele lib. 4. de hi$t. anim. cap. 9. & Plinio lib. 10. hi$t. Nat. cap. 29. pullos $uos vocem ad numeros modulari, & ad omnem concentus varietatem, atque artifices argutias flectere præáocent. Meditantur, inquit Pli- Lu$ciniarum magi$teriū. & di$ciplina. nius, iuniores, ver$us\’que, quos imitentur, accipiunt. Audit di$ci- pula intentione magna, & reddit, vicibus\’que reticent. Intelligitur emendatæ correctio, & in caueis nutriti, minùs $uauiter canũt, videlicet ante legitimū tēpus à doctore, & à $chola mu$ic\,e $ubtracti.

Præterea, quod ad a$truendam belluis rationem, magnum vide- 5. argum. Ab exemplo canis, Diale cticorú mo- re di$$erétis. tur argumentum; egregius Dialecticæ auctor, & in$titutor Chry$ip- pus, canem Dialectica quodammodo præditum e$$e o$ten debat eo poti$simùm argumento, quòd canis feram per$equens, cùm ad triui- um peruenit, vbi duas ve$tigauit olfactu vias, & per eas tran$ij$$e fe- ram non deprehendit; tertiam, nihil iam olfaciens, mox arripit, qua- $rita $ecum di$putet; Autfera, quam per$equor, in hanc partem de- flexit, aut in illam; aut certè in hunc $e anfractum intulit: $ed nec in i$tam, nec in illam part\~e diuertit: hac igitur abierit nece$$e e$t. Quæ colligendi $agacitas, vtpote qua$i diui$orio vtens $yllogi$mo, quàm $apiat artem Dialecticæ, nemo Dialecticus ignorat. Quid plus, in- quit D. Ba$ilius homil. 9. Hexam; quid plus faciunt, qui linearum D. Bafilius de cane vena tico. de$criptionibus de$ignandis tanta cum grauitate $edent, lineis\’que pulueri in$culptis; è tribus, vbi duas propo$itiones $u$tulerint vt fal$as; in ea demum, quæ trium reliqua e$t, verum comperiunt? Hæc D. Ba$ilius. Quæ etiam leges apud D. Aambro$iũ lib. 6. Hexã, D. Ambro$i. [res-1446-v_0372_363_t0]IN PHYSIC. ARIST. cap. 4. Non igitur inficiandum videtur habere bruta vim rationis. Ex quo $equitur ea nõ $olo natur\,e in$tinctu in finem agi: quod pro- po$itæ controuer$iæ caput erat.

ARTICVLVS II. LONGE ABESSE A RATIONE EAM $ententiam, quæ brutis rationem dat, cùm illa $olo naturæ in$tin- ctu operentur.

EA $ententia, quæ brutis vim rationis attribuit adeò ab$urda e$t, vt ab$urdum videatur in ea coarguenda immorari, quam non modò Philo$ophorum gymna$ia, $ed communis homi- num $en$us explodit, & irridet. Quia tamen non de$uere è recen- tioribus, qui eius patrocinium $u$ceperint, eam paucis refellemus.

Errat ergo in primis quòd receptā hominis definitionē demoli- 2. ratio. Lege fi pl@- cet Vallã li bello de Di@ lecticac. @. tur, neque hominē à bellua e$$entiæ nota di$tinguit: cùm vtrū\’que faciat animal ratione præditum. Non enim refert quòd homini per- fectam rationis vim concedat, belluæ imperfectam: quandoquidem maior eiu$dem rei perfectio, non inducit naturæ di$crimen.

Deinde quia $i belluæ e$$ent participes rationis, liberè & ex dele- 2. ratio. D. Neme$. ctu agerent, quod non ita e$$e tum per $e liquet, alioqui caderet in eas meritum & culpa: tum verò probatur à D. Neme$io in libro de Natura hominis cap. 2. à D. Thoma 2. contra gentes cap. 82. à M. Alberto hoc in libro tract. 3. cap. 2. alijs\’que philo$ophis; quia vide- mus $ingulis belluarum $peciebus peculiarem ine$$e inclinationem, quam $equuntur. Omnes enim vulpes $ubdolæ $unt; omnes araneæ D: hae re D. Bafil. hom. 9. Herm. D. Greg. Nizi. orati. a. de Theol. ingenio$æ & in$idiatrices; omnes grues circun$pectæ; omnes lepo- res pauidi; omnes lupi prædatores; omnes apes indu$triæ; omnes formicæ քuid\,e. Itemq; $ingulæ $pecies exinnata propen$ione certũ habent modū operandi, à quo non deflectunt; ad certa opera, & non alia, $e$e applicant. At in homine multò $ecus euenit: nimirum quia ex liberi arbitrij facultate $uo qui$que $tudio ducitur. Hi ad hanc rē, illi ad aliam a$$ue$cunt; hi hanc, alij artem illam amplectuntur. Vn- de rectè quidam.

<_>aMillia quot capitum viuunt, totidem $tudiorum. a Horati@ @ $ermonum. Satyra 1. b Per$ius S@ tyr. 5.

<_>bMille hominum $pecies, & rerum di$color v$us.

Velle $uum cuique e$t, nec voto viuitur vno.

Pote$t quoq; idem demon$trari ex præ$tãtia rationis, cuius actio 3. ratio. tam circa particularia, quàm vniuer$alia ver$atur, proindeque for- mam à materia independentem, & immortalem requirit.

[res-1446-v_0373_364_t0]LIB. II. CAP. IX. QVAESTIO III. ARTICVLVS III. RESPONSIO AD ARGVMEN- ta primi articuli.

A Duer$ariæ partis rationes nullum habent momentum. Pri- Sol. 1 arg. ma tantùm concluditine$$e belluis vmbram quandam virtu- tis. Nam virtus ijs $olùm conuenit, quæ delectu, & arbitratu $uo agunt. Similiter $ecunda tantùm probat competere eis imita- Sol. 2. tionē rationis, & artis, vt docet Ari$toteles lib. 8. de hi$t. anim. c. 1. Brutis imit@ tio rationis, & artis, non ratio, aut ars conuenit.

Sanè verò $i ex co, quod bruta concinnè, & eleganter opera $ua elaborant, rectè colligeretur ine$$e illis artem, v$um\’que rationis, idē arguere liceret in arboribus, in quibus functiones altricis potentiæ non minús admirationi $unt; quæ ita radices terræ infigunt, ita $ur- gunt, ita ramos explicant; quarum flo$culi $ic erumpūt, $ic viuunt, $ic adole$cunt, vt nihil ad gratiam pulchrius, nihil ad pulchritudinē gratius a$pectui occurrat. Itaque vt arbores naturalium facultatum vi ab$que $en$u; ita brutæ animãtes $en$uum ope, $olo in$tinctu, qui In$tinct9 bru torum ima- go artis. Sol. 3. e$t veluti quædam imago artis, opera $ua exequuntur, & peragũt.

Ad tertiam dicendum, quod belluæ tempe$tatū dent præ$agia, & quædam interdum futura prænuntient; id non ad mētis præ$en- $ionem e$$e referēdum, alioqui acutior illis, quàm nobis, qui ea mi- nùs præ$entimus, ratio ine$$et; $ed nimirum, (vt præter alios aduer- tit D. Thomas 1. par. q. 86. art. 4. & Vdalricus lib. 4. $uæ $ummæ) Lege D. Th. 22. q. 172. art. 1. ad 3. & in di$put. q. de @rophetia ar. 3. ad 19. & in 3. d. 26. q. 1 ar. 1. in $ol. 4. quia mentis exortes cùm $int, neque $en$um intellectus mini$terio occupent, $ed temporũ conditionibus omnino vacent, faciliùs cœli Cur brura mutationes temporũ cœ lique impre$ fiones facili- ùs $entiant. & elementorum influxum, atque aduentitias qualitates per$enti$- cunt. Ac cùm libertate careant, eis nece$$ariò obtemperant, lætan- tur\’que aut contrahuntur pro humorũ nunc $e diffundentium, nnuc colligentium varietate; & affectus, effectus\’que alios $ecundum di- uer$am phanta$iæ apprehen$ionem; hos, verbi gratia, ante $erenita- tem, illos ante pluuiam exhibent. Quos quia in eis per$æpe homi- nes ob$eruarunt: inde iam futuras temporum præ$agiunt mutatio- nes, quas tamen bruta ip$a non præuident. Nec enim, verbi gratia, cùm delphini tranquillo mari vltra $olitum la$ciuiunt, impendent\~e ex qua veniunt parte flatũ præ$entiũt (cùm nulla futurorū cognitio Delphini vt flatum denũ tient. brutis cõpetat) $ed eorũ phãta$ia naturaliũ cau$$arũ impre$sione mo ta talem eis ludum, aut fugam dictat: $imiliter\’q; res habet in cæteris.

Ad quartam dicendum qua$dam e$$e animantes, quæ licet ratio- Sol 4.

ne careant, nobiliorem tamen inter alias phanta$iam $ortitæ $unt, & humanam rationem, atque interdum prudentiam imitantur, & $uo modo docentur, ac docent, non aliquo di$cur$u, $ed internorũ dũ- taxat $en$uum opera, ductu\’que.

Quod verò ad Chry$ippican\~e attinet, D. Ambro. in lib. Hexam. Sol. 5.

loco citato ait canē in eo euētu ingenita $agacitate vim $ibi rationis a$ci$cere, ide$t, humanæ mentis ratiocinationem imitari, vt $uperiùs [res-1446-v_0374_365_t0]IN PHYSIC. ARIST. retulimus, quod D. Tho. Secunda Secundæ. q. 13. art. 2. planiùs edi$$erens, hæc alia\’que id genus referenda cen$et ad inclinationem à diuina arte deriuatam, hoc e$t, ad natural\~e indu$triã, & in$tinctũ.

Quod autem a$$erebat Porphyrius ex Ari$totelis doctrina col- Re$p\=o$io ad arg. Porphy- rij. ligi exi$tima$$e illum bruta ratione pollere, fal$um e$t; ni$i ration\~e $umat pro rationis imitatione, quam $olam brutis quibu$dam Ari- $toteles attribuit tum loco citato de hi$toria animalium, tum 1. Me- taph. cap. 1. Quod item addebat Porphyrius, bruta inter $e collo- qui, & à quibu$dam intelligi, non ita e$t; et$i ita e$$e crediderit qui- dam ex Hebræis doctoribus te$te Abulen$i ad cap. 3. libri terti@ re- gum q. 11. a$$erens eorum voces percallui$$e Salomonem; non in- quam ita res habet, $i loquamur de $ignis ex in$tituto, quæ ad ratio- nem $pectant. Et$i non eamus inficias bruta $ignis vti naturalibus, Brut\,e animā tes vtũtur $i- gnis natura- libus. ad quæ tamen percipienda intelligentiæ vis non requiritur, $ed na- turæ in$tinctus. Vnde Ari$toteles 1. Politicorũ cap. 2. $ermonem, inquit, homo habet $olus omnium animalium; bruta autem voc\~e. Huc v$que enim natura in ijs proce$sit, vt $en$um habeant iucundi & mole$ti, at $ermo tributus nobis e$t, vt damnum, vtilitatem, iu- $tum, & iniu$tum o$tendamus.

Ex $uperiori di$putatione con$tat bruta non ratione, aut di$cur- Epilog9 qu\,e $tionis. $u prædita e$$e, & quodinde con$equens e$t, $olo in$tinctu in fines $uos agi, qui erat huiu$ce controuer$iæ $copus.

QVÆSTIO IIII. QVID NAM SIT BRVTORVM animantium in$tinctus. ARTICVLVS I. DIVERSÆ PHILOSOPHO- rum $ententiæ.

QVONIAM diximus bruta natur\,e in$tinctu in fines $uos Prima opin. Lege Vigue- rium Grana ten$em in $u is in$titutio- nibus Theol. cap. 1. contendere, $equitur vt quid nã eiu$modi in$tinctus $it, videamus. Occurrunt ergo in primis ij, qui putant in- $tinctum brutorum e$$e naturalem quādam impre$sionē à Deo iniectam, non tanquam habitum; $ed per modum actionis, & auxilij cuiu$dā naturalis, quo Deus cũ brutis ad nece$$arias eorum functiones admini$trādas peculiari modo concurrit, non multò $e- cus, ac cū hominib<_>9 cœle$ti afflatu, $upernaturali\’q; ope ad actiones, quæ natur\,e vim excedūt. Huic $imilē in di$simili re $ententiã $ecuti $unt Arabes Philo$ophi, qui corporis animantiũ fabricã, membrorū apparatū, & delineam\~eta admirati, fœtus conformation\~e nõ natur\,e, $ed altioris, ac diuinioris principij manũ e$$e voluerunt. Fauet aut\~e [res-1446-v_0375_366_t0]LIB. II. CAP. IX. QVAESTIO IIII. prædictæ opinioni effatũ illud Peripateticũ, Opus naturæ e$t opus Eius confir- matio. intelligentiæ. Deinde ip$um nomen, in$tinctus, quod ex eo dicitur, quia aliquid aliunde in$tigetur: tum verò maximè brutorum opera, quæ ita ordinatè procedunt, vt artis, non naturæ opera videātur.

Alij cen$ent huiu$modi in$tinctum e$$e qualitatem quandam ab 2. opinio. auctore naturæ phanta$iæ $uperadditam, quæ $it veluti ars naturalis brutorum; immo & typos quo$dam, $iueimagines eis infundi, quæ $int qua$i ideæ efficiendorum operum. His fauere creditur D. Tho- mas in quæ$t. de verit. q. 13. art. 7. ad 7. vbi inquit bruta accipere à principio naturalem æ$timationem ad noxia, $alutaria\’que digno- $cenda, quoniam id propria ve$tigatione a$$equi non poterant. Cā- cellarius etiam Pari$ien$is Ger$onius p. 4. in tractatu de definitioni- Opinio Ges $onij. bus terminorum ad Theologiam pertinentium arbitratur in$tinctũ e$$e inclinationem quandam adiectam naturæ à primæua $ua origi- ne ad finem obtinendum.

Quod verò qualitas illa, & inclinatio brutis in$ideat, videtur pro- bare eorum in operibus moliendis artificium, alacritas, promptitu- do. E$$e autem con$ignatas eorum phanta$iæ ab ortu rerum $peci- es, ex eo o$tenditur, quia multa ab eis fiunt, quæ ab$que innatis $pe- Quo argu- mento videa tur ingenitas e$$e brutis $pecies. ciebus haud quaquā fieri po$$e videntur. Quærimus enim qua noti- De pico Aeli anus lib. 1. c. 45. Plin. lib 10. c. 18. de mu$tela Ari. lib. 9. de bi$t. anim. c. 6. tia, verbigratia, picus cùm primò clauum, cuneumue cauernulæ, in qua nidum habet, adactum videt, herbam mox quærit, qua allata admota\’que $tatim exilit ferrum cum crepitu arboris? Qua item co- gnitione ducitur mu$tela cùm aduer$us $erpentem primò depugna- tura rutam conquirit & deuorat? Certè ni$i picus ignotæ illius her- b\,e, & mu$tela rutæ imaginem habeat; nullo modo eam ve$tigarit, aut inuentam prehenderit.

ATICVLVS II. QVID INPROPOSITA CON- trouer$ia $entiendum $it.

PRopo$ita quæ $tio aliquot a$$ertionibus explicanda e$t. Prima Pri. affertio. $it. Brutis animantibus nequaquam ab ip$o ortu $pecies con- $ignatæ $unt. Hæc probatur ex eo, quia minimè decet bellu- Probatur. as hoc tam præclaro naturæ dono antecellere homini, cuius anima à principio nullius rei imaginem impre$$am habet, $ed e$t veluti ta- bula omnis picturæ adhuc expers, vt docet Ari$toteles lib. 3. de ani- ma cap. 4. tex. 14. Item quia, vt D. Thomas in 2. d. 20. q. 2. art. 2. aduertit, etiam infantibus naturalis in$tinctus conuenit; vnde ma- I u fantiú in $tinctus. millas, inquit, capiunt, alia\’que ip$is conuenientia $olo naturæ ductu operantur. Cùm igitur eorum phanta$ia nullis rerum imaginibus ab auctore naturæ con$ignata $it, $icuti nec intellectus; planè $equitur nullā e$$e nece$sitatē attribuendi congenitas $pecies phanta$ijs bru- torum animantium.

[res-1446-v_0376_367_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Secunda a$$ertio. In$tinctus brutorum nihil e$t aliud, quàm ope- 2. a$$ertio. ratio phāta$iæ determinata ad iudiciū conuenientis, aut incõmodi, determinans\’que appetitum ad fugam, vel pro$ecutionē. Hæc a$$er- tio e$t Philolophorum cõmunis. Ac primum qua ex parte decernit in$tinctũ pertinere ad phanta$iam traditur ab Ari$totele 3. de anima cap. 3. tex. 162. vbi docet id, cuius ductu bruta operantur e$$e ima- ginationem, $eu phanta$iam. Accipimus enim hoc loco phanta$iam pro quolibet $en$u interno: $icuti & iudicium, fu$o vocabulo, pro imitatione quadá iudicij, quod bruta rudi, $implici\’q; actu, citra om- nem c\=opo$itionem & diui$ionē exercent. Deinde probatur tota c\=o- clu$io, quia in$tinctus brutorū dicitur, quod eo in$tigētur, dirigan- Brutorũ in $unctus vnde dicatur. tur\’q; ad aliquid operandū: hoc autē præ$tat phāta$ia obijeiēdo ap- petitui, quid cõueniens aut contrariū $it. Habere autē $e$e in propo- nēdo eo pacto, quo dixim<_>9, quoad determinationē; planū e$t: cū bru torū natura libertatis expers $it, & abs\’q; vllo delectu in actionē ruat.

Porrò oritur pr\,edicta operatio, in qua in$tinctus actualis c\=o$i$tit, Phanta$ia in- $tinctus qua- $i habitualis. ab ip$a potentia phanta$iæ, quæ e$t in$tinctus qua$i habitualis; & cum ea cõcurrit prima cau$sa, n\=o peculiari aliquo attactu; $ed cõ- muni, generali\’que influxu, vt $equenti articulo o$tendemus.

Quærat tamen aliquis $i omnium brutorum phanta$ia in vnam Dobium. $peciem conuenit, vt videtur e$$e cõmunior Philo$ophorū $enten- tia, vnde nam exi$tat in brutis tanta operum varietas, vt apis fauos, araneus telam, bombyx lanam, formica myrmecias, auis nidum, ali- asvè eiu$inodi ædificatiunculas con$truat? Re$pondemus quemad- Solutio. modū hominis cogitatiua, propter coniunctionem cum gradu di$- cur$iu o, eam prærogatiuam obtinet, vt di$currat circa $ingularia, $i- Cogitatiua hominis di$- eurnt circa fingularia. cuti multi magni nominis auctores opinantur; ita phanta$ias bru- torum $pecie differrentium, quia oriuntur à formis diuer$arum $pe- cierum, $ortiri vim tradendi tam varias, & tam di$crepantes regulas operum faciendorum. Ad quod etiam non parum confert tempe- ramentorum diu er$itas, quæ mgna ex parte in hominibus ingenio- rum, propen$ionum\’que di$similitudinem parit.

Cæterùm illud e$t animaduertendū, $icuti homines nullũ intelli- gendi actum eliciunt, quin priùs $pecies è $en$u hauriant; ita neque bruta quicquā apprehendere, aut in$tinctu iudicare, quin priùs $pe- cies à rebus mutuentur; $iquidem omnis cognitio ab $pecie oritur. Ita vero hirundo, exēpli gratia, hunc in modũ ad opus conficiendũ procedit. Intuetur lutū; deinde exintuitu imaginē illius admittitin phanta$iam, tum æ$timat cõueniens id prehendere, & deferre ver $us hunc, aut illum locum; $ubinde, præhabito etiam qualieun\’que iu- cicio lutū certo modo componit; tur$um\’que aliud $imiliter ad eũ- dēlocũ cõfert, $io\’que paulatim nidū fingit. Atq; ex hoc pgre$su in- telligi pote$t hir ũ din \~e necinnatā $pecie requirere, nec $ine $pecie in Bruta nec in- natas $pecies requirũt, nec $ine $pecieb9 operantur. opere ver$ari. Adde etiã nec illi nece$$ariũ e$$e aliquod futuri operis exēplar ab initio impre$sū. Nec enim oportet, vt prius quam nidum [res-1446-v_0377_368_t0]LIB. II. CAP. IX. QVAESTIO IIII. con$iciat, quo pacto totus nidus efformandus $it, apud $e $tatuat, $ed vt dum $ingulas luti particulas applicat, phanta$ia ei $igillatim dictet, vt vnam alteri $ic annectat.

ARTICVLVS III. REFVTANTVR ADVERSARIORVM opiniones, eorum\’que argumenta.

EX dictis etiam non erit difficile eos coarguere, qui, vt initio quæ$tionis retulimus, putauere brutorum in$tinctū e$$e $pe- cialem motionem, qua cum ijs Deus ad opera conficienda cõ- currit. Sufficit enim illis generalis concur$us, quem omnibus rebus ad obeundas actiones naturæ $uæ congruentes prima cau$$a exhi- bet. Qui etiam $at e$t, vt virtus formatrix $emini indita animalium niembra delineet & componat: quidquid Arabes Philo$ophi opinē- tur. Neque his officit quòd opus naturæ, intelligentiæ opus nun- cupatur. Id enim nihil aliud $ignificat, quàm res naturales ex præ- Opus natu- r\,e, opus intel ligenti\,e, quis $en$us. notione, & directione primæ cau$$æ per virtutem & inclinationem ab ea datam in actiones & fines $uos tendere, vt $uprà expo$uimus. Nec item bruta in$tinctu moueri dicūtur, quòd $peciali actione in- $tigentur ab auctore naturæ; $ed quia cùm citra libertatem, & dele- ctum agant, non tam $e ip$a agere, quàm agi cen$entur, vt ait D. Da- ma$cenus lib. 2. Fid. orth. cap. 27. Quod verò tam gnauiter, & pr\=o- ptè opera $ua moliuntur, non probat $uperadditam eorum phanta- $ræ operatricem aliquam facultatem: id enim præ$tare per $e queũt plianta$ia, & appetitus, cum naturali primarum qualitatum tempe- ramento, cæteris\’que eiu$modi accidentibus, quibus $ingulæ rerum $pecies à natura exornantur.

Cum autem quæritur qua notitia Picus, verbi gratia, quærat pri- De pico aue. mo herbam ad ferrum excutiendum: occurrendum e$t non moueri illum ab imagine herbæ, quam antea nullo $en$u perceperat; $ed à iudicio phanta$iæ volatū præcipientis; licet ip$e nec volatus $ui ha- bitudinem ad reperiendam herbam, aut herbam ip$am locumvè, in quo $it præcogno$cat. Tunc verò vbi herbam offendit natura ip$a determinari ad iudicandum e$$e eam $ibi conuenientem, $ic\’que ip$ā decerpere & in nidum comportare, præcurrente $emper ad eiu$mo- di actiones naturali phanta$iæ dictamine.

Dubitarit po$tremo qui$piam $i brutæ animantes tam admirabi- Lege D. Th. 1. p. q. 78. art. 4. Scot. in 4. d. 43. q. 2. lia opera naturæ in$tinctu perficiunt, cur non eodem quoque pro- portionem mediorum ad finem cogno$cant? Cui re$pondemus ad Cur bruta di cantur n\=o co gno$cere {pro}- portione me diorum ad fi nem. cogno$cendam proportionem vnius ad alterum requiri vim collati- uam, quæ vnum cum altero conferat; quod cùm altioris negotij $it, quàm vt à brutis præ$tari queat (illa enim vt neque cõponunt, neq; [res-1446-v_0378_369_t0]IN PHYSIC. ARIS. diuidunt, ita neque vnum alteri comparant) con$equens e$t, vt bru- ta habitudinem mediorum ad finem non percipiant.

QVÆSTIO V. QVID SIT MONSTRVM, ET quibus modis accidat. ARTICVLVS I. EXPLICATVR MONSTRI definitio.

ANTE QV AM di$quiramus vtrum natura mon- $trum intendat, explicandum occurrit quid nã $it mon$trum, & quo pacto generetur. Quid igitur mon$trum $it, variè $olet à Philo$ophis explicari. Nobis placet vulgata illa definitio. Mon$trū e$t Definitlo mon$tri. naturalis effectus à recta, & $olita $ecundum $pe- pciē di$po$itione degenerās. Dicitur, naturalis ef- fectus, quia licet, te$te Ari$totele hoc in libro cap. 8. tex. 82. etiam in rebus artefactis, cùm ab artis regula deci$cunt, mon$tra interdum vifantur; ea tamen non propriè, $ed $ecundū analogiã ad res Phy$i- cas, mon$tra appellari con$ueuerunt. Dicitur, à recta di$po$itione degenerans, quia nemo ritè mon$trum nuncuparit, ni$i id, in quo error intercidit, ide$t, deflexio aliqua ab ordine, ac lege, quam natu- ræ operibus præ$cribit finis, propter quem natura ip$a operatur.

Additur, Solita, quia, vt quibu$dam videtur, quod iam in v$u fre- quenti ver$atur, mon$trum non e$t: videlicet natura cum inueterata iam inolita\’que con$uetudine con$pirante. Qua de cau$$a Pygmæi, Pygm\,ei. quorum tota cohors pede non e$t altior vno, non fimpliciter mon- $tra dicendi erunt, quia $pectata eorum hominum, ($i tamen homi- nes $unt) formatrice virtute, & illius $oli, cœli\’que ingenio, non iã ex accidente eiu$modi partus eueniunt. Quod item cen$endum erit de quibu$dam gigantum familijs, quarum faciunt mentionem diui- Gigantes. næ literæ; Item de ijs hominibus, qui referente D. Augu$tino 16. de ciuitate Dei capite octauo, $ingula crura in pedibus habent, nec poplitem flectunt, quos $ciopodas, ide$t, vmbripedes vocant, quòd Sciopodes. De $ciop. etiam plimi9 lib. 7. c. 2. per æ$tũ in terra iacentes re$upini vmbra pedum $e protegant. It\~e\’q; de alijs, qui tam in$igniter auriti $unt, vt eis ad pedes aures defluant, atque in alterutrã decubent, vt refert Boemus lib. 2. de moribus gē- tium, c. 8. Magis tamen Philo$ophicum videtur, etiam quæ huiu$- modi $unt, in mon$tris numerare. Quare particulam illam, Solita, [res-1446-v_0379_370_t0]LIB. II. CAP. IX. QVAESTIO V. $ic interpretandam credimus, vt mon$trum dicatur effectus dege- nerans à di$po$itione $olita, ide$t, ordinaria $ecundum $peciem, $iue re$pectu huius cau$$æ proximæ per accidens ita eueniat, $iue non.

Adijcitur po$tremo, $ecundum $peciem, quia quælibet $pecies certam vendicat di$po$itionem, vt quælibet $pecies animalium cer- tam membrorum $tructuram, & partium lineamenta. Ab hac ergo di$po$itione cùm fœtus degenerat, ide$t, in$igni aliquo vitio, aut er- rore deflectit, mon$trum e$t. Siue deerret ex parte, vt puer, qui ca- Puer capits arietino. pite arietino, aut bubulo; vitulus, qui capite humano; ouis, quæ Vitulus capi te humano. bubulo nati dicuntur, referente Ari$totele libro 4. de generat. ani- malium cap. 3. vt etiam Arima$pi, qui vnum oculum in fronte ge- Ouis bubu- lo. runt; & qui $ine ceruicibus oculos habent in humeris; & qui caninis capitibus pro voce latratum edunt. De quibus Plinius lib. 7. Natu- Homines ca nino capite. ralis hi$t. c. 4. Siue deerret ex toto, cùm videlicet fœtus in alteri9 animantis effigiē, & formã pror$us declinat, vt $i bos agnum pariat; quod paulò ante Hiero$olymæ euer$ionem prodigij loco accidi$$e $cribit Nycephorus hi$tor. Eccle$. lib. 3. cap. 4. & Io$ephus lib. 7. Bos agnum partu edidit. de bello ludaico cap. 12.

ARTICVLVS II. DIVERSI MODI, ET RATIO- nes, quibus mon$tra accidunt.

POrro autem quot modis contingant mon$tra, & quæ eorum cau$$\,e $int explicat, præter alios, Ari$toteles lib. 4. de gener. animalium cap. 4. & 8. Plutarchus lib. 5. deplacitis Philo$o- phorum cap. 8. Galenus de hi$toria Philo$ophica cap. 113. Magnus Pic. Mir. 1. de Exam. c. 6. Boem9 lib. 2. de mor. g\~et. Ambro$i us Pareus de mon$tris & {pro}digijs lib. Albertus hoc in libro tract. 3. cap. 3. Sciendum e$t igitur cùm ani- mal vnum ab alio gignitur, quinque poti$simùm, quod ad rem præ- $entem attinet, in generatione concurrere. Primum e$t virtus for- matrix $emini inhærens, quæ more opificis totum corpus membra- tim delineat, & effingit. Secundum e$t materia ip$a, ex qua fœtus coale$cit. Tertium, fœtus receptaculum. Quartum, primarum qua- litatum, quæ $en$u percipiuntur, caloris inquam, frigoris, $iccitatis, humoris complexio, è quarum temperatura animantium $alus, in- tegritas\’que dependet. Quintum, id quod extrin$ecùs rem attingit; vt regionis $alubritas, vel inclementia, $y derum influxus, aliaque eiu$modi.

His ita po$itis, $olet in primis mon$trum accidere ob formatricis, Prima mon- $tri cau$$a. $eu $eminariæ virtutis ruditatem, & hebetudinem, quæ dum fingē- do in$i$tit fœtui, totum opificium exactè elaborare, & articulatim, ac di$tinctè exprimere nequit. Quo fit vt interdum partes corporis confu$æ, & indi$cretæ, atque ad munia ob eunda inutiles prodeant: [res-1446-v_0380_371_t0]IN PHYSIC. ARIS. nonnunquam etiam deterioris $peciei formam induant; eoque pa- cto homines arietini capitis effigie aliquando enati dicuntur, referē- te, vt $upra citauimus, Ari$totele lib. 4. de generatione animal. c. 3. Natura enim cùm perfectam expolitionem a$$equi non pote$t, in feriori gradu contenta $ub$i$tit. Nonnunquam etiam ob defectum formatricis, membra non $uoloco ponuntur. Quomodo iecur la- tere $ini$tro, lien dextro contineri vi$us e$t. Aliquādo Hermaphro- Habentes ie cur latere $i- ni$tro, lien\~e dextro. Androgyni. diti, $eu Androgyni na$cuntur, $i nimirum formatrix facultas pari- bus ad vtrunque $exum effingendum viribus in materiam incum- bat. De quibus Ari$toteles 4. cap. libri proximè citati. Quod por- tentum non $olùm hominibus, $ed & quadrupedum generi accidit, vt narrat Plinius lib. 11. cap. 49. et$i id Neronis principatu primũ eueni$$e arbitretur. Ob$eruat autem Magnus Albertus mon$trife- ras figuras rariùs apparere in partib<_>9 cordi & iecori vicinis, eo quod virtus mēbrorum delineatrix vegetior ibi $it, circa remotiora verò $egniùs operetur.

Deinde vitio materiæ trifariam obueniunt mon$tra. Primùm ob Secunda mo $tri cau$$a, qu\,e triparti- ta e$t. multiplicem & promi$cuam $eminum diuer$æ $peciei confu$ionē: vbi etiam variæ virtutes formatrices $einuicem obturbant. Eo\’que modo, externis lineamentis $emihomines, & $emibe$tiæ aliquando nati $unt. Vnde in mari plera\’que mon$trifera reperiuntur, vt ait Plinius lib. 9. hi$tor. naturalis cap. 2. videlicet perplexis, & in $e- met aliter, atq; aliter nunc flatu, nunc fluctu conuolutis $eminibus atque principijs; $icque noui aliquid $emper pariente natura. Idē\’q; in Africa euenit aggregãtibus $e feris ad paucos amnes inopia aqua- rum. Secundò, propter materiæ penuriam producuntur homines membris defecti, vt monoculi, vnipedes, quaternis tantùm digitis, Monoculi. Vnipedes, Quaternis di gitis. Pumiliontes Homo ma- gnitu dine p- dicis. Gigantes. & interdum nani, coactæ\’que breuitatis homūculi; qualem affirmat Nycephorus 12. Eccle$ia$t. hi$toriæ c. 37. fui$$e in A Egypto quen- dam, qui ad perdicis duntaxat magnitudinem creuit. Item ob exu- perantiam materiæ euadunt interdum homines ad gigant\,eam va$ti- tatem. Talis ille erat, cuius $e molarem dentem vidi$$e narrat D. Au- gu$tinus cap. 9. libri 15. de ciuitate Dei, qui, inquit, dens $i in no- $trorum dentium inodulos minutatim concideretur, centum nobis videretur facere potui$$e.

Tertiò, ex parte receptaculi, quo fœtus continetur, datur mon- Tertia cau$a. $tro$o partui occa$io: cùm, verbi gratia, vna materia, quæ ab altera loci diuer$itate abiungi & ad geminum $œtum cõformari cœperat, po$tea ob angu$tias, aliudvè loci incommodum, maiori, $iue minori ex parte confunditur. Atque hoc modo $ortiuntur interdum fœtus plura membra, quam naturæ cur$us po$tulet. Sic te$tatur D. Au- gu$tinus cap. 8. lib. 16. proximè citati operis natum $ua memoria Mon$trũ $u- perioribus membris du plex, inferio- rib9 $implex. fui$$e quendam $uperioribus membris duplicem, inferioribus $im- plic\~e: ide$t, cui erant duo capita, duo pectora, quatuor manus, vē- ter vnus, & pedes duo $icut vni homini.

[res-1446-v_0381_372_t0]LIB. II. CAP. IX. QVAE STIO V.

Quartò, primarum qualitatũ a$symetria interdum naturæ obli- Quarta cau- $a. quitates inducit, quatenus in cau$a e$t, vt facultates munia $ua incõ- gruè admini$trent; $ic\’que cotdis calor intempe$tiuè, atque vltra modum æ$tuans, & terre$trium partium qua$i fumum excrementi- tium eleuans in$antibus in vtero barbam effundit, quod ætate no- Infans bar- batus. Pueri cane$- centes. $tra in Lu$itania accidi$$e con$tat. Alij quoque deficiente calore, & abundante humido, in pueritia cane$cunt. Quorum meminit Pli- nius, lib. 7. cap. 2.

Quintò, Inuehit mon$tro$as, & deformes $pecies regionis cir- Quinta cau- $a. cunfu$i\’que aeris affectio, & cõ$titutio: vnicui\’que enim patria qua$i par\~es e$t, non minimã $ibi in educendo, & efformando fætu partem vendicans, cùm ei $uas etiam qualitates impertiat, nunc quid\~e pro- pitias, nũc aduer$arias, & deformitatis effectrices. Vnde in Aegypto ob regionis naturã, frequentius, quàm apud nos mo$tro$i homines In Aegypto cur frequen- ter mõ$tro$i partus. oriuntur. Idem a$$erendũ e$t de cœle$tium corporum influxu, $y- derũ\’que afflatu, qui, $icut animalium generationi plurimùm ob$er- uit, ita & partus multi formiter afficit, ac vitiat. Quo $pectat illud Ptolemæi in c\~etiloquio, terre$tres vultus vultibus cœle$tibus $ub- ijciuntur. Quia verò interdum ea dominantur $ydera, quæ hominũ generationi maximè fauent, contingit aliquando ($i credimus Mag- no Alberto in $uis Mineralibus, & landuno hoc in libro quæ$t. 24.) vt brut\,e animantes per id tempus genitæ, imo & lapides, qui tunc concre$cunt, hominis effigiem ex parte imitentur, videlicet cœli a$pectu humanæ figuræ expre$sionem, quantum pote$t, affectante.

Superioribus mon$tri cau$sis addenda e$t etiam vis imaginandi Parentũima- ginatio. parentum, quæ nonnunquam facultatem formatricem ab $copo $uo aberrare facit, & ab$urdas, ac peregrinas formas, quas concipit, fæ- tui imprimit. Sie narrat Auic\~ena 5. de animalibus libro, gallinam, quæ, dum ouis incubaret, milui a$pectu perterrita fuit, pullos ex- clu$i$$e miluino capite. E$t\’que celebre exemplum in diuinis literis Gene$eos 30. qua ratione Iacob prouenerunt fœtus gregum macu- lo$i. Lege Galenum libro de Theriaca ad Pi$onem cap. 14. Ferneliũ. 7. Phy$iologiæ cap. 12. Leuinum lib. 4. de occultis naturæ miraculis cap. 7. & cap. 19. libri primi. E$t autem quæ$tio perob$cura, quonam pacto imagnatio hos, alios\’que his $imiles effectus edat, quam per- $equi non e$t huius loci.

Nec verò quis putet omnes nos mon$trorum cau$as recen$ui$$e. Non enim omnes, $ed præcipuas, & frequentiores collegimus. E$$e Multò plure9 e$$e mon$tro rum cau$as. aut\~e multò plures ex eo cõiectari licet, quòd mõ$tra peccata $unt, $eu vitia à naturæ lege deflect\~etia: infinitis aut\~e modis à recto aber- rare contingit. Vbi illud etiã aduertendũ e$t, nonnunquã in vnum, idem\’que mon$trũ multas cau$as ex ijs, quas retulimus, pariter con- uenire. Pote$t enim v.g. homo duplicatis m\~ebris generari & {pro}pter abundantiã materiæ, & ob peruer$itat\~e matricis, quæ, natura gemel- los parante, tunicas fœtum obuoluentes di$traxit, & di$rupit.

[res-1446-v_0382_373_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS III. ALIQVOT DVBIORVM enodatio.

PLenioris doctrinæ gratia dubia quædã explicanda $unt. Pri- 1. dub. mum e$t, vtrũ fieri po$sit, vt ex humana, & belluina $pecie homines na$cantur. Re$pondendum primò videtur, non po$- $e: quiai$tiusmo di effecta $equuntur deteriorem partem $uæ cau$æ. Hanc tamen doctrinam experientia non omnino comprobat; $i ve- rum e$t, quod iam contigi$$e, fui$$e\’que ob$eruatum, nonnulli refe- runt, nimirum ex congre$$u hominis, & belluæ veros omnino ho- mines aliquandonatos. Quod $i ita habet, ad rationem adductã di- cendum e$t, fieri po$$e vt cau$a partialis nobilior ita efficacitate $ua præualeat $upra minùs nobilem, vt trahat effect um ad $uam $peci\~e; nec in eo euentu oportere effectum $equi deteriorem partem cau$æ; $ed quando par e$t vtriusque vis, & concur$us, aut deterior etiam vincit. Ordinariè tamen, & vt plurimùm exi$timandum non e$t, ea mon$tra, quæ $emihomines, & $emibe$tiæ dicuntur, aut homines e$$e, cùm non con$tet prodij$$e ex permi$tione humani $eminis; nec videatur, $altem vt plurimùm, ea permi$tio ad id $ufficere; aut par- tim belluas e$$e, partim homines, (cùm impo$sibile $it duas naturas completas in vnam $peciem coale$cere:) $ed re vera e$$e bruta alicu- ius certæ $peciei; licet effigie vtrãque naturam imitentur. Vnde in- telliges Faunos & Satyros ab Ethnicis pro dijs habitos, qui huma- Faunos & Sa tyros fui$$e dœmones a$ $umptis cor poribus. nam edebant vocem, & humani, caprini\’q; corporis lineamenta præ $e ferebant, dœmonas fui$$e fictitijs corporibus indutos: cùm effi- gies probaret eos non e$$e homines; $ermo non e$$e belluas. Quan- quam de illo, qui D. Antonio in eremo apparuit, nihil $imile decer- nat D. Hieronymus in eiu$dem Antonij vita, nec $ententiam $uam $atis aperiat.

Secundum e$t, vtrum animal, quod $implicia membra, gemina- 2. dub. Re$pon$. De hacre Capreol9 in 2. d. Ij. q 1. ar. 3. ta habet, vt duo capita, vnum animal $it, an plura. Re$pondet Ari- $toteles quarto capite lib. 4. de generatione animalium iudican dum id e$$e, ac di$cernendum ex vitæ principio, ide$t, ex corde; è quo animalia vitæ principium au$picantur: ita nimirum, vt quod vnum cor habuerit, vnum animal cen$endum $it: quod duo, id pro duo- bus haberi debeat. Nece$$e e$t enim po$ito ab initio generationis duplici vitæ fonte, duplicem quoq; animã dari. Qua de re lege eti- am Henricum Gandauen$em quodlibeto $exto quæ$tione decima quarta.

[res-1446-v_0383_374_t0]LIB. II. CAP. IX. QVAESTIO V.

Tertium e$t. Vtrũ Gigantes ab$olutè mon$tra habendi $int. Ori- 3. dnb. tur veròratio dubitandi ex eo, quia nequaquã putandum e$t Ada- mũ fui$$e mon$trum; vt qui à Deo ornatus fuerit omnibus naturæ donis, quorum vnum e$t decens, & neque contracta, neque nimiũ profu$a magnitudo corporis: & tamen eum Gigantem fui$$e te$tari videtur $acræ paginæ auctoritas Io$ue 14. illis verbis, Adam maxi- mus ibi inter Eneacim (ide$t Gigantes) $itus e$t. Re$põdemus Ada- Re$pons. Adamum no fui$$e gigan- tem. mum non fui$$e Gigantem, vt probat, cæteris omi$sis, ratio à nobis propo$ita: quãquam $ecus arbitrentur Ioannes Lucidus lib. 1. de emendatione temporum cap. 4. & Mo$es Barcephas in libro de pa- radi$o. Loco autem citato ex lib. Io$ue vocabulum illud, Adam, vt pleri\’que interpretes annotarunt, non de$ignat primum humani ge- neris parentem; $ed e$t commune nomen idem valens, atque apud Lations vox, homo, vt $it $en$us collocatum illic fui$$e qu\~edam no- mine Arbã, homin\~e inter Eneacinos maximum. Alij etiam eũ locũ de primo parente intelligentes, $uperlatiu um, maximus, non ad- molem corporeã referunt; $ed ad maximam, $ingularem \’que dignita- tem, qua primus parens inter omnes homines excelluit tãquam ca- put, & or igo totius generis humani.

Quartum e$t. Vtrum re vera mon$tra nõnũquam ex corporum 4. dub. cœle$tium in$luxu proueniant. Nam quòd minimè ita res habeat, & quod oriantur duntax at motibus in ordinatis inferioris materiæ dum cœle$tis di$ciplinæ legibus non ob$equitur, cõtendit $ingularis ingenij Philo$ophus Picus Mirandula libro tertio contra A$trolo- Re$pon$le Mirand ul\,e. gos cap. 21. Cúm enim, inquit ille, cœli opus ex omnium luminũ con$piratione di$$ultet, ita tota illa $uperior $emper t\~eperatur har- monia, vt $icut in ip$a omnia con$onant; ita per eam nihil di$$onet vnquam in inferiori mundo; in quo quoties incõcinnum, a$perum, di$cors auditur, ad tactum cœli ne referatur; $ed ad quatuor i$tas chordas citharæ $ublunaris, quæ de inordinata materia, impura\’q; contactæ cœle$ti plectro ad numerum illas $emper, concordiam\’que mouendo contumaces interdum inueniuntur. Hæc ille concinnè magis, quàm efficaciter. Enim verò quantumlibet cœle$tium cor- porum motus or dinati $int: id tamen non impedit quominùs a$tra Vera explica tio. $ecundum diuer$os intuitus, interdum ad hæc, autilla mon$tra ge- neranda $ublunares cau$$as promoueant: quemadmodum & quo- rundam $y derum congre$$us, exortusvè tempe$tates maximas, & interdum inundationes excitare experientia demon$trat.

QVÆSTIO VI. VTRVM NATVRA INTEN- dat mon$trum. [res-1446-v_0384_375_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS I. CONTROVERSIÆ EXPLICATIO.

VT propo$itam quæ$tionem expediamus duo prænotan- da$unt. Primum e$t, Cùm mõ$trum $it vitium naturæ ob aliquod impedimentũ à fine $uo deficientis; quoties mõ- $tro$um aliquid prodit, vt equus biceps, ad hunc effectũ con$luit tum cau$$a impedita, tum impediens. Impedita, vt Buce- Ad mon$trũ cõcurrit cau $a impedita, & impedi\~es. phalus, qui alium equum $ibi $imilem, atque adeò vno capite præ- ditum generare nititur. Impediens, vt exuberantia materiæ, quæ in cau$$a e$t, vt equus genitus præter naturæ ordinem duplex caput $ortiatur.

Secundum $it, In bicipiti equo (quod de cæteris mõ$tris pari mo- do intellige) triaf $pectari po$$unt: videlicet ip$a natura equina; ca- put alterum redundans, quod proximum deformitatis fundamen- tum e$t; item\’que obliquitas ip$a, $eu deformitas, quæ mon$tri no- mine formaliter $ignificatur.

His po$itis $it prima conclu$io. Cau$$a impedita per $e $umpta 1. conclu. non tendit in mon$trum, neque quoad deformitatem, neque quo- ad proximũ deformitatis fundam\~etum. Hæc probatur, quia cau$- Probatio. $a impedita, $i per $e $pectetur, nititur producere effectum $ibi $i- milem $ine errore, ac vitio; $icuti & artifex ex $e quid\~e conatur ef- fingere artefactũ, quale ip$e interiùs efformat, & proponit, quod\’q; à regula $uæ artis non deficiat: at mon$trum di$simile quiddã e$t, & obliquum, ac læ$um, vt docet Ari$toteles 4. de generatione animal. cap. 3. Præterea quia cùm mon$trum generatur dicitur cau$$a im- pedita à $uo fine deflectere, ip$um\’que mon$trum re$pectu ciu$dem cau$$æ fortuitò euenire cen$etur; quod non ita e$$et, $i cau$$a impe- pedita mon$trum intenderet.

Secunda conclu$io. Si cau$$a impedita vnà cum impediente acci- 2. concl. piatur, dici pote$t in mon$trum, quoad de$ormitatis fundamentũ, & ex con$equenti quoad deformitatem ip$am tendere. Hæc $uade- tur, quia licet parentes equi, verbi cau$$a, mon$tro$i ex $e intendãt tantam duntaxat materiam futuro fœtui impendere, quantam con- grua illius generatio depo$cat, proinde\’que nõ ni$i perfectum equũ gignere in$tituant; ex hypothe$i tamen quod vberiorem materiam ita $uppeditarint, vt ex illa equum gemino capite oriri oporteat; inficiandum non e$t hoc in euentu int\~edi ab ijs cau$sis in vnũ coeũ- tibus bicipitem equum. Id quod etiam huncin modum confirmare licet. Naturam intendere aliquem effectum non e$t aliud, quàm in Quid $it na- turam inten- dere aliqu\~e effectum. illius effectionem inclinare, & propendere; $ed natura impedita p- ut videlicet vtrãque cau$$am tam impeditã, quàm impedient\~e có- prehendit, inclinatur, & propendet ad effectionem mon$tri: ergo intendit illud. Probatur a$$umptio, quia vnaquæque cau$$a ad illũ [res-1446-v_0385_376_t0]LIB. II. CAP. IX. QV AESTIO VI. effectum inclinatur, cuius per $e vim effectricem habet; at natura impedita, $eu cau$$a impediens $imul cũ ea, quæ impeditur, & om- nibus circun$tantijs concurrentibus habent per$e vim effectricem mon$tri, cùm illud ex ip$arum coniunctione nece$$ario $equatur. Ergo & cæt. Rur$us idem ex eo corroboratur; quia Deus, vti mox dicemus, intendit mon$tra; non intendit autem illa per $e immedia- tè, $ed per cau$$as $ecundas, quæ ad id concurrunt; hæ autem $unt cau$$a impediens; & impedita.

Iccirco autem non diximus mon$trum à $ola impediente cau$$a intendi; $ed ab vtraque $imul, quiaplerũque cau$$a impediens, mõ- Cur mõ$tr@ dicatur in- t\~edi $imul ã cau$$a impe- diente & im@ pedita. $trum non edit, ni$i cau$$a etiam impedita ad ip$um proximum de- formitatis fundamentum efficienter concurrente. Atque ita nõ rite, ac $impliciter $ola cau$$a impediens dicetur in mon$trum ferri, cùm illud producere per $e $ola non po$sit. Quod in exemplo adducto videre e$t. Nam\’que materiæ redundantia ita geminum caputequo affingit, vt eam parentes ip$i efficienter $uppedit\~et. Iidem\’que pro- inde ad generationem $uperflui capitis effectiuè concurrãt. Hoc au- tem philo$ophorum complures $ignificant dum aiunt cau$sam im- peditam non quidem primaria; $ed $ecundaria intentione in mon- $trum ferri; quia videlicet cau$$a impedita ex $e à mon$tro ab hor- ret, ac refugit: prout tamen cum impediente iungitur primario in- $tituto cedens ad generationem mon$tri $uccumbit. Vnde Ari$to- teles 4. libro de generat. animal. c. 4. mon$tra appellat παεμβάστς. ide$t, naturæ excur$us, & qua$i digre$siones: proptereaquod na- tura prædicto modo ad gignenda mon$tra digrediatur, $ic\’que in ea tendat. Neque hæc eleuant peruulgatum illud naturæ encomium, quo natura dicitur nihil temerè, aut in ordinatè agere. Id enim ve- Qu\=o pacto hatura nihil temerè, aut in compo$$ @ té agit.

rum e$t, cùm nullo impedim\~eto à primario $uo in$tituto auertitur, nec aliunde eius actio interpellatur. ARTICVLVS II. MONSTRA NON EVENIRE PRÆ- ter intentionem primæ cau$$æ.

CA Eterùm quidquid de particularibus cau$sis dicatur, con$tat Iege D. Au- gu$t. lib. 83. qu\,e$t. q. 24. D. Th. 30 cõ tragent.cap. 3. & 1. p. q. 103 art. 7. D. Bon. in 2. d. 37. q. 2. n. 32. Kich. ibid\~e q. 2. circa 4. @rincipale. neque mon$trum, neque aliud quippiam fortuitò, aut ca$u euenire re$pectu Dei, qui rerum omnium euentus & proui- dentia $ua præuenit, & $api\~etia di$ponit. Intendit igitur Deus mõ- Quo pacto Deus mon- $trũ inten- dat. $trum, $i $pectetur prout cum cau$$a impedita, & impediente $imul concurrit; atque ita voluntate ab$oluta, & efficaci: intendit verò nõ mon$trum; $ed animal perfectum, qua ex parte ad cau$$am impedi- tam præcisè $umptam concur$um dirigit, proindeque volũtate cõ- Non fru$tr@ tur Deus $uo fine. ditionata, vt vocant. Vnde putandũ non e$t $uo fine fru$trari Deũ, [res-1446-v_0386_377_t0]IN PHYSIC. ARIS. cùm non omnium particularium cau$$arum $ines ab$olutè velit; $ed ad earum $e$e naturas, & captum, modum\’que accommodans, alias ad finem, vti decreuit, promoueat; alias pro ip$arum imbecillitate à fine aberrare $inat. A fine, inquam particulari, nõ à communi; nec Hac de re D. Tho. 1. p. q. 22. art. 4. & deuerit. q. @. art. 3. ab vniuer$alis prouidentiæ ordine, quo omnia comprehenduntur, eo pacto, quo lineæ à centro ductæ, circunferentiæ ambitu conti- nentur. Quo fit vt (quod Boetius libro 4. de con$olatione pro$a 6. admonet) $i quidpiam à præ$cripto $ibi ordine di$ce$$erit, in alium relabatur; $icuti linea $i in hoc peripheriæ punctum non incidit, in aliud nece$$ariò incurrit.

Vult autem Deus mon$tra in mundo e$$e, tum ob alias cau$$as, de Cur Deus mon$tra in mundo e$$e velit. In expo$itio ne liter\,e Ma- gi$tri. quibus D. Bonauentura in 1. d. 45. & Diony$ius Carth. in libro de venu$tate mundi cap. 9. tum vt D. Augu$tinus lib. 16. de ciuitate Dei cap. 8. inquit, propter vniuer$i pulchritudinem: vt nimirum hoc $pectabilis mundi theatrum, non elegantium duntaxat; $ed deformium quoq; velut imaginum varietate exornetur. Ete- nim ea etiam, quæfœda $unt, ad vniuer$itatis decorem, & elegantiam faciunt, eo modo, quo gratiam lucis cõmendat ob$curitas noctis; & vmbræ, atri\’q; colores picturæ augent venu$tatem; dum eminentiora quæq; di$tinguunt; & differ\~etia colorũ, alterna vice $e$e excitante, oppo$ita iuxta $e po$ita clari- ùs eluce$cunt. (..)

FINIS SEC VNDI LIBRI. [res-1446-v_0387_378_t0] IN TER TIVM LIB. PHYSI CORVM ARISTOTELIS. PRO OE MIVM.

POSTQVAM ARISTOTELES duobus libris $uperioribus de princi- pijs, cau$is\’q; rerum naturalium vniuer- sè di$$eruit; accedit nunc ad earum affe- ctiones per$crutandas. Atque in primis Motus con- $ideratio quã ti$it mom\~e- ti in Philo- $ophia. de motu agere in$tituit, cuius con$ide- ratio præcipui momenti in philo$ophia e$t. Primùm, quia partes contemplatri- cis philo$ophiæ per diuersã ab$tractio- nem à motu inter $e di$ting uuntur, vt in proœmio huiu$ce operis di$$eruim<_>9. Secundò quia rebus omnibus naturalibus, vt vita quædam motus ine$t. Sicut enim docente Platone 10. de legibus, ea viuunt, quæ motionis principium intra $e continent, $eque ip$a mouere dicun- tur: ita quæ motum vtcũque $ubeunt, vitam quodammodo partici- pant. Tertiò, quia forma, & materia, de quibus Ari$toteles partim in 1. partim in 2. libro egit, motu inue$tigatæ, ac deprehen$æ $unt, adeò\’que motus notitia cum naturæ cognitione copulata e$t, vt hæc citra illius opem obtinerinequeat. Quartò, quia cõtemplatio mo- tus ad latentes, abditas\’que naturalium effectorum cau$as, & ip$arũ cau$arum vim, $peciem, gradum, & perfectionem videndam magna ex parte viã demon$trat. Quintò, quia ex motu progre$$a e$t Phi- lo$ophia ad inue$tigation\~e tum earũ mentium, quæ cœle$tes $phæ- ras circunuoluunt, tum etiam $upremæ cau$æ, ide$t, Dei, in quem, vt in omnium rerum fontem, ac principium motum omnem de$ine- re nece$$e e$t. Ob has ergo rationes præcipuo $tudio incumbit Ari- $toteles in tractationem motus. Cæterùm quia is cõtinuum quid- dam e$t, quod in partes diuiduas infinitè $ecari pote$t, nec $ine infi- niti notione perfectè intelligitur; iccirco po$t explication\~e motus acturum $e de infinito pollicetur. Quod & accuratè præ$tat, & cum aliarũ artium emolum\~e to: $iquidem Geometria, A$tronomia, Co$- mographia, Geographia, & quæcunque circa mundi machinam occupantur, à Phy$iologia po$tulant, vt infinitam molem reijciat; quia pingunt, de$cribunt\’que vniuer$um permen$um, & finitũ. E$t Libti di$tri. butio. itaq; bipartita huius libri di$tributio. In priori parte quid $it motus, & in quo in$ideat, explicatur: in po$teriori de infinito di$$eritur.

[res-1446-v_0388_379_t0]IN PHYSIC. ARIS. _ARISTOTELIS_ _Phy$icorum_ LIBER TERTIVS. _CAPVT. I._

CCm autem natura mo tionis, mutationisque principiũ _Text. 1._ $it, & doctrinã de natura tradere in$tituerimus, igno- randum haud quaquã e$t quid nam $it motus: eo enin@ i{pro}norato, naturam quo que nece$se e$t ignorari. Cùm veró de motu definiuerimus, enitendum erit, vtea, que deinceps $equuntur, eodem modo pertractemus. De nnmero autem cõ- tinuorum motus videtur eβe, atque in continuo infinitum primùm $pectatur. Quo fit vt continuũ de$inientibus in$initi ratione vti $œpenumero accidat: $iquidem continuum id e$t, quod in$initè pote$t diuidi. Ad bœc $ine loco, inani, & tem- _Text. 2._ pore, motus e$$e non potest. Tum igitur ob bæc ip$a; tum quia omnium $unt communia, omnibus\’que vniuer $im conue- niunt, manife$tum est vnũquod que horum ante oculos po$i- tum con$ider andum e$$e. Nam contemplatio, quœ est de pro- prijs, eam con$equitur, quœ ad communia attinet. Primum _Text. 3._ verò, vt diximus, motum. E$t igitur aliquid, quod actu $o- lum e$t, aliud quod pote$tates d & actu, aliud quidem hoc aliquid, aliud tantum, aliud tale, & in cœteris $imiliter eius, quod e$t, categorijs.

 Capitis primi Explanatio.

C_Cùm autem } Sũmatim proponit, de quibus in progre$$u actu- rus $it, eorum\’que methodum & ordinem. Statuit Methodus & ordo rerum tractanda rũ. autem di$$erere in primis de motu, quòd ab $que illius notione de- finitio natur\,e in telligi nequeat: po$tea verò de infinito, quia mo- tus e$t de numero continuoium, qu\,e in in$initũ diuidi po$$unt. Atque in hi$ce duobus explicandis, vt paulò ante pr\,efati $umus, huius libri tractatio ver$atur. Deinde pollicetur di$putaturum $e de loco, vacuo, & tempore; quia $ine loco, & tempore motus Phy$icus non datur; nec $ine vacuo, vt opinabantur veteres Phi- lo$ophi. Ac de his tribus di$$eritin 4. huius operis.

_Tũ quia õniũ} Aliam $ubijcit ra- tionem, ob quam deijs, qu\,e propo- $uit, di$ceprare in- $tituat, videlicet quòd e\,e $int com- munes rerum na- turalium affectio- nes, quarum tracta tio minus commu nium explicationi auteire debet; cùm doctrin\,e ordo effla gitet vt ab vniuer- $is ad $ingula pro- grediamur. Quod alibi quoq; admo- nuit, vt initio hui9 operis, & in 1. de an@malium parti- bus cap. 4.

_E$t igitur } Ad inue$tigãdam, tradendamque mo tus definitionem diui$iones quasdã & hypothe$es $u- mit. Prima diui$io Prima diui- $io ad inue- ni\~edam mo- tus definitio nem. h\,ec e$t. Rerũ qu\,e- dam $untactu tan tùm: qu\,edam po- te$tate et actn. E$t autem in hac diui$ione declaranda magna interpretum di$$en$io. P$ellus, Alexander, The- mi$tius, Simplicius, & Philoponus per ea, qu\,e $unt actu tantùm, $ub$tantias á materia ab- iunctas intelligunt. Pet ea, qu\,e actu & pote$tate, decem genera: $iquidem omnia per actũ, & pote$tatem diuidi queunt, vt con$tat ex ijs, qu\,e docet Ari$tot. lib. 5. Metaph. cap. 7. Atij ad ab$oluendam diui$ionem, tertium adijciunt membrum, faciuntque $ectionem triparti- tam, itavt qu\,edam $int actu tantùm, qu\,edam pote$tate tantùm; alta & actu & pote$tate $i- mul. Et hi quid\~e per ca, qu\,e $unt actu tantùm, formas omnes tam à materle concretione liberas, quàm qu\,emateriam informant, $iue $ub$tantiales, $iue accidentari\,e $int, de$ignari putant. Denique in tertio membro ea intelligunt, quç cum actu innex am potentiam gerũe, [res-1446-v_0389_380_t0]LIB. III. CAP. I. EXPLANATIO

Eorum verò, quœ ad aliquid referuntur, alia quid\~e per exuperantiã defectionemvè dicuntur, alia quia efficiendi, & perpetiendi, & omnino vt moueãt, & moueantur, pote$t at\~e babent. Nã quod mouendi facultat\~e obtinet r\~e mobilem po- te$t mouere, & quod mobile e$t, ab eo e$t mobile, quod po- _Text. 4._ te$t mouere. Mot<_>9 aut\~e ab$\’{que} rebus nõ e$t, $iquid\~e quod mu- tatur, aut $ub$tantiæ, aut quantitatis, aut loci mutationem patitur. Quibus quid\~e rebus cõmune nibil, vt dicimus, quod ne\’{que} $ub$tantia, ne\’{que} quantitas, ne\’{que} aliarum Categoriarum vlla $it, accipere cùm liceat, fit, vt ne\’{que} motus, ne\’{que} mutatio vllius e$$e, ni$i eorum, quœ dicta $unt, cùm preterea nibil $it, _Text. 5._ queat. Vnũquodque autem bifariam cunctis ine$t, vt $ub- $tantia, cuius aliud e$t forma, aliud priuatios & in qualita- te a$iud e$t album, aliud nigrum & in quantitate aliud per- fectum, aliud imperfectum. Similiter & in latione aliud qui- dem $upra, aliud in$ra @ aut aliud quidem leue, aliud graue. Quare quot entis $unt $pecies, totidem $unt motus, atque mutationis.

 qualia $unt compo$ita phy$ica, qu\,e ex materia, & forma cõ$tant. Porphyrius vult appellatio- ne actus notari quanlibet formam ad categorias pertinentem, nomine verò, pote$tatis, ma- teriam primam, qu\,e potentiam aptitudinemque habet ad excipiendas formas. Tand\~e alij hunc locum ita interpretantur, vt $en$us $it, rerum qua$dam e$$e actu tantùm $ecundum ali- quam formam, hoc e$t, habere formam $ummè perfectam, vt $ummè $cigidum, quod om- nem $rigoris gradum po$sidet. H\,e namque in pote$tate nõ $unt ad vlteriore eiu$d\~e form\,e gta dũ. Qua$dã e$$e $olùm pòte$tat@ $ecundũ aliquã formam, qu\,e videlicet ad illã acqunendam apte $ant, nõ dũ tam\~e aliquã eius part\~e obtinuere: quomodo aqua, qu\,e nihil adhuc caloris admi$it, affect, e$t ad cilor\~e. Alias deniq; pariter in actu & pote$tate e$$e re$pectu alicui9 form\,e, vt aquã partim calidã, partim frigidã. Harũ interpretationũ nulla nobis videtur a$pernãda.

_Aliud quid\~e} 2. diui$io. Quidam putant di uidi hoc loco id, quod actu & pote- $tate e$t, in decem genera iuxta pti- mam explication\~e $uperiotis diuifio- nis. Alij diuidi in ea ens ab$oluè $u- ptum. Vtrumlibet dicatur, pacũ om- ninò refert.

_Eorũ verù, quœ ad aliquid} 3. diui$io. Tertia diu $io ita habet. Eorum, qu\,e ad aliud referũtur, duo $unt genera. Qu\,edam dicuntur per exuperantiã & defection\~e, vt du- plum & dimidium. Alia quia actiua $unt & pa$siua, hoe e$t, vendicatit relationes, qu\,e act one, pa$sionevè $eu fundamentis innituntur, vt relatio patris ad filium, filij ad patrem. Porrò ex hi$ce diui$io- Vtilitas $upe riorum diui $ionum. nibus prima vtilis e$t ad digno$cendum $it ne motus pote$tas, an actus. Secunda ad de$i gnandam illi propriam categoriam. Tertia ad re$ellendos cos, qui mot im à relatione neu- tiquam di$sidere opinantur: cùm tamen motus non relatio, $ed relationis fundamen- tuin $it. Aduerte autem Ari$totelem hoc loco ea tantùm relatorum genera, qu\,e ad pr\,e$ens in$titutum pertinebant, fui$$e complexum. Sunt enim pr\,eter h\,ec alia, quæ ab eodem in 5. lib. Metaphyf. cap. 15. tradita $unt.

_Motus autem } Themi$tius, Simplicius & Philoponus aiunt docere hoc loco Ari$totelem motum aut in rebus mobilibus e$$e, aut in mouentibus. àqua interpretatione non videtur P$ellus di$$entire, inquiens refellt ab Ati$totele Pla- tonis de motu opinionem, qui in Sophi$ta, Parmenide, & Tim\,eo con$tituit ideam quã- dam motus a rebus auul$am, cuius vi vna cum alijs generibus res procrearentur. Veri- $imilius e$t o$tendi hi$ce verbis motum ver$ari in rebus $pectantibus ad categorias, qua- rum diui$io paulò ante fuerat tradita: nec d@ri aliquid vnum commune, & vnius ratio- tionis, cui propriè, ae ptimò motus conueniat. Quod planum e$t, cùm $ub$tantia, & quantitas, c\,etera\’que, in quibus motus ver$atur, e$$entiam vnam communem, & vniuo- cam nequaquam vendicent.

_V nunquodque autem } Doecteodem pacto motú diuidi, quo res, in quibus ver$a- tur. Quare cùm genera $ingularum categoriatum, vt to. lib. Metaphy. capite decimo fu- Eodé pacto $ecari motũ & res, ad quas fertur. fiùs explican dum erit, contratijs differentijs, altera perfectiori, altera minùs perfecta, qua$i forma, & priuatione di$pertiantùr, vt animal in rationis particeps, & rationis inops, $it vt motuum etiam $pecies, notionesve $ecũdum rationem perfecti, atque imper$ecti di$tribu\~e- d\,e$int.

 [res-1446-v_0390_381_t0]IN PHYSIC. ARIST. _CAPVT. II._

CVm aut\~e in vnoquo\’{que} genere aliud quidem actu, _Text. 6._ aliud pote$tate e$$e diui$erimus, eius quod pote$tate e$t, quatenus tale e$t, act9 mot9 é$t;vt rei quæ alterari pote$t, qua ex parte alterari pote$t, alteràtio: eius, quœ au- geri pote$t, & oppo$itœ; id e$t, eius quœ pote$t imminui (nullum enim vtrius\’{que} nomen cõmune e$t) accretio, & imminutio:eius, quœ generari, & interire pote$t, generatio, & interitus: eius, que ferri, latio. Et motũ quid\~e hoc eβe _Text. 7._ per $pici binc pote$t. Nã cùm id, quod œdificari pote$t, qua- tenus ip$ũ tale e$$e dicimus, actu fuerit, œdificatur, id\’{que} e$t œdi$fic atio: $imiliter & di$ciplina, & $anatio, & volutatio, & $alt atio, & increm\~etũ, & ad $enectut\~e progreβio. Quo- _Text. 8._ niã aut\~e quœdã & pote$tate, & actu $unt, non tamen $imul, aut nõ eiu$d\~e babita ratione, $ed vt calidũ quid\~e pote $tate, frigidũ aut\~e astu, complura viciβim iam agent, & pati\~etur. Nam res quœcunque agendi & patiendi $imul babebit $acul- tat\~e. Quare & id, quod naturaliter mouet, mobile erit, quod quidquid eius generis e$t, motum cieat, cum interim idem motu cieatur. Nonnullis autem quidquid mouet, videtur moueri: quod quemadmodum $e$e babeat, ex atijs per$pi- cuũ euadet: aliquid enim est, quod mouet, id\’que immobile. Actus autem eius; quod potestate e$t, cum actu e$t, & non _Text. 9._ quatenus actu, $ed quatenus mobile e$t, agit, motus est. At\’{que} illud quatenus boc pacto dico. Æs enim potestate statua e$t: œris tamen quatenus œ3 est, actus, motus non est. Neque enimi dem e$t œs e$$e, & pote$tate aliqua prœditum eβe vt moueatur. Quod $i emnino, & ratione idem e$$ent, œris profectò quatenus œs est, actus, eβet motus, $ed id\~e non $unt, vt diximus.

 Capitis $ecundi Explanatio.

CV m autem in} Ad explicandam motus naturam vtitur prima earum partiti@- De$inio mo tus. num, quas proxinto capite tradiderat. Tum ita motum de$init. Motus e$t actus eius, quod pote$tatee$t, $iue actu $entis in potentia, vr tale e$t. Quã definition\~e membratim declarat. Atq ue in primis motum 'εvTελέxεiαv, fiue actum e$$e, hac tatione o$tendit. Id, quo quidpiam in pote$tate exi$tens ad actum ducitur, actus e$t atqui res $ubiecta, vt aqua, qu\,e pote$tate calida erat, motu ad actum caloris ducitur. Igitur motus e$t actus. Huius rationis a$$umptionem tantummodò exprimit, exemplisque confirmat.

_Quoniã aut\~e} Vt remoueat id, quod quis piam for Motum e$$e actum eotũ qu\,e $unt in potentia. ta$$e exi$timaret, vi delicet motum e$$e corũ duntaxat, qu\,e in pote$tate, non quæ in actu $unt, admonet quædam e$$e in pote$tate, & actu, non tamen re$pectu eiu$d\~e, aut cer@è non $imul. Nam actu frigidũ, pote$tate calidũ e$t, idem\’que alio tem pore e$t actu cali- dum, cùm agendi, & patiédi facultas eidem rei $\,epe in- $it, idem\’que & mo ueat & moueatur in rebus naturali- bus. Quod $anè quidem nonnulli ad omnia mouen tia ex$tenderunt, rati nullã dari in corpoream $ub$tã- tiam, qu\,evidelicet ita motum e$$iciat, vt motum non $u- beat. Cuius dogma tis fal$iras 8. lib. pa- tebit. Ex dictis ra- tum e$$e vult Ari- $toteles nihil ob- $tare quominùs motus rectè dicatur actus eius, quod e$t in pote$tate.

_Quod quidem in contrarijs} Argumento à contrarijs probat non e$$e idem $ecun- dum rationem $ubiectum e$$e talis naturç, & pote$tate e$$e hoc, aut illud. Nam alioqui cõ- traria idem ratione e$$ent, quod ita concludit. Sumatur aliquod $ubiectum $iuè $it phlegma, $iue $an guis, $iue aliquid aliud, quod pote$tate çgrum $it. Si tatione idem $unt hoc $ubiectũ, & pote$tate \,egrũ e$$e, $imiliter id\~e ratione erit tale $ubiectũ, & pote$tate $anũ e$$e. Quare, cum ea, qu\,e $unt id\~e atq; aliquod tertiũ, inter $e quoq, eade $int, id\~e ratione erit e$$e pote$tate $anũ, & pote$tate \,egrũ: atq; adeò $anũ & \,egrũ ide erunt $ecundũ ration\~e, cùm actus ratione & e$$en- sia ijdem $int, quorũ e\,e dem omnino $unt pote$tates. At quod $anum & \,egrum eadem e$$e [res-1446-v_0391_382_t0]LIB. III. CAP. II. EXPLANATIO.

Quod quidem in contrarijs per$picuum e$t: valere enim _Text. 10._ poβe, & ægrotare poβe, diuer $a $unt: ægrotare nam\’que idem quod valere eβet; at $ubiectum, id\’que quod valet, & ægrotat, $eu $it bumor, $eu $anguis, vnum e$t, & idem. Cũ igitur eadem non $int, quemadmodum nec color, & $pecta- bile eadem $unt, manife$tum e$t, motum actum eius quod pote$tate e$t, quatenus pote$tate est, eβe. Illud igitur per$pi- _Text. 11._ cuum e$t, & actum bunc eβe, & tum, cùm actus bic e$t, nec prius nec posterius fieri, vt quid moueatur. Eit enim vt vnũ- quod que interdum quidem agat, interdum non agat, vt quod ædificari potest, quatenus pote$t ædi$icari, actus, ædificatio e$t. Aut enim ædi$icatio boc e$t, n\~epe actus eius, quod pote$t ædi$icari, aut dom<_>9: $ed cũ dom<_>9 fuerit, nõ vltraid erit, quod poβit ædi$icari. Ædificatur autemid, quod pote$t ædificari. Quare neceβe e$t ædific ation\~e actũ eβe. Ædificatio verò mo- tus e$t quidam. Atque eadem de$initio, alijs quoque moti- _Text. 12._ bus conueniet. _Rectè autem dictum eβe per$picuum e$t, tũ ex bis, quæ alij de ip$o tradunt, tum quod facile non $it aliter eum definire. Ne\’{que} enim motum, mutationem\’{que} in alio genere collocare aliquis pote$t, nec qui aliter de eo dixerunt, rectè dixere. Quod quidem ijs con$tat, qui quemadmodum eũ nonnulli po$uerint, cõ$ider abũt, cùm dixernit diuer$itat\~e, inæqualitat\~e, & nõ ens, motũ e$$e, quorũ quid\~e nibil nece$$e e$t moueri, nec quæ diuer$a $unt, nec quæ inæqualia, nec quæ nõ entia. At ne\’{que} ad bæc, aut ex bis magis progreditur mu- _Text. 13._ tatio, quã ex oppo$itis. Cau$a autem cur in his motum po- $uerint, e$t, quod videtur quiddam e$$e nõ definitum alterius verò $eriei principia, cum $int priuantia, definita non $unt: neque enim vllũ eorum boc aliquid e$t, aut tale, aut in vlli aliarum categoriarum.

 co pacto non po$sint, liquidò con$tat. Sicuti nec color, inquit, & $pectabile idem $unt. Co- lor. n. e$t per$picui, quatenus per$picuũ e$t, terminus, $pectabile autem formaliter $ignificat apti udinem, vt res videatur. Qu\,e aptitudo non eandem e$$entiam, & formalem ratio nem $ortitur, quam color.

Habetur ex hoc loco effatum illud Philo$ophicum, Qu\,ecunque $unt eadem in vno tertio, inter $e quoque eadem $unt. Cuius veritas examinatur à Theologis di$putantibus de my- $terio Trinitatis: videtur enim id fal$um e$$e, cùm tres diuin\,e per$on\,e $int idem in e$$entia, Qu{ae}cũnque $unt eadam in vno ter- tio inter $e quoque ead\~e $unt, quo pa- cto intellig\~e dum. & tamen inter $e re ip$a differant. Facilè tamen re$pondent, videlicet huiusmodi pronuntia- tum intellig\~edum e$$e, cùm illud tet- tiũ ad \,equatè di$tri buitur; hoc e$t cũ accipitur pro om- ni re, pro qua acci pi pote$t, quod nõ $eruatur, cũ ita at gu m\~etamur; e$$\~etia diuina e$t Pater; e$ $entia diuina e$t Fi lius; ergo Pater e$t Filius. Non enim e$$entia diuina $u- mitur pro omnĩ re quæ e$t e$$entia diuina. Atque h\,ee explicatio, quã af- ferunt Durãdus in 1. d. 33. q. 1. Argen- tina. d. 2. q. 2. art. 1. & alij, congruit cũ regulis $yllogi$tic\,e artis, de quibus Fõ- $eca lib. 6. in$tit. c. 24. Ochamus 3. p. Logic\,ecap. 26. Se- cũda explicatio e$t. Qu\,ecũque $unt eæ dem in vno tertio $ingulati {pro}r$us in cõmunicabili, e$$e ead\~e inter $e. At e$- $entiam diuinam cõmunicari tribus per$onis diuinis. Tertia e$t D. Th. 1. p. q. 28. art. 3. qui putat pr\,edictum axioma intelligendũ, cùm accipiuntur illa, qu{ae} in vno tertio $unt eadem & re, & ratione, vt tunica & indumentũ. Quomodo tres diuin{ae} per$on\,e non $unt idem in e$$entia: atque in hoc $en$u locutum fui$$e ait hoc loco Ari$totelem.

_Rectè autem dictum_ } Ex aliarum improbatione traditam à $e motus definitionem cõmendat. Si quis enim ad ea, qu\,e ab alijs in explicãda natura Veterũ placi ta de motu. motus dicta $unt, animũ aduertat, ab$copo eos aberra$$e inueniet. Na quidã motũ e$$e aie- bãt diuer$itat\~e, quia id, quod mouetur, s\~eper aliter, atq; aliter $e habet. Alij in\,equalitat\~e; quia dũ res mouetur nõ pote$t formã, quã acquirit in eod\~egradu obtinere. Alij e$$e nõ ens; quia s\~eper Impugnan- tur quimotũ diuer$itat\~e, vel in{ae}quali- tat\~e de$inie- bant. in motu $upere$t aliquid form\,e acquirendũ, quod nõ dũ e$t. Porrò huiu$cemodi de$initiones ex eo refellit; quia $i motus co pacto rectè definiretur, quidquid diuer$itat\~e, vel in\,equalitatem haberet, e$$et ve non ens, id omne moueri diceretur, quod tamen longè à vero abe$t; $i- quidem aqua quie$cens diuer$a e$t ab igne, & Socrates dum $edet in\,equalis e$t formic\,e & [res-1446-v_0392_383_t0]IN PHYSIC. ARIST.

_Cauβa vero cur motus quiddam non definitum e$$e vide- _Text. 14._ tur, e$t quod neque in rerum pote$tate, neque omnino in actu pote$t collocari: nam neque id, quod quantum eβe pote$t, ne\’{que} id quod actu quantum e$t, nece $$ario mouetur. Atque motus _Text. 15._ actus quidem aliquis vedetur e$$e, $ed imperfectus e$t. Cau$a autem e$t, quoniam id, quod pote$t eβe, cuius actus motus e$t, imperfectum e$t: atque banc ob cauβam quid $it, diffictlè e$t $umere:nece$$e e$t enim aut in priuatione ip$um reponere, aut in pote$tate, aut in eo, quod omnino, & plane e$t actus, quorũ nullum videtur poβe eβe. Is igitur, qui dictus e$t mo- dus re$tat, nempe actum quidem aliquem eβe, $ed tal\~e actũ, qualem diximus, qui difficile $ane per$piciatur, $ed tamen qui eβe poβit. Mouetur verò vt dictum e$t, mouens omne, _Text. 16._ quod pote$t moueri, & cuius vacuitas á motu e$t quies. Cui enim motus ine$t, buius vacuitas à motu quies e$t. Nam in id agere quatenus est tale, id demum mouere e$t: boc verò ta- ctu facit: quare $inul & patitur. Quamobrem motus actus e$t rei, quæ vi babet vt moueatur, quatenus eã vim babet. Hoc autem rei, quæ mouendi vim babet, tactu efficitur, ex _Text. 17._ quo fit, vt $imul etiam patiatur. Porrv id, quod mouet, for- mam aliquam $emper afferet, aut $ub$tantiæ, aut qualita- tis, aut quantitatis, quæ tum cùm mouet, principiũ & cau- $a e$t motus, vt homo, qui actu e$t, ex eo, quod pote$tate e$t bomo, bominem facit.

 & homo non dum genitus, e$t non ens, hoc e$t, non exi$tens, qu\,e tamen moueri non di- cuntur. Deinde quia motus non magis ad h\,ec, quam ad oppo$ita tendit: per motum nãq; interdum res euadit alteri $imilis, interdum etiam \,equalis, $emper\’que fit aliquod ens. Quo circa non e$t cur potius motus per diuer$itatem, in\,equalitatem, & non ens, quàm per $imi- litudinem, \,equalitatem, & ens definiri debeat.

_Cau$a verò_ } Almeo Crotoniates, vel Pythagor\,ei, è quorum dogmatis pr\,edict\,e motus definitiones manarunt, duos con$tituebant rerum ordines, vt in 1. libro diximus, in quorum $ingulis decem principia reponebant. In $ecundo autem or- Quid Pytha gorei de mo tu $en$erint. dine ea collocabãt, qu{ae} ip$i indefinita dicebant, quòd pri uantia, $iue imper- fecta e$s\~et. Ex plicat igitur hoc in loco Ari$tote. quid cau- $\,e fuerit, cur Pytha gor\,ei motum in- ter $ecundi generis principia numera- rint, nempe quod per$ua$um haber\~et eum indefinitum quiddam e$$e, nec in pote$tate, aut in actu ab$olutè col- locati po$$e. Non quidem in pote$ta te; quia quod quã- tum, aut quale po- te$tate e$t, non dũ mouetur; quod a- ctu, iam non mo- uatur.

_Atque inotus_ } Satuit nihilomin9 debere motum ap- pellariactum, quã- tris imperfectum, quia e$t rei imperfect\,e, tendentis\’que ad vlteriorem gradum; $iquidem dum motus rei, qu\,e mouetur, ine$t, $emper aliquid dee$t comparandum. Vnde e$t, quod motus difficilè cogno- Cur natura motus $it co gnitu diffici lis. $ci pote$t, quia omnis no$tra cognitio ab actu oritur. Concludit proinde cùm motus nec priuatio $it, nec pura potentia, nec verò actus ab$oluté per$ectus, aptè definiti actum eius, quod e$t in pote$tare, quatenus in pote$tate e$t.

_Mouetur verò_ } O$t\~edit cui nam motus conueniat, mouenti nè, an mobili. Et$i, inquit, mouentia, qu\,e per contactum agunt, & qu\,e cùm non mo- uentur, quie$cere dicuntur (cuiu$modi $unt mouentia naturalia) $imul moueant & moue- antur; motus tamen non e$t actus mobilis, vt mouens e$t; $ed vt mobile e$t, tum quia ex ac- cidente fit, vt id quod mouet, $imul moueatut, tum quia $emper id, quod motionem efficit, formam aliquam $ub$tantialem, accidentariamvè, per quam mouet, actu po$sidet: id aut\~e, quod mouetur, in continua form\,e acqui$itione ver$atur. Quare cùm motus nihil aliud $it, quàm huiu$modi formç acqui$ito, haud dubiè motus erit actus mobilis, vt mobile e$t, nõ mouentis, vt mouens.

 [res-1446-v_0393_384_t0]LIB. III. CAP. II. QV AESTIOI. QVÆSTIO I. RECTE NE ARISTOTELES MO- tum definierit. ARTICVLVS I. EXPLICATVR DEFI- nitio motus.

PRætermi$sis varijs motus definitioni- bus, quas Plutarchus lib. 1. de placitis Philo$ophorũ cap. 23. Simplicius com. $uo 8. tex. 7. huius libri, & Albertus hoc loco tractatu 1. cap. 6. afferunt, Peripa- teticas duntaxat expendemus. Tres ve- rô ab Ari$totele a$signatæ $unt. Prima Prima defi- nitio motus. cap. 2. huius lib. tex. 6. nempe, Motus e$t actus eius, quod in pote$tate e$t, quatenus tale e$t. Seu, Motus e$t actus entis in potentia, vt in potentia e$t. Se- 2. cunda eodem cap. tex. 16. Motus e$t actus eius rei, quæ vim habet, vt moueatur, quatenus eam vim habet. Seu, Motus e$t actus mo- bilis, prout mobile e$t. Tertia cap. 3. tex. 23. Motus e$t actus eius, 3. quod agere, & pati pote$t, quatenus tale e$t. Licet verò quælibet harum $uo modo ad rem appo$ita $it; prima tam\~e, quæ cæteris præ- $tat, &, vt Simplicius ait, admiranda quadam ratione motus naturam explicat, enodanda à nobis e$t.

Sciendum igitur primum ex Auerroe lib. 5. huius operis com. 9. in calefactione v. g. quæ motus e$t ad calorem, duo, quod ad rem præ$entem attinet, $pectari po$$e; nimirũ calorem, qui actu acqui- ritur, & ip$am caloris acqui$itionem, fluxum ue. E$t autem valde controuer$um, in quo nam horum formalis ratio motus con$i$tat. Auerroes arbitratur motum formaliter nihil e$$e aliud, quàm for- Prima opi- nio de for- mali ratione motus. mam ip$am prout $ucce$siuè acquiritur: opinionem verò a$$eren- tem rationem motus cõ$i$tere in ip$a via, ait celebrem e$$e, $ed mi- nùs veritati con$entaneam. Cum Auerroe $entiunt M. Albertus, Simplicius, & alij. Videri autem pote$t D. Thomas eius opinionis hoc in libro lect. 2. cùm dicat motum e$$e ip$am formam fluentem. Quia tamen fluxus, $eu viæ ad formã di$tincte non meminit, haud $atis liquet vtrũ eiu$modi fluxũ intellexerit nomine formæ fluen- tis, an illum à ratione formali motus $ecreuerit.

[res-1446-v_0394_385_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Nihilominùs verior, cõmunior\’que e$t contraria opinio quam 1. opinio. Auerroes improbauit, motũ $cilicet $ormaliter ac propriè e$$e ipsã acqui$itionem continuam, fluxum ue formæ. Ita Alexander Alen- $is lib. 5. Metaphy. ad tex. 18. Auicenna, & de recentioribus Philo- A$sertio. $ophis complures. Sit igitur no$tra a$$ertio. Motus $ecundum $uam propriam rationem non e$t $orma per $e; nec forma pariter cum fluxu, $eu acqui$itione; $ed e$t acqui$itio ip$a, tendentia ve ad for- mam. Probatur, quia forma per $e non e$t mutatio, atque adeò nec motus. Item $orma pariter cum fluxu (ita vt $umatur vtrum\’que tã- Motus nõ e$t formaliter ip$a forma. quam ex æ quo $igni$icatum) e$t quid compo$itum per accidens ex fluxu & forma. Huiu$modi autem compo$ita per accidens non ca- duntin definitiones philo$ophicas, & proprias; qualis habetur hæc, de qua agimus. Cùm igitur aliud non $uper$it, in quo con$i$tat ra- tio motus, vti\’que cõ$i$tet in $luxu $iue t\~edentia. Quod ex eo etiam Ratio motus con$i$tit in fluxu. confirmatur, quia moueri quidpiam nihil aliud e$t, quàm $ucce$siuè tendere, & accedere ad $ormam, $eu qua$i formam; qui acce$$us, $eu via ad formam e$t prior natura, quam forma, $icuti aliàs via præin- telligitur termino, ad quem tendit.

Ita verò cùm nihil aliud $it motus, quàm $ucce$siua, & conti- nua alicuius formæ acqui$itio; nece$$ario dum eiu$modi acqui$itio durat, id quod mouetur, potentiam habet a$$equendi vlteriorem aliquam partem formæ, quam comparat, alioqui iam acqui$itio ce$- $a$$et. Dicitur ergo motus actus, ide$t, perfectio entis in potentia, hoc e$t, eius rei, quæ adhuc e$t in potentia ad aliquam partem for- mæ, quæ acquiritur; vt e$t in potentia, ide$t, vt procedit vlteriùs, & continuè ad eiu$modi formam tendit. Exempli gratia, acqui$i- tio caloris e$t motus; quia e$t actus, $eu perfectio aquæ, quæ calefit, quæ\’que e$t in potentia ad nouam aliquam partem caloris, quate- nus continuè ad eam pergit. Vnde non omnino à vero rece$sit dog- ma Pythagoreorum aientium motum e$$e non ens, videlicet quod Motus cur Py thagoricis nõ ens. res, quæ motu acquiritur, non dum eam entitatem $eu perfectio- nem obtineat, ad quam progreditur. Ob quam etiam cau$am Plato in dialogo de ente motum potiùs ad genera non entium, quam en- tium reuocauit.

Porro in hac definitione locum generis obtinet. actus, quæ par- ticula excludit quidquid nullo modo actus e$t, vt materia prima; reliqua vicem gerunt differentiæ. Ac verba illa, entis in potentia, remouent omnes mutationes mom\~etaneas, quibus totaformæ per- fectio $imul obtinetur, cuiu$modi e$t generatio hominis, qua tota Generatio nõ com prehendi tur in de$ini- tione motus. forma humana $ine vlla $ucce$sione vno t\~eporis puncto in materiã inducitur. Remouent etiã omnes actus perfectos, vt $ummũ frigus, sũmũ calor\~e, quæ nullã rei $ubiectæ pote$tat\~e relinquunt ad ali- quam $ui partem præterea a$$equendam. Denique particula, vt in potentia e$t, excludit actus imperfectos, qui licet $int ex parte ac- qui$iti, proinde\’que actus entis in potentia; non tamen $unt entis in [res-1446-v_0395_386_t0]LIB. III. CAP. II. QVAESTIO I. potentia, vt in potentia, hoc e$t rei tendentis in formam perfectio- rem. Talis e$t calor remi$$us in aqua, quæ iam cale$ieri de$ijt. Eàdem etiam reijciuntur momentaneæ mutationes, quibus forma non dum perfecta acquiritur: hæ namque actus quidem $unt rei potentiam habentis ad perfectiorem formam, non tamen ad eam paulatim pro- gredientis.

ARTICVLVS II. OBIECTORVM QVORVN- dam dilutio.

VErùm contra $uperiùs dicta $ic aliquis obijciet. Propo$itum 1. argu. Ari$toteli fuit motum Phy$icum duntaxat in præ$entiarum definire, vtpote qui proprietas $it entis naturalis; $ed defini- tio ab eo tradita cõuenit etiam $piritalibus motionibus intellectus, & voluntatis, quæ nequaquam Phy$ici motus $unt; igitur definitio non reciprocatur cum definito. Minor $uadetur. Nam quod in vo- luntate, & intellectu dentur motus o$tendit Gregorius in 1. d. 7. q. Dari etiã mõ tus $piritales in intellectu, & voluntate 5. art. 2. quia habitus iu$titiæ (quod etiam de cæteris habitibus tam Lege pro co- dem Aliacen- $em in 1. d. 14. q. 9. voluntatis, quam intellectus eadem ratione concluditur) pote$t im- mediatè po$t aliquod momentum temporis auge$cere, intendi\’que, adhibente $ucce$siuè voluntate maiorem ac maiorem conatum, eum\’que aliquandiu $ine intermi$sione continuante; quo pacto in- crementum habitus iu$titiæ per continuum fluxum, atque adeò per motum comparabitur. Quod autem hi$ce motibus conueniat Ari$totelica definitio videtur per$picuum; cùm $int actus entis in potentia, vt in potentia.

Secundò, Mutationes, quibus continua abiectione quædam for- 2. argnm. mæ deperduntur, vt imminutio quantitatis, remi$sio qualitatum, $unt veri motus; vnde & decretio numeratur hîc ab Ari$totele in- ter motus: & tamen non $unt acqui$itiones, $ed abiectiones forma- rum. Igitur definitio motus non conuenit toti definito.

Tertiò, Generatio & corruptio, quæ $unt momentaneæ qu\,edam 3. argum. mutationes, referuntur hoc loco ab Ari$totele inter motus exem- pla. Non igitur à definitione motus ha$ce mutationes excludere debuimus.

Quartò, Ari$toteles appellauit motum 'εVTελὲχεiαv ficto à 4. argurm. $e vocabulo, vt Porphyrius initio $uarum quæ$tionum in prædi- camenta, alij\’que interpretes, præ$ertim Græci annotarunt (& $i nõ de$int, qui hoc nomen vetu$tius e$$e dicant, $ed à populari cõ$ue- tudine ad philo$ophicum v$um ab Ari$totele primum fui$$e accõ- modatum) atqui ε'VTελε'χεiα perfectionem $ignificat, ijs\’que accõ- modatur, quæ omni ex parte ab$oluta $unt, vt animæ, quæ 2. libro [res-1446-v_0396_387_t0]IN PHYSIC. ARIST. de anima cap. 1. definitur 'εVTελὲχεiα, $iue actus corporis organici. Non igitur motus rectè dicitur actus entis in potentia, vt in poten- tia; quod inchoationem quandam imperfectionem\’que de$ignat.

Ad primum horum dicendum e$t dari eiu$modi translatitios, & Solutio pri- miargum\~eti. $piritales motus, $ed eos hoc loco non definiri; quod non $int motus phy$ici, nec eis competere definitionem. Non enim $unt actus entis, vt ea particula intelligitur, ide$t, entis naturalis.

Ad $ecundum bifariam re$pondetur. In primis mutationes illas Sol. 2. abiectiuas comprehendi etiam in ea definitione; quia licet non $int reales & po$itiuæ acqui$itiones; $unt tamen acqui$itiones negatiu\,e; De mutatio- nib9 abiecti- uis. & $uo modo perfectiones, quo pacto vocamus perfectiorem immi- nutionem, aut remi$sionem, qua plus quantitatis, aut qualitatis abij- citur. Vel dicendum tales mutationes $icuti nõ $unt veri & po$iciui actus, $ed corruptiui duntaxat, ita non definiri hoc loco, reijci\’que per illam particulam, actus, nec inter veros motus cen$eri ab Ari$t. e$to gratia exemplorum, in quibus veritas non requiritur, afferan- tur.

Ad tertium. variè interpretes re$pondent. D. Thomas hoc loco, Sol. 3. & Simplicius 8. libro in digre$$. ad tex. 9. aiunt motum hic explica- tum generationem etiam comprehendere. Verùm hæc re$pon$io nõ $atisfacit; quia generatio non e$t actus entis in potentia, vt in poten- tia, ad modum $uperiùs declaratum. Alij cum maiori probabilitate Generatio, & corruptio bi- fariã $umun- tur. inquiunt generationem, & corruptionem, vt Auerroes 6. huius ope- ris animaduertit, duobus modis accipi. Vno, pro $ola formæ $ub$tan tialis inuectione, aut expul$ione, quæ momento peragitur. Altero, vt etiam comprehendit alterationem antecedentem, quæ quoniam via, & progre$sio quædam e$t ad generationem, & corruptionem, non immerito illarum nomeu vindicauit. Sed obijciet aliquis. Ge- Obiectio. neratio ita $umpta non differt à præeunte alteratione; ergo, cùm Ari$toteles paulò ante inter $pecies motus, alterationem po$ui$$et, $uperuacaneè candem iterum $ub nomine generationis inter ea$d\~e $pecies cõnumera$$et. Occurrendum tamen eam alterationem bifa- Refutatiõ. riam $pectari po$$e; & vt immediatè terminatur ad di$ponendã ma- teriam, & vt etiam vlteriùs ad ip$am formæ $ub$tantialis inductio- nem, expul$ionem ve procedit. Quæ $unt rationes inter$e diuer$æ. Lege de hao re Dama$. in Phy$. capite 5. Lucianum in dialogo {pro} Σ contra T. Politianũ lib. 12. epi$t. epl. 1. Scalig. exet. 37. cõtra Car. Bud{ae}um d as $e lib. 1. Ct liũ lib. 2. lect. an- tiq. c. 22. Quare licet Ari$toteles iam motum $ecundum priorem notionem, ip$o alterationis nomine expre$si$$et; non proinde fui$$e $uperfluũ, immo ad perfectionem doctrinæ conueniens, eundem rur$us nomi- ne generationis & corruptionis indicare.

Ad 4. vt quid re$pondendum $it con$tet, haud ignorandum e$t, Sol. 4. controuer$iã e$$e nõ paruã de interpretatione nominis 'εVTελὲχεiα, 'εVTελέ- χεiα, quodtum hoc loco, tum alibi apud Ari$totelem $æpe legimus. Ci- cero in Tu$culanis quæ$t. latinè vertit continuatam motionem, vel quia legit 'εvελὲχεiαv cum litera . non autem 'εVTελὲχεiαv cum τ- vel potius quia exi$timauit Ari$totelem Atticorum more . in . [res-1446-v_0397_388_t0]LIB. III. CAP. II. QVAESTIO II. muta$$e; atq; ita opinatus e$t dici 'εVTελὲχεiαv ὰ?ó Tοῦ' εvελεχõ vs, quod perenne, $eu continuatum fignificat. Verùm hæc Ciceronis Non placet interpretatio Tully. interpretatio multis viris doctis di$plicuit. Nam præterquamquod nullus Græcorum interpretum eam nominis 'εVTελὲχεiα etymolo- giam dedit: $i entelechia e$$et continuata motio, perperam Ati$to- teles definij$$et motum per, entelechiã. Quæ enim definiendi ratio e$$et qua motus definiretur per motionem, idem per idem? Potiùs ergo dicendum 'εVTελὲχεiαv perfectionem $ignificare. Nam Græcis 'εVTελὲs idem valet, quod latinis perfectum, qua$i οὐν τ τὲχεi, hoc e$t, in fine, qui cuiusvis perfectio e$t, exi$tens. Cæterùm & $i hæc $it huius nominis proprietas & vis; $umitur tamen aliquando vt an- notarunt interpretes, prout comprehendit tam perfectionem ab$o- lutam, quo pacto anima dicitur entelechia; quam inchoatam, qua ratione competit motui, qui inchoata quædam perfectio e$t, vt po- te via, & progre$sio ad ip$am perfectionem ab$olutam.

QVÆSTIO II. VTRVM SVCCESSIO, ET CONTI- nuitas ad e$$entiam motus pertineant. ARTICVLVS I. OMNEM MOTVM SVCCESSIVVM, & continuum e$$e.

IN hac quæ$tione pro certo haberi debet$ecundum doctrinam Pe- ripateticam, veritatem\’que ip$am omnem motum & $ucce$siuum, & continuum e$$e. Nam quod $ucce$siuus $it, con$tat ex ip$a mo- Succe$sio motus vnde probetur. tus definitione: $iquidem $ucce$sio in eo cõ$i$tit quòd forma nõ in- tegra $imul acquiratur; $ed per partes; ide$t, vna pars pc$t aliam. Hoc aut\~e indicant verba illa, actus entis in potentia, vt in potentia. Acce- dit ad id comprobandum quòd $i motus e$$et quid permanens, mo- tus non e$$et: nihil enim quod manet, qua tale, mouetur; nihil, quod mouetur, manet. Non minùs quoque apud Ari$totelem cõ$tat om- Continuitas motus vnde concludatur. nem motum continuum e$$e. Id enim conceptis verbis a$$eruit. 5. Metaphy$. cap. 13. tex. 18. aiens motum & tempus quanta, & conti- nua quædam e$$e. & 1. cap. huius libri tex. 1. vbi docuit motum vi- dride numero continuorum, & lib. 4. cap. 11. tex. 99. cùm o$tendit magnitudinem, motum, & tempus cõtinua e$$e. Idem quoque ex eo probatur; quia motus eft tendentia, vt con$tat ex illius definitio- ne: tendentia verò continuitatem importat. Item quia $i motus non $ieret continuato progre$$u, fieret per in$tantia certi, & de- finiti temporis; quo modo arbitrantur nonnulli viuentia accre$cere; [res-1446-v_0398_389_t0]IN PHYSIC. ARIST. ita nimirum, vt $ingulis momentis partes minimæ quantitatis ac- quirantur. At quod non ita res habeat, breuiter nunc ex eo o$tendi- tur; quia oporteret inter duo illa in$tantia mobile quie$cere, cùm tamen nulla idonea ratio afferatur, cur po$t inchoatũ motũ, eiu$- modi quies nece$$ariò detur. Deinde quia nullus motus e$$et vna mutatio; $ed quid con$latum ex multis mutationibus in$tantaneis. Quod fal$um e$se patebit ex doctrina Ari$totelis lib. quinto huius operis cùm de motus vnitate agit.

Quare non rectè Ari$totelici quidam $olis lationibus continuita- tem dant rati nec qualitatem, nec quantitatem, nec $ub$tantiam, cum aggeneratur, continuè acquiri; $ed interruptè & di$cretè; aduer$us quos alibi erit ex profe$$o di$putandi locus. Fatemur tamen conti- Continuitas non ex {ae}quo in omnibus motibus cõ- $picua e$t. nuitatem non ex æquo in omnibus motibus elucere, vt annotauit hoc loco Auerroes com. 6. Etenim in otu accretionis latet; in al- teratione patet, in motu locali multo euidentiùs cernitur.

ARTICVLVS II. SV CCESSIONEM PERTINERE AD e$$entiam motus.

LIcet con$tet omnem motũ $ucce$siuum e$$e, dubium tam\~e e$t, vtrum $ucce$sio $it e$$entialis motui, an $olummodo pa$sio ab eo manãs. Nam quòd hæc po$terior pars vera $it ex eo $uade- Argumenta partis negat. tur, quia $ucce$sio motus nihil aliud e$$e videtur, quam negatio exi- $tentiæ $imultaneæ partium ip$ius. Nulla verò negatio pertinet ad e$$entiam entis po$itiui, cuiu$modi e$t motus. Item quia $i $ucce$sio foret de e$$entia motus, cùm $ucce$sio $it alicuius rei $ucce$sio, nec alterius, quàm motus, certè motus e$$et $ucce$sio $ur ip$ius.

Contraria tamen pars, quæ a$$erit $ucce$sion\~e; pertinere ad quid- Cõ$irmatio partis affir. ditatem motus, veri$imilior e$t; præ$ertim in $ententia, quam $equi- mur, aientium motum non e$$e formam partim acqui$itam, partim acquirendam; $ed viam tendentiam\’que ad eiu$modi formam. Non enim po$$umus tendentiam abs\~que $ucce$sione concipere: nec e$t aliud, mobile paulatim accedere ad perfection\~e formæ; quàm fluido quodam progre$$u vnam eius partem po$t aliam acquirere; quæ e$t propria & formalis ratio $ucce$sionis. E$t & illud argumentũ. Nam quo vnunquodque ab alio intrin$ecè di$ting uitur, eodem intrin$e- cè con$tituitur. Motus autem ab in$tantanea mutatione eundem terminum habente eo differt, quòd hæc $imul efficiatur, illa per $ucce$sionem.

Quæ autem pro aduer$aria parte adducta $unt, ita diluenda erũt. Sol. 1. argu. pro par. neg. Ad primũ negabitur a$sũptũ: Licet enim $ucc e$sio per negation\~e illã explicari $oleat; re tamen vera eius ratio non con$i$tit in negatio- [res-1446-v_0399_390_t0]LIB. III. CAP. II. QVAESTIO II. ne; $ed in entitate po$itiua, quod videlicet vna pars po$t aliam flu- xu quodam $equatur. Ad $ecundum dicendum $icuti motus e$t flu- Sol 2. xus formæ, ita e$$e $ucce$sion\~e eiu$dem formæ, cuius vna pars po$t aliam acquiritur; $ed hauc ip$am $ucce$sionem, quæ accidentariò conuenit formæ, e$$entialiter includi in motu, e$$e\’que $ucce$sion\~e motus, quatenus vna eius pars alteram $ub$equitur. Ex quo tamen non rectè infertur motum e$$e $ucce$sionem $ui ip$ius, $ed duntaxat continere $ucce$sionem in $ua quidditate. Ita\’que fal$um e$t illud, quod in argumento a$$umitur; nimirum $ucce$sio non e$t $ucce$sio alterius rei, quàm motus.

ARTICVLVS III. CONTINVITATEM NON PERTINERE ad e$$entiam motus.

QVod ad continuitatem $pectat, $unt qui illam de e$$entia mo- Opinio exi- $timantium continuita- tem includi in e$$entia motus. tus e$$e arbitrentur. Quod ita e$$e ex eo in primis o$tendi po- te$t, quia motus iuxta eam $ententiam, quam vt probabi- liorem $tatuimus, e$t fluxus formæ, qu\,e paulatim acquiritur: hic autem fluxus nihil e$t aliud, quàm cõtinuata quædã $ucee$sio. Deinde quia $i continuitas non pertineret ad e$$entiam motus, $e- clu$a per intellectum cõtinuitate, adhuc integra relinqueretur mo- tus e$$entia: quod non videtur po$$e fieri. Nam vel tunc motus con- $taret mutatis e$$e, quæ $unt indiui$ibilia partes illius copulantia, vel non: $i non con$taret, iam igitur motus $ecundum $uam e$$en- tiam non e$$et mutatio vna, $ed plures; quia eius partes nullo inter $e vinculo e$$ent coniunctæ; immo diui$æ, & di$cretæ. Si cõ$taret, ergo motus e$$entia neutiquã cohæreret in intellectu $ine mutatis e$$e, ac proinde nec $ine continuitate. Ex quo $equitur motũ in $ua natura, & ratione formali continuitatem includere. Huc pertinet locus ille $uperius à nobis citatus ex 1. cap. huius lib. tex. 1. vbi Ari- $toteles ait videri motum de numero continuorum.

Nihilominùs probabilior e$t aliorum $ententia, qui putant con- A$$eritur pars negatiua. tinuitatem, e$to indi$$olubili nexu motum comitetur, non pertine- re tamen ad illius e$$entiam; $ed e$$e proprietatem ab ea oriun- dam. Ita M. Albertus tract. de quantitate cap. 4. & 8. Auerroes 4. libro huius operis com. 119. vbi ait t\~epus m\~e$urare quantitat\~e acci- dentem motui. Fon$eca 5. Metaphy. ad cap. 13. q. 8. $ect. 3. Pererius lib. 14. $uæ Philo$ophiæ cap. 8. Iandunus hoc loc. q. 2. alij\’que non pauci. Quod hi$ce argumentis probatur. Motus, qua motus, e$t ac- 1. ratio. qui$itio formæ; $ed acqui$itio nõ e$t formaliter cõtinuitas; ergo mo- tus, qua mot<_>9, nõ e$t formaliter, $iue e$s\~etialiter cõtinuitas. Secũdò. Mot<_>9 ex $ua ratione e$t \~es incõpletũ; cùm $it {pro}gre$sio, $eu via formæ 2. ratio. imperfectæ ad fection\~e: at cõtinuitas ip$i<_>9 e$t quid cõpletũ:$iquid\~e [res-1446-v_0400_391_t0]IN PHYSIC. ARIST. natura continuitatis, quæ in motu inuenitur, $olum cõ$i$tit in ext\~e- Continuitas mot9 e$t quid completum. dendo continue $ucce$siuam acqui$itionem formæ, quæ ratio non de$ignat incompletum quid, $icuti nec continuitas temporis, aliarũ ue $pecierum quantitatis continuæ. Igitur motus in $ua e$$entia non includit continuitatem; alioqui idem e$$et ens incompletum, & cõ- pletum; aut $altem incompletum ex completo con$taret; quod fieri nequit. Tertiò, Motus e$t analogum, vt aiunt Græci interpretes, & 3. ratio. M. Albertus hocloco ad tex. 4. Item\’que D. Thomas, Aegidius Ro- manus, Auerroes, cæteri\’que philo$ophi cõmuni a$$en$u: patet\’que Cõmunis s\~e- tentia, motũ e$$e analogũ. ex eo, quia $e quitur varietatem formæ, cuius e$t acqui$itio, atque ita funditur per diuer$as categorias, vt lib. 5. explicabitur: at conti- nuitatis ratio $implex, & vniuoca e$t, vt pote, quæ $ecundum vnum eundem\’que cõmunem modum, $ucce$siuam acqui$itionem formæ extendit, $iue forma $it quantitas, $iue qualitas, $iue res alterius præ- dicamenti. Fatendum e$t ergo continuitatem e$$e extra e$$entiam eõtinuitas e$t perpetua mo tus affectio. motus. Et verò cùm motus omnis, vt $upra o$tendimus, continuus $it, reliquum e$t, vt continuitas perpetua eius affectio cen$eatur. Ad ea autem, quæ contrariam opinionem a$truere nitebantur, hunc in modum re$pondetur. Ad primum quidem nihil e$$e aliud motum, quam fluxũ, & huiu$modi fluxum non includere in $ua e$$entia cõ- tinuitatem; $ed $ucce$sionem duntaxat; licet ea motus $ucce$sio $ine continuitate non $it. Ad $ecundum, $i continuitas à motu cogitatio- ne abiungatur, reman$uram integram motus e$$entiam; neque eius partes concipiendas tunc fore vti copulatas per mutata e$$e; neque Motus con$i deratus abs\’q; mutatis e$$e quo pacto $e haberet. vt diuul$as, aut di$cretas; $ed vt fluentes $ine interruptione, conti- nuitate quadam negatiua; ita vt eiu$modi partes nec dicantur diui- $æ, nec continuatæ. Non quidem diui$æ, quia perenniter fluunt nul- la interpo$ita quiete; nec tamen continuatæ; quia non cohærent $i- bi per mutata e$$e, quæ $unt nexus, ac termini po$itiui motus. Quo etiam pacto man$ura e$$et $ub$tantia lapidis, $i ab eo diuina virtute quantitas re ip$a $epararetur, & in eodem $itu relinqueretur, con- $eruaretur\’que; nempe continua negatiuè, quia videlicet eius partes non e$$ent diuul$æ; nec tam\~e cõtinuatæ per $uperficies; $ed cõpactæ in eod\~e $itu, vel qua$i $itu, in quo antea erãt. Ad locũ ex 1. huiu$ce li- bri capite dicito non e$$e mentem Ari$totelis motum $ecundum $uam e$$entiam e$se de numero continuorum; $ed duntaxat vendi- care $ibi continuitatem, vt quidpiam ab ip$ius e$$entia flu\~es: in quem etiam $en$um accipi debent verba Ari$totelis $icubi motui cõtinui- tatem per $e attribuit.

Sed obijciat qui$piã Ari$totel\~e interdũ appellare motũ cõtinuũ Obiectio. per accid\~es, vt in categoria quãtitatis, vbi ait motũ e$$e quãtũ ratio- ne t\~eporis, & in 4. huius operis cap. 11. tex. 99. vbi docet motum e$$e continuum propter id, quod mouetur: quare nõ videri cõtinuitat\~e comitari per $e motum, vt pa$sionem ab eius natura manantem. Oc- Dilutio. currendum, motum triplic\~e $ortiri continuitatem, vnã ratione du- [res-1446-v_0401_392_t0]LIB. III. CAP. II. QVAESTIO II. rationis, quam con$umit; $iquidem omnis motus tempore fit; alte- ram merito $ubiecti, in quo in$idet. Nam quemadmodum candor, Trifariã rho tus continui tate obtinets cætera\’que accidentia materialia diffunduntur in $ubiecto, exten- duntur\’que illius exten$ione, ita & motus, vtin 6. huius operis cap. 4. tex. 33. demon$trabit Ari$toteles: tertiam $ibi peculiarem & in- trin$ecam, quæ con$equitur ip$am formæ acqui$itionem, vt nece$- $aria eius affectio. Igitur de prima cõtinuitate intelligendus e$t Ari- $toteles in categoria quantitatis: de $ecunda quarto huius operis lo- co citato: de tertia locuti $umus in hac di$ceptatione, de qua etiam agit Ari$tòteles 5. Metaphy. cap. 13. tex. 18. vbi affirmat motum nõ e$$e continuum ratione $ubiecti $icuti candidum, alia\’que id genus accidentia; $ed ratione formæ, ad quam tendit, $eu quatenus e$t for- mæ acqui$ito.

Quæri etiam $olet num omnes motuum continuitates eiu$d\~e in- Dubitatiõ. fimæ $peciei $int, an non. Cui dubitationi re$pondemus, $i conti- Re$pon$iõ. nuitas $umatur vt comprehendit continuitates tam materiales, quæ phy$icis motibus cõueniunt; quàm immateriales, quæ motibus $pi- ritualibus competunt, non e$$e vnam $pecie. Quod $uadet ip$a in- tercapedo, & di$tantia naturarũ, quæ cernitur inter res ordinis adeò Continuita\~s motuum in tota $ua am- plitudine nõ e$t vnũ quid $pecie. diuer$i, ide$t $piritalis, & materialis. Si autem continuitas $pectetur, prout tantùm motibus Phy$icis accommodatur, dicendum omni- um motuum continuitatem cen$endam vnius infimæ $peciei; quia nulla in ea inuenitur ratio, quæ maiorem probet di$tinctionem; præ$ertim cùm nihil ob$tet quo minùs rebus $pecie differētibus ali- qua eiu$dem infimæ $peciei proprietas in$it. Vt videre e$t tum in alijs, tum in corpore quantitatiuo, quod vnũ $pecie in cœle$tibus, & $ublunaribus corporibus vi$itur.

Ex dictis facilè quiuis intelliget $ex modis po$$e $pectari motũ. Multiplex cõ $ideratio mo tus. Primò, vt progreditur ab agente. Secundo, vt recipitur in patiente. Tertio, vt e$t forma imperfecta, quæ tendit ad perfectionem. Quar- to, vt e$t acqui$itio huius formæ. Quinto, vt e$t $ucce$siuus. Sex- to, vt e$t continuus. Siautem petas quo nã pacto motus hi$ce mo- dis con$ideratus $e$e habeat quo ad vendicandum, aut non vendicã- dum in prædicamentis locum; $ic habeto. Motus primo modo per- tinet ad præ dicamentum actionis. Secundo, ad præ dicamentũ pa$- $ionis. Tertio, cùm $it ens incompletum, vt patet, nõ ponitur $im- Sub qua cõ- $ideratione ad quod pr\~e dicam@tum motus pert@ neat. pliciter in aliquo præ dicamento, $ed reuocatur ad illud, in quo eadē forma, $ub modo completo, per $e con$tituitur. Quarto, $imiliter in nullo præ dicamento ab$olutè collocatur, quia e$t etiam ens incõ- pletum, videlicet acqui$itio formæ imperfectæ tendentis ad perfe- ctionem: reducitur tamen ad præ dicamentum $ui termini. Quinto, eandem rationem $ortitur, quam tertio, & quarto modo $umptus; quia $ub hac quoque notione e$t ens incompletum, vtpote rei in completæ e$$entiam componens: nullum enim completum, vt $u- perius monuimus, rem incompletam con$tituit. Sexto, ponitur in [res-1446-v_0402_393_t0]IN PHYSIC. ARIST. prædicamento quantitatis inter $pecies quantitatis continuæ $uc- Continuitas motus di$tin guitur $pecie à continuita te temporis. ce$siuæ, quemadmodum & tempus, à quo di$tinctam $pecie conti- nuitatem $ortitur; cùm huius partes, in$tantibus; illius verò, muta- tis e$$e copulentur. Et$i contra exi$timarit Aureolus apud Capreo- lum in 2. d. 2. q. 2. art. 2. a$$erens tēpus formaliter nihil aliud e$$e, quàm $ucce$sionem motus. Qua de re alibi fu$iùs.

QVÆSTIO III. AN MOTVS A TERMINO, IN QVEM tendit, & à mobili re ip$a di$tinguatur nec ne. ARTICVLVS I. VIDERI DISTINGVI A TERMINO; videri à mobili non di$tingui.

IN hac di$ceptatione, de duplici di$tinctione ag\~e- dum nobis e$t. Primo de di$tinctione motus à ter- Pro priori parte contro uer$i\,e. mino, in qu\~e fertur. Secundò de di$tinctione eiu$- dem à $ubiecto, cui inhæret. Quod ad prior\~e at- tinet, Aureolus apud Capr. in 2. d. 1. q. 2. art. 2. Argentinas in 2. d. 19. q. 1. Venetus ad cap. 3. hu- Baconusin 2. d 1. q. 2. a. 1. ius libri, multi\’que alij opinati$unt motum di$tin- gui re à termino, qui per ip$um acquiritur; videtur\’que hæc $enten- tia hi$ce rationibus o$tendi. Si calefactio non di$tingueretur re ip$a 1. argum. à calore; cùm calefactio, caloris per ip$am producti cau$a $it; $eque- retur aliquid $ui ip$ius cau$am e$$e; quod tamen fieri po$$e negat D. Augu$tinus 1. de Trinitate cap. 1. con$tat\’que ex eo, quia cau$a e$t id, à quo aliquid pendet: nihil verò pendet à $e ip$o.

Secundò. Motus e$t via & progre$sio ad terminum; e$t velox, 2. argum. aut tardus; e$t quid $ucce$siuum, & compo$itum ex partibus, quæ per mutata e$$e copulantur: hæc autem non competunt in terminũ motus; nec enim calorem, verbi cau$a, velocem, aut tardum dicim<_>9 & cæt. Igitur motus di$tinguitur re à $uo termino.

Tertiò. Quæcunque ita $unt affecta, vt alterum $ine altero co- 3. argum. hærere po$sit, di$tinguuntur re ip$a inter$e; alioqui eadem res $imul e$$et, ac non e$$et: atqui terminus motus, verbi gratia calor, in qu\~e calefactio fertur, ce$$ante calefactione manet, Ergo & cæt.

Quarto. Motus e$t idem re cum termino: ergo corruptum po- 4. argum. te$t naturæ viribus redire, quod Philo$ophi con$tanter negāt. Pro- batur con$ecutio, quia fieri pote$t vt aliquod corpus, idem nune [res-1446-v_0403_394_t0]LIB. III. CAP. II. QVAESTIO III. conficiat $patium, quod heri, atque ita vt idem, vbi, quod he$terna die acqui$ierat, hodierna acquirat. Quare $i motus e$t idem re cum $uo termino, cum po$ito hoc eu\~etu, idem $it terminus vtriu$q; mo- tus, $equitur hodiernum motum e$$e idem re cum he$terno; & ex con$equenti præteritum motum redij$$e.

Quinto. Motus eius, qui Romam contendit, non e$t idem cum 5. argum. exi$tētia, quam illic habebit; cùm motus $ine termino e$$e nequeat; & tamen fieri po$sit, vt is Romam non perueniat. Non e$t igitur a$- $erendum lationem idem e$$e cum $uo termino.

Quod $pectat ad collationem motus cum $ubiecto, in quo in$i- Pr\=o altera parte que$tio nis arg. det; non di$tingui re ip$a ab eo motum probatur, quia motus lo- calis angeli non videtur e$$e aliud, quàm ip$a angeli $ub$tantia, pro- ut alijs, atque alijs partibus $patij $ucce$siuè re$pondet; & tamen hic motus recipitur in eadem $ub$tantia angeli, vt in $ubiecto: idem\’q videtur dicendum de lationibus Phy$icis re$pectu $uorum mobili- um. Non igitur inter motũ & $ubiectum realis di$tinctio intercedit.

ARTICVLVS II. TOTIVS CONTROVERSIÆ enodatio.

SIt tamen conclu$io, Motum à termino, quem petit, nõre, $ed 1. conclu. formaliter tantùm di$tingui. Hæc conclu$io e$t D. Thomæ 5. huius operis ad tex. 9. Alexandri, Auerrois, & Themi$tij. Itē - Explicatio cõclu$ionis. Ochami in 2. q. 9. ac cæterorum Nominalium. Pro eius verò ex- Item Sonci. 5. Metaph. q. 36. plicatione aduertendum e$t, non eũdem e$$e terminum totiùs mo- tus, & partis. Etenim $i per totam calefactionem octo gradus calo- ris acquirantur, totius calefactionis terminus erunt ijdem octo gra- dus; $ingulis autē calefactionis partibus re$pondebunt $ingulæ par- tes caloris, quæ nimirum per $ingulas partes motus acqui$itæ fue- runt. Pari modo $i per totam accretionem quantitas vnius palmi comparata $it, terminus toti accretioni re$pondens erit quantitas vnius palmi; at $ingulis partibus accretionis re$pondebunt $ingulæ portiones quantitatis per eam acqui$itæ. Idem de latione $uo modo dicendum e$t. Nam $i quis vnius leucæ $patium decurrat; toti latio- ni re$põdebit exi$t\~etia in integra leuca; $ingulis autem lationis par- tibus exi$tentiæ in $ingulis partibus ip$ius leucæ.

Hoc po$ito $uadetur quoad priorem partem conclu$io. Primùm, Cõfirmatio plioris partis cŏclu$ionis. quia $i motus re ip$a differret à termino, po$set $ine illo diuinitus con$eruari; at quòd nõ po$sit, inde con$tat, quia cùm motus non $it aliud, quàm termini acqui$itio, repugnantiam inuoluit dari motũ $ine termino.

Secundò. Motus non habet diuer$am exi$tentiã à termino; ergo [res-1446-v_0404_395_t0]IN PHYSIC. ARIST. nec diuer$am realitatem. Con$ecutio probatur, quia exi$tentia ni- hil e$t aliud, quam res ip$a $ub certo modo, $ecundum quem vnum- quodq; extra $uas cau$as poni dicitur. Autecedens o$tenditur, quia $i motus haberet exi$tentiam diuer$am ab exi$tentia termini; cum vti res $e habet quoad exi$tentiam, ita & quoad productionem; $e- queretur motum produci alia actione di$tincta ab ea, qua eius ter- minus; deinde rur$us illam actionem effici per aliam; $icquein infi- nitum. Quod nemo dicet. Denique confirmatur eadem conclu$io vulgata illa Philo$ophorum ratione, quod res non ni$i cogente ne- Res nõ mul- tiplicãd\,e ab$ qua nece$si- tate. ce$sitate multiplicandæ $int; nulla autem nece$sitas cogitinter mo- tum & terminum, realem di$tinctionem inducere.

Po$terior pars conclu$ionis, quæ a$$erebat motum formaliter di- Cõfir. po$t. part. concl. $tingui à $uo termino, o$tenditur ijs rationibus, quas initio $uperio- ris articuli ad di$tinctionem inter motum & terminum comprobã- dã adduximus. Apertè enim conuincunt dari inter hæc di$tinctio- nem aliquam: verum non maiorem, quàm formalem. Porro autem Duplex di$ti ctio forma- lis. cùm formalis di$tinctio duplex $it, (loquimur autem de di$tinctio- ne formaliex natura rei) vna, qua quid piam $ub eadem realitate di- uer$as habet e$$entias: alia, qua $ub eadem e$$entia diuer$os modos; quærat aliquis vtra harum di$tinctionum inter motum & terminũ $tatuenda $it. Re$pondemus in eorum $ententia, qui motum nihil aliud e$$e, quàm ip$am formam fluentem opinantur, non di$tingui motum à termino, ni$i penes diuer$um modum eiu$dem e$$entiæ e$t enim motus eadem met forma, quæ acquiritur, eadem\’que e$$en- tia, nihilo à $e ip$a plus differens, quàm quod aliter ac aliter $e ha- beat, prout ab e$$e imperfecto ad perfectũ progreditur, $eu, vt Phi- lo$ophi loquuntur, prout eadem forma nunc $umitur vt in produ- ci, nunc vt in producto e$$e. At iuxta aliorum opinionem, quã $ta- tuimus, arbitrantium motum propriè, ac formaliter e$$eip$um $lu- xum, $eu progre$sionem ad formam, dicendum erit motum di$tin- Motus di$tin guitut e$$en- tia à termi- no. gui e$$entia à termino. Enim verò motus $ecundum $uam naturam e$t quidpiam $ucce$siuum; vt $uperiùs o$tendimus; forma autem, quæ acquiritur, vt calor, verbi gratia, nõ ita $e habet, etiam interim dum acqui$itionem $ubit; quia $i tune $ecundum $uam e$$entiā foret $ucce$siuus, vtique etiam po$t acqui$itionem, finito motu eius na- tura in $ucce$sione con$i$teret, quod longe aberrat à veritate.

Veniamus nunc ad alteram controuer$iæ partem de di$tinctione Altera pars que$t. inter motum, eius\’que $ubiectum, $eu mobile. Prænotandũ e$t bi- fariam, quod ad rem præ$entem attinet, quoduis mobile $umi po$- $e; nimirum vel prout e$t affectum quantitate; vel ab$olutè $ecundũ $uam e$$entiam, $ub$tantiamvè. Hoc po$ito, $it $ecunda conclu$io. Omnes motus di$tingui re à mobili $ecundum $ub$tantiam $pecta- 2. concl to. Hæc ita probatur. Motus, vt o$ten$um fuit, $unt idem re cum formis, quæ per ip$os acquirũtur; e\,e vero formæ differunt re à $ub- $tantia mobilis; ergo & motus. Probatur a$$umptio, nã quantitas, [res-1446-v_0405_396_t0]LIB. III. CAP. II. QVAESTIO III. vt e$t communior Philo$ophorum $ententia, item\’que vbi, & qua- Quantitas di $tinguitur re à $ut$tantia. litas, quæ $unt termini accretionis, lationis, & alterationis, di$tin- guuntur re à $ub$tantia, quæ $ubiectum e$t horum motuum. Quod item de ea $ub$tantra, quæ nutritione acquiritur, dicendũ e$t. Quod $i quis obijciat, non videri ita rem habere in nutritione, in qua ca- dem rei viuentis $ub$tantia e$t $ubiectum, & e$t terminus ad quem nutritio profici$citur, qui e$t idem re cum nutritione; occurrendũ licet hodierna nutritio idem re $it cum $ub$tantia partiali, quæ per eam acquiritur; non tamen e$$e idem cum tota $ub$tantia rei nutri- tæ; de qua no$tra conclu$io intelligi debet.

Sit tertia conclu$io. Motus omnes excepta latione di$tingui re 3. conclu$io. ip$a à mobili $ecundum quantitatem con$iderato. Hæc eâdem fere ratione nititur, qua$uperior. Nam motus $unt idem re cum termi- Cõfir matio. nis, ad quos tendunt; hi verò à quantitate mobilis re ip$a differunt; vt con$ideranti per$picuum erit. Excipimus tamen lationis termi- num, quia hic nihil aliud e$t, quàm vbi; quod, vt in progre$$u pate- bit, à quantitate mobilis, prout modo huic, modo illi parti $patij re$pondet, non di$tinguitur. Id, quod diximus de termino nutri- tionis comparato cum $ub$tantia rei, quæ nutritur, intelligi ctiam debet de termino accretionis collato cum quantitate rei, quæ au- ge$cit; differt enim eiu$modi terminus à quantitate mobilis, nõ qui- dem ab ea, quæ tunc acquiritur; $ed à quãtitate integra $ubiecti, quæ ex quantitate denuò accedente, & ex ea, quæ in $ubiecto præerat, coale$cit.

ARTICVLVS III. EXPLICATIO ARGVMENTO. rum primiarticuli.

NVnc primi articuli argum\~eta, qua ex parte $uperioribus cõ- Sol. 1. arg. clu$ionibus aduer$ari videntur, diluamus. Ad primũ, quod variè diluitur à Capr. in 2. di$t. prima quæ$tione $ecunda art. tertio, negandum e$t calefactionem cau$am e$$e caloris. Neque enim rei productio cau$a rei dici debet: $iquidem cau$a e$t id, quod e$$e confert; actio vero non propriè confert e$$e; $ed e$t id, quo cõ- fertur.

Ad $ecundum neganda e$t con$ecutio; $ola enim formalis di$tin- Sol. 2. ctio motus à termino abundè $ufficit, vt aliqua de motu enuntien- tur, quæ de termino negari debeant, $i terminus $pectetur quoad formalem $uam rationem, qua à motu di$sidet.

Ad tertium re$pondendum, et$i ea, quæ inter $e neutiquam di- Sol. 3. $tinguuntur, mutuo abiungi non po$sint; ea tamen, quæ cum $int idem re, inter $e formaliter differunt, interdum ita e$$e af- [res-1446-v_0406_397_t0]IN PHYSIC. ARIST. fecta, vt $altem vnum ab$que altero, ide$t, ab$que ratione formali alterius cohærere po$sit, vt videre e$t in fundamento re$pectu relationis, cum qua re idem e$t, & tamen pote$t ab$que illa con- $i$tere, vti candor ab$que $imilitudine. Idem verò accidit in mo- tu & termino: illo namque intereunte hic permanet; licet neque re- latio $ine fundamento, neque motus $ine termino e$$e queant.

Ad quartum re$pondetur in eo euentu non $impliciter, ide$t, Sol. 4. quoad $uam realitatē, & formalitatem he$ternum motum, qui iam euanuit, redire; $ed quoad $uam realitatem $olùm quatenus exerce- tur motus, qui e$t idem re cum illo, ratione termini, in quo ambo conueniunt.

Ad quintum quid re$pondendum $it, ex ijs, quæ $uperiùs dixi- Sol. 5. mus, patet. Neque enim totus motus e$t idem re cum, vbi, $eu cum exi$tentia mobilis, vt alicui parti $patij, $ed vt toti $patio adæ quatur: pars autem motus id@m e$t cum eadem exi$tentia, vt alicui portio- ni eiu$dem $patij re$pondet.

Ad id verò, quod identitatem motus cũ re mota a$truere videba- Solutio argu menti {pro}id\~e titate motus tum mobili. tur, dicendum e$t motum localem Angeli non di$tingui re ab eius $ub$tantia ad hanc vel illam partem $patij applicata. Nec id repu- gnat no$træ conclu$ioni, quæ dephy$icis duntaxat lationibus, cu- iu$modi non e$t motus angeli, intelligitur. Sed de hac re in progre$- $u plura.

_CAP. III._

PEr$picuum verò etiam illud e$t, de quo dubitatur, _Text. 18_ motum in eo eβe, quod mouetur: e$t enim actus eius, & ab eo, quod vim mouendi habet. Et eius quidem quod mouendi vim habet, actus diuer $us non e$t, quippe cùm vtriu$que actus eβe debeat: mouendi quidem enim vim ha- bet, quia poβits mouet autem eo quod agat: $ed in id quod cieri motu pote$t actiuum e$t.

 _Capitis tertẏ Explanatio._

P _Er$picuum }_ Ex ijs, qu\,e proximè di$$eruit, per$picuum e$$e ait, quod multi in De $ubiecto motus. controuer$iam adducun, in quo videlicet motus in$it. Con$tat enim ine$$e in re, qu\,e mouetur, non in mouente; proptereaquod motus actus quidem e$t á mouente profectus, à quo actu, qui re ip$a vnus e$t, tam mouens quàm mobile nominantur. Neque enim putandum e$t duos e$$e actus re diuer$os, quorum alter ad motorem, alter ad rem, qu\,e mouetur, pertineat.

_Mou\~edi quid\~e}_ Dari aliqu\~e actum moué tis. Prius quam demõ $tret eundem mo- uentis, & rei, qu\,e mouetur actũ e$$e; o$tendit aliqu\~e e$$e actum mou\~etis, in hune fere modũ. Qu\~eadmodũ mo- bile priùs e$t in po te$tate ad motum; deinde actu moue tur; ita agens priùs e$t pote$tate mõuens, deinde actu mouet: ergo $icuti datur actus, per quem id, quod priùs pote$tate mobile erat, fit actu tale; ita oportet actum aliquem e$$e, per quem, id quod antea erat pote$tate mouens, efficiatur mouens actu.

 [res-1446-v_0407_398_t0]LIB. III. CAP. III. EXPLANATIO.

V nus igitur amborum æque e$t actus. Vt enim, inter vnum & duo, & duo & vnum idem e$t interuallum, vti\’q vnum idem\’q $unt accliue, & decliue (bæc enim vnũ quidem $unt, ratio tamen vna non e$t) ita & in mouente, & ev quod mouetur, res babet. Exi$tit autem dubitatio lo- _Text. 19._ gic a: nece{$s}e enim e$t forta{$s}e alium quendam eius, quod ef- $ic it, alium eius, quod patitur, actum e{$s}e. Illius nan\’que effectio e$t buius pa{$s}io: opus vero & finis illius quid\~e ef- fectus, buius aut\~e affectiò. Cùmigitur ambo $int motus, $i diuer $i $int, in quo nam erunt? aut enim vter\’q in eo quod pa- titur, & mouetur, aut effectio in efficiente, & pa{$s}io in pati\~e- te: quòd $i & bæc nominari πoiHO'Is, ide$t, effectio debe- at, æquiuoce id fiet. Atqui $i ita e$t, in eo quod mouet, motus inerit. Ead\~e enimratio e$t de eo quod mouet, & de eo, quod mouetur: quare vt omne quod mouet, mouebitur aut id, in quo niotus ine$t, nõ mouebitur. Quod $i vtra\’q & effectio, & pa{$s}io in eo, quod mouetur, & patitur, & docendi, di$c\~e, di\’q actus, cũ duo $int in eo, qui di$cit, primũ quid\~e $uus cu- ius{quis} actus in eo non inerit, deinde illud ab $ur dum e$t duobus motibus $imul moueri. Alique enim duæ vnius rei, at\’q ad vnã formã alterationes erunt, quod feri non pote$t. Sed vnus erit actus. At à ratione alienum ect duorum $peciei diuer $e vnũ & eund\~e actum e$$e. At\’q $i docendi, & di$c\~e- di actus $it idem, effectio item & pa{$s}io, docere quo\’q idem erit, quod addi$cere, & efficere idem quod pati, quare nece$- _Text. 20._ $e erit eũ omn\~e, qui docet, di$cere, & qui agit, pati. An ne\’q alterius actum in alio e$$e ab$urdum e$t? Docendi enim actus, eius qui docet, actus est, in aliquo tamen, & non ab- $ci{$s}us, $ed buius in boc.

_V nus igitur}_ Reip$a vnum, eundem\’que e$$e actum mouentis, & rei mot@, ex co Motiétis, & mobilis eun dé e$$e actũ. $uader, quia actus mouentis e$t actus rei, quatenus agit, rei verò mot\,e quatenùs patitur, id\~e au- cè e$t, quod mouens agēdo efficit, & quod tes, qu\,e mouetur, patiendo recipit, vt idé e$t in- teruallũ, quod inter vnũ & duo iacet, $iue ab vno exor$i ad duo progrediamur, $iue contra à duobus ad vnum: eademque via accliuis, & decliuis e$t, licet hinc iter cape$sentibus a$cen- $us $it, illinc de$cen$us, quanquam item accliuitatis, & decliuitatis diuer$a $it ratio.

_Exi$tit autem }_ pcrtractat controuer$iam de actionis, & pa$sionis conuen entia, De conueni- entia ctio- nis, & pa$sio nis. quam logicam dubitationem appellat, quòd logicis, $eu probabilibus argum\~etis more dia- lecticorũ in vtrãq; part\~e agitari queat. Ac primum quòd actio, & pa$sio di- uer$i actus $int, ex eo probat; quia a- ctio e$t actus agen tis, pa$sio actus pa tientis. Quare cùm agens, & patiés di- uer$\,e res $int; actio, & pa$sio actus erũt inter $e diuer$i, ma ximè cũid, quod actione produci- tur, patientis affe- ctio $it; agentis ve- rò effectus, & finis, atque opus.

_Cùm igi-_ _tur ambo $int_ } Argum en tatur pro altera parte que$tio nis prob ãs action\~e & pa$sioné nõ e$$e di$tin ctos actus. Si enim, inquit, in- ter $e di$tingueren tur, aut vte q; e$$et in patiente, aut a- ctioin ag\~ete, & pa$ $io in patiente: quo rũ neutrũ dici po- te$t. Aduertit autã hocloco Simplici- us tacui$$e Ari$totelem duo partitionis membra: nempe, aut actio e$$et in patiente, & pa$sio in agente, aut vtrunque in agente, quia primum nim is ab$urdum & à ratione alienũ videa- tur, $ecundum ei$dem, aut multò etiam inaiotibus confutetur incõmodis, quibus alterũ, quo Actioné non e$$e in re, que agit. in patiente vtrunque e$$e diciur. Quòd ergo actio non $it in re, qu\,e agit, & pa$sio in re, qu\,e patitur, $uader, quia $i actio e$$et in agente, aut omne agens moueretur; $iquidem motus e$t actus r@i mot\,e; aut aliquid non moueretur, in quo motus ine$$et, quotũ neutrũ dici pote$t.

_Quod $i vtra\’q_ } Iterum in priorem controuer$ie partem dilputar o$tendens actioné, & pa$sionè vnum, eundem\’q actũ non e$$e. Primùm, quia $equeretur actum non con$i$tece in eo, cuius actus e$t, $iquide actio, qu\,e e$t actus agentis, e$$et in patiente. Secundè, quia idē duobus motibus ad vnā formā tédétibus cieretur, videlicet motu a ctionis, & motu pa$sionis.

_At à rationo alienũ_ } Pergit o$tendere action\~e & pa$sioné n\=o po$$e eund\~e actũ e$$e. Primùm, quia rebus $pecie, immo & genere di$crepantibus, agenti, in quã & patienti idé actus cõpeteret. It\~e, quia docere, & di$c teiagere, & pati idē forent. Vnde vlteriùs $equer tur, eũ qui docet, nece$$ariò addi$cere; & qui agit, nece$$ariò pati, quç omnia à vero maximè abhorrét.

 [res-1446-v_0408_399_t0]IN PHYSIC ARIST.

Nec quicquam probibet vnum & eundem non e{$s}entia, vt ve$timentum, & tunica, $ed vt quod pote$tate e$t, ad id $e babet, quod agit, duorũ e$$e. Ne\’q nece$$e e$t eum, qui do- _Text. 21._ ceat, di$cere etiam, $i facere, & pati $int id\~e; non ita tam\~e vt ratio e{$s}entiæ vna $it, qualis e$t ve$timenti, & tunicæ, $ed vt via, quæ Thebis Atbenas ducit, & Atbenis Tbebas, quemadmodum etiam antea diximus. Non enim eadem om- nia his congruunt, quæ quouis modo eadem $unt, $ed bi$ce tantùm, quorum e$$entia e$t eadem. At neque, $i docendi, di$cendique actus idem $it, docere, & di$cere idem erunt, quemadmodum neque $i inter ea quæ di$iuncta $unt, vnum idem\’que $it interuallum, propterea etiam boc ab illo, & illud ab boc di$t are idem $unt. Vt autem omnino dicam ne _Text. 22._ docendi quidem & di$cendi actus, aut actio, & pa{$s}io idem $unt propriè, $ed motus, cui bæc in$unt. Nam buius in boc, & buius ab boc actũ e{$s}e ratione diuer$a $unt. k Quid igitur _Text. 23._ motus e$t, & vniuer$e, & per partes dictum e$t: non enim ob$curum e$t quonam pacto vnaquæque eius $pecies definie- tur. Etenim alteratio rei, quæ potect alter ari, quatenus pote$t alter ari, actus e$t: Præterea modo notiori eius, quod agere, & pati pote$t, quatenus tale est, actus, tum vniuer$e, tum in vno quo\‘que, vt ædificatio, aut $anatio. Eodem autem mo- do de alijs $ingulis motibus dicetur.

_An ne\’q alterius_ } Propo$itam que$tionem hac a$$ertione diluit. Actio, & pa$sio Actio, & pa$- $io vnus idē\’q; motus. $unt re ip$a, & $ubiecto vnus, idemque motus in patiente exi$tens. Monet verò nullum e$$e in commodum eundem actum alia, atque alia ratione pertinere ad duo, videlicet ad rem agentem & patientem; ad illam, tanquam ad id, à quo fluit, ad hanc, tanquam ad id, in quo recipitur.

_Nec quicquam_ } O$tendit, non $e\’qui ea incommoda, qu\,e $equi videbãtur, $i actio, & pa$sio vnus actus dicerentur. Ac primùm ad illud, quod colligebatur, nimirum fore, vt qui docet, di$ceret, & qui agit pateretur, re$pondet non po$$e id rectè colligi, ni$i actio & pa$sio idem omnino $int; quod tamen fal$um e$t, cùm ratione inter $e di$tinguantur eo modo, quo via, qua Athenis Thebasitur, & qua Thebis Athen\,e pe- tuntur, re ip$a ea- dem e$t, ratione autem diuer$a. Ex quo etiam intelligi poterit, quomo a- lia his $imilia in- cõmoda refellenda fint.

_Quid igi-_ _tur motus e$t_ } Colligit ex po$itũ à $e fui$$e quid nam $it motus, tum vni uer$é, tum particu- latim, illud nimi- rum apertè, hoc implicitè; cùm $it faõile communem motus de$inition\~e ad $ingulas accom modare $pecies. Nam $i quis altera tion\~e definiédo ex plicare velit, dicet alteration\~e e$$e a- ctũ eius, quod al- teratur, qua tale e$t; quodit\~ein cæteris facere licebit. Po$tremò tradit aliã motus definitio- nem, $cilicet, motus e$t actus eius, quod agere, & pati pote$t, quatenus tale e$t. Que definitio naturam motus, vt actionis, & pa$sionis rationem habet, declarat. Actio enim e$t actus eius, quod agit, vt tale e$t. Similiter pa$sio actus eius, quod patitur, vt tale e$t.

 QVÆSTIO I. VTRVM ACTIO TRANSIENS IN agente an in patiente in$it. ARTICVLVS I. OPINIO EXISTIMANTIVM in agente ine$$e. [res-1446-v_0409_400_t0]LIB. III. CAP. III. QVAESTIO I.

COn$tat ex cõmuni philo$ophorum doctrina præ$ertim Ari$totelis in nono lib. Metaphy. cap. 9. tex. 16. duo e$$e actionum genera: alte- rum immanentium; alterũ tran$euntiũ. Quod immanentes in agente recipiantur, ip$a ratio, nomen\’que immanentium planè indicat; & $i has pleri\’que auctores, e quorum numero e$t D. Thomas opu$c. 48. Ferrarien$is 2. lib. de Actiones im- manentes qui putarint non e$$e veras a- ctiones. anima q. 22. & 2. cõtra gent. cap. 82. Aegidius de m\~e$ura angelorũ. q. 10. Scotus in quodlib. q. 13. Heru\,eus quodl. 9. q. 8. affirment non e$$e actiones veras de categoria actionum, $ed qualitates potiùs ad præ dicamentum qualitatis pertinentes. Quo- rum $ententia alibi confutanda erit.

Quòd ad tran$euntes attinet, vtrum in agente in$int, an non, con- trouer$ia e$t. Scotus in 4. d. 13. q. 1. Caietanus in cõmentarijs 1. part. ad q. 25. art. 1. Raymundus Lullius 2. libro $uorum prouerbiorum, alijque non nulli arbitrantur actionem tran$euntem formaliter $pe- ctatam, hoc e$t, ip$am emanationem formæ ab agente, vt caloris ab igni, non in patiente, $ed in agente recipi. Id verò multis $tabilire 1. arg. pro $en tentia ponen tium actioné tran$eunté in agente. nituntur argumentis, in hunc fere modũ. Ratio formalis, qua actio à pa$sione differt, non videtur e$$e aliud, quàm relatio ag\~etis ad pa- tiens: hæc aut\~e relatio, e$t in agente: ergo & ip$a actio. Minor pro- batur, quia in quo $ubiecto e$t relationis fundamentum, in eodem e$t relatio; $iquidem relatio, & fundamentum re idem funt; funda- mentum autem relationis e$t potentia agentis, quæ nullibi præter- quam in re agente in$idet. Huc pertinet, quod te$te Ari$tote cap. 1. libri de Somno & vigilia, eiu$dem e$t actus, cuius e$t potentia. Qua- re cùm potentia ad agendum in agente $it, in eodem quoque erit actio.

Secundò. Ari$toteles 8. huius operis cap. 1. text. 9. ex eo probare 2. argum. contendit Deum abæterno mundum procrea$$e; quia alioqui $eque- retur Deum aliquam $ubij$$e mutationem; hæc autem ratio non vi- detur aliunde apud. Ari$totelem vim habere; ni$i quia exi$timabat actionem creandi in Deo ine$$e, quæ proinde $i nouiter Deo acce$- $i$$et, oporteret Deum mutari; cen$uit ergo Ari$toteles actionem in re, quæ agit, ine$$e.

Tertio. Formalis effectus nullibi abs\’que $ua $orma e$$e pote$t; 3. argum. ergo agere, quod e$t effectus formalis actionis, nulli conueniet, ni- $i ei, quod in $e ip$o actionem habuerit: atqui agere conuenit igni, v. c. $iquidem ignis dicitur calefacere; ergo ignis e$t qui actionem recipit. Adde, quod $i actio e$$et in re, quæ patitur, eam vti\’que ap- pellaret, atque adeo patiens agere diceretur, quod longe à vero abe$t.

Quartò. Cum vnus idem\’que ignis duo ligna calefacit: vel e$t vna 4. argum. actio, vel duæ; non duæ; tum quia ignis eodem actu ad vtrũque lig- [res-1446-v_0410_401_t0]IN PHYSIC. ARIST. num calefaciendum incumbit; tum quia non diceretur eiu$modi ignis vnum agens $ecundum vnum principium agendi; $ed duo. E$t igitur vna actio. Quare cùm vnum accidens nequeat pariter in duo- bus $ubiectis ine$$e, erit in vno duntaxat, hoc e$t in igne.

ARTICVLVS II. CONCLVDITVR ACTIONEM INESSE in patiente; $imulque inter actionem, pa$sionem, & motum di$crimen con$tituitur.

COntraria tamen $ententia exi$timantium non $olum formam, C\=oclu$io qu\,e $tionis. quæ motu gignitur; $ed ip$am quoque formæ productionem, $iue emanationem inhærere in patiēti, Peripatetica & vera e$t, eam\’que amplectuntur præter alios Themi$tius, Alexander, Philo- ponus, Simplicius, Auerroes, Magnus Albertus, vt cõ$tatex ijs, quæ annotant ad tex. 20. & 23. huius libri, & ad text. 139. libri tertij de anima. Item Ferrarien$is hoc loc. q. 4. & c. 1. lib. 2. contr. gent. Sonc. 5. Metaph. q. 37. Iauellus lib. 9. Metaph. q. 15. Heruæus quodl. 4. q. 4. Capr. in 2. d. 1. q. 2. art. 3. Secuti cõmunem Magi$trum D. Thoma, huiu$ce opinionis, quicquid alij velint, a$$ertor\~e, tum alijs in locis, tum lib. 2. contr. gent. c. I. Ac quòd ita $en$erit Ari$toteles liquet ex c. 3. huius libri, vbi docet actionem & pa$sionem e$$e vnum, eun- dem\’que motum, hunc verò in re, quæ mouetur, e$$e; & actionem e$$e actum huius in hoc, ide$t, in patiente; pa$sionem verò, huius ab hoc. Quod non minùs luculente confirmat libro 9. Metaph. cap. 9. text. 16. cùm ait actionem e$$e in eo quod efficitur, vt æ dificatio- nem in eo, quod æ dificatur, & omnino motum in re, quæ mouetur. Vbi plane vides Arti$totelem non $lolum formam, quæ fit, $ed eius Confirma- tio. etiam effectionem in patiente con$tituere. Prætereà actio, vt $upe- rius o$t\~e$um fuit, e$t idem cum termino producto, veluti calefactio cum calore: $ed cùm ignis aquã excalfacit, calor recipitur in aquã. Ergo in eandem calefactio ip$a recipietur; alioqui idē accidens duo- bus $ubiectis $imul inhæreret. Item $i actio tran$iens in hæreret in agente, non e$$et tran$iens, $ed immanens, vt ex ip$a ratione imma- nentis actionis patet ergo & cæt. Nec $atisfaciet qui dixerit action\~e tran$euntem differre ab immanente quia per tran$euntem $em per efficitur aliquid operis, quod illa paracta adhuc maneat. Non, in- quam, $atisfaciet; cùm manife$tum $it actionem qua cithara pul- $atur, e$$e tran$euntem; qua tamen paracta nihil per eam confectum $upere$t.

Vt tamen apertiora reddantur, & vt primi argumenti, quod pro contraria parte adduximus, explicatio luculentior $it, declaran dum [res-1446-v_0411_402_t0]LIB. III. CAP. III. QVAESTIO I. hoc loco erit quonam pacto actio & pa$sio inter $e, & à motu di$si- deant. Scotus in quodlib. q. 11. & in 4. $ent. d. 13. q. 1. $entit totam ra- tionem actionis con$i$tere in relatione ad agens; pa$sionis vero in relatione ad patiens. Capr. in 2. d. 1. q. 2. art. 1. conclu$ione 2. putat formalem rationem actionis & pa$sionis non e$$e aliud, quàm ip$um motum, differre\’que inter $e, quòd actio importet in obliquo rela- tionem cau$æ ad effectum, ide$t, habitudinem originis ip$ius motus quæ e$t in mouente; pa$sio autem re$pectum, $iue ordinem effectus ad cau$am, videlicet ad rem agentem, à qua motus emanat. Heruæus quodlibeto. 7. q. 14. arbitratur actionem e$$e motum prout inclu- dit agens, extrin$ecè tamen; pa$sionem e$$e eundem motum, quate- nus rem patientem, etiam extrin$ecè complectitur.

Sed omi$$a longiori di$putatione, duplici pronuntiato hæc du- bitatio enodanda e$t. Primum $it. Actio & pa$sio neque relationem, 1. pronuntia- tum. neque motum per $e, neque motum vna cum agente & patiente ex- trin$ecùs adiunctis, formaliter $ignificant. Prima pars huius ponun- tiati o$tenditur, quia $i actio & pa$sio relationem $ignificarent, per- tinerent ad categoriam relationis. Secunda $uadetur, quia cum mo- De $ignifica- tu actionis. tus $it quidpiam tum analogum, tum incompletum, $i actio & pa$sio formaliter e$$ent motus, neutrum eorum $pectaret per $e ad vllum prædicamentum. Tertia probatur ex eod\~e ab$urdo, quia hæc tria, motus, agens, & patiens, $i vniuer$a, tanquam ex æ quo $ignificata $umantur, præterquam quod ex parte motus analogiam habent, $unt quidpiam complexum, quod locum per $e in præ dicamentis non habet. Quare actio & pa$sio non con$tituerent per $e du- plicem categoriam, quod à communi Philo$ophorum $en$u abhor- ret.

Secundum pronuntiatum $it. Actio, pa$sio, & motus $unt vna ea- 2. pronunt. dem\’que res; differunt tamen inter $e formaliter penes diuer$os mo- dos ab$olutos, quos vendicant. Huiu$ce pronuntiati veritas decla- ratur, a$truitur\’que $imul ex eo, quia vna & eadem calefactio, quæ motus e$t, re ip$a e$t actio & pa$sio; vt enim manat ab agente, ratio- nem actionis $ortitur; vt excipitur in patiente, rationem pa$sionis- Quod Ari$toteles 3. huius libri capite hi$ce verbis explicauit, Om- nino autem actio & pa$sio, non idem $unt propriè, (ide$t, formali- ter) $ed motus, cui hæc in$unt. Nam huius in hoc, & huius ab hoc actum e$$e ratione diuer$a $unt. At non dari inter hos terminos maiorem di$tinctionem ex eo concluditur, quia quæ uis alia ma- ior di$tinctio $uperuacanea e$t. E$$e verò prædictos modos non re$- pectiuos; $ed ab$olutos, con$tat ex confirmatione $ecundæ partis primi pronuntiati. Porro in hac differentia $ubeunda habet $e mo- tus, qua$i materiale quid, in quo tenui$simæillæ entitates, quas mo- dos dicimus, re$ultant; Quo fit, vt non eadem pror$us ratione & mo- tus ab actione & pa$sione, & actio pa$sio\’que inter $e differant.

[res-1446-v_0412_403_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS III. SOLVVNTVR ARGVMENTA CON- tendentium actionem in agente recipi.

HIs ita con$titutis ad primum $uperioris articuli argumentum, Sol. 1. arg. Actio & pa$- $io non diffe runt $olis re$- pectibus. negandum e$t actiorrem & pa$sionem differre tantùm re$pe- ctibus, $i de intrin$eca differentia loquamur, vt ex dictis pa- tet; quanuis non eamus in$icias relationem agentis comitari $emper actionem; relationem vero patientis, pa$sionem. Sed enim hi re$pe- ctus non faciunt inter hæc e$$entiale di$erimen. Ad reliquam argu- menti partem dices eiu$dem e$$e actum, cuius e$t potentia, ide$t, ab eo, cui conuenit potentia, profici$ci actum. cæterùm non $emper Capteolus in 2. d. 12. in eodem, in quo inhæret potentia, ine$$e actum, tanquam in $ubie- cto.

Ad 2. dicendum, non iccirco exi$tima$$e Ari$totelem, $i initio Sol. 2. arg. temporis procreatus fui$$et mundus, mutatum iri Deum, quod pu- Error Ari$to- telis. tarit actionem creandi debui$$e in Deo, vt in $ubiecto recipi; $ed quia cæle$tis di$ciplinæ luce de$titutus, non intellexit, qua ratione po$$et Deus $ine voluntatis mutatione nouam rerum creationem moliri. Quem errorem confutat D. Augu$tinus 12. lib. de Ciuit. Dei c. 17. de eodem\’que 8. huius operis libro pluribus agemus.

Ad 3. negatur debere $emper cau$am formalem in eo e$$e, quod Sol. 3. ab illa appellation\~e $umit, & cui effectus formalis cõuenit. Na\’que tamet$i fatendum $it effectum formalem $ine forma dari non po$$e; pote$t nihilominùs forma ip$a rem, in qua nõ ine$t, extrin$ecus de- nominare, vt in re propo$ita accidit. Ad argumenti confirmationem Res, qu\,e e$t actio deno- minat id, à quo e$t, & id, in quo e$t. dicito, rem ip$am, quæ e$t actio, denominare id, in quo recipitur, id\’que à quo egreditur; alio tamen & alio modo; nempe illud pa$- $iue, hoc actiue: hoc tan quam edens, illud tanquam recipiens actio- nem. Quod videre e$t etiam in loco, qui & aerem circumfu$um in quo inhæret, & Socratem denominat; $ed aerem vt locãtem, Socra- tem vt locatum.

Ad 4. in {pro}po$ito ex\~eplo re vera duas actiones dari, duos\’que actus Sol. 4. ab eodem igni prodeuntes, $icuti & duo calores. Non dici tam\~e duo agentia; quia vt concreta multiplicentur non $at e$t formarum mul titudo; $ed requiritur prætereà $uppo$itorum diuer$itas. Vnde $i Verbum diuinum duas humanitates ad $uæ hypo$tha$is vnitatem Si verbũ di- uinũ duas hu manitates a$- $ump$i$$er, di ceretur vnus homo. copula$$et, non duo, $ed vnus duntaxat homo diceretur, vt rectè a$$eruit D. Tho. 3. p. q. 3. art. 7. Aduerte tamen po$$e duas illas cale- factiones aliquo modo vnam diciratione vnius principij, à quo ma- nant: quemadmodum & duæ lineæ, e$to in $e, & vt ad aliam, atque aliam circunferentiæ partem terminantur, plures $int; vt tamen in centro coeunt, vnum quidpiam cen$entur.

[res-1446-v_0413_404_t0]LIB. III. CAP. III. QVAESTIO. II. QVÆSTIO II. VTRVM LATIO IN MOBILI AN in corpore circuniacente inhæreat. ARTICVLVS I. OPINIO EXISTIMANTIVM non inhærere in mobili.

PROPOSITA quæ$tio non parum controuer$a e$t. Sũt enim, qui exi$timent lationem non in mobili, $ed in cor- pore circumfu$o, vtin $ubiecto ine$$e, ac r\~e ip$am, quæ mouetur extrin$ecùs tantùm denominare. Quam $en- tentiam tueri debent quicunque per motum localem nõ alium terminum, quàm ambi\~etis corporis $uperficiem acquiri pu- tant. Nam cùm terminus cuiu$que motusidem re $it cum motu, fi- eri non pote$t, vt motus in alio $ubiecto hæreat, quàm in eo, in quo e$t eius terminus. Huius ergo opinionis fuit D. Thomas in 4. d. 44. quæ$t. 2. art. 2. & 3. contra gentes cap. 82. Gregorius in 2. di$t. 1. quæ$t. 4. art. 1. Sonc. 5. Metaph. q. 40. Heruæus quodl. 1. q. 9.

Ac primùm quod per motum localem $ola externa $uperficies 1. ratio. acquiratur; vnde tota fere controuer$iæ explicatio pendet, ita $ua- detur. Ari$toteles 8. huius operis cap. 7. tex. 59. probat motũ lo- calem cæteris motibus perfectiorem e$$e, quod mobile $ecundum eum non $it in pote$tate ad aliquid intrin$ecum, $icuti e$t id, quod alteratur & auge$cit; aliamve $ubit mutationem; putat igitur mobile per lationem nihilintrin$ecum acquirere, atque adeo $olam externã $uperficiem. Secundò idem confirmatur, quia Ari$toteles tã in hoc 2, ratio. opere, quàm aliàs, quoties de locali motu philo$ophatur, nullius rei, quæ per eum rei motæ obueniat, mentionemfacit, præter quam loci, hoc e$t, $uperficiei ambientis corporis. Tertiò quia $i per mo- 3. ratio. tum localem aliquid mobili inhærens acquireretur, vel id e$$et ab- $olutũ, vel relatũ: non ab$olutum, quia non videtur quid nã id e$$e queat: nõrelatũ, quia ad relation\~e non e$t per $e motus; ergo & cæt.

Quartò, Idem hunc in modum comprobatur. Loci acqui$itioe$t 4. ratio. vere ac proprie motus; ergo per motum localem nulla forma in hæ- rens mobili, $ed locus duntaxat per $e acquiritur. Antecedens o$t\~e- ditur. Primùm quia acqui$itio loci e$t actus entis in potentia, vt in potentia; $iquid\~e dũres mouetur, aliqua pars loci acquiritur, alia acquir\~eda $upere$t. It\~equia locus habet õnes cõditiones, quas Philo $ophi in eo, quod {pro}priè, ac per $e motũ terminat, depo$cũt, vt cõ$ide [res-1446-v_0414_405_t0]IN PHYSIC. ARIST. ranti planum erit. Con$ecutio autem probatur, quia $i $ormailla, quam aduer$æ partis auctores in ip$o mobili con$tituunt, motu cõ- pararetur, cùm locus (vt proximè o$ten$um e$t) per $e etiam latio- ne acquiratur; vel nullus motus localis e$$et vnus per $e, vtpote qui duplicem terminum natura differentem obtineret; vel danda e$$ent plura genera lationum à vulgatis di$tincta; vnum ad formam illam rei motæ inhærentem; aliud ad locum; quod alienum tamen e$t à cõ- muni doctrina philo$ophorum, apud quos ea motuum di$tinctio nõ legitur.

ARTICVLVS II. LATIONEM INESSE IN MOBILI, nec aduer$ariorum argumenta concludere.

COntraria $ententia exi$timantium lationem inhærere in ip$o Concluditur pars affirma tiua. mobili veri$imilior, ac Philo$ophorũ communior e$t. Eã de- fendit Sotus hoc in lib. quæ$t. 2. Toletus q. 3. Iandunus 4. Metaph. q. 4. Durandusin 2. d. 15. q. 3. Ioannes Maior d. 2. q. 2. Ochamus in q. 9. ac omnis fere $chola Nominalium; in eadem\’que videtur fui$$e auctor $ex principiorum in explicatione categoriæ, vbi, cùm doceat vbi e$$e in re ip$a, quæ mouetur, quod item a$$erit Scotus in 4. d. 49. q. 16. Probatur verò hæc opinio huncin modum. Ari$toteles definijt $uperiùs motum actum mobilis, atque ex pro- Ex Ari$tote- le. fe$$o docuit motum e$$e in mobili vt in $ubiecto, quod etiam repetit 9. Metaph. cap. 9. tex. 16. Igitur motus non in corpore circunia- cente, $ed in re, quæ mouetur, ine$t. Secundò, latio angeli e$t quid Ex motu an gelorum. $piritale, quod proinde recipi non pote$t in corpore. Nece$$e e$t ergo vt recipiatur in ip$o angelo. Quare non omnis latio in corpo- re ambiente inhæret. Tertio, dato per diuinam potentiam inani $pa- Ex motu in vacuo. tio à terra v$que ad cauum lunæ, a$cendat ignis in $uam regionem. Eiu$modi a$cen$us e$t verè motus, & non inhæret in corpore circũ- $tante, cùm ibi nullum corpus $it, inhæret igitur in ip$o igni. Re$- Refutatur ad uer$ariorum re$pon$io. pondent aduer$arij hoc euentu debere ignem moueri, non vero & po$itiuo motu, $ed negatiuo. At nihil re$pondent. Nec enim infi- ciari queunt dari in eo a$cen$u agitationem quandam veram & rea- lem, ortam à leuitate & impul$u, cuius vi ignis in $ublime feratur; alioqui non vlteriùs pergeret; quæ agitatio non aliud e$$e pote$t, quam latio, cùm rem ab vna parte $patij ad aliam transferat. Quod verò hæc agitato $it vera motio po$itiua ex eo $uadetur, quia alio- qui po$$et ignis (quod admittendum non e$t) ad cauum lunæ per- uenire, Deo ad eiu$modi itionem nullum concur$um præ$tãte. Nec enim pura negatio diuino concur$u eget. Adde quod motus primi Ex motu $u- prem\,e $ph\,e- r\,e. mobilis e$t verus, ac realis, cùm is omnium lationum norma $it, do- cente Ari$totele lib. 8. huius operis c. 7. tex. 62. Et tamen primum mobile ex parte $uperiori ($ecundum Ari$totelem) nullo obtegitur [res-1446-v_0415_406_t0]LIB. III. CAP. III. QVAESTIO II. corpore, in quo eiu$modi motus in$it. Fatendum igitur erit in ip$o primo mobili, non extra, eum motum recipi.

E$t tamen inter eos, qui no$tram hanc $ententiã tuentur non pa- rum di$sidij in explican do lationis termino, qu\~e mobili inh\,erere di- Di$crepantia inter a$$erto res huius $\~e- t\~eti\,e. cimus. Sunt, qui putent e$$e relation\~e di$tantiæ ad polos, vel con- tenti ad $uperfici\~e continent\~e. Sed non rectè $entiunt. Nulla enim relatio motu per $e acquiritur, vt Ari$toteles c. 2. lib. 5. huius operis docebit. Alij dicunt e$$e quid re$ultans in mobili ex circumiacentis corporis $uperficie. Sed hoc refellit$uperius argumentũ, quo o$ten- dimus dari po$$e verũ, ac po$itiuũ motũ in vacuo, vbi nulla erit $u- perficies, à qua in r\~e motã quic quam deriuetur. Statuendum igitur Quis $it ter- minus mot9. e$t, terminũ motus e$$e ip$um vbi, $iue exi$t\~etiã in $patio; hanc au- t\~e non e$$e aliud, quã mobilis quantitat\~e, prout in hac vel illa parte $patij exi$tit, $eu modũ quendã, quem $ortitur quãtitas prout nunc huic, nuncilli parti$patij, $iue veri, $iue fictitij re$pondet. Suadetur aut\~e hæc $ententia tũ eximpugnatione aliarum, tum quia $uperua- caneum e$t aliud quid con$tituere, quod per motum local\~e acqui- ratur: tũ verò, quia hic terminus, qu\~e ponimus omni lationi, $iue in vacuo, $iue in pleno fiat, perpetuò ob$eruit, ac per $e acquiritur. Nõ diximus aut\~e prædictũ terminũ e$$e ip$ã $ub$tantiã rei mobilis; $ed eius quantitat\~e, quia $icuti $ub$tantia corporea, de cuius motu agimus, per quantitat\~e certo vbi circun$cribitur: ita eius vbi à quan- titate peti debet, prout tamen partibus $patij cõmen$uratur. Secus res habet in angelis, qui cùm $int corporeæ molis ex pertes, & nõ $e- cundũ quantitat\~e, $ed $ecundũ $ub$tantiã in $uo vbi con$tituantur: Quod nã $it vbi ãgelorũ. Re$põ$io ad 1. arg. aduer $ariorum. Ad. 2. con$entaneũ e$t, vt vbi, quod motu acquirunt $itidem re cum ip$o- rum $ub$tantia, prout alijs, atque alijs partibus $patij re$pondet.

Argum\~eta verò contrariæ partis ita dilu\~eda $unt. Ad primũ dic\~e- dũ Ari$totel\~e tantũ negare per lation\~e acquiri, aut amitti formã ali- quã di$tinctãre à mobili, $icuti in cæteris motibus accidit. Ad $ecun- dũ, propterea cùm de latione di$$erit, non expre$$am facere m\~etio- nem vbi, $ed loci; quial locus notior e$t, quàm vbi; & quia per loci differentias indicare vult differentias vbi, quæ per ordinem ad $pa- tium, quod ordinariè, ac $ecundum naturæ cur$um, loco circũfun- ditur, $umi debent. Ad tertiũ exijs, quæ dicta $unt, patetre$pon$io. Ad. 3. N\~epe motum local\~e terminari ad aliquid ab$olutũ; nec tamen adlo- cũ, $ed ab vbi, vt explicatũ e$t. Ad quartũ dicendũ et$i corpus, dũ Ad. 4. fertur, ambi\~etem $uperficiem $imul acquirat, eam tamen acqui$itio- nem ex accidenti $e$e habere ad lationem, quæ per$e, vt diximus, ad vbi duntaxat terminatur. Itaq; acqui$ito $uperficiei collata ad rem motã non e$t actus entis in potentia, vt in definitione motus intelli- gitur, ide$t, entis, quod per $e eiu$modi formam acquirat. Nec item prædicta $uperficies habet conditiones nece$$arias, vt aliquid motũ terminet; $iquid\~e nõ per $e, $ed per accid\~es tantũ obuenit. Cuius rei indiciũ e$t, quod in vacuo dabitur verus motus, per qu\~e tam\~e nulla externa $uperficies cõ paretur.

[res-1446-v_0416_407_t0]IN PHYSIC. ARIS. _CAP. IIII._

OVoniam autem $cientia, quæ de natur a est, in _Text. 24._ magnitudinibus, motu, & tempore ver $atur, quorum vnũquodque aut infinitum, aut finitum e$$e nece $$e e$t, quanquam non omnia in$inita $int, aut finita, veluti affectio, aut punctum (buius enim generis nullum in borum altero collocari forta{$s}is nece $$e e$t) eum $anè, qui naturam pertractat, decet contemplari, infi- nitum $it, nec ne: & $i $it, quid $it. Contemplationem au- _Text. 25._ tem de eo buius $cientiæ e{$s}e propriam eo indicatur, quod quicunque banc Pbilo$opbiam cum dignitate attigerunt, de infinito di$$eruerunt, id\’que vt quoddam rerum principium omnes ponunt: alij quidem, vt Pythagorici, & Plato per $e non vt aliquid, quod alij accidat, $ed vt $ub$tantiam. Verùm Pythagorici in rebus, quæ $ub $en$um cadunt, cùm $eparatum numerum non $tatuant, idque etiam quod extra cœlum e$t, e$$e infinitum: Plato verò extra quidem nullum corpus e$$e, neque ideas, propterea quod eas nullibi e{$s}e: in finitum tamen & in his, quæ cadunt $ub $en$um, & in il- lis e$$e. Et illi quidem numerum parem infinitum e{$s}e: eum _Text. 26._ enim compreb\~e$um, terminatum\’que ab impare bis quæ $unt, infinitatem præbere, eius\’que rei argumentum id e$$e, quod in numeris euenit. Cùm enim normæ circa vnum & $eor- $im ponuntur, aliam interdum $emper $peciem, interdum vnam exoriri. Plato aut\~e duo infinita; magnum, & paruũ. _Text. 27._ Phy$ici autem omnes aliam quandam naturam eorum quæ elementa nominantur, vt aquam, aut aerem, aut medium inter bæc infinito $ubijciunt.

 Capitis quarti Explanatio.

_QVoniam_ _autem_ } Po$tquã Ari$toteles in priori huius libri parte de motu Phy$ici e$$e de infinito di$putare. vniuersè di$$eruit, nunc de infinito di$putare aggreditur. Ac primùm o$ten- dit di$putationem hanc ad in$titutum Phy$ici pertinere. Nam cùm Phy$icus circa magnitudines, motum, & tempus, qua ratione quedam entium natura- um affectiones $unt, ver$etur, & horum vnumquodque finitum, aut infinitum $it, con$enta- neum profectò e$t, vt eidem incumbat deturne infinitum & quid nam id $it, rimari. Admonet tamen nõ omnia, etiam qu\,e in Phy$i cam contemplatio nem cadunt, finita, aut infinita e$$e: vt punctum quod nec infinitatem vendi- cat, vt patet, nec fi- nitatem, cùm non habeat terminum, $ed $it ip$e termi- nus. Item vt affe- ctiones, qu\,e neu- trũ horũ per $e, ac $uopte ingenio $or tiũtur. Porro no- mine affectionũvel intelligit vniuer$a accidentia præter quantitatem, vt ait P$ellus; velomnes, ac $olas qualitates, vt placet Themi- $tio, & Philopono, vel qualitates $olas, non tam\~e omnes, $ed $en$iles dunta- xat, vt D. Thomas, & Simplicius inter pretantur.

_Contem-_ _plationem aut\~e_ } Naturalis e$$e Philo$ophi de in$inito di$ceptare eo rur$us probat, quòd pr\,e$tanti$simi quiq; Philo$ophi, qui hanc de rebus phy$icis doctrinam pro dignitate tradiderunt, de infinito di$putarunt. Nec verò vt de re ad naturam parum attinente, $ed vt de ea, quam $tatuebant rerum principium, et$i alij alio modo.

_Vt Pythagorici & Plato_ } Di$sidium fuit inter Platonem & Pythagoricos circa Di$$en$io in ter Platon\~e, & Pythago- reos. infiniti po$ition\~e. Nã Pythagorici ita infinitudin\~e numerorũ, rerũ principia e$$e arbitrabãtur, vt numeros à rebus $ingularibus, et$i cogitatione, nõ tam\~e re $eiungerent, $ed eos partim in rebus $en$ilibus, partim in ijs, qu\,e $en$us effugiũt, extra mundũ collocarent. Plato verò extra complexũ vniuer$i, nec vllũ corpus, neq, ideas cõ$tituit: po$uit tam\~e infinitũ tũ in rebus $en- $ui obnoxijs, videlicet magnũ, & paruũ quibus infinitatem in e$$e pronũtiabat, tũ etiã in ideis.

_Et illi quidem_ } Pythagorici numerum parem in$initum e$$e aiebant, imparem finitũ, Pythagoric. atq; illũ ab hoc cõpreh\~edi, & ad finitat\~e vocari; quia videlicet impar pari additus, $ection\~e in [res-1446-v_0417_408_t0]LIB. III. CAP. IIII. EXPLANATIO.

Eorum autem, qui finita faciũt elementa, nullus facit in$i- nita: $ed qui elementa infinita statuunt, vt Anaxagor as & Democritus, ij omnes infinitum tactu continuum e$$e aiunt; ille quidem è partibus $imilibus, bic verò ex omnium figur a- _Text. 28._ rum $eminario. Atque etiam ille quanuis partem non $ecus, ac vniuer $um admi$tionem e{$s}e, propterea quod rem quanuis è quauis fieri con$piceret. Nã & hinc videtur dixi{$s}e res om- nes aliquando $imul fui{$s}e, vt banc carnem, & hoc os, & ita rem quanuis; quam ob rem & omnia: igitur & $imul. Prin- cipium enim $ecretionis non $olùm e$t in vnoquoque, $ed etiam omnium. Cùm enim id quod gignitur, ex huiu$modi gig- natur corpore, omnia autem gignantur, quanquam non $imul, aliquod quoque generationis principium e{$s}e nece$$e est, Illud verò vnum e$t, quod ille mentem nominat, quæ quidem à prin- cipio aliquo intelligendo agit. Quamobrem nece$$e e$t aliquã- _Text. 29._ do $imul fui{$s}e, moueri\’que olim cœpi$$e. Democritus autem nullum primorum corporum aliud ex alio fieri ait; $ed com- mune tamen corpus partium magnitudine, & figura differ\~es _Text. 30._ omnium principium e$t. Hanc igitur contemplationem Pby- $icos decere ex bis est per $picuum. Porro principium ip$um e$$e probabiliter omnes ponunt: nec enim frustra e$$e, nec vlla alia vis præterquam principij in eo ine{$s}e potest. Etenim omnia aut $unt principium, aut ex principio. Infiniti autem principium non est, quod finis quoque eius e$$et. Prætere a ingenitum & interitus expers, veluti principiũ $it quoddam. Quod enim genitum est, $inem id babeat nece{$s}e est: omnis autem interitus e$t finis. Quare vt dicimus, buius principium non e$t, $ed aliorum e$$e ip$um videtur, atque etiam omnia rontinere, regere\’q omnia, vt ij inquiunt quicunque alias cau- $as, vt mentem, aut amicitiam, præter infinitum non faciunt: boc\’que diuinũ e{$s}e; immortale enim, & quod perire nequeat, vt Anaximander ait, plurimi\’que eorum, qui de natur a di{$s}e- runt.

partes æ quales {pro}hibet. Vel quia vnitas, qu\,e impari numero peculiariter attribuitur, quod eius additione parem $uperet, numerorum diui$ionem terminat, $iquidem vbi primum ad vnita tem ventum e$t, ce$$at diui$io.

_Cum enim norme._ } Quodinfinitas pari numero conueniat, finitas impari ex eo Py- Cur infinitas pari, finitas impari nume ro cõueniat. thagorici o$tendebant, quia normis, quas Gr\,eci γνωμονας vocant, po$itis circa vnum ide$t, additis vnitati, alia interdum & alia numeri $pecies $emper na$catur, interdum eadem $emper. Alia quidem, & alia, $i notm\,e, qu\,e pares $int numeri, eadem, $i norm\,e, qu\,e impares $int, circumponantur. Quod vt intelligas aduerte Pythagoricos eos numeros gno- mones appella$$e qui quad ra is num ris (ad imitation geometricarũ ma- gnitudinum, & fi- gurarum) circũ po- $iti numerũ in$tar gnomonis auger\~et, $ed $peciem eius nõ mutar\~et. Huiu$mo- di $unt omnes nu- meri impares, ordi ne$ibi $uccedentes. Vbi diligenter ad- uertendum e$t, in- numeris, quemad- modũ & in geome- etricis figuris quo$- dã e$$e triangulares, alios quadratos, ali- os ab alijs figuris no Numeri à fi- guris nomen habentes. m\~e hab\~etes, vt Boe- ti9 di$ertè ex po$uit. Sunt verò quaelrati v. g. numeri, quorũ latera $unt \,equalia; $iquid\~e ex numero $emel in $e ducto ef ficiuntur. Talis e$t quaternarius, qui ex bina rio $emel repe- tito na$citur. Si ergo omnes numeri im- pares ordine collo- centur: & eorũ pri- mus, nempe terna- rius circa vnitatem, qu\,e pote$tate prim9 e$t quadratus, con$ti tuatur; gignetur qua ternarius, qui e$t pri mus quadratus actu. At $i quaternario $ecundum numerum imparem nimirum quinarium, ad- Quaternari9 primus qua- dratus actu. ijciamus, efficietur $ecundus quadratus, videlicet nouenarius: huic rur$us $i tertium imparem, qui e$t $eptenarius, addamus, $exden arius emerget, qui e$t alius quadratus: idem\’que perpetuò eueniet, nulla $peciei numeri facta mutatione. Quòd $i pares numeri addantur, alia atq; alia $pecies numeri $ecundum rationem figur\,e orietur. Nãque in primis vnitati adiectus binarius ternarium efficit, qui e$t numerus triangulus; huic $i adijciatur alter numerus par, videlicet quaternarius, $eptenarius emergit alterius $peciei. Ita\’que adiectione parium $emper noua qua- drati $pecies excitatur: Ideoq; impari finitudinem, pari infinitudin\~e Pythagorici a$cribebãt.

 [res-1446-v_0418_409_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Quinque autem $unt, quæ in$initum quiddam e$$e bis, qui _Text. 31._ animaduertunt, fidem faciant. Tempus; boc enim e$t infini- tum: diui$io, que est in magnitudine, quandoquid\~e & Ma- thematici infinito vtuntur. Præterea quod boc tantummodo generatio, & interitus nunquam deficiant, $i infinitum $it, ex quo id, quod fit, aufer atur. Eo etiam quòd finitum ad ali- quid $emper terminetur, vt nece$$e $it nullum e$$e termi- _Text. 32._ num, $ed aliud ad aliud terminari $emper nece{$s}e est. In primis verò, & maximè propriè illud est, quod communem omnibus dubitationem ingerit. Quod enim cogitationis nul- lus $it finis, & numerus infinitus e$$e videtur, & mathe- maticæ magnitudines, & id quod e$t extra cælum. Id ve- rò, quod extra est, $i infinitum $it, corpus quoque infinitum videtur e{$s}e, atque etiam mundi. Cur enim potiùs in bac ina- nis parte, quàm in illa? quare $i vno in loco, vbi\’que etiam nece$$e e$t molem e$$e. Iam verò $i inane $it, locum quoque & corpus infinitum nece{$s}e est e$$e. Nanque in _Text. 33._ $empiternis po$$e & e{$s}e idem valent. Habet autem du- bitationem contemplatio, quæ e$t de infinito. Multa enim, quæ e{$s}e non po$sunt his qui ip$um ponunt e$$e, & ijs qui ponunt non e{$s}e, eueniunt. Præterea vtro $it modo, vtrum vt $ub$tantia, an vt accidens per $e alicui naturæ, an neutro modo, $ed nibilominus $it infinitum, aut infinita numero.

_Plato autem_ } Plato duo con$tituit infinita, videlicet magnum & paruum, vtrunque ex Plato duo po $uit infinita. diui$ione magnitudinis. Nam magnitudo in infinitum $ecari, minui\’que pote$t, & cumulus, qui ex ea $ectione con$urgit, in infinitum etiam cre$cet.

_Phy$ici aut\~e_ } Docet Phy$icos, hoc e$t, eos, qui motum, & generationem, interitum \’que rerum naturalium admi$ere, principio infinitatem non per$e, $ed qua$i quidpiam aduentitium attribui$$e. Poneban: enim aliam quandam naturam, vt aquam, vel acrem, cui infin tudo con- ueniret, non tamen vti ratio $ub$tanti\,e, $icuti Pythagorici, & Plato exi$tim arunt. Horum au- t\~e dog mata particulatim rec\~e$et, de quibus iã libro primo huius operis, luculentè egimns.

_Porro princi_ Veteres infi- nitum, princi pium e$$e $ta- uerunt. _pium_ } Laudat ve- teres Philo$ophos nõ quòd infinitum inuexerint; $ed quia cùm illud po$ui$s\~et, veri$imili ratione principium e$$e di- xerunt. Enim verò in$initum $i e$t, fru- $tra e$$e non pote$t; e$$et autem fru$tra $i principij vim nõ haberet. Nam quid- quid in rerum na- tura exi$tit aut prin cipiũ e$t, aut ex prin cipio; in$initum au t\~e ex principio e$$e nõ pote$t, quia om- ne id quod habet principium, etiam finem babet; ratio autem finis infiniti e$$entiam demoli- tur.

H\,ec tamen ratio cùm non $eruet id\~e principij $ignifica- tum, $ed à principio temporis ad principium magnitudinis tran$eat, eodem vitio laborat; quo ratio Meli$si, quam Ari$toteles primo huius operis cap. 2. vt captio$am, & ineptam improbauit. Ita\’que eam Ari$- toteles non vt propriam, aut ex $uo $en$u, $ed ex veterum, qui infinitum ponebant, di$putatio- ne adduxit, vt, pr\,eter alios, annotauit hoc loco D. Thomas, et$i Gr\,eci interpretes eiu$modi probationem tanquam Ari$totelicam communire, tueri\’que adnitantur.

_Præterea ingenitũ_ } Aiebant pr\,eterea infinitatis auctores infinitum e$$e ingenitum, & Infinitum in genitum qui po$uerint. indi$solubile, quod in Platonis Ph\,edone legitur. Id autem ex eo $uadebant; quia quidquid gignitur finem habet, omnis\’que interitus, finis quidam e$t. Denique aiebant infinitum e$se di uinum quid, & omnia continere, ac regere. Et huius quidem dogmatis a$$ertores fuere qux alias cau$as pr\,eter infinitum non a$signabant, vt Anaximander.

_Quinque aut\~e_ } Multas hoc loco rationes congerit, quibus antiqui Philo$ophi ad po- Rationes an- tiquorum ad ponendũ in- finitum. nendum infinitum adduci poterant. Prima ratio e$t, quia tempus cùm principio & fine careat, nece$$ariò in$init, tem obtinet. Secunda, quia qu\,elibet magnitudo pote$t infinitè diuidi, vt con$tat ex placitis Mathematicorum, qui data qualibet linea partem aliquam ab ea auferri iu- bent; deinde aliam, atque aliam infinitè minorem $ine termino: item quia pr\,ec piunt quam- libet datam lineam in duas \,equales partes $ecare, & quolibet a$signato triangulo, alium mi- norem de$cribere. Tertia, quia rerum di$$olubilium ortus & interitus perennis e$t, nec vllum vnquam habebit finem. Quod e$$e nequit ni$i rebus gign\~edis infinita materia $ubmini$tretur. Si enim finita e$$et, iam diu fui$$et ex hau$ta, cũ nece$$e $it omne finitum ablacione finiti tand\~e ab$olui.

 [res-1446-v_0419_410_t0]LIB. III. CAP. IIII. EXPLANATIO.

Maximè autem Phy$ici e$t con$ider are $it ne magnitudo _Text. 34._ infinita, quæ $en$u comprehendatur. Primum ita\’que de- finiendum est quot modis infinitum dicatur. Primo quidem modo id, cuius tran$itus e$$e non potest, proptereaquod ha- bile non $it vt tran$eaturs quemadmodum vox inui$ibilis dicitur: alio id, quod tran$itum habet, $ed ad eius finem nun- quam venitur; aut quod vix. Aut quod aptum quidem e$t habere, non tamen habet tran$itum, aut finem. Præterea in- finitum omne, aut additione, aut diui$ione, aut vtro\’que mo- do.

_Eo etiam quod_ } Quarta ratio e$t, quia omnefinitum corpus ab alio $uperiori coer- ceatur, & terminetur oportet. Quare aut in magnitudin ibus dandus erit in$initus progre$$us, aut deuenietur ad aliquod corpus, quod non iam ab alio contineatur. Ex quorum primo $e- quitur dari in$initam multitudinem: ex po$teriori, dari magnitudinem infinitam.

_In primis verò_ } Quinta ratio e$t à no$tr\,e mentis cogitatione, qu\,e nullis tenetur li- mitibus. Nam quouis numero & magnitudine data, maiorem concipit, & quemcunque ter- minum extra cœlum figit, vlterius $ubinde progreditur. Quod e$$e non pote$t ni$i h\,ec infinita re ip$a dentur; $iquidem vt qu\,e\’que res ad e$$e, ita ad $ui cognitionem $e$e habet. Adde quòd Vt qu\,e\’q; res $e habet ad e$$e, ita & ad $ui cognitio nem. aut extra cœli ambitum corpus aliquod e$t, aut in$initum $patiuminane. St detur primum, cùm nulla maior $it ratio, cut corpus in hac, quam in illa parte $patij con$i$tat; vti\’que erit in fi- nitum corpus, à quo totum id $patium occupetur. Si autem po$terius admittatur; cùm va- cuum nihil aliud $it, quàm locus pote$tatem, aptitudinem ue habens ad cohibenda in $e cor- pora; cũ\’que in perpe tuis e$$e & po$$e nõ differant, con$iten- dũ erit extare actu infinitum corpus eo loci cõtentum. Hac fere ratione v$9 fuit Epicurus ad mũdo- rum infinitatem in- ducendam; quã Lu- cretius 2. Poematis $ui libro decantauit. Ob$erua hîc Peripa- In \,eternis nõ differũt e$$e, & po$$e. teticum illud axio- ma, In \,eternis e$$e & po$$e idem valent; cuius veritatem 8. huius operis expendemus.

_Habet autem dubitationem_ } Qne$tionem de infinito ancipitem e$$e ait; quòd Qu\,e$tio de infinito in vtrãque par- tem anceps. $iue id ponatur, $iuè negeur; in vtramque partem incom moda occurrant, & dubia, qu\,e non facilem habeant explicatum: atque inter alia, vtrum in$initum $ub$tantia, an accidens $it, aut neutrum horum. Maximè verò ad Phy$icum pertinere ait di$quirere, vtium aliqua magnitu- do $ubiecta $en$ibus infinita $it. In$initudo enim rerum $en$us effugientium ad alias $pectat di$ciplinas.

_Pirmum it a\’que_ } exponit varias in$initi $ignificationes, vt ambiguitate depo$ita, controuer$ia aptiùs dijudicetur. Inprimis ergo in$initum id dicitur, per quod tran$itus e$$e Diuer$a infi- niti $ignifi- cata. non pote$t, vt punctum, & anima, quo etiam modo vox inui$ilis appellatur, quòd apta non $it, vt $ub audiendi $en$um recidat. Secundò dicitur infinitum, quod habet quidem tran$itũ, $ed abs\’que fine, ide$t, quod aptum e$t, vt per illud tran$iri queat, nunquam tamen ad eius metam peruenitur, vt linea in infinitum porrecta, $i daretur. Tertio id. quod et$i terminum vendicet, vix tamen, aut cum magno labore perfici pote$t; vt labyrinthus, qui vias in $e identidem recurrentes, & inexplicabilem exitum habebat.

_Aut quod aptum quidem e$t._ } Quartò, dicitur id, quod aptum e$t habere tran- $itum, aut terminum; non tamen habet; quo pacto, vt Philoponus, & Alex ander explicant, circulus infinitus vocatur, quia cùm po$sit in eo de$ignari punctum, quod in itium tran$itus $it, nullum tamen ex $e actu de$ignatum continet. Quintò, id, quod in$initam adiectionem capit, vt numerus; aut infinitam di$$ectionem, vt magnitudo; aut vtrunque vt eadem mag- nitudo. Enim verò quocunque numero dato, pote$t dari alius maior, addita vnitate, ita vt Quocunque numero da- to pote$t da- ri maior. in infinitum nouo $emper incremento auge$cat; & qu\,euis magnitudo pote$t in duas partes diduci, atque vna earum rur$us in duas alias diuidi, quarum vna priori addatur; ita vt illi fiat perpetua in cumulum adiectio; alteri perpetua detractio.

 [res-1446-v_0420_411_t0]IN PHYSIC. ARIS. _CAP. V._

S Epar atum igitur à rebus $en$ilibus infinitum e{$s}e, quod _Text. 35._ ip$um per $e $it infinitum, non potest. Ip$um enim infi- nitum $i nec magnitudo $it, nec multitudo, $ed $ub$tan- tia & non accidens, diuidi non poterit: nam quod diui- duum e$t, aut magnitudo e$t, aut multitudo. Si verò diuidi non pote$t in$initum non e$t, ni$i vt vox inui$ilis. Sed boc modo infinitum neque illi ponunt, qui aiunt ip$um e{$s}e, neque nos $crutamur; $ed vt id, quod non pote$t tran$iri. Quod _Text. 36._ $i ex accidente $it infinitum, eorum quæ $unt elementum non erit, quatenus infinitum, vt nec linguæ inui$ile, quanquam inui$ilis $it vox. Quonam item pacto aliquid per $e infini- tum e$$e potest, $ineque numerus e$t, neque magnitudo, quo- rum per $e est affectio quædam infinitum: minus enim e{$s}e nece$$e e$t, quam magnitudinem aut numerum. Per$picuum _Text. 37._ verò etiam e$t infinitum ita e{$s}e non po$$e vt id, quod actu est, & vt $ubstantiam, & principium. Si enim con$tet partibus, quidquid eius accipias, erit infinitum. Nam in$initi e{$s}entia, & infinitum $unt idem, $i infinitum $ub$tantia est, & de $ubiecto non dicitur. Aut igitur diuidi non pote$t, aut infini- tè diuiduum e$t. Vt autem res eadem multa $it infinita, fieri non potest. At quemadmodum aeris pars aer e$t, it a & infiniti infinitum $iquidem $ub$tantia est, & principium: partibus igitur vacat, & diuidi non pote$t: $ed actu infinitum e$$e non pote$t, quantum enim quiddam nece{$s}e e{$s}et. Ex accidenti _Text. 38._ igitur est infinitum. Sed $i ita $it, dictum est principium statui ip $um non po{$s}e; $ed illud cui accidit, aerem, aut pa- rem. Quare ab$ur dum enuntiant, qui ita aiunt, vt Pytbagorici.

 Capitis quinti Explanatio.

S _Eparatum igitur_ } Eorum dogma, qui infinitam $ub$tantiam à robus $en$ibili- Non dari in finitum. bus abiunctam ponebant, coarguit; di$putat\’que in hunc modum. Nullum in $ectile e$t infinitum: $ed omnis $ub$tantia in $e pr\,ecisè con$iderata e$t in$ectilis: ergo nulla e$t Sub$tantia in $e $pectata e$t in$ectilis. infinita: ni$i forte eo modo, quo vox inui$ilis appellatur. De qua tamen infinitudine, non loquuntur aduer$arij, neque nos: qui tantim di$quirimus vtrum ne aliqua magnitudo in infinitum proten$a exi$tat. A$$umptio probatur, quia omne diuiduum, aut e$t multitudo aut magnitudo.

_Quod $i ex accidente_ } Re$ponderet forta$$e qui$piam illam $ub$tantiam, non per Pr\,eoccupa- tio. $e; $ed ex accidente diuiduam e$$e videlicat ratione quantitatis, $ic\’que peraccidens infinitam e$$e po$$e. Hoc refellit; quia iam talis $ub$tantia, quà infinita, non foret rerum elementum, vti Plato cuius infiniti a$$er- tor fuerit. Plato eius in$initi a$$ertor volebat: $i- cuti nec inui$ile e$t elem\~etum lingu\,e, $ermonis ue, licet vox, qu\,e $ermonis materia elem\~etũ\’q dicitur, inui$ilis $ir, proptereaquod in- uifile, accidentariò ei competat; cùm tamen elem\~etum, rei, cuius elementũ e$t, ք $e, atq, intrin $ecè conueniat.

_Quonã it\~e_ } Alia ratione confir mat non dari in$i- nitam $ub$tãtiam. Minùs, inquit, po- te$t à quantitate in- finitum, quàmtab infinito quantitas $eparari; quando- quidem plus à $ub- Omnis quan titas aut fini- ta, aut infini- ta e$t. iecto affectio, quã ab affectione $ubie ctum pendet: atqui nõ pote$t dari quã- titas, qu\,e finita, vel infinita non $it: er- go nec dabitur fini tudo, vel infinitu- do extra quantita. tem: & ex con$e- quenti nulla $ub$tã tia p $e, acvi$ua in finita e$$e poterit.

_Per$picuum verò e$t_ } Non dari $ub$tantiam actu infinitam, & qu\,e rerum princi- Nõ dari $ub- $tantiam infi nitam contra Pythagori- cos. pium $it, vti Pythagorici aiebant, ex eo $uadet; quia oportereteam e$$e quid $implex, quale e$t omne principium, & eiu$dem rationis partibus con$tare. Vnde $equeretur quamlibet eius portionem in$initam e$$e. Quòd $i velint eam $ub$tantiam carere partibus, in quas po$sit di uidi; id ex eo confutat, quia infinitum omne quantũ e$$e oportet, atque adeò $ectile in partes.

 [res-1446-v_0421_412_t0]LIB. III. CAP. V. EXPLANATIO.

Infinitum enim $ub$t antiam faciunt, $imulque in partes _Text. 39._ di$t ribuũt. Sed bæc forta$$e per $crutatio cõmunior e$t, vtrũ infinitũ e$$e po{$s}it & in Matbematicis, & in bis, que in- tellig\~etia apprebend untur, & ijs, quæ magnitudin\~e nõ bab\~et. Nos autem con$ideramus vtrum in bis, quæ cadunt $ub $en- sũ, & de quibus doctrinam con$cribimus, $it nec ne $it corpus _Text. 40._ accretione infinitũ. Ac logicè quidem con$ider antibus ex tali- bus videri po{$s}it nõ e$$e. Si enim corporis ratio $it $uper- ficie terminari, infinitum certè corpus nec quod mente, nec _Text. 41._ quod $en$u apprebendatur vllo modo e{$s}e poterit. At neque numerus it a, vt $epar atus & infinitus. Etenim numerus, aut id quod numerum babet numerari potest. Si igitur fieri po- te$t, vt res numer abilis numeretur, infinitũ quoq. poterit trã- $iri. Magis autem natur aliter contemplantibus, ex bi$ce: _Text. 42._ neque enim concretũ id e$$e pote$t, neque $implex: concretum qutdem corpus non erit infinitum, $i elementa numero fini- ta $unt: nece$$e e$t enim plur a e{$s}e & mutuã contrariorũ in- ter $e e{$s}e æquabilitat\~e vnũ\’{que} ecrum infinitum non e$$e. Et$i en m vnius vis ab altero quantũcunque vincetur (vt $i ig- nis finitus $it, aer infinitus, œqualis\’que ig nis, œqualem vi aerem quantunuis multipla excedat, modo numerum quendã babeat) tam\~e cõ$tat futurũ e{$s}e, vt infinitum vincat, id\’que _Text. 43._ ad interitum perducat, quod finitũ est. Vnũquodque autem infinitum e{$s}e non pote$t. Corpus enim e$t, quod omnem in partem extenditur, quod autem e$t infinitum ab$que vllo termino exten$um e$t. Quare corpus infinitum omni ex par- te in immen$um erit exit exten $um. At ne\’{que} vnum, & $implex _Text. 44._ infinitum corpus e{$s}e pote$t, nec (vt nonnulli aiunt) id quod e$t præter elementa, è quo illa generant, nec omnino, $unt enim nonnulli, qui id faciunt infinitum, non derem, aut aquã, ne ab eo, quod inter illa infinitum est, cœtera interimantur, quand oquidem inter $e contraria $unt, vt aer frigidus e$t, aqua bumida, ignis autem calidus: quorum vnum $i infinitũ e$$et, reliqua iam perij{$s}ent.

_Ex accidenti igitur_ } Colligit ex dictis $iquod infinitum detur, id non per $e, fed ex accidente infinitum e$$e po$$e. Quo fit vt infinitum, qua tale, principium e$$e nequeat; $ed id tahtùm, cui infinitudo conuenit, vtaer, quod Anaximenes: vel numerus par, quod Pytha- gorici ftatuebant. Quate & ij etiam incu$andi $unt, qui Pythagorico more $ub$tantiam po- nunt infinitam, & nihilominùs in partes $ectilem e$$e volunt.

_Sed bæc forta$$e_ } Superior di$putario de infinito, aliquantulum extra limites Natu- ralis Philo$ophi{ae} diuagata e$t, quia vniuer$alior erat, & communior. Nunc igitur in folis rebus $ubiectis s\~e$ui, qu{ae} Phy$ic\,e cõ$ideratio nis propri{ae} $unt, de infinito inqui$ion\~e facere $tacuit. Pri- Im pugnatin fuinitumlogi cisrationib9. mũ\’q; veri$imilibus rationibus; quas lo gicas appellat, de- inde firmis, nece$- $arijs\’que argum\~e- tis o$tendit non po$$e in natura in finium dari.

_Si enim cor_ _poris ratio_ } In pri mis ergo ita di$$e- rit. Nihil, quod $u perficie clauditur, infinitum e$$e po- te$t; omne corpus fuperficie clauditur- Nullum igitut cor pus pote$t e$$e infi- nitũ. Secundò ita Nih<_>1l, quod nume rando comprehen- di, & ab$olui po- te$t, infinitudinem hater, cũ infinitum Infinitũ e$t, quodabfolui non pote$t. $it id, quod ab$ol- ui nequit: $ed om- nis numerus, & id omne, quod nu- merũ haber, pote$t numerãdo ab$olui. Nιhil igitur tale in finitum e$t.

_Magis autem naturaliter_ } Ratione alia magis Phy$ica, hoc e$t, à principijs natu- re, & ab ingenio naturalium corporum de$umpta, concludit non po$$e dari corpus infinitũ. Quod item primo de cœlo non ab$imili argumento cõprobaut. Nece$$ec$t, inquit, omne corpus, aut ex elementis concretum e$$e, aut $implex: $ed neutrum horum infinitum omnccorpus aut e$t $im- plex, aut ex elementis cõ po$itum. e$$e pote$t: ergo & c\,et. Minor, quoad priorem partem fuadetur, quia cùm elementa quatuor tantùm $int, con$taret vtique eiusmodi corpus certis numero elementis. Quarevel omnia terminatam haberst magnitudine, $ic\’que finitã mol\~e efficerent: quia quod ex certis partι- bus terminat{ae} magnitudinis colae$eit, finitum e$t: vel vnũ aliquod ex ijs, aut plura, autom- nia infinitã molem vendicarent. Quod fieri mõ pote$t, quia oporteret vnũ illud in finitũ ele- [res-1446-v_0422_413_t0]IN PHYSIC. ARIS.

Nunc verò aliud e$$e aiunt; è quo bœc sint. Huiusmodi _Text. 45._ autem e{$s}e non pote$t, non quia infinitum (de boc enim commune quid dicendum e$t, quod ad omne corpus, aerem quoque & aquam, & aliud quoduis œquè attineat) $ed quod tale corpus, quod $ub $en$um cadat, non e$t prœter ea, quœ nuncup antũr elementa. Cùm enim res omnis in id, è quo c\=o- $tat, di{$s}oluatur, aliud quidpiam prœter ignem, & terram, & aquam bic e$$et, nullum autem con$picitur. Neque igi- _Text. 46._ tur ignis, neque aliud vllum elementum infinitum e$$e po- te$t. Omnino enim, & prœter quam quod infinitum e$$e ali- quod ip$orum a$truatur, non pote$t vniuer $um (etsi finitum sit) aut e$$e, aut fieri vnum quid ip $orum, quem ad modum ait Heraclitus omnia quodam tempore deflagratura. Eadem _Text. 47._ vero ratio de vno e$t, quod prœter elementa Pbysici faciunt. Omnia etenim è contrario in contrariũ mutantur, vt è ca- lido in frigidum. E$t vero etiam ex bis de corpore omni $en- sili considerandum, vtrum infinitum e$$e po{$s}it, an non _Text. 48._ Omnino autem $ensile corpus infinitum e$$e non po$$e ex bis con$t at: omne enim corpus $ensile alicubi e$$e aptum e$t, & vniu $cuius que locus e$t aliquis, atque etiam partis, & to- tius est idem, vt totius terre, & glebæ vnius, ignis & $ein- tillæ: quare si vnius sit formæ, aut immobile erit, aut $emper feretur; quod fieri non pote$t. Cur enim deor$um magis, quã $ur $um, aut ad quenuis locum? Dica autem si sit gleba, quo- nam ip$a mouebιtur? aut vbi nam quie$cet? Corporis enim, quod ei cognatum e$t, infinitus est locus Vtrum ιgitur to- tum locum occupabit? & quomodo? quis igitur, & vbi e$t ipsius $tatus & motus? An vbi\’{que}, quie $cit? non ergo mouebi- tur. An verò ad omnem locum mouebitur? non igitur stabit. Quod si totum ex di{$s}imilibus con$tet partibus, di$simi- _Text. 49._ lia etiam erunt loca: & primum quidem vniuersi corpus vnum non erit, nisi tactu: deinde bœc aut finitœ eruns $pe- cie, aut infinitœ. a\‘c

 mentum, vt ignem v. c. reliqua omnia extinguere, & in $e connertere: quandoquid\~e $upra omnem men$uram proportionis, quoduis finitum agendi acrimonia & efficacιtate vince- ret. Eadem\’que ratione patet non po$$e plura ex ijs elementis infinita pr{ae}pollere ma- gmtudine. Nec item omnia, quia vnũquodque eorum mole $ua totam infiniti $patij capacitatem ob$ideret.

_At ne\’{que} vnũ & $implex_ } Supere$t confirmanda altera a$$umptionis pars, videlicet non dari corp9 $im plex infinitũ. Agιt autem in pr{ae}fe ntia Ar $toteles tantùm de corpore $impli- ci rectam lationem $ubeunte, acturus nimirum de eo, quod in orbem vol uitur in lιbris de cœlo, vbi nullum eiusιnodi infinita- tem habere demon $trat. Non dari er- go pr{ae}dictum cor pus ιnfinita mole pr{ae}ditũ, ex is, qu{ae} paulò ãte dicta $ũt, facile conuincitur. Nam & alia corpo ra interimeret, & nulli alteri locum daret. At enim quia, vt primo huius ope Quidam me dιũ aliquid inter elem\~e- ta principiũ cõ$tituerũt. ris explicatum e$t, quidam rerum prin cipiũ, non aliquod elem\~etum, $ed me- dιum quid inter ea contrarietatis ex- pers, fecere; quod qui$piam diceret, abique aliorum va- $titate, & incom- modo infinitatem habere po$$e, vtpo- te contraria vi, qua perniciem molia- tur, de$titutum; id quoque refutat Ari $toteles, probãs nõ dari eiu$modi corpus, eriam infinitatis incommodis $ublatis, cùm nec $ub $en$um cadat, vt cætera, nec in mi$to rum veniat compo$itionem, $icuti nec in id mi$ta di$$oluuntur.

_Ne\’{que} igitur ignis_ } Probat mundu n non po$$e aliquod ex elementis e$$e, etiã dem- pta in finitate; vt ignem, quo ar$ura omnia Heraclitus a ebat; aut aliud quid ab elementis di- Heraclitus omnia igni de flagratura pr{ae}dicabat. ue $um. Nam quicquid mutatur è contrario in contrarum mutatur, vt patet ex ijs, qu{ae} in primo huius operis di$putata $unt: at vnum elementum $ibi ip$i aduer$ari non pote$t, aut propriam perniciem intendere. Quare $ivnum tantum eiu$modicorpus in natura exi$teret, omnis rerum generatio, & interitus omnιno tolleretur, quod experienti{ae} palàm repu- gnat.

_Omnino autem_ } Alia ratione $en$ilium corporum infinitatem impugnaturus, duo [res-1446-v_0423_414_t0]LIB. III. CAP. V. EXPLANATIO.

Ac finitœ quid\~e e{$s}e non po{$s}unt: erũt enim aliœ infinitœ, aliœ non erunt, si vniuer $um sit infinitum, vt ignis, aut aqua. Tale aut\~e contrarijs, vt antea dictũ e$t, exitio e$t. Ob quam etiã cau$am Pbysicorum nemo ip$um vnum & infinitũ ig- nem $tatuit aut terram, $ed aut aquam, aut aerem, aut medium inter ea, quòd vtrius\’{que} loca apertè e{$s}ent definita: bec autem $ancipitem babeant locum, $uperum nempe, & inferum. At si infinitœ, & simplices, loca que\’{que} & elem\~e- ta erunt infinita, quod si boe e{$s}e ne queat, & loca sint fi- nita, totum quo\’{que} finitum e$$e nece$$e e$t. Fieri enim non pote$t, quin corpus, & locus sint paria: nã ne\^que locus to- tus maior e$t, quam corpus e$$e simul queat, simul vero etiã infinitum corpus non erit, neque corpus maius, quam locus: aut enim inane aliquod erit, aut corpus quidpiam, quod in nullo sitloco. Anaxagoras autem de infiniti $tatu ab $ur- _Tex. 50._ dè loquitur. Ip$um enim infmitum $e ait firmare, id\’que ex eo, quod sit in $e, siquidem re alia nulla continetur, quasi vbi aliquid fuerit, ibi natura comparatum sit e{$s}e: quod quidem à vero abe$t, cùm aliquid alicubi e$$e po$sit, vbi $ua. _Text. 51._ pte natura non e$t. Si igitur quã maximè vniuersũ nõ mo- uetur proptere aquòd id, quod $e $u$tinet, & in $e e$t, à mo- tu vacare nece{$s}e sit; cau$a tamen, cur moueri aptum nõ sit dicenda erat: non enim $atis e$t eum, qui ita dixerit aufu- gi$$e: nam & aliud quiduis à motu vacare pote$t, quod tam\~e vt moueatur aptum e$$e nibil vet at. Nam\’{que} & terra nõ fertur, nec si infinita e$$et, ea\’{que} à medio cobibita nõ {pro}pterea in medio cõquie$ceret, quod nullus e$$et locus ad qu\~e ferre- tur; $ed quod ei natur aliter id insitum non e{$s}et: atqui di- cere liceret eã $e nixu $uo $u$tentare. Si igitur ne in terra quid\~e, quanquã e$$et infinita, boc e$$et cau$a, $ed quoniã põ- dus babet, pondus aut\~e in medio manet, in quo medio e$t ter- ra, similiter & infinitũ ob alιã quandã cau$ã in $e manet, nõ quia infinitũ & ip$ũ $e $u$tentat. r Simul

 qu{ae}dam præ mittit. Alterum e$t, omnecorpus $ub $en$um cadens certum habere in mundo locum. Loquitur verò de corpore $en$ili duntaxat, quia Mathematicum non propriè locum Cuilibet ct port en$ibi- li $uum deb ri locum. vendicat. Alterum e$t. Totius & partis oundem e$$e locum naturalem. H.s po$itis ita di$$erit. Si detur corpus alιquod $imple, vniu$que natur{ae} infinιta mole pr{ae}ditum, id aut ιmmobile erit, aut perpetuo ciebitur, imo nec mouebitur, nec quie$cet. Hæc autem ab$urda $unt, eιgo & c{ae}t. Probatur Maior. Si enim terr\,e gleba $umatur, ea nec mouebitur, nec quie$cet, ad quem enim ferctur locũ, aut in quo quie$eet? Nã cùm idem, vt Totius, & partium id\~e locus. antea $ump$imus, & totius & pattis lo cus $it, & torum in- finitorum locorũ, ver$us omn\~e diffe- rentiã, obtineat ca pacitat\~e; vtiq, non erit maior ratio out in vnã potiùs, quã in aliam part\~e cõ- meet, nec cut in vna magis, quã in alia quie$eat. Pro- inde\’q, cũ in omnes partes $imul ferrine queat, nece $$ariò quie$cet: cùm item in omnibus parti- bus eiu$dem $patij $imul quie$cere nõ po$sit, nece$$ariò mòuebitur. Quare $emper quie$cet, & $emper mouebi- tur; & nunquã mo nebitur autquie$cet. _Quod $itotũ_ } Probat non po$$e dari corpus infini- tum dι$s imiliũ na- turatum, hoc e$t ex partibus $pecie dif ferentibus cõcretũ, haberent enim eius modi partes loca $$ milιter $pecie di- $tincta, cùm loca coιporibus re$pon deant. Et quidem e\,e partes non vnum aliquid continuum; $ed contiguum duntaxat efficerent; $iquidem ea, qu\,e Qu\,e $reci@ differunt nõ po$$unt inter $e cõtinuari. $pecie di$tinguuntur non po$$untin vnum quid continuatione, $ed ordine tantùm, aut alia eiu$modi compo$itione coale$cere. Vel igitur eiu$modι pattes e$$ent finite, vel infinit\,e. Si $init\,e, cùm efficiant infinitum, neceflariò vna ex ijs, aut plures infinιtam molem obtinerét, qu\,e proinde c{ae}teras ad interitum & perniciem raperet. Vode & veteres quidam Phy$iologi infinιtatis affertores, vt hoc ab$urdum effugerent, id quod à conttari, s magis liberum, ma- gis\’que innoxium videbatur, infinitum po$uere.

_At si infinitæ_ } Partes in$initi di$similium naturarum non po$$e infinitas e$$e ex co demon$trat, quia oporter ct loca, & elementa e$$e infinita. Quod ab$urdũ e$t: cũ & locorũ [res-1446-v_0424_415_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Simul verò per$picuum e$t nece{$s}arium e{$s}e vt quœuis _Text. 52._ pars conquie $cat: vt enim infinitum in $e manet $e ip$um $u- stentans, $ic & quœcunque $umpta pars fuerit in $e manebit, cùm totius & partis eiu$dem $peciei $int loca: vt totius ter- tœ, & glebœ inferus; totius ignis, & $cintillœ $uperus. Quare $i infinιti locus e$t in $e, partis quoque idem erit. In $e igitur manebit. _$_ Omnino autem const at dici non po$$e infinιtum _Text. 53._ corpus e{$s}e, sιmul\’que aliquem corporum locum, siquidem $ensile omne corpus aut pondus babet, aut leuitatem: & quod graue e$t ad medium fertur natura, quod leue, in $aperum locum: nece{$s}e enim e$t & infinitum corpus: non pote$t aut\~e aut totum alterutro modo, aut dimidium vtroque affectum e$$e. Quo enim pacto diuides? quovè modo infiniti alia pars in $upero e$t loco, alia in infero, aut in extremo, aut in me- dio? t Prœterea omne corpus, quod $ub $en$um cadit, in lo- _Text. 54._ co e$t: loci autem $pecies, & differentiœ, $uperum, & infe- rum, ante, & ponè, à dextra, & sini$tra. Atque bœ non $o- lùm ratione no$tri, & situ, $ed in ip$o etiam vniuer$o di- $tinctœ $unt, in infinito autem e$$e bœ non po{$s}unt. At\’{que} _Tex. 55._ omnino si locus infinitus e$$e non po$sit, in loco autem quod- uis sit corpus, fieri non pote$t, vt corpus aliquod sit infιnitũ. Atqui & quod alicubi e$t, in loco e$t, & quod ιn loco, alιcubi: vtigitur infinitum quantum e$$e non pote$t (quantum enim quoddam fuerit, vt bicubitum, aut tricubitum, cum bœc quantum significent) sic quod e$t in loco alicubi e$t: & id quidem aut in loco $upero, aut in infero, aut in alia quapiam $ex dimensionum, quarum v naquœ que terminus est quidam.

 differenti\,e certo numero comprehendantur, & elementa finita $int. Quod autem loca & ele- Elem\~cta, & cotum loca $ibi mutuò re$pondent. menta $ibi mutuò re$pondeant, ea ratione confirmat, quia neque locus maior e$t corpore, neque corpus loco: alio quι $i corpore maior locus $it, & corpus infinitam molem obti- neat, dabitur aliquid ιnfinιto maius: item\’que locus non repletus corpore. Quod $i locum corpus excedat, exi$ter corpus $ine loco, que omnia a natur{ae} legibus abhorrent.

_Anaxagoras autem_ } Quia paulò ante docuit $i corpus in$initum è di$similium na- turarũ partibus con flatum finitum lo- cum habeat, futurú vrdètur corpus $ine loco, cui $ententι{ae} contradicit po$itio Po$itio Ana ragor{ae}. Anaxagoræ a$$er\~e- tis $uum illud infi- nitum, & m fcella- neum Chaos im- mobile e$$e, non quia in loco aliquo con$i$tat; $ed quia $e ip$um per $e ful- cit, & $u$tentat: re- futat huiu$modipo $itionem, quòd par inde loqnatur Ana- xagoras, ac $i verũ $it, vbicunque cor- p9 aliquod e$t, illic $uopte ingenio, & naturæ $u{ae} congru enter exi$tere: cùm tam\~e $œpe accidat vt corpota extra na tiuã $edem per vιm detineantur.

_Si igitur_ } Repre hendi tur. Anaxago rarepreh\~e dit quòd cũ a$$er- uerit ιnfinitum mo tu vacare, quιa in $e ip$o e$t, non tamen cau$am reddiderit, cur ad $ubeundum motum ap itu din\~e non hab eat, cùm multa $int, qu{ae} re ip$a non mouentur, & tanιen moueri apta $unt, vt lapis manu detentus.

_Nam\’{que} & terra_ } Si infinitum, inquit, vt An axagoras volebat, propterea e$$et im- mobile, quιa in $e ip$o e$t, certè eadem reddenda foret cau$a, cur terra in mundιm edio qui- e$eat, nec tanto pere labo ratent philo$ophi ιn eιus rei inue$tιgatione. N noverò aliter res habet: ideo enιm quie$cit, quia corpora grauia $uopte pondere deor$um vergunt, & vbι na- tiuum patrium que locum obtιnuere, con$i$tunt: & ob hanc etiam cau$am terra $i ιnfinita mo- Cũ terra in mũdi medio qu e$eat. le pr{ae}dita e$$et, in nιundι medιtullio h\,eteret immobιlis.

_Simul verò per$picuum_ } Cùm idem partis & totius locus $it, $i daretur infinitum, & ideo quie$ceret, quia ιn $e ip$o firmaretur: idem quoque de parte dicen dum foret, videlicet in $e ip$a $u$tentari, proindeque in $e natura liter quie$cere. Quod tamen Anaxagor\,e dictιs repugnare con$tat ex eo, quιa propterea infini um $e ip$o firmari aiebar, quιa locum, quo detineri po$$er, habere nequιbat. Qu\,elibet autem parslocum habet quo comprehendatur. Itaque alia cau$a tradenda fuit, cur infinitum corpus quie$cat.

_Omnino autem constat_ } Confntato Anaxagora aliam affert rationem ad tollen- dum infinitũ. Omne in quit corpus $en$ile, quod videlicer non conuertiur ιn orb\~e, aut graue, [res-1446-v_0425_416_t0]LIB. III. CAP. V. EXPLANATIO. _CAP. VI._

IN finitum ita\’que actu non e$$e ex his const at. Sed illud _Text. 56._ quo que manife $tum e$t, $i infinitum omnino non $it, mult a accidere, quœ e$$e non po{$s}unt. Nam & temporis principiũ aliquod, finis\’{que} erit, & magnitudines in magnitudines di- uiduœ non erunt: numerus item infinitus non erit. Cùm aut\~e bi$ce boc pacto de$initis con$tet neutro modo e$$e po$$e, ar- bitro est opus, per $picuũ\’que e$t partim e$$e, partim non e{$s}e. Dicitur verù e$$e aliud quidem potestate, aliud actu. Atque infinitum aliud est additιone, aliud detr actione. Magnitudi- nem verò actu infinitam non e$$e dictum e$t: diui$ione autem est: non enim difficile est line as in $ectiles tollere. Restat igi- _Text. 57._ tur potestate e$$e infinitum. Potestate autem e{$s}e non ita fumi debet, vt $i boc statua po$sit e$$e, quod boc statua erit, ita & infinitum aliquid, quod actu futurum $it. Sed cùm ali- quid e{$s}e multis modis dicatur, quemadmodnm dies e$t, & certamen, quod $emper aliud & aliud fiat, $ic & infinitum In boc enim est & potestate e$$e, & actu. Olympia enim $unt, & quòd certamen po$sit fieri, & quòd fiat.

 aut leue e$t graue autem $uo impetu medium petit, leue in $uperiora euadit, vt ex peri- mento con$tat; $ed corpus infinitum hanc legem $ubire non pote$t: ergo nullum corpus fen$ile infinitum e$t. Probat a$$umptionem, quia $i totum huiu$modi corpus graue, aut leue In in$nito nõ datur pars $upenor, aut inferior. $it, vel inima $ede con$tituetur, vel $uperum locum occupabit, quod infinito repugnat, cuιus ea natura o$t, vt omnes $patij differentias occupet. Si verò altera eius pars grauitate, altera le- uitate polleat, id etiam cum ratione infiniti minimè con gruir: $iquidem ιn infinito nec pars $uperιor, & inferior, nec media, & extrema de$ignari po$sunt.

_Prœterea omne._ } Idem confirmat à locoιum differentijs. Omne corpus $en$ile conti- Sex loci dif- ferenti{ae}. netur loco; loci verò dιfferenti{ae} $ex numerantur. Supra, infra, ante, retrc, dextrum, $ini$trum: hæc autein nequeunt com petere infinito, quod nulla locorum circun$eriptione terminatur: nullum igitur corpus $en$ile infinitum e$t.

_Atque omnino._ } Po$tremò ita concludit. Nullus locus infinitus e$t; igitur cùm om- ne corpus loco circun$cribatur, nullum erit infinitum. Antecedens probat, quia omne quan- Locus quid $it. tum certam habet, & definιtam magnitudinem, vt duorum, trium vè cubitorum: locus autem quantum e$t, cùm $it ambientis corporis $uperficies.

Capitis $exti Explanatio.

A _R bitro opus._ } Hactenus controuer$iam de infinito rationibus, vltrò, citro\’que ad- Lis de infini- to dιrimendæ arhitro. ductis pertractauit, nunc ad eam dirimendam arbitro opus e$$e inquit. E$t autem in- ter iudicem, & arbιtrum di$erimen; quod ille ex lege $ententiam ferat, hic ex {ae}quo, & bono litem componat, ita, vt vtrique parti faueat, maximè cùm iura vtrius\’que paria mom\~eta habere vi- dentur. Qnoniam ergo in quæ$tione de infinito tam in partem negatiuam, quàm affirmatiuã argumenta non pa rum firma occur- runt, inter vtrãque a bitrũ $e; & qua- $i $eque$trem gerit Ari$toteles: ac pri- mùm firmiores ra- tiones pro parte, qu{ae} affirmat, $um- matim repetit, vt nimιrũ pateat quam ta {ae}quιtate infinitũ nec õnino ponat, nec tollat.

_Dicitur verò_ } Celebris a- pud Ari$t di- uι$io, qu{ae}dã dici actu, alia pote$ta- te. Proponit diui$ion\~e illam, qua in gra- ui$simis Phιlo$o- phi{ae} qu{ae}$tionibus di$$o u\~edιs vti cõ- $ueuit; nimirum qu{ae}dam dici actu, qu{ae}dam pote$tate. Tum docet infinitum multifariam di- uieli. E$t enim infinitum additione, vt numerus, qui infinite augeri pote$t, dim$a in infinitum per {ae}quales portiones quantitate. Item infinitum diuifione & detractione vt magnιtudo, cuιus di$$ectio pote$t in infinitum abire. (Nec enιm vnquam, vt quidam opinati $unt, ad in$ectι- les lineas deueniendum erit.) Item infinitum pote$tate & infinitũ actu. Vult ergo Ari$toteles Infinitum po te$tate. infin itum pote$tate dari, actu non dari.

_Pote$tate autem_ } Declarat quidnam $it dari infinitum pote$tate, ait\’que id nõ ita acci- piendum, qua$i infinitum, quod nunc non exi$tit, paulò po$t actu perfecto exi$tere queat; [res-1446-v_0426_417_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Aliter autem in tempore & in bominibus, & magni- tudinum diui$ione infinitum con$pititar. Umnino quidem enim infinitum ex eo est, quod aliud $emper & aliud $uma- tur, & quod $umitur, $emper illud quidem finitum $it, $ed _Text. 58._ tamen aliud atque aliud $emper. At in magnitudinibus eo, quod $umptum e$t, manente, boc accidit: in bominibus verò & tempore pereuntibus, it a vt non deficiant. Id verò, quod _Text. 59._ adiectione est, & id quod diui$ione quodammodo $unt idem. In eo enim quod e$t finitum adiectione fit modo conuer$o. Nam quatenus diuidi infinitè cernitur, eatenus adijci finito con$tat. In finita enim mgnitudine, $i finita parte accepta eadem proportione rur$us quis accipiat, non eandem to tius partem ea proportione auferens, finitam non tran$ibit: $ed $i proportionem $ic auxerit, vt eandem $emper accipiat mag- nitudinem, tr an$ibit, propterea quod finitum omne quouis fi- nito con$umatur. Aliter igitur non est, boc autem modo e$t infinitum: potestate enim & detractione. Actu verò etiam e$t, vt diem e$$e dicimus, & ludum: & pote$tate ita est, vt materia, & non per $e, vt id quod finιtum e$t. _g_ Et _Text. 60._ additione quidem infinitum boc pacto e$t pote$tate, quod idem quodammodo e{$s}e dicimus, quod id, quod est diui$ione.

 quomodo lignum quod antea pote$tare $tatua erat, accedente artificis manu, in ftatuam actu efformatur, $ed quia pote$t infinitum ad actum pote$tati admixtum perduci, ita vt numerus noua $emper vnitate auge$cat, vnquam tamen vnitatum completam infinitudinem obtmeat & magnitudo perpetuam diuι$ionem $ubeat, nec tamen ab$oluatur, aut $uatum partium adιe- ctιone ιnfinitum cumulum e$$iciat. Quo pacto dιes & certamen Olympicum V. G. dic mtuc actu e$$e. Nam neque dies $imul totus pr{ae}terit, nec omnes ludi vnà exhιbentur, $ed vtrunque $ucce$sιone partium labitur. Quanquã hoc, pr{ae}ter alia, di$crimen intercedit, quod & hodern9 Infinitum po te$tate caret termino. dies finiatur, & ludi decur$o pr{ae}fixι temporis $patio ab$oluantur; infiuitum verò pote$tate nullum omnino habeat terminum; cùm neque dι$$ectioni defutura vnquam $it materia.

_Alιter autem_ } Confert infinitatem temporis, & generationum, quas $emper fui$$e, Infinitas tem poris, & ge- nerationum. nullum \’que finem habituras exι$timauit, cum in finuate, qu{ae} cernitur ιn magnitudιne, dum in partes dιuιd tur: do cet\’que huiu$modi infinita eo inter $e conuenire, quia in eorum quolibes vna pars po$t aliam fumi pote$t, ιta vt quod $umptum e$t, finitum $it, $emper\’q; aliquid accipiendum fuper$it; differre au- tem quia in magnita dine, partes, qu{ae} sũp- t{ae} fuerunt, manent, in tempore verò & generationibus peni tus euane$cunt.

_Id verò_ } Cõ- Infinitũ di- ui$ione, & ad iectione. parat infinitum diui $ione cum infinito adiectione: Licet eni inter $e dιfferãt qua- ten9 vni detrahirur, alteri additur; $unt tamen eadem quo- dammodo, ide$t, $e- cundum proportio- nem; quatenus vt ma gnitudo diui$ione in finita dicitur, quòd per partes $ibi pro- portione re$ponden tes infinitè $ecari po$sit; ita numerus, & item magnitado infin iti rationem obtinent, prout h{ae}c ex alterius magnitudinis partιtione cre$cere, ille verò nouo $emper accedentium vni- tatum incremento amplior reddι pote$t.

_Vt materia_ } Ita $e habet infinitum ad actum exi$ten di, vt materia ad formam. Etenim Infinitum vt materia. vt materia non ita vni form{ae} $ube$t, quin ad alias recipiendas pote$tatem obtineat; $ic infi- nitum nunquam ita prodιt in actum, quin adhuc maneat ιn potentia, vt $ecundum aliam, aliam\’que $ui partem exi$tat.

Di$erim\~e in- ter infinitum diui$ione, & adιectione.

_Et additione quidem_ } Di$crimen $tatuit inter infinitum diui$ione, & adιectione. Nã cùm magnitudo per paιtes eiu$dem proportionis infinite diuidιtur, nequit ad tam paruam de- duci quantitatem, quin ad minorem queat: at cùm magnitudo ex alterιus diui$ione in infini- tum auge$eit, de$ignatur moles, quam illa excedere non po$sit, immo ad quã pertingere non valeat. Sι enim ab vnius palmi magnitudine partes detrahantur, nequaquam ιlla, qu{ae} earum adiectione efficιetur, ad magnitudιnem duorũ palmorum euadet, quin potiùs infra palmum nece$$ariò con$i$tet, quia nunquam diui$io ab$oluetur.

_Ni$i ex accidente._ } Si, inquit, infinitum ex accidente daretur, hoc e$t, vt Simplicius, Pythagoriei po$uere infi- nitum extra mundum. & Themi$tius, alij\’que Gr{ae}ci interpretantor, $i extaret al qua $ub$tantia, cui infinitudo accide- ret, quale infinitum quidam Phy$ici, vt Pythagorei, extra mundi complexum dari putabant, tunc nihil impediret, quominùs infinιtum adiectione quamlιbet magnitudinem $ua mole vin [res-1446-v_0427_418_t0]LIB. III. CAP. VII. EXPLANATIO.

Nam cùm $emper aliquid ip$ius prœtere a accipiendum ma- neat, non omnem tamen definitam magnitudinem exuper at, quemadmodum finitam omnem exuper at, minor\’que fit in di uisione: quare ne potestate quidem omnem excedere additio- ne pote$t, h nisi ex accidenti infinitũ actu sit, quale corpus P by $ici extra mundum e{$s}e aiunt, cuius $ub $tantia sit aer, aut aliud quid eiu$modi infinitum: $ed si infinitum corpus $ensile actu sic e$$e non potest, const at ne potestate quidem adijciendo e$$e po$$e, nisi vt dictum est, contrario modo, ac diuιsione. Nam & Plato propter boc duo fecit ιnfinita _Text. 61._ quod & auge$cendo videatur exuper are, in infinitum\’{que} abire, & auferendo. Cum tamen duo feci{$s}et, non vtitur. Atque enim ιn numeris infinitum detr actione inest, cum vnitas sit minimum: neque item accretione, quandoquidem ad dena- rium v$que numerum facit.

 ceret. Verùm eiu$modι infinitum fictitium e$se con$tat, cum omnia corpora cœli ambitu, qui fi nitus e$t, compreh en dantur.

_Nam & Plato)_ Docet $uam $ententiam de infinito pote$tate, quod in di$$ectione, Platonis dò- gma de dupli cι infinito. Pythag orici numerr. & adiectione inexhau$ta con$i$tit, non differre à Platonis dogmate, qui qua$i per {ae}nigma duo infinita in uexit, nempe magnum infinit{ae} adiectioni, paruum infinit{ae} diui$ioni re$pondens. Eundem tainen re- preh\~edit quòd, cũ Py thagorico more re- rum principia nume ros fecerit, neutro ho rũ infinitorũ in nu- meris v$us fuefit, vi- delicet nec infinito $ecũdũ acoretion\~e, cũ dιxerit numeros v$- que ad denarium au- gerι, inde\’que in or- bem alternando re- cιprocare: nec etiam infinito diui$ione, cũ numerorum diur$io, vbi ad vnιtatem ven- tum e$t, con$i$tat, neq, vlteriùs {pro}cedat.

 _CAP. VII._

C Ontra verò, ac dicunt, infinitum e$se accidit: nõ enim _Text. 62._ cuius nibil extra est, id infinitum e$t, $ed cuius aliquid $emper extra. Cuius $ignum e$t, quod annulos, qui pa- lam non babent, infinitos e$se dicant, quòd $emper ex- tra $umere aliquid liceat, quod similitudine quadam v$i di- cunt, $ed non propriè. Oportet enim & boc ade$se, & idem nun quam $umi: in circulo autem ita non fit; $ed quod dein- ceps $equitur, duntaxat aliud est. Infinitum igitur id est, cuius _Text. 63._ qui ratione magnitudinis aliquid $umunt, ijs aliquid $emper licet extra accιpere.

 Capitis $eptimi Explanatio.

C _Ontra verò_) Probauit non e$$e in rebus infinitum actu, nunc priu$quam aduer- $ari{ae} partis argumenta di$$oluat, quid infinitum $it declarat. Ac primùm veteres re- prehendit quod infiniti naturam non rectè explicarint. Aiebant enim infinitum id e$$e, cuius nibil e$t extra, ide$t, cui nihil deficit, cùm dicere potiùs debui$s\~et, infinitum e$$e id, cuius aliquid extra $emper e$t. Sιquidem infinito additione $emper re$tat aliqua pars Infinitũ cuid fit. adιjcienda, & infinito diur$ione alιqua adimenda. Probat verò hanc ab $e traditam de$erip- tιonem bonam e$$e, quòd con$uetum $iteos annulos, qui pala carent infinitos vocare, quòd, cùm rotundi $int, queuis eorum parte accepta aliam $ume- re liceat; quanquam admodũ improprie annulum infinitum dicimus; cùm infi- niti ratio duo exi- gat, $cilicer vt s\~eper aliquid extra $umi po$sit, & vt nunquã idem reperatur, $ed aliud, atque aliud, quod in circulo $iue annulo nequaquam cuenit.

_Cuius autem nibil extra_ } O$tendit infiniti de$criptionem à veteribus traditam vi Im pugnatur de finιtio in- finiti à veteri bus tradita. tio$am e$$e quod potius $inito, quam in$inito competat. Etenim id, cuius nihil e$t extra. totum perfectumque cen$etur: $iquidem totum definire con$ueuimus id, cui nulla pars deficit: to- tum vero & perfectum aut idem $unt, aut valde inter $e cognata; quandoquidem perfectum e$t, quod finem, terminum\’que obtinet. Vnde concluditur id, cuius nihil e$t extra, finitum e$$e, atque adeo de$criptionem infinitι ab antiquis a$signatam, finito competere. Annotauit [res-1446-v_0428_419_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Cuius autem nibιl extra est, boc perfectum est, & totũ. Sic enim totum de$inimus, à quo nihil a best, quod ad partes attineat, vt bominem totum, aut cistam. Vt autem vnum- quod\’que definimus, ita & id, quod propriè est. Vt totum est, cuius nibil extra e$t: à quo autem aliquid abest, id quidꝗd ab- _Text. 64._ fuerit, vniuer$um non est. Totum autem & perfectum aut id\~e $unt omnino, aut natur am babent affinem: perfectum verò ni- bil est, quod finem non babet; finis autem terminus est. Quo- circa exi$timandum e$t Parmenidem meliùs, quàm Meli$sum dixi{$s}e. Hic enim totum infinitum ait e{$s}e: ille verò totum à medio œquè distans terminis concludi: non enim infinitum cũ toto, & vniuer $o, linum cum lino nectere e$t. Nam & biac _Text. 65._ grande id, & excel$um 3 nempe omnia continere, & vniuer- $um in $e babere, de infinito $umunt, propterea quod cum toto quandam $imilitudinem babeat. Infinitum enim perfectionis magnitudinis materia est, & potestate totum, non actu: diui- duum autem detractione, & ei contraria additione. Totum verò, & finitum non per $e, $ed per aliud: & quatenus infi- nitum est, non continet, $ed continetur. Quare & ignotum e$t, quatenus infinitum e$t: $peciem enim materia non babet. Quapropter patet partis potiùs, quàm totius rationem infini- _Text. 66._ tum babere. Materia enim totius est pars, vt æs statuœ œneœ.

 hoc loco Simplicius totum & perfectum non eadem e$$e, $ed affinia; quia $ubiecto eadem $unt, ratione differunt; quatenus perfectum dicitur id, quod principium, medιum, & finem obtinet; totum vero addit partium compo$itionem. Qo fit, vt hoc latius pateat, quam illed. Simplicius vero, Philoponus, & Albertus volunt perfectum diciratione finis, quem res $oιtita e$t, totum re$pectu partium, quibus con$tat.

_Quocirca_ } Magis inquit veritati con$entanea videtuι Parmenidis, quam Meli$si $en- Rectiùs Par- menidem s\~e- $i$$e, quã Me li$sum. tentia. Ille enim vniuer$um quod pe f. ctum e$t, finitum patabat, hic infinitum e$$e aiebat, atque ita pugnantιa dicere videb tur, $iquidem totum & perfectum cum in in ito iungi neque- unt. Non enιm $icut linum (vereri prouerbro) lino nectitur, $ic infinitum cum toto, & vniuer- $o cohærere pote$t, et$i ea nonnuili copularιnt decepti $imilitudine, quam inter $e habent.

_Nam & binc grande_ } Infinitum alia in $e cohibere veteres pronuntiarunt, $umpta occa$ione ex ea $imilitudine, qu{ae} inter ip$um & inter totum, ac perfectum e$$e videtur. Con- $i$tit autem h{ae}c $imilitudo in eo, quod ιnfinitum $ecundum diui$ionem & derractionem e$t qua$i materia perfectionis magnitudinis, totius\’que; & qua$i totum dici pote$t; eo pacto, quo lignum pote$tate $ta tua nuncupatur. E$t verò qua$i materia; quia diui$iones ad- iectiones\’que inter- minat{ae} non ni$i ra- tione materi{ae} fiunt, qu{ae} vt $uopte inge- nio pura pótentia & vaga, atque incerta e$t, ita multitudin\~e, varietat\~e\’que amat, ac $e ip$am di$$ecan dam pr{ae}ber. Vnde & infinιtum nõ per $e, & quà tale, $ed me rito form{ae} totum quid, ac perfectum haberi pote$t; nec etiam continere, $ed contineri potiùs dι- cendum e$t.

_Quare & ignotum_ } Colligit Infinitũ, quà tale, ignotũ. ex dictis infinitum, qua infinitum, igno tum e$$e, cùm $it ve- luti materia, quæ vt e$t informis ex $e, omni\’que actu $ub$tantiali carens, ita noftram, qn{ae} ab actu oritur, intelli- gentiam effugit.

_Nam $i & in rebus $en$ibilibus_ } Si in rebus, inquit, $en$ui obnoxijs infinitum Magnum & paruum, infi nita Plato- rus. alia continet, idem enuntiandum erit de ijs, qu{ae} non cadunt $ub$en$um. Quare infinita Pla- tonis, videlicet magnum & paruum, etiam ideas à $en$u, & rerum $ingularιum concretione abiunctas in $e cohιbebunt, quod perab$urdum e$t.

_Atque rationi con$entaneè_ } A$$erueratinfinitum additione non omn\~e finitam mag- nitudinem $uperare, infinitum tamen diui$ione omnem finitam vincere; hoc cum de$eriptio- ne infiniti ab$e propo$ita, videlicet, infin tum e$t, cu us $emper aliquid extra licet accipere, mi- rifice congruere ait. Si enim alis $it infiniti natura, con$equens erit vt in infinιto adiectιone $emper aliquid maius $umere liceat, non ita tamen vt id quancunque excedat magnitudin\~e: & in infiniro detractione $emper aliquid minus accipere valeamus.

_Vt enim materia_ } Ratio cur magnitudo non po$sit in infinitum augeri, e$t quia Cur magnitu do non po$- $it in infinitũ c re$cere. accretio tendit ad formam, qu{ae} e$t ratio finitatis, $iquidem potentiã materi{ae} continct, & qua$i [res-1446-v_0429_420_t0]LIB. III. CAP. VIII. EXPLANATIO.

Nam $i & in rebus $en$ilibus continet, in bis etiam, quœ mente apprebenduntur magnum & paruum res eas, qu{ae} mente apprebenduntur continere oportebat. Ab$urdum au- tem e$t & ex bis, quœ e$$e non po$$unt, id quod ignotũ e$t, _Text. 67._ & ιndefinitum, continere, atque terminare. Atque rationi con$entaneè euenit, vt quod adiectione infinitum est, nõ ita e{$s}e videatur, vt omnem exuperet magnitudinem, diui$ione autem e$$e. Vtenim materia, ita & ιnfinitum intus con- _Text. 68._ tinetur, $pecies autem continet. Meritò etiam fit, vt in numero ad minimum terminus $it, ad plur a verò progredien- do omnis $emper multitudo exuperetur: contrario autem mo- do in magnitudine. Fit enim vt minus progrediendo magni- tudιnem omnem exuperet, ad maius autem magnitudinem infinitam non existere. Cũius rei cau$a e$t quod vnũ, quid- quid id fuerιt, indiuiduum e$t: vt bomo vnus e$t bomo, & nõ multi: numerus verò plures $unt, aliquotvè vnitates. Qua- re in ιndiuiduo $tatum e$$e nece{$s}e e$t. Duo enim, & tria nomina $unt paronyma, eodem\’que modo cœterorum nu- merorum vnu$qui$que. Ver$us autem plures concipere animo $emper licet, quod magnitudinis infinitæ $unt diui$iones. Quare potestate quidem est, actu autem non e$t, $ed omnem defιnitam multitudinem, id quod $umitur, $emper excedit, $e- paratus\’{que} non est à diui$ione bic numerus, nec manet infi- nitio; $ed fit quemad modum & tempus & numerus tempo- ris. In magnitudinibus autem e$t contr arium. Nam conti- _Text. 69._ nuum quidem in infinita diuiditur: ad maius verò infιnitum non e$t: quantum enim pote$tate, tantundem pote$t actu e$$e. Quare cùm $en$ιlis nulla infinita $it magnitudo, finita omnis magnitudo excedi non pote$t: cœlo enim aliquid maius e$$et.

 refienat, diuι$io verò tendit ad materiã, cui infinitas non repugnat. Ratio aur\~e, ob quã diui$io dicitur tendere ad materιã, accretio ad formam, e$t vt $entit Auetroes hoc loco commen. 60. quia per diuι$ionem res progreditur ad imperfectionem, & ad non e$$e, quorum radix e$t materia; per accretionem accedit ad maior\~e perfection\~e, & ad e$$e, quorum origo & cau$a e$t forma vel vt explιcat D. Thomas ad tex. 67. & 1. p. q 7. art. 3. quia per diuι$ionem tenditur ad partes; per accretionem ad totum: partes verò habent $e vt materιa, totum vt forma. Adde etiam ideo infinitũ magis habere ratio nem partis qu ã to- tius, quia qu\,ecũque quantitas $iue detra hendo, $iue adden- do accipiatur, e$t pars eius infiniti quod ex ip$a cõ$tat.

_Merito etiã fit_ } Monet aliter $e ha bere infinitudin em Di$erim\~e in- ter infinitũ in numeris, & in magni tudinibus. in numeris, aliter in magnitudinib9. In numeris enim di uid endo non abi- tur in infinitum; cũ tandem peruenien- dum $it ad vnitat\~e, qu\,e in$ectilis e$t, nec iam namerus dιcitur: quia nu- merus plures e$t vnitates vel ex plu rib9 vnitatibus coa le$cit. Datur tam\~e in ijs infinitum ad- iectιone; quando- quidem magniu- do in infinitum $e cati pote$t, è cuius parti us maiorem numerum confice- re, & alium, atque alium grãdiorem perpetuò extrahere licet. At in magnitudine $ecus accidit. Nam\’que ver$us minimum nullo termino clauditur; ver$us maximum aliqua e$t, vltra quam crementum non prouehitur: tum ob rationem $uperiùs a$sιgnatam, tum quia maiora qu\,erenti vel ip$a extrema mundi $acies occurrit, vt in nurr eris.

_Paronyma_ } Duo, inquit, & tria, nomina $unt paronyma, ide$t denominatiua, quia te narius homιnum, v. c. denominatur à trιbus vnitatibus Aduertit deinde cùm numerus fiat exdiuι$ione, $icutidiui$io e$t infinιta, non actu, $ed pote$tate, ita & numerum. Quod Numerus fi ex diui$ione. $imiliter de temporis & motus infinitate pronuntiandum erit.

_Nec verò in motu_ } Licet magnitudo, motus, & tempus infinita $int, quia in par- tes infiniè diuiduas $ecari po$sunt, non eodem tamen modo infinitudinem $ubeunt. Primo enim conuen it infinitas magnitudini; tum per illam motui, quo res ad locum, vel crementũ, vel qualitatem cietur: per motum verò tempori, Nam motus $uper magnitudιne fit, tem- pus motum $upponit, eum\’que dimetitur. Qua de re lib. 6. planiùs, ac pleniùs.

Nota hoc capite tria effata Perιpatetica ad infinitum pertinentia. Primum ad textũ 69. $cilicet, infinitum e$t, cuius $emper aliquid e$t extra, hoc e$t, in quo Declaratur in finiti de- $criptio. $umpta qualιbet parte ratione quantitatis, $emper alia re$tat accipienda. Qu\,e e$t [res-1446-v_0430_421_t0]IN PHYSIC. ARIST.

L Nec verò in motu, & magnitudine, & tempore infini- Text. 70. tum idem est, vt vna quœdã natura: $ed prioris ratione po$te- rius dicitur: vt motus quid\~e quod prius magnitudo, in qua fit motus, aut quæ alter atur, aut auge$cit: tēpus autē ob motū. Atque nunc quidem bi$ce vtimur s po$t autem & quιd vnū- quod que borum $it, & cur omnis magnitudo in magnitudi- nes diuidi po{$s}it, dicere enitemur. Cap.

 de$eriptio infiniti $ecundú exten$ion\~e, de hoc enim Ari$toteles in pr{ae}$entia di$$erit; proindeqi nihil mirũ $i diuin{ae} infinitati non cõpetat. E$t autem infinitũ exten$ion\~e triplex; Infinitum ex ten$ione tri- plex. magnitudine, vt corpus, $ucce$sione, vttempus, multitudine, vt numerus.

Secundum ad tex. 65. Infinitum, qua infinitum, ignotum e$t, quo v$us etiam fuit Ari$to- teles primo huius operis libro, capite 4. tex. 35. & lib. 2. Metaphy$ cap. 2. tex. 11. & tex. 33. & 1. Po$teriorum cap. 3. De quo autem infinito, & quo pacto id intellιgendum $it in qu\,e$tioni- bus de cognitione infiniti di$$eremus.

Tertium ad tex. 68. Ex di$$ectione continui accre$cere numeros ab$que termino. Porro De increm\~e to numero- rum. autem cùm quanti- tas, vt aduertit Ma- gnus Albertus cap. primo huius libri, bifariã $pectari po$ $it, vel prout e$t ter minus corpotis na- turalis, vel $ecundũ $e pr\,ecisè; priori modo non pote$t quãtitas infinitè diuidi, $ed deficere oportet $ectionem, vt planum e$t; cùm omnia corpora naturalia ver$ùs minimum aliquo termino claudantur, vtin primo huius operis o$tendimus: po$teriorι non repugnat per pattes eiu$dem proportion is abire $ectionem in infinitum.

 _CAP. VIII._

M Atbematicorum autem contemplation\~e $er- _Text. 71._ mo bic non aufert, quia it a infinitū e$$e negat, vt accretione actu fiat tran$itum non babens: neque enim infinito opus nunc babent, neque vtuntur, $ed $olùm vt finita, quantam velint, $uppetat. Atque etiā in$tar maguitudinis maximœ, minima quœque potest diuidi. Quare ad demon$tr andum illo modo nibil refert: ip$um aut\~e _Text. 72._ e$$e in magnitudinibus, quæ $unt, erit. Cum autem ca$œ quadrifariam $int diui$æ, patet infinitum vt materiam cau- $am e$$e, & ip$ius quidem e$$entiam priuationem e$$e, quod autem per $e $ube$t continuum, & $en$ile. Viden.

 Capitis octaui explanatio.

M_Atbematicorum_ } Putaret qui$piam Ari$totelem $ublato infinito cuerti$$e theoremata Mathematicorum, qui in demon$trationibus lineas infinitas produ ci iubent. Occurrit Mathematicos nec infinitum actu, quod ip$e $u$tulit, requi- Mathemati- cos nõ po$tu lare infinitũ actu. rere, nec illud in natura rerum ponere: $ed $ola cogitatione lineam in immen- $um protendere, ne eis finita, ad id, quod o$tendere nituntur, de$it. Quin verò non $olúm ip$is inquit; non opus e$t infinita linea; $ed neque maxima; cùm etiam quantum lιbet paruam imaginatia $ectione po$sint diuidere, e$to figur{ae} non ni$i in magnitudinibus actu exi$tenti- bus re vera infint.

_Cū autē cau$a_ } Veteres infinitatis auctores infinitum rerum principium e$$e voluere. Id ne omnino abs re di- ctum videri po$sit docet infinitū po- re$tate, quod ip$e c\=o cedit, ad genus cau ${ae} materialis redu- cι po$$e, ob eam cognationem, quã cum materia habet; quatenus materia $uopte ingenio in- finita, atque interminata e$t, & a forma terminũ muruatur. Item quia infiniti ratio in priua- tione con$i$tit, cùm formaliter importet negationem actus perfecti ab$olutique (tale quippe Veteres v$i $unt infinito tãquam ma- teria. e$t in finitum pote$tate) cùm que priuatio a materia $ubiecto non differat, vt in 1. lib. declara- tum fuit. Accedit vererum Philo$ophorum auctoritas, qui infinito, tanquam materia v$i $unt. Nam Thales, Anaximander, & alij, qui infinitum corpus inuexere, illud rerum, qu{ae} gιgnũtur, & occidunt, materiam pr{ae}dicabant. Ex quo etiam intelligi poterit infinitum non Solutio Ra- tionum pro infinito $taru endo. rite dic i continere, cùm materia contineatur mag is, quam contineat.

_Iā re$t at_ } Accedit ad refellédas rationes quarto capite adductas, qu{ae} infinitũ nõ pote$tate [res-1446-v_0431_422_t0]LIB. III. CAP. VIII. EXPLANATIO.

Videntur verò & aly oranes infinito vti, vt materia. Qua- re & ab$urdum e$t id, quod continet, ip$um facere, & non _Text. 73._ id potiùs, quod continetur. Iam re$tat vt rationes aggre- diamur, quibus infinitum e$$e non pote$tate $olum, $ed vt definitum videtur. Aliœ enim earum nece$$ariæ non $unt, non nullis verò aliœ quœdam verœ refi$tunt, neque enim vt generatio non deficiat infinitum corpus $en$ιle actu e{$s}e ne- ce{$s}e e$t. Pote$t enim, cum finitum $it vniuer $um, vnius in@ _Text. 74._ teritus, alterius e{$s}e generatio. Aliud prœterea e$t tangere, aliud e{$s}e terminatum. Illud enim ad aliquid e$t, et alicu- ius, $iquidem quod tangit, aliquid tangit, finitorum\’que ali- cui accidit. Quod verò terminatum e$t, non e$t ad aliquid: _Text. 75._ neque item res quæuis rem quanuis tangit. Illud verò ab- $urdum e$t, cogitationi fidem adbibere: non enim in re ex- uperantia, defectio\’que e$t, $ed in cogitatione. V numquenque enim no $trum multiplo maiorem cogitare aliquis infinitè au- gens potest, nec propterea extr a vrbem quispiam e$t, aut ea, quam babet magnitudine e$t prœditus, quod ita qui$piam cogitat, $ed quoniam it a e$t: boc autem accidit. Tempus autein, & motus, & intelligentia infinita $unt, eo, quod $umitur, non permanente. Magnitudo verò neque detractio- ne, neque acuretione, quæ in cogitatione po$ita $it, e$t infini- ta. Sed de infinito quemadmodum $it, & non $it, & quid e$t, dictum $it. CAP.

 modo, $ed actu dari$uadebant. In quibus explican dis non eundem, quem in proponendis ordinem $eruat. Ad tertiam, quæ obi@cieba@ @i$i e$$et infinitum actu, fore vtrerum generatio So. 3. exhau$tis principijs $ub$i$teret, proindeque dandam materιam infinιtè exten$am, è qua per detractιonem partium res genit@ $ucce$sione perpetua componerentur; re$pondet nihil eιu$- modimfinito opus e$$e; quia cùm vnius interius fit alterius generatio, quæ vni@s fuerat ma. Phy@ cum axiom a. teria, illo intercunte, alterius, quod denuò gignitur, materia fit.

_Aliut præ-_ _terea_ } Ad quartam Sol. 4. re$pondet non om ne finitum corpus, aliud, quod definia tur contingere, vt videre e$t ιn extre- ma $ph\,era cœle$trs mundi, qu\,e nullo $uperiori corpore continetur, $ed pro pria $uperficie con- uexa clauditur. Ita- \=que non idem va- lent, tangere, & ter minatum e$$e: Nã tangere, refertur ad aliud, nempe ad id, quod rangit, cum omnis contactus $it inter plura: ter- minari vero non re$picit aliud, $ed duntax at internum rei terminũ fin\~e\’q; importat, $iue alio corpore ambiatur, $iue non.

_Illud verò_ _ab$urdum_ } Quin Sol. 5. tam diluit, aiens quam maximè à ratione alienum e$$e, rerum veritatem imaginatione metiri, & quod qui$q: animo apprehenderit id rebus ine$$e exι$timare; cùm $\,epe mente effingamus, qu\,e nullo mode ita habent. Alioqui $iquιs magnitudini alicui $ua cogitatione incremonta addat, & hominem multiplo grandiorem, in$tar montis; vel formic\,e corpu$culo pr\,editum con- cιpiat; ita erit.

_I empus autem_ } Prim\,e & $ecund\,e ita occurrit, vt fateatur tempus, & motum, atque Sol. 1. & 2. e iam mentem dum alia atque alia $ubinde concipit, infinita e$$e non actu $ed pote$tate, fimi- literque magnitudinem: et$i hoc $it di$crimen, quòd illorum partes cùm flux\,e $int, non perma- neant, $ed raptim euane$cant; huius verò partes con$i$tant, & incolumita@em $eruent. Item quòd tempus & motus ($ic putauit Ari$toteles, qui mundi \,eternitatem finxit) initio & fine careant, magnitudo verò $impliciter dimen$i onem finitam vendicet.

Ob$erua in hoc capite ad textũ 73. Philo$ophicum illud axioma. Generatio vnius e$t cor- ruptio alterius: hoc e$t rata $tabili\’que natur\,e lege, vnius rei interitum alte@ius generatio exci- pit. Quod v$urpauit etiam in eandem $ententiam Ari$toteles capite 3. libri primi de ortu, & interitu, vbi eius veritas ex profe$$o declaratur, examinaturçue.

 [res-1446-v_0432_423_t0]IN PHYSIC. ARIST. QVÆSTIO I. POSSIT NE VIRIBVS NATVRÆ dari in rebus infinitum, an non. ARTICVLVS I. INFINITI NOMEN MVLTI. pliciter accipi.

PROPOSITAM quæ$tionem ab infi- niti acceptionibus commodè au$pica- bimur. Præter eam igitur notionē, qua id infinitum dicitur, quod omnigenam in $e perfectionem cohibet, quæ infini- tas in $olum Deum Opt. Max. conue- nit; aliæ quoque traduntur à Philo$o- phis, quas Ari$toteles cap. 4. huius lib. & D. etiam Dama$cenus in $uis Phy$i- cis cap. 11. D. Tho. 1. part. quæ$t. 7. Greg9 in 2. d.2.q.2.ar.1. art. 4. Henricus Gandauen$is 2. parte $uæ $ummæ art. 44. quæ$t. 2. alij\’que nonnullirecen$ent. Cæteris tamen omi$sis, infinitum, quod ad præ$entem locum attinet, bifariam dicitur, videlicet infinitũ actu Infinitũ bifa riam $umi. & pote$tate. Rur$us infinitum actu duplex e$t, vnum quod propriè infinitum cen$etur, appellatur\’que ab Ari$totele ὰφωζτσ μεγου, à re- centioribus Philo$ophis infinitum categorematicè. aliud, quod impropriè infinitum actu dicitur. Infinitum actu priori modo e$t, Infinitum a- ctu, propriè infinitum. quod actu continet infinitas partes æ quales vni certæ, non com- municantes inter $e, $imul\’que exi$tentes. Diximus, æquales, quia in qualibet finita magnitudine in$unt infinitæ partes proportiona- les, quæ tamen æquales non $unt. Addidimus, æquales vni certæ, quia in quauis magnitudine finita cõtinentur infinitæ partes æ qua- les, non tamen vni certæ. Continentur enim duæ medietates æ qua- les inter $e, & tres tertiæ inter $e item æ quales, & quatuor quartæ, atque ita in infinitum. Verum hæ non $unt vni certæ æquales, vt planume$t. Adiecimus, non communicantes, quia cubitus habet infinitas partes æ quales vni certæ, cõmunicantes tamen inter $e$e. Nam $iquis duos palmos de$ignet; deinde medietatem po$teriorem ex primo palmo, & priorem ex $ecundo accipiat; efficiet vnũ palmũ cum vtroque communicantem. Rur$us verò $i vltimain quartã ex primo palmo $umat, & tres priores quartas ex $ecundo, identidem [res-1446-v_0433_424_t0]LIB. III. CAP. VIII. QVAESTIO I. alterum palmum conficiet, cum vtroque tamen communicantem, $ic\’que in infinitum. Additum e$t, $imul exi$tentes, ad excludendum tempus & motum, quæ et$i ab æternitate fui$$ent, vt Ari$toteles fal- sò putauit, quia tamen haud con$tarent partibus $imul cohærenti- bus, infinita actu non e$$ent. Infinitum actu impropriè dictum e$t Aliudinfini- tum actu $ed impropriè. id, quod continet actu infinitas partes, quæ tamen ordinem inter $e non habent, vt primæ, $ecundæ, tertiæ, & $ic deinceps, atque ad con- $titutionem vnius rei finitæ pertinent, vt infinita multitudo pun- ctorum in linea.

Infinitum pote$tate illud e$t, quod ex infinitis partibus coale$- Infinitũ po- te$tate tri- plex. cit, non tamen eo modo, quo infinitum actu. Hoc verò triplex e$t, nempe infinitum $ucce$sione, diui$ione, adiectione. Infiritum $uc- Succe$sione. Drui$ione, Adiection@. ce$sione e$t id, quod licet infinitas partes vni certæ æquales vendi- cet, non eas tamen $imul habere pote$t, vt motus, & tempus, $i ini- tio carui$$ent. Infinitũ diui$ione e$t quælibet magnitudo, quæ per partes proportionales di$$ecari pote$t, ita vt diui$io nullum $it exi- tum habitura. Infinitum adiectione e$t, quod pote$t infinitè au- ge$cere, vt numerus acce$$u vnitatum, & magnitudo additione par- tium ex alterius magnitudinis di$$ectione. Porro dicuntur hæc po te$tate infinita, quòd perfectum actum & ab$olutionem $ortiri ne- queant, vt ex dictis patet.

ARTICVLVS II. QVIBVS ARGVMENTIS PROBAR I videatur po$$e naturæ viribus dari infinitum.

DVO poti$simum di$putari hoc loco à Philo$ophis $olene. Vnum, $it ne aliquid actu infinitum, vel e$$e queat per na- turam. Alterum num id diuina $altem virtute effici po$sit. Vt igitur à primo ordiamur, quòd multa infinita in rebus naturæ dentur, his argumentis conabitur qui$piam $uadere. Primò, e$$e fi- nitum, vel infinitum e$t affectio quantitatis, vt Ari$toteles cap. 4. hu 1. argum. ius lib. text. 24. docuit: ergo ne altera huius di$iuncti pars vacet: vtraque quantitati conueniet: atque ita dabitur quantitas aliqua infinita.

Secundò. In magnitudine vnius palmi in$unt duæ lineæ extre- 2. argum. mæ A. B. vnius palmi, & inter eas cadunt aliæ pari lὅgitudine, quæ nece$$ariò eruntinfinitæ, cùm copulent infinitas partes proportio- nales intermedias. Igitur dantur in magnitudine infinitæ partes nõ communicantes, æ quales vni certæ, atque adeo infinitum actu. Adde quòd omnes eiu$modi lineæ $unt æquales lineis alterius magnitu- [res-1446-v_0434_425_t0]IN PHYSIC. ARIS. dinis pedalis, id\’que per relationem realem æqualitatis. Qno fit vt non $olum detur actu infinitus numerus linearum, $ed et@am rela- tionum.

Tertiò. Sit corpus lucidum A. quod momento aliquid luminis 3. argum. traijciat in corpus B. $ibi oppo$itum. Deinde tempore proximè in- $equenti progrediatur idem A. ver$us B. paulatim in eo lucem in- tendens ($iquιdem, vt con$tat ex 21. & 26. primi per$pectiuæ, lu- mino$um, quo propinquius e$t opaco, eo vberiore luce tum inten- $iuè, tum exten$iuè ip$um illu$trat.) in fine horæ erit in corpore. B. infinita lux; ergo viribus naturæ dabitur infinitum. Proxima a$$umptio inde $uadetur, quia A. cùm in quolibet puncto tempo- ris vicinius $it ip$i B. in quolibet lucem augebit. Atque ita cùm per infinita in$tantia nouam $emper lucem intulerit; $equitur B. pera- cto motu habere in $e infinitas partes luminis, quæ qualitat\~e actu infinitam reddant.

Quartò. Deus pote$t efficere non tot, quin plures $pecies bel- 4. argum. luarum magis, ac magis perfectas, quarum tamen nulla ad humanæ $peciei dignitatem, & perfectionem attingat. I gitur $pecies humana cohibet actu infinitam perfectionem. A $$umptum in progre$$u hu- iu$ce tractationis de intinito accuratiùs à nobis confirmandum e$t. Interim breuiter ex eo $uadetur, quia id nullam contradictionem inuoluit. Con$ecutio verò probatur, quia quicquid innata perfe- ctione $uperat non tot, quin plura, quorum vnumquodque aliquo perfectionis gradu aliud excedit; videtur in $e infinitos gradus per- fectionis actu includere.

Quintò. Generationes hominum $ecundum Ari$totelem fuc- 5. argum. rnnt ab æterno; ergo cùm no$ter animus immortalis $it, erunt nunc ex Ari$totelis $ententia infinitæ animæ actu.

ARTICVLVS III. QVAESTIONIS DISSOLVTIO.

QVid tamen hac in re $entiendum $it, nonnullis a$$ertionibus 1. a$settio. aperiemus. Prima $it. Non pote$t viribus naturæ dari in re- bus infinitum actu, priori modo. Hæc a$$ertio, quam Ari- $toteles contra Anaxagoram, Anaximandrum, Xenophanem Colophonium, Seleucum, atque alios infiniti a$$ertores, tum hoc lo co à text. 40. v$que ad 56. tum 1. de cœlo cap. 5. à text. 33. v$que ad 76. o$tendere conatus e$t, hunc in modum confirmari pote$t. Ac pri Nó dari cor- pus ιnfinitũ mum, quod nullum detur corpus infinitum. Nam omne corpus phy $icum naturaliter cieri pote$t, vel motu recto, vt corpora grauιa & leuia; velin orbem, vt $phæræ cœle$tes; $ed corpus infinιtũ neu- tro modo valet motum $ubire, ergo nullum eiu$modi infinitum in [res-1446-v_0435_426_t0]LIB. III. CAP. VIII. QVAESTIO I. natura datur, dari ue pote$t. A$sumptio quoad priorem partem $ua- detur; quia $i corpus infinita mole in omnes partes diffundatur, om- Quia nec po tent moueri motu recto. nem locum occupabit; ac proinde nequibit motu recto cieri, cùm nihil $patij, quò vergat, ei $uppetat. Si verò omni ex parte infinitum non $it, $ed v.g.ad Orientem duntaxat, neque etiam tunc recto mo- tu ferri poterit; quia neque ver$us orientem, cùm ea ex parte omne $patium occupet, neque ver$us occid\~etem, quia de$eret aliquideius $patij, quod Orientem ver$us tenet, atque ita $equitur ver$us eam partem occupare & non occupare infinitum $patium. Non pote$t igitur recto motu agi. Secunda pars eiu$dem a$$umptionis, quod nimirum neque in orbem agitari po$set, $uadetur. Priùs tamen $u- Nec circul@- ri. Euclides. mendum e$t ex Geometrica di$ciplina, vt videre e$t apud Euclidem lib. 3. propo$itione. 26. omnes lineas rectas ductas à centro eiu$dem Con$ale D. Tho. p. q 7. art. 3. circuli, quò ab eo longlori tractu di$sident, èo à $e ip$is longiùs di- $tare, ac proinde $i infinitè di$tent à centro, inter $e quoque infinito interuallo $ine peripheria vlla abiunctas e$$e. Hoc po$ito iam hunc in modum in$titutum probatur. Si infinitum corpus in orbem vol- ueretur, ductis ab eius centro duabus lineis A. B. & in diuer$as par- tes infinitè porrectis, motu progrediente, tandem vna ad alterius lo cum perueniret; $ed inter illas e$t infinita $patij intercapedo, vt ex- hypothe$i liquet; po$$et igitur infinita di$tantia finito t\~epore per- curri, quod ab$urdum e$t.

Rur$us quòd neque vna aliqua moles infinita, nec infinita corpo- Alia eiu$dem rei probatio. rum multitudo po$sit effici à natura o$tenditur. Vel enim natura eiu$modi infinitum extra cœlum conderet; vel $ub cœli ambitu. Non extra cœlum, quia ibi nihil e$t; natura verò ex nihilo nihil efficit. Non $ub cœli ambitu, quia finito$patio nequeunt corpo- ra infinita concludi; non pote$t igitur natura vllam corporum in- finitudinem moliri.

Prætereà quòd nulla $ub$tantia creata infinitam habeat e$$en- Nullam dari $ub$tantiam creatam in fi- nit\,e e$$enti\,e. tiam, hac ratione concluditur. Omnis $ub$tantia creata vel e$t mate- ria; vel forma $eu in aliquo recepta, $eu per $e omnino cohærens; vel e$t compo$itum ex materia & forma. Si e$t materia, $atis patetfi- nitum quid e$$e; cùm materia $it pura potentia, ac prope nihil: $i forma in aliquo recepta, finitur per $ubiectum quod informat: $i non recepta, circun$cribitur, ac terminatur ip$o intrin$eco limite $ui e$$e, quod nece$$ariò e$t finitum; cùm $it aliunde participatum & accep- tum, nimirum à prima cau$a, vt à fonte totius e$$e: $i compo$i- tum ex materia & forma; non pote$t non e$$e finitæ e$sentiæ; $i- quidem nullum infinitum ex $olis finitis con$tat. Igitur nulla $ub- $tantia creata habet e$$entiam infinitam.

Po$tremò quòd nec vlla qualitas, nec alia eiu$modi rei creatæ af- Nũllam e$$e affectionem rci create in- finitè perfe- ctam. fectio infinitè perfecta $it, ex eo conuincitur; quia affectiones re$- pond\~et e$$entiæ, quæ in qualibet creatura finita e$t, & circun$crip- ta, vti nunc o$tendimus. His accedit te$timonium $acræ paginæ, [res-1446-v_0436_427_t0]IN PHYSIC. ARIST. quæ Sapientiæ. 11. nos docet, omnia Deum in numero, pondere, & men$ura $eci$$e.

Secunda a$$ertio. In$initum actu po$teriori modo datur in rerum 2. a$$ertio. natura. Hæc a$$ertio exip$a ratione infiniti hoc modo accepti colli- gitur, e$t\’que duntaxat probabilis; quia, vt $exto huius operis libro o$tendemus, probabile e$t dari actu in linea in$initam multitudi- nem punctorum, quιbus infinitæ partes proportionales lineæ co- pulentur.

Tertia a$$ertio. Infinitum pote$tate primo modo non datur in re- 3. affertio. rum natura, daretur tamen, $i motus & tempus ab æternitate exti- ti$$ent; vtrum verò exi$tere potuerint, in 8. libro di$quiremus.

Quarta a$$ertio. Infinitum pote$tate $ecundo & tertio modo po- 4. affertio. te$t, vecunque in rebus naturaliter dari. Hæc probatur, quia magni- tudo, vt in 6. lib. demon$trat Ari$toteles cui a$$entitur D. Augu$ti- nus 11. de Trinit. cap. 10. & in epi$tola ad Nebridium e$t diuidua in partes in $initas, quæ dum magnitudinem $ecant, numerum augent, qualibet earum nouam vnitatem aduehente, atque ita pote$t $imul, & magnitudo $ine exitu diuidi, & numerus $ine termino auge$cere. Diximus i$tiu$modi infinitũ vtcunque dari po$$e, quia eatenus tan- Quomodo intelligend@ magnitodin\~e e$$e diui$ibi- lem in infini tum. tùm exi$timandum e$t magnitudinem in infinitum $ectilem e$$e, quatenus ei $ecundum $e duntaxat, & Mathematico more $pectatæ, non repugnat infinitè di$pertiri, $impliciter namque haud po$$e in- finitè diuidi, ex eo per$picuum e$t, quia quantitas nece$$ariò inhæ- ret rei naturali: res autem naturales certum vendicant terminũ quan titatis ver$us minimum. Quo fit, vt necip$æ, nec earum quantitas in minores partes $ine termino $ectionem ferant, vtaduertit D. Tho. in quæ$tionibus de potentia q.4. art. 1. in $olutione 5. arg. Adde, præ ter hæc, alia quædam pote$tate infinita dari po$$e, vt cognitiones angelorum, & animarum rationis participum, quæ infinita æterni- tatis duratione non tot quin plures futuræ $unt.

ARTICVLVS IIII. DILVVNTVR ALIQVOT OBIE. ctiones circa ea, quæ proximo articulo continentur.

VT ea, quæ proximo articulo tradita fuere, cumulatiùs perci- piantur, obiecta quædam diluemus. Ac primum aduer$us ra- tionem, quæ probabat non po$$e infinitum corpus circum agi, quæ petita e$t ex Ari$totele 1. de cœlo cap. 5. text. 35. oppo- $uit Xenarchus ineptè iu$surn fui$se ab Ari$totele duci à centro, $eu Obiectio Xe narchi cõtra rationem A- ri$totelis. medio infiniti lineas rectas, quandoquidem centrum definitur id, à [res-1446-v_0437_428_t0]LIB. III. CAP. VIII. QVAESTIO I. quo lineæ ad peripheriam ductæ, $unt æquales, quod in corpore in- finito dari non pote$t, cùm principij, & finis expers $it. Secundo. Contra eandem rationem hunc in modum obijcitur. Linea recta, vt 2. obiectio. docet Euclides 1. lib. definitione 4. e$t, quæ duobus punctis termi- natur. Igitur perperam in eo argumento iubemur rectam lineam in 3. obie. infinitum porrigere. Tertiò. Infinitum nullis limitibus circun$cri- bitur: igitur $patium interceptum inter duas lineas à centro ductas, infinitum e$$e non pote$t.

Deinde quartam a$$ertionem $ic aliquis oppugnabit. Non pote$t 1. objectio có tra 4. conclu$. quælibet magnitudo diuidi in infinitum per partes inæquales eiu$- dem proportionis. Igitur non datur infinitum pote$tate, $ecundo & tertio modo. Probatur a$$umptum, quia $i vtrobi\’que e$$entinfinit\,e, nõ plures partes e$$ent in magnitudine bipedali, quàm pedali; quod non videtur admittendum. Item Ari$toteles hoc in lib. c. 6. text. 60. 2. obie. docuit & $i per diui$ionem continui quacun\’que eius parte data po$- $it dariminor; non tamen per additionem quacunque magnitudine po$ita maiorem dari po$$e. Hinc $ic licebit argum\~etari. Vel Ari$to- teles eo loco agit de magnitudine Phy$ica, vel de Mathematica. Non de Phy$ica; hæc enimin infinitum $ecari nequit; ergo de Mathema tica; atque adeò $ecundum Peripateticam doctrinam quantitas Ma- thematica non pote$t infinitè augeri, cuius oppo$itũ in no$tra a$$er- tione continetur.

Ad primam $uperiorum obiectionum contra rationem Ari$tote- Re$p. ad. 1. ob iect. cõtra rat. licam, dicendum e$t in corpore infinito quodcunque punctum vi- cem medij, atque centri obtinere. Non quidem po$itiuê, qua$i æqualiter di$tet ab extremis, cùm in infinito extrema non dentur; $ed negatiuè, quia, docente Ari$totele 2. lib. Metaph. cap. 2. text. 6. in in$inito nullum punctum de$ignari pote$t, quod magis vergat ad vnum extremum, quàm ad aliud, ob eandem $cilicet rationem, quia omni termino caret. Huiu$modi verò centrum negatiuum ad in$ti- tutum comprobandum $at e$t. Nam à quocunque puncto, lineæ $ine termino perrexerint, infinitum inter $e $patium relinquent, quod tempore finito conficiatur. Ad $ecundam, illam lineæ defini- Ad 2. tionem, non in omnem lineam, $ed in eam duntaxat, quæ finita e$t, conuenire. Ad tertiam, lineas in infinitum porrectas à centro, di- Ad 3. $tare & non di$tare ab$e infinitè; di$tare, quia $ine termino exten- duntur; non di$tare, quia $unt termini vtrinque includentes $uper- ficiem, quæ inter illas cadit, & quiaip$amet includuntur ex vtroque latere alijs lineis; quæ inclu$io e$t pror$us contra rationem di$tantiæ nfinitæ. Verùm hãc implication\~e $equi ex hypothe$i dati infiniti.

Ad primam verò earum obiectionum, quæ quartam a$$ertio- nem oppugnabant; negandum e$t, quod a$$umit, & ad cius con- Refutatio pri m\,e contra 4. a$seit. firmationem dicendum totidem partes in maiori, & in minori magnitudine reperiri, nec debere id mirum videri: cùm ea $it con- tinuι natura, vt diuidendo ab$olui non po$sit; alioqui con$taret ex [res-1446-v_0438_429_t0]IN PHYSIC. ARIST. indiuiduis partibus, $ic\’que continuum non e$$et. Verùm hoc e$t in- ter maiorem, & minorem magnitudinem di$crim\~e, quòd illa in am- pliores, hæc in minores partes diuidatur. Ad 2. aduertendum in pri mis e$t, cùm Ari$toteles ait vnam magnitudinē ex diui$ione alterius non po$$e infinitè accre$cere, non negare po$$e prædictam magni- tudinem magis, magis\’que cumulari, ita vt $ine termino $e ip$a maior euadat; $icut enim infinitè vna diuiditur; $ic & altera augetur, cùm vnius diminutio in alterius cedat incrementũ: $ed tantùm docere ex partibus à magnitudine v. g. pedali di$$ectis non po$$e a$$urgere mo- lem infinitam, aut quacunque data maior\~e; quãdoquidem amplior, quã pedalis effici ex ea nõ pote$t, alioqui partes to to maiores e$s\~et. Hoc po$ito cùm magnitudo dicitur ab Ari$totele in infinitum po$- $e diuidi, non tamen po$$e in infinitũ augeri, id de magnitudine Ma Qu\,e magni- tudo po$t in infinitum fecari non ta men in infi- bitũ cre$cere. thematica, certa tamen & definita, & de incremento $ecundum po- $teriorem $en$um intelligi debet, qua$i dicat po$$e magnitudinē pe- dalem diuidi in infinitum, non tamen infinitam molem po$$e ex ea fieri.

ARTICVLVS V. EXPLICATIO ARGVMENTORVM, quæ a$truere nitebantur dari vi naturæ infinitum actu.

NVnc ad argumenta, quæ $ecundo art. ad probandam infinitu- Sol. 1. argu. 2. art. dinem adduximus, re$pondeamus. Ad primum dicimus fini- tum vel infinitum non iccirco pa$sion\~e quantitatis appel- lari, quòd aliqua detur quantitas infinita, $ed quia $i infinitum in re- bus phy$icis daretur, id in quantitate ine$$et, quo fit vt neutra pars illius di$iuncti, $impliciter redũdet. A lij è quibus e$t Scotus 2. Meta- Finitum vel infinitũ quo modo $it pa$ $io quantita- tis. phy. q. 6. re$pondent affectionē quantitatis e$$e, finitum vel infini- tum actu, $eu pote$tate, licet autem infinitum actu non $it, pote$tate tamen e$$e ad eum modum, quem $uperiùs declarauimus.

Ad $ecundum in qualibet magnitudine non dari actu infinitas li- Sol. 2. In magnitu- dine datur vna tantum linea actu. neas di$cretas; $ed vnam duntaxat punctorum nexu vndi\’que $ibi cohærentem, quæ licet in magnitudine vnius palmi habeat infini- tas partes palmares, vt in argumento a$$umitur: eæ tamen non $unt $impliciter plura entia: $iquidem illa duntaxat ab$olutè plura dicun tur, quorũ vnũquodq; e$t indiui$um in $e, & diui$um à quouis alio; quod tam\~e neq; lineis, neq; alijs partibus magnitudinis cõuenit, cũ $int in toto indi$cretè, & indi$tinctè, & in$uper vnũ quid tertiũ fini- D. Th quod. lib. 2. q. 2. art. 2. Capr. in 1. d. 43. q. 1. 21. 2. tũ, videlicet vnã certã & circũ$criptã magnitudin\~e cõponant. Sed obijciat aliquis, $i Deus produceret candorem con$tantem actu [res-1446-v_0439_430_t0]LIB. III. CAP. VIII. QVAESTIO I. infinitis partibus vni certæ æqualibus, ac non cõmunicantibus, eum candorem haud dubiè $uturum actu infinitum, e$to illius partes non e$$ent ab$olutè plura entia, $ed eo pacto quo infinitæ lineæ in mag- nitudine pedali. Quare exeo, quod lineæ non $int actu plura entιa, non adimi rationem infinitudinis. Occurrendum tamen, diuer$am omnino e$$e rationem in lineis pedalis magnitudinis, atque in gra- dibus infiniti candoris. Lineæ namque ita $unt in magnitudine per modum vnius, vt componant aliud quid finitum, nimirũ pedalem magnitudinem: at infiniti gradus cã doris nõ ita $e haberent, quia non con$tituerent aliud tertium finitum, vt planum e$t. Ad appen- dicem eiu$dem arg. re$pondendum e$t cum Capre. in 1. d. 30. art. 1. relationes illas æ qualitatis inter infinitas lineas non e$$e reales, $ed rationis, quia nõ $unt inter extrema, quæ $int entia actu plura, ide$t, indiui$a in $e, & diui$a à quocunque alio.

Ad 3. dicendum, po$tquam lumino$um. A. primo temporis pun- Lege Grego- rium in 1. d. 17. q. 4. art. 2. Sol. 3. cto ad corpus. B. lumen explicuit, augere in eo (in facto e$$e tamen) lumen cæteris punctis horæ in$equentis, qua adillud magis, ac magis appropinquat, eo modo, quo ip$um illuminationis tempus $ingulis De lumine producto a lu mino$o pau- latim inced\~e- te. in$tantibus maius iam e$t, quàm in quolibet in$tanti præcedentιfue rat. Verùm vt totum illud tempus non excedit men$urã finitã v. g. vnius horæ, ita lumen in fine horæ productum non ni$i definito- rum graduum e$$e po$$e. Enim vero infinita mom\~eta horæ non tran $eunt immediatè, $ecũdũ po$t primũ, deinde tertiũ, $ic\’que deinceps: $ed po$t quodlibet $equuntur immediatè infinita pertinentia ad t\~e- pus ip$um, quod immediatè po$t quoduis in$tans $equitur, atque ita tran$uolant per modũ vnius finiti temporis, cuius $unt partes, pro- inde\’que eorum præteritio nequit arguere infinitum incremen- tum in forma, quæ per illa omnia eo modo, quo diximus, augeba- tur.

Ad quartum conce$$o antecedente, neganda e$t con$ecutio, & ad Sol. 4. eius probationem dicendum, licet humana natura omnes belluarum $pecies, quæ produci à Deo po$sunt, dignitate vincat, non eas tamen ita exuperare, qua$i vnam vno gradu, aliam alio, atque ita infinitas infinitis excedat, $ed ita vt $upra omnes diuer$itate excellentioris na Cap. 1. lib. 1. qu\,e$t. 2. art. 4. turæ emineat, vt alibi iam in hoc opere planius docuimus.

Quinto argumento Algazellus & Auicenna manus dedere, nec Sol. 5. ab$urdum putarunt concedere infinitum in rebus, quæ inter $e or- Algazellus, & Auicenna cõ- c@$$erunt aétu infinitas ani- mas. dinem non habent. Id enim e$t infinitum peraccidens. Alij cen$ue- runt animum hominis Ari$toteli mortalem e$$e, vt Plutarchus cap. primo libri quinti de Placitis Philo$ophorum, Alexander Aphro- di$ien$is in $uis Commentarijs de anima, Iu$tinus Philo$ophus & Martyr in Paræne$i, D. Gregorius Nazianzenus, & Ny$$enus hic in lib. de anima, ille in di$putatione contra Eunomium, alij\’que nonnulli. Sed neutra harum $olutionum placet. Non prima, [res-1446-v_0440_431_t0]IN PHYSIC. ARIS. quia in nullo rerum genere infinita multitudo actu e$t, e$$evè po- te$t, $altem viribus naturæ, vt in progre$$u planius fiet. Non $ecun- da, quia vt in libris de anima o$tendetur, verι$imilius e$t non latui$$e Lege Ploti- num Enn. 4. lib 8. Philo- $tratum in vi ta Apollonij, Laertium in Pythagora, Porphyrium in lib. deab- $tin\~etia, Plu- tarchum in orationibus de e$u carni- um D.Greg. Ny$$. lib. 2. de homine c. 7. & 8. D. Neme$i@ de homine. c. 2. Ari$totelem animi no$tri immortalitatem. Sunt qui ad Palingene- Pythagorica reaiprocatio animarum. $iam, & Pythagoricas fabulas confugiant con$tituentes certũ ani- morum no$trorum numerum, qui nuc cœle$tem vitam, nunc mor- tali huic corpori immer$am viuant, & in alia atq; alia corpora trã$- migrent. In qua $ent\~etia ex infinitis hominum generationibus, ani- morum infinitas non arguitur. Sed ab hoc etiam errore alienã fui$$e Ari$totelis doctrinam eodem loco patebit.

Quid igitur in præ$entia dicendum? Nempe vel Ari$totelem in- finitum in rebus immaterialibus conce$si$$e; non rectè. Ad quã in- terpretationem inclinare videtur D. Tho. 2. contra gentes cap. 81. Nodus inex plicabils in doctrina Ari $to. et$i inibi a$$erat non $atis con$tare quid huic argumento Ari$toteles re$ponderet. Vel $anè Ari$totelem pugnantia dixi$$e; cùm genera- tionum æternitatem induxit, & animarum infinitudinē negauit. Ex quo forta$$e effectum e$t, vt $uam ille de immortalitate animæ $en- tentiã di$putationũ ambage implicuerit, & qua$i alter Zeuxis Aga- Plinius lib, 53. cap. 10. memnonem pallio obuoluerit, $eu potiùs, vt quidã inquiunt, qua$i $epia atramento a$per$erit, ne caperetur. Greg. Naz. in oratione ad Epi$e. 150.

QUÆSTIO II. POSSIT NE INFINITVM ACTV diuina virtute produci, an non. ARTICVLVS I. PARTIS AFFIRMATIVÆ ARGVMENTA.

HVIVSCE controuer$iæ affirmantem partem defendunt Gregorius in 1. d. 43, q. 4. Aliacen$is d. 42. q. 13. art. 3. Ochamus quodlibeto 2. q. 5. & in 2. q. 8. Argentinas d. 1. q. 2. art. 4. Maior & Almainus in 3. d. 13. q. vnica, alij\’q; permulti. Quæ $entētia hi$ce poti$simũ argum\~etis probatur. Baconus in 2. d. $t. 1. q. 6. Mairones in 1. d. 43. Ba$$o lius eadé d. q. vnica. Primo infinit\,e potētiæ re$põdet infinitus effectus, $iquidē quo po- 1. arg. tentia maior e$t, eò plura pote$t, & infinitudo pot\~etiæ ex actu æ$ti- matur; $ed Deus habet infinitam potentiã. Igitur pote$t infinitum aliquid efficere. Huc pertinet, quod non minoris dignitatis e$t di- uinus intellectus, quàm voluntas diuina. Quare cùm intellectus di- uinus infinita cogno$cat; poterit etiam voluntas infinita velle; & ex con$equenti infinita producere.

Secũdò. Magnitudo, cui<_>9 De<_>9 ideã habet, qu\,eq; diuino intellectui 2. arg. [res-1446-v_0441_432_t0]LIB. III. CAP. VIII. QVAESTIO II. vt producibilis obijcitur, nullis limitibus e$t coercita; alioqui de$ig- nari po$$et magnitudo, qua Deus maiorem procreare non po$set, quod à vero abe$t. Igitur magnitudo à Deo producibilis, e$t actu infinita.

Tertio. Maior e$t diuina pote$tas, quàm vis infinitorum ignium, 3. arg. $i e$$ent, at $i e$$ent infiniti ignes po$$ent infinitas c\=obu$tiones ede- re; ergo ea$dem poterit Deus $e $olo efficere.

Quarto. Si Deus nece$sitate naturæ ageret, produceret infinitũ; 4. arg. ergo idem nunc, $i velit, producet, cùm eius potentia re ip$a minor non $it, quàm in eo $tatu foret. Probatur a$$umptum, quia tunc ex- promeret quantum maximum $uæ potentiæ conatũ, actu\’que con- $titueret in natura rerũ nõ tot, quin plura, atque adeò infinita $imul.

Quintò. In cõtinuo $unt infinitę partes proportionales; $ed Deus 5. arg. pote$t eas omnes $eparatim con$eruare; ergo & infinitum actu effi- cere. Maior propo$itio patet, minor probatur. Nam quicquid Deus con$eruat interuentu cau$æ $ecundariæ, quæ non e$t de e$$entia rei, pote$t ip$e per $e immediatè cõ$eruare, atqui Deus con$eruat in cõ- tinuo partes proportionales interuentu vnionis earundem inter $e, quæ vnio non e$t de ip$arũ e$$entia; pote$t igitur ea$d\~e $ine vnione con$eruare.

Sexto. In quolibet momento huius horæ pote$t Deus creare 6. arg. vnum angelum, & vnum lapidem; igitur cùm in fine horæ tran$acta fuerint infinita momenta, creati erunt à Deo infiniti angeli, & infi- niti lapides. Idem argumentum confici pote$t, po$ito per diuinam potentiam motu cœle$ti ab æterno; tunc enim po$$et Deus in quo- libet die vnum angelum, & vnum lapidem, aut hominem creare, quo conce$so, $icuti iam nunc efflu xi$$ent infiniti dies, ita e$$ent actu in- finiti angeli, & infiniti lapides, vel homines.

Septimo. Efficiat Deus hoc puncto temporis quàm multa in eo 7. arg. pote$t efficere, tũc rogo, vel eiu$modi res à Deo effectæ, finitæ $unt, vel infinitæ, finitæ e$$e nequeunt, quia $equeretur non po$$e Deum vltra finitam multitu dinem aliquid efficere. Erunt igitur infinitæ. Quare diuina pote$tate poterunt $imul infinita in rerum natura cõ $titui.

ARTICVLVS II. ARGVMENTA PAR- tis negatiuæ.

QVod verò nullum infinitũ à Deo effici po$sit arbitratur D. Capreolus & Hi$pale$is in 1.d.43.q.1.Ca ietanus 1.p.q. 7.art.3.Ferra- rien$is 1.cõtr. gent.e.81.Bar gius in 1.d.8. 9.2. Mar$il. in 1.q.42. arti.3. Sot9 que$t. vl. huius lib. Tho.1.p.q.7. quodlib.9.art.1. & quodlib.12.art.2. D. Bo- nauent.in 1.d.43.q.3.Richardus q.5. & 6.Dur.q.2. Scotus in 2.d.1.q.3. & pleri\’que alij. Ad quã $ententiã confirmandam hæc poti$simum afferri $olent argumenta. Si non repugnat produci in- Prima ratio. [res-1446-v_0442_433_t0]IN PHYSIC. ARIST. finitum, producat Deus in aliquo rerum genere, vtaduer$arij argu- mentabantur, totum, quod pote$t (necenim illud erit plu$quã in- finitum) verbi gratia, tantam molem corporis, aut tot angelos, aut tot gradus gratæ, quot pote$t. Tunc, vel ijs productis pote$t adhuc Deus plura efficere; vel non? Si detur primum, $equitur contra hy- pothe$im Deum non produxi$$e omnia, quæ poterat. Si $ecundum, admittendum eritillis productis exhau$tam fui$$e diuinam poten- tiam, ita vt iam ne vnum quidem angelum, aut gradum vnum gratiæ queat producere, quod ab$urdum e$t. Non pote$tigitur infinitum à Deo effici.

Item contradictionem implicat totum exæquari parti: cùm om- 2. ratio. ne totum $uaparte maius e$$e, vnum $it è primis principijs; atqui id ab$urdum $equeretur ex infinita multitudine. Nullo igitur pacto ea dari pote$t. Probatur a$$umptio. Nam binarius e$t pars quater- narij, in multitudine autem infinita tot e$$ent quaternarij, quot bi- narij; cùm vtrique $int infiniti; & infinito nihil $it maius.

Præterea quicquid Deus efficit, nece$$ariò $ub certa intentione, 3. ratio. & ad aliquem v$um, ac fin\~e efficit, alioqui temere & fru$tra ageret; $ed quicquid eo modo à Deo producitur, aut produci pote$t, fini- tum e$t; cùm infinitum nec ad certam intentionem referri queat, nec vllum rebus v$um, aut bonum afferre valeat. Non pote$t ergo in- finitum à Deo procreari.

Ethæ quidem rationes infinitum vniuersè tollunt. Nunc aliæ, 4. ratio. quæ infinitorum genera particulatim demoliantur, afferendæ $unt. In primis, quod nulla quantitas infinita e$$e po$sit, ita conclu ditur. Nõ po$$e da ri quantitatè in finitam. Non magis repugnat exi$tere naturam aliquam genericam, quæ nõ $it per differentias $pecificas determinata; quàm exi$tere quantitat\~e; quæ non $it definita & contracta per aliquam $peciem & men$uram quantitatis; $ed ita $e haberet quantitas infinita; nec enim e$$et bicu- bita, aut tricubita, alteriusvè $peciei; ergo eã e$$e omnino repugnat.

Deinde quod nullum corpus phy$icum infinita mole præ ditum 5. ratio. Nõ po$$e da ri corp9 phy $icum infini ta mole. dari queat, ea ratione o$tenditur; quia eiu$modi corpus po$$et, ac nõ po$$et moueri; po$$et, quia e$$et ens naturale; non po$$et, quia $e- quer\~etur incommo da explicata ad initium articuli tertij $uperioris di$putationis; quæ, $i rectè in$piciantur, non $olùm valentad pro- bandum non dari re ip$a infinitum; $ed nec vlla vi dari po$$e, cùm ad repugnantiam & contradictionem deducant.

Rur$us idem hunc in modum $uadetur. Efficiat Deus magnitudi- 6. ratio. Nõ po$$e da ri magnitu- dinem infi- nitè extensã ver$us orien tem. nem aliquam infinitè exten$am hinc ver$us orientem. Deinde con- iungatinter $e, & coaceruet omnes illius partes infigurã rotundam. Hoc dato huiusmodi partes efficient, ac non efficient infinitam mo- lem ver$us omnes loci differentias; quod contra dictionem inuoluit. Non pote$t ergo præ dicta magnitudo dari. Probatur a$$umptio; Nam quod efficere debeatintinfinitã illam magnitu dinem patet; quia quod vndequaque continet infinitas partes æquales vni certæ; [res-1446-v_0443_434_t0]LIB. III. CAP. VIII. QVAESTIO II. & non communicantes, id ver$us omnem locum e$t infinitum quod eam efficere nequeant, ex eo per$picuum e$t, quia partes illæ non occupant nunc maiorem locum, quàm antea; $iquidem nouailla co- pulatio nullum eis attulit incrementum.

Ex dictis con$tat non po$$e dari virtute diuina multitudinem re- Nõ po$$e da ri infinitam multitudin\~e rerum mate- rialium. rum materialium actu infinitam. Etenim cùm ex infinita corporum multitudine, infinita magnitudo conflari queat; eadem ex illa, quæ ex hac, contradictio colligetur. Sedidem ampliùs hoc pacto o$ten- di $olet. Creet Deus infinitos homines, quorum $inguli habeãt $in- gulos aureos duntaxat. His creatis $equitur vnumquenque, nullo 7. ratio. excepto, po$$e ex illo aureorum numero decem $ibi aureos v\~edica- re, ita vt $inguli aureos denos habeant, cùm antea non ni$i $ingulos haberent: quod omnino repugnat. Probatur con$ecutio. Nam\’que auferat Deus $imul ab illis hominibus, omnes aureos, & in vnũ cu- mulum congerat: deinde ex eo cumulo reddat $ingulis denos. Tũc, vel illi aurei $ufficient, vt quilibet obtineat decem; vel non. Si $uffi- cient, habetur, propo$itum; $i non $ufficient, $ed in aliquo tandem finientur, $equitur præ dictos aureos non e$$e infinitos, quod repu- gnat hypothe$i. Igitur vel dicendum fuit productionem infinitorũ hominum cum $ingulis aureis inuoluere contradictionem; vel $in- gulos po$$e habere denos aureos, nullo denuo producto; quod non minùs repugnat.

Quod autem contradictionem implicet dari multitudinem $ub- 8. ratio. Nõ po$$e da ri infinitam multitudin\~e rerum mate- ri{ae} expertiũ. $tantiarũ materia carentium, ita probatur. Creet Deus infinitos an- gelos in $patio decem cubitorum, qui $e applicent ad mouendũ la- pidem peridem $patium; $equitur eos po$$e mouere & non po$$e mouere lapidem. Non igitur creari poterant. Con$ecutio o$tendi- tur, in primis quod po$$ent mouere; quia haberent ad id motricem virtutem. Deinde quod non po$$ent; quia applicarent impul$um infinitum, atque ita momento traijcerent lapidem per totum illud $patium, pro inde\’que non mouerent, cùm motus nece$$ariò tempus con$umat, vt 6. lib. patebit. Erittamen qui obijciat parum firmã videri hanc rationem; quia licet illa infinitorum angelorum colle- ctio infinitam vim motricem obtineret, non proinde infinitũ ede- ret impul$um, $ed finitum; qualem etiam nunc Deus impendet, $i velit lapidem mouere; et$i alioqui infinitam vim ad mouendũ ha- beat. Occurrendum tamen diuer$am e$$e rationem in Deo, atque in Dilutio. Dicrim\~e in ter virtutem motiuam di uinam, & in ter virtutem motiuam in finito ũ an- gelorum. angelis. Nam\’que potentia motiua angelorum cùm $uapte natura ad actũ mouendi ordinetur, $icuti & cæteræ vires creaturarum ad proprios actus, $i virtus illa infinita po$sibilis e$t, po$sibilis quoque erit actus, ad quem ordinatur; & è conuer$o, $i is impo$sibilis $it, & illa etiam impo$sibilis erit. At vis diuina non ita $e habet; nec enim ad motum ordinatur; cùm nullum attributũ diuinũ propter crea- turas tanquam propter finem $it, vt luce clarius e$t.

Tandem quod nulla qualitas nullumvè aliud accidens infinitè [res-1446-v_0444_435_t0]IN PHYSIC. ARIS. inten$um à Deo produci queat, o$t\~edi pote$t ratione illa, qua pau- Nõ po$$e da rivllam qua litatem infi- nitè intensã. lò $upra v$i fuimus ad euertendam infinitudinem hominum haben- tium $ingulos aureos. Efficiat enim Deus candorem infinitum hoc modo; productis infinitis lapidibus, quorum $inguli $ingulos habe- ant gradus candoris; eos omnes gradus in vno lapide con$tituat; tum rur$us ex ijs in vnum cõiunctis, vnicuique lapidi denos gradus im- pertiat. Vel ij gradus $ufficient, vt $ingulis lapidibus deni attribu- antur, vel non & cæt.

Speciatim verò, quod qualitas actiua infinitè inten$a creari ne- 10. ratio. queat, ex eo o$tenditur, quia po$ita, verbi gratia, infinita grauitate in lapide, po$$et $imul, ac non po$$et lapis moueri, vt di$putat Ari- $toteles 1. de cœlo cap. 6. Po$$et, quia e$$et corpus mobile; nõ po$- $et, quia decurreret $patium in in$tanti. Etenim quo mobile grauius e$t, eo velociùs, ac breuiori tempore fertur, proinde\’que $i infinita grauitate polleat, infinita velocitate feretur, atque adeò in vno pũ- cto temporis, quod naturæ motus repugnat, vt $uperiùs de motu lapidis ab infinitis angelis efficiendo argumentabamur.

ARTICVLVS III. PARS NEGATIVA PRÆFERTVR, ET, di$$oluuntur argumenta affirmatiuæ; licet ea quoque probabilis iudicetur.

IN hac graui, & difficili cõtrouer$ia negatiua pars præferenda e$t. tum quia firmioribus nititur argumentis; tum quia eam melioris notæ Philo$ophi amplexi $unt, vt ex collatione eorum, quos vtrinquecitauimus, con$tat. Quin verò Cõmentator in opere, quod Auerrões. in$cribitur De$tructio de$tructionum di$putat. 1.ad dubium 7. Im- po$sibile, inquit, e$t apud omnes Philo$ophos dari infinitum actu, Auicenna. $iue corporeum, $iue incorporeum; ac nemo $apientum intelligere hoc potuit, ni$i Auicenna (excepit autem Auicennam; quia admi$it dari actu infinitas animas rationales innixus errore exi$timantium generationes fui$$e ab æterno, $imul\’que certi$sima veritate con$it\~e- tium animam no$tram immortalem e$$e) in huiusmodi autem cau$a vel maximè $pectanda e$t, præter momenta rationum, auctoritas. Nam $i graui$sima quæque ingenia non potuere concipere infinitũ Præ$tanti$si ma qu{ae}q, in genia iudica runt impo$- fibile infini- tum actu in natura crea- ta. actu in rebus creabilibus habere ration\~e entis veri, & factibilis; certè magnum e$t argumentum, ita e$$e; licetid per$picuis rationibus non conuincatur. Nihilominùs quia affirmatiua etiam pars $uam habet probabilitatem, & a$$ertores non ignobiles; ac præ$ertim, quia nul- Vtranq; par- tem probabi l\~e cen$et Ga- briel in .d. lo argum\~eto palam reuincitur, vtriu$que partis rationes diluemus, vt quam qui$que voluerit tuerit po$sit.

[res-1446-v_0445_436_t0]LIB. III. CAP. VIII. QVAESTIO II.

Ad primũ eorũ, quæ pro parte affirmatiua adduximus, re$põd\~e- Sol.1. arg. 1. art. Cau$a æ qui- uoca nõad@ quatè oft\~edi tur in $uo ef fectu. dũ e$t cũ D. Thoma 1.p.q.25.art. 2. & Henrico Gandauen$i in $ũ- ma art.35.q.6.nõ oportere infinitæ potentiæ re$põdere effectũ infi- nitũ, quia cau$a æquiuoca, cuiu$inodi e$t diuina potentia cõparata adcreaturas, nõ ad{ae}quatè in effectu $uo o$t\~editur. Vel dicito cũ eod\~e D. The.1.p.q.45.art. 5. infinitæ Dei potentiæ re$pondere aliquem effectum infinitum, non quoad $ub$tantiam rei productæ; $ed quo- admodum, quo producitur.

Nã in creatione et$i res creatæ in $e finitæ e$$\~etiæ & perfectionis $int; modus tam\~e eas {pro}ducendi arguit virtut\~e infinitã. Etenim tãto Ex actione creandi argu itur virtus finita. maior vis in cau$a ag\~ete requiritur, quãto potentia è qua res educi debet, remotior e$t ab actu. Quare $i res è nulla præiac\~ete pot\~etia, $iue è nihilo educ\~eda $it; $icuti ea, quæ creatur, haud dubiè infinitã depo$cet virtut\~e; $iquid\~e nulla e$t {pro}portio nullius pot\~etiæ ad aliquã potentiã, quã $upponit vis agentium naturaliũ. Tertiò re$ponderi pote$t ad a$truendã infinitat\~e diuinæ potentiæ $at e$$e po$le Deũ in quouis rerũ genere nõ tot, nec tã perfecta, quin plura, perfectiora\’q; efficere. Ad reliquã eiu$d\~e argum\~eti part\~e dicendũ nõ minoris e$$e dignitatis diuinã volũtat\~e, quã diuinũ intellectũ: $ed nõ inde $equi, vt quæ cunq; Deus quolibet modo cõcipit, ead\~e etiã velit; cũm palã $it Deũ intelligere contradicentia & Chimærã alia\’q; eiu$modi om- Con$ule Sco tum n 1.d.i. & in 2. d. 2. q.1. Capt. in 2.d.43. q. 1. art.2. niũ iudicio impo$sibilia, quæ velle nõ pote$t. N\~epe volũtatis & in- Voluntatis & intellect diuini pr\,e$tá tia vnde {ae}$ti metur. tellectus diuini pr{ac}$tantia non ex multitudine eorum, in quæ $ecũ- daria ratione tendunt, $ed ex primario obiecto, quod ip$e Deus e$t, æ$timari debet.

Ad $ecundum dicendum, quamcunq; magnitudinem, cuius Deus Lege Capre in 1 d.33.q.2. art. 1 ad 3. Au rcolt contra 2 conclu$. Hi$palen$em q. 1. art. 4. lege Caiet. 1.p.9.7.a.4. Sol.2. ideam habet, e$$e finitam, item\’que omnem certam, $eu de$ignabil\~e magnitudinem, quæ diuino intellectui obijcitur, certis limitibus te- De diuina idea magni- tudinis pro- ducibilis. Sol.3. neri. Verùm vt nulla tanta e$t, qua Deus maiorem non percipiat, ita nec vllam notari po$$e, qua maior ab illo effici nequeat.

Ad tertium conce$$a maiore, & minore propo$itione neganda e$t con$ecutio; quia datis ex hypothe$i infinitis ignibus, non e$$et im- po$sibile dari infinitas combu$tiones; cùm hoc nihilo repugnet ma- gis, quàm illud: $impliciter tamen vtrũque impo$sibile e$t; ideòque neutrum à Deo effici pote$t, non ob diuinæ virtutis defectum; $ed propter rei ip$ius repugnantiam.

Ad quartũ dicendum e$t, $i Deus nece$sitate naturæ operaretur, Sol.4. futurum fui$$e, vt non haberet virtutem infinitam. Nam\’que eo mo- do operari imperfectionis e$t, quæ cum infinita virtute cohærere nõ Si Deus ne- ce$sitare na- turç opetar tur, nõ habe- ret infinitam virtutem. Sol. 5. pote$t. Quod $i ex hypothe$i infinitam virtutem po$sideret, eam\’q; totam applicaret, atque effunderet, produceret quidem infinitum, $ed per hypothe$im impo$sibilem, vt paulò $uprà dicebamus.

Ad quintum admittenda e$t maior propo$itio, neganda minor; & ad eius probationem dicendum, maiorem veram e$$e, modo nul- la inde $equatur contradictio; quæ tamen $equeretur ex $eparatione [res-1446-v_0446_437_t0]IN PHYSIC. ARIS. omnium partium continui. Nam præter communem infiniti repu- Repuguãtia, qu{ae} $equitur ex diu$ione coninui in omnes $uas partes. goantiam, illa quoque priuatim exi$teret ex diui$ione continui in omnem $ui partem: quod partes, quæ peracta diui$ione manerent $i- mul & non diuiduæ, & diuiduæ e$$ent. Non diuiduæ, quia omnis earum partitio e$$et exhau$ta: diuiduæ, quia continuum $ecatur in ea, quibus cõ$tat, nõ cõ$tat aut\~e indiuiduis, vt 6.lib. demõ$trabitur.

Ad $extum dicendũ in quolibet in$tanti horæ $igillatim $umpto Sol. 6. po$$e Deũ creare vnum homin\~e, aut angelũ, non tamen in omnibus momentis collectiuè acceptis. Etenim productiones illæ nõ po$$ent nõ ordinatè procedere, $ecũda po$t primã, tertia po$t $ecundã, atque ita deinceps: momenta verò in tempore non ita $e habent; $ed po$t quodlibet $equuntur immediatè infinita. Quapropter negandũ e$t in infinitis mom\~etis finiti t\~eporis collectiuè po$$e Deũ creare, quã- uis nullũ de$ignari queat, in quo non po$sit: quæ tamen ratio nõ ha- Durandus in 2.d.1.q.3. bet locũ in altera argum\~eti parte, $iquid\~e dies in $ucceisione t\~eporis habent ordin\~e immediatum inter $e. Vnde po$ita mundi æternitate Po$ita mun- di {ae}terni ate conceden dũ e$t po$$e da- ri infinitum actu. concedendũ e$t potui$$e Deum $ingulis diebus nõ $olùm diui$iuè, $ed etiã collectiuè $umptis creare angelos, qua hypothe$i admi$$a iã nunc exi$terent infiniti actu. Verùm qui pror$us negat i$tiu$modi infinitū dari po$$e, negare etiam debet potui$$e mundum quoad res $ucce$siuas ab æterno condi. Qua de re libro 8. Quanuis dici etiam; Ba$$ol. in d.1.q.5. $ed minùs probabiliter po$$et, $i ita angeli crearentur, debui$$e eos $ucce$siuè in nihilum redigi, ne vnquam infiniti actu euaderent.

Ad$eptimum vt pateat quid re$pondendum $it aduertendũ e$t, Sol.7. infinitum potentia, quod$yn categorematicum vocant, hoc e$t, non Infinitũ $yn categorema ticum, in cer- cum quid. tantum quin maius, $eu non tot quin plura, haud e$$e quippiã cer- tum, quod de$ignari po$sit; $i enim po$$et de$ignari, non rectè dice- retur non tantum, quin maius: quo fit vt i$tiu$modi infinitum $e- cundum $e totum nequeat ad actum perduci, iam enim de$ineret e$$e incertum, & indeterminatum. Hoc po$ito, ad argumentum expli- cari debet prius pronuntiatum. Aut enim petit, vt quenlibet ange- lorum numerum certum, ac definitum exillis, quos Deus in hoc tē- poris puncto creare pote$t, creet; quo pacto concedendum e$t: nam ex eo non infertur infinitum actu, cùm eiu$modi multitudo nece$- $ariò finita $it: aut po$tulat, vt ab$olutè quencunque angelorũ nu- merum hoc momento efficere Deus pote$t, eum eodem momento efficiat. Quod negandum e$t, cùm repugnet infinitum potentia ad tompletum actum peruenire

ARTICVLVS IIII. RESPONDETVR ARGVMENTIS PRO negatiua parte adductis. [res-1446-v_0447_438_t0]LIB.III. CAP.VIII. QVAESTIO II.

SEd quia affirmantem etiam partem probabilem iudicauimus, Ad 1. argum. 2. art. ad argumenta contrariæ re$pondebimus. Ad primum po$$e Deum in quolibet rerum genere producere infinitũ, nõ pro- ducendo totum, quod pote$t in eo genere, ita vt $uam potentiam exhauriat. Nam $i, verbi gratia, efficiat corpus ver$us omnem dim\~e- $ionem infinitè exten$um (vbi$e maior obijcit difficultas) adhuc poterit illud in nihilum reducere, $ua\’que omnipotentia idem $ub- rogare, & aliud deinceps in infinitũ eod\~e in $patio $imul cõ$tituere; ita, vt$e$e inuic\~e penetrent. Quanuis etiã multitudine infinita pro- ducta poterit $emper in eod\~e genere ab$q; termino aliam producere, aut priorem augere. Nec tamen $equetur priorem illam non fui$- $e infinitã. Pote$t nã\’q; multitudini infinitæ additio & detractio fieri ab$q; ami$sione infinitudinis. Quod $i e$$et multitu do corporũ infi- nita ver$us omn\~e loci differētiā, nõ po$$et ei quicquã addi, ni$i aliorũ corporũ penetratiõe, $ubrogationevè, vt de magnitudine dictũ fuit.

Pro explicatione $ecundi argumenti $ciendum e$t ex Platone in It\~e Mairo- nius in 1. d. 43.q 10. Gre gor.d.44.q. 4.ar.2. Liche tus in quod- lib. Scoti q. 5. Ba$$oli9 in 2.d.1.q. 5. Ad. 2. Philebo maius & minus, æquale & inæquale nõ cõpetere quantitati infinitæ. Nã vt Scotus in 2. d. 1. q. 3. alij\’q; nõnulli animaduertunt, Maius & mi nus, æ quale & inęquale af fectiões quã titatis finite. quãtitas primò diuiditur per finitã & infinitã; deinde finita in maio- rē & minor\~e; æ qual\~e & inæqual\~e, relicta omnino extra huiu$modi affectiones quãtitate infinita, videlicet, quia ad ration\~e maioris per- tinet exce$$us; ad ration\~e minoris, defectus: ad ration\~e æ qualis & in- æqualis cõmen$uratio & {pro}portio, quæ õnia finitat\~e includũt. Hoc po$ito re$põdendũ e$t ad argum\~etũ in numero infinito binarios cõ- paratos quaternarijs nec plures e$$e, nec pauciores, nec æquales in- æ qualesvè, quia huiu$modi attributa finitis duntaxat numeris cõ- ueniunt. Vnde & effatũ illud, omne totum e$t maius $ua parte, nõ in numero infinito; $ed finitis tantùm locum habet.

Ad tertiũ. Siaduer$arij velint quicquid à Deo effici pote$t, nece$- Ad 3. $ariò cadere $ub certa int\~etione ex parte Dei producentis; quia nimi- rũ Deus certa, ac definita $uanotione id producet, rectè quid\~e a$$u- mũt, $ed nõ rectè colligunt. Pote$t enim Deus notitia definita, id- e$t, nõ vaga, $ed in $ingulare aliquod certæ $peciei directa infinitum {pro}ducere. Si aut\~e cõt\~edãt nihil Deũ po$$e efficere, ni$i $ub certa in- tētione ex parte effectus, quia nimirũ res ab eo {pro}ducta debet e$$e fi- niti numeri, gradus, aut exten$ionis, tunc nec probè a$$umunt, nec a$$umptũ cõfirmant. Nā quod aiunt, infinitū nullū habere v$ū, aut cõmoditat\~e, falsũ e$t: quia $iid à Deo produceretur, cõduceret $al- t\~e ado$tendendã eminentiã diuinæ virtutis, quæ eiu$modi infiniti productione magis innote$ceret.

Ad quartũ. Cũ quãtitas diuiditur in bicubitã, & tricubitã, alias\’q; Ad 4. eiu$modi mē$urarũ $pecies n\=o diuidi quātitatē ab$olutè sūptam, $ed finitã. Quare et$i implicatio $it exi$tere naturam genericam, quæ non $it determinata per differentias $pecificas, non implicare ta- m\~e dari quantitatem, quæ in nulla illarum $pecierum contineatur, [res-1446-v_0448_439_t0]IN PHYSIC. ARIST. $iquidem eiu$modi $pecies non totam quãtitatis vim & naturam ex- hauriunt; $ed finita tantũmodò. Diuidetur enim quantitas in quã- titatem finitam, & infinitam, illa in cubitum, bicubitum & cæt. nec in aliam, & aliam quantitatem incertæ magnitudinis.

Ad quintum, omi$sis alijs $olutionibus, re$pondemus non e$$e Ad. 5. ab$urdum concedere corpus infinitum po$$e & non po$$e moueri; non quidem codem modo $pectatum; $ic enim implicatio foret; $ed diuer$a ratione; nimirum $i con $ideretur præcisè $ecundũ $ua prin- cipia intrin$eca, videlicet materiam & formam, moueri po$$e; $i ex- pendatur prout e$t præditum mole infinita, quæ motus exercitium impedit, non po$$e. Quod & $imilibus aliarum rerũ exemplis illu- $tratur. Nam corpus cœle$te, $i ad eius $ub $tantiam attendamus, di- uidi nequit; cùm $it omnis noxæ & corruptionis expers; $i ad eius quantitatem; non repugnat ei diuidi; cùm omne quantum $it diui- $ibile. Præterea $ecundum probabilem $ententiam, Deus potuit ab æterno lapidem procreare, eum\’que in aere $u$pen$um tenere; eiu$- modi vero lapis po$$et & non po$$et ab æterno de$cendere; po$$et, quia e$$et ens mobile, ac natura $ua inclinatum ad de$cen$um: non po$$et, quia motus, quo deor$um tenderet, e$$et finitæ durationis, quem ex æternitate e$$e omnino repugnat. Itaque per$picuū vide- tur nullam $equi contradictionem ex eo, quod infinitū corpus nul- lum motum localem exercere queat. Quod $i quis obijciat hac $o- Obiectio. lutione collaba$cere argumentum, quo Ari$toteles demon$trat cœ- lum non e$$e infinitum, id enim ex eo probat, quia $equeretur po$$e moueri per infinitum $patium finito tempore. Occurr\~edum e$t ar- Dilutio. gumentum Ari$totelis manife$ta niti experientia, quacon$tat cœlũ ab oriente ad occidentem volui; hinc enim ad ab$urdum illud dedu- cit, quod po$$et moueri, cùm re vera iam moueatur; & non po$$et, quia finito tempore infinitum $patium conficeret.

Ad $extum dicendum infinitas illas partes in vnum coaceruatas Ad. 6. effecturas molem infinitam ver$us omnem loci differentiam; cùm re vera $int infinitæ actu. Nec mirum quod nunc maius occup\~et $pa- tium, quàm antea, id enim prouenit ex diuer$o fitu, quem nunc in- ter $e inuicem, atque in $patio $ortiuntur.

Ad $eptimum dicendum cùm in infinito numero aureorum $int Ad. 7. denarij infiniti, & vnum infinitum non $it maius alio, con$equens e$$e, vt ex ea infinitudine $inguli homines denos aureos $ibi po$sine a$$umere. Ea e$t enim infiniti lex & natura, vt non po$sint $inguli homines cùm $ingulis aureis creari, quin pariter $ingulis hominibus deni aurei re$pondeant. Quod et$i mirum videatur, non videbitur tamen à veritate alienum ei, qui mentem retulerit ad infinitatem nu merorum, quam Deus concipit (licet nullum certum numerum in- finitum cogno$cat, vt a$$erit D. Augu$tinus 12. de ciuit. Dei cap. 18. Deus nullũ certum nu- merum infi- nitum con- cipit. cùm tamen collectio omnium $it infinita) In ea enim non dubium, quin Deus totid\~e denarios, quot binarios apprehendat; dum enim [res-1446-v_0449_440_t0]LIB. III. CAP.VIII. QVAESTIO III. $uæ $cientiæ per$picacitate numeros numeris comparat; vel $ingu- lis binarijs nullo excepto $ingulos denarios confert; vel in aliquo tand\~e binario denarij deficiũt; $i detur $ecundum, $equiturdenarios non e$$e infinitos, quod e$t aperte fal$um; $i detur primum, habetur Ad. 8. propo$itum.

Ad octauum re$pondendum e$t quemlibet angelum ex infinito illo numero po$$e lapidi impul$um imprimere, non tamen totam angelorum collectionem; id\’que propter ab$urdum quod ex mo- mentaneo motu $equeretur. Quod vero obijcitur potentiam mo- tricem angelorum ordinari ad efficiendum motum, facilè $oluitur. Sat enim e$t ordinari ad mouendum $ingulatim. Ad.9. Aliam qu\=oq $olut. habes apud Aliac\~e. $em in 1. q. 23.art.3.

Ad nonũ ex 7.argumenti $olutione quid re$põdendum $it con- $tat. Ad vltimum dicito po$ita infinita grauitatc lapidem ea præ ditũ non de$cen$urum in in$tanti, quia non concurret cum ea Deus, vt impetu infinito, $ed finito duntaxat feratur.

QVÆSTIO III. VTRVM QVACVNQVE SPECIE POSSIT alia perfectior à Deo in infinitum creari. ARTICVLVS I. QVÆ ARGVMENTA PROBARE videantur non po$$e.

NOnnulli, quorum meminit Hugo Victorius lib.1.de Quorund@ error. $acramentis parte 2.c.22. in eo errore fuerunt, vt pu- tarent Deum præter ea, quæ facit, nec aliud quic- quam facere po$$e; nec melius, aut perfectius. Omi$- $a verò hac impietate, quam coarguit $acræ paginæ auctoritas, dum infinitam virtutem Deo attribuit; controuer$ia e$t inter Catholicos Philo$ophos num Deus quacũq; Opinio He rici & alio- rum. $pecie po$sit aliam nobiliorem condere. Quod enim non po$sit & quod aliqua $it, vltra quam virtus diuina nequeat, arbitratur Henri- cus Gandauen$is quodlib.5.q.3.& quodlib.8.q.8.Scotus in.3.d.13. Item Ae$cula n9 hoc in li. lect.7.q.3. q.1.Dur.in.1.d.44. q.2. Aureolus apud Capr. in 1.d.43.q. vlt.art.2. Solet autem hæc $ententia hi$ce fere argumentis probari. Datur res 1. argum. aliqua in natura, videlicet materia prima, qua deterior nulla e$$e po- te$t. Ergo in mente diuina aliqua alia e$t, qua nulla præ$tantior effi- ci queat; cùm nulla videatur maior ratio, cur per gradus creatura- rum de$cendendo perueniendum $it ad infimum; & a$cendendo nõ $it in aliquo $ummo con$i$tendum. Antecedens probatur, primum [res-1446-v_0450_441_t0]IN PHYSIC. ARIST. ex illis D. Augu$tini verbis 12. confe$$. cap.7. Duo feci$ti domine, alterum prope te, ide$t, naturam Angelicam; alterum prope nihil, ide$t, materiam primam: vnum, quo $uperior tu e$$es; alterum, quo inferius nihil e$$et. Deinde quia $i Deuspo$$et creare aliquid materia prima de$picati<_>9 velid e$$et forma, $iue accid\~etaria, $iue $ub$tãtialis: vel compo$itum ex materia & forma. Si forma; cùm omnis forma $iue informans, $iue omnino per $e $ub$i$tens, $it actus; & materia $it pura potentia, omnis\’que actus nobilior $it, quàm potentia, nõ po$- $et ea forma non e$$e præ $tantior, quàm materia prima: $i verò e$$et compo$itum, cùm omne compo$itum includat formam, nece$$ariò dignitate $ua materiam vinceret.

Deinde. Vniuer$itas $pecierum, quas Deus creare pote$t, di$tat 2. argu. à Deo, $icuti finitum ab infinito, alioqui daretur in illa $pecies ali- qua infinitè perfecta. Igitur per eam a$cendendo impo$sibile e$t infinitè progredi, $ed nece$$ariò dandus erit $tatus in aliqua $pecie certa & determinata.

Item $pecies procedunt à Deo vti numerus ab vnitate, te$te D. 3. arg. Diony$io.5. cap. de diuinis nominibus, $ed aliquis e$t numerus, inter quem & vnitatem alius cadere non pote$t, nempe binarius; ergo & aliqua creatura e$t ita Deo propinqua, vt inter ip$am & De- um alia effici nequeat.

Præterea Deus non pote$t e$$entiam humanæ $peciei perfectio- 4. arg. rem reddere, nec duas $pecies, quæ æqualem perfectionem inter $e habeant, producere: $icuti nec quaternarium augere $eruata $pecie quaternarij: aut duos numeros æquales efficere: ergo nec poterit qualibet $pecie aliã nobilioris e$$entiæ creare: cùm vtrobi\’que æqua ratio videatur.

Deni\’que. Vniuer$um non pote$t e$$e pulchrius, aut perfectius, 5. arg. quàm nunc e$t, vt a$$erit Augu$tinus in Enchir. cap. 10. Gregorius Nazianzenus in homilia natiuitatis, Theodoretus lib.6. Græcani- carum affectionum. Cùm igitur vniuer$i pulchritudo & perfectio ex $pecierum, quibus con$tat, varietate efflore$cat: $equitur non po$$e id alijs melioris notæ $peciebus à Deo ornari, proinde\’que nõ qualibet $pecie creata aliam præ$tantiorem creari po$$e.

ARTICVLVS II. QVALIBET SPECIE, ET OMNINO quauis re creata po$se à Deo aliam nobi- liorem procreari; nec aduer$ariorum argumenta concludere.

COntraria tamen $ententia amplectendae$t: dicendum\’que nul- lam e$$e $peciem, qua Deus non po$sit aliam nobiliorem effi- [res-1446-v_0451_442_t0]LIB.III. CAP.VIII. QVAESTIO III. cere, & vniuer$im nihil e$$e in rebus creatis ita quantitate amplum, vel gradu inten$um, vel $pecifica dignitate excellens, quo non po$- $it Deus infinitè progrediendo aliud maius, perfectius\’que produ- Opinio D. Tho. & alio- rum. cere. Huius opinionis e$t D. Tho. 1.p.q.25.art.6. & 2. contra gent. cap.26.D.Bonauentura in 1.d.44.q.1. Capr.in 1.d.43.q.vlt.art.2. & di$t. 35.q.2. Argentinas in. 2.d.1.q.2.art.4. Richardus quodlib.2. q.4. Heruæus quodlib. 7.q.2. Aegidius quodl 3.q.5. Sonc. 12. Me- taph. q.5. & alij. Quod vero ita $entire oporteat, $uadetur, primùm 1.ratio. quia hæc progre$sio infiniti $yncategorematici nullam inuoluit re- puguantiam, nec ex parte diuinæ potentiæ, quæ e$t infinita, nec ex parte effectus: e$to negetur po$$e à Deo infinitum creari. Non enim per eiu$modi incrementa veniendum erit ad aliquam creaturã actu infinitam, $ed quæcunque de$ignabitur, circun$cripta, ac limitata erit.

Secundò, quia $i quauis re producta non po$set à Deo produci 2.ratio. maior ac perfectior, $equeretur exhauriri diuinam potentiam, certis\’que rerũ limitibus coerceri, quod quid aliud quæ$o e$t, quàm diuinæ potentiæ infinitatem negare?

Tertiò, E$$entia diuina vt e$t infinitè perfecta, ita infinitis modis 3.ratio. E$$en ia diui na infinitè imitabilis. e$t imitabilis. Igitur nulla $pecies eam ita perfecte imitabitur, quin eandem alia perfectius imitari queat, atque adeo nulla creari poterit adeo nobilis, quin nobilior po$sit.

Ad ea verò, quæ pro contraria $ententia adducta $unt, non erit De hac cõtr. Scot. in 2.d. 12. q. 2. §.ad argu. difficile re$pondere. Ad primum concedimus materiam e$se infi- Sol. 1. argu. $uperioris arg mam omnium $ub$tantiarum, quæ à Deo creari po$sunt, licet non putemus eam accidentibus, $altem omnibus, deteriorem e$se, quan- doquidem materia e$t ens per $e exi$tens, nobilius autem e$t exi- $tere per$e, quàm inhærere alteri: ni$i id, quod alteri inhæret, tan- tam aliunde nobilitatem vendicet, vt ea exi$tentiæ per $e præpon- deret, vti videre e$t in nonnullis accidentibus, præ$ertim ijs, quæ di uini ordinis $unt, vt gratia, lumen gloriæ, intuitiua contemplatio diuinæ naturæ. Ita\’que admittendum e$t licet Deus qualibet $pecie Non pote$t Deo creari aliqua $ub$tā tia deterior, quàm mate- ria prima. completa, & qualibet item forma aliam non $olùm perfectiorem, $ed etiam imperfectiorem po$sit efficere, nullam tamen $ub$tantiam materia prima ignobiliorem creare po$$e, quæ e$t $ententia Richar- di quodlib. 2. quæ $tione. 5. & in 2. $ent.d. 12.q.2. Durandi eadem.d. Item Abulen fis ad c p.22. Matth. q 222. q. 1. Argentinatis in 1.d.44. q.1.art.2. Aegidij quodl. 3. q. 5. alio- rum\’que Philo$ophorum communis. Nec propterea quod aliqua minima $ub$tantia in rebus detur, iccirco maximam quoque dari oportet, perfectio enim $ub$tantiæ cre$cit per acce$sum ad diuinam perfectionem vbi impo$sibile e$t ad $ummum perueniri, quia cuùm diuina perfectio $itinfinita, nulla creatura eam ita exactè ùnitari po te$t, quin alia exactius po$sit. Atimperfectio $ub$tantiæ, e$t per re- ce$$um à Deo, quem non repugnat in aliqua $ub$tantia dari maxi- mum.

[res-1446-v_0452_443_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Ad $ecundum vniuer$itatem $pecierum, quæ creari po$sunt, di- Sol. 2. Lege Bo- liũ in 1.d. 36. q.3. Hi$plen- $em d.35.q.1. art.4. ftare à Deo, vt quid $impliciter finitum, vt infinitum tamen $ecun- dum quid, $eu $y ncategorematicè, hoc e$t in infinitum progrediēs, quia ita continet omnem perfectionem $peciebus cõmunicabilem vt in ea nulla certa $pecies de$ignari po$sit, quæ actu infinitè perfe- cta $it, & qua non po$sit dari alia perfectior. Non valet autem (vt aduertit Capr. in 1.$ent.loc.cit.) hæc con$ecutio, Deus videt in- finitum progre$$um $pecierum $e$e proportione exced\~etium, ergo videt aliquam infinitam $peciem: $icuti nec con$ecutio hæc momen tum habet, In continuo $unt infinitæ partes, quarum $ecūda e$t mi- nor, quàm prima, & tertia, quàm $ecunda: atque ita in infinitum. Er- go in continuo e$t aliqua infinitè parua.

Ad tertium, $pecies procedere à Deo $icuti numeros ab vnitate. Sol. 3. Primùm, quia quemad modum numeri in$untin vnitate tanquam in radice, & in ea vnum quid $unt, atque ab illa profecti multiplican- Cur $pecies dicantor e$$e qua$i nume- ri. tur; ita rerum $pecies in Deo vt in fonte totius e$$e continentur, & in eo quidem vnam habent rationem, $ed extra illum in multitudi- nem abeunt. Prætereà, quia $icut numeri ab vnitate progre$si in infi nitum auge$cunt; ita qualibet $pecie à Deo creata pote$t alia, atque alia perfectior produci, ita vt in nulla con$i$tere nece$$e $it. Non e$$e vero $imilitudinem in eo, quod argumentum probare nititur; nec enim quæ $imilia dicuntur in omnibus paria e$$e debent.

Ad quartum, non po$$e alicui $peciei nouum addi gradum e$$en- Sol. 4. Nõ po$$eno- num gradúm e$$ ntialis per fect onis vlli $peciei addi. tialis perfectionis; quia iam non eadem maneret e$$entia, vt nec qua- ternarius $i ei noua vnitas accederet. Nec item dari po$se $ub eodem genere duas $pecies pari inter $e dignitate, $icuti nec dari po$sũt duo numeri (quibus etiam quoad hoc $pecies $imiles $unt) quorum vnus non alterum excedat. At in productione aliarum, atque aliarum $pe- cierum non ita res habet, cùm ex ea nulla $equatur repugnantia.

Ad vltimum, vniuer$um bifariam $pectari, nimirum vel quoad Sol. 5. Qua con$ide ratione non po$sit à Deo creari aliud vniuersũ pul- chrius. partes, quibus con$tat, vel quoad ordinem, & di$po$itionem illarũ. Priori modo creari po$$e aliud pulchrius, & perfectius, nec id nega- Lege D. Tho. 1.p.q 25. ar 6. & in 1. d. 44. q.vnica art.2. Albertũ Mag@. art.2 Richar- dũ ibide q.1. Dur.q.3. Aegi diũ q. 2. Ar- gent. & Capr. q.voica. re patres, qui in argumento citantur: po$teriori non po$$e. Neque enim hoc vniuer$um, quod nunc e$t, valet fieri elegantius quoad partium, è quibus con$tat, $itum, & di$po$itione, vt patebit ex ijs, quæ dicemus quarto libro huius operis, cum de locis elementorum di$putabimus.

QVÆSTIO IIII. NVM QVODLIBET INFINITV M à Deo cogno$catur. [res-1446-v_0453_444_t0]LIB.III. CAP. VIII. QVAESTIO IIII. ARTICVLVS. Y. OMNE INFINITVM COGNOSCI à Deo, nullum tamen $ucce$siuè po$$e cogno$ci.

VT aperiamus quid in propo$ita quæ$tione $tatuendum $it, Ex D. Tho. 1.p.q.7. art 2. Durãdo in 1. d. 39. q. 2.- Scot.ī quodl. Su\,e$t. 14. Duplex confi deratio infi- niti. nonnulla præmittenda $unt. Primo infinitum duobus modis $umi, altero formaliter, vt nimirum $ignificat negationem fi- nitionis: altero materialiter, hoc e$t pro re, quæ infinita dicitur, vt pro numero infinito, vel infinita magnitudine. Cognitio in- finiti confu- ia.

Deinde duplicem e$$e infiniti materialiter $umpti notitiã; vnam, qua confusè apprehenditur, quo modo dicitur cogno$cere infini- tū is, qui cogno$cit vniuer$ale cohibens $ub $e pote$tate infinita; & qui percipit magnitudinem vnius palmi, in qua in$unt infinitæ par Cognitio in- finiti diftin- cta. tes proportionales, quas tamen $igillatim non concipit. Aliam, qua infinitum dilucidè ac di$tinctè cogno$citur, vt $iquis ea$dem partes enucleatè percipiat. Prætereà ɔognitionem di$tinctam infiniti, aut Succe$siua. Nõ $ucce$si- ua. e$$e $ucce$siuam, qua vnũ po$t aliud cogno$citur; aut non $ucce$si- uam, qua cuncta $imul intelliguntur. Deni\’que di$tinctā cognitionē infiniti vel ita $umi po$se vt dicantur infinita percipi in alia re cogni- ta, in qua elucent, vt in e$$entia diuina; vel in $e ip$is, $eu in pro- prio genere, quo pacto angeli per congenitas $ibi rerum imagines, tū alia, tū ordinē vniuer$i & rerū $pecies à Deo creatas cogno$cunt. Stat 9 qu{ae}$tio nis.

His po$itis non excitatur à nobis quæ$tio de infinito formaliter $umpto. Eo nãque modo per$picuū e$t infinitum à quouis intelligi. Neque etiam quærimus an infinitum materialiter $pectatum, confu- $a cognitione apprehendi po$sit; quia item po$$e, nullam habet du- bitationem; $ed vtrum di$tinctè intelligi queat in $e, aut in alio, $i- mul, aut $ucce$siuè.

Igitur quidam ex antiquis Philo$ophis, quos D. Augu$tinus 12. lib. de ciuit. Dei cap. 18. refert, adeò hallucinati $unt, vt dixerint in- Quorundam philo$opho- rum error. finitum ne in Dei quidem cognitionem cadere po$se; qui cùm etiam mundi nouitatem negarent, a$$erebant recurrere per interualla rerũ ortus & occa$us, & eo$d\~e t\~eporũ circuitus, ne $i n\=o ead\~e repeterētur, P$al. 11. non po$$et Deus infinita diuer$itate variata, vel præ$cire cucta vt fa- ceret, vel $cire cum feci$$et. In hos certè conuenit illud $acri vatis, in circuitu impij ambulant: opinionum namque inanitate circumacti, Pro hac cõcl. lege D. Tho. 2.contr. gent. c.69.& 70. & in opu$c. 3. c. 133. Capr. in 1. d.43.art.2. mentē diuinā infinita omnia, $cientia complectentem, ex humani in- tellectus imbecillitate & angu$tijs metientes, impie lap$i $unt. Sitigi tur prima no$tra conclu$io, Deū quodlibet infinitū cõprehendere; 1. concl. & $i nullum $ucce$siuè po$sit cogno$cere. Hæc conclu$io probatur Suadetur. quoad priorem partem, hunc in modum. Diuinus intellectus habet infinitā vim ad cogno$cendū, & id, in quo res concipit, nēpe ip$ius e$sētia, e$t infinitū quid in repræsētādo; cogno$citigitur infinita. Itē Deus perfecti$simè cõprehendit effectricē $uam virtutē; $ed per eā [res-1446-v_0454_445_t0]IN PHYSIC. ARIST. pote$t non tot, quin plura efficere, vt $uperiùs demon$trauimus; Qui aliquid $ucce$sione cogno$citpar tim e$t in a- ctu, prtim in potentia. cogno$cit igitur non tot, quin plura, atque adeò infinita. Po$terior conclu$ionis pars ex eo con$tat, quia is, qui $ucce$siuè cogno$cit, par tim e$t in actu, partim in potentia. In actu, comparatione eorum, quæ iam percipit; in potentia, re$pectu eorum, quæ $ubinde perci- piet. At diuinus intellectus, cum $it actus purus, nequit e$$e in po- tentia ad aliquid nouè cogno$cendum. Accedit, quod omnis $ucce$- $iua intellectio mutationem infert, quæ nullo modo in Deū cadit.

Sit 2. conclu$io. Deus non $olùm intelligit infinita cognitione 2. concl. $implicis intelligentiæ, qua concipit res $ecundum $e, $ed etiam no- titia intuitiua, qua eas $ub e$$e exi$tentiæ comprehendit. Hæc pro- batur, quia Deus intuetur cogitationes Angelorum, & animarum ra tionalium, quæ in infinitum multiplicandæ $unt, cum diuina e$$en- tia, per quam intelligit, perfecti$simè repræ $entet tam ea quæ iam exi$tunt, quàm quæ aliquando erunt, aut e$$e po$$unt. Item quia vel Deus è futuris cogitationibus nouit finitas, vel infinitas. Si infi- nitas, habetur propo$itum. Si finitas; oportebit ergoid, quod Deus cogno$cit; per progre$$um rerum tran$iri, quod e$t manife$tè ab- $urdum. Hanc conclu$ionem fu$iùs explanat D. Tho. 1.p.q.14. art. 12. & 13. Nec $ibi repugnat $anctus doctor, dum alijs in locis vt 1. Probatur. contr. gent. cap. 69. a$$erit Deum intuitiua cognitione non intelli- gere infinita. Loquitur enim tunc de rebus per $e exi$tentibus, vt interpretatur Capr. in. 3. d. 14. q. 2. art.1. Caiet. 3. p. q. 10. art. 3. & Ferr. 1.contra gent.c.69. Hæ enim in infinitū multiplicari non de- bent; cum $ub$tantiarum ortus & interitus die iudicij terminandi fint.

ARTICVLVS II. OBIECTA CONTRA SVPERIVS dicta, eorum\’q; con$utatio.

VErùm contra primã conclu$ion\~e objiciat aliquis cum Duran- 1. obi ctio. do in. 1.d. 39. q. 2. Si Deus cogno$ceret quodlibet infinitũ, vti\’que comprehenderet omnes partes, in quas continuum di- uidi pote$t, omnes\’que earum di$$ectiones: at quod eas non cogno$- cat probatur, quia vel partes, quas in continuo percipit, diuiduæ $unt, vel indiuiduæ. Non indiuiduæ, quia iam continuum con$taret ex indiui$ibilibus. Nec diuiduæ, quia diuina notitia non omnes cõ- tinui partes comprehenderet; cum oporteret $emper alias atq, alias cognitione diuidendas $upere$$e. Non igitur omnes continui par- tes Deus intelligit. Con$irmatur\’que idem rur$us ex eo, quia nõ mi- nùs repugnat continuum diuidi actu in omnes $uas partes, quàm $e- cundum omnes cogno$ci. Non minùs enim Deus eas concipiendo ab$olueret, & ad minima atque in$ectilia redigeret; quàm $i ea$dem à $e mutuò re ip$a abiungendo $ecui$$et.

2. Ex eò, quod De<_>9 po$sit efficere nõtot, quin plura, nõ $equitur 2. obiectio. [res-1446-v_0455_446_t0]LIB. III. CAP.VIII. QVAESTIO IIII. eum producere actu infinita; ergo pari ratione ex eo, quod non tot, quin plura intelligat, non rectè inferetur eum infinita actu compre- hendere. Quare probatio primæ conclu$ionis vitio$a e$t.

Hi$ce obiectionibus ita occurres. Primæ quidem cum Capr. in 1. Eodem mo- do re$pondet Ba$$olius in 1.d.43.q. ni- ca. Hi$palen- fis d.35. q. 2. art.4. Dilutio. 1.o@ iectionis. d.35.q.2. ar 1. & Ferr. 1. cõtra gēt. c.69.dicendo Deum cogno$cere par tes omnes continui, quæ haud dubiè diuiduæ $unt: ita tam\~e eas cog- no$cere, vt earum partes omnes atque omnium partium partes enu- cleatè comprehendat. Sic enim eas concipit, vtin continuo in$unt. Quare cùm in continuo nulla $it, quæ $ecari in alias non po$sit, nul- lam Deus apprehendit, cuius etiam partes alias non concipiat. Ob- Di$crimen in ter cogni io- nem omniu partium infi- niti, & $ectio nem earun. dem. $eruandum tamen e$t di$crimen inter realem continui diui$ionem, & cognitionem diuinam eiu$dem $ecundũ omnes partes. Nam cùm in duas medietates continuũ diuiditur, de$truitur prius continuũ, manent\’que duæ medietates, in quas di$$ectũ fuit. Deinde cùm rur- $us duæ medietates in quatuor quartas diuiduntur, de$tructis dua- bus medietatibus manent quatuor quartæ, atque ita in infinitum. At cognitione, qua Deus duas continui medietates, & harum infi- nitas partes concipit, non di$$ecatur ip$um continuum; $ed $artum tectum\’que manet. Quo $it, vt $i continuum re ip$a in omnes $uas partes diuideretur, ab$oluta diui$ione, re$idua e$$e deberent $ola in- diui$ibilia, quia ex diui$ione in minores partes, nece$$ariò maiores euertuntur. At po$ita cognitione, qua Deus omnes partes propor- tionales penetrat, adhuc nihilominùs $umere fas e$t partes $ectiles, non ad quas vltimò diuina cognitio terminata $it, qua$i in illis non contineantur infinitæ aliæ eadem cognitione comprehen$æ; $ed quæ adhuc $int partes continui, proindeque diui$ibiles.

Secundæ occurrendum e$t diuer$am e$$e ration\~e in productio- Dilutio 2. obi. ne in$initi, & in eius cognitione. Nam productio infiniti e$t actio externa Dei $ecundum quam pote$t infinitum ad actum potentiæ permixtum deduci; immo ob ip$ius infiniti repugnantiam impo$- Cur Deus co gno$cat actu perfecto infi- nitum, & ta- men n\=o po$- fit infimtuin actu peificto producere. $ibile e$t eiu$inodi productionem ad completum omnino actū ter- minari; oportet\’que $emper aliquid relinqui $ub pote$tate produ- centis, quod in actum non prodeat. At cognitio infiniti, cùm $it actio interna Dei, omnimodis completa e$$e debet, & in omnia, in quæ po te$t, actu tendere. Præ$ertim quia $i Deus quædam actu, alia pote- $tate cogno$ceret, po$$et ei noua notitia accedere, quod $ine intelle- ctus diuini mutatione non fieret. Vnde patet ex eo, quod Deus non tot, quin plura cogno$cat, $equi comprehendi ab eo actu infinita; li- cet ex eo, quod efficere po$sit non tot quin plura haud rectè infera- tur po$$e ab eo produci actu in$initum.

QVÆSTIO V. POSSIT NE INTELLECTVS CREA- tus proprijs viribus infinita cogno$cere. [res-1446-v_0456_447_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS I. CONCLVDITVR NON POSSE.

NOn defuere, qui arbitrarentur infinitum perfectione, hoc e$t, Quorũdam error. Deum Opt. Max. po$se à nobis in hac vita $olius naturæ fa- Impugnatur hic error a D. Tho 1. p. q. 12.art.4. & 3. contra gent. c.52. & Scoto in 4. d 49. q. 11. & Richar- do ibid. q. 6. art. 2. & Ca- $tro lib.3. ad- uer$us h{ae}re$. verb. beatitu- do h{ae}re$ 4. & 5. cultate clarè, ac per$picuè videri, ni$i mentes no$træ concre- ta vitiorum caligine offu$æ tanti luminis $plendore per$trin geren- tur; proinde $i quis animum excoleret, atque omnino repurgaret, nullo præterea auxilio ad tam excellentem cognitionem, in qua no$tra beatitudo con$i$tit, indigere. Hunc errorem $acræ paginæ te- $timonijs iam antea confutatum, damnauit Concilium Vi\~enen$e Cóncilium Viennen$e. $ub Clemente 5. quod decretum habetur in Clementina, Ad no$trũ de hæreticis. Quare de huiu$modi infiniti cognitione nulla quæ$tio relinquitur. De alijs tamen, hoc e$t, de in$inito exten$ione, & multi- tudine, ad quæ cætera infinita reducuntur, di$ceptatio e$t, cui nos hac conclu$ione faciemus $atis.

Non pote$t intellectus creatus naturali $ua virtute percipere infi- C\=onclu$. nita, $iue $imul, ide$t, non intelligendo vnum po$t aliud, $iue $ucce$- $iuè tempore $inito. Quæ probatur in primis te$timonio Ari$to- Probatur. Lege D. Th. de vetit. q. 2. ar. 9. & 1.p.q. 14.art.12. Ca- pr. in 1.d.35. q.2. telis 1. huius operis cap.4. text. 35. & cap.7. text.65. & 2. Metaph. cap.2.text.11. & 3. Rhetoricorum ad Theodectem cap. 8. vbi docet infinitum, qua infinitum, ignotum e$$e. Præterea, quia infinitũ ex- Infinitũ, qua infinitũ, igno tum. cedit proportionem potentiæ finitæ, omnis autem res creata, $icuti e$$entiam, ita & potentiam finitam habet. Huc pertinet id, quod tra ditum e$t ab Ari$totele 1.de cœlo c. 11. text. 116. potentias actiuas definiri maximo quod po$sunt, ide$t, certum ac de$initum habere terminum à natura præfixum, vltra qu\~e progredi nequeunt, eo\’que termino earum perfectionem æ$timari. Accedit quoque experien- tia; con$tat enim quo mens pluribus rebus percipiendis intenta e$t, eò $ingulas minùs perfectè cogno$cere. Addidimus, tempore finito, quia $i motus fui$$et ex æternitate, iam nunc quælibet intelligen- tia infinitas $ui orbis conuer$iones cogno$cendo decurri$$et.

Porro hæc no$tra conclu$io partim e$t D. Augu$tini 4. in gene$. Affertõres {pro} po$it{ae} c\=oclu- $ionis. cap. 35. & 15. de Trinitate cap. 24. partim D. Tho. 1.p.q.86. art. 2. & 1. lib. contra gentes cap. 70. & opu$c. 9.q.81. Scoti in 4.d.1.q.1. Dur. in 2.d.3.q.7. Aegidij in 1.d.39.q.3. & aliorum complurium.

ARTICVLVS II. RESPONDETVR ARGVMENTIS QVO- rundam exi$timantium po$$e angelum vi natu- ræ infinita cogno$cere. [res-1446-v_0457_448_t0]LIB. III. CAP. VIII. QVAESTIO V.

ASuperioris articuli conclu$ione di$$entiunt Capreolus in 2. Item Ae$cu- lanus lib. 1. huius operis lect. 7.q.2. &. Gratiadeu lect. 7.q.2. Opinio Gré gorij, & alio rum, qu{ae}n\=o probatur. d.3.q.2.art. 3. Soncinas 12. Metaph. q.62. alij\’que nonnulli. Opinátur enim po$$e angelũ $i quam maximũ pote$t, conatū faciat, aliqua infinita $imul di$tinctè cogno$cere. Quod hi$ce ferè ar- gumētis cõfirmãt. Primū. Intelligētia, quæ $olis $phærã circũuoluit 1.arg. cóprehendit effectricē vim $olis, alioqui (ait Soncinas) non haberet motor proportionem cum proprio orbe, quam tamē præ dicat Ari- $toteles 12. Metaphy$. cap. 8. tex. 44. atqui $ol pote$t infinitas $pe- cies progignere, & ab$que dubio producturus e$$et infinita indiui- dua, $i mundus in æternum duraret; ergo intelligentia cogno$cit actu eiu$modi infinita. Con$ecutio probatur, quia nemo cau$am com- prehendit, quin omnia eius effecta explorata habeat.

Deinde argumentatur Soncinas. Quilibet angelus cogno$cit $i- 2. arg. mul omnia, quæ vna$pecie intelligibili repræ$entantur: $ed omnes numeri, eorum\’que proportiones repræ$entantur vna $pecie (alio- qui $i $ingulos numeros $ingulæ $pecies referrent; cùm nullus $it, quem percipere angelus non po$sit, $equeretur con$ignatas illi e$$e infinitas $pecies intelligibiles) ergo angelus vno actu infinitas nu- merorum $pecies apprehendit.

Tertio. Ideo intellectus n o$ter non pote$t quamlibet multa cõ- 3.arg. cipere; quia e$t immer$us hoc mortali corpore, quodmentem degra- uat, nec quicquam intelligit, ni$i operante $imul phanta$ia, quæ re- rum obiectarum multitudine obruitur, ac defatigatur, vt Plato in Phædro $crip$it, ip$a\’q; experientia docet. Cùm igitur mentes An- gelic{ae} hi$ce impedimentis liberæ $int; nihil ob$tabit quominùs infi- nita intelligant. Adde quod non vt$en$us excellenti $en$ibili, ita in- tellectus, præ$ertim qui à $en$u non pendet, excellenti intelligibili læditur, & ab aliorum perceptione retardatur; quin potiùs quantò nobiliora capit obiecta, tanto ad alia cogno$cenda habilior fit, te$te Ari$totele 3. lib. de anima cap. 4. tex. 7.

Circa eandem no$tram conclu$ionem alij ad extremam quandam Aliorũ opia nio, qu{ae} etia non placet. 1.arg. $ententiam deflexere, arbitrati, licet cœle$tium corporum motus fui$$ent ab æterno, non potui$$e intelligentiam omnes cœli conuer- fiones $ucce$siuè cogno$cere. Afferunt autem pro $e illud Ari$tote- lis, infinitum, quia infinitum, ignotum e$t. Quibus verbis innuit Philo$ophus infinitum $ic intellectus aciem effugere, vt nec infinito tempore percipi queat. Item qua $i intelligentia omnes globi cœ- 2.arg. le$tis conuer$iones noui$$et, potui$$et earum omnium vno actu re- cordari, atque ita naturali vi infinita $imul comprehendere. Deniq; 3.arg. id etiam addunt; quod nulla ratio cogat a$$erere intelligentiam præ- dictas conuer$iones tanquam plura cognita $igillatim percepturam fui$$e; cùm motus cœli vnum quid $ibi cohærens & continuum $it.

Hæc tamen argumenta leuiora $unt; nec ob ea à communi Philo- $ophorum placito ab$cedendum fuit. Ad primum igitur Soncinatis Re$põ$io ad arg. prioris $ententiæ. dicendum intelligentiam comprehendere virtutem $olis, nec tam\~e [res-1446-v_0458_449_t0]IN PHYSIC. ARIST. iccirco intelligere actu infinita. Nā quod ad $ingularia attinet, quã- quam $i rerum generationes nullum e$$ent finem habituræ, infinita $ecundum potentiã, $eu non tot, quin plura à $ole gignenda e$$ent; Agés natarale innulli9 fingu laris de finrtè accepti pro- ductioné per $e tendit. ad eius tamen comprehen$ionem, $ingularium cognitio non requi- ritur. Sicut enim naturale agens in nullius $ingularis definitè $um- pti productionem per $e fertur; ita ad $ui comprehen$ionem nullius notitiam per $e depo$cit. Sed quid de $peciebus dicendum? Nempe non oportere angelum ad $olis vim comprehendendam in$initas co- gno$cere, quia neque actu infinitæ $unt, vt per$picuum e$t; neque earum multiplicatio in infinitum procedit, vt alibi ex Ari$totelis doctrina & communi Philo$ophorum $ententia $tatuimus.

Ad $ecundum Caiet. 1. p. q. 54. art. 2. & Fer. 2. contra gent. c. Ad 2. 101. negant maiorem propo$itionem; & rectè quidē, fieri enim po- te$t vt vna $pecies plura actu repræ$entet, quàm vt ad omnia illa an- Angelo non sũt indi {ae} in fini{ae} $pecies numerorũ. gelus di$tinctè po$sit aduertere. Quin etiam ad minorem re$ponde- mus angelo neque inditas e$$e infinitas $pecies intelligibiles nume- rorum, neque vnam, quæ omnes numerorum $pecies di$tinctè re- ferat; $ed per $pecies rerum $ub numeros cadentium percipere nu- merum, aut vnitatem, vt communem earum affectionem. Item\’que numero quouis apprehen$o promptum ei e$$e maiores, ac minores numeros $ubinde concipere addendo, detrahendovè vnitates; $imi- liter\’que figurarum, & proportionum differētias cogno$cere. Quod in nobis etiam locum habet.

Ad tertium dicendum intellectum no$trum nõ ob id $olùm haud Ad 3. po$$e infinita percipere, quia corporis commercio & intercurren- tium phanta$matum turba degrauatur, ac præpeditur; $ed quia cùm Cur neq; no $ter, neq; an- gelicus intel lect, infinita cogno$cat. $it virtus finita non habet proportionem cum infinito di$tinctè co- gnito. Quæ ratio etiam in intellectu Angelico, cuius item per$ectio finita e$t, concludit. Quod autem opponitur, intellectum non læ- di excellentia rei intelligibilis, ita $anè e$t; nec enim à re cognita no- xam $ubire pote$t; cùm non hæreat in corpore, vt $en$us, qui di$$o- luta à vehementi $en$ibili primarum qualitatum in organo in$iden- tium temperie, offenditur, ac labefactatur. Verùm e$to intelligibile intellectricem potentiam non lædat; e$to etiam nonnunquam vnius rei perceptio intellectum expediat ad plura cogno$cenda, vt co- gnitio cau$æ ad percipienda effecta: $æpe tamen intelligibile $ua no- bilitate aut multitudine intellectus vim excedit, ita vt ab eo perci- pinequeat; & vniuer$im omnis infinita multitudo di$tinctè cognita illius terminos tran$cendit.

Ad primum verò eorum, quibus po$teriores Philo$ophi nitebã- Sol. 1. argu. pro po$terio ri $ententia. Con$ule D. Tho 1. con- tra gentes c. 69. Hi$palen $em in 1. d. 35.ar.3. Scot. in 3.d.14.q.1. tur, dicito Ari$totelem eo modo negare infinitum po$$e cogno$ci, quo etiam negat po$$e pertran$iri. Quare $icuti inficiatur decurri po$$e infinitum finito tempore; concedit tamen in tempore infinto po$$e; cùm po$uerit infinitas orbium cœle$tium conuer$iones præ- terij$$e: ita negat infinitū finito tēpore po$$e cogno$ci, admittet ta- m\~e in tēpore infinito po$$e.

[res-1446-v_0459_450_t0]LIB. III. CAP. VIII. QVAESTIO VI.

Ad $ecũdum, non eandem e$$e rationem in notitia $ucce$siua in- Lege Aegidi um in tract. de cognitio ne angelorũ q.9.ad 10. Sol.2. finitarum circumuectionum, & in vno actu, quo intelligentia earū omniũ $imul recordaretur; hic enim in infinita $imul tenderet, quod fieri non po$$e mon$trauimus; $ucce$siua autem cognitio non ita $e haberet; vt luce clarius e$t.

Ad tertium, negari non po$$e Angelum cunctas $ui orbis reuolu- So.3. tiones percepturum fui$$e; licet enim vnum continuum motū om- nes con$tituant; tamen $icuti nos in eodem cœle$ti motu dies plures de$ignamus, cur non idem efficeret Angelus; aut qui po$$et non ad- uertere & notare noctium, & dierum vici$situdines, atque adeò $in- gulas ab eodem ad idem punctum $olis conuer$iones?

QVÆSTIO VI. AN INTELLECTVS CREATVS AD infinita $imul cogno$cenda diuinitus excitari queat. ARTICVLVS I. STATVITVR POSSE.

NON adducimus in controuer$iam an intellectus C\=o$ule Ca- put Firmiter de sūma Tri. creatus ad intuitiuam diuinæ naturæ cognitionē eleuetur; id enim fide con$tat. Sed vtrum vel in ip$a diuina e$$entia, vel extra illam infinita $imul intelligere po$sit. Sit igitur 1. a$$ertio. Intellect<_>9 1. a$$ertio. creatus diuina ope adiutus pote$t in Verbo co- gno$cere $imul infinita. Hác a$$ertionem et$i im- probent nonnulli, quos refert. Capr. in 3. d. 14. q. 2. art. 1. eam ta- men multi graues auctores approbant. Ex quibus Magi$ter $ent. in Quos aucto res habeat. 3. d. 14. c. 1. Alber. Mag. ibidem art. 1. eius\’que di$cipulus V dalri- cus arbitrantur animam Chri$ti cogno$cere in diuina e$$entia om- nium rerum po$sibilium naturas. Quod etiam Dur. in 4. d. 49. q. 6. art. 2. & God ofredus quodlib. 6.q.3. de quouis beato a$$erendum putant. Atque horum $ententiæ omnino ad$tipulatur D. Fulgen- tius in re$pon$ione ad tertiam quæ$tionem Fernandi diaconi. D. au- tem Tho. 3. p. q. 10. arr. 2, & 3. & 3. contra gentes cap. 59. & 60. & de verit. q. 8. art. 12. eius\’que $ectatores, quorum $ententia veri- $imilior e$t, a$$erunt nullum beatū omnia po$sibilia intelligere, quia Nullum be- atumcogho$ cere omnia po$ilia. iam diuina e$$entia ab intellectu creato comprehenderetur ($iquidē quo plura effecta in cau$a videntur, eo magis cau$a penetratur, atque [res-1446-v_0460_451_t0]IN PHYSIC. ARIST. adeò cognitis omnibus, quæ ab ea effici po$$unt, omnino compre- henditur) Sed quemlibet videre actu aliqua infinita; nimirum ani- mam Chri$ti cogno$cere omnia, quæ $uerunt, $unt, eruntvè aliquā- do, & quæcunq; continentur in pote$tate creaturarum, quæ à Deo conditæ $unt: quia hoc ad ip$ius dignitatem pertinet, cui $ubiecta $unt omnia. Alios verò beatos videre ordinē vniuer$i, & omniū re- rũ ad illius perfection\~e attinentiũ naturas, atq; etiã infinitas $pecies figurarũ, numerorũ, & proportionũ; quia horũ cognitio $pectat ad naturæ intellectricis perfectionem, quæ felici illi $tatui omniũ bo- norum complexionem continenti dee$$e non debet.

Po$$e infini- ta cogno$ci in diuina e$- $entia.

Quod autē nihil repugnet quominùs infinita hoc modo percipi- antur, breuiter ex eo concludi pote$t, quia vt D. Tho. 1. cont. gen. c.69. argumentatur, intellectus, qui maximū omniū intelligibiliū, hoc e$t, diuinam e$$entiã clarè intuetur; vtiq; valebitid, quod mi- nus e$t, atq; adeò aliquod genus infiniti in eadem e$$entia diuina re- lucens di$tinctè cogno$cere. Deinde, quia vt idē S. Doctor 1. p. q. Lege de ea- de re D. Th. 3.cont.gent. c. 54. & de ve rit.q.20.art. 4. Sco. in 4. d.3.q.1. 12. art.5.animaduertit, inter potentiā cogno$centē & r\~e cognitā nõ requiritur proportio mathematica, ita vt $i perfectio aut numerus rei cognitæ infinitè augeatur; cre$cere etiã infinitè debeat potentiæ cogno$centis perfectio; $ufficit enim proportio, quā vocant accom- Inter poten- tiam cogno- $cetem & r\~e congnitā n\=o requiri pro- portion\~e Ma thematicam; $ed ac c\=omo dationis. modationis, ide$t, vt potentia intelligendi vltra modum $uæ natu- ræ à Deo eleuetur, ac diuino lumine perfundatur, vt ad infinita per- cipienda habilis fiat; præ$ertim cùm id, quod in ea infinitorũ per- ceptione $peciei intelligibilis rationē $ubit nimirũ e$$entia diuina, $it quidpiā, infinitè perfectū, & ip$a infinita in vnico obiecto prima- rio, in quo virtute continentur, ac relucent, vno actu videantur.

Sit 2. a$$ertio. Probabile e$t po$$e etiam intellectum creatum di- uina ope excitari ad cogno$cēda $imul & di$tinctè aliqua infinita in $e ip$is extra diuinā e$$entiã, v.g. infinita puncta, quæ $unt in linea, vel infinitos gradus candoris, li à Deo producerentur. Hæc ex eo $uadetur, quia in huiu$modi cognitione nulla e$t cõtradictionis im- Probatur. plicatio, nec ex parte infiniti, cum non ponamus id numerando trā$ eundum e$$e: nec ex parte imbecillitatis potētiæ; quia pote$t illa $u- pra naturæ $uæ modum ex diuino concur$u proportionē a$$equi ad cogno$cendā multitu dinē infinitā rerum finitarū, $icuti quod plus e$t, a$$equitur ad clarè & quidditatiuè intuendā infinitã Dei e$$en- tiā vt paulò $uprà diximus. Porro duo hic animaduertes vnum e$t, ad cogno$cenda di$tinctè & $imul huiu$modi infinita producēdam e$$e à Deo $peciem aliquam intelligibilem, quæ illa di$tinctè & eno- datè repræ$entet. Nec proinde tamen eã $peciē infinitè perfectā e$$e debere (e$to beati dū infinita vidēt infinitã $peciē habeant vtpote Nõ oportet $peciem in- telligibilem adrquari p- fectioni rei repr{ae}$entat{ae}. quibus pro $pecie e$t ip$a Dei e$$entia, vt diximus) N\=o enim opor- tet $peciei perfectionē augeri per æqualia incremēta $ecundũ men- $urã rerū, quæ per eā repræ$entantur, $icuti nec per$ectionē cogni- tionis ad men$uram rei cognitæ; alioqui cognitio intuitiua diuinæ [res-1446-v_0461_452_t0]LIB. III. CAP. VIII. QVAESTIO VI. naturæ infinitè perfecta e$$et. Alterũ e$t, vt hæc infinita intellectus percipiat, non $at e$$e illorum $pecie diuinitus con$ignari; $ed ege- re etiam peculiari Dei auxilio, quo $upra naturæ $uæ captum & fa- cultatem ea vtatur, & in obiectum infinitum tendat.

Sit tertia a$$ertio. Nullus intellectus etiam diuina ope adiutus va- 3.a$$ertio, Suadetur. let infinita finito t\~epore $ucce$siuè cogno$cere. Probatur, quia alio- Lege D. Th. 3.p.q.14.art. 12. & q.86.a. 2. Scot. in 1. d.3.q.2. Aeg. in 1.d.39.q.3. qui $equeretur infinitum incipiendo pertran$iri, quod fieri po$$e negat Ari$toteles tum hoc lib. cap. 7. tex. 63. tum 2. Metaph. cap. 2. tex. 13. Atque in hunc modum interpretatur Scotus in 1.d.3.q.2. illud Ari$totelis ex 1. huius operis c.4.tex.35. infinitum, qua infi- nitum, e$t ignotum, nimirum quia infinitũ $umendo in eo vnũ po$t aliud, impo$sibile e$t percurri; $emper enim vna parte accepta, alia accipienda $upererit.

ARTICVLVS II. SATISFIT ARGVMENTIS QVORVN. dá proximi articuli a$$ertiones oppugnantium.

EXpendamus nunc ea, quæ nõnulli cõtra $uperiùs dicta obij- ciunt. In primis quod ab intellectu creato nec in diuina e$- $entia cogno$ci po$sint infinita, hoc fere modo $uadet Sco- Argu. Scotl. tus in 3. di$t. 14. quæ$t. 2. Infinitas exten$iua $upponit infinitatem inten$iuam; $ed nullius beati cognitio habet infinitatem inten$iuã: ergo neque exten$iuam, hoc e$t, exten$am ad infinita obiecta. Mai- or propo$itio a$$eritur à Commentatore in lib. de $ub$tantia orbis, probatur\’q; ex eo, quia vbi exce$$us in vno arguit exce$$um in alio, infinitas arguit infinitatem; at exce$$us in numero rerum cognitarũ arguit exce$sū in inten$ione, $eu perfectione cognitionis; quis enim inficietur præ$tantiorem e$$e eam notitiam, qua homo & leo, quã illa, qua homo duntaxatintelligitur?

Deinde. Ita opponit Adamus in 3. quæ$t. 10. Id, quod infinitis Arg. Adaml. intellectionibus æ quiparatur, infinitum e$$e oportet; $ed cognitio, qua percipiuntur infinita numero, {ae}quiparatur infinitis intellectio- nibus, quibus ea $ingulatim conciperentur; ergo e$t actu infinita, at que adeò $icuti dari actu infinitum non pote$t; ita neque infinito- rum cognitio.

Præterea circa tertiã conclu$ionem $unt qui putent nó e$$e cõtra Argumenta quod n\=o re- pugnet infi- nita finito té pore $ucce$si uè cogno$ci, rationē in$initi decurri cognitione tēpore finito. Itaq; potui$$e illud eo pacto à diuino intellectu concipi, ni$i Deo $ucce$siua cognitio re- pugnaret. E$t autem pro hac $ententia in primis illud, quod in qualibet hora tran$eunt infinita in$tantia. Deinde quia cùm flamma [res-1446-v_0462_453_t0]IN PHYSIC. ARIST. lignum ab$umit, corrupta prima ligni $uperficie ver$us ignem, re- $ultat alia; tum hac intereunte alia exoritur, atque ita in infinitum; fic\’que peracta ligni deflagratione tran$actæ $unt infinitæ $uperficie- rum generationes, totidem\’que interitus. Tertiò, quia cùm corpus $phæricum mouetur $uper planum, finito tempore peragit infinitos contactus di$cretos, cùm tangat omnia puncta eo modo, quo $unt in continuo, hoc e$t, di$cretè. Quare cùm alia infinita tempore fini- to tran$eant, nihil impediet ex parte infinitudinis, quo minùs infini- tum finito tempore cogno$cendo tran$igatur.

Hæc tamen nihil contra ca, quæ $tatuimus concludunt, at que in Re$põ$io ad arg. Scori. primis argumentum Scoti quo pacto diluendum $it, iam patet; ni- mirum licet cognitio exten$iua inten$iuam $upponat, & huius ex- ce$$us illius exce$$um arguat; non tamen oportere inten$ionē & ex- ten$ionem per æ qualia incrementa $ibi perpetuò re$pondere; præ- $ertim cùm potentia ex peculiari concur$u agētis infiniti $uprà vim fuam eleuatur. T unc enim efficacitate $uper naturalis auxilij quo- dammodo ei infinitas inten$iua $uppletur & compen$atur. Simili- ter re$pondendum e$t A damo, licet cognitio infinitarū rerū æ que- Ad arg. Ada- mi. tur infinitis intellectionibus quoad exten$ionem obiecti; non tam\~e cis æ quari quoad inten$ionem.

Ea verò, quæ contra tertiam a$$ertionem obiecta $unt, parũ mo- Re$põ$io ad alia.arg. menti habent. Nam in$tantia e$to $int infinita; tam\~e quia $unt par- tes finiti temporis, non ni$i per modum vnius finiti labuntur. Idē\’q; dicendum de $uperficiebus, & tactibus di$cretis globi; $uperficies Ad.1. Ad.2. Ad 3. enim ligni non intereunt, aut gignuntur $eor$im; $ed ad combu$tio- nem ligni, quæ vna & continua e$t; & tactus globi ita $unt di$creti, vt nihilominus ad vnum eundem\’que motum globi pertineāt. Quo fit, vt hæc omnia non tanquam in$inita $impliciter, $ed qua$i vnum quid finitum tran$uolent.

Præterea (quod planè rem explicat, occurrit\’que in$tantiæ de Vberior ex- plicatio ter- tij arg. contactibus, quos faceret punctus $i à corpore $eparatus duceretur ab angelo $uprà lineam, qui proinde contactus ad nullius motū cor- poris pertinerent) illa momenta, $uperficies, & contactus, ita $e ha- Plures intel- lectiones $ue ce$sione eli- cit{ae} nece$$a- riò procedēt ordinatè, $e- cnnda po$t primam. bent, vt po$t quodcunque illorum $equantur immediatè infinita: at plures intellectiones $ucce$sione elicitæ, non $uccedunt per modū vnius, quod componant, vt patet, item\’que nece$$ariò procedunt ordinatè, $ecundapo$t primam, & $ic deinceps: nec verò ita, vt po$t vnãquãque de$ignatam eliciantur immediatè infinitæ. Vnde fieri non pote$t vt in omnibus momentis horæ collectiuè acceptis elici- antur. Qua etiam ratione $upra q. 2. huius loci art. 3. ad $extũ negauimus po$$e à Deo per $ingula horæ in$tantia collectiuè $umpta angelos creari.

FINIS TERTII LIBRI. [res-1446-v_0463_454_t0] IN QV AR TVM LIB. PHYSICORVM ARISTOTELIS. PROOEMIVM.

TRADITA LIBRO SVPERIORI MOTVS Tripartita hui9 libri do ctrina. & infiniti doctrina, per$equitur Ari$toteles cæte- ras rerum Phy$icarum proprietates. Continet au- tem liber hic tripartitam explicationē loci, vacui, & t\~eporis; de quibus cogno$cere, & di$$erere na- turalis philo$ophi e$t. Deloco, tum quia oportet ea, quæ materia con$tant, loco aliquo cohiberi, & circun$cribi; tum quia latio $ine loco non e$t. De vacuo, quia ple- ri\’que veterum id à loco minimè di$tinxerunt, idem\’que omnio lo- cum, & vacuum, neque locum ab$que inani dari po$$e arbitrati $unt. De tempore, quia omnis motus tempore fit; ac quidquid gignitur, & interit, tempori $ubiacet, eius\’que men$ura continetur. A git auté Ari$toteles primùm de loco, vt annotauit Simplicius, quia tempo- re, immo & motu prior e$t locus. Non priùs tamen de loco, quàm Cur Ari$tore les nõ prius de loco, quā đ motu egit. de motu di$$eruit, quia quemadmodum cum rerum naturaliū cau- $as pertractaret, priùs egit de ijs, quæ intrin$ecæ $unt, quæque rei e$$entiam con$tituunt, hoc e$t, de materia, & forma, tũ de externis, videlicet define, & efficiente; ita con$entaneum iudicauit a$fe- ctiones, quæ rebus Phy$icis inhærent, cuiu$modi e$t motus, initio perquirere, po$tea de ijs, quæ extra hab\~etur, è quarum nume- rolocus e$t, di$ceptare.

[res-1446-v_0464_455_t0]IN PHYSIC. ARIST. Capitis primi Explanatio. _ARISTOTELIS_ _Phy$icorum._ LIBER QV AR TVS. _CAPVT. 1._

V T iut\~e in$initum, $ic locus vtrũ $it, nec ne, & _Text. 1._ quomõ $it, & quid $it Phy$icũ cogno $cere nece$- $e e$t. Nā & ea, quæ $unt, alicubi e{$s}e omnes exi$timant: quod nam\’que non est, nu$quā e$$e. Vbi enim Tragelaphus, & Sphinx $unt? & motuũ com- muni{$s}imus, maximè\’{que} proprius in loco e$t, quem φo\,eὰv, boc _Text. 2._ est lation\~e appellamus. Illud verò multas babet dubitatio- nes, quid nam tandē $it locus. Nam nec id\~e ex omnibus, quæ in$unt, videtur e$$e, nec dubitatum quicquam de eo, aut in- _Text. 3._ uentum ab alijs habemus. Ac locum quidem e$$a tran$la- tionis vici$situdine videtur con$tare. Illic enim vbi aqua nunc e$t, cùm inde effu$a erit, vt ex va$e, aer vici{$s}im inerit: interdum verò bunc eundem locum aliud quoàdam corpus oc- cupat. Hoc igitur ab his omnibus, que $ubintrant, & mu- tantur, diuer$um videtur: in quo enim aer nunc e$t, in eo pri- ùs aqua erat. Quare constat locum & receptaculũ, in quod, & ex quo trã$lata $unt, aliquid e$$e ab vtroque diuer$um.

VT aurem infinitum } Di$ceptationem de loco, $icuti & de Specta re ad Phy$iologũ contempla. tion\~eloci. infinito, ad naturalem Philo$ophum pertinere a$t uit, ac po- ti$simùm qu{ae}$tiones illas; Vtrum nelocus $it, necne, quomo- do $it. Quid nam $it. Id, quod duplici o$tendit argumento. Primùm ex communi con$en$ione mortalium, quorum mè- tes opinio imbuit, qu{ae}cunque $unt loco contineri, ita vt vindi- care e$$e, & in loco exi$tere, inter $e reciprocari putent. Secun- dò quia cùm ad Phy$icum $pectet cõm uni$simum & rebus na- turalibus maximè propriū motú, ide$t, la@onē pertractare ne- ce$$ariò ei natura loci, in quo latio ver$atur cogno$c\~eda erit.

Porro quid $ibi Interpretum di$$en$io. velit $ecundũ illud problema Quomo do locus $it, nõ $at conuenit inter Gr{ae} cos interpretes. The mi$tius referendum id purat ad modũ, quo locus e$$e ha- beat, videlicet, nũ per $e cohæreat, vt $ub$tãtia, an in alio in$it more acciden- tium. Magis appo- fitè Simplicius, quo modo $it, idem va- lere inquit, ac qu{ae} $int loci affect o- nes. Licet enim ea qu{ae}$tio ex doctrina $ecundi po$terioris Analytic{ae} tertiũ lo- cũ vendicet, híc ta- men $ecundum ob tinuit; quia ${ae}pe ex ijs, qu{ae} rebus insũt, ad earum $ub$tan- tiam, & naturam cogno$cendam pro uehimur.

Illud verò du- Loci con$ide ratio ob$cu ra. bitationes } Locicõ templation\~e multis difficultatibus inuolutam e$$e o$tendit, tum quia loci naturam $crutanti nunc materia, nunc forma, nunc corpus, nunc aliud quidpiam e$$e videtur, ita vt vix cicra erroris periculum con- trouer$iam dijudicare liceat. Tum quia cùm veteres deloci natura nullam (qui primus ad $cientiam acquirendam gradus e$t) dubitation\~e attigerint, vtique nullum in hac perue$tiga- tione reliquere ve$tigiũ, cui in$i$tere valeamus. Vnde etiam con$picua erit vtilitas huiu$ce Dubitatio Primus ad $ci entiã grad9. doctrinæ. Nã vtext emo cap, Elenchor. Ari$toteles $crip$it, eorũ, qu{ae} in di$ciplinis trad tur, qu{ae}dã abijs ip$is auctoribus inuɔta fuere: alia sũt quorũ fadaméta abalijs cũ iacta $uerint, nõ ita difficiles in ijs ab$olu\~edis {pro}gre$siones po$teri repererũt. At enim multò inquit plus vtilita- [res-1446-v_0465_456_t0]LIB. IIII. CAP. I. EXPLANATIO.

Præterea & lationes natur alium, $implicium\’que corpo- _Text. 4._ rum, vt ignis & terrœ, & aliorum huius generis non $olum declarant locum aliquid e$$e; $ed etiam vim quandã bahere: vnũquod qꝫ enim niji prohibeatur, in $uum ip$ius fertur locā, aliud quidem in $uperú, aliud in in$erú. Hæ autem loci $unt partes & $pecies, $uperum & inferum, & $ex dimen$ionum _Text. 5._ reliquœ. Nec $olùm quoidnos hæc $unt, $uperum, & inferum, dextrum, & $inistrum. Etenium nobis non eadem $emper $unt, $ed ex $itu, prout nos conuerterimus, existunt. Quo $it vt idem dextrum $it $æpe, & $inistrum, inferum, & $uperum, ante, & retro. In natur a verò vnumquo dque per $e di$tinstum est: non enim $uperum quiduis est; $ed quo ignis & leue fertur. Simi- liter & inferum non quiduis; $ed quo grauia, & terrea, tan- quam non $itu $olo; $ed facultate etiam differ ant. Decla- rant verò & Mathematica, quæ cùm in loco non $int, $itu ta- men nostro dextrum habent, & $inistrum, ita vt eorum $itus animo tantum concipiatur, cùm nihil horum habeant natura. Præterea qui inane aiunt e{$s}e, ij locũ e{$s}e pronuntiant, quã- _Text. 6._ doquidem inane locus $it, qui corpore est destitutus. Ex bis igi tur existimare aliquis po$sit locum quidpiam e$$e à corpori- bus diuer $um, corpus\’que omne $en$ile in loco e$$e. V ìderi au- tem potest & He$iodus rectè dicere, cùm Chaos primum fece rit. I nquit enim.

Principio Chaos e$t generatum ante omnia po$t quod Pectus habens latum tellus.

Qua$i primum oporteret receptaculum rehus præpar ari, prop tereaquod, vt plerique, omnia alicubi, & in loco e$$e exi$tima- ret. Quod $ieiu$modi e$t, admir, inda quœdã; & omnibus an- _Text. 7._ tiquior loci vis erit. Id enim, $ine quo aliarum rerũ nulla e$t, ip$um autem e$t $ine alijs, nece$$e e$t primum e$$e. Etenim lo- cus non perit, ijs quæ in eo $unt intereuntibus. Sed dubium _Text. 8._ existit, $i e$t, quid $it, vtrum corporis quædam moles, an quæ- piam alia natur a:ip$ius enim genus primò quær endum est.

 tis habent illa initia, quàm reliqua omnis, qu{ae} ex his profici$citui acce$sio. Namque, vt dici $olet, principium maxima totius pars e$t, ideoque difficillimum, quia quanto vi & facultate maiore e$t, tantò minore e$t magnitud ne. Vnde & difficile cernitur; eo autem inuento àr- Principij quã ta vis. duum non e$t conferre, c{ae}cera\’q@e adijcere. Huc pertiner illud Tri$megi$ti in Cratere, princi- pium complectamur: hoc enim co nito, vniuer$a facillimè percurremus. Et He$iodium illud Principium, dimidium totius. Quod refeit Plato 6. de legibus, & Ari$toreles 5. lib. Politicor. In primo verò Eth.c.7. ait principium plu$quam dimidium videri.

Ac locum quidem. } Non $olùm dari locum, $ed e$$e quid di$tinctum ab ijs, qu{ae} loco continentur, inultis cõfirmat rat@onibus Locũ di$tin- gui à re loca- ta. Prima $umitur ex $uc ce$$u, & alterna vi- ci$situdine corporũ, qu{ae} hinc inde c\=omi grant. Hoc modo re ceptaculũ iliud, quod x. ratio. nunc ab aqua v.g. nūc, de fluente aqua, ab acre occupatur, non $olùm in rerū natura exi$tit, $ed e$t etiam aliquid à cor- poribus, qu{ae} recipit, diuersũ: atqui recap- taculum huiu$modi, locus e$t: non $olùm igitur locus datur; $ed e$t quid à corpo fibus di$tinctum, ac $eiunctum.

Pr{ae}terea & } Se cunda ratio, qu{ae} du- 2. ratiõs. citur a latione, ita habet. Id, quò $impli cia corpora naturali ter rapiuntur, non modò e$t in rebus; $ed etiam vim quan- dam habet eas con- $eruandi, tuendique; at corpora $implicia in$ita natu: {ae} prop\~e- $ione alia $ursũ, alia deor$um, qu{ae} natura les loci differicti{ae} sũt natur{ae} impetu com- meant; locus igituf non modò e$t in re- bus; $ed pr{ae} lictam etiam virtutem $ibi vendicat.

Declarat verò & Mathematica. } Placét Gr{ae}cis interpretibus aliam hic rationem $ubijci 3. ratio. ad probandum locum e$$e. Dari, inquit, locum res Mathematicæ o$tendunt, qu{ae} et$i per fe, ac vi $ua in loco non $int, $icuti nec per $e mouentur, tamen no$tr{ae} mentis beneficio loci differentias $ortiuntur. Nam quemadmodum lineas cogitatione à motu, materia\’que ab$olui- mus, ita eis l{ae}uam, & dextram, quam natura non habent, imaginando tribumus. Lege Ari$to telem lib.2.de cœlo cap.2.

Pr{ae}terea qui } H{ae}c e$t alia ratio ad idem in$titutum, ab auctoritate quorundam Philo- 4. ratio. [res-1446-v_0466_457_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Dimen$iones quidem tres habet, quibus corpus omne de$i- nitur, longitudinem, latitudinem, et altitudinem:

    fieri autem
non pote$t, vt locus $it corpus, propterea quod in eodem duo e$$ent corpora. Præterea $i corporis locus e$t, & recepta- _Text. 9._ culum, constat & $uperficiei e$$e, & cæterorum extremorũ. Eadem enim accõmodabitur ratio, quandoquidem illic vbi aquæ $uper$icies priùs erat, aeris $uperficies vici$sim erit: $ed puncti, & loci puncti differentiam nullam babemus: quare $i locus ab hoc diuer $us non e$t, nec ab vllo quoque cæterorum diuer $us erit, nec aliud quid est locus præter borum vnum- quodque. Quid enim locum e{$s}e tandem ponemus? neque _Text. 10._ enim elementum, neque ex elementis vel in rebus corporeis, vel in corpore vacantibus id e$$e potest, quod buiu$modi ob- tinet naturam: magnitudinem nanque habet, corpus aute in non e$t: ac $en$ilium quidem corporum elementa $unt corpo- ra, ex elementis autem, quæ mente apprebenduntur, magni- tudo nulla exoritur. Cuius præterea rei cau$am locũ e$$e _Text. 11._ aliquis po$uerit? nulla enim cau$arum quatuor ei congruit. Neque etenim vt materia rerum e$t cau$a, cum ex eo nihil constet: neque vt $pecies, & ratio, neque vt finis, nec vt mo- uens cau$a. Iam verò $i $it, ip$e quoque erit alicubi nam _Text. 12._ Zenonis dubitatio rationem aliquam querit. Si enim quid- quid e$t, in loco e$t, manife$tum est fieri, vt loci quoque $it lo- cus: boc\’{que} in infinitum profici$cetur. Præterea $i vt cor- _Text. 13._ pus omne in loco est, $ic in omni loco e$t corpas, quonã pacto de his, quæ auge $cunt, dicemus? $i enim cuiu$que locus nec mi nor e$t, nec maior, nece{$s}e e$t ex his eorum locum $imul auge- ri. His ita\’{que} non $olùm quid e$t, verùm etiam an $it, dubita- re nece$$e e$t.

 $ophorum, qui vacuum po$uere. Nam cùm vacuum $it locus carens corpore, iam locum dati fatebantur. Profert autem in eandem $ententiam He$iodite$timonium, qui in $ua Theogonia He$iodus. $orip$it, ante omnia effectum Chaos, non $olùm vt rudem & indige$tam molem; $ed vt cõ- mune corporum latentium gremium, hiantem $inum; deindeterram ad excipiendas di$si- milium corporum formas, qu{ae} per generationem inducend{ae} erant. Putabat enim locum pre{ae}- cedere oporitere ea, quæ loco recipiuntur. Quod $i ita e$t, inquit Ari$toteles, admiratione, & $pectatu digni$sima c{ae}teri$que vetu$tior loci vis e$t, cùm $ine alijs extiti$$e perhibeatur, alta verò $ine ip$o cohærere non po$sint.

Sed dubrum } Probauit hactenus lo cum e$$e; nunc in contrariam partem di$$erit, pariter\’que lo ci naturam, & defini tioné $crutatur. Pro- ponit ergo $ex argu menta, quibus o$te- di videtur non dari locum. Primum ita Viderilocú @@il e$se. habet. Si locus quid- piam e$$et, maximè videretur e$$e corp9; fiquidem con$tat ter gemina dimé$ione, longitudine, @titudi ne, & profunditate, quibus corporis na- tura definitur: atqui corpus e$$e non po- te$t, quia cùm locus, & id, quod loco co hibetur, $imul $int, $e queretur duo corpo ra $imul exi$tere, $e\’q, permeare: locusigi- tur nihil e$t.

Pr{ae}terea $i cor- poris } Secundũ arg. 2. arg. ita concluditur. St lo cus ex alterna corpo rum vici$situdine, & trãslatione rite ar gueretur dandus etiã foret locus $upe@$i- ciei, & line{ae}, immo & puncti: $iquidem h{ae}c etiam aliò transferuntur, $ibi\’que mutuò $uccedunt; at horum nullum locum dari liquet ex eo, quia $i punctcti locus e$$et; cùm locus, & id quod lo- co continetur, {ae}qualia $int, & coniuncta, ram locus e$$et quid in$ectile, $icuti punctus, atque adeò duo indiui$ibilia quanutatis $imul e$$en, quod $ieri non pote$t. Idem $imiliter de linez, & $uper$icie demon$trabitur.

Quid enim locum } Tertium arg. Si detur locus, magnitudinem habeit nece$$e e$t, cùm 3. argum. fit corpori {ae}qualis, & tamen eam habere non pote$t Non igitur locus datur. Probatur minor. Nam $i eam haberet, vel tunc locus e$$et cor, orcum elementum, ex elementisue cor oreis cõ- $tans, atque ita duo corpora $imul exi$terent, $eque peruaderent: vel e$$et elementum vacans corpore, aut ex elementis corpore vacantibus con$t tutum, quod etiam fieri nequit, quia eiu$- modi elementa non dantur in natura.

Cuius pr{ae}terea rei } Quartu n arg. Si, inquit, locus $it, vti\’que erit cau$a rerum, qu{ae} ip$o 4. argu. continentur; cùm vim quandam obtiners perhibeatur. Sed hoc dici non pote$t, quia nulluin [res-1446-v_0467_458_t0]LIB. IIII. CAP. II. EXPLANATIO. e$t cau${ae} genus, ad quod referri queat, vt cau$arum genera $igillatim intuentibus per$picuè pa tebit Eigo etc{ae}t.

Iam verò $i $it } Quintum arg. e$t Zenonis, qui ex aliorum Philo$ophorũ confe$sio- 5. argum. Zen. ne $umebat omnia, qu{ae} in rerum vniuer$itate $unt, loco contineti. Tunc ita argumentabatur. Quidquid e$t cohibetur loco; ergo $i locus e$t, ip$e etiam loco cohibetur Sed hoc fieri ne- quit, quia dabitur progre$$us in$initus in locis. Impo$sibi$e e$t igitur dari locum.

Pr{ae}teiea $i vt } Sextum arg. Si locus ita e$t à natura comparatus, vt omne corpus in 6. arg. loco, & in omni loco corpus $it, $equitur, cum res viuentes increm nta accipiunt, ip$um quo- que locum cum ijs dilatari & cre$cere; $iquidem vberior quantitas maiorem locum depo$cit: at non apparet qua ratione locus dilatari o$sit, cùm immo@ilis $it, & incrementi expeis. Futile e$t igitur exi$timare dari in natura locum, quo res continea ntur.

 CAP. II.

C ùm autem aliquid per $e, aliquid per $e, aliud dicatur, _Text. 14._ locus quoque alius c\=omunis est, in quo omnia in$unt co pora, alius proprius, in quo primo vt in cœlo nūc es, quia in aere, qui est in cœlo, in aere autē, quia in terra, & in hac $imiliter, quia hoc in loco, qui nibil præter te conti- net. Si igitur locus est id, quod vnūquodque corpus primò c\=o- tinet, certè erit extremum: quare cuiu$que rei $pecies, & for- ma, qua magnitudo, & magnitudinis materia terminatur, lo- cus e$$e videbitur: bæc enim vniu$cuiu$que e$t terminus. Qui _Text. 15._ erg@ ita con$iderant, ijs cuiu$que rei forma est locus.

 Capitis $ecundi Explanatio.

Cùm autem } Loci naturam explicaturus docet duplicem e$$e locum, com- munem, & propriũ Locus proprius dicitur, qui primò, ac immediatè rem con- tinet, qualis e$t $uperficies concaua aeris Socratem ambientis Communis e$t, Loc9 duplex. Communis & proptius. Locum vide. n formam. qui ren, non primò & immediatè complectitur, velutr cœ um re$pectu Socra- ris, quem aliorum corporum interiectu ambit Hoc pofito probat locum videri formam e$$e, hoc modo. Forma e$t terminus, $iquidem terminat magnitudinem, de$t exten fionem materiæ, & materiam magnitudinis, ide$t ip$am $ub$tantiam materi{ae} tali affectam ex- ten$ione: $ed locus e$t etiam terminus cùm de$iniat, accircun$or bat rem locatam: vid tori{ae}i- tur concedendum locum formam e$$e. H{ae}ci ratio, vt aduertunt Simplicius, Commentator, & D. Thomas, nullam habet $peciom ver{ae} probationis, cũ cõ- $te. ex vtra\’que pro- po$itione affirman- te in $ecunda figuras proindeque tantum- modò gratia di$pu- tandi ab Ari$totle affertur.

Quatenus auté } Videri mati riam. Prop@t rationem, qu{ae} $uadet locũ e$se matenã; n\~epe quia loc9 nibil aliud e$se videtur, quàm in ter- u@llum; quandoqui- d m hoc {ae}quale e$t magnitudini, $icuti & locus: at materia interuallum e$t, $eu receptaculom, in quo form{ae} recipiuntur, quod qui- dem à formis ip$is qua$i te@minis, & limitibus cohibetur, cùm $uopteingenio indefinitum, & vagum quidpiam $it. Et verò quòd materia à formis, & dimenfionibu, diuer$am habe t@natu- ram. (Nam id etia n@ad rat onem loci comparatione rei content{ae} exigitur,) ex co o$tendi- tur, quia termino, & dimen$ionibus, alijs\’que id genus cogitatione à ma eria abiun c@is, ach@e materia integram, incolumemque e$$entiam retine'.

Quo circa } Propter $imilitudinem, que inter locum, & n ate iam cernitur, vt proximè Platoni mate ria & locus idem. dictum fuit, $crip$it Plato in Timeo materiam & receptaculum, $iue locum idem e$le: qua n- quam aliter pronuntiatit in dogmatibus, qu{ae} ab eo di$cipulis tradita, non tamen literis co mendata $u@t, vbi materiam, magnum & paruum nuncupauit. Vnde cùm omne c\=omun- Solus Plato Loci nat@rã explicare ag- gre$sus e$t. a$$en$u locum poneren@, $olus Plato quid nam e$$et, explicare aggre$sus fuit, eth verbis ali- quantul@m remotis; $iquidem non tam quid locus, quàm quid materia e$$et, declarauit, aiens materiam conceptaculum, $iue locum formarum e$sc.

 [res-1446-v_0468_459_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Quatenus autem magnitudinis videtur interuallum, ma _Text. 15._ teria: boc enim à magnitudine diuer$um est, id\’que e$t, quod à forma, yeluti à $uperficie, vt termino continetur, & termi- natur: huiu$modi est materia, & id quod e$t interminatum. Terminus namque & affectiones cùm \.a $phæra fuerint de- tractæ, nihil præter materiam remanet. Quo circa & Plaio materiam & receptaculum ait in Timæo idem e{$s}e. Quod enim accipere aptum e$t, & receptaculm, vnum id\~e \’que e{$s}e. Cùm verò aliter ibi, aliter in his, quæ dogmata αγ{ae}αφα, id e$t, non $cripta nominantur, id quod acciperc aptum est, $umat, locum tamen & receptaculum idem e$$e enuntiauit. Inquiunt quidem enim omnes locum aliquid e{$s}e: _Text. 16._ quid verò $it hic $olus aicere aggre$$us e$t. Quid ita\’{que} ex his con$iderant, ijs non iniuria videbitur difficile e$$e quid locus $it, cogno$cere, $iquidem borum alterutrum $eu materia, $eu $pecie, est, alioqui emm et am alti$simam bec babent con- templationem, & $eparata inter $e non est facile ea intelligere. Illud verò intelligere non est difficile, vtrũuis horum _Text. 17._ locum e{$s}e non po{$s}e. Forma entm & materia à re non $eiun- guntur, locus autem potest $eiungi; quandoquidem eo vbi aer er at, aqua vici$s@in ingreditur, aere & aqua $ibi mutuò locũ cedentibus, & alijs corporibus $imiliter. Quare nec pars, nec babitus est locus, $ed ab vnaquaque re pote$t $eiungi: locus enim va$is $imilitudinem videtur habere. V as namque locus e$t, qui pote$t transferri, nulla\’{que} rei pars e$t. Quatenus igitur _Text. 18._ n re e$t $epa abilis, forma non est, qua autem continet à ma- teria diuer$us e$t. V idetur autem $emper id, quod alicubi est, & ip$um aliquid e$$e, & extra ip$um aliquid aliud. Platoni quidem ($i digrediendo liceat dicere) cau$a reddenda erat, cur formæ, & numeri in loco non $unt, $i locus e$t id, quod participat, $iue magnum id $it & paruum, $iue materies, vt in Timæo $crip$it. Præterea quonam pacto in $uum ip$ius locũ _Text. 20._ quodque ferretur, $i locus materia e{$s}et, aut forma? Non enim potest id locus e$$e, quo nibil mouetur, neque $uperum est, aut inferum. Quare in his quærendus est lous.

Illud verò intelligere } O$tendit locum nec formam e$$e, nec materiam, proinde\’que ni- hil $uperioribus argumentis fui$$e conclu$um, argumentatur verò in hunc modum. Id, quód Locum non e$se formam, nec materiã. $eparatur à re non pote$t e$$e eius forma, aut materia; cùm h{ae}c rei naturalis e$$entiam con$ti- tuant, $ed locus $eparatur à re, vt ex corporum translatione con$tat. Igicur locus nec forma e$t, nec materia, nec item alia re@ compo$it{ae} pars, aut accidens ill@ inh{ae}@ens. Deinde quod ma teria non $it locus $eparatim probat, quia loci e$t conunere, materia verò non continet, $ed c\=ctinetar potiùs. Hic Reprehendi- tur Plato. Platonem reprehen- dit, quod cùm mate- ria, vt in Tim{ae}o $cri p$it, locus formarũ $it, vel magnum & paruum, vt aliàs do- cuerat, non tamen cau$am reddidit cur ideas & numerosex tra omnem locum e$se affirmaret.

Quod $i in re ip$a } Idem in$titutũ confirmat hoc mo- do. Res, qu{ae} mouen- tur, in loca propria feruntur; in mate- riam, & formã nulla resfeitur, quia vnun- quodque $uam intra $e mate iam & for- mam continet Non igitur locus materia aut forma e$t. Item $iforma & materia lccus forent, iã lo- cus vna cum re mo ta cieretur, & locum $ibi etiã vindicaret, atque ita loci locus e$set, qnod ab$urdũ e$t.

Quin etiam } Non parua e$t inter- pretum di$$en$io in explicatione huius loci Nõnulli è quo- rum numero e$t A$- pa$ius, referente Sim plicio, arbitrantur ra tionem hanc cum ijs qu{ae} proxime antece dunt, & $equuntur, minimè coh{ae}rere, $ed continuandum cum textu 15. vbi Ari$toteles probauit non po$$e dari locum, quia oporteret illum auge$cere; hic verò idem ab eo o$tendi, quia $equeretur corrum- pi locum intereunte aere, ex quo aqua gignitur; cùm tamen nulla eiu$modi interitus cau$a po$sit nueniri.

P$ellus, Alexander, & Philoponus volunt probari hic ab Ari$totele, locũ non e$$e formam; Aliorum ex- planatio. quia cùm res corrumpitur, forma interit, nec tamen incerit locus, qui contrarium non habeat. Simplicius, Diuus Thomas, & Magnus Albertus aiunt concludi locum nec foimam e$se, nec [res-1446-v_0469_460_t0]LIB. IIII. CAP. III. EXPLANATIO.

Quod si in reip$a locus ine$t, ine$$e autem nece$$e e$t, $i _Text. 20._ materia e$t, aut forma, locus in loco erit. V na enim cum re mutatur, mouetur\’{que} & forma, & quod e$t inae$initum, non $emper $unt in todem, $ed vbi e$t res. Quare loci erit locus. _Text. 21._ Quin etiam aqua ex aere genita locus, peryt, quod in eodem loco corpus, quod genitum est, non $it. Quis igitur e$t interi- tus? Ea igitur, quibus aliquid e$$e nece$$ariò concluditur, & _Text. 22._ rur $us ea, quæ de eius e{$s}entia dubitationem ingerunt, dicta $unt.

 m@teriam; quia cùm ex aere aqua gignitur, nece$$arium foret locum vtranque mutationem fubire, videlicet tam form{ae} qu{ae} corrumpitur, quàm materi{ae}, qu{ae} in maiorem coit den$itat\~e, quod e$t ab$urdum. Neutra hatum explicationum congruit verbis contextus, quæ non ne- gant, $ed a$$erunt potiùs re intereunte locum corrumpi.

Germana interpretatio e$t demon$trari ab Ari$totele locum non e$$e materiam; pro- I. egitima e@ po$itio. prereaquod cùm ex aere aqua oritur, lo cus, qui aerem con tinebat, aboletur; quia n\=o pote$t aqua eunde occupare lo- cũ, $ed aliũ minoré. Quî ergo, inquit fieri pote$t, vt locus materia $it; cùm lo- cus pereat $uper$tite materia? aut quis materi{ae} intetitus e$ se pot@$t, cùm ali@s, atq; alijs formis $ibi $uccedentibus eadem per$eueret neque vnquā occidat?

 CAP. III.

PO$t bæc verò $umendum e$t quot modis in alio altud _Text. 23._ e$t. V no quidem modo vt digitus in manu, & omnino pars in toto: alio vt to tum in partibus; n\=o enim à par- tibus diuer$um est totum: alio vt bomo in animali, & omni- no vt $pecies in genere, alio vt genus in $pecie, & omnino vt pars $peciei in$peciei ratione. Præterea vt $anitas in cali- dis, & frigidis, & omnino forma in materia. Quin etiam vt res Græcorum in rege, & omnino in eo, quod primùm mo- uet. Ad bæc vt in bono, & omnino, vt in fine. Hoc aut\~e e$t id, cuius gratia. Omniurn verò maximè proprium est, vt in va- _Text. 24._ $e, & omnino in loco. Quæret autem aliquis vtrum ali- quid in $e e{$s}e po{$s}it, an nibil, immo omnia, aut nu$quam $int aut in alio. Hoc verò e$t bifariã, aut per $e, aut per aliud.

 Capitis tertij Explanatio.

PO$t h{ae}c } Vt propo$ita qu{ae}$tio explicatiùs enodari queat, & argum\~etis in cõ- Oct@ modis aliquid in a- alio e$$e po- te$t. trariam partem adductis commodè $atisfieri, enumerat modos, quibus aliquid in alio e$$e dicitur, ad quos, $i qui pr{ae}terea $unt, reuocari poterunt. Primus e$t, quo pars, $iue integrans, fiue phy$ica e$t in toto. Secundus, quo totum e$t in pat- tibus, Teitius, quo $pecies e$t in genere, & vniuer$im pars $ubiecta in $uo toto vniuer$ali. Quartus, quo genus e$t in $ua $pecie, c{ae}ter{ae}que partes Metaphy $ic{ae} in re definita. Quintus, quo for- ma $iue $ub$tantia- lis, $iue accidenta- ria, e$t in materia, vel $ubiecto. Sext9, quo res $unt in effi- ciente, aut in impe- rante, aut mouen- te. Septimus, quo ef fecta $unt infine. Octauus @@ niũ maxim@ proprius. Octau9, maxim èq, propri9 e$t, quo ali quid in alio e$t, vt in va$e, & omnino in loco.

Qu{ae}tat aliquis } Explicatis modis, quibus aliud in alio Qu{ae}$tio. Nú aliquid in $e ip$o e$$e po$ $it. e$t, in controuer$i- am vocat vtrum ne aliquid in $e ip$o e$ $e po$sit, vel potiùs omnia, aut nullibi $int, aut in alio. Priu$quam re$pondeat $umit bi$ariam intelligi po$$e aliquid in $eip$o e$$e; nimirum aut per $e, hoc e$t, primò, $iuè $ecundum $e totum, non aut\~e ratione partis; aut per aliud, ide$t, ratione partis, $eu ratione alterius, quo pacto Socraies di- citur cahdidus, quod eius $uperficies candida $it, & $cientia pr{ae}ditus, quia in eius anino $@ietia [res-1446-v_0470_461_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Cùm enim id, in quo e$t, & id, quod in co e$t, totius fue- rint partes, totum dicetur in $e e$$e. Dicitur enim & ex par- tibus, vt albus, quòd $uper$icies $it alba: & $ciens, quòd vis ca, quæ ratiocinatur. Amphora igitur in $e non erit, nec vinum, amphora autem vini erit. V trunque enim & id, quod ine$t, & id, in quo e$t, eiu$dem rei $unt partes. Ita _Text. 25._ igitur aliquid in $e ip$o e$$e potest; primùm autem non pote$t: vt album in corpore: $uper$icies enim in corpore e$t, $cientia autem in anima. Per bæc autem pant appellatio- nes, quod in ho mine $int, vt partes. Amphora veró & vinum cùm $eparata $unt, partes non $unt; $ed cùm $unt $imul. Itaque cùm partes fuerint, idem in $e erit, vt album in ho- mine, quod $it in corpore, & in bac quia in $uperficie, in hac verò non per aliud. Atque hæc quidem $uperficies, & album diuer $æ $unt $peciei, alia\’que & natura & vi vtrun\’{que} est pr. editum. Nec igitur $i inductione con$ideremus, in $e _Text. 26._ quicquam e{$s}e vllo eorum, qui de$initi $unt, modorum vi- demus; nec item e$$e po{$s}e ratione planum efficitur. Ambo enim vtrun\’que e{$s}e oportebit, vt amphoram & vas, & vi- num e$$e; vinum autem, & vas, & amphoram, siquidem ali- quid in $e ip$o e{$s}e pote$t. Quare vt quam maximè in $e $e vici{$s}im insint, tamen amphora vinum recipiet, non quate- nus ip$a est vinum; $ed qua ex parte amphora e$t: vinum autem in amphorainerit, non qua parte ip$um e$t ampho- ra; $ed quatenus illa amphora est. Ac ratione quidem diuer $a e$$e e$t manife$tum, cùm eius, in quo e$t alia sit ratio, alia eius, quod est in eo. Sed neque ex accidenti e{$s}e pote$t: duo _Text. 27._ enim corpora simul erunt, propterea quod amphora in $e erit, si id e$$e in $e pote$t, cuius natura ad recipiendũ e$t apta, præterea, & illud ad quod recipiendum est comparatum, vt vinum, si vini. Per $picuum est igitur aliquid in $e primum _Text. 28._ e$$e non po$$e.

 in$idet. Duplici ergo a$$ertione qu{ae}$ito re$pondet. Prior e$t, aliquid po$$e in $e ip$o e$$e per 1. a$$ertio. Aliquid po$- $e e$$e in $e ip$o per ali- ud. aliud. Hanc ex co concludit, quia $ieri po@e$t, vt aliquid ratione $uarum partium in $e in$it; cùm nimirum id, in quo aliquid e$t, & id, quod in ip$o e$t, $unt partes alicuis totius, v. g. propterea quod amphora, in qua vinũ cõtinetur, & ipsũ vinũ $unt partes huiu$ce cõplexi, vini amphora, iccirco vini amphora in $e ip$a e$$e perhibetur, nõ quid\~e primò, $ed ratione partiũ. Nã quia amphora Suadetur. cõtinet, ideo vini ãphora dicitur cõ- tinere, & quia vinũ cõtinetut, iccirco vi ni amphora cõtine ri dicitur: atq; ita vini amphora ratio ne fuarũ partiũ in $e ip$a e$t.

Primum autem } Statuit po$teriorem 2.a$$ertio. Nihil in $e ip$o per $e e$$e. a$$ertion\~e, videlicet nihil in $e primum, $iue per $e, e$$e po$- $e. Ac rur$us expli cat, quo nā modo aliquid ex parte in $e e$$e queat. D in- de pr{ae}dictā a$$ertio n\~e con$iumat. Nam $i quis modos om- Probatur. nes, quibus aliquid in alio e$$e dicitur, $igillatim percurrat nullũ $anè reperiet, quo aliquid per $e, $iue primùm, in $e ip$o e$$e dicatur. Tũ alia ratione idé cõ- probat. Si enim, in- quit, in $e ip$o pri- mum, ac per $e ali- quid $it, vt ampho- ra vini, nece$$e er@t tam vinum, quam amphoram, vtrun- que ip$orum e$$e. Nã cùm ratio am phor{ae} $it recipere, rat o vini recipi, $iamphora vini in $e erit, amb{ae} h{ae} rationes vtrique competent, quia am- phora erit in amphora, & vinum in vino; atque amphora quatenns recipiet amphora erit; quatenus recipietur, vinum, itemque vinum prout$e recipiet, amphora, prout recipietut, vi- num erit.

Sed neque ex accid\~ete } Demõ$trat nec ex accid\~ete po$$e aliquid in $e ip$o e$$e. Quod vt in Nec ex acci- dente. telligas aduerte, e$$e in aliquo exaccidente, prout hoc loco ab Ari$totele $umitur, idem va- lere, atque accidere alicui, quod e$t in illo per $e: quo pacto anima e$t in loco, quia corpus, quod informatin loco e$t. Probat ergo propo$itum Ari$toteles ex eo quia $equeretur duo corpora $imul e$$e. Nam $i am phora ex accidente in $e $it, erit amphora in eo, quod per Confirma- tio. per $e in ip$a ine$t: hoc e$t, in vino, & ita vtrunlibet erit in amphora, vinum per $e, amphora ex accidente: atque adeo duo corpora cundem locum obtinebunt.

 [res-1446-v_0471_462_t0]LIB. IIII. CAP. IIII. EXPLANATIO.

Illud verò, de quo Zeno dubitabat, $i locus e$t, in quo $it, nõ e$t difficile diluere: nibil enim probibet primũ locũ in alio in- e$$e, nõ tamen vtin eo, vt inloco in$it, $ed quemadmodum $a- nitas in calidis, vt babitus, calidum verò in corpore vt affe- _Text. 29._ ctio. Ita non erit nece{$s}e in infinitum abire. Illud verò ma- nife$tum est, cùm vas nibil eius $it, quod in ip$o ine$t, Caliud enim e$t id, quod primum ine$t, aliud id, in quo) locum ne c materiam e$$e, nec formam, $ed aliud; bæc nanque materia & forma, illrus, quod ine$t, aliquid $unt; & de bis quidem $it dubitatum. Sed quid tandem locus $it per $picuum fieri boc modo pote$t.

Illud vero dequo Zeno| Ex dictis facilem e$$e ait explicationem rationis, qua Zeno Quo pacto $olui po$sit ratio. Zeno- nis nitctis $o cũ è medio tollere. locum è medio tollere contendebat, propterea quod $i locus $it erit in aliquo, vtin loco, tum rur$us ille locus in alio erit, $icq, in infi nitum qu{ae}$tio ab- ierit. Nã cùm tã multis modis, in- quit Ari$toteles ali- ud in alio e$$e per- hibeatur, non opot tet quidquid e$t in aliquo, vt in loco e$$e. Locus igitur in aliquo e$t, non tã- quarn in loco, $ed vt in $utiecto, vel vt in materia. Nã quod locus nec materia ip$a, nec forma $it, con$picuum iam eft, cùm h{ae} $int partes res compo$it{ae}, qu{ae} à loci natura longè abe$t.

 _CAP. IIII._

S V mamus de ip$o, que verè per $eine$$e ei videntur. _Text. 30._ Primum igitur locum id, cuius est locus continere, ni- bil\’que eius e$$e arbitramur. Præterea locum primum nec minorem e{$s}e, nec maiorem, nec à quaque re distitui, & $epar abilem e$$e, deinde locum omnem $uperum & inferum babere, & vnunquodque corpus ad propria loca naturaliter ferri, & in eis conquie $cere, id\’que aut in $upero, aut in infe- _Text. 31._ ro loco efficere. His autem po$itis contemplari reliqua debe- mus. Enitendum autem est ita con$iderare, vt definitio eiu $modi reddatur, ex qud & e.i, de quibus dubitatur, di$$ol- uantur, & quæ ine{$s}e videntur in loco et conueniant. Præte- rea difficultatis, & que de eo $unt dubietatum cau$a inno- te$cat. It a enim pulcberrimè vnunquodque fuerit mon$tratũ.

 Capitis quarti Explanatio.

SVmamus igitur| Vtloci naturam inuenire, & appo$itè explicare queat, præ- cipuas qua$dam illius affectiones, qu{ae} loco in e$$e communi hominum intelli- Loci affectiõ nes. gentia, opinioneque iudicantur, inculeat, ita dilucidè vt res explicationem mi- nimè requirat; pr{ae}ter id, quod ait, omnem locum, $uperum, inferum\’que ob- tinere, quod duobus modis interpretes explicant. Nimirum vel di$iunctim, ita vt doceat Ari$toteles omnem locum, aut $uperum aut inferum e$$e, qu{ae} e$t interpretatio Sim- Omn\~e locã $uperum in- ferũq; obtine re, quis $en@ $us. plicij, Themi$ti@, & Philoponi. Vel co pulatim, vt a$$erat in omni loco $upe. rum e$$e & inferũ; çuo pacto pars ae- ris, qu{ae}ignem tan git $uperior e$t, qu{ae} terrã, inferior. Nõ recen$uirautem híc cetetas loci differ\~e- tias, quod h{ae}, vt Simplicius annota uit, & pr{ae}cipu{ae}, & naturalibu corpo- ribus magis {pro}pri{ae} habeantur. Maximè id@ nea ratio ad inve$tigandã quiddi tatem rerum.

Enitendum au- tem e$t| Con$titu- tis tanquam funda m\~etis loci proprie tatibus, que maxi- mèidonea ratio e$t ad indagandum quid res $it, vt 1. de anima cap. 1. Ari$toteles docet; quam accuratam, exactam que loci definitionem tradere in animo habeat, exponit. Mo- net\’q; inqui$itionis loci cau$am $ui$$e lationem: ideo enim veteres Philo$ophi cœlum maxi- mè in loco e$$e arbitrati $unt, quod perenni motu agitetur. Tũ motũ, qui ad locum pertinet, [res-1446-v_0472_463_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Primum quidem illud intelligentia est apprebendendum, _Text. 32._ nullam de loco futuram fui$$e per$crutation\~e, ni$i aliquis e$- $et motus, qui ad locum pertineret. Nam & celũ in loco e$- $e ob id maximè arbitramur, quod $emper motu @eatur. Eius autem alius est latio, alius accretio, & imminutio: in accretione enim, & imminutione locus mutatur, & quod prius bic erat, id rur$us locum minorem, aut maiorem oc- cupauit. Aliud verò est, quod per $e actu mouetur; aliud, quod ex accidenti: & buius aliud per $e moueri potest, vt corporis partes, & nauigij clauus; aliud non pote$t, $ed $em- per ex accidenti, vt albor, & $cientia. Hæc enim propte- rea locũ mutant, quod id, in quo in$unt, mutet. Quoni- _Text. 33._ am autem dicimus in cælo e$$e, vt in loco proptereaquod in aere, qui e$t in cœlo; & in illo quidem nõ omni, $ed ob ex- tremum eius, id\’{que} quod continet (nam$i vniuer$us aer $it lo- cus, æ qualia profectò non erunt vniu $cuiu$que locus, & vnun- quodque: videtur autem æ qualis e$$e, talis \’que est primus, in quo e$t) cùm id, quod cõtinet, diui$um non fuerit, $ed conti- _Text. 34._ nuum, in illo non vtin loco e{$s}e dicitur, $ed vt pars in toto: cùm autem $eiunctū fuerit, & tetigerit, in primo e$t extremo eius, quod continet, quod neque rei, quæ in ip$o est, pars est, nec interuallo maius; $ed æ quale, quod eorum, quæ $e tangũt, extrema $int $imul, & contiauum quidem cùm $it, non in illo, $ed cum illo mouetur. Cùm autem diui$um e$t, in illo, $eu id, quod continet, moueatur $eu non moueatur. Præterea cùm diui$um non fuerit, vt pars in toto e$$e dicitur, $eu a$- pectus in oculo, aut manus in corpore: $in diui$um $it, vt aqua in va$e, aut in dolio vinum. Manus enim vna cum corpore mouetur, aqua autem in va$e.

 trifariam di$tribuit, videlicet, in lationem, aceretionem, diminutionem; licet duo po$terio- Tripartita di$tributio motus loca- lis. res non verè, ac $implici@r motus locales $int; $ed duntax at motum localem adrun ctuhabeãt; quatenus omne id, quod auge$cit, maior\~elocum accipit; & id, quod diminuitur, minorem.

Alrud verò e$t| Tradit partitionem quandam eorum, quæ mouen ur, arens qu{ae}dã mo- veri per $e, ide$t, ratione$ut, vt compo$ita phy$ica: qu{ae}dam ex accidence, hoc e$t rationeal- Multiplex notio eorũ, qu{ae} mouen- tur. terius, cui in$unt, vt retum phy$icarum partes, earumque accidentia. De@nde corum, qu{ae} ex acciden e mou ntur, qu{ae}dam po$$e per $e motum $ubire, vt eas dem rerum phy$icarum partes, $i à toto abiungantur; alia non po$$e vt accidentia.

Quoniã autem| Repetita locorum, quã $uperiùs, tradi- dit, $ectione; nem- pe qu{ae}dam e$$e pro pria, alta commn- nia; quorũ illa rei cõtent{ae} {ae}qualia, & cõmen$urata $unt, h{ae}c verò non it\~e; docet id quod in aliquo vt in toto e$t, dũ ei cohæret, nõ e$$e in illo vt in loco, $alt\~e actu: fo- retamen in eodem tanquã in loco act 1 $i cõtinuitate $ubla- Id, quod in aliquo vt in loco e$t, non e$$e in illo, vt in loco $al tem actu. ta, prima eius $uper $icie contineri inci piat. Et verò tunc vt. iu$que extrema $i mul erunt, & {ae}qua- litatem $ortientur, & quod diuer$um auul$um\’que e$t in eo, cui erat con- tinuum, non cum eo moueri dice- tur.

Quid igitur $it| Ex ijs, qu{ae} paulo an te docuit, liquidum e$$e ait quid nã lo- Definitio loci. cus $it, nimirum ex treinum corporis continentis. Nunc tamen id ip$um confirm at propo$itis $ub vnum a$pectum ijs, qu{ae} loci naturam imitantur, quorum vnum duntaxat locum e$$e oportet. Aut locus inquit torma e$t, aut materia, aut interuallum quod inter extrema, ide$t, inter $uperficiem concauam corpotis continentis intercipitur, vel e$t $uperficies ip$a conttnentis corporis, $ed de tribus prioribus nullum e$- $e pote$t, erit ergo quartum. A$$um ptionem probat. Etenim quod non $it forma per$pi- Locum non e$sc formã. cuum e$t, fiquidem forma e$t in erna rei, locus verò extrin$ecus adiacet. Nam licet conti- nentis, & contenti corporis $uperficies $imul $int, tamen $uperfier's corporis ambi- entis, non rei locat{ae}, $ed locanti inh{ae}ret. Nec propterea quod forma & locus conti- nere dicuntur, locus forma e$t: aliter enim h{ae}c, aliter ille continendi o$$icium admini- $trat, ytex dictis con$tat.

Quia verò| Oft\~edit locũ nõ e$$e $patiũillud, quod intra $upe ficiem circũfufi corporis Locum non e$se $patium. iacet, vt pri$ct Philo$ophi aiebãt. Quod vt planè itellrgatur $ci\~edũ e$t veterũ nõnullos cred d@$$e [res-1446-v_0473_464_t0]LIB. IIII. CAP. IIII. EXPLANATIO.

Quid igitur $it locus ex bis iam con$tat. Quatuor enim _Text. 35._ fere $unt, quorum vnum e{$s}e locum nece$$e est: aut enim for- ma aut materia, aut interuallum aliquod extremts interiectũ, aut ip$a extrema $i inter uallum nullum $it, præter corporis, quod inest, magnitudinem. Per$picuum autem est tria ex bis e{$s}e non po$$e. Sed forma videtur e$$e propterea quòd conti- net. Eius enim, quod continet, & eius, quod continetur, extre- ma $unt $imul. At ambo quid\~e extrema $unt, non tam\~e eiu$- dem, $ed forma, rei; locus autem, corporis continentis. Quia _Text. 36._ verò quod continetur, atque diui $um est, eo, quod continet ma nente, $æpius mutatur, vt aqua ex va$e, interuallum, quod in- tercedit, videtur e$$e veluti res quædã præter id corpus quod transfertur. Quod non ita est; $ed corporum eorum, quæ trã$- feruntur, & tangere $unt apta, quoduisincidit. Quod $i in- _Text. 37._ teruallum aliquod $it, quod per $e e$$e, & in eod\~e loco manere natura $ua aptum $it, infinita profectò loca erunt: aqua enim, & aere locum mutantibus, quod vniuer $a aqua in va$e facit, idem partes omnes in toto facient. Simul verò & locus lo- co mutabitur ita loci alius erit locus, multa\’{que} loca $imul erũt. Locus autem partis, in quo mouetur, cùm totum vas tran$- fertur, alius non e$t, $ed id\~e. ln eo enim, in quo est aer trã$- fertur, item aqua, aut aquæ partes, non autem in eo, ad quem accedunt, qui quidem loci est pars, qui totius cœli e$t locus. Atqui & materia locus e$$e videbitur, $i in eo, quod quie$- _Text. 38._ cit, $eparatum\’que non est, $ed continuum, qui$piam con$ide- ret. Quemadmodum enim $i alteratur, erit boc nunc quidem album, rur$us verò nigrum, & nunc quidem durum, rur$us molle: ac ideo materiam aliquid e$$e dicimus: $ic e$$e ex bu- iu $inodi aliquo vi$o, imaginatione\’{que} locus videtur. Sed illud quidem ex eo euenit, quia quod erat aer, id nunc est aqua, lo- cus autem, quod in eo nunc est aqua, in quo modo erat aer.

 in toto vniuer$o quoddam e$$e veluti corpus tribus con$tans dimen$ionibus, qu{ae} res omnes Veterum $en tentia de reco ptaculo om- nium rerum. permearent, atque omntum rerum conce, taculum, & locus e$sent. Conabãtur verò $uam pér- $uadere $ententlam hunc in modum. Locus e$t id, quod manens idem al@a $ubinde atque al@a corpora admittit, $ea ita $e habet interuallum extremis corpori, con@inentis intersectum, er- go i$tiu$modi interuallum locus e$t. Hanc rationem eo coarguit Ari$toteles, quod dimen$io- nes diftinctas à dimen$ionibus corportis contenti perperam inducat, cum eas ponere n@@la ratio, aut n@@ce$sitas cogat.

Quod $i interuallum| Duplici argumento oftendit locum non e$se $patium illud Pri- mum, quia $i tale $pa tium tergemina di- men$ione p. {ae}ditum in natura e$$et, daren tur actu infinita lo- ca, quod nemo dicet. Probatur a$$umptũ. Refellitur @@ pinio veterũ de $patio, fi- ue interual- lo. Nam $i locus c$set in teruallum: cùm vnũ corpus viribus natu- r{ae}aliud permeate ne queat, $equeretur r\~e loco contentam in- finitè diuidi, eã n\~epe in eruallo di$$ecãte; atque ita dart infini tas partes locis infini tis di$tinctas. Huius argumenti vim ali- ter Simplicius, The- mi$tius, alijque inter pretes exponũt, om- nes ta@@en a parti@@, & locorũ infinitate petitam e$se inqui- unt.

Simul verò & Aliud argu. contra anti- quos Phil. e- xi$timantes $patium e$s@ locum. locus| Secundum at gum\~etum ita haber. Si locus e$$et $patiũ rem locatã permeãs, $equeretur locum in loco e$se, locumque mutate, & plura $i- mul loca e$se, qu{ae} omnia lõgè ab$unt a vero. Probatur $e- qui. Nam $i aqua in va$e contineatur, & va$is interuallum aqu{ae} $it locus, vas\’que ab vno loco ad alium deferatur, ita vt in alio inter- Declinari in- cõmoda po$i ta fupeificie circũfu$i cor poris pro lo- co. uallo co$i$tat, iam locus aqu{ae}, videlicet interua lum intra va$is latera inclu$um, locum muta- bit, & locum alium, nempe $patium, in quo $it, obtinebit: $ic\’que interuallum in interuallo, atque adeò locus in loco, & multa $imul loca erunt: mmirum totiu, va$is, deinde aqu{ae}, pr{ae} terea partium aqu{ae}. At enim i$tiu$modi incommoda omnino effugir qui circunfu$i corpo@@s $npeificiem locum facit. H{ae}c enim nec locum per $e mutat, nec in loco e$t, nec plures qu{ae} contineant extrin$ecè vnà exi$tere oportet. Locus mate- ri{ae} naturam imitatur, non tamen e$t m@ teria.

Atqui materia| Probauit hactenus locum neque formam, neque interuallum cauo am- biru inclu$um, nec materiam e$$e: rur$us nvnc, nequa $uper$it dubitatio, materiam non e$$e confirmat. Licèt enim materi{ae} naturam imitetur, quatenus vt eadem materia varijs $ubinde [res-1446-v_0474_465_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Sed materia (vt antea dictum est) nec àre $eparabilis e$t, nec continet, cum tamen vtrunque loco conueniat. Siigitur _Text. 39._ borum trium nullum e$t locus, nec materia, nec forma, nec in- teruallum vllum, quod $emper $it ab interuallo eius rei, quæ transfertur, diuer $um, nece$$e est quatuor illorum reliquum e$$e nempe extremum corporis, quod continet. Atque id cor- pus dico contineri, quod latione pote$t moueri. Locus au- _Text. 40._ tem quid $it per$picere magnum quid e$$e, atque dif$icile vide tur, tum quod & materiæ, & forme $peciem refer at, tũ quod rei, quæ transfertur translatio in eo, quod continet, quie $cente ef@citur. V idetur enim interuallam po{$s}e e$$e à magnitudini- bus, quæ mouentur, diuer $um. Ad quod etiam aer aliquid con- ducit, qui vacare corpore videtur, non $olùm enim va$is ex- trema locus videtur e{$s}e@ $ed id etiam, quod vt inane interie- _Text. 41._ ctum e$t. Vt autem vas est locus, qui pote$t transferri, ita & locus vas e$t immobile. In eo ita\’{que}, quod mouetur, cùm aliquid mouetur, id\’que quod intus e$t, locum mutat, veluti in flumine nauigium, vt va$e potiùs, quàm vt loco, eo, quod continet vti- tur: locus enim immobilis vult e{$s}e. Quocirca vniuer $um flu- m\~e magis e$t locus, quoniã vniuer $um est immobile. Quã- obrem locus eius, quod continet, extremum e$t immobile pri- mum. Atque hanc ob cau$am medium vniuer $i, & conuer$io- _Text. 42._ nis extremum, quod ad nos pertinet, boc quid\~e $ur $um, illud verò deor $um, maximè propriè omnibus videtur e$$e, quando quidem illud $emper manet, orbis autem extremũ modo eo- dem $emper con$i$tit: quare cùm leue id $it, quod natura $ur- $um fertur, graue quod deor$um, terminus, qui ad medium continet, infra e$t, & ip$um quidem medium: qui verò e$t ad extremum, $upra e$t, & ip$um extremum. Ob cam\’{que} cau $am locus, id\’{que} quod continet, planum quoddam, & qua$s vas videtur e$$e, $imul etiam cum ip$are quodammodo e$t locus, propterea quod termini $imul $unt cum eo, quod e$t termina- tum.

 formis induitut, ita locus immotus manens, idem\’que per$euerans continuò diuer$a corpoò- ra vici$sim re@ipit: plurimùm tamen inter $e natura di$$erunt. Primùm, qura m@teria diuer- $as formas excipiens $it rei compo$itæ pars; non autem locus. Deinde, quia materia re inco- lumi non pot. $t ab ea disiungi, neque illam continer; dicitur; qu{ae} tamen loco rite con ueniunt. Reliquum e$t igitar vt locus, quoniam nec materia, nec forma, nec interuallum e$t, vltima corporis continentis $uperficies $it: continentis inquam id, quod lationem $ubit.

Locus autem quid $it| Loci naturam cognitu, inuentuque di$$icilem e$$e ait, quia for- Loci natura cognitu diffi cilis. m{ae} & materi{ae} fimilitudinem pr{ae}$e$ert, $imilitudo autem ${ae}@e numero deceptionem parit vt Plato in $ophi$ta mo net, tum quia transla tio qure$c\~ete, immo- bilique loco fieri de- bet, qu{ae} immobili- tas, atque adeò loci ratio interuallo con uenire videtur. Per- $i$tit nihilominus in $ententia a$$enerans locum e$$e $uperfici\~e non quanlibet, $ed immobilem. Quo fir vt ta@et$i quodlib@t Locus $uperfi cies immobi lis. vas locus appellari po$sit, & quiuis loc@ vas dici queat, ãplia- ta nimirum vocabu- li fignificatione, vt locus idem valeat arque continens; ta- men, $i proprie lo- quendum $it, nõ ita $e res habeat, quia vas aquam, verbigra tia, continens non propriè locus aqu{ae} dicitur, propterea- quod $imul cum ea mouetur. Qua etram de cau$a aqua flumi- nis nauigium circũ- fluens cùm mouea- tur, non propriè lo- cus habctur, $ed ma- gis ip$e flouius, qui immobilis e$t: licet neque hic propriè lo cus $it, cùm non pri- mò contineat.

Quam obrem locus| Proponit iam ab$olutam, arque omn bus numeris perfectam loci Perfecta loci definitio. definitionem, nimirum Locus e$t extremum, $en finis corporis continentis, immobilis, pri- mus Qu{ae}tam@n loco non in tota $ui $ignificati amplitudine, $ed proprio, & immediato $o lum con@enit Quoverò pacto ea $it intelligenda enucleatè à no@@s in progre$$u explicabi- Veteres mun di mediũ ma ximè locum putabant. Loci ob$curi erplicatio, de qua di$$entiŭt interpretes. tur. Probat autem Ari$toteles locum immobilem e$$e te$tuno@@s veterum phuo$ophorum, qui mundi mediuin iccicco maxunè propriè locim inf@@num dret pataban; & concauam cceli factem locu n $uperum, quod h{ae}c in eodem $itu maneant.

Porro autem quid $ibi velint ea verba, Terminus, qui ad medium eteæt. non con$tat inter expo$itores; aliterque illa Philoponus, Porphyrius, & Simplicius, aliter Themi$tius interpre- tantur, Omi$sis tamen controuer$ijs videtar Ari$$oteles per terminum, qui ad medrum conti- [res-1446-v_0475_466_t0]LIB. IIII. CAP. V. EXPLANATIO. rene dicitur, figni$icare $uperficiem continentem ea corpora, qu{ae} $uopte ingenio in mediũ tendunt, videlice: intimam aeris $uper$iciem, qu{ae} globum ex aqua & terra conflatum circun- dat: medium autem vocare centrum mundi, ad quod grauia de$cendunt; docere\’que vtrunq; horum e$$e infra. Per terminum verò, qui ad extremum continet, de$ignare lun{ae} $uperficiem, qu{ae} ad extremum cœli ver$us nos e$$e dicitur. Ita\’que eiu$modi $uperficiem, extremumuè, $ur- $um e$$e.

Obeam\’que cau$am| Declarat quo pacto locus dicatur $uperficies prima, videl cet, Cur locus di catur $uperfi cies prima. qura cùm locus $it planũ quoddã, ide$t, $uperficies ad{ae}quatè re$pondensrei locat{ae}, cùmque termini vtriu$que ide$t, tam contenti, quàm continentis corporis, $imul $int, con$equens e$t, vt locus $it $uperficies contento corpori primùm occurrens.

 _C A P. V._

I D ita\’{que} corpus in loco e$t, extra quod aliud corpus e$t, _Text. 43._ quod ip$um contineat: illud verò non est, extra quod nul- lum e$t. Quapropter etiam$i aqua ciu$modi fuerit, partes quidem ip sius mouebuntur, propterea quod alia aliam cõ- tineat: vniuer $um verò partim mouebitur, partim nõ meue- bitur: vt to tum quidem enim $imul locum non mutabit, in or- bem autem mouebitur: bic namque partium e$t locus. Nec $ur$um quidem, & deor $um, in orbem autem aliquæ, aliæ ve- rò $ur$um, & deor$um, que densitatem babent, & rarita- _Text. 44._ tem. Quemadmodum autem dictum e$t, aliqua $unt in loco potestate, aliqua actu. Quapropter cùm id, quod simi- lium e$t partium, continuum fuerit, partes potestate $unt in loco, cùm autem diuisum quidem sit, $ed partes $e tan- _Text. 45._ gunt, vt cumulus, astu. Es alia quidem per $e, vt corpus omne, quod aut latione, aut accretione mobile est, per $e alicubi est.

 Capitis quinti Explanatio.

I D ita\’que corpus| Ex tradia loci definitione o$t\~edere aggreditur qu{ae} nam corpora, & Qu{ae} nam $o cũdum $e & ab$olutè in loco $int. quibus mod sin loco $int. Ac primùm docet ea $ecundum $e & ab$olutè in loco e$$e, quæ ab alio corpore continentur; $iquid verò extra $e aliud corpus non habeat, vt vniuer$um, id non po$$e pr{ae}dicto modo locum obtinere, immo nec motum $ubire ni$i merito par- tium.

Quid Ari$toteles, Vniuet$i, appellatione $ignificare voluerit magna e$t interpretum di$- Vocabulo vniuer$i quid nam Ari$to- teles $igni- ficarit. fen$io. Nam Gr{ae}ci fere omnes $ignificari volunt cœle$tem duntaxat mundum, quem inquiũt, ratione partiũ, ide$t, otbium, quibus con ftat, quo tum inferio res a $uperioribus cõ tinetur, in loco e$$e; non autem $ecundũ $e totum. cùm extra cœli complexũ nul- lum $it corpus, Mag- nus Albertus & Auer roes de$ignari cen- $ent totam corporei mundi vniuer$itat\~e, qu{ae} $imiliter ratione partium, non ratio- ne totius, locum ha- bere pote$t. D. autem Thomas, alijque nõ. nulli intelligunt pri- mam $ph{ae}rã, $cu pri- mum mobile, quod, Ari$totelis $encentia nullo ambitur cor- Motus $urs@ & deor$um. ijs tãtùm cõ- uenit, qu{ae} ra refieri, & cõ de$ari queũt. pore Atque h{ae}c inter pretatio germanior e$t, magis\’que con$entiens cum verbis Ari$totelis, pr{ae}$ertim ijs, qu{ae} de loco actu, & pote$tate paulò po$t $equuntur. Illa autem verba, Nec $ur$um quidem etc. $ic intelligito: extrem{ae} $ph{ae}r{ae} partes non ita $e habent, vt ali{ae} quidem in orbem agitentur, ali{ae} in $uperum, aut inferum locum eant, hoc enim ijs tantùm, qu{ae} rarifieri & adden$ari po$sunt, conuenit.

Quemadmodum autem) Enumerat modos, quibus res in loco e$$e queunt: nimirum Modi, quib9 res in loco e$se po$sũt. Pote$tate. Actu. pote$tate, vel actu: per$e, vel ex accidente. Pote$tate dicuntur in loco e$se partes cuiuslibet continni, qu{ae} i a in eo in$unt, vt ab i llo diui${ae} non $int, dinidi tamen po$sint. Actu vero $unt verbi gratia e{ae}dem partes, cùm ab $e mutuò diuul$æ fuerunt, ita tamen, vt vna alteram tangat, & in modum acerui contineat Per $e, illa qu{ae} ratione $ui in loco $unt, vt Socrates, [res-1446-v_0476_467_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Cælum autem, vt diximus, nu$quam est totum, nequ@ vllo in loco; $iquidem nullo corpore continetur; $ed quate- nus mouetur, eatenus partibus e$t locus, quandoquidem alia aliam continet: alia verò ex accidenti, vt anima & cœlum. Omnes enim partes quodammodo $unt in loco; $iquidem in orbem alia aliam continet, ex quo $it, vt in orbem id $olùm, quod $uperum est, moueatur. V niuer $um autem alicubi non est: quod enim alicubi est, & ip$um aliquid est, & aliud quid, in quo continetur, oportet. e{$s}e: at extra vniuer $um, ac totum nibil est. Ob eam\’{que} cau$am in cœlo $unt omnia: quan- _Text. 46._ doquidem cœlum vniuer$um forta{$s}e e$t. Non e$t autem cœ- lũ locus, $ed cœli aliquid, nempe extremũ, ac terminus quie$- cens, qui mobile corpus contingit. Atque banc ob cau$am ter- ra, in aqua e$t, bec in aere, bic in etbere, ætber in cœlo, cœluns non vltra in alio. Illud verò ex bi$ce e$t per$picuum, $i _Text. 47._ locus boc modo de$iniatur, dubitationes omne, {$s}olui po{$s}e: neque enim nece$$e est locum $imul augeri, neque puncti e$$e locum, neque in eodem loco duo corpora, neque corporeũ quip- piam interuallum e{$s}e. Corpus nanque e$t quidquid loci ex- tremis interiectum, non autem corporis dimen$io. E$t\’{que} etiam locus alicubi, non vt in loco @ $ed vt terminus in eo est, quod est terminatum. Non enim in loco est quicquid e$t, $ed cor- pus mobile. Atque etiam in $uum quæ\’que locum ratione _Text. 48._ optima res fertur. Quod enim deinceps collocatũ est, & tan- git non vi, id est, tognatum: ac ea quidem, quæ copulata $unt, impatibilia $unt; quæ ver\‘v $e tangunt, vici$sim pati, atque agere apta $unt.

 vt arbor, vt elementa. Ex accidente, qu{ae} $untin co, quod in loco per $e e$t; vt auimus in cor- pore, vi color in magnitndine: vel qu{ae} $unt in loco per aliud, vt continuum non circun- fu$um alio co@pore, quod merito partium ad modum ante explicatum in loco e$t. Docet Supremum cœ um non per $e, $ed ex accidente in loco e$se. ergo Ari$toteles $upremam $ph{ae}ram non contineri loco per $e, $ed ex accidente, & per aliud, videlicet partium beneficio: eiusdem verò partes, qu{ae} fibi inuicem innex{ae} in orbem ra- PIUNTUR, IN LOCO E$$E POTE$TATE DUNTAXAT.

Vniuer$um autem| Hîc vniue: $um pro tota corpore{ae} molis vniuer$itate $umit; atque non e$se ip$um per $e in loco, quia nullum extra $e corpus vendicat. Quo fit inqust vt cœlú omnia ambitu $uo coerceat, tanta molis amplitudine, vt propemodum vniuer$i nomen $ibi arroget, quatenus c{ae}- tera corpora illius cõ paratione parum ha bent moment@. Non Locus corpo tum $ubluna- rium non e$t cœlum, $ed eius concaua $uperficies. e$t tamen $ublunariũ corporum locus cœ- lum ip$um, $ed caua eiu, $uper$icies, eate- nus immobilis, qua- tenus in gyrum $ic torquetur, vt $ecun- dum $e totam non alio migiet. Nec it\~e, inquit, eiu$modi $u- per$icies proprtus, ac proximus inferiorũ corporum locus ha- betor, $ed cõmunis, ac remot9. Namque exceptoigni, qui lu- nari globo proximè coheret, fingula a- lium peculiarem, $i- bique proprium lo- cum fo@tiuntur. vtiq. terra in aqua e$t, a- qua in aere, aer in igni, ignis in prima cœli $ph{ae}ra, alij or- bes in $uperioribus v$que ad extremum, qui vtnullum iam $u pra $e ha@et, ita in lo co actu non e$t.

Illud verò ex hi$ce) Per$pecta loci definitione facile e$$e inquit argum\~eta, qua ipsũ Re$pon$io ad argumenta, quæ locum tol ebant. Ad 6. è medio tollere videbantur, di$$oluere. Re$pondet igitur ordine retrogrado, vel potius ex ijs qu{ae} hactenus d@cuit, re$pon fionem petendam vulc. Imprimis quod ab 6. attinet, non opor- tere locum propriè auge$cere, cùm locus non $it corpus, & inctementum $olis corporibus pro priè conueniat. Ita\‘que dum corpus loco contentum auge$cit, $imul etiam corpus circũfu$um, vt aer, vel aqua ced@, eo\‘que cedente, caua $uper$icies ip$i inh{ae}iens maior fit, atque ita per accidens locus augetur. Ad 2. $uperficiem, lineam, & punctum non transferri aliò per $e, $ict ti Ad 2. corpora, $ed tantummodò exaccidente, ideo\’que $olis corporibus conuenire in loco e$@e. Ad 1. locum non e$se corpus, nec con$tare tribus dimen$ionibus; $ed e$$e $uperficiem lon- Ad 1. Ad 3. gitudine tanrùm, ac latitudine pr{ae}ditam. Ad 3. locum non habete magnitudinem, cùm neque $it corpas, neque corporeum interuallum, quale veteres fingebant.

His non ob$tat quod locus dicitur {ae}qualis re@ content{ae}, vt enim annotauit Magnus Al bertus, & Auerroes commen. 77 huius libri duplex e$t {ae}qualitas, altera dimen$ionis, alteræ continentiae. Aequalitas dimen$ionis e$t, qua vnum $ecundum omnes dunen$iones, longitu- [res-1446-v_0477_468_t0]LIB. IIII. CAP. V. EXPLANATIO.

In $uo etiam quicque loco non $ine ratione natur aliter quie$cit. Hæc enim pars in toto loco eam babet ration\~e, quam _Text. 49._ $eparata pars ad totum: vt cùm aquæ aut aeris particulã quis mouet. Sic Verò & aer ad aquam $e babet, quoniam alterum materiæ vim obtinet, alterum formæ: aqua quidem aeris, aer autem qua$i cuiu$dã illius actus: aqua enim pote$tate est aer, & aer pote$tate aqua alio modo. Sed po$t de his di{$s}er\~edũ erĩt, nunc per occa$ion\~e nece{$s}ariò dicendũ fuit. Quod verò ob$curè dictum e$t, dilucidiùs tunc erit. Si igitur idem $unt materta, & actus (vtrũque enim aqua e$t, $ed vnum pote$t a- te, alterum actu) eam profecto rationem, quam pars ad to- tum, quodammodo habebit. Quare & $e tangunt: copulata aut\~e erunt, cũ vtrũque actu vnũ fuerit. Ac locũ quid\~e e$$e, & quid $it, dictum e$t.

 dinem videlicet latitudinem, & profunditatem alteri adequatur. Aequalitas continenti{ae} e$t qua vnum alteri {ae}quale e$t $ecundum longitudinem & latitudinem dunt. xat. Igitur prior {ae}qualitas $olis corporibus conuenit; po$terior autem loco aptatur, qui extrem{ae} $uperficiei rei content{ae} ex {ae}quo re$pondet, $iniulque cum ea ex@$tit.

E$tque etiam} Ad quintum re$pondet non omnia, qu{ae}in retum natura exi$tunt, in lo- Ad 3. co e$$e; $ed quædam e$$e tantummodò in alio vt terminum, $eu finem in eo quod termina- tur, finiturvè. E$t autem revera locus in locante tanquam in $ubiecto. Nec oportet omnia qu{ae}$unt in loco e$$e, cum folis corporibus conueniat circun$cribi loco. Ad quartum, cuius hic Ad 4. mentionem omi$it Ari$toteles, dicendum e$t locum prout vim rei con$eruatricem habet, ad effici\~etem causam pertinere.

Atque etiam| Cur grauia & leuia $ua- pte vi in pro pria loca ten dant- Exponit quamobr\~e corpora grauia, & leuia $uopte inge- nio in propriũ lo- cum ferantur. Cau $am verò ait e$$e, quia \’quodlibet na- tur{ae} locie@ate con- iunctum e$t cũ eo quod natural@ ordi ne deinceps $equi- tur, & quod nulla vi adhibita, $ed $põ te $ua tangit, vt aer cũ igni. Commo- nefacit autem non eodem pacto $e rem habere in pr{ae}dictis corporibus, quo in partibus alicuius totius: h{ae} nã\’q; ita implicitam cognatam\’quenaturam obtinent, vtin $e mutuò non agant, intellige actione per $e ad interitum ducente, illa verò $ine di$crimine vici$sim agant, & patiantur.

In $uo etiam| Rationem affertcur vnunquodque in $ua natiua $ede quie$cat: nimirum, Cur corpora in {pro}prijs lo- cis quie$cāt. quia ad illam tendit, $icuti pars auul$a ad $uum totum, vt pars aqu{ae} ad aquam. Atque ita que- admodum pars toti adh{ae}re$eit, ita corpus vbi ad locum peruenit con$i$tit. Habere autem $e$e corpus locatum, vt partem comparatione loci, locum verò, vt totum, ex eo o$tendit, quia aqua y. g. c$t vt materia, aer verò vt actus & forma. At materia rationem partis obtinet, for- Aqua re$pe- ctu aeris o@ ti net ration@ materie. Cur. ma rationem totius, quia totum ab$oluit, & perficit. Sed cur, dicet qui$piam@aqua re$pectu ae- ris veluti materia e$t quia inqu@t e$t in potentia, vt ex ea aer gignator. Hoc autē, vt intelligas, aduerte, cũ intereunte @e minus pfecta, alia perfectior generatur, vt ex embrione homo, tune dici corruption\~e $ecundum quid, generationem verò fimpliciter. Cum aut\~e perfectiori cor rupta, imperfectior generatur, conuer$a vice generationem $ecundum quid, cortuptionem $impliciter nũcupati. Quoniam igitur tam aer re$pectu aque, quàm omnia $uperiora elemen- ta comparatione in$eriorum, vt altiorem $edem, ita & eminentiorem dignitatis locũ vendi- cant, ideo aqua dicitur in pote$ta.e e$$e, vt ex ea gignatur aer, non ita verò contrà.

 QVÆSTIO I. RECTE NE ARISTOTELES LOCI naturam explicarit. ARTICVLVS I. OBIICITVR CONTRA LOCI DE. finitionem ab Ari$totele traditam. [res-1446-v_0478_469_t0]IN PHYSIC. ARIST.

COntra ea, quæ Ari$toteles {pro}ximis capitibus de loco $crip Prima obie- ctio. $it, hæc opponuntur. Primò. Loci propriũ e$t corpora ad $e allicere, allecta fouere, ac con$eruare, vt con$tat ex ijs, quæ tradit Ari$toteles hoc in libro, text. 40. 48. & 49. & hb. de hi$toria animalium c. 28. & 29. Theophra$tus lib. 2. de cau- $is plantarũ c. 9. & Ptolemæus in 2. tractatu Quadripartiti: at $uper ficies, cùm $it quantitas, nullam habet allici\~edi, aut cõ$eruandi vim, vt aduertit Cõmentator ad text. 84. huius libri. Nõ e$t igitur locus $uperficies; $ed potiùs qualitas, quæ eiu$modi officia præ$tet.

Deinde. Turris immota, flatu venti aliam atque aliam induit $u- 2. obi. perficiem; cymba etiam cum $ecundo amne labitur interdū eandē aquæ $uperficiem $e attingētem $eruat; ergo $i locus e$t $uperficies, res non mota mutat locum, res mota locum non mutat; quo quid ab$urdius?

Præterea. Superficies continens rem locatam inhæret in corpore 3. obi. circunfu$o, & ex con$equenti eo modo, $altem ex accidente, moue- tur; ergo fieri nequit vt locus $it $uperficies; alioqui locus e$$et mo bilis, cuius oppo$itum docuit Ari$toteles.

Rur$um. Locus e$t $uperficies? ergo vbi plures erunt $uperficies, 4. obi. erunt & pluraloca; & vbi vna, vnus duntaxat; quod tamen non vi- detur concedendum: $equeretur enim vnum locatum, vti lignum, cuius altera pars aquis mer$a e$t, altera extat, duobus in locis $imul e$$e; quia gemina $uperficie concluditur, vna aquæ, altera aeris; It\~e duo corpora, $i diuina virtute $e penetrent, & eàdem attigua $uper- ficie contineantur, e$$e vnum duntaxat locatum; quorum neutrum veritati congruit.

Item. Sieut Angelus propriè loco mouetur, ita {pro}priè in loco e$se 5. obi. Magi$ter in 1. d. 37. Henric. quodlib. 4. q. 7. Alen$is 2. p. q. 33. D. Tho. 1. p. q 53. art. 1. debet; non e$t autem in $uperficie; non e$t igitur $uperficies locus. A$$umptio probatur; quia cùm Angelus $it expers materiæ, con$en taneum non e$t, vt rei materiatæ $uperficie cohibeatur.

Ad hæc. Corpus Chri$ti in $acra Euchari$tia continetur $uperfi- 6. obi. cie, quæ ante con$ecrationem inerat materiæ panis; & tamen non e$t in ea vt in loco; ergo non omnis $uperficies continens e$t lo- cus.

Tum. Si lapis abs\’que omni quantitate diuinitus con$eruetur, ma- 7. obi. nebit nihilominùs in loco: cùm negari non po$sit alicubi eum e$$e: & tamen locus non erit illi æqualis; quia æqualitas e$t relatio in- ter corpora affecta quantitate: Non igitur locus e$t æqualis loca- to.

Po$tremò. Summa $phæra, cùm propriè moueatur, non pote$t 8. obi. non e$se in loco; & tamen ex Ari$totelis $ententia non contine- tur alio corpore; ergo non omne, quod e$t in loco, abalio circun- $cribitur: ex quo $equitur locum non e$se $uperficiem continen- tem.

[res-1446-v_0479_470_t0]LIB. IIII. CAP. V. QVAESTIO I. ARTICVLVS II. QVÆSTIONIS EXPLICATIO.

IN hac controuer$ia de loco, duo poti$simùm $unt, quæ maio- rem explicationem de$iderant. Alterum, quæ $it loci natura, & e$$entia; alterum, qua ratione locus ab Ari$totele immobilis dica- tur. Quod ad primũ attinet, multiplices de eo quondã fuere, at que Mirãdala li. 6. de Exami- nevanit. c. 4. De natura @@ ci vari{ae} opi- niones. etiam nunc vigent Philo$ophorum opiniones, quas commemorat D. Thomas opu$culo 52. Albertus Magnus, Auerroes, & Themi$ti9 hoc in libro, Auicenna 2. Sufficientiæ cap. 6. alij\’que non nulli. Igi- tur Stoici, & ex Academicis quidam arbitrati $unt locum e$$e $patiũ, quod à corpore occupatur, quale e$t id, quod inter cauũ va$is in- teriacet. I dem\’que vi$um fuit Stratoni Lamp$aceno, Syriano, Gale- Opinio Stoi corũ, & Aca- demicorũ. Stratonis. Syriani. Galeni. Philoponi. no, & Philopono. Verùm hanc $ententiam non eàdem omnes via $e- Con$ule Phi loponum in $ua digre$sio ne de loco, Themift um ad tex. 36. cuti fuere. Quidam enim eiu$modi $patium verum ens & po$itiuũ, ac reale e$$e opinati $unt; quos $uperiùs Ari$toteles refutauit. Alij a$$eruerunt non e$$e ens reale, $ed quippiam imaginarium; quod ni- mirum $ola mente concipimus, longum, latum, ac profundum, aptũ vt per alternationem, & $ucce$$um corpora recipiat, aptũ, inquam, non per aliquam potentiam, quæ in ip$o hæreat, $ed quæ in corpo- ribus vici$sim $ubeuntibus in$ideat. Atque hæc opinio in hunc po- $teriorem modum explicata nonnullis optimæ notæ auctoribus ve- hemēter placet, forta$se\’que à nullo hactenus $atis firmis rationibus Lege Auicen- nam 2. $uff. c. 6. Scaligerũ exerc@t. 5. in Card. Confutata ab Ari$to@ele. profligata e$t, licet eam quoque Ari$toteles improbarit dũ $tatuit locum e$$e $uperficiem ambientis corporis.

Ea igitur omi$$a, nonnulli è po$terioribus Peripateticis, èquibus Opinio Sco- ti, & aliorũ. e$t Scotus in quodlibetis q. 11. autumant locum non e$$e propriè $uperficiem, $ed relationem continentis ad rem contentam, $uper- ficiem verò importari à loco tanquam materiale quid ip$ius, ab hu- iu$inodi relatione connotatum. Verùm non rectè $entiunt, nec Ari- $totelicè. Primùm, quia affectiones, quæ loco, qua locus e$t, accom- Impugnatur. modantur, vt e$$e æqualem, plenum, vacuum, aliæ\’que huiu$modi, non in relationem, $ed in $uperficiem competunt. Secundo, quia vbi\’que Ari$toteles locum definit e$se $uperficiem. Non e$t autem veri$imile nunquam ab eo $ecundum propriam eius rationem fui$$e Vera & Ari- $tote@ita $en- tentia de na- tura loci. definitum. Vera igitur, & Ari$totelica $ententia e$t locum propriè e$$e $uperficiem, et$i negandum non $it conuenire illi, vt quippiam D. Dama$. in Phyficis cap. 10. connotatum, relationem continentis ad contentum corpus. Vtrum autem locus vera quantitatis $pecies $it, an non, alibi di$cutiendum veniet.

Quod ad loci immobilitatem $pectat, non $olùm Ari$toteles, $ed De loci im- mobilitate. etiam Theophra$tus, & Eudemus in axiomatibus de loco, refer\~ete [res-1446-v_0480_471_t0]IN PHYSIC. ARIST. $implicio, immo & o\~es Philo$ophi antiquitatis, vt Philoponus ait, Lege D. Th. in quæ$t. de verit. qu{ae}$t. 1. art. 6. cen$uerunt locum immobilem e$$e oportere, & quidem meritò, cùm id, quod mouetur, nece$$ariò locum relinquat; non po$sit au- tem ip$um relinquere $ivnà cum mobili feratur. Quo pacto autem hæc immobilitas loco conueniat, di$sidium e$t inter Peripateticos, Di$idium in ter Peripateti cos. D. Thomam, Scotum, & Auerroem, horũ\’que $ectatores; $ed omi$sa longiori di$putatione quid $entiendum videatur paucis aperiemus. Sciendum igitur e$t (quod ad finem libri 8. magis patebit) dari extra cœlum $patium quoddam infinitè patens; quod nõ e$t aliquid rea- le, $ed imaginariũ, in quo concipere fas e$t puncta, lineas, & $uperfi Extra cœlum diffundi infi- nitum $patiũ cies in eodem imaginario interuallo permanentes, $imile\’que $patiũ occupari ab hoc vniuer$o corporeo, quod $patium ante mundi crea- tionem perinde vacabat corpore, atque vacat illa immen$itas extra cœlum patens. Quoniam verò res omnes intra hoc $patium cohib\~e- tur, pote$t quælibet ambientis corporis $uperficies, in qua vera loci ratio con$i$tit, bifariam $umi, nimirum vel $ecundum $e, vel prout ei imaginaria illa $uperficies circunquaque re$pondet. Si priori modo $pectetur, mobilis quidem e$t, $altem ex accidente, ad motũ corpo- ris, cui inhæret; $i po$teriori, immobilis; quia $uperficies imaginaria, Germana ra- tio immobi- litatis loci. quæ illam hinc inde ambit, neutiquam mouetur. Hoc igitur pacto intellexit Ari$toteles omnem locum immobilem e$$e oportere; n\~e- pe qua ratione comparatur ad $uperficiem illam imaginariam mo- tus omnis expertem.

ARTICVLVS III. DILVTIO EORVM, QVÆ IN primo articulo obiecta fuere.

REliquum e$t vt ea, quæ articulo primo obiecta $unt, diluamus. Pro explicatione primi annotandum e$t (quod præter alios aduertit Ferrarien$is. q. 1. huius libri) locum dupliciter $umi; Dnplex acce- ptio loci. vel Mathematicè, vel Phy$icè. Priori modo e$$e $olam $uperficiem, nec vllam vim allicientem, aut con$eruantem obtinere. Po$teriori e$$e item $upeficiem, non tamen $olam ac nudam; $ed affectam qua- litatibus ad tuenda corpora idoneis, quarum merito naturalis locus corpora ad $e allicit, vt finis, eadem\’que efficienter con$eruat, ac fo- uet. Quare minimè a$$entimur Iãduno, qui q. 5. huius lib. in eã abijt Re$ellitur Iã. dunus. fententiam, vt dixerit $uperficiem e$$e qua$i loci materiam; virtut\~e autem con$eruandi rem locatam e$$e tanquam formam. Nãque et$i naturalis locus h{ae}c duo vendicet; eius tam\~e propria ratio & forma, e$t $uperficies; vt articulo $uperiori ex Ari$totele o$t\~edimus. Reli- Propria ratio loci. qua verò con$ectaria tantùm illius $unt, & veluti cõnotata; nempe relatio di$tantiæ, relatio æqualitatis, virtus con$eruandi rem con- tentam, alia\’que eiu$modi. Quare ad argumentum dicimus et$i Dilut 1. loco naturali conueniat vis con$eruandi, quæ ad qualitatis ca- [res-1446-v_0481_472_t0]LIB. IIII. CAP. V. QVAESTIO I. tegoriam pertinet, non debere proinde locum qualitatem cen$eri; cùm eiu$modi virtus ad formalem eius rationem non attineat. Hîc Virtus loci con$eruãs r\~e locatam. tamen aduertes cùm loco naturali con$eruatrix virtus attribuitur, id non ita accipiendũ qua$i eiu$modi virtus in $ola ambientis cor- poris $uperficie inhæreat, aut ab ea, vt à primario fonte ad rem lo- catam permanet. Re enim vera non ita e$t, tum quia $uperficies, vt D. Th. opu$. 52. Superficis nullã effici\~e- di vim po$si- det. proximum argumentum rectè a$$umebat, & aduertit Cõmentator nullam habet efficientiam; tum quia id, quod præcipuè rem in na- turali loco con$eruat, e$t influxus perintermedia corpora è cœlo deriuatus. Itaque eatenus naturalis locus habere vim con$eruandi dicitur, quatenus dum corpus intra eius cauitatem, & complexum cohibetur, con$eruatrices qualitates meliùs recipit.

Ad 2. dicendum nihil ab$urdi e$$e, quod res immota locum Dilut. 2. mutet, dummodò non mutet $itum, & vbi; & quod res mota non mutet locum; dummodò alium $itum, aliud\’que vbi acquirat; Quo pacto res immota locũ mutet, res mota nõ mutet locũ. quod in propo$itis ex\~eplis accidit. Nã dũ turris in eod\~e $patio per- $i$tit, $emper eundem $itum, idem\’que vbi retinet; ac dum cymba di- uer$as partes interfu$i $patij decurrit, diuer$um $itum, & vbi compa- rat; vt ex ijs, quæ $uperiori lib. docuimus, per$picuũ e$t. Adde etiã rem non motam locum mutare, & viceuer$a rem motam locum non mutare, $i locus $umatur pro $ola $uperficie continente $ine re$pectu ad imaginariam; non autem, $i vna cum ea $pectetur: nec e$$e ab$ur- dum variari locũ priori modo $ine motu, et$i ad vulgi $en$um nulla omnino loci mutatio ab$que motu dari po$sit. Atq; hinc patet ter- Dilut. 3. tij argumenti $olutio; licet enim $uperficies continens in $e præcisè con$iderata peraccidens moueri queat; e$t tamen pror$us immobilis $i vnà cum imaginarij $patij $uperficie accipiatur.

Ad 4. nihil vetare, quominùs vnũ, idemq; corpus duabus $uperfi Dilut. 4. ciebus locum vnum efficientibus contineatur; qui tamen locus non $impliciter, $ed aggregatione vnus $it. Si verò duo corpora virtute Multiplica. tis $uppo$itis multiplican- tur adiectiua et$i forma vna $it. diuina $e$e perme\~et, & vna, eâdem\’que $uperficie circuntegantur, duo locata appellanda erũt, propterea quod in adiectiuis quale e$t locatum, $i $uppo$ita denominata $int plura, licet forma vna tantũ $it; multiplicatur tamen denominatio; quemadmodum $i ead\~e nu- mero albedo poneretur in pluribus lapidibus, nihilominùs plura al- ba adiectiuè dicerentur.

Ad 5. Angelum non exi$tere in loco circun$criptiuè, dequa Dilut. 5. exi$tentia locutus e$t Ari$toteles; $ed definitiuè ac propriè qui- dem moueri, non phy$ico motu, qui e$t actus corporis; $ed $pirita- li, qui duntaxat in $ub$tantias à materiæ concretione liberas com- Quis $it ter- minus mot@ localis Ange li. petit. Huiusmodi porro motum non ad corporum $uperficiem tē- dere; $ed ad vbi, quod e$t idem cum $ub$tantia Angeli, vti $uperiùs diximus.

Ad 6. Et$i corpus Chri$ti $ub $pecie panis contineatur; non tam\~e Dilut. 6. in ea e$$e vt in loco circun$criptiuo, quia non quælibet $uperficies, [res-1446-v_0482_473_t0]IN PHYSIC. ARIST. qua corpus ambitur locus circun$criptiuus e$t; $ed ea tantùm, quæ corpori contento adæquatur, commen$uratur\’que; ita videlicet, vt quælibet eius pars parti corporis contenti, tota toti corpori re$p\=o- deat. Quod in diuino Euchari$tiæ my$terio non accidit, in quo to- tũ Chri$ti corpus $ub panis $pecie, & $ub qualibet ip$ius $peciei par- Concil. Tri. te continetur, vt Concilium Trid. $e$sione 13. cap. 3. docet. Qui e$t D. Tho 3. p. q. 76 a. 3. Alé fis 4. p. q. 10. m\~eb 9. AEgi dius atheor. 9 aly docto. in 4. d. 12. modus exi$tendi in loco definitiuè. Quāquam propriè loquendo nec definitiuè e$t corpus Chri$ti in $peciebus $acræ Euchari$tiæ; $i- quidem ita e$t ibi, vt $it etiam alibi, ac proinde non propriè definitur ip$o ambitu $pecierum.

Ad 7. re$pondet Caietanus 1. p. q. 52. art. 1. huiusmodi corpus Dilut. 7. amota quantitate nullibi fore. Potiùs tamen dicendum $i diuinitus in eodem $itu con$eruetur (quod an fieri po$sit, non e$t huius loci di$quirere) man$urum in loco, non qualem Ari$toteles definit; $ed qui ad eum reuocari debeat: adhuc enim circunfu$um erit ambiente $uperficie, non ita tamen vt inter ea $it mutuus contactus, qu\~e Ari- $totelicus locus requirit, quemque relatio propria æ qualitatis co- mitatur. Vltimum argumentum difficultatem attingit de loco $u- premi cœli, de qua $eparatim à nobis di$putandum e$t.

QVÆSTIO II. VTRVM SVPREMVM COE. lum in loco $it. ARTICVLVS I. DIVERSÆ PHILOSOPHO- rum $ententiæ.

IN hac cõtrouer$ia $upremi cœli appellatione pri- mum mobile intelligi debet, quod tamet$i re vera Quid nomi- ne $upremi c{ae}li hocloco intelligatur. D. Tho. 1. p. q. 66. art. 3. Alenfis 2. p. q. 31. memb. 1. Albert@ M. in tract. de quatuorcoæ. qu{ae}$t. 4. art. 13. Vdalricus in $ua $um. lib. 4. alij do- cto. in 2. d. 2. Empyreum cœlum $uprà $e habeat, vt Theologi doctores ex D. Ba$ilio, Athana$io, Dama$ceno, Chry$o$tomo, Theophilacto, Strabo, & Beda, cõ- muni con$en$$u a$$erunt; tamen $ecundum Ari$to- telem, veteres\’que philo$ophos nullo alio corpore continetur; vnde iuxta ip$orum doctrinam, de eius loco non parua di$ceptatio e$t. Enim verò cùm re ip$a moueatur, locum requirit, rur$us\’que idem cùm ambiente careat $uperficie quonam pacto locũ habere po$sit non apparet. Hæc igitur difficultas multis occa$ion\~e dedit ab Ari$totele deci$cendi exi$timandi\’que rectiùs $en$i$$e vete- res, qui locum interuallum fecere. V erùm his omi$sis Alexander, vt Opinio Alc- @and. [res-1446-v_0483_474_t0]LIB. IIII. CAP. V. QVAESTIO II. Simplicius refert, exi$timauit cœlum neutiquam in loco e$$e: quia Eius argurh. vel e$$et in loco per $e, vel ex accidente: actu vel pote$tate; quorum nullum competere ei videtur. Nam quod nec per $e, nec actu $it in loco probauit Ari$toteles cap. 5. huius libri tex. 45. Quod autem nõ $it ex accidente, inde patet, quia neque accidens e$t, neque pars al- terius in loco exi$tentis. Quod denique nec pote$tate, ex eo con- cluditur; quia non repugnaret eam pote$tat\~e ad actũ reduci, $icque po$$et aliquando $upremum cœlum actu in loco e$$e, atque adeò ab alio corpore contineri. Hæc tamen $ententia Peripatetico dogmati Aduer$atur Ariftoteli. aduer$atur, vt facilè per$piciet qui textum illum proximè citatum legerit, vbi Ari$toteles di$ertis verbis edocet cœlum e$$e in loco per accidens. Intelligit autem cœli nomine primam $phæram; cùm ex eo probet non e$$e per $e in loco, quia nullo alio corpore ambitur. Ad Re$põdeturad argum. Alex. ration\~e verò Alexandri dic\~edũ e$t non omne, quod per accidens in loco e$t, vel partem, vel affectionem e$$e alterius in loco exi$tentis, vt progre$$u patebit.

Gilbertus Porretanus libro de $ex principijs in explicatione ca- Opinio Gil berti. tegoriæ, vbi, credit, vti eum M. Albertus interpretatur, locum vl- timi cœli e$$e conuexam eius $uperficiem. Sed hoc etiam placitum haud ob$curè contradicit Ari$toteli hoc in libro cap. 4. tex. 35. affir- manti locum e$$e quid diuer$um à re locata, ei\’que extrin$ecus cir- cũfundi. Nec Gilbertus cen$uit prædictam $uperficiem verè ac pro- priè locum e$$e; $ed vtcũque pro loco haberi po$$e; cùm ibid\~e paulò inferiùs hæc verba $ubiecerit. Si globum illum extimum conce$$uri $umus in loco e$$e, diffiteri non poterimus, quin aliquod præterea corpus $it, in quo cœli facies extrema coerceatur. At enim præterea nihil e$t. Igitur nec in loco globus is fuerit.

A uem Pace, & Alpharabius, it\~e\’que Auerroes hoc in libro com. Sentétia Ara- bum, quibus alij quoque $uffra gantur. 43. (quorum $ententia non di$plicet M. Alberto tract. 1. cap. 13. & Ianduno quæ$t. 9.) opinantur locum $upremi orbis e$$e mundi cen- trum, proptereaquod per id res habet locum, per quod immobilita- tem & $tabilitatem. At $upremus orbis ratione centri vt docet Ari- Arg. quod cé trum $it loc@ cœli. $toteles lib. 8. huius operis cap. 9. tex. 76. quodammodo immobilis e$t: quatenus ita circa ip$um voluitur, vt $ecundũ $e totum non mu- tet locum. Item, quod eodem recidit, quia non alior$um demigrat, nec temerè vagatur; $ed æqua $emper ab eo di$tantia in gyrum ver- titur. Quo $pectatillud Manilij 1. A$tronomicon cap. 1.

Quod ni$i librato penderet pondere tellus,

Non ageret cur$us mundi $ubeuntibus a$tris, Manilius.

Phæbus ad occa$um, & nunquam remearet ad ortus,

Lunavè $ub mer$os regeret per in ania cur$us.

Confirmant etiam hanc opinionem ex co, quia is debet exi$tima- rilocus cuiu$que corporis, qui eius lationi per $e conuenit, eid\~e\’que $peciem, & di$tinctionem tribuit. Atlatio cœli circularis e$t: hæc autem $umit $peciem à medio, $eu centro, per idem\’que, vti per $uum [res-1446-v_0484_475_t0]IN PHYSIC. ARIST. terminum, di$sidet à motu recto. Cui rei argumento $unt vtriusque Definitio motus recti, & circularis. motus de$initiones. Rectus enim definitur, quo $ur$um, vel deor$um itur: circularis, qui circa medium fit; vt con$tat ex 1. libro de cœlo cap. 2. text. 5.

Nihilominus hi etiam Philo$ophi à veritate aberrarunt $iue acce- Improbatio $uperioris $en tentiæ. perint centrum pro puncto in media mundi vniuer$itate $ito, quod paribus à cœli circunferentia radijs attingitur; $iue pro terra, quæ cùm item mundi medium occupet, & ad vniuer$um cœli comple- xum in$tar puncti habeat, centrum quoque dici con$ueuit. Non Terra in$tar puncti com paratione cœ li. enim aut puncto, aut terræ, proprietates loci competunt re$pectu cœli: videlicet continere, contingere, proximum e$se & æquale lo- cato, aliæ\’que eiu$modi. Deinde, quia $i cœlum ideo per centrum in loco e$$et; quia illius gratia $tabilitatem quodãmodo $ortitur; non minùs etiam per polos in loco e$$e perhiberetur; cùm eorũ quoque re$pectu non minùs, quàm centri, con$tantiam & $tabilitatem a$$e- quatur. Item quia qua ratione cœle$tis globus haberet centrum pro loco, eàdem haberet ignis, & totus ille aeris tractus, qui eàdem, qua cœlum, vertigine circa centrum voluitur. Cùm tamen con$tet aliũ Ignis eodem circumactu cum cœle$ti globo fertur. e$$e locum ignis & aeris; nimirum concauũ lunæ, & concauũ ignis. Accedit quod cap. 5. huius libri, text. 45. docuit Ari$toteles $upre- mum cœlum e$$e in loco per accidens, quod ei comparatione cen- tri nullo pacto conuenit. Nec $atis$aciunt qui re$pondent cœlum dici ab Ari$totele e$$e in loco per accidens, non quidem ratione cen- tri; $ic enim (ex eorum $ententia) per $e in loco e$t; $ed quatenus ter- ram ambit, quæ per $e continetur loco, videlicet aeris, & aquæ $uper ficie; atque ita huiu$cemodi locum cen$eri ex accidente conuenire cœlo. Non inquam $atisfaciunt; quia cùm Ari$toteles capite proxi- mè citato locum $upremi cœli inue$tiga$$et, vnum duntaxat inue- nit modum exi$tendi in loco, qui verè ei po$$et attribui; nimirum per accidens, ac merito partium. Quare non obtinet $upremum cœ- Ari$toteles vnũ duntaxat modum exi- ft\~edi in loco attribuit $u premo cœlo. lum duplicem locum, nec $e habet ad centrum, vt ad locum per $e, & ad locum terræ, vti ad locum $ibi per accidens congruentem. Ac- cedit quod $i Ari$toteles duplicem hunc locum re$pectu cœli com- proba$$et; vti\’que eius, qui per $e illi couenit, mentionem feci$$et.

Igitur ad argumenta, quibus aduer$arij vtebantur, facilè re$pon- Solutio argu mentorũ $u- perioris $en- tentiç. detur. Ad primum negada e$t maior propo$itio. Non enim per id res locum habet, per quod con$tantiam, & immobilitatem; $ed per id, quo, vt primo rei ambientis termino, circun$cribitur. Ad $ecun- dum concedenda e$t maior, neganda minor. Licet nãque motui cœli Centrum nõ cònfert $pe- ciem di$tin- ction\~eue cir- culari motui. per $e competat circa centrum effici:non tamen centrum ip$um $pe- ciem, aut di$tinctionem ei confert; $ed terminus, ad quem per $e tē dit, qui\’que per ip$um comparatur: tamet$i, quia eiu$modi terminus ad centrum mundi ordinem habet, $oleat motus circularis cœli de- finiri per re$pectum ad centrum. Qua de re 5. huius operis, & I. de cœlo planiùs, ac pleniùs.

[res-1446-v_0485_476_t0]LIB. IIII. CAP. V. QVAESTIO II. ARTICVLVS II. QVID ARISTOTELES IN PROPO- $ita dubitatione $en$i$$e videatur.

EXponamns igitur quid in hac controuer$ia $ecundum Peri- pateticam doctrinam veri$imilius appareat. Sanè Ari$toteles cap. 5. huius libri $tatuit cælum e$$e in loco ex accidente, ac beneficio partium, vt non $emel diximus. Verùm quidnam hi$ce Supremum c{ae}lum Ari$to teli e$se in lo co per acci- dens. verbis $ignificare voluerit, dubitatio e$t, auget\’que difficultatem, quod haud $atis inter expo$itores con$tet num cæli appellatione totum mundum Aethereum ex $phæris cæle$tibus conflatum, an fupremum tantùm orbem de$ignarit. Simplicius, & Themi$tius Quid$it e$$e per accidens in loco intet pretatio Sim plicij & The mi$tij. priorem explicationem $equuntur, aiunt\’que propterea cælum apud Ari$totelem e$$e in loco peracidens, ac merito partium; quia $phæræ, quæ illius partes $unt, ita $e habent, vt vna in alia v$que ad $upremam contineatur; addit\’que Themi$tius $upremum eælum ratione proximi orbis, quem caua $uperficie tangit, in loco e$$e. Vltimus, inquit, circulus, qui inerrabilis dicitur, vt pote arcens, & continens cæteros, $impliciter in loco non e$t, $ed penes interna, quæ ambit. Tangit enim orbem Saturni, & quodammodo contine- tur; penes externa autem omnino expers e$t loci.

Diuus Thomas in commentarijs eiu$dem capitis, & opu$e. 52. Explanatio D. Th. eius\’qu $ectatorum. & quodlib. 6. arti. 3. Heruæus, quodlib. 10. quæ$t. 7. Ferrarien$is q. 2. huius libri, alij\’que nonnulli appellatione cæli $upremum tan- tummodo intelligunt, aiunt\’que dici illud ab Ari$totele contineri loco peraccidens, & ratione partium; quia partes, quibus con$tat, Cur $upremũ celum perhi- beatur e$se @ accidens in loco. licet inter $e continuatæ $int; tamen vnaquæque in altera $ibi co- hærente, vt in loco ine$t, dum aliæ alias in orbem continent, & aliæ $equuntur, aliæ\’que antecedunt: $edenim quia nihil in eo, cui con- tinuatur, tanquam in loco actu e$$e pote$t, non e$$e eiu$modi par- Cur partes c{ae} @ dicãtur e$se in loco non actu, $ed po- te$tate. tes (atque adeò neque cælum ip$um) tan quam in loco actu, $ed po te$tate, quatenus vnaquæque ita continetur in alia, vt $i diuideren- tur, e$$et in ea tanquam in loco actu, ac per $e. Nec ob$tat, quod cælum, cùm ab interitu alienum $it, re ip$a diuidi nequit; $at enim e$t, vt Ferrarien$is hoc loco ait, non repugnare illi diui$ionem, $i $pectetur ab$olutè, prout e$t affectum quantitate.

Sanè verò quòd Ari$toteles nomine partium, $ubiectas pri- mo orbi $phæras non intellexerit, atque adeò, quod de $upremo tantùm cælo fuerit locutus, argumento e$t, quod in tota illa di$- putatione de loco nullam $phærarum mentionem interpo$uit. [res-1446-v_0486_477_t0]IN PHYSIC. ARIST. Deinde, quia per$picuis verbis $anxit partes cæli e$$e quo- dammodo in loco; quod de inferioribus $phæris re$pectu $u- periorum haud quaquam dixi$$et; cùm illæ in his non quodammo- do, $ed propriè ac $impliciter, vt in loco in$int. Tertio, quia non ob aliam cau$am eam attulit partitionem, qua quædam in loco actu, alia pote$tate e$$e perhibentur, ni$i vt doceret partes vltimi cæli non actu, $ed potentia in loco e$$e, vt paulò ante explicuimus.

Hæc $ententia videtur ad Ari$totelis mentem propiùs accedere, quam proinde nos vt magis Peripateticam tuemur, et$i non eamus inficias modum illum exi$tendi in loco ratione partium impro- prium e$$e. Quod forta$$e Alexandrum mouit, vt $upremum cæ- lum in loco e$$e ab$olutè negarit. Sed vrget vltimum primi arti- Vltimum ar- gum 1. art. culi argumentum. Suprema $phæra actu, proprie\’que mouetur, vt pote cuius latio cæteris dignitate, & effectu præcellit. Igitur actu, ac $impliciter in loco e$$e debet. Deinde illud, quia nobili$simo corpori, quale e$t primum mobile, debetur nobili$simus modus exi$tendi in loco; at contineri loco pote$tate & ratione partium, e$t imperfectè, ac diminutè in loco e$$e. Quare alius modus exi- $tendi in loco $upremæ $phæræ quærendus e$t. Occurrendum ta- Re$pon$io. men, vt aliquid actu, ac propriè lationem $ubeat, non oportere, vt alio corpore ambiatur, locumue comparet; $ed vt acquirat aliud, atque aliud vbi; quod etiam in $patio vndi\’que inani acquiri po$$e ex dictis con$tat. Item, vltimæ $phæræ conuenire nobili$simum modum exi$tendi, non quidem in loco, nec enim id nece$$e e$t; $ed in $patio, $eu vbi; hunc verò e$$e illum, quo aliquid ita $e$e habet, vt à nullo corpore $upernè comprehendatur; quia alteri corpori $ubiectum e$$e, imperfectionem arguit.

QVÆSTIO III. VTRVM SINGVLA ELEMENTA IN mundi vniuer$itate proprium $ibi locum vendicent, nec ne. ARTICVLVS I. PROPOSITÆ QVÆSTIO- nis illu$tratio.

INTER alia, quæ naturæ vniuer$itas continet admirabilia, Dignitas or- dinis. quæque Dei, cuncta numero, pondere, ac men$ura efficien- tis, $apientiam mirificè commendant, e$t rerum ordo, & apta [res-1446-v_0487_478_t0]LIB. IIII. CAP. V. QVAESTIO III. $ingulorum corporum, pro cuiu$que dignitate, di$po$itio. Quæ cau$a fuit vt in prima rerum molitione cùm tanti muneris artifex $ingula ab $e procreata expenderet, $ingula ei tunc quidem bona; at cum perfecto, ab$oluto\’que opere cuncta $imul in numerum com- Ex partium coniunctarã proportione & ordine $e $e pulchritu- do exerit. po$ita, & coagmentata in $pexit, non bona duntaxat, $ed valde bo- Con$ule D. Aug. 1 Ench. c@o. & 3. de Gen. ad lit. ca. vlt. Euch. Abul. Lippo. in Genel. c. 1. na vi$a fuerint. Vidit Deus, inquit Moy$es, cuncta, quæ fecerat, & erant valde bona. Nimirum quia non in $ingulis, $ed vniuer$is elu- cet ordo ille, & di$po$itio omnem continens ornatum, & decoris, ac pulchritudinis excellentiam. Porro de hac corporũ, præ$ertim verò elementorum $uis in locis di$po$itione, breuiter à nobis e$t in præ- Status quæ- $tionis. $entia di$$erendum. Qua de re philo$ophati $unt D. Ambro$ius cap. Clemés Ale. in orat. exh. ad Gr{ae}c. au- ctor libri de mudo ad A- lex. Macrob. 2. lib. in $om- @ium $cip. 4. lib. 3. Hexameron. D. Dama$cenus lib. 2. fidei Orthodoxæ cap. 6. D. Neme$ius in lib. de natura hominis cap. de elementis. Philo Iu- dæus in lib. de plantatione Noe. Plato in Timæo, alij\’que non nulli.

In hac igitur mundi vniuer$itate, quia corpora omniapro cuius Situs & ordo corporũ $ina- plicium. libet conditione, & natura $eparatis qua$i $tationibus di$poni decens erat, id diuinæ mentis $olertia ratione planè $ingulari perfecit. In Loc9 c{ae}le$tiũ $ph{ae}ratum. primis enim corpora cæle$tia, pulcherrimum Dei opus intermican- tibus a$trorum luminibus tanquam floribus adornatum, tot $igno- rum figuris & varietate con$picuũ, tot titulis ordinis, bene$ic\~etiæq; in $igne; corpora inquam cæle$tia luce tam clara, mole tam ampla, agitatione tam rapida; deniq; omnium $implicium corporũ præ$tã- ti$sima $upremam mundi $edem obtinuere. Terra, quia inter elem\~e- ta infimæ dignitatis e$t, vt pote grauis, cra$$æ, concretæque $ub$tan- tiæ, in meditullio, atque infima vniuer$i regione $ub$edit. Supra hanc affu$a e$t aqua; quòd minùs rudis, & cra$$a, minus\’que grauis Aqu{ae}. Aeris. exi$tat, atque adeò naturæ nobilioris $it, quàm terra. Supra aquam aer eminet ob in$itam per$picuitatem, & $ubtilitatem $ubiectis ele- mentis præcellentior. Tandem ignis omnium elementorum perfe- Ignis. cti$simus, vt ip$ius tum per$picuitas, & $ubtilitas, tum in agendo ef- ficacitas o$tendunt, $upremum locum iuxta cæle$tes $ph{ae}ras ven- dicauit. Ita fit vt cauum cæle$tis globi locus ignis, pari\’que mo- do ima cuiu$que elementi $uper$icies inferioris elmenti locus ha- beatur. Tamet$i non in congruè quis dixerit, vt ex Themi$tio $u- periùs retulimus, $uperiorem aeris $uperficiem $pectare etiam ad locum ignis, ip$um\’que integrare, $imiliter\’que $e habere extimam $uperficiem cuiu$que elementi ad $uperius: licet hæ loci rationem minùs propriè $ortiantur; quia proprij loci e$t continere, quod non ni$i $uperiori comparatione inferioris rite conuenit, vt aduer- tit D. Thomas 3. contra gent. cap. 82. Item quia, docente Ari$to- tele 4. de cælo cap. 3. vnunquodque tendit in locum $ibi præ$cri- ptum, tanquam in formam; non habet autem modum form{ae} id, quod $ube$t, $ed quod in$idet, & $upernè incumbit.

[res-1446-v_0488_479_t0]IN PHYSIC. ARIST.

E$se autem eum, quem diximus, elementorum ordinem optimè Inte$tinum bellũ elemen torum, eorũ- deq; coniun- ctio. con$titutum, ex eo deprehendi pote$t, quòd elementa $ic locata, in- ter $e$e qualitate vna conueniant; altera di$$entiant; atque ita licet vna ex parte interitum $ibi machinentur; ex alia tamen commu- nium qualitatum veluti brachijs $e$e complectantur, & edicta con- cordia ad con$en$um, mutuum\’que commercium fœderentur. Ete- nim terra e$t arida & frigida, aqua frigida & humida; aer humidus & calidus; ignis calidus ac $iccus. Ita\’que terra $iccitate, aquæ aduer$a- tur; $ed eidem conciliatione frigoris copulatur: aer cum igne, humi Chorus ele. mentorũ ex qualitatũ di$- fidis, & com mercijs inter $e deuinctus. ditate; cum aqua calore depugnat; idem\’que calore igni, humidita- te aquæ annectitur. Sic\’que per hunc circuitum, & chorum quendam di$cordis concordiæ, elementa inter$e pariter vinciuntur, & di$$o- ciantur. Ideo\’que Zareta Chaldæus mundum ex natura, & harmo- Lege Tri$me gi$tum in Af- ciepio. D. D2 ma$c. in $tis phy$ic. c. 12. D. Aug. 11. de Ciuit. Dei c. 17. Lactantiũ lib. 7 c. s. plo- tinum lib. 2. Enn. 3. c. 2. nia componebat. Quo $pectat illud Alcinoi in lib. de doctrina Pla- tonis cap. 12. Inter ignem ac terram, aer & aqua $ecundum propor- tionis con$onantiam interiecta $unt; vt quemadmo dũ $e habet ignis Zareta chal- d{ae}us. Plato apud Alcin. Situs elemen torum $ecun- dum propor tionis con$o- nantiam. @oet. ad aerem, $ic aer ad aquam; vt\’que aer ad aquam, $ic aqua ad terram; ac rur$us vt terra ad aquã, $ic aqua ad aerem, vt\’que aqua ad aerem, $ic aer ad ignem &c. Eodem etiam pertinet illud Boetij lib. 4. de con- $olatione philo$ophica, metro. 6.

Hæc concordia t\~eperat æ quis # Iungant\’que fidem frigora flãmis, Elementa modis, vt pugnãtia # Pendulus ignis $urgat in altum, Vicibus cedãt humida $iccis: # Terræ\’que graues põdere $idãt.

Et verò mirificè hoc contrariorum coalitu, & cohærentia elemen- taris mundus decoratur. Vnde (vt præter alios ob$eruat auctor libri de mundo ad Alexandrum) ars naturæ magi$terio edocta, ac phy$i- cæ rationis æmula in $uis operibus tum ob nece$sitatem, tum ob elegantiam contraria inter $e coniungere, & attemperare con$ueuit. Sic pictura ex diuer$is pigmentorum coloribus, atris, albis, luteis, & puniceis imagines exemplaribus con$onas facit. Sic Mu$ica acutis, & grauibus $onis, longis\’que, & breuibus inter $e coeuntibus vnum ex ijs ab$olutum concentum reddidit. Sic Grammatica ex elementis vocalibus, & mutis omnem literaturæ artem concinnauit. Deni\’que hi$ce con$imilia non paucain ijs, quæ artium indu$tria elaborat, pa$- $im occurrunt.

Quod autem elementa eum ordinem, ac $itum, quem expo$ui- Vt $ingula ele mus, natura $ua po$tulent experimento, ac $en$u con$picuum e$t. menta $uopte impetu natu- ralia loca pe- tant. Videmus enim flammam ignis in pyramidis figuram acumina- tam conari aerem tran$cendere; nimirum quia ignis ad lunæ con- cauum natiuam $edem habet. Cõ$tat quoque aerem $upra aquã fer- ri; quia $i qua vi aquam $ubeat, confe$tim per ampullas qua$i $catu- Ignis in py- ramidis figu- ram acumina tus a$cendit. riendo emergit. Nec minùs etiã liquet eund\~e $upra terram cõmeare, vt intueri licet in co motu terræ, qui ab aere e$t (non enim omnis [res-1446-v_0489_480_t0]LIB. IIII. CAP. V. QVAESTIO III. ab aere prouenit) is enim tunc accidit, cùm aer telluris $inu receptus Cau$a terr@ mot9 orti ab aere nitenti euadere ad locũ $uperũ. gra$$atur in angu$to, atque vt liberè in $uperum locum abeat, tandiu circum clau$tra fremit, & impetu terram concutit, donec in domita naturæ vi effractis vinculis viam aperit, & qua$i indignabũdus foras erumpit. Rur$um intuemur aquam in aere demi$$am ad terræ v$que $uperficiem de$cendere; item\’que terram, & lapides in aquam iactos ad imum labi. Quod certè non aliunde prouenit, ni$i quia elem\~eto- rum proprius, ac naturalis ordo e$t, vt $ummus $it ignis, quia leui$- $imus; hũc attingat aer, quia leuitate proximus; infima $it terra, quia graui$sima; huic incumbat aqua, quia minùs grauis.

Ex quo patet quàm apta, quàm congrua, quàm decora elemen- Nõ potui$$e aliter elem\~e ta rectè di$- poni. taris mundi coagm\~etatio $it. Nec enim elementorũ loca $ine magno incõmodo aliter di$pen$ari potuerunt. Nã aut grauibus leuia $ubij- cer\~etur; aut duo $ibi proxima perfecto duarum qualitatum di$sidio pugnarent; aut aliquod elementum $upponeretur terræ, quæ $ua opacitate cœle$tium corporum influxum ad eiu$modi elementum Lege D. Th. in 1. d. 44. q. vnica ar. 2. & 1. p. q. 25. art. 6. ad 3. impediret; aut denique aliud $imile ab$urdũ in natura daretur. Pri- uatim autem quod cœlum in $ummo loco, terra in imo apti$simè cõ- $i$tat, ex eo o$t\~editur; quia cùm cœle$tis machina $olida $it, & qua$i Confœdera trix diligen- tia natur{ae}. ex ære fu$a; terra autem in medio volubilis vniuer$itatis $uo libra- ta pondere immobilis hæreat, fit ita, vt cætera pa$sim fluctantia; hinc $oliditas cœlorum, illinc terræ $tabilitas in vnum coarctent, & con- $tringant, ne citra legitimos terminos diffu$a mundi compo$ition\~e, & concordiam di$rumpant.

Necillud prætereundum e$t, quod animaduertit D. Thomas in opu$e. 52. Rich. in 2. d. 14. quæ$t. 5. circa 3. princip. & Auerroes hoc in lib. comm. 43. videlicet $uperficiem concauamignis (id\~e quoque intellige de cæteris elementis collatione inferiorum) locum e$$e na- turalem aeris, non $olùm quod $uperficies $it rei præ dictam cũ aere Quo pacto cœlum bene ficã vim in elementa di- $tribuat. qualitatum affinitatem, & coniunctionem habentis; $ed etiam, ac multò magis quod in ea à cœlo di$tantia, vt $upra diximus, cœle$t\~e in$luxum commodiùs excipit. Aliter enim corpora cœle$tia in pri- mam huius interualli partem, aliter in $ecundam, & tertiam, ac cæ- teras, quæ ordine $equuntur influentem vim demittunt; tamet$i ad cuiusque corporis naturam, $i in loco $uo in$it, accomodatè $emper, & congruenter agant. Nam in altiorem partem $ublunaris regionis, De cœle$ti in fluxu D. Aug. 3. de Trinit. c. 4. D. Dio. ny$. c. 4. de di ni. nom. D. Ba$il. homil- 6. Hexa. Pto. lemæus lib. 2. Almage$ti Tri$megi$t9 in A$clepio alij\’que com plures. totum\’que illum tractum, qui ad ignem pertinet, influunt aptè ad naturam ignis: deinde in $ub$equentem plagam, quæ $ecũda e$t, ap- po$itè ad naturam aeris, $imiliter\’que in reliquas ad terræ v$que me- ditullium.

Po$tremò. Neque illud ignorabis corpora cœle$tia eo meliùs, ac- commodatius\’que in elementa perfectiora, ignem & aerem benefrcã vim tran$mittere, quo illa lunari globo viciniora $unt. Contra verò eandem vim tãto opportuniùs diffundere in minùs perfecta elem\~e- ta, terram & aquam quanto longiori intercapedine di$sident, modò [res-1446-v_0490_481_t0]IN PHYSIC. ARIST. natiui loci terminos non tran$grediantur. Quodin cau$ae$t, vt par- Cur aer & ignis certati nitãtur altio rem locũ ca- pe$$ere; ter- ra & aqua in- foriorem. tes aeris & ignis, etiam dum patriæ regionis commodis fruuntur, quoad fieri pote$t a$cendere, $imiliterque partes aquæ, & terræ de- fcendere nitantur.

ARTICVLVS II. OBIECTA ADVERSVS EA, QVÆ art. $uperiori continentur.

VErùm contra $uperiùs dicta hunc in modum licebit obijcere@ 1. obiectio. In primis quod ignis locus non $it concauum lunæ. Nam $i illic e$$et ignis $plenderet, $altem nocturno tempore, vide- deretur\’que à nobis, $icuti & no$tratem ignem eminus collucere in- De locõ ig- nis. tuemur: atqui non ita res habet; non igitur ignis illic e$t. Secundò quia præalta montium iuga frigida $unt; $iquidem non hyberno tã- tùm, $ed æ$tiuo etiam tempore niue albicant; quæ tamen vicinitate ignis, $i $upra e$set, incale$cere deberent. Tertiò, quia ignis $emper eget pabulo, ac deficiente materia, quam voret, & ad quam inhære$cat, mox interit: (ob eam\’que rem, vt annotauit Philo Iudæ- us in libro de incorruptibilitate mundi Vulcanus, quo ignis $ignifi- catur, à poetis dictus e$t claudus, quia $ubnititur materia incen$a) Vt ab Ho. mero Ody$. $e{ae} θ. Cum igitur $upra aerem nullum igni pabulum, nulla $uppetat ma- teria, non videtur inibi ei $edes con$tituta.

Deinde, locus naturalis, vt $uperiùs ex Ari$totele, alijs\’que Phi- 2. De locõ ae- ris. lo$ophis docuimus, habet vim quandam conferuatricem corporis: $ed eminentior pars aeris continenter ab igne corrumpitur, ei\’que in- pa$tum cedit: igitur locus aeris non e$t concauum ignis.

Rur$us, locus naturalis cuiu$q; corporis debet totum corpus vn- 3. De loco a- qu{ae}, & terr{ae}. di\’que ambire, & $uo amplexu coercere: atqui nec concauum aquæ ambit totam terram, nec concauum aeris totam aquam: cùm magna terræ pars $it aquis detecta, & bona item aquæ copia inclu$a $it terræ vi$ceribus; ergo neque $uperficies aquæ e$t locus terræ, neque $u- perficies aeris locus aquæ.

Item, quandiu aquæ terra $ubducitur, tandiu fertur deor$um, fe- 4. De locõ a- qu{ae}. retur\’que ad c\~etrum, $i eou$que terra $ubtrahatur; igitur locus aquæ vendicat totum $patium à concaua aeris $uperficie v$que ad centrũ vniuer$i.

Præterea, vnumquodque elementum quie$cit in $uo loco natu- 5. deloco aqu{ae}. rali; $ed oppo$itum accidit aquæ re$pectu loci, quem nunc occupat, nõ ergò is loc<_>9 naturalis ei e$t. Probatur a$sũptio, quia mare recipro co æ$tu perenniter agitatur, ita vt inter duos lunæ ex ortus bis acce- dat, bisque remeet vicenis & quaternis horis. Item quia perpetuò ab oriente in occidentem fluit, vt à nautis Lu$itanis, & alijs fuit ob- [res-1446-v_0491_482_t0]LIB. IIII. CAP. V. QVAESTIO III. $eruatum. Deinde quia præter hunc ordinarium motum, alios non- Lege Cardi- nalem Con- tarenũ in lib. deelementis & Carpɔtariũ in lio. ité de elem. nunquam habet extra ordinarios, quibus aut in terras effunditur, aut recedit, & $ub$idet. Sic enim multa loca antea habitata inunda- uit, multæ\’que factæ In$ulæ $unt, quæ antea iũctæ erant cõtinéti, ve- In$ul\,e fact\,e, qu\,e antea e- rant iũct\,e cõ tinenti. luti cũ Sicilia ab Italia auul$a e$t; Cyprus à Syria, Eubæa à Bœotia, nec defuere qui putarent totum Mediterraneum mare per Hercu- leas colũnas, & Gaditanum fretũ intra terras irrupi$$e, totũ\’que illũ tractum, qui nũc aquis tegitur occupa$$e. Pari etiam modo $ub$id\~e- te mari aliquot In$ulæ emer$ere, vt Rhodos, Delos, Alone, & The- Inful\,e, qu\,e $ub$idéte ma riextitere. ra$ia. Qua de re Plinius lib. 2. à cap. 85. v$que ad cap. 92. Patet igi- tur aquam non quie$cere $upra terram atque adeò non e$$e illi eum locum naturalem.

Ad hæc. Cùm Deus opt. max. terram initio mundi na$c\~etis crea- 6. De loco ter- r\,e. uit, con$tituit ip$am intra eam $phæram, qua naturalis eius locus cõ- cluditur; tum tertia creationis die patefecit in eaingentes, ac profũ- di$simos alueos quibus mare toti terræ antea circunfu$um excepit: $ic enim id factum explicat præter alios D. Dama$cenus 2. lib. fidei Lege D. Au- gu.1. de ge- nes. ad lit. c. 12. & Bedã in Hexam. orthod. cap.9. at hoc fieri non potuit ni$i eleuata extra $uum locum terra: non igitur terra in $uo naturali loco nunc $ita e$t.

Po$tremò. Quælibet pars terræ conatur quantùm pote$t ip$um 7. De loco ter- r\,e. mundi centrum occupare; non ergo eius locus e$t concaua aquæ $u- perficies. Antecedens probatur, quia omnia perpendicula paulatim $ibi inuicem appropinquant ver$us centrum; vnde ratum e$t apud Mathematicos $i puteus ad perpendiculum v$que ad terræ centrum Clau. in 1. caput Sactob ex 1. elem\~et. Eucl. propo$. 19. fabricaretur, eius parietes paulatim coarctatum iri donec in centrũ vniuer$i concurrentes pyramidis qua$i figuram ab$oluerent. Neque ob$tat quod ædificiorum parietes ad perpen diculum extructi æqua ab$e di$tantia videantur de$cendere; id enim propterea e$t, quia non pote$t in tam paruo $patio perpendiculorum acce$$us deprehendi.

ARTICVLVS III. REFVTATIO OBIECTORVM.

NON e$t tamen propter $uperiora argumenta à cõmuni Phi- Dilutio $i ob. lo$ophorum de elementorum loco $ententia ab$cedendum, tamet$iid, quod primo retulimus quo$dam è recentioribus permouerit ad a$$erendum non dari ignem ad lunæ concauum, quos lib.4.de cœlo latiori di$putatione confutabimus. Ad primam igitur eius argumenti partem re$pondendum e$t cum M. Alberto 1. Me- teor & de quatuor coæuis quæ$t. 4. art. 21. & AEgidio quod1. 5. q. Cur ignis id $ua Sphera non $it con$. picuus. 17. ignem in $ua $phæra non lucere, neque à nobis con$pici, quod nimis rarus, ac tenuis $it. Nec enim lux ni$i in corpore compacto, & den$o $plendor\~e iaculatur, ac no$tro con$pectui effulget. Ad $ecũdã [res-1446-v_0492_483_t0]IN PHYSIC. ARIST. partem dic, montium fa$tigia licetigni propinquiora $int, quà ter- Car montiũ eacumina ab igni non ca- leant. rarum plana; adhuc tamen ab eo tam longè di$tare, vt calorem inde non hauriant. Ad tertiam dicito cum loan. Maiore in 2.d.14.9.7.& alijs no$tratem ignem deficiente pabulo extingui propter ingruen- tem hinc inde contrariorum incur$um, quem cum $u$tinere neque- at, cedit, atq; in vicina corpora cõuertitur, nec ni$i dũ alitur, viget. In propria vero regione haudita habet. Nec enim ita contrarijs im- Cur no$ter ignis defici- ente pabulo ext nguatur. Dilut.2. petitur, & ob $uam etiam magnitudinem pertinaciùs re$i$tit.

Ad 2. re$pondendum e$t. Non oportere locum naturalem v$que adeo rem locatam tueri, vtinter eam, & corpus continens nihil om- nino pugnæ, ac di$sidij intercedat, nihilve incõmodi hinc inde ca- piatur: $ed ita, vtin eo res locata meliùs, quàm alibi con$eruetur, in co\’que tam naturæ propriæ, quàm ordini, & pulchritudini vniuer$i congruenter $it. Ad de etiam quanuisaer ab igni detrimentum ferat; id tamen reciproca vici$situdine alia ex parte re$arcire. Qua de reita Philo Iud. $crip$it Philo Iudæus in libro de mundi incorruptibilitate. Egregia quæ dam e$t in elementis quaternarum virium compen$atio æquali- bus iu$tis\’que regulis ac terminis vices $uas di$pen$antiũ: $icut enim anni circulus quaternis vicibus di$tinguitur, alijs partιbus po$t alias $uccedentibus, & per ambitus eo$dem v$que recurr\~ete tempore: pa- ri modo, & elementa mundi vicι$sim $ibi $uccedentia mutantur, & (quod diceres incredibile) dum mori videntur, red duntur immor- talia, iterum atque iterum metiendo idem $tadium, & $ur$um atque Vt$e elem\~e. ta per ortus & ob tas qua $iad æquili- briũex\,equét. deor$um per eandem viam cur$itando continuè. A terra enim accli- uis viaincipit, quæ lique$cens in aquam mutatur; aqua porro eua- poratin aerem, aer in ignem extenuatur. Ac declιuis altera deor$um Lege etixm dc eadem re librũ demũ- do ad Alexá- drú circa me dιum, D. D1 ma$e nú lib. 1. fidei orth. c 3. D. Grez. Ny$$ de ope re $ex dietũ. tendit à capite, igne per extinctionem $ub$id\~ete in aerem, aere verò in aquam $e den$ante, aqueo quoque liquore in terram cra$$e$cente. Alterni ele- n entorú re- cur$us. Hactenus Philo, vbi more $uo Platonizat. Similia nan\’que leguntur apud Platonem in Timæo.

Ad 3. Si elementa, vt peculiares ip$orũ naturæ depo$cunt, col- Dilut.3. locata in mũdo e$$ent, debui$$e terram aquis, aquas aere vndi\’q; cir- cunfundi, & contegi. Nunc verò aliter rem habere; $ic diuina pro- uidentia di$ponente, propter hominum in primis, deinde brutorum animantium, & $tirpium, qua in terra gignuntur, vitam, & propa- Lege Theo. doretũ$erm. 3. de proui- denua. gationem. Necindecens, aut indecorum fuit, ob hunc finem, natu- ræ or dinem immutari, quemadmodum & in minori mundo, ide$t, in homine nonnulla propter certum finem præter materiæ naturam vi$untur, vtin eo o$$e, quod $ynciput appellatur: hoc enim cũ præ- durum, ac valde terrenum $it, atque iccirco graue, ratione materiæ ac ponderis debebat inferiorem humani corporis partem tenere, & tamen$uperiorem occupat, vt nimirum præ$tantiorem hominis partem aduer$us imminentia pericula tueatur.

Ad 4. Concedendum aquam de$cendere dum ei terra $ubtrahitue Dilut.4. de$cen$urā\’q; eo pacto v$que ad centrum, vt argumentum a$$umit; [res-1446-v_0493_484_t0]LIB.IIII. CAP.V. QVAESTIO III. verùm cùm primùm infra $uæ $phæræ terminos egreditur, non iam propria, ac peculiari inclinatione ferri; hac enim tantummodò ad locum $ibi à natura præ$titutum, ac certis $patijs dimen$um conten- dit; $ed agi communi eo impetu, quo $ingula corpora $ublunaria Impetus cor- porum ad va cuum impe- diendum. accurrunt ad impediendum vacuum: quod $anè quidem daretur, ni$i $uperiora corpora, dum eis inferiora $ubtrahuntur, de$cende- rent, & in eorum locum $uccederent. Addimus quoque $i à terræ $u- perficie v$que ad centrum foramen fieret, id\’que aere oppleretur, Elementa mi nùs pr\,e$tan- tia eminétio- rem locum- de$erunt no bilιoribus. lap$uram v$que ad centrum aquam in ip$um coniectam, propterea quod elementa grauia vbi\’que $e leuibus $ubijciunt, & $upponunt, vt nimirum $eruent ordinem vniuer$i, in quo minus præ$tantia al- tiorem locum nobilioribus deferunt.

Ad 5. Quodlibet elementum, cùm naturali loco potitur, quie$- Dilut.5. cere, ni$i aliqua externa vi aliunde interpelletur; $icuti accidit igni, & $uperiori aeris parti, quæ càdem, qua cælum, vertigine perpetuò rapiuntur: item\’que mari, quod a$trorum vi tam quotidianis, rata cõ$tantia, quàm extra ordinarijs motibus interdum cietur. Animad- Lege quoque D.$h. ιn di$- putatis, qu\,e- ftione de mi- raculis art. 1. ad 17. arg. & in opu$c.3.c. 136. Ferrar.3. contr. gent. c.100. uertitautem D. Thomas. 1.p.q.105.art.6. & 3. contra gent.cap.100. cùm aqua a$cendit, licet eiu$modi motus non $it ei naturalis, $i $e- Motus proue nientes ex im pre$sione cor porum c\,ele- ftium. cundum propriam $uam formam præcisè $pectetur: tamen cùm ex impre$sione corporum cæle$tium prouenit, vti reciprocus maris æ$tus, eum a$cen$um, non debere omnino contra aquæ naturam iu- dicari, eo quod $ublunaria corpora $uopte ingenio cæle$tibus $ub- ijciuntur, & obtemperant.

Ad 6. Admittendum e$t terram, vt argumentum concludit, $u- Dilut 6. pra propriam $phæram, in qua à Deo creata e$t eleuatam fui$$e, id\’que $ummi artificis beneficentia factum, vt aqua terræ cauernis Terra $upra $ph\,eram pro priam à Deo eleuata; cur. excepta terram ip$am magna ex parte naufragio liberaret, can- demque $tirpium, & terre$trium animantium habitationi commo- dam redderet. Verum non ideò eam de$ij$$e e$$e in loco naturali, qua ex parte aquis tegitur: cùm eius locus naturalis $it aquæ $uper- ficies.

Ad vltimum concedendum quamlibet terræ portionem quan- Dilu. 7. tum pote$t niti centro vniuer$i appropinquare, vt argumentum conuincit; $ed enim ex eo non $equi aquæ $uperficiem non e$$e terræ locum; ideo namque terra ad centrum propiùs accedere co- natur; quiaillic cæle$tem influxum ad naturæ $uæ con$eruationem commodiùs recipit.

QVÆSTIO IIII. POSSINT NE DVO CORPORA $imul e$se, an non. [res-1446-v_0494_485_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVSI. REFELLITVR OPINIO EXISTIMAN. tium naturaliter po$$e.

QV oniam in di$putatione de loco $ump$it Ari- $toteles fieri non po$$e, vt corpora fimul e$$ent, quod nonnulli in controuer$iam vocarunt; ea de re in præ$entia di$$eremus. Duæ igitur $e$e Sentétia arbi- trãtium po$se duo corpora vi natur\,e $e mutuò pene- trare. offerunt extremæ $ententiæ. Altera quorundã, quos refert Alexander in opu$culo de mixtio- Hos $equitur Ioãnes Pro- u\~ezallisqdl.5. q 7. ne, & Fernelius 2.lib.$uæ Phy$iologiæ cap. vlti mo aientium po$se duo corpora, etiam viribus naturæ, in eodem loco e$$e, quorum placitum hi$ce argumentis vi- detur probari po$$e. Primùm, quia in ferro candenti corpus ignis 1.argum. per ferrum meat. Item, quia cùm panis in aquam iniectus made$cit, aqua totam panis $ub$tantiam quoquouer$um $ubit. Præterea, quia 2. vas plenum cinere tantundem aquæ recipit, quantum $i inane $it, nec ob aliam, vt videtur, rationem, ni$i quia aqua cinerem ip$um in- timè p eruadit, & in eodem $itu cum eo manet. Cui etiam $imile e$t, 3. Aqu\,e plenus Cyathus au- reos excipit. quod aquæ cyphus ad $umma labra plenus nummos excipit, nec effunditur; additis, inquit Plinius lib. 2.c.62. ponderibus ad vice- nos $æpe denarios.

Cæterùm hæc $ententia omnino à vero abe$t, reclamat\’que contra Cõfuratio $u perioris $en- tenti\,e. eam experientia. Siquidem con$tat corpora omnia $e$e mutuò pel- lere, nec vnum ni$i altero ab$cedente alterius locum $ubire; id\’que videmus non $olùm in corporibus concretæ, cra$$æ\’que $ub$tantιæ; $ed etiam in tenuioribus, vt in aqua, & aere, indicio clep$y drarum, quæ infernè aquam $ur$um rapiunt, quam certè rapere non po$$une quandiu aere $unt plenæ; $ed cùm per foramen $uperius aer, qui in- tus e$t, in$piratione attractus $ubintranti aquæ locum dat.

Cau$am verò cur vnumquodque corpus aliud à $uo loco exclu- Cur duo cor pora nõ po$- $int $imul e$- $e. dat, nec $ecum e$$e patiatur, inquirit D. Thomas $uper Boetium de Trinitate in quæ$tione de cau$a pluralitatis art.3. pro$ert\’que ea de re diuer$as Philo$ophorum $ententias. Sed omi$sis cõtrouer$ijs, pro- Vari\,e opini- ones. certo habendum e$t ex doctrina Auiceñæ in $ua $uffic. ration\~e eiu$- modi exclu$ionis petendam ab eo, quod occupandi locũ, certũ\’que in ip$o $itum habendi, cau$a e$t. Ab eodem enim fonte prouenit & quod res loco, ac $itu circun$cribatur, & quod aliam ad $ui con$or- tium non admittat. Id autem nec materia e$t, necforma; quia hæcper Po$sunt du\,e $uperficies e$- $e $imul. Lege Richa. quodl.2.q 15. accidens $e habent ad locum; $ed quantitas trifariam dimen$a (nam duæ $uperficies in eodem $itu e$$e po$$unt) cuius beneficio res mate- ria præditæ exten$ionem alterius corporis expultricem $ortiuntur. Quo autem modo huiu$modi effectus à quantitate oriatur proxi- mo $equenti articulo exponemus.

[res-1446-v_0495_486_t0]LIB.IIII. CAP. V. QVAESTIO IIII.

Nunc argumenta paulò ante propo$ita diluamus: quæ nihil Sol 1. omnino exhibent negotij. Nam neque in ferro candenti ignis 4ub- Deferro igni to lege qu\,e $crip$it D. Th. fuper Boet.de Trinit. in hac qu\,e$t. Capreo lus in 4.d.44. q.3.art.3. Palu danusibidem ar.2.Maior.d. 49.q.9. 2. $tantiam ferri permeat, (et$i ob multitudinem caloris in tam den- $a & compacta materia ita videatur) cùm in eo quandiu forma ferri e$t, ignis forma non $it. Neque item panis madens ab aqua pene- tratur; $ed huius partes intra illius meatus excipiuntur. Neque ideo tantundem aquæ in vas cinere plenum reconditur, quantum 3. in vacuum; quod ibi detur corporum penetratio; $ed quia cinis aquam ip$am in vaporem, halitum\’que $oluit, cum quo & cineris partes aliquæ exhalantur, n\~epe tenuiores & calidiores. Atque hæc $olutio e$t Ari$totelis in problematis $ection.25.probl.8. & Eude- Cinere plenũ vas cur aqu\,e tantum reci- Pit, ac vacuũ. mi in 3. Naturalium. Addit\’que Ari$toteles in cinere complures e$$e meatus, quibus aqua $e$e in$inuat, & adden$at, facta particulatim con$tipatione: ita\’que cinerem collabi, & $ub$idere, atque humo- rem percaua, & $inus excipere. Ad aliud de cypho, dicendum im- 4. mi$sis nummis non effundi, quia partes aquæ in cumulum ad me- dium intume$cunt cohibente liquoris fluxum labiorum cyphi $ic- citate, quæ $i madefiant, mox dilabetur aqua.

ARTICVLVS II. CERTVM ESSE POSSE DVO COR- pora virtute diuina eodem loco $imul exi$tere.

PRO fligata eorum opinione, qui duo corpora naturæ facultate in eodem loco $imul con$tituebant. Sequitur nunc altera ex- trema $ententia eorum, qui id ne diuina quidem virtute fieri Lege Durãd. in 4. d. 44. & Paludanũ q.3. art.3. po$$e autumant, quæ hunc in modum videtur probari po$$e. Non minùs repugnat duo corpora, quàm plures eiu$dem corporis par- Argumctum pro parte ne- gatiua. tes $imul exi$tere; $ed hoc ita repugnat vt nullatenus fieri queat; ergo & illud. Minor $uadetur, primum, quia ad quantitatis e$$en- a Hãc tuetur d. Thomas 3. p. q. 34 art.1. & in 4. d. 44. q.2 art.2.Hen riens Gand. quodl.9.q.vl. Scotus in 4. d.49.q.16.D. Bonau. ibidé in 5. princip q.1.Ric. in 4. princip. q. 5. Capr.d.44.q. 3.art.3. tiam pertinet habere partem extra partem; quod haud $anè qui- dem $eruabitur, $i partes in eodem $itu maneant. Secundò, quia alioqui po$$ent partes alicuius corporis $upra $e ad vnum aliquem $itum ita replicari, vt, verbi gratia, totum brachium digito include- retur, $ic\’que totum non iam excederet $uam partem, quod contra- dictionem inuoluit.

<_>a Nihilominùs contraria $ententia, quæ $tatuit po$$e duo corpora diuina virtute in eod\~e loco manere, adeò certa e$t, vt de ea Chri$tia- no Philo$opho dubitare non liceat; cùm $acra nos doceant oracula Conelu$io. Chri$tum illæ$o Virginis matris vtero natum, clau$o $epulchro [res-1446-v_0496_487_t0]IN PHYSIC. ARIST. $urrexi$$e, & ad di$cipulos ob$eratis ianuis ingre$$um, & deni\’que dum ad Patrem a$cenderet cæle$tia corpora penetra$$e: quæ omnia Confirmatur patrum $en- tentia, & au- ctoritate. Leon. Cyril. Greg. E$ych. Dama$e. Augu$t. Iu$t. ex Patrum $en$u, & interpretatione con$tat ita potentiæ diuinæ miraculo accidi$$e, vt duo corpora $e$e permearint, eodem\’que in loco $imul extiterint. Id nimirū præter alios te$tatur Leo magnus $ermone 2. de Natiuitate. D. Cyrillus Hiero$oly mitanus in oratione de Chri$ti occur$u, & Simeone. D. Gregorius in homilia quadam de octaua Pa$chæ. E$ychius homi.2.de laudibus Virginis D. Damafce- nus 4.lib. fidei orthodoxæ cap. 19. D. Augu$t. tumalibi, tum libro de quinque hære$ibus aduer$us Manichæos & libro 22. de ciuitate Dei cap. 8. D. Iu$tinus martyr in quæ$tionibus gentium quæ$tio- ne. 117.

Porro autem licet Theologi doctores no$tram a$$ertionem com- Difficultas in {pro}po$ita a$ser tione. muni a$$en$u tueantur; di$sidium tamen, difficultas\’que non parua e$t in explicando quidnam virtus diuina præ$tet, quid exhibeat, $ubtrahatue, cùm duo corpora eodem in loco ponit. Ad huius ergo rei intelligentiam aduertendum erit e$$entialem, ac propriam quan Effentia quan titatis. titatis rationem con$i$tere in exten$ione partium, hoc e$t, vt quan- titas ip$a in ordine ad $e habeat partem vnam extra aliam: vnde $i- De hac re D. Tho. in 4. d. 10 q.vnic.at. 3. Scotus ibi- dem q.1.ar.2. Aegiai9 the- or.12. cuti effectus formalis candoris e$t reddere, verbi gratia, niuem can- didam; ita effectus formalis quantitatis e$t extendere partes mate- riæ, eas\’que in totoip$o inter $e ordinare, ac di$tinguere. Hanc au- tem primæuam quantitatis rationem aliquot Phy$icæ proprieta- tes con$equuntur: videlicet (vt cæteras, qu\,e ad rem pr\,e$entem non Affectiones con$equentes naturam quã titatis. faciunt, omittamus) commen$urari $patio, ita vt $ingul\,e eius par- tes $ingulis partibus circunfu$\,e $uperficiei re$pondeant. Item re- Lege d. Tho. quodl.1. q.21. plere locum; & di$tingui $itu à quacunque alia quantitate: qu\,e Commen$u- rari $patio. Replere locũ. Diftingui $i- @u. affectiones primò quidem ip$i quantitati, tum eius beneficio cor- pori, cui inbçret, accommodantur.

Quod ergo ad primariam illam rationem attinet planum e$t non adimi eam diuinitus quantitati, cùm duo corpora in eodem $itu locantur: alioqui admittendum foret quantitatem à natura $ua deijci. At enim neque ei tunc commen$uratio ad proprium locum aufertur. Namque tamet$i con$tare $ine hac quantitas valeat (vt patet in diuina Eucharι$tia, vbi corporis Chri$ti dimenfio $uperfi- In Sacra Eu- chari$tia di- men$io cor- poris Chri$ti e$t tota in qualibet par- te $pecierum. Lege D. Th. 3.p.q.76.ar.5. ciei panis non ad\,equatur, $ed tota in tota, & tota in qualibet parte $pecierum exi$tit) tamen cùm duo corpora $e$e penetrãt vtrunque loco continetur, vtriu$que partes loci partibus re$pondent. Circa alteram verò proprietatem, qu\,e occupatio, repletioue loci dici- tur, controuer$ia e$t. Scotus in 4. d. 49. qu\,e$tio. 16. hunc in mo- dum ratiocinatur. Du\,e quantitates non pugnant inter $e contra- Opinio Sco- ti. rietate formali: $ic enim quantitati aduer$arium nihil e$t, vt in eius categoria Ari$toteles docet; pugnant tamen virtute, quate- Quantitati ni hil contrariũ. nus gemmam efficiunt $patij repletionem, quarum altera cùm locus, quantum repleri natus e$t, occupetur, non pote$t quan- [res-1446-v_0497_488_t0]LIB.IIII. CAP. V. QVAESTIO IIII. titas non aliam ab$e quantitatem excludere, & remouere. Quapro- pter $i cau$a aliqua detur, quæ vi$ua præ$tare queat, vt vnum $altē è duobus corporibus alicubi $it, nec locum expleat, ea$anè præ$ti- terit, vt duo eodem in loco pariter in$int. Cùm verò id nullũ agens naturale po$sit; po$sit autem Deus, con$equens e$t vt duo corpora per naturam nequeant $imul eodem in loco e$$e; queant tamen di- uina virtute. Quod autem Deus prædictam loci repletionem impe- dire valeat, $uadet Scotus ex eo, quia quantitas e$t effectrix cau$a repletionis loci, atque adeò poterit Deus eiu$modi efficientiam $ub- tractione$ui concur$us inhibere.

Hæc via propo$itam explicandi difficultatem admodum celebris Eandé $equi- tur Argenti- nasin 4.d.49. q.1.art.4. fuit in $cholis theologorum ætate Magni Alberti, vtip$e refert in 4. d.44.art.25. Cæterùm bifariam Scotus eam $equendo à veritate de- Refellitur. flexit. Primùm, quia cen$uit cùm duo corpora in eodem loco $unt, alterutrum duntaxat, non ambo locum replere; cùm tamen, vt pro- bè inquit Albertus, intelliginequeat quonam modo corpus in loco exi$tat, & tamen locum non repleat; qua$i verò aliud $it replere lo cū, quã eius circun$criptione teneri, ac locari. Vnde & D. Thomas Vbicúque e$t corpus locú replet. in additionibus ad 3. p. quæ$t. 83.art.2. In$ania, inquit, videtur, di- cere corpus glorio$um non replere locum, quando cùm alio nõ glo- rio$o alicubi $imul con$tituitur; alioqui ab$cedente corpore nõ glo- rio$o locus vacuus maneret. Peccauit etiam Scotus, quod quantita- tem cau$am effectric\~e repletionis e$$e crediderit; cùm tamen, vt præ- Quantitas e$t expers õnis actiuitatis. ter alios, rectè annotauit eius di$cipulus Ba$$olius in 4. d. 49. q. 4. po$t Auerroem 4.lib. huius operis comm. 84. quantitas non magis actiua $it, quàm materia.

Quæ cùm ita $e habeant, dicendum præter loci repletionem ha- Lege Hi$pal\~e $\~ein 4.d. 44. q.3.art.4. bere quantitatem, vt paulò $upra aduertimus, aliud munus huic af- fine, & cognatum, nimirum quodlibet corpus $ecundum $itum ab alio di$tinguere, & alior$um remouere, quod præ$tat quantitas pe- Munus quan- titatis dι$tin- guere $iru vnú corp9ab alio. netrationi ob$i$tendo, non quid\~e actiuè; cùm omnis actiuitatis ex- pers $it; $ed negatiuè, non admittendo alterius corporis $ubingre$- $um. Qui modus cau$alitatis ad genus cau$æ materialis pertinet; hoc autem officio, (retenta interim prædicta loci repletione) diuinitus priuatur quantitas, cùm duo corpora in eodem $itu, & loco ponũ- Quãtitas cor @oris Chri$ti in diuma Eu- chari$tia non retinet cõm\~e- $uration\~e in ordme ad lo cum. tur; quemadmodum & in diuina Euchari$tia, $eruata di$tinctione, atque ordine dimen$ionum corporis Chri$ti in ordine ad $ubiectum, & ad totum, adimitur ei commen$uratio in ordine ad locum.

Addimus autem congruenter ijs, quæ dicta $unt, quod pluribus Theologorum places, cum corpora glorio$a alia corpora penetra- bunt, ad eiu$modi penetrationem non concur$uram efficienter $ub- Dos $ubtilita tis quo mo- do $e habeat ad penetra- tionem cor- porum. tilitatis dotem; $iquidem penetrationi nõ re$i$tit vlla vis actiua, quæ proinde agendo $uperari debeat; $ed tantũmodoip$a quantitas pro- ut habet munus di$ting uendi corpora quoad $itum. Vnde neq; ip$e Lege D. Th. in 4.d.44.q. 2.art.2. Deus agendo; $ed potiùs $ubtrahendo quantitati influxum quoad [res-1446-v_0498_489_t0]IN PHYSIC. ARIST. re$ultantiam illius officij, penetrationem corporum exhibet. Verũ hæc enucleatiùs $crutari non e$t huius loci.

Ad argumentum igitur, quod no$tram cõclu$ionem euertere ni- tebatur, concedēda e$t maior propo$itio, negãda minor: & ad prio- Explicatur argumétum initio art. {pro}- po$itum. rem eius con$irm ationem dicendum partes corporis, quæ in eodem $itu diuinitus collocantur, adhuc $eruare eam exten$ion\~e, & di$tin- ctionem in qua e$$entia quantitatis con$i$tit, vt ante explicuimus. Ad po$teriorem conced\~edum po$$e partes quantitatis $upra $e diui- na virtute, quantumlibet replicari; ex quo tamen non colligitur to- tum non fore maius $ua parte. Licet enim brachium ad locum non E$to partes quãtitatis $u pra$e replic\~e tur non pro pterea de$i net totum e$ $e maius $ua parte. Maior d. 49. q.9. ampliorem, quàm digiti, plicando reuocetur; adhuc vberiorem mo- lem ac longitudinem, quàm digitus, in $ere ip$a cohibebit; $icuti mille panni cubita e$to ad vnius cubiti longitudinem plicentur, nõ iccirco de$ierint longitudinem millecuplo maiorem, quàm vnius duntaxat cubiti $it, in $e claudere.

QVÆSTIO V. VTRVM IDEM CORPVS SIMVL IN duobuslocis diuina virtute e$$e queat. ARTICVLVS I. QVI AVCTORES PARTEM NEGA tiuam defendant, & quibus argumentis.

EST hæc controuer$ia vtilis, $citu\’que iucunda, in qua magna di$sidentinm Theologorum conten- tione certatur. D. Thomas 3.p.q.75.art.1. & lib. 4. contra gentes cap. 64. Henricus Gandauen$is Capr. in 4.d. 10 q.1. Palu- danus d. 44. q 3. Ferrarien fis 4. contra gent. ad cap. 63. quodlib.9.q.32. Durandus in 4.d. 10.q.1. AEgi- dius quodlib. 1.q.1. & quodlib.2.q. 17. Heruæus quodlib. 11.q. 13. alij\’que complures negant\~e par- tem amplexi $unt his poti$simùm nixi argumentis.

1. E$$e corpus in loco circun$criptiuè, e$t ita loci circun$criptione 1.argu. terminari ac definiri, vt extra illũ non $it; atqui $iidem corpus duo- bus in locis exi$tat, erit extra quemlibet eorum; ergo erit, & nõ erit circun$criptiuè in loco.

2. Non minùs ad cuiu$que rei naturam, & e$$entiam pertinet, vt 2. argu. à $eip$a indiui$a, & indi$creta exi$tat; quàm vt diui$a, & di$creta $it à quacunque alia; $ed fieri nequit, etiam diuinitus, vtres aliqua $in- gularis non $it di$creta ab alia; cùm vnumquodque $ua effentia ab alio di$cernatur; ergo $ieri etiam nequibit, vt à $e ip$a di$creta $it; at [res-1446-v_0499_490_t0]LIB. IIII. CAP. V. QVAESTIO V. di$cretam e$$e oportet, $i à $e loco diuidatur; igitur loco ab $e diuidi impo$sibile e$t.

3. Si Deus Petrum, qui nunc Romæ e$t, Conimbricæ $tatueret; 3. argum. velιd præ$taret aliqua actione, qua illi e$$e, quodiam Romæ po$si- det, Conimbricæ cõferret; vel $ola mutatione terminata ad vbi: quo- rum neutrum dici pote$t. Non primum, quia $i Petrus Conimbri- cæ diuinitus e$$e accipiat, dicetur denuò produci; cùm per nouam actionem e$$e acquirat; quod tamen hypothe$i repugnat. Ponimus enim Petrum iam antea Romæ fui$$e. Non $ecundum, quia non vi- detur minor concur$us requiri ad Petrum Romæ iam exi$tentē, ali- bi collocandum, quàm ad e$$e eidem iam vita functo, vel non dũ na- to diuinitus tribuendum; atqui ad hoc po$terius, certum e$t aliam actionem depo$ci præter eam, qua vbi acquiritur. Nulla igitur ra- tione fieri pote$t, vtid\~e corpus $imul duobus in locis à Deo ponatur.

4. Si ead\~e res $imul in multis locis $it, plurima ab$urda, & incre- 4. argum. dibilia $equentur. Primùm ean dem r\~e $imul contrarijs motibus cie- ri: poterit enim Petrus Romæ $ur$um, hîc deor$um tendere; Romæ calefieri, $i $it prope ignem, hîc refrigerari, $i frigida abluatur. Item $equetur priuantia, atque adeò contradicentia affirmari de eodem. Mouebitur enim hîc Petrus, $i velit; & eodem tēpore quie$cet Ro- mæ. Item Romæ viuet, hîc interibit, $i hîc occidatur, non autem Romæ. Item Romæ erit videns, hîc cæcus, $i hîc ei oculi eruantur, nonillic. Ex his autem licebit concludere Petrum $imul moueri & non moueri, viuere & non viuere; videntem ac non videntem e$$e. Quæ omnia cõtradicentia $unt, nec diuina virtute cohærere valent. Quare per$picuum videtur nullo pacto idem corpus $imul duobus in locis collocari po$$e.

ARTICVLVS II. SOLVTIO QVÆSTIONIS.

COntraria tamen propo$itæ quæ$tionis pars multò veri$imili- A$truitut pars affir. or e$t; quam tuetur Hugo Victorius lib. 2. de $acramentis p. 8. cap. 11. Scotus in 4.d.10.q.2. Richardus ibidē. Ochamus q.4. Maironi9 in 4.d 11.q.1. Ba$$olius d. 10.q.3.art. 2. Arg\~etinas ibt dem q.1. art. 1. Altacenfis q.1.art. 2. Mar$ilius q. 7. Ioannes Maior q. 2. Gabr. q. vnica, & in Canone le- ctione 46. alij\’que non pauci. Probatur autem hæc $ententia hi$ce rationibus. Primum, non minori nece$sitate corporum multitudo 1. ratio. multitudinem locorum, quàm vnitas corporis, loci vnitatem exi- git: at compertum e$t duo corpora (vt $uperiori quæ$tione o$ten- dimus) diuina virtute in eodem loco e$$e po$$e; igitur nec vnum in pluribus e$$e repugnabit.

Deinde, Maius, mirabilius\’que e$t vnum, & idem corpus Chri$ti 2. tatio. $imul in cœlo e$$e, & in $acra Euchari$tia, quã e$$ein cœlo, alio\’que [res-1446-v_0500_491_t0]IN PHYSIC. ARIST. in loco extra $acramentum; $ed primum, vtfides docet, pote$t diui- na virtute fieri, re\’que ip$a fit; ergo & po$terius effici poterit. Maior propo$itio $uadetur, quia difficilius e$t poni rem extra modum $ibi naturalem, quàm $ecundum modum naturæ $uæ congruentem: at Chri$ti corpus in Euchari$tia e$t modo non naturali; $iquidem e$t ibi totum $ub qualibet parte $peciei panis; cùm tamen modus ei na- turalis po$tulet, vt ambienti $uperficiei commen$uretur, $it\’q totũ in tota $uperficie, pars in parte: ergo & cæt.

Item, Nulla $equetur cõtradictionis implicatio $i Chri$tus latens 3 ratio. $ub diuini huius $acramenti $pecie manum $uam alicui videndam ex- hibeat; $ed tunc manus circun$eribetur loco, $icuti nunc in cœlo cir- cun$eribitur; ergoidem duobus locis definiri repugnantia non e$t. Po$tremò ad hoc confirmandum nonnulli in te$timonium a$$umũt D. Antonin9 2.p.tit. 10.6, 11.@.4. id, quod de$ancto Ambro$io legitur, qui dum Mediolani diuinis re- bus a$si$teret $imul & $e Turone exequijs D. Martini interfui$$e te- $tatus e$t.

Hæc $unt potiora huiu$ce partis argumenta. Rogabit tam\~e quis- piam, num corpori duobus in locis ita con$tituto eadem vtrobique accidentia conuenire debeant. Cui dubitationi, omi$sis controuer- $ijs, triplici pronuntiato $atisfaciemus. Primum $it. Accidentia, qu\,e 8. {pro}nuntiatũ. Pro hi$ee {pro}- nuntiatis le- ge Scotũ, So- tum, & Ga- briel\~e locis cit. ordinem habent ad locum, $iuead vbi, vel idem $unt cum eo, vt ia- cere, $tare, moueri, quie$cere, percuti, cætera\’que id genus, nõ opor- tet vt corpori vtrobique accidant. Etenim $icut illi Romæ exi$ten- ti non conuenit idem vbi, quod Conimbricæ, vt luce clarius e$t; ita nec competere oportet ea, quæ ad ip$um vbi, $iue locum ordi- nem important, vel ab eo re ip$a non differunt.

Secundum pronuntiatum $it. Cætera accidentia, vtrobique eĩ 2. {pro}nuntiatũ. conuenient. Nam cùm idem omnino corpus $it, quæcunque dep\~e- dentem à loco rationem non habuerint, vbicunque illud extiterit, exip$a rei natura, nece$$aria con$ecutione, non nouo miraculo, $ed præcedentis vi, in eo re$ultabunt. Itaque $i vno in loco prope ign\~e Si corpus in vno loco $it prope agens caltdũ, i alio prope frigi- dũ, quid euē turum fit. $it, non iccirco prope ignem in alioerit; vtrobique tamen cale$cet; quia cale$cere e$t quidpiam à loco ab$olutum: cale$cet, inquam, ni$i in altero loco exi$tat prope aliud corpus, quod ad ip$um refrigerã- dũ par\~e vim atq; ignis ad calefaciendũ, habeat: tũc eni cũ actio nõ ni$i à vinc\~ete fit, vtrunque agens $e$e impediet, & alterius action\~e {pro}hi- bebit. Quod $i alterũ præualuerit, eius tantùm procedet actio. Pari modo $i vno in loco percutiatur, $entiet quidem in altero dolorem; non tamen in eo percutietur; quia percu$sio motus e$t localis; dolor verò ordinem ad locum nõ habet. Item in vtroque nutrietur, & au- ge$cet, non in vtroque alimentum hauriet; vtrobique febri iactabi- tur, ac morietur; non vtrobique venenum aut medicamenta acci- piet. Atque ex his de cæteris etiam iudicare facile erit.

Sed quid $i Petrus duobus in locis po$itus $ibi hinc inde in via oc- Dubitatio. currat? Maironius in 4.d.11.q.1. & Sotus d. 10.q.1.art.5.re$pondēt, [res-1446-v_0501_492_t0]LIB. IIII. CAP. V. QVAESTIO IIII. $iaduer$a facie $ecumip$ecõgrediatur, man$urum in eodem $patio; Quorũdam re$põ$io, qu\,e non {pro}batur. quia cùm $it vnum idem\’que corpus $ibi nequaquam ob$i$tet. Verũ haud probè re$pondent. Necenim id, quod aiunt, ab$que nouo mi- raculo fieri po$$et; quandoquidem vndecunque $ibi ille appropin- quet, in eundem locum recipi nequit; quin diuer$a eiu$dem corpo- Legitima $o- lutio. ris membra $e$e perme\~et. Sienim qua$i alter Ianus ver$us vtranque partem, frontem habere debeat; vtique iam frons per occiput mea- bit. Siver$us vnã duntaxat partem; neutiquamid fieri poterit, quin dum $e ad vnum, eundem\’que locum occupandum in$inuat, anterio- res partes per alias à $e diuer$as penetrent, vt con$ideranti planum e$t.

Tertium pronuntiatum. Diuinitus, nouo\’que miraculo $ieri po- Lege Gabrie- lem in expo $itione cano nis lect. 46. Ochamum in Centilo- gio conc. 31. 3 {pro}nuntiatũ terit, vt ea etiam, quæ ad vbi, $iue ad locum ordinem non habent eidem corpori vno in loco, non tamen in alio conueniant; verbi gra- tia, vt hîc viuat, Romæ moriatur, hic cæcus $it, Romæ videat; hìc materia $it coniuncta formæ, illic omni forma careat. Cuius pronũ- tiati veritas ea ratione o$tenditur; quia nulla ex his $equitur impli- catio. Quod $i quis obijciat, ex eo quod Petrus $imul videns & cæ- Obiectio@ cus; mortuus, ac viuus $it, concludi eum $imul videntem, & non vi- dentem; mortuum ac non mortuum e$$e; quæ $unt contradicentia; proinde\’que nec diuina virtute con$tare po$$unt. Occurrendum Non repu- gnat Petrum diuina virtu te vno in lo- co viuere in alio e$$e mo@ tuum. crit ad veram contradictionem requiri, vt prædicata pugnantia cõ- parentur cum eodem re$pectu eiu$dem loci quod in re propo$ita nõ $eruatur. Vbiaduerte, licet Petrus eodem tempore viuat ac mortu- us $it; non tamen ab$olutè dicendum eum $imul viuere, & non viue- re; quia, qui ait Petrum non viuere, ex modo ip$o negationis ver- bo præpo$itæ, quæ $ignificatum verbi ab$olutè, atque omnimodis remouet à $ubiecto, $ignificat eum nullibi viuere; quod fal$um e$t. Ita\’que non manent hæ duæ propo$itiones $imul veræ; Petrus viuit, Petrus non viuit; $ed prior vera, quatenus $ignificat eum alicubi vi- uere, quod verum e$t. Po$terior fal$a, quia $ignificat eundemnul- libi viuere, quod non ita e$t.

ARTICVLVS III. OCCVRRITVR ARGVMENTIS initio propo$itis.

HIs animaduer$is non erit difficile contrariæ partis argumen- Sol. 1. argo. ta diluere, atque omnem effugere contradictionem. Ad pri- mum nam\’que dicendum, id quod loco circun$cribitur $ic eo coerceri, vt naturæ facultate extra illum e$$e non po$sit; quare non colligiidem corpus contineri, & non contineri loco, $ed vno in lo- co naturaliter; in pluribus autem non ni$i per diuinã potentiã e $$e.

[res-1446-v_0502_493_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Ad $ecundum, Non pertinere ad e$$entiam Petri, vt à $e indi$cre- Sol. 2. tus, & ab alio $it diui$us quoad locum; $ed quoad quiditatem, ide$t, vt eius propria, & $ingularis quiditas non $it ab eo $eiuncta; & vt di$creta $it à quiditate alterius; quod Petrus non amittet, licet duo- busin locis diuinitus ponatur.

Ad tertiũ in primis dicendũ Petrũ non con$titutũ iri à Deo alio Sol. 3. in loco per action\~e ip$ius Dei terminatã ad vbi; $ed ad ip$um e$$e Pe- tri intrin$ecè; quia ibi non datur mutatio à loco in locum; $ed ex eo Actio, qua Deus id\~e cor pus in loco alio cõ$t tuet non termina bitur intrin$e cè ad locum; $ed ad e$$e ip $ius corporis. De identitate illi9 actionis cum ea, qua Deus id\~ecor pus alibi con $eruat. quod Deus conferat e$$e Petro alibi, naturali con$ecutione, & ab$q; vllo $peciali Dei concur$u acquirit Petrus aliud vbi. E$t tamen dif- ficultas vtrũ actio illa Dei intrin$ecè terminata ad ipsũ e$$e Petri $it eadem, qua Deus Petrũ alibi con$eruat, an diuer$a. Et quid\~e vtrũq; probabiliter dici pote$t. Veri $imilius tamen videtur, e$$e e$$entiali- ter eand\~e; $ed aliter modificatã $peciali Dei concur$u. Quandoqui- d\~e terminus, cætera\’q; concurrentia $unt ead\~e præter vbi, & locum, qui locus extrin$ecè ad illũ $e$e habet. Confirmatur\’que hæc $enten- tia; quia $i Deus corpus Chri$ti Domini exi$tens in $acra Euchari$tia relinquat $uæ naturæ vt occupet $patiũ, nequaquãilli in $patio e$$e conferet per actionem e$$entia di$tinctã ab ea, qua ip$um con$eruat ab$que exten$ione in ordine ad locum. Conueniunt\’que hæc cũ ijs, quæ artic. $uperiori ad tertium pronuntiatum dicta $unt: videlicet nouum miraculum requiri, vt Petrus Romæ, & Conimbricæ $imul exi$tens in altero horum locorum viuat, in altero moriatur. Nam ex eo quod eàdem e$$entialiter actione vtrobi\’que accipiat e$$e, con- $equitut, vt $r vno in loco intereat, in altero etiam moriatur, ni$i ibi nouo miraculo con$eruetur. Siue tamen actio, qua Deus rei vno in loco exi$tenti alibi conferat e$$e, dicatur eadem e$$entialiter, $iue diuer$a; non proinde $equitur rem denuò produci; cùm noua pro- ductio $it actio, quares accipit e$$e, quod non dum habet: ponimus autem Petrum alibi iam habere e$$e.

_CAP. VI._

VTrum autem inane sit, necne, & quemadmodum, _Text. 50._ aut quid sit, non $ecus, ac de loco P bysici e{$s}e cont\~e- plari cen$endum e$t. Nam ex bis, quæ exi$timantur non di{$s}imil\~e babet & probation\~e, & improbation\~e.

 Capitis $eptimi Explanatio.

VTrum autem inane | Sequitur di$ceptatio de vacuo, quam Ari$toteles non mi- nus, quàm eam, qu\,e de loco e$t, ad Phy$icum pertinere aitea$demque in illa qu{ae}- Di$putatio de Vacuo. Veterum opi niones. $tiones, & problemata occurrere propter affinitatem, qu\,e inter vacuum, & locum e$t; qu\,e proinde non ab$imilem doctin\,e methodum, & $eriem expo$cit.

Cõ$iderationis| Quoniam duæ fue runt in re propo$ita veterum $ententi\,e altera vacuum po- nentium; altera id\~e Anaxagoras plebem vacu um ponen- tem coargue bat. negantium, vocat ad calculos corum argumenta, qui po- $teriotem partem tuebantur, inter quos Anaxagoras di$putationem $u$cepit ad aduer- $us plebem, qu\,e errore decepta exi$timabat vbi nullum e$$et corpus, quod in $en$us [res-1446-v_0503_494_t0]LIB. IIII. CAP. VI. EXPLANATIO.

Qui enim inane e$$e aiunt, vt locum quendam & vas po- nunt, quod plenum quidem videatur e$$e, cùm molem, cuius e$t capax intra $e babet: cùm verò ea priuatum e$t, inane, tã- quam idem $int inane, plenum, & locus, eorum autem ratio, & e{$s}entia non eadem. Con$iderationis aut\~e exordium e$$e _Text. 51._ debet, vt ea $umamus, quæ ij aiunt, qui e$$e inquiunt: rur$us ea, quæ ij, qui inquiunt non e$$e: tertiò communes de eo opi- niones. Qui igitur non e{$s}e enituntur demon$tr are, non id inane refellunt, quod bomines volunt dicere; $ed quod erran- do $t atuunt, vt Anaxagoras, & qui boc modo redarguunt: aerem enim e$$e aliquid demon$trant vtres torquendo, ae- ris\’que robur octendendo, atque in clep$ydris intercipiendo, cùm bomines inane interuallum e$$e velint, in quo nullum e$t corpus, quod cadat $ub $en$um. Sed cùm quidquid e$t, pu- _Text 52._ tent corpus e$$e, aiunt id inane e{$s}e, in quo omnino nibil e$t. Itaque id e$$e inane, quod aeris plenum e$t. Non igitur boc demon$trandum e$t aerem aliquid e$$e, $ed interuallum à corporibus diuer$um nullum e$$e $eu $eparabile, $eu quod actus $it, corpus\’que omne intercipiat, ita vt continuum non $it, vt Democritus, & Leucippus, alij\’que multi P by $iologi inquiunt, $eu etiam quod extra $it vniuer $i corpus cõtinuum. Hi igitur non per ianuam problemati occurrunt, $ed ij po- _Text. 53._ tiùs, qui e$$e a$$euer ant. Inquiunt verò primum quidem motum in loco, qui latio e$t, & accretio, non fore: non enim motus po$$e e$$e videtur, ni$i $it inane, $iquidem id, quod ple- nura e$t, capere non pote$t: quod $i capiat, duo\’que $int $imul fierietiam pote$t, vt quotcunque corpora $imul $int: differ\~e- tiæ enim ratio, cur id, quod dictum e$t, e$$e non queat, affer- ri non pote$t. Sed $i boc e{$s}e po{$s}it, ab eo quoque, quod mi- nimum e$t, id quod e$t maximum, excipietur; quandoquidem quod magnũ e$t, multa e$t parua. Quare $i multa æqualia in eodem e{$s}e po{$s}int, multa quoque inæqualia poterunt. Ac Me- _Text. 54:_ li{$s}us quidem vniuer$um e$$e immobile bis demon$trat. Si enim, inquit, moueatur, inane e$$e nece$$e e$t:inane autem ex bis, quæ $unt, none$t.

 eadert, ibi nece$$ariò dari vacuum. Eratautem ratio Anaxagoi\,e huiu$modi. Id, quod aere Ratio Anaxā @or\,e. plenum e$t, vacuum non e$t; $ed $patium quod vacuum e$$e dicitis, plenum e$t aere, quem con$tat e$$e aliquid: igitur id nullo modo vacuum e$t. A$$umptionem o$tend@bat argum\~eto vtrium, qui $i inflati $int, comprimi, & conuolui nequeunt, certè non ni$i obaeris corpulen- tiam coitioni, compre$sionique obnitentem. Item indicio clep$y drarum, qu\,e non ante aquã admittunt, quã aer inclu$us face$$at. Improbatu@ ab Ari$t. Hanc viam refell\~e- di vacuum impro- bat Ari$tot. quòd parum ad rem ap- po$ita, parumq, ef- ficax $it; qua nuis enim vulgi vacuũ tollat; non tamen confutat verum v2 cuum, in quo nul- lum revera corpus $it, quale nonnulli philo$ophorum in duxere, alij quidem a$$erentes dari ina- ne corporibus in- teriectum ad rerú continuation\~e di$- $oluendam; alij in- finitam vacuitatem extra cœli ambitú ponentes.

Inquiunt verò| Rationes pr@ uacuo induc@ do. Profertin medium aliquotrationes ca rum, quibus veteres philo$ophi vacuũ a$truere nitebãt@r. Prima e$t. Si vacuũ non e$$et, nihil po$ Prima ratio àmotulocali@ $et moueri loco; igi tur vacuum e$t. A$- $umptionem proba bant, quia corpus, quod locũ mutat, vel inani $patio ex cipitur, vel pleno; $i inani, habetur {pro}- po$itum: $i pleno, $equitur duo corpo ra $e$e permeare, immo non duo $olùm, $ed complura $imul, item\’que codem $patio ma- Meli$$9 vacuũ ad motum r@ quirebat. ius & minus corpus indi$criminatim po$$e includi: cùm eadem ratio $it in vno & plu- ribus, in magno & paruo. Siquidem magnum pote$t in particulas ad loci capacitatem ac- commodatas diuidi, & ex multis particulis in vnum corpus coeuntibus, magnum quid cõ. $urgit. Cùm igitur h\,ec omnia ab$urda $int, & à ratione aliena, ad ea\’que vrgeantur ij quiva- cuum fugiunt, con$equens e$t, vt id velint nolint, concedant. Facitque pro eodem aucto- ritas Meli$si, qui vacuum ad motionem obeundam v$que adeò nece$$arium iudicabat, vt quia id dari non po$$e credebat, motum tolleret, & vniuer$um immobile faceret.

 [res-1446-v_0504_495_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Vno igitur modo inane demon $trãt non e$$e. Alio verò _Text. 55._ quodres quedā coire, premi\’{que} videntur, quemadmodũ dolia vinũ cum vtribus aiunt capere, tanquam coeunte corpore, ac den$ato in ea inania, quœ in$unt. Prœterea & accretio per inane $ieri omnibus videtur. alimentum cnim corpus e$$e: duo autem corpora $imul e$$e nõ po{$s}e. Te$timonium etiam af- _Text. 56._ ferunt ex cinere, qui tantundem aquœ excipit, quantum vas inane. E{$s}e verò & Pytbagorici mane dixerunt, atque id, cœlum, tanquam ex infinito $piritu re$piret, ingredi, quod naturas $eiungit, propterea quòd inane $eparatio $it quœdam, atque di$iunctio eorum, quœ deinceps $unt po$ita. Hoc\’que in numeris primum e$$e, inane enim ip $orum natur am di$tingue- re. Totigitur, & talia fere ea $unt, quibus ducti alij e{$s}e, alij _Text. 57._ non e$$e mane cen$ent.

Alio verò| Secunda ratio ita habet, Dum corpora den$antar, premuntur\’que, in mino- Secunda ra- tio abijs, qu\,e add@antur. rem $e$e molem recipiunt, & angu$tior@m occupantlocum, vt videre e$t in liquoribus dum congela$eunt; in lana & $pongia dum manibus coercentur, iterr que in vino, $iquidem expe- rientia notum e$t, dolium tantũdem vini capere cũ vtribus, quanmm $ine illisthoc autem nõ aliunde obuenit, ni $i quia in$unt ijs corporibus inanes quidã mcat9 ĩ quos parces, qu\,e ab $e priù, di$tabant, cõ- trahuntur, & co- eunt. Negari igi- tur non pote$t dari in ijs vacuum.

Pr\,eterea accre- Tertia ratio ab accretio- me viuentiũ. tio| Tertia ratio e$t à vinentium ac- cretione, qu\,e cùm fiat hau$to ιn us, & in corpus di$tribu- to alimento, par- tes inanes, in quas id $e$e in $inuet, uece$$ariò requirit, ne multa corpora in codem $itu maneant, Hanc rationem Lacret. decantauit Lucretius 1. $ui poematis hi$ce carminibus.

Di$sipat in corpus $e$e cibus omneanimantum;

Cre$cunt arbu$ta, & fœus in tempore fundunt,

Quodcibus in totos v$que ab radicibus imis

Per truncos, ac per ramos diffunditar omnes.

Quòd ni$i inania fint, qua poffent corpora qu\,eque.

Tran$ire, haud vlla fieri ratione videres.

Te$timoniũ etiam| Quarta ratio e$t ab experimento cinerum, quibus plenum vas tantũ Quarta ratio à cineribus. liquoris excipit, quantum ab$queillis excepi$$et. Quinta, quæ Pythagoreorum e$t, ducitur à rerum inter $e di$eretione: nanque $i vacuum non foret, cuius interuentu res dirempt\,e & di$- Quinta à re- rum inter $e di$tinctione. Vacuũ Pytha goricum. $oeiat\,e e$$ent, oporteret ex omnibus corporibus vnum quid effici, & coagmentari. Porro aie- bant Pythagoreiex infinito vacuo extra mundum incubante, cœlum quo$dam $piritus qua$i re$piratione ad $etrahere, quos in$piret influat\’que inferiori mundo ad di$eriminãda co pora; ita tamen vt eiu$modi vacuo primũ quid\~e numeri participent, tum reliqua corum beneficio.

 _CAP. VII._

VT autem $ciamus vtro mode $e babeat, $umere debemus quid nomen $ignificet. V idetur igitur ind- ne locus e$$e, in quo $it nibil. Cuius rei cau$a ect, quia quod e$t, id omne corpus e{$s}e arbitrentur.

 _Capitis $eptimi Explanatio._

VT aut\~e $ciamus| Propo$itis in vtranque partem ad cóncedendum, auttollen duns vacuum rationibus; priu$quam Ari$toteles $uam de co $entenuam con$tituat, ex- plieandam $ibi e$$e ait notionem vocabuli κovòμ, ide$t, vacuum. Quod pr\,e$tat eius $ignificata de$eriptionesvè ex antiquorum placitis eruendo. Earum prima e$t, qua vacuum dici- tur locus, in quo ni hil, $eu mullum cor pus in$ider. Apud il- Prima vacui definitio. Sub$tantia & corpus apud veteres reci- procabantur. los nam\’que ens, $i- ue $ub$tatia, & cor- pus reciprocaban- tur. Et verò quia ijdem, corpus ta- ctu definiebant aientes corpus e$$e id, quod $ub tactum cadit, ru@$usque tactile corpue [res-1446-v_0505_496_t0]LIB. IIII. CAP. VII. EXPLANATIO.

Omne autem corpus in loco: inane verò locum, in quo nul- lum est corpus. Quare $icubi nulium e$t corpus, ibi nibil e$$e. Rur$us corpus omne $ub tactum cadere, eiu$modi autem id e{$s}e, quod pondus babet, aut leuitatem. Ratiocinatione ergo efficitur id e$$e inane, in quθ graue, aut leue nibil e$t. Atque bæc quidem vt prius etiam diximus ex ratiocinatione effi- ciuntur. Ab$urdum autem est punctum inane e{$s}e. Oportet enim locum e{$s}e, in quo corporis, quod $ub tactum cadit, di- _Text. 58_. men$io est. Inane igitur vno modo videtur dici id, quod cor- poris plenum non e$t, quod $entitur tangendo, quod quidem e$t corpus graue, & leue. Ex quo etiam aliquis quæret, quid nam dicerent, $i interuallum colorem babeat, aut $onũ, vtrum inane, nec ne? an con$tat, $i corpus quod tactu appre- _Text. 59_. bendatur, excipiat, inane e{$s}e $in minus non e$$ei Alio aut\~e modo id, in quo neque boc quiddam est, neque $ubctantia vlla corporea. Quocirca nonnulli corporum materiam inane e{$s}e aiunt, ijdem\’{que} & locum boc ip$um ponunt, id\’{que} non rectè. Ma teria enim à corporibus $eparabilis none st, inane autem quœ- _Text. 60_. runt, vt $eparabile. Quoniam autem & de loco constitu- tum est, & inane, $i $it, locum e$$e corporis expertem nece$$e e$t, locus verò quemadmodum $it, & non $it, dictum est, con- stat boc quidem modo inane non e{$s}e, neque $eparatum, neque in$eparabile. Inane enim non corpus, $ed corporis interual- _Text. 61_. lum e{$s}e debet. Quapropter inane aliquid videtur e{$s}e, quo- niam & locus, & ob ea$dem cau$as. Motus enim, qui in loco fit, in mentem venit, & bis qui locum aiunt e{$s}e quidpiam à corporibus, que incidunt, diuer $um, & bis, qui inane. Ac mo- tus quidem cau$am inane e$$e $ic cen$ent, vt id in quo mouen- tur.

 vocabant, quod póndere, aut leuitate affectum e$t, docet ex corum $ententia hanc etiam haberi vacui definitionem; vacuum e$t locus, in quo nthil graue, aut leue continetur, Moner Secunda deft nitio vacui. autem neutram harum notionum (quod nonnuili for$itan putarant) in punctum conueni- re, cùm punctum locus non fit; nec trinam dimen$ionem capeie valeat.

Ex quo etiam aliquis| Traditam à veteribus vacui definitionem reprehendit, quod ex Coarguit de- fiuacui ab an tiquis trad. ea $equatur interuallum carens corpore $ub tactum cadente, occupatum tamen corpore alijs $en$ilibus qualitatibus pr{ae}dito, vt $ono, aut colore, $i quid tale in natura exi$teret, ciu$modi inquam interual um, vacuum e$$e: quod à vero abe$t, cùm v2cuum omni corpore carere debeat. Icaque veroa illa, an con$tat? notant quid verteres, $i modo $ibi con$tarent re$pon$uri e$$ent.

Alio autem| Aie Platonici vt vacuũ defini@ rint. bãt Platonici vacuũ id e$$e, in quo non e$t hoc aliquid, nec vlla corporea $ub- $tantia. Hane etiam de$initionem impro bat, quòd ex ca colli gi po$set maceriam e$$e vacuùm; cùm in materia nulium in$ie corpus, $ed formz duntaxat, immo & e$se locũ, quod ijd\~e fatentur. At non de- bereid cõcedi ex co conuincit, quia $i ma teria e$$et locus, po$- $ent res ab ea, ficuti & à loco, $eparari. Quod non ita e$t.

Quoniam au- Germana va- cui definitio. tem & deloco| Do- cet ex propria $en- tentia quid vacuum $it: a$$eritque vacuũ e$$e locum carentem corpore, intellige, aptum tamen, vt ea repleatur. Tum $ta- tuit aduer$us pri$cos Philo$ophos neuti- quam vacuum in na tura dari, nec in$er- tum rebus, nec ab ijs diuul$um, er$i id mo tus gratia dandum videbatur. Nam cùm ip$i $tatuerint vacuum $icuti & locum e$$e trinam illam dimen$ionem, probatumque $it non debere eam admilti; per$picuum relinquirur va- cuum non e$$e, cùm ex vtro\’que eadem propemodum ab$urda con$equantur.

Nulla autem nece$sitas| Antequam proprijs rationibus vacuum refellat, a gumenta, qui- Re$pon$io ad argum\~etapro vacuo. Ad 1. bus id veteres inducere conabantur, diluit. Ad primum re$pondet $altem ad motum altera- tionis non requiri vacuum; $iquidem Socrates in cotlem ve$tigio b{ae}rcns pote$t albe$cere: deinde neque ad lation\~e exigi, vt Meli$sus falsò putabat, cùm po$sint corpora $ibi mutuò cedere, & alia alijs abeuntibus nouum locum acquirere, vt videre e$t in mati, $iue cùm flu- ctuat, aut reciprocante {ae}$tu agitatur, $iue cùm natantium gregibus facili rece$$u dat locum; item\’que in conuer$ionibus $olidonim corporum. Cùm enim rota ton$oria in orbem tor- Quo pacta latio abs\’qu@ vacuo detur. quetur, vnà & inferiores partes a$cendunt, & $uperiores loco pelluntur, ceduntq, vici$sim in- ferioribus.

 [res-1446-v_0506_497_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Quod quidem tale est, qualem locum e$$e aiunt nonnulli. Nulla autem nece$sitas cogit, $i motus $it, inane e$$e. Ac _Text. 62_. omnino quidem omnis motionis, nullo modo: quod Meli$$us ignorauit, quandoquidem altera@iid, qued plenum e$t, potest. At neque eius motus, qui fit in loco. Cedere enim vici$sim $ibi _Text. 63_. po$$unt, cùm prœter corpora, quœ mouentur, nullum est inter- uallum $e\‘pardtum. Atque boc per$picuum est $ic in rerum continuarum, vt in bumidarum conuer$ionibus. Po$$unt etiam corpora non in vacuum cogi, $ed quòd ea, quæ in$unt, extrudantur, vt cùm aqua premitur, is, qui inest, aer. Prœ- terea augeri, non aliquo $olùm introeunte, $ed etiam altera- tione, vt$i ex aqua aer gigneretur. Omnino autem & ratio ea, que est de accretione, & ea, quœ de aqua in cinerem in$u$a, ip$œ $ibi $unt impedimento: aut enim non quœuis pars au- getur, aut non corpore, aut $ieri pote$t vt duo corpord $int $i- mul, aut totum corpus nece$$e e$t inane e$$e, $i vndi\’que, & per inane augetur. Dubitationem igitur communem volunt diluere, $ed inane e$$e non demon$trant. Eadem verò e$t & _Text. 64_. cineris ratio. Ita\’que per$picuum est facile e$$e ea $oluere, è quιbus demonstrant mane e$$e.

Po$$unt etiam corpora| Dιluit $ecundum argumentum aiens po$$e adden$ari, premi\’que Ad 2. corpora, non quod partes vacuo rece$$u ad hunev$um parato excipiantur; $ed quia tenuiori- bus paiticulis compre$sione explo$is nece$$e e$t contrahi corpus, & minùs $puti, quàm antea, Quibus mo- dis conden- $atio fiat. occupare. Atque hac re$pon$ione $atisfit quoque argumento de cineribus. qui aquam imbi- bunt. Qua de re alibi etiam $erip$imus. Aduerte autem non eo tantùmmodo, quem hic tradit Ari$toteles, den$ationem fieri, cam non $it nece$$e omnibus corporibus in$ertas e$$e tenuro- res particulas, qu\,e compre$$\,e, & qua$i cuane$centes extru- dantur, vt in $ubtili$- $imo igni patet. Sed h\,ec in lib. de gene- rarione.

Pr{ae}terea auge- Ad 3. ri| Neque tertium ar gumentom vacui @e ce$sitat\~e probat Po$- $unt enim res auge$- cere accretione mi- nùs propria, vt cùm ex aqua, alteratione pr{ae}eũte, gignitur aer in mu ori, vt $olet, quantitate; ad quam accretionem obeũdã per$picuũ e$t inanes meatus non requiri. Adde etiam neque ad Quo modo viu\~etia accre- menta $umãt abs\’que inter- uentu vacui. eam, qu\,e accretio proprie vocatur, & in $olis viuentibuscõ $picitur, eiu$imodi inanitates exigi: cre$cunt enim res viuentes alimento $u$cepto intra pòros, qui vel opple- ti $ant corpu$culis cidem alimento facilè locum dantibus, vel latera habent contigua e@ $e$e confe$tim pandentia.

Omnino autem| Secundam partem proxim\,e $olutionis à nobis traditam, quævalet ad difficulta em de incremento rerum viuentium explicandam $uppre$sit ibi Ari$toteles: hîc verò quia, quam ip$e atrulit, re$pon$io hunc nodum minime $oluit, admonet pr\,edictam ad- uer$ariorum rationem ancipitem e$$e, ac lubricam, $equeip$am demoliri, quia dum ex accie- tione vacuum probat, accretionem tollit. Nam $i vt res auge$cat dandi $untin ca aliqai ina- Nõ po$seda- ri inanes mea tus vt res au- geantur. Auctores va- cui in $ua ar- ma ruere. nes meatus, vel non qu\,elibet pars quoquouer$um incrementa accipiet, quia non qu{ae}libet ina- nis e$t, alio quitotum inane quiddam foret; vel accrerio fiet non accedente corpore, vel $i accedente corpore fiet, multa corpora $imul erunt. Qu\,e ab$urda qui inuehunt, quid aliud faciunt, quam accretionem tollunt? Idem $imiliter de cineribus iniectam aquã recipientibus concludendendum erit. Quo patet vacui auctores in $ua met arma tuere, ac $e ip$os reuincere; proinde\’que non e$se ob eorum rationem à propo$ita $ententia receden dum.

Capitis octaui Explanatio.

S ED inane ita $eparatum| Solutis veterum argumentis aggreditur ad demon$tran- Non dari va- cuum in na- tura. Naturam cor porũ $impli- cium $ui mo- ts causã e$se. dum non po$$e dari in natura vacuum, neque à corporibus $eparatum, ide$t, $patium quoquover$um omni vacans corpore, neque intrà corpora inclu$um, quale e$set in re viuente, aut in cineribus, $i inanes haberent meatus. Quia verò antiquitatis philotophi ad tuendam lationem vacuum ponebant, o$tendit neutiquam ob eam inducendum $ui$$e: quandoquidem natura cuiusque corporis $implicis prop, i\,e motionis cau$a e$t, cùm vnun- [res-1446-v_0507_498_t0]LIB. IIII. CAP.VIII. EXPLANATIO. _CAP. VIII._

S Ed inane ita $eperatum, vt non nulli aiunt, non e$$e, rur$us dic amus. Si enim cuiusque $implicis corporis ali- qua latio e$t naturalis, vt ignis in $uperum locum, terrœ in inferum, & ad medium, con$tat profectò inane la- tionis cau{$s}am non e$$e. Cuius igitur inane e$t cau$$a. Motus enim, qui in loco $it, cau$$a videtur e{$s}e, buius autem non e$t.

Prœterea $i aliquid e$t, vt locus expers corporis, cùm ina- _Text. 65._ ne fuerit, quonam corpus, quod in illud iniectum e$t, feretur. Neque enim per vniuer $um, quœ eadem ratio & contra eos e$t, qui $eparatum quiddam, in quod res feratur, locum e{$s}e exi$timant. Id enim, quod in eo po$itum est, quomodo feretur, aut manebit? Atque etiam ratio, quœ de $upero est, & infero, inani eadem merito accommodatur, quandoquidem inane lo- cum faciant ij, qui aiunt illud e$$e. Quin etiam in loco, aus in inani quomodo inerunt. Non enim accidit, cùm totum po- $itum fuerit, vt in loco $eparato, atque manente corpore. Pars enim ni$i $it abiunsta, in loco non erit, $ed in toto. Iam verà $i locus non e$t, neque inane erit. Quod $i quis con$ideret, _Text. 66._ bi$ce, qui inane e{$s}e inquiunt, veluti nece{$s}arium ob motũ con- trarium potiùs accidit, nibil moueri po$$e $i $it inane. Nam quemadmodum qui terram quie$cere ab $imilitudinem inqui- unt, ita & in inani statum e{$s}e e$t nece$$e: non enim e$t quo magis aut minùs moueatur, quòd quatenus inane differentiã non babeat. Ac primùm quidem quod motus omnis aut vi, aut _Text. 67._ natura efficiatur. Nece$$e e$t autem, $i violentus fuerit, & natur alem e$$e; quandoquidem violentus prœter naturam e$t: qui verò e$t prœter naturã, naturali e$t po$terior, ita vt alio- rum motuum nullus futurus $it, ni$i is $it, qui natur alis cui\’{que} corpori natur aliter congruit. Atqui naturalis quomodo erit, cùm nulla in vacuo, at que infinito $it differentia? Quatenus enim infinitum, nibil erit aut $upra, aut infra, aut medium: qua aut\~e ex parte inane e$t, $uperum ab infero, non di$$eret. Nam vt nibili nulla est differentia, sic eius quod non e$t: ina- ne autem non ens quoddam & priuatio videtur e{$s}e. At natu- ralis latio differentiam babet, quare & quœ mou\~etur natura, erunt differentia. Aut igitur nullius naturalis vlla est latio, aut si ect, non est inane.

 quódque $uo pondere, aut leui ate in natiuum locum feratur.

Pr{ae}cerea $i) Secundò idem concludit, quia $i vacuum dent non qua$i effectricem mo- tus cau$am $ed vt $it inane $patium, quo excipiantur corpora, non $olùm ob id nece$$arium non e$t; $ed eo con$tituto motus omnis tollitur. Etenim nulla tunc ratio $uppetet cur huc po tiùs, quam illuc corpus feratur, in hanc, aut illam partem magis inclinet, omnibus locorum differentijs ita confu$is, vtinter inferum, & $uperum nullum di$crimen habeatur.

Quin etiã| Of- tendit non po$$e da- ri vacuum tanquam $patium ad excipien da corpora, quia o- porteret veterum de cretis h\,ec ab illo vn dique peruadi, atque ita $equeretur partes corporis in hoc va- cuum $eparatum in gre$si, e$$e per $e in loco: quandoquid\~e partes omnes pene- trate e$$ent ab illo $patio, darenturque in eo infinita loca. Cùm tamen partes quandiu in toto sũt, non ni$i ratione to- tius locum vēdicēt. Vnde colligit $i tale $patium locus nõ $it, nec inane e$se, quia ex illorum opinio- ne inane & loc9 $ub- iecto idem $unt.

Quod $iquis cõ $ideret| Idem rur$us ex eo cõfirmat, quia vacuum potiùs mo- Vacuum po- tius motvm impedit, quã iuuat. tum inhibet. Quip- pe vt terra, $icuti in Ph{ae}done $erip$it Pla to, ideo in mūdi me dio quie$cit, quòd paribus vndique $pa tijs à peripheria di- $tct, nec vlla $it ratio, cur huc potiùs quàm illuc vergat: ita $anè po$ito vacuo motus omnis, tã naturalis, quàm vιolentus, ce$- Po$ito vacu\=o omnes loco- rum differen- te tolluntur. Cau$a motus proiectorum $ecundũ Pla- tonem. $aret, quãdoquidem motu naturali locus natur{ae} congru\~es pe- titur, violento con- traria $edes aditar. At$i vacuum $it omnis locorum varietas turbatur, vt dictum iam $uit.

Ea in$uper qu\,e| Huιu$ce rationis momenta vt intelligas, aduerte Platonem in Tim\,eo cau$am motus proiectorum, qu\,e à mouente primo $eparata nihilominùs feruntur, reculi$$e [res-1446-v_0508_499_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Ea in$uper, quœ iaciuntar, nunc mouentar, eo, qui impa- _Text. 68_. lit, non tangente, aut ob antiperist a$in, vt quidam aiunt, aut quod pul$us aer motu celeriore pellat, quàm eius, quod iactum est, latio $it, qua in proprium locum fertur. In inani autem nibil borum e$$e potest, nec ferri quicquam, nisi vt id, quod vebitur. Nullus preterea potest dicere, cur id quod mo- _Text. 69_. tum est, alicubi $tabit. Cur enim bìc potius, quìm ibi? quare aut quie$cet, aut infinitè ferri nece$$e est, nisi pot\~etius aliquid impediat. Nunc verò etiam in inani, propterea quod cedat, _Text. 70_. videntur ferri: $ed inane omni ex parte similiter affe\~ctũ e$t, _Text. 71_. ita ad omnem partem ferentur. Sed per$picuum quoque ex bis e$t id, quod dicitur. V idemus enim idē pondus, corpus uè duabus de causis celeriùs ferris vel quia id, per quod fer- tur differt, vt per aquam, aut per aerem, aut per terram 3 vel. quia id, quod fertur, si cœter a eadem sint, di$pari est ponde- re, aut leuitate. Ac id quidem per quod fertur, cau$a est prop- tereaquod impedit, maximè quidem si contra feratur, tum si mane at, id\’{que} magis, quod diuidi facilè non pote$t. Cuius gene- ris e$t id, quod est cra$sius. A igitur per B in C tempore feretur, per D autem, quod tenuium e$t partium, in tempore, si B & D longitudines œquales sint inter $e pro corporis im- pedientis ratione. Sit enim B aqua D autem aer: quo igitur aer aqua est tenuior, & minus corporeus, eo celerius A per D quam per B feretur. Habeat verò celeritas ad celeritatem ra tionem eandem, quam aer ad aquam babet. Quare si duplo te nuior est duplo tempore $patium B quã D E conficiet. Atque erit C t\~epus temporis E duplum. Ac perpetuò quo id, per quod, fertur, minùs corporeum erit, minus\’{que} aptum ad impediendũ, facilius\’que ad diuidendum, eo celeriùs feretur. Nulla autem inanis proportio est, qua à corpore excedatur, quemadmodum nibil ad numerum. Si enim quatuor tria, vno excedunt, duo autem, pluribus, vnum prœterea pluribus, quam duo, nulla erit proportio, qua nibil excedant. Id nanque quod excedit, in exuperantiam, & id quod exceditur, diuidi nece$$e e$t: qua- re quatuor erunt id, quo excedunt & nibil. Quam quidem ob cau$am, nec linea punctum excedit, nisi ex punctis con$tet. similiter vero & inane nullã ad plenũ proportion\~e pote$t babere; quare nec motus. Sed si tantum tanto per tenui$si- _Text. 72_. mum fertur, omnem profecto per inane exuper abit proportio- nem. Sit enim inane, quod œquali sit, qua B & D magnitu- dine: tum si A tran$eat, & moueatur aliquo quidem tempo- re, quod sit G breuiore verò quam. E banc quoque inane ad. plenum babebit rationem.

 ad antiperi$ta$im, hoc e$t, ad vim circunfu$i aeris raptim à tergo confluentis ad occupandum locum à p. oiecto derelictum; alios verò exi$tima$$e iccirco proiecta cieri, quòd aer à proij- ciente $emel percu$$us alias aeris partes di$$ecãs, proιecta ip$a impetu $uo ferat, neque ea deor- $um labi $inat, inte- tim dum naturalem corum conatum exu perat. Hoc po$ito o- $t\~edit Arι$toteles nõ dari vacuum, propte rea quod neutro ho- rum modorum pro- iecta in co moueti po$$ent, cùm nullum inibi corpus r\~e mo- tam circ@n$tet. Sed enim an h\,ec ratio ex vera hypothe$i con- cludat, rem\’que con- ficiat, alibi expende- mus.

Nullus pr{ae}terea| Vacuum vn- dique vnifor me. Rur$us in$titutũ per- $equitur hoc argum\~e to. Vacuū omni ex parte vniforme e$t, $ibi\’que $imile. Nulla igitur cau$a erit cur potiùs in vna, quam in alia eius parte mo bile con$i$tat. Quare aut $emper quie@cet, aut $i motum $emel arripuerit, perpetuò fluctuabit: quod ab- $urdum e$t. Neque re ctè pbilo$ophantur d@m in vacuo eam ad motũ ine$$e cõ- moditatem inquiũt, quod $acilè cedat, & impetum nequaquã demoretur, cùm o$t\~e $um $it nullum in eo motum iniri po$se.

Sed per$picuũ| Pergit o$tendere mo tum impeditum iri à vacuo, $i detur. Pri- ùs tamen $umit duas ob cau$as mobile vnum alio tardiùs, aut celeriùs ferri. Al- tera e$t medij di$si- militudo. Velocùs Cau${ae}; tardi- tatis, & celeri tatis motuũ. enim per aerem, quam per aquam lapis de$cendit; quia medium, quod tenuius, $olutiusque e$t, faciliorinegotio diuidicur, proindeque minùs retardat. Sed impedit etiam agilitat\~e me- [res-1446-v_0509_500_t0]LIB.IIII. CAP. VIII. EXPLANATIO.

Sed tanto tempore, quantum e$t G ip$ius D part\~e, quœ e$t Hip$um d tran$it veròetiam $i quid $it, quod tenuitate ab aere ea proportione differat, quam tempus E ad tempus G babet, idque F dicatur. Sienim corpus F tanta tenuitate D vincat, quanto tempus E ip$um G excedit A $i feratur tanto tempore, quantum e$t G contraria celeritate ip$um F tran- $it. Si igitur in F nullum $it corpus, maiori etiam celerita- te, $ed in G ferebatur. Ita œquali tempore inane, & plenum tran$it, quod e$$e non pote$t. Per$picuum igitur e$t, $i ali- _Text. 73_. quod e$t tempus, in quo per vacuum aliquid feratur, hoc quod e$$e non pote$t, euenire. Tempore enim œquali plenum, & va- cuum transire aliquid $umetur, proptereaquod corpus vnum eandem ad aliud babebit proportionem, quam tempus ad t\~e- pus. Vt verò in $umma dicam buiu$ce rei, quœ accidit, cau$a manife$ta e$t. Omnis enim motionis ad omnem mo- tionem proportio e$t; quandoquidem e$t in tempore; omnis autem temporis ad omne temp@s, modò finita ambo $int, pro- portio e$t ; vacui autem ad plenum non e$t. Hæc igitur eue- niunt, quatenus ea differunt, per quœ feruntur. Hœc verò ex _Text. 74_. eorum, quœ feruntur, exuperantia. Videmus enim ea, quœ ponderis, aut leuitatis momentum maius obtinent, si, quod ad reliqua pertinet, $iguris non differant, per œquale $patiū celeriùs citari, id\’que ea proportione, quam magnitudines, in- ter $e babent: quare & per inane, quod fieri non pote$t. Quã enim ob cau$am celeriùs ferentur. in plenis enim nece $$e e$t, quandoquidem quod maius e$t, celeriùs vi diuidit. Id nan\’que quod fertur, aut proiectum est, aut figura diuidit, aut mom\~e- to, quod obtinet. Æqua igitur celeritate omnia ciebuntur, _Text. 75._ quod e$$e n\=o pote$t. Ex bis igitur, quœ dicta sũt, per$picuũ e$t, si inane sit, contrarium eius effici, proptereaquod ip$um ct a- iuunt ij, qui illud aiunt e$$e.

 diũcùm in contrariã parté vergit & rei mot\,e impetum infringit Altera e$t in\,equalitas p\=ode- ris & leuitatis. Nã c\,eteris paribus celeriùs de$e@dit corpus pr\,editũ maiori põdere, quã minori.

Aigitur per B| Ead\~e, inquit, proportio celeritatis e$t motus, qu@ $it per $patin tenuius ad celeritate ei@s, qui fit per cra$sius, qu\,e e$t tenuitatis ad cra$situdin\~e, ita nimirũ vt $iillud duplo tenuius $it, res mota duplo celerius feratur, $ed vacui ad plenum quoad tenuitat\~e. cra$sit \~evè, nulla {pro}portio e$t; vt per $e liquet. Ergo nulla it\~e erit quo ad velocitatem; atq; adeò cũ motus, qui in $patio pleno exercetur, t\~epus cõ- $umat; vtiq; is, qui in vacuo fiet, mo- m\~etane9 erit. Quod e$$e nõ pote$t. Hãe rationem Ari$tote- les $ũptis more $uo elementis, longo orationis tractu ex plicat.

H\,ec verò ex eorum| Katione ab ip$is mobilibus de$umpta cõcludit non po$$e in va- cuo motũ peragi. Sequeretur eni duo corpora quantũli- bet pondere, aut fi- guris di$similia (nã Figur\,e con- ferũt admo tum. etiã figur{ae} non pa rum conferunt ad motum) quoduis $patium \,equa cele$i tate decurrere, quod ab$urdum e$t. Con $ecutio probatur. Namq, ideò cùm duo mobilia in pa- triã $edem tendũt, id quod pondere, aut leuitate pr{ae}ua- l@t, locorum inter- capedin\~ecitiùs trã$- mittit, & n etã te- net quia maiori im Cur plũbum rotunde figu r\,e per aquã celerrimè de $cendat. petu medιum cor- pus $cindit; at in vacuo nullem e$t corpus, quod $eindi debeat. Idem $imiliter de figuris o$t\~e- dipote$t, nimirum figuram nihil motum expedire, aut tardare: etenim propterea plumbum in rotundam effigiem conformatum per-aquam citi$simè demeat, in bracteolam verò ex- pan$um innatat, aut $egniter admodum labitur, quia huic plus medij, quàm illi $cindendū occutrit. Qu{ae} ratio in vacuo nulla e$t.

Capitis noni Explanatio

ATqui etiam ip$um| Etiam nunc in expugnationem vacui incumbit, hoc argu- Alia vacui impugratio. Defen$ores vacui pene- trationé cor porū admit- tere cogũtur. mento. Si quis, inquit, te$$eram in aquam iaciat confe$tim aqua cedit capedinem ei pro magnitudine exhibens, idem\’que pr{ae}$tataer, et$i id con$pectum fugiat. At hoc, quod omnes concedunt in $patio inani accidere non pote$t, $iquidem ce$sio cor- poribus dũtaxat cõuenit. Ettamen cũ a$$ertores vacui ponãt interuallũ inane in tresd m\~efio- nes porrectum, in quo $en$ilia corpora excipiãtur; fateri coguntur dari dimen$ionum pe- netrationem, quam fugiunt, qu{ae}q@non minùs ab$urda e$t, quã $i te$$era per aquã ipsã mearet. [res-1446-v_0510_501_t0]IN PHYSIC. ARIST. _CAP. IX._

II quidem inane putant e{$s}e ip$umper $e $eparatum $i mo- tus in loco e$$e debeat. Hœc verò proinde e$t ac locũ $epa- ratũ quid e{$s}e affirmare, quod quid\~e e$$e nõ po{$s}e, antea e$t traditũ. Atqui etiã $i ip$ũ per $e co$ideremus, id, quod ina _Text. 76._ ne dicitur, re vera inane videbitur. Quemadmodũ enim $i te$- $eram in aqua aliquis iner$erit, tãtundem aquæ cedet, quanta e$t te$$era, ita & in aere, quanquam $en$um $ubterfugiat- Atque perpetuo corpus omne, quod potest θedere, eò, quo ce- dere aptum e$t, nece$$e e$t, ni$i comprimatur, cedere, aut de- or $um $emper, $ilatio deor$um $it, vt terrœ, aut $ur$um, $i ignis, aut ad vtrunque locum, $i aer, qualecunque id fuerit, quod in eo ponatur. At in inani e$$e quidem boc non pote$t, quippe quod corpus non est. Per te$$eram autem œqualis di- men$io, quœ priùs er at in inani, meare videbitur: quemadmo- dum $i aqua, aut aer te{$s}erœ ligneœ non cederet, $ed omni ex parte per ip$am mearet. Atqui & te{$s}era tanta est magni- tudine, quantum inane occupat, quæ et$i calida e$t, aut fri- gida, aut grauis, aut leuis, nibilominùs tamen ratione ab om- nibus affectibus, et$i non $eparata, diuer$a e$t. Molem aut\~e dico te{$s}erœ ligneœ. Quare etiam $i ab alijs omnibus $eparata fuerit, & neque grauis $it, neque leuis, œquale inanis $patium occupabit, in eadem\’que loci & inanis erit parte, quœ ei $it œqualis: qua igitur re te{$s}erœ corpus ab œquali inani, loco\’{que} differet? Ac $i duo eius generis in eodem erunt, cur non & quotcunque? vnum igitur boc ab$urdum e$t, & quod e{$s}e nõ _Text. 77_. po{$s}it. Per$picuum verò etiam e$t, te$$eram, cùm transfertur, id babere, quod alia omnia babent corpora. Quare $i à loco nibil differt, quid attinet corporibus locum facere prœter vni- u$cuiu$que mol\~e, $i moles affectuum expers? Nibil enim cõ- ducit, $i eiu$modi aliud œquale interuallum circa ip$am po- natur. Oportet prœterea manifestum e$$e, quale in bis, quœ _Text. 78_. mouentur, inane $it nunc autem nu$quam e$t intr a mundum. Aer nan\’que aliquid e$t, quanuis non videatur, neque aqua $i pi$ces e$$ent ferrei.

Nec eurdunt$i re$pondeant dimè$iones vacuì non e$$e affectas qualitatíbus $en$um mouen- Pr\,eoccupat. tibus. Etenim cau$a cur plura corpora $imul e$$e nequeant, non e$t $en$ilium qualitatũ per- mi$tio, $ed tergemina dimen$io. Quare $i ip$a etiam te$$era omnibus accidentibus exuatur, non minus ei tuncaqu\,e penetratio repugnabit, quàm nunc.

Sunt autem nonnulli| Confutatis ijs, qui vacuum lationis gratia ponendum conten- debant; acceditnunc ad cos refellendos, qui argumento à raritate & $pi$situdine, & ijs, qu\,e Argumentũ à raritate & den$itate ad probandum vacuum. circa h\,ec ver$antur, alterationibus peti- to, vacuum corpo- ribus in$ertum da- ri probabant hunc in modum. Non po$$unt corpora in den$itatem coire ni $iearum partes $u- beant meatus, qui antea inanes erãt, nec item rare$cere ni$i dum $e$e ex t\~e- duntac dilatant, par tes aliquas interius inanes relinquant. Negari igitur non debetine$$e corpo- ribus huiu$modi va cuum.

Qued $i non fit| Si quis forta$$e pr{ae}dict{ae} rationioc curreret, coition\~e, dilatation\~evè cor- porũ negando; con fe$tim obijciebant $equi inde nullum dari motum, aut $i detur, cœlum flu- Xuthus Py- thagoricus. ctuare, vt Xuthus Pythagoricus aie- bat. Nam cieri per aerem lapis nõ po- te$t, ni$i occur$ant\~e $ibi aerem abigat, pellat\’que. Pelli ve- rò nequit, ni$i vel aliquantulum com primatur, & coeat in angu$tum, vt adi tũ nouo ho$piti fa ciat; vel omnia cor pora vicina eodem pul$u $e$e trudant, quou$q; ad cœlũ ipsũ perueniatur, quod loco cedat, & more re$tagnãtis pe- lagi fluctuet. Obijciebant etiam, ni$i corpora nunc in raritatem abeant, nunc in den$itatem coeant, futurum vt cùm ex aqua oritur aer, nece$$ariò tantundem aqu{ae} alibiex aere generetur, vt æ qua proportione vbique regionum $patia occupentur; alioqui admittendam pr\,edictam mundi fluctuationem.

Si igitur ratũ| A$$ertores vacui intra corpora incubantis refutat: Nam vel $uum illud Refutatio va cui in corpo sibus inclu$i. rarum cohibet multa vacua $eparata, hoc e$t magna, quale e$t vacuum a corporibus [res-1446-v_0511_502_t0]LIB. IIII. CAP. IX. EXPL ANATIO.

Rei enim, quæ tangi pote$t, iudicium pertinet ad tactũ. Inane itaque $epar atum none{$s}e, ex bis con$t at. Sunt aut\~e _Text. 79._ nõnulli qui ex raro, & den$o putant per$pιcuum e$$e vacuũ exi$terc. Ni$i enim rarum, ac den$um $int, ne coitum quid\~e & compre{$s}ion\~e e$$e po$$e. Quod $i non $it, aut omnino motum futurum nõ e{$s}e, aut vniuer$um (vt ait Xutbus) fluctuatu- rum, aut in œqualem $emper aercm, & aquam mutationem e$$e, quemadmodum $i ex aquœ poculo aer genitus $it, $i- mul ex œquali aere tantundem aquœ genitum e{$s}e, aut ne- ce{$s}ariò inane e{$s}e. Aliter nam\’que cogi, aut di$tendi nõ po$- $e. Si igitur rarum id e$$e aiunt, quod multa inania con- _Text. 80._ tinet $eparata, per $picuum e$t $i inane $eparatum e$$e non po{$s}it, quemadmodum nec locus $patium babens, nec rarum quidem $ic e{$s}e. Quod $i non $eparatum, $ed tamen aliquod _Text. 81._ inane ine$$e aiunt, minus quidem non e{$s}e non pote$t. Effici- tur autem primum non omnis motus cau$am inane e$$e, $ed eius, quo in $ublime itur, quandoquem rarum leue e$t; quœ etiam cau$a e$t, vt ignem rarum e$$e inquiant: dein- de motus cau$a inane non sic e$$e, vt id in quo, $ed quem- admodum vtres, quòd ipsi $ur $um ferantur, ιd quod cobœret, efferunt, ita & inane $ur $um ducere. Atqui inanis latio, aut locus, qui e$$e pote$t? inanis enim inane erit, ad quod feretur. Quam item rei grauis lationis deor $um cau$am e$- _Text. 82._ $e a{$s}ignabunt? quin etiam con$tat, si quo rarius quidpiam, & inanius fuerit, eo celerius $ur $um feretur, si omnino erit inane, celerrimè delatum iri. Forta$$e verò & fieri non pote$t, vt boc moueatur. Eadem verò est ratio, vt quemad- modum in inani omnia $unt ιmmobilia, ita & inane sit immobile. Conferri enim inter $e celeritates nõ po$$unt. Cũ _Text. 83._ verò vacuum non e$$e quidem dicamus de alijs autem verè sit dubitatum, aut motus non erit si den$atio, & rarefa- ctio non fuerint, aut cœlum fluctuabit, aut aqua ex ae- re, & are ex aqua $emper œqualis fiet, quandoquidem con- $t at ex aqua plus aeris fierι. Nece{$s}e e$t igitur nisi sit cõ- pre{$s}io, aut id quod bœret, pul$um efficere, vt quod extremũ est fluitet, aut alio in loco ex œqualι aere in aquam fieri mu- tation\~e, vt vniuer si tota moles sit œqualis, aut nibil moueri.

 abiunctum: vel duntaxat parua. Si dent primum, iam ei$dem argumentis conuincentur, qui@usij, qui $eparatum vacuum induxere, de quibus $upra. Si po$terius, concedant nece$$e e$t non omnis motus vacuum cau$am e$$e, $iquidem raritas, quam le itas comitatur, non ni$i motui, quo $ur$um itur, ob$eruit; & den$itas, ex qua grauitas oritur, non iuuat ni$i motũ, quo pondera deor$um tendunt. Sequitur pr{ae}terea contra eorum dogmata vacuum non e$$e cau$am motus, tanquam id, in quo res mouetut, quod ad $patium pertinet $ed tanquam id, a quo ferrur: quo- modo vtres inflati, quia leues, natant\~e $u$tinent.

Atqui inanis Vacuum nõ po$$e e$$e cau $am motus. latio| Demon$trat vacuum non po$$e motus cau$am e$$e eo modo, quo vtres, qui corpus eis applicitum eue- hunt, qua$i vacuum corpora ip$a $ecum rapiat; quia ad mit- tendum e$$et locũ, motum\’que vacuo conuenire, atque ita dari vacui vacu- um, cùm vacuum locus $it. Qu{ae} om- nia a vero ab$unt. Nam $i vacuũ $ta- tuant cau$am mo- tus, quo in $ublimo itur, nullam iã cau- $am, cur pondera in in$eriotem locũ vergarit, afferre po$ $unt: quandoquid\~e fieri nequit vtid em $pecie $it cau$a mo- tuum $pecie differ\~e tium. Pr{ae}terea $e- queretur vacuum $uma celeritate cor pora delaturum, cũ $ummam raritatem celeritas $umma cõ $equatur.

Cum verò va- cuum| Argumentũ à den$itate & rari- tate, quo veteres plilo$ophi vacuũ corpoιibus imbibi tũ $uadebant, quia non nihil habet difficulta ls, hoc loco repetit, monet\’que non ei $atis$ieri $iquts dicat ab$que compre$sione, & vacuo, c{ae}teris\’que incommodιs po$ie corpora in orbem agi, adhuc emm $u per $unt lationes rect{ae} pro quibus alia $olutio reddenda $it. C@@ rarefiat, & den$entu@ corpora.

Nos autem ex ijs| Cau$am cur rare$cant, & den$entur corpora, non ad inane, $ed ad ma. eriam, qu{ae} raritati, & den$itati, alijsque accidentibus $ubiecta e$t, referendam e$$e [res-1446-v_0512_503_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Semper enim cùm fit translatio boc accidet, ni$i in or- bem circumobstiterit: non $emper autem in orbem latio est, $ed etiam in rectum. Hi igitur ob cau$as eiu$modi vacuum aliquod e$$e a$$euer arent. Nos autem ex his, quœ po$ita _Text. 84._ $unt, dicimus vnam e{$s}e contrariorum materiam, & calidi, & frigidi, & aliarum natur alium repugnantiarum. Atque ex eo quod potestate e$t, id quod actu est, fit. Et $epar abιlis quidem non est materia, ratione autem diuer$a, atque nume- ro vna, verbi gratia, coloris, & calidi & frigidi. Est verò & corporis materia eadem, & magni, & parui, quod quidem per$picuum e$t. Cùm enim ex aqua aer fit, eadem materia, re alia nulla a{$s}umpta, aer facta e$t, $ed quod erat potestate, actu factum est. Rur $us aqua ex aere $imili modo, interdum qui- dem è magnitudine in paruitatem, interdum è paruitate in magnitudinem. Simili igitur modo $i aer ex magna mole in minorem, & è minori in maiorem mutetur, materiœ, que potestate e$t, vtrunque fit. Quemadmodum enim è frigi- da calιda, & è calida frigida eadem fit, quia est potestate, ita & ex calida calidor nulla materiœ parte, quœ calida non e$$et, cùm minus calida erat, calida reddita; quemadmodum neq; $iorbis maioris circunferentia, & conuexitas minoris fiat, vel eadem, vel alia, nibil conuexum factum e$t, quod an- tea conuexum non e{$s}et, $ed rectum. Non enim inter mi{$s}io- ne aliquid magis e$t, aut minus. Nec item flammœ vllam magnitudinem licet accipere, in qua albor, & calor non in- $it. Sicigitur & calor prior ad po$teriorem $e babet. Qua- re & molis, quœ cadit $ub $en$um, magnitudo, & paruitas tenditur, non quod res vlla ad materiam accedat, $ed quoni- am in materia vtriu$que ine$t facultas. Idem itaque e$t ra- rum & den$um, & vna eorum materia. Est autem den- _Text. 85._ $um quid\~egraue, rarũ verò leue. Duo enim $unt in vtroque & d\~e$o, & raro. Nã & graue & durũ den$a videntur e{$s}e, cõ- traria\’{que} rara, leue & molle. Graue autem & durum di$cor- dant in plumbo & ferro. Ex bis ergo, quœ dicta $unt, per$- _Text. 86._ picuum e$t inane non e{$s}e neque $eparatum, $eu omnino, $eu in raro, neque pote$tate, ni$i quis velit lationis cau$am inane omnino appellare.

 in uit. Quod vt planè intelligatur, qu{ae}dam ex ijs, qu{ae}de natura materi{ae}, eiu$que facultate in primo huius operis explicata $unt, inculcat.

Simili igitur modo| Docet quemadmodum vna eadem\’que materia ob in$it{ae} pote- $tatis amplitudinem alio & alio tempore cale$cit & frige$it, congela$cit, & $oluitur, funditur, Quomodo rare$cant, & adden$entur corpora. premitur, in$culpitur, effigiatur, & denique omnestam $ub$tantiales, quàm accidentarιas for- mas alternat: $ic idē corpus rare$ieri, adden$ariq, nulla extrin$ecus facta acce$sionevel detra- ctione. Qu\~eadmo- dum, inquit, $i po- namus maioris or- bis cõuexitatem cõ trahi, $iue eadem, qu{ae}antea erat, e$$e perhibeatur, $iue alia, nihil quod an- tea non e$$et, con- uexum eua$it; $ed è minori conuexita- te maior effecta e$t, $iquid\~e quo minor e$t orbis, eo circun ferentia magis con uexa e$t & contra: $ic cùm raritatem, aut den$itatem cor pus accipit, eadem materia, quæ e$t in pote$tate vt nunc rara $it, nunc den- $a, & ex con$equ\~e- ti, vt nunc amplio rem, nunc contra- ctiorem molem ob tineat, perducitur ad huiu$modi actũ nulla denuò addi- ta, vel adempta ma teri{ae}, vel quantita- tis portione. Itaq; cùm aer ex aqua gi gnitur tota aquæ materia recipitactu formam aeris, & vberiorem quanti- tatem, ad quã erat in potentia, idque nulla noua mate- ri{ae} parte a$$umpta. Item cum cx aere aqua oritur, tota aeris materia, qu{ae} pote$tatem habebat vt aqu{ae} formam indueret, & $ub minori mole e$$et, vtrunque actu excipit: neque verò aut Quo modo rarum & d\~e- $um ad leui- tatem & gra uitatem $e$e habeant. in aere inanes meatus relinquuntur materia rare$cente, aut in aqua obturantur, cra$se$cente.

E$t autem den$um| Quoniam ij, qui vacuum corporibus inclu$um adhibebant, den$i- tatem & raritatem cau$am motus pr{ae}dicabant, exponit hoc loco Ari$tot les, quonam pa- ctorarũ & den$um ad leuitatem & grauitatem $e$e habeant aiens, id, quod den$um e$t, gra- uitate pollere, quod rarum, leuitate; item\’que den$o vna cum grauitate duritiem, raro vna [res-1446-v_0513_504_t0]LIB. IIII. CAP. IX. EXPLANATIO.

Sic verò grauis, leuis\’{que} rei materia, vt talis e$t, inane erit. Den$um namque & rarum, quatenus bac repugnantia prœ- dita $unt, lationis $unt efficientιa: qua verò ex parte du- rum $unt, & molle, pa$sionis & impatibilitatis, & non lationis, $ed alter ationis potiùs. Et de inani quidem quemad- modum est, & non e$t, boc modo $it definitum.

 eum leuitate mollitudinem competere: licet hoc non ita $it perpetuum, vt quo quid\’que du- rius e$t, eo $it grauius; $iquidem plumbum ferio e$t grauius, & tamen mollius: quod item in Non quo vnũquodq; duc19, eo gra uius. auro & argento viuo $i cum eodem ferro vel {ae}re conferatur, intueri licet. Huiu$ce diueι$icatis cau$a videtur e$$e, quia plumbum, argentum viuum, & aurum plus habent de terrena concre- tione, ideo\’que pr{ae}ponderant, crudiora tamen $unt & minus cocta, vnde & mollιora. Lege M. Albertum in Miner. Georgium Agricolam in lib. de ortu & cau$is $ubterraneorum; & in lib. de natura fo$silium.

Ex his ergo| Epilogus di$ putationis de vacuo. Concludit di$puta- tion\~e deuacuo, col- ligitque ex ijs, qu{ae} hactenus di$$eruit, nec e$$e vacuum $e- paratũ ide$t, expers corporis; nec omni no, ide$t, extra cor- pora; nec in raro, ide$t corporibus in $ertum, quod rarefactionis $it cau$a; nec pote$tate, ide$t córporibus immi$tum, licet ratιone ab eis diuersũ, vt interpretatur Philopon9. Ni$i quis vacui nomιne abuti velit pro cau$a motus: $ic enim admitti vacuũ pote$t, ac debet; quia materia grauitate & leuitate affecta, prout e$t eiu$modi, lationem e$$icit, e$to quatenus mollitudinem, & duritiem obtinet, non mouen- di, $ed patiendi, & re$i$ten di, atque alterationes $ubeundi cau$a habeatur.

Ob$erua ad tex. 84. doctrinam Ari$totelis a$$erentis rarefieri & den$ari materiã abs\’que vlli- Qu{ae}$tio de acqui$itione quãtitatis in rarefactiond us nou{ae} reι accce$su, rece$suuè. Quod nobis v$ui erit ad con$tituendam in libris de ortu, & interιtu affirmatiuam partem eius qu{ae}$tionis, qua vtrum in rarefactione noua quantitas cõ. parari $oleat, di$quiritur.

 QVÆSTIO I. VTRVM NE VACVVM IN NA. tura detur; an non. ARTICVLVS I. QVIBVS ARGVMENTIS videatur dari.

E TSI Ari$toteles eorum argumenta, qui vacuum inducere 1. argum. conabantur accuratè diluerit, non de$unt tamen alia, quæ id a$truere videantur. In primis enim $ic licet argumentari. Quicquid in eo $patio e$t, in quo priùs nullum corpus fue rat, & tamen e$$e poterat; id exi$tit vbi prius fuit vacuũ; atqui mũ- dus e$t nunc in eo $patio, in quo ante rerum procreationem nullum corpus extiterat, poterat tamen e$$e, vt euentus comprobauit; e$t igitur in $patio, quod priùs vacuum fuit; atque adeò aliquando fuit vacuum.

[res-1446-v_0514_505_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Secundò. Ari$toteles 2. de cælo cap. 4. tex. 27. probat $phæras cæ- 2. argum. le$tes e$$e in $peciem rotundam conglobatas, quia alioqui daretuc vacuum; oporteret enim ob $uccedentium angulorum vici$situdi- nem nunc e$$e corpus vbiantea non erat, rur$us\’que non e$$e, vbian- tea fuerat. Hoc po$ito $ic ratio concluditur. Cælum Empyreum, vt e$t recepta Theologorum doctrina, non con$tat figura rotunda, $ed Theologorũ $ententia c{ae}- lũ Empyreũ e$ve quadra- tum. quadrata; ergo $i moueatur, dabitur vacuum; at cùm $it corpus phy- $icum pote$t naturaliter moueri; pote$t ergo naturaliter dari ua- cuum.

Tertiò. Si vas plenum aqua calida vndi\’que obturatũ in loco per- 3. argum. $rigido collocetur, aqua in gelu concre$cet, den$ior\’que effecta mi- norem $patij intercapedinem occupabit; ergo aliquid $patij intra vas inane relinquetur, atque ita natura ip$a vacuum efficiet.

Quartò. Sit duæ tabulæ perfectè planæ $ic inter $e coniunctæ, & 4. argum. cohærentes, vt nihil pror$us inter eas interiectum $it; harum vna po terit ab altera vi naturæ abiungi, ac $ecundum omnes partes $imul eleuari; hoc autem non fiet ni$i dato vacuo; pote$t igitur naturali- ter vacuum induci. Minor probatur, quia $patium $u$um inter duas tabulas nõ pote$t acce$su alterius corporis momento repleri; nec ve- rò immediatè po$t; cùm neque motus puncto temporis fiat, neque immediatè po$t totum ciu$modi $patium repleri queat.

Quintò. Si natura tantopere horreret vacuum, oporteret eius vi- 5. argum. tandi gratia interdum vnum corpus relicta naturali $tatione, ad lo- cum alium $ibi repugnantem cum priuato incommodo, propter cõ- mune bonum vniuer$i commigrare; $ed hoc non videtur naturæ cõ- $entaneum; non igitur natura vacuum odit. A$$umptio ita probatur. Vehementior e$t inclinatio cuiu$que rei ad $uum peculiare bonum tuendum, & procurandum; quàm ad commune; ergo nullum cor- pus cum $uo detrimento propter commune bonum proprium lo- cum de$eret. Hoc antecedens o$tenditur, quia natura, vt dici $olet, Natura refle- ctitur in $e ip$am. reflectitur in $e ip$am, nec alterius bonum ni$i gratia $ui quærit; vn- de e$t illud Ari$totelis 8. Ethicorum cap. 2. Bonum amabile e$t, ma- ximè autem vnicuique proprium; ergo vehementius appetit pro- 6. arg. prium, quam commune bonum.

Sexto. Siquis à Deo in extrema cæli ora con$tituatur, poterit in- de extra cælum manum tendere, aut iaculum intorquere; ergo ex- tra cælum e$t $patium non repletum corpore, aptum tamen repleri, atque adeò vacuum.

ARTICVLVS II. NVLLIBI DARI@IN natura vacuum. [res-1446-v_0515_506_t0]LIB. IIII. CAP. IX. QVAESTIO I.

NOn tantus fuit veterum Philo$ophorum in negando vacuo con$en$us, quanta e$t totius naturæ ad illud impediendum con$piratio. Fuerunt enim nonnulli, quos Ari$toteles hoc in A$$ertores va cui. lib. cap. 6. Plutarchus 1. deplacitis Philo$ophorum cap. 18. & Theo F. Mirandula de Exam. Va nit. lib 3. c. 12. & lib. 6. c. 5. doretus in lib. de materia & mundo commemorant, qui a$$eruerũt dari vacuum; & alij quidem extra mundum, vt Stoici & Pythago- Stoici, & Py- thagorici. rei, qui $upra cæle$tes globos infinitum inane po$uere aientes in$pi rari, communicari\’que id mundo, vt eius interuentu direptu\’que ea, quæ cæli ambitu coercentur, diuidi & di$tingui inter $e po$$ent; alioqui futurum vt omnia in turbatam congerιem, naturamve vnam concre$cerent. Alij autem vacuum corporibus immixtum, ac per mundi vniuer$itatem porrectum inuexere, vt Democritus, & Leu- Item Demo- critus, Leucip pus, & Epicu rei. cippus, quos deinde $ecutus e$t Epicureorum grex. Quid enim hi vacuum negarent, qui in dolorum vacuitate, & inani voluptatum illecebra felicitatem collocabant?

At non dari vacuum in rerum natura, tum experientia Philo$o- Conclu$io. phiæ magi$tra, tũ ratio per$uadet. Experientia, quia propterea, ver- bi gratia, latera follium, $i con$tricta $int, nulla vi diduci queunt, ni- $i aperto orificio, quo aer interiectum $patium occupaturus $ubeat. Obid $i aer ex fi$tula attrahatur, confe$tim aqua a$cendit. Ideo $i os phialæ calefactum aerem intra $e cohibentis $upra aquam ponatur paulatim aqua $ur$um commeat; aer enim contactu aquæ refrigera- tus adden$atur & coit; $ic\’que minorem occupat locum. Eadem\’que De exemplo cucurbitarũ lege Aphrodi $eam in pro- blem. lib. 2. q. 56. Cur cucurbi- tulæ, quibus medici vtun- tur carn\~e in tumorem ele uent. cau$a e$t, cur cucurbitulæ, quæ medicis in v$u e$$e $olent, carnem $ur$um attrahant, nimirum quia aer, qui prius igni incaluerat, & in ratitatem abierat, extincta $lamma, frigiditatem, & den$itatem reci- pit, atque adeò in minorem contractus molem inane $patium relin- queret, ni$i ad id replendum caro eleuaretur. Denique idem con- $picitur in multis machinis, alijs\’que rebus artis ingenio fabricatis, quibus hæc naturæ inanitatem fugientis $olertia $ummam præbet commoditatem.

ARTICVLVS III. QVAM OB REM NATVRA tantopere vacuum exhorre$cat.

C Ommon$trat etiam ratio phy$ica non debui$$e in rebus admit- ti vacuum. Vbi $e nobis duplicis cau$æ con$ideratio offert; nempe finis, ob quem natura vacuum fugiat, & efficientis, $iue mediorum, quorum interuentu, ac vi in eo impedi\~edo vtatur. Quod ad primum attinet, con$tat ingenitum e$$e rebus omnibus $e$e tuen- di, & con$eruan di appetitum. Hinc enim e$t $olicitudo illa, qua $a- lutaria & vtilia quærũt, noxia\’que declinant: hinc elementarijs cor- [res-1446-v_0516_507_t0]IN PHYSIC. ARIST. poribus ad procreandum $ibi $imile inclinatio: hinc animantibus in Lego Cic. 2. denat. deotũ D. Ba$ilιum ho. 9. Hexa. cducando fætu cura, & vigilantia: hinc literatis hominibus tam acre $tudium componendi libros: hinc Rempublicam tractantibus, & ijs qui militarem vitam $equuntur, alijs\’que eiu$modi, tam ardens de$i- derium relinquendi aliquod rei ab$e præclarè ge$tæ monumentum, aut trophæum. Videlicet quia hunc in modum res omnes caducæ ab interitu $e$e vindicare $tudent; ac $i non numero, $altem $pecie; Natura diui- ne immorta litatis {ae}mu- la. $i non per $e, per ea $altem, quæ ad ip$as pertinent immortalitatem Lege Ari$to- relem 2. de anima cap. 4. text 34. 1. de c{ae}l. c. 9. text. 100. obtinere nituntur; vt ita ad diuinæ naturæ $imilitudinem, quan- tùm $ieri po$sit, accedant. Speciatim verò, quod rem præ$entem propiùs attingit, non ob aliam $anè rationem tantus cuiuslibet cor- poris partibus mutuæ inter $e coniunctionis & $ocietatis amor in$i- Corporibus vnde t@ntus cõinnct onis amor. Figura rotun da vnionis conciliatrix. det. Hic nempe amor eas con$ectari facit figuram rotundam (quæ maxima e$t vnionis conciliatrix, vt pote inqua nihil di$sidet, nihil De hac vnio nis excellen- tia & apperi- tu perlege ca put 11. D Dio ny. de diui. nom. ab$i$tit, nulla e$t inæqualitas) hic inquam amor eas in rotunditatem componit, vt videre e$t in aquæ guttulis, quæ $rondium lanugini, $axis ve illatæ confe$tim $e in orbem affingunt, & è tegulis depen- dentes in rotundam $peciem coeunt, dum\’que natiuũ pondus, quod eas deor$um trudit, vincere po$sunt, conglobatæ cohærent: videli- cet quia vnitæ, & collectæ multo fortiùs operantur, & aduer$ariorũ Vnita & col- lecta fortiùs agunt, & ad uer$ariorum vim repellũt. iniurias repellunt, atque adeò incolumitatem, & diuturnitatem cõ- $eruant. Porro autem quod partes in $uo particulari toto faciunt, idem quoque præ$tant inter $e $ingula corpora in $ublunari mundo, cuius $tructura ex ijs qua$i m\~ebris coagmentatur, & coale$cit. Cer- tatim namque $e vicinis agglutinant, & iιn vnum, quoad $ieri pote$t, coeunt, quia nimirum diuul$is partibus nece$$e e$t totum di$sipari, & cuerti. Qua de re ita philo$ophatur Cra$$us ille Ciceronianus 3. Cra$$u. Cice conianus. de Oratore. Ac mihi quidem veteres illi maius quod dam animo cõ- plexi, plus multo etiam vidi$$e videntur, quàm quantum no$tro- rum ingeniorum acies intueri pote$t, qui omnia hæc, quæ $upra, & $ubter vnum e$$e, ac vna vi & con$en$ione naturæ con$tricta e$$e di- xerunt; nullum enim e$t genus rerum, quod aut auul$um à cæteris per $e ip$um cõ$tare, aut quo cætera $i careãt, vim $uam, atque æter- nitatem con$eruare po$sint.

Sciendum tamen ob id vel maximè partes vniuer$i mutuam co- hæ$ionem tantopere affectare, vtita excipiant, reddant\’que inuicem cæle$tium corporum influxum, à quo hæc in$eriora dependent; vti 1. Meteor. c. 2. Ari$toteles ait. Atque hæc tandem ratio, & cau$a Cur à vacuo abhorreat na tura. e$t cur natura vacuũ fugiat; videlιcet quia vacuum di$$oluit illam rerum con$eruatricem vnionem, impedιt\’que ne $ublunaris mundus dilap$am è cælo vim hauriat; cùm fieri nequeat vt per inane inter- $titium vis illa traijciatur. Vbi animaduertere licet vnumquodque Dιplex con- $ideratio cu- ius\’q. rei phy $ic{ae}. ens naturale ad duo con$eruanda obnixè contendere, nempe ad cõ- mune totius naturæ, & ad $uum proprium, ac peculιare bonum. Enim verò cùm quæuis res Phy$ica & ens quoddam particulare $it, [res-1446-v_0517_508_t0]LIB. IIII. CAP. IX. QVAESTIO I. $i in $e præcisè $pectetur; & $imul etiam ad naturæ communitatem pertineat, prout e$t totius vniuer$i m\~ebrum; vt quidem priori modo $e habet $uum priuatum bonũ expetit, vt po$teriori cõmune. Quod D. Tho. 3. cõ- tragent. c. 17. cõmune quanto excellentius e$t, ac diuinius, vt 1. Ethic. c. 2. Ari$tote les docet, tantò ad ip$um vehementiori conatu a$pirat. Et$i inde ali- Ad cõmune bonü arden- tiori conatu t\~edit natura. quid interdũ capiat detrimenti; veluti cùm $e manus ictui exponit, vt caput incolume $eruet, hominem\’que ab interitu v\~edicet. Et hoc quidem non infrequenter accidere con$ueuit, dum corpora mutuæ $ocietatis, & coniunctionis bonum quærunt, & vacuum vti malum Vacuum toti naturæ perni cio$um. toti naturæ maxime pernicio$um impediunt. Etenim $æpe eius rei cau$a corpora grauia, nulla externa vι impellente, in $ublime ferun- tur, ibi\’que manent: $æpe leuia deor$um tendunt, & in loco inferiori $ub$i$tunt, $æpe etiam contraria, quæ $e alioqui fugiunt, ac mutuũ congre$$um deuitant, qua$i depo$ita antipathia in vnum coeunt.

Hic e$t igitur à Philo$ophis poti$simùm celebratus finis, ob qu\~e vacuum natura horret. Si quis tamen Ari$totelis dogmata circa va- Alia cau$a vi- tandi vacui apud Ari$to- telem. cuum perpendat, inueniet aliã præterea eius fugæ cau$am e$$e quæ- rendam: $iquidem lib. 2. de cælo cap. 4. text. 27. probat non conue- nire $upremæ $phæræ aliam figuram, quàm rotundam; quia alioqui e$$et inibi vacuum, vt 2. proximi art. argumento o$tendebamus: Li- Quoddã ge- nus vacui mi nùs proprij. quet autem eiu$modi vacuo non inuehi ea, quæ diximus, incõmoda; cum extra cælum non $int corpora, quorum $ocietas dirimi; nec in- fluxus, cuius tran$mi$sio impediri queat; quem finem a$$eruimus à natura in impediendo vacuo $pectari. Dicendum ergo in primis hoc vacuũ impropriè ration\~e vacui $ortiri, vt progre$$u patebit, it\~e\’que minoris momenti e$$e; quia ex eo prædicta ab$urda minimè $eque- Lege Richar- dum in 2. d. 14. q. 3. circa 3. princip. rentur: deinde propterea neque hoc permitti à natura, quia magna videtur imperfectio e$$e, vt $patium, quod aliquo corpore $emel na- tura occupauit, po$tea inane relinquat, $iue id intra cæli complexũ, $iue extra mundum accidat.

ARTICVLVS IIII. QVA VI, QVIBVSVE MEDIIS VTA- tur natura ad declinandum vacuum.

QVod verò $pectat ad cau$am actiuam in$trumentariã aliaue media, quorum interuentu quodlibet corpus ob$i$tit ne va- cuum detur, vel ad id impediendũ quolibet modo accurrit: dicimus eam cau$am non vnam e$$e. Frequenter enim vtitur natura Devi motri- ce inhæ rente $ubc{ae}le$tibus corporib9 ad impedi\~edum vacuum. ad id cõmuni quadam vi motrice, quæ ad hoc munus omnibus cor- poribus $ublunaribus, (præter peculiares $uas virtutes, quibus pro- pria locapetũt) videtur attributa, cui<_>9 impul$u ad omn\~e loci differ\~e tiã, cũ op<_>9 e$t, rapiũtur. Sicuti ipul$us extern<_>9, eiu$d\~e $peciei cũ $it, ad oĩa locorũ di$crimina ob$eruit, prout à cau$a ĩpell\~ete dirigit. Inter- [res-1446-v_0518_509_t0]IN PHYSIC. ARIST. dum verò non hanc vim adhibet, $ed a$ci$cit operam alteratricium qualitatum, quæ corpus rarefaciunt, & in ampliorem mol\~e fundũt. Nonnũquam magno impetu va$a frangit, aut denique alia id genus media, prout occa$io, & nece$sitas fert, accõmodat. Quin etiã haud rarò, nullo motu, nulla actione nulla deni\’que vi effectrice; $ed per negatiuam quandã ob$i$tentiã vacuo repugnat; vt cùm latera folliũ cõpre$$a, clau$o ori$icio diuelli non $init. Sēper tamen natura in his, vt in cæteris rebus cõpendio $tudet; & quãtũ pote$t facilioribus ac Semper natu ra cõpendio $tudet. $impliciorib<_>9 vtitur medijs; vt, ex\~epli gratia, $i ad fugã vacui, corp<_>9 $ur$ũ attrahere, quã den$atione impedire, prõptius $it, illud præ$tat, non hoc: $i contrà; hoc, non illud. Item $i per $olum motũ localem $ine rarefactione corpus aliũde trahere $ufficiat, rarefactioni parcit; alioqui vtrunque exhibet. Ita patet qui finis $it, ob qu\~e natura va- cuum odit, & qua vi ad id impediendum vti con$ue$cat.

ARTICVLVS V. ARGVMENTA INITIO propo$ita nihil conficere.

A Rgumenta verò, quæ inane $uadere nitebãtur, nequaquã per- $uadent. Quare eorum primo occurrendum erit ad rationem vacui non $at e$$e corporis negationem, $ed requiri priuatio- Sol. 1. arg. nem, hoc e$t locum non repletum corpore, aptum tamen repleri: at ante mundi creationem eiu$modi locus non extitit, cùm nullius ad- huc $uperficies corporis v$piam e$$et. Quod $i quis minùs quidem Philo$ophicè $entiens neget ad ration\~e vacui locum requiri, negare tamen non poterit exigi natural\~e aptitudinem ad excipienda cor- Ratio vacui exigitin $pa- tio natural\~e aptitudin\~ead capienda cor pora. pora; antequam autem mundus conderetur, aptitudo $patij non erat naturalis: cum non po$$et ab agente naturali ad actũ perduci. Quare non rectè Auerroes 4. huius operis com. 6. & 1. de cælo. com. 92. in- tulit ab ijs, qui mundi nouitatem defendunt, concedendum e$$e, in- eo $patio, in quo mundus continetur, vacuum fui$$e.

Ad fecundum dicendum cælum Empyreum quanuis non habeat figuram idoneam ad circularem motum; $ed ad cæle$tis patriæ cu- Sol. 2. riam, & beatorũ $edes accõmodatam, po$$e tam\~e vtcunque moueri, nec eius motu ab$olutè extra mundum inductũ iri vacuũ $ed vacui Ex Motu c{ae}li Empyrei, li- cet quadratũ $it, non $eque retur dari {pro}- priè vacuum extra mundũ. cõmutationem ex vna parte in aliam: $iquidem quantũ $patij $ecun- dum angulos, $i moueretur, de$ereret, & vacuum relinqueret; tan- tundem $ucce$siuè occuparet, ver$us eam partem, ad quam tende- ret. Illam verò Ari$totelis argumentationem, oportere cælos e$$e fi- guræ rotundæ, quia alioqui, dum mouentur, vacuũ daretur, nõ ne- ce$$ariam e$$e; $ed probabil\~e, quia e$to naturaliter impo$sibile non $it moueri cælos, licet angulari figura præditi e$$ent; tamen non cõ- uenit eos talis figuræ e$$e, vt $patium $emel corpore occupatum rur- [res-1446-v_0519_510_t0]LIB. IIII. CAP. IX. QVAESTIO I. $us motu $uo vacuum relinquant. Quod $i quis opponat $equi ex his dari nunc viribus naturæ vacuum ad extimam cæli Empyrei $uper- $iciem, quandoquidem e$t ibi $patium vacans corpore, quod occu- pari po$$et angulis prominentibus eius cæli $i in orbem ver$aretur, quod naturaliter fieri po$$e admittimus. Re$pondendum erit eiu$- modi vacuum non habere propriè ration\~e vacui, quia præterquam quod nõ circũfunditur loco, nequit repleri naturaliter, ni$i ex alia parte de$erendo, & relinquendo inane tantundem $patij.

Tertium pari facilitate di$$oluitur. A qua enim va$e illo conten- Sol. 3. ta, vel non concre$cet inhibente concretionem natura, quæ vacui periculum anteuertit. Vel $i concre$cet, vasip$um di$rumpetur: de- bent autem partes va$is ita à $e mutuò abiungi, & aeri $ubeunti locũ dare, vt in eo in$tanti, quo fractio terminatur, congelatio extrin$e- cus inchoetur: alioqui $i fractio & congelatio eodem momento in- Congelatio aqu{ae} ιn va$e content{ae}, & va$is fractio non po$$unt in eodem in- $tanti incip@ re. Dub. ciperent, cùm immediatè po$t inceptionem congelationis, peracta fractio e$$e nequeat; haud dubiè medio illo tempore non nιhil va- cui intra ip$um vas daretur. Solet tamen hoc loco di$putari $i pona- mus tam ex parte aquæ, quàm ex parte virtutis conden$antis, atque etiam ip$ius va$is, æqualiter $e habere omnia, qua nam parte frangendum $it vas; cùm nec $ecundum omnem partem comminui po$sit, nec vlla $it ratio, cur hac potius quam illa di$rumpi debeat. Sunt qui re$pondeant frangendum qua parte forte fortuna accide- Quorundam re$pon$io. rit, quibus fauet D. Thomas 2. de cæl. ad text. 93. Verùm non rectè ad ca$um confugiunt, vbi a$signare nequeunt cau$am peraccidens coniunctam cau$æ per $e, quod ad ca$um nece$$ariò requiritur. Alij Re$pon$io a- liorum. cen$ent quemadmodum cùm ignis aquam excalfacit, ideo hunc po- tiùs $ingularem calorem, quàm illum producit; quia agit in hoc $ubiectum, hoc tempore, & loco, ac deni\’que $ub hac circun$tantia- rum collectione: ita vas illud hàc potiùs, quàm illac defringendum; quia concurrunt tales circun$tantiæ, quibus non ni$i $ecundum hāc partem frangi po$sit. Sed neque hæc re$pon$io $atisfacit, vt con$tat Cap. 7. qu{ae}$t. 15. art. 2. pag. 108. ex ijs, quæ à nobis 2. huiu$ce operis dicta $unt: cùm o$t\~edimus effe- cta quoad $ingularitat\~e non præfiniri, & determinari præcisè ab ijs circun$tantijs, $ed à prima cau$a: Quare id\~e in præ$enti difficultate Legitima ex- plιeatio dub. primæ cau${ae} e$t præ$inire cõtur$um na tural@um cau $arum quoad effectorũ $in- gularitatem. dicendũ erit: $pectat nanque ad naturæ principem, & auctor\~e Deũ limitare naturalium cau$arum concur$um circa hæc, aut illa $ingula- ria, ad quæ producenda indi$criminatim, atque indefinitè $e habent cau$æ $ecũdæ, vt loco citato planiùs di$$eruimus.<_>a Re$põderi etiam pote$t, in propo$ito eu\~etu nullatenus in gelu cogendã aquã, neque frangendũ vas, vt antea dicebamus: Nã quod corpus vndi\’que æ qua- liter re$i$t\~es minimè cedat, aut fractioni $uccũbat, patet tũ alijs expe rimentis; tũ eo, quod $i ouũ prematur qua parte in longũ, ac gemi- a Alia eiu$d@ dub. enoda- tio. nos vertrices $e porrigit, ne à robu$ti$simo quid\~e cõminui valet, quia videlicet $ub ea figura vndi\’que $e æqualiter fulcit, ac re$i$tit. Qua de re lege Leuinum lib. 4. de occultis naturæ miraculis c. 14.

[res-1446-v_0520_511_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Quartò $atis$it negando è duabus tabulis perfectè planis po$$e al- Sol. 4. terani ab altera ita abiungi, vt pariter $ecundum omnes partes leue- tur; quanuis $i vna $upra aliam $ucce$siuè trahatur, mutuo $eperari queant. Neque hoc mirum videri debet; cùm experientia con$tet non po$$e tabulam planam $imul totam ab aqua extolli, quin pari- ter aqua tabulæ inhære$cens in $ublime feratur. Quod apertiùs etiã cernere licet in follibus, quorum latera, vt non $emel diximus, nul- lo pacto $eparari queunt occlu$o orificio, quo $e aer in$inuat. Hinc collige $icuti eiu$modi tabula $ecundum omnes partes ab altera $i- mul deglutinari non pote$t; ita neque $ecundum omnes $imul po$- $e cum ea proximè copulari. Id quod ex eo con$tat; quia quemad- Nõ po$$e ta- bulam planã $ecundũ om nes partes $i- mulcum al- tera planaim mediatè con iungi. modum $i prædictæ tabulæ $ecũdum omnes partes à $e pariter di$- iungerentur oporteret aerem incipere $imul exi$tere in quauis par- te tabularum per vltimum non e$$e, quod fieri nequit (cum aer im- mediatè po$t in$tans eleuationis non po$sit ad tabularum medium peruenire, $ed antequam eò perueniat decurrere priùs debeat totũ $patium, quod inter initium, medium\’que ip$arum intercedit) ita $i $ecundum omnes partes $imul iungerentur oporteret aerem de$i- nere e$$e $imul in quauis parte tabularum per primũ nõ e$$e, quod pari modo admitti non debet, vt ex proxima ratione liquet. Ita\’que quoties duæ tabulæ $imul iunguntur, non immediatè $e$e contin- gunt $ed alio corpore interiacente, vt aere, verbi gratia, aut aqua. Id quod ita$e habere a$$erit Ari$toteles 3. de anima cap. 11. text. 113. Quod $i quis obijeiat $equi ex dictis po$$e tantulum aerem tenere Obiectio. ingentem ferri molem ne de$cendat, ne vè proximè cum $ubiecto corpore copuletur: occurrendum erit non debere id ab$urdum, aut Refutatio. à veritate alienum iudicari; cùm $ecus fieri non po$sit; alioqui om- nes partes interclu$i aeris $imul egrederentur, quod impo$sibile e$$e demon$trauimus.

Quinti non e$t difficilis explicatio. Vti\’que negari debet vehe- Sol.5. mentiorem e$$e appetitum, quem $ingulis rebus ad priuatum, quam ad commune bonum tuendum, & procurandum natura in$euit, vt D. Thomas 1. p. q. 60. art. 5. & quod lib. 1. art. 8. docet. Nãque vt pars Pars naturali propen$ione magis incli- natur ad bo- num totius, quàm ad pri- uatum bonũ tuendum. propter totũ e$t, ita naturali prop\~e$ione magis ad bonũ totius, & ad cõmune bonum, quàm ad $uũ peculiare inclinatur. Nec verò natura iccirco in $e reflecti dicitur, quòd priuatum bonum cõmuni antepo- nat, aut cõmune non ni$i propter $e expetat; $ed quia cõmunis boni procuratio in ip$ius quoque priuatæ rei cõmodum cedit. Neque aliud Ari$toteles vult. 8. Ethicorum; qui dum a$$erit vnicuique pro- prium bonum maximè expetibile e$$e, non priuatum cum cõmuni, $ed priuatum vnius cum priuato alterius comparat.

Sexti $olutio ita habet. Po$$et quiuis in extrema cæli ora cõ$titu- Lege Rich. 2. $ent. d. 14. q. 3. circa 3. prin- cip. tus brachia porrigere, & iaculũ vibrare per $patiũ illud, quod extra mundũ patet: nõ iccirco tñ id $patiũ cen$endũ e$t aptũ ad recrpienda corpora per natural\~e aptitudin\~e; {quis} ad ration\~e vacui exigitur. Etenim [res-1446-v_0521_512_t0]LIB. IIII. CAP. IX. QVAESTIO II. vtnemo illic vi naturæ collocaripote$t, itanec prædictum $patium naturalem habet aptitudinem ad ea corpora excipienda. His adde quæ $uperiùs diximus de ratione vacui improprij extra cœlum.

QVÆSTIO II. POSSIT NE VIRTVTE DI- uina dari vacuum. ARTICVLVS I. POSSE, ETSI ID QVID AM negarint.

PARS negatiua quæ$tionis hunc in mo- dum videtur o$tendi. Dari vacuum e$t Argumentũ quonegatiua pars contro- uer$iæ proba ri videtur. contra ordinem vniuer$i; $ed nihil po- te$t contra hunc ordinem à Deo fieri: nequit ergo diuina virtute vacuum da- ri. Maior ex ijs, quæ proximè di$puta- ta $unt, con$tat. Minor $uadetur. Pri- mùm, quiaid, quod e$t contra ordinem vniuer$i, e$t inordinatum, ac præpo- $terum. Quod verò ita$e habet, à $um- mi artificis manu, cuius perfecta $unt opera, longè abe$t. Secundo, quia ordo rebus inditus adumbrat, ac repræ$entat diuinam bonitatem, ea\’que repræ$entatio e$t finis diui- næ operationis. Cùm igitur Deus præter hunc finem nihil exteriùs po$sit agere, vtique nec præter vniuer$i ordinem quicquam moliri poterit. Tertiò, quia totus cur$us naturæ e$t à diuina $apientia, $i- cuti artefacta ab arte humana, vt a$$erit D. Augu$t. in illud Ioannis. Quod factum e$t in ip$o vita erat. Quare cùm artifex nihil faciat cõ- Augu$t tra artem $uam, ni$i per errorem; qui in Deum non pote$t cadere; nequibit Deus quicquam facere contra ordinem, cur$umvè naturæ. Ex quo $equitur non po$$e ab eo exhiberi vacuum.

In hac difficultate qui negant $patium extra cœlum nec putãt intelligibilem e$$e di$tantiam vllam aut interuallum capax corpo- a D. Th. in 2. d. 1. q. 1. art. 5. Henricus Gã dau. quodl. 15. q. 1. Ri- chardus in 2. d. 14. q. 3. cir- ca 3. princip. ris ab$que corpore affirmant (quod huiu$ce opinionis con$ectarium e$t) vacuum nec diuina virtute, $altem intra cœli complexum, dari po$$e. Nos vero vt part\~e priori a$$ertioni aduer$am <_>a amplectimur, tuemur \’que lib. 8. huius operis, in di$putatione vtrum Deus $it ex- Aftruitur pars affirm. que$t. tra cœlum, ita hoc loco hanc conclu$ionem $tatuimus. Vacuũ in- tra quæuis corpora diuinitus dari pote$t.

[res-1446-v_0522_513_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Quod probatur, primùm quia pote$t Deus totum ignis elemen- tum in nihilum redigere, & alijs corporibus, quæ ad eius locum re- plendum confluxura $unt, communem opem ad motum denegare: imo e$to eam non deneget, cum illa totum $patium momento traij- cere non queant, interim vacuum dabitur. Item quia potuit Deus $olas $phæras cæle$tes creare, $ic\’que totam $ublunaris mundi inter- capedinem inanem relinquere.

ARTICVLVS II. EXPLICATIO RATIONIS QVA negatiua pars controuer$iæ o$ten- di videbatur.

ID verò, quod in aduer$am partem adduximus, hunc in modum $oluendum erit. Si res $umantur quatenus $ecundum obedientia- riam potentiam Deo $ubduntur, nihil quod circa eas Deus fecerit, contra earum naturam aut ordinem dici debet. V nde D. Augu$tinus lib. 26. contra Fau$tum cap. 3. ait id e$$e cuilibet rei naturale, quod ille fecerit, à quo e$t omnis modus, numerus, ordo\’que naturæ. Si In pote$tate diuina e$t fa cere qu{ae} vo- luerit contra ordinem vni uer$i. autem res $ecundum $e præcisè $pectentur, erit quidem contra or- dinem vniuer$i dari vacuum; $ed contra hunc ordinem ire, in pote- $tate Dei e$t.

Ad primam verò huius rei impugnationem dicendum; id quod e$t præpo$terum, & inordinatum, ide$t, ab omni pror$us ordine de- flectens non po$$e à Deo fieri, cùm repugnet aliquod Dei opus nõ referri ordinari\’que ad eius bonitatem, quæ e$t præcipuum diuinæ voluntatis obiectum, po$$e tamen Deum facere quidpiam alienum Pr{ae}cipuũ di- uin{ae} volunta tis obiectum diuina boni- tas. ab vno aliquo rerum ordine, vt ab eo, quem res naturales habent ad impediendum vacuum; $ed con$entaneum alteri, quem ip$e præ$ti- tuere nouit; quod proinde nequaquam inordinatum dici debebit. Ad $ecundam non $olùm eum ordinem, quinunc in rebus elucet, repræ$entare diuinam bonitatem, $ed alios etiam, quos Deus pro Diuina ars non $e totam explicat in ef fectione crea turarum. $uo arbitratu po$sit inuehere. Ad tertiam, artem diuinam non $e to- tam explicare in creaturarum productione, ideò\’que $ecundum ipsã po$$e Deum aliter, atque v$itatum naturæ curriculum $e$e habet, operari. Vnde e$to liberum Deo $it contra naturæ cur$um ire, non proinde tam\~e contra $uam diuinam artem efficere quidquã dicetur.

QVÆSTIO III. VTRVM VIRTVS ANGELICAPOS. $it vacuum in naturam inducere. [res-1446-v_0523_514_t0]LIB. IIII. CAP. IX. QVAESTIO III. ARTICVLVS I. STATVITVR NONPOSSE. PROPO- nitur $ententia aliter iudicantium.

IN hac quæ $tione pars negatiua a$$erenda e$t. Quæ Pro hac con cl. lege quæ $erip$it D. Au gu$t. 12. de ci uit. Dei cap- 18. D. Thom. de maloqu{ae}- $t. 16. art. 9. ad 2. & ert. 10. & 3. cont. g\~e tes c. 102. A$truitur pars negati- ua. probatur, primum quia dari vacuum e$t contra or- dinem, cur$um \’que totius naturæ corporeæ, quem immutare is tantùm pote$t, qui naturæ conditor & ordinator e$t. Secundò, quia nemo inficias ierit vacuum dari miraculum e$$e: at miraculũ propria virtute $olus Deus edit. Tertiò, quia $i Angeli po$- $ent vacuum efficere; concedendum for et po$$e naturaliter vacuum dari; quod tamen à communi Philo$ophorum $en$u abhorret.

Sunt tamen qui in hac difficultate diuer$um re$pondendi modũ Aduet$a op. vti probabilem afferant. Pro quo aduertunt cùm in di$ceptationem vocamus num Angelica virtute repugnet dari vacuum, dupliciter hanc quæ$tionem po$$e intelligi. Vno modo, vt quæramus nũ vir- tus Angelica comparata ad re$i$tentiam, qua, verbi gratia, aer va- cuo re$i$tit, maior $it, ita vt illam præcisè, quantum ex $e e$t, nõ cõ- $ideratis alijs circun$tantijs, $uperare po$$et, atque ita vacuum in- ducere. Alio modo, vt $it $en$us num $pectando etiam decretũ, quo Deus $tatuit $ibi duntaxat re$eruare ius immutandi naturæ cur$um, & ordinem vniuer$i (iuxta illud D. Pauli cap. 2. epi$tolæ ad He- D. Paul. bræos, Nõ einm Angelis $ubiecit Deus orbem terræ; & illud Iob. c. 34. Quem con$tituit alium $uper terram, aut quem po$uit $uper or- bem, quem fabricatus e$t?) num inquam $ic, in pote$tatem Angelo- rum cadat vacuum facere.

Hoc po$ito re$põdent, $i quæ$tio $ecundum priorem $en$umin- telligatur, po$$e virtute Angelica dari vacuum: $i $ecundum po$te- riorem, non po$$e. Prior pars huiu$ce conclu$ionis hunc in modũ A$$ertio exi$- timantiũ po$ $e ab Angelis vacuũ inue- hi. fuadetur. Angelica virtus $uperat re$i$tentiam, qua aer vacuo re$i$t it: ergo po$$unt Angeli amoto hinc inde aere $patium hoc vacuum red- dere. Antecedens probatur: Nam vel eiu$modi conatus, & repugnã- tia e$t finita, vel in$inita. Non infinita; quia nullum infinitum in re- Eorum ratio. bus creatis datur. Si finita, pote$t ergo vinci à virtute finita, quæ ip$am proportione maioris inæ qualitatis exce$$erit: modo talis vir- tus detur: at quod $altem omnium angelorum virtus in vnum colle- cta eiu$modi exce$$um habeat veri$imile omnino e$t.

Quod $i quis contendat virtut\~e vacuo ob$i$tentem adhuc maio- Quom odo probēt cona tũ nature re- pugnantis va cuo po$$evin ci ab Ange- lis. rem e$$e, qu{ae}ritur, quonam exce$$u maior $it? Siexce$$u, v. c. mille graduũ, Deus pote$t denuò plures creare Angelos, qui vnà cū alijs exce$$um illum vincãt. Iam ergo tunc Angelica virtus prædictam [res-1446-v_0524_515_t0]IN PHYSIC. ARIST. re$i$tentiam $uperabit. Et verò, cùm nulla ratio conuincat Angelos non eo numero iam actu creatos e$$e, perperam quis negarit po$$e ab angelis, qui nunc exi$tunt, vacuum fieri. Neque rectè (inqui- untilli) philo$ophantur qui autumant conatum, $iue impetum, quo natura corporea contra vacuum depugnat, & ad ip$um impedien dũ vbique præ$to ade$t, non teneri certis limitibus; $ed po$$e effundi non tantum, quin maiorem; quod vocant infinitum $yncategore- maticè; ac proinde eam vim à $olo Deo cohiberi, vinci\’que po$$e. Nã quod hæc $ententia à veritate aberret inde per$prcuum e$t, quia $i eiu$modi impetus infinitè po$$et auge$cere, cùm dimanet à faculta- te naturali indita $ublunaribus corporibus, $icuti a$cen$us ignis à leuitate; $equeretur eam facultatem e$$e actu infinitam; $iquidem id, quod non tam int\~e$um, quin inten$iorem actum re ip$a pote$t ede- re, nullum habet $uæ perfectionis terminum, e$t\’q; iam actu infinitũ.

Po$terior aut\~e pars conclu$ionis ex eo o$tenditur; quia dari va- Probatio po $terioris par tis a$$ertionis antea propo $it{ae}. cuum e$t contra ordinem vniuer$i, cur$um\’que naturæ, cuius immu- tandi ius $ibi Deus retinuit, vt ex $uperioribus patet. Neque ad hanc a$$ertionem illu$trandam exempla de$unt. Nam Angelus, qui $olis $phæram torquet, pote$t naturali $ua virtute $olem retro age- re, $icuti Ezechiæ regis tēpore; vel eius cur$ũ $i$tere, $icuti pugnãte 4. lib. Reg. c. 20. Io$ue cap. 10. Io$ue fecit: ad hoc enim præ$tandum non eget Angelus maiori, quã ordinario Dei concur$u: cùm $ol neque retro mouenti, neque deti- nenti ob$i$tat: & tamen $pectato cur$u rerum, quem Deus ratũ e$$e iubet in cœle$tibus corporibus, neutiquam id Angelus efficere po- terit. Item $i ad terræ pondus duntaxat, & motricem Angelorum Lege D. Th. de malo qu{ae}- $t. 6. att. 10. ad! vlt. Ferrari\~e- $em lib. 3. cõ- tra gent. cap. 101. virtutem attendamus non e$t ab$urdum concedere, po$$e Angelos totam terræ molem, $i $inguli, pro $ua qui$que vi, portionem arri- piat, loco $uo leuare: quod tamen nequaquam admittendum erit $i con$ideremus di$po$itionem, $itum\’que principalium partium vni- uer$i, quem diuino præ$cripto $tabilem, perpetuum\’q; e$$e cõuenit.

Ad ea verò argumenta, quæ pro no$tra cõclu$ione adducta $unt, Quo pacto re$pondeant ad argumen- ta pro concl. que in hoc art. cõ$tituta fuit. re$pondebunt, ad primum quidem concedendo nihil, quod e$t con- tra ordinem totius naturæ po$$e virtute Angelica fieri, $i loquamur de potentia $ecundum po$teriorem illum $en$um in cõclu$ione ex- plicatum; aliquid tamen e$$e con tra eum ordinem, quod $ecundum priorem con$iderationem fieri po$$e admittendum $it. Ad 2. quem- admodum $olem retro agere miraculum e$t, vt ait D. Thomas 1. p. q. 105. art. 8. & lib. 3. cont. gent. cap. 101. po$t D. Augu$t. lib. 21. de ciuit. Dei cap. 8. quia nimirum e$to Angelus naturali $ua virtute id præ$tare queat; dicitur tamen e$$e $upra facultatem totius naturæ creatæ, quatenus $olius Dei nutu, & qua$i di$pen$atione fieri po- te$t: ita vacuum inducere, licet ob eandem rationem miraculũ $it; non id tamen impedire, quominùs Angelica pote$tate $ecundum $e fieri non repugnet. Ad 3. rectè dici à philo$ophis non po$$e vacuũ darinaturæ viribus; quialicet ex proportione virtutis Angelicæ ad [res-1446-v_0525_516_t0]LIB. IIII. CAP. IX. QVAESTIO III. ip$um vacuum, repugnantia non $it; e$t tamen aliunde, vt ex dictis patet.

ARTICVLVS II. SVPERIORIS SENTENTIÆ confutatio.

Hæc tamen $ententia præterquam quod noua e$t, non $atis fir- mo nititur fundamento. Etenim re$i$tentia, qua res per $e va- cuo repugnant, non cadit $ub aliquam men$uram certam, quæ Re$i$t\~etia nã tur{ae} cõtra va cuũ nequit $u perari ab vlla finita virtute. proinde à maiori virtute finita vinci queat: $ed e$t eiu$modi, vt à vir tute quidem infinita $uperari po$sit, nõ tamen ab vlla minori. Quod in multis alijs animaduertere e$t, vt inre$i$tentia, qua cælum repug- nat diui$ioni; & in vacuo ignis ita exiguus, vt in partes, quæ ma- neant, $ecari nequeat; item qua quoduis corpus penetrationi re$i- $tit. Sicut igitur partes cæli, & illius minimi ignis ita $ibi inuic\~e ad- h{ae}re$cunt, vt nulla vi finita diuelli po$sint: ita exi$timandum e$t ad- glutinari partes vniuer$i tanto nexu, vt inter $e vacuum non admit- tant. Præ$ertim cùm id comprobet manife$ta experientia, qua vide- mus nullam tantam vim adhiberi huic colligationi, vt eam dirimat vel tantulum vacuum efficiendo. Sanè $i illa à virtute finita vincì po$$et tot ei interdum apponerentur machinæ; tam multa ob$tacula obijcerentur, vt ip$am vincerent, retardarentue. Vrget tamen diffi- Dubitation cultas illa quî fieri po$sit, vt natura finita non tantum quin maiorem impetum ad vacuum impediendum præ$tet. Re$pondetur eam re- Re$pon$io. $i$tentiam primò, ac per $e non fieri per impetum aliquem vel im- pul$um à natura expre$$um; fed per ip$am naturalem colligation\~e partiũ vniuer$i inter $e; $icut non ab$imili ratione cælum, & ignicu- lus ille in vacuo diui$ioni re$i$tunt. A tque ex appetitu eiu$dem col- ligationis $i vacuum diuina virtute fiat intra res $ublunares, & cir- cunjecta corpora naturis $uis relinquantur, dilatabuntur quoad fie- ri po$sit per $patium vacuum, non vt illud directò occupent, $ed vt $e quoad fieri po$sit attingãt, mutuo\’q; iũgãtur, ad eũ modũ, quo ca- ro intume$cit intra cucurbitulas add\~esãte $e aere, vti $uperi<_>9 dixim<_>9.

Primò igitur & per $e occurrit natura vacuo ob ip$um naturalem Vtnatura oc- currat vacuo. appetitũ mutuæ colligationis partium vniuer$i inter $e. Inde autem $ecundariò $equitur vt resloco moueatur ad replendum vacuũ v.c. cùm ex fi$tula altero orificio aquam attingente, per alterum aer in- clu$us attrahitur & a$cendit aqua: is a$cen$us $ecundariò, $pectata na turæ intentione, $equitur ad appetitum vnionis, quo aqua aeri $ur- $um adducto ita firmiter adhære$cit, vt ab illo diuelli non po$sit; $i- militer\’que cùm ob hanc cau$am corpora rare$cunt, & dilatantur per tumorem, alioue modo, patet primò & immediatè non moueri lo- Motus corpo rum ad impe diendum va- cuum. co, $ed ex con$equentia rarefactionis. Qui motus localis tamct$i [res-1446-v_0526_517_t0]IN PHYSIC. ARIST. fiat impetu finito; nihilominùs naturaliter impediri non pote$t etiã ab Angelo (cui aliàs corporeæ res quoad motum localem obnoxiæ $unt) propterea quòdlatio in eo euentu e$t veluti corollarium alte- rius affectionis corporeæ, quæ Angelo non $ubijcitur, nimirũ illius appetitus retin\~edæ colligationis cum alijs partibus vniuer$i, ratione cuius omnia corpora qua$i catenata huc illuc trahuntur, aut in ma- iorem abeunt raritatem, ne omnino diuellantur. Qui appetitus in Appetitus & vis ad re$i$t\~e- dum vacuo quanta. re$i$tendo machinis & ob$taculis e$t infinitus $yncategorematicè; quia $cilicet non pote$t re$i$tere virtuti infinitæ, & cuiuis minori pòte$t. Quod non in re propo$ita duntaxat euenire alijs exemplis $uprà o$tendimus. Adde quòd $i Angelus vim naturalem haberet ad vacuum faciendum, haudquaquam $atis firma, & idonea ratio a$- $ignari po$$et, cur re ip$a ei non permitteretur à Deo in tantillo $pa- tio id facere, quemadmodum alia quæ in eius facultatem recidunt, permitti ei $olent, ni$i cùm ne permitti debeant, graui$sima cau$a in- teruenit. Accedit quòd eodem fundamento innitentibus a$$eren- dum foret non Angelica duntaxat, $ed humana etiam, aut alterius agentis naturalis vi po$$e vacuum induci. Nam $i repugnantia, qua natura ob$i$tit vacuo certis limitibus circun$cripta e$t, atque adeò talis, vt $uperari queat à maiori vi finita, quam Angeli $altem aliquo magno numero exhibere queunt, $ubinde\’que vacuum facere: eo- dem modo licebit argumentari po$$e etiam homines, $i coniunctis Repugnan- tiam, qua na- tura vacuo re fi$tit, non cõ- tineri certis $inibus. viribus magnum conatum adhibeant, disiungere $imul $ecundũ om- nes partes tabulas illas immediatè coniunctas, de quibus quæ$t. præ- cedentiart. 3. ad 4. argum. atque adeò intra illas vacuum facere.

QVÆSTIO IIII. VTRVM CORPVS IN VACVO moueri po$sit an non. ARTICVLVS I. CONCLV DITVR PARS affirmatiua.

EX pendamus nunc quo pacto $e$e haberet motus ad vacuũ, $i diuina viriute e$$et. Ac primũ nũ in eo corpus cieri po$- Primũ argu- men. in par- tem negat. $et. Pro ea parte, quæ negat, hæc $ũt ar gum\~eta. Omnis mo- t<_>9 $ublunaris p\~edet à cœle$ti influxu: $ed per inan\~e inter- capedin\~e nequit eiu$modi influx<_>9 trã$mitti, vt planũ e$t; nõ pote$t ergo vllũ corpus in vacuo moueri. 2. Si corp<_>9 ab vna $patij vacui ad 2. argum. [res-1446-v_0527_518_t0]LIB. IIII. CAP. IX. QV AESTIO IIII. aliam commearet, eam partem, quam nunc occupat, po$tmodum inanem relinqueret, atque ita naturaliter vacuum daretur: $ed hoc $ieri non pote$t; ergo neque iliud. Tertio, Omnis latio e$t ad locum; 3. argtm. in vacuo locus non e$t; ergo nec latio. Quartò, Cùm vacuum nihil $it, nulla pote$t in eo e$$e di$tantia, quæ percurratur; atqui omnis 4. argum. motus localis requirit di$tantiam; ergo nullus fit in vacuo. His adde rationes, quibus Ari$toteles 8. cap. huius libri hoc idem in$titutũ confirmauit.

A$$erendum tamen corpora in vacuo tum ab externo motore, tũ Conlcu$io. à $e ip$is moueri po$$e. Quod probatur, primùm quia nulla ratio e$t cur Angelus in vacuo iaculum intorquere non po$sit. Deinde quia $i tota $ublunaris mũdi plaga vacua e$$et, & in eius medio ignis à Deo crearetur con$eruaretur que, nihilignem impediret, quo mi- nùs in $uum naturalem locum per inane a$cenderet incitatus tum à leuitate $ibi ingenita, tum vel maximè à cõmuni inclinatione iun- gendi $e corporibus cœle$tibus, vnde con$eruatrix vis in inferior\~e mundum deriuatur.

ARTICVLVS II. DILVVNTVR SVPERIORIS articuli argumenta.

AD argumenta initio $uperioris articuli propo$ita huncin mo- dum re$pondetur. Ad 1. non omnem motum inferiorum cor- Sol 1. arg. porum à cæle$ti influxu ita pendere, vt citra illius opem exer ceri nequeat: quod in libris de cælo explicatiùs dicemus. Ad 2. cor- Sol. 2. pus, quod in vacuo ab vna parte ad aliam tran$it, et$i partem $patij, quam relinquit, inanem reddat, non ideò cen$eri propria virtute va- cuum efficere; tum quia id potiùs referri debet ad potentiam diui- nam, quæ $patij inanitatem inuexit; tum quia quàcunque eiu$modi corpus pcrgit, aliud vacuum occupat, $ic\’que non tam vacuum facit, quam commutat, & compen$at. His\’que con$onat id, quod diximus $upra q. 1. de vacuo ar. 5. Ad 3. terminũ qu\~e latio per $e requirit, non Sol. 3. e$$e locum, $ed vbi; quod etiam in vacuo inuenitur, vt 3. libro $ta- tuimus. Ad 4. duplicem e$$e di$tantiam, vnam po$itiuam, repertam Sol. 4. in $patio, quod à corpore occupatur; alteram quodammodo priua- tiuam, quæ nimirum reperitur vbi nullum corpus actu e$t, e$$e ta- men pote$t. Atque hæc ad motum $ufficit, & in vacuo e$$et, $i id Extra mundũ patet infin tũ $patium ima- ginarium. daretur, immo etiam nunc e$t in infinitis $patijs imaginarijs, quæ ex- tra cælum Empyreum fun duntur. Lege Henricum Gandauen$em quodllb. 3. q. 3. Scotum in quodl. q. 11.

[res-1446-v_0528_519_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Ad rationes Ari$totelis, dicendum eas tantùm probare cõtra ve- Quo pacto diluend{ae} $int rationes Ari- $totelis. terum placita, vacuum ex $e potiùs lationem tollere, quàm illius cau$am e$$e. Deinde non concludere in nullo pror$us vacuo motum dari; $ed in eo, quod omnes locorum differentias confunderet; qua- le vacuum foret $i neque cælum, neq; $ublunaria corpora extarent: tunc enim cùm nulla maior e$$et ratio cur elementa in hãc potiùs, quàm illam partem vergerent, omnis eorum motio ce$$aret. Quod verò attinet ad cætera argumenta, quibus motum in vacuo refellit, quia oporteret per ip$um traiectionem corporum in in$tanti fieri; ea quidnam momenti habeant, proxima $equenti quæ$tione di$cep- tandum erit.

QVÆSTIO V. VTRVM POSITO VACVO, CORPVS in in$tanti an tempore cieretur. ARTICVLVS I. NON NISI TEMPORE cieri po$$e.

M Agnus Albertus hoc loco tract. 2. cap. 6. & 7. Gregorius A$$ertorespar tis affirmati- u{ae}. in 2. d. 6. q. 3. art. 2. Auerroes hoc in libro comm. 71. Aegidius, Burlæus, Iandunus, & Saxonia putant mo- tum in vacuo non tempore, $ed mom\~eto peractum iri. Idem\’que cen$ui$$e antumant Ari$totelem 8. cap. huius libri. V erùm C\=oclu$io ne- gatiu{ae} partis. contraria opinio aientium talem motum nece$$ariò debere tempus con$umere, et$i à M. Alberto dicatur in intellectum cadere non po$- $e, videtur tamen & intellectu facilis, & veritati con$entanea. Eam verò $ecutus e$t po$t Auem Pace, & Auicennam D. Thomas in 4. d. 44. q. 2. art. 3. quæ$tiuncula. 2. Scotus in 2. d. 2. q. 9. alij\’que complu- Prima ratio. In his sũt Ae$ culan9, lauel- lus, Ferrarien $is, Lichetus in 2. d. 2. q. 9. Sonc. 12. Me- taph. q. 43. res. Probatur autem hunc in modum. Succe$sio motus non $olùm prouenit ex medio, quatenus plenum e$t; $ed etiam prout interca- pedinem, & di$tantiam extremorum cohibet: $ed hæc di$tantia ma- net in $patio vacuo; ergo ratione illius adhuc motus in vacuo tem- Di$tantia ter minorum in cau$a e$t ne mobile $imul exi$tat in di- uer$is partib9 $patij. pus con$umet. Maior $uadetur; quia terminorum di$tantia in cau$a e$t, ne corp<_>9 $imul in termino à quo, & in termino ad quem, & in lo- cis intermedijs e$$e po$sit. Minor o$tenditur; quia $i $patium, quod inter cauum lunæ, & terram iacet, inane e$$et, non minus tune, quam modo, cælum à terra di$taret.

2. Cõ$tituatur in medio $patij vacui colũna vigĩti palmorũ, de$c\~e- Secunda ra- tio. [res-1446-v_0529_520_t0]LIB. IIII. CAP. IX. QVAESTIO V. dat\’que lapis vnius palmi iuxta columnam: non pote$t is eodem pũ- cto $ui de$cen$us e$$e $imul iuxta primam partem palmarem colum- næ, item\’que iuxta $ecundam, decimam, & vige$imam, alioqui plu- ribus locis inter $e di$tantibus $imul ad æ quaretur, eodem\’que mo- mento totum viginti palmorum $patium occuparet. Erit igitur pro- pe quemlibet palmum in alio, atque alio in$tanti. Quare cùm inter quælibet duo in$tantia intercipiatur tempus, iam lapis non momen- to, $ed tempore de$cendet. Id\~e concludi pote$t, $i ponamus colum- nam viginti palmorum per $patium inane deor$um vergere, ita vt imam partem columnæ digitus quie$cens attingat; tunc enim nequi- bit columna eodem in$tanti de$cen$us $ecundum totam $uam longi- tudinem digitum tangere, illi\’que adæquari; ac proinde nece$$e erit in alio atque alio momento eum tangere, & eidem $ecundum diuer- $as partes $ucce$siuè re$pondere.

Tertiò. Proijciatur pila ab Angelo per $patium vacuum tanta vi Tetia ratio. in terram, vt repercu$$a ad eundem locum vnde emi$$a e$t, redeat, ibi\’que rur$um detineatur; tunc velrecurret ad eundem locũ eo ip$o in$tanti, quo egre$$a e$t, velalio. Sieodem, $emper igitur ibid\~e per- man$it; atque adeo mutata non e$t. Si alio; ergo cùm inter illa in$tã- tia tempus effluxerit, haud dubiè non momento, $ed tempore mo- tum peregit.

ARTICVLVS II. EXPLICATIO ARGVMENTORVM, quibus Ari$toteles probare vi$us e$t motum in vacuo momentaneum fore.

NE tamen aduer$ariorum $ent\~etiam indicta cau$a damnare vi- deamur, præcipua eorum argum\~eta audiamus. Ea verò $unt, quæ octauo capite huius libri apud Ari$totelem leguntur; quæ nunc planius exponenda erunt. Primum ita habet. Eadem e$t Primũ argu. Ari$totelis. proportio celeritatis in motu, qui fit per medium tenuius ad celeri- tatem eius, qui fit per cra$sius, quæ e$t tenuitatis ad cra$sitiem; & ex con$equenti eadem erit proportio temporũ, intra quæ mobile per eiu$inodi $patia defertur; atqui manife$tum e$t in vacuo nullam e$$e proportionem $ubtilitatis ad plenum; cum in vacuo nullum $it cor- pus: ergo nulla erit proportio celeritatis motus, nulla\’q; temporis, quo $patium plenum, & vacuum decurritur; atq; adeò $patium ple- num in tem pore, vacuum in in$tanti conficietur.

Secundũ argumentũ e$t huiu$modi. Si motus per vacuum fieret 2. Argum. in tempore, tria poti$simùm incõmoda $equerentur. In primis vacui [res-1446-v_0530_521_t0]IN PHYSIC. ARIST. ad plenum aliquam e$$e proportionem: enimverò cùm duo pondera mouentur; quæ e$t porportio temporis ad tempus, eadem e$t $patij ad $patium quoad $ubtilitatem, modo cætera $int paria. Quare cùm inter tempus, quod ais con$umi in vacuo, & tempus quod in pleno con$umitur, aliqua $it porportio; $iquidem quælibet duo tempora finita re$pondent $ibi aliqua proportione; nece$$ariò fiet vt vacui ad plenum aliqua $it proportio; quod fal$um e$t. Item $equeretur mo- bile aliquod eodem tempore, quo decurrit totum $patium vnius $tadij inanis, po$$e etiam tran$mittere partem $patij pleni. quod ab- $urdum videtur. Con$ecutio probatur. Nam $i mobile. A. in tempo- re. E. trã$mittit totũ $patiũ plenũ D. certe in parte t\~eporis. E {ae}quali t\~epori G. in quo ponis tran$mitti totũ $patium vacuum, tran$inittet part\~e aliquam $patij D. Sequeretur præterea idem mobile po$$e id\~e $patium plenum tam breuitempore, quàm vacuum, conficere. Po- namus enim $patium illud vacuum, quod vno quadrante percurre- batur, occupari corpore aliquo, quod aere $it quadruplo $ubtilius; tunc $ic licebit argumentari. Quanto medium $ubtilius e$t; tanto t\~e- pus quod in eo con$umitur; e$t breuius; $ed corpus intermedium e$t quadruplo $ubtilius, ergo t\~epus erit quadruplo breuius; atqui cùm $patium aere plenum erat, con$umebatur vnahora: igitur nunc vnus tantùm quadrans con$umetur; $ed in quadrante etiam antea idem $patium cum plenum erat, decurrebatur, ergo tantum temporis cõ- $umitur in eodem $patio pleno, quantum in vacuo.

Tertium argumentum e$t. Si motus in vacuo tempus con$ume- 3. Argum. ret, $equeretur duo corpora quantumlibet inæquali pondere po$$e æquali tempore quodcunq; $patiũ vacuum decurrere, quod fal$um e$t; cùm experientia te$tetur, corpora quo grauiora $unt, eo maiori velocitate deor$um vergere, $i modo reliqua $int paria. Con$ecutio probatur; quia cau$a cur mobile grauius maioripernicitate de$c\~edit, e$t quia faciliùs $ecat medium, per quod tran$it. Quare cùm in vacuo nullum $it intermedium corpus quod $ecari debeat; con$e- quens erit, vt quælibet duo mobilia quantunuis di$pari grauitate, æquè velociter de$cendant.

Ita $e habent Ari$totelicæ rationes. Verùm $i quis animũ aduer- Apud quos $u periora argu menta pro- po$itá con$i. ciant. tat facilè videbit illas apud eos tantùm concludere, quinon aliam moræ cau$am in motibus agno$cunt, præter cra$situdinem, & re- $i$tentiam intermedij corporis, vt aeris, velaquæ. In qua $ententia videntur fui$$e veteres philo$ophi, contra quos eo loco di$putat A- ri$toteles. Quod verò ij procul à veritate aberrarint, tum ex prima ratione $uperioris articuli intelligi pote$t; tum etiam quia videmus corpora cæle$tia, quibus ex parte medij nihil ob$i$tit, tempus nihil- ominus motu con$umere. Quare a$$erendum videtur Ari$totelem Ari$totel\~enõ ex propria $\~e tentia ptonũ tia$$e motum invacuo fore mometaneä. non ex propria $ententia affirma$$e omnem corporis mutationem in vacuo momentaneam e$$e debere, $ed ex illa veterum hypothe$i id tanquam ab$urdum intuli$$e.

[res-1446-v_0531_522_t0]LIB. IIII. CAP. IX. QVAESTIO V.

Ad primum igitur illius argumentum re$pondendum e$t eãdem Sol. 1. arg. e$$e proportionem temporis ad tempus, quæ $patij ad $patium, mo- do de eo tantùm loquamur tempore, quod ob re$i$t\~etiam medij cõ- $umitur; non autem de illo, quod tum propter medij re$i$tentiam, tũ ob inter capedinem $patij, & terminorum repugnantiam imp\~editur. Quocirca $i pondus aliquod integram horam con$umat in confici- endo $patio pleno certæ magnitudinis, ratione quidem di$tãtiæ tres quadrantes, vnum verò ob re$i$tentiam medij; eiu$modi pondus fe- retur peridem $patium plenum corpore duplo $ubtiliori, nõ in di- midio horæ, $ed in tribus quadrantibus, & dimidiato; cõ$umet enim tres quadrantes ob di$tantiam $patij, $icuti antea con$umebat, it\~e\’que Di$tantia $pa- tij nõ mom\~e- to, $ed tempo re traijcitur. vnius quadrantis medietatem ob re$i$tentiam medij duplo minor\~e, quàm antea. Itaque quarta duntaxat pars horæ, quæ ratione medij re$i$tentis in$umebatur minui debet in eadem proportione, qua me- dij re$i$tentia minuitur. Hinc tamen colligi non pote$t motum in vacuo fieri in in$tanti. Etenim quia nulla e$t proportio $patij va- In vacuo ma- net intercape- do $patij, & tee minorum re- pugnantia. cuiad plenum, quoad medij re$i$tentiam, cùm in vacuo nullũ cor- pus medium interiaceat, recte $equitur obre$i$tentiam medij nullũ in vacuo tempus con$umi. Verùm quia adhuc in vacuo $patij in- tercapedo, & repugnantia terminorum relinquitur; iccirco id\~e t\~e- pus, quod in pleno ratione di$tantiæ con$umebatur; etiam in vacuo con$umetur; $i vtriu$que $patij eadem $it di$tantia, cætera\’que pa- ria.

Ad primum incommodum eorum, quæ $ecundo argumento in- Sol. 2. arg. feruntur, re$pondendum e$t rectè concludi eandem e$$e proportio- nem $patij vacui ad plenum, quæ e$t temporis ad tempus, $i de $pa- tij di$tantia, deq; tempore, quod ob illam con$umitur, tãtummodo loquendum $it. Id autem, quod $ecundo loco pro incommodo col- ligitur, dicimus ab$olutè incommodum non e$$e; quod tamen foret, $i mobile ob $olam medij re$i$t\~etiam moram traheret, $ic enim mo- mento per vacuum cieretur, vti diximus. Denique quod tertio lo- lo obiectum e$t, diluitur negando con$ecutionem. Id verò, quod eius confirmandæ gratia adducitur, planum e$t nihil con$icere, ni$i ponamus mobile ob $olam interfu$i corporis re$i$tentiam, tempus depo$cere, quod pernegatum fuit.

Ad tertium argumentum re$pondetur cau$am totam cur mobile Sol. 3. arg. grauius maiori velocitate deor$um vergat, non e$$e quod medium faciliùs diuidat; $ed etiã quia maior virtus motiua illius, faciliùs ipsũ Cur mobile grauius maio rιceleritate dé $cendat. ad loca, in quibus $imul e$$e nequit, perducit. Itaque neganda e$t con$ecutio: patetigitur Ari$totelis rationes nihil contra ea, quæ $u- periori articulo $tatuimus, concludere.

[res-1446-v_0532_523_t0]IN PHYSIC. ARIST. _CAP. X._

I Llud autem ea, quæ dicta $unt, $equitur, vt de tempore _Text. 87._ di$$eramus. Ac primum quidem rectè fiet $i exotericis etiam rationibus de eo dubitetur, vtrum $it, necne, & de- inde, quæ ip$ius natura. Nõ e$$e igitur, aut vix ob$curè e$$e, _Text. 88._ ex his $u$picari aliquis potest: eius enim pars vna præterijt, nec est; alia futura est, & non dum e$t, ex quibus & infini- tum, & quod $emper $umitur tempus constat. At quod ex his, quæ nulla $unt, concretũ est, id e{$s}entiã habere nõ po{$s}e vide bitur. Ad hæc rei oĩs, quæ in partes po$sit diuidi, $i modo $it, _Text. 89._ nece$$e e$t, tũ cũ e$t, aut aliquas eius partes e{$s}e, aut o\~es; t\~e- poris autem, cùm in partes queat diuidi, aliæ fuerunt, aliæ fu turæ $unt, nulla\’que e$t. Præ$ens verò momentum pars non est: nam\’{que} & pars metitur, & totum ex partibus constare de- bet: tempus autem ex momentis non videtur constare. Quin _Text. 90._ etiam hoc præ$ens momentum, quod præteritum, & futurum videtur terminare, vtrũ vnũ & id\~e $emper maneat an ali- ud non est facile. Si enim aliud, & aliud, nulla\’que temporis pars alia, & alia $imul est, quarum vna non contineat, alia non contineatur, vt minus tempus à maiori, momentum præ- terea, quod non est, prius autem fuit, nece$$e e$t interdum pe- rij{$s}e, ip$a quoque profecto momenta $imul non erunt, id\’{que} $emper quod antecedit, interij$$e nece$$e est. In $e igitur inte- rij$$e non potest, propterea quod tum fit: $ed neque in alio mo mento. Id enim ponatur, non po{$s}e temporis momenta inter $e cohærere, vt nec puncta Si ergo non in eo, quod hærebat, $ed in alio interijt, $imul oertè cum infinitis medijs momen- tis fuit, quod e$$e non pote$t. Nec verò idem $emper po- _Text. 91._ test manere. Nullius enim rei diuidue terminatæ vnus est terminus, neque $i ad vnum continua fuerit, neque $i ad plu- Capitis decimi Explanatio. Di$putatio đ tempore.

I Llud autem | Sequitur tertia, & po$trema huin$ce librí pars, in qua de tem- Argumenta quod nullum $it tempus. pore di$$erit Ari$to eles. Ac primùm vtrum ne tempus $it, deinde quidnam $it, di$quirit. Quod ad priorem attinet qu{ae}$tionem, eius partem negantem ratio- nibus exotericis, ide$t, populariter, & in $peciem veritatis concludentibus $uadet, hunc in modum. Id, quod con$tat partibus, qu{ae} re ip$a non extant, non e$t, $ed tempus ita $e habet, etiam id quod ex infinitis partibus nunquam defecturis coale$cit) cum non con$tet, ni$i pr{ae}terito & futuro; quorum neutrum actu exi$tit. Non igitur tempus e$t.

Ad h{ae}c rei | Secunda ratio. Id, quod e$t diuiduum in partes, nequit actu in natura rerum e$$e, ni$i vel omnes eius partes exi$tant, vt plant{ae}, vel aliqu{ae} $altem, vt motus; atqui temporis nulla omnino pars exi$tit: non e$t ergo tempus. A$$umptio nem probat, quia pr{ae}teritum eua- nuit, futurum non dum e$t; momentũ autem non videtur pars temporis, quia omnis pars quanta alicuius totius, vt a- pud Mathematicos ratum habetur, ali- quoties $umpta me- titur & ab$oluittotũ, ipsũ\’que cõdit; quod momento accõmo- dari non pote$t.

Vtrũ vnũ & id\~e | Diceret qui$piam t\~e- pus e$$e, quia exi$tit momentũ, quod e$t vcrius\’que t\~eporis cõ- finium, $iue termin9 pr{ae}teriti, initiũ\’q; fu- turi: id diui$orio, $eu Biceps argu- mentũ ad t\~e- pus impugnã dum. bicipiti argumento refellit. Si enim mo- m\~etum exi$teret, vel vnum tantummodò e$$et in toto t\~epote; vel aliud, & aliud, quorum neutrũ dici pote$t. Ac primùm quod non aliud & aliud $it, o$t\~edit, quia aut $imul e$$ent, aut $ucce$sione. Nõ $i- mul, quia du{ae} partes temporis nequcunt $imul e$$e, ni$i alte- ram altera cõtineat, maior minorem, vt men$is diem, dies horam; vnum verò momentum a tero maius non e$t. Non $ucce$sione, quia $equeretur momentum inter@e, quod impo$sibile e$t. Vel enim in $e ip$o interiret, vel in alio; non in $e, quia tunc e$t; non in alio, quia momenta non $ibi pro- Non perma- nere $emper idem mom\~e tum. ximè coh{ae}rent, $ed nece$$ario medium tempus funditur. Nullo igitur pacto momentum in- terit. Quare per$picuum videtur non dari in tempore aliud, & aliud momentum.

Nec verò idem | Quod non idem $emper momentum permaneat $uadet. Primum [res-1446-v_0533_524_t0]LIB. IIII. CAP. X. EXPLANATIO. ra. Momentum autem terminus est, terminatum\’que tem- _Text. 92._ pus licet accipere. Cùmque $imul tempore e$$e, & neque pri- us, neque po$terius idem $it, atque eodem mom\~eto e$$e, $iquæ prius, & quæ po$terius fuerunt, in hoc $unt momento, fit, vt quæ ante annorum dec\~e millia fuerunt, $imul $int cum ijs, quæ hodierno fiunt die, vnum\’que alio ne que prius $it, neque po$terius. De ijs igitur, quæ in eo in$unt, tot $int dubi- tata. Quid autem tempus e$t, & quæ ip$ius natura _Text. 93._ æquè ex his, quæ tradita $unt, incertum e$t, atque ea, de quibus nuper di{$s}eruimus. Alij enim vniuer$i motum e$$e aiunt, alij $phæram ip$am. Atqui & conuer$ionis parstempus quoddam e$t, conuer$io verò non e$t, quandoqui- dem quod $umptum e$t, conuer$ionis pars e$t, non conuer$io. In$uper $i plures e{$s}ent cœli, cuiusque ip$orum motio tempus peræquè e$$et, ita multa tempora $imul e$$ent. Vniuer$i _Text. 94._ autem $phœraijs, qui id dixerunt, vi$um e$t tempus e{$s}e, propterea quod in tempore, vt in $phæra vniuer$i omnia cõ- tineantur. Sed boc quod dixerunt, fatuum magis est, quàm vt ea, quæ, cum e$$e non po{$s}int, ip$um con$equuntur, con- $iderare debeamus. Sed quoniam tempus motus quidam & mutatio maximè videtur e{$s}e, hoc con$iderandum e$t. Cuiusque igitur mutatio, & motus in eo, quod mutatur, $olùm ine$t, aut vbi est id quod mouetur, & mutatur. At t\~epus peræquè vbique e$t, & apud omnia. Omnis in$uper mu- _Text. 95._ tatio celerior e$t, & tardior: tempus autem non e$t, quan- doquidem velox, & tardum tempore definiuntur. Velox enim e$t quod breui tempore multum mouetur, tardum, quod longo parum. Tempus verò tempore non definitur, nec vt quantum quiddam e$t, nec vt quale. Motum igitur non _Text. 96._ e$$e constat, nihil verò inter$it, vtrum motum nunc dicamus, an mutationem.

 quia nullum continuum fini um vno duntaxat termino clauditur, $ed pluribus, vt linea Non perma nere $emper idem momé tum. pluribus punctis, fuperficies lineis, corpus $uperficiebus. Quare cùm momentum $ic termi- nus temporis, non vnum tempori $olum inerit, $ed plura. Secundò, quia cùm $imul tem- pore dicantur e$$e ea, qu{ae} eodem temporis momento $unt, $i vnum, idemque momentum in toto e$$et tempore, ea, qu{ae} multis abhinc $eculis fluxere, $imul tempore cum is, qu{ae} nũc, forent, quod ab$urdum e$t.

Quiιd autem tempus | Accedit ad $erutandam naturam temporis, quam qu{ae}$tionem Téporis na- tura cognitu difficilis. multis difficultati bus ob$tructam e$$e ait, tum ob ea, qu{ae} pro; o$ita iam $unt, tum ob di$sidentes Opinione@ denatura t\~e- poris. veterũ opiniones. Nam alij, è quorũ numero, vt multis videtur, fuit Plato, Platonis. tempus cœli con- uer$ionem e$$e di- xeront; alij, vt Py- Pythag. thagorei cœ@ũ ip- $um. Prioris verò $ententi{ae} auctores duplic@ argumento confutat. Primùm quia cotũ iudicio pars cõuer$ionis c{ae} l@ e$t tempus, & ta- men pars conuer$io nis cœli non e$t cõ uer$io. Nec enim conuer$ionem ap- pellamus, ni$i cùm abeodem ad idem fit reditus. Deinde quia cũ plures $int globi cœle$tes, plu ra e$$ent tempora, quod à vero abe$t.

Vniuer$i autem | Exponit quo argu- mento Pythagori- Argumentũ Pythagori- corum. ci in eam $en@entiã venerint, nimirum quod vt cœli com- plexu, ita & tempo re, omnia conti- neantur; qua$i ita ar gumentarentur, cœlum omnia continet, tempus omnia continet, igitur cœlum e$t tempus. Qu{ae} ratiocinatio ex affirmantibus in $e. unda $yllogi$inorum figura vitiosè concludie.

Sed quoniam tempus | Aliorum dogma, qui motum tempus e$$e arbitrabantur, coar Motum non e$$e tempus. guit. Primùm quod motus mutatiouè tantùm e$t in re, qu{ae} mouetur, aut mutatur, aut vbi e$t id, quod motum mutationemvè $ubit, tempus autem æ qua ratione vbique, & apud om- nia $it. Pr{ae}terea quòd motus omnis velocior, & tardior appelletur, non autem tempus: tardũ nam\’que, & velox tempore defin; untur; $iquidem velox mobile dicimus, quod breui tempore longum $patium conficit, tardum, quod longo tempore breue. At tempus neque vt quantũ e$t, neque $ecundum affectiones, quæ ip$i attribuuntur, cuiu$modi $unt calidum, frigidum, $alubre, tempore definiri aut explicari $olet.

 [res-1446-v_0534_525_t0]IN PHYSIC. ARIST. _CAP. XI._

AT neque e$t $ine mutatione. Cùm enim ip$i co- _Text. 97._ gitatione nibil mutamur, aut $i mutemur, minimè animaduertimus, nullum tempus præterij$$e nobis videtur, quemadmodum nec hi$ce, quos fabulæ tra- dunt, in Sardo apud heroas dormire, cùm à $omno fuerint excitati. Prius enim momentum cum po$teriori coniungunt, vnumque efficiunt, & id, quod intercedit, eximunt, propte- rea quod $en$u id non apprehendant. Vt igitur $i aliud, & aliud momentum temporis non e$$e, $ed vnum & idem, t\~epus non e{$s}et, ita cùm aliud aliudque e{$s}e nos latet, medium t\~epus nullum videtur e$$e. Quamobrem $i tum cùm nullum di$tin- xerimus mutationem euenit, vt t\~eporis nulla in nobis sit co- gitatio, $ed in vno & indiuiduo manere anima videatur: cũ aut\~e $en$u apprehendimus, & di$tinguimus, tum tempus præterij$$e dicimus, per$picuum e$t $ine motu, & mutatio- ne tempus non e$$e. Ita illud constat nec t\~epus motnm e$$e, nec _Text. 98._ ab$que motu. Sumendum verò e$t (quandoquidem quid e$t tempus quærimus) quid $it ip$ius motus, hinc exordium ducendo: $imul namque motus, & temporis $en$um habemus. Nam in tenebris quanquam corpus no$trum nihil patiatur, $i tamen animo agitemur, $tatim tempus aliquod $imul vide- tur fui$$e; $ed & cùm tempus aliquod videtur præterij$$e, $imul & motus quidam apparet fui{$s}e. Quare aut motio, aut motionis aliquid e$t tempus. Cum igitur motus non $it, ali- quid eius $it, nece$$e e$t. Cum autem id, quod mouetur ex _Text. 99._ aliquo ad aliquid moueatur, magnitudo\’que omnis continua $it, magnitudinem motus con$equitur. Quod enim magnitu- do continua sit, motus quoque e$t continuus: quod autem motus, & tempus. Nam quantus motus e$t, tantum & tem- pus videtur $emper fui{$s}e.

 _Capitis vndecimi Explanatio._

AT neque | Docet licet tempus non $it motus, haud tamen $ine motu e$$e; cuius Non darit\~e pus ab$que motu. rei argumentum affert, quod ni$i motum percipiamus, non credimus tempus ef- fluxιffe, vti accidit ijs, qui cùm diu, vt tradunt fabu{ae}, in Sardo in$ula apud h{ae}ro- as dormij$$ent, à $omno excitati pr{ae}teritum tempus cum in$equenti comunxere, qua$i medium nihil pr{ae}terij$$et, quia videlicet nullum interim motionis $en$um habuerant. Fuerant autem hi Fabula eorũ, qui apud He roas in Sar- do in$ulador miemnt. h{ae}roes nou\~e Hercu lis liberi, qui cùm ad Sardiniam ap- pul$i e$$ent, vt Stra bo lib. 5. refert, ibi- dem interij$$e dicũ- tur, & ad Ari$tote- lis v@que tempora integris corporib9 fui$$e, ita vt dormi entium $peciem ex hiberent. Apud hos vero ait Simplicius videri aliquos lon giori temporecon $opitos fui$$e, quo- rum hic exemplo v$us $it Ari$toteles. Themi$tius tamen hunc lõgior\~e$om- num h{ae}roibus ip$is attribuit.

Sumendum verò e$t | Quoniã tempus non e$t mo tus, nec tamen e$t $ine motu, diligen- tius excutit qua ra tione cù motuiun- gatur. Ac primùm quod paulò ante di @erat, inculcat; ni- mirum temporis & motus conceptio- nem $e mutuò co- mitari, id\’que non Temporis & motus notio nem $e$e mu tuò comita- ri. $olùm in motibus, qui corpore exer- centur, $cd etiam in ijs, qui ad animum pertinent. H{ae}c e$t huius loci germana interpretatio, non ea, quã affert Auerroes aiens monere Ari$totelem tempus non omnes corporeos motus $equis $ed imaginationis motum duntaxat.

Cùm autem id | Vt propo$itam difficultat\~e ab ip$o fonte aperiat, docet quopacto $e ha- Quomodo $e habeat cõ- tinuitas ad magnitudi- nem, motũ & tempus. beat cõtinuitas ad magnitudin\~e, $uper quã res fertur, & ad motũ, ac t\~epus; aitq, magnitudin\~e primo e$$e cõtinuã; per hãc, motũ, per hũc, t\~epus. Si enim magnitudo di$ereta $it nõ cõtinua [res-1446-v_0535_526_t0]LIB. IIII. CAP. XI. EXPLANATIO.

At verò & prius, atque po$terius in loco primum $unt, _Text. 100._ quandoquidem $itu in eo in$unt@ Cùm autem in magnitudine prius, & posterius in$int, nece$$e est & in motu prιus & po- sterius ine$$e ijs, quæ illic $unt, proportione re$pondentia. Atqui etiam in tempore illa in$unt, quod horum alterum alterum $emper $equatur. Prius autem & posterius in mo- tu, re quidem ip$a & $ubiecto, idem $unt, quod motus, ra- tione verò diuer$a $unt, & motus non $unt. Atqui & t\~e- pus cogno$cimus, cùmmotum di$tinguimus priori, & poste- riori di$tinctis: tum\’que fui$$e tempus dicimus, cùm prioris & po$terioris in motu $en$um habuerimus. Distinguimus autem quod aliud & aliud ea e$$e, & aliquid aliud interce- dere exi$timemus. Cùm enim extrema à medio diuer$a e{$s}e animo concipimus, temporis\’que moment a duo e{$s}e anima af- firmat, aliud quidem prius, aliud po$terius, tum hoc ip$um e{$s}e tempus dicimus. Nam quod momentis terminatur, tem- _Text. 101._ pus videtur e$$e, id\’que po$itum $it. Cùm igitur temporis mo- mentum vt vnum $en$u apprehendimus, non autem vt prius & posterius in motu, vel vt idem quidem non tamen prio- ris, aut posterioris alicuius nullum tempus videtur fui$- $e, quandoquidem nec motus. Cùm autem prius & po$te- rius, tum tempus dicimus. Hoc enim est tempus, nume- rus motus ratione prioris, & po$terioris. Non ergo tem- _Text. 102._ pus est motus, ni$i vt numerum motus habet, Argumen- tum autem e$t, quod plus & minus ex numero dijudicamus, maiorem verò & minorem motum ex tempore. Tempus ergo numerus e$t quidem. Cùm autem duplex $it nume- rus (nam & quod numeratur, qnodque numerabile e$t, & id, quo numeramus, numerum dicimus) tempus e$t id, quod numeratur. Aliud verò e$t id, quo numeramus, aliud id, quod numeratur.

 nequaquã motus continuitat\~e obtinebit, nec tépus, $i motus $it interruptus. Addit etiã quãtus e$t motus, tantũ e$$e t\~epus. Quod cùm fal$um videatur, quia cùm duo mobilia feruntur al- terũ velox, aliud tardũ, illud breui tempore multũ, hoc longo tempore breu\~e motũ efficit. Occurrit D. Thomas Ar@$totelem non de quouis motuid a$$erere, $ed de motu primi orbis, in quo motus & tempus, quoad longitudinem & bieuitatem ex {ae}quo $e$e hab\~et. Adde quã- tus e$t motus tantum & tempus e$$e $i loquamur de exten$ione, quam tempus $ortitur ex pa@e termini per motom acqui$iti, non autè de $ua peculiari, qua ad{ae}quatur duratio- ni imaginari{ae}, qu{ae} modo maior, mo- do minor {ae}qualib9 motibus re$põdet.

At vero & pri- us | Expo$uit quo ordine continuitas magnitudini, mo- Quo ordine prius & po- $terius com- petãt magni- tudini, mo- tui, ac tempo ri. tui, temporique cõ ueniat. Nunc quo item ordine prius & po$terius eisdem in$it, declarat; a$$e- rit\’q; cerni h{ae}c duo primùm in magni- tudine, cuius partes propriè $itum ven- dicant, quem prio- ris & po$terioris ra tio importat, dein- de in motu po$tre- mò in tempore. Di citur enim prior motus pars, ea, qu{ae} in priori parte ma- gnirudinis fir, ea po $terior, qu{ae} in po- $teriori. Item ea pars temporis pri- or habetur, qu{ae} pri orem motus part\~e metitur, po$terior, qu{ae} po$teriorem. Monet quoque pri us & po$terius re ip $a, $ubiecto\’que idé e$$e cum motu; ratione tamen di$tingui; quia videlicet ita in motu exi$tunt, vt alia $it ratio motus, quâ motus, alia quâ prius & po$terius.

Atqui & tempus | Quoniam motus bifariam $pectari pote$t; vno modo vt e$t actus en- tis in potentia, altero vt habet partem priorem, ac po$teriorem; docet tunc nos in temporis cognitionem venire, cùm apprehen$a priore, & po$teriore motus parte motũ ip$um di$tin- Qua ratione in notitiã té poris venia- mus. guimus. Nam tum demum pr{ae}terij$$e tempus iudicamus, cùm prius, ac po$terius in motu percipimus, $eu cùm apprehendimus duo puncta motus, duouè mutata e$$e, vnum prius, al@e- rum po$terius, atque inter ea motum: tuncenim $imul apprehendere fas e$t duo momenta, qu{ae}ip$is mutatis e$$e re$põdeant, & id\~e re cũ illis $int, it\~eq; duration\~e, qu{ae} interfluent\~e motũ Quid $ittem pus. metitur, & id\~e etiã re cũillo e$t. Vnde colligitur nihil aliud e$$e tempus, quam numerũ mo- tus ratione prioris & po$terioris, ide$t, partes motus ab animo numeratas $ub ratione prio- ris, & po$teriotis.

 [res-1446-v_0536_527_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Ac quemadmodum motus alius $emper e$t, & aliuss$ic _Text. 103._ & tempus: omne autem tempus $imul idem e$t. Momentum enim $ubiecto idem est, ratio verò eius alia e$t, & alia. Mo- _Text. 104._ mentum autem tempus metitur, vt prius e$t, atque po$te- rius. E$t verò præ$ens momentum partim idem, partim non idem. Quatenus enim in alio, & alio e$t, diuer$um est, quæ ip$ius $ane e{$s}entia, & ratio e$t. Subiecto autem idem e$t. Magnitudinem enim (vt dictum e$t) motus $equitur, hunc autem tempus; $imili\’que modo punctum id quod fertur, ex quo motum, prius\’que & posterius, quæ in eo in$unt, co- gno$cimus. Atque hoc $anè $ubiecto idem e$t (quandoqui- dem punctum e$t, aut lapis, aut aliud eius generis) ratione autem aliud & aliud, non $ecus ac $opbiιstæ Cori$cum in Lyceo, & in foro alium, & alium e$$e, quod alibiι $it, & alibi, accipiunt. Id verò quod fertur, momentum $equitur, perinde, ac motum tempus. Nam eo quod fertur, prius & po$terius in motu cogno$cimus, vt autem prius & posterius numerari po$$unt, momentum e$t. Quare & in his momen- tum tempore $ubiecto idem e$t, (prius nan\’que est, aut po- $terius, quod est in motu) ratione autem aliud est. Qus enim ex parte prius, & po$terius numerari po$$unt, mo- mentum e$t. Quod etiam notum e$t maximè, quandoqui- dem & motus ex eo, quod mouetur, & latio ex eo, quod fertur. Hoc enim quiιddam est id, quod fertur, motus autem non e$t. Partim igitur idem $emper, partim non idem præ$ens momentum dicitur, $iquidem & id quod fertur. Per$picuum verò etiam e$t, $i tempus non $it, _Text. 105._ momentum non e$$e, et $i momentum non e$t, tempus non e{$s}e. Vt enim $imul $unt id, quod fertur, & latio, ita & numerus eius quod fertur, & lationis.

Argumentum autem e$t | Cur tempus numerum motus e$$e dixerit hunc in modum de- Cur tempus dicatur nu- merus mot9. clarat. Id, quo plus ac minus in motu iudicamus, e$t numerus motus (numero enim rerum multitudinem {ae}$timare con$ueuimus) $ed temporeiudicamus plus, ac minus in motu, hoc e$t, motum maiorem, minoremvè e$$e: igitur tempus e$t numerus motus.

Cùm autem duplex | Quoniam numerus duplex habetur; numerans, quo res nume- ramus, & numeratus, hoc e$t, resip${ae}, qu{ae} numerantur: rur$um\’que numerus numeratus bi- Numerus du plex, nume- rans & nume ratus. partitò diuiditur, in eum $cilicet, qui re- bus actu di$iunctis, & in eum qui re- bus inter $e conti- nuatis, ac$ola cogi tatione diuul$is in- e$t, appellat Ari$to- teles tempus nume rum num eratú po- $teriori modo, hoc e$t, partes motus re ip$a inter $e coh{ae}- r\~etes, & connexas, prout tamen ab ani mo numerante di- $cret{ae}, & quoad du rationem definit{ae} $unt.

Ac quemadmo Tempus, & motũ in $uc- ce$sione con ti$tere. dũ | Nõnulla fubij cit, ex quibus ea- rum dubitationũ, qu{ae} $uperiori cap. propo$it{ae} $unt, di$- $olutio colligatur. Primum\’que docet quemadmodũ mo tus in $ucce$sione con$i$tit, ita & tem pus. Nec enim fie- ri pote$t vt non $it fluentis naturæ id, quod rem in fluxu po$itam, cuiu$mo- di e$t motus, meti- tur. Di$crimen ta- men e$$e ait intet motum & tempus; quòd tempus $em- Di$crim\~e in- ter motũ & t\~e pus. per idem $it apud omnes, non vero motus: $icuti & momentum idem re e$t, licet ratione diuer$um. Ita hunc locum intelligunt Themi$tius, Simplicius, Philoponus, & Auerroes.

E$t verò pr{ae}$ens | Addux@rat in controuer$iam $itnè vnum, idem\’que momentum toto tempore, an plura. Eam dubitationem hoc loco diluit, $tatuit\’que in toto tempore partim e$$e vnũ, & id\~e momentũ, partim nõ. E$$e vnũ $ubiecto, quatenus in toto motu e$t vna, ead\~eq; res mota: e$$e aut\~e plura, quatenus momentũ, nũc hoc nũc illud mutatũ e$$e dimetitur. Adde In toto tem pore partim e$$e vnũ, id\~e- \’que momen tum, partim non. po$$e quoq; vnũ dici quia $icuti Mathematici imaginãtur lineã fieri ex fluxu pũcti, atq, ita quo- dãmodo manere in tota linea vnũ, id\~e\’q; punctũ; $ic fas e$t cogitatione fingere ex fluxu mo- m\~eti effici t\~epus, e$$e\’que vnum momentum in toto tempore, licet alioqui re ip$a multa $int.

Per$picuum verò etiam e$t | Docet momentum & tempus $ic inter $e affecta e$$e, vt neu- trum $ine altero e$$e queat. Nam latio, & mobile $imul $unt, ita vt nec mobile, prout fertur [res-1446-v_0537_528_t0]LIB. IIII. CAP. XI. EXPLANATIO.

Ac tempus quid\~e lationis est numerus: momentũ verò, vt id, quod fertur, veluti vnitas numeri. Quin etiã ex momen- to continuum e$t tempus, & per momentum diuiditur. Nanque & lationem, & id, quod fertur, hoc $equitur, quando quidem motus, & latio vna est, quia id, quod fertur, vnum e$t, & non quidem $ubiecto (po{$s}et enim interrumpi) verum etiam ratione. Hoc etiam priorem, posterioremque motum di$tinguit. Hoc ip$o autem & punctũ quodãmodo $equi- tur, quippe cùm punctum etiam quodammodo longitudinem, & copulet, & diuidat. Etenim huius quidem principiũ, illius _Text. 106._ verò finis. Sed cũ hoc modo aliquis $umit, vt pro duobus vno vtatur, in$i$tere nece$$e e$t, $i idem punctum principium $it & finis: temporis autem momentum, quia id quod fertur, mo uetur, aliud $emper e$t. Quare tempus e$t numerus, non vt eiu$dem puncti, quod principium $it, & finis, $ed vt lineæ potiùs extrema, & non vt partes, tum ob id, quod dictum e$t (medio enim pũcto, vt duobus vtitur, eo\’que fit, vt in$istat) 2 um verò etiam, quod per$picuum $it neque momentum t\~e- poris eius partem e$$e, neque diui$ionem motus, quemadmo- dum nec puncta lineæ, quandoquidem lineæ duæ vnius $unt partes. Temporisigitur momentum qua ex parte termi- nus e$t, non est tempus, $ed accidit: quatenus autem nume- rat, numerus e$t. Termini enim eius $unt tantùm, cuius $unt termini: numerus veròhorum equorum, nempe denarius alibi Text. 108. etiam e$t. Tempus igitur numerum motus e$$e prioris, & po- $terioris ratione, & continuum, quandoquidem continui est, per$picuum est.

 abs\’que latione e$$e po$sit, nec contra: proinde\’que tempus & momentum fimul e$$e debent Nec tempus $ine momen to, nec mo- mentum $ine tempore e$$e pote$t. Conuenien- tia inter mo- mentom, & tempus, latio nem, & mo- bile. $iquidem tempus e$t numerus lationis; momentum verò mobilis, $icuti vnitas numeri; qua- tenus vt vnitatibus res numeratas, ita momentis mobilia, prout feruntur $ecundum rationem prioris, & po$terio@@s, quæ momento copulantur, & clauduntur, metiri $olemus.

Quin etiam ex momento | Declarat cognationem, $eu conuenientiam inter momen- tum, & tempus, lationem & mobile. Nam quemadmodum latio ratione mobilis vnitatem; diui$ionemque $or- titur, $ic tempus be- neficio momentiv- num, continuum\’q; e$t, & eiu$dem inter uentu $ectionem ac- cipit. Monet autem vt mot9 abeo, quod fertur, vnus dicatur, non $ufficere mobi le e$se id\~e $ubiecto V. C. cundem lapi- dem; $ed opoitere e$se idem ratione, ide$t, lapidem cun- dem, prout motui $ube$t, ita, vt motum quiete nequaquã in- terrũpat; facta enrm intermi$sione, non iam mobile conti- Nõ e$t ide@ motus, qui quiete inter- rumpitut. nuitat\~e motui pr{ae}- $tabit, $ed diui$ion\~e, & di$crimen prioris motus à po$teriori. H{ae}c videtur germa- na huius loci expli- catio; non ea, quam affert Simplicius de mom\~eto tempus $e- cante.

Hoc ip$o aut\~e Cõ$en$io & di$crimen in ter momentũ & punctum. & pũctum | Vt mo- mentum partes tem- poris copulat, & di$tinguit, ita punctum partes line{ae}: hoc tamen differunt, quod idem pun- ctum manet, eodem\’que tanquam duobus, nunc vt fine, nunc vt principio vt. po$$umus, mo- mentum autem confe$tim euane$cit, $emperque aliud, & aliud e$t. Quo fit vt nemo idem re- ciprocando accipere valeat.

Quare tempus e$t numerus | Quia momentum raptim tran$uolat, colligit non ideo Tempus non dici numerũ motus ratio- ne vni9, eiu$- demque in- ftantis. tempus numerum motus de$iniri, quia $it numerus ratione vnius, eiu$demque mom\~eti, quod in ip$o, vt punctum in linea, $ignari po$sit; $ed ratione diuer$orum, qu{ae} tamcn non $int partes, è quibus tempus coale$cat, & integretur, co modo, quo linea vna è duabus. Aliter hunc locum A$pa$ius, Alexander, & Philoponus legerunt; no$tra tamen lectio, & interpreta tio, quam Simplicius, Porphyrius, & Themi$tius $ecuti $unt, probatior e$t.

Temporis igitur momentum | Conci$is, & ob$curis verbis cau$am reddere videtur, cur Cur momen tum non $i@ tempus. momentum non $it tempus, nimirum, quia cùm illius $it terminus, eius naturam, & e$$en tιam participare nequit, $ed ei accidit: licet quadam ratione eiu$dem numerus cen$eri debeat, quatentis cius interuentu prius & po$terius tempori ine$$e deprehenditur. Licet enim reliqui numeri circa res alias ver$entur, vt denarius circa equos, & homines; numerus tamen motus illic tantùm e$t, vbi eius termini, ide$t momenta, in$ident.

 [res-1446-v_0538_529_t0]IN PHYSIC. ARIST. _CAP. XII._

M Inimus autem numerus omnino, & ab$olutè bi- narius est, quidam verò numerus partim e$t, partim non est; vt lineæ minimus numerus multitudine quidem $unt duæ, aut vna; ma- gnitudine autem minus non est. Nam linea omnis $emper di uiditur: quare & tempus $imiliter: minimum quidem enim numero vnum est, aut duo, magnitudine verò non est. Con- _Text. 109._ $tat verò etiam cur velox, & tardum non dicatur, $ed mul- tum & paucum, longum & breue. Qua enim ex parte conti- nuum est, longum & breue, qua autem numerus; multum & paucum. V elox verò & tardum non e$t, quandoquidem nec numerus, quo numeramus, velox, aut tardus vllus e$t. Quin _Text. 110._ etiam idem vbi\’{que} $imul e$t, prioris autem & po$terioris ra- tione idem non est, quippe cum & mutatio ea quid\~e, quæ præ- $ens est, vna e$t: quæ aubem facta est, & quæ futura e$t, diuer $æ. Tempus verò numerus e$t, non quo numeramus, $ed qui nu meratur, quod quidem prioris & posterioris ratione aliud $emper, aliud\’que e$$e accidit, quoniam & momenta alia sũt, & alia. E$t autem numerus vnus & idem is, qui centum est equorum, & is qui centum virorum, quorum vero numerus _Text. 111._ est, ea diuer$a $unt, nempe homines & equi. Præterea vt vnus idem\’{que} motus iterum, atque iterum e$$e pote$t, $ic & tempus pote$t, vt annus, aut ver, aut autumnus. Metimur _Text. 112._ autem non motum $olum tempore, $ed & motu tempus, quod $e$e vici$sim determinent. D\~epus enim motum de$init, quip- pe quod eius est numerus, motus autem tempus. Atque mul- tum, paucũue tempus dicimus motu metientes, perinde ac nu- merum re numerata, vt vno equo numerum equorum: nume- ro nanque equorum multitudin\~e cogno$cimus, & rur$us vno. Capitis duodecimi Explanatio.

M Inimus autem | Commemorat qu{ae}dam temporis attributa, quibus tradita de- T\~eporis at- tributa. 1. attrib. finitio magis eluce$cet. Primum e$t dari minimum in tempore multitudine, non magni@udine: videlicet quia tempus e$t numerus numeratus, in quo d@tur minimum, nempe binarius; cùm tamen in magnitudine minimum non detur quoad molem, $iquidem continui in minores partes di$$ectio termino caret.

Con$tat vero etiam | Secundum attributum e$t, Tempus dici multum, & paucum, lon- 2. attrib. gum, & breue; non autem velox, & tar- dum. Nam qua ra- tione cõtinuum e$t, continui appellatio- n\~e a$ci$cit, dicitur\’q; longum, & b@eue, vt lõga dies, breuis ho- ra. Quatenas nume- ratur, & intellectus opera di$creti condi tionem $ubit, multũ & paucum vocatur, vt multa $ecula, pau- ci anni. Qu{ae} voca- bula di$cretorũ $unt propria. Non tam\~e Tépus, $i phi lo$o phicè, {pro} prie\’q, loqua- murnon dici velox, aut tar dum. velox, aut tardũ t\~e- pus, $i propriè & phi lo$ophicè loquendũ $it, vocabitur, quia ve lox & tardum men- $uratur tempore, t\~e- pus verò$e ip$o men $urari non pote$t.

Quin etiã id\~e| Tertium attributũ. 3. attrib. Tempus quodãmo- do e$$e idem, quodã- modo diuersũ. Id\~e, quia vbi\’que eadem cõmunis duratio res t\~epori $ubiectas am- bit, & compreh\~edit; ficuti & vbi\’que ead\~e e$t primi orbis con- uer$io, quam ea dura tio comitatur Diuer $um, ratione prioris & po$terioris, & cuia aliæ partes alijs $uccedunt, alia\’que momenta in locum antecedentium Tempus e$t numerus nõ numerãs, $ed numeratus. 4. attrib. $ubrogantur. Nec mirum cum tempus $it numerus, non numerans, qui vnus idem\’que $pecie multis rebus $pecie di$sidentibus conuenit (Nam eodem binario equos & homines nume- ramus @ $ed numeratus, qui pro rerum diuer$itate varius e$t.

Pr{ae}terea vt vnus | Quartum attributum. Vt vnus idemque motus redit, $ic & idem tem- pus. Non qua$i h{ae}c eadem numero recurrant, & tempus, quod euanuit, remeet; $ed q@ia eadem $ecundum $peciem pe petua $ucce$s: one vigent, & $ingulis annis ver, æ$tas, autumnus, hyems $tato ordine vices alternant. Vnde illud Poet{ae}, Atque in $e $ua per ve$tigia voluitur annus. Virg. lib. 2. Georg. Aduerte etiam, licet non eædem temporis partes ad numerum recurrant; non proinde ta- [res-1446-v_0539_530_t0]LIB. IIII. CAP. XII. EXPLANATIO. equo ip$um equorum numerum. Nec $ecus res hubet in tem- pore, & motu: nam motum tempore, & tempus motu meti- _Text. 113._ mur. Atque id quidem rationi est con$entaneum. Magni tudinem enim motus $equitur, & motum tempus, quatenus & quanta $unt, & continua, atque diuidua. Nam quod ma- gnitudo eiu$modi $it, ita motus affectus e$t: ob motum aut\~e tempus: metimur\’que & magnitudinem motu, & motum magnitudine: longam enim viam $i ambulatio multa $it, & hanc multam $i via longa $it, e$$e dicimus, itidem & tempus $i motus, & motum $i tempus. Cùm autem tempus & mo- tus, & ip$ius moueri men$ura $it, motum eo metitur, quòd aliquem motum de$iniat, qui totum metietur (quemad- modum & longitudinem vlna magnitudinem aliquam de- finiendo, quæ totum repetitione quadam metietur) ac mo tum e{$s}e in tempore idem est, ac tempus metiri, & eum & eius e$$e. Simul enim & motum, & eius e{$s}e metitur. Atque _Text. 114._ hoc est ip$um id tempore e$$e, eius men$ura definiri. Per$pi- cuum verò e$t, & alijs quoque idem e$$e, in t\~epore e$$e, atque ip$orum e$$e tempus metiri. In tempore enim e{$s}e duorum al- terum e$t. Vnum tum e$$e cum tempus e$t: alterum, vt di- cimus nonnulla e{$s}e in numero. Quod quidem $ignificat aut partem numeri e$$e, & affectionem, & omnino ip$ius numeri aliquid, aut ip$ius e{$s}e numerum. Cùm autem tempus nume- rus $it, momentum quidem, & prius & quæ $unt eius generis, $ic $unt in tempore, vt in numero vnitas, & impar, & par, cum hæc aliquid $int numeri, illa temporis aliquid. Res autem in tempore $unt, vt in numero aliquid e$t. Quo fit, vt à nume ro contineantur, quemadmodum ea, quæ in loco $unt, à loco. _Text. 115._ Illud verò etiam per$picuum e$t, e{$s}e in tempore non id\~e e$$e, quod tum e$$e cùm tempus est, quemadmodum nec in motu, aut in loco e$$e, idem est, quod e$$e cum motus e$t, aut locus. Si enim in aliquo e$$e ita erit, res omnes in quauis re erunt, ac cælum in milio: quandoquidem cum milium e$t, tum quoque e$t cælum.

 men a$$erendum tempus, quod redit, $impliciter numero di$tingui ab eo, quod fluxit; cùm Tempus pri- mi mobilis, quod redit, non $implici ter numero di$tingui. 5. attrib. Tepus, & mo tus @e vici$sim metiuntur. ex omnibus $upremi globi conuer$ionibus nulla quiete interruptis vna perennis, & cõtinua- ta motio fiat, quam vnum etiam tempus $imili continuatione metiri nece$$e e$t.

Metimur autem | Quintum attributum. Tempus $ic e$$e numerum, & men$uram mo- tus, vt motus quoque reciptoca vici$situdine ip$ius temporis men$ura habeatur: $icuti ex nu- mero res numeratas, hoc e$t earum multitudinem, & ex rebus numeratis numerum depre- hendimus. Sanè quod ex motu tempus notari po$sit tum alijs rebus compertum e$t, tum in horologio arenario, vbi peracto pulueris traiectu effluxi$$e horam cogno$cimus. C{ae}terùm e$t inter tempus, & motum differentia; \’quod tempus motum pr@ùs definiat, tempus verò à motu po$teriùs men$uretur.

Atque id quid\~e | Cau$am adhuc red- dit cur motus, & tem pus $e vici$sim me- Motus mag- nitudinem có $equitur, tem- pus motum. tiantur nempe quod motus magnitudin\~e, tempus motum con $equitur; quare vt ex magnitudine motũ, & ex motu {ae}$tima- mus magnit@dinem (nã $iambulatio lõ- ga e$t, longam viam dicimus, & rur$us am bulationem longã, $i iter longum $it) ita etiam motum tem- pore, & motutempus definimus; & ex vno in alterius cognitio- nem ducimur.

Cùm aut\~e tem- pus & motus | Expli- cata natura temporis docet in reliqua par- te huius capitis quo pacto $e habeat tem- pus ad ea, qu{ae} tempo Quo pactó af fectum $it te- pus ad ea, qu{ae} tempore con- tinentur. re continentur. Pri- mum\’que ait tempus e$$e men$urã motus, & ip$ius moueri. Nã tempore, inquit, meti mur aliquam motus partem, quæ $ubinde reliquarum men$ura $it, vt hodiernam c{ae}- li conuer$ionem; qu{ae} ad certum numerum repetita men$em cõ- ficit, quod & in di- men$ione perman\~e- te $olet accidere, ve- luti cùm aliquoties iterata vlna certam aliquam magnitudinem ab$oluimus.

Porro quid nam $it di$criminis inter motum & moueri, quæ Ari$toteles etiam in 6. huius Di$crimen in ter motũ, & moueri. operis libro v$urpat, non $at liquet inter expo$itores. Simplicius idem valere inquit. Alij, quo- rum interpretatio magis arridet, volunt motum $ignificare rem ip$am, qu{ae} e$t motus tãquam habitum; moueri autem, tanquam actum, ita vt moueri importet relationem ad id, à quo [res-1446-v_0540_531_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Sed hoc quidem accidit, illud verò $equatur nece$$e e$t, & cùm e$t id, quod in tempore e$t, aliquod tempus e$$e, & cum est id, quod in motu e$t, motum e{$s}e. Cùm verò id, quod _Text. 117._ est in tempore, in eo $it, vt in numero, maius quid tempus eo omni, quod in tempore est, $umetur. Quocirca nece{$s}e e$t om- nia, qu.e in tempore $unt, à tempore contineri, quemadmo- dum & cætera, quæ $unt in aliquo, vt quæ in loco, à loco. Atque etiam aliquid pati à tempore, quemadmodum & di- cere con$ueuimus, & tempus ab$umere omnia, & $ene$- cere tempore, & temporis cau$a obliui$ci, non item didi- ci$$e, aut iuuentutem, pulchritudinemuè nactum e{$s}e. Tem- pus enim potiùs per $e interitus cau$a e$t: $iquidem nume- rus motus e$t; motus autem id quod e$t, de $uo statu demo- uet. Quare manife$tum est ea, quæ $emper $unt, quate- nus $emper $unt, non e$$e in tempore, quippe quæ tempus non contine at, nec eorum e{$s}e metiatur; Quod quidem eo argu- mento declaratur, quod nihil à tempore patiantur, tanquam ea, quæ non $unt in tempore. Quoniam autem tempus m\~e- _Text. 118._ $ura e$t motus, quietis quoque ex accidenti men$ura e$t, quanàoquidem quies omnis in tempore est. Nõ enim, vt quod est in motu, it a quod in tempore, nece$$e e$t moueri: $iquidem tempus motio non e$t, $ed numerus motionis. In motionis autem numero id quoque pote$t e{$s}e, quod quie$cit: non enim quidquid est immobile, quie$cit, $ed quod motu priuatum e$t, moueri\’que aptum e$t, quemadmodũ prius est traditum. In numero verò e{$s}e idem e$t, quod aliquem rei e$$e numerũ, illius\’que e$$e eo, in quo e$t, numero, vt men$ura de$iniri: qua- re $i in tempore, à tempore. Id verò quod mouetur, & id quod quie$cit, quatenus quidem id mouetur, hoc autem quie$cit, tempus metietur.

 e$t motus, & ip$um quoque e$$e, exi$tentiamuè motus $ignificet.

Ac motum e$$e in tempore) Motum e$$e in tempore idem valere ait, ac motũ, eius\’{que} Res, qu{ae} in t\~epore $unt, $ubtemporis mē$uram ca- dere. Varij modi, quibus res in tempore e$$e dicuntur. e$$e à tempore men$urari. Addit autem non $olùm motum, $@d etiam res alias, qu{ae} in tem- pore $u τ, $ub temporis men$uram venire; intellige quatenus fluunt, & labuntur. Deinde $ubijcit modos alios, quibus in tempore res e$$e dici po$$unt. Primus e$t, quo ea $unt in tem- pore, qu{ae} dum tempus pr{ae}terit, exi$tunt: quem modum, vt improprium, & alienum explo- dit. Secundus, quo aliquid e$t in tempore, vt in numero, quod dupliciter accidit, vel enim e$t in numero tanquam aliquid ip$ius, quo pacto vnitas; & par, impar, c{ae}@er{ae}\’que numeri affe- ctiones in numero $unt: vel tanquam in eo, à quo men$uratur. Secundum quam notionem decem equi, & decem lapides in denario $unt. Motus igitur hoc po$teriori modo e$t in tem- pore; quia tempus e$t numerus motus. Ac quemadmodum ea, qu{ae} in loco $unt, à loco; ita qu{ae} $unt in tempore, à tempore Qu{ae} cõtin\~e- tur tempore, à t\~epore vin cuntur. contin\~etur. Quo etiã fit, vt ab eo vincãtur, $icuti res omnes nu- merat{ae} à numero, $i- quidem quocunque dato numero, alius maior e$se pote$t.

Atque etiam ali- quid | Qu{ae} tempore continentur, non $o@ lùm ab eo excedi, $ed ctiam pati inquit. Nã computre$cere, inue- terari, cõ$umi, & abo leri tempore res dici- mus; corum\’que me- moriã extingui. Vn- de illud Latini poe- t{ae}, omnia fert {ae}tas, animũ quoque. Ad- dit tempus interitus Tempus cau $a interit9, & obliuionis. potiùs, quàm ortus; & obliuionis, quàm $cienti{ae} auctorem ha beri; quia e$t nume- rus motus, cuius na- tura vt fluxu cõ$tat, nullam\’que $tabilita- tem $eruat; ita res è $tatu deturbat, & ad interitũ vocat Quod Ari$toteles in progre$$u magis explicat.

Quare manife$tum e$t | Colligit ex dictis res interitus expertes, vt Deum Opt. Max c{ae}- teras\’que $ub$tantias à materia liberas, item\’que orbes c{ae}le$tes, quoad $ub$tantiam $pectatos, Qu{ae} tempo- ti $ubijciũtur, fluxa $unt & mortalia. neque in tempore e$$e, nec tempore definiri. Quia qu{ae} tempori $ubduntur, fluxa & caduca $unt, vt tempus; eius\’que iniurijs patent. Hoc ip$um de $empiternis & diuinis mentibus repe- tit 1. de c{ae}lo cap. 9.

Quoniam autem tempus | Quia oppo$itorum eadem con$ideratio & di$ciplina e$t, po$tquam egit de men$ura motus, & earum rerum, qu{ae} mo@ui $unt obnoxi{ae}; nunc qu{ae} nam M\~e$ura quie- tis qu{ae} nam $it. quietis men$ura $it, declarat; ait\’que idemmet tempus quietis men$uram e$$e, non per $e ta- men, $ed ex accidente. Cuius a$$ertionis eam cau$am reddit, quia vt motus non e$t ni$i in [res-1446-v_0541_532_t0]LIB. IIII CAP. XII. EXPLANATIO.

Eorũ enim & quies, & motus quãta$int, metietur. Qua- _Text. 119._ proptert\~epus nõ omnino id, quodmouetur, vtquã tũ quoddã e$t, metietur, $ed vt motus eius quãtus e$t. Quo fit, vt quæcunque nec mou\~etur, nec quie$cunt, ea nõ $int in t\~epore, $iquid\~e in t\~e- pore e$$e e$t t\~eporis men$ur a definiri: t\~epus autem motus, & _Text. 120._ quietis men$ura e$t. Manife$tũ ita\’{que} e$t ne{que} id omne, quod nõ $it, in t\~epore e$$e, cuius generis ea $unt, quæ aliter $e ha- bere nõ po$$unt, vt diametrũ lateri e$$e cõmen$uratã. Omni- no enim $i motionis per $e, aliarum aut\~e rerum ex accidenti men$ur a t\~epus est, per$picuum est, quorũ e{$s}e metitur, eorum omnium e$$e in eo con$i$tere, vt quie$cant, aut moueantur. Quæcun{que} ergo oriuntur, & occidunt, & omnino quæ ali- quando $unt, aliquando non $unt, e{$s}e in tempore nece$$e est. E$t enim aliquod maius tempus, quod e$$e ip$orum, id{que} quod e$$entiam metitur, $uperabit. Eorum autem, quæ non $unt, quæcunque tempus contineat, $i altera ex parte contineat, alia quidem fuerunt vt Homerus olim fuit, alia erunt, vt futu- rum aliquid: quod $i vtraque ex parte & fuerunt & erunt: quæ verò nullo modo continet, ea neque fuerunt, nec $unt, nec erunt. At bæc quidem in his, quæ non $unt, ea $unt, quorum oppo$ita $emper $unt, vt diametrum commen$uratã lateri non e$$e, $emper e$t, hoc\’que in tempore non erit, qua- re nec commen$uratam e{$s}e. Quapropter $emper none$t, quia contrarium ei $it, quod $emper e$t. Quorum verò contrarium non $emper e$t, ea omnia & e$$e po{$s}unt, & non e$$e, eorũ\’{que} ortus e$t, atque interitus.

 tempore, ita nec quies, vtpote qu\,e priuatio motus$it. Ac quôd tempus non $olius motus $it men$ura, inde $uadet, quia licet quidquid e$t in motu, exi$tatin tempore, non tamen retrocõ- meant, vt quicquid in t\~epore e$t, in motu exi$tat. Non metitur aut\~e t\~epus quietem per $e, Tempus per $e $olùm mo tũ, non, quie- tem metitur. $ed ex accidente: quia t\~epus id tantũ per $e men$urat, in quo datu@ prius & po$terius, & partes $ibi mutuò $ucce d\~etes: qu{ae} in quiete per $e, ac reip$a nõ dantur: $ed facta cõparatione ad mo- tũ, quaten9 dũ res quie$cit, apta e$t $ubire motũ, cui prioris ac po$terioris ratio per $e cõuenit.

Id verò, quod mouetur | Quia tempus non motum duntaxat, & quierem metitur, $ed etiam res motui & quieti $ubιectas; ait tempus non e$$e men$uram harum rerum prout ma- gnitudine pr{ae}dit{ae} $unt, $ed quatenus motum & quietem $ub@unt. Quo fit vt ea, qu{ae} pror$us Sub t\~eporis m\~e$urã cadũt res motui & quieti obno- xi{ae}. immobilia $unt, ne quaquam tempore definiantur. Sicuti nec ea qu{ae} $emper non $unt, vt plura figmenta; nec ca, qu{ae} nũquam non $unt, vt diametrum e$$e incommen$u- rabilem lateri qua- drati. Quod demõ- $trat Euclides in vl- Euclid. tima propo$. libri 10. Hæc enim vt motu vacant, ita ab eius men$ura ex cluduntur.

Qu{ae}cunq; er- go orιuntur | Qu{ae} oitum & occa$um $ubeunt, in tempo re e$$e inquit: cùm ea omnia tempus excedat. Docet etiã ea, qu{ae} non $unt, & ad tempus peiti- n\~et, bipartitò di$tri bui. Nam qu{ae}dam Qu{ae}dam ex altera dũta- x at parte cõ- tinentur tem pore. ex altera tãtummo- do parte continen- tur tempore, vide- licet quæ iam $uere & non erunt, vt bellum Troianum; & quæ erunt, & nõ dũ fuere, vt orbis deflagratio: Alia ex Qu{ae}dam ex vtraque. vtraq; parte, $i qu{ae} dentur, qu{ae} iã fuerunt, & futura $unt; vt homines, quos Chri$tiana religio in dieiudicij diuina virtute ad vitam reuocandos docet. Quod tamen Ari$toreles ignorauit, proinde\’que de ijs tantàm, qu{ae} $ecundum $peciem recurrunt, in hoc tertio membro agit.

Qu{ae} verò nullo modo | Quæ nullo pacto mé$arantur t\~epore, ea extra omniũ temporũ Qu{ae} nullate nus tempore m\~e$urantur. differ\~etias e$$e inquit; nec e$$e, nec fui$$e, nec futura vnquã. Ad quod genus pertin\~et, qu{ae} séper nõ $unt, nec po$$unt e$$e: qualia cen$entur omnia, quorũ oppofita s\~eper $unt. Nam quorum oppo$ita aliquãdo nõ sũt, nõ nece$$e e$t s\~eper nõ e$$e. Igitur qu{ae} s\~eper nõ sũt, vt diametrũ e$$e lateri cõmen$urabilem, & qu{ae} semper $unt, vtoppo$itum huius; ea nequeunt aliquando e$$e, aliquando non e$$e, & ex con$equenti, non po$$unt contineri tempore, aut ab eo men$urari.

Ob$erua hîc, quod annotauit etiam Sotus doctrinam e$$e Ari$totelis connexiones propo- Cõnexiones $\~epitern @ in- ter exttema $ipliciter ne- ce$$aria. $itionum, qu{ae} $impliciter nece$$ari{ae} $unt, vt hominem e$$e animal particepsc rationis, dia- metrum e$$e incommen$urabilem co$t{ae}, non cadere $ub men$uram temporis, $ed perpe- tuas e$$e, & $empitern{ae} veritatis. Quam $ententiam grauiter & accuratè pertractat Fon$eca lib. 5. Metaph. cap. 5. q. 1. contra Heru{ae}um quodlib. 1. q. 10.

 [res-1446-v_0542_533_t0]IN PHYSIC. ARIST. _CAP. XIII._

MOmentum autem præ$ens, temporis, vt dictum _Text. 121._ e$t, continuatio e$t. Pr eteritum enim, futurũ\’{que} tempus connectit, atque omnino temporis termi- nus est, $iquidem huius principium est, illius finis. At hoc vt in puncto, quod manet, per$picuum non e$t. Diui- dit autem pote$tate, & qua ex parte tale est, aliud $emper e$t. Vt autem connectit, $emper idem, velutiin lineis Ma- thematicis, in quibus idem $emper cogitatione punctum non e$t, quandoquidem diuidentibus aliud e$t, quatenus autem vna est, idem omnino est. Sic & temporis momentum par- tim quidem est temporis diui$io pote$tate, partim terminus vt vtriu$que & copulatio. Idem autem est, & per idem di- ui$io, & copulatio, ratio verò diuer$a est. Ip$um itaque nũc _Text. 122._ hoc vno modo dicitur, alio verò cùm tempus buic propinquũ fuerit. Veniet nunc, quoniam hodie veniet: venit nunc, quo- niam hodie venit: quæ autem Ilij acta $unt, non nunc, neque item inundatio nunc facta e$t, non quod tempus v$que ad. ea cõtinuatũ nõ $it; $ed quod procul abe$t. Aliquando _Text. 123._ autem tempus e$t terminatum ad prius, atque posterius mo- mentum: vt aliquando capta est Troia, & aliquando erit inundatio. Oportet enim ad momentum e$$e terminatum. Erit ergo tempus quoddam ab hoc ad illud certa præditum quantitate, atque etiam ab hoc fuit ad præteritum. Quòd _Text. 124._ $i nullum e$t tempus, quod non $it aliquando, tempus omne finitum erit. Nunquid igitur deficiet, an non? $iquidem mo- tus $emper est: aliudne igtur, an idem $æpius? Per$picuũ est, vt motus e$t, $ic & tempus e$$e: $i enim vnus, idem\’{que} e$t, vnum, idem\’que erit tempus, quòd $i non vnus, non erit.

 _Capitis decimi tertij Explanatio._

MOmentum autem | Priorem partem huiusce capitis con$umit Ari$toteles in explicanda notione quorndam vocabulorum ad $ubiectam materiam per- tinentium, vidclicet, nunc $iue momentum, aliquando, iam, nuper, olιm, Subito. Momentum, $iue nunc bifariã accipitur, interdum pro in$tanti, quod Momentũ. ν υ μ pr{ae}teritum cum futuro nectit, e$t\’que principium huius, & finis illius co mo- do, quo punctum in medio line{ae}, cuius partes, vt communc vinculum copulat, et$i id mi- nus eluceat in in- $tanti, quod confe $tim euolat, neo$i- gnari pote$t. Do- Quomodo in$tans par- tes temporis iungat. cet autem in$tans ita partes t\~eporis cõ iungere, vt eas po- te$tate diuidat; quia po$$umus animo comprehendere v- nam temporιs por- tion\~e in$tanti clau- $am, non con$ide- rando aliam illius interuentu cum pri ori coh{ae}rent\~e, quo pacto in$tans non $umitur vt vnum, et$i prout conne- ctit, vt vnum $uma tur; quia id, quod vnit, vnũ e$$e opor- tet: vti etiam in li- nels mathematicis puncto accidit.

Ip$um itaque | Accipitur $ecundò momentum $iue in $tans pro co tempo Secunda mo menti v$urpa tio. re, quod pr{ae}$enti momento propin- quum e$t, $eu pr{ae}- teritum, $eu futu- rũ $it. Quod enim à pr{ae}$enti momen- to parum dι$tat, in co quodammodo e$$e perhibetur. Sic dicimus Socratem nunc veni$$e, aut nunc venturum, quia paulò ante venit; aut paulò po$t veniet. Quod tamen de ijs, qu{ae}longè di$tant, vt bellum Troιanum, aut terr{ae} eluuio, minime pronuntiamus.

Aliquãdo | Aliquãdo, $ignificat t\~epus quoddã a pr{ae}$enti mom\~eto di$iunctũ, quod tam\~e ad aliquod prius, po$teri9ve mom\~etũ claudatur, finitú\’q, $it Quomodo dicim9 expugnatã ali- Aliquando. π ο τ ε. quãdo fui$$e Troiam, aliquando mũdũ igtri deflagra urũ Cũ verò nullũt\~epus à nobis $umi po$sit, quod hoc vocabulo nõ indicetur; $iquid\~e nullũ e$t t\~epus quod nõ babuerit aliquãdo, Qu{ae}$tio. aut habiturũ $it \’pfinitũ exordiũ, (quod de quouis determinato t\~epore etiã $ecũdũ Ari$t. verũ e$t) [res-1446-v_0543_534_t0]LIB. IIII. CAP. XIII. EXPLANATIO.

Quoniã aut\~e momentũ, finis ac principiũ t\~eporis est, quã- _Text. 125._ quã n\=o eiu$d\~e, $ed exacti finis; futuri principiũ, vt circul<_>9 in eodem cauum, & inflexum habet, ιta & tempus in prin- cipio, & fine $emper est. Ob eam\’que cau$am, aliud $em- per videtur e{$s}e, quandoquid\~e momentum non eiu$dem prin- cipium est, & finis: simul nam\’{que} & $ecundum idem e$$ent opposita; quo fit, vt non deficiat, siquidem in principio $em- _Text. 126._ per e$t. Ip$um autem, iam, pars e$t futuri temporis, præ- $enti momento indiuiduo propinqua: quando ambulabis? iam, quia tempus, in quo e$t ambulaturus, propinquum est. Atque etiam præteriti temporis à præ$enti momento non multum di$tans: quando ambula$ti? iam. Ilium autem iã captum e{$s}e non dicimus, quod à præ$enti momento nimis _Text. 127._ dι$tet. Ip$um verò, nuper, estid, quod præ$enti momento propinquum est, atque præteriti temporis pars e$t. Quando veni$ti? nuper; si tempus præ$enti momento fuerit propin- quum: Quod verò longiùs abe$t, olim dicitur. At $ubitò id dicitur, quod in tempore ob paruitatem $ub $en$um non _Text. 128._ cadente, immutatur. Mutatio autem omnis vim de sta- tu dimouendi natura habet: omnia verò intempore oriuntur, & occidunt. Iccirco alij$apienti{$s}imum dixerunt. Paro au- tem Pythagoricus (rectiùs dic\~es) insipienti{$s}imũ, quod obli- uione in eo capiantur. Per$picuum ergo est interitus potiùs, vt etiam antea diximus, cau$am per $e e$$e, quàm generatio- nis; siquidem mutatio de $tatu dimouendi per $e vim habet, generationis autem & ipsius e$$e ex accidenti. Cuius rei ar- gumentum $ufficiens est, quod cùm nihil oriatur, nisi mouea- tur quodammodo, & agat, tamen occidit, quamquam ni- hil moueatur, atque hunc occa$um tempori tribuere maximè con$ueuimus: at neque hunc ip$um tempus affert: $ed acci- dit vt in tempore hæc quoque fiat mutatio. Tempus itaque e{$s}e, & quid sit, quotque modis ip$um, nunc, dicamus, & quid, aliquando, quid nuper, quid iam, olim, & quid rep\~ete, dictum e$t.

 argumentum id e$$e inquit adtemporis finitatem comprobandam. Quod $i nullum | qua$i obιter & ex occur$u in qu{ae}ftioné vocat vtrũne tempus aliquo termino circun$cribendum omnino $it, an non. Item $i tempus infinitis $eculorum {ae}tatibus duraturum $it, an idem $em- per, vel potiùs aliud, atque aliud recurret. Quam controuerfiam diluit aiens candem e$$e, quoad hoc, temporis & motus condtionem; proindeque vt motus non ad numerum, $ed T\~eporis & motus ean- dem e$$e con dition\~e quo ad finem. $peciem idem remeat, ita & tempus. Ad po$teriorem re$pondet nunquam e$$e defecturum tempus, quia $em- per e$t in fine & principio, quatenus quodlibet eius mo- mentum e$t termi- nus pr{ae}teriti, & ex- ordiũ futuri, ita vt tale momentum re quidem ip$a vnum $it, ratione aut\~e di- uer$um, $icuti cur- uũ & inflexũ in cir culo. Hac de re in 8. huus operis vbi o$tendemus hoc ar gumento, & aijs, quibus Ari$toteles temporis & mun- di {ae}ternitat\~e a$$ere- re conatus fuit, ni- hil omnino cõfici.

Ip$um autem iam | Iam, $ignιfi- Iam@ _'Η' διΗ_ cat tempus pr{ae}$enti momento vicmum $eu præteritum $it, $eu futurum. Qua- re$i quis tempore, quod po$t momen tũ, pr{ae}$ens $ub$equi tur, $cribere $tatuit, iam $e $cripturm inquit. Nuper, de$i- Nuper 'ά ρ Τ ι gnat partem tempo ris pr{ae}teriti, in$tan- ti pr{ae}s\~eti proximã. Itaque latiùs patet, Iam, quam nuper. Olim. π ά λ α ι Olim, $ignificat pat tem temporis pr{ae}- teriti à pr{ae}$enti in- $tanti admodũ remotam. Sic dicimus homines olim ritu belluino in $yluis vixi$$e. Deni\’q; 'ε ξ α ί Φ ν Η σ Subito. Subito, fieri diciturid, quod quam breui$simo tempore mutationem alιquam $ubit.

Mutatio autem omnis | Quod $upra dixerat, apertiùs exponit videlicet cur tempus in- teritus magis, quàm generationis cau$a perhibeatur. Vnde cùm Simonides tempus $apien- ti$simum appella$$et, quod eo $apientiam homines adipi$cantur, eum Paro Pythagoricus vi- Simonides tempus $api\~e ti$simum ap pellauit. Paro Pytha- goricus in$i pienti$simũ. tuperauit, in$ipienti$simum potiùs vocans, quod eo omnium rerum memoria intercidat. Cau$a igitur cur rerum occa$us tempori a$cribi $oleat, e$t, quia tempus e$t numerus mutationis; mutatio verò per $e rem è $uo $tatu deducit. Licet enim form{ae} in ma- teriam pr{ae}eunte motu inferantur; priùs tamen qu{ae} in $unt abolemur, priusque $ub- iectum ad internetionem rapitur. Non qua$i h{ae}c ab ip$o tempore efficiantur, $ed quta [res-1446-v_0544_535_t0]IN PHYSIC. ARIST. _C A P. XIIII._

QVibus hunc in modum pertractatis per $picuum est _Text. 129._ mutationem omnem, & quidquid mouetur nece{$s}ariò e$$e, & moueri in tempore. Celerius enim & tardi- us in omni mutatione reperitur, quum in omni ita vi- deatur. Celeriùs autem moueri id dico, quod cùm per idem interuallum æquabili mouetur motu, in id, quod $ubiectum e$t prius mutatur, vt inlatione, $i vtrunque in orbem, aut vtrunque rectà moueatur: eodem\’que modo in alijs. Prius au- tem & posterius in tempore $unt, quippe cùm prius, ac po- sterius dicamus, di$tantiæ, quæ à præ$enti e$t momento, ha- bita ratione, quod quidem momentum præ$ens præteriti, & futuri terminus est: ita cùm momenta præ$entia in tempo- re $int, prius quoque & posterius inerunt; siquidem in quo estmomentum, in eo etiam est, quæ ab ip$o momento di$tã- tia e$t. Contrario autem modo in tempore præterito, atque in futuro prius dicitur. Nam in præterito id prius dicimus, quod à præ$enti momento abest longiùs, id posterius, quod propiùs accedit. In futuro autemid prius, quod propius est; id verò posterius, quod remotius. Cùm ergo prius in tempo- re sit, id\’que omnem motum con$equatur, patet mutationem omnem, omnem\’que motum e$$e in tempore. Id verò etiam _Text. 130._ consideratione dιgnum e$t, quo nam modo ad animam affe- ctum e$t tempus, & quæ cau$a sit vt in omnibus tempus e$- $e, tum in terra & marι, tum etiã in cœlo videatur. An quia motionis affectio quædam est, aut habitus? quippe cùm nu- merus sit. Hæc verò omnia cùm sint, loco moueri apta $unt, tempus\’que & motus simul $unt & pote$tate, & actu.

 co intercurrente fiunt. Accedit etiam quod cùm generationis cau$a ${ae}pe manife$ta $it; Cur retũ cor ruption\~e t\~e- pori attribua us. corruptionis verò, pr{ae}$ertim naturalis, quam $enectus inuehit, vulgo latcat, fit inde vt re- rum occa$um ad tempus referamus.

Lege Ari$totelem initio lib. 4. Meteororum & 1. degener. vbi veram ac germanam inte- ritus cau$am di$quirit. Quod etiam pr{ae}$tat Simplicius hoc loco.

_Capitis decimiquarti Explanatio._

QVibus hunc in modum | Quod capite duodecimo $trictim a$$eruerat, vide- licet motum in tempore e$$e;@id nunc vberiùs explanat, mon$trat\’que in hunc mo- dum. Omnis motus mutatiové (Nam h{ae}c duo pro eodem v$urpat hoc loco) Omnem mo tum e$$e in t\~e pore. pote$t e$$e alio motu celerior, aut tardior. Igitur omnis motus e$t in tempore. Con$ecutionem probat quia cum $patia, per qu{ae} mobilia feruntur, $unt {ae}qualia, & motus {ae}quabilis $ibi\’que $i milis, id celeri- ùs moueri dicitur, quod prius ad $pa- tij metam peruenit id tardiùs quod po $teriùs. Quare cum prius & po$teri9 de $ignet tempus, $e- quitur omnem mo tum in tempore e$- $e. Appellat verò hîc motum {ae}quabi lem eum, qui non e$t modo velox, modo tardus, Alio- qui $i mobile velox celeritatem, qua iter arripuit, inhibeat; fieri poterit vt $eri- us terminum pre- hendat, quam mo- bile tardum.

Id vero etiam | Duas excitat qu{ae}- $tiones, quarũeno datio ad $ubiect{ae} rei intelligentiam, non parum lucis af feret. Prima e$t vtrũ Qu{ae}$tiones du{ae}. ne tempus $ine ani- ma e$$e po$sit, an non. Secunda, cur tempus vbique, ter- ra, mari, cœlo e$$e dicatur. Huic ergo Sol. 2. po$teriori primum occurrens, docet cũ tempus, men$ura motus $it, & affectio qu{ae}dam, natur{ae} $ocietate cum eo coniuncta, ip$umvè con$equens, ad res, qu{ae} vbιlibet mouentur, nece$$anò pertinere, e$$e\’que in illis, vt men$uram in rebus, quas metitur.

Vtrum vero | Priorem controuer$iam diluitaiens $ublato animo, pariter & tempus $ub- Sol. 1. latũiri. Quod ex co $uadet, quia $i id, quod numerãdi munus obit, non $it, vt. q, necid, quod [res-1446-v_0545_536_t0]LIB. IIII. CAP. XIIII. EXPLANATIO.

Vtrum verò $i anima non sit, tempus e{$s}e po$sit, nec ne, _Text. 131._ meritò aliquis dubitauerit. Nam si id, quod numerare debet, e$$e non pote$t, nec numerabile quicquam e$$e poterit, quam obrem nec numerus, cùm numerus sιt aut id quod numerat, aut quod pote$t numerari. Quod $i aliud nihil nisi anima, & animæ mens numerare aptum e$t, fieri non potest, vt anima $ublata tempus sit, nisi id, quod $ubiecto tempus e$t, vt si abs\’que anima effici motus po$sit. Prius autem & po$terius in motu $unt, tempus verò, hæc e$t, quatenus po$$unt numera ri. Ambiget verò etiam aliquis cuius nam motionis tem- _Text. 132._ pus sit numerus? an cuiu$uis? siquidem generatio in tempore e$t, & interitus, & accretio, & alteratio, & latio. Cuiu$que igitur motionis, quatenus motio e$t, numerus est. Quo fit, vt motionis continuæ simpliciter numerus sit, non cuiu$dam. At fieri potest vt aliud quoque nunc moueatur, quorum motio- nis vtriu$que erit numerus: aliudnè igitur tempus erit, duo\’{que} æqualia simul tempora? an non? T\~epus enim omne vnum similiter est, & simul, $pecie autem & quæ simul non sunt. Vt enim si sint hi quidem canes, illi autem equi, & vtri\’{que} $eptem, idem e$t numerus; sic & motuum, qui simul perfi- ciuntur, idem tempus. Ac quanquam hic forta$$e velox sit, ille tardus, & hic quidem latio, ille alteratio, attamentem- pus idem e$t (siquidem & numerus æqualis) & simul alte- rationis, & lationis. Atque hanc ob cau$am, quod rerũ æqua- lium, & quæ $unt simul, vnus & idem vbi\’que e$t numerus, motus quidem diuersi sunt & $eparati, cùm tempus vbi\’que idem sit. Quon am autem latιo est, & in ea conuer$io, $in- _Text. 133._ gula\’{que} vno aliquo generis eiu$dem numerantur, vnitates vni- tate, equi equo, $ic & tempus tempore aliquo definito.

 numeratur e$$e poterit: cum h{ae}c mutuo $ibi re$pondeant; at anima officio numerandi fun gitur, tempus autem e$t numerus motus. Obijcit boethus apud Themιftium, $ublato $en$u Obiect o Boe thi. Dιlutio. adhuc $en$ile extabit, ergo & dempto numerante, numerus; animo\’que extincto tempus ma- nebit. Occurrendum tamen $ublato $en$u actu & pote$tate, etiam tolli id, quod $ub $en$um cadit, quâ tale e$t. Quod de numerante, & numero $imiliter pronuntiari debet. Eo\’que vide- tur re$pexi$$e Ari$toretes cùm docuit man$urum absque anima id, quod $ubiecto e$t tempus, ide$t motum, non tamen prout e$t quid numeratum. Adiecir autem verba illa, ni@ anima Anima mũd@ Platonica. ip$a cau$a motionum $it, propter dogma Platonicum, quo decernitur animam mundi om- nia quoquouer$um permeantem, genera tionum, motuũque omniũ cau$am e$$e.

Ambiget vero | Quæ$tio. An tempus $it nu merus cuu$- libet motus. Aliã proponit qu{ae}- $tionem vtrum tem- pus $it numerus vni9 alicuius motus, an cuiu uis. Ac primùm quod tempus nume rus cuiu$uis motus e$$e videatur; inde probat, quia omnis motus in t\~epore fit, vt inductione patet. Deinde in contrariã partem di$$erit, quia fieri pote$t, vt $imul duo corpora moucã tur: $i autem tempus cuiu$uis motus nu- merus $it, duo erunt tempora $imul inter $e æqualia, quod vi- detur ab$urdum.

Tempus enim Re$pon$io. omne) Re$põ let nõ dari $imul duo tem- pora {ae}qualia, quia omne tempus, quod $imul & $imiliter e$t, $eu in quo fiunt ea, qu{ae} $imul fieri perhi bentur, vnũ e$t. Qu{ae} autem $imul nõ exi- $tunt, videlicet pr{ae}teritum, & futurum vnum tantummodo $pecie $unt. Siquis verò admitetur quod vnum idemque tempus ad tot motus $pecie inter $e di$erepantes pertineat, eam admi- rationem tollit exemplo numeri, qui ad res numeratas di$similium penitus naturarum accõ Quod nãte pus$it cõmu- ni$sima men- $ura T\~epus & mo@ tum $e vici$- $im metiri. Primũ in vno quoque gene- re, e$t men$u- ra reliquorũ. modari $olet, vt cùm duos e\’quos, & duos leones eodem binariomumeramus.

Quoniam autem | Di$quirit quodnam tempus omnium motuum, temporum\’que men $ura & regula $it. Ad quam dubitationem profligandam $umit inprimis motum circularem, $peciem quandam lationis e$$e; tũ monet vnunquodq; aliquo $ibi propinquo, & congeneo numerari, vt vnitates vnitate, equos equo, t\~epus definita aliqua $ui parte, vt di\~e hora, men. $em die. Subinde repetit, quod $uperiùs docuit, tempus motum\’que $e vici$sim metiri.

Si igitur id quod) Propo$itam difficultatem expedit, decernit\’que id tempus e$$e nu- merum, $iue normam aliorum, quod in motu maximè {ae}quabili in$idet; qualis e$t $upremi globi conuer$io, tum quia maximè nota, & vulgata e$t; tum quia inter motus principatum obtinet: id verò quod in quolibet genere primum e$t, reliquorum men$ura habetur. Porro [res-1446-v_0546_537_t0]IN PHYSIC. ARIST. Metitur autem, vt diximus, & motus tempus, & tempus motum. Quod quidem ideo e$t, quòd motio tempore definita & motionis, & temporis quantitatem metitur. Si igitur id, quod primum est, omnium, quæ eiu$dem $unt generis m\~e $ura e$t, conuer$io, quæ æquabilis e$t, maximè men$ura est, cùm ip$ius numerus in primis $it motus. Ip$a quidem alte- ratio, & accretio, & generatio, quæ æquabiles non $unt, la- tio autem est. Quo fit vt $pbæræ motus tempus e$$e vi- deatur, cùm alios motus, atque etiam tempus hic metiatur- Ob hoc verò id quoque accidit, quod dici con$ueuit. Inquiunt enim res humanas, alias\’que naturalem motum, ortum\’que & occa$um $ubeuntes, circulum e$$e, id\’que ex eo, qnod hæc om- nia tempore iudicantur, finem\’que & principium accipiunt quadam veluti circuitione. Nam & ip$um tempus circulus quidem videtur: hoc autem ideo rur$us videtur, quód eiu$- modi lationis men$ura e$t, ea\’que ip$um metitur. Proinde res eas, quæ oriuntur, circulum e$$e pronuntiare, aliud nihil e$t, quàm t\~eporis circulum quendam e{$s}e dicere, atque hoc, quod conuer$ιo ip$um metiatur. Id enim quod men$ura definitur, totum præter men$uram aliud nihil videtur, ni$i plures m\~e- $uræ. Illud quo\’que rectè dicitur, ouium, & canum nu- _Text. 134._ merum, $i æqualis $it, eundem e$$e, denarium verò non eun- dem, neque $ecundum eadem; quemadmodum nec triangulæ eadem e$$e id quod lateribus æqualibus, & quod inæqua- libus continetur, quanquam figura eadem, cum vtrun\’que $itt riangulum. Eadem enim eo dicuntur, cuius diffe- runt, vt triangula trianguli differentia differunt: ideo trian gula diuer$a, figuræ autem non diuer$æ, $ed in vna, ea- dem\’que diui$ione, quippe cũ figura ea quidem, quæ talis est, circulus $it: quæ verò talis triangulum, cuιus id, quod tale est, æquis lateribus continetur, id verò, quod tale, non æquis. Figura igitur eadem est, triangulum non idem.

 quod $upremi orbis circunuectio præ alijs motibus, alteratione inquam, decretione, & $ublu- natibus lationibus, {ae}quabilitatem $ortita $it, planum e$t. Non enim inferiora corpora motus $uos vniformi celeritate obeunt, $ed e$t quod repente, e$t quod pedetentim albe$cιt; e$t quod breuiter, e$t quod tardè admodum incrementa $umit; $imiliterque in c{ae}teris cuenire con$pi- cimus. Sed h{ae}c alibi fu$iùs, & enucleatiùs pertractanda.

Quo fit vt $ph{ae}rba) Solet interdum rerum $imilitudo, & cognatio in errorem inducere. Similitudo cau$a decep- tionis. H{ae}c cauta fuit, vt quidam fal$a veritatis $pecie delu$i conuer$ionem c{ae}li tempus e$$e puta- rinc. Aemulatur en$ hic motus vim ac na turam temporis, dũ omnes alios motus metitur, & in orbem redit. Quod tum ex $e patet, tum ex $er- mone hominũ, qui rerum humauarum, & naturahum gene- rationem, atque inte ritum $ubeuntium vi ci$situdinem, mo- tum\’que circulũ @p- pellant; propterea {quis} more circuli in fe re ciprocãtis ver$atur. Quod etiam tempo ri conuenire, dieiũ, men$ium, anno@ũq; recur$us palam o$te- dit.

Aduerte celebre e$se illud apud auctores, Circulus res morta- Circulus res mortalium. _υ\’νυλοςτὰ_ _άνθρώπινα._ lium. Cui etram cõ $onat illud, omniũ rerũ vici$situdo. Que fent\~etia $ignificat in rebus humanis nihil e$$e perpet aum, nihil $tabile, $ed omnia ve lut {ae}$tuario quodam fluxu, refluxu\’que de- cedere, & accedere. Idem etiam in reb is natur{ae}magna ex par te accidit, quarũ e$t in primis iucunda vi ci$situdo, procurante Vici$situdo @ucunda. natura varietatem ad leuandum fa$tidium. Lège Ari$totelem 1. Rhet@ric. cap. 11. & libro 7. Mo- ralium Eudemiorum cap. 4. & in problemat $ect. 17. problem. 3.

Illud quoque rectè) Docuerat ante non var@ari, multiplicariuè tempus diuer$itate mo- tuum, quos metitur, id\’que $imilitudine a numeris de$umpta illn$trarat, idem nunc explica- Non variari @empus diuer fitate motuũ. Qu{ac}nam di- cantur in ali quo cõmuni eadem e$se. tiùs edι$$erit, a$signat\’que rationem, cur decem hominum, & decem equorum eundem e$$e numerum dicimus, non eundem tamen denarium. Monet verò idem e$$e de numero, quod de figura pronuntiandum; cùm vtrobi\’que idem euenιat. Porro dicimus duos triangulos, quoium alter laterum {ac}qualium e$t, alter in{ae}qualium eandem e$$e figuram, non eundem tri- angulum, quia illa dicuntur eadem e$$e in aliquo communi, qu{ae} in aliqua differentia id proximè diuidente conueniunt: illa autem diuer$a, qu{ae} differentijs proximè diuιdentibus [res-1446-v_0547_538_t0]LIB. IIII. CAP. XIIII. EXPLANATIO.

Quare & numerus idem e$t; cùm eorum numerus numeri differentia non differat; denarius vero non idem, quòd ea di- uer$a $int, de quibus dicitur; $iquidem alia canes $unt, alia equi. Ac de tempore quidem tum ip$o, tum his, quæ ad ip$um attinentia huius con$iderationis $unt propria, dictum e$t.

 di$erepant. Quare cùm triangulus {ae}quilaterus, & triangulus trium laterum in{ae}qualium con- ueniant in differentia, qu{ae} figuram proximè $ecat, qu{ae}que trian ulum in cõmune con$tituit, nimirum in triangulari, dιfsideant autem differentijs qu{ae} triangulum in commune proxi- mè di$pertiunt, vtique dicentur eadem figura, $ed non idem triangulus. Pari ratione cùm duo binarij in differentia proximè diuidente numerum, & con$tituente binarium conue- niant, differant autem proprijs $ingularibus differentijs, quibus proximè binarius diuiditur, dicentur idem numerus; non idem tamen binarius.

Sed contra h{ae}c in promptu e$t obiectio. Socrates & Plato non $olùm in natura animalis Obiectio. vnum $unt, $ed etiã in @natura hominis, $iquidem vt Porphy rius in $ua I$agoge cap. de $pecie cõmu- ni Dialecticorũ ap- probatione, & con- $en$u docuit, plures homines communione $peciei $unt vnus homo. Non igitur regula, quam hîc tradit Arι$tote- les ad eadem, & diuer$a cogno$cenda, rectè $e habet. Occurrendum tamen e$t cum Simplicio Dilutio. inferiora bifariam cum $uperioribus comparati: vel con$iderañdo tamùm naturas ip$as $u- periorum, vel differentias, quιbus eæ proxim è diuiduntur. Priori modo, de quo egit Porphy rius, Socratem & Platonem non in animali tantum $ed in homine etiam vnum quid e$$e. Po$teriori, quem hîc expendit Ari$toteles non e$$e Socratem & Platonem, vnum in homine; cum non conueniant in vna aliqua differentia, per quam homo diuidatur; e$$e tamen in animali vnum, quia in quadam eius differentia, nimimm rationis participe con$entiunt.

Nota hoc capite ad tex. 133. Philo$ophicum illud axioma, primum in vnoquoque genere Philo$ophi- cum axioma. e$t c{ae}terorum men$ura. Quod v$urpatetiam Ari$toteles 8. huius operis librocap. 9. tex 76. & 10. Metaph cap. 4. tex. 7. Nonnulli, in quibus e$t D. Thoma. 1. p q. 2. art. 3. id ita enuntiant, vt di 1.huius oper. c.7. q.1. art 3. cant primum in quolιbet genere e$$e cau$$am reliquorum. Cuius rei veritatem alibi excu$si- mus.

 QVÆSTIO I. RECTÈ NE TEMPVS AB ARISTO. tele definitum fuerit, an non. ARTICVLVS I. NON VIDERI RECTE DEFINITVM.

TEmporis definitionem ab Ari$totele traditam hũc 1. argum. Stratonis. in modum impugnabat Stratõ Lãp$acenus Theo- phra$ti di$cipulus. Tempus e$t quantitas cõtinua, numerus quantitas di$creta: igitur tempus non e$t numerus, atque adeò nec numerus motus.

Item. Eandem improbat Galenus hoc fere ar- 2. arg. Galeni. gumento. Prius & po$terius explicantur per tem- Lege F. Mi- rãdulam lib. 6. c. 3. pro Ga- lcno. pus; ergo $i per hæc tempus definitur; idem per $e ip$um declaratur; quæ ratio definiendi circulum continet, & inepta e$t; cùm oporteat [res-1446-v_0548_539_t0]IN PHYSIC. ARIST. id, quod ad rem implicitam enodandam a$$umitur, illu$trius e$$e; quod nulli rei $ui ip$ius comparatione conuenit.

Præterea. Ad hunc modũ Plotinus argumentatur. Men$ura de- 3. arg. Plotini. bet e$$e quid manife$tum, vtpote qua ad rei cuiuslibet quantita- tem etiam vulgo o$tendendam vtimur: atqui t\~epus e$t quid ob$cu- rum, & motu ignotius. Non igitur motus m\~e$ura e$t. Adde quod t\~e pus pendet à motu, vt à priori, & tanquam ab eo, in quo fundatur: men$ura verò non pendet à re, cuius men$ura e$t, $ed è contrario res à $ua men$ura.

Quartò. Sic Pythagorei pro $e opponent. Id cen$eri debet t\~epus. 4. arg. pro Pythag. quod ad dimetiendas $ucce$siuarum actionum moras maximè aptũ $it:hoc autem non pote$t e$$e aliud, quàm ip$a $phæra cæle$tis, qua- tenus nunc in vna, nunc in alia parte $patij $olem, ac reliqua $ydera $pectanda exhibet, quæ dum cernimus morarum interualla nota- mus: Ergo tempus nihil e$t aliud, quàm $phæra cæle$tis eo modo $umpta.

Quintò. Cùm omnis motus corporum cæle$tiũ perfecti$simam 5. arg. con$tantiam, & æ quabilitatem habeat; non minùs con$tans, & æqua bilis e$t lunæ, $olis, ac reliquorum planetarum orbium\’que conuer- $io; quàm motus primi mobilis: ergo non in $ola prima $phæra, vt $uperiori cap. Ari$toteles docuit, tempus in$idet. Accedit $acræ paginæ auctoritas cap. 1. Gene$eos docens po$ita fui$$e luminaria in firmamento cæli, vt diuiderent diem, ac noctem, e$$ent\’que in $igna, & tempora, dies, & annos. Ad quem etiam locum Philoludæus in li- bro de mundi opificio, Factæ $unt, inquit, $tellæ ad men$uras tempo rum. Nam $olis lunæ\’que & aliorum $iderum recur$us, dies, & men- $es, annos\’que conficiunt.

Sextò. Tempus non $olum e$t numerus motus; $ed etiam quie- 6. ag. tis; igitur tempus non debuit definiri numerus motus dũtaxat; $ed motus, vel quietis. Ancecedens probatur ex D. Augu$tino id a$$e- rente. 11. Confe$sionũ lib. cap. 24. hi$ce verbis. Et$i variè corpus ali- quando mouetur, aliquando $tat; non $olum motum eius, $ed etiam $tatum tempore metimur, & dicimus tantùm $tetit, quantùm mo- tum e$t, aut duplo, vel triplo $tetit ad id quod motum e$t. Confir- matur quoque idem antecedens ex eo, quia $icuti nullum corpus ni$i tempore mouetur, ita nullum momento; $ed tempore quie$cit, vt in libris, qui $equnntur, con$ipicuum fiet.

Septimo. Nullum verum ens componitur ex ijs, quæ neutiquam 7. arg. e$$e po$$unt; $ed tempus ita $e habet, non e$t igitur verum ens, atque adeò non ei conuenit Ari$totelica definitio. Minor $uadetur, quia tempus con$tat ex præterito, præ$enti, & futuro. At quod nullum horum po$sit e$$e probatur, quia præteritum iam euanuit, futurum non dum e$t; præ$ens autem non verè e$$e tempus $uadetur ex D. Augu$tino libro proximè citato, cap. 15. vbi docet $iquid intelligi- D. Augu$t. tur temporis, quod in nullas iam, vel in minuti$simas momentorum [res-1446-v_0549_540_t0]LIB. IIII CAP. XIIII. QVAESTIO I. partes diuidi po$sit, id $olum e$$e, quod præ$ens dicatur, quod tam\~e ita raptim à futuro in præteritum tranfuolat, vt nulla morula ext\~e- datur; nam $i extenditur, diuiditur in præteritum, & futurum; pr{ae}- $ens autem nullum habet $patium. Quo patet id, quod ex tempore præ$ens dicitur, e$$e $olum momentum, quod neutiquam t\~epus e$t, $icuti nec pũctus linea. Eod\~e $pectat illud Senecæ lib. 6. Nat. quæ$t. Seneca. cap. vltimo. Nec quod futurum e$t meum e$t, nec quod fuit, in pun- cto fugientis temporis pendeo.

ARTICVLVS II. APPROBATVR, ENODATVRQVE temporis definitio ab Ari$totele tradita.

ET$i t\~epus e$$e pro comperto habeatur, nemo\’que $it, qui illud Tempus qua $it cognitu difficile. in ore non habeat; $iquidem pa$sim v$urpamus hodie, heri, cras, nuper, & $imilia, tempus $ignificantia: tamen eius natu- rã cogno$cere perdifficile e$t. Quod $ignificabant Aegyptij Philo- Aegyptij. $ophi depicta imagine $erpentis caudam $uam $ub guttur attractam occultantis. Per $piras enim dierum, annorum\’que volubiles $eries, vt D. Cyrillus ait, de$ignabant, per caudam verò occultatam, laten- Cyrillus. tem eius naturam. Neque $olùm difficile e$t quid tempus $it perci- pere, $ed perceptum oratione explicare. Quo pertinet illud D. Au- Augu$tinus. gu$tini. 11. Confe$sion. cap. 14. Quid e$t ergo tempus? $i nemo ex me quærat, $cio; $i quærenti explicare velim, ne$cio.

Fuerunt igitur hac de re variæ antiquorum $ententiæ, quas cõ- Philo$opho- rum placita de natura t\~e- poris. memorauit Ari$toteles c. 10. huius libri, Simplicius in $ua digre$sio- ne de tempore. Plutarchus lib. 1. de placitis cap 21. Galenus in libro de hi$toria philo$ophica cap. 34. Sextus libro 3. Pyrrhonic. $uppo- M. Alb. hoc loco tract. 3. c. 2. Mitãdu- la lib. 3. de exam. vanit. c. 1@. $itionum. Plato, vt eum Theophra$tus, Eudemus, & Alexander cõ- Platonis opi nio. tra Simplicium interpretantur, exi$timauit t\~epus e$$e conuer$ion\~e cæle$tis mũdi. Sic enimin Timæo $crip$it. Nox igitur, & dies ad hũc modũ, & ob has generata $unt cau$as, nempe vnius $apienti$simæ cõ- uer$ionis circuitus. Men$is autem quãdo luna lu$trato $uo cur$u $o- lem con$ecuta e$t; annus vbi $ol $uũ totum confecit, & peragrauit orbem. Cæterorum autem $iderum ambitus ignorantes homines, præter admodum paucos, neque nomen appellant, ne\’que inter $e numero commetiuntur. Ita\’que vt $ic dicam, ne$ciunt hos $ide- rum errores id ip$um e$$e, quod rite dicitur tempus, multitudine quidem infinita $ed admirabili varietate præditos. Alij arbitrati $unt tempus e$$e ampli$simam $phæram totius vniuer$i, cuius opi- nionis Pythagoras auctor fui$$e creditur, licet Archytas eius occa- Sententia Py thagor{ae} ab Archyta. $ionem Pythagoreis dedi$$e exi$timetur, vtpote qui, Simplicio re- ferente, docuerit tempus naturæ vniuer$i dimen$ionem e$$e. Eratho- [res-1446-v_0550_541_t0]IN PHYSIC. ARIST. $tenes aut\~e t\~epus definiebat $olis iter. Plotinus deni\’que vitam ani- Eratho$te- nis. Plotini. De alijs opi- oionibas Da ma$eij, Strat@ nis, Iãblici, Procli legem Simplicium. mæ in motu tran$eunte ex alia in aliam vitam.

Cæterùm omnes hæ definitiones parum appo$itæ $unt, vel quia nimis ob$curæ, vel quia rem ip$am non attingunt. Optima\’que ha- betur ea, quam Ari$toteles $uperiùs tradidit, videlicet. Tempus e$t Definitio t\~e- poris ab Ari- $totele tradi- ta õniũ opti- ma. numerus motus $ecundum prius, & po$terius. Vt autem ea clarior, illu$trior\’que euadat, $ingulasip$ius partes enucleatius exponemus. Prima e$t, numerus, aduerte igitur numerum, quod ad pr{ae}$ens in$ti Duplex nu- merus. tutũ attinet, diuidi à Peripateticis ex doctrina Ari$to. hoc in libro Con$ule D. Dama$c in Phy$ic. c. 10. D. augu$t. 12. dc Cιuit. Dei cap. 15. Aegi- dιum in 1. d. 19. q 2. art. 1. & d. 37. q 1. art. 3. M. Alb. in tracta. de quatuor co{ae}. q. 3. ar. 11. ad tex. 102. in numerum à rebus ab$tractum, vt in binarium, & ter- A rebus ab- $tractus. narium; & in numerum rebus concretum, vt in binarium lapidum, ternarium leonum. Item numerum concretum rebus duplicem ha- Rebus con- cretus. beri; vnum, qui ex partibus reip$a di$cretis coale$cit; cuiu$modi e$t Item concre- tus duplex. binarius duorum hominum: alterum, qui con$tat ex vnitatibus non re, $ed cogitatione disiunctis, vt $i quis continuum aliquod in duo dimidia intellectu partiatur, & ex ijs binarium cõ$iciat. His po$itis, cùm Ari$toteles tempus numerum vocat; numerum $umit pro eo, qui rebus e$t concretus; id e$t, pro numero partium motus, $eu pro partibus motus numeratis; item\’que pro numero, qui conficitur ex vnitatibus, non re, $ed mente ab $e diui$is: cùm dicat tempus metiri partes motus, quæ re ip$a continuæ $unt, $ibi\’que cohærentes; $ed ta- men vt diui$æ, ac $eparatæ concipiuntur.

Altera particula e$t, motus, Pro cuius explicatione haud ignorã- dum e$t, quod præter alios edi$$erit S. Thomas in 2. d. 12. q. 1. art. 5. & opu$c. 48. in explicatione Categoriæ Quando. Argentinas in 4. d. 48. art. 4. q. vnic. Alen$is 2. p. q. 9. m. 9. D. Bonau. in 1. d. 37. n. 33. Gilbertus in Boetium de con$ol. Caietanus 1. p. q. 10. art. vlt. & Ca- Duplex tem- poris v$urpa- tio. pr. in 2. d. 2. q. 2. art. 3. videlicet bifariam tempus v$urpari: vno modo Duplic\~e hãc notionem t\~e poris affert etiam Iandu- nus 4. hmus operis q. 28. Iauellus q. 23. et$i eam non videatur ad- mittere D. Thom. opu$. 36. c. 2. Auic. Alex. Themi. Auerr. Theo- phra$t. & Por phyrius, quos refert M. Al- bertus hoc 10 co trac. 3. c. 4. prout e$t numerus, $eu men$ura motus $ummè æquabilis, ac primi, qualis e$t conuer$io $upremæ $phæræ: altero quatenus e$t men$ura cuiu$que motus, & in qualibet re actu motum $ubeũte in$idet. Iuxta Qua rãtione vnum tantũ $it t\~epus, vel plura. priorem illam notionem tempus vnum tantùm e$t, $icuti & vnũ pri mum mobile: iuxta po$teriorem tot $unt tempora, quot motus: iux- ta priorem tempus e$t men$ura propria, & interna motus primi mo- bilis; $imul\’que cõmunis & externa aliorum omnium motuũ: iuxta po$teriorem tempus per $e e$t men$ura dumtaxat motus, cui ine$t. Secundum priorem $umitur tempus Apoc. 10. cum Angelus iureiu- rando a$$erit non futurum tempus amplius, quia nimirũ vt D. Tho mas eo loco interpretatur po$t diem vniuer$alis iudicij non erit am- pliùs tempus primi mobilis, ce$$ante eius & aliorum corporum cæ- le$tium cõuer$ione: $ecundum po$teriorem loquitur D. Augu$t. 12. D. Augu$t. de ciuitate Dei c. 11. vbicõcludit $i ante cælũ & terrã fuerũt Angelici motus fui$$e etiam tempus; & 11. Confe$$. cap. 23. cùm ita $cribit. Cur enim non potiùs omnium corporum motus $int tempora? An verò $i ce$$arent cæli lumina, & moueretur rota figuli non [res-1446-v_0551_542_t0]LIB. IIII. CAP. XIIII. QVAESTIO I. e$$et tempus? Et paulò inferiùs. Nemo mihi dicat cæle$tium corpo- rum motus e$$e tempora; quia & cuiu$dam voto cùm $ol $teti$$et, vt victor Io$ue prælium perageret, $ol $tabat, $ed tempus ibat. So@ c.10.

Igitur Ari$toteles tempus priori duntaxat modo $umptum defi- Quod t\~ep@@ definierit Ar@ $toteles. nijt, quòd illud præ$tanti$simum $it, & in tota vniuer$itate naturæ maximè notum. Commonefacit autem D. Thomas 1.p.q.66.art.4. $i alius orbis cæle$tis à Deo fieret, qui cæteros $uo complexu cohi- beret, $uo\’que motu circumuolueret, futurum vt in eius conuer$io- ne ponendum e$$et illud temporis indiuiduum, quod Ari$totelica definitione explicatum e$t: id enim tunc omnium prima men$ura foret.

Aduerte etiam præter hoc tempus $ingulare, dari aliud, vnum quoque in e$$endo, & vniuer$ale in men$urando, n\~epe tempus ima- Tempus ims ginanum. Antiquius. Aequabilitus. ginarium, quod illo e$t antiquius, æ quabilius, & vniuer$alius. Anti- quius, quia tempus primi mobilis cœpit cum eius motu; tempus ve- ro imaginarium initio caret. Aequabilius, quia reliqua tempora, $i $pectentur præcisè comparatione motuum, quibus adæquantur, alia celeriùs, alia tardiùs fluunt, $icut & ip$i motus, parem\’que ex- ten$ionem cum illis $ortiuntur, vt progre$$u etiam dicemus; at tem- pus imaginarium æqua $emper labitur velocitate; quia à nullo mo- tu pendet. V niuer$alius, quia non alia tantùm, quæ $ub temporis m\~e Vniuer$atus. $uram cadunt metitur, $ed ip$ius etiam motus primi mobilis, & eius durationis regula e$t. Verumtamen in eo longè deteriorem condi- tionem $ortitur, quòd nequaquam $it aliquid po$itiuum & reale, $ed imaginarium: non qua$i in $ola imaginatione tanquam figmentum con$i$tat; $ed quia vt in $patio imaginario, (de quo alibi,) dimen$io- nes qua$dam veris dimen$ionibus re$pondentes concipimus, ita & in huiu$inodi tempore apprehendimus $ucce$sionem quandam velut in$tantibus copulatam, quæ motus omnes & quietes, ac t\~epora ip$a metitur.

Sequitur tertia definitionis particula, $ecundum prius & po$te- rius, Pro qua item ob$eruandum e$t quamlibet Phy$icam lationem Lege Capr. in 2.d.2. q.2.art. 6. Ric. quodl. 3.q.6. Phy$ica lati@ bifariam di- uidua e$t. dupliciter $ecari po$$e: vel ratione $ubiecti, in quoine$t, & cuius ex- ten$ione protenditur, $icuti candor, cætera\’que accid\~etia, quæ in cor- poribus hærent; vel$ecundũ propriã ac peculiar\~e ip$ius motus con- tinutiat\~e. Iuxta prior\~e modũ o\~es partes motus $imul exi$tũt, nec in Qua con$ida ratione par- tes motus exi $tant $imul. eis vlla datur $ucce$sio, aut prius & po$teri<_>9, $icuti nec in $ubiecti par tibus. Iuxta po$terior\~e qu\~eadmodũ interim dũ mobile cietur, alias partes $patij priùs, alias po$teriùs decurrit (idem $uo modo intellige de c{ae}teris motib<_>9 cõparatione partiũ formarũ, ad quas t\~edũt) ita alias $ui fluxus partes priùs obtinet, alias po$teriùs. Has verò quia tem- pus men$urat, iccirco definitur numerus motus $ecundum prius, & po$terius. Quod idem valet, ac $i dicamus: Tempus e$t partes motus numeratæ, prout durant, quarum aliæ labuntur priùs, aliæ po$te- riùs.

[res-1446-v_0552_543_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Porro docuit tum Ari$toteles hoc in lib. cap. 14. text. 131. tum D. Augu$tinus 11. Confe$$. cap. 28. tempus e$$e opus animæ, $eu pende- Quod temp<_>9 pendeat ab a- @ima. Lege M. Alb. in $nm.de 4. co{ae}u. q.3. art. 10. Auerr. cõ. 131. D. Th. 1bi dem & opui. 44. Sonc. 5. Metap. q. 24. re ab anima; quia ip$um con$iderarunt non ab$olutè, $ed prout in pri mo mobili ab anima limitatur, & præ$cribitur ad metiendos motus $ublunaris mundi. Quopacto anima $umit diuer$as partes eiu$dem temporis, quæ con$equitur vnam $olis à puncto Orientis ad idem punctum circuitionem, eam\’que appellat diem, & eandem in viginti quatuor partes di$tribuit, quarum vnamquanque horam vocat. Quo liquet tempus definitum ab Ari$totele non e$$e ens reale, nec per $e contineri in quantitatis categoria; $ed e$$e ens rationis; cùm illa $e- ctio & limitatio, $ola mentis actione fiat: licet alioqui tempus ab$o- lutè $pectatum (quicquid $en$erit Aphrodi$æus, Galenus, & alij his multò antiquiores, quorum meminit M. Albertus in sũma de qua- tuor coæquæuis quæ$t. 3. art. 10.) ens reale $it; cùm motus, $ublata omni appreh\~e$ione intellectus, in $uo e$$e per$i$tat, at que adeo rea- Tempus ab$o lute $pectatũ e$$e ens reale. Articulus Pa- ra$ien$is. lem, propriam\’que $ibi durationem vendicet; quæ non e$t alia, quã tempus. Quare Pari$ien$es articulo. 199. errorem cen$uerunt affir- Id\~e latè pro- bat Greg. in 2.d.2.q.1.cõ. $ule etiã Hen. Gand. quodl. 3.q.10.d. Th. in 1.d 19. q. 5. art 1. mare tempus nihil e$$e in re, $ed in $ola mentis notione; tempus vi- delicet, quod e$t duratio $impliciter $umpta. Ita patet quo pacto de- finitio temporis intelligenda $it.

ARTICVLVS III. SOLVTIO ARGVMENTORVM, quæ initio propo$ita $unt.

Nvnc primi articuli argumentis occurramus. Ad primum di- Sol.1. cendum e$t tempus, $pectatum prout e$t in rebus, e$$e conti- nuum; prout e$t in mente, $eu quatenus ab intellectu diuidi- Qua con$ids ratione tem- pus $it conti- nuũ, qua di$- cretum. tur, modo $uperiùs explicato, e$$e quidpiã di$cretum: Ari$totelem autem hac po$teriori v$urpatione tempus definij$$e. Con$ule M. Al- bertum hoc loc. tract.3.cap.5. Auerroem com. 109, D. Th. Simpl. & Themi$t. tex. 100. & 101.

Ad Secundum, Prius & po$terius in definitione t\~eporis non ex- Sol.2. plicari per tempus. Nam hæ particulæ, vt $uprà declaratum fuit, de- fignant partes motus, prout $ucce$siuè fluunt, & à nobis numeran- tur $ecundum $ucce$sionem vnius po$t aliam. Vbi patet prius & po- $terius non explicari per tempus.

Ad tertium, Tempus $ecundum $uam naturam e$$e quidpiam Solut.3. ignotius motu; cùm motus $en$ui per $e pateat, atque omnium ocu- lis $e$e vltro ingerat; non ita verò tempus; $ed enim id non ob$tare quo minùs tempus $ecundum rationem men$uræ notius $it motu, qui ab eo men$uratur; quatenus deprehendimus hunc & illum mo- [res-1446-v_0553_544_t0]LIB. IIII. CAP. XIIII. QVAESTIO I. tum velocem aut tardum e$$e; quia paruam, aut longam moram fa- cit. Ad reliquam eiu$dem argumenti partem dicendum, licet tem- Quo pacto tempus pen- deat. a motu, motus ate- por@. pus quoad $uum e$$e à motu pendeat, motum nihilominùs pende- re à tempore, vt à men$urante: nec e$$e ab$urdum duo aliqua ab $e mutuò pendere diuer$a con$ideratione.

Ad quartum, Concedenda e$t propo$itio, ad a$$umption\~e verò Sol.4. dicendum, $phæram coele$tem prout $idera circũuehit, & ea nobis videnda præbet, nihilfacere ad dimetiendas mutationes, earum\’que moram notandam, ni$i ip$ius mundi coele$tis conuer$io quoad $ui durationem $pectetur. Quare non rectè Gregorius Ariminen$is in Reijcitur opi nio Greg. 2.d.2.q.1. art. 1. hoc poti$simum argumento adductus cõtendit ni- hil e$$e aliud tempus, quàm ip$um coelum; aduer$us quem lege di$- $erentem Capreolum eodem loco quæ$t. 2. art. 3. vbi indignè fert $u- $ceptum fui$$e ab illo patrocinium eius opinionis, quam Ari$toteles ante duo annorum millia $tultitiæ nomine improbauit, vt cõ$tat ex cap. 10. huius libri tex. 94.

Ad quintuin, Et $i omnes cœle$tium corporum motus, pro $ua So.5. qui$que ratione, $int æ quabiles, atque in ijs etiam tempus in$it, pri- mum tamen ac nobili$simum tempus in$idere in motu omnium ma- xime æ quabili, $ibi\’que $imili, qualis e$t motus primi mobilis te$te Ari$totele 8. huius operis cap. 10. text. 83. & lib. 2. de cœlo cap. 6. text. 36. licet i$tiusmodi tempus à motibus inferiorum orbium Tempus prl- mi mobilis vt varias ap- pellationum differentias fortiatur. di$tinctionem, & varia appellationum di$crimina $ortiatur. Etenim à motu $olis di$tinguitur in annos, à motu lunæ in men$es, alias\’que id genus durationum men$uras. De quibus lege, $i placet, Macro- bium lib. 2. in $omnium Scipionis cap. 11. Aduerte tamen cùm in 1. Gene$eos dicuntur luminaria cœlo affixa, vt$int in tempora, nõ $u- mi ibi tempus pro men$ura motus, quod Græcè dicitur μ{ae}όνQ, $ed prout de$ignat oportunitatem ad res faciendas, vt ad $erenduin, na- uigandum, alia\’que eiu$modi, quæ diuer$is anni temporibus fiunt, Græcè μαι{ae}όσ, Hebraicè Mogadin.

Ad $extum, Tempus e$$e per $e men$uram motus: quietis autem Sol. 6. ex accidente, vt Ari$toteles a$$eruit cap. 12. huius lib. tex. 118. qua- tenus videlicet quies e$t priuatio motus. Nam ea quæ per $e habitui Lege M. Al- bertum in tra cta. de 4. co{ae} uis q.3.art.11. ad vlt. conueniunt, ex accidente priuationi accommodãtur. Vt cùm a$pe- ctus per $e $it luminis, ex accidente e$t tenebrarum. Quod enim, tempus $olius motus, non autem quietis per $e men$ura $it, ex eo cõ- uincitur; quia tempus metitur rem $ecundum prius & po$terius, à Cur tépus n@ de$iniatu@ @ quiet m, $ed per motum duntaxat, et$@ illam quoq, metiatur. quorum vno ad alterume$t trã$itus; at hæc in quiete non in$unt, ni$i facta ad motum relatione, atque adeò ex accidente. Ob hanc igitur rationem Ari$toteles non per quietem, $ed per motum tempus defi- nijt; cum vnumquodque perid, quod per $e illi conuenit, definiri oporteat.

Ad vltimum, Conce$$a maiori, neganda e$t minor, dicendum\’que Sol.7. alium exi$tendi modum vendicare res $ucce$siuas, alium perman\~e- [res-1446-v_0554_545_t0]IN PHYSIC. ARIST. tes: etenim hæ con$tant partibus $imul exi$tentibus; ill æ partibus, Qnó pacto res $ucce$siu{ae} cxi$tant. Lege M. Al- bertum hoc in lib. tract. de t\~epore c. 7. Capr.in 2. d.2.q.2.art.3. quæ cùm in perpetuo fluxu con$i$tant, ita $e habent, vt non ni$i vna intereunte alia $uccedat. Ita\’que fatendum e$t partes temporis non exi$tere $imul; negandum nullo modo exi$tere. Et vero è tribus t\~e- poribus, præterito, præ$enti, & futuro; præ$ens dicitur actu exi$te- re; non quod eius partes cohæreant $imul, $ed quia ita præteruolant vt tamen copulentur præ$enti in$tanti, quo etiam modo extitit id, quodiam effluxit, & exi$tet, id quod futurum e$t. Cùm autem D. Augu$tinus loco citato nihil temporis præ$ens appellare vult præ- ter id, quod in eo diuidi non pote$t, quod e$t momentum, paulo pre$siùs, nomen præ$entis v$urpat: Seneca verò de præ$enti in$tãti loquitur.

ARTICVLVS IIII. VBERIOR EXPLICATIO SVPERIO ris argumenti; & quod tempus non ex. i$tat per $ola in$tantia.

Qvoniam ea, quæ de t\~eporis exi$tentia paulò ante diximus, non nihil habent difficultatis, illu$tranda à nobis hoc loco Videri tem- pus per $ola momenta ex i$tere. $unt. Ac primùm videbitur alicui tempus per $ua duntaxat momenta exi$tere. In primis quia celebre e$t apud Philo$ophos ni- hil $imul e$$e dum fit. Quare cùm tempus per $ucce$sionem perficia- 1.arg. tur; con$equens e$t vt dum $ucce$siuè fluit, non $it, $ed per $ola mo- menta. Secundò, quia cùm omnes pa$sim in ore habeant nihil nos 2.arg. è tempore præter in$tans habere; communis hominum con$en$us vi- detur totã temporis exi$tentiam in in$tantia includi. Pro quo etiã 3.arg. facit, quod e$$e cuiu$querei e$t à forma, momenta verò $unt partes formales temporis, reliqua vicem materiæ obtinent.

A$$er\~edum tamen e$t tempus ab$olutè ac $impliciter non per in- $tantia, $ed per $uas partes $ucce$siuas actu exi$tere: e$to aliquo mo- Tempus non $impliciter ex ã$tere per mo menta. do dici queat exi$tere etiam per in$tantia. Huius a$$ertionis prior pars, quam $tatuit, præter alios, Durandus in 2. d. 2. q. 4. hi$ce ratio- Exi$tentia e$t idem re cum co, cuius ex- i$tentia e$t. nibus o$tenditur. Exi$tentia cuiu$que e$t idem re cum ip$o: $ed ex- i$tentia in$tantis non e$t idemre cum tempore; quia cùm $it idem cũ in$tanti, in$tans et tempus e$$ent realiter idem, iuxta axioma illud philo$ophicum, quæcunque $unt eadem in vno tertio, $unt eadem inter $e. Igitur exi$tentia in$tantis e$t alia ab exi$tentia temporis. Item quodlibet momentum e$t in$ectile, ac totũ $imul, $imiliter\’que ip$ius exi$tentia; tempus autem e$t diuiduum, & $ucce$siuum, it\~e\’q; exi$tentia illius: ergo exi$tentia in$tantis non pote$t e$$e exi$tentia In$tãtia $unt velut partes form ales t\~e- poris. temporis, alioqui res $ucce$siua exi$teret $imul, quod à natura [res-1446-v_0555_546_t0]LIB. IIII. CAP. XIIII. QVAESTIO II. $ucce$siui longè abe$t. Quod ad po$teriorem part\~e a$$ertionis $pe- ctat, ex eo illa con$irmatur, quia cùm in $t antia $int qua$i partes for- males temporis con$entaneum e$t vt dum illæ exi$tunt, dicatur per ea tempus exi$tere; præ$ertim $i loquamur de exi$tentia præ$inita, & totalimul, qualis habetur in tempore $ola exi$t entia indiui$ibilis, quæ e$t in$tantium.

Argumenta verò, quæ no$træ conclu$ioni aduer$abantur, nihil con$iciunt. Nam dictum illud, nihil e$t dum fit, intelligi debet nõ de $ucce$siuis, vt annotauit Auerroes 3. huius operis com. 57. D. Thomas in 2. d. 1. q. 1. art. 2. Capr. in 2. d. 2. q. 2. art. 3. nec etiam depermanentibus, quæ momento fiunt. Quod enim momeno fit $imul e$t ac fit, $ed de ijs permanentibus, quæ per motum efficiun- tur, de quibus ait Ari$toteles 8. huius operis cap. 8. tex. 69. tunc pri- mò e$$e, cùm datũ e$t vltimũ in$tans eius temporis, in quo fiebant. Item illud, è tempore nihil habemus præter in $tans, $ic interpretã- Quo pacto intell gendũ nihil nos ha bere è t\~eporo preter in$tãs. dum e$t, vt nihil è tempore præfinitum, & determinatum, ac $imul habeamus, præter in$tans, quo ea pars temporis, quæ immediatè præcedit, & ea, quæ proximè $ub$equitur, inter $e copulantur: ete- nim tempus præ$ens ex his partibus conflatum haud dubiè inde$i- nitum e$t, $iouti & partes ip$æ, vtpote quæ incertæ ext\~e$ionis $unt, ide$t, non tam exiguæ quin minores.

Quod po$tremò obijciebatur, vnumquodque habere e$$e, ide$t, exi$tentiam à forma, difficultatem inuoluit de cau$a exi$tentiæ, quã primo huius operis libro explicuimus. Nec e$t quod hoc loco actũ agamus. Negandum e$t exi$tentiam tribui à $ola forma, licet forma Exi$tètia nò tribuitur à $u la forma. vt in compo$ito naturali principem locum tenet, $ic ei potior\~e ex- i$tentiam conferat. At enim hoc ip$um de formis proprijs duntaxat intelligi debet, non de ijs, quæ per analogiam tantùm, ac $imilitudi- nem, formæ dicuntur, cuiu$modi $unt in$tantia re$pectu temporis. Quod hactenus de exi$tentia temporis diximus, a$$erendũ quoque $uo modo erit de exi$tentia motus; cùm in vtroque par, atque ead\~e ratio $it.

QVÆSTIO II. VTRVMNE TEMPVS à motu di$tinguatur. ARTICVLVS I. NON ESSE MOTVM ET TEMPVS resdiuer$as, e$to ex natura rei differant. [res-1446-v_0556_547_t0]IN PHYSIC. ARIST.

NON excitamus controuer$iam de tempore primi Status que- $tionis. mobilis comparato ad aliorum corporum mo- tionem, cuius externa men$ura e$t; $ic enim ne- mo dubitat re ip$a inter $e di$tingui t\~epus & mo- Opinio ex- i$timantium differe t\~epus realiter à mo tu. tum; cùm in $ubiectis re diuer$is hæreant. Intel- ligenda e$t ergo qu{ae}$tio de quolibet tempore re- $pectu eius motus, qu\~e intrin$ecus metitur. Sunt qui a$$erant tempus ita $umptum e$$e rem à motu diuer$am. Primũ 1.arg. quia $i eadom res e$$ent, cùm tempus men$uret motum, à $e ip$o t\~e- pus men$uraretur, quod e$t ab$urdum. Secundò, quia tempus vide- 2. tur e$$e $oboles motus, tum quia e$t pa$sio illius, doc\~ete Ari$totele 5. Metaph. cap. 13. tex. 18. tuim quia prius & po$terius in tempore gignitur ab eo, quod prius & po$terius in motu e$t; fieriautem ne- 3. quit vt $oboles idem re $it cum progenitore. Tertiò, quia Ari$tote- les hoc in libro cap. 10. tex. 94. coarguit cos, qui motum $phæræ, tempus e$$e contendebant, & cap. 12. tex. 118. di$ertis verbis docet motum non e$$e tempus.

No$tra tamen conclu$io $it, témpus non di$tingui re à motu; di- Conelu$io- Suadetur pri or pars cõcl. $tingui tamen ab illo ex natura rei. Prior pars huiu$ce conclu$ionis $uadetur, tum quia nulla ratio, aut nece$sitas cogit tempus à motu re ip$a di$tinguere: tum quia $i eo pacto di$siderent, po$$et vtrũque $ine altero diuinitus con$eruari, quod nemo concedet: tum quia tempus definitum e$t ab Ari$totele numerus motus $ecundum pri- us, & po$terius, ide$t partes ip$æ motus numeratæ, quatenus du- rant. Altera verò pars conclu$ionis inde patet quia tempuse$t du- Suad tur po- $terior pars. ratio motus, & eius men$ura, atque eo natura po$terius; item\’que partes motus copulantur mutatis e$$e; partes autem temporis in- $tantibus. Po$tremò quia $æpe temporis exten$io parua e$t, motus verò magna; $i videlicet longa $patia locorum celeriter decurrantur: & è contrario $æpe motus exten$io breuis e$t, temporis autem lõ- ga; $i breue $patium tardè conficiatur. Nec contra hanc ration\~e e$t quod Ari$toteles 11. capite huius libri docuit, magnitudinem, mo- tum, & tempus inter $e æ qualia e$$e: loquitur enim ibi de exten$io- ne, quam tempus obtinet ex parte termini per motum acqui$iti; nõ de ea, quæ ip$i tempori propria, & germana e$t, qua adæquatur durationi imaginariæ, vt in explicatione contextus admonuimus.

Argumenta verò initio propo$ita nullam aduer$us traditam cõ- Diluuntur ar gumenta. clu$ionem vim habent. Licet enim tempus & motusidem re $int; 1. cùm tamen ex natura rei differant, ea di$tinctio $at e$t vt vnum al- terum men$uret, nec tamen $e ip$um propriè metiatur. Item licet 2. tempus motũ $upponat, ip$umque veluti quædam natiua proprie- tas con$equatur, non proinde tamen illius $oboles rite, ac propriè cen$ebitur, cùm non propriè dicatur ab eo gigni, aut produci. Ari- 3. $toteles aut\~e non eos reprehendit, qui tempus id\~e re cũ motu cœli faciebãt; $ed qui nullũ pror$us inter hæc di$crimen e$$e opinabãtur.

[res-1446-v_0557_548_t0]LIB. IIII CAP. XIIII. QVAESTIO II. ARTICVLVS II. QVONAM MODO TEMPVS ABEX. i$tentia continuitatis motus differat.

Svperiori articulo $tatuimus di$crimen inter motum & tem- pus: proximum e$t vt quo nam modo tempus ad exi$tentiam Qui put\~et t\~e- pus, & exi$t\~e- uã continui- tatis motus neutiquã dif ferre. continuitatis motus $e$e habeat, $crutemur. Sũt qui inter hæc nihil omnino di$criminis e$$e putent, idem\’que de aliarum rerũ du- ratione, & exi$tentia ab$olute decernant. In his $unt Scotus in 2.d. 2.q.2. & in quodl. q. 6. & in 2. d. 2. q. 2. Ba$$olius ibidem q. 1. art. 3. Ochamus in 2. q. 10. Gabr. d. 2. q. 1. Quibus ea poti$simùm fau\~et ar- 1.arg. gumenta; quod nihil aliud e$t rem durare, quàm exi$tere; nec aliud e$t rem quampiam e$$e breuis aut prolixæ durationis, quàm e$$e 2. breuis, aut prolixæ exi$tentiæ. Item quia $i exi$tentia, & duratio e$$ent di$tincta ex naturarei, eo pacto di$tinguer\~etur inter $e crea- tio & con$eruatio; cuius oppo$itum in 8. huiu$ce operis libro o$t\~e- demus. A$$umptum probatur, quia creatio tendit in rem $ub e$$e exi$tentiæ; con$eruatio verò fertur in eandem quatenus iam durat. 3.

Tertio, quia $i duratio ab exi$tentia di$$erret tanquam eius men- $ura, e$$et quidpiam ea po$terius, $ic\’que exi$tentia non probè dice- retur à Philo$ophis vltimus modus, $iue po$trema actualitas cuiu$\’q 4. vltra quam nihil iam ampliùs rei productæ adueniat. Tandem quia Lege Capr. in 1.d@.q 1.ar.1. cõcl. 3. & in @adem q art. 3. ad 3. Gerar- di contra 1. concl. nec rerum, nec rationũ formalium eiu$dem rei multitudo ab$que nece$sitate inueh\~eda e$t: nulla autem videtur e$$e nece$sitas ob quã duratio, & exi$tentia cuiu$quã inter $e vllo pacto di$tingui deb ãt.

Nobis tamen veri$imilior videtur $ententia Richardi in 2. d. 2. q. Di$$olutio po$it{ae} dubit. 1. art. 1. circa primũ principale, Maironij q. 2. Argentinatis q. 1. art. 1. & aliorum putantium duration\~e differre ab exi$tentia, non quid\~e realiter (Alioqui po$$ent ambo diuina $altem virtute ab $e mutuò di$iuncta con$eruari) $ed tamen ex natura rei: atque adeò tempus, de quo in hac di$ceptatione priuatim quærimus, ex natura rei di- Darationem differre ab ex i$tentia. $tingui ab exi$tentia continuitatis motus. Primũ quiaratio exi$t\~e- tiæ in eo tantũ con$i$tit, vt res $it extra $uas cau$as: duratio verò $i- gnificat proten$ion\~e, $eu morã rei in $uo e$$e, cũ nimirũ res vltra in- $tans durando protenditur: vel $altem importat men$uram $uperue- Probatur. nientem exi$tentiæ; quod in omnem rem conuenit, $iue per vnum duntaxat momentum duret, $iue diutiùs per$eueret.

Deinde $ic idem in$titutum comprobatur; exi$tentia Dei, & eius æternitas, quæ e$t duratio diuini e$$e, di$tinguuntur virtute inter $e. A eternitas enim e$t attributum, quod vtcũque demon$trari po- te$t à priori per immutabilitat\~e, e$$e verò e$t ip$a Dei natura, $ub in- de\’que nequit à priori demon$trari, vt D. Thomas prima parte quæ- $tione 2. art. 2. ac cæteri$erè Theologi communi con$en$u tradunt, ergo exi$tentia & duratio in rebus creatis nõ id\~e omnino erunt; ita vt nullã inter $e admittant di$tinction\~e. Probatur con$ecutio, quia ab$urdũ videtur hæc extra Deumin maiorem colligi vnitat\~e quàm [res-1446-v_0558_549_t0]IN PHYSIC. ARIST. in ip$o Deo: cùm res quo longiùs à fonte, ac principio $ui e$$e re- Lego Hentl. Gand. in sũ- n a art. 11. q. 4. & art. 23. q. 2. M. Alb. in 1. d. 8 tra. 22. Dur. ead. d. q. 2. Aegid. ibi- d\~e 2. princi. q. 2. art. 2. cedũt, eò magis degenerent à $implicitate, & in multitudin\~e abeant.

Vltimò id\~e $peciatim de tempore hunc in modũ concluditur. Si Exi$t\~etia nõ habet in pr{ae} dicam\~etis 10 cum. tempus neutiquã differret ab exi$t\~etia, cùm h{ae}c ex vnanimi philo- $ophorũ placito, non habeat in categorijs locum, $e queretur tempus haud rectè in $erie quantitatis, vt propriam illius $peciem collocari, quod tamen Ari$toteli, & cõmuni $ententiæ repugnat. Nec $atisfa- Re$ellitur Ba $$olij re$pon $io. cit huic argumento Ba$$olius in 2. d. 2. q. 1. art. 3. aiens tempus non e$$e duration\~e motus, $ic enim reijceretur à prædicamentis; $ed e$$e motus exten$ion\~e; eo\’q; modo inter $pecies quantitatis reponi. Non inquam $atisfacit, quia negat tempus e$$e durationem motus, quod Tempus nõ e$$e duratio- nem $enten. tia minimè Peripatetica. omnis Peripatetica $chola confitetur. Ex dictis collige e$$entiã, ex- i$tentiam, & durationem, quæ tria in qualibet re creata nexu quo- dam inter $e colligata reperiuntur, eũ $eruare ordinem, vt e$$entia prior $it; $ecundũ locũ habeat exi$t\~etia; tertiũ ac po$tremũ duratio.

Diluuntur at gumenta ex- i$timantiũ t\~e pus non dif- ferre ab ex- i$tetia mot<_>9.

No$tra igitur $ententia hunc in modũ explicata, & $tabilita, nõ erit difficile aduer$ariæ partis a$$ertoribus re$pondere. Nan\’q; eorũ primo argumento negamus exi$tere nihil e$$e aliud, quàm durare: cur autem id in$iciemur con$tat ex di$crimine inter durationem & exi$tentiam à nobis tradito.

Ad $ecundum neganda e$t con$ecutio, & ad eius probationem dicendum malè ibi alsignari di$crimen inter creationem, & con$er- uationem: vtraque enim tendit in rem $ub e$$e exi$tentiæ; $ed crea- tio cum nouitate, con$eruatio $ine nouitate e$$endi, quæ diuer$itas accidentaria tantùm e$t.

Quod ad tertij argumenti explication\~e attinet, $unt qui effatum illud, exi$t\~etia e$t vltima cuiu$q; rei actualitas, non ita interpretã- dum cen$eant, qua$i exi$tentia $it vltima ordine generationis; $ed ita vt dicatur vltimus, ide$t, $upremus gradus, quo vnaquæque res adornatur, & perficitur. Nos tam\~e qui arbitramur cum D. Thoma q. vnica de anima, art. 6. exi$tentiam etiam ordine generationis po- $tremam e$$e; re$pondemus exi$tentiã dici po$tremã actualitat\~e, & modũ rei; quia vnaquæ que forma & perfectio, habet $e$e ad exi$t\~e- tiam vt potentia ad actum, quatenus pote$t $ecundum $e exi$tere & non exi$tere, neque potentialitatem exuit dũ non $tat actu $ub ex- $titentia. Hoc verò modo etiam duratio ad exi$tentiam comparata e$t in pote$tate ad illam, vt ad vlteriorem gradum, quatenus $umpta $ecundũ $uã e$$entiã e$t indifferens vt ponatur in rebus. Quo fit vt exi$tentia maneat vltimus modus rei, vt pote, cui ip$a quoque du- ratio præconcipitur, & à qua exi$tens dicitur, cõmodata inuic\~e mu- tua appellatione, vt $icut exi$tentia à duratione durans, ita duratio ab exi$t\~etia exi$tens nũcupetur. Verùm quia in hac reciprocatione exi$tentia modò præit duration\~e, modò $ub$equitur, re$pondendũ potiùs ideo exi$tentiam dici po$tremã actualitatem, quia e$t id, per quod tand\~e res, quæ producitur, formaliter ponitur extra $uas cau- $as; licet eidem aliquid præterea $uperueniat, quod po$terius $it.

[res-1446-v_0559_550_t0]LIB. IIII. CAP. XIIII. QVAESTIO III. QVÆSTIO III. NVM PRÆTER TEMPVS ALIÆ ALIA- rum rerum durationes cõ$ituendæ $int. ARTICVLVSI. DE ÆTERNITATE, AEVO, ET QVI. bu$dam alijs durationibus.

CVM duratio $it men$ura e$$e cuiu$que rei; cùmque Omnis men $ura debet e$- $e congenea & accomino da men$ura- to. oporteat men$uram proportione re$põdere ijs, quæ $ub men$uram cadunt; docente Ari$totele 10. Me- taph.c.3. tex. 4. fit inde vt pro diuer$itate modi, quo res à $uo e$$e deficere, aut non deficere po$$unt, di- uer$æ rerum durationes con$tituendæ $int. Porro autem quædam res $unt, quæ per nullam potentiam queuntin $uo D. Tho.õpu- $c. de in$tan- tibus AEgid. in 1. d. 8. q. 2. & d. 19. q. 2. e$$e per$i$tere, vel quia $uopte ingenio $unt in perpetuo fluxu, & $ucce$sione; quo modo $e$e habent omnes motus, quorum propria men$ura e$t tempus: vel quia fieri nequit vt amplius quàm momen- to durent, cuiu$modi $unt mutata e$$e, quibus partes motus copu- lantur. Atque horum men$ura e$t in$tans. Hane defini- tionem ei$dé verbis tradi- dit Plotinus Enn.3.lib 7. cap. 2. ex @@- m{ae}o Plato- nis.

E$tres alia ab his omnino diuer$a, nimirum Deus opt. max. qui in $uo e$$e ita per$euerat, vt contradiction\~e implicet, ab co de- ficere; atq; ad ip$um $ecundum no$trum modũ intelligendi vtcũq; men$urandum (infiniti enim propriè ac per $e men$ura nulla e$$e pote$t) con$tituitur æternitas; quam Boetius lib. 5. de con$olatione Philo$ophiæ pro$a 6. hunc in modum definijt. Aeternitas e$t inter- Aeternita. minabilis vitæ tota $imul, & perfecta po$$e$sio: hoc e$t, duratio om- Hac de reCy rillus Alexa. lib. 7. contra Iul. An$elm<_>9 in Monolo gio cap. 2. D. Augu. de co- gnit. ver{ae} vi- t{ae} c. 30. & 15. de Trini. c. 3. nino inuariabilis, atque independens. Vt paucis cõplectamur, quod multis explicant D. Thomas 1. p. q. 10. art. 1. alij\’que doctores in 2. $ent. di$t. 2. Vt enim $olum diuinum e$$e omnino immutabile e$t, Duratio diu@ nie$$e. & in $e infinitè perfectum, nec aliunde pendens; ita propria acreci- proca eius duratio talis e$$e debet.

Inter Deum, qui non pote$t non in $uo e$$e per$i$tere, & ea quæ nequeunt in $uo per$euerare mediæ quædam res $unt, quæ po$$unt Duo genere- les & cõmu- nes gradus@@ rum. à $uo e$$e aliquo modo cadere, & in eo aliquandiu permanere, quarũ Lege D. Dio ny c. 10. de di uinis nomi. D. Augu. lib. 23. que{ae}$t. 72. & 12 de ciui. Dei c. 20. Ri- chard. in 2.d. 2. q. 3. circa princip. D. Th. quodli. 10. q. 2. art. 1. duo $unt generales ac cõmunes gradus. Aliæ nan\’que per $olam di- uinam virtutem deficere po$$unt: & harum quædam $unt natu- ralis ordinis, quædam $upernaturalis & qua$i diuini. Ordinis na- turalis, vt Angeli, & eorum natiu æ facultates, item\’que $pecies eis congenitæ. Præterea animæ rationis participes, & earum immate- riales potentiæ; item\’que cœle$tia corpora, & materia prima; quæ AEuum. Qua@ũ @@rũ $it duratio. omnia m\~e$urantur æuo. Pote$t autem definiri æ uũ hoc modo æuũ e$t duratio $eu men$ura e$$e creati naturalis, $tabiliter, ac perenni- [res-1446-v_0560_551_t0]IN PHYSIC. ARIST. ter $e$e habentis. Dicitur, e$$e creati, ad remouendam æternitatem. Naturalis, ad remouendam men$uram rerum $upernaturalium. Sta- biliter, $eu perman\~eter $e$e habentis, ad excludendas men$uras rerũ $ucce$siuarũ, & quæ raptim fluunt, vt tempus, quod men$urat mo- tũ; & in$tantia, quæ men$urant mutata e$$e. Perenniter, ad exclu- In {ae}uo nec $ucce$sio nec paitiũ di$tin ctio. dendas men$uras rerũ permanentiũ, quæ interitui $ubiacent, cuiu$- modi e$t duratio $ub$tantiarum corruptibilium.

Res verò ordinis $upernaturalis, quæ in altero propo$itæ $ubdi- ui$ionis membro continebantur, $unt v. c. intuitiua cognitio diui- næ naturæ, beatifica dilectio cuiusque beati, & lumen gloriæ. Hæc verò aliam $ui e$$e men$uram $ortiuntur, nimirum æternitatem, vti Aeternitas participata quibus cõ petat. vocant, participatã, quæ eo differt ab æuo, quod hæc $it duratio e$- $e rei $upernaturalis, & qua$i diuini ordinis. Illud verò rei naturalis.

Quod attinet ad alterum gradum rerum, quæ videlicet $uapte natura deficere, & aliquandiu permanere po$$unt: hic tripartitam rerum continet varietatem. Nam quædam $ubiectæ $unt mutatio- nibus ad interitum ducentibus, & tamen ip $æ quoad $uum propriũ e$$e aliquandiu per$euerant, vt $ub$tantiæ, quæ ortum, & occa$um $ubeunt. Hæ vero $i $pectentur quatenus aliqua eiu$modi mutatio- Sub$tãti{ae} cor ruptibilesqua duratiõe m\~e $urentur. num afficiuntur; men$urantur tempore; non per $e, $ed ex acciden- te. Si autem $umantur quoad $uum e$$e duntaxat, tunc non tempo- re men$urãtur, $ed alia quadã men$ura à tempore, & ab æ uo di$tin- cta, & inter hæc media, quam Henricus Gandauen$is quodlibeto 5. q. 13. modum æ ui appellat. Nam quòd tempore, vt quidam putãt, Modus æui quibus rebus accommode tur. non men$urentur, communis e$t Theologorum $ententia, D. Tho. opu$c. 44. Heruæi quodlibeto 2. q. 2. A Egidij in 1. di$t. 19. quæ$t. 2. art. 1. ad 4. Scoti in 2. di$t. 2. quæ$t. 4. Durandi ibidem q. 6. Ca- preoli in 4. d. 43. q. 1. art. 3. licet hi in a$signanda prædictarum $ub- $tantiarum men$ura nequaquam inter $e conueniant. Sanè quidem non men$urari illas tempore, $i præcisè quoad $uum e$$e $pecten- tur, ea ratio probat; quia oportet men$uram rei men$uratæ accom- modatam, & congeneam e$$e. Quare cùm $ub$tantia rerum corru- ptibilium ita $umpta non $it quidpiam $ucce$siuum; con$equens e$t, vt tempore, quod $ucce$siuum e$t, non men$uretur. Neque ob- $tat, quod Ari$toteles hoc in lib. cap. 12. docet generabilia in tem- pore e$$e, eo\’q; m\~e $urari; loquitur enim deijs prout motui, & quieu $ubiacent. Quodip$e eodem capite hi$ce verbis di$ertè explicat. Id verò, quod mouetur, & id quod quie$cit, quatenus quidem id mo- uetur, hoc autem quie$cit, tempus metitur, & cæt. Non inficiamur tamen admodum e$$e probabilem contrariam $ententiam, quam tuetur Fon$eca libro quinto Metaph. capite decimo tertio quæ$t. 12. $ect. 3.

Vt vero cæteras men$uras per$equamur; quædam formæ $unt quæ $uapte natura per motum acquiri $olent, $ed enim po$tea quam cõparatæ fuerunt, permanere in $uo integro e$$e queũt, cuiu$modi [res-1446-v_0561_552_t0]LIB. IIII. CAP. XIIII. QVAESTIO III. $unt qualitates, in quibus per $e alteratio ver$atur; & quantitas ad quam per $e t\~edit accretio. Et hæ quidem $i quoad illud e$$e perma- nens, ac fixum con$iderentur, men$urantur modo æui, $icuti genera- biles, caducæ\’que $ub$tantiæ. Alia denique $unt entia, quæ non ne- ce$$ario per motum comparantur, $ed plerunque mutatione aliqua momentanea; & tamen po$$unt in $uo e$$e manere. Hæc verò aut naturalis ordinis $unt, vt intellectiones, conceptus, item\’que habitus $cientiarum, & virtutum, alia\’que huiu$modi. Quæ omnia quatenus in $uo e$$e indiui$ibiliter con$i$tunt, men$urantur etiam modo æui. Vel $unt ordinis $upernaturalis, vt gratia, fides, charitas, aliæ\’que vir Modus \,etet- nitatis parti- cipatæ. tutes, & dona diuinitus infu$a. Atque hæc aliam vendicant men$u- ram, quæ modus æternitatis participat\,e dici pote$t.

ARTICVLVS II. DE TEMPORE SPIRITALI CONTI- nuo, de tempore di$creto, de in$tantibus naturæ.

QVæret tam\~e aliquis; cũ $piritales formæ, v. c. habitus $cien- Mcn$ura m@ tuum $pirita- lium. tiarum, & virtutum, non $olùm momento ac quirantur; $ed po$sint etiam $ucce$siua continuatione intendi, vt ter- tio hurus operis libro $tatuimus; num ad dimetiendos huiu$cemo- di motus alia men$ura adhibenda $it. Cui dubitationi affirmatè re$- pondemus: oportet enim eis attribui durationem $ucce$siuam con- tinuam, & $piritalem; ac proinde tempus quoddam diuer$æ rationis ab eo, quo motus Phy$ici men$urantur. Quin verò $i de $upernatu- ralis, & diuini ordinis formis $ermo $it, & eæ, quod fieri pote$t, per continuam $ucce$sionem, atque adeò per motum diuinitus infun- dantur, concedendum erit dari adhuc tempus aliud, quod eum mo- tum dimetiatur. Etenim tanta di$tinctionis latitudo, quanta inter res De tempore angelorũ me minit d. Aug. 8. in gene$ c. 21. & 12 du ci- oit. Der c. 15. De t\~epore di$ creto D. Th. 2. $ent. d 37. q. 4. ar. 3. & q@l. 10. ar. 4. S. Bo nau. in 1. d. 37. Hencicus quo@l. 5. q. 13 Duran in 2. d. 2. Aegidi9 in tract. de m\~e- tura angel. Men$ura m@ tuum $pirita- lium $upema turalis, & di- uini ordinis. corporeas & immateriales; & inter res diuini, & naturalis ordinis in- tercedit, non pote$t non aliam duration\~e, diuer$am\’que $ui e$$e men- $uram vindicare.

Sed illud præterea aduertendum e$t; plures intelligendi $eu vo- lendi actus eiu$dem Angeli, quorum vnus alteri $uccedit, dupliciter $pectari po$$e: vel ita vt vna aliqua ip$orum collectio $umatur; vel Tempus di$- cretum. vt $inguli per $e, ac $eor$im expendantur. Igitur duratio totius col- lectionis appellatur tempus di$cretum. Tempus, quia cernitur in ea prius & po$terius, quatenus ex huiu$modi actibus alij præeunt, alij In$tantia t\~e- poris di$er@- ti. $ub$equuntur: di$cretum, quia prædicti actus non continuè, $ed di$- cretè $ibi inuicem $uccedunt. Si verò $ingulatim con$iderentur, du- ratio vniuscuiu$que dicitur in$tans temporis di$creti, $iue momen- tanea $it, $iue non, modo hæc$it vniformis. Vnde non erit difficile [res-1446-v_0562_553_t0]IN PHYSIC. ARIST. videre quantum inter tempus di$cretum, & continuum $it di$crimi- Di$erimina inter tempus continuum, & di$cretum. nis. Illud enim ex $olis con$tat in$tantibus; hoc etiam ex partibus continuè fluentibus; illud metitur actiones di$cretas; hoc conti- nuum motum; illius in$tantia interdum in$ectilia $unt, interdum non, $iquidem pote$t Angelus eum intelligendi actum, quem in hoc in$tanti elicuit, vel immediatè po$t inhibere, vel tota hora con- tinuare; at in$tantia temporis continui carent omnino partibus, quia raptim fluunt, & immediatè po$t euane$cunt, vt mutata e$$e, quorum $unt men$uræ.

Po$tremò nec illud ignorandum e$t præter in$tantia temporis In$tantia na- turg. De antegre@ $ione in$tan- tium natur\,e Capr. in. 3. d. 2. q. vnica ad calcem art. 3. Scotas 8. M@ taph. q. 4. e$$e alia, quæ in$tantia naturæ dici con$ueuerunt, quæ nihil aliud $unt, quam antegre$siones quædam, quibus ea, quæ vtc unque ra- tionem, $eu modum cau$\,e habent, vel alijs $upponuntur, effectus $uos $eu qua$i effectus, præeunt, e$to omnia $imul in eodem pun- cto indiui$ibili temporis e$$e incipiant aut conueniant. Quo pacto contingit in vnum, idem\’que temporis in$tans includi multa naturæ in$tantia: ratione quorum alia priora, alia po$teriora natura voca- mus. verbi gratia eodem momento temporis Petrus e$t $ub$tantia, e$t corpus, e$t viuens, e$t animal, e$t homo, e$t denique Petrus. Ve- rùm quia ex his prædicatis, vt quodque altiùs eminet, ita e$t cau$a inferioris, fit inde vt quodlibet in $uo in$tanti naturæ præeat $ibi inferius, ac priùs etiam, quàm illud, Petro competat. Vnde patet in Eodem in$tã ti t\~eporis cõ- currunt mul- ra natur\,e in- $tantia. eo temporis in$tanti, quo Petrus genitus e$t, tot concurri$$e in$tan- tia naturæ ratione prædicatorum, quæ $ibi in recta $erie vendicat; quot ei $uperiora prædicata conueniunt. Et verò $i natiuas cuiu$que rei proprietates con$ideremus, cùm $ubiectum, earum fons, & cau$a $it; & aliæ aliarum interuentu oriantur, vt docet D. Thomas 1. p. q. 77. a. 6. & 7. hîc etiam multa naturæ in$tantia in vno temporis mo- mento inueniemus: ip$um nanque $ubiectum priùs natura e$t, quam proprietates; & ex his vnaquæque naturæ ordine antecedit eam, quæ ip$ius interiectu dimanat, vt facultas cogno$c\~edi appet\~edi vim.

At obijciat tamen aliquis. Si Socrates $it priùs animal, quàm ra- Obic@. tionis particeps, $equi in aliquo in$tanti exi$tere Socratem, nec ta- men in eo e$$e hominem, quod nemo dixerit. Sed negandum e$t $e- Dilut. qui id. Etenim vt annotauit Durãd. in 2. d. 1. q. 2. ex in$tantibus na- turæ non rectè arguitur exi$tere vnum $ine alio; cùm eiu$modi in- Nonnulll quos refert Capr. in 2. d. 25. q. 1. ar. 3. ad arg. Scoti cõ- tra 2. cõcl ne gãt i$tiu$m@ di $igna. $tantia non $int men$uræ durationum; $ed potius $igna quæ dam in- dicantia non pendere vnum ab altero, po$$e vnum præconcipi $ine altero, vt $ub$tantiam $ine corpore, corpus $ine viuente, particeps rationis $ine Socrate.

Haud nos præterit Theologorum nonnullos vt Scotum, Ocha- mum, & Durandum in 2. d. 2. aliter durationum men$uras di$tribue- re, aduer$us quos di$putare in præ$enti $uper$edemus, ne dum men- $uras durationum quærimus, libri men$uram excedamus.

QVARTI LIBRI FINIS. [res-1446-v_0563_554_t0] IN QVINTVM LIB. PHYSICOR VM ARISTOTELIS. PROOEMIVM.

QVEMADMODVM RATIO MO- tus in naturæ rebus lati$simè funditur, ita illius in Phy$iologia contemplatio varia e$t, ac mul- Librl $eopus. tis inuoluta difficultatibus, Quocirca hoc etiam libro, & ijs, qui $equuntur, de eo agit Ari$tote- les. Cum verò libro tertio explicatum relique- rit quid $it motus, & in quo $ubiecto in$ideat; nunc reliqua ad eius con$iderationem $pectan- tia per$equitur. Et in prima quidem huius libri parte tradit $pecies Di$tributi@. motus: in $ecunda eius vnitatem, & diuer$itatem explicat; in ter- tia de eiu$dem contrarietate di$$erit.

_CAP. I._

O Mne autem, quod mutatur, aliud quidem ex ac- _Text. 1._ cidenti mutatur, vt cùm ambul are mu$icũ dicimus, propterea quòd boc ambulet, cui accidit vt mu$icum e$$et. Aliud verò $impliciter dicitur mutari, quòd eius aliquid mutetur, vt quæ per partes dicũtur. corpus enim $anatur, quoniam oculus, aut tbor ax, quæ totius corporis sũt partes. Est verò aliquid, quod nec ex accidenti mouetur, nec quòd eorum quæ in eo $unt, aliud quidpiam, $ed quòd ip$um primò moueatur.

 Capiti primi Explanatio.

M εταβά{λλ}ει διέ } ide$t, mutatur autem, ita incipit contextus Gr\,ecus, eùm verò particula, διέ, $it nota continuationis, & ea, qu\,e ad calcem $uperioris li- bri continentur, nullum cum ijs, quæ hîc traduntur, nexum habeant; $unt qui pu tent hunc librum cum antecedente non coniungi, nec ab Ari$totele hoc ordine fui$$e compo$itum; vel certe, quod veri$imilius e$t, qu\,edam initio de$iderati. Et vero dici pote$t quanquam prima verba huius, & extrema illius non coh\,ereant; coh\,erere tamen pri- ma huius, cum ijs, qu\,e in illo, paulo $upra de temporis & motus comparatione di$$eruntur.

Aliud quidem } Vt ad ea, qu\,e de mo- tu, alijsque ad ip$um attinentibus pertra- ctanda $unt, viam muniat, pr\,e$umit in hac prima ingre$sio- ne, decemi \’que quot modis mutatio, id- e$t, motus, (Nã hoc loco mutationis, & motus vocabulo in- di$criminatim {pro} mo Triparti@ motus diui- $io. tu vtitur) accidere $oleat. Ita\’que triplicem motus diui$ionem tradit: ratione mobilis, mouentis, & form\,e, qu\,e motu acquiritur. Prima diui$io ita $e habet. Eorum, qu\,e mouentur, qu\,edam ex accidente mo entur: qu\,edam per partem, qu\,e tamen fimpliciter moueri dicuntur: alia per $e primo; ide$t neo ex accidente, nec merito partis alicuius. Primo modo accidentia omnia moueri dicimus,

 [res-1446-v_0564_555_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Atque boc est id, quod per $e mobile est. Alia autem mo- tione aliud, vt alter abile, & alterationis id, quod cur ari po- _Text. 2._ te$t, aut quod cale $cere diuer $um e$t. Similiter autem res babet in eo, quod mouet. Nam aliud ex accidenti mouet, aliud per partem, quod eoram, quæ illius $unt, aliquid: aliud per $e primò, vt Medicus quidem medetur, manus autem percuit. Quoniam autem est id, quod primùm mouet, & aliquid, _Text. 3._ quod mouetur, at que etiam tempus, in quo, & præterea id, ex quo, & id quò (omnis enim motus ex aliquo e$t, & ad ali- quid: nàm quod primùm mouetur, & id quò, & id ex quo, di- uer$a $unt, vt lignum & calidum, & frigidum, quorum aliud. e$t id quod, aliud id quo, aliud id ex quo) per $picuum e$t motum in ligno e$$e, non in forma. Nam nec mouet, nec moue- tur forma, aut locus, aut quantitas; $ed est id. quod mouet, & res, quæ mouetur, & id quo mouetur. Magis enim ex _Text. 4._ eo ad quod, quàm ex eo, ex quo mutatio nominatur. Quaprop- ter & interitus in nõ ens mutatio e$t, tamet$i ex eo quod e$t, id quod interit, mutatur, & generatio, in id quod est, quanuis ex eo, quod non e$t. Ac quid motus $it antea dictum est. _Text. 5._ Formæ autem, & affectiones, & locus, ad quæ mouentur ea, quæ mouentur, moueri non po$$unt, veluti $cientia, & calor. Sed aliquis dubitabit num affectiones motus $int albedo au- tem affectio. In motum enim mutatio erit. Sed forta$sis albe- do motus non e$t; $ed dealbatio. Est autem & in illis id, quod ex accidenti, & id, quod per partem, atque per alind, & id, quod primum, & nõ per aliud: vt quod albe$cit in id, quod $ub intelligentiam cadit, ex accidenti mutatur. Accidit enim vt color $uv intelligentiam cadat. In colorem autem, quo- niam colo, pars albedo est: Et ad Europam, quod Arbenæ pars $unt Europæ. At verò in album colorem per $e.

 cum $ubiectum, cui inh\,er\~et, mouetur, vt album deambulare, quia Socrates deambulat. Secũdo modo Socrat: $anari, quia oculo $anatur. Tertio, cũd\~e currere, quia cur$us ei per$e, ac primario ine$t. Subdit vero id, quod iuxta hanc po$tremam notionem, motum init, e$$e aliud & aliud. Quibus verbis, omi$$a Auerrois & Simplicij incerpretatione, qui eorum intelligentiam a$$ecuti non $unt, $ignificat id, quod per $e mouetur, diuer$itate motuum variari, tum quia, alteration@ generatim $umpta, altetabile; $anatione $anabile vocatur:tum quia non omnia omnes mo- nonem $pecies $ubeunt. Mouetur enim loco c\,elum, non alteratur; $anatar animal, non la- pis.

Similiter autem res habet } Non ab$imilis diui$io a$signari pote$t, rations mouentis. Nam q@od mouet, aut ex accidente mouet, vt cum mu$icus \,edificat: aut per partem, vt cum Socrates percutere di @@@r, quia manu per cutit, aut p $e primò vt cum medicus cu- rat. Sicut enim mu- $ica ex accidente \,edi ficatori conuenit, ita medico per $e cura- tio.

Quoniam au- tem e$t id } Ambigui taté habet hic locus, vt interpretum in eo explicando di$sidia o$t\~edunt. Videtur ta- men Ari$toteles an- tequam tertiam par- tition\~e $ubijciat, pro- bare motũ non e$$e in termino ad quem itur, nec in termino à quo: $ed in re, qu\,e monetur, vt libro 3 demon$tratum fuit. Id vero vt pateat, mo net prius quinque in omni motu reperiri, id quod primũ mo- @ct, id quod moue- tur, tempus in quo fit motus, terminum à quo & terminum ad quem. Deinde $umit Quinque in omni motu inueniri. id quod primò mo- uet, item\’que termi- nũ à quo, & ad quem diuer$a e$$e. Quibus po$itis o$tendit mo- tum non e$$e in termino ad quem, $eu in forma, quia forma vt locus, aut quantitas, nec mo- uet, nec monetur: Quin potiust@a h\,ec id quod mouet, res qu\,e mouetur, & id quôtenditur, in quouis motu tanquam dioer$a inueniuntur. Quare fieri nequit, vt & id quó tenditur, & id, quod motum recipit, idem $it.

Migis enim } Concisè & ob$eurè probat motum non e$$e in termino à quo hunc in modum. Magis congiuit vt motus $it in eo, ad quod tendit. quam in eo, à quo profici$citur, fi in alterutro e$$e oporteat, $iquidem mutationes, motusque vniuer$i ab eo, in quod ferun- tur, appellation\~e obtinent: a qui motus, vt probatũfuit, non e$tin termino ad qu\~e, ergo mul- to minus erit in termino à quo.

 [res-1446-v_0565_556_t0]LIB. V. CAP. I. EXPLANATIO.

Itaque per $picuum e$t quemadmodum & per $e, & ex accidenti, & per aliud quidpiam, & primum tum in eo, quod mouet, tum in eo, quod mouetur, intelligatur. Motum præterea non in forma e$$e, $ed in eo, quod mouetur, actu\’que mobile est. Ac ea quidem, quæ _Text. 6._ ex accidenti e$t mutatio, prætermittatur, quod in om- nibus $it, & $emper, & omnium : quæ autem non ex accidenti, non in omnibus, $ed in contrarijs, & me- dijs, & in contradictione. Cuius rei fidem facit indu- ctio. Ex medio enim, vt ex contrario mutatur. Nam eo vt contrario vtitur, $i cum vtroque comparetur, quippe cùm medium quodammodo extrema $it 3 Ideo & boc cum illis, & illa cum eo collata quodammo- do contraria dicuntur. Vt $idium media netæ com- paratione graui $ono, & bypatæ, acuto prædita est. Et fu$cum cum nigro comparatum album e$t, cum al- bo nigrum. Quoniam autem omnis mutatio ex aliquo e$t _Text. 7._ in aliquid (id quod nomen μεταβολ@ indicat, $iquidem μετ<_>2 α<_>1 λλὸ τ ι, ide$t po$t aliud aliquid, & boc quidem prius, illud posterius declarat) quatuor modis mutari id quod mutatur, pote$t. Aut enim ex $ubiecto in $ubie- ctum, aut ex non $ubiecto in non $ubiectum, aut ex non $ubiecto in $ubiectum, aut ex $ubiesto in non $ubiectum. Dico autem $ubiectum id quod affirmatione declaratur. Tres itaque ex his, quæ dictæ $unt, nece{$s}e e$t e$$e mu- tationes, eam quæ ex $ubiecto est in $ubiectum, & quæ ex $ubiesto in non $ubiectum, & quæ ex non $ubiecto in $ubiectum. Nam quæ est ex non $ubiecto in non $ubiectũ, non@e$t@mutatio, propterea quod in oppo$itione non $it po- $ita : nec enim in contrarijs est, nec in contr adictione.

Ac quid motus } Probat rur$us motum non e$$e in termino ad quem ex ip$a motus na- mra & definitione. Nam motus e$t actus mobilis, vt mobile e$t, forma verò, qu\,e acquiritur, vt qualitas, locus, quantitas, non $unti $um mobile, ac proinde nec in $e motum recipiunt. Moue autem dubitationem num pr\,edict\,e affectiones $int motus. Re$pondet\’que non e$$e. Dubit, Sol. Nec enim albado motus e$t; $ed dealbatio, qu\,e e$t albedinis acqui$irio: alioqui $i albedo e$$et motus, daretur ad motum mutatio, ex quo fieret vt res moueretur, cùm iam non mouetur; & vt res non moueretur, cum mouetur, quia haberet motum po$t adeptum terminum, & nõ haberet motum acte terminum adeptum, $ed dum e$t in via ad illum.

Tertiam affert partitionem de$umptam à forma, qu\,e motu ac- Motus part@- tio. quiritur. Nam qu\,e ad aliquam formã tendunt, qu\,edam ratione illius ex ac cidente mouenturs quo pacto, id quod albe$cit dicitur ex accidente piofic $ei ad formã, qu\,e $ub intellectus notitiã cadit, accidit enim vt albedo, ad quam per $e tendit, intel- lectu comprehen- datur. Alia dicun- tur moueri ratione partium, quo mo- do id, quod ad can dorem pergit, dici- tur pro$ici$ci ad co lorem, quia can- dor e$t pars colo- ri $ubiecta. Alia de nique per $e primò mouentur: $c@ue id quod frigetit, per $e primò ad fri gus mutatur. Et quod albe$cit, ad al bedinem.

At ea quidem } Docet ablegandam $ibi e$$e, & ab hac di$ciplina remou@ dam mutat onem ex accid nre, quod è re quauis in rem quanlibet e$$e po$- $it, vt ex albo in mu Qua ratione è m\,edijs vel ad media fiat mutatio. ficum, ac promi$- euè in rebus omnibus vi$atur, quia nihil e$t, quod hi$ce mutationibus non $ubiaceat. Itaque eam $olam mutationem hoc in loco tractandam, qu\,e e$t inter contratria, media, aut contradicentia, $ub quo vltimo membro priuantia complectitur. Exponit autem Medium cũ vno extremo comparatum $ubit vicem extiemi. quo pacto è medijs, aut in media mutatio per $e fieri po$sit, quia medium inquit cum alterutro extremorum comparatum ob cam, quam cum vtroque extremo conuenien- tiam habet, alterius extremi rationem $ubit, vt $u$cum comparatione candidi, nigrum e$t, comparatione nigri, candidum: & in cythar\,e fidibus media collatione prim\,e, grauis,

 [res-1446-v_0566_557_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Porro ea, quæ è nõ $ubiecto in $ubiectũ, in cõtradictione e$t mutatio, gener atio e$t: ea quidem, quæ $impliciter, omni- no\’que est, $implex: quædam verò cuiu$dam, vt quæ ex nõ albo in album e$t, generatio buius e$t: quæ verò è non en- te $impliciter in $ubstantiam e$t, generatio $impliciter e$t, qua $impliciter fieri, non aliquid fieri, dicimus. Quæ au- tem ex $ubiecto est in non $ubiectum, interitus: $impli- citer quidem is, qui ex $ubstantia ad non e{$s}e: quidam autem is, qui in oppo$itam negationem, vt de generatio- ne quoque e$t dictum. Itaque $i non ens muttis modis. _Text. 8._ dicitur, neque id moueri pete$t, quod in compo$itione, & diui$ione po$itum e$t, nec item id, quòd pote$tate e$t, quod ei opponitur, quod $impliciter actu e$t (nam quod est nõ album, aut non bonum, moueri pote$t ex accidenti, cùm bomo e$$e po{$s}it id, quod e$t non album, quod autem $im- pliciter non boc e$t, nullo modo, $iquidem quod non e$t, moueri non potest) $i inquam res $ic babet, $ieri etiam non pote$t, vt gener atio $it motus. Id enim generatur, quod non est. Nam et$i quàm maximè per accidens gener atur. tamen de eo, quod $impliciter gignitur, non ens verè affir- matur. Similiter ver ò & quie$cere. Hæc autem omnia incommoda ex eo $equuntur, quod id, quod non e$t, mo- ueatur, atque etiam $i quidquid mouetur, in loco est, id autem, quod non est, in loco non e$t, quippe quod alicu- bi e{$s}et. Neque igitur interitus est motus. Nam quod cõ- trarium est motui, aut motus e$t, aut quies. Generatio- nis autem contrarium, interitus e$t.

 re$pectu vltim\,e, acuta dicitur.

Quoniam autem omnis mutatio} Vt mutationis per $e genera & partes explicet, con- $tituit prius mutationem $emper ex vno in aliud fieri, idque ait vel ip$o mutationis nomine indicari. Nam μεταβολἨ, quod e$t mutatio, μετ'α<_>1λλότι hoc e$t po$t aliquid aliud fignificat, atque adeòvnum prius, alterum po$terius. Cùm igitur mutatio $it ex vno in ali- Quid $it mu- tatio. ud (quandoquidem vt annotarunt Simplicius, & Auerroes, id quod eandem $etuat di$po$i- tionem, non dicitur mutari) fit vt quot modis extrema h\,ec runguntur, totidem mutatio- num genera fingere liceat: nimirum aut inter terminos po$itiuos, aut inter negatiuos, aut inter terminum à quo negatiuum, & ad quem po$itiuum, aut inter terminum à quo po$itiuã Varia muta- tionum gene ra. & ad quem nega- tiuum. Vocat aut\~e terminum po$itiuũ $ubiectum, negati- uum non $ubie- ctum.

Tres itaque} Relicta ea coniuga tione, qu\,e e$t inter terminos vtrinque negatiuos, quod ij nec contradicent\~e nec contrariam op po$itionem $eru\~et, $tatuit in c\,eteris tri bus veram e$$e mu tationem, nempe eam qu\,e e$t inter vtrũque po$iciuum, vt inter calidum & $rigidum, qu\,e mu tatio dicitur mot9. Eam qu\,e e$t inter terminũ à quo ne- gatiuum, & ad qu\~e po$itiuum, vt cum ex non homine gi gnitur homo, qu\,e vocatur generatio. Eam quæ e$t inter términũ à quo po- $itiuum, & ad qu\~e negatiuum, vtcum ex homine fit non homo, qu\,eappella tur corruptio.

Porro ea } Subinde diuidit generationem, in generationem $impliciter, qua gignitur Diui$io gene rationis in generationé $impliciter, & in genera tionem $ecũ- dum quid. id, quod $impliciter ens e$t, nimirum $ub$tantia, & in generationem $ecundum quid (hane vocat generationem huius) qua comparatur ens $ecundum quid, hoc e$t, accidens. Corru- ptionem quoque $imiliter di$tribuit in corruptionem $impliciter, qua mutatur aliquid è $ub- $tantia in non $ub$tantiam, vtex homine in non hominem; & in corruptionem $ecundum quid, qua quidpiam ab e$$e accidentario, in negationé eiu$dem, vt ex calido in nõ calidum tran$it.

Itaque $inon ens } Duplici ratione confirmat generationem $ub$tantialem non e$$e motũ, prius tam\~e edocet nõ ens trifariã accipi. In primis {pro}eo, quod in $ola m\~etis notione $o- Generation\~e $ub$tantial\~e non e$$e mo tum. loq; intellectu cõpon\~ete, & diuid\~ete, nõ vero in ip$is tebus ine$t, vt homin\~e e$$e belluã, alia\’q; pure cõmentitia. 2. pro materia prima, qu\,e appellatur non ens, quod non $it ens $implicitur

 [res-1446-v_0567_558_t0]LIB. V. CAP. I. EXPLANATIO.

Quoniam autem motus omnis mutatio est quædam, Text. 9. & tres $unt, quas diximus, mutationes, è quibus generatio, & interitus, quæ contradictione tenentur, motus non $unt, ea duntaxat mutatio, quæ è $ubiecto est in $ubiectum, mo- tus $it nece$$e est. Subiecto autem aut contr aria aut media. Nam priuatio contrarium ponatur, nudum\’que & album, & nigrum affirmatione declarantur. Si igitur in $ub$tã- Text. 10. tiam, & qualitatem, & vbi, & id, quod ad aliquid e$t, & quantum, & agere aut pati, categoriæ diui$æ $unt, tres $int motus nece$$e est, & eius, quod quantum e$t, & eius, quod quale, & eum qui in loco fit.

 actum includens, $ed pura potentia. Tertio pro negatione alicuius e$$e accidentarij, vt pro non albo. His po$itis ita di$$erit. Non ens primo modo moueri non pote$t, vt per$picuum e$t: nec etiam $ecundo, qura vt aliquid moueatur, oportet vt $impliciter $it. Nec denique ter- tio, ni$i forte ex accidente, quatenus Socrates, cui non album accidit, mouctur. Id autem, quod gignitur, fit ex non ente $ecundo modo, ide$t, ex materia prima, qu\,e e$t $ubiectum ge- nerationis: ergo id, quod gignitur, qua tale, non mouetur, proindeque generatio non e$t motus.

Similiter vero } Altera ratio breuiter & ob$cute hunc in modum conclu$a e$t. Ea, qu{ae} motus alios $ube- unt, po$$unt etiam per $elationem $u- bire, & quie$cere, at que adeo per $e cõ tin\~etur loco tat ma teria prima, qu\,e e$t $ubiectum genera- tionis, cum nõ $im pliciter ens $it, ne- quaquam per$elo- co continetur. Nõ igitur per $e moue- ripote$t: atq; adeo generatio non e$t motu@. Quod ve- Corruption@ non e$$e mo tum. ro nec cotruptio motus $it {pro}batur quia alioqui generatio ei contratia e$$et motus, aut quies; $iquidõ motui non ni$i motus, vel quies aduer$arur: generatio autem n@c motus e$t, nec quies, vtex dictis con$tat. Quare nec corruptio motus erit.

Quoniam autem } Cum mutatio in tria membra $uperius di$tribut a $it, pateat\’que mo- tum primis duobus non comprehendi, reliquum e$$e inquit, vt ad tertium pertineat, quod e$t è $ubiecto in $ubiectum; $iue ex vno contrario in aliud, ita tamen vt contrariorum nomine intelligantur non $olum extrema vt candidum, & atrum, $ed etiam media: imo & priuantia; non tamen qu\,e $ub$tanti\,e, $ed qu\,e accidentis priuationem inuehunt. Quod annotauis Sim- plicius: Priuatio enim $ub$tanti\,e ad terminos generationis & interitus, non autem motus $pectat.

Si igitur in $ub$tantiam } Motum pre$$e $umptum in tria membra partitur, pro nume- Diui$io m@- tus pre$$e $ũp ti. ro categoriarum, ad quas motus e$$e pote$t. In eum $cilicet, qui e$t ad quantitatem, & accre- tio vel imminutio dicitur. In cum, qui e$t ad qualitatem, vocatur\’que alteratio, & in eum, qui ad locum, $eu vbi, quem lationem nominat. Recen$uit autem hoc loco Ari$toteles $e- ptem duntaxat categorias, quia vt Alexander apud Sim plicium animaduertit, in c\,eteris planũ @rat, non ver$ari motum.

Capitis $ecundi Explanati@.

IN $ub$tantia autem } Explicatius declarat, quod ad calcem $uperioris capitis $tri@im a$$eruerat, nimirum ad tres duntarat categorias e$$e per $e motum, ad Quantitatem, Qua- Ad tres tan- tũ categoria@ e$$e mo@um. Non dari motũ ad $ub- $tantiam. Neque ad r@ latjon@m. litatem, & vbi. Primum \’que inductione o$tendit ad nullam aliam categoriam e$$e per $e motum: deinde e$$e ad h\,ec tria. Quod ergo ad $ub$tantiam nõ$it, ex co $uadet, quia mo- tus e$t è contrario in contrarium, $ub$tantia vero contrarium non habet.

Atneque in co quod e$t } O$tendit neque ad relationcm e$$e per $e motum: cuia nõ po- re$t ad id motus e$$e, quod alicui ab$que eius mutatione accidere pote$t: at relatio ita $e ha- bet. Si enim Plato albedine pr\,editus $it, Socrates nigredine; po$tmodum vero Socrates al- be$cat; vtique Plaio $ine vlla $ui mutatione Socrati $imilis fiet ncua $imilitudinis relatione, quam antea non habebat. Monet autem dari ad relationem motum ex accidente, nimirum quia $altem in altero relatorum mutatur $ubiectum ad relationis fundamentum; vt in pro- po$ito exemplo, Socrates ad albedinen@.

 [res-1446-v_0568_559_t0]IN PHYSIC. ARIST. _CAP. II._

IN $ubstantia autem motus non e$t, quod eorum quæ $unt, nibil $ub $t antiæ aduer $etur. At neque in eo quod est ad aliquid. Fieri enim potest, vt altero mutato, alte- rum verè dicatur, quanquam nibil mutatum. Ita eorum motus ex accidenti e$t. Nec $anè eius e$t, quod facit. & patitur @ nec vllius quod moueatur, aut moueat. Mo- tionis enim motus non est, nec generationis generatio, nec omnino mutationis mutatio. Primum enim bifariam con- _Text. 11._ tingit motionis e$$e motionem. Aut vt $ubiectum veluti homo mouetur, quòd ex albo in nigrum mutetur. Num igitur & motus aut cale$it, aut refriger atur, aut locum mu- tat, aut auge$cit, aut imminuitur? At boc e$$e non potest quippe cum eorum, quæ $ubiecta $unt, mutatio nullum $it. Aut quod $ubiectum aliud quidpiam è mutatione _Text. 12._ in aliam $peciem mutetur, veluti homo è morbo in $ani- tatem. At ne boc quidem pote$t fieri, ni$i ex accidenti. Nam ip$e motus ex alia $pecie in aliam mutatio e$t: item\’que ortus & interitus eodem modo, quanquam boc in- ter $it, quod bæ mutationes in oppo$ita $unt boc modo, motus verò alio. Simul igitur ex $anitate in ægritudinem, & ex bac ip$a mutatione in aliã mutatur. Con$t at autem cùm ægro- tauerit, fore vt mutatum $it in quanuis, quie $cere nam\’que non potest, & in$uper non in quanuis $emper, illa\’que ex aliquo in aliquid aliud. Quare $anatio, quæ oppo$ita erit, erit ex accidenti: vt $i ex recordatione in obliuionem im- mutetur, quoniam cui inest, illud mutatur, interdum qui- dem in $eientiam, interdum in $anitatem. In $uper $i mu- tationis erit mutatio, & gener ationis gener atio in infinitum _Text. 13._ res progredietur: nece$$e e$t autem & priorem e$$e $i poste- rior erit, vt $i gener atio $implex aliquando orta e$t, & id. quod fit, factũ est: quare quod fit $impliciter, non dum erat@ $ed aliquid quod fit iam, & fit.

Nec $ane eius } Aggreditur ad demon$trandum vnius motus alterum motum mutatio- Neq; ad mo tum. nemve non e$$e: atque adeo ad actionem, & pa$sionem nullum motum da@i. Quoniam au- tem bifariam intelligi pote$t vnum motum alterius e$$e nimirum vel tanquam eius, in quo inh\,eret, vel tanquam termini a quo, vel ad quem profici$citur; o$tendit imprimis motum nequaquam e$$e alterius motus $ubiectum: $iquidem fieri nequit, vt motus albe$cat, refrige- retur, aut loco moueatur, aut alios huiu$modi affectus,qui $ubiectorũ proprij $unt, $u$tineat.

Aur quod $ub iectum aliud } A c- cedit ad alteri9 par tis confirm ation\~e, probat\’que nullum $ubiectum ex vna mutatione tanquã ex termino à quo in aliam mutatio- nem moueri, ni$i forte ex accidente, vt cum po$t latio- nem $equitur deal- batio. Prius tam\~e $umit motum e$$e mutationem è ter- mino vnius $peciei ad terminum alte- rius, vt à calido in frigidum; & hoc ip$um etiã in alijs Termini mo tus. mutationibus, qu\,e motus non $unt, vt in ortu, & interi- tu reperiri; e$to di$ crimen $it, quod h\,ec ver$entur inter contradicentes ter minos, motus ve- to non ni$i inter cõttarios. Hoc po $ito ita videtur at- gumentari. Si, ver- bi cau$a, \,egrotatio t\~ederet ab vna mu- tatione tanquã ex termino à quo, ad aliam tanquam ad terminum ad qu\~e, tum termini debe- ant e$$e contrarij, tenderet $imul ex $anitate ad \,egritudi nem, & ad $anatio nem, $ic\’que idem $imul & $anitatis, & \,egritudinis motu afficeretur, quod repugnat.

In$uper $i mutationis } Aliam hic $ubi cit rationem, qu\,e interpretibus multum exhi- bet negotij. Nã & ob$cura e$t, & non eodem modo in exemplaribus inuenitur. Non enim, Simplicio refer\~ete, A$pa$ius, & Al@xãder legerunt, vt vulgata habent ex\~eplaria. Rationis vis h\,ec videtur. Si mutationis vlla foret per $e mutatio, verbi cau$a, $i e$$et generatio generationis, daretur progre$$us in in$initum; hic e$$e non pote$t; ergo nec generationis generatio. Ma-

 [res-1446-v_0569_560_t0]LIB. V. CAP. II. EXPLANATIO.

Et rur $us boc inter dũ factũ est: quare nõdũ erat id, quod fit. Quoniam autem eorum, que in$inita $unt, nibil e$t primum, primum non erit. Quamobrem nec quod bæret. Neque igitur gener ari, ne que moueri, ne que mutari aliquid pote$t. @ Præ- _Text. 14._ terea eiu$dem rei motus contrarius e$t, & quies, item genera- tio, & interitus. Quare id, quod oritur, tum cùm oritur, inte- rit. Nec enim vt primum oritur, nec po$t: nam e$$e oportet id, quod interit. Oportet etiam ei, quod gignitur & mutatur, _Text. 15._ materiam $ube{$s}e; quæ igitur erit? veluti alter abile aut cor- pus e$t, aut anima. Ita igitur quod fit, motus, aut generatio. Et rur $us aliquid, ad quod mouentur. In buius enim ex hoc ad _Text. 16._ boc motione aliquid oportet e$$e, & non motum, aut gener a tionem, quo etiam tandem pacto erit? nõ enim generatio di$- ciplinæ erit di$ciplina. Quare nec generationis generatio, nec _Text. 17._ alicuius aliqua. Præterea $i tres $unt motionis $pecies, ba- rum aliquam nece{$s}e e$t e$$e $ubiectam naturam, & ea, ad quæ mouentur, vt ex nece $sitate lationem alterari aut ferri. Omnino autem cùm id o mne quod mouetur, trifariam mouea- tur, aut ex accidenti, aut quod eius pars aliqua, aut per $e, ex accidente duntaxat mutationem mutari profecto contingit@ vt $i is, qui $anatur, currat, aut di$cat. Eam verò, quæ est ex accidenti, iam diu prætermi$imus. Quoniam autem nec in _Text. 18._ $ub$t antia, nec in eo, quod est ad aliquid, nec in eo quod e$t fa cere, & pati, motus e$t, re$tat in qualitate tantùm e$$e, & quantitate, & vbi. In bis enim omnibus contrariorum repug- nãtia ĩuenitur. Is igitur motus, qui est in qualitate, $it à λλόi- ωσιζ, boc e$t, alter itio. Hoc enim commune nomen coniunctũ ïnditum est. Dico autem qualitatem non eam, quæ in $ubst an tia, (nam & differentia qualitas est) $ed patibilem, ex qua pati, aut impatibile e$$e aliquid dicitur.

 ior $uadetur; quìa $i i$tius generationis, qua ignis producitur, alia generatio e$t, erit & alia Mutation i@ non e$$e mu- tauonem. rertia, qua $ecunda gignatur, $imiliter\’que alia quarta, qua gignatur tertia, atque ita in in$ini- tum. Quod vero hoc admittendum non $it, proba@ur, quia $i detur vltima generatio, qua hic ignis producitur, opoitet dari etiam primam, vnde h\,ec ortum habet. Nam $i h\,ec generatio actu nunc fit per aliam generationem, certe h\,ec generatio non dum peracta e$t, quia quod fit, non dum ab$olutionem habet. Si autem h\,ec generatio non dum e$t, certe neque ip$e ignis e$t Rur$us $i $ecunda generatio per aliam e$$icitur, $ecunda illa non dum e$t: atque ita res habet in cæteris. Si ergo non detur aliqua prima generatio, quæ vere ab$oluta $it, certe nec dabitur h\,ec vlti- ma generatio cõple- ta, atque adeo nihil perfecte fieri, aut per- fecte moueri @nquã poterit, quod & ra- tioni, & ex peri\~eti\,e re pugnat. Itaque recte coiligitur $i detur vlti ma generatio qua hic ignis re vera produci tur, dari etiam primã.

Aduerte non repug nare $ibi Ari$totelem cum hic negat pro- gre$sion\~e infinitam in generationib9, quã alibi coucedit po$ita mundi\,ete nitate. Hic Quem pro- gre$sum infi- mtũ in gene- rationib9 cõ cedat, aut ne- get Ari$tote- les. enim agit de genera- tionibus e$$entialiter $ubord na, quarum qu\,elibet cum antece- dentibus ita connexa $it, vt ni$i ill\,e actu exi $tant, e$$e non poisit. Alibi vero eas tantũ- modo $taturt, n qui- bus accidentaria $ub- ordinatio ine$t, quà- lem habui$$ent ho- minum generaticues $i ab \,eterno $ur$$ent. h\,e vero non ita $unt affect\,e, vt pofterior ab actuali exi$tentia prioris dependeat.

Pr\,eterea eiu$dem rei } premittit interitum & generationem, motusq; omnes cõtinuos, & quietem his repugnantem ad idem pertinere; ita vt quod monetur vno motu, non re- pugnet ei contrar $ubire, & quiete contraria quie$cere, alio tamen & alio tempore; $i non per na@uram, $altem per vim extrin$ecus illatam. Hoc po$ito ita di$$erit. Si generationis ge- Generationis nõ e$$e gene- ratione. neratio foret, cùm generatio & intetitus circa idem ver$entur, generationis e$$et interitus. Quod fal$um e$$e patet. Nam vel generatio interiret antequam e$$et, vel po$tquam de$ij, vel cum e$t. Non antequam e$$et, vel po$tquam de$ijt, quia id, quod non e$t, nequaquam in- terit. Non cum e$t, quia tunc generatur, vt aduer$atij concedunt: Nõ igitur generationis cor- ruptio dari pote$t.

Oportei: @tiam } Sequuntur tres rationes, quibus concludit nec generationis Non dari ge- nerationis ge nerationem. generationem, nec mutationis mutationem e$$e, quod iam $upra demon$trauerat. Prima e$t, quia omnis mutatio requirit $ubiectum, quod à mutatione ip$a diuer$um $it, vt animam, vel

 [res-1446-v_0570_561_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Is autem, qui est in quantitate, communis quidem nomen non babet, vtriu$que veró α\’ν'ξHζμα μαι φθσις, boc e$t accretio, & imminutio, quorum is, qui ad perfectã est mag- nitudinem, accretio qui verò ex bac, imminutio. Qui autem e$t in Loce, & proprius & communis, nomine de$tituitur. Quod verò commune e$t, φο\,eα, boc e$t, latio nominetur, quanquam ea $ola prapriè dicuntur ferri, in quorũ pote$tate non e$t, vt cùm locum mutant, in$i$tant, & quæcunque $e ip$aloco non mouent. Mutatio autem, quœ in eadem $pe;- _Text. 19._ cie ad magis e$t, & minus alteratio e$t. Qui enim è contra- rio in contr arium est motus, aut omnino e$t, aut aliqua ex parte Ad minus quidem profici$cens in contrarium dicetur mutari: ad magis autem, vt ex contrario in ip$um. Nibil enim interest aliqua ex parte, aut omnino mutari, ni$i quod contraria aliqua ex parte e{$s}e oportebit. Magis autem & minus e$$e. est contrarij plus aut minus ine{$s}e, & non ine$$e. Hos igitur tres motus tantum e$$e ex bis per $picuum est. _Text. 20._ Immobile autem e$t tum quod omnino moueri non potest, vt $onus inui$ibilis, tum quod multo tempore vix mouetur, aut quod tarde incipit, quod difficulter mobile dicitur, tum quod moueri aptum est, & potest, tunc autem cum aptum e$t, & vbi, & quemadmodum non mouetur, quod quidem $olum inter immobilia n'\,eεμeĩ v, boc est, quse $cere nomino. Nam quies motui contraria e$t, quare priuatio eius erit, quod accipere aptum est. Quid igitur mvtus est, & quid qutes, _Text. 21._ & quot mutationes, & quales $int motus, ex bis, quæ dict@ $unt, constat.

 corpus, item\’que terminum ad quem pro$ici$citur. At $i mutatio $ubiectum con$tituatur, quid nam rei $ic tale $ubiectum, de$ignati non pote$t: proindoque fictitium e$t. Secunda. Vt $e ha- bet generatio di$ciplin\,e ad di$ciplinam, ita $e hateat oportet generatio generationis ad gene rationem; cum vtrobique fit \,equa ratio: at generatio di$ciplin\,e, non e$t di$eiplina: ergo nec generatio generationis, generatio e$t. Tertia. Si aliqua mutatio mutationis dar@tur, cùm tres fint mutation is $pecies, illarum aliqua deberet e$$e $ubiectum, & moueri ad aliam tanquam ad terminum, $ic\’que alreratio accre$ceret, aut moueretur loco.

Quoniam autem } Exclu$is categorijs, in quibus motus e$$e non pote$t, colligit ad tres Hpilogus di$- putationis. dũtaxat motũ e$$e: ad quantitatem, ad qualitatem, ad V bi. Nã pr\,eterquã quod nihil ob$tat, quomi nus ad h\,ec mot9 {pro}- fici$catur; conuenit quoque eis idonea contrarietas. Dein- de, quia vocabulorũ ratio ad ip$arum re- rum notionem affe- quendam cont\~enen da non e$t, quibus nominib9 vnaqu\,eq; ex prædictis $pecie- bus appelletur, ex- ponit.

Mutatio aut\~e, qu\,e} Ambigeret qui$ piam e$$et ne verus motus ea mutatio, qua res ab interme- dijs in eâdem $peci- ad extrema cõmeat; vt è minus albo ad magis album. Hanc Oceurrit du- bitationi. dubitationem tollie aiens verum e$$e mo tum, dici\’que altera- tion\~e, loquitur enim de $olis medijs qua- litatum Licet autem his nõ cõueniat per fecta cõ rarietas, qu\,e nimitum inter ip$a extrema, vt inter album & nigrum cernitur ; conuenit tamen ea repugnantia, qu\,e ad veri motus rationem $ufficit, qu\,e dicitur contrarietas ex parte: qualem habent illa, quoium vnum ad alterum extremorum plus vergit, vt magis, & minus album. Nanque id magis album di- citur, quod plus de albo, minus de nigro: id minu, album, quod plus de nigro, minus de al- bo obtinet. Annotauit autem Porphyrius, et$i Ari$toteles de ijs tantùm medijs, que ex con- trariarum qualitatum permi$tione coale$cunt, expre$$e loquatur, inueniri etiam $uo modo magis minus\’que in alijs, videlicet in accremento, & decremento, & in $patio.

Immobile autem } Ab$olutæ doctrinæ ratio po$cebat, vt quia de mom egit, de quiete etiam di$putaret, videlicet motui repugnante; cùm aduer$anorum eadem $ic $cientia, Id hoc Contrariorũ ead\~e $cientia. Duo cõtraria in gradu re- mi$$o po$$e inueniri $i- mul. loco præ$tat, ita dilucidè, vt interpretatione non egeat.

Nota hic ad text 19. $ententiam Ari$totelis doccentis id e$$e magis contratrium, cui minus ine$t contrarij, vt magis calidum, quod minus frigoris admi$tum habet: $imiliterque id e$$e minus contrarium, quod de contrario plus obtinet. Quibus $imilia inueniuntur 4 cap. lib @. Top. & 4 Metaph. cap. 6. tex. 27. Erunt enim h\,ec nobis v$ui in libris de ortm & interitu ad re- [res-1446-v_0571_562_t0]LIB. V. CAP. II. QVAESTIO I. fellendum Gregorium Ariminen$em, Durandum, Soncinatem & alios negantes po$$e duo contratia gradu remi$$o in eodem $ubrecto coale$cere.

 QVAESTIO I. VTRVM NE MOTVS IN TRIBVS tantùm categorijs per$e ver$etur; an non. ARTICVLVS I. VIDERI IN NVLLA È TRIBVS categorijs per $e ver$ari.

IN hac controuer$ia duo à nobis di$quirenda $unt. Primum an motus t\~edat per$ead tres Categorias, Quantitatis, Qualitatis, Vbi. Deinde vtrum ad has tantùm per$e tendat. Quod ad primum attinet, in partem negatiuam hæc argumenta $e$e offerunt. Quãtitas e$t coæua materiæ, ei\’que ingenita à $ua 1. argum. prima origine, ita vt à nullo agente naturali de- nuò producatur: ergo quantitas nullo motu per $e acquiritur. An- tecedens, præterquã quod olim in Pythagorica, & Academica $cho- Pythagori- ca, Academi- ca, & Arabi- ca $chol\,e quã titatem mate ri\,e co\,euã fe- cere. la, deinde etiam in Arabica magno con$en$u receptum fuit, proba- tur. Nam $i quantitas efficeretur ab agente naturali; vel efficere- tur ab vno tantùm, velab omnibus. Non ab vno tantùm, vt planum e$t. Si ab omnibus, oporteret igitur ine$$e cunctis commune aliquod principium effectiuum quantitatis; quod tamen non videtur dari in natura rerum: id enim vel e$$et ip$a quantitas, quæ tamen e$$e ne- quit, cùm non $it actiua: vel qualitas, quæ item e$$e non pote$t, cùm quantitas $ecundum naturam & originem prior $it omni qualitate, ei\’que nece$$ariò præiaceat tam quoad effection\~e, quàm quoad e$$e operationem\’que. Secũdò $uadetur idem anteced\~es, quia $icuti nul- lum agens creatum pote$t materiam primam producere; quia illam ad agendum nece$$ariò $upponit: ita nec quantitatem gignere va- lebit, cùm ip$am quoque prærequirat, tum ad excipiendam actio- nem, tum vt eius interuentu rem patientem contingat; $iquidem omnis actio phy$ica expo$cit mutuum agentis, patientis\’que conta- ctum, qui abs\’que quantitate e$$e non pote$t.

Item verò quòd non $it motus ad qualitatem probatur, quia cũ 2. arg. omnis motus $it continuus, $i ad qualitatem e$$et motus, po$$et qua- litas continua nouorum graduum $eu partium acce$sione intendi: quòd aut\~e non po$sit o$tenditur, quia $equeretur in fine increm\~eti [res-1446-v_0572_563_t0]IN PHYSIC. ARIST. motu peracto dari gradus infinitos qualitatis re$pondentes infinitis in$tantibus, quæ interfluente motu inten$ionis præterierunt: Item quia Ari$toteles 8. huius operis libro cap. 3. tex. 23. palàm incu$at cos, qui alterationem continuum motum fecere.

Præterea non terminari motum ad vbi ita o$tenditur. Situs & 3. argúm. vbi non differunt inter $e: atqui ad $itum ex communi Peripateti- corum $ententia non e$t motus; ergo neque ad vbi. Probatur maior. Namque obtinere $itum, vt $tare aut iacere, nihil e$t aliud, quàm tali modo ip$o vbi circum$cribi: at obtinere quidpiam, & obtinereid ta- li modo, non videntur differre inter$e, $altem di$crimine ad diuer$as categorias pertinente. Non pote$t igitur motus terminari ad vbi. Quibus patet non tendere motum per$ead tres categorias.

ARTICVLVS II. VIDERI MOTVM IN PLVRIBVS categorijs ver$ari, quàm tribus.

COntra verò quòd ad plures, quàm tres categorias $it per $e mò 1. argum. tus hi$ce argumentis videtur confici. Generatio terminatur ad $ub$tantiam, vt docet Ari$toteles lib. 2. huius op. c. 1. tex. 14- & lib. 8. cap. 7. tex. 62. & 1. de generatione c. 5. text. 25. atqui gene- ratio, $i $umatur vt e$t po$itiua & vera actio, e$t motus. gitur motus tendit per$e ad $ub$tantiam. Minor probatur ex eodem Ari$totele 7. huius operis cap. 4. text. 34. vbi ait vnam generationem e$$e alia tardiorem, & velociorem. Cum ergo tarditas, & velocitas nulli mu- tationi præterquam motui conueniant, planè $equitur generatio- nem in doctrina Peripatetica, $i vt po$itiua, & vera actio e$t, expen- datur, motum e$$e.

Item $iquid ob$taret quo minùs ad $ub$tantiam motus daretur, 2. argum. e$$et defectus contrarietatis; $iquidem omnis motus ver$atur inter contraria: $ed hoc non ob$tat, ergo nihil. Probatur a$$umptio, quia ad motum non exigitur perfecta ratio contrariorum, alioqui non tenderet per $e motus ad quantitatem, neque ad vbi, quibus nihil propriè, ac $impliciter contrarium e$t. Ac quod in $ub$tantijs qua- li$cun\’que contrarietas cernatur, patet ex eo, quia vt Ari$toteles 1. huius operis cap. 5. text. 47. alijs\’que in locis docuit, quicquid cor- rumpitur habet contrarium, omnia verò compo$ita $ublunaria cor- ruptionem $ubeunt.

Deinde quod ad relationem motus $it probatur ex eo quia iccir- 3. argum. co id videtur negari, quòd relatio creditur aduenire $ubiecto nulla in eo facta mutatione: at quod non ita res habeat, & quod $ubie- ctum acce$$u nouæ relationis re vera mutetur, per$picue o$tendi [res-1446-v_0573_564_t0]LIB. V. CAP. II. QVAESTIO. I. pote$t. Primum quia nihil incipit aliter affectum e$$e, atque an- tea, ni$i mutationem aliquam $ubeundo. Quid enim e$t mutari ni$i aliter affici? quicquid autem nouam acquirit relationem, haud dubiè aliter afficitur; cùm denuò, verbi gratia, $it pater is quian- tea non erat. Quo pertinet illud D. Augu$tini libro vndecimo D. Augu. Confe$$. capite $eptimo. Quicquid non e$t, quod erat, & e$t quod non erat, moritur, & oritur. Item quia $i res aduentu relationis non mutaretur, haud rectè Theologi po$t D. Ambro- Magi$ter in 1. d. 30. c. 1. D. Th. 2. contra gent. c. 12. D. Ambr. $ium primo de Trinit. capite quinto & D. Augu$tinum quinto de Trinit. capite decimo quinto & decimo $exto docerent propterea non po$$e Deo nouam relationem realem aduenire; quia $equere- tur diuinam naturam mutari. Rur$us\’que idem confirmatur, quia quicquid ponitur in rerum natura habet aliquod productiuum; alioqui idem $e ip$um educeret de non e$$e ad e$$e; quod fieri po$- $e negat D. Augu$tinus primo de Trinit. capite primo, omne au- D. Aug@ tem productiuum efficit rem per aliquam actionem (is e$t enim modus cau$andi efficientis cau$æ) Quare nece$$ariò relatio fiet per aliquam actionem $ibi propriam; & quod inde con$equens e$t ad- uentu relationis $ubiectum mutabitur.

Po$tremò quod etiam ad alias categorias motus $it, o$tenditur@ 4 argu. quod multis argu mentis con- iunctis con- $tat. Ad actionem, quia motus alterationis quo materia ad nouam for- mam recipiendam di$ponitur, tendit ad generationem tanquam ad terminum $ibi à natura præfixum, quo adepto ce$$at.

Ad quando, quia motus ad candorem vno, eodem\’que actu $er- tur in ea, quæ à candore re ip$a non differunt, è quorum nume- ro e$t duratio ip$a candoris, quæ in eo prædicamento ponitur.

Ad $itum, quia domus ædificatio, quæ motus quidam e$t, in nihil aliud primò $pectat, quam in collocationem & $itum ligno- rum, lapidum, & cæterarum rerum, ex quibus domus coagm\~e- tatur; in $itum, inquam, non eum duntaxat, qui ad totum, $ed qui ad vbi pertinet.

Denique ad habitum, quia motio, qua $e qui$que induit ver- $atur in applicanda ve$te, aut alio $imili indumento, in qua ap- plicatione pa$siuà qua$i informatione, propria huiu$ce prædica- menti ratio con$i$tit.

ARTICVLVS III. TOTIVS QVÆSTIONIS explicatio. [res-1446-v_0574_565_t0]IN PHYSIC. ARIST.

VT huic controuer$iæ fiat $atis nonnulla præfari oportet; è quibus illud $it primum. Motus nomen trifariam apud Ari$totelem v$urpari con$ueuit. Interdum fu$o $ignifica- Triplex mo- tus acceptio. to, vt nimirum omnem mutationem continuam comprehendit, $iue ea $it actus entis in potentia, qualis e$t adgeneratio $ub$tan- Prima. tialis, quæ e$t actus materiæ primæ, in quam $ucce$siuè inducitur forma eius $ub$tantiæ, quæ ex parte gignitur: $iue $it actus entis in actu $ecundum formam $ub$tantialem, manentis tamen in po- tentia ad formam accidentariam, ad quam mutatur, qualis e$t om- nis $ucce$siua mutatio, qua accidentaria forma acquiritur.

Secundò capitur motus pro mutatione cõtinua $ucce$siua, quæ Secunda. e$t actus entis in actu $ub$tantiali, $iue inter contrarios, $iue inter contradicentes terminos ver$etur, $ic\’q; motus omnes ac $olas mu- tationes accidentarias continuas comprehendit. Hoc modo acce- pit Ari$toteles motum libro tertio huius operis capite $ecundo cùm ip$um definijt. In hoc etiam $en$u illum v$urpauit cap. 1. huius libri textu octauo cùm probauit generationem $ub$tantia- lem non e$$e motum, quòd eius $ubiectum non $it ens $implici- cer, $ed materia prima, quæ e$t pura potentia; quod item repe- tit primo de ortu & interitu capite quarto textu vige$imo quar- to aiens $ubiectum generationis $ub$tantialis e$$e materiam pro- priè $umptam; $ubiectum verò motus materiam in minùs pro- prio $ignificato, $eu vt iam e$t ens actu per formam $ub$tantia- lem.

Tertiò $umitur motus paulò pre$siùs pro ea duntaxat muta- Tertia. tione $ucce$siua, quæ e$t actus entis in actu $ub$tantiali, & inter extrema contraria ver$atur, comprehendit\’q; eas mutationes $uc- ce$siuas accidentarias, quibus à contrario in contrarium pergitur. Atque hæc notio e$t, $ecundum quam Ari$toteles motum expen- Quõ pacto acceperit Ari $toreles mo tũinitio hui9 libri. dit capite primo huiu$ce lib. textu $eptimo cùm mutationem ge- neratim $umptam partitus e$t in ortum & interitum, atque in motum; rur$us\’que generationem in $ub$tantialem & accidenta- riam.

Deinde animaduertendum e$t contraria, quod ad rem præ- Contraria tri bus modis di ci. $entem attinet, tripliciter dici, primò ac proprij$simè ea, quæ $ub eodem genere maximè di$tãt, eidem\’que $ubiecto vici$sim in$unt, ni$i alterum in$it à natura, vt ex capite de oppo$itis con$tat. Se- cundò numerantur inter contraria quilibet duo termini po$itiui, inter quos cernitur latitudo aliqua, vel graduum, vt inter $um- mè calidum & $ummè frigidum: vel qualitatis mediæ, vt inter album & nigrum, inter quæ cadit cæruleus color: vel exten$ionis, vt inter quantum vnius cubiti, & quantum $ex cubitorum, inter quæ con$picitur latitudo cubitorum quinque: vel formæ, quæ ratione vnius partis $ucce$siuè acquiritur, ratione alterius amit- titur; quo pacto exi$tentiam mobilis in principio, & in fine $patij [res-1446-v_0575_566_t0]LIB. V. CAP. II. QVAESTIO I. interiacet latitudo exi$tentiæ eiu$dem mobilis fu$a per interca- pedinem, quæ $ucce$siuè acquiritur & abijcitur, dum mobile à prin cipio ad finem pergit. Tertiò denique appellantur contraria, non ea tantùm quæ primo aut $ecundo modo talia $unt, $ed etiam pri- uantia, de quibus loquitur Ari$toteles 1. libro huius operis ca- pit. 5. text. 47. cùm docet rerum Phy$icarum principia contraria e$$e.

Denique attentè ob$eruandum e$t duas requiri & $ufficere con- Qu\,e condi- tiones requi- rantur in co, quod motũ per $e termi- nat. ditiones, vt aliquid per $e motum terminet. Vna e$t vt habeat con- trarium, quod $emper $upponatur exi$tere in re motum $ubeun- te, ita $cilicet vt adeptio eius, ad quod per $e motus fit, ab eiu$mo- di contrario, tanquam à termino, à quo profici$catur, tendat\’que ad alterum contrarium, vt ad terminum ad quem. Hanc verò condi- Prima condi tio. tionem tradidit Ari$toteles tum cap. 2. huius libri text. 10. vbi ta- men contraria non quæuis $ine di$crimine, $ed iuxta $ecundam ac- ceptionem, de qua proximè egimus, intellexit. Secunda conditio Secunda con ditio. e$t, vt id, quod motum terminat per $e comparetur, neque $ubiecto abs\’que mutatione adueniat, ea\’que non qualicunque, $ed quæ $it ve- ra actio & pa$sio, qualis e$t illa, qua Socrates albe$cit, vel $anatur. Hanc etiam conditionem eodem capite, textu\’que inculcauit Ari- $toteles.

His ita con$titutis, propo$itæ quæ$tioni re$pondendum e$t ad Re$põ$o ad propo$itam qu\,e$t. tres duntaxat categorias, Quantitatis, Qualitatis, & vbi, e$$e per $e motum. Quæ conclu$io cum $tatuat e$$e motum ad tres categorias, nec ad plures tribus; vtra\’que eius pars $uadetur. Prior hunc in mo- dum. In illis tribus cernuntur duæ conditiones traditæ; $iquidem formæ horum prædicamentorum $eruant contrarietatem, de qua locutus e$t Ari$toteles, neque $ubiectis abs\’que eorum mutatione adueniunt, vt con$ideranti per$picuum fiet: ergo etc. Po$terior verò o$tenditur; quia in primis ad $ub$tantiam non e$t per $e motus Cur non $it per $e motus ad $ub$tau- tiam. ob defectum prioris conditionis. Nec enim in $ub$tantijs datur con- trarietas requi$ita ad motum, de quo hîc agitur; quia in ea non in- uenitur per $elatitudo motu percurrenda; cum inten$iuam non ad- mittat; exten$iuam non habeat ni$i per accidens, nempe ratione quantitatis. Nec e$t etiam motus ad relationem, quia cum verbi gra- tia, Socrates albe$cit, fit ei $imilis nix, nullam propriam mutatio- nem niue $ubeunte. Eadem ratione neque e$t motus ad motum, atque adeò nec ad actionem, & pa$sionem, quia hæc comproducun- tur, acquirunturve productione, $iue acqui$itione formæ, quæ mo- tu acquiritur, quo fit vt non adueniant $ubiectis mutatione per $e ad ip$a directò pertinente. Similiter ob eandem cau$am neque ad Neque ad re lationem. Quando, Situm, & Habitum e$t per $e motus, vt ex argumento- rum di$$olutione planiùs con$tabit.

[res-1446-v_0576_567_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS IIII. OCCVRRITVR PRIMI articuli argumentis.

PRimi articuli argumenta hunc in modum diluenda $unt. Ad Sol. 1. arg. primum negandum e$t antecedens cum D. Thoma 1. p. q. 76. art. 6. M. Alberto in $umma de homine in tract. de nutritiua. Durando in 1. d. 8. $ecunda parte di$t. q. 4. Capr. in 2. d. 18 q. 1. art. 1. concl. 6. Cai. ad c. 7. libri de ente & e$$ent. q. vltima Heru. quodl. 2. quæ$t. 10. Ferrarien$. 4. contra gent. cap.81. & alijs. Ad priorem ve- Quantitas à quo produca tur. rò eius confirmationem dicendum quantitatem produci à quolibet genitore compo$iti naturalis non vi ip$ius quantitatis; vel etiam qualitatis, quæ immediatè attingat ip$am quantitatem: $ed quate- nus à tali progenitore efficitur compo$itum, cuius tum formam, tum materiam, vt in 1. huiu$ce operis diximus, vtramque $uo mo- C. 4. q. 1. at. 2. do, naturali con$ecutione quantitas $equitur. Ad po$teriorem re$- pondendum, e$to nullum agens creatum po$sit materiam primam efficere, (quia, vt alias rationes omittamus, cùm materia prima $it primum $ubiectum nece$$ariò ante $e ip$am deberet $upponi ad agentis creati actionem in $e recipiendam) po$$e tamen quantita- tem producere; quia in ip$o generationis momento habet $ubie- ctum, in quod agat, nimirum materiam primam, in qua, veteri quan titate cum reliquis accidentibus pereunte, noua quantitas gigni- tur, vt commune omnium materialium accidentium receptacu- lum, atque adeò prius natura, $eu origine, quàm illa omnia: ac cùm toto tempore ante in$tans corruptionis per$eueret quantitas rei, quæ interit, eius interuentu dabitur inter agens & patiens mu- tuus ille contactus, $ine quo actio Phy$ica non procederet.

Ad $ecundum, quod alterationis continuitatem demoliri Sol. 2. Capr. in. 1. d. 17. q. 2. art 2. Sonc. 8. Me- taph.q. 22. Ia uelli. 8. huius op. q. 7. nitebatur, reiecta $ententia quorundam D. Thomæ $ectatorum, qui $oli motui locali continuitatem dant, qui alibi ex profe$$o refutabuntur, dicendum, et$i quantitas continuo motu acquira- tur, non proinde in fine motus dandam e$$e in $ubiecto quali- tatem infinitè inten$am, quia e$to præterierint infinitæ partes mo- Cur in fine alterationis non euadat qualitas infi- mita. tus, quibus infinitæ partes qualitatis acqui$itæ fuerunt, eæ tamen partes non efficiunt actu infinitum, cùm non $int æquales vni certæ, & non communicantes. Licet etiam infinita $int in$tantia in tem- pore, verbi gratia, vnius horæ, quo durat alteratio; quia tamen trã- $eunt per modum vnius finiti temporis, fit vt qualrtas non euadat infinitè inten$a. Quod vberiùs explicauimus lib. 3. ad cap. 8. q. 1. art 5. ad 3. Intellige etiam in in$tanti alterationis continuæ nihil ac- quiri, $ed in acqui$ito e$$e dari quod immediate antea acquirebatur. [res-1446-v_0577_568_t0]LIB. V. CAP. II. QVAESTIO I. Adlocum Ari$totelis dicendum mentem in$titutum\’que Philolo- phi ibi, vt Græci, alij\’que graues interpretes exponunt, $olùm e$$e, res non perpetuò alterari, $ed ab eo motu interdum quie$cere.

Illud autem hîc obiter aduertimus; et$i qualitates $ecundum par- Vnde orta $it apud Phi lo$ophos di- ui$io qualita tum in certũ numerũ gra@ duum. tes proportionales $uæinten$ionis in infinitum diuidi queant, tam\~e quia infinita $ub nulla arte $unt, redegi$$e Philo$ophos qua$i ex pa- cto ob $uas di$putationes eiu$modi partes $eu gradus in numerum quendam certum. Vnde ponunt octo gradus caloris octo frigoris, $imiliter\’que aliarum eiu$modi qualitatum. Et vero po$$ent plures vel pauciores grad us numerare, $i prædictas qualitates in minutio- res, vel maiores partes $ecui$$ent.

Ad tertium neganda e$t maior, & ad eius probationem conced\~e- Sol. @ dum id, quod ea concluditur, videlicet vbi & $itum non di$tingui inter $e realiter, $ed modo tantùm. Verùm non rectè ex eo colligi- tur $itum, & vbi non di$tingui prædicamentis; cùm figura non dif- ferat à quantitate, ni$i vt modus rei à re, & tamen ad druer$a prædi- camenta pertineant. Vtrum autem $itus & vbi, v$u duntaxat popu- lari an philo$ophico, duo prædicamenta re vera con$tituant, $uo lo- co expendemus.

ARTICVLVS V. RESPONDETVR AD ARGVMENTA $ecundi articuli.

AD primum vero argumentũ eorum, quæ o$tendere niteban- Dilat. 1. tur motum terminari per $e ad plures, quàm tres categorias, concedenda e$t maior, negãda minor. Etenim generatio pro momentanea formæ introductione e$t po$itiua & vera actio vt $en- tit Scotusin 2. di$t. 2. quæ$t. 4. & 9. & in 3. di$t. 4. quæ $t. vnica, Du- Generatio s@ pta pro mo- mentanea ti troductione e$t vera a- ctio. randus in 1. di$t. 4. quæ$t. 1. & in 2. di$t. 1. quæ$t. 2. Capreolus in 2. d. 13. quæ$t. vnica art. 3. ad argum. contra 1. concl. Ferr. 2. contra gent. cap. 17. Sonc. 7. Metaph. quæ$t. 22. Mar$il. 1. de gener.qu\,e$t. 2. art. 2. Auer. 4. huius operis com. 129. Simpl hoc in lib. com. 8. Quam $en- tentiam Peripateticam e$$e in 1. de ortu & interitu, vbi hac de re ex profe$$o di$putari $olet, o$tendemus. Quare ad confirmationem minoris dicendum non accepi$$e eo loco Ari$totelem genera- tionem pro $ola introductione $ub$tantialis formæ in materiam, Duplex v$u@ patio gene@ tionis. quam vbique docet terminari ad $ub$tantiam, $ed pro alteratio- ne præuia $imul cum introductione talis formæ, vt interdum v$ur- pat: quod annotarunt præter alios Auerroes tum alibi, tum 8. lib. huius operis comm. 55. & Mag. Albertus 1. de generat. tract. 1. cap. 21. Porro autem quemadmodum generationi $ecundum po$terior\~e $en$um $pectatæ, non conuenit tarditas & velocitas ni$iratione alte- [res-1446-v_0578_569_t0]IN PHYSIC. ARIST. rationis; ita nec competit ad $ub$tantiam terminari ni$i ratione mo- mentaneæ alterationis.

Ad $ecundum dicito vt motus ad $ub$tantiam non detur, $uffice- Dilut. 2. re defectum contrarietatis, non quidem perfectæ; nec enim ea requi- ritur ad motum, $ed qualis fuit à nobis $uperiùs explicata. Itaque non $at e$t oppo$itio priuatiua, quæ $ub$tantiæ competit, quæque in ortu, & generatione cuiu$q; rei interuenit, vt $ub$tantia per mo- tum acquiratur.

Ad tertium re$pondendum e$t mutation\~e quod ad præ$\~es in$ti- Dilut. 3. Duplex mu- tationis acce ptio. tutum attinet, bifariam $umi. Vno modo latè, $ic\’que mutari dicun- tur quæcunque in $e varietatem aliquam recipiunt, quali$cũque ea $it; & hoc pacto fatendum e$t mutari quicquid nouam relationem realem acquirit, vt prior pars propo$iti argumenti concludit: et$i ab huiu$cemodi etiam mutatione, diuina naturalongè ab$it. Alio modo pre$sè, ac propriè {pro} ea mutatione, quæ e$t vera actio, & pa$- $io. De hac verò loquitur Ari$toteles cùm ait relation\~e acquiri ab$q; $ubiecti mutatione, vti $uperiùs expo$uimus. Ad po$teriorem igi- tur partemargumenti, qua o$tendi videbatur hanc quoq; mutatio- nem $ubire ea, quibus noua relatio aduenit, re$pondemus cum D. Con$ule eti@ D Th. in 3. d. 2. q. 2. art. 2. qu\,e$tiune. 3. Capr. in 1. d. 30. q. 1. art. 1. & in 3. d. 5. q. 1. art. 3. Sonc. lib. 5. Metap. q. 25 ar. 6. M. Alb.hoc loc. tract. 1. c.@ Thoma de potentia Dei quæ$t. 7. art. 8. ad 5. relationem habere Quæ nã $itre larionis cau $a efficiens. effectricem cau$am; $ed hanc e$$e id, quod producit fundamentum, verbi cau$a, albedinem, quæ fundamentum e$t $imilitudinis inter duo alba, candem\’que actionem terminari ad fundamentum per $e ac primò; $ecundario ad relationem, quatenus hæc ab illa tanquam ab- radice pullulat. Adde etiam nonnũquam relationem aduenire $ub- iecto ab$que vlla actione, quæ tunc ad illud terminetur, vt patet in relatione $imilitudinis, quam Socrates iam antea candidus $ortitur cùm aliud $ubiectum denuò $it album.

Adea, quæ vltimò obiecta $unt, dicimus motum, quo alteratri- Dilut. 4. ces qualitates calor, frigus, humor, $iccitas comparantur $uapte na- tura ordinari ad generationem, in eam\’que $æpe de$inere: non tam\~e vt in terminum intrin$ecùm, $ed tanquam in id, quod alterationi $uccedit. Quod ad durationem $pectat omi$sis alijs $olutionibus, quæ afferri etiã po$$ent, re$pondemus et$i motus eodem actu in ter- minum, & in eius durationem contendunt, non ferri tamen per$e in durationem, $ed quatenus duratio idem re ip$a e$t cum termino. Quod a$$erendum quoque e$t de $itu, qui non per$e comparatur, Situs nõ cõ- paratur ք $e, $ed acqui$i- @ione vbi. $ed acqui$itione vbi, ad quod motus localis fertur; non autem ad modum illum, in quo ratio $itus po$ita e$t. Idem\’que exi$timan- dum de ratione formali prædicamenti habitus; quæ ad motum lo- calem, quo $ibi qui$que ve$tes applicat, non per $e $pectat.

[res-1446-v_0579_570_t0]LIB. V. CAP.III.EXPLANATIO. _CAP. III._

Pa Ost bæc aut\~e dicam<_>9 quid $it $imul, & quid $eparatĩ, & quid tangere, & quid intermediũ, & quid deinceps & quid bœrens, & quid cõtinuũ, & quibus $ingula bæc cõgruere apta $ũt. Loco igitur $imul e$$e ea dicuntur, _Text. 22._ quœ in vno primo $unt loco, $eparatim autem quœ in alio. tangere ea, quorum extrema $unt $imul. Intermedium id, quò res, quœ mutatur; prius peruenire apta e$t, quàm ad id, in quod vltimo mutatur, cùm natur a continenter mutatur. Ad minimum autem in tribus e$t intermedium, quando quidem contrarium mutationis extremum e$t. Continenter au- _Text. 23._ tem mouetur quod nihil aut minimum intermittit, non qui- dem temporis (nihil enim probibet eum, qui nihil intermit- tit, atque etiam continuò po$t $ummam cbordam infimam $onare) $ed rei in qua mouetur. boc autem in mutationi- bus locorum, atque alijs etiam per$picuum est. Contrarium _Text. 24._ verò in loco, quod recta line a plurimum di$tat. Minima enim terminis clau$a est, men$ura autem quod terminatum est. Deinceps verò id $equitur, inter quod (cùm aut natura, _Text. 25._ aut $itu, aut aliquo alio $ic definitum post principium tantũ $it) & rem eam, quam deinceps $equitur, nihil eorum, quœ in eodem $unt genere, intermedium est. Dico autem vt linea, $eu lineœ inter lineam, aut inter vnitatem vnitas, $eu vni- tates, aut inter domum domus. At aliud intermedium e$$e nihil prohibet. Nam quod deinceps e$t, aliquid deinceps $e- quitur, & posterius quiddam est. Non enim vnum duo de- inceps $equitur, neque $ecundam diem calendæ deinceps $e- quuntur, $ed bœc illas.

 Capitis tertij Explanatio.

P O$t h\,ec autem } H\,ec e$t altera huius libri pars, in qua de vnitate, & diuer$itate mo- tus Ari$toteles di$$erit. Ad vberiorem verò intelligentiam eorum, qu\,e pertractanda $unt, qu\,edam $ibi explicanda proponit, qu\,e Simplicius congruere ait cum ijs qu\,e de motu@ in tertio libro tradita $unt. Declarate: ergo inprimis queicantur e$se $imul, Quid $it e$$e $imul. non quidem $pectata tota vocabuli amplitudine; latè enim patet, vt c$tat ex libro cate- goriarum in capite de modis $imul@$ed quæ duntaxat loco $imul e$$e dicantur. Ea igitur lo Prior expli- catio. co $imul e$$e perhibentur, qu\,e in vno primo, $eu ad\,equato loco $unt: quo pacto $e haberent duo corpora $i $e mutuò penetrarent, quod tamen natur\,e viribus fieri nequ@t: $eparatim verò $unt, qu\,e diuer$is contin\~e tur locis. Vel aliter, Po$terior ex- plicatio. & ad Ari$totel@s m\~e tem appo$itè, ea di- cuntur $imul, & in vno primo loco e$- $e, qu\,e locum nulli alteri communicãt; $ed per $e tãtùm oc- cupant; quo pacto $ph\,er\,e c\,ele$tes in c\,e- le$ti mundo in$unt. Nec enim in illo a- lia sũt corpora, pr\,e- ter $phæras ip$as.

Tangere ea } Qu\,e $e tan@ gant. Docet ea $e tangere, quorũ extrema $unt $imul. ide$t, ita vt in- ter ip$a nihil $it in- teriectum. Interme- Intermedi@ quid. diũ autem dicit e$se illud, in quod nece$- $e e$t id, quod con- tinenter cietur, priùs deuenire, quam ex- tremũ attingat; quo pacto aer interme- dius e$t inter ign\~e. & aquam.

Continenter autem } Ex ijs qu\,e proximè docuit occa$ionem arripit explicandi quidnam $it continentèr moueri; atique idem e$$e, ac nihil, vel minimum intermittere, non quidem temporis, $ed rei in qua motus Quid $it con- tinenter mo- ueri. fit, ide$t, magnitudinis. Qu\,e verba in diuer$os $en$us ab interpretibus accipiuntur. Quidam inquiunt $ententiam e$$e Ari$totelis ad pr\,edictam continuationem nihil referre $i inte ce- dat quies media, dummodo nihil, aut prope nihil medij $patij relinquatur. Vt in hune mo Prior inter. pietatio. dum $ingula intelligantur, id continuè mouetur, quod nihil, aut patum magnitudinis decur- $u pr\,eterit, $iue tempus intermittat, $iuè non. Nihil enim, inqu@t, prohibet eum, qui intermitcit, videlicet aliquid temporis, continuè moueri. Nihil item vetat nullam quietem interponi, & tamen motum non e$$e continuum; vti accidit, cùm quis in mu$ico in$trumento po$t $um-

 [res-1446-v_0580_571_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Id autem bœret, quod cùm deinceps $equatur, tangit. Quo- _Text. 26._ niam autem mutatio omnis in oppo$itis e$t, oppo$ita\’{que} $unc & coniraria, & contradicentia, & nullum contradicentiũ e$t medium, per$picuum e$t in contrarijs medium e{$s}e. Con- tinuum autem e$t quod cobœrentis alicuius babet rationem. Dico veròtum e$$e continuum cùm vtriu$que termini, quibus $e contingunt, vnum & idem facti fuerint, atque (vt no- men $ignificat) contineantur, quod e{$s}e non pote$t, $i extre- ma $unt duo. Hoc autem definito, manifestum e$t continuũ _Text. 27._ in his e$$e, ex quibus vnum aliquid contactu aptum e$t exi- stere. Atque vt vnum est id quod continet, $ic totum vnum erit, vt aut clauo, aut glutine, aut tactu, aut re rei adna$- cente. Manife$tum autem est primum e$$e id, quod dein- _Text. 28._ ceps est. Nam quod tangit nece$$e est e$$e deinceps, quod ve- rò deinceps non omne tangere. Quamobrem deinceps e$$e bis conuenit, quœ ratione $unt priora, vt numeris, tactus autem minimè. Ac $i quid continuum e$t, nece$$e est tangat, $i autem tangat, continuum nondum est. Non enim $i $imul $int, vnum e$$e eorum extrema nece$$e e$t, $ed $i vnum, nece$$e est etiam $imul e$$e. Ita ortu copulatio postrema est. Tangant enim $e nece{$s}e est extrema $i copulari debeant: Quæ autem langunt non omnia copulantur. At in quibus tactus non e$t, copula- tionem non e$$e constat. Quare $i punctum est & vnitas, _Text. 29._ qualia ponunt $eparata, idem e$$e non po{$s}unt. Illis enim tangere congruit, vnitatibus autem deinceps e$$e.

 mam chordam, quam Gr\,eci υπατlω vocant, non pul$atis medijs imam qu@tit, qu\,e νεάτ@ dicitur.

Alij volunt docere Ari$totelem id tantùm moueri continuè, quod nihil intermittit tempo- Po$terior in terpretatio. ris, licet $patij aliquid pr@tereat, vt is qui pr\,edicto modo cicharam pul$at; e@i \’que tunc ver- borum $en$us, id contmuè mouetur, quod nihil intermit@it, ni$i id minimum quiddam $it. Minimum inquam non temporis, hoc enim omni ex parte continuum e$$e oporter, $ed rei, ide$t, magnitudinis. Fit enim interdum, vt is qui non intermittit, ide$t, qui nullam interponit temporis quietem $altuatim ab vna chorda ad aliam tran$eat, qui tamen motus continuus cen$etur.

Hanc po$teriorem explicationem $ecutus e$t D. Thomas Verùm cùm motus ab$olutè cõ- Germanus $en$us. tinuus vtranque continuitatem & $patij & temporis requi at, vt progre$lu dicemus, videtur Ari- $toteles hocloco de ca tantùm cõtinui- tate agere, qua cõ- munis hominũ $et- mo motum conti- nuum vocat, cuiu$ modi e$t is, quem nulla quietis inter- capedo rũpit. Atque hoc pacto in$ili\~etiũ equorum motus cõ- tinuos appellamus.

Contrariũ ve- @rtrema mo cus cõtraria. rò } Quon am extre ma cuiu$que motus cõtraria e$$e docue. rat, $trictim exponit quo pacto $e habeat contrarietas in latio nibus, Ait ergo ea lo ca e$$e contraria, qu\,e recta linea plurimũ inter $e di$tant. Ma- ximam verò di$tan tiam iccirco à recta Maxima di- $tuntia cur à recta linea $u mi debeat. linea, non autem à curua $umenda e$$e; quia oportet men$u ram certũ quid e$$e, ac definitum, cuiu$- modi e$t linea re- cta, qu\,e inter duo pũcta ex \,equo producitur. E$t enim omnium br@ui$sima, cũ tam\~e inter ead\~e duo puncta infinit\,e obliqu\,e di$pari magnitudine duei po$sint. Qua de re Euclides initio elementorum, & ibidem Clauius.

Deinceps verò } Ea deinceps $equuntur, inter qu\,e nihil eorum qu\,e in eodem genere Quid $it $e qui deinceps. $unt, medium ca lit, vt vna linea aliam deinceps $equitur, quia inter eas non e$t alia linca. Multifariam verò accidit vnum $equi aliud deinceps, nempe $itu, natura, aut alijs etiam mo- dis, verbi gratia tempore, perfectione. Situ deinceps $equitur domus domum; natura terna- Multis modis dici $equ@de- inceps. rius binarium, tempore calendas non\,e; perfectione humana natura mentes à materia libe- ras. Explicat item quidnam dicatur hærens, $eu contiguum; aitque b\,erens e$$e quod ita dein- ceps $equitur, vt tangat id quod $equitur. Quia vero de intermedio egit $ubdit, in contrarijs dari intermedia, vt c\,eraleum inter album & nigrum: non tamen inter contradicentia Qua de re fu$ius in cap. de oppo$itis & lib 4. Metaph. cap. 7.

Continuum autem e$t } Continuum dicit habere rationem coh\,erentis; quia continua H\,erens quid $it. e$$e non po$$unt ni$iqu\,e coh\,erent $ibi mutuò, non quouistamen modo; $ed ita vt in vnum coale$cant. Qiod vel ip$a, inquit, notatio nominis o$tendit. Dicitur enim σlωεχώς, ide$t [res-1446-v_0581_572_t0]LIB. V. CAP. IIII. EXPLANATIO.

Ac illorum medium aliquod e$$e pote$t (nam omnis linea inter puncta media e$t) barũ non e$t nece{$s}e. Nullum enim _Text. 30._ inter binarium, & vnitatem medium e$t. Quid igitur est $imul e{$s}e, & quid $eparatim, & quid tangere, & quid inter medium, & quid deincpes $equi, & quid cobœrens, & con- tinuum, & quibus vnumquodque borum conueniat, dictum e$t.

 continuum, qua$i ο'lwέχΗται, ide$t qua$i ea, ex quibus e$t, re aliqua continentur, ita vt Quít $it con tinum. $int vnum. Definit igitur continua ea, quorum extrema vnum $unt, quo pacto $ehabentdu{ae} partes eiu$dem line{ae}, qu{ae}ad vnum commune punctum copulantur. Verùm $i continuum non ita pre$sè $umatur, tribus modis poterunt aliqua dici continua. Primò admodum im- proprièea, qu{ae} clauo aut glutine inter $e runguntur. Deinde minùs impropriè d@o extre- Tribus mo- dis dicj con- tinuum. ma, qu{ae} ab$que alio vincuio$ibi mutuò coh{ae}rent, vt videre e$t in $tirpibus, qu{ae} in$eruntur. Tertiò proptiè, ac $impliciter qu{ae} in vnum communem terminum coeunt, $eu quorum ex- trema vnum $unt. Primam continuitatem vocat, Auerroes artificio$am, $ecundam naturalé, tertiam Mathemeticam.

Manife$tum autem e$t } Comparat inter $e e$$e deinceps, tangere, & contin@um pro- priè $ump tum; do- cet\’q; e$$e deinceps latiùs patere, quàm reliqua. Nam om- ne quod tangit de- inceps e$t, non cõ- tra, $iquidem nu- meri $unt deinceps, nectamen vna $pe- cies numerorũ ali- am contingit. Deinde a$$erit tangere communius quid e$$e, quàm continuum: nam quid- quid continuum e$t tangit, nec tamen retro commeant; contigua enim tangunt$e, nec $unt continua quia eorum extrema non $unt vnum, $ed multa; euadent tamen continua $ieo- rum extrema vnum fiant. Hinc colligit continuum & natura, & ortu po$tremum e$$e.

Quare $i punctum } Docet punctum & vnitatem $iue $eparata $int, vt quidam finxere, $i- Di$erim\~e in- ter vnitatem, & puuctum. ue non, haud quaquam idem e$$e: ponitque inter illa di$erimen, quòd vnitatibus conuen at deinceps e$$e, non verò tactus, qui tamen punctis competit, quatenus perip$a $e$eline{ae} con- tingunt. Pr{ae}terea quod inter puncta eiu$dem line{ae} $emper aliquid interiectum $it, nimirum linea: in vnitatibus verò ali:er res habeat nec enim inter vnum & duo cadit aliquid.

 CAP. IIII.

MOtus autem multis modis vnus dicitur; quippe _Text. 31._ cúm vnum multis modis dicamus. Ac vnus quid\~e genere e$t ex categori.e figuris. Lationes enim õnes genere vnum $unt. Alteratio autem à latione gene- re diuer $a e$t. At $pecie vnus e$t, si cùm genere vnus $it in indiuidua quo que fuerit $pecie, veluti cùm sint coloris diffe- rentiæ, diuer$œ $peciei $unt dealbatio, & denigratio.

 Capitis quarti Explanatio.

MOtus autem multis modis } Acceditiam ad vnitatem, diuer$itatem\’que mo- Devnitatè & di$tinctio ne motunm. tus explicandam. Ac primùm $tatuit motum totidem modis dici, quot vnũ: nempe vnum genere, vnum $pecie, vnum numero. Ii motus $unt vnum ge- nere, qui ad formas eiu$dem categori{ae} profici$cuntur, vt omnes alterationes: ij vnum $pecie, qui in formas eiu$dem $peciei de$inunt, vt omnes dealbatio- nes. Quod $i aliqua detur forma, qu{ae} $imul $pecies & genus $it, ide$t, qu{ae} $it $pecies $ub- alterna; tunc mo- tus, quibus ad eam pergitur, non vnũ quid $pecie ab$olu- tè dic\~etur, hoce$t, eiu$d\~e $peciei infi- m{ae}, $ed $ubaltern{ae}. Ponit autem exem plum $peciei $ubal- tern{ae} μὰθΗσιν, ide$t, di$cendi; ex- i$timandi, a$$enti\~e- dive actũ, $ub quo, tanquam $ub genere continetur actus $ciendi incõmune, $ub hoc vero $imiliter varij actus $ciendi $pecie di$tincti.

Sed dubitare aliquis } Priùs quam $tatuat qui motus vnus numero cen$eri debeat, diligentiùs expendit an id, quod devnitate $pecifica motus a$$eruit, cum veritate [res-1446-v_0582_573_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Omnes enim dealbationes $pecie eadem continentur, omnes item denigrationes; $ed non denigrationes, & de- albationes. Omnes itaque dealbationes $pecie vnum $unt. Quod $i quœdam $pecies $imul, & genera $unt, manife$tũ e$t $pecie vnum e$$e quodammodo, at $impliciter $pecie vnum non e$$e. Vt disendi actus, $i $cientia $pecies qui- dem $it exi$timationts, & $cientiarum genus. Sed du- _Text. 32._ bitare aliquis potest, $it ne $pecie motus vnus, $i idem ex eodem in idem mutetur: vt punctum vnum ex hoc lo- co in bunc locum $emel atque iterum. At $i ita est con- uer$io idem erit atque rectalatio, & volutatio idem atque ambulatio. An definitum motum diuer$um e$$e, $i id, _Text. 33._ in quo, $pecie diuer$um $it? quod autem in orbem est, $pecie à recto differt. Genera itaque, ac $pecie motus vnus, ita $e babet. Simpliciter autem vnus e$t motus, qui e$- _Text. 34._ $entia vnus est, & numero. Is verò quis $it $i diui$erimus, manife$tum fiet. Tria enim numero $unt, ex quibus vnum motum e$$e dicimus: id quod, & id, in quo, & quando. Dico autem id quod, quoniam aliquid, quod moueatur, vt bominem, aut aurum e$$e nece{$s}e est. Et hoc in ali- quo moueri vt in loco, aut in affectionibus. Et quando: in tempore enim res omnis mouetur. Quorum, in re, in _Text. 35._ qua res mouetur, po$itum e$t, vt genere quidem aut $pe- cie $it vnus, vt autem cobœreat, in tempore. At vt sim- pliciter vnus in bis omnibus. Nam & id, in quo, vnum & indiuiduum, veluti $peciem e{$s}e oportet: rur$us, quan- do, vt tempus vnum, & non intermitti: & id, quod mo- uetur, vnum e$$e, non ex accidenti, vt album nigre$cere, & Cori$cum ambulare: vnum autem est Cori$cus, & al- bum, $ed ex accidenti. Neque commune. Nam $imul po$- $unt bomines duo eâdem curari curatione, vt ea, quœ e$t lippitudinis: at non vna est ni$i $pecie. Verùm $i So- _Text. 36._ crates eâdem alterationis $pecie, $ed in alio, atque alio tempore alteretur, $i id, quod interijt, vnum nume- ro fieri rur$us pote$t, erit vna & eadem: $in minus, ea- dem quidem, $ed non vnaerit.

 con$entiat, argumentaturque in contrariam partem. Nam $i vnitas $pecifica termini $uf- ficeret ad con$tituendum motum $pecie vnum; $equeretur motũ circularem, & rectum, cùm vterque ab eodem puncto ad idem punctum per diuer$as lineas fit, eiu$dem e$$e $peciei; $e- queretur item volutationem, & ambulationem ad eandem $peciem infimam pertinere, $i ab Lationes vn- de accipiant di$tinction\~e. eodem loco ad eundem contendant. Quod ab$urdum videtur. Hanc qu{ae}$t onem di$iol- uens ait lationes non $olum à terminis, $ed etiam à medio recto, & circulari, $iue obliquo di$tinctionem ca- pere. Quare cùm rectum &obliquũ, circularevè $pecie differant, etiam cõ uer$ionem, & mo- tum rectum inter $e $pecie di$tingui.

Simpliciter au Qui motus $it ab$olutè vnus. tem vnus } Decla- rat quinam motus ab$olutè vnus $it, hoce$t vnus nume ro. Porrò cùm in quolibet motu tria concurrant, res mo ta: forma, qu{ae} ac- quiritur; tempus, quod con$umitur; $tatuit tria h{ae}c ad vnitatem numera- lem motus $imul requiri: ita vt for- ma, ad quam acce- ditur, $it vna nume ro; & vt tempus v- num $it, hoc e$t, vt nulla fiat temporis intermi$sio, qu{ae} fit interiectaquiete. Ita que $i Cori$cus al- be$cat ad duos gra dus alboris; ibique $ub$i$tat; po$tea ve rò repetito motu alios duos gra- dus comparet, nõ erit vna nume- to dealbatio. Pr{ae}- terea nece$$e e$t, vt res mota, $iue $ub- iectum, $it vnum non ex accidente, $ed per $e, non cõ- mune, $ed $ingula- re. Sicut enim communis natura ratione $ubiectarum partium, in quibus continetur, di- uer$as vno tempore mutationes $ubire pote$t: quãdoquidem albe$cente Socrate $it homo al- bus, nigre$cente $imul Platone, fit niger: ita vt motus vnus numero habeatur, non $at e$t communis naturæ identitas, $ed oportet vt ad eandem rem $ingularem pertineat.

Verùm $i Socrates } Rogaret forta$$e qui$piam, $i Socrates eandem altera- Dubit. Re$pon$io. tionem alio atque alio tempore $ubeat, num eadem numero alteratio cen$enda [res-1446-v_0583_574_t0]LIB. V. CAP. IIII. EXPLANATIO.

Sed dubitatio buic $imilis exi$tit, vtrum $anit as _Text. 37._ vnius e{$s}entiœ $it in corporibus, & omnino babitus, at\’{que} affectiones. Ea enim, in quibus est, moueri, & fluere vi- dentur. Quòd $i vna & eadem e$t ea, quœ mane, & quœ nunc $anitas inest, cur cùm intermi{$s}am rur$us $anitat\~e _Text. 38._ receperit, bœc & illa vna numero non erunt? Eadem enï ratio e$t, $ed boc differunt, quod $i duo, propter boc ip$um vt $i numero vnus, etiam babitus nece$$e est. Vnus enim actus numero vnius numero e$t. At $i babitus vnus e$t, non etiam actus vnus e$$e alicui forta{$s}e videbitur. Nam cum ambulare de$ierit, ampliùs non est ambulatio, $ed erit $i rur$us ambulet. Itaque $i vnus & idem est, po$$e vnum & idem $œpius interire, & e{$s}e. Atque bœ quidem dubitationes à prœ$enti con$ideratione $unt alienœ.

Quoniam autem continuus e$t motus omnis, $iquid\~e _Text. 39._ omnis pote$t diuidi, eum etiam, qui $impliciter vnus e$t, nece$$e e$t continuum e$$e, & $i continuus, vnum. Non enim omni continuari omnis pote$t: vt nec aliud quoduis cuiuis, $ed quorum extrema vnum $unt. Extrema autem aliquorum quidem non $unt, aliorum verò $unt $pecie diuer$a, & bomonyma. Quo enim modo $e tangerent aut _Text. 40._ vnum $ierent lineœ, & ambulationis extrema. Cobœ- rebunt quidem & qui non ijdem $unt $pecie, neque gene- re. Aliquis enim mox ac cucurrit, febricitabit: & vt fax ex $ucce$$ione, latio cobœret, non autem est continua. Po$itum enim est ea e$$e continua, quorum extrema vnũ $unt. quare cobœrent, & deinceps $equitur, quod conti- nuatum $it tempus, continui autem quod motus: quod tum e$t, cúm vtriu$que extremum vnum fit.

 $it, an non. Huic re$pondet $i fieri po$sit, vt quod $emel euanuit, redeat, eiu$modi alteratio- nem @o$$e eandem numero e$$e: qua$i dicat $pecie tãtummodò eandem futuram, non au- tem numero; quia quod $emel interijt, idem numero teuiui$cere impo$sibile e$t.

Sed dubitatio huic } Aliam mouet quæ$tionem $uperiori non ab$imilem : videlicet (vt Dubit. D. Thomas inrerpretatur) $it ne eadem numero valetudo, vel qu{ae}uis alia affectio, qua quis diu potitus e$t, an non. Videbitur enim alicui non po$$e eandem e$$e: quia cúm $ubiecta, quibus accidétia in h{ae}rent, perpetuòla bantur, & fluant, vt Heraclitus, alijq; antiquitatis philo- $ophitradidere, vti que $i eadem nume ro valctudo diu in tegra & incolumis per$euerat, nihil vi- detur cau${ae} e$$e, cur et$i intereat non ea dem numero rege neretur.

Sed hoc diffe runt } Tanta ob$cu ritate hic locus te- netur, vt quibu$dã corruptus, & muti lus videatur. Sim- plicius verba qu{ae}- dam de $uo adijcit, Auerroes in eïus s\~e $u eru\~edo laborat, actribus allatis ex- plicationibus, ni- hìl proficit. Vide- tur tamen Ari$to- telis mens e$$e, licet ex formarum, qu{ae} acquiruntur, mult@ tudine, actionum motuumque diuer $itat\~e arguere po$- $im9, quia ad actio nis motus\’que vni- tatem, vnitas form{ae} exigitur; ex form{ae} tamen, qu{ae} acquiritur, vnitate, non licere actio- nis motusvè vnitatem colligere: quia ad vnitatem numeralem motus, non $olùm for- m{ae}, $ed temporis quoque vnitas nece$$aria e$t. Quare e$to eadem forma rediret, non iccirco eundem numero motum redintegrandum: re tamen vera formam, qu{ae} $emel abolita e$t, repararinõ po$$e. Hinc re$pon$io ad propo$itam controuer$iam, vtcunque Solutio pro- po$it{ae} dubi- tationis. ducenda erit; videlicet continuatam valetudinem, eandem numero e$$e; cum non po- namus eam intercidere, $ed incolumen $eruari, quemadmodum & $ubiectum idem ma- net, quantunuis Heraclitus, alij\’que in$tabilitatis rerom auctores contradicant.

Quoniam autem continuus } Vberius exponit quæ ad numeralem vnitatem mo- tus concurrunt, docet\’que licet omnis motus continuus $it, quandoquidem & diuiduus, nullius tamen partes vno communitermino copulari, pr{ae}terquam eius, qui vnus nume- ro dicitur. Non enim inquit, qu{ae}libet res continuari po$$unt; $ed c{ae} $olùm, quorum Qu{ae}nam res inter $e conti nuari po$sit extrema inter $e coale$cereapt{ae} $unt, & in vnum euadere. Nimirum qu{ae}dam terminos, $iue extrema non obtinent: alia et$i habeant, eiu$modi tamen $unt, vt coire nequeant, veluti linea, & deambulatio, c{ae}tera\’que id genus $pecie differentia. Quod & de moti- [res-1446-v_0584_575_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Ideo motus, qui $impliciter continuus, vnusque est $pe- _Text. 41._ cie, idem $it, & vnius, & in vno tempore nece{$s}e e$t. V no quidem in tempore, ne motionis vacuitas $it media. Nam in interuallo quie$cere nece{$s}e est. Multi igitur, & non vnus motus $unt quorum quies media est. Quare $i aliquis motus $tatu intercipitur, is neque vnus, neque continuus e$t. In- tercipitur autem $i tempus e$t intermedium. Nec verò qui $pecie vnus non est, quanquam tempus non intermit- tatur. Nam tempus quidem vnum est, $pecie autem mo- tus alius. Vnum enim motum $pecie quoque vnum e{$s}e nece$$e. Hic autem vt $impliciter vnus $it nece$$e non e$t. Quis igitur vnus $it $impliciter motus, dictum e$t. Is _Text. 42._ item qui perfectus est, vnus dicitur, $eu genere $it, $eu $pecie, $eu e$$entia, perinde atque in cœteris, perfectum, & totum vnius e$t. Eit autem interdum vt imperfectus quanquam $it, vnus dicatur, modò continuus fuerit. Ali- _Text. 43._ ter eliam prœter eos, qui dicti $unt, motus vnus dicitur, qui e$t œquabilis. Nam is, qui non e$t œquabilis, quodam- modo vnus non videtur, $ed is magis, qui e$t œquabilis, vt recta linea. Inœquabilis enim $ectilis est. V identur autem differre inten$ione, & remi{$s}ione. At verò in om- ni motu œquabilitas ine$t, & inœquabilitas. Nam & al- teratio œquabilis e$$e potest, & latio $uper œquabili, veluti circulo, aut recta linea: ac in accretione, & im- minutione $imiliter. Inœquabilitatis autem differentia ex _Text. 44._ eo interdum e$t, in quo mouetur.

 bus inter $e comparatis a$$erendum e$t. Nam qui naturam $pecie di$sidentem $ortiuntur, continuari inter $e non po$$unt, vt cur$us & febricitatio.

Cohærebunt tamen } Et$i motus genere, aut $pecie differentes inter $e continuari ne- Motus $pecie di$tincti po$ $unt coh{ae}ren tes dici. queant; nihilominus coh{ae}rentes dici po$$e admonet; $i tamen vnus alterum $ub$equatur, nec media quiete intercipiantur. Minus enim ad coh{ae}$ionem, quàm ad continuitatem exigi- tur. Quod Simplicius hoc loco non animaduertit putans omnes motus, qui inter $e co- h{ae}rent, in vnum coagm\~etari po$$e, & cõtinuos reddi. Cui Themi$tius, alij\’que interpretes, imo & Ari$toteles palam repugnat.

Ideo motus } Ad continui tatem motus qu{ae} requiran tur. Tria inquit nece$$a ria e$$e vt motus ri te continuus dica- tur, in primis vt $it idem motus $pecie. Secundò, vt$it id\~e mobile, Tertio, vt $it id\~e tempus, nec vlla quietis mora intercedat. Ex his $i vel vnum de$ide- retur, non erit mo tus continuus:$icu- ti non erant cur$us illi recur$us, quos equites obibãtAthe nis in Pir{ae}o r{ae}dam cand\~etem alij alijs vici$sim dantes ac- cipientes\’que in cer taminibus. Nam quãquam hi mot9, $iuefacium, qu{ae} de ferebantur, $iue e- quitum deferentiú, nec inter$titio na- tur{ae} & $peciei, nec intermi$sione temporis, abiunctierant, $ubiectotamen di$tinguebantur.

Is item qui perfectus } Omi$$a Auerrois interpretatione, qu{ae} verum $en$um non atti- git; docet planè Ari$toteles alia quoque ratione motum dicivnum, videlicet quatenus perfe- Bonũ, vnũ, totum. ctionem $u{ae} natur{ae} debitam & congruentem habet. Nam bonum $iue perfectum, & vnum, immo & totum, perpetuò $e$e in his, alijsque id genus rebus comitantur. Quod videtur Ari- $toteles ex Pythagor{ae} & Platonis di$ciplina arripui$$e, vt annotauit Alexander Simplicio re- ferente. Lege, $i placet, qu{ae} hac de re in commentarijs librorum de cœload primum cap. lib. 1. $cripximus. Quia verò interdum motus terminorum, ad quos profici$cuntur, ab$olu- tionem non obtinent, vt $i Plato albe$cere incipiat, nec tamen ad perfectum candorem eua- dat, commoneficit, nihil ob$tare hanc imperfectionem, quominus quilibet ab$olutè vnus numero appelletur, $i modo continuus $it.

Aliter etiam pr{ae}ter } Alium vnitatis modum $ubijcit, quo motus vnus dicitur, quiæ qua- bilitatem $eruat. Vtenim is, qui modo tardior e$t, modo celerior, ob hanc partium di$si- De {ae}quabili- tate motus. militudinem minus e$t vnus: ita qui toto decur$u $ibi con$entit, & vniformitatem habet, magis vnus cen$etur, $icuti linea recta magis videtur vna, quam obtorta, at varijs flexibus $inuata, quodammodo plurium linearum rationem obtinet. Hanc autem vnitatis inten$io- [res-1446-v_0585_576_t0]LIB. V. C A P.IIII. EXPLANATIO.

Motus nam\’que œquabilis, ni$i in magnitudine œquabili, e$$e non potest, vt motus, qui in flexa linea, aut anfractu fi- unt, aut alia magnitudine, cuius partes omnes inter $e aptœ non $unt. Alia e$t non loci ratione, nec temporis, nec eius ad quod e$t, $ed modi. Nam celeritate, & tarditate interdum definitur. Cuius enim eadem est celeritas, is œquabilis est, cu- ius non e$t, inœquabilis. Ideo celeritas, & tarditas nec $pe- cies $unt motus, nec differentiœ, cùm $pecies omnes comi- tentur. Quare nec grauitas, ncc leuitas, quœ ad idem, vt _Text. 45._ terræ ad $e, aut ignis ad $e. Inœquabilis igicur, quia con- tinuus, vnus e$t, $ed minus, vt lationi flexœ accidit. Quod au- tem minus est, ob mi$tionem contrarij $emper e$t. At $i po- test fieri vt omnis motus œquabilis $it & non œquabilis, qui diuer $œ $peciei inter $e cobœrent, vnus & continuus non erunt. Quomodo enim œquabilis fuerit is, qui ex alteratione, & latione coale $oit? congruere nanque inter $e deberent.

 nem, remi$sionemvè in omnes motus conuenire po$$e ait Ari$toreles: non quod motus c{ae}- le$tium $ph{ae}rarum velocitatis incrementa, aut decrementa $ubire queant: id enim in libris de cælo negat, $ed quia non alijs tantùm motibus, $ed etiam ei, qui circulo fit, ex $e non repugnet eru$modi varietas. Lege Auerroem hoc loco.

In{ae}quabilitatis autem } Duas affert cau$as in{ae}quabilitatis motuum. Alteram, quod Motuum in@ quabilitatis du{ae} cau${ae}. magnitud@ $uper quam res mouetur, in{ae}quabilis $it, cuiu$modi e$t via tortuo$a, & anfracti- bus impedita. Alteram, qu{ae} ab ip$o modo $umit@r, quod, vt Themi$tius exponit, motor ip$e modò acriùs, modò pigriùs rem motam incitet.

Ideo celeritas } Celeritaté & tarditat\~e non e$se motuum differentias. Ex ijs, qu{ae} hactenus docuit, nonnulla in- fert con$ectaria. Pri- mum e$t celeritat\~e, & tarditatem nec $pe- cies motuũ e$$e, nec eorum differentias; quod ex eo conclu- dit, quia in omni motu promi$cuè re- periri queunt, cùm tam\~e nullius $peciei, aut differenti{ae} ratio incerta & vaga e$$e po$sit.

Quarenec gra uitas } Hoc e$t alterũ con$ectarium; quod variè intelligitur ab interpretibus. D. Thomas ait $ententiam illius e$$e, grauitatem & leuitatem non idem valere, quod tarditas, & velocitas: quia h{ae} in omnes omnium corporum motus inditeriminatim competunt, illæ verò minimè: quandoquidem grauitas ijs tantùm, qui deor$um; leuitas ijs, qui $ur$um vet- gunt, accommodatur. H{ae}c expo$itio videtur vim afferre verbis Ari$totelis. Germanior e$t, quã alij afferunt, vt $it $en$us quemadmodum tarditas & celeritas non $unt $pecies motuum, aut differenti{ae} motuum $pecie diuer$orum; ita nec $pecie di$tingui grauitatem, qua aliquid in locum infimum celeriter tendit, à grauitate, qua ad eundem locum aliquid tardè mouetur; qualis grauitas ine$t duabus terr{ae} portionibus, quarum vna plus habet ponderis, quam alte- ra. Atque hoc $ignificant verba illa, terr{ae} ad $e, Quod de ignis leuitate $imiliter explicandum e$t.

In{ae}quabilis igitur } Docet in{ae}quabilitatem non impedire quominùs motus po$sit cen In{ae}quabilitas non impedit continuitat\~e motus. $eri vnus, $i continuus $it, licet minùs participet vnitatem, quain {ae}quabilis & $ibi vndique $i- milis: ille enim ratione di$paritatis in diuer$as partes quodammodo contratias $ecari pote$t, quia id, quod minus e$t, admi$tionem habet contrarij, vt minus album admi$tionem nigri. Tum qu{ae}dam repetit ad vnitatem & continuationem $pectantia, qu{ae} iam ex dictis liquent.

Ob$erua in hoc Capit. ad tex. 41 pronuntiatum illud Ari$totelis, differentia $pecie non po$$e inter $e continuati. Quod verum e$t non in motibus $olùm, de quibus hoc loco agitut. $ed etiam in temporibus. Re$pondentenim $ibi mutuò continuitas motus & temportis in eadem Differ\~etia $pe cie non con tinuari. re. Nec obe$t quod in primo mobili continuantur tempus pr{ae}teritum, pr{ae}$ens, & futurum. Non enim h{ae}c differunt inter $e $pecie; $ed accidentario tantum di$crimine (non $ecus ac du{ae} partes eiu$dem motus, quarum alia velox e$t, alia tarda) alioqui tempus primi mobilis non diceretur à Philo$ophis vnum numero; cùm ea, qu{ae} $pecie differunt, numero etìam differre oporteat. Diximus, in eadem re, quia per$euerante continuitate temporis primi mo bilis, interfluunt plurimi motus inter $e di$creti & di$iuncti. Quid verò de cõtinuatione alia- rum rerum, qu{ae} in fluxu non con$i$tunt, pronuntiandum $it, non e$t huius loci explicare.

 [res-1446-v_0586_577_t0]IN PHYSIC. ARIST. QVAESTIO I. VTRVM MOTVS DISTINGVANTVR $pecie per terminos, in quos feruntur; an non. ARTICVLVS I. ARGVMENTA IN PAR- tem negatiuam.

NON di$tingui motus per terminos hunc in mo- 1. arg. pro par te negat. dum videtur probari. Motus referuntur ad ter- minos, vt ad fines, in quos tendunt, & quorum gratia $unt, $icuti & actus omnes: $ed à fine ne- queunt $peciem $ortiri: ergo non di$tinguuntur $pecie per $uos terminos. A$$umptio probatur, quia $pecifica di$tinctio cũ pertineat ad rei qui- ditatem, ab$oluta e$t ab exi$tentia; at cau$alitas finis, $icuti & effi- Lib. 2. huius op. c. 7. q. 37- art. 3. cientis, importat ordinem ad exi$tentiam, vt alibi diximus: ergo etcæt.

2. arg.

Secundò. Actiones non di$tinguuntur per terminos; ergo neque motus; cùm in vtri$que eadem $it ratio. Probatur antecedens, quia $i perterminos di$tinguerentur, cùm actio in commune non habeat formam vnam, quam re$piciat, non e$$et quid vniuocum, $icuti nec motus, quiob eam cau$am analogum e$t.

3. arg.

Tertiò. Termini à quibus motus profici$cuntur, faciunt per $e ad variandos, & di$tinguendos motus: ergo ab ijs etiam motuum di$tinctio $umenda erit. Antecedens o$tenditur; quia alioqui nul- lum foret di$crimen inter motum, $implicem\’que mutationem: cùm non aliter hæc à Philo$ophis inter $e di$tinguantur, ni$i quia ter- minus à quo motuum, e$t aliquid po$itiuum, $implicis verò muta- tionis negatiuum quidpiam. Nam, exempli gratia, motus dealba- tionis e$t progre$sio à nigro, vel cæruleo in album; mutatio verò ad albedinem ex $e tantùm e$t progre$sio à non albo in album. Confir- matur\’que idem a$$umptum ex Ari$totele libro 7. huius operis cap. 1. text. 5. vbi tripartitam motus varietatem explicans, eum motum cen$et $pecie vnum, quo ab eodem ad idem $pecie tenditur.

ARTICVLVS II. PRIMA ASSERTIO, QVA PROPOSITÆ quæ$tioni re$pondetur. [res-1446-v_0587_578_t0]LIB. V. CAP. IIII. QVAESTIO I.

SIt tamen prima a$$ertio. Motus di$tinguuntur inter $e $pecie per terminos ad quos tendunt, non autem per terminos, à qui- bus profici$cuntur. Prior huiu$ce a$$ertionis pars non $olùm e$t Ari$totelis hoc in libro cap. 4. text. 31. $ed vt commune axioma Cõ$uled. Th@ 2. cõtra gent c. 17. M.Alb. hoc in loco trac. 3. c. 1. Sco tũ in 1. d. 13. q. vnica. Ferr. q. 4. huius lib. in Philo$ophorum $cholis celebratur. Pote$t autem illu$trari ex eo, Commune effatũ in Phi lo$ophia mo tus di$tingui p termìnos, ad quo, ten- dunt. quia terminus comparatur ad motum, vt actus $eu forma ad poten- tiam. Quare $icuti forma lapidis propriam differentiam, & $peciem lapidi indit; ita & terminus motui, qui in ip$um fertur; ni$i quod forma lapidis, ($icuti & aliæ formæ Phy$icæ) lapidem intrin$ecè componit, terminus verò non ita $e$e ad motum habet; licet hic in ordine ad illum, tanquam ad $uum obiectum, & cau$am formalem Termin9 e$t cau$a forma lis externa comparatio- ne motuum. externam, intimam differentiam $peciem\’que $ortiatur.

Præterea à quo res accipit nomen & definitionem, ab eodem etiam $peciem $umit: at motus, te$te Ari$totele hoc in libro cap. 1. text. 4. & cap. 5. text. 48. nomen accipiunt à terminis, in quos ten- dunt; vocatur enim refrigeratio à frigore, dealbatio ab albedine; item\’que refrigeratio non ni$i per frigus, dealbatio non ni$i per al- bedinem definitur, $imiliter\’que res habet in cæteris: ergo motus di$tinguuntur $pecie per terminos, in quos feruntur.

Po$terior pars a$$ertionis, quam $tatuit D. Thomas 1. p. q. 25. art. 1. & q. 45. art. 1. & alij, facilè $uadetur. Primùm quia fieri nou pote$t, vt vnus motus $pecie à duobus $pecie di$tinctis, & inter $e contra- Mótus nõ di- $tingui per terminos à quibus pro$i- ci$cuntur. rijs vnitatem capiat: at terminus à quo, & terminus ad quem $pecie differunt, vt docet Ari$toteles 1. de cælo. c. 8. tex. 86. & inter $e con- trarij $unt, vt idem ait hoc in lib. c. 5. text. 49. & lib. 8. c. 7. text. 62. Quod etiam confirmatur te$timonio eiu$dem Ari$totelis cap. 4. hu- ius lib. text. 31. vbi a$$erit motum eundem $pecie e$$e eum, quo ad formam eiu$dem $peciei pergitur; ideo\’que omnes dealbationes in $peciem vnam conuenire.

ARTICVLVS III. SECVNDA ASSERTIO; ET ARGV- mentorum, quæ initio adducta $unt, explicatio.

ANtequam $ecundam a$$ertionem $tatuamus, prænotandum Duplex v$ur- patio muti- tionis e$t mutationem, quod ad hunc locum $pectat, dupliciter $umi- Interdum latè & in commune, nonnunquam $trictè. Mutatio priori modo $umpta, vt colligitur ex doctrina Ari$totelis 1. huius lib. text. 7. e$t qua res aliter $e habet nunc, ac priùs, $iue ea mutatio ver$etur inter terminos po$itiuos, cuiu$modi e$t progre$sio ab albo in nigrum; $iue commeet à termino po$itiuo in negatiuum, vt ab [res-1446-v_0588_579_t0]IN PHYSIC. ARIST. alboin non album, $iue à negatiuo in po$itiuum, vt à non albo in album. Mutatio po$teriori modo accepta eas tantùm mutationes comprehendit, quæ progrediuntur à termino à quo negatiuo in terminum ad quem po$itiuum. Quopacto locutus e$t Ari$toteles de mutatione hoc in lib. c. 5. text. 51.

Igitur $i mutatio priori con$ideratione $pectetur, planum e$t quid inter eam, & motum $it di$criminis. Differt enim à motu vt Di$erim\~e in- ter motum & mutationem priori modo $umptam. commune analogum à $uo membro, cùm mutatio ita accepta $it commune quid multiplicis naturæ $uo amplexu coercens motum, generationem, cæteras\’que mutationes. Si autem po$teriori modo expendatur, dubium controuer$um\’que e$t num $pecie differat à motu. Et quidem parti affirmatiuæ probabilitatem affert diui$io illa, cuius paulò ante mentionem fecimus, inculcata ab Ari$totele cap. 1. huius libri text. 7. vbi inter cæteras mutationes enumeratur tanquam $pecies ab alijs di$tincta ea mutatio, quæ e$t à termino negatiuo ad po$itiuum.

Nihilominùs $it $ecunda a$$ertio. Motus non differt $pecie à mu 2. a$$ertio. tatione po$teriori modo $umpta cùm ambo in eundem terminum feruntur. Probatur, quia cùm Socrates è candido $it niger, abiectio Probatur. illa candoris, quæ motum ad nigredinem comitatur, di$tinguitur re ip$a à tali motu. Quare poterat hic $ine illa, $altem diuinitus, da- ri: & tamen non foret alterius $peciei, nec enim ideo propriã amit- teret naturam. Igitur ex eo, quòd motus à termino po$itiuo, vel ne- gatiuo progrediatur, non $ortitur diuer$am $peciem. Idem\’que pa- tet in generatione. Nec enim generatio equi, alterius e$$et $pecieĩ ac modò e$t, $i immediatè ante equinæ formæ introduction\~e nulla in materia extiti$$et forma, cui intereunti recens forma $uccederet. Illud tamen in confe$$o e$t, $i mutatio $oluens à termino negatiuo momentanea $it, e$to ad eundem terminum feratur, ad quem mo- tus; di$tingui inter $e $pecie; non quidem ob differentiam termi- ni à quo; $ed quia altera progre$sio continua e$t, altera momenta- nea. Quin vero $i rem ad amu$sim rationis exigamus, prædictæ mu- tationes haud dicendæ $unt $impliciter eundem terminum ad quem vendicare; $ed eundem quoad realitatem, nonquoad modum. Nam idem candor alium modum $ortitur cùm motum; alium cùm mo- mentaneam terminat mutationem; hanc enim terminat vt quid rap- tim, & momento acqui$itum; illum vt quid $ucce$siuè, & tempo- ris fluxu comparatum.

Quæres igitur quandoquidem motus, & mutatio ita $umpta non Dubit. Re$pon$io. differunt e$$entia, quidnam inter ea $it di$criminis. Re$pondemus di$tingui inter $e accidentariò, ac penes connotata: quia motus $e- cundum $uam propriam notionem, $altem ordinariè, comprehendit abiectionem termini à quo po$itiui; non quidem primo aut tan- quam $ignificatum, $ed $ecundaria ratione, & vt quidpiam connota- tum, mutatio autem, verbi gratia, dealbatio ex $e importat $olam [res-1446-v_0589_580_t0]LIB. V. CAP. IIII. QVAESTIO I. nudam ac $implicem progre$sionem à non albo ad album.

Neque huic no$træ $ententiæ officit quod Ari$toteles loco $upe- Explicatur ló cus Ari$tor- lis. riùs citato mutationem, profectam à termino à quo po$itiuo, qua$i $peciem à cæteris diuer$am recen$uit. Non enim con$ilium ei fuit tripartitailla diui$ione, ea duntaxat, quæ inter $e propriè $pecie di$- $ident, complecti. Adde cùm $ub illo membro, è non $ubiecto in $ubiectum, non paucæ momentaneæ mutationes, quæ à motu, vti diximus, $pecie differunt, contineantur; neutiquam hac etiam ex parte id membrum vacare, $ed ad prædictam diui$ionem ab$oluen- dam nece$$ariò adhibendum fui$$e. Si quis autem quærat num abie- Dubit. Sol. ctio prioris formæ, & acqui$itio nouæ $int duo motus. Occurrendũ erit e$$e duos; cùm habeant di$tinctos terminos. Verùm formæ ab- iectionem non e$$e motum realem & po$itiuum, $ed negatiuum dũ- taxat, vt proxima quæ$tione o$tendemus.

Reliquum e$t vt argumentis initio propo$itis occurramus. Ad Diluuntur @@ gumenta ini- tio quæ$tio- nis {pro}po$ita- Dil. 1. primum conce$$a maiori propo$itione; quod ad minorem attinet, re$pondendum e$t motus accipere $peciem à terminis, non prout cau$alitatem finis exercent, quod recte probat argumentum; $ed vt habent rationem cau$æ formalis extrin$ecæ; modo $uperiùs à nobis explicato in confirmanda prima a$$ertione.

Ad $ecundum, dicendum actionem tendere ad formam in commu Dilut. 2. Cur actio in commune $ie vniuocũ, nõ autem mo- tus. ne, non ab$olutè; $ic enim non e$$et quid vniuocum, $ed vt $ortitur vnum quendam peculiarem modum, quem declaramus per e$$e ab agente: quod in motu non cernitur.

Ad tertium quid re$pondendum $it cõ$tat ex dictis. Fatemur enim Dil 3. Non omnes ciu$dem $pe- ciei mot9 exi gũt terminũ a quo eiu$d\~e $peciei. differre motum à $implici mutatione, quòd illa à termino negatiuo; hic à po$itiuo profici$catur; non ita tamen vt hæc di$tinctio ad cõ- $tituendam differentiam $pecificam inter motum, & inter mutatio- nem $ucce$siuam, cùm circa eundem omnino terminum ver$antur, $atis $it. Quod verò attinet ad locum in argumento citatum dic Ari- $totelem inibi non vniuer$im de motu eiu$dem $peciei locutũ fui$se. Nam\’que licet pronuntiarit motus omnes, quibus ab eodem ad idem $pecie pergitur, $ub eadem $pecie concludi, non proinde cen$uit om- nes eiu$dem $peciei motus requirere terminum à quo eiu$dem $pe- ciei.

QVÆSTIO II. QVO PACTO MOTVS, QVI IN QVAN- titate ver$antur, à terminis, in quos tendunt, $peciem accipiant. [res-1446-v_0590_581_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS I. OPINIO EXISTIMANTIVM ACCRE- tionem & decretionem e$$e duos motus po$itiuos di$tinctos $pecie.

NVnc $igillatim $crutemur qua ratione tres illæ motuum $pe- cies in Peripatetica doctrina peruulgatæ, nempe motus ad quantitatem, alteratio, & latio à terminis, in quos tendunt, $peciem $ortiantur. Atque vt ordiamur ab eo, quo ad quantitatem itur, con$ueuit is in accretionem, & decretionem $eu diminutionem diuidi: $ed e$t inter philo$ophos di$ceptatio num decretio vera $pe- Materia con tinenter à re viuente dila- bitur. cies motus $it. Quippe Socrates exempli gratia, interim dum viuit, ac nutritur, nouas materiæ partes $ibi copulat; $imul\’que ob actio- nem tum circunflui aeris, aliarum\’que cau$arum occur$antium, tum maximè caloris humidum depa$centis, continenter ab eo materia dilabitur, & cum ea $imul quantitas; atque ita perpetuò acquirit no- uam quantitatem, veterem\’que deperdit. Hinc orta dubitatio e$t vtrum in hac, alijs\’que id genus imminutionibus interueniat motus aliquis realis & po$itiuus, qui decretio vocetur, cuius terminus $it quantitas Socratis; quæ antea rationem habebat partis, nunc verò rationem totius. (videlicet quia prius $ub decem digitis erat, nunc $ub octo duntaxat.) an verò talis motus po$itiuus non detur, $ed pu- ra tantùm corruptio abeuntis quantitatis. Multi prædictum mo- Primum arg. {pro}po$it{ae} opi. tum po$itiuum tuentur. In primisob auctoritatem Ari$totelis, cuius ea$ententia e$$e videtur. Nanque ad initium huius libri, cùm in pri- mo capite mutationum varietatem explicui$$et, numer a$$et\’que mu tationes terminatas ad negation\~e $ub$tantiæ, quantitatis, qualitatis, & loci, quas corruptiones nũcupauit, alias quid\~e $impliciter, alias $e- cundũ quid; nihilominùs decretion\~e nõ in hanc turbã negatiuã cõ- iecit; $ed $eparatim inter motus po$itiuos recen$uit, tum alibi, tum textu. 18. $equentis capitis; adeo per$picuè, & ex profe$$o, vt con- trariæ opinioni nequaquam locus relinqui videatur.

Deinde corroboratur ead\~e $ent\~etia ex eo, quia, vt \~pter alios edi$- Secũdũarg. $erit S. Thomas in 1. d. 17. q. vlt. art. 2. ad 2. & in prima Secũdæ q. 52. art. 2. & in 22. q. 24. ar. 3. ad veram motus rationem non oportet no- uam realitatem per eum acquiri, $atis\’que e$t eandemmet rem $ub nouo modo comparari: $i enim talis acqui$itio per $ucce$sionem fiat nihil ei deerit, quo minus actus entis in pot\~etia, vt in potentia, ritè dicatur; atque adeò vt verè motus $it, & quidem po$itiuus ac realis, vtpote ad modum illum po$itiuum tendens. Nec debet in re propo$ita mirum videri quod quantitas remanens, vi defluxus nouum acquirat modum, $ub quo po$itiuum decretionis motum terminet: Cum videamus di$$ecto ligno, detracta\’que ab eo portione aliqua, id, quod in ip$o antea pars erat, adipi$ci nouũ modũ, cuius me- [res-1446-v_0591_582_t0]LIB. V. CAP. IIII. QV AESTIO II. rito è non $uppo$ito fit $uppo$itum, & ex ente incompleto com- pletum.

Iuxta hanc opinionem dicendum e$t motum ad quantitatem di- $tribui ab Ari$totele in duo membra, $eu duas $pecies veras & po$i- tiuas nimirum in accretionem, & decretionem. Et illam quidem $u- mere $peciem à quantitate prout molem corporis ampliorem facit; hanc ab cadem, quatenus molem corporis contractior\~e reddit. Vbi aduertes accretionem, quæ in toto viuente admini$tratur, non e$$e vnum aliquem motum per $e; $ed eam, quæ in quolibet poro fit. Idem\’que $imiliter $uo modo de decretione dicendum e$$e: quod in libris de ortu & interitu exponetur.

ARTICVLVS II. VERIORIS SENTENTI Æ explicatio.

ITA $e habet $ententia de po$itiuo decretionis motu; quæ lice probabilis $it; oppo$itam nihilominus magis veri$imilem iudica- mus; videlicet tam decretionem quantitatis, quàm qualitatis re- mi$sion\~e e$$e motus e$$entialiter negatiuos. Vt enim accretio e$$en- tialiter e$t acqui$itio quantitatis, & inten$io qualitatis; ita decretio, Decretio, & remi$sio $une abiectiones terminar\,e ad non e$se quã- titatis, & qua- @itatis. & remi$sio e$$entialiter $unt abiectiones, $eu corruptiones quædam earundem formarum intrin$ecè terminatæ ad ip$um non e$$e illa- rum. Quod autem peracto motu decretionis, $eu remi$sionis, $orma, quæ antea habebat rationem partis, $ortiatur rationem totius, id omnino extrin$ecum e$t, & ex accidente $e habens ad tales motus. Quod manife$tiùs deprehenditur in ea remi$sione, qua v$que ad non gradum qualitas remittitur; vt cùm aqua $e$e ad natiuum frigus re- ducens omnem pror$us calorem abijcit: ea enim remi$sio ip$o non gradu terminatur. Quare e$$entialiter remi$sionis terminus non e$t Terminus re- mi$s@@onis nõ e$t minor qua litas. minor qualitas, $ed non qualitas, $iue ex parte, vt accidit quando peracto motu remi$sionis manet aliquid formæ; $iue in totum vtin propo$ito exemplo. Ex quo planè concluditur, nec remi$sionem, nec decretionem e$$e motus acqui$itiuos formæ; $ed potius corrup- tiuos, & vt $ic loquamur abiectiuos, vt rectè $entit Fon$eca. 5. Me- taphy $. cap. 13. q. 9. $ect. 4.

Deinde priuatim contra eos, qui in hi$ce motibus di$tinctionem $pecificam e$$entialem, $iue logicam ponunt; facit illud, quod $i decretio, & remi$sio e$$ent motus per $e, & intrin$ecè acqui$i- tiui formæ minoris, non di$tinguerentur $pecie accretio, & decre- tio, item\’que remi$sio, & inten$io $ecundum eandem qualitatem; $iquidem vter\’que motus oppo$itus e$$et per $e acqui$itiuus eiu$dem [res-1446-v_0592_583_t0]IN PHYSIC. ARIST. formæ $pecificæ. Nec $ufficiunt in forma diuer$æ rationes maio- ris, & minoris $eu partis, & totius ad inducendam $pecificam di$tin- ctionem in illis motibus; quia huiu$modi rationes $unt accidenta- riæ, imò extraneæ, & quæ per $e ad $pecificam di$tinctionem motuũ multò minùs faciunt, quàm rationes naturalis, & non naturalis in loco; quæ tamen non $ufficiunt ad lationes e$$entialiter, $eu $pecie logica di$tinguendas, $ed accidentaliter tantùm, $eu $pecie phy$ica, vt progre$$u patebit.

Dicendum igitur vnum tantùm e$$e realem motum, ad quanti- Vnum tantũ e$$e motũ re- alem ad quã titatem. tatem, nempe accretionem, qua videlicet quãtitas $ecundum $e, nul- lo habito re$pectu maioris, minoris, æquali$ue, acquiritur; decretio- nem verò, qua quantitas deperditur, e$$e motum e$$entialiter nega- tiuum. Quod $i con$ideretur vt accidentariò connotat minor\~e quã- titatem, quæ po$t decretionem manet, & extrin$ecè illã claudit, erit quoddam compo$itum per accidens. Atque idem de remi$sione qua- litatis $uo etiam modo intelligatur. Nouus autem modus, qu\~e quan- Dilutio arg. pro contratia opinione. titas aut qualitas po$t decretionem, remi$sionemvè manens com- parat, vt $cilicet quæ antea erat pars, tunc rationem habeat totius, re$ultat abs\’que vllo pror$us motu, aut actione ad formam remanen- tem terminata, $ub$equitur\’que accidentaliter, & extrin$ecè ip$um motum negatiuum, quo altera pars formæ corrumpitur, & abijci- tur: $icuti cùm aqua diuiditur in duas partes, vtraque pars $ortitur rationem totius abs\’que vllo motu ad ip$as terminato per $olam re- $ultantiam ex diui$ione; quæ re$ultantia mutatio quædam e$t im- perfecta, nec pertingens ad rationem motus, et$i $ucce$siuè fiat, vt in decretione.

Neque hæc doctrina Ari$toteli aduer$atur, vt contrariæ partis defen$ores putant. Fatemur enim Philo$ophum numera$$e de- Explicatur lo cus Ari$tote- lis. cretionem inter motus vtrinque clau$os terminis po$itiuis: id enim per$picuis verbis loco, quem indicauimus, docuit: inficiamur ta- men illum intellexi$$e, aut fignifica$$e terminum ad quem po$iti- uum decretionis e$$e illi intrin$ecum & e$$entialem. Quare vt ve- rè, ac Peripateticè philo$ophantur qui a$$erunt terminum à quo po$itiuum non pertinere ad e$$entiam motus, quo ad incrementum formæ itur, $ed extrin$ecus duntaxat & accidentariò, & qua$i con- notatum quid ad illum $pectare, vti $uperiùs $tatutum fuit; ita nunc a$$erimus terminum ad quem po$itiuum $imiliter $e habere ad motum tendentem in formæ diminutionem, abiectio- nem\’que.

Atque ita $eruatur etiam analogia inter vtranque motus diffe- rentiam, quam aduer$a opinio non videtur con$idera$$e, nimirum vt $icut motus tendens ad accrementum formæ non alium po$itiuũ terminũ e$$entialiter re$picit, quã terminũ ad qu\~e; ita è cõuer$o mo- tus, quo forma minuitur, & abijcitur, nõ alium terminũ po$itiuum ni$i terminũ à quo, e$$entialiter re$piciat. Ita\’q; $i decretio, & remi$- [res-1446-v_0593_584_t0]LIB. V. CAP. IIII. QV AESTIO. III. $io$pectentur quoad $uã e$$entiam præcisè, continentur in eacla$- Decretio & rem@@sio @@d quam muta- tion@@m cia$ $em per@ine- ant. $e mutationum, quæ $unt à $ubiecto in $ubiectum in illa diui$ione Ari$totelis. Si autem expendantur vtetiam accidentariò, & extrin- $ecè connotant minorem formam remanentem; hoc modo pertin\~et ad aliud diui$ionis membrum, quod e$t à $ubiecto in $ubiectum; $i- cuti etiam motus ad accrem\~etum formæ tendentes tum ad hanc po- $teriorem cla$$em, tum ad illam, quæ e$t à non $ubiecto ad $ubiectũ $pectant, prout vel $ecundum e$$entiam præcisè, vel etiam quoad terminum à quo po$itiuum accidentariò cõnotatum, con$iderãtur.

QVÆSTIO III. QVA RATIONE MOTVS AD QVA. litatem pertinentes, à terminis, in quos pergunt, $peciem $ortiantur. ARTICVLVS I. QVORVNDAM SENTENTIA DE DISTIN. ctione horum motuum ex parte qualitatis mediæ.

NIHIL opus e$t omnium in hac di$ceptatione re- ferre $ententias: $ed pro certo habendum totid\~e Tot e$$e mo- tus $pecie di- $tictos, quot qualitates $pe cie differe@ tes, qu\,e per $e mot@ ter- minant. e$$e motus ad qualitatem $pecie di$tinctos, quot $unt $pecies qualitatum quæ per $e motu acquiri po$$unt; id quod ex $uperiùs dictis, & ex doctri- na Ari$totelis cap. 4. huius libri facilè deprehen- ditur. Nõ e$t tamen prætereunda ea controuer- $ia, quæ hoc loco agitari $olet, videlicet num varietas qualitatis me- diæ $pecie di$tinctæ $pecificam di$tinctionem alterationis arguat. Hoce$t, num eadem $it $pecie alteratio, qua, verbi gratia, per cæ- ruleum, & ea qua per viridem ad nigrum colorem itur; an potiùs vtrobique duo in$int motus $pecie diuer$i; in priori tend\~etia vnus ad cæruleum colorem; alter ad nigrum: in po$teriori, vnus ad virid\~e, ad nigrum alter.

Sunt qui exi$timent in hi$ce motibus nullam mediæ qualitatis Opinio non di$tingu\~e: al terationes ex medijs quali tatibus. rationem habendam e$$e, $ed extremæ duntaxat; ideo\’que licetcæ- ruleus color, per quem ad nigrum pergitur, à nigrore $pecie diffe- rat, Socratem tamen non plures quàm vnum $pecie motum decur- rere, cùm ex albo per viride nigre$cit. Occurrunt verò pro hac $en- [res-1446-v_0594_585_t0]IN PHYSIC. ARIST. tentia hæ poti$simum rationes. Primùm, quia per quãcunque qua- 1. arg. litatem Socrates ad nigrorem contendat, à principio motus dicitur nigre$cere, omnes autem nigrefactiones $unteiu$dem $peciei, vt do- cuit Ari$toteles cap. 4. huius libri, tex. 31. Secundò, quia motus, quo 2. arg. lapis à concauo lunæ per omnia interiecta loca ad c\~etrum vergit, e$t vnius $peciei, vtpote lapidi naturalis, & abeadem grauitate oriun- dus: $ed eadem ratio e$t in hoc motu, & in eo, quo ad extremũ co- lor\~e proceditur; ergo $icut illic acqui$itio medij non e$t motus $pe- cie diuer$us, ita neque hic erit.

ARTICVLVS II. ADVERSARIA SENTENTIA, quæ veri$im lior habetur.

COntrariam opinion\~e $ecutus e$t Auicenna, Albertus magnus, Burlæus, alij\’que nonnulli, quibus $uffragatur Auerroes lib. 10. Metaphy$. com. 23. vbiait, $i qualitates mediæ $pecie dif- ferrent ab extremis, futurum, vt non e$$et mutatio vna $pecie, qua $ubiectum ab vno extremo ad aliud per interiecta media fertur. Li- cet autem prior $ententia admodum probabilis $it; hæc tamen veri- $imilior e$t, probatur\’que in hunc modũ. Acqui$itio cuiuslibet co- 1. ratio. loris medij (quem hoc loco $upponimus e$$e vnum quid per $e) $i Colorem me diũ e$$e vnũ cuid per $e. $eor$im $pectetur, pertinet ad aliquam $peciem motus abijs, quibus extremi colores comparantur, diuer$am: ergo $iue illã extremi co- loris acqui$itio $ub$equatur, $iue non; adhuc $peciem propriam re- tinebit, erit\’que motus alius $pecie di$tinctus; alioqui à natura pro- pria decideret, quod fierinequit. Antecedens $uadetur, quia $i illa medij coloris acqui$itio per $e $umpta non haberet $peciem $ibi pe- culiarem; $ed tantummodo ad $peciem extremorum referenda e$$et, pertineret ad $peciem alterius extremi tantùm, vel ad $peciem vtri- u$que. Non alterius tantùm; cùm ad vtrunque parem obtineat ra- tionem, non vtriu$que; quia non e$$et vnum per $e, $ed bicipitis na- turæ, quod nec aduer$arij videntur admittere, ergo, & cæt.

Deinde e$to acqui$itio medij coloris ad extremum a$$equendum 2. @atio. via $it, quod tamen id haud quaquam impediat ne motus, qui circa extremum ver$atur, $pecie differat ab eo, qui in medium incumbit; probatur $ubiecto exemplo. Nan\’que introductio formæ embryo- nis via e$t ad introductionem animæ rationalis: at quis dubitet in- troductionem illam ab hac $pecie di$tingui? ergo cùm $imiliter me- dius, & extremus color di$tinctam $pecie naturam vendicent; quã- tunuis illius a$$ecutio ad huius acqui$itionem ordinetur; vtraqu@ $uæ $peciei gradum, di$tinctionem\’que $eruabit.

Rationes vero in aduer$am partem adductæ hunc in modum ex- [res-1446-v_0595_586_t0]LIB. V. CAP. IIII. QV AESTIO. IIII. plicandæ erunt. Prima $i dicamus dealbationem bifariam $umi; vel Dilutio pri- mi argu. pro tõtratia op. aliquantulum $trictè, quo pacto non dicitur Socrates albe$cere dum medio colore imbuitur, et$i eo acqui$ito ad acquirendam albedinem progrediatur; $ed cùm alium duntaxat, atque alium albedinis gradũ comparat: vel minus $trictè, pro qualibet progre$sione ad albedinem, ita vt comprehendat etiam antecedentem motum ad colorem medi- um, quem albedinis acqui$itio $ub$equitur. Priori igitur con$idera- tione omnes dealbationes $unt eiu$dem $peciei; po$teriori non ita. Ari$toteles autem loco citato $ecundum priorem $en$um dealbatio- nem v$urpauit. Secunda item obiecto diluitur negando à globo lu- næ v$que ad centrum mundi interijci plura loca, $iue vbi, $pecie di- $tincta, $iue Logicè, $iue Phy$icè; $iquidem omnia $unt loca circun- $cripta, & re$pectu lapidis de$cendentis eandem rationem naturali- tatis induunt, vt ex ijs, quæ proximè explicanda $unt, con$tabit; ideo\’que nihil mirum $i motus lapidis totum illud $ublunaris mundi inter$titium decurrentis, $it vnus $pecie; & tamen motus ad medium & extremum colorem non ita $e habeat.

QVÆSTIO IIII. QVONAM MODO LATIONES à terminis, in quos feruntur, $pe- ciem capiant. ARTICVLVS I. CELEBRIS QVORVND AM SEN- tentia in propo$ita quæ$tione.

IN explicanda $pecifica lationũ differentia magna e$t varietas $ententiarum. Nobis tamen con$ilium fuit duas duntaxat, quæ in $cholis celebriores ha- bentur, in medium proferre. Occurrit ergo in pri- mis eorum opinio, qui arbitrantur præ dictam dif- ferentiam $umi à terminis ad quos; ide$t à loco $iue vbi, non materialiter, $ed formaliter $pectato, hoc e$t, nõ ab ip$o loco, vt $uperficies e$t corporis ambientis per $e $um- Diuer$i mo- di terminan- di mot@m, qui locis con ueniunt. pta, $ed prout habet diuer$os modos terminandi $ecundum natura- lem, aut non naturalem conuenientiam; quos modos appellant na- turalitates. Addunt\’que capi $imul eam di$tinctionem à virtute mo- trici eorundem corporum, grauitate nimirum, & leuitate, quarum impul$u corpora in loca $ua deferuntur; ita vt motus, quo terra in [res-1446-v_0596_587_t0]IN PHYSIC. ARIST. $ublime tendit $pecie differat ab eo, quo ignis $ur$um euolat, tũ qu@@ locus $uperior naturalis e$t igni, contra naturam verò terræ; tũ quia huius grauitas ab illius leuitate $pecie di$tinguitur.

Pote$t autem hæc $ententia hunc in modũ comprobari. Ita $e ha- Argumenta pro hac opi- mione. bent motus ad loca, vt actus ad $ua obiecta, & ad fines: $ed actus, vt e$t communis philo$ophorum $ententia accipiunt vnitatem, & di- $tinctionem à $uis obiectis, & finibus $pectatis $ecũdum formales ra- tiones terminandi; ergo & motus. Probatur maior, quia motus e$t actus quidam, vt patet ex illius definitione tradita initio libri tertij, locus verò e$t obiectum, in quod motus re$picit; & finis, in quem tendit, & quo adepto mobile quie$cit.

Secundo. Naturale, & violentum inferunt di$tinctionem $pecifi- cam lationibus, cùm naturale, vt Ari$toteles 1. de cœlo cap. 2. do- cet, contrarietur violento; contraria verò te$te eod\~e in 8. huius ope- Naturale ad- @er$atur vio- lemto. ris cap. 8. tex. 64. $pecie inter $e differant; atqui naturale, & violen- tum dicuntur per re$pectum ad diuer$os terminos $pectatos $ecundũ rationes illas terminãdi; item\’que $ecundum principia, à quibus mo- tus oriuntur; igitur lationum di$tinctio ab hi$ce duobus petenda e$t.

ARTICVLVS II. PRÆFERTVR ALTERA OPINIO; ET argumenta, quæ pro contraria ad- ducta $unt, diluuntur.

ALtera $ententia, quam magis probamus, duabus conclu$ioni- L@@oncl. bus explicabitur. Prima conclu$io $it. Lationes non di$tin- guntur inter $e $pecie penes rationes naturalis, & non natu- ralis; $i de propria di$tinctione $pecifica loquamur. Hanc conclu$io- nem $tatuit Toletus q. 2. huius libri, Albertus $axonia, q. 6. Sotus, q. Eius a $$erto- res. 2. alij\’que nõnulli; probatur\’que ex eo quia $i lationes differrent $pe- Probatur. cie $ecundum prædictas rationes, æquo iure calefactio, qua ignis ca- lefit, cùm à $e ip$o, vel ab alio igniad perfectum gradum caloris, qu\~e ami$erat reducitur, $pecie di$sideret ab ea calefactione, quaaqua in- cale$cit; quod tamen nec aduer$arij concedunt, nec veritati con$onat, vt ex $uperiori di$putatione liquet. A$$umptum probatur; quia illa calefactio e$t naturalis; hæc violenta. Sunt qui huic argumento $a- Aduer$ario- tũ re$pon$io. tisfacere $e putent aientes diuer$am e$$e rationem in alterationibus, & in motu locali, propterea quòd qualitates, è quibus alterationes oriuntur, indi$criminatim $e habeant ad progignendam natural\~e, vel non naturalem qualitatem: principia verò motus localis determina- ta $int ad alterum tantùm, nempe ad certum terminum. Verùm mi- Refellitur. nimè $atisfaciunt, quia di$crimen illud, quod inter alterandi, & loco [res-1446-v_0597_588_t0]LIB. V. CAP. IIII. QVAESTIO IIII. mouendi principia $tatuunt; non ita $e habet, vt inquiunt. Etenim quemadmodum lationis principium non e$t ex $e indefinitum, $ed omnino determinatum, vt $ubiectum, cui à natura in$idet, ad natiuũ duntaxat locum prouehat; alienum autem ad non natiuum, vt patet in leuitate, quæ aerem in locum $ibi naturalem ducit, exhalation\~e verò, quæ terreæ naturæ, ac $ub$tantiæ e$t ad non naturalem defert: ita principium calefaciendi, v. g. determinatum e$t vtignem alia\’que $ubiecta, quibus à natura ine$t, non ni$i ad $tatum naturæ congru- entem promoueat, aliena autem $ubiecta etiam ad $tatum non natu- ral\~e. Atque id, quod deleuitate diximus videre etiam e$t in impul- $u, qui è terræ forma promanat. Is enim terram ip$am ad centrum mundi vehit; aerem vero $ibi obuium deor$um trudit; $ed illam na- turaliter, hunc contra naturam, ac per vim.

Adiecimus in conclu$ione, $i de propria di$tinctione $pecifica lo- quamur, quia naturalitates illæ, quemadmodum differentias qua$- Diuer$a ra- tio naturalis vel non na- turalis di$tin guit motus locales $pe- cie Phy$ica, non logica. dam phy$icas, & adiectitias pariunt, ita dici po$$unt diuer$as lationũ $pecies con$tituere, non logicas, ide$t, ex $implicibus differentijs e$- $entialiter compo$itas, quæ $olæ in philo$ephia veræ $pecies haben- tur; $ed phy$icas, ide$t, ex ip$a natura motus, & ex diuer$is cõditio- nibus illi accidentarijs con$titutas, quo pacto homo albus, & homo niger accidentaria $pecie inter $e di$tingui perhibentur.

Quod de pr\,edictis naturalitatibus a$$eruimus, pari quoque ratio- ne intelligendum volumus de alijs eiu$modi, quæ lationi accidunt; Linea recta & circularis, & ex his mi- $ta non fac@ unt e$$entia- le di$crimen in latiomb9. $iue aliunde, $iue ex parte $patij, vt fieri $upra lineam rectam, circu- larem, autex his mi$tam: omnes enim hæ accidentaria tantummodo inuehunt di$crimina. Ac de huiu$modi phy $icis $peciebus interpre- tandus e$t Ari$toteles tam in hoc opere, quàm in libris de cœlo, & alibi; cùm vnicuique corpori $implici motum vnum $pecie di$tinctũ attribuit.

Secunda conclu$io $it. Lationes accipiunt $pciem à terminis ad 2. concl. quos, materialiter $umptis. Hanc a$truit Scotus in 1. di$t. 2. quæ$t. 7. & è iunioribus philo$ophis non pauci; pote$t\’que ex eo o$tendi Probatus. quia conditiones, & qua$i rationes formales, cum quibus termini la- tionum coniungi po$$unt non terminant eiu$modi motus per $e, ac $ecundum $uam e$$entiam præcisè $pectatos, $ed $ecundũ re$pectus illos phy$icos, & accidentarios, de quibus paulo ante diximus. De- inde $i calefactiones omnes $unt eiu$dem $peciei, quia tendunt ad ca- lorem, qui e$t vnum quid $pecie, cur non omnes lationes phy$icæ cùm ferantur in vbi vnũ $ecundũ $peci\~e, nõ conueniuntin vnam $pe- ciem infimam? Itaque $tatuimus quemadmodum vbi, qui e$t termi- nus lationis in commune $umptæ in duas $pecies infimas diuiditur, videlicet in vbi definitiuum, quod proprium e$t $ub$tantiarum ma- teriæ expertium, & in vbi circun$criptiuum, quod conuenit $ub$tã- tijs materia præditis; ita lationem in duas infimas $pecies di$tribui, nimirum, in eam, quæ ad vbi definitiuum, & in eam, quæ ad vbi cir- [res-1446-v_0598_589_t0]IN PHYSIC. ARIST. cun$criptiuum tendit.

Re$pondeamus nunc argumentis contrariæ opinionis quam pro- Solutio pri- miargu. pro aduer$aria o- pini. babilem e$$e non inficiamur. Ad primum concedimus motum local\~e habere $e ad $uum terminum vt ad obiectum; negamus tamen conue- nire eiu$modi termino aliquas formales rationes $pecie di$tinctas, quæ per $e po$sint attingi à lationibus, eis\’que $pecificam di$tinctio- nem tribuere. Ad $ecundum re$pondendum e$t naturale & violentũ Sol 2. non con$tituere, aut inferre veras; $ed phy$icas tantùm $pecies, & cõ- po$ita per accidens. Nec $ecundum Ari$totelem motum naturalem aduer$ari violento contrarietate logica cuiu$modi in capite de op- po$itis definitur; $ed phy$ica ex qua $imiliter non logica $ed phy- $ica tantum di$tinctio $pecifica colligi po$sit.

QVÆSTIO V. VTRVM AD VNITATEM NVMERALEM motus exigatur, $ufficiat\’que vnitas numeralis rei motæ, t\~eporis, & formæ, quæ motu acquiritur. ARTICVLVS I. ARGVMENTA PRO PARTE NEGATIVA.

AD excutiendum $ingulas partes propo$itæ dubi- Argu. quod non requira- tur vnitas rei mot\,e. tationis $ua occurrunt argumenta. Ac primũ quòd ad vnitatem numeralem motus nece$$aria non $it vnitas mobilis videtur o$tendi po$$e in ligno par- tim viridi, partim arido, quod vnico motu cietur; & tamen non e$t $ubiectum vnum numero; quan- doquidem ea pars, quæ viret, $pecie di$tinguitur ab ea, quæ aruit, cùm illa formam viuentis cohibeat, hæc non viu\~e- tis. Accedit ad id Ari$totelis te$timonium hoc in libro c. 3. tex. 23. vbi ait, $iquis mu$ico ludens in$trumento cùm primum $ummã chor- dam, quã Græci<_>c υπὰτ@ vocant pul$auit; mox ad infimã, quæ vεάτ@ dicitur, tran$eat medijs non pul$atis, eum motum $i eodem fiat tem- pore continuum e$$e, & tamen chordæ non $unt vnum $ubiectum, $ed plura.

Deinde quòd non requiratur vnitas formæ probatur, quia mo- Argu. quod non requira- tur vnitas for m\,e. tus lapidis à lunæ globo v$que ad terram e$t vnus numero; cùm ni- hilominùs loca intermedia plura $int, vt pote $uperficies ignis, aeris, & aquæ. Item, quia $i terra $ecundum totam diametrum e$$et ab vna v$que ad alteram $uperficiem perforata, lapis, qui eo foramine [res-1446-v_0599_590_t0]LIB. V. CAP. IIII. QV AE STIO. V. de$cenderet, aliquantulùm progrederetur extra centrum, delatus vi impul$us, quilongo viæ tractu magnum incrementum cepi$$et: tum deinde ad c\~etrum repedaret nulla interpo$ita quiete. Quare is motus foret continuus, atque vnus numero, & tamen forma per eum cõpa- rata nõ e$$et vna, $ed plures: aliud enim vbi omnino diuer$um acqui- reret de$cendendo ad centrũ, aliud a$cendendo, ergo, &c.

Item quòd nõ rectè exigatur vnitas temporis, $uadetur. Nam vel Arg. quod nõ $it nece$$aria vnitastempo ris. hîc temporis nuncupatione intelligitur tempus, quod e$t propria m\~e$ura motus primi mobilis, & communis omnium motuum regula, vel intelligitur tempus, quod e$t propria atque in$ita men$ura cuius- que motus. Si primum ridiculum videtur, cùm eiu$modi t\~epus ne- ce$$ario $it vnũ $ingulare in tota vniuer$itate motuum. Si po$terius, nihil opus fuerat ad $ingularitatem motus plura exigere, quàm i$tius modi vnitatem numeralem. Nam vbicunque hæc vnitas con$picitur nece$$arium e$t concurrere idem mobile, eandemque formam, atque ita eundem motum $ingularem.

Denique quòd præter tria illa aliquid ampliùs requirendũ $it cõ- Arg. quod pl@ ra sît exig\~eda uinci pote$t ex eo, quia cùm effectus ab vna cau$a productus, ab alia cau$a naturali idem numero produci nequeat, vt in 5. Meta. lib. o$t\~e ditur, non poteritidem $ingularis motus non eund\~e numero motor\~e flagitare. Quod certè Ari$toteles 8. huius operis libro cap. 6. text. 49. per$picuis verbis te$tatur. vnus, inquit, motus à mouente profici$ci- tur vno, & vnius mobilis e$t. Nam $i aliud atque aliud mouebit, totus ip$e motus non continuus, $ed deinceps erit. Quod iterum inculcat 10. eiu$dem libri capite. text. 82. Itaque nõ videtur negandũ in di$ci- plina peripatetica ad vnitat\~e numeral\~e mot<_>9 exigi numeral\~e vnitat\~e motoris.

ARTICVLVS II. EXPLICATIO CONTROVERSIÆ & dilutio argumentorum $uperioris articuli.

IN hac di$ceptatione a$$erendũ in primis cum Ari$totele e$t, ad vni- D.T. & C.õm hoc loco. Sa xonia q. 5. So tus & Toletus 9. 3. Conclufio. tat\~e nu meralem motus requiri tria illa, nimirum vnitatem mobilis, formæ, & temporis, ita vt $i vel mobilia diuer$a $int, vel forma, qu\,e acquiritur varietur, vel po$t inchoationem motus vlla quietis mora intercedat, non iam idem num ero motus maneat. Cæterùm quod ad motoris vnitatem $pectat, bifariam intelligi pote$t eam requiri. Vno De vnitate motoris. modo vt nõ po$sit e$$e idem numero motus, qui nõ habuerit motor\~e fimpliciter vnũ numero. Altero, vt motus, qui ab hoc motore editur, $iue is $it vnus numero $impliciter, vt Socrates, $iue duo $ubeũtes vi- c\~e vnius, vtinquam eiu$modi motus non po$sit idem numero ab alio motore effici. Si igitur $ecundum priorem $en$um loquamur, dic\~e- dum e$t non requiri ad vnitatem numeralem motus vnitatem nu- meralem motoris. Nam motus, quo duo homines fun\~e trahunt, e$t [res-1446-v_0600_591_t0]IN PHYSIC. ARIST. $impliciter vnus numero cùm tamen motor non $impliciter vnus $it, $ed plures habentes vicem vnius. Si autem res $ecundũ po$teriorem $en$um expendatur, a$$erendũ erit requiri etiam vnitat\~e motoris, vt vltimum $uperioris articuli argumentum concludit. Nec mirũ quod Ari$toteles hoc in libro non fecerit expre$$am huiu$ce vnitatis men- tionem; nimirum quia id de indu$tria re$eruabat ad $eptimũ, & octa- uum librum; vbi accuratè cõmon$trare decreuerat nihil à $e ip$o mo- ueri po$$e, & omnem motum proprio motore indigere.

Argumenta verò, quæ $uperiùs propo$ita $unt ita di$$olu\~etur. Ad Sol. argum\~e torũ pro ad mer$aria par- @@. primũ dicendũ erit, lignũ ex parte viride, & ex parte aridum non e$$e vnũ quid continuũ, $ed contiguũ duntaxat, atq; adeò nec e$$e vnũ nu mero $ubiectũ, vt probat argumentũ, ideo\’q; nõ po$$e vnum numero motũ $ubire, $ed plures, quatumlibet $en$us eorũ di$tinction\~e, & va- rietat\~e non digno$cat. Ad te$timoniũ Ari$totelis de motu fidiũ, omi$- $is interpretum cõtrouer$ijs circa lection\~e, explication\~e\’q; eius loci, dicendũ cum citharæ dus po$t $ũmam chordã relictis intermedijs trã- $it ad infimam, po$$e cõ$iderari vel motũ ip$um manus, quæ ab anima mouetur; vel motũ chordarũ, quæ manu quatiuntur; & illũ quidem motũ e$$e vnum numero; po$teriorem vero non item, Ari$totelem\’q; non de hoc, $ed de illo tantùm loqui.

Ad aliud circa formã, quæ motu acquiritur, re$pondemus, ex no- $tra opinione, quæ $tatuit motũ non terminari per $e ad $uperficiem corporis ambientis; $ed ad vbi, quod e$t id\~e cum quantitate rei motæ Motus lapi. dis à lunæ cõ cauo ad cen- trũ vnus nu- mero. nihil referre quod lapis à cõcauo lunæ de$cend\~es aliã atq, aliã induat $uperfici\~e. Etenim in toto eo $patio vnũ cõtinuũ vbiacquirit. Quod $pectat ad motũ lapidis per terræ meatũ de$cend\~etis, $unt qui dicant totum lapid\~e perrecturũ aliquantulùm vltra centrũ donec vane$cat impul$us quo rectà fertur, deinde rediturũ ad centrũ, vt in argum\~eto $umitur. Alij, ad quos libentiùs accedimus, affirmant nõ egre$$urum De motu la- pidis pertrã$e fitis centrum. lapid\~e $ecundũ $e to tũ è c\~etro, $ed $ecundũ aliquam portion\~e, quantũ, videlicet, opus fuerit, vt $e quoad $ui ponderis æquilibriũ in centro componat. Nam cũ totus ille impul$us eo $pectet, vt lapid\~e in medi- tullio totius vniuer$i cõ$tituat (non enim hic de impetu à proiecto- re impre$$o $ermo e$t) vbi primũ lapis eo fine potitus fuerit, ce$$abit confe$tim impetus, nec vlteriùs promouebit. Verùm e$to conceda- mus totũ lapid\~e à centro rece$$urũ, nec cùm redierit, in puncto reci- procationis quieturũ e$$e; (qua de re in octauo libro di$$eremus) non iccirco a$cen$us ille à centro, & de$cen$us, vnus numero motus erit; $ed interrumpetur in eo in$tanti, quo de$c\~e$us inchoabitur: dũ enim mobile $ecundũ eand\~e lineam rectã pergit, id\~e $patiũ, idem\’q, vbi cõ- tinuatione quadã acquirit: non ita verò dũ rur$us per eand\~e lineã re- greditur, cum in partes $patij oppo$itas tendat. ltaq; id\~e cen$endus erit numeromotus, quo lapis etiam extra centrum excurrit, nõ tam\~e quo ad centrum regreditur; ce$$abit\’que continuitas in i@$tanti, quo a$cen$us ille à centro terminabitur, $iue per $e, $iue ex accidente a$c\~e- [res-1446-v_0601_592_t0]LIB. V. CAP. V. EXPLANATIO. $us appellari debeat. Nec vero ad di$cõtinuãdos motus, intermedia quiete opus e$t vt in. 6. libro dicemus.

Ad id, quod de vnitate numerali temporis quærit, dicendume$t appellatione temporis nec intelligi tempus primi mobilis, nec ex- pre$$e de$ignari tempus, quod motum illum $ingularem priuatim di- metitur, $ed tãtum $ignificari eum motum, qui vnus numero cen$en- dus $it, ita affectũ e$$e debere, vtnulla mediæ quietis mora interpo- letur. Ad vltimum quid re$pondendum $it, patet exdictis.

CAP. V.

D _Efiniendum autem e$t qui motus $int contr arij eo- _Text._ 46. dem\’que modo qui ctatus, $ed primum diuidendũ e$t, vtrum motus, qui ex eodem ei, qui ad idem, contrarius $it, vt qui è $anitate ei, qui in $anitatem, quales etiam generatio & interitus videntur eβe, an is, qui ex contrarijs, vt qui è $anitate ei, qui ex morbo, an qui in contraria, vt qui in $anitatem ei, qui in morbum, an is, qui ex contrario ei, qui in contrarium, vt qui è $anitate ei, qui in morbum, an qui ex con- trario in contr arium ei, qui ex contrario in contrarium, vt qui ex $a nitate in morbũ ei, qui ex morbo in $anitatem. Aut enim borum modorum vnum, aut plures e$$e nece$$e e$t. Nam aliter opponi non po$$unt. Non e$t autem ei, qui in contrarium _Text._ 47. contr arius is, qui ex cõtrario, vt qui ex $anitate ei, qui in mor- bum. V nus enim, atque idem e$t, quanquam ratio eorum non eadem, perinde atque nec ratione idem e$t, ex $anitate mutari, & in ægritudinem. Nec is, qui ex contrario ei, qui ex con- _Text._ 48. trario. Nam $imul accidit ex contrario, & in contrarium, aut medium. Sed de boc post dicemus. In contr arium autem mu- tari contr arietatis cau$a magis videtur, quàm ex contrario. Nã boc quid\~e liberatio est à contrarietate, illud verò a$sũptio.

 Capitis quinti Explanatio.

D Efiniendum autem } In extrema parte huius libri di$putat Ari$toteles de motuum inter $e contrarietate & quiete ei$dem oppo$ita; ac primùm quinque modos enu- De contrarie tate motuum inter $e. merat, quibus motus inter $e contrarij videri po$sint, vt ex ijs veram contrarietatem eligat.

Non e$t autem } Docet eos, quos quarto loco recen$uit, qui nimirum ita affecti $unt, vt terminus à quo vnius, termino ad quem alterius aduer$etur (quo pacto $e haòent motus à $anitate, & motus in morbum) non e$$e inter $e contia- tios, cùm idem $it motus, quo Socra- tes egritudine libe- ratur, & quo fanita- tem comparat.

Nec is, qui ex contratio } Motus, quos $ecundo loco recen$uerat exclu- dit, non quod verè contrarij non $int, $ed quia non iccir- co contrarij cen$eri debent, quod ex contratijs profici$- cantur, $ed potiùs quod in contrariæ tendãt, idque ex eo confirmat, quia à contrarijs terminis progre$lus dari po- te$t, & ad terminos inter $e contratios, & ad medium, qui autem ex cõtrarijs ad idem medium profici$cuntur, contrarij non $unt, vt per$picuum e$t. Deinde quia $olitere à contrarijs e$t cõ- traria abijcere; ad ea verò terminari e$t ea a$$umere; contrarietas autem ex ijs que a$$umun tur pen$anda e$t. Denique quia motus $icut à terminis, in quos de$inunt, nomen accipiunt; ita vt ex ijsdem contrarij, vel non contratij iudicentur, con$entaneum e$t.

Re$ta! igitur } A cturus paulò po$t de prima contrariorum cõiugatione, $upere$$e nunc Motus accip- Motus accipt unt nomen al termins, in quos tcndūt. ait motus tertio, & quinto loco di$po$itos, nimirum eos, qui in contraria de$inunt, & qui ex contrarijs in contraria tendunt; docet\’que i$th\,ec membra ad vnum duci, quatenus motus, [res-1446-v_0602_593_t0]IN PHYSIC. ARIST. At verò etiam quæque mutatio ex eo magis dicitur, in quod mutatur, quàm ex eo, ex quo, vt $anatio, ea, quæ in $ani- tatem: ægrotatio, ea, quæ in ægritudinem, Re$tat igitur is, _Text._ 49. qui in contraria, & is, qui in contraria, ex contrarijs. F orta$$e quidem accidit, vt qui $unt in contraria, ex contrarijs etiam $int, $ed ratio forta$sis non eadem Dico autem vt is, qui in $anitatem e$t, & is, qui ex morbo. Item is, qui ex $anitate, & is, qui in morbũ. Cùm autem mutatio à motu differ at (e@ enim mutatio motus est, quæ ex $ubiecto aliquo e$t in aliquod $ubiectum) is motus, qui è contrario est in contrarium, ei tontrarius est, qui è contrario e$t in contrarium, vt qui è $ani- tate in ægritudinem, ei, qui ex ægritudine in $anitatem. Inductione autem etiam con$tat quæ contraria e$$e vi- _Text._ 50. deantur. Morbo enim corripi, & $anari, contraria. Item di$cere, & in errorem trabi non à $e. Sunt enim in contraria. Nam vt $cientiam & per $e, & pcr alium licet nanci$ci, ita & $cientia aberrare, ac decipi. Latio etiam, quæ in $uperum locum, ei, quæ in inferum. Hæc enim in longitudine $unt cõ- traria. ltem ea, quæ dextram ver $us, ei, quæ $inistram, cùm bæc in latitudinem contraria babeantur. Rur $u, quæ in locũ anteriorem, ei, quæ in po$teriorem. Nanque & bæc in alti- tudine contraria $unt. Quæ autem mutatio in contrarium _Text._ 51. $olum est, vt album fieri, non ex aliquo, motus non est, $ed mutatio. In quibus autem contrariũ non e$t, ea mutatio, quæ ex eodem, ei, quæ ad idem, contraria est. Ideo generatio interitui contraria e$t, & abiestio aβumptioni. Hæ verò mu tationes $unt, non motus. At motus, qui $unt ad medium (in _Text._ 52. quibus contrarijs medium e$t) vt ad contraria e$$e ponen- dum est. Medio enim vt contrario motus vtitur, ad vtrunuis fiat mutatio, veluti è fu$co quidem ad album perinde est, vt è nigro, & ex albo in fu$cum, vt in nigrum: ex nigro autem in fu$cum, vt in album. Nam medium ad extremorum vtrunque, vt antea quoque e$t traditum, quodammodo dici- tur. Motus igitur motui boc modo contrarius est is, qui è contrario in contrarium, ei, qui è contrario in contra- rium.

 qui in contracia de$inunt, à contrarijs etiam oriuntur, $iquidem hoc intere$t inter mõtum & mutationem, quod motus à contrario, mutatio à contradicente inchoctur. Quod à nobis in progre$su enuclea- tiùs declarandum erit.

Cùm autem Qui mot9 in ter $e contra- @i@ $it. mutatio } A ftirmat cos duntaxat mot9 contrarios e$$e, qui ex contrarijs termi- nis in contrarios tendunt, vt ægro- satio, & $anatio. Aegrotatio nanque ex$anitate in \,egri- tudinem, $anatio vx \,egritudine in $a- nitatem abit. Cuius rei cau$am, vt an- notauit Simplicius, ab ip$o fonte ac- cer$it. Nam cùm motus $it mutatio è $ubiecto in $ubie- ctum, hoc e$t, ex rermino affirmato in affirmatum, qui $ibi mutuò aduer- $entur; con$equens e$t vt ij motus inter $e contrarij habean tur, qui ex cõtrarijs in contraria profi- ci$cnntur.

Inductione au tem } Exemplis il- lu$trat cuiu$modi $int contraria, qu\,e contrarios motus con$tituunt. Inter qu\,e numerat $cien- tiam & errotem; li- cet h\,ec ad motum phy$icum non per- tineãt. Cùm autem $cientia & error bi- fariam comparen- tur; aut traditione aliorũ, aut inu\~etio- ne propria, errotem ex nobis, $eienti\,e ex nobis; errorem ab alio, $cienti\,e ab alio aduer$ari inquit. Sumit verò errorem non pro negatione, aut priuatione $cienti\,e; $ed pro eo, quem vocant prau\,e affectionis. Qua de re in libr. po$terioris analyt.

In quibus autem } Docet licet prima oppo$itionum coniugatio non contineat eam contrarietatem, qu\,e motus contrarios reddat, $ufficere tamen ad con$tituendas muta- tiones contrarias. Itaque cùm du\,e mut tiones ita $e habent, vt terminus à quo vnius $it ter- minus ad quem alterius, contrariç $unt, vt interitus & generatio hominis, h\,ec enim tendit ex non homine in hominem, lle ex homine in non hominem. Po$tremò $ubijeit in qui- [res-1446-v_0603_594_t0]LIB. V. CAP. VI. EXPLANATIO. _CAP. VI._

_S_ Ed cum motui non $olum motus contrarius e$$e, ve- _Text. 53._ rum etiam quies videatur, boc ip$um definiendum e$t. Contrarius enim $impliciter est motus motui $ed & quies opponitur. Priuatio enim e$t. Fit autem, vt & priuatio quodammodo contraria dicatur, $ed talis tali: vt ei, qui e$t ad locum, ea, quæ in loco. At boc $impliciter nunc dicitur. V trum enim quieti, quæ in boc est, motus opponitur, qui ex boc ip$o, an is, qui ad ip $um? Cùm igitur motus in duo- _Text. 54._ bus $ubiectis ver $etur, per $picuum e$t quietem eam, quæ in boc est, ei, qui ex boc in contrarium est, aduer $am e$$e; ei autem, qui ex contrario ad boc est, eam quæ in contrario. Sunt verò & ip $æ $imul inter $e contrariæ. Nam $i cum mo- tus $int contrarij, quietes quoque non opponantur, ab$urdum e$t. Sunt autem eæ, quæ in contrarys. vt quæ in $anitate e$t quies ei, quæ in morbo, & motui, qui è $anitate in mor- bum: ei enim, qui ex morbo e$t ad $anitatem, à ratione abe$t, cùm motus ad id, in quo stetit, quietis potiùs $it generatio, aut $imul cum motu fieri contingit. Hanc autem aut illam eβe neceβe est, $iquidem quæ in albedine e$t quies, ei non ad- uer $atur, quæ in $anitate. Quibus autem non $unt contra- _Text. 55._ ria, in bis mutatio, que ex aliquo e$t, ei opponitur, quæ ad idem e$t;: motus vero non e$t, vt ea, quæ ex ente ei, quæ ad ens. Ac $tatus quidem borum non e$t, $ed mutationis vacui- tas. Et quidem $i non ens $ubiectum aliquod $it, mutationis vacuitas, quæ in ente est, ei contraria erit, quæ in non ente. Quod $i non ens non $it aliquid, dubitauerit aliquis cui ad- uer $etur ea, quæ in ente e$t, mutationis vacuitas, & an $it quies. At verò $i boc $it, aut non omnis quies motui contraria e$t, aut generatio, & interitus $unt motus.

 bu$cunque contrarijs inueniun ur media, ita dijudicandos e$$e motus contrarios $icuti ij Medium co- paratum cum vno extrem o $ubit vic\~e al- terius. qui ad extrema profici$cuntur; quandoquidem vt $uperiùs dictum fuit, medium ad vtrũlibe extremum comparatum $ubit vicem alterius extremi.

Capitis $exti Explanatio.

S Ed cùm motui) Di$$erit de contrarietate inter quietem, & motum, & quietes ip$as De oppo$itio ne motus & quietis. 1. a$$ertio. inter $e, atque inprimis admoner alia ratione quietem motui, alia motum motui ad- uer$ari. Quies enim cùm $it priuatio motus, non ni$i priuatiue moui opponitur, mo- tus autem perfecta contrarietate tenetur. Igitur aliquot a$$ertiones $tatuit. Prima e$t. Non queuis quies cuilibet motui con- traria e$t; $ed motui ad vnũ aliquod ge- nus pertin\~eti quies, que in eodem gene- re e$t, vt lationi qui- es à latione. Secun- 2. a$$erti@ da a$$ertio. Motus, inquit, cùm in duo- bus $ubiectis ver$e- tur, hoc e$t, è $ubie- cto in $ubiectum, $i- ue è termino con- trario in contrariũ ten dat : non aduer- $atur motus quieti, quæ e$t in termino ad quem, $ed qu\,e e$t in termino à quo, vt motus; quo ignis in $ublime fertut, con- trarius e$t quieti, quæ in loco infimo tene batur, non quam in loco $upero obtinet; & motus quo aquæ incale$cit, quieti qu\,e e$t $ub frigore, non qu\,e e$t $ub calore.

Sunt autem e\,e} Tertia a$$ertio. Quie 3. a$$ertio. tes in locis contra- rijs $unt contrari\,e in ter $e; $imiliterque motus, quit9 ab eis, vel ad eas itur, inter $e contrarij $unt. E$t enim in quit à ratio- ne alienum, vt quietes quorum motus contrarij $unt, non inter $e quoque mutuò depug- nent.

Quibus autem non e$t contrarium } Agir de contrarietate quietum, qu\,e e$t vbi non De contrarie tate quietum. cernitur vera ratio motus, $ed mutationis duntaxat: repetit\’que id, quod $uprà docuerat de contrarietate eatum mutationum, qu\,e fiunt in terminos, quibus nihil e$t contrarium. Monet verò, non dari propriè $tatum, $iue quietem mutationum $ed α<_>3 μεταβλπδιας, ide$t; mutationũ vacuitates. Nam $i i$tiu$modi ce$$atio à mutatione dicenda e$$et quies; nõ omnis [res-1446-v_0604_595_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Constat igitur $i bæc motus non $unt, quietem dicendam non eβe. Simile autem quiddam e$t & mutationis vacuitas Contraria verò aut nulli, aut ei, quæ in non ente, aut in- teritui. Nam bie ex ea est, cúm generatio $it ad eam. Sed _Text. 56._ dubitauerit aliquis cur in mutatione, quæ ad locum pertinet, tam status, quam motus & natura $unt, & præter naturam: in cæteris verò minimes vt alter atio alia $it natura, alia præ- ter natur am; nibilo enim magis natura, aut præter naturam $anatio e$t, quàm ægrotatio, nec dealbatio, quám denigratio. Similisque ratio accretionis est, & imminutionis. Nam neque inter $e$e contrariæ $unt, neque accretio accretioni, qua$i vna $it naturalis, alia præter naturam. Eadem verò e$t generationis, & interitus ratio: neque enim generatio natura e$t, interitus autem præter naturam, cum $ene$cere $it natu rale: nec generationem vnam naturalem c\~ernimus, aliam præ ter naturam. At $i quod vi e$t, præter naturam est, inte- _Text. 57._ ritus quoque interitui erit contrarius, ei videlicet, qui natura est, is qui vi, vtpote præter natur am. Sunt igitur & genera- tiones violentæ, & non fatales, quibus natur ales aduer $ãtur. Atque etiam accretiones, & imminutiones violentæ, vt eorum accretiones, qui ob delitias celeriter pube$cunt, & ea frumenta, quæ cito adole$cunt, quanquam non compre$$a. At quomodo res babet in alteratione? An $imiliter? quædã _Text. 58._ enim violentæ, quædam naturales eβe po$$unt. Vt cum in die bus non dijudicantibus alij liberentur, alij in dijudicantibus, illi præter naturam alter antur, ij natura. Erunt autem interitus inter $e, non $olum generationi contrarij. Et quid $anè probibeat? aliquo enim $unt modo. Etenim $unt, $i al- ter quidem $it iucundus, alter molestus.

 quies motui aduer$aretur; quod à communibus philo$ophorum placitis abhortet, qui id quie$cere dicunt, quod moueri aptum e$t. Vel certè generatio in motibus numerari deberet, quod $uperiùs con$utatum fuit. Non e$t tameo negandum pr\,edictam vacuitatem quieti $i- milem e$$e.

Contraria verò aut nulli } Docet illam vacuitatem mutationis aut nulli e$$e contrariam, vt $i non ens, quod enti, in quo ip$a e$t, contrarium e$t, $ubiectum aliquod non $it, aut $i ali- quod $ubiectum $it, mutationis vacuitati aduer$ari, qu\,e in ip$o e$t non ente, aut $i hoc non videatur concedendum, certè aduer$ari interitui, qui ex ip$a e$t, & illi perinde contratiatur, vt motus, qui ex aliquo, quieti, quæ e$t in illo Atque vt interitus e$t ex talis mutationis vacui- tate, ita generatio e$t in iliam.

Sed dubitaue- Qu\,e$tio. rit } Vt aliam mo- tuum contrarietat\~e, qu\,e ex ratione natu ralis & violenti or- tum habet, aperiat, in qu\,e$tionem vo- cat, vtrum $icuti in lationibus qu\,edam naturales $unt, vt cũ ignis $ur$um cuolat; aliæ contra naturã, vt cùm idem in in- fimum locum trudi fur: ita idem quoque in c\,eteris motibus, atque etiam in gene rationibus accidat. Ac primùm di$putat in partem negatiuã $ingulatim exp\~ed\~e- do mutationum ge nera, in quibus nul- lam videtur inueni- re rationem cur nõ omnes $ecundũ na- turã exi$timari de- beant.

At $i quod vi Quid $it vio @tum. e$t } Vt propo$itam controuer$iã diluat $umit quidquid per vim fit, id pr\,eter, $eu cõtra naturam e$$e. Nam quod per vim fit, habet principium mouens extra $e. Quod verò eiu$modi e$t, violentum dicitur. Hoc po$ito re$pondet dari etiam in reliquis mutationibus alias natur\,e con$entaneas, alias contra naturam, ac violentas. quod exemplis patefacit. Primumque in generationibus ait fatales, ide$t, in quibus ordo à natura con$titutus $eruatur, naturales e$$e. Qu\,e verò aliter fiunt, e$$e violentas. Haiu$modi e$$et, in quit D. Thomas productio ranarum, aut $erpentum, qui artificio aliquo procreantur, vel intem- pe$tiuus ro$arum, aut fructuum ortus, qualem perhibent fui$$e in hortis Adonidis, quos a qu@ calida ad cum finem cultores irrigabant. De quibus hortis meminit Plato in Ph\,edro, & plu- tarchus in libro de $era numinis vindicta. Naturalem verò corruptionem vocat Ari$toreles Corruptio naturalis qu\,e. Obiectio. Dilutio. v. g. in homine eam, qu\,e ab$que externa vi accidit, vt cùm quis $enio cõfectus interit. Quod $i quis obijciat A ri$totel\~e 2 lib de c\,elo cap. 6. text. 37 affir mare $enectutem, aliasque affectio- nes, qu\,e ducunt ad interitum e$$e contra naturam; quare nullum interitum e$$e naturalem. [res-1446-v_0605_596_t0]LIB. V. CAP. V. EXPLANATIO.

Quare non simpliciter interitus interitui contrarius, $ed vt alter eorum talis ect, alter talis. Omnino igitur motus _Text. 59._ & quietes eo, qui dictus ect, modo aduer $antur, vt qui in $uperum e$t locum ei, qui in inferum, cum loci contrarie- tates bæ sint. Natura autem in $uperum $ertur ignis, in inferum terra: & ip$orum lationes $unt contrariæ. At ve- ro ignis naturaliter in $uperum, præter naturam in infe- rum. Et quæ naturalis eius est motio ei contraria est, quæ est præter naturam. Similis\’que ratio quietis est: nam quæ _Text. 60._ in $upero loco est quies, motui in inferum contraria e$t. Ac terræ quidem quies illa est præter naturam, cùm mo- tus $it naturalis. Quamobrem motui $tatus contrarius si quiest præter naturam, ei, qui est natura: nan\’que & mo- tus eiu$dem boc modo est contrarius. Alter enim natura, est, $eu in $uperum locum, $eu in inferum, alter præter _Text. 61._ naturam. Est autem dubitatio an omnis quietis, quæ non $emper est, generatio $it, & an bæc ip$a, via $it ad sta- tum. Eius igitur, quod præter naturam quie$cit, vt terræ in loco $upero, quietis erit generatio. Itaque cùm vi $ur $um ferebatur, in $tatum ibat: $ed quod ad statum tendit, ce- leriùs perpetuo videtur ferri: quod autem vi contrario mo- do, quod igitur ad quietem venit, quie $cit. Præterea ad sta- tum ire, propriè dici, aut omnino eβe videtur ad locnm pro- prium natur aliter ferri, aut certe id $imul cum illo euenire. Dubium verò est an $tatus, qui bic e$t, motui, qui _Text. 62._ binc, aduer $etur. Nam cùm ex boc mouetur, aut etiam ab- ijcit, adbuc babere id, quod abijcitur, videtur.

 Occurrendum erit dici quidem eiu$modi affectiones contra naturam quatenus perniciem mo- liuntur $ubiecto, quod ad$e tuendum & perpetuandum ingenitam pro pen$ionem habet. Ve- rùm id non impedire quominùs $ecundum eam con$iderationem, quam diximus, quamque hic pertractat Ari$toteles, corruptiones qu\,edam naturales vocari po$sint.

Atque etiam accretiones } Natura has incrementi, & decrementi leges homini $tatuit Inerementi & decremen ti leges. (quod c\,eteris etiam viuentibus $uo modo conuenit) primò auge$cit, non tamen $ub tò, $ed pedetentim, & per gradus v$que ad floridam \,etatem, in qua $tatum obtinet, hoc e$t, defloentis materi\,e iasturam ex \,equo re$arcit; deinde in \,etate extrema $uccumbente iam calore minus reparat, quam dilabatur, $icque paulatim are$cit corpus, & imminuitur. Igitur cum hic natur\,e ordo, acmodus $eruatur, accretio, & decretio naturales appellantur: cum vero $ecus accidit, non natura les. Euenit autem $ecus, v. g. gra$$ante morbo, qui nutrito ri\,e facultatis muniæ impediat, $eu retar- det, vel etiam nimio cibo & deliciarum affluentia, ob quam homines citius pu- be$cunt, & ad cor- poris magnitudiné non dum \,etati con- grueritem euadunt. Con$ule Galenum in Aphoris. Hippo- cratis lib. 3. aphor. 27. & lib. 11. dev$u partium à fine.

At quomodo Alteratio nã- turalis que. res habet) Docet dari eti ã alteratio. nes naturales, & vio l\~etas naturales cũ, v. g. \,egroti dieb9 criti- cis cõuale$cunt, vio leutas autem cũ ex- traordinarie valetu d nem recipiunt. Dr cuntur autem dies critici$eu djiudican tes, in quibus mor- bi fit cri$is $iue iudi- cium ve $eptimus, quartus decimus, & alij in quibus di$ceptantibus quodammodo inter $e morbo & natuta cui nam lis adiudicanda videatur medici decenunt, qua de re Hyppocrates in 1. Epidemiarum, & Galenus in libro de cri$ibus.

Vt ea, qu\,e hocloco de motu naturali & violento Ati$toteles docuit, apertiora fiant, non- De motu vio lento. nulla aduertenda erunt. Primum $it. Violentum, vt traditum e$t in. 3. lib. Eth capi. $i pro- priè $umatur e$$e id, cuius principium e$t extra, eo, quod patitur, non conferente vim, adde, $ed renitente Secundum, propriam rationem motus violenti non in lationibus duntaxat, $ed in alterationibus quoque cerni; quanquam in lationibus magis $it con$picua; quan doquidem cũ lapis externa vi $ur$um prope$litur, rel statur a $cen$ui eius forma naturali conatu, & im- pul$u, quo deorsũ nitituri $ed enim ctiã cũ aqua abigne calefit, eius forma calefactioni acti- uè repugnat, per ingenitam ad frigus inclinationem, & quantum pote$t frigus $uum actiue cõ$eruãdo, & in ign\~e ag\~edo. Tertiũ, Ari$totel\~e hoc loco nomé violéti laxiori $igni$icato v$ur- pa$$e; eũ appellet vio \~etã eã accretion\~e, qua quis alim\~eto vberiori vltra modũ excre$cit: ad quã tam\~e cõ$tat eund\~e, ppriã cõferre vĩ, dũ opera altricis facultatis cibũcoquit, & in $e cõuertit.

Erunt autem interitus } Docet corruptiones duas, quarum altera naturalis $it, altera [res-1446-v_0606_597_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Ita si bæc quies ei motui, qui in contrarium e$t, aduer$e- tur, simul erunt contraria. An aliqua ex parte quie$cit, si ad- buc manet? Omnino autem eares, quæ mouetur, partim illie est, partim in eo, ad quod mutatur. Itaque motus motui ma- gis contrarius est, quam quies. Et de motu quidem, & quie- _Text. 63._ te, & quoinodo vtrunque vnum sit, & quæ inter $e aduer- $antur, distum est. Dubitarit autem aliquis de eo, quod e$t, tendere in $tatum, si ijs motionibus, quæ $unt præter naturam, quies opponatur. Et quidem si non opponatur, ab- $urdum est, manet enim, $ed vi. Quare aliquid non $emper quie$cit, sine quietis generatione. Sed con$tat aliquid fore. Nam vt præter naturam aliquid mouetur, sic præter natu- ram poterit quie$cere. Quoniam autem aliquibus motus con- uenit natura, & præter naturam, vt igni, is qui $ur $um est, natura, qui deor$um, præternaturam, vtrumbic contrarius e$t, an qui e$t terræ? Ip$a enim naturaliter fertur deor$um. Ancon$tat vtrunque, $ed non eodem modo? Verum bunc, vt qui natura est ei, qui natura? Qui autem e$t ipsius ignis in $uperum locum ei, qui in inferum, vt qui nataralis e$t, ei, qui præter naturam? Similiter autem & in statibus. At for- ta$$e quies aliqua ex parte motui opponitur. Cùm enim ex boc mouetur, & abijcit, id babere adbuc videtur, quod abijci- tur. Quare si bæc quies motui, qui binc est in contrariorum, aduer$etur, simul erunt contraria. An aliqua ex parte quie$cit, si adbuc manet? Omnino autem eius, quod moue- tur, pars alia ibi ect, alia ineo, ad quod mouetur. Quocir- ca motus motuie$t magis contrarius, quìm quies. Quis igi- tur motus vnus simpliciter, & de quiete, & motu, quomodo vtrunque vnum sit, & quæ aduer $entur distum est.

 violenta, inter $econtrarias e$$e; non quidem perfecta contratietate, $ed quatenus vna iucunda e$t, vel $altem minus mole$tat, quam altera. Item\’que has contrarias e$$e generationi: quan- doquidem omnis generatio fertur in e$$e, & omnis interitus tendit ad non e$$e, qui termini inter $e repugnantes $unt.

Omnino igitur motus } Quo pacto contrarietas in motu & quiete $ecundum rationem naturalis, & violenti in$ideat, di$erte explanat aiens motum in $uperum locum e$$e aduer- $arium motui in locum infimum, quia $ur$um, & deor$um $unt locorum differenti\,e inter $e repugnantes, & vterq, eorũ motuum alicui corpori naturalis e$t. Ignis enim $uopte impetu a$cendit; terra etiam naturaliter ad imum vergit. Proinde\’que vt ille per vim deor$um agitur, ita h\,ec per vim $ur$um appellitur. Itaq, motus naturalis, & violentus contrarij $unt inter $e; & quietes $imiliter. Nã Motus natu- ralis & vio- létus contra- rij. quies in loco $upero e$t contratia motui ad locũ infimum, & con$entanea motui ad locũ $uperũ; item vero quies in loco $upero aduer$aria e$t quieti in loco in fimo, & è cõuer$o.

E$t aut\~e dubita- tio } Dubitationem Dubitatio. proponit nũ quies, qu\,e non $emper e$t, $ed modo conuenit rei, modo non con uenit generetur, e- ius\’q; generatio via ad $tatum dici de- beat. Primum igi- tur negatiuam par- tem controuet$i\,e ex co o$tendit, quia a- lioqui $equeretur cũ lapis in $ublimi lo- co tenetur, & quie- $cit, dari eius quietis generationem, ac cũ idem lapis $ur$um tendit, in $tatũ ire, quod ab$urdum e$t: quã doquidem om- nia qu\,e ad $tatum cunt, quanto ad il- lum magis appro- pinquant, tanto ma iori impetu ferũtur: & quanto ab eo lõ gius recedunt, tan- to eunt tardius. Quod $i quis fateatur nullã dari talis quietis generation\~e, in aliud ab$urdú nó minus graue incidet, nimirum potiri quiete aliquid, quod tamen ad quietem non venit.

Pr\,eterea ad $tatum } Rur$us in contrarium di$putat, quia ad $tatum ire, aut e$t in propri- um locum natiuo impetu contendere, aut cum eo iungitur. Quo fit, vt quietis violent\,e gene- ratio, $i propriè loquamur, via ad $tatum appellari non po$sit. Hunc in modum Ari$toteles adductis vtrinque argumentis quç$tionem pertractauit, cuius $olutionem Auerroes di- latam ab eo putat, Simplicius vero datam credit cum docuit Tò ιςασθι, hoc e$t ire ad $tatum ijs tantum proprie conuenire, qu\,e naturaliter cientur. Itaque $ententiæ Re$pon$io. [res-1446-v_0607_598_t0]LIB. V. CAP. V. EXPLANATIO. Ari$totelis e$t id, quod moueri pote$t, & à motu ce$$at, revera quietem habere, & cum ad lo- cum, in quo à motu ce$$ate debeat, contendit, revera ad quietem ire. Verumnulli competere @ιςασται id e$t ad $tatum $eu quietem ite, $ivis & proprietas Gr\,eci vocabuli $pectetur, ni$i tendat ad locum, in quo tranquillè, & ad naturam $uam congruenter, con$i$tat. Quod qui- dem tune $olum corpora obtinent cum proprio, $ibique a natura de$ignato loco potiuntur.

Dubium vero e$t } Ex ijs qu\,e paulo ante $unt tradita, dubium exoritur. Enimverò $i Dubitatio. quies in loco aliquo motui, quo ex eo di$ceditur, aduer$aria e$t, vtique videntur duo contra- ria eidem $imul conuenire: quandoquidem id quod albe$cit, non confe$tim totam albedinem accipit, aut totam nigredinem pellit, $ed $en$im, & gradatim, $icque interim dum mouetur vtriu$que extremi partem obtinet. Quare etiam id quod locum mutat, partim mouebitur, partim quie$cet. Re$põdet Ari$toteles ita e$$e, non qua$i in eod\~e $imul in$it motus & quies $im- Re pon$io. pliciter; $ed quies ex parte, quatenus dũ mobile ab aliquo loco recedit, adhuc partim in illo e$t.

Dictum e$t } In quibu$dam gr\,ecis exemplaribus hic e$t huius libri finis: quamobrem eæ qu\,e $equuntur, nec ab Argyropilo ver$a fuere, nec a Porphyro, aut Themi$tio explicata. Eæ tamen enarrat Simplicius, non vt ab Ari$totele $eripta, $ed vt a Theophra$to, aliovè erus inter- prete in commentarijs tradita, qu\,e deinde librariorum incuria in textum irrep$erint.

Dubitarit auem } Quoniam du\,e paulo antea explicat\,e co ntrouer$i\,e ij$dem fere verbis hos loco repetuntur, nec in eis noua occurrit difficultas; hic libri explanatio finem habeat.

FINIS QVINTI LIBRI. IN SEX TVM LIB. PHYSICORVM ARISTOTELIS. PROOEMIVM.

VEteres Peripatetici, vt in prœmio huius, & $uperioris libri te$tatur Simplicius, totũ Au- $cultationis Phy$icæ opus in duas partes di- $tribuebant, a$$erentes in primis quinq;, vel, vt Porphyrio & quibu$dã alijs placuit, in primis quatuor libris, cõmunia rebus omnibus natu- ræ pronuntiata contineri; in reliquis verò agi de motu. Non quòd in alijs etiã, excepto pri- mo & $ecundo, non fuerit de motu di$putatũ, $ed quia in illis infiniti, loci, vacui, & temporis tractatio maior\~e partem vindicarit; in his au- tem ea, quæ ad motum $pectant, $eor$im & vberiùs tradantur. Igitur in prima huius libri parte demon$trat Ari$toteles motũ ex partibus diuiduis con$tare, non ex indiuiduis, vt Philo$ophi quidam opinati $unt, qui atomos, hoce$t, in$ectilia corpu$cula inuexere. In $ecunda parte docet quot modis $ecari motus queat. In tertia, quæ $it etiam quietis diui$io. In po$trema Zenonem in$ectatur, & quædam cius, atque aliorum Philo$ophorum argumenta di$$oluit.

[res-1446-v_0608_599_t0]IN PHYSIC. ARIST. _ARISTOTELIS_ _Phy$icorum._ _LIBER SEXTVS._ CAP VT. 1.

_Q_Voniam autem continuum & quod tangit, & _Text._ 1. quod deinceps e$t, $unt, vt prius definitum est, cõ- tinua quidem quoram extrema vnum $unt, tan- gentia quorum $imul, deinceps quorum nibil eiu$- dem generis medium est, fieri non pote$t vt ex indiuiduis ali- quid constet, vt linea ex punctis, $i linea continuum e$t, pũctũ autem indiuiduum. Neque enim pũctorum extrema vnũ $ũt, cum indiuidui non $it boc quidem, vltimum, illud verò alia quædam pars; neque etiam $imul, cum rei, quæ partibus vacat, nulium $it extremum: extremum nanque, & id cuius e$t ex- tremum, diuer $a $unt. Præterea nece$$e e$t puncta ea, è _Text._ 2. quibus est continuum, aut continua e$$e, aut $e vici$$ im tan- gere. Eadem autem in omnibus indiuiduis est ratio. Ac conti- nua quidem e$$e non po$$unt propter rationem, quæiam dicta e$t. Tangit autem res quæque aut tota totam, aut pars part\~e, aut totum partem. Sed cum indiuiduum partibus vacet, vt totum totum tangat, nece$$e e$t. Continuum verò non fit, cum totum totum tangit, Aliam nanque atque aliam partem ba- bet continuum, & in ea diuiditur, quæ boc modo $unt diuer $a, atque loco abiuncta.

 Capitis primi Explanatio.

QVONIAM aut\~e } Probat nullum continuum ex indiuiduis par- tibus coale$cere, vt per$picuum euadat motum qui contiuuum quoddam e$t, ex indiuiduis non cõponi. Ac primùm à magni- Continuum non con$ta- re ex indiut- $ibilibus. tu line exorditur hunc in modum. Si linea v. g ex indiuiduis, id e$t ex punctis confice retur, aut puncta e$$ent continua in linea, aut contigua, aut deinceps; $ed nullo horum modorum affecta e$$e po$$unt, igitur continuum non conficitur ex indiuiduis. A$- $umptionem probat, primùm, quoad priores duas partes. Etenim continua dicuntur, quora extrema $unt vnum; contigua verò, quorum extrema $unt $imul: cùm ergo indiuidua non habeant extrema; $iquidem vacant partibus; certè neq, continua e$$e pote- runt, nec contigua.

Pr\,eterea nece$- $e e$t } Suadet rur- $us indiuidua non e$$e contigua. Nam cùm ea, qu\,e conti- gua $unt $e$e tangãt, vel puncta $e con- tingerent $ecũdum $e tota, vel pars vni- us partem alterius, vel vnum totum al- terius partem: atqui i$tiu$modi conta ctus non pote$t effi ci po$teriorib9 duo bus modis, quia in- diuidua carent par- tib9, nec etiã primo modo, quia ex om- nibus punctis vnũ tatùm punctũ emer geret; cùm tamen continuum multis partibus, quarum vna extra aliam $it, cõ$tare debeat. Nal- lo@igitur pacto in- diuidua cõtigua e$- $e queunt.

At nec punctũ Puncta non $equi dein- ceps. punctum } Probat tertiam partem, ni- mirum puncta non $equi deinceps, quiaea deinceps $equi dicuntur, inter qu\,e nihil eiu$dem generis intercedit; at inter qu\,elibet duo puncta cadit linea, in qua nece$$atiò in$unt puncta.

In indiuidua etiam diuiderentur } Alia ratione concludit continuum non coale$cere ex indiuiduis partibus. Nam vnumquodque ex ijs con$tar, in qu\,e diuiditur; continuum autem non in partes indiuiduas $ed diuiduas $ecari pote$t. Quoniam verò $ump$erat inter qu\,ecũq; duo pũcta e$$e lineã, & omne cõtinuũ $ecari in ea, qu\,e in $initè diuidi po$$unt, vtrũq, ratione cõ- firmat. Primũ, quia cũo$ten $um $it, puncta in linea neq; continua e$$e, neque cõt gua, oportet inter ip$a aliquid cadere, quod aliud e$$e, quàm linea, non pote$t. Po$terius, quia $i continuũ [res-1446-v_0609_600_t0]LIB. V. CAP. V. EXPLANATIO.

At nec punctum punctum, nec momentum momentum deinceps $equitur, vt longitudo ex eis, aut tempus con$tet. Nam ea deinceps $equuntur, quibus nibil e$t generis eiu$dem interiectum. Inter puncta autem $emper e$t medium, videli- cet linea, & inter momenta tempus. In indiuidua etiam _Text._ 3. diuiderentur, $iquidem in ea diuiduntur, ex quibus vtrun\’que e$t. Sed nullum continuum in ea pote$t diuidi, quæ partibus vacant: aliud autem inter puncta, & momenta genus nullum e$$e pote$t. Nam $i erit, aut diuiduum fore, aut indiuiduum palam est. Et $i diuiduum, aut in indiuidua, aut in $emper di- uidua: boc vero e$t continuum. Per$picuum vero etiam e$t continuum omne in $emper diuidua diuiduum eβe. Nam $i in indiuidua, indiuiduum tanget indiuiduum. Etenim conti- nuorum extremum vnum e$t, & tangit. Eiu$dem autem _Text._ 4. rationis est & magnitudinem & tempus, & motum ex indi- uiduis coale $cere, & in indiuidua diuidi, vel nullum. Quod ex _Text._ 5. bis patet. Nam $i magnitudo ex indiuiduis componitur, etiã motus, qui per eã $it, è paribus indiuiduis motibus con$tabit. Vt $i A, B, C. magnitudo ex A, B, C. indiuiduis $it, motus quoque D, E, F, quo mobile, G, $uper A, B, C. mouetur, vnã- quanque partem babet indiuiduam. Quad $i præ $ente mo- _Text._ 6. tu, neceβe est aliquid moueri, & $i aliquid mouetur, nece$$e est motum adeβe, ip $um quoque moueri, ex indiuiduis consta- bit. Igitur, G, per, A, motu, D, e$t motum, per, B, motu, E, per, C, motu F. Si igitur nece$$e e$t id, quod è loco aliquo _Text._ 7. ad aliquem locum mouetur, ad eum locum ad quem mouetur, cum mouetur, non $imul moueri, & motum e$$e (vt $i I he- bas qui$piã profici $citur, nõ potest bic T bebas pro$ici$ci $imul & profectus e$$e) per, A, quod partibus vacat, cui D, mo- tus aderat, ip $um G, mouebatur. Quare $i po$t tran$ijt, quàm tran$iret, diuiduus erit. I um enim cum tran$ibat, nec quie$ce- bat, nec tran$ierat, $ed erat in medio. Sin vero $imul tran$it, & tran$iuit id, quod profici$citur, tum, cum profici$citur, illuc profectum, motum\’que erit, quo mouetur.

 diuideretur in partes indiuiduas, vnum indiuiduum tangeret aliud in continuo; quod fieri non po$$e ex dictis con$tat. A$$umptum probat, quia partes continui $unt $ibi coherentes, & contmuate; proindeque nece$$e e$t earum extrema vnum e$$e.

Eiu$dem autem rationis } Docet magnitudinem, motum, & tempus reciprocari inter Magnitudine motum, & t\~e- pus qua con$i deratione re- ciprocetur in ter $e. $e quoad cõpo$itio- nem ex diuiduis vel indiuiduis, & quoad $ection\~e in h\,ec ip$a. Icaq; vel omnia vel nullũ horum ex in- diuiduis confici, & in indiuidua $ecari po$$e. Nam quòd magnitudo, $uper qua fertur mobile, non po$sit con$tare ex indiuiduis, quin $imiliter ex is mo- tus coale$cat, ex eo demon$trat, quia pat tes motus & magni- tudinis re$pondent $ibi mutuò, $eque vi- ci$sĩ ad\,equãt, quod probat $umpta mag- nitudine A, B. C. & D. E. F. vt partibus motus.

Quod $i pr\,e- $ente } Cùm impo$- $ibile $it dari mo- tum, quin aliquid moueatur, vel ali- quid moueri, quin detur motus, probat $imiliter fieri non po$$evt magnitudo, quæ motu percurri- tur, ex indiuiduis $it compo$ita, quia $e- queretur, ipsũ quoq; moueri ex indiui- duis conflari. Quod ex eo planum e$t, quia motus, & mo ueri, vna eadem\’que Motus & mo ueri vt diffe- rant. res $unt, nec ni$i ratione inter $e differunt, vt alio loco declaratum fait. Quare $i motus ex indiuiduis coale$cat, oportebit etiam vt moueri reip$a ex ei$dem con$tet.

Si igitur nece$$e e$t } Probat motũ, $eu moueri non con$titui ex indiui$ibilibus: neque Motũ, & mo uer non con $tit iex indi- ui$ibilibus. partes motus D. E. F. e$$e indiui$ibiles, pr\,emi$$a tamen hypothe$i, quòd impo$si cile $it ali- quid moueri $imul, & motum e$$e ad aliquem locum. Deinde $umit priorem partem motus, qui fit $uper magnitudine A. B. C. que pars dicitur D. re$pondetque. A. parti magnitud nis indiui$ibili Tu, moueatur, inquit, mobile. G. motu. D $uper A. aut cũ mouetur, nõdũ motu e$t, partéq, tran$ijt aut $imul mouetur, & motũ e$t. Hoc po$terius dari non pote$t, quia repugnat. Igitur prius mouebitur, quàm $it motum, atque adeò motus D. non erat indini$ibilis.

Quod $i per totam } Quod demon$trauit in parte motus, demon$trat in toto motu con$tante partibus D. E. F. diceret cnim forta$$e qui$piam mobile G. per $ingulas partes [res-1446-v_0610_601_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Quod $i per votam A. B. C. aliquid mouetur, & mo- _Text._ 8. tus, quo mouetur, e$t D. E. F. atque per partem A. quæ par tibus vacat, minime mouetur, $ed motum e$t, motus pro- fecto non ex motibus constabit, $ed ex terminis motus, & motum quippiam erit, quod non mouebatur, quippe cum A. partem tran$iuerit, non tran$eundo. Quare fiet, vt ad pro- fectionis finem aliquid peruenerit, quod tamen nunquam pro- fectum e$t. Nam per banc partem profectum e$t, non profi- ci$cendo. Quod $i neceβe e$t rem quãcũque aut quie$cere, _Text._ 9. aut moueri, in $ingulis autem. A. B. C. partibus quie$cit, aliquid erit, quod continue quie$cet, $imulque mouebitur. Nam per totam A. B. C. mouebatur, & in $ingulis eiu$d\~e partibus quie $cebat, quãobrem & in tota. Atque etiam $i indiuiduæ partes motus D. E. F. $int motus fiet, vt præ $en- te motu non moueatur, $ed quie$cat. Sed $i non $int motus, ex non motibus motus constabit. Vt autem longitudin\~e _Text._ 10. & motum, $ic tempus indiuiduum e$$e, & ex indiuiduis momentis con$tare nece$$e erit. Nam $iomnis po$$it diuidi, & quod æque e$t velox in minori minus tran$it, diuiduum quoque erit tempus. At $i tempus, in quo per longitudin\~e, quæ est A. aliquid fertur, diuiduum fuerit, ip$a quoque, A. longitudo erit diuidua.

 magnitudinis A. B. C. motum e$$e, & non moueri; $ed toto motu, & per totam magnitudi- nem primò moueri; deinde e$$e motum. Hoc refellit, quia $equeretur motum non con$titui ex motibus, $ed ex terminis motus, qu\,e dicuntur mutata e$$e, quod tam e$t impo$sibile, quàm Termini mo us $unt mu- ata e$$e. tempus con$titui ex momentis, aut lineam ex punctis. Quod verò id con$equatur planum e$t, quia $i mobile. G. motum e$t per partes. A. B. C. & per nullam earum mouetur; cùm motus non $it ni$i aliquid moueatur; vti\’que partes motus D. E. F. qu\,e partibus magnitudi- nis ad\,equantir, nullo pacto erunt motus: quare con$tabit motus ex non motibus.

Qiare fiet vt ad profectionis } Aliud incommodum e$t, quòd profectum quidpiam erit ad aliquem locum, non profici$cendo: $equetur enim delatum e$$ mobile. G. per par- tes. A. B. C. quod tamen per eas nun quam potuit dici mouori.

Quod $i nece$- $e e$t } Tertium in- cõmodam e$t, quòd aliquid $imul moue bitur, & quie$cet. Nã $i. G. per partes. A. B. C. nõ mouetur, ergo quie$cet, cùm omne corpus aptũ moueri, aut mouca- tur aut quie$cat, & ta m\~eillud ip$um mo- uebitur, quia per to- tã magnitudiu\~e cie- tur.

Atque etiam $i indiuidu\,e } Quar- tum incommodum e$t, quod præ$ente motu nõ moueatur res, aut motus ex nõ motibus cõficiatur. Etenim erit pr\,e$ens motus, quia motum e$t indiuiduum, & per totam magnitu- dinem res mouetur; at $i in partibus non mouetur, in tota etiã magnitudine non moueturs proinde\’que motu pr\,e$ente non mouebitur.

Vt autem longitudinem } Demon$trat eandem e$$e rationem temporis, qu\,e e$t mag- Tempus, ma- guitudinem & motum re @iprocariquo ad compo$i- @ionem. nitudinis, & motus, quoad eorum con$titutionem ex indiuiduis. Sit enim magnitudo. A, B, C, cuius omnes partes diuidu\,e $int, partem\’que, A, mobile G, in tempore, A, decurrat. Cùm igitur, A, diuiduum $it, priùs mobile, G, eius partem conficiet, quam totum, atque adeò in parte temporis, H, quandoquidem minus $patium minori tempore \,equa velocitate decurri- tur. Ex quo iam $equitur, A, diuiduum e$$e.

At $i tempus } Eadem ratione $itempus diuiduum ponatur probari etiam poterit mag- nitudinem ip$am, $uper qua mous fit, diuiduam e$$e. Nam $i mobile certo tempore aliquam partem $patij con$iciat \,equa velocitate, breuiori, tempore portionem aliquam partis illius traijciet, atque ita iam eiu$modi pars diuidua erit.

_Capitis $ecundi Explanatio._

C Vm autem } Per$equitur in$titutum demon$trans eandem e$$e rationem in tempo- re, qu\,e e$t in motu, & magnitudine quoad compo$itionem ex diuiduis, vel indiui- duis partibus. D. $umit autem argumentum a lege velocioris & tardioris, $ed enim Leges veloci- tatis & tardi- tatis in motu. tria qu\,edam adid pr\,emittit, o$tenditque. Quorum primum e$t, velocius \,equali tem- [res-1446-v_0611_602_t0]LIB. VI. CAP. II. EXPLANATIO. _CAP. II._

_C_ Vm autem magnitudo omnis in magnitudines diui- _Text._ 11. dua $it (osten$um e$t enim nullum continuum ex indiuiduis constare) e$t\’que omnis magnitudo, conti- nuum, neceβe e$t, vt quod velocius e$t, vt quid am ipsũ definiunt, maiorem magnitudinem in t\~epore æquali, & æqua- lem in minori, atque etiam in minori ampliorem conficiat. Sit enim A, mobile celerius mobili B cùm igitur velocius id $it, quod prius mutatur, quo in t\~epore ($it\’que illud F, G.) A. ex G. in D. motum e$t, in eo mobile B. ad D, non dum ac- ceβit, $ed citra est. Quare in tempore æquali id, quod e$t ve- locius, plus conficit. Atqui & in minori plus tran$it, quã _Text._ 12. boc ip$um. Nam quo in tempore A, in D. peruenit, B, quod tardius e$t, perueniat in E. lgitur cum A, in D. in toto tem- pore F, G, per uenerit, certè in minori, quàm boc $it, veluti in F, K, perueniet in H, Ita C, H, magnitudo quam, A, confi- cit, magnitudine C, E, maior e$t, & tempus F. K. tempore F, G, minus: maiorem ita{que} in minori. Per$picuum au- _Text._ 13. tem ex his etiam est id, quod celerius e$t, in minori tempore æquale conficere. Cùm enim magnitudinem maiorem in mi- nori tempore, quàm tardius tran$eat, idem{que} per $e $umptum in maiori tempore maiorem quàm minorem, vt magnitudin\~e, L, M, quam magnitudinem L, N, maius profecto erit tem- pus P. S. in quo, L, N, tran$it, quàm tempus P, R, in quo L, M, Quare $i tempus P, S, tempore P, T, $it minus, in quo id quod tardius est magnitudinem L, M, conficit, etiam t\~e- pus P. R, tempore P, T, minus erit: e$t enim minus, quàm P, S, quod autem minore est minus, ip$um quoque est mi- nus. Quare in minori per æquale mouebitur. Præterea $i om- _Text._ 14. ne, quod mouetur, nece$$e est vt in tempore aut æquali, aut minori, aut maiori moueatur, & id quidem, quod in maiori tardius e$t, quod in æquali æque velox, quod autem est velo- cius, neque e$t æquè velox, neque tardius, id profectò quod velocius est, neque in æquali tempore pote$t moueri, neque in maiori.

 pore maius $patium tran$mittere. Secundum, velocius in minori tempore tran$ire $patium çquale ei, quod tardius in maiori decurrit. Tertium, velocius in minon tempore maius $pa- tium conficere, quàm tardius in maiori. Has hypothe$es vniuer$im ex eo vetas e$$e probat, quia omnis magnitudo, quæ motu percutritur, pote$t in alias, atque alias magnitudines diuidi, cùm nullum continuum ex indiuiduis coa$e$cat.

Sit enim, A, mobile) Supe$iora particulatim o$tendit, inprimis id, quod primo loco propo$uerat, hunc in modum. Sit mobile velocius. A. mobile tardius. B. feraturque A. $uper magnitudine G. D. tempore F. G. quod $it vnius hor\,e. Cùm ergo B. tardius feratur, quam. A. nõ decurtet toto eo t\~epore eandem mag nitudinem cùm id, quod tard19 e$t, me- tam $erîùs attingat. quare nõ accedet ad D. quod e$t extre- mum: $ic\’que velo- ci9 eodem tempore maius $patium tran- $ierit.

Atqui in minõ- ri) O$t\~edit id, quod tertio loco po$uerat, nempè velocius mi- nori tempore maio rem magnitudin\~e, De velocita- te motuum. quàm quod tardius e$t, conficere. Sumit verò eandem magni tudinem. C. D. $up- ponit\’q, dũ, A, quod e$t velocius totã eã decurrit, B, quod tar dius mouetur, ad E. tantummodo pertin gere. Itemque tem- pore breuiori, quam illud flt, verbi gra- tia, in tribus quadrã- tibus horæ qu\,e $int F. k. minùs quàm F. G. quod vnam horã ponebam9 in ea mæ gnitudine tran$ire, & peruenire ad. H. C. E. H. D. quod in ter. C. & D. e$t con- $titutum. Vnde col- ligit cũ magnitudo. C. H. quam confe- cit. A. maior $it mag nitudine. C.E. quam tran$iuit mobile, B, & tempus. F. C. minus $it F. G. maiorem magnitudinem minori tempo- re tran$ire id quod e$t velocius.

Per$picuum autem ex) Demon$trat quod $ecundo loco propo$uerat, nimirum id, quod velocius e$t, \,equale $patium decuriere minori tempore, quàm mobile tardius. Pr\,e$u- mit antem duo, quorum alterum probatum iam e$t, nempe velocius tran$ire maius $patium minori tempore, quàm tardius. Alterum, mobile velocius per $e $umptum, etiam nulla facta [res-1446-v_0612_603_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Restat igitur vt in minori. Quamobrem nece$$e est vt quod velocius est in minori tempore æqualem tran$eat magnitudi- nem. Cùm autem omnis motus in tempore $it, & in omni _Text._ 15. tempore po$sit motus fieri, celerius\’que & tardius quidquid mouetur, moueri, in omni tempore celerius & tardius licet mo ueri. Hæc autem cùm $int, tempus quoque continuum e$$e ne- ce$$e e$t. Dico continuum id, quod in $emper diuidua e$t diui- duum. Hoc namque po$ito. continuo, tempus nece$$ariò continuum est. Nam cùm demon$tratum $it id, quod celerius _Text._ 16. est, in minori tempore æquale tran$ire, $it, A, magis velox, B, autem magis tardum, quod in tempore F, G, magnitudinem C, D, conficiat, manife$tum e$t quod velocius est, eandem magnitudinem in minori, quìm id $it, tempore tran$iturum. Tran$eat autem in tempore F, K, Rur$us cùm magis velox in tempore F, K, totam C, D, magnitudinem tran$ierit, id. quod tardius e$t, in eodem tempore minorem tran$ibit. $it\’que illa C, E, Cùm B, quod est tardius in tempore F, K, magni- tudinem C, E, tran$ierit, id quod velocius e$t, in minori tran- $iuit. Quare tempus F, K, rur$us diuidetur. Eo autem diui$o magnitudo quoque C, E, eadem proportione diuidetur. Quod $i magnitudo, etiam tempus, & boc $emper erit, $i post id, quod celerius e$t, tardius $umamus, & po$t id, quod tardius, id quod celerius, atque eo, quod demon$tratum e$t, vtamur. Nam quod celerius est, tempus diuidet; quod tardius, longi- tudinem. Si igitur reciprocatio perpetuò verè fit, at que cùm fit $emper diui$io ef$icitur, omne tempus continuum e$$e mani- fe$tum est. Simul autem constat magnitudinem omnem eβe _Text._ 17. continuum. Nanque ij$dem, & æqualibus diui$ionibus tempus & magnitudo diuiduntur. Præterea ex rationibus, quæ afferri $olent, con$tat, $i tempus continuum $it, magnitudi- nem quoque e$$e continuam, $iquidem in temporis dimidio di midium tran$it, & $impliciter in minori minus. Eædem enim erunt temporis, & magnitudinis diui$iones. Et$i alteru- _Text._ 18. trum infinitum alterum quoque, & vt alterum, alterum.

 collatione cum tardiori, maius $patium in maiori tempore tran$ire, quàm in minori: tum accipit pro maiore magnitudine. I. M. pro minori. I. N. Pro maiori vero tempore, in quo maiorem tran$it, $umit, P, S, pro minori, in quo minorem P. R. ita vt P, S, $it verbi gratia, vnius hor\,e. P, R, hor\,e dimidiat\,e ercæt.

Cùm autem omnis motus in tempore } Propo$itum fuerat Ari$toteli o$tendere tempus e$$e continuum, con$tareque ex partibus infinitè diuiduis. vt ad id deducat o$tendit tempus, & motum $ecundum rationem diuidui & indiuidui inter $e reciprocari, $ibique re$pondere. Ac primùm aliquot hypothe$es pr\,emittit, nimitum motum non in in$tanti, $ed tempore effici. item in quo- uis tempore motum dari po$$e. Et quid- quid mouetur tum Motum non mom\~eto, $ed in tempore fieri. celerins, tum tardius moueri po$$e.

Hoc namque po$ito } His con$ti- tutis $uadet propo$i- tũ hac ratione. Om- ne id (mitramus li- teras, qu\,e rem tur- bant) in quo quali- bet parte data, pote$t dari minor, conti- nuum e$t, & infinitè diuiduum; atqui ma gnitudo, & tempus $unt huiu$modi; sũt igitur continua & in infinitũ diuidua. Se- cundò, idem con$ir- mat, quia $i vnũ, & idem mobile \,equa- biliter motum toto aliquo tempore per- tran$eat totum $pa- rium, & medietate temporis medium, & in minori minus, con$equens e$t, vt tempus, & magnitu- do ea$dem $ortian- tur diui$iones.

Pr\,eterea ex ra- tionibus } Tertiò, idem concludit te- $timonijs eorũ, qui de hac tempotis, & magnitudinis $ectio ne di$putant: idem enim $entiunt, idque T\~epus & ma- gnitudinem ea$dem diui- $iones $ubire. Duplex infi- nitum. comprobant argumento ab ijs, qu\,e \,equè celeriter mouentur; qu\,e ita $unt affecta, vt mag- nitudinis, quam in toto aliquo tempore decuirunt, medietatem, in temporis illius dimidio pertran$eant, ac $emper in minori tempore minorem partem magnitudinis. Quod nequa- quam accideret ni$i tempus & magnitudo ea$dem diui$iones $ubir\~et.

Et$i alterutrum infinitum } Docet tempus, & magnitudinem ita $e habere, vt $i alterum infinitum $it, alterum quoque infinitum e$$e deprehendatur, ponitque duos modos infiniti, Pote$tate. infinitum diui$ione & infinitum extremis. Infinitum diui$ione, quod etiam infinitum po- [res-1446-v_0613_604_t0]LIB. VI. CAP. II. EXPLANATIO.

Vt $i extremis infinitum tempus e$t, longitudo quoque extremis est. At $i diui$ione, etiam longitudo diui$ione: $i tempus vtroque est, magnitudo etiam vtroque. Qua- _Text._ 19. propter Zenonis ratio fal$um $umit, in tempore finito tran$iri infinitum non poβe, aut. infinitorum vnũquodque tangi. Nam & longitudo, & tempus, & omnino omne continuum in$inita bifariam dicuntur; aut diui$ione, aut extremis. Quæ igitur quantitate infinita $unt in tempore finito tangi non po$$unt; quæ autem diui$ione, po$$unt. Nãque & t\~epus boc modo est infinitum: quare in infi- _Text._ 20. nito infinitum tran$ire, non in finito, & infinitis infinita tangere, non finitis contingit. Neque igitur tempore fini- to, infinitum licet tran$ire, neque infinito finitum, $ed $i tempus $it infinitum, magnitudo quoque erit infinita, et $i magnitudo, tempus. Sit enim finita magnitudo A. B. tem- pus infinitum, C. Sumatur itaque temporis aliqua pars fi- nita C. D. In hac partem aliquam magnitudinis tran$i- bit. Tran$eat partem B. E. Hæc aut metietur magni- tudinem A. B. aut deficiet, aut excedet: nam nibil re- fert: si enim æqualem magnitudinem magnitudini B. E. in tempore æquali tran$it, bæc autem totam metitur, to- tum tempus, in quo tran$ibit, finitum erit. Nam in æqua- lia diuidetur, perinde atque magnitudo. Præterea $i non _Text._ 21. omnem magnitudinem tempore infinito tran$it, $ed finito etiam partem aliquam potest tran$ire, veluti B. E. hæc au- tem totam magnitudinem metietur, & æqualem in æqua- li tran$it, finitum profecto tempus erit. Magnitudinem au- tem B. E. infinito tempore non tran$ire, manife$tum e$t, $i tempus altera ex parte finitum $umptum $it. Nam $i in minori partem tran$it, hoc finitum e$$e nece$$e e$t; cũ altera ex parte sit terminatum. Eadem autem demonstra- tio est si longitudo fuerit infinita, tempus autem finitum.

 te$tate dicitur; e$t id, quod in infinitum diuidi pote$t. Infinitum extremis, quod item in- Pote$tate. Actu. finitum actu appellatur, e$t quod extremis, $eu terminis caret; atque adeo pertran$in non pote$t.

Quapropter & Zenonis ratio } Nitebatur Zeno motum tollere, quia $i motus $uper Ratio Zenõ nis ad tolle@ dum motũ. Re$ponfio. aliqua magnitudine fieret, cùm in ea infinit\,e partes in$int, $equeretur tempote finito infini- ta pertran$iri, & tangi, quod fieri nequit. Huic argumentationi re$pondet Ari$toreles, cúm ij$dem diui$ionibus tempus, & magni- tudo diuidãtur, id\~e \’que $it in vtroque infinitatis modus, non e$$e incommo dum, id, quod ita e$t infinitum, vt ex- trema habear, ad qu\,e perueniatur, hoc e$t, infinitum non actu, $ed pote- $tate, percurri alio $imili infinito, cu- iu$modi e$t temp9. Certè h\,ec Zenonis tã ab$urda opinio nullo melius, quã experi\~eti\,e ip$ius ar- gumento refellitur. Quod Diogenes Cy Diõgenes @@ Zenoni mo tũ tollenti re$ ponderit. nicus fecit, vt refert Simplicius hoc in libro comm\~eto 53. & lib. 8. commento 25. Nam cùm Ze- nonis rationes ali- quando audi$$et, $ur rexit, nec aliter quã coram ambulando re$pondit.

Neque igitur tempore } Colligit ex dictis nec finito Theo remã de motu. tempore infinitam magnitudinem, nec finitam iufinito tiã $iri po$$e; $ed vtrin- que vel finitatem, vel infinitatem re- quiri. Sit inquit ma gnitudo finita, ver- bi cau$a, decem cubitorum, & tempus, quod in ea con$umitur, vtaduer$arius concedit, infi- nitum. Sed ab huiu$modi tempore pars aliqua adimatut, nempe hora, in qua mobile par- tem aliquam magnitudinis conficiat, h\,ec pars magnitudinis habet finitam proportionem ad totam magnitudinem; ergo & hora finitam habebit proportionem ad tempus, quod in tota magnitudine con$umitur. Quare non erattempus infinitum, vt dicebatur.

Pr\,eterea $i non omn\~e } Eadem fere ratione propo$itũ confirmat, ni$i quod nõ totam magnitudin\~e, $ed quandã eius part\~e $umit. Non po$$e igitur part\~e infinito tèpore decurri hunc in modum o$tendit. Tempus, quod con$umitur circa initium magnitudinis, negari non [res-1446-v_0614_605_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Ex his igitur, quæ dicta $unt, per$picuum e$t, nec _Text._ 22. lineam, nec $uperficiem, nec omnino continuum vllum in- diuiduum e$$e, non ob id $olum, quod nunc traditum e$t, $ed etiam, quod fiat, vt res indiuidua diuidatur. Cúm enim _Text._ 23. in omni tempore velocius & tardius $it, quod autem velo- cius est in tempore æquali maius conficiat, pote$t & du- plicem, & $esquialter am longitudinem conficere, cùm hæc eβe po$sit velocitatis proportio. Quod igitur velocius e$t, eodem tempore per $esquialteram delatum $it, & magni- tudines diuidantur, velocioris quidem in tria indiuidua, A.- B. B C. C D. tardioris autem in duo, E F. F G. diuidetur itaque & tempus in tria indiuidua, cùm æquale in tempo- re æquali conficiat. Igitur in, K. L. L M. M N. diuidatur. Rur$us cum id quod tardius e$t, E F. F G. tran$ierit, t\~epus quoque in duas partes æque $ecabitur. Indiuiduum itaque diuidetur, & quod partibus vacat, non in diuiduo confi- cit, $ed in maiori. Quare manife$tum e$t nullum continuum partibus vacare.

 pote$t finitum e$$e, cùm inde incipiat, cùmque breuiori tempore pars, quàm totum conficia- Si $patiũ $it infinitum ne ce$$ario t\~epus fore infinitũ. tur, ergo in fine eius partis decur$um erit tempus finitum, ac certum, non autem infinitum. Pari facilitate ait demon$trari, $i $patium infinitum fuerit, nece$$ariò tempus fore infinitum, quod con$ideran@i pater.

Ex his igitur } In extrema parte capitis vniuersè o$ten dit nullum continuum indiui$ibi- Null m con tinuũ indiui $ibile. le e$$e, aut ex indiurduis partibus con$tare. Summa rationis h\,ec e$t. Sit magnitudo ex tribus indiuiduis partibus compo$ita, $it tem- pus ex tribus parti- Nullum con tinuũ cõ$tare ex indiui$ibi lib9. bus $imiliter indi- uiduis; $intque duo mobilia alterum al tero velocius pro- portione $esquial- tera, ide$t, propor- tione, qu\,e e$t trium ad duo: $i mobile velocius in tempo re ex tribus indiui- duis partibus con- $tante totam pr\,edi- ctam magnitudin\~e tran$it, vtique mo- bile tardius eodem tempore duas par- tes, hoc e$t, duo in- diuidua eiu$d\~e ma- gnitudinis confici- et. Cùm autem par tes temporis debe- ant partibus magnitudinis re$pondere, tempus in quo mobile velocius mouetur, nece$$atiò diuidetur in tres partes indiuiduas magnitudinis partibus re$pondentes; rur$usque idem tem- pus $ecabitur in duas partes \,equales, qu\,e re$pondeant duabus partibus, ex quibus con$tat magnitudo, per quam mobile tardum mouetur. Quare cùm tempus ex tribus tantum in- diuiduis pattibus compo$itum diuidi non po$sit in duas partes \,equales, ni$i indiuidua pars diuidatur, aut fatendum erit indiuiduũ po$$e diuidi, quod repugnantiã inuoluit, aut conti- nuum nec e$$e indiuiduum, nec ex indiuiduis partibus confici, quod erat probandum.

 QVÆSTIO I. VTRVM INDIVISIBILIA SINT entia po$itiua, & realia in con, tinuo, an non. ARTICVLVS I. OPINIO EORVM, QVI EIVSMODI indiui$ibilia vniuer$im negant. [res-1446-v_0615_606_t0]LIB. VI. CAP. II. QVAESTIO I.

HAEc quæ$tio in vtramque partem a$$ertores habet. Opinio Du- randi & ali- orum. Ad negant\~e deflexere Durandus in 2. d. 2. q. 4. Ocha- mus in tract. de $acra Euchari$tia c. 1. & 2. & quodl. 1. q. 9. & in $ualogica cap. de quantitate, alij\’que nõ- nulli præ$ertim de Nominalium $chola, & è recen- tioribus philo$ophis; qui nec in medio, nec in fine continui indiui$ibilia po$itiua, & realia ponunt; $ed totam indiui$i- bilium rationem meras negationes faciunt; affirmant\’que nihil aliud e$$e punctum, quàm negationem vlterioris longitudinis, lineam vl- Qui negan@ in diui$ibilia e$$e quid po- $itiuũ. terioris latitudinis, $uper$ici\~e vlterioris profunditatis; dari\’que ex- tremum punctum in linea idem e$$e, ac nullo iam modo vlteriùs li- neam protendi; dari in media linea, idem valere, ac neutram medie- tatum lineæ longiùs procedere. Ita demum, quod erat huiu$ce opi- nionis con$ectarium, admittunt vnam tantùm e$$e $peciem infimam Vnam tantu faciũt $peci\~e quãtitatis per manentis. quantitatis continuæ permanentis, nempe corpus. Addit\’que Ocha- mus nec per diuinam potentiam prædicta indiui$ibilia, vti vera ac po$itiua entia, dari po$$e: Ari$totelem verò non ex $ua, $ed ex aliorũ $ententia, quæ ip$ius ætate in Philo$ophorũ gymna$ijs percrebue- rat, ea po$ui$$e.

Quod ergo ita $entire oporteat hunc in modum $uadetur. Primũ, 1. arg. Nihil cogit eiu$modi indiui$ibilia, vt quid reale & po$itiuũ, in natu- ra rerũ cõ$tituere: nõ $untigitur eo pacto admittenda. Probatur a$- $umptũ, quia $iquid cogeret maximè e$$et, quod $ine illis non vid\~e- tur partes continui inter $e coliærere, & terminari po$$e; atqui po$- $unt: non ergo obid ponenda$unt. Probatur Minor, quia partes cã- doris, v. g. & aliarum qualitatum habentium gradualem latitudi- nem vniuntur mutuò inter $e$e, & termino diffiniuntur; nec enim aut di$sipatæ $unt, aut in infinitum abeunt: at neque candor, neque vlla qualitas indiui$ibilibus con$tat. Adde quòd $i Deus punctum extremum à linea $epararet, vel linea maneret finita, vel infinita: nõ in$inita, vt luce clarius e$t; $i finita, $equitur lineam $e ip$a finiri. Non ergo linea puncto eget vt terminetur.

Secundò, Si darentur indiui$ibilia, quæ continui partes copula- 2. arg. rent, & finirent: cùm in quolibet cõtinuo infinitæ partes in$int; da- rentur in linea infinita puncta clau$a duobus punctis extremis; atq; adeò exi$teret aliquid infinitum vtrinque terminatum: quod tamē $ieri nequit; tum quia non datur infinitum in rebus creatis; tum quia claudi terminis e$t contra rationem infiniti, cuius quacunque parte $umpta re$tat alia $umenda.

Tertiò, Si in linea e$$ent puncta infinita, $equeretur datis duobus <_>3i- 1. eius ratio. circulis, vno maiori, altero minori, qui intra peripheriam maiorisin- includatur, tot puncta e$$e in minori, quotin maiori, quod ab$urdũim & ridiculum videtur. Probatur con$ecutio, tunc enim à $ingulis pũ-$ui ctis maioris circuli v$que ad centrum vtriu$que procederent $ingulæ d- lineæ, quæ traijcerent circulum minor\~e, eum\’que $ecarent in pũcto. am [res-1446-v_0616_607_t0]IN PHYSIC. ARIST. Quare cùm oporteret cuilibet puncto maioris circuli re$pondere aliud in minori, vtiq; totidem in vtroq; circulo puncta cõtiner\~etur.

Quartò, Si in continuo e$$et linea, vel e$$et vna tantùm, vel plu- 4. arg. res. Non plures, cùm nece$$e $it omnes lineas copulari inter $e, $iue mediatè, $iue immediatè. Nam in quolibet triangulo, v. g. punctum angulare, quod claudit lineam vnius lateris copulat eãdem cũ linea alterius lateris; $iquidem ambæ in idem punctum concurrunt, quod cæteris lineis pari modo accidit. Contra verò non e$$e vnam dunta- xat lineam in quolibet continuo, probatur ex eo; quia talis linea e$- $et infinita: efficeret enim in corpore infinitos circulos, vel æquales inter$e, vel alios alijs maiores, vt con$picuum erit ponenti ante ocu- los columnam rotundam, & lineam, quam gyratiuam vocant, quæ omnes partes illius colũnæ circũdet. Nõ datur ergo linea in cõtinuo.

Quintò, Nullum accidens reale ab$olutum per $olum motum lo- 5. arg. calem gignitur (licet enim motus cau$a caloris dicatur, re vera tam\~e non $ua vi calor\~e parit, $ed per accidens, & qua$i ex occa$ione, vt ali- bi diximus) Atqui per corporis $ectionem, quæ motus quidam loca- lis e$t, nulla alia cau$a interueniente, incipiunt e$$e noua puncta, no- uælineæ, nouæ $uperficies. Ergo hæc non $unt entia realia ab$oluta.

Sextò, Omne accidens verum ac po$itiuum requirit $ubiectum 6. arg. adæquatum & proprium, quo $u$tineatur; $ed indiui$ibilia non ha- bent propria & adæquata $ubiecta; cũ in $ub$tantia nulla detur pars in$ectilis, quæ ip$is re$pondeat. Ergo indiui$ibilia non $unt vera ac po$itiua accidentia.

Tandem ad hanc $ententiam corroborandam accedunt Ari$tote- 7. ex dictis philo$ophi. lis te$timonia. Nã 8. lib. huius operis c. 8. tex. 68 &. 69. videtur do- cere indiui$ibilia non actu, $ed pote$tate in cõtinuo reperiri & lib. 3. Metaph. c. 5. tex. 17. di$ertis verbis ait $uperficies e$$e in $olido $icut Mercurius in rudi lapide. Cum igitur Mercurius in rudi lapide non actu, $ed potentia in$it; fit vt neque $uperficies actu $intin cõtinuo. Item lib. de animalium motione c. 2. docet $phæras cœle$tes nõ po$- $e (quod quidam aiebant) à virtute motrice polis in$idente circum- volui, quia poli indiui$ibilia quædam $unt, nec e$t vlla eorum $ub- Poli $unt in- diui $ibilia qu\,edam. $tantia. Præterea 3. de anima cap. 6. tex. 25. docet punctum priua- tione cogno$ci. Sentit igitur punctum non e$$e po$itiuum aliquid, $ed meram negationem. A d$tipulatur quoque huic opinioni D. Au- gu$tinus in lib. de quantitate animæ cap. 11. vbi ait longitudinem non in corpore inueniri, $ed $ola mente concipi. Quibus $imilia re- petit 7. $uper gen. ad lit. c. 21.

ARTICVLVS II. QVÆSTIONIS enodatio. [res-1446-v_0617_608_t0]LIB. VI. CAP. II. QVAESTIO I.

COntrariam $ententiam amplexi $unt nobili$simi quique anti- Aduer$\,e opi nionis a$$er- tores. quitatis philo$ophi Pythagoras, Democritus, Leucippus, Pla- to, Xenocrates, Zeno, eiusque di$ciplinæ alumni. Ex po$terio- ribus verò Philoponus 1. po$terioris Analit. cap. 4. Themi$tius & Simplicius 8. huius operis lib. c. 8. D. Thomas tum alijs in locis, tum præ$ertim opu$c. 36. c. 2. Scotus in 2. d. 1. q. 3. & d. 2. q. 9. Capr. ibi. q. 1. a. 3. Hi$palen$is q. 2. art. 4. Soncinas lib. 5. Metaph. q. 20. Al\~e$is lib. 3. eiu$dem oper. c. 5. Theophilus 3. de anima ad text. 25. Burlæus 1. lib. huius operis ad text. 15. Sotus in prædicam. cap. de quantitate. Iulius $caliger exercit. 65. aduer$us Cardanum. E$t tamen inter hos etiam Philo$ophos non parum di$sidij. Alij enim $ola extrema indi- Vt D. Th. Ca pr. Scot. Al\~e- $is. Sonc. ui$ibilia concedunt, vt punctum in fine lineæ, lineam in fine $uper- ficiei, $uperficiem in fine corporis. Qui rur$us in diuer$am abiere $ententiam. Nam quidam prædicta indiui$ibilia per naturam in cor- poribus re ip$a dari putant: quidam puncta & lineas $ola diuina vir- tute exi$tere po$$e autumant, videlicet $uperficie aut linea ab omni Butleus, Sot. & alij. corpore diuinitus abiunctis & $uo termino definitis. A lij tam extre- Di$sidia in- ter auctores huius $ente@ ti\,e. ma, quàm media indiui$ibilia corporibus actu ine$$e tu\~etur, hoc e$t, non $olùm puncta lineam terminantia, $ed copulantia eius partes, eodem\’que modo medias lineas, ac $uperficies actu exi$tentes. Præ- terea $unt qui indiui$ibilia tum inter $e, tum à mole corporea rea- liter di$tinguant: $unt qui contra opinentur a$$erentes punctum non e$$e realitatem aliquam à linea di$tinctam, $ed modum quen- dam lineæ: $imiliter\’que lineam modum $uperficiei; $uperficiem cor poris.

Ex omnibus opinionibus, quas in hac di$ceptatione retulimus, nulla e$t quæ $uã nõ habeat {pro}babilitat\~e; nulla quã nõ multævrge- ant difficultates. Nos in tãta varietate aliquot admodũ probabiles a$$ertiones inprimis $tatuemus, quarũ doctrina facilior e$t ad expli cãdos & tu\~edos alios in philo$ophia locos, præ$ertim de actione vni formiter difformi; de inceptione & de$itione qualitatum in parte certa & incerta; de terminis alterãtiũ facultatü; de continuitate ac- cretionis & aggenerationis. In quibus controuer$ijs explicãdis mul- ta ex communi philo$ophantium voce traduntur, quæ, vtinibi pla- num fiet, realibus indiui$ibilibus è continuo $ublatis, vix integra & $alua e$$e queunt.

Sit igitur prima a$$ertio. Superficies, lineæ, & puncta $unt vera & po$itiua entia realiter exi$tentia in magnitudine. Hæc a$$ertio Prima a$$er- tio. hi$ce argum\~etis probatur. Vt con$tat ex doctrina Ari$totelis in Ca- tegorijs cap. de quantitate, & 5. huius operis cap. 3. text. 26. Conti- 1. eius rauo. nua dicuntur ea, quorum partes eodem communi termino copulan- tur; is autem terminus non pote$t e$$e aliquid diui$ibile; $ic enim non $impliciter ac $ecundum idem, $ed $ecundum aliam & aliam $ui portionem vtri\’que parti continui communis e$$et: e$t igitur quid- [res-1446-v_0618_609_t0]IN PHYSIC. ARIST. piam in$ectile. E$$e verò po$itiuum, quod aduer$arij negant, ex eo Quod pun- ctum non $it negatio vlte- rioris exten- $ionis. o$tenditur quia $i punctum exi$tens in media linea $it $ola negatio vlterioris tendentiæ, iam eiu$modi punctum continuans inuicem duas partes lineæ non vnum erit, $ed plura: $icut enim hæc pars re ip$a ab alia di$tinguitur, ita aliam habet negationem vlterioris ten- dentiæ di$tinctam ab ea, quæ alteri parti cõuenit. Ex quo fit vt præ- dictæ partes lineæ non po$sint e$$e continuæ cùm interuentu vnius eiu$dem\’que communis termini nequaquam $ibi mutuò cohæreant.

Secundò, Multæ qualitates in $ola $uperficie in$unt: ergo $uper- 2. ratio. ficies e$t ens po$itiuum ac reale. Con$ecutio negari non pote$t, cùm fieri nequeat, vt in eo, quod ens reale non e$t, reale accidens $u$ten- tetur. Antecedens o$tenditur, primùm quia figura, te$te Ari$totele lib. 3. Metaph. c. 5. text. 17. e$t in $ola $uperficie, cùm $it eius termi- Figura in $o- la ine$t $uper ficie. nus. Item quia corpora per$ectè opaca in extima tantùm $uperficie lucem recipiunt: $i enim eorum profunditatem lux peruaderet, non iam opaca; $ed diaphana e$$ent.

Tertiò, Ex Ari$totelis $ententia lib. 4. huiu$ce operis, cap. 4. text. 3. ratio. 41. locus e$t finis primus continentis corporis: $ed progredientibus à corpore contento nihil in continente occurrit, quod finis primus $it præter in$ectilem $uperficiem ip$ius continentis: danda e$t ergo talis $uperficies. Probatur minor, quia $i quid occurreret maximè e$$et moles corporea trinam habens dimen$ionem: at quod hæc non po$sit e$$e primus terminus ex eo patet; quia cùm ver$ùs omnes partes in infinitum diuidi po$sit, nequit in ea$umi aliqua portio, cuius medietas non $it prior ver$ùs contentum, item\’que medietas illius medietatis, abs\’que vllo termino. Adde quod $i locus nõ e$$et $uperficies, $ed profunditas continentis, cùm nece$$ariò ea profun- Locus nõn excedit rem locatam. ditas $it amplior maior\’que corpore contento, iam locus excederet locatum, quod negat Ari$toteles eodem cap. text. 30.

Quartò, Vt con$tat ex cap. 3. $uperioris libri text. 22. illa dicun- 4. ratio. tur $e tangere, quorum extrema $unt $imul, hoc e$t in eodem $itu: $ed in duobus corporibus $e tangentibus extrema, quæ $imul exi- $tunt, non $unt ip$æ profunditates corporum, cùm eæ $e$e mutuò penetrare nequeant. Sunt ergo extimæ $uperficies eorundem cor- porum. Quare negandum non e$t dari ip$as in rerum natura.

Quintò, Geometræ demon$trant de lineis & $uperficiebus veras 5. ratio. ac reales affectiones, vt pa$sim videre e$t apud Euclidem; ergo linea & $uperficies $unt vera ac po$itiua entia in continuo.

Sextò, Non pote$t dari actio vniformiter difformis ni$i dentur 6. ratio. indiui$ibilia realiter in continuo exi$tentia, quibus qualitates exci- piantur:danda igitur $unt. Anteced\~es probatur, quia cùm, verbi gra- Actio vnifor miter diffor- mis non pa- titur in parte diui$ibili cer tam inten$io em. tia, lucidum corpus aerem illuminat, $i lux certo gradu inten$a non recipitur in aliqua parte indiui$ibili aeris, iam ea pars $ecari poterit in duas æquales portiones, quarũ vtra\’que æqualem lucis inten$ion\~e habeat; quod repugnat actioni vniformiter difformi, vt planũ e$t.

[res-1446-v_0619_610_t0]LIB. VI. CAP. II. QVAESTIO I.

Septimò, Globus, $eu corpus perfectè $phæricum tangit perfectè 7. ratio. planum in puncto; dantur igitur puncta in continuo. Antecedens Lege Scotum in 2. d. 2. q 9. præterquam quod a$$eritur ab Ari$totele 1. de anima c. 1. text. 13. & 3. de cælo cap. 8. tex. 69. demon$tratur etiam à Mathematicis ex ijs, quæ tradit Euclides lib. 3. propo$it. 16. Pote$t\’que id breuiter Globus con- tingit planũ in indiui$ibi- li. o$tendi ex eo, quia $i globus nõ in indiui$ibili, $ed in corpore ip$um planum contingeret, cùm planum non ni$i plano adæquetur, iam globus non haberet figuram perfectè $phæricam, $ed planam; quod globi naturæ repugnat. Huic argumento conantur ire obuiam ad- Re$põ$io ad- uer$atiorum. uer$arij. Quidam negando contactum globi & plani realem e$$e. Lege Greg. in 2. d. 2. q. 2. art. 1. concl. 3. Alij a$$erendo globum tangere planum indiui$ibiliter, $ed tamen in parte diui$ibili: ita nimirum vt de$ignari non po$sit certa pars, quin per minorem ea tangat, facta in infinitnm $ectione per partes pro- portionales ver$ùs planum. Neutra tamen harum re$pon$ionum $a- Confutatio. tisfacit. Non prima, quis enim putet globum ingentis magnitudi- nis, qui planum $uo pondere realiter deor$um fert, non illud reali- ter tangere? Non $ecunda, quia aduer$atur Ari$toteli aienti locis paulò ante citatis globum tangere planum in puncto. Item quia Ma thematicæ rationes, præ$ertim ea, quam retulimus, non $olùm de- mon$trant globum tangere planum indiui$ibiliter $ed in indiui$ibi- li: alio qui $impliciter ac re ip$a globus adæquaretur plano. Simile argumentum duci pote$t à contactu cylindri ad probandum dari li- neam: $icut enim globus non tangit planum ni$i in puncto; ita neque cylindrus ni$i in linea.

Po$tremò, quòd hæc fuerit Ari$totelis $ententia, multa eius loca Vltima ratio ex te$timo- nijs Ari$tot. te$tantur. Nam in Categorijs cap. de quantitate, & lib. 5. Metaph. c. 13. text. 18. diuidit magnitudinem in lineam, $uperficiem, & corpus, vt in veras $pecies quantitatis, & lib. 13. cap. 2. a$$erit in corpore na- turali ine$$e $olida, $uperficies, lineas, atque puncta: & hoc lib. cap. 9. text. 86. indiui$ibilia moueri ex accidente eo modo, quo partes mo- tione totius agitantur: & 1. de anima cap. 4. text. 70. atque alibi $æpe ait puncta habere po$itionem in continuo; quæ omnia de indiui$i- bilibus negatiuis non verè dicũtur. Secunda a$$er tio.

Sit $ecũda a$$ertio. Indiui$ibilia po$itiua, & realia dãtur actu nõ in fine cõtinui tãtũ $ed etiã in medio. Hui<_>9 a$$ertionis veritat\~e $uadet Cõfirmatio. in primis ea ratio, quòd indiui$ibilia nõ $olũ ad terminãdũ cõtinuũ; $ed etiã, ac multo magis ad eius partes copulãdas, nece$$aria sũt: $i- quidem continuum definitur id, cuius partes communi termino co pulantur. Deinde quia argumentum illud ab actione vniformiter difformi; & item illud à contactu plani, & globi, ac cylindri, euin- cunt eiu$modi indiui$ibilia ponenda actu in medio continui. Vnde Ari$toteles 1. de anima cap. 4. text. 71. In omnibus, inquit, corpori- Non dari li- neas, aut pũ- cta $olũmo- do terminan tia. bus puncta e$$e videntur, etiam infinita. & 1. de gren. cap. 2. text. 9. punctum vbiuis, atque omni in parte e$t. Quin @@rò quòd natura- liter nulla detur linea nullumve punctum in fique ontinui tantùm, [res-1446-v_0620_611_t0]IN PHYSIC. ARIST. patet ex eo quod nulla in corporibus inuenitur linea, quæ $olùm terminet aliquam $uperficiem, nec eam cum altera parte eiu$dem inuicem copulet: $imiliter\’que nullum punctum, quod aliquam li- neam claudat, nec eam pari modo cum altera parte lineæ cõtinuet: $iue ponamus id corpus e$$e perfecte cubicum, $iue pyramidale, aut alterius cuiuslibet figuræ. Ita\’que ex omnibus indiui$ibilibus $oli externæ $uperficiei, quæ vndique corpus ambit, & claudit, conue- nit e$$ere ip$a in fine continui tantùm; quia ita terminat continuũ, vt aliam eius vlteriorem partem cum priori non copulet; $iquidem corpus po$t vltimam $uperficiem non vlteriùs protenditur.

Sit tertia a$$ertio. Superficies non e$t idem realiter cum corpore, Tertia a$$er- aio. nec linea cum $uperficie, nec pnnctus cum linea. Hæc$uadetur, quia $i corpus & $uperficies e$$ent idem re $equeretur quemadmodum Probatur. duo corpora naturaliter $e$e contingunt, ac $imul $unt interuentu $uperficierum; ita nõ repugnare quominùs naturaliter $imul e$$ent $ecundum ip$am molem corpoream; atque ita naturaliter daretur corporum penetratio. Con$ecutio ex eo o$tenditur; quia cùm ali- qua duo $unt idem re, vbi alterum naturæ viribus inuenitur, alte- Qu\,e $unt id\~e re po$sunt $i- mul e$$e. rum quoque inueniri nihil vetat.

Secundò, Si $uperficies copulans hinc inde duas eiu$dem corpo- ris medietates, e$$etidem cum corpore, vel e$$et idem cum altera tan- tùm medietate, vel cum vtraque: non cũ altera; $iquidem par at\’que eadem e$t vtriusque ratio: non cum vtraque; iam enim duæ partes corporis e$$ent inter $e idem realiter, iuxta illud philo$ophicum pronuntiatum, Qu\,e $unt idem realiter in vno tertio inter $e quoque Quæ sũt id\~e in vno ter- tio, $unt inter $e idem. idem $unt: Nullo igitur pacto $uperficies, & corpus in eandem rea- litatem conneniunt. Hoc idem argumentum fieri pote$t in lineis & punctis: vel enim linea copulans partes $uperficiei e$$et idem reali- ter cum vtraque parte illius; vel cum altera tantùm &c.

ARTICVLVS III. SOLVTIO ARGVMENTORVM primi articuli.

REliquum e$t vt argumenta, quæ initio quæ$tionis propo$ita $unt, dilua@@us. Ad primum negandum e$t quod a$$umit, di- Sol. primi arg. 1. art. cendum\’que indiui$ibilia nece$$aria e$$e ob eas cau$as, quæ ar- ticulo $uperiori explicatæ $unt. Nec obe$t quod corpus, $uperfi- cies, & linea ex $e continua $unt: non enim id haberent ni$i ex $e, ac natura $ua includerent indiui$ibilia, quibus vt terminis commu- nibus copularentur. Ad id verò, quod de partibus qualitatum obij- citur, re$ponden @@ indiui$ibilia non requiri vt terminent, & co- [res-1446-v_0621_612_t0]LIB. VI. CAP. II. QVAESTIO I. pulent præcisè, aut quolibet modo; $ed vt id præ$t\~et $ituãdo, ide$t, Quo modo requirãtur in diu. $ibilia ad terminãdũ & copulandũ. cau$ando ordinem partiũ, quod non habent partes graduales qua- litatum, $ed quantitatis dumtaxat, cui id proprium ac naturale e$t. Quod item opponitur de $eparatione puncti extremi à linea, dic\~e- dum in primis nullum dari in corpore naturali punctum, quod li- neam terminet, & cum altera lineæ parte non $imul copulet, vti $u- periùs o$tendimus: po$$e tamen id dari in linea diuinitus à corpore $eparata. Deinde re$pondendum $i ab i$tiu$modi linea extremum punctum diuina virtute tollatur, man$uram eam infinitam, non po- $itiuè, qua$i in immen$um fluxura $it; $ed negatiuè, quia nimirum Linea $inee@ tremo pũcto infinita ne- gatiue. termino intrin$eco circum$cripta non erit; non vlteriùs tamen $e$e porriget.

Ad $ecundum, in quolibet continuo reperiri infinita puncta, ab- Sol. 2. $urdum\’que non e$$e duobus punctis ea claudi ($iue ea duo $olùm terminent, & non copulent, vt in linea diuinitus $eparata à corpo- re; $iue vtrumque munus exhibeant: nam etiam inter quælibet duo puncta $imul copulantia & terminantia, infinitudo punctorum con- tinetur) id inquam ab$urdum non e$$e, quia genus hoc infiniti non propriè ac $impliciter infinitum e$t; cùm omnia illa puncta finitum quid, videlicet vnam finitam lineam componant. Re$ponderi etiam Altera Sol. eiusdem. pote$t non repugnare infinitum claudi primo & vltimo, negatiuè, ide$t, primo, ante quod non $it aliud, dummodo vltra illud de$ig- nari non po$sit $ecundum; & vltimo, vltra quod aliud non $it; mo- dò tamen de$ignari nequeat penultimum: $ic\’que in punctis lineæ $e$e rem habere. Vel aliter; primum & vltimum punctum in linea Tertia$olu- tio. non pertinere ad punctorum infinitatem, $ed e$$e quodammodo ex- tra illius $ortem; quia eiu$modi infinitas non cernitur ni$i vltra pri- mum & citra vltimum; intra quæ nullum $umi pote$t, vltra quod & ante quod infinita non $int.

Ad tertium, id, quod tanquam ab$urdum infertur, reuera ab$ur- Sol. 3. dum non e$$e, nempe non plura e$$e puncta in maiori & in minori Inter infini- ta non cadit maioris, aut minoris cõ- paratio. circulo: id enim infinito peculiare e$t, vt in eo maius & minus nõ ha- beat locũ, vt ex Scoto in 2. d. 1. q. 3. & alijs in tertio huius operis li- Cap.8.q.2. art.4. bro diximus.

Ad quartum, In quolibet continuo e$$e vnã tantùm lineã, vt pro- Sol. 4. bat argum\~etũ. Neque tam\~e lineã gyratiuã colũnæ e$$e actu infinitã. Nã e$to infinitis partibus eo modo æqualib<_>9, vel etiã maioribus cõ- $tet; omnes tam\~e $unt in cõtinuo per modum vnius, & vnũ quid fi- nitum componunt, vt in quæ$tione de infinito diximus.

Ad quintum, Explicanda e$t maior: $i enim $ignificet nullum ac- Sol. 5. cidens reale effici motu locali, qua$i ip$e motus $it eius productio, Re$ultare no ua indiui$ibi lia $ectione continus. concedenda e$t: $i contendat nullum accidens reale po$$e motu locali re$ultare, neganda. Secta enim linea re$ultant in extre- mitatibus duo puncta, quæ prius non actu, $ed pote$tate exi- $tebant: perit\’que illud punctum, quod vtramque partem inuicem [res-1446-v_0622_613_t0]IN PHYSIC. ARIST. iungebat. Nec mirum quòd indiui$ibilia ita gignantur & intereant. Etenim cùm $int termini quantitatis, nece$$e e$t vt quoties illa per diui$ionem partium terminationem variat, ip$a quoque $ecundum $uum e$$e varientur.

Ad $extum, Indiui$ibilia non e$$e in $ubiecto adæquatè, qua$i eis Sol. 6. re$pondeat $ubiectum indiui$ibile, cui inhæreant: $ed inadæquatè, hoc e$t, recipi in $ub$tantia, merito corporis, cuius partes formales $unt. Ita\’que negandum e$t omne accidens requirere $ubiectũ adæ- quatum, ac $ibi proprium.

Ad te$timonia Ari$totelis dicendum e$t haberi quidem loco illo Explicantur re$timonia Ari$t. octaui libri phy$icorum in continuo ine$$e dimidia infinita, non actu $ed potentia: verùm per hæc dimidia non intelligi ab Ari$to- Nõ rectè ab aduer$arijs ci tatum locum Ari$t. tele indiui$ibilia, $ed partes materiales continui, quas patet in con- tinuo e$$e, non vt entia infinita actu, $ed pote$tate, quatenus conti- nuum $ecari pote$t in infinitas partes absque vllo termino. Pro explicatione verò alterius loci ex lib. 3. Metaph. aliorum\’que $imi- lium animaduertendum e$t quædam puncta e$$e actu in linea, ni- Qu{ae}dam in- diui$ibilia e$ $e actu in cõ- tinuo, alia pote$tate. mirũ quæ lineæ partes actu copulãt & terminãt; quædã pote$tate, videlicet quæ $i linea diuidatur in ea re$ultabũt, vt paulòante a$$er uimus; $imiliter\’q dic\~edũ de lineis re$pectu $uperficiei, & de $uper ficiebus re$pectu corporis. Hoc po$ito re$pondemus cùm Ari$tote- les ait puncta, lineas, & $uperficies e$$e pote$tate in continuo, de ijs tantùm po$teriori modo $umptis agere, hoc e$t, de illis, quæ per $e- ctionem re$ultare queunt. In libro verò de motione animalium ait polos, qui puncta $unt indiui$ibilia, non habere $ub$tantiam, ide$t, Quo $en$u di xerit Ari$to- @eles indiui$i bilia non ha bere $ub$tan @iam. non e$$e de genere $ub$tantiæ, cui duntaxat motus per $e conue- nit: fuerunt enim, qui illa inter $ub$tantias reponerent vt ex lib. 13. & 14. Metaph. colligitur. Ad aliud ex 3. de anima dicito licet pun- ctum priuatione cogno$catur, non iccirco tamen puram priuatio- nem e$$e; alioqui etiam nigrum foret priuatio, quia per candidi priuationem intelligitur, explicatur\’que, vt ibidem admonet Ari- $toteles.

ARTICVLVS IIII. PROPONITVR ALIA SENTENTIA, quæ indiui$ibilia po$itiua & realia par- tim admittit, partim negat.

HIs ita pertractatis licet ea opinio, pro qua $upra di$$erui- mus, admodum probabilis $it, & imprimis accommodata ad [res-1446-v_0623_614_t0]LIB. VI. CAP. II. QVAESTIO I. modos loquendi in $cholis receptos, faciliorq; ad eos, quos ante retulimus in Philo$ophia locos expediendos: alia tamen $ententia e$t non minus probabilis, quam Fon$eca tuetur lib. 5. $uorum com- mentariorum in Metaphy $. cap. 13. quæ$t. 6. vbi $tatuit, licet $uper- ficies verè, ac phy$ico more, ide$t, $ecundum entitatem po$itiuam, ac real\~e, $it actu in quolibet corpore, vt illius extremitas, ea\’que vna Lineã, & pun ctum nõ da- riactu in cor pore ni$ico- $ideratione Mathemati- ca. duntaxat; tamen lineam & punctum non e$$e actu in corpore vllo, ni$i Mathematico more $pectata. Primam partem huiu$ce a$$ertio- nis probant $ecundum, tertium, & quartum $ecundi articuli ar- gumentum. Altera pars de vnitate $uper$iciei ex eo o$t\~editur; quia ad corpus vndi\’que claudendum, circun$cribendum\’que $uperficies vna requiritur: nec e$t cur alia præterea exigatur.

Tertia verò pars, quatenus a$$erit lineas, & puncta non e$$e actu, ac $ecundum reales entitates in medijs magnitudinibus, inde $ua- detur; quia i$tiu$modi indiui$ibilia neque ad copulandum, neq; ad continuandum nece$$aria $unt, vt articulo primo di$putaba- mus. Quæ ratio etiam conficit non dari in medio corpore actu, & more phy$ico realem $uperficiem. Quod autem lineæ & $uper- Non dari in medio cor- pore actu eu phy$ice$uper ficiem @eal\~e. ficies Mathematico more $umpt\,e dentur actu in corpore, ex eo patet; quia Mathematici faciunt in corpore $uperficies plures, eas, quæ continent perfectos angulos; vt in te$$era $ex, in pyramide quinque. Secundum hanc verò notionem oportet aliquo modo dari actu lineas, quibus actu terminentur, & di$tinguantur eæ $u- perficies; & aliquo modo puncta actu, quæ lineas actu terminent, & di$tinguant.

Ita\’que vt $ummatim complectamur $tatuit hæc $ententia è tri- Solam $upei fici\~e tãquam ens po$itiuũ dari actu in corpo@ibus. bus indiui$ibilibus, $uperficie, linea, puncto, $olam $uperficiem, vti verum & po$itiuum ens dari actu in corporibus; lineam verò realem & po$itiuam, item puncta realia ac po$itiua ($i tamen pun- cta vllam vendicant po$itiuam entitatem) non dari in corpore, neque actu, neque pote$tate phy$ica, $ed potentia logica dunta- xat. Quod ex ijs, quæ mox $ubijciemus planum erit.

Legitur apud graues auctores indiui$ibilia non actu, $ed pote- Quot modis reducãtur ad actum indiur $ibilia in me- dia quantita- te. $tate in media quantitate continua e$$e; quod ita intelligendum e$t vteiu$modi potentia trifariam ad actum prouehatur: nimirum di- ui$ione reali, figuræ conformatione, & de$ignatione. Acreali qui- dem diui$ione $ola $uperficies, quæ potentia in medio e$t cor- pore, viribus naturæ ad actum peruenit, cùm corpus $ecatur: s\~e- Reali diui$io ne. per enim eam $ectionem $equitur re$ultantia nouæ $uperficiei. Si- militer etiam cum nulla $it implicatio contradictionis quomi- nus $uperficies diuinitus à corpore abiuncta diuidatur licebit af- firmare lineam contineri potentia logica in $uperficie $ecundum realem diui$ionem. Item cùm non repugnet $ecari lineam diui- nitus $eparatam à $uperficie; verè dicemus potentia logica conti- [res-1446-v_0624_615_t0]IN PHYSIC. ARIST. neri $ecundum realem diui$ionem in linea punctum, quod facta fe- ctione re$ultabit.

Conformatione figuræ ducuntur ad actum lineæ, & puncta, cùm Conforma- tione figur{ae}. corpus omni carens angulo figuram perfectè angularem accipit; vt $i ex corpore $phærico fiat cubicum. Quandoquidem erunt tunc in eo corpore prædicta indiui$ibilia; non tamen $ecundum po$iti- uam & realem entitatem; $ed tanquam negationes: lineæ, vt nega- tiones vlterioris proten$ionis $uperficierum: puncta, vt negationes vlterioris proten$ionis linearum. Quo pacto non verè & realiter, $ed con$ideratione Mathematica ine$$e dicuntur in continuo.

Denique de$ignatione ducuntur ad actum lineæ, & puncta, cùm De$@gnatio- @@. magnitudo omniangulo carens m\~ete concipitur vt diui$a. Sic enim apprehenditur linea vt terminans $uperficiem diui$am; & puncta, vt lineam terminantia. Sed cùm hoc totum cogitatione fiat, patet hoc etiam modo non $tatui in magnitudine lineas, & puncta tan- quam entia realia, ac po$itiua; $ed vt negationes, $icuti paulo an- te de reductione ad actum perfiguræ conformationem diximus.

Nec verò contrariæ partis rationes multum exhibent negotij Re$põdetur ad argumen ta partis op po$ic\,e. huic $\~etentiæ. Ad primam, quam pro confirmatione primæ a$$ertio- nis adduximus, dicendum erit definitionem illam continui; videli- cet continuum e$t, cuius partes communi termino copulantur, ab antiquis Geometris mana$$e, qui ad demon$trationes conficiendas indiui$ibilia, non tamen realia & po$itiua, $ed qualia proximè $ta- tuimus, in medio continui po$uere, tanquam $igna ad $ectiones ma- guitudinis in infinitum protrahendas. Itaque ea definitio $ic eritin- telligenda, vt partes continui dicantur communi termino copula- ri, vel actu, vel pote$tate, quæ pote$tas modis paulò ante explica- tis ad actum reducitur. Nec po$itiua indiui$ibilia ad copulandum nece$$aria $unt, cùm partes ext\~e$ionis ab$que vlla tertia entitate per $e inuicem coeant, & vniantur. Nec item imaginaria indiui$ibilia con$titu untur in medio, vt negationes vlterioris tendentiæ, $ed vt $igna.

Secunda verò, tertia, & quarta ratio nihil aduer$us hanc $enten- tiam probant, cùm $olummodo concludant dariactu, ac more phy- $ico in corporibus $uperficies exteriùs ambientes.

Ad quintam re$pondemus affectiones, quas de lineis in con- tinuo exi$tentibus, Mathematici demon$trant, prout de ijs lineis præci$e dicuntur, non e$$e veras entitates; $ed eiu$dem conditionis; ac naturæ cum ip$is lineis.

Ad $extam, abs\’que medijs indiui$ibilibus po$itiuis $eruari po$- Vt $eruetut lex actionis vniformiter difformis ab$que indi- ui$ibilibus re alibus in me dio cõtinui. $e legem actionis vniformiter difformis, $i dicamus ad eam tuendam $at e$$e in prima $uperficie, verbi gratia, aeris illuminati tantum e$$e lucis, quantum in $uperficie corporis illuminantis; cum eæ $uper- ficies $int $imul, deinde progrediendo à prima illa $uperficie aeris [res-1446-v_0625_616_t0]LIB. VI. CAP. II. QVAESTIO II. ver$us finem, quancunque partem $ignatam minus lucis obtinere.

Ad $eptimam, omi$sis alijs $olutionibus, dicendum globum, & eylindrum tangere planum in puncto, & linea; non po$itiuis & rea- libus; $ed $ola de$ignatione exi$t\~etibus in magnitudine: atque adeò De tactu glo bi & plam. eiu$modi còntactum e$$e negatiuum, quia fit non per extrema rea- lia; $ed negatiua duntaxat, eodem\’que eatenus prædicta corpora di- centur $e tangere; quatenus à $e mutuò non di$tant. Quapropter interuentu illius nullus impul$us plano corpori imprimetur, quan tumlibet magna vi globus, aut cylindrus de$cendant; imprimetur tamen interuentn circumfu$i corporis, verbi gratia, aeris, quem glo- bus, & cylindrus deor$um trudent.

Ad vltimam re$pondendum erit quæcunque apud Ari$totelem de lineis, & punctis tanquam de entibus po$itiuis actu exi$tenti- bus in rerum natura leguntur; ea non vt ex proprio, $ed vt ex alio- rum $en$u dicta accipi debere.

QVÆSTIO II. VTRVM CONTINVVM EX SOLIS indiui$ibilibus coale$cat, an non. ARTICVLVS I. RATIONES PRO PARTE affirmatiua.

SVperiori di$putatione probabile $tatuimus dari Qui partem affir. tu\~etur. etiam in medio continui indiui$ibilia, po$itiua & realia; proximum e$t, vt an ex ijs $olis continuũ componatur, di$quiramus. Affirmatiuam partem $ecuti $unt olim Stoici Philo$ophi duce Zenone, item\’que Pythagoras, Democritus, Leucippus, & plerique eorum, qui Ari$totelis ætate floruerunt. Nec de$unt argumenta, quibus eorũ $ententia cõprobari videatur. Primum $it. Inter punctum, quod e$t initium lineæ, cætera\’que om- 1. arg. nia eiu$dem lineæ nihil cadit. Igitur puncta proximè $ibi cohær\~et, atque adeo linea ex $olis punctis conficitur. Probatur a$$umptum. Nam $i e$t aliquid interiectum, vel e$t punctum, vel linea: non pun- ctum, cùm extra omnium punctorum collectionem nullum $it pun ctum: nec etiam linea, quia nece$$ariò in ea dantur puncta. I gitur in- ter primum punctum, cætera\’que omnia nihil interiacet; ex quo $e- [res-1446-v_0626_617_t0]IN PHYSIC. ARIST. quitur nihil reperiri in linea ni$i puncta.

Secundum, Immediatè po$t hoc in$tans exi$tet aliquid temporis; 2. $ed id nihil e$$e pote$t ni$i in$tans: ergo po$t vnum in$tans proxi- mè $equitur aliud. Probatur a$$umptio, quia è tempore nihil exi- $tit præter in$tans.

Tertium, Ex doctrina Ari$totelis 1. Top. c. 14. ita $e habet pun- 3. ctum ad lineam, $icuti vnitas ad numerum: $ed numerus ex $olis vni- tatibus conficitur: ergo & linea ex $olis punctis.

Quartum, Indiui$ibilia includuntur in coutinuo; &, vt Ari$to- 4. teles 1. lib. Po$ter. cap. 4. docet, comparatione illius $unt præ dicata per $e primo modo: pertinent igitur ad eius e$$entiam; non vt for- ma, cùm vna res vnicam tantùm formam habeat; ergo vt partes in- tegrantes, ex quibus dumtaxat conficiatur.

Quintum, Lignum, quod partim in aqua e$t, partim in aere, con- 5. tingitur à duabus extremis lineis circularibus aquæ & aeris $e$e tan- gentibus: $ed nece$$e e$t in ip$o ligno duas quoque e$$e lineas imme- diatas, quæ illis duabus re$pondeant. Ergo lineæ $unt immediatæ in continuo.

Sextum, Tempus quod plures Angeli intellectiones metitur, 6. con$tat ex $olis in$tantibus: cùm intellectio Angeli momento fiat. Ergo nihil ob$tat, quominùs etiam no$trum tempus ex in$tãtibus, atque adeò ex $olis indiui$ibilibus componatur.

Septimum, Si continuum diuina virtute in omnem $ui partem $e- 7. cari po$$et, di$$olueretur in indiui$ibilia: ergo con$tat ex indiui$ibi- libus. Probatur con$ecutio, quia vnum quodque ex ijs conficitur, in quæ di$$olui pote$t.

Octauum, Geometræ $upponunt punctũ, cùm mouetur, lineam 8. gignere; lineam $uperficiem; hanc corpus. At ex motu, $eu ve$tigio indiui$ibilium non ni$i ex indiui$ibilibus con$titutum relinqui po- te$t. Igitur linea, $uperficies, & cotpus ex indiui$ibilibus tantùm con$tant.

ARTICVLVS II. CONCLVDITVR PARS negatiua.

VErùm qui continuũ ex $olis indiui$ibilibus cõpo$uere multis Continuum non con$ti- @ur ex $olis indiui$ioili- bus. locis ab Ari$totele confutantur, vt hoc in libro, & alio quo- dam libello in$cripto de lineis in$ectilibus, qui videtur e$$e non quidem ab Ari$totele $eparatim editus, $ed ex illius Exotericis collectus. Eandem $ententiam improbat D. Aug. 11. de Trinit. c. 10. M. Alb. in lib de lineis indiui$ibilibus c. 5. D. Thomas, Aegid. Bur- læus, Themi$tius, Simplicius, alij\’que interpretes hoc loco, Scotus [res-1446-v_0627_618_t0]LIB. VI. CAP. II. QVAESTIO II. in 2. d. 2. q. 9. Dur. q. 4. Greg. q. 2. Algazellus tract. 1. $uæ Metaph. Capr. in 2. d. 2. q. 1. Sõc. 5. Metaph. q. 20. Auic. 6. Naturalium. p. 5. cap. 2. $olet verò huius $ententiæ fal$itas multis rationibus demon$trari, è quibus aliquot in medium profe- remus.

Prima $it, Si linea cõ$taret ex $olis pũctis, $equeretur cõtra primã Prima con- clu$ionis de- mon$tratio. propo$itionem Euclidis 1. Elem. non po$$e $upra quamlibet lineam rectam de$cribi triangulum æquilaterum. Sit enim linea trium pun ctorum A. C. $uper quã de$cribatur triãgulus æquilaterus A. B. C. Deinde $ignentur puncta media laterum D. E. Hoc po$ito aut illa puncta ab $e di$tant, aut non di$tant. $i non di$tant; ergo in illis fi- nitur triangulus. Quare latera non erunt ni$i duorum punctorum, quod repugnat hypothe$i. Si verò di$tant aut per aliquid minus puncto, aut per punctum, aut per aliquid maius puncto. Primum dari non pote$t; alioqui punctum diuiduum e$$et. Nec $ecundum; quia tantùm di$tarent puncta D. E. quantùm A. C. proinde\’que li- neæ A. D. & C. E. e$$ent parallelæ, nec vnquam concurrerent. Nec tertium, $ic enim magis di$tarent puncta D. E. quàm puncta A. C. Quare linea A. D. & C. E. non concurrerent ver$ùs puncta D. E. quod item hypothe$i repugnat.

Secunda, Sequeretur non po$$e lineam quantumcunque mini- Demõ$tra- tio. 2. mam diuidi in tot partes eiu$dem proportionis, in quot $ecta e$t li- nea maxima. Cuius oppo$itum demon$trat Euclides 6. Elem. prop. 10. Nam $i linea magna $it, verbi gratia, quinque punctorum, & mi- nor trium: maior diuidi poterit in quinque partes æquales, minor verò non ni$i in tres; alioqui puncta diuidua e$$ent.

Tertia, Sequeretur lineam intra latera trianguli æquilateri $upra Demon$tra- tio. 3. ba$im de$criptam ip$a ba$i maiorem e$$e, cuius oppo$itum & per $e patet & demon$tratur ab Euclide prop. 21. lib. 1. Con$ecutio proba- tur; $it enim ba$is N. O. quatuor tantùm con$tans indiui$ibilibus, $upra quam de$cribantur duo latera N. A. & O. A. æqualia inter $e$e, ita vt efficiant triangulum. Ducatur deinde linea inter puncta B. C. quæ quandoquidem diuidua e$t, vt $en$u patet, duobus $al- tem indiui$ibilibus con$tabit; infra hanc ducantur aliæ quattuor, vt in $uperiori figura. Tunc $ecunda linea nempe D. E. quia maior e$t, quàm prima, habebit $altem tria indiui$ibilia. Tertia verò ob eandem cau$am continebit quatuor, quarta quinque, quinta denique $ex. Iam igitur linea de$cripta $upra ba$im intra latera trianguli erit ma- ior.

Quarta, Sequeretur diametrum e$$e commen$urabilem lateri, Demõ$tra- tio. 4. e$$e \’que ei æqualem, aut habere ad illud proportionem duplam, cu- ius oppo$itum con$tat apud Euclidem lib. 10. propo$. vlt. Prior pars con$ecutionis probatur. Nam cùm diameter & latus $int lineæ fini- tæ, nece$$ariò ex indiui$ibilibus finito numero comprehen$is fient. Quare cùm quilibet numerus cuilibet numero commen$urabilis $it, diameter commen$urabilis erit lateri. Præterea aliquid e$$e alteri [res-1446-v_0628_619_t0]IN PHYC. ARIST. commen$urabile nihil aliud e$t quàm dari aliquid, quod $it pars ali- quota vtriu$que. At $i còntinuum ex indiui$ibilibus con$taret, vnũ indiui$ibile e$$et pars aliquota tum diametri tum lateris. Ex quo $e- quitur diametrum commen$urari lateri. Po$terior con$ecutionis pars $ic o$tenditur. De$cribatur quadratũ, & à quouis puncto vnius lateris ducatur recta linea ad punctum è regione po$itum. Tum du- catur diameter, vt in hac figura patet. Si igitur continuum ex indi- ui$ibilibus fit, vel in diametro inter quæuis duo indiui$ibilia dua- rum linearum, quæ ducantur à punctis immediatis vnius lateris ad puncta immediata alterius, interiectum e$t aliquod indiui$ibile, aut nullum. Si nullum, iam diameter non pluribus con$tat indiui$ibi- libus, quàm latus; atque adeò lateri æqualis e$t: $i aliquod, cùm ea- dem ratio $it, vt inter quaslibet alias duas lineas interpo$itum $it vnum indiui$ibile, erit diameter duplo maior latere, quod erat pro- bandum. Plures ad hanc rem $tabiliendam rationes habes in libello de lineis in$ectilibus, quem M. Albertus ad fin\~e huius paraphra$ticè exponit; plures\’que affert Alexander lib. 2. nat. quæ$t. & Scotus in 2. d. 2. q. 9. Gregorius Arim.ibid. q. 2.

ARTICVLVS III. RESPONDETVR ARGVMENTIS in contrariam partem adductis.

AD argumenta verò, quibus contraria $ententia probari vide- Inter õmnia puncta col- lectiue accep ta nihil e$$e medium. batur, re$pondendum e$t. Ad 1. quidem inter punctum, quod initium e$t lineæ, & cætera omnia diui$im $umpta interiectam e$$e lineam, & ex con$equenti infinita puncta, quibus illa con$tat: at inter illud, & omnia alia collectiue accepta, nihil e$$e interpo$i- tum, vt probat argumentum. Verum non inde recte colligi confici lineam ex $olis punctis, vel aliquod punctum e$$e alteri immedia- tum in eadem linea, quia tota illa punctorum collectio nullum ha- bet, quod $it immediatum primo, & inter quod, & aliud non cadat linea.

Ad 2. id, quod immediatè po$t hoc momentum exi$tet, debere Po$t in$tans non in$tans $ub$equi, $ed tempus. e$$e tempus, non momentum. Nam licet nihil temporis $imul exi- $tat præter momentum: $ucce$siuè tamen a liquid exi$tit, quod mo- mentum non e$t, nimirum tempus.

Ad 3. non eodem pror$us modo $e habere punctum ad lineam, quo vnitas ad numerum: alioqui $icuti punctum, ita & vnitas po$i- tionem haberet in continuo, quod negat Ari$toteles in categorijs Indiui$ibilia pertin\~et ad e$$entialem definitionem continui. cap. de quantitate & 1. po$t. c. 23. Dicuntur igitur eodem modo $e habere, quia $icut vnitas numeri, ita punctum principium e$t lineæ.

Ad 4. indiui$ibilia dici per $e primo modo de continuo, pertine- [res-1446-v_0629_620_t0]LIB. VI. CAP. II. QVAESTIO II. re\’que ad e$$entialem illius definitionem & habere $e vt formas re$pe- ctu partium integrantium, quas copulant: quatenus interuentu in- diui$ibilium ea, quæ alioqui e$$ent multa $impliciter entia, efficiunt vnumquid per $e. Nec e$$e incommodum ex huiu$modi formis, quæ propriæ formæ non $unt, dari $imul in vno continuo multas, immo infinitas.

Ad 5. duabus lineis circumfu$i aeris & aquæ re$pondere in ligno vnam duntaxat. Nam cùm duæ illæ $imul in eodem\’que $itu maneãt, vtrique vna re$pondere pote$t. Nec ab$urdum e$t duo indiui$ibilia in diuer$is $ubiectis immediatè hærere; cùm inde non $equatur con- tinuum ex $olis indiui$ibilibus confici.

Ad 6. tempus men$urãs intellectiones Angeli non e$$e cõtinuum, $ed di$cretum, quod proinde nihil vetat quominus ex indiui$ibilibus cõfletur, $icuti ex vnitatibus numerus. Ita AE gidius in tract. de m\~e- Nihil vetat t\~epus di$ere- tum con$ta- re ex $olis in diui$ibilib9. $ura angelorum quæ$t. 9.

Ad 7. Gregorius in 1. di$t. 36. quæ$t. 1. & in 2. d. 2. quæ$t. 2. con- cedit po$$e continuum diuina virtute in omnem $ui partem diuidi. d. 35. & 36. Sed non rectè $entit, includitur enim in eo contradictio: $iquidem ta- Reijcitur o- pinio Grego rij Arim. le continuum e$$et, ac non e$$et continuum: e$$et, quia ita ponimus: non e$$et, quia ex $olis indiuiduis continuum ac diuiduum con$tare nequit. Occurrendum e$t igitur argumento, ex hypothe$i impo$si- bili, qualis e$t ea, quæ in illa conditionali propo$itione $umitur, cõ- $equi id, quod fieri non pote$t. Quare nihil mirum quod ex diui$io- necontinui in omnem $ui partem, $i daretur, colligatur continuum con$titui ex $olis indiui$ibilibus.

Ad 8. non e$$e Mathematicorum $ententiam ex fluxu indiui$ibi- lium effici re vera aliquod continuum; $ed vti eos eiu$modi fictione ad $ignificandam diui$ibilitatem lineæ $ecundum longitudinem dũ- taxat; $imiliterque ad explicandas dimen$iones aliarum quantitatum continuarum.

Capitis tertij explanatio.

NEce$$e e$t autem } Vt alia, qu\,e ad $ectionem motus$pectant, per$equatur, $ubijcit in hoc cap@te qu{ae}dam Theoremata. Primum e$t nunc, $eu momentum, e$t quid Theorema- ta ad motũ $pectantia. indiuiduum. Quod vt intelligas aduerte, nunc, $iue momentum, bifariam v$urpa- ri. Vno modo, pro eo, quod per $e ac primò tale dicitur, quod quidem pr\,eteriti tem- poris, & futuri extremum e$t. Altero, pro eo, quod non per $e tale e$t, $ed beneficio illius, quod por $e e$t tale, quod quidem e$t tempus pr\,e$ens continens in $e præ dictum momentum. Hoc igitur loco agit Ari$toteles de momento $ecundum priorem notionem $umpto. Declarat verò quonam pacto pr\,eteriti, & futuri temporis extremum $it, aiens pr\,eteriti aliquid e$$e, citra Tòvũ @ ide$t mom@ tum dupliei ter $umi. quod nihil $it futuri, & rur$us futuri, vltra quod nihil $it pr{ae}teriti, idque e$$e, quod momentum Propriè vocamus.

 [res-1446-v_0630_621_t0]IN PHYC. ARIST. _CAP. III._

_N_Ece{$s}e e$t autem & punctum temporis præ$ens, _Text. 24._ quod non per aliud, $ed per $e, & primò dicitur indiuiduum e{$s}e, ac in omni tempore tale ine$$e. E$t enim præteriti extremum quiddam citra quod nihil est futuri, & rur$us futuri, vltra quod nibil est præteriti, quod quidem vtria$que terminum e{$s}e tradidimus. Hoc $i _Text. 25._ tale per $e, & idem demon$tratum fuerit, indiuiduum quoque e$$e $imul constabit. Nece$$e e$t autem vtriu${que} _Text. 26._ temporis extremum idem punctum e{$s}e: nam $i aliud $it, alterum quidem alteri con$equens non erit, cum ex his, quæ partibus vacant, continuum non constet. Sed $i vtrũ- que $eparatim fuerit, tempus erit inter medium. Omne enim continuum eiu$modi e$t, vt eius extremis interiectum ali- quid sit, quod eiu$dem nominis sit, & rationis. At si t\~e- pus intercedet, diuiduum erit, quandoquidem tempus omne diuiduum e$$e, demonstratum e$t. lta temporis punctum præ$ens diuiduum erit: quod si diuiduum sit, aliquid præ- teriti in futuro erit, & aliquid futuri in præterito. Id enim quo diui$um fuerit, præteritum tempus atque futu- rum determinabit. Nec verò per $e præ$ens momentum erit, _Text. 27._ $ed per aliud: eius enim quod per $e est, diuisio non e$t. Ad bæc momenti præ$entis aliud præteritum, aliud futu- rum erit, nec idem $emper præteritum, aut futurum: neque igitur præ$ens momentum idem, cum multis modis diuidi tempus po{$s}it. Quapropter si hæc in præ$ens momentum ca- _Text. 28._ dere non po{$s}unt, in vtroque idem momentum sit nece$$e e$t. Atqui si idem sit per $picuum etiam e$t diuidi non po{$s}e. Nã si diuiduum sit, eadem rur$us, quæ in priori euenient. In _Text. 29._ t\~epore igitur aliquid e{$s}e indiuiduũ, quod v@, boce$t mo- mentum præ$ens e$$e dicimus, ex his, quæ dicta $unt, con- stat. Nibil autem momento moueri, ex bis e$t manife- $tum. Nam si liceat, poterit & celerius in eo, & tardius moueri. Sit igitur N. temporis momentum, id autem, quod velocius est, in eo $patium A B. conficiat, quod tardius e$t, minus quàm A B. sit, in eadem conficiet, vt exempli gra- tia A C.

Nece$$e e$t autem vtriusque } Probatidem momentum pr\,eteriti & futuri extremum e$- Idem momè tum e$$e ex- tremum præ teriti, & futu ri. $e, vnde planum relinquetur, e$$e diui$ionis expers. Probat autem hoc modo. Nam $inon e$$et vnum, $ed plura: cùm duo indiuidua quantitatis immediata e$$: non po$$int, quia continuum non con$tat ex indi uiduis, nece$$atiò in- ter illa tempus cade- ret: hoc autem fieri non po$$e inde li- quet, quia cùm illud tempus tum ad pr\,e teritum, tum ad futu rum $pectet, iam ali- quid pr{ae}teriti e$$et in futuro, & aliquid futuri in præterito, quod ab$urdum e$t. Licet enim idem in- $tãs ad vtrunque per tinere po$sit, vt com munis terminus, ta- men fieri nequit vt idem tempus, quod diuiduum nece$$ariò e$t, ad vtrunque per- tineat.

Nihil autem mo Mom\~eto ni- hil moueri. mento) Secundum Theorema temporis momento nihil mo ueri pote$t, aut quie- $cere. Priorem par- tem $uadet, quia $i mobile aliquod tar- dius pedalem lineã momento conficiat, eandem mobile ali- ud celerius breuiori $patio decurret, qua- re iam momentum in duas partes $ecabi tur, quod tamen in- $ectile e$$e o$ten$um fuit.

Sed neque etiã vt quie$cat) Confir- mat po$terior\~e par- t\~e eiu$d\~e Theorema- tis, quia vt con$tat ex ijs, qu\,e $uperio@i libro $ub fin\~e quar- ti capitis dicta $unt, id tantũ quie$cere dicitur, quod cùm aptũ e$t moueri, non mouetur, Probatũ e$t aut\~e nihil po$- Quid dica- tur quie$cere $e momento moueri, quare neque momento quie$cet. Deinde quia $i quid quie$cere, ac pro- inde etiam moueri momento po$$et, $equeretur idem mobile $imul quie$cere & moueri, quod procul dubio à vero abe$t. Probatar $equi. Nam fi idem mobile primo quadrante huius hor\,e cieatur, & in $ecundo quie$ceat; cùm idem punctum vtrunq; quadrant\~e copuler & id quod in toto mouetur tempore, in quouis ip$ius, in quo moueri aptũ e$t, moueatur, & id [res-1446-v_0631_622_t0]LIB. VI. CAP. III. EXPLANATIO.

Quoniam autem id, quod tardius est, in toto mo- mento per $patium, A C. motum est, in minori quàm il- lud $it, id quod est celerius, mouebitur. Quare momentum diuidetur. At e$t indiuiduum. Fieri itaque non pote$t vt temporis momento moueatur. Sed neque etiam vt quie- _Text. 30._ $cat. Nam quie$cere id dicebamus, quod aptum moueri, tum cùm aptum e$t, & vbi, & quemadmodum, non mo- uetur. Igitur cùm momento nibil moueri aptum $it, nec item quie$cere aptum e{$s}e manifestum e$t. Præterea $i mo- _Text. 31._ mentum in vtroque tempore idem est, fierique potest vt in borum altero toto motus fiat, in altero quie$cat, atque id quod in toto mouetur tempore, in quouis ip$ius, in quo moueri aptum est, mouebitur, & id quod quie$cit, $imi- li modo quie$cet, fiet, vt idem quie$cat $imul, & mo- ueatur. Ip$um enim momentum amborum temporum ex- tremum est. Quie$cere etiam id dicimus, quod nunc, & _Text. 32._ prius, & ip$um, & partes eodem modo $e babent. At in momento prius non e$t, quare nec quie$cere. Nece$$e est itaque id quod mouctur, & quie$cit, in tempore moueri, atque quie$cere. Id autem omne quod mutatur, diuidu- um $it nece$$e est. Quoniam enim ex aliquo in aliquid mu- tatio omnis est, cùm id quod mutatur, in eo fuerit, in quod mutatur, non vlterius mutabitur: cùm verò in eo e$t, ex quo mutatur, tum nec ip$um mutatur, nec partes. Eius itaque quod mutatur, aliquid nece{$s}ario in hoc e$t, aliquid in altero. Nam neque vtroque, neque in neutro e$- $e potest. Dico autem id, in quod in mutatione primùm mutatur, vt ex albo fu$cum non nigrum. Non enim ne- ce$$e est id, quod mutatur in alterutro extremorum e$$e. Constat itaque omne quod mutatur, diuiduum e$$e.

 quod quie$cit, $imili modo quie$cat: fiet vt idem $imul quie$cere po$sit, & moueri.

Id autem omne} Tertium theorema. Omne quod mouetur diuiduum e$$e oportet. Omne quod mouetur di- uidũ e$$e. Hocex eo probat quia quidquid mouetur pattim e$t in termino à quo, partim in termino ad quem; quod autem ita $e habet $ectile e$t. A$$umptum verò o$tendit, quia cùm totum mobi le e$t in termino ad quem, non iam ad illum mutatur, $ed mutatum e$t, cùm ve rò totum e$t in ter- mino à quo, non dum mutatur. Qua- re nece$$e e$t, vt dum mouetur, vtroq; par ticipet.

H\,ec Ari$totelis ra Dubitatio. tiomagnam fecit d@f ficultatem inptimis Theophra$to, dein- de Alexandro, The- mi$tio, Simplicio, Auerroi, Auempace, & aIijs. Tum quia ex eo, quod mobi- le vnam pattem for mæ obtinet, alteram non obtinet, haud rectè concluditur ip $um mobile e$$e di- uiduum, $ed potiùs formam, quam com parat, diuiduam e$$e, partibusque con$ta- re. Tum quia mul- t{ae} $unt mutationes momentaneæ, vt ge neratio, & illumina- tio. Auerroes, vt huncnodum $oluat, tres affert $ententias, Alexãdri, Themi$tij, & Auempace; qui- b9 impugnatis $uam probat. Verùm tam illi, quàm ip$e, videntur nobis à vera $ententia deflexi$$e. Sed neque etiam placet expo$itio D. Thom{ae}. Quibus ob breuitatem pr\,etermi$sis vno verbo re$pondemus, Ari$totelem hac Re$pon$io? demon$tratione non omnes in vniuer$um mutationes, aut etiam motus fui$$e comple- xum, $ed lationem duntaxat, in qua, citra vllam difficultatem aptè colligitur mobile e$$e di- uiduũ, quia partim e$t in termino à quo, partim in termino ad quem; $iquidem dum $ucce$- $ione $patium decurrit, partes $uas illius partibus ad{ae}quat. Nec ob$tant exempla qualitatum nempe album, fu$cum, nigrum. qu{ae} non ad veritatem, $ed ad rem illu$trandam afferuntur.

 [res-1446-v_0632_623_t0]IN PHYSIC. ARIST. _CAP. IIII._

_M_Otus autem bifariam diuiduus e$t: vno modo t\~e _Text. 33._ pore: alio ex partium eius, quod mouetur, motibus. Vt $i, A. C. totum moueatur, etiam, A. B. & B. C. mouebũtur. Sit igitur partis, A. B. motus D. E. & partis, B. C. motus, E. F. nece$$e e$t totum, D. F. ip$ius, A. C. e$$e motum, boc enim mouebitur. Nam cùm vtra\’{que} pars vtro\’{que} motu moueatur, alterius\’{que} motunibil cieatur, totus mo tus totius erit magnitudinis. Præterea $i omnis motus alicuius _Text. 34._ est, totus autem D. F. motus nec alterius partis est (vtri- u$\’{que} enim e$t) nec vllius alius (cuius nan\’{que} totius motus est, eius quo{que} partium etiam partes $unt) partes autem, D. F. partium, A. B. C. $unt, non aliorum (Plurium enim vnus motus e$$e non potest) totus profestò motus magnitudinis, A. B. C. erit. In$uper $i totius alius motus e$t, vt, G. k. ab eo _Text. 35._ auferentur vtriu$\’{que} partis motus, qui motibus, D. E. & E. F. æquales erunt, cum vnius vnus $it motus. Quare $i to tus, G. K. in partium motus diuidetur, motus, G. K. motui, D. F. æqua lis erit. Quod $i aliquid re$tabit, vt, H. K. id nullius erit mo- tus: nam nec totius, nec partium, porpterea quód vnius vnus $it ne\’{que} cuiu$piam alterius cum motus continuus aliquorum $it continuorum. Quod etiam eueniet, $i ex diui$ione $uperabit, quod fieri non potest, idem & æqualis $it nece{$s}e est. Hæc igi tur diui$io ex partium motibus est, rei\’{que} omnis diuiduæ eum e$$e nece$$e e$t. Alia e$t ex tempore. Nam cùm motus õnis _Text. 36._ in tempore $it, tempus\’{que} omne po{$s}it diuidi, & in minori mi- nor motus fiat, nece{$s}e e$t omnem motum ex tempore e$$e diuiduum. Quoniam autem omne quod mouetur, in aliquo _Text. 37._ mouetur, & in aliquo tempore, & omnis rei, quæ mouetur, motus e$t, eædem & temporis, & motus, & ip$ius moueri, & eius quod mouetur, & eius, in quo e$t motus, diui$iones $int nece$$e e$t, ni$i quod non omnium, in quibus est motus, $imiliter, $ed quantitatis per$e, qualitatis ex accidenti. Su- matur enim, A, tempus, in quo mouetur, & motus B. Si igi- tur toto in toto tempore motum e$t, certe minori in dimidio. Et rur$us eo diui$o, minori, quam ille $it, & ita perpetuo. Similiter $i motus diuiduus e$t, tempus etiam diuiduum est Nam $i toto in toto, etiam dimidio in dimidio, & rur$us mi nori in minori. Eodem modo & ip$um moueri diuidetur. Sit _Text. 38._ enim, C. ip$um moueri, in dimidio igitur motu, minus erit to to, & in dimidio rur$us dimidij, & ita perpetuo.

 Capitis quarti explanatio.

MOtus aut\~ebifariam } In hoc capite du{ae} continentur a$$ertiones. Prima e$t. Mo- tus b@fariam diuidi pote$t, nempe diui$ione mobilis, & tem poris. Prior pars $ua- detur. Nam motus, quo Socrates mouetur, diuiditur in eam partem qua caput, & Motum bifa riam diuidi. in eam qua pectus, & denique in alias, quibus c\,etera eius membra cientu@: cùm enim motus $ic in toto in$it mobili, vt partes vnius alterius pattibus mutuò re$- pondeant, con$equ\~es fit, vt motus diui$io. ne mobilis $ecari de beat.

Alia e$t extem- pore} Po$terior pars a$$ertionis ita proba tur. Tempus omne diuiduum e$t in pat tes fluentes, $eu $uc- Omne tem- pus diuiduũ e$$e. ce$siuas, quarũ vna aliam antecedit: om nis autem motus in tempore fit: motus igitur diui$ione tem poris diuiduus e$t.

Qnoniam aut\~e omne quod moue- tur } Secunda a$$er- tio. Magnitudo, $u- pra quam motus fit, motus ip$e, moueri, forma ad quam t\~e- ditur, tempus, & mo bile eadem $ectione diuidi po$$unt, ean- dem\’que finitatis, & infinitatis rationem $ortiuntur. Monet tamen non omnia, qu{ae} motu acquirun- Non õmnia qu\,e motu cõ parantur e$- @@ per $e dí- uidua. tur, per $e diuidua e$ $e: qu\,edam enim ra- tione mobilium dũ- taxat diuidi queunt, vt qualitates quoad ip$arum exten$ion\~e $pectat\,e. Probat ve- rò a$$ertionem pri- mùm ex eo, quia motus, & moueri non ni$i in tempore fiunt, & in minori t\~epore minor pars; rur$us\’que in mi- nori pars illius par- tis, atque ita in infinitum. Secundo quia $i certo aliquo tempore forma acquiratur, eius [res-1446-v_0633_624_t0]LIB. VI. CAP. IIII. ET V. EXPLANATIO.

Licet aut\~e etiam ip$um moueri, quod est in vtròque mo- tu, C D, &, C E, de$ignando, totum in toto e$$e dicere. Nam $i aliud, plura moueri in eodem motu erunt, perinde atque antea in motus partium motum diuiduum e{$s}e ostendimus. Nam $umpto moueri in vtroque totum erit continuum. Nec _Text. 39._ $ecus longitudinem, & omnino id omne, in quo est mutatio, diuiduum e$$e mon$trabitur, ni$i quod quædam ex accidentt, quia id, quod mutatur, diuiduum e$t. V no enim diui$o omnid diuidentur, $imilis\’{que} ratio in omnibus erit quod ad id attinet, vt finita $int aut infinita. Hoc autem omnia diuidi, & infinita e$$e, ex eo quod mutatur, con$equutum e$t. Id enim quod mutatur $tatim id habet, vt diuiduum $it, & infini- tum. Ac diuiduum quidem e$$e antea monstratum est, infini- tũ autem e{$s}e in progre$$u innote$cet.

 dimidìum, temporis medietate acquiretur. Item quia $itotum mobile certo tempore ali- quod punctum in $patio defixum per tran$eat, dimidiata parte eiu$dem tem poris dimidiũ mo- bilis dimidiatã par- tem eiu$dem $patij decurret.

Hoc aut\~e om- nia diuidi } Licet ea, qu\,e ante propo- $uit, diuidua $int, id tamen quod moue- tur, eo pacto diui- duum e$$e inqu t, vt reliqua eius merito, hoc e$t, illius diui$i- bilitate priùs con$ti tuta, ac $uppo$ita di ui$ionem accipiãt.

 _CAP. V._

Q Voniam autem omne quod mutatur, ex aliquo in _Text._ 40. aliquid mutatur, nece{$s}e est id quod mutatum e$t, cùm primum mutatum est, in eo e$$e, in quod mu- tatum e$t. Nam quod mutatur, ab eo exit, ex quo mutatur, aut ip$um de$erit. Et aut idem $unt mutari, & de$erere, aut id quod est de$erere ex eo quod e$t mutari, & id quod e$t de$erui{$s}e ex eo quod mutatũ e{$s}e cõ$equens est, cúm vtrun\’{que} ad vtrun\’{que} $imiliter affectum $it. Quoniã igitur _Text._ 41. vna mutationum ea e$t, quæ est in cõtradictione, cum ex non ente in ens mutatum aliquid e$t, non ens de$eruit. Quare in ente erit, cũ rem omnem e$$e, aut non e$$e, nece{$s}e $it.

 Capitis quinti Explanatio.

Q Voniam autem omne, quod mutatur } Di$$erit de ordine partium motus, quæ di$putatio cum priori coh\,eret, $tatuit igitur tria qu\,edam theoremata, quorum Theorema- de ordine partiũ mot9. primum ita habet. Id quod mutatum e$t in aliquid, cùm mutatum e$t, nece$$ariò e$t in eo in quod mutatum e$t. Hoc probat in omnibus mutationum generi- bus. Etenim $emper id, quod mutatur, de$erit id, ex quo progreditur, & a$$umit id, ad quod t\~edit. Nã quod gig- nitur acquirit e$se, & de$erit non e$$e, & quod corrumpi- tur, de$erit e$$e, & e$t in non e$$e. Qu{ae} verò alias mutatio tiones $ubeunt, in quibus mediũ da- tur, paulatim ince- dunt, & quantum abijciunt de termi- no à quo, tantum a$$equuntur de ter- mino ad quem.

In quo autem Theorema de mutato e$$e. primo} Alterũ theo rema e$t. Id, in quo primo mutatum e$t Duration\~e, in qua quid primò e$t mu tatum, diui- duam non e$$e. id, quod e$t muta- tum, indiuiduũ e$$e oportet. Huius veritatem vt o$tendat, $umit id vocari primò tale, cui aliquid conu@n@, non ex eo, quod qui piam ip$ius tale $it; $ed ratione $ui ad\,equate. Tum argumento ducente ad incommodum ita di$putat. Si talis duratio diuidua e$$et, partibus\’que con$taret, aut mobile in $ingulis eius partibus e$$et mutatum, aut in $ingulis mutaretur, & non e$$et mutatum; aut in altera mutaretur, & in altera mutatum e$$et. Si detur primum, $equitur mobile non fui$$e in [res-1446-v_0634_625_t0]IN PHYSIC. ARIST.

In mutatione igitur, quæ in contradictione e$t, id quod muta _Text. 42._ tum e$t, in eo erit, in quod mutatum e$t: quod $i in hac, etiam in alijs ; quandoquidem $imilis vnius ratio e$t, & aliarum. Quod etiam manifestum erit $i $ingulas $ump$erimus, $iqui- dem nece{$s}e e$t id, quod ex aliquo mutatum est, alicubi e$$e aut in aliquo. Quoniam enim id, e quo mutatum est de$eruit, nece$$e e$t autem alicubi e$$e, aut in boc erit, aut in alio. Si igitur in alio, vt in, C. id $it, quod in, B. mutatum e$t, rur $us ex, C. in, B. mutabitur. Nec enim cum ip$o, B. cobærebat, nan\’{que} mutatio continua e$t. Ita id quod mutatum e$t, tum cũ mutatum e$t, quod fieri non pote$t. Ita\’{que} nece{$s}e est quod mu- tatum est in hoc e$$e, in quod mutatum e$t. Patet igitur id _Text. 43._ quoque, quod factum e$t, tum e$$e cum factum e$t, & quod interijt non e$$e De omni enim mutatione vniuer$im dictum est, $ed maximè in ea per $pectum est, quæ est in contr adictio- ne. Quodigitur mutatum e$t, cùm primum mutatum e$t, in eo e{$s}e manifestum e$t. In quo autem primo id quod muta- _Text 44._ tum e$t, mutatum est, indiuiduum $it, nece$$e est Dico autem primum, quod non ex eo tale e$t, quia aliud quiddam eius pri- mum $it tale. Sit enim diuiduum, A. C. & in, B. diuidatur. Si igitur in, A. B. mutatum e$t, aut rur $us in, B. C. certè in, A. C. mutatum primo non fuit. Quod $i in vtroque mutatur (ne- ce$$e est enim in vtroque aut mutari, aut mutatum e$$e) etiã in toto mutaretur: at erat mutatum Eadem quoque ratio e$t, $i in altero quidem mutatur, in altero mutatum e$t. Nam prius primo aliquid erit. Quare primum, in quo mutatum est, diuiduum non erit. Con$tat igitur & quod interijt, & quod _Text. 45._ genitum est, in indiuiduo hoc quidem interij$$e, illud genitum e$$e. Id autem, in quo aliquid primum mutatum est, bi- fariam dicitur, aliud quidem in quo primo perfecta e$t muta- tio; nam tum mutatum e$$e verè affirmatur. Aliud, in quo primo mutari incepit. Illud igitur primum, quod de fine muta _Text. 46._ tionis dicimus, e$t, perfici enim pote$t mutatio, finis\’que est mu tationis, quem indiuiduum e$$e, quòd terminus $it, monstratũ est.

 tota duratione primò mutatum, priùs enim mutatum fui$$et in priori eius medietate, qu\,e e$t ver$us initium. Secundum autem dici non pote$t; $iquidem loquimut de mutatione, in qua mobile mutatum e$t. Nec verò tertium; quia mobile $olùm diceretur mutatum in tota illa duratione ratione partis, atque adeò non primò. Fieri igitur non pote$t vt ea duratio, in qua primò res ad certuin terminum mutata e$$e dicitur, diuidua $it.

Id autem, in quo ahquid} Tertiùm theorema. In fine motus datur primum mutatum Theorema de mutato e$$e. e$$e, quod videlicet $it terminus, in quo totus motus finiatur, ex parte autem principij impo$- $ibile e$t dari pri- mũ mutatum e$$e. Huius a$$ertionis prior pars liquet ex eo, quia nece$$a riò dabitor primũ non e$$e, quo mo- tus $ucce$sio clau- datur, quod nihil aliud e$t, quam pri mum mutatũ e$$e ex parte finis. Po- $terior\~e aut\~e pro- Ni$i antece- dat motus ni hil dici mu- tatum e$se. bat, primò, quia ni hil dicitur muta- tum e$$e, quin pr\,e- ce$$erit motus: qua re $i daretur primũ mutatũ e$$e opor- teret illud termi- nare primam mo tus partem. Hanc autein nõ dari in- de $uadet, quia neq; datur prima pars temporis.

Nec igitur eius } Probat tur- $um non dari pri- mum mutatũ e$$e ratione sũpta á mo bili. Omne quod Omne, quod mouetur diui duum e$se. mouetur $ectilee$t. Sit igitur prima pars motus in par te mobilis D. F. t\~e pus verò, quod in ea con$umitur, H. K. Tũc, $i tota illa pars tãto tempore confecta e$t, dimi- dio illius temporis conficietur medietas, & rur$us in dimidio dimidij illius tamporis, medietas medietatis pr\,e- dictæ partis mobilis, & ita in infinitum. Igitur ante quancunque partem mobilis fuit alia prior; & ex con$equenti ante quodlibet mutatum e$$e pr\,ece$sit aliud.

Id autem quod mutatur } Probat nec ex parte form\,e, quæ acquiritur, dati aliquid pri- Non dari ali quid primũ, in quo res p@i mò mutata e$t. mum, in quod res primò mutata e$t. Sed cùm in quolibet motu tria reperiantur, $ubiectum, tempus, forma, qu\,e acquiritur; & eiu$modi forma, aut $it qualitas, aut quantitas, aut locus: l@- cet h\,ec tria in eo conueniant, quòd omnia diui$ionem $ubeunt, $iue per $e, $iue ex accidenter ait tamen qu\,edam eorum id per $e vendicare, vtpote quantitatem, & locum, qu\,e per $e $unt [res-1446-v_0635_626_t0]LIB. VI. CAP. V. EXPLANATIO.

Quod autem de principio omnino non e$t, cùm mutationis principium non $it, nec temporis primum, in quo mutabatur. Sit enim primum A. D. hoc igitur indiuiduum non e$t. Nanq; accidet, vt temporis puncta inter $e cobæreant. Præterea $i in toto tempore C. A. quie $cit (quie $cere enim ponatur) etiã in A. quie$cet. Quare $i, A. D. partibus vacat, $imul quie$cet & mutatum erit: nanque in, A. quie $cit, in D. autem mutatum e$t. Cùm autem partibus non vacet, nece$$e est, vt $it diuiduũ, _Text. 47._ & in quouis ip$ius mutatum $it. iui$o enim A. D. $i in neu- tra parte mutatnm est, nec etiam in toto. Si aut\~e in vtraque mutatur, etiam in toto. At $i in altero mutatum est, non in toto primo. Quare in quouis mutatum sit nece$$e e$t. Const at igitur non id e{$s}e, in quo primo mutatum est, cum diuisiones _Text. 48._ sint infinitæ. Nec igitur eius quod mutatum est, aliquid primũ est, quod sit mutaiũ. Sit enim. D. F. ipsius D. E. quod primum mutatum sit (omne enim quod mutatur, diuiduũ e$$e monstratum est) tempus autem, in quo D. F. mutatum est, sit H. K. si igitur D. F. in toto tempore mutatum e$t, in dimidio minus erit mutatum, & prius quam D. F. & hoc rur- $us aliud prius, & illo aliud, & ita perpetuò. Quare eius, quod mutatur, mbil erit, quod primò mutatum sit. Nec igitur eius, _Text. 49._ quod mutatur, nec eius temporis, in quo mutatur, primum ali- quid e$$e ex bis, quæ dista sunt, con$tat. Id autem quod mu tatur, $eu quo mutatur, non similiter $e babebit. Tria enim sũt, quæ ad mutationem attinent, id quod mutatur, id in quo, & id quo mutatur. Vt bomo & tempus, & album Homo quidem & tempus diuidua. Albi dutem alia est ratio, nisi quod ex acci- denti omnia $un tdiuidua. Id enim diuiduum est, cui, vt quale, aut album sit, accidit. Nam neque in his erit primum, quæ per $e non ex accidenti diuidua dicuntur, vt in magnitudinibus. Sit enim A. B. & ex B. in C. primum moueatur. Igitur si B. C. erit indìuiduum, ea, quæ partibus vacant, inter $e cobærebũt: sin diuiduum, aliquid, in quod mutatum e$t, ip$o C. erit prius, & illo rur $us aliud, & ita perpetuo, quòd diuisio nunquam de- ficiat. Quare primum non erit, in quod mutatum sit. Similiter verò res babet & in quantitatis mutatione, cùm ea quoque sit in continuo. Per $picuum ita\’que est in $olo qualitatis motu, indiuiduum per $e e$$e po$$e.

 quanta: alia per accidens; nimirum qualitates. Tum probat in$titutum in motu locali hoc modo. Sit mobile globus A. B. $it $patium, & locus ad quem moueatur, linea B. C. Aut igitur B. C. diuiduum e$t, aut indiuiduum. Si indiuiduum, igitur indiuidua erunt iminediata. Nam qua ratione h\,ec pars indiuidua e$t, eâ iem & qu\,e $equuntur indiuidu{ae} erunt. Quod $i B C. di uiduum $it, dabitur aliquid ante C. ad quod pri9 deueniat mobile, quam ad ip$um C. rur$usque ob eandem cau$am in eo ip$o aliquid prius inuenietur, & ita in infinitũ. Qua- te fieri nõ pote$t vt ex parte $patij, vel loci, detut primum, in quod res primò mutata $it. Idem $i- militer in accrem\~e- to, & deciemento o$tendi pote$t, & in qualitate; ni$i quod h{ae}cnon per $e, $ed ex accidente diui- dua e$t, idque $igni ficant verba illa, in Quo pacto in $olo quali- tatis motu di catur e$te indi ui$ibile per$e. $olo qualita is mo- tu indiuiduum per $e e$se po$se, non enim eorum $enten tia e$t, quam non nulli putant, videli- cet in qualitat bus, qu\,e alteratione ac- quiruntur, dati mi- nimum quoad ex- ten$ionem, qua$i cũ primũ ignis in aquã ag@t, primo aggre$- $u producat calor\~e in certa exten$ione, ita vtin mino i{pro}du cere nequeat; quod alibi à nobis cofu- tatum fu@t: $ed qua- litatem, qu\,e altera- tionis e$t terminus, e$se indiuiduã per $e, ide$t, non per $e e$se diuiduã, $icuti non pet $e cõtinua e$t, $ed ex accid\~ete.

Ob$erua ad textum.45 generationem, & interitum fieri in in$tanti Quo, vt Alexander apud Generation\~e & interitum e$$e in in$tan- ti. Simplicium ait, facilè diluetur $ophi$tica ratio quorundam nitentium $uadere Dionem, aut alium quempiam interire nunquam po$se. Nam $i interit, aiebant illi, aut interit cùm viuit, aut cum iam e$t mortuus. Non cùm viuit, quia tunc $uper$tes e$t: non cùm fuit mortuus, quia @o- to illo tempore mortuus dicitur. Nunquam igitur. Occurrendum nec interire eo tempore, quo [res-1446-v_0636_627_t0]IN PHYSIC. ARIST. viuit, neceo, quo iam mortuus fui$$e dicitur; $ed in in$tanti medio inter vtrunque tempus, Quoin$tanti dicacut res interite. quod e$t finis pr\,eteriti & initium futuri. In quo in$tanti non viuit, quia de$init in co vi@ers per primum $ui non e$se.

 QVÆSTIO I. DETVR NE PRIMVM MVTATVM e$$e, & prima pars motus, an non. ARTICVLVS I. ARGVMENTA IN EAM partem, quæ affirmat.

DAri in motu primum mutatum e$$e hi$ce rationi- 1.arg. Dehac re@@ Alb hocinli, tract 2.à cap 3. Iauellus q 9. Sotus q.3. Toletus q. 4. Venetus ad text.40. bus conabitur qui$piam $uadere. In primis cùm vnũ quodque corpus loco agitari incipit datur primum vbi, $iue primus locus, quem acquirit, ergo & pri- mum mutatum e$$e. Con$ecutio patet, quia forma ad quam mobile profici$citur ex æquo re$pondet motui, atque ita $i datur primum acqui$itum e$$e, datur & primum mutatum e$$e. A$$umptum o$tenditur, quia $i mo- bile $it vnius palmi, locus, quem primò acquirit, nece$$ariò vnius etiam palmi erit.

Deinde $i initio motus non daretnr primum mutatum e$$e; cùm 2.arg. motus nihil aliud habeat, quo finiri, terminari ve po$sit, præter mu- tatum e$$e; $equeretur motum versus principium e$$e infinitum, quod non e$t admittendum: datur igitur aliquod mutatum e$$e à quo totus motus inchoetur.

Præterea cùm canis è turri decidens in medio lap$u moritur, da- 3.arg. tur primum mutatum e$$e motus cadaueris, nempe illud, in quo ca- dauer generatur: ergo in aliquo motu datur primum mutatum e$$e. Antecedens $uadetur, tum quia in eodem illo in$tanti datur vnum mutatum e$$e terminans motum canis, quod debet etiam motum cadaueris inchoare, cùm ibi nulla quiesinter$it; tum quia cuilibet in$tanti rei, quæ mouetur, re$pondet vnum mutatum e$$e, $icuti cui- libet parti temporis pars motus. Quare oportebit in$tanti, quo for- ma cadaueris inducitur, re$pondere aliquod mutatum e$$e.

Quod verò $pectat ad alteram controuer$iæ difficultatem, qua de 4.arg. partibus motus quæritur; quòd detur prima motus pars hunc in modum videtur concludi. In $patio, quo motus fit, datur prima pars pedalis, verbi gratia, ante quam alia non $it: ergo & in motu dabi- cur prima pars, quam alia non præeat.

[res-1446-v_0637_628_t0]LIB. VI. CAP. VI. QVAESTIO I.

Rur$us in motu di$creto datur prima pars; ergo & in motu con- tinuo, cùm in vtroque par ratio videatur. Antecedens o$tenditur, quia $i Angelus hac hora mille intelligendi actus eliciat, eorum col- lectio erit motus di$cretus, vt con$tat ex ijs, quæ libro 4. di$$erui- Cap. 14.q.3. art.a. mus, & tamen in ea collectione erit prima pars, hoc e$t, prima intel- lectio, quam Angelus hac hora edidit.

ARTICVLVS II. QVÆSTIONIS DISSOLVTIO.

PRo explicatione controuer$iæ haud ignorabis mutatum e$$e, $i propriè $umatur, $ignificare exi$tentiam $ubiecti in tali $tatu Quid $it mũ tatum e$$e. formæ quæ acquiritur, vt eam prægre$$a fuerit aliqua pars mo- tus, ratione cuius $ubiectum mutatum e$$e perhibeatur: quo fit, vt ea duntaxat indiui$ibilia, quibus partes motus vtrinque inter $e mu- tuò cohærent, vel quæ totum motum claudunt, propriè mutata e$se cen$enda $int. Hoc po$ito $it prima conclu$io. Motus ver$ùs 1.concl. initium non habet primum mutatum e$se; ex parte verò finis ple- run\’que habet, interdum non habet. Prima huiu$œ conclu$ionis pars liquet, tum ex ip$a definitione mutati e$se, tum ex argumentis, quibus eam Ari$toteles $uperiùs common$trauit. Secunda facilè $uadetur, quia plerun\’que mobile in fine motus adhuc viget, id\~e\’que numero per$euerat; atque ita in eo temporis momento, quo moue- ri de$ijt, vltimò mutatum e$se dicitur. Tertia inde probatur, quia nonnunquam mobile, in eo momento, quo deberet vltimò muta- tum e$se, occidit, atque ita non terminatur in eo motus intrin$e- cè.

Secunda conclu$io. In motu nec datur prima pars ver$us initiũ, 2.concl. nec vltima ver$us finem, qua$i data qualibet parte ver$us initium nõ po$sit in ea a$signari alia minor, quæ ante illam fuerit; & data alia ver$us finem non queat in ea $imiliter de$ignari alia minor, quæ vl- terior $it. Hæc per$picua e$t, cùm quælibet pars motus $it continua, & quodlibet continuum infinitè $ecari po$sit, nec diuidendo ab$ol- uatur.

Argumenta verò, quæ initio propo$uimus, $ic diluentur. Ad pri- Dilutio pri- mi arg. mum explicabitur antecedens. Si enim intelligatur de loco nullam cõtin\~ete part\~e eius, à quo mobile ab$cedit, qui dicitur locus nõ cõmu nicãs, admitt\~edũ erit dari in motu locũ primũ, vti {pro}bat argum\~etũ, $ed tũc negabi\~t cõclu$io, n\~epe dari primũ mutatũ e$se. Etenim ante- quã mobile vni<_>9 pedis occupet $patiũ pedale, quod {pro}ximè $equitur [res-1446-v_0638_629_t0]IN PHYSIC. ARIST. po$t pedalem magnitudinem, quam occupabat, nece$$ariò priùs de- curret infinita loca inter $e communicantia. Si autem $ermo $it delo co communicante cum eo vnde mobile profectum e$t, negandum erit antecedens. Necid, quod ad eius confirmationem a$$umitur, mo mentum habet, vt iam ex dictis con$tat.

Ad $ecundum, negandum e$t motum ex parte principij nihil ha- Dilut. 2. bere, quo claudi po$sit præter mutatum e$$e. Circun$cribitur enim extrin$ecùs $tatu illo, quem mobile in vltimo non e$$e motus po$si- debat.

Ad tertium, et$i recentium Philo$ophorum non nulli contra $en- Dilut. 3. tiant, negari tamen debet in propo$ito euentu dari primum muta- tum e$$e motus cadaueris. Ad eam verò rationem, qua id probari videbatur, dicendum e$t, in eo temporis puncto, quo cadauer gigni- tur, dari non po$$e mutatum e$$e terminans motum canis: $icut enim cane intereunte non pote$t iam idem numero motus e$$e deficiente vnitate numerica mobilis, ita nec iam dari pote$t aliquod mutatum e$$e, quod ad eum motum pertineat. Ad po$teriorem confirmatio- nem re$pondendum e$t vnicuique in$tanti ad motum per $e atti- nenti re$pondere vnum mutatum e$$e; in$tans autem, quo cadauer generatur, non attinere per $e ad motum; $ed e$$e durationem quã- In$tans, quo cadauer gene ratur e$t dura tio momen- tanea com- pleta. dam momentaneam completam alterius rationis ab in$tanti tempo ris; quia neque partes temporis copulat, nec terminat, $ed genera- tion\~e cadaueris $eor$im dimetitur. Ita\’que huiu$modi in $tans neque ad motum canis, neque ad motum cadaueris intrin$ecè pertinet, $ed alterum terminat, alterum inchoat, vtrunque extrin$ecè.

Sic verò $tatuimus eodem modo $e habere mutatum e$$e ad mo- tum, quo in$tans temporis ad tempus: indiui$ibilia enim temporis indiui$ibilia motus $equuntur, & in$tans temporis e$t men$ura mu- tati e$$e. Vnde $icuti non datur primum mutatum e$$e in motu, ita neque primum in$tans. At quod attinet ad punctum, cætera\’que in- Vt in motu nõ datur pri- mum muta- tum e$se, ita nec primum in$tans. diui$ibilia quantitatis continuæ permanentis non eadem in ijs e$t ra tio, quæ in indiui$ibilibus quantitatis $ucce$siuæ. Namque, vt ex di- ctis patet, fieri non pote$t, vt $ubiectum, quod nõ dum motũ $ubijt, mutatum e$$e dicatur, proinde\’que nec pote$t motus à mutato e$$e incipere. Ad puncti vero rationem non requiritur, vt ip$um aliqua lineæ pars antecedat. quãuis re ip$a nullum detur punctum in linea, quod $olum inchoet lineam, qua$i non $imul etiam terminet, vt ali- bi diximus.

Ad primum eorum, quæ prop o$ita $unt circa partes, è quibus mo Dilut.4. Cap. 2. hu llb.q.1. tus integratur, re$pondendum e$t dari quidem in motu primam par- tem de$ignatam, vt pedalem, aut alterius men$uræ, non tam\~e primã ab$olutè; cùm quæuis de$ignata contineat ver$us initium intinitas priores tum ip$a de$ignata, tum inter $e; ita vt ad aliquam omnino primam deueniri nequeat.

[res-1446-v_0639_630_t0]LIB. VI. CAP. VI. EXPLANATIO.

Ad aliud re$pondemus propo$itam à nobis a$$ertionem non in- Dilut.@. telligi de motu di$creto, $ed de continuo duntaxat, quod vt con- $tat ex partibus in infinitum diuiduis; ita nullam exhibet $ui por- tionem, qua non alia prior, ac minor $it.

_CAP. VI._

_Q_ Voniam autem quidquid mutatur, in tempore mu- _Text. 50._ tatur, mutari verò in tempore dicitur, & vt in pri- mo, & vt per aliud, vt in anno, quod in die mute- tur, id $ane quod mutatur, quo in t\~epore primo mu- tatur, in quacunque eius parte mutetur nece$$e e$t. Et boc quidem it a e{$s}e ex definitione constat. Nam primum ita defi- niebamus. Quod etiam ex bis per$picitur. Sit enim A. C. in quo _Text. 51._ primo id quod mouetur, moueatur, & diuidatur in B. diui- duum enim e$t omne tempus@certè in tempore A. B. aut mou@- tur, aut non mouetur, & $imiliter in B. C. si ita\’que in neutro moueatur, in toto perfesto quie$cet. Moueri enim non pote$t quod in nulla eius mouetur parte. At si in altero duntaxat mo uetur, non in toto A. C. primo mouebitur, cùm per aliud motus $it. In quacũque igitur ip$ius A. C. parte motum $it nece{$s}e est. Hoc autem o$ten$o, manife$tum e$t, quidquid mouetur prius _Text. 52._ nece{$s}ariò motũ e{$s}e. Nam $i in tempore A. C. primo per mag- nitudinem K. L. motum sit, id quod æque celeriter mouetur, & $imul incipit, per dimidium in dimidio mouebitur. Iam $i æque velox per $patium aliquod eodem tempore motum e$t, reliquum quo que per idem motum sit nece{$s}e e$t. Id ita\’{que} quod mouetur, motum erit. Præterea si in A. C. toto tempore, aut _Text. 53._ omnino in quocunque motum e$$e quidpiã dicemus, quod ip$ius vltimum punctum sumatur (id enim e$t quod terminat, & in- ter temperis puncta $emper est tempus) in cæteris etiam motũ e{$s}e similiter dicetur.

 Capitis $exti Explanatio.

Q Voniam autem quidquid } Declarat quem ordinem habeant inter $e partes Theoremat@ dordine par tiũ motus. motus. Ac primùm $tatuit huiu$modi theorema. Id quod in aliquo tempore mu- tatur primò, in qualibet parte illius temporis nece$$ario mutatur. Ad quod illu- $trandum duplicem hypothe$im pr\,emittit. Prima e$t omnem motum fieri in tempore. Secunda e$t, dupliciter dici quidpiam moueri in tempore: vel primo & per $e; Omnem mo tum fieri in tempoie. vel per aliud: quo pacto qui vno die albe$cit, eo men$e cuius ille dies e$t, al be$cere dicitur, $ed tamen per aliud.

Et hoc quid\~e ita e$$e } Demõ$trat propo$icum, tum ex definitione primi, qu\,e $uperiùs tradita fuit. Id enim cen$e- tur fieri primùm in aliquo, quod fit in Quid dica- tur effici pri- mum in ali- quo. eo $ecundum $e, nõ $ecundum aliquam eius part\~e. Tum hac ratione. Sumatur t\~e pus, in quo mobile dicitur moueri, di- uidatur\’q;in duas par tes; vel mobile in neutra mouetur, vel in vna tantùm, vel in vtra que. Si in neu tra, certè in toto t\~e- pote quie$cit; $i in vna duntaxat, iam non mouetur pri- mum, cùm ratione vnius tantùm parùs motũ $it; $i in q; habetur in$titutum.

Hoc aut\~e o$t@- $o } Ex ijs, qu\,e proximè conclu$a $unt, manife$tum e$$e ait ante quanliber motus partem pr\,e- Theorema. cedere mutatum e$$e facta $ectione à fine ver$us principium motus. Quod theorema inde concludit, quia $i mobile fertur per totam magni udinem in toto tempore, vtique in dimi- dio illius temporis, & magnitudinis mutatum e$t rur$us\’que $i in dimidio mutatum e$t, in medietate illius dimidij etiam e$t mutatum, atque ita infinitè progrediendo.

Pr{ae}terea $i in A. } Probat idé theorema, quia id in quo aliquid motũ e$$e dicitur, e$t mom\~e- tũ: quãdoquid\~e vt motus in t\~e@ore e$t, ita motũ e$se, in indiui$ibili t\~eporis, quod e$t momentũ. [res-1446-v_0640_631_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Dimidij autcm extremum est diui$io. Quare & in dimidio motum erit, & omnino in partium quacunque. Perpetuo enim vna cum diui$ione tempus est ab ip$is temporis punctis termi- natum. Si igitur tempus omne diuiduum e$t, & inter tempo- ris puncta est tempus, quid quid mutatur per infinita erit mu- tatũ. Præterea $i id quod cõtinue mutatur, & nec interijt, _Text. 54._ nec à mut atione ce{$s}auit, aut mutari, aut mutatum e$$e in quo- cunque nece$$e e$t, vt autem in puncto temporis mutetur, fieri nequit, in singulis punctis temporis nece$$ario mutatum e$t. Quare $i temporis puncta in$inita sint, omne quod mutatur in- finities erit mutatum. Non $olum autem id quod mutatur, _Text. 55._ nece$$e est mutatum e{$s}e, $ed id quod mutatum est, antea mu- tetur nece$$e e$t. Quidquid enim ex aliquo in aliquid mutatum est, in tempore mutatum e$t. Sit nanque in momento ex A. in B. mutatum, in eo igitur momento, in quo est in A. mutatum non e$t: in A. enim & in B. simul e{$s}et. Quod enim mutatum e$t, cum mutatum est, in boc non e$$e, priùs o$ten$um e$t. At $i in alio, tempus est intermedium, quod momenta minime cobæ- reant. Quoniam ita\’{que} in tempore mutatum est, tempus autem _Text. 56._ omne diuiduum est, in dimidio per aliud erit mutatum, & in illius rur $us dimidio per aliud, atque ita perpetuò, ita vt antea mutaretur. Præterea in magnitudine dilucidius erit id, _Text. 57._ quod dictum e$t, quod magnitudo, in qua id mutatur, quod mu tatur, sit continua. Id enim quod mutatum e$t ex C. in D. mu- tatum ponatur. Igitur $i C. D. indiuiduum sit, ea quæ parti- bus carent, inter $e cobærebunt. Cùm autem fieri boc non po$- $it, nece$$e est id, quod intercedit, magnitudinem e$$e. & infi- nitè diuiduum: quare in illa priùs mutatur. Quidquid igitur mutatum e$t, antea mutetur nece{$s}e e$t. Eadem enim & in non _Text. 58._ continuis demonstratio e$t, vt in contrarijs & in contradictio- ne. Nam id tempus, in quo mutatum est, $umemus, & eadem rur$us dicemus. It a\’{que} nece$$e est id quod mutatum est, mutari, & quod mutatur, mutatum e{$s}e. Atque id quod e$t, mutatum e$$e, prius e$t eo, quod e$t mutari, & mutari eo priùs e$t, quod e$t mutatum e$$e, ac nunquam primum $umetur. Cuius cau$a est quòd quæ partibus vacant, alterum cum altero non cobæ- reat. In infinitum enim diui$io e$t: vt in auge$centibus lineis, & quibus fit detractio.

 Quare cùm tempus momentis diuidatur, vt linea punctis, quoties tempus, in quo motus fit, Vt linea pun ctis, ita t\~epus momentis di uidi. $ecari poterit, toties mobile dicetur motum : atque adeò vt ante quan@bet partem remporis pr\,ece$sit alia, ita aliud indiui$ibile temporis, aliudque mutatum e$$e.

Præterea $i id} Tertia e$t eiu$dem theorematis confirmatro. In qua $umit quidquid continuè mouetur, in quocunque eius temporis, quo mouetur, aut moueri, aut mutatum e$$e, ni$i intereat, vel à motu ce$$et. Quare cùm res momen- to cieri non po$- $it, quia omnis mo tus requirit t\~epus, con$equens e$t, vt momento mutati e$$e dicatur.

Non $olum autem id } Proba- uit ante quanhbet partem motus pr{ae} cedere mutatũ e$$e. Demon$trat nune ante quodlibet mu tatũ e$$e pr\,eire mo Ante quodli- bet mutatum c$se \~pire mo- cum. tum. Prius tamen o$tendit, qu@dquid ex vno contrario in aliud mutatur, vt ex albo in ni- grum, tempore in illud mutari. Tum ita di$$erit. Omne tempus infinitè di- uiduum e$t in mi- nores partes; ita vt nullum $it mom\~e- tum, cui nõ pr\,eeat pars temporis. Igi- tur & in motu, qui tempore fit, idem accidet, ita vt quod libet mutatum e$$e terminet aliquam partem motus, & part\~eilli9 partis ter minet aliud, $icque in infinitum abeũ- do.

Pr\,eterea in ma gnitudine } Quod paulo ante demon $tratum fuit licet in c\,eteris mutationi- bus planè con$tet, tamen in i@s, qu{ae} magnitudine fiunt, hoc e$t, in lationibus, multò euiden- tius e$$e ait, propterea quod magnitudinem & continuam, & in $emper diuidua $ectilem e$$e, Magnitudi- nem e$se con tinuam, & $e- ctilem in s\~e- per ddua. in con$e$$o $it. Moueatur aliquid a C. in D. h\,ec cùm $int partes magnitudinis, non po$$unt iudiuidua e$$e, quia duo indiuidua forent immediata, pro ndeque nece$$ariò inter illa cadit magnitu 'o, qu{ae} $it infinitè diuidua: atqui mobile priùs decurrit partem magnitudinis, quàm totã magnitudin\~e: oportet igitur quod mutatũ e$t a C. in D. priùs moueri quã mutatum $it.

 [res-1446-v_0641_632_t0]LIB. VI. CAP. VI. QVAESTIO I.

Constat igitur nece$$e e$$e, vt id quoque quod factum _Text. 59._ est, priús fiat, & quod fit factum $it, (@i diuidua fuerint, & continua) non tamen $emper id quod fit, $ed aliud inter dum, vt ip$ius aliquid, veluti domus fundamentum. Eius autem, quod interit, atque interijt, $imilis ratio est: ei enim quod gi- gnitur & interit, infinitum quoddam $tatim ine$t, quippe quod $it continuum. Nec fieri pote$t vt aut aliquid fiat, quod non priùs factum $it, aut factum $it quod non fiat. Eadem ratio e$t eius quod e$t interire, & interij{$s}es quamobrem con$tat id quod factum e$t, nece$$ario antea fieri, & quod fit factum e$$e. Omnis enim magnitudo & omne tempus, diuidua $em- per $unts quare in quocunque $it non erit vt in primo.

Con$tat igitur nece$$e } Quod detur motus ante mutatum e$$e, & mutatum e$$e an- Ante mutatũ e$$e nece$$a- riò dari mo- tum. te motum proceden do à fine ver$us initi um modo ante ex- plicato locum habe- re inquit nõ in $olis lationibus, $ed etiam in mutatione, qu\,e e$t iter cõtraria, hoc e$t in alteratione, et qu\,e inter contradic\~etia vei$atur, id e$t in ge ratione, & ireritu: quod $imiliter ex di ui$ione t\~eporis, quo h\,ec fiunt, concludi- tur. Accipit autem ge nerationem & interi tum $imul cum antecedentibus alterationibus; alíoqui non tempore, $ed mom\~eto fiunt.

 QVÆSTIO I. VTRVM NE ALIQVID IN INST AN- ti moueri po$sit, an non. ARTICVLVS I. VIDERI POSSE.

INTER alia proximi capitis theoremata $tatuit Prtmũ argu quod po$$int corpora mo ueri in in$tã ti. Ari$toteles motum puncto temporis fieri neuti- quam po$$e. Verùm offerunt $e argumenta, qui- bus id oppugnetur. Ac primùm quod corpora po$sint, hæc $uad\~et. Id quod in in$tãti cernitur, in in$tanti e$t: $ed cùm videmus corpus aliquod loco moueri, cernimus motum in in$tanti; $iqui- dem vi$io e$t momentanea actio. Igitur motus e$t in in$tanti. Secun- 2. dò. Cùm res nouam relationem di$tantiæ ac quirit, actu mouetur: $ed in quolibet momento corpus acquirit nouam relationem di$tantiæ: cùm in quolibet in$tanti magis di$tet à termino à quo & minùs à ter- mino ad quem. Ergo & cæt. Tertiò. Corpora glorio$a agilitatis dote 3. affecta vtraque interualla pari celeritate pertingent, vt docet D. Au- gu$tinus in quæ$tionibus de re$urrectione; mouebuntur ergo in in$tanti. Probatur con$ecutio; quia alioqui $itempus con$umerent, [res-1446-v_0642_633_t0]IN PHYC. ARIST. longiorem moram traherent in ampliori, quàm in minori$patio trã$- mittendo. Deinde planiùs idem confirmatur te$timonio eiu$dem D. Augu$tinilib. 22. de ciuitate Dei cap. vlt. aientis, vbi volet $piritus, illic protinus futura corpora.

Præterea. Immateriales $ub$tantiæ po$$unt in in$tanti moueri. Er- Argu. quòd $uban$ti\,e im materiales in in$tanti mo- ueri queant. go $altem earum motus momento fiet. Probatur a$$umptum. Primũ, quia ideò $ol vbi primũ $e$e exerit $upra horizonta, totũ hemi$phæ- rium momento illu$trat, quia lumen non habet contrarium, à quo re- tardetur: at $ub$tantijs immaterialibus nihil contrarium datur. Item, quia propterea videntur corpora non po$$e in in$tanti locum muta- re; quia con$tant partibus, quarum vna non ni$i $ucce$sione tempo- ris alterius locũ $ubit; at $ub$tãtiæ materiæ expertes carent partibus.

Ad hæc; quod $altem diuina virtute quoduis mobile in in$tanti Argu. quòd $altem diuini tus po$sit ef- fici motus in in$tanti. moueri queat, pobatur. Primùm, quia pote$t Deus in in$tanti tran$- ferre quoduis corpus hic Romam; cùm ex eo nulla $equatur contra- dictio. Secundò, quia in re$urrectione corporum, ex cõmuni Theo- logorum doctrina, momento e$t efformandum corpus Petri, verbi In 4. @ent. d 43. gratia, $uis\’que organis di$tinguendum, atque inferenda in ip$um ani- ma; in qua membrorum coagmentatione nece$$ariò dabitur motus in in$tanti. Sienim cineres fuerint in materia rariori, ad idoneam & congruentem compo$itionem adden$andi erunt; $imiliter\’que $i in materia den$iori $int, erunt extenuandi: adden$atio autem, & exte- nuatio, præter quam quod per $e motus $unt ad qualitatem, coniun- guntur etiam cum motu ad locum, vtpatet. Quare erunt ij motus in in$tanti. Po$tremò, quia quo motrix virtus maior e$t, & efficacior, eo celeriùs mouet; cùm igitur virtus diuina infinita $it, infinita celerita- te, atque adeò non tempore; $ed puncto temporis mouebit.

ARTICVLVS II. CONSTITVITVR PARS NEGATIVA quæ$tionis, & argumentis in contrariam partem adductis $atisfit.

AS$erendum tamen e$t cum Ari$totele cap. 3. huius libri tex. 29. Conelu$io. alijs\’que in locis, & communi Peripateticæ $cholæ a$$en$u nul lum motum in in$tanti po$$e fieri; et$i aliter vi$um fuerit non- nullis, quos refert, impugnat\’que Durandus in 4. di$tinct. 43. quæ $t. vltima, Richardus in 1. di$t. 37. quæ$t. 3. circa 3. principale. Proba- Probatio. tur autem no$tra hæc a$$ertio hunc in modum. Motus, cùm $it actus entis in potentia, vt in potentia, e$t continuus, habet\’que prius, & po- $terius, & ex $ua natura $ucce$sionem vendicat: atqui $ucce$sio non pote$t dari in in$tanti; ergo neque motus. Secundò $icut$e haber mu- [res-1446-v_0643_634_t0]LIB. VI. CAP. VI. QVAESTIO I. tatũ e$$e ad in$tans, ita motus ad tempus; ergo à commutata propor- tione $icut $e habet mutatum e$$e ad tempus, ita motus ad in$tans: $ed mutatum e$$e nece$$ariò men$uratur in$tanti, nec pote$t men$urari tempore: ergo motus nece$$ariò men$urabitur t empore; nec poterit in$tanti men$urari; atque adeò nec in in$tanti e$$e. Et hæ quidem ra- Lege Och. Quodl. 4. q. 14. Cap. in 2. d 6. q. vnica Sõc. 12. Meta ph. q. 43. tiones concludunt non $olũ nõ po$$e facultate naturæ, $ed nec diuina virtute motum in in$tantildari; cùm nec motus e$$entia ab$q; $uc- ce$sione, nec $ucce$sio ab$que mora e$$e po$sit.

Diluamus igitur aduer$æ partis argumenta; ac primùm ea, quæ o$tendere nitebantur po$$e corpora in in$tanti moueri. Ad primum dicimus id, quod in in$tanti cernitur, in in$tanti e$$e. Nos autem nõ De hoc dub. Maironius in 2. d. 8. q. 2. cernere motũ rei, $eu potius rem prout motui $ube$t, in in$tanti. Nec Vi$io re@mo tç nũ fiat i@ in$tanti. eiu$modi vi$ionem actionem momentaneam e$$e: quemadmodũ nec eam, qua fixis oculis immotum lapidem aliquandiu intuemur. Si mo- mentaneum propriè $umatur, videlicet pro eo, quod puncto tempo- ris vel in$tanti durat, & immediate po$t euane$cit. Itaque quod dici $olet vi$ionem in in$tanti fieri, eatenus verum e$t, quatenus ex natu- ra earum vi$ilium imaginum, quæ in in$tanti ad oculum perferũtur, & ex parte etiam ip$ius potentiæ nihil repugnat actionem videndi in in$tanti elici. Diximus, Earum vi$ilium imaginum, quia vt motus in in$tanti non e$t; ita fieri nequit, vt $pecies modificata à motu, quæ ab ip$o quoad $ui productionem, con$eruationem\’que dependet, in in- $tanti gignatur; quod tamen $ecus euenit in ortu, traiectu\’que aliarum Qu\,e imagi- nes rerum vi$ilium mo mento ad o- culum tran$- mittãtur. $pecierum, quas res fixæ, & immotæ ad a$pectum iaculãtur: hæ nã\’q; vno & eodem momento à rebus exeunt, & oculo inuruntur. Porro autem ad quam men$uræ, $eu durationis $peciem pertineat ea dura- tio, qua motus, & item ea, qua immotus lapis eodem obtutu aliquã- diu retento cernitur, ex ijs, quæ octauo huius operis di$quer\~eda $unt, planum erit.

Ad $ecundum re$pondemus, $icuti mobile non magis recedit à ter- Quo modo acquiratur relatio di$ta- ti\,e. mino à quo, nec magis accedit termino ad quem, ni$i in tempore; ita nec relationem maioris, minoris$vè di$tantiæ, ni$i tempore compa- rari; licet eam in in$tanti acquiri a$$eruerit Capreolus in 1. $entent. d. 30. quæ$t. 1. art. 1.

Ad tertiam reiecta opinione Gregorij Ariminen$is in 2. di$t. 6. q. Reijcitur opi nio Grego- rij, & aliorũ. 3. art. 2. Maioris in 4. di$t. 49. quæ$t. 8. & aliorum exi$timantiũ cor- pora glorio$a commeatura ab vno loco ad quemvis alium in in$tan- ti: dicendum e$t D. Augu$tinum verbis in argumento adductis tantũ $ignificare corpora glorio$a incredibili celeritate ver$us omnem lo- corum differentiam $e$e motura: et$i non defuerint etiam qui ex loco illo 22. lib. de ciuitate Dei perperam collegerint, in pote$tate beato- rũ fore $ua corpora ad loca di$sita $ine medio trãsferre; eo modo quo qui$que no$trum cogitationem è terra ad cœlum non tran$eundo in- teriectum $patium, liberè traducit. Quorum $ententiæ refragatur in primis ip$a corporum natura, quæ ad $piritus nobilitatem nunquam [res-1446-v_0644_635_t0]IN PHYSIC. ARIST. euadat: deinde quia nec $i ad illam euaderet momento cieretur, cùm ip$i quoque $piritus motu tempus con$umant. Item quia dum intel- lectus cogitatione, aut volũtas affectu ad res locorum interuallis di- $iunctas mutatur, neutiquam $ecũdum $e ab vno loco in alium trã$- migrat. Nec enim rebus de quibus meditatur, aut quas appetit, re ip$a continetur, $ed eatenus tran$ire dicitur, quatenus actiones $uas dirigit, appicatvè, à rebus vno in loco po$itis ad eas, quæ alibi ex- i$tunt.

Ratio aut\~e, qua probari videbatur immateriales $ub$tantias pun- cto temporis cieri po$$e explicabitur negatione antecedentis, ad cuius priorem confirmationem, relicta eorum $ententia, qui putant illuminationem non momento, $ed tempore quam breui$simo fieri, dicendum erit traiectionem luminis non ob id $olum momento effi- ci, quod lux contrarium non habet: (nam & $ub$tantiæ nihil e$t cõ- trarium) $ed etiam quia ita effunditur, vt non eadem lucis portio ab vna parte ad aliam tran$eat, $icuti accidit rei locum mutanti, quæ vna, atque eadem $ingulas partes $patij decurrit, eis\’que $ecundum $e re$pondet. Quo fit vt nunc has, nunc illas $ucce$sione decurren- do moram trahat, & tempus cõ$umat. Ad po$teriorem $imiliter re$- pondendum, corpora non ob eam $olùm cau$am ad motum obeun- dum tempus requirere, quia con$tant partibus, $ed quia $ecundum $uam $ub$tantiã re$pondent $patio, quod non ni$i vnam partem po$t aliam tran$mittendo, conficiunt.

Ea verò, quæ $uadebant $altem diuina virtute po$$e motum in in- $tanti fieri, ita $olues. Ad primum dicito po$$e Petrum, qui Conim- bricæ e$t, Romæ, immo & in tota medij $patij intercapedine $imul diuina virtute in in$tãti collocari; ita vt totum id $patium $imul oc- cupet accipiendo in his omnibus locis à Deo per peculiarem influ- xum idem e$$e, quod Conimbricæ habet, vt in 4. huius operis di$- C. 5. 4. ar. 2. $eruimus, Verùm id non fiet per motum, quo ab vna parte $patij ad aliam $ubinde tran$eat; $ed per momentaneam actionem, qua Petro e$$e, vti diximus conferatur.

Ad $ecundum dicendum in re$urrectione corporum illam cine- Re$urrecti\=o corporũ mo mentanea. rum extenuationem, adden$ationem\’que exhibendam e$$e diuinitus in in$tanti, ab$que vllo tamen motu, aut tran$itu ab vna parte loci $iue $patij in aliam: $ed eo tantùm quòd Deus vel partibus cineris an- tea dilatatis conferet e$$e in $patio contractiori, de$inendo illud cõ- ferre, vbi antea conferebat; vel è conuer$o, quod partibus antea ad- den$atis tribuet e$$e in maiori earum ab $e mutuo di$tantia. Vrgebit tamen qui$piam nece$$ariò in illa adden$atione ob quam cineres mi- norem locum occupabunt, vicinum corpus in in$tanti accur$urum, ne detur vacuum. Ad hanc difficultatem, quam Sotus in 4. di$t. 43. quæ$t. 2. art. 3. mole$ti$simam vocat, re$pondet Scotus ibidem q. 5. concedendo id, quod intulimus. Sed non rectè; nec enim corpus vi propria locum in in$tanti mutare pote$t. Occurrendũ potiùs diuina [res-1446-v_0645_636_t0]LIB. VI. CAP. VI. QVAESTIO I. virtute prouidendũ e$$e, vt præ dictum $patium confe$tim alio cor- pore accupetur. Non quod aliunde tran$eat, id enim non ni$i t\~epore fieri pote$t: $ed cui Deus conferat ibi e$$e in eodem in$tanti adden- $ationis cinerum.

Ad tertium et$i virtus motiua diuina infinita $it, non po$$e tamen e$$icere infinitum impul$um, quia repugnat dari infinitum in rebus creatis: vel $i id non repugnet, vt quibu$dam videtur, repugnare ta- men concurrere Deum cum illo (intellige $ecundum eius infinita- tem: nam $ecundum aliquam finitam portionem, nihil ob$tat) ad ciendum lapidem. Quod vt planè intelligas aduerte quæ$tionem Qu\,e$tio. e$$e, $i Deus infinitum impul$um lapidi imprimeret, & cum eo cõ- curreret, num oporteret lapidem vi illius impul$us ab vno loco ad alium momentanea mutatione tran$ire. Quidam ad negantem par- Quorund@ re$pon$io. tem deflexere, eo poti$simùm argumento, quod quantuscunq; im- pul$us extiterit $emper lapidi occur$ura $it ea repugnantia, quæ ex intercapedine $patij oritur, quam vocant incompo$sibilitatem ter- minorum; $iquidem vis motiua tantummodò efficax e$t ad tranfer\~e- dum mobile ab vno loco ad alium; non verò ad ip$um maiori $pa- tio, quàm eius quantitas po$tulet, exæquandum. At $ilapis vnius palmi $patium decem palmorum in in$tanti conficeret, oporteret Lib. 4. huius op. c. 9. q. 5. art. 1. eum, vt alibi ratiocinati $umus, in totis decem palmis $imul exi$tere, eis\’que ex æquo commen$urari; quod neutiquam videtur admitt\~e- dum. Quod $i quis roget quantum temporis debeat lapis in traijci- endo $patio con$umere, re$pondent con$umpturum minimũ tem- pus; adhuc enim, vt moueatur, non nihil temporis requirit ob ra- tionem ante explicatam. Requiret tamen minimum, quia nece$$e erit tempus ab co con$umptum nullam habere proportionem cum eo, quo cætera mobilia finitam habentia grauitatem, deferuntur: quod minimũ quia nõ datur; $iquid\~e quãtitas caret minimo, inde e$$e inquiunt quod nullum mobile infinito impul$u agitari pote$t.

Cæterùm pleri\’que omnes Philo$ophi, & interpretes Ari$totelis aduer$am opinionem tuentur ea innixi ratione; quia $i virtus quo maior, eo celerius mouet, vtique infinita virtus celeritate in infini- tum maiori, atque adeo momentanea ciebit. Quæ e$t ratio Ari$tote- lis octauo huius operis capite decimo textu $eptuage$imo nono, $ic enim probat non dari in magnitudine virtutem infinitam; quod item repetit primo de cœlo capite $exto textu quinquage$imo $e- cundo.

Ex his duabus opinionibus neutrã ab$olutè amplectimur, neutrã Legitima ex plicato pro po$it\,e qu\,e- $tionis. omnino improbam<_>9, $ed media ingre$si via, ex vtraq; aliquid decer- pimus. Videlicet arbitramur, $i diuina pote$tate infinitus produce- retur impul$us, is\’que $ecundũ totã $uã vim ad transferen dũ mobile ab vna parte in aliam cõcurreret; futurum ex ea hypothe$i vt mobi- lc traijceret, ac non traijceret $patium in in$tanti: non traijceret, vt [res-1446-v_0646_637_t0]IN PHYSIC. ARIST. prioris $ententiæ argumentum per$uadet: traijceret, vt po$terioris ratio concludit. Quæ implicatio & repugnãtia ex hypothe$i impo$- $ibili $equeretur. Licet enim demus po$$e à, Deo infinitam vim mo- tricem produci; non proinde tamen dabimus po$$e eam ex toto ad mou\~edum applicari, vt etiam in tertio huius operis libro $tatuimus. Cap. 8. q. 2. Accommodaretur enim ad motum, ac non ad motum: ad motum, Cur non po$ $it infinit9 im pul$us appli- cari mobill ad motum. quia e$t vis motiua: non ad motum, quia citra omnem proportionem ad alias vires motiuas, mobile deferret, proinde\’que in in$tanti. Ex quo fieret vt magnitudo vnius palmi vi, ac merito $olius impul$us æquaretur, & non æquaretur magnitu dini decem palmorum; vin- ceret\’que ac non vinceret repugnantiam ex intercapedine $patij ori- undam; & denique cieretur, & non cieretur in in$tanti. Nec refert quod Ari$toteles ad tollendam è natura rerum infinitam grauitat\~e, alteram duntaxat præ dictæ repugãntiæ partem intulit; videlicet fo- re in in$tanti motum: id enim ad propo$itum concludendum $at illi erat. Cuitamen $i obijceres ex infinita grauitate non $equirem mo- tam, $ed mutatam fore in in$tanti; ab$urdum vero nullum e$$e mo- mento mutationem fieri: haud dubiè re$ponderet per vim motiuam non quouis modo mutari rem; $ed mutari cum motu; tur$um\’q; per vim motiuam in$initam nece$$ario deferri $ine motu: $ic \’que tradu- ci, & non traduci rem in in$tanti: quæ $unt duo implicationis m\~e- bra à nobis tradita.

Nec verum e$t quod prioris $ententiæ auctores aiebant, videlicet exinfinito impul$u tantum $equi moueri rem minimo tempore; non autem in in$tanti. Sicut enim impul$us infinitus nullam habet ad fi- nitum proportionem; ita neque duratio, quæ dimetitur motum pro- fectum ex infinito impul$u, vllam proportionem habere debet ad eã moram, quam trahit mobile finito impul$u agitatum. Quare cum quodlibet tempus finitum aliquam $eruet proportionem ad aliud finitum tempus, $equitur non recte ab eis dici motum, qui infinito impul$u fit, minimo tempore duntaxat peractum iri.

Capitis $eptimi explanatio.

QVoniam autem quidquid } Hactenus de $ectione motus di$$eruit; nunc de Theoremata $pectãtia ad finuatem & infinitatem motus. Finitum $pa- tium non de curri te po te infio. eiu$de finitate, & infinitate theoremata qu\,edã $ubijcit Enimverò qu\~eadmodũ di- ui$io ad ration\~e continulpertinet, ita finitum & infinitũ. Vt aut\~e $upra docuit diui$ion\~e in motu, magnitudine, tempore, & mobili inueniri, ita nũc infinitat\~e ei$d\~e ine$$e o$t\~edit. Primum theorema e$t. Infinito t\~epore finitũ $patiũ pertrã$iri non pote$t. [res-1446-v_0647_638_t0]LIB. VI. CAP. VII. EXPLANATIO. _CAP. VII._

_Q_ Voniam autem quidquid mouetur, in tempore _Text._ 60. mouetur, & in maiori per maiorem magnitudi- nem, fieri non potest vt tempore infinito fini- tum aliquid tran$eat, modo non per eandem $em- per, aut per aliquid ip$ius, $ed toto & per totam mouea- tur. Ac illud quidem constat $i æqua celeritate quidpiam mo- ueatur, nece{$s}ariò finitam finito tran$ire. Nam $umpta parte, quæ totum metiatur, in tot æquabilibus temporibus, quot magnitudinis $unt partes, totam tran$ibit: quare cum bæ finitæ $int, & $ingulæ quantæ, & omnes numero con- clu$æ, & tempus quoque erit finitum. Tantum enim toties erit, quantum e$t tempus partis multitudine partium multi- plicatum. Atqui & nihil interest, $i æqua celeritate non fue- _Text._ 61. rit. Sit enim A B. inter uallum finitum, quod infinito tempo- re tran$iuit, quod tempus infinitum $it C D. Si igitur nece$- $e e$t id per vnam partem antequam per aliam motum e{$s}e, per $picuum est, in priori, po$teriorivè temporis parte, aliam atque aliam tran$iui{$s}e. In maiore enim tempore, per aliam $emper motum erit. Idque non minus fiet, $iet, $eu æquè cele- riter mutetur, $eu non æquè, & $iue intendatur motus, $iue idem per$ist at. Spatij itaque A B. $umatur A E. quod totũ A B. metiatur. Hoc igitur aliqua in finiti temporis parte trã- $iuit. Nam infinito non potest quoniam totum infinito. Rur- $us $i aliud tantum $ump$ero, quantum est A E. tempore fi- nito nece$$e est tran$i$$e; totum enim infinito. Ita igitur $u- mens cùm infiniti nulla pars sit quæ ip$um metiatur (ex fi- nitis enim tam æqualibus, quam inæqualibus infinitum con- stare non potest, quod finita tam multitudine, quam magni- tudine vnum quidpiam metiatur, idque nibil minus, $eu $int æqualia, $eu inæqualia, modo magnitudine finita, $patium autem finitum partes quantæ A E. metiantur) tempore profecto finito ip$um A B. tran$ibit. Eadem autem mo- tus e$t, qui ad quietem est, ratio. Ita nec generari, nec interi- re aliquid vnum $emper pote$t. Eadem ratione demonstra- _Text._ 62. tur finito tempore per infinitum moueri, aut ad quietem ten. dere non po{$s}e, $eu æquabiliter, $eu inæquabiliter moueatur. Nam $umpta aliqua parte, quæ totum tempus metiatur, ma- gnitudinis quantitatem quandam, non totam in ea tran$ibit: nam totam in toto.

Intellige ni$i finitum $patium identidem repetatur, vt in cœle$tiũ globorum conuer$ione contingit. Quod Ari$toteles comprobat primùm in eo, quod \,equabili celeritate mouetur. Quæ demon$tratio $uperiùs tradita fuit, ideo\’que eam Themi$tius in $ua paraphra$i pr\,eterijt; nec verò no$tram explicationem iam de$iderat.

Idque non mi- nus } Probat idem in vniuer$um, $iue res \,equabili motu cieatur, $iuenõ. Sup ponit verò id, quod mouetur, priotem magnitudims par- tem prius tran$ire, quàm po$tetiorem, & longiori tempo- re maiorem decur- rere magnitudin\~e, quàm breuiori. It\~e finitum ab infinito Finitum nõ po$$e men$u rari ab infini to. men$utari non po$ $e, & quodl. bet fini- tum po$$e à finito ab$olui, atque adeò infinitum ex finitis, $iae \,equalia, $iue in- \,equalia $int, mini- mè coale$cere. Ex quibus po$itis de- mon$trationem ad hibet à $uperiori nõ admodum di$simi- lem.

Eadem autem motus e$t) Duplex e$t horum verborũ $en$us. Aut enim vult $uperiorem de mon$tration\~e pa- rem vim habere in motu, qui ad quie- tem tendit, & in co, qui non tendt ad quietem, de quo mo tuum di$crimine $u peri9 di$putauit, aut indicat eandem e$$e rationem in quiete, qu\,e e$t in motu quo ad finitudinem, vel infinitudinem; cum Motum & quictem $ub eandem m\~e- $urã cadere. motus & quies $ub eandem men$urain cadant. Addit fieri non po$$e vt ali- quid vnum $emper gignatur, aut intereat; quia alioqui finita generatio, qualis cuiusque rei @ert\,e e$t, infinito tem pore duraret.

Ead\~e ratione demõ$tratur} Demon$trat non po$$e mobile t\~epore finito infinitã magnitu. [res-1446-v_0648_639_t0]IN PHYC. ARIST.

Et rur$us in æquali, alia, & in $ingulis $imiliter, $eu æqua- lem, $eu inæqualem ei, quæ à principio: nibil enim refert, modo quæque finita $it. Nam tempore con$umpto, infinitum nõ cõ- $umptum fore, manifestum est, quod & magnitudine, & nu- mero detractio fiat fimta. Tempore igitur finito infinitum non tran$it. At nibil refert vtrum altera parte, an vtraque magnitudo $it infinita. Eadem enim ratio e$t. His autem _Text._ 63. demonstratis per$picuum e$t, nec magnitudinem infinitam tempore finito id, quod infinitum e$t, ob eandem cau$am po$$e decurrere. In parte enim temporis finitum tran$it, & in quancunque $imiliter: quare in toto finitum. Cùm igi- _Text._ 64. tur quod finitum e$t, tempore finito infinitum non tran$e- at, nec in$initum finitum con$t at: nam $i infinitum finitum. & finitum quoque infinitum tran$ire uece$$e e$t. Nibil enim refert vtrum id $it, quod mouetur, cum vtroque modo id quod finitum est infinitum tran$eat. Cum enim A. infinitum mouetur, aliqua ip$ius pars finita, vt C D. erit in B. & rur- $us alia, atque alia, & it a perpetuò. Quare $imul fiet, vt in- finitum per finitum motum $it, & finitum infinitum tran- $ierit. Nec enim forta$$e fieri pote$t, vt infinitum aliter per finitum moueatur, quàm quod finitum tran$eat infinitum, aut latione, aut metiendo. Quare cùm boc fieri non po{$s}it, profestò infinitum finitum non tran$it. At neque infini- _Text._ 65. tũ t\~epore finito infinitũ tran$it. Nam $i infinitũ, etiam fini- tum, cum in infinitθ finitum in$it. Eadem etiam erit tem- pore $umpto demonstratio. Cùm autem nec quod finitum _Text._ 66. e$t infinitum tran$eat, nec quod infinitum finitum, nec infi- nitum finito tempore moueatur, con$tat nec motum infini- tum tempore finito fieri po$$e. Quid enim refert motum, an magnitudinem facere infinitam? Nam cum latio omnis in loco sit, si vtrunuis infinitum $it, alterum quoque e$$e nece{$s}e est.

 dinem pertran$ire, & quietem a$$equi $iue æqualibi, $iue in\,equalibi motu agitetur. Sumatur Infinitã ma- gnitudinem non po$$e t\~e pore finito pertran$iri. enim aliqua pars temporis, qu\,e totum tempus, in quo mobile aliquam partem magnitudinis tran$mittit, metiatur: Tum cum eodem modo $e habeat pars temporis ad totum tempus, quo pars magnitudinis ad totam magnitudinem: $i pars tem poris, quod con$umitur in con- ficienda magnitudine infinita, totum tem pus metitur, certè pars magnitudinis totam ma- gnitudin em ab$oluet. Quod à vero abe$t, cùm infinitum ablatione finiti ab$olui nõ po$sit. Infinitũ ab- latione fini- ti non po$$e ab$olui.

His autem de- mon$tratis } Propo nit alia theorema- ta, quibus mobile cum $patio, $eu ma gnitudine, & tem- pore poti$simũ con fert. Statuit ergo fi erinon po$$e, vt t\~e- pore finito res fini- ta magnitudin\~e in- finitam, vel res infi- nita finitam magni tudinem, vel res in- finita infinitam ma gnitudinem confi- ciat. Horum primũ ex eo $uadet, quia di ui$o in partes \,equa- les tempore, cũ mo bile in qualibet par- te finitum $patium decurrat, in toto t\~e- pore non ni$i fini- tum ab$oluet.

Cùm igitut quod finitum e$t } Ex $uperiori ratio- ne $equitur $ecũdi theorematis con$ir- matio. Etenim fieri nequit vt infinitum mobile $patium fi- nitum decurrat, ni- $i mobile finitum $patium infinitum tran$eat. Proinde\’q; nece$$e e$t $i finitũ pertran$ire debeat, Infinitũ nun quam confi- ci. vt ip$ummet finitũ eius partes decurrat, & ab$oluat, quod $ieri nequit, cùm infinitum nunquã ab oluatur.

At neque infinitum tempore finito } Probat teruum theorema, quia infinitum non potef@ Mobile fini- tum confice re infinitũ fi- nito t\~epore. Nõ po$$e da- ri motum in finitum tem pore finito. $patium vllum tran$inittere, ni$i aliqua finita pars ex ijs, qu\,e infinito in$unt, illud pertran$e- at. At finitum mobile non decurrit infinitum finito tempore.

Cùm autem nec quod} Theorema aliud con$tituit, videlicet non po$$e dari motum infinitum tempote finito. Quod ex ijs, quæ paulo ante comprobata $unt, colligit. Eadem nam\’que magnitudinis, & motus ratio e$t; cùm h\,ec mutuò $ibi re$pondeant. Quare $i infi- nita magnitudo finito tempore conficinequit, nec motus infinitus tem pore finito e$$e poterit.

 [res-1446-v_0649_640_t0]LIB. VI. CAP. VIII. EXPLANATIO. _CAP. VIII._

_C_Vm autem id omne quod moueri aptum e$t, tum cùm _Text._ 67. aptum est, & vbi, & quemadmodum, aut moueatur, aut quie$cat, id quod ad statum tendit, tum cúm ten- dit, nece{$s}ariò mouetur. Nam $i non moueatur, quie$- cet: fieri autem non potest, vt ad quietem id profici$catur, quod quie$cit. Quo $ane demonstrato manife $tum est nece{$s}e _Text._ 68. e$$e, vt in tempore ad statum eatur. Nam quod mouetur, in tempore mouetur, quod vero it ad $tatum, moueri o$ten $ũ est, quamobrem in tempore ad $tatum eat nece$$e e$t. Celerius _Text._ 69. item & tardius in tempore dicimus. Contingit autem vt ad $tatum celerius & tardius profici$catur. Quod vero ad _Text._ 70. $tatum tendit, in quo tempore ad $tatum primo tendit, in quo sunque illius ad $tatum tendat nece$$e e$t. Nam tempore di- ui$o, $i in neutra parte ad $tatum tendat, neque etiam in to- to. Quare quod ad statum tendit, ad statum non tendit. Quod $i in altera, non in toto primo ad $tatum tenderet, cùm in boc per vtranque partem ad illum tendat, vt de eo quod mouetur antea dictum est. Vt autem non e$t in quo primo id, quod mouetur, moueatur, ita nec in quo ad $tatum tendat id quod ad statum tendit. Nam nec ip$ius moueri, nec ip$ius stare _Text._ 71. aliquid est primum. Sit enim primum, A. B. in quo ad $t atũ tendat. Hoc $ane partibus non vacare non pote$t, cùm motus in eo non $it, quod partibus caret, propterea quòd ip$ius ali- quid est motum. Quod uero ad statum profici$citur, moueri mon$tratum e$t. At vero $i diuiduum $it, in quacunque eius parte ad $tatum profici$citur, cùm prius mon$tratum $it in quo primo ad statum aliquid profici$citur, in quocunque illius pro fici$ci. Cum autem tempus $it in quo primo ad statum profi- ci$citur. & non indiuiduum, tempusque omne infinitè po$$it diuidi, in quo primo ad $tatum profici$citur, non erit.

 Capitis octaui Explanatio.

C Vm autem id } ἴςασθαι. quod Boetius vertit $tare, e$t moueri non quolibet mo De motu, quo ad $tatũ itur. tu, $ed eo quo ad $tatum itur. Quod ergo Ari$toteles de motu indi$eriminatim o$t\~e derat, id nunc de eo, quo mobile pergit ad quietem, qu\,e priuato nomme $tatus dici tur, demon$trare aggreditur. Primumque $uadet omne, quod ad $tatum tendit, mo ueri. Nam omne id, quod moueri aptũ e$t, tum cùm e$t aptum, & pront aptum e$t, aut mo- uetur, aut qaie$cit. Cũ igitur id, qued ad $tatum tendit, non quie$cat, nec $tet, vt planum e$t (non enim ad quie tem iret) con$equ\~es e$t vt moueatur.

Nam quod mouetur } Probat quidquid ad $tatũ abit in tepo@e abi- ie, tum quia mo- tus omnis in tem- pore fit; tum quia motus, aut velox e$t, aut tardus: ve- locitas au@\~e & tar- Motum aut velocem, aut tardum e$@e. ditas important $e- cum tempus. Quin uero quilibet eorũ mo, quibus mobile ad $tatum pergit, init@o tar- dior e$t, in fine ve locior, vt videre li- ect in motibus ele- mentorum ad pro prias, natitrasque $edes adcuntium.

Quod verò ad $tatum } Proba- uit $uperi9 id, quod primum in aliquo tempore mouetur, in qualibet illius temporis parte nece$$ariò moueri. Id etiam nune de mo- tu, quo $tatus petitur, eadem ratione demon$trat, qu\,e quia $atis explicata iam fuit, non e$t cur actum agamus.

Vtautem non e$t} Similiter concludit non dari primum in motu ad $tatum contenden te. Vel enim id, in quo daretur, e$$et indiuiduum tem poris, vel diuiduum; quorum neutrum e$$e pote$t. Non indiuiduum, quia non e$$et motus. Nec diuiduum, quia tunc priùs exi$teret in dimidio illius medietatis, proindeque non e$$et primum in illo ergo &c.

Nec igitut primum e$t) Non dari primam quietis partem, $eu primum, in quo id quod Noari pr$ mam tem quietis. quie$cit, quieuetit, ex eo o$tendit, quia omnis quies in tem pore e$t, non in puncto temporis.

 [res-1446-v_0650_641_t0]IN PHYC. ARIST.

Nec igitur primum e$t in quo in quod quie$cit, quieuerit. _Text._ 72. In indiuiduo enim non quieuit, propterea quod motus in indi- uiduo non $iat. In quo autem e$t quie$cere in eodem est moueri, cùm quie$cere dicamus, cùm id quod moueri aptum e$t, tum cũ aptum est, & in quo, non mouetur. Rur$us quie$cere dicimus _Text._ 73. cùm eodem modo nunc babet, atque priùs, vt non vno quodam iudicantes, $ed duobus ad minimum Quare partibus non care- bit id in quo quie$cit. Quod $i partibus con$tet tempus erit, & in quacunque eius parte quie$cet. Eodem enim modo, quo & in prioribus demonstrabitur: quare nibil erit primum. Cuius cau- $a est quòd in tempore res omnis quie$cit, & mouetur. Tempus autem primum non e$t, nec magnitudo, nec omnino vllum con- tinuum, cùm omne in infinita diuidi aptum $it. Cùm autem _Text._ 74. quidquid mouetur, in tempore moueatur, & ex aliquo in ali- quid mutetur, fieri non potest vt in eo tempore, in quo per $e, & non in aliquo illius quidpiam mouetur, ip$um in aliquo sit primo. Quie$cere enim e$t aliquid, & vnãquanque eius partem tempore aliquo in eodem e$$e. Nam quie$cere ita dicimus cùm in alio, atque alio temporis momento, & ip$um & partes in eodem e$$e vere affirmatur. Quod si boc quie$cere est, non po- test profecto id quod mutatur, in aliquo totum e$$e in primo tempore. Nam tempus omne diuiduum e$t, quare in alia, at que alia eius parte, & ip$um & partes in eodem e$$e vere dicere li- cebit. Si enim boc modo nonerit, $ed in vno tantum temporis momento, nullo tempore erit in aliquo, $ed in temporis dũ- taxat extremo. In ip$o verò momento $emper quidem in aliquo manet, non tamen quie$cit, cùm nec quie$cere mom\~eto liceat, nec moueri. Sed verum quidem est in ip$o momcnto nõ moueri, atque item e$$e in aliquo. In tempore autem per quie- tem e{$s}e non potest: accidet enim vt quod fertur, quie$cat.

 Quare vt non e$t prima pars temporis, ita nec quietis. Non dari verò quietem ni$i in tem- pore bifariam piobat. Primùm quia nihil momento cieri pote$t: eadem vero quoad hoc in Nõ dari quie tem ni$i in t\~e pore. motu & quiete ratio inuenitur. Secundò quia id te$tatur vel ip$a quietis definitio: tunc enim rem obtmere quietem dicimus, cùm ita $e$e habet modo, at que antea, quæ duo temporia dif- ferentias inuehunt.

Cùm autem quidquid moue- tur} Vt $e pr\,eparet ad ineund@m cer- tamen cum Zeno- ne Eleate Parme- nidis di$cipulo, qui motũ è medio tol- lebat, hoc theore- ma $taruit. Id quod Theorema. in aliquo primo tempore mouetur, ita vt per $e, non quia in aliquo illi- us, in eo mouea- tur, eo tem pore, in quo primo moue- tur, non e$t in ali- quo, $eu in aliqua parte eius, per quod primò mouetur. Priùs tamen $umit duo illa in hac di$putatione $æpe inculcara, videlicet quidquid mouetur Quicquidmo uetur, ex vno in aliud mu- tari. in t\~epore moneri & ex vno in aliud mutari. Tũ ita di$- $erit. Si id quod moueturin quo pri mo tempore mo- uetur, in aliquo pri mo e$$et, vt in $pa- tio, vel qualitate, cũ ciu$modi t\~epus ne- ce$$ariò foret diui- duum, vti\’que tam ip$um mobile, quam eius partes in quacunque parte illius temporis in tali $patio vel qualitate exi$teret, vt con$tat ex definitioue eius, quod e$t e$$e primum in aliquo- Cùm igitur aliquo tempore in aliquo e$$e nihil aliud $it, quam in eo quie$cere; iam mobile in quo primo tempore mouetut, quie$ceret, quod repugnat. Fieri ergo non pote$t vt id, quod mouetur in quo primo tempore mouetur, in aliquo primo $it.

In ip$o verò momento) Commonefacit nihil ob$tare id, quod proximè docuit, quo- minus id, quod mouetur, in momento quod partium temporis e$t terminus neceffariò $it in aliquo, hoc e$t partem aliquam magnitudinis, vel alterius form\,e, ad quam motus e$t, in $e co- hibeat. Tamet$i admittendum non $it in co momento quie$cere; quandoquidem vt motus, ita & quies tempus exigit.

 [res-1446-v_0651_642_t0]LIB. VI. CAP. IX. EXPLANATIO. _CAP. IX._

_Z_ Eno autem malè ratiocinatur. Si enim inquit, quidquid _Text._ 75. e$t in sibi æquali, aut quie$cit, aut mouetur, id aut\~e quod fertur, in eo, quod sibi æquale est, in mom\~eto est $emper, im- mobilis certè erit ea, quæ fertur, $agitta. Hoc verò e$t fal- _Text._ 76. $um, cùm tempus ex momentis indiuiduis non cõstet, vt neque alia vlla magnitudo. Quatuor autem Zenonis de motu sunt _Text._ 77. rationes, quæ difficultatem meuentibus præbent. Prima qui- dem, quæ motum ob id tollit, quod priùs ad medium, quàm ad finem id, quod fertur, peruenire oporteat, quam rationem an- tea distinximus. Secunda verò e$t, quæ Acbilles nuncupa _Text._ 78. tur, quæ eiu$modi est, quòd res, quæ celerrima e$t, id nunquam a$$equetur, quod tardi$simo rapitur cur$u. Id enim, quod per$e- quitur, nece$$ariò eo antè venire, vnde id, quod fugit, di$ce$sit. Ita fieri vt id, quo tardius est, reliquum aliquo $patio nece{$s}a- riò perueniat. E$t autem bæc ratio eadem, atque ea, quæ ex _Text._ 79. $ectione in dimidio ducitur. Sed differt, quod magnitudin\~e quæ $umitur, non in dimidia diuidit. Vt igitur tardiùs non attinga- tur ex ratione accidit. Ob idem autem euenit atque in diuisio- ne in dimidia. Nam in vtraque accidit, vt ad finem non perue niatur, quoquo modo magnitudine diui$a. Sed in bac additur ne illud quidem, quod celerrimum e$t, (quod tragicè prolatum est, id quod tardi$simũ e$t) per$equ\~edo. Quãobr\~e $olutio ea- d\~e sit nece{$s}e e$t. Quod aut\~e c\~e$et, nũquã id attingit quod perue nit, falsũ e$t. Nã cũ præuenit quid\~e nõ attingitur, attam\~e attin gitur si dabit, id quod mouetur, magnitudin\~e finitam tran$i- re. Hæ igitur rationes duæ $unt. Tertia est quæ nunt dicta est, quòd $agitta, quæ fertur, $tabit: id\’{que} ex eo efficitur, quòd _Text._ 80. $umatur tempus ex mom\~etis con$tare. Quo non conce$$o, $yllo- gi$mus non erit.

 Capitis noni Explanatio.

Z Eno autem} Ne Zenonem, qui motũ $u$tulit, indicta cau$a damna$$e videatur, ratio- nes, quibus in eam $ententiam adductus fuit, in medium profert. Nec abs re huiu$modi Rationes, qul b9 Zeno mo tum tollebat. controuer$iam hoc loco $u$cipit, cùm eius profligatio pendeat ab ijs, qu\,e hoc libro per- tractantur, videlicet à compo$itione; diui$ione, & finitate, vel infinitate magnitudinis, tempo- tis, aliorum\’que ad motum concurrentium. Porro autem prima ratio Zenonis hnnc in mo- dum conclu$a erat. Si daretur motus $e queretur id, quod rapidi$simo cur$u fertur, vt iaculum in tortum, moueri $i- mul & $tare: $ed hoc repugnantiã inuol- uit. Nullus igitur motus datur. Maio rem o$t\~edebat, quiæ omne mobile, cùm e$t in $patio $ibi \,equali, aut moue- tur, aut quie$cit. Quod autem fertur $ingulis momentis e$t in $patio \,equali $ibi. Quare iaculum dum fertur, quia $in gulis momentis mo ueri non pote$t, ne- ce$$ariò in ijs qui\~e$- cet: atque adeò $i in aliquo mouetur, $i- mul mouetur, & quie$cit.

Hocverò e$t fal$um} Propo$i- tam rationem pau- Re$põ$io ad rationem Z@ nonis. cis diluit negans t\~e pus ex $olis mom\~e- tis cõ$tare, quo fun- damento ea poti$si- mũ innititur, $umit enim $i iaculum in quolibet momento non moueatur, nec in tempote moue- ri. Neganda e$t er- go maior propo$itio, & ad eius probationem in$iciandũ, mobile dũ e$t in $patio $ibi \,equali quie$cere. Namque $ingulis momentis e$t in $patio \,equali $ibi, & tamen in ijs non mouetur, aut quie$cit. Nec verò $imul, aut re$pectu eiu$dem mouetur, & non mouetur: mouetur enim in partibus temporis, qu\,e per in$tantia copulantur: in ip$is autem in$tantibus neutiquam mouetur.

Quatuor autem } Zenonis rationes, qu\,e plus negotij exhibebant, quatuor $unt. E qui- Ratio Zeno nis. bus eam, qu\,e proximè $oluta e$t, paulò po$t tertio loco numerat Ari$toteles. Nunc primam affert, qu\,e huiu$modi e$t. Cùm in qualibet magnitudine infinit\,e in$int partes, $i quid mo- [res-1446-v_0652_643_t0]IN PHYC. ARIST.

Quarta verò ea e$t, quæ de ijs æqualibus molibus e$t, quæ in _Text._ 81. $t adio æquali celeritate iuxta æquales contra mouentur, aliæ quidem à calce $tadij, aliæ à medio. In qua effici arbitratur, vt duplo tempori dimidium æquum sit. Sed rationis fallacia _Text._ 82. in eo posita e$t, quòd putet allerum quidem iuxta id, quod mo uetur, alterum verò iuxta id quod quie$cit, æquuli celeritate in tempore æquali æqualem magnitudinem transire. Quod quid\~e fal$um est. Vt exempli gratia, quiefcentes sint moles a a a a, ex quorum medio incipiant moles b. numero & magnitudine eis æquales. Ab extremo aut\~e moles c ipsis b. pares numero, magnitudine, & celeritate. Fitigitur vt primum b. primum\’{que} c. iuxta $e$e mota ad extremum simul perueniat. Ita\’que c. mo les, omnes a transierit: b. autem, dimidium. Quamobrem etiam fit, vt dimidium tempus sit. Nam tempore æquali vtraque vnamquan que transiuit Simul autem fit vt b. iuxta omnia c transierit, quod primum. o primum\’que. b in contrarijs extre- mis simul erunt æquali tempore (vt ait) in singulis b. atque etiam in ipsis a. tran$eundis con$umpto, quod tam b. quam c. æquali tempore iuxta a. transierint. Hæc igitur ratio est. Fal$um autem ob id, quod dictum est, cõ$equitur. At neque _Text._ 83. in ea mutatione, quæ in contradictione e$t aliquid, quod fieri non po$sit, nos con$equetur. Vt siè non albo in album mutatur, at que in neutro est, nec album, nec non album e{$s}e.

 tum $ubeat finito tempore infinita pertran$ibit; hoc autem fieri non pote$t; quia infiniti na tur\,e repugnat. Igitur nullum corpus verè motum $ubit. Huic rationi $atisfactum ab $e iam ante Ari$totele, ait, videlicet cùm hoc libro docuitinfinitun $ectione, quod non actu, $ed po T\~epus & ma- gnitudo ei$- dem partium diui$ionibus $ibi re$põd\~et. te$tate infinicum e$t, tempore finito decurri po$se. Emmverò cùm tempus continuum $it, pari\’que modo infinitum, eodem infinitatis iure, ei$demque partium diui$ioaibus $ibi mutuò re$pondebunt tempus & magnitudo. Nec contra naturam talis infiniti e$t hoc modo ertran- $iri.

Secunda vero e$t } Sequitur $ecunda ratio Zenonis, quam ip$e Achillem vocabat, ide$t, acerrimam ac forti$simam, qualis Achilles fuit. Veteres enim forti$simos quo$que Achilles ap- pellabant. Vnde Lucius Siccius Dentatus, Romanus. Achilles dictus fuit, quod centum & viginti Ratio Zeno nis, qu\,e Achil les dicta è$t. pr\,elijs cum ho$te congre$sus nullam haberet aduer$o pectore cicatricem. Hinc etiam apud Peripateticos v$us obtinuit vt ea ratio, qua maximè aduer$arius fidit, Achilles vocetur. Alij tamen, & vt nobis videtur rectiùs, hãc rationem Achillé appellatam inqui- unt, quòd Achillis ex\~eplo vtatur, qui obceleritat\~e cur$us ab Homero πo- @α@@@ς dicitur. Argum\~etabatur er- go in hunc modũ Zeno. Si vllus fo- ret motus, id quod pernici$simum e$t, vt Achilles, rem tar di$simam vt te$tu- dinem fugientém a$sequi non po$set, hoc autem ridicu- lum e$t; nullus er- go motus dari po- te$t. Propo$ition\~e o$tendebat, quia $i Achilles decuplo ve locio@ $it, quàm te$- tudo, & cùm illam ք$equi incipit vno $tadio ab eadi$ter, interim dum $ta- dium illud Achilles decurret, decimam alterius $tadij portionem te$tudo conficiet, cuius de- cim\,e portionis metam priu$quam Achilles perting at, rur$us te$tudo aliam decimam eiu$dem decim\,e portionis tran$inittet, atque ita in in$initum. Quo patet nunquam Achillem te$tudi- nem comprehen$urum.

E$t autem h\,ec ratio eadem) Propo$itam rationem ait Ari$toteles eandem cum $upe- Quo differat proxima ra- tio à $uperio ri. riori e$se, quatenus vtraque procedit à $ectione magnitudinis in $emper diuidua; vtraque cõ- cludit nunquam ad fiuem magnitudinis perueniendum: differre tamen, quòd in illa, magni tido in dunidia perpetuò $ecaretur; in hac verò non $emper in dimidia, $ed in decimam partem, verbi gratia. Item quòd in hac tragicum quid, ac $tupendum inferatur, videlicet tar- di$simum à celerrimò $uperari non po$$e.

Quam ob rem $olutio) Quoniam h\,ec ratio à diui$ione magnitudinis in infinitũ ducta Re$põfio ad proximã ra- tionem. e$t, eandem, quam prior, explicationem haber, videlicet huiu$modi infinita $egm\~eta non actu, $ed pote$tate magnicudini competere, atq; adeò vinci po$se. Necverum e$t cele@rimum non comprehen$urum id, quod te$tudineo gradu incedit, cùm $patium quod tardum longioritem- pore decutrit, velox breuiori conficiat.

Tertia e$t } Su ijcit tertiam & quartam rationem Zenonis.omi$$a verò tertia, qu\,eiam $o- Ali\,e ranes Zenonis. [res-1446-v_0653_644_t0]LIB. VI. CAP. IX. EXPLANATIO.

Non enim $i totũ in vtrouis nõ $it, albũ aut nõ albũ e{$s}e nõ dicetur. Nãque albũ dicimus, aut nõ albũ, nõ quia totũ tale sit, $ed quòd plurimæ aut principes partes. ldem aut\~e nõ est, nõ e$$e in boc, & nõ e$$e in boc totum. Similiter res $e$e babet in eo, quod e$t, & in eo, quod nõ e$t, & in alijs, quæ $unt in cõtradi ctione. Nõ enim nece$$ario in altero e$t oppo$itorũ, $ed in neu- tro $emper ip$um totũ. i Rur$us in circulo & $pbæra, & om- _Text._ 84. nino in bis, quæ in $e ipsis mouentur, propterea quod efficietur vt quie$cãt. Nã tempore aliquo in eodem loco ip$a & partes e$$e, quie$cere ita\’{que} & $imul moueri. Primũ enim nullo tem _Text._ 85. pore in eodem loco partes $unt, deinde & totũ ad aliũ $emper mouetur. Nõ enĩ eadem circũferentia e$t, quæ ab A. $umitur & quæ à B. & quæ à C. & cæterorũ quouis puncto, ni$i vt mu- $icus bomo & homo, propterea quod accidit. Quare in aliam alia $emper mutatur, & nunquã quie$cet. Eodem modo & in $pbæra, & bis quæ in $eip$is mouentur.

 luta fuit, $upere$t quarta, ac po$trema, qua a$$ertores motus ad incõmodum adducerenititur, vt videlicet cõcedãt è duabus magnitudinibus inter $e \,e qualibus, & qu\,e pari celeritate feran- tur, vnã $patiũ duplo maius eod\~e tepore cõficere: atque adeo duplũ, & dimidiũ t\~epus, vt horã, & eius medietat\~e inter $e \,equalia e$$e. Di$putabat aut\~e Zeno in hũc modũ. De$ignetur $pa- tiũ quatuor palmorũ, A.A.A.A.porrectũ ab ori\~ete occident\~e ver$us. Sumãtur deinde duo mo bilia, vnũ B. B.B.B.alterũ C.C.C.C. vnumquodque quatuor etiã palmorũ, & \,equalis omnino velocitatis, alterũque corũ, quod $it lapideũ, ineat motũ à principio $patij ab ori\~ete ver$us oc- cident\~e alterũ, quod $it ferreũ $ecundũ priores duos palmos $it intra pr\,edictũ $patiũ, $ecundũ alios duos extra, ita collocatũ vt alterius cur$um nõ impediat, cõtingat tam\~e illud extima $u- perficie, quie$cat\’que opperi\~es occur$um mobilis lapidei, $ic vt in eo temporis puncto, in quo mobile lapideũ ad ip$um peruenerit, incipiat moueri ver$us orient\~e. Ponamus aut\~e mobile lapideũ horã cõ$umere in percutr\~edo toto $patio quatuor palmorũ, atque adeò mediam horã cõ$ump$i$$e in medietate $patij trã$eunda, $emperque motũ ver$us Occident\~e v$que ad fi- nem hor\,e continua$$e.

His po$iitis $ic ra tio cõcluditur. Quã docunque duo mo- bilia pari velocitate \,equalia$patia decur runt, \,equali t\~epore ea cõficiunt, $ed mo bile lapideũ, & mo- bile ferteũ, qu\,e sunt \,equè velocia, tran$- mi$ere \,equalia $pa- tia; & tam\~evnũ in- tegra hora, alterum medietate hor\,e; er- go integra hora e$t \,equalis dimidiat\,e, atque adeò tempus duplũ e$t \,equale di- midio. A$sũptio pro batur, quoniã mobi le lapideũ confecit $patiũ quatuor palmorũ, vt ex hypothe$i liquet, mobile etiã ferreũ, quia tran$mi$it totũ mobile lapideũ, cõfecit etiã $patiũ quatuor palmorũ, $iquid\~e hac lõgitudine illud e$$e po$uimus: ab$oluit autem illud dimidiata hora, ergo dimidiata hora ab$oluit mo- bile lapideũ reliquã part\~e $pati@; proinde\’que t\~epus duplũ manet \,equale dimidio.

Hanc ratiocination\~e ait Ari$toteles e$$e captio$am, latere\’que fallaciã in $patio, quod decur- ritur: quia mobile lapideũ pertran$ijt $patiũ quie$c\~es; mobile ferreũ traiecit $patiũ quod cie- batur, nimirũ ip$um mobile lapideũ; at effatũ illud, Qu\,ecunque duo mobilia & c\,et intelligã debet quando vtrunque mobile cum $patio quie$cente confertur: tunc autem plus $patij de- currit mobile lapideum.

At neque in ea) Subijcit rationes alias nõ quid\~e Zenonis, $ed aliotũ, vt P$ellus annotauit, Alia ratio ad tollendũ mo tum. quibus illi motũ à rebus auferre nitebãtur. Ac primũ quod nulla detur mutatio inter cõtradi- c\~etia ita $uadebãt. Si $ubiectũ mutatur, intellige mutatione $ucce$siua, nec e$t in termino à quo, vt in nõ albo, nec in termino ad qu\~e, vt in albo; vtiquenec erit albũ, nec nõ albũ cũ tamen Dilutio pro- xim\,e ratio- nis. de quolibet affirm are, vel negare liceat. Solutio e$t, cũ res pergit a termino à quo ad termi- nũ ad qu\~e, vt cũ Socrates pedetentim albe$cit, $emper alterã cõtradictionis part\~e verã e$$e, alte rã fal$am. Quia licet interim Socrates nec $it ex toto albus, nec ex toto nõalbasivera tam\~e e$t altera pars aliatũ enuntiationũ, qu\,e rite cõtradic\~etes $unt, pr\,epo$ita $emel negatione ctiã par- ticul\,e ex toto, nimirũ Socrates e$tex toto albus, Socrates nõ e$t ex toto albus. E$t inquãvera po $terior, qu\,e negat Socrat\,e omnes gradus albedinis a$$ecutũ, quod prior affirmat.

Rur$us in circulo) Omi$$a interpretatione Alexandri apud Simplicium, qu\,e nobis mi- Alia ratio. nùs probatur, videtur Ari$toteles proponere aliud argumentum tollentium motum@ propterea quod $i motus $it, fateri debeamus $ph\,eram, & quæcunque in orbem aguntur, mo- ueri $imul & quie$cere, quandoquidem ea quie$cunt, qu\,e in eodem loco aliquandiu man\~e [res-1446-v_0654_645_t0]IN PHYC. ARIST. _CAP. X._

H Is demonstratis dicimus id, quod partibus vacat, _Text._ 86. moueri non po{$s}e, ni$i ex accidenti, vt $i corpus, aut magnitudo in quo ine$t, moueatur, quemadmodũ $i id, quod e$t in nauigio, nauigij latione, vel totius motu pars moueatur. V acare aut\~e partib9 id dico, quod quãtitate e$t indiuiduũ. Nã partiũ motus, qui ip$arũ per $e e$t partiũ, & qui ex totius e$t motu, diuer$i sũt. Ac differentiã quid\~e ipsã in $pbær a maximè intueri aliquis po$sit. Earũ enĩ partiũ, quæ ad centrũ $unt, et quæ extra, totius\’{que} ead\~e celeritas nõ erit, quippe cũ vnus motus nõ est. Vtigitur diximus, id, quod partes nõ babet, ita tõtingit, vt moueatur, atque is, qui in nauigio $edet, nauigio ip$o curr\~ete, per $e aut\~e nõ potest. Mouetur enĩ ex _Text._ 87. A. B. in B. C. $eu ex magnitudine in magnitudin\~e, $eu ex forma in formã, $eu in cõtradiction\~e: t\~ep9 aut\~e, in quo primo mutatur $it D. Certè nece$$e e$t, illud, quo t\~epore mutatur, aut in A.B. e$$e, aut in B. C. aut aliquid eius in boc, aliquid in altero, quid- quid enim mutatur, ita $e babet. In vtroque $ane aliquid eius nõerit, partibus enim cõstaret. Nec verò in B. C. Mutatũ enim erit, $ed mutari ponebatur. Quo igitur t\~epore mutatur, vt in A. B. sit, reliquũ est. Quãobr\~e quie$cet. Nã t\~epore aliquo in eo- d\~e e{$s}e quie$cere e$t. Id ita\’que quod partibus vacat, moueri nõ _Text._ 88. pote$t, nec omnino mutari. Vnico enĩtantũ boc modo moueri po$set, $iex mom\~etis t\~epus cõ$taret. Nã s\~eper in mom\~eto mo- tũ e{$s}et & mutatũ, ita, vt nũquã moueretur, $ed s\~eper e$set mo tũ. Hoc aut\~e e{$s}e nõ po$$e ãtea mõ$tratũ e$t. Hoc enĩ t\~epus ex mom\~etis e$t, nec linea ex pũctis, nec motus ex eius diui$ionibus, quas @ιν@'ματα appellant. Nec enim quiboc ait, aliud fa- cit quã motũ, ex bis quæ partibus car\~et, cõstare, qu\~eadmodũ $i t\~epus ex mom\~etis, aut magnitudin\~e ex punctis.

 quod etr@è huiu$modi corporibus conuenit, cùm molem ad locum alium non traducunt.

Primũ enim } Re$põdet in primis partes corporis, qu\,e torquentur in gyrũ, mutare loc@ Re$pon$io. dum ali\,e alijs $uccedũt. Deinde ip$um etiã totũ aliquo modo locũ mutare, quia $ph\,era, ver- bi gratia, nõ eand\~e $emper circunferentiã, $ed ratione diuer$am obtinet. Nec enim eadem pror$us e$t, quæ incipit ab A. & in id\~e finitur, & qu\,e inchoatur à B. in idem\’que de$init. Itaque licet $ph\,er\,e circunferentia $ubiecto vna $it, vt albũ & mu$icũ in Socrate, differt tam\~e con$i- deratione, quia po$$umus in ea vbi libuerit initia, terminosque di$tinguere. Vnde concludit $ph\,eram, & qu\,ecunque in $eip$is mouentur, e$to mole tota locũ nõ mutent, nõ tamé qu. @e$cere.

Capitis decimi Explanatio.

H Is demon$tratis } Pertractat in hoc extremo capite, quod ab hoc loco cũ Peri onio Problema. inchoamus, problema quoddã ad indiui$ibilia pertin\~es; nimirũ vtrũne indiui$ibile Solutio. moueri queat? Declarat verò loqui $e de indiui$ibili quãtitatis, quale e$t punctũ, aut linea: mox\‘que re$põdet nullũ eiu$modi indiui$ibile po$$e moueri per $e, $ed tan@ũ ex accid\~ete, videli cet ad motũ magni tudinis, i qua ine$t.

Nam partium Dubitatio. motus } Ambigeret quis nũ indiui$ibi- lia moueantur, vt partes in toto. Hãc dubitation\~e vt di- luat, in$erit explica tionem modi, quo partes mou\~etur, do- cés partibus bifariã Partibus bifa tiam conue- nire motum. cõuenire motũ, ni- mirũ aut per $e, aut ratione toti9, atque hãc diuer$itat\~e palã con$pici in motu $ph\,er\,e, qu\,e et$i \,equa biliter in orb\~e agi- tetur, eius tam\~e par tes ali\,e tardiùs, aliæ citiùs ferũtur. Nam qu\,e centro vicinio- res sunt, cũ circulũ breuior\~e \,equali t\~e- pore cõficiant, tar- diùs mou\~etur, quã qu\,e ab eo lõgiùs ab $unt, qu\,e eod\~e t\~epo re circulũ maior\~e peragunt. Hic ergo motus ip$is partib9 proprius e$t, eis\’que per $e cõuenit: & ta men ei$dem ex accidente competit motus totius, quatenus in eo continentur.

Vtigitur diximus } Cum indiui$ibilia nõ $int partes magnitudinis, qua$i magnitudo ex ip$is tanquã ex materia coale$cat, admonet nõ po$$e illa moueri eo modo, quo partes; maximè Re$põ$io ad propo$itam- dubit. cùm partibus non repugnet abiungi à toto, atque extrà per $e moueri. Ita\’que indiui$ibilia tan@um mouentur, vt is, qui e$t in nauigio, motu nauis, hoc e$t ex accidente, & beneficio totius. Vbi aduerte non negare Ari$totelem po$se indiui$ibilia in magnitudine exi$ten- tia in $e alterationem partiatim accipere; $ed tantùm eis denegare alterationem eo modo, quo eã $ubeũt partes integrãtes, qu\,e ita affect\,e sũt, vt à toto abiũct\,e propriũ, ac nõ iã toti cõmu m\~e motũ obtinere queãt. De qua partiũ motione credit D. Thomas loqui Ari$totel\~e hoc loco.

Mouetur enim ex. A.B. } Probat iam non po$$e indiui$ibile per $e moueri, hunc in [res-1446-v_0655_646_t0]LIB. VI. CAP. X. EXPLANATIO.

Ex bis verò etiam manifestum est, nec punctum, nec aliud _Text._ 89. vllum indiuiduũ moueri po{$s}e. Etenim fieri non potest, vt quod mouetur, maius $e prius tran$eat, quàm æquale aut minus. Quod $i ita res babet, constat & punctum, aut æquale, aut minus prius tran$ire. Cùm autem indiuiduum sit, fieri non potest, vt per minus ãte a moueatur. Quare per $ibi æquale. Erit igitur linea ex punctis. Aequale enim semper tran$eundo, lineã totam punctum metietur. At $i boc e$$e non potest, ne id qui- dem e$$e poterit vt indiuiduũ moueatur. Rur$us $ires om- _Text._ 90. nis in tempore, & nibil in momento moueatur, omne autem t\~e- pus diuiduum $it, erit vti\’que tempus eo minus, in quo id, quod mouetur, æquale $ibi $patium conficit. Id enim, in quo moue- tur, tempus erit, quod in tempore res omnis moueatur, tempus\’{que} omne diuiduum e{$s}e antea fuerit mon$tratum. Si igitur pun- ctum mouetur, erit aliquod tempus eo minus, in quo e$t motũ. Sed e$$e non potest, quod in minori minus nece$$ariò conficia- tur. Quare indiuiduum, in id, quod minus est, diuiduum erit, perinde ac tempus in tempus. vnico enim tantum modo moueri po$$e id, quod partibus vacat, & diuidi non potest, si in tem- poris momento indiuiduo liceat moueri. Perinde enim est in momento moueri, & indiuiduum aliquod moueri. Atqui & _Text._ 91. mutatio infinita nulla est. Etenim è quopiam in quidpiam om- nis est, tam ea quæ in contr adictione, quàm ea quæ in contra- rijs. Quare earum, quæ in contradictione, affirmatio & nega- tio, terminus est, generationis quidem ens, interitus nõ ens. Ea- rum autem, quæ in contrarijs, contraria; bæc enim sunt mu- tationis extrema. Ideo & omnis alter ationis, cùm ex contr arijs quibu$dam alteratio $it. Similiter accretionis & imminutio- nis: accretionis quidem terminus, eiusest magnitudinis perfe- ctæ, quæ cuiu$que naturæ propria est, imminutionis autem ab eadem rece{$s}us. At verò latio boc quidem modo terminata _Text._ 92. non erit, propterea quod omnis in cõtrarijs nõ est. Sed quoniã id, quod diuisũ e$$e ita nõ pote$t, vt diuisũ e{$s}e nõ po$sit (multi pliciter enĩ id, quod nõ pote$t, dicitur) nõ pote$t id inquã, quod ita nõ pote$t, $ecari, nec omnino id gener ari, quod genitũ e$$e nõ pote$t: nec profecto id quod mutatũ e$$e nõ pote$t, mutari in id cõtinget, in quod nõ pote$t mutatũ e$$e. Si igitur quod fertur, _Text._ 93. in aliquid mutatur, in id quoque pote$t mutatũ e$$e.

 modum. Si indiui$ibile lationem, aliumue motum $ubiret, vel interim e$$et omnino in ter- Non po$$e i@ diui$ibile per $e moueri. mino à quo, vel omnino in termino ad quem; aut partim in vno, partim in altero. Si detur primum, non dum mouetur; $i $ecundum, iam non mouetur; $i tertium, nece$$ariò diuiduum erit; $iquidem eius, quod per $e locum mutat, $emper vna pars re$pondet vni parti magni- tudinis, $uper quã fertur, alia alteri: & quod alteratione af ficitur, pote$t $ecũdũ vnã part\~e priùs, $ecũ dũaliã po$teriùs al- terari, quod it\~e in accrem\~eto, & decre m\~eto per$picuè cer nitur: quãdoquid\~e indiui$ibile, qua ta- le, nec minuitur, neauge$cit. Quare fieri nequit, vt indi- ui$ibile aliqu\~e per$e motum $ubeat.

Ex his verò ctiã} Demõ$trat id\~e theo rema priuatî in mo tu locali hũc in mo dũ. Id, quod moue- Indiui$ibile non mouer? loco. tur loco, priùs de- currit $pat ũ \,equale $ibi, aut etiã minus, quam maius. Igitur $i pũct9 $upra lineã per $e ferretur, priùs trã$iret aliquid $ibi æquale, aut minus, quod fieri nequit. Vel enim cõ$taret li nea ex $olis pũctis, qu@bus $e$e adæqeæ ret pũctũ eã traijci\~e do, vel aliquid mi- nus pũcto in linea daretur, quod non minùs e$t ab$urdũ.

Rur$us $i resom nis) Id\~e probat ra- tione sũpta à diui- $ione r\~eporis Nã cũ Omne t\~epus $ecari po$$e in $emper di- uidua. motus omnis in t\~e- pore$it, & omne t\~e p9 in s\~eper diuidua $ecari po$sit, licebit in quouis motu de$ignare t\~epus minus eo, in quo mobile peragit $patiũ $ibi \,equale. Quare cũ minori t\~epori re$põdeat minus mobile, vel minor eiu$d\~e mobilis pars, iã indiui$ibile diuiduũ erit, quod fieri nõ pote$t. Vnde cõcludit Ari$toteles ea tãtum ratione potui$$e indiui$ibile mo- ueri, $i motus puncto temporis fieret. Tunc enim non oporteret partem temporis parti mo- tus, aut partem motus parti magnitudinis re$pondere.

Atqui & mutatio infinita} Demõ$tranit cõtra Democritũ nullũ indiui$ibile per $e moueri Nullam mu tationem per pet@@, aut infin. @o$$e; nũc cõtra Heraclitũ, qui omniaiugi motu ver$ari aiebat, hoc theorema cõ$tituit. Nulla mutatio perpetua, autinfinita e$t. Quod ita probat. Nulla mutatio extremis contenta pote$t [res-1446-v_0656_647_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Ideo motus infinitus non est, nec per infinitum feretur, quod fieri non po$sit, vt tran$eatur. Nullam igitur mutationem ita e{$s}e infinitam, vt terminis non sit finita, manife$tum est. Ve- _Text._ 94. rum di$piciendum est, an $it e$$e po$sit, vt vna eadem\’{que} tem- pore sit infinita: Nam $i vna non fiat, nibil for $itan probibet: vt $i post lationem alter atio $it, & post alterationem accre- tiv, & rur$us generatio. Ita enim perpetuo tempore motus erit, $ed non vnus, quod ex vniuersis vnus non fiat. Vt autem vnus tempore infinitus $it, præter vnum, fieri non potest. Atque bic quidem vnus est ip$a conuer$io.

 e$$e infinita: atqui omnis mutatio extremis continetur; nulla igitur infinita e$$e pote$t. Mi- norem $uadet. Namque generatio e$t inter non ens, & ens; corruptio inter ens & non ens: alteratio e$t inter qualitates contrarias, vt inter album & nigrum; accretio e$t inter quantita- tem imperfectam & perfectam tanquam progre$sio ab illa ad hanc; decretio verò e$t ab ha@ ad illam di$ce$sus; item latio recta e$t inter $uperum & inferum, alias\’que locorum differen- tias. Fieri verò nequit vt id, quod extremis clauditur, infinitudinem obtineat.

At verò latio} Po$set quis dub@tare quo nam pacto latio omnis inter contraria $it & Quo pacto omnis latio $it inter con- @raria. extremis coerceatur, pr\,e$ertim cùm id non videatur motui circulari competere. Hoc vt ex- plicet hypothe$im quandam pr\,emittit; nimirum, id tantum mutari, quod pote$t mutatum e$se, verbi gratia, id po$se albe$cere, quod album effectum e$$e pote$t. Hinc declarat quot mo- dis ατον, Quot modis dicatur im- po$sibile. ide$t, împo$sibile $umatur; ait\’que $u mi pro eo, quod vix, aut difficile, aut non recte, aut nul- lo modo e$$e po- te$t. Tum affirmat $ilatio corporis ali cuius nullum finé habere queat, om- nino accidere non po$se, vt eiu$modi corpus mutatũ $it: quia id tantùm deferri pote$t, quod delatũ e$$e pote$t: qu\~eadmodum impo$sibile e$t diui- di, quod impo$sibile e$t e$se diui$um, & generari, quod impo$sibile e$t e$se genitũ. Atenim cum nihil mutetur, quod $ubinde non $it mutatum, nece$$ariò motus omnis inter extrema, ea\’que repugnantia continebitur.

Verum di$piciendum e$t} Qu\,e$tionem excitat num motus ita extremis claudantur, v@ Qu\,e$tio. Re$pon$io. infinitudinem obtinere po$sint. Re$põdet $i loquamur de motibus $pecie diuer$is, cuiusmo- di $unt latio, alteratio, accretio, & decretio, nihil ob$tare quominus eis infinitudo in$it, po$i- ta videlicet mundi \,eternitate. Pote$t enim alteratio lationem $ub$equi, accretio alteratio- nem; accretionem decretio: rur$us\’que po$$unt ijdem motus in orbem regredi, $e\’que alter- nis vicibus excipere. Siautem de motu, qui $ecundùm numerum vnus appellatur, agamus, cen$et Ari$toteles dari quidem in $ingulis $ph\,eris c\,ele$tibus motum vnum perpetuum, ac nunquam deficientem, qui ita vnus numero $it, vt ex multis circuitionibus con$tet. Qua de re octauo huius operis vberiùs di$putandum erit, vbi dogma Ari$totelis de mundi, & gene- @ationum, motuum\’que $empiternitate, confutabimus.

 QVÆSTIO I. VTRVM INDIVISIBILE PER SE moueri po$sit, an non. ARTICVLVS I. OPINIO SCOTI ET ALIORVM exi$timantium po$se. [res-1446-v_0657_648_t0]LIB. VI. CAP. X. QVAESTIO I.

CVM indiui$ibile duples $it, alterum po$itio- De quo in- diui$ibili $it qu\,e$tio. nem habens in continuo, vt punctum; alterũ non habens, vt Angelus; propo$ita quæ$tio de priori duntaxat indiui$ibili intellig\~eda e$t. Neque verò in cõtrouer$iã vocatur po$sit ne eiu$modi indiui$ibile ex accidente $eu ad mo- tum continui, in quo e$t, moueri; per$picuum e$t enim po$$e. Tantùm igitur quærimus nũ puncta, lineæ, & $uperficies, $i à $ubiecto $eparata cohærerent, per $e lationem $ubire po$$ent. Scotus in 2. d. 2. q. 9. eiu$\’que nonnulli Lichetus in 2.d. 2. q. 9. Ba$solius ibi dem q.4.art. 2. Maironius @.12. Sent\~etia Sco ti, & aliorũ. $ectatores affirmatiuam tuentur partem. Ne autem Ari$toteli, qui cap. @0. huius libri oppo$itum ex profe$$o docuit, repugnare vide- antur, aiunt$ucce$sionem continuitatem\’que lationis duplici ex cau $a prouenire, quarum vtramuis, vt aliquid continuè moueatur, $uf- ficere contendunt: nempe aut ex parte $patij, quia continuum diui- duum\’que e$t; aut ex parte mobilis, quia$cilicet res mota ex parti- bus$ibi cohærentibus, & continuis con$tat. Etenim propterea quod mobile, $iue diui$ibile $iue indiui$ibile $it, priùs vnam $patij partem, quàm aliam conficit, iccirco in latione ratione $patij $ucce$sio & cõ- tinuitas vi$itur: quia rur$us mobile diuiduum priùs $ecundum vnam $ui partem tran$mittit punctum aliquod fixum, quàm $ecundum alias, ideo ex parte mobilis in motu ad locum $ucce$sio & continui- tas ine$t. Aiuntigitur Ari$totelem tantùm nega$$e indiui$ibile po$$e Vt$ibi Ari$to telem conc@ liant. per $e continuè moueri ea continuitate, & $ucce$sione, quæ à mobi- li de$umitur: $ecundum hanc enim mobile partim in termino à quo, partim in termino ad qu\~e e$$e oportet, vti idem Ari$t. $uperiùs o$t\~e- Cap. 10 hui9 libri tex. 87. debat. Verùm nihil ob$tare quominùs indiui$ibile eam motus con- tinuitatem quæ ab $patio petitur, obtinere queat.

Videtur autem hæc $ententia probari po$$e. Primum ita, $icor- Eotum arg@ menta. pus perfectè $phæricum $upra aliud perfectè planum moueatur, in- diui$ibile illud, quo $phæricũ tangit planum, ciebitur continuè per A motu glo- bi per planũ. totam lineam plani, $icuti & ip$um corpus $phæricum, in quo ine$t: $ed eadem videtur e$$e ratio in puncto $eparato, $i virtute diuina vel ab Angelo per eãdem lineam deferatur. Pote$t igitur indiui$ibile per $e moueri, & quidem motu continuo.

Secundò. Si fieri non po$$et vt punctum $eparatum per $e moue- A motu pun- cti$eparati. retur ex eo e$$et, quia deberet po$t vnum punctum $patij aliudip$i immediatum contingere; proinde\’que continuum ex $olis indiui$i- bilibus con$tare. Atqui hæc ratio $i vim haberet etiam concluderet punctum corporis perfectè $phærici non po$$e ex accidente moue- ri: $iquid\~e po$t vnum punctum $patij aliud priori immediatum con- tingere deberet. Nihil ergo impedit quominus punctum $eparatum po$sit per $e moueri.

Tertio. Immediatè po$t hoc in$tans, quo punctus globi tangit planum, punctus globi mouetur; nec enim vllam quietis moram [res-1446-v_0658_649_t0]IN PHYSIC. ARIST. interponit. Igitur immediatè po$t cietur continuè. Nec $atisfa- ciet qui dixerit moueri continuè ratione temporis, non ratione $pa- tij. Nam partes temporis, & partes $patij, vt docet Ari$toteles cap- 2. huius libri, mutuò $ibi re$pondent. Quare $i immediatè pò$t pũ- ctus globi mouetur tempore continuo; vtique partibus temporis continui oportebit re$pondere in plano partes cõtinuas lineæ, quas@ punctus decurrat.

Quarto. Si Angelus$e$e ad punctum colligat, poterit continuo A motu an- geliad indi- ui$ibile col- lecti. motu ad locum alium demigrare. Ergo pariratione indiui$ibile qu@- titatis continuo motu agitari poterit.

ARTICVLVS II. VERÆ OPINIONIS explicatio.

EA tamen $ententia quænegat indiui$ibile po$$e per $e moue- A$$ertores partis negati @\,e. ri Ari$totelica e$t & verior, quam $equitur Auerroes 4. huius operis comm. 32. & hoc in lib. comm. 86. AE gidius ad tex. 87. Alb. M. tract.2.c.1. Iandunus quæ$t. 13. Capr. in 2. d. 2. quæ$t. 1. & plerique alij. Ac primũ quod ita$en$erit Ari$toteles inde patet, quia Ari$totelis te $timonia. ad calcem tertij capitis docuit omne mobile diuiduum e$$e, & cap. 4@ tex. 33. omnem motum $ectione rei motæ $ecari, & 8. lib. cap. 5. tex. 40. quidquid mouetur continuũ e$$e, ac proinde in $emper di- uidua di$pertiri po$$e. Quare non videtur dubitandum quin apud Ari$totel\~e omnis motus tã ex parte $patij, quã ex parterei motæ cõ- tinuitat\~e requirat. Accedit quòd $i dum Ari$toteles ait indiui$ibile non po$$e continuo motu cieri, de $ola continuitate mobilis, vt Sco- tus putat, loqueretur, certè non tot rationes ad rem adeò notam & per$picuam cumula$$et. Quis enim motum rei indiui$ibilis ex parte mobilis indiui$ibilem e$$e ignorat?

Deinde huius $ententiæ veritas $ecundum $e ita probatur. Rem quampiam per $e ac ratione $ui $uper tota aliqua magnitudine cieri@ Quidnã $it agitari con- tinuo motu $uper magni @udine. nihil aliud e$t, quàm per $e acratione $ui $ingulis ip$ius partibus $uc- ce$siuè adæ quari commen$urarivè, cùm igitur indiui$ibile non ni$i indiui$ibili exæquari valeat, ea duntaxat ratione defendi po$$et (vt Ari$toteles ad tex. 88. argumentabatur) indiui$ibile per $e moueri; $i magnitu dinem ex indiuiduis tantùm partibus coale$cere, & indi- ui$ibilia in continuo immediata e$$e admitteremus, at neutrum ho- rum admitti debet. Non igitur indiui$ibile continuo motu cieri po- te$t. Atq: hoc fundamento Ari$totelica opinio poti$simùm niti $ta- Fundamen- tũ Ari$toteli c\,e opinionis biliri\’que videtur. Etenim quia id $olum, quod e$t diui$ibile, parti- bus magnitudinis adæ quatur, opus e$t, vt omne, quod per$e moue- tur, dum mouetur, partim $it in termino à quo, partim in termino ad [res-1446-v_0659_650_t0]LIB. VI. CAP. X. QVAESTIO I. quem: oportet item vt omne, quod per$e mouetur, priùs $patium minus, autæ quale $ibi, quàm $patium maius conficiat. Quæ erat ra- tio Ari$totelis.

Addubitant hoc loco iuniores Philo$ophi, num $altem diuina vir Dubitatio. Re$pon$io. tute fieri po$sit, vt indiui$ibile continuè per $e moueatur. Re$pon- dent plerique, nec $ine probabilitate, po$$e. Nulla enim implicatio contradictionis videtur e$$e, vt Deus pũcto diui$ibilitatem quãdam Po$$e punctũ diuina virtu- te re$ponde- re magnit@ dini. virtualem conferat æmulam eius, quam $ub$tantiæ materiæ exper- tes vendicant; ita nimirum vt quemadmodum Angelus, verbi gratia, et$i impartibilis $it, $patio tamen diuiduo coexi$tit; ita punctus li- cet in $e partibus careat; nihilominus lineæ re$pondeat. Sanè verò $i hæcdiui$ibilitas puncto diuinitus tribuatur, clarum e$t ex continuo illius motu non $equilineã ex $olis indiui$ibilibus confici: quia tunc punctus non $olipuncto, $ed lineæ commen$urabitur. Si autem pe- tas quid nam id e$$e debeat, cuius beneficio punctus ea ratione $ecti- lis efficiendus $it. Occurrendum, e$$e modum quendam $upra illius ingenium & naturam; qu\~e impo$sibilem non e$$e $uaderi poce$t ex- emplo diuinæ Euchari$tiæ, in qua corpus Chri$ti modum qu\~edam $upra omnem naturæ vim à Deo accipit, per quem modum cuiuis parti $pecierum, quantumlibet exiguæ, totum re$pondet. Itaque vt corpus Chri$ti $acramentaliter exi$tens, parti $pecierum multo minori $e re$pondet; ita fieri po$$e videtur, vt punctum, quoad $itũ, parti$e maiori (et$i diui$ibile cõparatione indiui$ibilis non rite mai@ dici con$ueuit) hoc e$t diui$ibili commen$uretur.

ARTICVLVS III. DILVTIO ARGVMENTORVM primi articuli.

NVnc ea$oluamus argumenta quibus probari videbatur po$$e indiui$ibile per $e moueri. Ad 1. dicendum e$t punctum glo- Dilut. 1. bi non per$e continuum motum $ubire, $ed per accidens $e- cundo modo, ratione globi, qui quidem re$pectu aeris ambientis, quem decurrit, continuè mouetur; non autem cõparatione plani $u- pra quod fertur, quia non tangit in eo puncta continuè, quæ conti- nua e$$e nequeunt: $ed quemadmodum po$t quodlibet pũctum $e- quuntur infinita puncta di$cretè, ita po$t quodlibet tangit di$cretè infinita.

Ad $ecundum conce$$a maiori propo$itione, neganda e$t minor, Dilut.2. dicendum\’que $i punctum per $e continuè moueretur, futurũ vt per $e adæquaretur magnitudini, qu\,e tunc non po$$et non confici ex in- diuiduis partibus: at cùm ratione globi continuè cietur, non requiri [res-1446-v_0660_651_t0]IN PHYSIC. ARIST. eiu$modi adæquationem, proinde\’que non $equi vnum punctum aliud $ibi proximum contingere.

Ad tertium re$pondendum e$t immediatè po$t in$tans, quo pun- Dilut.3. Lege Auerro em 1. de cœ@ lo comm. 32. Ochamũ in 1.quodl.q.9. Greg. in 2.d. 2. q. 2. art. 1. AEgid. 1. d@ gen.q.8. ctus globi tangit planum, moueri punctum continuè, vt paulò an- te dicebamus, non ratione $ui, $ed globi, qui licet non ex parte plani, quod tactu di$creto attingit; tamen $ecundum proprium ip$ius vbi, & circumiectam $uperficiem continuè fertur. Non oportet aut\~e vt ip$i puncto aliqua pars continua re$pondeat: quia tunc $olùm partes temporis & $patij $e$e mutuò dimetiuntur, cùm id, quod mouetur, per $e motum $ubit. Sed obijcies. Globus ex parte inferiori, qua pla- Obiectio. num tangit, non ce$$at à motu. Igitur non $olum comparatione vbi, & $uperficiei circumfu$æ; $ed etiam re$pectu plani, quod tamen per indiui$ibile duntaxat contingit, continuo motu fertur. Ex quo $e- quitur ip$um etiam punctum per $e continue moueri, cum globus Solutio. non ni$i illius interuentu tangat planũ. Huic obiectioni, quæ in hac cõtrouer$ia præcipui momenti videtur, occurrendum et$i globus ex parte inferiori, qua interiectu $olius puncti planum tangit, non ce$- $et pergere, haud tameniccirco re$pectu eiu$dem partis, & compara- tione plani continuè moueri. Ideo enim dicitur non ce$$are, quia nõ intermittit contactus di$cretos: nec vllum præterit temporis mom\~e- tum, cui$uus contactus non re$pondeat.

Ad quartũ AE gidius in 1.d.37.q.2. Gregorius in 2.d.2.q.2.art. 2. Dilut.4. D. Bonau.q.3.Alen$is 2.p.q.32. n. 3. Heruæus tract. de motu Ange- lorum, alijque nonnulli hypothe$im non admittunt, negant\’que po$- Mar$ilius 2.d.2.q.2.a.1. $e Angelum $e$e ad punctum colligere. Veri$imilior tamen e$t op- po$ita $ententia, quam tuetur D. Thomas 1.p.q.52.art.2. & Scotus in 2.d.2.q.6. & cõplures alij cum Magi$tro in 1.d.37. Nam cùm An- Rich. in 1.d. 37. in 2. prin. q.2. Ocham9 quodl. 1.q.4. Gab. in 2. d. 2.q.2.art.3. gelus materiæ expers $it, neque à corpore locovè pendeat, nihil of- ficiet quominus $e$e ad punctum contrahere po$sit. Hypothe$i ergo Po$$e Ange- lum collige- re$e ad pun- ctum. conce$$a inficiandum e$t po$$e tunc Angelum per $patium continuè moueri, cùm eadem ab$urda ex continuo illius motu, quæ ex mo- tu continuo puncti $equantur. Quare qui concedunt po$$e ab An- gelo punctum $eparatum continuè deferri, debent id, $i modò rectè $entiant, intelligere de Angelo, qui per virtualem $uam exten$ion\~e diui$ibili $patio coexi$tat. Quo in euentu eodem pacto, quoad ra- tionem continui & di$creti, mouebitur punctum, quo mouetur dum in globo in$idet, nimirum di$cretè, $i comparetur ad puncta quæ tã- git: & continue per accidens, quatenus defertur ab Angelo, qui per planum continuè mouetur. Licet hoc, præter alia, inter eum motũ, quo Angelus, & eum, quo globus planum percurrit, di$crimen $it, quòd Angelus tactu virtutis tangat continuum: globus verò tactu quantitatis $ola puncta.

FINIS SEXTI LIBRI. [res-1446-v_0661_652_t0] IN SEPTIMVM LIB. PHYSICORVM ARISTOTELIS. PROOEMIVM.

NONNVLLI Ari$totelis interpretes huncli brum tanquam $ubdititium, aut $uperuaca- neum reiecerunt. Sed enim & $tylus ip$e, & ratio doctrinæ cum reliquo opere planè cõ- $entiens Ari$totelicũ e$$e probant, vt ait Sim- plicius, Auerroes, D. Thomas, & alij. Neque officit quod huius, & octaui libri idem pene argumentum, & in$titutum $it. Videtur nãq; Ari$toteles in hoc libro pictorum more futurum opus rudioribus lineis adumbra$$e, vt eorum, quæ in octauo exqui$itiùs tractanda erant, prænotione aliqua in$tructi $ingula po$tea facilius compreh\~e- deremus. E$t autem hic liber in duas partes di$tributus. Prior con- tinet theoremata quædam de principio motus, atque in id præcipuè incumbit, vt o$tendat dari in rerum natura vnum primum motum, primum\’que motorem. Po$terior mouentia, & mobilia quoad ve- locitatem, & tarditatem motus inter $e confert. Non debet auté ali- cui mirum videri, quod hoc loco $ermonem habeat Ari$toteles de Deo, primo\’q; rerum principio, cuius contemplatio, ac $cientia pri- mi philo$ophi, qui $upremas rerum cau$as, & communi$sima prin- cipia $crutatur, propria e$$e videtur. Etenim aliter Metaphy$icus, aliter Phy$iologus de prima cau$a di$putat. Ille enim primæ cau$æ naturam, & attributa $ine re$pectu motus con$iderat; hic eiu$- dem contemplationem eatenus attingit, quatenus cœ- le$tem efficit motionem, & omniũ naturalium cau$arum analy $im in $e terminat.

[res-1446-v_0662_653_t0]IN PHYSIC. ARIST. _ARISTOTELIS_ _Phy$icorum._ LIBER SEPTIMV S. _CAPVT. I._

_Q_Vidquid mouetur, ab aliquo nece$$e est moueatur. _Text._ 1. Nam $i in $e motionis principium non habet, ab alio moueri manife$tum est. sin in $e, $umatur A. B. quod moueatur, non ex eo, quia aliquid $ui mo- uetur. Primum igitur cen$ere A. B. á $e moueri, quia & totũ & à nullo, quod extra sit, moueatur, simile e$t ac siquis cùm D. E. mouet E. F. & ip$um vna mouetur, ip$ũ D.E. F. á $e ip$o moueri exïstimaret, quia non per$piciat, vtrum ab vtro moueatur, vtrum inquam D. E. ab E. F. an E. F. ab ip$o D.E. Præterea quod à $e mouetur, ex eo, quod aliud à motione _Text._ 2. desinat, moueri nũquam ce$$abit. Si igitur, quod aliud stet, moueri aliquid desinet, ab alio id moue atur neceβe e$t. Hoc declar atio, id, quod mouetur, nece$$e e$t ab aliquo moueri. Cũ enim $umptũ sit A.B. moueri, diuiduum erit diuiduum nãque e$t quidquid mouetur. Diuidatur igitur in C. certè C. B. quie$ cente, A. B. nece$$ario quie$cet. Quòd si non quie$cat, $uma- tur moueri. Igitur C. B. quie$cente, mouebitur A. C. Quam- obrem A.B. non per $e mouetur, quod per $e primo positum e$t moueri. _P_atet igitur B. C. quie$o\~ete, etiam A. B. quie$cere, & tunc moueri desinere.

 Capitis primi explanatio.

QVICQVID mouetur) Aduertendũ primo e$t in quibu$dam ex- emplaribus hunc librum non ab hoc loco inchoari. Verùm no- $tra lectio, quam Stmplicius $equitur, probatior e$t, & in ve- tu$tis codicibus inuenitur. Porto Ari$toteles vt ad id, quod in$ti- tuit, rem deducat, $tatuit in fronte huius libri illu$tre quoddam theorema, quo, vt ait Simplicius, reliqua Phy$iologiæ theoremata ad rem mouentem $pectantia innituntur, videlicet Quidquid mo- uetur, ab alio moueatur nece$$e e$t. Loquitur autem Ari$toteles Theorema in Phy$iolo- giaillu$tre. de eo, quod per $e, & primò mouetur, non quia aliquid eius ciea- tur. Di$putat ergo in liunc modum. Qu\,e extrin$ecus agitantur, vt pul$a, $iue proiecta, per$picuũ e$t ab alijs moueri. Quod verò e. iam illa, qu\,e ab intrin$eco mouétur principio, ab alio incitari non repugnet, o$tendi pot e$t, primùm quia et$i motor oblite$- cat, nõ cõtinuò a$$e- ren dum e$t idem e$- $e mouens, & mo- tum. Neque id im- pedimento e$$e de- bet, quo minus a$- $entiamur rationi, quæ oppo$itum a$- truit.

Accipit ergo mo bile A. B. quod pri- mò, ac per $e mo- ueatur. Deinde mo bile D. E. F. cuius pars D. E. moueat parté E. F. & dum mouet moueatur, $ic vt totum D. E.F. moueatur; & tamen lateat vtrũ D.E. mo neat. E.F. an è con- uer$o. His po$itis, $i quis, inquit, A.B. à $e moueri putet quia totum mouetur, & nullus externus mo tor apparet, perinde erit, ac $i exi$timet totum D.E.F. cuius vna pars alterã mo net, $e ip$um primò, ac per $e mouere; quia non cernitur vtra partium alteram moueat. Atqui hoc exi$timare ignoranti\,e c$t: ergo & illud. Quare A.B. à $e ip$o primùm, ac per $e nequaquam mouetur.

Præterea quod} Idem theorema apertiùs demon$tiat premi$$a hac hypethe$i; nihil, quod à $e ip$o mouetur, ideo ce$$at à motu, quia aliud quid moueri de$nit ($i- quidem eius motus ab alio non pendet) & quod inde con$equens e$t, quidquid altero [res-1446-v_0663_654_t0]LIB. VII. CAP.I. EXPLANATIO.

At $i quid, quòd aliud stet, quie$cat, & moueri de$inat, ab alio illud mouetur. Manifestum it aque est, cur ab aliquo moueatur quidquid mouetur. Diuiduum enim est quidquid mouetur, & parte quie$cente totum quie$cet. Quoniam autem quidquid mouetur ab aliquo mouetur, _Text._ 3. nece$$e est etiam quidquid mouetur in loco, ab alio mo- ueatur: itaque & quod mouet, ab alio, quandoquidem & ip$um moueatur, & rur$us id ab alio. Non tamen in infi- nitum res abit, $ed alicubi stabitur, & aliquid erit, quod motionis princeps cau$a erit. Nam $i non $it, $ed in in$i- _Text._ 4. nitum progreβio $it, moueatur A. à B. & hoc à C. rur$us C. à D. atque hoc modo in infinitum res abeat. Cum igitur id quod mouet, $imul moueatur, constat A. & B. $imul moueri. Nam cum B. mouetur, ip$um quoque A. mouebitur. Igitur & C. cum B. mouetur, & D. cum C. Ip$orum it aque A.B.C. & c æterorum cuiu$que $imul erit motio, & eorũ vnumquodque $umere poterimus. Nam et$i à $ingulis $ingula moueantur, nihilominus numero vniu$cuiu $que e$t motus, & non infi- nitus extremis, quia quidquid mouetur, ex aliquo ad aliquid moueatur. Fit enim vt aut numero $it idem motus, aut ge- _Text._ 5. nere, aut $pecie. Ac numero quidem eundem motum eum di- co, qui in eodem tempore ex eodem numero in idem efficitur, vt ex bac albedine, quæ e$t numero vna, in banc nigredinem boc in tempore, quod numero est vnum; nam $i in alio non numero vnus erit, $ed $pecie. Genere autem idem e$t motus, qui in eadem categoria aut $ub$tantiæ, aut alterius generis. Specie vero, qui ex eod\~e $pecie ad id\~e $pecie est, vt ex albo ad nigrũ, aut ex bono ad malũ $pecie non differens. Hæc aut\~e, an- tea quo[que] $unt tradita. Sumatur igitur ip$ius A. motus, _Text._ 6. qui $it E. & motus ip$ius B. qui $it F. it\~e motus ip$ius C. qui $it. quie$cente à motu de$i$tit, id neutiquam à $e ip$o mouetur. Deinde ita denion$trationem concludit. Sit A. B. quod per $e primum mouetur; huiu$modi mobile, quoniam nece$$ariò d uiduum erit, nec enim in$ectile motum phy$icum $ubit, diuidatur in $e. Deinde ponamus quie$cere primam cius partem, nimitum, A. C. aut igitur quie$cente, A. C. totum A. B. mo- uetur, aut quie$cit. Si mouetur; vtique non a $e primùm mouetur: quãdoquidem vna parto quie$cente, & altera duntaxat mota, moueri dicitur. Si quie$cit, facilè etiam conuincitur non moueri à $e primùm; quia quod à $e primùm mouetur, non quie$cit propterea quod alterum moueri de$inat, vt ex hypothe$i liquet.

Quoniam autem quidquid mouetur} Ex $uperiori theoremate, quod vniuer$im a$truebat quidquid mouetur ab alio moneri, particula- tim colligit id, quod loco mouetur, non po$$e non moue- ti ab alio. Tum demon$trat in mo- uentibus non dari progre$$um infint- tum, $ed deuenien- dum tandem ad ali quod mouens pri- mum, quod non iã ab alio motionem excipiat Duo tam\~e priús $umit. Alte. Cõditio mo uentium qu\,e e$$entialiter $ubordinat@ $unt. rum e$t, po$itis in$i- nitis mouentibus & mobilibus, e$$entia liter$ubordinatis, Ee ce$$ariò omnia illa mobilia motum $u- bire, eorum vno mo tum $ubeunte. Al- terum e$t, vnum- quodq, eorum mo- uentium determina tum à cettis extre- mis, definitum mo- tum vendicare. Cu- ius rei occa$ione nõ nulla repctit ex ijs, qu\,e de vnitate mo- tus libro quinto di$ $eruerat.

Sumetur igitur ip$ius A. motus} Pro bat non dari in£ni- Non dari progre$$ũ in finitũ in mo uentibus. tam progre$sionem in mouentibus, quia alioqui $equeretur dari motum infinitum tempore $i- nito, quod minimè fieri po$$e cap. 7. $uperioris libri demon$tratum fuit. Con$ecutio autem ex co probatur, quia licet $inguli motus corum corporum finiti e$$ent, eorum tamen om- nium collectio in motum quendam infinitum euaderet. Quare cùm po$itum fit illa omnia vno tempore moueri, con$equens e$$et, vt dum mobile A. mouetur, omnia $imul moueren- tur, at mobile A. finito tempore motum ab$oluit, quia inter finitos terminos verfatur: omnia igitur finito tempore infinitum motum conficerent.

At $i quod p:imo in loco} Quia non videbatur ab$urdum infinita corpora finito tempote cieri, cùm eorum motus non vnus, $ed $impliciter plures re veta futuri e$$ent. Occurrit [res-1446-v_0664_655_t0]IN PHYSIC. ARIST. G, demũ motus ip$ius qui $it, H. $umatur & tempus, in quo A. mouetur, & $it K. Eius igitur motus terminatus cum $it, terminatum erit & tempus K. & non in$initum. At in \,eod\~e tempore & A. & B. & cæterorum vnũquodque moueb atur. Accidit igitur vt motus E. F. G. H. infinitus finito K. tem- pore fiat, cùm eo in tempore, in quo A. mouebatur, omnia etiam, quæ deinceps po$ita $unt, quæ quidem $unt infinita, mouerentur. Quamobrem eodem tempore mouentur. Motus enim ip$ius A. motui ip$ius B. & aliorum aut æqualis erit, aut eo maior, nibil autem re$ert. Omnino enim infinitam motionem tempore finito accidit $ieri, quod eβe non potest. Ita igitur id, quod à principio demõ$tr ari videbitur, quod nul _Text._ 7. lum tamen incommodum accidat, haud quaquam demon$tra- tur. Finito enim tempore infinitus motus e$$e potest, nõ id\~e tam\~e, $ed alius, et alius, $i quæ mou\~etur multa $int, ac infinita, qnod in his euenit, quæ nũc $ump $imus. At $i, quod primo in lo _Text._ 8. co, & motione corporea cietur, tangere id, quod mouet, aut ei e$$e cõtinuũ nece$$e est, vt in omnibus fieri con$picimus, vnũ nam[que] ex omnibus, aut continuum erit. Quod igitur eβe po- te$t $umatur, & $it magnitudo, aut continuum A B C D. eius autem motus E F G H. Ac nihil quidem refert, vtrum finitum $it an infinitum. Similiter enim finito tempore K. aut fini- tum aut infinitum mouebitur, quorum vtrumque ex bis est, quæ e$$e non poβunt. Con$tat igitur statum tandem e$$e & _Text._ 9. id, quod e$t ab alio moueri, in infinitum non progredi, $ed aliquid eβe, quod primum mouebitur. Nihil autem inter$it, aliquo po$ito, hoc demonstrari. Eo nam\’que quod eβe pote$t, po$ito, nullum euenire incommodum oportebat.

 Ariftoteles planiùs o$tendens eius po$itionis ab$ur ditatem. Nam cùm nihil ob$tet quo min us illa infinita corpora, $altem qua cont nua $unt, in vnum coire valeant, fiet vt vnum corpus in$initum ex illis coagmentatum voicam infinitam motionem finito tempore conficiat. Lo- quitur autem de motione circulari, qua etiam ad brcue tempus infinitum corpus moueri nõ pote$t, quin infinitum $patium conficiat, vt libro 3. often$um fuit. De motu autem recto iccirco Planum e$$e non po$$e ea dere motum rectũ in cor- pus infinitũ. nullam facit mentionem, quia planum erat non po$$e illum cadere in infinitom corpus, co quod locum, quò cedat, non habet: $iquidem moles illa, qu\,e ex infinitis corporibus emerge- ret, omnia $patia quoquouer$um occuparet.

Aduerte Galenum referente Simplicio, item\’que Auic\~enam qu\,edam ex ijs, qu\,e ab Ari- $totele in hoc capite a$$eruntur in reprehen$ionem voca$$e. Galenum quidem id quod ad tex. Ratio Gale- ni contra Ari $totelem. 2 $criptũ e$t, vide- licet nõ moueri per $e mobile, cuius vna pars quie$cat, altera moueatur. Nam fi Socrates, inquit, per $e moueri dicitur, quod anima, qu\,e eius pars e$t, ip$um mouoat, cur etiam non per $e moueri dicendũ erit id, cui9 vna pars mouetur? Auicenna autem $e- Ratio Auic\~e- næ cõtra oũ- dem. cundam Ari$totelis demon$tration\~evi- tuperat, aiens eam progredi ex hypo- the$i impo$sibili, quia $umit quie$cere partem totius, quod per $e primo moue- tur, quod repugnan tiam inuoluit.

Non erit tamen difficile h\,ec obiecta diluere. Nam Gale- Dilutio ratio auis Galeni. no occutrendũ e$t cum D. Thoma, & Commétatore, per $e moueri, bifatiam $umi. Nimirum vel put di$tinguitur ab eo, quod mouetur ex accidente, qua ra tione mouetur per $e Socrates, et$i moueatur animæ beneficio; mouetur vero ex accidente album, quod Socrat@ in h\,eret. Vel, prout $imul opponitur tam ei, quod ex accidente ad modum nunc explicatum, quam quod $ecundum partem, mouetur. Ari$totel\~e vero per $e moueri, v$urpa$$e non $ecundũ priorem $en$um, de quotantum Galeni ratio concludit, $ed $ecundum po$teriorem.

Arabiautem ficilè re$i$tet qui dixerit rationem Ari$totelis nõ ita e$$e intelligendam, Re$põ$io ad ration\~e Aui- cenn\,e. qua$i ab$olutè $umat quie$cere partem eius, quod per $e primò totum mouetur; $ed tantùm vtã pronuntiato cõditionali, nempe $i cuiuslib@t rei motæ per $e aliqua pars quie$cat, totũ quie- $cere: ita vt propofita ratio hunc in modũ concludatur. Si quid moueret $e per $e primò, eius motus à nullo alio p\~ederet: arqui motus cuiuslibet totius, quod mouetur, pendet ex partib9, earum\’q, motibus; quia $i ip$\,e quie$cetét, totum quie$ cret; non aut\~e contra, $iquid\~e pote$t vna pars moueri, nõ moto toto. Igitur motus non ine$t alicui habenti partes, a $e primũ Sed omne mobile partes habet. Ergo omne, quod mouetur, ab alio mouetur, ac per partes ei motus ine$t.

 [res-1446-v_0665_656_t0]LIB. VII. CAP.I. QVAESTIO. QVÆSTIO VNICA. NVM OMNE, QVOD MOVETVR, ab alio moueatur. ARTICVLVS I. VIDERI MVLTA AASE ip$is moueri.

NEgatiuam partem quæ$tionis hæc argumenta $ua- De hac re Sco tus in 2. d. 2. q. 1. & in 4. d. 12. q. 3. Aegrdius quodl 6. q. 12. Hérìcus Gãd. quodl. 10. q. 9. Antoni9 And. 9. Metaph q 1. D. Th. 1 p. q. 16 art. 1. Rich. in 2. d. 3. in 6. pric. q 1. Aegi drus in tract. de angelis q. 1. de ognit. ãge. Capr. D. Bo. Dur. Sco- tus in 2. d. 3. Primum arg? dent. Intellectus, & voluntas manant à $ub$tantia ani mæ rationalis tanquam à cau$a $ua effectrice, vt e$t multorum Philo$ophorum $ententia; & in eandem met animæ $ub$tantiam recipiuntur Ergoidem om- nino agit, & patitur, mouet, & mouetur.

Secundò. Intellectus mouet $eip$um actu intelligendi, & eund\~e 2. arg. actum $u$tinet; item\’que cùm Angelus $e ac vim $uam intellectric\~e concipit, tam eius $ub$tantia (quod multi primi nominis Philo$ophi $entiunt) quàm intellectus ip$e eiu$modi notionem efficienter edũt, & eandem recipiunt: ergo in huiu$modi actionibus cau$a agens non differt à patiente.

Tertiò. Multæ qualitates $e ip$as intendunt; ergo idem à $e ip$o 3. arg. alteratur, atque adeò non omne, quod alterationis motum $ubit, ab alio motum accipit. Anteced\~es probatur; quia calor ventriculi hye- me auge$cit, vt te$tatur non $olũ Hippocrates aphori$mo. 15. $ed ex- perientia ip$a; ideo enim tempore hyemali melior fit decoctio, & acrior viget cibi appetentia. Nec $atisfaciet, qui dixerit calorem nõ Cur hyeme decoctio me lio, & crior cibi appeten- tia. à $eip$o augeri, $ed per antiperi$ta$im à frigore circumia ente. Non enim veri$imile videtur po$se calorem à qualitate $ibi aduer$a int\~e- di; cùm ea $it contrariorum natura, vt $e potiùs demoliantur & inte- rimant. Præterea $uadetur adhuc idem antecedens exemplo radio- rum $olarium, qui cùm per flexionem in $e reciprocant, $e ip$os in- tendunt: inde enim e$t, quod aer terræ vicinus à $ole magis in cale$- cit, & plus æ$tate, quàm hyeme; nimirum quia radij $olares verno tempore per lineas magis accedentes ad perpendiculum retorquen Lege Asi$to e l\~e in {pro}blem. $ect 15. {pro}bl. 4. tur, & arctiùs coeunt, atque ita in eo flexu maiora lucis incrementa Cur aer \,e$ta te à $ole plus in cale$cit. $ibi afferunt, proinde\’que aerem calidiorem reddunt. Deni\’que cõ- mune e$t axioma Philo$ophorum, traditum in libro de cau$is quam libet vim $e ip$am collig\~etem atque vnientem, fortiorem, quàm dif- [res-1446-v_0666_657_t0]IN PHYC. ARIST. fu$am e$$e. Quod non alia ratione videtur accidere, ni$i quia vna, eadem\’que qualitas $e ip$am auget.

Quartò. Aqua calida $emotis impedimentis $ponte redit ad nati- 4. arg. uum frigus, id\’que $ucce$siua & temporaria mutatione; atque adeò motu propriè dicto; ergo aqua $e ip$am refrigerat, & eademmet $ri gefactionem recipit.

Po$tremò. Idem o$tenditur in motu locali, quo mouetur cor; nõ 5. arg. enim id externa vi cieri pote$t:cùm omnis motionis fons, ac princi- pium $it. Quare etiam motu ad locum pote$t aliquid à $e ip$o mo- ueri.

ARTICVLVS II. EXPLICATIO QVÆSTIONIS, ET primi, $ecundi, ac tertij argumenti enodatio.

AD huiu$ce controuer$iæ explicationem, nonnulla prænotan- da $unt, quorum primum hoc e$t. Motionum aliæ inhærent in Duõ motio- num genera. rebus materia vacantibus, vt actiones volũtatis & intellectus. Secundum. Cùm Ari$toteles hoc loco probandum $u$cepit, quic- quid mouetur, ab alio moueri, de motione priori modo $umpta, De quo gene re Ari$toteles hocloco dit- feruetit. quæ phy$ica nuncupatur, locutus e$t, $iquidem $umit in$inita cor- pora, quæ in vnam infinitam molem po$sint concre$cere, & de illo- rum motu di$$erit.

Tertium. Non hîc di$quirimus, num aliquid à $eip$o ex accidente moueri po$sit; con$tat enim po$$e; quandoquidem animantiũ for- mæ, motu, quem ip$æ edunt, pariter agitantur, vt Ari$toteles docet lib. $equenti c. 6. tex. 51. Quartũ. Neq; in quæ$tion\~e vocamus, vtrũ id, quod mouet, ab eo, quod motũ excipit, $uppo$ito di$tingui opor teat. Nam quis ne$ciat, cùm arbor hau$to alimento incre$cit, moue- ri à $ua forma, à qua $uppo$ito non differt? Tantùm igitur petimus, Sen$us qu\,e- ftionis. an ne omne, quod per $e mouetur, ab eo, quod mouet, re ip$a di$tin- guatur.

Sit prima conclu$io. Omne quod motione phy$ica mouetur, Prima concl. ab alio moueatur nece$$e e$t. Hanc conclu$ionem probat Ari$toteles 8. lib. huius operis cap. 4. hunc in modum. Fieri nequit, vt idem, re$- Eius 1. ratio. pectu eiu$dem formæ, $imul in actu & in potentia exi$tat, verbi gra- tia, vt $it actu calidum & potentia calidum; alioqui $imul e$$et, & nõ e$$et calidum; $ed id, quod ad aliquã formam mouet, habet eam actu (nulla enim res educit aliam de potentia ad actum, quo ip$a caret) & quod mouetur, habet eam potentia; igitur non pote$t e$$e idem, quod mouet, & quod mouetur.

Iterũ id\~e cõfirmat partim hoc libro, partim $equenti, loco cit. hac [res-1446-v_0667_658_t0]LIB. VII. CAP. I. QVAESTIO I. ratione. Corporum quædam facultate propria cientur, vt quæ ani- 2. ratiõ. ma pollent; quædã ab externo motore, veluti aqua, cùm deor$um vergit, aut lapis, cùm in $ublime pellitur: $ed tam hæc, quàm illa nõ à $e, $ed ab alio agitantur. Quicquid igitur mouetur, ab alio moue- tur. Probatur a$lumptio, namque viuentia mouentur à $uis formis: aqua & alia elementa, cùm naturalia loca petunt, ab ijs, à quibus pro genita $unt; cætera denique ab externis motoribus, à quibus impul $um accipiunt, ergo &c. Tertiò, o$tenditur eadem conclu$io: quia Ex Themi- $tio, Siplicio & Alexãdro. 3. ratio. omnis motio phy$ica excipitur in materia, quæ cùm $it pura poten- tia, nullam\’que habeat efficiendi vim, non pote$t ad motionem eli- ciendam concurrere. Quare aliud e$t, quod eam immediatè elicit, nempe forma; aliud, quod immediatè recipit, (intellige, vt quo) ide$t materia, ac proinde non idem pror$us e$t, quod mouet & mouetur.

Illud hoc loco circa hanc conclu$ionem haud ignorabis, videli- Ari$totelis pla citum de di- $tinctione rei mou\~etis, & mor\,e. cet quanuis ad veritatem illius theorematis, omne quod mouetur, nece$$e e$tab alio moueri, $ufficiat dari di$tinctionem inter formam & materiam, quarum illa motum exequatur, hæc recipiat: Ari$tote- lem tamen amplius requi$ij$$e, vt con$tat ex ijs, quæ ab eo octauo huius operis libro. c. 4. text. 28. di$putata $unt. Vbi admonet, opor- Idem annota uit D. Tho. in qu\,e$t. de verit. q. 22. art. 3. tere $emper in rebus phy$icis rem mouentem e$$e quid compo$itum ex materia & forma, di$tinctum re ab eo, quod mouetur. Re, inquã, di$tinctum, vel omnino, quo pacto differt iaculator à $agitta: vel nõ omnino, $ed ea $altem reali di$tinctione, quæ inter quamlibet par- tem integrantem, $uum\’que totum intercedit. Et hac quidem ratio- ne videre e$t in animali partem vnam ex materia & forma concre- tam, à qua motus omnes in corpus influunt, n\~epe cor.

Ilud quoque aduertes, et$i primaratio earũ, quas ad propo$itã cõclu $ionem $tabiliendam ex Ari$totele retulimus, tantummodo vim ha- beat ad demo$trandum id, quod actione vniuoca mouetur, ab alio nece$$ario moueri: alias tamen rationes de omni actione etiã æqui- uoca concludere. Quare minimè nobis probatur $ententia Auerrois Lege Scotũ in 2. d. 2. q. 10 & 9. Metaph. q. 14. in. 1. d. 3. q. 7. Bargiũ, Lichetum, & Paulum ibi- dem, Grego. in 2. d. 6. q. 1. ar. 3. Iãdunũ. 8. phy$. q. 12. Anton. Andr. 9. Metap. q. 1. Reijcitur $et tentia Auer, rois. 3. de cælo cõm. 28. & quorundam aliorum exi$timantiũ fieri po$se, vt idem actione æquiuoca à $e ip$o moueatur, ni$i intelligant de eo- dem $uppo$ito ratione partium diuer$arum, quo pacto aqua à $eip$a (non tamen vt à principali cau$a) ad natiuum frigus reducitur, vtpro gre$$u dicemus. Sed neque \,equiuoca actione pote$t quiduis $ine di$crimine, ratione diuer$arum partium, formæ $cilicet & materiæ, à $e pati. Piper enim licet uentriculum calfaci\~edi vim obtineat, $e ipsũ Piper ventri- culum, nõ $e ip$um calefa cit. tamen minimè calefacit. Non quia idem $ecundum eandem formam e$$et in actu & potentia, aut per eundem actum formalem ageret & pateretur; $ed propter naturæ legem, qua cautum e$t, ne quid $ibi ip$i interitum, aut incommodum per $e afferat.

Sit $ecunda conclu$io. Emanatione, qua $piritales potentiæ, vt in- Secunda co@ ciu$io. tellectus & voluntas, à $ubiecto oriuntur, idem re e$t agens & pati\~es. Hanc $uadet primum argumentum initio quæ$tionis adductũ, eã\’q; [res-1446-v_0668_659_t0]IN PHYSIC. ARIST. approbat Ferrarien$is ad cap. 23. libri primi contra gentes, addens etli anima rationalis, dum intellectum, aut voluntatem ex $e pro$un- dit, eademmet $it, quæ producit, & recipit; apparere ibi tamen non nihil di$eriminis; quia nimirum producit, vt e$t actu; recipit verò, vt in potentia e$t. Sed hoc di$erimen, vt patet, non ex natura rei pro uenit, $ed ad $olam rationem cogitantem pertinet. Porro cùm dici- mus immateriales potentias produci, gigniue ab anima, ne puta effi- ci illas ab anima, vti à cau$a integra, aut principali, $ed tãquam à cau $a minùs præcipua, ac velut in$trumento generantis, quod generans vt primaria, ac præcellentior cau$a, eiu$modi potentiarum qua$i par tum edit. Quo fit, vt $i de $olo principali ag\~ete loqui velimus, adhuc Emanatio- nes min9 P priè actiones dicuntur. Tertia con- clu$io. ratum, firmum\’que maneat, nihil à $e ip$o pati, ne his quidem ema- nationibus, quæ minus proprie actionis nomen vendicarunt.

Sit tertia conclu$io. Cum potentiæ immateriales, vt intellectus & voluntas $uas eliciunt actiones, non idem re e$t, quod agit, & quod recipit. Probatur, Namque vt Aegidius quodl. 3. q. 16. & quodl. 5. q. 15. Capreolus in 1. d. 3. q. 3. & Ferrarien$is loco citato animaduer- tunt, actus in telligendi producitur ab intellectu & $pecie, recipitur verò in intellectũ per $e, ac nude $umptũ, at intellectus abs\’q; $pecie di$tinguitur re à $e ip$o cũ $pecie. Non dicitur aut\~e intellectio recipi in $peciem, quia $pecies non e$t principium pa$siuum, $ed actiuum dumtaxat. Præ terea actus volendi efficitur à notitia, & à voluntate, & recipitur in $olam voluntatem: voluntas autem per $e, & volun- tas vnà cum notitia intellectus, re ip$a di$tinguuntur. Ita\’que etiam in his agentibus aliud agit, aliud recipit. Licet id, quod ad intellectũ attinet, in ordinarijs duntaxat intellectionibus perpetuò verum $it. Nam $i de actu intelligendi, quo intellectus Angeli $e $uam\’que $ub- Quod $it $ub iectum intel- lectionis quo itellectus An geli $e, & $uã $ub$tantiam intelligit. $tantiam percipit, loqui velimus; is non recipitur in aliquo, quod re ip$a, $ed quod ratione tantum ab efficiente di$tinguatur. Siquidem intellectus Angeli & eius $ub$tantia, vti obiectum quoddam intelli- gibile (quod tamen non per imaginem $ui, vt cæ tera obiecta, $ed per $e ip$um ad intellectionem concurrit) eiu$modi actum eliciunt, eũ- dem\’que recipiunt, non iam vt obiectum, $ed vt $ubiectum $unt; $ub$tantia quidem Angeli, vt $ingulare quoddam per $e $ubfi$tens, cuius e$t actiones recipere & $u$tinere, atque adeò vt quod; intelle- ctus verò vt quo. Hanc autem di$tinctionem non realem e$$e liquidò con$tat. Alijs tam\~e veri$imilius videtur Angelũ neque $ui ip$ius cog- nitionem $ine imagine intelligibili elicere po$$e. E quorum numero $unt Henr. Gandau. quodl. 5. q. 4. & quodl. 15. q. 8. Mar$ilius in 2. q. 7. art. 1. &, vt videtur, Alen$is 2. p. q. 23. Solutio 1. & 2. arg. ex di- ctis.

Ex dictis patet $olutio primi & $ecũdi argum\~eti, quæ iuitio propo $uimus. Pro$olutione tertij $tatuendũ inprimis e$t nullain qualitat\~e So. 3. arg. per $e, vel motu directo ab $e ip$a po$$e intendi, alioqui id\~e re$pectu Cur $toma- chus hyeme calidior. eiu$dem per $e in actu ac pote$tate foret, quod $uperiùs re$utanimus. Deinde ad id, quod ex Hippocrate obiectũ e$t, re$pondemus calor\~e [res-1446-v_0669_660_t0]LIB. VII. CAP. I. QVAESTIO I. ventriculi hyeme vberiorem e$$e, non quia calor in aliqua parte in- $idens, in eadem $emetip$um per $e intendat, $ed (vt explicat Gale- nus lib. 1. comm. in Aphori$mos Hippocr. & Fernelius in lib. de $pi- ritu & innato calido c. 9. colligitur\’que ex doctrina Ari$totelis mul- tis in locis) quia circumiecti aeris frigus cutis $piracula re$tringit, & Lege Ari$t. {pro}bl. 29. $ect. 1. & probl. 3. $ect 3. & pro bl. 8. & 13. $ect. 24. & 1. Meteo. c. 12. $piritus, qui caloris vehicula $unt, intus adigit & coercet, nec foras egredi $init. Quo fit, vt tunc maior & $pirituum, & caloris copia in- tus a$$eruetur. Contra verò æ$tate, quia calor ambiens, $piramenta laxat, & $piritus foras elicit, ac plurimum $ub$tantiæ di$sipat, minus Spiritus à $r@ gore reper- cu$si reto c@ meant. eiu$modi caloris intra corpus relinquitur. Vnde patet calorem nec à $e $ecundum eandem partem intendi, nec vero à contrario, ni$i per- accidens, videlicet, vt ab impediente $pirituum vitalium di$pendia. E$t autem hæc $olutio diligenter ob$eruanda ad alia naturæ con$imi- lia exempla, vbi calor intror$um adactus prædicto modo auge$cit; $ie enim pruina, $tirpium vaporem alioqui egre$$urum detinet, qui col- lectus inarde$cit, ac noua germina exurit. Sic aceruum tritici non ventilati vapor cohibitus putrefacit. Sic denique perniones ena$- cuntur, alia\’que id genus complura. Quod vero ad lucis inten$ion\~e Lux in cor- pus opacom incidens cur reciprocet. $pectat dicendum lucem per radium in $e redeuntem, atque ita ex Vide Ciruel lũ 1. lib. Per. $pectiu\,e c. 2. accidente, intendi à $e; quatenus ea portio luminis, quæ in rectum porrigi deberet, impedita à corpore opaco, per radium re$lexum cõ- pen$at vlteriorem progre$$um. Quo etiam modo fieri $olet vocis re- percu$sio, $iue echo, videlicet corporibus ob $oliditatem, vocis tra- iectioni renitentibus, eundem\’que $onum renuntiantibus. Denique Virtus vnita cur $it acrio@ $e di$per$a. quod po$tremo additur virtutem vnitam $e ip$a di$per$a acriorem e$$e, id non ita accipiendũ e$t, qua$i qualitas $e ip$am directo ac per $e intendat; $ed quia quò partes $ubiecti, in quo qualitas actiua ine$t, arctius vniuntur & coeunt, eo partes exten$ionis ip$ius qualitatis, propinquius ad $e inuic\~e accedunt, $uas\’que partiales actiuitates ma- gis coniũgunt, & conferunt; ideò\’que fortior prouenit actio. Quod in libris de ortu, & interitu copio$iùs explicatur.

ARTICVLVS III. DISSOLVITVR QVARTVM ARGVMEN- tũ, agitur\’q; de cau$a reduc\~ete aquam ad natiuũ frigus.

PO$tulat quarti argumenti difficultas, vt explicemus qua nam vi aqua calida, $emotis impedimentis, natiuam frigiditatem re- Haslegito:- pud Forliui\~e fem in tract. de intenl. & remi$$. for- marum p. 2. q. 1. & Sotum 2. huius ope- ris q 1. cuperet. Ver$antur autem ea de re $eptem, aut eo plures in- ter Philo$ophos $ententiæ, è quibus nos quatuor duntaxat in medi- um afferemus. Prima e$t Burlæi ad initium libri $ecundi huius ope- Opinio Bur- l\,ei ris, qui eiu$modi reductionem à corpore ambiente fieri opinatur. Verùm non rectè $entit, cũ experi\~etia te$tetur amoto calefaci\~ete, & con$eruãte calor\~e, aquã plus frigoris recipere, quã in corpore ambi\~e- Improbarut. te in$it. Neq, huius argum\~eti vim eludit Burlæus autumans circum- fusũ corpus po$$e in vberior\~e frigiditat\~e, quã in $e po$sideat, aquam [res-1446-v_0670_661_t0]IN PHYSIC. ARIST. vindicare, quia aqua ad algorem recipiendum in$itam habet à natura propen$ionem. Non inquam, eludit, quia quantu mlibet patiens ha- bile, ac promptum $it, $emper actio à vincente e$$e debet, nec quic- Omnis actio e$t à vicente. quam autvltra vires $uas, aut in $ibi $imile actionem transfundit.

Secundò, quia nequaquaquam veri$imile e$t aquam in vacuo ad $uum frigus nõ e$$e redituram, cum ea reditio fiat gratia propriæ cõ- $eruationis, quam etiam in vacuo expeteret, procuraretque.

Secunda opinio, quam nonnullli Auerroi 2. de anima cõmento 1. Opinio Auer tois. attribuunt, nec improbabilem cen$et Caietanus ad art. 3. q. 54. pri- mæ partis, e$t aliorum exi$timantium, cùm aqua incale$cit $emper in ea relinqui partes aliquas frigidiores, quæ $e interius abdiderunt, quarum po$tea beneficio tota aqua natiuum frigus recipiat. Sed hi Refellitur. etiam per$picuè falluntur. Nam vel partes illæ frigidiores retinent frigiditatem $ummam, vel refractam, ac depre$$am. Primum dici non pote$t, quia & rationi & experientiæ aduer$atur. Rationi; tum quia calor ignis in omnes partes aquæ pote$t peruadere, eas\’que à $ummo frigiditatis gradu deijcere; tum quia nõ po$$et alioqui materia aquæ ad ignis generationem di$poni, cùm tamen, docente Ari$totele 2. de ortu & interitu cap. 4. text. 24. & 28. omnia elementa in $e vltro ci- tro\’q; commeent, & ex igni aqua, ex aqua ignis proximè generetur. Experientiæ, quia $i quis in feruentem aquam manũ inijciat, nequa- Repugnat ex perienti\,e. quam eiu$modi frigiditatem $entiet. Occurrunt tamen aduer$arij fri gus illud in aqua oblite$cens, $en$u non percipi ob nimij caloris per- mixtionem, præ$ertim cùm calormultò $it actuo$ior, & efficacior in agendo, quám frigus. Hæc tamen $olutio non $ati$facit. Nam neque caloris abundantia, neque efficacitas impediet quo minus aqua ex con$ortio & $ocietate partium $ummum frigus retin\~etium aliquan- tum tepe$cat. Quare $i ita res haberet, vti inquiunt, nunquam aqua $en$uũ iudicio calida $ed ad $ummã tepida æ$timaretur. Quod $i d\~et $ecundum, videlicet illas aquæ particulas frigidiores non $ummum, $ed depre$$um frigus $eruare, $equitur aquam, quæ $emel incaluit, & $i nihil iam exterius ob$it, nunquam ad natiuum frigus redituram, quod ab$urdum e$t. Con$ecutio probatur, quia illæ aquæ particu- læ calore aliquo occupatæ nequibunt cæteras partes in inten$iorem frigiditatem, quam ip$æ obtineant, vindicare; non obtinent autem $ummè inten$am, $ed refractam, vt fatentur.

Tertia $ententia e$t aliorum, qui putant, quemadmodum piperi 3. opinio. In his $ut @a- uellus 8. hu- jus operis q. 9. in$idet calor quidam virtualis, quo ventriculum excal$acit; ita aquæ, cæteris\’q; elementis ine$$e quatuor eiu$dem nominis qualitates, quæ vim habeant ad re$tituendum igni calorem, aeri humiditatem, aquæ frigus, terræ $iccitatem. Vnde eas ab hoc munere, $eu virtute appel- lant virtuales. Itaque ab ijs putant reuocari elem\~eta ad natiuum $ta- tum $uarum qualitatum, cum ab eo deijciuntur. Horũ quoque $en- Non placet. tentia non videtur vera, refelliturque in lib. de ortu, & interi- tu, vbi o$tenditur $uperuacaneum e$$e eiu$modi qualitates virtuales [res-1446-v_0671_662_t0]LIB. VII. CAP.I. QVAESTIO I. elementis attribuere, quod ip$orũ $ub$tantiales formæ per $e obire queantid, cuius gratia illæ à $uis autoribus excogitantur.

Alij dixere aquam proximè reuocari ad natiuum frigus à $ua for- 4. opin. qu@ vera e$t. ma $ub$tãtiali. Quæ $ententia vera e$t, & tũ ex aliorum cõfutatione, tum per $e fidem obtinet. Eam\’q; amplectitur Auicenna lib. 1. $uffici- entiæ c. 5. Henricus Gandau. quodl. 11. q. 6. AE gidius q. 16. quodl. 2. Capr. in 2. d. 6. q. 1. art. 3. Maior 2. de generat. q. 1. & in 1. d. 17. q. 12. Vt Ferrarien fis q. 1. huius libri Fon$e. lib. 5. Meta- ph. c. 2. q. 6. $ect. 5. Probatur. Caiet. loco cit. Soncinas. 9. Metaph. q. 8. & alij. Probatur aut\~e pau- cis hunc in modum. Calefactio illa non oritur à materia; $iquid\~e hæc nullam in $e efficiendi vim cohibet; ergo ab aliqua forma. Non à for- ma accidentaria, cùm ea non detur, vt ex dictis con$tat; ergo à forma $ub$tantiali ip$ius aquæ. Porro id, quod de a qua a$$erimus, $tatuen- dum quoque e$t de cæteris rebus naturalibus, cùm qualitates naturæ $uæ con$entaneas, quas ingruente contrariorum vi ami$erant, per $e qua$ipo$t liminio recuperant. Sed illud iam hîc admonemus, quod in progre$$u fu$ius explicabimus; Iicet prædicta refrig eratio, aliæ\’q; id genus emanationes à formis $ub$tantialibus proximè oriãtur, ni- Emanatio- nes pro@imè à formis $ub $tãtialibus {pro} fici$cuntur. hilominus ad ip$arum formarum progenitores tanquam ad princip\~e cau$am referendas e$$e.

Quod $i quis obijciat nullam $ub$tantiam creatam po$$e e$$e im- mediatum agendi principium. Occurrendum eritid non intelligi de Obiectio. illis qualibu$cunq; actionibus, quibus proprietates à $ubiectis ema- nant, $icuti articulo $uperiori in $ecunda a$$ertione diximus faculta- tes animæ proximè ab ea fluere. Eodem igitur modo frigus, tanquã Dilutio. propria aquæ affectio ab ip$a immediatè oritur, tum quando primò aqua gignitur, tum quoties po$tea frigus ami$$um $uapte vi recupe- rat. In qua tamen actione principale agens e$t ip$um generans.

Quæret item aliquis, quid cau$æ $it, cur aqua ab igni $eiuncta, nõ $e in frigiditatem $ummam vendicet. Cui re$pondemus haud dubiè Cur aqua ab igni $emota non $umm@ frige$cat. vendicaturam, $i omnia pror$us tam externa, quam interna impedi- menta remoueantur. Interna, cuiu$modi $unt calidi vapores, qui in ea ex præterita calefactione remanent: externa, vt aer tepens, & ex- halationes, quæ in eã recidunt. Vnde aqua, profundis puteis & ter- ræ cauernis contenta, per æ$tatem frigidi$sima e$t: quod eo loco & tempore nihil fere eius ad natural\~e $tatum reditionem interturbet.

ARTICVLVS IIII. QVINTI ARGVMENTI EXPLI- catio. Digre$sio de motu cordis.

AD vberior\~e quinti argum\~eti explication\~e, libet de motu cor- dis pauca di$$erere. Annotādũ igitur 1. e$t diuinã $olertiã ĩ par Imago ciul- tat@ in cor- por@@uma- ni fabrica. tiũ humani corporis di$tributione imagin\~e quãdã politiæ, ac [res-1446-v_0672_663_t0]IN PHYSIC. ARIST. ciuitatis $ingulari artificio expre$si$$e. Nam\’que vti princeps in benè con$tituta ciuitate diligenter prouidet, vt ciuibus alimenta $uppe- tant; vt ab iniu$ta vi tuti, & incolumes $eruentur; vt hone$tarum re- rum cognitione in$tituantur: ita tres $unt in corpore humano præci- puæ partes, quibus hæc munia perficiũtur, iecur, cor, caput. Etenim in iecore qua$i in colina, cibi è ventriculi promptuario, in quo ex locur colina. parte decocti fuerant, tranfini$si in$truuntur, perfecta\’que coctione claborati cæteris membris pro rata portione di$pertiūtur. At in corde $tationem obtinet appetitus iræ, qui qua$i belli dux ho$tilem vim repellit (quanquam nonnulli in corde affectum pauo- Appetitus ir\,e dux belli. Virg. 8. Aen. ris, iræ in felle con$tituunt; quò pertinet illud poetæ, exar$erat atro felle dolor; id e$t ira in felle efferbuerat) Itaque iræ appetitus in corde ine$t ex communiori Philo$ophorum $ententia, cui ad$tipu- Cor foc9 iræ Ir\,e appetitũ in corde ine$ $e $tatuit, Hip poerates, Pla to, Ari$tote- les, Theo- phra$tus, Ga- lenus, Zeno, Chry$ippus, Po$sidonius, c\,eteriq; Stoi- ci. latur vulgata iræ definitio, ira e$t commotio $anguinis circa cor, e$t autem ibi vt the$aurũ vitæ $eruet, & ab aduer $ariorum incur$u tuea- tur, $ic\’que totum animal defendat. Denique in regia capitis, tāquam in cœlo Deus, præ$idet ratio, ac $api\~etia. Licet enim hæc in ip$a ani- ma in$int; dicuntur tamē in capite in$idere, propterea quod illic ex- Cur ratio dicatur in ca pite pr\,e$ide- re. cubent $en$us omnes externi, rerum cogno$cendarum nuntij, & in- ternæ $entiendi facultates vtriu$q; intellectus famulæ, & adiutrices. Vnde Platonici caput animæ rationalis $edem nuncuparunt.

Sed vt ad in$titutum veniamus, e$$e quidem motum cordis iug\~e, ac perennem nemo non experitur. Aduertit auté D. Tho. in opu$c. 35. e$$e illum cœle$tium $phærarum cõuer$ioni per$imilem. Nimirū Mot9 cordis imitatur cœ- li conuer$io- nem. quia & circularis & cõtinuus quodammodo e$t. Circularis, provt ab eodem ad eundem terminū reciproca vici$situdine conuertitur. C\=o- tinuus, quatenus dum animal viuit, neutiquam interrumpitur. Sed enim à $implicitate conuer$ionis deficit, quia ex pul$u, tractu\’que Quo pacto deficiat à fim plicitate mo t9 circularis. componitur: à continuitate verò, quia inter pul$um & tractum, ali- quam interijci moram nece$$e e$t. Porro autem quæ nam $it huiu$ce motus finalis cau$a con$tat inter Medicos, ac Philo$ophos. Cõ$trin- Lege D. Gre- go. Ny$. in lib. de hom. opif. c. 30. gitur enim, ac dilatatur cor, vt aer è vicino pulmone per re$piratio- nem attractus, & in cauitates admi$$us eius calorem ventilet, ac tem- peret, ne inflammetur & igne$cat, atq; vt vnà $anguinem expurget, & excrementitiam $uliginem, $iue igneum fumum è $piritibus con- calfactis prodeuntem foràs euocet.

Quod tamen ad efficientem huius motionis cau$am $pectat, non parua contentio e$t. Sunt qui eam fieri putēt ab aliqua diuiniori cau A quonã ef. ficiatur mo- t9 cordis pri @@ a opinio. $a, vt ab intelligentia. Decipiuntur tamen. Nam cùm hic motus ma- ximè vitalis $it, vtique in ip$o viuente cau$am habeat oportet, $icuti & cæteræ rerum viuentium functiones. Quod etiam confirmat te- $timonium Ari$totelis in libro de motu animalium prope finem, a$- $erentis animal habere $e$e, vt benè admini$tratam legibus ciuitatem, in qua po$tquam $emel ordo con$titerit, nihil opus e$t externo duce, aut monarcho; $ed vnusqui$que ea, quæ $uarum partium $unt, [res-1446-v_0673_664_t0]LIB. VII. CAP.I. QVAESTIO I. $trenuè obit. Quibus verbis indicat animantes non aliunde pen- dentem habere motus $ui rationem; $ed vbi $emel progenitæ fuerint, $uis ex $e motibus cieri.

Alij opinati $unt cor ab innato calore agitari. Non rectè. Siqui- 2. opinio. dem calor non lationis, $ed alterationis duntaxat principium habe- tur, motus autem cordis, latio e$t.

Alij $e quæ$tioni $atisfacere putant, a$$erendo vnam cordis parti- 3. opinio. culam cæteras concitare; $ed non $atisfaciunt: adhuc enim explican- dum $upere$t, à quonam particula illa cieatur, à $e, an ab alio, atque ita controuer$iam integram relinquunt.

A$$erendum igitur e$t cum D. Tho. loco cita. & communi Scho- Quarta & v@ ra $ententia. Eius confir- matio. la Peripateticorum cor ab anima ip$a moueri. Mouetur autem in- teruentu facultatis motricis, quæ in ip$o hæret. Nam cùm is motus maximè vitalis $it, vt paulò antea dicebamus, nece$$e e$t, vt à prin- cipio vitæ, ide$t, ab anima profici$catur. Deinde cùm anima non $it proximũ $uarũ functionum principiũ, vtiq; aliqua indiget pot\~etia, qua vt in$trum\~eto eũ motũ exequatur; hæc autē alia e$$e nõ pote$t, quã illa, qu\,e ab hocip$o effectu nomē accepit; ide$t, motrix facultas. Quòd autem ea motio ab aliqua parte animalis ad cor nequaquam deriuetur, ex eo patet, quia cor cũ vitæ fons $it, e$t id, quod in quo- Corvit\,e fõs. uis animali primum mouetur; ab eius\’que motu cæterarum partium functiones dependent; quare & animalis medium obtinet, non $o- lùm, quia vt natiui caloris the$aurus in abditiori, & tutiori loco, ac Natiui calo- ris the$aurus. tanquam in centro corporis reponi debuit à natura; $ed etiam quia vti princeps è regni medio cætera membra $uo motu excitat, & im- De fede cor- dis lege Ari- $tot 1. de hi$t. animal. c. 17. & li. 3. de par. animal. c. 4. Galenũ lib. 3, de v$u partiũ c. 7. Ferneliũ 1. Phy$iolog. c. 16. Vegam in li. artis me dic\,e c. 28. pellit. Num autem motus cordis à generante, vt à principe cau$a, ab anima verò, vt ab in$trumento ip$ius generantis, oriatur, in quæ- $tione de motu grauium & leuium di$quiremus.

Vtrunuis tamen dicatur rata manet di$tinctio inter mouens & motum. Namque $i ponatur à generant\,e moueri, liquidò id con$tat. Si ab anima, eius quoque opinionis facilis defen$io e$t; quandoqui- dem beneficio, ac vi vnius partis motum edit; ratione vero alterius, nempe materiæ, eundem recipiet, more animantium. Nam & ip$um, Cor@ qua$$ quoddam $e- paratum ani- mal. te$te Ari$totele in libro de motione animalium, qua$i quoddam $e- paratum animal e$t. Atque ita $iue hoc, $iue illud a$$eramus, neuti- quam $ecundum $e totum mouere, aut moueri dicetur. Quanquam in animali datur vna pars integrans, à qua motus ad reliquas dima- nat, n\~epe ip$um cor: in eod\~e aut\~e corde, nõ nece$$e e$t di$tinguere alteram partem integrantem, quæ moueat, alteram, quæ moueatur; nec in eolocum habet pronuntiatum illud Ari$totelis, cùm non $it mobile perfectum, $ed ip$a pars integrans, à qua motus, in eiu$modi mobili deriuatur: in qua proinde nece$$e e$t ea diui$io terminetur, alioqui in infinitum res abiret.

E$t etiam non parua di$ceptatio, num prædicta cordis motio attri Hae de re Zi mara in theo rematis pro- po$it. 12. Quem gradũ a@m@@@tus cordts $equa- tur. buenda $it animæ $ecundum gradum vegetandi, an $entiendi. Auer- [res-1446-v_0674_665_t0]IN PHYSIC. ARIST. roes 2. Collect. 7. & recentium medicorum nonnulli, eam ad vege@ tandi gradum referunt; videlicet, quod omnis $entientis animæ mo- tio antecedentem cognitionem requirat, quam tamen non exigi à motu cordis palam e$t. Alij & quidem probabiliùs a$$euerant eiu$- modi motum con$equi animam $ecundum gradum $en$itiuum, pri- mùm quia $olis animantibus communis e$t; deinde quia exercetur mini$terio potentiæ loco motricis, quæ ab anima $en$itiua primò exoritur. Nec ob$tat, quod præeuntem notitiam non de$ideret. Id enim propterea e$t, quia vt paulo ante diximus, cor e$t veluti ani- Cur nulla pr\,ecunte no- titia cor mo- ueatur. mal quoddam $eparatum, quod aliunde non dependet. Atque etjam cùm non ad reliquos $olùm motus, $ed ad ip$as quoque $en$itiuarum virium functiones obeundas vim & $piritus impertiat; vti\’que opus fuit, vt directrici notitia minimè indigeret. Secus tamen res habet in progre$sione animalium. Hanc enim per$picuum e$t requirere phanta$iæ apprehen$ionem, quæ appetitum excitet, vt interuentu motricis facultatis, in mu$culis poti$simùm re$identis, membra im- pellat. Ex dictis plana relinquitur quarti argum\,enti di$$olutio. No enim cor à $e ip$o, $ed ab anima cietur.

_CAP. II._

P Rimum autem mouens non vt id, cuius gratia, $ed vn- de e@t, motionis principium cum eo quod mouetur, $imul ect. Dico aut\~e $imul, quod nihil inter ea intercedat. Hoc enim rei omnis quœ mouetur, & eius quœ mouet commu ne est. Cum autem tres $int motus, is qui in loco, & is qui in _Text._ 10. qualitate, & is qui in quantitate, ea etiam, quœ mouentur, tria $int nece$$e est. Qui igitur e$t in loco latio e$t, qui in qualitate alteratio, qui in quantitate accretio, & imminutio. Primum itaque de latione dicamus quod ip $a motuũ $it primus. Quid- quid itaque fertur aut à $e mouetur, aut ab alio: quœ à $e mo- uentur per $picuum est in eis id, quod mouetur, & id quod mo- uet $imul e$$e, in eis enim primus mouens ine$t, quare nihil e$t intermedium. Quœ autem ab alio mouentur, quatuor modis mo tione cieantur nece$$e e$t.

 Capitis $ecundi Explanatio.

P Rimum autem mouens} Probat theorema aliud, quod $uperiùs attigerat; nempe id quod primo, ide$t, absque interuentu alterius, & non vt finis, $ed actiuè mouet, $i- mul e$$e oportere cum eo, quod mouetur. Cùm autem motuum $pecies vari\,e $int, a locali, qui omnium primus e$t, exorditur hunc in modum. Qu\,ecunque loco mouen- uentur aut a $e ip$is, aut ab alijs, hoc e$t, à principio interno, vel externo mouentur; atqui Quod mõuet primò, imme diatã e$se rei motæ. $iue hoc, $iue illo pacto motus fiat; $emper id, quod motum edit, cum re mota coh\,eret, igi- tur $emper mou\~es, & quod mouetur $imul $unt. Prior\~e partem a$$@mptio- nis; nimirum, $em per id, quod ab in terno principio cie tur, motori e$$e cõ- iun ctum, $atis aper tam e$$e ait. Vt au- tem po$terior\~e il- lu$tret, ac probet, o$tendit quadrifa- Quot modis po$sit quid- piam externa vi ad locum ferri. riam po$le quidpiã externa vi ad locũ moueri, $@ilicet, tra ctu, pul$u, vectio- ne, volutatione. Nã cæteri modi facilè ad hos reuocari po$$unt.

Etenim impul$io} Quatuor illos modos $igillatim explanat, $imul\’que omnes ad duos reducit, videlicet ad pul$um & tractum. Deinde ita ratiocinatur. Omnis latio, qu\,e ab externo @ritur principio, ad pul$um, tractumque reuocatur: $ed tam quod pellit, quàm quod trabit, [res-1446-v_0675_666_t0]LIB. VII. CAP.II. EXPLANATIO.

Nam lationis, quœ ab alio e$t quatuor $unt genera, tractus, pul $us, vectio, volutatio, ad quœ omnes, quœ in loco fiunt mo- tiones reducuntur. Etenim impul$io pul$us quidam e$t, cum mouens rem $equitur, quám à $e pellit, expul$io autem cum mouendo non $equitur. At iactus cùm rem, quœ iacitur, vebe- mentiori ciet motione, quàm illius natur alis motio $it, & illa eo v$que fertur, quo ad motio euicerit. Rur$us di$pul$io & cõ- pul$io, expul$iones $unt & tractus. Namque di$pul$io expul$io e$t, cùm vel à $e, vel ab alio expul$io $it: compul$io autem tra- ctus e$t, quod & ad $e, & ad aliud tractus $it. Quare & quœ- cunque borum $unt $pecies, vt motiones, quārum alterd telam arctant & den$ant textores, altera radio eandem texunt. illa enim compul$io est, bœc di$pul$io. Similiter! & aliœ concretio- nes & di$eretiones. Nam illis demptis, quœ in generatione sũt, & interitu, omnes di$pul$iones erunt, aut eompul$iones. Simul autem const at concretionem & $ecretionem aliud quoddã mo tionis genus non e$$e. Nam in earū, quœ dictœ $unt, aliquas, oēs distribuuntur. Prœterea in$pir atio attractio est: expiratio pul $us. Similiter & excretio, & quicunque alij motus, quibus per corpus excernitur, aut $umitur aliquid. Alij enim $unt tractus, alij expul$iones. R educendi $unt autem & alij, qui in loco fiūt, cùm omnes in hos quatuor incidant. Harum autem rur $us ve- ctio & volutatio, ad tractum & pul$um. Trium enim borum modorum aliquo vectio fit. Nãque quod vehitur ex accidenti mouetur, quia in aliquo, aut $uper aliquo $it, quod mouetur. Quod autem vehit, aut quod trahatur, aut quod pellatur, aut quod voluatur vehit. It a fit vt trium communis omnium ve- ctio $it. Volutativ autem ex tractu & pul$u constat. Nece$$e est enim id, quod voluit, aliud quidem trahere, aliud pellere, $i- quidem aliud à $e abducit, aliud ad $e adducit. Quare $i quod pellit, & quod trahit cum re quœ pellitur, et trahitur, $imul e$t, per$picuum est medium nullum e$$e inter id, quod motu, qui in loco fit, cietur, & id quod ciet. Quod ex definitionibus quoque manife $tum e$t.

 proximum e$t ei, quod mouer, vt ex definitione pul$us, & tractus con$tat: quidquid igitur loco mouet rei mot\,e proximum e$t.

Nec verò inter) Idem o$tendit in motu alterationis, nimirum $emperid, quod proxi- mè alterat, coniunctum e$$e ei, quod alteratur, id\’que inductione planum e$$e inquit. Ac priu$. quam rem apertiùs declaret, exponit ad quas nam qualitates $pectet alteratio, & qu\,e nam res Alteratio id quibus quali tatibus ver $e- tur. alterationem $ubeant. Porrò qualitates, ad quas alteratio pertinet, $unt calor, frigus, humor, ficcitas, raritas, den$itas, ali\,eque id genus, qu\,e in terria qualitatis $pecie con$tituuntur. idque $ig- nificant verba illa. H\,e $unt affectiones qualitatis $ubiect\,e, ide$t, vt Simplicius interpretatur, qua- litatis $en$ibus obnoxi\,e.

Perinde autem de animato} Docet qu\,enam $int corpora alterationem $ubeuntia, ait\’que e$$e tam animata, quam inanima; tam partes $en$u pr\,editas & $en$us ip$os, quàm qu\,e $en$u carent. Verùm quia $en$us haud pro- priè alterantur, nõ $impliciter, $ed quo dãmodo eos altera ri pronuntiat, vide- licet quia eorũfun- ctiones veram ger- manam\’que altera- tionem imitantut. Id quod ex eo o- $t\~edit, quia $en$io, $iue $en$us opera- tio, e$t motio per corpus, ide$t, actio organo corporeo exhibita, $ecundũ quam $en$us pati- tur, dum rei, quam $entit, imaginé $en- $ion\~eque ip$am in $e recipi; $iquidem õnis receptio pa$- $io qu\,edam e$t; & qu\,ecunque aliquid recipiunt, patiun- turue, alterari ea di- cimus, et$i qu\,edam eorum nõni$i trã$- latitia alteratione immutentur.

Hic aduerte no- men Gr\,ecum α" ι- Θκσις, latinè $en $us tam actum $en tiendi, quam facul- tatem, à qua is pro- fici$citur, $igni$ica- re, ideo\’que Ari$to- telem, vt eam tol- leret ambiguitatent appo$ui$$e particulam, actu, aieris, $en$us enim qui actu e$t, vt nimirum intelligeremus loqui ip$um de actu operationeuè ip$ius potenti\,e $en$itricis.

Et omnibus quidem} Res alterationi $ubiectas eo inter $e, quòd ad pr\,e$ens in$titutum attinet, di$crepare inquit, quod qu\,ecunque alterationes inanimatis competunt, e\,edem anima- tis conueniant, non contra: (fiquidem res anim\,e expertes non afficiuntur $en$uum altera- [res-1446-v_0676_667_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Namque pul$us motus e$t, aut à $e, aut ab alio ad aliud. Tractus autem ab alio ad $e, aut ad aliud, cum trabentis mo- tio, quœ res continuas inter $e di$trabit, velocior fuer it. Ita enim reliquum $insul attrahitur. Fortaβe autem & alius qui- dam tractus e$$e videbitur. Nam lignum trahit ignem, $ed nõ hoc modo. Cùm autem fit tractus nihil intere$t vtrum is qui trahit moueatur, an maneat. Interdum enim trahit eo vbi est, interdum eo vbi erat. At fieri non pote$t, vt vel à $e ad aliud, vel ab alio ad $e non tangendo moueat. Illud igitur per$picu@@ est, inter id quod motu, qui in loco fit, ciet, & id, quod cietur, nibil intercedere. Nec ver\‘v inter id, quod alter atur, & id, _Text._ 11. quod alter at. Quod ex inductione manife stum e$t. In omnibus enim ex his, quœ dicta sunt, euenit, vt quod postremo alterat, & quod alteratur $int $imul. Hœc sunt affectiones $ubiectœ qualitatis. Id enim dicimus alterari, quod aut cale$cit, aut dul- ce$cit, aut den$atur, aut $icce$cit, aut albe$cit. Perinde aut\~e de animato hoc dicimus, atque de inanimato, & in animatis tam de $en$ibus quàm de partibus non $entientibus. Alteran- _Text._ 12. tur enim & $en$us quodammodo: $en$us enim qui actu e$t, mo tio est, per corpus $en$u ip$o aliquid patiente. Et omnibus quidem quibus inanimata, ijsdem animata alterantur: at qui- bus animatum, non bi$ce omnibus id, quod e$t inanimatum. Nam $en$ibus non alteratur, ip $um\’{que} latet, cum afficitur, cum animatum non lateat. Nibil autem prohibet animatũ quoque latere, vt cum $en$ibus non alter atur. Si ergo quod altera- tur à rebus $en$ilibus alteratur, certe per$picuum e$t, id, quod po$tremo alterat, & quod primùm alteratur, in his omnibus $i- mul eβe. Nam huic quidem aer continuus e$t, aeri autem cor- pus. Rur $us color lumini, lumen autem a$pectui Eodem mo- do & auditus & olfactus. Etenim mouens primum, rei, quœ mouetur, babita ratione, aer est. Similiter res babet in gu$tu, $imul enim cum eo e$t $apor. Nec $ecus in rebus inanimatis & _Text._ 13. in $en$ilibus. Quare inter medium inter id, quod alterat, & id quod alteratur, nullum erit. At neque inter id, quod auge- tur, & id quod auget. Nam quod primum augct, appo- $itum auget, ita vt totum vnum euadat. Rur$us imminui- tur, quod imminuitur aliqua eius parte ab$cedente. Id igi- tur quod auget, & id quod imminuit, continuatum e$$e neceβe est. Continuorum autem nullum e$t medium. Con$tat itaque inter id, quod mouetur, & primum postremumque eius, quod mouetur, ratione babita mouentem nullũ mediũ intercedere.

 tionibus) Item quòd inanimat\,e alterari $e non $entiant, animat\,e verò, $i $enfu prædit\,e fint, alterationes $uas digno$cant, ni$i forre eiu$modi altera iones ad $en$us non pertineant, ve cùm albe$cunt; has enim latere non repugnat.

Si ergo quod alteratur} Probat iam id, quod proximè, ac primò alterat, cum eo quod Id, quod alte- rat, coniūctū e$$e alterato. alteratur, coniun- ctum e$$e. Ac pri- mùm id o$tendit in alterationibus, qu\,e ad $en$us per- tinent. Nam cũ ver bi gratia, manus ab igne di$tante cale- fit, id quod proxi- mè acrem alterat, c$t ignis; quod pro ximè alterat ma- num, aer: at igni h\,eret aer, & aer ma nui. Item cùm a$pe ctus rei imaginem accipit, id quod pri mò acrem alterat, e$t color lumine affu$us; id, quod primò afpectum al terat, e$t aer eculo contiguus: $imili- ter\’que res habet in c\,eteris $en$ibus, & in rebus etiam ina nimis.

At neque in- ter id} Id\~e per$pi cuum e$t in ijs, qu\,e accrementum & de crementum $u$ci- piunt. Nã id, quod auget, & quod im- Id, qnod au- get&id, quod diminuit, cõ iunctum e$$e cum augente, & diminuen- @c. minuit, fimul $unt cum eo, quod au- ctionem, & dimi- nutionem $ubit, cũ auctio fiat appo- nendo, diminutio vero detrahendo; quorũ vtrunque ei, quod auge$cit, & quod imminuitur, coh\,ereat oportet. Ita demum colligit Arifto. id, quod demon$trandũ pro po$uerat, nimirum inter id, quod primò mouet, & primò mouetur, nihil interiectum e$$e.

 [res-1446-v_0677_668_t0]LIB. VII. CAP.II. QVAESTIO I. QVÆSTIO I. NVM OMNE, QVOD PRIMO MOVET, $imul e$$e oporteat cum eo, quod mouetur, nec ne. ARTICVLVS I. QVIBVS ARGVMENTIS NEGATIVA pars quæ$tionis probari videatur.

COntrouer$iam excitamus de eo, quod vt efficiens, Status qu\,e- $tionis. $iue corporea, $iue non corporea ratione, motũ edit; non autem de eo, quod vt finis mouet: palam e$t enim non oportere finem attiguum, aut præ$entem Ari$totel. 2. hi$tor. anim. c. 14. Plinius lib. 9. c. 25. e$$e rei, quæ mouetur. E$t autē $en$us, vtrũ id. quod primò, ide$t abs\’que alio agente intermedio mouet, proximum e$$e debeat ei, quod mouetur. Albert9 lib. 25. đ animal. I$idorus li. 2. Etym. c. 3. Solin9 c. 40.

Pars negatiua hunc in modum videtur po$$e o$tēdi. Multa $unt Primũ arg. in natura rerum, quæ absque medio actionem tran$mittunt in rem di$tantem; igitur non omne, quod primo mouet, coniunctum e$t ei, quod mouetur. A$$umptum multimodis probatur. Nam magnes tra Plini9 lib. 8. c. 21. Solinus c. 43. hit ad $e di$situm ferrum. Fa$cinantes $olo oculorum coniectu no- cent. Echeneis pi$cis prætereuntem nauem detinet, ac remoratur, Plini9 lib. 8. c. 22. Albertus lib. 22 de ani mal. Leuinus lib. 4. de oc- cultis natur\,e mitaculis ca. 12. vnde & remoræ nom\~e accepit. Ba$ili$cus vi$u & $ibilo; Catoble- pas, $eu, vt alij vocant, Catophepa etiam intuitu v$que ad mille pa$- $us hominem interimit. Lupi cõ$pectus raucedinem inducit, vnde e$t illud Poetæ, Lupi Merin videre priores. Torpedo manũ eius, qui $e arundine, vel reti attigerit, $tupefacit, adeò vt pi$catores la- xare arundines & retia cogãtur, atque ita diffugium ip$i patefacere. Ari$tote. li. 9. de nat. ani- mal. c. 37. Pli- nius lib. 32. c. 1. Cicero 2. de nat. Deo- rum. Albert9 lib. 24. de ani mal. Plutarc. in libto de a- nimalium in du$tria.

Secundò. Idem o$tendi pote$t, exemplo lebetis, cuius fundus fri 2. arg. get, aqua in ip$o ferue$cente. Deinde quia $i chartæ papyraceæ oleũ cohibenti ignis $ubijciatur, charta integra, oleum ita incale$cet, & æ $tuabit, vt etiam oua in eo frigantur, quod argumento e$t ignem in aquam, & in oleum $ine medio vim caloris traijcere. Eod\~e etiam per- tinet, quod naphtha (bituminis id gen<_>9 e$t) ex aliquãto $patio ign\~e corripit, quod item accidit radici herbæ cuiu$dam, quæ Aproxis appellatur.

Præterea Phãta$ia re$idens in capite mouet appetitum $entitiuũ, 3. arg. qui quoad vim ira$cendi in corde; quoad vim appet\~edi in iecore $e- Plini9 lib. 2. natural. Hi- $tor. c. 10@. & lib. 24. c. 17. d\~e habet. Immo res etiã externas & di$tãtes $ola imaginatio permu- tat, atque aliena qualitate imbuit, vt proditum e$t ab Auic\~ena in lib. de anima $ect. 4. cap. 4. à qua $ententia non alienum fui$$e perhibent Hippocratem Medicinæ principem: ergo $alt\~e facultates cogno$c\~e- tes po$sunt in remota primò agere.

[res-1446-v_0678_669_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Po$tremo. Id ip$um probare licebit in ijs, qu\,e proiectionis motũ 4. arg. $ubeunt, quibus proiectores in progre$$u motus non ad$unt; & in corporibus grauibus, ac leuibus, quæ vt. 8. libro patebit, ad natura- lia loca à $uis genitoribus deferuntur, quos tamen dum ea mou\~etur, iam interij$$e non raro accidit.

ARTICVLVS II. DIVERSÆ AVCTORVM SENTENTIÆ, & affirmatiuæ partis comprobatio.

MVlti optimæ notæ Philo$phi ad negãtem propo$itæ quæ$ti onis partem deflexere. Vt Auic\~ena loco $uperius citato, Alexander 1. Methaph. comm. 18. Scotus in 1. d. 37. q. vni ca, Ochamus ibid. Pri$cianus Lydus apud Theophilum 2. de anima ad text. 37. alij\’q; nonnulli. Scotus igitur (vt cæteros omittamus) Gabriel in 1. d. 37. q. vnica Ba$$olus, Mai rones & Li- chetus ibid\~e. contendit $olem ex putri materia mures, alia\’q; id genus imperfecta animalia $ine in$trumento medio progignere, at\’q; ita agere primò in remotum. Nam & $i fateatur priùs $olem per intermedia corpora qualitates demittere, quibus materia ad excipiendam formam pare- Opinio Sco. @. tur; negat tamen eìu$modi qualitates, vllum ve accidens in$trumen tariam vim habere po$$e, qua $ol formam $u$tantialem è materiæ gre mio effici\~eter excitet. Itaq; totam pr\,edictorum animantium effecti onem ad $olem, vt ad cau$am effectricem immediatam refert, addit\’q; (quod huius $ententiæ con$ectarium erat) ex eo, quod cau$a agens primò, $eu proximè alicubi operetur, non po$$e eius contactum, aut præ$entiam argui, vt ex eo, quod Deus intelligentias, corpora cæle$tia, & materiam primam per $e creet, con$eruet\’q; non cõtinuò $equi diuinam $ub$tantiam vbi\’q; e$$e: licet id alio ex fonte, ide$t, ex ip$ius immen$itate colligatur. Quod $i Scoto Ari$totelis doctrinam contrarium hoc in loco a$$erentis obijcias, re$pondet Ari$totelem intelligendum e$$e de cau$is phy$icis agentibus per qualitates, for- mas ve naturales actiuas, quæ non $unt principia agendi in remotũ, ni$i priùs vel ip$æ, vel aliquid in ip$is exi$t\~es in propinquũ agat.

Altera e$t $ententia planè vera, & Ari$totelica, a$$erens nihil om- Aliorum $en tentia Ari$to telica & vera. nino po$$e in rem di$tant\~e primò agere. Hanc amplexus e$t D. Tho. 1. p. q. 8. art. 1. & lib. 3. contragent. c. 68. C aietanus & Ferr. ei$d\~e Argent. in 1. d. 37. q 1. Sot. hoc in li. q. 2. locis, Dur. in. 1. d. 37. q. 1. Capr. in 1. d. 37. quæ$t. vnica. Aegidi- us hoc loco, & complures alij. Probatur autem p@imò, quia $i quid- Eius confir- matio. piam in rem di$tantem immediatè operari po$$et, nulla ratio e$$et, cur vnicui\’q; agenti certa virtutis $phæra præ$cripta e$$e à Philo$o- phis diceretur; cur enim nõ po$$et ag\~es in quãcūq; di$tantiã action\~e fundere, $i ei nõ nece$$ariò decurr\~edũ $it mediũ, in quo vim $uā imp\~e dat, paulatim\’que debilitet? Secundò, quia cũ lux $olis (vt aduer@a- riæ partis auctores fatentur) corpora disiuncta non ni$i per inter- [res-1446-v_0679_670_t0]LIB. VII. CAP.II. QVAESTIO I. medîa attingat, con$entaneum e$t, vt idem quoque de ip$o $ole dica- mus, nimirum non po$$e illum in $ublunari mundo per $uam $ub- $tantiam quicquã immediatè gignere, $ed nece$$ariò expo$cere acti- uas qualitates, quarum in$trumentaria, & effectrici vi ad gignendũ vtatur. Tertiò quia hæc præcipua videtur e$$e ratio, cur natura tá- topere vacuum horreat, ac corpora omnia tam $ollicitè $e$e alijs ag- glutinent; nimirum quia inferiora non ni$i per intermedia influen- tem è cælo vim excipiunt, nec di$sita corpora ni$i per interfu$a ope rari queunt. Denique idem confirmat D. An$elmi te$timonium in Te$timonijs patrum. An$elmi. Ambro$ij. Hilarij. Augu$tini. Et $acræ pagi næ. P$alm. Monologio cap. 22. vbi docet, ex eo, quod Deus vbi\’que agat, colligi vbi\’que Deum e$$e, quod docet etiam D. Ambro$ius lib. 1. de Spiritu fancto D. Hilarius 8. de Tri. D. Augu$t. 8. $uper Gene$. c. 26. Immo id haud ob$curè docuit diuimus vates p$alm. 138. vbi cum dixi$$et, $i a$cendero in cælum, tu illic es, $i de$cendero in infernum, ades; qui bus verbis Deum vbique per e$$entiam e$$e indicarat, qua$i huiu$ce rei argumentum afferens, adiecit. Etenim illuc manus tua deducet me, & tenebit me dextera $ua. Quò etiam $pectat illud D. Pauli Act- Act. Apo$t. 17. quanuis non longè $it ab vnoquoque no$trum; in ip$o enim viui- mus, & mouemur, & $umus.

Neque verò dubitandum, quin no$tra hæc $ententia Peripateti- ca $it; cùm eam Ari$to@eles tum in hoc libro, tum in octauo tam mul- tis rationibus ex in$tituto confirmarit. Illa verò Scoti interpretatio nequaquam admittenda e$t. Perinde enim habet, ac $i quis dicat, ea, quæ priùs quàm agant in remotum, agunt in medium, debere prius in medium, quàm in remotum agere. Quod $ane nugatorium e$t.

ARTICVLVS III. DILVITVR PRIMA PARS PRIMI AR- De magnete Plato in dialo go qui dici- tur 10. Theo- phra$tus de lapidibus. Ci- cero 1. de diui nat. Lucretius lib. 6. Plinius lib. 26. c. 16. & 26. & lib. 20. c. 7. Alber. Mag. lib. 2. Metaph. tract. 3. c. 6. So linus c. 56. Cõ ciliator di$te- r@ntia 53. Sca- liger exercit. 102. Aeti9 li. 2. c. 25. Ambro- fius Nolanus in problema- @@. gumenti, agiturque de occulta vi magnetis.

NVnc argumenta in contrariam partem adducta diluemus, quorum occa$ione, iucundæ eruditionis gratia aliquot $citu dignas controuer$ias pertractabimus. Ac primum de occulta vi magnetis. Rapi quidem ab illo ferrum con$tat, quem admodum & a Theamede ferrum omne abigi, re$puique, vt te$tatur Plinius lib. 36. hi$tor. natural. c. 16. Vnde magnes iccirco Hercule- us dici, à quibu$òam creditur, quod domitricem illam rerum omniũ materiam $ibi obtemporantem faciat. Sed illud magis admirationi e$t, quod ferrum non $olùm alliciat, $ed in medio etiã aere detineat. Ferunt enim $imulachrum ferreum Ar$inoes reginæ diu in Aegypto paribus mom\~etis libratũ pependi$$e in medio tholo ex magnetibus De magner@ mira. proportione magnitudinis con$tructo Dinocratis artificio, eadem- \’que vi $ignum Solis Alexandri\,e in templo Serapidis $u$pen$um fui$$e $cribit Ruffinus libro vndecimo Eccle$ia$ticæ hi$toriæ. [res-1446-v_0680_671_t0]IN PHYSIC. ARIST. Quin & vires ab hoc lapide ferrum accipit, retinet\’que longo tract@ aliud apprehendens ferrum, vt annulorum catena $pectetur inter- dum, quod te$tatur Philo Iudæus in lib. de mundi opificio, & D. Augu$t. lib. 21. de ciuit. Dei c. 4. Non ab$imili virtute præditum e$$e aiunt Chry$ocollam, ni$i quod hunc lapidem aurum quoque ad $e Chry$ocolla aurum rapit. trahere memorant.

Porro quonam modo hæc attractio à magnete fiat perantiqua e$t inter Philo$ophos di$ceptatio. Thales referente Ari$totele. 1. de ani- Quo pacto magnes ferrũ trahat opi- nio Thaletis. Reijcitur. Varias l ac @ re opin on@@ refe@t Au@ce- na lib. de viri bus cordis, & Picus lib. 6. đ Exam. c. 18. Mauroly cus in 2. dialog@ Co$mogta- pbi\,e. ma cap. 2. text. 32. pronuntiauit magnetem, propterea quod anima- tus e$$et, ferrum allicere, impertita ei videlicet vita, quē videtur $e- cutus fui$$e Porphyrius in lib. de ab$tinentia ab animalibus. Sed hi per$picuè errant. Nam neque magnes animo pollet, cùm neque au- ge$cat, aut aliud vitalis functionis $pecimen det. Nec $i anima pol- leret, id ad impertiendam vitam, & corripiendum ferrum $at e$$et. Alexander lib. 2. quæ$t. natural. cap. 3. putat huiu$modi attraction\~e 2. opinio. e$$e à magnete, vt à fine, ad quem ferrum ingenita naturæ propen- $ione ducatur. Hæc etiam opinio à vero abe$t, vt ex ijs, quæ mox Reijcitur. dicemus con$picuum fiet. D. Thomas hoc in lib. ad tex. 10. Magnus Tertia & ve- @a $ententia. Albertus, alij\’que complures affirmant magnetem, non vt finem; $ed vt efficientem cau$am, ferrum trahere. Qu\,e opinio omnino vera e$t. Primùm quia, vt D. Tho. loco citato argumentatur, cau$alitatem fi- nis nulla locorum intercapedo inhibet; at ferrum non è quauis di- $tantia trahitur à magnete. Deinde quia $i magnes cæpæ, aut allij $uc- Quib9 rebus vis attracto- ria magnetis impediatut. co, aut hircino perungatur $anguine, neutiquam ferrũ allicit. Quod argumento e$t hebe$cere in magnete vim aliquam effectricem illius attractionis. Tertiò, quia annuli ferrei, vt paulò $upra diximus, ex contactu magnetis mutuò $e$e trahunt, & longa $erie concatenant, vtique vi attractoria efficienter communicata. Vocat autem magnes ad $e ferrum propter sympathiam, $iue occultum naturæ con$ensũ, $icuti $uccinum, lychnites, & Adamas paleas trahunt; $icuti argentũ viuum auri particulas, $icuti epythymium atram bilem, agaricum pi tuitam euocat.

Verùm hæc attractio quoniã à re di$tãti fit, quæri illud à Philo$o phis $olet, quo in$trum\~eto perficiatur. Antiquorũ nõnulli quorum Aduer$us hãs opinion\~e De mocriti di$- p@tat Ari$tore les 1. de gene. à text. 57. v$q; ad 76. & D. Thomas 1. p. q. 115. art. 1. Lege Leumũ lib. 3. de occul tis nat. mir. c. 4. Scalig. con tra Car. exer- citation. 131. $ententiã luculenter pertractat Lucretius lib. 6. opinati sũt fieri per effluxionē corporũ; aiebant enim dimitti à magnete qua$dã atomos, quæ ferrū tāgerent, & in illud $e$e in$inuarēt, atq; ita demũ allicerēt. Sed hæc corpu$cula olim ex Democriti & Epicuri $chola egre$$a, iã- Corpu$cula Democriti, & Epicuri in exi lium natur\,e eiecta. diu à Philo$ophis in exiliū naturæ cõpul$a $unt. Ea igitur opinione reiecta dicēdũ emitti ab his corporibus nõ atomos, $ed qualitatē, qu\,e vim habeat ad pelliciēdū, nó quidē omnia, $ed ea, qu\,e analogiā quādã & cognationē cũ attrah\~ete obtin\~et; quã sent\~etiã, \~pter alios, cõfirmat Gal. li. 1. đ naturalib. facultatib<_>9, eandē\’q; Hippocraticã e$$e o$t\~edit. Dubitatio a- lia de vi mag netis in pixi- de uigato- tia.

Illud quoq; magnã in re {pro}po$ita dubitationē habet; quid nimirū cau$æ $it cur acus magnetis attritu exter$a, & att\~eperata Septētrioni [res-1446-v_0681_672_t0]LIB. VII. CAP. II. QVAESTIO I. $e$e obuertat; & vbi hinc inde in æ quilibrio conquieuit, polum ar- cticum common$tret, vt videre e$t tum in pixide nauigatoria, cuius v$u nautæ maris $patia, $itum\’que locorum, & di$tantiam dimetiun- tur, atque omnes, per ambitum, ventorum tractus, & cœli cardines deprehendunt: tum etiam in $olarijs minutis, quibus ad $olem horas exploramus. Porro duæ $unt hac de re celebriores Philo$ophorum Vt Fraca$to- rij in lib. de ant@pa@hia c. 7. & c. vlt. $ententiæ. Prima, quorundam huius rei cau$am referentium ad mõ- Prima $ent@. tes quo$dã $eptentrioni $ubiectos, quos aiunt in omnes partes qua- litatem attractoriam fundere, qua intinctus & excitatus magnes cog nati $ibi lapidis natale $olum, qua$i communem patriam, quærit, ei\’q; vt pote$t, appropinquat. Hæc opinio non placet. Primùm, quia cõ- Eius confut@ tio. Pertum e$t in multis alijs locis montes e$$e feraces magnetũ, ad quos tamen acus magnete illita non re$picit, vtin Magne$ia, quæ vt ait lu- cretius lib. 6. $ui poematis lapidi nomen dedit.

Quem magneta vocant patrio dé nomine Graij

Magnetum quia $it patrijs in finibus ortus.

Item in Iluain$ula, & in Athiopia. Ad quæ loca naues $i propiùs Quibus in lo cis vi magnd tũ euellatur ferrum naut bus. accedant, ni$i ligneis clauis ad id periculum declinandum compactæ $int, euul$o vi magnetum ferro di$$olui dicuntur. Præterea impu- gnatur eadem $ententia, quia veri$imile non e$t ad tantam maris, ter- ræ\’que di$tantiam diffundi ab illis montibus, qui etiam forta$$e nõ $unt, eiu$modi qualitatem; tamet$i eum modum influendi in remo- ti$simas mundi oras, corporibus cœle$tibus, & $tellis, ob earü ma- gnitudinem, & maiorem agendi vim Philo$ophi concedant. Dein- Lapis obver tens acum ad polum Antat chium. de, quia ferunt genus quoddam e$$e lapidis, qui acum ad polum An- tarcticum conuertit, fingant igitur alios e$$e montes $ideriticos $ub altero polo, quibus prædictum conuer$ionis motum attribuāt. De- nique (quod multo acriùs vrget) quia vnus, idem\’q; magnes, vt ex- perti ip$i fuimus, vna ex parte vim habet conuertendi mucron\~e p\~e- $ilem acus ver$us $eptentrionem; ex altera, eundem ver$us polum Antarcticum dirigendi.

Alijigitur $tatuunt hanc vim conuertendi ad polum acum à ma- Lege Ferne- lum lib. 2. de abd@tis rerũ cau$is, Seali- gerum, Leui- @um loc. cit. Prõbabilis re$ponfio ad dub. gnete tactam, vnum e$$e ex ijs, quæ nos mirari natura voluit, $cire noluit. Probabiliter tamen dici pote$t, partes cœli, vtrique polo vi- cinas ob occultam naturæ con$en$ionem, & $ympathiam id per qua- litatem aliquam attractoriam præ$tare, ad eũ modum, quo $ol her- bas quasdam, vt Heliotropion, Tragopogum, & Onithogalum $e- cum vertit.

Deinde exi$timare etiam licet ho$ce mirabiles effectus $olũ pro- Alia re$po- $io. uenire à qualitate aliqua propria & in$ita ip$i magneti, vt $icuti per qualitatem quãdam ferrum ad $e trahit, ita per aliam occulta vi illud dirigat ad polos mundi. Sed vtrunlibet dicatur, manet peculiaris illa difficultas, vnde nam oriatur varietas & incon$tantia, qua diuer$is Incon$tantia cu$pidis nau tic@@@b$erua ta à L@@nie. in locis nautica pixis polum re$picit. Deprehen$um e$t enim à nau- tis, præ$ertim Lu$itanis, & ijs, qui in Fernãdi Magalianis admirabili [res-1446-v_0682_673_t0]IN PHYSIC. ARIST. nauigationefuere, cu$pidē pixidis nauticæ quibu$dam in locis Ar- cticum rectà a$picere, vt in freto, quo ab AEthiopico mari ad mare Au$trale noui orbis penetratur, alibi ad $ini$tram, alibi ad dextram vergere. Cuius rei cau$a à multis inue$tigata, incertum an ab vllo in- uenta $it. Atenim conuenienter ijs, quæ $uperiùs dicta fuere, con- iectari po$$umus, vel attractoriam cœli vim, vel in$itam ip$i magne- ti diuer$is in locis alio, & alio modo attemperari ex vario $yderum influxu, aut elemētariæ regionis proprietatibus ibi dominantibus.

Ex dictis patet $olutio dubitationis, cuius gratia hæc di$$eruim<_>9. Sol. principa lis argum\~eti. Dicendum quippe e$t magnetem non primò agere in remotum, nec ab eo immediatè ferrum trahi, $ed communicata corpori medio at- trahente qualitate. Neque refert, quod aerem, lignum, aliavè cor- pora non etiam ad $e alliciat. Vt enim annotarunt Alexander 1. Me- teor. com. 17. Themi$tius apud Auerroem lib. 2. de cœlo comm. 34. D. Thomas in 2. d. 15. q. 1. art. 2. cùm aliquid in rem ab $e di$tantem per medium agit, non opus e$t, vt qualitas, cuius interuentu opera- tur, eo$dem effectus in corporibus interiectis indi$criminatim edat, $ed pro$ubiectæ rei natura & conditione. Quod tum alijs exemplis con$picuum e$t, tum in luce, quæ $ublunaria corpora calefacit, non autem cœle$tia, in quæ primo recipitur.

ARTICVLVS IIII. EXPLICATVR ALTERA PARS PRI- mi argumenti, di$$eritur\’que de fa$cinatione.

PO$tulat altera pars eiu$dem argumenti, vt explicemus, $oleat ne re vera fa$cinium inferri, an non. Sunt qui nihil eiu$modi in natura exi$tere, eam\’que opinionem inanem, & vulgi errore introductam putent. Sed certè illa & vera e$t, & multis experimen- Quod re ve ra fa$einatio detur. tis cõ$picua; eam\’que approbat Ari$toteles in problem. $ect. 20. pro- blem. 34. Alexanderlib. 2. problematum problomate 50. Plutarchus decade 1. $ermonum conuiualium problemate 7. Magi$ter $ent. ad @@é Ferrarien fis. 3. contra gent. ad cap. 103. Diony$. Carth adc. 3. Epi$tolæ ad Galatas, Si- xtus Senen $is lib. 6 b@@o- tec\,e annot. 2. 6. Iandu- nus hoc in lib. q. 5. Fici- nus lib. 13. do immortal. a- nim. c. 4. cap. 3. epi$tolæ ad Galatas, D. Thomas ibid. & 1. p. q. 117. art. 3. & Fa$cinatio qu\,edam ex fœdere inito cum D\,emo- ne. 3. contra gent. cap. 103. M. Albertus lib. 22. de animalibus c. 5. Ri- chardus quodlib. 3. q. 13. A Egidius Romanus in hbro contra erro- res Philo$ophorum. Abulen$is paradoxo 4. cap. 16. eandem\’que $e- quuntur peritores medici. Vt autē fa$cimum illud omittamus, quod (vt D. Thomas ad locum illum epi$tolæ ad Galatas animaduertit) nõnulli diris imprecationibus, & fœdere cun: Dæmonibus inito in- terdum moliuntur; contingit vulgaris fa$cinatio hunc in modum. Sunt quib<_>9 natura ex in$ito vel aduentitio corporis habitu vim ma- Alia natura- lis. leficam; noxiamvè qualitatē in$tar veneni in$euit; $icuti & quibus- dã alijs vim beneficã elargita e$t, vt rupici auiculæ, quæ in$pectãtes [res-1446-v_0683_674_t0]LIB. VII. CAP. II. QVAESTIO I. curat. Qua de re lege, $i placet, Albertum loc. cit. & Ficinum lib. 13. de immortal. anim. cap. 4. Illi ergo ex oculis & tota facie eiu$modi Quomodo cotingat. noxiam qualitatem qua$i iaculum veneno illitum exteriùs vibrant; & cùm ambientem aerem afflatu $uo primùm vitiarint, tum longiùs diffundunt, & eos, quos attigerint, haud rarò lædunt. Ine$t autem hoc virus poti$simum fæ minis, & inter eas ijs, quæ duplices habent pupillas, vel effœta ià $unt ætate. Cuius rei cau$am explicat D. Tho- Aliquãdo to ti famili\,e vis falcinãdi in- fit a. mas loco citato primæ partis. Atque interdum non in vno tantùm alicuius familiæ homine, $ed in tota familia hoc mali deprehenditur. Tradidit enim I$ogonus & Nymphodorus, referente Plini\=o lib. 7. cap. 2. & lib. 33. cap. 10. Natural. hi$t@ fui$$e in Africa familias quasdã effa$cinantium, quarum laudatione emorerentur pecudes, are$ce- rent arbores, probata interirent. Quemadmodum & è contrario Crates Pergamenus in Helle$ponto genus hominum fui$$e $crip$it, qui manu impo$ita venena corpori extrahebant, & $erp\~etum ictus contactu leuabant.

Porro huiu$modi malefici afflatus oculis egredi poti$simùm $ol\~et duabus de cau$is. Primum quia ea, quæ venenum habent, id magna ex parte in extremis gerūt, vt Scorpius in cauda, & quæ mor$u læ- dunt, in capite, vt vipera, murena, & myrus. Deinde quia fa$cinan- Malefici affla tus fa$cinan- tium cur po- ti$simũ ocu- lis exeant. tes cùrn in re quapiam vid\~eda intentiùs, diutiùs\’que occupãtur (ma- ximè verò $i felle inuidiæ, aut nocendi $tudio cõcitentur) tunc eiu$- modi pernicio$um vaporem ductu $pirituum ad oculos euocant, eum\’q; proptereaquod oculi cute nudati $int, facile inde eiaculãtur.

Læduntur autem $æpiùs fa$cinio, eo\’que nonnunquam $en$im ex- Cur puer@ fa$cinationi magis $int ex po$iti. tabe$cũt tenelli infantes & pueri, quibus id malum ob corporis im- becillitatem faciliùs inhære$cit, vt aduertit A phrodi$æus loco quē antea indicauimus. Sed & id nonnunquam grandiores etiam perua- dit. Nam Thybios olim Ponti accolas refert Plutarchus loco citato ex Phylarcho, non modò pueris, $ed adultis quoque hoc malo exi- tio$os fui$$e. Vniuer$im autem eos, qui venu$tiores $unt, hoc virus corripit, vel quia ijs magis effa$cinantes inuident; vel quia eos lau- dant, qui ob id lætitia perfu$i cor, $piritus, totam faciem, ac percipuè oculos dilatant, fa$cinij\’que veneno viam aperiunt. Nec defuere, qui $ibimet ip$is fa$cinio lethale virus, ac perniciem intulerint. Vnde il- lud de Eutelida iuuene;

Qui mi$er in rapido dum $pectat flumine vultus Fa$cinat heu $e$e, ac $ubiti per vi$cera morbi Sæua lues perua$it.

Ex dict is liquet eos, quifa$cinant, $icuti de magnete dicebamus, non immediatè in rem di$tantem, $ed in ambientem aerem action\~e fundere, $ic\’que obuios effluxu & contagione inuadere ac ferire.

[res-1446-v_0684_675_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS V. DISSOLVITVR ALIA PARS EIVSDEM argumenti, & qua vi Echeneis nauigia detineat, inquiritur.

IN eodem argumento explicandum $e offert, qua vi Echeneis pi- Detinēri ab Echeneide nauigia ba tum experien tia. Item Adam9 Leonicer9 in lib de Aqua- tilibus, Vin- cēti9 in $pec. nat. lib. 17. c. 149. Ronde. litius lib. 15. de pi$cib9 c. 18. Cœlius Rhodig. lib. 6. lect antiq- c. 11. Claudi@ in embl. Al. ciati. Carda- n9 de rerum variet. lib. 7. c. 37. $cis nauigia retardet. Quod enim id verum $it, & experimento compertum, te$tantur graui$simi auctores, D. Ambro$ius lib. 5. Hexameron, cap. 10. D. Ba$ilius homilia7. Hexameron, A Elianus lib. 12. cap. 45. Plutarchus in problem. Sympos. decad. 2. problem. 7. Plinius lib. 32. hi$tor. Natural. cap. 1. hi$ce verbis. Echeneis, ruant venti licet, & $æuiant procellæ, imperat furori, vires\’que tantas cõ- pe$cit, & cogit $tare nauigia: quod non vincula vlla, nõ anchoræ põ- dere irreuocabili iactæ; & paulo inferius. Fertur Actiaco marte te- nui$$e prætoriam nauem Antonij properantis circumire, & exhor- tari $uos, donec tran$iret in aliam. Ideo\’q; Cæ$ariana cla$sis impetu maiore protinus venit. Tenuit & no$tra memoria Caij principis ab A$tura Antium remigantis. Hactenus Plinius. Itaque huiu$ce remo- rationis certa experientia e$t, de eius cau$a Philo$ophi di$ceptant.

Fraca$torius in libro de Sympathia & antipathia cap. 8. $tatuit Qua vi id ac- cidat, prima opinio. eius rei nullam cau$am e$$e po$$e, quàm partim vim attrahendi, par- tim vacuum. Modum verò duplicem. Vnum vt pi$cis ille non cau- $a $it eius retentionis, $ed $ignum alterius, quod retinet; alterum vt etiam cau$a $it. Nam primum inquit nihil prohibet $axa & $copulos, vbi Echeneides degunt con$imilem $peciem v$que ad nauigia mitte- re, qualem & montes magnetum ad ferrum in nauigijs fixum, at quc ita naues ad $e rapere, vel retinere $icut & magnetes. Quare inuen- tus illic pi$ciculus ille $ig num dat $ube$$e $copulos eos, qui firmare nauigium po$sint. Si vero nõ $ignum e$t Echeneis, $ed cau$a eius de- tentionis, oportet exi$timare ip$am primo arcti$simè affigi nauigio, vt euelli non inde po$sit, ni$i vi multa; ab ip$a verò ad certos $copu- los, & ab ijs ad ip$am mutuò demitti vel $peciem, vel etiam corpu$- cula more torpedinis, quæ con$uetam tentent attractionem $imiliū. Nec ip$a igitur nauis attrahi in fundum pote$t propter re$i$tentiam $ui, nec ab ip$a auelli Echeneis propter fortem affixionem ob va- cuum; vnde fit, vt firmetur tantum nauis, aut tardetur $altem. Hæc Fraca$torius.

Iulius Scaliger exercitatione 218. aduer$us Cardanum & alij hu- iu$ce modi Philo$ophiam meritò reijciunt. Nam quod nauem non Impugnatio $uperioris $é- tenti\,e. remoretur vis aliqua è $ubiectis $copulis emi$$a, inde con$tat, quia cùm multæ naues eàdē iter fecerint vna aliquando immobilis $tetit; [res-1446-v_0685_676_t0]LIB. VII. CAP. II. QVAESTIO I. id\’que interim dū abea Echeneis auul$a non e$t, vt loco citato narrat Plinius. Cùm enim è tota cla$se Caij principis $ola quinqueremis nõ proficeret, exilientibus protinus, qui id quærerent circa nauim, in- uenere adhærentem gubernaculo pi$cem, o$tenderunt\’que Caio in- dignanti hoc fui$$e, quod $e reuocaret, quadringentorum\’que remi- gum ob$equio contra $e intercederet. Deinde $ecundus etiã modus impugnatur, quia præter alia incredibilia & liberè a$$erta, quæ in- uoluit, illud planè fal$ũ a$$umit, nõ po$$e echeneid\~e tanta illa vi di- uelli à naui, vt vacuũ detur: $iquid\~e nullovacui periculo facilè aqua, vel aere $ubeunte diuelli po$$et, vt re ip$a diuellitur à nautis, qui eā deprehendunt.

Dicendũ igitur videtur Echeneida qualitatem aliquã occultã ex $e Quid in @@ propo$ita ve- ni$im@lius vi- deatur. parere, qua nauigiorum impul$um hebetet, extinguat\’que, at que ita inhibita vi eiu$modi impul$us, qui motũ efficit, inhiberi motũ ipsũ, fic\’q; nauigia $i$ti. Nec debet incredibile exi$timari tributã e$$e pi$ci hanc virtutē, $icuti torpedini obtorpefaciendi manũ: $icuti è c\=otra- rio, magneti in$idet vis effectrix impul$us permou\~edi\’q, ad $e ferrũ.

A tq; hîc $emel dixerimus curandam non e$$e quorundam recen- Ref Iluntua qui occultas qualitates in $citi\,e a$y lum vocant. tium Philo$ophorũ calūniā, qui occultas proprietates, in$citiæ a$y lũ vocant. Nāque vt Aprodi$æus in proœmio $uorũ problematũ ait, nõ $olū medicæ artis auctores, $ed etiā Philo$ophi eas $tatuere cogū tur in multis effectis, quorū abditæ, delite$centes\’q, cau$æ hab\~etur: Nec enim s\~eper effecta ad quatuor primas qualitates, vt falsò quidã opinātur, referri queūt. Quocirca veteres Philo$ophiæ proceres nõ Non omnia naturalium rerum effect@ ad vim prima rum qualitatũ e$$e refer@da. Theophra. $tus. omniũ, qu\,e in natura $unt, $ed quorūdā dūtaxat rationes ab elemētis petierūt. Ac dū in ab$tru$as, & inexplicabiles huiu$modi quæ$tio- nes incidūt, earũ certa definitione $e ab$tinēt, ad naturæ latebrā & occultæ alicuius qualitatis vim cõfugientes. Recte\’q; Theophra$tus lib. 1. Metaph. c. 5. ($i eius e$t illud opus) a$$eruit eos, qui de omnib<_>9 ration\~e quæritãt, & aքtã, ac cõ$picuã causã reddere nitũtur, ration\~e tollere. Qua đ re lege, $i placet, Ferneliũ c. 2. li. 2. đ abditis rerũ cau$is.

His ita di$p utatis, diluitur {pro}po$ita difficultas de actione remoræ na uigia detinētis, ai\~edo remorã nõ trã$mittere action\~e immediatè in rē di$tātē, $ed nauigio mordic<_>9 affigi, & inhærere, vt experi\~etia cõper- tũ e$t; tū vero inde \~pdictã qualitat\~e effundere. Reliqua etiã, quæ in cod\~e argumēto adducūtur, nõ ni$i interu\~etu qualitatũ, quas per me- dia corpora traijciūt, agere $olēt.

ARTICVLVS VI. RESPONDETVR SECVNDO ARGVMENTO, $imulq, cau$a redditur, cur lebetis ad ign\~e fũd9 nõvrat.

CIrca lebet\~e, in quo feruet aqua, qua de re agitur in $ecūdo argu- Duple@ d@@ tatio. mento, duo occurrũt explicãda. Alterum quamobrem fundus lebetis tandiu calidior $it, dum aqua ip$a frigidiu$cula e$t. Alterum, quod in$titutæ di$putationis e$t propriũ, cur po$tea eiu$- [res-1446-v_0686_677_t0]IN PHYSIC. ARIST. dem lebetis fundus, aqua iam efferue$cente, non vrat. Vtrique quæ- Re$pon$io. $tioni occurrit Ari$toteles in problematis $ectione 24. problemate 8. aiens id ita accidere, quòd aqua adhuc frigente calor cõcludatur cir- cum, ob$i$tat\’que intus, cũ ei exitus omnis denegetur: At verò aqua calefacta, quia iam calor liberè re$pirat, diminuitur\’que, fundum tri- gidiorem reddi; non $ecus ac balneas: has enim hyeme, quàm æ$tate calidiores experimur, quoniam calor hyberno potiùs, quàm æ$tiuo tēpore aeris $e circunfundentis frigore intercluditur.

Sed vt po$terior quæ$tio, quæ difficilior e$t, & præ$entis in$titu- Vberior di$- ceptatio cir- ca po$terior\~e dubitation\~e. ti, vberius explicetur, liquet inprimis imũ aquæ frigidius e$$e, quã medium, vel $ummum: videlicet, quia quæ pars aquæ calor\~e corri- pit, tenuior & leuior fit, atque adeo $ummũ petit. Id verò, quod ma- Thomas a Vega lib. 2. dc loc. aff. $ect. 2. cõm. 2. gis friget, quia grauius, de$cendit, ac $ub$idet. Cur autem fundus le- Quorũdam folutio. betis feruenti$simam aquam continentis, non vrat, id putant quidã a$cribendum naturæ humidi, quod ignis cùm occupat, multò fit po- tentius, quàm cum $iccum inuadit, quale e$t ahenum: id quod tum alijs in rebus videre e$t, tum in carbonibus, qui humentibus $copis $ubinde irrigati, inflāme$cunt ardentiùs, & in aqua vitæ, quam ard\~e- Aqua $ubli- mata. Solutio alio rum. tem, $eu $ublimatam appellant. Alij cau$am e$$e inquiunt, quia na- tura $ua frigidum æs, eam, quam pote$t, frigiditatem retinet, adiutũ frigore aquæ in ip$os poros $e$e induentis. Vnde po$tquam totum corpus aquæ feruidum e$t, etiam fundus va$is cale$cit. Atque hæc ra tio e$t ad mentem Ari$totelis in problematis $ect. cit. problemate 5. vbi ait fundum non vrere, quia calor in eum contractus extingui ab aqua pote$t. Quo fit etiam vt addita aqua non lique$cant va$a plũ- bea igni impo$ita.

Verùm $int hæc ita vt dicuntur, adhuc explicandum $upere$t, quopacto tanta vis caloris, fundo frigente in aquam tran$meet. Aut enim ignis immediatè aquam calefacit, aut per fundum va$is. Si im- mediatè, iam aliquid agit per $e primò in rem di$tantem. Si per fun- dum, $equitur traijci calorem inten$um per aliquod intermediũ cor- pus, nec tamen illud intensè calefieri, quod non minus ab$urdũ e$t. Quidam memoriæ no$træ Philo$ophus affirmat ignem priùs in ae- Fraca$toriu@ lib. de $ym- path c. vlt. rem poris fundi inclu$um, calorem immittere, deinde per eum dun- taxat, maiorem illam caloris vim in aquam traducere. Veri$imile ta- m\~e nõ videtur eã trã$mi$sion\~e vel tantũ, vel maiori ex parte per po- ros fieri. Cũ enĩ ij tã minuti, cõtracti\’q; $int, per eos vix lõgo t\~epore aqua incale$ceret. Dicendũ igitur erit ign\~e initio in va$is fundũ age- re, eum\’q; $ibi $imilē ex parte reddere, vt experiētia te$tatur: deinde eo qua$i in amicitiam & belli $ocietatem a$sũpto, tam ignem, quàm ip$um fundum vice vnius efficientis cau$æ totam $uam vim in a- quam intendere, iuxta ip$um tamen fundum non ita proçede- re calefaciendi actionem, quia re$i$tentia aquæ eò maximè confer- tur, & conglobatur, vt ho$ti $e$e ex aduer$o opponat. Quod fit etiam de$cendentibus ad imum ip$is partibus frigidioribus, & in [res-1446-v_0687_678_t0]LIB. VII. CAP. II. QVAESTIO I. poros fundi $e$e inducentibus, aut modo alio $imili. Atque ita ea parte non po$$e tam citò vinci aquæ re$i$tentiam. Nihilominus per alias remotiores lebetis partes, $ecundum quas non ita re$i$tit aqua, & per aerem circun$tantem penetrare actionem ignis, præualere\’que ad inducendum calorem inten$um in aquam fere totam, quou$que tandem ip$o etiam fundo calefacto aqua omnino debelletur. Atque ita $emper actionem exerceri in pa$$um agenti immediatum. Idem dicendum de igne calefaciente in charta papyracea affu$um oleum, quod ip$i ratione humoris nonnihil aduer$atur, atq; adeò eius vim aliquantulum obtundit, & detinet. Quod verò de naphtha obijci- Cur ignis vi deatur naph- tham è loco remoto im- mediate cor- ripere. tur, dicendum naphtham (idem intellige de aproxe) igne$cere calo- re per medium aerem tran$mi$$o, qui aerem priùs inflammat; et$i id ob illius raritatem non ita con$picuum $it.

ARTICVLVS VII. ENODATVR QVARTVM ARGVMEN- tũ: di$cutitur modus, quo phãta$ia mouet appetitũ.

QVartum argum\~etum duas poti$simum attingit difficultates. Prima e$tutrum imaginatio $e $ola frigus, aliam ve qualitatõ in corpus imprimat. Altera nũ primo in remota agere po$sit. Priori verò difficultate alium in locum in quo ex in$tituto perpē- denda erit, reiecta, quod ad po$teriorem attinet, illud con$tat, ima- ginationem obiectis rerũ $imulachris ciere c@m motu cordis appe- D. Th. in qu\,e $tionibus de verit. q. 26. art. 3. in $ol. arg. II. titum, agitatis\’que humoribus, & $piritibus, ex vario eorum motu & coitione alterationem efficere. Nam in timore corpus frige$cit, ac pallet: in verecundia, rubore perfunditur: in ira, $anguis igne$cit: in mærore floridus color ob$curatur. Nimirum vti in libro de anima- lium motione Ari$toteles ait, parua mutatio in ip$o facta principio verbi gratia, in corde, multiplices etiam in extremo efficit varietatũ differ\~etias, vt temone paululũ trãslato, magna pror\,e mutatio exi$tit.

Qu\,e$tio, quomodo imaginatio appetitũ mo- ueat. 1. opinio. Sen$um cõ- munem po- $uit Ari$tote- les in torde.

At enim quo pacto h\,ec motio ab imaginatrici facultate ad appeti- tum pertingat, incertū e$t, ac valde cõtrouer$um. Erit forta$sis, qui hunc nodum expedire $e putet, a$$erendo vtrunque appetitum $en- $itiuum in corde $edem habere, moueri\’que à $en$u cõmuni ibid\~e exi- $tente. Nam quod $en$us communis in corde re$ideat, credit Ari$to- teles in libro de iuuent. & $enect. c. 2. & in libro de sõno & vigilia c. 2. & 2. de partibus animaliũ c. 10. & lib. 3. eiu$dē operis c. 4. Item Ale- xander Aphrodi$ien$is 1. de anima c. vlti. & Auerr. 2. collect. c. 7. The mi$tius in libro de memoria & remini$c. alij\’que nõnulli. Hæc tamen re$pon$io fal$o innititur fundamento. Non enim $en$us cõmunis in corde, $ed in capite in$idet, vt docet Plato in dialogo de natura; Aui- c\~ena 6. naturalium par. 4. c. 1. Albertus in libro de appreh\~e$ione c. 3. [res-1446-v_0688_679_t0]IN PHYSIC. ARIST. Galenus lib. 8. de v$u partium cap. 3. & 4. ac cæteri fere Medici; quæ opinio $uo loco, hoc e$t, in 3. đ anima nõ leuib<_>9 argum\~etis a$truetur.

Alij propo$itæ dubitationi re$pondent: cùm $en$itiua cognitio ab Secunda opi mio. interno $en$u elicitur, inuehi à cerebro per neruos, quibus $piritus animales in potentias di$pertiūtur, ac pertingere ad $edem v$que ap- petitus qua$dam rerum notitias & $imulachra, quæ appetentem vim immediatè lace$$ant. Sed neque hi rectè philo$ophantur. Nõ enim cognitio $en$itiua extra potentiam, à qua gignitur, oberrat: præ$er- tim cùm omnis notitia, vt e$t communis Philo$ophantium vox, in- ter actiones immanentes cõnumeretur. Quod $i velint, non cognitio nemip$am, $ed duntaxat rei cognitæ $peciem ad appetitum demitti: adhuc nihilominùs coarguentur. Namque licet $en$ibiles rerum ima gines ab vna potentia ad aliam excurrant, vt ab oculo per neruum Species non excurrunt à pot\~etijs cog- no$centibus ad appetitũ. opticum ad $en$um communem: tamen ad appetentes non videntur effundi, cùm non ni$i cognitricibus, vt earum principia cogno$c\~edi ob$eruiant. Præterea $i huius $ententiæ auctores ideo $pecies mittũt ad appetitum, vt per eas illi res obiecta, in quam feratur, proponi ac repræ$entari queat; falluntur. Nulla enim $pecies impre$$a, appetitui actu r\~e obijcit, $ed virtute, quatenus imago quædã e$t, è qua expre$- $a rei notitia educi pote$t: at repræ$entatio, quæ appetitũ mouet, a- ctualis, & exercita e$$e debet: alioqui $i virtualis per $e appet\~et\~e vim cieret, vtique ce$sãte omni intellectus actione, t\~ederet volũtas in ea, quorũ imagin\~e intellect' patiēs in $e cohibet, quod omnino falsũ e$t.

Nõ minus etiã à vero abe$t eorũ $entētia, qui dicũt phanta$iã nõ Tertia opi- nio. notitiã, ne\’q; $peciē ad appetitũ trã$mittere, $ed aliã occultã qualita- t\~e excitatricē appetitus ad rei pro$ecution\~e, vel fugã. Hi enim liberè Virtus ima- ginatricis fa- @ultatis. fingũt gigni eã qualitat\~e per actũ phãta$iæ, $iue imaginatricis faculta tis, qui certè actus præter $peci\~e, quã in $e, vel in alia pot\~etia cogno$- cēte imprimit; ad sũmũ, $i quã præterea qualitat\~e producit etiã apud Augu$t. 3. de Trin. c. 8. & lib. 12. de Ci- uit. Dsi c. 25. I$idorus li. 11. Etymol. Abu len$. Gen. 30. q. 9. Heliodo rus lib. 1. hi$t. Aeth. eos, qui imaginationi multũ attribuũt, e$t ea, quã ip$e apprehendit, quomodo ex vtroque par\~ete albo nigri partus prodierũt: Et Pauo (vt $cribit Fernelius in libro de hominis {pro}creatione c. 12.) $i dũ ouis incubat, linteis albis circũtegatur, albos omnino pullos, nõ gēmãtis coloris edet: videlicet, quia imaginatio, ($altē $uppo$ito motu appe- titus) virtut\~e ad exprimēdas eas notas, & colorē, alia\’q; eiu$modi, in quæ vehem\~etius int\~edit, primò quid\~e $piritibus, quib<_>9 cerebri mea- tus referti sũt; deinde per $piritus $emini, ac fœtui inurit. Præterea eo etiam hæc opinio di$plicet, quod prædictam qualitatem nulla co- gente nece$sitate confingat, vt mox patebit.

Itaq; $uperioribus $ententijs omi$sis amplectimur id, quod multi no$træ ætatis optimæ notæ Philo$ophi in hac dubitatione $tatue- rũt, videlicet nihil incõmodi e$$e vnã potentiã in aliã ab $e di$sitã pri mò agere, modò vtraque in eod\~e hæreat $ubiecto, & ab ead\~e anima oriatur, altera\’q; ad alteram $uopte ingenio ordinetur, vti in re pro- po$ita accidit. Sufficit enim principem prædictæ motionis cau$am [res-1446-v_0689_680_t0]LIB. VII. CAP. II. QVAESTIO I. vtrique potentiæ præ$entem e$$e: maximè quia influxus ille poten- tiæ cogno$centis in appetentem non tran$mittitur, qua$i directo, & immediatè, $ed velut circuitu quodam per ip$am animam, & $uppo- $itum: $iquidem vis appet\~es cæca e$t, nec pote$t videre quid cogno- Vis appet\~ed e$t c\,eca. $cens proponat, vt inde moueatur; $ed anima, ac præcipuè etiā $up- po$itum po$tquam vi cogno$cente percipit obiectum ex impre$sio- ne talis notitiæ fertur in illud per appetitum, atque ita notitia obie- cti non concurrit ad appetitionem ni$i vt afficiens animam, & $up- po$itum, quæ per vim appetitiuam appetendi actum eliciunt; anima quidem vt principium, quo; $uppo$itum verò vt principale agens. Quare non mirũ $i per animam, & $uppo$itum po$sit influxus phã- ta$iæ di$tantis ab appetitu in ip$um peruadere. Quod $i adhuc diffi- Explicatio difficilis du- bij. cile videtur cau$am principalem, quæ interuentu in$trumenti ope- ratur, po$$e quicquam facere vbi in$trumentum non $it; re$ponde- mus non po$$e quidem $i nullum aliud habeat in$trumentum, quo vtatur ad eiusmodi effectum: at in propo$ito $ecus rem habere. Nã anima & $uppo$itum vtuntur facultate appetitiua tanquam in$tru- mento proprio ad eliciendam appetitionem; ip$a verò notitia e$t in- $trumentum remotum, & præuiè di$ponens animam, ac $uppo$itũ, vt per appetitũ operetur, $icuti declaratum e$t. Atque hæc tota ex- plicatio, & defen$io locum habet, po$ita illa $ententia, quæ a$$erit notitiam obiecti concurrere effectiuè ad actum appetitus. Nam in cõtraria, quæ talem concur$um notitiæ effectiuum denegat, nec mi- nus probabilis e$t, ce$$at omnis re$pondendi labor hîc $u$ceptus, $ed quia $tatuere omnino de ratione, qua notitia obiecti concurrit ad actum appetitus, non e$t huius loci, vi$um e$t propo$iti argumenti $olutionem tractare, admi$$a etiam illa $ententia, in qua difficultat\~e ingerebat. Ad po$teriorem verò dicendum, nec imaginatricem vim externa corpora immutare, vt Auicenna, alij\’q; nonnulli voluerunt; nec $i ea immutaret, id ab ea primò, $ed explicata per medium quali- tate perficiendum fui$$e.

ARTICVLVS VIII. REFVTATVR QVINTVM ARGVMEN- tum: traditur cau$a motus proiectorum.

CIrca vltimum argumentũ non leuis occurrit dubitatio de mo- tu proiectorum, $it ne eius cau$a corpus, quod à tergo in$tat, & vrget, an impul$us in eis à iacente impre$$us. Huic quæ$tio- ni ita occurrit Themi$tius in $ua paraphra$i capitis noni in librum Q orundam $ententia de ca $a motus proiectorũ. de in$omnijs; $imul at que telum de manu iaculantis rece$sit, longiùs qua$i $uo motu fertur, {pro}ptereà quod ille, qui mittit, primor\~e aer\~e cõmouet, qui colli$us $ubinde alium aer\~e propellit, atq; hic deinceps [res-1446-v_0690_681_t0]IN PHYC. ARIST. alium continenti $erie, donec vires $ene$cant, atque ita telum quie- $cat. Eandem $ententiam amplexi$unt, Simplicius 8. huius operis ad text. 82. Auerroes ibidem in digre$sione de motu proiectorum, D. Thomas 3. de cœlo ad tex. 28. Maior in 2. d. 13. q. 7. alij\’que nonnulli, Vt Burl\,eus @ huius operi@ ad text. 76@ Maironiusia 2. d. 13. q. 7. qui ita ferc concludunt. Proiectis, vt te$tatur experientia, docet\’que Eius argum\~e ta. Primum. Ari$toteles 2. de cœlo cap. 6. text. 35. maior ine$t celeritas paulo po$t motus initium, quàm in principio, vel fine; $i autem mouerentur à virtute impre$$a, nece$$um foret eorum motum initio maximè ve- locem e$$e; deinde $egniorem; cùm eiu$modi virtus po$t initium lã- gue$cat, ac debilior fiat. Non ergo ab ea virtute proiecta deferuntur. Secundò. Eadem iaculatoris manus, nunc $ur$um, nunc deor$um Secundum. vibrat iaculum; ergo cùm vis deferens $ur$um, $it leuitas; defer\~es ve- rò deor$um $it grauitas; $equitur eandem numero vim motric\~e nunc leuitatem, nunc grauitatem gignere; quod non e$t admittendum, cũ grauitas, & leuitas inter $e $pecie di$tinguantur. Tertiò. Ari$tote- Tertium. les proximè $equenti libro cap. 10. text. 82. tractans hanc cõtrouer- $iam de motu proiectorum, eius cau$am e$$e ait medium, in quo fit motus, idem\’que repetit 3. libro de cœlo cap. 2. text. 28. & in libello de in$omnijs cap. 2. & de diuinatione per $omnium cap. 2. & in pro- blematis $ect. 11. problem. 6. & in quæ$tionibus Mechanicis quæ$t. 33. Igitur $ecundum Peripateticam doctrinã nulla alia prædicti mo- tus cau$a admittenda e$t.

Contraria tamen $ententia arbitrantium principem cau$am eius Ver\,e $entéti\,e o@plicatio. Pro hae $ete@ tia lege Scali gerũ exetcit. 28. aduer$us Caidanum. Toletũ 8 hu- ius op. c. 9. 2d tex. 86. Saxo neum 3. cœlo q. 12. motus e$$e proiectorem ip$um, in$trumentariam verò non e$$e me- dium corpus, et$i ad id aliquantulum adiumenti conferat, $ed vim quandam, $eu impetum à iaciente, rei motæ impre$$um, ei\’que inhæ- rentem, veri$imilior e$t. Comprobatur autem primum ex eo, quia non videtur negandum dari in rebus huiu$modi virtutem, fiue im- pul$um, qui non $it motus ip$e, $ed qualitas realis, qua motus proxi- mè admini$tretur. Nam cùm Angelus cæle$tem $phæram mouet, nõ ni$i iniecto i$tiu$modi impul$u mouet. Item cùm leuia corpora in $uperiorem, vel grauia in inferiorem locum tendunt, ideò in fine cõ- citatiùs aguntur, quia progre$$u motus, auge$cit in ijs impul$us à natiua eorum leuitate, $eu grauitate oriundus, vt in. 3. de cœlo ex- plicatiùs dicitur. Proptere a item motus proiectorum in fine tardior e$t, quia impetus, quo feruntur, paulatim euane$cit. Deni\’q; hac ra- Angeli quo- modo d\,emo nas per vim impellant. tione videntur Angeli in hunc, aut illum locum dæmonas per vim impellere, inijciendo eis $piritalem impul$um, quem certum e$t in corpore medio non recipi; $i autem datur $piritalis impul$us, non e$t cur materialis negetur.

Quod $i quis re$põdeat, dari quidē i$tiu$modi qualitat\~e motiuã Cõfutatio re$ pon$ionis. $ed eam in corpus ambi\~es, non autem in lapidem iactum, aut $agittā infundi; is coarguetur ex eo, quia ab$q; probabili ratione dicitur nõ po$$e etiam corpus, quod iacitur, in $e impetum accipere; præ$ertim cùm id, quod alias medium, $iue ambiens corpus erat, po$sit e$$e id [res-1446-v_0691_682_t0]LIB. VII. CAP. II. QVAESTIO I. ip$um, quodiacitur, vt $i quis aquam $ur$um propellat. Deinde cur plumaiacta, nec tam vehementer, nec tam longe dimouetur, quàm lapis, cùm illa multò minùs, quàm hic in$equenti aeri ob$i$tat? Cer- tè, quia lapis habilior e$t ad excipiendum & con$eruãdum in $e im- petum. Itaque nõ in aerem duntaxat, $ed multò magis in ip$um la- pidem vis motiua à proiectore transfunditur. Adde quod non vide- Angelus pe@ vacuum pos set iaculum intorquere. tur negandum po$$e Angelum in vacuo iaculum contorquere, & ta- men iaculum non tunc ab aere, $ed ab impetu $ibi inhærente rape- retur. Denique incredibile e$t rotam, aut trochum, qui in gyrum citi$simè agitur, moueri à $olo aere, cùm ip$a potius aerem moueãt: tormentarios globos, qui mænia, & vrbes demoliuntur, à tam leui, raro, & fluido corpore ad certum $copum tanta vi appelli. Quare aliquid e$t præter aerem, quodiacta corpora deuehit, nempe ea, quã diximus, virtus in eis hærens.

Ad primum igitur argumentum aduer$ariæ partis dicen dum erit Lege Fraca- ftorium lib. de $ympat. & antipat. c. 4. Ad 1. arg. ex D. Thoma 2. de cœlo ad text. 35. alijs\’que nonnullis motum pro- Cur motu@ proiectorũ paulo po$t mitiũ vehe- mentior $ite. iectorum paulo po$t initium velociorem e$$e, quia tunc concitatæ $unt plures partes aeris (qui etiam vti diximus $uo appul$u r\~e iactam proinouet) po$tea verò quia motrix virtus à iaciente impre$$a per- petuò debilitatur, lente$cit motus, & tardius proiecta $emper donec quie$cant, feruntur. Ad $ecundum dicendum e$t impetum à iacien- Ad 2. arg. te productum nec propriè leuitatem e$$e, nec grauitatem, $ed e$$e qualitatem, quæ ex $e indi$criminatim pote$t quoquouer$um rem iactam deferre. Sed enim prout regitur, & modificatur à iaciente, ita in hanc, aut illam partem mobile rapit.

Quod ad tertium argumentum $pectat, non imus inficias videri Ad 3. arg. Ari$totelem aduer$ariæ parti nimium faui$$e. Re$ponderi tamē po- te$t Ari$totelem dixi$$e proiecta vehi à corpore medio, nõ vt ab in- tegra, $ed vt à partiali cau$a $uæ motionis.

His ita explicatis, vt ad $olutionem eius argumenti, cuius occa- Sol. principa lis argum\~eti. $ione hæc à nobis di$putata $unt, veniamus, aduerten dū e$t, duo e$$e mouentium genera. Vnum eorum, quæ ni$i ip$a reimotæ continē- Duo genera mouētium. ter ad$int; illico motus ce$$at, cuiu$modi e$t $ol dum aerem illu$trat. Alterum eorum, quæ etiam in ab$entia mouent; quia nimirum pati- enti virtutem motricem cõmunicant, quæ mobili impre$$a ad con- tinuandum per $e motum $ufficit. Et hæc quidem dicuntur per in- $trumentum $eparatum agere, cuiu$modi $unt animantes, quæ per vim $emini inhærentem fætus $uos educunt. Priora igitur mouentia nece$$e e$t rei, quæ mouetur, perpetuò a$si$tere: po$teriora vero nõ item; $ed duntaxat cùm qualitatem effectricem motus, qua$i $ub$tã- tiæ $uæ vicariam $ub$tituunt. Ex hoc autem numero e$t is, qui lapi- dem $ur$um iacit, impre$$o videlicet in eum impetu, quo per $e dein- ceps feratur; item\’que corporum grauium, & leuium progenitores, qui mobilibus in ip$orum ortu coniunctifuere, atque eis tunc gra- uitatem & leuitatem, quibus naturalia loca adeũt, impertiti $unt. Ita [res-1446-v_0692_683_t0]IN PHYSIC. ARIST. verò patet nullum ex hi$ce motoribus per $e primò agere in di$tans; cùm vel per $e proximè, vel per $uam virtutē rem motam attingant.

QVÆSTIO II. POSSIT NE ALIQVID ASSVMI à Deo vt in$trumentum ad agendum in rem di$tantem. ARTICVLVS I. CONCLVDITVR PARS affirmatiua.

TAmet$i ex $uperiori di$putatione cõ$tet non po$$@ Qui auctores affirm atiuã part\~e tueātur quicquam viribus naturæ in rem ab $e di$sitam pri- mò agere; adhuc tamen exquirendum $upere$t, nũ id $altem diuina virtute fieri queat. Partem affirmã tem amplexi $unt non $olùm Scotus in. 1. d. 37. qui id etiam vi naturæ $ieri autumat; $ed Paluda- nus in 4. d. 1. q. 1. Caietanus. 3. p. ad art. 2. quæ$tio nis 13. Vegalib. 7. in Concil. Trident. cap. 14. Bellarminus de $acramentis in genere lib. 2. cap. 11. Soarius 3. p. q. 13. art. 1. di$pu 31. $ect. 6. e$tque de mente D. Thomæ in $ecunda $ecundæ. q. 178. art. 2. ad 1. & 3. p. à q. 48. At\’que hanc $ententiam, vt magis cõ$onā $acræ paginæ, & patrum te$timonijs, quæ apud hos auctores videro e$t, amplectendam cen$emus. Probatur autem primùm ex eo, quia $icuti virtus principalis agentis pote$t agere virtute in$trumenti, etiā vbi principale agens non e$t (vt patet in cæle$tium corporum influ- xu, qui animalia ex putre$cēte materia apud nos gignit, cùm tamen Corp\=ora c\,e- le$tia vt prin cipes cau$\,e generant ani. mantes expu @ri materia. corpora cæle$tia, quæ eiu$modi animantium principes cau$æ $unt, tanta locorum intercapidine di$tent) ita veri$imile videtur po$$e in$trumentũ operari, vbi non ade$t, virtute principalis agentis, quod $it immediatũ pa$$o, hoc e$t, virtute Dei, qui vbique præ$ens e$t, ita videlicet vt tale in$trumentum ad eam actionem vltra naturæ $uæ modum diuinitus promoueatur.

Secundo Ducitur ad idem non leuis mom\~eti con$irmatio ex illæ probabili doctrina, quam $upra defendimus de concur$u effectiuo phanta$iæ ad actum appetitus. Si enim phanta$ia in capite re$idens. vt in$trumentum animæ, & totius compo$iti mouet efficienter appe titũ in corde exi$tentem; non incongruè a$cendemus ad colligendū po$$e aliquid vt Dei in$trumentum, in rem di$tantem primò agere [res-1446-v_0693_684_t0]LIB. VII. CAP. II. QVAESTIO II. quãuis in$trumentum non eodem pror$us modo $e habeat ad Deum, quo phanta$ia ad $uum $ubiectum.

Tertiò, Quia probabile e$t inferum ignem, vt diuinæ iu$titiæ in- De cruciat@ dœmonum, qui apud no@ ver$antur. $trumentum, in Dœmonas, qui hoc cra$$o, concreto\’que aere diua- gantur, more cau$æ phy$icæ agere, eorum mentes vi cohibendo, ne ab eius con$ideratione auerti queant, & in eis vehementem dolorem cruciatum\’que excitando. Quare & cæt.

Quartò, Quia humanitas Chri$ti erat diuinitatis organum, quo D. Dama$ee nus lib. 3. fi- dei orth cap. 19. D. Athana f@us $erm. 4 contra Arri Eu$ebius lib. 4. de dem on $tr. Euang. c. 13. Th\,eodo- retus in dia- logo immu. tabilis. Humanita@ Chri$ti vt di uinitatis or- ganum mi- racula ede- bat. Deus vt communi con$en$u patres docent, miracula efficiebat. Nec videtur excipienda illa, quæ Chri$tus edebat in locis ab humanitate di$iunctis, vt doctores, quos paulò ante citauimus iure contendunt. A$$erendum ergo e$t po$$e aliquid diuina virtute a$$umi vtin$tru- mentum ad agendum primò in rem di$tantem.

ARTICVLVS II. DILVTIO EORVM, QVÆ IN contrariam partem afferuntur.

VErùm contra hanc $ententiam hæc $unt argumenta. Id quod 1. arg@ nullibi exi$tit, non pote$t tanquam in$trumentum a$$umi ad aliquid efficiendum, cùm vnunquodque operetur, vt e$t, om- nis\’que actus $ecundus $upponat primū, atque adeò omnis actio ex- i$tentiam; $ed vnunquodque re$pectu loci vbi nullo modo exi$tit, perinde $e habet, ac $i non e$$et, cùm illuc nec eius e$$entia, nec ex- i$tentia pertingat. Igitur nihil vbi non exi$tit, agere pote$t. Item $i 2.arg@ Deus non e$$et vbique, non po$$et vbique operari; ergo neque per in$trumentum, vbi in$trumentum non e$t, agere valebit. Antece- dens probatur; quia $i Deus po$$et vbique operari, et$i vbique non e$$et; nõ rectè D. Paul9 Actor. 17. ex actione, $iue cõcur$u Dei in quo viuimus, mouemur, & $umus, diuini numinis præ$entiam a$tru- xi$$et.

Ad primum horum re$pondendum e$t cùm exi$tentia $it funda- Re$p. ad mentum omnium actuum $ecundorum, nihil po$$e ex $e vllam edere actionem ni$i exi$tat. Negari item debet rem comparatam ad locum, in quo non e$t perinde $e habere, ac $inon e$$et; cùm enim re vera ex- i$tat, et$i eò non perting at $ecundum $uam $ub$tantiam, perting it ta- men $ecundum actionem, non quidem propria vi, $ed efficacitate di- uini concur$us dantis illi e$$e dependenter à tali in$trumento remo- to, & imprimentis eam immediatè in $ubiectum di$tans, quod effica- citati concur$us, & voluntatis diuinæ non e$t negandum, licet diffi- cile percipiatur.

[res-1446-v_0694_685_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Ad $ecundum conce$$o antecedente neganda e$t con$ecutio; quia @e$p. ad 2. De hac r@ Ochamui in 2. d. 37. Deus agit virtute propria, quæ alteri rei derlegari non pote$t, ideo\’q; $i eius $ub$tantia vbique præ$ens non e$$et, vbique agere non vale- ret: nos verò nequaquam admittimus po$$e aliquid in rem di$iunctã operari virtute propria, $ed vt in$trumentum Dei tanquam præcipui agentis, quod omni pa$$o imme diatum e$t.

_CAP. III._

_Q_ Vidquid autem alteratur à $en$ilibus alterari, _Text._ 14. & eorum dunt axat, quæ ab illis afficiuntur, altera tionem e{$s}e, ex bis di$piciendum e$t. Aliorum nā\’{que} _Text._ 15. maxime in $iguris & formis, & babitibus, eorũ{que} $umptionibus & depo$itionibus alterationem e$$e qui$piam exi$timarit. At in nullo e$t. Nam quod figur atur, cùm per- fectum fuerit, non id dicimus e$$e ex quo e$t, vt statuam æs, aut pyramid\~e cerã, aut lecticã lignũ, $ed denominantes aliud æneum, aliud cereum, aliud ligneum. At id quod affectum e$t, atque alteratum, nuncupamus. Æs enim bumidum & $iccum, & durum & calidum dicimus, item ceram. Et non $olum boc modo, $ed ip$um quoque bumidum & calidum, æs dicimus, eodem nomine atque affectionem materiam nuncupãtes. Qua- re $i quod factum est, in quo est figur a, ip$ius figuræ aut formæ nomine non dicitur, affectionum autem & alterationum no- mine dicitur, per $picuum est bas generationes alterationes nõ e{$s}e.

 Capitis tertij explanatio.

Q Vuidquid autem) Quod $uperiori capite po$uerat, videlicer propriam alte- rationem in patibilibus duntax at qualitatibus et pa$sionibus ver$ari, id hoc ca- Alterationé ver$ari in pa tibilibus qua litatibus. pite demon$trat. Nam $i in alijs pr\,eterea ver$aretur, maximè in figuris, & ha- bitibus, eorumque acqui$itione, & ami$sione. At quod in his non ver$etur, o$t\~e- dit. Ptimùm quòd non in figuris, quia id, quod figuratum e$t, non iam eo di- citur nomine, quo antequam figuram acciperet: at quod alterationem $ubit. eandem rerinet appellationem. A$$umptum o$tendir. Nam cùm æs in $tatuam, cera in pyramidem, lignum Cur non $it ad figuras al teratio. in le Sticam efforma tur; non iam \,es, nõ ceram, non lignum dicimus: at $i \,es, ce- ra, lignumvè hume ctetur, dure$cat, $ic- citatem acquirat, \,es humidum, ceram duram, lignum $ic- cum vocamus: & c\=o trà, ip$um etiam fri gidum \,es nuncupa- mus; que tamen re- ciprocatio in figu- ris e$$e nequit.

Ab$urdum it\~e) Secundò idem con- firmat, quia id, quod figuram, formamvè accipit, vt $tatua, di- citur fieri non $ecus atque homo cũ gi- gnitur; ab$urdù ve- rò e$t dicere id, Alteratio co mes genera- tionis. quod $it, altera@. Quare figurari alterari non e$t. Monetvero licet generatio non $it alteratio, e$$e tamen hanc coinitem illius; $iquidem ante rei ortum nunc adden$atur, nũc rare$cit mate- ria, nunc alijs id genus qualitatibus afficitur. Circa illud Ari$totelis, quod effigiem accipit Effigies in- dex natur\,e. dici generari, adue@te ex D. Thoma hoc loco effigiem, $iue figuram peculiariter mon$trare cuiu$que rei $peciem. Quia nimirum vt quantitas inter c\,etera materialia accidentia ad $ub- Figura mo- dus quantita tis. $tantiam propiùs accedit, vtpote qu\,e eorum $tabilimentum e$t; ita & figura, quæ e$t modus quantitatis $ub$tantiam propius attingit. Quo etiam fit vt imago, qu\,e e$t expre$$a rei repr\,e$en- tatio, magis $ecũdũ figurã, quã $ecūdu colorē, aut aliquid aliud $pectetur. Et quia ars æ mula e$t Artefactum imago rei na turalis. imitatri@q; natur\,e, & artefactũ imago qu\,edā e$t rei naturalis; attificialiū formæ aut $unt figur\,e, aut aliquid his coguatũ. Ideo ergo negauit Ari$t. in figuris alteration\~e e$$e, ficuti & in formis

 [res-1446-v_0695_686_t0]LIB. VII. CAP. III. EXPLANATIO.

Ab $urdum item boc modo dicere videri po{$s}it bomin\~e _Text._ 16. aut domum, aut ex bis quæ genita $unt aliud quidpiam alte- ratum e$$e. Sed vnumquodque aliquo quidem alterato geni- tum e$$e forta$$e nece$$e e$t veluti materia den$ata, aut rare- facta, aut calida frigidave reddita. Sed tamen quæ oriuntur _Text._ 17. non alterantur, nec eorum ortus alteratio est. Atqui nec babitus, nec corporis virtutes. Habituum enim alij quidem virtutes; alij vero vitia, $ed nec virtus nec vitium alteratio e$t. Verùm virtus perfectio quædam e$t. Nam vnũquodque perfectum tunc dicitur, cum $uam ip$ius virtutem nactum e$t, quippe cum maxime $ecundum naturam tunc babeat, vt circulus perfectus cum maxime circulus optimus factus fue- rit. Vitium vero buius interitus est, & remotio ab eo, vt igi. tur nec perfectionem domus alterationem dicimus, (ab $ur- dum enim e$t $idomus fastigium & tectum alteratio est, aut $i cum tegitur domus, fastigium\’que accipit, alteratur, & non potius per$icitur) ita in virtutibus & vitijs, & bis qui babent, aut accipiunt, res babet. Aliæ enim perfectiones $unt, aliæ remotiones: quare non alterationes. Præterea dicimus virtutes omnes in bis quodammodo e$$e, quæ ad aliquid referuntur. Nam\’que eas quæ $unt corporis, vt $a- nitatem & bonum corporis babitum in calidorum & fri- gidorum aut internorum inter$e, aut ad continens tempe- ramento & commen$uratione ponimus. Similiter pulcbri- tudinem & robur, & alias virtutes atque etiam vitia. Vna- quæque enim & vnumquodque quodammodo ad aliud refer- tur, & ad proprias affectiones aut bene aut male eum qui eis præditus est di$ponit. Propria aut\~e $unt, à quibus gigni atque corrumpi aptus est.

 $ub$tantialibus, quibus rei natura poti$simũ continetur: non quòd figurarum productio $it propriè generatio; $ed quia ad eam $imilitudine proximè accedit.

Atqui nec habius} Probat non comparati habitus alteratione; quia habitus, aut virtu- Habitus n@ cõpa@ari al- teratione. tum $unt, aut vitiorum. Si virtutum, eis perficimur: nihil verò alterari dicitur cùm perfectio- nem a$$equitur, vt domus, cùm fa$tigium accipit. Sivitiorum, cùm vitia $int virtuti contra- ria, & contrariorum eadem ratio $it, nibil alterari cen$endum erit, cùm in vitia labitur. Per- Ad virtutes, & vitia nõ da ri alteratio- nem. fici autem vnumquodque cùm virute informatur, ex eo o$tendit, quia virtus e$t propria cu- iu$que rei perfectio, quam vnũquodque cùm obtinet, $ecundum naturam benè habet, & in $uo genere bonum dicitur. Sum tautem Ari$toteles hoc loco virtutis nomen laxiori $ignifica- to pro ea qualitate, qua res ad $uas functiones rite obeundas idonea redditur quod genus virtotis etiam plan- tis conuenit, immo & artefactis, vt circu lo, cum forman na turæ $u\,e debitã ha- bet.

Pr\,eterea dici- mus} Per$equicur inftitutum o$tendēs non ver$ari altera- tionem circa vitia & virtutes, qu\,e ad cor- pus pertinent. Ratio nis vis ac momen- tum in eo con$i$tit, quod corporis virtu tes, $imiliter\’que vi- tia $int relata, qu\,e non po$$e alteratio- nem terminare li- bro 5. demon$tratũ fuit. Numerat ant\~e tres corporis virtu- Triplex vit- tus corporis. tes, nimirum $anita tem, pulchritudin\~e, & robur, qu{ae} omnia Sanitas, pul- chritudo, ro- bur. ex ijs e$$e, qu\,e ad aliquid $unt ex eo probat, quia con$i- $tunt in commen$u ratione quadam. Nã $anitas po$ita e$t in commen$uratione elementorũ, & pro- portione primarum qualitatum tam in- ter $e, quam in ordi- ne ad continens. Quid autem appellatione continentis $ignificet Ati$toteles controuer$um Temperame torum diuer $itas e$t D. Thomas putat indicare corpus, ita vt velit Philo$ophus humorum temperiem, qu{ae}$ani- tatem continet, $pectandam e$$e $ecundum naturam continentis, ide$t, corporis, in quo $ani- tas in$idet, quia compo$itio qualitatum, & humorum, qu{ae} in leone, verbi gratia, e$t $anitas, in homine morbus e$t: diuer$as enim formas diuer$a temperamenta benè aut male afficiunt & ad munia apte, vel inepte obeunda di$ponunt. Commentator verò, Simplicius, & Magnus Cœli ac $o- li natura quã tum confert ad valetudi- nem. Albertus nomine cõt nentis intelligũt circuniectum aerem, quia elementorum temperatio ad illũ comparati debet, ita vt ea valetudo $olida firma\’que habeatur, qu{ae} ab aere, alijs\’que eiu$mo- di rebus non facilè expugnetur; habet enim ad euertendam, tuendamque $anitatem [res-1446-v_0696_687_t0]IN PHYC. ARIST.

Cùm igitur quæ ad aliquid referuntur nec $int alteratio- nes, nec eorum $it alteratio, nec generatio, nec vlla omnino mutatio, per $picuum est neque babitus, neque babituum ab- iectiones & $umptiones alterationes e{$s}e. Sed generari qui- dem forta$$e, & interire eos quibu$dam alteratis nece$$e est, quomodo & $peciem, at formam veluti calidis & frigidis, aut bumidis & $iccis, aut ijs, in quibus primis in$unt. In bis enim quodcunque vitium & virtus e$$e dicitur, à quibus id quod babet, alter ari est aptum. Nam\’que impatibile, vel, vt oportet, patibile virtus ef$icit, vitium autem contrario modo patibile atque impatibile. Similiter res babet in babitibus _Text._ 18. animæ, cum & ip$i ex eorum $int numero, quæ ad aliquid referuntur. Ac virtutes quidem $unt perfectiones: vitia vero amotiones. Præterea virtus ad proprias affectiones rectè _Text._ 19. di$ponit, vitium non rectè. Quare nec ip$æ erunt alteratio- nes: nec igitur abiectiones a$$umptiones\’que eorum. Oriantur autem, cùm ea pars quæ $entit, alteratur, nece{$s}e e$t. A $en- $ilibus verò alterabitur. Omnis namque moralis virtus in vo- luptatibus corporis, & dolorib9 ver$atur. Hæ verò aut in actio ne, aut in memoria, aut in $pe. Ac illa quidem quæ in acti- one $en$u babentur, qui ab aliquo $en$ili mouetur. Quæ au- tem in memoria & $pe, ab bac profici$cuntur. Aut enim recordantes quibus affecti $unt, aut quæ ex$pectãt $perãtes, delectantur. Quare nece{$s}e e$t eiu$inodi omnem voluptatem è $en$ilibus oriri. Quoniam autem voluptate aut dolore ex- citato vitium & virtus in$unt, (in illis enim ver $antur) vo- luptates autem & dolores partis $entientis $unt alter ationes, per$picuum e$t nece$$arium e$$e aliquo alterato bæc abijciã- tur & comparentur.

 multum momenti cœli, ac $oli natura, vt docuit Hippocrates in lib. de locis, aere, & aqua, Ari$toteles in problemat. $ect. 14. & lib. 7. Politicorum cap. 11. Vitruuius lib. 1. de architect. c. 4.

Quod verò ali\,e du{ae} corporis virtutes pulchritudo, & robur etiam relata $int ex eo o$t\~e- dit, quia pulch@itudo con$i$tit in proportione membrorum cum quadam coloris $uauitate: robur vero in neruorum, & o$sium commen$uratione, vnde firmitas corporis exi$tit.

Similiter res habet} Probauit non tendere alterationem in virtutes, & vitia corporũ, id ip$um nunc de moralibus vitrutibus & vitijs haud d $similibus argumentis comprobat In primis quia cum virtutes rectè, vitia prauè animum afficiant, nece$$ariò inter ea computari debent qu\,e ad aliud referuntur, quorum, vti iam dictum fuit, alteratio non e$t. Deinde quia animus virtutibus excolitur, vitijs degenerat: nihil verò alteratur cùm perfectionem compa- rat, amittitvè. Con- ueniet ergo his non alteratio; $ed genera tio potius & interi- tus, ide$t, mutatio qu\,edam cum gene- ratione & interitu $i militudin\~e habens. Qu\,e mutatio non ab$q; $entientis par- tis alteratione con- tingit. Nam mora- Moralis vir- tus circa vo- luptates &do lores. lis virtus circa vo- luptates corporis, dolores\’{que} ver$atur. H\,ec verò $ine motu appetitus, & tran$- mutatione corpo- rea e$$e nequeunt. Quod ex eo $uadet, quia voluptates om nes, vel ad action\~e pertinent, vel ad me moriam, vel ad $p\~e $iquidem aut rebus pr\,e$entibus, & quæ actu $en$us mou\~et, oblectamur, aut iu- cunda pr\,eteritarum recordatione frui- mur, aut futurarũ expectatione delini mur. Qui affectus in partibus $entien- tibus alterationem cõmouent. Id quod de voluptate dici- mus, $uo etiam modo de dolore; & quod de virtutibus, $imiliter de vitijs pronuntiandum erit. Habent enim vitia omnia $ua oblectamenta, et$i fallacia & inania, quibus codem pacto immutari corpus $olet.

At neque eius} Probat non alterari animam cùm $cientias acquirir, eadem, qua $upe- Alteratio cir- ca $ciétias nõ ver$atur. riùs, vtens confirmatione, quia $cientia inquit relatum e$t. Cuius rei illud affert argumentum, quod fit qui$piam $ciens nulla facta mutatione in intellectrice facultate, $ed $ola pr\,ecunte ex- perientia; qu\,e ex collecta $ingulorum notione oritur. Lege Ari$totelem 1. lib. @ rioris nalyt. cap. 23. & 1. po$t. c. 14. & lib. 2. c. vlt. & 1. Metaph. c. 1. vbi ex profe$$o de experientia, artiumque, & $cientiarum ortu di$$erit.

Nec $anè a ftio generatio e$t) Duo circa habitum $cienti{ae} con$ideranda occurrunt. [res-1446-v_0697_688_t0]LIB. VII. CAP. III. EXPLANATIO

Præterea ip$orum generatio cum alteratione e$t, ip$a autem non e$t alteratio. At neque eius partis animæ, quæ intellig\~e- _Text._ 20. di vim babet, alteratio e$t. $ciens enim maxime in bis est, quæ ad aliquid dicuntur. Hoc autem eo const at, quòd nullius facul- tatis motu antegre$$o $cientia in nobis oritur, $ed aliquo $up- petente. Etenim ex $ingulorū experientia vniuer $am $cientiā nanci$cimur. Nec $anè actio generatio est, ni$i a$pectum & tactum generationes e{$s}e qui$piam inquiat, eiu$modi enim e$t actio. Rur $us v$us & actionis generatio non e$t, ni$i a$pectus & tactus generationem e$$e aliquis exi$timet. Atque agere $i- mile est bis. Scientiæ autem à principio acqui$itio genera- tio nõ est, nec alter atio. Cogitationem enim κςεμε~σ αι κα'ι S{oῦ}υαι boc e$t in quiete & statu poni, id demum ἐη'ιςα'ι boc e$t $cire & $apere dicimus. Ad mutationem autem, quæ est ad statum generatio non est, cum omnino nullius $it muta- tionis, vt antea e$t dictum. Præterea quemadmodum cùm ab ebrietate aut $omno, aut morbo in contraria qui$piam muta- tur, non iterum $cientem factum e$$e eum dicimus, quamquam antea $cientia vti non po{$s}et, $ic nec tum quidem, cùm à princi- pio babitum comparauerit. Quod enim anima ob moralem vir tutem $edetur, prudens aliquis fit & $ciens. Quocirca infantes nec di$cere po{$s}unt, nec $en$ibus perinde dijudicare, atque $e- niores, cum multa in eis perturbatio $it, & motus. Sedantur au- tem & ad $tatum à natur a perducuntur, in quibu$dã vero ab alijs, dt in vtriu$que aliquo eorum, quæ $unt in corpore, altera- to, veluti in v$u & actione cùm experrectus $it & $obrius fa- ctus. Hoc igitur quod est alterari, & alterationem in rebus e{$s}e $en$ilibus, & in parte anim@e $entiente, in nullaque alia ex bis, quæ dicta $unt, manife$tum e$t.

 Alterum e$t prima eius adeptio; alterum v$us. O$tendit ergo hoc loco v$um $cientiæ non e$$e generationem; quia non e$t cur hic magis generari cen$eatur, quàm tangendi, aut videndi functiones; $iquidem vt tactio, facultatis tangendi actus e$t, & vi$io actus potentiæ videndi; $ic contomplatio e$t actus facultatis intellectricis. Quare vt nemo illas operationes $en$uum, gencrationes vocat, ita nec contemplationem generationem appellabit.

Scienti{ae} autem à principio} Non accipit Ari$toteles hoc loco $cientiam pro habitu, actu vè $cienti{ae} alicuius, vt Phy$ic{ae}, vel Geometri{ae}, $ed pro perfecto v$u iudicij, & rationis, quo adepto ad di$ciplinas acquirendas apti, idoneique reddimur. Porro huius $cienti\,e nec alterationem, nec generationem e$$e inde $uadet, quia non eam a$$equimur, ni$i exacta iam infantia, & pueritia po$t quietem, & $e- dationem, tranquil litatemq; $en$uum. Quod vt intelligas, aduerte in tenera \,etate ob nutrimenti affluentiam, & v- In tenera \,eta- te per\~eni mo- tu agitatur in ternotum $en $uum offici- n\,e. beriorem humoris copiam, internorũ $entuũ officinas pe- r\~eni motu agitari, & difduere. Qu\,e cau $a e$t, vt rerum ima- gines, qu\,e per exter- nos $en$us in inter- nos illabuntur, in organis a$$eruari ne queãt, ($icuti nee in aqua, aut cera lique- facta e{ae}, quas $igil- lum exprimit) & vt debitus earum v$us non exi$tat. Hinc ergo $it, vt per id tempus non eluceat Qnid nã vsũ rationis do moretur. lumen rationis, $ed qua$i nebula obte- ctũ $it, proindeque nec addi$cere po$si mus, donec humo- re illo paulatim ad mediocritatem con $umpto, & fluxu co hibito, inu$t{ae} imagi nes permaneant, & imaginat o $uo mu nere rite defungatur. Pendet enim intellectus operatio à phanta$ia, vt docet Ari$toteles lib. 3. de anima, cap. 8. text. 9.

Præterea quen admodum} Confert primam adeptionem $cienti\,e, qu\,e pueris conuc- nit, cum dormientium, {ae}grotantium, & ebriorum regre$$u ad v$um $cienti{ae}, quam antea com- parauerant; quod vt hi $ublato impedimento, quo tenebantur, $cientiam exercent, ita pueri $e- datis etiam $en$ibus intelligendi vi, ac facultate potiuntur. Forta$$e autem, vt annotauit hoc loco D. Thomas, cùm Ari$t teles de puerorum $cientia agit, non de $olo v$u rationis loqui- tur, $ed de v$u ver\,e $cienti\,e $ecundum $ententiam Platonis, qui putauit no$tris animis inditas Platonica re- mini$centia. e$$e à principio rerum notiones, & $cientias, qu{ae} tamen propter coniunctionem cum corpo- re, initio quidem obliterat\,e, & qua$i $opit{ae} $int, po$tea verò pro$iciente paulatim phanta$ia re- niui$cant, & in lucem prodeant.

 [res-1446-v_0698_689_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Sedantur verò} Qu\,e tranquillitatem $cienti\,e nece$$ariã afferre $olent, $unt natura ipsa; & alia qu\,edam, ide$t, educatio, con$uetudo, & virtus moralis. Natura enim progre$$u \,etatis phanta$i\,e motum coercer, & interno um $en$uum officinas componit. Reliqua veròtria plu- rimum habent momenti ad cohib@ndas animi appetitiones, & voluptates rationi inimica, Voluptatis illecebra $ciē- ti{ae} inimica. qu\,e comparand{ae}, exercend\,eque $cienti{ae} impedimento $unt. Quocunque autem modo $eda- tio illa fiat, $emper aliqua in corpore alteratio interuenit, vt in ijs, qui è $omno, vel ebrietate excitantur, e$to $cientia ip$a nequaquam alteratione comparetur.

 QVÆSTIO I. SIT NE AD SOLAS TERTIÆ SPECIEI qualitates per $e alteratio, an non. ARTICVLVS I. CONSTITVITVR PARS a$$irmatiua.

VT propo$itam quæ$tionem expediamus ad- Pro hi$ce ac- ceptionib9 le ge Henricum Gand quodl. 9. q. 7. D. Th. q. vnica d vic tutibus in cõ- munc art. 11. Simp@c. 2. de anima ad tex. 58. uertendum primò e$t alterationem interdum Alteratio bi$a riam $umi- tur. generali, $u$o\’que nomine, interdum pre$sè, magis\’que $ecundum con$uetudinem, & vsũ philo$ophorum $umi. Priori modo alteratio omnem motũ, quo ad qualitatem itur, com- prehendit. Quo $en$u $crip$it Ari$toteles hoc in libro cap. 2. text. 12. $en$us alterari cùm ab obiectis patiuntur, eorum videlicet imagines ab ijsdem expre$$as in $e recipiendo; $imiliter\’que 5. huius operis libro, cap. 4. text. 31. do- cuit ad di$ciplinam in commune e$$e motum genere vnum, & lib. 8. cap. 3. text. 26. opinionem, & imaginationem motum quendam vi- deri; loquebatur autem de motu alterationis. Po$teriori modo v$ur- patur alteratio pro eo duntaxat motu, qui inter duas $en$iles quali- tates cernitur, non quaslibet, $ed eiu$modi, vt $ecundum eas peculia- ri ratione $ubiectum alterum fieri dicatur. Atque hoc $ignificatu ac- cepit Ari$toteles alterationem proximè $uperioribus capitibus.

Secundò, ob$eruandum e$t ad alterationem hoc $ecundo modo Alteratio \~p$$e $umpta quas conditiones @xigat. $umptam duas requiri conditiones, de quibus legenda etiam $unt, quç libro 5. huius operis tradidimus. Prima e$t, vt qualitas, quæ eiu$ modi alterationem terminat, non ita $it idem re cum aliquo, vt il- lius duntaxat acqui$itione, qua$i eius con$ectarium, comparetur. Secunda, vt eadem qualitas aliam habeat $ibi contrariam, quæ in $ub iecto præexi$tat, ita videlicet, vt vnius acqui$itio ab altera, tanquam Cur in figu- ris non ver$e lteratio. à termino à quo pro$ici$catur. De$ectu prioris conditionis non e$t [res-1446-v_0699_690_t0]LIB. VII. CAP. III. QVAESTIO I. per $e alteratio in figuris, quia ita $unt idem re cum quantitate, vt non alia, quàm ip$ius quantitatis acqui$itione in $ubiectum inferan tur. Defectu $ecundæ neque ad $cientias & virtutes, nec ad alias pri- Nec in $cien- tijs, & virtuti- bus. mæ $peciei qualitates alteratio per $e tendit; propterea quod hæc nullo contrario in $ubiecto præexi$tente $æpe acquiruntur. Neque enim nece$$e e$t vt qui virtute, vel $cientia animum excolit, vitio, aut errore inquinatus fuerit, Hinc etiam fit vt nec omnes tertiæ $pc- Non ad om- nes terti\,e $pe- ciei qualitates e$t alteratio. ciei qualitates alteratione comparentur; $icuti patet in lumine, & in odore, quorum illud contrarium non habet; hic et$i habeat, non id tamen nece$$ario in $ubiecto præexigit.

Ex his per$picuum relinquitur quæ nam e$$e debeat propo$itæ Conclu$io qu\,e$tionis. quæ$tionis conclu$io; nimirum alterationem, $i pre$sè, magisque ad v$um Philo$ophicum accipiatur, in $olis, non omnibus tamen, ter- tiæ $peciei qualitatibus ver$ari. Etenim $i quis attendat, in his dun- taxat, licet non in omnibus, prædictas duas conditiones inueniet.

ARTICVLVS II. OBIECTA, EORVMQVE refutatio.

SEd obijciat aliquis. Sanitas & ægritudo $unt idem re cum qua- Obi ctio pri@ ma. tuor primis qualitatibus, calore, frigore, $iccitate, humore, nec comparantur actione di$tincta ab ea, qua huiu$modi qualitates acquiruntur: & tamen is qui $anatur, aut ægre$cit, verè, proprie\’que dicitur à Philo$ophis alterationem $ubire: ergo ad alterationem, de qua in præ$enti agitur, non requiritur prima conditio.

Deinde candor non $emper $upponit in $ubiecto contrarium; & Obiectio. 2. tamen is qui candore afficitur, omnium con$en$u alterari perhibe- tur; igitur nec $ecunda conditio recte tradita e$t. Probatur Maior. nam cum nubes in niuem concre$cit datur candoris acqui$itio vt 1. Topicor. cap. 9. $entire videtur Ari$toteles, & tamen in nube nullus color candori contrarius antece$sit.

Tertiò; cùm $uperiùs Ari$toteles probauit ad virtutes, & vitia nõ Obiectio. 3. e$$e alterationem; quia $unt relata; vel intellexit e$$e relata $ecun- dum e$$e, vel $ecundum dici: non $ecundum e$$e, cùm pertineant ad categoriam qualitatis: $i $ecundum dici, pleræ\’que omnes tertiæ $peciei qualitates $unt relata $ecundum dici; ergo ad illas non po- te$t e$$e alteratio.

Hæc argumenta hunc in modum explicanda $unt. Ad primum D@lut. 1 ob@ concedenda e$t maior propo$itio, et$i eam negarit Auicenna Fen Temperamē- tũ $tatuit Aui- cenna $imp@@- cem qualita- tē, non prima primi doctrina. 4. & 1. $uficientiæ cap. 10. arbitratus tempe- ramentum e$$e quintam quandam, eam\’que $implicem qualitatem, diuer$am à quatuor primis, ex earum tamen actione, & perpe$sione [res-1446-v_0700_691_t0]IN PHYC. ARIST. ortam. Cuius placitum lib. 2. de ortu, & interitu ex profe$$o impug nabitur. Sed obiter hic aduertimus quemadmodum $anitas, & ægri- tudo non vna qualitas e$t, ita neque vna $implici alteratione acquiri, ni$i (quod interdum accidit) æ grotare quis incipiat eo quod ad vnā duntaxat qualitatem $ecundum excedentem gradum, verbi cau$a, moueatur; vt cum Socrates, $eruata inter $iccitatem, & humiditatem temperie, vltra modum incale$cit; tunc enim vna tantum realis, & po$itiua mutatio interuenit, quæ primo, & intrin$ece ad calorem terminatur; $ecundaria vero ratione ad ægritudinem, quatenus ex ea mutatione $equitur, vt quatuor primæ qualitates $ub ea propor- tione, quæ ad $anitatem requiritur, non maneant. Quæ proportio Sanitas qua$i @armonia. qua$i harmonia quædam e$t & concentus. Vt enim in cantu & fidi- bus $oni pro rata portione di$tincti, atque ita compo$iti vt primi vltimis, & medij vtri$que re$pondeant, concentum pariunt: ita pri- mæ qualitates dum moderata, & concordi quadam mediocritate $@ $e mutuo complectuntur, & cocunt, temperamentum corporis effi- ciunt. Quo autem modo ad $anitatem, quæ in in$ectili po$ita e$$e videtur, alteratio e$$e queat. 2. de Generatione loco cit. declarabi- tur. Vt igitur argumenti explicationem ab$oluamus; dicimus, ad $anitatem, & æ gritudinem dari alterationem: $ed enim eas non con- $equi acqui$itionem alterius rei; cum primarum qualitatum pro- ductio $it primò & per $e ip$amet $anitatis, $iue ægritudinis effectio in animali.

Ad $ecundum dicendum acqui$itionem illam candoris in niue Dilut 2. Ad candor\~e niuis altera- tio. non profici$ci à contrario proprio ip$ius candoris; e$$e tamen pro- priam alterationem; quia con$equitur alium, alio$ue motus $ecun- dum primas qualitates, ex quarum varia permi$tione, & tempera- mento colores exi$tunt. Qui motus nece$$ario progrediuntur à con trario præ exi$tente in $ubiecto. Illa autem $ecunda conditio, vide- licet debere qualitatis acqui$itionem procedere à contrario præexi- $tente in $ubiecto, intelligenda e$t cum primario qualitas compara- tur; non autem cum eius adeptio $ecundaria ratione con$equitur alterationem factam $ecundum aliam, alia$ue qualitates, à quibus re ip$a di$tinguitur, vt in coloribus accidit (quod de $aporibus, odori- bus\’que $imiliter pronuntiandum e$t.) Vnde quanuis $ucce$siua ac- qui$itio, i$tiu$modi qualitatum interdum non pro$ici$catur à pro- prijs contrarijs, quæ alioqui habent, non proinde alteratio propria e$$e de$init.

Ad tertiam, omi$sis aliorum interpretationibus, quas afferunt Sco Dilut. 3. tus in 1. d. 17. q. 2. Argentinas in 1. d. 23. q. 1. & Aegidius hoc loco re$- pondemus Ari$totelem in eo argumento intelligere virtutes & vi- tia e$$e relata $ecundum e$$e; non tamen ex propria, $ed aliorum $ententia.

[res-1446-v_0701_692_t0]LIB. VII. CAP. IIII. EXPLANATIO. _CAP. IIII._

_D_ Vbitauerit autem aliquis an omnis motus omni cõ- _Text. 21._ parari po$sit nec ne. Nam si comparari omnis po$sit, & id equè velox sit, quod tempore æquali per æquale mouetur, circũferentia aliqua lineæ réctæ æqualis erit, & maior quoque & minor. Præterea alteratio & latio aliqua æquales erunt eorum videlicet, quorum vnum alter atum e$t, al terum pari tempore delatum. Affectio ita\’que longitudini par srit, quod e{$s}e non potest. At æquè velox id dicitur, cùm tem- pore æquali per æquale motum fuerit. Par autem longitudini affectio non est. Lationi ita{que} alteratio nec par erit, nec mi- nor. Quare comparari non omnis potest. In circulo autem _Text. 22._ rectaque linea quo nam modo accidet@ ab $urdum enim est, ni- $i liceat, boc $uper circulo, & id $uper recta similiter moueri, $ed illico nece{$s}e $it, vt vel celerius vel tardius, perinde atque $i alterũ decliue e{$s}et, alterum accliue. Præterea nibil refert, _Text. 23._ quod attinet ad rationem, si qui$piam dixerit tardiùs conti- nuo aut celeriùs nece{$s}ario moueri. Circumferentia enim aut maior aut minor erit, quàm recta, quare & æqualis. Nam $i in A. tempore alterum quidem lineam B. alterum lineam C. con- fecit, linea B. maior erit quam C. boc etenim modo, quod cele- rius e$t, definiebatur. lgitur $i in minori quoque, equale cele- rius erit. lp$ius ita{que} A. pars aliqua erit, in qua ip$um B. æqua- lem transit circuli part\~e, ip$o C. in toto A lineam C.tran$eũte. _Capitis quarti Explanatio._

D Vbitauerit autem} Quia $@periùs effata qu\,edam ad rem mouentem & rem mo- tam $pctantia explicauit, qu\,e$tionem proponit num omnis motus cum quouis motu quoad velocitatem, & tarditatem conferri queat. Ac primùm negatuam par- Qu\,e$tio de comparatio- ne motuum quoad veloci tatem, & tar- ditatem. tem duobus incommodis allatis confirmat. Nam $i quæuis latio po$sit e$$e alteri \,equalis, vt latio recta conuer$ioni, etiam recta linea citculo \,equari poterit, quod ab$urdum videtur. Item $i alteratio, & latio \,equali tempore $int, certè qualitas, ad quam e$t alteratio, vt calor; & magnitudo, $eu linea, $uper quam latio fit, inter $e$e \,equalitatem obtinebunt. Ridi- culum vetò e$t a$$erere calorem, & lineam æquales e$$e.

In circulo autem} Nunc in contrariam partem di$serit probans mot@ rectum quoad Argumenta, quibus o$ten- di videtur po$ $e motum re- ctum confer- ri cũ circuli. yelocitatem, & tarditatem cum circular comparari po$se. Cur enim, inquit, $uper circulo, & $uper recta linea nõ poterunt duo mo- bilia $imiliter, id- e$t, pari velocitate ferri? qua$i verò al- t@@um decliui, alte- rum accliui itinere gra$setur.

Pr\,eterea nihil} Secundò idem con cludit, quia $i quis concedat motũ cir- cularem tardiorem aut velocior\~e e$se, facilè probabitur polse circular in & rectum \,equa celeri tave cõfici, cùm da- ri queat recta linea circulo \,equalis. Quod ita demon- $trat. Si mobile ce- letius in t\~epore. A. lineam circula \~e B. decurrat: mobile ve rò tardius lineã. C. maior erit linea. B. qnàm linea. C. quia id, quod velociùs mouetur, eodem té pore maius $patiũ cõficit: $ed id, quod celeriù fertur, po- te$t minori tempore \,equalem lineam traijcere. Igitur in aliqua parte temporis. A. tran$ibit portionem linc\,e. B. circularis, qu\,e roti line\,e. C. \,equalis $it. Ac proinde recta & circularis linea crunt inter $e \,equales.

At $i comparati po$sunt} Iterum pro negatiua parte obijcit idem incõmodum, q od antea. Nam $i motus circularis & rectus inter $e quoad velocitatem con$erri queant, $equitur lineam rectam e$se æ qualem circulo, quod qua ratione dici po$sit, non appa@et. Deinde cano- nes, $eu regulas qua$dam tradit, quibus intelligamus quinam motus inter $e rite comparan- di $int. Prima regula e$t. Ea po$sunt in comparationem venire, qu\,e \,equiuoca non $unt Prima regula ad compara- tionem mo- tuum. Nam cùm \,equiuoca diuer$am habeant naturam, minime cen$entur apta, vt inter $e conferantur. Quod videre licet in acuto, quatenus de $tylo, vino, & $onis dicitur. Nãque in $tylo ad magnitudin\~e persinet, in vino ad $apor\~e, in $ono ad mu$icã, çu\,e nemo in- [res-1446-v_0702_693_t0]IN PHYSIC. ARIST. At si compar ari po$$unt, rectã circulo æqual\~e e{$s}e id quod _Text. 24._ modo dictũ e$t, cõ$equitur, $ed cõparari nõ po$sũt, quare nec motus. V erũ cõparari po$$unt omnia, quæ nõ $unt æquiuoca, vt cõferri cur nõ liceat, quod nã acutius, sit$tylus, vinũ, an nete? Quod enĩ sint æquiuoca nõ cõferuntur. Nete aut\~e, & quæ illi proxima est cõferri po$sũt, quod acutũ in vtra{que} signi$ication\~e babeat eand\~e. An igitur velox bic & ibi, idem non est. Multo vero etiã min9 in alteratione & latione. An primũ quid\~e boc _Text. 25._ verũ non est, si. equiuoca nõ sint, cõferri po$$e. Nã multũ id\~e signi$ic at tam in aere, quã in aqua, quæ cõparari non po{$s}unt. Quod si nõ sit duplũ certe est id\~e (duo enim ad vnũ) nec tam\~e po$$unt cõferri. An & in bis ead\~e e$t ratio cũ & ipsũ multũ _Text. 26._ æquiuocũ sit. $ed nõnullorũ rationes quoque æquiuocæ. Vt si qui$piã dicat multũ id e$$e, quod e$t tantũ et vltra, tantũ æqui- uocũ e$t, at\’que etiã æquale: præterea & vnũ forta$$e illico est æquiuocũ. Quod si boc, etiã duo. Nã cur cõpar ari alia po$sũt, _Text. 27._ alia nõ po$sũt, si e$t vna natura. An quia in alio primo sunt re ceptaculo. Equus igitur & canis vter albior sit cõferri po$sũt, cũ id, in quo primo, sit idem, videlicet $uperficies. Et de magni- tudine eodem modo. At vox & aqua conferri non po$$unt, in alio enim. An boc modo licebit vnũ omnia facere, vnũquodque _Text. 28._ aut\~e in alio e$$e dicere, id\~e\’que erit æquale, & dulce et albũ, sed in alio. Præterea & receptaculũ nõ quoduis e$t, $ed vnũ vnius _Text. 29._ primũ. Nõ igitur quæ cõpar antur nõ $olũ nõ æquiuoca e{$s}e e$t nece$$e, sed neque id quod, neque id in quo, babere diuersitatem, vt(exempli gratia) color differentiã babet, non igitur in co fit cõparatio, (veluti colore, vt color est, nõ vt aliquis color, vtrũ magis infectum e$t) sed in aliquo colore.

 ter $e aptè compararit. Quis enim aut $ty lum vino acutiorem, aut vinum $ono acutius di- Motum re- ctum, & cir- cularem non po$$e inter $e comparari. Obiectio. Præoccupa- tio. cat? Hinc colligit non po$$e motum rectum & circularem, quoad tarditatem & velocitatem inter $e conferri; ac multo ctiam minus lationem & alterationem; cum corum tarditas & celeritas alia atque alia ratione dicantur.

An primum quidem} Obijcit contra id, quod proximè a$$eruerat, quæ non $unt \,equi- uoca po$$e inter $ecomparan. Nam multum re$pectu aeris, & aqu\,e, vniuocum e$t, nectamen aerem cum aqua multitudine comparamus. Quòd $i quis neget multum eadem ratione aeri & aqu\,e conuenite. Occurrit $altem duplum vniuocè eis competere, cùm in vtroque duplum $i duorum ad vnum proportio, & vt $e habet duplum aeris ad $uum dimidium, ita & duplum aqu\,e ad $uum.

An & in his} Per$i$tit nihilominus in regula tradita, aiens omnia, qu\,e \,equiuoca non $unt, collation\~e in- ter $e inire po$se. Nec exempla illa petita à multo, & à proportione dupli quicquam ob$tare. Non enim h\,ec in Dilut. obi. aere, & aqua cand\~e obtin\~et rationem, $ed diuer$am: quo- niam multum dici tur continens tan- tum & vltra, atque ita aer ratione mo- lis dicitur multus re$pectu aqu\,e, qua- ten9 in maiori quã titate parum habet materi\,e: Aqua verò contrà comparatio ne aeris multa dici- tur, quia in mole ex igua plus materi\,e cohibet. Vnde etiã fit vt eorum propor tiones $ecundũ quã titat\~e pr\,edicto mo- do $umptã non ea- dem ratione $e ha- beãt: $icuti nec \,equa litas, aut vnitas, $eu cõuenientia in mul titudine. Aduertit au tem Commentator h\,ec non pura quiuoca e$$e, $ed ambigua, in qu\,e tam\~e propria comparatio non cadat.

Nam cur comparari alia po$sunt} Stabilire conatur quod paulò ante dixerat, multum & duplum non e$$e vniuoca, rogans cur $i vniuoca $int non aptè aerem cum aqua; $ed aerem Multũ & pau cum non e$$e vniuoca. cum aere, vel aquam cum aqua comparemus? Quod $i qurs re$pondeat diuer$itatis cau$am e$$e, quia qu\,edam habent idem receptaculum, vt albedo canis, & equi, qu\,e in $uper$icie reci- piuntur, vnde fit vt aptè in comparationem veniant. Alia verò non habent, vt vox & aqua, ob idque conferri inter $e non po$$unt; $imiliterque mulcum & duplum non $ortiri in a- qua & in aere eadem recipientia, quæ tamen $ortiuntur in hac aqua, & illa inter $e collatis, itemque in hoc & illo aere, & iccirco has duas po$teriores coniu ation@s re- ctè comparari, non autem aeris, & aquæ. Hanc re$pon$ionem con$utat. Primùm quia $i ita $it licebit dicere qu\,euis \,equiuoca in vnam conuenire naturam, $ed ob re- [res-1446-v_0703_694_t0]LIB. VII. CAP. IIII. EXPLANATIO.

Sit & in motu æque celere illud e$t, quod æquali tempore per æquale e$t motum. Si igitur in boc longitudinis aliud qui- _Text. 30._ dem alter atum est, aliud delatum, erit ne lationi alteratio bæc æqualis eiu$dem\’que celeritatis. At ab$urdum est. Cau$a vero est, quoniam motus $pecies babet: quare $iquæ æquali tem- pore per æqualem longitudinem delata $unt, æqualis $int celeri tatis, recta linea & circumfcrentia erunt æquales. V trùm igi- tur cau$a e$t, an quia latio genus $it, an quia linea? Nam tem- pus idem & indiuiduum $pecie $emper est. An $imul illa diffe- runt $pecie. Latio enim babet $pecies, $i id, in quo mouetur, ba- beat. Præterea $i id, per quod, vt $i pedes, ambulatio: $i alæ, volatio. An nõ boc, $ed figur is alia e$t latio? Quare quæ æqua li tempore per magnitudinem eandem mouentur æquæ $unt ce leritatis. Eadem autem non differens $pecie, motione quo que $pecie non differt. Quare boc con$ider andum est, quæ nam mo- _Text. 31._ tionis $it differentia. Atque bæc or atio id indic at vnũ quid- dam genus non e{$s}e, ob eamque cau$am multa latent. Aequiuo- cationum autem aliæ multum di$tant, aliæ $imilitudin\~e quã- dam babent, aliæ propinquæ $unt aut genere, aut proportione. Quapropter et$i $unt æquiuocationes non e$$e tamen videntur. Quando igitur $pecies diuer$a est? vtrum cum eadem in alio, an cum alia in alio? quis item terminus e$t, aut quo albũ & dulce, idem, an aliud e$$e dijudicabimus? an aliud, quia in alio aliud con$piciatur, an quod omnino non idem?

 cipientis diuer$itatem non aptè inter $e conferri. Deinde quia non $at e$t vnum e$$e primum receptaculum, ni$i natura vna $it, quandoquidem omnes rerum intercuntium form\,e quan- tum libet natur\,e di$tinctione abiungantur, vnum idemque materi\,e commune gremium ha- bent, qu\,e tamen non omnes inter $e collationem $ubire queunt.

Non igitur qu\,e comparantur} Aliam tradit regulam ad digno$cenda ea, quç inter $e Secunda re- gula. comparantur. Videlicet talia e$se debere, vt non $olùm çquiuoca non $int, $ed nec $pecie dif- ferant. Ita\’que non poterunt comparari candor, & nigror quatenus colores, quia natur\,e $unt Quc inter $e comparantur debere $pecio conuenire. $pecie di$sidentes; poterunt tamen duo candores, quia $ub eadem $pecie $unt. Adijcit verò, neque id, quod, neque id, in quo, debere e$se diuer$a, hoc @$t, non $olùm colores, verbi gratia, qu@ inter $e conferuntur, $ed ctiam id, in quo conferuntur, debere eandem $pecific\,e natur\,e communionem vendicare.

Sic & in motu} Po$tquam generatim explicuit qualia e$$e oporteat ea, qu\,e inter $e com- parari debent, nũo id ad in$titutam de motu di$putation\~e acc\~emodat, vult\’q; motus eo$dem $pe- cie, qui çquali tem- pore \,equalem con- ficiunt magnitudi- nem, po$se inter $o quoad celeritatem cõferri, cçteros ve- rò $pecie differen- tes non po$$e. Qua- re $i linea alteretur, codem\’que tempo- re aliquod mobile lineam tran$eat, nõ dicentur hi motus celeritate \,equales, ta mer$i idem tempus con$umant, propte rea quod inter $o $pecie di$erepant.

Quare $i qu\,e \,equali \~epore} No Alteratio nõn rite venit in comparat o- nem cũ mo- tu ad locum. $olùm inquit altera tio cum latione nõ recte comparatur, $ed nec cõuer$io cũ motu recto; tũ quia admitrendum foret rectam lineam, & circun$erentiam inter $e çquales e$$e, quod e$t ab$urdũ: tũ quia motus cir- cularis, & rectus di$tinguuntur $pecie. Qu\,erit autem vnde nam hoc $pecificũ di$crimen oria- Qu\,e$tio. tur; maximè cùm eius cau$a ad tempus, quod vnum, idem\’que $emper e$t, re$erri non po$sit, an ex eo proueniat, quod latio genus $it comprehendens $ub $o rectum & circularem motũ, vt $pecies diuer$as: an quia linea genus e$t, $ub quo recta & circularis, vt $pecies di$tinct\,e cõ- tinentur. Tum re$pondet eam differentiam à linearum diusi$itate primò na$ci, ita tamen vt Solutio qu\,e$ in quibu$dam motibus ab eo etiam quo fiunt, id e$t, ab in$trum entorum varietate petatur. Quo pacto ambulatio, & volatus, quia hic alis, ille pedum gre$$u fit, diuer$e $unt $pecies.

Quare qu\,e \,equali} Tories Ari$toteles eadem hoc in libro repetit, vt non $ine cau$a ex- tremam ei manum haud quaquam adhibui$$e credatur. Hîc iterum docet ea, qu\,e çquali tem- pore eandem, ide$t non diuer$\,e $peciei con$iciunt magnitudinem, çqua celeritate moueri, pro inde\’que in comparationem adduci po$$e. Siquidem ad confer @@dos, vel non conferendos In collations motuũ quid poti$simũ $po & andum $it. inter $e motus, eorum $ecundum $peci\~e conuenientiã, & di$crimen $pectare maximè oportet.

Atque h\,ec oratio} Ad collationem non $at e$$e ait cuiu$uis, $ed infim\,e $peciei conue nientiam, quia natura generis non e$t vna, hoc e$t non tantam habet vnitatem, quantam [res-1446-v_0704_695_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Alteratio aut\~e quonã pacto alter a alteri æquè est velox? _Text. 32._ certe $i $anari e$t alterari, fit{que} vt alius celerius, aliustardi<_>9, aliqui etiã $imul $anentur, alter atio erit paris celeritatis: t\~epo re nã{que} æquali alterati $ũt. At quo alterati sũt? æquale enĩ bic non dicitur, $ed vt æqualitas in quantitate, ita bìc $imilitudo. At $i æque velox id, quod per idem æquali tempore mutatur. V trum igitur id, in quo est affectio, an ip$a affectio conferenda e$t? bìc $ane eandem $anitatem e{$s}e, quæ nec magis, nec minus, $ed $imiliter inest, licet $umere. At $i affectio alia fuerit, quo pacto id alteratur, quod albe$cit, & id quod $anatur, bis nibil est idem, nec æquale, nec $imile, vt alter ationis $pecies bæc fa- ciunt, nec vna e$t, quemadmodum nec latio. Quare quot alte- rationis, quot item lationis $pecies sint, $umendum e$t. Si igi- tur quæ mouentur, quorum per $e non ex accidenti motiones $unt, $pecie differunt, motiones quoque different $pecie: $i au- tem genere, genere: $i numero, numero. At $i alter ationes _Text. 33._ æquè $int celeres, vtrum ad affectionem eadem ne $it, vel $imi- lis, re$piciendum, an ad id, quod alter atur, vt $i buius quidem tantum album factum est, illius vero tantum.

 comparatio requirit. Sub genere enim natur\,e admodum inter $e di$similes continentur, v@ $ub animali $pecies hominis, equi, leonis: adeò vt genus æquiuocum habeatur; non tamen Sub genere la cere \,equiuo- cationes. Dubit. propriè \,equiuocum, quale e$t quod \,equiuocum à ca$u dicitur, vel etiam analogum: $ed $imi- litudine quadam ob naturarum inter $e di$cre pantiam.

Quando igitur $pecies} Dubitationem p. oponit vtrum albedo & nigredo, verbi gratia, cen$eantur diuer$\,e $pecies, quia in diuer$is $ubiectis in$ident, vt in niue, & coruo; an quia ip$\,e in $e diuer$am obtinent naturam nulla habita $ubiecti ratione. Qu\,erit item quis $it terminus, ide$t, vt D. Thomas interpretatur, qu\,e $it de$initio $peciem declarans. Et quia ea, qu\,e $unt idem definitione, $impliciter idem $unt, idcò qua$i controuer$iam ex plicans $ubijcit eam e$$e pro- Solut. priam cuiu$que rei definitionem, qua di$cernere valemus vtrum ne id, de quo agitur, idem $it, an aliud, vt albumnè, an dulce; an aliud quid: non quia in altero in$it, $ed quia re vera in $o diuer$am natu- ram habeat. Vnde per$picua relinqui- tur vtriu$que dubi- tatioms $olutio, vi- delicet $pecierum di$tinctionem non $ubiectorum, $ed na turarum in $e ip$is di$similitudine, & di$crepantia \,e$timã dam e$$e. tio au-

Altera tem quo nã pacto} Egit de lationũ cõ- paratione: nũc ex- plicaturus quonam modo alterationes inter $e confered\,e $int, ambigit qui fie Qu\,e$tio. ri po$sit, vt h\,e \,equa les dicantur; cùm qualitatib9, ad quas tendunt, non \,equa- litas, qu\,e quantitatũ propria e$t, $ed $imilitudo conueniat. Re$pondet po$$e nihilominus alterationes inter $e cõ- Re$pon$io. parari quoad velocitatem, $i circa eandem qualitatem ver$entur, & tempore \,equali fiant. Nec mirum cùm h\,ec comparatio non in qualitates per $e $umptas, $ed in motus qui continui, & quanti $unt, recidat.

Quare quot alterationis} Ne aliqua deceptio in comparando exi$tat, monet particu- latim $umendas e$$e $pecies alterationum, & lationum, & ad harum internotionem regulam tradit, nimirum perpendenda e$$e mobilium inter $e di$crimina. Namque e\,e differunt gene- Tertia regu- la. re, quarum mobilia per $e & non ex accidente genere di$tinguuntur: e\,e $pecie, vel numero, quarum mobilia $imiliter $pecie, aut numero $unt diuer$a. Quod intellige de mobilibus qua- tenus mouentur, $eu prout ad hanc, aut illam formam tendunt. Quo pacto id, quod albe$cit, $pecie differt ab eo, quod nigre$cit, quia albedo, & nigredo $unt $pecies di$tinct\,e. Idemque de c\,eteris motibus pro diuer$itate formarum, in quibus ver$antur, pronuntiandum e$t.

At $i alterationes} Qu\,erit vtruùm ad comparationem faciendam $pectand\,e $int form\,e Dobitatio. ip$\,e, an $ubiecta, in quibus recipiuntur, ita vt $i, verbi gratia, tanta pars huiu$ce corporis, & alia pars alterius \,equ\,e magnitudinis eodem rempore incaluerint, earum motus \,equè velox cen- $endus $it. Re$pondet, ad vtrunque re$piciendum e$$e, ad formam, & ad $ubictum; alia tamen, Re$pon$io. & alia ratione. Ad formam, cùm eadem ne alteratio, an diuer$a $it, qu\,erimus: $iquidem ex for marum diuer$itate motuum di$tinctionem arguimus, vt paulo ante traditum fuit. Ad $ubie- ctum vero cum de \,equalitate, aut in\,equalitate qu\,e$tio exoritur. c\,e namque alterationes pa- res dici con$ueuerunt, quibus $ubiecta $ecundum \,equas partes alterantur.

 [res-1446-v_0705_696_t0]LIB. VII. CAP. V. EXPLANATIO.

An ad vtrunque: at eadem quidem aut alia, $i affectio _Text. 34._ $it ead\~e: æqualis autem, aut inæqualis, $i illud inæquale. t At- qui & in gener atione & interitu idem con$ider andum, quonã modo æquè velox gener atio e$t. An $i tempore æquali idem & indiuiduum, vt bomo, non autem animal, celerior autem $i in æquali diuer $um? Non enim babemus aliqua duo, in quibus $it diuer$it as, vt in quibus est di{$s}imilitudo. Quod $i $ubstã- tia numerus $it maior aut minor, numerus $peciei eiu$d\~e erit. Sed id quod commune est nomen non babet. Et vtrumque ve- lut affectionis plus, aut ea, quæ excidit, magis, quantum, aut maius.

Atqui & in generatione} Quopacto generationes comparand\,e fint explicat. Omi$it De compara tione genera tionum. verò accretiones, & decretiones, quia ex ijs, qu\,e hactenus dicta $unt, facile crat de illis iudicare. Snmit autem generationes non per $e tantùm; $ic enim cùm momento fiãt, velo- ces, aut tard\,e e$$e nequeunt; $ed vnà cum pr\,euijs alterationibus. Sentit ergo eas generationes, & Quo $en$u generationes veloces aut tard\,e vocari po$sint. interitus æ què veloces dici debere, quibus res c\,edem $pecie, \,equali rempore gignuntur, vel occidunt: celeriores autem vocari, quibus \,equali diuer$um quid oritur, vel interit. Di- uer$um autem $e appellare inquit, propt@rea quod non $uppetunt propria vocabula, quibus eius re@, quæ celeri- us aut tardius gigni tur, diuer$icatein no temus, vt in altera- tione, latione, & ac cretione. In aliera- tione eni dicim9 ma gis & min9: in latio ne, & accretione ma ius & minus. Cùm ergo Ari$toteles ait eam generationem velociorem e$$e, qua \,equali tem pore di- uer$um exoritur, nõ intelligit diuer$um $pecie, $iquidem in ea, qu\,e $pecie differunt, non cadit comparatio, $ed diuer$um quid, id e$t ab$olutius in eadem $pecie, vt $i eodem tempore alicuius infantis mem- bra ad maiorem perfectionem in vtero ducantur, quam alterius.

Quod $i $ub$tantiam} Pythago@ici rerum $ub$tantias numeros $aciebant, in quibus Numeri Py- thagoricis e$ $enti\,e. maius & minus inuenitur, dicimus enim quaternarium maiorem binario, binarium mino- rem quaternario. Horum $i dogma probandum e$$et, maius & minus in $ub$tantijs ad de$i- gnandas $pecies pertinerent, haberemus\’que vocabula ad notandam diuer$itatem corum, qu\,e tardiorem, aut celeriorem ortum $ubeunt; videlicet maius, $iue plus, & minus, qu\,e candem in numeris vim habent, quam magis & minus in qualitate, maius, & minus in quantitate@at cùm multò $ecus de numeris iudicandum $it, vocabulorum penuria laboramus.

 _CAP. V._

_C_V M autem id quod mouet aliquid $emper moueat, _Text. 35._ & in aliquo & v$que ad aliquid. In aliquo autem di- co quia in t\~epore: v$que ad aliquid, quoniam per quã- tam aliquam lõgitudin\~e: quod enim $imul $emper mo- ueat & mouerit, quantitas quædam est, per quam est mo- tum, & in quãto.

 Capitis quinti explanatio.

CVM autem id quod mouet} Hactenus docuit qui nam motus inter $e comparari De motuum proportioni bus. po$$ent; nunc quo pacto, & quanam proportione comparandi $int explicat. Ac pri- mum de lationibus di$$erit, in quibus quatuor inueniri ait; id quod mouet, quod mouetur, tempus, & $patium. Nam quod h\,ec duo, nimirum tempus, & $patrom, la- tioni competant in de $uadet, quia vt ex ijs, qu\,e in 6. hbro tradita $unt, patet, res qu\,e mouet, $i- mul mouet, & mo- uit, quod nec mo- mento, nec in pun- cto magnitudinis fit, atque adeò ad id, tempus, $patiumq; exigitur.

Cùm hecinquã Primũ theo- rema circa {que} portiones motuum. ita $int) Aggreditur ad tradenda aliquot theoremata, quibus rem propo$itam declaret: dnoque hoc loco $ubijcit, in quibus id quod mouet appellat A. id quod mouetur B. $ atium C. t\~epus D. E$t autem primum theorema huiu$modi. Si A. mouet B. per $patium C. in tempore D. [res-1446-v_0706_697_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Cùm bæc inquam ita $int, $i A. $it id quod mouet; B. vero quod mouetur. C. $it tota longitudo, per quam e$t motũ; & D. tempus totum in quo, in tempore profecto æquali æqua- lis virtus, aut ip$um A. dimidium ip$ius B. per duplum ip$ius C. mouebit, per ip$um autem C. in dimidio temporis D. $ic enim erit proportio. Atque $i potentia eadem, idem boc t\~e- _Text. 36._ pore per tantum $patium moueat, per dimidium quoque in di- midio. Atque etiam dimidium virtutis æquali tempore per æquale, dimidium mouebit. Ip$ius enim virtutis A. dimidium $it E. & ip$ius B. dimidium $it E. vires $ane ad ponder a ean- dem bab\~et proportionem, quare per æquale in tempore æquali mouebunt. At $i E. per C. tempore D. mouet F. nece$$e nõ _Text. 37._ e$t, vt æquali tempore ip$um E. per dimidium C. duplum ipsi- us F. moueat. Si igitur A. per C. $patium, tempore D. ipsũ B. mouebit, dimidium ip$ius A. quod e$t E. ip$um B. tempore D. non mouebit, nec aliquo quidem ip$ius D. per aliquam ip- $ius C. partem, quæ rationem eandem ad totum C. babeat, quam ip$um A. ad E. Omnino enim forta{$s}e per nullam moue- bit partem Non enim $i tota virtus per totum $patium mo- uit, dimidium eius per quantumuis $patij quouis in tempore mouebit. Vnus nam\’que nauim traberet, $i trabentium vires in numerum & longitudinem, per quam omnes mouerunt, di- uiderentur. Quapropter Zenonis ratio vera non e$t, quam- cũque milij partem $onum facere. Nibil enim probibet, vt nullo in tempore eum moueat aerem, quem totus modius cum caderet, mouit. Nec si per $e fuerit, partem eam mouebit, quam vna cum toto mouere pote$t. Namque in toto nulla pars inest, nisi pote$tate.

 virtus \,equalis A. autip$ummet A. mouebit dimidium ip$ius B. per duplum ip$ius C. \,equali t\~e- 2. theor. pore. Secundum theorema e$t. Virtus A. $eu \,equalis mouet dimidium ip$ius B. pertotum $pa- tium C. dimidio temporis D.

Atque $i potentia) Subijcittertium, quartum\’que theorema. Tertium e$t. Si aliqua 3. virtus tantum pondus definito quodam tempore per certum $patium mouet, eadem virtus id\~e pondus dimidio temporis per dimidium $pati@ mouebit. Quartum. Si aliqua vi tus tantum 4. pondus mouet certo quodam tempore per definitum $patium; dimidium eius virtutis moue- bit dimidium eiu$dem ponderis \,equali tempore per \,equale $patium. Hoc probat, quia eadem e$t proportio totius virtutis ad totum pondus reliquis eodem modo $e habentibus qu\,e e$t di- midiat\,e virtutis ad dimidiatum pondus. Igitur per \,equale $patium tempore \,equali tota virtus mouebit totum, & dimidiata dimidiũ. @ theor.

At $i E. per C.) Quintũ theorema. Si aliqua virtus tan- to tempore per ali- quod $patium certũ pondus mouet, non nece$$e e$t vt eadem virtus duplo maius pondus eodem tem pore per dimidium illius $patij moue- at; $iquidem fieri po re$t vt eadem virtus pondus duplum nul lo modo ciere va- leat.

Si igitur A. } Sex 6. theor. tum theorema. Si di midiũ alicuius vir- tutis certo tempore per aliquod $patiũ moueat dimidium eius põderis, quod tota virtus mouet, non oportet vt id\~e virtutis dimidium, totum moueat pon- dus aliqua parte il- lius temporis, aut aliqua parte illi9 $pa tij, quæ eandem ad totum $patium pro portionem $eruet, quam virtus ad virtutem. Quod ex eo probatur; quia alioqui po$$et nauis, quam trahunt multi homines, trahi ab vno eorum per aliquam partem $patij, qu\,e obtineret ad totum $patium eã- dem proportionem, quam illius hominis virtus ad omnium virtutem; $i nimirum omnium trahentium virtus, & $patium eadem proportione diuidatur.

Quapropter Zenonis) Ex ijs, qu\,e proximè docuit, con$picuam e$$e vult $olutionem eius argumenti, quo Zeno Protagorç $uadere nitebatur granum milij in terram cadentis de- Diluitur Ze nonis cauil- latio. bere per $e $onum efficere, $i eum modius cadens efficit, propterea quod eadem $it proportio inter $onum graui, & $onum modij, que e$t inter modium, & granum. Negatigitur Ari$tote- les rationem $imilitudinis; quia quemadmodum ex eo quod tota aliqua virtus certum pon- dus vehat aliquo tempore pet aliquod $patium, non $equitur partem eius virtutis po$$e idem pondus per aliquam partem illius $patij vehere, ita neque rectè colligitur $i modius milij aer\~e concitet ad efficiendum $onum, po$$e granum cõmouere eundem ad $onum edendum.

 [res-1446-v_0707_698_t0]LIB. VII. CAP. V. EXPLANATIO.

Si vero sint duo, quorum vtrumque per tantum $patiũ _Text. 38._ tanto tempore $eorsim aliquid moueat, vires quoque coagm\~e- tatæ id, quod ex ponderibus coaluit, per æqualem longitudi- nem æquali tempore mouebunt. Proportione enim re$pondet. Numquid igitur & in alter atione atque accretione ita res _Text. 39._ babet? Aliquid quidem e$t quod auget, aliquid quod augetur@ at que tanto a tempore tantum aliud auget, aliud augetur. Et id quod alter at, & quod alteratur. Similiter & aliquid & tan- tum & tanto tempore magis & minus alter atum e$t, duplo duplum, & duplum duplo, atque dimidium dimidio, & di- midio dimidium, aut æquali duplum. At si quod alter at, aut auget, tantum tanto tempore alterat aut auget, nece$$e non e$t, vt eius dimidium dimidio dimidium augeat: $ed nibil for- ta$$e alter abit aut augebit, quemadmodum & in pondere.

Nec $i per $e fuerit} Addit non po$$e granum $eparatim $umptum partem illam aeris mouere, quam antea vnâ cum toto mouebat. Cuius re@ eam affert cau$am, quia partes non $unt actu, $ed pote$tare in toto, qua$i dicat, vt actu per $e non $unt, dum continentur in toto; $ed pote$tate, quia po$lunt ab illo $eiungi, ita dum in ip$o continentur, non per $e mouent, $ed ope aliatum, quia omne coniunct\,e $e$e muto ò adiuuant, ita vt quidquid vna mouct ab alia etiam moneatur. Sic demum $æ pe contingit, vt pondus quod à triginta hominibus ve- hitur $i in partes triginta diuidatur, non po$sint a $ingulis partes $ingulæ vehi deficiente com- muni illo auxilio, quod $inguli vniuer $is, vniuer$i $ingulis præ$tabãt. Hçctam \~e regula non in om- nibus ab$olutè vera e$t, cùm liquidò cõ- $tet poffe aliquando co$dem homines $e paratim deferre põ- dus totum $ingulis pro rata portione di$tributum.

Si vero $int duo} Septimum theore- 7. theor. ma. Cùm du\,e virtu tes ita $unt affect\,e, vt vnaqu\,eque per $e aliquod pondus cer to tempore pcr aliquod $patium moueat; $i amb\,e coniungantur poterunt duo illa pondera in vnum coeuntia $imul per \,equale $patium codem tempore mouere, quandoquidem eadem e$t proportio vnius ad vnum, qu\,e duorum ad duo.

Nunquid igitur} Tradit nunctheo remata ad alterationem, & accretionem $pectantia. Theoremata ad alt. & ac- cret pertin\~e- tia. Repetitis\’que, qu\,e in quolibet horum motuum reperiuntur, primum theorema con$tituit, quod e$t huiu$modi. Si aliqua virtus tanto tempore augeat, aut alteret, duplo longiori tem- pore duplum augebit, vel alterabit Secundum e$t. Eadem virtus dimidio temporis augebit, alterabitque dimidium. Tertium e$t. Si aliqua virtus certo tempore tantum alteret, vel auge- 1. at, non oporter, vt dimidium eius virtutis eodem tempore dimidium alteret, augeatvè. Fieri 2. enim pote$t, vt dimidium virtutis, nullo modo patientis contumaciam vincat, atque ita nulla 3. motio detur.

 FINIS SEPTIMI LIBRI. [res-1446-v_0708_699_t0] IN OCTAVVMLIB. PHYSICORVM ARISTOTELIS. PROOEMIVM.

OCTAVVS hic liber vt e$t omnium Phy$icæ A u$- cultationis po$tremus, ita doctrinam continet ad- modum accuratam, & Philo$opho digni$simam. In eo enim Ari$toteles à caducarum & materialium re- rum varietate & incon$tantia ad Dei contemplatio- nem, cognitionem\’que a$cendit. Porrò vt D. Dio- ny$ius capite $ecundo de my$tica Theologia, & $ep- timo capite de diuinis nominibus docet, no$ter intellectus triplici via à rebus creatis ad Dei notionem prouehitur: nimirum via emi- Lege D. Da ma$c. lib.1. $i- dei orth.c. 4. D. Th.in 1.d. 35.q.1. art. 1 Hent. Gand 1.p.$um. art. 24.Dur. in 2. d.3.q.1. n\~etiæ, negationis, cau$alitatis. Quam triplic\~e viam tria, quæ in qua- libet creatura con$piciuntur, nobis aperiunt. Creatura enim e$t ens; ex nihilo; ab alio. Ens de$ignat perfectionem; ac quantùm ad hoc, cogno$cimus Deum via eminentiæ, dum ei quicquid in rebus emi- net, & excellit, dempta omni imper$ectionis nota, attribuimus; vt vitam, $apientiam, bonitatem. Ex nihilo, importat defectum, quem dum à natura diuina penitus remouemus, ad notitiam Dei acce- dere dicimur via negationis. Ab alio, notat cau$alitatem, $ecundum quam ex efficientia, alijs\’que modis cau$andi Deum cogno$cimus. Hac autem tertia via progreditur hoc in libro Ari$toteles: $iquidem ex motu & ordine cau$arum $ubordinatè mouentium o$tendit de veniendum e$$e ad vnam primam cau$am, primum\’que motor\~e Deũ, qui omnis mutationis corporeæ\’q; molis expers $it: conatur\’q; o$tendere effici ab illo cœli conuer$ionem, quæprincipio careat, nec vllis $eculorum ætatibus finem $it habitura.

[res-1446-v_0709_700_t0]LIB. VIII. CAP. I. EXPLANATIO. _ARISTOTELIS_ _Phy$icorum._ LIBER OCT AVVS. _CAPVT. I._

ORTVS autem ne e$t interdum motus, cum antea non e$$et, rur $usvè ita nc peribit, vt nibil moue atur, _Text. 1._ an nec ortus e$t, nec peribit, $ed $emper $uit & s\~e- per erit, boc{que} immortale & requietem non babens rebus ine$t, quasi bis omnibus, quæ natura constant, vita sit quadã? Omnes $ane, qui de natura aliquid dicunt, mo- tum e$$e inquiunt, tum quia mundum faciunt, tum quia om- nis de gener atione & interitu conter@platio eorum est, quæ e$- $e non po$$unt, nisi sit motus. Sed quotquot in$initos mundos e$$e aiunt, & ip$orum alios fieri, alios perire, ij $empiternum $t atuunt motum, quod generationes interitus \’que eorum cum motu e{$s}e nece{$s}e sit: quicumque autem vnum, aut non $em- piternum; de motu quoque id ponunt, quod rationi est accõ- modatum. Si igitur $ieripote$t, vt aliquando nibil mouea- _Text. 2._ tur, dupliciter id accidere nece$$e est. Aut enim, vt ait Ana- xagoras, quando quidem inquiat, cùm omnia simul e$$ent, & tempore in$inito quie$cerent, mentem motu ea cieui{$s}e, atque $ecreui$$e: aut vt Empedocles, vici{$s}im mouere & rur $us quie$cere: moueri quidem cùm aut vnum ex multis facit con- cordia, aut multa ex vno di$cordia: quie$cere autem tempori bus intermedijs, boc modo inquiens

 Capitis primi Explanatio.

ORTVS autem ne e$t} Initio huius capitis vocat Ari$toteles in contro- Qu\,e$io de $em piternita te motus. uer$iam vtrumne motus ante, retroque \,etemus $it, & vt vita rebus vi- uentibus, $ic ip$e omnibus natura con$tantibus, perpeuò conueniat, an potius c\,eperit aliq ando, ac ce$$are tandem debeat. Non qu\,enran- tem de cœle$ti, alioue motu particulatim $umpto, $ed de quou@s gene- ratim, & indefinitè, vt D. Thomas, Simplicius, Themi$tius, P$el us, & Auicenna, alij\’que Arabes interpretant@r, excepto Auerroe, cuius $ent\~e- tiam haud dubiè improbarit, qui An$totelic\,e orationis contextom $edu- lò expendet. Nulla enim hoc loco cœ e$tis motus $it mentio: $ed more $uo à communiori- bus proludens Ari- $toteles $ubinde ad cœle$tem motũ ac- cedit, eius\’que \,eter- nitatem $uadere ni- titur.

Omnes $ane} Con$ueuit Ari$tote les in prçcipnis $al- t\~e controuer$ijs an- tequã $uam $ta uæ@ $ententiam, quid ab alijs de ead\~e re tra ditum $it, in mediũ afferre. Id hoc loco prç$tat. Nam quid c\,eteri phy$iologi, qui ad naturam con Omnes, qui ad naturam accõmodate locuti $unt, motum con- ce$$ere. gru\~eter loquuti sũt, de çternitate mot9 $en$etint, paucis ex plicat. Primum que ait eos omnes mo- tum conce$siffe; tum quia mundum genitum fecere, tum quia tota fere eorũ di$ciplina, & con$i deratio in ortũ & in teritũ incubuit, qu\,e ab$que motu pr\,e- eunte con$tare ne- queunt. In$erit verô eorundem circa mũ di vnitat\~e, vel mul- titodin\~e diuer$a d@g mata, de quibus nos in libris de cœlo cumip$o Ari$totele ex profe$$o di@@eremus.

Si igitur fieri} Et$i omnes phy$ici, quos paulo ante retulit, in a$$er ione motus con$p- rarint, non eum tamen omnes perpetuum, & immortal\~e arbitrati $unt. Quia vero hos refel- Dogma Ana- xagore. lere in$tituit, docet prius bifariam accidere potui$$e, vt motus exordium haberer, vel vt Ana- xagoras putauit, qui res omnes po$t in$initi tempotis quiet\~e a mente agitari mutuoque abiũgi incepi$$e, ea\’q; $ec@etione mundũ genitũ, atq, adornatũ tradidit: vel certe vt Empedocli vi$um [res-1446-v_0710_701_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Nam qua de multis vnum con$ueuit oriri Et plura ex vno rur$um conflantur eodem, Hac $iunt, æuum\’que ip$is mutabile fertur. V erum qua $olitum $eruant mutata tenorem Hac $ic immvta æternum voluuntur in orbem Quod enim ait, verum qua mutata, binc illuc dicere ip$ũ pu- tandũ e$t. H ec igitur quonã modo $e bab\~et cõ$iderãda sũt. _Text. 3._ Nã veritat\~e per $picere conducibile e$t non ad eam $olum, quæ est de natura, contemplation\~e, $ed ad eam quoque doctrinam, quæ de principio est primo. Ex bis autem ordiamur quæ an- _Text. 4._ tea in pby$icis à nobis $unt de$inita. Motum itaque rei mo- bilis, quatenus e$t mobilis, actum e$$e affir mamus. Quamob- r\~e res e$$e, quæ vnoquo{que} motu po{$s}int moueri nece$$e e$t. At{que} etiã præter motus de$initionem nemo nece$$ariũ e$$e nõ fatebi- tur id moueri, quod $ingulis motibus pote$t moueri: ceu alte- rari id quod e$t alter abile, ferri quod loco potest mutari. Qua- re nece$$e e$t, vt antea vstile $it quàm vr atur, & vrend; vim babeat antequam vrat. Igitur & bæc nece{$s}e e$t, aut, $i nõ _Text. 5._ erant, facta e$$e, aut e$$e $empiterna. Ac vnumquodque qui- _Text. 6._ dem mobile, & quod mou\~edi vim babet, $i factum e$t, nece$- $e est ante motũ, qui $umptus e$t, aliam mutation\~e motum{que} fui$$e: quo illud e$t ortum, quod aut moueri, aut mouere po- te$t. At $i cùm motus non e$$et, $emper fuerunt, ab $urdum _Text. 7._ quid\~e etiã, $i per $e animaduertatur, videtur: magis tam\~e, $i vlterius pro$ici$camur, euenire boc nece$$e e$t. Nam $i quæ dã $unt, quæ moueri, alia quæ mouere po{$s}unt, at{que} interdum erit quidpiã primum mouens, & aliud quod moueatur, interdũ ni- bil, boc prius mutari nece$$e est. Erat enim aliquid cau$a pro- fecto quietis, cum motus priuatio quies $it. Quare ante pri- mam mutationem prior erit mutatio. Nã vnico quidem mo- _Text. 8._ do aliqua mouent, quædã contrarijs motibus, vt ignis calefa- cit, $ed non frigefacit. At $cientia vna e$$e contrariorũ vide- tur: $ed & ibi $imile quiddam apparet. Erigidum enim quan- do quodãmodo cõuer $um e$t & remotũ, calefacit, sicut & $ci ens $ua $ponte peccat, cũ $cientia contra quam debeat, vtitur. V erũ quæcũ{que} aut facere & mouere, aut pati & moueri po$- $unt, non omnino boc po$$unt, $ed $i $ic afficiantur, & ad $e vici{$s}im accedant.

 e$t, qui $uis carminibus cecinit, res per definita temporum $patia nunc moueri, nunc quie$cere perpetua vici$situdine, ac recur$u hinc illuc, nũc videlicet cogente amic tia, nunc lite di$trah\~ete.

H\,ec igitur} Accedit ad inue$tigandã propo$ic\,e controuei$i\,e veritat\~e, cuius quanta futu- ra $it vtilitas primũ exponit; rum motus definitionem ex libro 3. huius operis repetit. Deinde pr\,emi tit omne id, quod mouetur po- tui$$e ante moueti, & id tantummodo motui $ubijci, quod ad $u$tinen dum mo tum pote$tatem ha- beat; vt tum ex ip$a motus definitione, tũ ex vnan imi mor talium con$en$u, & $ingulorum motuũ inductione $atis li- quet.

Igitur & h\,ecne Prima ratio Ari$totelis {que} motus \,eterni tate. ce$$e e$t} Probat nul lũ fui$$e primũ mo- tum, $ed ante quen cunq. aliũ extiti$$e, ratiocinaturque in hunc modum. Si ex ordium t\~eporis mo t9 habui$$et, vel mo uens & mobile, cu- ius e$$et ille prim9 motus, c\,epi$$et ali- quando, vel fui$s\~et ab \,eterno; $i aliquã- do c\,epi$$ent; igitur per aliquem motũ: quare iam motus il- le, qui antea ptimus dicebatur, primus non e$$et. Si autem fui$$ent ab \,eterno $e queretur mobile æ- ternum infinitis $e- culorum ætatib9 $i ne motu iacui$$e, quod tum per $e ab $urdum e$t, tum re- felli non difficulter pote$t. Primũ quia nulla a$signabitur ratio cur motor nũc potiùs, quam antea mouerit. Deinde quia $i non $em per moui$$e, vtique eum aliquod impedimentũ ab huiu$modi motio ne retarda$$et: ad huius ve ò impedimenti amotionem motu aliquo opus e$$et, quo ad agendum veniret, proindeque iam primum motum alius antei$$et, quod omnino repugnat. Itaque fatendum erit motum ex \,etarno tem pore fui$$e.

Nam vnico quid\~e} Varia $unt gene a mouentium. Qu\,edam mouent naturaliter atq: ad Diuer$a gene ra mouenti. um. vnũ mouendi modũ definita $unt, vt calidũ, cuius e$t tantu calefacere; alia mouent arbitratu $uo, & ex delectu, qu\,e cõtrarias edũt motiones, videlicct ea, quç $cientia, & arte poll\~et. De hi$ce [res-1446-v_0711_702_t0]LIB. VIII. CAP. I. EXPLANATIO.

Quare cũ appropinquauerint, id\’{que} euenerit, vt boc moue- ri, illud mouere po{$s}it, aliud mouebit, aliud mouebitur. Siigi- _Text. 9._ tur nõ s\~eper mouebatur, manifestum e$t nõ ita $e babui{$s}e, vt moueri alterum po$$et, alter um mouere, $ed alterum ip$orum mutari oportebat. In bis enĩ, quœ $unt ad aliquid accidere id nece$$e e$t, vt $i duplum nõ er at, & duplum nunc factum e$t, $i nõ vtrum\’{que} alterum mutatum $it nece$$e est. Prima ita\’{que} mu- tatione prior aliqua erit. Ad bœc quonã modo prius & po$te- _Text. 10._ rius erunt, $i t\~epus nõ $it, aut t\~epus, $i nõ $it motus. Quod $i t\~e- pus numerus e$t motus, aut motus quid am, $i t\~epus est $emper & motum s\~epiternum e$$e nece$$e e$t. At de tempore vni- uer $i, prœter vnum, eiu$d\~e $ententiœ vidcntur. Ingenitum enim inquiunt, ob eam\’{que} cau$am Democrit us fieri non po$$e, vt om- nia genita $int demon$tr at: $iquidem t\~epus ingenitum e$t, Pla- to autem $olus ip $um gener at Nã vnà cum cœlo genitum ait, cœlum autem e$$e genitum. I am $i abs \’{que} momento nec e$$e, nec _Text. 11._ intelligi potest tempus, momentum aut\~e medietas e$t quœdam principium & finem $imul continens, principium quidem t\~e- poris futuri, finem vero prœteriti, t\~epus $emper $it nece$$e est. Nam temporis postremo accepti, extremum in aliquo erit mo- mento, cum temporis ip$ius prœter momentum nibil accipere liceat. Quare cum principium & finis momentum $it, nece{$s}e e$t ad vtr am\’{que} eius partem tempus e{$s}e. At vero $i t\~epus, ma- nifestum est etiã motum nece{$s}ario e{$s}e, $iquidem tempus ip- $ius motus affectio e$t quœdam. Eadem autem ratio eius e$t _Text. 12._ quod est motum non interiturum. Nam vt ex motus genera- sione priorem aliquam prima mutation\~e e$$e effic iebatur, $ic boc in loco posteriorem aliquam postrema. Non enim moueri $imul & e$$e mobile de$init, aut vri & po{$s}e vri, cùm v$tile e$$e po{$s}it & non vri. Nec mouere po{$s}e & mouere $imul de$i nit. Et quod interire pote$t, interij$$e cùm interit oportebit: & po$t boc rur $us id, quod buius interimendi vim babet. In- teritus enim mutatio quœdam e$t.

 po$terioribus mouentibus putaret quis non rectè pronuntiatum oportere illis adimi cau$am quietis, motusq, impedimentum remoueri, cùm $ponte $ua motum, & quietem ineant. Occur- rit Ari$toteles & hçc eadem illa communi lege teneri, ita vt ab$q; pr{ae}eunte mutatione a quie- te ad motum non tran$eant. Semper enim motu aliquo extrin$ecus iniecto, aut acce$$u mo- bilis, aut alia re $im ili ad faciendũ motũ pelliciuntur. Monet quoque ip$a etiam agentia natu- Agentia nat@ ralia vt mot@ cõtrarios ex- erceant. ralia, quibus natura vnũ agendi modum tribuit, motus, et$i minus proprie contrarios, vici$- $im exercere. Nam calor, qui $ua pr{ae}$entia calefacit, per ab$entiam ex accidente refrigerat; $i- cuti & gubernator, dum ade$t, cau$a e$t $alutis; dum abe$t, cau$a fit naufragij.

Ad h{ae}c quonã 2. ratio. modo} Pergit in$ti tutũ con$irmare ra- tionel alia ab eo quod prius, & po- $terius dicitur, $ũp- ta. Prius & po$teri9 inquit ab$que t\~epo- re darl nequeunt, vt pote qu{ae} temporis partes, $eu differen- ti{ae} $int; ergo $i mo- tus exordium ha- buit, cũ prius non e$ $et, antequã ille e$$e inciperet, t\~epus iã e- rat: atqui $ine motu t\~epus nõ e$t; quando Sine motu non e$$e tem pus. quidem tempus de finitur numerus mo tus: igitur antequã motus e$$et, iã erat motus: quod repu- gnat. Quare fatendũ potiùs erit r\~epus, & motũ $epiterna e$$e.

At de tempore} Temporis {ae}ternita- tem comprobat te- $timonio aliorũ phi lo$ophorum. Om- nes enim t\~epus $em Plato temp9 cum mundo genuit. per fui$$e tradide- runt, excepto Plato ne, qui illud cũ mũ do genitum in Ti- m{ae}o docuit.

Item $i ab$que momento} Rur$9 3. ratio. nullum tempori or- tum, initiũuè fui$$e ita $uadet. In quolibet t\~epore licet $umere mom\~etũ, quod vnũ pra $ens ba- bemus; $ed mom\~etũ e$t confiniũ vtrius \’q; t\~eporis, terminus pr{ae}teriti & initium futuri; ergo ante quodlibet momentum tempus fuit, & po$t quodlibet erit tempus; $ic\’que tempus ante, & re- tro infinitum e$t. Hinc concludit Ari$toteles ctiam motum {ae}ternum e$$e oportere, cùm tem pus $it numerus motus, vt con$tat ex ijs, qu{ae} in quarto huins operis libro tradita $unt.

Ead\~e autem ratio e$t} Oftendit immortalem fore motum. Nam quemadmodũ$i is ge- 4. ratio. nitus foret, nece$$e erat aliquem motũ primo ptior\~e exhibere; ita $i occidat, aliqu\~e po$terior\~e extremo dare oportebit. Nõ enim motu intereunte mobile $imul interibit, $ed permanebit, ac $imul id quod motũ efficere pote$t, e$to mouere de$inat, adhuc per$euerabit. Quare rur$us mo- tentis & mobilis cõcur$us dabitur, & hoc ab illo motũ excipiet, cũ in vtroq. pote$tas cõ$erue- , in vno ad agendũ: in altero ad patiendum.

 [res-1446-v_0712_703_t0]IN PHYSIC. ARIST. _CAP. II._

_Q_ Vod $i bœc e{$s}e non po{$s}unt, patet motum $em- _Text. 13._ piternum e$$e, & non aliquando e{$s}e, aliquando non e$$e. Etenim ita dicere figmento $imile potius est. Similiter dicere $ic natura e$$e comparatum, boc\’{que} _Text. 14._ e{$s}e principium debere existimari: quod quidem Empedocles videtur dixi$$e, rebus videlicet ex nece{$s}itate conuenire, vt cõ- cordia & di$c ordia vici{$s}im vincant & moueant, tempore autem intermedio quie$cant. Forta$$e vero & qui vnum fa- _Text. 15._ ciunt principium, vt Anaxagoras, boc modo a$$ererent. Atqui in bis, quœ natur a & $ecundum natur am con$tant nibil est inordinatum, cùm natur a ordinis omnium $it cau$a. In- finiti autem ad infinitum nulla e$t ratio, ordo vero omnis ra- tio e$t. At vero tempore infinito quie$cere, deinde aliquando moueri, buius\’que nullam baberi differentiam, cur videlicet nunc magis quàm prius, nullum item e$$e or dinem, naturœ ip- $ius opus non est. Nam quod natura e$t, aut $impliciter $e$e babet nece$$ariò, & non interdum quidem boc modo, interdũ alio, veluti ignis $ur $um effertur natura, & non inter dum fertur, inter dum non $ertur, aut rationem babet, quod $im- plex non e$t. Quocirc a prœ$tat rem ita babere, vt Empedo- cles, et$i qui$piam alius id dixit videlicet vici{$s}im quie$cere & moueri: or dinem enim quiddam id babet. V erum & qui id dicit non $olum enuntiare id debet, $ed eius quoque cau$am reddere. & nibil ponere, nec vllam $ententiam proferre $ine ratione, $ed aut inductionem, aut demon$trationem afferre. Nam ea quœ po$ita $unt cau$œ non $unt, nec concordiœ aut di$cordiœ e$$entia bœc e$t, $ed illius quidem munus est con- gregare, buius diuidere.

 Capitis $ecundi Explanatio.

Q VOD $i h{ae}c} Ex ijs, quæ hactenus di$putauit, concludit fictitium e$$e, ac fa- bul{ae} $imile affirmare motus initium fui$$e, aut finem vllum futurum. Deinde quia non $at erat $uam de {ae}ternitate motus confirmare $ententiam, ni$i etiam aliorum philo$ophorum placica $ibi aduer$a refelleret, id in hoc capite facere aggredi- tur, in quo Anaxagoram & Empedoclem motus {ae}ternitatem negantes in$ectatur. Coar- guit igitur Empedoclem, qui cum diceret litem & amicitiam nece$$ariò vici$sim res mouere, Carpit Em- pedoclem. ac per qu{ae}dam tem porũ interualla mo tionem, quietem\’q; interijci, tamen hu- ius rei nullam aliã afferebat cau$am, quã quod ita opor- teret fieti: $ic rei na- tura po$tularet. Atq; hoc ip$um ait forta$ $e dicturum Anaxa- goram, qui vnum motus principiũ in- duxit, $i quis ab eo $ci$citaretur cur m\~es nihil operis ab {ae}ter- nitate molitae$t, nec Chaos ni$i certo t\~e- pore mouit, rerũ\’q; $ecretionem effecit. Hos igitur ideo re- prehendit, quod ad rerum naturam con fugerint, qua$i natu Natura ma- rime amica ordinis. ra, qu{ae} maximè e$t ordinis $tudio$a, $i- ne ordine & ratione quicquam aggredia tur.

Infiniti auterr} Alienum e$$e ab or dine, quem natura amat, vt res infinito t\~epore immot{ae} ia- cuerint, deinde mo ueri c{ae}perint, ex eo probat, quia ibi dù- taxat ordo con$tat, vbi ratio, & proportio inuenitur; at infiniti ad infinitum nulla e$t pro- portio. Subijcit deinde ea, qu{ae} à natura fiunt, duplicia e$$e. Nam qu{ae}dam $emper codem Vbi ratio & {pro}portio, ibi ordo. modo $e habent, vt ignis latio in $uperum locum; leonis à leone productio: alia verò non item, $ed euariant; vt patet in viuentibus, qu{ae} nõ $emper in cre$cunt, $ed inter dũ imminuuntur, id\’q; nõ $ine cau$a, & in$tituto natur{ae}. Quare cũ res infinito t\~epore quieui$$e, poftea verò fui$- $e motas, ad nullú horũ modorũ pertineat, $atis liquet dogma hoc à natur{ae} legibus abhorrere.

Quocirca } Rectius philo$ophatum inquit Empedoclem: quã Anaxagora, hic enim po$ita Empledocl\~e rectius philo $ophatũ, quã Anaxagorã. ante omn\~e motũ infinita quiete, natur{ae} ordin\~e demolitus e$t: ille dũ vices illas mouen di, quie- $cendi\’que $tatuit, aliqu\~e ordinem ad ibuit; quanquã in eo etiam peccauit, quòd nullam tam in$ignis alternationis cau$am reddidit: cùm minimè deceat indagatorem in$pectorem que na- tur{ae} quicquam ab$que ex perientia vel demon$tratione rationevè aliqua pronuntiare.

Nam ea qu{ae} po$ita} Diceret quis Empedoclem vici$situdinis illius cau$am attuli$$e, vi- delicet concordiam, & di$cordiã. Occurrit Ari$toteles huiu$cem odi cau$am verã & idoneã Pr{ae}occupa- no. [res-1446-v_0713_704_t0]LIB. VIII. CAP.II. EXPLANATIO.

Quod $i id quod est vici$sim a$signet, in quibus etiam id fiat dicendum e$t veluti aliquid e{$s}e quod bomines congregat vi- delicet amicitiam, inimicos aut\~e vici$sim $e fugere. Hoc enim & ip$o vniuer $o ponit, quod & in quibu $dam videtur Id vero quod est per œqualia temporum interualla ratione etiam ali- qua indiget. Omnino aut\~e œquũ non est exi$timare boc prin. cipium $emper ita e$$e aut fieri $ufficere, ad quod natur ales cau$as Democritus reducit, quòd $ic ante quoque factũ sit, prin cipio, cur $emper, non quœ$ito, quod in quibu$dam recte tradi- dit, in omnibus non recte. Nã & triãgulus duobus rectis œqua- les $emper babet, $ed tamen buius œternitatis alia e$t cau$a. At vero principiorum, cum sint sempiterna, alia cau$a non est. To tigitur de boc dicta sint nullum videlicet fui$$e t\~epus, aut fore, cum motus aut non e{$s}et, aut non erit. Quœ aut\~e bi$ce _Text. 16._ eontr aria sunt non est difficile di{$s}oluere. Videri vero con$ide- rantibus ex bis poti$simum po$sit motum aliquando ortum e$$e, cum ante omnino non fui{$s}et Ac primũ quidem quia nulla est $empiterna mutatio, cum mutatio omnis $uapte natura ex aliquo sit in aliquod, vt nece$$e sit omnis mut ationis finem, ea e$$e contr aria, in quibus fit, nibil\’que infinite moueri. Dein- _Text. 17._ de videmus id po{$s}e moueri, quod nec mouetur, nec vllum in $e motum babet, vt in animata, quorum pars nulla, nec item totũ cùm moueatur, sed quie $cat, aliquando mouentur. At conuenie- bat aut $emper moueri, aut nunquam, siquidem motus cum nõ est, non gignitur. Longe autem magis in animatis boc licet per $picere. Cùm enim nullus in nobis inter dum motus $it, $ed quietem agamus, tamen mouemur aliquando & fit in nobis in- terdum ex nobis ip$is principium motus, etiam $i nibil extrin- $ecus inouerit. Hoc enim in expertibus animœ non œquè cõ$pi cimus, $ed aliquid quod extra est, ea $emper motu ciet. At ani mal $e mouere dicimus. quare si aliquando omnino quie $cat in immobilia à $e ip $o motus fiet, & non ab eo, quod extra sit.

 haudquaquam e$$e. Licet enim, vt in Reipublic{ae} partibus videre e$t, concordia res aggregen- tur, di$cordia diuidantur; non tamen concordi{ae}, & di$cordi{ae} ratio, $iue e$$entia in eo con$i- Ratio cõcor- di{ae}, & di$cor di{ae}. $tit, vt alcernis vicibus moueant & {ae}qualibus temporum $patijs h{ae}c regno cedat, illa $uccedat.

Omnino autem } Empedocles $uam po$itionem {ae}ternitatis nomine tuebatur, nullam aliam reddens cau$am perpetu{ae} illius vi i$situdinis, quàm quod ita ab {ae}terno fui$$et, proin- deque rata lege ita euen re oporteret, quia {ae}terna cau$am non habent. Hoc vt parum phi- lo$ophicè dictum incu$at Ari$toreles, $imul\’que reprehen$ionis aculeos in$igit Democrito, qui Coarguit De mocritum. $imiliter Phy$icarum rerum cau$as {ac}ternitati a$cribebat aiens nullam aliam rationem vlteriùs di$quirendam e$$e. Et verò fatetur Ari $toteles qu{ae}dã e$$e Qu{ae}dam er. {ac}ternis habe- re cau$am. {ae}erna, qu{ae} cau$am non habent, cuiu$- modi $unt princi- pia $impliciter pri- ma; ea namque & $empitern{ae} verita- tis $unt, & nullam cau$am obtinent. Vnde per $e ip$a innote$cunt, ac fidé faciunt, vt con$tat ex ijs, qu{ae} 2. lib. Po$teriorum di$pu tata $unt. Verùm nõ Alia non ha- bere. nulla {ac}terna inue- niri ait, qu{ae} cau$am babent, vt triangu- lum cõ$tare tribus angulis, qui duobus rectis pares $int: hu ius enim affectio- nis cau$a e$t ip$a tri anguli de$initio. Quo paret aliquid $empiternum causã habere, quod nega bat Democritus.

Qu{ae} aut\~e; hi$- ce} Proponit tres Prima ratio cõtra motus {ac}ternitatem. tationes, quib9 mo tũ nõ $emper fui$se probari po$sit. Pri- ma ita habet. Nulla mutatio clau$a ter- minis perpetua e$t, $icuti nec infinita; $ed omnis mutatio e$t clau$a terminis, cùm inter duo extrema contraria ver$etur; ergo nulla perpetua e$t, & ex con$equenti nullus motus e$t $empiternus.

Deinde videmus} Secunda ratio e$t. Aliquid mouetur, quod antea quie$cebat, vt cùm 2. ratio. lapis, aut aer motum init. Ergo idem & in toto vniuer$o potuit contingere, videlicet vt inci- peret in illo e$$e motus, qui antea non erat. Nam $i motus inchoari in aliquo non po$set, $equeretur qu{ae} mouentur, perpetuò agitari, & qu{ae} quie$cunt, $emper quie$cere. Quod veritati apertè repugnat.

Longe autem) Tertia ratio e$t, quod in animantibus fieri con$picimus, pr{ae}$ertim in 3. ratio. homine, qui quandam totius vniuer$i imaginem in $e continet, vnde & paruus mundus ap- [res-1446-v_0714_705_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Quod si in animali fieri id potest, quid probibet vt in vni- uer $o etiam id\~e $iat? Nã si in paruo sit mundo, in magno etiã fiet, & si in mundo, in infinito quoque, si moueri infinitũ po$- $it, ac totum quie$cere. Ac borum quidem quod dictum e$t _Text. 18._ non eundem $emper vnum\’que numero motum eum e$se, qui e$t ad opposita, recte dicitur. Hor enim forta$ie nece $sariũ est, si fieri nequeat, vt semper vnus idem\’que motus is sit, qui vnius & eiu$dem est mobilis. Dico aut\~e gratia exempli vtrum vnus idem\’{que} sonus vnius cbordœ sit, quœ similiter $e$e babet & mo uetur, an alius $emper, quamquam vtrouis modo res babeat. nibil obstat vnum & eundem aliquem e$se quoniam continuus sit & sempiternus. Quod ex bis, quœ $equentur, magis pate- bit. Moueri autem quidpiam, quod non mouebatur ab $ur- _Text. 19._ dum non est, si quod extrin$ecus mouet, inter dum adsit, inter- dum non adsit. Hoc tamen quonam sit pacto quœrendum e$t, idem inquam ab eodem, quod mouere aptum est, nunc moueri. Nam qui id ditit nibil aliud in dubium reuocat, quàm propter quid non semper aliœ res quie$cant, aliœ moueantur. Maxime _Text. 20._ verò tertiũ illud dubit ationem babere videbitur, quòd exi $t at motus, qui antea non erat, id quod animantibus euenit. Nam prius quie $cit, deinde ambulat nullo eorum, quœ extra sunt, vt videtur, mouente. Hoc autem fal$um est. Eorum enim quœ in animali innata $unt aliquid semper cernimus moueri. Cuius quidem motus cau$a animal non e$t, sed continens forta$$e. Ip$um autem non omni motu $e ciere dicimus, sed eo qui e$t ad locum. Nibil igitur probibet, imò forta$$e e$t nece $$ariam cõ- plures à continenti in corpore fieri motiones, & barum non- nullis mentem aut appetitum moueri: bœc vero totum animal mouere, quale accidit in somnis. Nam cum nullus $en$us insit motus, insit tamen aliquis, animalia rur $us excitantur. Sed ex bis quœ sequuntur per $picua bœc fient.

 pellatur, id ip$um videtur fieri potui$$e in mundo magno, & in natura vniuer$a; atqui ani- Homo par- tius mundus. mantes nonnunquam absque vlio externo auctore nulloque alio motu, quo incitentur, pr{ae}- eunte moueri incipiunt: ergo & in tota natura ante eius motum potuit infinita quies pr{ae}- cedere.

Atque horum quidem } Diluit $uperiora argumenta. Et ad ptimum quidem re$pondet, Re$põ$io ad 1. rat. ex motibus, qui inter contraria ver$antur, non po$$e vnum, eundem\’que $ingularem motum perpetuum e$$e, cùm extremis contrarijs claudatur; $icuti neque in$trumento mu$ico vnius chordæ idem $onus e$t, qui primo, & qui $ecundo ictu redditur. Item quidquid de c{ae}teris motibus pronuntiandum $it, nihil ob$tare quominus conuer$io immortali corpori con- ueniens infinitis $eculis eadem absque intermi$sione duret: $iquidem h{ae}c non ea contra- riorum repugnantia, qu{ae} perennitatem inhibet, continetur.

Moueri aut\~e } Ad 2. Soluit $ecundũ ar- gumentum, conce dons aliquid moue ri, quod antea non mouebatur. Nam quod externum ha bet motorem, nihil mitum $i eo præ- $ente cieatur, ab$en te quie$cat. Ita\’que vult quoties denuo res inanimata mo- ueri incipit, eum motum nece$$ariò antecedere alium, quo mou\~es afficia tur, & hunc alium, $ic\’que in infinitũ ab \’q, termino. Ad Ad 2. tertium verò re$põ det inprimis con$- picuum e$$e quo$- dam motus animã tibus extrin$ecus ad uenire, nimirum al terationes, qu{ae} à cir cũfu$o corpore aut aliunde inferuntur. vt refrigeratio, & humectctio. Dein- de ait ip$um etiam motũ, quo ab vno loco ad alium mi- grant, externã causã plerun\’que habere, qua videlicet mens, aut appetitus ad eũ motum edendum impellitur. Id quod exemplo animalium dormientium o$tendit, qu{ae} cùm aliquando nullo antecedente motu à $omno exci ari videantur, reuera tamen eam excitatio- nem aliquis motus anteuertit, nimirum ab$umptio, aut depre$sio vaporum, qui cerebrum oc- cupabant, vel concoctionis ab$olutio, aut aliud quid, vnde vigilia $equitur. Quin verò et$i nullam externorum $en$uum functionem obeant, interiùs haudquaquam motu vacant, cùm $ine re$pirandi, & nutriendi actu non viuant. Fal$um e$t ergo, quod in argumento a$$umeba- tur, nimirum animantes interdum lationem inchoare absque alio motu in eis pr{ae}eunte; cú corum motum localem $altem nutritio antecedat. Porro quòd rationes ab Ari$totele propo- [res-1446-v_0715_706_t0]LIB. VIII. CAP.II. QVAESTIO I. $itæ motus, aut temporis aut vllius rei creat{ae} {ae}ternitatem minimè concludant, in progre$$u patebit.

Ob$erua in hoc capite ad textum. 15. pr{ae}clarum natur{ae} elogium, qu{ae} ordinem, rem $ane Vniuer$i pul- chritudinem ordine maxi mè cõtineri. diuinam, & qua vniuer$i pulchritudo magna ex parte continetur, tãtopere amat, vt nihil absq; eo moliatur. In quam $ententiam lege qu{ae} $crip$it etiam Ari$toteles libro 1. de partibus ani- malium cap. 1. & in problem. $ect. 19. q. 38. Plato in Ph{ae}done, D. Augu$t. lib. de natura boni cap. 3. & lib. 6. Mu$ic{ae} cap. 14. & ex profe$$o in libris de ordine.

Ad eundem textum. 15. nota Ari$totelem non $olùm concedere enuntiationes $empitern{ae} In doctrina Ari$totelis q i{ae}dam $em- prterna habe- re cau$am. veritatis; $ed doce e etiam dari $empiternam cau$am, ob quam eiu$modi enuntiationum pr{ae}- dicata $ubiectis conueniant. Quod non parum habet momenti ad coarguendos eos, qui pu- rant nihil {ae}ternum in di$ciplina Ari$totelis cau$am vindicare: quod annotauit hoc loco D. Thomas.

 QVÆSTIO I. QVID CREATIO SIT, ET QVO pacto à con$eruatione di$tinguatur. ARTICVLVS I. CRATIONEM ESSE ALICVIVS è nihilo productionem.

Reationem hunc in modum Theologi, Phi- Definitio cre ationis. lo$ophi\’que definiunt ex D. Dama$ceno lib. 1. fidei orth. cap. 8. et lib. 2. c. 2. & D. Augu- $tino 12. de ciuit. Dei. c. 25. Creatio e$t alicu- ius è nihilo productio. Sciendũ verò e$t crea tionis nomen dupliciter accipi; non nunquã Creatio bifa- riã $umitur. propriè, interdum fusè. Priori modo, vt D. Thomas. 1. p. q. 45. art. 4. edocet, ea tãtũ crea- ri cen$entur, quæ per $e cohærere po$sunt, vt Angeli, vt animæ ra- tionis participes, vt corpora cæle$tia. Etenim cùm creatio effectio quædam $it; effectio autem ordinetur ad e$$e rei; id tantùm dicetur propriè creari, cui propriè conuenit e$$e; ei autem propriè e$$e con uenit, quod e$t $ub$i$tens in $uo e$$e, $eu quod per $e valet con$i$te- re. Po$teriori autem modo (qui tam ea, quæ propriè, quàm quæ im- propriè creari cen$entur, comprehendit,) etiam alia quædam, præ- ter hæc, creari dicuntur, vtin progre$$u patebit. Si igitur iuxta prio Sen$us definl tionis. rem acceptionem creatio $pectetur, hic erit propo$itæ definitionis $en$us; creatio e$t actio, qua quippiam per$e $ub$i$tens producitur ex nihilo; ide$t, ita vt nihil eius præce$$erit. Sic vero nec materia, nec formæ Phy$icæ, excepta rationali, creari dicuntur; quia nõ $unt res per $e, ac propria vi $ub$i$tentes: nec item homo, qui ab alio gigni- [res-1446-v_0716_707_t0]IN PHYSIC. ARIST. tur; propterea quod licet is per $e cohæreat, & materia, ac forma, ex quib<_>9 coale$cit, nõni$i per creation\~e exi$tãt; tam\~e cũ totũ ipsũ emer git, aliqua ei<_>9 pars antece$$erat, n\~epe materia initio mũdi à Deo \’{que}du cta. Siaut\~e creatio po$teriori modo $umatur amou\~eda erit ab ei<_>9 de- finitione particula, per $e $ub$i$tens, $ic\’que cen$ebuntur creari quæ- cunque nullo præiacente $ubiecto fiunt, $iue per $e cohæreant, $iue non. Porro quadrifariam, quod ad propo$itum attinet, dicitur effici Quot modis dicatur ali quid $ieri nul lo pr{ae}iacente $ubiecto. Lege Capr. in 2. d. 1. q. 1. ar. 3. quippiam non præiacente $ubiecto. Primùm id, cui nullum $ub$ter ni$ubiectum pote$t, vt Angelus & materia prima. Secundò id, cuius productioni tamet$i $ub$terni queat $ubiectum, $ic tamen produci- tur, vt tam $ubiectum, quàm forma, è quibus per $e componitur, ab eodem agente $imul efficiãtur: quo pacto diceretur creari Socrates, vel Bucephalus, $i eorum forma, & materia inter $e coniunctæ, eo- dem puncto temporis producerentur. Tertio id, cuius ortui quan- tumlibet $ubiectum præiaceat; ab eo tamen $ubiecto, neque quoad $uum e$$e, neque quoad productionem dependet; vt forma homi- nis. Quartò denique id, quod licet à præiacente $ubiecto, & quoad $uum e$$e, & quoad $ui effectionem pendeat; $ubiectum tamen ad id recipiendum naturalem potentiam non habet, $ed obedientiariã duntaxat, eam\’que in ordine tantummodò ad diuinum agens. Hoc Gratia etiam creari dici- tur, $ed im- propriè. verò pacto gratial, cætera\’que dona $upernaturalia, et$i impro- priè, creari tamen dicuntur; vt e$t communis Theologorum $enten tia. D. Thomæ in 1. 2. q. 110. art. 2. Scoti. in 4. d. 1. q. 4. Capreoli, & Pa ludani ibidem q. 1. Gregorij, in 2. d. 1. q. 6. Ferrarien$is 4. contra gen- Argentinatis in 4. d. 1. q. 1. at 3. Soti. q. 3. art. 1. Gabr. in 3. d. 1. q. vni. tes, cap. 57. & aliorum. Adiecimus autem, in ordine tantummodò ad agens diuinum, propter formas artefactorum, quæ licet in materia $olam non repugnantiam, $iue obedientiariam potentiam nanci$- cantur; non eas tamen creari dicimus; propterea quod eiu$modi po tentia non $it tantùm in ordine ad agens diuinum, qua tale; $ed in ordine ad qu\~ecunque arti$icem. Ita\’que ex dictis ratum e$$e volu- mus, vt aliquid creari dicatur, $at e$$e produci non præiacente $ub- iecto; aliquo $altem eorum quatu or modorum, quos retulimus, $er- uato tamen di$crimine illo inter ea, quæ propriè, & quæ improprie creari cen$entur.

ARTICVLVS II. DILVTIO OBIECTORVM ADVERSVS definitionem creationis.

E Rit tamen, qui contra $uperiùs dicta hunc in modum oppo- Obi. 1. nat. Anima rationalis propriè creatur; & tamen non e$t ens per $e $ub$i$tens. Igitur non $ola per $e $ub$i$tentia propriè creantur. Maior a$$erta á nobis fuit proximo articulo, traditur\’que [res-1446-v_0717_708_t0]LIB. VIII. CAP. II. QV AESTIO I. à D. Thoma in quæ $tionibus di$putatis, quæ$tione de $piritualibus creaturis art. 2. ad 8. à Capreolo in 2. d. 1. q. 3. ar. 3. & alijs. Minor pro batur, Primũ quia quod e$t in alio non e$t per $e; atque adeò nõ per $e $ub$i$tit: at anima rationalis dũ actu cõponit hominem e$t in alio, nempe in corpore. Secundò, quia $i anima rationalis dũ e$t in corpo- re, e$$et per $e $ub$i$t\~es; propriè ac $impliciter illi attribuer\~etur idio mata, $iue appellationes actionũ, $altem earũ quæ in ipsã recipiũtur; quod rectè negat D. Thomas 1. p. q. 75. art. 2. aiens e$to anima dici po$sit intelligere; melius tamen dici homin\~e intelligere per animã.

Item $i Deus producat accidens extra omne $ubiectum, erit pro- 2. obi. priè creatio ex communi Theologorũ $ententia; & tamen in eo eu\~e- tu accidens non dicetur exi$tens per $e; cũ id eius naturæ repugnet $it\’que proprium $ub$tantiæ. Igitur creatio propriè $umpta etiã ijs, quæ non per $e exi$tunt, accommodari pote$t.

Ad primum horum conce$$a maiori, neganda e$t minor; & ad prio Dilut. 1. obi. rem eius confirmationem dicendum id, quod e$t in aliquo ita vt illi inhæreat, quo pacto accid\~etia $unt in $ubiecto; vel ita vt ab eo quoad Lege D. Tho. in 1. d. 8. q. 5. art. 2. Ferr. 2. contr. gent. c. 68. Sotũ 1.- Phy. q. 3. Cai. 1. p. q. 90. ar. 2. $uum e$$e dependeat, quomodo formæ materiales $unt in materia; id inquam non po$$e dici per $e $ub$i$tere. V erùm animam rationalem neutro horum modorum e$$e in materia; quandoquidem nec more accidentium inhæret; nec quoad $uum e$$e dependet à corpore, cùm immortalis $it. Ad po$teriorem confirmationem re$pondendum li- cet anima $it per $e $ub$i$tens $ub$i$tentia paulò ante explicata, quæ Sub$i$tentia anim{ae} ratio- nalis in cor- pore quomo do $e habeat. $ufficit vt aliquid dicatur propriè creari; tamen quia dum e$t in cor- pore e$t actu pars totius, quod iure dignitatis $uppo$ito conuenien- tis omniũ actionũ appellationes $ibi arrogat; inde e$$e quòd nõ tã \’{que} priè dicimus anmã intelligere, quã homin\~e intelligere per animã.

Ad $ecundum concedenda e$t propo$itio, ad a$$umptionem verò Dilut, 2. dicendum accidens extra $ubiectum, e$$e per $e exi$tens, non quod tunc $ub$tantialem exi$tentiam acquirat, & à propria natura deci- dat, cùm adhuc $uopte ingenio, & ex vi propria $pectatum requirat $ubiectum, cui inhæreat, & adhuc re$pectu tran$cendenti, in quo eius quidditas con$i$tit, ad illud $ubiectũ referatur: $ed quia dum ita diuina virtute producitur, con$eruatur\’que, e$t actu independens ab alio, quatenus nec in aliquo, vel $ub aliquo, à quo eius e$$e depen- deat actu exi$tit; qui modus exi$tendi per $e, $at e$t ad propriã crea- Qui modus exiftendi per $e $u$$iciat vt aliquid dici po$sit {pro}priè creari. tionem terminandam. Addidimus, $ub aliquo, propter materiã, quæ dum producitur productione totius, quod creatur, (quo pacto mate ria terræ initio mundi producta fuit) nõ dicitur propriè creari, quia e$t $ub aliquo nempe $ub forma, à qua eius e$$e dependet.

Ob$eruãdũ tam\~e erit, inter ea, quæ propriè creãtur, gradus quo$- Diuer$i gra. dus corum, quæ propriè creantur. dam inueniri; quorum primũ obtinent $ub$tantiæ completæ, vt An geli; $ecũdũ $ub $tãtiæ incõpletæ, vt animæ rationales; qu{ae} o\~es à Deo per creation\~e efficiũtur, it\~e\’q; materia prima $i abs\’q; omni forma $ub- $tãtiali, & accid\~etia $i extra omne $ubiectũ diuinitus producãtur.

[res-1446-v_0718_709_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVL VS III. CREATIONEM ESSE ACTIONEM externam, & tran$euntem Dei creantis.

VT creationis definitio planior euadat; $ciendum controuer- $iam inter Theologos e$$e num creatio actiua $it actio aliqua externa Dei, quæ re vera dicenda $it tran$iens non $olum pro ductiuè, quia habet terminũ externũ, $ed etiam $ubiectiuè, quia non manet in agēte, $ed tran$it in rē patient\~e, in ea\’q; recipitur. D. Tho- mas 1. p. q. 45. ar. 3. alijs\’que in locis, M. Albertus in 2. d. 1. art. 6. & de quatuor coæuis q. 1. art. 2. Scotus in 2. d. 1. q. 5. Richard. ibidē q. 2. & 3. in pri. princip. Dur. q. 1. Capr. q. 2. ar. 1. alij\’que nõ pauci arbitrãtur Cai. 1. p. q. 25. Ferr. 2. contr. g\~et. c. 18. Ba$- $ol. in 2. d. 1. q. 6. art. 1. Probao. creation\~e actiuã e$$e action\~e internã Dei, nempe ipsũ intelligere & velle diuinũ cũ habitudine rationis ad creaturã: creation\~e vero pa$- $iuam e$$e relationem creaturæ, $iue creaturã ipsã cum re$pectu ad Deũ vt ad principiũ totius e$$e. Probatur aut\~e hæc opinio, primùm quia cũ Deus $olo intellectu, & volũtate, quorũ actio imman\~es e$t, efficaciter agat, $uperuacanea videtur alia externa actio ad creandũ. Deĩde quia, vt e$t apud Ari$totel\~e 3. huius operis li. c. 3. text. 22. om- nis actio trã$i\~es e$t cõiuncta cũ motu, in creatione verò motus nõ da- tur; cũ omnis motus $upponat $ubiectũ, in quo in$it te$te eod\~e Ari- $totele 1. huius operis, c. 7. tex. 64. & lib. 5. c. 2. text. 15.

Verũ licet hæc $ententia admodũ probabilis $it; veri$imilior tam\~e Aliorum opi nio veri$imi- lior. videtur oppo$ita, quæ a$$erit creation\~e, verã e$$e Dei action\~e, ex- ternã, & tran$eunt\~e, qua rebus creatis e$$e tribuitur, quãquam ab eis reip$a non di$tinguatur. Hanc tuetur Gregorius in 2. d. 1. q. 6. Aureo Eius a$$erto. res. lus apud Capreolũ eod\~e loco q. 2. ar. 2. Aegid. in libro de e$$e, & e$s\~e tia. q. 7. & in 2. d. 1. q. 3. Argentinas d. 19. q. 1. art. 1. Ochamus in. 1. d. 43. q. 1. alij\’que cõplures. Primũ quia cũ creatio $it realis quidã in- 1. ratio. fluxus potentiæ diuinæ exequ\~etis, & factio quædã iuxta illud p$al. 148. ip$e dixit, & facta $unt, & illud $ymboli factorem, ide$t, creato- rem cæli & terræ; item verò cùm omnis executio, & effectio externã action\~e depo$cat; nõ videtur quo pacto creatio actiua $it $olũ intel- ligere, & velle diuinũ cũ relatione. Deinde quia ea, quæ $unt relata 2. ratio. ad Deum, non ni$i cum mutatione eius, de quo dicuntur, exi$tunt; docente D. Augu$tino. 5. lib. de Trinit. cap. vltimo. Cùm igitur crea tura ad Deum referatur; non exi$tet $ine aliqua mutatione: hæc autem mutatio non e$t alia, quàm creatio; igitur creatio mutatio e$t, atque adeò non e$t $olum velle diuinum cum relatione. Po$tre- 3. ratio. mò, relatio, qua creatura Deum, vt cau$am $uam effectricem re$picit, e$t realis, (quod omnes pene aduer$æ opinionis a$$ertores fatentur,) habet ergo aliquam rationem fundandi ex ijs, quas Ari$toteles [res-1446-v_0719_710_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAE STIO I. 5. Metaphy$. cap. 15. text. 20. enumerat: $ed non aliam habere po- te$t, quã ipsã effection\~e pa$siuã, qua creatura producitur: ergo effe- ctio creatioue pa$siua e$t eius ratio fundandi, ac proinde creatio pa$- $iua non e$t ip$a relatio creaturæ, $eu creatura prout habet ordinem ad Deum: alioqui idem omnino $ibi ip$i ratio fundandi e$$et. De- nique relatio creaturæ e$t quippiam po$terius re creata, creatio ve- rò cùm $it via ad e$$e, $altem natura, rem creatam antecedit; non igitur creatio relatio e$t.

Ad id quæd pro contraria parte adducitur, $cilicet internam Dei Solutio eo- rum, qu{ae} pro adoer$a parte adducta $unt. intelligentis & volentis actionem, quæ infinitam habet efficacitat\~e, per $e $ufficere ad creandum; re$pondendum e$t, $ufficere quidem, $ed cum actu potentiæ exequentis, & adhibita externa actione, $i- ne qua Deum quicquam extra $e producere, impo$sibile e$t: qu\~ead- modum neque cum igni pote$t Deus concurrere ad calefaciendum abs\’que externa actione, quæ non di$ting uitur re ip$a à calefactione ignis, vt alibi diximus. Ad te$timonium Ari$totelis ex 3. huius ope- 2. lib. c. 7. q. 12. art. 3. ris dicendum actionem phy$icam, de qua inibi agit, cõiunctam e$$e cum motu; creationem vero non e$$e actionem phy$icam; nec item propriè mutationem; cùm ea propriè mutatio dicatur, qua $ubie- ctum, $eu materia ab vno termino, $ub quo priùs iacuerat, ad alium tran$it. Quod item opponunt non dari $ubiectum, in quod externa actio creandi, quam ponimus, recipiatur; haud ita e$t; pote$t enim Subiectũ, in quo creatio iecipitur. actio, qua, verbi gratia, anima creatur, in ip$ammet animam recipi, quæ quidem in genere cau$æ $ubie ctiuæ prior natura e$t, quàm $ua productio. Lege Aegidiũ in lib. de e$$e & e$$entia loco $uperiùs ci- tato.

ARTICVLVS IIII. STATVITVR DISCRIMEN INTER creationem, & con$eruationem.

S Equitur altera propo$itæ quæ$tionis pars de di$crimine inter creationem, & con$eruationem; Qua de re agit D. Thom. q. 104. De eadem re di$$etit Bacho nus in 2. d. 1. q. 2. art 3. Ba$- $oltus d. 1. q. vltima. primæ part. art. 1. & de potent. q. 5. art. 1. Heruæus in tractatu de æternitate mũdi, quæ$t. 1. Henricus Gandauen$is quodlib. 1. q. 7. & quodlib. 9. q. 1. Ferrarien$is 3. contra. gentes. c. 65. Aureolus apud Capreol. in 2. d. 1. q. 2. art. 2. Aegidius in tractatu de e$$e, & e$s\~etia. q. 7. alij\’que nõnulli. Sed omi$$a opinionũ cõflictatione paucis r\~e ex pe diemus. Aduertendũ verò e$t cõ$eruation\~e bifariã $umi: vno modo Con$eruatio nem duobus modis $umi. pro actione, qua Deus r\~e creatã per $e immediatè cõ$eruat: altero, pro con$eruatione, qua cau$æ $ecundæ nonulla entia à Deo creata, $ed tamen ip$arum tutelæ commi$$a pro $ua parte tuentur, vt, ver- bi gratia, forma materiam: hæc enim $ic ab illius actu, perfectio- neque dependet, vt $i ab ea omnino de$titueretur, nec eius operam [res-1446-v_0720_711_t0]IN PHYSIC. ARIST. Deus nouo, vehementiori\’que influxu compen$aret, in nihilũ e$$et reca$ura.

Hoc po$ito $it primum pronuntiatum. Con$eruatio priori modo 1. pronuntia- tum. $umpta e$t idem re cum creatione. Probatur; Nam creatio, & hu- iu$modi con$eruatio circa eundem terminum ver$antur: $iquidem e$$e, quod Deus creando tribuit, identidem con$eruando impertit. Quod v$que adeò verum e$t, vt D. Augu$tinus cap. 12. lib. 4. $uper Etiam nunc creari cœlos D. Augu$t. Gene$. ad literam, dixerit, etiam nunc cæle$tes orbes creari; videli- cet, quia idem e$$e, quod initio temporis à Deo hau$erunt, etiam nũe ab eodem continenter accipiunt.

Sit $ecunduin pronuntiatum. Creatio & i$tiu$modi con$eruatio 2. pronuntia- tum. non intrin$eco, $ed accidentario di$crimine inter $e di$sident. Hoc pronuntiatum inde $uadetur, quia con$eruatio ita sumpta eo tantũ differt à creatione, quòd illa tendat in e$$e rei iam præhabitum, $iue in e$$e, quatenus connotat præhabitam $ui po$$e$sionem; vel, $i magis placeat, prout connotat negationem nouitatis: at crea- tio fertur in e$$e rei prout è nihilo confertur, ab$olute $umptum. Hæc autem $iue negatio, $iue vt Aegidius loco citato vocat relatio connotata non intrin$ecam, $ed accidentariam duntaxat differen- tiam con$tituit.

Tertium pronuntiatum. Con$eruatio po$teriori modo $umpta 3. pronunt. non e$t idem re cum creatione. Hoc ex eo patet; quia nulla con$erua tio pote$t e$$e idem re cum creatione præter eam, qua confertur e$$e ex nihilo, præhabitum tamen. At nullum agens creatum pote$t ali- cui rei e$$e ex nihilo conferre (intellige vt principale agens, & vi propria: quamquam po$sit à Deo tanquam in$trumentum vltra na turæ $uæ vim ad eiu$modi actionem diuinitus excitari.) Illu$tratur quoque idem exemplo formæ re$pectu materiæ. Nam con$eruatio, qua forma materiam con$eruat, & eiu$dem materiæ creatio non po$- $unt inter$e re ip$a non di$tingui. Quod ita probatur. Forma eate- Forma quo pacto mate- riam con$er- net. nus materiam con$eruare dicitur, quatenus eam actuat: hæc verò a- ctuatio non e$t aliud, quàm modus quidam, quo forma $e$e in mate- riam in$inuat, $e\’que illi donat, qui modus, vti in 2. libro di$$eruimus: e$t idem re cum forma: & ex con$equenti realiter à materia di$sidet, eùm alia res $it materia, alia forma. Quo patet con$eruationem, qua forma materiam con$eruat, di$tingui re tum á materia, tum à crea- tione, qu{ae} e$t idem re cum materia creata. Idem qnoque exemplo alio patefit. Etenim Deus in prima rerum molitione terram creauits C{ae}le$tia cor- pora vt terrã con$eruent. hanc verò cæpit mox cælum, vti & nunc facit, $uo influxu con$er- uare: patet verò huiu$modi con$eruationem di$tingui re ip$a à terra (atque adeò ab illius creatione) cùm cælum non aliter elementum terræ con$eruet, quàm beneficas in eo qualitates producendo; quæ productio vt e$t idem re cum ip$is qualitatibus, ita oportet á terræ elemento, quæ ab illis re ip$a differt, realiter quoque di$tingui.

[res-1446-v_0721_712_t0]LIB. VIII. CAP. II. QV AESTIO II. QVÆSTIO II. VTRVM CREATIO NATVRÆ LV- mine cogno$ci potuerit, & an eam Ari$toteles cognouerit. ARTICVLVS I. POTVISSE NATVRÆ LVMINE COG. no$ci, acre ip$a cognitam fui$$e.

NON quærimus de creatione rerum initio t\~e- Status qude $tionis. Con$tituitut pars affir. poris exhibita, $ed de creatione ab$olutè sũ- pta; num videlicet hæc innato rationis lumi- ne ab$que diuino afflatu cogno$ci quiuerit. Cui dubitationi affirmate re$pondendum e$t cum D. Thom. in 2. d. 1. q. 1. art. 2. Henrico Gandauen$i quodlibeto 8. quæ$t. 6. Alen$i 2. p. q. 6. art. 6. Scoto quodlib. 7. alijs\’que com- pluribus. Idem etiam magno con$en$u Patres docent. At que inpri- mis D. Augu$tinus 11. de ciuitate Dei cap. 4. Exceptis, inquit, pro- Probatur coti $cen$u patrũ Augu$tin. Greg. Na@ pheticis vocibus, mundusip$e ordinati$sima $ua mutabilitate, & mo- bilitate, & vi$ibilium omnium pulcherrima $pecie, quodammodo tacitus, & factum $e e$$e, & non ni$i à Deo fieri potui$$e proclamat. ldem lucul\~eta oratione o$tendit D. Gregorius Nazianzenus oratio- ne 2. de Theologia aiens. Quemadmodum ille, qui citharam affabrè con$tructam, & elaboratã con$picit, eius\’que concentum audit, ipsũ citharæ artificem, ac citharæ dum mente reputat, licet $ibi de facieig- notum: ita eum, qui mundi harmoniam percipit, mundum à diuino conditore, & architecto, quamuis ab eo non videatur, creatum intel- telligere. Idem confirmat D. Athana$ius in oratione contraidola, Athana@. Diony$. Dama$c. Greg. Ny$$. Orig. Eu$eb. Throdoretus $ermone 2. de prouidentia, D. Diony$ius 7. cap. de di- uinis nominibus, D. Dama$cenus 1. lib. de fide orthod. D. Grego- rius Ny$$enus lib. de vita Mo$is, Origenes lib. 4. contra Cel$um, Eu- $ebius lib. 7. de præparatione Euang. cap. 2. & alij.

Id quoq; indicant $acræ paginæ te$timonia, vt illud Pauli ad Ro- Sacr{ae} pagin@ te$timonijs. D. Paul. Sapient. manos. 1. inui$ibilia Dei à creatura mundi per ea, quæ facta $unt, in- tellecta cõ$piciuntur. Et illud Sapientiæ 13. à magnitudine $peciei, & creaturæ poterat creator cogno$cibiliter videri.

Præterea $uaderi pote$t hæc a$$ertio ex eo, quia multæ $uppetũt Rationibu@ [res-1446-v_0722_713_t0]IN PHYSIC. ARIST. phy$ieæ rationes, quæ palàm o$tendant habere Deum potentiam creandi: item\’que mundum non à $e, $ed ab vno aliquo rerum princi- pio & fonte habere e$$e. E quibus rationibus aliquot hoc loco in me- dium proferemus. Prima $it. Vt quæque res e$t, ita agit; $ed Deus ita 1. ratio. e$t, vt non aliunde pendeat, nec aliud quid ad $uum e$$e præ exigat; ergo $imiliter in agendo, nec præiacentem materiam, nec quicquam aliud requiret, aut $upponet. Poterit igitur quamlibet rem creare, $i velit.

Secunda. Quo cau$a excellentior e$t, eo paucioribus eget admi- 2. ratio. niculis ad operandum; $ed natura e$t nobilior, quàm ars; & Deus, quàm natura. Igitur cùm ars $upponat rem compo$itam; natura verò materiam; Deus neutrum horum præexiget, atque adeò poterit res è nihilo producere.

Tertia. E$$e diuinum, in quo diuinæ potentiæ ratio fundatur, e$t 3. ratio. infinitum, cùm non $it ad aliquod genus entis limitatum, $ed totius e$$e rationem omni ex parte completã in $e cohibeat; igitur Dei po- tentia e$t infinita, atque adeò pote$t quidquid non implicat contra- dictionem: hanc autem creatio non implicat, pote$t ergo Deus ali- quid creare.

Quarta. Cùm nihil præter Deum habeat e$$e omnibus numeris 4. ratio. per$ectum; $ed imprefectioni admi$tum, & participatum: nulla crea- tura pote$t e$$e à $e, ac proinde nece$$ariò $uũ e$$e mutuabitur à $u- periori cau$a, ide$t, à primo & perfecti$simo ente, in quo ip$um e$$e, vt in primæua origine ab$olutè, & e$$entialiter ine$t: oportet igitur res omnes à Deo ortum ducere, Præterea earum rerum nounullæ, vt intelligentiæ, vt materia prima, vt anima rationalis, nõ ni$i per crea- tionem produci po$$unt; cùm nequeant à cau$is $ecundis effici, nec $iant è præiacente $ubiecto, ergo & cæt. Quare pote$t naturali lumi- ne creatio deprehendi: $iquidem hæ rationes, quibus eam dari a$tru- ximus, citra diuinam $idem ip$o ductu naturalis luminis inue$tigari, atque inueniri queunt, vt con$ideranti planum erit.

Ac $anè quod eam multi veterum Philo$ophorum re ip$a cogno- uerint, & celebrarint cõ$tat exijs, quæ re$ert Iu$tinus Philo$ophus & martyr in $ua paræne$i, D. Augu$t. 11. de ciuitate Dei, c. 4. & lib. 12. cap. 17. Lactantius lib. 7. cap. 3. Eugubinus 7. de perenni philo$o- phia à capite 3.

ARTICVLVS II. QVOD VERISIMILIVS SIT ARI. $totelem creationem agnoui$$e.

QVod tamen ad Ari$totelem attinet, $unt quicreationem ig- notam ei omnino $ui$$e contendant, a$$erant\’que nihil e$$e à Peripatetica doctrina magis alienum, & abhorrens, quàm [res-1446-v_0723_714_t0]LIB. VIII. CAP. II. QV AESTIO II. exi$timare potui$$e quicquam à Deo è nihilo fieri. Atque hanc fui$- A$$ertores partis negati- u{ae}. $e Ari$totelis ment\~e arbitrati $unt Eudemus, & Alexander te$te Sim- plicio ad initium huius operis, Pletho in libro de ijs, quibus Ari$to- Eademus. Alexander. Pletho Auerroes. H. nntus. Gregorius. teles à Platone di$sidet, cap. 1. Auerroes hoc in lib. comm. 4. Simpli- cius ad text. 6. in digre$sione contra Philoponum. Henricus Gand. quodl. 8. quæ$t. 9. Be$$ario lib. 2. contra Calumn. Plat. cap. 6. Grego- Item Bacho- nus in 2 d. 1. q. 1 Abule$is ad c. 32. Deu- ter. q 3. rius Ariminen$is in 2. di$t. 1. quæ$t. 1. Mar$ilius quæ$t. 1. art. 2. & alij. Pote$t autem id inprimis $uaderi; quia Ari$toteles in 1. huius operis cap. 4. tex. 33. & $æpe alibi commendat ac tuetur tritum illud philo- $ophorum axioma è nihilo nihil $it. Item, quia cùm de actione di$$e- rit $emper ei $ubiectum aliquod $ub$ternit; vnde 5. Metaphy$. c. 12. text. 17. potentiam actiuam definit potentiam tran$mutandi aliud, hoc e$t, variè afficiendi $ubiectũ. Et de cau$a efficiente cũ agit, vbiq; eam definit per motum; qui haud dubie $ubiectum præiacens requi- rit. Denique quia 2. Metaphy$. cap. 1. text. 4. ait principia eorũ, quæ $emper $unt, ide$t materiam, & formam corporum cœle$tium nõ ha- bere cau$am.

Alij tamen contra $entiunt; nimirum Ari$totelem creation\~e cog- Pars affirma tiua veri$imi lior. noui$$e, non eã, quam vocant cum nouitate e$$endi, qua $cilicet Deus à primis mũdi originibus res produxit; $ed qua ex æternitate, vt ip$e putabat, vniuer$um cõdidit. In his $unt Auicenna 9. $uæ Metaphy$. c. 4. D. Thomas hoc in libro ad tex. 4. Scotus quodlib. 7. & in 2. $ent. Quieam tu- entur. di$t. 1. quæ$t. 3. Albertus de quatuor coæuis quæ$t. 1. art. 1. Heruæus in tractat. de æternitate mundi quæ$t. 4. alij\’que complures. Ad hãc Ammoni9 1. de interpr. c. vlt. Cai. ad c. 1. đ \~ete & e$s\~e tia q. 10. Sõc. 12. Metap. q. 15. & 16. Sca- liger Exenc. 61. in Card. 1. qu{ae}$t. 1. art. Argent. in 2. d. 4. q Iauel- Ius 12 Metap. 9.5. verò partem, quã veri$imiliorem iudicamus a$truendam, multaloca Loca, qu bus eam Arr$tote les $tatuere vi detur. ex Ari$totele, ea\’que illu$tria adduci po$$unt. In primis nan\’que 2. Rhet. cap. 23. a$$erit dæmones e$$e opus Dei, & in 2. de generatione cap. 10. tex. 58. ait Deum vniuer$um omnibus $uis numeris cõcinnè, & eleganter perfeci$$e, veram æternitatem ijs, quæ habere illam po- terant, impertiendo. Etin 2. Metaphy$. cap. 1. text. 4. docet primã cau$am e$$e cæteris cau$ã, vt $int. Quo loco probè aduertit D. Tho- mas Ari$totelem Deum non $olùm motus, $ed ip$arum etiam rerum, quæ motu cientur, cau$am feci$$e. Præterea eodem lib. cap. 2. probat Ari$toteles non dari progre$$um in in$initum in cau$is agentibus, $ed tan dem perueniendum ad vnam omnium rerum effectricem cau$am, ide$t, Deum. Rur$us. 12. Metaphy$. cap. 7. text. 38. ait cœlum, & na- turam pendere à Deo: & cap. 8. text. 43. Deum ab$olutè principiũ, primam\’que cau$am vocat. Ex quibus $anè locis deduci videtur non latui$$e Ari$totelem rerum creationem; Deum\’que efficientem mun- di cau$$am e$$e.

Quæ verò pro contraria parte citantur vnam fere, eandem\’que ex- Re$põ$io ad rationes ad- uer$ariæ par- tis. plicationem habent, nempe loqui inibi Ari$totelem non de diuina, $ed de no$trate, naturali\’que actione, quæ fit cum tran$mutatione, & tempore: hac enim ex nihilo nihil efficitur; hæc $ubiectum antea ex- i$tens depo$cit. Vnde Auerroes 1. de cœlo cap. 3. text. 20. non dixit, [res-1446-v_0724_715_t0]IN PHYSIC. ARIST. inquit, Ari$toteles, non e$$e cœlũ generabile ab$olutè, $ed hoc mo- do, quem vulgò dicimus, quippe & è contrario, & $ubiecto præex- i$tente. Porro con$ueuit Ari$toteles potentiæ actiuæ, & cau$æ effi- cientis vim more phy$ico explicare, non quod nullam aliam poten- tiam, cau$amvè præter phy$icas e$$e putarit; cùm 9. Metaphy$. cap. 1. text. 1. concedat aliam dari potentiam actiuam præter eã, quæ per motum agit; $ed quod aliæ ex phy$icis facile innote$cant. Ille verò locus ex cap. 1. lib. 2. Metaphy$. aliter e$t interpretandus, vt $en$us $it; Eorum, quæ $emper $unt, ide$t, corporum cœle$tium, & intel- ligentiarum, quæ nunquam intereunt, principia, hoc e$t, cau$am ef- ficientem, finem, & exemplar, quod vtique e$t ip$e Deus, non ha- bere cau$am. Quo nihil verius; itaq; hic locus primæ opinioni magis obe$t, $ecundæ nihil omnino officit; quin ei potiùs $uffragatur, cùm nihil præter Deum à pa$siua cau$alitate excipiat.

QVÆSTIO III. FVERIT NE MVNDVS EX ÆTER- nitate procreatus, an non. ARTICVLVS I. QVID VETERES PHILOSOPHI in propo$ita quæ$tione $en$erint.

MNES pene philo$ophi, qui ante Ari$totelis tem- Antiquitatis con$en$us de noua mundi creatione. Lege Ari$t. 1. de eœlo c.10. De Tri$megi $to Diodorus II. I. rerũ ãtiq. c. 2. & lib. 2. c. 1. D. Aug. lib. 18. c. 39. Gene brard. lib. 1. Chronolog. qui eum mi- nus antiquũ facit. pora fuere in eam $ententiam con$pirarunt, vt crede- rent mundum, $ub ea $altem facie, rerum contextu, & ab$olutione, quam nunc habet, non ex æternita- te, $ed initio temporis con$titi$$e. Ita nimirum $en- $it Tri$megi$tus, è cuius fontibus vniuer$a Græcia bibi$$e dicitur; ita Mu$æus, Linus, Epicharmus, Or- pheus, He$iodus, & Homerus, qui res diuinas poeticè $crip$erũt; ita Anaxagoras, Zoroa$tes, Meli$$us, Empedocles, Pherecides, Philo- laus, Democritus, & Zareta Chaldæus, quem Pythagoras audiuit, & $ecutus dicitur, tamet$i Tertullianus in Apologetico mundum Pythagoræ ingenitum dicat.

Cæterùm quid Plato hac in re $en$erit, nec apud eius $ectatores, Vt Porphyri us, lãblichus, Plotinus, Pro clus, Apuler9, Alcino9, Crã tor, Simpli- cius, Tautus, Be@@rio. nec inter Peripateticos omnino con$tat. Multi enim idem Platon\~e, Quidam Ari $totelem cũ Platone i hac que$t. conci- liare nitũtur. & Ari$totel\~e $en$i$$e inquiunt, nec e$$e inter illos $ententiæ, $ed ver- borum di$sidium, itaque Platonem $empiternum feci$$e mundum. Quòd $i his obijcias Platonem di$ertis verbis in Timæo mundi ortũ [res-1446-v_0725_716_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAESTIO III. a$$erentem: re$pondent Plotinus, & Proclus, (vt Alcinoi, Simplicij & aliorum explicationem omittamus) mundum obid à Platone ge- nitum dici, quod $emper gignatur, fiat\’que à Deo, ceu lumen à $ole. Alij, in quibus $unt Philo ludæus Platonis $imia, Laertius in vita Pla tonis. Cicero in Tu$cul. quæ$t. Atticus, Seuerus, Plutarchus, Aphro- di$æus, & alij mundi æternitatem pror$us negari à Platone arbitran tur. Quæ $ane e$t germana Platonici dogmatis interpretatio, vt eius Vt D. Ambro fius, D. Aug. D. Iu$tinus martyr. D. Da ma$c. Clem\~es Alex. Theo- doretus, Eu$e bi9 C{ae}$. Theo phra$tus, Sep timius. Sed fru$tra. Timæum, Critiam, & libros de Rep. accuratius intuenti patebit: quã proinde Ari$toteles hoc in libro, cap. 1. text. 10. de $ui præceptoris mente e$$e, & ab ip$a Academia fluxi$$e nequaquam dubitauit. Li- cet quòd ad mundi materiam $pectat, eam Plato infinitis $eculorum ætatibus vltro citro\’que temerè di$currentem fecerit, tum Deum ex Platonis er- ror de {ae}terni tate materi{ae}. confu$ione illa deformi ip$am in pulchrum ordinem reuoca$$e, nu- meris\’que decentibus, & figuris eius partes vndi\’que decora$$e, atque ita demum mundum compegi$$e.

Libet verò, quæ in hanc $ententiam ab Heraclide Platonis di$ci- Heraclides Platonis au- ditor. pulo tradita $unt hîc con$cribere. Erat, inquit, olim mundus infor- mis, & cœno$us, nondum di$cretis rerum notis integritatem $uæ for- mæ adeptus. Nam neque dum tellus centrum $uum pro fundamen to rerum omnium $tabilierat, neque cæli perpetuus motus certa $e- de voluebatur; $ed omnia $ine $olis v$u immota, tri$ti\’que $ilentio depre$$a languebant; aliud extabat nihil, quàm informis diffu$æ ma teriæ $egnities, antequam principium illud, à quo producta, & con- $tituta $unt omnia, $alubrem vitæ modum depromens mundũ mun- do redderet, cælum\’que à terra, & pelagus à cõtinente di$tingueret. Quo tempore primum elementa quatuor, ex quibus ceu radice, ac Lege Alci. in lib. de doctr. Plat. c. 12. generis principio nihil non gignitur, ordinem $uum, & formam pro priam acceperunt. Hæc ille. Lege Ba$iliũ homil. 2. Hexam. vbi hunc Platonicorum errorem de materiæ æternitate, quo etiam Pythago Error Plat. d@ materi{ae} $em- piternitate vn de ortus. rici & Stoici imbuti fuere, credit occa$ionem $ump$i$$e ex verbis il- lis Gene$eos, Terra autem inanis erat, & vacua, & c. quem error\~e cõ- D. Clem\~es li. 8. recognit. D. Ambr. 1. Hexa c. 1. Plu tarchus, in Sympo$. Eu- gubin9 Iib. 7. de perenni Phil. Miran- dula. 1. đ Exa mine vanit. @.11. futat Tertullianus aduer$us Hermogenem, & Lactãtius lib. 2. cap. 9 Hoc igitur modo $e$e habuerunt philo$ophantium placita de mun- di creatione; et$i alia quoque inter eosfuerint certamina dũ hi vnũ, illi plures, aut etiam in$initos mundos con$tituunt. Qua de re D. Au gu$tinus. 18. de ciuitate Dei c. 41. & in libro ad Quodvultdeum de hære$ibus, Theodoretus in libro de materia, & mundo, Cyrillus Alex. lib. 2. contra Iulianum, Clemens Alex. 5. $tromatum, alij\’que complures.

Porrò Ari$toteles à Platone di$cedens totum vniuer$um ex om- ni æternitate fui$$e palam docuit. Vnde apud Hierophontem $acer- dot\~e duplici de cau$a accu$atus dicitur, & quod in Lyceo vnũ Deũ docui$$et cõtra patrios ritus de idolis & multitudine Deorũ: & quod Ari$toteles apud Hiero- phontem ac- cu$atus. mũdũ s\~epiternũ enũtia$$et, qu\~e initio t\~eporis cõditũ tota Græcia pu tabat. Nõ de$unt tam\~e, qui dicant Ari$totelem hãc $ibi $ententiam [res-1446-v_0726_717_t0]IN PHYSIC. ARIST. non, vt demon$tratam omnino per$ua$i$$e; $ed vt probabilem diale- cticis rationibus agita$$e, ac præ$ertim eos coarguere volui$$e, qui mundum phy$ico motu genitum a$$erebant: $ic Ari$totelis mentem interpretantur D. Thomas. 1. p. q. 46. art. 1. Albertus hoc lib. tract. 1. c. 1. V dalricus in $ua $umma lib. 4. Argentinas in 2. d. 1. q. 2. art. 1. Ad- ducuntur vero vt ita credant eo poti$simùm argumento, quod Ari- $toteles. 1. Topicorum. cap. 9. problema dialecticum vocarit, Sit ne mundus æternus, an non.

Non videtur tamen hæc opinio cum Ari$totelis mente congrue- re, qui in 4. & 8. huius operis. 1. de cælo. 2. de ortu & interitu. 12. Me taphy$. ac denique vbicunque de mundi effectione di$$erit, eius æter Ari$toteles mundi {ae}terni tatem pugna citer def\~edit. nitatem pugnaciter defendit. Quin verò magna pars eius doctrinæ, quæ apud ip$um de primæ cau$æ efficientia e$t, in eam vnam a$$er- tionem incumbit. Quapropter Aphrodi$æus rogatus quid Ari$to- telis ip$i magis placeret, re$pondit $e $ententiam de mundi æternita- te præ cæteris arripui$$e, quod in ea $ola videretur Ari$toteles $ibi con$tare. Neque officit quod id Ari$toteles inter problemata diale- ctica numerarit. Primùm quia $ciebat complures $apientiæ nomine in$ignes viros contrariæ fui$$e opinionis, quod ad rationem proble- matis $at erat. Deinde quia id non ex profe$$o, $ed ex\~eplicau$a dun- taxat pronuntiauit; in exemplis autem, vt 1. Priorum cap. 39. do- cet, non requiritur veritas.

ARTICVLVS II. QVOD MVNDVS INITIO TEMP O- ris à Deo productus $it, vt fides docet: & quo anni tempore productus fui$$e videatur.

QVidquid tamen Ari$toteles, alijue $en$erint; mundum non Conclu$io. Multis locis $acrarum @ terarum, & capit. Firmi- ter de $umma Trint. & $ide Cathol. ex æternitate, $ed initio temporis, Dei creantis imperio, ac voluntate productum fui$$e docet fides orthodoxa, quæ à primæ veritatis luce de$cend\~es aduer$antium $ibi errores qua$i ne- bulam di$cutit, omnem\’que altitudinem extollentem $e aduer$us $cientiam Dei euertit.

Vberioris autem doctrinæ gratia duo hocloco exponemus. Al- terum, quo anni tempore videatur mundus à Deo fui$$e conditus. Alterũ, an noua mũdi creatio phy$icis rationibus demõ$trari po$sit. Quòd ad primũ attinet, Abul\~e$is. q. 21. in 1. caput Gene$eos, alijs\’q; Sententia exi $timantium mundum Au tumno ortũ. in locis, Lyranus 1. & 7. Gene$eos, & Exodi. 12. præterea nõnulli ex Hebræis, & è rec\~etioribus Theologis, arbitrantur mũdũ Autũno cõ- ditum, men$e Septembri, Sole circiter in fine Virginis, vel in prin- cipio Libræ exi$tente. Idem placui$$e Aegyptijs in de conijci pote$t, [res-1446-v_0727_718_t0]LIB. VIII. CAP. II. QV AESTIO III. quod tempore Mo$is annum à Septembri inchoabant, vti refert Io- Aegyptij an- num à Sept\~e- bri inchoa- bant. $ephus libro. 1. Iudaicarum antiquitatum. Quæ con$uetudo non aliunde apud illos orta videtur, ni$i quòd per$ua$um haberent eo men$e mundi primordia fui$$e. Vna è poti$simis rationibus, quibus prædicti auctores nituntur (vt omittamus eas, quas è diuinis literis hau$ere) ea e$t, quia conueniens fuit arbores in $tatu perfecto, atque adeo cum fructibus iam maturis à Deo creari. Primùm quia Dei per fecta $unt opera. Deinde quia eiu$modi fructus tam primis no$tri ge neris parentibus, quàm brutis animantibus ad alimentum mox da- ti $unt, vt con$tat ex 1. cap. Gene$eos: cùm igitur men$e Septem- bri arborum fructus maturi, & ad e$um apti e$$e $oleant; videtur $a- nè Deus eo men$e arbores, totum\’que mundum produxi$$e. Adde quod $i in no$tro hemi$phærio creatæ e$$ent arbores verno tempo- re $equeretur nec Autumno eiu$dem anni creationis mundi, nec aliorum in$equentium annorum, debui$$e arbores maturos fructus apud nos habere, vtpote quos verno tempore maturos exhibui$s\~et: cùm tamen $ecus accidere videamus.

Dama$eenus libro. 2. fidei orthodoxæ cap. 7. Leo Sermone. 9. de Mundũ vet- no tempore creatum affir mãt Dama$- cenus. Leo. pa$sione. Athana$ius in quæ$tionibus ad Antiochum q. 17. ($i eius e$t illud opus) Rabanus ad caput. 12. Exodi. I$idorus 5. Etymolo- giarum, cap. de temporibus. Augu$tinus in quæ$tion. veteris & noui te$tamenti. q. 106. Cyrillus Hiero$olymitanus cateche$i. 14. Beda in libro de ratione temporum cap. 28. Ambro$ius libro. 1. Hexameron Athana$ius. Rabanus. I$idorus. cap. 4. Theodoretus quæ$t. 72. in Exodum, atque omnes pene $cho- la$ticæ Theologiæ profe$$ores a$$erunt procreatum fui$$e mundum Augu$tinus. verno tempore men$e Martio. Quod $tatuit etiam Synodus Palæ$ti- Cyrillus. Beda. na coacta à Theophilo Epi$copo Cæ$arien$i ex mandato Victoris Ambro$ius. Theodorer9. Synodus Pa- l{ae}$tina. Papæ; eiu$que decreti meminit Beda lib. cit. cap. 40. Neque hoc tan- tùm patribus vi$um fuit, $ed antiquis etiam A$trologis, qui propte- rea Solarem motũ à principio Arietis au$picabantur: & poetis, quo rum inter Latinos princeps ita cecinit;

Non alios prima na$centis origine mundi

Illuxi$$e dies, aliumve habui$$e tenorem

Crediderim: Ver illud erat, ver magnus agebat

Virg. 2. Geor.

Orbis, & hybernis parcebat flatibus Euri.

Ex his partibus et$i nulla omnino certis & indubitatis argumen- Conclu$io. tis nitatur, multò tamen veri$imilior e$t ea, quæ mundum verno tempore ortum affirmat, maximè propter doctorum, qui illam tuentur, multitudinem, & auctoritatem. Porro cùm non $uperio- ri tantùm, $ed inferiori etiam hemi$phærio, diuer$is tamen anni men $ibus, $uum ver $it, $uu$que Autumnus, vt luce clarius e$t, dum mũ- dum verno tempore creatum dicimus, loquimur de verno tempo- re no$tri hemi$phærij.

[res-1446-v_0728_719_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Quod verò ita res habuerit, ex eo o$tenditur, quia congruebat, vt mundo recèns nato optimum anni tempus largiretur Deus in no- $tro hoc hemi$phærio, quod nobilius e$t & illu$trius, vt $y derum, quæ ad polum Arcticum fulgent, numerus, magnitudo, pulchritu- Excellentia $uperioris He mi$ph{ae}rij. do\’que demon$trat. Tum maximè quia $ub eo condenda erat Hiero- $oly ma, præ$entia Chri$ti domini & my$terijs redemptionis no$træ con$ecranda; item\’que $ub eodem erat futurum mundi caput Roma, $anctitatis, $idei\’que magi$tra, & Europa, vbi Chri$tiana Re$publica præcipua $emper dignitate floruit; ad quod veri$imile e$t Deum in conditione mundi re$pexi$$e.

E$$e autem vernum tempus anni totius optimum, palàm indicat Verni tempo ris encomrũ. eius amœnitas, temperies, & ad res gignendas, con$eruandas, atque ad incrementum prouehendas commoditas; cùm tamen Autumno de- flore$cant paulatim omnia, & ad corruptionem tendant. In quam $ententiam ita $crip$it D. Ambro$ius cap. 4. libri primi Hexamer. In- Ex D. Ambr. de mundi capi oportebat exordium, vbi erat opportuna omnibus verna t\~eperies. Vnde & annus mũdi imagin\~e na$centis expre$sit, vt po$t hybernas glacies, atq; hyemales caligines $erenior $olito verni temporis $plendor eluceat. Dedit ergo formam fructus annorũ cur- riculis mundi primus exortus; vt ea lege annorum vices $urgerent, atque initio cuiusque anni produceret terra noua $eminum genera, quo primum dominus Deus dixerat, Germinet terra herbã. Et pau lo inferius, Decebat enim principium anni, principium e$$e genera- tionis, & ip$am generationem mollioribus auris foueri. Neque enim po$$ent tenera rerum exordia aut a$perioris laborem tolerare frigo- ris, aut torrentis æ$tus iniurias $u$tinere. Hæc D. Ambro$ius. Qui- bus con$entanea inuenies apud Theodoretum quæ$t. 72. in Exo- dum.

Deinde creatum e$$e mundum men$e Martio, quod $chola$ticæ Creatum mũ dum men$e Martio. hi$toriæ magi$ter in hi$toria Gene$eos Eccle$iæ dogma e$$e affir- mat, illud e$t argumento; quia Deus eo mense I$raelitas à $eruitutis Aegyptiacæ iugo in libertatem a$$eruit, eodem\’que in vtero Virgi- nis no$tram $ibi copulauit naturam; & hominum $celera profu$o Huius m\~e$is pr{ae}rogatiua. in cruce $anguine expiauit. Quapropter congruere videtur, vt eo- dem hominem atque adeò mundum produxerit.

Quòd verò ad ipsũ creationis mũdi di\~e attinet, Strabus, & Raba- nus$uper c. 12. Exodi aiũt fui$$e decimũ octauũ diem Martij. D. Hie ronymus in libro de Eccle$ia$ticis $criptoribus, & pleri\’q; alij a$$erũt Nataliti9 mũ di dies. fui$$e di\~e vige$imũ quintum eiu$d\~e men$is. Addũtque eod\~e die crea- tum e$$e mũdum, & Chri$tũ à mortuis re$urrexi$se, atque adeò die dominico; quod etiã affirmat Leo põtifex in Epi$tola nona ad Dio$- corũ. Id\~e\’que canit Eccle$ia in hymno diei dñicæ: Primo dierũ omniũ (ide$t dominico) quo mundus extat conditus, vel quo re$urgens conditor nos morte victa liberat. Quare hæc $ententia amplectenda e$t.

[res-1446-v_0729_720_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAESTIO III.

Ad ea, quibus o$tendi videbatur mundum non vere, $ed Autum- Re$iõ$io ad argumenta contrari{ae} par tis. no ortum; re$pondendum in primis Deum non in omnibus arbori- bus toto orbe (nec enim id operis perfectio requirebat) maturos fructus produxi$$e: $ed pulchra varietate, arborũ alias floribus ver- nãtes, alias maturis, alias imaturis fructib<_>9 onu$tas pro locorũ diuer $itate crea$$e. Quod $i vbiq; arbores maturos fruct<_>9 exhibuere; atque Vari{ae} s\~et\~eti{ae} de $tatu artio rũ, quas Deus initio mundi procreauit. adeò in multis regionibus, vt in ijs, qu{ae} pertin\~et ad no$trũ hemi$ph{ae}- riũ, præter {pro}prij $oli, cœli\’q; naturã; id $ũmi parentis indulgentia in gratiã recens nati mũdi effectũ e$t. Et verò vbi id contigit, dicendũ vt proximo Autumno eiu$dem anni, alijs\’que $equ\~etibus maturos $ru- ctus arbores haberent, $eruatas tunc diuinitus fui$$e cum primis illis fructibus v$que ad Autumnum. Quod mirandum non e$t, cùm illos etiam $upra naturæ ordinem diuino imperio extuli$$ent. Vel dicen- dum eiu$m odi arbores à principio $imul habui$$e alios fructus ma- turos, qui ante Autumnum deciderunt; alios immaturos, qui Autũ- no maturitatem a$$ecuti $unt; atque inde annis $equentibus ordina- riãgerminandi & fructificandi leg\~e toto orbe pro locorum ingenio, & varietate $eruatam.

ARTICVLVS III. NOVAM MVNDI CREATIONEM non po$$e Phy$icis rationibus demon$trari; licet ad eam $uadendam probabilia argumenta $uppetant.

ADid verò, quod $ecundo loco explicãdum propo$uimus, vi- delicet vtrum $eclu$a fide, mundi nouitas phy$icis rationibus demon$trari po$sit, re$pondet D. Thomas 1. p. quæ$t. 46. ar. Item Ba$$oli- us in 2. d. 1. q. 3. & Rabbi Moy$es li. 2. @@7. 2. & l,b. 2. contra gent. cap. 38. & Capreolus in 2. di$t. 1. quæ$t. 1. art. 1. non po$$e. Quod item a$$eruit D. Gregorius homilia in Ezechie- lem prima. Et rectè quidem; cùm $pectato $olo naturæ lumine nulla ratio adduci queat, quæ id palàm conuincat. Quod intellige de crea- Mundum, ve putauit Ari- $toteles, non potui$$e {ae}ter- num e$$e. tione mũdi ab$olutè $umpta. Nam mundum ab æterno fui$$e eo mo- do, quo putauit Ari$toteles, omnino improbabile e$t, videtur\’que id firmis, ac per$picuis argumentis confutari. Qua de re in progre$$u.

Cæterum ad quãlibet mundi creationem ab æterno, tam Ari$to- telicam, quàm aliam quãcunque refellendam, nonnulli veri$imiles Rationes pro babiles ad mundi noui- tatem $uaden dam. qua$dam rationes afferre $olent. Primùm quia, vt $uperiùs diximus, & Ari$toteles tum hoc loco, cum. 1. de cœlo ca. 10. tex. 102. fatetur, omnes propemodum antiquitatis philo$ophi Vniuer$o exordium dedere; ita vt huiu$modi a$$ertum à primis mundi incolis per manus 1. ratio. traditum, acpo$teris comm\~edatum fui$$e videatur. Similia verò ar- A communi hominũ con $en$u. [res-1446-v_0730_721_t0]IN PHYSIC. ARIST. gumenta à tã graui, & vnanimi $apientum auctoritate, qua$i ab ip$a naturæ voce $en$u \’que veritatis ducta, per magnum habere $olent in philo$ophia momentum, vt Ari$toteles in libro de diuinatione per $omnia & lib. 7. Ethic. fatetur.

Secundò. Quia con$tat qui qua ætate floruerint artium inuento- 2. ratio. Ab artium in @entione. res; vt legere e$t apud D. Athana$ium in oratione contra idola, Cle- mentem Alexandrinum 1. Stromatum, Io$ephum 1. antiquitatũ c. 2. Heliodorum lib. 2. Strabonem vltimo Geographiæ, Plinium lib. 7. Natur. hi$t. cap. 56. Polydorum in libro de inuentione rerum, Dio- dorum lib. 2. antiq. cap. 2. & alios. Non e$t autem probabile infinita antecedentium annorum $erie ab$que artibus vixi$$e genus hominũ, quod te$te Ari$totele 1. Metaph. cap. 1. arte viuit & ratione.

Tertiò. Quia $i antiquitatis memoriam excutiamus, omnia, quæ 3. ratio. Ab hi$torijs antiquorũ t\~e porum. Gentiles hi$torici prodiderunt, Noetico diluuio recentiora e$$e in- ueniemus. Nam Bero$us Chaldæus, cuius hi$toria vetu$ti$sima ha- bita fuit, à diluuio exor$us e$t, vti Io$ephus 1. libro contra Apion\~e ob$eruauit. M. Varro diligenti$simus originum $crutator nihil ca- tacly$mo Ogygis antiquius retulit: at Ogyges fuit $ynchronos Pa- triarchæ Iacob. Trogus Pompeius $ump$it exordium à Nino, qui annis po$t mundi creationem nongentis & mille monarchiæ A$sy- riorum, quæ omnium prima fuit, iecit fundamenta. Hinc ergo ad probandam mundi nouitatem ratio ducitur; cùm rerum, quas hi$to- rici prodiderunt, initia inueniantur. Vnde & Lucretius libro quinto $ui poemátis.

Præterea $i nulla fuit genitalis origo

Terrarum & cœli, $emper\’que æterna fuere;

Cur $upra bellum Thebanum, & funera Troiæ

Non alias alij quoque res cecinere poetæ?

Quò totfacta virum toties cecidere, nec v$quam

AEternis famæ monumentis inclyta florent?

Hi$ce rationibus occurrunt a$$ertores æternitatis, hominum me- Quorundam re$pon$io. moriam, artes, & $cripta vici$situdine quadam infinities vnà cũ ho- minibus aqua igni\’que perij$$e. Aiunt enim eluuiones, & deflagra- tiones terrarum, certis annorum curriculis accidere $olere: eluuio- nes quidem planetarum humidorum coniunctione in $ignis pluuia- Lege Senecl li. 6. Nat. qu{ae}- $t. c. 27. & 29. Tulliũ 2. de nat. deorum. libus; deflagrationes coniunctione calidorum in $ignis calidis: $ic\’q; renouationes mundi identidem fieri, ac rerum per vices antiquum redire ornatum. Verùm hæc re$pon$io non $atisfacit, quialicet alio- Confutatur. quot prouinciales catacly$mi extiterint, vt Niliaca, Attica, The$$a- lica; licet etiam interdum excitato in materia $ulphurea $ubterraneis locis incendio, aliqui terrarum tractus perierint; fictitium tamen e$t exi$timare vllam e$$e in natura vim, quæ toti terræ inundationem, aut incendium po$sit inuehere, vt lib 1. Meteororum cap. 14. Ari- $toteles animaduertit.

[res-1446-v_0731_722_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAESTIO IIII.

Po$tremò quod mundus non fuerit ex æternitate, probare con- 4. ratio. A decremen- to corporũ. D. Aug. D. Cypr. Plin. Homer. tendunt nonnulli indicio decrementi humanorum corporum. Ete- nim vt D. Augu$tinus 15. de ciuit. Dei cap. 9. D. Cyprianus aduer- $us Demetrianum. Plinius lib. 7. Nat. hi$t. cap. 16. Aulus Gellius lib. 3. Noct. Attic. cap. 10. alij\’que $criptores te$tantur, quò magis ætatũ decur$us præterit, eò minora corpora fert natura. Quod Homerus iam olim lliados 6. conque$tus e$t, & Iuuenalis $atyr. 15. hi$ce ver- $ibus.

Terra malos homines nunc procreat, atque pu$illos;

Ergo Deus quicũque a$pexit, ridet, & odit.

Quare $i homines ab ęterno extiti$$ent; decre$cente paulatim eo- rum magnitudine, iam ad minimam quantitatem deueni$$ent.

Hæc alia\’que eiu$modi argumenta (quorum nonnulla refert & di$$oluit S. Thomas 1. p. q. 46. art. 2. & Philo Iudæus in libro de in- corruptibilitate mundi, $i eius e$t illud opus) non nihil probabilita- tis conciliant $ententiæ de nouitate mundi, $olius naturæ lumine $pectato, quæ alioqui prout Catholicæ fidei te$timonijs innititur, certi$sima e$t.

QVÆSTIO IIII. QVOPACTO DILVENDÆ SINT PHI- lo$ophorum rationes pro mundiæternitate. ARTICVLVS I. RATIONES ARISTOTELIS.

QVoniam tam Ari$toteles, quàm alij, qui mundi æternitatem a$truere conati $unt, à veritate ab- errarũt, poti$simas eorum rationes colligemus, ac refutabimus hoc loco.

Prima ratio Ari$totelis hoc in libro c. 1. tex. 1. ratio. A natura mo bilis. 4. ita $e habet. Si motus non fuit ab æterno, $ed aliquis primus motus extitit; vel mou\~es & mo- bile, à quibus ille fuit cau$atus, cœperunt e$$e, vel $emper fuere: $i cœperunt e$$e; ergo per aliquam generationem, & motum. Quare iã ille motus, qui antea primus dicebatur, non fuit primus. Siautem $emper fuere, ab$urdum e$t $empiterno tempore neque vnum mo- ui$$e, neque alterum fui$$e motum; præ$ertim cùm nulla ratio af- $ignari queat, cur po$tea motum inierint. Semper igitur fuit motus, atque adeo & rerum vniuer$itas.

Secunda ratio ex eod\~e capite tex. 10. Tempus e$t æternũ: ergo & 2. ratio [res-1446-v_0732_723_t0]IN PHYSIC. ARIST. motus. Probatur a$$umptum. Nam $i tempus habuit initium, priùs A ratione prioris & po $terioris. non fuit, po$teriùs deinde cœpit e$$e: atqui ratio prioris & po$terio- ris non datur ab$que tempore: ergo antequam e$$et tempus iam tem- pus erat. Quare admitti debuit $emper fui$$e tempus.

Tertia ratio ex eodem capite tex. 11. Nullum tempus e$t ab$que 3. ratio. A natura mo menti. momento; $ed omne momentum e$t finis præteriti, & exordium fu- turi: igitur nullum tempus fingi pote$t, ante quod non $it aliud, & po$t quod aliud non $equatur. Tempus igitur $empiternum e$t.

Quarta ratio ex eodem capite tex. 12. Si motus e$$et habiturus fi- 4. ratio. A con$equen tia nece$$aria motuum. nem daretur aliquis motus po$terior vltimo, quod repugnat; ergo motus non retro $olum, $ed etiam antè infinitus e$t. A$$umptũ pro- bat, quia adhuc po$t quemlibet motum manebit aliquod mobile, & mouens à quo moueatur; atque adeo eum motum, qui extremus di- cebatur, alius $ub$equetur.

Quinta ratio ex cap. 2. à tex. 15. Deus & natura in omnibus rebus 5. ratio. A ratione or dinis. ordinem amant; at infinito qua$i tempore non fui$$e motum, dein de cœpi$$e e$$e, e$t præter ordinem; quia ordo con$i$tit in proportio- ne; infiniti vero ad finitum nulla e$t proportio: ergo motus nunquã cœpit, $ed perpetuò fuit.

Sexta ratio ex cap. 6. tex. 53. Idem eodem modo $e habens $em- 6. ratio. Ab immobi- litate ptimi a gentis. per idem efficit: cùm igitur primus motor id\~e $emper, atque immu- tabilis $it, vel $emper motum edidit, vel nunquam, $ed hoc po$terius e$t aperte fal$um: prius igitur verum e$t. Simile argumentum legi- tur etiam lib. 12. Metaphy$. cap. 6. tex. 30.

Septima ratio ex cap. 7. tex. 56. Deus & natura ex po$sibilibus 7. ratio. A lege, quam Deus & natu ra in operan do $eruant. efficiunt id, quod e$t melius; at qui melius e$t motum cœli continuũ, & æternum e$$e; quia quemadmodum præ$tat e$$e, quam non e$$e, ita præ$tat $emper fui$$e, quàm cœpi$$e e$$e. Igitur motus cœli e$t continuus & æternus.

ARTICVLVS II. ALIORVM ARGVMENTA.

QVoniam Proclus, Simplicius, Auicenna, & Auerroes, Ari- $totelis de mundi æternitate $ent\~etiam tuendam $u$cepere, præcipua eorum argumenta profliganda à nobis $unt. Sic igitur argumentabantur. Mundus Archetypus, ide$t ex\~eplar mundi 8. argum. quod in mente diuina exi$tit, e$t vnum & æternum; $ed Deus $icuti Mundus Ar- checy pus. Plato. in Timæo non $emel Plato dixit, efformauit mundum hunc, qui$ub $en$um cadit, tan quam diuini exemplaris perfecti$simam imaginem; ergo $icuti ip$um & $ingularem, & vnigenam fecit; ita $empiternum facere debuit; alioqui perfecta imago non e$$et; quia $uum exemplar, nec perfectè, nec appo$itè exprimeret.

[res-1446-v_0733_724_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAESTIO IIII.

Secundò. Nihil bono magis propriũ e$t, quàm $e diffundere; $ed 2. arg. Dcus ex $ua e$$entia, atque infinitè bonus e$t; ergo maxime decuit, vt alijs rebus $uam bonitatem diffunderet, & cõmunicaret. Non vi- detur autem con$entaneum, vt hanc communicationem di$tulerit; sēper igitur eãexhibuit, atq; adeò ab æternitate res {pro}duxit. Corro- boratur\’q; huiu$ce argum\~eti vis; quia ignis $i materia ad$it, nec quic\~q; ob$it, illico vim $uã vrendo promit, id\’q; in eius perfection\~e cedit. Quare par erat, vt Deus ab ip$a æternitate potentiã creatric\~e effectu explicaret; cùm id, quod perfectionis in rebus creatis e$t nequaquã ei denegandum $it. Huc etiam pertinet, quod amplioris munificen- tiæ e$t quoduis donum citiùs, quã $eriùs elargiri; & quod tarda gra- tia ingratum facit: & quod omnis res, quæ dando non deficit; dum ha betur & non datur, non videtur haberi quomodo habenda e$t.

Tertiò. Aut Deus voluit mundum creare, & non potuit: aut po- 3. arg. tuit, & noluit: aut neque potuit, neq; voluit: aut & voluit, & potuit. Si voluit & non potuit, imbecillis e$t: quod in Deum non cadit. Si potuit, & noluit, inuidus: quod æque alienum e$t à Deo. Si neque voluit, neque potuit; & inuidus, & imbecillis e$t; ideo\’que nec Deus. Si voluit, & potuit, quod $olum Deo competit, $equitur Deum ab æterno mundum crea$$e; ergo & c.

Quartò. Sicut $e habet voluntas noua ad actionem antiquam; ita 4. arg. voluntas antiqua ad actionem nouam: atqui voluntas noua non po- te$t e$$e cau$a actionis antiquæ; ergo nec voluntas antiqua actionis nouæ cau$a erit; proinde\’que ab ęterna Dei voluntate non ni$i æter- nus effectus progredi potuit.

Quintò. Vel Deus initio temporis creare cœpit, propterea quod 5. arg. ei præterita operis vacatio di$plicuit: vel quia fortuitô, & improui- da temeritate in mundi fabricam incurrit: $ed in Deum neque $ui di$- plicentia, neque fortuna, aut temeritas locum habent: nõ igitur crea re aliquãdo cœpit; cũ antea nõ crearet; atque adeo ab ęterno creauit.

Sextò. Id, quod $emper fuit, & per $uam e$$entiam cau$a e$t, vt ali- 6. arg. quid fiat, non pote$t e$$e cau$a, vt $it actu id, quod antea pote$tate tantũ erat; $ed Deus $emper fuit, & per $uam e$$entiã e$t cau$a rerũ; ergo non potuit efficere, vt, quæ antea nõ exi$tebant, inciper\~et e$$e. Quare ni$i res ab æterno crea$$et, creare eas po$tea nequi$$et.

Septimò. Nulla idonea ratio afferri pote$t, cur $i mundus cœpit 7. argum. e$$e, non priùs po$teriùsue conditus fuerit. Cùm igitur Deus absque optima ratione nihil faciat, dicendum potiùs erit mundum ex onmi æternitate fui$$e ab eo conditum, quàm initio temporis cœpi$$e.

ARTICVLVS III. DISSOLVVNTVR RATIONES Ari$totelis.

Hæc, alia\’que eiu$modi, quæ homines cœle$tis di$ciplinæ, & fidei lumine đ$titutos in eũ error\~e induxerũt, vt putarint mũdũ nõ potui$$e nõ e$$e ab æterno, $i humana ratio confutare ne$ciret, [res-1446-v_0734_725_t0]IN PHYSIC. ARIST. ad fidei regulã, vt ad tribunal veritatis prouocare deberet, $ed pote$t Regula fidei tribunal veri- tatis Solutio pri- mę rationis. ea humana ratio, & quid\~e facili negotio cõfutare, & diluere. lgitur ad primã ration\~e Ari$totelis cõce$$a maiori propo$itione dic\~edũ mo uens, quod nõ e$t Deus, v, g, intellig\~etiã, & mobile, vt orb\~e cæle$t\~e, cœpi$$e e$$e, nõ tam\~e per generation\~e & motũ, $ed per creation\~e, quę nec motũ, nec generation\~e prærequirit.

Ad $ecũdã negãdũ e$t anteced\~es, & ad eius probation\~e re$põd\~e Sol. 2. dũ cùm dicimus priùs nõ fui$$e t\~epus, $ed po$tea cœpi$$e e$$e, illud, priùs, nõ importare differ\~etiã t\~eporis veri, & realis, $ed imaginarij T\~epus & $pa- tium imagina ria s\~eper fue- re. tantùm, quod $uo modo $emper fuit, $icuti & imaginarium $pa- tium.

Ad tertiã cõce$$a maiori negãda e$t minor, quæ ab Ari$totele non Sol. 3. probatur, $ed in ea, vt ãnotauit D. Thomas. 1. p. q. 46. art. 1. $up- ponitur perpetua ãtece$sio, & con$ecutio temporis, quæ probanda erat.

Ad quartã dic\~edũ in primis motũ nõ õnino in natura rerũ vnquã Sol. 4. Etiam po$t diem iudicij aliqui motus erunt. de$iturũ. Nam etiã po$t vniuer$alis iudicij di\~e nõ $olũ Angeli, $ed etiã homines beati loco moueri poterũt, $i velint, & inferorum ignis corpora eorũ, qui $\~epiterno $upplicio addicti erũt, aduret, & deni- que circa intellectrices $ub$tãtias aliquæ vi$\~etur mutationes: licet eæ omnes perire etiã õnino po$s\~et denegãte Deo cõmun\~e cõcur$ũ, $ine quo creatura omnis in nihilũ abiret. Dic\~edũ præterea po$$e e$$e, re\’q; ip$a futurũ motũ vltimũ aliquorũ corporũ, vt elem\~etorũ, & $phæra rũ cæle$tiũ, quæ po$t di\~e vniuer$alis iudicij immortalitate, & quiete perpetua fru\~etur, inhibito videlicet eo, qui nũc e$t, naturæ cur$u, & $ublunari natura ab interitu in po$terū vindicata eius beneficio, De hac redo, ctotes in 4. d. 48. Apoc. 21. qui vt initio t\~eporis nouũ mũdũ cõdidit, ita in fine t\~eporis noua faciet omnia. Neque verò ab$urdũ erit manere mobilia, & ea, quæ mouere illa po$$\~et, nec tam\~e dari motũ, ita vniuer$itatis principe & auctore deo di$ponente propterea quod in illo mundi $tatu ita con- ueniat.

Ad quintã admi$$a propo$itione negãda e$t a$sũptio, & ad eius cõ Sol. 5. firmation\~e dicendũ, e$to finiti ad infinitũ nulla $it proportio; & or- do rerum naturalium magna ex parte in proportione con$i$tat, De- um tamen qui naturæ legibus non a$tringitur, cùm ab æterno motũ e$$e noluit $pecta$$e aliam or dinis rationem, quam $ciebat ip$e, & ob Non absque ordine crea$- $e Deum mũ- dũ initio t\~epo ris. quã mundũ potiùs initio t\~eporis, quã ex æternitate procreare cõue- niebat. Ita\’que nõ fuit præter diuinũ ordin\~e po$t infinitũ t\~epus ima- ginariũ cœpi$$e motũ. Qua de re in progre$su plura.

Ad $extã dicimus id\~e eod\~e modo $e hab\~es $emper facere id\~e, $i ope Sol 6. Lege quç$t. 5. huius capitis $ecundi. retur nece$sitate naturæ, quopacto non operatur Deus, $ed omnino libere.

Ad $eptimam dicendum naturam facere optimum, quod pote$t; Sol. 7. at motus $empiternitatem non e$$e opus $olius naturæ, $ed $imul etiam mouentis libere. Deum verò non ab$olutè facere optima, cũ [res-1446-v_0735_726_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAESTIO IIII. po$sit in infinitum meliora facere; licet $emper faciat id, quod $pe- ctatis omnibus circũ$tantijs magis cõuenit: fui$$e aut\~e magis cõue niens, vt mũdi creation\~e initio t\~eporis moliretur, vti mox dicemus.

ARTICVLVS IIII. DILVVNTVR ALIORVM ARGVMENTA

ALiorum verò argumenta hune in modum explicanda erunt. Primum ita. Mundus hic è diuinæ mentis Archetypo deprom ptus fuit, $uũ\’que ex\~eplar perfecta imitatione exprimit; per- fecta inquã, non $impliciter, vt D. Thom. prima parte quæ$tione 47. ar. 1. ob$eruat, $ed quatenus talis e$t effectus, qual\~e $e illũ Deus {pro}ducturũ diuina arte cõceperat. Neq; {pro}ptereà æternus e$$e debuit, quia eius idea ab omni æternitate fuerat; cũ illũ Deus nõ ni$i initio Vt mundu@ diuinũ Arch@ typum imite- tur. t\~eporis fabricare decreui$$et. Qu\~eadmodũ vt quoduis artefactũ crea ti artificis typũ imitetur; nõ nece$$e e$t, vt typo coæuũ $it, $ed vt ipsũ referat, ei\’que $ecundum formam re$pondeat. Deni\’que $i propo$ita ratio momentum haberet, nece$$um foret mundi fabricam, $icuti & diuinam eius ideam, corporeæ molis expertem e$$e, vt rectè argum\~e Iu$tinus Phi- lo$ophus. tatur Iu$tinus Philo$ophus in quæ$tionibus ad gentes. q. 8.

Solutio $ecũdi. Maximè propriũ sũmi boni e$t $e$e cõmunicare; hæc tam\~e cõmunicatio erga creaturas, cũ omnino libera, & $põtanea $it, potuit eã Deus quãdiu voluit, differre. Nec eni vlla nece$$aria ra- tio po$cebat, vt æterna e$$et: nec habet $e ad creaturas Deus, qu\~ead. Communic@ tio diuma er- ga creaturas li bera. modũ ignis ad $tupã; qui propterea quod nece$sitate naturæ agit, nõ pote$t nõ adhibita materia action\~e edere. Neque verò cõmunicare $e alijs rebus ita illas effici\~edo, vt nõ po$sit nõ efficere, e$t perfectio $im pliciter; $ed perfectio quædã imperfectioni admixta; $iquid\~e abs\’q, li bertate & delectu operari imperfection\~e arguit; quæ imperfectio in Deũ cadere nõ pote$t. Neq; diuinã liberalitat\~e dedecebat creationis Liberalitatis e$$ ordinate dare. beneficium differre. Etenim ad liberalem pertinet ordinate dare; nõ autem citò dare, $i beneficium differre magis conueniat: conuenie- bat autem, vti mox dicemus, differri mundi creationem.

Solutio tertij. Potuit Deus ab omni æternitate mundũ cõdere eo modo, qu\~e progre$$u explicabimus, $ed noluit, non quòd eũ aut po- te$tas deficeret, aut inuidia retardaret, $ed quia illũ $uæ diuinæ $api\~e tiæ cõ$ilio nõ ni$i in t\~epore producere decreuerat. Po$sũt aut\~e huius Cur Deus n@ rocrcarit mũ dum ex ęterni rate. diuini cõ$ilij rationes aliquot à nobis afferri. Primũ, quia, vt D. Tho. 2. cõtra g\~et. c. 38. ait ex noua mũdi creatione cõ$picuũ fit Deũ neque naturæ nece$sitate agere, neque vllius rei indigere, $ed $e ip$o beatũ e$$e. Deinde, quia $ic faciliùs innote$cit rerum dependentia à Deo: @@e D. Tho. p. q. @@. art. 3. d 6. fiquidem id, quod non $emper exi$tit, palã e$t habere cau$am, à qua Quo pacto ęterna Dei vo lunta p tuit @$$e cauta no- n\,e ptocreati@ n. s rerum. fluxit, quod in re ab æterno procreata minùs eluceret.

Solutio quarti. Sicut voluntas noua, ide$t, quæ nũc cæpit e$$e, nõ pote$t edere actionem antiquã, ide$t, quæ iam fuit; quia omnis cau- $a $altem natura antecedit effectum: ita voluntas antiqua, $eu quæ iã [res-1446-v_0736_727_t0]IN PHYSIC. ARIST. e$$e de$ijt, non pote$t elicere action\~e nouã, ide$t action\~e; quæ nũe e$$e incipit: quia id, quod nullo modo e$t, nequit per $e efficere, quod nũc fit. Nihilominus volũtas Dei antiqua, $iue, quæ ab omni æternitate $emper fuit, $emper\’que e$t; pote$t e$$e cau$a nouæ actio nis, $iue nouæ procreationis V niuer$i. Nec mirum, quod voluntas di uina producendi mundum$emper extiterit, nec tam\~e $em per mũdus fuerit; $ic enim Deus ab æterno voluntat\~e habuit mundũ procreãdi, vt nõ habuerit voluntat\~e eum procreandi ab æterno. In quã $ent\~e- tiam ita $cribit Hugo Victorius. 1. de Sacram\~etis parte 2. c. 10. &. 11. @ugo Victo gius. volũtas æterna fuit, & opus voluntatis æternũ nõ fuit, $emper enim voluit, vt faceret, & nõ voluit, vt $emper faceret: $ed vt aliquãdo fa- ceret, quod $emper voluit, vt faceret aliquãdo Ita\’que æterna boni- tate $emper voluit, & æterna fapientia $emper di$po$uit, quod æter- na pote$tate aliquando facit. His $imilia leges apud D. I$idorum lib. I@dorus. 1. de $ummo bono.

Solutio quinti. Deus $ua præcellenti bonitate adductus initio t\~e poris effectric\~e pot\~etiã ad rerũ procreation\~e applicuit: nõ quod eũ $uæ abs\’que initio vacationis pænituerit; nec quod ca$u, aut fortuita Quomodo De9 nulla fui mutatione aut incon$tã- tia denuo mũ dum creauit. incõ$tantia in mũdi $tructurã inciderit; $ed quia cùm ei $ua æterna placui$$et quies, placuit initio t\~eporis mundi opificiũ, æterna m\~ete conceptum, exterius efformare; id\’que $ine noua cogitationis muta- tione. Nouit enim quie$cens agere, & agens quie$cere, pote$t\’que ad action\~e nouã; non nouũ, $ed $empiternũ adhibere cõ$ilium, vt pro- xime dicebamus, docet\’que D. Augu$tinus. 12. de Ciuit. Dei cap 16. Augu$tinus. Athana$jus. Quem etiam lege libro. 11. confe$$. à cap. 10. & D. Athana$iũ in ora- tione. 2. contra Arianos.

Solutio $exti. Deus per $uam e$$entiam e$t cau$a rerum, nõ qua$i De hae re di$ putat D. Bo- nau. in 1. d. 44. q. 3. exi$tentiam diuinæ e$$entiæ, aliarum rerũ exi$tentia nece$$ario cõ- $equatur; verũ, quia non per aliquid $ibi additum, $ed per $uam po- tentiã, quæ e$t idem re cum eius e$$entia, res producit; libere tam\~e, atq; interueni\~ete externa actione, vt fuit à nobis $uperius explicatũ.

Solutio $eptimi. Ridicula quæ$tio e$t, qua quæritur; cũ Deus inũ- Futilis quę- $tio cur Deus nõ antea mũ dũ cõdiderit. dum initio temporis condere $tatui$$et, cur eũ nõ prius, po$teriusve condiderit. Sicuti ridiculũ e$t $ci$citari cur nõ plura, maiorave cor- pora fecerit. Nã cũ illa quãtacũque fierent, oporteret e$$e finita, $em per ead\~e quæ$tio in termino cogitationis hærebit, de$iderio finis al- terius, s\~eper\’que rogandũ $upererit, cur Deus nõ ampliora fabricarit. Eod\~e ergo pacto futile, ac vanũ e$t, inquirere cur Deus tunc potius, quàm antea, po$teaue mundũ crearit; $iquid\~e quocunque vel t\~epore vel initio t\~eporis crea$$et, ead\~e e$$et quæ$tio occur$ura. Dic\~edũ igi tur ideo tũc Deũ {pro}duxi$$e mũdũ, quia tũc voluit, tũc\’q, occulto $u{ae} $api\~etiæ cõ$ilio, nõ $ine optima ratione, licet nobis ignota intra re- gios diuinæ Sapi\~etiæ the$auros recõdita, $e illũ {pro}ducturũ decreue- rat. Quæ $ane re$põ$io terminat o\~es cõtrouer$ias quær\~etiũ mũdi ori gin\~e. Deni\’q; hoc argum\~etũ luculenta oratione diluitur apud D. Cle D Clemens. D. Augu$t. m\~etem. 8. lib. recognitionũ, & á D. Aug. 11. de ciuit. Dei c. 5.

[res-1446-v_0737_728_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAESTIO V. QVÆSTIO V. VTRVM DEVS NATVRÆ NECES. $itate mundum procrearit. ARTICVLVS I. NEGANTEM PARTEM QVÆSTIO. nis omnino veram e$$e.

PRO explicatione huiu$ce controuer$iæ animaduerten- Agere ex ne- ce$sitate na- turę bifaria@ accipitur. dum e$t, aliquid agere ex necelsitate naturæ, e$$e ita age- Dur. in 1. d. 43 q. 4. re, vt non po$sit nõ agere. Quod bifariam contingit; vno modo, quia agens $olo naturæ impetu citra omnem in- tellectus, & voluntatis actum, in rem fertur, vt ignis cũ calefacit. Altero, quia et$i per intellectum & voluntat\~e agat, non tamen ex delectu & libertate operatur, $ed ita, vt actionem $u$pendere, aut inhibere neutiquam valeat: $ic \’que Pater in diuinis per actum intellig\~edi generat filium; Pater & Filius per actum amã- di $pirant Spiritum Sanctũ. Hoc po$ito nemo vnquam Philo$opho- rum v$que adeò hallucinatus e$t, vt putarit Deum agere ex nece$si- tate naturæ priori modo; cùm omnes diuino numini intellectum & voluntatem attribuerint. De po$teriori tamen non parua inter eos di$$en$io fuit, alijs opinantibus Deum liberè, alijs nece$$ariò mun- dũ procrea$$e. Quæ cõtrouer $ia profliganda hoc loco à nobis e$t. Ac primũ pro hac $ecũda quæ$tionis parte ita licebit argum\~etari. Quic- quid Deus agit, ex nece$sitate agit; igitur De<_>9 nece$$ariò mũdũ pro- duxit. Antecedens probatur, quia $i Deus non ager et ex nece$sita- Argument@ quib9 videtur o$tendi Deũ agere ex ne- ce$sitatenat@ ræ. te; ageret ex contingenti, quod admittendum non e$t, cùm contin- gentia mutabilitatem & incon$tantiam importet, à qua omnis diui- na operatio longe abe$t. Secundo. Confirmatur idem antecedens hunc in modum. Quicquid Deus $cit, nece$$ariò $cit; ergo quicquid vult, nece$$ariò vùlt. Con$ecutio o$tenditur, quia non minus Dei voluntas, quàm Dei $cientia, vna eadem\’que res $unt cum e$$entia di- uina, in quam nulla pror$us mutatio, aut varietas cadere pote$t. Hue etiã pertinet, quòd actus interior, quo Deus efficere extra$e quid- piam vult, e$t perfectio diuina, quæ cùm Deo abe$$e nequeat, nece$- $um erit velle Deum alia à $e producere: proinde\’que nece$sitate na- turæ mundum crea$$e.

In hac quæ$tione primùm quid $entiendum $it; deinde quid in ea $en$erit Ari$toteles explicabimus. Quod ad primum attinet, a$$e- Conclu$ie. [res-1446-v_0738_729_t0]IN PHYSIC. ARIST. rendum omnino e$t Deum nulla naturæ nece$sitate, $ed liberè mun- Probatur te- $t@@onijs di uinis. P. al. A poc. Paul. ad Heb. dum produxi$$e: id quod fides Catholica multis $acræ paginæ te$ti- monijs docet, vt p$alm. 134. Omnia quæcunque voluit, Dominus fecit. Apocalyp$is 4. Tu crea$ti omnia, & propter voluntatem tuam erât, & creata $unt; & cap. 1. epi$tolæ ad Ephe$ios, qui operatur om- nia $ecundum con$ilium voluntatis $uæ. Quæ loca non $olùm indi- cant Deum voluntate & intellectu pollere; $ed etiam liberè, $uo\’que arbitratu operari.

Confirmatur verò idem à D. Thoma 2. contra gent. cap. 23. & in Rationibus. quæ$t. de potentia q. 3. art. 15. hunc in modum. Inprimis Deum agere per intellectum & voluntatem de quo, vt $upra diximus, nec Ethnici Philo$ophi dubitarunt (et$i inter eos omnium primus Ana- xagoras pronuntiarit diuinum intellectum e$$e cau$am efficientem rerum omnium, vt Ari$toteles 1. Metaph. cap. 3. & Plato in Theet. referunt) confirmatur inquam in hunc modum. Primo agenti de- betur prima perfecti$simaque operatio, $icuti primo mobili primus, ac nobili$simus motus: $ed operatio ab intellectu & voluntate ma- nans longè præ$tat actioni naturæ; ergo ea in primum agens, pro- inde\’q; in Deum competit. Præterea, ordinare, vt con$tat ex 1. Me- taphy$. cap. 2. e$t munus & officium $apientis; quod certe exhiberi Ordinare mu nus $apientis. non pote$t, ni$i ab eo, qui rerum inter $e proportionem, & habitu- dinem norit, amet\’que. Cùm igitur in rerum vniuer$itate tanta ordi- nis elegantia, & pulchritudo eluceat; plane $equitur mundū ex prę- $cripto diuinæ $apientiæ, & diuini amoris effectu, atque adeo intel- lectu & voluntate fui$$e creatum.

Deinde quòd Deus non nece$$ariò, $ed omnino liberè mundum produxerit, & vniuer$im, quòd extra $e nihil ni$i $ponte $ua, ac li- bere agat, ita o$tenditur. Cùm Deus $umme bonus, atque infinitè perfectus $it, omnem boni & appetibilis rationem in $ua e$$entia in- uenit, & vt etiam Ari$toteles fatetur 2. Magnor. moral. cap. 15. & 7. Polit. cap. 1. non indiget aliqua externare; $ed ex $ua natura, ac per $e ip$um felix e$t & beatus; ergo diuina voluntas nihil extra $e nece$- $ario appetet, proinde\’que nullam creaturam ex nece$sitate produ- cet. Item Deus propriã amando bonitatem vult alia à $e, prout illa diuinum e$$e $uo modo adumbrare, & participare valent; igitur cùm diuinum e$$e infinitis modis participari queat; $i Deus ex eo, quod $uam bonitatem nece$$ariò amat, nece$$ariò vellet creaturas exi$tere; cùm nulla ratio $it, cur has potiùs, quàm illas, cur plures, quã pau- ciores e$$e velit; vtique totam $uam vim infinitam ad eas procreandas Si Deus ne- ce$$ario vel. let creaturas producere, e$ $et actu infi- oitum. funderet; $ic\’que e$$ent actu in rerum natura infinitæ; quod tamen à vero longè aberrare cõ$tat exijs, quæ 3. huius operis di$putata $unt. Cap. 8. q. r. @ 2. Præterea quicquid perfectionis e$t in rebus creatis, id totum nece$$e e$t in Deo excellentiori modo contineri: $ed liberum arbitrium e$t vna è maximis perfectionib<_>9 naturæ intellectiuæ, erit igitur in Deo, atq; ita liberè Deus elieiet omnes externas actiones, quibus $e$e crea- turis cõmunicat.

[res-1446-v_0739_730_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAESTIO V.

His ita con$titutis ad argumentum, quo oppo$itum huiu$ce a$- Re$põ$io ad 1. arg. pro ad ueriaria par- te. $ertionis o$tendi videbatur, negandum e$t antecedens; & ad primam eius probationem, reiecta Scoti $ententia, $eu potiùs modo loqu\~edi in 1. d. 39. ai\~etis Deum contingenter agere; dicendum potiùs cum D. Thoma in 1. d. 43. q. 2. art. 1. & in quæ$tionibus de potentia q. 3. art. 15. alijs\’que in locis Deum neque nece$$ariò operari, vt demon$tratũ fuit; neque contingenter, quia contingentia mutabilitatem & im- perfectionem in operante innuit: $ed ratione quadam inter mutabi- litatem & contin gentiam media; hoc e$t, ex libero arbitrio; qui ag\~e- di modus ex nece$sitate quidem con$tantiam accipit, ex contingen- tia verò po$sibilitatem aliter $e habendi erga res, quas molitur.

Ad $ecundum dicito tam intellectionem, quàm volitionem diui- Ad. 2. nam, $i in $e, & quoad $uam $ub$tantiam $pectentur, nece$$ariò Deo conuenire, vt argumentum concludit: $i autem $ecũdum re$pectus, quos $ibi ad creaturas vindicant, $umantur: $ic diuinam intellection\~e nece$$ariam ad illas habitudinem obtinere: non ita verò diuinam vo- luntatem. Cuius di$riminis ea ratio e$t, quia Deus nequit potentiam $uam comprehendere, ni$i cogno$cat omnia, quæ per eã pote$t pro- ducere, atque adeo creaturas omnes. Item quia, vt D. Thomas 1. p. q. 19. art. 3. alijs\’que in locis ait, cognitio fertur in res, quatenus in co- gno$cente in$unt; volitio autem quatenus $untin $e ip$is. Quare cũ omnia prout in Deo $unt, nece$$ariò e$$e habeant, non autem prout $unt in $e ip$is: inde e$t, quòd Deus non quæ cunque vult, nece$$ariò vult, e$to quæcunque $cit, nece$$ariò $ciat. Quod tamen in tellige de Du plex mo- d9 diuinę $ci entię. $cientia antecedente omnem actum diuinæ voluntatis, quæ à Theo- logis ab$tractiua, $eu $implicis intelligentiæ dicitur, qua nimirum Deus res $ecundum $uas e$$entias, $eu $ecundum $e præ cis è $umptas Scientia $im- plicis intelli- genti{ae}. compreh\~edit. Nam $i $ermo $it de $cientia vi$ionis, $eu de notitia in- tuitiua, quæ tendit in res proutin aliqua temporum diffentia exi$tũt: Scientia vifio nis. $ic Deus non nece$sitate ab$oluta, $ed nece$sitate hypothe$is eas no- uit, hoc e$t $uppo$ita libera $ua voluntate, qua eis e$$e in rerum natu- ra confert. Ad id quod vltimo obijciebatur, dic\~edum internum actũ, Lege Henri- cum Gand. quodl. 9. q. 11. Durand. in 1. d. 39. q. 1. D. Tho. 1. contra gent. c. 82. quo Deus aliquid extra $e agere vult, e$$e quidem perfectionem diui- nam, $i quoad $uã $ub$tantiam, & id quod ab$olutũ in eo e$t, $pecte- tur, quo pacto abe$$e Deo nequit: non autem $i expendatur, quoad re$pectum ad creaturam, quem cõnotat: $ic enim nec perfectio, nec imperfectio e$t; & vt Deo ex arbitrij libertate conuenit; ita diuino actui ine$$e & non ine$$e potuit. Ex quo intelliges aliter $e$e habere Di$erimen in ter no$trã & diuinã liber- tatem. in nobis, aliter in Deo arbitrij libertatem: nos enim ita liberè volu- mus, vt non $olum in hoc, vel illud obiectum ferri, aut non ferri: $ed ip$um volendi actum, quoad $uam po$itiuam entitatem mutare, aut inhibere valeam<_>9: Deus verò licet vno $implici$simo & incõmutabili actu in res feratur, eiu$modi tamen actus ad hanc vel illam habitudi- nem, quam erga creaturas habet, ex $ua natura indifferens e$t atque adeò liber: itavt nec ei libertas immutabilitatem, nec immutabilitas [res-1446-v_0740_731_t0]IN PHYSIC. ARIST. libertatem adimat. Sic\’que diuina voluntas nobiliori modo, quàm no$tra, arbitrij compos e$t. No$tra enim e$t in pote$tate ad hunc vel illum actum eliciendum; quod mutabilitatem, & imperfectionem importat: at diuina $ub eodem actu per$euerans, indifferentiam qui- dem habet circa obiecta à $e di$tincta, non tamen circa $uum actum quoad $ub$tantiam con$ideratum. Neque ex tali indifferentia circa hoc vel illud obiectum potentialitas, & imperfectio in Deo argui- tur; cùm per eam nec ex appetente non appetens, nec ex non appe- tente appetens fiat: nec ab ip$a re externa determinetur, $ed à libera $ua voluntate proponente ei intellectu id, in quod tendit.

ARTICVLVS II. QVID ARISTOTELES IN RE propo$ita iudicarit.

ITa patet quid in propo$ita controuer$ia $entire oporteat. Nune quæ in ea Ari$totelis mens fuerit, expendamus. Primùm $atis cõ- $tat, non eum $ibi per$ua$i$$e fui$$e mundum à Deo procreatũ ex nece$sitate naturæ priori modo; cùm multis locis te$tatum reliquerit Quo $en$u Deũ non age re ex nece$si tate naturę co gn ouerit Ari $toteles. Quòd Ari$ta teles cogno. uerit prouidé tiã Theophi- lus Antioche nus lib. 3. ad Autolicũ D. Tnom. 3. da cœl. c. 10. St@ pulen$is adc. 3 lib. 1. Oecõ. Theophilus Zumara ad tex 34. lib. 2. de anima. Deum intelligendi, & volendi facultate pollere; vt lib. 1. Metaph. cap. 2. & lib. 12. cap. 9. tex. 51. & 7. Ethic. cap. 4. Præterea quia pro- babilius e$t cognitam ei fui$$e diuinam prouidentiam: quæ cùm $it ratio ordinis rerum in $inem, ijs tantùm, quæ fin\~e intelligendo præ- cipiunt, atque amando expetunt, conuenire pote$t. Item quia lib. 2. huius operis luculenter o$tendit, naturam non temerè, aut fortuitò, $ed alicuius finis gratia operari; quod, vt inibi expo$uimus, eatenus verum e$$e deprehenditur, quatenus res naturales in$tituto & dire- ctione Dei, qui ip$ius naturæ princeps, auctor\’que e$t, ad certum fi- nem, quem ip$e nouit, ac dirigit, qua$i $agitta ad Scopũ collimantur.

Cæterùm num Ari$toteles crediderit Deum ex nece$sitate natu- De quo $it cõ trouer$ia. ræ $ecundum po$teriorem $en$um, rerum vniuer$itatem procrea$$e, nõ $atis inter eius interpretes liquet. Auerroes enim in opere, quod Auerroes. in$cribitur, De$tructio de$tructionum, ait Deum apud Ari$totelem non agere ex nece$sitate, $ed eminentiori quodam alio modo, ip$i duntaxat con$picuo, mortalibus verò incognito. Alexander etiam Alexander. in libro de fato ad Antoniũ, & Seuerum Imperatores, vbi$e ex Ari- $totelis dogmate philo$ophari profitetur, admonet à Deo petenda e$$e beneficia, quòd penes ip$um dandi, ac non dandi facultas $it.

Pleri\’que tamen, è quorum numero e$t Scotus in quodlibetis q. 7. Heruæ us quodl. 5. q. 4. & in tract. de æternit. mundi quæ$t. 4. Mar- $ilius in 1. d. 42. & 44. Gregorius d. 42. Gabriel. d. 43. q. 1. Ferrarien- $is 2. contra gent. cap. 23. cen$ent Ari$totelem operandi libertatem Deo ademi$$e. Quod certè non pauca eius te$timonia dilucidè [res-1446-v_0741_732_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAESTIO VI. o$tendunt; prę$ertim $i de ijs actionibùs Dei loquamur, quæ ad mũ- di opificium, cœle$tium $phærarum motùm, & con$eruationem $pe cierum, ac denique ad communem Vniuer$i perfectionem, & orna- tum $pectant. Etenim cap. 1. huius libri text. 7. & 8. hunc in modum argumentatus e$t. Primum mouens non antea mouebat? Erat igitur alιquid, quod eum à motione retardabat. Quæ con$ecutio $umit, primum motorem nece$sariò agere. Nam alioqui facilè qui$piam re$ponderet, primum motorem ante à motu ab$tinui$se, non ob ali- quod impedimentum; $ed quia liberum illi erat, non agere. Pręte- reà cap. 6. text. 52. a$serit ex æternitate primi principij nece$sariò concludi mundum $emper fui$se.

Ita\’que non videtur dubitandum, quin putarit Ari$toteles Deum Quo pacto Ari$toteles Deo nece$si@ tatem operã- di impo$ue- rit. circa mundi creationem liberè agendi facultate carui$se, licet eid\~e, vt quorundam $ententia e$t, ad nonnulla effecta libertatem dederit. Nam 4. Topic. cap. 5. ait, Deum quædam facere po$se, quę non fa- cit, & 8. Ethic. cap. 7. Deum habere erga bonos amicitiam. Et 10. ciu$dem operis cap. 8. eos, qui verè Sapientes $unt, & rationem du- cem $equuntur, Deo chari$simos e$se. Quę certè munera non nece$- $itatis, $ed libertatis e$se videntur. Pro eodem etiam facit, quod Ari- $toteles, referente Laertio in eius vita, antequam diem obiret, Deum ora$se perhibetur ; ac religionis cau$a te$tamento quædam fieri cõ- menda$se. Quod eum facturum non fui$se veri$imile e$t, ni$i crede- ret diuinum numen precibus flecti, & hone$tis, pijs\’que hominum actionibus ad benefaciendum allici, atque adeò nonnulla e$se, quæ Deus ex libertate & arbitrio $uo moliatur.

QVÆSTIO VI. NVM ALIQVID A DEO EX ÆTER- nitate procreari potuerit. ARTICVLVS I. QVIBVS ARGVMENTIS PARS NE- gatiua quæ$tionis probari videatur.

OSten$um à nobis $uperiùs e$t non fui$$e aliquid ab æterno procreatum. Nune non vt res habuerit, $ed quo pacto $e$e habere potuerit, inquirimus. Sunt igitur qui negent potui$$e ab æterno quicquam à A$$ertores partis nega- tiu{ae}. Deo effici. In his numerãtur D. Bonauentura, [res-1446-v_0742_733_t0]IN PHYSIC. ARIST. in 2. di$t. prima, quę$t. $ecunda Albertus Magnus ibidem, & ad finem M. Albert. Henricus. Richardus. Vdalricus. primi capitis huius libri, Henricus Ganduen$is quodlιb. 1. quæ$t. 7. & quodlib. 9. quæ$t. 17. Richardus in $ecundo d. 1. quæ$t. 4. circa 3. princip. Mar$ilius q. 1. art. 2. Vdalricus in $ua $umma lib. 4. Gui- lielmus Pari$ien$is. 1. lib. de vniuer$o. Philoponus cap. 3. eius libri Guil. Pari$i. Philoponus. Vt Maior in 2. q. 1. art. 2. quo re$pondet argumentis Procli pro mundi æternitate, alij\’que nõ nulli. Quæ opinio hunc in modum $uadetur.

Primum, ld, quod creatur, producitur è nihilo, atque adeo pro- 1. arg. cedit à non e$$e ad e$$e: $ed quod ita procedit, ante quam $it non e$t: creatum verò ab æterno non pote$t non e$$e, antequam $it: ergo ni- hil pote$t e$$e creatum ab æterno.

Item, Siquid fui$$et ab æterno creatum, $imul fieret, & factũ e$set; 2. arg. alioqui prius non e$$et quàm e$$et: $ed ea quæ $imul fiunt & effecta $unt, momento fiunt, proinde\’que $uæ durationis initium habent: ergo nihil, quod creatur, ab æterno e$$e potuit.

Tertio, In $empiternis non differunt e$$e & po$$e, vt Ari$toteles 3. arg. ait tertio huius operis lib. cap. 4. text. 32. ergo $i quid ab æterno e$se potuit, ab æterno fuit : atqui nihil fuit ab æterno : ergo nec potuit e$se.

Quartò, Nulla creatura pote$t aut e$sentiam aut virtutem habe- 4. arg. re infinitam: ergo neque in$initam durationem: $i autem ab æterno extiti$set, $ortiretur durationem infinitam. Nulla igitur ab æterno e$se quiuit.

Quintò, Si Deus aliquid crea$sct ex æternitate, nece$sariò id con- 5. arg. didi$set, non autem liberè: $ed impo$sibile e$t aliquid nece$sariò & non liberè à Deo effici : ergo impo$sibile fuit Deum aliquid ab æterno creare. Probatur maior, primùm quia $i Deus eam rem po- tui$set non creare ; vel potui$set ante : vel po$t ; vel dum crearet. Non antè ; quia ante creationem æternam nulla pote$t e$se du- ratio. Non po$t ; quia ad præteritum reuocandum nulla datur po- tentia. Nec denique dum crearet ; quia tunc res creata iam e$set ; res autem quando e$t nece$sario e$t, vt patet ex cap. vltimo libri primi de interpretatione. Quare non liberè Deus crea$set, $i ab æterno crea$set. Secundò probatur eadem maior, quia vel ea duratio, in qua Deus potui$set non creare, e$set æternitas ip$a, vt re$pondet no$træ durationi diui$ibili ; vel vt re$pondet durationi indiui$ibili. Non vt re$pondet indiui$ibili; qura iam daretur æternitatis initium. Nec vt diui$ibili ; quia vel ea e$set finita, vel infinita : non fini- ta, tum quia haberet principium, atque ita daretur initium æter- nitatis, tum etiam quia in parte dimidia, quæ e$t ver$us nos, non potui$set non creare, cùm in priori parte iam crea$set, & ad præteritum, vti diximus, non $it potentia: nec item e$set infi- nita, quia in qualibet po$teriori eius durationis parte non po- tui$set non creare, $iquidem in alia priori iam crea$set. Igitur $i- [res-1446-v_0743_734_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAESTIO VI. quid Deus ab æterno produxi$$et, non liberè, $ed nece$$ariò produ- xi$$et.

Sextò, $i Socrates potui$$et ab æterno creari, potui$$et etiam ab 6. arg. æterno in nihilum redigi; cùm in creatione, & in reductione ad ni- hilum eadem ratio e$$e videatur : $ed hoc non admittent aduer$arij: ergo neque illud.

Po$tremò idem corroboratur multis Patrum te$timonijs. Inpri- Vltin. um, ex patrum re$ti- monijs. D. Dama$e. D. Ambro. D. Augu$t. Hugonis Vi. mis enim D. Dama$cenus lib. 1. de fide Orthodoxa cap. 8. palàm do- cet, id quod è non e$$e ad e$$e traducitur, nequire $uo principio coæ- ternum e$$e. Quod item a$$eruit D. Ambro$ius lib. 1. Hexameron cap. 3. Præterea D. Augu$tinus lib. 12. de Ciuitate Dei cap. 15. ex- pre$$e ait non potui$$e Angelos coæternos e$$e creatori. Et Hugo lib. 1. de $acramentis cap. 10. fugit, inquit, diuinam virtutem vt ali- quid $ibi coæternum faciat.

ARTICVLVS II. CONSTITVITVR PARS AFFIRMATIVA controuer$iæ.

ADuer$a tamen opinio, quæ a$$erit potui$$e aliquid ab æter- Concluffo. no creari veri$imilior e$t ; eam\’que tuetur D. Thomas. 1. par. quæ$t. 46. art. 2. & 2. contra gentes cap. 46. alijs\’que in locis; Durandus, Argentinas, Gregorius, Ochamus, Gabriel, Hi$palen$is, Aegidius, Heruęus, Capreolus in $ecundo. d. 1. Ferrarien$is hoc in li- bro quæ$tione. 3. Caietanus loco citato primæ partis, alij\’que $ecta- tores D. Thomæ: quam etiam probabilem putat Scotus in $ecundo d. 1. q. 3.

Omi$sis autem alijs rationibus, quibus hæc pars confirmari $olet, Probatio. hæc vna, quæ multarum vim habet, $ufficiet. Quidquid nõ inuoluit contradictionem potuit à Deo fieri; $ed aliquid ab æterno creari nõ inuoluit contradictionem; ergo & c. Probatur a$$umptio, quia nc que ex parte Dei creantis, neque rei creatæ, neque ip$ius creationis ab æ- terno, vlla repugnantia e$t. Quod ita o$tenditur, primùm quod non $it repugnantia ex parte Dei, quia non minor e$t Dei virtus ad cre- andum, quàm $olis ad illuminandum : at $i ex æternitate $ol e$$et ex æternitate illumina$$et, vt D. Augu$t. 6. de Trinitate cap. primo D. Augu$t. edocet : ergo cùm Deus æternus $it, ab æterno creare potuit. Deinde quod nihil ob$tet ex parte rei, quæ producitur, $ua- detur. Nam aliquid genitum e$t ab æterno, nempe Verbum diuinum, quod Deus Pater ex omni æternitate genuit, ergo nulla $equitur contradictio ex eo, quòd aliquid ab æterno producatur. Denique quod ex parte ip$ius creationis nihil impediat inde conclu [res-1446-v_0744_735_t0]IN PHYSIC. ARIST. ditur, quia $i quod e$$et impedimentum, ex eo maximè foret, quòd creatio $it è nihilo productio; hinc enim videtur colligi, vt id, quod creatur, obtineat e$$e po$t non e$$e; quod æternæ durationi aduer- $atur. Verùm rationem hanc nihil efficere inde patet; quia parti- In definitio- ne creationis quo pacto $u m\~eda $it par- ticula, ènihi- lo. D. An$elmus. Lege D. Th. 1. p. q. @5. at 1. Dut. in 2. d. 1. q. 2. Heraę 1 in tract. de ęternitate mũ dι q.2. cula, è nihilo, in definitione creationis, non $umitur po$itiuè, qua- $i notet ordinem termini, $ub quo res priùs fuerit; $ed negatiue, vt docet D. An$elmus in Monologio cap. 8. prout nimirum idem va- let, atque non de aliquo, $eu nullo præiacente $ubiecto.

ARTICVLVS III. SOLVTIO ARGVMENTORVM, quæ initio propo$ita fuerant.

RE$pondeamus nunc argumentis, quæ probare contendebant non potui$$e quicquam ab æterno creari. Ac primo quidem ex ijs, quæ proximè $tatuimus quid re$pondendum $it con- $tat. Ad $ecundum verò conce$$a maiori propo$itione, explicanda e$t minor. Si enim $ignificet ea, quæ $imul fiunt & facta $unt, fieri momento temporis duntaxat, fal$a e$t. Nam corpora cœle$tia etiam nunc à Deo creantur, cùm ab illo perenniter accipiant e$$e è nihilo Corpora cœ le$tia etiam nune à Deo creãtur $uũ\’q; effe accipiũt. D. Augu$t. et$i non nouum, vt docet D. Augu$t. libro. 4. de Gene$i ad lit. cap. 12. nec tamen momento $olùm temporis creantur; $ed toto tempo- ris progre$$u, & in quolibet eius in$tanti. Si autem $en$us $it, ea quæ Her. in tra@. de \,etern. mũ- di q.1.ad 7. $imul fiunt & effecta $unt, etiam in quolibet momento tempo- ris accipere totum $uum e$$e; verum id quidem e$t; non tamen ex eo colligitur dandum fui$$e aliquod in$tans, aut certam vllam par- tem temporis, in qua res ab æterno creata $uum e$$e primô accepi$- $et.

Ad tertium dicendum e$t ex eo, quod Deus aliquid ab æternitate creare potuerit, non $equi crea$$e id ab æterno; cùm non ex naturæ nece$sitate, $ed liberè operetur. Illud verò pronuntiatum, in æternis nõ differunt e$$e & po$$e, variè ab interpretibus accipitur. Burlæus, Simplicius, alij\’que nonnulli putant non afferri id ab Ari$totele ex propria $ententia, aut tanquam veritati con$entaneum, $ed de mente Archytæ, & Epicureorũ, cũ quib<_>9 ei citato loco negotiũ erat. Alij $e- E$$e & po$$e in ęternis nõ difterre quo- modo intelli gendum. De s\~e$u eiu$- dem propo$. Capr. in 2.d. 1. q. 1. art. 3. D. Bon. in 2. d. 24. n. 43. cus opinãtur, a$$erũt\’que id Peripateticũ e$$e, cũ 9. Meta. c. 9. tex. 17. ab Ari$totele concedatur. Et hi etiam diuer$as illius interpretatio- nes afferunt; quas lege apud D. Thomam de potentia Dei quæ$t. 3. art. 4. Iandunum lib. 4. huius operis quæ$t. 9. ijs verò omi$sis breui- ter re$pondemus, effatum hoc quodam in $en$u verũ e$$e, in alio fal- $um: verum, quatenus $ignificat $i quid ab æterno $it, id $imul & ex- titi$$e, & potui$se exi$tere; nec enim priùs potuit e$$e, deinde fuit, [res-1446-v_0745_736_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAESTIO VI. alioqui non ab æterno extiti$$et: fal$um, $i ita accipiatur, vt a$$erat quicquid ex æternitate à Deo produci potuit, ex æternitate fui$$e productum. Itaque tertium argumentum, $i prædictum effatum in priori $en$u v$urpet, non recte colligit, $i in po$teriori, non probè a$$umit.

Ad quartum, conce$$o priore pronuntiato, negandum e$t po$te- rius. Nam ex eo quòd aliquid infinita duratione per$eueret, non ar- guitur in eo infinita perfectio, quæ tamen arguitur ex infinitate vir- tutis & e$$entiæ. Si quis verò obijciat vnumquodque tantò e$$e per- Longior du- ratio non s\~e- per maioris perfectionis comes. fectius, quantò diuturnius; proinde\’que $i quid infinitis $æculorum ætatibus extiti$$et, infinitæ perfectionis excellentiam habiturum; negandum erit antecedens, cuius fal$itas deprehenditur exemplis multarum rerum, quæ cùm deterioris notæ $int, diutiùs per$euerãt. Nam ex brutis animantibus tum alia, tum cerui, & cornices; ex ar- Con$ule Ari- $totelem lib. 1. Eth. c. 7. & lib. 6. de hi$t. an c. 29. Plini um lib. 7. Na tu. hi$t. c. 48. boribus autem non paucæ vt olea, cupre$$us, palma, ilex, platanus, homine viuaciores $unt. Quibus tamen homo naturæ dignitate lõ- gè præ$tat.

Ad quintum, Neganda e$t maior, & ad eius probationem dandũ potui$$e Deum non creare dum creabat: quod verò in contrariã par- tem primo loco obijciunt, refellitur dicendo id quod e$t, quãdiu e$t, Quo $en$u Deus dũ crea bat poterat non creare. nece$$ariò e$$e; non $impliciter, $ed ex hypothe$i ; quatenus nimirũ $upponitur e$$e, quæ nece$sitas non e$t ab$oluta, fiue con$equentis, vt loquuntur, $ed con$equentiæ tantùm. Item ad id quod $ecundò opponunt, re$pondemusin primis eam durationem e$$e æternitatem in $e $pectatam, non vt huic aut illi imaginarij t\~eporis durationi re$- pondet. Nan\’que in ip$o indiuiduo æternitatis puncto, quo Deus cœlum crea$$et, potui$$et non creare, quemadmodum & nos in in- $tanti temporis, quo quidpiã volumus, $impliciter nolle po$$umus, $i ita lubeat, non quidem in $en$u compo$ito, ide$t, $i ponamus nos iã Lege Scotum in 1. d. 39. @. quantũ ad pri mum. velle: $ed in $en$u diui$o, ide$t, $pectata voluntate $ecundum $e. Se- cundò dicimus potui$$e Deum non creare in æternitate, vt re$pon- det tempori infinito imaginario, inadæ quatè tamen ; quia nimirum $umpta quacunque parte temporis de$ignata hinc ver$us æternitat\~e, in ea non po$$et non crea$$e, quia iam crea$$et t\~epore infinito, in quo tamen ita inadæ quatè $umpto poterat non creare. Lege Capreolum in 2. di$t. 1. quæ$t. 1. art. 3.

Ad $extum re$pondendum e$t non eandem e$$e rationem in crea- tione Socratis ab æterno, & in reuocatione eiu$dem ad nihilum: fieri enim nõ pote$t, vt aliquid in nihilũ redigatur, quin prius e$$e habeat, vt luce clarius e$t. Quare $i Socrates ab æterno in nihilum reda- ctus e$$et, ante annihilationem extiti$$et: $ic\’que fui$set, & nõ fui$set Lege eũdem D. Th. de po rentia Dei q. 3. art. 14. Ca- pr. loc. cit. Quo $en$u patres nega- rint potuiffe aliquid præ- ter Deum ab æ ternitate e$$e. æterna eius ãnihilatio: fui$set, quia ita ponitur; non fui$set, quia illã præce$si$set creatio.

Ad $eptimum dicendum cum D. Thoma in opu$culo de æterni- tate mundi, & Durando in 2. d. 1. q. 2. Patres non de creatione ab$o- [res-1446-v_0746_737_t0]IN PHYSIC. ARIST. lutè accepta fui$$e locutos, $ed de ea, qua rei de@uò e$$e tribuitur po$t non e$$e, qualis ea fuit, qua Deus vniuer$um condidit: hac verò planũ e$t non potui$$e quicquam ab æterno creari. Præterea v$ur- pa$$e æternitatem non pro qualibet infinita duratione, $ed prout definitur, interminabilis vitæ tota $imul & perfecta po$$e$sio, quæ $olius diuinæ naturæ propria e$t, vt patet ex ijs qu\,e lib. 4. huius ope- Cap. 14. q. 3. art. 1. ris tradidimus, ac præter alios docet Boetius lib. 5. decon$olat. Phi- lo$ophiæ pro$. 6. & D. Thomas loco citato.

QVÆSTIO VII. NVM RES OMNES SINE DISCR IMI- ne ab æterno e$$e potuerint, nec ne. ARTICVLVS I. QVID DE REBVS PERMANENTI- bus a$$erendum $it.

FVIT à nobis quæ$tione proxima $tatutũ potui$$e creationem ab æterno e$$e. Nunc quæ nã illa $int, quæ creari ab æterno potuerint, $igillatim $crutabi- mur. Quoniam verò rerum quędam in fluxu, & $uc- ce$sione con$i$tunt, quas$ucce$siu as appellant, nē pe motus, & tempus: aliæ $imul cohærent, ac perma- nent; quas permanentes vocant, vt Angeli, & homines; primũ quid de permanentibus $entiendum $it, expediemus.

Prima a$$ertio. Res permanentes, quæ interitu vacant, vt Ange- 1. a$$ertio. li, & corpora cœle$tia potuerunt ex æternitate à Deo produci. Hæc a$$ertio cõmuni con$en$u defenditur ab ijs doctoribus, quos ad ini- tium $uperioris articuli citauimus, pote$t\’que ea ratione, quam inibi explicuimus, comprobari. Nimirum id non implicat contradictio- nem, neque ex parte Dei creantis, neque ex parte creaturæ, neque ex parte creationis : igitur fieri à Deo potuit.

Secunda a$$ertio. Res etiam permanentes corruptioni obnoxiæ 2. a$$ertio. potuerunt ex æternitate produci à Deo con$eruante illas per infi- nitum tempus. Hæc eàdem, qua $uperior, probatione fulcitur. Sed enim in ea peculiariter ob$eruandũ occurrit, quoduis $ingulare cor- ruptibile $i ab æterno produceretur, infinito tempore ab$que nouo Effici ab ęter no & con$er- uari per infi- initum t\~epus in idem reci- dunt. miraculo duraturum fui$$e. Nam hoc ip$um e$t ab æterno produ- ci, videlicet tēpore infinito accipere e$$e; atque adeò talis effectio, $iue creatio, idem e$t ac con$eruatio per in$initum t\~epus; videlicet, [res-1446-v_0747_738_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAESTIO. VII. quia repugnat aliquid ab æterno e$$e, & per tempus finitum dunta- xat durare ; $iquidem omne finitum tempus principio, & fine clau- ditur; æternitas verò omne principium excludit. Rem autem di$$o- lubilem po$$e à Deo per infinitum tempus con$eruari pro certo ha- bendum e$t.

ARTICVLVS II. NVLLVM MOTVM FINITVM, AC nullum omnino motum rectum ab æterno e$$e potui$$e.

VEniamus nunc ad motum, de quo id, quod à nobis dictũ fue- rit, de qualibet alia re $ucce$siua dictum volumus, cùm in om- nibus æqua ratio $it. Nemo igitur alicuius nominis auctor c\~e- $uit aliquem finitum motũ ab æternitate e$$e potui$$e. Id enim con- tradictionem inuoluere patet ex fine proximi articuli. Et verò mo- tum rectum infinitum ab$que reflexione non potui$$e ab æterno fi- eri, communis videtur philo$ophantium con$en$us; & quidem opti- ma ratione. Nam motus rectus ex $ua propria natura po$cit terminos Cur motus rectus ab$que recιprocatιo- ne non potu erit effe ab ę- teino. in $patio, $iue magnitudine, $uper qua fit, multò aliter, ac circula- ris; qui ab$que fine, & principio facilè intelligi pote$t, $icuti & ip$e circulus, qui principij, & finis expers e$t.

Deinde quia ex motu recto cõtinuo ab æternitate mani$e$tæ cõ- tradictionis implicatio exi$tit. Si enim ab æterno duo homines mo- Implicatio, quam prędi- ctus mot9 in uoluit. uerentur ex Oriente per $patium, magnitudinemvè infinitam, alter duplo velociùs altero; & concitatior hodierna die Conimbricã per- ueni$$et, nece$$ariò antecederet tardiorem interuallo infinito: $iqui- dem tardior gradu $uo, quantumuis lento infinitum $patium pere- gi$$et, atq; adeò qui duplo celeriùs mouebatur $patiũ cõfeci$$et du plo maius, proinde\’que $egniorem interuallo infinito po$t $e relin- queret. Quare daretur interuallum infinitũ inclu$um vtrinque ter- minis, quod proinde e$$et, & non e$$et infinitum: hinc enim termi- naretur Conimbrica; ex parte verò Orientis clauderetur loco, ad quem hodie tardior acce$si$$et. Sequeretur præterea hunc eundem Alia implica- tio. peruenturum fui$$e hodie Conimbricam, immo ad quenuis de$igna- tum locum vltra Conimbribam ver$us Occidentem; $iquid\~e iter per egi$$et infinito tempore, atque adeò tantum $patij tran$mi$i$$et qui tardi$simo, quantum qui celerri$simo gradu progrederetur.

Rur$us $i ex æternitate alter ab Ori\~ete, alter ab Occidente moue- Alia implic@- tio. retur, nulla maior e$$et ratio cur hodie, quàm mille ab hinc annis $ibi occurrerent ; cur potiùs Conimbricæ, quàm Romæ aut alia mundi parte de$ignata, vel extra complexum vniuer$i in $patio, quod illic [res-1446-v_0748_739_t0]IN PHYSIC. ARIST. patere intelligimus; idque $iue pari, $iue impari velocitate ferretur@ quia nulla loci, $eu temporis definita pars medium foret, nec magis, minu$vè dι$taret ab vna parte infinitæ durationis, infinitivè $patij, quàm ab alia. Maneat igitur motum rectum ab$que reflexioue non potui$$e ab æterno e$$e. De motu verò recto cū reflexione recipro- Quid pronũ tiandũ fit de motu recto cum reflexio ne. cationevè infinities repetita $upra eandem finitam magnitudinem; idem quod de circulari, quod ad præ$entem cõ$iderationem $pectat, a$$erendum e$t.

ARTICVLVS III. DIVERSÆ OPINIONES DE MO- tu circulari ab æterno.

QVod ad motum circularem attinet, num, verbi gratia, cœle- $tium $phærarum conuer$io ab æterno e$$e quiuerit, res e$t Qui cen$ue- rin@ potui$$e dari mo@am circular\~e ab ęterno. omnino dubia, & di$sidentium philo$ophorum argumentis In his $unt Ferrar. quę$t. 3. huius lib. Auerroes hoe in lib. cõm. 76. Iandu@u@ q. 18. in vtranque partem agitata. Pars affirmatiua, quam præter alios de- fendunt Capreolus, A Egidius, & Gregorius in 2. d. 1. & Heruæus quodlib. 9. q. 3. ex eo probatur, quia motum, qui in circulum fit, ab 1. argum. æterno e$$e, nulla e$t contradictio, neque ex parte mobilis, aut mo- toris, vt ex $uperiùs dictis colligi pote$t; nec verò ex parte motus; quia quemadmodum circulus principium non habet, ita neque mo- tus, qui per eum fit, quod vnum eius infinitati ob$tare forta$sis vide- retur. Deinde quia $i cœlum, & intelligentia motrix ab æterno ex- a. argu. titi$$ent, vel cœlum ab intelligentia moueretur ; vel quie$ceret. Si moueretur habetur in$titutum: $i quie$ceret; cùm quies $it priuatio motus, neque rei, ni$i cùm ad motum ineundum apta e$t, conuenire queat; $icuti cœlũ ab æterno quie$ceret, ita & moueri po$$et. Quod $i qui$piam dicat non fui$$e quieturum priuatiuè, $ed negatiuè ; quia non habui$$et aptitu dinem ad $ubeundum ab æterno motum: in cõ- Pręoccupa- tio. trarium e$t illud, quia aptitudo ad motum e$t affectio nece$$aria en- tis naturalis, neque tunc de$ideraretur vis actiua, à qua ad actum re- duci po$$et, videlicet creata $imul ab æterno intelligentia applicata cœlo, vt ponimus. Quare potuit motus ex æternitate e$$e.

Contrariam $ententiam amplexus e$t Durandus in 2. d. 1. q. 3. ac Vt Sotus ho@ loc. q. 2. recentium philo$ophorum nonnulli. Pote$t verò illa hunc in mo- dum comprobari. Vbicunque datur primum, & vlcimum, ea finita $unt ; $ed in cœle$tium corporum reuolutionibus oportet dari pri- mam & vltimam ; ergo nece$$e e$t eas omnes finitas e$$e, ac proinde non extiti$$e ab æterno. Maior per$picua e$t ; minor $uadetur, quia Prima ratio pro aduer$a- ria opin. in primis datur vltima, nimirum hodιerna. Deinde quòd detur pri- ma o$tenditur; quia $i non daretur prima, $ed ante quãlibet fui$$et alia; etiam ante omnes coniunctim acceptas aliqua $ui$$et; cùm non [res-1446-v_0749_740_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAESTIO VII. plures in tota collectione, quã in omnibus diui$im $ũptis cõtineãtur.

Secundò. Po$ito cœ le$ti motu ex æternitate intelligentia mo- 2. ratio. trix omnes pror$us circuitiones fui$$et antegre$$a : præ$ertim cùm ante peractam cuiu$que circutionis periodũ nece$$ariò anteire de- bui$$et $patium duodecim horarum, quæ e$t vnius circutionis me- dietas. Si igitur quælibet pars vnius conuer$ionis integram conuer- $ionem præιj$$et, vtique intelligentia omnes omnino conuer$iones antegre$$a foret; atq; adeò nõ fui$$ent cœli reuolutiones ab æterno.

Tertiò. Idem hac ratione confirmatur. Si motus ab æterno exti- 3. ratio. ti$$et, iam in no$tro hemi$phęrio ante hodiernum diem infiniti dies, & infinitæ noctes tran$actæ e$$ent; $ed hoc implicat contradiction\~e; ergo motus non potuit e$$e ab æterno. Probatur minor. Sumatur ex illa dierũ & noctium infinitudine numerus infinitorum dierum; $u- matur item infinitarum noctium multitudo: vtraque harũ collectio- num e$t infinita; quia con$tat infinitis partibus æqualibus vnitertię, & non cõmunicantibus inter $e; atqui $i tempori infinito aliud tem- pus infinitum adijciatur, emerget tempus vtrinque infinitum: ergo t\~epus quod ex dierum, & noctiũ multitudine coale$cet, erit vtrinq; id e$t tam ver$us anteriorem, quàm ver$us po$teriorem part\~e infini- tum. Quare tempus illud infinitum non po$$et hodierna die termi- nari. Nec verò occurrat qui$piam haud po$$e in illa temporis infini- Confutatio re$põfionis. tudine tran$poni dies, ita vt diebus dies, noctibus noctes immediatè copulentur. Nec enim id argumentum petit, nec in eo vim vllam fa- cit, $ed tantùm contendit illam infinitorum dierum & noctium col- lectionem, vtcũque $umatur, non po$$e non ver$us omnem duratio- nem infinitam e$$e. Nam quòd dies noctibus inter$erantur, nõ iccir- co breuior duratio euadit, quàm $i noctes, & dies $imiliter inter $e proximè cohærerent. Stabilitur\’que argumentum ex eo quòd nulla potior $it ratio, cur $i lineæ hinc in infinitum porrectæ ver$us Orien- tem adderetur altera ve@$us Occident\~e infinitè producta; cur, inquã, linea vtrinque infinita emergeret; non autem re$ultaret infiniti tem- poris ext\~e$io ; $i tempus vnũ infinitũ alteri infinito interponeretur.

Quartò. Si cœlum moueretur ab æterno negari non pote$t $ingu- 4. ratio. lis reuolutionibus potui$$e à Deo creari vnum Angelum, quo da- to iam hodie e$$ent actu infiniti: ergo $icuti infinitum actu admitten- dum non e$t, ita nec motus ab æterno.

ARTICVLVS IIII. VTRAQVE PARS CONTROVERSIÆ DE motu circulari ab æterno probabilis iudicatur, probabilior negatiua; vtriu$que ar- gumenta diluuntur. [res-1446-v_0750_741_t0]IN PHYSIC. ARIST.

QVemadmodum cùm in tertio huiusce operis libro num in- finitum diuina virtute dari queat di$putaremus, vtramque Conc@u$io. partem quæ$tionis probabilem iudicauimus ; ita in hac de motus æternitate controuer$ia eandem viam $equi $tatuimus, pro- pterea quod (vt præter alios aduertit princeps Auerroi$tarum Ba- chonus in 2. di$tin. 1. quæ$t. 6.) qui putant motum, & generatio- nes rerum ab æterno e$$e potui$$e, con$entaneum e$t, vt credant po$- $e infinitum diuina virtute dari, & è conuer$o : cùm vtrobique con- $imiles difficultates, præ$ertim circa numerorũ implicationem, oc- currant: nec defendi commodè valeat potui$$e motum dari ab æter- no, quin admittendum $it potui$$e nunc exi$tere infinitam multitu- dinem Angelorum, quos Deus $ingulis cœli reuolutionibus creare potui$$et. Quare $icuti nos in controuer$ia illa de infinito partem negantem magis probauimus, ita in hac de æternitate motus $imili- ter cen$emus. Vtriu$que tamen $ententiæ argumenta di$$oluere co- nabimur, vt quam qui$que partem volet, tueri queat.

Igitur ad primum eorum, quæ initio propo$ita $unt, re$ponde- Solutio pri- mi argumen ti pro ęterni tate motus. Sol. 2. mus, cau$am cur motus ex æternitate dari non potuerit, e$$e eam re- pugnantiam, quæ proximè adductis rationibus explicata e$t. Quod verò ad $ecundum argumentum attinet, dicendum in primis $i rectè concludat, pari ratione o$ten$um iri, motum aliquem finitum, ver- bi cau$a, ligni adu$tionem ab æterno e$$e potui$$e. Sic enim argu- mentari licebit. Creet Deus ignem, lignum\’que ab æterno ; vel ab æterno dabitur ligni adu$tio ; vel quies ab eiu$modi adu$tιone. Si primum, habetur propo$itum; $i $ecundum, cùm quies $it priuatio motus; $equitur potui$$e lignum ab æterno comburi. Quare & cæt. Itaque huius argum\~eti $olutio vtriu$que partis a$$ertoribus incum- bit. Ea verò e$t ex æternitate futuram fui$$e ab adu$tione illa quie- tem ; non tamen priuatiuè, $ed negatiuè; quia nullum $ingulare li- gnum aptum e$$et ad $ubeundam æternam combu$tionem ob il- lam repugnantiam. Qua item $olutione no$tro argumento, dum proponeretur, aptè occurrebatur. Ad id autem, quod deinde ob- iectum fuit, dicendum licet aptitudo ad motum conueniat cœlo ex æternitate; non tamen ei competere vt ex æternitate ad actum reduci valeat ; id\’que non ex defectu potentiæ actiuæ ; $ed ex re- Curaptitudo ad motũ non po$$et ab ęter no ad actum perduci. pugnantia quam æternitas motus inuoluit, vt $uperiori articulo o$ten$um fuit. Sed enim i$tiu$modi implicatio $olum in æternita te inadæquatè $umpta locum haberet. Nam quodcunque tem- pus de$ignaretur progrediendo hinc ver$us æternitatem, iam in eo moueri cœlum po$$et, lignum\’que aduri absque vllo incommo- do : neque in ea re difficultas, aut dubitatio e$t.

Ad primũ {pro} altera cõtrouer$iæ parte cõce$$a maiori propo$itione Re$põ$io ad primam ra- tionem con. tra ęternitat\~e motus. dicendum e$t ad minorem dari quidem vltimam reuolutionem, n\~e- pe hodiernam, non tamen primam ver$us initium; $ed ante quãli- [res-1446-v_0751_742_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAESTIO. VII. bet de$ignatam, fui$$e aliam: nec proinde rectè concludi, etiam anto omnium reuolutionum collectionem, aliquam extiti$$e: $icut ex eo quòd accepto quolibet numero datur alius maior, non rectè infer- tur omnium numerorum collectione aliquem maiorem aut e$$e po$- Ad 2. $e, aut concipi. Ad $ecundum $imiliter dicendum intelligentiam an- tece$$urã fui$$e quãlibet cœli reuolutionem $igillatim $umptam; nõ tamen omnes in vnum collectas. Item\’que $patium duodecim hora- rum præire debui$$e vnamquãque conuer$ionem diui$im, non ta- men collectionem omnium, at nulla conuer$io $ingularis, $ed colle- ctio fui$$et ab æterno. Ad tertium, quod plus habet difficultatis, Ad 3. re$ponderi pote$t dato motu ab æterno vtrũque numerum, tam die- rum, quam noctium futurum infinitum; non efficiendam tamen ex ijs durationem infinitam ver$us vtrãque partem; quia cùm dies no- ctibus intermixti fluere deberent, vtique non maiùs hæ, quam illi ad præteritum tempus facerent: vt verò infinitum, ver$us vtrãque partem componerent, oporteret præteritis futura $uperaddi, quã- doquidem tale infinitum ex præterito & futuro con$tet nece$$e e$t. At in linea $ecus res habet; quia pars infinita ver$us Occidentem cõ- iungeretur ei quæ e$$et Orientem ver$us infinita.

Ad quartum, qui motum ab æterno concedit, admittat quoque Re$põ$. ad 4. illud infinitum actu. Quãquam, licet minùs probabiliter, re$pon- dere etiam po$sit, $i Deus ab æterno $ingulis reuolutionibus Ange- los crea$$et, debui$$e eos $ubinde in nihilũ reducere, ne infiniti actu euaderent.

ARTICVLVS V. NON POTVISSE GENERATIONES ab æterno e$$e, vt eas po$uit Ari$toteles: num verò aliter e$$e quiuerint in vtrã que partem di$pu tatur.

PRoximum e$t vt quid de rerum generationibus $entiendum $it $tatuamus. Prima conclu$io. Generationes non potuerunt ab 1. Concl. æterno e$$e eo modo, quo eas Ari$toteles fui$$e arbitratus e$t. Hæc facilè probatur; Ari$toteles nam\’que ita rerum generationes æternas fecit, vt nullum $ingulare rerum corruptibilium per crea- tionem; $ed omnia per generationem duntaxat, fui$$e crediderit; quod impo$sibile e$t. Etenim, vt alia omittamus ab$urda, $al- Error Ari$to. tem perfectorum animantium $pecies neutiquam per $olas cau- [res-1446-v_0752_743_t0]IN PHYSIC. ARIST. $as $ecundas produci potuerunt, ni$i priùs aliquot eorum $ingu- laria, vt equū & equam, leonem & leænam Deus procrea$$et: $iqui- dem nec corpora cœle$tia, nec cæteræ cau$æ $ecundæ, vt experiētia docuit, vim habent ad gignendas huiu$modi animantes, ni$i proxi- mè concurrente mare & fœmina. At quod Ari$toteles i$thæc $ingu- laria, v.c. vnum leonem, quem alius non antece$serit, & à quo cæte- ri propagarentur, non po$uerit; facilè intelliget qui ad eius doctrinã Status cõtro- uer$i\,e nũ ge- nera iones potuerinte$$e ab \,eterno. animum adijciet: cùm perpetua $it illius $ententia, in nulla $ingula- riū intereuntiū $pecie datam fui$se alicuius $ingularis product@on\~e, Lege c. 3. lib. 2. de gener. quam alterius corruptio non præierit, atque adeò nullum equū fui$- $e, qu\~e non infiniti antece$serint.

Cæterùm alius modus propagationis $pecierum ab æterno exco- gitatus e$t à Philo$ophis, de quo non parua di$ceptatio e$t; nimirum $i Deus marem & fœminam, verbi gratia, leonem & leænam crea$set ab æterno $uppeditato eis alimento, quo fœtui materiam $uggere- rent, & infinities generarent; nũ ex ijs potuerint generationes ab om ni æternitate procedere. Quidam affirmatiuam partem defendunt Vt Ven@tus hoc lib. ad tex. 15. Capr. in 2. d. 1. q. 1. art. 3. eo\’que poti$simum innituntur fundamento, quòd nulla inde repu- gnantia aut implicatio exi$tat.

Alij è contrario, huiu$modi a$sertionem multis ab$urdis implica- Aduer$a opi. nio. ri & repugnantia concedere opinantur, nempe æterno aliquid præ- ire; dari primum & vltimum in infinito, alia\’que eiu$modi: quæ hunc in modum videntur concludi. Duo illi infinitorum leonum paren- Prima ei9 cõ $irmatio. tes à Deo immediatè producti, priu$quam vllam generationem per- ficerent, deberent materiam pro$eminare, illam\’que vtero conceptam di$poni oporteret ad formæ introductionem: ergo quālibet gene- rationem antecederet materiæ di$po$itio; atque adeò $i generatio- nes e$sent ab æterno; ante æternum aliquid extiti$set.

Item quod ex ea colligatur dari in in$inito primum & vltimum, 2. cõnfirma- tio. o$tenditur; quia iam nune præterij$sent infiniti leones; & ille, à quo cæteri genus ducerent, e$set omnium primus, cùm ante eum nullus fui$set; hodierna verò die natus, omnium vltimus foret; vtpote vl- tra quem non dum alius in lucē prodij$$et. Nec $atisfaciet qui dixerit Refutatio $o lutionis. non videri ab$urdum de$ignari po$se in infinito primum, & vltimũ; cùm in linea primum, & vltimum punctum detur; non inquam, $a- tisfaciet: quia puncta non efficiunt infinitum, de quo hic loquimur, con$tans ex infinitis partibus vnum quid infinitum actu componen- tibus, quod à philo$ophis propriè infinitũ dicitur; quale e$set quod ex infinitis leonibus ab æterno productis coale$ceret. Nec item ef- Impugnatio alterius $olu- tionis. fugiunt, qui re$pondent in ea leonum in$initudine dari primum ne- gatiuè, id e$t, leonem vnum, ante quem alius non extiterit; non ta- men primum po$itiuè, hoc e$t, po$t quem de$ignari po$sit $ecundus. Etenim cùm infinitũ $itid, cuius quancunque partem acceperis, alia re$tat $um\~eda; non minus contra rationem infiniti e$se videtur dari primum negatiuè, quam po$itiuè. Siquidem dato leone illo om- [res-1446-v_0753_744_t0]LIB. VIII. CAP. II. QVAESTIO VII. nium progenitore, quem negatiuè primum fatentur, iam licebit in eo infinito partem aliquam $umere (nempe eiu$modi leonem) vltra quam ver$us æternitatem progrediendo non $uper$it pars alia, quæ $umi po$sit; quod certè infiniti rationem demolitur.

Po$tremò $i generationes potui$$ent ab æterno e$$e, po$$et non Vltima con- firmatio. $olùm per diuinam potentiam, $ed etiam ex ordinaria lege dari actu infinitum; hoc verò admittendüm non e$t: ergo neque illud. Pro- batur maior, quia cur non po$$et Deus omnes illos leones infinitis annorum $eculis generatos con$eruare; cui non magis promptum e$t ea, quæ non $unt efficere, quàm effect a tueri, & ab interitus noxa vindicare? Cur nunc infinitæ animæ rationis participes non $imul exi$terent po$t infinitorum hominum generationem & interitum? aut cur teneretur Deus eas, vt quidam autumant, in nihilum redu- cere? cuius bonitati vt e$t proprium $e$e communicare conferendo rebus e$$e; ita minimè conuenit res ab $e productas in nihilum redi- gere.

ARTICVLVS VI. DISSOLVVNTVR ARGVMENTA, quæ circa generationes ab æterno, in vtramque partem adducta $unt.

IN hac di$ceptatione $icuti in præcedenti, et$i magis veritati con- $entaneam putemus opinionem eorum, qui negant generationes (idem intellige de corruptionibus) vllo pacto ex æternitate e$$e potui$$e; diluemus tamen vtriusque partis argumenta; vt appareat vtrãque probabilibus, neutram certis, aut nece$$arijs argumentis fulciri. Igitur ad id, in quo prior $ententia fundamentum ponebat, Solu. arg. pro parte affirm. re$pondendum e$t ex infinitate generationũ con$equi eam repug- nantiam, quæ $uperiori articulo explicata e$t.

Rationes verò pro altera opinione $ic vtcunque diluentur. Ad Solu. 1. rat {pro} partenegat. primam dicendum erit duos illos infinitorum leonum progenito- res debui$$e priùs vnamquamq; $ingularem materiam ad quãlibet generationem $ubmini$trare, & di$ponere, deinde formam introdu- cere. Ex quo rectè concluditur nullam $ingularem generationem potui$$e ab æterno e$$e; quia quamlibet nece$$ariò antecederet di$- po$itio; nõ tamen $equitur collectionem generationum nõ potui$se Lege Capr. in 2. d. 1. q. 1. ar. 3. Gregoriũ q. 3. art. 1. Heru. in tract. de \,e- ternitate mũ- di. q. 3. ad. 5. e$$e ab æterno; $iquidem omnes $imul nulla materiæ præparatio antei$$et.

Ad $ecundam, non e$se alienum à ratione infiniti, etiã eius, quod Sol. 2. propriè infinitum e$t, dari in eo primum negatiuè: id enim, quod ita primum habetur, manet quodammodo extra $ortem illius infinita- [res-1446-v_0754_745_t0]IN PHYSIC. ARIST. tis; vnde eo dempto nullus iam leo $umetur, quem non infiniti an- tece$serint.

Ad po$tremam facilè quis negauerit infinitos leones ab æterno Sol. 3. propagatos potui$$e con$eruari à Deo ob infiniti repugnantiam: $i- militer propter eandem cau$am non admittet generationes homi- num ab æterno; aut $i admittat, a$$eret debui$$e Deum animas ratio- nales $ucce$siuè ad nihilum reuocare, ne in infinitam excre$cer\~et multitudinem; aut certè efficere, vt eædem circulo quodam in alia, at que alia corpora immigrarent iuxta Pythagoricam palingene- Pythagorica palingene$ia. Pro $ol. hui9 arg. lege D. Tho. opu$c. 72. & li. 2. cõ. tra gentes c. 81. Scot. in 2. d. 1. q. 3. Petra rien$em hoc loc. q. 3. Be$sa rionem lib. 2. contra Calũ. Plat. c. 7. $iam; quod tamet$i facultate naturæ præ$tari non po$sit, diuina vir- tute pote$t. Hæc tamen re$pon$io, quòd ad humanas generationes attinet, parum omnino probabilis e$t. Nam brutorum generationes ab æterno admittere, humanas negare nulla ratio conuincit; po$itis vero etiam hamanis, effugia illa quærere à ratione alienum e$t, mi- nime\’que nece$$arium. Dicendum potiùs non minùs hominum, quã aliarum rerum generationes ab æterno e$$e potui$$e, animas\’que ra- tionales ad multitudinem actu infinitam deuenturas, id\’que deuo- randum e$$e ei, qui conce$$erit potui$$e dari generationes ab æter- no.

_CAP. III._

_P_Rincipium autem cõ$iderationis id erit, quod etiam fuit _Text. 21._ dubitationis allatæ, cur nam aliquæ res aliàs mouentur, aliàs quie$cunt. Neceβe e$t ita\’que aut vniuer$a $emper quie$cere, aut vniuer$a $emper moueri, aut alia quidem moueri, alia vero quie$cere. E: borũ rur$us aut ea, quæ mouē- tur $emper moueri, & quæ quie$cunt, quie$cere, aut omnia æquè apta e$$e moueri, & quie$cere, aut id quod re$t at & ter- tium e$t. Eorũ enim, quæ $unt, alia immobilia e$$e $emper cõ- tingit, alia $emper moueri, alia vtroque participare. quod qui- dem nobis dicendum e$t. In boc enim eorum ommum, quæ du- bitantnr, $olutio po$ita e$t, & buiu$ce tractationis nobis est finis. Omnia igitur in quiete e$$e exi$timare, & $en$u post- _Text. 22._ babito rationem eius inue$tigare cogitat ionis est bebetudo.

 Capitis tertij Explanatio.

PRofligatis ijs rationibus, qu\,e o$ten dere videbantur non po$$e motum $empiternum e$$e, quod pleri\’que motus exordium, finem\’que habeant; con$iderationem, qu\,e $ub$e- quitur, au$picandam $ibi e$$e ait ab eo, quod dubitandi occa$ionem paulò ante indu rerat: nimitum quamobrem qu\,edam mobilia nunc cieantur, nunc quie$cant. Id verò vt accuratiùs expli cet, tripartitam quã dam $ectionem tra dit, cuius tertiũ m\~e- brum rur$us diui- d t:ea\’que compre- hendit $tatum om- nem, qui rebus $e- cundum motum & quieté $pectatis cõ- uenire pote$t.

Omnia igitur } Vt quintum propo $itæ $ectionis mem brum $tatuat, c\,ete- ra explodit, $umit\’q, initium à $ententia Ab$urda opi- nio Parmeni dis, & Zeno nis. Parmenidis, & Ze- nonis, qui vsq, adeò hallucinati $unt, vt contra $en$uũ per- $picuitatem, omnium\’que artium, & $cientiarum dogmata, & communem hominum exi- $timationem è tota natura motum $u$tulerint, immò & naturam ip$am qu\,e principium e$t motus, & quietis demoliti $int. Contra quos proinde di$$erere ad phy$ologum non attinet, vt qui omnia Phy$icæ di$ciplin\,e iura peruertant, $ieuti in primo huius operis dictum fuit. [res-1446-v_0755_746_t0]LIB. VIII. CAP. III. EXPLANATIO.

Et de toto aliquo non de parte e$t controuer$ia: nec $olum e$t aduer$us pbilo$opbum natur alem, $ed aduer$us omnes, vt ita dicam, $cientias & opiniones, propterea quod omnes motu vtantur. Præterea vt instantiæ contra princtpia in di$putatio nibus matbematicis ad matbematicum nibil attinent, in cæte- ris\’{que} $imili modo, ita nec id, quod nunc dictum e$t, ad natur a- lem. Hypotbe$is enim est naturam motionis eβe principium. Dicere autem cuncta moueri e$t quidem propemodum æquè fal$um, minùs autem boc à metbodo alienum. Nam quanquam vt motus $ic & quietis principium in natur alibus natur a po$i- ta est, attamen naturale e$t motus. Atque aiunt nonnulli non _Text. 23._ alia quidem eorum quæ $unt moueri, alia non, $ed omnia & $emper, at nostrum $en$um id latere. Quibus, et$i non distin- guant, quonam motu, an omnibus dicant, non e$t difficile oc- currere. Nam nec accretio nec imminutio continenter fieri po- test, sed est & medium. E$t autem bic $ermo ei $imilis, quo guttam con$umere, & quæ è lapidibus pullulant, eos diuidere dicitur. Non enim $i tantum abra$it, aut ab$tulit gutta, antea etiam dimidium in dimidio temporis, sed vt in nauis tractu, sic tantum tot guttæ mouent. Earum autem pars tempore nullo tantum. At id quidem, quod ablatum est in plura diuiditur, sed nibil ip$orum $eor$um est motũ, at totum $imul. Patet igitur non neceβe e$$e aliquid $emper abire, quod infinita decretio di- uidatur, $ed totum interdum ab$cedere. Similiter autem & in quauis alteratione. Non enim $i idem, quod alteratur, infinite potest diuidi, idcirco & alteratio, $ed simul fit $æpe, vt coagulatio. Præterea cum qui$piam ægrotauerit, nece$$e est tempus e$$e, in quo $anabitur, nec in temporis termino mutari. Ad $anitatem autem, & non ad aliud moueatur neceβe e$t. Quare alterari continue dicere, rebus admodum per$picuis e$t contradicere. In contrarium enim est alteratio. Atque etiam lapis nec durior fit, nec mollior. Ac in latione admirabile e$t, cum lapis deor$um fertur, aut in terra manet, latere. Preterea _Text. 24._ terra & aliorum vnumquodque in proprijs locis nece$$ario ma nent, & violentia ex eis mouentur. Si igitur ip$ornm aliqua in proprijs $unt locis, ne loco quidem moueri omnia neceβe e$t. His ita\’{que} & alijs eiu$modi quis ductus, non po$se aut $em- per omnia moueri, aut semper omnia quie$cere crediderit.

 Lege, $i placat, hoc loco D. Thomam explicantem quo pacto artes omnes, & $cienti@ motu vtantur.

Dicere autem cuncta} Vt $uperiores philo$ophi in quiete & immobilitate, $ic Heracli- Heracliti; & Cratyli para- doxa. tus & Cratylus in perpetuo motu cuncta po$uere. Itaque ille negabat eundem fl@uium trās- iri bis po$$e: hic ne $emel quidem eundem tran$iri po$$e contendebat. Similite@que pro- nuntiabant res c\,eteras perenni fluxu, & agitatu volui ei$i id $en$us no$tros effugiat. Qua de re Piato in Cratylo; Ari$to@eles li. 4. Me taph. cap. 5. Hanc verò a$$ertion\~e in pr\,e$@ntia confutat enumerando om- nes motuum $pe- cies, quibus nihil perpetuò effici po$ $e demon$trat.

E$t autem hie $ermo } Probatmo tum accrementi & decrementi nõ e$se continuũ qua$i quā titas, qu\,e accedit, di uidi po$sit $ecundũ t\~epus; ita vt in hac @emporis parte ali- Motus accre- menti & de- crementi in- terrumpi. qua noua portio quãtitati@ accedat, & in $ub$equenti alia it\~e recens por- tio priori mox ag- glutinetur, nec mo ra intercedat dum recens illa pars ali- m\~eti congruis di$- po$itionibas ad cõ uer$ionem pr\,epara tur. Non debere au tem huiu$modi ac- ce$$us quãtitatis c\=o- tinenter fieri decla- rat exemplo gutta- rum lapidem exca Gutt\,e Iapide excauantes. uantium, & $t irp@ū quæ $axis inna$cun tur, & ex ijs pullu- lant. Non enim hu iu$modi excauatio aut $ci$io continua e$t: $iquidem non oportet sīgulas gut tas aliquam parti- culã detrahere, ita vt detract o abs\’q; intermi$ ione fiat; $ed pote$t extrema gutta communi opera, ac vi pr\,ecedentium, que lapi- dem emolliebant, eam remotionem exequi: $icuti mille homines nauem coniunctis viribus per aliquod $patium trahunt, quam $inguli per $e trahere non po$$unt. Quod de aqu\,e gut- Arbu$cula $a- xa diffindēs. tis dictum fuit, a$$erendum e$t etiam de arbu$cula. Non @nim nece$$e e$t vttoto aliquo tempo- tecontinenter $axum diffindat.

 [res-1446-v_0756_747_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Nec vero quie$cere aliqua $emper po$$unt, alia $emper mo ueri; nibil autem alias quie$cere & alias moueri. Dicendum verò e$t e$$e nõ po$$e, vt in his quæ ante $unt tradita. Eas enĩ, quæ dictæ $unt, nutationes in i$sdem fieri con$picimus. Rebus præterea manifestis aduer $atur qui in controuer $iam hoc reuo cat. Nec enim accretio, nec violenta erit motio, ni$i quod an- tea quie$cebat præter naturam moueatur. Generationem $ane hic $ermo & interitum tollit. Fere autem & ip$um moueri, fieri quoddam & interire omnibus videtur. In quod enim quid- piam mutatur, id fit, aut in eo: ex quo verò mutatur, id inte- rit aut binc. Quare con$tat al@a quidem moueri aliquando, alia _Text. 25._ quie$cere. At vero omnia aliquādo quie$cere, aliquando mo ueri exi$timare ad olim dictas rationes adiungendum est. Idem autem, quod priùs, principium rur$us $umendum e$t po$t bæc, quæ nunc $unt definita. Aut enim omnia quie$cunt, aut omnia _Text. 26._ mouentur, aut aliqua quie $cunt, aliqua mouentur. Et $i eorum quæ $unt alia quie$cunt, alia mouentur, nece$$e est aut omnia aliquando quie$cere, aliquando moueri, aut ex eis alia $emper quie$cere, alia $emper moueri, alia interdum quie$cere, interdũ moueri. Non po$$e igitur cuncta quie$cere dictum quidem & prius e$t, $ed nunc etiā dicamus. Nam et$i vere ita res babet, vt quidam aiunt, id quod e$t infinitum e$$e atque immobile, n\=o tamen $en$u ita con$picitur, $ed eorum, quæ $unt, multa mo uentur. Si igitur opinio fal$a, vel om@ino opinio $it, mo- tus quoque est. Atque etiam $i imaginatio $it: et$i de quibu$- dã interdũ hoc modo, interdũ aliter videatur. Imaginatio nā\’q & opinio motus quidã e$$e videntur. sed bæc con$iderare, & eorũ quærere ration\~e, circa quæ melius affecti $umus, quàm vt ratione indigeamus, eius e$t, qui quod melius deteriu \’q e$t, & quod credibile e$t, & nõ credibile, principiũ\’{que} & nõ principiũ male queat dijudicare. Æque autem fieri non potest, vt omnia moueãtur, aut alia quid\~e s\~eper moueãtur, alia s\~eper quie$cant.

Similiter autem & in quauis } Quod de accre@ione & imminutione demon$trauit, idem nunc de alteratione concludit, videlicet res non perpetuo alterari. Atque inprimis docet al- terationem non d@uidi in infinitum ratione mobilis, qua$i in vna parte temporis, oporteat illius partem a terati, deinde aliam, $ic\’que infinitè procedendo; cùm oppo$itum videre liceat in eo, quod coagulatur, vel congela$cit, quod totum $imul concre$cit. Deinde probat in$titu- tum, quia cùm om nis alteratio à con Omnis altera tio e$t à con- trario in con trarium. trario $oluat, & in cõtrarium de$inat, palam veritati con tradicit qui res per petuò alterari autu mat, ac$i alteratio deficientem naturã non haberet.

Aduerte non pug Conciliantur loca Ari$to- telis. nare h\,ec cũ ijs qu\,e libro $exto tradita $unt, videlicet, mo tum, formam, mo- bile, & tempus eo- dem modo conti- nua & diuidua e$$: ex eo enim quod aliquod $ubiectum $ecundum oēs par- tes $imul, hoc e$t cod\~e tempore alte- retur, & non alia, atque alia pars infi nitè ante aliã; haud quaquam pr\,edicta cõtinuitas, $ectioue impeditur; cùm ad huc alteratio reci- piatur in $ubiecto, eius\’q, diui$ione $e- cari po$sit.

Ac in latione } Perpetui mot9 a$$er cores aiebant licet contin\~eter omnia agitarentur; id ta- men no$trum $en- $um effugere. Hos coarguit propterea quod et$i forta$$e alij motus oblite$cere queant, de eo tamen, qui ad lo- cum tendit, nequaquam id affirmari pote$t. Item quia Phy$ica ratio palàm conuincit elem\~eta Corporũ na- turaliũ quies perennitatem lationis con- futat. in natiuis, ac proprijs $edibus $uopte ingenio quie$cere, nec inde ni$i extrin$ecùs illata vi ab- duci At $i aduer$ariorum dogma veritat: con$entiret, oporteret ea in quouis loco indi$erimi- natim moueri.

Nec verò quie$cere } E@plodit membrum aliud tradit\,e diui$ionis, nimirum, omnia qu\,e mouentur, moueri $emper, & qu\,e quie$cunt $emper quie$cere. Primùm quia experimur non nulla e$$e, qu\,e per vices ex quiete ad motum, & ex motu ad quietem tran$eunt. Deinde quia dantur motus violenti, qui e$$e nequeunt ni$i e\,edem res nunc con$i$tant, nunc cieantut. Ter- tiò quia nullus e$$et interitus, aut genera@io; quandoquid. m moueri, quoddam gigni, & in- terire vocamus, quatenus id quod gignitur mutatur in aliquid, & quod interit, mutatur ex ali- quo.

 [res-1446-v_0757_748_t0]LIB. VIII. CAP. IIII. EXPLANATIO.

Vno enim argumento $atis e$t, quod borum omnium fa- ciat fidem. Nã aliqua videmus aliquādo moueri, aliquãdo qui- e$cere Quamobr\~e cõstat æque fieri n\=o poβe, vt omnia quie$cãt, & oĩa cotinenter moueãtur, perinde at{que} vt aliqua $emper mo ueãtur, aliqua semper quie$cāt. Restat igitur cõtemplandum, _Text. 27._ vtrũ vniuer$a eiu$modi $int vt moueantur & quie $cãt, an alia quid\~e boc modo, alia s\~eper quie$cant, & alia $emper moueãtur. Hoc enim demonstrandum e$t.

At verò omnia } Excludit $ecundum membrum $ecund\,e diui$ionis, omnia interdum cu@e$cere, interdum moueri; quam ait refelli po$$e rationicus, qu\,e $upra ad alia memb@a reij- cie@ da adduct\,e fuere. Deinde repetita diui$ione confutat primum membrum, quod iam im- Coarguitu@ Meli$si dog- ma {pro}barat, videlicet õn@a quie$cere. Etenim, $i quis cõtēdat vetū e$le quod Meli$$us aiebat, id quod e$t infinitũ e$se ac @ ot@s expers, id tamen $en$ui repugnat; cu palã experiamurmulta moueri.

Si igitur opinio fal$a } Ex eo quod aduer$arij motum negant, probari po$se inquit mo tum dari, $icque nõ omnia quie$cere. Nam $i mo@as nõ e$t, certè opinio, qua motũ @ne ap- prehendimus, fal$a erit; atqui opinio fal$a, & omnino qu\,euis opin@o $iue imaginatio, mo- Qui ration@ qu\,erũt in ijs. qu\,e $en$ui pa tent. tus quidam e$t ($al- te latè$umpto mo tus nomine) igi@ur dum motum negant, motum inducunt. Deinde monet ra@ione velle qu\,erere in ijs, qu\,e $en$u, & experientia magis con$picua $unt, quàm vt ratione comp@@@@ queant, cuiu$modi e$t dari in natura motum, hominum e$$e de rebus non rectè indicantium. Hin@ per$picuis verbis refutat $ecundum membrum prim\,e diui$ionis, & primum $ecund\,e.

 _CAP. IIII._

_M_Oueutium igitur & eorum quæ mouentur alia ex acridenti, alia per $e mouent & mouentur. Ex accid\~e ti quidem, quæcun\’{que} bis in$unt, quæ mouent & mo- uen@tur, & quæcun\’{que} per partem. Per $e autem quæ non ex eo, q@@od mouenti, out ei quod mouetur, in$int, nec quod eorum @lla pars aut moueat, aut moueatur. Eorum $ane quæ per @$e alia à $e, alia ab alio, & alia quidem natura, alia vi & præ @er naturam ld enim quod à $e mouetur natur a mouetur, vt @animalium vnum quod\’{que}, cum ip$umà $e animal moueatur. @Ea vero natur a dicimus moueri, quorum motionis principium @in eis e$t. Quare totum quid\~e animal natura $e mouet. Verũ @corpus tum natur a, tum præter naturam pote$t moueri Inter- @est enim tali, an tali cieatur motu, & ex quo constet elem\~eto.

 Capitis quarti explanatio.

MOuentium igitur } Vt o$tendat dari vnum perpetuum motum, & vnum pri- mum moto@em motus omnis expertem, aliquanto altiùs ducto princ@pio tri- Tripartita ra tio mouenti um, & mobi lium. plicem d@ui$ionem mouentium, & mobilium tradit hoc loco. Prima e$t. Eorũ, qu\,e mo@uent aut mouentur, alia per accidens, alia per $e aut mouent aut mouen- tur. Ea inquit mo@uere, aut moueri per accidens, qu\,e in$unt in ijs, qu\,e mouent, aut mouen- tur, vt candidum@ inh\,erens Socrati, $ub quo membro comprehendit etiam id, quod ratione partis mouet, @vel mouetur: licet id initio libri tert@fecerit di$tinctum membrum, a@\~es tri- fariā aliquid mo- uere, aut moueri, per $e, ex accidon te, & p@r part\~e. Ea verò per $e mo- uent, aut mouen- tur, qu\,e oppo$ito modo affecta $ut: hoc e$t non quia in alijs n$unt, nec quia @ecundũ par- tem ita $e habent.

Eotum $ane Que á $emõ uentur, $ecun dum natura moue@i. qu\,e per $e ) Secũ- da diui$io e$t. Eo- rum qu\,e per $e, & non ex accidente mou\~etur, alia mo uentur à $e, a @a ab alio, alia $ecundũ naturam, al a præter naturam. Ea verò, qu\,e à $e mouentur, $ecundum na- @utam moueri inquit, quandoq@idem $u\,e mot onis principium in $e cohibent, vt animantes: $ic@uti ea qu\,e pr\,eter naturam c entur, ab externo motore aguntur. Docet tamen licet animal beneficio mot@icis virtutis ip$i ingenitæ naturaliter moueatur; tamen $i pr\,edominanus ele- menti ra@io habenda $it, po$$e tum natural@er, tum pr\,e@er naturam ferri. Naturaliter, $i ten- dat quo eiu$modi elementum inclina@: pr\,ete@ naturam, $i aliò deducatur. Nam v. g. cor- Aeria anima lia Platonic@ rum. pus humanu, quia in eo terr\,e pondus pr\,eualet, naturali impe@u deorsũ vergit, violento $ursũ. Quod $i aliqua e$$ent aeria animalia, vt Platonici quidam ponebant, eorum a$cen$us natura- lis e$$et, de$cen$us verò contra naturam.

 [res-1446-v_0758_749_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Eorun autem quæ mou\~etur ab alio alia mouentur natura, alia præter naturam. præter natur am quidem vt terra in $u- perum locum, & ignis in inferum. Partes etiam animalium ob $itus & modos motionis plerun\’{que} præter naturam mou\~etur. Ac maxime quidem ab aliquo moueri, id quo mouent in _Text. 28._ bi$ce manifestũ est, quæ præter naturam mouentur, propterea quod con$tet ab alio moueri. At po$t ea quæ præter naturam ex bis quæ natura, illa quæ à $e ip$is, vt animalia. Non enim boc ob$urdum est, $i ab aliquo moueantur, $ed quonam pacto id quod mouet & id quod mouet@ur distinguere oporteat. Nam videtur vt in nauibus, & bis quæ natura non con$tant, ita & in animalibus id quod mouet & id quod mouetur diui$a e$$e, atque boc modo totum $e ip$um mouer@ Maxime vero in dubium reuocatur eius, quæ tradita est, vltimæ diui$ionis reli- quum membrum. Nam eorum quæ ab alio mouentur alia po- $uimus præter naturam moueri: alia vero oppomenda restant, quoniam natura. Atque bæc $unt quæ afferunt d@bitationem à quonam mouentur, ceu grauia & leuia. Hæc en@m ad oppo- $ita loca vi mouentur, ad propria verò in $uperum @aturaliter id quod leue, in in$erum id quod graue. A quo autend mouean- _Text. 29._ tur nondum constat, perinde atque cum præter natur@am mo- uentur. Ip$a enim à $e ip$is dici non pote$t, cùm boc $i@b vita- le, & animantium proprium: atque etiam ex $e $tare po$$ent, veluti $i ambulandi $ibi $it cau$a, erit etiã non abulandi. Q@ua- re $i in igne po$itum e$$et vt $ur$um ferretur, in eodem quoq@ue e$$et po$itum vt deor$um. Ab$urdum quoque e$t $i ip$a $e m@- uent vnica à $e ip$is cieri motione. Quìetiam fieri pote$t; v@t _Text. 30._ continuũ quid copulatumvè $e ip$um moueat? Nam quo vni@ est & continuũ non tactu, hoc paβione vacat. Qua vero $epa@ rata $ũt, ea ratione aliud agere aliud pati est aptum Nec erg@ borum quicquam $e mouet vt quæ $int copulata nec aliud ull@ continuum: $ed quod mouet & quod mouetur in vno quoque@ diui$um e$$e e$t neceβe.

Eorum autem, qu\,e mouentur ab alio } Tertia diui$io e$t ex ijs, qu\,e ab alio motum accipiunt, alia naturaliter, alia pr\,eter naturam mouentur: naturaliter mouentur inferiora de- or$um: pr\,eter naturam, ac motu violento $uperiorain imum, nferiora in $uperum locum. Inter illa verò, qu\,epr\,eter naturam mouentur, numerat partes animalium quatenus interdum. ob pr\,epo$terum $itum, vel inordinatum mouendi modum, al ter quam natura po$tolat, ferũ- tur, vt $i quis manibus ambularet, aut tibias in anteriorem partem flecteret.

Ac maximè quidem } Accedit ad demon$trandum omne, quod mouetur, ab alio moue- Omne quod mouetur, ab alio moueri. ri. Ac primùm con$picuum e$$e ait omne, quod pr\,eter naturam mouetur, moueri ab alio; quod enim ad eum modum cietur, ab aliquo externo principio agitari $olet. Hoc autem di- uer$um e$$e à re qu\,e mouetur, nemo am bigit. Sed idē quo- que notum e$$e in- quit ijs, quç interno principio $ecũdum naturam aguntur, hoc e$t, in viuenti- bus, hçc enim ab alio moueri cõ$tat; licet quonam mo- do ab eo, quod mo uet, di$tinguantur, haud $atis manife- $tum $it. Videri ta men animaleo pa- cto $e habere, quo nauis, qu\,e cieri à $e dicitur, propterea quod à nauta, quem in $e continet, mo- In animanti bus diffene id quod mo- uet ab eo, quod motũ @ecipit. uetur: atque ita id, quod in animanti. bus motionem af- fert, & quod eand\~e recipit, diuer$a e$$e, vt nauem, & nau- tam.

Maximè vero } Dubitationem e$$e ait circa membrum terti\,e diui$ionis, in quo cõtinentur ea, qu\,e ab alio natura- liter moueri dicun- tur, propter grauia & leuia, cùm natu- ralia loca petunt. E- Dubitati\=o de motu grauiũ & leuium. tenim quod ab in- terno principio non cieantur, ea ratio probat, quia ab $e moueri, vit\,e & animantium proprium e$t: gra- uia autem & leuia, qua talia $unt, non participant vitam. Deinde quia quod ab $e moue- tur, pr\,e$ertim more animantiũ, in $ua pote$tate habet quie$cere & in cõtrarias partes ferri, quod grauibus & leuibus non conuenit. Po$tremò quia perfectè cõtinua, & qu\,e con$tant patibus $i- milis natur\,e, & rationis; cuiu$inodi $unt grauia & leuia, non habent par@em vnam inte- grantem qu\,e motum edat, alteram qu\,e recipiat: quod in is, qu\,e ab $e mouentur, requiritur. Hic aduerte, cum bruta animantia dicuntur po$$e per $e in medio mot@ $tare, id non ita accipi- cndum, qua$i per$euerante in eis cadem apprehen$ione, & iudicio quale in ip$is cernitur.

 [res-1446-v_0759_750_t0]LIB. VIII. CAP. IIII. EXPLANATIO.

Quod intuemur in anime expertibus, cùm animatum quid- _Text. 31._ piam illa mouet. Verum fit vt bæc quoque ab aliquo $em- per moueantur, quod manifestum fiet diuidentibus cau$as. Licet verò & in mouentibus ea, quæ dicta $unt, $umere. Alia enim ex eis præter natur am po$$unt mouere, vt uectis, qui pon- dus mouere pote$t non natura. Alia natura, vt quod actu e$t @alidum, mouere id potest, quod potestate calidum e$t. At{que} eodem modo in huius generis alijs. Similiter mobile natura id e$t, quod potestate quale e$t, aut quantum, aut aliquo in loco, cùm in $e ip$o tale babet principium & non ex accidenti. Eβe enim idem pote$t tum quantum, tum quale, $ed alteri alterum accidit, nec competit per $e. Ignis igitur & terra ab ali- quo mouentur, vi quidem, cum præter naturam: naturaliter verò, cum potestate exi$t\~etia, ad $uas ip$orum proprias acti- ones Quoniam vero potestate e$$e multis modis dicitur, _Text. 32._ cau$a bæc e$t, cur manifestum non $it, à quo nam talia moue- antur, vt ignis $ur $ū & terra deor $um. E$t vero is qui di$cit aliter potestate $ciens, aliter is qui iam babet, & non contem platur. S\~eper autem cum actiuum & paβiuum fuerint $imul, id quod pote$tate e$t interdum fit actu. Exempli gratia is qui di$cit ex eo quod potestate est, aliud fit pote$tate. Nã qui $ci\~e tia est præditus, nec contemplatur, quodammodo pote$tate e$t $ciens, $ed non vt erat antequã di$ceret. At cum ita affectus e$t ni$i quidpiam probibuerit, agit & contemplatur: vel in con- @ adictione erit, at\’{que} ignoratione. Similiter $e babent bæc & in ip$is natur alibus rebus: frigidum enim pote$tate calidum e$t: Cùm autem mutatum est, ignis e$t, comburit vero, ni$i quidpiã probibe at & ob$tet. N\=o $ecus res $e babet in graui & leui. Nam{que} ex graui fit leue, vt ex aqua aer: boc enim potestate erat primum, & iam e$t leue, protinus\’{que} aget, ni$i aliquid impediat. Actus autem leuis e$t alicubie$$e, & $ur $um, probibetur vero cùm est in loco contrario.

 teris\’que circun$tantijs in eorũ pote$tate $it, cur$um inhibere; hoc enim ijs tantú conuenit, qu\,e Bruta non ha bere motũ @ $ua pote$tate. liberè & ex delectu operantur: $ed ea@enus dici po$$e continere cur$um quatenus fieri pote$t vt ab apprehen$ione & iudicio rei, quam appetebant, ce$$ent, co\’que ce$lante non vlteriùs per- gant.

Verum fit } Docuit proximè corpora vitæ expertia à $eip$is non moueri, & tamen moue- @i ab aliquo. Nunc vt à quo cieantur demon$tret, partitur mouentia in ea, qu\,e vi, & in ea, qu\,e natura mouent. Vi dicitur, exempli gratia, vectis mouere, cùm eius interuentu pondus, quod Quç vi m@- u@nt. $uopte ingenio deor$um it, aliò defertur: calidum verò actu, vt ignis, naturaliter mouere di- citur id, quod pote$tatem habet vt cale$cat, veluti lignum. Diuidit quoq; mobilia in ea, qu\,e natura talia $unt, ide$t, qu\,e motionis $u\,e principium in $e habent, non ex accidente, $ed per $e, & in ea, qu\,e natura non $unt ta- lia, vt album Socra- tis, prout in maio- rem tendit quantita t@m. Accidit enim ei, quod auge$cit, al bum e$$e.

Ignis igitur } Grauia & l@- uia moueri ab alio. Statuit grauia, & le- uia ab alio agi, vi quidem cùm pr\,eter naturam cientur: na tura verò, cùm ob pote$ta@em qua pr\,e- dita $unt, in actio- nes $uas ferũtur; $eu cùm actu fiũtid, ad quod in pote$tate e- rant, ineundo vide licet proprium mo- tum, quo naturalia loca obtineant.

Quoniam verò pote$tate } Difficul- tatem cogno$cendi a quonam grauia & leuia naturaliter mouen@ur, proueni re ait ex ignotatio ne modorum, qui- bus aliquid in pote $tare e$$e dicitur Mo net verò bifariā di ci quidpiam e$$e in pote$tate. Vno mo Bifariam all quid in pot@ $tate e$$e. do ad actum primũ; alte@o ad actum $e- cundum. E$t autem actus primus, vt ha birus $cientie, à quo contem platio oritur: $ecundus, vt contemplatio ip$a, qu\,e ab habitu $cien- ti\,e profi@i$citur. Docet ergo aluer $e habere id, quod e$t in pote$tate ad actum prim@; vt qui non d@m habitum $cienti\,e po$sidet; aliter id quod e$t tantùm in pote$tate ad actum $ecundũ, vt qui @ã habitu $cienti\,e pra ditus e$t, $ed nihil cont\~eplatur: hic enim ni$i eũ, quominùs agat, Actus prim9 actus $ecun- dus. res aliqua impediat, pote$t c@ libuerit in actũ prodire, ille non it\~e: quòd etiã in naturalibus c\=o- $picitur. Nã @gnu frigidũ e$t in pote$tate ad duplic\~e actũ: ad calore, vt ad actũ primũ, ad com- burendũ, vt ad actum $ecundũ. Vbi aduerte prior\~e potentiã dici tum remotam, tũ e$$entialem, [res-1446-v_0760_751_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Hoc\’{que} $imiliter $e$e babet in quanto & quali. Atqui & boc quæritur, cur grauia & leuia ad $ua ip$orum loca mo- ueantur. Cau$a autem e$t, quoniam alicubi apta $unt eβe. At{que} boc leui & graui est e$$e, illud quidem $upero loco boc infero definitum. Multis autem vt dictum e$t modis graue & le- ue $unt pote$tate. Nam cùm e$t aqua, pote$tate quodammodo est leue: & cùm e$t aer, adbuc potestate. Fieri enim potest, vt impeditum in $upero loco non $it. Sed $i id, quod impedit, amotum fuerit, agit, $emper\’que $ur $um contendit: $imiliter & quale in actu tale mutatur: nam qui $cit protinus contem- platur ni$i quidpiam impediat: & quod quantum e$t exten- ditur, ni$i quid ob$titerit. Qui verò id, quod $ube$t probibet{que} dimouit, partim mouet partim non mouet, vt qui columnam $ubtraxit, aut ab vtre, qui est in aqua, lapidem dimouitsex accidenti enim mouet: quemadmodum & pila reflexa non à pariete mota e$t, $ed ab eo qui projecit. Nibil igitur borum ip$um $e mouere, $ed motus principium babere, non quidem mouendi neque agendi, $ed patiendi manifestum e$t. m Sier- _Text. 33._ go quæ mouentur omnia aut præter naturam & vi mouentur, & quæ vi aut præter naturam mouentur, ea omnia ab alio atque ab alio: rur$us eorum quæ natura, ea quæ à $e ip$is mo- uentur, ab aliquo mouentur: item ea quæ non à $e ip$is vt grauia & leuia (aut enim ab eo quod genuit & leue fecit & graue, aut ab eo quod probibentia atque impedientia dimouit) omnia $ane, quæ motu cientur, ab aliquo mouentur.

 quia e$t ad formam: actum verò illi re$pondentem vocari actum primum: pofteriorem po- Potentia e$- $entialis, po- tentia remo- ta. tentiam dici tum propinquam, tum accidentariam, quia e$t ad operationem; actum autem qui ei re$pondet, nuncupari actum $ecundum.

Non $ecus res habet } Ad diluendam controuer$iam de motu grauium, & leuium, vti- tur propo$ita di$tinctione eius, quod in pote$tate e$t, aicque bifariã ea dici in pote$tate e$$e. Potentia acci- dentaria, po- tentia propin qoa. Vno modo antequam $int genita; altero po$tea quam genita $unt. Nam terra, verbi gratia, an- tequam in aerem vertatur, e$t pote$tate acr, atque i$tiu$modi pote$tas e$t ad habendum actum primum, hoc e$t formam aeris. Po$t quam verò ex terra aer genitus fuit, e$t in pote$tate pro- xima ad motum $ur$um; quia $i in infero loco $it, confe$tim a$cendet, ni$i quid aliunde ob- $tet: & h\,ec po@e$tas e$t in ordine ad actũ $ecundum, videlicet ad motũ, $imul\’que ad naturalem $edem eius beneficio obti- nendam. Addit vt $e res habet ad motũ localem, & locum, ita $e habere ad al- terationem, & ac- cretionem, & ad qua litat\~e, & quantitat\~e.

Atqui & hoc Cur grauia & leuia in loca propria ferã- @ur. qu\,eritur } E$to locus grauium & leuiũ $it ip$orum actus; qu\,eri tamen à quibu$dam $olet cur in ea ten- dant. Re$põdet cau- $am e$$e, quia vnũ- quodque corpus ha bet aptitudine vt ali cubi tanquam in na tiua $ede con$i$tat, vt nimitũ in ea $e$e meliùs tueatur, h\,ec verò re$pectu leuiū e$t locus $uperus, re$ pectu grauium infi- mus.

Multis aut\~e mo dis } Inculcat rur$us geminam illam pote$tatem, quam grauibus, & leuibus ine$$e dixit. Tum docet eum, qui remouet id quod impediebat, ne grauia aut leuia in $uum locum tenderent, partim non mouere illa; partim mouere: non mouere quidem per $e, mouere autem ex acci- dente, vt qui reuellit columnam, qua tectum fulciebatur, vel pondus quo vter acre plenus in- tra aquam detinebatur, per accidens ijs corporibus motum afferre dicitur; quo etiam modo pila per accidens mouetur à patiete, à quo reflectitur, per $e verò à proiectore. Vultergo Ari- Grauia & le uia non ha- bere in $e prî cipem cau$ã $ui motus. $toteleles grauia & leuia cùm in propria loca feruntur abeodem deduci per $e ad eiu$modi actũ $ecundum ex pote$tate proxima, à quo ex pot@$tate remota ducuntur ad actum primum, hoc e$t à $uo generante, nec habere in $e ip$is principem cau$am efficientem horum motuum.

Si ergo qu\,e mouentur } Ex $uperiori d@ceptation e colligit omne quod mouetur ab alio moueri; $iquidem non ea tantùm, de quibus $uperiùs actum fuerat, $ed etiam grauia, & leuia ab alio moueri con$tat: per accidens quidem ab co, quod motus impedimenta remo- uet; per $e verò ab co, à quo genita fuere. Atque hoc quidem theorema, nempe omne quod Concl. di$pu tationis. mouetur ab alio moueri, demon$trauerat etiam Ari$toteles initio libri $eptimi, et$i hoc loco accuratius, quod ab eo pler\,e\’que di$putationes de motu Phy$ico pendeant.

 [res-1446-v_0761_752_t0]LIB. VIII. CAP. IIII. QVAESTIO. I. QVÆSTIO I. A QVO NAM MOVEANTVR COR. pora grauia, & leuia, cùm in propria loca tendunt. ARTICVLVS I. OPINIO EXISTIMANTIVM moueriab $e, eorum\’que argumenta.

DVæ $unt in propofita quæ$tione celebriores $enten Sentitia So@ ti & aliorũ tiæ; altera Scoti in 2. d. 2. q. 10. Gregorij d. 6. q. 1. art. 3. landuni hoc in libro. q. 12. Saxoniæ. q. 6. Augu$ti- ni Niphi in commentarijs $uper cap. 4. eiu$d\~e libri. Achillini. 3. de elementis. q. 2. Abulen$is. q. 224. $u- Vt Clictho- n\,ei in com- ment. $chol\,e Pari$i\~e$is hoc in lib. c. 4. Bu ridani q. 4. Maitonij in 2. d. 14. q. 6. per cap. 22. Matthæi; & aliorum a$$erentium grauia, & leuia à $e ip$is, vt à principe $ui motus cau$a ef- ficienter moueri; quæ $ententia hunc in modum comprobatur. Pri 1. arg. Grauia & l@- uia non mo ueri à loco. mò cùm elementa ad propria loca tendunt, veluti cùm ignis in $u- blime euolat, non mouentur, vt opinati quidam $unt, à loco naturali eo modo, quo $errum à magnete; cùm locus nullam habeat allicien- di vim, nullam ve attractoriam qualitatem ex $e fundat. Non à me- dio, vt alij putauere; $iquidem medium æquè $e habet ad omn\~e mo Varias đ hac re opiniones refert, & con futat Zima- ra 2. de ani- ma ad tex. 54. Gregonus in 2. d. 6. q. 1. art. 3. Rich. in 2 d. 14. q. 4. cir- @ 2. princ. Nee à me- dio. tum, nec magis ad hanc, quàm ad illam pattem euocat. Sed neque à generante, vt mox patebit. Supere$t ergo vt à $e ip$is intrin$ecùs mo ueantur. Quòd non à generante o$tenditur. Primum, quia $æpe ac- cidit vt dũ ignis, verbi gratia, in $uũ fertur locũ, iã ignis ali<_>9, à quo {pro}- Effectum in actu requite- re cau$am id actu. gnatus fuerat, interciderit. Cũ igitur effecl<_>9 in actu causã in actu de- po$cat; vt e$t apud Ari$totelem 2. huius operis, cap. 3. text. 37. & 5. Metaphy$. cap. 2. text. 3. fieri nequibit, vt ignis à generante mo- ueatur. Accedit quod mouentis relatio videtur realis e$$e, cùm non pendeat à mentis notione, ac nullo cogitante in$it; quæ proinde non ni$i inter extrema actu exi$tentia ver$abitur. Quo fiet vt nihil po$sit actu, ni$i abeo, quod actu e$t, cieri.

Secundò. Cùm omnia elementa in $e vici$sim commeent, vt ex 2. 2. arg. de ortu, & interitu cap. 2. text. 8. con$tat: vti\’que interdum grauia à leuibus, leuia à grauibus exoriri oportet; ergo $i quodlibet à $uo progenitore mouetur; nonnunquam leuibus de$cen$us grauium; grauibus a$cen$us leuium; item\’que virtutes horum motuum effe- [res-1446-v_0762_753_t0]IN PHYSIC. ARIST. ctrices a$cribentur; quod dictu ab$urdum videtur; cùm nihilid, quo caret, conferre queat.

Tertiò. Motor corporea mole præditus non mouet ni$i mouea- 3. arg. tur; e$t\’que primi mouentis proprium mouere non motum; vt 7. huius operis cap. 1. à text. 3. Ari$toteles docuit: Atqui dum corpora grauia & leuia motus $uos ineunt, eorum progenitores plerunque non mouentur: non igitur illotum motus ab his efficiuntur.

Quartò. Simotus grauium & leuium e$$et à generante, ab eodem 4. arg. e$$et motus, quo corpora ad impediendum vacuum feruntur; cùm natura non minorem ad hunc, quam ad illum motum rei genitæ pro pen$ionem indiderit; $ed hic non a$cribitur generanti, ergo nec ille.

Quintò. Sigrauia & leuia mouerentur à generante, ab eo etiam 5. arg. Argentum vi uum aqua ter rea, vel terra aquea. moueretur argentum viuum, cùm $it vnum è grauibus corporibus, vtpote aqua terrea, vel terra aquea: at quòd non moueatur, ea ratio o$tendit, quia motus inditus à generante, $i vllus $it, eò videtur $pe- ctare, vt eius beneficio corpora locum acquirant, & in eo quie$cant: at argentum viuum minime quie$cit.

Sextò. Non minus naturalis e$t corpori graui, & leui $ua motio, 6. arg. quàm igni calefactio, quàm omnibus viuentibus functiones vitæ, quàm animali motus cordis & re$piratio, quàm naturæ intellectrici appetitio finis; atqui hæc non $unt à generante; ergo nec motio illa grauium, & leuium.

Po$tremò. Quicquid extrin$ecus cietur, aut pellitur, aut trahitur, 7. arg. aut voluitur, aut vehitur, vt capite. 2. lib. 7. huius operis tex. 10. Ari- $toteles docuit; $ed nulla harum mouendi ratio conuenit grauibus, & leuibus, dum loca naturalia cape$$unt, cum eorum motus natura- les $int, hi vero omnes contra naturam. Non videtur igitur admit- tendum grauia, & leuia à generantibus ad $ua naturalia loca duci; $ed potius motus $ui cau$am intra $e habere.

Hi$ce argumentis, vt alia prætereamus, hæc $ententia confirmari pote$t. Quod $i qui$piam Scoto, & Gregorio præcipuis eius a$$er- toribus Ari$totelem opponat, cap. 4. huius libri di$ertis verbis affir- mantem grauia, & leuia non ab $e moueri; occurrit Scotus ideo Ari- $totelem dixi$$e ea non moueri à $e, quod non progrediantur more animalium quæ cùm ex apprehen$ione, & appetitu agant, $i$tere $e ip$a po$$unt in medio cur$u, atque in oppo$itas locorum differen- tias mouere, quod grauibus, & leuibus minimè conuenit. Gregorius verò $entit ea ratione dictum id ab Ari$totele, quod oporteat eiu$- modi corpora antequam moueantur extra natiuam $ed\~e con$tituĩ adimi\’q; eis motus impedim\~eta, quod præ$tare per $e ip$a nequeũt.

ARTICVLVS II. GRAVIA ET LEVIA NON A SE IPSIS, $ed à generantibus, vt à principe cau$a moueri. [res-1446-v_0763_754_t0]LIB. VIII. CAP. IIII. QVAESTIO I.

D. Thomas tum alijs in locis, tum in 1. p. q. 18. art. 1. & ibidem A$$ertores af- firmatiu\,e par tis. Caietanus, Magnus Albertus hoc loco tractatu. 2. capite 4. Ferrarien$is q. 9. & 1. contra gentes. c. 97. Aegidius quodlibe- to. 5. q. 16. Capreolus in 2. d. 6. q. vnica art. 3. alij\’que complures exi- $timant grauia, & leuia cùm naturalia loca petunt, effectiue, & prin cipaliter moueri à $uis progenitoribus. Verùm qui hanc $equuntur partem in varias $ententias abiere. Quidam omnes grauium, & leuiū Di$sidium in ter cos. corporum motus ($i tamen naturales $int, de his enim tantummodo in hac di$ceptatione loquimur) generantibus a$cribunt: alij non om- nes; $ed primum duntaxat; $i nimirum contigerit prædicta corpora extra naturalem locum gigni, mox\’que ad eum ferri. Præterea $unt qui putent formam $ub$tantialem grauium, & leuium pa$siuè $e$e habere ad eum motum; grauitatem verò, & leuitatem vt in$trumen ta. Denique alij motum hunc & à forma $ub$tantiali grauium, & le- uium, & ab eorum grauitate, & leuitate oriri cen$ent; diuer$a tamen ratione, nempe à forma $ub$tantiali, vt à principali in$trumento; à grauitate, & leuitate, vt ab in$trumento minus præcipuo.

Hæc controuer$ia tribus conclu$ionibus ditimenda e$t. Prima $it; Prima concl. Grauia, & leuia cùm in naturalia loca tendunt, non mouentur ab $e, vt à principe cau$a $ui motus. Hæc ita probatur, Mouere $e $impli- citer, & vt principalem $ui motus cau$am e$t proprium munus vitæ; atqui elementa non viuunt; nequeunt igitur eo pacto $e$e mouere. Maior e$t Ari$totelis hoc in libro cap. 4. text. 29. & 1. de anima. cap. Ari$tot. Plat. Moueri ab $@ proprium vi- uentium. 2. text. 19. & libro 2. eiu$dem operis cap. 2. text. 13. Item\’que Plato- nis. 10. de legibus, & in Phædro, vbi ita $crip$it ω @ γαρ εξωθεν Τò υιεῖσθαι, ἂψυχον, ὦ δὲ 'ὲνδοθεν αιΤὸ ὲρεαυτοῦ, 'έμψυχον, ide$t cui forin$ecus e$t moueri, id inanimatum e$t, cui vero intrin$ecus $i- bi ex $e, animatũ@. Denique vt Philo$ophorum axioma habetur, mo ueri ab intrin$eco, e$$e qua$i notam, & characterem, quo res vitæ par ticipes digno$cuntur, & à non viuentibus $eparantur; adeo\’que hoc cõmuni $en$u receptum e$t, vt, (quod præter alios aduertit D. Tho- Viu\~etes aqa@ vnde dict\,e. mas 1. lib. contra gent. cap. 97.) res inanimas celeri aut per\~eni motu Lege etiã D. Th. 1. p. q. 18. att. 1. agitatas, quarum motores vulgus ne$cit, per $imilitudinem viuas nũ cupemus, vt argentum viuum, aquam viuam.

Secundò confirmatur eadem conclu$io, quia ex Ari$totelico dog- mate hoc in libro, cap. 4. text. 28. in omni corpore, quod ab$e moue- tur (intellige vt à cau$a effectrici principali) præter formam quæ e$t principium actiuum quo motus; & materiam, quæ eiu$dem princi- pium pa$siuum e$t, duas oportet ine$$e partes inter $e di$tinctas, qua In omni cor pore$e ip$um mouente da- ri part\~e vnã motam, alte- ram qu\,e mo- ueat. rum vna mouens $it, altera mota, quod in animantibus patet, in qui- bus pars vna, nempe cor, reliquum corpus agitat, atque inde exteræ partes motionem accipiunt. Cùm igitur hoc in elementis minime vi$atur, vtpote quorum partes homogeneæ, atque eiu$dem omni- no $unt rationis; nequibunt elementa ex $e moueri. Ad hæc cùm Ari$toteles capite proxime citato probare in$titui$$et non omnia, [res-1446-v_0764_755_t0]IN PHYSIC. ARIST. quæ natura mouentur, intrin$ecùs agi; $ed quædam ab externo mo- tore: id o$tendit ex motu grauium, & leuium, quin vero eo poti$si- mum di$crimine viuentia ab ijs, quæ vita carent, di$tinxit; quod illa ab interno motore cieantur, hæc non item. Ex quo planum videtur corpora grauia, & leuia $ecundum Peripateticam di$ciplinam haud- quaquam dici po$$e ab $e moueri, nec ad rem e$$e Scoti, & Gregorij interpretationem.

Sit $ecunda conclu$io. Grauia, & leuia quoties naturalia loca pe- Secunda con @lu$io. tunt mouentur à generante, vt à principe cau$a effectrice $uimotus. Huius conclu$ionis a$truendæ præcipua momenta $ita $unt in expli canda ratione, ob quam grauia, & leuia à generantibus moueri cen- $enda $int; in qua non parum interpretes laborant. Quidam huius Quorundam ratio, qu\,enõ $ufficit. rei cau$am putant quòd generantis $it ea tribuere, quæ ad perfectum $tatum rei genitæ pertinent, è quibus vnum e$t naturali, ac proprio loco potiri. Verùm $i ea cau$a e$t, cur non etiam viuentis accretio ge nitori tribuatur, cùm ea quantitas, quam viuens per accretionem cõ parat, non minus ad naturalem eius perfectionem $pectet, quàm lo- cus ad naturalem perfectionem grauium, & leuium.

Occurrunt proinde alij, motus grauium, & leuium veluti natiuas Ratio aliorũ. eorum proprietates e$$e: vnde quemadmodum proprietates, quæ à natura rei genitæ in ip$o generationis momento nece$$aria emana- tione fluunt, genitori tribuuntur (adeò vt $i tunc ri$ibilitas, verbī gratia, diuina virtute impediretur, ne dimaneret, po$tea verò $ublato impedimento flueret; adhuc à genitore tribui diceretur) ita prædi- ctos motus effici aiunt à generantibus, vt pote qui & à forma grauiū, & leuium oriuntur, $icuti ri$ibilitas à forma humana; & omnes pri- mo generationis in$tanti, in $ua qua$i radice, & fonte inchoantur; ita vt$i eiu$modi motus aliunde impediri contingat, $ummoto impe- dimento confe$tim $equantur.

Sed neque huiu$modi explicatio rei propo$itæ difficultatem om- nino adimit. Quare addendum aliquid e$t, quo ratio ita compleatur, vt aduer$ariorum calumniam pror$us effugiat. Erit igitur hunc in mo dum enodanda, atque explicanda conclu$io. Agens quod corpus ali Vera ac ger- mana ratio car grauia di cantur moue ri à generan- tibus. quod graue, aut leue progignit; in in$tanti generationis tribuit illi e$$e; ergo eidem etiam conferat nece$$e e$t quicquid ad naturalem illius di$po$itionem in eodem in$tanti pertinet; cùm id $it velut e$- $entiæ corollarium, ac generationis complementum; $ed ad natura- lem di$po$itionem grauium, & leuium in eo puncto, quo generan- tur, $icuti & reliquo in$equenti tempore, pertinet e$$e in loco natu- rali, vt per$picuum e$t; ergo hoc à generante contribuendum erit. Deinde agens, cui ex naturæ officio incumbit aliquid tribuere, de- bet (ne deficere in nece$$arijs videatur) conferre etiam quicquid via mediumve $it ad id obtinendum, & ad idem, $i amitti contingat, re- cuperandum. Cùm igitur ad genitorem attineat grauia, & leuia in naturalibus locis con$tituere, eiu$dem quoque erit opem, ac mediū [res-1446-v_0765_756_t0]LIB. VIII. CAP. IIII. QVAESTIO I. exhibere, quo in ea ferantur, tumimmediatè po$t generationem; $i extra illa generentur; tum quotiescunque ab illis di$iuncta fuerint; cùm in omnibus æqua $it ratio; atqui hoc medium, præter alia, e$t ip$e corporum grauium, & leuium motus; ergo à generante effici- endus erit, eidem\’que attribuendus.

Hinciam non difficile erit intelligere cur motus viuentium geni- tori non a$cribantur $icuti motus grauium, & leuium. Nimirũ quia Cur motus viue@tiũ non attribuantur generanti. licet à forma, quam eis generans indidit, oriantur; non tamen $ũt ad acquirendam naturalem di$po$itionem, aliquamvè perfection\~e vi- uenti in in$tã ti generationis debitā, ad quã proinde à generante du- ci deberent. Nam ea quantitas v. g. quæ per accretionem accedit, nõ debebatur rei viuenti momento, quo genita e$t: nec item aquæ po- tio, ob quam animal ad fluuium contendit: quod $imiliter in alijs id genus motionibus con$ideranti facile apparebit. Itaque rerum vi- uentiũ genitores $uo munere ab$olutè perfuncti cen$entur, vbi pri- mũ genitis, & formam, & quæ eam con$equuntur perfectiones elar- giti $unt; mox\’que viuentia $ibi ip$is relinquunt, vt per $e propria munia admini$trent. Ob eam\’que rem Ari$toteles in libro de anima- Animal qua@ ciuitas exter- no principo non egens. lium motu comparat animal ciuitati, quæ externo principe, à quo regatur, non eget; quia nimirum actiones vitales $ic à viuente exhi- bentur, vtiam à nullo externo motore obiri dicantur. Denique cor- roboratur eadem conclu$io ex eo quia cùm grauia & leuia, vt in pri- ma conclu$ione o$tendimus, $ui motus auctorem in $e non habeant, oportet vt aliunde cieantur. Quare cùm non $it aliud, à quo cieri queant præter generans, con$equ\~es e$t vt ab illo moueri ixi$timãda $int. Accedit locuples, at\’q apertũ Ari$totelis te$timoniũ, qui vbi- cunq; de grauiũ, & leuiũ motu di$$erit, ea non à $e$ed à generanti- bus moueri palám edocet, vt hoc lib. text 17. 29. 32. & lib. 5. cap. 2. text. 18. & 2. libro de cœlo, capite 2. text. 9. & in libro de motu animalium capite 3.

Ex dictis nonnulla inferuntur con$ectaria. Primum e$t. Omnes Con$ule D. Thomam 1. p. q. 77. art. c. Primum con $ectarium. facultates, potentias, & affectiones, quibus res in in$tanti $uæ pro- creationis per $e adornantur, vt vim alendi, $entiendi, loco mou\~edi; item etiam quantitatem, temperamentum alia\’q; eiu$modi, licet pro xime à forma rei genitæ dimanent, attribuenda tamen e$$e, vt princi- pali cau$æ, ip$i generanti, $iue efficienti. Alterum e$t minusrectè $\~e- 2. tire eos, qui non omnes grauium, & leuium corporum motus; $ed eum tantum quo cientur, dum extra locum naturalem genita ad eũ primò feruntur, genitoribus a$cribunt: cùm $uperiora argumenta de omnibus indi$criminatim idem iudicium ferendum e$$e conclu- dant. Tertium e$t. Id quod de leuium, & grauium latione pronun- 3. tiauimus, intelligi etiam debere de motu, quo mi$ta ex elementi do- Mi$ta cum vi dominantis elementi f@- runtur. minantis vi naturaliter feruntur: item\’que de ijs motionibus, quibus natiuæ qualitates qua$i po$tliminio corporibus $põte $ua redeũt, vt cùm aqua ad $uum frigus, aer ad propriam humiditatem amoto ex- [res-1446-v_0766_757_t0]IN PHYSIC. ARIST. terno impedimento per $e reducitur. Etenim in his omnibus eadem ratio e$t vt iam con$ideranti erit per$picuum.

ARTICVLVS III. GRAVIA ET LEVIA MOVERI à $ua forma, & à grauitate & leuitate, vt à cau$a minus præcipua, & tan- quá ab in$truméto generátium.

EGimus de principali cau$a motus grauium & leuium; $upere$t vt de minus præcipua, & in$trumentaria cau$a di$ceptemus. Sit tertia conclu$io. Grauia, & leuia non habent in $e principi Tertia cõcl. um pa$siuum duntaxat $uorum motuum, $ed mouentur effectiue à propriaforma, vt à principali in$trumento generantis, item\’q; ab in- $ita grauitate, & leuitate, vt á minus præcipuo in$trumento eiu$d\~e- Hæc conclu$io a$$eritur, tum ab alijs, tum á D. Thoma partim in 3- Eius a$@erto- res. d. 22. q. 3. art. 2. quæ$tiuncula. 1. & 3. contra gentes capite 23. par- tim in 1. 2. q. 36. art. 2. & $i alibi oppo$itum cen$ui$$e videri po$$et, cuius tamen dicta conciliat Capreolusin 2. d. 6. q. 1. artic. 3. Proba- tur\’q; primum ex Ari$totele docente 4. lib. de cœlo, cap. 3. text. 25. Cõ$irmatio. grauibus, & leuibus ine$$e principium actiuum $uorum motuum.

Item quia cùm grauia & leuia ab$ente generante in naturalia loca tendant, nece$$ariò dandum e$t aliquod in$trumentum ab eo relictũ, cuius vi moueantur, hoc autem aliud e$$e non pote$t quám eorum forma $ub$tantialis, & quæip$am con$equuntur grauitas, ac leuitas.

Rur$um quod grauitas, & leuitas ad $uorum corporum motus effectiuè concurrant ex eo priuatim $uadetur, quia huiu$modi qua- Grauitas & l@itas mot@i ces facul@a- tes. litates nihil aliud $unt; quàm virtutes motrices, $eu potentiæ à na- tura datæ ad exequendum motum, $icutiintellectus ad actū intelli- gendi, voluntas ad actum volendi. Vnde Ari$toteles. 4. de cœlo cap. 1. text. 2. dixit grauia, & leuia ζώπΗρα hoc e$t incitamenta mo- tus in $e habere ηὰι τὰ διεργετιυὰ, hoc e$t fomites ad motus, hi- $ce verbis grauitatem, & leuitatem de$ignans. Po$tremò quòd ad Forma $ub- $tãtialis gra- uiũ & le@iũ influit actiuè ad motum. eundem motum ip$a forma $ub$tantialis grauium, & leuium, inter- uentu tamen motricium facultatum influat, ex eo o$tenditur, quia cùm ab illa grauitas, & leuitas dimanent (ab illa, inquam, vt quo: $up po$itũ nãque e$t id, quod eiu$modi qualitates vt ag\~es quod ĩmedia tum ex $e profundit) con$equens e$t vt earum actus, $eu motus, ip$i quoque $ub$tantiali formæ a$cribendi $int; mediatè tamen, & vt cau$æ vniuer$aliori. Manare autem gra@itatem & leuitatem à forma grauium & leuium probat ea ratio, qua D. Thomas pri- ma parte quæ$tione. 77. articu. 6. o$tendit omnes animæ potentias [res-1446-v_0767_758_t0]LIB. VIII. CAP. IIII. QVAESTIO I. ab eius e$$entia fluere. Nam cùm forma $ub$tantialis $it id, per quod res compo$ita $ub$tantialem, & ab$olutum actum po$sidet; nece$$e e$t vt eadem forma ex $e pariat, atque efficiat actus omnes acciden- tarios natiuos, propriosque $ubiecto, & qui naturæ ordine actum primum con$equuntur.

At enim obijciet qui$piam. Cùm generans ad pri$tinum frigus Obiectio. 1. aquam reducit, non vtitur ad id medio aliquo in$trumento; $ed eã reductionem per formam immediatè exequitur; ergo pari ratione, cùm grauia & leuia ad $ua loca feruntur, eorum motus immediatè à forma, non autem à grauitate, & leuitate profici$centur. Item Ari- Obiectio. 2@ $toteles quarto capite huius libri text. 32. apertè a$$eruit grauia, & leuia non habere in $e principium agendi, $ed patiendi; ergo nihil grauibus, & leuibus ine$t, quod ip$orum motus efficienter admini- $tret.

Hi$ce obiectionibus hunc in modũ occurrendum e$t: priori qui- Dilutio. 1. Obiect. dem; ideo grauibus, & leuibus inditam fui$$e à natura motric\~e qua- litatem di$tinctam à forma; quia cùm ferri debeant ad naturalia loca, à quibus $æpe di$tant, quæq; ab alijs corporibus occupantur, opor- tuit ingenitam illis e$$e aliquam vim effectricem impul$us, qua me- dium perrumperent, difficultates\’que in itinere occur$antes $upe- rarent; ac denique corpora locum ip$is debitum occupantia pelle- rent. Quod cùm in motu, quiad qualitates tendit, minimè contin- gat, non oportuit vllam dari aquæ facultatem, qua $e in pri$tinum frigus vindicaret.

Erit tamen qui probare contendat etiam aquam in$ita aliqua vir- Oppugnatio $olutionis. tute, aliovè medio ad prædictam reuocationem vti, $imiliter\’q; alia elementa cùm repetunt naturalem $tatum $uarum qualitatum. Ea- dem nan\’que in ijs ratio videtur e$$e, atque in cõpo$itis; cùm natiuũ temperamentum recuperant. Ac quod hæc tali virtute intermedia prædita $int $uadetur, quia cũ ho$tia cõ$ecrata vltra $uã tēperiē à cor pore circũfu$o frigefit, deinde eo amoto per $e ad natiuum calorem redit; ea reditio non oritur à forma panis, quæ iam ibi non e$t; nec Maironìus in 2. d. 23. qu\,e$t. 6. verò à quantitate, quæ nullam habet efficientiam: $upere$t ergo vt oriatur ab aliqua virtute panis ibi relicta, dataque ad id mini$terium à natura. Huic dubitationi, omi$sis aliorum re$pon$ionibus, occur- rendum e$t, ho$tiam con$ecratam reuocari immediatè diuina virtu- Refatatio op pugnationis. te ad præ dictam temperiem, Deo id ita in$tituente, ac præ$tante, vt eiu$modi actiones eo modo procedant, ac $i ibi e$$et forma & mate- ria panis. Neque id nouum omnino, au di$tinctum miraculum re- putandum e$t; cùm id Deus ratione antecedentis, præcipui\’que miraculi, quo $ub$tantia panis in corpus CHRISTI conuer$a e$t, efficere decreuerit: $icut etiam cùm vermis ex $peciebus con$ecra- tis gignitur, ex eodem decreto materiam ip$e $upponit $iue de- nuo creatam; $iue eandem, quæ abolita fuerat, reproductam; [res-1446-v_0768_759_t0]IN PHYSIC. ARIST. $iue ab alio corpore a$citam; ex qua vnà cum $ub$tantiali forma, quam ag\~es naturale inducit, vermis coale$cat; vti primo huius opc- Cap. 9. q. @ art. 3. ris libro diximus.

Po$teriori obiectioni $atisfit dic\~edo cùm Ari$toteles negat ine$$e Sol. 2. obie. grauibus & leuibus principium mouendi, loqui de principio $eu cau $a principali efficiente; concedere tamen ine$$e eis principium pa- tiendi, $eu recipiendi motum principale; quod e$t ip$orum materia prout habet actum formæ. Quod no$træ $ententiæ minimè aduer- $atur.

ARTICVLVS IIII. DILVVNTVR ARGVMENTA INITIO quæ$tionis propo$ita.

ACcedamus nunc ad explicanda argumenta primi articuli, quæ tamet$i probabilia $int, non tamen concludunt. Ad primum conce$$a maiori propo$itione, negãda e$t minor, ad cuius prio rem confirmationem dicendum vtcunque $e habeat generans, $iue ab$ens, $iue præ$ens $it; $iue interierit, $iue non; $emper ab eo cor- pus graue, & leue moueri. Illud enim Ari$totelis, e$fectus in actu re- E$fectus actu requirit cau- $am in actu qui $en$us. quirit cau$am in actu, non ita accipiendum e$t qua$i oporteat dum exi$tit effectus exi$tere actu cau$am. Id enim fal$um e$$e patet in cau$a etiam finali, cuius realem exi$tentiam præit effectus, vt deam- bulatio $anitatem. E$t ergo vera illius $ententia, quatenus $igni$icat effectum, dum actu editur, expo$cere cau$am actu cau$alitatem exer centem. Adde etiam licet non exi$tat genitor, exi$tere tamen for- mam, & motricem virtutem, quam rei genitæ indidit, quarum inter- uentu, & qua$i vicaria opera motum exequitur. Nec id, quod de re- latione mouentis adijcitur, quicquam efficit. Non enim omnis rela- tio mouentis ad rem motam realis e$t, aut nullo intellectu cogitan- te exi$tit; $ed ea tantùm, quæ inter extrema actu exi$tentia ver$atur Non omnis relatio mou\~e tis ad r\~e mo- tã realis e$t. $eruatis cæteris, quæ ad id requiruntur, cõditionibus, de quibus ali- bi.

Ad $ecundum dic\~edum e$t omne generans principale grauis, aut leuis, graue aut leue e$$e, vno è duobus modis; vel actu & forma- liter, $i $it cau$a vniuoca, vt cùm ignis ignem producit: vel pote$ta- te & virtute $i $it cau$a æquiuoca, vt cùm $ol radiorũ coitione ign\~e Cau$a æqui- @oca. efficit. Dicitur autem $ol virtute grauis, $icuti & virtute calidus; quia vim habet producendi illud elementum, $iue mi$tum, cuius formam grauitas nece$$ariò con$equitur. Quod verò aiunt nihil id, quo ca- ret, tribuere; intelligitur de re, quæ id quod tribuendum e$t, neque actu, nec pote$tate in $e cohibet. Quare ab$urdum non erit grauia moueri ab ijs, quæ non $unt actu grauia, vel leuia ab ijs, quæ actu le- [res-1446-v_0769_760_t0]LIB. VIII. CAP. IIII. QVAESTIO I. uia non $unt; dummodo id $int virtute & pote$tate.

Pro explicatione tertij argumenti $ciendum propo$itionem illã, Quo $\~e$u ve- rum $it nullũ corpus mo- uere ni$i mo- ueatur. mouens corporeum non mouet ni$i moueatur, $i ab$olutè, ac$ecun- dum eū $en$um, quem præ$efert, $umatur, fal$am e$$e; cùm magnes immotus ferrum ad $e trahat. E$t ergo ita intelligenda, vt nullum mouens corporeum moueat $ecundum locum, inijciendo immedia- tè, ac per $e impulsũ rei motæ, quin ip$um moueatur. Magnes au- tem non eo pacto ferrum mouet, $ed alterando prius medium, ei\’que imprimendo attractoriam qualitatem. Vel, dicitur agens corporeũ non mouere immotum, ide$t, ni$iactu vel potentia moueatur: quod pro certo habetur. Quin verò $olius primi ac $upremi mouentis pro- prium e$t nullum omnino motum, aut mutationem $ubire po$$e, $ed $ic omnibus influere, vt $tabilis manens det cuncta moueri. Hi$ce modis explicata Ari$totelis propo$itio firmam retinet veritatem, quantumlibet ei Theophra$tus re$titerit in eo opere, in quo locos Theophra$t@ ab Ari$totele ante tractatos di$cu$sit. Cuius argumenta lege $i pla- cet apud Themi$tium in paraphra$i lib. 1. de anima cap. 17. & apud Zimaram in theorematis, propo$itione 94. Hinc per$picua iam e$t no$tri argumenti $olutio. In primis enim generantia non mouent corpora grauia & leuia imprimendo eis immediatè impul$um. De- inde non ita mouent, vt $ubire ip$a motum nequeant.

Ad quartum, nõ minùs naturale e$$e grauibus, & leuibusad im- Dú metu va cui mou\~etur corpora mo u\~etur à gene rantibus. pediendum vacuum accurrere, quàm in $uum proprium locum fer- ri. Siquidem dum vacui metu cientur, feruntur ad acquirendam di$- po$itionem propriam, $ibi\’que naturalem, & in in$tanti generationis debitam, nimirum coniunctionem cum reliquis partibus vniuer$i, proinde\’que i$tiu$modi etiam motio ad generans referri debet.

Ad quintum re$pondendum e$t argentum viuum moueri à gene- rante, non tamen loco con$i$tere, quia impeditur ob concur$um cau$arum perennem illam agitationem efficientium. Cuius quidem rei præcipua cau$a e$t grauitas adiuta humiditate, fluxibilitate, & figura rotunda. Nam grauitas (quæ tanta argento viuo in$idet, vt De hae re Scal. Exereit. 105. in Card. n. 1. De motu @ genti viui. omnia metalla, auro excepto, in eo $upernatent) propellit globum deor$um, quicùm in plano $tabilem $itum non inueniat, in hanc & illam part\~e voluitur, vti accidit $phæræ ligneæ in planum demi$$æ: grauitatem autem cohibet humiditas quodammodo fugiens con- tactum corporis $icci, faciens\’que vt partes colligantur in globum; fluxibilitas verò, & figura rotunda impediunt con$i$tentiam.

Ad $extum dicendum non magis naturale e$$e corpori graui, & leui in locum $ibi â natura præ$criptum contendere; quàm igni cale- facere; id tamen non $ufficere vt calefactio generanti a$cribi debeat; cùm hæc non $it ad acquirendam di$po$itionem igni naturalem modo antè explicato; quod de omnibus vitæ functionibus $imiliter dicendum erit. Dubitatio tamen de motu cordis, difficiliorem habet Num motu@ cordis $it à genetante. explicatum. Nam D. Thomas opu$culo. 35. Capr. in 2. d. 7. q. 2. ar. 3. [res-1446-v_0770_761_t0]IN PHYSIC. ARIST. Ferrari\~e$is ad c. 97. li. 1. cõtra g\~etes alij\’q; nõnulli cõcedũt eū à gene rāte e$$e. Verũ qui hãc $equūtur opinion\~e, nõ e$t cur nõ idē quoq; de nutritione $entiant, quod tamen ijdem negant. Nam $icuti mo- tus cordis, ita & nutritio animanti naturalis e$t, ei\’que ad tuendam vitam nece$$aria. Quare dicendum potiùs videtur motum cordis, cùm non $it $altem per $e primò ad natiuam illam, quam diximus, di$po$itionem comparandam; non à generante, $ed ab ip$a anima, vt à principe cau$a profici$ci. Quæ videtur e$$e expre$$a Ari$totelis $en tentia ad calcem libri de motu animalium, vbi de cordis motu di$pu- Cor qua$i $e paratum ani mal. tans, ait cor e$$e qua$i $eparatum animal, quod per $e viuit, ac moue- tur; ibidem\’que docet animantium operationes, è quarum numero haud dubiè e$t motus cordis, neutiquam ab externo motore pen- dere.

Quod verò ad appetitionem finis attinet, Aegidius in. 2. d. 25. q. 5. Capreolus, & Hi$palen$is eadem di$tinctione. q. vnica, Caietanus in commentarijs. 1. 2. q. 9. arti. 4. Ferrarien$is 3. contra gentes ad caput 89. alij\’que Diui Thomæ $ectatores concedunt $icuti grauia, & leuia à $uis genitoribus, ita voluntatem re$pectu finis ab auctore naturæ moueri. In qua opinione videtur e$$e D. Thomas. 1. par. quæ$t. 105. arti. 4. & quæ$t. 106. arti. 2. & loco citato contra gentes. Aduer$aria Motus volũ- tatis in fin\~e nõ e$t à Deo vt motus gra urum & leui um a gene. tante. tamen $ententia, quam Henricus Gandauen$is quodlibeto. 9. quæ$t. 5. & Scotus in 2. di$t. 25. quæ$t. vnica, alij\’que complures $equuntur, amplectenda e$t, dicendum\’que nullam voluntatis, aut intellectus actionem ab externo auctore oriri eo pacto, quo motus grauium & leuium; tum quia functiones vitales non ni$i à viuente $unt, vt ex Ari$totele, & communi Philo$ophantium placito docuimus; tum quia intelligendi, & volendi actus non ordinantur ad obtinendam naturalem $ubiecti di$po$itionem, & con$eruationem modo iam $æ- pius explicato.

Ad vltimum dicendum motus grauium, & leuium po$$e reducĩ Motus gta- uiũ & leuiũ ad pul$ion\~e rcuocatur. ad pul$ionem, vt aduertit D. Thomas ad caput 2. lib. 7. huius operis; generantia enim quodammodo dicuntur pellere grauia & leuia, dum eis grauitatem, leuitatēq; conferunt, qua ad $ua loca tendant. Nec verum e$t omnes motus, qui ab externo motore fiunt e$$e præ- ter naturam, vt ex 4. cap. huius libri con$tat. Non enim ad violen- tiam motus $ufficit illius principium externum e$$e; $ed requiritur præterea vt eidem res mota obnitatur.

[res-1446-v_0771_762_t0]LIB. VIII. CAP. V. EXPLANATIO. _CAP. V._

_H_ Oc autem dupliciter: aut enim non per ip$um mouen- tem, $ed per aliud quid mouens mouet, aut per ip$um. Atque bunc quidem aut primum po$t vltimum aut per plura, vt baculus lapidem mouet & mouetur à ma- nu, quœ ab bomine mouetur, qui non vltrà mouet quod ab alio moueatur Vtrumque $ane dicimus mouere, videlicet vltrmuni mouentem & primum: sed magis primum, quippe qui vltimũ moueat, non autem bic primum, quin etiam sine primo vlti- mus non mouebit, ille verò sine boc, vt baculus non mouebit bomine non mouente. Si igitur nece{$s}e e$t quic quid mouetur _Text. 34._ ab eo, & quidem $i ab eo quod ab alio mouetur, nece{$s}e e$t aliquid e$$e mouens, quod non ab alio primum. sed $i tale pri- mum fuerit, nece$$e non est alterum e{$s}e. Nam quod mouet ip$um\’{que} ab alio mouetur in in$initũ abire nõ potest, $iquid\~e infinitorũ nullũ e$t primũ. Si ergo quic quid mouetur ab aliquo mouetur primus aut\~e mou\~es mouetur quid\~e, $ed nõ ab alio, ip$e à $e moueatur nece$$e est. Hoc etiã modo bãc eand\~e ration\~e _Text. 35._ licet concludere: quicquid mouet tũ aliquid, tũ aliquo mouet. Aut enim $e ip$o id quod mouet, aut alio mouet, veluti bomo ip$e aut baculo. Et ventus deiecit aut ip$e, aut lapis qu\~e impulit. Fieri verò non potest, Vt id quod mouet abs\’{que} eo mo- ueat, quod $e ip$o mouet. sed $i $e ip$o moueat non est nece$$e aliud e$$e, quo mouet. Sin vero aliud sit quod mouet aliud etiã e$t quod $e ip$o non aliquo mouebit, aut in in$inituin abibitur. Si igitur quidpiam quod mouetur mouet, nece{$s}e est statũ e$$e, & non in infinitum abire. Nam si baculus mouet quia à ma- nu moueatur, baculum mouet manus Si verò & banc aliud mo uet, banc quoque aliud quiddamerit mouens. Cùm ig itur aliquo aliud $emper mouet, id quod $e ip$o mouet, prius sit nece$$e est. Hoc it a\’{que} $i mouetur, nõ est aut\~e aliud, quod ipsũ moue at, ipsũ $e mouere nece$$e e$t Quare bac etiã ratione id quod mouetur, aut protinus ab eo mouetur, quod $e ipsũ mouet, aut in id, quod buiu$modi e$t tand\~e acceditur. Sed prœter ea, quœ dista sunt, _Text. 36._ $i boc quoque modo con$ideremus, bœc eadem efficientur.

 _Capitis quinti Explanatio_

HOc aut\~e dupliciter} Ex eo theoremate, cuius confirmation\~e ad ealc\~e $upeilotis capitis cõ@lu$it, vide icet, Omne, quod mouetur, ab alio mouetur, ducit ad aliud, nimi @u, Nece$le e$t qui@quid mouetur, ab aliquo primo tãd\~e moueri, {quis} ex $e motũ efficiat Theorem@ philo$oph@ cum. nec moueatur, {quis} $i moucatur, nõ ab alio externo, $ed à $e ip$o motũ accipiat Hoc ve 10 vt o$teoat $umit duo e$$e mou\~etiũ genera: alterum, {quis} ideo mouet, quia ab alio externo ipsũ impellente moue- tur, vt @ac lus, qui lap d\~e mouet prop terea quod manu cietur. Alterũ, quod ex$e motione effi- cit non motum ab alio externo, vt a- nimal, cùm lapid\~e mouet.

Atque hune quidem} Partitue rur$us id, quod po- $teriori modo mo uet, in id quod ita mouer, v@$it primũ po$t vlomum, hoc e$t, quod per vnũ duntaxat medium mouet: & in id, quod mouet {pro} plu ra media; quo pa- cto Socrates inter- uentu manus bacu- lum, interuentu ba- culi lapidem ciet. Deinde ait primũ mouens, & media paitim inter $e cõ- uenite, partim dif- ferre : conuenue, quòd omnia $imul moueant: differie, quod primum pri- mò moueat, atque Primum m@ uens primò & efficacius mouet. ita vt a nullo exter- no motore cieatur; deinde quod ma- gi, moueat, cùm po$sit mouere ab$- que $ecũdo, vt ho- mo absque bacu- lo, non contra ba- culus absque ho- mine.

Si igitur ne- Non da i χ- gre$sum infi- nitum in me uentibus. ce$$e c$t} Theõremati, quod paulò ante a$signauit, veritatem comprobat, o$ten ditque ne- ce$$ariò in mo eutibus deueniendum e$$e ad vnum primum, quod non iam vl@riùs mo- @eatur ab alio Di$putat autem in hunc modum. Quidquid mouetur, nece$$e e$t ab aliquo mo- [res-1446-v_0772_763_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Nam $i quidquid mouetur, ab eo, quod mouetur, moueatur, aut boc rebus ex accidenti conuenit, vt id quidem, quod mo- uetur, moueat, non tamen quia ip$um $emper moueatur, aut non, $ed per $e. Ac primum quidem $i ex accidenti, non nece$$e est moueri id, quod mouet. Quod $i boc $it, per$picuum e$t fieri aliquando po{$s}e, vt nibil eorum, quœ $unt, moueatur, cùm id, quod accidit, nece$$arium non $it, $ed po$sit non e$$e- Si ergo id, quod e$$e pote$t, po$uerimus, nibil, quod e$$e nõ po$- $it, efficietur, sed for$itan fal$um. At fieri non pote$t, vt mo- tus non sit, cùm antea mon$tratum sit motum nece$$ariò $em per e{$s}e. Atque ex ratione boc euenit. Nam tria nece$$e e$t _Text. 37._ e$$e, id quod mouetur, id quod mouet, & id quo mouet. Id igi- tur, quod mouetur, nece{$s}arium quidem est moueri, at mouere nece$$arium non e$t. Id autem quo mouet, & mouere & mo- ueri. Cùm enim simul sit cum eo, quod mouetur, vnà cum ip$@ mutatur. Quod in bis, quœ loco mouent, per$picuum est, cùm v$que ad aliquid nece$$ariò $e tangant. At quod sic mouet, vt id non sit, quo mouet, immobile est. Cùm igitur extremum id intueamur, quod moueri quidem potest, motionis autem prin- cipium non habet, & id, quod mouetur quidem, ab alio aut\~e non à $e ip$o, rationi con$onum e$t (ne dicam nece$$arium) ter tium quoque e$$e, quod immobile cùm sit, mouet. Quapropter & Anaxagoras rectè dicit, mentem inquiens impatibilem e$$e, & non mi$t am, quippe cùm motus principium eã faciat. Hoc enim $olum modo immobilis manens mouebit, & mistionis expers vincet. At $i non ex accid\~eti, $ed nece{$s} ariò id quod _Text. 38._ mouet, mouetur, ita vt, $i non moueatur, non moueat, nece$se est, id, quod mouet, quatenus mouetur, aut eadē motus $pecie, aut alia cieri. Dico autem vel cale$ieri id, quod calefacit, & quod $anat, $anari, & quod fert, ferri, qut quod $anat ferri, & quod fert augeri. Sed manifeltum e$t $ieri non po$se. Dice- re enimoportet v$que ad indiuidua diuidendo, ceu si quid geo- metriam doceat, id eandem geometriam doceri, aut si iacit, eodem iaci iactus modo. Quod si non hoc modo, sed alio atque alio genere, veluti id quod fert augeri, quod autem hoc auget, ab alio alterari, id vero quod alterat, motu alio quopiam cieri, $tetur certe nece$se e$t, quandoquidem finiti $unt motus.

 @eri; vel igitur id à quo mouetur, mouetur à $e tantùm, vel ab alio ip$um mouente: $i à $e tantùm, @am datur vnum primum mouens, cùm ex $e moueat, nec aliunde n otum recipiat. Quod verò non po$sitab alio mouente moueri, & rur$us illud ab alio ita vt detur progre$sus in infinitum, ex eo demon$trat, quιa in mouentibus infinitιs nullum e$t prιmum, $i au em primum non e$t, neque po$tremum, cùm hoc pendeat ab illo, Si autem primum & extιc- mum non $int, nullus erit motus.

Hoc etιam modo} Q@\,e paulò ante dicta $unt hoc loco repetuntur. non de$unt qui pu- @ent ea non ab Ari- $torele $cripta, $ed in textum è margi- ne fui$$e in$erta.

Sed pr\,eter ea} Probat non quιd- quιd mouet moue ri, vel enim ex acci d\~ete mouetur, ita$ci licet vt ab @o, quod mouetur, mouea- tur, $edtamen acci dentariò eueniat, vt id quaten9 mouet, moueatur: vel mo- uetu per $e. Si ex accιdente, certè nõ nece$$arιò moue- tur, atque adeo $i ponatur non mo- uerι, nullũ accidet impo$sibile : lι et enim ex eo quod e$$e pote$t, fal$um interdum $equatur, nunquam tamen $e quitur impo$sibile. At $i ponam9 id nõ Ex po$sibili non $equi im po$sibile. moueri, tolletur omnis mo us, $iqui dem vt aduer$atij volunt, quidq ad mouet inouetur. Non igitur dιcen- d@m e$t omne id, quod mouet, alιũ- de moueri.

Atque ex ra- tione} Antequam po$teriorem part\~e inc oat\,e demon- $trationis conclu- dat, o$tendιt dari mouens immobi- le: $ed enim priùs $umit tria e$$e in motu, mobile, id quo mouetur, $iue in$trumentum, & mouens. Atque id, quod mouetur, non Tria, quæ in motu inue- niuntur. nece$$ariò mouere ιnquit; cùm po$sit non mouere: at in$trumentum $imul mouere & mo- ueri; mouere, quia ad id a$$umitur, moueri, qu a attingit rem motam, $altem v$que ad ali- quem terminum (in motu enim locali non $emper mouens toto motu coniunctum e$t mo- [res-1446-v_0773_764_t0]LIB. VIII. CAP. V. EXPLANATIO.

Dicere autem fierirecur $um, & quod altera ferri: perinde e$t ac $i quod ferri, & quod docet doceri st atim dicatur. Nam quicquid mouetur, á $uperiori etiam mouente moueri, & magis ab eo, quod in mouentibus primum locum occupat, manifestum est. Sed fieri hoc nequit cum eueniat, vt id di$cat quod docet, quorum alterum $cientiam babere, alterum non babere nece$$arium est. Ab$urdius prœterea, quam hœc $int, accidit, videlicet, quicquid mouere aptum est, mobile e{$s}e $i quicquid mouetur, ab eo mouetur, quod mou@tur. Erit enim mobile, perinde at\’{que} $i aliquis dixerit, quicquid $anar@ potest, & $anat, $anari po$$e, & quicquid œdificare aptum est, œdi ficari po$$e aut continuo, aut per plura. Ceu $i quicquid moue re aptum e$t, ab alio mobile $it, non quidem eo motu, quo id mouet, quod $ibi propinquum est, $ed alio, vt $i quod $anare aptum e$t di$cere po$sit. At hoc a$cendendo in eandem vt di- ximus $peciem aliquãdo perueniet. Horum igitur alterum fieri non pote$t, alterum figmentum e$t, cũ ab$urdũ $it id quod alterãdi vim babet, potestat\~e, vt augeatur, nece{$s}ario babere. Non ergo nece$$e e$t id, quod mouetur, ab alio $emper mo- _Text. 39._ ueri, quod & ip$um moueatur. Quamobrem status erit. Quare quod primò mouetur, aut ab eo mouebitur, quod quie$cit, aut ip$um se mouebit. Quin etiam si con$iderare oporteat, vtrum motionis cau$a sit & principium, idne, quod $e mouet, an quod ab alio mouetur, illud profectò quiuis ponet.

 bili, vt in iactu videre e$t) cùm igitur in motu detur al quid, quod dum mouetur non ne- ce$$atrò mouet, item aliquid, quod dum mouet nece$$ariò mouetur, con$entaneum rationi e$t, vt detur etiam aliquid, quod moueat, & non moueatur. Corroborat autem hoc Ari$toteles te$timonio Anaxagor\,e, quι Mentem, quam dixit primò mouere, & $egregare omnia, mi$tio- nis, motus\’que ex ertem fecit.

At $i non ex accidente} Confirmat nunc po$teriorem partem minoris, videlicet non omne, quod mouet, per $e & nece$$ariò moueri. Vel enim moueretur eadem $pecie motus, qua moueret, vel alia: quorum neutrum dici pote$t. Non primum, quia alioqui $equeretur eum, qui Geometriam, verbi gratia, docet, debere $imul ab alio Geometriam doceri: & eum, qui Species mo- t9 finitas e$se. $axum voluit, debere etiam volui. Non $ecundum, quia $pecies motus finit\,e $unt, atque ita ne- ce$$ariò dãdus e$t $tatus, veni\~edũ\’q, ad aliquod mou\~es, quod nõiam alia $@ecie motus cieatur.

Nam \’quidquid mouetur} Quia verò diceret qui$piam non oportere dari infinitas $pe- Pr\,eoccupa- tio. cies motus $ed ea$dem tran$po$itas, ita nimirum, vt quod loco mouet aliquid, alteretur ao illo, & quod alterat, ab alio aogeatur, & quod auget rur$us, ab alio loco mouea tur, $ic\’que in infini- tum tran$ponendo. Occurrit Ari$toteles adhuc nihilominus $equi rem moueri à mouente affecto ea- dem $pecie motu9. Vnũquodque enim magis mouetur à pri mo, quam ab inter- medio motore. Qua Vnũquodqu@ magis moue ri à primo, quàm à me- dio. re $i A. mouetur a B. & hoc à C. & Loc à D. magis, A. moue tur à D. quã ab alijs, vt $i motum loca$i- ter mouetur ab alte- rato, & alieratum ab eo quod auge$cit, & hoc ruifus a moto lo cahter, rectè $equi- tur à primo ad vlti- mum, vt motum lo- caliter moueatur à moto localiter. Quod $ecua- tur incõmo- dum $i omne quod inouet, per $e mouea tur.

Ab$urdius pr\,e- terea} Repetitio e$t eiu$dem rationis, qua po$terìorem a$$umption is partem confirmauit, et$i nunc magis vniuer$im procedat. Ducit ergo ad illud incommodum, $i omne quod mou@t, per $e mouetur; quia videlicet oporteat ea quæ mouentur, aut alia & alia motus $pecie affici absq, termino, quod figmentum e$t, aut $emper id quod mouet eandem $pecie motionem $ubire, Mouens im- mobile e$se princi é mo tus cau$am. Quonã mo- @o $icuid $e moueat, $ibi ip$i mot9 cau $a e$se po$sit. Varij modi mouendi $e. vtianati id, quod $anat, $iue ab alio proximè $anitatem capiat, $iue mediatè, vt cùm fit re- cur$us ad eundem motum propter $pecierum finitatem, vt paulò ante dictum fuit.

Nõ ergo nece$$e} Ex ijs, qu\,e hacten9 di$putata sũt, cõcludit nõ oportere id, quod mouetur, moueri s\~eper ab alio, {quis} aliũde motioné accipiat, nec dãdã in infinitũ progre$sion\~e, $ed in ali- quo tãde cõ$i$tedũ. Tũ$ubdit id, quod ita mouet, vt ab al o nõ moueatur, e$se principé motus cau$am; quãdoquid\~e quod per $e tale e$t, id e$t magis tale, quã quod alterius beneficio tale e$t.

Quare alio sũpto} Aggreditur ad explicãdũ $i quid $e moueat, quo nã pacto $ibi-ip$i mous eau$a e$$e queat. Ac primũ $umit, omne mobile, & in infinitũ diui$ibile & cõtinuũ e$$e: {quis} den õ- $tratũ fuit lib. 6. huius operis, vbi effata ad cõmun\~e de motu di$ciplinã ptin\~etia ex χfe$lo tradita sũt. Deinde χponit modos o\~es, quibus cõcipere animo po$simus aliquid $e ipsũ mouere; vr- [res-1446-v_0774_765_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Nam quod per $e cau$a e$t eo est prius, quod est per aliud. Quare alio $umpto principio hoc dispiciendum e$t, $i quid _Text. 40._ $e moueat, quonam modo $e moueat. Sane nece$$e est quic- quid mouetur, in $emper diuidua diuiduum e$$e. Hoc nam\’{que} ante mon$tr atum e$t in bis, quæ vniuer $im de natur a, videli- cet quicquid mouetur per $e, continuum e{$s}e. $@eri igitur nequit, vt quod $e mouet, omni ex parte $e moueat Namque vnum eadem & indiuidua $pecie latione totum ferretur & ferret, alteraretur & alteraret. Quare doceret, & doceretur $imul, & ead\~e $anitate $anavet & $anaretur. Præterea de- finitum e$t id quod mobile est, moueri. Hoc vero cum moue- tur potestate est non actu. At quod potestate est, ad actum proficiscitur, rei autem mobilis actus imperfectus e$t motus,, quod vero mouet actu e$t, vt quod calidum est calefacit, & omnino id generat quod formam babet. Quare idem eodem calidum $imul erit, & non calidum, $imiliter & aliorũ vnũ quodque, quorum mouens habere id nece$$e e$t, quod eiu$dem nominis $it at rationis. Eius igitur, quod $e mouet, aliud mouet, aliud mouetur. Fieri autem non po{$s}e, vt $e quidpiam _Text. 41._ ita moueat, vt ab vtroque vtrunque moueatur, ex his mani- fe$tum e$t. Nibil enim primum mouens erit, $i vtrun{quis} vtrũ que mouerit. Nã quod est prius magis cau$a est, vt moueatur, quam id quod bœret, at\’{que} etiam magis moutbit. Etenim bifa- riam er at mouere, aliud quidem quod ab alio ip$um mouetur aliud vero $e ip$o.

 delicet quod aut totum moueat totum, aut pars totum, aut totum partem, aut pars partem.

Pieri igitur nequie} Rei cit primum modum, quia $i totum poto$t totum mouere, $e- queretar idem eádem $pocie lationis ferre & f@rri po$$e, eadem alteratione alterare, & altctari; Nõ po$$e to- tum mouere totum. atque adeò docere, & doceri, $anare & $anati: quod tamen fieri non po$$e liquet ex eo, quia eadem res$ecundum eandem formam e$$et in actu & pote$tate $imul.

Pr\,eterea definium e$t} Iure à $e fui$$e exclu$um primum membrum o$t\~edit ex ip$a mo- tus natura, qu\,e cùm $it actus entis in pote$tate, vt in pote$tute e$t, con$i$tit in quodam pro- gre$$ù ad actu, & per$ection\~e id verò, quod mouet, qua tale, $uam perfection\~e, act@q. po$si- Omne mo- uens, quata- le, e$$e i actu. det. Quo fit vt nullum to um $ecundum eandem formam po$site$$e mobile & mouens $imul.

Eius igitur} Oftendit non po$$e aliquid totius $ie mouere totum vt vtraque eius pars ab vtraque inoueatur, alioqui fequeretur non dari in eo vnum aliquod primum mou ns, in quo tamen nece$$ariò con$i$tendum e$t. Con@e utio autem probatur, quia vtrunque foret pri- mum, autneutrum primum foret, quandoquidem id primum e$t, quod alia mouet, & id, quod ab alio mo- uetur, primũ non e$t, vt $uperiùs di- ctũ fuit, $iue loqua- mur de mobilibus, qu\,e in $e $ui motus cau$am habent, $iue de ijs, qu\,e ab e ter no motore ciétur.

Pr\,eterea nece$ $e nõ e$t} Ouia $ta- tuerat ãtea dari mo bile, quod non ali ũde, $ed à $e mouea tur, docet non pro pterea id ita $e ha- bere quòd vtraque eius pars vt anque moueat: o$tenditq; $i A. ve. bi gratia, moueat B non ne ce$$ariò ab illo mo ueri, et$i per acci- dens ab eodem mo ueri queat. Vnde fit vt po$sit ab illo non moueri, quan doquid\~e id, quod per accidens e$t in vtrãque partem ca- dere nõ repugnat. Iraq. mhil cen$endum erit n ouere $e, quod vtraque illins pars a'teri motum inferat, $ed quia vna e$t mouens non mota, altera verò ita motum r cipit, vt non nece$$ariò effciat.

At neque nece$$e e$t} Rur$us probat non propterea aliquid ie monere quod vtraque pars vtranque moueat, primùm quia, vt dictum $ut, non $emper mouons ab alio mouetut, $ed aut motu vacat, aut$e ip$um mouet, alioqui abeuodum e$$et in infinitum nec Si e$$ent infi niti motores tiullum mo- tum futurũ. daretur in moto ribus $tatus, vnde fieret, vtcontraid, quod pa$sim experimur, omnis motus è natura rerum to leretur. Deinde quia, vt e$t et$am $u@eriùs traditum, nihil ita $e mouet, vt totum moueat totum; at $i vtraque pars eâdem mo ione, qua mouet, moue tur, cùm in eo euentu vtraque$ibi ip$i motum allatura $it, perinde er t, aut certe nihil ob$tabit quominus to- tum moueattotum, & idem $e ip$um omni ex parte calefaciat, aut $aret.

Atqui nec eius} Excluoitmodũ aliũ, qu\~e excogitare quis po$$e, nimurũ mouere aliquid $e, quod vna, aut plures partes $e ip$as moueãt, ita vt earum merito totũ $e ip$um mouere per- hibeatur. Nam $i totum ob vnam, aut plures partes, $ibi ip$is motum afferentes à $e @p$o [res-1446-v_0775_766_t0]LIB. VIII. CAP. V. EXPLANATIO.

Quod autem magis à re, quœ mouetur, di$t at, principio propinquius e$t, quìm medium. Prœterea nece$$e non e$t id, quod mouet, moueri, ni$i à $e ip$o. R eliquum igitur ex accid\~e ti contra mouet. Accipi igitur po$$e non mouere. Quamobr\~e aliud erit quod mouetur, aliud quod mouet immobile. At ne\’{que} nece{$s}e e$t id, quod mouet, contra inoueri, quin potius nece{$s}e e$t, vt vel immobile aliquid moueat, aut quod à $e mo- uetur, $iquidem motum e$$e $emper oportet. Eo etiam, quo mouet, motu moueretur, quare calefaciens calefieret. At qui nec eius, quod $e primum mouet, aut pars vna, aut plu- _Text. 42._ res $e $e mouebunt. Nam $i totũ à $e mouetur, aut ab aliquo ip$ius, aut totum à toto mouebitur. Si igitur quia eius pars aliqua à $e moueatur, eaprofecto id erit, quod primum $e mo uet, quia $i $eparetur, ip$a $e mouebit, totum autem minime. At $i à toto totum moueatur, bœ ex accidenti $eip$as mouebũt. Quare $i non nece{$s}ario, $umãtur non moueri à $e ip$is. Ip$ius ergo totius alia pars immobilis manens mouebit, alia inouebitur. Hoc enim tantum modo fieri pote$t, vt aliquid $e moueat. Prœterea $i totum $e mouet, aliud ip$ius moucbit, aliud mouebitur. Ip$um igiur A.B tum à $eip$o, tum ab ip$o A. mouebitur. Cùm aut\~e aliud moueat, quod ab alio moue- _Text. 43._ tur, aliud vero, quod immobile e$t: & quod mouetur, aliud mouet, aliud nihil mouet: id quod $e mouet ex immobili mouente, & eo, quod mouetur (non mouet autem nece{$s}ario, $ed vt contingit) con$t are nece$$e e$t.

 moueri po$$et; aut moueretur ab aliqua parte, qu\,e $e moueret, aut ficuttotum à toto, mo- oeri dicereturo. Si derur primum, vtique illa pars $e ip$am prim ò mouebit, iam\’que totum non cen$ebitur mouere primò $e ip$um. Si po$terius, certè partes ex accidente $e mouebunt, quo- pacto qu\,elibet continui pars metito totius per accid\~es mouetur. Quare poterunt partes à mo- tu ce$$are, cùm nihil ob$tet quo minus id, quod ex accidente e$t, non $it. Non eft igitur a$$e- rendum totum mouere $e, quia vna, aut plure, eius partes $e moueant.

Ip$ius ergo} Ex ijs, qu\,e di$putata $unt, colligit cùm aliquod totum $eip$um mouere In omni to- to $e mouen te datur vna pats, qu\,e ali- as moueat. dicitur, $emper in eo dari partem vnam, qu\,e moueat, & immobilis permaneat aliam $iue alias, quæ motum excipiant, atque hac $olummodo ratione po$$e quidpiam $e ip$um mo- nere. Quod in$uper explanat aiens, Cùm A. B. dicitur mouere $e, moueri tum à $e ip$o tum ab alio; videlicet à $e ip$o, quatenus non ab externo mo:ore agitur, ab alio, quaten us eius pars, qu\,e motum efficit, à toto realiter di$tinguitur.

Cùm autem illud} O$tendit in õni mobili, quod $ui motus cau$a e$t, duas illas partes re- petiri, de quibus proximè egit; oimi rum mouetem im In omni mo bili, quod à $e mouetur dati partem mouent\~e, & partem mo- tam. mobilem: motam, & qu\,e non nece$- $ariò mouet. Hoc autem vt apertiùs euadat tradit varia genera mouentiũ, & mobilium. Atq; in primis duo ge- nera mouentium; alterum quod mo- uet, & e$t expers motus, alterũ quod mouet, & ab alio mouetur. Deinde $ubijcit alia ctiam duo genera mobi- lium, voum, quod ita mouetur, vt $i- mul moueat; aliud, quod nullum mo- tum e$$icit. Qu\,eva rietas quadriparti- ta ad tria membra reuocari pote$t. quia duo in vnum. recidunt, nimirum mouensquod mouetur, & mobile quod mouet.

Id quod $e moue:} Tria genera proximètradita reperiri ait in eo, quod $e mouet: li- cet duo tantùm nece$$ariò inueniri debeant, di$putatoue in hunc modum. Sit A. mo- De eo, quod $e mouet. uens immobile. Sit B. id quod mouetur ab A. & mouet C. quod C. ita moueatur à B vt ni- hil iam vlte riùs moueati hoc totum A.B.C mouebit $eip$um, cùm vnae us pars moueat im- mobilis, alia moueatur. Cùm verotres partes $int, duabus manentibus, quarum vna moueat, & non moueatur; altera vero moueatur, $iue moueat, $iue non, & tertia dempta adhue nihilo minus $e ip$um mouebit: at $i duæ ill\,e non man$erint vna $ublata non mouebit $e ip$um. Si ergo. C. auferatur à B. $e ip$um mouebit, cùm eiu$modi partes in $e contineat, ip$um ve- ro. C. nec $e mouebit, nec mouebitur, cùm abiunctum $it ab illis, à quibus moium accipiebat. quod $i A. cuerit ablatum, id quod re$tat, nimirum B.C non mouebit $e ip$u, quandoquid\~e B. non mouet, C. ni$i quia ab A. mouetur. Tantum igitur dempto. C. id quod relinquitur $e [res-1446-v_0776_767_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Sit enim A. mouens quidem, $ed immobile, B. autem & moueatur ab A. & moueat C. quod moueatur quidem ab ip$o B. $ed nibil moueat. Siquidem enim & per plura interdum in C. veniat, $it per vnum $olum. Totum igitar A.B.C. ip$um $e mouet. $ed $i C. ab$tulero, A.B. $e ip$um mouebit, cùm A. $it mouens, B. id quod mouetur. At verò C. non mouebit $e ip$um, nec omnino mouebitur: $ed nec B.C. $e ip$um $ine A. mouebit, quandoquidem B. mouet, quia ab alio moueatur, non quia à $ui ip$ius parte vlla. Sotam igitur A. B. ip$um $e mouet. Nece$$e e$t itaque id quod $e mouet, mouens im- mobile babere, & id quod mouetur, nibil autem mouet ne- ce{$s}ariò, quœ quidem aut $e$e mutuò contingant, aut alterũ alterum. Quod $i id quod mouet continuum $it, quod enim mouetur nece$$ario e$t continuum, constat totum $e mouere, non quia eius aliquid tale $it, vt ip$um $e moueat, $ed quod totum $e mouet, mouetur \’que & mouet, quod id quod mouet, & id quod mouetur ip$ius $it aliquid. Non enim totum mo- uet, nec totum mouetur, $ed A. quidem mouet, B. autem tã- tum mouetur, ip$um autem C. non vlterius à B. fieri enim nõ pote$t. Dubium autem e$t $i aut ip$ius B. quod mouetur, _Text. 44._ qui$piam aliquid auferat, an reliquum, ip$ius A. moutbit, aut quod $upere$t ip$ius, B. mouebitur. Nam $i hoc fiat, non pri- mum profecto à $e ip$o A.B. mouebitur, cum facta ab A.B. detractione id, quod eius re$tat, adbuc $e ip$um moueat.

 mou@t, culius quidem vna pars $ic motam efficit, vt immobilis $it, altera ita mouotur, vt n@- ce$$atiò non moueat. Quare planum e$t id, quod $e mouet, nece$$ario eiu$modi partes in $e continere.

Qu\,e quidem aut $e mutuò} Explicat quo nam modo partes ill\,e, nempe mouens, & mota, quoad $itum $e$e habere debeant, ait\’que illas aut $e mutuò tangeie, aut vnam duntaxat ab alia tangi. Nam cùm mouens & motum d: beant $imul e$$s, oportet inter id, quod mo- uet, & mouetur, dari moutuum contactum, qualis e$t inter ignem & aerem proximum, Inter qu\,e mo uentia, & mo bilia requiri- tar mutu9 cõ tactus. quem calefacit: vel $altem vnum tangere alterum, et$i tangendt reciprocatio non detur, vt vi- dere e$t in mouentibus materia vacantibus, verbi gratia, in anima & intelligentijs orbium cœle$tium motr cibus, qu\,e cùm $u\,e virtutis influxu, & qua$i tactu mobilia tangant, ab eis tamè non tanguntur.

Quod $i id quod mouet} Quoriam, vt dictum e$t, in eo, quod $e ip$um mouet, d@- tur vna pars immo bilis, altera mota, qu\,e non nece$$ariò mouet, declarat eti- am nunc qua ratio Quopacto totũ con$tãs parte vna mora, & alte- ra immobil, dicatur mo- uere $e. ne totum hi$ce par tibus con$tans $eip $um mouere perhi- bea ur: $umit\’que vtranque part\~e con tinuam, & magni tudine pr\,editã e$$e. Nã quod pars mo- ta, $iue mobile tale $it, con$tat ex libro 6. huius operis: de mouéte autem id\~e $upponit hoc loco, antequam rei veri- tas demon$tratio- ne eluceat: pr\,e$er- tim cùm ad pr\,e$ens in$titutum nihil at- tineat vtrum ita $e habeat, an nõ. Hac hy pothe$ipr\,emi$$a, quia toti, cui duæ illæ partes in$unt, tria cóueniunt, mo uere, moueri, & mouere $e ipsũ, do cet hoc po$tremũ non ei attribui, quod aliqua eius pars $e ip$am moueat; $ed potiùs ip$um totum e$$e, quod mo- uet, & quod mouetur, non quia moueat totum, aut à toto moueatur, $ed quia id, quod mo- uet, & quod mouetur, $unt aliquìd ip$ius, & vnum ciet alterum, ita vt illud alterum non ne- ce$$ario motum edat.

Dubium autem e$t} Dubitationem quandam proponit ex dictis oriundam, nimirum Dubium. $i in ip$o $e primùm mouenté, quod $it A.B. du\,e in$unt partes, vna mouens im@nobilis, qu\,e e$t. A. altera mota, n\~epe B. nũ detracta aliqua portione parti ip$i mouenti, qu\,e $it õ inua, & altera it\~e portione ablata parti mor\,e qu\,e cõtinua e$t, nũ inquã partes, qu\,e man\~et, adhuc $ic affe- ct\,e e$$e debeãt, vt vna nihilominus moueat, & ahera moucatut: $i enim ita $it planè $equitur mouens A B. ante detractioné non primò mouere$e ip$um, cùm idem pr\,e$tet dimi$$a pane.

An vtrunque} Diluit propo$itã dubitationem aiens nihil ob$tare quo minus id, quod Re$põ$io ad propo$i. duò. ob continuitat\~e pote$tate diuiduum e$t, nequ at ad diur$ionis actum perduc@, vtpater in tor- pore $olari. Itc fiori po$$e vt id, quod in tanta quantitate mouet, aut mouetur, in minoti ne@ [res-1446-v_0777_768_t0]LIB. VIII. CAP. V. QVAESTIO I.

An vtrumque, aut alterum, nempe id quod mouetur, pote- state quiàem diuiduum e$@e nibil probibet, actu autem indi- uiduum, & si diui$um fuerit, non eamdem vltra pote$t atem babere. Quare nibil ob $t at, quominùs in diuiduis pote$t ate pri mum babeatur. Ita primum mouens immobile e$se ex bis quœ diximus manifestum e$t. Seu enim quod mouetur, ab ali- quo autem mouetur, in immobili primo con$istat, seu in eo, quod mouetur quidem, ipsũ verò $e mouet, & con$i$tit, vtro{quis} $ane modo euenit, vt quod primum mouet in omnibus, quœ mouentur, sit immobile.

 con$i$tere, nec proinde mouere, aut moueri queat; cùm res naturales quoad minimum defi- nu\,e $int. Idem videre licet in corde, quod $ectum mot icem vim amittit. Quare nihil pro- hibct $ecundum hanc con$iderationem de$ignari aliquid $e ip$um primò mouens, quatenus videlicet notari pote$t quantitas, in qua eius pars mouens & pars mota non iam munia $ua obire valeant.

Ita primum mouens} Ex ijs, qu\,e hactenus de mouentium, & mobilium $tatu, ratio- neque di$$eruit, col- ligit id, quod $u$cep Primum mo uens debere e$se in mobi le. t\,e di$ utationis $co pus fuit, videlicet, quod primum mo- uet in omnibus, qu\,e mouentur, immobi le e$$e oportere: $i- quidé o$ten$um tuit nõ omne, quod mo uetur agitari ab a- lio, quod vlteriùs ab alio motum capiat; $ed con$i$tendũ in vno aliquo, quod $i $it vltimum mouens, motu vacet, $i verò non $it, haud iam ab externo aliquo motore pul$etur, $ed in $e $ui motus cau$am habeat, ita vt vna pars motum edat, ne@ ab alia moueatur, c\,eter\,e verò eundem motum excipiant, nec nece$$ariò moueant.

 QVÆSTIO I. NVM ARISTOTELES RECTÈ OSTEN- derit e$se in mundi vniuer$itate vnum moto rem primum. ARTICVLVS I. RECTE ID AB ARISTOTELE demon$tratum.

QVibus rationibus probetur e$$e vnum mundi principem Deum. 12. lib. Metaphy$icæ cũ Ari- $totele fu$iùs pertractandum erit. Nunc paucis expendemus num Ari$toteles cap. 5. huius li- bri, & cap. 2. libri. 2. Metaphy. rectè o$tenderit deueniendum e$$e ad vnum primum motorem. Ratio Ar. @@ telis. Porro tota eius probatio ex his duobus locis collecta in hunc fere modum concluditur: $i non e$$et vnus primus motor, omnis cau$alitas cau$arum e$$entiali $ubordinatione mouentium, atque adeò omnis earum e$$ectus tol- [res-1446-v_0778_769_t0]IN PHYSIC. ARIST. leretur: hoc autem e$t apertè fal$um, ergo & illud. Maior ita proba- Natura cau$a rum, qu\,e e$sé tiali $ubordi- natione mo- ment. tur. In omnibus cau$is mouentibus e$$entialiter $ubordinatis prima e$t cau$a mediæ, & media vltimæ, $iue mediæ plures $int, $iue vna dũ taxat: remota autem cau$a remouetur id, quod ab ea pendet. Ergo $i non datur prima, nec erit media, nec vltima, nec vllus effectus. Quòd autem in cau$is e$$entialiter $ubordinatis prima $it cau$a mediæ, $iue mediarum, hunc in modum o$tenditur. Sumatur tota multitudo cau $arum mouentium præter eam, quæ immediatè attingit effectum; quærimus num in tota illa multitudine $it aliqua cau$a mouens, & non mota; an quælibet ita moueat, vt ab alia moueatur: $i detur pri mum, iam dabitur vna prima cau$a, quæ non aliunde motionem acci piat, & tamen ip$a alijs motionem afferat; $iquidem omnes aliæ cau $æ inter $e ita cohærent, atque ordinatæ $unt, vt po$terior à priore motum accipiat: $i detur $ecundum, tota cau$arum collectio erit mo- uens & mota. Sed hinc $equitur extra illam multitudinem nece$$a- riò exi$tere aliquam cau$am, à qua cæteræ omnes moueantur, & quæ ex $e expers motus $it: ergo vtrumlibet dicatur, non poterit non da- ri prima illa cau$a, quam inue$tigamus.

Sequi verò id quod dicimus, nempe extra illam multitudinem exi$tere talem cau$am, dupliciter o$tendi pote$t: primùm quia $i omnes illæ cau$æ mouent, & mouentur, omnes $unt in$trumentales: at in$trumentales e$$e non po$$unt, ni$i ab alia principe cau$a ciean- tur. Deinde quia eadem ratio e$t in tota multitudine, quæ in $ingu lis cau$is: quare $i quælibet vindicat aliam à qua moueatur, etiam to ta multitudo aliam $eor$um po$itam, à qua motum recipiat, vindi- cabit. Quo patet non dari in mouentibus e$$entialiter $ubordinatis infinitum progre$$um; $ed exi$tere vnam primam cau$am mouen- tem, à qua cæteræ moueantur. Ita ferme $e$e habet ratio Ari$totelis, quæ $ane optima e$t; ea\’que vtitur D. Thomas. 1. Contra gentes cap. 13. & Scotus in quodl. qu\,e$t. 7. eandem\’que interpretes communi con$en$u approbant.

ARTICVLVS II. REFVTATIO OBIECTIONIS CON- tra demon$trationem Ari$totelis.

OBijciet tamen aliquis futilem e$$e con$ecutionem illam, quá Obiectio. intulimus, nimirum $i quælibet cau$a infinitæ multitudinis habeat aliam à qua moueatur, nece$$ario ip$am quoque mul titudinem debere vindicare aliam $eor$um con$titutam, à qua motũ excipiat. Nam quòd à rebus diui$im $umptis ad totam collectionem non valeat con$ecutio; in multitudine numerorum videre e$t: non enim $i quilibet ab alio $uperatur, iccirco oportet dari vnum, à quo [res-1446-v_0779_770_t0]LIB. VIII. CAP. V. QVAESTIO I. tota numerorum multitudo vincatur.

Huic obiectioni occurrendum e$t cum Capreolo in 1. d. 3. q. 1. ra Lege Ferr. c. 11. lib. 1. cõtra gent. Dilutio. @. tionem illam non concludere vi formæ, $ed in $ubiecta materia dun- taxat. Etenim cùm multæ cau$\,e mouent $imul & mouentur, non $o- lùm quælibet earum, $ed etiam tota collectio, quatenus mota, e$t in pote$tate ad motionem $ubeundam: quod autem ita in pote$tate e$t, requirit aliam cau$am in actu con$titutam, à qua excitetur, & in actum perducatur; hæc autem e$t cau$a mouens non mota. Re$pon- Dilutio. 2. deri etiam pote$t cum Caiet. 1. par. q. 2. art. 3. (quod in idem ferme recidit) ideo diuer$am e$$e rationem in numeris & in cau$is $imul mo uentibus, ac motis; quia cau$a proxima, $iue cohærens cum effectu habet cau$alitatem completam, cùm re ip$a effectum producat, qu\~e alioqui producere non po$$et: non obtineret autem completam, $eu perfectam cau$alitatem, $i penderet in cau$ando ab alia $uperio- ri cau$a, & illa ab alia, $ic\’que in infinitum, quia infinitus a$cen$us & de$cen$us repugnant complemento, & ab$olutioni. Ex quo $equi- tur nece$$ariò deueniendum ad aliquam cau$am $uperiorem, qua proximæ cau$æ vis & efficacitas compleatur; quæ cùm inter eas, qu\,e mouentur, non occurrat, vti\’que extra illas quærenda erit. Quibus patet quanuis illa argumentandi formula à $ingulis ad totam multi- tudinem non valeat in numeris, valere tamen in re propo$ita, ide$t, in cau$is, quæ ita mouent, vt moueantur.

_CAP. VI._

_C_ùm autem motum $empiternum e$se oporteat, & non _Text. 45._ intermitti, nece$se est aliquid, quod primum mouet seu vnum, $eu plura, sempiternum e$se, & id quidem quod primum mouet, immobile Eorum $ane quœ immobilia _Text. 46._ quidem sunt, $ed mouent, vnumquodque perpetuum e$se ad prœ$entem $ermon\~e nihil attinet. At vero nece$se e$se, vt ali- quid immobile, omnis\’que mutationis simpliciter & ex acci- denti expers, quod aliud mouendi vim babeat, semper sit, bis qui $ic con$ider ant $iet manifestum.

 Capitis $exti Explanatio.

QVemadmodum in $ingulis, qu\,e ab $e mouentur, o$tendit dari vnum quid immo- tile, à quo in reliquas pattes motus deriuetur: ita nunc ex tota ratione motus, qui in natura con$picitur, probat dandum e$$e vnum primum motorem omni moiu, mutatione\’que vacantem, ac $empiternum. Concludit eigo inprimis motoris Dari vnũ pri- mum moto- r\~e omni mo- tu vacantem. perpetuitatem ex eo quia $emper fuerit motus, quì ab$que mouente e$$e uequit; $iue is mo or vnus$it, $iue plures, $i- ue alia etiam miou@n tia \,eie. na habeantur, $iue non.

Fieri aut\~e po$- $e} Docet et$i finga- mus qu\,edam phy$i- c\,e generationis & in teritus expertia mo- do e$$e, modo non e$$e, itemque licet fa- t@amur partes mouen tes, & pet $e in$ectil s, qu\,e in animantibus motum edun; per ali quam mutationem vnà cum ip$is animantibus incipere & de$inere, atque adeo qu\,edam prin- cipia immobilia interdum e$se, interdum non e$se; tamen fieri nonpo$se, vt omnia huiu$ce ordinis, & conditionis $int, & aliquando e$se incipiant cum antea non fuerint, vel e$se de$i- nant, cum fuerint. Id, quod ex eo probat, quià $i qu\,edam $e mouentia aliquando $unt, aliquã- do non $unt, nece$$e e$t aliquam cau$am orms & interitus ip$orum dari: $iquid\~e omne, quod [res-1446-v_0780_771_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Fieri autem po{$s}e (si cui placeat) ponamus, vt sine ortu & interitu quœdam alias sint, aliàs non sint. Nam si quid par tibus vatans interdum e$t, interdũ non e$t, id omne mutatione aliquando sit, aliquando non sit forta{$s} is nece$$e est. Hoc prœ terea contingat, vt principiorum immobilium, quœ mouendi vim habent, quœdam inter dum sint, interdum non sint: at vt omnia, fieri non pote$t, cùm per $picuum sit bis, quœ $e mou\~et, cau$am aliquam e$$e, cur aliàs quidem sint, aliàs vero nõ sint. Quicquid enim se mouet, magnitudinem habeat nece{$s}e e$t, si- quidem nibil, quod partibus vacet, mouetur. At quod mouet, non nece$$e e$t ex bis@quœ dicta sunt. Vt igitur alia orian- tur, alia intereant, id\’que continue fiat, nihil @orum cau$a est, quœ immobilia quidem sunt, tamen nõ semper sunt, nec rur$us eorum, quœ semper bœc mouent, illa verv, alia. Perpetuitatis enim atque continuationis nec vnum eorum cau$a est, nec vni- uer $a. Nam quod sic se babet, $empiternum est, & nece$$ariò. Vniuer$a autem infinita $unt & non simul omnia. Quamobr\~e _Text. 47._ constat et$i decies mill@es nonnulla principia immobilia mo- uentia & mult a eorum, quœ $e mouent, intereunt, alia verò ge ner antur, & hoc quidem cùm immobile sit, illud mouet, aliud verò aliud. Attamen quidpiam e$t, quod continet, atque boc prater vnumquodque horum: quod quidem cau$a est, vt alia sint, alia non sint, atque mutationis cotinuœ. Et boc bi$ce, bet autem alijs motionis sunt cau$œ. Ita\’{que} si perpetuus motus _Text. 48._ e$t, perpetuum erit & mouens primum, si vnum: at si plura, plura & perpetua. V num autem potiùs, quàm plura; & finita, quàm infinita putandum est e$se. S\~eper enim finita poilùs $u- menda sunt, modò eadem $iant, cùm in rebus natur@e id quod finitum e$t, & melius, si e$se po$sit, ine{$s}e oporteat. Satis aut\~e e$t si vnum, quod cùm immobilium primum $empiternumue sit, motionis principium alijs erit. Per$picuum vero etiam _Text. 49._ ex boc est nece$se e$se, vt quod primum mouet vnum aliquid sit & $empiternum.

 mouetur, mutaturne, $ui motus, ac mutationis cau$am habet. Quod autem interdum e$t, intet- dum non e$t, $i $it compo$itum, gencratur, & interit. Pr\,eterea intereuntia, qu\,e$e mouent, a$tecta $unt magnitudine: nullum enim in$ectile moueri pote$t: at quod in his motum edit non ne- ce$$ario pattes habet. Multo ergo minus $upr@mum motorein partibus con$tare oport@bit.

Vc igitur alia} Primum motorem $empiternum e$$e ex eo concludit, quia contin@\,e, ae Primum mo tor\~ee$se $em piternum. perpetu\,e mutation is, que in rebus con$picitur, non pote$t cau$a e$$e vnum aliquod ex ijs, qu\,e ortum, & occa$um $ubeunt, cum nullum $emper exi$tat, nec verò omnia, quia infinita $unt, ac $imul e$se nequeunt, fi autem non exi$tãt, neutiquam eorũ, qu\,e $unt, c u$a e$$e po$- $unt. Et verò licet, in- quit, decies milltes ali qua principia mou\~e tia motus expertia, & multa ex eis, qu\,e $e ip$a mouent, occum- bant, aliaque $ucce- dãt, & in lucem pro- deant, & eotum vnũ mou\~es immobile ali quid moueat, & ill d aliud, nece$lariũ ta- men erit pr\,eter ip$a dari aliquod primum mou\~es, quod vniuer- $a cohibeat, & cõple- ctatur, & communis cau$a $i eur alia gig- nantur, alia intereãt, Nece$$ariò dandum vnũ mouens pri- mum. ei$demque ad $uas pe culiares motiones ad mini$trandas vim cõ munice.

Ita\’que $i perpe- tuus} Rationem, qua ex motus \,eternitate $empite nũ e$se mo- torem primum o$ten derat, repetit; addens non modo $i vnus $it, $em piternũ e$se opor tere, $ed id\~e quoque pronuntiandũ $i plu- res numerentur. Sed enim a$$erendum po tiusvnum e$$e, qu im Non e$se res multiplican- das ab$q; ne- ce$sitate. plures: quod $i plu es $int, finitos potius, quam infiuitos e$$e. Cùm enim finita $ufficiunt, ea potius $umi debent, quã infinita: $ufficit verò vnus motor $empit@ nus, qui alijs omnium motionum cau$a $it; pr\,e$er- tim cùm plura prima e$ e non po$sint.

Per$@icuum verò} Primum motorem, & \,eternum, & vnum e$$e comprobat ex perpetui- tate, & vnitate motus. Nam cùm motus in natura $emper fuerint, vt $upra o$ten$um e$t, & ij ad Primum mo torem $empi ternũ, & vnũ e$se. vnum principem motum, à quo pendent, reduci debeant, hoc e$t ad cœle$tem mo@um, quem proinde \,eternum e$$e oportet: cùm in$uper hic motus maximè vnus $it, atque adeò conti- nuus, ab vno, & $empiterno pendeat nece$$e e$t. Nam $i ab alio, atque alio motore efficere- tur, non continuus $oret, $ed vnus alium $ub$equerctur.

 [res-1446-v_0781_772_t0]LIB. VIII. CAP. VI. EXPLANATIO.

Etenim motum nece$$ario $emper e{$s}e demon$t ratum e$t. At $i $emper nece$$e est & continuum e$$e, cum id, quod s\~e- per est, continuum $it, quod autem deinceps, non continuum. At qui $i continuus, vnus: vnus autem & ab vno est mou\~ete, & vnius rei, quœ mouetur. Nam $i aliud, atque aliud mo- uerit, totus motus continuus non erit, $ed deinceps. His _Text. 50._ $ane adductus aliquis credere poterit immobile aliquid primũ e{$s}e, & rur$us $i ad eorum, quœ mouent, principia animad- uertat. Eorum igitur quœ $unt aliqua e{$s}e, quœ alias quid\~e mouentur, alias quie$cunt per$picuum e$t. Atque hoc ip$o pla num factum est, nec vniuer$a moueri, nec vniuer$a quie$cere nec alia quidem $emper quie$cere, alia $emper moueri. Qui enim ancipitinatura $unt, facultatemque habent, vt aliquan do moueantur, aliquando quie$cant, horum fidem faciunt. Cum autem talia con$picua omnibus $int, & duorum vtran\’{que} naturam demonstrare volumus, nempe aliqua e$$e, quœ à motu $emper vacant, alia vero, quœ $emper mouentur, ad quod profecti, po$itoque illo quicquid mouetur ab aliquo moueri, bocque e$$e aut immobile, aut moueri, & id aut à $e, aut sē- per ab alio, eo progre$si $umus, vt $umeremns eorum, quœ mo uentur, principium e{$s}e, eorum quidem, quœ motu cientur, id quod $e ciet, omnium vero id, quod e$t immobile. Cerni- mus autem & id quidem manife$te, aliqua e{$s}e eiu$modi, quœ $e mouent, vt animantium & animalium genus. Atque hœc $ane $u$picionem prœbebant, ne forta$$e contingeret, motum, cum omnino non e{$s}et, orir, propterea quod in ip$is fieri id videremus, vt quœ immobilia cum $int, rur$us, vt videtur, moueantur, Hoc igitur $umendum e$t, vno motu hœc $e mo- _Text. 51._ uere, & illo non proprie, quippe cum in $e eius cau$am non babeant. Sed anim alibus naturales alij in$unt motus, quibus non per $e mouentur, vt accretio, imminutio, re$piratio, qui bus animalium vnumquodque, cum quie$cit, & $e motu eo, qui ab ip$o pro$ici$citur, non ciet, mouetur.

His $ane adductus } Ratione alia $umpta ex principijs eorum, qu\,e $e mouent, $uadet vnum e$$e perpetuum motorem. Ad quam probationem repetit qu\,edam ex i@s, qu\,e $uperiùs dixerat, qu\,e non e$t cur iterum à nobis explicentur.

Equibus licet credere } Argumentatur hunc in modum. Fieri nequit, vt vllum principium corum qu\,e mouent mo@a per accidens, $it cau$a perpetu\,e & continu\,e mutationis, cùm ea omnia ab alijs mota moueantur, nec $uorum motuum, ni$i alia in ip$is motione pr\,ecunte cau$\,e $int. oportet ergo aliud principiũ vltra h\,ec omnia cõ- $tituere, quod neuti- quam motũ $ubeat, ac nec ex accidente mutetur. Hoc aut\~e erit primum, à quò c\,etera vim mutuen- tur, alioqui motus vnus per\~enis, & $em piternus non dabi- tur.

Moueri autem ex $e ex accidente } In prõptu erat obie ctio cõtra proximė dicta. Nempe mo- Obiectio. tores cœle$tiũ $ph\,e- rarum, qu\,e $ub mo- bili primo voluun- tur, \,eternam & perē- nem motionem fa- cere, & tam\~e ex ac- cid\~ete moueri. Oc- currit bifariam dici Dilutio. aliquid moueri ex accidente, nimitum vel quia adiu@ctum e$t ei, quod ab alio ex accidente moue- tur; vel quia motu, quem in alio edit, cietur, quopacto ani ma ex accidente fer tur motu corporis, quod i@$a agitat. Docet igitur m\~ete, qu\,e e rantium $tel- larum globos circunuehunt, non moueri ex accidente hoc po$teriori modo; alioqui mo- tum $empiternum efficere non po$sent, $ed priori modo, quatenus videlicet a$sident orbi- bus, qui primi mobilis circumactu per accidens @otantur. Inxta hanc interpretationem, qu{ae} e$t D. Thom\,e, Alexandri, Auerrois, & aliorum interpretum, nomine principiorum intel@- guntur cœle$tes mentes. Simplicius tamen $ph{ae}ras errantium $tellarum, qu\,e motu prim\,e $ph\,e- r\,e per accidens rapiuntur, de$ignari credit.

Atque aliquid eiu$modi } Duplici ratione o$tendit id, quod à primo mouente primum mouetur, $empiternum e$se. Prima ratio ita fere concluditur. Motus, qui non $emper e$t, ad- mini$tratur à motore, qui per $e, vel ex accidente mouetur; vt in $uperioribus declaratum foit: igitur cùm primum mouens motionis expers, perpetuum\’que $it, atque ita affectum, vt nec per $c, nec ex accidente moueatur; con$equens e$t vt id, quod ab eo primum cietu, {ae}teinum $it.

Hoc verò ex eo quoque } Secunda ratio e$t. Ni$i daretur corpus vnum, quod indefecto motu $nblunat\~e mũdũ ab \,eterno regeret, nõ s\~eper rerũ generatio, & interitus extiti$s\~et, hoc aut\~e, [res-1446-v_0782_773_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Atque horum cau$a e$t ip$um continens, & eorum mul- ta, quœ ingrediuntur, vt nonnullorum alimentum. Cúm enim concoquitur, dormiunt, cúm vero distribuitur, expergi$cũtur, atque $e mouent, primo principio extrin$ecus po$ito. Quam- obrem à $e non continenter mouentur. Nam ad eorum, quœ $e mouent, vnumquodque aliud e$t mouens, quod ip$um quo que mouetur. In omnibus autem his primum mouens, & cau- $a, vt ip$a $e moueant, moueantur, $ed tamen ex accidenti. Corpus namque locum mutat, quarè & id, quod est in corpo re, atque id etiam, quod in vecte $e mouet. E quibus licet _Text. 52._ credere, $ieri non po{$s}e, $i quid immobile quidem est, $ed ta- men, cum moueat, ip$um quoque ex accidenti moue atur, cõ- tinuum motum id faciat. Quamobrem $i nece$$e est, conti- nuum motum e$$e, immobile aliquod primum mouens $it ne- ce{$s}e e$t, quod ne ex accidenti quidem moueatur, $i in rebus, vt diximus, e$$e debeat ince$$abilis aliquis & immortalis motus. Et id, quod e$t in $e, & in eodem manere. Manente enim principio, vniuer$um quoque maneat nece{$s}e e$t, quippe quod principio $it continuatum. Moueri autem ex $e ex accidenti idem non e$t, quod ab alio. Etenim ab alio, nonnul lis etiam in cœlo principijs, quœ lationibus pluribus cientur, ine$t, alterum autem ijs $olis, quœ intereunt. Atqui $i _Text. 53._ aliquid eiusmodi $emper $it, mouens quidem aliquid, immo- bile autem, & $empiternum, id etiam quod ab eo primum mouetur, $empiternum $it nece$$e est. Hoc vero ex eo quo\’{que} per$pectum e$t, quod generatio & interitus, & mutatio alijs rebus non aliter contingeret, ni$i quidpiam, quod mouere tur, moueret. Namque id, quod immobile e$t, vno eodem\’{que} mo tu, & eodem modo moutbit, quippe quod nihil mutetur, eius, quod mouetur, habita ratione. At id, quod ab eo mouetur, quod motu quidem cietur, sed ab eo quod est immobile, quod aliter atque aliter ad res $e babeat, eiusdem motus cau$a non erit. Verùm quod in contrarijs sit, aut locis, aut formis, vnam- quamque rerum aliarum contrarie motu afficiet, & alias in quiete, alias in motu con$tituet. Ex his aut\~e, quœ dicta sũt, planum etiam factum e$t, id, de quo initio dubitauimus, cur non omnia aut mouentur, aut quie$cunt, aut alia quidem $em- per mouentur, alia $emper quie$cunt.

 vt fuit $uperiùs di$putatum, à vero abe$t, ergo & illudimaiorem $uadet, quia $i inter primum Nece$sitas cõ $tituendi pri- mum mo@ile apud Ari$to- telem. motorem, & res, qu\,e gignuntur, atque occidun, non intercederet primum mobile, cùm ip$e primus motor $emper eodem modo $e habeat, & quod tale e$t, diuer$itatis cau$a e$$e nequeat, vti\’que nulla ab eo rerum varietas manaret.

At id, quod ab eo } Admonet nec ip$um primum mobile à primo motore agitatum per $e $at e$$e ad generationum, & corruptionum varietatem inducendam, $ed quia ob di$$e- rentem $itum & a$. pectum ad inferio- ra, & ob diuer$itat\~e ip$arum rerum qu\,e patiuntur, alijs tem- poribus aliter $e ha bet, nunc ad motum euocat, nunc quiet\~e affert. Hic aduerte Ari$totelem lib.2.de ortu, & interitu pe- r\~enitatem generatio num, & corruptio- num attribuere pri- mo mobili, earun- dem verò $tata di$- crimina referre ad vim errantium $tel- larum, & obliquum motũ Zodiaci. Cui $ententi\,e non con- tradicit hoc loco, nõ enim pr\,ecipuã, $ed aliquo modo cau$am eius varieta- tis primum mobile con$tituit.

Ex his autem } Ex $uperiori di$pu- tatione con$picuum e$se ait id, quod de- mon$trandum pro- po$uerat, cur videli- cet alia քpetuò mo- ueantur, alia perpe- tuò quie$cant, alia interdum mouean- tur, interdum quie$- eãt. Enim verò qu\,e- dam $em per moueri opor@et; quia à mo- u\~ete ĩmobili, quod $emper code pacto $e habet, & eundem perpetuò motũ edit, cientur. Alia nũquã mouentur, quia in mou\~etib9 nõ abitur in infinitũ. Alia interdum mouentur, interdum non: quia à mobili, quod $emper mouetur, ita afficiuntur, vtab eo nunc quiet\~e, nunc motum accipiant. Porro in primo huiu$ce par@itionis m\~ebro cõtin\~etur corpora cœle$tia: in 2. prim9 motor: in 3. res $ublunares.

Nota in hoc capite ad text. 48. effatum illud, Semper id, quod finitum e$t, melios [res-1446-v_0783_774_t0]LIB. VIII. CAP. VI. QVAESTIO I.

Sed aliqua interdum mouentur, interdum minime. Huius enim cau$a nunc manife$t a e$t, cùm alia ab immobili $em- piterno moueantur, & ideo $emper mutentur, alia ab eo quod mouetur, & mutatur, vt ip$a quoque nece{$s}e sit mutari. Id autem quod immobile e$t, cùm (vt dictum e$t) simpliciter, eodem\’que modo, & in eodem $emper permaneat, vnum sim- plicem\’{que} efficiet motum.

 e$t, $i e$$e, pote$t, quo Philo$ophus monet finitatem, infinitati pr\,eferendam e$$e, & in ip$a $i- Effatum Phi- @o$ophicũ. nitate paucitate; & omnino vnitatem multitudini. Idem e$$atum inculcauit Vnitatem pr@ ferendã mul- titudini. eriam 1. huius ope- ris cap.6. text. 50. & 12. Metaphy$. c. vlt. text. 55. vbi $tatuit non e$$e bonã mul titudinem principa tus, ideo\’que vnum e$$e priucipem totius vniuer$i. Lege qu\,e in hanc $ententiam præclarè $crip$it D. Thomas 1.lib. de regimine principum cap.2.

 QVÆSTIO I. VTRVM PRIMVS MOTOR SECVN- dum Ari$totelem omni mutatione, & mag- nitudine vacet. ARTICVLVS I. QVÆ ARGVMENTA NEGATIVAM partem a$truere videantut.

QVod primus motor $ecundum Ari$totelis do- 1. argum. ctrinam non $it ab omni pror$us mutatione, & magnitudine liber; conabitur aliquis in hũc mo- dum $uadere. Ab eo, quod vnũ, & immobile e$t, vt con$tat ex ijs quæ tradita $unt lib. 2. de gene- ratione cap.9.text. 53. & cap.6.huius libri, text. 53. non ni$i vnum quid effici pote$t; ergo $i pri- mus motor e$t vnus, & immobilis, nequaquam ab eo $ecundum Ari$totelis placita rerum varietas, & di$tinctio pro- cedere potui$$et; quod fal$um e$t. Corroboratur\’que argumentum, primo, quia cau$a debet in $e effecta $ua continere, atque adeò $i ea multa $int, oportebit ip$am cau$am multiplicem e$$e, ac variam. Se- cundò, quia nece$$e e$t effectum repræ$entare cau$am, quæ autem multa $unt, nequeunt appo$itè id, quod vnum e$t, repræ$entare.

Deinde quicquid e$t in eo, quod mouetur, e$to in $e illius motio- 2. argum. nem non recipiat, dicitur, $altem ex accidente, moueri; $ed Deus $e- cundū Ari$totel\~e extremo cap. huius lib. text. 85.e$t in circũferentia primi orbis, qui per\~enimotu circũuoluitur; ergo ratione illius dice- tur, $alt\~e ex accid\~ete, moueri. Maior {pro}batur, quia vt docet D. Tho. [res-1446-v_0784_775_t0]IN PHYSIC. ARIST. 3.p.q.76.ar.6.corp9 Chri$ti in diuina Euchari$tia mouetur per acci Corpus Chri $ti in diuina Euchari$tia mouetur per accidens mo tu $pecietu. 3. argum. dens motu $pecierum, & Angelus motu corporis a$$umpti, vt idem ait. 1.p.q.51.arti.3. & tamen neque corpus Chri$ti, neque Angelus eiu$inodi motum in $e recipiunt.

Tertiò Ari$toteles in eo errore, & ipietate videtur fui$$e, vt Deũ animal e$$e, atque adeo mole corporis præditum exi$timaret. Non igitur Deus apud illum magnitudine vacat. Probatur a$$umptum. Namque. 12. Metaphy$icæ cap.7.text. 39.ita $crip$it. φαμὲν διε τον θεὸυ εἶναι ρῶον ἄιδιον ὰριςου. Hoc e$t, dicimus autem Deum e$$e animal $empiternum, optimum. Quare Athenagoras Philo$ophus Athenagoras in oratione pro Chri$tia nis. Athenien$is in oratione, quam ad Marcum, & Commodum impera- tores pro Chri$tianis habuit, Ari$totelem reprehendit, quòd Deum animal ex anima, & corpore con$titutum putarit, quod item cen- $ui$$e Ari$totelem $crip$it Galenus in lib. de Philo$ophica hi$toria, Galenus. Iamblichus diligens in- terpres Ari$to telis. cap.25. Præterea Iamblichus non $olùm Platonicus, $ed etiam, te$te Simplicio, diligens Ari$totelis expo$itor, in 1. lib. de $ecta Pythago- rica affirmat cu$todiri in arcanis hæc Ari$totelis verba. του̃ λογιμοῦ ζὼου τὶ μὲν ὲςὶ θε@ Tὸ διὲ ἂνθρωϖος. ide$t, animalis rationalis aliud e$t Deus, aliud homo.

ARTICVLVS II. PRIMVM MOTOREM DEVM OMNIS mutationis, & magnitudinis expertem e$$e.

VErùm quòd Deus opt. max. omnis pror$us mutationis, corpo reæ\’que magnitudidis expers $it, docet $ides orthodoxa, cùm alijs $acræ paginæ te$timonijs, tū illo ex capite tertio Mala- chiæ, Ego Deus, & non mutor, & illo, ex cap.4. Ioannis, $piritus e$t Malach. Deus. Pote$t\’que id ex eo breuiter confirmari, quia Deus cùm $it pri Ioan. mum ens, e$t $impliciter in actu, nullo\’que modo in potentia; id au- 1. ratio. tem, quod mutari pote$t, nece$$ariò e$t in potentia ad aliquid noue acquirendum; & omne item corpus, cùm $it continuum, e$t in poten tia vt diuidatur. Præterea omne corpus e$t compo$itū, & po$terius 2. partibus, ex quibus coale$cit: atqui primum ens non pote$t e$se vlla re po$terius; ergo nec corpus e$se poterit. Itē Deo cõuenit id, quod 3. perfecti$simum e$t; $ed $piritale, & immutabile e$t perfectius corpo reo, mutationi\’que obnoxio; ergo id Deo attribuendum e$t. Huc $pe D. An$elmus. ctat illud D. An$elmi in Monologio, c.28. I$te $piritus, id e$t, Deus, qui $ic $uo modo mirabiliter $ingulari, & $ingulariter mirabili e$t; propter incõmutabil\~e æternitat\~e $uã nullo pacto $ecũdũ aliqu\~e mo- tũ dici pote$t fui$se, vel fore: neq; cõmutabiliter e$t aliquid, quod ali quãdo aut fuit, aut nõ erit; neque nõ e$t, quod aliquãdo fuit, aut erit: $ed quicquid e$t $imul, & $emel, & incõmutabiliter e$t. Hāc etiã di- [res-1446-v_0785_776_t0]LIB. VIII. CAP. VI. QVAESTIO I. uinæ naturæ immutabilitat\~e te$tabãtur Platonici aientes animã e$se Lege Ficinũ li. de immor- ta@@tate ani- morum. Platonici. mobilē multitudinē, Angelū multitudin\~e immobilē; Deū immobilē vnitat\~e. Appellabant enim Deū vnitatē immobilē, eo quòd naturã Deus immo- bilis vnitas. po$sideat maximè vnã, ac nulli pror$us obnoxiã mutationi, quod in res creatas non conuenit; tamet$i Angelus re$pectu aliarum rerũ im- mobilis etiam vocetur, non $impliciter, $ed quod minus, quamillæ mutari con$ueuerit.

Nihil verò dictis ob$tat, quòd diuinæ literæ nonnunquam Deo Remotio ob iectionis. dimen$iones, hoc e$t, latitudinem, longitudinem, & profunditatem dant. Id enim vt Theologorum princeps Diony$ius 9.cap. de diui D. Diony$ius. nis nominibus exponit, per metaphoram accipiendum e$t, ita vt latitudo $it proce$$us diuinæ prouidentiæ ad res omnes; longitudo, Dei virtus à $ummo ad imum vsque peruadens; profunditas, Dei Vt D. Angu$t. 4. $uper Ge- ne$. ad lit. c. 20. ex Plato- ne. e$$entia à nullo comprehen$ibilis. Nec item officit quòd doctores $acri nõnunquam motum Deo attribuunt; $imiliter nanque motus nomen improprio, & translatitio $ignificatu v$urpant; quo pacto, te$te eodem Diony$io loco citato, moueri dicitur Deus propter actiones, quas ex$e promit $ine vlla tamen $ui mutatione. Sicque Motus quo pacto deDe@ dicatur. Rectus. attribuitur Deo motus rectus, $lexuo$us, & circularis. Rectus, ad $ignificandam indeflexibilem con$tantiam, progre$$umque diuina- rum actionum nu$quam inclinantem, hoc e$t, quia vt rectus motus à linea recta minime digreditur, $ed à quodam principio v$que ad fin\~e æquabiliter euadit; ita diuina operatio à fonte totius e$$e egre$- $a non curuatur; $ed per media omnia, v$quead vltimum qua$i pun ctum, $ecundum ip$ius di$po$itionem pertingit. Motus autem fle- Flexuo$us. xuo$us, $iue obliquus ex diuer$is con$tat, vt patet, ideoque Deo accomodatur, provt in eius operatione intelligitur progre$sio, & $tatus. Progre$sio, quatenus diuina potentia in $ummo rerum verti- ce exi$tens, qua$i per quendam defluxum ad res alias deriuatur. Status, quatenus res à $e productas in e$$e proprio tutatur, & con- $eruat. Denique in motu circulari duo in$unt. Nam circulare corpus Circularis. quod eo fertur, ex parte concaua continet alia, præterea redit ab eodem ad idem punctum. Sic igitur circularis motus Deo a$cribi- tur, quia Deus omnia $uæ potentiæ ambitu continet; & vniuer$a ab $e vt à principio orta, ad $e ip$um, vt ad finem, qua$i in gyrum reuo- cat, & conuertit.

Nullo autem prædictorum motuum, vel aliorum eiu$modi, qui Deus omni pror$us muta tione vacat. Cap. Firmi- ter. deDeo enuntiātur, mutari dicitur Deus, cùm per eos nihil in $e ad mit- tat, amittat ve, quo ex non tali talis, aut ex tali non talis in $e ip$o fiat. In quam $ententiam lege caput Firmiter, de $umma Trinitate, & fide Catholica, D. Augu$tinum lib. 10. $uper gene$im ad literam Augu$t. Antel. Hug. cap. 25. & lib. 6. de Trinitate, cap 7. D. An$elmum in Monologio. cap. 24. Hugon\~e victorium de $acramentis p. 1. lib. 1. c. 13.

[res-1446-v_0786_777_t0]IN PHYSIC. ARIST. ARTICVLVS III. RESPONDETVR PROPOSITÆ QVÆ- $tioni ex mente Ari$totelis: & expenditur ra- tio, qua ab eo primi motoris immo- bilitas probatur.

HIs ita explicatis ad quæ$tionem directò re$pondemus primũ motorem $ecundum Ari$totelis doctrinam e$$e pror$us immo bilem, atque omnis expertem magnitudinis. Id quod ex $ep- timi, & octaui libri progre$$u $atis con$tat, vbi Ari$toteles inter cæ tera primi motoris attributa hæc duo poti$simum indagauit, in eaq; confirmanda incubuit. Sed enim quia ratio, qua primi motoris im- mobilitatem o$tendit, nõ nihil dubitationis continet, eam hoc lo- co paulò accuratiùs expendemus; habet autem $e$e illa in hunc mo- dum. Con$tat in rerum vniuer$itate multa e$$e, quæ moueantur. Cùm igitur omne, quod mouetur, ab alio moueri nece$$e $it, vel Ratio Ari$to telis. Hõe ration\~e affert etiā D. Dama$cenus lib.1. $ideioc th. cap.4. D. Thom. 1. cõ- tr.gent.e.23. danda e$t infinita progre$sio; vel perueniendum ad aliquem moto- rem, qui ita moueat, vt non moueatur. Primum dici non pote$t, quia infinitum non datur in natura; ergo $ecundum. Quod $i quis re$pondeat dari vnum primum motorem, qui non ab alio, $ed à $e ip$o per accidens moueatur; id ex eo refellitur, quia quod per acci- dens mouetur nequit ex æternitate mouere; at primus motor æter- nam e$$icit motion\~e. Quare fateri nece$$e e$t illum & per $e, & per accidens immobilem e$$e. Effatum verò illud. Id, quod per acci- dens mouetur, nequit ab æterno mouere inde, vim habet, quia quod per accidens cietur (intellige eo modo, quo anima ad motum cor- poris) perennem ac $empiternam continuare motionem non valet; cùm nece$$e $it paulatim langue$cere, ac motrici vi de$titui.

Porro di$putatio hæc Ari$totelis, ni$i aliquid adijciatur, nõ col- Non conclu dit ni$i ali- quid addatur ligit in$titutum, vt præter alios aduertit Scotus in primo di$t. 8. q. 4. Nam cùm ex motu duntaxat phy$ico procedat, tantum euincit perueniendum e$$e ad vnum aliquem cœle$tium corporum moto- rem, qui omnis phy$icæ motionis expers $it. Diceret autem qui$piã motorem hunc e$$e intelligentiam primi orbis motricem, quæ mo- tu phy$ico, nec per $e, nec ex accidente affici pote$t, nec mouendo defatigatur, aut langue$cit; & tamen non e$t prima omnium cau$a, ide$t Deus, cuius ve$tigationem $ibi locis citatis Ari$toteles pro- po$uerat. Vt igitur probatio hæc in$titutum conficiat complenda Complenda e$t ex ijs qu{ae} ab eodem tra dũtur 12. Me- taph. ratio erit ex 12. Metaph.cap.7.vbi Ari$toteles $umpto motu in tota $uæ $ignificationis amplitudine, ita vt etiam metaphy$icas, $iue $pi- ritales motiones, quibusres vtcunque mutari po$sit, cõprehendat, [res-1446-v_0787_778_t0]LIB. VIII. CAP. VI. QVAESTIO I. o$tendit perueniendũ e$$e ad vnum primũ motorem ab omni pror- $us mutatione alienum, & ab$olutum; hoc fere modo. Cùm primū Integra ratio mouens moueat per intellectum & voluntatem; omne autem, quod $ic mouet, agat propter finem ab $e cognitum, & amatum; vel pri- mũi$tud mouens agit propter $e tantùm; vel alterius gratia: $i pro- pter $e; ergo e$t omni ex parte immobile, quia iam non ab alio ad mouendum allicitur: $i alterius gratia, iam de illo eadem quæ$tio redibit. Cùm ergo non liceat in in$initum abire, vtique $tandū erit in primo aliquo motore, qui ab omni, etiam metaphorica, & impro- pria motione aliunde cau$ata liber $it. Hic autem e$t prima omnium cau$a, naturæ totius moderatrix, quem Deum fateamur nece$$e e$t.

ARTICVLVS IIII. OBVIAM ITVR PRIMI ARTI- culi argumentis.

NVnc argumentis, quæ initio quæ$tionis propo$ita $unt, re$- Explicatur ef fatum philo $ophicum. pondeamus. Ad primum dicendum e$t effatū illud, Ab vno, Lege Rich. in 2.d.1. q. 2. circa 4. prin- @i. qua vnum e$t, non ni$i vnum prouenit, verum quidem e$$e, $i intelligatur de cau$a naturali, quæ dũ eodem modo $e habet, & pa$ $um $imiliter eodē modo affectum e$t, per$e non ni$i vnum produ- cit, vt calor calorem, frigiditatem frigiditas: non autem $i intelliga- tur de prima cau$a, quæ licetquoad $uam $ub$tantiam maximè vna $it; tamen in $ua pote$tate res omnes quantūlibet di$tinctas cohibet, ac tamet$i $pecies rerum naturalium, quæ $ub lunæ orbe contin\~etur, per cau$as $ecũdas modò efficiat, & con$eruet; po$$et tamen eas om- nes $ine vllius rei interuentu $e$ola procreare, ac tueri. Quod verò contra obijcitur, Id, quod e$t vnum, non po$$e aptè à pluribus re- Vnũ à pluri- bus quomo- do aptè re- pr\,e$\~etari po$- $it. præ$entari, fal$um e$t. In primis enim quilibet effectus per $e $um- ptus, quatenus vnum quidpiam e$t, cau$æ $uæ vnitatem appo$itè refert. Deinde cõueniens fuit multa, diuer$a\’que effecta à Deo pro- duci, vt vnumquodque, quoad eius fieri po$$et, diuinam adumbra- ret bonitatem, & quod vni ad eam adumbrandam deficit, ab alio vt- cunque$uppleretur, quod præclarè edocet S. Thomas 1. p. quæ$t. 47.art.1.

Pro $ecundi argumenti explicatione animaduertendum e$t duas Qu\,e requirū tur vt al quid ex accidente moueatur. requiri conditiones, vt aliquid cen$eatur ex accidente moueri motu eius, in quo e$$e dicitur. Alteram ita in eo e$$e, vt $altem naturæ vi- ribus alibi e$$e nequeat: quam conditionem ponit D. Thomas 1. $en- tent. di$t. 37.q.4.art.1. & in 2.d.8.q.1.art.4. vnde infert non moueri Prima condi tio. animam per accidens ad motum $olius manus; $ed dum totum cor- pus mouetur. Adde requiri præterea vt id, in quo prædicto modo continetur, $ecundum $e totum, locum mutet; qua de cau$a a$$erit [res-1446-v_0788_779_t0]IN PHYSIC. ARIST. etiam D. Thomas loco proximè citato, et$i (vt quorundam phi- Opinio Phi- lo$opho@um d@mo@orec{ae} le$tis $ph{ae}r{ae}. lo$ophorum opinio fuit) motor cuiu$uis $phæræ cœle$tis e$$et ani- ma $ui orbis, atque adeò in toto cœlo exi$teret; non proinde a$$e- rendum fui$$e quemlibet motorem moueri per accidens motu $uæ $phæræ, cùm illa ita circumagatur, vt totum $itum non mutet. Al- tera conditio e$t vt id, quod ex accidente mouetur, $it innexum, a. conditio. vel qua$i innexum ei, ratione cuius moueri dicitur. Quopacto $e habet anima ad $uum corpus, & Angelus ad corpus a$$umptum; atque etiam corpus Chri$ti ad $pecies diuinæ Euchari$tiæ. E$t enim etiam inter illud, & $pecies, colligatio quædam orta ex ineffabili modo exi$tendi in $acramento. Huiu$ce conditionis defectu intel- Intelligentia nõ mouetur per accidens motu cœli. ligentia motrix cœli non dicitur ex accidente moueri; cùm perpe- tuo in eod\~e $itu maneat, è quo alijs atque alijs $phæræ partibus, $ibi mutuò $uccedentibus impul$um imprimit, vt D. Thomas in 1.p.q. 51.art. 3. ex Ari$totele hoc in lib. capite vltimo, text. 84. aduertit. Hinc iam patet argumēti $olutio. Licet enim Deus $it in rebus, quæ mouentur; nequaquam tamen per accidens moueri dicendus e$t: cũ Cur Deus nõ dicatur per ac cidens moue ri motu rerũ. nullis locorum $patijs definiatur, nec vlli rei illigatus $it, $ed $uæ e$- $entiæ immen$itate vbique exi$tat; quod rebus in argumento addu- ctis minimè conuenit.

Aduerte tamen hoc loco motores orbiũ Planetarum dici ab Ari- pr{ae}occupatio Lege D. T@ 1. contra g\~et. c.13. $totele hoc in libro capite 6.text. 52. moueri per accidens, non qui- dem ratione $ui; $ed ratione $uorum mobilium, quia videlicet orbes, quos circumagunt, præter quam quod ab Occidente Orientem ver- $us proprio motu c\=omeant, rapiuntur etiam motu alieno, ide$t ver- tigine primi cœli ab ortu ad occa$um. Quod tamen non conuenit primæ $phæræ, quæ vnicum duntaxat motum $ubit. Obijciat tamē Obiectio. aliquis, $i ex eo intelligentiæ dicendæ forent per accidens moueri, quia ip$arum orbes ex accidente rapiuntur; eodem pacto debui$$e eas extrin$eca appellatione globo$as, lucentes\’que vocari à $igura, & luce eorundem orbium. Huic obiectioni occurrendum non ean- Dilutio. Qu\,ere $$ pla- cet aliã $ot. apud Sone. 12. Metaph.q. 6. dem e$$e rationemin motu, quæ in figura, ac luce: hæc enim incor- poreæ naturæ repugnant; motus verò non item, vt patet in anima rationali, quæ motu corporis per accidens mouetur. Adde, quod hæc $uopte ingenio nõ ni$i res, quibus inhærent, nominant, motus autem non $olum actiuè rem agentem, cui non in$idet, appellat; $ed etiam pa$siuè nuncupatrem $ubiectam, cui interdum non hæret, vt animæ rationalis exemplo liquet.

Ad vltimum $unt qui dicant malè verti$$e interpretes Ari$totel\~e Quorundam re$pon$io ad vltimũ arg. vbi ait Deum e$$e animal æternum, & optimum, debui$$e\’que red- dere, vitam aut viuens, non animal; quia animal, græco vocabulo nõ ab anima dicitur, $icuti latino; $ed à vita. Verùm, vt recte ait Be$$a- rio lib.3. contra Calumniatorem Platonis, cap. 14. hi immerito iu- Qu{ae} nõ pro batur. bentlatinos interpretes græca nomina ex etymologia, non ex ana- logico v$u latinè reddere, vt ἂνθρωπου, non hominem vertant, $ed [res-1446-v_0789_780_t0]LIB. VIII. CAP. VI. QVAESTIO. I remini$centem, $eu $ur$um $pectantem; θεὸυ, non Deum, $ed curren- tem, vel, videntem. ζωιὠ non vitam, $ed feruorem. Quare dicen- Ari$totelem non $uo iudi cio Deñ ani- mal voca$se. dum potius e$t cum D. Thoma, Alexandro Alen$i, alijs\’que expo- $itoribus ad eum locum, Ari$totelem non $uo iudicio Deum animal appella$$e; cùm inibi mox $ubijciat, demon$tret\’que diuinam men- tem ab omni materia, & magnitudine pror$us abiunctam e$$e: $ed ex vulgari $ermone hominum, qui vt Deo vitam attribuerent, animal eum vocabant, quòd vitæ functiones in animalibus manife$tè appa- reant. Id verò propterea fecit Ari$toteles, vt ex publica opinione confe$$um acciperet, quod a$truere nitebatur, nempe ine$$e Deo vi- Debui$se ta- men ab eo vocabulo ab- $tinere. tam. Iure tamen à Magno Alberto, alijs\’que nonnullis reprehendi- tur, quod vulgi vocem qua$i $uam v$urpans Deum animal vocarit, $crip$it enim, φαμὲ υ τὸν θεὸν @@ομ, ide$t dicimus Deum ani- mal: oportet enim philo$ophum, cùm de Deo loquitur, ab ijs nomi nibus ab$tinere, quæ diuinæ naturæ excellentiam dedecent, erran- tis\’que vulgi $ermonem potiùs corrigere. Quod verò ex lam- Schola Plato nica animal rationale in Deos & ho- mines di$tri- bucbat. blicho protulimus accipiendum erit non qua$i dogma $cho- læ Peripateticæ, $ed Platonicæ, quæ animal rationale in Deos, $eu cælites quo$dam immortales, & in ho- mines diuidebat, vt con$tat ex Timæo, & ex Porphyriana I$agoge capite de differentia.

_CAP. VII._

_P_ Er$picua vero etiam magis b@c fieut, $i aliunde exordi- _Text. 54._ amur. Di$piciendum enim e$t, vtrum contin@us aliquis motus e$$e, nec ne po$sit, & $i potest, quis $it, & quis motuum primus. Constat enim $i motum perpetuo e$$e nece$$e e$t, primus autem bic & continuus est, primum mo- uentem, hunc motum efficere, quem vnum & eundem e{$s}e continuũ & primum nece$$e e$t. Cûm igitur tres $int mo- tus, is, qui in magnitudine, & is, qui in loco quem grœce, _Text. 55._ φοςὰν, hoc e$t lationem nuncupamus, hunc e$$e primum ne- ce$$e est.

C Vm igitur tres $int } Non parua e$t interpretum di$sen$io quid hoc loco mon- $trare velit Ari$toteles. Dicendum tamcn propo$itum illi e$se eum motum, quo primum mobile à motore primo agitur, indagare. Docet ergo in primis latio- Excellen@@ motus loca- lis. nem inter omnes motus primam e$- $e. Nam cùm mo- tus triplex $it, vt 5. libro explicatũ fuit: ad quantitatem, ad qualitatem, & ad lo cum, hunc alios an tecedere inde pater, quia c\,eteri absque illo e$se nequeunt. Etenim, vt in pri- mo de generatione ex profe$so di$seri- tur, nihil pote$t ac- @rementa $umere ni$i alteretur; necpote$t alterari ni$i loci mutatione pr\,eeunte: $iquidem [res-1446-v_0790_781_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Accretio enim e$$e non potest, ni$i alteratio prœcedat. Quod enim auge$cit partim ex simili, partim ex di$simiti auge$cit, cùm alimentum contrario tontr arium dicatur, & quicquid accedit, simile simili id omne eua$erit. Mutatio ita\’{que} ea, quœ in contraria est, alteratio sit nece{$s}e e$t. At si altera- tur id sit oportet, quod alteret, & ex pote$tate calido actu ca lidum efficiat. Quamobrem con$tat id quod mouet non simi- liter $e babere, sed ad id, quod alteratur, interdum propiùs accedere, interdum longiùs ab eo remoueri. Hœc vero ab@\’que latione e$$e non po{$s}unt. Si igitur motum semper e$$e nece{$s}e est, lationem quoque nece{$s}e erit motuum primam $emper e{$s}e, atque si lationis alia sit prima, alia po$terior, eam, quœ prima e$t. Omnium etiam affectionum raritas & den$itas principium $unt, tùm graue & leue, molle & durũ, calidum & frigidum den$itates quœdam e$$e & raritates vi- deantur. At vero den$itas & raritas concretio sunt, atque $e- cretio, quibus $ubstantiarum generatio & interitus e$$e dici tur, quœ autem coguntur & di$ijciuntur loco mutari nece$$e e$t. Atqui & eius, quod auge$cit, & imminuitur, magnitudo loco mutatur. Atque etiam ex bis, si con$ideremus, la- tionem primam e$$e per$picuum erit. Ip$um enim primum, vt _Text. 56._ in alijs, ita & in motu multipliciter dici pote$t. Dicitur au- tem id prius, quod cùm non sit, alia non erunt, illud verò sine alijs. Item tempore atque e$$entia. Quare cùm nece$$e sit motum continenter e$$e, erit autem continenter, aut is qui cõ- tinuus e$t, aut is qui deinceps, magis verò qui continuus, prœ- st at\’{que} continuum, quàm deinceps e$$e, atque id, quod prœ- $t at in natura e$$e, modo po$sit arbitramur, pote$t autem continuus e$$e: quod quidem po$teriùs demonstrabitur: nunc verò ponatur, atque hunc nullum alium ni$i lationem e$$e po$$e, certe lationem primam e{$s}e nece{$s}e e$t.

 alimentum, cuius acce$$u res accre$eit, partim e$t di$simile, partim $imile; di$simile, quia rei Alimentum partim e$se di$simile, par tim $imile rei, qu\,e nutri tur. alend\,e primum aduer$atur, vtpote contratijs affectum qualitatibus; $imile, quia viuens mini- $terio altricis virtutis ip$um decoquit, & pr\,eparat, $ibique tandem a$simila@; hoc autem non ni$i alterando pr\,e$tat. Deinde quod hanc alterationem latio pr\,eeat ex eo $uad t, quia alte- rans educit de pote$tate in actum rem, in quam agit; atque ita non $emper erga illam eodem modo affectum e$t. Quare oportet vt ad agendum. patiendumque $e$e ambo accommodent, ac $ibi mutuo accedant, quod lationis interuentu $it. Ita verò patet lationem e$$e primum omnium motum, immo & perpetuum, c@m $emper motus detur. Porro autem cùm duplex Duplex la- tio. $it latio, circularis, & recta, & illa prior $it, quam h\,ec, vt pro- gre$su planum $iet, con$tat motum cir- cularem inter om- nes motus, etiam lo cales, primum locũ obcinere.

Cum autem Veterum do. gma de rarita te & den$ita- re. affectionum) Aliud $ubijcit argum\~e@um ex $ent\~etia veterum philo$ophorum, qui raritatem & den$ita- tem omnium quali- tatũ principia facie- bant, & den$itatem ip$am coitu, raritatē di$sipatione partiū $ieri arbitrabantur, ijsdemque rerum ge nerationem, & inte- ritum con$tare aie- bant. Cùm euim coi tio, $iue concretio, & di$sipatio ab$que latione non detur, patet eos motui loca li primum locum d@di$$e.

Atque etiam) Modi prio- ris. Vt aperiat qua ratio ne latio omniũ mo tuum primus $it, pro ponit tres modos pri oris, videlicet prius natura, tempore, dig nitate. E$i enim plu res numerentur tũ in categorijs capite de hac ip$a re, tum lib.5.Metaphy$, cap.11. tamen hi tres pr\,ecipui habentur. Prius natura. Prius tēpore. Prius perfe- ctione. Dicitur autem prius natura id, fine quo aliud e$$e non pote$t, ip$um vero $ine eo e$$e pote$t, vt animal $ine homine, non contra. Prius tempore nuncupatur id, quod prius tempore exi- $tit. Prius perfectione, quod excellentiorem obtinet naturam.

Quare cùm nece$$e $it } Statuit lationem tribu@ illis modis, quàm motus alios Motus loca- lis natura pri or c\,e eris mo tibus. priotem e$$e. Ac quòd natura prior $it ita probat. Latio pote$t e$se ab$que alijs motibus: ip$i verò ab$que latione e$se nequeunt: ergo latio prior e$t. Antecedens o$tenditur, quia latio e$t continua; nullus autem c\,ecerorum motuum conti- nuus e$t, ita vt iugem continuitatem absque intermi$sione habeat. Hoc a$$umptum pro- [res-1446-v_0791_782_t0]LIB. VIII. CAP. VII. EXPLANATIO.

Nulla enim ingruit nece$sitas, vt vel augeatur, vel altere- tur, vel gignatur, vel intereat id quod fertur. Harum autem motionum nulla e{$s}e potest si continua non sit, quam primum mouens efficit. I empore etiam primam cùm ea $ola cieri _Text. 57._ $empiternæ res po$sint. At in vnoquoque eorum, quæ genera tionem $ubeunt & interitum, vltimus motuum latio sit ne- ce$$e e$t. Nam po$tquam $unt genita, alteratio primum est & accretio: per$ectorum autem motus, latio e$t. Verùm aliud prius sit nece$$e e$t, quod latione moueatur, & bis, quæ fiũt, generationis cau$a sit, generationi minime obnoxium, vt id, quod genuit, eo, quod e$t genitum. Ob boc enim generatio mo tionum prima e$$e videbitur, quod genitam rem e{$s}e primum oporteat. Quod quidem in singulis rebus, quæ oriuntur, ita $e babet, sed aliquid prius ex bis, quæ $iunt, moue atur nece{$s}e e$t, quod ip$um non $iat, & boc item aliud prius. Cùm autem ge neratio prima e$$e non po$sit, quæcunque enim mouentur inte rire po{$s}ent, per $picuum e$t nec vllum motuum, qui $unt de- inceps, priorem e$$e. Dico verò deinceps accretionem, alter a- tionem, imminutionem, interitum, cùm generatione posterio- res sint omnes. Quare si generatio latione prior non est, nec aliarum mutationum vlla erit. Omnino autem id, quod _Text. 58._ gignitur, imperfectum videtur, & ad principium profici$cēs. Quò $it, vt, quod gener atione po$terius e$t, natura sit prius. Omnibus autem, quæ gignuntur postremò latio competit. Quamobrem viuentium alia omnino immobilia in$trumenti penuria sunt, vt plantæ, & animaliũ gener a complura, alijs iam perfectis ine$t. Quare si latio bis magis inest, quæ magis naturam adepta sunt, motus quoque bic aliorum primus erit e$$entia tum ob bæc ip$a, tum quia quod mouetur _Text. 59._ minime omnium motionum latione ab e{$s}entia ab$cedit.

 batur, quia, vti iam o$ten$um fuit, oportet dari continenter in natura rerum vnum quendam motum, is autem vel continuus erit, vel deinceps: cum\’que magis conueniat e$$e continuũ: Natura $em- per $acit op- timum, quod pote$t. ($iquidem hic e$t magis vnus, & natura $emper facit optimum quod pote$t) cùm preterea $ola latio continua e$$e queat, vt progre$$u patebit, fit vt is tantum motus re ip$a perennem continuitatem $eruer, is\’que $emper detur, atque adeò vt prior natura $it reliquis motibus.

Tempore autem } Quòd latio c{ae}teros motus tempore antecedat ex eo $uader, qura {ae}ter num prius tempore e$t, quam non {ae}ternum, $ola verò latio, qu{ae} cœle$tibus $ph{ae}ris conue- nit, {ae}te na e$t: c{ae}teri Motus lóca- lis prior tem pote. verò motus, vt qui rebus caducis, inte- ritui\’que obnoxijs in $int, {ae}terni e$$e ne- queũt. At enim quia Obiectio. opponeret qui$p@ã in rebus, qu{ae} oriun- tur, generationem omnium mutatio- num primam e$$e, motumquelocalem po$tremum; maxi- mè$i id, quod gigni tur, animal $it: id enim priu$quam la- tionem ineat, gene. rari, alterari, & ac- cre$cere oportet. Oc Dilutio currit tamet$i re$p@- ctu rei, qu{ae} gigni- tur, generatio pri- mum locum $ortia- tur, $impliciter ta- men lationem reli- quis motibus prio- rem e$$e: propterea quod nece$$e $it exi $tere in natura cau- $am quandam vni- uer$alem, qu{ae} loco moucatur, & ad re- rum omnium gene rationem c\=ocurrat; nempe cœlum. It\~e verò quia ip$am r\~e genitã anrecedit go nerans, quod iam antea locales muta- tiones $ubiefat.

Qu{ae}cunque enîm} Probat generationem non e$$e omnium motuum primum, quia alioqui omne, quod mouetur interiret; $iquidem oporteret omne mobile, antequam loco moueretur, gigni; quidquid autem gignitur di$$olubile e$t: at quod non omne mobile in- tereat, patet in $ph{ae}ris cœle$tibus.

Omnino autem id quod gignitur} Lationem dignitate priorem e$$e, ita concludit. Na- Motus loca- lis prior dig- nitate. tura progreditur ab imperfectis ad perfectiora@ergo id, quod generationis ordine po$tremū e$t, perfectione, atque e$$entia primum erit; at rebus, qu{ae} gignuntur, motus ad locum vlzimo conuenit, vt in animalibus liquet, quorum nonnulla motu carent, vt qu{ae}$copulis inh{ae}re$cunt: Qu{ae} verò mouentur, non ni$i cùm $uam perfectionem obtinuere, & membrorum firmita- tem habent, lationem ineunt. Ergo is motus c{ae}teris pr{ae}$tat.

 [res-1446-v_0792_783_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Hac enim $ola nibil, quod in$it, mutatur, quomodo eius, quod alteratur, qualitas, eius, quod auge$cit & decre$cit, quan titas. Ex eo autem per$pici potect maxime, quod mouens $e _Text. 60._ ipsũ boc motu, qui in loco fit, maxime proprie $e cieat, id\’q, quod se mouet, rerum quæ mouentur, & mouent princĭpium, & primum e$$e af$irmamus. Per$picuum ita\’que est lationem _Text. 61._ principatum in motibus tenere. Nunc autem quæ latio pri ma sit, demonstrandum est, id\’que quod nunc, & antea etiam po$itum est, continuum aliquem & perpetuum motum e$$e po{$s}e, eadem metbodo simul patebit. Aliorum $ane motuũ _Text. 62._ nullum continuum e$$e po{$s}e ex bis ton$tat. Omnes motus & mutationes ex oppo$itis $unt in oppo$ita, vt generationis & interitus termini, ens & non ens, alter ationis contrariæ a$fe- ctiones, accretionis imminutionis magnitudo & paruitas, au@ perfect. & imperfecta magnitudo. Contrarij autem qui in cõ- traria. Quod verò cùm prius fuerit, boc motu non $emper cie- tur, quie $cere antea nece{$s}e e$t. Quare, vt con$tat, id, quod mu tatur, in contrario quie$cere: $imiliter & in mutationibus. Nam quæ $impliciter generatio est, & interitus, opponuntur, atque etiam $ingulæ inter $e. Quare $i fieri non pote$t vt oppo $itis $imul mutetur, mutatio continua non erit, sed medium tempus inter eas intercedet. Nibil enim intere$t, contr ariæ $int, an non contrari. e mutationes bæ, quæ in contr adicenti- bus $unt, modo eidem ade$$e $imul non po{$s}int: ad rationem etenim boc nibil conducit. Nec $i non nece$$e e$t in contradi- ctione quie$cere, nec item quieti mutatio aduer$atur (cum id, quod non est, forta$$e non quie$cat, interitus autem in id, quod non e$t) $ed $i $olum inter ip$as tempus $it: ita enim demum continua non e$t mutatio.

Tum quia quod} Secundò id ex co comprobat, quia latio inter omnes mo@us mi- Latio nõ re- mouet $ubie ctum à natu r{ae} $u{ae} $tatu. nimè $ubiectum dimouet à natur{ae} $u{ae} $tatu. Etenim nec quantitatem mutat, vt accretio; nec qualitatem, vt alteratio; nec $ub$tantiam, vt generatio, & corruptio.

Ex eo autem} Tertiò idem con$irmat, quia ille motus cæteris pr{ae}cellit, quo maxi- mè propriè res per $e moueri dicuntur: ita verò $e$e habet motus ad locum. Nam accretio fit etiam ab alimento; alteratio ${ae}pe lationem prærequirit: latio autem per $e absque alte- rius adminiculo, & interuentu admini$tratur.

Nunc autem qu{ae}} Inue$tigaturus deinceps qui nam motus inter lationes primus $it, o$tendit nullum alium motum pr{ae}ter cum, qui ad locum e$t, potui$$e ex {ae}ternitate conti- Nullum mo tum præter localem po- tui$$e ab {ae}ter no cõtinua- ri. nuari: argumenta- turque hoc modo. Cæteri motus ver- $antur mrer oppo- $itos terminos, qui & certi $unt, & in- termediam quietem exigunt, cùm ad di- uer$os motus $pe- ctent. Oportet igi- tur cos omnes fini- tos e$$e. Aduerte ta- men id, quod Ari. $toteles ait de me- dia quiete, non in vniuer$um ita$e ha- bere:cèm fieri po$- $it, vt eodem in$tan- ti quo cale$actio in- choatur, terminetut frigefactio. Itaque ratio probabilis tã. tum e$t. Qua de re in progre$$u.

Similiter & in mutationibus} Ex oppo$itis mutationi bus vnam continuã mutationem con$i- ci non po$$e ex eo Oppo$it{ae} mutationes in vnam con tinuam coa- le$cere non po$sunt. $uadet, quia vel res, exempli cau$a, pari- ter generatur, & in- terit, atque ita $imul oppo$itas $u$tinet mutationes, quod fieri nequit; vel po$tquam genita e$t, ad interitum ruit, $ic\’que inter generationem & mteri- tum cadit intermedia quies, qn{ae} continuitatem $oluit. Monet verò nihil referre vtrum mu- tationes, qu{ae} inter contradicentes terminos ver$antur, propriam habeant contrarieratem, an non; modò $int eiu$modi, vt eldem $imul ine$$e non po$sint. Item\=que non oportere rem, qu{ae} gignitur, in termino contradicente quie$cere; cùm non dum extet, & nihil hi$i, quod exi$tentiam habet, quietem obtineat. Nec denique opus e$$e, vt quieti mutatio propriè aduer Nihil ni$i quod exi$tit, quie$cit. $etur, dummodò ratum maneat hi$ce mutationibus perennem continuitatem ine$$e non po$$e.

Nec verò conturbari} Quia de motu $ic egit, vt ei duo contraria oppo$ui$se videa- tur, nimirum & quietem & motum, quo ad terminum contrarium peruenitur; cùm tameo vnũ Vnum vni tontratium. vni tantum contrarium e$se debeat, occurrit nihil incõmodi e$se vni duo aduer$ar@, alia tamē [res-1446-v_0793_784_t0]LIB. VIII. CAP. VIII. EXPLANATIO.

Nam nec in prioribus contrarietas conducebat, $ed $imul ine{$s}e n\=o po{$s}e. Nec verò conturbari qui$piam debet, quod idem pluribus contrariŭm e$$e con$equatur, vt motus statui & ei motui, qui est in contrarium, $ed id tantum $umere, cõ- trarium motū & motui & quietiopponi, non $ecus ac æquale & mediocre ei quod excedit & ei quod exceditur. Ad bæc fieri non po$$e, vt $eu motiones, $eu mutationes oppo$itæ $i- mul in$int. In gener atione item & interitu omnino ab- _Text. 63._ $urdum videbitur, $i quod genitum est affatim interire ne- ce$$e $it, nullo\’que tempore permanere. Quamobrem argum\~e- tum, quod aliorum fidem facit, ex bis $umetur. Naturale enim e$t, vt $imilis in omnibus $it ratio.

 & alia ratione: quomodo {ae}quale & mediocre aduer$atur ei, quod excedit, & quod ex- ceditur: illi quatenus ab eo $uperatur, huie quatenus $uperat. Sic ergo motus diuer$a oppo- $itionis $pecie alte- ri motui, & quicti repugnat, videlicet motui contrariê, quieti priuatiue. Il- lud tamen certum e$t, oppo$itas mu- tationes eidē$imul competere nunquã po$$e.

In generatio- Generations & corrup- tionem non cõtinuari in- ter $e. ne} Generationē, & corruptionem inter $e non conti- nuari ex eo con- cludit, quod mini- tnè conueniat vt of $e, quod alicui natura per generationem contulit, id per interitū confe$tim adimat. Vnde etiam vultrationem duci po$$e ad idem in cæteris motibus, mutationibusque cõprobanda.

 _CAP. VIII._

_A_T verò in in$initum aliquem vnum continuum\’que motum e{$s}e po{$s}e, eum\’que e$$e conuer$ionem nunc di- Text. 64. camus. Quicquid fertur aut in orbem, aut per rectā mouetur, aut admi$to motu. Quare $i illorum neuter conti- nuus motus est, nec is e$$e potest, qui ex vtrisque c\=o$tat. Quod autem per rectam ac finitam fertur, continenter non ferr i per$picuum est, quippe cum reflestatur. Quod verò per re- stam reflestitur, contrarijs motibus mouetur. Is enim quo $ur$um pergitur, ei quo deor$um, loci contrarietate aduer- $atur, & is, quo in partem anteriorem ei, quo in posterior\~e, & is item, quo $ini$tror$um, ei, quo dextror$um. Hæ enim loci contrarietates. Quis autem e$t vnus atque cõtinuus mo- tus, priùs definitum e$t, eum $cilicet e{$s}e qui vnius e$t, & vno tempore, & in eo quod $peciei differentiam non babet. Tria nam\’que $unt id quod mouetur, vt bomo vel Deus: & quan- do, vt tempus: & tertium id, in quo, quod quidem e$t aut locus, aut affestio, aut $pecies aut magnitudo. At vero con- traria $pecie differunt, & non $unt vnum. Loci autem quæ commemoratæ $unt differentiæ.

 Capitis octaui explanatio.

A T verò infinitum} Probat iam nullam lationem, circulari excepia $imul con- tinuam & $empiternam e$$e po$$e. Motus inquit omnis ad locum aut rectus e$t, aut circularis, aut ex vtroque mixtus: $ed neque rectus, neque mixtus pote$t infinitam Neque motũ rectum, neqi mi$tum po$- $e habere in finitam cotl- tinuitatem. habere continuitatem; ergo $oli lationi, qu{ae}in orbem fit, id competer. A$lamptio probatur, quia ma- gnitudo recta infi- nita nulla datur, vt libro 3. demon$tra- tũ fuit: at tam mo- tus rectus, quã mix tus, $i infinitus $it, infinitã po$cit ma- gnitudinem. Quo fit vt nequeat is mo tus perpe@u9 e$$e ni $i mobile re. roce- dati $i autem retro- cedat, motus erunt contrarij; quos in- ter $e continuitat\~e habereimpo$sibile e$t: $iquidem vt cõ $tatex ijs, quæ li- bro 5. explicata sũt, tria requiruntur ad motus continuita- tem, videlicet vni- tas mobilis, tempo ris, & formæ, qu{ae} in contrarijs moti- bus $imul inueniri nequeunt. Motus refle- xos e$$e con bilia trarios.

Motum autem qui} Quòd motus reflexi inter $e contrarij $int probat. Quia $i duo mo- [res-1446-v_0794_785_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Motum autem qui ex A. in B. e$t ei qui ex B. ad A. cõ- trarium e{$s}e id indicat, quod $inul $i $iant, mutuum $ibi sta- tum ac requietem afferunt. Nec $ecus in circulo, vt qui ex A. in B. ei qui ex A. in C. Nam $i $int continui, & recur$us nõ fiat, $e$e mutuò ad $tatum reducunt, propterea quod contra- ria viti{$s}im $e perdant, atque impediant. Sed non ci qui $ur- $am is qui in latus. Sed motum cõtinuum $uper recta $ieri _Text. 65._ non po$$e, eo maxime licet per$picere, quòd rem, quæ recur- rit, non $olum $i $uper recta, $ed etiam $i $uper circulo $e- ratur, stare nece{$s}e {$s}t. Non enim idem est in orbem ferri, & $uper orbe. Nam id quod mouetur motum interdum conti- nuat, interdum ad id rediens, vnde di$ce{$s}it, recurrit. Sta- re autem nece$$e e$$e non tantum $en$us, $ed ratio quoque $i- dem facit. Atque principium boc e$t. Cùm tria $int, princi- pium, medium, & finis; medium cum vtroque comparati@ vtrumque est & numero quidem vnum, ratione duo. Præte- rea aliud e$t potestate e$$e, aliud actu. Quare quodcunque restæ lineæ punctum, quod inter extrema po$itum $it, pote- state medium e$t, astu non e$t, ni$i eam diui$erit, & cùm con$titerit, rur$us incipiat moueri. Sic verò est medium. Nã principium $it & $inis, prihcipium quidem po$terioris, finis prioris. Dico autem vt $i A. quod fertur, $teterit in B. atq ad C. rur$us feratur. Sed cùm fertur continenter, nec at- ce{$s}i$$e ad punstum B. potest, nec ab eodem rece{$s}i$$e, $ed tantum in momento e$$e, nullo verò in tempore nisi in eo toto, cuius diuisio est. Quod si acce{$s}i$$e qui$piam & rece{$s}i$- $e po$uerit, ip$um A. quod fertur, $emper $tabit, cum fieri non po{$s}it, vt ip$um A. ad B. acce$$erit, & simul ab eodē rece$$erit. Quare in alio & alio temporis punsto. Ita id quod est in medio, tempus erit, ip$um\’q A. in B. quie$cet, nec $e- cus in alijs punstis, cum eadem omnium ratio sit. Cùm autem A. quod fertur ip$o B. medio vt principio & fine v$us fuerit insistat nece{$s}e est, propterea quod duo faciat, perinde atque si animo conciperet. Sed ab A. quidē punsto, quod principiū est rece$sit, in C. verò fuit cũ motionē ab$oluit stetit\’q.

 bilia per eandem lineam rectam $imul ferantur, alterum ab A. in B. alterum a B. in A. mutuò $e$e impedient, perdent\’que. Monet autem inter motionem, qua ad $uperum locum itur, & eam, qua motus ad latus de$lectit, pr{ae}dictam repugnantiam non cerni, cum e{ae} mutationes $ibi impedimento non $int.

Sed motum} Rectum motum perpetua continuitate pr{ae}ditum dari non po$$e ita o$tē- Non po$$e motũ rectũ perpetuã ha- bere c\=otinui tatem. dit. Motus rectus nequit perpetuari, ni$i per recur$um; $ed in puncto recu@$us, tam in linea recta, quàm in circulo datur quies: non ergo talis motus perpetuam continuitatem habeb t. Antequam verò a$$umptronem probet, a@tnon idem e$$e moueri in circulum, & $uper circu- lo. Nam id quod $uper circulũ mo- uetur, pote$t motũ perpetuare, vt in c{ae} le$ti motu patet:nõ autem id quod mo uetur in circulum, ita videlicet vt pro cedat ab A. in B. & regrediatur a B. in A. pereand\~e part\~e circuli: in hoc enî motu interuenit re flexio, in priori ve rò non.

Stare aulem} Mobilia in pr{ae}di- ctis reciprocationi bas retardari pro- bat tũ te$timonio $en$uum; tum ra- tione, priùs tamen duo $umit. Alterũ, in linea, $uper qua fit latio, tria reperi ri; principium, me dium, & fin\~e me- diumque cum prin cipio & $ine colla- tum vtriusque ra- tion\~eobtinere, pro indeque et$i re vnũ $it, ratione diuersũ e$$e. Alterũ e$t, me Mediũ pun- ctum lineæ non e$$e me- dium actu. dium line{ae} punctũ non e$$e medium actu, ide$t, ita me- dium, vt compara- tione motus actu $it principium & $i nis; $ed pote$tate, id e$t, po$$e tale $ie- ri, $eu vt tale $umi à re mota, $i eo perinde vtatur, ac $i reip$a ita $e haberet.

Quare quodcumque} Ratio, qua pro o$i@um concludit, h{ae}c e$t. Nullum mobile po- te$t ad punctum aliqnod peruenire, ab eodemque recedere, illo vt principio & $ine vtando, ni$i antequam recedat, interiecta quicte $ub$i$tat: $ed id, quod reflectitur, peruenit ad punctũ aliquod, & ab codem ita recedit, vt illo tanquam principio & fine vt. tur: oportet igitur vt in eiu$modi puncto interquie$cat.

 [res-1446-v_0795_786_t0]LIB. VIII. CAP. VIII. EXPLANATIO.

Quocirca & dubitationi bunc in modum occurrendum _Text. 66._ e$t. Exoritur enim bæc dubit atio. Nã $i E. linea lineæ F. æqua- lis $it, atque A. continue ab extremo ad C. feratur, $imul\’que A. in B. $it puncto, & D. ab F. extremo æqualiter, eadem\’que celeritate ad G. feratur, ip$um D. antea ad B. perueniet, quã A. ad C. quod enim prius rece{$s}it ac abijt, id priùs accedat nece$$e e$t. Nec verò ip$um A. in B. $imul fuit & ab eodem rece{$s}it: quæ cau$a e$t, vt po$terius perueniat. Nam $i $imul, non posteriùs perueniret. At nece$$e e$t consistere. Cùm itaque A. in B. fuit, D. ab F. extremo $imul moueri poni non debet. Nam si A. in B. fuit, ab eo etiam di$ce$sit, id\’que nõ simul. At in diui$ione temporis in illo erat & non in tempore. Hic igitur in continuo ita dici non pote$t. In eo vero, quod retro- cedit, ita dicere nece$$e e$t. Nam $i G. ad D. feratur, rur- $us\’que retrocedens deor$um ciedtur, D. vt principio & $ine vtitur, vno $cilicet puncto, vt duobus. Ideo insi$t at nece$$e e$t, nec simul ad D. acce$sit, & ab eo di$ce$sit. Eodem enim momento ibi e$$et, simul\’que non e$$et. Atqui $olutio ea affe- _Text. 67._ renda non est, quani nuper attulimus, cùm dici non po$sit, G. in diui$ione in D. e{$s}e, & nec acce$si{$s}e, nec rece$si{$s}e. Nam ad finem, qui actu e$t, non autem potestate, accedat nece$- $e e$t. Id verò, quod e$t in medio pote$tate e$t, boc aut\~e actu, & finis quidem, cùm ex loco infero in $uperum itur, principi- um, cùm ex $upero in inferum. Quare & ip$orum motuum similiter. Quod igitur $uper resta retrocedit, consistat ne- ce$$e e$t, ita cõtinuus motus $empiternus e$$e $uper recta non pote$t. Eodem modo bis occurrendum est, qui Zeno- nis rationem interrogando afferunt, petunt\’que diuiduũ trã- siri $emper oportere: bæc autem e$$e infinita, & quæ infini- ta $unt transiri non po$$e, vel vt alij eãdem rationem aliter interrogant, petentes, cùm aliquid mouetur, id simul quod- cumque, quod $iat, dimidium prius enumerare: quare cũ totũ $patium trãsierit, fieri, vt numerum numer auerit in$initum: quod quidem omnium con$en$u e$$e non pote$t.

Cùm $ertur continenter} Sen$us e$t. Id, quod continuo motu agitur, momēto $olum, Cur mome@ tum appel ec Ari$toteles di ui$ionētem- poris. non tempore in B e$t, ni$i dicatur e$$e ilhe in tempore ratione momenti, quod illius te- poris pars e$t: quopacto id, quod $it hodie, dicitut in hoc men$e fieri. Vocat autem momen- t@m diui$ionem temporis: quia tempus momentis diuiditur, $icuti punctis linea; lineis $u- perficies, $uper$iciebus corpora.

Quocirca & dubitationi} Contra $uperiora hunc in modum obijceret qui$piam. Si mo- Obiectio. bile ab eodem puncto $patij$imul abe$$e, eidemque ade$$e non po$$et, $equeretur duorũ md. bilium {ae}qu{ae} velo- citatis qu{ae}in prin- cipio duarũ æqua- rum linearum cõ- ft@uta e$$ent, alterũ prius ad lineæ me- tam; q àm alterũ peruenturum e$$e, quod e$t apertèfal sũ. Probatur $equi: $it enim linea A. B. C. cuius medietas $it B. C. De$igne- turque alia linea D. E {ae}qualis medicta- ti B C. tũc mouea- tur mobile F. motd continuo $uper to- ta linea A.B C. in in$tanti autem, in quo venerit ad pũ- ctũ B. incipiat mo- ueri mobile G. $u- per linea D. E. & $it {ae}qu{ae} velocita- tis cum mobili F. tunc mobili G. pri- us veniet ad pun- ctum E. quam mo bile F. ad pun- ctũ C. quia cùm mobile G. di$cedat à puncto D in eo- dem temporis pun cto in quo mobile F. venit ad punctũ B. & mobile F vt ais, non po$sit $i- mul ide ab$cedere; $equitur mobile G. prius di$cedere à puncto quod e$t initiom $u{ae} line{ae}, quàm mobile F. di$cedat à puncto B. ac pro- Re$pon$io. inde citiùs venire ad punctum, qui e$t terminus $u{ae} line{ae}. Huic dubitationi re$pondet Ari$toteles non eãdem e$$e rationem in puncto, quod e$t medium line{ae} $upra quam mobile continuè mouetur, atque in puncto reflexionis. Etenim punctum, quod e$t in medio, non Punctum; in medio n\=o e$t actu fi- nis, nec prin ciprum. e$t actu $inis nec principium, $ed pote$tate duntaxat; ac proinde mobile non vtitur eo qua$i o$- $et actu duo, nec ad illud acce$ a$$e, & rece$si$$e perhibe ur quandiu vt punctum medium $u mitur, $ed tantùm dicitur per in$tans in co $ui$$e: at verò punctum re$lexionis actu e$t finis vnius, & exordium alterius, ideòque dicendum non e$t mobile momento tantùm in eo $ui$$e, $ed ad illud perueni$$e, deinde ab$ce$si$$e; atque adeo intet cum acce$$um, & ab$ce$$um in- teriecta quiete à mota aliquandia ce$$a$$e.

 [res-1446-v_0796_787_t0]IN PHYSIC. ARIST.

In primis igitur de motu $ermonibus eo di$$oluebamus, _Text. 68._ quod tempus in$inita in $e baberet. Nullum enim incommo- dum est, $i tempore in$inito in$inita aliquis tran$eat. Æquè autem in$initum in longitudine inest, ac tempore. Sed bæc $olutio ad interrogãtem quidem $atis e$t, cum interrogaretur an finito tempore infinita tran$iri, ac numerari po{$s}ent. Ad. rem antem ip$am & veritatem non e$t $atis. Nam $i longitu dine omi{$s}a, & interrogatione, an finito tempore in$inita po$- sint transiri, de ip$o tempore aliquis bæc interroget, (in$in@ tas enim tempus babet diui$iones) ea $ane $olutio baudquæ quam $ufficiet. Verum dicendum est, quod in proximis dixi- mus $ermonibns. Nam $i aliquis continuum in duo diuidat; dimidia, is vno punsto, vt duobus, vtitur, quippe qui illud, & prinsipium faciat, & finem. Ita autem facit tum is quā numer at, tum is, qui in dimidia diuidit, quo quidem $ic diui- dente, nec linea continua erit, nec motus, quòd rei continuæ continuus $it motus. In continuo autem in$unt quidem infi- nita dimidia, non astu $ed potestate: quod $i astu fecerit, cõ- tinuū non faciet, $ed $tabit: quod accidere ei manife$tum e$t, qui dimidia numerat, cum v num punctum, vt duo nece{$s}ariò numeret. Nam\’que alterius dimidij principium erit alterius finis, ni$i continuam lineam vt vnum, $ed vt duo numerat. Quare ad interrogantem, $i infinita aut in tempore, aut in lõgitudine po$@int tran$iri, dicendum est, partim po{$s}e, par- tim non po$$e. Que enim astu $int non po$$e, quæ autem po- te$tate, po{$s}e. Nam qui continue mouetur ex accidenti in$i- nita tran$ijt, $impliciter vero minime: quandoquidem lineæ accidit, vt dimidia $int in$inita, eius\’que e$$entia diuer$a babeatur. Per$picuum verò etiam est, $i quispiam tem- _Text. 69._ poris punstum, quod prius po$terius\’q diuidit, ratione ad rem babita, po$teriori $emper non tribuat, feri, vt idem $imul sit & non sit, & cùm factum e$t, non sit. Punctum quidem vtriu$que commune e$t, nempe prioris & posterioris, & vnũ ad idem numero est, ratione verò non idem, cùm alterius $i- nis sit, alterius principium, at rei babita ratione po$terioris est $emper affectionis.

Eodem modo} Conabatur Zeno motum tollere tum ahj rationibus, tum ea, quod $l motus e$$et, cùm in quolibet $patio in$int in$inita dimidia motu percurrenda, opor eret in- Ratio Zeno nis. finrtum finito tem po. e cran$irl; quod repugnat. Huic argumento re$pondet Atr$totoles lib- 6. nihil mirum $i in$inita dimidia $patij $inito tempore conficiantur, cùm in ip$o etiam t\~e- Re$p. Ari$to. pore finito inuen antur infinita dimidia $patij dimidijs $e$e ad{ae}quantia. Porro h{ae}c re$pon$io et$i & ad di$putantem $at s$uerit, tamen ad rem ip$am, & veritatem non omnino $atisfacero videtur, cùm adhuc omi$$a magnitudine $uper$it explicandum quo nam pacto infinit{ae} par- tes temporis intra $i nit{ae} durationis ter- minos pertran$eāt.

Vernm dicen- dum e$t} Zenonis argumento eā nūc Alia re$pon- $io ad re@ na- turam $impli citer accom- modata. adhibet re$pon$io- nem, qu{ae}ad rei na turā $impliciter ac- commodata $it, & cum ijs qu{ae}proxi- mè dicta$@n, coh{ae} reat. Traditum e$t enim puncta in me dia magnitudine pote$tate duntaxat, nõactu e$$e, in actū auté venire $i quis lineã $ecuerit. Hoc ip$um a@t de parti- bus magnitudinem integrantibus affir mari po$$e: videli- cet pote$tate $olùm plures, atque in$ini tas e$$e, ijsque con- tinuatis dari motũ continuũ, actu ve- rò diui$is continui tatem illico di$$ol ui. Igitur qu{ae}renti num in$init{ae} partes temporis, $eu ma- gnitudinis pertrã$i ri po$sint, re$pon- dedum erit partim po$$e, partim non po$$e. Si@nim actu Repugnat percurri in$i- nitũ actu. $int, non poterunt; quia repognat per- curri infinitũ actu: $i pote$tate, quo- modo $unt in con- tinuo, nihil ob$t bit, quominus percutrantur: conficiuntur enim luncex accidente, ide$t ra- tione totius & per modum vnius.

Per$picuum verò} Tradiderat paulò ante non po$$e in eodem momento dari acco$$um De momen- to quod $e- cat prius & po$terius. mobilis ad aliquod unctum $patij, & rece$$um ab eodem, id ip$am nunc diligentiùs com- probat momenti naturam explicando. Docetigitur momentum quod prius & po$terius $e- cat, licetex $ead vtranque pertineat tanquam finis vnius & initium alterius: tamen $i rei, qu{ae} mouetur, ratio habeatur, po$terioritem poria$cribendum e$$e, alioqui $uturum vt id\~e $imul [res-1446-v_0797_788_t0]LIB. VIII. CAP. VIII. EXPLANATIO.

Sit tempus A.C.B. res D.E. quæ in toto t\~epore A alba $it, in B. verò non alba. In C. igitur alba & nõ alba, cùm in quo- uis ip$ius A. verè dicatur alba e$$e, $i omni boc tempore erat alba & in B. non alba, ip$um\’q C. vtrique cõmune est. Non ita\’q dandum e$t in toto, $ed vltimum C. excipiendũ, atq boc quidē po$terius est. Atque $i album in toto A. aut fiebat, aut peribat in A, in C. profectò factum est aut perijt. Quare al- bum e$$e, aut non album in eo primùm verè dicitur: aut cùm ortum e$t, non erit 3 & cum interijt, erit: aut $imul album & non album, & ens omnino, atque non ens $imul e{$s}e ne- ce$$e e$t. Quõd $i id, quod cum $it, prius non erat nece$$ariò gignitur, & tum @ùm giginitur, non e$t, fieri non potest, vt tēpus in indiuidua tempora diuidatur. Nam $i in A. tempore, D. album fiebat, $imul\’q factū e$t, & in alio e$t indiuiduo t\~e- pore, quod bæret, nempe in B. $i in A. $iebat, non erat, in B. autem est, generatio aliqua media $it nece$$e est. Quare & tempus erat, in quo factum est. Non enim eadem bis erit ra- tio, qui indiuiaua non $tatuunt: $ed $actum e$t, & in tem- poris eius, in quo fiebat, puncto extremo e$t, cum quo nibil cobæret, neque deinceps $equitur. Indiuidua autem tempora deinceps $equuntur. Per $picuum autem e$t $i in toto tempo- re A. fiebat, id t\~epus, in quo factum e$t & fiebat, eo omni, in quo duntaxat fiebat, maius non e{$s}e. Atque bæ quidem, _Text. 70._ & aliæ quædam eiu$modi propriæ $unt rationes, quibus ali- quis ductus boc crediderit. Logice autem $i con$ideremus, boc ip$um ex bis e$$ici cuipiam videbitur. Nam quicquid cõ- tinuè mouetur, quo latione peruenit, eo quoque, $i nibil pro- bibeat, antea $erebatur. Vt $i in B. peruenit, in B. quoque ferebatur, nec tum $olum cùm prope erat, $ed mox atque in- cepit moueri.

 $it, & non $it; itemque vt cum re genita e$t, non exi$tar, verbigratia, $ialiqucd corpus ex al- bo nigre$cat, in$tans quod diuidit tempota, in quibus id modo album, modo nigrum voca- tur, ad vtrunque eorum temporum $pectat, e$tque terminus eius, in quo fuit album, & exor- dium illius, in quo e$t nigrum. Verũtamen $i attendatur ad $ubiectum, quod ex albedine ad nigredinem tendit, tunc eiu$modi in$tans nigredini erit a$eribendum, pronuntiandum\’que tale $ub. ectum in eo in$tanti nigtum effectum e$$e: alioqui $i tam ad albedinem quam ad ni- gredinem pertineat, dicetur res $imul alba, & non alba, ac po$tquam nigra eua$it, non dŭ nigra erit. Quod hunc in modũ Ari- $toteles c\=ocludit. Sit tempus A.B. $it mo- mentum C diuidēs A. & B. $it mobile D. ex albedine ad ni- gredinem tendens; quod toto tempo- re A. fuerit in albe- dine, & toto B. $it in nigredine. Si C. inquit, c\=omune e$- $et ip$is A. & B. habi- ta ratione D. $eque- retur D. in ip$o C. e$$e album & non al bumalbum, quia in quolibet momento ip$ius A. erat albũ; non album, quia in quolibet ip$i9 B. atqa adeo in C. quod e$t eius principium, n\=o e$t album. Quarene hoc ab$urdum ad- mittatur, dicendum erit C. ad $olum B. $pectare, & in quo- libet momento i $i- us A. rem e$$o albā, in quolibetip$ius B. atque adeo etram in C. nigram e$$e De- inde quod demotu a$$eruit, idem de ge- neratione, & corru- ptione $uo modo exi$timandum e$$e monet. Hine verònot m haberi vulomomentum e$$e quidpiam in$ectile, pro ndeque verum e$$e, quod antea tradiderat; nimirum in eodem in$ta- Non darl in eo dem in$tā ti acce$$um, & rece$$um. ti acce$$um, & rece$$um eiu$d@m mobilis dari non po$$e.

Atque h{ae} quidem} Redit ad in$titotum, probatque alijs rationibus communibus ta- men & logicis, hoc e$t, probabilibus motus reflexos continuos e$$e non po$$e, ducit\’que in primis adue@ $arium ad duo ab$urda hoc modo. Motus ab A. in B. (vt ait) e$t continuu, cũ motu a B. in A. ergo cum mobile incipit moueri ab A. in B. $imul etiam dicetur moueri à B. in A. quia omne, quod continuo motu cietur, vbi primum moueri incipit, dicitur mo- ueri ad quēcunq; terminum peruenire tandem debet. Cum igitur motus ab A. in B. & à B. in A. $int cõtrarij, admittendum erit idem mobile $imul contrarijs motibus agitari, quod à vero abe$t. Deinde cum mobile incipit moueri ab A. in B. iam mouetur ad A. $ed nihil profici$oi- Nihil profi- ci$ci in con- trarium ni$i ex cõtrario. tur in contratium ni$i ex $uo contrario: ergo cùm primùm incipit moueri ab A. antequā per- neniat ad B. iā mouetur ex B. in quo neq; e$t, neq; vnquam fuit, quod per$picue ab$uidum e$t.

 [res-1446-v_0798_789_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Cur enim magis nunc, quàm prius? $imilis\’que aliorum ra- tio est. Quod autem ex A. in B. fertur, rur$us in A. continuo veniet motu. Cùm igitur ex A in B. ferebatur, tum quoque eo motu ferebatur, qui e$t ex C. in A. Quare $imul motibus cõ- trarijs qui recti $unt. Simul vero etiam ex boc, in quo non e$t. mutatur. Si itaque boc e$$e n\=o po{$s}it, in C. $tetur nece$$e e$t. Non igitur vnus motus, cùm vnus is non $it, qui $tatu inter- tipitur. Præterea ex bi$ce in omni motu vniuer $e magis _Text. 71._ planum fiet. Quicquid enim mouetur aliquo dictorum motuũ omnino mouetur, & statibas oppo$itis quie $cit, cùm nullus prater eos alius detur. Quod veròboc motu non $emper mo- uetur (dico autem aliquem eorum, qui $pecie differunt, non $i totius aliqua $it pars) oppo$ita quiete quie$cere prius ne- ce$$e e$t, propterea quod quies priuatio $it motus. Quare $i motus recti $unt contrarij, & fieri non pote$t vt contrarijs $imul motibus moueatur id quod ex A. in C. fertur, ex C. quoque ferri in A. non poterit. Cùm vero non $imul feratur, to autem cieatur motu, in C. prius quie$cat nece$$e est. Ea enim quies motai, qui ex C, contraria e$t. Ex bis igitur quæ dista $unt con$tat motum continuum non e$$e. Est vero & _Text. 72._ bæcratio bis, quæ allatæ $unt, magis propria. Non album tnim $imul interijt, & factum e$t album. Si igitur alteratio, quæ ad albume$t & ex albo, continua $it, nullo\’que perma- neat tempore, $imul nõ album interibit, & album $iet, atque etiam non album: idem nam\’que trium erit tempus. Præte- rea non $i tempus continuum est, iccirco & motus, $ed de- inceps. Quo autem pacto contrarioram idem fuerit extremū, veluti albedinis & nigredinis.

Pr{ae}terea ex hi$ce} Alia ratione idem comprobat. Omneinquit mobile, quod motu ali- quo cieri debet, nec dum tamen cietur, opus e$t vt prius $it in quiete ei motui contraria, qualis e$t quies in termino à quo: cùm enim alterum priuatiuè oppo$itorum abe$t, ade$$e alterũ nece$$e e$t; atqui cùm mobile mouetur ab A. in B. non dum mouetur motu reflexo, qui $it à B. in A. alioqui moueretur $imul motibus contrarijs; ergo antequam tali motu moueatur, quie$cero oportet in termino à quo, $eilitet in B. ac proinde dabitur quies inter illos duos motus, ex quo fiet vt continui non $int.

E$t verò & h{ae}c ratio} Hæc e$t alia ratio ad idem con- firmandum, aliquã rulum magis pro- pria, quia petitur ab ijs, quæ magis per $e motũ attingunt; videlicet. In altera- tione ex non albo ad album progre- diente, $imul non album interijt, & Simul interi ijt non albũ, & factum e$t album. factum e$t album: ergo $i eiu$modi alteratio continua- ta $it cum ea, qua ex albo ad non album fit re$lexio, $eque- tur $imulalbum & non albũ fieri; im- mo $imul fieri, & interire albũ & cor rumpi, ac fieri non album. Quod re- pugnat.

Pr{ae}terea non $i tempas} Po$tre- mam affert ratio- nem, qu{ae} $it veluti $uperiorum corre- ctio. E$to, inquit, in puncto recur$us nulla $oret interie- cta quies, non iccir co tamen motus reflexi iudicandi e$$ent continui, $ed contigui, $iquidem $pecie di$tinguũ- tur, $ibi\’que mutuò aduer$antur. Quo fit vt eodem termino communi copulari nequeāt. Vi- detur autem $igni$icate hocloco Ari$toteles, tamet$i hactenus propo$it@ rationes non omni- no conuinc@nt dari $emper in puncto reflexionis quietem; nihilominus illud $altem habers motus reflexos non debere continuos exi$timari.

 QVÆSTIO I. VTRVM MOBILE, QVOD REFLECTITVR, nece$$ariò quie$cat in puncto re$lexionis. [res-1446-v_0799_790_t0]LIB. VIII. CAP. VIII. QVAESTIO I. ARTICVLVS I. PROPOSITÆ QVÆSIONIS enodatio.

IN hac controuer$ia, de qua 7. & 8. hius libri ca- De hi$ce opi nionib9 AE. gidius & Ve- netus ad tex. c5. M. Alber. tract. 3. cap. 2. Iauellus q. 12. huius lib. Mairon19 in 2. d. 13. q 8. pite di$$eruit Ari$toteles, variæ $unt interpre- Diuer${ae} op$. tum $ententiæ. Nam Auerroes affirmantē par- tem veram credidit in motibus reflexis natura- libus. Alij eandem in omni motu veram putāt, $i modò quies accipiatur nõ pronegatione mo- tus in tempore, quo $uapte natura mobile cieri po$$et; quæ e$t propria, & germana huius nominis v$urpatio; $ed pro quacunque motus vacuitate, $iue momento in$it, $iue in tem- pore. Alij contendunt per $e in omni reflexione dari quietem pro- priè dictam, ex accidente verò, hoc e$t, $i mobile aliqua aduentitia nece$sitate aliunde interpelletur, non dari.

Verùm omi$$a ad contrarias partes di$ceptatione, quatuor con- clu$ionibus hæc quæ$tio explicanda e$t. Prima $it. Cùm mobile ab 1. conclu$io. externo motore per $patium plenum cietur, nec ei opponitur cor- pus durum, aliudvè agens vehementius, à quo alior$um deflecta- tur, $emper datur quies in puncto reflexionis. Hæc conclu$io hunc Probatio. in modum probatur. Sit corpus aliquod graue vt tria, quod impul- $u $ex graduum, verbi gratia, per aerem, $iue aquam in $ublime fe- ratur; huiu$modi a$c\~e$ui re$i$tunt tres illi gradus grauitatis, & me- dium, quod ponamus habere quartam partem vnius gradus re$i$tē- tiæ; ergo tandiu duntaxat impetus ille mouebit $ur$um corpus gra- ne vt tria, quou$que impetus adeo debilitetur, vt $it tantummodo vt tria cū quarta parte vnius gradus actiuitatis; tunc enim inter im- pul$um, & totã re$i$tētiam ad motum $ur$um erit proportio æqua- litatis; atque adeò ce$$abit actio: $ed deinceps ad de$cen$um tātum- modo impellet grauitas vt tria, re$i$tent verò tres gradus impul$us cum quarta parte vnius gradus; medium autem (vt po$uimus) Habet A proporti@ ne minoris in{ae}qualitatis nõ procedit actio. aliam quartam partem gradus, qua de$cen$ui ob$i$tit; ergo, cùm à proportione minoris inæ qualitatis non procedat actio, tãdiu gra- ue eo in loco quie$cet, quou$que duæ quartæ vnius gradus impul- $us remittantur, incipiat\’que impul$us minor e$$e, quàm virtus de- or$um trudens. Adiecimus in hac conclu$ione, cùm mobile ab ex- terno motore cietur; quia $i mobile $it vinens, quod à propria forma agitur, nõ e$t, cur tunc in puncto recur$us nece$$ariò dãda $it quies; cùm enim auis exempli cau$a, volatu locum aliquem attingit, nihil $anè cogit a$$erere nõ po$$e illam immediatè po$t in$tans, quo eiu$- modi locumtenuit, ab eodem recedere.

Secũda cõclu$io. Simobile ք $patiũ vacuũ ferretur, nõ oporteret 2. conclu$io [res-1446-v_0800_791_t0]IN PHYSIC. ARIST. in pùncto re$lexionis quietem dari. Hæcita $uadetur, $umatur gra- Cõfirmatio. ue vt tria, quod per $patiũ inane impul$u vt $exaliunde $ibi iniecto in $uperiorem locum euadat. Huic a$cen$ui tantummodo re$i$tic grauitas vt tria; cùm medium nihil obnitatur; ergo tandiu graue in $ublime tendet, quou$que impul$us continua remi$sione debilite- tur, perueniatur\’que ad in$tans, in quo grauitas, & impul$us pro- portionem æ qualitatis inter $e habeant: $ed immediatè po$t eiu$mo- di in$tans iam impul$us erit minor, quàm vt tria; $iquidem continuè debilitatur; ergo tēpore pximè $equēti mouebitur corp<_>9 graue deor $um. Quare nulla tunc quies inter vtrūque motum intercedet; $ed vnum idem\’que momentum erit $imul primum non e$$e a$cen$us, & vltimum non e$$e de$cen$us.

Tertia conclu$io. Cùm mobili in $ublime proiecto occurrit de$cē 3. C\=oclu$io. dens corpus durum, aut quoduis agens fortius, à quo in contrariam partem impellitur, non opus e$t dari quietem in puncto re$lexio- nis. Hæc probatur, etenim $i grano milij $ur$um proiecto occurrat Probatio. magna moles ferrea, haud dubiè nulla interponetur quietis morain pūcto, quo milij granum reflectitur; alioqui eiu$modi granum mo- lem ferream in medio aere detineret, quod e$t per$picuè ab$urdum.

His adde non $olùm cùm vnum corpus è $uperiori loco alteri oc- Qoid a$$eren dum de quie te cum vnum corpus ad al- terum proij- citur. currit modo paulò ante explicato; $ed etiam cū quolibet modo vnũ ad alterum proijcitur, ita vt neutrũ comprimatur, alterivè cedat, haud oportere dari quietem in puncto reflexionis: quod probatur. Nam $i in eo euentu proiectum corpus quie$ceret, $equeretur non po$$e iam illud cum impetu re$ilire, quod experientiæ aduer$atur. Etenim corpus proiectum po$t quietis morulam non po$$et à cor- pore obiecto moueri; tum quia corpora, quæ attrahendi, & expe- llendi vi carent, nequeunt loco mouere, ni$i ip$a pariter loco ciean- tur; tum quia cùm naturæ nece$sitate, & non liberè agant, haud du biè mouerent eo tempore, quo mobile (vt aduer$arij fingunt) inter- quie$cit; cum patiens agenti, quantum res po$cit, propinquum $it. Denique quod tunc nec à proiectore per vim impetus ab eo iniecti moueri po$$et, inde patet, quia $i talis impetus po$t quietem moue- ret, cur non etiam eo tempore, quo corpus quie$cere dicitur, mo- ueret? A$$erendum e$t igitur hæc mobilia non quie$cere in puncto reflexionis; $ed primum non e$$e motus directi e$$e vltimum nõ e$$e reflexi, moueri\’que reciproco motu abillo ip$o impetu, quo priùs directè ferebantur: hic enim impetus propter ob$taculum, in quod incurrit, ducit corpus in oppo$itam partem, tamet$i in eo conflictu infringatur, & flacce$cat, vt experimento con$tat. Diximus, $i cor- Impetus pro iecti corpo- ris in confli ctu minuitur pus proiectum, & quod ei opponitur adeò dura $int, vt neutrum comprimatur, alterivè cedat; quia $i proiectū cedat cõprimaturvè, poterit aliqua $ui parte in pũcto reflexionis quie$cere, vt videre e$t in pila ad parietem proiecta: $en$u enim patere videtur$uperficiern, qua pila primò parietem attingit, quie$cere in pūctorecur$us. Pila [res-1446-v_0801_792_t0]LIB. VIII. CAP. VIII. QVAESTIO I. nãque po$t primum contactum impetus ver$us parietem vi com- primitur, ip$um\’que parietem $ecundum maiorem, ac maiorem $uæ $uperficiei partem $ucce$siuè pertingit, quou$que re$ilire, & parie- tem $ucce$siuè de$erere incipit.

Quarta conclu$io. In cæteris mutationibus, vt plurimùm, datur 4. conclu$io. quies in puncto, vbi fit reflexio, non tamen nece$$e e$t eam quietem perpetuo dari. Prior pars huius a$$ertionis o$tenditur. Nam inter Probatio pri oris partis. generationem, & interitum eiu$dem rei perpetuò cadit quies, $iqui- dem $ub$tantia gignitur per primum $ui e$$e; interit verò per pri- mum non e$$e, at inter primum e$$e, & primum non e$$e rei genitæ nece$$e e$t interponi tempus, in quo illa exi$tat; cùm materia non ni$i tempore ad aliam excipiendam formam di$ponatur. Præterea Aggeneratio habet coniũ- ctam accre- tionem. cùm aggeneratio, & corruptio $ub$tantialis ei oppo$ita accretio- nem, & diminutionem adiunctam habeant, nece$$ariò etiam inter accretionem, & diminutionem intercedet quies, propterea quod, vt proximè dictum fuit, nequit noua forma aduenire priore ab$ceden te, ni$i inductis di$po$itionibus, quæ momento inferri nequeunt: Quod denique inter oppo$itas alterationes maiori ex parte quies intercipiatur, ex eo con$tat, quia raro accidit agens contrarium ita patienti applicari, vt primum non e$$e vnius alterationis $it vltimũ non e$$e contrariæ. Po$teriorem verò eiu$dem a$$ertionis partem ea Probatio po $terioris pa@ tis. ratio o$tendit, quia $altem in ijs, quæ ad natiuam temperiem redeūt, vt cùm aqua remoto calefaciente $e $e in pri$tinam frigiditatem reuo cat, non e$t incommodum primum non e$$e calefactionis, e$$e vl- timum non e$$e frigefactionis.

ARTICVLVS II. OBIECTA ADVERSVS EA. quæ proximè dicta $unt.

VErū c\=otra ea, quæ proximo articulo $tatuimus, videtur e$$e in Argumenta Ari$totelis. primis auctoritas Ari$totelis $uperioribus capitibus indi$cri- minatim a$$erentis id, quod loco mouetur & reflectitur, qui- e$cere vbi fit reciprocatio: tum etiam tria poti$simum argumenta, quibus id $tabilire adnixus e$t. Primum, quia $i inter motum di- 1. rectum, & reflexum non daretur quies, e$$ent ij motus inter $e con- tinui, proindeque contrarij motus, atque adeò $pecie di$tinctiinter $e continuarentur, quod fieri nequit. Deinde quia mobile, quod re- 2. flectitur, exi$tit in puncto reflexionis tanquam in principio, & fine actu: quod non videtur in eodem in$tanti po$$e fieri. Po$tremò, 3. quia mobile, antequam moueri incipiat, quie$cere debet $ub termi- [res-1446-v_0802_793_t0]IN PHYSIC. ARIST. no à quo. Quare cùm terminus ad quem motus directi $it terminus à quo reflexi, nece$$ariò mobile interquie$cet in puncto reflexi- onis.

Deinde contra primam conclu$ionem hunc in modum obijcitur. Alia argumē ta contra pti mam concl. Vbi primùm ce$lat a$cen$us lapidis mox vane$cit totus impetus, quo $ur$um ferebatur:ergo nihil moræ inter eius a$cen$um, & de$- cen$um interponetur, atque adeò nulla illic dabitur quies. Probatur antecedens, quia, vt docuit Ari$toteles hoc in libro cap. 10. text. 82. cau$a motus proiectorum e$t in medio; medium autem non impel- lit ni$i dum à tergo vrgens per $uum motum vehit mobile; ergo vbi primum lapis deterri de$ijt, omnis impul$us ce$$at.

Item contra $ecundam. Ip$a intercapedo $patij vacui remoratur Contra $ecũ- dam. mobile, alioqui per vacuum fieret motus in in$tanti; ergo mobile in vacuo non poterit immediatè po$t primum non e$$e a$cen$us mo- ueri.

Denique aduer$us tertiam. Siænea pila atramento con$per$a $ur- Contra ter- tiam. $um iaciatur, ei\’que occurrat corpus durum, inficietur eiu$modi cor- pus atramento pilæ; hæc autem infectio non videtur po$$e momen to fieri; fit igitur in tempore quie$cente pila. Deinde $i moles ænea minimè cedens ad parietem allidatur, cùm illum $ecundum partes aliquas diuiduas tangat, nequibit $ecundum eas omnes partes $imul diuelli, ne interim dū aer ad pūctū mediū accurrit, in interiecto $pa- tio vacuum detur, vt in 4. huius operis libro dicebamus. Nece$$e e$t Cap. 9. q. 1. ar. 5. in $ol. 4. igitur mobile interquie$cere dum aliæ, atque aliæ partes $ucceden- telaere paulatim abiunguntur. Quare non videtur negandum in hi$- ce euentis inter acce$$um, & rece$$um corporum, mediam quietem interponi.

ARTICVLVS III. DILVTIO OBIECTORVM.

NIhilominus dicendum vera e$$e, quæ articulo proximo a$$e- ruimus. Ac primum quod ad Ari$totelem attinet, $unt qui il- lum hac in re parum attentè philo$ophatum e$$e dicant. Alij verò eum ab hac calumnia, vti par e$t, vindicant, aiunt\’que ideo loco citato docui$$e dari quietem in puncto reflexionis, quod maiori ex parte dari $oleat; ac tamet$i videatur id vniuer$im concludere; non proinde tamen cen$ui$$e o$tē$um id ab $e rationibus firmis, $ed pro- babilibus tantùm, & ad veritatis $peciem adductis, di$puta$$e. Quare $oluenda à nobis erunt eius argumenta quatenus ab$olutè a$truere videntur nece$$ariò prædictos motus intermedia quiete disiungi.

Ad primum neganda e$t con$ecutio ex ip$ius Ari$totelis doctri- Re$põ@io ad 1. arg Ari$to- telis. na hoc in libro ad initium capitis. 9. text. 73. vbi docet $ufficere ali- [res-1446-v_0803_794_t0]LIB. VIII. CAP. VIII. QVAESTIO. I quando vnum, idem\’que momentum ad disiungendos, & di$conti- nuandos motus duos, vti videre e$t in de$cen$u canis, qui de turri decidens in medio lap$u interinoritur; in eo namque de$cen$u vnū, & idem in$tans motum canis à cadaueris motu di$tinguit; cùm idem $it primum non e$$e prioris motus, & vltimum non e$$e po$terioris; $iquidem in eo puncto temporis, quo canis interit, ce$$at eius motus, (quia ad motus $ingularitatem, exigitur rei motæ identitas) & in eo- dem incipit motio cadaueris; quod qua ratione intelligendum $it libro. 5. expo$uimus.

Ad $ecundum inficiamur non po$$e idem punctum e$$e actu prin Ad 2. cipium & finem, quatenus in eodem in$tanti alio, atque alio modo $umpto terminari, & inchoari po$$unt motus totales diuer$i, vt pro- ximè diximus.

Ad tertium neganda e$t propo$itio; fieri enim pote$t, vt lationem Ad 3. $ine vlla morula alteratio continenter $equatur. Quæ e$t ip$ius au- ctoris $olutio. 5. huius operis cap. 4. text. 40.

Quæ verò à nobis obiecta fuere, ita diluentur. Ad id, quod con- Dilut. obie. cõtra 1. cõcl@ tra primam conclu$ionem oppo$uimus, dicendum impul$um, quo lapis de$ertur, in ip$o lapide hærere. Neque Ari$totelem loco cita- to totam cau$am motus proiectorum ad medium referre; $ed affir- mare eiu$modi motum dependere partiatim à medio, quatenus im- petus, quo proiecta feruntur, vi medij à tergo vrgentis inctrmenta $umit, vt fuit à nobis. 7. libro explicatum. C. 2. q. 1. ar. 8.

Ad aliud contra $ecundam occurrendum, et$i propter $patij va- Dilut. obie. cõtra 2. cõcl. cui intercapedinem nece$$ariò mobile tempus con$umat; non po$- $e tamen $patium vacuum, mobile ne moueatur detinere, cum ea de- tentio non ni$i à re$i$tente fieri queat; quod in vacuo nullum e$t.

Ad primum contra tertiam re$pondendum e$t, dum pila ænea Dilut. 1. obie. cõtra 3. cõcl. atramento illita alterum corpus imbuit, ip$um atramentum, hoc e$t, corpus, in quo ater color ine$t, nece$$ario cedere, deprimi\’que ali- quantulum, ac proinde in eo euentu morulam cadere, & quietem, vti $uperiùs, de pila, cuius partes ob mollitudinem cedunt, a$truxi- mus.

Ad $ecundum dicito, Si inter pilam, & corpus, quod tangitur ni- Dilut. 2. obie. contra eandeê concl. hil aeris, aut alterius corpotis, quod illico metu vacui rare$cat, in- teriectum $it, (intercipi verò, vt plurimum, $olet, docente Ari$totele lib. 2. de anima cap. 11. text. 113.) tunc nequire immediatè po$t mo- mentum contactus totam pilam à pariete diuelli, atque adeò quie- tem aliquam inibi futuram. Sedenim id non ex vi motus reflexi, $ed propter vacui periculum eueniet.

[res-1446-v_0804_795_t0]IN PHYSIC. ARIST. QVÆSTIO II. DE INCEPTIONE, ET de$itione rerum. ARTICVLVS I. PRÆLVDIA AD FVTVRAM di$putationem.

HVius controuer$iæ occa$io $umpta e$t ex ijs, quæ tradidit Ari$toteles tum cap. 8. huius libri text. 65. tum libro 6. cap. 5. text. 43. & $equentibus, vbi quæ- dam ad rerum inceptionem, & de$itionem $pectan- tia per$trinxit. Vt autem quid dicendum $it aperia- mus, nonnulla prænotanda erunt. Primum $it, incep Inceptio, & de$itio quid. tionem $ignificare initium durationis rei, de$itionem verò finem du rationis eiu$dem. Quò fit vt qui quonam pacto resincipiant, ac de- $inant inquirit, non aliud $ci$citetur, quàm quomodo $e habeant in- $tantia, quibus vtrinque rei duratio clauditur, an $cilicet ex parte principij connumerandum $it in$tans cum tempore, in quo res exi- $tere dicitur, ita vt in illo iam $it, & immediate ante non extiterit, an verò pertineat ad tempus præteritum, in quo res nondum erat, ita vt in ip$o nondum exi$tat, $ed immediatè po$t. Similiter ex par- te finis pertineat ne in$tans ad id tempus, in quo res adhuc e$t, ita vt in ip$o res exi$tat, & immediatè po$t non $it, an verò $pectet ad tempus futurum, in quo res iam non exi$tit, ita vt in eo in$tanti non $it, & immediatè ante extiterit. Ex quibus intelligere fas erit vnam- Quot modis @es incipiāt. quanque rem altero duorum modorum incipere; nimirum vel in in$tanti, quo ita e$t, vt immediate ante non fuerit, quod philo$ophi in $cholis vocant incipere per primum $ui e$$e $iue intrin$ecè; vel in in$tanti, quoita non e$t, vt immediate po$t $it, quod appellant inci- pere per vltimum non e$$e $iue extrin$ecè. Pari etiam ratione colli- Quot modis @cs de$inant. gere licebit altero duorum modorum quamlibet rem de$inere; aut icilicet in in$tanti, quo ita e$t, vt immediatè po$t non $it, quod vo- cant de$inere per vltimum $ui e$se & intrin$ecè, aut in in$tanti, in quo ita non e$t, vt immediatè antea fuerit, quod appellant de$inere extrin$ecè, $eu per primum $ui non e$$e.

Deinde aduertendum e$t et$i quædam entia $int, quæ, vt libro. 4. Cap. 14. q. @ art. 1. expo$uimus, neque in$tantibus no$tri temporis, neque tempore mē $urentur, vt Angeli; po$$e nos tamen eorum inceptionem, & de$i- [res-1446-v_0805_796_t0]LIB. VIII. CAP. VIII. QVAESTIO II. tionem ad no$tra in$tantia, tempus\’que coaptare, ita vt dicamus ea incipere per primum $ui e$se, cùm eorum inceptio re$pondet alicui no$tri temporis in$tanti, in quo iam $unt; & incipere per vltimum non e$se $i non exi$tant, ni$i immediatè po$t aliquod in$tans no$tri temporis.

ARTICVLVS II. DE INCEPTIONE, ET DESITIONE rerum $ucce$siuarum, in$tantium, alio- rum\’que id genus.

VTigitur à rebus, quæ in $ucce$sione con$i$tunt, ordiamur; $it 1. a$$ertio. De inceptio- ne, & de$itio ne motus, & temporis. prima a$sertio. Motus, & tempus incipiunt per vltimum $ui C. 6. q. 1. at. 2. non e$se, de$inuntque per primum $ui non e$se. Hæc a$sertio ita probatur. Motus, & tempus, vt 6. lib. o$ten$um fuit, non po$sunt in in$tanti e$se; ergo non habent primum, neque vltimũ in$tans, in quo $int, at que adeo non incipiunt per primum $ui e$se, nec de$inunt per vltimum $ui e$se; $ed quæcunque non ita incipiunt, & de$inunt, nece$sariò incipiunt per vltimum non e$se; & de$inunt per primum $ui non e$se igitur; motus & tempus incipiunt, & de$inunt prædicto modo. Id quod de motu diximus, pari ratione de quiete a$serēdum e$t. Nam quies, cùm $it negatio motus in $ubiecto apto, & in tempo- re à natura con$tituto, neutiquam in in$tanti e$se poterit; $ed in t\~e- pore, vt Ari$toteles lib. 6. huius operis, cap. 3. text. 30. probat.

Quare non rectè quidam negantes quietem in in$tanti e$se, eam nihilominus de$inere inquiunt per vltimum $ui e$se; conuincuntur Quies nõ d@ $init per vlti- mũ $ui e$$e. enim malè concedere, quod rectè negant; $iquidem quicquid per vl- timum $ui e$se de$init, in in$tanti e$t; quia de eo verè dicimus, nunc, ide$t, in hoc momento exi$tit, & immediatè pò$t non erit; quare exi$teret quies in momento, & quod inde con$equens e$t, coguntur prædicti auctores concedere motum in in$tanti. Erit tam\~e qui obij- ciat. Ari$toteles. 6. huius operis cap. 3. text. 31. a$serit id quie$cere, Obiectio. quod $imiliter $e habet nunc, ac priùs; $ed id quod in tempore ante- cedente quieuit, $imiliter $e habet in in $tanti, quoid tempus claudi- tur, ac$e habebat priùs; ergo in eo in$tanti quie$cit. Huic obiectio- Solutio. In in$tāti nec mouetur, nec qui@$cit mo- bile. ni, omi$sis aliorum $olutionibus, occurritur illius loci Ari$totelici hanc e$se $ententiam. Illud quie$cit, quod nunc, ide$t, hoc tempore $imiliter $e habet, ac priùs. Ita\’que non oportet, vt quod ante hoc in- $tans quieuit, in eodem quie$cere dicatur, in eo enim nec verè dici- mus mobile moueri, nec quie$cere; $ed non moueri.

Secunda a$sertio. Res permanentes, quæ ab$olutè cum motu inci- 2. a$$ertio. piunt, ac de$inunt, incipiunt per vltimum non e$se, & de$inunt per primum non e$se. In hac a$sertione motus nomine intelligenda [res-1446-v_0806_797_t0]IN PHYSIC. ARIST. e$t quæuis mutatio $ucce$siua. Diximus, quæ ab$olutè cum motu incipiunt, ac de$inunt; quia quæ $ecundum aliquid $ui momentanea mutatione inchoantur, deinde quoad aliud, per motum efficiuntur; $impliciter incipiunt per primum $ui e$$e; licet quoad id, quod mo- tu inducitur, incipiant per vltimum non e$$e, vt patet in $olis illumi natione. Sol enim eoip$o momento, quo à Deo procreatus e$t, quo- quouer$um per totam $phæræ $uæ regionem lumen diffudit; & in eodem (extrin$ecùs tamen) cœpit per mutation\~e$ucce$siuam in om- nibus partibus, ad quas mouebatur, lumen augere. Ita\’que $ubita illa effu$io lucis incepit per primum $ui e$$e; lucis autem circumuectio, & incrementum in alijs, atque alijs hemi$phærij partibus $ucce$siuè peracta non ni$i per vltimum $ui non e$$e inchoata e$t. Aduerte au- tem cùm dicimus in hoc in$tanti non e$$e motum tempusve, & im- mediatè po$t fore, nomine in$tantis non e$$e accipiendum verum, & reale in$tans, $ed imaginarium. Nāque vt lib. 6. expo$uimus, $icuti C. 6. q. 1. art 1. fieri nequit, vt initio motus detur aliquod mutatum e$$e; ita nec dari pote$t verum, & po$itiuum in$tans, quod ad eum motum, vel tempus intrin$ecè attineat; quicquid in contrariam partem $crip$e- rit Iandunus eodem lib. q. 15. alij\’que nonnulli, quos loco citato re- futauimus.

Sit tertia a$$ertio. Indiui$ibilia rerum $ucce$siuarum, ide$t tempo 3. a$sertio. De inceptio. ne, & de$itio- ne indiui$ibi lium. ris in$tantia, & puncta motus, quæ mutata e$$e nuncupantur, inci- piunt per primum $ui e$$e, de$inunt\’que per vltimum $ui e$$e. Hæc facilè $uadetur, quia i$thæc indiui$ibilia habent totum $uum e$$e in in$tanti, nec valent con$i$tere vltra momentum, quod nece$$ariò e$t & primum e$$e eorum; cùm antea non extiterint, & vltimum e$$e; cùm immediatè po$t interitura $int. Id, quod de indiui$ibilibus tem- poris, & motus a$$eruimus, dictum quoque volumus de actionibus momentaneis, cuiu$modi $unt volitio, & intellectio; cùm per $olum in$tans durant. In his enim eadem ratio con$picitur: $iquidem totum $uum e$$e in in$tanti $olùm po$sident, nec ante illud extitere, autim- mediatè po$t exi$tent. Sciendum tamen actionesintellectus, & volũ Actiones in- rellectus, & voluntatis nõ $emper $unt momētane\,e. tatis non $emper momentaneas e$$e: cum $ub$tantiæ intellectrici libe rum $it eas tempore con$eruare, non $olum cum eàdem, $ed cum ma- iori inten$ione, adhihente potentia $ucce$siuè vehementiorem co- C. 2. q. 1. ar. 2. natum, vt in 3. lib. diximus.

Verũ Gregor. in 1. d. 17. q. 2. art. 2. Lichetus in 2. d. 2. q. 1. alij\’q; non Refellitur o- pinio Grego rij de mora actuũ volun- @atis. nulli exi$timãt nõ po$$e viribus naturæ fieri, vt aliquid præter rerũ fluētiũ indiui$ibilia, de$inat per vltimū $ui e$$e. Vnde cõcedit Greg. nece$$ariò omnē volūtatis actionē aliquāto tēpore durare. Quæ ta- mē $entētia minimè {pro}bāda e$t. Pote$t enim volũtas pro $ua libertate eũ actū, quē in hoc in$tāti elicuit, immediatè po$t abijcere; alioqui Lege Scot. in quodlibetis q. 12. art 3. nece$$ariò etiā per aliquantũ t\~epus cõtinuaret actū vitio$um, quem $emel inchoauit, quod nequaquam e$t admittendum.

[res-1446-v_0807_798_t0]LIB. VIII. CAP. VIII. QVAESTIO. II. ARTICVLVS III. DE INCEPTIONE CERTÆ incertæque formæ in $ubiecto.

SV periori articulo explicatum fuit quo pacto formæ, quæ mo- tum $equuntur, $impliciter $e$e haberent quoad de$itionem, & inceptionem, non $pectando certum vel incertum earum gra- dum, aut exten$ionem in $ubiecto, $ed ab$trahendo con$ideration\~e ab vtroque. Nunc igitur de ijsdem formis $ecundum po$teriorem hunc modum di$ceptabimus. Sed ob$eruandum primò erit acciden tarias formas (loquimur autem de ijs tantùm, quæ & inten$ionem, & exten$ionem vendicant) licet naturam certam, ac determinatam ha- Diuer$a @on $iceratio for marum acci- dentalium. Forma certa. Forma incer ta. beant; po$$e tamen expendi vel $ub certo gradu, & latitudine, ver- bi gratia, calorem in octauo gradu, quo pacto dicetur à nobis hoc lo- co forma certa; vel $ub incerta latitudine, vt calor ab$olutè; quo- modo appellabitur forma incerta.

Deinde recolendum e$t in qualibet quantitate alias e$$e partes formales, vel qua$i formales, vt puncta, lineas, $uperficies; alias ma- teriæ vicem obtinentes, nempe cæteras, è quibus corpus categoriæ quantitatis coale$cit. Porro priores partes, $i $umantur ver$us eam di men$ionem, quam copulant, vt extima $uperficies huius tabulæ ver- fus profunditatem, certæ omnino $unt. Po$teriores autem po$$unt quidem certæ e$$e, habere\’que inter $e ordinem primæ, & $ecundæ, $i $pectentur $ub tanta, vel tanta dimen$ione, verbi gratia, vnius pal- mi. Verùm $i aliter accipiantur incertæ $unt; nec habent ordinem primæ, & $ecundæ, cum ante quamlibet $it alia prior. Vnde imme- diatè po$t primam $uperficiem tabulæ non $equitur pars aliqua cer ta ver$us profunditatem, $ed infinitæ. Hinc fit vt incipere formam Quid $ic incl pere formam in $ubiecto indetermina to. in $ubiecto in determinato nihil aliud $it quam incipere in parte in- determinate $umpta, hoc e$t, in infinitis partibus, quæ po$t certam aliquam $uperficiem immediatè $equuntur. Incipere autem in $ubie cto certo $it incipere in tanta, vel tanta magnitudine.

His po$itis $it prima a$$ertio. Forma certa in $ubiecto ce@to incipit 1. a$sertio. per primum $ui e$$e. Probatur, quia $i non inciperet per primū $ui e$$e, $ed per vltimum non e$$e, daretur in$tans, in quo verum e$$et dicere, Nunc tota hæc pars aquæ, verbi gratia, non e$t calida vt duo, & immediate pò$t erit calida vt duo: quod tamen fal$um e$$e o$tenditur. Nam vel in eo in$tanti de$ideratur aliquid ad perficiendum calorem vt duo vel nihil: $i nihil, iam in eo in$tanti tota illa pars erit calida, vt duo, quod negabatur: $i [res-1446-v_0808_799_t0]IN PHYSIC. ARIST. vero dee$t aliquid, cùm id non po$sit e$$e in$ectile; quia in$ectile adiectum alicui non efficit maius, vtique erit $ectile, atque adeo pri- ùs inducetur eius medietas, quàm totum. Quare po$t illud momen- tum, dabitur quoddam aliud in$tans, in quo tota illa $ubiecti pars nõ dum $it calida vt duo, & ex con$equenti punctum illud temporis an tea de$ignatum non erat vltimum non e$$e caloris vt duo in tota illa parte. Quo fit vt negari non po$sit præ dictum calorem incipere per primum $ui e$$e.

Illud verò hoc loco ignoran dum non e$t in toto tempore antece- Ante in$tans, quo certa for @na incipit, quid de$it. dente momentum, quo certa illa forma incipit per primum $ui e$se, toto, in quam, collectiuè $umpto, nihil illius formæ dee$$e in ac qui- ri (liceat enim tritum in hac materia loquendi modū v$ur pare) quia in toto eo tempore acquirebatur latitudo illa caloris vt duo; dee$$e tamen in acqui$ito e$$e; $iquidem nondum acqui$itionis motus ce$- $auit: at in in$tanti terminatiuo, in quo motus euanuit, ade$$e iam omnes illas partes in $tatu quieto. Si autem loquamur de tempore antecedente diui$iuè $umpto; dee$$e aliquid $ectile, quod acquiren- dum $up pere$t per $ub$equentem motus partem; cùm in eo pars vna antecedens, alia $ub$equens de$ignari po$sit.

Sit $ecunda a$$ertio. Forma certa in $ubiecto incerto, $eu indeter- 2. a$sertio. minate $umpto, incipit per vltimum non e$se. Hæc ita probatur. Ca lor, verbi gratia, vt e$t communis philo$ophorum vox, acquiritur in $ubiecto vniformiter difformiter. Erit igitur aliquod in$tans, in quo in prima $uperficie ver$us agens $it calor vt duo & in partibus, quæ po$t primam $uperficiem immediatè $equuntur, $it quicquid e$t in- fra calorem vt duo (ni$i enim ita res haberet non extenderetur calor vniformiter difformiter, vt con$ideranti patet) Rur$us eiu$modi $ub Exten$io vni formiter dif- formis quali @atum. iectum immediatè po$t calefiet; vel ergo immediatè po$t acquiret calorem vt duo, vel minorem. Non minorem, quia $equeretur non habui$$e antea quicquid e$t infra calorem vt duo; acquiret igitur ca lorem vt duo, atque ita calor certus in incerta parte incipiet per vlti- mum non e$$e.

Sed iam aliquis obijciat. Id, quod in hoc in$tāti deficit ad calorem Obiectio. 1. vt duo e$t quid $ectile; prius ergo eius medietas acquiretur, quam to tum; atque ita eiu$inodi calor certus in parte incerta non compara- bitur immediate po$t; hac quippe ratione paulo $uperius ad primã a$$ertionem confirmandam v$i fuimus. Secundò. Calor extenditur Obie. 2. vniformiter difformiter; non poterit ergo certæ inten$ionis calor in aliquam partem $ubiecti immediate po$t diffundi. Tertiò. Forma cer Obie. 3. ta nequit incipere ni$i euane$cente ea parte motus, per quam induci- tur: $iquidem quãdiu motus durat, efficitur forma, dum autem effi- citur, non certa, $ed incerta e$t: atqui non pote$t ea pars motus imme diatè po$t interire; quia cùm immediatè po$t $it futura, e$$et $imul, ac $imul interiret, ergo, & c.

Ad primum horū conce$$o antecedente neganda e$t con$ecutio. Dilut. 1. obie. [res-1446-v_0809_800_t0]LIB. VIII. CAP. VIII. QVAESTIO II. Nam cùmid, quod dee$t ad calorem vt duo, incertum, indetermina- tum\’que $it, vtpote quidquid e$t infra calorem vt duo, nequit in eo de$ignari medietas, quæ priùs comparetur: id enim, quod incertum e$t, in duas medietates $ecari non pote$t, ideo\’que nec licebit accipe- re in$tans, ante quod totum acqui$itum non $itin parte incerta. Ra- tio verò, qua primam conclufionem a$truximus, $umebat partem certam, in qua calor, qui deerat, nece$$ariò erat certus, proinde\’que diuiduus in duas medietates. Nam calor, qui certo in$tanti in$idet in parte aliqua certa & definita, non pote$t non certam inten$ionem vindicare, ac $i quid ad calorem vt duo deficit, id quoque certũ e$t.

Ad $ecundum dicendum, quanuis prima veluti productio caloris Dilut. 2. ob. incedat vniformiter difformiter, po$tmodò tamen etiam vniformi- ter progredi; aliter non po$$et ignis perfectè $ibi pa$$um a$similare. Po$tquam igitur calorem vt duo in primam $uperficiem intulit, ip- $um deinde per pa$$um effundit, v$que dum id $ibi a$similet, & in ignem conuertat. Ac $altem in toto minimo, quod ver$us ignē e$t, negari non pote$t $æpe numero e$$e calorem vt octo, vniformiter, antequamignis generetur.

Ad tertium dicendum portionem motus, per quam produ- Dilutio. 3. citur pars illa caloris in parte incerta, immediatè pò$t incipere, & de$inere: id enim nihil e$t aliud, quàm immediate po$t $equi partes infinitas, ea$dem\’que euane$cere; ita tamen vt $icut non datur prima, quæ incipiat, nec etiam detur prima, quæ definat.

Sit tertia a$$ertio. Forma incerta in $ubiecto incerto incipit per 3. a$$ertio. vltimum non e$$e. Hanc a$$ertionem vt probemus $upponimus id, quod in libris de cœlo o$tēdimus, nimirum potentias actiuas quoad Lib. 1. cap. 11. q. 3. $ua effecta $pectata $ecundum di$tantiam, habita\’que ratione indiui- $ibilium terminorum quantitatis, quibus $patium definitur, termi- nari extrin$ecus ver$us maximum, ide$t, dari $uperficiem, in qua, verbi gratia, non $it lux à corpore lucido producta, & ante illam $it. Hoc po$ito confirmatur a$$ertio in hunc modum. Producat corpus Cõ$irmatio. lucidum vniformiter difformiter lucem in aere v$que ad non gradũ: vtique dabitur vna $uperficies, quæ nihil omnino lucis habeat, ita tamen vt in parte aeris illi $uperficiei immediata ver$us agens $it ali- quid lucis: moueatur deinde corpus lucidum ver$us illā $uperficiē, quam antea luce $ua nõ dum attigerat. In in$tanti, quo moueri cœ- perit, verè quiuis dixerit in parte aeris, quæ $equitur po$t prædictã $uperficiem, nihil e$$e lucis, & immediatè pò$t aliquid lucis futurũ, quod nece$$ariò erit indeterminatũ. Igitur formaindeterminata in $ubiecto indeterminato incipit per vltimum non e$$e.

ARTICVLVS IIII. DE DESITIONE FORMÆ, TAM certæ, quàm incertæ in $ubiecto. [res-1446-v_0810_801_t0]IN PHYSIC. ARIST.

QVod verò ad formarum, de quibus hactenus egimus, de$i- tionem attinet, $it prima a$$ertio. Forma certa in $ubiecto 1. a$$ertio. certo de$init e$$e completa, at que perfecta in $ubiecto per vltimum $ui e$$e; ab $olutè vero, $eu ex toto, ita vt nihil eius rema- neat, de$init per primum non e$$e. Hæc quoad priorem partem ita Cõ$irmatio prioris pa. tis $uadetur. Sit calor vt duo in aliquo $ubiecto. In in$tanti, quod e$t vltimum non e$$e motus contrarij licebit dicere. Nunc e$t tota lati- tudo caloris vt duo in hoc $ubiecto, & immediatè po$t non erit iam tota, quia aliquid per motumabijcietur; ergo & cæt. Deinde po$te- Cõfirmatio po$terioris partis. rior pars o$tenditur. In in$tanti terminante motum, quo eiu$modi $ubiectum antea calidum, redditum e$t omnino frigidum, fas erit di- cere nihil iã in eo e$$e caloris, & immediatè ante aliquid fui$$e: ergo calor de$ijt in ip$o quoad omnem $ui partem per primum non e$$e.

Sit $ecunda a$$ertio. Forma certa in $ubiecto incerto tam $ecun- 2. a$$ertio. dum omnes $uæ inten$ionis partes, quàm $ecundum aliquam earū, de$init per vltimum $ui e$$e. Hæc quoad priotem partem videlicet Suadetur quo ad priorem partem. quod calor vt duo, exempli gratia, exi$tens immediatè po$t primam $uperficiem contiguam agenti aboleatur totus per vltimum $ui e$$e probatur; quia huiu$modi calor noninterit ni$i acce$$u frigiditatis etiam vt duo; hæc autem in parte incerta incipit per vltimum non e$$e, vt con$tat ex $ecunda $uperioris articuli a$$ertione. Quare cùm vltimum non e$$e frigiditatis, $it vltimum e$$e caloris; con$equens fit vt præ dictus calor de$inat per vltimum $ui e$$e. Deinde o$tendi- Quoad po$te norem. tur eadem a$$ertio quoad po$teriorem partem hoc modo. Si calidum agat in aquam $ummè frigidam, in vltimo non e$$e calefactionis verè quiuis dixerit in parte $ubiecti, quæ e$t vltra primam $uperfici\~e cõ- tiguam calido, dari frigus vt octo, & immediate po$t non dari; $ed aliquidiam ei fui$$e detractum $ubeunte calore. Igitur frigus vt octo in parte incerta de$init quoad aliquam $ui partem in $ubiecto incer- to per vltimum $ui e$$e.

Sit tertia a$$ertio. Forma incerta in $ubiecto incerto de$init $imi- 3. a$$ertio. liter per vltimum $ui e$$e tam quoad omnes partes $uæ inten$ionis, quàm quoad aliquam earum. Hæc quoad priorem partem, ita $ua- detur. In aere vniformiter difformiter illu$trato nece$$ariò datur aliqua $uperficies, in qua nihil iã in$it lucis, in$i@tamen in parte aeris eidem $u perficiei immediata ver$us lumino$um. Hoc po$ito, $i lumi- no$um retro cõmeet, in in$tanti, quo eiu$modiretrogre$sio inchoa- bitur, erit non nihil lucis in parte illa quæ proximè antecedit præ- dictam $uperficiem, & immediatè po$t eiu$modi in$tans, non erit; $i- quidem immediatè po$t $ubtrahitur ab ea lumino$um; ergo cùm ea pars aeris $it incerta, habet\’que incertam lucem, vtpote quæ e$t im- mediatè citra non lucem; per$picuum relinquitur lucem incertam in $ubiecto incerto in totum de$inere per vltimum $ui e$$e. Deinde probatur eadem a$$ertio quoad alteram eius partem. Ea lux, quæ in aere illu$trato e$t vltra primam $uperficiem versus lumino$um, e$t [res-1446-v_0811_802_t0]LIB. VIII. CAP. VIII. QV AE STIO II. incerta, & in $ubiecto, incerto, vtiam patet. Incipiat ergo lumino- $um retro moueri; immediatè po$t in$tãs, quo moueri cœperit, im- minuetur aliquid de luce, quæ erat po$t primam $uperficiem: ergo lux incerta in $ubiecto incerto amittit partem $uæ inten$ionis per vltimum $ui e$$e; quod erat probandum.

ARTICVLVS V. DE INCEPTIONE, ET DESITIONE SVB- $tantiarum, quæ gignuntur, & intereunt, & ea. rum rerum, quæ creantur, quæque in nihilum recidunt.

REliquum e$t vt de ijs rebus agamus, quæ per generationem, vel creationem incipiũt, quæque per corruptionem, vel ani- hilationem de$inunt. Sit prima a$$ertio. Sub$tantiæ, quæ gi- 1. a$$ertio. gnuntur, & intererunt, incipiunt per primum $ui e$$e, de$inunt per primum non e$$e. Hæc quoad priorem partem corroboratur primũ O$tenditur prior pars. te$timonio Ari$totelis, qui hoc in libro, cap. 8. text. 69. & lib. 6. cap. 5. text. 45. & vbicunque de ortu, & interitu $ub$tantiarum di$$erit; eas momento gigni, momento\’que interire docet. Quod confirmat etiam Auerroes 4. libro huius operis comm. 129. & lib. 5. comm.8. Simplicius eodem lib. ad tex. 8. cæteri\’que philo$ophi communi a$- $en$u. Pote$t autem hæc ratio ad id probandum afferri. Nam forma rei generabilis non incipit e$$e in materia, ni$i in $tatu, quo incipiat $e$e tueri ab aduer$arijs, atque etiam operari; cùm vnũquodque $uæ operationis gratia $it: at verò vt agere & re$i$tere incipiat, (quãuis ad actionem & re$i$tentiam continuandam non eodem pror$us mo- do res habeat) vidētur requiri certæ di$po$itiones, atque adeò præ- finita exten$io materiæ, $icuti & ip$a forma certum e$$entiæ limitem habet. Igitur cùm primùm ea materia congruenter præparata e$t, in totam $imul atque in in$tanti forma inducitur, in eo\’que resgenita Res, qu\,e gi- gnitur, $imul $it & e$t. $imul fit, & e$t, proinde\’que incipit per primum $ui e$$e. Atque hæc ratio et$inon planè rem demon$tret, & cõuincat, tamen in hac mate- ria grauia philo$ophorum ingenia $imilibus argumentis acquieuere, vt propo$itam conclu$ionem $tatuerent, & in $chola celebrē facerēt.

Po$terior pars a$$ertionis hunc in modum $uadetur: $emper cum Cõfirmatio po$terioris partis. generatione vnius rei, alterius corruptio coniuncta e$t; & contrà, vt docet Ari$toteles 1. de generatione cap. 3. text. 20. Cùm ergo $ub- $tantiæ, quæ gignuntur, incipiant per primum $ui e$$e, vt o$ten$um Cum gene. ratioue vni9 $emper con- iuncta e$t al- terius corru@ p@o. fuit, nece$$ariò fatendum erit ea$dem, cùm intereunt, de$inere per primum non e$$e; ita vtin eo puncto temporis, quo res genita pri- mum cohæret, iam ea, quæ interijt, non exi$tat.

[res-1446-v_0812_803_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Sit $ecunda a$$ertio. Ea, quæ propriè creantur, quæque propriè a. a. $$ertio. Con$ule D. Tho.2.con- tra gentes 19. & 1. p. q. 63.art.5. & in 2. d. 1. q. 1. 2. 2. ad nihilum reuocari queunt, vt Angeli, & animæ rationales incipi- unt per primum $ui e$$e, Hæc a$$ertio quoad priorem partem ex eo desin@nt per primum sui non e{$s}e. concluditur, quia Deus ad creandum exhibet concur$um infinitæ potentiæ, id\’que $ine adminiculo vel opera alterius rei, ad cuius mo- ram, & tarditatem $e$e accommodet, atque adeó $ubito, & momen- to creat. Item quia huiu$modi res habent e$$e indiui$ibile, at que ita $uaptenatura producibile in in$tanti, $eu per primum $ui e$$e.

Po$terior verò pars ea ratione confirmatur, quia $i velit Deus rem quãpiam in nihilum redigere, veri$imile e$t $ubtractum iri ab eo per primum non e$$e concur$um, quo illam antea con$eruabat; maximè cùm eiu$modi res habeant e$$e momento in nihdum reducibile. Di- ximus, $i velit Deus; quia vt D. Thomas ait 1. p. q. 104. art. 4. Deus, Deus nullã rem in nihi- lum redigit. quæ ip$ius e$t in omnia exuberans, & benefica bonitas, rem nullam in nihilum redigit.

Sit tertia a$$ertio. Qualitates $upernaturales, quæ etiam, licet im @. a$$ertio. Hoc in lib. c.2.q.1.art.1. propriè, creari dicuntur, vt alibi monuimus, aliquando incipiunt per primum $ui e$$e; aliquando per vltimum non e$$e. Hæc proba- tur; quia pote$t Petrus, verbi gratia, perfectè ad gratiam di$poni, vel in hoc in$tanti, in quo ei $tatim gratia diuinitus infundetur; vel Pote$t gratia infundi per vltimum nõ e$$e. immediatè po$t hoc in$tans, quo euentu accipiet gratiam per vlti- mum non e$$e.

ARTICVLVS VI. DVBII CVIVSDAM ENODATIO.

QVæret tamen adhuc qui$piam e$to ea, quæ propriè erean- tur, $ecundum communem, & ordinariam leg\~e eo modo, Nũ Angelus creari po$sit per vltimum non e$$e. quo diximus, incipiant; vtrum nihilominùs po$sit Deus Angelum, verbi cau$a, per vltimum non e$$e creare. Dubitandi ra- tio ex eo $umitur, quia cùm po$t vltimum non e$$e $equatur tem- pus, oportebit quidquid ita producitur, in tempore effici, & acco- modatè ad naturam temporis, ide$t, $ucce$siuè, & per partes; quod tamen in ea, quæ in$ectilia $unt, proinde\’q; nece$$ariò totũ $uum e$$e $imul & impartibiliter accipiunt, vt Angelus, minimè c\=ouenire po- te$t, etiam diuina virtute; alioqui iam ea, quæ omnino partibus va- cant, partibus con$tarēt, & à propria natura deciderent. Secundo, quia $i res permanentes incipere po$$ent per vltimum non e$$e, pari etiam ratione res $ucce$siuæ, vt motus, & tempus, po$$ent incipere per primũ $ui e$$e; cùm vtrobique æqua repugnantia e$$e videatur.

Vt huic dubitationi fiat $atis prænotandum e$t dupliciter intel- ligi po$$e rem aliquam creari per vltimum non e$$e: vno modo, ita vt illius effectio men$uretur tempore, & ad cius fluxum naturam\’que, [res-1446-v_0813_804_t0]LIB. VIII. CAP. IX. EXPLANATIO. $ecũdũ alias & alias partes $e$e accõmodet: altero, vt exi$tat quidē ei<_>9 {pro}ductio dũ t\~epus fluit, & tñ nec {pro}ducatur $ucce$siuè, nec t\~epore m\~e $uretur; $ed tota $imul efficiatur, & in $e tota $imul, atq; īpartibiliter exi$tat. Hinc ad propo$itã dubitationē re$põdemus cū Grego. in 1. d. Re$pon$io ad dub. 17. q .2. ar. 2. & alijs, nõ po$$e, etiã diuina virtute, Angelū creari per vl timū nõ e$se, $ecundum priorem $en$um, vt prima ratio earum, quas proximè attulimus, concludit; po$se tam\~e $ecundū po$terior\~e. Hoc enim pacto omnia, quæ Deus initio mũdi creauit, etiã nũc in quoli- bet in$tãti, ac dũ t\~epora decurrunt, con$eruat, totũip$orum e$se eis indiui$ibiliter, ac $ine vlla, ei$d\~e interna, $ucce$sione conferendo.

Iã igitur cõ$tat quid ad primũ argumentū re$põderi debeat. Ad $e Solutio arg. cũdū verò negãdū e$t, quod a$sumit. Nã ex eo quod res permanētes per vltimū nõ e$se \~pdicto modo incipiãt, nõ $equitur eas nô habere $imul totũ e$se: at $i motus, vel t\~epus per primũ $ui e$se inciper\~et, ob- tiner\~et totũ $uū e$se $imul, quod repugnat natur\,e $ucce$siuorū. Vn- de patet non e$se vtrobi\’que parem repugnantiam.

_CAP. IX._

_Q_ Vi aut\~e fit $uper circulari vnus erit & cõtinuus, cũ ni _Text. 73._ bil $equatur quod e$$e nõ po$sit. Nã quod ex A. moue- tur, eod\~e impetu in A.simul mouebitur, si quid\~e in id moueatur, in quod veniet. Sed ne\’{que} cõtrarijs ne\’{que} oppo- $itis simul ciebitur. Nõ enim oĩs, qui ex boc motus e$t, ei est cõ trarius, aut oppo$itus, qui est ad boc. At cõtrarius quid\~e est re- ctus. Hoc enim c\=otraria sũt in loco, vt qui e$t per diametrum, quãdoquid\~e plurimũ distat. Oppo$itus aut\~e e$t qui per eãd\~e lõ gitudin\~e. Quare nibil impedit cõtinue motũ fieri et nullo t\~epo- re intermitti. Cõuer $io enĩ ab eod\~e in id\~e, motus e$t, qui aut\~e fit rectà, ab eod\~e in aliud. Et is quid\~e, qui in circulo, nũquã in ijsd\~e est: qui aut\~e rectà $œpius in ijsd\~e. Is igitur qui in alio & alio s\~eper $it, pote$t cõtinuè cieri, qui verò in ijsd\~e fit sœpius, nõ pote$t. Motibus enim contrar@s simul moueatur nece$$e e$t. Quare nec in semicirculo, nec in alia vlla circunfer\~etia cõti- n\~eter fieri motus pote$t, quod sœpi9 moueri in ijsd\~e nece$$e sit, & cõtrarijs mutari mutationibus.

 Capitis noni Explanatio.

Q Vi aut\~e fit } Po$tquã docuit cæteros motus, mutationesve \,eternã cõtinuitat\~e nullo Conuer$ionê po$se in infi- nitum conti- nuari. modo habere potui$$e, nũc cõue@$ion\~e, & in infinitū cõtinuari po$$e, & inter o\~es mo tus $impliciter primũ e$se o$tédit. Nã ex infinita, inquit, cõtinuitate motus, qui in or b\~e fit, ab eod\~e ad id\~e pũctũ redeũdo, nullũ exi$tit incõmodũ. Nõ enim quod qui$- piã forta@e obt\~ederet)ex eo $equetur idē cõtrarijs motibus $imul agitar@, aut motũ continuũ ex cotrarijs, & $pecie differentibus componi; $iquidem non omnis motus, quo ad aliquem termi- num itur, contrarius e$t ei, qui ab eod\~e inchoarur termino, licet in motu, qui fit $uper linea re- cta, ex qua maximam locorum di$tantiam metimur, ita res habeat.

C\=ouer$io enim ab eod\~e } Alias $ub- dit rationes cur po- Cur conuet- $io continua e$se po$sit. ti9 cõuet$io, quā c\,e- teri motus cotinuita t\~e $ortiri queat. Vna e$t, quia quod in or- bem agitur, vnã & cõtinuã lineã perpe- tuò decurrit, nec ab vno extremo ad ali- ud progreditur. Vn- de e$t, quod in refle- xu h\,erere, aut mo- ram trahere nequa- quam oportet.

Et is quide} Alia ratio e$t, qu a in mo tu circulari recur$us â pũcto ad id\~e pũctũ nõ fit in ij$d\~e, hoc e$t per eand\~e line\,e par- t\~e. Cũ enim v.g.$ol ab ori\~ete in occident\~e per no$tri hemi$phæ rij lineã fertur, rur$us ab occa$u ad ortũ per aliã circuli pattē, hoc e$t, per lineã inferioris hemi$ph\,e@ij cõmeatiat motu recto per eand\~e lineã, id\~eque omnino $patiũ ter\~edo, eò, vnde mobile digre$sum fuit, repedat.

Quare nec in $emicirculo) Ex dictis colligit nec in $emicirculo, nec in alia circuli portione Nõ po$se có- tinuari in $e- micirculo pe- renn\~e motũ. iugem motum po$se continuari; quandoquid\~e in nulla parte circuli principiũ & finis coeunt, vt@ in circulo; proinde\’que in nullo ab eodem ad idem, ni$i per idem $patium reditio e$t. Vnde $equitur tales motus $ibi aduer$ari, nec ex ijs vnum quid po$se coale$cere.

Per$picuum verò} In nullo aliorum motuum perpetuam continuitatem inueniri ita concludit. Vbi progre$sio & regre$sio non fit per diuer$a media, $icuti in cïrculo, $ed $æ pe per cadem, vt indiametro, non datur perpetua continuatio, vt ex dictis con$tat, oportetque mediā [res-1446-v_0814_805_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Non enim principio finem coniung it: qui verò fit in orbem _Text. 74._ coniungit, atque $olus perfectus e$t. Per$picuum verò ex hac diui$ione etiam e$t ne alios quid\~e motus continuos e$$e po$$e. Fit enim vt in omnibus per eadem $œpe moueatur, vt in alter a tione per media, & in eo, qui e$t in quantitate per magnitudi- nes medias, in generatione & interitu eod\~e modo. Nihil enim intere$t pauca an multa ea facere, in quibus e$t mutatio, nec aliquod medium addere, aut auferre, quod per eadem motum fieri modo vtroque accidat. Ex his ita\’{que} per $picuũ e$t ne| eos naturales recte dicere, qui $en$ilia omnia s\~eper moueri in- quiunt. Nam horum motuum aliquo poti$simum alter atione, eorum sententia cieãtur nece{$s}e est. Fluere enim s\~eper dicunt, atque imminui. Prœterea gener ationem & interitum altera- tionem e{$s}e $tatuunt. Prœ$ens verò oratio omn\~e motum com plexa e$t, nempe nullo motu, prœterquã conuer $ione, fieri po$- $e, vt continenter quicquam cieatur, quare nec alter atione, nec accretione. At ad docendum quidem nullam, prœter conuer$io _Text. 75._ nem, infinitam e$$e, continuam\’{que} mutationem, hæc $atis sint di cta. At verò lationum conuer $ionem primam e$$e manife $tũ est. Nãque omnis latio, vt antea dixim9, aut in orb\~e est, aut in rectũ, aut mi$ta. Hac aut\~e priores e{$s}e illas nece{$s}e e$t, quippe quœ ex eis con$tet. R ecta verò eam, quœ est in orbem, cùm $im plex magis $it & perfecta. Nam $ieri quidem non pote$t, vt $u per infinita recta linea latio fiat, quandoquid\~e infinitũ eiu$- modi non e$t, at neque si e$set, quic quam moueretur, cùm id nõ fiat quod e$t: infinita autem non potest transiri. At quœ $u- per finita recta fit, siretrocedat cõpo$ita erit, & duo motus: si verò non retrocedat, imperfecta, & quœ intereat. Porro imperfecto perfectum, & quod interire non potest, eo, quod po te$t, natur a prius e$t & ratione & tempore.

 quietem interponi: atqui in alteratione cùm mobile progreditur ab albo in nigrum, & à ni- gro redit in album, fit recur$us per eadem media, nimirum per medium colorē. Igitur nece$se e$t inter huiu$modi acce$sum, & regre$sum quietem dari. Monet autem nihil referie vnum $it, an plura media, quia quodlibet ad di$$oluendam continuita@em $aterit. Pr\,eterea eandem e$se rationem in accremento, & decremento; imò & in generatione, & interitu: quia etiam cùm ignis, ve@bi gratia, in aerem, & rur$us aer in ignem vert tur, medium aliquod interuenit, nimi- rum pr\,eparatio materi\,ead eiu$modi formas. Sumit enim generationem & interitum vnà cũ Error Hera- cliti & Craty li. antecedentibus di$po$itionibus.

Ex his itaque} Errorem Heracliti, Craty li, & aliorum, qui omnia in conti nuo fluxu ver$ari aiebant, ijs qu\,e ha- cten9 di$putata sũt, con futatum e$$e in- quit. Nam cùm o$- @en$um $it nullũ mo tum, excepta cõuer- fione, քpetuari po$- $e, liquet non conti- nenter res fluere, al- terationemvè $ubi- re; in qua illi rerũ ortum, & interitum Conuer$io- nem e$$e om nium latio- mum primã. collocabant.

At verò latio- nũ} Reuertitur ad o$tendendum con- uer$ion\~e omniũ la- tionum primã e$$e; argum\~etaturq, hoc modo. Omnis la- tio aut circularis e$t, aut recta, aut ex his mixta: $ed h\,ec e$t po$terior illis duabus; quia omne compo$itum e$t po $terius $implici: it\~e etiam recta e$t po$te rior circulari: ergo circularis e$t omniũ prima. E$$e autem Circulus $i- gura $impli- cior, & ab$o- lutior. rectam circulari po$terioré ex eo con$tat, quia circularis e$t $implicior & perfectior, vt $atis in- dicat natura circuli, $upra qu\~e fit, qui ab$olutior, & $implicio@ $igura e$t, vtpo@e cui nihil po$- $it addi, cùm tamen rect\,e line\,e $einper aliquid adijci po$sit, quandoquidem infinita non da tur. Quin vero et$i illa extaret, non e$$et in tota ea motus, quia pertran$i@i nõ poterat. In linea verò finita motus perpetous haudquaquam erit, ni$i per reflexionem, proinde\’que non vnus cõ- tinuus, $ed multiplex dicetur. Quod verò multiplex e$t, $implici e$t po$terius.

Si verò non retrocedat} Si mobile, quod lineam rectam con$icit, nõ retrocedat, cuane$- Excellentia motus circu- laris. e et, inquit, mot9, ac certo limite cõcludetur, videlicet line\,e termino; proindeque à perfecti$- $imi motus, qualis conuer$io e$t, ab$olutione degenerabit: &, quod inde $equitur, cõue@$io tali motu prior erit natura ratione, & t\~epore. Natura, quia immortalis, ac nobilior. Ratione, ide$t, de$initione, quia habitus e$t definitione prior, quam priuatio (h\,ec enim illum ad $u\,e e$$en- ti\,e notionem exigit, non contra) & omne perfectum habet $e$e ad id, quod imperfectum e$t, tanquam habitus ad priuationem. Tempore, quia omnibus retro $eculis per$euerau t.

Ex ratione autem fit} Redit ad di$ceptationem de perenni motus continuitate, & quamobrem conuer$io, non autem recta latio, perenniter continua e$$e queat, ed@$serit. Ea, in- [res-1446-v_0815_806_t0]LIB. VIII. CAP. IX. EXPLANATIO.

Latio etiam, quœ $empiterna e{$s}e pote$t, prior ea e$t, quœ non potest. Atqui conuer$io perpetuari pote$t, aliorum autem neque latio, neque alius vllus pote$t. Status enim $it nece{$s}e est, qui quidem cùm est, motus interijt. Ex ratione autem _Text. 76._ fit, vt motus, qui in orbem e$t, vnus sit & continuus, & non is qui rectus est. R ecti enim motus principium, medium, & fi- nis distincta $unt, & in $e omnia continet: quo fit vt id $it, vnde quod mouetur incipiet, & id item ad quod de$inet: siqui dem in extremis res quœlibet quie $cit, cum in eo vnde, tum in eo ad quod. At verò conuer $ionis non di$tincta. Nam eorũ, quœ $unt in linea, cur hoc potiùs, quam illud, terminus est@cum eo- rum quodlibet principium œque sit, mediũ & finis, vt in prin cipio & fine aliquid $emper sit, & nunquam. Vnde & $pbœ- ra quod ammodo mouetur, & quie $cit, cùm eundem occupet locum. Cau$a autem est, quoniã centro omnia bœc conueniūt, quippe quod magnitudinis & principium sit, & medium, & finis. Quare cùm extra circunferentiam boc sit, nibil e$t vbi id quod fertur quie $cat, perinde atque tran$ierit. Semper namque circa medium fertur, non ad extremum Quòd verò id maneat, totum $emper, & quodammodo quie$cit, & conti- nenter mouetur. Accidit autem reciprocatio. Nam & quod motuum men$ura conuer$io sit, primam e$se ip$am ne- ce$$e est, siquidem primùm omnia metitur: & quia prima, a- liorum e$t men$ura. Atqui & œquabilis conuer$io $ola e{$s}e pote$t. Quœ enim recta à principio ad finem inœqualiter ferũ- tur. At in $ola conuer$ione nec principium ine$t, nec finis, sed extra. At verò lationem motuum primam e$se omnes _Text. 77._ te$tantur, quotquot de motu mentionem fecerunt. Eius nãque principia hi$ce tribuerunt, quœ hunc motum efficiunt.

 quit, latio continua, at perpetua e$se pote$t, cuius mobile ex \,equo, atque indi$@riminatim $em per e$t in principio, medio, & $ine $patij: atqui ita $e habet $ola conuer$io: ergo &c. Probat a$$umptionem, quia in linea recta, $upra quam recta latio exe@cetur, di$tincta & determinata $unt principium, me dium, & finis; cùm in ea detur actu prin cipium, vnde motus incipi@, & finis, in quem de$init, & in quo mc bile quie$cit; in circulo verò ne- quaquam id accidit; cùm nullum eius pũ ctũ finis magis, quā medij, aut principij rationem obtineat. Vnde e$t quod $ph\,e Sph\,eram @- mul moueri, & quodam- modo quie$a cere. ra moueri $imul, & quodammodo qui e$cere dicitur. Moue- ri, quia reuera ci@cũ- agitur: q ie$cere, quia totum locũ, $iue $pa- t@um non mutat, $ed voluitur circa c\~etrũ, quod fixum, immo- bileque e$t, & princi pij, medij, ac finis vi- cem $ortitur: princi- pij, qua enus ab eo omnes \,equales line\,e ad circunferentiā du cuntur: medij, proue \,equa di$tant@a à peri- pherìa disiũgitur: fia nis, @rout omnes in co line\,e terminan- tur.

Accidit autem} Cùm rationes ad circularis motus principatum, & continuation\~e $pectantes admodum inter $e cogna@\,e $int; non $eparatim $ed mixtim eas pe@tractat Ari$toteles Hoc igitur loco rur$us probat conuer$ionem inter c\,eteros mo@us primarium locum habere, eo quodomniũ men- $ura $it. Additque e$se men$uram & e$se primum inter $e reciprocari. Nam cùm conuer$io $it men$ura, nece$$ariò vendicat primum locum, & quia primum loeum vendicat men$uia e$t: $i- qu dem primum in quolibet genere reliqua eiu$dem generis metitur.

Atqui & \,equalis } Eandem a$$ertionem confirmat ex eo, quia inter omnes motus $ola cõ- Inter omne@ motus $olam conuer$ion\~e e$se \,equabi- lem. uer$io æ quabilis e$t, eàdem\’que velocitate perficitur; quod maiorem arguit nobilitatem. Quod enim $ibi $imile e$t magis e$t vnum, vnitas verò inultiplicita i anteponitur. Non $eruare aut\~e reliquos motus \,equabilitatem inde o$tendit, quia quo mobilia à quie$cente, hoc e$t ab eo, vnde Lib.2.dec œ- 10.cap.6.p.1. moueri cœperint, quod immobile e$t, longiùs eunt, eò maiori impetu f@runtur. Cuius rei cau $am, & cur in ijs qu\,e per vim mouentur, & in animantibus diuer$us inæ quabilit, tis modus re- periatur alibiex po$uimus.

At verò lationem} Quod de la ionis primatu docuit corroborat te$timonijs veterum Veteres Phy- fici lationi primatũ d@ tulere. philo$ophorũ. Nã quicunque in con$tituendis rerũ naturaliũ principi$s de motu a iquid tradide runtlationi principé locũ a$signatũt. Anaxagoras enim menté, Empedocles concordiã, & di$- cordiam motrices cau$as fecere. Leucippus & Democritus affirmarunt $ua illa in$ectilia [res-1446-v_0816_807_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Etenim $ecretio, & concretio motus $unt in loco, quo qui- dem modo mouent concordia & di$cordia, cùm alter a ip$a- rum di$sipet, altera congreget. Mentem etiam quœ priùs mo- uit Anaxagoras ait $egregare. Similiter verò & quicunque nullam talem $t ataunt cau$am, per inane autem inquiunt mo ueri. Et bi namque naturam motu, qui e$t ad locum, cieri af- firmant, siquidem motus per vatuũ latio e$t, & perinde qua$i in loco. Aliorum autem nullum primis ine$$e cen$ent, sed bis, quœ ex illis. Etenim augeri, imminui, & alterari at o mis com- pactis atque $eiunctis inquiunt. Nec $ecus quicunque den$itate & raritate generationem faciant atque interitum. Nam $e- cretione & concretione hœc di$ponunt. Prœter hos ij sunt, qui motus cau$am animam faciunt. Id enim quod $e mouet, eorũ quœ mouentur, principium aiunt e$se: animal autem om- nis\’que animans motu, qui in loco e$t, se mouet Et id proprie moueri $olùm dicimus, quod motu, qui ad locum e$t, mouetur. Id vero si eodem in loco quie $cat, augeatur autem, aut immi nuatur, aut alteretur aliqua ex parte, non simpliciter dicimus moueri. Motum itaque $emper fui$$e, omni\’{que} tempore fu turum e$$e, quidue motus $empiter ni sit principiũ, & quis mo- tus primus, qui$que sempiternus duntaxat e$se po$sit, mou\~es \’{que} primum immobile e$se dictum e$t.

 corpu$cula hue, illue eoncur$ione, & di$sipatione per inane ferri, nee vllum alium motum $ta- bire pr\,eter lationem; et$i qu\,e ex ip$is concre$cerent c\,eteris quoque mutationibus forent ob- noxia. Thales & alij, qui elementum vnum, aut medium quidpiam inter elementa principium Thales. e$$e exi$timarunt, cùm rerum o@tus & interitus ad den$itatem & raritatem, coitionemque & $ecretionem retulerint, $imiliter lationi primas dedere. Quod fecit etiam Plato dum animam Plato. $e ip$am mouent\~e, c\,e eraque omnia a- gitantem inuexit. Qua de re.1. huius operis copio$ius.

Animal aut\~e} Rei propo$it\,e con- firma@ionem eo ar- gumento cõcludit, quod animãtes, qu\,e inter illa, qu\,e ab $e mouentur, nobili tate ex cellunt, motu ad locũ $e ip$as mo uent. tum præterea quia communi lo- quendi v$u mo um pro latione v$urpa- mus, & ea $implici- ter moueri dicim9, qu\,e loco cientur, non ita verò que auge$cunt, aliamve e@u$modi motion\~e $ubeunt.

Motũ ita\’que} Ea de quibus toto hoc lib o di$seruit, $ummat m colligit, vt ad illa, qu\,e proximo capite continentur, gradum faciat, & quia rur$us de primo motore agere in$tituit, quid de eo iam $upra demon$trarit, extremo loco repetit.

 _CAP. X._

H Oc autem partibus nece$$ariò vacare, nullam\’que ba- _Text. 78._ bere magnitudinem nunc dicamus, priùs hi$ce definitis quœ boc antecedunt. Quorum vnum e$t fierinon po$$e vt finitum vllum infinito moueat tempore. Pria enim $unt id quod mouetur, id quod mouet, & tertium nempe t\~e- pus in quo. Hœc autem aut omnia infinita, aut omnia finita, aut aliqua, vt duo aut vnum. Sit igitur A. mouens C. quod mo uetur B. & t\~ep9 ĩfinitũ C. ipsũ igitur Dimoueat part\~e ip$i9 B. quœ $it E. Certe non in œquali ip$i C. quod in maiori, maius.

 Capitis decimi Explanatio.

H Oc autem partibus} Aggreditur ad probandum motorem primum vacare parti- bus, & magnitudine, e$$e\’q e virtute infinita pr\,editum. Vt verò in$titutum confirmet, nonnulla pr\,e$umit theorèmata Primum e$t nullam vim $initam po$$e infinito tempo- re mou re. Ad cuius veritatem aperiendam $upponit tria concuirere ad moum, nimi. Vim finitam non po$setē pore infinito mouere. rum virtutem mo- uentem, mobile, & tempus, quod mo- tu c\=o$um tur: atque h\,ec omnia aut e$se in$inita, aut finita, aut quædam infini- ta, alia finita, vnum vel duo. Deinde ap- pellat vim mouen- tem A. mobile B. tempus C. tum ac- cipit aliam vim mo uentem minorem, quàm A. $ine $it pars ip$ius A. $iue non quam vocat D. item partem aliquam ipfius B. qu\,e fit E. & ab ip$o D. cieatur. His po$itis ita argumentatur, E. mouctur in tempore, quod tempor@ C. Probatio. [res-1446-v_0817_808_t0]LIB. VIII. CAP. X. EXPLANATIO.

Quare tempus F. infinitum non e$t. Si igitur ip$i D. ad- ditio $ic fiat, ip$um A. con$umam, et$i ip$i E. ip$um B. At t\~e- pus non con$umam œquale $emper auferendo, quippe quod $it infinitum. V niuer$um itaque A. totum B. finito tempore C. mouebit. Ab eo igitur, quod finitum est motu infinito ni- bil pote$t moueri. Ita constat fieri non po$$e, vt quod finitũ est tempore moue at infinito. At verò vim infinit am in ma- _Text. 79._ gnitudine finita omnino e{$s}e non po$$e ex his con$t at. Sit enim maior $emper virtus, quœ minori tempore æquale fa- cit $eu calefacit, $eu dulcedinem afferat, $eu proijciat, $eu omnino moueat. Ab eo itaque quod finitum quidem est, infinitam autem habet vim id quod patitur, aliquid pati & magis, quàm ab alio nece$$e e$t. Amplior enim e$t virtus infinita. At tempus nullum e{$s}e potest. Sit nam\’que A. tem- pus, in quo vis infinita calefecit, aut pepulit: in quo verò fi- nita aliqua $it A. B. Huic $i maiorem aliquam, finitã verò $emper adẏɔiam, ad eam tandem perueniam, quœ A. tempo- re mouerit Einito enim $i $emper adiecero, definitum om- ne $uperabo set $i ab$tulero, identidem diminuam. Finita igi- tur & infinita œquali tempore mouebit, quod e$$e non po- te$t. Nulla igitur finita magnitudo vi infinita prœdita e$$e potest Neque igitur finita, ea quœ e$t infinita. Quod in _Text. 80._ minori magnitudine maior virtus e$$e po{$s}it, multò tamen maior in maiore. Sit igitur A. B. infinita magnitudo: certe B. C. aliquam vim habet, tempore aliquo nempe E. F. mouit D. $i itaque ip$ius B. C. duplam accepero in dimidio tempo- ris E. F. mouebit. Hœc nam\’que $it proportio. Quare in t\~e- pore F. G. mouebit.

 infinito \,equale non e$t: $iquidem A. qu\,e e$t maior virtus, mouet maiori tempore, vt po$itum fuit; mouet autem tempore C. ergo minori tempore, non autem ip$o C. infinito, virtus D. ip$ius B. partem, qu\,e e$t E. mouebit. Cùm igitur D. moueat E. tempore minori (hoc vocetur F.) $i ip$i D. pars alia adiecta fuerit, deinde alia, ip$um A. tandem con$umetur. Si- militer $i ip$i E. alia pars ip$ius B adijciatur, deinde alia, totum B tandem exhau$tum erit: ad- ditur autem tempus ip$i quidem F. proportione, vt quantum virtutis adijciatur, tanto plus temporis proportione mouere queat, nũquam tamen con$umetur, cùm $it infinitum. Igitur tempus, quod additur, totum finitum efficit, temporeque finito tota virtus A. totum B. mo- uebit, atque adeò fieri non poterit, vttempore infinito finita virtus moueat.

Porro tota h\,ec ratio breuius & apertius ita concluditur. Si aliqua virtus moueat, verbigra- Summa ra- tionis antea propo$it\,e. tia, pondus quatuor librarum tempore infinito, certè quar ta eius pars moue- bit pondus vnius li br\,ein parte tempo ris minoriatq, adeò tépore finito. It\~eq; dimidium illius vir tutis mouebit me- dietat\~e pr\,edicti p\=o- deris tempore du- plo maion; atque adeò tota virtus in vnum collecta mo uebit totum pond9 t\~epore quadruplo maiori. Cùm igi- tur tempus alio t\~e- pore finito quadru- plo maius nece$$a- riò finitum $it, cõ- $equens e$t; vt vir- tus finita tempore infinito mouere nõ po$sit.

E$t tamen in pr\=o 1. obiectio. ptu obiectio aduer $us hanc A@$totelis ptobationem, quia ad calcem libri $u- perioris traditũ fuit $iqua virtus pon- dus aliquod mo- net, dimidium eius virtutis po$$e medietatem illius ponderis per idem $patium eodem tem- pore mouere, $imiliter\’que quartam partem virtutis po$$e eodem tempore ferre quartam pat- tem ponderis. Hoc autem in loco contratium a$$eritur.

Secundò, opponet aliquis, Intelligenti\,e habent finitam virtutem, & tamen $ecundũ Ari- 2. obiectio. $totelem mouerunt ab \,eterno cœle$tes globos. Igitur non repugnat finitam virtutem mouere tempore infinito.

Ad primum horum variè re$ponderi $olet. Quidam opinantur rationem Ari$totelis pro- Dil. 1. obiect. babilem tantùm e$$e. Alij intelligendam $olummodò de virtute motrice, quæ paulatim lan- gue$cit, & minuitur. H\,ec enim et$i aliquanto tempore mouere po$sit partem illius ponderis, quam initio motus exuperat; non tamen eandem infinito tempore mouebit, quia progredi\~e- te motu ab illa vincetur, ac tandem vane$cet. Septimo autem libro $ermo erat de virtute, qu\,e eadem $emper manet, $eu qu\,e $emper exce$$um retinet comparatione re$i$tenti\,e. Ad $ecun- Dilut. 2. obi. dum re$pondendum e$t theorema Ari$totelis $ic e$$e intelligendũ. Id quod mouet per $e & in- dependenter tempore infinito habet infinitam virtutem. Qua de rein progre$$u plura.

 [res-1446-v_0818_809_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Sic igitur $emper accipiendo, magnitudinem quidem A. B. nunquam tran$ibo, tempore verò dato $emper minus acci- piam. Quamobrem virtus erit infinita, quippe quœ finitam virtutem omnem exuperet, omnis autem $initœ virtutis tem- pus quoque e$$e finitum nece$$e $it. Nam $i aliquo in tem- pore tanta virtus moueat, in minori quanquam terminato proportionis conuer$ione maior mouebit. In$inita autem om- nis vis perinde e$t, atque multitudo & magnitudo, quœ ter- minatam omnem excedit. Potest autem $ic quoque hoc de- _Text. 81._ mon$trari. Aliquam enim vim in finita magnituáine accipie- mus, quœ eiu $dem $it generis atque e$t ea, quœ e$t in infinita, quœvè e andem metietur. V im itaque infinitam in magnitu- dine finita, aut finitam in infinita non po$$e e$$e ex his con- stat. De his autem, quœ feruntur, recte babet in primis du- _Text. 82._ bitationem quandam afferre. Sic enim quicquid mouetur, ab aliquo mouetur, quopacto eorum, quœ $e non mouent, nõnulla continenter, eo, quod mouet, non tangente, quœ iacimus, mv- uentur? Quod $i is qui mouit, aliud quidpiam $imul mouet, vt aerem, qui, cùm mouetur, mouet, œquè fieri non potest, vt primo non tangente neque mouente moueantur. Sed $imul omnia moueri & quie$cere, cùm mouens primum quieuerit, nece$$e est, quanquam perinde faciat vt lapis, n\~epe vt id mo- ueat quod mouit. Nece$$e est autem hoc quidem dicere id, quod primùm mouit, efficere, vt aer, aut aqua, aut aliquid eiu$modi, quod mouere moueri\’que aptum e$t, po{$s}it mouere.

At verò vim infinitam} Secundum theorema e$t. In magnitudine finitã non @o$$e In magnitu dine finita non po$$e re fidere virtu tem infinitã. infinitam virtutem ine$$e. Hoc vt $uadea@ pr\,emittit maiorem v@tutem minori t\~epore idem efficere, quod in maiori minor, itemque virtutem in$initam citiùs mouere, quàm al@am quã- libet virtutem finitam. Tum ita ratiocinatur. Si in magnitudine finita e$$et infinita virtus, nullum tempus mouendo con$umeret, demon$tratum e$t autom 6 huius operis cap.@.omné motum tempore effici, ergo in magnitudine finita nequit e$$e infinita virtus. Maiorem o$ten- dit, quia $i eiu$modi in$inita virtus ad mouendum tempus exigeret, $equeretur po$$e finitam & infinitã virtutem \,equali tempore mouere, quod e$t contra hypothe$im. Con$eoutio pro- batur, quia cùm quoduis finitum facta ip$i adiectione po$sit aliam finitam rem tandem $u- perare, eou$que finita virtus excre$ceret, vt finitudinem illam remporis vinceret. Quid mo- menti h\,ec Ari$tote lis ratio habeat $uo loco $eparatim ex- pendemus.

Neq; igitur fie In magnitu- dine infinita non pof$e da ri finitã vir- tutem. ri pote$t} Tertium theorema e$t, in magnitudine infini ta non po$$e ine$$e finitam virtutem. Quod ita probat. Virtus magnitudi- nis infinit\,e exupe- rat quancunque vir tutem finitam: ergo nece$$ariò e$t infi- nita. A$$umptum confirmat, quia li- cet non $emper vir tus ex \,equo re$pon deat mobili, & in minori magnitudi ne magn\,e interdũ vires in$int, vt in $e minibus, alijsque id genus; tamen in mole infin ita infi- nitas vires e$$e opor ret.

Nam $i aliquo in tempore} Secun dò id\~e $tabilire co- natur hunc in mo dum. Aliqua pars illius infinit\,e magnitudinis pollet virtute ad mouendum aliquanto tempo- re; maior a@tem pars, cùm maiores vires po$sideat, minus con$umet temporis: ergo @ota moles infinita nihil t\~eporis c\=o$umet, & ex cõ$equenti infinitam virtutem motric\~e obtinebit.

Pote$t autem $ic} Tertiòidem ex co corroborat; quia $i magnitudini infinit\,e ine$$et fi- nita virtus, po$$et alia virtus finita eiu$dem rationis exi$tens in magnitudine finita metiriil- lam, qu\,e e$t in infinita magnitudine: atque adeo po$$et etiam magnitudo illa infinita men- $urari ab ea qu\,e $inita e$t, cùm eadem ratio quoad hoc videatur e$$e in magnitudine, qu\,e e$t in virtute.

De his autem, qu\,e feruntur| Duo qu\,edam interponit dubia ad motum pertinentia, Alte- Dubitatiõ. rum e$t, quí fieri po$sit, vt iacta, verbi gratia, lapis, aut telum, quod $ur$um intorquetur, po$tquam di$ce$$ere ab eo qui iecit, motum continuent, cùm nec ip$a $e moueant, nec vide- antur à proiectore cieri, vtpote a quo po$t initium motus tangi de$ierunt. Non enim $atisfa- ciet qui dixerit huiu$mod@ corpora ab aere tergum vrgente cieri; h\,erebit namque eadem rur- $us qu\,e$tio, qua ratione aer ille proximus nullo tangente moueat.

 [res-1446-v_0819_810_t0]LIB. VIII. CAP. X. EXPLANATIO.

At non $imul mouere de$init & moueri, $ed $imul atque is qui mouet mouere de$ierit, de$init moueri, adbuc autem est mouens: quocirca aliud mouet quod bœret, cuius eadem est ratio. Ce$$at autem cùm vis mouendi in id, quod bœret, mi- nor imprimitur. Pror $us verò de$init, cùm id quod prius est, non vltra effecerit, vt moueat, $ed $olùm vt moueatur. Atque bœc de$inere $imul alterum quidem mouere, alterum moueri totum\’que motum nece$$e e$t. S ane hic motus in his fit, quœ aliquando po$$unt moueri, aliquando quie$cere, cθntiuuus it\~e non e$t, $ed apparet, quandoquidem earum $it, quœ aut de- inceps $equuntur, aut $e tangunt. Neque enim mouens est vnum, $ed mutuò $ibi bœrent. Quo circa in aere & aqua hic fit motus, quem antiperi$ta$in e{$s}e aliqui inquiunt. Fieri autem non pote$t, vt aliter quàm dictum e$t, ea di$$oluãtur, de quibus dubitatum est. At verò antiperi$ta$is moueri $i- mul cuncta facit, & mouere; quare & quie$cere. Nunc au- tem vnumquid moueri continuè videtur: à quo nam igitur? non enim à $e ip$o. Quoniam autem in rerum natur a cõ- _Text. 83._ tinuus motus est nece$$ario, ille verò e$t vnus, & is qui vnus est, vnius $it magnitudinis nece$$e e$t, (cùm id non mouea- tur, quod magnitudinis e$t expers) vnius prœterea & ab vno, alioquin continuus non erit, $ed bœrens alter alteri & diui- $us, id $ane quod mouet, $i vnum est, aut, cùm mouet, moue- tur, aut est immobile. Si igitur moueatur, vna $equi oporte- bit, vt & ip$um mutetur, $imul\’que ab aliquo moueatur quã- obr\~e $t abitur, ad id\’{que} accedetur, vt ab ĩmobili moueatur. Hoc enim nece$$e non est, vt $imul mutetur, $ed mouendi $emper facultatem habebit. Nam laboris quoque est expers bœc mo- tionis ratio & modus. Atque etiam œquabilis bic motus est, aut $olus, aut maxime: $iquidem quod mouet nullam ba- bet mutationem.

Nece$$e e$t autem| Dubitationem propo$itam diluit aiens id, quod primò mouet, verbi Re$pon$io. gratia, manum, mouere medium, per quod fit iactus, nempe aerem $ibi attiguum; tum vnã aeris partem aliam $ibi vicinam pellere, deinde hanc aliam, donec ea, qu\,elapidi coh\,eret, ip- $um lapidem vehat. Incipere autem motum proiecti corporis langue$cere cùm vis mouendi partibus aeris impre$$a deficere incipit; & omnino ce$$are motum, cùm pr\,edicta vis euanuit, hoc e$t, cùm tanta e$$e di$i t, quanta ad mobile vlterius prouehendum requiritur.

Sane is motus| Addit motú iactus non conuenire corporibus, qu\,e perenni, & continuo Iactus quib, competat. motu agitantur, $ed qu\,e interdum a motu ce$$ant; vt $agitt\,e, & lapidi. Et verò quod hæ c cū iaciūtur, nõ ferantur cõtinuo motu ex eo o$tendit, quia nõ ab eod\~e mou\~ete impellũtur, $ed ab alio; & alio, vt à manu & aere, vel aqua, varijsque partibus intermedij corporis, qu\,e om- ne, a prioribus im petum accipiunt, & in vicinas transfun- dunt. Docet autem fieri iactum in aere, & aqua, quia h\,ec ele menta cedunt, & agi lia $unt, non autem terra ob ingente cra$ $itiem, & repugnan- tiam. Ignis verò nõ meminit, quod eius $ph\,era procul à no- bis $it.

Fieri autem nõ Opinîo quô rundā demô tu iactus. pote$t| Fuere qui motũ iactus per an- ti@eri a$im fieri di- cerent, hoc e$t, quia corpus c@cun$tans motu vacui in lo- cum $uccedit eius, {quis} pellitur, atq, ita $uc- ce$siua locorũ per- mutatione res pro- iecta aliò $ubinde transfertur. Horum $ententiam corrigit Ari$toteles aiens, et$i in motu iactus anti peri$ta$is inte@ueni- at, non hanc tamen integrã e$$e cau$am cur proiecta corpo- ra per aquam, aerem vè ferantur, $ed eain etiam, quam ip$e $u- periùs attulit. Nam in pr\,edicta antiperi$ta$i cuncta $imul mouent & mouentur; hoc e$t tam partes aeris per quas $agitta defertur, quam $agitta $imul mouent, motumque accipiunt; quã- doquidem illæ à tergo $agittam, & à parte anteriori à $agicta feriuntur. Vt verò h\,ec omnia $imul mouent, & mouentur, ita pariter à motu ce$$ant. Quod in motu iactus non accidit. Namque ce$$ante antiperi$ta$is cau$a, & quie$cente eo qui $agittam emi$it, adhuc $agitta motum pro$equitur: at cùm illa à $e non moueatur, alia eius motus cau$a dauda e$t, videli- cetiaculator á quo impetus exijt Lege quæ de hac re $upra di$putauimus.

Quoniam autem| Explicata controuer$ia de cau$a motus proiectorum, quem a$$eruit continuum non e$$e, redit ad primum motorem, eumque vnum e$$e probat ex continuitat@ primi, ac $empiterni motus, qui ni$i & ab vno motoie efficeretur, & vnius e$$et magnitudinis. [res-1446-v_0820_811_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Oportet verò $i motus$ibi $imilis e{$s}e debet, id quoque quod mouetur nullã, ratione eius babita, mutationem pati. Ne- _Text. 84._ ce$$e e$t autem aut in medio e{$s}e, aut in circulo : bœc enim, principia. At quœ ad mouendum proxime accedunt, celerri- me mouentur. Eiu$modi autem e$t circuli motus. Ille igitur e$t mouens. Existit autem dubitatio, an quidpiam quod _Text. 85._ moueatur po{$s}it continenter mouere, non autem (vt quod pellit) rur$us & rur$us, & ex eo, quod deinceps, continuè moueat. Ip$um enim aut pellere aut trabere, aut vtrunque fa- cere oportet, aut certe aliud e$$e, quod ab alio excipiat, vt de bis, quœ iaciuntur, nuper e$t dictum: $iquidem aer diuiduus cùm $it, aut etiam aquà, alius atque alius mouet $ubiens mo- tum: vnus autem neutro modo e$$e potest, $ed hœrens: quare is $olus continuus, quem id facit, quod immobile e$t. Nam cùm eod\~e modo $emper $e babeat, ad id quoque quod mo- uetur, $imiliter continenter\’que habebit. His definitis pri- _Text. 86._ mum & immobilem mouentem magnitudinem vllam habere non po$$e manifestum e$t. Nam li magnitudinem habeat, aut finitam eam e$$e, aut infinitam nece$$e e$t. At magnitu- dinem in$initam e{$s}e non po$$e ante in Phy$icis mon$tratum e$t. Nunc verò finitam vi finita prœditam non po$$e e$$e, fieri item non po{$s}e, vt à finita tempore infinito quicquam mouea- tur, demonstr auimus. Mouens autem primum $empiternam $empiterno\’{que} tempore motum ciet. Quamobrem con$t at indi- uiduum e$$e & nullam habere magnitudinem.

 continuus e$$e non po$$et. Deinde immobilitatem primi mouentis ex eo concludit, quia c@ In mobilitas primi moto ris. in mouentibus non detur progre$$us in infinitum deueniendum e$t ad vnum, quod noniam aliunde motum accipiat. At quod eiu$modi mouens nec à $e ip$o per accidens moueri quear, ex ijs, qu\,e $uperiùs dicta $unt, colligi pote$t. Nam cùm nihil à $e ex accidente moueatur, ni- $i vna parte mouente, altera mota; quod $olis rebus magnitud@em habentibus conuenit; cũq@ o$ten$um fuerit id quod infinito tempore mouet, magnitudine carere, fit vt nece$$ariò fateri debeamus primum mouens omnis magnitudinis expers e$$e.

Nam laboris quoque| Ex eo quod primum mouens neutiquam moueatur, o$tendit ip$um ab$que la$situdine, & fatigatione motū efficere. Quod rebus viuentibus corporea mole pr\,editis, quibus motio laborio$a e$t, haudquaquam euenit; $iquidem la$$antur dum in opus Primum m\=o uens moue re ab$que la$ $itudine. incũbunt, cùm ita agant vt a$sidua per pe$sione, & immi- nutione $pirituum vitalium paulatim cis vires deficiant.

Atque etiam \,equabilis| Motum AEquabilis motus $upre m\,e $ph\,er\,e. primi mobilis \,equa bilem e$$e, ac $ibi $i mil\~e ex primi mo- uentis $tabilitate, & immutabilitate col ligit. Nam cũ pri- mum mouens om nis mutationis ex- pers $it, con$equés e$t, vt primum mo tũ \,equabilitate $um ma efficiat. Vnde etiam ip$ius primi mobilis con$tantiã & immortalitatem arguit, quia maxi- mè natur\,e con$en- taneum e$t, vt mo- tus & mobile $ibi mutuo re$pondeãt.

Nece$$e e$t au @em) Edocet vbi nã primus motor $it aiens cùm in vniuer$o du\,e $int partes, in quibus debere e$$e poti$simum videatur, n\~epe mũ- di centrum, & circunferentiam $upremi orbis, qu\,e $unt duo principia mundan\,e $ph\,er\,e, po- tius dicendum in circunferentia e$$e, arque in ea parte qu\,e rapidi$sima vertigine circunuolui- tur, vbi $cilicet linea peripheri\,e \,equaliter di$tat a polis: $iquidem in eam partem magis influit, $u\,eque potenti\,e apertiora $igna exhibet.

Exi$tit autem dubitatio| Alteram affert dubitationem, qu\,e ad continuitatem primi mo- Dub. tus, & $upremi motoris vim declarandam $pectat. Num $cilicet fieri po$sit vt id quod $ic mo- uet, vt moueatur, motionem facere queat perennem, atque ita continuam, vt non $olú me- dia quiete non interrum patur, $ed etiam perfectè \,equabilis, ac $ibi vndequaque $im@dis $it. Re$- Re$pon. pondet haud po$$e id fieri: quia vel eiu$modi mouens ab $e rem motam pelleret, tral eretvè immediatè, vel interuentu aliorum corporum, quorum alia in alia impetum transfunderent, vt in motu iactus dictum e$t: nullo vero horum modorum efficit motum omnino conti- nuum, & perfectè \,equalem perennem\’que cun tale mobile defectui $ubiaceat. Quare $olum id quod immobile e$t, $emperque codem modo $e habet, eam motionem po$$e edere, vi- delicet \,equabiliter continuam & perpetuam.

His definitis| Colligittande pr\,ecipuum huius loci in$titutum, nempe motor\~e primũ [res-1446-v_0821_812_t0]LIB. VIII. CAP. X. QVAESTIO I. omnis materi\,e & magnitudinis expertem e$$e: argumentatur\’que in hunc modum. Si primus Primus mo- tor expers ó- nis magnitu dinis. motor magnitudinem haberet, vel ea e$$et infinita, vel finita. Non infinita, quia vt in ter- @. 8. q. 2. a. 2. tio huius operis libro o$ten$um e$t, nulia datur infinita magnitudo. Sed neque eitam finita e$le pote$t; quia primus motor, cùm mouerittempore infinito, pollet infinita virtute; in ma- gnitudine autem finita non pote$t e$$e infinita virtus, vt $uperiùs fuit demon$t@a@um. Con- $tat ergo motorem primum omni pror$us magnitudine vacare.

QVÆSTIO I. NVM ARISTOTELES COGNOVE- rit Deum vbique e$$e. ARTICVLVS I. CONSTARE DEVM ESSE VBIQVE, ETSI ea de re gentium Philo$ophi di$$en$erint.

DEVM vbique e$$e docent complura $acrarum lit- Mac dere D. Th. 1. p. q. 8. M. Alb. in 1. à. 37. ibidēq, @lijdoctores terarum te$timonia P$al. 138. Si a$cendero in cœlū, P$al. Ierem. Sapien@. tu illic es; $i de$cēdero in infernum, ades. Ieremiæ 23. cœlum & terram ego impleo. Sapient. 1. Spi- ritus Domini repleuit orbem terrarum. Quod e- tiam ea ratio conuincit, quia cùm Deusres omnes immediatè con$eruet conferendo eis e$$e, & in omni agente imme- diatè operetur; vtique oportet eum in omni re creata exi$tere, nec Lib. 2. e. 7. q. 10. & q. 12. Lib. 7. c. 2. q. lart. 2. ab ea di$tare. Quæ omnia ex ijs, quæ 2. & 7. huius operis di$$erui- mus, per$picua $unt.

Quòd verò ad Philo$ophos attinet, non fuit hac in re con$enti\~es eorum opinio. Nam AEgyptij Deũ in cœle$ti domicilio, vt in pro- Lege Cyril. @ m Alexan. ib 1. con@ra @i. AEgyptij. prioloco $tatuebãt, ideo\’que ip$um, vt erant Hieroglyphicis a$$ue- ti, cœrulea ve$te indutum, manu altera Zonam, altera $ceptrum te- nentē pingebant, vt te$tatur Eu$ebius lib. 3. de præparatione Euá- Eu$ebius. gelica; nimirum zona, cingulovè admirabilem Dei potentiam, qua vniuer$a continet, & colligat; $ceptro, regiam illius dignitatem; ve- $te cœrulea, eiu$dem in cœlo habitaculum $ignificantes. Alij, quos Ari$toteles in extremo capite huius libri commemorat, arbitrati sũt Deum in centro mundi e$$e, forta$$e vt inde operationes $uas, qua$i lineas, ad totam mundanæ machinæ peripheriam explic ret. Alij, Iu$tinus Phi lo$ophus. quorum mentionem fecit Iu$tinus Martyr in $ua paræne$i ad gen- tes, Dei$edem $phæra ignea, vel $upremo cœle$tium corporum glo bo definierunt.

Melior tam\~e Philo$ophorum pars Deum vbi\’q; e$$e, ac totã rerũ [res-1446-v_0822_813_t0]IN PHYSIC. ARIST. vniuer$itat\~e $ui numinis præ$entia complere, pronuntiauit. Id quod in primis di$ertè docuit in A$elepio Mercurius, & Orpheus in Satur Mercurius Orpheus. ni hymno hi$ce verbis.

Ο@'ςναiει\‘ς uαtα' ωὰςtα μὲρH nóσ μolo γεv'αρχα.

Ide$t qui omnes mundi partes habitas generationis princeps. It\~e Pythagoras, qui Deum appellabat ψυχωσιντ{οῦ} παντὸς, ide$t, ani- Pythagoras. mationem vniuer$i. Ac quidnam e$$et Deus, te$te Lactantio libro. 1. cap. 5. ita de$cribebat. Deus e$t animus per vniuer$as mundi partes, Lege Syluia- num Epi$co. pum lib. 1. de prouidentia. omnemque naturam pertinens, & diffu$us, ex quo omnia, quæ na$- cuntur, animalia vitam capiunt. Quod poeta latinus in $uo poema- te $ic expre$sit.

Deum nãque ire per omnes Terras\’que, tractus\’que maris, cœlum\’que profundum. 4. Georg. Hinc pecudes, armenta, viros, genus omne ferarum, Quemque $ibi tenues na$centem arce$sere vitas.

Idem Heraclitus docuit, qui referente Ari$totele 1. de partibus Heraclitus. animalium cap. 5. ca$am aliquando ingre$$us furnariam, cùm ignis hyberni gratia diutius $edi$$et, ad quosdam $e quærentes, quos tã vilem ingredi domum puderet, introite, inquit, $unt enim hîc etiã Alij. dij. Idem cen$uere Philolaus, Archytas, Parmenides, Anaxagoras, & ex Stoicis Boethus, ex Platonicis Amblicius, & Plotinus, atque alij, quos recen$et Ficinus lib. 2. de immort. animorum cap. 6. & Eugubinus lib. 4. de perenni philo$ophia.

ARTICVLVS II. PROBABILE VIDERI NON IGNO ra$$e Ari$totelem vbique Deum e$$e.

QVæ tamen hac in re fuerit Ari$totelis $ententia haud planè con$tat. Quod enim non vbique Deum e$$e putarit, exqui- bu$dam eius dictis colligi videtur. Nam extremocap. huius libri text. 84. cùm docui$$et duas e$$e poti$simùm in vniuer$o par- Argumenta in partem ne gatiuam. tes, in quibus Deus maximè e$$e videretur, nempe medium, & cir- cũfer\~etiã, quæ totius $phæræ principia $unt, $tatuit Deũ e$$e in mũdi circũferentia, vbi primus orbis rapidiori vertigine circunuehitur. Deinde 1. de cœl. cap. 3. tex. 22. approbat commune elogium, & Lib, de cœl. con$en$um mortalium Deo in cœle$ti opificio $edem attribu\~etium. Præterea $ecundo eiu$dem operis capite duodecimo text. 66. & $ecundo de generatione cap. 10. tex. 59. ait corpora, quæ lõgè à Deo De generat. ab$ce$$ere, turbulento motu agi, e$$e\’q; interitui obnoxia. Item in li- bro de mundo ad Alexandrũ $tatuit haudquaquã diuinitati cõ$enta- Lib. ad Alex. [res-1446-v_0823_814_t0]LIB. VIII. CAP. X. QVAESTIO I. neum e$$e, vt Deus inferioris mundi rebus inter$it: quod exemplo regis declarat. Quapropter, inquit, $i è dignitate regis minimè fo- ret, Xerxem admini$trare cuncta, ip$is\’que operibus faciendis præ- $entem ade$$e: longè id nimirum minus Deo conuenit. Quare augu- $tius id, decentiusque exi$timandum e$t, Deum $ummo in loco e$- $e collocatum. Hæc Ari$toteles. Ex quibus locis, hoc præ$ertim vlti- mo, non ob$curè elici videtur, illum in eo errore fui$$e, vt putarit Deum non vbique; $ed in cœle$ti dumtaxat, ac $upremo orbe con- $i$tere. Atque hanc eius $ui$$e mentem a$$erit Iu$tinus Philo$ophus in oratione parænetica ad gentes.

Alij contrà $entiunt, affirmant\’que non latui$$e Ari$totelem, Deũ Pro parte af- firmat iua. toti mundo, $ingulis\’que eius partibus e$se præ$entem. In quam $en tentiam lege Simplicium hoc in libro com. 84. Themi$tium. 1. Me- taph. paraphr. 12. Philoponum 1. de anima text. 40. Et ex recentio- ribus Nicolaum Leonicum in dialogo de animorum e$$entia, Ferne lium in lib. de abditis rerum cau$is cap. 2. Eugubinum. 4. de perenni philo$ophia cap. 7. Toletum lib. 8. huius operis cap. 10. q. 7. Quòd ergo ita Ari$toteles exi$timarit, o$tendi pote$t inprimis ex eo, quia 1. de partibus animalium cap. quinto commendat dictum illud He- racliticũ, quod $uperiùs retulimus, videlicet nec ab exigua domū- cula abe$$e Deum. Item quia, vt alibi $tatuimus, veri$imile e$t co- Moc in lib- c. 2. q. 2. art. 2. gnoui$$e illum creationem, nec ignora$$e materiam primam fui$$e immediatè à Deo productam, ab eodem\’que immediatè con$eruari: præterea agnoui$$e diuinam prouidentiam actionem\’que ad res om- nes, etiam $ublunares, porrigi. Quare cùm nihil primò in rem di- $tantem agere queat, vt idem $eptimo huius operis cap. 2. text. 9. docuit: con$equens e$t, vt putarit Deum non cœle$ti tantum $ed $ublunari etiam mundo ade$$e.

Hæc poti$simum argumenta pro hac parte afferri po$$unt; quam, con@l. vt de Ari$totelis ingenio credere par e$t, veri$imilē iudicamus. Quæ verò in contrariam partem adducta $unt, vnam fere, eandem\’que ex- Sol argumé- torum {pro} par te n egatiua. plicationem habent; quam præter alios, ad textum illum octoge$i- mum quartum huiu$ce libri D. Thomas affert; nimirum Ari$tote- lem non con$tituere Deum in $upremo globo cœle$tium $phærarũ, qua$i illum eo loco definiat, ac circun$cribat; $ed quòd inibi vberi- or, atque illu$trior $it eius operatio, maiorem\’que $uæ virtutis $igni- ficationem det ob incitati$simum in ea cœli parte motum. In alijs autem locis lib. de cœl. & de generatione di$tantiam accipit non pro intercapedine $patij; $ed pro naturæ di$similitudine; ita vt illa dicā- tur à Deo longiùs di$tare, quæ pefectionis gradu ad eum minùs ap- propinquant. Quo etiam modo D. Augu$tinus duodecimo cõ- D. Dugu@t. fe$sionum capite $eptimo $crip$it Deum feci$$e vnum prope $e, ide$t naturam Angelicam; alterum prope nihil, ide$t, materiam primam; vbi non de $patij propinquitate, aut di$tantia loqui- tur, vt palam e$t. Verùm locus ille ex libro de mundo ad Ale- [res-1446-v_0824_815_t0]IN PHYSIC. ARIST. xandrum plus negotij exhibet. Sunt qui eum librum Ari$totelicum Cõtrouer$ia deauctore li bri de mun- do ad Ale- xand. e$$e negent. Alij ip$um pro Ari$totelico habent, vt in proœmio hu- Pag. 46. ius operis retulimus.

His ergo po$terioribus qui a$$entiri volet, Ari$totelem\’que tue- ri, dicat, $i placet, eum non ab$olutè à rebus $ingulis diuini Numinis præ$entiam remouere, $ed duntaxat affirmare Deum non ita rebus omnibus naturalibus ade$$e, qua$i eas per $e appropriatè efficiat, $icu ti Ari$totelico dogmate (et$i fal$o, vt aliàs patebit) primi orbis mo- Deus opinio ne Ari$tote- lis mouet per $e immedia- tè primũmo bile. Lib. 2. de cœ- lo. tum ab$que alieno mini$terio exequitur. Neque item in tota mun- di vniuer$itate eodem modo e$le, licet in tota re vera $it; $ed in $u- premo orbe, quilocus excel$ior e$t, & diuinior, vt in regia domo in- $idere; in reliquis verò mundi partibus, vt in regno, quod tamē Nu- minis $ui immen$itate, & præ$entia repleat.

QVÆSTIO II. SIT NE DEVS EXTRA cœlum, an non. ARTICVLVS I. DISPVTATIO CONTROVERSIÆ in partem negatiuam.

NEgatiuam huiu$ce quæ$tionis partem $ecuti $unt Scotus in 1. d. 37. quæ$t. vnica D. Bona- Auctores par tis negat. Andreas No uoca$tren$is in 1. d. 37. q. 1, uentura art. 2. quæ$t. 1. num. 22. Durandus q. 1. Capreolus quæ$t. vnica art. 3. alij\’que non nulli, pro qua hæc poti$simùm $unt argumē- 1. ratio. ta. Extra cœlum nihil e$t: $ed Deus non po- te$t e$$e in nihilo; non e$t igitur extra cœlū.

Itē, $i Deus e$$et in $patio, quod vltra cœ- li complexum imaginamur; cùm $patium i$tud re vera nihil po$i- 2. ratio. tiuum, aut reale $it, pari ratione fas e$$et dicere Deum e$$e in cæcita- te, alijs\’que priuationibus: quod ab$urdum e$t.

Deinde, $icuti eiu$modi $patium $ola mente concipmus, ita con- 3. ratio. $equens e$t, vt Deus non re ip$a, $ed no$tra tantū conceptione ini- bi exi$tere dicatur. Non ergo Deus re vera extra cœlum exi$tit. Accedit quòd $ub$tanti\,e expertes materiæ non $unt in loco, ni$i 4. ratio. per operationem: Deus verò extra mundum nihil operatur; $icuti neq; ante mundum conditũ quicquã operabatur: quod D. Augu$t. [res-1446-v_0825_816_t0]LIB. VIII. CAP. X. QVAESTIO II. lib. 11. Confe$sionum cap. 12. hi$ce verbis ait. Dicenti quid faciebat Deus antequam faceret cœlum, & terram, re$pondeo nõ illud, quod quidam re$pondi$$e perhibetur ioculariter eludens quæ$tionem vio lentam: Alta, inquit, $crutantibus gehennas parabat. & paulo po$t; Re$@ õ$io ad qu\,e$tionem, quid faciebat Deus ātequā mundum c\=o deret. D. Augu$ti. antequam faceret Deus cœlum, & terram non faciebat aliquid: $i enim faciebat quid ni$i creaturam faciebat?

Denique huic $ententiæ $uffragatur idem D. Augu$tinus lib. 3. contra maximũ cap. 21. quo loco $ci$citantibus vbi nam Deus e$$et antequam mundum fabricaret, re$pondet fui$$e in $e ip$o. Quod re- petit $uper p$al. 122. in illa verba. Leuaui oculos meos in montes. Nec ibi vllam imaginarij $patij, in quo Deus extiterit, mentionem facit.

ARTICVLVS II. CONSTITVITVR PARS AFFIRMATI- ua te$timonijs philo$ophorum.

ADuer$aria tamen pars quæ$tionis vera e$t: quam docuit inpri mis Tri$megi$tus in a$clepio, vbi ita inquit, Deus $upra ver- Tri$megi$t9. ticem $ummi cœli con$i$tens vbique e$t, omnia\’que circum- $picit. E$t enim vltra cœlum $patium $ine $tellis ab omnibus rebus corpulentis alienum. @. His concinitilla Dei definitio, quæ ab eodem tradita dicitur; Deus e$t intelligibilis $phæra, cuius centrũ e$t vbiq;, De hac Tri$- megi$ti $en- te tia Alan9 in lib. de ma ximis Theo. propos. 7. Alen$is 2. p. q. 15. méb. 3. Deus intelli- gibili $ph\,er\,e comparatur. circunferentia nu$quam. In qua de$criptione per$phæram, quæ om nium figurarum ab$oluti$sima e$t, $umma diuinæ naturæ perfectio $ignificatur. Vel certè æqualitas omnium diuinorum attributorum; quia vt inquit D. Ambro$ius in cap. 3. Epi$tolæ ad Ephe$. $icuti in D. Ambro$i. $phæra quanta e$t altitudo, & latitudo, tanta e$t profunditas; ita & in Deo omnia $unt æqualia. Per centrum, indicatur indiuidua, at q; omnimoda Dei $implicitas. Quod propterea vbique e$$e dicitur, quia Deus vbique totus e$t; ac res omnes penetrat e$$entiæ $uæ præ $entia. Vnde Marius Victorinus libro 4. aduer$us Arium $crip$it Marius Victo rinus. Deum $edere qua$i in centro rerum omnium, atque inde vniuer$ali oculo cuncta cõ$picere: quoniam, inquit, à centro $imul in omnia vnus e$t a$pectus. Denique per circunferentiam omnes terminos effugientem, declaratur immen$itas diuina; quæ nullis, neque intra neque extra cæli ambitum, limitibus coercetur. Quod quidã hi$ce carminibus expre$sit.

Vt tota per artus Corporeos mens vna $ubit; $ic vnus in vna Mundi mole Deus, mundo tamen amplior ip$o Tendit in immen$um, nullo\’que includitur arcu Sphæra Deus viuens; centri tumor occupat omnem, Curuatura locum ne$cit.

[res-1446-v_0826_817_t0]IN PHYSIC. ARIST.

Præterea idem placitum de exi$tentia Dei extra mundum $ecutos fui$$e alios quo$dam ex antiquis philo$ophis & Platonem, atque Ari$totelem te$tatur Eugubinus lib. 4. de perenni philo$ophia cap. 1. & 2. Quod item de Platonicis a$serit Ficinus lib. 2. de immortalitate Platonici. animorum cap. 6. Decere, inquit, Platonici putant infinitum bonũ per immen$um exuberando ita $e$e integrum fundere, vt nullam vel imaginariam vniuer$i particulam, $iue in mundo $it, $iue cogitetur extra mundum, relinquat $ua præ$entia di$titutam.

Ac quod ad Ari$totelem attinet idem eum$en$i$$e probant non- Ari$toteles. nulli ex ijs, quæ 1. de cœlo cap. 9. text. 100. docet, vbi hæc $crip$it; Demon$tratum e$t extra cœlum nec e$$e corpus, nec etiam e$$e po$- $e. Patet ergo neque locum extra cœlum e$$e, neque vacuum, neque tempus. Quo circa neque apta $unt ea, quæ illic $unt, e$$e in loco; neque tempus $ene$cere ip$a facit, neque vllius eorum e$t vlla muta- tio, quæ $uper extima $unt di$po$ita latione, $ed nullis alterationi- bus, nullis pa$sionibus pror$us $ubiecta, optimam in vniuer$i $empi ternitate vitam, & $ufficienti$simam habent.) At enim verò hic lo- Perpenditur locus ex 1. de cœlo. cus bifariam in no$træ $ententiæ patrocinium pote$t adduci. Vno modo, vt velit Ari$toteles extra cœlum non modo Deum e$$e; $ed alias etiam mentes à materiæ concretione liberas, quæ inibi cum Deo felici æuo perfruantur. Vel ita vt non aliam mentem præter Deum illic con$tituat. Priori explicationi obe$t quod Ari$toteles 12. Metaphy. cap. 8. text. 47. non alias agno$cit intelligentias, quam quæ cœle$tibus $phæris circumuoluendis a$sident, atque ita nullas extra mundum ponit. Po$teriori quod cum Ari$toteles numero multitudinis v$us $it (ita enim habet διόπε'ρ @'τ' εν τὸπω τ'ανε@ πέφυuεν, ide$t, quo circa neque apta $unt ea, quæ illic $unt, in loco e$$e) non Deum tantùm, $ed alias præterea $ub$tantias intellectrices illic videtur colloca$$e. Re$pondet quidem Auerrores pro hac $ecun Auerr. da interpretatione v$urpatum fui$$e ab Ari$totele numerum pluriū pro numero vnius. Sed meliùs for$itan dicetur retenta priori expli- catione Ari$totelem non $atis con$titutum habui$$e, quid de numero intelligentiarum decerni oporteret. Nam & Clemens in Stromati- De numero intel igen@ia rum apud A- ri$totelem. Lege Mirãd@ lib. 3. contra A$trol. c. 4. bus ait Ari$totelem mentionem feci$$e de dijslocalibus, qui vrbi- bus, & regnis præ$iderent, quos non ni$i incorporeas $ub$tantias fe- ci$se veri$imile e$t. Ita\’que dici pote$t Ari$totelem in libris de cœlo, eo, quem indicauimus loco, cen$ui$$e dari multas intelligentias $u- pra cœlum, quamuis in contrariam partem inclinarit 12. Metaph. Cæterùm D. Thomas prædictum locum in alium $en$um ab hi$ce D. Thomæ interpreta tio. duobus longè diuer$um accipit, nimirum vt doceat Ari$toteles Deũ omnes\’que intelligentias e$$e $u pra cœlum, ac mundum, ide$t extra $ortem, & conditionem omnis naturæ corporeæ; neque $ucce$sio- nem temporariam pati, nec motibus $ubijci, nec po$se de immortali & $elici vita quicquam amittere. Quam explanationem, quia $uo etiam modo probabilem arbitramur, non credimus irrefragabile ar- [res-1446-v_0827_818_t0]LIB. VIII. CAP. X. QVAESTIO II. gumentum ex hoc loco duci ad probandum $ecundum placita Ari- $totelis Deum extra cœlum e$$e.

Quicquid tamen ille exi$timarit, non pauci ex Peripateticis eam Peripatetic@ a$ e@ctes De- um e$se extra cœlum. $ententiam amplexi$unt, vt Ioannes Maior in 1. d. 37. q. 2. Ferrarien- $is q. 4. huius libri Alti$idoren$is lib. 1. $uæ $ummæ cap. 16. vbi docet hoc pronuntiatum, Deus non e$t extra mundum, fal$um e$$e. Item Ficinus, & Eugubinus loc. cit. quibus non nihil fauet D. Thomas quodl. 11. art. 1. vbi concludit Deum non $olum e$$e in rebus veris, $ed etiam in imaginarijs.

ARTICVLVS III. CONFIRMATVR EADEM PARS argumentis, & patrum, ac $acræ paginæ te$timonijs.

HActenus philo$ophorum dumtaxat auctoritate Deum extra Argum. mundum e$$e o$tendimus. Nunc id primò rationibus, deinde patrum, ac diuinarum literarum te$timonijs confirmabimus. Prima ratio hæc $it. Non minùs $e$e fundit immen$itas Dei ad loca, Ab immenfi- tate diuina. quàm æternitas ad tempora; cùm omnia diuina attributa æquè per- fecta $int, eandem\’que rationem habeat immen$itas ad locorum dif- ferentiam, quam æternitas ad omnem temporum varietatem: atqui Deus extitit per infinitum tempus imaginarium, quod $ua æterni- tate indi$cretè, & vnitè comprehendit: ergo & nunc exi$tit in infi- nito $patio imaginario, cui per $uam immen$itatem re$pondet.

Secunda ratio. Deus e$t id, quo nihil maius pote$t concipi: at $i A perfectio- ne diuini @- $e. extra cœlum non e$$et, po$set aliquid eo maius concipi, nimirū ip$e Deus con$i$tens in infinitis $patijs, in quibus nunc non e$set. Impo$- $ibile e$t ergo Deum non e$se actu extra mundũ. Corroboratur\’que argumentum, quia $ub$tantia immaterialis, quò nobilior e$t, eo am- pliorem exi$tentiæ $phæram habet. Quare $i infinitè perfecta $it, $phæram obtinebit infinitam, ide$t, nullius $phæræ $iue $patij limiti bus concludetur.

Tertia ratio. Con$tituat Deus extra cœlum duo corpora, quæ ali Abimmuta- bilitate diui- na. qua ab $e intercapedine $patij di$tent. Negari non poterit Deum e$se vbi ea corpora exi$tent; cùm oporteat in qualibet creatura e$se Deū: $ed ab$urdum e$t affirmare Deum in ijs corporibus exi$tere, neque tamen e$se in $patio, quod inter illa iacet, ergo Deus actu iam e$t in toto $patio, quod extra mundum tenditur. Probatur minor, quia alioqui $equeretur Deum e$se quodammodo à $e abiunctum, & di- ui$um; item\’que ab vna parte $patij ad aliam cõmeare, & migratoriũ motum $ubire; $i videlicet eiu$modi corpora, in quibus e$set, ab ip$o [res-1446-v_0828_819_t0]IN PHYSIC. ARIST. Deo, vel ab Angelo hinc illuc transferrentur. Quare cùm nulla mu- tatio in Deum cadat fatendum erit exi$tere Deum in infinito $patio extra mundum.

Corroboratur deinde hæc $ententia auctoritate patrum. In pri- Patrum te$ti- monia. D. Gre. Naz. mis D. Gregorius Naziazenus lib. 2. de Theologia quæ$tionem hác ex in$tituto pertractans refellit eos, qui dixerint Deum in mun do tantùm e$$e, concludit\’que nec in mundo tantùm, nec extra mundũ $olummodò, $ed vtrobique Deum e$$e præ$entem. Quod nepetit in Apolog. 1. Item D. Ba$ilius homil. 16. Nec Pater, inquit, nec Filius D. Ba@il. $unt in loco aliquo circun$cripto; totum quodcunque noueris, & quocunque $piritu tuo penetraueris, Deo plenum e$t. D. Diony$ius D. Diony. in libro de diuinis nom. cap. 1. a$$erit Deum & in mundo, & $upra mundum, & circa mundum e$$e. D. Athana$ius in epi$t. $ynodi Ni- D. Athan. cænæ affirmat Deum in omnibus e$$e $ecundum $uam bonitatem & pote$tatem, eundem\’que extra omnia e$$e $ecundum $uam propriam naturam. D. Hilarius in p$al. 118. Deum non corporalibus locis con- D. Hilar. tineri, nec finibus, aut $patijs diuinæ virtutis immen$itatem coarcta- ri. Po$tremò idem docet D. Augu$tinus. 11. de ciuit. Dei cap. 5. vbi D. Augu$t. indignum putat Philo$ophis negare Deum e$$e extra mundum. An forte inquit, $ub$tantiam Dei, quam nec includunt, nec determi- nant, nec di$tendunt: $ed de ea, $icut de Deo $entire dignum e$t, faten tur incorporea pra $entia vbi\’que totam à tantis locorum extra mun dum $patijs ab$entem e$se dicturi $unt: & vno tantùm, atque in com- paratione illius infinitatis, tam exiguo loco, in quo mundus e$t, oc- cupatam? Non opinor eos in hæc vaniloquia progre$$uros; hæc D. Augu$tinus, idem\’que confirmat lib. 1. confe$$. cap. 3. & lib. 7. cap. 7. in quo po$tremo loco Deum concipit tanquam mare immen$um, mundum vero in$tar paruæ $pongiæ in medio illius.

Accedunt ad eiu$dem rei confirmationem aliquot loca $acræ pa- Te$timonia $acr{ae} pagin{ae}. Lib. Reg. ginæ. 3. regum cap. 8. Cœlicœlorum te capere non po$sunt quanto magis domus hæc, quam ædificaui? Baruch. 3. Magnus e$t & non ha- bet finem, excel$us & immen$us. Ijs\’que congruit illud quod de ex- Baruch. cellentia Virginis Matris canit Eccle$ia, Quem cœli capere non po$- $unt, tuo gremio contuli$ti. Quibus verbis docemur Deum non cœ- lo, aut mundo concludi, proinde\’que in $patijs quoquouer$um infi- nitè di$tentis actu e$$e.

ARTICVLVS IIII. QVIDNAM SIT IMAGINARIVM $patium: quopacto Deus in eo exi$tat. Solutio argumentorum primi articuli. [res-1446-v_0829_820_t0]LIB. VIII. CAP. X. QVAESTIO II.

AD vberiorem tum no$træ $ententiæ, tum argumentorum ex- plicationem, quædam circa $patium, de quo agimus, quod tam intra, quàm extra cœlum fnnditur, aduertenda erunt. Primum $it, hoc $patium non e$se veram quantitatem trina dimen- 1. pronunti@- tum. $ione præditam; alioqui non po$sent recipi in eo corpora, cùm plu res eiu$modi dimen$iones in eodem $itu, naturæ viribus, $imul e$se nequeant. Item nec e$$e vllum aliud reale, ac po$itiuum ens, cùm ni- hil tale præter Deum ab æterno fuerit; hoc verò $patium $emper extiterit, $emper\’que e$$e debeat.

Secundum e$t. Spatium hoc non e$$e ens rationis, cùm ab eo re 2. pronuntia- tum. ip$a abs\’que opera intellectus intra mundum corpora recipiantur, & extra mundum recipi queant, $i illic à Deo creentur. Quare eius di- men$iones non iccirco imaginariæ dici con$ueuerunt, quòd fictitiæ $int, aut à $ola mentis notione pendeant, nec extra intellectum den- tur; $ed quia imaginamur illas in $patio proportione quadam re$- pondentes realibus, ac po$itiuis corporum dimen$ionibus.

In hoc igitur imaginario $patio a$$erimus actu e$$e Deum, non vt in aliquo ente reali; $ed per $uam immen$itatem, quam quia tota mundi vniuer$itas capere non pote$t, nece$$e e$t etiam extra cœlum in infinitis $patijs exi$tere. Vbi aduerte aliter Deum in $e ip$o, aliter Varij medi, quibus exi$ti@ Deus. In $e ip$o. In rebus crea tis. Extra cœlũ. in rebus creatis, aliter extra mundum e$$e. E$t enim in $e, quia nul- lius eget adminiculo: e$t in rebus creatis per $uam e$$entiam, præ- $entiam, & potentiam: e$t extra cœlum, quia à nullo $eu vero, $eu imaginario loco excludi pote$t; et$i in imaginario non $it præ$ens $ecundum coexi$tentiam ad aliquam creaturam; $ed $ecundum rea- lem, atque infinitam exi$tentiam $ui e$$e.

Aduer$ariorum autem argumenta, quæ initio propo$uimus, hunc Re$põ$io ad argum@ta ad uer$ariorum. Ad. 1. Ad. 2. in modum explicanda $unt. Ad primum inficiamur non po$$e Deum e$$e in nihilo, ide$t in $patio, quod ens reale, & po$itiuum non e$t; alioqui nec lapis diuina virtute extra cœlum e$$e po$set. Ad $ecun- dum, negandum eandem e$$e rationem in cæcitate, alijs\’que priua- tionibus, quæ in $patio. Sicut enim $patio conuenit aptitudo ad re- cipienda corpora, quæ non conuenit alijs negationibus, nec priua- tionibus, ita eidem competit vt in eo Deus e$$e dicatur, et$i in alijs negationibus, vel priuationibus non dicatur e$$e. Ad tertium, ita Ad. 3. concipi à nobis illud $patium extra mundum, vt illic verè $it; non tamen vt ens reale, & po$itiuum. Ad quartum, Deum non propriè Ad. 4. Sub$tãti{ae} ma teri{ae} experte s quo pacto sit in loco. Ad vlt. dici in loco e$se; cùm nullis $patijs concludatur: $ed neque $ub$tan tias creatas materiæ expertes e$se in loco per operation\~e; $ed per $uã $ub$tátiá certo modo $pectatā; quod enucleati<_>9 explicare nõ e$t hu- ius loci. Ad po$tremũ licet D. Aug. nullã in eo libro imaginarij $pa- tij fecerit mentionem, feci$se tamen, & quidem apertis verbis, ac luculentis, lib. 11. de ciuitate Dei loco à nobis citato. Quæ cùm ita $int patet nõ rectè Aquariũ. 1. Metaphy. dilucidatione. 14. hãc, quã [res-1446-v_0830_821_t0]IN PHYSIC. ARIST. $equimur, opinionem de exi$tentia Dei extra cœlum, erroris nomi- ne incu$are.

QVÆSTIO III. VTRVM PRIMVS MOTOR SECVNDVM Ari$totelis doctrinam infinita virtute polleat. ARTICVLVS I. QVIBVS ARGVMENTIS PARS negatiua quæ$tionis o$tendi videatur.

VLtimo loco di$quirendum $upere$t, num Ari$toteles in$initã A$$ertores partis nega-, tiu{ae}. in primo motore, hoc e$t, in Deo virtutem agnouerit. Ocha- mus quodl. 3. q. 1. & quodl. 7. q. 22. & 23. Gregorius in 1. $ent. d. 42. q. 3. art. 1. Mar$ilius. q. 24. art. 2. Aliacen$is. q. 13. ar. 3. Nouoca- $tren$is d. 44. q. 1. Canus. 10. de locis theologicis. Iandunus 12. Me- Abulen$is ad cap. 2. lo$ue q. 49. Niphus in lib. de infi- nitate primi motoris. taph. q. 15. alij\’que nonnulli putant Ari$totelem attribui$$e Deo vir- tutem infinitam duratione tantū, non vigore & int\~e$ione. Idem\’que cen$uit Plethon in libello, quem in$crip$it de ijs, quibus Ari$toteles Plethon Ari- $tot. Platonē pr{ae}fert. à Platone di$sidet, vbi tum alijs rebus, tum hac, Ari$toteli Platonem anteponit, quod hic Deum pro dignitate honorarit, rerum\’que om- nium parentem, & creatorem fecerit: ille eundem $upremæ $phæ- ræ motorem con$tituerit, ac cæteris intelligentijs non infinita per- fectione, $ed proportione quadam antecellere exi$timarit.

Po$$unt autem pro hac $ententia hæc argumenta afferri. Ari$to- 1. argum. teles extremo capite huius libri probauit non po$se dari infinitam virtutem in magnitudine; quia $i ea daretur, moueret in non tem- pore. Hinc ita licebit argumentari. Nulla potior e$t ratio cur vir- A probatio- ne Ari$tote- lis. tus infinita in magnitudine, quàm extra magnitudinem, moueat in non tempore; ergo $i Ari$toteles cen$uit non po$$e virtutem infi- nitam in magnitudine e$se, quia moueret in non tempore; con$e- quens e$t vt putarit non po$$e item ob eandem cau$am virtutem infinitam extra magnitudinem exi$tere. Quòd $i quis re$pondeat Refutatio re$ pon$ionis. cum D. Thoma prima parte quæ$t. 105. arti. 2. ad 3. & primo con- tra gentes, capite vige$imo Ari$totelem nega$$e infinitam virtutem [res-1446-v_0831_822_t0]LIB. VIII. CAP. X. QVAESTIO III. in magnitudine, hoc e$t, in re naturali intellectus experte; quia hæc nece$sariò totam $uam vim effunderet, atque ita vno puncto temporis motum faceret; non tamen eam nega$$e in re intellectus participe, qualis e$t primus motor, qui pro $uo arbitratu motricem vim attemperare, & impul$ui modum adhibere pote$t. Siquis, in- quam, ita re$pondeat; facilè reuincetur; $iquidem Deus ex Ari$to- Error Ar.@. telis $ententia, et$i ab$urda, & impia, non operatur liberè, $ed ex na- turæ nece$sitate, proinde\’que nece$$ariò totam $uam virtutem ad mo tum applicat, & ex con$equenti $i apud Ari$totelem haberet infini- tam virtutem, efficeret motum in non tempore.

Secundò, Ari$toteles nonnulla Deo attribuit, quæ cum in$inita 2. argu@ eius virtute cohærere nequeunt. Non igitur putauit Deum habere infinitam virtutem. Probatur a$$umptum; quia. 1. de cœlo cap. 8. à text. 76. negat po$$e Deum plures mundos condere. Et 2. eiu$dem operis lib. cap. 6. à text. 35. a$$erit primum motum e$$e definitæ velo citatis ob determinatam vim primi motoris; putat igitur diuinam virtutem e$$e ad certum effectum determinatam, atque adeò nõ e$$e infinitam.

Tertiò, Ratio, qua vtitur Ari$toteles ad a$truendam primi motoris 3. arg. infinitatem, tantum euincit conuenire Deo virtutem infinitam dura tione: non igitur virtutem inten$ione, & vigore infinitam Deo attri buit. Probatur a$$umptum, $ic enim ille ratiocinatur. Primus motor mouet tempore infinito; ergo habet infinitam virtutem. Hæc autem con$ecutio, $i de virtute infinita quoad inten$ion\~e intelligatur; nnl- lius momenti e$t; alioqui probaret etiam intelligentias inferiorum orbium motrices, cum $ecundum ip$ius doctrinam ex æternitat@ moueant, habere virtutem infinitam; quod non ita e$t.

ARTICVLVS II. QVÆSTIONIS EXPLICATIO.

PRobabilior tamen videtur eorum opinio, qui arbitrantur Ari- Item Aegidi9 in 1. d 43. q. 1. Sonc. 12. Me taph. q. 41. Zi mara theor. 61. Mai. in 12. Metaph. q. vl. Cai. in opu$. de infin@tate primi moto- ris. Bargi9 in 1. d. 2. q. 2. Conclun@ $totelem cognoui$se Deum habere virtutem perfectione infi- nitam. Ita $entit D. Thomas prima parte, quæ$t. 25. arti. 2. Hen- ricus Gandauen$is prima parte $uæ $ummæ arti. 35. quæ$t. 6. Scotus in primo di$t. 2. quæ$t. 2. & in quodlibetis quæ$t. 7. Magnus Alber- tus hoc in libro tract. 4. cap. 1. & Simplicius ad text. 79. vbi a$$erit id\~e omnibus antiquis Peripateticis vi$um fui$$e. Probatur autem hæc Cőfirmatur. $ententia ex di$cur$u Ari$totelis ad calcem huius libri, & 12. Me- taphy$. capite $eptimo, text. 41. qui in hunc modum $e habet. In magnitudine non pote$t e$$e infinita virtus; $ed virtus primi moto- [res-1446-v_0832_823_t0]IN PHYSIC. ARIST. ris e$t infinita; cùm ex æternitate moueat. Non e$t igitur in magni- tudine. Deinde maiorem propo$itionem confirmat, quia $i infinita virtus e$$et in magnitudine, moueret in non tempore; quod neuti- quam fieri pote$t. Quòd autem hæc Ari$totelis ratiocinatio virtu- P tem non $olùm duratione, $ed etiam perfectione infinitam primo motori a$cribat, haud ob$curum e$t; arguit $iquidem futurum mo- tum in non tempore, $i primi motoris virtus in magnitudine e$$et; ineptè verò argueret, $i de virtute quoad durationem tantum infini- taloqueretur. Non enim ex eo, quod virtus aliqua infinitis $æculo- rum ætatibus duret, $equitur infinita velocitate, atque adeò in non tempore mouere; vt luce clarius e$t.

Di$$oluamusigitur argumenta, quæ in aduer$am partem adduxi- Re$pon$io ad arg. partis cõ trari{ae}. mus. Ad primum recte re$pondebatur. Sed enim re$pon$ionis cou- futatio difficilem habet explicationem. Illud certe con$tat; nece$si- Ad 1. tatem operandi, quam Deo impo$uit Ari$toteles, non po$le cum in- finita diuinæ naturæ perfectione congruere, vt alibi diximus. Du- Dubium. Lib. 1. cap. 8. q. 2. art. 3. ad 4 bium tamen, controuer$um\’que e$t; num $ecum ip$e pugnarit, dum a$$eruit Deum infinitam habere virtutem, eam\’que ad agendum ne- ce$$ariò applicare; & tamen non momento, $ed tempore mouere; cùm ex appul$u infinitæ virtutis infinita velocitas oriatur. Soncinas Explicatio dub. 12. Metaph. q. 41. cen$et tamet$i Ari$toteles finxerit primum moto- rem naturæ nece$sitate agere; non tamen puta$$e eum totam $uam vim ad motionem faciendam appellere; $ed duntaxat pro exigen- tia, nece$sitateve finis, ac materiæ. Quo fit, vt e$to apud Ari$totelem Deus $ecun- dum Ari$tote lem non ap- plicat totam $uam vim in- finitã ad mo- uendum cœ- lum. primus orbis à Deo motum accipiat; adhuc tamen in tempore mo- ueatur; quia nimirum Deus, licet infinita virtute polleat, non pro- inde infinitum impul$um imprimit; $ed certum, ac determinatum, prout cœle$tium corporũ natura, & vniuer$itatis ordo, per$ectio\’q; depo$cit. Hæc Soncinatis explicatio probabilis e$t, atque ad Ari$to- Lege C@i. q. 19. 1 p. Sone. 6. Metaph. q. 12. Ia@e lum eodem lib. q. 10. telis doctrinam à contradictionis nota vindicandam admodum ap- po$ita: videtur\’que nece$$ariò admittenda ab ijs, quibus tueri placuit, ex eo quod Deus $ecundum Ari$totelem nece$$ariò operetur, non continuo adimi apud illum rerum contingentiam. Nãque $i a$$erãt Deum ex illius $ententia ad cuiu$que effectus productionem totam $uam infinitam virtutem infinitè applicare; fateãtur nece$$e e$t, nul- lum agendi locum cau$is $ecundis relinqui, proinde\’que concur$um cau$æ primæ non modificari à concur$u cau$æ $ecundæ contingen- ter operantis. Qua $ola ratione tueri quibunt rerum contingentiam cum nece$sitate diuinæ actionis $tare po$se. Sed hac de re alibi ple- nius, & planius.

Ad$ecundum dicendum e$t Ari$totelem negare, po$se e$$e plures Ad. 2. mundos non ob defectum, aut imbecillitatem diuinæ potentiæ, quã Quopacto negarit Ari- $toteles po$se à Deo condi plures @un- dos@ infinitam credebat, $ed ob determinationem diuinæ voluntatis; quã, et$i falsò, ex natura $ua determinatam putabat ad certa effecta. Acce- dit quod arbitrabatur ex parte ip$ius rei implicationem, & repug- [res-1446-v_0833_824_t0]LIB. VIII. CAP. X. QV AESTIO III. nantiam e$$e, quominus plures mundi $imul con$i$terent; quã re- pugnantiam ip$e primo de cœlo cap. 8. & 9. a$truere conatur: per- peram tamen; ni$i forte loqueretur de potentia Dei ordinaria, ac $e- cundum con$uetum rerum cur$um: $ic enim plures mundi e$$e non po$$unt. Verum extraordinariam Dei potentiam Ari$toteli haud Extra ordi- nariã Dei po tentiam nõ fui$$e Ari$to- teli cognitã. quaquam innotui$$e veri$imilius e$t. Ad id vero, quod de præfcri- pta primi motus velocitate opponitur; dicito eā non ex diuinæ po- tentiæ finitudine oriri, $ed ex limitata illius applicatione, quia $cili- cet primus motor vim motricem, qua valet, non totam effundit, $ed modo $uperius explic ato.

Ad tertium re$pondendum e$t cum D. Thoma, Scoto, Henrico Ad. 3. Gandauen$i, AEgidio, & alijs rationem illam Ari$totelis non $ic e$$e intelligendam qua$i ex eo tantum, quòd primus motor ab æterno moueat, rite colligatur ine$$e illi infinitam virtut\~e: $ed quia ita mo- uet, vt à nullo motricem vim hauriat, nec aliunde p\~edeat; quæ ag\~e- di ratio infinitam arguit pote$tatem, virtutem\’que non duratione tantùm, $ed perfectione, & efficacitate infinitam. Nam\’que, vt Sco- tus deducit, id quod virtutem mouentem non aliunde $ed à $e ip$o po$sidet, habet quoque e$$e à $e, cùm & e$$e, & ratio agendi ab eo- E$$e, & ratio n em agendi a b eod\~e fon te e$$e. dem fonte $int. Quod verò e$$e ab $e habet, nece$sario illud $ecundū totam entis perfectionem obtinet; quia nihil limitate po$sidetur, ni- $i quod ab alio ip$um præfiniente, & limitante ad certum gradum contribuitur. Cùmigitur primus motor $ecundum Ari$totel\,e vir- tute propria motum edat (alioqui daretur progre$sus infinitus in mouentibus, quod fieri non po$se demon$trauit) cùm\’que totã en- tis plenitudinem in $e includat, atque adeò infinitè perfectus $it, $e- quitur eius quoque potentiam infinitam e$se.

Obijciet tamen aliquis. Si hæc Ari$totelis probatio hunc in mo- Obiectio. dum intelligenda $it, æquè benè propo$itum concludere in quouis finito motu, atque in motu cœli infinito: $iquidem nullum agens vel lapidem mouere pote$t virtute, quæ nullo pacto aliunde pendeat, quin in$initam potentiam obtineat. Quare $ine cau$a Ari$totelem ad probandam infinitam potentiam primi motoris, tantam vim in infi- nitate primi motus feci$se. Huic obiectioni occurrendum e$t cum Dilutio. Scoto in quodlibetis q. 7. et$i ex quouis motu, & omnino ex quali- bet actione citra omnem dependentiam edita, infinita virtus colli- Cur Ari$tote les ad infi- nitat\~e primi motus recur rerit. gatur; tamen appo$itè Ari$totelem ad infinitatem primi motus re- curri$se, propterea quod hic motus non $olum infinitus $it, eius s\~e- tentia; $ed etiam primò infinitus, atque ita primo motori maximè proprius. Sic\’que tota ratio hunc in modum cõclud\,eda erit: Primus motor mouet motu infinito infinitate prima, quæ videlicet ab infi- nitate alterius motus non e$t, & per virtutem à nullo alio agente $u- perioricommunicatam; habet ergo virtutem incircun$criptam, atq; infinitam.

Verùm $iue Ari$toteles hoc, $iue alio modo re$põderet; $iue hæc, [res-1446-v_0834_825_t0]IN PHYSIC. ARIST. $i ue alia eius fuerit $ententia, fides tam\,e Orthodoxa, quæ veræ Phi@ l o$ohiæ parens, & rectè $entiendi, atque hone$tè viuendi magi$tra e$t, quæ AEgyptiorum primogenitos, ide$t, errantium $ectarũ ca- Primo geni ti A E capita e rrantiũ $ecta rum. pita veritatis gladio amputauit; cuius lumine omnis fal$itas, qu@$i nebula radio $olis euane$cit; Orthodoxa, inquam, fides infinitā po- tentiam, ac virtutem attribuit Deo Opt. Max. $upra quem nihil; $ine quo nihil: in quo cuncta, tanquam numeri in vnitate, lineæ in centro $unt; ibique verius, quàm in $e ip$is, e$$e habent: cui omnia cõparata, adeò infra $unt, vt nõ e$$e videātur: qui e$t principiū & fi- nis; ex quo omnia; per quem $ingula, ad quem vniuer$a: cuius e$t vera æternitas, æterna veritas, æterna & vera chari- tas: à quo e$t omnis bonitas naturæ, & felicitas vitæ: qu\~e qui cogno$cit, $apiens e$t; qui colit, pius; qui intuetur, beatus; cui $it laus & honor in omn\~e æterni- tatem. (†)

FINIS LIBRI OCTAVI. [res-1446-v_0835_826_t0] INDEX RERVM PRÆ CIPV ARVM, QVAE IN HOC VOLVMINE CONTI- nentur. In quo numerus paginam indicat; P. p@incipium; M. medium. F. finem. ABSTRA CTIO. AB$tractio quotuplex # # pag. # 8.m. Tres partes contem # plãtis Philo$ophi{ae} # triplici ab$tractio # ne di$tinguuntur, # pag. # 8.m. Refelluntur qui con # tra $entiunt. # 7.f. Ab$tractio Mathematica duplex. # 9.f. Admit@enda e$t ab$tractio $ecundum rem & # rationem, qu{ae} per indifferentiam dicitur, # & Metaphy$ic{ae} conuenit. # 11.p. In ab$tractione non interuenit mendacium, # pag. # 9.m. Cum ab$tractio à materia di$tinctionem $ci- # étijs pr{ae}$tare dicitur, quopacto materi{ae} no # men accipiatur. # 14.f. Ab$tractio $peciei prior, & facilior, quàm # generis. # 73.p. ACADEMIA, ET ACADEMICI. Academi{ae} nou{ae} pr{ae}cipuus auctor, & ignorã- # ti{ae} magi$ter Arce$ilas. # 21.m. Academici, & Peripatetici ad Socratem $ua # dogmata referebant. # 44.m. Duos Academici mundos po$uere, alterum # $en$ibilem, alterum intelligibilem. # 16.p. Academici ab omnibus rebus a$$en$ion\~e co- # hibendã e$$e aiebant. # 20.m. Confutatur hic error. # 20. & 21. Academici $en$ibus fid\~e denegarunt. # 21.m. Academici diuin{ae} prouidenti{ae} calumniato- # res. # 21.m. Academici affinxere animæ tenue corpu$cu- # lum, cuius interuentu vniretur huic no$tro # cra$$o, & concreto corpori. # 169.f. Fx Academicis nonnulli arbitrari $unt locũ # e$$e $patium, $iue capidinem corporum, # pag. # 470.p. ACCIDENS. Accidens non producit $ub$tantiam vi pro- # pria. # 321.f. Contrari{ae} partis argumenta $oluũtur. # 324.p. Accidens virtute $ub$tantiç attingit $ub$tantiç # productionem. # 321.f. Quidnam $it accidens virtute $ub$tantiç pro- # ducere $ub$tantiam. # 322.m. An accidens vi propria aliud accidens pro- # ducat. # 323.m. Duo accidentia $ub$tantiam $en$ibilem pri- # mo con$equuntur, videlicet quantitas, & # qualitas. # 110.p. Accidens extra $ubiectum an po$sit agere, # pag. # 324.f. Vtrum ex omnibus accident bus $ol\,e quali- # tates agendi vim habeant. # 327.p. Po$ito diuinitus eodem coipore in duobus # locis, qu{ae}accidentia vtrobique ei conue- # nire debeant, qu{ae}non. # 491.m. Num accidentia fint nobiliora, quàm mate- # ria prima. # 163.p. ACCRETIO. Accretionis viuentium certi termini. # 112.m. Accretioni $tata tempora. # 113.f. Accretio motus ad quantitatem vnus @pecie, # pag. # 582.p. Accretio vt e$t motus ad maiorem quantita- # tem non di$tinguitur $pecie a decietione, # vt e$t motus ad minorem quantitatem, $ed # unt compo$ita accidentaria. # 583.p. Vtium detur accretio violenta, & naturalis, # pag. # 596.f. Accretionem corporum accelerat ciborum, & delic@arum affluentia. # 596 m. Achilles Zenonis motum tol entis. # 643.p. ACTIO. Actio alia imman\~es, alia tran$iés: vtraq; perti- # net ad pr{ae}dicamentum actionis. # 400.p. Quopacto actio, & pa$sio à motu differant, # pag. # 402.m. Actio & pa$sio $unt vnus, & id\~e actus. # 401.m. Actio tran$iens non e$t in agente. # 401.p. Omnis actio e$t à forma. # 191.m. Nolla actio e$t à materia. # 166. m. & 191.m. Nulla actio e$t à quantitate. # 328.m. Actio e$t cau$alitas cau${ae} efficientis. # 279.f. Multitudo, & varietas actionum vnde $it, pa- # gina. # 191.m. Ex actione rerum naturalium argui formam # $ub$tantialem. # 191.m. [res-1446-v_0836_827_t0]INDEX. Samper actio e$t à vincente. # 491.p. An cadem actio $it qua Deus eum agente crea- # to rem producit, & qua po$tea $e $olo eam # con$eruat. # 292.m. Cau${ae} $ecund{ae}, & Dei $imul cum ea operan- # tis eadem actio. # 301.p. Creatio an $it externa actio Dei. # 709.p. Actiones extrane{ae} Dei $unt toti Trinitati cõ- # munes. # 330.f. Vtrum omnis actio $it per$ectio agentis. # pag. # 305.p. Actio cau${ae} prim{ae} quopactio determinatur ab # actione $ecund{ae}, & contrà. # 308.m. Actio vniformiter difformis. # 609. & 615.f. Actio aqu{ae} calefacientis: it\~e actio ferri igniti # quibus $it a$cribenda. # 324.p. Ce$$ante con$eruarrice actione Dei, con$e- # $tim res dilaberentur in nihilum. # 290.p. Sententia exi$timantium corporibus nullam # conuenire actionem. # 293.f. Sententia Democriti, & aliorum actionem # corporum fieri per emi$sionem atomo. # rum. # 296.f. Actio $pectata prout agens illius interuentu # effectum attingit, habet $e$e ex parte cau- # ${ae}. # 280.m. Actio caloris extra $ubiectum cui $it attri- # buenda. # 325.m. ACTVS. Actus primus, & actus $ecundus. # 750.f. Actus informans, & actus per $e exi$tens. pa- # gina. # 165.m. Actus entitatiuus an $it ponendus. # 165.m. Materia neque e$t actus phy$icus, neque actũ # phy$icum in $ua e$$entia includit. # 164.f. Actus $peciem capiunt ab obiectis. # 578.p. Actus pendentab obiectis, vt à cau$is forma- # libus externis. # 265.p. Nihil vetat actum vnius e$$e in alio. # 403.p. Actus & endelechia interdum accipiũtur pro # actu impeifecto cuiu$modi e$t motus. # pag. # 388.p. Bonitas, & malitia moralis ine$t primò for- # maliter in ip$is actibus. # 279.m. Acus pixidis nauigatori\,e qua vi $e$e ad po- # lum obuertat. # 672.f. Cur in quibu$dam locis non rectà polum in- # tueatur. # 673.p. AEqualitas altrix concordi{ae}. # 351.m. AETERNITAS, ET AETERNVM. Quid $it \,eternitas. # 550.m. Aeternitas pote$t vtcum\’que demon$trari à # priori de Deo per eius immutabilitatem. # pag. # 548.f. Que res potuerint ex {ae}ternitate e$$e. # 732.f. Non fui$$e mundũ ex æternitate communis # veterum $apientum con$en$us. # 775.m. In horizonte æternitatis cur animus homi- # nis e$se dicatur. # 211.m. Quid $it {ae}ternitas participata, & quibus rebus # conueniat. # 551.p. In \,eternis non differunt e$$e, & po$$e: quis # $en$us. # 751.f. Repugnat fui$$e aliquid ab ætcrno, & dura$$e # per tempus finitum. # 738.p. Aeternum cur Deus mundũnon fecerit # 726.f. Quo $en$u patres negarint potui$$e aliquid # pr{ae}ter Deum e$$e ab {ae}terno. # 736.f. AEVVM. Quid $it æuum. # 550.f. Quopacto çuum differat ab æternitate par- # ticipata. # 551.p. Qu\,e res {ae}uo men$urentur. # 551.p. In {ae}uo nec $ucce$sio e$t, nec partium di$tin- # ctro. # 551.p. Quid fit modus {ae}ui, & quibus rebus accom- # modetur. # 551.m. AGERE. Omneagens creatum $upponit $ubiectum, in # quod agat. # 230.m. Nullũ ag\~es pote$t primò agereî remotu. # 669.f. Pote$t a$$umi aliquid à Deo vt in$trum\~etũ ad # ag\~edũ in id, quod ab in$trum\~eto di$tat. # 683.p. Phanta$ia quopacto agat immediatè in appe- # titum, à quo di$tat. # 698.m. Quid $it agere immediatè immediatione vir- # tutis. # 305.f. Quid $it agere immediatè immediatione $up # po$iti. # 305.f. Deus agit immediatè vtro que modo. # 306.p. Res vnit{ae}, & collect{ae} multò fortiùs agunt. # pag. # 660.m. Vt aliquid propter finem agat, non nece$$e e$t # finem pr{ae}cogno$cere. # 358.m. Deo quopacto conueniat agere propter fin\~e. # pag. # 341.p. Agentia naturalia determinuta e$$e ad num; # quis $en$us. # 229 m. Nullum agens pote$t aliquid operari $ine # concur$u Dei. # 298.f. Cur $oli agenti conueniat cau$alitas realiter # ab eo di$tincta. # 280.p. ALCHYMIA. Alchymiam inuexit fames auri. # 236.f. Alchymia num verum aurum efficere po$sit # latè di$quiritur. # 236.f. Alchy mi\,e libri Diocletiani iu$$u flammis de. # diti. # 239.p. Alchymi\,e profe$$ores non $at benè audiunt. # pag. # 238.f. [res-1446-v_0837_828_t0]INDEX. ALTERATIO. Alterationis nomen varie accipitur. # 689.m. An alteratio ver$etur in $olis terti\,e $peciei qua # litatibus. # 689.p. Rerum $imulachra $en$iterijs inu$ta altera- # tionem efficiunt, $ed impropriam, pagi- # na. # 689.m. Ad $cientias, ad virtutes, ad figuras cur non # $it alteratio. # 685.m. Tot $unt alterationes $pecie di$tinct\,e, quot # $pecies qualitatum, qu\,e per $e motu acqui- # runtur. # 584.m. An varietas qualitatis mediæ $pecie di$tin- # ct\,e arguat $pecificam di$tinctionem alte- # terationis. # 584.m. Alteratio alia naturalis, alia violenta, pagi- # na. # 596.m. Alteratio non e$t ad relationem. # 687.f. ANAXAGORAS. Anaxagoras mundo initium dedit. # 715.f. Anaxagoras qu\,e fecerit rerum naturalium # principia. # 147.p. Anaxagoras a$$eruit in qualibet re contineri # infinitas particulas rerum, qu{ae} ex ea gigni # po$$unt. # 107.f. Refellitur ab Ari$totele. # 18.m. ANIMA. Anima à principio e$t veluti tabula, in qua # nihil $it depictum. # 70.p. Anim{ae} human{ae} con$ideratio ad quam $cien- # tiam $pecter. # 355. p. & 229.m. Anima humana cur dicatur e$$e in horizonte # {ae}ternitatis, & temporis. # 211.m. Anima in genere cau${ae} $ubiectiu{ae} naturali- # ter $u$tinet gratiam, non habet tamen na- # turalem potentiam ad eam recipiendam, # pag. # 210.m. Anima rationalis non educitur de potentia # materi{ae}. # 207. p. & 210.f. Anima rationalis et$inon pendet à materia # quoad $uum e$$e, pendet tamen quoad of- # ficium in$ormandi. # 282.m. & 286.p. Anima $eparata an vi propria $e$e vnire va- # leat corpori di$po$ito. # 297.m. An in doctrina Ari$totelis ponenda $it infi- # nitudo animarum rationaliuw. # 431.p. Ex anima & corpore fit vnum ab$que me- # dio vinculo. # 397.p. Status anim{ae} extra corpus inter naturalem # & violentum medius. # 200.p. Etiam anima intellectiua e$tnatura, pagi- # na. # 228.f. Anima rationalis e$t verè, & e$$entialiter for- # ma humani corporis. # 228.f. Anim{ae} rationalis vnio cum corpore in re- # $urrectione an $it dic\~eda naturalis. # 200.m. Anima non mouetur per accidens ad motũ # $olius manus. # 778.f. Anima Platonicis mobilis multitudo. # 776.p. ANIMAL. Anirnalia, qu{ae} artis indu$tria gignuntur, pa- # gina. # 238.p. In animali tres partes, qu{ae} imaginem quan- # dam pol tiæ exhiberit, cor, caput, iecur, # pag. # 662.f. Animalia genita ex putri materia. # 669.m. Minuta & noxia animalia nő$unt in mundo # $uperflua. # 356.p. Animalia agunt propter finem. # 358.m. Animal qua$i ciuitas externo principe non # eget, $ed à $e ip$o mouetur & regitur, # pag. # 756.m. & 663.f. Animalia bruta non pr{ae}cogno$cunt res fu- # turas. # 364.m. Brutorum animantium in$tinctus. # 365.m. APPETITVS. Singulis rebus ine$t appetitus ad proprium fi- # nem, & perfectionem. # 169.f. Appetitus corporum ad im pediendum va- # cuum. # 506.f. Appetitus materi{ae}. # 269.p. Appetitus veri inueniendi omnibus hommi- # bus à natura ingenitus. # 20.m. Appetitus mutu{ae} colligationis innatus cor- # poribus. # 507.m. APTITVDO. Qu{ae} nam aptitudo $it potentia obedientialis, # pag. # 201.f. Vtrum in qualibet materia detur aptitudo $i- # ue habilitas ad quanuis formã recipiendã, # pag. # 200.m. AQVA. Aquam qui omnium rerum principium $ece- # re. # 146.p. Aqu{ae} calid{ae} manum calefacientis actio cui # attribuenda. # 324.p. Aqu{ae} ad natiuum frigus reuocatio cui agen- # ti a$cribi debeat. # 660.f. Aqu{ae} ad ignem cur ima pars minùs caleat, # pag. # 677.p. Aqua calida in vacuo reduceret $e ad pri$ti- # num frigus. # 661.p. Cur aqua ab igni remota non $ummè fri- # ge$cat. # 662.m. [res-1446-v_0838_829_t0]INDEX. Aqu{ae} gúttul{ae} cur $e in r\=otundam figurã con- # globare $oleant. # 507.m. Archimedis $ph{ae}ra. # 234.p. Archyt{ae} columba lignea. # 234.p. Argentum viuum à quo moueatur. # 760.m. ARISTOTELES. Ari$totelis laus. # 44.p. Ari$totelem cur d{ae}monium appellarint, $i- # cuti & Platonem diuinum. # 45.p. Ari$toteles in Acroamaticis libris ob$curior, # pag. # 49.p. Ari$toteles diligenti$simus ordinis ob$erua- # tor. # 49.p. Ari$totelis in a$$erend a mundi {ae}ternitate cõ- # $tantia. # 717.p. Ari$toteles accu$atus ob a$$ertion\~e de {ae}ternita- # te mũdi, & de vnitate primi principij. # 716.f. Ari$toteles cur interdum veteres philo$ophos # incu$et, non tam eorum mentem quàm di- # cta perpendens. # 145.p. # Probabile e$t cognitam Ari$toteli creation\~e, # pag. # 713.f. Probabile e$t cognoui$$e Ari$totelem Deum # vbique e$$e. # 814.p. Et e$$e extra cœlum. # 817.p. Ari$totelis $ententia de immortalitate anim{ae}, # pag. # 413.p. Ari$toteles an cognouerit Deũ habere poten- # tiam infinitam inten$iuè. # 822.f. Ari$toteles quid $en$erit de numero intelli- # gentiarum. # 817.f. Ari$toteles quibus in rebus a$$eruit Deum na- # tur{ae}nece$sitate operari. # 732.p. Ponere generationes hominum ab {ae}terno & # negare infinitum, nodus inextricabilis in # doctrina Ari$totelis. # 431.p. Ari$toteles non percepit quopacto cum noua # actione Dei creantis coh{ae}reret immutabi- # litas diuin{ae} natur{ae}. # 403.m. & 713.m. Ari$toteles rerum naturalium $cientia omniũ # calculis primas obtinuit. # 45.p. Ari$toteli diuinarũ rerum intelligentia a ple- # risque Plato anteponitur. # 45 p. Ari$toteles $en$um cõmun\~e $tatuit in corde, # pag. # 678.f. Quopacto negarit Ari$toteles po$$e à Deo cõ # di plures mũdos. # 823.f. ARS. Ars vide $cientia, Artium varia genera. # 241.m. Ex artium inuentoribus mundi nouitas pro- # batur. # 721.p. Artis & naturæ multiplex cõuenientia, & di$- # crimen. # 230. & 232. Vtrum ars opera natur{ae} per $e moliri queat, # pag. # 233.f. Artis qu{ae} $umma laus. # 231.p. Qu{ae} fiunt arte, $unt ob aliqu\~e finem. # 347.f. Ars naturam imitatur. # 231.p. & # 237.f. & 141.f. & 479.m. Ars ex natura multa effinxit. # 231.p. Sicuti natura e$t men$ura artis; ita ars men$u- # ra artefactorum. # 231.p. Quo $en$u dixit Ari$toteles artem non deli- # berare. # 232.p. Artium quarundam inuenta à brutis homi- # nes accepere. # 361.f. Ars non efficit motum, $ed modificat, # pag. # 236.p. Artis indu$tria qu{ae}dam animalia progigni, # pag. # 238.p. Artium quarundam inuenta $uperioribus $e- # culis ignota. # 238.m. Ars chy mica an verum aurum efficiat, # pag. # 236.m. Ars Apellis. # 231.m. ARTEFACTVM. An materia pertineat ad e$$entiã artefacto- # rum. # 175.m. An artefacta ex {ae}quo $ignificent formam, & # $ubiectum. # 175.m. Artefactorum form{ae} nullam agendivim ha- # bent. # 233.m. Conuenientia & di$crimen inter arte facta, & # naturalia. # 213. &: 32.p. Artefactorum men$ura ars, $icuti artis natu- # ra. # 231.p. Artefactorum form{ae} non educuntur de po- # te$tate materi{ae}. # 209.f. Artefacta quopacto moueantur. # 236.p. ASTROLOGIA, & a$trologus. A$trologianon e$t $yncere Mathematicà, # pag. # 244.p. Magis tamen e$t Mathematica, quam Phy$i- # ca. # Ibidem. A$trologus quatenus cœle$tem motum $pe- # culetur. # 35 m. A$tronomic{ae} imagines non habent vim ed\~e- # di e$$ecta, qu{ae} ip$is quidam attribuunt, # pag. # 236.p. AVERROES. Sententia Auerrois de {ae}ternitate mundi. # 323.f. De libertate Dei in agendo. # 731.f. De auro alchymico. # 373.p. De vacuo in eo $patio, in quo nunc mundus # continetur. # 509.m. AVICENNA. Auicenna multis in rebus Ari$totelic{ae} doctri- # n{ae} aduer$atur: vnde inter eum & Auerroem # di$sidia. # 170.p. Reprehendit Ari$totelem quod dixerit mate- # riam appetere formam. # ibidem. [res-1446-v_0839_830_t0]INDEX. Quod docuerit e$$e per $e notum dari natu- # ram. # 215.m. Quod cap. 1. libri. 7. huius operis fal$a hypo- # the$i v$us fuerit. # 655.p. Finxit intelligentiam datricem formarum, # pag. # 204.p. Exi$timauit mundum fui$se ex æternitate, # pag. # 723.f. Po$uit infinitudinem animarum rationis par- # ticipum. # 430.f. Credidit imaginatricem vim animæ agere # primo in remota. # 690.f. AVSCVLTATIO. Cur octo libri Phy$icorum dicantur au$culta- # tionis phy$ic{ae}. # 46.m. De ordine & communi materia librorum # Phy$ic{ae} au$cultationis. # 47 f. Cur in opere phy$ic{ae} au$cultationis à cau$is # non ab effectis progrediendum $ibi e@se Ari # $toteles decreuit. # 52.f. Au$cultation is phy$ic{ae} di$ciplina non inchoa- # tur, vt quidam opinat@ $unt, a libris de cœlo; # pag. # 47.f. Au$cultationis Phy$ic{ae} libri continent com- # munia principia, quibus tota Naturalis phi- # lo$ophia innititur. # 47.m. Qu{ae} $it materia, $iue argumentum $ingulo- # ru librorũ Au$cultationis Phy$ic{ae}. # 48.f. BONVM. Nihil appetitur ni$i $ub aliqua $pecie boni, # pag. # 337.p. Relatio boni, appetibilis, & finis, quem ordi- # nem $eruent inter $e$e. # 335.m. Bonum quanto cõmunius, tanto ad ip$um na # tura vehementiori conatu a$pirat. # 511.f. Bonum & finis vt conueniant, & differant; # pag. # 335 f. & 337.p. BRVTA. Brutis quibu$dam ine$t imitatio prudenti{ae}, # & aliquarum virtutum vmbra. # 364.p. Brutis pugnacibus natura arma dedit, alijs # pernicitate, & fuga, aut a$tu con$uluit. # 352.f. Brutorum $olertia, & ingenium diuinam pro # uidentiam arguit. # 351.p. Brutis nonnull@ rationem dederunt. # 361.p. Bruta an $olum in$tinctu in fines $uos tendãt, # pag. # 363.p. Brutorum in$tinctus qui nam $it. # 366.m. Brutis non $unt con$ignat{ae} ab ortu $pecies, vt # quidam putarunt. # 366.f. Bruta cœle$tium corp\=orũ impre$siones mag- # na ex parte $equuntur. # 364.m. Bruta quarundam futurarum rerum dant ho- # minibus præ$agia. # 364.m. Bruta varias artes hominibus indicarunt. # pag. # 361.f. Num brutorum omnium phanta$ia in vnã # $peciem conueniat. # 367.m. Bruta non in$tigantur $peciali actione ab au- # ctore natur{ae} ad opera $ua molienda, vt qui- # dam putarunt. # 365.f. Bruta cur proportionem mediorum a fin\~e # non cogno$cunt. # 368.f. CASVS. Quid $it ca$us & vt differat à $ortuna. # 252.f. Ca$us & fortuna in quibus rebus interueniant. # pag. # 251.p. & 253. m. Ca$us ad genus cau${ae} efficientis reducitur. # pag. # 254.p. Ca$um cur nonnulli ex antiquis philo$ophis # negarunt. # 248.f. Vide Fortuna. CAVSA, ET CAVSALITAS. Ex notitia effectorum, & ignoratione cau$a- # rum orta e$t Philo$ophia. # 259.f. Cau$a & principium quo differunt. # 228.m. Cau$am nullibi Ari$toteles expre$se definijt. # pag. # 260.m. Cau${ae} vari{ae} definitiones, quarum v@a c{ae}teris # anteponitur, & explicatur. # 260.m. Cau$arum con$ideratio ad quos artifices $pe- # ctat. # 212.f. Cau$arum vari{ae} diui$iones ab Ari$totele tradi- # t{ae}. # 247.p. Cau$a vniuoca, & {ae}quiuoca. # 274.p. Cau$arum genera quot $int. # 263.p. Cau$a exemplaris vere ac proprie cau$a e$t, ae # pr{ae}cipu{ae} auctoritatis. # 269 m. Cau$a exemplaris directò, ac per $e pertinet ad # genus cau${ae} formalis. # 270.f. Quid $it cau$alitas, $eu modus cau$andi. # 276.p. Cau$alitates $ingularum cau$arum qu{ae} $int. # pag. # 282.f. Cau$alitas efficientis e$t actio. # 278.m. Cau$e e$$entialiter $ubordinat{ae} qua lege agãt. # pag. # 299.f. Vtrum omnis cau$a $it effectu $uo nobil or- # pag. # 271.f. Semper cau$a {ae}quiuoca principalis e$t excel- # lentior effectu. # 274.m. In cau$is e$$entialiter $ubo dinatis non datur # progre$$us infinitus. # 769.p. Quidquid habet cau$am efficientem habet fi- # nalem, & contià. # 286.m. Mutui officiorum nexus inter cau$as. # 286.p. Cau${ae} $ecund{ae} Platouicis non ram $unt cau${ae}, # quam prim{ae} cau${ae} in$trumenta. # 301.f. Cau$a prima plus influit in effectum quam # $ecunda. # 299.f. Cau$a prima vtrum actionem $ecund{ae} deter- # minet, an contrà. # 308.m. Cau$a prima quo $en$u dicatur prius attingere # effectum, quam $ecunda. # 304.m. Cau$as $ecundas agere negarunt quidã # 393.p. [res-1446-v_0840_831_t0]INDEX. Cau${ae} $ecund{ae}, & Dei $imul cum ea operantis # eadem e$t actio. # 301.p. Cau$a prima, & $ecunda an $int dicend{ae} in- # tegræ, vel partiales comparatione effe- # ctuum. # 301.m. Vtrum Deus pr{ae}uia motione cau$as $ecun- # das ad agendom exciter. # 302.f. Cau${ae} naturales totam $uam vim agendo ex- # promunt. # 72.p. Primum in vno quoque genere an $it nõ $o- # lum men$ura, $ed etiam cau$a c{ae}terorum, # pag. # 362.m. Cau$a finalis an $i@ ab$olute prima inter om- # nes cau$as. # 332.f. Primus Philo$ophus, Phy$icus, & Mathemati- # cus per quas cau$as demon$trent. # 50.f. Cau${ae} ordine accurat{ae} doctrin{ae} notiores ef- # fectis. # 68.f. Qu{ae}re, finis, efficiens, materia, forma exem- # plar, idea. COELVM. Motus cœlo naturalis. # 223.p. Quies po$t diem iudicij erit naturalis cœlo, # pag. # 2: 3.p. Qui $it finis motus, quo cœlum mouetur, # pag. # 341.m. & 356.f. Cœlum quopacto intellectuales $ub$tantias # motu $uo imitari conetur. # 231 f. Definitio natur{ae} conuenit formæ, & materi{ae} cœli. # 212.m. Cœlum influxu $uo fouet corpora $ubluna- # ria. # 352.p. Etiã extra cœlum patet infinitum $patiũ. # 512.f. Extra cœlum e$t Deus. # 820.m. Extra cœlum po$$et iaculum intorqueri, # pag. # 511.f. Cœlum $upremum an $it in loco. # 473.f. Cœlum Empyrium an $uapte natura moueri # queat. # 509.f. An ex motu cœli Empyrij $equeretur dari # vacuum. # 510.p. Cœlum aliter in vnã partem $ublunaris mũ- # di, aliter in aliam influit. # 480.f. An intelligenti{ae} dicend{ae} $int moueri peracci- # dens motu cœli. # 779.m. Ex materia cœli $i di$tinguitur à $ublunari, # & ex forma $ublunari non pote$t virtute # diuina fieri vnum. # 200.m. COGNITIO ET COGNITVM. Cognitio an impediatur à materia. # 81.m. Cognitio alia definitiua, alia demon$tratiua. # 53 p. Quid ad vtranque obtinendam re- # quiratur. # 54.p. Cogni@io alia comprehen$iua, alia non com- # prehen$iua. # 53.m. Quid exigat comprchen$iua cognitio. # 54.f. Cognitio alia de$tincta, alia confu$a, pagi- # na. # 61.p. perfecta rei cognitio an omnium eius cau- # $arum intelligentiam depo$ca@. # pagi- # na. # 33.p. Di$crimen inter cognitionem con$u$am, & # di$tinctam. # 61.m. Verum cognitio confu$a & di$tincta in eo- # dem intellectu $imul inueniantur. # 61.f. Vtrum cognitio di$tincta, & confu$a nece$- # $ariò exigant plures conceptus. # pagi- # na. # 61.f. Cognitione di$tincta actuali qu{ae} $int notio- # ra. # 64.f. Qu{ae} di$tincta potentiali. # 65.p. Qu{ae} confu$a actuali. # 72.f. Qu{ae} confu$a potentiali. # 77.m. Perfecti$sima entis Naturalis cognitio non # pote$t à phy$ico ab@que primi philo$ophi # ope obtineri. # 22.f. Ad Dei cognitionem triplici via a$cendimus, # eminenti{ae} cau$alitatis negationis. pa- # gina. # 699.m. Materi{ae} primæ cognitio adulterina. pagi- # na. # 142.p. Di$crimen inter cognitionem & volitionem # Dei quoad nece$sitatem. # 730.p. Cognitio $implicis intelligenti{ae}, cognitio in- # tnitiua. # 730.m. Vtrum $ub$tantia, an accidens $it primò co- # gnitum. # 83.f. CONCVRSVS ET concurrere. Nulli creatur{ae} communicari potuit, vt $ine # Dei concur$u ageret. # 300.m. Concur$us Dei an $it prior concur$u cau${ae} $e- # condæ. # 304.m. Dei concur$us cur non $it vbique vnus $pe- # cie. # 511.p. An Deus concur$u prçuio excitet cau$as ad # agendum. # 302.f. Concur$us Dei, & cau${ae} $ecund{ae} ad eundem # effectum non $unt duo con@ur$us re ip$a # di$tincti. # 301.p. CONNEXIO. Connexiones $empiternç inter extrema $im- # pliciter rece$$aria. # 58.f. Eiu$n odi connexiones quidnam $int. ibid\~e. An habeant cau$am. # 315.m. CONSER VARE ET con$eruatio. Con$eruari à Deo @mnia te$@antor patrum # dicta, idem que ethnici philo$ophi cogno # uerunt. # 290.p. Con$eruatio quo differat à creatione. # 710.f. Ab çterno produci, & con$eruari ab çterno # reciprocantur. # 737.f. [res-1446-v_0841_832_t0]INDEX. Quædam Deus $e $olo, alia interuentu cau- # $arum $ecundarum con$eruat. # 291.p. Ce$sante actione Dei con$eruantis abirent in # n@hilum creaturç. # 289.p. Pauciora requiruntur ad rei con$eruationem, # quàm ad eius productionem. # 112.p. Quopacto cœlum terr\,e con$eruation\~e exhi- # beat. # 711.f. De actione, qua Deus calorem in aqua con- # $eruat. # 292.m. CONTACTVS. Inter agens & patiens requiri contactum. # pag. # 665.m. Contactus globi & plani. # 610. p. & 616.p. Contemplat. vide $peculat. CONTINVVM. Quid $it continuum. # 608.f. Continuum non componi ex $olis indiui$i- # bilibus. # 617.f. Continuum non pertinet ad e$$entiam mo- # tus, $ed e$t eius proprietas. # 390.p. Qu\,e $pecie di$tinguuntur an continua e$se # queant. # 575.p. Tempus e$t continuum continuitate $pecie # di$tincta ab ea, qua motus. # 547.m. Continui partes quomodo cadant omnes in # diuinam cognitionem. # 445.m. Continuitates omnes an $int eiu$dem $pe- # ciei. # 392.p. CONTRARIA. Contraria tribus modis dicuntur. # 565.f. Quopacto omnis motus inter contraria ver- # $etur. # 566.p. Duo eontratia in gradu remi$$o po$sunt in # eodem $ubiecto coale$cere. # 561.f. Prima contratia an $int rerum naturalium # principla. # 133.f. Contraria ex $e inuicem quomodo fiant. # pag. # 134.f. E tribus principijs qu\,e nam inter $e contraria # $int. # 149.m. In qualibet categoria dari vnam primã con- # trarietatem. # 134.f. Omnem contrarietatem ad priuatiuam op- # po$itionem reuocari. # 135.p. Extrema motus contraria. # 571.m. Quicquid fit, ex contrario fit. # 134.p. COR. Cor qua$i $eparatum animal. # 664.f. Cor vitç fons. # 664 m. Sen$um cõmun\~e $tatuit Ari$toteles in corde, # pag. # 678.f. In corde re$idet appetitus irç, vt the$aurũ vi- # t\,e $eruet. # 663.m. Motus cordis e$t $imilis $ph\,erarum cœle$tiũ # conuer$ioni. # 663.m. Cordis motus qu\,e $it $inalis cau$a. # 663.f. Qu\,e efficiens. # 664.p. Motus cordis an $it à generante. # 761.p. Quem gradum anim\,e $equatur mot9 cordis, # pag. # 664.f. Cor focus ir\,e. # 663.p. Cor cur nulla \~peũte notitia moueatur. # 665.p. CORPVS. Corpora grauia, & leuia à quo moueãtur, cũ # in naturalia loca t\~edunt. # 754.p. Corpus triplex, Mathematicum, Phy$icum, # Metaphy $icum. # 300.f. Qui putarint corp9 nullã action\~e edere. # 293.f. Corporum omnium appetitus ad mutuum # nexum. # 507.p. Omniũ corporum di$po$itio, & collocatio, # pag. # 478.m. Corpora glorio$a qua vi alìa corpora pene- # trabunt. # 488.f. Duo corpora po$$unt diuina virtute e$se $i- # mul in eodem loco. # 486.m. Et vnnm in duobus. # 490.f. Id\~e corpus in duobus locis, vtrũ Deus vna an # duabus actionibus cõ$eruare debeat. # 493.m. Po$ito eod\~e corpore in duobus locis quç ac- # cidétia vtrobiq. ei debeãt cõuenire. # 491.m. Corpus Chri$ti in diuina Euchari$tia an mo # ueatur per accidens. # 779.p. Cuilibet corpori naturali $uo e$t loc9. # 479.m. Sent\~etia exi$timãtiũ po$$e duo corpora viri- # bus naturç $e$e permeare, refellitur. # 485.p. Cur duo corpora non po$sint vi naturç fimul # e$$e. # 485.f. Corpora glorio$a non $e loco mouebunt in # in$tanti. # 634.f. Quopacto eadem corpora re$urg\~etibus red- # hibenda. # 176.m. Corporũ re$urrectio aliquo modo natu ra lis # erit, quanquã $impliciter $upernaturalis $it, # pag. # 200.m. In partiũ humani corporis di$tributione ima # go quçdam politi\,e, & Ciuitatis. # 662.f. Cur corruptionis per $e, generationis per accì # d\~es cau$a tem pus dicitur. # 531.m. CREATIO, ET CREARE. Creatio quid $it. # 706.m. Creatio e$t actio externa Dei. # 709.p. In quonã $ubiecto hçcactio recipiatur. # 710.m. Creatio bifariam $umitur. # 706.m. Di$crim\~eĩter cieation\~e, & cõ$eruation\~e. # 710.f. Creationem multi Ethnici philo$ophi agno- # uere. # 713.f. An Ari$toteles cognouerit creation\~e. # 713.f. Potuit aliquid creari ab çterno. # 732. f. CREATVRA. Creaturarum omnium dependentia à Deo in # e$$endo. # 289.p. In agendo. # 298.f. [res-1446-v_0842_833_t0]INDEX. Creatur\,e $unt relata tran$cendentia ad Deũ, # pag. # 317.m. Creatur\,e vtrum $ecundum $uas e$sentias pen- # deant a Deo, vt ab efficiente, exemplari, & # fine. # 317.f. Qui ereaturis omn\~e actiòn\~e denegarũt. # 293.p. Creatur\,e, & Dei $imul cum ea operantis ead\~e # actio. # 301.p. Creatur\,e omnes dicuntur ex $e tendere in nõ # e$$e, quia $ibi nequaquam $ufficiunt, $ed eg\~et # auxilio Dei $u$tentantis. # 292.p. Creatur\,e omnes vt in primo agente con$i$tũt, # & ab eo con$eruantur. # 289.f. DECRETIO. Decretionem vt e$t abiectio quantitatis nullo # pacto e$se motum multo veri$imilius. # 582.p. Nouus modus quem quantitas po$t abiectio- # nem manens comparat, re$ultat in quantitate # absque vllo motu. # 583.p. Decretionem quo pacto numerarit Ariftote- # les inter motus vtrinque clau$os terminis po # $itiuis. # 583.m. DEFINITIO. Definitionis inue$tigand\,e methodus. # 113 p.& # 66.f. Definitiones de$criptiu\,e magis adumbratio- # hes rerum $unt, quam definitiones. # 53 m. Cau$\,e qu\,edam externæ et$i non $int intimæ # rei definit\,e: $unt tamen intim\,e definitioni. # pag. # 57.m. DEMOCRITVS. Democtitus veritatem in puteo demer$am # querebatur. # 16.m. Democritus qu\,e $tatuerit rerum principia, # pag. # 147.p. Democriti corpu$cula. # 147.p.& 671.f. DEVS. Deus finis omnium. # 357.m. Deus externis actionibus operatur propter fi- # nem. # 336.p. Deus omnis expers mutationis. # 775.m. Deus immobilis vnitas. # 776.p. Deus comparatur $phær\,e intelligibili, cuius # centrum vbique $it, circu@ ferentia nu$quam, # pag. # 816 m. Deus e$t vbique. # 289.p.& 812.m. Deus opinione Ari$totelis per $e immediate # mouet primum mobile. # 815.p. Deus non $olum e$t in mundo, $ed extra mũ- # dum in infinito $patio imaginario. # 816.m. Quopacto Deus $it in $e ip$o, in rebus creatis, # & extra vniuer$um. # 820.m. Noua relatio realis non pote$t in Deum ca- # dere. # 279.p. Deus res omnes in $uo e$se con$eruat imme- # diatè eas attingendo. # 289.p. Deus concurtit actu cum cau$is $ecundis ad # quãlibet earum operationem. # 298.f. Dei & cau$\,e $ecund\,e patiter operantis eadem # numero actio. # 301.p. Deus immediatione virtutis, & immediatio- # ne $uppo$iti cum quoms agente operatur. # pag. # 306 p. Deus quò pacto nihil in mundo otiari $inat # pag. # 330.p. Deus non operatnr nece$sitate natur\,e. # 729.p. Deus, natura, & arsquopacto oper\~etur. # 230.m. Ad Dci cognitionem triplici via progredi- # mur. # 160 m. & 669.m. Scientia, quam Deus habet de creaturis qualis # $it. # 27.p. Deus nullam tem annihilat. # 803.m. Si Deus non vbique e$set, non po$set vbique # operari. # 684.m. Vtrum aliquid Dei potentiam effugiat. # 312.p. Quicquid po$se po$entia e$t, pote$t Deus effi- # cere. # 314.p. Vnde proueniatvt aliquid Dei virtute po$sit, # aut non po$sit fieri. # 314 f. DIALECTICA. Dialecticam interdum apud Platonem pro # prima Philo$ophia accipi. # 19.p. Dialectica pars philo$ophi\,e. # 3.m. Dialectica nece$$aria ad verum inueni\~edum, # pag. # 2.f. DVRATIO. Duratio an differat ab exi$tentia. # 548.m. Durationum varia genera. # 550.p. Videlicet tempus. # 550.p. In$tans. # 550.p. Aeternitas. # 550.m. Aeuu@@. # 550.f. Tempus continuum. # 540. Tempus di$cretum. # 552 f. In$tans temporis. # 550.p. In$tans natur\,e. # 553.p. In$tans temporis di$ereti. # 552.f. Aeternitas participata. # 551.p. Modus \,eui, # 551.m. Modus \,eternitatis participat\,e. # 552.p. Quænam res hi$ce durationibus men$uren- # tur, quere ei$dem loc. Quopacto h\,e durationes inter $e di$tinguan- # tur. # ibidem. Sub$tanti\,e corruptibiles qua duratione men- # $urentur. # 551.m. EDVCI DE POTENTIA. Qu\,e conditiones nece$$ari\,e $unt vt aliqua for # ma dicatur educi de potentia materi\,e $ubie- # ctivè. # 206 f. Qu\,e form\,e educantur de potentia $ub ecti, # qu\,e non latè di$$eritur. # 201.f. An form\,e attificiales educantur de potentia # $ubiecti. # 209.f. [res-1446-v_0843_834_t0]INDEX. An motus localis. # 209.p. An dona $upernaturalia. # 207.p.& 210.p. An formç corporum cœle$tium # 207.m. An relationes. # 210.p. An a$pect9 c\,eco diuina virtute collat9. # 209.p. An formç notionales. # 208 f. An lux. # 208.f. Sub$tanti\,e $eparatç nequeunt vi $ua educere # aliquam formã de potentia materi\,e. # 204.f. EFFECTVS. Idem effectus e$t totus à prima cau$a, & totus # à $ecunda. # 301.f. Effectus plus dependet à cau$a prima, quàm # à $ecundis. # 289.f. Effectus actu requirit causã in actu. # 759.m. Effectis cõuenire cau$alitates pa$siuas. # 284.p. Qu\,ere, cau$a, Deus, efficiens. EFFICIENS. Efficientis cau$\,e definitio. # 245.m. Varietas cau$arum efficientium. # 247.p. Cau$alitas efficientis non e$t modus ip$i cau- # $\,e internus, $ed actio. # 278.m. Ad efficientem cau$am, non material\,e perti- # nent in$trumenta. # 265.p. Efficiens, exemplar, & finis mutuò $e $e co- # mitantur ad cau$alitates $uas obeundas. # pag. # 118. p. In cau$is efficientibus e$$entialiter $ubordina- # tis non pote$t dari progre$$us infinitus. # pag. # 769.p. Potuit tamen dati $ecundum Ari$totelem in # cau$is accidentaliter $ubord natis. # 60.p. Quç ratio demon$tret perueniendum ad vnũ # primum efficiens. # 769.p. ELEMENTVM. Elementum, cau$a, & principium quopacto # inter $e di$tinguantur. # 50.p. Quç$tio de locis naturalibus elem\~etorũ late # pertractatur. # 477.f. Quç primatũ qualitatum coniugationes $in- # gulis elementis conueniant. # 478.p. Elem\~eta vt vires $uas vici$sim frangãt. # 483.p. Elementorum di$cors concordia. # 478.m. # probat Dei prouidentiam. # 351.p. Elem\~etorum inter $e mutui nexus. # 479.p. Non potui$$e elementa ni$i eo modo, quo # nunc $e hab\~et congruenter di$poni # 480.p. Refelluntur qui $upra tria elementa negant # dari ignem ad lun\,e concaua. # 482.f. Natura per alternos elementotum recur$us # perpetuitat\~e $ublunaris mũdituetur. # 483.p. EMANATIO. Emanatio non e$t proprie actio. # 659.p. Emanatio frigoris in aqua remoto calefaci- # ente attribuenda generanti vt agenti prin- # cipali. # 662.p. Sub$tar. tia pote$t e$$e immediatum principiũ # emanationis. # 662.m. ENS. Ens in cõmune $ubiectum Metaphy$icç. # 34.p. Ens per accidens an cadat $ub $cientiam. # 23.p. Omnia entia pendent à prima cau$a quate- # nus $unt adumbratç participationes diuini # e$$e. # 317.f. Omnia entia dependent à prima cau$a tum # vt $int. 289. p. tum vt operentur. # 298.f. Entisnomen quopacto $it Deo {pro}priũ. # 144.m. Ens mobile in $e $pectatum Phy$icç con$ide- # rationis. # 13.m. Ens naturale & ens $ecundum naturam quo # differunt. # 300.f. ESSENTIA. E$$entia, quidditas, & natura quo differant, # pag. # 218.p. E$$entiç an habeant cau$as efficientes. # 310.f. # & 317 f. E$$entia creaturarum non con$i$tit in produ- # cibilitate. # 314.f. Res $ecundũ $uas naturas prçcisè $pectatç nõ # habent e$$entialem ordinem ad Deum vt # ad cau$am effici\~etem. # 317.f. Num in rebus creatis quçcũque differunt re, # differant quoque e$$entia. # 99.p. EXEMPLAR. Quid $it exemplar $iue idea. # 266.p. Exemplar non e$t ratio formalis $ed obiecti- # ua. # 266.f. Exemplar inter prim\,e auctoritatis cau$as nu # meratur. # 269.p. Exemplar verè, ac propriè pertinet ad genus # cau$\,e formalis. # 270.f. Fxemplaris cau$alitas in quo con$i$tat, # pag. # 269.f. Exemplar, finis, & efficiens mutuò $e$e co- # mitantur. # 318.p. EXISTENTIA. Exi$tentia non differt ab e$$entia ni$i vt mo- # dus rei. # 180.p. Non omnis exi$tentia e$t à forma. # 180.p. Exi$tentiam propriã habet materia. # 180.m. Exi$tentia e$t actus nobili$simus. # 180.f. Exi$tentia quopacto differat à duratione, # pag. # 548.m. Exi$tentia vltima cuiu$que rei actualitas, # pag. # 549.m. Exi$tentia e$t fundamentum omnium actuũ # $ecundorum. # 684.f. Quomodo tempus differat ab exi$tentia cő- tinuitatis motus. # 548. p. EXperientia philo$ophiç dux. # 80.f. FASCINATIO. Fa$einatio bifariam $umitur. # 663.f. Fa$cinatio datur. # 668. m. Quopacto fiat. # 663.f. [res-1446-v_0844_835_t0]INDEX. Cur vis fa$cinandi poti$simum fœminis in- # $it, & inter ea, ijs, qu\,e duplices habent pu- # pillas. # 674.p. Cur fa$cinatio oculis maxime exerceatur, # pag. # 674.m. Cur renelli infantes $a$cinatione $æpius # lçdantur, quàm alij. # 674 m. Fa$cinatio qu\,edam ex fœdere inito cum d\,e- # mone. # 873.f. Toti famili\,e vis fa$cinandi aliquando in$ita, # pag. # 674.p. FATVM. Quidam fatum inane nomen, & $ine re e$se # putatunt. # 256.p. Quidã legibus fati addixere omnia. ibidem. Quid $it fatum apud eos, qui recte $entiunt, # pag. # 256.m. Fatum ex $ua formali ratione e$t respectus # ordinis. # 257.m. Fatum pro cau$is ordinatis pertinet ad cau- # √ fam efficientem. # ibidem. FIGVRA. Figura index form\,e $ub$tantialis. # 665.f. Figura an $it principium actiuum motus 10. # calis. # 329.m. Figur\,e & imagines A$tronomic\,e an aliquam # vim habeant ad effectus mirabiles # .235.m. # & 236.p. Figura rotunda vnionis conciliatrix. # 507.m. Cur qu\,edam corpora figuram rotundam af- # fectent. # 507.m. FINIS. Finis trifariam $umitur, communiter, pro- # priè, & maximè proptiè. # 338.f. Finis quid $it. # 332.f. Finis va. i\,e diui$iones. # 332.p. Finis e$t verè, & propriè cau$a. # 332.p. Finis e$t omnium can$arum prima. # 332.f. Finis cau$alitas an con$i$tat in metaphorica # motione. # 333.f. Motio finis $impliciter e$t prior motione # cau$\,e efficientis. # 333 p. An omnis operatio cau$\,e agentis $it effectus # finis. # 338.p. Finis po$$e$sio quo pacto $it effectus cau$\,e fi- # nalis. # 339.f. Qua ratione conueniat Deo agere piopter # finem. # 341.p. Amor finis e$t verè, & propriè effectus finis. # pag. # 339.p. Duplex e$$e finis, reale, & notionale. # 341 f. An finis cau$et $ecundum e$se reale. # 341.f. Varij fines, in quos natura contendit. # 356.m. Naturam agere propter finem multis argu- # mentis conuincitur. # 350.p. FORMA. Form\,e $ub$tantialis definitio. # 292.p. Probatur ine$$e rebus Phy$icís formam $ub- # $tantialem. # 190.p. Forma $ub$tantialîs vnum è principijs rerum # naturalium. # 194 p. Quibus nominibus forma appelletur. # 193.p. Vtrum ex forma $ub$tautialt. & materia fiat # vnum per $e. # 193.f. Vtrum ex qualibet materia, & forma $ublu- # narrbus po$sit effici per $e vnum. # 200. f. Vtrum omnes form\,e educantur de pote $ta- # te materi\,e latè di$putatur. # 201.f. Sub$tanti\,e $eparat\,e nequeunt educere for- # mas de potentia materi\,e, ni$i applicando # naturalia actiua pa$sini. # 204.f. Form\,e vt iateant in rationibus $em inarijs, # pag. # 207.f. Cur forma dicatur ratio quidditatis. pagi- # na. # 175.m. Con$en$us mutui amoris inter formam, & # materiam. # 196.m. Forma e$t ignobilior compo$ito. # 272.f. Forma per attem inducta nullam agendi vim # obtiner. # 233.m. Form\,e naturales $unt actuo$\,e, & qua$i viuæ, # pag. # 233.m. FORTVITVM, ET FORTVNA. Re$pectu Dei nihil fortuitum. # 255.m. In quibus rebus fortuna locum habeat. pa # gina. # 255 m. Fortuna quid $it. # 253.m. Di$crimen inter ca$um & fortunam. pagi- # na. # 252.f. Fortun\,e Ethnici numen dederunt. # 254.f. Fortun\,e effigies. # 255.p. Cur fortuna c\,eca, & volubili $axo in$tans fin # gebatur. # 255.p. GALENVS reprehendit dicta qu\,edam Ari- # $totelis. # 655.p. Galenus cur naturam indoctam vocat # 358.f. GENERATIO. Generatio $umpta pro momentanea intro- # ductione form\,e e$t vera actio. # 568.m. Generatio à quo accidente eliciatur. pagi- # na. # 326.m. Generationes per fectorum animantium non # potuerunt ab \,eterno else vt eas po$uit Ar $t. # pag. # 742.f. Generationes an $impliciter ab çterno e$se # potuerint in vtranque partem d@putatur, # pag. # 742.f. Generatio & corruptio quo pacto motus no- # mine comprehendantur. # 387.m. Progre$sum infinitum in generationibus quo # pacto Ari$@oteles concedat, aut neget. # 60.p. Generationes quo $en$u voloees, aut ta dæ # vocari po$sint. # 696.p. [res-1446-v_0845_836_t0]INDEX. GEOMETRIA. Ignatos Geometri\,e arcebat Mu$\,eo $uo Pla- # to. # 37.p. Geometria non eandem vendicat ab$tra- # ctionem à materia, quam Arithmetica. pa- # gina. # 10.p. Geometria e$t è $ynceris Mathematicis. pa- # gina. # 242.f. Geometria minorem habet $implicitat\~e quã # Arithmetica. # 43.m. Gigantes. vide mon$trum. GRAVIA ET LEVIA. Grauia & leuia, mouentur à generante ad lo- # ca naturalia. # 754.p. Cur viuentia non dicantur moueri à gene- # rante vt grauia, & leuia. # 756.p. Germana ratio cur grauia & leuia dicantur # moueri à generante. # 755.f. Forma $ub$tantialis grauium, & leuium, ip$o- # rum\’que grauitas, & leuitas $unt principia # actiua motus. # 757.p. Motus grauium, & leuium reuocatur ad pul- # $ionem. # 761.f. HABITVS. Ad habitus cur nõ $it propriè alteratio. # 686.p. Ad categoriam habitus cur non $it per $e # motus. # 566.f. HERACLITVS. HESIODVS. Hippocrates. Heraclitus σ κ ο Τ {Ει}κò s. # 88.p. A$$eruit omnia perenni motu fluere. # 746.p. Negauit $cientiam rerum naturalium. # 15.m. Laudatur ab Ari$totele, quod dixerit necab # exigua domuncula abe$$e Deum. # 814.m. Omnia igni deflagratura pr\,edicabat. pagi- # na. # 413.f. He$iodus $crip$it in Theogonia terram e$$e # omnium principium. # 216.p. He$iodus po$uit Chaos ante omnia. # 145.f. Hippocrates cur naturam aliâs do ctam, aliâs # indoctam appellet. # 358.f. Hippocratis quadratura. # 88.f. HOMO. Hominis de$criptio ex Ari$totele. # 353.p. Alia ex Apuleio. # 353.p. Hominis excellentia. # 353.f. Homo finis natur\,e corpore\,e. # 257.p. Pro ve$titu, & armis data homini ratio. # 353.f. An homines ex congre$$u hominis, & bellu\,e # na$ci po$sint. # 373. p. Immeritò dici à quibu$dam naturam exhi- # bui$$e $e in hominem qua$i nouercam. # pag. # 353 f. Hominum corpora indies minora. # 722.p. Primus hominum parens, an fuerit gigas. pa- # gina. # 374.p. Homo gerit in $e totius mundi velut imagi- nem; vnde paruus mundus dicitur. # 704.f. IDEA. Idearum cognitio quanti $it mom\~eti. # 265.m. Ideæ definitio. # 266.p. Idea non e$t ratio formalis, $ed obiectiua. # pag. # 266.f. Formç agentium naturalium non $unt ide\,e. # pag. # 266.m. Ide\,e Platonic\,e. # 21.f. Qu\,ere, exemplar. QVAE $unt eadem in vno tertio, $unt ead\~e # inter $e, quomodo intelligatur. # 332.p. IGNIS. Ignis tribus $altem n odis generatur; ab alio, # igni, attritu lapidum, coitu radiorum. pa- # gina. # 138 f. Locus ignis ad lunæ concaua. # 478.m. Ridiculum non correptum iri $tupam à ma- # ximo igni. # 117.f. Ignis quo pacto è longinquo naphtam in- # cendat. # 678.p. Ignis in $ua $ph\,era cur non videatur. # 482.f. Ignis omnium elementorum perfecti$simus. # pag. # 478.m. Ignis in pyramidis figuram acuminatus af- # cendit. # 479.f. IMPOSSIBILE. Impo$sibile cognitum vt impo$sibile non po # te$t obtinere rationem finis. # 343.m. Quo ex fonte proueniat vt aliquid $it impo$- # $ibile. # 314.f. Nihil, quod po$se potentia e$t, impo$sibile # e$t Deo. # 314.p. Qđ effugiat pot\~etiãDei extra ordinariã. # 312.m INCEPTIONES RERVM. Varij modi inceptionis, & de$itionis rerum. # pag. # 795.p. Quo pacto incipiant res permanentes. # 798.p. Quo pacto incipiant res $ucce$siuç. # 796.p. Quomodo incipiant quç cum motu incipiũt. # pag. # 796.f. Cur forma rei generabilis inciplat e$$e in ma- # teria in in$tanti. # 802.m. Pote$t à Deo creari homo, & angelus per vlti- # mum non e$se. # 803. m. Incrementi & decrementi leges. # 596.p. INDIVISIBILE. Variç opiniones de natura indiuifibilium in # continuo. # 606.p.& 608.p. Qui meras negationes e$$e volunt refellun- # tur. # 608.f. Indiui$ibilia di$tinguũtur realiter ab ijs quo- # rum nexus, terminivè $unt. # 611 m. Indiui$ibilia ad quem v$um $int nece$$aria. # pag. # 608.f.& 611.f. Indiuibilia pertinent ad e$$entialem defini- # tionem continul. # 619.f. [res-1446-v_0846_837_t0]INDEX. Num indiui$ibile per $e moueri po$sit. pa- # gina. # 648.p. Num indiui$ibile diuinitus po$sit moueri cõ- # tinuo motu. # 650.p. Tempus di$eretum con$tat ex indiui$ibili- # bus. # 620.p. Vtrum continuum ex $olis indiui$ibilibus # coale$cat. # 616.m. INFINITVM. Phy$ici negotij e$$e de infinito di$putare. # pag. # 378.f. & 407.p. Infiniti de$criptio. # 420.f. Infinitum quot modis dicatur # 416.f.& 423.p. Infinitum adiectione, & infinitum detractio- # ne. # 424.m. Infinitum & finitum non admittunt inter $e # mutuam comparationem. # 438.m. Infinita pun cta dantur actu in cõtinuo. # 427.p. Declaratur de$criptio infiniti. # 420.f. Finitum vel infinitum quomodo $it pa$sio # quantitatis. # 429. m. Non datur infinitum actu proprie $umptum # in rebus creatis. # 425. f. An repugnet infinitum claudi aliquo modo # terminis. # 612.m. Cur nulla qualitas infinite int\~e$a po$sit a Deo # effici. # 435.p. Qui defendunt generariones ab \,eterno e$se # potui$$e, defendant potius dari po$$e actu # infinitum. # 745.p. An infinitum actu po$sit à Deo effici in # vtranque partem di$quiritur. # 431.& 432. Et$i Deus produceret infinitum, non proin- # de $uam potentiam exhauriret. # 438.p. In corpore infinito quodcũque punctum vi- # cem centri obtinet. # 428.m. In quolibet rerum genere pote$t Deus produ # cere infinitum $yncategorematice. # 441.f. Expenditur ratio Ari$totelis. 1. de cœlo cap. 5. # probantis non dari corpus infinitum in na # tura. # 439.m. Infinitum, qua infinitum, e$t ignotum, quis # $en$us. # 419.f. & 449.f. Infinitum $imilitudinem habet cum mate- # ria. # 417.f. Infiniti cognitio, qu\,ere cognitio. INSTANS. In$tantia temporis & natur\,e. # 550.p. & 554.p. In$tantia temporis dī$creti. # 552.f. In in$tanti non e$t motus. # 633.f. In in$tanti non e$t quies. # 621.f. An dum rem moueri intuemur, ea vi$io in # in$tanti fiat. # 634.p. In re$urrectione corporum an cinerum atte- # nuatio, & adden$atio exhibenda $it in in- # $tanti. # 635.f. Corpora glorio$anon $e$e mouebunt loco in # in$tanti. # 634.f. In motu vt non datur primum mutatũ else, # ita nec primum in$tans. # 629 f. Tempus non exi$tit per $ola in$tantia. pa- # gina. # 545.m. In toto temporè an $it idem in$tans $iue # nunc. # 527.f. Quopacto intelligendum $it nihil nos habere # è tem pore pr\,eter in$tans. # 546.p. INSTRVMENTVM. In$trumentum $ola cau$a efficiens propriè ha # bet. # 265 p. Cau$æ $ecund\,e vtrum dicend\,e sît in$trumen # ta prim\,e tantum, an $impliciter cau$\,e. pa- # gina. # 301.f. Pote$t Deus per in$trumentum agere in rem # ab in$trumento disiun ctam. # 683.p. In$trumentorum omnium in$trument@ ma- # nus. # 355.p. Humanitas Chri$ti in$tiumentum diuinitatis # pag. # 684.p. INTELLECTVS. Intellectus no$ter ex $ua prim\,eua origine ta- # bula non $cripta. # 15.p. Intellectus non læ ditur excellentia rerum in- # telligibilium. # 449.m. Intellectus no$ter plura $imul cogno$cit. # 73 f. Quod $it primo cognitum comparatione no # $tri intellectus late di$$eritur. # 60.m. Qu\,ere, cognitio, infinitum. INTELLIGENTIAE. Intelligenti\,e nequeunt propria virtute indu- # cere formas in materiam. # 204.f. An Ari$toteles agnonerit plures intelligentias, # quàm motrices orbium cœle$tium. # 817.f. An intelligenti\,e dicend\,e $int moueri per ac- # cidens motu $ph\,erarum. # 779.m. Opus natur\,e, opus intelligenti\,e, quis $en$us. # pag. # 358.f. LATIO. Latio inh\,eret in mobili, non in corpore cir- # cumfu$o. # 405 p. Lationis terminus per $e, non e$t locus, $ed # voi, $iue exi$tentia in loco. # 406.p. Latio Angel. # 405.m. Sit ne latio quiete præ $tantior, an contra. pa- # gina. # 36.p. Qu\,ere motus. LIBER. Libri, opera\’que omnia Ari$totelis in tres # cla$ses di$tribuuntur, # 44.f. Plurimi è libris Ati$totelis iniuria tempo- # rum interciderunt. # 44.f. Liber de mundo ad Alex andrum non om- # nino con$tat an $it Ari$totelis. # pagi- # na. # 46.p. [res-1446-v_0847_838_t0]INDEX. Librorũ Phy$icç Au$eultationis varia in$crip- # tio. # 46.m. Octo libros Phy$icorum non e$$e Metaphy $i- # cos, vt quidam puta runt. # 47.f. Libro $eptimo phy$icorum non videtur ab # Ari$totele extrema manus adhibita. # 694.f. Librum $eptimum Phy$icotum nonnulli vt # $ubdititium abdixere. # 652.p. Cur libri Ari$totelis alij Exoterici, alij Acroa- # matici dicantur. # 46.m. Cur octo libri Phy$icorum inter Acroama- # ticos numerentur. # 47.m. Cur libri Phy$icorum in$cribantur de Phy$i- # co auditu. # 47.m. Libri Phy$icorum an $int doctrin\,e ordine # primi in Phy$iologia. # 48.p. Libri de plantis ab Ari$totele $cripti non ex- # tant. # 45.f. Librum $ecundum Metaphy $ic\,e nõ e$$e proç- # mium libri $ecundi phy$icorum, vt quidam # putarunt. # 212 p. LINEA. Linea non e$t negatio vlteriotis tendentiç $u # perficiei. # 608.f. In qualibet magnitudine vna tantum datur # linea. # 429.f. In qualibet linea sũt actu in finita pũcta. # 427.p. Cur à recta linea $umi debeat maxima di$tan # tia. # 571.m. Maneret linea infinita negatiue $i ab ea ex- # tremum punctum auferretur. # 612.p. Spatium interiectum inter duas lineas infini- # te potrectas non e$$et infinitum. # 428.f. Lineç vi$uales qu\,e dicantur. # 243.p. In qualibetmagnitudine $unt actu infinit\,e li- # neç partiales \,equales vni certç. Qu\,e tamen # non $unt plutes lineç $impliciter. # 429 f. Linea gyratiua. # 612 f. LOCVS. Loci natura cognitu, & inuenta difficilis. pa- # gina. # 455.f. Locus quid nam $it. # 470. p. De natura loci vati\,e opiniones. # ibidem. Loci duplex acceptio. # 471.m. Loci affectiones. # 462.m. Locus non e$t interuallum. # 470.m. Motus localis non e$t per $e ad locum, $ed ad # vbi. # 406 p. Loca elementorum quàm apte di$tributa $int. # pagina. # 477.f. Locus $npremi cœli qui$nam. # 476.p. Non e$t ab$urdum rem immotam mutare # locum, dũmodo non mutet $itum, & vbi. # pag. # 472.p. Pote$t diuinitus id\~e corpus in duobus locis # collocari. # 486.m. Et duo in vno. # 490.f. Locus quopacto dicatur immobilis. # 470.f. Locus an habeat vim con$eruatricem rei # locat\,e. # 471.f. & 480.m.& 483.p. LVMEN. An lumino$um $ingulis in$tantibus nouum # lumen producat in corpote ad quod pau- # la im accedit. # 430.m. Luminis traiectio momentanea. # 635. p. Lumen educitur de pore$tate $ubiecti. # 208.f. Lumen gloriç non educitur de potentia intel # lectus. # 207.p. MAGIA, ET MAGI. Magia duplex. Altera d\,emonũ commercijs # inau$picata, qu\,e e$t artis abu$us: altera vere # ars. # 23.m. Magiç Naturalis artificio multa opera mi- # randa effici po$sunt absque interuentu d\,e- # monum. # 23.m. & 235.f. Magi pharaonis veros $erpentes exhibuere. # pag. # 235.m. Magi quomodo feras, & homines excantent. # pag. # 235.m. MAGNES. Vis magnetis in attrahendo, $u$pendendo, & # concatenando ferro. # 670.m. Quopacto magnes $errum alliciat variç opi- # niones. # 671.p. Cur acus magneti affricta $e$e ad polum ob- # uertat. # 671.f. Cur cu$pis acus nauigatoriç non vbique po- # lum rectà o$tendar. # 672.f. Vis attractoria magnetis quibus rebus impe- # d atur. # 671.m. MAGNITVDO. Qu\,elibet magnitudo Mathematicè $pectata # e$t diui$ibilis in partes infinitas. # 90.p. In quauis magnitu@ine $unt actu infinita # puncta. # 427.p. In quauis magnitudine vna tantum e$t inte- # gra linea. # 611.p. & 612.f. De terminis magnitudinis & paruitatis. # 110.p. MATERIA. Materi\,e de$initio enodatur. # 161.p. Vari\,e appellationes materiæ. # 163.p. Quibus argumentis probetur dari in rebus # phy$icis materiam. # 157.f. Materia e$t pura potentia. # 164.f. Materia habet exi$tentiam propriam. pa- # gina. # 180.m. Materia e$t expers generationis, & interitus, # pag. # 159.p. Materia non pote$t ab$que ordine ad formã # cogno$ci. # 161.f. Materi\,e cognitio adulterina. # 142.p. Materi\,e notio duplex. # 160.m. Materi\,e vis vtrum po$sit ab intellectu [res-1446-v_0848_839_t0]INDEX. # ereato comprehendi. # 59.m. Pote$t forma vniri diuinitus materi\,e $ine quã # titate, ita vt ex ijs re$ultet cõpo$itum. # 199.p. Materiam quo pacto etiam primus philo$o- # phus cogno$eat. # 11.f. Materia num ex $e diuidua, & exten$a fit. # pag. # 100.f. Materia cur generationis, & interitus cau$a # perhibetur. # 170.f. Errores quorundam de natura materi\,e. # 167.p. Materia appetit for mam. # 169.p. An vt materia formam, ita forma materiam # appetat. # 171.p. Reijcitur opinio Durandi exi$timantis nul- # lam materiam $ingularem, certam & defi- # nitam pertinere ad e$$entiam Socratis. # pag. # 164.p. Vtrum materia pertineat ad quidditatem cõ- # pofiti naturalis. # 171.p. Materi\,e duplex vnitas. # 174.p. Materia quo pacto eadem in eodem homine # tota vita per$eueret. # 176.p. Materia pote$t diuinitus absque omni forma # $ub$tantiali con$eruari. # 181.m. Non creauit Deus à principio mundi mate- # riam abs\’que omni forma $ub$tantiali, vt # quidam putarunt. # 181.f. Qoç formç educantur de potentia materi\,e, # quçre forma, & educi. Materia c$t $ub$tantia po$trem\,e notç. pa- # gina. # 442.m. Non pote$t à Deo produci aliqua $ub$tantia # de$picacior, quàm materia prima. # 442.m. MATHEMATICAE. Mathematica, vna è partibus contemplatricis # Philo$ophi\,e. # 8.m. Mathematicatum artium pr\,e$tantia, & certi- # tudo. # 42.f. Mathematicas di$ciplinas con$tituit Plato # in Naturalium, & diuinarum inter$titio. # pag. # 38.m. Mathematica ab$tractio à motu & à materia, # pag. # 8.m. Mathematic\,e quod genus cau$\,e con$iderent, # pag. # 50.f. Mathematicæ inter a lias $cientĩas quem lo- # cum $ortiantur, acqui$itionis. # 36.m. Et dignitatis. # 41.m. Qu\,e $int purè Mathematic\,e, qu\,e mediæ. pa- # gina. # 243.p. Cur vna tantũ $it Phy $ica, & vna prima Philo- # $ophia, Mathematic\,e plures. # 9.m MAXIMVM ET MINIMVM. Di$ceptatio de maximo & minimo, in qua # agitur de terminis tam magnitudinis, quã # paruitatis, terum tam viuentium, quam vitç # expertium. # 110.p. MEDICINA. Medicina vtrum $it contemplatiua, an pra- # ctica. # 27.f. Vtrum $it pars Phy$iologiç. # 29.m. Medicina & philo$ophia medentur; illa cor- # pori, h\,ec animo. # 29.f. Vbi de$init Phy$iologia, inde Medicina inci- # pit. # 29.f. Subiectum Medicin\,e. # 29.m. Conuenientia inter Medicinam, & Phy$iolo- # giam. # 29.f. Cur qu\,edam medicin\,e pars dicatur theore- # tica alia practica. # 28.f. Meli$sus quo sé$u dixerit oîa vnũ e$$e. # 143.m. METAPHYSICA. Metaphy $icæ prç$tantia. # 42.m. Metaphy$ica ordine doctrin\,e vltima, digni- # tatis prima. # 37.f. Vna tantum e$t Metaphy$ica, non plures vt # quidam putarunt. # 7.f. Metaphy$ica non con$iderat particulatim # omnium rerum e$$entias. # 14.m. Metaphy$ica quo iure interdum ea, qu\,e in # materiam demer$a $unt cont\~epletur. # 14.m. MONSTRVM. Quid $it mon$trum. # 369.p. Mon$trum quot modis accidat. # 370.m. Mon$tra in mati cur frequentiora. # 371.m. An mon$tro$um animal, quod $im plicia m\~e # bra geminata habet, vnum animal $it, an # plura. # 373.f. Homo magnitudine perdicis. # 371.m. Vtrum gigantes ab$olutè mon$tracen$eri de- # beant. # 374.p. Opinio Mirandulæ exi$timantis nullo pacto # obaenire mon$tra è cœle$tium corporum # influxu @efellitur. # 374.m. Mon$trum an natura intendat. # 375.p. Mon$tra quas ob cau$as intendar Deus. pa. # gina. # 377.p. Num ex humana & belluina $pecie homi- # nes na$cantur. # 373 p. MORALIS SCIENTIA. Moralis $cientia, vna è tribus partibus philo- # $ophi\,e vniuer$im acept\,e. # 3.p. Moralis $cientiç nece$sitas. # 4.p. Moralis $cientia doctrin\,e ordine po$terior na # turali. # 37.m. Ad moralem $cientiam tran$tulit Socrates # omnem philo$ophiam. # 12.f. Cur iuuenes non $int idonei auditores mo- # talis $cienti\,e. # 37.m. Multa @@. naturç fontibus ad moralem $cien- [res-1446-v_0849_840_t0]INDEX. # ti nece$$atiõ petenda $unt. # 37.m. A philo$ophia ad iuris peritiam e$$e progre- # diendum docuit Plato. # 37.f. MOTVS. Motus cognitio quanti $it mom\~eti in Phy- # $iologia. # 378.p. Motus vari\,e definitiones. # 384.p. Pr\,ecipua motus definitio accurate explica- # tur. # 385.f. Motus analogum. # 391.p. Multiplex con$ideratio motus. # 392.m. Motus qua motus ens incompletum. # 390.f. Cur motus qua$i vita quçdam dicatur. # 378.p. Motus cur Pythagoricis non ens. # 385.f. Motus cur έ ν τ ε λ ε χ {ει} α appelletur ab Ari # $totele. # 387.f. Motus qua con$ideratione ad quam catego- # riam pertineat. # 392.m. Motus non e$t forma, $ed eius fluxus. # 385.p. Motus nõ e$t e$$entialiter cõtinuus, e$t tam\~e # e$$entialiter $ucce$siuus. # 389.m.& 390.m. Motus inter affectiones entis mobilis princi- # pem locum obtinet. # 36.p. Motus localis omnium motuum primus, # pag. # 780.f. & 781.f. Species motus finitas e$$e. # 764.p. Secundum Ari$totelem omnibus corpori- # bus ine$t propen$io ad motum, non tam\~e # omnibus ad quietem. # 223.p. Motus omnes comparatione materi\,e natu- # rales $unt. # 224.m. Motus localis inhæret in re mota. # 405.p. Motus corporum ad impediendum vacuum # e$t à generante. # 760.m. De molu cordis multa. # 662.m. Motus in vacuo non e$$et in in$tanti. # 519.m. De motu proiectorum. # 680.f. De motu grauium, & leuium. # 752.m. De motu corporum ad im pedien dum vacu- # um, # 508.f. De motu cœli. 223.p. vide cœlum. An in vacuo motus daretur. # 517.f. Num motus accipiant $peciem à termino, # pag. # 577.p. De vnitate $pecifica motus ad quantitatem, # pag. # 580.f. De vnitate $pecifica alterationum. # 584 p. De vnitate $pecifica lationum. # 586.m. Qu\,e requirantur ad vnitatem numeralé mo- # tus. # 589.p. Motus rectus, flexuo$us, & circularis quopa- # cto Deo per metaphoram attribuantur, # pag. # 776 p. Omne mutatum e$$e antecedit motus. # 628.p. Ad continuitatem motus qu\,e requiruntur, # pag. # 575.p. Varia theoremata ad motũ $pectantia. # 653.p. # & 775.p. Motus quomodo incipiant, & de$inãt. # 796.p. Quo $en$u non detur prima pars motus, pa- # gina. # 628.m. Regul\,e ad comparationem motuum. # 692.f. Regulç ad proportionem motuũ cogno$een # dam. # 696.m. An detur motus in in$tanti. # 632.m. MOVERE. Quo $en$u verum $it, nullum mouens cor- # poreum mouere ni$i moueatur. # 760.p. An primum mouens $ecundum Ari$totelem # omni mutatione, & magnitudine vacet, # pag. # 774.m. Num omne, quod mouetur, moueatur ab # alio. # 656.p. Vtrum $ecundum immateriales emanatio- # nes $it idem pror$us mouens & motum, # pag. # 658.f. Num omne, quod primò mouet, debeat e$$e # $imul cum eo, quod mouetur. # 668.p. A quo moueatur cor vari\,e opiniones. # 661.f. Non dari infinitum progre$$um in mouen- # tibus. # 654. f. & 762.f. Quæ $int mouentia e$$entialiter $ubordina- # ta. # 769.p. Sublato primo mouente tolli omnem mo- # tum. # 765.f. Mouentium qu\,edam mou\~et motu proprio, # alia metaphorico. # 333.f. Primũ mouens primò & efficacius mouet, # pag. # 762.f. MVNDVS. Antiqui mundum animal fecere. # 146.m. Mundi pulchritudo ordine maximè conti- # netur. # 477.f. Omnia, qu\,e mundus complectitur, numero, # pondere, & men$ura continentur. # ibid\~e. Zareta Chald\,eus mundum ex natura & har- # monia componebat. # 479.p. Mundus vt diuinum archetypum imitetur, # pag. # 26.p. Academici duplicem mundum po$uere; alte- # rum Archetypum, & intelligibilem; alte- # rum $ub$en$us cadentem. # 16.p. Mundum c\,epi$$e communis antiquorũ vox, # pag. # 715.m. Mundum c\,epi$$e demon$trari non pote$t, # pag. # 720.m. Probabilia argumenta ad probandam nouã # mundi creationem. # 720.f. Quo anni tempore mundus creatus fui$$e vi- # deatur. # 717.m. Quo men$e # 719.f. Quo die. # Ibidem Rationes Ari$totelis ad probandam mundi # çtatem. # 722. m. [res-1446-v_0850_841_t0]INDEX. Di$$oluuntur. # 724.f. Argumenta Auicenn\,e, & aliorum pro \,eterni- # tate mundi. # 723.f. Refelluntur. # 726.p. Qu\,e ratio afferri po$sit cur Deus mundum # non creatit ab \,eterno. # 726.f. Cur $i Deus mundum ab \,eterno non crea- # uit, $altem prius non crearit $utilis qu\,e$tio, # pag. # 727.f. Mundus ip$e factum $e e$$e à Deo proclamat, # pag. # 712.m. An Deus mundum alium perfectiorem cõ- # dere potuerit. # 443.f. An Deus eum mundum $ingularem, quem # produxit, ab$olutior\-e efficere potuerit. ibid. MVTATIO. Quid $it mutatio. # 710.m. Mutatio quot modis $umatur. # 578.f. Quid $it di$criminis inter motum, & muta- # tionem. # 579.p. An in quolibet motu $it duplex mutatio, pa- # gina. # 580.m. Mutata e$$e quo modo $e habeant ad motũ, # pag. # 628.p. NATVRA, ET NATVRALE. E$$e per $e notum dari naturam quomodo in # telligendum. # 215.m. Opiniones veterum philo$ophorum de na- # tura. # 218.f. Multiplex natur\,e fignificatum. # 217.m. In natur\,e definitione comprehen ditur natu- # ra corporum cœle$tium contra Plutarchũ, # Mag. Albertum, & alios. # 222.m. Natur\,e definitio particulatim enodatur, pa # gina. # 220.p. Natura analogum. # 219.m. Natur\,e definitio an principio tantum pa$si- # uo conueniat. # 225.p. An natura $it etiam principium generationis, # pag. # 221.f. Natura ars Dei. # 230.p. Natur\,e $imia ars. # 231.p. Natura diuin\,e immortalitatis \,emula. # 527.p. Natura vniuer$al@s, & particularis. # 217.f. Natur\,e confœderatrix diligentia. # 480.m. Cur humanitati non conueniat definitio na- # tur\,e. # 222.p. Forma magis natura, quàm materia. # 216 p. Natura non paritur aliquid otiari. # 218.m. Opus natur\,e, opus intelligenti\,e. # 218.m. # item. # 358.f. Diuer$i fines, quos natura $pectat. # 356.m. Nat@ra in minimis tota. # 366.p. Refelluntur qui naturam nullo fine ager@ pu # tarunt. # 350.p. Repugnat dati naturam ab$que $uppo$ito, # pag. # 183 f. Quo $en$u dicatur natura e$$e ad vnum de- # terminata. # 229.m. Natur\,e opera vtrum ars moliri queat. # 233.f. Curnatura communis extra $ingularia exi$te # re non po$sit. # 183.f. Naturalia quomodo ab artefactis differant, # pag. # 224.m. Naturale & violentum in quibus motibus re- # periantur. # 196.f. Naturale, & $ecundum naturam quo diffe- # rant. # 213.f. NVMERVS. Cur form\,e dicãtur e$$e $icuti numeri. # 443.m. Numeri Pythagoricis e$$enti\,e. # 696.m. Quantum Pythagorici numeris tribuerint, # pag. # 147.m. Denumero denario # 147.f. Infinitos numeros cogno$cit Deus, et$i nul- # lum certum infinitum # 439.f.- Numerus fic ex diui$ione continui. # 420.f. Obiecta comparatione actuum ad quod cau # $\,e genus pertineant. # 265.p. Scientiç di$tinguumtur per obiecta. # 7.m. Obiectum, $ubiect@mvè Phy$iologi\,e. # 30.p. OPINIO. Actus $cienti\,e, & opinionis cur non po$sint # in eodem intellectu $imul coh\,erere. # 62.m. Opiniones philo$ophorum de principijs, # pag. # 143.p. Opiniones Platonis, & Platonicorum, qu\,ere # plato, & Platonici. Opiniones qu\,edam Ari$totelis, qu\,ere Ari$to- # teles. Opin ones Auicenn\,e, qu\,ere Auicenna. Opiniones Academicorum, qu\,e e Academ. Opinionibus, non $cientia, contineti omnia # aiebat Pythagoras. # 15.f. Oppo$ita iuxta $e con$tituta magis apparent, # pag. # 377.p. Opus natur\,e cur intelligenti\,e opus dicatur, # pag. # 358.m. Orpheus nouam mundi creationem cecinit, # pag. # 715.m. ORDO. Ordo diuinum quid in natora. # 49.p. Ordo doctrin\,e, & dignitatis inter di$ciplinas, # pag. # 36.m. & 41.m. De ordine doctrin\,e, & inuentionis propri\,e, # pag. # 52.f. Quantum decoris afferat rebus ordo. # 49.p. Rerum ordo & con$eruatio, finis natur\,e, # pag. # 350.m. Ordo @erum natutalium te$tatur eas agere # gratia finis alicuius. # 230.p. [res-1446-v_0851_842_t0]INDEX. Ordinis ob$eruator Ari$toteles. # 49.p. Ordo rerum, qu\,e in contem plationem veni- # unt, triplex. # 4.p. Pr\,ecipua cura $apientis circa ordinem. # 4.p. PARMENIDES. Di$putatio Ari$totelis aduer$us Parmenidem # & Meli$$um. # 103.m. Parmenides an ita $en$erit de vno vt eius ver- # ba pr\,e$e ferebant. # 143.m. PARTES. Totum à partibus an di$tinguatur. # 92.p. Partes entitatiuas habet $ub$tantia $ine quan- # titate. # 102.f. vide totum. PHANTASIA. Phanta$ia num percipiat $ub$tantiam. # 86.p. Phanta$ia an $it eiu$dem $peciei in omnibus # brutis. # 367.m. Phanta$ia quopacto agat immediate in ap- # petitum à quo di$tat. # 678.m. Phanta$i\,e brutorum nullç cõgenit\,e $pecies, # pag. # 366.m. Phanta$ia brutorum vt cau$arum naturalium # impre$sione moueatur. # 364.m. PHILOSOPHIA ET PHILOSOPHVS. Philo$ophi\,e & philo$ophi nomen a quo in- # uentum. # 1.p. Philo$ophi\,e multiplex notio. # 2.p. Philo$ophi\,e definitiones vari\,e. # 1.& 2. Philo$ophi\,e duplex di$tributio; altera qua # diuiditur vniuer$a. # 3.m. H\,ec quopacto a$truatur à D Augu$tino. # 4.m. Altera, qua diuiditur ea, quæ in contempla- # tione ver$atur. # 5.p. Philo$ophi\,e ob$curãd\,e rationes diuer$\,e apud # antiquos. # 60.m. Philo$ophia ex admiratione orta e$t. # 3.p. Philo$ophia mortis contemplatio. # 2.p. Philo$ophia cui cõparetur à Gregorio Ny$ # $eno. # 24.p. Philo$ophi\,e Ari$totelicæ di$tributio. # 44.f. Prima Philo$ophia c\,eteris artibus pr\,e$idet, # pag. # 14.m. Si null\,e e$$ent immateriales $ub$tantiç non # e$$et prima Philo$ophia. # 34.p. Philo$ophorum communem a$$en$um quã- # ti faciat Ari$toteles. # 721.p. Philo$ophos cur interdum coarguat Ari$to- # teles non tam quid $ignificare vellent, quã # quid verbis $ignificare viderentur expen- # dens. # 145 p. Philo$ophi multa è diuinis literis hau$ere, # pag. # 144.m. Philo$ophicum ingenium rerum e$$e opor- # tet, non verborum. # 32.p. PHYSICA, PHYSIOLOGIA, Phy$icus. Phy$ic\,e nomen interdum late $umitur, vt cõ- # prehendit omnes $cientias cõtemplatiuàs, # pag. # 3.m. Subiectum Phy$iologi\,e. # 30.p. Partitio Phy$iologi\,e apud Ari$totel\,e. # 45.p. Phy$iologi\,e comparandæ duplex via. # 52.m. Phy$iologiã non inchoari à libris de cœlo # vt quidam putarunt. # 47.f. Phy$iologia inter c\,eteras di$ciplinas quem # doctrin\,e ordinem $or tiatur. # 36.m. Quem dignitatis. # 41.m. Phy$iologia e$t vere, proprie\’que $ci\~etia. # 18.p. Phy$iologia e$t $cientia contemplatrix. # 26.p. Phy$iologia cur vna, Mathematic\,e verò plu # res. # 10.m. An ad Phy$icum pertineat di$putare de cau- # $is. # 212.m. Dì$crimen inter Phy$icum, & Mathemati- # cum. # 239.f. Con$ideratio anim\,e rationalis quo modo # ad Phy$icum pertineat. # 35.p. Phy$icus omnia cau$arum genera con$ide- # rat. # 50.f. An per omnia demon$tret. # 54.m. Phy$icus quatenus agat de $ub$tantijs mate- # @i\,e expertibus # 14.m. & 652.m. PLATO, ET PLATONICI. Platonis multa, recondita\’que doctrin a, # pag. # 44.m. Plato diuinarum rerum cognitione Ari$to- # teli anteponitur. # 45.p. Credidit Plato con$ignatas e$$e no$tris ani- # mis a principio intelligibiles rerum for- # mas. # 19.p. Platonis con$uetudo in di$putando. # 44.m. Platonis error de $empiternitate fluctuantis # materi\,e. # 716.p. Plato mundum initio temporis conditum # agnouit. # 716 p. Tempus cum mundo genuit. # 702.f. Plato in $ententia de principijs, $icuti in alijs # rebus varius. # 147.m. Plato po$uit duo infinita magnum, & paru- # um. # 419.m. Platonis ideç. # 21.f. Platonici putant etiam extra mundum e$$e # Deum. # 813.m. Platonici caput, anim\,e rationalis $edem vo- # carunt. # 663.m. Platonici aerea qu\,edam animalia finxerunt, # pag. # 748.f. Platonica remini$centia. # 688.f. PORPHYRIVS. Error Porphyrij de imaginibus A$tronomi- # cis, # 23.m. Opinio eiu$dem circa definitionem natur\,e, # pag. # 222.f. De ratione & oratione brutorum. # 361.p. [res-1446-v_0852_843_t0]INDEX. POTENTIA. Potentia Dei duplex, ordinaria, & extra or- # dinaria. # 312.p. An recte concedatur aliquid e$$e, quod di- # uina potentia fieri non po$sit, late di$$eri- # tur. # 312.p. Potentiam extra ordinariam Dei an Ari$to- # teles cognouerit. # 824.p. Vnde proueniat vt aliquid diuina pot\~etia ef- # fici queat, nequeatvè. # 314.f. Potentia materiç pertinet ad eius e$$entiã, # pag. # 164.f. Quæ conditiones requirantur, vt forma dica- # tur educi de potentia materiæ. # 206.f. # de potentia naturali, obedientiali, neutra, # & violenta. # 205.f. PRACTICVM. Qu\,e $it $cientia practica. # 26.p.& 28. p. Dialectica ars practica. # 28.m. Moralis $cientia, practica. # 28.m. Medicina ars practica. # 28.p. Qu\,edam Magia e$t ars practica, et$i aliquo # modo dicatur pars Phy$iologi\,e. # 23.f. PRINCIPIVM. Principium, cau$a, & elementum an diffe- # rant. # 50.m. Nũ principiũ, & cau$a reciprocentur. # 128.m. aliter Gr\,eci, aliter Latini cau$\,e notion\,ev$ur- # pant. # 129.p. Principiorum definitio explicatur. # 130.m. Vtrum Ari$toteles omnium rerum natura- # lium principia definierit. # 132.f. Principium nec formaliter, nec denomina- # tiue $umptum e$t quid vniuocum. # 129.f. Vtrum prima contratia $int rerum naturaliũ # principia. # 133.f. Principia quomodo contraria $int. # 135.m. Principia non po$$e e$$e infinita. # 139.p. An rerum naturalium principia $int tria la- # te di$quiritur. # 143.p. Principia rerum naturalium tria. # 149.p. Qui vnum fecere. # 245 f. Qui multa partim finita, parti infin ita. # 147.p. Quo ordine dicatur principium de tribus # principijs rerum naturalium. # 150.p. Principiorum coniugationes ex Pythagor\,e- # orum di$ciplina. # 147.m. Contra eos, qui principia negant, non e$$e # di$putandum quomodo intelligendum, # pag. # 91.p. Principium dimidium totius. # 456.p. Principium plu$quam dimidium videri, pa- # gina. # 456.p. An illud principium, impo$sibile e$t idem $i- # mul e$$e & non e$$e $it primo cognitũ # 76 f. PRIVATIO. Priuatio an $it ens. # 184.m. An $it principium rerum naturalium. # 187.f. Priuationes quopacto dicantur in rebus e$$e, # pag. # 186.m. Priuatio quo $en$u dicatur principium per # accidens. # 188.f. Priuatio formaliter $umpta e$t in rebus $eclu- # $a notione intellectus. # 185.f. Priuatio cur malefica dicatur. # 186.f. Priuationes quopacto ordinentur à Deo, pa- # gina. # 186.m. Veri$imilius e$$e dari proprios conceptus pri- # uationum. # 187.m. PROIECTA. Vera cau$a motus proiectorum. # 621.m. Cur proiecta paulo po$t initium motus, in- # citatius ferantur. # 682 m. An impul$us in $olo aere, vel in corpore pro- # iecto in$ideat. # 681.f. Proportio magna rerum conciliatrix. # 197.p. De motuum proportionibus. # 696.f. PVLCHRITVDO. Pulchritudo vna è tribus corporis virtutibus, # pag. # 686.m. Pulchritudo vniuer$ç natur\,e. # 350.p. # & 712.p. Pulchritudo form\,e, quam materia appetit, # pag. # 169.m. Vniuer$i pulchritudo ordine maxime con- # tinetur. # 704.p. PVNCTVM. Punctum an $it quid po$itiuum. # 608.f. An di$tinguatur re ip$a à linea. # 611.p An po$sit à fine line\,e diuinitus $eparari, pa. # gina. # 612.p. An $int actu puncta infinita in linea. # 427.p. # & 612.p. An $int totidem puncta in maiori, & in mi- # nori circulo. # 612.m. Pote$t punctum diuina virtute re$pondere # magnitudini. # 650.p. Punctum globi vtrum moueatur cõtinuo, an # di$creto motu. # 649.m. Punctum quomodo ab Angelo delatum po$ # $it moueri continue. # 651.m. In puncto reflexionis an detur quies. # 790.p. PYTHAGORAS, ET PYTHAGOREI. Pythagoras non $apientiam, $ed $apientie $tu # dium profitebatur. # 1.p. Pythagora auctore Sophi\,e in Philo$ophi\,e # nomen mutatum. # 1.p. Pythagotica palingene$ia. # 43.p. # & 745.p. Pythagorei quam ob$curand\,e philo$ophi\,e # rationem inierint. # 60.m. Pythagorei quantum numeris tribuerint, # 147. f. & 696.m. [res-1446-v_0853_844_t0]INDEX. Sententia Pythagoreorum de pr\,e$tantia nu- # meri denar. j. # 147.f. Pythagorei decem principiorum coniuga- # tiones effinxerunt. # 147.f. Pythagoreorum error de $empiternitate ma # teri\,e. # 716.f. Quadratura circuli. # 89 p. QVALITAS. Cur qualitas dicatur $equi formã. # 110.f. Qualitates naturales cur non po$sint in infi- # nitum intendi. # 119.m. An $ol\,e qualitates ex omnibus accidentibus # agendi vim habeant. # 327.p. Qualitatum varietas quoad vim agendi, pa- # gina. # 329.p. Remi$sio qualitatis motus negatiuus. # 582.m. Gradus qualitatum vnde dicti. # 568.p. Qualitates occultas non e$$e ignoranti\,e a$y- # lum, vti quidam aiunt. # 676.m. Non omnia effecta, operationesvè natur ali- # um terum po$$e reduci ad vim quatuor pri # marum qualitatum. # ibidem. Cur quç dam qualitates pendeant in $ieri & # con$eruari ab agentibus, aliç non. # 193.p. QVANTITAS. Quantitas con$ideratur à Mathematico, à Phy # $ico, & à primo etiam philo$opho $uo mo # do. # 14. p. Quantitas cur dicatur $equi materiam. # 110.f. # & 119. p. Quantitatem qui materiç co\,euam fecerint. # pag. # 562.m. E$$entia quantitatis in quo con$i$tat. # 487.m. Quantitas ex $e nullis terminis coercetur, # pag. # 119.f. Quamobrem vna quantitas aliam permeare # non pote$t. # 488.m. Affectiones con$equentes naturam quantita- # tis. # 487.m. Ad quantitatem an $it per $e motus. # 566.m. Abiectio quantitatis e$t motus negatiuus, pa- # gina. # 582 m. Vnus tantum e$t $pecie realis motus ad quã- # ritatem. # 582.m. Quantitas non e$t co\,eua materiæ. # 567.p. Materia $ine quantitate habet partes $ub$tan- # tiales, $ine entitatiuas, non tamen exten- # $as, & ordinatim di$po$itas. # 102.f. QVIES. Quies bifariam accipitur, & quo pacto $um- # pta motu prç$tantior $it. # 36.p. Quietis nomine in definitione naturő $ignifi- # catã ab Ari$totele tam quietem in termino # à quo; quam in termino ad quem. # 224.m. Quies non e$t in in$tanti. # 796 m. Quies cœli po$t diem iudicij an $it futura cœ- # lo naturalis. # 223.p. An nece$$ario detur quies in puncto refle- # xionis. # 790.p. Decontrarietate quietum. # 594 f. RATIO. Pro armis & ve$titu data hominibus ratio, # pag. # 353.f. Rationis v$um in pueris quid demoretur, # pag. # 82.m. & 688.m. Rationes $eminari\,e qu\,e $int. # 208. p. Rationem quidam brutis dedere. # 361.p. Ratio cau$andi quid $it. # 276.p. Rationes cau$andi $ingularum cau$arum, # pag. # 281.p. RELATIO. Relatio quanquam $it actus caret omni acti- # uitate. # 330.m. Pote$t tamen relatio vendicare cau$$al tatem # $inis. # 330.m. & 334. p. Relationes an educantur de potentia $ubie. # ctorum. # 209.m. Curad relationem non $it per $e motus, pa- # gina. # 566.f. & 569.p. Relatio di$tãtiæ quomodo aquiratur. # 634.f. Relatio noua realis nulla pote$t in Deum ca- # dere. # 279. m. Cur de relatione non $it peculiaris $cientia # quemadmodum de quantitate. # 13 p. Relatio vnionis īter matemā & formã. # 198.m. REMORA. Compertum e$t experientia detineri naues à # pi$ce remora, $iue echeneide. # 675.p. Qua vi remora id efficiat opinio Fraca$to- # rij, qu\,e refellitur. # 675 p. Veri$imilior $ententia. # 676. p. RES. Res omnes con$eruantur à Deo in $uo e$$e # alioqui mox in nihilum reciderent. # 289.p. Qu\,elibet res aliam $e perfectiorem imirari # nititur. # 231.m. Per quos gradus, quibusvè modis res prode- # ant in lncem. # 230.m. Res permanentes & $ucce$siu\,e quo modo in- # cipiant & de$inant. # 795.p. A rebus creatis {pro}vehimur ad'Dei cognitio- # triplici via. # 700.p. Res omnes an potuerint ex æternitate pro- # duci. # 758.p. Quauis re creata pote$t effici à Deo alia no- # bilior. # 441.f. Re$i$tentia totins natur\,e ad impediend, va- # cuũnõ pote$t ab vlla vi finita $uperari. # 516 p. SANITAS. Sanitas non e$t qualitas $implex, vt putauit # Auicenna. # 690.f. Sanitas requirit qua$i harmoniam primarum # quatuor qualitatum. # 691.p. Ad $anitatem an $it alteratio. # 691. m. [res-1446-v_0854_845_t0]INDEX. Sanitas numeratur inter corporis virtutes, # pag. # 686.m. Ad $anitatem quantum momenti habeat $o- # li, cœlique natura. # 686.f. SCIENTIA. An $int tres $cienti\,e contem platiu\,e. # 5.p. Scientiarum contemplatricium di$tinctio an # ex uiplici ab$tractione à mareria & à mo- # tu rectè colligatur. # 8.p. Scientiarum varietas ab ip$a natura orta e$t, # non à commoditate di$centium. # 7.f. Scientia, quã Deus habet de rebus, vtrum $pe- # culatiua $it, an practica. # 27.p. Scientia Dei, qu\,e dicitut $implicis intelligen- # ti\,e, & qu\,e vi$ionis. # 730.m. Cur ad vnam $cientiam non pertineant om- # nia, qu\,e cogno$cuntur natur ali intellectus # lumine. # 13 f. Scientiarum dignitas & pr\,e$tantia non ex ne # ce$sitate \,e$timanda. # 42.p. Actus $cienti\,e, & opinionis cur fimul in eo- # dem intellectu non coh\,ereant. # 62.p. Scient arum regina Metaphy$ica. # 42.m. Quem ordinem tã doctrin\,e, quã dignitatis, # inter $e habeant $cienti\,e. # 36.& 42.m. SINGVLARE. Singulare an $it primo cognitum. # 78.p. Singulare accidentis, an $ub$tanti\,e prius co- # gno$catur. # 83.f. Singularia cõtenta $ub ead\~e $pecie infima nõ # $unt alia alijs nobiliora $ecundum gradum # $u\,e particularis e$$ nti\,e. # 275 p. Vnde oriatur maior perfectio operãdi in $in # gularibus eiu$dem infim\,e $peciei. # 275.p. Progre$$um in infinitum in $ingularibus cau- # $is per $e, non tamen e$$entialiter $ub or- # dinatis po$uit Ari$toteles. # 60.p. Quopacto actiones, & effecta $ingularia à # Deo quoad $ingularitatem pr\,efiniantur, # pag. # 308 m. SOCRATES. Socratis mode$tia commendata. # 18.f. Socrates vniuer$am philo$ophiam ad mores # inflexit. # 12.f. Ad Socratem complures Philo$ophantium # $ect\,e dogmata $ua referebant. # 44.p. SPATIVM. Spatium imaginarium. # 542.p. Spatium non e$t locus. # 463.f. Spatium ad capienda corpora non e$t quid # reale. # 820 p. # nec rationis. ibidem, Suo tamen modo realiter, ide$t ab$que be- # nefic o intellectus datur. # ibidem. Spatium ad capienda corpora fuit ex cterni- # tate. # ibidem. Spatium e$t immobile; & ob eius immobili- # tat\~e dicitur locus immobilis. # 470.f. Extra cœlũ patet infinitum $patium. # 471.p. Deus e$t actu in infinito $patio extra cœlũ, # pag. # 818.m. SPECIES. Vtrum natura plures $pecies in in$initũ mo- # liri queat. # 449.p. & 59.m. Specie differentia an inter $e continuari va- # leant. # 575.p. Qualibet $pecie pote$t Deus aliam in infini- # tum perfectio em producere. # 441.f. Species $unt $icut numeri. # 443.m. Non pote$t vlli $peciel nouus addigradus e$- # $entialis perfectionis. # 443.f. Opinio negans ine$$e intellectui $pecies in- # telligibiles reium $ingularium magis Peri- # paterica. # 80.m. Singularia inflexa potius, quàm reflexa cogni # tione à nobis intelliguntur. # 83.f. Species non habent inter $e ordinem e$$en- # tialem. # 66.m. SPECVLATIVVM. Sci\~eti\,e $peculatiu\,e tripartita diui$io. # 5.p. Specul tiu\,e $cienti\,e contemplatricibus ex- # cellunt. # 41.f. Phy$iologia e$t $cientia $peculatiua. # 26 p. Speculatiuas $cientias di$tingui per diuer- # $as ab$tractiones à materia, & à motu, # pag. # 8.p. Medicina non e$t $peculatiua. # 27.f. Neque moralis $cientia. # 28.m. Neque Dialectica. # 28.m. SVBIECTVM. Nulla $cientia probat $uum $ubiectum. # 35.p. Subiectum Metaphy$ic\,e. # 32.m. Subiectũ Phy$iologi\,e quodnam $it. # 30.p. Commune $ubiectum octo librorum Phy- # $ic\,e Au$cnltationis. # 48.m. Subie ctum $ingulorum librorum Phy$ic\,e Au # $cultationis. # 48.f. Scienti\,e di$ting@ tur per $ubiecta. # 7.m. SVBSTANTIA. Sub$tanti\,e productionem an accidentia attin # gant. # 318.f. Sub$tantia an cadat $ub notionem interno- # rum $en$uum. # 86.p. Sub$tantia cognitione po$terior accidenti- # bus. # 85. p. Ad $u$tantiam non e$t motus. # 566. f. Sub$tantia non e$t alteri $ub$tanti\,e proprie # contraria. # 566.f. Nulla $ub$tantia e$t immediatum principi- # um $u\,e operationis. # 321. p. & 326. p. Emanationes $unt immediate a $ub$tantijs. # pag. # 662.m. Sub$tantiç corruptibiles qua daratione men- $urentur. # 551.m. [res-1446-v_0855_846_t0]INDEX. TEMPVS. T\~eporis cognitio quã $it difficilis. # 540.m. Opiniones de'natura temporis. # 540.m. Temporis definitio explicatur. # 541.p. T\~epus an $it ens reale, vel rationis. # 543.p. Singulis moribus $ua peculiatia tempora re$- # pondent. # 541.m. Tempus non $impliciter per in$tantia $ed per # $uas partes $ucce$siuas exi$tit. # 545.m. De tempoce $piritali. # 552.m. De tempore di$creto. # 552.f. Tempus bifariam $umitur. # 541.m. Cur t\~epus potius dicatur cau$a interitus, quã # ortus; obliuionis, quàm $cienti\,e. # 534.f. Qu\,e res tempore men$urentur. # 550.p. Quod nam tempus $it communi$sima men- # $ura. # 551.m.& 542.p. Qua ratione t\~epus à motu di$tinguatur. # 546.f. Tépus quomodo differat ab exi$tentia. # 548.p. An $it vnũ & id\~e nunc in toto t\~epore. # 546.f. Anima non exi$tente an po$sit dari tempus. # pag. # 543.p. Tépus & motus $e vici$sim metiuntur. # 536.f. Qua ratione vnum tantũ $it t\~epus. # 541.m. Tempus imaginarium. # 542.p. TERRA. Terr\,e encomium. # 351.m. Terr\,e benignitas & bene$icentia. # 351.m. Terra in mundi medio $ita. # 351.m.& 478.m. # & 484.f. Terra animantis $peciem pr\,e $e fert. # 231.m. Terr\,e motus quo pacto accidat. # 480.p. TOTVM. Totum alind vniuer$ale, aliud actuale. # 60.m. Horũ cognitio quo pacto $e habeat. # 60.& $e- # quentibus. Totum an re ip$a di$tinguatur à $uis partibus # late di$$eritur. # 92. & 93. magis probatur # affirmatiua pars. # 95.f. Di$crimen inter totum per $e, & totum per # aggregationem. # 98.p. Num materia & forma vnit\,e po$sint abs\’que # toto con$eruari. # 99.m. Num qu\,ecunque in rebus creatis differunt re, # differant quoque e$sentia, & num hoc de # toto & partibus pronuntiandũ $it. # 99.p. TRISMEGISTVS. Tri$megi$$i $ententia de via ad cape$sendam # Philo$ophiam. # 2.m. Tri$megi$tus cognouit nouam mundi crea- # tionem. 715.f. item Deum e$$e non $olum # in rebus creatis, $ed etiam extra mundum. # pag. # 813 p. Tri$megi$tus Deum comparat $phçrç intel- # ligibili. # 816.m. Tri$megi$tus docuit omnia in Deo viuere, & # $ub$i$ters. # 290.f. VACVVM. Antiquorum opiniones de vacuo. # 493.f. & # 506.p. Eorum argumenta ad vacuum a$truendum. # pag. # 494.m. Eiu$modi argumenterum dilutio. # 496.f. Definitio vacui tradita ab antiquis. # 495.f. Rationes Ari$totelis ad tollendum vacuum # à pag. # 497.f. Non dari vacuum in natura. # 497. f. & 506.p. Cur natura tantopere vacuum exhorre$cat. # pag. # 506.f. Re$i$tentia naturæ contra vacuum à nulla # pr\,eterquam ab infinita virtute $uperari po- # te$t. # 516.p. Quibus medijs vtatur natura ad impediendũ # vacuum. # 508.f. Angelica virtute an vacuum induci queat latè # di$quiritur. # 514.p. Concluditur non po$se. # 516.p. Vacuum diuina virtute dari po$$e non e$t ne- # gandum. # 512.f. An $i cœlum Empyreum moueretur, e$set # vacuum. # 509 f. In vacuo an motus daretur. # 517.f. In vacuo an fieret in$tanti motus. # 519.m. Valetudo. # 686.f. Vbi e$t terminus motus localis. # 406.p. Vbī quid nam $it. ibidem. Situs comparatur acqui$itione vbi. # 569 f. VERITAS. Veritas qua$i centrum intellectus, in quod na # tur\,e impul$u fertur. # 126.p. Menandr $ententia de veritate. # 126.p. Democritus veritatem in puteo demer$am # querebatur. # 16 m. Anaxagoras aiebat veritatem caligine circun- # fu$am e$$e. # 16.m. VIOLENTVM. Violentum quid $it. # 208.& 596.f. Qui motus dicatur violentus. # 596.f. An detur accretio violenta. # 596.p. An detur motus violentus ad qualitat\~e. # 596 f. Violenta potentia an admitti debeat. # 206 m. VIRTVS. Tres corporis virtutes, $anitas, pulchritudo, ro # bur. # 686.m. Virtus Dei infinita etiam $ecundum Ari$tote- # lem. # 1822.f. Virtus motiua Dei licet infinita $it, non efficit # motum in in$tanti. # 636.p. Vide potentia. VIVENS. Moueri ab $e, e$t nota propria rei viuentis. # pag. # 754.m. Viuentes aqu\,e vnde dict\,e. # 754.m. Res viu\~etes quibus terminis de$iniãtur. # 112.m. [res-1446-v_0856_847_t0]INDEX. Quibus terminis definiantur res non viuen- # tes. # 117.p. Cut motus viuentium non attribuatur gene- # ranti, $icuti motu, granium & leuiũ. # 756.p. VNIO. Vnio trifariam accipitur. # 198.m. Vnionis mutu\,e amor $ingulis corporibus à # natura indit@s. # 507.p. In morte Chri$ti retenta vnione partium hu- # manitatis cum Verbo di$$oluta e$t vnio # Verbi cum humanitate. # 97 m. Vnio inter materiã & formã quãta $it. # 196 m. Vt materia & forma inter $e vnion\~e habeãt nõ opus e$$e medio vinculo interno. # 196.m. VNITAS. Vnitas quĩque modis $umitur. # 195.f. Vnitas $pecifica motus ad qualitatem. # 584.p. Ad quantitatem. # 580.f. Ad vbi. # 586.m. Vnitas numeralis motuum. # 589.m. Vnitas cur dicta $it radix omniũ rerũ. # 144.m. Di$crimen inter vnitatem & punctũ. # 572.m. VNIVERSALE. Quo $en$u vniuer$ale dicatur obiectum in- tellectus no$tri, cum tam vniuer$alia, quam # $ingularia intelligamus. # 82.f. Migi vniuer$aliacognitione di$tincta actua- # li $unt nobis notiora, quã minus vniuer$a- # lia. # 64.f. Minus vniuer$alia cognitione confu$a tam # potentiali, quam actual@, $unt nobis notiora # quàm minus vniuer$alia. # 73.p.& 77. m. Cognitione di$t ncta pot\~etiali minus vniuec # $alia sut notiora magis vniuet$al@b9. # 64.p. XENOPHANES. Xenophanes Colophonius omniavnum e$$e # a$$eruit. # 143. Quid nomine vnius re vera $ignificare volue- # rit # 143.f. Xenophanem audiuit Parmenides Eleates. # pag. # 143 m. ZENO. Zeno motũ è natura tollere conat9 e$t # 642.f. Ei9 rationes diluit Ari$toteles. # 642 m.& 643.f. Ratio Zenonis, qu\,e Achilles dicta e$t. # 643.p. Zenonis motum negantis argumenta coram # ambulando Diogenes re$utauit. # 604.m. Zenoni cõce$sit Xenocrates po$se magnita- # dinem in partes indiuiduas $ecari. # 106.m. LAVS DEO. ERRATA POTIORA SIC CORRIGE. Prior numerus paginam, po$terior lineam indicat, à $i. à fine paginæ.

1.16. ο'οφὸν. 1.16. à fi 14. libro. 6. 29. 'υ'λHν. 27. 30. Medicina. 46.4. vige$imum. 50. vlt. Pliy $iologia. 55. 15. diximus. 61. 19. præit. 104. 3. àfi. dif$erre. 133. 18. gigniue. 145. 26. errores. 145- 5. à fi. oniug\~e. 150. 8. recipiendo. 165. 25. e$@et. 166. 19. Plotino. 166. 15. à fi. &. 166. 10. compo- $iti. 166. 11. à fi. operetur. 168. 12. à fi. pacto. 172. 1. prima. 175 23 alijque. 188. po$t. 15. Nulium ens pote$t dependere à non ente Igitur generatio non dependet à priuatione. 203. 14. con- tinendam. 211. 19. horizon. 215. 2. à fi. neutiquam. 217. 3. υγιeίhs. 236. 14. circumfeiuntur. 236. 8. à fi venenum. @37. 6. a $i. Mirandulanus. 240. 2. immutabiles. 243. 4. porrectis. 246. 2. in text. reddidi$$e. 247. 4. à fi. in text. materia. 248. 2. à fi. fortuito. 257. 19. contingentiam. 280. 16. à $i. fiat. 282. 11. à fi po$t re$pectu, $equuntur li\,ec, $ui actus dumtaxat cau$alitatem ha- bere; $ed comparatione. 284. 1. cau$alitates. 287. 12. na$centur. 299. 24. qu\,e. 315. 27. exem- plari. 319. 20. primo. 321 25. Sub$tantia. 328. 20. illas. 131. 8. vtrum verò. 340. 18. conueni\~e- tiam. 340. 9. à fi. vniuer$æ. 343. 1. generatione. 343. 16. à fi. vero. 344. 20. ab$tinet. 341. 19. modo. 350. 6. a fi. in margine, cap. 24. 351. 8. a$tus. 356. 13. à fi. ad marg. propo$itum. 379. 4. à fi. alia. 388. @.' ενΤελὲχεια. 388. 9. 'ευΤωΤὲλει. 389. 5. à fi. ille. 415. 9. cur. 417. 3. nun- quam. 428. 8. à $i. ip$\,emet. 448. 9. a fi. quia. 466. 2. infimam. 467. 14. à $i. qu\,e. 473. 8. à $i. cõ- se$u. 517. 1. à fi. abvna parte $patij. 525. 3. & 7. & 27 heroas. 564. 2. à fi. pa$siua & qua$i. 567. 11. à fi. qualitas. 569. 2. introductionis. 571. 20. a fi $umendam. 575. 29. illi & recur$us. 575. 9. à $i. $crip$imus. 587. 16. a fi. di$tinguuntur. 593. 5 $int. ad marg. 596 14. à fi. Hippocrates. 596. 6. à $i. nititur. 598. 3. 'ι's. 634. 11. à fi. tertium. 700. 5. à fi. a$$ertionem. 708. 27. animam. 738. 7. à fi. Conimbricam. 786. 34. mobile. 812. 3. etiam. 817. 8. de$titutam.

FINIS. [res-1446-v_0857_g_t0] [res-1446-v_0858_g_t0] [res-1446-v_0859_g_t0] [res-1446-v_0860_capa_t0]